Mehaniki talasi

Tipovi mehanikih talasa

Mehaniki talasi su poremeaji koji putuju kroz materijale ili
supstance koje zovemo sredina ili medijum za talase.
Oni putuju kroz sredinu pomijerajui estice te sredine
putuju okomito na ili u pravcu kretanja estica ili
kombinujui oba ova naina
Transverzalni talasi:
Talasi u uetu.
longitudinalni talasi:
Zvuni talasi.
Talasi u vodi etc.
Tipovi mehanikih talasa
Longitudinalni i transverzalni talasi
Zvuni talas = longitudinalni talas
C = zgunjavanje
R = razrjeivanje
Zrak stisnut
Zrak razrijeen
Tipovi mehanikih talasa
Longitudinalno-transverzalni talasi
Tipovi mehanikih talasa
Periodini (harmonijski) talasi
Kada se estice sredine u talasu periodino kreu tokom
irenja talasa, takav talas se zove periodini (harmonijski).
x=0
x
t=0

A
t=T/4
t=T
period
amplituda
Talasna duina
Matematiki opis talasa
Funkcija talasa
Talasna funkcija opisuje pomijeranje estica u talasu
u zavisnosti od vremena i njihovog poloaja:
y(x,t), y je pomijeranje na mjestu x u trenutku t
Kosinusni talas je opisan funkcijom:
) / / ( 2 cos
) / ( 2 cos
)] / ( cos[
)] / ( cos[ ) , (
T t x A
t v x f A
t v x A
v x t A t x y
=
=
=
=
t
t
e
e Kosinusni talas koji se kree
u +x pravcu
Ugaona frekvencija
f t e 2 =
Brzina talasa, NE estice
sredine
Talasna duina
period
v f =
T f / 1 =
)] / ( cos[ ) , ( x v t A t x y + = e
Kosinusni talas koji se
Kree u -x pravcu v->-v
Fazna brzina
Matematiki opis talasa
Talasna funkcija
x=0
x
t=0

t=T/4
t=T period
Talasna duina
) / / ( 2 cos ) , ( T t x A t x y = t
) , (
) , (
T t x y
t x y
+ =
+ =
Matematiki opis talasa

talasni broj i fazna brzina
) cos( ) , ( t kx A t x y e =
v k dt dx = = / / e
Talasni broj:
t / 2 = k
Brzina talasa je brzina kojom se kree taka s datom fazom
Tako je za fiksiranu fazu,
faza
. const t kx = e
Brzina faze fazna brzina
)] ( cos[ ) cos( ) , ( vt x k A t kx A t x y = = e
Matematiki opis talasa
Brzina estice i ubrzanje u harmonijskom talasu
) cos( ) , ( t kx A t x y e =
) , (
) cos( / ) , ( ) , (
) sin( / ) , ( ) , (
2
2 2 2
t x y
t kx A t t x y t x a
t kx A t t x y t x v
y
y
e
e e
e e
=
= c c =
= c c =
brzina
ubrzanje
Takoe je
) , ( ) cos( / ) , (
2 2 2 2
t x y k t kx A k x t x y = = c c e
2 2 2
2 2 2 2 2 2
/ ) , (
/ ) , ( ) / ( / ) , (
t v t x y
t t x y k x t x y
c c =
c c = c c e
Jednaina talasa
Matematiki opis talasa
Opte rjeenje talasne jednaine
rjeenja: ) ( ) , ( vt x f t x y = Kao to je ) cos( t kx e
Najoptiji oblik rjeenja:
) ( ) ( ) , ( vt x g vt x f t x y + + =
Talasna jednaina
2 2
2
2
2
2
2
2
2
) , ( ) , ( ) , (
t v
t x y
t
t x y k
x
t x y
c
c
=
c
c
=
c
c
e
Brzina transverzalnog talasa
brzina talasa na uetu
x A
2
F
y
F
2
F F
x
=
2
y
F
1
F F
x
=
1
1
F
Posmatrajmo mali segment ueta ija je
duina u ravnotenom poloaju
. x A
Masa tog segmenta je
. x m A =

x komponenta sile zatezanja na oba kraja
ima istu veliinu i suprotnog je smjera poto je
Ovo transverzalni talas.
x

x x y x y
x y F F x y F F
A +
c c = c c = ) / ( / , ) / ( /
2 1
Ukupna komponenta sile:
) / (
] ) / ( ) / [(
2 2
2 1
t y x
x y x y F F F F
x x x y y y
c c A =
c c c c = + =
A +

2. Njutnov zakon
masa
ubrzanje
x x A +
Brzina transverzalnog talasa
brzina talasa na uetu
x A
2
F
y
F
2
F
y
F
1
F
1
F
x
Ukupna komponenta sile je:
) / (
] ) / ( ) / [(
2 2
2 1
t y x
x y x y F F F F
x x x y y y
c c A =
c c c c = + =
A +

) / )( / (
/ ] ) / ( ) / [(
2 2
t y F
x x y x y
x x x
c c
= A c c c c
A +

0 Ax
) / )( / ( /
2 2 2 2
t y F x y c c = c c Talasna j.
) /( ) (
/
inertia force restoring
F v = =
Energija talasa
Ukupna energija malog segmenta ueta mase
x A
2
F
y
F
2
F
y
F
1
F
1
F
x
dx dm =
U taki a, sila
a
y
F
1
vri rad na segment
ueta desno od take a.
snaga je brzina vrenja rada :
) / ) , ( )( / ) , ( (
) / ) , ( )( , ( ) , (
1
1
0
t t x y x t x y F
t t x y t x F t x P
y
t
c c c c =
A A =
A
) sin( ) / (
) sin( ) / (
) cos( ) , (
t kx A t y
t kx kA x y
t kx A t x y
e e
e
e
= c c
= c c
=
) ( sin
) ( sin
) ( sin / ) , (
2 2 2
1
2 2 2
2 2
1
t kx A F
t kx A v
t kx A k F dt dE t x P
e e
e e
e e
=
=
= =
e / ,
1
2
F v vk = =
Energija talasa
Kinetika energija malog segmenta ueta mase
) cos( ) , ( t kx A t x y e =
dx dm =
Talasna funkcija:
Kinetika energija:
2
) / ( ) 2 / 1 ( t y dm dK c c =
) sin( t kx A e e
dx
) sin( ) 2 / 1 ( t kx A dx dK e e =
) ( sin ) 2 / 1 (
) ( sin ) / ( ) 2 / 1 ( /
2 2 2
2 2 2
t kx A v
t kx A dt dx dt dK
e e
e e
=
=
Kinetika energija malog segmenta ueta mase dm
dt dU dt dK dt dE / / / + =
) ( sin ) 2 / 1 ( /
2 2 2
t kx A v dt dU e e =
dx dm =
Energija talasa
Srednja snaga harmonijskog talasa na uetu
2
1
sin
2
1
2
0
2
=
}
t
u u
t
d
srednja vrijednost od
) ( sin
2
t kx e
U toku perioda
je:
Pa je srednja vrijednost snage :
2 2
1
) 2 / 1 ( A F P
ave
e =
Maksimalna snaga harmonijskog talasa na uetu:
2 2
1 max
A F P e =
Intenzitet talasa
Intenzitet talasa za trodimenzionalni talas koji nastaje iz
takastog izvora je:
2
2
W/m of unit in
4 r
P
I
t
=
1
r
2
r
2
2
2 1
2
1
4 4 I r I r t t =
2
1
2
2
2
1
r
r
I
I
=
Interferencija talasa, rubni uslovi i
superpozicija
Principi superpozicije
Kad se dva talasa preklope, stvarno pomijeranje bilo koje take
u bilo kojem vremenu se dobije dodavanjem pomijeranja koje bi
taka imala pod utjecajem samo prvog talasa i pomjeranja koje bi ona
imala pod utjecajem samo drugog talasa:
) , ( ) , ( ) , (
2 1
t x y t x y t x y + =
Interferencija talasa, rubni uslovi i
superpozicija
Interferencija
Konstruktivna interferencija (positivno-positivno ili negativno-negativno)
Destructivna interferencija (positivno-negativno)
Interferencija talasa, rubni uslovi i
superpozicija
Refleksija
slobodni kraj ) cos( ) cos( ) , ( t x k B t x k A t x y e e + + =
B
x
Za x<x
B

At x=x
B
A B x t x y
B
x x
+ = = c c
=
0 ) / ) , ( (
Upadni talas Reflektovani talas
Vertikalna komponenta sile
Na rubu je nula
Interferencija talasa, rubni uslovi i
superpozicija
Refleksija
Fiksirani kraj
) cos( ) cos( ) , ( t x k B t x k A t x y e e + + =
For x<x
B

A B t x y
B
x x
= =
=
0 ) , ( At x=x
B

Pomijeranje na granici je nula
Interferencija talasa, rubni uslovi i
superpozicija
Refleksija
Na visikoj/niskoj frekvenciji
Interferencija talasa, rubni uslovi i
superpozicija
Refleksija
Na niskoj/visokoj frekvenciji
Stojei talasi na uetu
Superpozicija dva talasa koja se kreu u istom smjeru
Superpozicija dva talasa koja se kreu u suprotnom smjeru

Stojei talasi na uetu
Superpozicija dva talasa koji se kreu u suprotnom smjeru
stvara stojei talas ako dva talasa imaju istu brzinu i
talasnu duinu.
N=vor, AN=antivor
) )(sin (sin 2
) cos( ) cos(
) , ( ) , ( ) , (
2 1
t x k A
t kx A t kx A
t x y t x y t x y
e
e e
=
+ + =
+ =
incident reflected
,..) 2 , 1 , 0 (
2 / / or
when 0 sin
=
= =
= =
n
n k n x
n kx kx
t
t
Normalni modovi na ici
Ima beskonano mnogo modova na ici
Fiksirani kraj
Fiksirani kraj
L
,...) 3 , 2 , 1 (
2
= = n n L

F
L
f
L
v
n f
n L
n
n
2
1
2
/ 2
1
= = =
=
2 /
1

2 / 3
3

4
2
first
overtone
second
overtone
third
overtone
PRIMJERI
Zadatak 1: Transverzalni talas na uetu je opisan sa:
] ) 250 ( ) 400 . 0 [( cos ) 750 . 0 ( ) , (
1 1
t s x cm cm t x y

+ = t
(a) Nai amplitudu, period, frekvenciju, talasnu duinu, i brzinu
prostiranja.
(b) Skiciraj oblik ueta za slijedee vrijednosti od t: 0.0005 s, i 0.0010 s.
(c) Da li talas putuje u +x or x smjeru ? (d) Poduna masa (masa
jedinice duine) ueta je 0.0500 kg/m. Nai silu zatezanja.
(e) Nai srednju snagu ovog talasa.
Rjeenje: Uporeivanjem sa opom jednainom funkcije talasa ),


A=0.75 cm, =2/0.400 = 5.00 cm, f=125 Hz, T=1/f=0.00800 s i v=f=6.25 m/s.
(b) Za domau zadau
(c) Talas se prostire u x pravcu.
(d) Iz izraza sila zatezanja je:
(e)
) / / ( 2 cos ) , ( T t x A t x y = t
) / ( F v =
. 6 . 19 ) / 25 . 6 )( / 050 . 0 (
2 2
N s m m kg v F = = =
. 2 . 54 ) 2 / 1 (
2 2
W A F P
av
= = e
Rjeenje:
Zadatak 2: Kada se transverzalni sinusiodalni talas prostire kroz icu
estice ice prave proste harmonijske oscilacije - SHM. Ovo je ista vrsta
kretanja kao to je ono koje vri masa m prikaena na idealnu oprugu
konstante k ija je frekvencija oscilovanja .
Posmatrajmo ue zategnuto silom F koje ima podunu masu , du
kojeg se prostire sinusoidalni talas amplitude A i talasne duine .
(a) Nai konstantu elastinosti k restitucione sile na malom segmentu
ice Ax (where Ax << ).
(b) Kako konstanta k (a) zavisi od F, , A i ? Objasni fizikalni razlog za
ovakvu zavisnost.
m k / ' = e
(a) y t y a t kx A t x y
y
2 2 2
/ ), cos( ) , ( e e = c c = =
. '
2 2
e e x m k A = A =
rjeenje
(b) ). /( ) 4 ( ) / 2 ( ) 2 (
2 2 2 2 2
t t t e F v f = = =
Pa je
. ) / 4 ( '
2 2
x F k A = t

Efektivna konstanta k ne zavisi od amplitude, poto se radi o prostom
harmonijskom oscilatoru , i proporcionalna je naponu koji stvara
restituciona sila. Faktor 1/
2
znai da zakrivljenost ice stvara
restitucionu silu na segmentu ice:
Jedan faktor u iznosu od 1/ nastaje zbog zakrivljenosti, a faktor 1/()
predstavlja masu u jednoj talasnoj duini koja odreuje frekvenciju
ukupnog oscilovanja ice. Masa Am=Ax takoe sadri faktor , pa je
zato efektivna konstanta opruge po jedinici duine nezavisna od .
Zadatak 3:
Rjeenje:
(a) Objasni zato se talas opisan funkcijom oblika
y(x,t)=f(t-x/v) kree u +x smjeru brzinom v.
(b) Pokai da y(x,t)=f(t-x/v) zadovoljava talasnu jednainu, bez obzira
kakav je oblik funkcije f. Da bi to uradili napiite y(x,t)=f(u), gdje je
u=t-x/v. Zatim, da bi napravili parcijalni izvod od y(x,t), koristi pravilo:
,
) ( ) ( ) , (
du
u df
t
u
du
u df
t
t x y
=
c
c
=
c
c
).
1
(
) ( ) ( ) , (
v du
u df
x
u
du
u df
x
t x y
=
c
c
=
c
c
(c) Impulsni talas je opisan funkcijom
gdje su B, C, i D su pozitivne konstante. Nai brzinu ovog talasa?
2 2
) ) / ( (
) (
x C B t C
De u f

=
Rjeenje
(a) Tokom vremena, neko ko se kree sa talasom bi trebao da se kree
tako da izgleda kao da talasi imaju isti oblik. Ako se ovo kretanje moe
opisati sa x=vt+c, gdje je c konstanta, tada je y(x,t)=f(c/v),
and the waveform is the same to such an observer.

(b) Izvod se kompletira sa


tako da je y(x,t)=f(t-x/v) rjeenje talasne jednaine sa brzinom talasa v.

(c) Ona je oblika y(x,t)=f(u) with u=t-x/v i rezultat pod b) se moe
iskoristiti da se odredi brzina v=C/B.
), / )( / 1 ( /
2 2 2 2 2
du f d v x y = c c ). / ( /
2 2 2 2
du f d t y = c c
2 2
) ) / ( (
) (
x C B t C
De u f

=
Zadatak 4
Rjeenje
Metalna ica, gustine i Youngovog modula Y, je zategnuta izmeu
vrstih draa. Na temperaturi T, brzina transverzalnog talasa je v
1
.
When the temperature is increased to T+AT, brzina opadne na v
2
< v
1
.
Odrediti koeficijent linearnog irenja ice.
Uzeti u obzir da se ica izduuje porastom temperature po zakonu:
. / ) ( / , /
1 2
2
2 1
2
1
o T YA F F v F v A = = =
]. ) / /[( ) ( ] ) / ( /[ ) (
2
2
2
1
2
2
2
1
T y v v T A Y v v A = A = o
.
0
T L L A = A o
T AY
L
L
AY F T
L
L
L L
A F
Y A =
|
|
.
|

\
|
A
= A =
A
A
= = o o
0 0 0
,
/
/
strain
stress