Big Bang Teorisi Ve Tanrı - Caner Taslaman PDF

www.canertaslaman.
com
www.bigbang.gen.tr
NSZ
Big Bang Teorisi doru mu? Big Bang Teorisi felsefe ve dinler asndan hangi sonular douruyor? Tanr var m? Tanrnn varl bilimsel verilerle ve aklc delillerle ispatlanabilir mi? Evren, bilimsel kanunlar, evrensel tm oluumlar, btn canllar ve biz; tesadfen mi olutuk, yoksa bilinli bir yaratln rnleri miyiz? Bu sorulara vereceimiz cevaplarn, neye inanmamz gerektii ve hayatn bir anlam olup olmad hususlarnda nemli neticeleri olacaktr. Bu inanlar ve hayatn anlam konusundaki yaklammz ise hayatmzn ahlak gibi pratik alanlarnda belirleyici olacaktr. Evren hakknda ne dndmz gerekten de nemlidir. Evren hakkndaki grmz, evrenin bir paras olan kendimiz hakkndaki grmz de oluturmaktadr. Big Bang (Byk Patlama) teorisi evrenin kkeni ve yaps hakkndaki bilgimizi arttrm ve evreni daha iyi tanmamz salamtr. Big Bang teorisi, evrenin tek bir noktadan, ok youn ve ok scak bir ekilde olumaya baladn; evrenin srekli genilediini ve bu genilemeyle evrendeki scakln ve younluun dtn, buna bal olarak evrendeki tm aamalarn gerekletiini, bu aamalarda atom-alt dnyadan yldzlara kadar tm oluumlarn meydana geldiini gsterir. Kitap boyunca Big Bang ve Big Bang teorisi deyimlerini bu anlamda kullandm. Big Bangin bilimsel aklamasnn yannda, felsefe ve dinler asndan sebep olduu sonular da ok nemlidir. Son birka yzylda bilimin, felsefenin ve dinlerin arasna kaln duvarlar rld. Bilim adamlarnn ou, evrenin nasl olutuu ve yapsnn ne olduu konularna o kadar odaklandlar ki, elde ettikleri bilimsel verilerin, felsefe ve ilahiyat alan asndan sonularyla ilgilenmediler. Felsefecilerin ou, bilimin verilerini takip etmeyi gerektiren bir uratan uzak durdular ve pozitivist dil felsefesi gelenei gibi, felsefeyi dillerin zmlenmesine indirgeyen snrlayc yeni geleneklerin etkisi altnda kaldlar. lahiyatlarn ou da, bilimsel aratrmaya girimekten uzak durarak bilim, felsefe ve dinler arasnda rlen bu duvarlar kabullendiler.
www.canertaslaman.com
www.bigbang.gen.tr
Bilimin farkl, felsefenin farkl, dinin farkl hakikatleri olamaz; fakat, yanl bilim, yanl felsefe ve yanl din olabilir. Anlalyor ki , bu duvarlarn iinde kalan tm bu faaliyetlerin yanllklarna mdahale edilememesi ve her alann kendi otoritesini muhafaza edebilmesi iin bu duvarlar rlmtr. Bu ise, bilimin verilerinden gerekli sonularn karlamamasna, felsefelerin ksr phelere boulup kalmalarna ve din alanna saysz hurafelerin sokulmasna sebep olmutur. Bu almamda, tm bu sakncal sonulardan korunmak iin bilim, felsefe ve din alann hep beraber ele aldm. Kitabn ilk iki blmnde, Big Bang teorisi ortaya konmadan nceki felsefe ve bilim tarihini tanttm. Bylelikle okuyucunun, Big Bang teorisini, tarihsel bir bak asyla deerlendirebilmesini hedefledim. nc, drdnc ve beinci blmlerde Big Bang teorisinin temel ve yan delilleri ile Big Bang teorisine kar yaplan bilimsel itirazlar ve bunlara verilen cevaplar inceledim. Bu blm daha ok Big Bangin bilimsel verileri ile alakaldr. Bu blmlerden sonraki drt blmde, Big Bangin nda felsefe tarihini ve dinleri inceledim. Tanrnn var olup olmad ve evrenin ezeli olup olmad konusunda yaplan tartmalarda, Big Bangin hangi tezleri desteklediini hangilerini yanlladn gstermeye altm. Bylece binlerce yldr yaplan tartmay Big Bange yarglattm. Kitabn son blmnde, Big Bangin ve evrendeki oluumlarn, bilinli bir yaratl gerektirip gerektirmedii konusunu ele aldm. Tm bunlar yaparken bilim tarihi, felsefenin nemli tartmalar ve dinler hakknda okuyucuyu bilgilendirmeye altm. Bu almay hazrlamamda, yaptmz tartmalarla, nerdikleri kaynaklarla,
yazdklarm okumalaryla ve beni tevik etmeleriyle birok kiinin yardmlar oldu. Bu ahslarn herbirine, ayrca deerli katklarndan dolay Feryalime ve deerli profesrlerimiz Bekir Karlaya, lyas elebiye, Necip Taylana ve Kasm Turhana teekkrlerimi sunuyorum. Bu kitab okuyan siz deerli okurlarma da ilgilerinden dolay teekkr ediyor; eletirilerinizi, katklarnz ve nerilerinizi, kitabn arka kapanda yazl olan internet adreslerine gndermenizi rica ediyorum.
www.bigbang.gen.tr
I BIG BANG TEORS ORTAYA KONMADAN NCEK DURUM

1.BLM BIG BANG TEORSNDEN NCE FELSEFE TARH VE DNLER
Big Bang teorisinin felsefi sonularn daha iyi anlayabilmek iin ncelikle bu teori ortaya konmadan nce felsefe tarihinde ileri srlen fikirleri incelemek faydal olacaktr. Bylelikle, bu teorinin insanlk tarihi boyunca ortaya konan fikirlerden hangilerini destekledii, hangilerini geersiz kld anlalabilecektir. Big Bangin temel ve yan delilleri ile kart delillerini gstereceimiz sonraki blmlerin ardndan, imdi ksaca zetleyeceimiz fikirler ok detayl bir ekilde ele alnacaktr. Bu blmde ksaca tantlan felsefe tarihi, o blmlerde detayl bir ekilde Big Bange yarglatlacaktr. Bu blmde sadece Big Bangten nceki durumun zihinlerde canlandrlmas amalanmtr. Felsefe tarihinin en nemli sorunlarnn banda Tanrnn var olup olmad gelir. Yine bu sorunla ok alakal olduunu greceimiz maddenin ve evrenin ezeli olup olmad meselesi de felsefe tarihinin en nemli sorunlarnn banda gelmektedir. 3
www.bigbang.gen.tr
Felsefe tarihinin bu iki nemli sorunu bu kitabn en temel tartma odan oluturaca iin, Big Bangten nceki felsefe tarihi bu iki soruya verdikleri cevaba gre ayrlp incelenecektir.
TANRININ VARLIINI NKAR EDEN VE MADDENN EZELLN KABUL EDEN GR

Materyalist felsefenin en temel tezi olan bu gre gre yalnz madde gerektir ve onun dnda hibir ey yoktur. Madde yaratlmamtr, yok edilemez, kendiliinden varln srdrr, evrenin tek yap tadr. Materyalizmin bu inancndan kartt sonuca gre Tanr yoktur, dolaysyla Tanrnn varl fikri zerine ina edilmi dinlere inan yanltr. Maddenin ezelilii fikri, materyalist felsefenin dnda da savunulmutur. rnein Budizmde (kuruluu M.. 5. yy), Tanrnn hibir mdahalesi olmadan, var olan her eyin mekanik yasalara uygun olarak maddeden meydana geldii sylenir. Budizmin baz kollarnda Tanrnn varl kabul edilmi olabilir, fakat temel metinlerde Tanrdan hi bahsedilmedii ve evren ezeli kabul edildii iin; Budizm, Tanry yok sayan ve maddeyi ezeli kabul eden baln altnda incelenebilir. Hint felsefesinin (kuruluu M.. 20. yya kadar uzanr) nemli bir blm de evreni ezeli kabul eder ve Tanrya yer vermeden evreni aklamaya alr. in dncesindeki Taoizmde de (kuruluu M.. 6. yy) her eyin kendiliinden olutuu ve evrenin ezeli olduu fikrine rastlanr. Bu konu ileride daha ayrntl ilenirken Uzakdounun bu felsefelerinden ve dinlerinden alntlar yaplacak, Big Bangin tm bu felsefeler ve dinler iin dourduu sonular gsterilecektir. Eski Yunann atomcular Demokritos (M.. 460-370) ve Ondan felsefesinin ana izgilerini alan Epikuros (M.. 341-270), gnmz materyalist grlerinin babas kabul edilirler. Onlar da evreni ezeli (ncesiz) ve ebedi (sonsuz) kabul ediyorlard ve Tanrya
www.bigbang.gen.tr
yer vermiyorlard. Fakat Tanry aka inkar ederek evreni ezeli kabul etme ilk olarak Lucretiusta (M.. 98-55) kendini gsterir. lk olarak Onda apak gzken ateizmden dolay, Onu, materyalist felsefenin ilk temsilcisi olarak kabul edenler de vardr. Felsefe tarihindeki matematiki dAlembert, iktisat Turgot, ayrca Condorcet, Baron dHolbach da materyalist felsefenin temsilcileridir. Fakat hi phesiz ki materyalist felsefenin en nl ve en etkili olmu temsilcileri Karl Marks (1818-1883) ve Friedrich Engelstir (1820-1895). Felsefelerini eylemle birletiren Markslar, Marksn lmnden 70 yl sonra Dnyann te birini yanlarna almlardr. Karl Marksn dnda dnceleri bu kadar ksa bir zamanda bu denli byk etki yaratm bir dnrn olmad rahatlkla sylenebilir. Marksn ve Engelsin yazlarn okuyanlar, onlarn felsefenin en temel sorununu u ekilde ortaya koyduklarna tank olacaklardr: 1- Ya madde ve doa ncedir, Tanr yoktur. 2- Ya da Tanr ncedir, madde ve doa Tanrnn eseridir. Onlara gre felsefenin en temel sorunu budur. Onlar felsefenin en temel sorununu ortaya koyarken birinci maddenin doruluunu savunmulardr. Materyalist felsefenin en nl ideologlar bilimi kutsamlar, dinlerle berabar agnostikliin (bilinemezciliin) her trlsne de kar kmlardr. Bilimi kutsayan bu kiilerin grlerinin, Big Bang teorisi tarafndan bilimsel bir merkezde ele alnmas gerekten de ilgin olacaktr. Onlar bilimin hakemliini kabul etmilerdi, bilimin felsefi sonulara yol aacan savunuyorlard. Bakalm bilim (Big Bang rnei ile) onlarn felsefesini nasl yarglayacak! Bu ilerleyen blmlerde ayrntl bir ekilde ele alnacaktr.
HEM TANRININ HEM DE MADDENN VARLIINI EZEL KABUL EDEN GR

Materyalistlerin de kabul ettii gibi iki temel gr vardr. Ya madde ezelidir ve Tanr yoktur, ya da Tanr ezelidir ve madde sonradan yaratlmtr. Fakat felsefe tarihinde
www.bigbang.gen.tr
ok geni bir yer kaplayan felsefecilerden Platonun (M.. 427-347) ve Aristonun (M.. 384-322), hem Tanrnn hem de maddenin varln ezeli kabul eden grte olmalar, bu fikrin de zel bir blm olarak ele alnmasnn sebebidir. Evrenin ezelilii fikri Aristoda kendini daha da ak bir ekilde gsterir. Ona gre yldzlar ezeli bir yaktla yanarlar ve ebedidirler. Platon her eyin kaos tan ktn sylerken, onun bu aklamasnn yoktan yaratla daha yakn olduu sylenebilir, fakat Platon yorumcularnn ounluuna gre Platon da maddenin ezelilii fikrine inanmaktadr. Bu grn tarihteki en nemli savunucular Platon ve Aristo olmakla beraber, onlardan sonra gelip onlardan etkilenen filozoflar da benzeri grleri savunmulardr. rnein Farabi ve bni Sinann bu grlerden etkilenmesi ve Gazalinin onlara getirdii eletiriler slam dnyasnda ok nldr. Platon ve Aristo, Hristiyan dnyasnda adeta Hristiyanlk ncesi azizler olarak kabul edilmelerine ramen, tek Tanrl dinlerle en byk farkllklarndan biri maddenin ezelilii konusunda olmutur. Bu yzden Big Bangin bu konuda syleyecekleri tarihin bu nemli tartmasna da k tutacaktr. Acaba kim haklyd? Platon ve Aristo mu? Yoksa tek Tanrl dinler mi? Bakalm Big Bang ne karar verecek?
AGNOSTK (BLNEMEZC) TAVIR

Daha nce grld gibi Tanrnn varl ve maddenin ezeli olup olmamas konusunda iki temel gr vardr, Platon ve Aristonun grleri ise nc bir gr olarak bunlara ilave edilebilir. Felsefe tarihini incelerken, bu konuda drdnc bir gr olmasa da, bu gre girmeyen, fakat nemli bir yer igal eden drdnc bir tavra rastlyoruz. Bu agnostik (bilinemezci) tavrdr. Agnostik tavr, daha nce saylan grlerin hangisinin doru olduunun bilinemeyecei iddiasndadr. Yoksa agnostizm alternatif bir model sunmamaktadr. Bu tavra sahip olanlar da e ayrabiliriz:
www.bigbang.gen.tr
1- Agnostik-Ateistler: Bu tavrda olanlar, Tanrnn varlnn bilinemeyeceini iddia ederler ve bu noktadan ateizme geip, bilinemeyen bir Tanry yok kabul etmenin doru olacan dnrler. 2- Agnostik-Fideistler: Bu tavrda olanlar, aklla ne Tanrya inanlabileceini ne de Tanrnn reddedilebileceini belirttikten sonra, akln karmad bir imana geni bir yer aarlar ve Tanrnn varlna inanrlar. Tarihin en nl agnostii Kant da bu snfa dahil edilebilir. 3-Agnostik olup daha ileri gitmeyenler: Bu tavra sahip kiiler ise agnostik tavrlarndan daha ileri gitmezler. Agnostiklikten Tanrya inanca veya ateizme gemezler. Bunlarn hareket noktas ayn zamanda durduklar noktadr. Agnostizm, pozitivist ya da materyalist retilerde karmza kan nihai gerekliin bilinemez olduu gr olarak tarif edilir. Hepsinden nemlisi agnostizm, Tanrnn var olup olmadn bilemeyeceimizi syler. Tabi ki agnostizme gre maddenin, evrenin balangc olup olmad da bilinemezler listesindedir. Agnostikliin kkeni Eski Yunanda aranr ve benzeri grler Sofistlere kadar gtrlerek aktarlr. Kesin ve mutlak bilginin imkanszln savunan Protogoras (M.. 485-420) ve Gorgias (M.. 5. yy), Sofistlerin bu konudaki en nl rnekleridir. Fakat agnostizm denince felsefe tarihindeki iki nemli isim gndeme gelir. Bunlardan birincisi David Hume (1711-1776), ikincisi ise ondan etkilenen ve ondan daha da nl olan Immanuel Kanttr (1724-1804). Bu iki isim de Tanrnn var olup olmadn bilemeyeceimizi, pekala maddenin de ezeli olabileceini, fakat bunu da bilemeyeceimizi sylemilerdir. Tanrnn varln kantlayan delillere bu ikilinin ynelttii itirazlarn temelinde bu gr vardr. Big Bange agnostizmi yarglatrken bu itirazlar ele alacaz.
www.bigbang.gen.tr
Big Bang, evrenin balangc hakknda bilginin mmkn olduunu ortaya koyar ve hem teorik, hem de gzlemsel ve deneysel verileriyle bunu destekler. Bilginin mmkn olduunu gsteren ve agnostizmin ulalamaz ve aklanamaz kabul ettii ok temel bir konuyu aklayan Big Bang, agnostizmin birok itirazn geersiz klmaktadr.
TANRININ VARLIINI VE MADDENN YARATILMI OLDUUNU KABUL EDEN GR

Bu gr savunan tarihteki en nemli aktr, hatta tek aktr tek Tanrl dinlerdir. Tek Tanrya inanan dinler, kendilerinin dndaki herkese kar Tanrnn var olduunu, maddenin ve evrenin yaratlm olduunu savunmulardr. Yahudilik, Hristiyanlk ve Mslmanln mezhepleri arasnda birok farklar olmakla beraber, Tanrnn ezeli varl ve maddenin yaratlm olmas konusunda byk din btn mezheplerinde ayn ortak gre sahiptir. Bu dinler, bu grlerini kutsal kitaplarna dayandrarak temellendirirler. Maddeci ateizmin, maddenin ezelilii konusundaki ortak grne karn, tek Tanrya inanan dinlerin maddenin yaratlml ve dolaysyla balangc olduu konusundaki ortak gr nemlidir. Bu tek Tanrl dinleri, kendileri dndaki her grten ayran temel bir konudur. Tek Tanrl dinlerde Tanrnn ycelii ve kudreti en temel kavramlardr. Bu yzden Tanrnn yceliine ve kudretine ters decek btn izahlar reddedilir. Tanrya eksiklik atfeden anlatmlar, grler dlanr. Yaratlmam, kendi kendine var olma fikriyle madde, Tanrnn gc ve kudretinden bamsz bir varlk kazanm olur. Bu yzden yaratlmam madde fikri, tek Tanrl dinlerin kesinlikle kar ktklar bir kavramdr. Tek Tanrl dinlerin ortaya koyduklar ok nemli drt tane iddiaya dikkatleri ekmek istiyorum. nk bu drt nokta ileride ayrntl bir ekilde grlecei gibi Big Bangin ortaya koyduklar asndan ok nemlidir. nsanlk tarihinde bu drt tane iddiann hepsini birden sadece ve sadece tek Tanrl dinler ortaya koyup savunmulardr.
www.bigbang.gen.tr
Bu drt tane iddiann incelenmesi; Tek Tanrl dinler, kendileri dndaki sistemlerle bu ok temel gr ayrlklarnda hakllar m, hakszlar m? sorusunun cevabn verecektir. Bu drt iddiann doru olup olmadnda hakemlii Big Bang yapacak, ilerleyen sayfalarda karar o verecektir. Tek Tanrl dinlerin drt iddias yledir: 1- Evren yoktan yaratlmtr. Dolaysyla madde ezeli deildir, yani balangc vardr. 2- Evrenin yaratl belli aamalarn gereklemesiyle, aamal-gelimeci bir sre takip edilerek gereklemitir. 3- Evren amasal olarak yaratlm ve tasarmlanmtr. 4- Evrenin balangc olduu gibi sonu da vardr. Gn gelince evren kyamet srecini yaayacaktr.
www.bigbang.gen.tr
2. BLM BIG BANG TEORSNE KADARK BLM TARH

Bu blmde astronomi tarihi ok ksa ekilde incelenecektir. Ama Big Bang teorisi ortaya konana kadarki bilimsel srecin zihinlerde canlanmas, bylece Big Bang teorisinin tarihsel perspektifte yerine oturtulabilmesidir.
ESK UYGARLIKLARDAK GELMELER

Gnmzde on yanda bir ocuk iin bile sradan olan bilgiler, eski alarn insanlar iin zlemez bilmecelerdi. nsanlarn bilme arzusunu ou zaman mitolojiler ve efsaneler karlyordu. Bugnk bildiimiz anlamda bilimsel abaya, tarihin bilinen dnemlerinin ok uzun bir ksmnda rastlayamyoruz. Smerlerin M.. 3000 ylnda teknik bilgiler elde ettiklerine, bunlar kendi refahlar iin kullandklarna tank oluyoruz. Smerlerin yerini alan Babiller de matematikte ve astronomide ilerlemeler kaydettiler. Uzun ve dikkatli gzlemler sonucu baarl bir takvim oluturmay baardlar ve bunu tarmda kullandlar. Gnein her gn gkyzndeki kaplarn ayr birinden girdiini, ayr birinden ktn sylediler... Babillerin gkyzyle ilgileri astronomi kadar astroloji merkezliydi, gkyzn gzleyerek gelecek ile ilgili iaretler elde etmeye alyorlard... Msrda da matematik ile astronomi zerine nemli gelimelere rastlyoruz... Eski in ve Hint uygarlklarnn da matematik ve astronomi alanlarnda baarl gelimeler kaydettiklerine tank olmaktayz... Bunlar, gnmzn bilimsel anlayndan farkl olarak, daha ok gnlk ihtiyalara ynelik almalar olarak gzkmektedir.
10
www.bigbang.gen.tr
Bahsettiimiz medeniyetler gkyz cisimlerinin hareketlerini gzlemlediler; bu cisimler arasnda bulduklar dzenli ilikilere dayanarak ileride oluacak durumlar tahmin etmeye, tarmda bunlardan faydalanmaya, astrolojik kehanetlerde bu verileri kullanmaya altlar. Bildiimiz kadaryla onlar, gnmz bilimi gibi gzlem verilerini aklama ihtiyac duymadlar, teorik temelde gzlemleri deerlendiremediler. Byle olunca da astronomi biliminde bugnk anlamda bir ilerleme kaydetmeleri mmkn deildi. Fakat unu da belirtmeliyiz ki son bulgular, bu medeniyetlerin bilim tarihi kitaplarnda aktarlandan daha ok ilerlediklerini, Eski Yunandaki gelimenin kkenini oluturduklarn ortaya koymaktadr. Bu da bizi, bilim tarihini Eski Yunandan balatan alkanln gzden geirilmesi gerektii sonucuna gtrmektedir.
ARSTO VE BATLAMYUSUN DNYA MERKEZL EVREN

Aristo, Dnyann sabit merkez olduunu; btn gezegenlerin, yldzlarn, Gnein ve Ayn, Dnyann evresinde dndklerini savunuyordu. Ona gre yldzlarn ham maddesi ve Dnyann ham maddesi birbirlerinden tamamen farklyd. Yldzlar ezeli bir yaktla yaklmlard. Bunlar hem ezeli, hem de ebediydi. Oysa Dnya, kusurlu ve eksikti, yldzlar gibi mkemmel deildi. Daha sonra Batlamyus (Ptolemy, 85-165) Aristodan ald miras kullanarak, Eudoksun ve Hipparkusun grlerinden de yararlanarak astronomik bir model ortaya koydu. Bu modele gre Dnya merkezdeydi. O dnemde bilinen be gezegen Merkr, Vens, Mars, Jpiter, Satrn ve onlarla beraber Ay ve Gne, Dnyann etrafnda dnyordu. Yldzlar ise en dardaki en geni halkadaydlar. Bu Batlamyusun kulland mirasn sahipleri olan Pisagorun, Platonun, Aristonun beenecei bir modeldi; evren dairelerle ve krelerle tanmlanyordu.
11
www.bigbang.gen.tr
MSLMAN DNYADA BLMN ALTIN AI

zellikle 8. yzylla 13. yzyln arasndaki dnem, Mslman dnyann bilimde zirvede olduu dnemdir. Bilim tarihilerinin birou Bat dnyasnda ayn dnemi Karanlk a olarak nitelendirirlerken, ayn bilim tarihileri Mslman dnyasnn bu dnemdeki bilimsel durumunu Altn a olarak tarif etmektedirler. Bu dnemde Mslman toplumlar, bata Grek miras olmak zere, Hint ve ran mirasn kullandlar. Tm bu medeniyetlerin eserlerini evirdiler, kendileri de bilimsel aratrma ve gzlemleriyle nemli atlmlar gerekletirdiler. Bugnk anlamda rasathane ilk olarak Meragada 1259 ylnda kuruldu. Buradaki almalaryla Nasreddin Tusi, Batlamyusu evren modelinin eksikliklerini eletirdi. Harezmi, Bitruci ve Biruni gibi birok bilgin de astronomiye nemli katklarda bulundu... Mslman toplumlarn yapt eviriler ve oluturduklar bilimsel birikim, Arapadan dier dillere yaplan eviriler araclyla Bat dnyasna geti. Birok bilim tarihisine gre, Bat dnyasnn Rnesanstan bugnk teknolojik geliimine kadarki sre, Mslman toplumlardaki bu birikimin Batya aktarlmas sonucu gereklemitir. Bat dnyas kendi tarihsel kkeni olarak grd Eski Yunanla; Platonla, Aristoyla ve Batlamyusla bu eviriler sonucu tant. Batlamyusun kitabn Araplar El-Mecisti adyla evirmilerdi, orijinal ad Mathematica olan bu kitab Bat dnyas, Arapadan evirdii iin Almagest olarak tand.
KLSE VE KOPERNK LE BALAYAN SRE

Batlamyusun sistemi, ilk ortaya konmasndan sonra 1500 yl akn bir sre bata Hristiyan toplumlar olmak zere geni bir kitle tarafndan, astronominin temeli olarak ele alnd. Evet, tam tamna 1500 yl! Kilisenin bu astronomik sistemi doru kabul etmesinin sonucunda, bu sistem, Hristiyanln resmi gr olarak kabul edildi. Katolik kilisesi, Tanrnn yeryzndeki temsilcisi olarak kabul edildii iin, Kilisenin bu
12
www.bigbang.gen.tr
konudaki kararna kar gelmek, Tanrya kar gelmek olarak deerlendiriliyordu. Bylece Aristo ve Batlamyusun evren modeli, kendilerinin bile hayalini kuramayacaklar kadar geni bir taraftar kitlesine kavumu oldu. Kendileri aziz, fikirleri kutsal retiler oluverdi! Bu sistemin geersiz olmas srecini balatan Kopernik(1473-1543) oldu. O, Dnya yerine, Gne her eyin merkezi yapldnda, bu sistemin, gzlenen evrenle daha uyumlu olacan ortaya koydu. Bin yl akn sredir geerli olan Batlamyus sistemine kar bu itiraz, nceleri Kiliseyi telalandrmad. Fakat sonra bu fikir, Katolik kilisesi tarafndan olduu gibi, Luther ve Calvin tarafndan da reddedildi. Onlara gre, Dnyann evrenin merkezi olmamas dnlemezdi! Eer bu sistem doruysa, Kilise ve Kilisenin aziz olarak ilan ettii kiiler yanlm olacakt... Kilisenin yanldna dair bu ilk ciddi itiraz, laiklikle neticelenen srecin de ilk sebeplerinden biridir. Kilisenin bilgisinin ve kararlarnn mutlak olduu fikri sarslmasayd, hi phesiz ki laiklik ve seklerleme diye adlandrlan sreler gereklemeyecekti. Bu srece ihtiya duyulmasnn altnda, Kilisenin kutsal ilan ettii grleri (zellikle Aristonun grlerini) bilime dayatmas, kendi kontrolnde olan eitim sistemini istedii gibi ynlendirmesi vardr. Aristo fiziinin yanllarna tm Bat dnyasn yzlerce yl mahkum eden, bu fizii Tanrnn vahyi gibi kutsallatran sebep, Kilisenin bilimi kontrol etmesi olmutur. Bunun ortaya kard zararlar, laikliin ve seklarizmin dayanaklarn oluturmutur.
TYCHO BRAHE VE KEPLER

Teleskobun icadndan nce bilinen en ciddi gzlemleri Tycho Brahe (1546-1601) gerekletirdi. Danimarka kralnn desteini alan Brahe, gkyznn haritasn detayl bir ekilde karmt. Bu arada slam dnyasna dnersek, ayn yllarda Takiyuddin
13
www.bigbang.gen.tr
tarafndan (1575de) stanbulda rasathane yapldna tank olmaktayz. Fakat artk Mslman dnyann Altn a sona ermitir. Kskanlklar bilimsel abann nne gemi ve uursuzlukla sulanan Takiyuddinin rasathanesi 1582de top mermileriyle yklmtr. Mslman dnyann, bilimin gelimesine katkda bulunaca sre artk ok gerilerde kalmtr. Bat dnyasnda ise Brahenin ok nemli gzlemleri Keplerin (1571-1630) teorisyenliiyle bulutu. Kepler ok iyi bir matematikiydi, Brahenin gzlemlerini deerlendirerek Kopernikin sistemindeki eksiklikleri dzeltti. Kopernik, gezegenlerin hareketinin dairesel olduunu sanyordu, oysa Kepler, yrngelerin elips eklinde olduunu ortaya koydu. Kepler, bir yandan Kopernikin sistemini dzeltirken, bir yandan da Onun, Gne merkezli sisteminin doruluunu onaylad. Tm bu gelimeler olurken hala Batlamyusun sistemi genel kabul gryordu, hala Kilisede bir tela gze arpmyordu. Keplerin doa ile ilgili bulduu matematiksel yasalar, bundan sonra matematiin bilimlerde alaca merkezi roln de habercisiydi. Bu yasalar sadece kuru soyut bilgiler deildir. Uzaya gnderilen uydulardan ve aralardan, Dnyamzn Gne etrafnda dolanndan, uzak yldzlara kadar hep bu matematiksel yasalara tank olmaktayz.
GALILE LE ZRVEYE DORU ADIMLAR

Kepler yeryzndeki fizik yasalarn gkyzndeki cisimlere ilk uygulayan kiiydi. Astronomi fiziin bir parasdr diyen Kepleri, bu yzden ilk astro-fiziki kabul edenler vardr. Bilimin, Keplerle zirveye doru trman, Galile(1564-1642) ile devam etti. Galile hareket yasalarn kefetti. Teleskobu onun bulup bulmad tartmal olmakla beraber, teleskobu kullanarak ilk ciddi yldz gzlemlerini onun gerekletirdii herkese kabul edilmektedir.
14
www.bigbang.gen.tr
Galile, teleskopla yapt gzlemleri de deerlendirerek, Batlamyusun evren modeline lmcl darbeyi vurdu. Bu sefer Kilise, Galileye, Kopernik ve Keplere davrand kadar yumuak davranmad. Kilise, Galileyi, Engizisyon mahkemesinde yarglad ve Galile, hayatn kurtarmak iin Dnyanin hareket ettii ve Gnein, evrenin merkezi olduu fikirlerinden vazgetiini sylemek zorunda kald. Bu olay, din-bilim atmasnn en nl rnei olarak, bu konunun ilendii eserlerde en bata anlatlr. Oysa Batlamyusu evren modelini kabul etmeyen bu kiilerin hepsi Tanrya yrekten inanyorlard, hem de Kiliseye balydlar. Onlarn birok sznden Tanrya bal olduklarn anlayabiliyoruz. Bu ahslarn hibirinin Kilise ile atmak gibi bir niyetleri yoktu. Fakat bilimsel abalaryla vardklar sonular, Kilisenin resmi grleriyle atyordu. Onlar bu sonularn, Tanrnn varlyla ve gcyle elimediini dnyorlard. rnein Galile Matematik, Tanrnn, evreni yazd dildir diyordu. Tanrnn yaratt evrenin de Tanrnn bir kitab olduunu dnyordu, Tanrnn kitaplar arasnda eliki olamayacan vurguluyordu. Galilenin bu grleri, Kilisenin, sarslan otoritesini kurtarmak iin onu hapsetmesini, maddi ve manevi ikenceler yapmasn engellemedi. Kilise, ilerleyen yllarda Galileye hakszlk ettiini kabul edecektir. Bu da aslnda Kilisenin, gemite, kendi iradesini, Tanrnn iradesinin yerine geirdiini itiraf etmesi demektir. Galile, Aristodan beri gelen anlay iyice sarst. O, Aristonun nitel yntemli fizii yerine, nicel (saysal) yntemleri merkeze koyan fizii yntem olarak benimsedi. Doay kelimelerle deil, matematiksel kesinlik ve objektiflik erevesinde anlamamz gerektiini ortaya koydu.
15
www.bigbang.gen.tr
ARSTO VE ATIN DLER

te Kopernik-Kepler-Galile srecinin en nemli devrimi budur. Aristonun mant yerini matematie brakmtr ve Aristoculuun, Kilise tarafndan kutsallatrlmas sona erdirilmitir. Artk Aristo fiziinin ilkeleri tartlabilir olmutur ve tm fizik, matematiksel ve deneysel temelde batan oluturulmaya balanmtr. Anlatlan bir hikayeye gre Ortaada biri Atn ka dii var? diye sormutur, ona cevap veren kii ise basit gzlemle cevaplanabilecek bu soruyu Bakalm Aristo bu konuda ne demi? diye, Kilisenin kutsallatrd Aristonun metinlerinden cevaplamaya kalkmtr. Yeni ynteme gre olaylar tek tek gzlemlerle kaydediliyordu, deneyler ve incelemelerle matematiksel yasalara varlyordu. Bu yasalarla olaylar aklanabildii gibi, gelecek hakknda tahminler de yaplabiliyordu. Kopernik-Kepler-Galile sreci, matematiin baarlarnn anlalmasn, kozmolojinin (evren-biliminin) masa banda sadece akl yrtmekle deil, deney ve gzlemlerle destekli bir ekilde yaplmas gerektii fikrini yerletirdi. Daha sonra Rene Descartes (1596-1650), felsefede olduu gibi, bilimde de matematiksel yntemin yerlemesine alt. Uzayn ve maddenin matematiksel temelde ele alnmasnda Onun katks byktr. Galilenin fizii, klasik fiziin temelini oluturacaktr, ama Descartesn matematiksel yaklamnn da modern bilime katklar byk olacaktr.
DEVLERN DEV NEWTON

Kopernikin ve Keplerin gsterdii Gne merkezli sistem, Galilenin gzlemleri ve fizie yaklam, evrenin daha iyi anlalmasn salyordu. Fakat gezegenleri neyin yrngede tuttuu, Dnyann altndakilerin neden dmedii gibi sorular cevaplarn
16
www.bigbang.gen.tr
bulamamt. te tm bu sorularn yerine oturmas iin bir dev gerekiyordu. O dev de Isaac Newtondu (1642-1726). Bir ok kiiye gre bilim tarihinin gelmi gemi en nemli kiisi Newtondur. Onun bu konudaki tek rakibi Einsteindr. Newton, aatan elmay dren kuvvetin, ayn zamanda Ay Dnyamza doru ektiini ortaya koydu. Bu yasa sayesinde Dnyann altndakiler(!) dmyordu, bu yasa sayesinde tm gezegenler yrngelerinde hareket ediyordu. Bu evrensel ekim yasas idi. Newton bu yasay matematiksel denklemleriyle ortaya koydu. Yer ekimi, cisimlerin ktlelerinin karesiyle doru orantl, cisimlerin arasndaki mesafenin karesiyle ise ters orantlyd. Newtonun hareket yasalar, hibir eyin doal halinin duraan olmadn ortaya koyuyordu. Bu da Batlamyusun, evrenin evresindeki yldzlar sabit gren fikrini ortadan kaldryordu. Artk Batlamyusun modeli tamamen terk edilmiti. Kilise, Dnyann, Gnein evresinde dnen gezegenlerden biri olduunu artk kabul ediyordu. Newton, evrensel ekim yasasn, Tanrnn evrende ileyen kanunu olarak tarif ediyordu. Bu yasalar yeryzndeki fizik yasalarnn, evrenin tmnde de geerli olduunu gsteriyordu. Aristonun, yldzlarn karakterini ve yeryzn farkl gren gr, bylece geerliliini tamamen yitirdi. Newtonla beraber insanlk ilk defa detayl ve sistematik bir kozmoloji bilgisine sahip oldu. Fakat evrenin oluumunu bilimsel bir ekilde ortaya koyan bir kozmogoni (evren-doum bilimi) hala mevcut deildi. Newtondan sonra Kant (1724-1804), daha sonraysa Laplace (1749-1827), Newtonun kanunlar erevesinde, mekanik yasalarla, gaz bulutlarndan gezegenlerin oluumunu tarif ettiler. Kantn ve Laplacen almalar, bilimsel olarak ilk ciddi kozmogoni oluturma abas olarak nitelendirilebilir. Bu almalarda yldzlarn ve gezegenlerin yerekimi etkisiyle gaz bulutlarndan olumas tarif ediliyordu, fakat daha teye gidilemiyordu. Atom-alt paracklar, atom ve gaz bulutlarndan yldzlarn oluumuna kadar tam detayl bir ekilde bilimsel bir kozmoloji ve kozmogoni, ilk olarak Big Bang teorisi ile ortaya konacaktr. Ama bunun 17
www.bigbang.gen.tr
iin yeni devlere ihtiya vardr. Einstein-Hubble-Lemaitre, Dnyann bekledii bu devlerdir...
18
www.bigbang.gen.tr
II BIG BANG TEORS VE BLM

3. BLM BIG BANG TEORSNN TEMEL DELLLER
Bu blmde, Big Bang teorisinin temel delilleri, bu delillerin ortaya konma ve gelime srecine bal kalarak incelenecektir. Bylelikle bir yandan Big Bang teorisinin tarihsel geliim srecini zihinlerde canlandrmak, bir yandan da Big Bang teorisini destekleyen en temel delilleri gstermek hedeflenmitir.
1. TEORK DELL NEWTONUN EVREN TABLOSUNDAK EKSKLK

Newton, ekim gc egemenliinde sonsuz bir evren ngrmt. nk sonlu ve duraan bir evrenin iinde, birbirini eken madde yapacak ve tek bir bileene dnecekti. Oysa evrende byle bir yapnn olmad grlyordu. Newton, maddenin sonsuz bir evrene yayldn syleyerek bu sorundan kamaya alt. Oysa bu evren modeli de sorunu zemiyordu; eer her nesne, dier bir nesne zerinde ekim kuvvetine sahipse, evrendeki yldzlar neden bu kadar uzun sredir birbirlerinden ayr kalmlard? Evreni sonsuz bytmek sorunu zmyordu; belli bir blgedeki yldzlar birbirlerine azck yaklaacak olsalar, aralarndaki ekim kuvveti uzak yldzlarn itme kuvvetine stn gelecekti ve birbirlerine yapacaklard; yldzlar birbirlerinden azck uzaklasalar, ekim kuvvetinden kurtulduklarndan gittike daha da uzaklaacaklard. Ksacas evreni sonsuz bytmek, ekim kuvvetinin yol aaca sorunlar yok etmiyordu, evren
19
www.bigbang.gen.tr
sonsuz bile olsayd her ey sonunda yine ekim gcyle bir tek bileene dnecekti. Bu ise milyarlarca yldr var olduunu bildiimiz evren ile uyumlu deildir. Newtonun sonsuz evren fikri, yaratln balang zamann gstermek asndan glk karyordu ve zihinde belirsizlie yol ayordu. Fakat sonsuz gl Tanrnn, sonsuz bir evren yaratabilecei, Kilise dahil bir ok ilahiyat tarafndan benimsenmiti. Newtondan sonraki bilim adamlar ve felsefecilerin aa yukar hepsi, Newton fiziinin etkisi altndaydlar ve evreni sonsuz byklkte kabul ediyorlard. Bu, Big Bang teorisi ortaya konana kadar byle devam etti.
NEWTON FZNDE YAPILAN DZELTME

Albert Einstein da bata Newtonun fiziinin etkisi altndayd; Einstein, 1916 ylnda ilk olarak duraan bir evren modelini ortaya att. Ne var ki hemen sonra duraan bir evrenin ekim gcnn etkisiyle tek bir bileene keceini grd. Duraan evren modelini, kendi teorisiyle badatrabilmek iin Einsteinn, denklemlerine soktuu kozmik itme hi bir mantksal sebebe, gzleme veya teorik gereklilie dayanmyordu. Kozmik itmeyi, Einsteinn ortaya atnn tek nedeni, Newtonun sonsuz duraan evren modeline kar besledii inant, bunun aksinin imkansz olduunu sanyordu. lerleyen yllarda Einstein, bu fikrini hayatnn en byk hatas olarak deerlendirecek, duraan ve sonsuz evren fikrinin yanlln kabullenecektir. 1922 ylnda bir Rus meteorolog ve matematikisi olan Aleksander Friedmann, Einsteinn grmezlikten geldii ve balangta kabul etmeyi reddettii bir eyi farketmiti; evren geniliyor olabilirdi. Friedmann, Einsteinn izafiyet teorisiyle ortaya koyduu denklemler zerinde alt ve bu denklemlerin, evrenin genilemesini gerekli kldn ortaya koydu. Bylelikle duraan deil, dinamik bir evren tasarmlanyordu; ortaya konan bu model, Newtonun sistemindeki eksii giderdii iin, Newtonun sistemini daha da mkemmel bir duruma getiriyordu. Bylece ekim kanunlarnn, evrendeki tabloyla bir elikisinin olmad anlald. Evrenin genilemesinin dinamizmi, evrendeki galaksilerin tek bir bileene dnmelerini engelliyordu. Bu keif, Einsteinn formlleriyle yapld iin, Einstein fiziiyle de uyumluydu. Newtonun ekim yasalarnn iine dt eliki Einsteinn formlleriyle zlmt ve kutsal bir kozmik itmeye ihtiya olmad formlsel olarak ortaya konmutu.
20
www.bigbang.gen.tr
LEMAITREIN ZM
Belikal kozmoloji uzman Georges Lemaitre, ayn dnemde Friedmanndan bamsz olarak evrenin genilediini buldu. Lemaitre ayn Friedmann gibi Einsteinn formlleri zerinde almt ve bu formllerin bizi gtrecei sonucun, evrenin geniledii olduunu sylyordu. Genileyen bir evren modeline gre genileme ekim gcn dengelemekte, bylece evrendeki madde tek bir bileene dnmekten kurtulmaktadr. Genileyen evren, her an, bir evvelki andan daha byk olmaktadr. Bu ayn zamanda evrenin, her evvelki an, bugnknden kk olmas demektir. Bu ise ok eskiden evrenin tek bir bileenden balamas demektir. Lemaitre, bunun evrenin balang noktas olduunu syledi. Kusursuz modeli bulduuna inanyordu: Tanrnn birinci atom olarak yaratt ve bir mee palmutundan bir mee aacnn byd gibi byyp genilemeye devam eden ve dnemin bilimsel dahisi Einsteinn matematiini sadakatle izleyen bir evren modeli. Bylece Big Bang teorisi ortaya kondu. Lemaitre bir Cizvit papazyd ve Vatikan Gzlemevinin en nemli kozmoloji uzmanyd. Onun teorik temelde ortaya koyduu bu fikri, Katolik kilisesi ok beendi ve en bandan itibaren Lemaitrea destek verdi. Bylece dini evreler iinde Big Bangin nemini ilk kavrayan (1920li yllardan itibaren) Katolik kilisesi oldu ve 1951 ylnda Kilise, bu teorinin, dinin izahlaryla tam uyumlu olduunu resmen aklad.
EINSTEININ FORMLLER
Einstein, Newtondan miras ald birikim sayesinde formllerini ortaya koydu. Einsteinn formlleri ekim gcn, Newtonun ortaya koyduu formllerden daha doru bir ekilde anlamamz salyordu. rnein Newtonun formlleri, Merkr gezegeninin yrngesini tam olarak aklayamyorken, Einsteinn formlleri bunu tam olarak baarabiliyordu. Einsteina gre ktlesi olan cisimler uzay kerterek etkilemektedir. Uzay salt bir boluk deildir, ktleye baldr ve ktleden etkilenmektedir. Anlalmas zor gzken bu olay yle bir benzetmeyle anlalabilir: Uzay temsilen iki boyutlu bir araf dnelim. araf gergin bir ekilde iki kii tutsun. Bu araf zerine bir elma koyalm. araf hemen gerginliini kaybeder ve ktlenin etrafna ker. Eer elma yerine bir glle koyarsak araf o kadar ok ker ki, o araf
21
www.bigbang.gen.tr
elle tutmak zorlar. Demek ki ktle arttka; cisimler, yzeyi daha ok eriltiyor, kertiyor eklinde bir yargya varabiliriz. Einsteinn yerekimi aklamasna gre, uzay en fazla Gne kerttii iin, biz, Gnein evresinde dneriz. Einsteinn bu aklamasnda evren, eer duraan bir yapda olsayd, btn maddenin (yldzlarn, gezegenlerin...) zamann ve mekann en byk ukurunun dibinde birleecekleri grlmektedir. Newtonun fizii cisimlerin birbirlerini ekmelerini aklamtr, Einsteinn fizii ise bunu daha gelitirmi ve ktlesi olan bir cismin, zaman ve uzay nasl deitirdiinin matematiini ortaya koymutur.
MADDE-UZAY VE ZAMANIN BRBRNE BALANMASI

Einsteinn formlleri maddeyi, uzay ve zaman birbirine balad. 1920lerden nce mutlak uzay ve mutlak zaman gr egemendi. Uzayn ve zamann sonsuzdan gelip sonsuza uzand ve cisimlerin hareketinden ve ekim gcnden hi etkilenmedii zannedilirdi. Einsteinn izafiyet teorisi ile, uzayn ve zamann, ayr ve mutlak varlklar olarak alglanmasnn hata olduu gsterildi ve uzay-zaman kavram kullanlmaya baland. Uzay-zamann yaps, cisimlerin hareketini ve kuvvetlerinin ileyiini etkiler, uzay-zaman, bu etkilemeyle kalmayp, evrende olup biten her eyden de etkilenir. Uzay ve zaman kavramlar olmadan nasl evrendeki olaylardan sz edemiyorsak, izafiyet teorisinde, evrenin snrlar dnda bir uzay ve zamandan sz etmek de anlamszdr. Bundan kan sonuca gre anlamsz olan sorular yle zetleyebiliriz: Evren genilemekte iken, evrenin dnda cisimlerin ulamad noktada ne olduunu sormak anlamszdr. Burada cisimler olmad iin, uzayn ve zamann burada varln sorgulamak anlamszdr. Veya genileyen evren geriye doru kapandnda her eyin birletii ve uzayn yok olduu ana gelince; bundan nce ka yl geti gibi sorular da anlamszdr. nk uzayn olmad anda zaman da anlamszlar.
ZAMAN KAVRAMINDA DEVRM

Einsteinn formlleri bizi uzayn geniledii fikrine vardrd gibi, uzayn genilemesinin en sonuna dek geriye gtrlmesinin sonucunda -uzay yok olduu iin- zaman kavramnn da yok olacana vardrr. Bundan da, Big Bangin sadece maddenin deil, bununla beraber zamann da balangc olduunu anlyoruz. Daha sonra Roger Penrose ve Stephen Hawkingin yapt matematiksel denklemlere dayal teorik ispatlar da bunu ortaya koymutur.
22
www.bigbang.gen.tr
zafiyet teorisi, zamann mutlak olmadn, zamann, hza ve ekim gcne bal olarak deitiini gstererek, byk bir zihinsel devrime sebep oldu. Newtonun fiziindeki mutlak zaman kavram ve Kantn felsefesinde mutlak zamana dayanarak ortaya koyduu zihinsel atklar, Einsteinn zihinsel devrimiyle deerini yitirdi. lerleyen yllarda yaplan deneyler de Einsteinn haklln gsterdi. rnein biri Londradan ine uan bir uan iinde ve dieri yeryznde olmak zere iki tane ok hassas atom saati ayn anda kuruldu. John Lavertynin ayarlad bu saatler 300.000 ylda sadece 1 saniye hata yapabilecek kadar mkemmeldiler. Uak yksekten utuu iin, Dnyadaki ekim gcnden daha dk bir ekimde hareket etmektedir. ekim gc zaman etkilediine gre uuun sonunda iki saatin farkl zamanlar gstermesi beklenmektedir. Bu fark ok az olduu iin, ancak bylesi hassas bir saatle bu fark tespit etmek mmknd. Nitekim saatlerin arasnda saniyenin 55.000.000.000da 1i kadar fark vard. Bu da, Einsteinn zamann izafilii konusunda teorik olarak sylediklerini, deneysel olarak ispat ediyordu. Zaman, mutlak ve ekim gcnden bamsz kabul eden eski yaygn inana gre, byle bir ey asla olamazd. Bu deney gibi daha birok deneyle Einsteinn formlleri doruland. Einstenn yaklam zaman konusunda zihinlerde ok kkl bir devrim yapt. Einsteinn formllerinin sonucu olan uzayn genilemesi ise, zamann balangcna doru gtrldnde, uzayn yok olduunu gsteriyordu. zafiyet teorisinin formllerine gre uzaya bal olan zaman, bylece, uzay ile ve madde ile ayn anda yaratlm oluyordu. Einsteinn formllerinden mutlakl sarslan zaman kavram, sonsuzdan beri var olma zelliini de bu formllerin gtrd sonulardan dolay kaybediyordu. Artk zaman, balangc olan izafi bir kavramd. Fakat bu, bazlarnn sand gibi, zamann, zihin tarafndan retilen bir kavram olduu ve d dnyada varlnn olmad anlamna gelmiyordu. Tam tersine bu yaklam uzay-zaman-maddeyi birbirine balad ve bunlar matematiksel olarak aklad iin, d dnyada maddenin varl kadar zamana da bir gereklik yklyordu. Konumuz asndan maddenin balangc olmas kadar, zamann da balangc olmas; Big Bang teorisinin her ikisinin balang ann beraber ortaya koymas ok nemlidir.
23
www.bigbang.gen.tr
OLBER PARADOKSUNUN VE SONSUZ EKM PARADOKSUNUN ZLMELER

Bata Big Bangin gzlemsel delillere dayanmadan teorik temelde ortaya konduunu gryoruz. Teorik delil, zerinde yllarca tartlm olan Olber Paradoksunu da zmektedir. Bu paradoksta; Newtonun ileri srd gibi evrenin sonsuz byklkte ve yldzlarla dolu olmas durumunda, gecelerin de gndzler kadar aydnlk olmas gerektii ortaya konmaktadr. O zaman gece kavram ortadan kalkmal ve her yer l l olmaldr. Olber, kendi paradoksuna bir zm nerdi; evrende byk miktarda toz olduuna dikkat ekerek, bu maddenin yldz nn byk blmn emeceini ve gkyzn karartacan ne srd. Oysa anlald ki, bu toz da sonunda snacakt ve emdii nmla ayn younlukta parlayacakt. Big Bang ile evrenin bir balangcnn olmas gerektiinin ortaya konulmasyla ve uzayn genilediinin anlalmasyla bu paradoks zmlendi. Yldzlar sonsuzdan beri yoksa ve evren geniliyorsa byle bir paradoks da ortadan kalkyordu. 1871 ylnda Johann Friedrich Zllnerin ortaya koyduu sonsuz ekim paradoksu da Big Bangin genileyen evren modeliyle ortadan kalkyordu. Zllner, Newtonun ngrd gibi sonsuz ve duraan bir evrende homojen dalml yldzlar kabul edersek, evrenin her noktasna sonsuz ekim gc(!) uygulanacan gsterdi. Her noktada sonsuz ekim gcn kabul etmek ne saduyuyla, ne de gzlenen evrenle uyumluydu. Srekli genileyen, dinamik, sonsuz olmayan evren modeli (Big Bangin modeli) bu paradoksu ortadan kaldryordu.
HAWKINGN HAYRET
Evrenin geniledii, ilk olarak gzlemlerle deil, matematiksel formllere dayanarak teorik temelde ortaya kondu. Hawking yirminci yzyldan evvel hi kimsenin evrenin genilemekte olduunu anlayamamasna (Newtonun bile) armakta ve yle demektedir: Bugn biliyoruz ki, ktlesel ekim kuvvetinin her zaman etkili olduu sonsuz genilikte duraan bir evren modeli olanakszdr. Yirminci yzyl ncesi, evrenin genilemekte ya da bzlmekte olduunun hi nerilmemi olmas, o zamann genel dn ortam iin ilgin bir saptama. Genel inana gre evren ya sonsuzdan beri hi deimeyen bir durumda varln srdrmekteydi, ya da gemite bir anda az ok bugn gzlemlediimiz biimde yaratlmt. Baka bir yerde ise yle demektedir: Evrenin genilemekte olduunun ortaya karl 20. yzyln en byk dnsel devrimlerinden
24
www.bigbang.gen.tr
biridir. Bu gnden gemie bakldnda kimsenin bunu neden daha nce akl etmediine amamak elde deil. Newton ve dierleri, statik bir evrenin ktlesel etkiyle zamanla bzlmeye balayacan kestirmeliydiler. Aslnda Newtonun ekim yasas evrenin duraan olamayaca sonucunu kendi iinde barndryordu. Hawking, buna ramen Newtonun ve sonraki yllarda birok fizikinin bunu grememesine, evrenin genilediinin anlalamamasna armaktadr. Hawkinge gre bu 1920li yllara kalmamal, daha nce zlmeliydi. Bata Big Bang Teorisi sadece teorik delile sahipti. Gzlemsel deliller daha sonra bulunmutur ve teorik delil ayr bir ynden ispatlanmtr. Platon, evrenin, Tanrnn koyduu matematiksel prensipler ile oluturulduunu savunuyordu. Modern ada Einstein, teoriye bal olarak gzlediimiz oluumlar deerlendirmediimiz taktirde, oluumlarn, anlalr olamayacan sylemitir. Teorilerin matematiksel prensipler ile aklandn dnrsek, evrene bu matematiksel bak, Platonun ve Einsteinn bulutuu noktadr. Big Bang iin ilk delil olarak sunduum teorik delil de ite byle matematik temelli delillerden olumaktadr. Big Bangin bu teorik delilleri: 1- Newtonun ekim kanunlaryla ilgili paradokslar zyordu. 2- Einstein formllerine dayanyordu (Bu formller deneylerle desteklenmektedir). 3- Zamann da madde ile beraber balangc olduunu ortaya koyuyordu. 4- Olber paradoksunu zyordu. 5- Sonsuz ekim paradoksunu zyordu. Bylece evren kozmolojisindeki paradokslar aykland, ekim kanunlar daha anlalr oldu ve izafiyet teorisinin matematiksel formllerinin mkemmel bir uygulamas gerekleti. lk defa, evrenin balangcnn bilimsel ekilde ciddi bir aklamas yaplm oldu.
2- GENLEME DELL
TELESKOBA DAYANAN ZHNSEL DEVRM
Big Bangin ilk delili olan teorik delil, Einsteinn formllerine dayanyordu ve evrenin sabit ve duraan bir yapda olamayacan, aksine evrenin genilediini ortaya koyuyordu. Bu delil ilk olarak ortaya konduunda, gzlemsel ve deneysel veriler mevcut deildi, sadece teorik olan matematiksel temelli prensipler mevcuttu.stelik bu prensipler uygulandnda Olber paradoksu, sonsuz ekim paradoksu gibi sorunlar da zlyordu. Evrendeki tablo matematiksel olarak ifade
25
www.bigbang.gen.tr
ediliyordu ve Newtonun fiziindeki eksiklikler dzeltiliyordu. Bu aklama evrenin sabit, duraan ve sonsuz olduu fikrini yanllyordu. Bilimsel gelimelerin sonucunda, zellikle teleskobun bulunmasyla, gkyzne bakmak iin yeni bir heyecan balamt. Gittike daha glenen teleskoplarn yardmyla gkyz hakknda yeni bilgiler ediniliyordu. Newton, teleskoplara aynalar ilave ederek Galilenin grebildii her eyi daha da ok byterek, daha net grntler elde etmeyi baarmt. Yldzlar artk daha byk grnyorlard, bilim adamlar evrenin ve yldzlarn zelliklerini kefetmeye alyorlard. 1920 ylna ulaldnda, gittike gelien teleskoplarn en gelimii Amerikann California eyaletinde Mount Wilsondayd. Edwin Hubble(1889-1953)bu teleskopla alma iznini almt. Onun bu teleskopla yapt almalar, evren hakkndaki bilgimizde zihinsel devrimler yapacak nitellikte olmutur. Bu sefer bu zihinsel devrim gzlemsel delillere dayanacaktr.
HUBBLEIN GZLEMLER VE DOPPLER ETKS

Hubblen teleskobuyla yapt gzlemler Onun, evrendeki galaksi saysnn yz
milyondan fazla olduunu ilk olarak ortaya koymasyla balad. Onun bu szlerini duyanlardan Bu adamn artk emekli olma zaman geldi diyenler ounluktayd. Alaylara kulaklarn tkayarak almalarn srdren Hubble, 1929 ylnda, uzak galaksilerin Samanyolumuzdan uzaklatn farketti. Uzayda hangi yne baklrsa baklsn galaksiler birbirlerinden uzaklayordu. Hubble srarla gzlemledii btn galaksilerde ayn sonucu elde etti. Hubblen bu kefi, uzaydaki yldzlarn saylarna dair kefinden de byk bir zihinsel devrime yol aacaktr. Bata, bu beklenmedik kefin nemi iyice anlalamad. Hubblen kefettii evrenin en iyi rnei, ien bir balondur. Balonun yzeyinde bir nokta iaretleyin ve sonra onun evresine rastgele baka noktalar serpitirin. Balon ierken genileyecek ve yzeyindeki noktalar ilk balang noktasndan ve birbirlerinden srekli uzaklaacaklardr. Ksacas, evrenin de ien bir balon gibi geniledii anlald. Hubble, evrenin genilediini Doppler etkisini kullanarak kefetti. Aslen Avusturyal bir fiziki olan Doppler(1805-1883), akustik fiziinde Doppler etkisi olarak bilinen zellii
26
www.bigbang.gen.tr
bulmutur. Dalga boyunun ses ve k kaynann hareket etmesi ile nasl deitii, bu zellik ile aklanr. Bu, hzla otomobil sren bir srcnn, trafik radarna yakalanmasna neden olan etkinin aynsdr. Trafik polislerinin cihazlar, Doppler etkisini kullanarak, kimin ka kilometre sratle gittiini gsterirler. Hza ve dalga boyunun ilikisine bal olan Doppler etkisine her gn tank oluruz. Yanmzdan hzla geen bir kamyonun sesini dinleyelim. Kamyon yanmzdan geerken sesi yksek bir perdede iitilir ve geip kaybolduunda iitilme perdesi d gsterir. Yaklaan cisimden gelen dalga boyu gittike klr, uzaklaan cisimden gelen dalga boyu ise gittike byr. Bu yaklaan ve uzaklaan cisimlerin ses perdesindeki deiikliin sebebidir. Bu hem ses dalgalar iin, hem de ktan gelen dalga boyu iin ayn ekilde geerlidir. Ik da ses gibi dalgalar halinde yayldndan aralarnda bir fark yoktur. Bu zellik yaplan bir ok deneyle kantlanmtr. Yaknlamakta olan k kaynann dalga boyu kld iin, k spektrumundaki mavi renge doru kayar. Uzaklamakta olan k kaynann dalga boyu ise byd iin, k spektrumundaki krmz renge doru kayar. Hubble, Doppler etkisini kullanarak yldzlarn n incelediinde, hep n krmzya kaydna; yani tm yldzlarn, iinde bulunduklar galaksileriyle beraber uzaklatklarna tank oldu. Oysa normal durumda beklenen, baz galaksilerin yldzlarndan gelen n yaklama sonucu maviye kaymas, bazlarnn ise krmzya kaymasyd. Hubbledan sonra defalarca yaplan gzlemler, -Milton Humesonun ve daha birok kiinin gzlemleri- hep bu sonucu onaylad. 1950 ylnda Amerikada Mount Palamarda Dnyann en byk teleskobu ina edildi. Bu teleskopla yaplan gzlemler de Hubble onaylad.
LEMAITRE VE BOKSR HUBBLE

Edwin Hubble bata boksr olmay dnyordu. O, bu isteinde srarc olup teleskobik gzlemlerini braksayd, acaba ka kiiyi nakavt ederdi? Oysa grlyor ki onun gzlemleri; evrenin sabit, duraan bir yapda olduunu dnen bir yn bilim adamn nakavt etmitir. Teorik delilin sersemlettii sabit ve duraan evren fikri, denilebilir ki Hubblen karsnda nakavt olmutur. Gnmze kadar yaplan tm gzlemler Hubblen bulgularn onaylamtr. Fakat en bata, Hubblen bulgularnn yol aaca felsefi sonucu gren ateistler direnmiler ve evrenin genilediini kabul etmek istememilerdir. Genileyen bir evren; deimez, sonsuz, ezeli ve ebedi evren fikrine balanm ateist bilim adamlarnn kabul edemeyecekleri bir kavramd. Bu nedenle
27
www.bigbang.gen.tr
Hubble gzlem verilerini ilk ortaya koyduunda, onu kmseyenler ve ulat sonular gz ard edenler oldu. Ancak bu yeni bulu zellikle bir bilim adamn heyecanlandrmt. Bu daha da nce kendisinden bahsettiimiz Lemaitredr. Daha evvel grdmz gibi Lemaitre ve Friedmann birbirlerinden bamsz olarak, teorik temelde, genileyen bir evrenin gerekliliini matematiksel formller ile ortaya koyan kiilerdir. Lemaitre sadece teorik aklamayla yetinmemi, Hubblen gzlemsel verilerini de kullanm, bylece Big Bangi hem teorik, hem de gzlemsel delillerle destekli bir ekilde ortaya koymutur. Sonu olarak matematiksel formllerle masa banda hesaplananlar (teorik delil) ve teleskobun iinden baklarak varlan sonular (genileme delili) birlemi bulunmaktadr. Hubblen kendisi bile kefettii bilginin 20. ve 21. yzyln fiziini ve felsefesini bu lde etkileyecek apta olduunu bata fark edememitir. yle grnyor ki bunun nemini anlayan ilk kii olmann ayrcal Lemaitrea aittir.
LEMAITRE, EINSTEIN VE HUBBLE BULUUYOR

Daha nce de belirttiim gibi, kendi formllerinden evrenin geniledii anlalan Einstein da bata bu teoriyi kabullenemedi. nk O da Newtonun sonsuz, duraan evrenine yrekten inanyordu. Bir gn sekin kii; Lemaitre, Einstein ve Hubble California Teknoloji Enstitsnde bir araya geldiler. Lemaitre, burada Big Bang teorisini adm adm anlatt. Evrenin balangcnn bir ilk atom olduunu, sonra bu teklilliin paralanarak birbirinden ayrldn, evrenin srekli genilediini, bunu tersine sararsak da ayn sonucu kavrayacamz, evrenin ncesi olmayan bir gnde yaratldn syledi. Gerekli btn matematik hesaplar yapmt, dinleyicilerden olan Hubblen verilerini, dier bir dinleyici Einsteinn formlleriyle birletiriyordu. Lemaitre, syleyeceklerini bitirdiinde kulaklarna inanamad, Einstein ayaa kalkm ve duyduklarnn, o gne kadar dinledii en gzel ve en tatmin edici anlatm olduunu kabul etmiti. Bu zaferin ilk farkna varanlardan biri de Katolik kilisesidir. Hem yaratl ann tespit edebilmek, hem de zamann en iyisi olarak kabul edilen bilim adamndan destek almak, Kilise iin sevindiriciydi. Geen sre ve elde edilen tm bulgular, Big Bangin gerekletii fikrini onaylamtr. California Teknoloji Enstitsndeki buluma Big Bang teorisinin ortaya konuu asndan gerekten de ilgintir. Big Bang teorisinin babas Lemaitre, teorinin ortaya koyduu izafiyet teorisinin matematiiyle teorik delile kavumasnda pay olan Einstein, yapt
28
www.bigbang.gen.tr
gzlemlerle teoriyi gzlemsel delile kavuturan Hubble bir araya gelmiler ve Big Bangi onaylamlardr.
HUBBLE YASASI
Hubblen ve onunla beraber Mount Wilson Gzlemevinde alan Vesto M. Slipherin ve Milton Humasonun bulgularnn nemli bir yan daha vardr. Bu da gzlemler sonucunda Hubble Yasasnn ortaya konmasdr. Bu yasa, galaksilerin bizden uzaklklarnn, hzlaryla orantl olduunu ortaya koyar. Hubble yasas kullanlarak galaksilerin uzaklama hzlar tespit edilmekte ve belli bir zaman srecinin sonunda hangi galaksinin nerede olaca tahmin edilebilmektedir. Bu hesaplama, galaksilerin uzaklklaryla hzlar arasnda dorusal bir balant olmas sebebiyledir. rnein bir galaksinin bir milyar yl sonra hangi konumda olacan tahmin edebiliriz. Bu balanty ters evirip gemi zamana da uygulayabiliriz. Zaman izgisinde ileriye doru deil de geriye doru gidersek, sonunda evrenin balang noktasna varrz. Bylece de Hubble Yasasn kullanarak evrenin yan bulmu oluruz. Bu ise yaratl annn, zaman belirtilerek tespit edilmesi demektir. Hubble Yasasn veren forml incelenirse; evrenin yann, Hubble Sabiti ters alnarak bulunabilecei grlr. Hubble Sabitinin tam anlamyla hesaplanmasnda zorluklar vardr, bu da evrenin yann tartmal olmasna yol amaktadr. Evrenin yann hesaplanmasnda bilim adamlar birbirlerinden bamsz ekilde farkl metotlar uygulayarak sonuca varmaya almlardr. Fakat birok bilim adamnn birbirlerinden bamsz bir ekilde yaptklar aratrmalarn hepsinde varlan sonular 10 milyar-25 milyar yl aralnda deiir; dzeltmelerin ve deiik hesap metotlarnn hibiri bu araln dna tamamaktadr. 1990l yllardan sonra yaplan aratrmalarda elde edilen sonularn 15 milyar yl civarnda olduu grlmektedir. Grld gibi evrenin ya hibir aratrmada bir trilyon yl, 10 katrilyon yl, bin yl, 100 bin yl, 10 milyon yl gibi ok alakasz sonular vermemekte, tm ayr hesap yntemleri belli bir araln iinde sonulanmaktadr.
EVRENN BRBRNE DENK HBR ANI YOKTUR

Bata matematiksel teorik delil ile ortaya konan evrenin genilemesi, gzlemsel genileme delili ile de desteklenmi ve sonra gzlemlerin, bulgularn ve farkl metotlarn
29
www.bigbang.gen.tr
erevesinde hesaplamalar yaplm ve evrenin ya belli bir zaman aralnn iinde tespit edilmitir. Artk evrenin balangc olup olmad deil, evrenin yann en doru ekilde nasl hesaplanaca tartlmaya balanmtr. Yaplan en son gzlemler de evrenin genilediine ilave deliller katmtr. Big Bange gre evren, balangta ok youndur ve bu younluk, genilemeyle srekli azalmaktadr. Uzak galaksilere baktmzda aslnda evrenin gemiine bakmakta olduumuzu aklnzda bulundurun. ok uzak galaksilerin milyarlarca k yl mesafeden geldii iin, biz bu galaksilerin milyarlarca yl nceki halini grmekteyiz. Evrenin milyarlarca yl nceki durumunu bylece gzlemleyerek, evrenin, o zamanlar daha youn olduunu anlamaktayz. Bu, Big Bangin bir kez daha dorulanmas demektir. Milyarlarca yl nce daha youn olan evren, genileye genileye bugnk younluuna dmtr. Evrenin her an genilemesi astronomi bilimini ve insan zihnini derinden sarsan bir deiikliktir. Bylesi bir deiikliin tm bilim tarihinde rnei ok azdr. Dnya merkezli sistem yerine Gne merkezli bir sistemin oturtulmasnn yapt zihniyet deiiklii ite bylesine derinden bir deiikliin benzer bir rneiydi. Bence, Big Bangin sebep olaca zihinsel devrim ondan daha da nemlidir (Her ne kadar Kopernik devrimi kadar deeri anlalmasa da). Her an genileyerek byyen bir evren, Herakleitosun (M.. 540-480) Ayn nehirde iki defa ykanlmaz szn hatrlatmaktadr. Genileyen evren her an farkl bir evren olmakta ve biz her an farkl, yeni boyutlar olan bir evrende var olmaktayz. Bu evrenin iinde hibir an, birbirinin ayn olamaz. Bunun iin yle diyebiliriz: Evrenin birbirine denk hibir an yoktur. Mthi bir deiim fikri gzlemlerle delillenmekte ve bizleri Herakleitosun ngrdnden ok daha tesine gtrmektedir. Genileyen evrenin insan zihninde uyandrd dinamizm ve srekli deiim fikirlerinden daha da nemli sonular vardr. Bunlar, bu gzlemin bize evrenin kkeni ve sonu ile ilgili gsterdii sonulardr.
3- KOZMK FON RADYASYONU DELL

SONSUZ EVREN FKRNN YIKILMASININ HAYAL KIRIKLII
30
www.bigbang.gen.tr
Big Bang teorisinin ortaya konduu zaman dilimi, Marksist ateizmin ykselite olduu, pozitivizmin birok bilim adamnca tek geerli felsefi sistem olarak kabul edildii yllard. Byle bir zaman diliminde, ateizmin temel gr olarak kabul ettii ve Tanry devre d brakt iin pozitivizmin de ok memnun olduu sonsuzdan beri var olan evren fikri yklyordu. Evrenin balangc olduu fikri ateist bilim adamlarnca iren olarak nitelendiriliyordu. rnein Sir Arthur Eddington hislerini ak bir dille yle ortaya koyuyordu: Evrenin balangc olduu fikrini felsefi adan iren buluyorum... Byle bir ortamda, Big Bange kar durma abalarnn kkeninde bilimsel kayglardan ok ideolojik yaklamlarn ve ateizmin psikolojisinin rol oynadn gryoruz. Fred Hoyle, bir radyo programnda, evrenin bir btn iken ayrlp genilediini savunan grten Big Bang diye alayc bir ekilde sz etti. Bundan sonra Big Bang (Byk Patlama) ismi mehur oldu ve kendisiyle alay edilmek iin bu teoriye taklan ad, onun gerek adna dnverdi. Fred Hoyle Big Bange kar Duraan Durum (Steady State) modelini savunuyordu. Kitabn ilerleyen sayfalarnda bu model incelenecektir.
NEREDE BU PATLAMANIN FOSL

Big Bangin ortaya konduu zaman diliminde, yldzlarn yaam sreleri ierisinde bir ok elementin olutuu ortaya konmutu. Bu konuda zellikle Fred Hoylenin ve onun alma arkadalarnn katks bykt. Big Bang, yldzlarn iinde retilemeyen ve yldzlarn olumasn salayan hidrojenin nereden geldiini aklyordu. Bu ynyle Big Bang, bandan beri kendisine kar kan Hoylenin eksik bulgularn tamamlyor, elementlerin oluumunun aklanmasn mkemmel bir ekilde yerine oturtuyordu. Atom-alt kurama gre hidrojeni meydana getirmek iin ar derecede yksek scaklkta bir ortam lazmd. Big Bang evrenin balangcnda ok yksek scaklktaki ve ok youn olan bu ortamn varln gerekli gryordu. Hoyle, bu sorunun mutlaka Big Bang dnda bir aklamasn bulmalar gerektiini dnyordu. Big Bange kar direnmeye devam ederken ise yle diyordu: Eer evren scak bir Big Bang ile balamsa, o zaman bu patlamann bir kalnts olmal. Bana bu Big Bangin bir fosilini bulun. Hoylenin alaylar sonucunda Big Bang isminin yerlemesi dnda fosil yaklam da yerlemitir. leride kozmik fon radyasyonu bulununca birok kii bu radyasyonu fosil radyasyon olarak da isimlendirecektir. Hoylenin, Big Bangin fosilinin bulunmas iin meydan
31
www.bigbang.gen.tr
okumas, Big Bangi destekleyen ok nemli kantlarn bulunmasna neden olmutur. Hoylenin itirazlar, adeta bumerang olmu; Big Bangi ldrmek yerine, yaygnlatrm ve Duraan Durum modelinin sonunu getirmitir.
GAMOWUN TEORK HESAPLAMALARI

Kozmik fon radyasyonuda ilk nce matematiksel hesaplara dayal biimde, teorik bazda ortaya konmutur. Gamow ve Alpher 1 Nisan 1948de alfa-beta-gama adl tezlerini ortaya koydular. Bu tez, Big Bangin balangcnda olmas gereken muazzam miktardaki enerjinin, evrenin genilemesiyle birlikte yava yava azalacan ve bu enerjinin e deeri olan bir scaklk deerinin bugn dahi saptanmasnn mmkn olacan ileri sryordu. George Gamow ve arkadalarnn makalesi, evrenin balangcnda atomlarn birbirleriyle nasl bir reaksiyona girdiklerini, ekirdek fiziindeki son bulgularn altnda anlatyor ve bu reaksiyonlar srasnda aa kan scaklk deerinin milyarlarca derece ykseklikteki scakla eritiini sergiliyordu. Bu kadar yksek scakln ait olduu yksek enerjili bir mann (radyasyonun) ilk dnemlerdeki evreni tamamen doldurduu ve bugn dahi bu enerjiden arta kalan bir scaklk deerinin uzayda bulunduu bu almayla gsteriliyordu. Ksacas Gamow, Hoylenin alay etmek iin ileri srd fosilin, gerekten olmas gerektiini ortaya koymutur. stelik yaplan hesaplarla uzayn her tarafna yaylan bu radyasyonun scaklnn, eksi 268 dereceye kadar (5 Kelvin mutlak scaklk deeri) dm olduu tahmin edilmitir. Big Bangden sonra ortaya kan btn radyasyonlarn evrenin iinde belirli balang noktalar olacaktr ve sadece o noktalardan dar yaylacaklardr. Oysa Big Bangin sebep olduu radyasyonun en nemli zellii evrenin her yanna yaylm olmasdr. Ksacas 1-Evrenin her yanna yaylm, 2-Scakl iyice dm bir radyasyonun varl, Big Bangten yola klarak matematiksel hesaplamalarla ortaya konmutur. Acaba fosil diyerek alay edilen bu radyasyon bulunabilmi midir?
FOSL RADYASYON BULUNUYOR

1960l yllara gelindiinde Princeton niversitesinde Robert Dicke ve alma arkadalar, Gamow ve arkadalaryla ayn sonuca vardlar. Evrenin balangc ok scakt, bu durumda evren scak elektron ve protonlarla, yksek enerjili fotonlarla doluydu. Evren geniledike bu
32
www.bigbang.gen.tr
nm(radyasyon) souyacak ve gnmzde de elektromanyetik tayfn mikrodalga blgesinde gzlenebilecekti. Princeton astronomlarnn, daha nce Gamow ve arkadalarnn benzer bir ngrye sahip olduklarndan haberleri olmad sylenir. En azndan uras kesindir ki; Gamow ve arkadalar bu radyasyonun varln ngrdler, fakat deneysel olarak bunun aratrlmasn nermediler. Kozmik fon radyasyonunu zel aletler kullanarak bulmaya ilk teebbs eden Robert Dicke ve ekibi olmutur. Dicke ve arkadalar Roll ve Wilkinson, 1965te Dickenin dizayn ettii mikrodalga radyasyon saptaycy ina ediyorlard. Ama kendilerine Nobel dl kazandracana inandklar bu kefi yapanlar bakalar oldu. Bu kiiler, Amerikada Bell Telefon irketinde alan iki mhendisti ve adlar Arno Penzias ve Robert Wilsond. Bu mhendisler kozmik fon radyasyonunu rastlantsal olarak kefettiler. Radyo lmleri yaparken, belli dalga boylarnda ltkleri nmda fazlalk olduunu grdler. Bunun yol at parazit, ekibin almalarna engel oluyordu. Ne yaparlarsa yapsnlar bu paraziti nleyemediler. Bunun zerine, uzaydaki radyasyon hakknda en bilgili insanlarn Princeton niversitesindeki Dicke ve arkadalar olduunu rendikleri iin, onlar aradlar. Dicke ve ekibi, Penzias ve Wilsonun bulgularn dinledikten sonra, onlarn, kendilerinin arad radyasyonu bulduunu anladlar. Bylece Hoyleun alay ettii fosil bulundu ve Nobel dln Dicke ve ekibi alamad ama, Penzias ve Wilson bu bulular sayesinde Nobeli aldlar. Bu radyasyonun bulunmasna birok kii kesin delil dedi. Hoylenin, Big Bange kar rakip olarak savunduu Duraan Durum modelini savunmak kozmik fon radyasyonunun bulunmasyla imkansz hale geldi. Bulunan radyasyon tam da beklendii gibi evrenin her yerinden gelmektedir. Radyasyonun scakl ise -270 derecedir (3 Kelvin). Bu deer Gamowun arkadalarnn daha evvel hesaplad 268 dereceye (5 Kelvin) ok yakndr. Alpher ve Herman 1949 ylnda scakln bile yaklak olarak hesapladklar, olmas gerektiini srarla savunduklar fosil radyasyon 1965 ylnda bulununca, olay yle deerlendirmilerdir: 1965 ylnn kozmolojinin tarihsel geliiminde nemli bir yl olduunu herkes kabul eder, hatta bazlar bu yl modern kozmolojinin doum yl olarak kabul ederler.
33
www.bigbang.gen.tr
4- KOZMK FON RADYASYONUNUN NCELENMESNDEK DELLLER

BU RADYASYONDA HAFF DALGALANMALAR OLMALI
Kozmik fon radyasyonunun bulunmas Big Bang iin ok nemli bir delildir. Bu radyasyon zerinde yaplan incelemeler ise, Big Bang teorisi iin ekstra deliller getirecektir. Kozmik fon radyasyonuna fosil radyasyon, mikrodalga arka alan nm veya kozmik mikrodalga fon nm gibi adlar verilmektedir. Bu farkl adlar kimseyi artmasn, nk bu farkl isimlerin hepsi ayn eyi ifade etmektedir. Penzias ve Wilsonn gzleminden sonra Princeton niversitesinden Roll ve Wilkinson, bu deneyin salamasn kendi rettikleri hassas aletler ile yaptlar. Bu deney, Penzias ve Wilsonn bulduu verilerin doruluunu onaylayan birok deneyin ilki oldu. Kozmik fon radyasyonu bulunduktan sonra, bu kez de bilim adamlar bu radyasyon zerinde dalgalanmalar aramaya koyuldular. Bu dalgalanmalar evrenin olumas iin gerekliydi. Eer Big Bang ile etrafa salan madde tamamen homojen bir ekilde dalsayd; ne galaksiler, ne yldzlar, ne de dnyamz oluurdu. Tm bunlarn olumas iin biraz daha fazla youn ve biraz daha az youn alanlar gerekliydi. Madde bir araya gelip galaksileri olutururken, galaksilerin aralarnda byk boluklar kalmt. Evrenin bir noktadan balayan geliiminin ok erken aamalarnda scaklktaki ok kk farkllklar bile bunun olu eklini aklard. Biraz daha scak olan noktalar, scakl ondan ok az dk olan noktalara kyasla daha ok enerjiye sahip olacaklar, bylece scak noktalarda daha souk alanlara kyasla daha ok parack oluacakt. Bu sre galaksilerin ve uzay boluunun oluumuna sebep olacakt.
DALGALANMALAR DA BULUNUYOR
Penzias ve Wilsonn kullandklar dedektrn kozmik fon radyasyonundaki teorik olarak beklenen dalgalanmalar tespit etmesi mmkn deildi. ok duyarl lmler iin Dnya atmosferinin parazit kaynaklarnn elenmesi gerekliydi. Arlka ve hacimce byk aletleri helyum balonlarna ykleyip gnderme abalar oldu. Daha sonra U2 ua kozmik fon radyasyonu
34
www.bigbang.gen.tr
aratrmalaryla grevlendirildi. Hassas dedektr, uan dnda tamak iin zel bir blmesi olan kokpit ina edilmiti, uan cam bile hassas lm yaplmasn nlerdi. Ancak sonuta uan hareketinin ve her blgede lm yapabilme zamannn snrl olduunu grdler. Uak, balon gibi bir noktada kprdamadan duramyordu, ayn noktadan defalarca geebilmesine ramen lmler tamamlanmadan yakt bitecekti. Tek gereki zm bir uydu kullanmakt. Beklenen atlm John Mather tarafndan 1989 ylnn Kasm aynda frlatlan Kozmik Fon Kaifi (COBE) uydusuna bir ara yerletirilerek gerekleti. Matherin gelitirdii ara, kozmik fon radyasyonunun scakln daha nce ulalmam bir duyarllkla lmeyi baard. Scakln kesin deeri yalnzca 0.005 Kelvin belirsizlikte 2.726 Kelvin olarak bulundu. COBE, uzayda yl kalmt ve 1992de elde ettii veriler, kozmik fon radyasyonunun varln ve uzayn her ynnden geldiini tespit etmekten de fazlayd. Beklenen ok kk dalgalanmalar da tespit edilmiti. COBEnin gnderdii verilerden bilgisayarn izdii resim, eski evrenin haritasndaki ok kk dalgalanmalar da gsteriyordu. Resmin daha scak ve daha souk ksmlarn ayrt edebilmek iin bilgisayardaki modele pembe ve mavi renkler katld. COBEnin evrende kefettii dalgacklar yeniden incelenip titizlikle kontrol edildi, gerekli veri elde edilmiti. Big Bang srecinden kan kozmik fon radyasyonunda, ok kk scaklk dalgalanmalar vard ve bunlar da galaksilerin oluup bugn grdmz hale gelmeleri iin yeterliydi. Big Bang bir kez daha byk bir zafer kazanmt. George Smoot, bilgisayarnn evrendeki dalgacklar gstermek iin izdii pembe ve mavi resmi yaynladnda, dnyann btn gazetelerinin manetlerine gemiti. Kozmolojik bir gzlemin medyada bu kadar n plana kmas o gne kadar hi grlmemiti. Stephan Hawkingin bu bulgu hakkndaki gr de mehur resim ile ayn sayfalarda geiyordu: Bu, yzyln, hatta belki de tm zamanlarn en byk buluudur. COBE uydusunun proje lideri ve California Universitesinin astronomu George Smootun aklamas ise ok ilgintir: Bu buluumuz evrenin bir balangc olduunun bir delilidir. ve yle ekledi: Bu, Tanrya bakmak gibi bir ey.
35
www.bigbang.gen.tr
UYDULU, BLGSAYARLI DESTEK

Gerekten de mhendislik harikas uydular, elektronik mucizesi bilgisayarlar, matematiin yksek uygulamalar birlemi ve hepsi beraber Big Bange destek vermitir. Evrendeki tablo artk daha evvel hi olmad kadar anlalrdr. Galaksilerin oluumu iin olmas gereken kk scaklk dalgalanmalarnn bulunmasn, belki de bu dalgalanmalarn olmas gerektiini ortaya koyanlar bile ummuyorlard. Kozmik fon radyasyonunun olmas gerektiini teorik olarak ilk ortaya atan alfabeta-gama tezi tarihteki sekin yerini almtr. Penzias ve Wilson 1965teki bulular nedeniyle 1987de Nobel dln aldlar. Kozmik fon radyasyonunu lmek iin milyonlarca dolar harcanarak uzaya gnderilen COBE uydusu fosil radyasyonu ok duyarl bir ekilde, scaklyla, ok kk dalgalanmalaryla lt. Baz fizikiler bu lm tm zamanlarn en byk buluu olarak deerlendirdiler. Kozmik fon radyasyonunun bulunmas ve bu radyasyonun incelenmesi Big Bang asndan ok nemlidir. Fakat kozmik fon radyasyonunun bize sunaca daha baka deliller de olacaktr.
GEMTEK KOZMK FON RADYASYONUNUN SICAKLII

Daha evvel de sylediimiz gibi Big Bangin rettii en nemli bilgilerden biri evrenin ok scak ve ok youn ortamda balad, srekli genilemeyle bu younluun ve scakln dtdr. Kozmik fon radyasyonunun scakl da srekli dmektedir ve u anda 2.7 .Kelvine eittir. Uzaktaki galaksilerden gelen a baktmzda, aslnda gemie baktmz unutmamalyz. Uzak galaksilerden gelen k milyarlarca k yl kadar uzaktan gelmektedir. Belki de u anda bizim baktmz o ynde, o galaksi yoktur, fakat biz o galaksinin milyarlarca yl nce yola km n seyretmekteyiz. Ksacas, gemie bakmaktayz. Big Bang teorisine gre milyarlarca yl nce evren daha youn ve daha scaktr, eer milyarlarca yl nceki halini grdmz galaksideki kozmik fon radyasyonunun scakln lebilirsek, scakln gnmzdekinden daha yksek olduunu bulmamz gerekir. 1994 ilkbaharnda, aratrmaclar, bunu gerekletirmeyi baardlar. Uzak galaksilerdeki kozmik fon radyasyonunun scakl 7.4 Kelvindi ve bu deer u andaki 2.7 Kelvinden daha yksekti.
36
www.bigbang.gen.tr
Bu gzlem Keck teleskobuyla gerekleti, bu teleskop, zamannn en byk optik cihazdr. 1996 ylnda ayn astronom grubu daha da uzaktaki bir galaksinin scakln ltler, bu sefer 8 Kelvinin ok az zerinde bir deer buldular. Daha sonra farkl bir astronom grubunun daha da uzaktaki blgeleri taramalaryla 10 Kelvin scaklk derecesi saptand. Tm bu veriler Big Bangin doruluunu onaylyordu; ne kadar uzak gemiimize bakarsak, o kadar yksek bir scaklkla karlayorduk. Bylece kozmik fon radyasyonunun gemiini incelememiz de Big Bangi destekleyen ilave bir delil oluturdu.
TEORNN VE GZLEMN BRLEMES

Kozmik fon radyasyonu ve bu radyasyonun incelenmesiyle Big Bange dair elde edilen deliller; nce teorik temelde, matematiksel hesaplamalarla ortaya konmutur. Daha sonra yaplan gzlemler teoriyi desteklemitir. Bylece evrenin bir tekilliin paralanmasyla geniledii nasl nce teorik temelde ortaya konup matematiksel olarak ispatlandysa ve daha sonra gzlemsel verilerle desteklendiyse, ayn ekilde kozmik fon radyasyonunda da matematiksel teori gzlemle kucaklamtr. Bu kucaklamay yle zetleyebiliriz: 1- Teorik bazda: Gamow ve arkadalar, evrenin, ok scak ve ok youn bir durumdan, daha az scak ve daha az youn bir duruma getiini ve evrenin bu scak ve mal ilk halinin hala radyasyon olarak kalntsnn olduunu ortaya koydular. Gzlemsel bazda: Penzias ve Wilson kozmik fon radyasyonunu buldular. 2- Teorik bazda: Gamow ve arkadalar bu radyasyonun evrenin her tarafna yaylm olmas gerektiini ortaya koydular ve scakln yaklak olarak hesapladlar. Gzlemsel bazda: Penzias ve Wilsonun bulduu, daha sonra da farkl gzlemlerle doruland zere bu radyasyon, evrenin her tarafna yaylmtr ve Gamowun arkadalarnn hesab, radyasyonunun scaklna ok yaklamtr. 3- Teorik bazda: Var olan galaksilerin oluabilmesi iin evrenin ilk scaklnda dalgalanmalarn olmas gerektii ortaya kondu. Gzlemsel bazda: 1992de COBE uydusu evrenin ilk haline ait scaklk dalgalanmalarn tespit etti. Bu dalgalanmann fotoraf bilgisayarn yardmyla izildi.
37
www.bigbang.gen.tr
4- Teorik bazda: Evrenin gemii daha scak olduu iin, gemiteki kozmik fon radyasyonunun scakl da daha yksek olmaldr. Gzlemsel bazda: 1994 ylnda uzak galaksilerden gelen k incelenerek gemiteki kozmik fon radyasyonunun daha yksek olduu doruland. Daha sonra yaplan gzlemler de bu sonucu destekledi.
FELSEFE, LAHYAT VE BLMN ARASINDAK DUVARLAR

Bilim evreleri Big Bangin teorik, gzlemsel ve deneysel verilerinin deerini anlamlardr. Fakat felsefe ve ilahiyat evreleri iin ne yazk ki ayns sylenemez. Bunun birok sebebi saylabilir, fakat bunun sebeplerinden biri her ne kadar teori 1920li yllarda ortaya konmu olsa da 1990l yllarda hala yeni delillerin elde edilmesidir. Tm bu delillerin fizik, astronomi arenalarndan felsefe ve ilahiyat arenalarna gemesi, bu arenalarda da yank bulmas vakit gerektirmektedir. Ne yazk ki pozitivist bilim anlay fizik bilimi ile felsefenin ve ilahiyatn arasna duvar rmtr ve gnmzn bilim anlay yaygn olarak pozitivisttir. Felsefeciler ve ilahiyatlar da poztivizmin bu duvarn kabullendikleri iin felsefe, ilahiyat ve bilimin bulgularna topluca bakanlar, bunlar bir arada deerlendirenler aznlkta kalmlardr. Bu almann ilerleyen blmlerinde bu aznln neden oalmas gerektiini gstermeye alacam.
5- ELEMENTLERN MKTARINDAK DELL

HDROJENN MKTARINDAK DELL
Uzaydaki maddelerin orann Fraunhoferin bulduu Fraunhofer izgileri sayesinde saptamaktayz. In krlarak renk spektrumunda ayrtrlmas Newtondan beri bilinir. Fraunhofer, renk spektrumundaki gkkuann iinde ok sayda izgi grd; bunlarn bir ksm koyu renkli izgiler, bir ksmysa ak renkli izgilerdi. Bunlara neyin sebep olduunu zemedi, fakat her elementin kard izgilerin farkl olduunu grd. Fraunhofer, 1816 ylndaki almalarnda bu bulgularn nemini kavrayamasa da; ondan sonra 1880 ylnda William Huggins bu izgilerin, elementlerin adeta parmak izi olduunu kefetti.
38
www.bigbang.gen.tr
Ikla gelen bu parmak izini inceleyerek n kaynanda ne olduunu anlayabiliriz. Bylelikle Gnein ve yldzlarn birbirlerinden farkl yapda olmadklar anlald. Hepsi de temelde hidrojenden ve helyumdan oluuyordu; Gne, evrendeki yldzlar kmesinin bir alt kmesiydi. Evren yer ekimi kanunlaryla ileyen, iindeki yldzlarn ve gezegenlerin hepsinin hareket ettii, ayn ham maddelerden olumu bir yerdi. Fraunhofer izgileri sayesinde evrenin yzde 73nn hidrojen ve yzde 25inin helyum olduu saptanmtr. Bu sonu ise Big Bangi destekleyen bir delildir. Atom-alt aratrmalarna gre atomu oluturan paracklardan hidrojen atomunun olumas iin yksek scaklkta bir ortam gerekmektedir. Bu konudaki ilk detayl ngr Gamow ve arkadalarnn almalaryla 1948 ylnda ortaya konmutur. Gamowun ngrd gibi evrenin ok yksek bir scaklktan hzla soumas; proton ve ntronlarn beraberce elementleri oluturmasnn ve evrendeki yzde 73 oranndaki hidrojenin aklamasdr. Yldzlarn iinde oluan srelerde hidrojen oluamaz, oysa Big Bang hem hidrojen atomunun nasl olutuunu, hem de miktarn aklamtr.
HELYUMUN MKTARINDAK DELL

Big Bang ile evrenin oluumunun ilk anlarnda helyumun meydana geldii anlalmtr. Evrenin balangc protonlardan, ntronlardan ve elektronlardan oluan scak bir karmdr. Bu karm souduka nkleer tepkimeler gerekleebilmitir. zellikle ntronlarn ve protonlarn iftler halinde birletii; bu iftlerin de birleerek helyum elementinin ekirdeini oluturduu hesaplanmtr. Kuramsal hesaplamalarda evrende yzde 25 orannda helyum olduu ortaya konmutur. Yldzlarn iindeki tepkimelerde de helyum oluabilmektedir. Fakat yldzlarn iindeki bu oluumlar yzde 25 oranndaki helyumu aklayamaz. Yaplan tm gzlemler bu verileri dorulamtr. rnein 1999 ylnda Amerikal ve Ukraynal astronomlar, Multiple Mirror ve Keck teleskoplaryla yaptklar gzlemlerde, yldzlarn oluturduu helyum orann karttktan sonra yzde 24.52 helyum orann elde ettiler. Bu oran uzaktaki en yal galaksileri gzleyerek elde eden astronomlar, Big Bangin ngrsn bir kez daha doruladlar. Daha sonra 2000 ylnda Astrophysical Journal da almalarn yaynlayan Kanadal astronomlar da ok yakn sonular elde ettiler. Bu almalar da, en eski cisimlerin var olduu zamandan beri, yani evrenin daha ilk balarndan itibaren helyumun var olduunu ortaya koymutur.
39
www.bigbang.gen.tr
EVRENN HER YERNDEN GELEN DELL

Big Bangin, evrenin tek bir noktasndan baladn, ok youn ve ok scak ortamn genileyerek daha az youn ve daha az scak ortama dntn bir kez daha hatrlayalm. Bu anlatmda hidrojen ve helyum da bu genilemedeki srelerde aklanr. Kozmik fon radyasyonunun nemli bir zelliinin, evrenin her yanna dalmas olduunu grdk. Genileyen evren ile oluan drtte oranndaki hidrojen ve drtte bir oranndaki helyum iin de ayn sonu beklenmektedir. Evrenin genilemesiyle evrenin her yannda ayn oran gzlemlenmelidir, nk evrenin genilemesiyle bu madde oran evrenin her yanna dalmtr. Big Bange gre gzlemlenmesi gereken sonu ile yaplan gzlemler tamamen uyumludur. Evrenin neresine bakarsak bakalm hidrojen ve helyum hakim elementlerdir ve evrenin drtte kadar hidrojenden ve drtte biri kadar helyumdan olumaktadr.
DTERYUMUN VE LTYUMUN MKTARINDAK DELL

Evrende var olan btn dteryum (hidrojen atomunun bir ntron fazlal izotopu) ve lityum, Big Bangin ilk dakikalarnda olumutur. Yldzlarn iindeki sreler bu atomlar oluturamaz, tam tersine bu atomlar paralar. Oysa Big Bang, dteryumun ve lityumun varln aklamaktadr. Keck teleskobuyla ve Hubble teleskobuyla gerekletirilen gzlemler, Big Bangin, dteryumun ve lityumun miktarlaryla ilgili ngrsyle tamamen uyumaktadr. rnein Vanioni Flam, Coc ve Cassenin 2000 ylnda yaymladklar aratrmalar ve daha evvelki bir ok aratrma bunu onaylamaktadr. 1994 ylna kadar evrendeki dteryum ve lityum miktarna dair tespitler nispeten yakn yldzlarda yaplmt. Oysa 1994 ylndan itibaren 12 milyar k yl kadar mesafedeki (yani milyarlarca yl gemiteki ) gaz ktleleri incelendi. Bunlarda da dteryuma ve lityuma rastland. Aynen Big Bangte ngrld gibi, evrenin ilk zamanlarndan beri bu elementlerin var olduu bylece bir kez daha ispatland. Bu delilde vardmz sonular ksaca yle zetleyebiliriz: 1- Evrenin drtte kadar Big Bangin ngrd gibi hidrojen atomundan oluur. 2- Evrenin drtte biri kadar Big Bangin ngrd gibi helyum atomundan oluur. 3- Big Bangin ngrd gibi bu oranlar evrenin her ynnde tespit edilmektedir.
40
www.bigbang.gen.tr
4- Hidrojen atomunun olumas iin gerekli ok yksek scaklktaki ortam ancak Big Bang salar. 5- Helyum yldzlarda oluabilir, ama evrendeki yzde 25lik helyum oran ancak Big Bang ile aklanabilir. 6- Yldzlar dteryum, lityum gibi elementleri paralar, bu elementlerin oluumu ancak Big Bang ile mmkndr. 7- Son yllarda en uzak (en eski) galaksilerin ve gaz bulutlarnn gzlemlenmesiyle bunlarda tespit edilen hidrojen, helyum, dteryum, lityum, elemenlerinin miktar da; evrenin en eski zamanlarndan beri bu elementlerin var olduunu ispatlamaktadr. Aynen Big Bangde ngrld gibi...
6- ATOM-ALTI DNYADAN YILDIZLARIN AAMALI GELMNE DELLLER

MLYARLARCA DOLARLIK HIZLANDIRICILAR
Atom-alt dnyann daha iyi tannabilmesi iin atom-alt paracklar hzlandrmaya yarayan, ok yksek scaklk ortamlarn taklit eden hzlandrc tneller ina edilmitir. Dnyann en gzde fizikilerinin alt bu deney ortamlar milyarlarca dolarlk bteyle imal edilmi teknoloji harikalardr. Bu hzlandrclarn en glleri svirede Cenevre ehrindeki CERN, Amerikada Chicago ehrindeki Fermilab ve yine Amerikada San Francisco ehrindeki SLACtr. Bu tnellerde yaplan deneyler, Big Bangin tm delilleriyle uyumludur ve yaadmz evreni oluturan Big Bangin matematiksel modelini onaylamaktadr. Big Bang, balang scaklnda sadece enerjinin var olabileceini, enerjinin souma aamalarna bal olarak tm atom-alt paracklarnn olutuunu, sonra aamal gelimeci bir srele gaz bulutlarnn ve dnem dnem yldzlarn olutuunu sylemektedir. Atom-alt dnyann oluumunun tm safhalar; scakln bu dne, genilemeye ve younlamann azalmasna bal olarak aklanr. Maddenin ve anti-maddenin ortaya k; elektronlarn ve pozitronun (elektronun anti-maddesi), protonun ve anti-protonun, kuvarklarn ve kar kuvarklarn ortaya k ve
41
www.bigbang.gen.tr
birbirlerini yok edileri, hep Big Bang modeline gre aklanmaktadr. Ksacas atom-alt dnyadaki tm aamalar ve evrenimizin bugnk atom-alt dnyas, Big Bangin evren modeline gre aklanmakta ve bata bahsettiimiz hzlandrc tnellerde olmak zere yaplan deneyler, bu aklamalar onaylamaktadr.
LK DAKKA
Evrenin balangcndan yaklak bir saniye sonra evrenin her yerinde scakln yaklak on milyar derece olduu matematiksel yntemlerle hesaplanabilmektedir. Bu, matematiin en yksek uygulamalaryla mmkn olmaktadr. Fizikle ve matematikle fazla ilgilenmeyenler evrenin ilk saniyesi hakknda insanlarn hangi cretle konutuklarn pek anlayamamaktadrlar. Fakat atom-alt dnyann en mehur kitaplar bu oluumlar saniyeden daha kk dilimlerden balayarak aktarmaktadr. yi bir teoriden beklenen ngrlerde bulunma gc Big Bangde en mkemmel ekilde vardr. Evrendeki maddenin aamal geliimini anlatan lk Dakika kitabnn (bu konunun belki de en nl kitab) yazar Steven Weinberg anlatmlarna yle bir giri yapmaktadr: Artk evrimin ilk dakika ierisindeki kozmik akn izlemeye hazrz. Olaylar nceleri, sonraya gre ok daha hzl akt iin olaan bir filmdeki gibi, resimleri eit zaman aralklarna dizilmi gstermek yararl olmayabilir. Bunun yerine filmimizin hzn evrenin scaklnn dmesine uyacak ekilde ayarlayacaz; her seferinde scakln e blm kadar d olduka kameray durdurup bir resim ekeceiz. Weinberg alt film karesiyle bu aamalar anlatr. Big Bangin matematiksel modelinin bir sonucu olan ngrde bulunma gcn gsterebilmek iin bu alt kareyi ksaca zetleyerek aktaracam: Birinci Film Karesi: Evrenin scakl 100 milyar Kelvindir. Evren, madde ve nmdan olumu ayrlmaz bir orba gibidir. Bu orba iinde her bir parack dier paracklarla ok hzl bir ekilde arpr. Birinci film karesinde ok az sayda ekirdek parac vardr. Yaklak olarak her bir milyar fotona ya da elektrona, ya da ntrinoya karlk bir proton, ya da bir ntron. Bu film karesinin alnd zaman lsnn, saniyenin yzde biri kadar olduunu hatrlatmakta fayda vardr. kinci Film Karesi: Evrenin scakl 30 milyar Kelvine der. Birinci film karesinden beri 0.11 saniye gemitir. Az saydaki ekirdek paracklar hala ekirdekleri oluturmak zere
42
www.bigbang.gen.tr
balanmamlardr. ekirdek paracklarnn dengesi yzde 38 ntron ve yzde 62 proton eklinde bir kayma gstermitir. nc Film Karesi: Evrenin scakl 10 milyar Kelvine der. Birinci kareden beri 1.09 saniye gemitir. Evren hala ntronlarn atom ekirdeklerini oluturmak zere balanmalarna meydan vermeyecek kadar ok scaktr. Azalan scaklk nedeniyle, proton ve ntron dengesinden yzde 24 ntron ve yzde 76 proton olmak zere bir kayma olmutur. Drdnc Film Karesi: Evrenin scakl 3 milyar Kelvine der. lk kareden beri 13.82 saniye gemitir. Ntronlar ncesinden ok daha yava olmakla birlikte hala protonlara dnmektedirler, imdi denge yzde 17 ntron ve yzde 83 protondur. Evren, artk helyum gibi eitli kararl ekirdeklerin olumasna yetecek kadar souktur, fakat bu hemen gereklemez. Beinci Film Karesi: Evrenin scakl 1 milyar Kelvine der. Beinci kareden ksa bir zaman sonra arpc bir olay olur. Scaklk, dteryum (hidrojen elementinin izotopu) ekirdeklerinin artk paralanmad bir noktaya der. Ne var ki, helyumdan daha ar ekirdekler sezilir sayda oluamazlar. lk kareden bu yana 3 dakika 46 saniye geer (Bu noktada Weinberg, 46 saniye iin okuyucudan zr diler. Kitabn ismini 3 dakika 46 saniye koysayd kulaa ho gelmeyeceini vurgular). Altnc Film Karesi: Beinci karede arzulanan noktaya ulalmtr, temel elementler artk olumutur. Fakat ne olacan gstermek iin Weinberg filmi bir kare ileriye gtrr. Bu karede scaklk 300 milyon Kelvindir. lk kareden beri 34 dakika 40 saniye gemitir. ekirdek paracklar artk helyum veya hidrojen eklinde baldr (bir nceki blmde bu konuya deindik). Fakat evren hala o kadar scaktr ki henz kararl atomlar oluamamaktadr.
PLANCK ZAMANI
Grld gibi matematiin yksek uygulamalar ve parack hzlandrclarda yaplan deneyler sayesinde, Big Bang ile aklanan evrenin, ilk saniyesinde olanlar anlalmaya allmaktadr. Ancak evrenin 10-43 saniyelik(1 saniyenin, 1in arkasna 43 tane sfr yazacamz sayya blnm ksm) blm iin konuulamamaktadr. Bu zamana Planck zaman denmektedir, bu zaman diliminde ekim kanunu gibi fizik kanunlar ilemedii iin, bu zaman dilimi tarif edilememektedir. 1032 Kelvin derece (Planck a) zerine konuulamaz, bu Planck zamanndaki evrenin scakldr.
43
www.bigbang.gen.tr
Planck zamanndan sonra scakln ve younluun d ve evrenin genilemesi erevesinde atom-alt dnyadan galaksilere evrenin oluumunun bu kadar detayl anlatlabilmesi, Big Bangin bilgimizi ne kadar arttrdn gsterir. Bir saniyeden ok ok daha ksa olan Planck zaman, artk tartma konusudur. Oysa binlerce yl bilim dnyas, bilimsel anlamda bir kozmogoniden (evrenin oluumunun aklamasndan) yoksundu. Atom-alt dnya ile ilgili tm deneyler ve hesaplar Big Bangi desteklemektedir. Kuvarklardan glonlarn oluumuna, protonlardan, ntronlardan ve elektronlardan ntrinolara kadar tm paracklar, Big Bangin modelinde yerini bulmaktadr. Bu paracklar kadar bunlarn kar paracklarnn oluumu ve birbirleriyle etkileimleri ve bugnk duruma aamal bir sre sonunda gelinmesi de Big Bangin anlatmlarnda yerini bulmaktadr.
YILDIZLARIN AAMALI GELM

Big Bangin atom-alt dnyann oluumunu aamal-gelimeci bir srete anlatmas gzlemle ve deneyle desteklendii gibi, yldz kmeleri hakkndaki aamal-gelimeci anlatmlar da gzlemle desteklenmektedir. Astronomlar yldzlar 1.Poplasyon, 2.Poplasyon ve 3.Poplasyon yldzlar olarak e ayrrlar. Bunlardan ilk ortaya kan yldzlar 1.Poplasyon yldzlardr (Bazlar yldzlarn kefine dayanarak numaralandrma yaptklar iin, poplasyon numaralandrmaya, yaptmzn tersinden balarlar). 1. Poplasyon yldzlar evrenin maddesinin daha youn olduu dnemde ortaya ktklar iin, bu yldzlar sperdev yldzlar olarak adlandrlr. Bu yldzlarn mr ksadr ve byk bir patlamayla btn maddelerini uzaya saarlar. Teorisyenler, bu yldzlarn ancak ok az bir ksmnn gzlemlenebilecei kanaatindedirler. 2. Poplasyon yldzlar ise, Big Bangin aamal-gelimeci srelerine dayanlarak yle tarif edilmilerdir: a) En byk yldz grubu bunlardr. b) Belli blgelerde daha youndurlar (gen yldzlarn oluma blgeleri gibi). c) Her ktlede byk ve kk yldzlar beraberce barndrrlar. Bu ngr de astonomlarn son yllarda yaptklar gzlemlerle uyumludur. 3. Poplasyon yldzlar ise (Gneimiz dahil), 2. Poplasyon yldzlarn dalm tozlarndan olumutur. Vcudumuzdaki karbon, kalsiyum gibi elementlerden altn ve demir gibi elementlere kadar birok element, 2.Poplasyon yldzlarda retilmitir. Bu bilgi, canllarn, evrenin yaratlndan neden 15
44
www.bigbang.gen.tr
milyar yl sonra yaratldnn da bir sebebini gstermektedir. nk canllk iin mutlaka gerekli olan karbon atomu gibi atomlar, 2. Poplasyon yldzlarda retilmitir. Bizim iinde bulunduumuz blge, bu yldzlarn dalm tozlarndaki bu atomlar sayesinde canllk iin gerekli ham maddelere kavumutur. Yldzlarn aamal-gelimeci sreci gzlemlerle dorulanm, bu da Big Bangi destekleyen ek bir delil olmutur. Big Bang, atom-alt dnyadan, ayr yldz poplasyonlarna kadar tm evreni aamal-gelimeci bir srele aklamaktadr; bu, evreni, binlerce yldr statik modellerle aklayan grlere tamamen ters, dinamik bir anlatmdr. Gzlem ve deney, bu anlatmlarda matematiksel hesaplarla birlemi ve evrenin, bilim tarihinde hi olmad kadar anlalr olmas mmkn olmutur.
4. BLM BIG BANG DESTEKLEYEN YAN DELLLER

Big Bangin yan delilleri, dorudan Big Bangi ispatlamadan, evrenin bir balangc olduunu; yani ezeli olmadn ortaya koyarak, teoriyi dolayl yoldan desteklemektedir. Big Bang teorisinin en temel, en nemli felsefi sonucu evrenin bir balangc olduunu ortaya koymasdr. Bu yzden evrenin balangc olduunu ortaya koyan her delil, Big Bang teorisini dolayl yoldan desteklemektedir. Bu blmn banda bu delillerin fizik bilimine ait olanlarna deineceim. Blmn sonunda ise, evrenin bir balangc olduu grnn, daha nceden felsefi olarak nasl
45
www.bigbang.gen.tr
temellendirildiini ksaca gstereceim. Bylece Big Bangle ilgili delillerin, dier fiziki ve felsefi delillerle, evrenin balangc olduu noktasnda nasl birletiine tanklk edeceiz.
1- ENTROP DELL
ENTROP YASASI NE DYOR
Entropi kavramnn temelini ilk olarak Benjamin Thompson 1854de att. Fakat Entropi Yasasn ilk olarak Hermann Von Helmhotz 1856da kefetti. Entropi Yasas, termodinamiin ikinci yasas olarak da anlr. Bu yasa, bize, evrenin sonunun her an yaklatn ve fizik kurallar asndan bu sonucun kanlmaz olduunu syler. Buna sebep olan; snn tek ynl, geri evrilmesi mmkn olmayan akdr. rnein bir odann iinde scak su dolu bir kova braktmz dnelim. Scak su ktlesindeki s enerjisi odaya yaylr, fakat hibir zaman iin bu s ak aksi ynde olmaz; bir kere s enerjisi odaya yayldktan sonra, bu s enerjisi dnp de kovadaki suyu eski scaklna getirmez. Kapal bir sistemdeki enerji ak tek ynldr ve bu ak tam bir denge noktasna ulancaya kadar devam eder. Bu denge noktasna termodinamik denge denir ve bu durumda entropi en yksek deerine kavuur. Tersine evrilmesi mmkn olmayan bu fiziki srecin varl, evrenin de, tpk insanlarda olduu gibi, asla geri dn olmayan bir yalanma srecine sahip olduunu gsterir. Gerek bizim Gneimizde, gerekse evrendeki dier yldzlarda, snn bu tek ynl hareketine dayal termodinamik yasa hkm srmektedir. Gne, souk uzaya s yayarak entropiyi srekli arttrr. Fakat uzaydaki bu s toplanp da Gnee geri dnmez. Termodinamik yasa, entropinin srekli arttn ve bu srecin kesinlikle tek tarafl olduunu syler.
ENTROP YASASININ FELSEF SONULARI

Entropi ile ilgili bilgileri birok kii salt fiziksel bir konu olarak alglamakta ve ele almaktadr. Oysa Entropi Yasas, bizi ok nemli felsefi sonulara da ulatrmaktadr. Bu, maddelenerek yle gsterilebilir:
46
www.bigbang.gen.tr
1- Evrendeki s ak tek ynldr ve bu ak geri evrilemez (Termodinamiin ikinci kanunu). 2- Buna gre evrende bir gn termodinamik denge oluacak ve s lm yaanacaktr. Ksacas evren ebedi deildir, evrenin bir sonu vardr. 3- Eer evren sonsuzdan beri var olsayd, aradan geen zamanda evren oktan termodinamik dengeye gelip s lmn yayor olacakt. lml bir evren, sonsuzdan beri var olamaz. 4- Evren sonsuzdan beri var olamyorsa demek ki evrenin bir balangc vardr. Bu balang durumundaki (t=0) evren, dk entropili bir halden yksek entropili duruma doru gitmektedir. Entropinin srekli olarak artp hi azalmamas, evrenin balangcnn ok dk entropili olduunu gsterir.
ENTROP, KARAMSARLIK VE MT
Daha nce felsefecilerin bir ksm Entropi Yasasnn, evrenin ebedi olmadna ilikin sonucu zerinde durmular ve evrenin balangc olduuna dair sonucunu gz ard etmilerdir. rnein Bertrand Russell, insanln tm rnlerinin ve evrenin yok oluunun kendisinde uyandrd karamsarl yazlarnda aklamtr. Bilim adam ve felsefecilerin, entropinin, evreni yok olua gtrdne odaklanp, evrenin balangc olduu sonucunu gz ard etmelerine Paul Davies armaktadr: 19. yzyl bilimcilerinin bu derin anlaml sonucu (evrenin balangc olduunu) kavrayamam olmalar ok ilgintir. Entropi Yasasnn insanl mitsizlik yerine mide sevkedecek sonular vardr. nsanolu lml olmas nedeniyle, zaten Entropi Yasas olmasa da, insanln rnlerini ve evrenin gzelliini, srekli alglamaktan mahrum kalacan bilmektedir. nsanolunun karamsarln yenmesini salayacak unsur, kendi ldkten sonra evrenin ebedi var olmas deil, kendisinin ebedi yaayabilmesidir. nsanolunun bunu yapmaya gcnn yetmedii ortadadr. yleyse insanoluna midi verecek olan, bu gc kefedebilmesidir. Entropi Yasas, evrenin balangc olduunu ortaya koyarak, evrenin kendisi dnda bir Ge olan ihtiyacn temellendirmekte ve tek Tanrl dinlerin evrenin balangc olduu konusundaki iddialarn desteklemektedir. Maddeyi ezeli kabul eden kimselerin ezeli ve ebedi olarak deerlendirdikleri evrenin lme gittiini renmeleri karsnda karamsarla kaplmalar doaldr. Fakat evrenin balangc ve sonu olduundan, Tanrnn varln ve tek Tanrl dinlerin mesajnn doruluunu delillendiren ve midi Tanrnn varlnda bulanlar iin Entropi Yasas karamsarla sebebiyet vermez.
47
www.bigbang.gen.tr
ENTROP VE BIG BANG BULUMASI

Evrenin bir balangc ve sonu olduu fikri, bilimsel deliller temelinde detayl olarak Big Bang teorisi ile ortaya koyulmutur. Termodinamiin kanunlar (Entropi Yasas), daha nceden ortaya koyulmutu, bunlarn bizi ulatrd sonu da grld gibi tamamen ayndr. Sonu olarak termodinamik kanunlar, astronomik gzlemler ve izafiyet teorisinin formlleri; evrenin balangc ve sonu olduu sonucunda birbirlerini desteklemektedirler. Entropi Yasas, Big Bangden ayr bir fiziksel yasa olup, ulat sonular ile Big Bangi onaylad iin, bu yasay, Big Bangin yan delillerinden biri olarak deerlendirdim. Fakat bu yasa bir ynyle Big Bangin dorudan delillerinden de biridir. Evrendeki entropi miktar ok yksektir ve bu yksek entropiyi ancak scak ortamdaki bir Big Bang balangc ile aklayabiliriz (Entropi miktar, n en kk paras fotonlarn, proton ve ntron gibi baryonlara oranyla llebilir). Spernova patlamas en ok entropiye sebep olan olaylardan biri olmasna ramen sebep olduu entropi, evrendeki entropiden ok daha azdr. Bilinen hibir evrensel oluum, evrendeki bu yksek entropiyi aklayamaz. Oysa Big Bang ile bu yksek entropi oran tamamen uyumludur.
2- IIIN SON BULMASINDAK DELL

DEMEYEN EVREN YANILGISI
Yldzlarla dolu evren, birok insanda sabit ve deimez bir evren hissi uyandrmaktadr. Aristo gibi bir felsefeci, yldzlarn ezeli ve ebedi olduuna kanaat getirmi, yldzlarn hi tkenmeyen bir yakta sahip olduklarn ileri srmtr. Geceleyin, gkyzne plak gzle bakan birok kii duraan evren fikrine kaplm, evrendeki dinamizmi, srekli var olu ve yok olu srecini gzden karmtr. Yldzlarn yaps kefedilmeden nce, yldzlarn sonsuzdan beri var olduunu, sonsuza dek var olacan, yldzlarn tkenmez bir kaynak olarak sonsuza dek k vereceini, aa yukar tm
48
www.bigbang.gen.tr
materyalistler savunuyordu. Oysa yldzlarn belirli bir mr olduunu, yldzlarn (Gne dahil hepsinin) hidrojeni helyuma evirerek varlklarn srdrdn, yaktlar bitince ise varlklarnn sona erdiini rendik. Bu anlaldktan sonra len yldzlarn yerine yeni yldzlarn olutuunu, bunun sonsuza dek byle gideceini zannedenler oldu. Fakat bunun da yanl olduu artk bilinmektedir. Bir gn gelecek uzayda hibir yldz kalmayacak, hibir k var olmayacaktr. Var olan yldzlarn lmn yeni oluan yldzlar takip etmektedir. Bu sre yldzlar oluturacak kadar gaz olduu srece devam edecektir. Bu gazlarn kayna, evrenin balang sreci olduu gibi, spernovalardaki ve dier yldzlardaki patlamalar ve pskrmeler de evrendeki gaz oluumunun kaynadr. Bu gazlar ktle ekimi kuvvetinin etkisi ile skr, ker ve yldzlarn oluumuna sebebiyet verir. Bu yldzlar belirli bir mr yaadktan sonra kara deliklere, ntron yldzlarna, beyaz ccelere, krmz devlere dnp lrler. Yeni yldzlarn oluumu iin yeterli ham madde (gazlar) gittike azalmaktadr. Bu ham madde tkenince, artk hi yldz olumamaya balayacaktr. Yaayan son yldzlarn lmyle ise evren srekli bir karanla gmlecektir (Eer evrenin sonunu getiren baka bir olay daha nce yaanmazsa).
IIIN SON BULACAK OLMASINDAN FELSEF IKARIMLAR

Mevcut bilimsel verilere gre bu sre milyarlarca yl srecektir. Bu kadar uzakta gzken bir sre, birok kiiyi pek fazla ilgilendirmeyecektir. Oysa bu sre felsefi adan nemli bilgiler vermektedir. Bunlar yle zetleyebiliriz: 1- Evrendeki k belirli bir zaman sonra yok olacaktr. 2- Ik olmadan yaam mmkn olmadna gre bu evrende yaam ebedi olamaz. 3- Eer ki evrende var olan k belli bir zaman sonra yok oluyorsa, demek ki k sonsuzdan beri var olamaz, n bir balangc vardr.
49
www.bigbang.gen.tr
In (veya yldzlarn), belli bir zaman sonra yok olacann ve balangc olduunun gsterilmesi, ezeli ve ebedi evren fikrinin yanlln gstermektedir. Bu da Entropi Yasas ile ve Big Bangin delilleriyle tamamen uyumlu bir sonutur. Artk yldzlarn ezeli varlklar olduu fikri geersiz olmu, yerini en hatasz lmle yldzlarn yan saptama abas almtr. Yaplan hesaplara gre en yksek adette olan 2. Poplasyon yldzlar, evrenin balangcndan 1,5 ile 5 milyar yl kadar sonra olumulardr. Gzlemlenebilen 2. Poplasyon yldzlarn ya bu sayya eklenirse evrenin ya bulunabilir. Buna dayanarak yaplan lmlerde evrenin ya yaklak 15 milyar yl olarak tahmin edilmektedir. Bu sonu Hubble sabitine dayanarak yaplan tahminlerle ok yakndr. Yldzlar ve satklar k, ezeli evren modellerini yalanlamakta, evrenin bir balangc ve sonu olduunu ise dorulamaktadr.
3- RADYOAKTF ELEMENTLERN YAINDAK DELL

RADYOAKTF ELEMENTLERN YARI MR
Radyoaktif elementler gnmzde lise rencileri tarafndan bile renilmektedir. Oysa radyoaktifliin bulunmas insanlk tarihinin son dnemlerinde olmutur. Radyoaktiflik, Fransz bilim adam Henry Becquerel tarafndan 1896 ylnda bulunmutur. Radyoaktiflik ksaca, bir atom ekirdeinin tanecik ya da elektromanyetik ma yayarak paralanmasdr. Byle bir paralanmada radyoaktif atomlarn hepsi birden paralanmaz. Radyoaktif maddenin etkisi zamana bal olarak gittike azalr, nk zamana bal olarak srekli atom says azalmaktadr. Radyoaktif maddedeki atomlarn belirli bir blmnn ayrmas iin geen sre her zaman ayndr. Buna binaen radyoaktif maddedeki atomlarn yarsnn paralanmas iin geen sre hesaplarda kullanlmaktadr. Bu sreye radyoaktif maddenin yar mr denmektedir ve bu sre her radyoaktif maddede farkldr. Baz radyoaktif elementlerin yar mrn aadaki tablodan renebilirsiniz.
Radyoaktif zotop Toryum 232 Uranyum 238
Yar mr 14.100.000.000 yl 4.510.000.000 yl
50
www.bigbang.gen.tr
Uranyum 235 Neptunyum 237 Karbon 14 Radyum 226 Aktinyum 227 Berkelyum 249 Polonyum 210 Ayntanyum 253 Radon 222 Fermiyum 251
707.000.000 yl 2.250.000 yl 5600 yl 1622 yl 21.6 yl 314 gn 138 gn 20 gn 3.8 gn 7 saat
RADYOAKTF ELEMENTLERLE TARHLENDRME

Radyoaktif izotop listesinde grdmz Uranyum235i rnek olarak ele alalm. Belli bir miktarda var olan Uranyum235, 707 milyon ylda bu miktarn yarsna decektir. Daha sonraki 707 milyon ylda geriye kalan miktar yine yarya decektir, bu her 707 milyon yllk dnemde bu ekilde tekrarlanr. Sonuta, ortamda dnm maddeler ve Uranyum235 atomlar hesaplanarak, ka yl nce ne kadar Uranyum235 atomu olduu matematiksel yntemlerle belirlenebilir. 1960ta Nobel Kimya dln kazanan ABDli atom fizikisi Willard Frank Libby, Karbon14 radyoaktif atomunu, radyoaktif elementlerin bu zelliine dayanarak, tarihlendirme amacyla jeolojide kullanmtr. Bu da radyoaktif elementlerin bilim dnyasndaki nemini daha da arttrmtr. Modern gzlem teknikleri, kimyasal elementlerin yan, mevcut radyoaktif elementlerden ve onlarn, yar mrleri sonucunda oluan radyoaktif elementlerin miktarlarndan anlamamza olanak vermektedir. 1997 ylnda ngiliz ve Amerikan astro-fizikileri; Margaret ve Geoffrey Burbidge, William Fowler ve Fred Hoyle atom arl yksek olan elementlerin, sadece spernovalarn iindeki srelerle oluabileceini ortaya koydular. Onlarn almas ve sonraki almalar bize Toryum232, Uranyum238 ve Uranyum235 gibi elementlerin ilk spernovalardan kaldn gstermektedir. Bu elementlerin mevcut miktar ve yar mre dair nceden deindiimiz hesaplar, ilk spernovalarn yan bize vermektedir.
51
www.bigbang.gen.tr
RADYOAKTF ELEMENTLERE GRE EVRENN YAI

Toryum232nin Uranyum238e ve Uranyum235in Uranyum238e oranna dayanarak, Avrupal fizikiler Thielemann, Metzinger ve Klapdor 1983te ilk spernovalarn 16.8-22.8 milyar yl aralnda olutuunu sylediler. Sonra 1987 ylnda William Fowler, bu hesaplar dzeltmeye alt ve daha evvelki Thielemannn hesaplamalarnn 3 milyar yl ile 9 milyar yl arasnda azaltlmas gerektiini syledi. Daha sonra ise Thielemann ve iki arkada Cowan ile Truran yeniden hesaplamalar yaptlar ve 12.4-14.7 milyar yl aralna ulatlar. Bunlardan sonra Amerikal fiziki Donald Clayton, sekiz ayr metot kullanarak, ilk spernovalarn tarihi iin 12 milyar yl ile 20 milyar yl geni araln ileri srd. Evrenin balang safhasnda maddenin ok youn olduu dnemde ilk spernovalar olumutur ve bu evrenin balangcna ok yakn bir zamandr. Bu yzden radyoaktif elementlerin ilk spernovann oluumuna dair verdii tarihler yaklak olarak evrenin yan vermektedir. Gerek bu tekniklerle, gerek yldzlarn yana bal olarak, gerek Hubble sabiti kullanlarak yaplan hesaplar hep ayn zaman aralklarn vermektedir. Bu hesaplarn hibirinde evrenin ya; bir trilyon yl, 200 milyar yl veya bir milyar yl, 10 milyon yl, 5 milyon yl gibi birbiriyle alakasz sonular vermemektedir. Baz glklerden dolay tam ve kesin bir hesap yaplamamaktadr ama tm farkl hesaplarda evrenin ya 15 milyar yl civarnda kmaktadr. Hesap yntemlerinin hep farkl kriterlere dayanmasna karn sonular hep yaklak aralklarda gereklemektedir. Radyoaktif elementlerin sahip olduu zelliklerin kullanlmas grld gibi bu hesap yntemlerinden birini oluturmaktadr. Evrenin ezeli olup olmad tartmas artk yerini evrenin balangcnn tam olarak ne zaman olduu tartmasna brakmtr.
Ayrca protonlar oluturan kuarklarn ok uzun bir sre iinde ( 1031 yl olarak tahmin ediliyor) elektronlara dnmesi bekleniyor. Bu ise protonlarn ve atomlarn sonu demektir. Proton bozulmasna dair bu beklenti de protonlarn, dolaysyla atomlarn ezeli olmadnn bir delilidir. Eer bunlar ezeli olsalard u anda var olamayacaklard, demek ki Big Bang iin bu da bir yan
52
www.bigbang.gen.tr
delildir. Fakat zerinde ok speklasyonlar yaplan ve bilimsel kesinlie sahip olmayan bu konuya girmiyor ve bilimsel yan delilleri burada noktalyoruz.
4- EVRENN BALANGICI OLDUUNUN FELSEF DELLLER

EVRENN BALANGICININ FELSEF SAVUNMASI
Astronomi ve fizik alannda incelediimiz gelimelerin yaanmad dnemde; kozmik fon radyasyonun bilinmedii, evrenin genilemesinin gzlenmedii, entropiden ve radyoaktif elementlerden insanlarn haberinin olmad zamanda evrenin bir balangc olduu aklc argmantasyonlarla savunulmutur. Yahudi filozof Sadia, Hristiyan filozof Bonaventure, Mslman filozof Kindi ve daha birok filozof bunun rneklerini vermilerdir. Geni bir kitap olabilecek bu konuya ok ksaca deinmeye alacam. Bu argmantasyonlar kurulurken zellikle evrenin, evrendeki hareketin ve evrendeki zamann sonsuz olamayacann zerinde durulmutur. Evrenin balangcnn sebepsiz olamayaca vurgulanm ve evrenin kendi dnda bir Sebepe ihtiyac olduu gsterilmitir. Bunu zetle yle gsterebiliriz: 1- Her var olmaya balayan, balangc iin bir sebebe muhtatr. 2- Evrenin bir balangc vardr. 3- O halde evrenin var olmaya balamasnn bir sebebi vardr. kinci madde argmantasyonun kalbini oluturmaktadr. Bu argmantasyona itiraz edenler de bu maddeye itiraz etmilerdir. Big Bangin temel delilleri ve yan delilleri bu maddenin bilimsel ynden ispatn oluturmaktadr. Fakat bilimsel deliller olmadan srf felsefi adan da bu argmantasyon savunulabilir. Buna gre evrendeki hareket ve evrendeki zaman sonsuz olamaz, zaman kavramnn balangc evrenin de balangcdr. Evrendeki zaman, evrendeki hareketin lsdr, hareket eden evrenin paralar, yani evrenin kendisidir. Hareketin olmad bir evren dnlemez. yleyse evrenin zamannn ba varsa, bu balang evrendeki hareketin ve evrenin kendisinin de balangcdr. Bu balang, evrenin kendi dnda bir Sebepe olan ihtiyacn dourur.
53
www.bigbang.gen.tr
GEREK SONSUZ VE KURGUSAL SONSUZ

Anlald gibi sonsuz kavramnn incelenmesi konumuz asndan hayati neme sahiptir. Bu noktada sonsuz kavramnn bir ayrma tabi tutulmas ve bir karkln nlenmesi ok nemlidir. Cantor gibi matematikilerin oluturduu say dizileri kurgusal sonsuz say dizileridir ve evrende hibir eye karlk gelmemektedir. Oysa gerek sonsuz olan, kurgusal sonsuz olandan ayrt edilmelidir. Bir eyin gerek sonsuz olduunu iddia etmek apayr bir eydir. Ne kadar ilgintir ki Eleal Zenondan, Russell, Frege, Hawking gibi nl matematikilere kadar birok kii bu ayrm yapamadklar iin birok paradokslara dmlerdir. Matematiin paradokslar diye felsefe ve matematik kitaplarnda grlen paradokslarn kkeni gerek ile kurgusal olann ayrt edilememesinden kaynaklanmaktadr. Fakat bu paradokslarn nemli bir grevi olduu anlalmaktadr. Bu paradokslar muhatabna: u anda evrende gerekten var olann matematiiyle deil, kurgusal olan matematikle urayorsun! demektedirler. Cantor gibi, sonsuz say dizilerine dayal matematik tabi ki yaplabilir. Fakat bunlarn evrendeki karlnn olmad unutulmamaldr.
ZENONUN TAVANI VE KAPLUMBAASI

Ana konumuzun biraz dna taarak, zihinde kurgulanp gerek ile kartrlan matematikte, kurgu ve gerek ayrmnn yapldnda, felsefe tarihindeki paradokslarn nasl zlebileceine ksaca deineceim. Eleal Zenona gre tavan hibir zaman kaplumbaaya yetiemez. nk tavan kaplumbaann olduu X noktasna eritiinde, kaplumbaa Y noktasna kadar gider, tavan Y noktasna geldiinde kaplumbaa ise Z noktasna gelecektir, bu sonsuza dek byle srdrlr, bu yzden tavan kaplumbaay hibir zaman yakalayamaz. Zenon bu tarz paradokslaryla, evrende hareketin ve deiimin olmadn gstermeye alt. Oysa kurgulad matematiksel modelle evrendeki hareketin alakas yoktur. Hereyden nce tavan kaplumbaann tam yanna gelince, durup kaplumbaann ileri doru hareket etmesini beklemez. Matematiin basit formlnden biliyoruz ki Alnan Yol = Hz x Zaman. Evrende belli uzunluklar vardr; 10 kilometre, 100 metre gibi. Fakat bu uzunluu bir sayya blerken paydaya sonsuz yazmamz hayali bir uygulamadr. Birincisi, sonsuz bir say deildir, o ancak srekli devam etmek gibi bir durumu tarif eder. kincisi, evrende sonsuza blnm bir
54
www.bigbang.gen.tr
btnlk yoktur, btnl bu ekilde blmek hayali bir abadr, stelik gereklii olmayan bu abay zihin de beceremez. Bir cismi sonsuza blmek ile ancak bir cismi gittike daha byk bir sayya blebileceimiz kastedilebilir. Eer sonsuzun, srekli artan anlam dnda, onu gerek bir say olarak alrsak, gerek dnyada rastlanmayan bir samal kendimiz retmi oluruz. Zenon bir okun hedefini vuramayacan sylerken, okun atm yeri ile hedefin arasn sonsuza blyordu ve bu mesafenin sonsuz olduu iin alamayacan sylyordu. Oysa bu sonsuza blme ancak hayaliydi ve ok da bunu dinlemiyordu. Tavanlar da bu tip samalklarmza kulak asmadan kaplumbaalar geerler. Tavann kaplumbaann yanna geldiinde durduunu sylemek ve bu durular sonsuza gtrmek, evrende gerekte var olana aykrdr. Matematikte mehur bir paradoks da Russelln kmeler paradoksudur. Bu paradoksta nce kmenin tarifi yaplr, bu tarife gre kme; kendisi kendisinin yesi olmayan ayn cins varlklar kapsar. rnein kpekler kmesi evrendeki tm kpekleri kapsar ama kpekler kmesi bu kmenin (kendi-kendisinin) yesi deildir. Tm kmeler bu zellie uyar ama kmeler kmesine gelince i bozulur. Bu kmenin iinde dier yeler olduu gibi kmeler kmesi de olmaldr. Fakat o zaman kmeler kmesi kendi kendisinin yesi olacaktr ki bu, kmenin verilen tanmna aykrdr. Frege, matematiin nemli bir blm olan kmeler teorisiyle ilgili Russelln bu paradoksunu duyunca, panie kaplm ve Matematik topallyor demitir. Oysa matematikte kmeler hakknda, kendi yaptklar, evrende aslnda olmayan kurgusal tarifi deitirselerdi, ortada bir paradoks kalmayacakt. Bu rneklerde grld gibi baz matematikiler zihinsel kurgularn gerek ile kartrmlar, zihinsel kurgularn adeta Platonun idealarna dntrmlerdir.
SREKLLK OLARAK SONSUZ

Zihinsel kurgu ile evrenin gereinin en ok kartrld kavramlarn banda sonsuz gelmektedir. Matematikte sonsuzu adeta gerek bir say gibi alglayanlar olmutur. Oysa sonsuz diye bir say yoktur, sonsuz bizim hi durmakszn, srekli olarak ilerleyeceimizi syler. rnein doal say dizisini ele alalm: {0,1,2,3,4.....}. Bu say dizisinin sonsuza gittiini sylerken aslnda bu say dizisinin bir hedefe gittiini sylemiyoruz, bu say dizisinin 1 arttrlmak suretiyle srekli ilerlediini sylyoruz. Bu yzden say dizilerinin hibiri sonsuzu tamamlamaz, srekli ilerlerler, eer bir yerde bu say dizisi duruyorsa zaten sonsuz kavramnn tanmna aykrdr demektir, nk sonu vardr. Bu tariften sonra evrenin zamannn gemite ve gelecekte sonsuz olduunu iddia edenlerin iddiasn birbirinden ayrmalyz. Evrenin gemi ve geleceini Cantorun say dizileri gibi
55
www.bigbang.gen.tr
dnenler, bu sylemi ok dnmeden kabul edebilirler. Evrenin sonsuza gittiini syleyenler evrendeki zamann srekli olarak hi durmadan ilerlediini sylemi olurlar. Bu yzden gelecee doru ilerlemeye potansiyel sonsuz diyenler olmutur. Bu tanm akladmz sonu asndan bir ey deitirmez. Fakat ben, bu tanm kullanmay bile uygun bulmuyorum. nk potansiyel kelimesi gerekleme gcne sahip olmay artrabilir. Oysa sonsuza giden bir sre, sonsuzun tanm gerei hibir zaman durmaz, sonsuza hibir zaman ulamaz, zaten sonsuz diye bir nokta yoktur, sonsuz varlacak bir hedef deildir, o ancak hi durmadan ilerlemeyi ifade eder. Bu yzden evrenin gelecek zamannn gerek sonsuz (gerekleip, tamamlanabilen sonsuz) olduunu syleyenler hata yaparlar. Srekli ilerlemenin neresinde durursak duralm bu sonsuz deildir. Oysa evrenin gemiinin sonsuz olduunu syleyenler, sonsuzun tamamlandn, evrenin yann gereklemi sonsuz olduunu sylerler. Grld gibi burada sonsuzun tanm, artk sreklilik dnda, bir bitmilik, bir tketilmilik ifade eder. Gelecek zamann sonsuz olmasyla bu ok farkldr, bu ok nemli fark, birok kiinin gznden kamtr.
SONSUZ GELEBLR M?
Bizim sonsuz zaman getikten sonra bu noktada olduumuzu sylemek; sonsuz+1in olabileceini, sonsuzun geilebileceini sylemek demektir ki, bu sonsuzun tanmna aykrdr. Sonsuz kavramn kurgusal olarak kullananlar bunu gzden karmlardr. Bunu ksaca yle gsterebilirim: 1- Sonsuz srekli olarak ilerleyen ve ilerlemeyle tamamlanmayan demektir. 2- Evrendeki gemi zamann sonsuz olduu sylenmektedir. 3- O zaman bizim bu noktada var olabilmemiz iin sonsuzun geilmi olmas lazmdr.(2. maddeye gre.) 4- Sonsuz geilemeyeceine gre (1. maddeye gre) ve bizim var olmamz inkar edilemeyeceine gre, evrendeki gemi zaman sonsuz olamaz. 5- yleyse evrendeki zamann balangc vardr. Sonsuz kavramnn yanl kullanlmas dzeltilirse grld gibi evrenin zamannn bir balangc olduu da anlalacaktr. Bir kere daha belirtmeliyim ki matematie, evrende var olmayan kurgusal unsurlar katlmas deil, bu kurgu ile evrendeki gerein kartrlmas yanltr. Matematiin paradokslarnn, bu hatalar dzeltmede nemli bir yardmcmz olaca grndeyim. u cmle sloganmz olabilir: Matematik olan bitenin (evrendeki gerein)
56
www.bigbang.gen.tr
matematii olduu mddete hibir paradoksu olamaz. Eer matematiin ontolojik statsnde (matematiksel kavramlarn kurgusal m, gerek mi olduunda) hata yaplmazsa, paradokslar olumayacaktr. Nitekim bilimlerin ilerlemesinde matematiin doru uygulamalarnn tartlmaz bir yeri vardr. Kurgusal olarak tasarlanp evrendeki gereklie uymayan matematiin ise bu ilerlemede hibir katks olmamtr. Bu matematik ancak bir oyalanma, bir fikir jimnastii ve bir paradoks retme kayna olmutur. Matematikle uraanlar kurgusal dzenlemelerden ekinmemelidirler, fakat kurgusal olan evrenin gerei ile kartrmaktan ekinmelidirler. rnein Pamela Huby, Cantorun sonsuz say dizilerini ele aldnda, bunlarn gerek sonsuz hakknda hibir ey sylemediklerinin tespitini yapabilmektedir. Veya Robinson bu say dizilerinin gerekten kopukluunu tespit edebilmitir. Fakat herkesin kurgu ile evrenin gerei ni ayrt etmede bu kadar baarl olmad anlalmaktadr. William Lane Craig bu konuyu almalarnda detaylca irdelemekte ve evrenin sonsuz zamandan beri var olamayacan u argmantasyonla zetlemektedir: 1- Gerek sonsuz var olamaz. 2- Zamanda sonsuza dek geri gitmek gerek sonsuz oluturur. 3- yleyse zamanda sonsuza dek geri gitmek mmkn deildir.
HILBERTN HOTEL
Sonsuzla ilgili Cantorcu dzenlemeleri gerek dnyaya uyarladmzda elikileri grrz. Cantoru takdir etmeliyiz, fakat bu evrende gerek sonsuzun olmadn bilmeliyiz. Bunu anlamak iin bu konuda bir klasik olan Hilbertin hotel rneini inceyebiliriz: Bir hotelde gerek sonsuz(sonsuza giden deil) oda olduu iddiasn ele alalm. Dnelim ki bu hotelin sonsuz odalar doludur ve sonsuz mteri de gelip bizden oda istiyor. Biz de; Tamam deyip, No 1deki mteriyi No 2ye, No 2yi No 4e, No 3 No 6ya, No 4 No 8e kaydrmak suretiyle btn tek numaral odalar boaltyoruz.(Tek saylar kmesinin sonsuz olduunu hatrlayn: 1,3,5,7,9...). Bylece sonsuz yeni mteri sonsuz odaya kolayca yerleir. Fakat hotelin odalar hi artmaz, hotelin doluluk oran evvelden de sonsuzdur, imdi de sonsuzdur! Dier taraftan her oda sahibi bir doal sayya karlk geldii iin, odaya yeni yerleecek kiiye hibir oda veremeyeceimiz de sylenebilir. Bu sonsuza bir ey eklenemeyecek olmasndandr. stelik hotelin yanna bir hotel yapp birka oda ina etsek ve buraya birilerini yerletirsek, oteldeki insanlarn saysnn yine de arttn iddia edemeyiz (nk Sonsuz+Herhangi bir say = Sonsuz).
57
www.bigbang.gen.tr
Sonsuz kavramnn incelenmesinden anlalmaktadr ki arka arkaya eklemeli bir diziyle gerek sonsuz bir sayya ulalamaz. Zamann iinde her an, bir dierini takip etmekte ve zaman bylece tek ynl olarak ilerlemektedir. Her an bir nceki ana eklendiine gre zaman da gerek sonsuz bir kavram olamaz. Bunu William Lane Craig yle zetlemektedir: 1- Zamana ait olaylar dizisi, arka arkaya eklenmeyle devam eder. 2- Arka arkaya eklenmeyle oluan bir dizi gerek sonsuz olamaz. 3- O halde zamana ait olaylar gerek sonsuz deildir. Buradan da evrendeki zamann, dolaysyla evrenin bir balangc olduuna varrz.
KANTIN ANTNOMLERNE ZM NERS: SAMA VE NASILI BLNMEYEN AYRIMI

Kant, zihinsel atklar (antinomileri) anlatrken, evrenin balangc olduunun da, evrenin sonsuz olduunun da ayn derecede tutarl (veya tutarsz) olduunu syler. Bu konuya ilerleyen blmlerde de deineceim. Bu konudaki nerim antinomilerin zm iin sama (imkansz) ve nasl bilinmeyen ayrm yaplmasdr. Buna gre, imdiye kadar ileri srdmz delillerden dolay evrenin sonsuzdan beri var olduunu ileri srmek samala indirgenebildii (reductio ad absurdum) iin samadr (imkanszdr). Fakat Tanrnn evreni belli bir balang ile yarattn iddia ettiimizde burada samala indirgenecek bir nokta yoktur. Tanr bunu nasl yapt? sorusundan dolay bunun nasl bilinmeyen bir yn olduu ileri srlebilir. Bu ise inkar iin bir sebep deildir. Grld gibi Kantn antinomileri bu ekilde zlebilir. Antinomilerde ortaya konan iki ktan birinin mutlaka doru olduu bellidir. Antinomilerde ortaya konan iki kkn her biri dierinin deillemesidir (tam tersidir). klardan hangisi deillenirse (yanll gsterilirse) dierinin doruluu anlalr. Bu ayrm gerekletirmek iin klardan hangisinin samala indirgenip eleneceini gstermek gereklidir. Bylece br kkn doruluu anlalmaktadr. Sama (imkansz) olan ile nasl bilinmeyen farkna u rnekleri verebiliriz: 2nin 3ten byk olduunu veya eit olduunu sylemek samadr (imkanszdr). Uan motorunun nasl altn bilmeyen bir kii iin ise uan motoru nasl bilinmeyen kategorisindedir. Sama imkansz olann ifadesidir ve gerek olamaz, oysa nasl bilinmeyen hakknda yeterli bilgiye sahip olamadmz, ama gerek olmas mmkn olandr.
58
www.bigbang.gen.tr
Ksacas Kant formle ettii zihinsel atklarn her iki ynn ayn deerde gstermekle hata etmitir. Whitrow da, Kantn evrenin ezeli olduuna dair anti-tezini, evrenin zamannn balangcndan nce zaman kavramn kabul etmenin hata olduunu syleyerek reddetmitir. Nitekim izafiyet teorisinin formlleri, uzay ve zaman birbirine balam, uzayn olmad noktada zamann olamayacan gstermitir. Fakat evrene bal olmayan mutlak zaman kavramna gre (Kant antinomilerini Newtonun mutlak zaman kavramna gre formle etmitir) antinomilerini formle eden Kant, Whitrowun tespit ettii hataya dmtr.
Evrenin bir balangc olduu ve kendi dnda bir sebebe bal olduu incelediklerimizin dndaki felsefi argmantasyonlarla da savunulmutur. Bu konu, bu kitabn hacmini aacak niteliktedir. Bu blmdeki amacm bilimsel veriler olmadan da felsefi olarak evrenin balangcnn olmas gerektiini ortaya koyabilmektir. Bunun iin evrenin gemiinin sonsuz olamayacann felsefi adan gsterilmesi zerinde younlatm. Evrenin balangc olduu hususunda felsefi deliller, Big Bangin, termodinamiin ve izafiyet teorisinin delilleriyle bulumaktadr.
5. BLM BIG BANGE KARI OLUTURULAN BLMSEL MODELLERN NCELENMES

Big Bang teorisi ile evrenin bir balangc olduu, bu balangta maddenin ok youn, scakln ise ok yksek bir seviyede bulunduu, evrenin genilemesi ile younluun ve scakln dt ve dmeye devam ettii; anlatlan bu sre iinde atom-alt paracklardan galaksilere kadar tm evrensel oluumlarn gerekletii sylenir. Big Bang teorisinin bu temel ortak noktalarnn dnda yaplan kozmolojik birok tartma da vardr. rnein evrenin art sabit olan bir hzla m geniledii, yoksa belli bir dnemde ierek(enflasyonist bir ekilde) mi geniledii, evrenin genileme hzn ifade eden Hubble sabitinin tam deerinin ne olduu, sicim kuramlarnn ktle ekimi kuvvetini aklamakta ne kadar baarl olduu, bu tartmalar arasnda saylabilir. Bizi amacmzn dna kartacak bu tartmalara bu kitapta girmeyeceim. Evrenin sabit bir hzla
59
www.bigbang.gen.tr
genilemesi veya genilemenin belli dnemlerde sramalar yapmas, Hubble sabitinin beklenenden kk veya byk kmas, bu kitapta zerinde odaklandmz sonular bakmndan nemli deildir. Bu blmde zellikle evrenin bir balangc olduu fikrine kar, evrenin ezeli olduunu bilimsel bir ekilde savunmaya alm olan modelleri ele alacam ve onlar bilimsel adan inceleyeceim. Geri Big Bang teorisinin temel ve yan delilleri Big Bangi ispat ederken kart tm modelleri geersiz de klmaktadr. Fakat yine de neminden dolay bu modelleri ele alp incelemek yararl olacaktr. Blmn sonunda ise, hibir delile dayanmadan, hayali bir geemeyen modellere Ockhamlnn usturasnn uygulanmas nerilecektir. kurgudan teye
1- DURAAN DURUM (STEADY STATE) MODEL

EVRENN GENLEMES LE MATERYALZM UZLATIRMA
1918de William MacMillann ve 1920lerde James Jeansin almalar Duraan Durum modelini ortaya atanlara ilham kayna olmutur. Fakat Duraan Durum modeli 1940l yllarda Hermann Bondi, Thomas Gold ve Fred Hoyleun almalaryla ortaya konmutur. Bu yllarda artk hibir bilim adam, Hubblen evrenin srekli genilediine dair gzlemlerine direnememektedir. Maddeyi ve evreni, ezeli ve deimez kabul eden ateistler bu sonucu kabullenemediler. Genileyen evren deimez olamazd. Deien sonsuzdan beri var olamazd, eer sonsuzdan beri var olamazsa balangc olmalyd. Devamn ise dnmek bile istemiyorlard. Bir tarafta evrenin genilediine dair gzlemsel ve teorik deliller, dier tarafta maddeyi evrenin biricik unsuru kabul eden materyalistlerin, evrenin deiimini kabullenemeyileri vard. Duraan Durum modeli bu tarz bir ruh haliyle, evrenin genilemesine ramen deimediini ortaya koymak iin gelitirildi.
60
www.bigbang.gen.tr
Bu modelin mimarlarnn en nls Fred Hoyle idi; O, Big Bang ismini teoriyle alay etmek iin kullanmt, fakat sonra teori bu isimle mehur oldu. Hoyleun, Big Bangin felsefi sonularndan rahatsz oluu bir sr deildir. O, Big Bangin bir balangc gerektirdiini ve bu balang fikrinin evrenin, evren dndaki Tanr ile aklanmasna sebep olacan sylyor ve bundan memnuniyetsizliini ifade ediyordu. Duraan Durum modeli bylece yeni bir bilimsel bulguya dayanmadan, ateist endielerle oluturuldu. Fred Hoyle gibi ok iyi bir fizikinin buna sahip k, Big Bang teorisi iin iyi bir snav oldu. Big Bangin karsnda, her ne olursa olsun bu teoriyi yalanlamak iin alan nl bilim adamlar vard. Fakat gcn gerekliinden alan bir teori tm bunlara direnebilmeliydi.
BALANGITAN KAI N SREKL YARATILI FKR

Big Bang teorisinde ortaya konduu gibi, evren geniledike madde younluu azalmaktadr. Eer evren ezeli olsayd, azalan madde miktar yznden hibir yldz, hibir gezegen oluamazd. Hoyle, bu sorunu zmek iin ortaya beklenmedik bir iddia att. Genilemeyle ortaya kan madde younluunun azalmas sorunu, srekli madde yaratl ile halledilebilirdi. Hoyleu tanmayanlar ve bu iddiay ortaya atndaki arka plan bilmeyenler, Onun, Tanrnn srekli yaratn temellendirmek iin byle bir iddia ortaya attn sanabilirler. Fiziin en temel ilkelerinden biri madde ve enerjinin korunmasdr. Bu iddia, bu en temel yasaya uymamaktadr. Fakat genileyen bir evrenin deimediini, bylece ezeli olduunu iddia etmek iin baka bir yol yoktur. Hoyle yoktan ve srekli madde yaratl fikrini muhakkak ki ok isteyerek ortaya atmamtr. Fakat genileyen evrenin onu gtrd aresizlik, bu fikri iddia etmesine sebep olmutur. Hoyle, bu iddiasn ortaya atarken, gzlemsel ve deneysel hibir veriye sahip olmamtr, hibir zaman hi kimse de bu konuda bir delil ortaya atm deildir. Hoyle, bu metafizik iddiasn, fiziksel bir iddia olarak sunmaya alt. Fakat yeni maddenin veya yeni enerjinin ( E = M c 2 ye gre madde enerjinin bir formudur. Madde enerjiye, enerji de maddeye dnebilir) nereden geldiini hibir zaman gsteremedi. Bunun yerine yaplan hesaplarda, her 10 milyar ylda, evrenin her metrekpnde iki hidrojen atomunun yaratlmas gerektii sylendi. Bu miktar ok kktr, ama nereden ve nasl bu atomlarn yaratlaca sorusunun cevab yoktur.
61
www.bigbang.gen.tr
YARATILAN MADDENN MKTARI SORUNU

Hoyleun iddiasnn geersizliini aklayan yazlarn hemen hepsinde Duraan Durum modelinin bu amaz ortaya koyulur. Dikkat ekmek istediim gzden kaan bir amaz daha vardr. Eer byle bir madde yaratlyor olabilseydi, bir de bu maddenin gerekli oranda nasl yaratld sorunu ortaya kacakt. Evrenin genileme hzna gre gerekenden az madde yaratlyor olsayd, uzay, atomlar aras mesafelerin galaksiler aras mesafelere eit olaca bir mekan olurdu. Yaratlan madde miktar gerekenden ok fazla olsayd, uzay, her noktas bir yldz ekirdei kadar youn durumda da olabilirdi. yleyse, Duraan Durum modeli, yoktan srekli yaratlan maddeyi aklayamad gibi, bu yaratln duraan durumun sabitliini nasl koruduunu aklamakta da kmaz iindedir. Bilinsiz olan fiziki sreler, adeta bilinliymiesine nasl sabit bir durumu korumak iin dzenli ve srekli bir yaratl gerekletirebilirler? Duraan Durum modelinin savunucular bu noktada da amaz iindedirler. nl fizikiler Alpher ve Hermana gre 1950li ve 1960l yllarda Duraan Durum modelinin ilgi grmesinin iki sebebi vardr. Bunlardan birincisi, Big Bangi savunanlarn, o yllarda evrenin genileme orann ve evrendeki madde younluunu iyi hesaplayamamalar neticesinde evrenin yann olduundan gen olduunu savunmalaryd. Bu ise yldzlarn hesaplanan yayla uyumsuzluk kaydetmiti. Daha sonraki yllarda gelien teleskoplar ve yeni ilerlemeler ile bu sorun zld (Evrenin yann deiik yntemlerle hesaplanmasn daha nce iledik). kinci neden ise Big Bang teorisinin evrenin bir ba olmasn gerektirmesiydi ve bunun felsefi sonular kabul edilemiyordu. Bu sorun hibir zaman alamazd, nk bu sorun bilimsel deil psikolojikti. nl fiziki Arthur Eddington u satrlarnda bu psikolojik yapy ortaya koymutur. Bu konuyu (evrenin genilemesi) ele altaki zorluk, bunun, her eyin ani ve zel bir balangc olduunu gerektirmesindendir. Evrenin balangc olduu fikrini, felsefi adan iren buluyorum...
GENLEMENN MEKANZMASI SORUNU
62
www.bigbang.gen.tr
Duraan Durum modeli, genileyen fakat deimeyen bir evren sunuyordu. Peki evreni genileten mekanizma neydi? Neden btn galaksiler tek bir merkezden frlatlmasna, bir balonun imesi gibi geniliyorlard? Duraan Durum modelini ortaya koyanlar bunu hibir zaman izah edememilerdir. Oysa Big Bang, genilemeyi salayan mekanizmay mkemmel bir ekilde aklyordu. Duraan Durum modelinde genilemenin sonsuzdan beri devam ettii iddiasn dnn. Byle bir evren hem zaman asndan, hem hacim asndan sonsuz olacaktr. Bu ise karmza birok paradoks karacaktr. rnein karmza daha evvel bahsettiimiz Olber paradoksu kar. Sonsuz madde ile dolu sonsuz evrenden gelen klar geceyi de gndz kadar aydnlatmaldr. Aradaki toz bulutlarnn emmesi bir ey deitirmez, bir sre sonra bu tozlar da snp, sourduu nmla ayn younlukta parlayacaktr. Fakat hepimiz gryoruz ki gece karanlktr ve bu gzlemimiz, sonsuz byklkte ve galaksilerle dolu olan Duraan Durum modelinin evrenine aykrdr.
HOYLEUN BIG BANGE KATKILARI

Hoyle ve arkadalar, hidrojen atomlarnn, ekim gcnn etkisiyle birleerek, byk krelere dnp, yldzlar oluturduklarn ortaya koydular. Yuvarlanan kartopunun bymesi gibi byyen krelerde, ktle ekiminin ie doru basnc da srekli artmaktayd. Bu basn oaldka hidrojen atomlarn birbirinin iine geirerek, bir sonraki ar atom olan helyumu oluturdu. Buradan aa kan enerji, yldzlarn iindeki ekim gcn dengeler ve dar doru patlayc basn yapar. Bu sre yldzlarn milyarlarca yllk mrn salar. Anlald ki yldzlar, Aristonun sand gibi sonsuz bir yaktla yanmamaktadr; fakat hidrojenin helyuma dnmesinden oluan bu yakt, milyarlarca yl bir yldz yaatabilmektedir. Hoyle ve arkadalar, yldzlarn iinde oluan srete elementlerin birounun olutuunu gsterebildiler. Peki yldzlar yapacak hidrojen nasl olumutu? Atom-alt kuram, hidrojenin meydana gelmesi iin ok yksek scaklkta bir ortam gerektirmektedir. Big Bang, evrenin, ok youn ve ok scak balangc olduunu sylemektedir. Hoyleun Bana fosilini bulun dedii bu scak balangcn 1965 ylnda fosilinin bulunmasyla Duraan Durum taraftarlar nemli lde pes ettiler. Kozmik fon radyasyonunun anlatld blmde bu konu detaylca ilenmitir. 1990l yllarda Duraan Durum modelini geersiz klan birok yeni delil ortaya kondu. Artk evrenin genilemesiyle madde younluunun azald, yldzlarn ve n gnn birinde yok
63
www.bigbang.gen.tr
olaca biliniyordu. Hele bir de bu yllarda COBE uydusundan, kozmik fon radyasyonu ile ilgili ilave deliller gelince, zaten savunulamaz durumda olan Duraan Durum modelinin geersizlii ek deliller kazand. Uzaktaki cisimlerin kozmik fon radyasyonunun, daha scak olduunun llmesi de 1990l yllarda bulunan ve Duraan Durum modelini geersiz klan delillerdendir. Uzak cisimlere bakarken aslnda evrenin gemiine bakyoruz, nk k hz ok hzl olsa da sonlu bir hzdr. Evrenin gemiinin daha scak olduunun tespiti tek bana Duraan Durum modelini geersiz klacak niteliktedir. Sonu olarak Ivan Kingin kelimeleriyle: Duraan Durum modeli uzayda her eyin zamanla nasl deitiinin kesin gzlemlerle ispatlanmas sonucunda istirahate ekildi. Big Bang, evrenin, aamal gelimeli bir srele olutuunu ortaya koyar. Yldzlarn iindeki elementlerin oluumu bu srecin bir parasdr. Hoyle ve ekibinin bu konudaki katklar ve Big Bange yaptklar muhalefetin yeni delillerin bulunmasna sebebiyet vermesi ok nemlidir. Bu yzden O ve ekibi, Big Bang teorisinin detayl bir ekilde ortaya konmasna emekleri olan Lemaitre, Friedmann, Hubble ve Gamow ile birlikte anlmaktadrlar.
DURAAN DURUM MODELN GEERSZ KILAN DELLLERN ZET

Duraan Durum modeli, Big Bang teorisine kar en uzun sre direnen teoridir. Bu yzden Big Bang teorisinin tarihi, Duraan Durum modelinin anlatmn da ierir. Bu modelin, uzayn genilemesini kabul etmesine ramen, evrende deiimin ve balangcn olmadna direnmesi de nemlidir. Bu model, materyalizmin ezeli evren fikrini savunmak iin ortaya atlm, nl bilim adamlarnca savunulmu ve materyalistlerin en iddial bilimsel abas olmutur. Bu modeli geersiz klan delillerin bir ksmn yle zetleyebiliriz: 1Duraan Durum modeli, fiziksel bir srele srekli olarak maddenin yoktan yaratldn syler, fakat fiziksel olduu sylenen bu sre, fizik yasalarna aykrdr.
64
www.bigbang.gen.tr
2-
Eer Duraan Durum modelinin ileri srd gibi madde srekli olarak yoktan yaratlsayd, bu yoktan yaratl srekli belli bir oran tutturmak zorundayd. Sadece fizik yasalarna dayanarak olutuu sylenen bu dengenin aklamas yaplamaz.
3-
Enerjiden her madde olumasnda madde miktar ile tamamen ayn miktarda anti-madde oluur. Eer evrende srekli olarak enerjinin maddeye dnm ile madde yaratlsayd, madde ile tamamen ayn miktarda anti-madde olacakt. Bu gzlenen evrene aykrdr (Big Bangin scakl maddenin anti-maddeden fazla kn aklayabilir).
4-
Evrenin genilemesini aklayacak bir mekanizma (Big Bang gibi), Duraan Durum modeli ile ortaya konamaz.
567-
Duraan Durum modeli evrendeki ok byk orandaki entropiyi aklayamaz. Gzlenen kozmik fon radyasyonu, Duraan Durum modelini geersiz klar. ok uzaktaki yldzlardan elde edilen bilgiler ile evrenin eski dnemindeki kozmik fon radyasyonunun, mevcut kozmik fon radyasyonundan daha scak kmas, Big Bangi ispat ederken Duraan Durum modelini geersiz klar.
8-
Evrende belli bir noktadan sonra krmzya kaymalarn gzlenmemesi, Duraan Durum modelinin, sonsuz byk evren iddiasn geersiz klmaktadr.
9-
Duraan Durum modeli sonsuz evren tasarmyla Olber paradoksunun olumasna sebep olmaktadr.
10- Duraan Durum modelinde, kendi kendine oluan madde, hidrojene nispetle belli bir helyum orannda olmaldr. Bu orann mevcut modelde nasl oluaca belirsizdir. Oysa bu konuda, Big Bange dayanarak yaplan ngr kusursuzdur. 11- Evrendeki dteryum, lityum gibi hafif elementlerin Duraan Durum modelinde hibir aklamas yoktur (Big Bang teorisi ile bunlar ok dzgn bir ekilde tahmin edilmitir).
65
www.bigbang.gen.tr
12- Galaksilerin ve kuasarlarn gemiteki n alglyoruz. Onlarn galaksimize yakn blgelerden maddesel karakter ve dalm itibariyle farkllklar Duraan Durum modelini makul olmayan bir duruma getirmitir. 13- Hugh Rossun dedii gibi, galaksimizin evresinde ok yal galaksilerin olmamas Duraan Durum modelinin, evrenin sonsuz ya olduu iddiasn; galaksimizin evresinde ok gen galaksilerin olmamas ise Duraan Durum modelinin srekli yaratl fikrini geersiz klmaktadr. 14- Evrendeki gaz bulutlarnn sonsuza dek yldz oluumuna izin vermeyeceinin anlalmas Duraan Durum modelinin sabit, deimez evren fikrini ykmtr.
2- AILIP KAPANAN (OSCILLATING) EVREN MODEL

DELL YERNE FELSEF ENDE
Duraan Durum modeli uzun yllar Big Bang teorisinin en ciddi rakibi olarak grld. Fakat gzlemsel astronominin bulular, Duraan Durum modelini saf d brakrken, Big Bangin delilleri gittike daha da artt. Evrenin bir balangc olduu fikrinin felsefi sonucundan rahatsz olanlar, bunun zerine Alp Kapanan (Oscillating) Evren modelini ortaya attlar. Bu model de bilimsel bulgular sonucunda deil, felsefi endielerin sonucunda ortaya atld. Bunu John Gribbinin u szlerinden anlayabiliriz: Evrenin ortaya kn anlatan Big Bang Teorisi ile ilgili en byk
66
www.bigbang.gen.tr
problem felsefidir, hatta teolojiktir(ilahiyatla alakaldr) diyebiliriz. O zaman patlamadan nce ne vard? Bu problem tek bana Duraan Durum modeline balangtaki hzn vermeye yeterliydi; fakat bu teori ne yazk ki gzlemlerle atmaktadr, bu glkten kurtulmann en iyi yolu, evrenin bir tekillikten alp, geriye kapandn, tekrar alp, tekrar kapandn ve bu srelerin belirsiz sayda olduunu syleyen modelle ortaya konulmutur. Hibir gzlemsel delil ve teorik sebep yokken, Alp Kapanan Evren modelinin ortaya konmas, sadece ve sadece evrenin balangc olduu sonucunun bizi evren d bir Sebepe ve Ge gtrmesi yzndendir. Fakat bu aba bir eyi ispatlamaktadr: Big Bangin delilleri o kadar gldr ki, bu teorinin gtrd felsefi sonulardan kanmak isteyenler bile, sonuta bu modeli tekrarlatarak, bu teorinin bir balangc gerektiren felsefi sonucundan kanma yoluna sapmlardr.
EVREN YENDEN AACAK BLMSEL BR MEKANZMA YOK

Her eyden nce bu model, fiziin bilinen tm kurallarna aykrdr. Yale niversitesinden Profesr Tinsleyin dedii gibi evrenin kapann geriye doru sratacak hibir fizik kural yoktur. Fiziin bize sylediklerine gre evren, uzay ve zaman hep beraber Big Bang ile balar, daha sonra bu genileme ya Big Chill (Byk Donma) veya Big Crunch (Byk atrt) ile son bulur. Evrendeki genilemenin bir noktada durup ktle ekiminin etkisiyle geri kapanmann (Big Crunch) m yaanaca, yoksa genileme hznn ktle ekimine galip gelip evrenin bir s lmyle (Big Chill) mi yok olaca hala tartlmaktadr. Bu senaryolardan hangisinin doru olduunun bilinebilmesi iin u deerlerin tam olarak hesaplanmas gerekmektedir: 1- Evrendeki madde younluu 2- Evrenin ya 3- Evrenin genileme hz ki senaryodan hangisinin daha doru olduunun hesab iin zellikle madde younluunu hesaplamak nemlidir. Saydmz ktan en ok sorunlu olan ise madde younluunun hesaplanmasdr. nk evrendeki karadelikleri (k yaymad iin) ve ntrino gibi egzotik maddeleri tam olarak hesaplamak mmkn olmamaktadr. Evrendeki kapanmay salayacak madde miktar Omega diye adlandrlan kritik bir deerle ifade edilmektedir. imdiye kadarki hesaplar,
67
www.bigbang.gen.tr
evrendeki madde younluunun kritik deerin altnda olduunu gstermektedir. Bu beklenenden ok egzotik madde veya karadelik bulunmasyla (veya ktle ekimi olan baka maddeler) deiebilir. Maddenin kritik younluun altnda olmas evrenin srekli genileyerek bir s lm yaayacan sylediinden, bu senaryo artk evrenin kapanmasna izin vermez ve Alp Kapanan Evren modelini geersiz klar. Ben, bu iki senaryodan, Byk atrtnn (Big Crunch) gereklemesinin evrendeki tabloyla daha uyumlu olduunu sanyorum. Ham madesi toprak olan elementlerden yaratlan bitkiler, hayvanlar ve insanlar lnce asllarna geri dnmektedirler. Toz bulutlarndan oluan yldzlarda da ayn geri dn gzlemleyebiliriz. Evrenin balad ekilde kapanmas bence genel evren tablosuyla daha uyumlu ve daha gzel bir senaryodur. Kitabmz boyunca mevcut bilimsel delillerden sonuca gittik. Bu konuda ise evrendeki mevcut tabloya bakarak olas gzken iki senaryodan hangisinin yaratlmasnn daha uygun olduunu tahmin etmeye altm. Tabi ki bu bir tahmindir, bilimsel bir veri deildir. Bu tahmini yaptaki motivasyonum daha basit, daha gzel, daha uygun grdm senaryodan yana oyumu kullanmamdr. Bu yine de bir tahmindir... Evrenin kapanacak olmas, ktle ekimine kar gelecek ve maddeyi darya ekecek hibir fiziksel kuvvetin olmamas karsnda nihai son olur. Ksacas evrendeki maddenin, genilemeyi durdurup, kapana geirtip ve kapanmay salamas birey deitirmez: Alp Kapanan Evren modeli yine fizik kurallarna aykrdr.
TEKLLK ZAMANIN DURMASIDIR

Roger Penrose, her kara deliin bir tekillik olduunu ve madde paracklarnn bu tekilliin iinde birbirinin zerinden kayp gemesinin mmkn olmadn gsteren ilk kiidir. Penrose daha sonra Hawking ile yapt almalarnda, evrenin ve zamann bir tekillikten doduunu ispat etmitir. Bundan nce, Alp Kapanan Evren modelini savunanlar, evrenin kapanma dneminde bir tekillie dmeden, maddenin yan yana geerek evrenin yeniden alacan sylemilerdi. Penrose ve Hawkingin matematiksel ispatlar bunun mmkn olmadn ortaya koymutur. Bu ikilinin almalar, bu tekilliin iinde zamann durduunu da gstermitir. Ksacas, evrenin kapanmas demek, zaman kavramnn bitmesi demektir, oysa Alp Kapanan Evren modeli ile zamann hi kesintiye uramadan devam ettii, evrenin bir balangc olmad savunulmaya allmt.
68
www.bigbang.gen.tr
Einstein, izafiyet teorisini ortaya koymadan nce; uzayn iinde zamana bal olarak cisimlerin ekim uygulad, galaksilerin hareket ettii, fakat uzayn ve zamann bunlardan hi etkilenmedii zannediliyordu. zafiyet teorisinin yol at en byk zihinsel devrim, uzayn ve zamann da deiken olduunu ve bunlarn birbirine bal olup, her ikisinden uzay-zaman diye bir arada sz edilmesinin doru olduunu gstermesidir. O zaman uzayn kapand an olan tekillik, zamann yok oluunu ifade eder. Artk kapanan evreni yeniden aacak bir kuvvet kalmad gibi, bu olaylar dizisini devam ettirebileceimiz bir zaman da yoktur. Bu yzden Big Bangden nceki zamanda ne oldu? sorusuna, Big Bangden nce uzayzaman yoktu diye cevap verilir. Peki Big bang uzayn neresinde oldu? diye sorulursa ise cevap Big Bang uzay oluturdu, Big Bangten nce uzay yoktu eklindedir.
ENTROPDEN KAILMAZ
nceden grdmz gibi termodinamiin ikinci kanunu evrende srekli entropinin arttn sylemektedir. Buna gre en sonunda termodinamik dengeye gelinecek ve hareket duracaktr. Entropi art, mekanik bir ii gerekletirecek enerjinin gittike azalmas demektir. Atlan bir topun zplamalarnn gittike azalp sonunda durmas buna bir rnektir. Alp Kapanan Evren modeli ile evrenin ve zamann sonsuz sreklilii savunulmaya allmtr. Bu sreklilik ise, evrenin her durumunun birbiriyle fiziki balantsn gerektirir. Fakat entropiden ka yoktur. Evren alp kapanabilseydi bile entropisi arttndan bir sre sonra almay salayacak mekanik enerjiyi bulamayacakt. Fiziin en temel yasalarndan olan entropi, her durumda evrenin sonu olduunu, sonu olann ise ba olmas gerektiini ortaya koymaktadr. Gzlemsel astronominin verileri de bu modeli geersiz klmtr. Evrende grnen maddenin homojen yaylm bu model ile aklanamaz. Evrenin k dneminde birok yeni karadelik oluacaktr ve bu karadelikler ile daha nceden var olan karadelikler, etraflarndaki maddeyi yutarak kapanacaktr. Bu ise maddenin homojen olmayan bir ekilde yaylmasn dourur. Evrenin kapan balang dneminden daha ok karadelikli olup, evrenin ilk dneminin tam simetrii deildir. Bu ise homojenitenin ve istenen simetrinin her alp kapanmaya tanmasn nler. Bu da alp kapanmann srekliliini imkansz klar.
RCHARD TOLMANIN ALIMALARI
69
www.bigbang.gen.tr
Richard Tolmann almalar da Alp Kapanan Evren modelinin imkansz olduunu ortaya koymaktadr. Buna gre evren, Big Bang srecinden kalan nmlara sahiptir ve yldzlarn yayd k bunu srekli arttrmaktadr. Buna gre, evren eer kapanmaya balarsa, Big Bangden hemen sonraki nm enerjisinden daha fazla nm ile kapanmaya balayacaktr. Yani evren eski boyutuna ulat her noktada daha scak olacaktr, bu, maddeden nma enerji transferi ile gereklemitir. Bu, evrenin daha hzl kmesine neden olur. Eer fiziki olarak yeniden alma mmkn olabilseydi, evrenin daha evvelki genilemesinden daha hzl gerekleecekti. Bu ise bir noktadan evrenin kapanamayacak hzda genilemesi demektir. Rus fizikiler gor Novikov ve Yakob Zeldovich de Alp Kapanan Evren modelinin simetrik dnglerinin savunulamayacan ve bu modelin sonlu bir balang fikrinden kaamayacan almalarya gstermilerdir.
EVRENN KRTK HIZININ AYARLAYICISI

Alp Kapanan Evren modelinin sadece fiziksel olarak ilediini ve hibir evren d Gn bunda etkisi olmadn syleyenleri, bekleyen ok nemli bir sorun daha vardr. Eer Big Bang ok hzl bir patlama olsayd, evrendeki madde ok hzl bir ekilde uzaya dalacakt ve hem yldzlar hem de galaksiler oluamayacakt. Eer Big Bang daha yava bir patlama olsayd, bu sefer ktle ekiminin etkisiyle madde hemen kapanacakt ve hem galaksiler hem de yldzlar yine var olamayacakt. Alp Kapanan Evren modelinde btn patlamalarn simetrik olmas gerekmesinin bir sebebi budur. nk br trl madde bir daha toplanmayacak ekilde dalp sona gelinecektir veya hibir zaman alamayacak bir ekilde kapanma yaanacaktr. Entropi Yasas ve Tolmann almalar, Alp Kapanan Evren modeli mmkn olsayd bile bu sondan kurtulmann imkanszln gstermektedir. Bir an iin Entopi Yasasn ve Tolmann almalarn bilmediimizi dnelim. Evrenin hemen kmemesi ve maddenin gk cisimlerini oluturmadan dalmamas iin Big Bang patlamas kritik bir hzda olmaldr. Bu hzn olumasnn olasl, baz bilim adamlarnn benzetmesine gre bir kurun kalemin havaya atldnda ucunun stnde durmasnn olasl kadar bile deildir. Bu olasln deneme yanlmayla bulunmas mmkn deildir. nk yanlmalarn bir yn maddeyi karr, bir yn ise alamayacak bir tekillik oluturur. yleyse Alp Kapanan Evren modelini oluturanlar, bir defa havaya atlan bir kurun kalemin, ucunun zerinde tesadfen durduunu kabul
70
www.bigbang.gen.tr
etmek zorundadrlar; ayrca bu kalemin havaya her atlnda bu olayn tekrar tekrar gerekletiini de kabul etmek zorundadrlar. Evreni dzenleyici d bir G kabul etmeyenler ne yapabilirler ki?
AILIP KAPANAN EVREN MODELN GEERSZ KILAN DELLLERN ZET

Bu modeli Hindu reenkarnasyon inancnn bilimsel karl olarak grenler olmutur. Hindu inancnda evren ezelidir ve ruhlar, evrenin iinde dngsel bir gelip gitme yaarlar. Hindu reenkarnasyon inanc da kklerinde ezeli evren fikrini tamaktadr. Alp Kapanan Evren modeli ezelilik ile dngsellii bir arada tad iin, Hint reenkarnasyonuna benzetilmitir. Alp Kapanan Evren modelinin tek bir delili bile yoktur. stelik bilimsel deliller, Alp Kapanan Evren modelini geersiz klmtr. Bu modeli geersiz klan bilimsel verilerin bir ksmn yle zetleyebiliriz: 1- Kapanan bir evrenin yeniden almas, yer ekimi gibi fiziksel yasalara aykrdr. 2- zafiyet teorisinin formlleri zerine almalar Big Bangin, uzayn ve zamann balangc olduunu ortaya koymutur. 3- Evrendeki maddenin homojen yaps Alp Kapanan Evren modeli ile uyumaz. 4- Termodinamiin ikinci kanunu (Entropi Yasas) btn verilerden bamsz olarak ezeli Alp Kapanan Evren modelini geersiz klmtr. 5- Tolmann almas, eer evren kapandktan sonra yeniden alabilseydi, her almann ilkinden daha hzl olmas gerektiini ortaya koymutur. Bu ise bir noktada, tm maddenin bir daha toplanamayacak ekilde dalmas demektir. Sonuta evren ebedi olamyorsa balangc olmaldr. 6- Alp Kapanan Evren modeli evrenin kritik hzda genilemesini gerektirir. Fakat ayarlayc stn bir G olmadan, bu kritik hzn nasl gerekletiini tarif edemez.
71
www.bigbang.gen.tr
7- Alp Kapanan Evren modeli bu kritik hzn srekli korunmasn da gerektirir. Bu ise tesadfen ucu stnde durmu olan kaleme her tekme atlnda bu kalemin yine ucu stnde durmay baarmas gibidir.
3- STEPHEN HAWKING VE HAYAL ZAMAN

HAWKING VE PENROSEUN TEKLLK TEOREMLER
Stephen Hawking ve Roger Penrose, Einsteinn formllerini kullanarak yaptklar almalarda, evrenin ve zamann bir tekillikten baladn, Big Bangden nce zaman kavramnn bir anlam olmadn ortaya koymulardr. Hawking, Kantn antinomilerini, Newtonun mutlak zaman kavramna gre oluturduunu, bu yzden yanldn gstermektedir. Ayrca O, Augustinein, zamann evren ile beraber baladna dair dncesini, zamann izafiyetine dair bilgilerin bilinmedii bir dnemde ortaya koymasn vmektedir. Hawking, hibir zaman Penrose ile yapt almalar geersiz kabul etmemi, her zaman bu almalarna sahip km ve bu almalarn doru bulmutur. Zamann Ksa Tarihi isimli nl kitabnda Hawking yle demektedir: Roger Penrose ve ben gsterdik ki, Einsteinn genel grelilik kuram, evrenin bir balangcnn olmasn gerektirir ve de olas bir sonunun. Peki Stephen Hawkingin, evrenin bir balangc olmadna dair izah nereden kmaktadr? Evrenin balangc olduunu teorik olarak Penrose ile beraber ispat ettiini syleyen bir kii, dier yandan bir balangcn olmadn nasl syler? Hele hele Hawkingin en son kitaplar da dahil tm almalarnda, Penrose ile beraber yapt almalara sahip ktn, bunlar hi reddetmediini dnrsek, bu eliki nasl aklanabilir?
HAYAL ZAMANIN N NE SOKULMASI

Big Bang ile ilgili bilgimiz Planck zamanna kadar gitmektedir. Planck zaman, Big Bangten sonraki 10 43 saniyedir. Bu sayy yazmaya enmezseniz yle de yazabilirsiniz: 0.0000000000000000000000000000000000000000001 saniye.
72
www.bigbang.gen.tr
Hawking de bilgimizin buraya kadar gittiini kabul etmekte, fakat Big Bang balangc ile bu zaman dilimi arasndaki bilinememezlikten rahatszlk duymaktadr. Bu zaman diliminde scaklk 10 32 Kelvin gibi mthi bir deere ulamaktadr. Bu scaklk yznden, ktle ekim kuvveti, nkleer kuvvet ve elektromanyetik kuvvetlerin hepsi birlemekte ve bu zamandan ncesi bilimsel olarak tanmsz olmakta, fizik kurallar durmaktadr. Hawking, fizik kurallarnn kesildii bu andan rahatsz olmaktadr. Ona gre bu nokta fizik kurallarnn bamsz geerliliine bir darbedir. Hawking, Ceviz Kabuundaki Evren kitabnda, bu rahatszln yle dile getirmektedir: Eer bilim kanunlar evrenin balangcnda askdaysa, baka zamanlarda da yanl olamazlar m? Hawking, evrenin ve fizik kanunlarnn evren d bir G tarafndan yaratld, evrenin ve fizik kanunlarnn Ona baml olduu fikrini pozitivist yaklama aykr grmekte, her eyi mutlaka mevcut fizik kanunlar erevesinde aklamaya abalamaktadr. Zamann gerek zaman olmas halinde balangc olmas gerektiini kabul eden Hawking, bu sonutan kurtulmak iin hayali zaman (imaginary time) kavramn iin iine sokar. Buna gre Planck zamanndan ncesi hayali zaman kavramyla aklanacaktr ve bu zamandan nce, Einsteinn formlleri bir kenara braklacak, evrenin boyutu ok kld iin kuantum kuramnn belirsizlik ilkesinden yararlanlacaktr. Bu yzden buna Kuantum ekim modeli de denmitir. Evrenin boyutunun kld fakat younluunun artt bu durumda, kuantum durumunun geerli olduunu iddia etmek iin ne bir delil ne de aklc bir neden vardr. Evrenin btn younluunun tek bir noktaya skt bu durumu, atomun iinde geerli olan kuantum durumuyla ayn grmek hi de mantkl deildir.
SADECE FZK KURALLARIYLA SINIRLI KALMAK ARZUSU

Hawking formllerin iine hayali zaman kavramn sokarak, Penrose ile beraber almalarnda vard evrenin ve zamann balangc olduu sonucundan kanmaktadr. Penrose ile almalar ise gerek zaman iin yine geerli olduundan, onlardan da vazgememektedir. Hawking, Zamann Ksa Tarihi isimli kitabnda yle demektedir: Gerek zamanda, evren, uzayzamann snrn oluturan ve bilim yasalarnn ilemedii tekilliklerde balamakta ve son bulmaktadr. Fakat hayali zamanda, tekillikler ve snrlar bulunmamaktadr. Bu durumu yle zetleyebiliriz:
73
www.bigbang.gen.tr
1-
Hawking, zaman gerek zaman olarak ele aldmzda, zamann balangc olduunu kabul etmektedir.
2-
Hawking, zaman hayali zaman olarak ele aldmzda, evrenin zamansal bir balangc olduundan kanabileceimizi sylemektedir.
Hawking, evrenin hayali zamandaki tarihsel balangcn Gney Kutbuna benzetmektedir. Ona gre Balangtan nce ne oldu? diye sormann hibir anlam yoktur. Bu tr hayali zaman, Gney Kutbunun gneyindeki noktalar kadar tanmszdr. Hawking, Tanrnn varln hibir zaman ateist bir tavr ile inkar etmez. Fakat O, Tanrnn varlna bavurmadan aklanacak bir evren tasarm yapmaya uramaktadr. Bylece evreni aklamak iin Tanrya olan ihtiya yok olacak, fizik kanunlar ile her ey aklanabilecektir. Hawking, Zamann Ksa Tarihi kitabnda aka Zaman ve uzayn snrsz ve sonlu olduu dncesinin yalnzca bir neri olduunu vurgulamak isterim demektedir. O, zamann, Gney Kutbu gibi sonlu ama snrsz (balangsz) olduuna dair yaklamnn, bilimsel gzlem ve verilere dayanmadn aka sylemektedir. Bu nerisi, Onun, fizik kurallarnn bir balangla kesilmesini psikolojik olarak istememesinden kaynaklanmaktadr.
HAYAL ZAMANIN GEREKL

Hawking, hayali zamann varln nerirken, kendi uzmanlk alan olan fizikten felsefeye gemektedir. nk bu kavram bilimsel gzlem ve deneyden kaynaklanan bir kavram deildir. Benim gibi, bilgide blnme olmadn, felsefe ve fizik gibi bilgi alanlarnn hepsini gereklie ulamak iin birletirmek gerektiini savunan biri, bir fizikinin felsefe yapmasn, bir felsefecinin fiziki problemlere girmesi kadar ho karlar. Fakat sorun Hawkingin felsefe yapmas deil, ne kadar doru felsefe yaptdr. Bu noktada hayali zaman kavramnn fizik ve felsefe asndan gerekliini tartma aamasna geliyoruz. Soruyu felsefi az ile sorarsak Hayali zamann ontolojik gereklii nedir? ana sorumuzdur. Aslnda Hawking, Zenonun ve Russelln gerek ile zihinsel kurguyu kartrmasndaki hataya dmtr (Evrenin balangc olduunun felsefi delilleri bal ile bu konuyu nceden
74
www.bigbang.gen.tr
iledik). Kurguladklar matematiin gereklikteki karl ile ilgilenmeden, srf karlarndaki saylarla ilgilenenler bunu anlayamamlardr. Oysa evreni aklamak iin matematiksel formllere bavuranlar, kurguladklar matematiin gereklikteki karlyla ilgilenmek zorundadrlar. nk fizik, matematii alet olarak kullanan bir bilimdir. Kurgusal olup, gereklikte karl olmayan matematiin, fizik ile bir alakas yoktur. Gncel hayattan bir rnek ile gerein matematiinin ve zihinsel kurgunun matematiinin farkn gstermeye alacam. kiinin, ayr elma aacn dnelim. Bence bunlardan ikisi baz durumlarda, ncnn elma aacndaki elma saysn bilmeden Bizim mzn elma aalarndaki elmalarn says 100den fazladr. diyebilirler. rnein bu ikisi srf kendi elma aalarndaki elmalar sayp birinci aata 70, ikinci aata 80 elma saym olabilirler. Oysa Hawking gibi matematii srf kurgusal olarak dnen biri, yapt formllerin evrendeki gereklie kar gelip gelmediine aldrmadan bu formllerle baarl bir ekilde oynad iin, bizim aataki elmalarn hibir ekilde 100den fazla olduunu bilemeyeceimizi, nc aacn elma saysn her zaman bilmek zorunda olduumuzu syler. Biz eer Nasl olur? Srf iki aata 150 elma var! dersek, O da bize ya nc aata (-60) elma varsa ne yapacaksnz? 80+70+(60)=90 eder. der ve sizi mat etmenin sebep olduu rahatlk ile glmser! Basit elma aac rneinde; Hawking gibi matematii gerekteki karlna baklmayan formller olarak grenlerle, bizim gibi dnenler arasndaki fark grlmektedir. Hawking birok yerde matematiksel formllerin gereklikteki karl ile ilgilenmediini sylemektedir. rnein Ceviz Kabuundaki Evren kitabnda yle demektedir: Bununla birlikte, pozitivist adan bakldnda bir kii neyin gerek olduunu belirleyemez. Yapabilecei tek ey iinde yaadmz evreni tanmlayan matematiksel modeli bulmaktr. Oysa hayali zamann, brakn gereklikte bir karlnn bulunmamasn, gereklie tamamen aykrdr da. Hawkingin, Zamann Ksa Tarihi ndeki hayali zaman tanm bunu gstermektedir: Birisi hayali zaman iinde ileriye doru yol alyorsa, dnp geriye gidebileceini de dnebiliriz. Bu demektir ki hayali zaman iinde ileri ve geri ynler arasnda nemli bir ayrm yoktur. Hepimiz zamann tek ynl olduunu ve geri evrilemeyeceini biliyoruz. Hibirimiz Geriye dnp de bykbabasn ldren birine ne olacak? eklinde bir soruya Bu zamann tanmna ve gerekliine aykrdr dnda bir cevap vermek zorunda deiliz. Grld gibi Hawking, elma aacnn problemini kada (-60) elma yazmayla zdn zanneden kii gibi, matematiksel formllerde zaman hayali olarak kurgulayabilme ile gerekte zamann hayali olmasn kartrmtr.
75
www.bigbang.gen.tr
Evrensel gereklikle kurgusal matematii kartrmak, gereklikten kopuk birok matematikinin dm olduu bir hatadr. Hawkingin zaman konusunu ele alrken yapt bu hata, Onun, felsefi deerlendirmeler yaparken fizikteki kadar baarl olmadn gstermektedir. Aslnda bu baarszln asl sebebi Ben nasl gereklii kavrarm? abas yerine Ben kafamdaki kurguyu nasl doru kartrm? zorlamasdr.
HAWKINGN KABULLEND BR HATASI

Hawking, zaman Kuzey ve Gney Kutbu benzetmesi ile anlamaya almasnn kendisini nemli bir hataya drdn kabullenmektedir. Hawking, Zamann Ksa Tarihi isimli kitabnda yanlgsn yle aktarr: lk nceleri, evren kmeye balad zaman dzensizliin azalacana inanyordum. nk evrenin yeniden kld zaman dzgn ve dzenli duruma dnmesi gerektiini dnyordum. Bu, bzlme evresinin, genileme evresinin zaman iinde tersi gibi grnmesi anlamna gelmekteydi. Bzlme evresindeki insanlar yaamlarn geriye doru yaamalydlar: Domadan nce lmeleri ve evren bzldke genlemeleri gerekmekteydi... Birazck, dnyann yzeyi ile kurduum benzetmeden dolay yanlgya dtm. Eer evrenin balangcnn Kuzey Kutbuna kar geldiini dnrsek, evrenin sonunun da, nasl Gney Kutbu, Kuzey Kutbuna benziyorsa, balangcna benzemesi gerekirdi. Ama, Kuzey ve Gney Kutuplar hayali zaman iinde evrenin balangcna ve sonuna karlk gelmektedir... Bir yanl yaptm anlamtm: Snrszlk koulu aslnda, dzensizliin bzlme evresinde de artmay srdreceini sylemekteydi. Evren klmeye balad zaman, ya da karadeliklerin iinde, zamann termodinamik ve psikolojik oklar ynlerini deitirmeyecekti. Zaman tek ynl iler. Zamann en nemli kavramlar nce ve sonradr. Sonra, hep nceyi takip eder. Sonrann sebepleri hep ncededir. Bir filmi tersten izlediimizi dnelim. Normalde geriye ilemeyen zaman, filmi sondan izlerken geriye iletmi gibi oluruz. Bu filmde mantki tutarllk yoktur ve evrende byle bir geriye sarma mmkn deildir. Bu rnekte, filmi sondan izlediimizde, sebeplerle etkilerin yerini deitirmi oluruz, fakat zamann iinde nce ile sonrann arka arkaya gelmesinden yine kendimizi kurtaramayz. Yaptmz nce ve sonrann mantki tutarlln yok etmektir, fakat nce ve sonra kavramlar yine mevcuttur. Zamann tek ynl ileyiine ve nce, sonra kavramlar zerine kurulu oluuna herkes tanktr. Daha evvel deindiim gibi, entropi srekli artt iin, termodinamik ok da tek ynl ilerler.
76
www.bigbang.gen.tr
Ana konumuz asndan bir sonucu deitirmese de, Hawkingin termodinamik oku ile insann psikolojik okunun ayn ynde ilerlediine dair fikrini de yanl bulduumu belirtmek istiyorum. Evrende hem zamann tek ynl ilerledii, hem de entropinin artarak tek ynl ilerledii elbetteki dorudur. Fakat bu ikisini zdeletirmek hatadr. Evrende toplam entropi srekli artar, bir odann ufak bir blgesinde klima altrp, klimann makinesini odann dna kartp, pekala bir odann kesindeki entropiyi drebiliriz. Ama ne yaparsak yapalm toplam entropi hep artar. Oysa ne yaparsak yapalm hibir insann zaman kavramn deitiremez, psikolojik oku ile oynayamayz; kimsenin nce ve sonrasnn yerlerini bir an bile deitiremeyiz. Zaman, her insan iin ve evrenin her noktas iin, her an, tek ynl akar. lerleyen zaman, hibir zaman toplam zaman kavramyla ifade edilmesine bal olarak tek ynl deildir, oysa termodinamik ok hep toplam entropi ile ilerler. Ayrca insann zaman alglayyla Entropi Yasas arasnda mutlak bir rtme gsterilemez. nsanlar, Entropi Yasasnn farkna varmadan evreni alglarlar, eer sistemdeki entropi artyorsa, insann zaman algsnn deieceine dair mantki hibir gereke yoktur. Bu da psikolojik ok ile termodinamik okun farkl olduunu gsterir ve Hawking burada da yanlmaktadr. Grlyor ki Hawking, entropinin tek ynl ak ile zamann tek ynl akn zdeletirme ( paralel olan zde sanma) hatasna dmtr.
HAWKING VE BLM-KURGU
Bizi ilgilendiren asl konuya dnersek, Hawkingin kendi itiraflarndan, zaman konusu hakkndaki yanl deerlendirmelerinin kendisini drd hatalar bellidir. Kim bilir bunun belki de bir nedeni Hawkingin bilim-kurguya olan merakdr ve O, kitaplarnda bir bilim-kurgu heyecan oluturmak istemektedir. Onun sonradan yanlln anladn syledii; nce lp, sonra yaayp, en sonunda da doacak olan insan fikri, bu heyecan hem Hawkingin zihninde, hem de okuyucularda oluturabilmektedir. Hawkingin fikirleriyle ilgilenenlerden, hatta onun projeleri iin para bulunmasn salayanlardan biri en nl bilim-kurgu yapmcs Spielberg olmutur. Bu ikili bulumalarnda birbirlerine iltifatlar etmi, Hawking aka yaparak evirecei filmin isminin Drdnc Gelecee Geri Dn olmas gerektiini sylemitir.
77
www.bigbang.gen.tr
Hawkingin zaman hakkndaki yaklamlarnn gerek dnyada karl yoktur, felsefi olarak sylersek bu zaman anlaynn ontolojik bir deeri yoktur. Cavallerinin dedii gibi: Gzlemlere dayanan her deer gerek bir say ile ifade edilmelidir, yoksa o hayali bilimin veya bilim-kurgunun konusudur. Hawking fizik teorilerin sadece matematiksel modeller olduunu ve bu modellerin geree karlk gelip gelmediklerinin nemsiz olduunu sylemitir. Bu zihniyet Hawkingin hayali zaman kavramn oluturmasna ve bu hayali zamanda bir bilim-kurgu filminde olduu gibi ileri-geri gidebilecei iddiasn ortaya atmasna sebep olmutur. Cavallerinin, gzleme dayanan gerek saylar kullanmayanlarn, bilim-kurgu yaptklarn sylemesi, ne kadar da dorudur! Hawkinge getirilen dier bir eletiri ise, Hawkingin modelinde evrenin bana gittiimizde gerek zamandan hayali zamana geite, zaman kavramnn uzaysal boyutlarla eitlenmesidir. Uzayn boyutlarnda arada olmak esastr; rnein X ile Y dorusunun ortasnda A noktas var olabilir ama zamanda ncelik ve sonralk esastr. rnein: B olay, C olayndan ncedir, C ise D olayndan ncedir gibi. Hawkingin yaklamnda zaman, uzayn dier boyutlar ile ayn kategoride kabul edilir ve kendine has zellii gz ard edilir. Hawkingin en byk skntlarndan biri hayali zaman , gerek zaman a balamaktr. Hayali zamanda, kuantum durumundan nasl gerek zamana geilmitir? Hawkingin hayali zaman ve gerek zaman konusundaki skntsn, Zamann Ksa Tarihi isimli kitabnn u szlerinden anlayabilirsiniz: Bundan dolay gerek zamann m, yoksa hayali zamann m gerek olduu sorusunu sormann anlam yoktur. Hawkingin hayali zaman tasarm, ne felsefe, ne fizik, ne de saduyu asndan geerlidir. Hawking, uydurduu bu kavramdan gerek zamana nasl geildiini hibir zaman gsterememitir.
HAWKING VE POZTVZM
Evrenin balangcnda Planck zamannda, btn fiziksel kanunlar yok olur. Bu durumda tam bir tarif edilemezlik hatta hayal bile edilemezlik vardr. bni Sina, yokluun bir ey olmadn, o yzden hayal bile edilemeyeceini syler. Evrenin ilk hali bni Sinann yokluk tanmna tam uymaktadr. Yokluktan beklenen tarif edilemezlik ve fiziksel kanunlarn yokluu durumu, evrenin balangcnda vardr. Evrenin balangcna dair matematiksel formller, evrenin bu durumunda
78
www.bigbang.gen.tr
younluun sonsuz olduunu gstermektedir. Oysa evrendeki hibir eyin younluu sonsuz olamaz, bu durum da evrenin balangcnn yoklua karlk geldiini desteklemektedir. in ilgin yan, bilimsel formller ve matematik hesaplar, evrenin tam bana geldiimizde fizik kanunlarnn ilemeyeceini gstermektedir. Ksacas bilimsel formller, evrenin balangcnn yokluk ile ayn tanmlara sahip olduunu gstermektedir. Evrenin balangcnda uzayn yok olmas, zamann durmas da bu balang durumunun yoklua denk olduunu gstermektedir. Uzay ve zamann olmad maddi bir varlk tarifi mmkn deildir. Grlyor ki Stephen Hawking bu sonucu grmtr ve kendisinin de belirttii gibi fiziksel kanunlarn kesilmemesini arzu etmektedir. Birileri Hawkinge arzu edilenle gerek olann farkn anlatmal! Hawking bunun zerine kendi pozitivizmini evrene yklemek iin hayali zaman kavramn tasarlad. Hawkingi pozitivizmin kelamcs (pozitivist-dinin savunucusu) olarak grebiliriz, O kendi dinine inanl Hristiyan arkadalarnn oundan daha ok baldr. O, evrendeki fizik kurallarnn durduu an kabul etmeyi dinden kma (pozitivist-olmama) olarak grmekte ve hayali zaman ile direnmektedir. Fakat Hawkingin, fizikten felsefeye geip felsefe yapt anlarda, baarl olamad grlmektedir. Fiziki konular iyi takip edemeyen birok kii, ne yazk ki Onun, evrendeki gereklii tam aklayan bilim yaptn sanmakta ve kt felsefesini fark edememektedirler. Ne yazk ki bilimsel konulardan uzak durmay marifet sayan birok felsefeci de Hawkingin hayali zaman konusundaki yanln ve bu yanl kurgulay nedenini anlayamamlardr. Grlyor ki bu kavram hem felsefeye, hem fizie, hem de saduyuya aykrdr. Evrene ne bu kavram, ne de Hawkingin pozitivizmini yklemek mmkn deildir.
4- OCKHAMLININ USTURASI
OCKHAMLININ USTURASINI KULLANMAK
Ockhaml William 1285-1347 yllar arasnda yaam nl bir filozoftur. Ockhamlnn usturas, gereksiz speklasyonlar nlemeye, onlara deer vermemeye yarayan, Onun gelitirdii bir tutumluluk ilkesidir. Buna gre, herhangi bir eyi aklamak zere ne srlen birden fazla aklama sz konusu olduunda, aklanmak durumunda olan, en az sayda aklayc ilke ve kabulle aklayan ve olabildiince ok eyi aklamay baarann seilmesi gerekir; en basit aklama, gereklii olduu ekliyle tarif eden en muhtemel aklama olma durumundadr.
79
www.bigbang.gen.tr
Ockhamlnn bu ilkesi, hem modern bilimin, hem de felsefenin nemli ilkelerinden biri olarak geni kabul grmtr. Bu ilke sayesinde zihnimizde ve dilimizde var olanlar ile gerekte var olanlar ayrt etmeyi renir, gereksiz ve yararsz izahlarla uramaktan korunuruz. Bu ilkenin usturadan sz etmesinin nedeni, gereksiz olan kopartp atmaya yaramasdr. Teorik fizikte, Ockhamlnn usturasnn hmna uramas gereken birok speklasyon vardr. Bu speklasyonlarn usturann hmna uramalarn gerektiren ortak nedenler unlardr: 1- Bu iddialar hibir delile dayanmamaktadr. 2- Bu iddialar evrendeki hibir olguyu aklamamakta ve bilgimize katkda bulunmamaktadr. 3- Bu iddialar sadece bilim-kurgu filmlerinin ilevini grmekte ve tartarak vakit kaybna sebep olmaktadr.
SONSUZ EVRENLER VE VAKUM DALGALANMALARI MODEL

Evrende herhangi bir gereklii daha iyi anlamamza yaramayan matematiksel modeller Ockhamlnn usturasyla kesilmelidir. nk matematiksel bir model, ancak evrendeki gereklikleri anlamamza katks olduu lde deerli olabilir. Yoksa salt zihinsel bir kurgunun tesine geemez. Evrenin bol boyutlu tasarmyla ilgili matematiksel boyutlar byledir. Evrenin alglanan esas boyutlar dndaki boyutlarnn ok kk ve kvrlm olduunu syleyen bu tasarmlarn ou bilgimize hibir katk yapmaz. Bu tasarmlar, evrende gzlenen olgular anlamamza katk yapmad ve ciddi delile dayanmad mddete kaale alnmamaldr. Evrenin saysn sonsuzca byten, tek bir evreni sonsuz evrenle aklamaya alan modelleri, Ockhaml William duysa, bu modelleri herhalde lime lime dorard. Bu modellerin hibirinin tek bir delili olmad gibi, evrendeki herhangi bir olguyu daha iyi anlamamza en ufak bir katklar da yoktur.(Evrenimiz dnda tabi ki evrenler olabilir. Evrenimiz dnda evren olamaz. demek Tanr bu evren dnda evren yaratamaz. demektir. Fakat Evrenimiz dnda bir evren olamaz demek kadar, bilimsel adan evrenimiz dnda bir evren olduunu savunmak da mmkn grnmemektedir.) Sonsuz evrenli modellerin ou evrendeki oluumlar tesadfle izah
80
www.bigbang.gen.tr
etme abasnn rndr. Ockhamly dinlesek hi kaale almamamz gereken bu modelleri, Ockhamlnn hakl tavsiyesini dinlemeyerek ilerideki tasarm delili blmnde ele alacaz ve bu modeller doru olsayd bile, evrendeki bilinli tasarm reddedemeyeceimizi gstereceiz. Edward Tyronun 1973 ylnda ortaya att Vakum Dalgalanmalar modeli (Vacuum Fluctuation Model), bizim evrenimizin ve dier birok evrenin kuantum dalgalanmalar sonucunda olutuunu sylemitir. Bu modele gre tm evrenleri douran sper-uzay adeta bir sabun okyanusudur ve her evren bu sper-uzaydan kan bir baloncuktur. Bizim evrenimiz de bu sonsuz saydaki baloncuklardan biridir. Christopher Isham bu modelin teorik amazlarn gstermitir. Bu modelin iddia ettii gibi sonsuz zaman geriye gidersek, bu baloncuk evrenler her yere salacaktr ve bu evrenler geniledike birbirine geecek ve arpacaktr. Bu ise tm gzlemlere aykrdr. Ockhamlnn usturas ise bu modeli inkar iin delil aramaz, onun delilsiz oluunu ve tek evreni sonsuz evrenle aklamaya kalkn usturay indirmek iin yeterli bulur. Andrei Lindenin Kaotik ime (Chaotic Inflationary) modeli ise, ien evrenlerin mini evrenlere blndn, daha sonra bu mini evrenlerin iip yeni mini-evrenlere blndklerini, bu srecin kesintisiz devam ettiini syleyerek sonsuz evrenler nerir. 1994te Arvind Borde ve Aleksander Vilenkin, sonsuzdan beri ien bu modelin ekil (geodesy) olarak gemite tam olamayacan, bu yzden bu modelin de bir balang tekilliinden kaamayacan gstermilerdir. Sra d iddia ciddi delil gerektirir. Dier sra d sonsuz evren modelleri gibi bu model de ciddi hibir delile sahip deildir. Ockhamlnn usturas, bu tip bir modelin de bilimsel amazn dinlemeye gerek bile duymaz, bu modelin bilimsel bir delile sahip olmamas ve sonsuz evrenle tek bir evreni aklamas usturay altrmaya yeterlidir.
BIG BANGN GC
Sonsuz evren modelleri termodinamiin ikinci kanunundan kaamazlar. Bu kanunun bizi gtrd sonu, entropinin srekli artt ve sonunda sistemleri termodinamik dengeye getirdii, bu yzden tm fiziki sistemlerin bir balangc olduudur. Ayrca sonsuzun alamayacana dair daha evvelden incelediimiz felsefi deliller de bu modellerin hepsini geersiz klar. Bu blmn en bandan itibaren incelenen hibir model, Big Bangin sahip olduu delillere sahip deildir. Hatta tek bir delile bile sahip deildir. Big Bangin temel delillerini incelerken Big Bangi dorulayan gzlemsel ve teorik delilleri inceledik. Ayrca Big Bang ile bizi ayn sonulara gtren yldz incelemeleri, radyoaktif elementlerin incelenmesi, termodinamik kanunlar ve felsefi
81
www.bigbang.gen.tr
deliller de bu teorinin gcne g katmaktadr. Alternatif olarak ortaya atlan teoriler ise hem bilimsel dayanaa sahip deildir, hem de gzlemsel ve teorik deliller ile geersiz olmaktadr. Evrenin geniledii anlaldktan sonra, bir daha evrenin ezeli olduunu bilimsel adan makul olacak bir ekilde izah etmek mmkn olmamtr. Bundan sonraki blmde grlecei gibi, evrenin ezeli olduunu savunan materyalistler, tarih boyunca; evrenin, maddenin, hatta yldzlarn deimez yapda olduklarn savunmulardr. Big Bangin ve modern fiziin bulgular kefedilmeden nceki bu materyalist inan, evren ezeli ise bilimsel beklentinin nasl olmas gerektiini gstermektedir. Bilimsel deliller ortaya konmadan nceki bu sre samimi fikirlerin anlalmasna daha msaittir, nk bu durumda, psikolojik durumun sonucu olarak bilimsel olann ekitirilmesi mmkn deildir. Yeni bulgular ve Big Bangin verilerini materyalist yorumlarla birletirmeye almak, sadece tek Tanrl dinlerin tarih boyunca savunduu sonulardan kan psikolojik bir gstergesidir. Materyalizmin biricik unsur (cevher) olarak grd evrenin, ezeli deimezliine ihtiyac ok aktr; fakat Big Bangin, bir balangtan itibaren hi durmayan bir deiimi gsterdii de ok aktr.
III BIG BANG FELSEFE TARHN YARGILIYOR

Kitabmzn bundan sonraki drt blmnde Big Bang teorisinin sonularna dayanarak felsefe tarihini yarglayacaz, ayrca Big Bang teorisinin dinler asndan dourduu sonular ele alacaz. Tarihin eski dnemlerinde de ateizm vard, imdi de var; eskiden de phecilik vard, imdi de var; eskiden de tek Tanrya inananlar vard, imdi de var. Tarih boyunca tek Tanrya inananlar neler iddia etti? Ateistler alar boyunca neler iddia ettiler? Fiziin en nemli teorisi Big Bangin verileri tarihsel iddialarn hangisini doruluyor, hangisini yalanlyor? Binlerce yllk tartmann yarglanmasn bu kitapta Big Bang yapmaktadr. Tabi ki binlerce yln yarglanmas gnmzde de ayn fikirlere inananlar asndan nemli sonular dourmaktadr.
82
www.bigbang.gen.tr
Son asrda bilim adamlarnn ou, bilimsel verilerin, felsefe ve dinler asndan dourduu sonulara kar ok umursamaz oldular. Dier yandan felsefeciler ve ilahiyatlar (teologlar), bilimsel bilgi ile ilgilenmeden, felsefeyi ve bilimi birbirleriyle hi alakas olmayan ayr alanlar olarak grmeye ve gstermeye altlar. Baz bilim adamlar ise bilimsel baarlaryla ters orantl ekilde ok baarsz felsefi yaklamlar sergilediler. Kitabmzn bundan sonraki drt blmnde Big Bangin, felsefe ve dinler asndan dourduu sonular gstermeye alacam. Bu almayla, bilimin ve felsefenin yntemleri farkl olmakla beraber- birbirlerinden kopuk olamayacan ve insanln bilincinde blnme yaanamayacan, bilimin ve felsefenin farkl gerekliklere kar gelemeyeceini gstermeyi hedefliyorum.
6. BLM BIG BANGN IIINDA TANRININ VARLIINI NKAR EDEN VE MADDENN EZELLN KABUL EDEN GR
HAMLET TAKLT EDEN MATERYALST NE DER
Bu gr ateistlerin, materyalistlerin grdr. Bu gre gre madde yaratlmamtr, yok edilemez, kendiliinden varln srdrr, evrenin tek yap tadr, onun dnda hibir ey yoktur. Eer Hamletin Olmak ya da olmamak, ite btn mesele bu szn Hamleti taklit eden bir materyalist felsefenin ideolou sylemeye kalksayd, herhalde yle derdi: Maddenin ezeli olup olmamas, ite btn mesele bu. Materyalistlere gre var olan her ey madde sayesinde var olur ve maddidir. Dinlerin savunduu; maddeyi yaratan, maddeye ekil veren, maddenin varlnn baml olduu, madde d bir Tanr var olamaz. Bu maddi evren yaratlmam ve yok edilemez olduuna gre onun bir balangc da, bir sonu da yoktur. te bunlar ateistlerin tarih boyunca en temel iddialar olmutur.
83
www.bigbang.gen.tr
Bu blmde grlecei gibi, tarih boyunca materyalizm bu ekilde savunulmutur. Gnmzde zorlama ve tutarsz izahlarla materyalizmin mevcut bilimle uyutuunu syleyenler olmaktadr. Bu izahlarn bilimsel olmaktan ok, psikolojik olduu grnmektedir. Bunun anlalmas iin materyalistlerin tarih boyunca savunduklar temel iddialarnn incelenmesi faydal olacaktr. nk bilimsel delillerin ortaya konmad dnemde aklanan bu fikirler, eer gerekten materyalizm doru ise, neyin nasl olmas gerektiini gstermektedir. Bu yzden, bu kitapta, incelenen grler, tarihi gemileriyle ele alnmaktadr. Bylece binlerce yllk tartmann deerlendirmesi yaplacak, Big Bangin nda kimin hakl, kimin haksz olduu irdelenecektir. ki sorunun cevab akla kavuturulmaya allacaktr: 1- Ne dediler? 2- Ne oldu?
HNT FELSEFES VE BUDZM

Hint felsefesinin iinde hem tek Tanrc (teist), hem ok tanrc (politeist), hem de ateist unsurlar bulunmaktadr. M.. 2000lere kadar uzanan Hint felsefesinin nemli bir blmnn evreni ezeli kabul ettii ve Tanrya yer vermedii grlmektedir. Bu yzden Hint felsefesine inananlarn nemli bir ksm da, maddeyi ezeli kabul edip Tanry yok sayan materyalistlerle beraber deerlendirilmelidir. Hint felsefesinin nemli kollarndan Ceynalarn bir airi, inancndaki ezeli evren grn u ekilde dile getirmektedir: Hibir varlk bu evreni oluturamaz. Nasl maddi olmayan bir Tanr maddi bir evren yaratabilir? Eer ilk nce bunu, sonra evreni yapt dersen sonsuz geriye gidile karlarsn. Eer bu madde doal olarak olutu dersen baka bir safsataya dersin. Btn evren kendi yaratcs olmaldr... Taoizmde her eyin kendiliinden olutuu ve evrenin ezeli olduu fikrine rastlanmaktadr. Fakat Taoizm hakknda yaplan yorumlarda buna tamamen zt grler de ileri srlmektedir. Marksizmdeki veya tek Tanrl bir dindeki ak ifadeleri Taoizmde (aslnda Uzakdou dinlerinin bir ounda) bulamayz.
84
www.bigbang.gen.tr
Budizmde, Tanrnn hibir mdahalesi olmadan, var olan her eyin mekanik yasalara uygun olarak maddeden meydana geldii sylenir. Budizmin baz kollarnda Tanrnn varl kabul ediliyor olabilir, fakat temel metinlerde Tanrdan hi bahsedilmedii ve evren ezeli kabul edildii iin; Budizmi, Tanry yok sayan ve maddeyi ezeli kabul eden baln altnda inceleyebiliriz.
DEMOKRTOS, EPKUROS VE LUCRETUS

Grld gibi, Uzakdouda da materyalist felsefeye benzer grleri savunanlar olmutur. Yazlan kitaplarn birou materyalizmin tarihini Eski Yunandan balatr. Bu konuda ne kan ilk isim Demokritostur. Ona gre btn madde ezeli ve ebedi olan atomlardan oluur, bu atomlar yok edilemez ve deimez. Bu fikirlerinden dolay Demokritos, gnmz materyalistlerinin fikir babas saylr. Maddenin varl ezeli kabul edilip, her ey sadece maddeyle aklannca; Tanrya ihtiya kalmamakta, bylece de ateist fikirler temellendirilmeye allmaktadr. Maddenin devamll fikri daha nce Anaksimandros ve Herakleitosun fikirlerinde de ima edilmitir, ama vurgu ve aklk Demokritostaki gibi deildir. Epikuros, Demokritosun nemli takipilerindendir. Ona gre her ey birbiri ardndan doum ve lm meydana getiren ezeli bir dzene gre ilemektedir. Tarihin en etkin materyalisti Karl Marks da doktora derecesini Demokritos ile Epikurosun Doa Felsefeleri teziyle, materyalizmin fikir babalarn inceleyerek almtr. Gnmz materyalistlerine ok daha yakn olan antik dnemin ismi ise Lucretiustu. O, sadece maddenin ezeliliini savunmakla kalmam, gnmz materyalist ateistleri gibi Tanrnn yokluunu da srarla vurgulamtr. O, fikirlerini iir dizeleri eklinde aktarmtr: lkemiz u olacak konuyu girerken: Hiten hibir ey yaratlamaz Tanrsal gle. lmllerin bunca korkuya kaplmalar, Yerde ve gkte tank olduklar olaylara Gzle grlr bir neden bulamamalarndandr. Kolaydr Tanrnn istemiyle aklamak bunlar
85
www.bigbang.gen.tr
Hiten hibir ey yaratlamayacan kavraynca Daha ak seik greceiz nmzdeki yolu. ... yleyse iki trdr btn nesneler: Atomlar ve onlardan oluan bileikler. nk hibir g ykamaz atomlar Mutlak son olular sonsuza dek korur onlar.
MARKSZM
Felsefe tarihindeki dAlembert, Turgot, Condorcet, Baron dHolbach da materyalist felsefenin temsilcileridir. Fakat materyalist felsefenin en nl ve en etkili olmu isimleri Marksist felsefenin kurucular Karl Marks ve Friedrich Engelstir. Marksist teorisyenler, felsefenin en nemli sorununun, evrenin ve maddenin ezeli olup olmad meselesi olduunu ve materyalistleri kendileri dndaki felsefelerden ayran en nemli zelliin evrenin ezeliyetini savunmalar olduunu sylerler. Friedrich Engels, Karl Marks ile beraber yazd Felsefe ncelemeleri adl kitabnda bunu yle belirtmektedir: Ortaan skolastiinde byk bir rol oynam olan dncenin varla gre durumu sorunu; tinin(ruhun) mi, yoksa doann m, hangisinin esas e olduu sorunu, bu sorun, kilise bakmndan, u keskin biimi ald: Evren Tanr tarafndan m yaratlmtr, yoksa btn ncesizlik boyunca var m idi? Bu soruyu yantlaylarna gre filozoflar iki byk kampa ayrlyorlard. Tinin doaya gre nce gelme zelliini ileri srenler ve buna gre de, son aamada, ne cinsten olursa olsun evren iin bir yaratlmay kabul edenler. Bunlar idealizm kampn oluturuyorlard. tekiler, doay esas e sayanlar ise materyalizmin deiik okullarnda yer alyorlard. Balangta, iki deyim, idealizm ve materyalizm, bundan baka bir anlama gelmiyordu, biz de burada, onlar baka bir anlamda kullanmayacaz. Materyalist felsefenin nl savunucularndan yazar Georges Politzer de bu ayrma dikkat ekmitir: Felsefenin temel sorunu ite budur. Hangi tarzda ortaya konursa konsun, bu sorunun mmkn iki cevab olabilir ancak. Ya madde (varlk, tabiat) ebedi, sonsuz aslidir ve ruh (dnce, bilin) tremedir. Ya da ruh (dnce, bilin) ebedi, sonsuz, aslidir ve madde (varlk, tabiat) tremedir.
86
www.bigbang.gen.tr
Dnyada ateizmin geni bir ekilde yaylmasna sebep olan Karl Marksn, Friedrich Engelsin ve onlarn Lenin, Mao gibi takipilerinin hepsi maddenin ezeliliini savunmaktadrlar. Bu onlarn sisteminin kanlmaz temel artdr. nk her trl idealizmden kanmak ve ateist olmak, komnist materyalizmin temel felsefesini oluturur. Bu noktada komnist materyalistlerle dier ateist materyalistler de tamamen ayn ekilde dnr. Maddenin ezelilii, tm materyalistlerin ortak ve tartlmaz paydasdr. Komnizm, Marksn lmnden 70 yl sonra, kendilerine Marks adn veren topluluklarn, dnyann te birini ynetimleri altna almalaryla, tm materyalist grler arasnda en etkin olan olmutur. Ateist materyalistlerin ortak izahlarna dayanarak u ayrm yaplabilir: 1Ya Tanr evrene gre ncedir. Evren Tanrnn eseridir. Materyalist felsefeler hataldr. 2Ya da madde ncedir ve ezelidir. Tanr yoktur. Her ey madde ile aklanr. Tek Tanrl dinler hataldr.
GNEE TAPANLARLA MATERYALSTLERN FARKI

Bilimsel bulgularn felsefeler ve dinler iin sonular dourduunu daha nce grdk. rnein Gnei tanr olarak kabul eden bir dini ele alalm. Gnein yaps bilimsel olarak anlaldktan sonra, Gnein balangcnn ve sonunun olduu anlalr ve bu bilgiler Gnei tanrlatrmann hatal olduunu bilimsel adan ortaya koyar. Ayn ekilde Big Bang teorisi, evrenin belli bir zamanda balangcnn olduunu ve de sonunun geleceini ortaya koymaktadr. Bu sonu kesinlikle materyalist felsefelerin iflas demektir. Gnee tapan kiiler bilimsel bulgulara ramen uzun zamanlar boyunca savunulmu bu fikirlerinden vazgemeyebilirler, nitekim ok az da olsalar hala bu inanca sahip kiiler vardr. Big Bang teorisine ramen materyalizmin devam, Gnein yaps bilimsel olarak anlaldktan sonra, Gnee tapmaya devam edenlerle ayndr. Evrenin ezelilii ve ebedilii temeli zerine sistemlerini kuranlar, evrenin bir balangc olduu bilimsel olarak ortaya ktktan sonra buna devam ettikleri iin; Gnee tapanlarla ayn snfa girmilerdir. Bu tavra sahip materyalizmi, bilimsel materyalizm olarak deil de bilim-d materyalizm veya materyalist fideizm (imanclk) olarak adlandrmak daha doru olacaktr. Bilimi ve akl reddeden bir Hindu, kendi felsefesinin (veya dininin), sonsuz dngleri iinde barndran ezeli evren tasarmn, bilimsel bulgular hi dikkate almad iin devam ettirebilir. Fakat bir Marksist-ateist iin bu o kadar kolay deildir. nk Marksizm bilimi kutsamtr ve
87
www.bigbang.gen.tr
Marksist teorisyenler hem dinlere, hem de pheci felsefelere kar olmulardr. rnein Engels, bir yandan bilimin baarlarna atf yaparken, bir yandan da Kant bu baarlara dayanarak yle eletirmektedir: Kantn anda, doal nesneler konusundaki bilgimiz gerekten ylesine blk prkt ki, onlarn herbiri zerinde bildiimiz az bir eyin tesinde srlarla dolu bir kendinde-ey bulunduu pekala sanlabilirdi. Ama bu kavranamaz eyler, bilimin dev admlaryla ilerlemesi srasnda kavrandlar, zmlendiler, stelik yeniden retildiler; retebildiimiz eyin bilinemez olduunu elbette dnemeyiz. Bu yzyln (19. yzyl) ilk yarsnda, organik maddeler kimya iin srlarla dolu nesnelerdi; bugn, onlar birbiri ardna, organik srelerin yardm olmakszn kimyasal elerini kullanarak yapmay reniyoruz.
BLMSEL GELMEYLE DEM

Bilimi kutsam olan materyalist anlaylar, bilimdeki deiikliklerin felsefeyi yeniden yaplandrmas gerektiini sylemilerdir. rnein Lenin, Engelsten alntlar yaparak yle demektedir: Doa bilimleri alannda r aan her bulula materyalizm biimini deitirmelidir. Marksist-materyalistler bilime verdikleri nemi srarla vurgulamlar ve bilimsel sosyalizm, bilimsel tarih anlay gibi deyimlerle srekli bilimsel yanlarn n plana karmlar, kendileri gibi dnmeyenleri bilim d olmakla sulamlardr. 19. yzyl ve sonrasnn materyalistleri, bilimin baarlarn, hem Berkeley idealizmine, hem de Kant pheciliine kar kullanmlardr. Bu yzden, bu felsefenin fizikteki bilimsel gelimelerin yargln kabul etmemesi byk bir eliki olur. Nasl Engels, kimya bilimindeki gelimelerle, Kantn kendinde-eye dair pheci yaklamlarn mahkum ediyorsa, kimya bilimine Kant pheciliini yarglatyorsa; Big Bang teorisine, materyalist felsefeyi yarglatmak, benzer bir tavrdr. Materyalist felsefenin teorisyenlerinin felsefenin en temel sorunu olarak Tanrnn m, maddenin mi nce olduu sorununu gsterdikleri noktada; astro-fizik bilimindeki gelimeler, materyalizmi yarglamakta ve mahkum etmektedir. Felsefeyi bilime yarglatma, bu sefer materyalizmi en temelinden- maddenin ezeli olmad sonucundan- geersiz klmaktadr. Bu sadece yzeysel bir revizyon deildir, materyalizmin tamamen iptalidir.
MATERYALST AHLAKIN DA PTAL

Maddeyi ezeli kabul eden tm felsefeler, en temel noktalarndan geersiz olunca, btn sistemlerinin deimesi gerekmektedir. nk tm bu felsefeler, bu temel kabullerin zerinde ykselmitir. rnein ahlak konusunu ele alalm, maddeyi ezeli kabul eden tm sistemlerin ahlak
88
www.bigbang.gen.tr
grleri batan ele alnmaldr. nk bu sistemler maddeyi asli tek unsur grmler, Tanry yok saymlar, sistemlerinin ahlaki yaplarn bu kabullerle oluturmulardr. Bu sistemlerin asli unsuru yanl knca, bu unsura dayanan ahlaki sistemleri de geersiz olacaktr. Maddeyi ezeli kabul eden her felsefi veya dini sistem ayn ahlaki yapy savunmaz, hatta bu sistemlerin ahlaki kurgularnda byk farklar vardr. Epikurosun dnyevi zevklerden faydalanmay tleyen hedonist ahlakn, Budistlerin ihtiraslardan vazgemeyi syleyen ahlakn ve Marksistlerin ideolojilerine gre biimlendirilmi eylemci ahlakn ayn kefeye koyamayz. Fakat tm bu ayr ahlaki yaklamlarda, maddeyi ezeli kabul etmek ve Tanrnn varln dlamak gibi ortak temel noktalar vardr. Madde ezeli kabul edilince, maddenin sahip olmad bilince sahip insan veya insanlk ahlak kavramnn merkezine yerlemektedir. Budizmin kurtulu iin ihtiraslardan arnmay tlemesi de, Epikurosun mutluluu ama olarak tavsiye etmesi de hep salt insan merkezli bir bak asyla olumutur. Fakat insann snrl gc, lm gibi hayatn ok nemli bir gereiyle ba etmesine olanak tanmaz. Hayat, ksa ve lmle noktalanan bir sre olarak gren insanlarn, bencil duygulardan hangi rasyonel temellerle vazgeeceini, materyalist felsefeler aklayamaz. Materyalist felsefelere inanan baz kiilerde, iyi ahlakl davranlara tanklk edebiliriz. Bu anlatlana aykr deildir, nk denmek istenen materyalistlerin ahlaki davran sergileyemeyecei deil, materyalist felsefenin ahlaki davranlar rasyonel olarak temellendiremeyeceidir. Tanry evrenin yaratcs olarak kabul eden grlerde; Tanrnn stnl, iradesi, gc asli unsur olduu iin, ahlakn belirlenmesi de Tanr merkeze konarak gerekleir. Tanrnn varlnn anlalmasyla, insanlar, kendi ba edemedikleri lm sorunuyla ba etmelerini salayacak ve bencil duygulardan kurtulmalarnn gerekesi olacak rasyonel bir temele kavuurlar. Buradan da gryoruz ki Big Bang teorisinin ahlak felsefesi asndan da sonular vardr. nk Tanrnn varln tespit etmek ve maddenin asli ve biricik unsur olmadn anlamak, bizi, ahlaki belirlemelerin, Tanrnn merkeze konulmas suretiyle gerekleecei sonucuna gtrecektir. Materyalistlerin de kabul ettii gibi ancak iki k savunulabilir. Ya madde ezeli ve asli unsurdur, ya da Tanr ezelidir ve maddeyi yaratmtr. Big Bang bu klardan birincisini tamamen geersiz klmtr, bylece ikinci kkn doruluu anlalmtr. Materyalistler, felsefelerinin en temelinden ktn grmeliler ve ahlak ile hayat alann, Tanrnn varln gz nne alarak, yeniden biimlendirmelidirler.
89
www.bigbang.gen.tr
TASARIM DELL
Bertrand Russell bir konumasnda te evren karmzda duruyor ve hepsi budur demitir. Bu yaklamyla, ezeli evrenin her eyin aklamas olduunu sylemek istemitir. Oysa Big Bang, evrenin, Russelln sand gibi her eyin aklamas olmadn, evrenin kendi dnda bir Sebepe muhta olduunu ve binlerce yldr savunulan tm materyalist ateist felsefelerin yanl olduunu gstermitir. Gerek Lucretius, gerek Marks, gerekse Russell gibi ateistler, evrenin ezeli oluuyla beraber bilinli bir tasarmn rn olmadn da savunmulardr. Bu onlarn felsefesinin doal sonucudur, nk Tanrnn varln inkar eden kiiler, evrenin, tesadflerin arka arkaya gelmesiyle olutuunu kabul etmek zorundadrlar. Oysa Big Bang srecindeki oluumlar, evrenin bilinli bir G tarafndan tasarlandn gsterir. Big Bang balangcndaki patlama daha iddetli veya daha yava olsayd evrenin oluamayacandan, evrenin bandaki madde-antimadde oranndan, evrenin balangcndaki entropinin ayarna kadar btn deerler, evrendeki bilinli tasarm gstermektedir. Bu kritik deerlerin hepsi maddenin iindeki zelliklerle oluturulmaktadr. Bu ise hem maddenin yaratldn, hem de evrendeki tm srelerin bilinli bir ekilde oluturulduunu gsterir.
EVRENN SONU VE ZET

Daha nce grdmz gibi evren srekli genilemektedir. Buna gre iki senaryonun birinin gereklemesi kanlmazdr. Ya evren geriye kapanmadan srekli genileyecek ve s lmyle Byk Donma (Big Chill) sreci yaanacaktr, ya da genileme belli bir seviyeye geldikten sonra ekim gc geriye kapanmay balatacak ve Byk k (Big Crunch) yaanacaktr. Eer byle bir k yaanrsa, evrenin olmad noktada zamann da nemi kalmad iin, evren-zamannn da sonu gelecektir. Big Bangin felsefi sonularna daha nce deinenler, Big Bangin, evrenin balangc olduunu gstermesinin felsefi sonucu zerinde durmular, evrenin sonunu gstermesinin felsefi sonucunu yzeysel gemilerdir. Bu kitapta yapmaya altm eylerden biri de bu nemli felsefi sonuca da dikkatleri ekebilmektedir. Bilimsel verilerle evrenin sonsuza dek var olamayaca anlalmadan nceki binlerce yllk zaman zarfnda ateistler, hep evrenin sonsuza dek var olacan savunmulardr. Anlalyor ki materyalistlerin en azndan bir ksm, kendi varlklarnn lmle son bulmasna karn evrenin ebedi var oluunda ksmen de olsa teselli aramlardr. Fakat hepsi, her eyin aklamasnn iinde olduunu ileri srdkleri maddi evrenin sonsuzluunu srarla savunmular ve evrenin bir kyamet
90
www.bigbang.gen.tr
sureciyle yok olacan savunan dinlere kar kmlardr. Big Bang, felsefe tarihini yarglarken, ateistlerin binlerce yldr savunduklar bu tezi de mahkum etmitir. Ksacas Big Bang be nemli noktada, materyalist felsefelerin her eklini geersiz klmaktadr. Bu felsefelere dayanarak inan, eylem ve ahlak sistemlerini oluturanlar; hem inan, hem eylem, hem de ahlak sistemlerini batan ele almaldrlar. Bu be madde unlardr: 1Evren ezeli deildir. Bylece evreni, maddeyi tek ve asli unsur kabul eden materyalist felsefeler en temellerinden geersiz olmulardr. 2zafiyet teorisinin formlleri evreni ve zaman birbirine balad. Bylece evrenin balangcnn ispat, zamann balangcnn ispat anlamna da gelmektedir. Zaman sonsuza dek geriye giden bir sre olarak tasarlayan materyalist dnrler yanlmlardr. 3Big Bang ile oluan sreler evrende bilinli bir tasarmn var olduunu gsterir. Evreni srf kendiyle aklayan, bilinli bir Yaratcnn mdahalesini kabul etmeyen materyalist felsefeler bu adan da geersiz olmulardr. (lerideki bir blmde tasarm delilini detaylca ileyeceiz.) 4Materyalizm doas gerei, deimeyen ve bozulmayan, zamann gemesiyle anmayan bir evren ve madde tasarm yapmtr. Evrendeki aamal sreler bunun tam tersini ispatlamtr. Evrenin genilemesi, entropi, yldzlarn ve n son bulacak olmasnn anlalmas; deimeyen tek eyin srekli ve kesintisiz deiim olduunu gstermektedir. 5Evren ezeli olmad gibi ebedi de deildir. nsanlar gibi evrenimiz de bir gn lm srecini yaayacaktr. Materyalizm bu en temel tezinde de geersiz olmutur.
91
www.bigbang.gen.tr
7. BLM BIG BANGN IIINDA HEM TANRININ HEM DE MADDENN EZELLN KABUL EDEN GR
TEMEL K GR VE NCS
Bu grn tarihteki en nemli savunucular Platon ve Aristodur. Onlarn grleri, onlarn takipileri ve onlardan etkilenenler tarafndan da savunulmutur. Bu nl ikilinin, bu gr savunmalarna ramen, bu fikrin temel bir gr olmad anlalmaktadr. Materyalist felsefenin ideologlar hakl gzkmektedir: Ya Tanr ncedir (ezelidir) ve maddeyi yaratmtr; ya da madde ncedir (ezelidir) ve Tanr yoktur. Felsefenin en temel sorunu bu olmutur. Buna ramen, bu gre ayr bir balk ayrmamn sebebi, felsefe tarihinin bu iki nemli simasnn ve onlardan etkilenenlerin bu fikirde olmalardr. Evreni ezeli kabul eden ve Tanry yok sayan materyalist felsefenin gr ile Tanry ezeli ve evreni yaratlm kabul eden tek Tanrl dinlerin gr; hem Tanry, hem de maddeyi ezeli kabul eden grten daha net anlalmtr. Platonun, Aristonun ve onlarn takipilerinin bu konudaki gr yorumlara muhta olmutur ve bu ahslar yorumlayanlarn kimisi bunlar tek Tanrc, kimisi de deist (Evrene mdahale etmeyen bir Tanr anlay) olarak deerlendirmilerdir. Hem Tanrnn, hem de maddenin ezeli olduunu syleyen grte, maddenin varlk stats ve nemi ikinci derecede olduu iin, bu grn tek Tanrl dinlere daha yakn olduunun sylenebilecei kanaatindeyim.
PLATONUN DEALARI
Platon, Tanrnn evreni kaostan yarattn, bu kaosa ekil verdiini syler; ilk nce yldzlar, sonra gezegenler, sonra da Dnya yaratlmtr. Bu gryle Platon, yaratl fikrine, yldzlarn ezeli bir yaktla yandn syleyen rencisi Aristodan daha yakndr.
92
www.bigbang.gen.tr
Platonun, Tanr ve evren ilikisini nasl kurduuna dair en byk tartma, Platonun idea retisindeki, yoruma ak izahlarndan kmaktadr. Platona gre evrendeki tm nesneler, idea evrenindeki gerek bir varln yansmasdr. Evrendeki tm farkl kalemlerin, farkl masalarn, farkl gzelliklerin idealar aleminde karlk geldii tek bir gerek kalem, tek bir gerek masa, tek bir gerek gzellik vardr. dealar evrenindeki bu varlklar da mutlaktr. Platonun izahlarnda Tanr bu idealara bakarak evrendeki nesneleri yaratr, yani Tanr bu idealara bal hareket eder. Platonun anlatmlarnda idealar, bazen Tanrnn stnde, bazen Tanrnn altndadr, bazen de Tanr ile btnleir. Platon, Tanry mutlak iyi ideas olarak grr ve tartmasz bir ekilde varlk hiyerarisinin en stne yerletirir. Gerek Platonun kimi izahlarnda yaratc Tanrnn (Demiourgos) idealarla btnlemesi, gerek Platonun, Tanry, varlk hiyerarisinde en ste yerletirmesi; tek Tanrl dinlere inanan baz dnrlerin, kendi inanlarna da uygun olarak, idealar, Tanrnn zihnindeki dnceler ve yaratlanlarn modeli olarak grmelerine yol amtr. Platonun, idealarn sahip olduklar zellikleri iyi ideasndan aldklarn sylemesi ve Tanry iyi ideasyla zdeletirmesi bu yaklamla uyumludur. Bu tarz bir yorum ise Platonun felsefesini tek Tanrl dinlerin izahlarna daha ok yaklatrmaktadr. Platonun idealarnn her birini, mstakil ve Tanrdan bamsz varlklar olan, atomize edilmi gereklikler tasarm olarak grenler de vardr. Platon yorumcularnn bu konudaki farkl grleri bu kitabn amacn amaktadr. Platonda maddenin yaratlmasna karlk gelen bir kavram bulunmaz, fakat ezeli kabul edilen maddenin, materyalistlerin madde kavramyla alakas yoktur. Platonun maddesi belirsiz, ekilsiz, grlemeyen, tanmlanamayandr. Yaratc Tanr, maddeyi idealar dnyasnn varlklarna gre ekillendirir. Platonun yaadmz Dnyay glge evren olarak gren yaklam mistik unsurlara ilham kayna olmutur.
ARSTONUN EZEL EVREN TASARIMI

Aristo evrenin hibir zaman kaos dnemi yaamadn, evrenin maddesinin hep bir formu olduunu, yldzlarn ezeli bir yaktla ezelden beri yandklarn syler. O, evrendeki hareketin kaynan Tanrda bulur ve Tanry lk Hareket Ettirici olarak niteler. Ona gre Tanr maddi deildir, mutlak mkemmelliktir, deimezdir. Aristo, hareketin mutlaka bir balangc olmas gerektiini grm, fakat maddenin mutlaka bir balangc olmas gerektiini grememitir. Oysa onun sisteminde de evrende hareket asldr ve hareketsiz bir evren olamaz. Hareketin balangc olduunu gren Aristonun, kendisinin de hareketle btnletirdii maddi evrenin, bir balangc olduunu deerlendirememesi, sistemindeki apak bir elikidir.
93
www.bigbang.gen.tr
Aristoyu yorumlayan baz kiiler, Onun, Tanry, sadece lk Hareket Ettirici olarak grdn, Tanry evrenin dna ittiini sylemiler ve Ona deist demilerdir. Oysa, Aristo, Tanry sadece lk Hareket Ettirici olarak evrenin bana koymam, ayn zamanda Tanrnn, evrenin yneldii gayesi olduunu sylemitir. Evrenin gayesi olan, nasl evrenden kopuk olur? Aristo taibattaki her eyin bir gayesel nedeni olduunu sylemitir. Yani evrendeki her oluum tesadfen deil, bir gayeye uygun olarak meydana gelmektedir. Bu ise evrendeki tm oluumlarn meydana gelmeden nce bilinmesini gerektirir. Evrenin aamalarn bir heykelin aamalar olarak dnrsek, evrenin son aamadaki hali daha nce kimin zihnindedir? Kimin zihnindeki tasarm evrenin yneldii hedefi belirlemektedir? Aristonun sistemine baktmzda bunu bilen ve belirleyen ancak evrenin gayesi olan Tanr olabilir. Evrendeki gayesel nedenin kayna olan, bylece evrendeki her oluumu bilen ve evrenin gayesi olan Tanr, nasl evrenin dnda braklm olur? Bence, modern yorumcularn bir ksm, zihinlerindeki pozitivist yaklama daha yakn grdkleri bir Aristo oluturmaya almaktadrlar, fakat Aristonun en temel izahlarnn birou bu yaklamlara aykr dmektedir. Aristo, Metafizik isimli nl eserinde Tanrnn sfatlarn da aklar: Evrendeki birliin Tanrnn birliini kantladn syler. Tanrnn hem kanun, hem de kanunu koyan; hem dzen, hem de dzenleyici olduunu belirtir. Hereyin Onun tarafndan ve Onun iin dzenlendiini aklar. Aristonun farkl yorumcularndan hangisinin hakl olduu bu kitabn konusu deildir, fakat Aristoyu deist diye ok kestirme bir ekilde tanmlayan izah, pek de hakl grnmemektedir. Aristo, hocas Platonun idealar retisini hakl bir ekilde eletirir. dealarn, faydasz eyadan oluan sahte bir alemle sadece karklk kardn, evrendeki varlklar ve hareketi aklayamadn syler. Bu eletiri, idealarn; atomize, soyut, gerek ve mstakil varlklar olarak grlmesine kardr. Fakat Aristonun, idealar, Tanrnn dnceleri olarak yorumlayan yaklama kar kmamas gerekir. nk, Tanrnn zihnindeki model, evrendeki oluumlardaki gayesel nedeni gerekletirmektedir. dealara, Tanrnn dnceleri iinde yer bulan yaklam, bu idealarn, Tanrnn evreni yaratrken zihninde var olan gaye ile ayn ey olduunu syleyebilir. Aristo, evrendeki varln meydana gelmesi iin gayesel nedeni art grr. Evrenin bu gayesel (teleolojik) aklamas; Platon ve Aristonun, tek Tanrl dinlerle en byk ortak noktalarndan biridir. Her iki filozof da evrenin gayesini Tanrda bulur.
94
www.bigbang.gen.tr
FARAB VE BN SNA
Gerek Platonun ve Aristonun tek Tanrl dinlerle ortak ynleri, gerekse onlarn felsefesindeki mantktan siyasete kadar zengin unsurlar, tek Tanrl dinlerin birok dnrn ciddi ekilde etkilemitir. Eski Yunann bu felsefecilerini ciddi ekilde ilk ele alan slam felsefecileri oldu. Yaplan tercmelerle Farabi, bni Sina ve bni Rd gibi nemli felseficilerde zellikle Aristonun etkisi byk oldu. Bu felsefeciler slamn yoktan yaratl gryle, Aristonun ezeli evren modelini birletirmeye kalktlar ve Tanrnn, ezelde yarattn sylediler. Byle sylemekle onlar hem Kuranla, hem Aristonun fikirleriyle bir sentez yapmaya altlar. Oysa yaratma fikri bir balang gerektiriyordu ve ezelde yaratma, yaratmann balang gerektiren doasna aykr dyordu. Bu yzden bu felsefecilerin ak akln verilerine ters gr ileri srdkleri bellidir. Fakat, Gazalinin, onlarn yaratl inkar ettiklerini sylemesi de pek hakl grlmemektedir. Onlar yaratl inkar etmemiler, fakat yaratln doasna aykr olan ezeli evren fikrini iin iine kartrmlardr. Onlar Tanry Zorunlu Varlk, geri kalan her varl mmkn varlk (zorunlu olarak var olmayan, varl Zorunlu Varlka bal olan varlk) olarak grmlerdir. Ayrca onlar evrenin, Tanrnn varlyla ayn anlamda ezeli olmadn sylemilerdir. rnein Farabi, El-Cem isimli eserinde, evrenin bu ekilde ezeliliine inanmay, Tanrnn varln inkar etmek olarak aklar. Onlar maddeyi tamamen Tanrya bal, Tanrnn isteine tamamen boyun een, Tanrnn her istediini gerekletirecei bir nesne olarak grrler. Onlarn sorunu daha ok ezeli kavramnn irdelenmesi ile alakaldr. Onlar, Eski Yunann ezeli evren anlayndan ok slamn yaratlm evren anlayna (bu yaratmay ezelde grseler de) yakndrlar. Fakat Big Bangin evrenin bir balangc olduunu gsteren delilleri bu filozoflar, evrenin balangcn gstererek dzeltmekte ve onlara kar bu konuda getirilen itirazlarn doruluunu ortaya koymaktadr. Big Bang teorisinin ortaya koyduu u iki husus Farabi, bni Sina ve bni Rdn felsefelerinde dzeltme yapmaktadr. 1Evrenin bir balangc vardr. Demek ki ezelde yaratma deil, belli bir zaman balangc ile yaratma vardr. 2Evren-zamannn da bir balangc vardr, bu evrenin balangc ile ayn andr. Demek ki zaman kavramn sonsuza dek geriye gtrp, ezeli zaman olduunu dnmek iin bir neden yoktur.
95
www.bigbang.gen.tr
TEK TANRICILIK VE YOKTAN YARATMA

slam aleminden yaplan tercmeler ile Hristiyan dnyas da Platon ve Aristo ile tant. Hristiyan dncesinin Byk Albert, Thomas Aquinas gibi etkin isimleri zellikle Aristonun felsefesinden yararlandlar. Hristiyanlarn bir ksm onlar sadan nceki Hristiyanlar olarak deerlendirdiler. Aristonun fizik konusundaki grlerini, Kilise resmi gr olarak benimsedi ve Aristonun kendisinin bile hayalini kurmad, felsefesinin dinselleme sreci bylece yaand. Aristonun fikirleriyle tek Tanrl dinlerin en byk elikisi yoktan yaratl fikri oldu. Onu dinselletirip merulatran Kilise de hibir zaman Onun ezeli evren fikrini benimsemedi, yoktan yaratl fikrinden hi vazgemedi. slam dnyasnda da Gazali gibi Aristonun mantk ve doa felsefesi hakkndaki grlerini benimseyenler, Onun ezeli evren fikrine iddetle kar ktlar. Onu benimseyen birka filozof ise, grld gibi yaratl dlamadan, Onun evren tasarmn benimsediler. Evrenin ve maddenin yaratlm olup olmadnn zm Tek Tanrl dinler mi, Platon ve Aristo mu hakl? sorusunun da cevab olmaktadr. Big Bang evrenin balangc olduunu, bu ann zamann da balangc olduunu ortaya koyarak tek Tanrl dinlerin bu ok nemli konudaki haklln ispatlamaktadr. u noktaya zellikle dikkat ekilmesinde fayda vardr; Eski Yunanda yoktan yaratln olup olmadna dair bir tartma ortamna rastlamyoruz. Eski Yunanda maddenin ezelilii tartmasz bir hareket noktas olarak ele alnmt ve maddenin yoktan yaratlm olup olmad hi gndeme gelmemiti. Evreni meydana getiren unsurlarn ne olduu, evrende gayesel bir yapnn olup olmad veya evreni tanmlamayan kimi modeller tartlmt. Bu kadar hararetli tartma ortamnda yoktan yaratl zerinde ciddi bir tartma olmamas gerekten ilgintir. Bu durum tek Tanrl dinler olmadan, insan akl yoktan yaratl iddiasnda bulunamamtr veya bulunmas zordur iddiasn hakl karmaktadr. Eski Yunann dinamik tartma ortam, insan aklnn, bilimsel verilere dayanmadan, salt dnce ile nerelere varabileceinin en gzel rneklerinden biridir. Musevilik, Hristiyanlk ve slamiyet gibi tek Tanrl dinler ise diyalektik (akl yrtme yoluyla tartma) neticesinde deil, vahiy kaynakl kitaplarn temelinde yoktan yaratl savunurlar. Bu yzden bu dinler, bilimsel birikim ve felsefi diyalektik ortamna ihtiya duymadan iddialarn ortaya koyarlar. nk bu dinler, insani birikimle olumadklarn, yaratc Tanrnn mesaj olduklarn sylemektedirler. Dinlerin ve felsefecilerin bu farknn alt izilmelidir.
96
www.bigbang.gen.tr
Big Bang ise bilimsel yntemlerle maddenin ve zamann balangcn gstererek yoktan yaratl destekler. Bilimin bu kitapta incelediimiz bulgular, tek Tanrl dinlerin ortaya koyduunu desteklemekle, Aristonun ve Platonun ezeli madde fikrini yanllamaktadr.
PLATON VE ARSTO DNEMNDEK BLM

Platon ve Aristo tek Tanrl bir dinin vahyine sahip deillerdi. stelik onlarn dnemlerinde bilimsel bulgular ok yetersizdi. Gn ezeli ve ebedi olduunu sylerken, g, deime ve bozulmann olmad tanrsal bir cisim olarak grmeleri bunu gstermektedir. Gittike gelitirilen teleskoplar sayesinde uzayn btn blmlerinin, Dnyamz ile ayn ham maddeden olutuu, ayn atomlarn uzayn tmn meydana getirdii anlalmtr. Uzayn, Ay alt ksmnn bozulma ve deime olan bir alan, bu alann stnn ise bozulmadan ve deimeden korunduunu sylemenin yanl olduunu, gnmzdeki lise rencileri bile ok iyi bilmektedir. Artk yldzlarn, Aristonun sand gibi sonsuzdan beri var olan ve sonsuza dek var olacak cisimler olmad, ok sradan ve tartlmaya bile gerek duyulmayan bir bilgidir. Oysa Aristonun zamannda insanlar, evrendeki aldatc deimezlik hissinin etkisindeydiler, yldzlarn ezeli olduunu sylemek bu aldatc his ile uyumluydu, tm evrenin Ay alt ksm ile Ay st ksm farkl deerlendiriliyordu. Aristo ve Ptolemynin(Batlamyus) sabit Dnyay evrenin merkezi sanan fikri, Gnein, sisteminin merkezi olduunun anlalmasyla, sonra da dier yldzlarn Gne ile ayn yapda olduunun anlalmasyla ykld. Bu deiim Aristo-Ptolemy sistemini resmi gr olarak savunan Kiliseyi sarst. Aristonun bu kadar etkisine kaplan Kilisenin hibir zaman ezeli evren fikrine kaplmamas nemlidir. Tek Tanrl dinlerin hem birbirleriyle hem de kendi mezhepleri iinde birok ayrlklar vardr, fakat maddi dnyann eksiklii ve Tanr tarafndan yaratlm olduu hususunda hepsi ittifak halindedir. Bu ok nemli konu, tek Tanrl dinlerin hep beraber, kendileri dndaki herkese kar savunduklar bir iddiadr. Bu iddiann doruluunun tespiti, tek Tanrl dinlere gvenilip gvenilmeyeceinin de tespitidir. nk srf bu iddiann doruluunun tespiti, tek Tanrl dinlerin karsndaki tm sistemlerin iflas anlamn tamaktadr. Platon ve Aristo gnmz biliminin verilerine sahip olacak kadar ansl deillerdi. Onlarn yaad srete Kopernik-Kepler-Galile-Newton sreci yaanmamt ve onlar, Einstein gibi bir mirasa da sahip deillerdi. Ayrca Hubble teleskobu, Doppler etkisi, Fraunhofer izgileri gibi gzlemsel astronomi iin gerekli alt yaplar da o dnemde mevcut deildi. Grld gibi felsefe
97
www.bigbang.gen.tr
ne kadar yksek dzeyde yaplrsa yaplsn, eer kendisinden nce bilimsel mirasa, teknoloji rn gzlem aralarna ve deney koullarna sahip deilse, eksik kalma ve yanla sapma tehlikesiyle kar karyadr. Eski Yunann felsefecilerinin sahip olmadklar bu miras, onlarn felsefelerindeki yanllarn en nemli nedenlerinden biri olmutur. O dnemin biliminin yetersizlikleri kadar, buna paralel olarak o dnemin bilim ve felsefe dilindeki eksiklikler de, onlarn felsefesindeki yanllarn ve kargaalarn sebebi olarak grlmektedir.
ZAMANIN BALANGICI VE ZET

Einsteinin izafiyet teorisi zamann mutlak olmadn, zamann, hz ve ekim gc gibi deikenlerden etkilendiini ortaya koydu. Bu, evrenin, hareketin ve zamann birbirine bal olduu ve bu nden birinin olmad durumda, dier ikisinden sz etmemizin mmkn olmad anlamn tamaktadr. yleyse, evrendeki hareketin kaynan lk Hareket Ettiricide bulanlar, evrendeki zamann ve evrenin kendisinin de kaynan bu lk Hareket Ettiricide bulmak zorundadrlar. Yoksa kendi ilerinde elikide kalrlar. Big Bang teorisinin ve fizik bilimlerindeki gelimelerin, Eski Yunan felsefesinde yapt dzeltmeler ksaca yle zetlenebilir: 1Evrenin ve maddenin ezeli olmad anlald. Tek Tanrl dinlere inananlarn evrenin ve maddenin balangc olduuna dair yaptklar muhalefetin doruluu anlald. 2Aristo-Ptolemy sisteminde statik snrlarla evrili bir evren ngrlmt. Big Bang teorisinin her an genileyen evreni gzler nne sermesi, evrenin statik snrlar olmadn, evrenin snrlarnn dinamik bir ekilde her an genilediini ortaya koydu. 3Big Bang teorisi ile yldzlarn tamamen yok olaca ve balanglar olduu ortaya kondu. Yldzlar zerine yaplan gzlemler ve hesaplamalar da bunu dorulad. Bylece yldzlarn ezeli ve ebedi bir yaktla yandna ve Ay st alemin tanrsal yapda olup olduuna dair Eski Yunan grnn geersizlii anlald. 4zafiyet teorisinin formlleriyle evren-hareket ve zaman birbirine baland. Bylece evrenin balangcnn ispat, hareketin ve zamann balangcn da ispatlad. Bylece harekete balang bulan, fakat evreni ve zaman ezeli kabul eden Eski Yunana ait yaklam dzeltildi.
98
www.bigbang.gen.tr
5-
Big Bang teorisi, evrenin ezeli olmad gibi ebedi de olmadn, tm evrenin bir gn kyamet srecini yaayacan gsterdi. Evrenin bir kyamet sreci ile yok olmasna Platon ve Aristonun felsefesinde rastlanmaz. Big Bang, onlarn felsefesindeki bu a gstermi ve sonsuza dek var olacak evren tasarmnn yanlln ispatlamtr.
99
www.bigbang.gen.tr
8. BLM AGNOSTK (BLNEMEZC) TAVIR

TEMEL GRLERN HEPSNE KARI PHEC TAVIR
nceden belirtildii gibi bilinemezci tavr, Tanrnn var olduu ve maddenin yaratld gr veya Tanrnn olmad ve maddenin ezeli olduu gr gibi belli bir gr savunmaz, bunun yerine tm bu grleri ayn derecede bilinemez olarak niteler. Bilinemezci tavr Bunlarn hangisinin doru olduu bilinemez der. Bu da bilinemezciliin pheci yaklamn bir iddia haline getirir. Yani bilinemezci tavr da aktif olarak bir fikrin savunulmasdr, kii eer sadece kendisi ile snrl olarak Ben bilemiyorum derse bu bir iddia olmaz. Fakat leri srlen klardan hangisinin doru olduu bilinemez demek de bir iddiadr. Maddenin ezeli ve ebedi olamayacann ortaya konmas, ayn zamanda bilinemezci tavra kar cevaptr. nk bilinemezci tavr, bu grlerin dorulanamayaca gibi yanllanamayacan da savunmaktadr. Bu grlerin bir tarafnn yanllanmas, geriye kalan seenein doru olduu anlamn tamaktadr. Bunu yle gsterebiliriz. 1- Ya Tanrnn varln inkar eden ve maddenin ezeliliini kabul eden gr dorudur ya Hem Tanrnn hem de maddenin ezeliliini kabul eden gr dorudur ya da Tanrnn varln ve maddenin yaratlm olduunu kabul eden gr dorudur. 2- Maddenin ezeli ve ebedi olmad gsterilerek hem Tanrnn varln inkar eden ve maddenin ezeliliini kabul eden grn yanll (6. Blmde), hem de Hem Tanrnn, hem de maddenin ezeliliini kabul eden grn yanll (7. Blmde) anlalmtr. 3- Demek ki Tanrnn varln ve maddenin yaratlm olduunu kabul eden gr dorudur.
100
www.bigbang.gen.tr
Bilinemezci tavr savunanlar birinci maddeye itiraz etmeyeceklerdir. Onlarn itirazlar ikinci maddeyedir. Onlar yanllandn ortaya koyduumuz grlerin yanllanamayacan savunmulardr. Bu yzden, bu kitabn altnc ve yedinci blmlerinde varlan sonularn doruluu, bilinemezci tavr geersiz klmakta ve nc maddede vardmz sonucun doruluunu ispatlamaktadr. Bilinemezci tavra kar bu aklama ile yetinmeden, bilinemezci tavr tarihsel bir perspektifle sunmak ve en nemli temsilcilerine deinmek istiyorum.
ESK YUNANDA BLNEMEZCLK

Bilinemezciliin kkeni Eski Yunana kadar gtrlr ve bu grn fikirleri Sofistlerden balanarak aktarlr. Sofistlerin en nls olan Protogoras kesin bilginin mmkn olmadn ve insann kendisiyle uramasn sylemitir. nsan her eyin, var olan eylerin var olduklarnn ve var olmayan eylerin var olmadklarnn lsdr Protogorasn nl szdr. Eer Protogoras yaasayd ve bu kitab okuduunuzu grseydi, herhalde bo ilerle uramamanz, bu kitaptaki bo bilgiler yerine kendinizi mutlu etmenin yollaryla ilgilenmenizi sylerdi. Umarm Protogoras dinlemeden kitab okumaya devam ediyorsunuzdur. Doru ve gvenilir bilgi olmad iddiasnn olas neticelerinden biri, kiinin kendini hayatn merkezine koymasn; hayatn zorluklar ve lm gibi tm konularla kendi gc ile ba etmesini sylemek olacaktr. Btn bilinemezciler(agnostikler) ayn hayata bak asn ve ahlaki kriterleri savunmamlardr. Fakat Protogoras ve Gorgias gibi, btn deerlerin izafi olduunu, hibir deerin doruluunun bilinemeyeceini savunanlarn; insann, canna ve malna sayg gibi en temel ahlaki kanunlar bile temellendirmeleri mmkn deildir. Bilinemezciliin en temel konularda yanldnn ortaya konmasnn, ahlak gibi hayatn pratik alanyla ilgili bir alanda da deiiklikler yapaca gzden kamamaldr. nk bu temel konulardaki belirlemeler, ahlaki yarglarn oturtulaca zemini de belirlemekte ve hayatn pratik alann izafiyetten ve nihilist bir karanla giden yoldan kurtarmaktadr. Bu kitapta ahlak felsefesinin tartmalarna detayl bir ekilde girilmeyecektir, bu aklamayla ama; bu kitapta teorik olarak grlen tartmalarn, aslnda gndelik hayatmzda neyi, nasl, niin ve ne ekilde yapacamzla ilgili pratik sonular da olduuna iaret etmektir.
101
www.bigbang.gen.tr
DAVID HUME VE YETERL EVREN

Her ne kadar bilinemezciliin kkeni ve tarihsel balangc Eski Yunana kadar gtrlse de, bu grn en nl temsilcileri olarak David Hume ve Immanuel Kant gsterilir. Hume, Din stne isimli kitabnda, ezeli bir Tanr kabul etmek yerine, pekala ezeli bir evren de kabul edilebileceini u ekilde anlatr: Bundan tr, sizin doann ya da sisteminiz uyarnca maddi dnyann iinden doduu ideal dnyann Yaratcs saydmz O Varln nedeni konusunda nasl doyurucu bir zme ulaabiliriz... Yok eer bir yerde duracak ve daha ileri gitmeyeceksek, niin oraya kadar gidelim? Niin maddi dnyada durmayalm? Humeun bu yaklam materyalist felsefecilerle tamamen ayndr. Aradaki fark, Humeun bu izahla amacnn Tanrnn varln pheye bomak olmasna karn, materyalist felsefecilerin, Tanrnn yokluunu ve evrenin ezeliliini savunmalardr. Hume, materyalist felsefecilerin hibir zaman reddetmedii evrendeki neden-sonu zincirleriyle oluumlarn varln, hatta materyalizmin ezeli biricik temel unsur olarak grd madde ve evrenin varln da pheyle karlar. Humea gre maddi dnya asli ve ezeli unsur olarak kabul edilebilir ve bylece de yaratc Tanr dlanabilir, bu ihtimal de Tanrnn varl kadar olaan ise, o zaman Tanrnn varl pheli bir hal almaktadr. Hume, Din stne kitabnda maddi dnyann yeterli aklamay verebileceini u ekilde dile getirir: Onun iin, bu nmzdeki maddi dnyadan teye hi bakmamak daha iyi olurdu. Onun kendi dzeninin ilkesini iinde tadn var saymakla, gerekte onun tanr olduunu sylemi oluruz, bu tanrsal varla ne kadar abuk ularsak o kadar iyi. Hume, evrenin, bilinli ve yaratc bir Tanrnn eseri olmak yerine tesadfi srelerin bir rn de olabileceini syler. Ona gre evrende gayesel bir yap olduunu, bilinli bir tasarm olduunu iddia edemeyiz; evrenin tm dzeni kendi i bnyesinde bulunuyor olabilir. Hume, evrendeki oluumlarn bilinli bir ekilde yaratldn syleyecek bir delilimiz olmad kanaatindedir.
KANTIN BLNEMEZC YAKLAIMI

Kantn bilinemezci dncelerinin olumasnda Humeun miras etkili olmutur. O, en sistemli ekilde, bilinemezci gr ileri sren kii olarak gsterilmektedir. O, dier birok bilinemezci dnrden farkl olarak, metafizik ve evren-bilimi konusunda taknd pheci tavr ahlak alannda srdrmemitir. Kant, ahlak alannda mutlak dorular reddeden izafi grlere kar kt ve dev duygusunu temele alan, Tanrnn ve ahiretin varln, ahlakn gereklemesi iin
102
www.bigbang.gen.tr
vazgeilmez inanlar olarak gren bir ahlak sistemini savundu. O, ahlaka dayanarak Tanrnn varln kantlamaya kalkan, bilinen ilk felsefecidir. Pratik alanda Tanr ve ahiret inancn savunan Kant, teori alanna geince bilinemezciliin en nl ismi olmaktadr. Teori ve pratiin arasnda daha nce hibir felsefeci bylesi bir iliki kurmam, teoriyi pratiin emrine bylesine vermemitir. O, fideist(temel dini inanlarn akl yoluyla kantlanamayaca, yalnzca iman yoluyla kantlanabilecei gr) yaklama en uygun felsefeyi retmitir. Bunun iin O, hem dinlerin, hem de ateizmin tm aklc kantlarna sava amtr.
SAMA VE NASILI BLNMEYEN

Kant, aklc bir metafiziin mmkn olmadn gstermek iin; zihnin, evren zerine dnmeye baladnda, iinden kamayaca elikilere dtn syler. Kant zihnin iine dt bu elikilere antinomi der. Bu antinomilerin daha nce deindiim birincisi yledir: Tez: Evren zaman iinde bir balangca sahiptir ve uzayca snrlanmtr. Kar Tez: Evren zaman iinde bir balangca sahip deildir ve uzayca snrlanmamtr. Kantn antinomilerini zmek iin daha evvel sama ve nasl bilinmeyen ayrm yaplmasn nerdim. Buna gre eer ileri srlen antinomilerden biri samala indirgenebilirse dierinin doruluu anlalr. Evrenin ezeli olduu, gemite sonsuz zamann olduu ve bu sonsuz zamann geilip buraya gelindii anlamn tar. Bu ise sonsuz kavramnn tanmna aykrdr. nk sonsuz bir dizi, srekli artan ve hibir zaman tamamlanamayan bir diziyi ifade eder, bu yzden sonsuzun tanm alamamay kapsar. Sonsuz ald (Bu, evrenin ezeli olmasnn bir artdr) nermesinin yanll, bu nermenin analitik incelemesiyle (sonsuz kavramnn incelenmesiyle) anlalr. Bu aynen gen drt kenarldr nermesinin yanllnn analitik olarak anlalmas gibidir. genin drt kenarnn olamayaca gen tanmndan kar, sonsuzun alamayacann sonsuz tanmndan kmas gibi. Analitik olarak yanl olan bir nerme, sama olduu en ak olan bir nermedir. Bu yzden Kantn birinci antinomisinin kar-tezi samala indirgenip reddedilebilir. Oysa Kantn antinomisinin tezindeki evrenin bir balangc olduu ifadesini samala indirgeyemeyiz. Evrenin balangcnn nasl olduunun anlalmad sylenebilir; Tanrnn zaman nasl balattn bilemediimizi syleyebiliriz. Fakat bu, evrenin balangc olduunun nasl bilinmeyen kategorisinde olmas demektir. Tanrnn ary nasl
103
www.bigbang.gen.tr
yarattn, arnn dnyann en dzgn altgenini nasl yaptn bilmiyoruz. Su moleklnn nasl ve neden sfr derecede donduunu da bilmiyoruz. Fakat tm bu nasl bilinmeyen kategorisindekileri reddedemeyiz. Zaman, tanm olarak, balangsz olmay gerektirmez. Analitik bir yaklamla da, duyu organlarmzn algsyla da bunun aksine bir ey iddia edemez ve zamann balangc olduu tezini samala indirgeyemeyiz. Kantn dier antinomilerini zmede de sama ve nasl bilinmeyen ayrmnn faydal olaca kanaatindeyim.
MUTLAK ZAMAN VE ZAF ZAMAN

Kantn antinomilerini mutlak zaman kavramna gre dzenledii grlmektedir. Bunun sebebi Kantn, Newton fiziinin derin etkisi altnda olmasdr. Mutlak zaman kavramna gre evrenden bamsz bir ekilde akan zaman vardr ve evren bu mutlak zamann iinde var olur. Oysa Einsteinn teorik olarak ortaya koyduu ve daha sonra gzlemsel verilerle desteklenen izafi zaman kavramna gre, zaman, hz ve ekim gc gibi evrensel deikenlerden etkilenmektedir; zaman-uzay-madde hepsi birbirine bamldr, birinin eksikliinde dierlerinden bahsedilemez. Big Bang teorisi evrenin balang ann gstererek, Kantn antinomisinin zmszlne son vermitir. Ayrca Big Bang, evrenin genileyen dinamik snrlarn ortaya koyarak, Aristo gibi snrl evren ve Giordano Bruno gibi sonsuz evren tasarmlarndan farkl olarak; dinamik olarak genileyen evren modelini ortaya koymu, bylece Kantn, uzayn snrl m, sonsuz mu olduuna dair antinomisini de sonulandrmtr. Kantn incelediimiz antinomisini ele alan William Lane Craigin vard sonu da ilgintir. Craig, Kantn kar-tezinin evrenin balangc olmadn ispat etmek yerine, evrenin Sebepi hakknda aydnlatc bilgi verdiini syler. Craig bu noktada Gazalinin aklamalarna gndermeler yapar. Buna gre iki tane durum olas ise, bunlardan birinin gereklemesi, bunu gerekletiren serbest seimi olan ahsi bir Varl gsterir. Mekanik olarak sonsuzdan beri var olan sebeplerin sonucu sonsuzdan beri var olmutur veya hi olmaz, fakat ahsi bir Varlk serbest iradesi ile evreni istedii anda yaratr. Mutlak zaman asndan konuya yaklalrsa ahsi Varlk(Tanr) evreni ne zaman yaratacana ezeli zamanda karar vermi olur. zafi zaman asndan konuya yaklarsak, O, zamansz olarak, zamann ve evrenin balangcn beraber yaratr. Buna gre evrenin balangcnn neden bu anda olduu sorusu da yine hr iradesi olan ahsi bir Varla ihtiya gsterir. Tek Tanrl dinlerin savunduu Tanr da byle hr iradesi olan ahsi bir Varlktr. Bylece Evren neden daha nce deil de imdi var oldu? sorusu ancak Tanr ile temellendirilebilir. Sonsuz zaman asndan ele alnrsa Tanr bunu hr iradesi ile setii iin bu zamandadr. Balangl
104
www.bigbang.gen.tr
zaman asndan ele alnrsa daha nceden zaman olmad iin bu soru geersizdir, evren Tanrnn zaman balatmas ile balamtr. Bu arada unu da belirtmekte fayda vardr; Tanr ezelidir derken Tanrnn uzay-zaman gibi bir zamanda sonsuz olduunu dnmemeliyiz. Bu ifade, Tanrnn hep var olduu anlamndadr. Tanry, uzay-zamannn dnda, zaman-st veya zamansz olarak tarif etmek daha dorudur. Uzay-zaman, evren ile beraber yaratlm, balangc olan bir kavramdr. Mutlak zaman kavramn ykan izafi zaman kavramnn anlalmas, birok felsefi sorunun daha iyi deerlendirilmesini salamaktadr. (lerideki bir almamda Tanr ve zaman ilikisini daha detayl bir ekilde ele almay dnyorum.)
UZAY VE ZAMAN SEZGLERNN TASARIMI

Bu blmn konusunun biraz dna karak Kantn dikkat ektii, insann doutan sahip olup deneyden elde etmedii, uzay ve zaman sezgilerine dair dnceyi incelemek istiyorum. Kant lmsz yapan bu dncesi ile, izafiyet teorisinin verileri birletirilirse, insan bilincinin (veya ruhunun) bilinli tasarm iin nemli ek bir delil elde edilecei kanaatindeyim. Oysa bilinemezci yaklam evrende bir tasarmn veya gayenin temellendirilemeyecei kanaatindedir. Bu yzden, Kantn kendisinin ortaya koyduu bir husus ile Kantn bir iddiasnn yanlln ortaya koymak ilgin olacaktr. Kant, uzay ve zaman sezgilerinin deneyden deil akldan geldiklerini ispatlamak iin eitli deliller ne srer. Kk ocuklar mesafeler hakknda hibir fikre sahip olmadan, holarna gitmeyen eylerden uzaklamak ve holarna giden eylere yaklamak isterler. yleyse bunlarn yannda, nnde, dnda olduunu apriori (doutan, nsel) olarak bilirler. Ayrca ocuk, d dnyann farkna varmadan nce ve sonra duygusuna sahiptir, eer olmasayd d dnyay alglamaya balayamaz, tm alglar karmakark olurdu. Uzay ve zaman hesaba katmadan hibir eyi tasarlayamayz. Bu imkanszlk da bu sezgilerin dardan gelmeseler bile zihinde var olduklarn gsterir. Ayrca aritmetik ve geometrinin hakikatlerinin hibir deneye bavurulmadan doruluunun bilinmesini de Kant, uzay ve zaman alglarnn zihinde, doutan, apriori olarak olduklarnn bir delili kabul eder. nk bu hakikatler uzay ve zamana aittirler. zafiyet teorisi, uzay ve zaman, sadece zihnin doutan var olan (apriori) sezgileri olarak gren anlay ykm, bunun yerine uzay-zamann birlikteliini ve zihnin dnda bunlarn gerek varlklar olduunu gstermitir. Kantn, uzay ve zaman algsna zihnin doutan sahip olduunu
105
www.bigbang.gen.tr
gsteren dehaca yaklam dorudur. Fakat anlalmaktadr ki zihinde doutan var olan bu alg ekli kadar, uzay ve zamann varlklar da gerektir. Kant sadece zihinde uzay ve zaman sezgilerinin doutan varln gstermitir. Kantn ispatlarnn hibiri d alemde zaman ve uzayn varln inkar etmeyi gerektirmez. Modern fizik ve saduyu, bunlarn zihnin dnda gerek varlklar olduunu, eer olmasalard, alglardaki bu dzenin imkansz olacan sylemektedir. Zihnin ve evrenin bu uyumu, zihin ve evreni birbirlerine uygun bir ekilde tasarlayan bir Tasarmcnn varl kabul edilmeden aklanamaz. Zihindeki bu kategorilerin tesadfen evrimletii de dnlemez. nk maddi evrende uzay ve zaman algsn zihinde oluturacak, bu sezgiye vcut verecek hibir ham madde gsterilemez. Evrenin maddesi uzay ve zamanda vardr, ama bu madde, uzay ve zaman algsna dnecek bir kabiliyet tadna dair hibir delil vermemektedir. Ayrca uzay ve zaman sezgisi zihinde yavaa da oluamaz. nk drtte bir zaman sezgisi, yarm uzay sezgisi diye bir ey olamaz. yleyse zihnin bu konudaki sezgisi tam bir ekilde olumay gerektirir, bunun yava bir srele olumas aklanamaz. Bu sezgilerin varlnn eksikliinde ise insann var olmas mmkn deildir. Big Bang teorisi dmzdaki evrenin ilk andan gnmze kadar sren srete aamal gelimelerini gstermi ve bilinemezcilie kar byk bir darbe olmutur. D alem matematiksel formllerle tarif edilmekte ve evren hakknda, atom-alt paracklar hakknda, gezegenler ve uydular hakknda yaplan ngrler doru kmaktadr. Bu formller sayesinde uzaya uydular gnderilmekte, uzak galaksilerin yalar hesaplanmaya allmaktadr. Bu formllerin sayesinde yaplan retimler insanln hizmetindedir. Elbette ki kefedilmesi gereken daha ok ey vardr, ama zihnin evreni bu ekilde anlamasnn harikal da gzden karlmamaldr. Zihnin evreni bu ekilde anlayabilmesi ancak zihin-evren arasndaki uyum ile mmkndr. Bu ise bunu bilinli bir Dzenleyen olmadan mmkn deildir. Evren hakkndaki en basit bilgi anlalmayacak kadar karmak olabilirdi veya evren tamamen kaos gibi olup bir rya gibi anlalmaz olabilirdi veya zihin evreni anlayacak yetenek ve apriori sezgilerden tamamen yoksun olabilirdi. Anlalyor ki tasarmn delillerinden birounu zihnimizde doutan beri tayoruz. Evrendeki tasarmn delillerini daha ayrntl bir ekilde ilerideki tasarm delili isimli blmde ele alacam.
106
www.bigbang.gen.tr
KANT VE TANRININ DELLLER

Kant, kitaplarnda, Tanrnn varln ispat iin ileri srlen delili ele alr ve bu delillerle Tanrnn varlnn temellendirilemeyeceini syler. Kantn birinci eletirisi ontolojik deliledir. Ontolojik delil ile doutan kiide bir Tanr kavram olduu savunulur ve bu, Tanrnn varlnn delili olarak kabul edilir. Bu delili tarihte Anselm, bni Sina, Descartes gibi nl filozoflar farkl formlarda savunmutur. Kantn bu delile getirdii eletiri ve onun cevab bu kitabn konusu deildir. Kantn eletirdii ikinci delil kozmolojik delildir. Adndan da anlalaca gibi, bu delil ile evrenin var olmasndan Tanrnn varlna ulalr. Bu delilin deiik formlasyonlar olduu iin, kozmolojik deliller ailesinden sz etmek daha uygundur. Bu delil ile evrenin var olduundan yola klp; evrenin, aklanmaya muhta bir olgu olduu, kendi aklamasn kendi iinde barndramayaca ve yalnzca Tanrnn var oluuyla aklanabilecei sylenir. Kanta gre kozmolojik kant, haksz olarak ilk neden olmakszn, bir sonsuz neden ve sonular dizisinin bulunamayacan kabul eder. Bu Kantn birinci ve drdnc antinomilerinde iledii argmanlarn aynsdr, bundan nce bunun cevabn inceledik. Kantn kozmolojik delile itirazlar daha ok Leibnizin bu delili formlasyon eklinedir. Kozmolojik kantn slam felsefecileri tarafndan alemin balangc olduu zerine formlasyonu konumuz asndan nemlidir. Bu formlasyonu yle gsterebiliriz: 1- Her balangc olann bir sebebe ihtiyac vardr. 2- Evrenin bir balangc vardr. 3- O halde evrenin de bir sebebi vardr. Kantn grleri incelenirse bu formlasyonda itiraz edecei noktann ikinci madde olduu anlalr. Gerekten de ikinci madde buradaki kritik noktadr. Kitabmzn bundan nceki blmlerinden Evrenin Balangc Olduunun Felsefi Delilleri ksmnda ikinci maddenin felsefi olarak doru olduunu gsterdik. Big Bang teorisinin btn delilleri ve entropi gibi dier bilimsel deliller ise bu maddenin bilimsel olarak da doru olduunu ortaya koymaktadr. Ksacas Kant ayn Hume gibi ayet Tanr, kendi varl iin bir sebebe muhta deilse, evrenin de kendi kendisinin sebebi olduu niin dnlemesin? demitir. Big Bang, termodinamik kanunlar, dier fiziksel ve
107
www.bigbang.gen.tr
felsefi deliller evrenin balangc olduunu gstererek bu ikilinin Tanr kantlamalarna ynelttikleri en nemli itiraz geersiz klmtr.
ZORUNLU VARLIK
Kozmolojik delilin deiik formlasyonlar olabileceini daha evvel belirttim. slam felsefecilerinin Zorunlu Varlk ve mmkn varlk ayrmna dayanan bu delilinin formlasyonu konumuz asndan nemlidir. Buna gre Zorunlu Varlkn yokluunu dnmek zihinde eliki dourur, fakat var olmak iin bakasna muhta olan mmkn varlklarn yokluu da varl gibi mmkndr. Mmkn varlklar geriye giden sonsuz sebeplerle aklayamayz, bunlar kendinden Zorunlu bir Varlkta son bulmaldr. Buna gre srekli deiimin olduu bu evrende, nceden var olmayp, sonradan var olan her ey, var olmadan nce ve sonra mmkn varlktr. ayet bunlarn var olmalar imkansz olsayd zaten var olamayacaklard. Bylece mmkn varlklarn, balangc olmayan Zorunlu bir Varlkta son bulmalar gerekir ki, bu Zorunlu Varlka Tanr diyoruz. Big Bang teorisi, slam felsefecilerinin bu delilini de desteklemektedir. Bu ksaca yle formle edilebilir: 1Mmkn varlk olan her ey Zorunlu bir Varlka gerek duyar. Mmkn olann yokluunu dnmek akl elikiye drmez. 23Ya evrenin, ya da Tanrnn Zorunlu Varlk olduu iddia edilir. Evren mmkn varlktr, Zorunlu Varlk olamaz. Big Bang evrenin balangc olduunu gstererek evrenin Zorunlu Varlk olmadn ispatlar. 4O halde evren Zorunlu bir Varlka ihtiya duyar. Evren, Zorunlu Varlk olamadna gre; Tanr, Zorunlu Varlktr. Kantn Tanr kantlamalarnda inceledii nc delil teleolojik delildir, buna tasarm, nizam ve gaye delili de denmektedir. Bu delili tasarm delili adyla ilerideki mstakil bir blmde ele alacam. Kantn bu delil karsndaki tavr, bilinemezcilii devam etmekle beraber farkldr. O, bu delil hakknda yle der: Bu delili daima saygyla anmalyz, zira o, en eski, en ak ve saduyuya en yakn delildir. O bir yandan tabiat incelememizi tevik eder, bir yandan da gcn tabiat kaynandan alr. O, alglarmzn dorudan doruya tespit edemedii bir takm gayelerin varln telkin eder. Mekanik birlik kavramnn yol gstericiliinde bilgimizin artmasna zemin hazrlar. Glenen bilgi sayesinde alemin yaratcsna inanmay kar konulmaz bir tarzda nmze
108
www.bigbang.gen.tr
getirir. Grld gibi Kant, bu delili saygyla karlar, Onun bu delili tam reddetmediini dnenler bile olmutur. Nitekim O, Evrensel Doa Tarihi ve Gkler Kuram isimli erken dnem kitabnda, bu delile uygun izahlar yapmaktadr. Fakat Kantn bu delili kabul etmesi rasyonel bir metafiziin mmkn olduunu savunduu anlamna gelecekti. Kant, felsefesinde bylesi bir elikiyi kabul edemezdi. Nitekim O, bu delilin otoritesini de reddetti. Kitabn tasarm delili isimli blmnde gerek Big Bang srecinde, gerekse dier srelerdeki saysz delillerin evrendeki tasarm ortaya koyduunu greceiz. Bu deliller bylesine bir tasarmn, ancak fizik kanunlar gibi maddeye isel zelliklerin dzenlenmesiyle oluabileceini gsterir. Bu ise, bu delillerin, maddenin yaratldn da ispatladn gsterir. Ayrca bu deliller evrendeki tm oluumlarn bilinli bir plann neticesi olduunu ve Tanrnn evrendeki tm srelere hkmettiini gsterir. Buna gre yldzlar da, atom-alt paracklar da, Dnya da, canllar da Tanrnn bilinli tasarmnn rndr. Kantn dneminde evrendeki tasarm gsteren bu delillerin bir ou bilinmiyordu. Bu delili reddetse de saygyla karlayan Kantn, bu delilleri bilse tavrnn ne olacan ben de merak ediyorum. Big Bang teorisinin bilinemezci felsefecilerde yapt dzeltmeleri ksaca yle zetleyebiliriz: 1- Evrenin ezeli olmad, balangc olduu anlald. Hume ve Kant gibi felsefecilerin Evren neden her eyin aklamas olmasn? itirazlar geersiz oldu. 2- Big Bang teorisi ve izafiyet teorisinin formlleri evrenin balangcnn zamann da balangc olduunu ortaya koydu. Bylece uzay-zamannn, sonsuz mu balangl m olacan bilemeyeceimizi syleyen bilinemezci yaklamn yanll anlald. 3- Big Bang teorisi evrenin genileyen snrlar olduunu ortaya koydu. Bylece uzayn snrlar olup olmadn bilemeyeceimizi syleyen bilinemezci yaklam dzeltildi. 4- Big Bang teorisinin verileri, evrenin tasarmlandn, evrenin bir gayesi olduunu ispatlar. Bylece bilinemezci yaklamn, tasarm delili, teleolojik delil denen, Tanrnn varln kantlayan delile itirazlar geersiz olmutur.
109
www.bigbang.gen.tr
5- Big Bang teorisi, evrenin balangc olduu gibi sonunun da olduunu ortaya koyar. Aklc bir evren-bilimi olamayacan syleyen bilinemezci yaklam, evrenin sonunun olduu gibi ok nemli bir bilginin, bilimsel olarak elde edilmesiyle yanllanmtr.
9. BLM BIG BANGN IIINDA TANRININ VARLIINI VE MADDENN YARATILMI OLDUUNU KABUL EDEN GR
TEK TANRILI DNLER VE DERLER
Bu blmden nce maddeyi ezeli kabul eden grler ve Tanrnn varlnn bilinmesine pheyle yaklaan grler incelendi. Bundan nce incelediimiz grlerin yanllanmas, Tanrnn varln ve maddenin yaratlm olduunu kabul eden grn dorulanmas demektir. Bu grn tam zdd olan grlerin geersizlii ispatlannca bu grn geerlilii anlalr. rnein bundan nceki blmde Humeun ve Kantn, Tanrnn varlnn delillerine ynelttikleri eletirilere cevap verilirken, bu blmde incelediimiz grn doruluu da gsterilmitir. Tanrnn varln ve maddenin yaratlm olduunu ve gn gelince tm evrenin sonunun geleceini tarih boyunca savunma ayrcal tek Tanrl dinlere aittir. Yahudiliin, Hristiyanln ve slamn eitli mezhep ve yorumlarnda farkllklar olmakla beraber, bu ok nemli iddialarda byk dinin aa yukar btn mezhep ve yorumlarnda ayn ortak gr mevcuttur. Btn materyalist felsefelerin maddenin ezelilii konusundaki ortak grlerine karn tek Tanrl dinler evrenin bir balangc ve sonu olduu noktasnda ortak gr beyan etmilerdir. Bu iddia, tek Tanrl dinleri, kendileri dndaki btn fikirlerden ayran ok nemli bir iddiadr. Bu yzden, bu
110
www.bigbang.gen.tr
iddiann doru mu yanl m olduunun cevab, tek Tanrl dinlerin doru mu yanl m olduunun cevabn da iermektedir.
KUTSAL KTAPLAR VE YARATILI

Tek Tanrl dinlerin bu en temel tezleri kutsal kitaplarna dayanmaktadr. Yahudiler kutsal kitap olarak Tevrat, Hristiyanlar ise Tevrat ve ncili birlikte kabul ederler. Tevratn ilk ayeti, Tanrnn her eyi yarattn sylemektedir: Balangta Tanr gkleri ve yeri yaratt. Tevrat-Tekvin Bab 1-1 Abravanel gibi Tevrat yorumcular, bu ayetin ilk kelimesi olan branice bereshit kelimesinin zamann balangcnda anlamna geldiini sylemilerdir. Bylece zamann da evren ile beraber yaratld Tevrata dayandrlarak temellendirilir. Bu ayetin devamnda Tanrnn , denizleri, yldzlar ve canllar yaratt aklanr. Bu izahlara gre tm evren bilinli ve kudretli Tanrnn yaratmasyla var olmutur. Her eyin yaratlnda bir gaye vardr. Tanrnn srekli varlnn yannda evren, balangc olan bir varlktr. Bu grten kan sonulara gre madde ve maddeden oluan hibir ey asli unsur ve hayatn amac olamaz. Her eyi yaratan Tanr, evrenin gerek amac ve hayatn gerek gayesidir. Yaratlmay ifade eden branice fiil bara dr. Bu kelime Tevrat boyunca sadece Tanrnn fiilleri iin kullanlr. branice dilinin uzmanlar bu kelimenin anlamn var olmayan bir eyi var etme olarak aklarlar. Tanrnn her eyi yaratt, her eyin Tanrya baml olarak var olduu ncilden de anlalr: Her ey Onun (Tanr) ile oldu. Ve olmu olanlardan hibir ey Onsuz (Tanrsz) olmad. ncil-Yuhanna Bab 1-3 Hristiyan ilahiyatnn en nemli isimlerinden Augustinus, evrenin ve zamann yaratlm olduunu yle anlatr: Filozoflar, zamanla yaratmann, Yaratc iin ezeli bir hareketsizlik
111
www.bigbang.gen.tr
olduunu itiraz olarak sylerler, fakat hakszdrlar. Onlarn hatas, yaratmadan nce olan ezelilii sonsuz uzun bir sre saymalardr. Zaman, sredir. O halde, yaratmann dnda ne mekan, ne zaman, u halde ne de sre vardr. Kutsal kitaplar iinde yaratl en ok ileyen kitap Kurandr. Kurandaki yzlerce ayet ile evrenin ve iindeki canl cansz btn varlklarn Tanr tarafndan yaratld anlatlr. Yaratl anlatmak iin halaka, bedae, berae gibi fiiller kullanlr. Bu fiilleri gerekletiren Tanr ise bu fiillerden tretilen sfatlar ile isimlendirilir: El-Halk, El-Mbdi, El-Bari gibi. Kuranda yaratmay anlatan yzlerce ayete u birka ayet rnektir: O (Allah) gklerin ve yerin yaratcsdr. O (Allah), bir iin olmasna karar verirse, ona yalnzca Ol der, o da hemen oluverir. Kuran 2-Bakara suresi-117 Onun (Allahn) dnda, hibir eyi yaratmayan, stelik kendileri yaratlm olan, kendi benliklerine bile ne zarar ne yarar salamayan, ldrmeye, yaatmaya ve yeniden diriltip-yaymaya gleri yetmeyen bir takm ilahlar edindiler. Kuran 25-Furkan suresi-3 O Allah ki yaratandr, kusursuzca var edendir, ekil verendir. En gzel isimler Onundur. Gklerde ve yerde olanlarn tm Onu yceltmektedir. O stndr, Bilgedir. Kuran 59-Hair suresi-24 Tevratta ve ncilde, Kurandaki kadar detayl evren-bilimi (kozmoloji) ve evrenin kkenine (kozmogoni) dair aklamalar yoktur. Fakat Tevatta ve ncildeki mevcut ifadeler ve Tanrnn anna, yceliine uygun bir evren tablosu izme abasnn Yahudi ve Hristiyanlar ulatrd nokta Mslmanlarla tamamen ayndr.
BIG BANGN SONULARI VE TEK TANRILI DNLER

Bundan nceki blmde Big Bangin sonularnn, dier grleri nasl yanllad incelendi ve bu blmlerin sonunda Big Bangin sonularnn, incelenen grleri geersiz kl beer maddede zetlendi. Bu blmde ise Big Bangin ortaya koyduu sonularn, tek Tanrl dinlerin tarih boyunca ortaya koyduklar tezleri destekledii be maddede zetlenecektir. Tek
112
www.bigbang.gen.tr
Tanrl dinler dnda bu maddelerin hepsini beraber savunmu hibir dini ve felsefi sistem gsterilemez. Tek Tanrl dinler kendileri dndaki herkese kar bu tezlerini tarih boyunca savunmulardr.
1- EVREN VE MADDE YARATILMILARDIR, BALANGILARI VARDIR:
Big Bangin ortaya koyduu veriler ile evrenin ezeli olup olmad tartmas yerini evrenin balangcnn ne zaman olduuna brakmtr. Evrenin yan hesaplamada kullanlan deiik yntemlerin hepsi yaklak olarak 15 milyar yl ncesini gstermektedir. Big Bangin sonular ierisinde en nemlisi evrenin balangc olduunu gstermesidir. Tarih boyunca aa yukar tm ateistler, evrenin ezeliliini, Tanrnn varlna alternatif olarak gstermilerdir. Fred Hoyle gibi astronomlar, Big Bange bu yzden kar kmlardr. Hoyle, Big Bangin olmadn iddia ediyordu ve eer bu teori doru olsayd yoktan yaratla karlk geleceini kabul ediyordu. Hoyleye gre Big Bang, zamanda geriye doru gidildii takdirde, her eyin balang noktasnda yoklua kapanmas sonucuna gtrr. Ksacas Big Bangin dmanlar bile, Onun yoktan yaratln aklamas olduunu grmlerdir. Yokluk tarif edilemeyen demektir, yleyse evrenin balangc yokluk ise, evrenin balangcnn tarif edilemez olmas lazmdr. Fizik kurallar ile yaplan hesaplar, evrenin balangcnda fizik kurallarnn ktn gstermektedir. Bu, fizik kurallarna dayanarak, fizik kurallarnn kt an tespit etmek demektir ki bilimin bizi byle bir sonuca gtreceini hi kimse tahmin etmiyordu. William Lane Craig bunu yle aklamaktadr: Balangtaki tekillik, bir varlk deildir. Yani bu tekilliin pozitif ontolojik (varlksal) bir stats yoktur. Eer uzayn genilemesini zamanda geriye doru gtrrseniz, tekillik, evrenin varlnn kesildii noktay temsil eder. O, evrenin bir paras deildir, fakat geriye dndrlm, zamanda bzlen evrenin, yok olduu noktay temsil etmektedir. Evrenin, tekilliin yannda var olan hibir an yoktur. Balangtaki tekilliin ontolojik stats yoklua denk gelmektedir. Tekillikte fizik kurallarnn durmas ve mevcut tahmin edilemezlik, yokluun hibir fiziki kural gerektirmemesinin altnda anlalrdr. zafiyet teorisi, uzay, zaman ve maddeyi birbirine balayarak, maddenin balangcnn yoklua denkliini gsterir. Evrenin balangcna geri gittiimizde tm uzayn kapanmas, maddeyi de bahsedilir olmaktan karmakta, yani maddenin yokluunu gstermektedir.
Ateizmin binlerce yllk tezi evrenin ezeliliidir. Big Bangin reddedilemeyecei anlaldktan sonra, Big Bange uydurulmaya allan ateist yaklamlarn, zorlama olduunu ve
113
www.bigbang.gen.tr
tarih boyunca savunulan ateizm ile alakasnn olmadn, ne olursa olsun ateizmden vazgememek adna psikolojik bir rpnma olduunu daha evvel grdk. Big Bang binlerce yldr savunulan ateist tezleri darmadan etmi ve ateizmi yarglayarak samala mahkum etmitir. Bylece Tanrnn varlnn evreni aklad yaklam, alternatifsiz kalm, tek Tanrl dinlerin binlerce yldr savunduu bu aklama desteklenmitir. Bylece Tanrnn varl kadar, en temel tezleri Tanrnn varl ve evrenin yaratlmas olan tek Tanrl dinler de gvenilirlik kazanmtr. 2- ZAMAN DA YARATILMITIR:
Tek Tanrl dinler asl olarak evrenin yaratldnn stnde durmulardr. Bu yzden zamann yaratlp yaratlmad tartmas, Tanrya inananlar ile ateistler arasnda temel bir ayrlk noktas olmamtr. Fakat yine de zamann da yaratlm olduu tek Tanrl dinlerdeki hakim grtr. Tanr ezelidir derken, bunun zamanda sonsuz bir geriye gidite Tanrnn var olduu anlamna geldiini syleyenler olduysa da, hakim olan gr Tanry zaman-d, zaman-st, zamann yaratcs olarak tarif etmektir. Bu tarzdaki yaklamlar ise uzay-zamannn veya Tanrnn yarataca herhangi bir evrendeki zamann, aynen evren gibi yaratlm olmasdr. Zaman hareket ile vardr, hareket ise deiimdir. Mkemmel olan Tanrnn iinde bir deiim dnlemez, bu yzden Tanry zaman-d, zaman-st, zamann yaratcs olarak gren yaklamlarn daha isabetli olduu kanaatindeyim. Zamann yaratlmas ve Tanrnn zamanl evren ve zamanl varlklarla ilikisinin olmas, Tanrnn zaman-st konumunda bir ey deitirmez. Big Bang ve izafiyet teorisi, tek Tanrl dinlerin bu hakim grne bilimsel destek salamtr. zafiyet teorisi, uzay, maddeyi, hareketi ve zaman birbirine balam, bunlarn birinin yokluunda dierlerinden sz edilemeyeceini gstermitir. Big Bang evrenin balangcnn uzayn kapand bir durum olduunu, bu durumda hareketin durup, fizik kurallarnn ktn gstermitir. Bu ise zamann da yokluu demektir. Nitekim Penroseun almalar, bunun, matematiksel formllerle detayl ispatn da iermektedir. 3EVRENN YARATILII FARKLI AAMALARIN GEREKLEMESYLE
OLMUTUR: byk tek Tanrl dinin, kutsal kitaplarna dayandrdklar ortak bir iddia da evrenin alt gnde (dnemde) yaratlddr. Tevratta geen gn (dnem) kelimesinin branicesi yovm dr. Bu kelimenin branicesi hem 24 saatlik bir gn, hem de zamansal bir dnemi ifade eder. Birok
114
www.bigbang.gen.tr
Tevrat yorumcusu, Tevratn Tekvin (yaratl) blmnde geen bu kelimenin uzun zaman dnemleri ifade eden anlamnda anlalmasnn doru olduunu sylemilerdir Kuranda da ayn ekilde, evrenin alt gnde (dnemde) yaratld sylenir. Kuranda geen alt gn (dnem) kelimesinin Arapa karl, branice ile ayn kkten geldii hemen belli olan yevm kelimesidir. Ayn ekilde Arapa dilinin uzmanlar, bu kelimenin hem gece ve gndzn birleiminden oluan gne, hem de bir zaman dilimini ifade eden devire karlk geldiini, evrenin alt yevm de yaratlmasndan alt devirde yaratlmasn anlamann daha doru olduunu sylemilerdir. Gece ve gndzden oluan gn, Dnyann yaratlm olmasna ve Dnyann iindeki srelere baldr. Dnyann var olmad bir durumda, Dnyadaki gnden bahsedilemeyecei iin; yevm kelimesini devir olarak anlamann daha doru olduu aktr. Sonu olarak tek Tanrl dinlerin kutsal metinlerinde evrenin bir kerede yaratld ve yaratma faaliyetinin bittii sylenmez. Evrenin farkl aamalardan geerek yaratlm olduu sylenir. Big Bang, evrenin farkl aamalar geirerek yaratldn en mkemmel ekilde ortaya koyar. Big Bangin balangcnda evren ok youn ve ok scak durumdadr, evrenin genilemesiyle younluk ve scaklk dm ve buna bal olarak farkl aamalar yaanmtr. Bu srelerde ilk patlamadan atom-alt paracklara, atom-alt paracklardan ilk atomlara, ilk atomlardan yldzlarn farkl evrelerine kadar sreler yaanmtr. Tm bu oluumlarda aamal bir sre vardr ve her sreteki oluumlar dierlerinden farkldr. Big Bangin verileri, tek Tanrl dinlerin, evrenin farkl dnemlerden geerek yaratldn syleyen izahlaryla uyumludur. nceden grdmz Aristonun ezeli yaktla yanan yldzlarnn duraanl veya Duraan Durum modelinin savunduu gibi hep ayn sreci yaayan evren tasarm, farkl aamalar geiren evren tasarm ile uyumaz. Big Bangin ve dier modern fiziin verileri, tek Tanrl dinler ile bu konuda da uyumludur. Tek Tanrl dinler, evren zerinde srekli hakimiyeti olan faal bir Tanrya inanrlar. Bu yzden Tanrnn evreni bir saat gibi kurmasna ve saatin srekli ayn hareketleri tekrarlamasna benzer bir model, tek Tanrl dinlerin faal Tanrsyla, farkl dnemlerin yaand bir evren modeli kadar iyi uyumaz. Gerek evrenin genilemesindeki dinamizm, gerekse evrensel oluumlardaki farkl aamalar, Tanrnn, evrenin farkl dnemlerinde, evren zerindeki faalliini gstermektedir. Farkl dnemlerin olduu bu model, Tanry, evrenin sadece bana koymaya alan ve Tanrnn etkenliini grmezden gelen deist yaklam geersiz klar. Bu modelin her aamasndaki farkl yaratllar, evrenin bilinli bir tasarmla yaratldnn delilidir; bu, bir sonraki maddede ve ileride mstakil bir blmde incelenecektir.
115
www.bigbang.gen.tr
Big Bangin felsefi sonucunu inceleyenlerin ou, Big Bangin evrenin balangcn gsteren ilk maddede incelediimiz felsefi sonucunu -ki en nemli felsefi sonucu budur- detaylca incelemiler, bu maddede belirtilen sonu zerinde pek durmamlardr. Oysa ki bu sonu Big Bangin ortaya koyduklar ile, tek Tanrl dinlerin binlerce yldr savunduklar iddialarn uyumunu gstermesi asndan nemlidir. 4- EVREN BLNL BR EKLDE TASARLANMITIR: Tek Tanrl dinler, Tanry bilinli, bilgi sahibi, kudretli, maddi evren zerinde istedii dzenlemeyi yapan bir G olarak tanmlarlar. Bunlar Tanrnn en nemli sfatlarndandr. Evrendeki bilinli tasarm, Tanrnn varln ispatlamada tasarm delili, teleolojik delil, gaye ve nizam delili gibi adlarla anlmtr ve bununla Tanrnn varlnn yannda en nemli sfatlar da temellendirilmektedir. Gne sistemimizden atom-alt dnyaya, elementlerin kimyasndan canllar dnyasna kadar birok yerde bu delilin (veya deliller ailesinin) saysz verileri bulunmaktadr. Big Bang ile oluan sreler de bu saysz verilere destekte bulunmaktadr. rnein Big Bang balangcndaki patlamann iddeti, evrenin genileme hzn belirler. Bu genileme biraz daha yava olsayd btn madde ekim gcyle yeniden kapanacakt ve evren oluamayacakt. Eer genileme daha iddetli olsayd evrenin maddesi tamamen dalacak ve hemen Byk Donma (Big Chill) srecine girilecek ve evren artk oluamayacakt. Anlalyor ki evrenin genileme hz inanlmayacak kadar hassas bir ekilde tasarlanmtr. Big Bang rastgele bir patlama deil, bilinli bir ekilde bir amaca gre (teleolojik) tasarlanm, ok iyi hesaplanm ve gerekletirilmi bir patlamadr. Evrenin balang annn dk entropili balatlmas ve bylece galaksi sistemlerinin, yldzlarn ve canlln ortaya kmasna olanak verilmi olmas da ok nemlidir. Evrenin her aamasnda kritik deerler gzetilmi ve bu, canlln ileride ortaya kmasnn sebebi olmutur. Atom-alt dnyada ortaya kan parack ve kar paracklarn orannda, atomun iindeki nkleer kuvvetin ve elektromanyetik kuvvetin deerinde, protonlarn ve elektronlarn birbirlerine gre oranlarnda hep bu kritik deerler gzetilmitir. Tm bu kritik deerlerin salanmas ise ancak Big Bang balangcndaki tasarm ve ayarlamayla mmkndr. Big Bangin sunduu bu delillerin bir ounu olaslk hesaplar erevesinde matematiksel olarak ifade etmek mmkndr. Bunu ileride daha ayrntl bir ekilde aklayacam.
116
www.bigbang.gen.tr
5- EVRENN BALANGICI GB SONU DA VARDIR: Tek Tanrl dinleri, kendileri dndaki tm dnce sistemlerinden, dinlerden ve felsefelerden ayran dier nemli bir nokta da evrenin bir sonunun olacan sylemeleridir. Big Bangin felsefi sonular zerine yaplan tartmalarda, bu sonucun zerinde de yeterince durulmamtr. Oysa bu sonucun da, tarih boyunca yaplm ok temel bir tartmada, kimin hakl olduunu gstermesi asndan byk bir nemi bulunmaktadr. Genileyen evrenin karlaaca iki tane son senaryosu vardr: 1- Ya evren srekli genileyecek ve sonunda bir s lm yaanacaktr. Buna Byk Donma (Big Chill) denmektedir. 2- Ya da ekim gc bir noktada genilemeye baskn kacak ve evren bzlmeye balayp sonunda bir tekillikte kaybolacaktr. Buna ise Byk k (Big Crunch) denmektedir. Bu senaryolarn hangisi doru olursa olsun evrenin bir sonunun olduu grlmektedir. Binlerce yldr tek Tanrl dinlere kar ateistler ve dierleri, evrenin sonsuza kadar var olacan iddia etmiler ve adeta kendi lmlerine kar teselliyi evrenin ebedi varlnda aramlardr (Bu tesellinin bir kendini kandrma olduu ok aktr). Big Bang, tek Tanrl dinlerin karsndaki tm bu sistemlerin yanlln ilan etmitir. Tarih boyunca bu ok nemli konudaki doru tezi savunmann ayrcal da tek Tanrl dinlere aittir. nsanlarn lmlerinden sonrasyla ilgili anlatmlarda (eskatolojide), Dnyann ve evrenin sonunun gelecek olmas nemli bir yere sahiptir. rnein evrenin hem sonsuzdan beri var olduunu hem de sonsuza dek var olacan syleyen Hindu inancndaki reenkarnasyon grn incelersek bunu grrz. Hindu inancnda sonsuza dek var olacak bir evrene inanld iin, ruhlarn sonsuza dek bu Dnyann iindeki bedenler arasnda dolat sylenir. nsanlarn tamamen yok olmasn iine sindiremeyen bu anlay, artan insan nfusunun, belirli saydaki ruhlarn karlamasndaki gl de grmezden gelmitir. Bu anlayn olumasnda sonsuza dek var olacak evren tasarm ok nemli bir yer oynamtr. Big Bangin evrenin balangc olduunu gstermesi, Hint felsefesini kknden ykt gibi; Big Bangin, evrenin sonu olduunu gstermesi ise zaten yklm olan Hint felsefesinin reenkarnasyon inancn geersiz klmtr. Tek Tanrl dinlerin, insann lmnden sonraki srele ilgili anlatmlar, evrenin ve Dnyadaki canlln sona ermesi ile balar. Big Bangin, tek Tanrl dinlerin bu iddiasn
117
www.bigbang.gen.tr
dorulamas, tek Tanrl dinlerin lmden sonraki srele ilgili anlatmlarna da gvenilirlik kazandrmtr.
BIG BANGN YAPTII DER DZELTMELER
Big Bang, Tanrya inanmayan sistemlerde dzeltmeler yapt gibi, Tanrya inanan kimi grlerde de dzeltmeler yapmaktadr. zellikle mistiklerde, tasavvuf ekollerinde ve baz felsefecilerde yaplan dzeltmeler buna rnektir. slam mistiklerinin bazlar ve Hristiyan felsefecilerden Berkeley gibi baz dnrler, evrenin algsnn sadece zihinde var olup, zihnin dnda hi var olmadn savunmulardr. Oysa tek Tanrl dinlerin kutsal metinleri, Tanrnn, evreni ve maddeyi yarattn aka sylemilerdir. Bu kiilerin, Tanrnn yaratmasndan kastn, Tanrnn sadece zihnimizdeki hayali yaratmas olduunu sylemeleri, tutarl bir yorum olarak gzkmemektedir. rnein Kuranda, Tanrnn evreni gerek (hak) olarak yaratt, birok ayette belirtilir. Bunlardan biri yledir: Gkleri, yeri ve ikisi arasnda bulunanlar ancak gerek zere ve belirli bir sre iin yarattk. Kuran 46-Ahkaf Suresi-3 Big Bang, evrenin asli, ezeli ve ebedi olduuna dair materyalist grn yanlln gstermitir. Fakat bu evrenin bir hayal olduu anlamn tamaz. Fizik bilimindeki ilerlemeler evrenin matematiksel formllerle ifade edilebileceini, evrenin mkemmel bir ekilde tasarlandn gstermektedir. Matematiksel formllerle ifade edilen, yaratlnn ilk dakikalarna kadar bilimsel bilgiler edinebildiimiz evrenin hayal olduunu sylemek, hem btn bilimle, hem saduyuyla, hem de dinle elimektir. Din adna ortaya atlan fakat dinle elien bu iddiann yanll anlalmaktadr. Dine, bilimi kullanarak dmanlk etmek isteyenlere kar, byle bir iddiay benimsemeye kalkanlar olmutur. Bu kitapta grlmektedir ki Tanrnn indirdii din ile Tanrnn yaratt evrenin bilgisi olan bilim atmaz. Eer bir atma var ise ya insani uydurmalar din ile kartrlmtr, ya da bilim adna yanl bir bulgu bulunmu veya yanl bir yorum yaplmtr. Bilim, bu evrenin, hayali bir evren olmadn, evrenin bilimsel yasalar takip eden, matematiksel formllerle ifade edilebilen gerek bir varlk olduunu gstermitir. Bu, saduyunun, bilimin ve dinin gerek bir bulumasdr.
118
www.bigbang.gen.tr
Baz mistikler, tasavvufular ve felsefeciler saduyuya aykr baka bir iddiada da bulunmulardr. slam tasavvufunda vahdeti vcud olarak bilinen ve Muhyiddin Arabi gibi nl temsilcileri olan bu anlay, felsefe tarihinde en ok Spinoza ile beraber anlr ve panteizm olarak adlandrlr. Bu anlaya gre Tanr evrenin ta kendisidir, Tanr ve evren ayndr, evren Tanrnn bir paras ya da grndr. Big Bang, evrenin balangcn yoklua indirgeyerek, evrene, Tanr statsnn verilmesini ve Tanry evrende ikin grmeyi onaylamaz. Big Bang, evrenin dnda olan (akn) ve evren ile zaman yaratan bir Tanry gerektirir. Balangta hibir formu olmayan bir tekillii, Tanr ile zde veya Tanrnn bir paras olarak grmek mmkn deildir. Big Bang, panenteizm ve sre teolojisi olarak bilinen anlay da geersiz klar. Sre teolojisini savunanlar Tanrnn ve evrenin sonsuzdan beri gelimekte olduunu ve hem Tanrnn evreni, hem de evrenin Tanry etkilediini sylemilerdir. Evrenin balangc olduunun anlalmas bu yaklam tamamen geersiz klar. Evrenin balangcnn bir tekillik olduunun anlalmas ise evrenin Tanrda deiim oluturacak bir yapsnn olmadn, deiimin tek yanl olarak evrende gerekletiini gstermektedir. Ayn zamanda evrendeki srecin, evrenin sonu ile duracak olmas da bu yaklamn yanlln ortaya koymutur.
TANRININ BRL VE BIG BANG
Big Bang, Tanrnn varlyla beraber birok sfatn da delillendirir. Gnmzde belli kltrlerin devam niteliinde hala ok-tanrcln izlerine rastlayabiliriz. Tarih boyunca savunulan ok-tanrc (politeist) inanlara gre farkl birok tanr vardr. Bu farkl tanrlarn evrendeki hakimiyet alanlar farkldr. Kimileri Gnei, kimileri Ay bir tanr olarak grm, kimileri dalarn zerinde yaayan, bazsnn rzgarlar bazsnn yamurlar bazsnn doal afetleri kontrol ettii tanrlar hayal etmilerdir. ok-tanrc grlerin her birinde blnm bir evren anlay vardr. nk birbirlerinden ayr birok tanr vardr ve tanrlarn birbirlerinden farkl olan iradeleri evrende de blnmle sebep olmaktadr. Big Bang evrende birliin olduunun en gzel delilidir. Bu yzden Big Bang, ok-tanrc tm grleri geersiz klm ve Tanrnn birliini de varlyla beraber delillendirmitir. Evrendeki okluun arkasnda birliin olduu ve bu birliin Tanrnn birliini ispatlad mantksal argmantasyonlarla binlerce yl nceden sylenmitir. Bunu baz felsefeciler Birden bir kar olarak ifade etmilerdir. Big Bang ve modern fizie dayanmadan da evrendeki birlik gsterilmitir Big Bangin yapt, daha nceden mantksal olarak gsterilen birlii, modern fiziin verileriyle
119
www.bigbang.gen.tr
desteklemektir. Big Bangin ve modern fiziin u verilerinden evrendeki birlii ve evrende tek bir radenin hkm srdn anlayabiliriz: 1- Evrenin ba bir tekilliktir. Bu tekillikte btn maddenin tek bir noktada olmas, evrendeki birliin srf bir delili deil ayn zamanda evrendeki birliin gereklemesidir. 2- Evrenin farkl blgelerinin tek bir noktadan kmas ve bu farkl blgelerde ayn fiziksel kanunlarn gzlemlenmesi de birliin delilidir. Eer evrende farkl iradelerin tasarm olsayd bu birlik salanamazd. zafiyet teorisi de madde-uzay ve zamann birbirine bal olduunu ve birbirini etkilediini gstererek, evrende birbirinden kopuk hibir eyin olamayacan ortaya koymutur. 3- Evrenin gelitirilmi teleskoplarla gzlenmesi ve Fraunhofer izgileri gibi bilimsel keifler sayesinde, evrenin tmnn ayn ham maddeden (atomlardan, zellikle hidrojen ve helyum atomlarndan) yaratldn rendik. Big Bang, bu ham maddenin, tm evrenin beraberce geirdii sreler ile olutuunu gstermektedir. Ham maddedeki birlik, evrendeki ve onun Yaratcsndaki Birlii gstermektedir. 4- Big Bang, evrendeki tm maddenin yaratl ann ve evrenin dk entropili balangcn gstermektedir. Termodinamiin birinci yasas maddenin ve enerjinin korunmas yasasdr. Buna gre evren iinde madde ve enerji yok olamaz ve yoktan var olamaz. Buna gre evrendeki madde ve enerji bir anda, dk bir entropiyle yaratlmtr. Tek bir anda yaratl ve bu durumun korunmas tek bir Yaratcy gsterir. Birbirinden bamsz iradelerin tek bir andaki harekette bulumalar beklenemez. 5- Big Bang patlamas eer daha hzl olsayd tm madde dalacak ve evren oluamayacakt, eer bu patlama daha yava olsayd tm madde ekim gcnn etkisiyle kecekti. Bu da evrenin tmnn tek bir Yaratc rade ile yaratldn gsterir. nk bu kritik hzn salanmas ancak evrenin tmne hkmedilmesine, evrendeki madde younluu ve patlama iddeti gibi tm kritik verilerin gzetilmesine baldr. Tarihsel olarak savunulmu dalarn tepesindeki birok tanrlar veya Dnyadaki olaylar kontrol eden birbirleriyle kavga eden tanrlar, modern fiziin verileri karsnda savunmann hi imkan yoktur. Geri, maddenin ezeli olmad belli olduktan sonra, hala materyalist olanlarn onlardan fark yoktur. Fakat fark, birincilerin pek kalmam olmalar, kalanlarnsa bilimsellik
120
www.bigbang.gen.tr
iddiasnda bulunmamalar; buna karn daha bol sayda olan materyalistlerin bilimsellik ve aklclk iddialarnda hala bulunabilmeleridir.
TANRININ KUDRET SIFATLARI VE BIG BANG
Big Bang yaratc bir Tanrnn varln, bu Tanrnn hep var olduunu (ezeli olduunu), balangc olan evrene ve zamana vcut verdiini, desteklemektedir. Big Bang, Tanrnn varl, birlii, ezeli ve ebedi oluunun yannda dier birok sfatn da delillendirmektedir. Bugnk evrende grdmz yldzlar, gezegenler, balklar, bitkiler, arabalar, bir arknn nameleri ve bir iein kokusu gibi her ey, balangta plak, formsuz bir tekillikti. Big Bangin balang tekilliini ve bugnk evrenin tasarmn, renkliliini ve eitliliini karlatrmamz, becerinin bu tekillikte deil, bu tekillie tm bu saydklarmz oluturacak potansiyeli koyan ve bunu gerekletirende olduunu gsterir. Evrenin balangcnda madde ilerideki tm oluumlar meydana getirecek ekilde tasarmlanm olmaldr ki evrende grdmz tm oluumlar olabilsin. Evrende ve maddedeki bu tasarm Yaratcnn bilinli olduunu, Yaratcnn bilgisinin snrszln, bu tasarmn gereklemesi ise Tanrnn kudretinin bykln gsterir. Big Bangin balang annda bulunan tm uzay kaplayan trilyonlarca yldzn ham maddesi ve ok byk enerji, uzay yaratarak, uzaya yaylmtr. Bu kadar yksek derecede enerjinin ve maddenin kontrol, Big Bangin balangc ve aamalar iin arttr. yleyse evrenin Yaratcs, ok byk orandaki madde ve enerjiyi, srekli genileyen uzaya ok kontroll bir ekilde yayarak; hem kudretinin bykln, hem de her eye tam hakim olduunu gstermektedir. Tek Tanrl dinlerin Tanr kelimesi ile ifade ettii de ite kudreti bylesine byk, bilinli ve bilgisi snrsz bir Varlktr. Yaratcnn her eye tam hakim olmas, insanlarn iittiklerinden, grdklerinden ve her eyden haberdar olmas sayesinde varlklarn mkemmel yaratl mmkn olmutur. Evrenin balangc potansiyel olarak u andaki tm varl kapsar. Potansiyelde olanak ve bilgi olarak yaratlan, kudret ile gerek varlk alanna karlmtr. Varlk alannda mevcut olup da Tanrda eksik olan bir ey dnlemez. yleyse Tanr grcdr, iiticidir, ekil verendir, sanatdr, bilendir...
121
www.bigbang.gen.tr
Yaratc her eye o kadar hakimdir ki evrenin oluumundaki saysz kritik deerlerden biri birazck deise evren var olmayacaktr. Her birimiz ve evren, varlmz Big Bangin aamalarndaki bu tasarmn, bilinli bir ekilde, stn bir kudretle gerekletirilmesine borluyuz.
KTLK PROBLEM VE BIG BANG
Big Bangin verileri ile ktlk probleminin anlalacan sylemiyorum, fakat Big Bang bu problemi daha rahat zmemize katkda bulunmakta ve ateistlerin yaklamlarn geersiz klmaktadr. Ateistler evrendeki ktlklerin varlndan Tanrnn yokluuna gemeye almaktadrlar. Oysa evrendeki ktlklerin varl, Tanrnn varl veya yokluuyla deil, Tanrnn sfatlaryla alakaldr. Ayrca insan iradesinin nitelii de evrendeki ktlkleri anlamamz asndan nemlidir. Buraya kadar grdk ki evrenin, ateistlerin zannettii gibi ezeli olmamas, evrendeki bilinli tasarmn varl gibi deliller, Tanrnn varln delillendirmektedir. Evrende grlen ktlkler ise Tanrnn varlyla elikili deildir. Mantk asndan elime: Bir nerme ile bu nermenin deillemesinden oluan kmedir. rnein Evrenin balangc vardr nermesi ile Evrenin balangc yoktur nermeleri byledir. Bunlarn birinin ispat dierinin reddini gerektirir. Oysa evrende grnen ktlkler ile Tanrnn varl arasnda byle bir iliki yoktur, Tanr vardr ve Ktlk vardr nermeleri elikili deildir. yleyse evrendeki ktlklere bakp Tanr var m, yok mu? sorusunu sormak anlamszdr, evrendeki ktlklere bakp Tanr neden buna izin verdi? , nsan neden ktlk iliyor? gibi sorular sorabiliriz. Evrenin varl ve tasarmndan Tanrnn varlna ulalabilmektedir. Felsefi olarak sylersek, bu deliller ile Tanrnn varlnn merkeze konduu bir ontoloji oluturulabilir. Oysa ktln varlndan Tanrnn yokluuna gei yapan bir ontoloji mmkn deildir. Big Bang ve modern fiziin delilleri Tanrnn varln ispatlamamz (Ontolojide Tanrnn varln merkeze koymamz) mmkn klmaktadr. Bu ise, ktlkten yola karak ontoloji kurmaya alan ateistlerin yaklamn bir de bu ynden geersiz klmtr. Ksacas, bu deliller, Tanrnn varln kesin olarak bilmemizi, Tanrnn varln dlayacak yaklamlarn geersizliini iyice anladktan sonra ktlk problemini ele almamz salar.
122
www.bigbang.gen.tr
Ktlk problemi ancak tek Tanrl dinlerin sisteminin btn anlalarak ele alnabilir. rnein tek Tanrl dinler srekli var olan bir ahiret hayatnn varln savunur. Bu ise ksa dnya hayatnda meydana gelen doal afetlere ve lmlere bak tarzmz tamamen deitirir. lm hi bitmeyen bir hayatn balangc olarak gren kii, lm ktlk olarak grmez. Tek Tanrl dinler, Tanrnn merhametli ve efkatli olduunu, insanlarn iradeleriyle hem iyiliklere hem de ktlklere sebep olduklarn, Tanrnn adalet sfat gereince insanlarn bazsnn cezalandrlacan, bazsnn ise dllendirileceini syler. Tek Tanrl dinler, dnya ve ahiret ile, insann iyi ve kty seebilen iradesi ile, Tanrnn adaleti gerei hem dllendirilmesi, hem de cezalandrmas ile, komple bir sistemin varln savunmaktadr. Bu sistemin iinde dnyada grlen ktlklerin (veya ktlk zannedilenlerin) ou ahiretin sreklilii karsnda nemini yitirmektedir. nsanlarn ahirette grd ceza ise iradeleri ile yaptklar seimlerin bir sonucudur. nsan iradesinin iyi gibi kty de seebilmesi, grlen ahlaki ktlklerin temelidir. Ktlklerin kayna ok deiik ekillerde aklanmaya allmtr. nsan iradesinin seme zgrln merkeze alan yaklam bunlarn en nemlilerinden biridir. Ktln gerek bir ey olmayp, yalnzca iyiliin olmamas hali olduunu syleyen yaklam da mehurdur. Buna gre krlk bir ey deildir, varolan gzdr, krlk ise gzn gerei gibi fonksiyonunu yapmamasdr. Burada ktlk, aslen iyilik olan grme yetisine sahip olmann, yokluu halidir. Ktl dier bir aklama ekli ise, daha yksek bir iyiliin olumas iin evrende ktln gerekli olduunu aklamaya dayanr... Ksaca deinilen evrendeki ktln sebebi, bu kitabn temel konusunun dndadr. Big Bang, Tanrnn varln ve birok sfatn delillendirerek, bu konuya, Tanrnn varln sorgulama dnda brakarak yaklamamz salar. Tanrnn tm niyetlerini ve hikmetlerini bilmek iin Tanrnn eserini bitirmesini beklemek zorundayz. Bir ressam, resmini bitirip karmza koyduunda bu resimdeki incelikleri, detaylar daha iyi anlayabiliriz. Evrendeki sreler ve insann sreci bitmi tamamlanm deillerdir. Herhalde bu srelerin ilerleyen aamalarnda Tanrnn sanatlarndaki detaylar daha iyi kavrama ansna sahip olabileceiz.
123
www.bigbang.gen.tr
AHLAK VE BIG BANG
Big Bang, yaratc olan ve kudreti snrsz olan bir Tanrnn evreni meydana getirdiini delillendirir. Bu sonucun ise hayatn pratii anlamna gelen ahlak asndan nemi byktr. Buna gre gndelik hayatmz Tanrnn varln grmezlikten gelerek yaayamayz. Tanr, varlk sebebimizdir, Ona her eyimizi borlu oluumuz ve her eyin Onun kudreti altnda olduunu bilmemiz, hayatmz Tanrnn isteklerinin dna kmadan yaamamz gerektiini ortaya koyar. Ksacas ahlaki eylemlerimizi, Tanrnn varln merkeze alarak gerekletirmeliyiz. Bu, ahlaki eylemlerin Tanr ile temel kazanmas demektir. Bylece devletlerin mahkemelerinin ve polislerinin, toplumun dlamasnn ve knamasnn hkm srmedii alanlarda da insanlarn ahlaki eylemleri aklc bir temele oturur. Kii kendisine toplum ve devlet gibi yaptrm uygulayacak kurumlarn yokluunda ahlaki eylemleri iin aklc bir sebebe dayanr. nk Tanr, her eyi her an grmekte ve bilmektedir. Ahlak, kiiler aras ilikilerde olduu gibi siyaset, ekonomi gibi kurum ve faaliyetlerde de nemlidir. Aklc bir temele dayanan ahlakn sonucu, tm insanlarn mutluluklarn ve gvenlerini arttrmalardr. nancn aklc gereini yapmayan kiiler konumuzun dndadr. Pek tabi ki Tanrya inandn syleyen kiilerde de insanlara zarar verme, hrszlk, siyasi istismar ve fakirlerin dertlerine kar alakaszlk gibi ahlaki zaaflar gzkmektedir. Fakat bu ahlaki zaaflar, kiilerin inandklar fikirlerin aklc gereini yerine getirmemelerindendir. Kiilerin teorileri ve pratikleri arasndaki uurumdandr. deal bir ahlakn olumas, sadece doru inanca (teori) sahip olmakla deil, ayn zamanda bunun hayattaki gereinin (pratiinin) gerekletirilmesiyle mmkndr. Big Bang, maddeci fikirleri geersiz klarak ahlak alanndaki materyalist yaklamlara ve nihilizme son verir. Tanry merkeze alarak ahlak oluturulmasn ise gerekli klar. Bu, Big Bangin, Tanr merkezli aklc bir ahlak teoride gerekli klmas demektir. Fakat kiiler, teorileri ile pratiklerini birletirmedikleri mddete, Big Bang, ahlak alannda yeterli katky yapamayacaktr. Ayrca Big Bangin, btn evrenin balangta bir bileim olduunu, sonra evrenin srekli genilediini ortaya koymas da nemlidir. nk bu evren tablosunda, her eyin bir arada olduu balang; tm evrenin, btn yldzlar, bitkileri, hayvanlar, tm rktan insanlaryla bir zamanlar bir bileim olduunu syler. Yani tm farkl rktan, cinsten insanlar ve doann tm unsurlar bir
124
www.bigbang.gen.tr
zamanlar bir aradaydk. Bu btnlk tablosu evreni, yani bir zamanlar bir bileimde birlikte olduumuz tm varlklar, daha ok sevmemize sebep olabilir. Srekli genileyen evren ise insan ruhunda bir dinamizm uyandrmaktadr. Varl sevmeye ve dinamizme dayal duygular, insan psikolojisi ve ahlak asndan verimli sonular verecektir. Her eyden nemlisi evreni yaratan ve snrsz bir kudreti olan Tanrnn varlnn anlalmas, nihilizmin yenilmesi iin ok nemlidir. Bylece lm karsnda aresiz olan insan, kendi gcyle ba edemeyecei lmden, kendisini lmn mutlak sonundan kurtaracak Tanrnn varln renmekle gerek bir mide kavuur. Tanrnn varln ispat eden dier deliller gibi Big Bang, bu felsefi sonucu asndan da ok nemlidir.
TEK TANRILI DNLER, MUCZE VE BIG BANG
Big Bang, tek Tanrl dinlerin, gerekten Tanrnn gnderdii sistemler olduunu iki ynden delillendirmektedir. Birincisi, kitap boyunca grld gibi, evrenin balangc ve sonu olduu gibi ok nemli iddialar yalnz tek Tanrl dinler savunmular ve bu hususlarda kendilerinin dndaki herkese kar koymulardr. Big Bang, binlerce yldr yalnzca tek Tanrl dinlerin savunduu bu iddialar destekleyerek (be maddede bu iddialar zetledik) tek Tanrl dinlerin doruluunu delillendirmektedir. kincisi, Big Bang, Tanrnn sfatlarn temellendirerek, Tanrnn din gndermesinin mantkl olduunu destekler. nsanlarn cevabn merak ettii Nereden geldim?, Nereye gidiyorum?, Ben nasl var oldum? gibi sorular insann dine muhta olduunu gsterir. Hatta birok ateist de insann bir dine ihtiya hissettiini, bu yzden dinleri uydurduunu syleyerek, insanlarn dine olan ihtiyacn kabul etmilerdir. Ateistler, insann tesadfen var olduunu dndkleri iin, insann dine olan bu ihtiyalarn da tesadflere balarlar ve dinlerin uydurulduu sonucuna doal olarak ularlar. Oysa Tanrnn varln ve sfatlarn ispatlayan deliller, insann dine olan ihtiyacnn da Tanr tarafndan yaratldn gstermektedir. Bu ise Tanrnn bir din gndereceinin delilidir. nk insan dine muhta eden Tanrdr. Bunu yle gsterebiliriz: 1Big Bang evrenin yoktan yaratldn ve bilinli bir ekilde tasarlandn gstermektedir.
125
www.bigbang.gen.tr
23-
O zaman, evrenin bir paras olan insan da bilinli bir ekilde yaratlm demektir. Bu ise, insandaki, dine duyulan ihtiyacn Tanr tarafndan bilinli bir ekilde yaratldn gsterir.
4-
Tanrnn insan dine muhta yaratmas, Tanrnn bir din gndermesinin mantkl olduunun delilidir.
Ksacas Big Bang, hem tek Tanrl dinlerin iddialarn destekleyerek bu dinlerin doruluunu onaylar, hem de Tanrnn sfatlarn temellendirerek insan dine muhta yaratan Tanrnn, din gndermesinin mantkl olduunu gsterir. ncelediimiz rneklerde grdmz gibi tek Tanrl dinin zerinde birletii Tanrnn varl ve kudretinin bykl, evrenin balangc olmas, evrenin belli aamalarla yaratlmas, evrenin bir gn sonunun gelecek olmas gibi hususlar Big Bang ile destek kazanmtr. Bu ise zellikle bu dinin zerinde birletii hususlarn gvenilirlii iin bir gstergedir. Bu dinin zerinde birlemedii hususlar ise ayrca ele alnmaldr. Tarihsel srete insanlar tarafndan birok mezhepler oluturulmu ve bu mezheplerde insani olan ile Tanrsal olan birbirine karmtr. Bu dinlerde Tanrsal olan ile insani olann nasl ayrt edilmesi gerektii de ok nemlidir, ama bu kitabn konusu deildir. Bunun gerekletirilmesinin bu dinin mensuplar asndan da ok nemli olduu ortadadr. Esas konumuza geri dnersek, Big Bang teorisi asndan bu dinin de kendine has zellikleri vardr. Musevilik bu byk dinin ilki olmas asndan bunlar arasnda Tanrnn varln ve evrenin yaratlm olduunu ilk ortaya koyandr. Hristiyanlk ise, Big Bangin anlald ve gelitirildii bilimsel ortamn Hristiyan kltr iinde yer almas asndan nemlidir. Big Bangi ilk ortaya koyan kii olan Lemaitre, hem papaz, hem de astronomdu. Bu teoriye byk katklar olan Hubble, Gamow, Penzias ve Wilson gibi kiiler Hristiyan kltrn birer parasdrlar. slamiyet ise kutsal kitab Kuran asndan istisnai bir yere sahiptir. Kuran, evrenin yaratldn en detayl ekilde, en ok ayetle ortaya koyan kitaptr. stelik Kuran, evrenin nasl
126
www.bigbang.gen.tr
yaratldnn tesinde Big Bange de iaret eder. Kuran, Big Bang bilimsel olarak ortaya konmadan nce, Big Bangi bylesine tarif eden Dnyadaki tek kitaptr. nkar edenler, evren(gkler) ve dnya(yer) birbirleriyle bitiikken onlar ayrdmz ve her canly sudan yarattmz grmyorlar m? Yine de onlar inanmayacaklar m? Kuran 21-Enbiya Suresi-30 Ve evreni(g) kuvvetimizle kurduk. Muhakkak ki onu geniletmekteyiz. Kuran 51-Zariyat Suresi-47 Kuran, grld gibi evrendeki her eyin en bata bir btn olduu ve evrenin her an genilemekte olduu gibi Big Bangin en temel zelliklerini aklamtr. Ayrca Kuranda evrenin bir gaz aamas geirdii de sylenir (Kuran 41-Fussilet Suresi-11). Bu da evrenin bir dnemde sadece hidrojen ve helyum gibi gazlardan oluan bir gaz bulutu olmas ile tamamen uyumludur. Kurann bu izahlar ayn zamanda bir mucizenin nasl gerekletiinin de gstergesidir. Bilimsel gelimelerin, bilimsel alt yapnn, teleskop gibi gzlem aletlerinin olmad bir dnemde, Kurann, Big Bangi bylesine tarif etmesi, o dnemdeki her bir insann da tm insanln da gcn aar. Bu ise mucize ile ifade edilendir. Demek ki mucizenin olamayacan syleyen felsefeciler yanlmlardr. Bylece Big Bang, bilimsel olarak ortaya konmadan 1300 yl nce, tek Tanrl bir dinin kutsal kitabnda en temel zellikleriyle akland iin mucizelerin varlnn da bir delilidir.
127
www.bigbang.gen.tr
10. BLM TASARIM DELL
DZEN VE GAYE DELL, TELEOLOJK DELL, NAYET DELL
inde yaadmz muhteem evren, galaksilerinden gezegenlerine, atmosferinden rzgarlarna, ieklerinden balklarna, kularndan bceklerine kadar ok ilgin bir ortamdr. Evrendeki tm bu varlklardan ve oluumlardan hareketle, bunlar yaratan bilinli bir Yaratcy delillendirmek ok eskiden beri kullanlan bir yntemdir. Materyalist ateizmin ykseliiyle, bu delilin geersiz olduu, evrenin tesadflerin neticesinde meydana geldii gr olduka taraftar bulmu ve bu delil eski poplerliini kaybetmitir. Fakat zellikle son krk-elli yln bilimsel gelimeleri, bu delilin bilimin en son verileriyle yeniden canlanmasna sebep olmutur.
128
www.bigbang.gen.tr
Eskiden, saat ve saati yapan usta arasndaki ilikiyle, evren ve onun Yaratcs arasnda benzerlik kurma olduka yaygn bir anlatm ekliydi. Son dnemdeki gelimeler ile bahsettiimiz analojiye benzer anlatmlar yerine, zellikle olaslk hesabna dayal matematiksel anlatm yntemleri yaygnlk kazanmtr. Bu yaklam ve yeni elde edilen veriler, tarih boyunca savunulan tasarm delilinin daha da zenginlemesine yol amtr. Tasarm delili ile kastettiim delil aslnda, tarih boyunca savunulan dzen ve gaye deliliyle, inayet deliliyle, teleolojik delil ile ayndr. Bu delilin deiik adlarla incelenmesi; kimi zaman evrendeki dzenin, kimi zaman gayenin, kimi zaman evrenin insan ve dier canllara uygun bir tarzda dzenlediinin n plana kartlmas bir ey deitirmez. nk tm bu yaklamlardan, evrenin bilinli bir G tarafndan tasarmland, evrendeki tasarmn stn bir Kudret tarafndan gerekletirildii ve evrenin tesadflerin eseri olmad anlalr. Evrendeki farkl aamalarn canllarn oluaca ekilde yaratlmas, bir gayeye uygun yaratl(teleolojiyi); yldzlarn, atom-alt paracklarn, Dnyamzn ve canl bedenlerinin mkemmel ileyii dzeni; evrendeki tm oluumlarn canl hayatn oluaca ve srecei ekilde gereklemi ve gerekleiyor olmas ise inayeti gsterir. Bu yzden kitabn bu blmnn baln; dileyen dzen delili, dileyen gaye delili, dileyen inayet delili, dileyen de Batda yaygn olarak kullanlan deyimiyle teleolojik delil olarak grebilir.
TANRI EVRENN NERESNDE
Big Bang teorisi, evrenin ok youn ve ok scak bir tekillikten meydana geldiini, evrenin srekli genilediini ve bu genilemedeki farkl aamalarda atom-alt dnyadan birinci, ikinci ve nc dnem yldzlara kadar tm oluumlarn gerekletiini gstermitir. Evrenin birbirinden farkl tm aamalarnda ok kritik deerler seilmitir. Evrenin varl da, galaksilerin varl da, canllarn varl da, insanlarn varl da bu kritik deerlere baldr. lerleyen sayfalarda okuyacanz listede greceiniz tm kritik deerler, evrenin tm aamalarnn bilinli bir ekilde
129
www.bigbang.gen.tr
yaratldn gstermektedir. Grlyor ki Tanr evrenin neresinde? sorusunun cevab Tanr evrenin her aamasnda mevcuttur eklindedir. Evrenin her aamas zel olarak tasarlanmtr ve bu da Tanrnn, evrenin her aamasnda aktif olduunu gstermektedir.
ZAMANIN ZAFL VE TANRININ MDAHALES
Tanry, bir saati yapp, onu kendi haline brakan bir ustaya benzetmek yanl olur. Saat bir kez yapldktan sonra hep ayn hareketi tekrarlar. Oysa Big Bang gstermitir ki evrenin birbirine denk tek bir an yoktur, evren srekli genileyerek deimektedir ve evrenin her aamas birbirinden farkldr. Birbirlerinden farkl tm aamalar ise bilinli bir ekilde dzenlenmitir. Bu, Tanrnn evreni yaratp brakmadn, evrenin her aamasna hakim olduunu ve her aamasndan haberdar olduunu gsterir.
Bazlar Leibniz gibi, Tanrnn evrenin her aamasn batan dzenlediini (buna batan her aamaya mdahale ettiini de diyebiliriz) sylemilerdir. Bazlar ise Malebranche gibi, Tanrnn her an evrene ve insanlarn tm fiillerine mdahale ettiini vurgulamlardr. Bu anlatmlarn birincisinden Tanrnn evrenin her aamasna mdahale etmediini, ikincisinden ise Tanrnn evrenin btn aamalarn batan bilmeyip her aamaya sonradan(batan deil de, aama annda) mdahale ettiini dnerek yanl anlayanlar olabilir. Leibniz, Tanrnn batan her aamay bildiini bu yzden batan tm mdahaleleri gerekletirdiini savunmutur. Malebranche ise Tanrnn bilgisinde eksik bir eyler olduunu deil, Tanrnn mdahalesinin her an gerekletiini anlatmak istemitir.
130
www.bigbang.gen.tr
zafiyet teorisi bu sorunun zmn daha iyi anlamamz salamtr. zafiyet teorisine gre zaman izafidir, mutlak bir kavram deildir. Buna gre evrenin balangc ile evrenin herhangi bir aamasndaki milyarlarca sene arasndaki fark nemsizdir. rnein Dnyamzn yaratln salayacak ekilde Tanrnn Big Bangi batan ayarladn sylemekle, Big Bangden on milyar yl sonra Tanrnn mdahale ederek Dnyay yarattn sylemek arasnda ciddi bir fark
kalmamtr. zafiyet teorisi bambaka bir boyutta on milyar yln nemsiz olabileceini gstermitir, aradaki milyarlarca yl nemsizletiinde ise ortada sorun kalmamaktadr.
NEDENSELLK AKLIN GARANTSDR
nemli olan evrenin bilinli bir ekilde tasarmlandn gsterebilmektir. Bu, Tanrnn evrene mdahalesinin, hakimiyetinin ve her eyden haberdar oluunun delilidir. Astronomideki, kimyadaki, biyolojideki saysz delil bunu desteklemektedir. Btn bilimler olaylar neden-sonu erevesinde aklamaktadrlar; bilimin varl neden-sonu ilikilerine baldr. Aklmzn olaylar hakknda dnmesi de neden-sonu ilikilerine baldr. rnein okuyucularn bu kitab okumas iin bu kitabn yazlmas ve matbaann bu kitab basmas gerekmektedir. Kitabn yazlmas ve matbaada baslmas okunmas iin nedendir. Hibir zaman nce sonu, sonra neden gereklemez; Bir kitab yazar yazmadan okuyucusu okuyamaz.
Bunlar unun iin anlatyorum. Bazlar bilimin kanunlaryla (neden-sonu ilikileriyle) evrenin aklandn syledikten sonra, Madem bilim her eyi aklyor, Tanr bunun neresinde? diye sormulardr. Oysa bilim ve nedensellik evrenin yaratlmadn deil, evrenin ileyi mekanizmalarn aklar. Bunlar ise Tanrnn varlnn kart deildir. Bilakis evrenin ileyi mekanizmalar ne kadar iyi aklanrsa, evrenin dzeni o kadar iyi aklanmakta, bu da Tanrnn evreni yarattna dair deliller sunmaktadr. Mekanizm ve bilim kanunlar gayeselliin ztt deil, anlalmasnn aracdr. Mekanizm ve gayesellik bazlarnn gsterdiinin aksine i ie gemilerdir.
131
www.bigbang.gen.tr
bni Rdn dikkat ektii gibi, evrendeki nedensellie bal mekanizm, Tanrnn varln temellendirmemizi salar. Neden nedensellik var? diye soran birine, Nedenselliin olmas sayesinde neler olduunu incele, cevab bulursun. diye yant verebiliriz.
Evrenin nedensellik kanunlar erevesinde ilemesi ve insan zihninin bu ileyii anlayabilmesi, evrendeki tasarm delillerinin en ilginlerinden biridir. Evrende hibir dzen olmayabilirdi veya evrendeki dzen o kadar kark olabilirdi ki insan zihni, evreni kark bir rya gibi anlayamadan seyrederdi. yleyse zihnin doutan nedensellik kategorisine ve evreni anlama yeteneine sahip olmasyla d dnyann anlalr oluu da bir tasarm delilidir. Evrenin ve insan zihninin birbirine gre ayarlanm olmas bir tasarm harikasdr (Bu konu 8. blmde de ilenmitir). D dnyann anlalmas iin gerekli artlar drt maddede ksaca zetlenebilir:
1-
nsan zihninde doutan anlama yetenei ve bilin var olmaldr. Bunun iin doutan zaman, uzay, nedensellik gibi kategorilerin zihinde var olmas lazmdr.
2-
nsann anlama yetenei ve hafzas gibi zellikleri evreni anlayabilecek kapasitede olmaldr. rnein birka olaydan fazla olay hafzasna
kaydedemeyen yetersiz hafzal bir insan evreni anlayamaz. 34Evrenin belli kanunlara (nedensellie) gre hareket etmesi gerekmektedir. Evrendeki kanunlar ok kark olmamaldr. Evrendeki en basit bir olay yz binlerce denklem ile belirtilebilecek kanunlara gre gerekleseydi, yine anlalmaz olurdu. D dnyann anlalr olabilmesi iin hem evrensel kanunlar var olmaldr, hem de bu kanunlar anlalabilir ekilde dzenlenmi olmaldr.
Bilimsel aba, Tanrdan uzaklamann deil, Tanrya yaknlamann aracdr. Sorun bilimsel yaklamda deil, bilimi tanrlatrmaya kalkmaktadr. Big Bang, evrenin ve tm kanunlarn bir balangc olduunu gstererek, evren gibi bilimsel kanunlarn da mutlak olmadn gstermitir. Bylece evrendeki kanunlarn, evreni meydana getiren Ge bamlln, evrenin
132
www.bigbang.gen.tr
iletilen, muhafaza edilen, baml kanunlara (nedensellie) sahip olduunu anlarz. Tasarm delili ise yaratlm bu kanunlar (yaratlan nedensellik) erevesinde, evrenin kudretli, bilinli, her eyden haberdar bir Yaratc tarafndan meydana geldiini gstermektedir.
TASARIMA 40 RNEK
Evrendeki tasarma dair birok veri o kadar yenidir ki geni kitlelerin bunlardan haberi yoktur. Bu verilerin adedi ise inanlmaz boyuttadr. Bu verilerin sadece 40 tanesini rnek olarak vereceim. Hi phesiz biyoloji bu konuda en ok rnein verilebilecei alandr. Ancak bu rnekleri ve bu konunun biyoloji ile ilgili boyutunu bundan sonraki almama brakarak, listede biyoloji ile ilgili rnek vermiyorum. Listede vereceim rnekler Dnyamzdaki canlln oluabilmesi iin olmazsa olmaz artlardr.
1) Evreni meydana getiren patlama biraz daha iddetli olsayd, evrendeki tm madde dalrd; eer patlama biraz daha yava olsayd, btn madde hemen kapanacakt. Her iki durumda da ne galaksiler, ne yldzlar, ne dnyamz, ne de canllar oluurdu. Patlamann galaksileri, yldzlar, Dnyamz ve canllar oluturacak ekilde olmasnn olasl havaya atlan bir kurun kalemin sivri ucu stnde durmas kadar bile deildir.
2) Big Bangin patlama annda eer daha fazla madde olsayd evren hemen kapanacakt. Eer patlama annda madde daha az olsayd patlama galaksileri oluturmadan maddeyi databilirdi. Grlyor ki Big Bang, hem iddeti, hem madde oran, hem de bunlarn birbirine gre dzenlenmesiyle bilinli bir tasarmn rndr.
133
www.bigbang.gen.tr
3) Big Bangin balangcnn ok yksek scaklkta olmas sayesinde atom-alt dnyadaki oluumlar gereklemitir. Bylece de galaksilerden canllara kadar olan sre mmkn olmutur.
4) Evrenin balangtaki homojen yaps da galaksilerin olumasnn bir artdr. Balang homojenliindeki ufak bir azalma galaksilerin olumasna izin vermeyecek ve tm maddenin karadeliklere dnmesi sonucunu douracakt. O zaman da biz var olamayacaktk.
5) Evrende entropi srekli artmaktadr. Bu ise evrendeki balang annda ok dk entropili bir balangcn olmas gerektii anlamn tar. Bu olasln gereklemesi imkanszdr. Roger Penrose dk entropili bu balangcn gerekleme ihtimalini 1010 te 1 olarak hesaplamtr.
123
6) Big Bangden sonra aa kan protonlar ve anti-protonlar birbirini yok eder. Canlln oluabilmesi iin proton saysnn, anti-protonlardan ok olmas gerekiyordu ve yle olmutur.
7) Ayn ekilde ntronlar ve anti-ntronlar birbirini yok eder. Canlln oluabilmesi iin ntron says, anti-ntronlardan ok olmalyd ve yle olmutur.
8) Elektronlar ve pozitronlar da birbirini yok eder. Canlln oluabilmesi iin elektron says, pozitronlardan ok olmalyd ve yle olmutur.
9) Kuarklar ve kar kuarklar da birbirini yok eder. Oysa yaamn varl kuarklarn daha fazla olmasna baldr ve kuarklar kar kuarklardan daha ok olmulardr.
134
www.bigbang.gen.tr
10) Evrende canlln oluabilmesi iin proton, ntron ve elektronlarn kendi antimaddelerinden daha fazla olmalar gerektii gibi, birbirlerine gre belirlenmi oranlarda yaratlm olmalar da gerekmektedir. Bu da canlln bir artdr.
11) Evrende canlln oluabilmesi iin proton, ntron ve elektronlarn ktleleri de mevcut ekilde olmaldr. Bu paracklarn mevcut ktleleri farkl olsayd yaam iin gerekli atomlar oluamayacakt.
12) Protonlar ve elektronlar ok farkl ktlelerine karn elektrik ykleriyle birbirlerini dengelerler. Eer bu denge salanmasayd da canllk iin gerekli atomlar oluamayacakt. Elektronun elektrik yk biraz farkl olsayd yldzlar oluamazd.
13) Eer evrendeki ntrino miktar daha az olsayd galaksiler oluamayacakt. Eer ntrino miktar daha fazla olsayd galaksiler ok youn olacakt. Her iki durum da canlln olumasn engellerdi.
14) Gl nkleer kuvvet ekirdekteki proton ve ntronlar bir arada tutar. Bu kuvvet biraz daha zayf olsayd, hidrojen dnda hibir atom, dolaysyla canllk oluamazd.
15) Zayf nkleer kuvvet biraz daha gl olsayd, Big Bangte ok fazla hidrojen helyuma dnrd. Eer bu kuvvet biraz daha zayf olsayd, yldzlardaki ar elementlerin oluumu olumsuz etkilenecekti ve canllk oluamayacakt.
16) Elektromanyetik kuvvet daha iddetli olsayd kimyasal balarn oluumunda sorun kard. Eer daha zayf olsayd kimyasal balarn oluumu sorunlu olurdu ve canllk iin mutlak gerekli olan karbon ve oksijen atomlar yetersiz kalrd.
135
www.bigbang.gen.tr
17) ekim gc daha kuvvetli olsayd, tm yldzlar bu kuvvetin gcne direnemeden karadeliklere dnrd. Eer daha zayf olsayd, ar elementleri oluturacak yldzlar oluamayacakt. Her iki durumda da canllk oluamazd.
18) Zayf nkleer kuvvet, gl nkleer kuvvet, elektromanyetik kuvvet ve yerekimi kuvveti belli kritik deerler gzetilerek yaratlmalar gerektii gibi, birbirlerine gre uygun oranlarda da yaratlmalar gerekmektedir. Bu hem galaksilerin ve yldzlarn, hem de tm canllarn var olabilmesi iin gerekli ok hassas bir dengedir.
19) Canlln oluabilmesi iin yldzlar aras mesafe belli bir byklkte olmaldr. Eer yldzlar birbirlerine daha yakn olsayd ekim gcnn fazlal gezegenlerin yrngelerini bozacakt. Eer yldzlar birbirlerine daha uzak olsayd spernovalar tarafndan evrene salan ar atomlar ok geni bir alana yaylacakt ve yaam iin gerekli atomlar yeterli dzeyde olamayacakt.
20) Hayat iin gerekli atomlardan en nemli ikisi karbon ve oksijendir. Bu atomlardan karbonun oksijen atomunun enerji seviyesine olan oran daha yksek olsayd canllk iin gerekli oksijen yetersiz olurdu. Eer mevcut oran daha dk olsayd canllk iin gerekli karbon yetersiz olurdu.
21) Hayat iin byk nemi olan karbon ve oksijen atomlar birbirlerinin enerji seviyelerine bal olduklar gibi, helyum atomunun enerji seviyesine de baldrlar. Helyumun enerji seviyesi yksek olsayd yaam iin gerekli karbon ve oksijen miktar yetersiz olurdu, eer helyumun enerji seviyesi dk olsayd yine yaam iin gerekli karbon ve oksijen miktar yetersiz olacakt.
136
www.bigbang.gen.tr
22) Spernova patlamalarnn uzakl,yaknl ve sklk derecesi de canllk iin ok nemlidir. rnein bu patlamalar ok yakn olsayd oluacak radyasyon canll yok edebilirdi. Eer bu patlamalar ok uzak olsayd canllk iin gerekli ar atomlar yeterli seviyede olmayacakt.
23) Dnyamzda canlln oluabilmesi iin galaksimizin belli oranda maddeye sahip olmas gerekmektedir. Eer madde oran fazla olsayd Gnein yrngesi deiirdi. Eer daha az madde olsayd, Gneimiz gibi yeterli zaman yaayacak bir yldzn var olmas mmkn olmayacakt. Ayrca galaksimizin bykl, ekli ve baka galaksilere uzakl da canlln olumas iin ok nemlidir.
24) Jpiter gezegeninin bykl ve mesafesi de Dnyamzdaki canll mmkn klan koullardan biridir. Eer Jpiter u andaki yerinde ve byklnde olmasayd, Dnyamz meteor yamurlarna kar bu kadar gvenli olmazd. Ayrca mevcut yrngemiz de deiirdi. Bu iki durum da canllk iin ayarlanm ok zel koullar bozard.
25) Dnyamz, Gnee daha uzak olsayd, yaama olanak tanmayan bir souk ve buzullarla kar karya kalrdk. Eer Gnee daha yakn olsaydk yeryzndeki su buharlar ve yaam mmkn olmazd.
26) Dnyamzn ekimi daha fazla olsayd, amonyak ve metan orannn artmas gibi durumlar yeryznn canlla elverili bir ortam olmasn engellerdi. Eer Dnyamzn ekimi daha az olsayd atmosfer ok su kaybeder ve canllk iin elverili ortam kalmazd.
27) Dnyamzn evresindeki manyetik alan da ok zel olarak ayarlanmtr. Eer bu manyetik alan daha gl olsayd, Gneten gelen canllk iin yararl nlar da engelleyebilirdi.
137
www.bigbang.gen.tr
Eer bu manyetik alan daha zayf olsayd, Gneten gelen zararl nlar yaamn olumasna olanak tanmazd.
28) Yeryznden yanstlan k ile yeryzne arpan k da belli bir oranda olmaldr. Eer bu oran daha byk olsayd yeryz buzullarla kaplanrd. Eer bu oran daha kk olsayd sera etkisiyle ar snan yeryz yaama elverili olmazd.
29) Yaam iin yer kabuunun kalnl da nemlidir. Yer kabuu daha kaln olsayd, atmosferden yer kabuuna oksijen transferiyle oksijen dengesi bozulurdu. Yer kabuu daha ince olsayd yer kabuunun her yerinden srekli volkanlar fkrrd. Bu ise hem iklimi deitirir, hem de canll yok ederdi.
30) Atmosferdeki oksijen miktar da yaam iin kritik bir deerde yaratlmtr. Bu deer eer yksek olsayd, yeryznde srekli yangnlar kard. Bu deer eer alak olsayd solunum yapmak imkansz olurdu.
31) Atmosferdeki karbondioksit oran da yaam mmkn klacak bir deerde yaratlmtr. Karbondioksit daha fazla olsayd sera etkisi oluacakt. Eer daha az olsayd bitkilerin fotosentez yapmas mmkn olmayacakt.
32) Dnyamzdaki ozon miktar da ok kritik bir deerde yaratlmtr. Eer bu deer daha yksek olsayd yzey scakl ok derdi. Eer bu deer daha dk olsayd hem yzey scakl ok ykselirdi, hem de yaam yok edecek ekilde ultraviyole artard.
33) Yaam iin atmosfer basncnn da belli bir deerde olmas gerekmektedir. Eer atmosfer basnc daha dk olsayd, buharlaan su miktar artacak ve bu sera etkisi oluturacakt, atmosferdeki su buhar azalacak ve dnya lleecekti.
138
www.bigbang.gen.tr
34) Atmosferdeki havann solunabilmesi iin havann belli bir basnta, akkanlkta ve younlukta olmas lazmdr. Atmosferin younluunda ve akkanlndaki ufak bir deiiklik nefes almamzn imkansz olmasna sebep olabilirdi.
35) Canllk iin olmazsa olmaz art olan karbon atomunun, yldzlarn iindeki oluumu ok kritik deerler altnda meydana gelmektedir. Bunun iin iki helyum atomu birleip 0.000000000000001 saniye gibi ksa bir sre berilyum atomuna dnrler ve nc bir helyumun eklenmesiyle karbon atomu oluur. Bahsedilen atomlarn enerji seviyelerindeki ufak bir farkllk karbon atomunun ve canlln ortaya kn imkanszlatrrd.
36) Tm canllar karbon atomunun dier elementlerle bileikler yapmas sayesinde var olmulardr. Karbon, yaam iin gerekli olan bileikleri ancak dar bir scaklk aralnda gerekletirebilir. Bu scaklk aral ise Dnyann scaklyla tam uyumludur. Oysa evrende yldzlarn iindeki milyarlarca derece scaktan mutlak sfr olan -273 dereceye kadar geni bir aralk mevcuttur.
37) Karbon atomunun oluturduu kovalent balar gibi zayf balar da ancak belli bir scaklk aralnda gerekleebilirler. Bu scaklk aral ise Dnyada var olan scaklk aral ile tam uyumludur. Zayf balar gereklemese hibir canl var olamazd.
38) Yaam iin btn artlar yerine getiren Dnyamzn, yaratlma zaman da yaama tam uygun olarak seilmitir. Dnya eer daha nce yaratlsayd canllk iin gerekli ar atomlar (karbon, oksijen gibi) yeterli miktarda bulunmayacakt. Eer Dnyamzn yaratl daha sonraya kalsayd, Gne sistemimizi oluturacak younlukta ham madde kalmam olacakt.
139
www.bigbang.gen.tr
39) Canlln mmkn olabilmesinin artlarndan biri de suyun belirli bir yzey gerilimine sahip olmasdr. Bitkilerin suyu topraktan emmeleri ve en st noktalarna kadar iletebilmeleri bu gerilimin tasarlanm olmas sayesindedir. Bu gerilim daha farkl olsayd ne bitkilerden, ne de dier canllardan sz edebilirdik.
40) Suyun reaksiyon kabiliyeti de canlln dier artlarndan biridir. Su ne baz asitler gibi paralayc zellikler gsterir, ne de argon gibi hibir reaksiyona girmeden durur. Suyun akkanlk deeri, suyun kat halinin sv halinden daha hafif olmas da yeryzndeki canlla byk katkda bulunur.
OLASILIK MANTII
ncelediimiz 40 rnek, evrenin ve Dnyamzn iindeki oluumlarn, yaam mmkn klacak ekilde dzenlendiini gstermektedir. Tm bu dzenlemelerin tesadfen, bilinsizce, rastgele olutuunu sylemek mantkl deildir. Evrenin bilinli bir ekilde dzenlendiini inkar etmenin kkeni mantksal deil, daha ziyade psikolojiktir. Astronomi, fizik, kimya gibi bilimlerin verileri; evrenin ok kritik deerler gzetilerek, yaama tam uygun olarak hazrlandn ortaya koymaktadr. Eer biyoloji alanna geilirse bu deliller ok daha artmakta, her canldan, evrenin bilinli olarak dzenlendiine dair kantlar salanmaktadr.
Evrenin yaratlnda ok kritik deerlerin gzetildiini olaslk mant ile gsterebiliriz. Bu epistemolojide (bilgi teorisinde), olasln merkeze konduu, matematiksel bir yaklamdr. Evrenin yaama uygun bir ekilde dzenlendiine dair birok delilden 40 tanesini setim, bu delillerden ilgin bulduum iki tanesini inceleyerek olaslk mantnn nasl kullanldn gstermeye alacam.
140
www.bigbang.gen.tr
BALANGI ENTROPS VE OLASILIK

rnek vereceim ilk delili ilk olarak nl matematiki Roger Penrose aklamtr. nceden termodinamiin ikinci kanununa gre evrendeki entropinin srekli arttn ve bunun geriye evrilemez olduunu grdk. Entropi, srekli dzensizliin artmasnn, matematiksel, nesnel bir ltdr. Penroseun dedii gibi yksek entropi durumlar doal durumlardr, fakat dk entropi durumlar dzeni ifade ederler ve aklama gerektirirler. Evrenin galaksileriyle, gezegenleriyle ve canllaryla varl, evrenin dk entropili bir durumda balam olmas sayesindedir. te evrenin bu balangc bir aklama gerektirmektedir.
Evrenin balangcnn ok ufak bir noktada olmas da dk entropinin aklamas olamaz. Karadelikler hakkndaki matematiksel kuramlar konusunda en iyi olarak kabul edilen Penrose, ne karadelikler gibi ufak noktalarn, ne de evren eer bir gn Byk k (Big Crunch) yaarsa evrenin sonundaki bu bileimin, yksek entropi durumundan kurtulamayacaklarn gstermitir. Anlalmaktadr ki evrenin balangcndaki dk entropi durumunun, evrenin balangcnn ok ufak bir nokta olmasyla ilgisi yoktur.
Demek ki evrenin balangcndaki dk entropi, evrenin hacminin ok kk olmas dnda bir aklamay gerektirir. Evrenin hacmi klse de byse de termodinamik ok tek ynl olarak ilerler. Ben bunu, insanlarn yalannca boylarnn ksalmaya balamasna benzetiyorum, fakat bu durum insanlarn genletii anlamn tamaz. Aynen evrenin de hacmi klse bile entropisi dmez. Entropi zaman gibidir: Tek ynl, acmasz ve kesin.
Penrose, evrendeki baryon (proton, ntron) says olan 1080 i, buna karlk gelen foton says ve karadelikleri de hesaba katarak, evrenin balang entropisinin bilinli bir ekilde dzenlendiini ortaya koymaktadr. Penroseun bulduu say inanlmazdr. Penrose bu sayy yle aklar: Yaratann ne kadar isabetle hedefini belirledii grlyor, yani doruluk oran yledir:
141
123
www.bigbang.gen.tr
1010 de 1. (Bu ilemi yapmak iin nce 10123 hesaplamak, sonra 123 sfrl bu sayy 10un zerine yazmak gerekir. Daha sonra 10u bu say kadar kendisiyle arpmak gerekir. Bu saynn yazlmas bile mmkn deildir.)
Bu say gerekten de inanlmazdr. Eer bu say 10un zeri 10123 olarak deil de, klasik ekilde yazsaydk (stsz bir say olarak), sadece bu sayy yazmaya bile btn insanlarn mr ok ksa gelirdi. Eer evrendeki tm proton, ntron, hatta fotonlar kullansaydk ve her bir proton, ntron ve fotonun zerine bir trilyon say yazsaydk, bu sayy yine yazamayacaktk. Bundan gerekten de Yaratcnn, her eyi nasl bilinli bir ekilde yaratt ok ak grlmektedir. Evrende var olan sradan bir dzen deil, olaanst bir dzendir.
PROTENLER VE OLASILIK
Kitabn buraya kadarki ksmnda biyolojiden hibir rnek vermedim. Biyoloji ve evrim teorisi balamnda tasarm delilini bundan sonraki kitabmda ele almay dnyorum. Kitabn bu blmnde ksa bir istisna yaparak biyoloji alanndan da tasarm delili ve olaslk hesaplaryla ilgili bir rnek vermek istiyorum.
Biyoloji alan belki de tasarm delili ile ilgili en ok delilin sunulabilecei alandr. Yzbinlerce bitki eidinden saysz bcek trlerine, balklara, kulara, birbirlerinden ok farkl hayvan eitlerine ve insana kadar her tr birbirinden farkl ok ilgin zelliklere sahiptir. Makro seviyede bu zelliklerin bir ounu gzlemleyebiliriz. Mikro seviyeye inilince komplekslik daha da artmaktadr. Bunu gstermek iin canl organizmalarn mikro bir paras olan proteinleri inceleyebiliriz. Her canl proteinlerden oluur, proteinsiz bir canl dnlemez. En basit bakterilerde bile binlerce protein vardr. Biz tek bir proteini alp, bu proteinin tesadfen olumasnn
142
www.bigbang.gen.tr
olasln incelersek, canllardaki mikro dnyann srf bu unsurunun bile bilinli tasarm ispatlamaya yeterli olduunu grrz.
rnek olarak vcudumuzdaki proteinlerin en fazla bilinenlerinden biri olan hemoglobini ele alalm. Bilindii gibi hemoglobin kan hcrelerinde oksijen tama vazifesini grr. Bir insanda 60 octillion (60.000.000.000.000.000.000) civarnda hemoglobin proteini bulunur. Hemoglobin 574 tane amino asidin arka arkaya gelmesi sonucunda oluur. nsan vcudunda 20 tane farkl amino asit kullanlr. Bu amino asitlerin herbiri tam doru yerde olmaldr. rnein orak hcre kanszl denen ldrc hastalk, hemoglobin proteininin sadece tek bir amino asidinin doru yerde olmamasndan kaynaklanmaktadr. Bir hemoglobin proteinin srf amino asitlerinin belli bir dizilimde olmasnn olasln yle gsterebiliriz:
Bir amino asidin doru yerde olma olasl:
1 20
ki amino asidin doru dizilme olasl:
1 1 20 20
amino asidin doru dizilme olasl:
1 1 1 20 20 20
574 amino asidin (hemoglobin) doru dizilme olasl:
1 20 574
TM ATOMLAR VE TM UZAY-ZAMANI TESADFEN BR PROTEN OLUTURABLR M
143
www.bigbang.gen.tr
Bu olasln matematik asndan imkansz olduunu yle dnerek anlayabiliriz. Evrende 10 80 baryon vardr. Evrendeki baryonlar, fotonlar, elektronlar toplarsak 10 90 dan dk
bir say elde ederiz. Evrenin tahmin edilen ya 15 milyar yldr. Evren: 15 milyar yl x 365 gn x 24 saat x 60 dakika x 60 saniye = 473.040.000.000.000.000 saniye yandadr. Bu sayy da 1018 olarak alabiliriz. Bu iki sayy arparsak 10 90 1018 = 10108 eder.
Bu bulduumuz 10108 says neyi ifade etmektedir? Bu say, evrendeki her proton, ntron, elektron ve fotonun her biri birer amino asit olsayd ve her biri evrenin her saniyesi bir protein yapmaya kalksalard, toplam olarak yaplacak denemenin saysdr.( 10120 nin 10108 in bir trilyon kat olduunu dnn.)
Yzbinlerce canl trnn tek biri olan insann, bir ok yaptandan tek biri olan proteinin, bir ok farkl tipinden tek biri olan hemoglobinin, tesadfen olumasnn imkanszl grlmektedir. Oysa amino asitlerin oluma olasln, bir proteindeki amino asitlerin sol-elli olmasnn olasln, proteinin boyutlu katlanmasnn olasln gz ard edip hi hesaba katmadk. Bir proteinin, D.N.A.da kodlannn olasln hesaplasaydk amino asit diziliminin olaslndan elde ettiimizden de inanlmaz bir sonula kar karya gelirdik. Evrenin tm paracklarnn, evrenin tm zamannda oluturmaya g yetiremeyecei bir molekln (hemoglobinin), bilinli bir tasarm olmasayd var olamayaca aktr.
Ateistler, canllarn tasarm rn gibi gzktklerini, fakat, uzun bir zaman srecinde, birleen tesadflerle, bilinli bir tasarm olmadan da tm canllarn oluabileceklerini sylemilerdir. Oysa olaslk hesaplar, evrenin tm mrnn ve tm paracklarnn tek bir proteini bile ortaya tesadfen karmasna imkan olmadn ortaya koymutur. Dnyann iindeki tesadfi evrim, doal seleksiyon gibi sreler ile bu hibir ekilde aklanamaz. Doal seleksiyon ve srf
144
www.bigbang.gen.tr
canllarn reme hcrelerindeki tesadfi mutasyonlarla olay aklayanlar; evren kmesi yerine canllarn reme hcrelerini, evrenin ya yerine canllarn yan koymu oluyorlar. Daha evvel olaslk hesaplaryla, tm evrendeki tm srede, bir tek proteinin olumasnn mmkn olmadn gsterdiim iin, canllarn reme hcreleri ile snrl bir kme iin bu olasl tekrar hesaplamaya gerek duymuyorum.
Btn canllar proteinlerden yaratld, en basit bakteriler bile bin kadar proteine sahip olduklar iin, bu olaslk hesab, tm canllarn bilinli bir tasarmla ve stn bir gle yaratldklarn gstermektedir. Ksacas evrende tesadf mmkn deildir, en basit molekller bile ok ince bir ekilde tasarmlanmlardr. Evrende tesadfe tesadf edilmez.
NSANCI LKE (ANTHROPIC PRINCIPLE)
Son yzylda astronomide, fizikte, kimyada, biyokimyada, molekler biyolojide, hcre biyolojisinde ve dier bilim dallarnda gerekletirilen keifler, insanlarn varlnn ok kritik deerlere bal olduunu gsterdi. Bu kritik deerlere daha nce 40 rnek verdik. Evrende insanlarn yaratln mmkn klacak birok deerin varl bilim adamlarnn dikkatini ekti ve bu durum insanc ilke (anthropic principle) ile izah edilmeye alld. nsanc ilke yaklam ilk olarak Brandon Carter tarafndan 1974de kullanld ve o gnden beri bilim, felsefe ve din alannda kullanlmaktadr. Fakat insanc ilke farkl bilim adamlarnca farkl yorumland. Baz bilim adamlar tasarm delili ile insanc ilke arasndaki ilikiyi grdler ve insanc ilkenin, tasarm delili ile ayn anlama geldiini sylediler. Baz bilim adamlar ise bizim evrendeki varlmza uygun olarak oluan artlara amamamz gerektiini, nk bunlar gereklemeseydi bizim bunlar gzlemleyemeyeceimizi ileri srdler. Bu bak asna gre bizim evrendeki gzlemimiz seici bir etki yapmaktadr, bu yzden biz, kendi varlmza olanak veren koullar gzlyoruz.
145
www.bigbang.gen.tr
Evrende insanln olumasna olanak verecek ortamn gereklemesine amamamz gerektiini sylemek hi tutarl gzkmemektedir. nsanc ilkenin bize sunduu veriler sadece insanln olumas iin belli artlarn var olduuyla snrl deildir. O, bundan ok daha fazlasn ortaya koyar. nsanc ilkeye gre evrende ok ok kritik deerlerin sonucunda insanln var olabilmesi mmkn olmutur. Daha evvelden incelediimiz rneklerde evrenin dk entropili balangcnn dzenlenme olaslnn 1010 te 1 olduunu, tek bir proteinin bir tek amino asit sralamasnn oluma olaslnn 20 574 te 1 olduunu hatrlayn. Bu saylar insanlarn var olmas iin gerekli artlarn, ne kadar kritik aralklarda olduunun saysz rneklerinden bir kadr.
123
MKEMMELLK VE KRTK ARALIKLAR
Evrenin, canllarn olumasna olanak verecek ekilde bu kadar kritik aralklarla dzenlenmesi, bize u iddiay yaptrmaktadr: Evren ve Dnyamz canlla uygun olarak mkemmel bir ekilde dzenlenmitir. Bu yanllanmaya ak bir iddiadr. Fakat yaplan bilimsel aratrmalar bu iddiay yanllamak bir yana, daha ok desteklemitir. Eer birisi bizim Dnyamz iin birisi daha iyi bir atmosfer tarif edebilse, var olan birok svdan birinin bile yaam iin sudan daha fazla uygun olduunu gsterebilse, evrenin balang entropisinin bundan daha uygun da dzenlenebileceini ispatlasa iddiamz yanllayabilecektir. Mkemmellik dar bir aralkta gerekletii iin, mkemmellik iddialarnn yanllanmas kolay, dorulanmas zordur. Oysa evrenin canllar iin mkemmel bir ekilde yaratld hep dorulanm, hi yanllanamamtr.
146
www.bigbang.gen.tr
nsanc ilkeyi hatal yorumlayanlar iin John Leslienin kulland ho bir rnei aktaraym: Dnn ki kuruna dizilmenize karar veriyorlar ve sizi gtryorlar ve ok keskin 100 nianc ok yakn mesafeden birok defa size ate ediyor, fakat lmyorsunuz. Bunun sonucunda Ben hayatta olduuma gre alacak bir ey yok, eer hayatta olmasaydm u anda bu durumu gzlemlememi olurdum. mu dersiniz, yoksa 100 keskin nianc, bu kadar ok ate edip, beni bu kadar yakn mesafeden vuramadklarna gre, bu durumun bir aklamas olmal. m dersiniz? Hi phesiz bizim varlmz iin gereken kritik deerlerin olumasnn olaslk olarak imkanszl, 100 keskin niancnn ok yakn mesafeden isabet ettirememelerinin ok ok zerindedir. Kendi hayatta oluumuzu ileri srerek 100 keskin niancnn isabet ettirememesini tesadfi isabetsizlie balamann sama olduunu anlyorsak, insanc ilkenin sunduu olaanst kritik deerleri tesadfe balamann ok daha sama olduunu rahata anlayabiliriz.
NSANCI LKE VE SONSUZ EVRENLER
nsanc ilkenin sonularnn bizi tasarm deliline gtreceini gren ve bu sonutan memnun olmayanlar sonsuz evrenler hipotezini ortaya attlar. Bununla sonsuz bir kme oluturmak ve insanc ilkenin ortaya koyduu kritik deerleri sonsuzla kyaslayarak nemsizletirmek istediler. Eer sonsuz evrenler hipotezi doru bile olsayd evrendeki kritik deerlerin bizi evrenin bilinli bir ekilde, stn bir Kudret tarafndan yaratldna gtren sonucu deimezdi. Richard Swinburne bu iddiay yle yorumlamtr: Alternatif aklamadan hibir
ekilde aka daha basit olmayan bir formln, tercih edilen yorumunu kurtarmak iin ve her halkarda belli bir oran iinde bulunmak zorunda olan snr artlarnn ok dar oranndan kanmak iin, sonsuzca ok evrenlerin olduunu varsaymak, delilik gibi grnyor.
147
www.bigbang.gen.tr
Swinburnenn delilik olarak grd bu giriimin kaynann psikolojik olduu anlalmaktadr. Biz ne yapalm ki Tanrnn var olduu sonucundan kurtulalm? diyerek, doruyu bulmak yerine ka ama edinenler, ka bu kadar fantezi iddialarda aramlardr. Daha evvel incelediimiz ve bilimsel olarak mmkn olmadn grdmz Alp Kapanan Evren (Oscillating Universe) iddias da sonsuz evrenler tretme isteininin bir rnyd. Cafer Sadk Yarann dedii gibi byle evrenler olsayd bile tasarm delilini glgelemezdi: Bilinenden
bilinmeyene doru mantksal bir karmda bulunulduunda, karma yn vermesi gereken, bilinenin temel zellikleridir. Elimizdeki rnekte olduu gibi bilinen tek evren ok dzenli ise ve bilinmeyene ait tek ipucumuz bu ise, normal akl yrtme, eer gerekten varsalar, bilinmeyen evrenlerin de en az bilinen kadar dzenli olabilecei sonucuna gtrmelidir, tam tersine deil. Sonu olarak, bilinen evrenimizin balang koullar ve temel sabitlerindeki olaanst kozmik uyuumlarn son yllardaki kefinin, Tanrnn varlna inancn klasik delillerinden olan tasarm delilinin rneklemsel zeminine, ok evrenler senaryolar ve yorumlaryla glgelenmeyecek lde, yeniden byk bir g ve zenginlik katt grlmektedir.
Ockhamlnn usturasn hangi durumlarda nasl kullanmamz gerektiini, sonsuz evren senaryolarnn, Ockhamlnn usturasndan nasiplerini nasl aldklarn nceden grdk. Bu konuyla ilgili o baln bir daha okunmas faydal olacaktr.
nsanc ilkenin sonularndan kanmak iin sonsuz evrenler senaryosunu ortaya atanlarn yaptnn neye benzediini size bir rnekle aklamak istiyorum: Binlerce rulet masas olan bir kumarhanede olduunuzu dnn. Size tm rulet oyunlarnn hileli olduunu sylyorum ve delil olarak binlerce masadaki yz binlerce oyunun sonucunu nceden sylyorum. Verdiim sonular doru knca, rulet oyunlarnn sonucunun evvelden bilindiine kanaat getiriyor ve birisine bu olay anlatyorsunuz. Anlattnz kii ise bunun tesadfen olabileceini, eer kumarhanelere giden tm insanlarn byle bir tahminde bulunurlarsa, birinin tutturma ihtimali olduunu sylyor. Sonra bunun da olaslk asndan imkansz olduunu gsterdiinizde, aslnda sonsuz gezegenler
148
www.bigbang.gen.tr
olabileceini, bu sonsuz gezegenlerde sonsuz kumarhanelerde byle tahminlerde bulunan sonsuz kiiler olabileceini, bunlardan birinin rastgele bir tahminle byle bir sonucu yakalamas muhtemel olduu iin, size kumarhanelerin rulet oyunlarnn nceden bilindiini syleyen benim yalanc olduumu, benim bunu rastgele baardm sylerse cevabnz ne olur? Diyelim sonsuz kumarhanelerin varlna inandnz, binlerce rulet masasndaki yz binlerce rulet oyununun sonucunu bilmemi yine de tesadfle aklamaya kalkar msnz?
Biz tek bir evren gzlyoruz. Big Bang teorisi bu evrenin bir balangc olduunu, genileyen snrlaryla sonlu yapda olduunu ortaya koymutur. Bu tek evrendeki kritik deerler, evrenin bilinli bir ekilde, stn bir Kudret tarafndan tasarmlandn ok ak bir ekilde ortaya koymaktadr. Sonsuz evrenler gibi hibir delili olmayan bir senaryoyu doru bile kabul etseydik bu sonu deimezdi. Fakat bu senaryoyu kabul etmeyi gerektiren rasyonel bir sebep olmad gibi, bu senaryo, akldan uzak bir fantezi olarak grlmektedir.
OLMAZSA OLMAZ VE OLMASA DA VAR OLABLECEMZ TASARIMLAR
nsanc ilkenin yanl yorumunda, insann gzlemci olarak kendisinin varl iin gerekli artlar semesi ile sonsuz evrenler senaryosu birletirilerek; insann, kendi varln mmkn klan artlara armamas, nk o artlar gereklemeseydi, zaten var olamayaca sylenir. Bu yorumun yanl olduunu baz rneklerle buraya kadar akladk.
Bahsedilen yaklam yanltr, fakat eer bu yaklam doru olsayd bile sadece insann varln mmkn klan olmazsa-olmaz artlar iin geerli olurdu. nsann varl iin zorunlu olan artlar olmazsa olmaz artlardr. rnein suyun ve karbon atomunun varl insan varl iin olmazsa olmaz arttr. Fakat Dnyadaki tasarmn varln gsteren bir ok delil, olmazsa olmaz
149
www.bigbang.gen.tr
artlara dahil deildir. nsan, bitkiler ve hayvanlar aleminin %1inin var olmasyla bile yaayabilir. Oysa hayvanlar ve bitkiler aleminin bu %1lik ksmlarnn dnda kalan canllar da tasarm delili iin delil niteliindedirler.
rnein ary ele alalm. Arnn varl insanlarn varl iin olmazsa olmaz art deildir. yleyse arnn Dnyadaki varln, insann, gzlemci olarak seici zelliiyle aklayamayz. Ar olmasayd burada olamazdk, o yzden bu olaslklar gereklemitir diyemeyiz. Daha nceden olaslk hesabn yaptmz hemoglobin gibi bir ok protein arnn da bedeninde vardr. Bu proteinlerden bir tanesini ele aldmzda, tm uzayn atomlarnn, evrenin bandan beri, sadece arnn ele alacamz tek bir proteinini bile oluturmaya gc yetmediini grrz.
DNYA LKES(THE WORLD PRINCIPLE)
Benim nerim, Dnya ilkesi (The World Principle) adn verdiim daha geni bir ilkenin savunulmasdr. Bu ilke, insanc ilkeyi de iine alan bir ilkedir. Fakat bu ilke, insann var olmas iin gerekli olmazsa olmaz artlarn yannda, insann varl iin olmazsa olmaz artlardan olmayan, tm canllarn olmazsa olmaz artlarn ve mkemmelliklerini de kapsar. rnein az nce bahsettiimiz arnn varl iin gerekli proteinler de bunun iindedir.
Dnya ilkesi ile anlatmak istediim ksaca udur: Dnya, canllar iin seilmi zel bir alandr. Bu alan Tanrnn canllar yaratmak suretiyle sanatn, gcn sergileme alandr. Dnyadaki akll bir varlk olarak insann gzlemci olarak bulunmas, bu serginin sebeplerinden
150
www.bigbang.gen.tr
biridir. Bu canllarn bir ou, insann varl iin olmazsa olmaz artlardan olmasalar da, insana bal gibi gdalar vererek, Tanrnn inayetini gsterirler. nsann yanbanda bu kadar ok eitli canlnn var olmas bir aklamaya muhtatr. Bunlar insann, varl iin gerekli artlar
gzlemlemesiyle aklanamaz. nk bunlar olmadan da insan var olabilirdi. Dnyann iindeki oluumlar ve de zellikle bitkisiyle hayvanyla tm canllar, insann olmazsa olmaz ihtiyalarnn ok tesinde; mkemmellii, stn bir sanat ve kudreti gstermektedirler. Dnya ilkesi, bizi, insanc ilke nin yneldii olmazsa olmaz artlarn dndaki geni bir alana yneltmektedir. Bu alana insanc ilke ye ilaveten unlar da girmektedir: 1- Dier canllar 2- nsann yaamas iin olmazsa olmaz artlardan olmayan mkemmellik gstergeleri 3- Saydklarmzn hepsinin tek bir gezegende (Dnyada) toplanmas
Dnya ilkesinin en nemli zellii insanc ilkenin seici zelliine gelen itirazlar karlamasdr. Dnya ilkesinin baknn yneldii tasarmlar inayet delili, teleolojik delil gibi balklarda ele alnanlardan farkl deildir. Fakat Dnya ilkesi, hibir ka yeri brakmayacak ekilde insanc ilkeyi destekler ve yardm eder.
Ayrca Dnya ilkesinin dier nemli bir yan, olaslk hesaplarnn sadece Dnya alan iinde yaplmasn gerektirmesidir. nsann varln mmkn klan olmazsa olmaz artlar insanc ilkenin yanl yorumuyla bertaraf edilse bile, insann yan banda faydalanabilecei ve olaslk hesaplarna gre tesadfen olumalar imkansz olan yz binlerce canl, bilinli bir tasarm ispat etmektedirler. Daha nce evrendeki baryon, foton ve elektron saylarnn toplam olan 10 90 saysyla, evrenin saniye says olan 1018 i arptk ve 10108 i bulduk. Sonra bu say ile insann var olmas iin olmazsa olmaz art olan hemoglobin proteininin srf amino-asitlerinin dizili olasl olan 20 574 te 1i kyasladk. Dnya ilkesine gre bu hesab arnn vcudundaki bir protein iin yaparsak, artk insann var olmas iin olmazsa olmaz artlara bakmayacaz, bunun yerine
151
www.bigbang.gen.tr
insann yan banda Dnya iinde yaratlan arnn tek bir proteinini inceleyeceiz. (Ar yerine dilediiniz bir hayvan veya bitkinin yapsndaki proteini ele alabiliriz. Sonu deimeyecektir.) nceden hemoglobin iin yaptmz hesab, Dnya ilkesine gre, arnn bir proteini iin
gerekletirdiimizi dnelim. Kmemiz Dnyann ii olaca iin, evvelden grdmz 10 90 lk saymz, Dnya iindeki protonlarn, ntronlarn, elektronlarn ve fotonlarn toplam saysna azalacaktr. Evrenin ya ile ilgili saymz ise Dnyann yana azalacaktr. Bu sefer baktmz u olacaktr: Dnyadaki tm protonlar, ntronlar, elektronlar ve fotonlar amino asitlere dnse ve Dnyadaki her saniye bir protein oluturmaya alsalar, bunu becerebilirler mi? Btn evrenin tm zamannda bile tesadfen meydana gelmesi mmkn olmayan tek bir proteinin olumas bylece daha da imkanszlar.
Btn evrenin paracklarn bile bir proteinin amino asit dizilimini rastgele oluturmak iin seferber ettiimizde bunun imkansz olduunu grdk. Amacm, Dnya ilkesinin, baklarmz Dnya iine evirdiini, evrendeki bilinli tasarm matematiksel olarak temellendirdiini gstermektir. Bazlarnn sonsuz evrenler senaryosunu yutturmaya kalkt bir dnemde, Dnya ilkesi, sonsuz evrenler var olsa bile, sonsuz evrenlerle ve hatta bu evrenin geri kalanyla ilgilenmeden srf bu Dnyann iinden tasarm delilini temellendirebileceimizi, srf Dnyann iinde kalarak olaslk hesaplar yapabileceimizi gstermektedir. nsann yan banda, gcn insann yan banda olmasnn olaslndan alan ve yz binlerce tre sahip olan canllar dnyas, tasarm delilinin zenginliini ve insan asndan eriilebilirliini gstermektedir. Bu delillerin matematiksel kesinlikten g aldn, olaslk gibi matematiksel verilere dayandn bir daha hatrlamak faydal olacaktr. (Bundan sonraki kitabmda Evrim teorisini ve Dnya ilkesini ele alacam. Bu konuyla ilgili grlerini belirtmek isteyenler, bu konudaki fikirleri paylamak iin kurduum www.theworldprinciple.com adresindeki siteye grlerini bildirebilirler.)
152
www.bigbang.gen.tr
BIG BANG POTENSYELNDE BACH VE BLGSAYAR
Big Bang srecinin balangcndaki patlamann iddeti, maddenin younluu, entropinin dzenlenmesi, scakln ayarlanmas gibi balang tasarmlarndan evrenin genilemesiyle oluan srelerdeki tm kritik ayarlamalara kadar her veri, evrenin; bilinli, kudretli ve stn olan bir Tanr tarafndan yaratldn delillendirmektedir. Evrenin bandaki koullarn ve fizik kanunlarnn yaratlmas sayesinde evrende var olan her eyin varlk alanna katlmas mmkn olmutur.
Bachn bir parasndan Sezen Aksunun bir arksna, notalarn kendilerinden mzik aletlerine, bilgisayarlardan cep telefonlarna, Trk lahmacunundan talyan pizzasna, zambaklardan karncalara kadar her ey Big Bangin balang tekilliinde potansiyel olarak mevcuttu. Big Bangin balang potansiyeli, Evrende var olan her eyi kapsamaktadr. Evrenin stn bir sanatla ve kudretle tasarmlandn anlamann bir yolu da evrenin, bir balang anna, bir de u anda grdmz durumuna bakmaktr. Bu bak as saduyulu bir yaklam ve bir sanatseverin sezgisini ierir. Bu yaklam iin olaslk hesaplarna ve kritik deer gzlemlerine de gerek yoktur. rnein evrenin balang tekilliini, evrenin balangcndaki kaynayan orbay hayalen dnen ve bunu yaparken Bach dinleyerek gzel bir manzaraya bakan ve ayn yudumlayan kii; dinledii parann, seyrettii manzarann ve itii ayn, evrenin balang potansiyelinde mevcut ve hazrlanm olduunu dnnce, evrende var olan bu potansiyelin tesadfen olmadn sezecektir.
Big Bangin tasarm deliline en nemli katklarndan biri budur. Big Bang, evrenin balang durumuyla imdiki durumunun ne kadar farkl olduunu gstermekte, ayn zamanda doann tm harikalarndan insanln tm retimlerine kadar her eyin, balang annda potansiyel olarak mevcut olduunu sylemektedir. Evrenin bir balangcn, bir de u anki durumunu dnen kii, evrendeki tasarma dair sezgisel bir kant da elde etmektedir.
153
www.bigbang.gen.tr
Baz kiiler, insan zihninin iin iine karmas yznden, insani keiflerdeki Tanrsal yn grememektedirler. Oysa insan zihninin hibir retimi evrenin balangcnda var olan potansiyelin dna kamaz. Sezen Aksu bestesini yapmadan nce, yapt beste; notalarn varl ve bu notalarn belli ekilde arka arkaya gelebilecek olmasyla, evrende potansiyel olarak mevcuttu. Sanat ve bilim, adam evrende potansiyel olarak mevcut olan kefeder. Bir anlamda Tanrnn potansiyel olarak yaratt ve insanla gizli kalm olan sanatlar ve bilim kanunlarn kefeden kiilerdir sanatlar ve bilim adamlar. Bir para arkcnn, bilgisayar bilim adamnn kefi olmakla beraber, btn evren ve bu evrenin potansiyelinde mevcut olan arklar ve bilgisayarlar, Tanrnn daha batan, potansiyelin iinde yaratt tasarmlardr. Bu yzden insanln tm tasarmlar da Tanrnn tasarmnn delilleridir. Tanr tm bu tasarmlarn ezeli sahibidir, Tanr yaratc tasarmcdr; bilim adamlar ve sanatlar ise kefedici tasarmclardr. Demek ki mzisyenin bestesi kuun tleri kadar Tanrsaldr, ayakkab insan aya kadar Tanrsaldr, cep telefonu insan kula kadar Tanrsaldr. Bunlar Big Bang balangcnda potansiyel olarak yaratlmasalard, biz bugn bunlar gzlemleyemiyor, tadlarna varamyor ve kullanamyorduk.
BLMSEL KANUNLARIN TASARIMI
Leibniz Neden hibir ey yerine bir eyler var? diye sormutu. Bu, evrenin kendi kendisinin aklamasn iinde barndrmasnn mmkn olmadnn ve kendi dnda bir aklamaya ihtiya duyduunun ifadesiydi. Bu soruya bir soru daha eklenebilir: Neden kaos yerine bilimsel kanunlar var?
154
www.bigbang.gen.tr
Bilimsel aba ile, bilimsel kanunlar bulmak ve buna gre evreni tanmak, gelecei planlamak, insann rahat ve gvenini salamak hedeflenir. Fakat bu aba neden bilimsel kanunlar olduunun aklamas deildir. rnein ekim gcnn bilimsel aklamasn ele alalm. ster Newtoncu ekilde, ister Einsteinc ekilde ekim gcn ele aldmzda, bu aklama bize Dnyann Gne evresinde, Jpiterin yrngelerinin Jpiter evresinde nasl dndn aklar. Bilimsel aklama, Gne tutulmasnn zamann, bir uydunun nasl Dnyann yrngesine oturtulacan syleyebilir. Fakat bu aklamalarn hibiri Neden kaos yerine bilimsel kanunlar var? sorusunun cevab deildir. Bilimsel aklamalardan, Dnyann ve dier gezegenlerin, neden ekim gc kanunlar erevesinde hareket ettiklerinin, bu kanunlarn neden var olduklarnn cevabn alamayz.
Bilimsel kanunlarn varl ve evrenin her yerinde ve deiik zaman dilimlerinde hep ayn ekilde ilemeleri bir aklama gerektirmektedir. Bilim bu aklamay yapmay vazife edinmez. Bilim, kanunlar bulmayla ilgilenir, kanunlarn neden var olduuyla deil. Bilimi mmkn klan bu kanunlarn varldr. Evren kaos olsayd; ekim gcnden, termodinamik yasalardan, hareket yasalarndan bahsedemeyecektik. Ksacas bilim var olmayacakt, bilim, bilimsel kanunlarn varl olmadan mmkn deildir. Bu kanunlar var olmasayd evren olamazd, ama byle bir evrenin var olduunu kabul etsek bile, bu evrende her ey ryalardan bile daha anlalmaz olurdu. Bizim evreni anlamamz nedensellie (bilim kanunlarna) baldr, nedensellik akln gvencesidir. Neden sonu ilikilerini kuramayan insan, yeni domu bebekten bile daha akn olur (Bebein zihninde bile doutan nedensellik kategorisi vardr). Evimizin ve eyalarmzn bir anda yok olmamas, oturduumuzda vcudumuzun atomlaryla sandalyenin atomlarnn karmamas, ileri adm attmzda her zaman ileri gidebilmemiz, vcudumuzun beslenmesi ve varl hep bilimsel kurallarn dzenli olarak ilemesi sayesindedir. Zihnimizin bu kurallar anlayacak yetenekte tasarmlanmas ise bizim akledebilen bir canl olmamz salamtr.
155
www.bigbang.gen.tr
Swinburneun dedii gibi bir arkeolojik alanda bulunan tm madeni paralar ayn iarete sahip olsalar veya bir odadaki btn belgeler ayn el yazs ile yazlsa, ortak bir kaynak ieren aklama ararz. Evrenin her yerinde ayn ekilde hareket eden kanunlarn da bir aklamas olmas gerekir. Tanrnn varl bu bilimsel kanunlarn varln da aklar.
Big Bang ile evrenin yok iken yaratlmasnn, bizi, Tanrnn var olduu sonucuna gtrdn grdk. Sonra Evrenin aamalarnda gzetilen kritik deerlerden ve Dnyann bir tasarmlar sergisi yaplmasndan Tanrnn varlnn delillendirileceini grdk. imdi ise evrende var olan bilimsel kanunlarn varlnn da bir tasarm gerektirdiini ve Tanrnn varl kabul edilmeden Neden kaos yerine bilimsel kanunlar var? sorusunun cevaplanamayacan gryoruz. Yani ilk nce yoktan yaratltan, sonra bilimsel kanunlarn iletilmesinden, imdi ise bilimsel kanunlarn varlndan Tanrnn varlnn temellendirileceini gryoruz. Bilimsel kanunlarn varl ve tasarm zerine ok daha uzun yazmak mmkn olmasna karn bu kitabn dnlen hacmini amamak iin bu kadarla yetiniyorum. Evrenin yoktan yaratl, bilimsel kanunlarn yaratl ve bu kanunlarn iletilmesi i ie olduu iin, bunlar bir arada ele almak olasdr, fakat bunlarn her birinden ayr ayr Tanrnn varln delillendirmek de mmkn olduu iin, bunlar ayrp incelemek de mmkndr.
TESADFLERN ELENMESNN BZ GTRECE SONU
Tasarm delili, Big Bang ile balayan srecin en bandaki ortamdan her aamadaki oluumlara kadar hep kritik deerlerin seildiini gstermektedir. Big Bangin balangcndaki tm koullar da, bu koullar sayesinde proton, ntron gibi paracklarn olumas da, bu paracklarn helyum, karbon gibi atomlara dnmesi de, bu atomlarn amino asitlere, amino asitlerin hcrelere, hcrelerin kalp, beyin gibi organlara dnmesi de hep bilinli bir tasarm gstermektedir. Evrene
156
www.bigbang.gen.tr
bu bak as, evrenden tm tesadfleri elememizi gerektirir. nsann evrene ve kendisine baknda yapt en byk yanllardan biri, evrenin veya kendisinin tesadflerin eseri olduunu zannedebilmesidir. Bu bak as, evreni ve kendi varlmz amasz grmeye gtrr, hatta nihilizme giden yol da bu bak asndan kaynaklanmaktadr. Evrende tesadf eseri oluan hibir ey olmadn anlarsak, kendi varlmzn da bir amac olduunu anlarz. Bu ama, hi phesiz evrenin ve bizim Yaratcmznn amalarndan kaynaklanmaktadr. Bunun farknda olmak hem ahlak alan asndan nemli sonular douracak, hem de yaamn anlaml olduunu bilmemizi salayacaktr.
Ayrca tesadf mantn zihnimizden tamamen atarsak, insanln tm rnleri evrenin bandan beri biliniyor olur. rnein televizyonu ele alalm. Televizyon, yapmnda kullanlan ham maddeleri ile evrenin bandan beri vardr. Evrenin bandaki yksek scaklktaki patlama atom-alt paracklar meydana getirmi, sonradan yldzlarn iindeki sreler ve Dnyamzda yaanan aamalar televizyonun varln mmkn klmtr. Havann, sesleri ve grnty nakletmesini salayan kanunlar, elektrie ait kanunlar gibi bilimsel kanunlar da evrenin daha ilk bandan yaratlmlardr. Demek ki televizyonu meydana getiren ham maddelerden kanunlara kadar her ey Big Bang balangcnda potansiyel olarak yaratlmt. Ksacas bu balangc yaratan Tanr, elbetteki bu balangcn tad tm potansiyellerden de haberdardr.
Demek ki insanln televizyon ve benzeri tm keifleri en batan Tanrnn bilgisinde mevcutturlar. Eer Evrende tesadfe yer olmadn anlarsak, Evrende tek tek var olan her objenin, her sanat eserinin, her bilimsel buluun, canl ve cansz tm doann Tanrnn bilgisinde (plannda) batan mevcut olduunu anlarz. Anlalyor ki evrenden tesadfleri elersek, insanln tm bulularna ve sanatsal yaptlarna Tanrnn evrene koyduu potansiyelleri kefetme olarak bakmaya balarz. Tesadfsel bak as, insann bana geirilmi kaln ve kara bir uval gibi, grmeyi ve iitmeyi engellemektedir.
157
www.bigbang.gen.tr
TASARIM DELL VE ONTOLOJK DELL
Tanrnn varln ispatlama yntemlerinden biri olan ontolojik delil bu kitap boyunca ilediimiz delillerden yap olarak farkldr. Bu delil ile, doutan her insanda bir Tanr kavram olduu savunulur ve bu, Tanrnn varlnn delili olarak kabul edilir. Ayrca varlk ve mkemmellik kavramlarnn incelenmesiyle, Tanrnn varlnn temellendirilmesi ontolojik delil asndan nemlidir. Bu delili birbirlerinden farkl formlarda Anselm, bni Sina, Descartes gibi filozoflar savunmulardr.
Ontolojik delil, evrenin yoktan var olduunu ileri sren kozmolojik delilden ve evrendeki gayeyi, nizam, inayeti, tasarm ileyen teleolojik delilden ayr olarak ele alnr. Ontolojik delilin, tasarm deliliyle (teleolojik delil) nemli bir irtibat olduu kanaatindeyim. Bu irtibat zellikle ontolojik delilin baz formlasyonlar asndan nemlidir. Descartesn, ontolojik delil formlasyonunu zetleyip bunu anlamaya alalm:
1) Ben, Tanr fikrini, yani en yksek derecede mkemmel bir varlk fikrini zihnimde tayorum. 2) Mkemmellik vasflarnn birine sahip olmayan varlk Tanr olamaz. 3) Varlk bir mkemmellik vasfdr. Tanrnn var olmas Tanr kavramnn bir parasdr. 4) Demek ki Tanr vardr.
158
www.bigbang.gen.tr
Burada birinci maddenin kritik madde olduu anlalmaktadr. Descartes bu maddenin doruluunu uzun anlatmlarla gstermeye alr. Descartesa gre sanatnn bir esere ismini veya markasn koymas gibi, Tanr, varlnn delilini insan zihnine koymutur. Buna itiraz olarak insann (insan zihnindeki fikirlerin) tesadfen olutuu, mkemmel varlk incelemesinin bizi Tanrya gtrmesinin bir nemi olmad sylenebilir.
Ateistlerin bir ksm: nsan aciz bir varlk olduu iin Tanrya ve dine muhtatr. O yzden Tanry ve dini uydurmutur. demektedirler. Eer insan aciz ise ve bu aczi insann, Tanry ve dini uydurmasna sebep oluyorsa bu, insan yaratlnda, Tanr ve din kavramlarnn olduunu baz ateistlerin de kabul ettiini gsterir. Buna Tanr ve din kavramlarnn doutan insan zihninde olmas olarak deil de, insan zihninin Tanr ve din kavramlarna uygun ekilde yaratlm olduu eklinde bakmak da mmkndr. Kanaatimce bu ekilde ontolojik delil formle etmek hibir sonucu deitirmeyecektir. Ayrca bu bak as itiraza daha kapaldr. Tanrya inanan bir kii bunu Tanrnn ve dinin delili olarak grr; bir ateist ise bu ihtiyacn insanlarn doasnda tesadfen olutuunu ve bu yzden Tanrnn ve dinin uydurulduunu syler.
Grlyor ki, Tanrya inananlar ile ateistler arasndaki kritik ayrm evrenin ve insanlarn tesadfen mi olutuu, bilinli olarak m yaratldklar noktasndadr. Bir ateist, Descartesn insan zihninde Tanr kavram bulunduuna dair karmlarn hepsini kabul etse bile, bu fikrin (doutan idenin) tesadfen olutuunu savunmaya kalkabilir. Fakat tasarm delili ile insann bilinli bir tasarmn rn olduu temellendirilirse, bu sorun ortadan kalkar.
Descartes, insan zihninde byle bir fikrin tesadfen bulunamayaca ve Tanr gerekten var olmasayd byle bir fikrin de oluamayaca kanaatindedir. Descartesn bu yaklamnn doru olduu ve bu delilin tasarm delilinden mstakil olarak savunulabilecei kanaatindeyim. Fakat tasarm delili ile bu delile yaplacak muhtemel itirazlar gslenebilir. Tasarm delilinin
159
www.bigbang.gen.tr
doruluunu anlayan kiiler iin, insan zihnindeki doutan idelerin aldatmazl daha fazla gven kazanr.
TASARIM DELL VE YOKTAN YARATILI
Tasarm delili ile Tanrnn ekil veren, bilinli, bilgili, kudretli, dilediini yapan bir Varlk olduu anlalmaktadr. Buna gre Tanr, evrenin tm aamalarnda etkin ve her eye hakim olan Gtr. Tanrnn evrendeki tasarm, Tanrnn tm bu sfatlarn temellendirmektedir. Tasarm delili Tanrnn tm bu sfatlarn temellendirdii gibi, Tanrnn yaratc olduunu da temellendirir.
Evrenin
tasarm,
bilimsel
kanunlar
erevesinde,
evrendeki
madde
kullanlarak
gerekletirilmitir. Maddenin yap ta olan protonlarn, elektronlarn, ntronlarn, kuarklarn ve maddeye hkmeden gl nkleer kuvvet, elektromanyetik kuvvet, zayf nkleer kuvvet ve ekim kuvvetinin bilinli bir ekilde ayarlandn grdk. Bu ise maddenin yaratlmas ile ayn anlama gelmektedir. Evrene hakim olan fiziksel, kimyasal, biyo-kimyasal kanunlarn hepsi maddeye ikindir; bu kanunlar, maddenin bir zellii olarak maddenin iine konmutur. Bu kanunlarn hepsi maddenin ta kendisidir. Tm bu kanunlarn evrendeki belli gayeler iin kullanlmas ve evrendeki dzeni oluturmalar, bu kanunlarn da tasarmlandn gstermektedir. Maddenin yap talarnn, maddeye hkmeden kuvvetlerin ve maddeye ikin olan bilimsel kanunlarn tasarmlanmas; maddenin de bir tasarm rn olduunu, yani yaratldn gstermektedir. Madde, Tanrnn
160
www.bigbang.gen.tr
yaratmasnda kulland ezeli ve ebedi bir unsur deildir. Evrenin her eyi gibi, evrendeki her eyin kendisinden meydana getirildii madde de yaratlmtr. Madde yaratlm bir unsur olmasayd, tasarm delilinin gsterdii gibi Tanrsal amalar iin istendii gibi kullanlan, bu kadar maharetli bir hizmeti olamazd. Maddenin belli amalarda kullanlmak iin yaratld ve kendisine ikin kanunlaryla Tanrnn tasarmnn ham maddesi olmak vazifesini yerine getirdii, tasarm delilinin verileriyle daha da iyi anlalmaktadr.
Tasarm delili, Big Bangten bamsz olarak da evrenin yaratldn gstermektedir. Big Bangin delilleri, termodinamik kanunlar, felsefi deliller ve tasarm delili evrenin yoktan yaratld hususunda glerini birletirmektedirler.
161
www.bigbang.gen.tr
KAYNAKLAR
Allen,F. (1958). The Origin of the World-by Chance or Design? In The Evidence of God in an Expanding Universe, ed. J.C. Monsma, Putnams Sons. Alpher, Ralph A., Robert Herman (2000). Genesis Of The Big Bang, Oxfort University Press. Alpher, Ralph A (1983). Theology of the Big Bang, Religious Humanism Aquinas St. Thomas, (1920). The Summa Theologica, Burns Oates and Washburne. Aristoteles, (1984). Metaphysics, translated by W.D. Ross, Princeton University Press. Aristoteles, (2001). Fizik, ev. Saffet Babr, Yap Kredi Yaynlar. Armstrong, Karen (1994). A History Of God, Borzoi Book, Alfred A.Knopf Asadi, Muhammed A. (2003). Birliin Teorisi, ev. Kerem Gen, Gelenek Yaynclk. Atay, Hseyin (1974). Farabi Ve bni Sinaya Gre Yaratma, Ankara niversitesi Basmevi. Atkins, P.W. (1981). The Creation, Freeman. Aydn, Mehmet (1999). Din Felsefesi, zmir lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar. Barbour, Ian G (2000). When Science Meets Religion, Harper Collins Publishers. Barrow, John D.(1983). Anthropic Definitions, Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society.
162
www.bigbang.gen.tr
Barrow, John D.,Frank J. Tipler (1986). The Anthropic Cosmological Principle, Oxford University Press. Barrow, John D. (1988). The World within the World, Clarendon Press. Bartholomew, D.J. (1984). God of Chance, SCM. Bernstein, J.,and G. Feinberg. (1986). Cosmological Constant: Papers in Modern Cosmology, Columbia University Press. Bludman, S.A. (1984). Thermodynamics and the End of a Closed Universe. Bolzano, Bernard (1950). Paradoxes of the Infinite, trans. Fr. Prihonsky with an Introduction by Donald A. Steele, Routledge&Kegal Paul. Bondi,H.,T. Gold (1948). The Steady-State Theory of the Expanding Universe, Mon. Not.Roy.Astr. Soc. Boorstin, Danil J. (1993). The Creators, Vintage Books Edition. Broad, C.D. (1955). Kants Mathematical Antinomies, Proceedings of the Aristotelian Society. Brooke, John Hedley (1991) Science and Religion, Cambridge University Press. Brown, D. (1987). Continental Philosophy and Modern Theology, Basil Blackwell. Boslough, John (1995). Stephen Hawkingin Evreni, ev. Osman Bahadr, Sarmal Yaynevi. Cantor, Georg (1915). Contributions to the Founding of the Theory of Transfinite Numbers, trans. With an Introduktion by Philip E.B. Jourdain, dover Publications. Carter, Brandon (1974). Large Number Coincidences and the Anthropic Principle in Cosmology, In Confrontataion of Cosmological Theory with Observational Data, ed. M. S. Longair, Reidel. Carvin, W.P. (1983). Creation and Scientific Explanation, Scottish Academic Press.
163
www.bigbang.gen.tr
Cevizci, Ahmet (2000). Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, Drdnc Basm. Christopher, F. Mooney, S.J. (1996). Theology and Scientific Knowledge, University of Notre Dame Press. Clarke, W.N. (1988). Is a Natural Theology Still Possible Today? In Physics Philosophy, and Thrology, eds. R.J. Russell, W.R. Stoeger, G.V. Coyne, University of Notre Dame Press. Cobb, J.B. (1976). Process Theology: An Introductory Exposition, Westminster Press. Coles, P.,and F. Lucchin (1995). Cosmology: The Origin and Evolution of Cosmic Structure, John Wiley Copernicus, Nicolaus (2002). Gkcisimlerinin Dnleri zerine, ev. Saffet Babr, Yap Kredi Yaynlar. Copleston, Frederick (1960). A History of Philosophy, Burns&Oates. Craig, William Lane (1988). Barrow and Tipler on the Anthropic Principle vs Divine Design, in British Journal for the Philosophy of science, vol. 38. Craig, William Lane (1990). The Teleological Argumant and the Anthropic Principle, in The Logic of Rational Theism: Exploratory Essays. Craig, William Lane, Quentin Smith (1995). Atheism And Big Bang Cosmology, Oxford University Press. Craig, William Lane, Quentin Smith (1995). Theism, Atheism and Big Bang Cosmology, Clarendon Press. Craig, William Lane (2000). The Kalam Cosmological Argument, Wigf And Stock Publishers. Craig, William Lane The Existence Of God And The Beginning Of The Universe. Craig, William Lane The Ultimate Question Of Origins. God And The Beginnig Of The Universe.
164
www.bigbang.gen.tr
Dawkins, Richard (1989). The Selfish Gene, Oxford University Press. Dawkins, Richard (1991). The Blind Watchmaker, Penguin Books. Davies, Brian (1993). An Introduction to the Philosophy of Religion, 2nd edition, Oxford University Press. Davies, Paul (1984). Super Force, Simon And Schuster. Davies, Paul (1993). The Mind Of God, Simon And Schuster. Davies, Paul (1996). Son Dakika, ev. Sinem Gl, Varlk Yaynlar. Dembski, Willism A.(1999). Intelligent Design, Inter Varsity Press. Dembski, Willism A.(1998). More Creation, Science, Faith&Intelligent Design, Inter Varsity Press. Denton, Michael J. (1998). Natures Destiny, Simon And Schuster. Descartes, Rene (1999). Akln Yntemleri in Kurallar, ev. Mntekim kmen, Sosyal Yaynlar. Descartes,Rene (1947). Metafizik Dnceler, ev. Mehmet Karasan. Descartes,Rene (1994). Metot zerine Konuma, ev.K.Sahir Sel, Sosyal Yaynlar. Drees, Willem B. (1993). Beyond The Big Bang, Open Court Publishing. Dyson, Freeman (1979). Disturbing the Universe, Harper&Row. Dyson, Freeman (1979). Time Without End: Physics and Biology in an open Universe, Reviews of Modern Physics. Dyson, Freeman (1988). Infinite in All Directions, Harper and Row. Efil, ahin (2002). slam ve Bat Dncesinde Yaratl Modelleri, Pnar Yaynlar. Einstein, Albert (1950). The Theory of Relativity and Other Essays, Carol Publishing Group.
165
www.bigbang.gen.tr
Einstein, Albert (1966). The Meaning of Relativity, Fifth Edition, Princeton University Press. Einstein, Albert, L.Infeld (1976). Fiziin Evrimi, Onur Yaynlar. Einstein, Albert, zafiyet Teorisi, ev: Glen Akta, Say Yaynlar. Elias, Norbert (2000). Zaman zerine, ev. Veysel Atayman, Ayrnt Yaynlar. Ellins,G.F.R. (1984). Alternatives to the Big Bang, Annual Reviews in Astronomy and Astrophysics. Feynman, Richard (1998). Fizik Yasalar zerine, ev. Nermin Ark, Tbitak Popler Bilim Kitaplar. Filkin, David (1998). Stephen Hawkingin Evreni, ev. Mehmet Harmanc, Aksoy Yaynclk. Flsing, Albrecht (1998). Albert Einstein, Penguin Books. Frautschi, S. (1982). Entropy in an Expanding Universe, Science 217. Gamow, George (1995). 1-2-3 Sonsuz, ev. C.Kapkn, Evrim Yaynevi. Gamow, George (1952). The Creation of the Universe, Viking Press. Gazli, Muhammed (1981). Filozoflarn Tutarszl, ev. Dr.Bekir Karla, ar Yaynlar. Gazli, Muhammed (2002). Felsefenin Temel lkeleri, ev. Cemaleddin Erdemci, Vadi Yaynlar. Geisler, Normal L. (1984). The Collaps of Modern Atheizm, in The Intellectuals Speak Out About God, ed.Roy abraham Varghese. Gilkey, L. (1987). Whatever Happened to Immanuel Kant? A Study of Selected Cosmologies, In The Church and Contemporary Cosmology, eds. J.B. Miller and K.E. McCall, Carnegie-Mellon University.
166
www.bigbang.gen.tr
Gilson, Etienne (1938). The Philosophy of st. Bonaventure, trans. Dom Illtyd Trethowan and F.J. Sheed, Sheed & Ward. Gould, Stephen Jay (1985). The Flamingos Smile: Reflections in Natural History, W.W. Norton & Company. Gdel, K. (1949). A Remark about the Relationship between Relativity Theory and Idealistic Philosophy, In Albert Einstein: Philosopher- Scientist, ed. P.A. Schilpp, La Salle, open Court. Greene, Brian (1999). The Elegant Universe: Superstrings, Hidden Dimensions, and the Quest for the Ultimate Theory, W.W. Norton & Company. Gribbin,J. (1986). In Search of the Big Bang, Bantan Books. Gribbin, J, M.Rees (1989). Cosmic Coincidences: Dark Matter, Mankind, and Anthropic Cosmology, Bantam Books. Guillen, Michael (2001). Dnyay Deitiren Be Denklem, ev. Grsel Tanrver, Tbitak Popler Bilim Kitaplar. Guth, Alan H.(2000). The Inflationary Universe: The Quest for a New Theory of Cosmic Origins. Perseur Books Group. Guth, Alan H., M.Sher. (1983). The Impossibility of a Bounsing Universe, Hallberg, F.W. (1988) Barrow and Tiplers Anthropic Cosmological Principle, Zygon. Hartle, J.B., S.W.Hawking (1983). Wave Function of the Universe, Physical Rewiew. Hartle, James (2002). Gravity: An Introduction to Einsteins General Relativity, AddisonWesley Longman. Hasker, William (1989). God, Time and Knowledge, Cornell University Press. Hawking, Stephen (1984). Quantum Cosmology, In Relativity, Groups and Topology II, eds. B.S. DeWitt, R. Stora, North Holland Physics Publishing. Hawking, Stephen (1984). The Edge of Spacetime, American Scientist 72.
167
www.bigbang.gen.tr
Hawking, Stephen (1985). Arrow of Time in Cosmology, Physical Review. Hawking, Stephen (1988). Zamann Ksa Tarihi, ev. Sabit Say ve Murat Uraz, Doan Kitaplk. Hawking, Stephen (2002). Ceviz Kabuundaki Evren, ev. Kemal mleki, Alfa Basm Yaym. Hefner, P.J. (1984). God and Chaos: the Demiurge versus the Ungrund, Zygon. Heisenberg, Werner (2003). Einsteinla Yzlemek, ev. Kemal Budak, Gelenek Yaynclk. Heller, M. (1987). Big Bang on Ultimate Questions. In Origin and Early History of the Universe, Cointe-Ougree. Hetherington, N.S,(1993). Encyclopedia of Cosmology, Garland. Hilbert, David (1964). On the Infinite, in Philosophy of Mathematics, ed. With an Introduction by Poul Benacerraf and Hilary Putnam. Hocaolu, Durmu (1994). Trk-slam Dncesi Ve Modern Fizikte Kozmoz, Felsefe Doktora Tezi staanbul niversitesi (Yaynlanmam). Hooft, Gerardt (2002). Maddenin Son Yaptalar, ev.Mehmet Koca-Nazife Koca, Tbitak Popiler Bilim Kitaplar. Hoyle, Fred (1972). From Stonehenge To Modern Cosmology, W. H. Freeman Publisching. Hoyle, Fred, Chandra Wickramasingle (1981). Evolution from Space, J.M. Dent&Sons. Huby, Pamela M.(1971). Kant or Cantor? That the Universe, if Real, Must be Finite in Both Space and Time, Philosophy. Hume, David (1995). Din stne , ev. Mete Tunay, mge Kitabevi Yaynlar. Isham, C.J.(1975). Quantum Gravity, Oxford University Press.
168
www.bigbang.gen.tr
Isham, C.J.(1988). Creation of Universe as a Quantum Process. In Physics, Philosophy, and Theology, eds. R.J. Russell, W.R. Stoeger, and G.V. Coyne, University of Notre Dame Press. Islam, J.N.(1983). The Ultimate Fate of the Universe, Sky and Telescope. Jeans, Sir James (1950). Fizik ve Filozofi, ev. Prof. Dr. Avni Refik Bekman, T.C. Ankara niversitesi Fen Fakltesi Yaynlar. John, Paul II (1988). Message of His Holiness John Paul II. In Physics, Philosophy, and Theology, eds. R.J Russell, W.R Stoeger, G.V. Coyne, University of Notre Dame Press. Kant, Immanuel (1993). Ar Usun Eletirisi, ev. Aziz Yardml. Kant, Immanuel (1995). Ahlak Metafiziinin Temellendirilmesi, ev. oanna Kuuradi, Trkiye Felsefe Kurumu. Kant, Immanuel (1997). Evrensel Doa Tarihi Ve Gkler Kuram, eviren: Sekin Selmi, Sarmal Yaynlar. Kant, Immanuel (2001). Pratik Usun Eletirisi, ev. Zeki Eyubolu, Say Yaynlar. Kindi (1994). Felsefi Risaleler, ev. Mahmut Kaya, z Yaynclk. Kitcher, Ph. (1982). Abusing Science: The Case Against Creationism, M.I.T Press. Kragh, H. (1987). The Begining of the World: George Lemaitre and the Expanding Universe, Centaurus. Kung, Hans (1980). Does God Exist?: An Answer for Today, Kutluer, lhan (2002). bn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlk, z Yaynclk. Lange, Friedrich Albert (1998). Materyalizmin Tarihi Ve Gnmzdeki Anlamnn Eletirisi, Birinci Cilt, ev. Ahmet Arslan, Sosyal Yaynlar. Lange, Friedrich Albert (1998). Materyalizmin Tarihi Ve Gnmzdeki Anlamnn Eletirisi, kinci Cilt, ev. Ahmet Arslan, Sosyal Yaynlar.
169
www.bigbang.gen.tr
Lankford, J.,ed. History of Astronomy: An Encyclopedia, Garland. Layzer, D. (1975). The arrow of Time, Scientific American 233. Leibniz, G.W.(1997). Monadoloji, ev.Ord.Prof. Suut Kemal Yetkin, Milli Eitim Bakanl Yaynlar. Lemaitre, G. (1950). The Primeval Atom: A Hypothesis of the Origin of the Universe, Trans. B.H.Korff and S.A. Korff, D.Van Nostrand. Leslie, John (1982). Anthropic Principle, World Ensenmble, Design, in American Philosophical Quarterly, vol. 19. Leslie, John (1983). Cosmology, Probability, and the Need to explain All Existence, In Scienctific Explanation and Understanding: Essay on Reasoning and Rationality in Science, ed. N. Rescher, University Press of America. Leslie, John (1985). Modern Cosmology and the Creation of Life, in evolution and Creation, ed. Ernan McMullin, Notre Dame Press. Leslie, John (1986). The Scientific Weight of Anthropic and Teleological Principle, in Current Issues in Teleology, ed. Nicholas Rescher, University Press of Amerika. Leslie, John (1989). Universes, Routledge. Lenin, V. . (1989). Materyalizm Ve Ampiriokritisizm, ev. smail Yarkn, 2. Cilt, nter Yaynlar. Linde, Andrei D. (1990) Particle Physics and Inflationary Cosmology, Harwood Academic Publishers. Long, C.H. (1987). Cosmogony, In the Encyclopedia of Religion, ed. M. Eliade, Macmillan. Longair, M.S. (1996) Our evolving Universe, Cambridge University Press. Lovell, B. (1980). Creation, Theology. Macintyre, Alasdair (2001). Erdem Peinde, ev.Muttalip zcan, Ayrnt Yaynlar.
170
www.bigbang.gen.tr
Mackie, J.L. (1982). The Miracle of Theism: Arguments for and against the Existence of God, Clarendon Press. Magee, Bryan (2000). Felsefenin yks, ev. Bahadr Sina ener, Dost Kitabevi Yaynlar. Malebranche, M. (1997). Hakikatin Aratrlmas I-II-III, ev. Mira Katrcolu, Milli Eitim Bakanl Yaynlar. Marx, Karl, Friedrich Engels (1979). Felsefe ncelemeleri, ev. Sevim Belli, Sol Yaynlar. Marx, Karl (2000). Demokritos ile Epikurosun Doa Felsefeleri, ev. Hseyin Demirhan, Sol Yaynlar. McCall, S. (1976). Objective Time Flow, Philosophy of Science. McMullin, E (1981). How should Cosmology Relate to Theology? IN The Sciences and Theology in the Twentieth Century, ed. A.R. Peacocke, University of Notre Dame Press. McMullin, E (1988). Natural Science and Belief in a Creator: Historical Notes. In Physics, Philosophy, and Theology, eds. R.J. Russell, W.R. Stoeger, G.V.Coyne, University of Notre Dame Press. Mellor, D.H. (1981). Real Time, Pitman Press. Miethe, Terry, Antony Flew (1991). Does God Exist?, Harper Collins Publishers. Misner,Ch.W. (1969). Absolute Zero of Time, Physical Review. Misner,Ch.W. (1977). Cosmology and Theology. In Cosmology, History and Theology,eds.W.Yourgrau, A.D. Breck, Plenum Press. Misner, Charles W, Kip S. Thorne, John A. Wheeler (1973). Gravitation, W.H. Freeman and Company. Monsma,J.C. (1958). The evidence of God in an Expanding Universe, Putnams Sons. Morris,H. (1974). Scientific Creationism, San Diego: Inst. Of Creation Research.
171
www.bigbang.gen.tr
Mather, J.C., and J. Boslough (1996). The Very First Light, Basic Books/ HarperCollins. Munitz, M.K. (1957). Space, Time and Creation: Philosophical Aspects of Scientifik Cosmology, Free Press. Murphy, N. (1987). Acceptability Criteria for Work in Theology and science, Zygon. Narlikar,J.V.(1988). The Primeval Universe, Oxford University Press. Neville,R.C. (1968). God the Creator, University of Chicago Press. Nizan, Paul (1998). Eskia Maddecileri, ev. Afar Timuin, Telos Yaynclk. OKeefe,J.A. (1980). The Theological Impact of the New Cosmology, Warner Books. OHear, Anthony (1984). Experience, Explanation and Faith: An Introduction to the Philosophy of Religion, Routledge&Kegan Paul. Osserman, Robert (2000). Evrenin iiri, ev. smet Birkan, Tbitak Popler Bilim Kitaplar. Padmanabhan, T. (1998). After the First Three Minutes: The Story of Our Universe, Cambridge University Press. Page,D.N. (1984). Can Inflation Explain Thermodynamics? International journal of theoretical Physics. Page,D.N. (1985). Will Entropy Decrease if the Universe Recollapses? Physical Review. Page,D.N. (1987). The Importance of the anthropic principle. Paley, William (1963). Natural Theology: Selections, ed. Frederick Ferre, Bobbs-Merrill. Pannenberg,W. (1971). Basic Questions in Theology, Fortress. Pannenberg,W (1981). Theological questions to Scientist.In the sciences and Theology in the Twentieth Century, ed.A.R. Peacocke, University of Notre Dame Press. Patton,G.M., J.A.Wheeler (1975). Is Physics Legislated by Cosmogony? In Quantum Gravitiy, eds. C.J.Isham, R.Penrose, D.W.Sciama, Oxford University Press.
172
www.bigbang.gen.tr
Peacocke, A.R. (1984). Thermodynamics and Life, Zygon. Peacocke, A.R. (1985). Biological Evolution and Christian Theology, ed. J.Durant, Basil Blackwell. Peacocke, A.R. (1986). Science and Theology Today: A Critical realist Perspective, Religion and Intellectual Life 5. Peebles, P.J.(1993). Principles of Physical Cosmology, Princeton University Press. Penrouse, Roger & Stephen Hawking, (1996). The Nature of Space and Time, Princeton University Press. Peters, K.E. (1987). Toward a Physics, Metaphysics, and Theology of Creation: A Trinitarian View. In Religion, Science, and Public Policy, ed. Frank T. Birtel, Crossroad. Peters,T. (1988). On Creating the Cosmos, In Physics, Philosophy and Theology, eds. R.J. Russell, W.R. stoeger, G.V. Coyne, University of Notre Dame Press. Peterson, M.(1991). Reason and Religious Belief: An Introduction to the Philosophy of Religion, Oxford university Press. Plantinga, Alvin (1974). The Nature of Necessity, Oxford University Press. Plantinga, Alvin (1991). When Faith and reasn Clash: Evolution and the Bible, in Christian Scholars Review, vol.xxi Platon, (1989). Timaios, ev. Erol Gney-Ltfi Ay, M. E. B. Yaynlar. Platon, (2000). Devlet, ev. Sabahattin Eyubolu-M.Ali Cimcoz, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar. Polchinski, Joseph (1998). String Theory: An Introduction to the Bosonic String, Cambridge University Press. Polkinghorne, John (1988). Science and Creation: The Search for Understanding, S.P.C.K.
173
www.bigbang.gen.tr
Polkinghorne, John (1990). A Revived Natural Theology, in Science and Religion: One World Changing Perspectives on Reality, ed. Jan Fennema and Iain Paul, Kluwer Academic Publishers. Politzer, Georges (1993). Felsefenin Temel lkeleri, ev. Enver Aytekin, Sosyal Yaynlar. Popper, Karl R. (1998). Bilimsel Aratrmann Mant, ev. lknur Aka-brahim Turan, Yap Kredi Yaynlar. Popper, Karl R. (1978). On the Possibility of an Infinite Past: A Reply to Whitrow, British Journal For the Philosophy of Science. Rees, Martin J. (2001). Our Cosmic Habitat, Princeton University Press. Rees, Martin J. (2000). Just Six Numbers: The Deep Forces that Shape the Universe, Basic Books. Reeves, Hubert (2001). lk Saniye, ev. Esra zdoan, Yap Kredi Yaynlar. Rifkin, Jeremy, Ted Howard (1997). Entropi Dnyaya Yeni Bir Bak, ev. Hakan Okay, z Yaynclk. Ross, David (2002). Aristoteles, ev. hsan Oktay Anar, Kabalc Yaynevi. Ross, Hugh (1989). The Fingerprint of God, Whitaker House. Ross, Hugh (1993). The Creator and the Cosmos, Navpress Books. Ruse, Michael (1989). The Darwinian Paradigm; Essays on its History, Philosophy, and Religious Implications, Routledge. Russell, Bertrand (1935). Religion and Science, Thornton Buterworth Russell, Bertrand (2000). Bat Felsefesi Tarihi 1,2,3 ev. Muammer Sencer, Say Yaynlar. Rd, bn (1999). Felsefe Din likisi, ev. Do. Dr.Bekir Karla, aret Yaynlar. Silk, Joseph (2000). Evrenin Ksa Tarihi, ev. Murat Alev, Tubitak Yaynlar.
174
www.bigbang.gen.tr
Smith, Norman Kemp (1918). A Commentary To Kants Critique of Pure Reason, Macmillan&Co. Smith, Quentin (1985). The Anthropic Principle, and Many-Worlds Cosmologies, in Australasian Journal of Philosophy, vol. 63. Smith, Quentin (1992). The Anthropic Coincidences, Evil and the Disconfirmation of Theism, in Religious Studies, vol. 28. Swinburne, Richard (1962). The Beginning of the Universe, The aristotelian Society. Swinburne, Richard (1968). Space and Time, Macmillan. Swinburne, Richard (1972). The Argumant from Design- A Defence, in Religious Studies, vol.8. Swinburne, Richard (1977). The Coherence of Theism, Clarendon Press. Swinburne, Richard (1981). Faith and Reason, Oxford University Press. Swinburne, Richard (1989). Argument from the Fine-Tuning of the Universe, in Philosophy, ed. A.Phillips Griffiths, Cambridge University Press. Swinburne, Richard (1990). Argumant from the Fine-Tuning of the Universe, in Physical Cosmology and Philosophy, ed. John Leslie, Collier Macmaillan. Swinburne, Richard (1991). Evidence for God, in Miethe and Flew. Swinburne, Richard (2001). Tanr Var m?, ev. Yrd. Do. Dr. Muhsin Akba, Arasta Yaynlar. Taylan, Necip (1998). Tanr Sorunu, ehir Yaynlar. Taylor, A.E. (1961). Does God Exist?, Fontana Books. Taylor, Richard (1974). Metaphysics, Prentice-Hall, 2nd editions. Tennant, F.R. (1930). Philosophical Theology, vol.2, Cambridge University Press.
175
www.bigbang.gen.tr
Thorne, Kip. (1994). Black Holes and Time Warps: Einsteins Outrageous Legacy, W.W. Norton & Company. Tolman, R.C (1934). Relativity, Thermodynamics, and Cosmology, Clarendon Press. Wald, Robert M. (1984). General Relativity, University of Chicago Press. Ward, Keith (1982). Rational Theology and the Creativity of God, Basil Blackwell. Weber, Alfred (1998). Felsefe Tarihi, ev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yaynlar. Weinberg, Steven (1999). lk Dakika, ev. Zekeriya Aydn ve Zeki Aslan, Tbitak Popiler Bilim Kitaplar. Weinberg, Steven (2002). Atomalt Paracklar, ev. Zekeriya Aydn, Tbitak Popiler Bilim Kitaplar. Wells, Jonathan (1990) Darwinism and the Argumant from Design, in Dialogue and Allience, vol.4. Whitrow, G.J.(1961). The Natural Philosophy of Time, Thomas Nelson&Sons. Whitrow, G.J (1968). Time and the Universe, in The Voices of Time, ed. J.T. Fraser, Penguin Press. Whitrow, G.J (1978). On the Impossibility of an Infinite Past, British Journal For the Philosophy of Science. Yaran, Cafer Sadk (1994). The Argument from Design in Contemporary Thought, University of Wales. (Yaynlanmam Doktora Tezi) Yaran, Cafer Sadk (1997). Klasik Ve ada Metinlerde Din Felsefesi, Ett Yaynlar. Yaran, Cafer Sadk (1997). Din Ve Bilim, ada Bat ve slam Dncesinden Seme
Felsefi Yazlar, Sidre Yaynlar. Yaran, Cafer Sadk (2002). Bilgelik Peinde Din Felsefesi Yazlar, Aratrma Yaynlar. Yockey, Hubert P. (1997). A Calculation of the Probability of Spontaneous Biogenesis by Information Theory, in Journal of Theoretical Biology, vol.67.
176
www.bigbang.gen.tr
Zycinsky, Joseph M (1987). The Anthropic Principle and Teleological Interpretation of Nature, in Review of Metaphysics, vol.41. Zwart, P.J. (1976). About Time, Nort Holland Publishing.
177

Big Bang Teorisi Ve Tanrı - Caner Taslaman PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Big Bang Teorisi Ve Tanrı - Caner Taslaman PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.canertaslaman.

I BIG BANG TEORS ORTAYA KONMADAN NCEK DURUM

TANRININ VARLIINI NKAR EDEN VE MADDENN EZELLN KABUL EDEN GR

HEM TANRININ HEM DE MADDENN VARLIINI EZEL KABUL EDEN GR

AGNOSTK (BLNEMEZC) TAVIR

TANRININ VARLIINI VE MADDENN YARATILMI OLDUUNU KABUL EDEN GR

2. BLM BIG BANG TEORSNE KADARK BLM TARH

ESK UYGARLIKLARDAK GELMELER

ARSTO VE BATLAMYUSUN DNYA MERKEZL EVREN

MSLMAN DNYADA BLMN ALTIN AI

KLSE VE KOPERNK LE BALAYAN SRE

TYCHO BRAHE VE KEPLER

GALILE LE ZRVEYE DORU ADIMLAR

ARSTO VE ATIN DLER

DEVLERN DEV NEWTON

iin yeni devlere ihtiya vardr. Einstein-Hubble-Lemaitre, Dnyann bekledii bu devlerdir...

II BIG BANG TEORS VE BLM

1. TEORK DELL NEWTONUN EVREN TABLOSUNDAK EKSKLK

NEWTON FZNDE YAPILAN DZELTME

MADDE-UZAY VE ZAMANIN BRBRNE BALANMASI

ZAMAN KAVRAMINDA DEVRM

OLBER PARADOKSUNUN VE SONSUZ EKM PARADOKSUNUN ZLMELER

HUBBLEIN GZLEMLER VE DOPPLER ETKS

LEMAITRE VE BOKSR HUBBLE

LEMAITRE, EINSTEIN VE HUBBLE BULUUYOR

EVRENN BRBRNE DENK HBR ANI YOKTUR

3- KOZMK FON RADYASYONU DELL

NEREDE BU PATLAMANIN FOSL

GAMOWUN TEORK HESAPLAMALARI

FOSL RADYASYON BULUNUYOR

4- KOZMK FON RADYASYONUNUN NCELENMESNDEK DELLLER

UYDULU, BLGSAYARLI DESTEK

GEMTEK KOZMK FON RADYASYONUNUN SICAKLII

TEORNN VE GZLEMN BRLEMES

FELSEFE, LAHYAT VE BLMN ARASINDAK DUVARLAR

5- ELEMENTLERN MKTARINDAK DELL

HELYUMUN MKTARINDAK DELL

EVRENN HER YERNDEN GELEN DELL

DTERYUMUN VE LTYUMUN MKTARINDAK DELL

6- ATOM-ALTI DNYADAN YILDIZLARIN AAMALI GELMNE DELLLER

YILDIZLARIN AAMALI GELM

4. BLM BIG BANG DESTEKLEYEN YAN DELLLER

ENTROP YASASININ FELSEF SONULARI

ENTROP VE BIG BANG BULUMASI

2- IIIN SON BULMASINDAK DELL

IIIN SON BULACAK OLMASINDAN FELSEF IKARIMLAR

3- RADYOAKTF ELEMENTLERN YAINDAK DELL

Radyoaktif zotop Toryum 232 Uranyum 238

Yar mr 14.100.000.000 yl 4.510.000.000 yl

707.000.000 yl 2.250.000 yl 5600 yl 1622 yl 21.6 yl 314 gn 138 gn 20 gn 3.8 gn 7 saat

RADYOAKTF ELEMENTLERLE TARHLENDRME

RADYOAKTF ELEMENTLERE GRE EVRENN YAI

4- EVRENN BALANGICI OLDUUNUN FELSEF DELLLER

GEREK SONSUZ VE KURGUSAL SONSUZ

ZENONUN TAVANI VE KAPLUMBAASI

SREKLLK OLARAK SONSUZ

KANTIN ANTNOMLERNE ZM NERS: SAMA VE NASILI BLNMEYEN AYRIMI

5. BLM BIG BANGE KARI OLUTURULAN BLMSEL MODELLERN NCELENMES

1- DURAAN DURUM (STEADY STATE) MODEL

BALANGITAN KAI N SREKL YARATILI FKR

YARATILAN MADDENN MKTARI SORUNU

GENLEMENN MEKANZMASI SORUNU

HOYLEUN BIG BANGE KATKILARI