Marko NIKOLI i Petar PETKOVI1

UDK: 330.837 Biblid 0025-8555, 63(2011) Vol. LXIII, br. 2, str. 276296 Izvorni nauni rad Jun 2011. DOI: 10.2298/MEDJP1102276N

INSTITUCIONALNE FORME SAVREMENOG EKUMENSKOG DIJALOGA

APSTRAKT
Tekst se bavi pokuajem definisanja pojma ekumenizma i najznaajnijim oblicima njegove institucionalizacije. Konstatuje se da ekumenizam pre svega podrazumeva doktrinu (ideju), univerzalistiki crkveni pokret i proklamovan cilj ostvarenja hrianskog jedinstva. Tematske odrednice su mu barem teoloke, socioloke i politikoloke. Svetski savet crkava jeste univerzalni meucrkveni forum za dijalog i saradnju, bez jasnog crkvenog identiteta, sa sve izraenijim odlikama meunarodnopolitikog pokreta. Konferencija evropskih crkava predstavlja slinu evropsku organizaciju. S druge strane, Parlament svetskih religija tei utemeljenju i promociji globalne etike u funkciji ostvarenja pacifistikih ciljeva u svetu. Kljune rei: Ekumenizam, Ekumenski pokret, Svetski savet crkava, Konferencija evropskih crkava, Parlament svetskih religija.

1. UVOD

I
1

ntegracija danas odlikuje i meuhrianske (meucrkvene) odnose. Ekonomski, drutvenopolitiki, nauni i tehnoloki razvoj, uz sve izraeniji konkurentski odnos sa drugim religijama i sekularistikim (ateistikim i agnostikim) pogledom na svet, jesu inioci koji uslovljavaju pokuaje crkvenog ujedinjenja hriana. U unutranjem smislu to se odnosi na oiglednu krizu identiteta i uticaja hrianskih vrednosti u svetu, koji mogu biti rehabilitovani samo u uslovima prevladavanja istorijskih antagonizama i
Dr Marko Nikoli, istraivasaradnik, Institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd. E-mail adresa: markon@diplomacy.bg.ac.rs; i Petar Petkovi, istraiva saradnik, Institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, E-mail adresa: petar@diplomacy.bg.ac.rs.

276

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

podeljenosti hrianskih crkava. Tada bi doao do izraaja objediniteljski i pomiriteljski karakter izvornih hrianskih vrednosti i naela, sa pozitivnim posledicama i u irem drutvenopolitikom kontekstu. 2. EKUMENIZAM Termin ekumenizam ima starogrki koren (oikoumene), i izvornu geografsku i civilizacijskokulturoloku odrednicu. Ukazivao je na razliku poznatog i nastanjenog sveta i varvara iz okruenja, podrazumevajui teritoriju, stanovnitvo i politikopravno ustrojstvo Rimskog (univerzalnog) carstva. Hrianstvo mu je dalo teoloko (misionarsko i liturgijsko) znaenje, koristei atribut ekumenski (vaseljenski) za oznaavanje poasnih titula episkopa dva glavna carska grada (Rima i Konstantinopolja), i zajednikih sabora jedinstvene hrianske Crkve prvog milenijuma.2 U uslovima sutinskih (teolokih) i formalnih (politikih) sporova i otvorenih crkvenih sukoba u drugom milenijumu, pojam ekumenizma je izgubio praktino uporite i uticaj. Reafirmisala ga je protestantska teologija u 19. veku, polazei od potrebe prevazilaenja sopstvenog denominacionalizma i podeljenosti, projektujui ideju crkvenog objedinjavanja i u meuhrianskim odnosima.3 Protestanti su poli od premise da e se ideal i cilj jedinstva hrianske Crkve vremenom ostvariti preko zajednike misionarske delatnosti njenih podeljenih delova, naroito u drutvenosocijalnoj, pa i politikoj oblasti. Time bi se pripremio teren i za kasniji teoloki dijalog, u funkciji prevazilaenja doktrinarnih prepreka i problema.4 Strateku inicijativu protestanata vezanu za svehrianski dijalog podrale su pravoslavne crkve poetkom 20. veka, postajui organski deo Ekumenskog pokreta.5 Rimokatolika crkva se takoe veoma aktivno, ali nezvanino u smislu lanstva, prikljuila procesu globalne crkvene integracije nakon svog Drugog vatikanskog koncila (196265).6
2 Dragoljub R. ivojinovi, Ekumenizam: pokret za ujedinjenje crkava u Evropi dvadesetog veka, Bratstvo, Vol. V, drutvo Sveti Sava, Beograd, 2001, str. 64; Radomir Raki, Ekumenizam, u: Enciklopedija politike kulture, Savremena administracija, Beograd, 1993, str. 283; i Ekumenizam, u: Enciklopedija Pravoslavlja, knjiga AZ, Savremena administracija, , 2001, str. 242. Jean Boisset, Protestantizamkratka povijest, Kranska sadanjost, Zagreb, 1985, str. 141. Ibidem, str. 143. Georgije Florovski, O granicama Crkve, u: Aleksandar akovac (ur.), Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 89. Dekret Unitatis Redintegratio (UR), u: Dokumenti Drugog vatikanskog koncila, Kranska sadanjost, Zagreb, 1970, str. 207228.

3 4 5 6

277

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

Ekumenizam danas podrazumeva proklamovan cilj, doktrinu, interdisciplinarni stratekometodoloki pristup i univerzalistiki crkveni pokret za dijalog i saradnju. Odlikuju ga deklarativno negiranje tenje ka unifikaciji identiteta crkava lanica i afirmacija znaaja njihove koegzistencije, meusobnog proimanja i obogaivanja. Zbog toga ekumenizam jeste uticajan i snaan inilac svoga vremena.7 Neophodno ga je razlikovati od sadraja srodnih termina, poput ekumenskih kontakata, uea u ekumenskim kontaktima, ekumenistikih drutava i meureligijskog dijaloga (praktini ekumenizam), kao i interkonfesionalizma, meureligijskog pluralizma i tolerancije (idejno teorijske koncepcije i pretpostavke).8 U tom smislu interkonfesionalizam, za razliku od ekumenizma, podrazumeva i rtvovanje iskljuivo crkvenih kriterijuma principu crkvenog pluralizma. To ga u teolokom smislu kvalitativno razlikuje od koncepcije vaseljenskosti (sutinske teoloke istovetnosti). Budui da esto sugerie i ravnanje po minimumu ili relativizaciju verske Istine, interkonfesionalizam predstavlja znaajnu, ali nedovoljnu odrednicu ekumenizma.9 S druge strane, globalni integrativni procesi uslovljavaju njegovu sve izraeniju horizontalizaciju, u smislu tendencija da sadraj pojma postane i meureligijski dijalog.10 Ekumenizam se esto vezuje, mea ili poistoveuje i s pojmom tolerancije, koji ima iru, jo horizontalniju dimenziju i od meureligijskog dijaloga. Tolerancija, naime, podrazumeva paralelno postojanje razliitih religijskih i crkvenih zajednica koje se meusobno prihvataju i uvaavaju, ali u praktinom smislu najee imaju pasivan ili indiferentan meusobni odnos, utemeljen na ravnodunosti prema istini.11 U tom smislu je vano znati da odnos hrianskih crkava, imajui u vidu da se sve zasnivaju na hristolokom uenju (uenju Isusa Hrista), nema, ili ne bi trebalo da ima vrednosnoneutralnu i pasivnu prirodu. Meureligijski dijalog, pak, podrazumeva dijalog razliitih religija, a ekumenizam uglavnom meucrkveni dijalog.
7 8 9 10 Nadbiskup Jorka u Engleskoj Viljem Templ, u: Dragoljub R. ivojinovi, Ekumenizam: pokret za ujedinjenje crkava u Evropi dvadesetog veka, op. cit., str. 63. Osnovni principi odnosa Ruske pravoslavne crkve prema inosavljuprilog, u: Pravosavlje i ekumenizam, op. cit., 150. Nikolaj Berajev, Vaseljenskost i konfesionalizam, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 110. Jakob Pfeifer, Ekumenizammeucrkvenomeureligijsko razumjevanje i(ili) svjetska globalizacija, u: Religije Balkana: susreti i proimanja, Milan Vukomanovi, Marinko Vuini (urs.), BO, Beograd, 2001, str. 5455. Nikolaj Berajev, O fanatizmu, ortodoksiji i istini, Internet: http:// www.verujem.org/ filosofija/savremena/berdjajev_fanatizam.htm, 23/11/2006.

11

278

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

U tematskom smislu ekumenizam ima barem teoloku, socioloku, politikoloku i antropoloku odrednicu. Ukazuje na pribliavanje ljudi Bogu i unapreenje horizontalnih odnosa naroda i ljudi, ali i pribliavanje stanju mira i prevenciju (rehabilitaciju) politikih sukoba putem afirmacije etikih hrianskih naela. Ekumenizam ukazuje i na mogunost prevazilaenja individualnih ogranienosti preko dijaloga i prihvatanja vrednosti drugih.12 On se, meutim, u praksi susree s brojnim preprekama i problemima, od kojih najznaajnije predstavljaju obrasci miljenja, verovanja i ponaanja kojima se nekritiki pristupa.13 Vano je znati da tri crkve (protestantska, rimokatolika i pravoslavna) danas dele razliita shvatanja i pristupi ostvarenja opteprihvaenog cilja (hrianskog jedinstva). Ona jesu posledica postojanja njihovih razliitih crkvenih naela.14 Ona se konkretno reflektuju na razliitu proporciju teolokih, drutveno socijalnih i politikih inilaca u ekumenskim nastojanjima, kao i pokuaje afirmacije razliitih formi organizacione strukture jedinstvene Crkve u ponovnom nastajanju. Ekumenizam u praksi zato podrazumeva i crkveni rivalitet, odnosno pokuaj promocije i utemeljenja svojih crkvenih naela, ali svakako u uslovima potovanja principa crkvenog pluralizma. U tom smislu, Pravoslavna (istona) crkva insistira na prisajedinjenju ili ponovnom ujedinjenju (pomirenju) na osnovama izvornih teolokih kriterijuma, dok zapadni hriani (protestanti i rimokatolici) oiglednije zagovaraju integraciju (uniju) teolokih, sociolokih i politikih inilaca.15 Ekumenizam bi se mogao definisati kao skup interdisciplinarnih pokreta i aktivnosti koji za cilj imaju ostvarenje punog jedinstva hrianskih crkava, putem dijaloga i saradnje u drutvenoj (socijalnoj), teolokoj i politikolokoj oblasti. Njegovu sredinju tematsku i metodoloku taku predstavlja meurkveni (teoloki) dijalog, uprkos sve prisutnijim tendencijama proirenja nadlenosti i na globalna
12 uro unji, Znaenje i znaaj dijaloga, u: 2000 godina Hrianstvaistorija, kultrura, duhovnost, Despotovac, 2001, str. 251; Milan Vukomanovi, Sveto i mnotvoizazovi religijskog pluralizma, igoja, Beograd, 2001, str. 9; i Ratko R. Boovi, Uspostavljanje dijaloga na razlikama, u: Interreligijski dijalog kao vid pomirenja u Jugoistonoj Evropi, op.cit. str. 128133. uro unji, Prepreke na putu razumevanja, poverenja i pomirenja, u: Veraznanje mir, Centar za istraivanje religije BOa, Beograd, 2001, str. 103111. Nikolaj Berajev, Vaseljenskost i konfesionalizam, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 1079; i Jacques Mercier, Povijest Vatikana, Barbat, Zagreb, 2001, str. 129-35. Anton Kartaev, Ujedinjenje crkava u svetlu istorije, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 43.

13 14 15

279

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

etika i politika pitanja. Zajedniki imenitelj izvornom, ali i kasnijem znaenju pojma ekumenizma, jesu njihova kosmopolitska i objediniteljska odrednica. 3. EKUMENSKI POKRET Crkvenost kao filosofija ivota je posebno tokom 19. veka dovedena u pitanje. Intelektualni krugovi i nauna dostignua su preusmerili poglede ljudi, koji su poeli da veruju da se nagomilani problemi kapitalistikog drutva mogu reiti naunomaterijalistikim pristupom. To razdoblje je odlikovao talas izraene drutvene i socijalne diferencijacije, u okviru koga se veliki deo seoskog stanovnitva preselio u gradove, stvarajui radniku klasu. U socijalnoantropolokom smislu, tada je dolo do polarizacije i otuenja pojedinaca i odreenih grupa, dok je u politikoj oblasti dogaaje odlikovalo nacionalno osamostaljivanje. Pomenuti inioci su uticali na relativizaciju hrianskih i crkvenih vrednosti, i marginalizovanje drutvenog uticaja Crkve, usled supremacije racionalistikosubjektivistikog duha.16 Procesi decentralizacije i usitnjavanja svih vidova ivota dobili su na intenzitetu. To se odrazilo i na ivot protestantskih crkava, koje su se suoile sa potrebom prevazilaenja jaza u stavovima svoje ortodoksne i liberalne struje.17 Meu njihovim predstavnicima je poela da sazreva svest da je sam opstanak protestantskih crkava u takvim uslovima zavisi od regulisanja i unapreenja unutranjih odnosa. Prve korake u tom pravcu su preduzeli luterani i kalvinisti, svojim administrativnim pokuajem ujedinjenja u Lambetu 1867. godine. Protestantske crkve su naroito od tada logiku objedinjavanja paralelno pokuale da projektuju i na optehrianskom nivou, iako su jo tokom 17. veka uspele da uspostave dijalog s Carigradskom i Aleksandrijskom patrijarijom na najviem nivou. Konkretne rezultate su ostvarile tek u drugoj polovini 19. i poetkom 20. veka, osnivanjem brojnih udruenja meukonfesionalnog karaktera: Jevaneljske alijanse, Anglikanskopravoslavne meovite komisije, Univerzalne federacije hrianskih studentskih drutava, Svetske alijanse za unapreenje internacionalnog prijateljstva preko Crkava, itd.18 Nakon stvaranja labavog oblika crkvene federacije 1922, lokalne crkve u Nemakoj su ostvarile jedinstvo u okviru Nemake evangelistike crkve 1933. godine. Istim
16 17 18 Hristo Janaras, Problem jedinstva danas, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 268. Jean Boisset, Protestantizamkratka povijest, op. cit., str. 141. Aleksandar akovac, Kratki pregled istorije razvoja Ekumenskog pokreta, Internet: http://www.verujem.org/teologija/djakovac_istorija.htm, 10/08/2006.

280

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

putem je pola i Reformistika crkva u Francuskoj 1938. godine.19 U sreditu pomenutih dogaaja nalazila se ideja o ujedinjenju hriana pod ravnopravnim uslovima, kako bi hrianska Crkva sauvala vodeu i kreativnu ulogu u drutvu.20 Da bi se taj cilj ostvario, bilo je neophodno dati doprinos i unapreenju meunarodne saradnje u najirem smislu rei.21 Kao prekretnica uobliavanja i nastanka Ekumenskog pokreta u idejnokoncepcijskom smislu, danas se najee uzima Konferencija anglikanskih biskupa u Lambetu 1897. godine. Na njoj je kao temeljno naelo pokreta naznaen dogmatski minimalizam, odnosno zajedniki teoloki imenitelj svih hrianskih crkava, koji bi, kao ugaoni kamen, predstavljao temelj izgradnje buduih odnosa. Smatralo se da bi se sve ostale razlike mogle vremenom prevazii ukoliko bi se polo od pomenutog minimuma. Kao temelji Ekumenskog pokreta na ovoj konferenciji su oznaeni Sveto Pismo, Nikeocarigradski simvol vere i tajne Krtenja i Evharistije.22 Pristup se zapravo zasnivao na dananjem shvatanju pojma crkvenog pluralizma, pri emu je zahtevao toleranciju i prihvatanje dogmatskih razliitosti zarad ostvarenja kompromisa ljubavi. Ova koncepcija je u teologiji poznata kao protestantska teorija grana (Branch Theory), u kojoj se hrianska Crkva poistoveuje s razgranatim drvetom ije grane predstavljaju lokalne crkve kao nepotpuna manifestacija celine. U tom smislu se punoa Istine moe ostvariti jedino neposrednim dijalogom delova.23 Kao prvi institucionalni primer savremenog Ekumenskog pokreta danas se uzima sastanak Internacionalne konferencije misija u Edinburgu 1910. godine, koga je pratilo osnivanje Svetske konferencije za veru i poredak (World Conference for Faith and Order) i Meunarodnog misionarskog saveta (The International Missionary Council). Potom je 1914. osnovan Svetski savez za unapreenje meunarodnog prijateljstva kroz Crkve (The World Alliance for Promoting International Friendship through the Churches), a 1920. godine i Svetski pokret za ivot i rad (World Movement on Life and Work).24 Budui da ima pre svega crkveni karakter, posebna uloga u radu
19 20 21 22 23 24 Hristo Janaras, Problem jedinstva danas, op. cit., str. 2689. Petar ebi, Ekumenizam i vjerska tolerancija u Jugoslaviji, NIRO Mladost, Beograd, 1988, str. 77. Ibidem. Sava Janji, Ekumenizam i vreme apostasije, Sveti knez Lazar, Prizren, 1995, str. 8. Ibidem. Hristo Janaras, Problem jedinstva danas, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 269.

281

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

Ekumenskog pokreta od poetka je pripadala njegovom podpokretu Vera i poredak (Faith and Order), koji se bavi utvrivanjem teolokih imenitelja i okvira saradnje crkava lanica. Na ovim pretpostavkama bi se zasnivalo njihovo zbliavanje i eventualno budue ujedinjenje. U tom smislu je postignuta saglasnost da dogmatski kompromis ima logino izvorite u zajednikoj veri. Idejni i stvaralaki uspon pokret je doiveo na svojim konferencijama u Haj Liju 1931. i Visbadenu 1932. godine.25 Idejni tvorac drugog podpokreta ivot i rad (Life and Work) bio je upsalski arhiepiskop Notan Zoderblom (Nothan Soderblom). On se zalagao za ostvarenje jedinstva hrianskih crkava putem kreativne saradnje u oblasti praktinog ivota.26 Koncepcija je polazila od stava da e pribliavanje crkava u dogmatskoj oblasti biti logina posledica zajednikog angaovanja u reavanju ivotnih problema. Ovaj pokret je odrao prvu konferenciju u Stokholmu 1925, da bi 1929. godine prerastao u pokret Ekumenski savet za praktino hrianstvo sa seditem u enevi. Od tada zagovara intenziviranje meucrkvene saradnje i zarad unapreenja mira i sluenja oveanstvu. Na kongresu ovog pokreta u Oksfordu 1937. godine roena je ideja o stvaranju Svetskog saveta crkava (World Council of Churches).27 Trei podpokret, Internacionalni savet misija (International Missionary Council) bio je samo forum za koordinaciju aktivnosti ranije osnovanih misionarskih drutava, sa kojima se zajedno utopio u Svetski savet crkava.28 Uprkos proklamovani razlikama u teorijskim osnovama, ciljevima i pristupima, delatnost sva tri podpokreta je najee bila meusobno proeta i komplementarna. Stie se utisak da je od samog poetka nastanka Ekumenskog pokreta oni imali istovetan cilj, koji se strateki ostvarivao kroz trosmerno delovanje. Imajui u vidu proklamovan cilj, logino je Ekumenski pokret odlikovala pragmatina priroda. U najoptijim crtama, mogu se razgraniiti bar tri faze njegovog razvoja. Prvu je odlikovao izraen drutvenosocijalni, drugu teolokobogoslovski, a treu pristup koji je u sebi objedinio prethodna dva.29
25 26 27 28 29 Nikolaj Arsenjev, Pokret ka jedinstvu hrianskih crkava, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 8081. Tomislav agiBuni, Ekumenski pokret i tokovi u suvremenom svijetu, Pravoslavna misao, godina XXII, sveska 26,1967, str. 37. Ibidem. Aleksandar akovac, Kratki pregled istorije razvoja Ekumenskog pokreta, op. cit., str. 7. Jovan Majendorf, Pravoslavlje i ekumenizam, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 144.

282

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

Pojmovi Ekumenskog pokreta i Svetskog saveta crkava (SSC) danas se najee poistoveuju, pri emu ih dele i vane razlike. Iz dananje perspektive moe se rei da Ekumenski pokret podrazumeva istorijski razvoj ekumenistikoteorijske koncepcije i njenih institucionalnih formi i pretpostavki (pokreta), dok SSC simbolizuje njihovu praktinu sinergiju i realizaciju. Svetski savet crkava predstavlja institucionalnu formu afirmacije Ekumenskog pokreta, kako crkvenog, tako sve vie i meureligijskog dijaloga. 4. SVETSKI SAVET CRKAVA Centralno mesto u dananjem Ekumenskom pokretu pripada Svetskom savetu crkava (SSC), organizaciji univerzalnocrkvenog karaktera, koju su nakon Drugog svetskog rata osnovale protestantske i pravoslavne lanice. Savet je stvoren na osnovu odluka o ujedinjenju koje su pokreti ivot i rad i Vera i poredak zajedniki usvojili na svojim Svetskim konferencijama u Oksfordu 1937. i Utrehtu 1938. godine.30 Projekat pravila ili Statut SSC usvojen je na osnivakoj konferenciji u Amsterdamu u avgustu 1948. godine. Predstavljao je rezultat zajednikog rada predstavnika pomenuta dva pokreta.31 Na ovoj Skuptini uestvovali su i predstavnici pomenutog Internacionalnog saveta misija, koji se neto kasnije takoe integrisao u SSC. Na skupu je uestvovao 351 predstavnik iz 147 crkava i veroispovesti, delegiranih iz 44 drave.32 U lanstvo organizacije tada su ule skoro sve Protestantske, Anglikanska i Starokatolika crkva, Grka, Kiparska, Carigradska i Aleksandrijska pravoslavna crkva, kao i Rumunska misionarska episkopija iz Amerike.33 Na zasedanju je usvojena Rezolucija kojom je SSC definisan kao bratstvo Crkava koje prihvataju Gospoda Isusa Hrista kao Boga i Spasitelja, sa osnovnim ciljem ostvarenja jedinstva kroz Boiju ljubav vezivanjem za Isusa Hrista.34 Ovakva naela su
30 31 32 33 34 U tom smislu rumunski teolog Jovan Brija koristi termin fuzija, srpski teolog akovac objedinjavanje. Jovan Majendorf, Pravoslavlje i ekumenizam, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 146. Ibidem. Jovan Brija, Ekumenski pokret, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 3. Od 195255. godine isto su uinile i antiohijska i amerika pravoslavna crkva. The Toronto Statement (1950): The Church, the Churches, and the World Council of Churches, Internet: http://www.orthodoxinfo.com/ecumenism/toronto_wcc.aspx, 12/12/2006.

283

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

de facto podrazumevala puno potovanje principa crkvenog pluralizma i ravnopravnu kohabitaciju lanica, uz ostavljanje otvoreng prostora za njegovu izmenu i dopunu. U Rezoluciji je jasno naglaeno da SSC nije i nikada ne sme postati Nadcrkva u smislu teolokog pojma Jedne Svete Crkve (Una Sancta Ecclesia), pri emu je svakoj i potencijalnoj lanici ostavljena mogunost da aktivno uestvuje u radu organizacije bez obzira na to da li joj se priznaje, ili ona priznaje crkveni identitet i status ostalim lanicama.35 S druge strane, potvreno je i afirmisano univerzalno teoloko naelo o postojanju samo Jedne Crkve, iju Glavu predstavlja Isus Hristos.36 U svemu SSC-u nije data nikakva nadzorna funkcija u smislu prava meanja u unutranji ivot lanica.37 Oigledno je da ivotna koncepcija SSCa poiva na veoma irokom i liberalnom shvatanju principa crkvenog pluralizma, uz takoe oigledne programske pretpostavke koje e usloviti unutranju polarizaciju vrha i baze. Najznaajniji kohezioni inilac i pokretaku snagu organizacije predstavlja pokuaj irenja uticaja hrianskih ideala u svetu (misionarska delatnost), u emu znaajnu strateku ulogu ima ukljuivanje to veeg broja lanica u sastav organizacije.38 U njihovom odnosu se posebno insistira na meusobnoj solidarnosti.39 Krajnji cilj i ishodite SSC-a ostaje ostvarenje hrianskog jedinstva, preko interdisciplinarnih aktivnosti. Ovakav univerzalistiki cilj i pristup nuno zahteva od manjinskih lanica spremnost na rtvovanje teolokog identiteta, i postojanje kooperativnosti. Ekonomskim renikom govorei, sve lanice treba da imaju status deoniara koji e omoguiti uspeh korporacije.40 Ve na osnivakoj Skuptini u Amsterdamu su, meutim, dola do izraaja brojna razmimoilaenja u shvatanjima i pristupima lanica, ne samo u teolokoj, ve i politikoj, ekonomskoj i socijalnoj ravni. Pre svega, sutinsko pitanje za SSC je bilo i ostalo pitanje crkvenog identiteta i utemeljenja, pri emu ga je izuzetno komplikovano (sve ove godine i nemogue) definisati zbog toga to nauka o Crkvi svake lanice ima po sutini ekskluzivistiki karakter. Zato je preciznije i injenino utemeljenije rei da SSC ima pre crkveni znaaj nego
35 36 37 38 39 40 Ibidem, p. 3. Ibidem, . 4. Ibidem, pp. 56. Ibidem, p. 7. Ibidem. Jovan Romanidis, Bogoslov u slubi Crkve u ekumenskom dijalogu, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 165.

284

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

crkveni karakter.41 To uostalom potvruje i programska osnova na kojoj je nastao. Takoe, veinske protestantske lanice su od poetka poele da ukazuju na sutinski znaaj angaovanja SSCa u socijalnoj oblasti, to je uticalo na rezervisanost pravoslavnih koji su prevashodno insistirali na teolokim kriterijumima dijaloga i saradnje. Takoe, poseban problem za manjinu pravoslavnih predstavljala je primena principa veinskog donoenja odluka, i posledina marginalizacija njihovog uticaja. Tendencije u razvoju SSC-a Po znaaju svojih odluka izdvaja se Trea Generalna skuptina SSC-a u Nju Delhiju 1961. godine. Na njoj je dopunjena osnivaka Rezolucija iz Amsterdama umetkom da bratske Crkve...pokuavaju zajedno da odgovore zajednikom prizivu u slavu Trojedinog Boga.42 Isticanjem posebne odgovornosti SSC-a u daljem razvoju oveanstva, zapravo je stvorena teorijska osnova i pretpostavka njenog tematskog i prostornog irenja ovlaenja. Procenjeno je da SSC treba aktivno da uestvuje u reavanju svih problema koji nadilaze ue dravnopolitike interese. Smatralo se da e takvo usmerenje predstavljati samo doprinos ostvarenju osnovnog ciljahrianskog jedinstva.43 U strategiji univerzalnog i interdisciplinarnog irenja uticaja SSC-a mogu se prepoznati i mnoge dodirne take sa globalistikouniverzalistikom ideologijom dananjice. Izmeu ostalog i iz te analitike perspektive nesumnjivo treba posmatrati fenomen dananje crvene integracije, u smislu oiglednog uzronoposledinog odnosa. Takoe, Skuptinu u Nju Delhiju je odlikovao i do tada najvei talas prijema novih lanica u SSC, posebno pravoslavnih: Jerusalimske, Ruske, Rumunske i Poljske crkve. U narednih nekoliko godina isto su uinile i Gruzijska (1962), Srpska (1965), ehoslovaka (1966) i Japanska pravoslavna crkva (1973).44 Oigledno strateko preusmeravanje aktivnosti SSCa inicirale su protestantske lanice na etvrtoj konferenciji njegovog Odeljenja za veru i poredak u Montrealu 1963. godine. Uspele su da izglasaju stav po kome bi
41 42 43 44 Jovan Zizjulas, Samopoimanje pravoslavnih i njihovo uee u Ekumenskom pokretu, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op.cit str. 245. Hristo Janaras, Problem jedinstva danas, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 270. Generalna skuptina hriana u Nju Delhiju, Glasnik Srpske Patrijarije, br. 2, Beograd, 1961, str. 8788. Aleksandar akovac, Kratki pregled istorije razvoja Ekumenskog pokreta, op. cit., str. 9.

285

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

ekumenske aktivnosti organizacije trebalo da dobiju pre svega antropoloko usmerenje, oliavajui ga sintagmama sa Crkve na oveanstvo i sa Boga na oveka.45 Prihvatila ga je etvrta Generalna skuptina SSC-a u Upsali 1968. godine.46 Ako se imaju u vidu izvorna programska naela i ciljevi SSC-a, time je u velikoj meri izmenjen i unifikovan smer razvoja organizacije, to je uslovilo intenzivna unutranja razmimoilaenja, posebno protestantskih i pravoslavnih lanica. Tendencija njihove dalje polarizacije je bila posebno prisutna na zasedanju Pete Generalne skuptine u Najrobiju 1975. godine, uz uee preko 2000 delegata. Povoda za to je bilo nekoliko. Pre svega, veinske protestantske lanice su prvi put otvoreno iskazale nameru da SSC-u u budunosti pripiu i meunarodnopolitike nadlenosti i prerogative, u smislu aktivnog uea u reavanju globalnih politikih problema. Tako su na zasedanju usvojena i izdata brojna Specijalna saoptenja politikog karaktera, poput procene situacije na Srednjem istoku i Istonom Timoru, u Jerusalimu i Angoli, o pitanju razoruanja i nuklearnih reaktora u Junoj Africi, znaaju Helsinkog sporazuma, stanju ljudskih prava u Latinskoj Americi, itd. Pravoslavne crkve su u tom kontekstu ostale verne stavu da bi SSC, kao pre svega crkvena organizacija, u aktivnostima morao da se dri prevashodno teoloke, pa tek u posledinom smislu i ire drutvenopolitike problematike. Od tada su unutar SSC-a zapravo stvorena dva tematski i metodoloki profilisana krila, s meunarodnopolitikim i teolokim stremljenjima.47 Referat Generalnog sekretara SSC-a Potera (Philippe Potter) podnet na Skuptini u Najrobiju, nedvosmisleno je ukazao na volju organizacije da u budunosti postane aktivan subjekt u procesu reavanja meunarodnopolitikih problema.48 I ovom prilikom je do punog izraaja doao znaaj principa veinskog donoenja odluka. Njegova primena je za posledicu imala potpuno marginalizovanje uticaja pravoslavnih. Oni nisu ostali nadglasani samo u sluaju pitanja sticanja politikih prerogativa, ve i prilikom imenovanja pravoslavnih lanova za pojedine odbore. Primera radi, protestantski delegati su tada podrali imenovanje jednog mitropolita Carigradske patrijarije koji nije bio kandidat matine crkve, zbog ega je ona najavila da e preispitati svoje
45 46 47 48 Lukas Fisher, Foi et Constitution, par. 5,28, WCC, 1964; i Jean Meyendorff, Unite de lEgliseUnite de lHumanite, Louvain, 1971, Truth, 16/1971/3, p. 298. Uppsala Speaks, WCC, Geneve, 1968; i David Jenkins (ed.), The Humanum Studies, 19691976, WCC, 1975. Hristo Janaras, Problem jedinstva danas, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 279. Radomir Raki, Peta skuptina otvorena molitvom, Pravoslavlje, br. 213, 1976, str. 25.

286

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

lanstvo u SSC-u.49 Praksa je ponovljena i u sluaju Ruske i Grke pravoslavne crkve, ije su predloge odbacili protestantski delegati.50 Ovi dogaaji su samo potvrdili tezu o dubokoj krizi u unutranjim odnosima SSC-a, odnosno supremaciji tiranije veine u odnosu na izvorni princip potovanja crkvenog pluralizma koji nije mogao da doe do izraaja. Polazei od protestantskog naela i premise da su evangelizacija i drutvenopolitiki angaman jednaki dio hrianske dunosti, osnovano se moe konstatovati da je SSC vremenom sve vie sticao i odlike meunarodnopolitikog pokreta.51 Bez obzira na to on ostaje univerzalni meucrkveni forum za dijalog i saradnju. Ukoliko preivi sve izraeniju unutranju polarizaciju, SSC bi mogao postati znaajniji inilac meunarodnih odnosa, pre svega u smislu uticaja na drutvenopolitiki ivot stotina miliona hrianskih vernika u svetu. Znaaj te pretpostavke pre svega treba posmatrati iz ugla injenice vezane za globalnu tendenciju relativizacije etikih vrednosti, koju je uslovila sekularistikomaterijalistika potroaka civilizacija. Afirmacija hrianskih vrednosti putem SSC-a bi u tom kontekstu zaista mogla predstavljati kreativan i pozitivan doprinos. Organizaciona struktura i principi funkcionisanja SSC-a Svetski savet crkava je u pravom smislu rei politiki struktuiran. Njegovu Generalnu skuptinu ine zvanini predstavnici crkava koje ove imenuju. Iz redova Generalne skuptine biraju se lanovi Centralnog odbora, koji u SSC-u ima ulogu slinu izvrnoj vlasti. Odbor upravlja ivotom i radom organizacije u skladu sa mandatom Generalne skuptine. Operativnu funkciju u izboru njegovog lanstva obavlja Odbor za naimenovanje, bez saglasnosti matinih crkava. Centralni odbor potom bira lanove Izvrnog odbora, sa nadzornom funkcijom u sprovoenju politike SSC-a. Konano, Izvrni odbor imenuje jednu treinu lanova svih Komisija SSC-a, drugu treinu bira Generalni sekretarijat, a treu slubenici i osoblje organizacije na osnovu smernica matinih crkava, koje takoe nisu obavezujue.52 Izborom Centralnog odbora prestaje neposredna kontrola ivota SSC-a od strane crkavalanica, ija se funkcija
49 50 51 52 Jovan Romanidis, Bogoslov u slubi Crkve u ekumenskom dijalogu, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op.cit, str. 167. Ibidem. Tomislav agiBuni, Ekumenski pokret i tokovi u suvremenom svijetu, op.cit str. 117. Jovan Romanidis, Bogoslov u slubi Crkve u ekumenskom dijalogu, u: Pravoslavlje i ekumenizam, op. cit., str. 163.

287

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

nakon toga svodi na pokretanje inicijativa i predloga. Rad Organizacije se od tada neposredno sprovodi kroz pomenute komisije i odbore, u emu ih nadziru i kontroliu Izvrni i Centralni odbor.53 Vidi se da je SSC u izvesnom smislu i supracrkvena univerzalistika organizacija. Posebno mesto i znaaj u njegovom radu i danas zauzima Komisija (odeljenje) za veru i poredak, naslednik istoimenog pokreta s poetka 20. veka. Nastavila je da se bavi prouavanjem najznaajnijih teolokih pitanja, u funkciji iznalaenja opteprihvaene formule kao osnove unapreenja teolokog dijaloga lanica. Komisija rukovodi i koordinira aktivnosti uporedne analize razliitih hrianskih dogmi, iznosei konkretne teoloke predloge o daljim aktivnostima lanica. U metodolokom smislu ona insistira na isticanju dogmatskih imenitelja, pokuavajui da razgranini bitne od nebitnih dogmatskih razlika. Dovodi u dijalog one denominacije ije pozicije nisu previe udaljene. Primera radi, to se krajem ezdesetih godina 20. veka odnosilo na Luteransku i Reformatsku, kao i Pravoslavnu i Dohalkidonske crkve.54 Konkretno, Komisija priprema zajednike nedeljene molitve za jedinstvo hriana i predlae utvrivanje zajednikog datuma praznovanja Uskrsa. Tokom decenija, u nekoliko navrata pokrenula je i pitanje sazivanja Opteg (Vaseljenskog) sabora svih hrianskih crkava, po uzoru na sabore nepodeljene Crkve iz prvog milenijuma.55 U radu su joj oduvek uestvovali najeminentniji teolozi crkavalanica. U tom smislu, Pravoslavnu crkvu su predstavljali Georgije Florovski, Jovan Majendorf, grof Boris Bobrinski, i mnogi drugi. Svetski savet crkava svoje aktivnosti na regionalnom i lokalnom nivou paralelno sprovodi i kroz Nacionalne odbore, koji imaju prevashodno operativni karakter. Svaki Nacionalni odbor predstavlja zasebnu lanicu SSC-a, to za posledicu neretko ima i dupliranje lanstva pojedinih crkava u organizaciji.56 Kada je u pitanju unutranji odnos snaga, vano je ponovo naglasiti da protestantska veina nesmetano dominira u radu SSC-a, emu legitimitet i legalitet daje poetna saglasnosti manjinskih lanica s principom veinskog
53 Ekumenski (svetski) savet crkava, 19. novembar 1963. godine, SIV, Dokumenti Savezne komisije za verska pitanja, Arhiv Jugoslavije, Beograd, fond 144, fascikla 67, str. 14. Radomir Raki, Patrijarh srpski German posetio centar SSC u enevi, Glasnik Srpske Patrijarije, 1969, str. 191192. Ibidem. Ekumenski (svetski) savet crkava, SIV, Domumenti Savezne komisije za verska pitanja, op. cit., str. 4.

54 55 56

288

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

donoenja odluka. Budui da je nije bilo naznaka da e se situacija u skorije vreme izmeniti, pravoslavne lanice su na zasedanju Sedme Generalne skuptine SSC-a u Kanberi 1991. godine zajedniki zatraile radikalno prestruktuiranje principa funkcionisanja organizacije. Kao alternativu iznalaenju nove forme odnosa naznaile su mogunsot istupanja iz lanstva, ali tek na osnovu prethodno zajedniki donete odluke.57 Gruzijska pravoslavna crkva je, meutim, samostalno napustila SSC 1998. godine, to je izazvalo i unutarpravoslavna razmimoilaenja, ali nije dovelo u pitanje pomenuti zajedniki nastup u radu organizacije. Izvrni sekretar Komisije za veru i poredak Petar Bautenef (Peter Bouteneff) izjavio je nakon zasedanja Osme Generalne skuptine SSC-a u Harareu 1998. godine da delimian bojkot pravoslavnih predstavnika nije bitnije uticao na rad i odluivanje SSC-a.58 Konstatacija navodi na zakljuak da protestantska veina nema nameru da znaajnije promeni kurs svog delovanja. Svetski savet crkava se zbog svega danas suoava sa najozbiljnijom krizom sopstvenog identiteta, pa i izazovom opstanka. Iako svojevrsno protestantsko ekumensko plemstvo uva svoju elitistiku poziciju i uticaj, jasno je da e budunost SSCa umnogome zavisiti od njegove unutranje demokratizacije, ali i veeg stepena usaglaavanja lanica u teolokoj oblasti. Organizacija je do sada nesumnjivo ostvarila pozitivne rezultate, pre svega u pogledu zbliavanja Zapadnih crkava i njihovog upoznavanja sa pozicijom Pravoslavne crkve. U tom smislu, prisustvo pravoslavnih je za SSC znaajno jer utie na uravnoteavanje odnosa teolokog i drutvenopolitikog inioca, uz dosledno insistiranje da bi SSC trebao da ostane crkvena organizacija sa odreenim drutvenim kompetencijama. Takva pozicija ima poseban znaaj u globalnim, sve izraenije sekularistikim (ateistikim, agnostikim) i politikointegrativnim uslovima, koji dovode u pitanje crkveni karakter SSC-a. 5. KONFERENCIJA EVROPSKIH CRKAVA Konferencija evropskih crkava (Conference of European Churches) jeste udruenje 126 Pravoslavnih, Protestantskih, Anglikanskih i Starokatolikih crkava, zajedno sa 43 pridruene organizacije. Osnovana je 1959. godine na
57 58 Odraz sadanjeg stanja ekumenizmaNaa delegacija na skuptini SSC u Kanberi, Glasnik Srpske Patrijarije, 1991, str. 79. From a Report of the Harare Assembly by Peter Bouteneff, Executive Secretary of the Faith and Order Commission of the World Council of Churches, in: The Thessaloniki Summit, May 1998, Internet, http:// www.orthodoxinfo.com/ecumenism/thessaloniki _roc.aspx, 20/05/2007.

289

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

temeljima naela crkvenog pluralizma i ekumenizma, pre svega u funkciji pruanja zajednikog crkvenog doprinosa prevazilaenju istorijskih, kulturnih i ekonomskih prepreka saradnji na evropskom kontinentu. Osnovni cilj KEC-a takoe predstavlja unapreenje jedinstva Crkva putem zajednikog hrianskog svedoenja evropskim narodima i institucijama.59 Oblasti delovanja i aktivnosti organizacije su u tematskom smislu veoma raznolike. Kao udruenje crkava ona tei pre svega unapreenju meucrkvenog dijaloga, u emu najznaajniju ulogu ima njena Komisija Crkve u dijalogu. Ona umnogome predstavlja evropsku formu Komsije za veru i poredak SSC-a. lanice KEC-a su potpisale poznatu Ekumensku povelju (Charta Oecumenica) u Strazburu krajem aprila 2001. godine, kojom su definisale okvir, zajednike kriterijume i smernice svog delovanja u funkciji unapreenja ekumenske saradnje lanica u svim oblastima.60 U razdoblju zamaha politike integracije kontinenta poetkom devedesetih godina 20. veka, kao jedan od osnovnih ciljeva KEC je oznaio doprinos irenju uticaja hrianskih vrednosti (hristijanizacija) u takvom jednom procesu.61 Konferencija evropskih crkava, poput SSCa, takoe tei proirenju lanstva i uticaja. Ona se ujedinila s Evropskom ekumenskom komisijom o Crkvi i drutvu (EECCS) 1999. godine, nakon ega se njihova Zajednika komisija bavi i socijalnim, ekonomskim i ekolokim pitanjima na evropskom kontinentu. Od tada, KEC je zauzeo stav da organizacija i sve lanice treba aktivno da se ukljue u proces evropskih integracija. ak je iskazana i namera da organizacija vri etiki nadzor i kontrolu rada evropskih politikih institucija u odreenim tematskim oblastima. Tako se, primera radi, KEC aktivno angaovao u razmatranju pitanja socijalnog i politikog poloaja ena i migranata u Evropi.62 S druge strane, zajedno sa Rimokatolikim savetom evropskih biskupskih konferencija (CCEE), organizacija se ozbiljnije pozabavila i pitanjem preciznijeg odreenja pojma evropskog identiteta, posebno u kontekstu potrebe izgradnje i unapreenja odnosa sa Islamom, u
59 60 Conference of European Churches, Internet: http://www.ceckek.org/content/history. shtml, 09/02/2009. Charta Oecumenica, Guidelines for the Growing Cooperation among the Churches in EuropeGlory be to the Father, and to the Son, and to the Holy Spirit, Internet: http://www.ceckek.org/content/history.shtml, 09/02/2009. Conference of European Churches, Current Concerns, Internet: http://www.ceckek. org/content/history.shtml, 09/02/2009. Ibidem.

61 62

290

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

funkciji ostvarenja suivota dve religije i njihovih vernika u zajednikoj evropskoj kui.63 U skladu s Ustavom organizacije usvojenim 1964. godine, Skuptina KEC-a jeste najznaajniji subjekt u procesu donoenja i primene odluka.64 Naelno se sastaje svakih est godina, ali se u to praksi deavalo ee. ine je predstavnici imenovani od strane crkavalanica, uz lanove Centralnog odbora koji ima mandat da rukovodi aktivnostima KEC-a u razdoblju kada Skuptina nije u zasedanju.65 Predstavnici pridruenih organizacija sporadino prisustvuju zasedanjima Skuptine kao posmatrai. Prve tri Skuptine KEC-a su odrane u Niborgu u Danskoj 1959, 1960. i 1962, a poslednje u Pragu 1992, Gracu 1997. i Trondhajmu 2003. godine.66 U poreenju sa SSC-om, KEC poiva na gotovo istovetnim idejnoteorijskim pretpostavkama i ciljevima, uz slinu organizacionu strukturu. ini se da u odnosu na SSC ima jo oiglednije politike tenje i ciljeve, to se moe objasniti i prirodom trenutka u procesu evropskih integracija. KEC takoe predstavlja forum za meucrkvenu saradnju i dijalog, ali, u odnosu na SSC, evropskog i regionalnog karaktera. 6. PARLAMENT SVETSKIH RELIGIJA Ukoliko se pod ekumenizmom podrazumeva i meureligijski dijalog, za ta postoje sve izraenije tendencije, njegovu znaajnu institucionalnu formu predstavlja i Parlament svetskih religija. On po sveobuhvatnosti ciljeva, tematskih stremljenja i metoda njihovog ostvarenja nadilazi SSC. Svoje dve sednice Parlament je odrao u ikagu 1893. i 1993. godine. Poslednjoj su prisustvovali predstavnici gotovo svih svetskih religija. Oni su se usaglasili oko tenje da raznobojne fragmente religija kao nebeskog svetla pokuaju da saberu u belu svetlost nebeske istine.67 Cilj ovakve duhovnointegralistike koncepcije zapravo je predstavljao pokuaj sintetizovanja etikih aspekata svetskih religija, u funkciji ostvarenja pre svega globalistikih pacifistikih ciljeva.68 Zarad toga je do krajnjih granica
63 64 65 66 67 68 Ibidem. l. 5.1 Ustava, u: Conference of European Churches, Current Concerns, op.cit. l. 6.1., Ustava, op. cit. Conference of European Churches, List of Assemblies, Internet: http://www.ceckek.org/ content/assemblies.shtml, 09/02/2009. Sava Janji, Ekumenizam i vreme apostasije, op. cit., str. 45. Ibidem, str. 47.

291

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

relativizovan znaaj svih poznatih oblika religijskoinstitucionalnih formi. Sutinu je predstavljao stav po kome duhovnost ne samo da nije neraskidivo povezana s dogmama, ve je ove upravo ograniavaju.69 Ovakav stepen i primer religioznog relativizma i krajnjeg teolokog liberalizma (anarhizma) nisu poznavali ni teoloka teorija ni praksa. U svemu nije upotrebljavan ak ni termin Bog, budui da predstavnici brojnih religija nisu mogli da se usaglase oko sadraja njegovog pojma. Zavrnim dokumentom sa skupa afirmisan je pokuaj stvaranja jedne nove globalne etike (Global Ethics) i utemeljenja univerzalnih moralnih kriterijuma, kao osnove prevazilaenja prepeka i voenja kreativnog dijaloga svetskih religija. Kao inioce univerzalne etike dokument je definisao nenasilje, socijalnu pravdu, ekumenizam, pluralizam, feminizam, politika i ljudska prava, uz insistiranje na ukidanju svih socijalnih, ekonomskih i polnih oblika diskriminacije u svetu. Da bi se ostvarili pomenuti ciljevi, trebalo je izvriti i transformaciju savesti, odnosno brisanje istorijskih primera meureligijskih sukoba, fanatizma i mrnje iz glava ljudi. U tom procesu moralnog preobraaja sveta znaajna uloga data je i globalnom hrianstvu.70 Cela koncepcija, uz pozitivne aspekte, ima i pojedine psihosomatske odrednice. Skup je ostao zapamen po pokuaju afirmacije i utemeljenja jednog potpuno novog modela meureligijskih odnosa u svetu, koji bi poivao na potpunom religijskom (dogmatskom i institucionalnom) relativizmu, sinkretizmu i unifikovanom svoenju religijskog na etiko. Meutim, veliko je pitanje da li bilo kakav oblik unifikacije religioznih razliitosti moe imati pacifistike posledice? Verovatnije je da bi se moglo desiti upravo suprotno. 7. ZAKLJUAK Ekumenizam podrazumeva ideju, doktrinu i pokret usmeren ka ostvarenju proklamovanog cilja ujedinjena hrianskih crkava. U dananjem smislu rei, ima pre svega misionarskozapadnjaki karakter, i interdisciplinarnu, barem teoloku, socioloku (socijalnu) i politikoloku odrednicu. Iako pojam dobija sve horizontalniji sadraj, njegovu sredinju taku ipak predstavlja teoloki dijalog. Ekumenizam treba razlikovati od slinih pojmova, poput tolerancije, interkonfesionalizma, crkvenog pluralizma i meureligijskog dijaloga. Budui da promovie meucrkvenu i posredno meureligijsku koegzisteniciju, dijalog
69 70 Ibidem, str. 48. Ibidem, str. 48.

292

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

i saradnju, nosi potencijal znaajnog instrumenta prevencije drutvenih i politikih sukoba, kao i prevazilaenja njihovih posledica. Najznaajnije institucionalne forme ekumenizma danas predstavljaju Svetski savet crkava (SSC) i Konferencija evropskih crkava (KEC). U irem smislu rei, to se odnosi i na Parlament svetskih religija. Svetski savet crkava jeste univerzalni meucrkveni forum za dijalog i saradnju, koji poiva na principu ravnopravne kohabitacije lanica. Ne poseduje jasan crkveni identitet, pri emu ga odlikuju interdisciplinarne aktivnosti, izraena unutranja polarizacija protestantskih i pravoslavnih lanica, i pojedine karakteristike meunarodnopolitikog pokreta. Njegova duboka kriza moe biti prevladana samo iznalaenjem nove forme unutranjih odnosa, dok bi alternativu predstavljalo istupanje pravoslavnih iz lanstva. Po ciljevima i metodama, veoma slinu organizaciju predstavlja Konferencija evropskih crkava, kao organizacija evropskog karaktera. S druge strane, Parlament svetskih religija pre svega tei utemeljenju i globalnoj primeni univerzalnih etikih naela, kao rezultata sintetizovanja etikih aspekata svetskih religija, a u funkciji ostvarenja pacifistikih ciljeva. LITERATURA
1. Arsenjev, Nikolaj, Pokret ka jedinstvu hrianskih crkava, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Aleksandar akovac (prir.), Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 7989. 2. BakiHayden, Milica, O mogunostima za dijalog razliitih religija, u: Interreligijski dijalog kao vid pomirenja u Jugoistonoj Evropi, Vukomanovi Milan, Vuini Marinko (prir.), BO, Beograd, 2001, str. 193199. 3. Berajev, Nikolaj, O fanatizmu, ortodoksiji i istini, Internet: http:// www.verujem.org/filosofija/savremena/berdjajev_fanatizam.htm, 23/11/2006. 4. Berajev, Nikolaj, Vaseljenskost i konfesionalizam, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 103119. 5. Boisset, Jean, Protestantizamkratka povijest, Kranska sadanjost, Zagreb, 1985. 6. Boovi, R. Ratko, Uspostavljanje dijaloga na razlikama, u: Interreligijski dijalog kao vid pomirenja u Jugoistonoj Evropi, Vukomanovi Milan, Vuini Marinko (prir.), Beograd, BO, 2001, str. 128133. 7. ebi, Petar, Ekumenizam i vjerska tolerancija u Jugoslaviji, NIRO Mladost, Beograd, 1988. 8. Dugandija, Nikola, Granice dijaloga, u: Veraznanjemir, Centar za istraivanje religije BOa, Beograd, 2005, str. 1827. 293

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

9. akovac, Aleksandar, Kratki pregled istorije razvoja Ekumenskog pokreta, Internet: http://www.verujem.org/teologija/djakovac_istorija.htm, 10/08/2006. 10. orevi, Jelena, Interreligijski dijalog i svakodnevni ivot, u: Interreligijski dijalog kao vid pomirenja u Jugoistonoj Evropi, Vukomanovi Milan, Vuini Marinko (prir.), BO, Beograd, 2001, str. 199204. 11. Florovski, Georgije, O granicama Crkve, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 89103. 12. Janaras, Hristo, Ka jednom novom ekumenizmuProblem jedinstva danas, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 263267. 13. Janji, Sava, Ekumenizam i vreme apostasije, Sveti knez Lazar, Prizren, 1995. 14. Kartaev, Anton, Ujedinjenje crkava u svetlu istorije, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 4379. 15. Majendorf, Jovan, Pravoslavlje i ekumenizam, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 143157. 16. Mandzaridis, I. Georgije, Sociologija hrianstva, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2004. 17. Mercier, Jacques, Povijest Vatikana, Barbat, Zagreb, 2001. 18. Meyendorff, Jean, Unite de lEgliseUnite de lHumanite, The Thruth, Louvain, 16/1971/3, pp. 289301. 19. Mila, Nikodim, Slavenski apostoli Kiril i Metodije i istina pravoslavlja, Sinod SPC, Beograd, 1985. 20. Pfeifer, Jakob, Ekumenizammeucrkvenomeureligijsko razumjevanje i(ili) svjetska globalizacija, u: Religije Balkana: susreti i proimanja, Vukomanovi Milan, Vuini Marinko (prir.), BO, Beograd, 2001, str. 5460. 21. Raki, Radomir, Patrijarh srpski German posetio centar SSC u enevi, Glasnik Srpske Patrijarije, 1969, str. 191192. 22. Raki, Radomir, Ekumenizam, u: Enciklopedija politike kulture, Savremena admninistracija, Beograd, 1993, str. 6791. 23. Raki, Radomir, Peta skuptina otvorena molitvom, Pravoslavlje, br. 213, 1976, str. 1725. 24. agiBuni, Tomislav, Ekumenski pokret i tokovi u suvremenom svijetu, Pravoslavna misao, 1979, str. 2943. 25. unji, uro, Prepreke na putu razumevanja, poverenja i pomirenja, u: Veraznanjemir, Centar za istraivanje religije BOa, Beograd, 2005, str. 103111. 26. unji, uro, Verski dijalog i tolerancijadrama razumevanja, u: Religije Balkanasusreti i proimanja, Vukomanovi Milan, Vuini Marko (prir.), BO, Beograd, 2001, str. 1736. 294

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

27. unji, uro, Znaenje i znaaj dijaloga, u: 2000 godina Hrianstvaistorija, kultura, duhovnost, Despotovac, 2001, str. 251256 28. The Humanum Studies 19691976, David Jenkins (ed.), WCC, Geneve, 1975. 29. The Toronto Statement (1950): The Church, the Churches, and the World Council of Churches, Internet: http:// www.orthodoxinfo.com/ecumenism/toronto_wcc. aspx, 12/12/2006. 30. Theological Dictionary of the New Testament, Vol. V, Gerhard Friedrich (edit.), WM. B. Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, Michigan, 1967. 31. Vukomanovi, Milan, Religion, Conflict, Reconciliation, u: Interreligijski dijalog kao vid pomirenja u Jugoistonoj Evropi, Vukomanovi Milan, Vuini Marinko (prir.), BO, Beograd, 2001, str. 2228. 32. Vukomanovi, ilan, Sveto i mnotvoizazovi religijskog pluralizma, igoja, Beograd, 2001. 33. Zizjulas, Jovan, Jedan jedinstveni izvorSamopoimanje pravoslavnih i njihovo uee u Ekumenskom pokretu, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 227247. 34. ivojinovi, R. Dragoljub, Ekumenizam: pokret za ujedinjenje crkava u Evropi dvadesetog veka, Bratstvo, Vol. V, drutvo Sveti Sava, Beograd, 2001, str. 81103. 35. Dekret Unitatis Redintegratio, u: Dokumenti Drugog vatikanskog koncila, Kranska sadanjost, Zagreb, 1970. 36. Ekumenizam, u: Enciklopedija Pravoslavlja, knjiga prva Z, Savremena administracija, Beograd, 2002, str. 171195. 37. Ekumenski (svetski) savet Crkava, 19. novembar 1963, SIV, Dokumenti Savezne komisije za verska pitanja, Arhiv Jugoslavije, fond 144, fascikla 67, str. 14. 38. Generalna skuptina hriana u Nju Delhiju, Glasnik Srpske Patrijarije, br. 2, Beograd, str. 8788. 39. Osnovni principi odnosa Ruske pravoslavne crkve prema inosavljuPrilog Istorija i karakteristika teolokih dijaloga sa inosavljem, u: Pravoslavlje i ekumenizam, Hrianski kulturni centar, Beograd, 2005, str. 945. 40. Charta Oecumenica, Guidelines for the Growing Cooperation among the Churches in EuropeGlory be to the Father, and to the Son, and to the Holy Spirit, Internet: http://www.cec-kek.org/content/charta.shtml, 09/02/2009. 41. Conference of European Churches, Internet: http:// www.ceckek.org/content/ history.shtml, 09/02/2009.

295

Nikoli M., i Petkovi P., Institucionalne forme savremenog ekumenskog dijaloga, MP 2, 2011 (str. 276296)

Dr. Marko NIKOLI and Petar PETKOVI INSTITUTIONAL FORMS OF CONTEMPORARY ECUMENICAL DIALOGUE ABSTRACT The article deals with ecumenism and the most important examples of its institutionalisation. It is stated that ecumenism implies the doctrine (idea), universal interchurch movement and the proclaimed goal of achieving Christian unity. It possesses at least theological, sociological and political determinants. The World Council of Churches is a universal interchurch forum for dialogue and cooperation that lacks clear ecclesiological identity. However, it is getting the characteristics of a typical international political movement. The Conference of European Churches is a similar European organization. The Parliament of World Religions tends to found and promote global ethics in order to accomplish pacifistic goals in the world. Key words: Ecumenism, ecumenical movement, World Council of Churches, Conference of European Churches, Parliament of World Religions.

296