You are on page 1of 12

Trigonometria

Trigonometria no Triangulo Retngulo


Considere o triangulo retngulo abaixo:
Definimos seno (sen) de um ngulo

, cosseno (cos) de um ngulo

, tangente (tg) de um ngulo

,cotangente (cotg) de um ngulo

, secante(sec) de um ngulo

e cossecante (cossec) de um
ngulo

, como :
H
CO
Hipotenusa
to CatetoOpos
) sen(
H
CA
Hipotenusa
cente CatetoAdja
) cos(

CA
CO
cente CatetoAdja
to CatetoOpos
tg ) (
CO
CA
to CatetoOpos
cente CatetoAdja
g ) ( cot
CA
H
cente CatetoAdja
Hipotenusa
) sec(
CO
H
to CatetoOpos
Hipotenusa
) sec( cos
Exemplos:
Sabemos que sen(36)=0.58, cos(36)=0.80 e tg(36)=0.72 , Calcular o valor de x em cada figura:
Resoluo:
a)
cm x
x x
8 , 5
10
58 , 0
10
) 36 sen(
b)
m x
x x
4
5
80 , 0
5
) 36 cos(
c)
Km x
x x
tg 4 , 14
20
72 , 0
20
) 36 (
Teorema de Pitgoras:
Em todo triangulo retngulo, a soma dos quadrados das medidas dos catetos igual ao quadrado da
medida da hipotenusa.Isto :
2 2 2
a c b +
Exemplo: Sabendo que

um ngulo agudo e que


13
5
) cos(
, calcular
) ( tg
e
) ( cot g
.
Resoluo:
Existe um triangulo retngulo com ngulo agudo

tal que o cateto adjacente a

mede 5 e a
hipotenusa mede 13.Chamamos x o valor do cateto oposto ao ngulo agudo.
Pelo teorema de Pitgoras temos :
2 2 2
13 5 + x
12
144
25 169
2
2


x
x
x
Logo,
5
12
) (
cente CatetoAdja
to CatetoOpos
tg
e

12
5
) ( cot
CO
CA
g
Exerccio: Sabendo que

um ngulo agudo e que


5
3
) sen(
, calcular
) ( tg
e
) ( cot g
.
Tabela dos ngulos Notveis
30 45 60
Sen
2
1
2
2
2
3
Cs
2
3
2
2
2
1
Tg
3
3
1 3
Por conveno:
) sen( sen
)) (cos( ) ( cos
)) (sen( ) ( sen



k k
n n
n n

Exerccios:
Calcular o valor das expresses:
1)
) 45 ( ) 30 ( sen
) 30 ( cos ) 60 cos(
5 3
2
tg
E
+
+


Resoluo:
9
10
8
9
4
5
1
8
1
4
3
2
1
1
2
1
2
3
2
1
) 45 ( ) 30 (sen
) 30 (cos
2
1
5
3
2
5 3
2

+
+

+
,
_

,
_

+
+

tg
E
2)
x
x x
E
2 cos
4 cos 2 sen
2
+
para x=15
Resoluo:
3
4
4
3
1
2
3
2
1
2
1
) 30 (cos
) 60 cos( ) 30 sen(
) 15 . 2 (cos
) 15 . 4 cos( ) 15 . 2 sen(
2 2 2

,
_

+
E
3)Determinar o valor de x na figura:
Resoluo:
Como o triangulo BCD issceles , pois possui dois ngulos de mesma medida; logo, CD=BD=20m.
Assim, do triangulo ABD, temos que:
3 10
20 2
3
20
60 sen


x
x
x
BD
x
Logo, 3 10 x m
4) Sabendo que
3 , 2 tg tg
, calcular o valor de x na figura
Resoluo:
Vamos introduzir uma varivel auxiliar, fazendo DA=y.
Assim do triangulo ABC temos:
y
x
y
x
tg
+

+

5
2
5

Do triangulo ABD temos:


y
x
y
x
tg 3
Devemos ento resolver o sistema:

'

) (
3
3
) (
5
2
II
x
y
y
x
I
y
x
Substituindo (II) em (I), temos:
30
3
5
2
+
x
x
x
Logo, 30 x cm
Estudo na Circunferencia
Unidades de Medidas de Arcos
Sendo A e B pontos de uma circunferncia de centro O, tal que o arco AB
360
1
dessa
circunferncia , define-se a medida do ngulo AB e a medida do arco AB como sendo um
grau (1); logo, uma circunferencia mede 360
Sendo A e B pontos de uma circunferncia de centro O, tal que o arco AB tem o comprimento
do raio dessa circunferncia , define-se a medida do ngulo AB e a medida do arco AB como
sendo um radiano (1 rad); logo, uma circunferencia mede
2
rad, pois o comprimento de
uma circunferncia de raio r
r 2

OBS:Radiano a medida do ngulo central da circunferncia, cujos lados determinam sobre a
circunferncia um arco de comprimento igual ao raio.
Transformao de Unidades de Medidas de Arcos
Uma medida em radianos equivalente a uma medida em graus se ambas so medidas de um mesmo
arco. Por exemplo, 2 rad equivalente a 360, pois ambas so medidas de um arco de uma volta
completa.
Conseqentemente, temos que:

rad equivalente a 180


Disso segue que: 1 equivalente(~)

180
1
rad e 1 rad equivalente a

180

Exemplo: a)Ache a medida equivalente em radianos de 162
b)Ache a medida equivalente em graus de
12
5
rad
Resoluo:
a) 162 ~162.
180

rad
162 ~
10
9
rad
b)

180
.
12
5
~
12
5
rad


75 ~
12
5
rad


A Circunferncia Trigonomtrica
A Circunferncia Trigonomtrica tambm chamada de ciclo trigonomtrico, tem raio unitrio(1) e
centro na origem.
Sobre a circunferncia sero fixados arcos, com origem no ponto A(1,0).Esses arcos sero percorridos
no sentido anti-horrio.Lembre-se de que a medida do ngulo central AP igual medida angular do
arco AP

Vejamos ento, as definies de seno, cosseno e tangente de um arco de 0 a 360 ou de 0 rad a 2

rad
Definimos :
Seno de a ordenada (correspondente ao eixoy)do ponto P (indicao: sen)
Cosseno de a abcissa (correspondente ao eixo x )do ponto P(indicao: cos)
Observe na figura que permanecem validas as definies de seno e cosseno para ngulos agudos, num
triangulo retngulo .Veja:
OQ
OQ
raio
OQ
QP
QP
raio
QP


1
cos
1
sen

Simetrias
Exemplos:

Assim:
1 Quadrante: 0 a 90 ou ( 0 rad a
2

rad)
2 Quadrante: 90 a 180 ou (
2

rad a

)
3 Quadrante: 180 a 270 ou (

rad a
2
3
rad)
4 Quadrante: 270 a 360 ou (
2
3
rad a 2 )
Seno, Cosseno e Tangente de um Arco Trigonomtrico
Exemplo: Sabendo que e 87 , 0
2
3
30 cos 5 , 0
2
1
30 sen , achar um valor aproximado de:
a) sen 150 e cos 150
b)sen 210 e cos 210
Soluo:
a) 150 AP
Ento:

'



87 , 0 30 cos 150 cos
5 , 0 30 sen 150 sen
b) 210 AP
Ento:

'



87 , 0 30 cos 210 cos
5 , 0 30 sen 210 sen
O exemplo anterior mostra que h uma relao entre o quadrante e o valor de seno e cosseno.
Sendo a medida de um arco e P a sua extremidade, notamos que:
P no primeiro quadrante:
; 0 cos 0 sen > > e
P no 2 quadrante:
0 cos 0 sen < > e
;
P no 3 quadrante:
0 cos 0 sen < < e
P no 4 quadrante:
0 cos 0 sen > < e
Sendo a medida de um arco com extremidade no 1 quadrante:

cos ) 180 cos( sen ) 180 ( sen e

cos ) 180 cos( sen ) 180 sen( + + e

cos ) 360 cos( sen ) 360 sen( e


Funes Trigonomtricas
Definio1:Suponha que t seja um numero real.Coloque na posio padro um ngulo com t rad de
medida e seja P a interseco do lado final do ngulo com a circunferncia do circulo unitrio com
centro na origem. Se P for o ponto (x,y), ento a funo seno ser definida por:
y t sen

ento a funo cosseno ser definido por:
x t cos
Vemos que sen t e cos t esto definidas para todos os valores de t. Assim o domnio das funes seno
e cosseno o conjuntos de todos os nmeros reais .O maior valor da funo 1 e o menor 1.As
funes seno e cosseno assumem todos os valores entre 1 e 1; segue ,portanto, que imagem da funo
[ 1, 1].
Para certos valores de t, o seno e o cosseno so facilmente obtidos de uma figura.
Vemos que :
sen(0) = 0 e cos(0) =1

2
2
2 .
2
1
4
cos
2
2
2 .
2
1
4
sen
,
_


,
_

0
2
cos 1
2
sen
,
_


,
_

( ) ( ) 1 cos 0 sen

0
2
3
cos 1
2
3
sen
,
_


,
_


Propriedades:
1)
) sen( ) sen( t t
e
) cos( ) cos( t t
Ou seja ,a funo seno uma funo mpar e a funo cosseno uma funo par.
2)
t t sen ) 2 sen( +
e
t t cos ) 2 cos( +
Esta propriedade chamada de Periodicidade.
Definio2: Uma funo f ser peridica se existir um numero real
0 p
tal que quando x estiver no
domnio de f, ento x+p estar tambm no domnio de f e f(x+p)=f(x).
O numero p chamado de perodo de f .
Exemplo: Use a periodicidade da seno e cosseno para determinar o valor exato da funo
a)
,
_

4
17
sen

b)
,
_

3
7
cos

c)
,
_

3
2
cos

Resoluo:
a)
,
_

4
17
sen

=
2
2
4
sen 2 . 2
4
sen 4
4
sen
4
16
4
sen
4
16
sen
,
_


,
_

+
,
_

+
,
_

+
,
_


b)
,
_

3
7
cos

=
2
1
3
cos 2
3
cos
3
6
cos
,
_


,
_

+
,
_


c)
,
_

3
2
cos

=
2
1
3
4
cos 2
3
4
cos
3
6 4
cos
,
_


,
_


,
_


Relao Fundamental da Trigonometria
1 cos sen
2 2
+
Definio:

cos
sen
tg

cos
1
sec

sen
cos
cot g

sen
1
sec cos
Propriedades:
1)
) ( ) ( t tg t tg +
e
) ( cot ) ( cot t g t g +
As funes tangente e cotangente so peridicas de perodo

.
2)
t t sec ) 2 sec( +
e
t t sec cos ) 2 sec( cos +
As funes secante e cossecante so peridicas de perodo 2 .
Identidades Notveis

2 2
1 sec tg +

2 2
cot 1 sec cos g +

1 ) sec ).(cos (sen

1 ) ).(sec (cos

1 ) ).(cot ( g tg

You might also like