Ook verder in de keten kan de claim gelegd

worden, zoals nu ook gebeurt bij de radijs.

Productiebedrijven kunnen misschien nog
moeilijker beoordelen of er een patent rust op
uitgangsmateriaal. Vosselman: Hoe kunnen ze
beoordelen of een patent terecht is?
Als daartoe deskundigen en juristen erbij
moeten komen, loopt het in de papieren. In een
eerdere zaak liepen de kosten op tot meer dan
een ton. Bart Vosselman, hij is naast veredelaar
ook geneticus, en de overige veredelaars van de
Bolster hebben zich de afgelopen maand flink
ingespannen om allerlei gegevens boven water
te krijgen.
De octrooiaanvraag op deze paarse radijs
is oorspronkelijk in 2001 ingediend door Gerrit
Koppert, de voormalige eigenaar van Koppert
Cress. Naderhand Is Gain Harvest Development
gevestigd in Hongkong, met als directeur Kop-
pert, de belangenbehartiger en octrooihouder
geworden. Maar het is niet duidelijk of deze
firma kapitaalkrachtig is of dat het een lege BV
betreft. Bij een onterechte claim is het dus zelfs
de vraag of kosten verhaald kunnen worden op
het bedrijf.
De twee bedrijven die de claim ontvan-
gen hebben, willen voorlopig inhoudelijk niet
reageren in verband met gerechtelijke proce-
dures. Vosselman hoopt dat de octrooihouder
zelf inbindt, maar nog meer dat de politiek een
harde kwekersvrijstelling handhaaft. Wij heb-
ben begrepen van juristen dat dit kan binnen de
Europese regels rond intellectueel eigendom.
In het dagblad NRC pleit oud-senator en
plantaardig wetenschapper Rudy Rabbinge voor
het overeind houden van de kwekersvrijstelling.
De Nederlandse regering ziet daar alleen moge-
lijkheden voor als dat Europees gesteund wordt.
Denemarken, Duitsland en Frankrijk tonen zich
ook een voorstander van een brede kwekersvrij-
stelling, wat de kansen voor behoud vergroot.
ONTDEKKING
Bij De Bolster vermoedden ze dat de paarse
radijs al bestond en dus geen uitvinding maar
een ontdekking is. Ze vroegen de nummers op
bij de genenbank waaruit de radijs veredeld
was. Vosselman laat in de kas zien dat bij het
oorspronkelijke zaad al 3 tot 4 procent volledig
paarse zaailingen voorkomen. Het is voor een
veredelaar een simpele routineklus omdaar een
volledig paarse selectie van te maken, zegt hij.
In de octrooiaanvraag wordt gezegd dat ze
tien jaar gewerkt hebben aan de paarse radijs.
Nonsens, want in dit geval is er slechts sprake
van n hoofdgen die de donkere paarse kleur
aanstuurt, oordeelt Vosselman. Hij is ook voor-
al verbaasd dat een zon slecht onderbouwd
octrooi is toegewezen en dat diverse aangele-
verde gegevens niet zijn gecontroleerd. Zo staat
er in de tekst dat de paarse kleur door anthocy-
anine niet in de kiembladen van het oorspron-
kelijke zaad voorkwam. Onze zaaiproef toont
duidelijk aan dat dat wel zo is.
Los van de kwestie met de paarse radijs, de
slordigheidjes in het dossier bij de octrooiaan-
vraag en de andere details van deze individu-
ele zaak, gaat het de voorstanders van de brede
kwekersvrijstelling om de precedentwerking
die deze zaak kan hebben. Vosselman: Ik zie
het aantal octrooien sterk toenemen. Ik veredel
pompoenen en courgetteachtigen. Daar kwam
ik een patent uit Isral tegen op het hebben van
een vrouwelijke bloem in elke okselknop. Daar
ben ik ook mee bezig. Kan ik daar zo meteen
niet mee verder? Moet ik het patent gaan aan-
vechten?
GMO
Voor genetisch gemodificeerde planten
verwacht Vosselman dat de octrooien blijven
bestaan. Dat is echter een heel technische aan-
pak. Het lijkt dan ook logischer dat daar octrooi-
en op processen en gencombinaties wel moge-
lijk zijn. Voor planten verkregen uit klassieke
veredeling gooien octrooien te veel deuren dicht
in de innovatie naar de zin van de veredelaars
die de kwekersvrijstelling voorstaan.
Een voorbeeld van een claim op een genen-
set die vrij voorkwam in de wereld betreft een
eigenschap van een meloensoort. In India kwam
een niet-zoete meloen voor met een belangrijke
virusresistentie. Op een genenvolgorde waarbin-
nen de virusresistentie zit, ligt nu in Duitsland
een kwestie op tafel.
Omdat de genen zo dicht bij elkaar liggen
is de virusresistentie goed te traceren en te mer-
ken. Met klassieke veredeling is de combinatie
niet te scheiden. Ieder die dus de virusresistentie
gebruikt, behalve de patenthouder of wie het met
toestemming van de patenthouder op de markt
brengt, is dus het octrooi aan het schenden.
Dit is een poging om een eigenschap in
handen te krijgen die gewoon in de natuur
beschikbaar is, vindt Vosselman. De tegenstan-
ders van het octrooi in de zaak met de paarse
radijs wachten nu de volgende stap af van de
octrooihouder, de rechter en de politiek.
J ono ToN; cs
voldoende homogeen zijn. De wet eist geen vol-
strekte homogeniteit.
OVERTREDEN
Een claim op oneigenlijk gebruik van een
beschermd ras kan op meerdere niveaus gebeu-
ren. Let wel: intellectueel eigendom moet de
bezitter ervan zelf handhaven. Het vinden van
oneigenlijk economisch gewin uit een ras dat
van een ander is, is ingewikkeld. Daarom kan
de eigenaar van het ras eerst ingrijpen in het
stadium dat het om plantmateriaal gaat. Lukt
dat niet, of beter gezegd, blijft dat onopgemerkt,
dan kan in de tweede trap bij het product een
melding komen. Als dat niet gebeurt, kan het
opgemerkt worden bij het verwerkte product, in
de derde trap dus.
Bij kwekersrecht is het ondoenlijk om bij
elke nieuwe kruising toestemming aan alle
voorgangers te vragen. Het is daarom ook de
voorkeur van veruit de meeste veredelaars om
het bestaande systeem te behouden. Een kleine
uitzondering is het afgeleide ras. Plagiaatras is
een andere termdie wel voorkomt bij een ras dat
een klein toegevoegd eigenschapje heeft dat niet
van belang is voor de economische exploitatie.
AGRICULTUUR
Niels Louwaars van het Centre for Genetic
Sources denkt dat er in de octrooiwetgeving
juridisch ruimte blijft voor een kwekersvrijstel-
ling. Hij merkt ook dat de sector een vrije hou-
ding heeft in het gebruik van andermans rassen
in nieuwe kruisingen. Het zit in onze agricul-
tuur. Die zit diep in de structuur. Rond het kwe-
kersrecht spelen bijzonder weinig rechtzaken,
aldus Louwaars.
Verhardt de veredelingswereld dan niet?
Het ligt net anders, zegt Louwaars. De wereld
verhardt en daar past octrooirecht in. Louw-
aars noemt het vooral belangrijk dat er een
goede balans blijft bestaan tussen bescherming
en voldoende vrijheid om innovatie op peil te
houden. We staan in de veredeling allemaal
op de schouders van onze voorgangers. Bio-
technologen denken vaak anders. Die zien hun
ontwikkelingen als iets totaal nieuws. Het is
een juridisch terrein waar het technische terrein
van de veredeling donders goed rekening mee
moet gaan houden.
J ono ToN; cs
1 2 Z AT E RDAG 2 8 ME I 2 0 1 1
GEWAS GEWAS
Z AT E RDAG 2 8 ME I 2 0 1 1 13
D
e informatiebijeenkomst over octrooi- en
kwekersrecht in de zaadbusiness trekt
een volle zaal. Grote en kleine verede-
laars zijn naar Wageningen gekomen om het
te hebben over de bescherming van eigen en
andermans rassen.
Voorzitter Lous van Vloten van de Raad voor
Plantenrassen is blij met de grote opkomst. Ze
geeft aan dat het op de bijeenkomst niet gaat
over de voor- en nadelen van kwekersrecht of
octrooi, maar om informatie over hoe kwe-
kersrecht zich verhoudt tot octrooi. Er is veel
beweging op dit gebied, zegt Van Vloten. Kwe-
kersrecht is vanuit Nederland uitgegroeid tot
een internationaal stelsel. De laatste tijd neemt
het aantal octrooien op gewassen toe.
Kwekersrecht is ontstaan in de vorige eeuw.
Veredelaars kunnen elkaars rassen gebruiken
om nieuwe kruisingen te maken. Het kwekers-
recht staat dat toe en beschermt ondertussen de
markt voor commercile rassen. Op deze manier
beperkt kwekersrecht de veredelaars niet, terwijl
er toch inkomsten uit de licenties op rassen te
krijgen is, de beloning voor de veredeling.
Octrooi is een andere manier van bescher-
ming van intellectueel eigendom. Octrooi
beschermt de uitvinder en de investeerder. Een
octrooi maakt het aantrekkelijk om te investe-
ren in innovaties. Bij een octrooi moeten details
van een uitvinding na achttien maanden in een
publiek register openbaar gemaakt worden.
Omte voldoen aan octrooieerbaarheid moet
het gaan om iets inventiefs. Iets dat erg voor de
hand ligt is niet octrooieerbaar. Het gaat vaak
om dingen die industrieel toepasbaar zijn.
Octrooieerbaar gaat in Nederland verder dan
een ontdekking, iets wat je zo kunt vinden in
de natuur. Een octrooi kan liggen op een pro-
duct, een methode of gebruik. Met de komst van
biotechnologie raken octrooien aan de levende
wereld en daarmee aan de veredeling. Het is deze
ontwikkeling die tot spanningen kan leiden.
Nikki Rethmeier werkt voor het Octrooicen-
trum. Haar achtergrond ligt in de veredeling.
Ze ziet grote verschillen in de bescherming van
rassen over de wereld. In Amerika is bijna alles
octrooieerbaar, ook leven. De enige uitzondering
is de mens. Dat komt door een bepaald artikel in
de grondwet dat met slavernij te maken heeft.
In Europa is een volgorde van genen niet
zomaar octrooieerbaar. Die volgorde moet een
functie hebben. In het Amerikaanse model kun-
nen onderzoek en veredeling sneller gezien wor-
den als commercile exploitatie van het octrooi.
In Nederland loopt het verhoudingsgewijs
anders dan in Amerika. Rethmeier: Nederland
is een topspeler in het kwekersrecht en maar
klein in het octrooi. Een staafdiagram laat
het verschil duidelijk zien. In Amerika is het
octrooirecht vele malen belangrijker dan het
kwekersrecht in de plantenveredeling.
De Nederlandse veredelaars geven ruim de
voorkeur aan behoud van het kwekersrecht.
Het blijkt ook bij stemming onder de leden van
Plantum NL, de vereniging van plantenverede-
laars. Een ruime meerderheid wil het systeem
behouden zoals we het nu kennen. Ruimte voor
innovatie weegt zwaar.
GESCHIEDENIS
Paul van der Kooij is hoofddocent in Lei-
den met als specialisme het kwekersrecht. Hij
blikt met de zaal even terug in een dikke eeuw
geschiedenis in het kwekersrecht. De octrooiwet
die van 1910 tot 1941 gold, hield geen rekening
met de beschikbaarheid van kruisingsmateriaal
voor kwekers. Het was ook een periode waarin
het kweken van rassen, denk bijvoorbeeld aan
het aardappelras Bintje, een hobby was. In
Nederland kwam met het Kwekersbesluit van
1941 een ontwikkeling op gang die via het
UPOV-verdrag van 1961 in 1966 leidde naar de
Zaaizaad- en Plantgoedwet. Deze wet werd nog
herzien in 1978 en 1991. Sinds 2005 geldt de
nieuwe Zaaizaad- en Plantgoedwet.
De regels houden rekening met de rela-
tieve kleine ingreep die mensen kunnen doen
binnen de levende plant, zegt Van der Kooij.
In het kwekersrecht gaat het om het geheel
aan eigenschappen dat je een ras noemt. Een
ras moet onderscheidend zijn. Het gaat daarbij
alleen om de identificatie. De wetgever heeft zo
het kwekersoog op waarde geschat. Het ras moet
Kwekersrecht of octrooi
Juridisch terrein waar veredelaar s rekening mee moeten houden
RASSENKEUZE
Paul van der Kooij en Nikki Rethmeier spraken tijdens de informatiebijeenkomst Veredelen en beschermen over kwekers-
recht en octrooien. Fot o: Ni euwe Oogs t
In de sector overheerst nu nog de agricultuur
Intellectueel eigendom is er in vele vor-
men. Kwekersrecht is een aparte vorm van
intellectueel eigendom, gericht op bescher-
ming en tegelijk beschikbaarheid voor ande-
ren om eigen rassen te ontwikkelen.
I
n april viel er een brief op de mat bij twee
bedrijven die kiemgroenten kweken. Hierin
staat dat zij het octrooi op een paarse radijs
schenden, dat ze daarmee op moeten houden
en een onthoudingsverklaring moeten tekenen.
Niet tekenen betekent een rechtszaak met
het risico op duizenden euros boete per dag
dat de productie doorgaat. Wel tekenen houdt
in dat de eerste proceskosten van 2500 euro
betaald moeten worden en dat de bedrijven, hoe
de rechter ook beslist, erkennen dat het octrooi
is van een andere partij, zelfs als de rechter het
octrooi onterecht vindt.
De bedrijven schrikken zich rot en mobilise-
ren hun netwerk. Binnen het netwerk overheerst
verbazing en vrees dat, als dit de praktijk wordt,
de veredelingssector flinke problemen krijgt en
vrijheid verliest. De innovatiekracht van de sec-
tor staat onder druk, als de nu geldende regel
dat je door mag veredelen op andermans werk
steeds meer plaats maakt voor claims op plante-
neigenschappen, vinden de bedrijven.
Veredelaars Bart Vosselman en Loes Mertens
van De Bolster in Epe zijn zelf niet gedaagd in
deze zaak, maar ze maken zich wel ernstig zor-
gen. Moet je als veredelaar of teler de patenten
gaan bijhouden? Vosselman vindt het volstrekt
absurd. Moet dat maandelijks, wekelijks of
dagelijks. De macht van een beperkt aantal
multinationals wordt steeds maar groter.
Alleenrecht op dieppaarse radijsachtige geclaimd
Het team van De Bolster dat het zenuwcentrum van de radijszaak vormt met rechts Bart Vosselman en als tweede van links Loes Mertens. Fot o: Ni euwe Oogs t
Nederlandse veredelaars kunnen
dankzij de kwekersvrijstelling vrij beschik-
ken over elkaars materiaal om verder te
kruisen. Steeds vaker proberen bedrijven
octrooien te verkrijgen op eigenschap-
pen van planten. De claim op een paarse
radijsachtige illustreert wat er gebeurt als
kwekersrecht verruild wordt voor octrooi.
Wijze van vermeerderen
Advocaat Paul Steinhauser van advocatenbureau Arnold en
Siedsma in Amsterdam vertegenwoordigt de octrooihouder in het
proces rond de paarse radijs. Hij schat de kansen voor de octrooi-
houder hoog in. Daarbij verwijst Steinhauser naar het dossier
bij het octrooi. Het gaat om de wijze van vermeerderen, zegt
de advocaat. Daarin zit het onderscheid. De advocaat van de
octrooihouder ging akkoord met een kort uitstel in de zaak om de
gedaagde partij de kans te geven de zaak eerst te onderzoeken.
De uiterste deadline voor het tekenen van de onthoudingsverkla-
ring liep vorige week af en is verstreken zonder dat de spruit-
groentetelers hun handtekening zetten.
Octrooi past niet bij veredelen