M!C I!

C
Chuong 1 X! IY NHANH VO I NH! NC V N V S! C KHO HA NC NCA Y................................... 2
Chuong 2 NH! NC V N CHINH V PHO NC NH, PHA T HI N VA TRI NH........................ 49
Chuong 3 CO S! C KHO VA CI! !O C S! C KHO .................................................................... 76
Chuong 4 TH! C PH M VA S! C KHO ................................................................................................ 92
Chuong 5 PH!ONC PHA P S! T CN - NA NC AO NHI! T!Y Y ................................................... 105
Chuong 6 IA M CI THA NC STRSS............................................................................................... 119
Chuong 7 IIN Q!AN CI! A CA M X! C VA S! C KHO .................................................................... 135
Chuong 8 THOA T IY VO NC NCHI N NC P...................................................................................... 145
Chuong 9 NH! NC V N S! C KHO RINC C! A PH! N! ......................................................... 163
Chuong 10 NH! NC V N RINC C! A PHA I NAM....................................................................... 181
Chuong 11 HA NH PH! C VA S! C KHO TRONC C!O C SO NC TINH ! C..................................... 189
Chuong 12 S! C KHO TO T SA! T!O I 55.......................................................................................... 201
Chuong 13 KHO TRN !O NC I ! IICH................................................................................... 211
chuong 14 I T CA CH PHO NC S CI! !O C AN TOA N........................................................... 223
Chuong 15 HA M RANC P, S! C KHO TO T................................................................................... 242
Chuong 16 NH! NC NH! C ! V Y T ............................................................................................. 250
PH N PH! I! C MO T SO TST V S! C KHO IIN Q!AN TO I THO I Q!N C! A MO I NC!O I 271

Chuong 1

X! IY NHANH VOI NH!NC VN V S!C KHO HANC NCAY

Phan Ion cac IoI chI dan frong cun sach nay du cung co muc dich gIup
ca c ba n d pho ng hay xu fri vo I m f s bnh fhuong gap: Iam fh nao d franh
duoc cac bnh fIm mach, caI fhuc Ia fh nao d phong bnh ung fhu, cach
chng hIn fuong cang fhang fhan kInh - sfress - dan foI huyf ap cao, anh
huong foI mach mau nao, fu kI m ch vIc ung ruou fh nao d d phong bI xo
gan. NhIu bnh khac cung duoc d cap foI. Chung o hoI, dau nguc, dau Iung,
m f mo I, chay mau cam, sf... fuy khng phaI Ia nhung fruong hop can dua dI
cap cuu nhung cu ng Ia m cho chung fa raf kho chIu.

Chuong nay co 49 fruong hop v suc khoe ma cac ban fhuong gap mI
ngay, cung nhung IoI khuyn nn d phong chua frI hay dI pho nhu fh nao
cho nhanh nha f.

1. Cach ngua va Iam dIu con dau dau

NhI u nguo I bI kh v b nh dau da u. Tho I Trung C , nguo I fa da nghI
rang do bI quy nhap vao dau nn can duc mf I nho o so cho quy fhoaf ra.
Thaf Ia may man cho chung fa, v ngay nay cac bac sI da hIu kha hon v cac
nguyn nhan gay ra chung bnh nay va co fh chI dan cho fa nhIu phuong
phap chua frI.

HIn fuong dau dau co nhIu IoaI: au dau v huyf ap hay v su cang co
fhuo ng xa y ra o pha n ma f, c , da da u Ia m fa ca m fha y dau nhu c nhu bu a b
nhaf Ia o fra n, haI bn fha I duong va sau ga y. Nguyn nhan co fh do: ma f
ngu, su cang fhang fhan kInh v ban bIu cng vIc fI ngay, phaI Ianh frach
nhI m m f cng vIc quan frong, doc sach IIn fuc v.v...

Nhu c da u Ia b nh fhuo ng ga p o ca c ba qua Io foan vI c gIa dnh d n mu c
suc khoe bI suy nhuoc. Ho cam fhay ran raf o fhaI duong, dau nua bn dau dI
khI IaI kem fheo cac hIn fuong bun nn, oI, maf mo hay hoa maf, u faI.

au dau v vIm xoang, fhuong fhay dau nhuc o vung maf, o fran, duoI
fran, quang duo I fra n fo I haI bn ma , s ng mu I. Su vIm nhI m va nuo c mu I
gay kho chIu cho nguoI bnh an fay vao vung vIm cung Iam dau fhm.

Nguyn nhan, co fh do ca m Ia nh, dI u ng vo I m f s pha n hoa, m f s va n
d anh huong foI duong h hap nhu khng khi bI nhIm.

Iam dIu con dau, nn:

- Na m nghI frong pho ng yn fInh, pho ng f I |do ng cu a s che ma n), nha m
maf IaI.

- ung ngon fay ca I, xoa fu faI fo I ga y |pha n duo I so ). ay nhe haI bn
fhaI duong.

- Tam nuoc nong.

- ap mf khan fam nuoc Ianh In maf.

- !ng mf IIu fhuc aspIrIn |nhung nguoI bI vIm Ioef da day fuyf dI
khng duoc ung v co fh bI chay mau da day nguy hIm).

- Thuc hIn nhung dIu chI dan o chuong VI v phuong phap fhu dan nhu
ngI fInh foa, khng suy nghI |fhIn), fho sau.

phong bnh, nn:

- Chu y d bIf mnh hay bI dau dau vao fhoI gIan nao. Theo doI bao chi
d bIf fIn v fhoI gIan va dIa dIm co dIch bnh.

- ChI nho cac frIu chung bnh d co fh cam fhay Iuc sap bI dau.

- Tra nh an m f s fhu c an co kha nang gay dau da u d I vo I m f s nguo I
d phan ung nhu:

+ ChuI

+ Ca ph va cac fhuc pham co fhanh phan ca -ph.

+ ChocoIafe |ScIa).

+ Chanh, gIam.

+ ThIf muI.

+ f ngo f.

+ ThIf cuu kh.

+ Hanh, foI.

+ Ruou do.

+ Sua chua |yaouf).

Chu y : nn n ba c s kha m bnh nu ban b au u lin tuc, trong
mt thi gian daI hay ban cam fhay mnh bI dau nhuc mf cach dac bIf khac
Ia voI nhu ng Ia n kha c.


2. Iam fh nao khI bI sf7

Khng phaI faf ca cac fuong hop co fhan nhIf cao Ia su fruc frac v suc
khoe. NhIu nguoI khoe co fhan nhIf vao quang frn duoI 37oC Ia bnh
fhuong. Nhung nu fhan nhIf Iay o mIng foI 37o2 fh chac chan da bI sf.

Thuong fhan nhIf cua chung fa fhap Iuc sang som va cao hon va o bu I
chIu va buI fI. Than nhIf Iay o hau mn chinh xac nhaf va fhuong cao hon
fhan nhI f Iay o mIng 0,3oC.

N u ba n Ia y fhan nhI f o mI ng ngay sau khI u ng nuo c no ng fh ba n
cung co fh fuong Iam rang mnh bI sf. Than nhIf cua ban co fh cao hon
bnh fhuong do cac nguyn nhan sau:

- Mac nhIu quan ao qua.

- Vua Iuyn fap hoac hoaf dng manh.

- ThoI fIf nong, am.

- Iuong hooc-mn fang, gIa m |sau khI ru ng fru ng, fhan nhI f cua phu nu
fhuong fang cao).

Nu fhan nhIf do duoc fu 37o2 - 37o7C fro In, chac chan Ia ban da bI
sf. Can phaI foI bac sI nu hIn fuong nay xay ra:

- VoI mf fre em duoI 6 fhang fuI.

- Nu fhan nhIf dua fre cu gIu o 38o3C |Iay o mIng) hay 38o8C |Iay o
hau mn) khng fhuyn gIam frong suf 48 gIo.

- Cu ng nhu va y frong II n 5 nga y, d I vo I nguo I Io n. Co ca c hI n fuo ng: c
bI cung, dau nguc, nn oI, Ia chay, dI Iao dao, phaf ban, ho, dau faI.

HIn fuong sf duoI 40oC Ia bnh fhuong. Nu cao hon 40oC va keo daI,
fh can phaI chua frI.

Iam dIu con sf, ha fhan nhIf, ban nn:

- !ng nuoc hoac nuoc fraI cay. Iau nguoI bang khan uof fham nuoc maf
21oC.

- ! ng aspIrIn hoa c acefamInophen vo I II u Iuo ng fhich ho p vo I d fu I
cach 3-4 gIo mf Ian |nhung nguoI duoI 19 fuI va nhung nguoI dau da day
khng nn dung aspIrIn).

- Nam nghI, khng hoaf dng.

- Khng mac nhIu quan ao hoac dap chan, mn qua day.

- Tranh cu dng manh.

3. Chung co gau o da dau

Chung nay v haI. Ia mf chung bnh ngoaI da fhuong fhay o cac dIm co
cac fuyn m hI Iam ch do nhon va co cac vay frang d bong ra. Co nguoI bI
ca o Ing may. Cac vay gau roI xung va fu fap o vanh faI, gay, roI xung Iung.
NguoI fa chua ro duoc nguyn nhan, nhung chung bnh nay co fh do dI fruy n
hoac fIp fheo cac hIn fuong:

- Sfress, cang fhang fhan kInh.

- Khng gI dau Iun Iun bang xa phong gI.

- NguoI co m hI dau.

- Anh huong fhoI fIf |nong, Ianh, am hay kh qua). Phuong phap ff
nhaf Ia Iun gI dau bang xa phong gI, chu y:

- CaI da dau cho hf gau, nhung du ng Ia m xuo c da.

- u ng Ioa I xa -phong chng gau co chua SeIenIum sunfIf.

Truong hop nang, can dn bac sI d duoc chI dInh dung cac IoaI fhuc bI
co fhanh pha n corfIsone.

4. 8 cach chng bnh maf ngu

a n co bao gIo maf ngu khng7 Nu co fh cung Ia chuyn fhuong fhI v
nguoI fa uoc Iuong mI fI van co 30 frIu nguoI My o frong fnh frang nay.

Ho co fh ngu duoc mf if Iuc moI vao gIuong, foI nua dm hay mo sang
fh fhu c gIac va khng sao ngu fI p duo c nu a. Tha f ra, nhu va y fh khng pha I
Ia ho khng ngu duoc: ho chI khng ngu day gIac fhI. Tuy vay, nu hIn fuong
nay quay ray ban foI 3 fuan IIn, fh day cung Ia mf van d can chu y.

Sau day Ia mf s bIn phap can ap dung:

- Khng ung ca ph, fra sau bua frua. Nn kIng Iun cac IoaI s-c-Ia,
nuoc ung CoIa co chua chaf kich fhich.

- o gIa c ngu frua, k ca nhu ng Iu c cho p ma f m f Ia f - du co anh huong
foI gIac ngu ban dm.

- Truoc khI ngu nn fam Iau bang nuoc nong d cac co frong nguoI duoc
fhu gIan.

- oc fruyn nhe nhang hay Iam cng vIc g co finh du du Iap dI Iap IaI
d khng phaI nghI ngoI g, nhu dan Ien chang han.

- Khng nn coI fI vI hoac nghe radIo, nhung IoaI hnh gIaI fri nay se Iam
cac ban fhm ma f ngu .

- Hay chuan bI ch ngu fhaf fhoaI maI, fInh mIch, anh sang mo mo, chan,
gI khan fra I gIuo ng fha f sa ch, nhI f d pho ng vu a pha I, khng no ng, khng
Ianh.

- KhI da In gIuong rI fh khng nghI g foI cng vIc nua. ChI nghI foI
vIc ngu yn fam ma ngu .

- Tao ra nhung vIc Iam fheo fhng I mI ngay, fruoc khI dI ngu nhu:
khoa cua ra va o, do ng cu a s, danh rang, doc mf doan fruyn fruoc khI ngu.

- m cha m cha m fruo c gIa c ngu co fa c du ng nhu nguo I bI fhI mIn.
NghI foI nhung hnh anh mo nhaf, bun fe, Iap dI, Iap IaI.

Nu c gang fheo nhung bIn phap frn da 3 fuan, ma ban van khng ngu
duoc fh nn dn bac sI kham bnh d xem nn dung fhuc g hay nn fheo su
huong dan fhmcua bac sI khoa fam Iy va fhan kInh.

5. nh dau maf do

Mf buI sang nao do, khI ban vua fInh day, sua soan don mf ngay moI
fh chof nhan fhay mi maf cm cm, kho chIu. Nhn vao guong, ban fhay maf
mnh sung hup In, Iong frang con nguoI do quach sau mf Iop ghen, rI mau
va ng. Va y Ia ba n da ma c b nh dau ma f do r I! au ma f do Ia m f chu ng vIm
bn frong mI maf frn va duoI, va Iong frang con nguoI nua

Nguyn nhan co fh do:

- Phan ung cua maf dI voI mf s phan hoa, buI bam, Ing fhu hoac nuoc
ban, dung dIch my pham...

VI frung bnh dau ma f fao ra nhIu ghen. Trong ca haI fruong hop vua
k, can nho fhuc dau maf fheo su chI dan cua bac sI. ap maf bang mf fam
gac fam fhuc khang sInh. nh se khoI sau 2, 3 ngay chua frI.

- M f Ioa I vI-ru f b nh dau ma f cung bnh cum va cam Ianh. IoaI vI-ru f
nay sInh ra if ghen hon nhung chay nhIu nuoc maf. nh nay phaI maf fu 14
foI 21 ngay moI khoI han.

Sau day Ia mf s bIn phap Iam gIam bnh:

- Khng duoc dung fay so In maf. Mun Iau, rua, phaI dung khan sach.

- Nham maf IaI va Iay khan fham nuoc am |khng nong) dap In maf, mI
Ian d Iau chu ng 5 phu f. Ia m nhu va y, co fa c du ng Ia m fan duo c m f pha n
nhung ghe n o ma f.

- ung ng nho gIof d nho fhuc. Thuc dau maf se Iam do ngua va dIu
ma f.

- Ngung f dIm maf bang cac IoaI son, phan, Ing mI gIa. Khng frao dI
hay dung chung nhung fhu do voI nguoI khac.

- Khng du ng bang, ga c, va I che ma f. Nhu ng va f do co fh Ia m ma f nhI m
ban fhm.

- Ngung su du ng ca c Ioa I kinh deo o ma f d pho ng da I |kinh cu a nguo I fho
dng h hay kIm hoan).

- Rua fay Iun Iun dung khan maf rIng. nh dau maf do raf d Iay Ian
fu nguoI nay qua nguoI khac do fIp xuc ban fay, khan Iau...

Can foI bac sI nu fu chua ma bnh khng do sau 2, 3 ngay, hoac fhay
ma f dau nhu c va nhn ra anh sang bI choI.

6. Chap maf

Cha p ma f co fh do m f ma ch nho o mI ma f bI vIm nhI m. Cha p ma f co
fh Ia mf cham Iam cm maf va cung co fh phaf frIn fhanh mf haf mau do,
gay dau nhu c.

Truoc khI bI In chap, co fh co nhung frIu chung sau:

- Tha y ngu a mI ma f

- o mI co mau do

- Ca m fha y c m

- So vao fhay cam gIac khac nhung dIm khac. Thoaf dau, mun chap xuaf
hIn voI ca I da u nho , ma uva ng v bn frong co mu . Sau do cha m va ng no da n
fhanh haf va vo.

KhI co chap, nn:

- ap In maf mIng gac fham nuoc am |khng nong) mI ngay 3-4 Ian.
MI Ian fu 5 d n 10 phu f.

- Tranh d maf buI ban.

- Khng duoc so, nan ch bI chap, du ban sf ruf mun nan ra ngay.

- Phan Ion mun chap du co fh fu chua o gIa dnh. Thuong sau 1, 2 ngay
mun chap se khoI. Nu qua fhoI gIan do, chap van con moI can hoI y kIn cua
bac sI d dung fhm fhuc khang sInh.

7. Maf mf moI v may finh

Nhu ng nguo I pha I Ia m vI c vo I ma y finh o cng so fhuo ng ku fhan v dI
maf bI moI mf kem voI nhung chung dau Iung, nhuc vaI va fhan kInh cang
fhang.

Tuy man hnh cua may khng phaf ra nhung fIa co haI, nhung hIn fuong
ng I Iau o mf fu fh, nhn Iau vao mf IoaI anh sang mo, phaI chu y fheo doI
cac hang chu nho, do Ia nguyn nhan cua nhung hIn fuong frn. Nhung nguoI
nang "duyn no" voI may vI finh nhu fh, co fh Iam gIam nhung fac dng
khng ff cua may voI mnh bang cac bIn phap sau:

ba o v ma f:

- Nn daf may xa cua s d franh bI choI v anh sang fruc fIp ngoaI froI,
hay anh sang phan chIu frn maf hnh vao mnh. Nhung den fu fran roI
xung nn cho qua kinh mo. Nu co dIu kIn, daf fhm fam chng choI fruoc
man hnh. Nn d nhung gIay fo can nhn Iuc Iam vIc voI may

O gan maf d d doc. Thuong, nguoI fa dung nhung gIa nang.

- chch cua man hnh voI duong nhn xung cua maf vao khoang fu 10
foI 15o so voI maf ban |I/3 cua goc vung).

- Chu y Iau sach maf man hnh Iun.

- Chu y chop maf nhIu d con nguoI maf khng bI kh.

- Nn dI kham maf va cho bac sI bIf mnh Ia nhan vIn vI finh. KhI Iam
vIc khng nn deo nhung d frang suc cho maf |Ing mI gIa , kinh ma u...).
Kinh haI frong khng fhich hop v fhuong frong fhu haI duoc daf d nhn
fhang xung sach bao, khng hop voI d chch cua maf va man hnh.

- Nu cac nef frn man hnh bI mo, chap, nhay, nn chua may ngay.

franh moI, va khI fhay moI maf, nhuc dau, nn:

- u ng gh fu a va chInh gh vo I d cao ho p vo I quan h Ma T - Ma N
HNH.

- RoI may, dI bach b fu 1 - 2 gIo .

- Nn nghI gIaI Iao co dInh ky frong fhoI gIan Iam vIc d fap mf s dng
fac v c, vaI va Iung nhu:

+ NghIng dau v bn fraI, phaI, fruoc sau rI Iac fron nguoc dI, nguoc IaI.

+ Nhun vaI In, xung rI quay fron.

+ o fu fh dung hay ngI, cuI xung phia fruoc maf, haI bn phaI, fraI rI
quay fron.

8. Chung u faI

- O Hoa Ky fhuong xuyn co chung 36 frIu nguoI bI u faI. Ca ngay, Ian
dm, khI Iam vIc cung nhu Iuc nghI ngoI ho Iun Iun cam fhay co fIng coI u
u hay fIng Iao xao o frong faI. Trong s do, co chung 7 frIu nguoI bI nang,
phan Ion Ia nhung nguoI cao fuI.

Cung nhu dau rang, u faI khng phaI Ia mf bnh nhung Ia frIu chung
cu a m f s van d can phaI Iuu y. u faI co fh v nhung nguyn nhan sau:

- TaI bI fac v day faI

- I ung boI fhuc an, fhuc ung

- I vIm o faI gIu a

- Co hIn fuong baf bnh fhuong o mach mau nao

- Co hI n fuo ng ba f bnh fhuo ng hay f n fhuong ca c day fha n kInh fhinh
gIac |do nghe fIng n fo, fIng n fhuong xuyn...)

- nh daI duong

- Co kh I u o na o

- V fu I cao

Chung u faI fhuong anh huong foI kha nang nghe |nghe khng ro, khng
fhinh), nhung khng dan dn bnh dIc.

KhI kham bnh u faI, bac sI fhuong kI m fra Iun su IIn h gIua: TaI -
MuI - Hong

gIam nhe hoac franh hIn fuong u faI, nn:

- Khng nn ngI fruoc Ioa ra-dI- hay ca f-sef d franh am fhanh manh.
Tranh nghe IIn fu c.

- Su du ng ma y ch ng u . Ma y ch ng u Ia mf dung cu gIng nhu fhIf bI
nghe nhac, deo o faI. May fhuong xuyn phaf ra mf dong am nhe. Trong khI
deo may, van nghe duoc nguoI khac noI chuyn voI mnh nhu bnh fhuong.

- a c sI chuyn khoa co fh huo ng da n ba n m f s dng fac fhu gIan gIan
fhan kInh d khng chu y foI fIng u frong faI.

- Iuyn fap fhan fh d mau Iuu fhng ff.

9. Iam fh nao d chan hIn fuong chay mau cam

Chay mau cam hay chay mau muI fhuong IIn quan foI cac fre em.
Nguyn nhan do m f v f fhuong nho hay du f m f ma ch ma u nho o bn frong
muI: v fhoI fIf Ianh, dI ung, fhoI fIf kh Iam cac mang muI bI kh fheo rI bI
nuf, v muI bI va cha m ma nh.

Phan Ion fruong hop du cham duf mau. Mf s if fruong hop chay mau
Iau v ch chay mau nam sau o phan muI frong, fhuong gap o nguoI Ion do:

- nh xo cung mach mau o muI.

- Huyf ap cao.

- ung fhuc chng dng mau

- TrIu chung bnh v mach mau.

- Co mun frong muI.

Nhung fruong hop chay mau cam, sau 10 foI 15 phuf khng khoI fh can
phaI dua foI bac sI d fm nguyn nhan va chua frI

Cac fruong hop fhng fhuong co fh xu fri nhu sau:

1- NgI fua, ngua maf ra sau, muI hch In froI.

2- ung ngon fay caI va ngon fro, bop nhe vao doan gIua muI.

3- Tho bang duong mIng fu 10-15 phu f.

4- ung vaI gac, fham nuoc Ianh dap In muI.

5- Chu y frong suf fhoI gIan 24 gIo sau khI chay mau cam, khI nam: gI
dau cao, d muI bao gIo cung o d cao hon fIm.

6- Cung frong vong 24 gIo do, franh mang nang, va cu dng manh., Iam
vIc cang fha ng hoa c pha I ra ng su c.

10. Tan cng bnh frc mep

Khng co g fuc mnh bang bI bnh frc mep! - Mf vf rp mau frang,
chung quanh vIn do nam o canh mep khIn cho aI cung chu y dn mnh. a
vay, no con dau ra f, nhI u Iu c no I hay an, d u khng fh mo mI ng fo duo c, cu
phaI, chum chim. NguoI fa chum chim cuoI, con mnh chum chim v dau! Trc
me p ra f kho frI. Thuong, phaI doI cho no fu khoI.

Trc mep hay bI dI bI IaI v Iu vI ruf gay ra frc mep sau khI hoanh hanh
r I, Ia I ru f vao bi maf, o an frong co fh fa hang fhang, hang nam cho co h I,
khI co fh chung fa co hIn fuong baf fhuong Ia chung IaI xuaf dau I dIn.

o Ia khI fa bI sf, cam Ianh, dau rang, eczema |bnh nam), bI sf v
na ng, phu nu fo I ngay co kInh nguyf. v.v...

Thoaf dau, chung fa fhay kho chIu o mep. Nhn ky frong guong fhay xuaf
hIn mf chum nhung nf rp nhu nf bong, chung quanh Ia mf vIn mau
hng hay do. Trong vong 2 fuan, cac vf do do kh IaI fhanh caI vay mong, fh
Ia khoI.

d phong frc mep, nn:

- Tranh nhung su vIc Iam mnh cam dng hoac phaI suy nghI fhaI qua.

- Ha n ch phoI mnh ra na ng - n u ca n, nn du ng nhu ng Ioa I kem ba o v
da nhu kem co kem oxyf, bI In mI.

- Tranh khng fIp xuc voI nguo I dang bI fr c me p.

- Chu y rua fay sach d franh su Iay Ian.

gIam dau, nn:

- ap nuoc Ianh, nuoc da In frc.

- !ng nuoc Ianh.

- Khng duoc Iay, nh ch dau.

- Co fh dung fhuc gIam dau nhu aspIrIn, acefamInophen.

- Nu bI dau nhIu, bac sI co fh cho ban dung fhuc acycIovIr con co fn
Ia ZovIrax.

11. In phap chng hI mIng

NhIu nguoI Iay Iam phIn mun v bI hI mIng. ung gan hoac mun
noI chuyn fh fham voI nguoI fhan raf Ia baf fIn. I hI mIng, hoac hoI fho
co muI co fh Ia frIu chung cua nhIu can bnh.

HoI mIng co muI fraI cay co fh Ia frIu chung cua bnh fIu duong.

- Co muI amonIac |khaI) chung fo: fhan suy.

- Co muI ca Ia gan suy.

NgoaI ra mIng hI con vI cac nguyn nhan v rang, mIng, IoI, hong, phI
va khI bI cum, xuaf huyf da day |bao fu)... Mf s fhuc pham fhuong d IaI
muI o mIng khI an nhu: hanh, foI, mf s dau d bay hoI, m f s fhu c pha m
gIa u cha f prfIn.

Cac bac sI kham rang mIng fhuong chu y foI cac khe rang va IoI. Khe
rang Ia ch chua cac fhuc an bI In men, fhI rua. KhI bI vIm IoI, mau ua ra o
cac chan rang chong co muI hI.

V hI mIng co nhIu nguyn nhan va co fh IIn quan foI bnh nn khI
fhay hIn fuong frn, nn foI fham bac sI d duoc chua frI dung voI can nguyn
bnh. Nu khng co bnh chung fa co fh fu cham soc d gIam muI hI bang
ca ch:

- Cham danh rang can fhan sau bua an. Chu y chaI sach nhung ke rang.

- Nao IuoI d bo Iop can mau frang bam frn IuoI; Khng nn huf fhuc;

- ung fhuc suc mIng;

- Kham rang, IoI 6 fhang/mf Ian.

12. TrI chung dau hong vung fhanh quan

au fhanh quan Ia bnh cua nha chinh frI, cac faI fu, dIn vIn, cac fhay
c gIao: v ho phaI noI nhIu. NhIu mn fh fhao kich fhich nguoI Ia hef nhu
jockey, bong r cung khIn cac dau fhu bI dau fhanh qua n.

Khng khi nhIm, mf can phong nhIu khoI fhuc Ia cung Ia mf
nguyn nhan gay bnh. KhI ban bI dau fhanh quan fIng noI cua ban bI khan,
yu, co khI kho noI hoac noI khng ra fIng. Hong dau raf, co fh kem fheo
hIn fuong sf, ho, kho nu f.

Nhung Iuc do, nu fIp fuc huf fhuc, ung ruou, ra ngoaI froI Ianh noI
nhIu, haf, hef du Iam cho bnh nang fhm. nh fhuong, phaI nam nghI, han
ch noI if nhaf Ia 2 ngay.

Nu bnh keo daI hon mf fuan I khng fhuyn gIam, IaI kem fhm cac
hIn fuong nhu sf, ho ra mau hoac dom mau vang - hay nau sam fh nn IaI
bac sI ngay.

Trong cac fruong hop nhe, co fh frI bnh faI nha va chu y:

- Tranh noI, nu can co fh Iam hIu fhay noI.

- Nu gIam noI, nn noI khe.

- Mo may dIu hoa Iam am phong ngu; Ia ch ban o Iau frong ngay.

- !ng nhIu nuoc am |nuoc fra pha maf ong raf ff).

- Tam voI hoa sen hay ngam mnh frong nuoc nong.

- Khng huf fhuc va franh nhung noI co huf fhuc.

- Ngam fhuc dau hong.

- Nu can, dung aspIrIn d gIam dau.

13. Nac

Nguyn nhan cua hIn fuong nac Ia do co hoanh - pha n cha n ngang gIu a
nguc va bung bI "chuf ruf". Thuong, hIn fuong nay khng Iau. Nhung co fh
ruf ngan fhoI gIan nac bang nhIu cach:

- Nuf 1 mung duong kh |fha ca ph)

- ung ngon fay va ngon fro cam IuoI keo ra.

- Ngua c ra phia sau, nhIp fho mf Iaf. m nham fu 1 dn 10, fho manh
ra rI ung mf chen nuoc.

- mf caI fuI gIay frn muI va mIng, hif vao fho ra nhIu Ian.

- Nuf mf cuc nuoc da nho

- ung mf mIng gac, Iau phia frong vom mIng

- An cha m m f mI ng banh kh

- ! ng nhanh m f Iy nuo c.

Nhung fruong hop nac keo daI co fh Ia frIu chung cua bnh fIm hoac
bnh gIan da day |bao fu), can phaI hoI y kIn cua bac sI.

14. Iam fh nao d do dau hong

Trong baI 12, chung fa da noI foI chung dau fhanh quan. V fhanh quan o
hong nn dau fhanh quan cung fhay dau hong. Trong baI nay, chung fa d cap
foI bnh dau hong do vI ruf hay do vI khuan.

VI khuan co fh Iam dau hong Ia IoaI sfrepfococus fhuong gay sf cao,
nhuc dau, sung hong kem fheo su nI hach o c. Nu dau hong v vI-ru f fh
khng co ca c frI u chung frn. Tuy vay, nhIu fruong hop dau hong do vI
khua n o fre em da Ia m ba c sI Iu ng fu ng frong vI c cha n doa n v cu ng khng
frIu chung g, nhung nu khng chu a kIp fho I, b nh na y co fh da n fo I nhI u
bIn chung nhu vIm fhan, suy fIm k ca ap-xe. o do, bac sI can chan doan
bnh fhuc IoaI nao, d quyf dInh co can cho fhuc kha ng sInh hay khng.
Mf IIu fhuc khang sInh co khI phaI ung IIn frong 10 ngay.

Chung fa co fh Iam hong do dau raf bang cac bIn phap sau:

- Suc mIng Iun bang nuoc muI am.

- !ng nhIu nuoc am, an sup, ung fra pha maf ong am.

- SuoI am phong ngu.

- Khng hu f fhu c.

Tranh an chaf cay hay kich fhich nhu haf fIu, bf ca rI....

- Muf duong phen hay keo cung.

- Nu sf, co fh dung fhuc nhu aspIrIn hay acefamInophen |acefamoI).
Can chu y, fu 19 fuI fro xung khng nn dung aspIrIn. NguoI co bnh dau da
day, khng duoc ung aspIrIn.

15. Mun frung ca

Co su bIu hIn g, khI mf chu choaI choaI hay mf c fhIu nu buoc vao
d fuI baf dau chu y foI cac ban khac gIoI voI mnh7 o Ia cac mun frung ca.
au frang, dauden hay dau do, cac mun nho nhu frung ca moc In o vaI, Iung,
c va phI n nha f Ia ca o ma f o m f s nguo I, hI n fuo ng na y co fh fI p dI n fo I
qua fuI fhanh nIn, khng phaI v an nhIu mo, chaf beo chocoIaf... nhu nhIu
nguoI fuong Iam.

Nguyn nhan sInh ra nhung mun frung ca nay do hIn fuong fang Iuong
hooc-mn sInh duc o fuI day fh. Nhung chaf nhon o frn b maf da kha ng
sInh ra mun frung ca. Nhung fuyn chaf nhon o duoI da khI bI fac, chinh Ia
nhung d vI khuan fru chan va gay ra mun frung ca.

NgoaI ra, co fh k foI cac nguyn nhan sau:

- Su fang Iuong hooc-mn cu a ca c fuy n n I fIf frong fhoI ky kInh nguyf
hay fhaI nghen cua phu nu.

- Cac chaf fhom hay dau bI maf co kha nang fao fhanh mf Iop mo nhon
frn da.

- Su cang fhang fhan kInh-sfress.

- Thuc pham co nhIu Iuong If frong fhanh phan nhu mang fay, fao be,
hanh frang.

- un nau cac chaf dau, mo d hoI cac chaf nay bam vao da.

- TIp xuc nhIu voI cac chaf fay rua nhu creosofe.

- Nam ngu nghIng mf bn Iam mf bn maf bI nen Iau

- ung cac IoaI fhuc: ngua fhaI, chng co co hay co nguyn f IIfhIum
frong fhanh phan fhuc.

Mu n fru ng ca se Ia n dI sau m f fho I gIan. Nhung chu ng fa cu ng nn bI f
cach gIu gn da, frong fhoI gIan co frung ca nhu sau:

- CIu da Iun sach bang cach rua maf hay Iau nhIu Ian bang xa phong
frong ngay. ung khan sach xoa nhe frn da maf chung 1-2 phuf mI Ian.

- Khan phaI sach. Sau khi dung phaI gIaf phoI kh v cac vI khuan co fh
bam vao va phaf frIn o cac khan ban, uof, rI xam nhap vao da qua cac I
chan Ing.

- Nn ho I ca c ba c sI chuyn khoa d mua duo c Ioa I xa pho ng du ng rIng
cho da co mun frung ca.

- Khng duo c na n, bo p, Ia y, nh ca c mu n fru ng ca . Ia m nhu va y co fh
khIn da nhIm frung va fao fhanh nhung vf seo

- Co fh dung fhuc bI ngoaI da co fhanh phan benzoyIperoxIf. Chu y:
mf s nguoI co da d phan ung voI fhuc nay, nn khng dung duoc.

- Sau mI Ian hoaf dng cang fhang, hay gang suc nn Iau sach m hI
frn da d Iam fhoang cac I chan Ing.

- CI dau bang xa phong if nhaf 2 Ian/fuan d Iam sach cac chaf nhon co
fh anh huong foI fran, gay, c va vaI.

- Tranh d foc xoa xung maf.

- I vo I nam gIoI fruoc khI cao rau nn Iau bang khan fham nuoc am.
Cao rau fheo chIu rau moc d franh Iam xuoc da.

- Tranh ra nang nhIu.

- Tranh cac IoaI den chIu nong.

- Tranh dung cac IoaI dau, kem co fh fao fhanh Iop k f dinh, nhon frn
da.

- N u da nhI u mu n fru ng ca m f ca ch kha c fhuo ng nn ho I y kI n cu a
bac sI chuyn khoa.

16. Cam Ianh

Hang ngay, Iun co con s chung 80 frIu nguoI My bI cam Ianh voI cac
frIu chung ho, ngaf muI va chay nuoc muI |s muI). Mf nguoI bI cam Ianh foI
3-4 Ian frong nam, Ia dIu bnh fhuong. Nu ban chua bI cam Ianh, fh day Ia
m f dIu hf suc may man, v nguyn nhan chung cam Ianh do raf nhIu IoaI
vI-ruf gay nn, va su Iay Ian fhaf d dang.

Iuc baf dau, ban co fh fhay ngaf muI, chay mf if nuoc muI, haf x hoI
hoac sf nhe |co fh fo I 39oC), fI n fo I dau ho ng va ho. Thuo ng fh sau 3 nga y
fo I 7 ngay Ia khoI.

Cam d Iay fu nguoI nay sang nguoI khac qua duong khng khi do nguoI
bnh ho va ha f x hoI. K f qua vI c nghIn cu u cho fha y, ba n fay nguo I b nh
fhuong dinh muI hay dom, do khI ho hay haf hoI, nguoI bnh fhuong Iay fay
che mIng hay che muI, sau do, Iau mIng hay Iau muI bang khan. oI vay, khI
co bnh d franh Iay Ian sang nguoI khac, nn:

- Rua fay Iun.

- KhI ho, haf hoI hay x muI phaI dung khan che, rI gap IaI.

- Tranh baf fay va dung cham vao nguoI khac. Nhung d ng fIn va gIay
bac cua nguoI bnh cung Ia nhung vaf frung gIan fruyn bnh.

V phia nguoI bnh, nn:

- Nam nghI, nhaf Ia fruong hop bI sf.

- !ng nhIu nuoc nong hoac Ianh cung duoc. Nuoc Iam fan va rua sach
phan nao cac chaf dom o hong, Iam fhng duong h hap.

- ung fhuc aspIrIn hay acefamInophen d gIam dau, nhuc. Chu y, fu 19
fu I fro xung, khng nn dung aspIrIn.

- Suc mIng bang nuoc muI am. !ng nuoc fra pha maf ong nuoc chanh
hay mu f keo du co fac dung ff d do dau hong.

- Xng hoI.

- Mon sup ga gIo |ga nho) co fac dung fhng muI va ngaf bnh.

17. VIm xoang

Xoang nam frn duong dI cua khng khi, qua muI vao phI. KhI dI qua
xoang, khng khi duoc suoI am. Nu xoang bI vIm nhIm, sung phng ban se
bI ngaf muI, nhuc dau, ho va nhIu khI dau dau foI muc khng ngu duoc. Nu
ban huf fhuc va co hIn fuong baf bnh fhuong o muI, cac frIu chung frn se
nang hon, nhu:

- au dau.

- Nghef muI, rI muI fhuong co mau vang sam.

- Nhuc dau, o fran va phan maf frn, vung muI va ham frn.

- KhI nam, cam gIac dau nhuc fhuong faI dIn mI khI fro mnh va fam
ngung khI ngI day.

- Co fh s f.

Hif mf hoI khng khi Ianh co fh Iam dIu dau hoac:

- !ng nhIu nuoc d muI duoc fhng.

- !ng aspIrIn hay acefamInophen d gIam dau.

- ung fhuc nho muI

Chu y:

- Khng dung aspIrIn cho nguoI fu 19 fro xung.

- Khng nn nho muI qua 3 ngay IIn v nhu vay, muI se quen vIc dung
fhuc, khng co fhuc Ia muI IaI ngaf.

- Khng nn dung ng nho muI nguoI khac da dung d franh bI Iay,
nhIm.

- Nu vIc dIu frI o nha khng co kf qua g, nn dI kham bac sI faI muI
- ho ng, d nu can, se phaI ung fhuc khang sInh.

Truong hop xoang nang, phaI fIn hanh fIu phau fhuaf.

18. nh cum

MI nam o My co foI 50.000 nguoI chf v bI vIm phI, bIn chung fu
bnh cum.

Cam Ianh va cum fuong nhu gIng nhau, nhung chung fa co fh phan bIf
duoc chu ng do ca c dI m kha c bI f d nha n fha y. Nguo I bI ca m fhuo ng ba f da u
bI khuf khIf v s muI, haf hoI, nguoI cam fhay kho chIu nhe .

Nguo I bI cu m ma f su c nhanh hon. M f gIo fruo c co n kho e, gIo sau da fha y
mf, phaI nam nghI.

Chung cam Ianh if khI fan cng vao phI, nhung bnh cum d gay bIn
chung fhanh vIm phI.

NguoI bI cam van co fh c gang foI cng so, nhung nguoI bI cum fhay
mnh khng co n su c d dI Ia m.

oI vay, nu chung fa bI con bnh danh quy xung gIuong mf cach
nhanh chong fh day chinh Ia bnh cum. Nhung frIu chung co fh kem fheo
Ia:

- Ho khan

- au hong

- au nhuc dau

- au nhuc bap fhIf

- Mf nhIu

- On Ianh

- Than nhIf co fh In foI 40oC

- Mo I ma f.

Nhung frIu chung ro nef nhaf d fa nhan fhay mnh bI cum Ia raf mf va
dau khap nguoI |dau cac co bap). Cam Ianh khng co cac frIu chung do.

Thaf ra fh khng co fhuc nao Iam ngung ngay bnh cum. PhaI d cho no
fu h f. Muc dich cua vIc chua frI v ung fhuc Ia Iam gIam su dau nhuc va
ngan chan khng cho bnh phaf frIn va bIn chung. nh fhuong, chung fa co
fh fu chua frI o nha. Nhung, nu fhay kho fho, ho nhIu, co dom mau vang -
xanh fh can phaI foI bac sI kham bnh, v bnh cum co fh da bIn chung
fhanh vIm ph I.

Nu cum nhe, can nhaf Ia phaI nam nghI d danh suc cho co fh chIn
dau chng IaI ca c vI-ruf cum. NgoaI ra, chung fa nn fheo cac dIu chI dan sau:

- !ng nhIu nuoc nong d Iam fhng duong phI, duong muI va bu Iuong
nuo c co fh da bI maf v d m hI khI sf

- Suc mIng nuoc muI.

- Muf keo cung d do raf c hong.

- ung nhIn ho, v ho co fac dung fhng cac ng o phI va fng cac chaf
dom ra. Nu muI va dom co mau, can hoI y kIn bac sI.

KIng ung sua, khng an pho -maf va cac fhuc pham Iam fu bo; sua frong
2 ngay v chung co fac dung Iam cho cac chaf nhay o muI, va hong bI dac IaI,
kho x hoac nh ra.

- Cham rua fay Iun, nhaf Ia fruoc khI an d franh Iay Ian sang nguo I
khac.

- !ng du mf IIu aspIrIn |fru nguoI 19 fuI fro xung khng dung
aspIrIn).

Nu chua frI o nha khng fhay do, nn dI bac sI.

TaI nhIu vung, chinh quyn da f chuc chich phong cum cho nhung
nguoI gIa frn 65 fuI, mI khI co dIch cum nn fheo doI fIn fuc frn bao chi d
bIf nhung noI co dIch cum d d phong.

19. nh hen

a n da bI f g v b nh hen chua7 Thuo ng xuyn co 10 frI u nguo I My bI
bnh hen, khI In con, ho fho kho khe , kho nho c va ca m fha y haI bu ng ph I
cua mnh nhu bI fhu hep IaI. nh hen co nguyn nhan vaf Iy chu khng phaI
fam Iy. KhI da bI bnh hen rI, su kich dng v fam Iy nhu so haI, Io au, gIan
du... Iam cang fhang fhan kInh, du co fh Iam cho bnh nang hon. Tuy rang
do khng phaI Ia nhu ng y u f gay b nh. KhI In con ma khng duo c cu u chu a
kIp fhoI, bnh nhan co fh ch f.

nh hen co dac dIm g khac voI cac bnh khac cua co quan h hap7
Nguyn nhan don gIa n cu a hen Ia do Io p co cu a nhu ng ng da n khng khi fo I
phI bI co fhaf, khIn cho duong ng hep IaI Iam bnh nhan khng fho duoc va
co fh fhIu xy. Mf s fruong hop sau day co anh huong khng ff foI bnh
va co fh dan foI su In con:

- Tho khng khi co phan hoa, buI mc, khoI fhuc, buI ban.

- An hay ung nhung chaf co fh d phan ung.

- I hI hp, xuc dng.

- Iam vIc hay cu dng nang nhoc.

- I nhI m bnh duong h hap.

nh hen co IoaI nang va IoaI nhe, su fIn frIn cua bnh fhuong raf phuc
fap nn can phaI co bac sI chI dan vIc dIu frI va fhuc fhang.

Tuy vay, nguoI bnh co fh fu san soc mnh fheo cac dIu chI dan sau:

- Can ung Iun, va ung nhIu nuoc hang ngay |2-3 Iif/ngay).

- Khng d cac chaf co muI Ia frong nha, nhaf Ia frong phong ngu, noI Iam
vIc.

- Tranh khng dung gI Ing. Thay gI Ing bang gI fng hop.

- Khng hu f fhu c.

- Tranh nhung noI co phan hoa.

- KhI ra ngoaI froI, nn quan khan che muI va che mIng, nhaf Ia khI fhoI
fIf Ianh, d suoI am khng khi fruoc khI khng khi vao duong h hap.

- Nu dang Iam vIc, fhay kho fho, phaI ngung Iam vIc ngay.

- Tranh dung cac fhuc pham hay fhuc ung co gc sunfIf |-S03) frong
fhanh phan. |Cc nay fhuong co frong ruou).

- KhI In con hen, phaI ngI day, khng duoc nam.

- Cac IoaI fhuc va dung cu bom fhuc ha con hen fhuong dung, can phaI
d o gan nguoI d khI In con voI fay Ia Iay duoc ngay.

- PhaI fu nghe xem mnh co dI ung voI aspIrIn khng. Nn dung
acefamInophen fhay aspIrIn.

Thuong, cac bac sI se k foa fhuc cho cac b nh nhan hen cac IoaI fhuc
sau:

- ronchodIIafor - fhuc ung hay phun vao hong d fho d hon.

- SferoId - d chng In con v phan ung voI cac chaf Ia

- CromoIyn sodIum d hif d phong In con. KhI da In con rI fh fhuc
na y khng co fa c du ng.

20. Con sf mua co kh

Mf bac sI o fh ky 19, da daf fn cho can bnh nay nhu frn v chinh ban
fhan ng, mI khI v o faI mf can nha Iop co kh Ia bI bnh. Nay, nguoI fa goI
nhu vay fhanh quen, du can b nh khng IIn quan g fo I co .

NhI u nguo I bI b nh na y va o mu a xuan. Co nguo I bI quanh nam vo I ca c
frIu chung: chay nuoc maf, nuoc muI, bI xung huyf, ngaf fho. Nguyn nhan
chinh cua bnh, Ia su phan ung cua co fh voI khng khi bI nhI m.

Sau day, Ia mf s IoI khuyn:

- Quef don sach quanh nha cho hf cac co daI Ia canh, haf muc va mc.
Chu y khng d cho Iam ban v chung hay fha rac, xuong va phong u.

- ong cua phong khI foI mua co phan hoa o cac cay quanh nha, va co khI
d a m cu a khng khi cao.

- ung may dIu hoa khng khi d Iam am va Ioc sach khng khi phong
ngu. Cac d vaf o phong ngu phaI Iun sach se.

- Cac phong phaI quef buI sach va fhoang.

- Can gIaf chan, mn Iun, nhaf Ia chung quanh mn phaI gIu sach v
phan nay fIp xuc voI muI, mIng).

- Tranh khng phoI khan fraI gIuong, quan ao ngoaI froI v cac phan hoa
va buI d bam vao.

Nu vIc phong bnh nhu frn if hIu qua, nn hoI y kIn bac sI d dung
fhm ca c fhuc nhu:

- Thuc chng hIsfamIn |anfIhIsfamIn) d han ch su phan ung cua co fh
dI voI cac chaf Ia. Nn dung fhuc nay 30 phuf fruoc khI dI ra ngoaI.

- Thuc Iam fhng muI va duong h hap |ung va phun), nn chu y khng
dung fhuc nho muI qua 3 ngay IIn d co fh khoI quen fhuc: cu phaI co
fhuc fh muI moI fhng.

- Thu c nho ma f.

NgoaI ra, bac sI con co fh cho dung cac IoaI fhuc nhu:

- CromoIyn sodIum va sferoIds.

- Thuc mIn dIch.

- Xef nghIm mau da d bIf da d phan ung voI cac IoaI chaf g.

- Thuc chich chng phan ung.

21. VIm ph quan |cung phI )

Nu ban In mf con ho khng sao nen IaI duoc, con ho fuong chung nhu
bc fu duoI ngon chan bc In, fham fhia foan fhan, fh dung Ia ban bI vIm
cung phI, con goI Ia vIm ph quan rI.

NguoI fa phan bIf vIm ph quan cap finh va vIm ph quan man finh,
can cu vao fhoI gIan bnh fn faI va hau qua cua bnh.

VIm ph quan cap finh fhuong sInh ra do Iop mang nhay o ph quan bI
vI-ru f fa n cng, hoac bI vIm nhIm v mI fruong |khoI fhuc Ia chang han),
khI n ph qua n bI sung va dau ra f. VIm ph qua n fhuo ng da n fo I vIm xoang
hoa c vIm cac duong h hap. nh co fh Iau fu 3 ngay foI 3 fuan I.

TrIu chung dau cua vIm ph quan cap finh Ia ho, nguoI on Ianh, sf
fhap, dau hong va bap fhIf.

Cach chua frI:

- Xng mu I ba ng ca ch hif hoI nuo c no ng |n u co du ng cu hay ma y hif ca ng
f f).

- Phun fhuc bang may phun vao hong.

- ung fhuc khang sInh.

- ung aspIrIn hay acefamInophen d frI sf va dau nhuc.

- ung fhuc Iong dom va kich fhich ho d fng dom ra.

- Nam nghI

- !ng nhIu nuoc.

- Khng hu f fhu c.

suc khoe phuc hI hoan foan, nhIu khI phaI can foI 1 fhang. Nu sau
khI chua frI 1 fuan, khng fhay bnh fhuyn gIam, can dI kham bac sI, v co
fh bnh chuyn sang fhanh vIm phI.

NguoI bI vIm ph quan man finh ho nhIu va co nhIu dom hon, bnh co
fh keo daI fu 2 fhang foI 2 nam - phan Ion Ia dan ng. Can bnh fhuong Iam
cac ph nang bI fn fhuong anh huong foI chuc nang fho ra, hif vao cua phI
nn co anh huong xau foI foan h fhng h hap.

Nhung frIu chung cua vIm ph quan man finh Ia:

- HoI fho ngan khI hif vao.

- ThoI gIan nghI gIua fho ra hif vao, ngan.

- Ho co dom dac, vang.

Nhung nguoI d mac chung vIm ph quan man finh Ia nhung nguoI o
frong vung khng khi bI nhIm cua khu cng nghIp; nhung cng nhan fIp
xuc voI buI kIm IoaI, soI bng, vaI; nhung nguoI huf fhuc Ia.

phong bnh vIm ph quan man finh, nn:

- Tra nh nhu ng noI nhI m. N u ca n fhI f pha I co ma f, nn co bang che
muI, mIng.

- Khng dI ra duong frong fhoI gIan khi bI nhIm nang.

- ung cac fhu fhu c Iong dom, fhng khi quan va cac fhuc khang sInh
khI bI bnh, fheo su chI dan cua fhay fhuc.

- Nu bnh keo daI qua mf fuan, nhaf fhIf phaI dI kham bnh, coI co
phaI bnh fIn frIn fhanh vIm phI hay khng.

22. au fhuc quan

O My cho fo I nga y nay, co nhI u can b nh bI go I saI vo I fhu c cha f cu a
chung, nhung v fhoI quen nguoI fa van khng dI fn. Chang han, sau mf
bua an ngon, ban bng fhay dau raf o duoI nguc fraI, faI vung fIm. NguoI My
goI do Ia chung "o ng fIm" |Hearfburn). Tha f ra, chu ng do cha ng co IIn quan
g fo I fIm ca , ma nguyn nhan IaI do dIch fIu hoa o da day, co finh a-xif, fra o
In phia frn, ch ng fhu c qua n n I vo I da da y. VI fri na y o ngay phia sau fIm:
do Ia hIn fuong dau doan cuI ng fhuc quan.

a day |bao fu), co mf Iop mang bn frong bao v, nn khng cam fhay
fac dung cua a-xif |fru fruong hop nhung nguoI bI Ioef da day, ch Ioef khng
co ma ng bao v). Phan ng fhuc quan khng co Iop bao v, nn khI fIp xuc voI
dIch fIu hoa co finh a-xif Ia chung fa cam fhay dau raf ngay.

Co fh do nhung nguyn nhan sau:

- An nhIu fhuc an kho fIu.

- An nhanh.

- An nhIu choIoIafe, foI, hanh, cac chaf cay nhu bac ha...

- Huf fhuc sau khI an.

- !ng ca ph, ruou.

- !ng fhuc aspIrIn

- Co chung fhoaf vI, Ia mf dI faf cua da day, co mf doan frn bI nh In
saf ch nI voI fhuc quan, khIn dIch fIu hoa cu a da da y d fra o In fhu c
quan. Can mf nua s nguoI frn 60 fuI hay co dI faf nay.

Cach chua khoI dau:

- NgI fhang nguoI hay dung day, dI dI IaI IaI mf Iaf.

- Tranh cuI nguoI hay nam, v nhu vay, dIch fIu hoa o da day d fran In
fhuc quan.

- Nu bI dau ban dm, khe nhm day va gI cao dau.

- Tm cach Iam cho nguoI nhe can bof dI. NguoI beo map va phu nu co
mang |bau), d bI dau fhuc quan v da day co fh bI dn phng In o ch cung
fhuc quan.

- Tranh khng an no qua. an fhuc an d fIu.

- !ng 1-2 mung magnesIum hydroxif pha nuoc 1-2 gIo/Ian.

Chu y: nhung nguoI co bnh fIm, bnh fhan, ap huyf cao phaI hoI y kIn
bac sI fruoc khI dung cac IoaI fhuc chng a-xif nhu frn.

- !ng mf Iy sua. Sua khng co finh frung hoa a-xif nhung Iam gIam
dau, raf.

23. nh fao bon

Cuc phan cung, ngan, fhoaf ra ngoaI mf cach kho khan: do Ia dac dIm
cua bnh fao bon. NguoI fa khng coI day Ia mf "bnh" nhu cac bnh khac, fuy
nguoI bI fa o bo n ca m fha y ra f kho chIu. Mu c dich cu a vI c chu a frI b nh fa o
bo n Ia Ia m cho b ru f Ia m vI c d u da n va cham chI hon fheo ca c bI n pha p
sau:

- An nhIu rau va fraI cay, v day Ia cac chaf co nhIu xo. Cac chaf xo co
kha nang huf nuoc no ra, khI dI qua ch hep co fh bI nen nho IaI. o do, phan
mm va d dI chuyn frong ruf d fhoaf ra ngoaI.

- An ca c ba nh Iam fu ngu cc va cac IoaI haf.

- !ng nhIu nuoc.

- Tap fh duc va nang hoaf dng d ruf cung cu dng fheo.

KhI fhay can dI fIu nn dI ngay, khng nn nhIn.

Nn nho: cac IoaI fhuc chng a-xif, co saf va hop chaf saf frong fhanh
phan du co fh gay fao bon cho nhung nguoI vn da hay bI fao bon rI.

- Co fh hoI bac sI d ung fhuc Iam phan mm.

N u sau khI a p du ng nhu ng bI n pha p frn ma khng co k f qua , ha y
dung foI bIn phap: ung fhuc fIu, hay fhuc fay. Khng nn ung fhuc fIu
va fay Iun v nhu vay se Iam cho ruf maf dan nhung phan xa eo bop fu nhIn
d chuyn phan ra ngoaI. Tay nhIu cung Iam cho co fh maf can bang v
Iuong cac hop chaf co kIm IoaI frong co fh.

VIc fhuf rua nhIu cung co fac dung khng co IoI cho ruf nhu frn.

Nu ban bI fao bon IIn fuc, nn dI foI bac sI kham d xac dInh ro v
nguyn nhan con co fh gay nn boI:

- Mf s fhuc da ung.

- M f s va n d v su c kho e nhu: co b nh frI IIn quan fo I ca c co vo ng o
hau mn; fuyn gIap hoaf dng yu; bnh vIm ruf.v.v..

24. Ngan chan bnh fIu chay

nh fIu chay nguoc voI bnh fao bon. Chung fa, aI cung co fh da bI qua
mf vaI Ian. nh nhe chI frong mf, haI ngay: Tuy vay, nhung fran dau bung
v da day va ruf bI co bop, fh khng fh nao qun!

Nguyn nhan bnh fh nhIu. Co fh fom faf:

- I nhIm dc v vI-ru f, vI khuan, an hay ung phaI d nhIm dc, nhaf Ia
frn duong dI du IIch foI nhung noI Ia.

- An phaI banh da d Iau, mc.

- may fIu hoa bI dI ung.

- Qua Iam dung vIc dung fhuc fay, fhuc fIu.

- Co su xao frn v fInh fhan.

- I ung voI mf s fhuc khang sInh nhu fefracyIIn, cIeocIn, ampIcIIIIn.

- VIm ruf.

- TrIu chung ung fhu ruf.

Co fh nguoI dI fIu chay bI maf nhIu nuoc. o do, phaI ung nhIu nuoc
d bu dap IaI. VIc nay raf can fhIf, nhaf Ia dI voI fre em. Nn cho an sup,
nuoc Iuc fhIf, ung nuoc gung, ngam nuoc da, ung nuoc dun sI d nguI.

Sau day Ia mf s dIu nn chu y fheo:

- An if. Nhung ngay dau, franh an chaf dac.

- Nn an: chuI, chao gao, nuoc fao, banh m nuong. Nhung fhuc an frn
co fac dung Ia m phan cu ng Ia I.

- KhI da do nn an nhe , an ca c fhu an m m. KIng an ca c cha f be o, nhI u
dau, mo va prfIn.

- Khng an cac chaf co nhIu xo, banh Iam fu ngu cc con nguyn haf,
nhI u ca m.

- KIng fra I cay, rau s ng, d ngu I, ba nh d fu Ia nh, ke o, u ng ca ph va
moI fhuc pham cung, Iau fIu.

- Han ch hoaf dng d ruf duoc phuc hI.

Co fh dung fhu cac fhuc co Ismufh.

Nu fu 48-72 gIo, bnh khng fhuyn gIam, dac bIf, nu fhay phan co
mau, can phaI foI bac sI d kham va hoI y kIn.

25. Iam fh nao d franh bI day hoI7

ung co hoI do su fIu hoa sInh ra Ia vIc fhuong dI voI moI nguoI.
Nhung nu co nhIu hoI qua fh cung co dIu baf fIn! Nhung vI khuan frong
ruf phan fich cac chaf duoc fIu hoa ra khi cacbonIc va hydrogen. Cac chaf
khi nay nu nguyn chaf fh khng co muI, nhung IaI fhuong Ian voI mf s khi
co muI khac nhu sunfua hydr cung muI cua chaf fhaI dang nam cho o doan
cuI ruf gIa d duoc fng ra ngoaI.

Trong ca c Ioa I fhu c pha m, co m f s frong qua frnh fI u hoa sInh ra
nhIu khi hon ca c fhu c pham khac. Chung fa can bIf d franh an nhIu frong
m f bu a, nha f Ia fruo c khI chu ng fa dI h I ho p fI p kha ch hay ga p nguo I yu.
o Ia cac IoaI rau va fraI cay nhu:

- Cac IoaI caI k ca caI bap

- Ca I hoa |xu p-Io)

- Cac IoaI ca

- Cac IoaI dau; dau fhuong, dau Ha Ian, dau fuong...

- I

- Tao

- a o

- Man

- Ha nh, fo I

- Nho

- Ng rang

- Pho -ma f

Trong cac IoaI fhuc co fac dung Iam gIam vIc "danh hoI" |ram), nguoI fa
fhuong dung SImefhIcone con co fn goI Ia MyIIcon.

KhI bung snh hoI nhIu, fa cung nn nghI foI cac van d sau:

- may fIu hoa khng fIu fhu ff cac chaf sua va fhuc pham fu sua,
cac chaf beo.

- Trong ruf co qua nhIu vI khuan.

- Su co bop cua ruf o frang fhaI khng bnh fhuong.

26. VIm duong fIu fIn

nh quan cu 5 phu nu fh co mf nguoI fung bI vIm duong fIu fIn.
an ng cung d bI, nhung if hon.

hIu ro van d nay, chung ra can bI f qua b may fhaI nuoc fIu cua co
fh gm: fhan, bang quang |bong daI), ng dan nuoc fIu nI fhan voI bong daI
|nIu quan), ng dan nuoc fIu fu bong daI ra ngoaI |nIu dao).

O phu nu, nIu dao raf d bI vIm nhIm v phan nay fhuong bI dung
cham, ma saf frong qua frnh quan h fnh duc, khIn cho cac vI khuan d xam
nhap vao. Su vIm nhI m ng da I co fh da n fo I su vIm nhI m cu a fha n. o I
vay, sau khI quan h fnh duc, nn dI fIu ngay du chua cam fhay can. VIc dI
fIu nhu vay cf d fng cac vI khuan ra, nu chung co.maf faI cua ng daI. Cac
phu nu dang mang fhaI fhuo ng ng da I bI fhaI va da con e p, ca c nguo I co ng
daI khng fhng suf |dI hnh), fhuong d bI vIm b may fIu fIn hon nguoI
khac.

Cac frIu chung cua bnh vIm duong fIu fIn gm:

- Iun bun dI fIu.

- I fIu nhIu va Iaf nhaf |daI Iun va if mf).

- uf, raf duong fIu fIn.

- Nuo c fI u co mau.

- Sau khI daI rI van cam fhay bong daI con day, hoac fuc

- au bung duoI |bong daI) hay haI bn bung |fhan).

- Cam fhay on Ianh, sf, bun nn, oI mua |frIu chung cua vIm fhan).

Nu co cac frIu chung frn, can phaI dI foI bac sI ngay. Cang d Iau, bnh
cang nang. ac sI se Iay mau nuoc fIu dua dI xef nghIm d bIf ro fInh frang
cua bnh.

Sau do, ban phaI ung du IIu fhuc khang sInh do bac sI huong dan va
chI dInh. Nho pha I u ng du II u fhu c, du frong khI u ng, khng co n ca c frI u
chung o frn nua.

Sau day Ia nhung bIn phap d phong bnh:

- Nu ban Ia phu nu, can Iau sach va kh bn ngoaI I fIu va b phan
sInh duc sau khI fIu va sau khI fa m.

- !ng nhIu nuoc. I fIu nhIu ff v mI Ian dI nhu vay Ia mf dIp
fhng rua duong fIu, fng cac vI khuan |nu co) ra ngoaI.

- Khng nn nhIn fIu. Nu cam fhay mun dI Ia dI.

- Sau quan h fnh duc, phaI dI fIu ngay, du chua cam fhay can.

- Nn mac d Iof bang vaI bng cho fhoang, franh nong, am Ia nhung dIu
kIn fhich hop cho cac vI khuan phaf frIn:

- Phu nu khI dang co bnh, franh rua b phan sInh duc bang cac dung cu
fhuf, bom |d franh Iay vao am dao va da con).

27. Tranh cuoc v Ianh

MI nam co foI 10.000 nguoI My bI cuoc.

Nhn b ngoaI, cuoc gIng nhu nhung nf da bI gIp v bong. Thaf ra fh
m da o nhung ch do bI Ianh co ng va co fh da bI huy hoaI. Nhung ch da d
bI cuoc Ia ngon fay, ngon chan, daI faI, cam va dau muI.

Thoaf dau, nguoI fa cam fhay dau o nhung ch bI cuoc, rI nhung ch do
phng, gIp In va maf ca cam gIac.

Tuy o fhoI fIf, con Ianh foI fu fu hay df xuaf ma nguoI fa cam fhay hay
khng cam fhay mnh da bI cuoc. Thaf Ia saI Iam nu mun chua cuoc Iay
fuyf xoa In ch dau hay ngam fay vao nuoc Ianh. Can phaI:

- Ngam hay phun nuoc nong fu 38oC - 40oC, va dung dIch chaf khang
sInh vao ch bI cuoc va ngung, khI fhay cam gIac IaI - chu ng 45 phu f.

- ToI phong cap cuu v cuoc co fh Iam ban bI nhIm frung un van.

phong cuoc, nn:

- Mac nhIu Iop quan, ao, faf. NhIu ao mong hon mf caI ao day v Iop
khng khi gIu a ca c Io p a o mo ng gIu nhI f va suo I a m fhan fh ra f f f.

- Tranh ung ruou va huf fhuc. Ruou Iam mau bI maf nhIf nhanh va
fhu c Ia co fa c du ng Ia m ma u Iuu fhng cha m, nha f Ia fo I ca c dI m fa n cu ng
nhu ngon chan, ngon fay.

- KhI nhIf d ngoaI froI fhap qua, cung nhu khI gIo manh nn o frong
nha.


28. nh ngua frong mua dng

Mua dng, nguoI fa hay bI ngua. Nguyn nhan Ia da kh dn muc co ch
bI nuf ne va sung phng.

Chua bnh ngua mua dng Ia Iam fh nao cho da gIu duoc d am, khng
maf nuoc frong khI khng khi o ngoaI kh. oI vay, khng nn fam nhIu Ian
frong ngay v nuoc va xa phong Iam fan chaf nhon bao v da. o nguoI cao fuI,
Iuo ng cha f nhon nay co xu huong gIam.

- ung IoaI xa phong nhe, dac bIf.

- Tam xong nn dung khan fham nuoc frn mnh, hon Ia Iau kh.

- Tranh ngam fay vao nuoc nong va nhung chaf fay rua. Nu can fhIf,
nn dung gang fay bao v.

- Tranh ngI gan Io suoI qua.

ung may phun, gIu d am cho phong o.

29. Tranh rm say

Rm say Ia bnh ngoaI da o mua he, nhaf Ia faI cac nuoc vung nhIf doI.
NhIu mun gIp nho, nI In frn maf da bI man do o fay, c, nach, Iung...
nhung khng bao gIo xuaf hIn o maf. ThoI fIf nong, am, IoaI da nhay cam,
nguoI beo du mo Ia nhu ng dI u kI n f f d rm mo c.

phong, franh rm say, nn:

- Mac d nhe, mong, fhoang.

- Rac nhe phan rm vao cac noI bI rm.

- Ta m nuo c ma f.

- Tranh nhung ch nong, am, khng fhoang va nu co dIu kIn, su dung
may Ianh.

Nu duoc o noI maf, rm se fu Ian frong vong 1-2 ngay.

30. Ngua v nhua cay

Mf cuc dao choI frong rung cay, frn baI co, nhn vom Ia va nghe chIm
hof bao gIo cung co nhIu dIu fhu vI va mo mng. Tuy vay, cung nn can fhan
v su mo mng se chong fIu fan nu ban bng bI ngua cung ca nguoI In.

Nguyn nhan do mf s cay co nhua gay ngua foI d Iam ban gIp ca da.

Trong fruong hop nhu vay, nn:

- CIu va gIa f qua n a o, fa f vo . Nhu ng d khng gIa f duo c nn d duo I qua f
hay ch fhoang d 3 fuan I.

- Tam bang xa phong. ung bng fam cn, ruou, fham nhe In ch ngua.
Iaf sau, rua bang nuoc.

Thuong, nhua cay gay ngua, raf foI 2-3 ngay. Nu bI raf nhIu, rua va
dap bang dung dIch caIamIn vao ch da bI ngu a ra f.

- Co fh du ng fhm fhu c u ng Ioa I anfIhIsfamIn nhu dIphenhydramIn,
con co fn Ia enadryI.

- Nu da fIp fuc bI gIp va Ian rng, co fh rua nhe bang dung dIch soda.
Rua nhu vay, nhung nf gIp co fh bI vo nhung se ngung Ian rng.

- Nu nhung vf gIp van Iay Ian, nhaf Ia o vung mIng, maf va co quan
sInh duc, can phaI foI bac sI d duoc chI dan dIu frI va ung fhuc. Thuc duoc
chI dInh se Ia Ioa I sferoId d u ng va dap In ch ngua.

31. Chua frI chung phaf ban

Sau mf bua an ngon co cac fhuc pham dac bIf nhu cua, fm, so... ban co
fh bI man ngu a kha p nguo I. Nhu ng n f ph ng nhu mu I d f, nhung fu ng
dam, mau do xua f hI n fu ma f, fhan mnh foI fay, chan, duI, gay ngua ngay
kho chIu: do Ia chung phaf ban. an co fh Ian frong vong 24 gIo nhung sau do
IaI bI IaI.

Nguyn nhan chung phaf ban co fh do:

- Co fh kI voI ca IoaI fhuc nhu aspIrIn, sunfa, penIcIIIIn.

- ThoI fIf Ianh.

- Su mf moI, cang fhang fhan kInh |sfress).

- Mf s fhuc pham nhu chocoIafe, hanh nhan, ca chua...

- I nhI m d c

- Phan ung voI cac chaf nhu: phan hoa, mc, muI hoa chaf

- I cn frung chich |df)

- I xay saf o da

- VIm co.

NhIu khI chung fa khng xac dInh duoc nguyn nhan su phaf ban. Tuy
vay,vIc dIu frI hoac phong chng su phaf ban faI phaf Ia can fhIf v ban
cung co fh Iam chf nguoI frong fruong hop Iam sung IuoI va c hong, khIn
bnh nhan khng fho duoc, hoac ban anh huong foI fIm, phI va b phan fIu
hoa .

KhI bI ban, can fheo su chI dan sau:

- Khng fam nuoc nong. Co fh fam nuoc am. NhIf d cao Iam ban nang
fhm.

- ap khan fam nuoc Ianh In ch ban moc.

- Mac quan ao rng, fhoang.

- NghI ngoI, c fhu gIan co fh va fInh fhan.

- nghI voI bac sI cho ung anfIhIsfamIn |Nn nho fhuc nay gay bun
ngu, khng fInh fao). oI vay, sau khI ung fhuc khng duoc IaI xe hoac fham
gIa cng vIc g doI hoI su fInh fao, xu fri nhanh, nhay ben.

Khng dung aspIrIn Iam ban fang fhm.

32. TrI mun coc va haf com

Haf com, mun coc co fh Iam xau fay, chan, nhung v haI. Chung co fh
Iay fu nguoI nay qua nguoI khac. NguoI fa phan bIf:

- Haf com nng, hnh fron fhuong o fay, mau den nhe. I khI moc fhanh
cum, nhIu haf nho chung quanh mf haf Ion.

- Ha f com sau, pha n duo I mo c r va o da fhIf, fhuo ng fha y o gan ba n chan,
fhuong gay dau nhuc khI fa dung hay dI. o vay, can phaI frI bo hoac Iof mf
Io p d m d gIam su co saf hay ep vao chung.

Haf com sau cung d Iay. oI vay, phaI franh so mo fruc fIp vao chan
nguoI co haf com. Nhung ch fam chung cung Ia ch d Iay Ian. KhI fam,
khng nn dI chan da f va Iau kh chan ngay sau khI fa m.

Mf s haf com se fu bIn maf. Mf s co fh frI bang a-xif saIIcyIIc hay a-
xif IacfIc. KhI su dung ca c a-xif nay, nn can fhan khng d a-xif dinh vao
nhung ch da khng bI mun, v a-xif co fh huy hoaI da.

ac sI chua frI mun coc hay haf com fhuong chI dInh cac bIn phap:

- ung dung dIch nIfrogen.

- Iam fIu phau fhuaf dI voI cac haf com sau |mun )

- ung fIa Iaser

- Khng nn df bang dIn v se co seo.

33. 9 bIn phap d phong dI ung |CZMA)

I ung eczema fhuong xuaf hIn o dang nhung vf phng nho, co fh co
vay cung gay ngua, raf, o ca fre em Ian nguoI Ion. czema co fh do dI fruyn.
Nhung nguoI bI hen fhuong kem fheo bnh eczema.

Nhung fruong hop sau, co fh Iam bnh nang fhm:

- Mac d Ien, Ing.

- NguoI d m hI.

- Than kInh cang fhang |Sfress)

- noI no ng va a m

- n frung, haI san |cua, ca, c...), sua va fhuc pham fu Iua m.

- TI p xu c vo I hoa cha f: ca c cha f fa y ru a, da u fhom, kem bI da, ca c duo c
pham...

czema kho frI. NhIu khI no deo dang nguoI bnh suf doI hoac gIam
dan Iuc fuI cao, rI khoI han. Tuy vay, chung fa co fh xu fri d Iam bnh
fhuyn gIa m nhu sau:

- If fa m, fra nh fa m Iau. Nn fa m ba ng vo I hoa sen. N u fa m b n fa m, nn
pha fhm dau fam vao nuoc.

- Ta m nuo c a m.

- Khng fam xa phong hoac dung xa phong IoaI nhe, dac bIf.

- Tranh mac d Ien, chan Ien

- Sau khI fam franh xoa da bang nhung dung dIch nhon, co muI.

- Khng mac nhIu quan ao d co fh duoc maf va fhoang.

- Tranh cac fhuc pham, fhuc ung, dau fhom da gay cho mnh dI ung.

- Hf suc franh gaI, gaI se Iam da bI xuoc, fao dIu kIn cho da bI vIm
nhIm.

34. nh fhuy dau

nh fhu y da u hay ga p o fre em nhung dI khI cu ng ga p ca o nguoI Ion.
nh Iay dI voI fre em, nhung khng Iay voI nguoI Ion. VIrus bnh chI fan
cng nguoI Ion frn 50 fuI, frong fruong hop h mIn dIch cua nhung nguoI
nay dac bIf yu va co kha nang bI ung fhu.

Nhung frIu chung bnh nhu sau:

- Truoc khI moc fhuy dau, cam fhay da bI ngua

- Nhung nf phng do xuaf hIn rI xep xung, phan Ion o Iung, haI bn
maf, dI khI ca o vu ng ma f.

- I khI kem fheo sf va cam fhay nguoI mf moI.

Sau 3 fuan, cac nf mun co fh Ian hf, nhung van con cam fhay da dau
fu 1-6 fhang.

KhI cac mun da kh hay vo, can chu y:

- nguyn khng can bang bo cac nf mun. Khng mac d bo nguoI

- Rua nhe cac nf mun nhung khng duoc gaI.

- ap khan fam nuoc Ianh, dung dIch caIamIne hay nuoc soda.

ac bIf, nu co mun o vung maf, can hoI bac sI d dung fhm fhuc ung
va fhuc dap IoaI sferoId. Nhaf Ia fruong hop mun bI vIm nhIm.

35. Tranh d cn frung chich

Nhung cuc cam fraI duoI gc cay, nam daI frn baI bIn frong nhung
ngay he fhaf Ia fhu vI. Nhung Iam fh nao d khoI bI cn frung chich.

- CoI kin cac fhuc pham va d ung, nhaf Ia cac d ngof.

- Tra nh du ng cac IoaI dau, kem bI da co muI.

- Khng mac quan ao mau sac so gIng hnh hoa. Nn chon mau frang
hay mf mau.

- Mac quan ao daI, che chan fay va khng dI daf.

Nu bI chich, can:

- Nhe nhang gap ngoI cn frung ra, cang so m ca ng f f.

- Chu y khng gaI hoac Iay ngoI bang fay khng v ngoI co chaf dc. Iam
nhu vay co fh Iam vf chich dau fhm hoac bI fhm vf chich |v ngoI dam vao
fay. Nu cn frung Ia ong fh sau khI chich no d ngoI IaI. Cac IoaI cn frung
khac khng nhu vay).

- Rua ch bI chich bang xa phong va nuoc.

- ung nuoc da ap In ch chich d gIam dau rI bI IoaI pom-maf co
anfIhIsfamIn In.

- !ng fhuc aspIrIn hoac acefamInophen va anfIhIsfamIn.

- Nu bI chich vao mIng hoac vao IuoI phaI foI phong cap cuu ngay v co
fh anh huong foI su h hap.

Phan Ion ch chich gay ngua hoac dau, raf, nhung fuy fhuc vao dIm bI
chich, ma phan ung co fh co fh fram frong hon, fu muc bI sung phng foI
fnh frang kho fho hay fang nhIp dap cua fIm, bI ngaf hoac co fh chf.

oI vay, nn can cu vao fnh hnh ma dua d cap cuu. Nhung cuc dI choI
xa co f chuc, fhuong phaI mang fheo fuI fhuc cap cuu, gm fhuc Iam gIam
bof phan ung cua co fh, fhuc khang sInh, fhuc fro fIm. Nhung nguoI fung bI
phan ung boI cac vf chich phaI co bIn phap fu Io cho ban fhan.

36. Mong fay co fh noI g v suc khoe7

an da ngam nhn ngon fay mnh ca ngan Ian rI, nhung co bao gIo ban
nghI rang cac mong fay co fh phan anh raf dung fnh frang suc khoe cua
mnh hay khng7

Cc mong fay co vf frang hnh fha fh hIn co fh fhIu chaf saf. Mong
fay mong, d gay, cho bIf fuyn gIap mf fuyn nI fIf o hong - kem hoaf
dng.

gIu cac mong fay Ianh Ian, co fh phan anh cho mnh bIf suc khoe cua
chinh mnh, nn:

- An nhIu fraI cay va rau fuoI, cac IoaI haf, fhIf fuoI va cac fhuc pham if
chaf beo.

- Mang gang bao v khI phaI fIp xuc bang fay voI cac hoa chaf va cac
chaf fay rua.

- anh mong fay sach sau mI Ian Iao dng.

- Caf xen bIu b o 2 goc ngon d franh bI xuoc o phan nay.

- Khng dung mong fay d gach, nay vaf g.

- Khng caf va gIua mong fay saf qua.

Trang fhaI mong fay Nguyn nhan |chung fo) - CIon d gay - Thuong bI
ngam Iau frong nuoc nong, suc khoe kem, fhIu vIfamIn A, C, 6, caIcI, saf,
fuyn gIap hoaf dng kem. - Cac mong khng du - TIm, phI yu, frIu chung
ung fhu, yu bam sInh. - maf khng nhan - eczema, bI chan fhuong, bnh
vay nn. - Nhap nh - Thap khop, fhan yu, cao fuI, khi fhung. - Mong nuf -
I u ng vo I cha f f mong fay, fhIu chaf saf, fhIu hng huyf cau, co fhaI, bnh
vay nn. - Nu f o da u mong - Ngam nuoc Iau, hIn fuong fhay mong. - Co v f
frang hnh fha - Tuyn nI fIf hoaf dng yu |fuyn gIap) fhIu chaf saf va
hng cau.

Trang fhaI mong fay Nguyn nhan |chung fo)
- CIon d gay - Thuong bI ngam Iau frong nuoc nong, suc khoe
kem, fhIu vIfamIn A, C, 6, caIcI, saf, fuyn gIap
hoa f dng kem.
- Cac mong khng d u - TIm, phI yu, frIu chung ung fhu, yu bam sInh.
- maf khng nhan - czema, bI chan fhuong, bnh vay nn.
- Nhap nh - Thap khop, fhan yu, cao fuI, khi fhung.
- Mo ng nu f - I u ng vo I cha f f mo ng fay, fhI u cha f saf, fhIu
hng huyf cau, co fhaI, bnh vay nn.
- Nuf o dau mong - Ngam nuoc Iau, hIn fuong fhay mong.
- Co vf frang hnh
fha
- Tuyn nI fIf hoaf dng yu |fuyn gIap) fhIu
chaf saf va hng cau.

37. Iam fh nao d khoI mf7

u khoa hoc va ky fhuaf da gIup cho chung fa hoan fhanh nhIu cng vIc
hang ngay m f ca ch nhe nha ng hon, nhung nhI u nguo I va n fo I ba c sI ku
ca:TOI I M T..

MI nguoI chung fa nn fu bIf faI sao mnh mf va hIn fuong mf cua
mnh fhu c Ioa I na o7 Nguo I fa phan bI f 2 Ioa I m f: M f fh xa c va M f fInh
fhan

NguoI Iao dng nhIu fhuong fhay mf vao buI chIu va co fh phuc hI
duo c su c khoe sau mf gIac ngu qua dm: do Ia IoaI Mf fh xac.

NguoI Mf fInh fhan fhuong mf fu buI sang va do hon v buI chIu.

Nguyn nhan su Mf fh xac fhuong do:

- An if, ngu khng day gIac.

- Iuong cac chaf co kIm IoaI frong mau, khng dung fy I quy dInh nhu fy
I v cac hop chaf co Na va K.
- Iam vIc o mI fruong nong va am.

- ThIu mau.

- I cum keo daI hoac cam Ianh.

- I nhIm bnh do vIrus

- Mf s fuyn nI fIf nhu fuyn gIap hoaf dng yu.

Nguyn nhan su Mf fInh fhan, co fh do:

- PhaI cang dang qua nhIu cng vIc, nn Io Iang.

- PhaI Iam cac cng vIc nham chan, khng hop kha nang.

- Co su fhay dI df xuaf frong doI sng |Iy dI, v huu...).

- Maf fInh fhan, chan nan.

Cac bIn phap sau, co fh Iam fa do mf:

- Chu y fao cho mnh mf ch d an ung ff: fhuc pham nhIu chaf saf,
co frong fhIf va cac IoaI haf, IoaI cu, rau va fraI cay fuoI.

- Chu y hoaf dng fhan fh, fap fh duc, dI b ra ngoaI froI, fho sau.

- Tao cho mnh noI Iam vIc fhoang maf: mo cua s, ung nhIu nuoc.

- Iu hoa cng vIc nhu fh nao d co fhoI gIan nghI va fhu gIan. Mf,
haI buI fI ngu day gIac se khIn suc khoe phuc hI nhanh. Trong nhung ngay
Iam vIc, fhu xp sao d co mf fhoI gIan ngan fhu gIan bap fhIf, fho sau va
ngung moI su suy nghI |fhu gIan fhan kInh) cung raf ff

- Thay dI I II Iam vIc d khoI bI nham chan fu cach ngI, cach sap xp
va fhu c hanh cng vIc, fhoI gIan Iam vIc va nghI ngoI... cf d fao ra cho
mnh caI g do moI Ia.

Nu hIn fuong Mf keo daI qua 2 fuan, nn dI foI bac sI.

38. TrI bnh fhIu mau

Nu khI soI guong, ban fhay maf mnh faI, co ve mf moI Io do, fh raf co
fh, ban dang bI fhI u ma u. No I chinh xa c hon Ia ba n fhI u h ng huy f ca u
frong fhanh phan cua mau. Hng huyf cau raf can fhIf cho co fh v chung co
nhIm vu nhan xy o phI rI mang dI phan phI cho moI noI frong co fh.

Mf hIn fuong chinh cua bnh fhIu mau Ia fhIu chaf saf frong fhanh
phan mau. o My, 20% phu nu o d fuI co fh sInh de bI mac bnh fhIu mau
frong khI chI co 2% dan ng mac bnh nay. Iy do Ia ho maf nhIu mau frong
ca c ky kInh nguyf. an if chaf saf hoac co fh if kha nang hap fhu chaf saf
cung Ia nhung van d dan foI bnh nay.

MI ngay co fh chung fa phaI duoc hap fhu fu 7-20mg saf co bau khI
sInh de cho con bu, bnh gan, ruf, ung fhu, du Ia nhung nguyn nhan bnh.

KhI co fh maf kha nang hap fhu vIfamIn 12, nguoI fa bao nguoI do bI
bnh fhIu mau man finh.

Chua bnh fhIu mau, phaI fm nguyn nhan. Nu chI Ia do ch d an
khng day du fh fhaf Ia may v d chua frI. ac sI se chI dan cho ban nhu sau:

- An fhuc pham co nhIu chaf saf: rau xanh, fhIf do, gan bo, ga, vIf, chIm,
ca, so huyf, mam Iua m.

- Kich fhich kha nang hap fhu chaf saf bang cach an nhIu fraI cay gIau
vIfamIn C nhu chanh, ca chua |f-maf), cu caI do. ThIf do co nhIu chaf saf va
kich fhich co fh hap fhu chaf saf.

- Tranh ung nhIu nuoc fra, v frong fra co chaf fa-nIn Iam kha nang hap
fhu cha f sa f cua co fh bI cham IaI.

- !ng fhm fhuc co chaf saf. Nn ung sau bua an hoac fruoc khI an.
Khng nn ung khI doI, chaf saf se Iam da day |bao fu) bI cn cao, kho chIu.

39. phong va chua nguoI bI ngaf xIu

Truo c khI bI nga f xIu, fa fhuo ng fha y chung quanh f I sa m Ia I va mo I va f
quay cung. Maf hoa In nhu nhn fhay bao nhIu ngI sao Im dm, maf faI
dI, nguoI d m hI Ianh. Th rI fa nga xung.

TInh fra ng nga f xIu co fh Iau va I gIay cho fo I nu a gIo . Nguyn nhan v
Iuong mau Iuu fhng In na o bI gIa m d f ng f do: xu c d ng, qua m f, fhay d I
fu fh baf chof, nhu dang ngI baf chof dung nhanh In, nng d duong frong
mau fhap, nhIp dap cua fIm fhaf fhuong, In con dau fIm, qua fuc gIan...

ay Ia nhung vIc fa phaI Iam khI cap cuu mf nguoI bI ngaf.

- o khng d cho nan nhan bI nga.

- af nan nhan nam daI frn gIuong, daf sao cho dau fhap hon fIm, haI
chan gac In cao. Muc dich d mau d Iuu fhng In nao.

Nu nan nhan duoc nam som nhu vay ho se van y fhuc duoc su vIc
chung quanh khng bI maf cam gIac hoan foan.

- Quay dau nan nhan sang mf bn d IuoI khng bI fuf vao c

- NoI Iong quan ao.

- ap khan Ianh hay uof In maf va gay.

- CIu cho nguoI nan nhan duoc am, nhaf Ia nu dang vao mua Ianh.

Nhung dIu khng duoc Iam:

- Khng duoc faf hoac Iay nan nhan, nha f Ia khI vu a mo I nga f.

- Khng duoc cho nan nhan ung g, k ca ung nuoc.

- ChI d na n nhan du ng da y khI ho ca m fha y cha c cha n da h I su c. Pha I
chu y fheo doI mf vaI phuf sau do, d phong ho bI ngaf IaI.

Nu ban da fung bI ngaf, hay fhu ngam IaI xem nguyn nhan v dau.
Ngaf khng phaI Ia mf bnh. NhIu nguoI co fh bI ngaf cung fhoI gIan faI
mf noI dng duc, nong khI qua mf, Iuc bung doI hoac gap mf vIc g gay uaf
uc.

N u ba n vu a du ng In b ng ea m fha y cho ng ma f: do Ia ba n dang bI gIa m
huyf ap. Tnh frang nay xay ra khI ban fhay dI fu fh df ngf nhu: dang
ngI vI dung day. a bIf mnh fhuong bI nhu fh, mI Ian dang nam can ngI
day hay dang ngI mun dung In, hay Iam fhaf cham chap, fu fu. Khng dung
Iau qua o m f ch .

Cac duoc pham |fhuc ung) cung co kha nang Iam cho ban bI gIam huyf
ap ma khng hay bIf. Nu fhay co frIu chung chong maf sau khI dung fhuc,
nn hoI bac sI d dI IoaI fhuc khac.

Nhung nguoI hay ngaf, can mac quan ao rng d khng anh huong foI su
Iuu fhng cua mau foI fan cac mach mau nho faI nhung dIm fan cung cua h
fuan hoan.

40. TrI chung dau Iung

Pha n Io n ca c fruo ng ho p dau Iung Ia do ca c ba p fhIf o Iung duo I bI mo I
mf. Cach chua frI don gIan Ia:

- Na m nghI frn gIuo ng. Tu fh na m ngu a Ia m Iung bI e p xu ng. M I Ia n
fa dng day, Iung nhu duoc xoa bop: cam gIac nhuc moI se do dan. Nhung, nam
2-3 nga y Ia du.

Nam Iau hon se Iam cac bap fhIf yu dI. Trong fhoI gIan nam nghI hay
duong bnh:

- ChI ngI hay dung day Iuc fhaf can fhIf. KhI nam, fhInh fhoang nn
nghIng nguoI sang fraI, sang phaI; co duI chan, chng fay vao gIuong d
nang nguoI In rI IaI nam xung.
fac dung vao Iung duoI, d vaf dm xung duoI dau gI hoac nam
nghIng va co haI chan IaI.

Thuc: cac IoaI fhuc du chI Ia m do dau nha f fho I |m f fho I gIan khng
chua duoc h f ma I ma I.

- AspIrIn Ia mf fhuc fhng dung Iam gIam dau noI chung, va dau Iung
noI rIng.

- ac sI con co fh cho chung fa dung mf s fhuc Iam gIam su co fhaf
cu a ca c co ba p. Nhu ng fhu c na y ca n u ng fheo su huo ng da n cu a ba c sI, k ca
ca c fhuc an fhan co codeIn.

Phuong phap chuom Ianh:

- Nu Iung dau v va cham, co nhung mach mau va co bap bI rach, co fh
chuom Ia nh: bo c nuoc da vao mf caI khan rI nam de Iung In frong 20 phuf.
Iam 2, 3 Ian mI ngay IIn fuc frong 3 ngay.

Phuong phap chuom nong:

- au Iung v co rach khng nn chuom nong v nhu vay se Iam chay mau
fhm. Nu chI co ch sung phng nhe, fhu chuom nong co fh Iam xep ch bI
xung.

- Co fh chuom nong 4 ngay sau khI chuom Ianh. NgoaI ra con cac phuong
phap cha y dI n, chuo m ba ng chaI hay fu I nuo c no ng, da p khan fha m nuo c
nong, chIu den, ngam nuo c nong hay fam voI hoa sen. Thuong fhoI gIan ap
dung Ia 20 phuf mI Ian, 3 Ian mI ngay.

Xoa bo p: Ia m f phuong pha p f f frI dau Iung, co fa c du ng Ia m cho ma u
Iuu fhng foI nhung mach mau nho va Iam fhu dan cac co bap.

u ng a o nIf: I vo I nguo I kho e, Iung fo, nguo I fa co n du ng a o nIf ma c bo
vao phan Iung duoI d c dInh phan nao xuong sng va cac co bap o day, d
chung duoc nghI ngoI.

ang cac phuong phap frn, khI cam gIac dau Iung da do nn chuyn qua
Iuyn fap fh du c nhe nha ng vo I ca c d ng fa c fa c du ng fo I pha n co bu ng va
Iung duoI. ThoI gIan nay nn franh ngI Iau. KhI ngu, chI nam ngua hay nam
nghIng. Khng bao gIo nam sap.

Sau 7 ngay, nu Iung van khng do dau, cam gIac dau IaI chuyn ch sang
dIm khac nhu: dau haI bn Iung duoI, xung mng, xung duI, kho dua chan
In cao, dI cu ng fha y dau v.v... nn Ia I kha m ba c sI d duo c cha n doa n fhm v
cac bnh:

- Tha n

- Cf sng va gaI cf sng

- Than kInh foa v.v...
41. K bnh fh nao7

Ong A bI sau rang, ba bI gay chan, anh C co mun nhuc nhI o bap duI.
Ca 3 nguoI, noI chung, du bI dau, nhung mI nguoI dau mf cach khac nhau.
o I va y, khI chu ng fa k b nh, nguo I fha y fhu c chu a frI cho chu ng fa bao gIo
cung mun bIf ro, chung fa dau nhu fh nao d chan doan cho dung bnh.

Sau day Ia mf s cau hoI bac sI co fh daf ra, hoac nu bIf fruoc, chung
fa co fh dua vao do d chuan bI k bnh voI bac sI:

- an bI dau fu bao gIo7

- Iuc nao frong ngay ban bI dau, fhInh fhoang dau hay dau IIn fuc7

- Tu nhIn ban fhay dau hay mI khI Iam g do moI bI dau7

- au mf ch hay cam gIac dau dI chuyn noI nay qua noI khac7

- MI Ian dau bao nhIu Iau7

- !ng aspIrIn co fhay gIam dau khng7

- an da Iam fh nao d do dau7 Co do khng7

MI Ian dau co cac frIu chung g kem fheo khng |fhi du: nn, mf).

Co fh chIa ra Iam nhIu IoaI dau va dau voI muc d khac nhau. KhI k
bnh nn noI ro d gIu p ba c sI chu a frI, dInh duo c b nh na ng hay nhe , fhu c b
phan nao frong co fh. an co fh chon mf frong s nhung cau duoI day d m
fa caI dau:

1.V dau nhe
- Cam fhay kho ch u
- au nhu bI kIm cham
- au fu c
- au am I
- au ra f
- au nhu bI cau
- au nhuc.
2. V dau vua
- au nhan maf
- au fung hI
- au nhu bI danh
- au nhoI
- au fhaf bung
- au nhu bI cao
- au khng Iam g
duoc.
3. V dau nang
- au nhu ca f fhIf
- au nhu co vaf xuyn
qua
- au nhu co vaf quay
bn frong
- au Ian In
- au nhu nga f fho
- au nhu nuf da fhIf
- au cha y nuo c ma f
-
42. HaI muoI cau hoI v dau Iung

au Iung co nhIu nguyn nhan. ac sI can hoI han nhu ng cau hoI sau d
chan doan bnh. an cung co fh guI cho bac sI nhung cau fra IoI fhay cho vIc
fo I kha m bnh, nu ban khng co dIu kIn.

1 Truoc day ban da bI dau Iung bao gIo chua7

2. an dau o ch nao Ia chinh7 |Iung frn, ngang Iung, haI bn, duoI)

3. au vao Iuc nao, dau fh nao, fruoc khI dau co frIu chung g khng7

4. Con dau fhay fuc fh hay foI fu fu7

5. an co bun nn, oI frong khI dau khng7

6. Con dau co Iam ban khng ngu duoc khong7 Co bao gIo ban bI fhuc fInh
v con dau foI frong Iuc ngu khng7

7. PhaI chang day Ia Ian dau dau fIn7

8. Con dau IIn fu c7

9. Con dau co Iuc nao gIan doan khng7

10. au nhuc, am I, mI Iuc IaI dau fhm, dau nng hay sau7

11. a n co fh du doa n v sao mnh dau khng7 Ha y cho n ca c nguyn
nhan sau:

- V fhoI fIf fhay dI

- V vac nang

- V fu fh Iuc dung, ngI, cuI, nam...

- V fhan kInh cang fhang

- V fha y kInh nguy f

- V bnh

- V mang fhaI.

- V Iam vIc qua suc

- Cac Iy do khac...

12. an fhuong dau vao Iuc nao:

- KhI Iam vIc

- KhI nhac mf vaf g In

- KhI nam

- KhI cuI xung

- KhI fhan kInh cang fhang

- KhI m f

- KhI ngI khau, dan

- KhI ngI

- KhI dung

- KhI IaI xe

- KhI vac nang

- Iu c sa ng

- Iu c frua

- Iuc chIu, fI

- Nhung fruong hop khac...

13. au mf ch hay Ian dI nhIu ch7

14. Co bao gIo ban bI chuf ruf chua7

15. an fhuong nam dm hay frn gIuong cung7

16. Co Ian nao ban bI xuc dng hay bI fhan kInh cang fhang qua hay
chua7

17. Trn nguoI co ch nao bI fay do, dau, hay gIp phng7

18. an fhuong dau hang ngay nhu fh nao7

19. an fhay Iam fh nao fh do dau:

- Chuo m nong

- Chuom Ianh

- Tap fh duc, van dng nguoI

- Nam nghI

- Tam nuoc nong

- Xoa bop, fhu gIan

- Mang nIf

- I b .

20. an mun gop y hay d nghI g voI bac sI khng7

43. Nhung dIu can nho khI mang, vac

an vua nhac mf vaf In. ng fhay nhoI mf caI. Th Ia con dau xuaf
hIn. Nu ban da fung dau Iung, phaI bIf d phong.

Mun franh cac hIn fuong nhu frn, khI nhac mf vaf g, ban phaI nho:

- Khng nhac vaf nang qua.

- Khng cuI fhap qua fhaf Iung d nhaf mf vaf g do.

- Khng nhac vaf nang khI cong Iung. KhI vac cung vay.

- Khng nhac vaf khI o fu fh xoan xuong sng. Mun nhac vaf do In,
ban hay quay foan nguoI, fu dau foI chan, maf nhn v phia vaf nang.

- Khng c nhac mf vaf d o frn cao qua dau mnh.

- Khng nhac nhanh, khng gIaf manh vaf In.

- KhI nhac haI fay, nn phan phI cac vaf cho 2 bn du nang nhu nhau.

- Khng mf fay b con, mf fay nhac vaf d In cao. Hay daf con xung,
rI dung 2 fay nha c va f.

- Ca n pha I h f su c chu y khI nha c va f na ng ma Ia I dI gIa y cao go f. T f
nhaf Ia coI gIay ra.

- KhI nhac vaf, nn dung dang chan cho vung.

- Khng nhac vaf nang, nu ban co bnh dau Iung hay da fung bI dau
Iung.

KhI nhac vaf, nn nho:

- I gIay chac chan, khng dI gIay cao gof.
- ung o fu fh vung chaI, ngay gan vaf, rI moI nhac In

- Chung dau gI xung rI nhac vaf In

- Chu y su dung bap fhIf bung va mng khI nhac

- Chu y phI hop bap fhIf duI va chan d do vaf

- Nhac vaf In, saf voI fhan nguoI

- Chung dau gI, fruoc khI nhac

- Nhac fu fu, nu can nho nguoI do gIup

- KhI phaI dI chuyn vaf, hay nghI xem co phuong phap g ngoaI vIc phaI
mang va c hay khng7

44. Im dau cua dau fhu khI choI quan vof

Nhung nguoI choI quan vof - nhaf Ia nhung nguoI moI choI - fhuong hay
bI dau khuyu fay va cang fay. Co nhIu nguyn nhan nhu sau:

- ung vof nang qua

- ay cang o maf vof hep qua

- anh cu, bep

- Tay vo f khng can d I vo I ma f vo f

KhI danh banh, chua bIf su dung suc manh phI hop cua canh fay voI
foan fhan, nn ca nh fay pha I Ia m vIc qua suc

gIam dau, nn:

- Chuom nuoc da vao ch dau o c va khuyu fay frong 2-3 ngay.

- !ng aspIrIn.

Nu bI dau IIn frong 3 fuan, khng do, nn dI bac sI d duoc chIu X-
quang hoac ung fhm fhuc, hoac chich fhuc co sferoId:

- PhaI doI fhaf hf dau rI moI duoc choI IaI.

- Mang nIf bao v c fay.

- Iuyn fap fay va c fay bang cach nhac fu fu vaf nhe d Iam cang c fay

- ! p c fay va ban fay xung maf ban rI nhac ban fay In frong khI c
fay va n sa f maf ban. up ban fay xung rI IaI nhac In fu 10-40 Ia n frong m I
Ian fap.

45. TrI chung gIan fInh mach

Nhung fInh mach o chan hay bI nI In, cang phng nhn ro duoI Iop da
k ca o khop sau dau gI Iam nguoI bnh co cam gIac dI IaI nang n hon.

phong bnh nay:

- KhI ngI, khng nn baf cheo chan.

- Tranh dung Iau mf ch. Nu cng vIc buc phaI dung, nn dn suc
nang sang mf chan va dI chan Iun Iun.

- Khng mac quan ao chaf, bo c fay, c chan, khuyu fay, khuyu chan,
duI, hng.

- An nhIu fraI cay va fhuc pham d fIu, su fao bon d Iam cac mach
mau bI gIan.

Iun chu y vIc van dng chan o moI fu fh. Thi du: khI ngI co fh quay
ban chan, nhac ban chan, cang chan, da ra phia fruoc, phia sau, duI ban chan
fhang d ngon dung san, gac chan In 1 gh phia fruoc v.v..

Chu ng gIa n fInh ma ch khng co g nguy hI m. N u fha y dau o m f fInh
mach nao fh moI can hoI bac sI.

46. franh co muI hI chan

MuI hI chan fhaf kho chIu va Ie dI nhIn Ia kho... nguI! No daI dang, anh
huong foI Io p da o ca c ke ngo n chan, nha f Ia gIu a ngo n 3 va ngo n 4. a n cu ng
nn bIf rang, no Iay da y.

Nhu ng nguo I hay bI Iay Ia nhu ng nguo I fhuo ng dI chan da f, fa I nhu ng
phong fam cng c ng, o h boI, noI fa p fh du c da d cho bu I, m c, na m fu
nhung ban chan co mu I kha c ba m va o chan mnh. No I chung, nhu ng nguo I
cham fo I ca c cau Iac b fh duc d bI, nn o My, nguoI fa goI chung nay Ia "muI
chan Iu c sI".

Nu chan ban co muI fh nn:

- Rua chan if nhaf Ia 2 Ian mI ngay, rua ky cac ke chan rI Iau kh.

- I gIay co I fhoa ng hoac dep hon Ia gIay bi hoI.

- Nu co dIu kIn, nn fhay dI gIay mI ngay.

Chu y: NguoI co bnh fIu duong cang can gIu gn can fhan cho chan
khng co muI d fra nh bI vIm nhIm v vI khua n. Nguo I co b nh fI u duo ng
can gIu chan va mong chan fhaf ky.

47. Sung va chaI chan

Sung va chaI chan cau fao gIng nhau, chI khac nhau o vI fri. Sung Ia Iop
da cung fhuong co o nhung dau xuong, frn ngon chan, o maf ca chan con chaI
o duoI ban chan, fhuong o duoI ngon chan caI, phan fhIf fIp gIap voI c ngon
caI, gof chan. Nguyn nhan do ban chan co ch g gh, khI fa dI gIay chaf, da
ch chan bI co saf hang ngay bI cung IaI va day In. Khng duoc dung IuoI dao
cao rau |IuoI Iam) hoac cac vaf g sac d caf mong sung va chaI.

Cung khng nn dung baf ky hoa chaf manh nao d Iam vIc nay v nhu
vay, co fh Ia m chan bI vIm, nhI m.

Nn:

- I gIay vua khop voI chan. Khng Iam cac ngon chan bo.

- Ngam chan nuoc nong d cac ch sung va chaI mm

- u ng va f d m - co ban ngoaI cac cua hang - dm vao ch sung va chaI

- Nu nhung s sung va chaI bI bong, dap khan hay gac fam dung dIch 5-
10% a-xif saIIcyIIc va bang IaI. Nu ch bong fIp fuc bI dau, nn dI kham bac
sI. NhIu khI phan sung va chaI an sau xung cac m fhIf nhu co r, phaI dung
foI fhuc dac frI d cay duoc Iop r In.

- Nu Iop chaI day qua, co fh ngam nuoc nong rI Iay da nham khe maI
cho bof day. Khng duoc caf hay cay.

Nhung nguoI co bnh fIu duong va bnh fIm can chu y gIu gn chan va
mong chan. Hf suc d phong d chan khng bI vIm nhIm. Nu co van d g,
phaI nho bac sI chua frI ngay v su vIm nhIm fay chan cua nhung nguoI nay,
co anh huong nhIu foI bnh.

48. Xu fri voI mong moc vao frong

I khI, mong chan moc khng fhang. Phan dau, nhaf Ia haI bn canh
cong, khI moc dam vao da fhIf gay sung fay, dau va co fruong hop Iam nhIm
frung, co mu. Nguyn nhan nhu sau:

- au mong chan bI va cham manh, fhuong xay ra khI choI fh fhao.

- I gIa y cha f.

- Caf mong chan saf qua. KhI moc, haI goc chan dam vao fhIf.

- Mong chan cong, bam sInh.

Xu fri o faI nha fheo cac buoc sau:

- Ngam rua chan 3-4 Ian frong ngay vao nuoc nong.

- Khe nang phan bI cong In bang caI dua mong.

- Tam mf mIng bng nho vao dung dIch fhuc saf frung rI fm cach
dm bng vao duoI ch mong chan cong, d khoI cam vao fhIf.

- Iam IaI 3 buoc frn hang ngay foI khI mong moc daI vuof ch dau. Trong
nhung ngay nay, nn dI gIay d bao v ch dau.

Nu ch mong moc vao da bI sung fay do, co mu nn foI bac sI, d quyf
dInh nn ung fhuc khang sInh hoac phaI caf bo phan mong o haI goc chan dI.

d pho ng, nha f Ia d I vo I nhu ng nguo I da fu ng bI mo ng chan cong dam
vao da fhIf - khI caf mong chan, bao gIo cung phaI caf ngay, hoac chu y khng
ca f 2 dau goc mong chan saf qua.

Chu y: nhng ngi co bnh tiu ng va bnh tim cang phai chu y cach
phong d ban chan khng bI nhIm frung.

49. Chung Ianh chan fay

NhIu nguoI phaI dI bif - faf |vo) quanh nam, k ca Iuc o nha vao mua he.
Chan fay ho Iuc nao cung Ianh, khI fh cac ngon co mau do va khI fh fim ngaf.
Nguyn nhan Ia da dung nhIu mf IoaI fhuc nao do hoac mac bnh Raynaud,
m f fhu bnh co dac dIm Ia mau kho Iuu fhng foI nhung mach mau nho II fI
o ban chan va ban fay. nh cang fhang fhan kInh cung gay ra hIn fuong
nay.

Cac frIu chung gm:

- Ngon chan fay nhof, frang hay fim. Chuyn sang mau do khI Ianh.

- Co cam gIac nhu kIn bo va f cong.

- Thay dau khI chuyn mau fu fim sang frang hay do sang frang.

gIam bnh, nn:

- Ngung huf fhuc v fhuc Iam mau Iuu fhng cham.

- Tranh ung ca ph v chaf cafeIn Iam mach mau fhu hep IaI.

- Tranh khng cam vaf Ianh. Thi du: khng cam fay fruc fIp vao nuoc da,
khI dung phaI Iay cap, cap da.

ThInh fhoang fap vay manh fay xung daf, hay quay 2 canh fay fheo hnh
fron, nguoc dI nguoc IaI nhu nguoI fap boI saI. ng fac nay co muc dich dn
mau ra dau ngon fay.

- KhI dung hay ngI, dng day dau ngon fay, chan.

- Thuc hIn baI fap fhu gIan cac co bap |xem baI 160 muc frI bnh Sfress).

Chuong 2

NH!NC VN CHINH V PHONC NH, PHAT HIN VA TRI NH

Chung fa nn Io nghI v dau g nhaf7 Cng vIc - ChI fIu hay su c khoe 7

Nu phaI chon mf frong ba cau fra IoI frn, chac cac ban du chon cau
fhu 3. V m f nguoI bI bnh khng fh duy fr vIc Iam nhung IaI phaI chI fIu
gap bI.

VIc phaf hIn bnh som raf quan frong: do ff kem va ruf ngan duoc fhoI
gIan chua bnh, co khI IaI cuu duoc ca sInh mang v duoc chua frI kIp fhoI.

Chuong nay co fac dung nhu mf ban d gIup ban fm ra con duong can
fheo d xu fri voI nhung kho khan IIn quan foI suc khoe.

50. nh AIzheImer cua fuI gIa

NguoI fa chua fm duoc hf nguyn nhan bnh, chI bIf rang bnh fhuong
Iam quen voI nhung nguoI frn 80 fuI. Raf if nguoI duoI 65 fuI mac bnh
nay. Co phaI v mf IoaI vIruf nao do hay khng7 o van Ia mf cau hoI, frn
duong dI fm fhu pha m Ia m suy y u - nhIu khI huy hoaI - ca c f ba o na o phu
frach fhu nhan, Iuu gIu va xu Iy cac fhng fIn.

TrIu chung bnh AIzheImer gm:

- Kha nang chu y bI gIa m.

- Kha nang hoaf dng cua ruf va bong daI suy yu co khI, khng kIm
ch duoc.

- Th Iuc suf kem.

- Maf phuong huong

- Hay qun |fhuong Ia nhung su vIc moI xay ra).

- Tro nn vung v.

- NoI khng ro rang, ranh mach.

- Hay bun rau, hon gIan.

- nham Ian.

- Hay bo sof cac cng vIc hang ngay.
Cung co nhung bnh co nhung frIu chung gIng bnh AIzheImer nhu: u
nao, fu mau nao, fhIu nhIu vIfamIn 12, suy nhuoc fuyn gIap. Nhung bnh
nay du co fh chua frI duoc. V khng co fhuc chua bnh AIzheIner, nn nu
gIa dnh co nguoI bnh fh nn Iam m f s vIc sau day d gIup do nguoI bnh
fhuc hIn duoc nhung cng vIc hang ngay:

Iam mf bang ghI chu fo nhac nho nhung vIc phaI Iam frong ngay.

- an do ky nguoI bnh coI bang va Iam fuan fu cac vIc

- ca c d dung o ch quy dInh d nguoI bnh d nho ch va d Iay.

- an do ky hoac ghI vao mf bang nhung dIu can nhac nho khI Iam xong
vIc g. Thi du: bang "nho dong cua", "khoa nuoc" o gan voI nuoc v. v...

- Iun chu y xem bu a an cu a nguo I b nh co du ca c cha f b duo ng ca n
fhIf khng.

- Tao dIu kIn d nguoI bnh cung dI dao voI gIa dnh.

Ta o khng khi d nguo I b nh fha y mnh va n Ia m f fha nh pha n fich cu c
frong gIa dnh.

51. Phan bI f chung dau nguc voI dau fIm

au nguc fhuong co frIu chung nhu:

- Tuc nguc, co cam fuong nhu co vaf nang de In nguc

- Cam fuong nhu nguc bI va cham manh

- Cam gIac dau Ian fruyn fu nguc foI fay va gay

- Tay ca m fha y nang, run va f cong kho cu dng |fhuong Ia fay phaI)

- NguoI kho chIu, mf nhu bI day bung.

Co nguoI In con dau fIm sau khI bI dau nguc, nhung su fhaf haI chung
bnh nay khac nhau. ChI voI nhung nguoI da bI bnh fIm fh hIn fuong dau
nguc moI Ia dIu bao hIu cua con dau fIm sap foI.

Tuy vay, nguoI fa d Ian In haI bnh nay voI nhau v chung co mf s
nguyn nhan gIng nhau nhu:

- Con dau xua f hI n khI frong ma ch fIm co va n cha f be o Ia m fac mach
hoac Iam mau Iuu fhng cha m fo I fIm

- Trong ca haI fruong hop, nguoI bnh du fhay con dau Ian fu nguc foI
fay, vaI va c |cam gIac dau cua nguoI dau fIm fhuong Iau foI 30 phuf, frong
khI con dau cua nguoI dau nguc chI Iau fu vaI gIay foI vaI phuf).
- Ca haI fruong hop du xay ra khI bnh nhan dang Iam mf vIc g nang
nhoc doI ho I nhI u su c Iu c.

- Thuong xay ra voI dan ng frn 50 fuI va phu nu sau khI man kInh.

ac sI fhuong hoI bnh nhan d phan bIf haI chung bnh va fhuong can
cu va o nhung nhan xef sau:

- Sau con dau fIm, bnh nhan van con cam gIac dau v cac co fIm bI fn
fhuong. NguoI dau nguc fhuong khng fhay fh.

- Cac con dau du do fIm bI fhIu mau nhung dau nguc fhuong chI can
nghI m f Ia f Ia fha y su c kho e h I phu c ngay. Nguo I dau fIm du duo c na m nghI
nhung van fha y m f, Iau h I su c..

- ung nIfrogIyxerIn, nguoI dau nguc fhay cng hIu ngay. Nhung dI voI
nguoI dau fIm, fhuc nay khng co fac dung.

Tuy vay bac sI van phaI fIn hanh fhm mf s xef nghIm nua moI kf
Iuan duoc con dau fhuc IoaI v bnh nao |fhi du: dIn fam d).

NgoaI ra, nhung yu f sau day du co fh dan dn hIn fuong dau nguc.

- Vua qua mf bua an no qua, co nhIu chaf kho fIu.

- Vu a bI m f cu "s c" v m f fIn bu n hay vuI, ba f ngo .

- I ap huyf cao.

- Ty I choIesferoI frong mau cao qua muc bnh fhuong cho phep.

- Huf fhuc.

- CIa dnh co nguoI dau fIm |dau nguc dI fruyn).

Nu ban fhuong bI dau nguc, nn:

- Kham bac sI d duoc huong dan su dung nIfrogIyxerIn hay cac IoaI fhuc
co fa c dung Iam gIan no cac dng mach vanh d mau d Iuu fhng fo I fIm.
Thu c nIfrogIyxerIn co fac dung nhu vay khI dung fhuc fu 1 foI 2 phuf.

- PhaI bo huf fhuc v chaf nIcofIne frong fhuc Ia Iam cac mach mau co
hep IaI.

- Tranh an nhung fhuc pham kho fIu.

- Sau khI an, nn nghI ngoI hoac Iam nhung cng vIc nhe.

- Han ch ra ngoaI khI froI gIo, Ianh.

- Han ch an chaf beo d ha fhap fy I choIesferoI.

- Tranh moI hoan canh khIn mnh phaI gIan du Io nghI, cam dng.

52. nh vIm khop

KhI ca c m sun o cac khop xuong bI huy hoaI bI Iay nhIm hay nguyn
nhan nao do, nguoI fa se cam fhay dau o cac khop, mI khI cu dng, day Ia
bnh vIm khop. Nu bI vIm v Iay nhIm, can phaI foI bac sI d duoc dIu frI
cang som cang f f.

cac frIu chung cua bnh vIn khop gm:

- Cam fhay chan fay, cung do.

- Mf vaI khop bI sung fay.

- Khop bI dau, nhuc bn frong.

- MI Ian cu dng IaI dau.

- Khop bI cung va do.

- S f, su f can, m f.

Co nhI u IoaI vIm khop, nhung dang chu y 3 IoaI fhuong gap:

1. VIm khop cua nguoI gIa do cac sun bI nen va ma saf qua nhIu nam
fhang, bI mon v fuI cao. Thuong cac cu gIa cam fhay dau va cung fay chan
vao buI chIu.

2. nh fhap khop co dac dIm bI sung fay o ngon chan, ngon fay, c fay,
chan, khuyu, dau gI gay cung khop vao buI sang, Iau chung mf gIo. Phu nu
o d fuI 30 - 40 hay bI nhIu hon nam.

3. nh kho p d f s ng fhuong ga p o nam fu 15 fo I 45 fu I co da c dI m Ia
dau o phan cuI cf sng voI kem fheo hIn fuong dau Iung.

Thng fhuong bac sI fhuong xu Iy nhu sau:

- Cho ung fhuc gIam dau aspIrIn va fhuc chng sung fay |khng dung
fhuc IoaI co sferoId).

- Nam nghI, chI chuom nong hay chuom Ianh.

- Tap cac dng fac fh duc phu hop voI IoaI bnh, co IIn quan foI cac vung
dau d fang cuong kha nang nhu dng cua khop.

Iuyn fap fh duc Ia bIn phaf ff nhaf frong moI bIn phap co fac dung
Iam chan, fay d duI ra, chIu dung duoc suc nang, suc cang, fang cuong suc co
cua co bap v.v...

Tuy vay, su Iuyn fap can duoc bac sI chI dan, v fap qua suc se gay dau
fhm.

oI Ia mf hnh fhuc Iuyn fap raf ff v khI boI suc nang cua co fh da
duoc nuoc nang, con chan, fay va moI khop xuong frong co fh du duoc van
dng nhe nhang.

NoI chung,vIc Iuyn fap frI bnh nn chu y.

- Chon baI fap fhich hop d van dng duoc cac khop dau.

- Tap cham, nhe rI fang cuong d fu fu.

- Nu co khop nao dau v Iuyn fap fh phaI ngung fap dng fac gay dau.

- Khng fap qua suc. Tap xong phaI co fhoI gIan nghI fuong xung voI su
nho c m f frong Iuyn fap.

- Tap frung su chu y vao cac dng fac co fac dung foI cac khop, nhaf Ia khI
van dng frong nuo c.

- Iuyn fap phaI kIn fr.

53. Hay phaf hIn som bnh ung fhu

NguoI fa cho rang o My, s nguoI chf v bnh ung fhu dung fhu 2, sau
mf s nguoI chf v bnh fIm. Thuong co foI 30% dan s My co kha nang mac
bnh, phan Ion Ia cac fruong hop ung fhu phI, ruf, fruc frang, vu, fuyf fIn
IIf bang quang va da con.

Raf may Ia con s ung fhu khng bI Ion hon: 70%. Tuy vay, mI nguoI
phaI chu y Iam sao d gIu duoc mnh dung frong con s 70% do. Mun vay,
chung fa phaI:

- Khng hu f fhu c.

- An d nhe, d fIu.

- !ng if hoac khng ung ruou.

- Cn gIu mI fruong sach. Tranh hif fho khng khi nhIm v hoa chaf.

- Tranh phoI nang nhIu.

PhaI chu y nhan xef va phaf hIn nhung fhay dI hoac dau hIu baf
fhuo ng frn co so cu a mnh d ba o ngay cho ba c sI bI f. Su pha f hI n b nh so m
mang nhIu hy vong co fh cuu duoc mang sng cua ban fhan mnh. Nhung
da u hI u ba f fhuong Ia:
- Su hoaf dng khng bnh fhuong cua bong daI, cua ruf.

- Co hach hoac co cuc g do o nguc hay mf ch na o khac.

- Chay mau baf fhuong du khng phaI fhoI ky kInh nguyf, hoac kInh
nguyf keo daI |nu) o hau mn |nam, nu).

- Khan fIng hoac ho Iau ngay khng khoI.

- au hong Iau khng khoI.

- Co nhung fhay dI Ia o mun com, nf ruI.

- Nuf kho va an khng fIu, keo daI.

54. nh duc nhan maf: chua duoc!

Nguo I b nh fha y nhu mnh du ng frong m f Io p may mu . Ngay gIu a ban
ngay, ma mo I va f chung quanh d u mo mo . u I f I, ca ng f hon. I khI, nhn
mf vaf hoa haI, anh sang Iam nhuc maf: do Ia fru chung cua bnh duc nhan
ma f.

Truoc kIa, nguoI fa cu fuong day Ia bnh cua nguoI gIa. Nhung khng
phaI! Nguyn nhan bnh Ia do su fIp xuc qua nhIu voI fIa cuc fim. oI vay, dI
nang dI mu, non, deo kinh bao v maf Ia phuong phap ff va can fhIf d
khng mac bnh duc nhan maf sau nay.

Mf s frIu chung khac cua bnh nay Ia:

- Khng nhan ro mau sac.

- Hay bI choI maf, nhaf Ia vao buI fI.

Kinh deo d nhn gan |kinh Iao), khng con fac dung. S Ion bnh nhan
cua can bnh na y fhuo ng ngoa I fu I 40 va pha I qua pha u fhua f d chu a frI.
97% cuc pha u fhua f da fhu duo c k f qua f f. Tuy va y, vI c co ca n pha I pha u
fhuaf hay khng, nn d cho bac sI quyf dInh.

Truoc day, sau khI duoc phau fhuaf, cac bnh nhan phaI mang nhung
maf kinh day d dIu chInh maf. ay gIo, cac bac sI co fh gan fruc fIp nhung
maf kinh nho vao con nguoI maf raf fIn IoI cho nguoI dung.

Sau khI phau fhuaf maf, nguoI bnh van phaI chu y franh fIa cuc fim.
MI khI ra nang, can deo kinh ram.

55. HI chung suy Iuc man finh

Va o qua ng hon muo I nam fruo c day, fu da u fha p nIn 80, nhIu nha
nghIn cuu v y hoc My raf chu frong foI mf IoaI bnh Iam suy gIam suc khoe
cua phu nu fu 20 fuI cho foI 40 fuI. Nam cung bI, nhung if hon. a s ho du
Ia fri fhuc, co ngh nghIp chuyn mn n dInh. TrIu chung cua bnh nay Ia.

NguoI bI mf, cam fhay suc Iuc suy gIam dan, keo fheo if ra Ia 6 fhang:

- au hong.

- N I ha ch

- S f nhe , nhu c da u, cho ng ma f.

- NguoI u ru.

- au co bap.

- Suf can.

- Suy gIam fri nho.

NguoI bnh Iun co cam fuong nhu mnh bI say song hoac o frn mf con
fhuyn bng bnh song gIo. Nhung frIu chung do Iam cho cac nha chuyn mn
nghI foI ca c b nh nhu AIS, Iao, fam fha n v.v..., nhung ca c xe f nghI m Ia I
khng fm fhay vI frung hay vI ruf gay bnh. Cho foI nay, nguyn nhan gay
bnh van o frong vo ng bi ma f. Ca c ba c sI chI d ng y duo c vo I nhau v vI c da f
fn bnh Ia "HI chung suy Iu c ma n finh", ho go I fn vI ru f co fh Ia fhu pham
gay bnh nay Ia psfeIn arr va khuyn nguoI bnh nn:

- NghI ngoI, duong suc.

- oc cac faI IIu d bIf cach franh bnh sfress va fhan kInh cang fhang.

- If cach fheo doI fnh hnh suc khoe cua mnh.

- S ng Ia nh ma nh.

- IIn h voI nhung nguoI cung co bnh gIng mnh d ruf kInh nghIm.

56. nh xo gan

Can Ia co quan gIu raf nhIu chuc nang frong co fh chung fa:

- San xuaf ra maf d fham gIa vao vIc fIu hoa chaf beo.

- Sa n xua f prfIn frong mau.

- Tao chaf Iam dng mau.

- Trao dI chaf choIesferoI.

- CIu fy I chaf duong hop Iy frong fhanh phan mau.

- Ia kho chua chaf gIycogen du fru.

- Tham gIa vIc san xuaf hon 1.000 enzym cac IoaI co fac dung khac nhau
frong co fh.

- Ioc va IoaI bo cac chaf dc co haI frong co fh nhu ruou va cac chaf frong
duoc pha m.

Can co fh chIu dung duoc mf Iuong ruou nhaf dInh. Nhung nu nguoI
ung ruou ung Iun Iun, ung nhIu fh cac co gan se bI huy hoaI. Nhung can
cha f be o do ng Ia I frong gan, pha huy ca c co gan gay nn b nh xo gan, fhuo ng
gap o dan ng frn 45 fuI. S phu nu My bI xo gan fruoc kIa if, bay gIo cung
fang nhIu.

Nhung nguoI ung ruou fhuong an khng du chaf v cang ngay ho cang
ung nhIu hon nn co fh bI fhIu cac IoaI vIfamIn va khoang chaf can fhIf.

Xo gan dan foI dau ng maf va bnh vang da. Cac IoaI fhuc ung d chua
frI Ia I Ia m gan bI m f fhm. Cac bac sI fhuong hay can cu vao cac frIu chung
sau day d kf Iuan bnh nhan bI xo gan:

- Can no fo.

- Iong maf frang va da co mau vang.

- Nuoc fIu nau |mau nuoc fra).

- Phan co fh co mau.

- Ru ng fo c.

- Phu chan va sung da day |bao fu).

- Suy yu fhan kInh.

Xo gan dan foI fu vong. VIc chua frI maf nhIu fhoI gIan nn ff hon hf
Ia khng ung ruou!

57. nh nhI mau co fIm

MI ngay, co 4.000 nguoI My In con dau fIm, mI Ian In co dau chung 20
gIay. M I nam co khoa ng 600.000 nguo I ch f v b nh nh I ma u co fIm co IIn
quan foI d ng ma ch va nh fIm. nh fIm co s na n nhan cao nha f so vo I ca c
bnh khac o nuoc My. May man ma nhung nam gan day, s nguoI chf v bnh
na y co xu huo ng gIa m bo f duo c m f s if v dI u kI n an u ng f f, phong fra o
fap fh du c, fhu c fhang da y du va nha f Ia mo I nguo I d u duo c fhng fIn v
can bnh nay.
T chuc phong chng bnh fIm mach My khuyn moI nguoI nn:

- Thuong xuyn kIm fra huyf ap cua mnh. Huyf ap cao se fao dIu
kIn cho cac chaf beo dong can o mach mau, frong s do co ca dng mach vanh.
Cac bac sI chuyn fIm mach se chI dan fhm cho cac ban v ch d an ung nn
fheo |khng nn an man nhIu d kIm ch Iuong nafrI frong mau. Nn chu y
fo I s can, v beo qua cung anh huong fop ap huyf, Iam ap huyf cao...).

- o huf fhuc v chaf nIcofIne Iam co mach khIn Iuong mau foI fIm if dI,
khng cung cap du oxy cho fIm. NguoI fa con cho rang nIcofIne co anh huong
fru c fI p fo I fIm va dng mach vanh.

- Yu cau bac sI kIm fra bnh fIu duong v bnh nay co IIn qua foI bnh
fIm va dng mach vanh.

- CIu s can nang vua phaI. NguoI beo map qua d bI huyf ap cao, bnh
fIu duong, nhI mau co fIm hon moI nguoI khac.

- Co ch d an han ch chaf beo va choIesferoI voI cac mon an nhu Ia fhIf
nac, nhIu rau, dau fhuc vaf. Nhung fhuc pham co fy I cao v chaf beo va
choIesferoI fao dIu kIn d chaf beo dong can Iam ach fac cac mach mau, k ca
ca c ma ch o fIm.

- Tap fh duc aerobIc if nhaf 3 Ian frong fuan, mI Ian 20 phuf. NgI Iam
vIc ngay nay qua ngay khac, hang fhang, hang nam se dan foI bnh fIm mach
sau nay |coI chuong 3 v finh ich IoI cua cac mn dI, chay, dap xe dap).

- Thu c hI n phuong pha p co gIa n fInh fha n fu Iuy n fa p d co fam nhn
rng raI v cac su vIc xay ra quanh mnh hang ngay. Cac bnh v fhan kInh,
hIn fuong sfress co IIn quan ma f fhI f vo I hI n fuo ng huy f a p cao va ca c
bnh v fIm - mach.

- I kIm fra fhuong xuyn v TIm - ma ch. an can phaI bIf ro cac frIu
chung cua bnh fIm - mach d Iuc xay ra, dI ngay foI noI cuu chua, dung d foI
Iuc qua mun.

Sau day Ia nhung frIu chung cua nh nhI mau co fIm:

- Thay kho chIu dau hoac fuc nguc keo daI frong nhIu phuf.

- Cam gIac kho chIu hoac dau, Ian ra vaI, c, fay va ham.

- Cam fhay bun nn, oI hay nn, oI cung Iuc voI hIn fuong dau nguc.

- Toaf m hI Ianh.

- Kho fho .

- Chong maf, hoa maf.

- ung nn nao |da day cn cao).

- Cam fhay Io ngaI, nhu doan fruoc sap co faI hoa.

N u ba n bI f mnh In con dau fIm |nh I ma u co fIm - ach fac o dng
mach vanh...) hay foI bnh vIn hay phong cap cuu ngay Iap fuc!

Nhanh Ia hy vong s ng.

Cham Ia kha nang chf.

58. VIm ruf: bnh Crohn

oan cuI ruf non nI voI ruf gIa nam o phia bn phaI bung duoI, cua
chung fa. KhI doan nay bI vIm, chung fa fhay cac frIu chung nhu sau:

- au o bung duoI, phia bn phaI. Thuong dau sau bua an.

- Ia chay |khng co mau).

- Sf nhe.

- un nn, oI.

- Khng mun an, suf can.

- au, vIm hau mn.

- au khop.

- M f mo I.

NguoI fa goI bnh nay Ia bnh Crohn, fhuong gap o cac bnh nhan fu 15
fo I 35 fu I o Chau u, nguoI mIn Caucase va nguoI gc o ThaI. nh xuaf
hIn nhu mf con dIch, dn rI IaI dI, chua bIf nguyn nhan nn kho doan
fruo c. Ca c fhuc frI bnh Ia fhuc chua bnh Ia chay, chua vIm |khang sInh),
cac vIfamIn fro Iuc va dI khI cac fhuc co fhanh phan sferoId.

Trong fhoI gIan bI bnh nn chuom nong bung d gIam dau, ung nhIu
nuoc d bu vIc maf nuoc, nam nghI. 70% bnh nhan fhuong phaI phau fhuaf
v bnh co fh Ian ra ngoaI ch nI gIua ruf non va ruf gIa.

Tranh an sua, frung, bf m va cac fhuc pham co nhIu chaf xo. V co fh
Iam ch vIm phaf frIn fhm.

Tranh ung ruou.

Nn an cac chaf gIau vIfamIn, cac chaf profeIn va cacbon hydraf.

nh can duoc bac sI dIu frI v co fh bIn chung fhanh cac bnh duong
ruf khac.

59. nh fIu duong

Cac b may frong co fh chung fa co nhIm vu bIn dI chaf duong an
fhanh gIuc d I vo I co fh cung gIng nhu "ef sang" dI voI cac xe may vay.

KhI Iuong InsuIIn - mf IoaI hooc mn do fuyn fuy fIf ra fhIu Iuong
gIuc frong ma u fang cao khng fhich ho p vo I fy I bnh fhuo ng cu a ca c cha f
frong mau. Than se Ioc bof gIuc cua mau d fhaI ra ngoaI frong nuoc fIu: do
Ia bnh fIu duong. Nguyn nhan cua bnh Ia do Iuong InsuIIn fhIu, nn bac
sI fhuong chich hoac cho bnh nhan ung cac fhuc co InsuIIn.

Cac frIu chung cua bnh fIu duong bao g m:

- un ngu, u oaI.

- Ngua.

- Ma f mo .

- Cu dng nang nhoc.

- ! faI, fay, chan Ianh, dau nhuc.

- m f.

- a d nhIm frung, nhung vf duf fay, chan, vf xuoc - dac bIf o chan -
Iau Ianh.

- CIa dnh co nguoI bI bnh fIu duong.

NguoI bI bnh fIu duong fhuong dI fIu Iaf nhaf |dI Iun) Iun khaf nuoc
va doI, suf can nhanh chong, nguoI mf moI hay cau gaf, hay Iom gIong va
bun nn, o I.

Khng ca n pha I co du fa f ca ca c frI u chung frn moI co bnh. Nu frong
gIa dnh da co mf nguoI bnh, fh ban phaI dI fhu mau hang nam, if nhaf mf
Ian frong nam v b nh na y co finh dI fruy n.

nh fIu duong co 2 IoaI:

1. IoaI nang, k ca nguoI duoI 40 fuI cung mac. KhI chua frI can chich
InsuIIn.

2. IoaI nhe hon fhuong gap o cac nguoI gIa va beo map. I voI cac bnh
nhan nay, nhIu khI chI can an ung fheo ch d dac bIf cung khoI, nhu: kIng
chaf beo, an if hoac kIng an duong, an nhIu cac chaf co xo v. v...

Iuyn fap fh duc raf ff dI voI nguoI bnh v hnh nhu, su van dng cua
co fh co anh huong foI vIc dIu fIf InsuIIn. oI vayy, gIu cho co fh khng
ma p u , co ch d an u ng ca n fha n, nang Iuy n fa p fh du c Ia 3 ba I fhu c cng
hIu d d phong bnh fIu duong.

60. VIm fhanh ruf

Tha nh ru f con nguo I khng fha ng fron ma co ch I I va Io m nhe ca bn
frong Ian bn ngoaI. Nu ch Iom bn frong Iom qua se gIng nhu nhung fuI
nho, fich fu nhung chaf fhaI cua b may fIu hoa frn duong fao fhanh phan
d fng ra ngoaI. o Ia nhung dIm gay sung fay, co cung fhanh ruf va dau o
bung duoI, phia bn fraI.

Su fao fhanh nhung fuI nho baf IoI nhu frn Ia mf dI dang khng may
cu a ru f. Chung fa khng chua frI duoc nhung co fh phong franh bang cach:

- Chu y an nhIu fhuc pham co chaf xo, rau qua fuoI, banh Iam bang cac
chaf bf ngu cc.

- Tranh an nhung banh, muf fraI cay co haf nho |I, Iuu) v nhung haf nay
d bI ma c IaI o cac fuI frong qua frnh fIu hoa.

Nhung frIu chung dau fhanh ruf gm:

- Phan co mau.

- Sf nhe, nguoI on Ianh.

- au bung duoI mI khI fhof bung hoac khI ruf hoaf dng.

61. Chung kho fho khi fhung

Chung khi fhung hay chung kho fho Ia mf bnh phI. NguoI bnh bI Iuc
nao cung ca m fha y nhu fhI u khng khi quanh mnh, nhu dang fho frong hoa n
canh dau bI chup frong mf caI bao nyIon vay. Nuoc My co mf frIu nguoI nhu
fh. Cac nang phI cua ho bI huy hoaI, nn 2 Ia phI maf finh dan hI d dan ra
khI hif vao va co vao khI fho khi fhaI ra. NoI fom IaI Ia phI cua ho khng fhuc
hIn duoc ff cac dng fac cua su h hap.

Co 3 fo I 5 pha n fram s nguo I bI b nh o nhu ng noI co ca c cha f d c ha I Ia m
nhIm mI fruong sng. Con da s, foI hon 50% Ia nhung nguoI frn 50 fuI,
nghIn fhu c Ia . o I va y, nguo I fa co n go I chu ng kho fho hay khi fhu ng Ia can
bnh cua nhung nguoI nghIn fhuc Ia.

Chung kho fho phaf frIn fhanh bnh phaI qua mf fhoI gIan daI. NhIu
khI nguoI bnh khng fhay frIu chung g fruoc khI bnh fhanh nang. Cac
frIu chung cua bnh co fh co nhu sau:

- Ho, nhI u do m.

- Tho bang mIng.

- HoI fho ngan, co fIng kho khe.

- m f.

- NguoI gay m, ro xuong, suf can nhanh.

ac sI fhuong kIm fra fhm d ro bnh bang phuong phap X quang. xef
nghIm do m, ph I va ho I ky v IIch su gIa dnh xem co aI bI Iao khng. KhI k f
Iuan bnh nhan bI chu ng khi fhu ng fh da co fu 50 - 70% ca c m o ph I da bI
huy hoaI, bac sI se yu ca u nguoI bnh:

- C gang Iap k hoach bo huf fhuc.

- Tranh nhung noI co khoI fhuc va mI fruong bI nhIm.

- ung bIn phap Iam gIam bof chaf nhay o phI.

- Tap fh duc hang ngay.

- Co ch d an du chaf bI duong.

- !ng cac IoaI fhuc v phI, fhuc co sferoId va fhuc khang sInh.

- Chich fhuc phong cum va fhuc phong Iao hang nam.

nh khi fhung phaI chua Iau va kho bnh phuc hoan foan nn can daf
van d phong b nh va franh bnh In frn hf.

62. nh soI maf

Nu ban gap mf nguoI quen voI b maf hup hip cua nguoI beo ph, xIn
dung vI nghI rang ho manh khoe. Nu ho hay bI day hoI, nhaf Ia sau bua an
co nhIu chaf mo dI khI bI dau hang gIo o bung frn, phia bn phaI, fh hay
khuyn ho nn chu y, raf co fh ho da bI bnh soI maf.

Thuong co 16 frIu nguoI My bI bnh nay, da s Ia phu nu. Mf s if cam
nhan duoc frIu chung. a s chang fhay g. nh soI maf gay dau va phaI
phau fhuaf d Iay soI ra. NguoI fa chua bIf ro nhung vIn soI da hnh fhanh
nhu fh nao, v Iy do g. Nhung, du doan Ia cung do su du fhua choIesferoI
frong mau - gIng nguyn nhan bnh fIm mach.

M f s nguoI d mac bnh soI maf v:

- I fruyn. Trong gIa dnh da co nhung nguoI bnh soI maf.

- eo ph.

- a vao fuI frung nIn fro In |40 -50).

- Phu nu frong fhoI ky mang fhaI.
- a ung fhuc esfrogen |b bung frung).

- Co bnh fIu duong.

- An nhIu chaf mo va cac fhuc pham co Iuong choIesferoI cao.

- I bnh v ruf non.

frI bnh, bac sI fhuong cho ung fhuc d fIu soI, dung phuong phap
sIu am d Ia m fan so I, pha u fhua f d Ia y so I ra,yu ca u an fheo ch d if cha f
mo d franh soI Ion fhm.

oI vay, nguoI co bnh nn:

- An fhuc pham co nhIu chaf xo, rau qua fuoI.

- An if hoa c kIng an cha f be o, nha f Ia cha f be o d ng va f

- Tranh cac fhuc pham nhIu chaf duong.

63. nh fang nhan ap: gIcm hay fhIn dau fhng

nh CIcm Ia mf bnh co finh dI fruyn nn mf nguoI co d nhn ro
20~20 cung co fh mf ngay nao do, mac bnh nay. KhI bI bnh, fhan kInh fhI
gIa c bI huy hoaI dan, co fh foI d bI mu. Nu chua frI ff, kha nang nhn cung
bI suy gIa m.

Chung fa nn bIf mf s dIm v bnh nay:

- nh gay ra do su fang ap Iuc cua chaf Iong bn frong nhan cau - dI khI
xay ra nhanh - gay nhuc va do maf; can phaI phau fhuaf d chua frI.

- NhIu khI nguoI bnh khng nhan fhay co frIu chung g bao fruoc.
NgoaI cac hIn fuong fhay maf mo hay nhn fhay cac vong xanh, do... du mau
sac khI nhn va o m f dIm sang.

- nh co fh fram frong fhm nu dung mf s fhuc IoaI chng hIsfamIn
hay chng co co.

franh hIn fuong fang nhan ap, co fh dan foI bI mu maf, khI co hIn
fuong nghI ngo v bnh, phaI foI bac sI chuyn frI v maf ngay. ac sI se cho
ban ung fhu c hoa c du ng fhu c nho ma f da c frI d Ia m gIa m a p frong nha n
cau |khI nha n a p fang, fha y nhu c ma f).

NgoaI ra, nguoI fa con dung cac phuong phap:

- SIu am d Iam gIam nhan ap.

- TIa Iaser d phau fhuaf nhanh, Iay bof chaf dIch frong nhan cau ra.
64. nh guf |fay, chan, khop)

Nu ban chof fInh day Iuc nua dm va fhay ngon chan caI mnh dau nhuc
nhu vay ban co fh bI guf. Cung dau voI ngon caI co fh ca mu ban chan, gof
chan, c fay chan, khuyu fay, dau gI. Nhung ch khop chI can ma saf nhe voI
gIuong nam cung fhay dau buf. NgoaI ra ban con co fh fhay nguoI on Ianh va
sf nhe. Cuf cung Ia mf IoaI bnh gIng nhu vIm khop, fhuong gap o dan ng
ngoa I 50, co ha m Iuo ng profeIn frong co fh bI gIa m da n fo I vI c fang Iuo ng
axif uric frong mau.Chaf axif uric nay co fh kf fInh IaI va cac fInh fh nhu
nhung mu I kIm cho c va o ca c so I gan o ca c kho p, gay sung fa y va dau bu f.
Chung co n co fh co fa c du ng nhu fh o fha n va o ca c m mo duo I da. Con dau
co fh keo daI fu vaI gIo foI vaI ngay, sau khI bnh nhan:

- I chan fhuong hay va cham mach o khop.

- !ng ruou.

- An nhIu IoaI fhIf mau do nhu: gan, fhan, IuoI...

- An ca sardIne va ca frng.

- !ng cac IoaI fhuc IoI fIu.

KhI bI dau, ban nn foI kham faI bnh vIn v chI bac sI moI quyf doan
duoc co dung Ia ban bI bnh guf khng. Co mf s bnh khac cung co cac frIu
chung gI ng b nh gu f. Ngoa I ra ba c sI co n pha I Ia m xe f nghI m d xem Iuo ng
axif uric fhua Ia do co fh fhaI ra qua nhIu hay fhan Iam vIc yu khng fhaI
duoc h f.

chua frI, bac sI se nghI cach Iam gIam dau, sau do fm bIn phap d
Iam gIam Iuong axif unc frong mau bang Cho ung fhuc chng vIm va yu
cau franh bof cu dng d khng dung foI cac ch khop dau.

- Ngung ung ruou, u ng nhI u nuo c

- Han ch an fhIf, nhaf Ia IoaI fhIf co mau do.

65. nh huyf ap cao

Khac voI cac chung nhu dau rang, nhuc dau, fao bon v.v... mf nguoI bI
huy f a p cao co fh cha ng ca m fha y dI u g kha c fhuo ng ca . Va y ma Ia I ra f d
chf oI va y, nguo I fa phong cho b nh huy f a p cao Ia : fn Hung Thu Tha m
Iang. MI nam, bnh nay da cho qua mf frIu nguoI My. 95% frong s ho
khng can bIf Ia mnh bI bnh, du rang mun bIf mnh co bI cao huyf ap hay
khng7 Thaf d dang!

an hay dI do huyf ap cho mnh mI khI co dIp fhuan fIn va nn do
Iun. N u fha y mnh huyf ap cao fh cung dung vI Io v eo fh co nhIu
nguyn nhan: Io nghI hoac cam xuc manh, ung nhIu ca - ph, moI an nhIu
fhIf... Taf ca nhung dIu do du co fh Iam cho huyf ap cua ban fang In,
nhung khng Iau. Nu sau nhI u Ia n fhu do va xe f nghI m, ba c sI k f Iua n bI
cao huyf ap, fh nn fheo nhu ng Io I chI da n cua ng fa nhu:

- cho mnh suf can dI |nu qua beo).

- Khng hu f fhu c.

- Han ch ung ruou.

- Han ch vIc an man.

- Tap fh duc if nhaf Ia 3 Ian mI fuan.

- Hoc cach fhu gIan co fh va fhan kInh d franh sfress

- !ng fhuc fheo chI dan cua bac sI. Khng bo hay ung cach quang, du
cam fhay mnh da co ve bnh fhuong rI.

- Nu ban Ia phu nu, nn frao dI voI bac sI v cac fhuc franh fhaI ban
dang dung. Nu co fhuc nao anh huong foI bnh fh phaI dI phuong phap
franh fhaI kha c.

- Tranh dung cac IoaI fhuc co fhanh phan phenyI - propanoIamIne.

NguoI fa fhuong do huyf ap bang mf dung cu gm 2 phan chinh: b
phan quan vao canh fay frn va dng h chI s do.

S do o dng h cho bIf chI s ap huyf bang mmHg. Con s fhu nhaf - s
cao - cho bIf ap Iuc Ion nhaf cua mau In fhanh cac mach khI fIm dap va co IaI
|s fam fhu).

Con s fhu haI - s fha p - cho bIf ap Iuc cua mau In fhanh mach Iuc fIm
no ra |fam fruong). Kf qua so sanh 2 con s cua fam fhu/fam fruong cho nguoI
fa danh gIa duoc hIn frang ap huyf cua ban fh nao. Thi du: 120/80 Ia ap
huyf bnh fhuong.

Sau day Ia bang ghI cac muc danh gIa ap huyf cua co fh, ap dung cho
nguoI Ion fu 18 fu I fro In. da nh gIa duo c du ng, nn do nhI u Ia n o nhu ng
Iuc khac nhau va mI Ian, ghI fu 2 foI nhIu s fam fhu / fam fruong. Thidu:
Tam fruong fu 90 fro In cho bIf huyf ap xau hon ca khI fam fhu Ia 160.

66. SoI fhan

CIua gIac ngu say, John chof fInh day. Anh cam fhay dau nhoI o haI bn
duoI bung. a nam fruoc day, anh da co Ian bI nhu fh va bac sI da yu cau
anh foI phong xef nghIm. Kf qua cho fhay nuoc fIu cua John co nhIu canxI
va axIf urIc: fhan cua anh co mf haf soI nho. HI do, bac sI da chua frI cho anh
bang phuong phap ngam nuoc nong: Jonh duoc ngI frn mf chIc gh dac
bIf daf frong mf bn nuoc nong ngap foI c. NguoI fa fao ra nhung dof song
va dIu khIn cho song dap vao vung fhan Iam cho haf soI o frong vo ra fhanh
nhIu manh. Sau do, anh da ung nhIu nuoc d fhaI nhung ma nh soI vun do
ra ngoaI qua duong nuoc fIu.

nh soI fhan fhuong bI dI, bI IaI. NguoI bI bnh, can fheo nhung dIu chI
dan sau:

- KhI dI fIu ra haf soI, can fhu gIu soI, dua cho bac sI d xef nghIm va d
ra phuong an chu a frI fhich hop. Tuan fheo IoI khuyn cua bac sI nu vIn soI
fhan fao boI chaf canxI, bnh nhan khng duoc an cac fhuc pham nhIu canxI
nua. Nu soI duoc fao fhanh boI axIf urIc, bnh nhan phaI han ch vIc an cac
fhuc pham gIau profIn, aIkaIIn va ung Na frI bIcarbonafe d gIam cac chaf
frn frong co fh. !ng nhIu nuoc hang ngay, quang 2 Iif nuoc/ngay. ToI
kham bnh dInh ky d bac sI fheo doI su hoaf dng cua fhan.

67. !ng fhu phI

ay gIo nghI IaI nguoI fa moI fhay, hI moI nguoI chua bIf foI fhuc Ia va
khng khi mo I noI co n if bI nhI m, fh ung fhu ph I Ia m f b nh Ia , if fha y.
Con bay gIo, hang nam co foI 150.000 nguoI dan My, ca dan ng Ian dan ba, ho
da bI bnh nay, 85% nguoI frong s ho da huf fhuc. T haI hon nua, Ia s bnh
nhan nu ngay cang fang. Con s phu nu chf v ung fhu phI dang chay fhI voI
con s nguoI chf v ung fhu vu! So dI bnh ung fhu phI fhuong dan foI fu
vong v no Ian raf nhanh boI h fhng cac mach mau dua oxy fu phI dI foan co
fh. KhI xac dInh duoc mf bnh nhan bI ung fhu phI, fh cac co quan khac
frong co fh ho cung bI nhIm bnh rI.

Nhung frIu chung cu a bnh gm:

- Ho man finh;

- om co mau;

- HoI fho ngan, kho khe;

- au nguc;

- Suf can;

- M f mo I.

Can cu va o Ioa I b nh va fho I gIan co b nh, ba c sI se Ia m pha u fhua f d
IoaI bo nhung phan phI bI ung fhu, sau do phaI chua frI bang fIa X, hay bang
hoa chaf. Chua bnh ung fhu Ia dIu kho Iam, nhung d phong bnh Ia dIu d
fhuc hIn: khng huf fhuc Ia! Cac bac sI chuyn khoa da fhay rang: mf nguoI
huf fhuc cang nhIu bao nhIu fh kha nang mac bnh ung fhu phI cang fang
bay nhIu.

68. nh xo cung mang boc day fhan kInh |MS)

Nu vi b nao cua chung fa nhu caI may dIn fhoaI fh nhung day fhan
kInh frn foan co fh Ia mang IuoI fIp nhan va chuyn van fhng fIn voI moI
noI. ChI can pha n vo bo c cu a ca c day bI hu ho ng Ia vI c fhu nha n ca c fhng fIn
se khng con chinh xac, bI yu hoac bI duf han. Cac soI day fhan kInh cua con
nguoI raf mong manh, cung duoc boc ngoaI boI m f ma ng f ba o ba o v . KhI bI
bnh xo cung, mang bao v nay co fh sung phng va phan huy d IaI nhung
v f se o ngang doc chen ep vao nhung soI fhan kInh. HIn fuong nay co fh xay
ra o ca fuy sng va nao. Thng fhuong khI hoaf dng, cac day fhan kInh fruy n
cac xung dng dI voI fc d quang 365km/gIo. o vung co hIn fuong xo cung
ma ng bo c, kha nang fruy n xung d ng na y bI suy y u ma nh, hoa c ma f ha n.
NguoI bI bnh nay, fhay:

- I maf suc ro rf, nguoI yu dI.

- Chan, fay, nguo I, bI f II f;

- Kho phI hop cac dng fac;

- ang quang |bong daI) hoaf dng kem;

- Co fh bI mo hay mu mf bn maf.

NguoI fa chua ro nguyn nhan gay ra bnh, chI nhan xef fhay:

- nh nhan fhuong quang fuI fu 20 - 40.

- Co fh co nguoI frong gIa dnh da bI bnh nay |dI fruyn).

- Nu bI nhIu hon nam |3 nu so voI 2 nam).

- O mIn bac Hoa Ky, Canada va ac au co nhIu nguoI mac bnh nay.

V chua co bIn phap chua hIu qua, nn khuyn nguoI bnh:

- NghI ngoI duong suc;

- C gang franh Iam cho fhan kInh mnh mf, franh sfress;

- Tranh fam nuoc nong. Tam nuoc Ianh ff hon;

- C hoan foan cac cng vIc fu phuc vu hang ngay;

- Cham fap fh duc du;

- Thuc hanh xoa bop d duy fr hoaf dng cua cac co;

- Nn co nguoI cham soc, fham van;

- Co fh ung fhuc fhu gIan co hay corfIsone.
69. nh ParkInson |fay f IIf va bI run)

KhI ba IouIse fha y fay ch ng mnh cu bI run ma I, ba dua ng d n b nh
vIn. ac sI cho ba bIf, chng ba bI bnh ParkInson, mf chung bnh Iam fay
f IIf va bI run. NguoI bI bnh ParkInson con co nhung frIu chung:

- Cu d ng cu ng nhac, cham chap.

- If dI fung buoc, mI buoc IaI dung IaI.

- CIong noI du du.

- If cho p ma f.

- Maf do dan.

- Kho chInh dn fu fh: dung, ngI...

- Ioan fri.

Nguo I fa chua bI f nguyn nhan gay b nh, nhung da fhu nhI u phuong
phap chua frI, hy vong co fh gIup duoc hon mf frIu nguoI My - mf s Ion Ia
nguoI gIa - do bnh.

Nhung fhuc fhuong dung nhu bromocrIpfIne, co fac dung Iam fang Iuong
dopamIne frong nao. |opamIne Ia mf chaf can fhIf cho su hoaf dng cua cac
f bao fhan kInh); cho bnh nhan fam nuoc am d Iam cac co bap duoc mm
maI. San soc bnh nhan, nn:

- Caf cac d vaf co fh gay nguy hIm cho nguoI bnh: dao, keo...

- on gIan cac cng vIc d bnh nhan d Iam |Thi du: fhay gIay buc day
bang gIay xo chan vao Ia dI duoc).

- Cho bnh nhan an nhIu fhuc pham co xo va ung nhIu nuoc.

- Iun dng vIn, khuyn khich bnh nhan d bnh nhan hoaf dng.

- NguoI san soc nn co chuyn mn.

70. nh Ioef da day va fa frang

Ioef da day va Ioef fa frang |mf b phan cua ruf non) Ia 2 bnh cua h
fIu hoa, fhuong gap o cac bnh nhan vao quang frung nIn, o ca haI gIoI nam
va nu. Sau khI an chung mf gIo ruoI foI 3 gIo, ho fhuong fhay dau ngay o bn
frn r n. Con dau co fh Ia m nguo I dang ngu say fInh da y. An m f mI ng ba nh
hoa c ung nuoc Iam gIam d axif, co fh do dau dam phuf.

Nguo I fa chua ro han nguyn nhan gay bnh, chI doan duoc do da day du
axif va Iop m bao v phan bn frong da day hay fa frang bI xay xaf. AI da bI
dau fh fhuong dau dI dau IaI. Ian sau cach Ian fruoc quang 2 nam. NguoI bI
Ioef da day hay Ioe f fa frang fhuong co cac frIu chung:

- au fung dof. MI dof dau keo daI fu vaI ngay foI vaI fhang.

- Iuc dau fhay nhu bI day bung, dau o fIm, va cam fhay doI.

- un nn oI.

- Chan an va suf can.

Mu n xa c dInh m f bnh nhan bI dau da day hay dau fa frang bac sI
fhuong can cu va o ca c xe f nghI m X- quang hay nI soI |nI soI Ia phuong phap
Iun mf dung cu quang hoc qua mIng bnh nhan xung da day d nhn fhay
frang fhaI bn frong qua man hnh).

Sau day Ia nhung dIu chI dan, nguoI bnh. Nn fheo:

- An nhe, an Iam nhIu bua, franh an no.

- Tra nh nhu ng cha f kich fhich, g m ca : ca ph, fra , ruo u nhe , nuo c gIa I
kha f co ca - ph.

- Tranh ung cac IoaI fhuc a nh huong foI ch Ioef nhu aspIrIn...

- Khng nn huf fhuc. S nguoI huf fhuc va bI Ioef da day Iun nhIu
hon s nguoI khng huf.

- C gang fu chu, franh d mnh bI cang fhang fhan kInh va fress.

Nhung hIn fuong do co fac dung Iam bnh fang fhm.

71. VIm fInh mach

ao chi da co mf fhoI dua fIn o hang dau v chuyn fng fhng RIchard
NIxon bI chu ng vIm fInh ma ch fra m fro ng. a c dI m cu a b nh Ia hI n fuo ng
mau bI dong cuc o fInh mach, fhuong Ia o chan. Phu nua hay bI bnh nay hon
nam gIoI. Nguo I fa phan bI f haI Ioa I:

- VIm fInh mach nng, o ngay duoI Iop da. Nhung nguoI bI chung gIan
fInh mach raf d mac bnh nay. Ch fInh mach bI vIm fhuong fay do, so fha y
cung va nong. Tuy vay co fh fu chua frI faI nha.

- VIm fInh mach sau can phaI nam faI bnh vIn d dIu frI. ac sI co fh
phaI dung fhuc Iam Ioang mau d d phong su fao fhanh cac cuc mau dng
khac. KhI cuc mau vo, nhung phan nho co fh gay ach fac mach mau o fay,
chan. Nu hIn fuong nay xay ra o fIm, phI, co fh gay fu vong.

nh vIm fInh mach chI co mf frIu chung: fhay dau o fay, chan.
Nhung, mf nua s bnh nhan bI vIm fInh mach sau khng h fhay co frIu
chung g. nh fhuo ng xua f hI n sau m f fho I gIan na m duo ng b nh, sau khI
qua phau fhuaf, khI dang mang fhaI, hoac ung fhuc ngua fhaI.
Nhung nguoI d bI bnh vIm fInh mach Ia:

- NguoI khng chIu van dng hoac Iam Iau mf cng vIc nhan chan; phaI
ngI faI ch Iau nhu co ngh dI fau bIn, may bay.

- Huf fhuc hoac nhaI fhuc Ia;

- eo qua;

- I chan fhuong o chan v va cham manh hoac nga;

- I nhI m frung mach mau do fIm chinh;

- I mf s bnh ac finh;

- Tu I cao.

ChI co bac sI moI phan bIf duoc haI IoaI vIm fInh mach vua k frn. Nu
ban bI vIm fInh mach nng, chac chan ban se duoc bac sI khuyn nhu sau:

- chan dau duoc nghI, khng van dng. KhI nam, chu y gac chan cao
frn fa m fIm cho foI khI bnh fhuyn gIam.

- Chuom nuoc am vao ch dau nhIu Ian, frong ngay. MI Ian Iau khoang
20 phu f.

- ung aspIrIn d gIam dau hoac fhuc chng sung fay IoaI nonsferoId
nhu Ibuprofen.

- Tranh nam IIf gIuong.

franh bnh vIm fInh mach sau, nn:

- Tranh dung Iau hay ngI Iau qua.

- Tranh ung fhuc ngua fhaI.

- KhI ngI, dung vaf chan chu ngu |baf cheo chan)

- Tranh mang nhung d nIf Iam chan bI bo chaf khIn mau kho Iuu fhng.

- Co fh nam fap o frn gIuong frong fruong hop phaI nam nghI nhu sau:
kep mf caI gI gIua haI ban chan.

Tuong fuong gI nhu mf qua bong, dung mf chan nhan xung d bong
x hoI rI IaI nhac chan In. Iam dI Iam IaI nhIu Ian, rI dI chan.

72. nh vIm phI

nh vIm ph I co fh chu a frI ba ng fhu c kha ng sInh. Va y ma , s nguo I
chf v b nh na y va n du ng ha ng fhu 6, frong s nhung nan nhan chf v bnh
faI Hoa Ky. nh nay phaf frIn khI phI bI nhIm vI khuan, vI - ruf, nam hoac
d c f gay vIm, fa y. Trn fh gIo I, co fh co dan f c na y bI vIm ph I nhI u
hon cac dan fc khac. nh fhuo ng fa n cng:

- NguoI gIa: v fuI cang cao, kha nang d khang cua co fh chng bnh
faf cang gIa m.

- NguoI o bnh vIn |v ngh nghIp hoac m dau)

- NguoI bI ho sau khI danh nhau hay bI danh.

- NguoI huf fhuc Ia: v fhuc Ia Iam f IIf cac f bao Ing co nhIm vu
dun day cac chaf nhay ra khoI phI.

- Nhu ng nguo I bI suy dInh duo ng |fhI u an), nghI n ruo u hoa c da bI b nh
v nhI m vIruf.

- NguoI da bI bnh phI kInh nIn, va khi fhung.

- NguoI bI bnh fhIu mau.

- NguoI bI bnh ung fhu dang chua frI bang fIa X hoac bang hoa chaf.

chua frI bnh co kf qua, nn:

- Nam nghI mf fhoI gIan Iau d duong suc.

- u ng ma y dI u hoa khng khi d fa o d a m fhich hop o phong ngu hoac
phong nao bnh nhan fhuong o Iau frong ngay.

- !ng nhIu nuoc.

- ung du IIu cac fhuc da duoc bac sI chI dInh.

- Khng nhIn ho, nhaf Ia khI fhay cam gIac can ho d Iong dom.

73. HI Chung Reye

Cac bac cha me du mun mnh co mf s hIu bIf v y hoc d ung pho
voI nhung fruo ng ho p con ca I Iu c dau m, ng d c, cha y ma u cam hoa c s f cao.
oI vay, cac vI can phaI ro fhm v hI chung Reye, mf chung bnh fa n cng
o c va gan cua bnh nhan, dI khI dan foI fu vong.

NguoI fa chua bIf dich xac nguyn nhan gay bnh, chI bIf cac frIu
chung cua bnh nhu: sung gan va nao gan cua nguoI bnh fo In v Iuong mo
gIa fang, maf kha nang fhu nhan cac nguyn f kIm IoaI. VIc nay gay ra hIn
fuong nao bI sung fay va ap suaf cua cac chaf dIch chung quanh nao fang cao.

HI chung Reye fhuong xay ra khI nguoI bnh vua qua mf bnh co IIn
quan foI phI nhu bnh cum, bnh fhuy dau. o Ia nhung dIu kIn ff d hI
chung Reye phaf frIn cung cac frIu chung:
- Nn oI;.

- Cho ng ma f;

- nong gIan, vaf va;

- Raf mf, co fh hn m;

- Ngaf va co fh chf.

Nu ban nghI mf dua fre nao bI bnh nay, phaI dua chau dI cap cuu
ngay. ac sI se dung moI phuong phap d nao do bI sung.

NguoI fa cho rang, vIc dung aspIrIn d frI bnh cum hay fhuy dau cho
bnh nhan fu 19 fuI fro xung, co fh dan foI hI chung Reye. oI vay, dI voI
bnh nhan fre, hoac khng dung fhuc, hoac cho ung acefamInophen, fhay
cho aspIrIn.

74. Chung veo xuong sng

Chung veo xuong sng fhuong xay ra voI cac fre em fu 10 foI 15 fuI. S
cac fre gaI bI nhI u ga p 7- 9 Ian so voI con fraI. NguoI fa van chua ro nguyn
nhan gay bnh. nh khng gay dau don va phaf frIn fu fu Iam phan frn cua
cf sng bI veo, mf bn xuong ba vaI cong In frong khI bn kIa bI fhong xung
anh huo ng foI ca Ing nguc va sng Iung, Iam nguoI bnh nhIu khI phaI cuI
nguoI ra phia fruoc frong Iuc dI hay dung.

NguoI Ion co bnh nay Ia do da mac bnh fu nho. nh nay khng chua frI
duoc cac bac sI chI fheo doI nguoI b nh d co cac bIn phap d phong chng Ia I
cac bnh fIm va phI co fh xay ra fIp fheo.

Cac bIn phap co fh ap dung cho nguoI bnh, gm:

- Cho nguoI bnh mac IoaI quan ao duoc may dac bIf fhich hop voI fung
bnh nhan d un, nan mf phan nao cac xuong, frong qua frnh xuong phaf
frIn.

- Cho chay dIn o mf s dIm cua cf sng, gop phan vao vIc un nan IaI
ca c xuong.

- Nu cf sng bI veo qua muc, dI khI phaI phau fhuaf va fao IaI fh cho
cf sng bang cach cho fua vao mf doan day bang kIm IoaI.

Tuy vay, nguoI fa van c chua frI cho cac chau nho d franh cho cac chau
kho I bI ca c bIn chung cua bnh sau nay, khI cac chau Ion In.
75. Chu ng fhIu hng huyf cau IIm

Cu 12 nguoI My da den fh co 1 nguoI mang mam mng bnh fhIu hng
huyf cau IIm, va co kha nang sInh con co bnh nay. Nu ca 2 vo chng du
mang bnh fh s con co bnh fheo dI fruyn Ia 25% - cu 4 con fh co 1 mang
bnh.

ThI u h ng huy f ca u hnh II m, chu c nang mang xy fo I mo I f ba o frong
co fh cua mau bI suy yu. nh khng co frIu chung g cho foI khI dua be
fron 1 fuI. Tu 2 dn 5 fuI, bnh xuaf hI n o baf cu fhoI gIan nao va co fh
dan foI fu vong. Xef nghIm mau, nguoI fa co fh phaf hIn duoc bnh. NgoaI
ra, con co cac frIu chung sau:

- Thay dau nhe foI dau nhIu o nguc, cac khop, Iung hoac bung;

- Tay, chan bI sung fa y;

- a bI vang;

- Thuong bI bnh, Iap dI Iap IaI, dac bIf Ia bnh vIm phI va bnh dau
mang oc;

- Suy fhan;

- I soI bang quang |Iuc fuI cao);

- ngaf xIu |Iuc fuI cao),

Nguo I fa chua chu a frI duo c b nh nay, chI co cac bIn phap d franh cac
bIn chung co fh xay ra nhu:

- ThoI gIan bI dau, co fh dung fhuc Iam dau, ngam hoac chuom nuoc,
cho fho xy.

- Chich fhuc phong bnh vIm phI.

- HaI vo chng phaI dI xef nghIm mau d bIf nguoI nao co gIen bnh d
franh sInh con co mam bnh.

KhI nguoI vo mang fhaI, co fh xef nghIm bang phuong phap choc do
mang I d bIf caI fhaI co bI bnh hay khng va quyf dInh co nn gIu fhaI hay
khng.

76. Chung faI bIn mach mau nao

Ted Ia mf fay quan vof kha. Vay ma if Iau nay, anh bng fhay canh fay
mnh yu dI mf cach khac fhuong nn quyf dInh foI hoI bac sI. Kf qua kham
bnh va xef nghIm cho bIf: Iuong mau Iuu fhng fo I na o khng du v d ng
mach ca nh |d ng ma ch o c cho ma u In na o) bI he p do xo vu a d ng ma ch.
HIn fuong nay co fh gay ngaf, xIu. chua frI, Ted da phaI qua mf cuc
phau fhua f nho .

Chung ngaf xIu duoc coI Ia mf chung bnh IIn quan foI nao b, co s fu
vong dung vao hang fhu 3 o Hoa Ky.
Nguyn nhan do nao b fhIu mau, cung co nghIa Ia fhIu xy v chung
hep dng mach c hoac duf mach mau nao.

Ca 2 fruong hop frn du khIn nao bI fn fhuong foI muc gay fu vong.
phong bnh, nn:

- KIm fra huyf ap fhuong xuyn. Nu can, phaI ung fhuc do bac sI chI
dInh. !ng du du va du IIu; PhaI gIam Iuong choIesferoI frong mau xung
duoI 200mg/dI |mIIIgam/decIIIf);

- Tap fh duc fhuong xuyn;

- CIu nguoI khng beo qua. Nu map qua, phaI fm cach Iam suf can;

- Khng hu f fhu c;

- Nu da bI bnh fIu duong, phaI gIu muc duong frong mau khng duoc
cao qua d cho phep;

- Nu can, phaI ngung ung fhuc franh fhaI d chuyn sang phuong
phap franh fhaI khac. Nu ung fhuc franh fhaI, khng duoc huf fhuc Ia;

- Hoc phuong phap franh sfress.

VIc cam nhan duoc hoac bIf nhung dau hIu bao dng chung faI bIn
mach mau nao Ia dIu raf quan frong. ua nan nhan dn noI cap cuu kIp fhoI
se han ch duoc nhung hau qua faI haI. Nhung frIu chung cua bnh ngaf xIu
gm:.

- Chong maf, hoa maf.

- Maf fri nho fa m fhoI, maf kha nang suy xef.

- Chan, fay, maf, Ianh ngaf, nguoI roI ra, yu suc.

- NoI Iap bap hoac khng noI duoc.

- Maf fhI gIac fam fhoI |khng nhn fhay frong fhoI gIan co frIu chung
bnh) hoac nhn fhay 2 hnh |nhn 1 hoa 2)

- Vua qua mf con dau dau du dI.

Mf s nguoI bI mf con ngaf xIu nhe nhu Ia frIu chung bao fruoc cua
m f con nga f fra m fro ng hon sa p fo I. V bI f fruo c nhu va y, nn sau khI nga f
Ian dau, ho co fhoI gIan foI bac sI ngay d d phong cho con ngaf sau.

77. Su fruc frac cua fuyn gIap

Tuyn CIap Ia mf frong nhung fuyn nI fIf, co vaI fro quan frong voI
foan co fh con nguoI. Tuyn gIap nho co hnh nhu haI canh buom o ngay fruo c
khi quan, co chuc nang fIf ra 2 IoaI hooc mn I- fhyroxIne va I-fhyronIne. HaI
hooc mn nay co anh huong foI qua frnh fIn frIn cua hang ngan hIn fuong
frao dI chaf frong co fh. KhI fuyn gIap hoaf dng khng bnh fhuong, cac
hooc mn duoc san xuaf khng dung yu cau cua co fh se Iam co fh bI rI
Ioan. Co 2 fruong ho p:

Truong hop hooc mn du fhua |cuong gIap), gay nn cac chung:

- Run fay chan.

- I dung khng vung, nguoI Iun du dua.

- I maf suc

- Ia cha y

- TIm dap manh baf fhuong, gay hI hp

- Suc chIu nong kem

- Chu ky kInh nguyf ngan

- Suf can khng co nguyn nhan

- Ru ng fo c hoa c fo c ma nh so I

- NhIp mach mau nhanh

- bI kich dng

- Tuyn gIap bI ph daI.

Truong hop fhIu gIap, Iuong hooc mn khng du yu cau cua co fh:

- Mf va bun ngu suf ngay

- a kh, fa I

- CIong noI bI khan

- Tang frong |In can).

- Toc kh va rung nhIu

- Khng mun an

- Nguo I ca m fhay on Ianh

- Maf ph ra, dac bIf maf hup, v bI sung o chung quanh maf

- Chu ky kInh nguyf cham

- Tri nho ke m

- I fao bon

- Tuyn gIap gIan no.

u hay fhIu hooc mn du sInh bnh. Cac bnh frn kho hoac khng
chua duo c, khIn nguoI bnh phaI chIu faf suf doI.

Tuy va y, a c sI co fh can fhI p frong m f s fruo ng ho p d gIa m b nh
bang phuong phap cho ung fhuc co nguyn f I- f phong xa, hoac Iam fIu
phau d han ch hoa f d ng cua fuyn gIap.

Chuong 3

CO S!C KHO VA CI! !OC S!C KHO

an co fh an foan nhung chaf b duong va co du cac IoaI fhuc daf fIn;
da bo fhu c Ia va ruou manh, nhung nu ban khng fap Iuyn d cho co fh co
dIp van dng fh ban cung chI yn fam duoc mf phan nao v suc khoe cua
mnh ma fhI. Co suc khoe, ban con can phaI co h co bap ran chac moI gIu gn
duoc suc khoe, moI bao v duoc fIm va phI, fang cuong su Iuu fhng cua mau,
cung cap duoc nhIu nhIf nang cho co fh, fang suc chIu dung, Iam xuong
fhm cung cap, gan cf deo daI, su fIu hoa ff, khng bI fao bon va fhm Iong
fu fIn.

Tap Iuyn Iam fang Iuong be fa- endorphIn, mf IoaI hoac mn co kha
nang fang cuong fri Iuc va suc chIu dung cua con nguoI.

VIn fhuc co fh gIup ban khoI bnh, do mf. Nhung mun cam fhay
mnh sung suc phaI Iuyn fap du du, hang ngay, fung buoc mf, baf dau
ngay fu hm nay.

Chuong 3 na y se chI da n cho ba n ca n pha I hoa f d ng fh na o, d ra mu c
dich va chuong frnh fa p Iuy n m f ca ch cu fh d ba o v su c khoe va uo c
Iuong su fIn b cua mnh.

Chu y: Truoc khI buoc vao mf chuong frnh Iuyn fap, ff nhaf Ia ban In
dI kha m suc khoe o y f, nhaf Ia nu fruoc day.ban da co fhoI ky beo ph, ap
huyf cao, nuoc fIu duong hay bnh fIm. IoI khuyn cua cac bac sI se gIup
ban franh duoc nhung faI nan khng dang xay ra frong qua frnh Iuyn fap,
nhaf Ia v cac van d IIn quan foI fIm mach

78. aI fap kIm fra sfress

aI fap kIm fra v sfress co muc dich fm hIu xem fIm phan ung nhu
fh nao khI mf nguoI c gang Iam vIc hoac van dng. Kf qua cua baI fap se
gIup cho bac sI bIf nn khuyn ban fap Iuyn nhu fh nao, c gang foI muc d
na o Ia f f nha f ma khng co ha I cho su c khoe . N u ba n Ia nguo I pha I qua ba I
fap kIm fra v sfress, bac sI se yu cau ban dap xe dap c dInh hoac dI mf
quang duong frn may dI, voI cac dung cu do nhIp dap cua con fIm va huyf ap,
duoc gan o nguc va c fay cua ban.

a n co nha f fhI f pha I qua ba I fa p kI m fra na y khng7 vI c do fuy fhu c
vao fnh hnh suc khoe cua ban frong qua khu va hIn faI. Truong fh fhao - Y
f cua My, khuyn nhung nguoI co bnh fIm hoac co frIu chung cua bnh nay,
fruo c khI fham gIa fap Iuyn co fh, nn qua kIm fra v sfress. o Ia nhung
nguoI:

- Tu 45 fuI fro In va da co Ian co frIu chung v fIm mach

- Ia m vI c ng I m f ch

- Co huyf ap cao

- Co nng d choIesferoI frong mau |fu 240mg/dI fro In); fu 200 -
2400mg/dI: ranh gIoI cua nng d cao; duoI 200mg/dI vua phaI: khng Io bI
bnh fIm mach

- NghIn fhuc Ia

- Co kf qua khng bnh fhuong khI do dIn fam d

- I bnh fIu duong

- CIa dnh co fIn su IIn quan foI bnh fIm

- a co Ian bI dau nguc khI Iam vIc hay van dng

- a xef nghIm fhay co bnh fIm mach, bnh phI hoac rI Ioan v van d
frao dI cha f.

79. Su quyf fam Iuyn fap fh duc

Iuyn fap duoc hay khng, khng fuy fhuc vao suc khoe ma fuy vao y
chi va Iong quyf fam cua ban. co fh baf dau Iuyn fap, hay gaf bo nhung y
nghI sau ra khoI dau oc cua mnh:

- Ta p fh ma f nhI u fho I gIan qua 7 Khng nhI u dau. ChI ca n fu 20 fo I 30
phu f m I ngay. Va 5 ngay nhu fh mI fuan.

- Nhung dng fac Iuyn fap chang IIn quan g foI nhung dIu mnh can.

Khng dung nhu vay dau. Su Iuyn fap khIn ban fro nn nhanh nhen,
fri o c fhm mInh man. NhIu khI nguoI fa da nghI ra cach gIaI quy f cng vI c
fm fhay IoI gIaI dap cho moI baI foan kho frong Iuc dI bach b.

- Su Iuyn fap hang ngay fhaf nhan chan!

Nham chan hay khng Ia o mnh. Hm nay ban fap dap xe, ngay maI,dI
boI va ngay kIa, chay b. Hay fao ra mfphong frao fap Iuyn quanh mnh: fap
voI ban be, voI vo hay chng..., fap chung voI nhIu nguoI hay fap rIng voI am
nhac. Hm nay ba n da p xe ra vuo n hoa, nga y maI cu ng dI vo I vo hay ba n be fo I
m f quang duong, ban chua fung foI

Hay fu mnh fm cach dI mon, ban se khng bao gIo fhay chan!

80- Hay daf Cho mnh mf caI dich

Trong baf cu vIc g, nu ban co mf caI dich cu fh, ban moI bIf duoc
ban da Iam duo c bao nhIu vI c, dI duo c ma y cha ng duo ng, hI n fa I ba n dang
dung o dau v.v...

bIf su Iuyn fap fhan fh cua mnh co kf qua nhu fh nao, hay fu hoI
mnh nhung cau hoI nhu sau:

- Kf qua Iuyn fap cua fa foI dau rI7 Kha, vua hay fI7 Mnh co fh
Iuyn fap ff hon nua khng7 Mnh dang o muc xuaf phaf hay co fh nang muc
Iuyn fap In cao hon nua7

- Ta mu n nang cao su c khoe hay Iuy n fa p su b n bI, su m m de o7 M f
hay ca ba7

- Ta mun co suc khoe fhm d Iam g7 d coI hon hay cam fhay mnh
cung ran, sang suf hon7 Hay chI d phong bnh7

- Can phaI bao Iau nua fh mnh daf foI dich7 IIu co daf duoc khng7

- VoI moI cng vIc hang ngay phaI Iam, IIu fa co daf duoc khng7

- Co nhung fro ngaI g mnh phaI vuof qua7 Co vuof duoc khng7

- Can cu vao dau d do dIm fIn b7 Vao s can suf dI chang7 Hay can cu
va o s Ia n bI ca m if dI frong nam7 Va o hI n fuo ng ngu duo c hay nhu ca u ngu if
hon fruo c7 Hay d gIa m choIesferoI.

- MI Ian daf duoc su fIn b, mnh se Iam g d ghI nho hay fu fhuong7
Mua mf caI ao, dI choI xa hay dIn fhoaI cho ban7

81. Hen voI mnh va gIu IoI

Hang ngay ban co bIf bao nhIu cng vI c phaI Iam: vIc cng so, vIc fu,
vIc gIa dnh... Vay Iam fh nao d van Iuyn fap duoc du du7 an hay fhu
Iam nhu sau.

- ChI fhoI gIan Iuyn fap vao IIch, nhu ban ghI mf cng vIc nao khac ma
ban phaI Iam vay.

- Chon baI fap nao fhich hop voI vI fri, cng vIc ban dang Iam Iuc do Sau
khI bon fre dI hoc fruoc bua an frua hoac vao fhoI gIan ban van danh d gap go
ban be v.v...

- Chon mn fap nao Iam ban ham fhich, vuI.

- Nha f quy f khng bo fap du froI xau, Ianh hoac co vIc ban

82. ThoI gIan fhich hop

Theo cuc dIu fra cua Trung fam suc khoe mIn ng Nam nuoc My o
PhoenIx fh: 75% nguoI Iuyn fap fhan fh vao buI sang sau mf nam, van gIu
duoc np Iuyn fap. Trong khI nhung nguoI fap vao buI frua chI co 50%, va
buI chIu chI con 25%. oI vay chung fa hay gang day som, Iuyn fap fhan fh
vao buI sang, fruoc khI dI Iam cac cng vIc khac.

83. Iam nong nguoI - dng fac khoI dng

Truoc khI Iuyn fap, bao gIo cung phaI Iam mf s dng fac Iam cho nong
nguoI, cho cac co bap quen dan voI su Iuyn fap: do Ia vIc khoI dng. VIc khoI
dng baf dau nhe nhang Iam cac gan cf, co bap co gIan fu fu, khng df ngf,
franh duoc hIn fuong chuf ruf |vop be), fang dan su Iuu fhng cua mau, Iam
nong nguoI-raf can frong Iuc fap Iuyn o fhoI fIf Ianh, mua dng Iam dng fac
duI fay, chan; gIan Iung vao quang 5-10 phu f

ng fac duI fay:

- ang canh fay ngang, do fhang In frn dau rI ha xung haI bn suon.

- ang canh fay ngang -Co fay d haI ban fay fruoc nguc - cang khuyu fay
ra phia sau - Ha canh fay xung.

- ua haI canh fay ra fruo c ma f - Quay fron haI c fay

- ua ca nh fay fruo c In Ia m fha nh hnh fhuo c fho - rI IaI ha canh fruoc
xung. Canh fay van nam ngang co canh fruoc IaI so vao vaI mnh.

ng fac Iung. ung dang 2 chan Ing nhung ngon fay vao nhau rI do
cao In qua da u. Cu I da u xu ng r I ngu ng In nhn fro I frong khI xoay 2 ba n
fay van dan nhau, ngua In froI, cang fay ra cho hf muc. CIu fu fh nhu vay
frong 5 phuf. Chung fay xung, d fhu gIan, rI IaI Iam IaI dng fac cang fay fu
2-4 Ian.

ng fac duI chan: Tua fay vao Iung mf caI gh, hay vao fuong, nguoI
dung fhang. Mf dau gI hoI chung xung frong khI dua chan v phia fruoc rI
v phia sau. uI ban chan cho fhang vo I xuong ng chan cho fhoI khI cam
fhay cang cac bap fhIf o bap chan. CIu fu fh nhu vay frong 5 gIay. Ha chan
xung rI IaI dua chan In. Iam IaI dng fac voI chan kIa.

KhI duI chan va ban chan, nho duI fu fu. KhI cam fhay dau fh ngung
ngay. Trong Iuc duI, van fho du, khng nhIn fho.

Mun khoI dng nhanh, nong nguoI nhanh, dI b nhanh mf doan, rI
chay fc d cham. ng fac nay Iam fIm dap dan nhanh hon va ra if m hI.

84. NghI gIaI Iao d co fh gIam nhIf

5 phuf nghI sau fhoI gIan fap co fac dung nguoc voI khI chung fa khoI
dng, Iam co fh bof nong va bnh fhuong fro IaI

- TIm dan dan fro IaI nhIp dap bnh fhuong

- Ca c co ba p duo c nghI, gIa m d cang v noI na o co axif IacfIc fa p frung,
bay gIo Iuong axif do se dan dan fan ra chung quanh.

- Mau fhI khng dn xung chan nua.

Cac hIn fuong frn xay ra fu fu gIng nhung hIn fuong nguoc IaI khI
khoI dng.

85. ng fac mm deo

NguoI khoe manh can ca su mm deo cua co fh, ban co fh Iuyn fap nhu
sau:

1- u ng da ng 2 chan cho vu ng. Iu n ca c ngo n fay va o nhau r I da f 2 ba n
fay In da u. CIu cho hng c dInh va nghIng nguo I h f su c sang pha I. Tro IaI
vI fri cu rI nghIng sang fraI. Iam IaI nhIu Ian 2 dng fac nay.

2- NgI frn gIuong hay duoI san, haI chan hoI dang. CIu cho Iung fhang,
dua 2 canh fay fhang In froI, rI cuI nguoI xung fhap frong 8-10 gIay. Nu
fhay dau, ngung ngay IaI.

3 - Nam duI haI chan, Iung saf xung san fu fu co dau gI chan phaI In
foI khI duI ep vao bung rI IaI fu fu duI ra d vao vI fri cu. Iam dng fac nay
voI chan fra I.

86. ng fac kho nn fra nh

Nhung dng fac nay, nu khng phaI Ia nguoI choI fh fhao chuyn
nghIp fh nn fra nh, v co fh gay dau Iung.

1- Na m ngu a va dua chan qua ma f, d ngo n chan cha m sa n phia dInh
dau.

2- NgI dang chan fruoc, chan sau va c cu I nguoI xung.

3- NgI duI 2 chan va c cuI d so fay duoc vao cac ngon chan.

87. ang du doan kha nang Iuyn fap

Mnh fap Iuyn nhu fh da du chua7 Co fh fap Iau hon, nang hon hay
nhu fh Ia vua suc7 Th nao Ia vua suc7 Tap khoang 70-85% cua suc mnh Ia
vu a. Ta p h f suc hay qua suc se co haI v se Iam fIm mf. MI Ian fap khoang
20-30 phuf. MI fuan I fap 8-4 Ian |2 ngay 1 Ian).

Sau day Ia phuong phap fhuc hIn d bIf mnh fap voI cuong d, fhoI
gIan fh nao Ia fhich hop voI fraI fIm mnh:

1- Truoc khI khoI dng, dung fay phaI baf mach fay fraI |hay nguoc IaI).
a f ngo n fro va ngo n gIu a In ma ch ma u o c fay, a n nhe xu ng d ca m fha y
nhIp dap cua fIm qua mach dap.
2- m s Ian dap frong -10 gIay |coI dng h), rI nhan s nay voI 6: day
Ia s nhIp fIm bnh fhuong frong mf phuf. Thi du Ia 130

3- Sau khI Iam dng fac khoI dng, gIua Iuc fap hay ngay sau khI fap, ban
IaI fu bam mach va Iam nhu frn d co con s ghI nhIp dap cua fIm mnh frong
m f phuf. an chon con s cao nhaf frong 3 Ian bam mach vua rI. Thi du: 135

Nhn vao bang duoI day, fm hang ghI dung voI fuI cua mnh va so sanh
con s 135 cu a mnh vo I ca c s kha c frong ha ng d suy ra mnh fa p nhu va y Ia
con nhe; Ia vua suc hay qua suc.

- Thi du: ban 40 fuI. Sau khI fap Iuyn 20 phuf, ban co s nhIp fIm cao
nhaf Ia 135 nhIp/phuf. So voI quang an foan frong bang Ia 128-155. Vay 135
nho hon 155 co nghIa Ia: ban co fh fap nang fhm.

- Nu con s nhIp fIm sau 20 phuf fap cua ban Ia 160 Ion hon 155: ban
phaI fap nhe hon, hoac ruf ngan fhoI gIan fap IaI. Truoc fap 20 phuf, bay gIo
chI fap 15 phuf.

- Nu con s frn cua ban Ia 125 nho hon con s nhIp dap Iuc bnh fhuong
o frong bang 128: ban phaI fang cuong fap dI b nhIu hon d nang cao suc bn
bI cua mnh.

Sau mf fhoI gIan Iuyn fap, s do nhIp fIm Iuc bnh fhuong cua ban se
fang cao hon fruoc: do Ia dau hIu ff cho suc khoe cua ban, fh hIn su deo daI
cua co bap da fang fIn hon.

ang duoI day ghI s nhIp fIm mau, cua mf nguoI My co suc khoe frung
bnh. NguoI khoe hon, co fh co nhung s do khac hon mf if..

Khoang nhIp fIm an foan cho bIf s do fIm Iuc bnh fhuong va sau khI
fap, o frong khoang do chung fo mnh fap vua suc, da su dung khoang 70-85%
cu a su c mnh.

S nhIp fIm cua ngoI my suc khoe frung bnh
S fuI
Khoang nhIp fIm an foan
|frong 1 phu t)
S nhIp fIm cao nha f co fh
da f fo I (trong 1 phut)
25 140 - 170 200
30 136 - 165 194
35 132 - 160 188
40 128 - 155 182
45 124 - 150 175
50 119 - 145 171
55 115 - 140 165
60 111 - 135 159
65 107 - 130 153


88. I b co IoI g7

I b Ia m f phuong pha p gIu gn su c khoe ma aI cu ng co fh fhu c hI n
duoc. I b co nhung dIu IoI sau:

- Iam su fuan hoan ma u o fIm va mach nhanh hon

- Iam fang nhIf Iuong frong co fh

- Iam fang suc bn bI cua cac co bap

- Tang suc chIu dung cua co fh

- TIu hoa d va du

- Iu hoa huyf ap

- Cam fhay khoe manh

KhI dI b nn:

- I cha m 2-3 phuf Iuc dau, coI nhu fhoI gIan khoI dng

- Truoc va sau khI dI, nn ngI duI chan d 2-3 phu f

- Nn dI gIay khop voI chan

- KhI buoc daf gof xung fruoc rI moI un cong cac ngon chan buoc dI.

- KhI dI gIu fu fh nguoI cho fhang, dau hoI ngang, vaI nhang dung dua
fheo chIu danh cua canh fay.

- Hif va o sau va fho ra h f

- Truoc khI ngung, dI cham IaI 3-5 phu f



89. ap xe co ich cho suc khoe

ap xe dap vua ff cho ca co fh Ian fInh fha n v ban co fh dI foI nhung
noI co khng khi frong Ia nh, Ia m fang su fua n hoa n cu a ma u va ba n se ca m
fhay mnh khoe hon. Khng can dap fhaf nhanh nhu cac fay dua. Sau day Ia
cac bIn phap franh bI chuf ruf chan va dau cac co bap:

- Tay cam va nm ngI phaI fhich hop voI chIu cao cua mnh. Tf nhaf Ia
dIu chInh yn xe fh nao d co fh duI chan duoc hf co khI dap xe.

- KhI dap xe foI noI, nn co if phuf nghI duI fay, chan, Iung. Truoc khI
dap xe cung va y.

90. Tap Iuyn duoI nuoc

Trong nuo c, ba n fha y nguo I mnh nhe nhu chI c Ia . N u ba n bI f boI, ba n
se ca m fhay frong Iuong cua mnh gIam foI 90%. an co fh cu dng nhe nhang
Iam cho xuong cf, co bap, cac khuyu fay chan, dau gI, cac df xuong sng
Iung van dng fhoaI maI. NhIu nguoI van dng kho khan frn b nhung IaI
fhay fay, chan... d dang khI van dng duoI nuoc, frong b boI hay... frong bn
fa m. Van dng duoI nuoc raf fhich hop voI:

- NguoI frn 50 fuI

- NguoI dau khop

- au bap chan hay dau Iung

91. an co fh vuof aI Tay duong khng7

an raf co fh o nha ma van fham gIa duoc cuc boI vuof aI Tay uong,
freo In ngon nuI veresf, hoa c fha p IffeI hay dI fu Nev York fo I San
IrancIsco, nu ban bIf duoc:

- Quang duong dI hay chIu cao cua nuI.

- ChIu daI mI saI fay cua ban khI boI hoac s bac cau fhang da In
xung hang ngay.

- an hay dm xem mI ngay ban boI bao nhIu saI fay, va In bao nhIu
bac fhang rI mang so voI bang sau day d bIf bao gIo mnh foI dich:

92. AerobIc Ia g7

CIu duoc fhang bang khI fay, chan, co fh van dng fheo nhIp: day Ia mn
fap aerobIc. Xem nhu vay fh chay, hay dap xe dap cung co fh coI Ia aerobIc,
nhu fh duc nhIp dIu vay. KhI fap aerobIc, fIm va phI cua chung fa phaI Iam
vIc fu 60 foI 85% cng suaf cua chung.

Tu khoang nam 1980, fap fh duc nhIp dIu fro fhanh phong frao nhung
vIc nhay va un cong nguoI nhIu qua, da gay ra nhIu anh huong va fruc
fra c v xuong va gan.

Ngay nay, nguoI fa da chan chInh IaI cac dng fac manh qua frong khI fap
da franh duo c ca c faI na n xa y ra. Mun vay khI fap phaI nho:

- ChI duoc dua mf chan In khoI maf daf. Mf chan bao gIo cung dung
san.

- Han ch nhay ca 2 chan mf Iuc

- Han ch nhung dng fac gIaf mnh

IoaI aerobIc nhe nhang, yu cau nguoI fap

- Khng duo c nha y 2 chan m f Iu c

- Nhung dng fac frong baI chu yu Iam van dng cac co bap Ion |nhu bap
fay, bap duI), if van dng cac co bap nho |nhu o ban chan, c fay...)

- Van dng canh fay nhIu hon cac dIm khac

93. Iop aerobIc nao ff7

Io p fa p aerobIc nhu fh na o fh f f va fhich ho p vo I mnh7 a n ha y nu
ra nhung cau hoI nhu sau rI fra IoI:

1- Thay day aerobIc co bang hoac gIay chung nhan Ia huan Iuyn vIn cua
Truong, VIn hay Trung fam fh fhao nao hay khng7

2- San fap co chac chan khng7 Khng nn fap frn chIu hoac fham
mong: raf d bI fruo f nga .

3- Phong fap co may dIu hoa khng khi khng7

4- Phong co du ch cho cac nguoI fap khoI dung nhau khng7

5- ThoI gIan khoI dng va nghI sau khI fap da fhanh mf fhoI quen chua7

6- MI Ian fap co foI 20 phuf khng7

7- an co duoc huong dan dm mach dap fruoc, frong khI, va sau khI fap
khng

8- an co duoc danh mf ch fhoaI maI cho rIng mnh frong Iuc fap
khng7

9- Huan Iuyn vIn co dua nhung n np moI va nhung dIu nhac moI vao
vIc Iuyn fap khng.

10- Sau khI fa p, ba n co ca m fha y nguo I fhoa I ma I va khoe In khng7 Hay
cam fhay co dIu g chua fhich hop7

Tuy fheo s Ian fra IoI "co", ban fu danh gIa Iop hoc aerobIc nay co phu
hop voI mnh hay khng.

94. Chon mn fap fhich hop voI dang nguoI

Suc khoe mI nguoI mf khac. Cau fao xuong, co bap gan cung vay. Cho
nn, mI IoaI nguoI IaI co mf s mn fap fhich hop rIng. Thi du:

IoaI 1, gm nhung nguoI co ve dang:

- Mu m mIm, fro n, da ng m m ma I

Khng nn fap Iuyn baI yu cau nhay nhIu.

Nn: dI b, dap xe, boI I I va nhung baI fap nhe nhang if van, xoan nguoI

IoaI 2, gm nhung nguoI:

- Xuong fo, nhIu bap fhIf

- VaI r ng, ngu c no

- Nhn co ve "Iu c dI n"

Nn: dI b, chay quang ngan |5 km fro IaI)

Khng nn: Chay marafhon, fap vo co fhI dau, cac mn fh duc yu cau
gIu fhang bang, suc khoe va su kheo Ieo |fennIs hay fhuyn bum)

IoaI 3, gm nhung nguoI:

- Cao, c daI

- VaI, hng hep, nguc nho

- Chan fay daI

- C fay, chan nho

- NguoI nho, hoI be o

- Trong Iuyn fap, kho co bap fhIf

Khng fhich hop cac mn: boI II va chay nhanh.

Thich hop voI cac mn: bong r, fennIs, chay daI suc...

95. Iuyn fap phu hop voI finh nguoI

VIc Iuyn fap khng chI can cu vao dang nguoI, ma con phu fhuc vao ca
finh nf fung nguoI. Co nguoI fhich fap noI dng nguoI, ngoaI froI, IaI co nguoI
fhich fap mf mnh o frong nha... oI vay, nu co fh chon nhung mn fap phu
hop voI y fhich cua mI ca nhan fh nguoI fap cung fhich fhu hon.

Co nguoI cu foI cuI fuan fh cu sI In sung suc nn duoc mnh danh Ia
"NguoI Iinh chIn cuI fuan". Nu ban co mau nhu vay, nn fham gIa nhung
mn fap doI hoI daI suc |dap xe xa, bong da , bong r, chay marafhon..), va Iuu y
gIu gn can fhan d franh faI nan v mnh "hang haI" qua.

Nguo I fhu c Ioa I "cu ng fin". Vo I nhu ng nguo I na y, fa p vu a vu a cu ng f f,
nhung fap nhIu cang ff hon. Ho fhich hop voI nhung mn fh fhao co an
fhua, doI hoI co su c gang. Ho am uc Iau khI fhaf baI. Nn khuyn ho: fh fhao
Ia gIaI fri, khng nn cay cu!

IoaI "uom": Thich fham gIa cac mn fap co nhIu nguoI va fhay dI cac
mn fap. IoI khuyn cua huan Iuyn vIn: khI fap Iuyn, nn fIn cay vao ban
fhan mnh Ia chinh, khng nn dua vao cac nguoI khac nhIu qua.

IoaI "Chong fan": Raf hang haI Iuc dau nhung IaI d bo cuc

IoI khuyn: Kf qua Iuyn fap chI fhu duoc 10- 12 fuan. Nn c gang v 2-
3 fuan chang anh huong foI suc khoe Ia bao nhIu.

IoaI "Iy fhuyf": Thich suu fam sach va faI IIu du fhu v fh duc fh
fhao. Tham gIa mn g fh fn fIn mua du cac IoaI dung cu v mn do. Hay
fhuyf cac ban b v du cac IoI ich va uu dIm cua mn mnh fap.

IoI khuyn: hay c gang fhuc hanh duoc 50% nhung dIu ban da doc.

96. Hay chon fhm mn fap cho mnh

Nu khng chon ky mn mnh fap, se d bo cuc gIua chung. NgoaI mn
fap chinh nn co mf s mn fap phu d fhay fh. Thi du ban fhuong choI quan
vo f vo I mf nguoI ban fhan. PhaI du kIn nhung ngay nguoI ban kIa vang maf,
ban se Iam g7 Se dI b, dap xe, boI hay nem bo ng r 7

N u khng finh fruo c nhu va y, ra f d bo fa p va o ng I fhu nguo I v ich
frong m f fIm ca ph.

97. Iap bang fhng k su fIn b cua mnh

Sau mf fhoI gIan fap, suc khoe cua mnh co kha hon khng7 a suf duoc
bao nhI u kg7 Hng, nguc no hon fruoc duoc bao nhIu7 Mnh co ngu ngon hon
fruoc7 Co cam fhay kha hon khng7

Taf ca nhung dIu do co fh xac dInh duoc gon gang bang phuong phap:
do nhIp fIm sau Iuc nghI ngoI.

S nhIp fIm Iu c nghI ca ng nho, chung fo suc khoe cang ff oI vay, nu su
Iuyn fap cua ban co kf qua fh s nhIp fIm do duoc Iuc nghI, se nho hon Iuc
fruo c.

Cach do nhu fruoc:

1 - am mach mnh Iuc sang som, khI vua day, chua buoc xung gIuong.

2- m s mach dap frong 10 gIay rI nhan voI 6, ban se co s mach dap
frong 1 phu f.

3- Sang hm sau IaI bam IaI. Cng s mach dap cua haI Ian, rI chIa dI,
Iay s mach dap frung bnh.

a fha ng Ia m m f Ia n. N u fap du, ban se fhay s mach gIam xung, cho
bIf suc khoe cua ban da fang In.

98. Tap qua suc

an co fh fap qua suc hay khng7 Sau buI fap, nu ban fhay mnh noI
chuyn voI nguoI khac kho khan v phaI fho nhIu, fhay ngaI nu co nguoI ru
dI khIu vu hoac ru dI b mf quang duong, fh co Ie ban da fap qua suc rI.

an phaI fap if dI hoac ngung fap mf fhoI gIan cho IaI suc

99. 3 baI fap d fIu mo bung

Nu Iam cho bung frn bof dI 2-4kg mo ban se do mI Io v du choIesferoI,
huyf ap cao va Iuo ng duo ng du frong ma u. Sau day Ia m f s d ng fa c fa p
nhung co bap o bung, ban hay chon dng fac nao ban fhay fhich hop voI mnh.

aI 1. Cap dau va c - Nam ngua, chan hoI co, haI ban fay d duoI dau.
CIu Iung ap vao san, c nhac dau va vaI In khoang 30 d.

Chu y: CIu cho dau, c va cf sng frn mf duong fhang. KhI nhom nguoI
In fu fu, hif vao va dm foI 5 rI IaI fu fu nam xung. Iam IaI dng fac nay fu
10-15 Ian ban se fhay fac dung foI cac bap fhIf o bung.

aI 2. Khoanh fay, ngI day - Nam ngua, dau gI co, haI fay baf cheo
fruoc nguc, ban fay phaI nam vaI fraI, baI fay fraI nam vaI phaI.

Cong nguoI d ngI day, rI IaI nam xung fu 10 - 15 Ian.

aI 3. an fay sau c, ngI nhom day - HaI ban fay d duoI gay, cac ngon
fay dan va o nhau. Nam ngua dau gI co IaI, haI ban chan hoI cach xa nhau.
Cong nguoI ngI day, dung ban fay phaI vao dau gI fraI. Nam xung, nhom
day, dung khuy fay fra I va o da u g I pha I. |Trong khI Ia m d ng fa c na y chu y 2
fay khng keo dau v phia fruoc) Iam dng fac fu 10-15 Ian.

100. Cac dung cu fap fh duc

Cac dung cu: dI, chay faI ch, dap xe, xoay nguoI...voI cac b phan keo, nIf,
dap, moc v.v... Iap daf faI nha, Ia nhung dung cu fap duoc nhIu nguoI mo uoc.
Tuy vay, fruoc khI mua, ban phaI hIu ro fac dung cua mI IoaI dung cu d
bIf, dung cu do co hop voI nhu cau cua ban khng. Thi du: dung cu dap xe faI
ch co fac dung foI phan duoI co fh va fIm, nhung khng co fac dung foI fay va
khng Iam bung nho IaI.

o I va y, fruo c khI mua pha I suy nghI fo I mu c dich fa p cu a mnh d kho I
"chong chan" voI dung cu va nn:

- Tm hIu xem hang san xuaf dung cu va cua hang ban co fIng hay
'khng.

- Ho I nhu ng ba n be da su du ng du ng cu nay d bIf finh nang dung cu va
nn mua o dau.

- CoI gIa fIn co phu hop voI fuI fIn cua mnh khng

- Thu dung cu fruoc khI fra fIn

- CoI vIc Iap gIap dung cu fh nao, dI chuyn ra sao, ch daf o dau, co
phu hop voI hoan canh cua mnh khng...HoI cach bao quan dung cu nhu fh
na o.

- oI hoI dung cu phaI duoc bao hanh.

- Suy nghI mf Ian nua coI mnh co fhich fap voI dung cu nay khng d
franh khoI chong chan.

101. Chon gIay fap

Tho mc can bao, fho dao can xeng, Iam g cung can co dung cu chuyn
mn nhu fho. ung cu ff fh vIc Iam cung d dang fhm. I gIay cua nguoI
fap fh duc hay choI fh fhao cung vay. No co fh Iam ban fhoa I maI hay kho
chIu, gIup ban fap an foan hay v no ma xay ra faI nan, no co fh gop cng vao
fhanh fich cua ban hay khng.

oI vay, fruoc khI fap, ban phaI chon dI gIay fhich hop voI chan mnh va
fu hoI:

- CIay nay co phu hop voI mn fap cua mnh khng7 V mI mn fap nhu
dI, dap, bong chay, fennIs, aerobIc... doI hoI gIay co nhung dac finh khac nhau.

- Mnh co dung day duoc nhung ngon chan frong gIay Iuc dung va Iuc ngI
khng7 |phaI dung da y duo c).

- ngang cua gIay co bang chIu ngang chan khng7 |Iay buf ch vach
fheo 2 bn mep chan khI dung rI do 2 bn canh gIay nhu frn bang mf buf
ch mau. Nu chIu haI mep chan Ion hon chIu 2 mep gIay, fh khI dI gIay,
chan se bI bo).

- Nhung duong may nI frong gIay co Iam gof chan mnh kho chIu hay
khng7 |khng duoc nhu fh). KhI fhao gIay ra, phan frn co bI bep xung
khng7 |khng)

- KhI dI faf gIay co bI chaf khng7 |khng)

- KhI dI, nhay, gIay co khop voI chan khng7 |an fhu dI va nhay fruoc
khI mua)

I gIay ff Ia dI gIay Iam cho ban d chIu ngay fu khI mang no vao
chan, Ian dau.

102. Iam g fheo fhoI fIf7

an fhaf may man, nu dang o noI nao co nhIu mua, v ban co fh fhay
dI cac mn fap cho phu hop voI fhoI fIf. Nhu vay, cac mn fap se phong phu
hon, do nham chan. Tuy vay, ban co fh nhan xef d gIu Iay mf s kInh
nghIm cho mnh v vIc chon mn fap: co nhung mn fap raf fhich fhu frong
mua he, nhung IaI khng hop hoac fro nn nguy hIm frong mua dng.

KhI fap vao mua dng, nn:

- Mac quan, ao daI d che gIo va chng am, Ianh.

- I mu. Khng co mu hoac khan che dau, ban co fh maf foI 40% nhIf
Iuong cua dau frong suf fhoI gIan fap

- Ma c 3-5 chIc ao nhe am hon 2 chIc ao day. Khng nn mac ao quan
ba ng cha f poIypropyIen |vaI ao mua), v nhung IoaI quan ao nhu fh gIu d am
va cuI cung se Iam ban bI Ianh. Iuc moI fap, nn dI hoac chay nguoc chIu gIo
d Iuc v dI chay fheo chIu gIo. Iuc nay, nguoI ban da ra m hI, chay nguoc
chIu gIo d bI cam Ianh.

- Nn chay o nhung duong co nha cua v fa ng nha se che gIo cho ban.

- Khng nn hu f fhu c va u ng ca ph hoa c ruo u, v chinh nhu ng fhu do
Ia I d Ia m ban nhIm Ianh.

Trong mua he, nn:

- Mac quan ao mong, d fham nuoc. Khng mac quan daI, ao daI va nhung
IoaI vaI khng fham Iam m hI kho bc hoI.

- eo kinh d franh anh nang choI

- af dau fap fu fu

- Truoc khI fap cung nhu frong khI fap, nn ung nhIu nuoc, du ban
khng khaf.

- Nn fap vao fhoI gIan maf nhaf frong ngay - Iuc sang som - hay buI
chIu - khI va ng a nh ma f fro I.

103- Iuyn fap, can an ff

Trong fhoI gIan Iuyn fap, ban can phaI co ch d an, ung ff.

Nhung chaf hydro - cacbon frong banh, bf, khoaI...va fraI cay cung cap
cho ban ngun nang Iuong can fhIf cho vIc Iuyn fap. Nhung khng nn an
vI vang ngay fruoc khI fap. an phaI an fruoc do fu mf foI haI gIo. Nhung
fhuc an nhu banh sua, banh m, chuI va mf Iy nuoc cam se gop phan fich cuc
cua mnh vao fhanh fich fa p Iuy n cu a ba n.

104- Nn an vao Iuc nao7

Tap rI an hay an rI fap7 TaI sao nn chu y foI van d nay7

- Khng nn an rI fap ngay v frong khI fap, phan Ion mau duoc dn foI
cac bap fhIf. phan fIu hoa cua ban khng duoc chu y foI nn fhIu nang
Iuong d hoa f d ng. o I va y, nn fa p 2-3 gIo sau m f bu a an no va 1-2 gIo , sau
mf bua an nhe .

- Nn gIu ch d an dIm fam du. Truoc khI fap buI sang, fruoc khI
dI m fam, ba n co fh an qua m f ma u ba nh, u ng m f Iy nuo c qua fruo c khI ra
baI fap 15-20 phu f.

- Nu ban fap vao buI chIu, nn an no bua frua va an bua fI hoI mun.

105- Iam g khI bI saI khop hay dau nhuc7

saI fay, chan, dau khop, dau nhuc bap fhIf...Ia dIu fhuong gap khI fap
Iuyn fh duc hay fh fhao. KhI bI dau ma ban van c fap hoac choI fIp fuc fh
ch dau co fh keo daI hang fuan hay hang fhang.

KhI fhay bI dau, nn:

- NghI va chu y khng d ch dau phaI hoaf dng frong 24 - 48 gIo .

- Chuom nuoc Ianh hay nuoc da fu 5 - 20 phu f m I gIo , frong vo ng fu 2 - 3
ngay, cho foI khI cam fhay hf dau va so ch dau khng fhay nong.

- uc chaf ch dau bang bang dan hI ff, frong 30 phuf. Thao bang rI
bu c cha f IaI frn frong 15 phuf. Iam nhu vay nhIu Ian.

- KhI ngu hay nam, k ch dau cao In.

Nu can, ung aspIrIn d gIam dau, voI nhIu nuoc hay sua d franh fac
dung xau cua aspInn foI da day.

Nn foI bac sI, nu:

- I dau hay saI chan, fay nang.

- Co hI n fuo ng bI f h f.

- a co ch b fham fim.

- Xuong nhung ch khop khng fhang hang voI nhau.

- Khng cu dng duoc v ch dau.

106- PhaI chang quyf nghI fap khI bI m

Co nhIu mn fap co suc II cun chung fa, dn nI khI bI cum, dau hong,
cam Ianh, sf... chung fa cung khng mun nghI. VIc Iam do chang co ich IoI g
cho fa ca.

KhI fa bI sf fuc Ia co fh fa khng duoc n dInh. Nu fa IaI fap d Iam co
fh m f fhm nua, dua suc khoe chung fa foI su kIf suc, fao dIu kIn ff cho
ca c Ioa I b nh xua f hI n. N u ba n bI ca m Ia nh, ha y ngung vI c fa p Iuy n Ia I. V
su fap Iuyn fang cuong su fuan hoan cua mau Iuc nay chI co haI. Cac vI
khuan hoac vI ruf duoc mau mang foI moI dIm frong co fh nhanh hon Iuc
bnh fhuong. TraI IaI, vIc ngung fap haI, ba ngay se gIup ban phuc hI duoc
suc khoe d khI fro IaI fap Iuyn, se fhay ham fhich hon.

Chuong 4

TH!C PHM VA S!C KHO

NhIu nha nghIn cuu v fhuc pham da cho bIf: chaf befa-carofene co
frong cac fraI rno, bi, cam vo va ng va m f s rau, co kha Tra ng gIu p co fh
chung bnh ung fhu. NgoaI ra chung con Ia mf ngun vIfamIn A raf can cho
co fh . Nhung fhu c pha m co cha f xo khng chI co fa c du ng f f cho vI c fIu hoa
ma con gop phan IoaI bo cac axif frong maf frn duong maf cung fhuc an dI
qua ruf, franh su hnh fha nh chu ng so I ma f va ung fhu ru f. NhI u cu c fhu
nghIm da chung mInh fhay nhung nguoI an nhIu ca fhu, ca hI va nhIu IoaI
ca khac co nhIu chaf axif beo IoaI omega - 3, da Iam gIam duoc Iuong
frIgIycorIde va choIesferoI frong mau.

Trn day Ia nhung fIn fuc ma bao chi Iun d cap foI d nu In fam quan
frong frong vIc chon fhuc pham cho cac bua an.

Chuong sach nay mun cung cac ban fhng k nhung fhuc pha m co nhIu
vIfamIn, va cac chaf b duong d cac ban Iua chon, dua vao nhung bua an
nham fang cuong suc khoe cho mnh va gIa dnh.

107- Co khac gIua fraI cay va nuoc fraI cay

Co bao gIo ba n vu a u ng m f chaI nuo c cam, vu a da f cau ho I: v ma f dInh
duo ng co dI u g kha c nhau gIu a vI c u ng chaI nuo c cam na y va an m f fra I cam7

ChaI nuo c cam co fh chu a fhm ca c cha f vIfamIn C, s da - cha f fa o khi Ia m
d fIu va m f s cha f co frong fha nh pha n ruo u

Co n co fra I cam fuoI chu a

- NhI u cha f cam hon

- Ta o ra if nang Iuo ng hon

- Co nhI u cha f xo hon.

VI c nghIn cu u frong pho ng fhi nghI m cho bI f: cha f xo chI co frong qua ,
chu khng co frong nuo c hoa qua hay nuo c fra I cay. Cha f xo go p su c dI u hoa ca c
cha f hydro -cacbon va su frao d I cha f frong co fh . Cha f duo ng frong fra I cay duo c
co fh ha p fhu cha m hon cha f duo ng frong nuo c fra I cay. HI n fuo ng cha f duo ng
frong co fh chuy n fu fu va o ma u Ia m f dI u co Io I v nhu va y, Iuo ng InsuIIn frong
co fh cu ng duo c fI f ra fu fu gIu cho n ng d duo ng frong ma u duo c n dInh va
nguo I cam fhay khoan khoaI hon.

Nn nho, phan Ion nuoc fraI cay chua raf if chaf fraI cay ma chI co nuoc,
cha f ngo f, huong IIu va chaf mau ma fhI! oI vay: an fraI cam ff hon ung
nuo c cam!

108- Chon va gIu rau, fraI fh nao7

TraI cay va rau fuoI Ia nhung "kho" chua day cac IoaI vIfamIn. Nn mua,
chon va gIu fraI cay nhu fh nao7

- Chon nhung fraI nhn fhay chac va bong. Chon rau cung vay.

- I voI chanh va dua, nn chon qua chac va nang |fuong dI voI khI
Iuong).

- Khng mua nhung hoa qua da fham va nhun.

- Khng mua du fhua hoac nhIu qua kha nang du fru cua ngan rau o fu
Ianh. Khng mua du nhI u chanh va mua cam v ba n co fh an fhm m f qua
chuI nhung khng fh an fhm mf qua chanh.

- Khng ngam Iau frong nuoc.

- Vay nhe cho kh sau khI rua.

- Nhung fraI cay gIau vIfamIn C nhu cam, chanh d bI hong khI fIp xuc
voI khng khi. o I va y, bao gIo an mo I ca f.

109- ang chI dan nho v vIfamIn

ang chI dan duoI day gm mf s fhuc pham fIu bIu co IIn quan fo I
m f s vIfamIn. Cung nn nho rang, fhuc pham khng co kha nang cung cap
du fa f ca cac IoaI vIfamIn ma co fh fa can, nhaf Ia frong nhung fruong hop
dac bIf nhu: phu nu dang mang fhaI, co kInh nguyf, nguoI bnh phaI an
kIng, nguoI bI dI ung v.v... o dIu kIn nhu vay, can fhm fhuc b va cac
vIfamIn duoc bao ch.

110- Mf s nguyn f kIm IoaI frong fhuc pham

ca c nguyn f kIm Ioa I nhu CanxI |Ca), sa f|Ie), ke m |Zn) ra f ca n fhI f cho
co fh cung nhu cac vIfamIn. ang duoI day cho chung fa bIf fac dung cua cac
nguyn f do voI co fh va cac fhuc pham chua cac nguyn f kIm IoaI co ich.

Cung nhu cac vIfamIn, frong dIu kIn dac bIf cua co fh nhung phu nu
dang mang fhaI, co kInh nguyf, bnh, phaI an kIng, dI ung fhuc an... can
phaI ung fhm fhuc d cung cap du nang Iuong kIm IoaI can fhIf cho co fh.

111- TaI sao can rua7

an van fhuong nhac cac chau nho: "PhaI rua fay fruo c khI an". RIng
nguoI Ion, khng chI rua fay ma fhuong can fhan hon, rua ca cac fhuc pham
mnh an. Iu nay co fhua khng7 Khng. V cac nng gIa fhuong dung cac
phan bon, fhuc fru sau, fhuc kich fhich v.v...noI chung Ia nhung hoa chaf dc
haI vo co'fh con nguoI, d cham bon va bao v cay frng. Ro rang Ia nhung hoa
chaf do con Iuu IaI frn fung Ia rau, vo fraI cay ma chung fa mua v, va chang
aI frong chung fa IaI mun an ca cac IoaI hoa chaf do. cac ban can nho rang:

- Nn mua nhu ng fhu c pha m sa n xua f o frong nuo c hon, v nhu ng cu c
xef nghIm da cho fhay nhung rau, fraI cay nhap fu nuoc ngoaI fhuong nhIm
hoa chaf nhIu hon rau

- PhaI can fhan khI an da o, ca n fay, rau dI p, dau. Nhu ng rau va fra I cay
nay fhuong bI nhI m nhI u hoa cha f hon ca c Ioa I kha c nhu: ba p ng, hoa Io,
chuI, dua Ieo.

- Nn rua fraI cay va rau bang nuoc xa bng Ioang. ChaI ky va d kh.

112- An g co IoI cho xuong7

NhIu nguoI Ion nghI rang o fuI mnh cac m xuong da ngung phaf frIn,
nghIa Ia ngung hoaf dng. NghI vay Ia saI! Cac f bao xuong gIa Iun Iun duoc
fhay fh bang cac f bao fre moI sInh an g d cung ca p du chaf IIu cho vIc faI
sInh ca c f bao xuong moI, do Ia nhung van d can Iuu y khI an ung frong suf
ca cuc doI chung fa. CanxI Ia nguyn f kIm IoaI co nhIu nhaf frong co fh
nguoI, nhung co fh IaI khng fu ch duoc. oI vay chung fa phaI an cac fhuc
pha m co Can- xI d cung cap cho co fh. Sua va cac san pham sua con chua
VIafmIn va mf s chaf khac co kha nang gIup co fh hap fhu d dang Can -
xI.

Ia rau xanh, cac IoaI dau, fraI cay, ngu cc, ca moI, ca hI... an ca xuong,
du Ia nhu ng fhu c pha m gIa u Can - xI, nguyn f chu y u Ia m xuong pha p
frIn va cung ran. Tre fu 1- 10 fuI can 800 mg ca/ngay; 11-18 fuI:
1200mg/ngay; 18 fuI fro In: 800mg/ngay. Phu nu co mang va cho con bu:
1.200 - 1.600mg/ngay.

113- AI khng dung sua duoc7

Hang frIu nguoI frn fraI daf ung sua fhaf d dang. Vay ma co nguoI
"ky sua". TaI sao7 V b may fIu hoa cua ho khng fIu fhu duoc chaf Iacfose
frong sua va cac san pham cua sua. Cu an vao Ia ho bI:

- ay hoI o bung duoI |phan ruf gIa) '

- au bung

- Maf hup hip va dI ung

- Ia cha y

- Nn, oI.

Nhung chung bnh v ruf xay ra khI ung sua hay an mf caI banh sua,
m f ma u pho - maf... ChI sau mf vaI phuf va keo daI hang gIo Ia do b phan
fIu hoa fhIu chaf enzym d fIu hoa chaf Iacfose frong sua. V sua Ia mf
chaf b duong raf ff, gIau nguyn f can - xI, nn nu ho phaI nhIn ung sua
va dung cac san pham cua sua fh co fh se bI maf mf ngun cung cap nang
Iuong raf quan frong.

oI vay, nhung nguoI "ky sua" nn:

- KIng an nhung IoaI banh nao co fh mnh phan ung hoac an fung Iuong
nho m f. Tranh dung sua dac va nhung san pham sua o fh ran, c dac.

- Trn sua voI chaf enzym co fn Ia Iacfase fhuong ban o hIu duoc pham
o dang bf hay vIn con co fn Ia IacfaId. Trn Iacfase vao sua 24 gIo fruoc
khI ung. Nhung vIn Iacfase co fh dung nhu fhuc fro fIu hoa.

- Tm mua su a va nhu ng sa n pha m nhu kem, pho - maf duoc ch dac bIf
vo I Iacfase fhuong ban o cac sIu fhI.

114- TaI sao can an chaf xo7

Co fh noI mf cau nghe Ia faI nhu sau: "Chaf xo khng phaI Ia fhuc
pham nhung cung Ia fhuc pham". TaI sao IaI vua khng, vua co7 Khng phaI Ia
fhu c pha m v b ma y fIu hoa cu a chu ng fa khng fIu duo c cha f xo an va o r I
IaI dI ra, an cha f xo chu ng fa fra nh duo c b nh fa o bo n Ia m ha n ng d
choIesferoI frong mau va phong franh duoc bnh ung fhu. Nhu vay Ia chaf xo
co frong fhanh phan cac haf va hoa mau - ro rang raf co ich cho suc khoe con
nguoI.

!y ban Thu c pha m va Thu c |IA) cu a Hoa Ky khuyn m I nguo I chu ng
fa an fu 25-30g cha f xo m I nga y co frong fra I cay, rau, da u va ca c Ioa f ha f.
NguoI fa phan bIf 2 IoaI chaf xo: IoaI fan va khng fan frong nuoc. Cac IoaI
banh co nhIu chaf xo, co fac dung Ia ha Iuong choIesferoI, Iam bang:

- Iu a ma ch Ia n ca ca m.

- au kh va rau ho dau.

- Cam yn mach.

Nhung IoaI banh sau co chua IoaI xo khng fan, co fac dung chng Inh
fao bon va ung fhu, Iam bang:

- f ng, bap.

- Mf s ho dau.
- Ca m Iu a m.

- TraI hach.

NhIu IoaI fraI cay, rau, dau va cac IoaI haf co chua ca cac chaf xo fan va
khng fan frong nuoc. Thay dI fhuc pham Ia cach Iam cho bua an ngon v Ia
mIng, dng fhoI cung cap cho co fh cac fhuc pham co ca haI IoaI chaf xo.

115- Nn an fhIf nhu fh nao7

NhIu nguoI ngaI an fhIf v nghe noI fhIf - nha f Ia fhIf mo - chinh Ia "fhu
pha m" gay ra nhIu IoaI bnh. oI vay ho kIng faf ca cac fhuc an co fhIf nhu
bif f f, hambogo...va chuyn sang an ga, vIf va ca. Theo cng bao cua co quan
nng nghIp My fh hIn nay, do co su chu y chon gIng frong chan nuI va
phan IoaI fhIf khI ban, nguoI fa da co nhung IoaI fhIf heo va fhIf bo khng co
mo hoa c ra f if chaf beo so voI cac IoaI fhIf heo va fhIf bo 25 nam fruoc day.

o Ia mf fIn dang mung v fhIf do Ia ngun prfIn quan frong, gIau cac
chaf saf, kem, man - gan va cac chung IoaI vIfamIn nhu fhIa mIn, rIbofIavIn,
va nIacIn.

an co fh yn fam an fhIf ma khng ngaI bI fang frong qua muc, fang
Iuong choIesferoI va bI bnh fIm. Nhung cung can chu y foI cac dIm sau day7

- KhI mua, nn chon Ioa I fhIf f f

- An bua frua vua phaI, khng an nhIu xuc - xich

- Hay chu y Iua chon xuc xich can fhan v nhIu IoaI duoc quang cao
khng co fac dung Iam nguoI map, nhuong IaI khng du chaf b v chua nhIu
nuoc va ca c chaf frn v b.

- Iuoc b mo fruoc khI nau fhIf

- ThIf nuong ff hon fhIf ran hay xao

- MI Ian an fhIf khng an qua 3-5 ounce |ounce = 18,25 g)

- MI fuan chI nn an fhIf 5 Ian.

116- Su dung fhIf uop nhu fh nao7

ThIf uop muI, fhIf hun khoI, xuc xich v.v...da duoc uop muI, hoac ka II -
nI fraf, hun khoI cuI hoac.khoI Iuu huynh d ngan khng cho vI khuan fru ngu
va phaf frIn. NhIu nha khoa hoc cho rang cac IoaI muI nIfrIf va nIfraf, gIu
duoc fhIf khng bI hong nhung IaI co fh chuyn sang chaf nIfrosamIne Ia mf
chaf co kha nang gay ung fhu. Nhung fhuc may man v chaf VIfamIn C IaI co
fh ngan chan su chuyn hoa frn. oI vay, nhung nha ch bIn fhIf nguI da
chu y cho fhm vIfamIn C vao fhanh phan cac chaf dung d bao quan fhIf sng.
KhI fa dung nhung IoaI fhIf uop hoac fhIf hun, can chu y:

- ThIf muI hoac nuong van co fh bI hong v fhIu, uon o nhIf d bnh
fhuong. oI va y, phaI d fu Ianh.

- Nu co dIu kIn, fruoc khI dung nn d fhIf if phuf frong Io sIu am v
Io co kha nang dIf vI khuan.

- KhI nau fhIf nay, nn fam mo nhIu d khI mo nho gIof, se hoa fan va
gIa m fy I nIfrosamIne |nu co).

Cung can chu y rang nhung IoaI fhIf nay chua nhIu mo va chaf muI. oI
vay, nn dung co gIoI han mo va chaf muI. oI vay, nn dung co gIoI han.

117- Co nn an fhIf nuong khng7

Vao mua he, nhIu nguoI My fhich fham gIa du nhung bua an ngoaI froI
co mon fhIf heo, cuu, bo... nuong frn fhan hng, bp gaz hoac bp dIn. Nhung
mo n an do vu a ngon mI ng vu a co finh cha f phong fu c, nhung fha f khng may
mf s nha khoa hoc danh gIa Ia raf nguy hIm cho suc khoe.

VIn Khoa hoc Quc gIa cho bIf, raf co fh co mf mI IIn quan gIua
nhu ng fhu c an nuong va bnh ung fhu. Mf s nha nghIn cuu cho rang cac
chaf beo va prfIn - frong nhung mon chua nhIu mo va prfIn nhu ham -
burger chang han, khI bI nuong o nhIf d cao d chuyn fhanh nhung
mufagens, Ia cac hoa chaf co kha nang huy hoaI h fhng ghen cua cac f bao
frong co fh va dan foI b nh ung fhu. Trong Iu c nhu ng y kIn frn chua duoc
chinh fhuc cng nhan dung hay saI, chung fa cung nn d phong, khng nn an
fhIf nuong Iun Iun. KhI an hoac nuong fhIf, nn fheo mf s chI dan sau:

- Truoc kh). nuong fhIf |heo, bo, ga, vIf hoac ca), nn IoaI bo pha n mo ra.
Khng nhung fhIf vao mo, bo hay dau fruoc khI nuong.

Chua n bI ca m sa n du ng cu phun nuo c d phun va o fhIf m I khI fhIf ba f
Iua

- KhI nuong, ho fhIf o bn frn ngun nhIf, frn ngon Iua

- Nu Iua Io fo qua phaI dap faf hoac van bof Iua dI.

Nu khng duoc fh chuyn fhIf sang phia bn canh ngon Iua.

- Nuong cho fhIf chin nhung hf suc franh d fhIf chay den v chinh
nhung cho chay den fhanh fhan do co fh Ia nguyn nhan gay bnh.

- Tranh nuong chay ca va rau quan ngoaI. Nn goI fhIf frong gIay nhm.

- Truoc khI nuong, nn d fhIf frong Io sIu am d gIam Iuong mo va ruf
ngan fhoI gIan nuong.
118- Hay Iun an Ca

NghIn cuu v bua an cua nguoI skImos - m f dan fc o cuc ac o!a cau,
nguoI fa fhay rang du an raf nhIu mo, raf if nguoI skImos bI bnh fIm. So dI
suc khoe duo c nhu va y, v ngoa I mo , dan f c na y co n an ra f nhI u ca . Nhu ng
IoaI ca s ng o vu ng nuo c Ia nh nhu ca fhu, ca h I chu a ra f nhI u axif be o omega
- 3 frong fhIf, raf co IoI cho suc khoe

- Ia m gIa m duo c choIesferoI va ca c cha f be o nhu frIgIyxerId frong ma u.
Tranh hIn fuo ng ma u do ng cu c frong ma ch

- Iam cac khI u vu |nu co), cham phaf frIn

- Iam do bnh dau dau

- Iam do dau khop.

Cha f omega-3 co nhIu frong ca va cac IoaI haI san khac, duoc co fh hap
fhu d dang qua duong fIu hoa. oI vay, mI fuan chung fa nn an ca hoac cac
IoaI haI san khac fu 2-4 Ia n nhu:

- Ca fr ng

- Ca fhu ba c cu c

- Ca hI hng

- Ca frich

- Ca hI sng o h

- ca sa c-dIn |sardIn)

- Ca mo I

119- Nuoc, chaf can fhIf cho cac IoaI f bao

HaI phan ba co fh chung fa Ia chaf Iong ma nuoc Ia fhanh phan chinh.
oI vay, nuoc co vaI fro ra f quan fro ng cung ca p cho co fh nhu ng nguyn f
kIm IoaI can fhIf nhu Can - xI va Ma - nh.

- CIup co fh hap fhu cac chaf can fhIf va fIu hoa d dang cac fhuc an.

- ua cac chaf b duong frong mau dI moI noI frong co fh.

- Iam nhon cac m mang va cac khop.

- CIup co fh fhaI chaf ba.

- Iu khIn nhIf d co fh bang hIn fuong fhoaf m hI.

NhIu nguoI khng chu y dung muc v su can fhIf phaI ung nuoc. NguoI
Ion can u ng 6-8 Iy nuoc Ion mI ngay.

Chung fa co fh phI hop vIc an va Iay nuoc frong cac fhuc an co:

- Rau dIp |chua 95% nuoc).

- ua do |chua 91% nuoc)

- Cu caI do chua |88% nuoc)

120- An sup co IoI g7

Su p co Io I cho su c khoe . KhI bI b nh xoang hay ca m, Ia nh, an su p ga ra f
f f. Ta I sao an sup co fh gIam can7

V vIc hup fung munng foI khI hf mf f sup fhuong maf nhIu fhoI
gIan hon Ia an m f Iuo ng cha f b fuong duong o da ng da c hay ra n an Iau nhu
vay, b nao cam fhay fhoa fhu va fhI cam gIac doI hay fhem an nua. Trong
khI an mf mIng banh kep fhIf xong, nao van co fh phaf frIn ra cau hoI: "
ChI co fh fhI a7"

Sau day Ia m f s su p co nhI u cha f b duo ng: su p fm co nhI u can - xI,
VIfamIn va chaf prfIn hon sup co sua.

Su p na u co rau, da u, ga o Ia nhu ng cha f co xo Ia m cho su fIu hoa fhm d
dang.

- KhI nau sup rau cho if nuoc hon khI nau sup fhIf. |V rau cung fIf ra
nuoc).

- Nho fhm gIa vI cho mon sup bang cac rau fhom nhu muI fay, bf hanh,
bf foI fhay v chI co muI.

121- Nn an if muI!

HI con chua co fu Ianh fh uo p muI Ia phuong phap fIn IoI nhaf, nguoI
fa fhuong hay dung d gIu fhuc an duoc Iau. Nhung dIu do IaI khng ff cho
suc khoe mf s nguoI v an man co fh dan foI cac chung huyf ap cao, nhI
mau co fIm, faI bIn mach ma u na o va phu n . Chu ng fa an mu I Ia do fho I
quen chu khng phaI Ia do nhu cau bam sInh. oI vay, nu bay gIo chung fa
khng an muI nua hoac fhay fh muI bang mf chaf gIa vI khac frong bua an
fh cung khng haI g cho su c khoe ca .

Sau day Ia mf s y kIn:

- Hay d Io muI o xa bp va ban an d ban co fh qun no dI..
- KhI fhm gIa vI vao fhuc an, d nau hay dung if muI va d gIa vI co
muI.

- KhI mua fhu c an ngay nn mua d nha f.

- Tranh mua cac fhuc an ngam muI nhu dua, -IIu, caI gIam v.v...

- Han ch an ca uop muI, fhIf uop muI.

- Nn mua fhIf fuoI d nau an fhay v mua cac fhuc an

- KhI dI an fIm, nn goI ro rang cac fhuc an if muI.

Chung fa kIng an nhIu muI v muI an chua foI 40% nguyn f
NafrIum Ia nguyn f co anh huong khng IoI cho suc khoe, va co IIn qua foI
mf s bnh cho nguoI cao fu I.

122- Chon IoaI fhIf nao qua quang cao7

N u o cho chI ba n m f s Ioa I fhIf fuoI fh cha ng co va n d g d chu ng fa
nha n xe f. Nhung fheo nhung IoI quang cao, fh co nhIu IoaI: fhIf uop mu - fa f,
ca uop qu, fhIf co ham Iuong Na frI fhap, chua Iuong duong vua phaI vv...
Nhung Io I qua ng cao do fhaf ra, chI chung chung ma chang ro rang, v mf van
d g ca. KhI mua fhIf, chung fa can hoI d bIf ro:

- Iuong fhIf frong goI Ia bao nhIu, mIng fo hay nho7

- S dong goI.

- CIa frI v nhIf Iuong bang bao nhIu caIorIes7

- Chua bao nhIu prfIn, chaf beo, cacbua hydr, quy cu fh ra gam.

- Chua bao nhIu NafrIum, quy ra mIIIIgam

- Chua bao nhIu vIfamIn va cac nguyn f kIm IoaI g7

Mf s fo quang cao ff con cho bIf ro Iuong choIesferoI quy ra mIIIgam.
Sau day Ia quy uoc mf s fu fa can hIu nI dung. Nu frn quang cao co nghI:
IoaI fhIf co...

- Iuong caIorIe fhap nghIa Ia co: 40 caI/100g.

- S caIorIes han ch: chI cho 1/3 caIorIes so voI cac IoaI fhIf kha c.

- ThIf dac bIf co Iuong NafrI va duong han ch.

- Ham Iuong sodIum fhap: chua quang 35 mg NafrI hoac if hon.

- If mo: chua mo kem kem 10-25% so voI cac IoaI khac.
123- ChIn Iuoc gIam chaf beo va choIesferoI frong fhuc an

Nhu ng b nh cu a d ng ma ch va nh cu a fIm Ia nhu ng b nh Ia m nhI u nguo I
My chf som. Nguyn nhan bnh Ia su dong can cua cac chaf beo va choIesferoI
frong ma ch, nha f Ia frong ca c ma ch fIm. o I va y, chu ng fa ca n bI f mf s bIn
phap d gIam Iuong chaf beo va choIesferoI frong fhuc an.

- KhI dun hoac ung sua, gan cac chaf beo dI.

- CIam an fhIf va frung, chI an 5-7 Ian frong fuan.

- An frung fheo cng fhuc: 1Ian bo Iong frang va 2 Ian bo Iong do.

- Ioc bo phan mo khoI fhIf fruoc khI nau an. Nu an fhIf ga, vIf fh IoaI bo
phan da.

- Khng an fhIf ran, nhaf Ia cac IoaI fhIf hun khoI, fhIf muI, fhIf ga, vIf
ca.

- Vof bo chaf beo nI frn maf sup fruoc khI an

- Nau frung, ca voI nuoc hon Ia Iam cac mon voI bo.

- ung chao dac bIf d ran khng can dau, mo.

- KhI can chaf beo fh dung dau fhao mc fhay mo va margarIne fhay bo.

- Han ch dung cac mon frn can co dau, mo va fhay bang cac mon frn
vo I da m hoac chanh.

- Nn dung dau IIu Iam chaf beo v co fh dau nay co finh chaf chng
bnh fIm. au caI cung vay.

- Han ch hoac khng an cac mon fhIf, ca chIn bo.

124- Cac IoaI dau an ff

Mf s dau an co kha nang Iam gIam Iuong choIesferoI frong co fh. Tuy
vay chI nn dung fu 5 - 8 mung ca - ph dau mI ngay cho moI mon: nau, ran,
frn rau v.v...

- au caI

- a u ba p

- au O - IIu

- a u Ia c

- a u me

- au dau fuong.

125- In phap an d franh ung fhu

NhIu cuc nghIn cuu da cho bIf chinh cac fhuc an, ung da Ia nguyn
nhan cua 60% fruong hop ung fhu cua phu nu va 30 - 40% fruong hop ung fhu
cua dan ng.

Nhung cung raf kho noI, chung fa nn an hoac khng nn an fhu g. Cac
nha khoa hoc chI khuyn chung fa nn fheo mf s dIu nhu sau:

- Nn an if chaf beo. o do, phaI han ch cac IoaI fhIf bo, heo, bo, kem,
pho - ma f, dau dua va cac Ioa I dau hydrogIen.

- An nhIu rau, fraI cay, banh Iam fu ngu cc. Cac fhuc an gIau chaf befa
- carofene, carf, khoaI fay, cac IoaI rau mau co mau xanh dam hoac vang hnh
nhu co kha nang gIup co fh chng IaI bnh ung fhu. Nhung fraI cay gIau
VIfamIn C nhu chanh, dua, ca chua raf ff cho da day va ng fhuc quan, gIup
cho cac b phan nay franh duoc bnh.

Nhung fhuc pham co xo cung co fac dung han ch bnh ung fhu nhu: haf
cac IoaI ngu c c, ca c fhuc pham fhuc vaf: dau qua, caI bap, mang fay... NguoI
fa cho rang frong fhanh phan cac IoaI fhuc pham nay con co mf s vIfamIn va
m f s chaf chng ung fhu ma nguoI fa chua xac dInh duoc

- Nn franh an cac fhIf uop fhIf nuong va fhIf hun khoI v cac IoaI fhIf do
co chua cac chaf nIfrIf va nI fraf co fh Iam mam cua bnh ung fhu da day va
ng fhuc quan.

- !ng ruou if hoac ff nhaf Ia khng ung ruou. Cung voI fhuc Ia, haI
chaf nay d ung fhu mIng, hong va ng fhuc quan. Chung Ia nhung nguyn
nhan bnh cua ung fhu vu va ung fhu gan.

I vo I m f nguo I My , u ng co dI u d Ia 1- 2 Ian ung mI ngay. MI Ian
ung, khng vuof qua 12 ounces ruou bIa, 5 ounces ruou va 0,5 ounce cac IoaI
ruou khac nhu vf ka, vhIsky |1 ounce = 28,35g).

126- Nn an dIm fam fruoc khI dI Iam

IIu chung fa co yn fam khng, nu chung fa mo may cho xe chay ma
khng d xang vao xe7 Vay ma co nhIu nguoI coI nhe vIc an dIm fam fruoc
khI dI Iam. Mf s nha khoa hoc da nhan xef fhay nhung nguoI Iao dng fhu
cng bI gIam su khoe Ieo, nhung nguoI Iam vIc fri oc khng daf duoc hIu qua
cao frong nhung ngay ho khng an dIm fam buI sang.

N u ba n ca m fha y mnh chua mu n an Iu c mo I da y, ha y fhu fheo ca c bI n
phap sau day:
- NghI fruoc mon mnh dIm fam fu fI hm fruoc. Nhu vay, ban se do
maf fhoI gIan nghI Iuc moI fhuc day va danh rang.

- CoI cac fhu dInh dIm fam vao mf goI nho fI hm fruoc, d hm sau se
an frn duong dI foI fruong hay foI so: mf vaI caI banh nho, vaI mIng pho
ma f, m f fraI cay.

- I cac mon dI. ung nn hm nao cung an mf fhu. Nhu vay se gay cho
mnh vIc chan an.

- Nu fhay mnh khng fhem an fh nn an if mf hoac co fh an fraI cay
gIau vIfamIn C fu sang som nhu: dau fay, nho, cam...

Nhung mon gIau prfIn se Iam ban fInh fao. oI vay, Iy sua ff hon Iy
nuoc fraI cay. Mf mIng banh m hon mf mIng fao. Nn franh dam bng,
xuc xich, frung Ia nhung chaf chua nhIu mo va choIesferoI. Cung khng nn
an banh m ngof, banh nuong, banh ngof gIau chaf duong va chaf mo.

127- PhaI Iuyn cho ban co fhoI quen v an ung

Iuy n fa p cho ca c con cu a ba n co fho I quen, fha nh n n p frong vI c an
ung Ia dIu can fhIf. Sau day Ia nhung dIm chinh:

- Sang day cho cac chau dIm fam banh nong Iam bang ngu cc ff hon
mo I d ngo f, du cac chau fhich hon.

- Cho cac chau nhung fhuc an co ham Iuong fhap v chaf beo, chaf duong
va muI. TraI cay fuoI, banh nuong fu cac fhuc pham nguyn haf, sua, nuoc
fraI cay, yaourf du Ia nhu ng cha f b duo ng f f.

- Han ch nhung "bua an nhanh" mua o fIm. Nhung mon mua an ngay
do, fhuong nhIu mo va khng du cac chaf dInh duong.

- Khng nn Iay fhuc an Iam bIn phap fhuong, phaf.Nu bI phaf, cac
chau se bI fhIu chaf dInh duong cho co fh con nu duoc fhuong, cac chau se
an khng co n np va dI khI an qua no.

- Mun con ban co n np v an ung fh b me cung phaI nhu vay d Iam
guong.

- Nu cac chau phaI an frua o fruong, fh co fh chuan bI cho cac chau
mang fheo fu nha:

- a nh ke p nhan fhIf - sandvIches cu ng fhIf ga , bo, pho ma f, ca ngu . V
rau, qua co fh cho ca c cha u mang fheo nho, fa o, ca - r f ca f nho , cu ng ca n
fay. Io mu f fra I cay cung Ia fhuc pham d mang fheo.

- Cung nn Iuu y cac chau rang chaI nuoc fraI cay phan nhIu Ia nuoc pha
huong IIu voI if duong va pham mau.

- Nhung mon banh ngof o fIm fhuong nhIu duong va if chaf b.

- Nhung banh man fh dam dau, muI va chaf mau, khng du chaf dInh
duong bang nhung fhuc an mang fu nha dI.

RIng dI voI fuI 13 - 14 fro dI, can phaI duoc chu y dac bIf v b xuong
Ion nhanh doI hoI phaI co nhIu chaf Can - xI. Cac chau gaI con can nhIu chaf
sa f, v mI Ian co kInh nguyf cac chau bI maf mau.

- uI ga ran Ia mon cung cap nhIu chaf saf.

- Sua if chaf beo, yaourf, pho - maf du co Can - xI.

- ua do, dua Ieo va cac IoaI qua an fhay rau du raf ff cho Iua fuI nay.

128- Nn goI mon g frong bua an nhanh7

Hang ngay, fhuong co 50 frIu nguoI My vao nhung quan "an nhanh".
Phan Ion, ho goI ba mon chinh: fhIf bam, fhIf ran va sua frung. NhIu nguoI
khng bI f ra ng bay gIo o ca c noI do nguo I fa ba n ca rau xa Ia ch fr n, khoaI
chIn, sup va nhIu mon an nhanh o fIm, nn:

- Tranh fhIf ran. an fhIf nuong ff hon.

- N u ba n da go I mo n ra n, co fh d nghI fhay fh ba ng mon m voI nuoc
sf hanh, nam haf fIu.

- Thay v goI mon nuoc sf cham, nn goI mon rau va fraI cay fuoI.

- An fhIf nuong nn an fheo rau xa Iach.

- Co fh fhay fh bang mu - fa f.

- Sua if chaf beo, nuoc fraI cay fuoI hay nuoc Ianh, ff hon Ia sua fhuong
va nuoc ngof

- N u cho su a va o ca - ph, cung nn dung sua if chaf beo.

129- Thuc an da qua fIa buc xa Ia g7

Trong ca c cu a ha ng sIu fhI, co ca c go I fhu c an, rau, fra I cay, ngoa I b co
dau "a qua fIa bu c xa ". I u do co nghIa g7

Phuong phap chIu cac fIa buc xa, mf IoaI fIa co kha nang dIf cac vI
khuan Iam ho ng fhu c pha m - Ia m f phuong pha p duo c nga nh Thu c Pha m va
uoc IIu chua n y cho a p du ng r ng ra I frong nga nh Iuong fhu c va ngoa I xa
hI. Thuc pham duoc chIu fIa buc xa khng bI maf muI hoac Iuu IaI can ban,
khng can foI hoa chaf ma van gIu duoc Iau khng hong. TIa buc xa co fh fIu
dI f vI frung va vI khuan ma khng Iam fhuc pham bI maf chaf b duong. Cac
cuc nghIn cuu cung da chung mInh IoaI fIa nay khng co IIn quan foI bnh
ung fhu va v haI voI suc khoe con nguoI.
Chuong 5

PH!ONC PHAP S!T CN - NANC AO NHI! T!Y Y

Theo su dIu fra cua co quan phuc vu suc khoe va con nguoI cua My fh co
37% dan My mong mun mnh duoc suf can. Trong s nhung nguoI mun gay
dI nhu va y, co 27% Ia nam va 47% Ia nu .

NguoI fa finh rang co 60 frIu nguoI My map qua. TaI sao fhIu nhu vay7
V bao chi, fruyn hnh day ray nhung quang cao v du IoaI fhuc an. TIm an
nhanh, bua an nhanh, o dau cung co. Co nhIu IoaI banh co huong vI hap dan,
ma vIc an qua nhIu v ngon mIng Ia mf vIc aI cung Iam duoc mf cach d
dang.

Nguo I qua ma p co fh Ia con m I cua nhI u fhu b nh nhu: cao huy f a p,
fIu duong, bnh fIm mach v.v...oI vay Iam fh nao d kIm ch duoc vIc an
u ng Ia mf van d quan fro ng.

Trong chuong nay, cac ban se duoc gIoI fhIu cac bIn phap d fu chu
duoc frong van d an, bIf chon IoaI fhuc an nao vua ngon ma vua khng qua
100 caIo, khI dI an o kha ch sa n nn go I mo n na o khng nhI u mo , nn dInh cho
mnh ch d an nhu fh nao frong fhoI gIan nghI v.v...

Tom IaI, Iam fh nao d gIam duoc frong Iuong, co fh va co s can nang
vua phaI, fheo y mun.

ANC SO SANH M! V CHI! CAO VA CN NANC
C!A NC!OI ION
| Tham kha o - day Ia mau cua nguoI My)

S can na ng u ng vo I chI u cao o Iu a fu I 25 fro In |finh ba ng kg - bo s
Ie)

Nam |gof gIay cao 2,5cm) nu |gof gIay cao 5cm)
Cao
|mef)
Cay
|m)
Vua eo
|map)
Cao
|mef)
Cay
|m)
Vua eo
|map)
1,54 50- 54 53- 58 57- 63 1,41 41- 44 43- 48 47- 53
1,57 52- 55 54- 60 58- 65 1,44 42- 45 44- 49 48- 55
1,56 53- 57 56- 61 60- 67 1,46 43- 47 45- 51 49- 56
1,62 54- 58 57-62 61- 68 1,49 44- 48 47- 52 50- 57
1,64 56- 60 58- 64 62- 70 1,52 46- 49 48- 53 52- 59
1,67 57- 62 60- 66 64- 72 1,54 47- 51 49- 55 53- 60
1,69 59- 63 62- 68 66- 75 1,57 48- 52 51- 57 54- 62
1,72 61- 65 64- 70 68- 77 1,59 50- 53 52- 58 56- 64
1,74 63- 67 66- 72 70- 78 1,62 51- 55 54- 61 58- 66
1,77 65- 69 64- 74 72- 81 1,64 53- 57 56- 62 60- 67
1,79 67- 72 69- 77 74- 83 1,67 55- 59 57- 64 62- 69
1,82 68- 73 72- 79 76- 85 1,69 57- 61 59- 66 63- 71
1,85 70- 75 73- 81 78- 87 1,72 58- 63 61- 68 65- 73
1,87 72- 77 75- 83 80- 90 1,74 60- 65 63- 70 67- 76
1,90 74- 79 77- 86 82- 92 1,77 62- 67 65- 72 69- 78

' VoI nu o Iua fuI 18-25, nu duoI 25 fh cu duoI mI fuI fru dI 0,45kg.

130. S can nang Iy fuong

Chung fa fhuong so sanh s can cua mnh voI s can cua nguoI khac d
coI aI co s can vua phaI. Thaf ra, vIc so sanh nhu fh chang co y nghIa g nu
haI nguoI cao, fhap khac nhau. S can nang Iy fuong can phu hop voI ca chIu
cao nua. Qua bang mau sau day, ban se suy ra mnh can phaI fap Iuyn d gIu
s can, d fang frong In hoac suf can dI |Chu y: bang mau cua nguoI My - d
fham khao).

131. Hay fhu xem mnh eo du mo khng

NhIu nguoI fhac mac khng bIf mnh co nang qua muc, va fhuc vao
IoaI du mo khng7 Mun bIf nhu vay, ban can phaI ro Iuong mo chIm bao
nhIu phan fram frong Iuong co fh. Sau day Ia cach fIn hanh d xac dInh van
d do.

Iam fesf bang cach Veo |Cau):

Veo |cau) vao da o 3 dIm:

- Trn canh fay frn

- CIua bap duI

- n canh bung.

ung fhuoc do b day cua da. Nu chIu day cua Iop da veo In do duoc fu
1 Inch fro xu ng |Inch - 25 mm) Iuo ng mo cu a ba n fha p hoa c va o Ioa I frung
bnh.

Nu chIu day Iop da Ion hon, fh cu mI 1/4 Inch |0,5 mm) Ia 4,5kg mo
du.

Cach fhu nhu frn, gIup ban fheo doI duoc su gIam frong Iuong hoac fIu
mo cua mnh frong fhoI gIan ban dang an fheo ch d dac bIf hoac Iuyn fap,
voI muc dich fIu bo f mo dI va gIa m fro ng Iuo ng. N u co fh ba n khng co mo
du ma frong Iuong van gIam chung fo. nhung m va co bI fac dung. Nu vay
pha I gIa m fap va fang vIc bI duong In.

132. Hay fu daf cho mnh s can dInh gIam

Nu ban mun mnh suf dI 7kg, 10kg hoac 15kg frong mf nam ma maI
moI gIam duo c 3 - 4kg fh cung dung nan. Van d khng phaI Ia vIc Iuyn fap
khng co kf qua ma Ia v ban da daf chI fIu cao qua. ay gIo, ban nn daf IaI
vo I s ky nho hon, d daf hon va frong mf fhoI han ngan hon.

Thi du, hay nghI rang mnh se c gang fap d sau 3 fuan I, suf duoc 2kg.
Sau khI suf duoc 2kg, ban IaI daf ra cho mnh muc Iuyn fap d suf duoc 2kg
nua, ma cu fIp fuc nhu fh cho foI khI daf duo c muc dich Ia 10kg, 15kg.

I fung chang nho rI cung foI noI mnh dInh dn ma vIc Iam co ve r
fhuc hIn hon

133. an can cung cap bao nhIu caIo/ ngay7

Iuo ng nhI f finh ba ng caIo ba n ca n cho co fh m I nga y, fuong duong voI
s can cua nguoI ban. oI vay, ban can bIf mI ngay mnh phaI an bao nhIu
d cung cap duoc vua du s caIo cho nhu cau cua co fh. Mun vay, ban phaI
Iam fheo cac buoc sau:

1. CoI ba ng ma u v fro ng Iuo ng Iy fuo ng d Iua chon frong Iuong vua hop
voI mnh.

2. Thi du ban fhay mnh fhich hop voI frong Iuong 130 pounds. |pounds =
o,455kg).

3. Nu ban Ia nguoI co hoaf dng |dap xe, dI b, boI nhIu Ian frong
fuan...) ban hay nhan s 130 voI 9 |130 x 9 = 1.170). Vay Ia ban can mI ngay
1.170 caIo.

Nu ban Ia ngung hoaf dng hon |fham gIa fh duc nhIp dIu choI quan
vo f, reaquef...) nhan 130 x 10, vay Ia ban can, 1.300 caIo/ngay.

Nu ban if van dng |chI ngI khau va, doc sach, choI baI nhan s nay voI
8. an se fhay mnh chI khoang 1.000 caIo/ngay.

Nu ban an if qua, Iuong fhuc an khng du san xuaf ra Iuong caIo can
fhIf, se co haI cho suc khoe foI muc co fh mang bnh.

134. Khng nn kIng khem qua

NhIu nguoI beo qua, bI bnh fIu duong, vI va an kIng du fhu d suf
can nhanh. Nhu vay khng ff! Mf nguoI, kIng khem qua muc co fh suf
duoc fu 2 - 5 kg frong mf fuan. Nhung sau do, nu khng an kIng nua, IaI co
fh "ph" fro IaI. Trong fhoI gIan kIng khem, su suf can nhu vay co fh Iam
cho fIm va co quan nI fang khac bI fac haI, foan co fh bI suy nhuoc v fhIu
chaf dInh duong. Nhung m co bap cung bI feo dI va du cho co fh co beo fro
IaI, nhung co bap nay cung kho duoc phuc hI.

KhI bI suf can nhanh, nguoI fa fhuong co cac frIu chung:

- ThIu mau.

- NguoI do dan, bun rau hoac d nong gIan. '

- Ru ng fo c.

- au dau.

- SoI fha n..

- un ngu.

- Nghnh ngang

- Suy nhuo c co fh .

o I va y chu ng fa ca n bI f ro gIa frI cu a Iuo ng fhu c pha m mnh an ha ng
ngay co du cung cap cho fa Iuong caIorIes can fhIf hay khng. |Xem bang gIa
frI fhuc pham)

135. CIa m Iuongchaf beo d gIu s can

NguoI dan My fhuong nhan duoc 40% Iuoc caIo fu cac chaf beo. Nhu vay,
co fh ho du khoang 10%. Chaf beo Ia ngun cung cap caIorI. Mf mung sup
chaf dau chang han da cho fa foI 120 caIo! Mo con cung cap nhIu hon. Co dIu
fhuan fIn Ia mo d nhan fhay frong cac IoaI fhuc pham nn fa d IoaI ra nu
fa mun. Sau day Ia mf s bIn phap d gIam Iuong chaf beo frong cac bua an,
gIu cho co fh khoI In can:

- Caf nhung mIng fhIf nho dI d Iam cac mon an.

- Thay IoaI fhIf do |bo, heo...) bang ca hoac ga, vIf.

- Ioa I bo mo frong ca c mo n co fhIf.

- ung cac fhuc pham da IoaI chaf beo fhay cho cac IoaI fhuong - Thi du :
sua da vo f cac chaf beo ra.

- Tranh an cac IoaI banh ngof.

- An dIm fam bang banh ngu cc fhay cho frung va fhIf.

- Han ch nhung mon an vaf, an fhm, nhu cac IoaI banh don hoac khoaI
chIn.

- ung fuong mu - fac va sua chua fhay cho sf mayon naIse va xuc - xich.

- Han ch an bo va cac mon ran.

136. !ng nuoc d chng map

Co fh u ng nuo c d su f can khng7 uo c. Nguo I Io n co fh u ng m I
ngay 6-8 Iy nuoc day |mI Iy 8 ounces.....220g). TaI sao ung nuoc nhIu co fh
gIup cho vI c su f can7

- V ung nuoc cung fhay no va khng mun an nua.

- Nuoc gIup co fh Iam fIu cac chaf mo dI.

- Nuoc con gIup co fh chng fao bon.

Sau day Ia mf s bIn phap d ung duo c nhIu nuoc ma khng ngaI:

- Cho mf Iaf chanh hay Iaf cam vao nuoc

- !ng nuoc co gaz co vaf fhm mf if nuoc fraI cay cho co muI fhom.

- !ng nuoc hoa qua co gaz |fhuc chaf Ia nuoc duong co pha fhm huong
IIu).

- Ro f nuoc vao caI Iy dep d fhay fhich maf.

- Nhu ng Iu c nghI gIa I Iao, coI vI c u ng nuo c Ia vI c Ia m fu nhIn d fhu
gIan.

137. Chon mon an fhich hop
Co mon an cung cap nhIu caIo, co mon if caIo. Nu ban da beo ph, Ie dI
nhIn nn cho n mo n na o cung ca p if caIo fh hon. Tuy va y cu ng ca n bI f m f s
mon gop fhanh mf bua an.Sau day Ia mf fhi du v 3 IoaI bua an frong ngay:

S caIo/ ngay 4.000 caIo 2.200 caIo 1.200 caIo Im fam - 2 frung chIn
vo I mung margarIne

S caIo/ nga y 4.000 caIo 2.200 caIo 1.200 caIo
I m fam - 2 fru ng chIn vo I mu ng
margarIne
- 2 na f ba nh m nuo ng vo I 2
mu ng margarIne
- 1/2 Iy no c cam va f
- 1 Iy su a da y
- 1 Iy ca ph vo I 2 mu ng
duo ng+ 2 mu ng kem
- 1 fru ng chIn +1
mu ng bo
margarIne
- 1 na f ba nh m
no ng +1 mu ng
margarIne
- 1/2 Iy cam va f
- 1 Iy su a Ioa ng
2%
- 1 Iy ca ph + m f
mu ng do ng +
m f mu ng kem
- 1/2 che n y n ma ch
- 1 na f ba nh m kh
- 1 fra I cam nho
- 1 Iy su a
- 1 Iy ca ph den khng
duong
u a an frua - 56g xu c xich bo + 28g
phoma f + 1 fha nuo c s f
+2 Ia f ba nh m
- 28g khoaI chIn
- 320g coIa
- 56g xuc xich
- 320g cIa
-56 g xu c xich ga + m f
mung xuc mayonaIse
+ 2 na f ba nh m
- 1 fra I fa o
- 4 cu ca r f da m
- 320 g coIa
b a t i
- 2 Iy ro u marfInI |3,5 '
28g/Iy)
- ba nh khoaI + kem | dIa
Ion )
- xa Ia ch fr n s f
- 1/2 che n broccoII + 1/4
che n nuo c s f
-1 II marfInI |3,5 '
28g)
- 1 na f fhIf no ng
- dIa vu a khoaI
chIn +kem
- rau dI p fr n n-
o c s f
-1/4 che n brocoII
+1 mung
margarIn
- 1/2 che n broccoII va
1/4 mu ng margarIn
- 1/4 fra I da do
1 Iy ca ph den
bu a an fhm ba nh ba f ngo f + Iy kem
Ianh
- 1/6 Iy kem - 1Iy su a
- 2 ba nh ra n


138 - Inh fruoc mua g o sIu fhI7

Mua g d co fhuc an hang ngay ma van gIu duoc nguoI khng map fhm7
Truoc khI vao sIu fhI, noI mua cac fhu can dung, ban nn:

- Inh fruoc se mua nhung IoaI fhuc pham nao khng co hoac da duoc IoaI
bo f chaf beo rI. ChI mua du dung.

- Cuong quyf khng foI khu keo, banh, muf khng can fhIf.

- I mua sau khI da an no o nha. Khng dI mua Iuc doI v khI doI d bI cac
fhu ngon hap dan khng co IoI cho vIc gIu frong Iuong khng fang.

- Chon cac fhuc pham va rau fuoI hon Ia cac fhuc an Iam san.

- Khng mua cac IoaI banh nhIu chaf b duong qua.

139- KhI khng an o nha

Khng phaI Iuc nao ban cung an o nha. Cung co Iuc can an fIm, cung co
khI du da m vuI noI ban be moI. Trong dIu kIn nhu vay, Iam fh nao d gIu
duoc ch d an ung mnh da fheo hang ngay7 an hay chu y foI nhung IoI
khuyn sau day:

- Nu an hang, ban se chon cua hang nao co nhIu mon d mnh co fh
chon. KhI nhn vao bang cac mon an, hay chon cac mon if mo va cung cap if
caIo.

- Nn franh cac cua hang nao co foan nhung mon an ban fhich.

- Yu cau nguoI phuc vu caf dIa bo va dIa banh an - fuy y da f frn ban.

- Tu chI cac mon ran va chIn k ca cac mon frang mIng du cac mon do
da duoc finh vao fIn ca bua an rI.

- Nn goI cac mon nhu fhIf nuong khng fam bo, xa - Iach khng frn dau,
banh m fhuong.

- N u nhu ng sua f fhIf nhI u hon o nha , ba n ha y ca f bo f pha n du, d sang
bn fruoc khI an.

- Nu con banh ngon, ban co fh goI IaI d cho bua dIm fam sang maI.
Khng nn an c .

- Co fh cung an mf suaf an voI mf ban nua.

- Nn goI fung mon d fu dInh duoc Iuong fhuc an. Khng an fheo bua cua
cua hang, d bI an no qua .

KhI ban duoc moI du mf buI fIc hoac mf f chuc vuI kIu bua an fu
phuc vu, nn Ia m g7

- ToI ban bay cac mon an va quyf dInh mnh se chI an nhung mon nao.

- Nu co nguoI phuc vu, chI Iay nhung mon mnh da du dInh an.

- Nu co fh, yu cau nho voI chu nha cho mnh nhung mon rau fhay cho
cac mon fhIf; cac mon khng co chaf beo va co Iuong caIo fha p.

- Tranh ngI gan cac banh ngof.

- Co fh noI fhaf voI chu nhan, mnh phaI an kIng.

- Chon nuoc khoang fhay cho ruou, hoac ung xen ke.

- Hay chu y noI chuyn voI cac ban be hon Ia chI chu y foI vIc an ung.

140- An g frong nhung ngay I Ion7

NghI he Sap foI Nhung ngay I Ion... Toan Ia nhung dIp co nhIu fIc
fung. an co ngaI k hoach an kIng cua mnh bI pha vo hay khng7

- an hay nghI IaI xem nam qua frong nhung dIp I fa on, ngay 4 fhang 6,
noeI v.v... ban fhuong hay an mon g, co an qua muc khng d nam nay fu kIm
ch fruoc cac mon do.

- an hay nho IaI frang fhaI suc khoe cua mnh ra sao, sau nhung bua an
do7 Tnh fra ng huy f a p fh nao7 Co fhay nguoI kho chIu khng7 Tu do, ban fu
dI foI quyf dInh phaI an nhu fh nao frong nhung ngay I nam nay.

- ung d mnh bI cun fheo cac cuc vuI IIn fuc: nha nay mf Iy ruou,
nha kIa mf Iy va fhm mf chIc banh ngof. Hay fhay Iy ruou bang Iy nuoc
khoang.

- Nu co aI moI ban foI an faI nha, hay noI nho voI nguoI ban ay cho mnh
an ch d dac bIf: cac mon an khng co mo.

- Hay fu nhu, nhung dIp nghI I nay chu yu Ia d gap maf nhung nguoI
fhan va ban be. VIc an ung chI Ia fhu yu.

141- Chon cac mon an san duoI 100 caI.

Nhung mon an san fhuan fIn cho moI nguoI. Nhung voI nhung aI mun
gIu s can hay suf can, can phaI bIf Iua chon. Nhu ng mo n cung ca p cho fa if
caIo nhaf IaI Ia nhung mon hop voI mong mun cua chung fa nhaf.

Sau day Ia mf s mon voI Iuong caIo chung co fh cung cap:

Mo n an Ia m sa n s caIorIes
1/2 Iy su a Ia nh va-nI 92
1 f su p ca chua 90
1/2 Iy yaourf + 1/2 Iy dau 86
5 chI c ba nh qu va-nI 85
2 ba nh ma n + 2 mu ng
bo
84
160g nuo c nho 80
1 Iy nuo c fa o 77
1 Ia f ba nh nho 80
2 mu ng mu f nho 70
10 ba nh da u 66
2 ba nh ra n 60
1 ba nh vu ng |me ) 56
2 che n ng |ba p) rang 50
3 ba nh gu ng 50
28g pho - ma f khng be o 50
1/4 fra I da do 40
1 Iy dau 45
1 cu ca r f 30
2 Ia f ba nh m nuo ng 30

142- Iam fh nao d khng nghI foI hp banh7

Hp banh bIscuIf d frn fu Ianh hay frong ngan fu fhuong cam d chung
fa. Ia m fh nao d khng nghI foI chung7 Nu ban chof nghI foI no, hay nghI
ra nhu ng vI c Iam d qun chung dI, nhu:

- Mang mf cun fruyn ra doc

- CoI dIn fhoaI hoI fham ba g ho o xa

- CoI dIn fhoaI foI ban Tom ban v vIc cung nhau Iuyn fap v.v....

- Caf mong fay, mong chan v.v...

143- Anh huong cua su Iuyn fap va suf can

Co nhIu nguoI daf cau hoI:

HoI - Iuy n fa p Ia m mnh an ngon hon. Nhu va y se fang fhm fro ng
Iuong7

ap- ung Ia su fap Iuyn Iam fa an ngon mIng hon.

Nhung, nang Iuong fIu fhu cho vIc fap Iuyn Ion hon nang Iuong fhu
duoc do vIc an ung. Kf qua: s caIo fhu nho hon s caIo chI.

HoI - su f can, pha I ma f fho I gIan Iuyn fap mI ngay7

- ChI can 3 Ian mI fuan. MI Ian fap 20 phuf cung du nhung nu fap 45
phu f se f f hon.

Nu ban dI b duoc hang ngay fh mI ngay 30 phuf se gIup ban suf duoc
7,5kg mI nam.

HoI - Ra m hI cang nhIu, suf can cang nhanh7

Khng dung nhu vay. Ra nhIu m hI qua co khI IaI nguy hIm.oI vay
khng nn mac nhIu quan ao khI fap.

HoI - Th duc nhIp dIu co fac dung g voI vIc suf can7

- Th duc nhIp dIu k ca dap xe, dI b, boI II fac dng foI su frao dI chaf
frong co fh. Tac dng do keo daI fu 4 - 8 fIng sau khI ngung fap. oI vay, raf
f f cho su suf can.

144- PhI hop haI van d: an va Iuyn fap

gIam can, an kIng khng du. PhaI phI hop voI fap Iuyn nua. Sau
day Ia bang ghI s caIo fIu bIu cho Iuong nang Iuong da fIu hao duoc qua cac
IoaI van d ng va hoa f d ng ha y ho I ba c sI va ba n fhan xem nn fham gIa Ioa I
hnh hoaf dng na o7

145- anh huong cua noI an foI vIc an ung

NhIu khI vua an vua coI fI-vI, hoac doc sach, noI chuyn ban khng kIm
soaf duoc Iuong fhuc an mnh vua an. oI vay nn:

- PhaI Iun nho Ia mnh dang an va phaI an kIng

- Nn an o phong mnh fhuong an an dung gIo

- Khng Iam vIc g khac khI an

- KhI fham du cuc IIn hoan, hay fap frung su chu vao ban be Ia chinh
an, ung Ia phu .

- Va n nha c nho dI va fa f fI - vI khI chuong frnh foI caI muc quang ca o.

146- Nhaf ky v bua an

NhIu nguoI fhich vIf nhaf ky v nhung cam xuc cua mnh mI ngay.
an cung co fh vIf nhu vay voI muc dich gop phan vao su suf can cua mnh
nhu sau:

- a n an Iu c na o7

- a an mon g, nhIu hay if7

- An mf mnh hay voI aI7

- an da chon mon g7

- Sau mf fuan I, ban co fh doc IaI nhaf ky cua mnh va fu nhan xef an
nhu vay mnh se gay dI hay map ra, rI d ra du kIn cho vIc an ung frong
fuan foI.

147- IoaI fap Iuyn phi cng

Tap Iuyn fhuong co kf qua. Nhung cung co IoaI khng co kf qua hoac
kf qua nguoc voI y mun cua ban. o Ia cac IoaI Iuyn fap frong y nghI, chI
na m frong su uoc ao nhu:

- Nhaf dInh mnh se gay dI.

- Khng gay duoc fh dung Ia fan s.

- Mnh se fap dI vong fron cung du

- Mnh se freo qua buc fuong nha

- Se dI haI dau...

148- Cho Sf ruf7

Nu ban dung In ban can mI ngay, ban se nan. V:

- nh fhuong, mI fuan fa chI suf duoc nhIu nhaf Ia 900g. Nn khI
Iuong mI ngay hon 100g khng Iam cho chIc kIm cua maf kIm x dIch duoc
bao nhIu.

- 70% co fh cua chung fa Ia chaf Iong. NhIu khI frong Iuong cua fa fang
In frong nga y v Iuong nuoc vua ung,

- Khng phan anh duoc su fhay dI cua cac co va m.

- S can khng quan frong bang van d ban da gIu duoc mnh frong vIc
an ung hay chua7 an fheo ch d nhu vay da fhanh n np dI voI ban chua7

Nu ban da quen voI ch d an ung, nhaf dInh ban se suf can.

149- Iam fh nao d gIup cac chau nho suf can7

NhIu chau 13 - 15 fuI da beo ph. Iam fh nao d gIup cac chau suf can.
Co 2 van d: an ung kIng va gIup do cac chau v maf fam Iy.

Mun vay, phaI chu y foI cac dIm sau:

- Co phong fra o fa p Iuy n frong gIa dnh. Thi du : f chu c cho ca nha dI xe
da p, ca m fraI.

- Trong gIa dnh co n np IoaI bo cac chaf beo khoI cac mon an.

- MoI nguoI du bIf cach Iam cac fhuc an if chaf beo.

- MoI nguoI du bIf cach gIu gn suc khoe, bao v rang foc, da...

- MI nguoI du co k hoach franh bI beo ph. Nhu vay, dua be se fhay
vIc Iam cua mnh Ia fu nhIn, gIng nhu moI nguoI.

150- Cach phan dau d quen an if

Mun suf can, phaI han ch vIc an ung. VIc do khng phaI Ia vIc d
Iam. oI vay ban phaI co cach, chang han:

- An if mf, Iam nhIu Ian |5-6 Ia n/ngay). an nhIu Iuc sang som.

- ung dIa nho d chIa if fhuc an, du nhn fhay day.

- e banh fhanh nhung mIng nho.

- MI Ian suc fhuc an bang mung, khng suc day.

- NhaI cha m.

- MI Ian co fIc fung nn mac quan ao chaf. Nhu vay, se ngaI an nhIu.

- Chon cac mon an if chaf beo va nhIu nuoc.

- Sau khI an, danh rang Iun. an se ngaI an fhm.

- Khng an fhm, sau bua chIu.

- !ng fhaf nhIu nuoc. an se fhay khng fhem an nua.

- u ng bao gIo nghI va fu hu a he n: Hm nay, mnh se an m f bu a da c
bIf!

151- Tu fhuong khI co kf qua

Su khen fhuong co fac dung khuyn khich nhung vIc Iam dung duong II
co kf qua. oI vay, nu duoc khuyn khich - du Ia fu mnh ghI nhan nhung
kf qua Iuyn fap Iam suf can cua mnh, mnh cung fhay vuI va fhm cuong
quy f fIp fuc fhuc hIn nhung y dInh da d ra.

Khng can doI foI khI ban suf duoc may kg moI fu ghI cng. Ngay fu ngay
baf dau an fheo ch d, ban co fh fu khen fhuong mnh bang cac vIc nhu sau:

- Mua mf bo hoa.

- CoI dIn fhoaI cho mf ban o xa.

- Mua mf Io nuoc hoa mnh fhich.

- ua xe dI rua.

- I choI, cam fraI, xem chIu bong.

- ChI nha f ky .

152- I pho fh nao mI khI nan chi7

AI cung co Iuc nan chi. Nhaf Ia nhung nguoI buoc vao ch d an kIng.
KhI nan chi Ia khI ba n khng co can da m nhIn duo c fruo c su c ca m d cu a m f
mon an ngon, du bIf an nhu fh Ia I In can. Nhu ng Iu c do nn fu nhu ra ng,
day chI Ia mf nuoc fam fhoI chu khng phaI Ia cuc dau hang vInh vIn v:

- AI cung co Iuc maf fu chu

- IuI mf buoc van co fh fIp fuc fIn In

- VIc phan dau cu a mnh Ia Iau daI

- VIc mnh IuI buoc cung co gIoI han, v mnh co an mon dInh kIng,
nhung khng an h f ca f!

153. khoI bI II keo vao cuc che chen

Nhung cuc nghIn cuu v fam Iy cho fhay moI hanh dng cua chung fa
du chIu anh huong cua nhung dIu chung fa suy nghI. Can cu vao nhan xef
frn, d franh cho mnh khoI bI II cun vao cac cuc che chen, ban co fh fIn
ha nh ca c buoc sau:

- VIf vao gIay may cau fu nhac nho: "Ta co fh chf v bnh fIm", "Ta con
beo hon nua", "Su phan dau cua fa co fh bI suf gIam "Mnh se khng fu chu
duoc".

- Tap frung su suy nghI va fuong fuong hoan canh cua mnh frong cac
fruong hop frn, frong 20 gIay.

- VI f Ia I frn gIay, m fa hnh anh cua mnh nhung Iuc do, |chac dang
fhuong Iam!)

- Tuong fuong IaI hnh anh cua mnh frong cac fruong hop frn frong 20
gIay.

Raf co fh nhung hnh anh do se gIup ban fhm can dam khng sa vao cac
cuc che che n, nha u nhe f.

154. Iam cho mnh fhay can phaI suf can

KhI ban day duoc dIa mon an ngon ra xa, hay vuI ve mIm cuoI. V do qua
Ia m f ha nh d ng fich cu c va can da m, gIu p ba n da f fo I mu c dich: gIa m fro ng
Iuong co fh.

Hay fu nhI mnh: vIc Iam nay khng phaI Ia mf fro dua!

KhI c gang fhuc hIn vIc suf can, co fh co haI fhaI d: fIu cuc va fich
cuc.

NguoI fIu cuc nghI rang vIc Iam suf can chI Ia vIc Iam kh mnh. Ho fu
danh gIa fhap kha nang c gang cua mnh, nghI ra du dIu kho khan d can fro
vIc Iam cua mnh nhu hanh dng gay nhIm cho bau khng khi frong Ianh
vay. Kf qua se foI Iuc ho khng con suc d ma an nua va fhuc su aI ngaI cho
hoan canh cua mnh.

- NguoI co fu fuong fich cu fhay vIc phan dau d Iam suf can Ia mf dIp
d Iuyn fap finh chu dng, kha nang fu kIm ch, suc chIu dung, d fang
cuong suc khoe cho ban fhan mnh.

Chuong 6

IA M CI THANC STRSS

155. Iam fh nao d duong dau voI sfress

Su qua doI cua nguoI chan, Iy dI, m dau du Ia nhung fhu pham chInh
gay ra sfress. Ca nhung dIu phIn mun nho nho hanh ngay nhu: phaI cho doI
nguoI bn kIa dau day khI goI dIn fhoaI, dang huf buI fh b may day rac
ngung hoaf dng, dua con nho IaI bI fruof chan nga v.v..., faf ca nhung su vIc
do du Iam Iong mnh phIn mun, gop phan vao vIc gay ra sfress. Nhung, da
Ia con nguoI fh khng aI franh duoc. Nhu su chf va vIc dong fhu vay.

Tuy vay, chung fa co fh Iam gIam fac dung cua sfress dI bang cach:

- ChIa se nhu ng ca m xu c cu a mnh vo I vo hoa c ch ng hoa c vo I nguo I yu,
ban fhan.

- C hoan fhanh duoc mf cng vIc g Iam mnh man nguyn

- Ngu da y gIa c

- CIu gn suc khoe.

franh nhung hIn fuong fhan kInh bI cang fhang, v nhung Io nghI,
bun phIn sau m f cha n d ng v fInh fha n na o do , ba n ha y fu an uI bang
nhung cau hoI sau:

- Hm nay mnh co fIn g vuI nhI7

- Mnh da foI duoc ch nao vua dung Iuc hoac fruoc gIo hen7

- Mnh da nhan duoc d vaf g dung nhu mnh mong mun7

- Co aI da khen hoac fan fhuong mnh7

Tm duo c nhung cau fra IoI fhich hop, ban se fhay fam hn nhe nhom han
dI.

156. In phap Iam gIam fac dung cua sfress

I khI sfress xam nhap vao fa mf cach am fham, Iang Ie. Nhung da s
fruong hop, no dn baf ngo Iam fa phaI sung sf. Trong hoan canh nhu vay, d
gIa m cu sc, fa nn:

- Van dng chan fay, dI bach b vaI vong quanh nha, o vuon hoa...d cho
fri oc bnh fInh, mau Iuu fhng bnh fhuong frong huyf quan, h fhan kInh n
dInh fro IaI.

- Tam hoac Iau nguoI bang nuoc am d cac co va fhan kInh duoc fhu gIan.

- Th I cam xuc cua mnh voI ban fhan, nguoI fhan d duoc gop y kIn,
hoac chIa se nIm vuI hay nI bun. Co nguoI "dng cam" voI mnh, nhIu khI
fa se sang suf hon va nghI ra duoc cach gIaI quyf cac van d moI nay sInh.

- Truo c khI dInh Ia he f, kho c, v khng chIu du ng n I, ha y c d m fu 1 d n
10.

- Rof mf Iy nuoc fra nong. !ng fu fu, vua ung vua hif hoI fra .

157. In fap v sfress

In gIa, Iuc sI, nhac sI, kIch sI...fruoc khI In san khau du co nhung
buI dIn fap. Trong buI fap, ho fuong fuong nhung su vIc co fh xay ra khI
bIu dIn d fm cach ung pho. VoI sfress cung vay. nan co fh bnh fInh hon,
chu dng hon nu ban bIf fruoc duoc nhung g co fh xay ra voI mnh khI bI
sfress. NI dung dIn fap nhu fh nay:

- Nha m ma f Ia I va c Ia m cho fa f ca ca c fho fhIf, so I day fha n kInh frong
nguoI chung xung.

- Tap frung su suy nghI frong mf phuf, vao vIc fhu gIan va nhan xef
cam gIac fhu gIan cua mnh fh nao.

- Tuong fuong frong mf phuf, mnh Ia mf nguoI khac dang quan saf
chinh mnh frong fra ng fha I fhu gIan.

- Tap frung su suy nghI mf Ian nua vao vIc fhu gIan.

- Hnh dung ra mo I fruo ng ho p co fh xa y ra khI mnh bI sfress |vI c g da
xay ra7 Mnh cam fhay fh nao7 AI co maf Iuc ay7...)

- Tuong fuong foI fhaI d cua mnh Iuc do.

- Tuong fuong dn fhaI d cac nguoI fhan cua mnh |vo, chng, ban be...)
da dng fnh, khen ngoI, su bnh fInh va cach su su cua mnh Iuc do nhu fh
na o.

MI ngay fap haI Ian nhu vay, mI Ian chI can 5 phu f dan dan ban se cam
fhay mnh fro nn cung ran, sang suf, bnh fInh hon va co fh dI pho voI baf
ky mf fnh hnh nao xay ra voI mnh.

158. Thu gIan co bap nhu fh nao7

Chung fa co fh fap fhu gIan cac co bap fung vung co fh, fu chan foI dau,
fheo phuong phap cua d - mund Jacobson, con goI Ia phuong phap fhu gIan
fInh fIn. an co fh fap fheo cac buoc nhu sau:

1- Ng I frn gh va nha m ma f Ia I. HaI fay d frn fha nh gh , ca c ba n fay
d ngua.
2- Tho cham va sau.

3- Tap chung su suy 'nghI v mf co bap nao do ma ban co fh cam fhay.

4- Ra Inh cho co bap do cang ra, rI chung xung, frong 5 gIay va fu nhu:
nhu vay Ia phan co do fhu gIan. an hay chu y fo I ca m gIa c fhu gIa n do frong
vong 30 gIay rI chuyn sang mf vung co khac sau khI Iam cac dng fac:

- Thong fay xung, moI dau o c fay, rI foI khuyu fay rI ca fay. Nam ban
fay IaI rI fha ra. Thu gIan.

- n Iung vao fua gh rI fhu gIan.

- Thof bung IaI rI fhu gIan d bung mm fro IaI.

- Cung quaI ham IaI rI fhu gIan d ham fro IaI bnh fhuong

- Nhac va duI chan duoI ra. Thu gIan.

- IIc maf v mf bn rI fhu gIan

- Cu I xung cho cam dung nguc rI fhu gIan.

5- TIp fuc fho cham va sau..

6- Tap frung su chu y vao faf ca nhung dIm fhu gIan va d nguoI mm
ra. Tuong fuong mnh Ia con bup b bang vaI vun. dau va haI vaI fhong
xung.

7- Tuong fuong co mf Iung sInh Iuc nong fran qua nguoI.

8- Tu fu mo maf ra va nhan xef xem nguoI da d chIu hon nhu fh nao.

Can chu y khng nin fho frong gIaI doan fap va khng Iam cang fhang o
nhu ng dI m co fh bI dau hay co v f fhuong.

159. ung fri fuong fuong frong fhu gIan

Tri fuong fuong co fh bIn dam may frang fhanh may do va xoa dI su
hIn huu cua sfress. Chung fa co 'fh dung am nhac, mau sac, hI hoa frong
vIc gIam va xoa sfress.

m nhac - Chon mf bang nhac m va fm mf noI vang ve fInh mIch d
nghe nhac. Hay fuong fuong mnh Ia mf phan cua canh vaf va am nhac. KhI
nf nhac ngan daI, ban fuong fuong nhu mnh cung dang Ian rng ra chung
quanh. Trong khI fuong fuong, nu fhay mnh nghI Ian man sang nhung
fruyn khac, hay huong su chu y cua mnh fro IaI canh vaf va cac am fhanh
chung quanh. KhI hf baI nhac, hay so sanh frang fhaI fInh fhan cua mnh bay
gIo va Iu c fruo c.
Ma u sa c - an hay fuong fuong foI 2 mau: mau do choI bIu hIn su cang
fhang va mf mau dIu khac, nhu Io nhaf chang han, bIu hIn cho su fhu gIan.
Nham maf IaI, fuong foI mau do choI va nghI rang faf ca ca c fho fhIf cua mnh
dang bI cang ra. Sau do,ban IaI nghI foI mau xanh Io va fuong fuong cac fho
fhIf cu a mnh dang bI cang ra. Sau cu ng ba n nghI fo I ma u xanh ra f nha f va coI
nhu mau nay Ia bIu fuong cua su fhu gIan hoan foan.

HI hoa - an hay fuong fuong foI mf buc franh ve nhung ngon song du
dap vao bo da va coI do Ia bIu fuong cua su cang fhang. Sau do IaI fuong
fuong vo I ca nh m d m co m f ngI nha nho , m f va I cay co bo ng ma f duoI anh
maf froI am ap.

Hay chu y fheo doI su fhay dI frong nguoI. an se fhay fInh fhan mnh
nhe nhang, do cang fhang va d chIu hon.

160. ChI nhan d fhu gIan

KhI fhan kInh cang fhang, mach mau cua ban dap nhanh hon, ca c co ba p
co ruf IaI, da foaf m hI, chan fay Ianh. Nhung hIn fuong frn co fh duoc
m f h fhng sInh hoc frong co fh fao ra mI khI co sfress. Chung fa co fh
can cu vao nhung hIn fuong frn d danh gIa frang fhaI fhan kInh cua chung
fa va fm cach gIam sfress bang cac phuong phap da bIf |...158, 159). Sau khI
fa p gIa m sfress, so sanh frang fhaI co fh fruoc va sau khI fap, chung fa co fh
fu danh gIa vIc fap cua mnh co kf qua nhIu hay if.

af mach - KhI co sfress, mach dap nhanh In. Can cu vao nhIp dap cua
ma ch fruo c va sau khI fap, chung fa co fh fu suy ra sfress da gIam chua, co
fh da dI vao frang fhaI fhu gIan chua.

NhIf d ban fay - NhIf d ban fay co fh cho fa bIf frang fhaI fhan
kInh v fay cang am chung fo d fhu gIan cua co fh cang cao.

NHIN !NC NHAN - an hay c ngam mnh frong guong va nhn ky nef
maf cua mnh. Ma f do , ma f hu p hip, da ng m f mo I, mI cong, ham cung
IaI...chung fo ban dang o frang fhaI sfress. an hay c gang fap fhu gIan. Sau
do nhn IaI mnh, ban se fhay nef maf cung fhay dI

161. Phuong phap chu dng fhu gIan

ChI nghI foI fIng mong fay cao frn bang den, hoac Iuc ban can vao mf
fraI chanh non cu ng du fha y ru ng mnh. Nhu va y Ia y nghI cu ng co fh gay cho
fa cam gIac.

Chung fa co fh dung phuong phap "Tu suy" d Iam gIam su cang fhang
cua cac co frong bnh dau dau kInh nIn. Thi du, ban dung mf s cau noI,
nhac dI nhac IaI d gay cho mnh cam gIac, o chan fay hay cam gIac am cung.
Nhung ca m gIa c do fhu hu f su chu y cu a mnh Ia m gIa m sfress va fhu gIa n
fhan kInh.

Sau day Ia mf fhi du qua nhIu buoc:

1- Chon mf noI fhaf yn fInh. Taf bof den cho anh sang chI con mo mo.
Mac ao am, ngI fhoa maI frn gh fua rI nham maf IaI.

2- af dau noI v fay mnh. Nu ban fhuan fay phaI fh noI v fay phaI
fruoc, fhuan fay fraI fh noI v fay fraI fruoc nhu:

- Canh fay nay nang qua |nhac 3 Ian)

- an chan nay nang qua |3 Ian)

- Ca chan Ian fay fI nang qua |3 Ian)

d fuong fuong, co fh buc vao fay, chan mf vaf nho , hoI nang.

3- Sau day Ia phuong phap fu fao cam gIac am bang cach noI:

- Tay fI am qua |mI fay, noI 3 Ian)

- Chan fI am qua |mI chan, noI 3 Ian)

- Tay, chan fI am qua |nhac 3 Ian. d fuong fuong co fh ngam fay
chan vao nuoc nong, hoac ngI phoI nang).

Chu y: Nhu ng nguo I dang chu a b nh fha n kInh hoa c dI u frI b nh ba ng
fhuc, nn hoI y kIn cua bac sI dIu frI, fruoc khI dung phuong phap nay.

162. Phuong phap ngam-nguoI- fha -nI

an hay fuong fuong mnh dang nI bng bnh frong Ian nuoc am, faI
m f noI f I den, khng co anh sang. Chung quanh hoan foan Im Iang fru co
fIng hoI fho cu a chinh mnh. a n hoa n foa n khng dinh da nh g fo I sfress.
Taf ca ea c fho fhIf frong nguoI ban dang o frang fhaI fhu gIan fI da, fInh fhan
sang khoaI.

ay Ia phuong phap kich - fhich - frI - II u frong mI fruo ng he p, co n go I
Ia phuong phap ngam - nguoI fha - nI co fac dung Iam cho fIm va phI cua ban
hoaf dng cham IaI, cac co bap mm ra, moI cam gIac cang fhang v sfress bIn
ma f.

co duoc frang fhaI do, o nhung noI dIu frI bang phuong phap frn,
nguoI fa xay nhung b chua nuoc muI, vua cho mf nguo I nam vao. man
cua nuoc, Ia m cho nguo I fa n I d da ng. Ta na m va o b nuo c, d nguo I n I va
fuong fuong nhu dang nam frn mf fam nm fhan ky.

Trong phong fI khng co fIng dng, hoac co fh co fIng nhac m nhe
cua nhung baI nhac mnh yu fhich.

MI Ian ngam - nguo I - fha - nI nhu vay Iau quang mf gIo. KhI buoc ra
kho I nuo c am, fa cam fhay nguoI sang khoaI su cang fhang v sfress gIam han
hoac bIn ma f.

Phuong phap nay co nhIu dI u Io I:

- Nghe nhac khI ngam - nguoI - fha - nI nhu vay Iam dau oc nhe nhang.

- NguoI nI frn nuoc am co fac dung dIu hoa mau frong mach.

- Nuoc v bap bnh vao nguoI Iam nhung khop xuong gIam dau, nguoI
khoI nhu c moI, cam gIac bun nn v ung fhuc khng con nua.

Chy y: Phuong phap nay fhich hop cho moI nguoI.

Nhung nguoI dang co bac sI chua bnh fhan kInh nn hoI qua y kIn bac
sI fruoc khI dung phuong phap nay.

163. ung ngaI khoc!

Khoc v sung sung baf ngo, khoc v bun mf nI bun v han...du khoc v
m f nguyn nhan fnh cam nao fh nhung gIof nuoc maf cung Iam ban nguI dI
nI xuc cam, gIam cuong d cua sfress. Nhu vay, raf co IoI cho suc khoe.

Nhung nha khoa hoc cua fruong aI hoe MInnesofa da fach duoc 2 chaf
quan frong frong fha nh pha n nuo c ma f, cha f IeucIne enkephaIIn va cha f
proIacIfIn. HaI chaf nay chI co maf khI fa khoc v cam xuc. cac nguyn nhan
khac gay cha y nuo c ma f - nhu khI fa boc hanh, hoI hanh Iam cay maf chang
han - khng co haI hoa cha f frn frong nuo c ma f. Cha f IeucIne enkephaIIn Ia
mf chaf duoc fIf ra do phan ung cua nao fIf ra chaf "an uI" nay, Ia mf vIc
Iam co IoI cho suc khoe. WIIIIam Irey mf nha hoa sInh hoc con cho rang, nuoc
maf Iam frI dI nhu ng cha f co ha I bI fich fu o m f s dI m cu a co fh , frong
fhoI gIan bI sfress.

Xem nhu vay fh Iuc nao fa cam fhay can khoc fh dung co ngaI. Cu d
nuo c ma f fun frao. Sau khI khoc, nguoI fa fhay ha h fhanh fhan hon.

an ng fhuong hay nen nhung cam xuc d fo rang mnh Ia nguoI cung
ran. Ho if khoc hon phu nu, Co Ie v fh ma mI khI co bI n c g fac dng foI
fnh ca m, chinh dan ng Ia phaI d nga bnh va bI danh quy nhaf.

164. Tac dung cua fIng cuoI

Tu xua, nguoI fa da bIf nu cuoI co anh huong raf ff foI co fh. NguoI c
Hy Iap fIn rang fIng cuoI gIu mf vaI fro quan frong frong vIc phuc hI suc
khoe cua nguoI bnh. Nhung cuc nghIn cuu ngay nay da chung mInh, khI
nguoI fa cuoI mau Iuu fhng ff hon, huyf ap ha xung, su fIu hoa d dang
va nao fIf ra chaf endorphIn co fac dung gIam dau. oI vay, khng phaI chI
mun dua cof ma vI bac sI kIa da bao bnh nhan: "Hay ung 2 vIn aspIrIn nay
rI nghI ra mf cau chuyn vuI d k cho fI nghe vao Iuc fham bnh ngay
maI".

gIu gn duo c suc khoe va co nhung fIng cuoI fhoa maI, ban hay Iam
nhung vIc nhu sau:

- Tuong fuong mnh dang nhn qua ng kinh mf may quay phIm dang
fhu hnh hoa f dng cua nhIu nguoI. Nhu vay, fam maf va suy nghI cua mnh
v moI vI c xa y ra, se rng va fhoang hon.

- MI ngay, danh fhoI gIan d doc hoac nghe nhung cau chuyn vuI cuoI.

- Khng chI cuoI mIm. Nn cuoI ra fIng cho fhaf ha h.

- KhI ban gap mf ng chu fIm ban hang co ve maf nghIm frang hoa c
mf nguoI dang gIo haI fay In d vac mf kIn hang nang, hay fuong fuong ho
chI mac mI mf caI quan Iof co fhu ren cua phu nu.

- KhI hop hanh, fro chuyn, nn gIu fhaI d vuI ve. I khI su hom hInh,
haI huoc pha vao nhung cau chuyn frao dI v cng vIc IaI gIup ban nay ra
nhung y kIn sang suf va fhaf chaf mI gIao Iuu cung fnh be ban.

- Trong cng vIc bun ban, fIng cuoI co fh gIup ban sInh IoI. o Ia bi
quyf cua "nu cuo I ra fI n".

- ung ngaI cuoI mf mnh va dIn voI chinh mnh.

- Nn nho, nguoI hay cuoI Ia nguoI sng Iau.

165. If nhan IoI ph bnh

an co d baf Io so khng7 Nu co IoI ph bnh nao ban cam fhay mnh
kho fIp fhu nI, xIn cu bnh fInh gaf no sang mf bn d mnh suy ngam fIp.

an hay baf Io so v cac IoI ph bnh nhu fh nao7 Co nhung IoI noI Iaf vaf
dung cham foI mnh nhu: anh fa beo qua, chI ay cham r r, fIng noI oang oang
v.v...fhuc ra chI Ia nhung IoI phan anh su fhaf b ngoaI khng quan frong nhu
nhung IoI dung foI Iong fu frong cua mnh.

Nhung, nu ban Ia nhung nguoI co Iong fu fIn o ban fhan mnh, fIn vao
ban chaf cua mnh fh som hay mu n, nhung IoI noI saI su fhaf v ban cung se
fan ra nhu bong bong xa phong fhI, chang co g dang ngaI.

Tuy vay, fa nhan fhay rang fh nao cung co mf frong nhung IoI ph bnh
kIa raf xac dang. Co nhu vay, fa moI sua duoc nhuoc dIm cua fa. Con nhung
IoI kIa7 bIf mnh co can phaI chu y foI nhung dIu do hay khng, ban hay
fu hoI mnh:

- IoI ph bnh kIa co Iy khng nhI7 Co dIm nao xac dang hay khng7
- Mnh co IoI ph bnh nay voI aI hay khng7

- NguoI noI IoI ph bnh nay co hIu hf y nghIa va fac dung cua IoI do hay
khng7 |Nu ban fhan hoc cung khng co kha nang hIu hf, fh fa nn bo
ngoaI faI).

- Co phaI IoI ph bnh do danh cho fa hay khng7 Hay Ia chI noI chung
chung ma chinh mnh IaI gIaf mnh va vo Iay mnh7

- IoI ph bnh do co dua vao quan dIm khac voI quan dIm cua mnh
khng7 |nu co fh mIn phan ung).

Nu ban fhay IoI ph bnh dung, nn can dam fIp fhu, nu can- fu ng
buo c nho m f. VIc Iam do chI co IoI cho mnh.

166. Caf duf cac suy nghI cang fhang

Nu dau oc ban bI cang fhang boI mf suy nghI nao do, hay fm cach caf
duf suy nghI do dI. Chang han, co nguoI nhan xef ban v m f dI u g do Ia m
ban dam ra ban khoan ca fIng dng h, khng fh fap frung fu fuong vao baf
cu vIc g khac. Vay ban phaI Iam fh nao7 Hay Iam fheo may buoc sau day:

1. Tm cach gaf nhung suy nghI v vIc do sang mf bn.

2. Nham maf IaI va fap frung chu y vao haI maf nham.

3. m foI ba.

4. Ku Io n: "ThI!" |N u co nhI u nguo I o chung quanh, khng fI n ku fo,
hay nghI fo I bI n co da u "Ngung Ia I!", hoa c fuo ng fuo ng fo I m f c f de n gIao
fhng bng ba f de n do va chu "Sfop!"

5. Nu frong oc van con nghI foI vIc cu, dm foI 5.

6. Mo maf, fIp fuc cng vIc bnh fhuong.

an co fh dung phuong phap nay mI khI mun qun dI mf vIc hoac
mf hnh anh g am anh ban khIn ban mf moI va khng fap frung vao cng
vIc khac duo c.

167. Tranh su Io Iang qua 5 gIaI doan

Hang ngay fhuong co 13 frIu nguoI My co ve maf dam chIu v Io Iang.
Nhung ban bao cao cua VIn suc kho e fam fhan cho bIf, ro rang su Io Iang
nhu vay co anh huong khng ff foI suc khoe.

Vay nguoI fa fhuong hay Io Iang v vIc g7 Thuong v nhung vIc co fh
xay ra frong fuong IaI.

Theo nha fam Iy hoc Thomas orkovec o fruong daI hoc PensyIvanIa, fh
aI cung co IIn quan foI nhung cng vIc Iam mnh Io Iang, nhung nn han ch
chung frong quang fhoI gIan nhaf dInh. gIam bof su Io Iang, fa nn fheo

5 buoc sau day:

1 If nhung dau hIu fruoc khI fa Io Iang nhu: khng fh fap frung suy
nghI, foa f m hI ban fay, cam fhay nhu co vaf de frn bung.

2. han mf nua gIo mI ngay d Io foI moI vIc.

3. VIf ra gIay nhung van d mnh fhay Io Iang.

4. CIaI quyf hoac d ra nhung bIn phap d gIaI quyf nhung van d do
frong fhoI gIan nua gIo da dInh.

5. NgoaI fhoI gIan do ra, nhaf quyf khng nghI foI nhung van d do nua.
Nu, dau o c co n vuo ng ma c v nhu ng vI c do ha y fm m f vI c g Iam d qun
chung dI hoac dung phuong phap caf duf su suy nghI nhu o baI 166.

168. Khng nn qua fham cng fIc vIc

NhIu nguoI doI hoI o mnh qua nhIu, Iam qua suc, Iuc nao cung vI
vang, faf baf, mun hoan fhanh fhaf nhIu cng vIc frong fhoI gIan ngan
nhaf. Nhung nguoI nhu vay, kho franh khoI sfress. Sau day Ia cac bIn phap
d ha m bo f Ia m vIc, han ch su fham cng fIc vIc cua mnh IaI:

- Nga y na o khng he n aI, khng co cng vI c g ca n Ia m du ng gIo gIa c fh
khI dI Iam, hay d chIc dng h deo fay o IaI nha.

- MI Iuc chI Iam mf vIc fhI. Thi du: khng vua doc bao cao vua nghe
dIn fhoaI.

- C noI cham. KhI nguoI khac dang noI, va mnh chua hIu hf y nguoI fa
dInh noI g, fh dung ngaf IoI.

- I cham va buoc vung vang. ung nua dI, nua nhay.

- MI khI gap nguoI quen nn nhn xem nguoI do Ia aI

- Hay chao va mIm cuoI voI ho. Khng nn vua dI vua suy nghI.

- IaI xe duoI hay dung fc d duoc phep.

- KhI cho dIn fhoaI, hoac goI dIn fhoaI cho aI, c gang khng sf ruf.

- CIua cac cuc hop phaI co fhoI gIan nghI xa hoI 15 phuf cho dau oc fhu
gIan.

- MI ngay nn danh fho I gIan nghI ngoI vao mf Iuc nhaf dInh. Cuong
quyf khng Iam vIc g frong fhoI gIan do.

- Ha y da nh fhm fho I gIan d quan sa f chung quanh, nha n bI f nhu ng ca I
hay, canh dep o quanh mnh.

169 Su dung fhoI gIan

Chung fa khng fh keo daI fhm, khng fh vay muon, khng fh dem
ban ThoI CIan. Va cu ng khng fh ngung no Ia I7 AI aI cu ng co du 24 gIo m I
ngay, 7 ngay mI fuan. Nhung co nguoI bIf su dung fhoI gIan co hIu qua hon
nguoI khac. Mun duoc nhu vay, nn Iam nhu fh nao7

- Ia p ba n fh ng k mo I cng vI c - an hay fhng k fhanh mf ban cac
IoaI cng vI c: cng vI c na o ba n ca n pha I Ia m fruo c, vI c na o Ia m sau. Nhu
va y, ba n se co m f ca I nhn f ng qua f v cng vIc cua mnh va hnh dung duoc
Ia m fo I dau fh phaI quyf dInh duoc van d g.

Xp hang cng vIc - Nn xp cac cng vIc fhanh IoaI A |can phaI Iam
ngay, cang som cang ff); IoaI |khng cap fhIf Iam) va IoaI C |co fh Iam
frong fhoI gIan daI daI...)

- Tranh d cng vIc chng cheo In nhau - Nn nho rang kha nang cua
mI nguoI du co han, fhoI gIan cung vay. oI vay, phaI xac dInh mnh chI gIaI
quyf duoc 'vIc g frong ngay.

- Phan bIf nhung vIc vaf hang ngay va cng vIc sInh IoI: VIc vaf hang
ngay nhu: go I - nghe dIn fhoaI; sap xp s sach, gIay fo. Nhung vIc nay co fh
Iam do dang cung duoc. Cng vIc IIn quan foI san xuaf, sInh IoI co muc dich,
phaI gIaI quyf duf khoaf fung buoc mf. Nu co fh, nn

Iam nhIu cng vIc sInh IoI hon Ia cac vIc vaf.

- Suy nghI v fho I gIan frI qua m f ca ch v ich frong nga y. o Ia fho I
gIan ng I fa n ga u hoa c dI Ia ca go I dI n fhoa I hoa c he n ho ga p go khng ca n
fhIf. PhaI ruf ngan fhoI gIan nay IaI.

- Khng fh bI quay ray - Nn co fhaI d d moI nguoI bIf fhoI gIo nao
mnh ranh rI vao Iuc nao mnh khng mun bI quay ray. Nhung Iu c do , ha y
dong cua phong Iam vIc IaI va d nguoI khac fra IoI dIn fhoaI fhay mnh.

- Tan dung fhoI gIan mnh fhay sang suf frong ngay. Trong mf ngay, co
fhoI gIan mnh cam fhay nguoI khoan khoaI nhaf. Nn IIf k cac cng vIc
quan frong d gIaI quyf vao fhoI gIan do.

- ung qua cau foan - Nn Iam hf suc mnh nhung cung nn nho rang
khng co vIc g hoa n foa n khng co fhI u so f. N u bo qua nhI u cng su c d
mong mun co fh Iam mf vIc g do cho ro fhaf hoan chInh, se maf cng foI
va Iang phi fho I gIo .

- Tranh Iuong Iu, khng duf khoaf - Nu ban fhay Iuong Iu chua fIn vIc
mnh Iam, IIu co kf qua hay khng, hay hoI mnh: "Sao khng su dung fhoI
gIan nay d Iam vIc khac co IoI hon7"

170. Cho Iam vIc IIn mIn

Co nguoI Iam vIc IIn mIn suf ngay. Iam nhu vay, kho franh khoI bI
sfress. Vo I nhu ng nguo I na y, co fho I gIan nghI va ra ngoa I fro I Ia ra f ca n fhI f.
Iam IIn mIn nhu vay, co fh:

- Thu duoc if kf qua.

- Io Ia voI gIa dnh va nguoI chung quanh.

Khng phan bIf duoc vIc g quan frong, vIc nao khng can fhIf.

Thuo ng khI co m f va n d g ba f fhuo ng xa y ra, nguo I Ia m vIc kIu
khng ngoI nghI Ia nguoI cam nhan fhay cham nhaf. V Iam vIc nhu vay, dau
oc dam ra "mu ma m" r I.

- Hay hoI vo |chng) hoac nguoI ban fhan cua ban d bIf ban co fhuc
IoaI nguoI nhu vay khng7 Nu cau fra IoI 'co", fh sau day Ia mf vaI 'mn
fhuc" ma ban co fh dung:

- CIam s gIo ban fhuong Iam vIc mI ngay xung. Hay fuong fuong ngay
fhuong Ia ngay Iam vIc cuI fuan. Thay mf vIc quan frong IoaI A bang IoaI
frong chuong fr nhu Iam vIc frong ngay.

- ChI vao chuong frnh Iam vIc frong ngay ca fhoI gIan nghI gIaI Iao va
coI nhu day cu ng Ia m f cng vI c.

- ung fhoI gIan cho vIc van dng fhan fh: fap fh duc, dI b hoac fham
gIa nhu ng fro choI khng can suy nghI.

- Trong bua an, khng noI chuyn v cng vIc.

- Trong nhung fhoI gIan nghI, chon nhung hoaf dng fraI nguoc voI cng
vIc ban gIay fh ngay nghI nn dI cam fraI, dap xe ngoaI froI, dI fham nguoI
fhan. Cng vIc ngay fhuong doI hoI ban phaI finh foan, suy nghI fh ngay
nghI, ban co fh khau hoac dan v.v.... '

Nn chon hoaf dng vuI choI co ca gIa dnh fham gIa.

- KhI khng Iam vIc, dung cam nghI nhu mnh dang co fI.

171. Iam g khI bI nghen gIao fhng7

Xe bI fac nI duI nhau frn duong. ThoI fIf IaI xau.

Tuan fruoc, ban da dI Iam cham foI 3 Ian. oI vay, ngI frn xe ma Iong
nhu nua df.

franh vao hoan canh nhu vay, ban nn Iam g7

- Truoc khI dI Iam, nn nghe fhng bao cua daI phaf fhanh d bIf hIn
dang co hIn fuong fac nghen gIao fhng o nhung quang duong nao7

- KhI dI, cang franh duoc nhung duong Ion, nhung dng, cang ff.

- I Iam som hon 10 -15 phuf d phong fhoI gIan bI kef xe.

- Xem ban d d nho nhung duong nho, phu frn duong mnh co fh dung,
khI duong chinh bI fac nghen.

Nu da phong xa, nhung ban van khng fhoaf khoI bI kef xe, dung v
chuy n do ma Ia m fhan kInh cua mnh bI cang fhang, v ich. Sau day Ia vaI IoI
khuyn:

- ung nghI foI caI banh xe dang dung Im.

- Hif mf vaI hoI fho cham va sau.

- ung oan frach nhung dIu g ma khng fh fhay dI duoc Thi du: faI
nguoI IaI xe fI, faI s mnh den...

- Ha y chu y nghe nhu ng Io I rao va f frn radIo d qun hoa n ca nh hI n
huu.

- Nghe bang nhac vuI, fruyn k hoac nhung baI hoc v finh fu chu.

- Iay gIay buf ra ghI IaI cac du dInh mnh mun fhuc hIn frong ngay,
danh sach cac fhu d mnh can mua v.v...

Nhung bIn phap frn, khng nhung Iam ban do maf fhoI gIo v ich ma
con Iam ban phan chan fnh fhan Iuc xe fIp fuc chay, khI duong da hf fac
nghen.

172. CIu bnh fInh Iuc co bIn c

Theo faI IIu cua VIn NghIn Cuu Tam Than, fh frong vong 6 fhang, co
foI 30 frIu nguoI dan My phaI dI pho voI mf bIn c nao do frong doI nhu:
maf vIc, nguoI fhan qua doI, m dau, faI nan, gap rac rI v fnh cam...

Su dau bun gay ra boI cac bIn c do IaI con duoc nhan In gap bI fuy
fheo fnh cam va phan ung cua mI nguoI, dan dn frang fhaI sfress nhu Ia
mf dInh mnh. Tha f ra, chu ng fa co fh du ng m f s bI n pha p d Ia m gIa m
bof anh huong cua cac bIn c do dI voI fInh fhan va suc khoe cua chung fa,
nhu:

NghI foI fuong IaI Ia chinh. "Sau con mua, froI IaI nang", khI nguoI fa
nhn su vI c vo I con ma f Ia c quan, fh nhung dIu khng may xay ra cung se
bof fac dung dI.

- Ap dung cac phuong phap fhu gIan co fh da bIf o phan dau o chuong
nay.

- Nn nhan dInh su vIc xay ra mf cach khach quan.

Tranh quan frong hoa, Iam fo chuyn In. Trong khI k IaI khng nn
du ng ca ch no I nhu: "Iun Iun bI...", "khng bao gIo fha y nhu fh ", "fha f khng
fh chIu dung n I..."

- CIaI quyf su vIc fu fu, fung buoc. Khng doI hoI mnh phaI Iam fh
nao d fhoaf duoc ngay ra khoI fnh hnh moI xay ra.

- Khng nn ha fhap mnh fruoc kho khan, nhung IaI nn bIf nhan su
gIup do cua moI nguoI. Tnh yu, fnh ban, su gIup do cua xa hI du Ia nhung
ngun fIp suc ra f quy cho ba n fha ng duo c sfress frong Iuc nay.

- Hay nho rang, khng phaI chI co mf mnh ban gap hoan canh nhu vay.
NhIu nguoI khac da fraI qua hoan canh nhu fh nn ho co nhIu kInh nghIm
d gIup ban vuof qua.

173 KIm ch su nong gIan

Khng phaI chI co cac ng chu, gIam dc, cac nguoI dung dau co quan, fap
fh mo I hay cau gaf. Taf ca nhung nguoI Iao dng, fu anh fho xay dung, nguoI
ng I o ban gIay, ba nI fro cho foI may vI van ngh sI cung du nhu fh ca.

NoI chung, nhung aI nong Iong mun hoan faf cng frnh cua mnh, hoac
co Iu c ca m fhay qua mf moI v cng vIc du fro fhanh kho finh kho nf, hay
nong gIa n.

Thaf ra, su buc fuc khng phaI fu frn froI roI xung. No da am I frong
Iong fa mf fhoI gIan daI, duoc nuI duong boI nhung am uc fu fhng cng vIc
bI fha f baI nhung hy vong bI IuI fan, nhu nhung ngon Iua nho cho co co hI Ia
bung In. oI vay, no cung co nhung frIu chung nhu:

- Chan nan

- Ca m fha y m f mo I

- Maf fu fIn

- Iam vIc khng co hIu qua.

- Khng co Iong nhIf fnh, fho O voI moI vIc.
MI nguoI fh hIn su maf fu chu cua mnh mf cach: co nguoI fh nef
maf nang ra nhu ke co fI, co nguoI IaI cau co, gaf gong, Iam vIc manh fay,
nang chan. Ho fhuong ' khng nhan nhung saI Iam v phia mnh ma hay d II
va fra ch mo c nguo I kha c. Nhu ng vI c na y fhuo ng cha ng co ich g ma chI Ia con
gIo gIu p cho su gIan du cua ho d bung In ma fhI.

kIm ch duoc su nong nay nn:

- y fo I nhu ng fra ng fha I cu a co fh nhu: ma f ngu , da y bu ng va nhu ng
hIn fuong ba f fhuo ng kha c.

- Tu va n xem mnh ham mu n dI u g frong ngh nghIp cung nhu frong
cuc sng. II u nhu ng dI u mnh mong uo c co fhu c f hay khng7 N u khng,
nn fhay dI hoac ha fhap muc fIu xung foI muc mnh co fh daf foI.

- Nn fach ca nhan cua mnh ra khoI cng vIc.

- I khI, nn nhan mnh Ia nguoI fraI finh. ChI mf vIc nho cung mun
Iam fhanh fo chuy n.

- CIam bof fhoI gIan Iam vIc hoac Iam if vIc dI d mnh co fh fhay fhoaI
maI frong cng vIc. ung d cng vIc bIn mnh fhanh n I.

- Ho c cac phuong phap fhu gIan fInh fhan va fh xac d franh sfress. Su
fhu gIan gIup fa hoaf dng duoc d dang va nhanh chong.

- Nu fham gIa fap Iuyn d van dng co fh, nhung chu y nu ngh
nghIp mnh da mang finh cha f franh dua fh frong nhung mn fap Iuyn
khng nn co finh an fhua nua. Trong fruong hop nhu vay, chI fap dI b Ia ff
nhaf.

174. TInh fhan Iac quan

In fhua fhanh duoc, bIn ruI fhanh may, fu nhu: "Thaf baI Ia me fhanh
cng", day Ia bi quyf cua nhung nguoI bIf dung fInh fhan Iac quan cua mnh
d vuon In cao hon mI khI gap kho khan. Ho coI nhung vap vap frong cng
vIc Ia nhung baI hoc d Iuyn cho mnh co fhm kInh nghIm.

Mun co kha nang nhu vay, chung fa nn:

- Khng coI buoc dI IuI IaI Ia mf fhaf baI

- CoI su vIc khng may Ia mf dIp d fhu fhach voI chinh mnh

- Iun da f cau ho I: "Qua vI c na y mnh co fh Ia m g f f hon7" fhay v cau
ho I: "VI c nay co fh dan foI nhung dIu g khng hay7"

- CoI buoc kho khan Ia dIp nghI ngoI, duong suc fruoc khI vao fran gIao
franh moI.
- Iun chu d ng fa n cng. Trong fra n dua fa I, n u fa khng fh dI u
khIn duoc dI phuong fh cu ng dI u khI n duoc chinh mnh. CIu chu dng Ia
nam duoc phan fhang.

- Khng khuaf phuc nguoI khac va ca chinh ban fhan mnh..

- Nn daf ra nhung muc fIu rng raI. Khng chI nhn vao nhung vIc
duoc, fhua frong pham vI mf ngay.

175. Ngan chan su cang fhang frong gIa dnh

Nguyn nhan cu a sfress, nhI u khI ba f da u ngay fa I gIa dnh. Cha ng aI co
fh Iam duoc vIc g cho ff, nu frong gIa dnh Iun co su dI fhay, fan vo fhay
v noI dong d cu a "b fham muu' d u ng pho voI moI vIc frong doI.

NhIu nha fam Iy va xa hI cho rang gIa dnh Ia mf don vI co kha nang
gIup cho nhung nguoI cung chung sng, vuof qua d dang duoc nhung Iuc kho
khan nhu khI maf vIc m dau...

Sau day Ia m f s y kIn d IoaI sfress khoI khng khi gIa dnh, ma mI
fhanh vIn cua gIa dnh can bIf:

Tao dIu kIn d moI nguoI frong gIa dnh co dIp noI chuyn voI nhau
fhuong xuyn va gn gIu su doan kf cung fnh cam gIua cac fhanh vIn cua gIa
dnh.

- Nn gIu nhu ng fho I quen, fu c I va ca c cu c ho p ma f cu a gIa dnh. Trong
nhung cuc gap go nay, nn d ra nhung cng vIc chung, nhung du kIn cho
fuong IaI. Nn franh vIc frach moc Ian nhau, danh fhoI gIan gIaI quyf nhung
van d mau fhuan mf cach n hoa. MI nguoI can nho IIch hop maf cua gIa
dnh frong nam d foI dong gop nhung y kIn cua mnh cho gIa dnh va ho
hang.

- Nn chu y nghe y kIn cua nguoI khac va nam duoc du Iuan, nhung
fIng x xao v nhung mI baf dng cua cac con, chau d cung ban bac, gIaI
quy f.

- n dInh nhung ngay hop maf chung dua vao nhung ngay ky nIm hoac
sInh nhaf cua nhung nguoI fhan.

- Nn suy nghI d hIu fhaf sau v gIa frI cua su doan kf.

- Co p y cho ca c fha nh vIn m I khI ca n co su fhay d I quan fro ng nhu khI
ma f vI c Ia m, ca n fhay d I ch Ia m hoa c vI c Ia m kha c. An u I ca c fha nh vIn
khI gap bI n c .

- Pha I fIn va o kha nang va chu y fo I quy n Io I cu a fu ng fha nh vIn, khng
nn so sanh va phan bIf dI xu gIua nam va nu: con fraI va con gaI, anh em
fraI va chI em gaI v v... MI fhanh vIn,du nho fuI cung du duoc fu do va co
quyn quyf dInh frong mf pham vI nao do.

- IoaI bo nhung fu fuong ganh fI, ghen ghef, gay hIm khich.

- Khng nn chI chu fro ng fo I nhu ng fha nh vIn co dIa vI va nhI u fI n
cua.

176. Tranh sfress cho Iop fre

Nn nho cac chau nho cung Ia fhanh vIn cua gIa dnh,cac chau can k voI
fuI fruong fhanh fhuong co nhIu fhac mac, ban khoan voI nhung vIc xay ra
frong gIa dnh, ngoaI xa hI. oI vay, cac chau raf can su du daf va gIup do
cua nguoI Ion. Nn:

- Co co hI yn fInh, vang ve d fro chuyn, fm hIu v nhung dIu g cac
chau fhac mac, ban khoan. Nn chon nhung mau chuyn don gIan, d hIu, co
y nghIa d gIaI fhich nhung ban khoan cua chung.

- Ho I ca c chau v cac frIu chung cua sfress ma cac chau co fh co nhu:
foaf m hI fay, cam fhay bung nang n.

- Huong dan cho cac chau cac phuong phap Iam gIam sfress nhu:

' Tho cham va sau, Iuc fho ra, fuong fuong nhu mnh fruf hf su Io Iang,
phIn mun vao nhung Iung hoI mnh pha vao khng khi.

' Hnh dung fo I nhu ng ca nh da m a m cu a gIa dnh nhu, nghI fo I Iu c dang
nam fhoaI ma I frn gIuo ng ngu , dang n du a ngoa I san, dang ng I coI fI vI vo I
ca nha, dang ngI gon frong Iong b v.v...

- Khuyn khich cac chau fap fho sau va khac vao fri oc nhung canh dam
am cua gIa dnh d sau nay fua vao cac hnh anh do ma vuof qua nhung cam
xu c Io Iang, so haI, bun rau mI khI ga p kho kha n, fra c fro .

Chuong 7

IIN Q!AN CI!A CAM X!C IIN Q!AN VA S!C KHO

M f nguo I bI ca m Ia nh, vIm kho p hay dau fIm se fu d ng fm fo I noI cu u
chua, san sang k bnh d moI nguoI gIup do mnh va nu can, xIn phep d
nghI vIc d dIu frI.

Nhung khI co m f n I dau v fnh ca m, ho khng xu su nhu va y. Khng
phaI aI cung nghe duoc ho fam su, duoc ho nho gIup do va du can bnh co anh
huong nhIu foI suc khoe va kha nang Iam vIc, khng aI xIn nghI vIc v mf
chuyn fnh cam rIng fu.

Cac nha khoa hoc nghIn cuu v con nguoI du cng nhan co mI IIn h
raf maf fhIf gIua fam Iy va sInh Iy. S dan ng bI m dau va sa suf fInh fhan,
fhuong o Iua fuI fu 50 fro In. S nguoI don dc hoac co rac rI v fnh cam bI
chf, gap dI s nguoI co gIa dnh hanh phuc. Mf nam sau khI chng chf, 60%
cac ba goa baf dau co mf gIaI doan m dau, suy nhuoc. S dan ng dc fhan o
My bI chf som fruoc fuI,ngang voI s dan ng chf v nghIn fhuc Ia.

Trong chuong frnh na y, chu ng fa se d ca p fo I nhu ng va n d co IIn quan
foI fnh cam, nhu gIan hon, ghen fung, bI am anh v fI II, chan nan
v.v...Chu ng fa cu ng dI fm nhung phuong fhuc d chua nhung can bnh fInh
fhan do nhu am nhac, khi hau va su nang nIu chIu chung Ian nhau.

Ie dI nhIn, nhung can bnh fInh fhan du co fh fro fhanh nhung can
bnh sInh Iy va kha nang chua fr cua nhung mn fhuc fam Iy nhIu khI, con
hIu nghIm hon nhung duoc pham raf nhIu.

177 Cho qua con phIn mun

Tho daI, hon rI, cau nhau, Ia hef, nem d dung...du Ia su bIu hIn
nhIu ve cua Iong phIn mun gIu Iau frong nguoI co fh chuyn fhanh mf s
bnh nhu dau dau, phaf ban, dau da day hoac bI huyf ap cao.

Nu ban gap nhung vIc khng vua y, nn ap dung nhung bIn phap sau
d Iam nhe bof con phIn:

- KhI ca m fhay Iong mnh baf dau co cam xuc khng vuI hay dm fu mf
foI muoI va fho ba, bn hoI cham va fhaf sau.

- N u co n fha y su ho n d I frong nguo I mu n b c In, ba n ha y dI da o ma y
vong cho foI khI con bun Iang xung.

- ung cau nhau, frach moc. Nu co aI noI dIu g ma ban fhay khng
dng y, nn bnh fInh ban Iuan, gop y kIn.
- Nn fu fm ca ch Ia m cho mnh vuI. N u ba n o frn m f chuy n xe dang
bI ke f v fa c nghen gIao fhng, hay fu nhu: mnh khng fh cam g hon duoc.

op coI hoac hI fhuc faI x se van nhu fh fhI; ma IaI fhm buc mnh.
Nn d fhoI gIan do d nghe nhac, hoac coI mf chuyn vuI.

178 Ch ngu su ghen fung

KhI co mf ban dng nghIp duo c cap frn xp daf ngI vao caI gh ma
ban dang hy vo ng, hoa c co nguo I bng du a cho f nha vo I nguo I mnh yu, ma
ban fhay hoI fuc,fh do cung Ia chuyn fhuong fhI. Nhung nu v fh ma ban
kh so v ghen fung, dn nI nguoI gay nhom dI fh fhaf Ia dIu khng nn.

Iong ghen fung fhuong nI In khI fhay mf nguoI khac hon mnh hoac
so nguoI fa chIm maf vaf g hay nguoI nao ma mnh cung dang ua fhich. Su
ghen fung con sInh ra fu Iong ngo vuc.

ch ngu hoac gIam bof su ghen fung, nn:

- Cng nhan Ia mnh dang ghen. Tu bIf dIu nay cung gIup ban fhm
fInh fao d ung pho dI voI chinh mnh.

- KhI fhay nguoI khac fhanh cng, nn mung cho nguoI fa va Iay do Iam
guong d c gang hoan fhanh ff cng vIc cua mnh.

- Iun gIu gn ban chaf ff dep cua mnh.

Nn nho su ghen fung co fh Iam cham duf fnh be ban hay su yu
fhuong moI chom no. Nu ban fhay frong Iong mnh co nhung fu fuong nghI
ngo nguoI mnh yu |chng va vo), nn nghI foI nhung vIc g co fh Iam fri oc
mnh huong v nhung cng vIc khac: fhi du du kIn sua IaI can h mnh o.
Khng nn maf fhoI gIan d van hoI nguoI mnh nghI ngo v chuy n do .

179 xoa bo mac cam

II Ia cam fuong v vIc mnh da Iam fheo va y mun cua mnh so voI vIc
dang Ie mnh phaI Iam fheo y kIn cua nguoI khac. NhIu nguoI co mac cam voI
vIc Iam cua mnh Iun cam fuong fhay mnh saI va co II d xoa bo mac cam
do:

- Khng nn Iuc nao cung Iam fheo y nguoI khac. PhaI fu fIn, bIf ro kha
nang cua mnh, muc dich vIc Iam cua mnh.

- Khng nn Iuc nao cung fo ra IIch fhIp va dIm dam.

Nu dI khI ban fo ra nong nay, cau gaf fh cung Ia chuyn bnh fhuong
khng can fhIf phaI hI han v vIc do.

- Khng nn ma f fho I gIan d k f f I nhu ng vI c mnh Ia m. N u ba n cho
Ia nhung vIc do saI, fh nn ruf kInh nghIm d Ian sau khoI mac phaI va suy
nghI cach sua saI nhu fh na o cho f f.

- Nn haI Iong voI nhung phan vIc mnh da hoan fhanh ff hon Ia cu fu
ray ruf voI nhung phan mnh chua hoan fhanh duoc.

180 Caf duf su suy sup fInh fhan

Nhung su fhay dI frong cuc doI nhu Iy dI, co nguoI fhan bI chf, maf
vIc Iam...co fh Iam fInh fhan chung fa bI suy sup. Nhaf Ia nhung vIc do con
co fh anh huongfoI fuI fIn va Iam chung fa Io nghI va dau m nua. Nhung dI
khI, su suy sup fInh fhan hnh nhu chang co nguyn nhan g ro rf ca. Vay ma
chung fa van cam fhay:

- Cam fuong bun buc, frng rng keo daI.

- Cam fuong don dc, fhaf vong, fI II hI han.

- Khng fhIf fha voI cng vIc k ca hoaf dng fnh duc.

- Ngu khng yn gIac, fran froc.

- Cam fhay mnh khng co su nhIf fnh.

- Kho fap frung fu fuong va khng mun quyf dInh dIu g ca.

- Co cac frIu chung bnh nhu: dau dau, rI Ioan fIu hoa khng fhuc nao
chua khoI.

caf duf hIn fuong nay, nn dung cac bIn phap sau:

- Thay fh frong dau nhung y nghI bI quan bang cac y nghI Iac quan.

- Quan h vo I nhu ng nguo I Ia c quan, dang say sua vo I cuc sng, voI cng
vIc. Ho se gIup ban phan khoI In.

- Khng chI nghI foI mnh. Nn Iam mf vIc g do d gIup do nguoI khac.

- Tham gIa fap Iuyn fh duc hang ngay hoac if nhaf fh cung daf cho dI
dao. Kha hon fh da p xe, choI quan vof dI sam d.

- Iam mf vIc g do khac voI ngay fhuong nhu dI foI mf noI mnh chua
fung foI hoac dI an o mf hang an moI.

- u kIn Iam mf cng vIc g do, khng can kho ma chI can vuI.

Nu cam fuong chan nan, suy sup fInh fhan keo daI da foI 3 fuan, nn dI
kham bac sI d bI f mnh co b nh g khng, hoa c k cho ba c sI nghe ca c Ioa I
fhuc ban da dung hay dang dung d xem co phaI Ia phan ung fhuc hay
khng.

181 khoI fhaf vong sau nhung ngay I, ff

- Sau nhung ngay nghI I, ff, k ca ngay CIang sInh co nhIu nguoI
khng fhay vuI ma chI cam fhay fhaf vong va fhm bun. TaI sao vay7 Co fh
v cac Iy do sau:

- Khng gap duoc du nguo I fhan. Co nguoI o xa khng v duoc gIa dnh.

- Nho foI nguoI fhan da qua doI.

- ThIu fIn bac.

- Qua mf moI v nhung cng vIc va nghI I frong ngay nghI.

- Mong doI nhIu dIu cao quy o nhung ngay nghI I.

sau ngay nghI I ff khng co cam fuong vo mng, chan nan, cac ban
nn ap dung cac bIn phap sau:

- Chuan bI fruoc cac cng vIc d dn ngay nghI, khng bI qua ban rn.

- u kI n vI f fhI p mo I hoa c Ia m ba nh ke o da c bI f cho nhu ng aI frong s
nguoI fhan fu fruo c.

- Khng nn ung ruou v chinh ruou se gay cho ban cam fuong chan
ngan, bI quan frong ngay hm sau.

- Khng nn daf yu cau cao qua voI nhung ngay nghI nhu: keo banh phaI
da y du , vIc frang hoa ng nha cu a pha I fha f de p, mo I nguo I du ma f khng fhI u
aI v.v...

- Khng chI fIf qua kha nang.

- Nu fhay vIc f chuc fheo fh I, n np cu co finh chaf go bo qua fh
nn bo , d fheo fh I moI.

- Nu ban mun duoc fu fhoaI maI mf mnh frong dIp nghI fh dung doI
co nguoI moI mnh fham du cuc vuI o noI nao, va cung dung moI hoac hen aI.

182 Tranh con bun mua dng

Thang 11, cung voI su fro IaI cua mua dng, nhIu nguoI fhay Iong nang u
sa u. Ca m fuo ng do , ke o da I su f mu a va chI fan dI khI mu a xuan fo I. Ca c nha
khoa hoc goI hIn fuong nay Ia su rI Ioan fInh fhan fheo mua.

A nh sa ng va nhI f d co a nh huo ng sau sa c fo I hI n fuo ng bu n vuI.
Nhung fIa sang ma f fro I kich fhich na o fI f ra nhu ng hoa cha f Ia m fang cuo ng
su nang dng cua co fh. Co chung 5% s nguoI frong nhan IoaI cam fhay bun
rau khI fhoI gIan co anh sang cua mf ngay ngan IaI. Chung fa co fh dung
anh sang den huynh quang, fhay fh anh sang maf froI d chua frI chung u
sau cua mua dng.

Nu frong mua dng, fu nhIn ban fhay bun - mf nI bun vo co, nn:

- Ra ngoaI froI cang nhIu cang ff, buI sang ff hon buI chIu.

- Chung nao ngoaI froI con sang, hay mo rng cac fam man che cua.

- Nhung ngay nhIu may froI u am, nn baf den frong nha.

ung ngI mo mng mf mnh. Hay foI fham ban be, dI foI nha bao fang,
dI xem frIn Iam v.v...

- an co fh dI nghI vao mua dng fhay cho dI nghI vao mua he.

183. Cach chng do nI dau bun

Sau nhung su vIc khng vuI nhu: caI chf cua mf nguoI fhan, Iy dI, fhaf
nghIp, m dau... nI dau bun fhuong daI dang. Co Iuc nguoI fa fuong qun
duoc no dI, nhung r I n I dau Ia I fro Ia I vo I du ca c gIaI doa n mo I da u nhu m f
con bnh df xuaf rI fro fhanh mf nI dau am I fham kin. Chung fa mun fu
chI fhuc frang nhung khng duoc, va danh phaI chap nhan day Ia su fhaf.

ch ng do duo c pha n na o n I dau bu n na y, ba n co fh fheo m f s bI n
phap nhu sau:

- Khng che dau nhung cam xuc cua mnh va cung khng ngaI ngung fh
I nhung ca m xu c do .

- an be va nhung nguoI frong gIa dnh Ia nhung nguoI san sang fhng
cam va chIa xe nI dau voI mnh.

- VIf nhaf ky v su vIc cung Iam nguI dI phan nao nI dau bun. Nn
vIf fheo chIu huong mong doI co nhung ngay sap foI fuoI sang hon.

- Khng nn dung ruou va fhuc an d qun sau.

- Nn gIu vIc an ung co dIu d, fhm chaf b duong.

- Chu y nghI ngoI duong suc va fap Iuyn nhe nhang d gIu gn suc khoe
frong fhoI gIan nay.

- Tranh o mf mnh frong cac dIp nghI I hay sInh nhaf.

- Trong khI frong Io ng chua h f dau bu n fh fInh fha n mnh cu ng chua
duoc mInh man. oI vay, khng nn quyf dInh nhung vIc quan frong frong
fhoI gIan nay.

- Cng vI c Iam an frong fhoI gIan nay fhuong khng frI chay. Co fh
phaI chap nhan mf buoc fhuf IuI.

- N u ca m fha y mnh qua m f mo I, khng da m nhI m duo c cng vI c, ca n
phaI nho nguoI gIup do hoac fam fhay d gIaI quyf cac cng vI c.

184 Tm hIu v su am anh

Truoc khI bI nh rang hay Iuc IaI xe khI froI mua fo, sam chop dung dung,
fa fhay co cam fuong nhu hI con nho, khI fa phaI o nha mf mnh. Cam fuong
so haI chI xay ra frong mf fhoI gIan ngan rI hf. Nhung nhIu nguoI co
nhung cam gIac so co finh chaf phan ung co fh, keo daI ca doI, vua fac dng
voI fInh fhan, vua fac dng foI sInh Iy Iam fIm dap manh, foaf m hI, oI mua,
nghen fho va nhIu khI Ia m nan nhan ngaf xIu: Su so haI da fhanh mf nI am
anh fhuong xuyn fruc san o frong nguoI, nhu:

So nhn xung sau |co nguoI khng fh IaI xe frn nhung duong nuI o
phia canh vu c).

- So nhn vao khoang khng rng raI;

- So me o, so chu f;

- So ma u;

- So dm f I.

ay Ia nhung cam xuc co IIn quan foI van d fam Iy cua mI nguoI. ang
su Iuyn fa p va vI c chu a frI bo I ca c chuyn gIa fam Iy , 80% nhu ng nguo I bI
chung bnh nhu frn co fh khoI.

185 Tac dng cua am nhac foI con nguoI

AI cu ng ca m fha y fI ng so ng bI n r ra o co fa c d ng fo I fha n kInh nhu II u
fhuc an fhan. NhIu ng bac sI nh rang van nhac nhe o phong doI d bnh
nhan bo f Io au.

NhIu noI frong bnh vIn, nguoI fa dung bang caf sef co fIng chIm hof.
Trong gIan ha ng r ng Io n cu a ca c sIu fhI, nhu ng dI u nha c nhI u khI Ia m
khach qun fhoI gIan, khng mun v. Nhung dIu nhac m, cham co fh Iam
fIm dap cham IaI va gIam huyf ap fraI voI fac dung cua nhung dIu nhac dn
dap, nhanh va van fo.

an co fh Iam am nhac fac dng vao ban nhu sau:

- Mu n fhu gIa n, ba n nn cho n nhu ng fa c pha m na o co if cao fra o nhu
"Khuc nhac cho dan day gam SoI fruong" cua ach; "oan nhac duI nhau gam
Re" cua PacheIbeI; 'Concerfo gam Re cho CeIIo" cua Haydn; "anh frang" cua
ebussy v.v...

- I u nha c nhanh, cao co fh ke o ba n fhoa f kho I fra ng fha I u bu n, ra u
rI.

- Iu nhac m co fc d gIng nhIp dap cua fraI fIm Iam cho cac chau nho
fhI kho c.

- kich fhich nguoI Iao dng Iam vIc co kf qua, nn dung nhung dIu
nhac don gIan, nhung baI haf ph fhng.

Cung nn fhay fIf fau va IoaI nhac fheo fhoI gIan: buI sang nn dung
nhung baI nha c vuI, fruo c gIo an frua, nhu ng dI u gIa f, kich fhich va o bu I
chIu, nhung dI u nha c m.

186. NuI fhu vaf co IoI g7

AI khng mun cuoI vuI khI nhn Iu cho con hoac haI con meo von nhau7
NhIu nguoI My coI cho, meo nuI frong nha nhu nhung nguoI ban co fh chIa
xe fnh cam voI nhung nguoI Iuc vuI, bun, hay c don, boI v:

- Chung Iam cho chung fa co fhaI d nang nIu, san soc.

- Chu ng co ve fIn fuong vao su cham soc cua chung fa.

- Chung nhan nhung fnh cam cua chung fa khng can dan do, suy nghI.

- Chung Iam cho nhung nguoI sng c don, cam fhay yn fam Ia ngun an
uI cua nhung nguoI gIa. NgoaI cho va meo, nhung hoaf dng boI II fung fang
cu a ca c con ca canh co fh Iam nguoI fa fam qun nI Io, bun va gIam huyf
ap cho nhung nguoI bI bnh.

NhIu gIa dnh cam fhay gan bo voI nhau hon, khng khi gIa dnh am
cung hon v su co maf cua mf con cho.

187. AI d mac bnh ung fhu

HIn nay, ung fhu van Ia mf frong nhung IoaI bnh dang gom nhaf dI
voI con nguoI, v cac nha khoa hoc van chua xac dInh ro duoc hoan foan nguyn
nhan gay bnh.

Co phaI Ia do khoI fhuc, fho hif phaI cac dc f hoac bI nhIm xa7 NguoI
fa co n da f cau ho I: fa I sao nguo I na y hu f fhu c fh bI ung fhu ph I, nhung
nguoI khac cung huf nhu vay IaI khng bI7

NhIu nha nghIn cuu cho bIf rang finh nf, cach cu xu cua mI nguoI co
anh huong if nhIu foI can bnh.

- Co finh bI dng, fho o voI moI vIc.

- Hay nen fnh cam cua mnh, khng mun bIu I ra ngoaI.

- su gIan hon, fhu oan am I frong nguoI.

- KhI co bIn c khng hay xay ra, fhuong fu c Iap khng mun co su
gIup do hoac an uI cua nguoI khac.

- TraI qua nhIu vaf va hoac xao dng v fnh cam frong fhoI nIn fhIu.

KhI nhu ng nguo I co finh n f nhu frn bI ung fhu, ho fhuo ng cha p nha n s
phan khng may cua mnh mf cach d dang va caI chf foI voI ho cung raf
mau chong. CIaI fhich v su IIn quan gIua finh nf va vIc d mac bnh, cac
bac sI cho rang finh nf Iac quan, ua hoaf dng, co I mo cua con nguoI kich
fhich hIn fuong, fIf ra nhung hoocmn co fac dung phu gIup co fh chng IaI
can bnh. Ngay ca cac nguoI mac bnh ung fhu, nhung co fh da chng choI IaI
duoc can bnh frong fhoI gIan Iau daI fhuong Ia nhung nguoI hoaf dng, hay
yu cau, doI hoI o nguoI khac, coI mo va fh hIn d dang fnh cam cua mnh.

188. Phaf hIn va d phong hIn frang quyn sInh

Nu co aI quen bIf ban noI foI y dInh quyn sInh, ban cho nn coI fhuong
va bo qua. Nhu ng cau no I quen fhu c cu a ke cha n do I mu n fu va n fhuo ng Ia :
"Nhung vI c do cha ng co n y nghIa g vo I fI nu a". "TI da cha n nga y cu c do I
na y Iam rI", hoac ro rang hon "TI chI mun chf7".

Nhung ke chan doI do con co fhaI d:

Chang coI vIc g Ia quan frong, khng con hy vong v baf cu mf dIu g,
khng can aI gIu p do .

- CIa c ngu fra n fro c.

- If kha nang suy nghI, fap frung fu fuong, quyf dInh mf vIc g.

- Thuong o mf mnh, khng mun fIp xuc voI nguoI khac.

- Cho faf ca cac d dung ca nhan cua mnh.

d phong va franh hIn fuong quyn sInh, khng nn:

- o qua IoI de doa quyn sInh.

- Che dau y fuong quyn sInh cua m f aI

- Thach fhuc nguoI co y dInh quyn sInh.

- nguoI do co y dInh quyn sInh o mf mnh.

Nn:

- Tm bIf du dInh cua nguoI co y dInh nay, va xem ho co sung hoac
"fhuc" g khng7

- Nn IIn h vo I ba n be , fhan nhan ba c sI, cha da o d fI p xu c va khuyn
can duong su .

- NoI voI nguoI co y fuong chan doI rang nhIu nguoI da bIf y dInh cua ho
va san sang gIup ho vuof qua nhung kho khan frong vIc Iam, doI sng.. Ho
khng dn nI fuyf vong nhu ho fuong.

- Khuy n khich ho Ia m vI c fro Ia I va fham gIa nhu ng hoa f d ng fa p fh ,
Iuyn fap va gIaI fri cung voI moI nguoI.

189. KhI nao can fm su gIup do cua cac chuyn gIa7

I khI ban co nhung vIc rIng fu hoac nhung cng vIc co finh chaf
chuyn mn ma mnh khng fh gIaI quyf duoc Nho nguoI khac gIup fh phaI
Ia nhung ban fhan ma khng phaI Iuc nao ho cung o gan mnh. Va IaI, chac g
kha nang cua ho hon mnh ma khng phaI chuyn nao cung fh I voI ban
duoc.

Trong fruong hop do, ban can phaI foI cac c van, cac chuyn gIa, nhung
nguoI chuyn v ca c va n d ma ba n dang ma c miu. Ho se gIu p ba n chI da n cho
ban con duo ng pha I dI d ba n co fh fu gIa I quy f Ia y cng vI c. KhI na o ba n
can foI su gIup do cua cac chuyn gIa7 o Ia nhung khI ban co:

- Su sa suf fInh fhan keo daI.

- Su fhay dI fam frang.

- I rI Ioan fam fhan v so haI hoac Io Iang.

- Co su dau bun hay day vo nao do da qua, nay fro IaI.

- !ng qua nhIu ruou, hoac Iam dung fhuc.

- I rI Ioan fIu hoa |oI mua sau khI an).

- I am anh boI nhung hnh anh hoac cac su vIc da qua, ca frong fhoI
gIan Ia m vI c.

- MoI bIf mnh bI frong bnh hoac suc khoe bI suy nhuoc.

Nhung chuyn gIa co fh gIup ban dac Iuc khI ban bI maf vIc Iam, vua Iy
dI, co nguoI fhan vua qua doI hoac co nhung chuyn rac rI khac.

Nhung nguo I co ao gIac, nhu nghe fhay fIng noI va am fhanh Ia, co y
mun fu van, khng fu chu duoc mnh, Io so mnh co fh co nhung hanh dng
pha m phap v.v.. du can foI ngay cac chuyn gIa v fam Iy d duoc gIup do.

190. Nn chon c van nao7

Thi du ba n dang co chuy n ra c r I v fnh ca m nhu: Io Ia ng, gIa n ho n, dau
bun, hI han... can phaI co nguoI khuyn bao c van. Co haI van d can chu y
khI cho n nguo I Ia m c va n cho mnh: do Ia kha nang chuyn mn cu a c va n va
su quen bI f gIu a ba n va c va n nhu fh na o7" Su nghIn cu u v vI c na y cho
bIf: ban quen hay khng quen, co hay khng co cam fnh voI c van khng
quan h bang nhung duong II, phuong phap ma nguoI c van dung d gIaI
quyf cac van d ban dang vuong mac.

Nn can cu cac fIu chuan sau day d chon c van cho mnh va hanh dng
nhu sau:

K fom fac van d ban vuong mac va hoI xem c van da gIaI quyf van d
na o fuong fu nhu fh hay chua7

- No I vo I c va n ba n mu n duo c gIu p do nhu fh na o va ng fa se du ng
phuong phap g d gIaI quyf co hIu qua.

- an co fhay mnh fIn vao kInh nghIm cua c van khng7

- HoI c van v fhoI gIan can fhIf d gIaI quyf van d nay. Cung khng
nn yu cau phaI xong frong fhoI gIan ngan hoac dInh fhoI gIan cua cng vIc.
Thuong, co khI phaI hang fhang moI gIaI quyf xong.

- Ha y fm hI u xem nhu ng chI phi v vI c nay, ban co duoc an ao HIm
chI khng7

- Nu ban mun co IoI khuyn bao v hn nhan hoac v van d fnh duc,
nn dua ca nguoI yu hoac vo |chng) cung dI.

Chuong 8

THOAT IY VONC NCHIN NCP

MI nguoI dn voI su nghIn ngap fhuc Ia, ruou, ma fuy bang nhung Iy
do khac nhau: fan huong su kich fhich cuc d, fhoaf khoI su nham chan hang
ngay cua cuc sng, fao cho mnh co ve IIch Iam hon nguoI v.v... RI khI cam
gIac rung dng, su hon ho pha chuf fu hao |!) da qua, ho chI con caI fhan xac
dau nhuc, fIu fuy nhn nhu ke v hn.

RIng khoI fhuc Ia da dua mI nam 390.000 nguoI My sang bn kIa fh
gIoI, som hon so vo I d fu I cu a ho . Va y ma va n co n 50 frI u nguo I kha c fI p
fuc huf. Thaf Ia chuyn dIn r. ay Ia chua k foI 10% dan My ung ruou. Ruou
da Ia m nhIu gIa dnh fan naf, nhIu ke maf vIc Iam frong fnh hnh suc khoe
suy sup.

Con phaI k foI nhIu IoaI ma fuy khac ma fruoc kIa nguoI fa chua bIf
dn nhu marIjuana, cocaIne va hroIn Ca nhu ng Ioa I fhu c ngu va an fha n ma
nguoI fa dung qua nhIu nua.

Chuong sach nay moI gIoI fhIu voI cac ban nhung bIn phap co kha nang
gIu chung fa khng mac vao nhung chaf dc haI hoac gIup nhung nguoI nghIn
ngap fhoaf khoI caI vong den fI do.

191. an da Ia n I hay chua7

Thu pham Ia nhung nguoI huf fhuc Ia fhanh nghIn ngap chinh Ia
nIcofIne. Mf nha nghIn cuu fhuc Ia da noI: "Nu fhuc Ia khng co nIcofIne
fh vI c huf fhuc Ia cung chang khac g fro choI fhI bong bong".

Co nhung nguoI nhay cam dI voI nIcofIne hon nguoI khac, do do, d
nghIn hon. Nhung cau hoI frong bang fesf duoI day se duoc cac ban bIf mnh
da bI kep chan va o ca I ba y nIcofIne fo I mu c na o r I, da Ia n I cu a no hay
chua7

a ng fesf v NICOTIN
8 Cau ho I I m 0 I m 1 I m 2 T ng s
1- a n hu f fhu c da u fIn bao Iau
sau khI fhu c da y
2- o noI ca m hu f fhu c |hI u sa ch,
nha ha f, pho ng cho kha m b nh...)
ba n co fha y nhIn hu f Ia m f vI c
Sau 30 phu f



Trong vo ng
30 phu f



kho khan khng Khng Co
3- dI u fhu c na o ngon nha f
frong nga y
a f cu dI u
nao
I u fhu
nha f bu I
sang

4- a n hu f bao nhIu dI u m I
ngay7
1-15 16-25 Hon 26

5- a n co hu f fhu c nhI u nha f
va o bu I sa ng khng7
Khng Co

6- Nga y bI m, ba n co hu f fhu c
khng7
Khng Co

7- Ioa I fhu c ba n hu f fhu c Ioa I
nhe |do I 0,4 mg), vu a |0,5-0,9
mg), na ng |hon 1mg nIcofIne)
Nhe Vu a Nang

8- a n co nu f kho I khI hu f fhu c
khng
Khng Co khI Thong
nu f


192. Thu phI bang que dIm

Nga y sInh nha f, ba n co fha y vI c fh I fa f ca c ngo n n n Ia m f dI u kho
khan khng7 N u co va ba n Ia I Ia nguo I nghI n hu f fh ph I ba n da bI kho I Ia m
fhuong fn ma f r I.

Hay fhu suc phI cua ban nhu sau:

1- a nh m f que dIm. KhI ngo n Iu a chay du, khng Iung Iay nua, d
cach mIng mnh 15 cm.

2- Hif hoI vao rI ha hoI ra |mIng mo fo, khng duoc chum IaI). Co fh Ia
ha hoI nhIu Ian.

3- Nu ngon Iua khng faf fh phI ban da bI khoI Iam hong rI nn dI
kha m bac sI.

193. ay IoI dI dap

Tuy bI f ro hu f fhu c Ia Ia co ha I, nhung nguo I nghI n fhuo ng nu ra
nhIu Iy do d fhng ch. sau day Ia nhung Iy do fhuong gap va nhung IoI bnh.

1- Nu fI bo huf, fI se beo phI In maf!

Thaf ra, bo huf khng beo In, ma v an nhIu hon fruoc. Nu mun gIu
can hoac xung can, ban co fh fham gIa Iuyn fap hang ngay va chu y an
kIng cac chaf beo, franh an vaf, fhm ngoaI bua an.

2- TI fhay nhIu nguoI huf ma van khoe!

If fhI, hoac chua foI fhoI bI bnh. Nhung co dIu chac chan Iam ban
khng o frong s nguoI do dau.

8- Thuc Ia khng fh "ha" fI dau7u ban co fh khng bI chf v fhuc Ia
nhung nha f dInh ba n se bI ma c mf s bnh nhu: kho fho, ho, huyf ap cao,
bnh fIm mach... Ia nhung bnh ma bac sI se baf buc ban ngung huf fhuc.
Vay faI sao ba n khng bo fruo c7

4- Thuc Ia Iam cho fI fhu gIan.

NIcofIne Ia m f cha f kich fhich fha n kInh va Ia m cho fuy n fhuo ng fha n
fI f ra cha f adrenaIIne. AdrnaIIne Ia mf hoocmn co finh chIn dau hay "bc
Iu a", khng phaI Ia chaf Iam fhu gIan dau.

5- TI da fhu caI fhuc foI Ian fhu 12 ma chang an fhua 12 hay 17 chI Ia
con s. Chua duoc fh fIp fuc cho foI khI caI duoc. NguoI nao caI duoc fhuc
cung du co fInh fhan bn bI va cuong quyf nhu vay!

6- CaI kho qua !

an co fh fhay nguoI kho chIu. Khng co aI chf v caI fhuc Ia ca. an
nn fIn rang, mnh caI duoc!

7- TI khng fh fuo ng fuo ng duo c; cu c do I khng co fhu c fh se nhu fh
na o7

KhI mo I sInh ra, ba n khng h bI f hu f fhu c Ia g. Hu f chI Ia m f fho I
quen. oI vay, khI chua huf ban fung fhay doI vuI fh sau khI bo fhuc, doI van
vuI.

194. ChI fIu cho fhuc Ia

a n co fh ngo ra ng, nay m f dI u, maI m f go I, da n da n finh g p Ia I, m I
fuan, mI nam, nguoI huf fhuc Ia da chI maf bao nhIu khng7

Sau day Ia bang chI v fhuc Ia dang d fa nghIn cuu.

Iay gIa frung bnh mf goI fhuc IoaI vua Ia 1,75 do-Ia |!S)


S go I m I
ngay
1 1,5 2 3
ChI m I ngay 1,75 2,65 3,50 5,25
Tua n 12,25 18,55 24,50 36,75
Tha ng 52,50 97,50 105,00 157,50
Nam 6.38,75 967,25 12.775,50 1.916,25
10 nam 6.387,50 9672,50 12.775,00 19.162,50
20 nam 12.775,00 19.345,00 25.550,00 38.325,00
30 nam 19.162,50 29.017,50 38.325,00 57.487,50
40 nam 25.550,00 38.690,00 51.100,00 76.650,00

NgoaI s fIn chI o frn, con nn k fhm cac khoan:

- TIn chI cho dIm, baf Iua.

- Quan ao, fham fraI san... bI chay Im dm v fan fhuc.

- TIn danh xI san nha.

- Nuoc fhom, fhuc danh rang, fhuc suc mIng rang cho nguoI huf.

- Ngay nghI v bnh

- Thuc dac fr v rang

- ChI cho bao hIm suc khoe.

NguoI huf fhuc phaI chI fhm v cac khoan frn, frung bnh mI nam
quang 700 d-Ia |!S)

195. CaI huf7 Kho g dau!

Nha Van Mark TvaIn da phaf bIu:

"an mun caI huf ha7 Co g kho dau, fI bIf... V chinh fI da fung caI
huf ca fram Ian rI ma7" Nghe vay fh vIc caI nghIn d hay kho7 Chu yu Ia
fruoc khI caI, ba n pha I chua n bI ca n fha n ca v ma f va f cha f Ia n fInh fha n cho
mnh va fIn ra ng, mnh co fh caI duoc!

Sau day Ia fung buoc cua 3 gIaI doan caI huf.

CIAI OAN I: CH!N I CAI

ThoI gIan: 1 fuan

1- ChI ngay caI fruoc fuan I frn fo IIch.

2- MI Ian huf mf dIu fhuc, ban hay vach mf dau vach frn bao fhuc.

3- MI Ian dInh cham Iua vao dIu fhuc, ban hay hoan IaI 10 phuf.

4- Com cac dau fhuc ban da huf, vao frong mf Io nho d fhay duoc
Iuo ng fhu c ban huf frong ngay, frong fuan.

CIAI OA N II: CAI

ThoI gIan: 1-2 fuan.

1- Vuf faf ca cac bao fhuc ban con. ep cho khuaf maf faf ca nhung d
vaf g co IIn quan foI vIc huf fhuc nhu dIm, baf Iua, gaf fan, fau v.v..

2- M I khI ba n ca m fha y fhe m hu f,, ha y hif m f hoI khng khi fha f da y
phI rI fho fu fu ra qua dI mI chum IaI Iam fu 5 - 10 Ian.

3- Thay dI fhoI quen va hanh dng khac voI khI huf. Thi du: ban fhuong
vua IaI xe vua huf frn mf con duong nao do. ay gIo, ban dI duong dI, dI
duong khac |n u co fh ). Thay vI c u ng ca ph |fhuo ng ke m fheo hu f fhu c)
ba ng m f cuc dI bach b. I ch ngI va gh ngI khI ban coI fIvI o nha.

4- Tham gIa mf s hoaf dng fruoc day ban chua fham gIa nhu ghI fn
vao mf Iop day nau an |nu) hoac mf cau Iac b boI II. ToI fham mf ban cu,
khng phaI Ia dan nghIn.

5- Iun cam frong fay mf vaf g do nhu: buf, qua bong cao su d fap bop
v. v... d fhay cho fhoI quen cam fhuc.

6- An ke o gm chng huf fhuc hoac ngam fam fhay cho dIu fhuc.

7- Tranh ung ruou, ca -ph, an banh ngof co Iuong duong cao v cac chaf
do kich fhich ba n fhe m hu f.

8- M I nga y Ia I bo s fI n ba n fhuo ng chI d mua fhu c va o m f caI hp,
d bIf ban fIf kIm duoc bao nhIu.

9- uc vao c fay mf doan bang va fu cau vao do mI Ian mun huf.

CIAI OAN III: TRANH XA TH!OC IA

ThoI gIan: 3 fhang

1- Iun fu nhu ra ng, gIaI doa n mnh nghI n fhu c da qua r I, |du ba n co n
huf hay da bo hoan foan).

2- Tranh noI d fhuc va nguoI huf fhuc.

3- Khng d ban be, nhung nguoI huf, khuyn khich mnh huf fro IaI. o
qua nhung IoI dua gIon khIu khich.

Nho. hanh dng bo huf Ia quyn cua mnh.

4- Nho mf ban khng huf fhuc gIup do mnh.

5- ChI nhung dIu co IoI ban nhan fhay, fu khI bo huf vao mf fo gIay
nhu: fhay vI cac fhuc an ngon hon fruoc, gIam ho, quan ao khng co muI hI
v.v...

6- TIp fuc fuan fheo cac buoc frong gIan doan bo huf

|Theo faI IIu cua VIn Y hoc phong' bnh SoufhfIed MIchIgan).

196- Keo nIcfIn d caI huf

u mu n nhung va n co n hon! Cho ma I fo I nam 1988, qua cu c pho ng va n
2.000 nha khoa ho c, nguo I fa da chinh fhu c cng nha n: hu f fhu c Ia co ha I cho su c
khoe ; hI n fuo ng nghI n Ia do fhu c Ia co cha f nIcfIn. o I va y, mu n caI nghI n,
khng nhu ng pha I bo qua fho I quen hu f fhu c ma co n pha I nghI fo I ca c bI n pha p
Ia m co fh co kha nang nhIn, khng fI p xu c vo I Ioa I hoa cha f na y nu a.

Mf bIn phap duoc cac nha nghIn cuu ap dung frong fhoI gIan caI
nghIn van d co fh fIp xuc voI nIcfIn, nhung voI IIu Iuong nho. Nhu vay se
khng gay nhI u ca m gIa c kho chIu cho nguo I caI. a c sI se cho nguo I caI
nghI n nga m hay nhaI nhung vIn keo gm co chua nIcfIn.

IIu Iuong keo cung gIam dan dI. Nhu vay nguoI caI huf se franh duoc cac
hIn fuong fhuong fhay khI fhIu fhuc nhu: nn nao, ban fhan, cau gaf, kho
ngu, dau dau v.v...

Nu ban mun caI fhuc, nn fheo cac dIu sau:

- Tu Ia m fesf fheo ba I 191. N u f ng s dI m cu a ba n fu 7 fro In, ba n ca n
phaI caI fheo phuong pha p da d ra.

- NoI voI bac sI y dInh caI fhuc cua ban, d bac sI gop y nu ban Ia phu
nu dang co mang fh khng nn an IoaI keo nay. Ca nhung nguoI co bnh fIm
va huyf ap cao cung vay.

- KhI dung keo, phaI fheo dung IoI chI dan cua bac sI hoac ban chI dan
cach dung d frong goI keo.

Mun vIc caI fhuc co kf qua, nn phI hop vIc dung keo voI cac bIn
phap caI nghIn fhuc Ia cua baI 195.

197. Hay Vuf caI fau dI7

Huf dIu x ga hay ngam caI fau sau bua chIu, da fhanh mf fhoI quen
dI voI nguoI da n ng. Cu ng may ra ng, fu 25 nam fro Ia I day, nhI u nguo I da
bo duo c fho I quen do v khng if nguo I frong s ho da ma c ca c chu ng b nh nhu
ung fhu fhanh qua n, c ho ng va fhu c qua n.

Nu ban vua huf fau vua huf fhuc Ia, ban con co fh mac fhm cac
chung bnh khac nhu: ho, bnh fIm va ung fhu phI nua. Cung nhu vIc caI
fhuc Ia, mun caI x ga hay fhuc Ia huf bang fau, ban cung can fheo cac bIn
phap nhu sau:

1. mf if ngay nghIn cuu, chu y foI nhung fhoI quen cua mnh khI huf
fhu c |hu f o dau: frong phong khach, xe hoI, o noI Iam vIc, sau bua an v. v...)

2- MI Ian dInh cham fhu c, ngung fay va hoa n Ia I 1 gIo . Thu c hI n vI c
nay frong nhIu ngay.

3- CIoI han dIa dIm huf. ay gIo, chI huf o fruoc cua ra vao, chang han.

4- Tang vIc hoan cham fhuc fu 1 gIo In 2 gIo.

5- Trong khI huf, khng doc sach, coI fI vI hoac vIc g khac.

6- ChI huf mf nua dIu, bo nua kIa dI.

7- CuI cung, bo han, khng huf nua.

198. NhaI, hif fhuc co haI khng7

Ngoa I vI c hu f fhu c Ia nguo I fa co n co fh dua nIcfIn va o nguo I ba ng
ca ch nhaI hoa c hif. Hu f, nhaI, hif d u co ha I ngang nhau, d I vo I su c khoe . Thi
du: NguoI nhaI fhuc dua nIcfIn vao nguoI qua cac mang mong o mIng.
Nhung m fIp xuc voI nIcfIn o mIng d bI day In: do Ia nhung dIm dau
fIn bI ung fhu fan cng.

Tf nhaf Ia khng fIp xuc voI fhuc Ia, baf k o dang nao. Sau day Ia mf
s goI y d ban fhuc hIn:

- Khng coI baf cu muc quang cao nao v fhuc Ia.

- Nu fhem fhuc, fhay bang cach nhaI ke o gm nIcfIn, keo bac ha hoac
keo fhom rang mIng.

- Tham gIa cac hoaf dng fh fhao.

- Tu khen fhuong mnh, sau mI ngay khng fIp xuc voI fhuc Ia, du o
dang nao.

199 Hay gIup nguoI khac bo fhuc

Trach moc, ch nhao, ray Ia du khng phaI Ia cac phuong phap ff d
Iam cho nguoI nghI n bo duo c hu f.

Nu ban mun gIup aI caI fhuc Ia, nn:

- Cho ho bI f da sa n sa ng gIu p do d ho fhm c ga ng, co quy f fam bo
huf. NghIa Ia rIng ho phaI co y chi bo huf, mnh chI Ia nguoI dng vIn fhI.

CIup do ho vIc gIa dnh nhu frng con h, Iam bp h frong fhoI gIan ho
caI fhuc.

- an phaI goI y va gop y fhm chu khng In chI dao phaI Iam fh nay,
pha I Ia m fh kIa. Hay d cho nguoI caI huf chu dng frong cng vIc cua mnh.

- Khuyn khich ho gIu vung fInh fhan. u kho chIu cung kIn quyf caI
ba ng duo c.
200. Ruou phaI bIf ung co chung muc7

Chung fa chua ban foI van d co nn ung ruou hay khng ma chI noI foI
vIc: mI nguoi can phaI bIf ro co fh cua mnh, chIu dung duoc bao nhIu
ruou7 bang fac dung cua ruou foI co fh" se chI cho cac ban ro cac frang fhaI
fhan kInh, cu chI, hanh dng cua chung fa phu fhuc vao nng d ruou frong
mau nhu fh nao.

!ng ruou cang nhIu, fh nng d ruou frong mau cang cao. NguoI fa
fhuong noI: co nguoI ung if da say, co nguoI ung nhIu IaI khng say". VIc
say ruou phu fhuc vao cac yu f sau:

- Truoc khI ung ruou ban da an chua7 An if hay nhIu7 Nu ban chua
an, da day con frng rng fh ban se mau say hon. Thuc an frong da day Iam
ruou chuyn vao mau cham hon.

- Cach ung cua ba n fh nao7 !ng ung uc hay nham nhI7 Co fh cua mf
nguoI bnh fhuo ng co kha nang ha p fhu va chuy n bI n ruo u fha nh cha f kha c -
|hIn fuong frao dI chaf) - mI gIo duoc 9,15 gam ruou fuong duong voI 340
gam bIa hoa c m f c c ruou vang quang 142 gam hoac 42 gam ruou khaI vI.

oI vay ban ung 3 Iy ruou frong mf gIo khac voI ban cung ung 3 Iy
ruou nhung nham nhI frong fhoI gIan ca buI chIu.

an ung IoaI ruou nao: ruou Vfka chua 50% ruou, bIa chI co fu 3,2-5%
ruou. oI vay nguoI fa phan bIf ruou nang" va ruou "nhe". !ng ruou "nang"
mau say hon.

cacbnaf cua ruou - Ruou Champagen |sam-banh) co Iuo ng ca cbna f
cao, d ngam vao co fh mau hon cac IoaI ruou kha c.

Trong Iuong co fh - fhuong, co fh nguoI nhe can chuyn ruou vao mau
nhanh hon nguoI nang can.

fuI - nguoI cao fuI d say hon nguoI if fuI.

TAC !NC C!A R!O! TOI CO TH VA TM SINH IY CON NC!OI

N ng d % ruo u
frong ma u
TA C ! NC TO I CO TH
0,05 Ma f kha nang v xe f doa n, suy nghI va chu d ng. Huy f a p fang
0,08 Huy f a p fang. Kho kI m ch nhu ng ha nh d ng bnh fho ng
|' ) 0,10 Ma f fu chu nghIm fro ng. Khua chan fay dI dI Ia I Ia I 1 khng ca n fhI f,
no I Ia p ba p, Iung fung.
0,20 Tha n kInh bI fa c d ng nghIm fro ng. I Ia o da o, no I fo, khng ma ch Ia c.
Tam Iy khng n dInh. N u Ia I xe, cha c cha n gay faI nan.
0,30 Vu ng na o bI f n fhong gay h f hoa ng va fa o nhu ng y 1 nghI saI Ia m, Ia n
In.
0,40 N u ngu , kho da nh fhu c. Khng gIu do c chu d ng frong ha nh d ng.
Tra ng fha I gI ng nh ngo I bI da nh fhu c
0,50 Nga f. Trung ong fha n kInh dI u khI n su h ha p cu a ph I va fua n hoa n
cu a fIm bI ngng fr . Ch f.
TaI nhIu bang cua nuoc My, nguoI IaI xe co nng d ruou frong mau fu
0,01 fro In Ia pham phap

AC TAI! HAY CH! Y:

S can na ng S "cha u" ruo u frong vo ng 2 gIo
|M I cha u ba ng 9 gam ruo u fhuo ng hoa c 1 Iy vang, 2 Iy bIa)
50 kg 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
60 kg 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
70kg 1 2 3 4

10
80 kg 1 2 3 4 5

10
90 kg 1 2 3 4 5

10
100 kg 1 2 3

5 6

10
110 kg 1 2 3

5 6

10
120 kg 1 2 3

6 7

10
N ng d % ruou
frong ma u
0,05 0,05-0,09 0,1 fro In
Chu y Ca n fha n khI Ia I Ca n bo faI na n Khng duo c Ia I xe

- Anh huong Iuong ruou frn con fuy fhuc vao frang fhaI nguoI ung doI
hay no, co ung fhuc g khng, dang khoe hay m f.

201. IoI khuyn cua nguoI dang Iam an!

T chuc mf bua fIp ruou d ngoaI gIao, nang cc chuc fung nhau, do Ia
chuyn fhuong frong cng vIc Iam an.

Tuy vay, chung fa nn d y va suy nghI v cau noI cua mf vI gIam dc
ngan hang co uy fin nhu sau:

Cho co daI g ma dinh voI may ng ung f f hf Iy nay dn Iy khac!

Hay nho rang cau chuyn Iam an Ia Iam an! Khng nn d nguoI khac
co nhan dInh khng ff v mnh qua bua fIc. u ruou fhuong co maf frong
nhung cng vIc ngoaI gIao, nhung raf nhIu nguoI da nhan ra rang: Khng
nn ung!

Nu ban ung ruou frong khI gIao fIp, nn nho rang:

- Khng nn IIn h cng vIc Iam an voI nguoI say sua.

- Trong bu a fI c, ung khng phaI Ia vIc chu yu. PhaI Iun nho foI
nhIm vu va muc dich cua mnh frong Iuc nay d gIu fri oc cho mInh man.

- Nu ban cam fhay mnh sf ruf, khng duoc bnh fInh frong cuc hop
fh IaI cang khng nn ung. V Iuc nay ban co fh ung nhanh va nhIu hon
Iuc bnh fhuong. Iu do Iam ban fhm nong finh, d dua foI nhung kf qua
khng co IoI cho mnh.

Nu ban sap vao mf bua fIc d noI chuyn v cng vIc Iam an, nn:

ChI ung 1 Iy khaI vI. ChI nhap mIng hoac khng ung se ff hon.

- Nu co sam banh, chI nn nham nhI, cham.

- Iuc vao fIc, nn ung nuoc.

- Tranh ung can Iy.

202. Sau khI qua chen

TI hm qua, hoI say v qua chen nn sang nay ba n cam fhay dau dau,
bung nn nao, faI u, fhaf kho chIu. Khng Iam sao chua hf duoc frang fhaI do.
Tuy vay, co fh Iam cho con kho chIu dIu dI bang cach.

- Nam nghI, cang Iau cang ff.

- Tranh anh sang choI, anh nang hay den.

- !ng aspIrIn.

an co fh franh duoc frang fhaI nay, nu:

- Trong bua fIc, an nhIu chaf beo, fhIf va pho-maf co fh Iam ban do nn
nao va fIm dap manh khI an cung voI ung ruou.

- Nn nho cac IoaI ruou nhu: bourbon, scofch, vang do, ruou dao co chua
nhung chaf co fac dung Iam nguoI ung bI kho chIu Iau hon ruou gIn va vodka.

- Tf nhaf Ia khng bao gIo nn ung qua suc.

203 an co phaI Ia nguoI nghIn khng7

Mu n bI f ba n chI Ia nguo I bI f u ng ruo u, u ng v ham vuI hay ba n da
sap nghIn, hoac Ia dan nghIn chinh cng rI, xIn hay fra IoI cac cau hoI sau
day bang: "Co " hay "Khng" r I c ng k f qua Ia I:

1. an co bao gIo co y dInh fhI ung ruou 1 fuan, nhung rI chI nghI duoc
co vaI ngay khng7

2. an co ngaI rang co nguoI fhI cng fac voI ban frong cng vIc Iam an
v bIf ban ung ruou khng7

8. Co bao gIo ban fhay ruou nay bang IoaI ruou khac v nghI rang Ioa I
ruou moI nay do say hon khng7

4. Nam ngoaI, ban co ung Ian nao vao Iuc sang som khng7

5. an co uoc ao mnh duoc nhu anh chang A, nao do co kha nang ung
nhIu ma khng say khng7

6. Nam ngoaI ban da gap mf cau chuy n ra c r I na o v ruo u hay chua7

8. Co Ian nao, sau mf bua fIc ruou ban IaI dI ung fIp hoac co y dInh dI
fIp v chua duoc ung " da doI " frong bua fIc khng7

9. Co bao gIo ban fuyn b: "TI co fh bo ruou baf cu Iuc nao!", nhung sau
do IaI bI say khng7

10 an da phaI nghI vIc bao gIo v hm fruoc ung nhIu ruou hay
khng7 '

11. an da bI "xIn" Ian nao v ruou chua7

12. Co bao gIo ban co y nghI: doI nay ma khng co ruou fh se ra caI quaI
g" khng7

Nu fng s IoI, co" fu 4 fro In, fh ban can phaI co nguoI gIup do d khoI
fro fhanh mf fay "Mof ruou" rI day.

204. Nho aI gIup mnh bo ruou

Nhung noI ban co fh nho gIup do mnh caI ruou, g m:

1. Tam Iy frI IIu - M f chuyn gIa cho m f nguo I caI nghI n hay cho ca
m f nho m du raf ff, d gIaI quyf nhung van d v fu fuong hoac fam Iy,
nhung phan ung cua co fh frong qua frnh caI ruou.

2. Nhom h fro - Nhung nguoI caI ruou co fh f chuc fhanh nhom d gIup
do, khuyn khich hoac gIaI quyf gIum cho nhau nhung kho khan frac fro,
frong fhoI gIan caI.

3. ung duoc IIu - ac sI co fh cho ban dung chaf dIsuIfIram, Ia mf
chaf Iam cho mnh fhay kho chIu khI ung ruou..

4. Trung fam caI nghIn - Ia nhung dIm Iam vIc phI hop voI cac bnh
vIn, vIn an duong d dIu frI bnh d gIup nhung nguoI caI nghIn ruou.

5. ac sI gIa dnh - ac sI chuyn Io suc khoe cho gIa dnh cua ban da bIf
ro fnh hnh ung ruou va cac bnh v ruou cua ban nhu fh nao rI. oI vay,
ng fa se d ra ca ch chu a frI hoa c phuong pha p caI ruo u cho ba n m f ca ch sa f
voI fhuc f hon.

6. Hang bao hIm v cac van d gIa dnh - NhIu cng dng co IIn h voI
cac hang bao hIm hoac cac dIch vu v gIa dnh, gIup fhan chu bo ruou hay fm
frong cun nIn gIam dIn fhoaI d bIf s dIn fhoaI cua cac f chuc do.

7. Cha dao - Hay noI y dInh ff Ianh "mun bo ruou' cua ban d duoc su
gIup do, fheo doI va khuyn khich cua vI CHA dIa phuong hay vI Cha o au.

205 Hay day con chau ban: khng ung ruou7

!ng ruou, nhau nhef khng phaI chI Ia van d cua nguoI Ion. Ngay xua,
Iua fuI nho, nhaf Ia o fuI gan fruong fhanh, cung ung ruou, gay ra nhung
hau qua fhaf dang Io ngaI:

- Cay nhung faI nan gIao fhng;

- Pha haI cua caI cua gIa dnh, co nhung hanh dng bao Iuc, hanh kIm
baf hao.

- Trnh d van hoa fhap kem;

- Cay maf fraf fu frong xa hI;

- Cay ra nhung van d cang fhang - sfress, Iam cho cng dng phaI fm
cach dI pho.

an can phaI bIf ro v cac con chau frong nha co ung ruou hay khng.
gIa o du c Io p fre v va n d na y, ca c ba c cha me pha I d ca c con cha u noI
guong:

- Tf nhaf Ia nguoI Ion khng ung ruou. Hoac nu ung, phaI bIf gIu
mnh co chung muc. Thuong fh con cua nguoI nghIn ruou cung d nghIn
ruou hon 4 Ian so voI con cua nhung nguoI khng ung ruou.

- Iun Iun fo fhaI d cham soc, yu fhuong va Io Iang cho fuong IaI cua
chung.

- Chu y f chuc cac cuc hop maf, dI nghI ca gIa dnh v v... Khng khi va
n np cua gIa dnh d fhu huf con caI va ngan chan chung khoI bI cac anh
huong va sInh hoaf khng ff cua xa hI II keo.

- NoI chuyn fhang fhan va coI mo voI cac con caI va fac haI cua ruou va y
kIn cua b me v va n d con ca I u ng ruo u. Pha I ngan cha n fruo c khI chu ng
vuong sau vao van d nay.

- a n con cha u khng bao gIo In xe co nguo I Ia I xe dang say ruo u. Tha
doI b me foI don hoac nghI cach khac d v nha hon Ia frao pho finh mang
mnh cho fu fhan.

206. Nu bIf aI dung fhuc ngu qua IIu, hay dua dI cap cuu ngay!

Horses, Harry, Scag, Junk, Iords, SchooIboy, Morpho, Hocus, !ncIe,
Povder, Joy, Snov, MIss m ma, oIIIes. ay Ia fn nhung duong ph o My co
ban fhuc ngu, fhuc gay m, ma aI cung bIf. NgoaI ra, con ca nhung IoaI
fhuc cam, bI IIf vao IoaI ma fuy nhu heronI, morphIn va cocaIn.

NguoI dung qua IIu cac IoaI duoc pham nay fhuong co cac frIu chung
nhu:

- Trang fhaI bI kich fhich baf fhuong;

- NguoI do dan, fho o voI moI vIc chung quanh;

- Tinh khi fhay dI baf fhuong;

- ng fu maf bI fhu hep;

- a man do;

- MuI do, chay mau cam;

- Chan, fay co nhIu vf seo v chinh fhuc.

NguoI dung fhuc qua IIu, co cac frIu chung nhu:

- ng fu maf co hep.

- a faI, uof m hI.

- Ma ch cha m

- HoI fho nga n

- Co gIa f

- Nga f.

Nu bIf aI co nhung frIu chung frn v dung cac IoaI fhuc an fhan,
fhuc m, fhuc ngu qua hu, phaI goI xe cap cuu va dua ngay foI bnh vIn
hay fram y f ga n nha f.

207 Iam fh nao d bIf con chau mnh co dinh foI ma fuy khng7

M f s cha me co con da Io n fruo c khI ngu cu ng nn mo ma f d canh
phong con caI. TuI moI Ion raf d pham vao nhung chuyn saI Iam kho ma
fuong fuong nI. Trong s cac van d can quan fam nguy hIm nhaf Ia van d
ma fuy. Khng co g da ng Io va bu I ba ng co m f du a con fraI hay con ga I dinh
vao chuyn huf, chich ma fuy.

Nu co nhung dua fre huf ma fuy, fh hIn fuong dau fIn b me co fh
nha n fha y Ia quan ao, gIuong nm, chan gI cua chung co muI khoI fhu c, hoac
m f muI Ia Ia. NgoaI ra chung con co cac hIn fuong sau:

- Iun can fIn, foI muc co fh an cap.

- Co 1, 2 dua ban fhuong gap go nhau frong fhoI gIan ngan |v chI d huf
chich), fam frang fhay dI fhaf fhuong, d no ng gIa n hoa c so s f.

- An hoac ngu nhIu hon bnh fhuong.

- NguoI suf can mau chong.

- Ve nguoI u ru, fhaf vong.

- Tho o voI moI vIc chung quanh, khng chu y voI v sInh quan ao, an
mac II fhI.

- Che gIau moI nguo I frong gIa dnh v cac ban be cua mnh, nhaf Ia s
ban moI quen.

- TrI fhu c su f ke m.

Nu fhay con caI co cac hIn fuong nhu frn, can phaI noI fhang fhan voI
chung rang b me dang nghI chung huf chich ma fuy. PhaI bnh fInh gIang gIaI
cho chung fhay fac haI cua ruou va ma fuy dI voI nhan pham, suc khoe va
fuong IaI cua chung.

Ma fuy con khIn chung co fh pham phap. PhaI cuong quyf dI voI con
caI v van d na y va cho chu ng bI f chuong frnh hanh dng cua b me va gIa
dnh d ngan can va II chung ra khoI con duong nghIn ngap ma fuy.

Ta I sao khng nn hu f MARIJ!ANA7

O My, MarIjuana Ia mf IoaI ma fuy o dang fhuc huf nhu fhuc Ia, duoc
nhIu nguoI bIf foI. No co fh Iam cho nguoI huf co ao gIac, fhay vuI fhich
frong Iong nhung IaI Ianh nhaf voI moI nguoI va moI vaf chung quanh, Iam
Iong frang maf bI do, fang nhIp dap cua fIm, an duoc nhIu hon Iuc bnh
fhuong, dau oc choang vang va maf fri nho frong fhoI gIan ngan.

on fre fhuong dua nhau, baf fruoc, fhach d nhau huf, coI nhu mf fro
vuI gIng nhu baf chuoc mf nguoI ung ruou va huf fhuc Ia. Thaf Ia mf vIc
saI Ia m faI haI.

Cac bac cha me can ngan chan va chI bao cho con caI su faI haI cua
Msnjuana nhu:

- NguoI huf MarIjuana rI IaI xe cung nhu nguoI say ruou, d gay faI nan.

- Huf mf mau marIjuana bang huf 16 dIu fhuc Ia, co fac dung suy
gIam suc Iuc.

- VoI phaI nam marijauna Iam suy gIam: Iuong fInh frung, s f bao mau,
Iuong fesfoferone Ia hoocmn sInh duc nam. o do, co fh dua foI hIn fuong
suy yu sInh Iuc hoac baf Iuc.

- VoI nu, marIjauna co fh Ia m say fhaI.

- MarIjauna Iam nguoI huf maf fr nho, maf kha nang suy nghI va nhan
xe f, m f mo I va dan dn.

No I chung, manjauna co ha I cho na o, ph I, fIm va mo I co quan frong co
fh.

Cac chaf khoI va hoI du co haI.

Khng phaI chI co khoI fhuc Ia va ma fuy moI co haI, ma hau hf cac IoaI
khoI va hoI du khng ff voI suc khoe cua con nguoI, nhaf Ia dI voI cac fre em
fu 12 fuI fro xung, nhu cac chaf son, keo, chaf danh mong fay, cha f fa y rua,
keo bang chaf deo v.v... NguoI hif phaI nhIu chaf hoI nay fhuong bI:

- Ho, bun nn, haf hoI, chong maf, co ao gIac.

- fre em hif pha I nhu ng hoI, kho I d c co fh bI b nh ma f ma u, b nh ba ch
cau va chf baf fhnh Inh.

208. Cho d cocaIne m hoac!

Truoc nam 1970, nguoI fa chI coI cocaIne Ia mf IoaI bIf duoc co kha nang
Iam an fhan, gIam dau raf hIu nghIm. NguoI fa chI nghI dn uu dIm cua no
ma if nghI dn fac haI cua no. CocaIne co fh Iam cho nguoI dung no fhay fInh
fao, sang khoaI, nhung dan dan fro fhanh nghIn.

ThIu cocaIne, nguoI nghIn bI rI Ioan ca v fam Iy va sInh Iy, khng fh
Ia m duo c vIc g ca. Truoc kIa, khI co mf b phan frong co fh bI dau, nguoI fa
dung cocaIne d gIam dau. ay gIo bI nghIn rI, nu fhIu cocaIne fh foan b
co fh bI dau. NguoI nghIn co fh nhaI, chich, hif cocaIne va phu fhuc vao no
suf cuc doI.

ung cocaIne qua IIu Iuo ng, fa c du ng cu a no co fh ke o da I fu 2 d n 4
ngay, voI cac frIu chung: ho, ru ruoI hay In con dau fIm df ngf. NguoI dung
cocaune Ian dau co fh bI nhu vay.

Su dung cocaIne, phaI:

- Suy nghI foI fac haI cua cocaIne.

- af ra muc d su dung cocaIne foI dau, rI co k hoach bo dan dan,
khng dung nu a.

- Khng dung cocaIne nhIu Ian frong ngay, hoac nhIu ngay IIn.

- Khng nn gIau ban va gIa dnh v vIc mnh dung cocaIne. Nho Ia
cocaIne co ha I vo I su c khoe , cng vI c va quan h cu a ba n fhan mnh vo I ca c
nguoI khac.

Nu ban fhay ban fhan mnh hoac nguoI fhan co fh da nghIn cocaIne,
phaI noI ngay vo I ba c sI d fm ca ch chu a frI.

209. Hay Can fhan, khI dung vaIIum7

VaIIum hay Iazepan duoc coI Ia fhuc an fhan fhng dung. Nhung dung
Iun, co fh nghIn. NguoI dung IIn 2, 4 fuan co fh fhay cac frIu chung:

- Co cam gIac Io so, xuc dng;

- Than kInh cang fhang, hf hoang, hI hp;

- Kha nang ngu I va n m |mu I vI) gIa m;

- Kho ngu;

Tom IaI, fnh hnh suc khoe cua ban co fh xau hon fruoc khI dung fhuc.
Nu fhay vay, nn foI hoI bac sI dIu frI d co bIn phap caf, gIam IIu Iuong va
fhoI gIan dung fhuc.

Nu can dung fhuc, d franh khng bI nghIn, nn nho:

- ChI duoc dung IIu Iuong if.

- Khng duoc dung IIn qua 3-4 fuan.

- KhI ca m fha y fhu c khng co fa c du ng an fha n nu a, pha I ngung du ng
ngay.

- Nn dung cach quang 2 ngay hoac fheo dung su chI dInh cua bac sI.

KhI da ung vaIIum, khng dung fhm cac fhuc an fhan khac.

- Khng duoc ung ruou frong fhoI gIan dung fhuc

- Phu nu co fhaI, nghI va n co fhaI hoa c co y dInh fhu fhaI khng duo c
dung fhuc, vaIIum co anh huong khng ff foI su phaf frIn cua caI fhaI.

210 Hay can fhan khI dung fhuc ngu

If aI nghI rang: chung fa co fh nghIn fhuc ngu cung nhu nghIn ruou.
Nu ban dung fhuc ngu IIn IIn frong 2 fuan ban se fhay hnh nhu fhuc bI
gIa m fa c dung. Thi du, fruoc day ban chI ung mf vIn fhuc da ngu duoc, nay
phaI can foI 1,5 vIn, rI foI 2 vIn...

NguoI Ion fuI, nguoI gIa can can fhan hon khI dung fhuc, v kha nang
fIp nhan fhuc o nguoI gIa fhap hon o nguoI frung nIn va fhanh nIn.

N u co fh ba n da fo I gIaI doa n sa p nghI n fhu c r I, ba n se co ca c frI u
chung:

- ung buI fI fruoc khI ngu, vuof qua 2 fuan I.

- Cang ngay cang mun dung IIu cao hon.

- an da fu dng fang IIu, khng co y kIn cua bac sI.

Nguo I du ng qua II u fhu c ngu khI bI pha n u ng fhuo ng no I Ia p ba p Iiu
IuoI, nguoI Io mo, do dan, khng fap frung suy nghI duoc, ngu frIn mIn va co
fh chf.

Can phaI dua ngay foI noI cap cuu.

Nu ban cam fhay mnh nghIn fhuc, can phaI cho bac sI bIf d co bIn
phap ngung fhu c.

Chuong 9

NH!NC VN S!C KHO RINC C!A PH! N!

Tinh chung fh fu fhoI xua foI nay dan ba van sng Iau hon dan ng
chung 7 nam. Sau muoI phan fram phu nu co suc khoe ff v da s ho khng
huf fhuc Ia, khng ung ruou va cung if phaI duong dau voI nhung faI nan
frong cuc sng va Iao dng. Tuy vay, frong xa hI hIn nay, s phu nu vuong
mac vao vong huf, chich ca vao ruou nua, da fang hon fruoc. Mf s cung phaI
dI Ia m xa nha , fInh fha n cung cang fha ng v n I Io ga nh va c gIa dnh. o do ,
suc khoe va fuI fho cua ho bI suy gIam hon xua.

Chuong frnh nay d cap foI van d suc khoe rIng cua phu nu cung
nhung IoI khuyn, nn Ia m fh na o d gn gIu su c khoe , fra nh duo c nhu ng can
bnh rIng cu a gIo I finh nhu dau vu va ung fhu vu, ung fhu c fu cung, kInh
nguy f so m hoac khng du...Va frong fruong hop Iay chng mun, nn Iam g
d sInh de an foan sau fuI 35.

NoI chung Ia bIf cach gIu gn suc khoe cua nguoI phu nu o moI Iua fuI.

211. bao v mang sng cho mnh, phaI Iun chu y foI b nguc

nh ung fhu vu co fh chua frI khoI nu duoc phaf hIn fu som. VIc nay
do chinh b nh nhan fu fheo do I b ngu c cu a mnh ha ng nga y, ha ng fua n, hang
fhang chu khng phaI chI co bac sI hoac b may X quang moI Iam duoc Phan
Ion cac cuc u ac finh dan dn ung fhu. oI vay, if nhaf cung phaI quan saf, nan
bop ky b nguc cua mnh mI fhang mI Ian. ThoI gIan ff nha f d Ia m vI c nay
vao fuan I dau sau khI hanh kInh, v haI vu mm d nhan xef.

Sau day Ia phuong phap fu quan saf va nhan xef:

1- Co I fra n du ng fruo c guong va nhn ky va o fu ng bn vu v : ch I I, Io m,
su fhay d I mau sac, cau fao va hnh dang vu; co ch nao chay nuoc hoac chay
mau khng, co ch nao bI xuoc hoac co vay; haI vu co can dI khng, co duong
gan, mach mau nao nI In nhn fhay ro ma fruoc day khng co hIn fuong nay
khng7

2- Nam xung, vaf fay fraI ra sau dau va d ban fay o duoi dau. ung cac
ngon fay cua ban fay phaI, nan bop fu dau num vu foI foan b bn phaI d
xem: co ch na o Io m hay vu co ca c m fhIf na o da y kha c fhuo ng o phan chung
quanh num vu va phan co bap fu vu foI nach hay kh ng7

3- ung ngon fay bop num vu va phan da fham quanh num vu xem co
nan duoc chaf Iong nao ra khng7

4- Quan saf va xef vu fraI fheo cac buoc nhu frn.

Co fh fu kham nhu vay frong Iuc fam.

N u ba n fha y co hI n fuo ng g kha c fhuo ng, ha y cho ba c sI bI f ngay d
duoc chI dan.

T KIM TRA VU

1 KHI TAM

Cac ngon fay d dI chuyn frn da uof d phaf hIn duoI da co hc, khI u
hay co g kha c fhuo ng khng7 Tay fra I kI m fra vu pha I va fay pha I kI m fra
vu fra I.

2. TR!OC C!ONC

- CIo haI fay va nhn ky xem co g khac fhuong v mau sac, su mIn mang
cua da o xung quanh vu va dau vu.

- Chng nang fay vao haI bn suon, In gan va nhan xef xem haI vu co fo
du nhau khng7 Io n d u nhau Ia f f

3. NAM NC!A

af gI hay gap mf khan bng d o duoI vaI phaI, gI dau In canh fay d
nguc cang In. ung cac ngon fay fraI an nhe va dIch chuyn cham frn vu
phaI fheo chIu kIm dng h d xem co g khac fhuong khng |hc, hf cung
duoI da, cam gIac dau...). KIm fra foan vu. I fay: fay phaI kIm fra vu fraI.
MI bn vu xoa ba vong.

212 Hay an fam khI fhay vu cang va dau fuc

Nu ban so fhay co cuc u frong vu mnh, dung nn Io ngaI vI. Raf may Ia
nhung cuc u nhu fh fhuong Ianh, khng phaI Ia ung fhu. ! Ianh co fh dung
Ie IoI hay f n fa I fu ng da m nho , so fay hoa c d y quan sa f ky cu ng nha n fha y.
M f s co fh chuy n fha nh u xo co chu a cha f Io ng bn frong, dI khI gay ca m
gIac dau va cang fuc vu.

NguoI fa goI chung co nhIu u fu fap fhanh cum o mf bn hay ca haI bn
vu Ia chu ng u xo vu. NhIu phu nu fhay hIn fuong nay fruoc ky kInh nguyf
khoang 1 fuan.

Nan vu, dI khI co mf chaf Iong, khng co mau chay ra. Cac bac sI chua
bIf ro nguyn nhan cua chung u xo, chI du doan Ia do su fang Iuong hoocmn
sefrogen va proIacfIn frong fhoI gIan nay gay ra, Iam dau vu va kho chIu cho
nguoI phu nu sap hanh kInh. Iam gIam dau, nn:

- An if muI va cac chaf fhanh phan co NafrI, d gIam Iuong nuoc frong u.

- ung IoaI nIf vu co khung do. Co fh mang nIf ca Iuc ngu.

- Nu dau nhIu, co fh chuom vu bang nuoc da, 2-3 Ian mI ngay.

- Nu fhay chung quang vu nong, co dIm fay do, nn foI kham bac sI
ngay. NhIu khI, day chI Ia nhung dIm bI vIm, co fh chua frI d dang bang
fhuc khang sInh.

- o ca -ph. NhIu nguoI fhuong ung ca -ph, khI fhI khng ung nua
fhay do dau ro r f.

- Mf s phu nu dung fhuc ngua fhaI cung franh duoc chung dau vu. Thi
du, fhu c anazoI co fac dung gIam dau ro rf.

- Cac fhuc VIfamIn |dung 400 d.v. quc f mI ngay), fhuc IoI fIu du
co fa c dung Iam gIam dau vu.

Taf ca nhung hIn fuong Ia ma ban fhay o vung vu, du can phaI cho bac
sI bI f va fheo doI.

213. franh bI ung fhu vu nn co ch d an

Co nhung nguoI d bI ung fhu vu hon nguoI khac. o Ia nhung nguoI
fhuong co kInh nguyf som, khng co con hoac sanh con dau Iong mun, man
kInh mun hon nguoI bnh fhuong, co me hoac chI, em da bI chung bnh nay.

NgoaI ra, vIc an ung cung co anh huong nhIu foI vIc mac bnh. oI
vay, phu nu nn:

- Khng nn d nguoI ph nn qua. Can gIam Iuong chaf beo frong cac bua
an. NhI u cuc nghIn cuu da cho fhay nguoI beo d bI ung fhu vu hon nguoI
bnh fhuong.

- Khng nn hoa c ca n pha I ha n ch vI c u ng ruo u. Phu nu u ng ruo u fu
3 Ia n fro In, mI fuan, co nhIu kha nang bI ung fhu hon nhung phu nu khac.

214 HI chung fIn kInh nguyf

Trong s muoI phu nu o fhoI ky kInh nguyf fh bn nguoI fruoc khI fhay
kInh fhuong co cac frIu chung nhu: Maf hup hip, dau nhuc dau, kho chIu, kho
ngu, fIu chay, fhem an... NhI u khI finh khi cu ng fhay d I: hI n fu fro fha nh
ca u ga f.

gIam bof nhung frIu chung kho chIu frn, nn:

- Ta p fh du c, va ca c mn nhu: boI I I, dI b , da p xe da p if nha f 3 Ia n m I
fuan, mI Ian khoang 20 phuf d mau huyf Iuu fhng va cac co bap co dIu
kIn co gIan.

- An fheo ch d : if mu I, if mo va if duo ng; nhI u prfIn va cha f xo |rau,
qua ) d Iam gIam Iuong esfrogen du, va finh nhay cam cua cac co vu.

- Khng dung ca -ph, ruou, fhuc Ia 2 fuan fruoc fhoI ky kInh nguyf.

- M f s nguo I du ng VIfamIn va 6, ca c duo c pha m co Can-xI, Ma-nh
va amIno axif I-fyrosIne fhay raf hop |fheo su chI dInh cua bac sI).

- Nu kho ngu buI fI, nn Iam mf gIac ngu frua.

- ung phuong phap fhu gIan nhu: fho sau, suy fuong, yoga, hoac fam
nuoc nong.

215 CIam dau khI hanh kInh

Trong fho I gIan co kInh nguy f, nhI u nguo I bI dau Iung, m f mo I, bu n
nn, nhuc dau. Co nguoI dau va kho chIu qua dn muc bI suy nhuoc frong 2,3
ngay dau. gIam bof cac hIn fuong nay, nn:

- !ng fra d fIu.

- Nam ngua, daf nm frn dau gI.

- Chuom bung bang chaI hoac fuI nuoc nong.

- Xoa nhe bung.

- Tap cac baI fap nhe gIo chan fay, dI b, dap xe.

- ! ng aspIrIn, Ibuprofen hoa c ca c duo c II u da c frI chu ng dau khI ha nh
kInh.

216. KhI nao ban can foI bac sI phu khoa7

KhI cac ban co cac frIu chung sau, can foI kham faI bac sI phu khoa:

- Thay kInh: nhIu qua, baf fhuong, gay mf nhoc, hoac foI ky ma khng
fhay kInh.

- Xuaf huyf gIua haI ky kInh nguyf.

- au bung duoI.

- m dao bI ngua, co huyf frang hoac bI dau khI gIao hop.

- Xuaf huyf sau khI gIao hop.

- So fhay co hc, co u nI, cuc cung o vu.

u khng co frIu chung g cung nn dI kham phu khoa mI nam mf Ian.
N u co cac frIu chung baf fhuong, dI kham ngay sau khI phaf hIn.

2I7. phong hI chung sc nhIm dc

HI Chung sc v nhIm dc gay ra boI cac vI khuan. Nan nhan fhuong bI:

- S f cao;

- au cac co bap;

- Nn mua;

- Ia cha y;

- NguoI man do;

- Mach dap nhanh;

- Chong maf, choang vang;

- Nga f.

Nu ban co cac frIu chung nhu frn frong fhoI gIan fhay kInh, can foI
ngay bac sI hoac phong cap cuu.

d phong hI chung sc v bI nhIm dc, VIn phu khoa khuyn cac ba,
ca c c frong fhoI gIan hanh kInh nn:

- ung bang v sInh hon Ia dung cac IoaI "nuf fham"

- Tranh dung cac IoaI "nuf fham dac bIf" co kha nang fham huf cao.

- Khng dung cac d v sInh bang nhua pIasfIc.

- Tam cac IoaI nuf fham, fruoc khI dung, bang dung dIch nhu K-Y JeIIy,
fruoc khI cho nu f vao am dao.

- Thay nuf sau khI da dung fu 4-6 gIo .

- Thay bang v sInh co fam fhuc ngua fhaI frong vong 24 gIo sau khI gIao
hop.

218 Tranh vIm nhIm b phan sInh duc

So m hay mu n, nguo I phu nu na o cu ng co fh bI nhI m frung o b phan
sInh du c mf vaI Ian; vung mI va frung quanh am h bI rp do, raf, ngua, am
dao co huyf frang, khI fIu fIn hoac gIao hop bI dau, raf.

chua frI hIn fuong nay, ban hay dung ba mung gIam |IoaI fha sup)
pha va o m f ca nuoc am, rua ch bI nhIm frung, mI ngay 2 Ian. Nu khng
do, can foI bac sI phu khoa d chua frI fIp.

franh chung bnh nay, can gIu gn can fhan v sInh ca nhan va chu y:

- Nn dung quan Iof rng bang vaI bng.

- Sau khI fap Iuyn hoac hoaf dng ra m hI, can fhay nhung d mac Iof.

- Nn dung IoaI bang v sInh hoac nuf v sInh khng co muI, k ca muI
cua cac hoa cha f fhom.

- Iun fhay bang va nuf v sInh

- Khng nn dung cac IoaI dau Ia, chaf fao bof co muI d fam.

Sau khI fam, phaI Iau kh b phan sInh duc.

219. Can chu y khI fhay dau frong vung xuong chau |P.I.)

N ban bI dau o bung duoI kem fheo hIn fuong sf nhe, can foI kham o
cac bac sI phu khoa v do co fh Ia frIu chung cua cac bnh: dau ruf fhua,
chua ngoaI da con, vIm ng dan frung hoac mf b phan nao khac cua b may
sInh san.

N u hI n fuo ng frn do m f b pha n cu a b ma y sInh sa n bI dau ma
khng duoc chu a frI ngay, ba n se co fh bI chu ng v sInh. KhI chu a frI, ca n
phaI nam nghI yn fInh va ung fhuc khang sInh fheo su huong dan cua fhay
fhuc.

HI n fuo ng dau frong vu ng xuong cha u duo c cac bac sI goI chung Ia PI
|peIvIc Innammafory dIsease) co fh bI Iay nhIm do quan h fnh duc nhaf Ia
frong khI dang mang vong franh fhaI. Nu ban bI bnh nay sau khI quan h
voI nguoI ban doI, fh nguoI ban do cung phaI dI chua frI. NgoaI ra, nhung
dung cu kham phu khoa, nu khng duoc rua sach va hap fIu frung can fhan
cung Ia mf nguyn nhan Iam gay bnh.

220. an can phaI bIf v vIc xef nghIm f bao am dao

VIn daI hoc v san khoa va phu khoa fhuo ng khuyn phu nu My m I
nam, if nha f cung phaI Iam xef nghIm f bao am dao, mf Ian. MI Ian nhu
fh, cac chuyn gIa IaI Iay mf if chaf nhay o vung c fu cung d xef nghIm.

VIc xef nghIm nay can fhIf cho faf ca moI nguoI d phaf hIn bnh,
nu co nhaf Ia dI voI nhung nguoI da co quan h fnh duc fruoc fuI 18, co
quan h voI nhIu nguoI dan ng da fung co Ian bI vIm nhIm cac co quan
frong vung xuong chau, co nguoI fhan fruc h bI ung fhu |me, chI, em), me da
dung fhuc dIefhyIsfIbesfroI khI mang fhaI mnh.

xe f nghI m f ba o am da o co k f qua , fruo c khI Ia y ma u xe f nghI m 24
gIo, khng nn fhuf rua, khng ung fhuc g co IIn quan foI b phan sInh
san, va franh, khng duoc gIao hop.

221. franh ung fhu fu cung

khoI bI chung ung fhu fu cung de doa, nn:

- I Iam xef nghIm f bao am dao mI nam if nhaf Ia mf Ian. Nu ban
co quan h fnh duc fruoc fuI 18, da quan h voI nhIu nguoI fnh, da fung bI
vIm nhIm o b phan sInh duc, co nguoI fnh vao IoaI "khng bao dam", da
mang fhaI so m, co me du ng fhu c dIefhyIsfIbesfroI khI co fhaI mnh... fh Ia I
cang nn dI xef nghIm nhIu Ian frong nam.

- Khng huf fhuc Ia.

- Nn gIoI han fnh duc voI mf nguoI fhI.

Nu co quan h voI nhIu nguoI, nn su dung bao cao su |cho nam), mang
franh fhaI hoac vong fu cung voI fhuc franh fhaI |nu).

- an nn foI bac sI phu khoa d kham nu fhay dau frong khI gIao hop co
hIn fuong xuaf huyf khI chua foI ky kInh nguyf.

222. Chung u xo

Co nguoI fhay dau o bung duoI, hanh kInh nhIu khac fhuong hoac fhay
kInh fruoc ky kInh nguyf |gIua 2 ky).

o Ia do bI u xo. KhI kham, bac sI fhay nhung cuc u mm o fhanh bn
frong fu cung. NhIu nguoI bI chung nay con fhay cac frIu chung nhu dI fIu
fIn Iun |daI raf), fao bon, co nhung cuc phng In o bung.

VoI mf s nguoI, chung nay khng gay kho chIu g ca. Cac u xo khng
phaI Ia ung fhu chung Ia IoaI u Ianh. Tuy vay, chung cung gay fro ngaI cho vIc
fhu fhaI va mang fhaI oI vay, nu ban bI u xo, khI bac sI khuyn ban caf bo fu
cung fh ban khng nhaf fhIf phaI fheo y kIn bac sI ngay. Nu ban con mun
sanh con, ban co fh d nghI bac sI Iam xef nghIm fhm d ro s cuc u nhIu
hay if, fo hay nho, vI fri cua chung o dau7 Can cu vao nhung dIm do, bac sI se
xe f IaI co can fhIf phaI caf fu cung hay khng. V co fh chI caf cac u xo ma
van d fu cung IaI. Nhu vay, ban van co hy vong fhu fhaI.

ac sI co fh cho ban ung progesferone va gonadofropIn- m f Ioa I fhu c
chua hoocmn co ky hIu CNRH, co fac dung Iam cac cuc u feo IaI.

Nu ban fhuong dung fhuc ngua fhaI fh bac sI cung cho dung fIp
progesferone hoac mf IoaI fhuc ngua fhaI khac, v hnh nhu chaf esfrogen
frong frung co finh kich fhich cac cuc u Ion In. Chinh v Ie do, nn khI nguoI
phu nu fo I fu I man kInh-bu ng fru ng khng sa n xua f esfrogen nu a fh ca c cu c
u xo fu nhIn feo Ia I.

Nu fruong hop buc phaI caf bo fu cung, ban nn can d nghI bac sI gIu
IaI bung frung d franh som co nhung frIu chung cua fhoI ky fIn man kInh.

NoI chung, ban nn fhao Iuan voI bac sI d danh Iay cho mnh nhung dIu
kI n f f nhaf frong vIc chua frI.

223. Nn hay khng nn caf da con7

Trong nhung nam qua gIoI y hoc noI chung |bac sI san khoa, bac sI dIu
frI) co xu huo ng fhIn v vI c ca f bo fu cung cu a ca c b nh nhan, m I khI fu
cung co van d g hoac bI nghI ngo co IIn quan foI ung fhu. HIn nay, nguoI fa
han ch vIc Iam do va chI caf bo fu cung frong nhung fruong hop:

- Tu cung co nhung u xo co dIn fich Ion.

- I xuaf huyf fu cung, va vIc chua frI bang fhuc khng co kf qua.

- Co nhung ch fu cung bI vIm nhIm, khng chua frI duoc

- I ung fhu fu cung hay c fu cung.

- I vIm nIm mac fu cung.

NgoaI nhung fruong hop nang k frn, nhung fruong hop khac co fh
chua frI duoc ma khng ca n fo I pha u fhua f fu cung nhu: fhay kInh nhIu |rong
kInh), co u xo, vIm nhe mang fu cung, sa fu cung. KhI vIc chua frI khng co
kf qua, bac sI goI y nn caf bo fu cung, fh ban van co fh nu ra nhung van
d sau voI bac sI:

- Ngoa I vI c ca f bo con bIn phap nao khac khng7

- VIc chua frI fheo phuong huong moI co g khac Ia7

Co fh can cu vao nhung dIm g d hy vong khng phaI caf bo fu cung7

Nu phaI caf fu cung, nhung van gIu bung frung IaI co duoc khng7 V
nhu vay, ban se do phaI qua gIaI doan fIn man kInh fruoc fuI.

- Trong khI fm gIaI phap chua frI ff nhaf, ban dung ngan ngaI daf cau
hoI voI bac sI d fm ra con duong khac con duong phau fhuaf.

224. Nu ban ung fhuc ngua fhaI, xIn dung huf fhuc

Theo bao cao cua co quan phu frach v suc khoe va cng fac xa hI My fh,
nhung phu nu da dung fhuc ngua fhaI ma con huf fhuc Ia fh d bI cac chung
bnh fa c ma ch va dau fIm, nha f Ia o Iua fuI fu 35 fro In.
oI vay, nu ban da dung fhuc ngua fhaI, xIn dung huf fhuc Ia hoac da
huf fhuc Ia fh dung ung fhuc ngua fhaI!

225. Nn Iam g nu ban mun co fhaI7

NhIu phu nu mong duoc co fhaI va sanh con. Nu ban Ia mf frong s
nhung nguoI co uoc mong nhu fh, nn fheo IoI khuyn sau:

- Tranh, khng ung ruou khng huf fhuc Ia hay marIjuana.

- Tranh, khng an banh hoac ung nuoc ngof co chaf cafeIne.

- CIu nguoI khng ma p nhung cu ng khng ga y m.

- Sau khI an aI voI nguoI ban doI, nam ngua, dn mng cao frn mf caI
gI frong 30 phu f.

- Can bIf fhoI gIan nao mnh rung frung va khoang fhoI gIan nao mnh
co kha nang fhu fhaI: do Ia khoang fu 14 foI 16 ngay sau khI ban co kInh.

Nhung dau hIu cua hIn fuong rung frung co fh fhay nhu: Cam fhay
dau am I o bn fraI hoac bn phaI bung duoI, o am dao co mf nhay frong va
daI; fhan nhI f hoI cao hon ca c ngay fhuong.

an co fh mua mf bang fhu fhaI fheo y mun o hIu sach hoac hIu
fhuc va gIay fhu nuoc fIu d bIf mnh co mang fhaI hay khng. Nu ngam
vao nuoc fIu mau gIay chuyn sang mau xanh fh do Ia dau hIu bao Ia ban da
mang fhaI.

an cung co fh mua mf cap nhIf d d do nhIf d cua mnh hang ngay
vao buI som. Nhung ngay nhIf d cua ban cao hon ngay bnh fhuong vao
quang 2OC, Ia nhung ngay ban d fhu fhaI.

Nu da fheo nhung chI dan frn mf nam ma khng fhay co kf qua, ban
nn dI kha m faI chuyn khoa san.

Co mf s van d IIn quan foI nguoI dan ng frong vIc fhu fhaI duoc
frnh bay o baI 243, chuong 10.

226. Mun duoc me fron con vung

Me khoe fh con khoe, do Ia dIu d hIu. Nu ban co y mun fhu fhaI va
sInh con, nn fheo mf s IoI khuyn sau, d bao dam suc khoe cho be ngay fu
nhung ngay dau, moI ra doI. Truoc khI mang fhaI:

- Nn dI kha m su c khoe foan dIn k ca kham phu khoa d duoc bac sI
gop y kIn. Mf s fruong hop nhu beo ph, huyf ap cao, fIu duong, nghIn
huf fhuc, ruou, suy dInh duong, mau fhu co kf qua Rh am |sau Ian co mang
dau fIn), d u co a nh huong nguy haI foI suc khoe cua ba me va fhaI nhI.
- Ho I ky ba c sI v fa c du ng cu a fu ng fhu fhu c ma ba n da u ng va se u ng
|fheo chI dInh cua bac sI hoac fu y dung).

- Nu ban phaI dung fhuong xuyn IoaI fhuc na o do, hoI bac sI xem fhuc
do co anh huong foI caI fhaI khng, co can phaI fhay bang IoaI fhuc khac
khng7

- Nu ban dung fhuc ngua fhaI, nn ngung fhuc 3 fhang fruoc khI mun
fhu fhaI.

- Nu nguoI beo ph, can co bIn phap Iam suf can fruoc khI fhu fhaI.

- Can Iuyn fap fhuong xuyn.

- Can fhu fesf d bIf ban hoac chng ban co can bnh g fhuc IoaI dI
fruyn hay khng.

- Cho bac sI bIf fuI cua vo, chng ban. Nu vo frn 35 hoac chng frn
60.

Sau khI fhu fhaI, suc khoe me, con ban se ff hon nu ban chu y:

- HoI bac sI v ch d an ung dac bIf cua nguoI mang fhaI.

- Tranh cac fhuc pham co caphIn, ruou, nIcofIn va cac IoaI ma fuy.

- Ho I ba c sI can fhan fruoc khI dung baf cu IoaI fhuc g k ca cac IoaI
vIfamIn va cac IoaI fhuc fhanh phan kIm IoaI

- Trong 3 fhang dau fhoI ky mang fhaI, khng nn fang can qua fu 1-1,4
kg. Tu fhang fhu 4, mI fuan co fh fang 0,350 kg. Tng s can fang fu 10 kg
foI 12,2 kg Ia vua |24-27 pounds).

- TIp fuc fap fh duc hang ngay |coI baI 229).

- Thuc hanh cac baI fap fhu gIan co fh va fhan kInh d franh sfress.
|NhIu bac sI nghI ra ng hI n fuo ng sfress do ca m xu c Ia m ma u khng fo I d u
va khng cung cap du cho da con va fhaI nhI. oI vay, caI fhaI bI fhIu oxy va
chaf dInh duong).

- Nn dang ky fheo hoc Iop chI dan v van d sInh de.

- Nu nha nuI meo, phaI chu y khng d meo Ia bua baI. Phan meo co fh
gay m f IoaI bnh co fn Ia foxoppaIsmosIs.

NguoI mang fhaI nhIm bnh nay co fh sInh con fhIu fhang va dua fre
d bI fn fhuong o nao; maf va cac b phan khac.

227. SInh de an foan sau fuI 35

NhIu phu nu ngay nay Iay chng mun, nn s nguoI sInh con o fuI 35
fro In cang ngay cang nhIu. Thng fhuong phu nu fuI cao cang kho fhu fhaI
va d sanh con fhI u fha ng. Ngoa I ra co n hay ma c ca c chu ng bnh nhu fiu
duong va huyf ap cao anh huong foI fhaI nhI, Iam cho dua be sInh ra d bI cac
b nh ba m sInh hoac dI fruyn.

oI vay, phu nu mang fhaI fu fuI 35 fro dI, can phaI chu y:

- Trong fho I gIan mang fhaI fra nh an ma n; an if duong d d phong cac
bnh fIu duong va huyf ap cao.

- Nn d nghI bac sI cho xef nghIm v gen.

Khoang 16 fuan sau khI fhu fhaI, bac sI co fh xef nghIm nuoc I. VIc
xef nghIm pha I du ng fo I kIm da I d Ia y nuoc I ra nn co fh anh huong
khng IoI foI fhaI nhI.

Tuy nhIn frn 400 Ian xef nghIm moI co mf fruong hop khng may
nhu vay.

VIc xef nghIm nuoc I can fhIf khI:

- TuI nguoI me fu 35 fro In.

- CIa dnh me hay b cu a fhaI nhI co nguo I mang b nh dI fruy n hoa c bI
rI Ioan v frao d I cha f.

- CIa dnh me hay b cua fhaI nhI co nguoI mac bnh v mau hoac fuy
sng.

- NguoI me mang fhaI da co Ian sInh con co dI faf.

VIc xef nghIm nuoc I co fh phaf hIn duoc fhaI Ia fraI hay gaI nhung
chu yu d bI f fhaI co dI fa f hay khng7 N u nuo c I bnh fhuo ng fh du a be
cung se bnh fhuong.

Nguo I fa cu ng co fh Ia y m f if ma u nhau cu a nguo I me sau khI fhu fhaI
duoc fu 8-10 fuan d xef nghIm. Nhu vay se bIf frang fhaI cua fhaI som hon
vIc Iay nuoc I, khIn b me cua fhaI nhI va bac sI co du fhoI gIan suy nghI d
quy f dInh v vIc sInh no.

228. Mang fhaI co fh dI Iam foI bao gIo

M f nu a phu nu o My va n dI Ia m khI mang fhaI. Nhu va y co ha I khng7
Nn nhu fh na o7

HaI hay khng haI Ia fuy o mI nguoI. Co quan khoa hoc va y f My da
nghIn cuu nhI u phu nu mang fhaI ma va n fo I cng so d co nhung nhan xef
va da fhanh Iap mf bang huong dan duoI day. Tuy vay, cung nn chu y rang
co nhIu phu nu Ia m vI c fo I nga y sInh no ma va n kho e ma nh, bnh fhuo ng.
Thaf ra, frong van d nay chI co bac sI va ba me mang fhaI moI co fh co quyf
dInh fhich ho p v ho Iun Iun fheo do I hoa c ca m fha y a nh huo ng gIu a vI c Iao
dng voI suc khoe cua fhaI nhI.

IAM VIC N AO CIO THI NCHI

IOA I CONC VI C - SO T!N I A CO THAI

Thu ky, van phong 40

Chuyn vIn va quan Iy 40

Cng vIc ngI faI ch, Iao dng nhe 40

PhaI dung |hon 4 gIo) 24

Khng dung IIn fuc |hon nua gIo/gIo) 32

|kem nua gIo/gIo) 40

PhaI cuI khI Iam vIc, muc cuI fhap duoI dau gI

- Khng cuI IIn fuc |10 Ian/ gIo) 20

|duoI 10 Ian/gIo) 28

|duoI 2 Ian/gIo) 40

PhaI Ieo fhang hoac freo cf fhang dung

|frn 4 Ian frong 8 gIo) 20

|duoI 4 Ian frong 8 gIo) 28

I In, xung cau fhang

|frn 4 Ian frong 8 gIo ) 28

|duoI 4 Ian frong 8 gIo) 40

Mang, vac, nhac:

|fu 22 kg fro In) 20

|duoI 22 kg foI 11 kg) 40

Mang vac khng IIn fuc

|fu 22 kg fro In) 30

|duoI 22 kg) 40
229. Tap Iuyn fh nao khI co fhaI7

u da mang fhaI, vIc Iuyn fap fhan fh van co ich va gIup cho nguoI
phu nu khoI cac chung nhuc, moI nguoI va nhIu chung khac nua. Nhung mn
fap nhu yoga, boI, dI b hoac van dng cham du ff. Nu ban chua fung Iuyn
fap bao gIo fh nn hoI qua bac sI cham soc mnh nn fap fh nao cho vua suc
va hop voI nguoI co fhaI nhu:

- ChI nn fap sau bua an 2 gIo.

- Truoc khI fap, ung 1-2 Iy nuoc.

- Khng fap nhung baI fap co dng fac nhay, van mnh hoac cu dng
nhanh.

- Tap sao d gIu nhIp fIm duoI 140 dap/phuf.

- Khng bI kich dng v Iuyn fap.

- Sau fhang fhu 4, franh cac baI fap co dng fac nam ngua.

- Sau khI fap qua 2 gIo ma van fhay mnh moI mf, nn foI fham bac sI.

230. CIu gn dI vu fh nao khI nuI con bang sua me7

NuI con bang sua me Ia cng vIc dep nhaf frn doI cua cac ba me. Mac
du vIc cho bu co fh Iam vu bI x va dau vu, nhung ba me nao cung cam fhay
Iong han hoan, kho fa. Tuy va y, nu bIf cach gIu gn dau vu, cung han ch
duoc mf s anh huong. oI vay, ba me cho con bu, nn:

- Mang nIf vu frong suf fhoI gIan fhaI nghen, IoaI nIf vu co khung do.

- Trong fhoI gIan con bu, cung mang nIf vu |ngay, dm)

- Khng dung IoaI nIf vu co doan bang vaI nhua khng fham.

- Pha I fhay nIf vu khI fha y a m hoa c uo f

- Cho con bu ca 2 bn, bn vu fraI rI dn vu phaI.

- MI Ian bu cua be khng qua 20 phuf.

- KhI fhI khng cho be bu nua, khng gIang mIng be ra khoI vu ma khe
Iun ngon fay vao haI bn dau vu, gIua dau vu va mIng be.

- Nhung ngay dau cho con bu, co fh fhay dau dau vu. do dau, co fh
chuom dau vu bang khan fam nuoc nong hoac nuoc Ianh.

- u ng khan fa m nuo c a m, Iau da u vu ha ng nga y khng nn ru a da u vu
bang xa phong va co fh Iam kh va nuf da.

- Sau khI cho con bu, co fh Iau hoac dap vu bang cac IoaI kem hoac dau
dac bIf nhu kem su a IanoIIn, kem dau dua, khan fham nuoc fra...

Truo ng ho p vu sung fa y, do va dau ca n fo I ba c sI kha m d fm ca ch chu a
frI.

231. Co con, sao IaI khoc7

NhIu phu nu mong moI, cho doI ngay dua con ra doI. SInh con duoc may
ngay, co khI chang co duyn co g cung oa In khoc. PhaI chang v fhIu su san
soc cua gIa dnh nn fu I fhan7 Hay Io cho con nho be bo ng, y u o f7 Khng pha I.
Phan Ion fruong hop, sau khI sInh con duoc 3 ngay b phan fIf ra cac hoocmn
frong co fh co su fhay dI Iam cho phu nu fhay mnh mf moI va d xuc dng.
NguoI fa goI do Ia con xuc dng cua ba me moI sInh con.

Nu ban mun franh nhung con xuc dng do, nn:

- an bac fruoc voI nhung nguoI fhan v ngay ban cung be o bnh vIn v
gIa dnh.

- Iuc be ngu fh mnh cung ngu.

- an voI chng hay nguoI fhan v du kIn dI choI ra ngoaI frong vong mf
gIo, ngay frong fua n I da u.

- HIn fuong fhay mnh d bI ca m xuc, nghen ngao, bun v co, co fh
fhay frong vo ng 1 fua n I r I se qua. Muo I Iam pha n fram ca c ba me mo I sInh
con co cam xuc nay.

Nu hIn fuong nay keo daI ca fhang khng khoI khIn cho san phu fro
nn sau bI, sa suf fInh fhan fh nn cho bac sI bIf chua frI bang duoc IIu.

232. Vuof qua nhung frIu chung fIn man kInh

NhIu phu nu raf ngaI fhoI ky fIn man kInh. oI v finh fnh fhay dI d
nong nay bun rau, nguoI moI mf, khng fha y ca m xu c va fhich fhu g d I vo I
chuyn gI chan, fu fuong chI nghI vo van foI fuI gIa.

KhI khng con kInh nguyf nua, fh khng fh franh duoc mf s fhay dI
cu a ca c b may frong co fh, nhung chung fa cung co fh Iam gIam bof nhung
fac dng kho chIu nhu sau:

- CIu cho mnh nhung fu fuong Iac quan, yu doI bang cach Iun IIn h
voI ban be va moI nguoI frong cng dng d cung co nhung hoaf dng chung.

- Nn bo ca - ph, ruou, d ngo f.

- franh maf ngu, fruoc khI dI ngu nn ung nhung IoaI fra fhao mc
nhu IoaI chamomIIe.
Tap Iuyn fheo phuong phap KegeI d gIu cho cac bap fhIf vung xuong
chau va am dao co finh dan hI ff, franh hIn fuong sa da con va khng kIm
soaf duoc cac co vong cua bang quang, do do khng kIm soaf duoc vIc fIu
fIn. cam fhay va dIu khIn duoc cac co nay, ban co fh fap nhu sau:

- KhI dI fIu, ban c ngung fIu gIua chung rI IaI dI, Ia I ngung cho fo I h f.

- In gan co bung d ep vao cac co cua am dao frong 3 gIay rI IaI d fhu
gIan 3 gIay. Iam dng fac nay 10 Ian. MI ngay fap 3 Ian.

- Tap nhu frn nhung nhanh hon, cang nhanh cang ff.

MI ngay fap 3 Ian, mI Ian fap 10 dng fac nhu vay.

233. Tranh con rao ruc

NhIu nguoI cam fhay frong nguoI nhu co cac dof song hoI nong fran vao
nguc, In c, In maf gay vang dau fuc fho, co khI Iau foI 90 phuf. Co nguoI
khng chu y foI hIn fuong nay, nhung mf s IaI cam fhay kho chIu.

Iam gIam fac dung kho chIu cua nhung con rao ruc nhu fh, nn:

- Mac quan ao mong bang fo, soI fu nhIn.

- Tranh ung cac d ung co caphIn va ruou.

- Tranh an nhung IoaI banh, fhIf nhIu chaf b duong.

- HoI bac sI d ung VIfamIn |400 I!/ngay - I! = don vI qu c f )

Nu ban dm ra nhIu m hI nn:

- Mac d ngu bang vaI bng.

- CIu pho ng ngu fhoa ng, ma f.

234. Iam fh nao khI am dao bI kh7

Tu fhoI fIn man kInh fro dI Iuong hoocmn sInh duc esfrogen cua bung
frung suy gIam va dan foI hIn fuong duong am dao bI kh khIn cho vIc an aI
fro In dau raf. franh fnh frang do, co mf s bIn phap can chu y:

- Khng rua vung am dao bang xa phong chng muI, hoac cac chaf rua co
hoa chaf fhom.

- bI fron am dao khI gIao hop, co fh dung IoaI dung dIch bI fron nhu
K - Y JeIIy. Khng nn du ng ca c Ioa I da u fron ba f ngu n fu da u mo v d gay
vIm nhIm.

- HoI bac sI v IoaI kem bI am dao co esfrogen.

- Nu ban fhay dau khI gIao hop, dau raf khI fIu fIn va fIu ra mf chaf
mau hng, can phaI dI bac sI. V nhu vay co fh Ia frIu chung vIm am dao.

235. In phap franh bnh Ioang xuong

Thng fhuong, sau fuI 40 maf d xuong nguoI nao cung dan dan Ioang
dI. o phu nu, fc d "Ioang" con fang fhm k fu fhoI ky fIn man kInh, ro rf
nha f o nhung nguo I v n da co nhu ng b xuong nho , co b fo c do hoa c ba ch kIm,
Ia nguoI a ng hoac o mIn ac u, nhung nguoI chua h sInh con, huf fhuc
Ia, hay ung IoaI corfIcosferoId hoac an cac fhuc an chua if Can-xIum. NguoI
na o ma n kInh ca ng so m fh xuong cu ng d Ioa ng so m. Ngoa I ra co n pha I k fo I
nhung nguoI co fruyn fhng bI bnh xuong, frong gIa dnh co nguoI bI ung fhu
xuong v.v...

ngan chan hIn fuong Ioang xuong nhanh nn:

- KhI da ma n kInh, nn bao dam bua an hang ngay co if nhaf 1.000 mg
Can- xIum. Trong fhoI fIn man kInh, can an foI 1.500 mg Ca/ngay. Nhu baI
112 Chuong 4 da chI dan Iuong Can- xIum co nhIu frong cac san pham cua
su a da Ioa I bo f chaf beo va frong cac IoaI ca nhu ca hng va ca hI; cac IoaI dau
fraI hay dau haf, cac IoaI rau caI,.hoa-Io. Tuy vay, khng nn an qua 1.500 mg
Ca/ngay.

- Khng an man va cac fhuc an chua nhIu Iuong Na.

- Nn co chuong frnh fap Iuyn du cac mn nhu dI b, dap xe va ca mn
aerobIc voI dng fac nhe va cham.

- HoI bac sI v van d dung fhuc co esfrogen d d phong chung suy
xuong va nhung chung bnh khac frong fuI man kInh.

236. ung fhuc co hoocmn sInh duc sfrogen, IoI hay haI7

NhIu frIu chung cua fhoI fIn man kInh co fh quy vao mf nguyn
nhan: su suy gIam Iuong hoocmn sInh duc chinh cua phu nu, chaf esfrogen.
oI vay, cac nha y hoc da dua chaf esfrogen vao fhuc vIn d ung, fhuc fIm
chich, kem bI am dao, maf ngu, rao ruc, suy fhoaI xuong va cac chung khac
cua fhoI ky man kInh. HIn nay, nguoI fa fhuong cho cac bnh nhan dung
esfrogen voI IIu Iuong fhap phI hop voI ca fhuc co progesferone.

Phuong phap frI IIu bang esfrogen khng phaI Ia hoan foan ff va v haI.
Mf s phu nu co phan ung khng IoI voI fhuc, co nguy co d bI ung fhu fu
cung hon, cung cac chung khac nhu soI fhan, huy f ap cao, fac mach mau, hoac
if nhaf fh cung bI bun nn, dau vu, bi fIu fIn. o do nhung nguoI da fung bI
cac bnh fac mach va ung fhu da con khng duoc dung esfrogen. Nhung nguoI
da bI huyf ap cao, fIu duong, soI fha n,bnh gan, u xo da con hay ung fhu
bung frung khI dung esfrogen phaI hf suc can fhan.
Phuong phap chua frI bang esfrogen fhich hop voI nhung nguoI man kInh
fruoc fuI 40 |khng phaI do su ngung hoaf dng cua bung frung) va nhu ng
nguoI nhIu kha nang bI Ioang xuong. Cung co fh ap dung voI nhung phu nu
hay bI vIm am dao hoac duong fIu fIn, bI chung rao ruc, maf ngu hoac kh
am dao. Theo kf qua nghIn cuu cua fruong aI hoc Y phia nam CaIIfornIa fh
phu nu dung fhuc co esfrogen if khI bI chf v con dau fIm, nhu nhung phu nu
khng dung fhuc.

Nu ban dung fhuc co esfrogen ma fhay co phan ung nhu sau, hay foI k
cho ba c sI bIf d co bIn phap frI IIu.

- Ru ng fo c;

- Ma f n I I m d m;

- Phaf ban o da;

- Xuaf huyf o am dao khng ro nguyn nhan;

- ap chan nong, do, mm.

237. In phap chng hIp dam

Khng co bIn phap nao hoan foan hIu nghIm. Nhung nu ban chu y
Iam fheo m f s dIu dan do sau day, ban co fh franh khoI fro fhanh nan
nhan mf cach qua d dang hoac cung co hy vong Iam cho nhung ke co y dInh
xau phaI nan chi.

1. KHI AN O NHA

- MI khI dI foI mf noI o moI, phaI fhay fa f ca ca c khoa .

- O khoa o cac cua ra vao du phaI Ia IoaI co cha khoa. Cac cua s khng
duoc co cac I hng rng qua 12cm.

- uI fI, keo chao den xung, ha cac man cua va baf sang cac den o phia
ngoaI.

- Khng mo cua cho baf cu nguoI nao ma mnh khng quen bIf.

- Khng ghI fn rIng cua mnh vao cun danh ba dIn fhoaI hoac fhung
fhu.

2. KHI RA KHOI NHA

- Trong bung fhang may nn dung gan bang nuf dIu khIn. Tranh vao
bu ng m f mnh voI nguoI Ia.

- Ngoa I ph , nn dI nhanh fo I dich. Khng nn dI fa n b , vo va n, fhI u
ca nh gIa c. Nn franh cac ngo fI, cac duong cuf. PhaI Iun nhan xef va phaf
hIn nhung ke co dau hIu dang nghI ngo.
- Nn mang fheo nguoI mf caI coI hoac mf vaf nhon.

- KhI dI ra xe, nn eam cha khoa san frong fay. ToI xe mo cua, vao nhanh
rI khoa ngay cua IaI |Chu y: co fh dung chIf cha khoa xe nhu mf vu khi
phong fhan).

- fra nh bI hong xe gIua duong, phaI Iun chu y bao fr xe va nhn dng
h ef - xang d mua du xang cho I frnh.

- Nu xe hong gIua duong ngI frong xe, In kinh va khoa cua xe IaI. ung
b da m goI v fram canh saf nho gIup do va doI canh saf foI.

- Nu co nguoI IaI gan xe, co fh nho gIup do nhung khng mo cua.

- Khng dI nho xe va cung khng cho aI dI nho gIua duong.

- Khng hen gap va foI noI hen voI baf cu aI ma mnh chua bIf ro.

3. KHI CO I ! A NC NCO

- Nu nghI ngo frong xe hoac frong nha mnh co nguoI Ia, khng nn vao.

Nn dIn fhoaI foI fram canh saf gan nhaf.

- Trn duong dI, nu fhay nguoI dI fheo co ve baf Iuong, hay re vao mf
cua hang noI cng cng dng nguoI rI goI dIn fhoaI cho canh saf.

- Nu frn duong IaI xe v nha, fhay co xe bam fheo xe mnh fh khng v
nha ma IaI fo I m f nguo I ba n na o do hoa c ngung xe o fra m ca nh sa f.

Chuong 10

NH!NC VN RINC C!A PHAI NAM

TuI fho frung bnh cua dan ng o My hIn nay Ia 72 fuI cao hon 3 fuI
so voI Iop nguoI sng cach day 10 nam v fruoc. Nhung cho vI ung dung,
ngh nh ma f, chap haI fay ra sau ma dI. TuI fho frung bnh cua phu nu Ia 79!
TaI sao ho IaI hon chu ng mnh nhu va y7

Co fh Ia do fhoI quen co fruyn fhng. an ng fhuong duoc gIao duc
khng quan ngaI nguy hIm, vaf va, kho khan. oI vay ho dam ra coI fhuong
ca suc khoe cua mnh. NhIu nguoI nghI rang "nguoI - da n- ng - fhu c - su"
khng fh chap nhan rang mnh yu du caI "yu". o day Ia do bnh.

May fhay, quan nIm do ngay nay da fhay dI. NhIu nguoI da hIu ra
rang: sInh ra Ia dan ng khng co nghIa Ia co ngay suc khoe, khng co bnh ma
vIc phaI nho foI fhuc fhang cung su gIup do cua y hoc chang phaI Ia mf vIc
g dang xau h .

Hon nua, co mf s van d - fhuo ng hoa c quan fro ng da c bI f - v suc
khoe, IaI chI IIn qua foI dan ng.

Chuong frnh nay se cung cac ban d cap foI cac van d do nhu: rI Ioan
fuyn fIn IIf, ung fhu fInh hoan, bnh IIf duong, bnh hoI dau v.v... Nhung
faI IIu v bnh, cung nhung IoI khuyn se gIup cac ban fm duoc cac bIn phap
duy fr va fang cuong suc khoe khIn cho fuI fho cao hon.

238. Co ne franh duoc khoI bI hoI dau khng7

NguoI dan ng nao cung co mI Io bI hoI dau, nhaf Ia cha hay ng mnh Ia
cac cu gIa dau hoI. NhIu nguoI moI qua fuI 30 da fhay foc co ve fhua dan.

ung nn fIn vao nhung IoI quang cao v cac IoaI vIfamIn dac bIf chng
hoI, dau bI hoa c bI n pha p du ng ha nh xoa bo p... d chu a b nh ho I da u. ChI co
m f phuong fhuc duy nhaf co hIu nghIm Ia fhuc MInoxIdII. Thuc nay
nguyn Ia fhuc dung chua bnh huyf ap, chI co fac dung voI mf s nguoI chu
khng phaI Ia mn fhuc cho faf ca moI nguoI hoI dau.

Mf phuong phap kha c co fh fIn cay duoc Ia phuong phap cay foc nhu
sau: bac sI phau fhuaf Iay manh da dau phia sau |fhuong phia sau khng bI
ru ng fo c) cu a ban, rI ghep vao da dau phia fruoc, noI bI hoI. Sau khI ghep,
nhung soI foc cu rung dI va Iop foc moI moc In. dI chuyn hf Iop foc dang
sau ra dang fruoc nhu fh, phaI fhuc hIn dan dan foI 250 Ian caf, ghep raf
cng phu. ChI phI khoang vaI nghn d - Ia.

TIn nhaf Ia mang foc gIa. KhI ban mua foc gIa, phaI chu y xem no co fhaf
khif voI dau mnh khng, mau cua foc gIa co gIng mau foc cua mnh khng.
PhaI gIu b foc gIa sach se va Iun chu y chaI cho no nhu chaI foc mnh vay.

Nu fu nhIn ban bI rung foc, nn foI hoI bac sI d chua frI.

239. Hay noI Iong cavaf d nhn cho ro

Cavaf fh IIn quan g foI dI maf7 Co day. Mac dep, chInh f, IIch su Ia
dI n f f. Nhung, kf qua nghIn cuu cua fruong aI hoc CorneII cho bIf caI
cavaf hay ca I no fha f cha f qua o c se Ia m ca n fro ma u Iuu fhng In na o va
cac co quan khac o dau nhu maf. Nhung nguoI Iam vIc bn may dIn foan,
nhung phI cng, nhung nguoI ve hoa d v.v.. can co dI maf fInh fuong d nhn
duoc ro fung chI fIf nho, cang can phaI chu y, khng fhaf cavaf bo chaf c qua.

Nu ban can fhaf cavaf hay deo no, can chu y:

- Mua ao khng bI bo chaf o c khI caI nuf.

- Nu ao chaf c, khng caI khuy c khI deo cava f.

- Thaf cavaf, fh nao d van co fh Iun mf ngon fay vao gIua c va
cavaf.

- NoI Iong cavaf nhIu Ian frong ngay, khI co dIu kIn.

240. TroI oI7 ung ngay nua7

Chac cac ban da duoc nghe nhIu chuyn cuoI v ngay. o noI cam fraI,
nhung "ng ngay" duoc chIu c ngu mf mnh mf Iu; o nha ng fhuong bI
hang xom yu cau dong kin cac cua, foI khI ng baf dau mo may Ia ba vo Iang
Ie m gI fan cu sang gIuong khac hoac phong khac. Trong s 10 nguoI ngay fh
9 nguoI Ia dan ng, phan Ion fuI fu 40 fro In.

K chuyn ngay fh bun cuoI, nhung nu ban maf ngu v fIng ngay cua
nguoI khac fh chang co g Ia vuI ve ca. Sau day Ia mf s IoI khuyn d ban ap
dung - nu ban co faf ngay - mong gIu cho dm khuya yn fInh va moI nguoI
d u co gIac ngu ngon Ianh.

- KhI ngu, nam nghIng. fap cho mnh fhoI quen nam nghIng ban hay
ngu may dm frn chI c gIuo ng cha f hoa c frn m f chI c gh da I. m f g I
daI dang sau Iung d mnh khng quay IaI duoc.

- Khau mf caI fuI dang sau quan ngu rI d mf hon da hay qua bong
fennIs vao. Nhu vay, mI Ian nam ngua IaI, ban se fhay vuong.

- N u ba n can nam ngua, hay k dau gIuong cao In. Nhu vay, khI ngu
IuoI ban se khng chan duong vao cung hong gay ra fIng ngay.

- N u ba n dang be o ph, pha I co phuong pha p Ia m su f can dI. Ca c m mo
du o cung hong cung gay ra ngay.

- Truoc Iuc ngu 3 gIo, khng duoc ung ruou hoac an nhung fhuc an Iau
fIu |fhIf, mo... )

- !ng fhuc anfIhIsfamIn - chng dI ung - fruoc khI dI ngu cung Iam I
muI khoI bI fac, mf nguyn nhan cua faf ngay.

Nu fheo ca c dIu chI dan frn ma ban van ngay, va nu nguoI nam cung
gIuong nhan xef fhay gIua haI Ian ngay, ban ngung fho mf Iaf, fh nn foI bac
sI d kha m faI, muI, hong.

24I. Chung ngua hang |ham)

Khng chI co cac van dng vIn fh fhao mo I bI chu ng na y ma fa f ca ca c
dan ng noI chung, fhuo ng bI ma n do , ngu a, dI khI ch ngu a co Io p va y, o
vung haI bn hang |ben) Ian ca xung duI.

O My, nguoI fa goI chung nay Ia chung "ngua jockey" v nghe noI ngay
xua co mf van dng vIn cua mn cuoI ngua nay da fruf b d day dam m hI
cua mnh vao mf ngan fu kin. May hm sau, anh chang IaI Iay ra mac d choI
fh fhao fIp nn da bI chung ngua nay. Thaf ra, nu co c gaI nao mac quan
ao nhu vay, fh cung co fh bI ngua, chu bnh nay khng phaI chI rang rIng
cho dan ng.

Chung "ngua jockey" fuy khng nguy hIm nhung Iuc nn con ngua o ch
dng nguoI fh fhaf Ia baf fIn. d phong chu ng ngua hang, nn:

- Khng mac quan ao chaf, bo Iay nguoI. Mua nong, dan ng mac quan cuf
fh fhao - IoaI quan cua cac vo sI quyn Anh Ia fhich hop nhaf v fhoang maf.

- Sau khI Iam vIc, nhaf Ia nhung cng vIc Iam nguoI ban nong va d m
hI, nn fhay ngay quan ao Iof.

- Nn fam ngay va Iau kh mnh.

- Xoa pha n facI hoa c ca c Ioa I pha n rm kha c va o nhu ng ch co ke nhu
hang, nach v.v...

- Khng vuf quan ao fh fhao am vao ngan keo fu hoac fu xach fay. PhaI
mang gIa f ngay, sau khI fhay.

- KhI ngu, nn ngu frung.

KhI bI chung ngua hang co fh dung cac IoaI kem, phan hoac nuoc phun
co Tonaffafe con goI Ia TInacfIn. Mun khoI han, phaI maf foI 2 fuan. Nu
khng khoI, nn foI kham o bac sI da IIu.

242. Thoaf khoI chung baf Iuc

NguoI dan ng nao cung fraI qua mf vaI fuan baf Iuc: caI "cua quy" Iuc
can cung ran d xng pha fh cu mm xu. Nguyn nhan cua su baf Iuc co fh
do frang fhaI fam Iy va sInh Iy. Truoc khI vao cuc an aI, fInh fhan bI uc ch, Io
mnh se baf Iuc, co y nghI rang hanh dng yu duong nhu fh nay Ia pham fI
hoa c vua nghe vo k mf I nhung chuyn khng vuI frong gIa dnh Iam fInh
fhan cang fhang v.v... du Ia nhung Iy do d "cuc cung" khng fh nao ngoc dau
In duoc. NgoaI ra con phaI k foI cac chung nhu: rI Ioan fuyn nI fIf, huyf
ap cao, fIu duong, suy nhuoc fhan kInh, nhung vf seo phau fhuaf o gan b
phan sInh duc du co anh huong gay ra hIn fuong baf Iuc.

Nu ban bI baf Iuc nhIu Ian hoac fhoI gIan baf Iuc keo daI, fh can phaI
foI bac sI. O Hoa Ky co nhung bnh vIn va bac sI chuyn frI bnh baf Iuc. Qua
nhung baI fesf va cac xef nghIm, bac sI se phaf hIn nguyn nhan bnh cua
ban va d ra phuong phap chua frI fhich hop.

- Nu nguyn nhan bnh Ia do frang fhaI fam Iy, ban se duoc gIoI fhIu
fo I ca c chuyn gIa nghIn cuu v van d fnh duc.

- Nu ban bI rI Ioan cac fuyn nI fIf, bac sI se chI dInh mf s fhuc co
hoocmn frong fhanh phan d ban ung hoac fIm chich.

- Co fruong hop can phaI phau fhuaf moI co fh Iay IaI khi fh cho cuc
cung, fhi du nhu phau fhuaf cay cac f bao sInh duc vao vung duong vaf.

Khng nn fIn va dung cac fhu fhuc nhu vIfamIn dac bIf, kem bI, fhuc
ung... duo c qua ng ca c Ia "du ng xong In ngay!" Tha f ra chI Ia Iua bIp va co haI
cho su c khoe.

243. Tm hIu chung v sInh o nam gIoI

NguoI dan ng bI chung v sInh - khng Iam nguoI chung chan gI fhu
fhaI duoc - fhuong do haI nguyn nhan: fy I s fInh frung frong fInh dIch qua
fhap hoac fInh frung yu khng co suc dI chuyn v phia frung cua nguoI dan
ba.

Nhung yu f sau day cung dan foI chung v sInh:

- eo ph.

- NghIn huf nang. Nhung dc f frong fhuc Ia Iam suy yu fInh frung va
gIa m Iuong fInh frung frong fInh dIch.

- !ng ruou hoac dung ma fuy. |MarIjuana va ruou co fac dung Iam gIam
Iuong hoocmn sInh duc fesfosferone o fInh hoan).

- Mac quan ao, d Iof qua chaf Iam dI fInh hoan bI bo vao nguoI. NhIf d
va frang fhaI bI ep chaf co fac dung ngan can vIc san xuaf fInh dIch.
- Cng vIc ban gIay phaI ngI Iau mf ch cung co fac haI nhu frn vao
fInh hoan.

- Tam hoac ngam nguoI nuoc nong Iau qua.

- Ia m vI c, fI p xu c Iau vo I ca c kIm Ioa I nhu ch, ke m, sa f... va fIa X.
Nhung mI fruo ng nhI m co fh Ia m ngung vI c sa n xua f fInh dIch, Ia m fInh
frung suy yu, maf kha nang hoaf dng va dI chuyn.

- TIf ch fnh duc khng hoaf dng fnh duc frong fhoI gIan Iau.

- ung cac chaf bI fron co ngun gc dau mo Iam fInh frung bI f IIf va
chf.

- I bnh co anh huong foI b may sInh duc.

- Mac bnh v sac f cua mau co IIn qua foI fInh hoan.

NhI u nguo I duo c chu a kho I chu ng v sInh ra f d da ng ba ng ca c bI n
phap don gIan: ma c qua n r ng fhoa ng, bo hu f fhu c, Ia m su f can v.v... N u sau
2 - 3 fhang ma van khng co kf qua, nn foI bac sI d kham va dIu frI.

244. Phau fhuaf frIf san nam

Pha u fhua f frI f sa n gIu p ba n ha n ch duo c va n d sInh de . Pha u fhua f
don gIan frong vong 30 phuf d caf hoac buc ng dan fInh. V chI can chinh
fhu c gay f faI ch nn vIc fIn hanh, nhIu khI khng can pha I yu ca u
nguoI frIf san foI bnh vIn.

Co mf s nguoI chua ro fac dung cua phau fhuaf nay. Nn bIf rang
nguoI dan ng sau khI pha u fhua f frI f sa n va n sInh hoa f fnh du c bnh
fhuong, khng v fh ma bI ba f Iu c hoa c xo cung mach. Cam gIac cua vIc aI an
khng h bI anh huong.

Nu ban mun phau fhuaf frIf san, nn:

- an ky voI bac sI chuyn frIf san

- Ho I ca n fha n mo I va n d d sau na y khng co n fha c ma c

- Suy nghI ky fruo c khI quyf dInh.

245. Chung ph daI cua fuyn fIn IIf

Tuyn fIn IIf bao quanh ng dan fIu, Ia mf b phan cua mf b may
sInh duc. TuI nguoI dan ng cang cao, hoaf dng cua fuyn fIn IIf cang
gIa m, ca c f bao bI phnh ra, anh huong foI cac ng dan nuoc fIu.

Cac frIu chung ph daI fuyn fIn IIf gm:
- I da I gIa f - dI fI u Iun Iun va if m f - nhaf Ia ban dm.

- Ong dan nuoc fIu bI fac nghen - kho fIu fIn.

- Iuo ng nuo c fIu gIam.

Nhung frIu chung do cho fhay fuyf fIn IIf da bI phnh ra foI muc chen
ep vao ng dan nuoc fIu va dI khng hf. HIn fuong nay con anh huong
khng f f fo I fhan va co fh dan foI bnh vIm fhan.

oI va y, nu fhay mnh co cac frIu chung nhu frn, can phaI noI cho bac
sI bI f ngay. I khI can phaI chua frI bang phau fhuaf. KhI bI vIm gIan fuyn
fI n I f, nguoI bnh fhuong cam fhay:

- au ra f khI dI fI u

- au Iung duoI, haI bn hng hoac o dI fInh hoan

- Sf va fhay nguoI on Ianh.

246. Tu kham fInh hoan

nh ung fhu co fh fan cng vao dI fInh hoan |hon daI) cua b may sInh
duc nam. Nhung, nu duoc phaf hIn som, fh 90% foI 95% bnh nhan co fh
duoc chua khoI hoan foan. oI vay, chung fa phaI chu y nhan xef va fu kham
dI fInh hoan cua mnh, if nhaf Ia mI fhang mf Ian. VIc Iam don gIan, frong
khI fa m:

- Xoa xa phong In fInh hoan cho fron, gIam ma saf va d phaf hIn
nhung hIn fuong khac fhuong.

- ung ngon fay nang fung hon, khe van v. Nu fhay co ch cung nhu
mf cuc nho hoac bI gIan ra, cac f bao khng chac nhu cac dIm khac, kem
fheo ca m gIac dau raf kho chIu, fh phaI dI kham va noI ngay cho cac bac sI
bIf.

247. an ng cung can CanxI

CanxI Ia yu f raf can cho phu nu va cho ca dan ng v bnh Ioang xuong
khng fh dang rIng cho phu nu. Hon nua, nguyn f nay con gIu mf vaI fro
frong van d huyf ap.

cung cap CanxI cho co fh, chung fa co fh an sua va cac san pham da
Ioa I bo bo f chaf beo cua sua nhu pho - maf va sua chua. Tranh khng ung
ruou, fap dI b va dap xe ngoaI anh nang cung Ia phuong phap fang cuong
Iuong vIfamIn cho mnh.

Cac IoaI fhuc frong fhanh phan co corfIsone hay IIanfIn co fh gay fro
ngaI cho vIc hap fhu CanxI cua co fh. oI vay, nu cac ban phaI ung cac fhu
fhu c do can phaI ung fhm cac fhuc co CanxI.
248. ThoI ky "man kInh" cua dan ng

KhI phu nu fo I fu I khng co kInh nguy f nu a co fh pha I fra I qua m f
fhoI ky rI IoaI v co su fhay dI frong mf s cac co quan nI fIf va b may
sInh san. Tuy khng co kInh nguyf, nhung o quang fuI fu 40 foI 60, nguoI
dan ng cu ng co fh co nhu ng r I Ioa n nhu fh nn ca c ba c sI cu ng x p gIaI
doan do vao fho I ky "ma n kInh" cu a da n ng. o fu I na y, m f s fro nn d cau
gaf, kho finh, khng co nhI f fnh vo I cng vI c va bI quan vo I fuong IaI. Ngoa I
ra, con co cac frIu chung:

- Maf ngu.

- Khng fhIf fha voI hoaf dng fnh duc.

- Thuong khng bang Iong voI cng vIc Iam an, cac cuc cuoI hoI, cac cng
vIc frong gIa dnh.

- Hay fuong nho foI qua khu va Io nghI v bnh hoan, v caI chf.

- Co fh sa da vao ruou, fhuc huf hoac ma fuy.

- Tinh khi fhay dI baf fhuong.

dI pho voI frang fhaI nay:

- Khng nn fham du vao baf cu mf su vIc moI Ia nao frong gIa dnh,
nhu vIc quyf dInh co nn mua xe moI khng, co nn fhuc day vIc Iy dI cua
mf nguoI nao do khng7

- Khng ung ruou, huf fhuc, dung ma fuy hoac hoaf dng fnh duc d
mong gIa m bof duoc su kho chIu frong nguoI

- Khng Iam cho moI nguoI frong gIa dnh cung bI quan nhu mnh. Nu
fhay khng gIaI quyf duoc nhung b fac frong fu fuong, y nghI cung nhu
nhung phan ung kho chIu frong co fh, nn fm foI mf chuyn gIa v fam Iy d
chua frI.

- Nn nang cao frnh d v nhu ng dI u g mnh da bI f hon Ia ho c Ia m
nhung caI moI.

249. Cho nn ra ve fa day Ia nguoI hung!

an ng fhuong Iam bnh nang va chf som hon dan ba. Iu nay d
hIu. Chung fa cu nhn vao phong doI kham bnh cua bac sI hoac bnh vIn
nao do ma coI: s phu nu ngI cho bao gIo cung dng hon s dan ng. Khng
phaI Ia ho khng co bnh, nhung ho khng chIu dI kham fru phI fnh frang
bnh cua ho da fram frong qua rI! ay Ia mf nhuoc dIm cua dan ng, Iuc
nao cung mun fo ra mnh Ia "nguoI hung", coI khInh ca bnh faf.

oI vay, dan ng nn fu bo cac hanh dng fu haI mnh va nn:

- y foI suc khoe cua mnh. Nu fhay frong nguoI mnh co dIu g baf
fhuong, cam fhay kho chIu, nn dI kham bnh ngay.

- Can fhan frong hon frong moI cng vIc o nha, noI Iam vIc hoac khI IaI
xe. |Xem Ia I chuong 14).

- PhaI gIu su dIu d gIua Iam va ChoI.

- Khng nn kIm ch nhung fnh cam yu fhuong va cam xuc cua mnh.

- Nn hoc cach fh hIn su cam xuc cua mnh frong moI hoan canh ma
van gIu duoc bnh fInh.

- Khng nn Iuc nao cung gay ra chuyn ganh dua, franh faI d co gIaf Iay
phan fhang v mnh.

Nu co van d fnh cam khng fu gIaI quyf duoc, nn fm foI cac chuyn
vIn d gop y.
Chuong 11

HANH PH!C VA S!C KHO TRONC C!OC SONC TINH !C

Ngay fu nhung baI hoc v bao fu va hop fu o Iop hoc ph fhng, chung fa
da fhay fnh duc Ia mf van d phuc fap. Trong cuc sng cua con nguoI, bn
ca nh va n d fnh du c don fhua n cu a sInh va f, co n co ca c va n d fh hI n y chI
chu dng cua con nguoI nhu: sInh de co k hoach, cuc sng Iua dI, vIc gIu
dI u d frong sInh hoa f fnh du c. Ngoa I ra, chu ng fa co n ca n pha I bI f d d
phong va chua frI cac bnh do quan h fnh duc ma bI Iay Ian nhaf Ia bnh
SIA ma hIn nay chua co fhuc chua frI. NhIu nguoI con quan fam foI van
d hanh phuc va fhoa man frong quan h fnh duc.

IaI co Iuc, nguoI fa foan nghI xau v van d nay. Thaf ra, fnh duc Ia mf
hoaf dng fu nhIn mang foI cho chung fa su phan khoI va suc khoe. Chung fa
can hIu bIf no va don nhan no mf cach dung dan.

Trong chuong nay, chung fa se d cap foI van d phong ngua bnh hoa
IIu, fhu fhaI fheo y mun, cac fruong hop fhuong gap frong Iuc sInh hoaf fnh
du c nhu xua f fInh qua som hoac chung Ianh cam - khng fhay ham mun v
van d nay.

Chuong 11 cu ng nu va n d nguo I b nh dau fIm co sInh hoa f fnh du c
duoc khng va nguoI bac sI chuyn v van d fnh duc phaI Ia nguoI nhu fh
nao d chung fa co fh fIn cay.

250. Cng dung cua cac phuong phap franh fhu fhaI

a ng duo I day fo m fa f cng du ng cu a ca c phuong pha p fra nh fhu fhaI.
a n co fh ban vo I ba c sI xem phuong pha p na o fhich ho p vo I ba n nha f fuy
fheo fuI fac, suc khoe va y fhich cua ban voI nguoI cung chung sng.

Phuong pha p Thua n Io I Khng fhua n Io I
Thu c u ng fra nh fhu fhaI:
ngan ca n su ru ng fru ng Ia
ho cmn o da ng vIn
HI u qua : 90-99%. Co fa c
du ng ch ng dau bu ng fru ng
va ung fhu ma ng da con.
- Pha I du ng d u va du ng II u
Iuong chI dInh. Phu nu hu f
fhuc, dau fIm, fu I frn 35,
khng du ng duo c v co fh
gay hI n fuo ng ma u do ng
cu c frong ma ch.
o f bI n |mu f fha m): fa m
fhu c fra nh fhu fhaI r I
HI u qua : 70-85%. Su du ng
d . Co fh du ng khI cI kInh
Khng duo c fIn ca y Ia m. Co
fh gay pha n u ng nh am
cho va o am da o nguy f. da o, kho Iay ra.
Ma ng u p c fu cung: che c
fu cung ngan khng cho
fInh dIch ba n va o fru ng
HI u qua : 75-96%. Pha I da f
va o bn frong am da o fu 3
nga y fruo c. Khng gay pha n
ung co fh .
ChI co m f s co . a f va o
kho khan. Iau ha ng fuan
co fh bI ba n va gay vIm c
fu cung. AI da fu ng vIm c
fu cung, khng nn du ng.
ao cao su: bao bo c duong
va f o fra ng fha I cong, ngan
khng cho fInh dIch va o am
da o
HI u qua 85-95%. su
du ng. Pho ng fra nh duo c ca
bnh hoa II u.
Co fh Ia m gIa m bo f ca m
gIa c fI p xu c khI gIao ho p.
Co kha nang bI fhu ng, nha f
Ia khI fI p xu c hay vuo ng
vao cac vaf cung.
Ma ng che c fu cung: m m,
da n h I, che cha n su fI p
xu c gIu a dong va f va c fu
cung. Ngan fInh dIch
khng cho fo I fru ng
HI u qua : 75-96%. Khng
gay pha n u ng cho co fh .
Ca n pha I da f du ng ch , du ng
du ng co . Trong khI gIao ho p
co fh bI x dIch. Co fh gay
vuo ng Ia m ma f hu ng fhu . Co
fh co a nh ho ng khng f f
fo I ba ng quang.
a u, bo f, kem dI f fInh
fru ng: bom va o am da o d
fru ng kho I fhu fInh
HI u qua 50%. N u ph I ho p
vo I bao cao su, ma ng che se
hI u qua hon. Co fa c du ng
pho ng duo c m f s b nh.
Khng gay pha n u ng nguy
hI m cho co fh .
- Co fh gay pha n u ng nhe
cho da. Pha I bom va o am da o
fu 10 phu f fro Ia I fruo c khI
gIao ho p.
- Co fh Ia m gIa m ca m gIa c
va hu ng fhu .
Vo ng fra nh fhaI: du ng cu
ba ng cha f de o hay kIm Ioa I,
cho va o fu cung d fra nh su
fhu fhaI
HI u qua : 95-99%. C dInh
duo c frong fu cung.
Co fh gay xua f huy f nhIu
hon bnh fhuo ng khI co kInh
nguy f. Co fh bI fr ch, gay
xay sa f frong fu cung. AI da
fu ng bI b nh o fu cung
khng nn du ng.


251. Chung fho o voI fnh duc

Theo ba o ca o cu a ca c ba c sI fh hI n nay o My dang n I In m f can b nh:
fho o hoac Ianh dam voI van d fnh duc. NhIu nguoI o Iua fuI fu haI muoI foI
b n muoI khng d y va cu ng khng ca m fha y nhu cau hay ham mun g v
van d nay. Ho nu ra nhIu nguyn nhan: ban bIu v cng vIc; ngaI frach
nhI m ganh vac gIa dnh; khng co fhoI gIan; sfress; qua mf moI v cuc sng;
chan ngay voI van d xac fhIf.

NhI u ca p vo ch ng cung suy nghI nhu vay. Nhung, chung fa co fh fhng
cam voI ho m f pha n v ca haI d u pha I dI Ia m xa va da co con. Sau khI hoa n
fhanh moI cng vI c frong nga y, bu I f I ho chI co n if fho I gIan du d bo In
gIuong, ngu cho IaI suc d foI sang hm sau, IaI dI Iam fu som. I voI ho, fnh
duc chI Ia m f fro choI m f nho c.

franh co fu fuong bI quan v fnh duc va ham IaI su ham mun chinh
dang gIua vo chng hoac haI nguoI chung sng, nn:

- a nh m I nga y if nha f Ia 15 phu f d ga p go nhau hoa c no I chuy n vo I
nhau qua dIn fhoaI.

- Co k hoach o cung nhau fron ngay, mI fuan mf Ian: o nha, dI dao o
vuon hoa, dI an nha hang hoac fham gIa cac fro choI gIaI fri khac.

- Mf hoac haI fhang co mf Ian dI choI xa, kIu cam fraI ngoaI froI.

- Nn In gIuong dI ngu cung mf Iuc va bao nhau, Iam vIc foI 11 gIo dm
Ia cung. Cac cng vIc con IaI hay d foI hm sau.

- Iam cho fhu gIan bang cach nguoI nay xoa bop cho nguoI kIa, khI co
dIu kIn hoac co Iuc cung fam chung.

- Khng d TI - vI frong bung ngu. TI - vI co fh Iam fhu pham gIf chf
su hung fhu fnh duc.

- I khI vIc aI an khng co kf qua hung fhu, dung vI chan nan. Su
mf nhoc va cang fhang fhan kInh: sfress, fhuong Iam cho nguoI nam baf Iuc
va am dao cu a bn nu bI kh, khng da f fo I su khoa I ca m. Khng nn Ia m vI c
qua suc KhI o gan nhau, hay coI do Ia dIp d ca haI fm fhay hanh phuc va Iac
fhu frong su m ap, vuf ve va hn hif.

Nn nho rang ruou, fhuc Ia va ma fuy co fh huy hoaI cuc sng fnh duc
cua ban.

Nu ban da chu y fheo cac IoI khuyn frn mf fhoI gIan Iau ma van
khng fhay hung fhu g frong cu c s ng Iu a dI, nn fm ca c Io I khuyn ba o va
chI da n cu a ba c sI.

252. Tranh xuaf fInh som

Xuaf fInh Ia gIaI doan kf fhuc cua vIc gIao hop. Vay ma nhIu nguoI
dan ng chua gIao hop |duong vaf chua vao am dao) hoac moI baf dau gIao hop
da xuaf fInh. HIn fuong nay Iam cho ca haI nguoI frong cuc sng khng duoc
fhoa man, khIn cho nguoI dan ng co cam fuong nhu mnh co II, va Iung fung
nhu nguoI fhaf fran. Nu fnh frang keo daI, su gan bo fnh cam gIua vo chng
hoa c haI nguoI yu nhau, co fh bI suf me, fan vo.

Tuy vay, voI su gIup do va phI hop kIn fr cua nguoI yu, nguoI dan ng
co fh fu chu a frI duoc cho mnh nhu sau:
Thu thut ngn xut tinh: Khi ngi an ng cam thy mnh sp xut
tinh, dung ngon fay caI va ngon fro, bop manh vao duoI dau duong vaf mnh va
gIu frong vong 3 - 4 gIay. |Phuong phap WIIIIam H.Masfers va VIrgInIa .
Johnson).

Phng phap ngng kch thch - Sau khi tranh khng gn nhau trong hai
tun, ngi nam d cho nu xoa na n, kich fhich b pha n sInh du c cu a mnh cho
foI khI cam fhay ga n xua f fInh fh ngung Ia I. NghI va I phu f r I Ia I Ia m Ia I.
NghI vaI phuf rI IaI Iam IaI, foI Ian fhu 4 moI d xuaf fInh.

253. Huong ung frong hanh dng yu duong

anh fu 'Ianh cam" hIn nay duoc if dung dn o My. a s phu nu khng
ham mun co quan h fnh duc, khng phaI v co y fhuc "Ianh cam" ma v mf
s nguyn nhan sau: am da o kh; bI dau ra f khI gIao ho p cho ho khng mu n
huong ung frong hanh dng yu duong. Cung gIng nhu cac fruong hop dac
bIf cua nam, nu co su gIup do cua nguoI yu, nhung hIn fuong fruc frac frn
cua nu co fh chua frI duoc nhu sau:

1. Tuan I dau, gIoI han vIc yu duong nhau bang cach hn hif va cac
hanh dng hn hif va cac hanh dng m ap, vuf ve bnh fhuong.

2. Tuan fhu haI, nhu ng ha nh d ng nhu frn huo ng nhI u v co quan sInh
duc nu, d fang su kich fhich, Iam am dao fIf ra cac chaf bI fron.

3. Tuan fhu ba, nguoI dan ng phaI co hanh dng nhu 2 fuan qua, fruoc
khI gIao hop. Nu am dao nu khng fIf du chaf fron, fh nguoI dan ng nn
bI vao duong va f da u nho n Ioa I K - Y JeIIy d vIc gIao hop duoc d dang.

Truong hop am dao cua nguoI yu hep qua, nn dung 1 ngon fay, rI 2
ngon fay fhay cho duong va f cu a mnh. Co fh coI nhu ng d ng fa c na y nhu m f
su fap Iuyn cho am dao. Cho foI khI nao nguoI phu nu khng fhay dau nua fh
moI nn gIao hop bnh fhuong.

Cng vIc nay co khI phaI fIn hanh nhIu fuan. Nu khng co kf qua,
nn dua nguoI yu foI bac sI. Co mf s fruong hop can phaI can fhIp bang
phuong phap fIu phau fhuaf |coI fhm baI 265).

254. Tm hIu nhung bnh fruyn fheo duong sInh duc

Co mf bIn phap chac chan d ban khng bao gIo bI mac IoaI bnh nay Ia:
cho co quan h fnh duc! Nu ban khng fheo duoc bIn phap do suf doI, fh
nn chu y foI cac bIn phap khac nhu: chI quan h voI mf nguoI va nguoI do fu
xua foI nay cung chI quan h voI mnh mnh ma fhI. M f bI n pha p fhu ba
nua Ia fuan fheo nhung IoI chI dan v phuong phap phong bnh nhu dung bao
cao su chang han |Xem fhm baI 261).

Sau day Ia mf vaI dIu chung fa can hIu bIf v IoaI bnh nay.

TrIu chung - MI bnh fruyn fheo duong sInh duc co nhung frIu chung
rIng nhung cung co nhung dIm chung nhu: co mu hoac chaf nhay hI o duong
fIu duong vaf |nam) hoac o am dao |nu). I fIu fhay raf |nam), co vf rp,
Ioef o b pha n sInh duc.

Mf s bnh khng co nhung frIu chung nay, va ban co fh mac cung mf
Iuc nhIu bnh khac nhau, fhi du bnh Iau va bnh chIamydIa.

nh fruyn nhIm nhu fh nao7 nh Iay fu nguoI co bnh sang nguoI
khng co bnh do haI nguoI co quan h fnh duc voI nhau. oI vay, ca haI can
phaI duoc dIu frI cung mf Iuc. Nu ban co nhung frIu chung bI bnh, phaI
noI ngay cho ca nguoI da gIao hop voI mnh bIf.

Van d chua frI - Phan Ion cac bnh fruyn fheo duong sInh duc du chua
frI duo c, fru bnh SIA. ThoI gIan nung bnh Iau ngay, va cuI cung dan foI
ca I ch f HIn nay, chua co fhuc chua frI SIA.

I dI bI IaI - Mf nguoI da duoc chua frI khoI m f bnh fruyn fheo duong
sInh duc, nu quan h voI mf nguoI bnh khac, IaI co fh bI bnh IaI.

AI bI bnh cung can phaI dI chua frI - VIc dI chua frI bnh Ia dIu can
fhIf va Ia quy n cu a fa f ca mo I nguo I, k ca nhu ng nguo I duo I fu I vI fha nh
nIn. me khng co quyn ngan can con caI dI chua bnh.

255. nh mao ga |CenIfaI Warfs)

nh mao ga fh hIn nhu mf mIng fhIf fho, mm uof, mau hng do
hoac hoI fham, moc In o dau duong va f hoa c o mI am h . Co khI mo c o ha u
mn, o c fu cung gay dau va chay mau mI khI ch dau bI dung cham nhu khI
fIu fIn, daI fIn. nh co anh huong foI ca duong ng dan fIu dan foI bang
quang.

nh Iay fu nguoI bnh sang nguoI khng co bnh, khI quan h fnh duc
voI nhau.

frI bnh, bac sI co fh dIf ch nI mao ga bang nI fo Iong - 40... hoac
df bang dIn, bang fIa Iaser hoac bang phuong phap fIu phau fhuaf.

Mf bac sI dung podophyIIIn, mf fhu fhuc duoc chIf ra fu mf IoaI fhao
m c. Thuc nay khng duoc dung d dap vao am dao, fu cung va khng fh
dung cho nhung nguoI dang co fhaI.

256. nh ky sInh frung frIchomonas

Khac voI cac bnh hoa IIu khac fhuong co maf cac vI khuan hoac vI - ruf,
bnh vIm da quy dau hoac vIm da am dao IaI gay nn boI mf IoaI ky sInh
frung. nh co cac frIu chung o phu nu nhu: ngua va raf am dao, am dao chay
mu mau vang nau, muI fanh, dI fIu fIn fhay nong va raf. Cac frIu chung o
dan ng nhe hon: hoI ngu a va ra f o da u duong va f, khI gIao ho p fha y dau, fI u
fIn fhay nong va raf, co mu o da bao quI dau |fruong hop nguoI khng If duoc
da quy dau ra ma khng phau fhuaf). NguoI dan ng bI vIm quy dau co fh
khng bIf mnh co bnh va Iam Iay sang nguoI yu frong khI gIao hop.

Mun xac dInh ro bnh, bac sI fhuong Iay chaf nhay o am dao hay dau
duong vaf cua nguoI bnh mang soI duoI kinh hIn vI hoac Iay chaf nhon ch
ngua raf cua bnh nhan d xef nghIm.

Nu ban khng may mac bnh nay, nn:

- !ng du IIu fhuc do bac sI k don. ac sI fhuong cho ung fhuc
mefronIdazoIe |fn fhuong maI Ia IIagyI). Phu nu mang fhaI khng nn ung
fhuc nay frong 3 fhang dau cua fhoI ky co mang.

- Khng duoc ung ruou frong fhoI gIan 24 gIo fruoc khI ung fhuc
mefronIdazoIe, v ruou va fhuc se Iam cho nguoI ung fhu c bun nn mua,
chong maf va nhuc dau.

- Phu nu nn fhu f ru a am da o va b phan sInh du c ba ng dung dIch
provIdIne IodIne hoac gIam pha Ioang |khng nn dung nuoc pha
mefromdezoIe, khng co fac dung). an hay hoI bac sI v d Ioang cua gIam
dung d rua va fhuf rua bao nhIu Ian frong ngay.

- Iam dIu dau vung b phan sInh duc bI vIm, nn rua if nhaf mI ngay
mf Ian bang nuoc va xa phong IoaI nhe, khng co chaf fhom |duoc dIu ch
rIng cho vIc frI bnh).

Nu ban mac bnh nay v nguoI yu Iay sang, phaI noI d nguoI yu ban
cung dI chu a. ChI m f nguo I chu a khng fh kho I v khI quan h fnh du c vo I
nhau, nguoI chua khoI rI, bI Iay fro IaI.

257. TrIu chung bnh ChIamydIa

ChIamydIa hIn Ia bnh fruyn fheo duong sInh duc ph bIn nhaf o My.
KhI ma c b nh, nguo I da n ng fha y no ng ra f ng fI u khI dI fI u. u I sa ng,
fhuong fhay co cha f nha y fra ng o da u quy da u. o phu nu , cu ng co chaf nhay o
am dao kem fheo hIn fuong daI gIaf |Iuc nao cung bun fIu fIn). NhIu khI,
nhung frIu chung frn raf nhe khIn nguoI bnh khng bIf mnh bI bnh.
Tuy vay, n u khng duo c chu a frI b nh se da n fo I nhu ng fnh fra ng fra m fro ng
hon nhu vIm nhI m fuy n fI n II f o nam va chu ng v sInh |khng co kha
nang fhu fhaI) o nu.

Tuy ChIamydIa khng phaI Ia bnh frong, nhung mun chua khoI han,
can phaI d bac sI fheo doI mf fhoI gIan daI. VIc fhu fesf d phaf hIn va
kIm fra bnh, can phaI Iay m d cay va xef nghIm. VIc Iam nay raf fn
kem nn fhuong bac sI chI fhu fesf don gIan fhI.

ac sI fhuong chua bnh bang cach cho bnh nhan ung fhuc khang sInh
nhu fefracycIIne hoac eryfhromycIn frong vong 2 - 3 fua n I va yu ca u nguo I
co quan h fnh duc voI bnh nhan cung phaI chua frI du ho co fh khng co
frIu chung mac bnh.

258. nh Herpes II

nh nay do mf Ioa I vIru f co ma f frong ca c cha f nha y o b pha n sInh du c
cu a nguo I b nh gay ra. KhI quan h fnh du c, chinh cha f nha y na y Ia m Iay
bnh fu nguoI co bnh sang nguoI khac. NguoI bI bnh Ian dau fIn fhuong bI
sf, nguoI nhu c moI va dac bIf bI nI hach o gan b phan sInh duc va hau mn.
TrIu chung cua Ian mac bnh sau, co fh nhe hon.

nh duo c ba c sI chI dInh duo I fn vI f fa f Ia HSVII |Herpes sImpIex
vIrus fype II). NguoI bnh co fh fu san soc nhu sau, khI hach sung fo:

- Iau rua chung quanh hoac bang nuoc muI Ioang. Nu co IoaI chau
ngam dif d ru a ca ng f f.

- ap mIng vaI gac co fam fhuc khang sInh In frn ch hach d ngan
ngua vf fhuong Ian rng.

- !ng fhuc gIam dau.

- HoI bac sI v vIc ung fhuc dIf vIruf hoac acycIovIr |fn fhuong maI Ia
ZovIrax)

Trong fhoI gIan bnh, hf suc franh khng so fay vao maf d d phong
vIruf bnh Iay vao maf. Khng duoc gIao hop frong fhoI gIan co bnh.

Chu y: VIruf cua bnh nay van Iay Ian duoc sang nguoI ban fnh du khI
gIao hop da dung bao cao su.

259. nh gIang maI

nh gIang maI khng phaI Ia IoaI bnh dac bIf cua IoaI nguoI an choI
chuyn nghIp. AI cung co fh mac bnh. nh co fh chua khoI hoan foan.
Nhung, nu khng duoc chua frI can fhan, bnh co fh dan foI nhIu chung
nhu suy fIm, suy nhuoc foan fhan, mu, dIn va chf. Ia mf IoaI bnh nguy
hIm, co fh Iay Ian fu nguoI nay qua nguoI khac, bnh fIn frIn fu fu, frong
nhIu nam, qua 3 gIaI doan:

CIaI doan I - sau khI bI b nh fu 4 - 6 fua n, nguo I b nh fha y xua f hI n m f
v f Ioe f fron, bo cung, khng dau, moc In o noI co fIp xuc fnh duc. Mun nay
se Ian dI, sau do mf vaI fuan.

CIaI doan II - Cach gIaI doan I chung 1 fhang, frn fhan fh nguoI bnh
xuaf hIn nhIu nf do, ca o gan ban fay, ban chan va dI khI co ca o quanh
mIng va muI kem fheo nhung vf rp co nuoc bn frong, sf cung nhung frIu
chung dau nguoI nhu bnh cum. Trong fhoI gIan nay bnh nhan co fh bI rung
fung mang foc, rau, Ing may, Ing mI...
CIaI doan III - CIaI doan III fIn an Ia fhoI ky u bnh, co fh keo daI
nhIu nam. Trong fho I ky na y, b nh fa n cng da n da n va o fIm, h fha n kInh
frung uong, cac co bap va cac co quan khac frong co fh. Kf qua fhuong raf
quan frong.

Nu ban bI dinh vao bnh nay, nn IaI ngay bac sI hoac bnh vIn khu vuc
d duo c kham va chua frI. VIc frI bnh ngay fu nhung ngay dau, chI can mf
Ian fIm penIcIIIn frong dau d fhuc fn faI duoc Iau frong co fh.

Nu ban da fIn frIn mf fhoI gIan, can phaI chich ba dof, mI dof
khoang 1 fuan I. Nu co fh ban phan ung voI fhuc penIcIIIn, bac sI se cho
ban ung fhuc khang sInh frong vong fu 2 - 4 fuan. Trong fhoI gIan dIu frI
ban phaI dI Ia m xe f nghI m ma u sau khI chu a frI duoc 3, 6, 12 fhang d xem
ban da hoan foan khoI bnh chua.

KhI ban da frI khoI bnh, ban khng Iam Iay bnh sang nguoI khac.
Nhung nu ban khng chu a frI, k fu m f nam sau khI ba n bI ma c b nh, ba n
se Ia mf mam bnh nguy hIm d Iay fruyn sang moI nguoI.

260. PhaI Iam g khI bI bnh Iau7

Nhung frIu chung cua bnh Iau baf dau xuaf hIn sau khI nguoI khng
may co quan h fnh duc voI nguoI co bnh fu 2 foI 5 ngay. NguoI dan ng, co
cac frIu chung: dau o dau duong vaf, dau buf khI fIu fIn, co mu vang sam,
dac, cang ngay cang nhIu o ng fIu.

Phu nu bI b nh fha y ngu a va ra f quanh vu ng am h , fI u fI n fha y dau,
ra f, co mu vang sam va dau am I o bung duoI. Nu khng chua frI, bnh se
fha nh fra m frong va co fh dan foI bnh v sInh.

ac sI fhuong frI bnh Iau bang fhuc fIm penIcIIIn. Nu nguoI bnh bI
Iay IoaI bnh Iau da Ion fhuc penIcIIIn, bac sI se dung IoaI khang sInh khac.

frI bnh Iau co hIu qua, ban phaI fheo cac dIu chI dan sau:

- TIm chich hoac ung fhuc du IIu Iuong, do bac sI chI dInh.

- khng bI ma c b nh fro Ia I, nguo I va n quan h fnh du c vo I ba n cu ng
phaI dI chu a.

- PhaI dI xef nghIm d chac chan vIc dIu frI co hIu qua hay khng.

261. Hay d phong bnh AIS |SIA)

Cac vIruf cua bnh SIA pha hoaI h fhng mIn nhIm cua co fh khIn
co fh nguoI bnh khng co n kha nang chng choI voI moI can bnh va ung fhu.
Chung cung fan cng h fhan kInh frung uong gay cho fam fhan nguoI bnh
nhIu van d rac rI.

nh SIA phaf frIn voI fc d khac nhau, dI voI fung nguoI. Nhung
nhom nguoI co nguy co mac bnh cao gm nhom:

- ng finh Iuyn aI hay Iuong finh Iuyn aI nam. Su Iay Ian cang rng
nu mf nguoI co quan h dng finh Iuyn aI voI nhIu nguoI.

- ung chung kIm chich ma fuy gIua cac nguoI nghIn ma fuy.

- CIua cac ban fnh nam, nu co bnh, quan h fnh duc voI nhau.

- PhaI Iun fruyn mau v mac bnh d chay mau.

nh SIA khng Iay Ian do khng khi hoac do cac fIp xuc fhng fhuong
nhu dung cham, hn. NguoI fa hy vong se co ngay fm duoc cach frI bnh.
Nhung, hIn nay v chua co fhuc nao chua frI duoc bnh SIA nn chung fa
can phaI bIf ro cach phong bnh nhu:

- Khng quan h fnh duc voI aI frong nhom nguoI co nhIu kha nang bI
bnh.

- ChI quan h fnh duc voI mf nguo.

- Khng quan h fnh duc voI nhung aI co nhIu nguoI fnh. Nu ban chof
quan h voI mf nguoI nhu fh, phaI foI bac sI ngay.

- Khng chich ma fuy .

- Trong khI gIao hop, khng Iam g co fh Iam xay saf o am h va o hau
mn.

Nhung frIu chung som cua bnh SIA fa fhuong fhay Ia: mf moI,
khng mun an, Ia chay, suf can, bI ho khan Iau ngay, foaf m hI v dm.
Nhung frIu chung nay co fh fhay cham, sau khI bnh nhan da bI nhIm bnh
foI 7 nam.

phong bnh SIA, ban phaI gIu gn quan h fnh duc voI mf nguoI
dung bao cao su co fam NonoxynoI-9, va nu can hay dI xef nghIm faI bnh
vIn hoa c o cac frung fam bao v suc khoe o ngay khu vuc ban o.

262. Cng dung va han ch cua bao cao su

Nho co su quang cao ph bIn va cng dung cua bao cao su frn bao, daI
nn hIn nay, khng chI co dan ng dI mua bao cao su ma phu nu cung dI
mua... d khuyn khich hoa c ba f bu c ca c ng du ng. Nguo I na y du ng bao cao
su d franh vIc fhu fhaI, nguoI khac IaI coI do Ia phuong fIn d phong cac
bnh Ian fruyn bang duo ng sInh du c.

Nu dung dung cach, bao cao su co fh gIup ban franh bI Iay cac bnh
nhu: Iau, gIang maI va AIS |SIA).

Nhung bao cao su khng co hIu qua dI voI cac bnh nhu bnh mao ga,
bnh Herpes II v nhung vI- ruf cua cac bnh nay raf nho co fh chuI qua mang
cao su.

su dung bao cao su co hIu qua, ban nn fheo cac dIu chI dan sau day:

- ChI nn dung nhung bao cao su moI mua.

- Chon nhung bao Iam bang cao su Iafex. Khng dung IoaI Iam bang cac
mang dng vaf, d bI rach.

- Khng dung IoaI duoc quang cao Ia "sIu mong". IoaI nay raf d rach.

- Khng nn fich fru nhIu bao va d Iau frong fuI kin v d bI hong.

- Khng d bao cao su o noI co anh nang, nong, co fIa cuc fim hoac am
m c.

- eo bao cao su vao duong vaf Iuc cuong cung fruoc khI gIao hop. af bao
o dau duong vaf rI chaI xung foI fan cung. o dau duong vaf, co mf phan nho
cua bao con frng, d nhan Iuong fInh dIch phun vao.

- KhI xuaf fInh, gIu chaf cung bao voI duong vaf, cho foI khI ruf bao ra

- Khng bI cac chaf nhon co gc fu dau mo, dau fhuc vaf va bao cao su.

Ca c cha f do co fh Ia m bao bI ra ch. N u ca n, nn mua Ioa I da u bI fron K-
Y JeIIy co ban o cac hIu fhuc.

Truong hop bao cao su bI rach, mun franh fhu fhaI cho phia nu, nn bom
ngay vao am h fhuc dIf fInh frung nhu NonoxynoI-9.

263. Nn noI voI Iua fuI duoI 20 v van d fnh duc nhu fh nao7

Theo nhung cuc dIu fra fm hIu v Iua fuI 18, 19 o My fh co 8 frong
s 10 em fraI va 7 frong s 10 em ga I da co quan h fnh du c. Pha n Io n ca c b
me , khI bI f con mnh nhu vay chI bIf fuc gIan ma khng nghI foI vIc gIao
duc con mnh v nhung hau qua cua su vIc do. Sau day Ia nhu ng Io I khuyn
d gIup cac bac cha me dI pho voI fnh hnh nay mf cach bnh fInh, voI su suy
nghI sau sa c hon:

- Ha y no I vo I con fraI hoa c con ga I mnh fa I sao b me quan fam d n va n
d nay. u ng v I k f f I chu ng.

- Hay cho chung bIf rang b me raf fhng cam va hIu nhung cam gIac
ham mun v fnh duc o Iua fuI nay raf manh va fhI fhuc co fh, nhung can
phaI nghI foI hau qua cua vIc quan h fnh duc nhu vIc mang fhaI, ca c bnh
Iay fruyn bang duong sInh duc co fh mac phaI, nhung chuyn rac rI v van
d fnh ca m...

- N u ba n fha y con mnh va n fI p fu c khng nhIn duo c vI c gIao ho p, nn
ban fhang fhan voI con v phuong phap franh fhu fhaI.

- ay cho con bIf cac frIu chung, hau qua va cach chua frI cac bnh Iay
fruyn bang duong sInh duc, cac phuong phap d phong gIu cho mnh khoI bI
Iay cac bnh do frong khI quan h fnh duc.

264. NguoI da qua con dau fIm co quan h fnh duc duoc khng7

NhIu dI vo chng franh quan h fnh duc voI nhau, sau khI mf nguoI
vua qua con dau fIm. Thaf ra, cung khng nhaf fhIf phaI nhu vay. Trong khI
gIao hop, nhIp fIm cua con nguoI co dap nhanh In, nhung khng dn muc d
gay nguy hIm, ma chI ngang voI khI nguoI do dI In fhang gac ma fhI. oI
va y, sau khI qua m f con dau fIm, nguo I na o va n co fh Ieo In haI fa ng Ia u
hoac cuc b fhoaI maI quanh nha, fh vIc fham gIa mf cuc an aI cung chang
h han g.

Nu ban hoac nguoI chung chan gI voI ban bI dau fIm, nn hoI bac sI v
nhung frIu chung g dang Io ngaI khI haI nguoI an aI voI nhau; can phaI dI
pho fh nao frong fruo ng ho p do .

Sau day Ia nhung IoI khuyn, ban In chu y Iam fheo:

- Nn chon fhoI gIan fhich hop voI ban nhaf d danh fhoI gIan cho vIc an
aI. Thi du ba n fha y su c khoe mnh f f nha f va o bu I sa ng hoa c bu I f I, va o Iu c
khuya m f chu f v fruoc do, ban da duoc nghI ngoI mf Iaf rI.

- Tranh khng an cac IoaI banh co nhIu chaf beo, khng ung ruou, ca -
ph. Nhung fhu do Ia m cho fIm ba n m f fhm.

- ChI nn an aI sau khI an duoc 3 gIo fro dI.

- Nn nam duoI d franh phaI chng fay ganh suc nang cua chinh co fh
mnh.

- Nu co IoI khuyn cua bac sI san soc cho ban, hay dung mf vIn fhuc
nifrogIyxrIn fruoc khI nhap cuc.

265. Chan dung mf chuyn gIa v fnh duc

NhIu khI, co nhung van d v fnh duc ma mnh khng fu gIaI quyf
duoc, phaI nho foI cac bac sI hay chuyn gIa. Cac vI do phaI co nhung dIm g
d chung fa co fh fIn fuong7 Sau day Ia nhung y kIn gIup cac ban fm duoc
m f s nguoI ff, co kha nang v van d nay:

- Nn nho bac sI phu khoa hoac nIu dao gIoI fhIu cho mnh mf chuyn
vIn v cac van d fnh duc, co kha nang va dang fIn cay.
- Hay yu cau nguoI do phaI co van bang gIay chung nhan. Nhung chuyn
gIa v nganh nay o My du co van bang duoc ban gIao duc v Tnh duc chung
nhan.

- Nn fIn fuong vao kha nang cua cac chuyn gIa. Mf s chuyn gIa co
nhung phuong phap rIng d chua frI cac van d dac bIf nhu: if hung fhu voI
fnh du c, Ianh cam, Ioan dam, hoac fnh duc fhaI qua, v d.

- Nu ban cam fhay vI bac sI hay chuyn gIa chang gIup mnh gIaI quyf
duoc van d g, hay nhanh chong fm nguoI khac.

Cung can nhan xef d phan bIf chuyn gIa dung hay "cua gIaI". Mf
chuyn gIa du ng da n va co kInh nghI m v va n d fnh du c, pha I co nhu ng da c
finh sau:

- Khng bao gIo nga c nhIn fruo c nhu ng va n d nguo I b nh nu ra hoa c
yu cau gIup do.

- Khng bao gIo yu cau kham bnh nhan, fru phI chuyn gIa dng fhoI Ia
bac sI |cac chuyn gIa nganh fnh duc khng duoc huan Iuyn v chua frI bnh
co fh).

- Khng bao gIo yu cau bnh nhan fham gIa baf cu mf hanh dng fnh
duc nao voI mnh hay fruoc maf mnh.

Chuong 12

S!C KHO TOT SA! T!OI 55

HIn nay, cu 8 nguoI My co mf nguoI o d fuI 65 hoac cao hon. ToI nam
2.025, con s do Ia 4 nguoI. Nhom nguoI o d fuI 75 fro In, ngay cang dng.

Iu chung fo, nguoI My ngay cang sng Iau hon, co fuI fho cao hon.
Chuong sach nay gIup cac ban dI pho voI nhung van d v suc khoe o nguoI
cao fuI va franh duoc cac van d ma nhIu nguoI van nghI rang khng sao
franh khoI.

266. Hay qun chua chac da Ia gIa

ung vI cho rang mnh da gIa rI nu ban vua qun fn aI do hoac khng
nho vua rI mnh dau xe o dau. AI cung co fh qun baf chof. Va khng nn chI
co fh ma vI nghI rang mnh da gIa rI!

Su Ia n va hay qun Ia fra ng fha I cu a nguo I bI suy y u fam fri. Co ga n 100
fruong hop khac nhau, nhung IaI cung co nhung frIu chung cua fuI gIa, frong
do bnh AIzheImer Ia mf |coI IaI baI 50 v bnh nay, o chuong 2). NgoaI ra,
chung hay qun con do nhIu nguyn nhan: an khng du chaf, rI Ioan
hoocmn, su dung mf s fhuc du co fh dan foI hIn fuong hay qun va bI
Iam Ian.

Mac du bIf fh ma nguoI fa van co fh chuan doan saI foI 20% cac fruong
hop. oI vay, nu ban chua dI kham bnh va xef nghIm foan b cac co quan
frong nguoI mnh fh cho vI kf Iuan da gIa rI v chI hay qun.

267. 6 bIn phap gIu cho fri oc duoc mInh man

NhIu cuc nghIn cu u da cho chu ng fa fha y ra ng nhu ng nguo I fu I da
cao ma van Iam vIc hang haI, hoaf dng sI nI, fhuong co fri oc mInh man.

Tri oc cua ban cung can phaI fap Iuyn d gIu gn suc khoe cung nhu co
fh cua ban va y.

Sau day Ia nhung bIn phap ban co fh su dung d fap Iuyn fri oc cua
mnh.

- Hang ngay hay fm nhung caI moI frong moI van d d doc. Su fo mo fm
hIu cung Ia m cho fri o c fa fhm mInh ma n.

- ChoI cac fro choI doI hoI co su van dng cua fri oc nhu: co, baI co su dau
fri.
- Tham du cac fro choI ghep chu frn bao hang ngay.

- oc sach, bao v cac muc va d faI ban ua fhich.

- CoI va nghe co ph phan nhung baI bnh Iuan, nhung fIn fuc v cac cuc
dau, cac cuc so faI, nhung vo kIch, nhung chuong frInh gIao duc frn fI vI.

- Su dung nhung ban ghI nho cac IoaI fhuong ghI frn IIch freo hay IIch
fuI.

Thuong xuyn chu y d nam duoc y nghI cua moI nguoI qua IoI noI cua ho.

I khI noI fo In, d fu nhac nho dIu mnh mun nho va phI hop voI
vIc Iam. Thi du: af cac fuI o gan cua va noI fo: "Nho bao gIo dI fh mang
fheo!".

268. phong su fhaI hoa cua maf

CIua vong mac cua maf co mf cham nho. Su fhoaI hoa cua caI cham do fu
fuI 55 fro dI co fh Ia m cho nguo I b nh ma f kha nang nhn fha ng va co fh Ia
nguyn nhan dan foI hIn fuong mu. Su fhoaI hoa frn co fh xay ra o m f bn
hay ca o hay bn maf.

Nu ban da frn 40 fuI, ban nn dI kham maf dInh ky mI nam mf Ian,
d d phong chung bnh nay.

- HoI bac sI v khoa maf v vIc fhu fesf d xem maf co bI suy fhoaI hay
khng.

- Nu maf ban bI fhoa I hoa , ha y ba n vo I ba c sI v vI c chu a frI ba ng fIa
Iaser. Nu duoc phaf hIn som, 10 - 20% bnh nhan bI fhoaI hoa maf co fh
chu a frI khoI.

269. Iam g khI nghnh ngang7

Ta I sao ca p mI cu a mo I nguo I quanh mnh cu nhu dang ma p ma y7 Io I
gIaI dao cua nha fho , Io I no I cu a ngh sI bI u dI n frn san kha u fha f kho
nghe. Nhung cau fruyn gIa dnh hoac nhung IoI noI vuI frong bua an cua moI
nguoI fhaf chang co dau duI g ca. NgI coI fI vI hoac nghe ra - dI - moI nguoI
fhuong yu cau ban van nuf am fhanh cho nho dI.

Nhu ng su vI c do chu ng fo ra ng kha nang nghe cu a ba n bI suy gIa m.
kI m fra frnh d cua faI mnh ban hay ap vao faI caI dng h deo fay.

Nu ban nghe nI fIng fich - fac, ban hay nn dI kham faI khoa faI - muI
- ho ng v ra f co fh, faI ban co van d day.

an cung phaI dI kham nu fhay faI nghe fhay fIng u u IIn fuc hoac khI
nghe am fhanh Ion fhay faI dau. NhIu fruong hop nghnh ngang, kha nang
nghe kem, khng chua frI duoc. ChI co cac bIn phap gIup cho nguoI nghnh
nga ng d ca m fhng voI IoI noI cua moI nguoI nhu.

- Yu cau moI nguoI noI fo, ro rang o d cao vua phaI.

- KhI nghe, nhn vao mIng nguoI noI voI mnh. ung fruoc maf nguoI noI
d fheo doI ca nef maf cua ho nua.

- Chu y no I chuy n vo I mo I nguo I o ch va ng d kho I bI a nh huo ng cu a ca c
fIng n chung quanh.

- Trong nha fho hoac rap haf, nn ngI o gh frn.

- Nu co dIu kIn mac fhm may fang am, den nhap nhay vao dIn fhoaI,
chung cu a.

ac sI khoa faI - mu I - hong con co fh cho ban nhung baI Iuyn fap cho
dI faI cua mnh.

270. Co su fhoaI hoa v vI gIac hay khng7

N u ba n da cho nhI u mu I va o fhu c an ma va n fha y nha f, fhm duo ng
vao Iy nuoc cam ma va n chua fha y du ngo f va fha y hnh nhu fa f ca ca c mo n an
du kem ngon hon xua, do Ia v vI gIac cua ban co fh da bI fhoaI hoa.

nhay cam v vI gIac o mf s nguoI cao fuI co fh bI gIam foI 50%.
Tuy vay, mf s dIu chI dan duoI day co fh gIup ban duy fr duoc huong vI
cua cac mon an:

- An cac fhuc an fuoI hon Ia cac d hp va cac fhuc an da ch bIn.

- Trn fhm vao fhuc an nhung IoaI rau fhom cung gIa vI: chanh, hanh,
foI, fIu...

- !op fhIf hoac ca voI cac fhu gIa vI fruoc khI xao nau.

- ung fhm cac banh co nhan vao nuoc fraI cay frong bua an.

- Mau sac cua banh, rau, fraI cay duoc bay bIn frn ban an hoac mon an
cung Iam fhuc an fhm hap dan.

- Cho banh va fhuc an vao nI hap cho nong fruoc khI an. Mon an nong
Iam day muI fhom hon Ia d nguI.

271. ao v ham rang gIa

Iy nuoc d o dau gIuong d ngam ham rang gIa mI fI qua dm khng du
d bao v cho ham rang sach bn. VIc gIu cho ham rang gIa duoc ff, sach co
anh huong foI suc khoe va IoI cho ban, foI d bn cua cac chaf ch fao ham
rang.

MI ngay, chung fa can Iam fheo nhung dIu chI dan sau day:

- ung ban chaI mm, chaI IuoI va IoI d gIu v sInh cho IoI, va mIng
khng co muI hI.

- ung fhuc Iam frang men, chaI ham rang if nhaf mf Ian mI ngay.

- Suc mIng bang nuoc muI sau mI bua an va fruoc khI dI ngu.

- KhI fhao ham rang ra, phaI d vao mf noI nhaf dInh d franh maf hoac
danh roI.

bao v ham rang gIa, nn:

- Caf banh va fhIf fhanh mIng nho, khI an.

- NhaI cham va franh can vao cac fhuc an sau qua.

- Ha m rang gIa Ia m ba n ca m nha n d no ng, Ia nh ke m hon bnh fhuo ng.
oI vay, fruoc khI an, ung phaI kIm fra ky d nong cua fhu c an, d u ng d
khoI bI bong mIng

Hay foI bac sI chua rang, khI:

- IoI dau va chay mau mI khI chaI mIng.

- Co vf frang hoac do frong mIng qua 2 fuan rI ma khng fan.

- Rang bI me hoac vo |khng nn fu chua Iay).

- KhI deo rang fhay kho noI, nhaI kho, an kho.

- Ham rang d bI fuf ra, khng khif voI IoI.

Mun ham rang Iun khif voI IoI, ban can phaI foI bac sI nha khoa if nhaf
mI nam mf Ian.

272. Hay d nhIu fhoI gIo hon cho bua an

NhI u nguo I gIa , nha f Ia nhu ng cu ng s ng d c fhan, fha y vI c su a soa n
cho bua an fhaf Ia vaf va. oI vay, cac cu dan dan dI dn ch an qua Ioa, bua
chinh cung nhu bua dIm fam. Kf qua Ia nguoI bI suy nhuoc v fhI u chaf
dInh duong.

NguoI gIa can an cac fhuc an fhuc pham co nhIu can - xI d gIu cho
xuong cung; nhIu chaf xo d chng bnh fao bon va nhIu chaf khac nua. Nu
khng duoc an ung day du suc khoe d bI anh huong va suy yu.
Sau day Ia mf s dIu d cac cu chu y, Iam cho bua an ngon va du chaf
hon.

- Truoc khI dI cho, nn In danh sach cac fhuc mnh dInh mua nhu: ca,
fhIf ga, vIf, fhIf nac, cac fhuc pham if chaf beo, banh Iam bang ngu cc, rau
fhaI fuoI.

- KhI mua fhIf hoac cac fhuc an khac, yu cau nguoI ban fhaI ra fhanh
mIng nho d do phaI Iam o nha.

- Nn mua fhm rau o sIu fhI v nhu vay moI bao dam mua duoc rau
fuoI.

- Mua fhm mf s fhuc an nau san va cac IoaI banh nhIu chaf b duong
d d phong nhung ngay khng mun nau bp.

- Khng nn mua cac fhuc an va banh co nhIu mo, nhIu chaf beo, muI
va duong, frong fhanh phan. Nhung chaf do khng co IoI cho suc khoe nhung
nguoI hon 40.

- Iam du cac mon co fh d danh foI hm sau d khI an, ham nong IaI.

- Nn dI cho, cung Iam fhuc an va nau bp voI ban be, hang xom.

273. Mf s mon an can fhIf

Nhu ng cu c nghIn cu u khoa ho c cho fha y co fh nguo I cao fu I fhuo ng
fhIu vIfamIn ,6, 12, va C. bu dap vao phan fhIu do, cac cu nn an:

- anh Iam fu cac nguyn IIu haf va ngu cc, cac co quan nI fang cua
gIa suc nhu fIm, gan, oc..., ca. Nhung fhu do du chua nhIu 6.

- Su a, fru ng va fhIf Ia nhu ng ngu n cung ca p 12. Ca - r f, ca I cu , ca I ba p
va cac IoaI rau fuoI du gIau vIfamIn .

- Chanh, ca chua, dua do, dau raf gIau vIfamIn C.

Ca c cu ca n Iuo ng fhu c an co nhIu can - xI va prfeIn hon nhung nguoI
khac. CanxI co nhIu frong sua va cac san pham cua sua. Profen co frong fhIf
nac, fhIf ga va ca. NgoaI ra, banh dau, keo Iac, hanh nhan, frung du Ia nhung
ngun prfeIn dI dao |coI fhm chuong 4).

274. an fh nao cho d fIu7

Tu f; 40 fro dI, nhIu nguoI fu nhan fhay co mf s fhuc an khng con
fhich hop voI mnh nua v kho fIu. TuI cua chung fa cang cao fh Iuong
enzyme va mf s chaf can cho su fIu hoa, do da day san xuaf ra cang if dI. o
do, kha nang fIu hoa fhuc an kem hon khI con fre.

oI vay, nn nguoI cao fuI can chu y:

- Cham soc rang. Rang dau, IoI dau, rang gIa khng khif vao IoI du Iam
cho fa kho nhaI. Nu can, phaI foI bac sI nha khoa d sua rang.

- An nhe, an cac fhuc an d fIu, an fhanh nhIu bua cach quang nhau v
o fuI gIa, Iuo ng ma u frong co fh dI fo I nuI duo ng ru f non cu ng if dI. o do ,
ruf non hoaf dng ke m, khng hap fhu duoc nhIu fhuc an frong mf Iuc

- khoI bI day bung, khng nn nuf chung, ung nuoc hoac noI chuyn
khI an.

- Han ch an nhIu cac fhuc an sInh ra khi nhu hanh, foI, dau nau.

- N u bI da y hoI bu ng, fIu chay fh phaI kIng khng an sua va cac san
pham sua. |Co fh dung if, phI hop voI fhuc fIu IacfaId).

- Khng nn an mac quan ao bo bung khI an.

- ChI nn nam sau khI da an fu 2 gIo fro dI va khng an fruoc khI dI ngu.

275. franh cac bnh v ruf

O fu I 40, 50, 60... nhI u nguo I hay ga p ra c r I o ru f nhu r I Ioa n fIu
hoa, fao bon. franh fnh frang nay, nn:

- An nhIu chaf xo: cac IoaI haf, dau va rau.

- Khng nn dung Iun fhuc fIu, d fro fhanh fhoI quen, Iam ruf IuoI
hoaf dng.

- !ng 6 - 8 Iy nuoc mI ngay |mI Iy ~ 28g nuoc).

- KhI bI bnh fIu chay, nn ngung Iuyn fap.

Can foI bac sI nu fhay phan co mau, dau bung Iau hoac cam fhay co dIu
khac fhuong o ruf.

276. CIup do bang quang

NhIu nguoI raf Iung fung v khng km ch duoc vIc fIu fIn. MI khI
cuoI, ho, haf hoI, xach vaf nang Ia nuoc fIu IaI xon ra quan. Nguyn nhan do
cac co bap phu fra ch vIc dong mo o dau ra cua bong daI |bang quang) bI suy
yu v sInh de hoa c do da qua m f Ia n pha u fhua f fuy n fI n II f. Cu ng co fh
do bnh fIu duong. Nhung phan Ion, do vIc khng kIm ch duoc su co bop
cua bang quang Iuc fuI cao, nn mI Ian co bop nhu vay IaI Iam fhoaf ra mf if
nuoc fIu.

Nu ban o vao fInh frang nay, nn fm foI bac sI chuyn khoa v nIu dao.
NgoaI ra, ba n co fh gIa m bo f hI n fuo ng na y ba ng ca ch du ng fhu c, Iuyn fap
cho bang quang hoac nu can fhIf, phaI nho dn phau fhuaf.
Sau day Iam mf s bIn phap co fh gIup ban frong fruong hop nay:

- Cu 2 gIo, dI fIu mf Ian cho bang quang hf nuoc fIu

- Tranh, khng an nhung fhuc an co nhIu gIa vI cay.

- Khng ung ruou, ca - ph fu 4 gIo fro IaI, fruoc khI dI ngu.

- Tap Iuyn bang quang fheo phuong phap KegeI |coI baI 232 chuong 9).

NI dung: khI dI fIu, nhIn d nuoc fIu khng ra, rI IaI dI ra, Ia I nhIn
v.v... Iuyn fheo 3 baI fap nhu sau:

+ NhIn - fI u - nhIn - fIu nhu vay muoI Ian, mI Ian 3 gIay. MI ngay fap
3 Ian.

+ Iam cac dng fac nhu frn, mI Iuc mf nhanh. S Ian fap nhu frn.

+ RIng voI nu: fuong fuong cho mf caI nuf vao am dao. CIu nuf frong 3
gIay. ung cac co bap nhu fh nao d huf duoc caI nuf sau vao frong rI gIu IaI
frong 3 gIay.

Nu ban mang bang v sInh, phaI fhay Iun d franh vIm va co muI hI.

277. CIu gn Ia n da

KhI fuI cao, su hoaf dng cua cac hach san xuaf chaf nhon cung cap cho
da kem dI, Iam da d bI kh va kem dan hI. oI vay, nguoI gIa cang can chu y
fo I bIn phap gn gIu da:

- Nn dung IoaI xa phong mm, co gIyxerIn d fam rua, khng dung IoaI
xa phong fay muI d rua maf. IoaI xa phong nay se Iam haI da maf.

- Khng du ng ca c Ioa I fhu c sa f fru ng co c n d xoa ma f sau khI ca o rau.
IoaI nuoc nay cung Iam kh da maf.

- Sau khI fam rua, phun ngay In da IoaI dung dIch chng kh da.

- Trong nhung fhang mua dng, nn dung may dIu hoa khi hau frong
phong o d franh cho da khoI bI kh.

- KhI rua baf, dIa bang chaf fay rua, phaI deo gang cao su d bao v da
fay.

- KhI dI ra ngoaI froI - nhaf Ia mua nang - phaI bI kem chng nang hoac
phun dung dIch duong da.

Nu fhay da maf bI sam, den, co vay... nn foI khoI bac sI khoa da IIu.

278. Can hIu v kem duong da

Hay can fhan, dung vI fIn, va mua nhung IoaI kem bI da duoc quang
cao Ia co kha nang xoa duoc hf faf ca cac vf nhan. ChI co mf IoaI kem co kha
nang do Ia kem co chua axIf refInoIc, mf dang vIfamIn A fng hop. ap mIng
gac fam axif refInoIc In da, axIf se kich fhich va Iam fang Iuong mau Iuu
fhng o da, fhuc day cac co, m san xuaf ra mf IoaI prfIn, gIu cho da duoc
mIn mang Iam cho nhung vf nhan mo dI hoac bI xoa han. AxIf refInoIc con
fhI fhu c ca c f bao da moI fhay fh cac f bao da cu Iam cho da Iun co ve fre
frung.

279. Xoa cac vf fham frn da

TIa nang va anh sang maf froI qua nhIu nam fhang fac dung vao da da
ghI Ia I da u v f cua mnh duoI hnh fhuc nhung cham hoac nhung vf nho mau
sam. an co fh co nhung vf do frn maf, fay, canh fay, c Ia nhung phan co
fh Ia nhung phan fIp xuc voI anh nang.

gIam bof su hnh fhanh cac cham do, nn:

- Xoa kem bI da In frn Io p da co cham, d Iap cac cham do.

- KhI ra ngoaI froI, nn xuc cac dung dIch chng nang, 45 phuf fruoc khI
dI.

- ung cac IoaI kem bI da co finh chaf fay mau. |Nhung kem nay co fh
Iam mau cac vf cham Iof dI, nhung phaI qua hang fhang moI co fac dung).

Nu cac bIn phap frn khng co hIu qua, ban co fh foI bac sI da IIu d
nghI duoc dung fhuc, hoac dung fhu fhuaf nhu:

- Kem fay mau da.

- Kem Iam fhay da, gIng nhu RefIn - A.

- Thu c If da d dap In nhung ch co vf sam |mf IoaI axif yu fam vao
bng rI dap In ch da fham).

- ao da: Iam f Ianh nhung ch co vf sam, rI bao mong da bang may
dIn.

Nhung bIn phap nay fhuong Iam hf nhung vf fham nhung IaI d IaI
nhung vf frang vInh vIn...

280. Ngay va quay Iuc ngu

NhIu nguoI cao fuI - phan Ion Ia cac cu ng, Iuc ngu hay ngay. Khng
nhung fh, fhInh fhoa ng Ia I co n co chan, fro mnh va f va du ng du ng khI n cho
nguo I na m bn phaI fhuc gIac.
chng ngay, nn nam gI cao va nam nghIng. Hnh nhu nhung nguoI
beo ph va ung ruou hay ngay va vaf va fay chan hon nhung nguoI khac. oI
vay, mf bIn phap chng ngay khac Ia caI ruou va Iam suf can |coI IaI baI 4
chuong 1).

NguoI ngay fhuong co fhoI gIan ngan ngung fho gIua haI dof fho ra va hif
vao, rI moI ngay fheo nhIp dIu: fho ra - ngung - ngay fho vao hoac fho vao -
ngung - ngay fho ra.

Ngay va vaf va chan fay khng fac haI cho nguoI ngay nhung IaI Iam maf
ngu nguoI bn ca nh va hI n fuo ng na y ke o da I. o I va y, n u fu chu a khng co
kf qua, nn hoI y kIn bac sI d bao dam suc khoe cho nguoI ngu chung.

28I. 4 buoc chuan bI cho ngay v huu

V huu Ia mf su fhay dI Ion v fhu nhap, np sng, quan h xa hI, Iam
cho nguoI v huu gan nhu fhanh mf nguoI khac vay. oI fh cho nn khng
co g dang ngac nhIn khI fhay co nguoI v huu cam fhay bun, co nguoI IaI
fhay vuI. Mun cho ngay v huu Ia mf ngay vuI, phaI co su chuan bI fruoc.
Kf qua cuc nghIn cuu cua fruong aI hoc MIchIgan cho bIf, 75% nhung
nguoI da chuan bI fruo c nhu va y, d u fha y ha I Io ng fruo c khI va o cu c s ng
huu fri. Nu ban sa p v huu, ha y fhu c hI n 4 buo c chua n bI nhu sau, ba n se
fhay ngay v huu co nhIu dIu vuI hon Ia bun.

1. CIA M THO I CIAN IA M VI C - NhIu nguoI fhay rang gIam vIc fu fu
hon Ia moI Iam vIc ban rn hm fruoc, hm sau da khng co vIc g Iam.
fra nh su fhay d I d f ng f nhu va y, fruo c khI v huu, nn d nghI ch d gIa m
gIo Iam vIc. Chang han, chI Iam vIc 1/2 ngay o cng so , mf haI fhang fruoc
khI nghI, hoa c fm m f cng vI c nhe nha ng hon o m f xi nghI p kha c d Iam
fIp cho foI khI mnh mun nghI han.

2. IAM Q!N VOI M!C SONC PH! HOP VOI M!C I!ONC H!!
TR!OC KHI V H!! - Nn fhu c hI n fI f kI m ca ng so m ca ng f f d da nh
fIn cho Iuc v huu. ung nn nghI rang, rI day moI fhu chI fIu se co fh
frng cho vao Quy ao HIm Xa HI.

3. HAY CI! CIN S!C KHO CHO MINH NCAY KHI CON TR - MoI
nguoI du co fh Io gIu gn suc khoe cho ban fhan mnh bang cach han ch an
chaf beo hoac an nhung fhuc an if chaf beo, khng huf fhuc, ung ruou co
chung muc hoac khng ung ruou, hoc phuong phap fhu gIan d franh sfress,
chu y dI kIm fra su c khoe du va Iun chu y van dng co fh.

4. TAO CHO MINH NH!NC SO THICH VA S! Q!AN TM TOI CAC
HOAT ONC C!A XA HOI CH!NC Q!ANH - Hoa nhap vao cng dng, fham
gIa ca c hoa f d ng xa h I hoa c d fam nghIn cu u v m f va n d ho c fhuaf nao
do, du Ia nhung vIc co fh gIup mnh Iap duoc su frng rng frong fam hn
va vIc ay nay khng bIf Iam vIc g hang ngay.

franh su nham chan nn nghI foI nhung IoaI hnh hoaf dng o frong
nha cung nhu o ngoaI froI, hoaf dng fInh fhan, hay van dng co fh, hoaf dng
fap fh hoac ca nhan. Truoc khI v huu, hay du kIn nhung vIc g phu hop voI
so fhich va kha nang cua mnh nhaf, d khoI co nhung ngay ngI khng khI
cuc sng moI baf dau.

282. San soc nguoI bnh

Nu ban co frach nhIm san soc cho mf nguoI fhan bI bnh frong gIa
dnh, ban fhuong gap mf s kho khan. gIam bof cac kho khan do, nn:

- a f pho ng b nh o duo I nha |fa ng fr f). Nhu va y, ba n do pha I dI In dI
xung hang ngay.

- Mua hoac fhu mf s dung cu d gIup cho vIc phuc vu duoc ff nhu:
gIuong bnh vI n |Ioa I nang In, nang xu ng); ba n ga p hoa c fra I ra duo c, d
nguoI bnh co fh an faI gIuong; gh co banh xe v.v...

- khan Iau, khan fay, nuoc rua fay, Iy ung nuoc va cac vaf dung
fhuong dung cho nguoI bnh frong phong, nguoI bnh hoac gan phong. CIu cac
fhu do sach se.

- Iam mf ban ghI fn cac van dung, dan vao mf noI d fhay.

Iam nhe bof cng vIc cua mnh, nn:

- Phan cng mf s vIc cho moI nguoI frong gIa dnh

- I f ro ca c noI ca n fhI f cho vI c phu c vu nguo I b nh: fu noI mua fhIf fo I
cac nhung dIa dI m kha c.

- ChI dIa chI cua fram cap cuu, hoac bnh vIn cng, bnh vIn fu, phong
y f , co quan bao hIm xa hI v.v...o gan nha nhaf.

- Co k hoach d mnh co fh ra khoI nha, dI mua sam hoac gIao fIp if
nha f mf ngay mI fuan.

- Tm hI u xem nguo I b nh duo c aI ba o fro v chI fIu nguo I frong gIa
dnh, ho hang, Cng fy bao hIm, nganh y f.

Chuong 13

KHO TRN !ONC I ! IICH

Hang nam fhuong co foI 30 frIu nguoI My dI du IIch khap noI, frong nuoc
va ngoaI nuoc. Va khng if nguoI da gap chuyn khng may.

Theo su dIu fra cua VIn nghIn cuu quc gIa v suc khoe, cu ba nguoI dI
du IIch fh co mf nguoI gap chuyn rac rI nhu: rp da, say nang, Iac duong,
chu f ru f. Mf s khac IaI bI bnh cum, sf ref, sf vang da, fIu chay...

Nu fruoc khI dI, co su chuan bI d phong, fh chac chan se gIam bof duoc
raf nhIu nhung chuyn khng may nhu frn, nhaf Ia v van d bnh fa f.

283. Nhung vIc can Iam fhuc khI In duong

Cuc du IIch cua ban se fhich fhu hon nu ban duoc yn fam v moI vIc o
nha. oI vay, fruoc khI In duong ban can phaI Iam mf s vIc sau day:

- Io sa p x p vI c ba o quan nha 'chu dao fruoc khI dI.

- Trao cha khoa nha cho hang xom, nguoI frong gIa dnh hay ban fhan va
dan do ho kIm fra h ca phan bn frong nha Ian chung quanh nha.

- Nu ban dI xa Iau hon mf fhang, phaI bao cho cac noI ban van mua
hang fra cham d fhanh foan fIn fruoc khI ban In duong.

- Nn d IaI o nha mf ban sao cuc hanh frnh, gIo gIac va fn hang may
bay cua chuyn bay ban dI, cho ban be va gIa dnh bIf d ho co fh IIn Iac voI
ban frong fruong hop co vIc khan cap.

|CoI fhm baI 312 v cac dIu can chu y fruoc khI ban roI nha).

284. TIm phong dIch fruoc khI dI

nh baI IIf, sf vang, fh fa, sf ref, fhuong han, vIm gan... hIn nay
chI co n ra f if o Hoa Ky nhung IaI Ia nhung bnh con ph bIn o cac nuoc cham
phaf frIn. oI vay, nu ban can foI cac nuoc do, nn:

- I fIm mIn dIch v cac bnh bach hau, ho ga, un van, baI IIf, soI,
quaI bI. NhIu nguoI da fIp xuc va Iam quen voI mf s bnh frn fu nho nn
co fh ho da duo c mI n dIch fu nhIn. Co n ba n, ca n pha I chich pho ng fhi du
nhu bnh un van, cu 10 nam 1 Ian.

- HoI bac sI v cac fhuc phong bnh sf ref, cum, vIm phI va vIm gan.
- HoI faI Phong Y f dIa phuong ban o d bIf ban phaI baf buc chich
phong nhung bnh g. foI mf s nuoc, ban can phaI co gIay chung nhan da
chich mIn dIch mf s bnh.

- Nu dI fhang fu Hoa Ky foI mf nuoc khac fh khng can fIm phong,
fru khI ban foI 17 nuoc o chau PhI. Nn hoI IaI o phong y f cho ro. I khI,
ba n ca n co ban chung nhan mang fheo IoaI "CIay chung nhan da chich mIn
dIch", co dong dau cua chinh quyn.

285. ung qun mang fheo fhuc

I mua fhuc cho bnh huyf ap cao hoac nhung fhuc khac khI ban o
nha, khng co van d g. Nhung se Ia ca mf chuyn kho khan khI ban o nuoc
ngoaI. oI vay, nn:

- HoI ba c sI cac fhu fhuc ban can mang fheo cho chuyn du IIch.

- ung fhuc frong mf fuI nho. Khng nn d fhuc frong nhung "hanh
Iy guI", v d bI maf hay hong.

- Nu ban phaI dung fhuc nuoc, yu cau nguoI ban fhuc d chaI fhuc
frong m f boc hoac hp nhua d khoI vo.

- franh bI nhan vIn HaI quan noI dn fIch fhu fhuc, phaI gIu fhuc
nguyn hp voI day du nhan hIu.

- Khng d fhuc o ch am, nong hoac co anh sang maf froI chIu fha ng
vao fhuc.

- N u ba n bI fI u duo ng, ca n ho I ky ba c sI v II u Iuo ng fhu c frI b nh co
InsuIIn d dung cho dung gIo va dung khoang cach. an co fh Iap bang gIo
phaI ung fhuc fheo gIo chIc dng h ban mang fheo, khng chInh fheo gIo
noI ban dn. V gIo o noI dI va noI dn co fh khng khop voI nhau.

286. Nhung IoaI fhuc can mang fheo

ang cac IoaI fhuc duoI day se gIup cac ban khoI suy nghI nhIu d xem
nn mang fheo nhu ng fhu fhuc g. Nn mang fheo:

- Ruou xoa bop.

- Hydrogen peroxyf |nuoc saf frung oxy gIa).

- Kem hoac ng phun fhuc dIf vI khuan.

- ang keo

- ng gac va bang

- Thu c ca m hoa c ch ng dau nhu c nhu: aspIrIn, acefamInnophen hoa c
Ibuprofen.

- Thuc chng axif chua

- Thuc ho

- Thuc dau bung, Ia chay

- NhIu IoaI fhuc khang sInh khac nhau.

Nu ban dI may bay, nn franh mang fheo cac fhuc co chua khi ep d
phun fhuc v frn may bay, ng fhuc co fh bI n do su khac nhau gIua ap
suaf ng fhuc va ap suaf frong may bay.

an cung nn nho mang fheo mnh fam fhe bao hIm, voI fn, dIa chI va
s dIn fhoaI cua nguoI bac sI van fhuong san soc suc khoe cua ban o nha.

287. Van d bao hIm

KhI ban dI du IIch ra ngoaI nuoc, khng chac hang bao hIm cua ban co
chI phi cho ban v cac khoan fIn y f, fhuc fhang hay khng. oI vay, nn:

- HoI cng fy bao hIm xem ban co duoc huong chI phi bao hIm frong fhoI
gIan du IIch o noI ban foI hay khng.

- Nu khng, ban phaI mua mf fhe bao hIm cho fhoI gIan ban dI du IIch
foI noI do.

- N u fha y ca n fhI f, ba n co fh mua ca Ioa I fhe da m ba o cho ba n co
phuong fIn v nha - fruong hop ban gap kho khan, baf frac doc duong.

- Nn hoI ky fh I huong fIn bao hIm v co mf s cng fy khng chIu
chI frong fruong hop ban co bnh kInh nIn, gap faI nan v choI fh fhao, hoac
ban co bau fu fha ng fhu 3 fro IaI.

288. Tranh sfress khI du IIch

Mac du ban van mo fuong chuyn du IIch co nhIu anh nang maf froI va
nhung dIu fhu vI khac, ban van co fh gap nhIu van d Iam mnh bI cang
fhang fhan kInh, nu ban khng bIf chuan bI fruoc cho mnh v fu fuong va
vaf chaf. Thi du, dI du IIch co nghIa Ia ban se buoc vao nhung ngay phaI fhay
dI nhung fhoI quen v np sng, cach an ung, ngu va ca fhoI fIf nua. oI
vay, ban nn:

- Truoc khI dI, nn du kIn chuong frnh hoaf dng hang ngay cua mnh o
noI du IIch.

- Xp quan ao, d mang fheo xong fruoc Iuc dI 1 ngay. Chuan bI xong, nn
d fhoI gIan con IaI d fhu gIan fInh fhan bang cach doc sach, fam hoac nghe
nhac.
- anh fhoI gIan rng raI cho vIc dI ra bn xe hoac foI san bay.

- KhI foI noI du IIch rI, dung bo nhIu fhoI gIan qua cho vIc mua sam,
ngam canh, fh fhao hoac fham du cac cuc vuI. Nn gIu mnh fhaf dIu d.

- Khng an no qua, nhaf Ia v buI fI.

- Nn ngu nhIu. Nu khng fh ngay v ban kho co fh khoe va sung suc
hon nga y dI.

- Nn fap Iuyn du hang ngay.

- Nn v nha mf ngay fruoc khI phaI dI Iam d co fhoI gIan hoa nhap vo I
cuc sng cu .

289. Su mf moI dac bIf khI dI xa bang may bay

May bay co fh dua ban foI moI phuong froI frong mf fhoI gIan ngan.
Chinh v va y ma co fh cu a ba n d bI m f mo I v su fhay d I v khoa ng ca ch
fhoI gIan frong vIc an va ngu. o do ban co fh cam fhay mnh bI mf, maf n
np sInh hoaf, day bung, nhuc dau, maf ngu. NguoI fa goI chung nhung frIu
chung do Ia "chung rI Ioan v dI may bay". I du IIch fu ng sang Tay mf
hon Ia fu Tay sang ng. Con du IIch fu ac foI Nam fhuong khng co dIu g
Ia v cung frong m f mu I gIo .

do bI "rI Ioan v dI may bay", ban nn:

- I gIo dI ngu fruoc khI dI. Nu ban dI v phia ng, nn dI ngu som
hon moI khI 1 gIo. Nu ban dI v phia Tay, dI ngu cham hon moI khI 1 gIo.

- An fheo ch d duoc chI dan boI Phong fhi nghIm Argonne, IIIInoIs nhu
sau:

+ Truoc khI dI 3 ngay, an nhIu prfIn nhu fhIf ga, pho -maf frong cac
bua sang; nhIu rau, bf buI chIu. Hm sau, an fhuc an nhe, sup, fraI cay,
fhIf nuong. Ngay fhu ba, an fheo ch d ngay fhu nhaf.

+ Tu 3 gIo foI 5 gIo chIu, hf suc franh hoac han ch vIc ung fra va ca
ph.

+ Nu ban dI v phia Tay, hm dI nn nhIn foI buI frua. uI sang som,
co fh ung ca ph.

+ Nu ban dI v phia ng, ca ngay hm dI khng nn an g ca. Nu can,
ung ca ph frong khoang 6-11 gIo chIu.

+ KhI foI noI, an dIm fam cac mon nhIu prfIn va chaf fuoI nhu rau va
fraI cay.

- Trong khI bay, franh ung fhuc ngu, ruou, ca ph. Nn ung nhIu
nuo c va nuo c fraI cay, d franh frang fhaI co fh bI fhIu nuoc v khng khi
frn ma y bay ra f kh.
- KhI foI noI, nn ra ngoaI froI mf fhoI gIan.

- Cho foI buI fI - gIo dIa phuong - hay dI ngu.

290. Chng moI mf khI bay

PhaI ngI yn frn chIc gh chaf hang gIo co fh Iam ban bI chuf ruf,
dau co ba p o - nguo I va chan, ca m fha y m f mo I. gIam bof nhung su kho
chIu do ban co fh Iam nhu sau:

- uI ban chan ra frong 5 gIay rI IaI fro IaI vI fri bnh fhuong. Iam
nhIu Ian, chu y, sao cho cac bap fhIf. Iam nhIu Ian, chu y sao cho cac bap
fhIf Iam vIc faI cac khu vuc gan ban chan, duI, mng, vaI, c, canh fay, ban
fay.

- Iac c sang 2 bn rI quay fron fu fu. Iam 4 Ian rI dI chIu.

- Nhun 2 vaI rI quay fron.

- CIo cao fay In fran. Tay fraI rI fay phaI.

su huu fhng mau o chan fang In, nn:

- Cu dng cac ngon chan, ban chan In, xung nhIu Ian.

- ung In, va nu co fh, cu 2 gIo IaI doI ch d dI mf quang. Tap fho
cham va sau. Iuong oxy frong may bay if hon frong khng khi ngoaI froI. oI
vay, vIc fho cha m va sau gIu p ba n hif duo c nhI u oxy va o ph I d cung ca p
cho mau. Nhu vay, ban cung se cam fhay do mf va nhuc dau.

291. Nhung nguoI co bnh, dI may bay nn chu y

Co bnh faf dac bIf cung van co fh dI may bay. duoc phuc vu dac
bIf, ban nn:

- Nu ban co chan fay gIa hoac phaI deo may fro fIm, dI xe Ian, ban nn
mang phIu suc khoe IaI cho bac sI hoac phong y f chung nhan. Sau do, dua
vao may ghI nhan o san bay, fruoc chuyn dI.

- Nu ban mun an ch d dac bIf, bao cho nguoI ban ve hoac nguoI phu
frach chuyn bay, 24 gIo fruoc khI bay. NhIu hang may bay co phuc vu cac
mo n an if man, if choIesferoI dac bIf cho nhung nguoI co bnh fIu duong va
ca c mon an khac.

- Nu ban can ngI xe Ian, bao cho hang may bay 48 gIo fruoc fruoc
chuyn bay.

- Nu ban can mang fheo cho dan duong va gIup do, cung bao cho hang
may bay fruoc chuyn bay.
292. Chng u faI khI bay

KhI dI may bay, faI ban co fh bI u, nhaf Ia khI may bay baf dau roI san
bang, hoac dang ha canh. Chung u faI nay do phan faI gIua raf nhay cam voI
hIn fuong fhay dI khi ap khI may bay fhay dI d cao. an co fh fhay kho
chIu hoac cam fhay faI dau, nhaf Ia nu ban dang dau dau. Nn nho chung u
faI co fh gay vIm faI.

Ie dI nhIn, khng chI chung u faI ma ban khng dam dI may bay. Nhung
nu ban bI dau dau, vIm faI, vIm xoang fh cung nn hoI fhm y kIn cua bac
sI, hoac hoan chuyn dI IaI doI cho bnh mnh fhuyn gIam.

Nu ban can phaI dI ngay khng fr hoan duoc, fh nn fheo nhung bIn
phap sau:

- Iun nuf nuoc bof, ngap hoac fu bIf 2 I muI rI ngam mIng fho ra.
Iam nhu vay, ban se Iam can bang duoc phan nao ap suaf bn frong faI voI ap
suaf bn ngoaI. |Nu ban dang bI vIm faI, fh khng nn dung bIn phap nay).

- Nu ban dang bI ngaf muI, nn dung fhuc phun hoac ung fhuc d
mu I duo c fhng.

Cac chau nho, khI dI may bay cung co fh bI u faI. cac chau do u faI,
nn:

- Kh ma y bay ca f ca nh hay ha ca nh nn cho ca c cha u mu f ke o hay nu m
bang chaf deo.

- Ho I ba c sI v vI c cho cha u u ng m f vIn fhu c ch ng dI u ng
|anfIhIsfamIn), fruoc khI may bay caf canh hay ha canh 1 gIo.

293. Chung kho chIu khI dI fau xe

NhIu nguoI khI dI chuyn bang fau, xe fhuong bI mf, chong maf, bun
nn hay nn mua, maf faI dI, chan fay d m hI. Cac chuyn gIa nghIn cuu
hIn fuong nay cho rang do Ia kf qua cua vIc maf va faI nhan duoc nhung
fhng fIn fraI nguoc nhau. Trong khI faI frong - b phan dam nhIm duy fr su
fhang ba ng cu a co fh - nha n duo c fhng fIn fu na o ra ng co fh dang dI chuy n
v mf huong |fhi du sang fraI) fh maf IaI nhan duoc fhng fIn nguoc IaI |fhi
du sang phaI). oI vay, nu chung fa nham maf IaI cam gIac kho chIu nay se
gIam dI.

Sau day Ia mf s bIn phap Iam gIam su kho chIu khI

I TA ! - TH!YN |say song):

- Nn fm ch ngI noI fhoang, ngoaI froI

- Nu phaI dI chuyn qua dm, frong fhoI gIan Iau, nn chon ch hoac ca
bIn o gIua fhan fau, fhuy n, v ch do if bI cho ng cha nh nha f.

TRN MA Y AY:

- Nn chon ch ngI frn canh. Tranh ngI o phan duI v do Ia ch hay
In - xu ng nha f.

- Mo b phan fhng gIo frn dau va huong gIo vao maf mnh.

TRN O | f, xe Iua...):

- Nhn phong canh dang fruoc maf, khng nn nhn sang 2 bn.

- Ng I ca nh cu a, mo cu a kinh d co gIo , fru nhu ng noI khng khi bI
nhIm.

- Nu ban dI du IIch bang xe hoI, hay gang IaI xe hon Ia ngI bn. NguoI
IaI xe if khI bI "say xe".

NgoaI ra, cac ban nn:

- Truoc khI dI, nn nghI ngoI duong suc cho khoe. NguoI mf moI d bI say
fau, xe.

- Khng ung ruou fruoc va frong khI dI. Khng nn Iam g khIn mnh
m f mo I, f I hm fruoc.

- !ng fhuc chng say song |IoaI ramamInne), 30 phuf fruoc khI dI.

- Nu ban fhay ramamIne khng co hIu qua dI voI 'ban, nn hoI bac sI
d dung fhuc co scopoIamIne. Thuc nay co fac dung gay n dInh cho phan faI
frong cua ban.

- Tra nh do c sa ch hoa c nhn cham chu va o m f va f g. N u ba n dI fa u -
fhuyn, hay fm ch co fh nam ngua va nham maf IaI.

Nu co nguoI nao frn fau, xe bI say, hay franh xa hoac khng nhn vao
nguoI do. Nu khng, ban cu ng bI "Iay say".

Co nguo I cho ra ng nha m gu ng, hoa c ba m va o gIu a c fay - pha n n I Io ng
ban fay voI c fay - cung franh duoc chung say fau xe.

Trong khI dI fau xe, nn:

- Tho cham va sau

- Tranh huf fhuc hoac ngI noI co muI. Nn chon ch fhoang.

- Iam cho fhan kInh duoc fhu gIan, c fha Iong faf ca cac co bap. Hay
fuong fuong nhu mnh Ia mf c gaI mm maI dang ngI fruoc mf canh quang
fha f m d m.

- da day khng du chaf Iong, nn an mf vaI mIng banh kh.

294. An ung noI du IIch

M f s nguo I dI du IIch chI chu y sao cho fInh fha n duo c fhoa I ma I ma
khng chu y dung muc foI caI bung. Kf qua Ia mf phan ba frong s ho Iuc fro
v mang du ca c fhu bnh: dau dau, Ia chay, chuf ruf, mf moI va dI khI ca
nn oI va sf. Nguyn nhan mang IaI nhung bnh faf nay Ia fhuc an va nuoc
ung o noI du IIch. Vay, phaI Iam fh nao7

- Nu ban dI ra nuoc ngoaI, phaI hoI ngay co quan du IIch cu a nuo c ba n
dInh foI rang, nuoc ung noI do co fhich hop voI ban hay khng7 NhIu khI,
nuoc ung noI do co fac haI g voI dan o dIa phuong, v ho da quen rI nhung IaI
gay ra chung nn oI va Ia chay dI voI nguoI ngoaI quc.

- Nu ban nghI nuoc o noI mnh foI o khng fhich hop voI mnh, hay ung,
chaI rang suc mIng bang nuoc dong chaI fhuong ban o cac cua hang. KhI Iam
nuoc da frong fu Ianh, rua fraI cay, rau hoac Iay fhuc an cu ng pha I du ng Ioa I
nuo c dong chaI.

- Nn mang fheo dung cu dun nuoc sI bang cach nhung fruc fIp vao
nuoc |IoaI ruI ga dIn). Nuoc d ung phaI duoc dun sI 10 phuf, rI d nguI.

- N u khng co dI u kI n dun, nn du ng ca c vIn fhu c Io c nhu HaIazone
hoa c PofabIe A qua co ban o hIu fhuc va cac cua hang danh cho fh fhao.

- KhI ung o cua hang, khng nn ung voI nuoc da.

- Khng an rau s ng, va fra I cay ca vo . Ioa I fra I cay bo c vo nn fu bo c vo
Iay.

- Khng an cac IoaI fhIf chua nau fhaf chin, nhaf Ia cac IoaI haI san v d
bI vIm gan.

- Khng an ca c fhu c an sa n, v pha n Io n da d Iau, khng duo c che da y
khIn cac IoaI vI frung d phaf frIn.

- Tranh an sua va pho maf Iam faI dIa phuong v fhuong khng duoc khu
frung ff.

- Nu vIc Iua chon fhuc an Iam ban phaI kIng khem nhIu qua, nu
ung fhm cac Ioa I vIfamIn va vIn fhu c co fha nh pha n kIm Ioa I ca n fhI f cho
co fh hang ngay, d b sung.

HoI bac sI v vIc dung fhuc ngua bnh IoaI Pepfo - IsmoI. an nn
ung IIn fuc fhuc nay mI ngay 2 vIn fu ngay dI foI ngay v, fru fruong hop
ban phan ung voI aspIrIn va dI Iau qua 2 fuan.

295. Phuong phap frI bnh fIu chay frn dung du IIch

Nu ban da bI kIng khem du fhu ma van bI fIu chay nn:

- !ng nhIu nuoc dong chaI, khng co chaf ca ph, nuoc ngof hoac nuoc
fraI cay d ch ng hI n fuo ng co fh fhIu nuoc.

- co fh khng fhIu cac nguyn f kIm IoaI, nn ung Caforade hoac
CasfroIyfe, PedIoIyfe. Nu khng co, fhay mI ngay bang 8 Iy nuoc fraI cay pha
fhm ma f ong, duong va if muI. !ng xen ke fhm 8 Iy nuoc Ioc pha 1/4 fha
ca ph fhuc fIu |soda).

- Tranh khng an cac fhuc an dac cho foI khI hf fIu chay.

- Khng an su a va ca c sa n pha m cu a su a, fhu c an nhI u cha f xo, fhu c an
co mo cho foI khI khoI Ia chay duoc 2 ngay.

- Cu 30 phu f IaI ung 2 vIn Pepfo - IsmoI. Nu ban bI sf hoac co chung
fac mach, fh khng nn dung fhuc nay. HoI y kIn bac sI.

- Khng nn dung cac fhuc nferovIoform va Mesafoem Ia nhung fhuc
Co quan Thuc pham va Ma fuy My da co kf Iuan Ia khng nn dung, nhung
nhIu nuoc khac van dung.

- Nu ban fhay co mau frong phan, da bI Ia chay IIn 3 ngay, Ia chay kem
voI sf, nn dI kham bac sI d ung fhuc khang sInh.

296. Chung dau nhuc chan

I mua sam, ngam canh ca ngay co fh Iam cho chan ban nhuc, moI. Sau
dau Ia cach chua:

- Tha o gIa y va fa f ra. Ia y m f va f cu ng |da u bu f co ga n mI ng fa y), a n
vao duoI cac ngon chan.

- Quay ban chan vong fron fheo haI phia.

- Huo ng ngo n chan In fra n nha r I xu ng da f.

- ung kIng nguoI frn ngon chan, mI Ian dm foI 25.

- N u ba n bI chu ng chaI chan va Ia I du dinh dI b nhI u, nn fo I ba c sI d
Iam mong hoac caf Iop chaI dI.

- Hay mang fheo nhung dI gIay ma ban da dI quen chan.

- Tranh dung gIay moI, gIay cao gof khI phaI dI b xa. CIay nhe va gof bef
Ia fhich hop.

- Nn mang 2 dI gIay d fhay dI.

- Nn dI faf |vo) bang soI bng. Tranh dung faf nIIng hoac dI gIay khng
fa f.

- Nu ban fhay dau khop chan va ban chan, nn fhay gIay bang dep. Trn
duong xa, nam hay nu dI dep nhe du ff

Nu nhung bIn phap frn chua du, nn:

- Ngam chan vao nuoc Ianh pha muI.

- Rua chan va Iau kh hang ngay. Sau do, rac phan rm.

- Xoa bop nhe ban chan bang cn xoa bop. Nan cac ngon chan va xoa cac
ch khop va co bap. Iam nhu vay cung khoI chung chuf ruf.

- Khng nn chich cac ch bI phng rp. ung bng - ga c d n gIua chung
voI Iop da gIay, dep.

297. NguoI cao fuI dI du IIch can chu y

NhIu nguoI dI du IIch o fuI 50, 60, 70. Ie dI nhIn, o d fuI nay, co
nhIu van d v suc khoe can phaI chu y foI. gIam bof nhung dIu baf
fhuong co fh xay ra, nn:

- Truoc khI mua ve xe hoac may bay, nn hoI ky v cuc hanh frnh d
xem co fhich hop voI fuI cua mnh hoac fuI nguoI ban dng hanh voI mnh
hay khng.

- Nn kham suc khoe va rang. Nu co van d g v suc khoe can phaI
fhuc fhang, dIu frI cho khoI, fruoc ngay In duong.

- Nu ban co bnh can phaI fIp fuc dIu frI, nn mang gIay kham bnh
hoac h so bnh dI fheo, d bac sI noI ban dn mau chong nam duoc fnh frang
bnh cua ba n, khI ba n ca n duo c cham so c.

- C danh fhoI gIan d ngu day gIac fruoc khI dI du IIch va frong khI du
IIch. M f mo I v fhIu ngu d dan foI dau m.

- PhaI fu fheo doI suc khoe cua mnh va danh fho I gIan d nghI 1-2 Ian
frong ngay.

298. Cac ba co fhaI |bau), dI du IIch

NhIu ba mang fhaI cung dI du IIch. Cac ba nn:

- Ho I qua y kI n cu a ba c sI d bI f co dI duo c hay khng. Co fhaI fu fha ng
4 foI fhang 6 Ia fuong dI an foa n nha f, so vo I ca c fha ng kha c.

- Nu ban dI may bay hay xe Iua, hay yu cau nhan vIn cung cap cho ban
IoaI gh fua dac bIf frong phong ngI va ca frong phong v sInh.

- Trong khI du IIch, khng nn Iam g foI muc mf moI.

- N u ba n bI say fa u-xe, nn ng I ch fhoa ng va an ba nh co fhu c fIu |s
da). Khng nn ung cac IoaI fhuc chng say.

- Nu ban dI xe hoI, nn deo daI an foan. Chu y fhaf daI sao cho chaf o
nguc va hng, nhung khng duoc bo vao bung.

299. u IIch mang fheo fre

I du IIch mang fheo fre nho co nhIu dIu vaf va, v ban phaI Iun Iun
cho chung khoI mf, khoI quay, khoI doI khoI bnh va khoI Iac. Sau day Ia mf
s y kIn d gIup ban frong fruong hop nay:

- PhaI chac chan cac chau nho dI fheo co suc chIu dung, fhich hop voI cac
cuc hanh frnh.

- N u cu c du IIch chIa Ia m nhI u cha ng duo ng, pha I fhu x p fho I gIan d
fruo c m I Ian In duong, fre duoc ngu mf gIac day gIac.

- Nn deo cho mI chau mf bIn nho ghI fn cua chau, fn va dIa chI cua
b me, dIa chI o nha va dIa chI noI sa p fo I. Truo c khI ra san ga ma y bay, nn
caI vao fuI ca c cha u fn ha ng ma y bay, s gIo va chuy n bay cha u se dI cu ng
nguoI Ion, d d phong chau bI Iac.

- Nn mang fheo cac fhuc cho fre em nhu fhuc dau dau say fau-xe, cam
Ianh, gIaI dc |d phong an phaI cua dc) va fhuc co kIm IoaI nhu PedaIyfe d
fhay fh Iuong kIm Ioa I bI ma f khI nn o I hoa c dI fIu cha y.

- Mac cho cac chau du quan, ao va gIay.

- N u dI xe hoI, cu 2 gIo Ia I ngung xe m f Ia n. a n ca c cha u xu ng dI b
m f Ia f. Trn may bay hay xe Iua, cung cho cac chau dI IaI Ioanh quanh ch
ng I if nha f 2 gIo 1 Ian.

- Nu cac chau cung bI say fau xe, san soc cho cac chau nhu baI 293 da chI
dan. Cac chau fu 2-12 fuI hay bI say hon cac chau o Iua fuI khac.

- Nu chau phaI dI mf mnh, hay guI chau cho mf nhan vIn frn xe Iua
hay cua hang may bay. Nho ho frng nom chau ky cang Iuc In, xung fau xe.

- Khng nn cho cac chau an qua doc duong. may fIu hoa cua cac
chau d nhIm bnh hon nguoI Ion.

- Iun nhac nho cac chau phaI fu gIu gn frong vIc an va ung.
300. Tm bac sI va noI cap cuu o dau7

u ban da chuan bI ky cho dn dau, cung khng franh hf duoc nhung faI
nan nho hoac m dau. Nu bIf som duoc noI chua frI, se gIam duo c hau qua
raf nhIu.

Co nhung bac sI hoac f chuc rIng cua Cng fy du IIch daf o mf s nuoc,
ma ban nn bIf nhu:

- HI p h I y f qu c f nga nh du IIch |IAMAT), fru so IIn Ia c 417 Cenfer
Sfreef, IevIsfon NY 14092 |716) 753.4883.

- Y f IIn qu c gIa InfermedIc: 777 ThIrd Avene Nev York, 10017 |212)
486.8974

- Trung fam cap cuu haI ngoaI 1425 K. Sfreef NW, WashIngfon .C 20005
|202) 647.5225.

- aI su quan cac nuoc My, Anh, Canada faI cac nuoc ban foI.

- HI chu fhap do quc f noI ban foI.

NgoaI ra, ban nn fm frong cun danh ba dIn fhoaI noI ban foI, dIa chI
cua cac bac sI chuyn khoa fhan, fIu duong, fIm mach v.v... hoac cac f chuc
qu c f o cac noI nay chuyn v cac bnh dac bIf frn. u o dau, nu ban phaI
gap nhung fruong hop nhu sau, phaI nho nguoI dua ngay foI bac sI:

- Sf qua 2 ngay frn nhIf d 38,8oC.

- Nn oI nhIu va dI fIu chay.

- au nguc va vung bung.

- Kho fho, ngaf, kIf suc.

- NoI Iiu IuoI, khng ra hoI.

- Chong maf, maf phuong huong.

chuong 14

IT CACH PHONC S CI! !OC AN TOAN

MI nam co 50.000 nguoI My chf v faI nan xe c. Ngay duoI maI am gIa
dnh, cu fuong Ia noI fuyf dI an foan ma cung co 3 frIu fruong hop bI fhuong
va 20.000 ch f v faI na n. a y Ia chua no I fo I nhu ng vu cha y nha ma y, cuo p
duong, maf frm, nu k ra hf fh buc franh cua xa hI My qua Ia xam xIf!

S faI nan v khng may if hon do nhung vu cau fha, fhIu su finh foan,
d phong.

Nha van Mark TvaIn noI: "PhaI maf fhoI gIo d d phong 100 Ian, con
hon ch f m f Ian!"

Chuong nay noI voI cac ban v van d "Can fac v uu". VIc g cung vay,
co d phong van hon. NhIu khI chI maf fhoI gIan chung mf phuf nhung IaI
franh duoc nhung ruI ro Iam chung fa phaI ganh hau qua ca fhang, ca nam
hoa c co khI, ca mf cuc doI!

301. 20 vaf dung d gay faI nan

an dung fuong o frong nha, chI co con dao sac Ia vaf nguy hIm nhaf, d
gay faI nan nhaf. Hang nam, co fu 20.000 foI 30.000 cac chau nho phaI dua vao
bnh vIn v nga fu frn... gIuong xung daf!

Theo d ng h so o ca c bnh vIn, fh nhung vaf dung, hoaf dng, fro
choI... sau day, du co fh Ia nhung nguyn nhan cua cac vu faI nan:

- CIa y fruo f

- Xe da p

- ong chay

- ong da

- o ng r

- Cau fhang

- Ch

- a n

- Cu a s

- CIuong

- u

- Xa nha

- ao

- ChaI Io

- Iy, c c

- u c g

- oI I I

- KIng |kinh)

- Thang

- Ha ng ra o.

302. ung fuong o nha Ia an foan

NhIu faI nan xay ra ngay frong gIa dnh. oI vay, cac ban dung nn chu
quan, nghI ra ng o nha Ia chac rI. Nhn qua, fuong nhu moI noI chn frong nha
du dau vao day, nhung nhn IaI mf Ian nua da fhay nhIu ch co fh Iam
nguoI fa vuong, buoc huf nga, gay d vo v.v... an k duoI day se d cac ban
fhay nhung dIu g khng may co fh xay ra:

O PHONC P

- Nhung d fay rua va nhung hoa chaf nguy hIm dI voI fre con.

- ao, keo, d dap da va nhung vaf dung sac ben can d rIng bIf voI cac
van dung khac, o noI ma fre con khng vo I fo I duo c.

- Khan Iau, man cua va nhung d d chay phaI d xa ngun Iua.

- Quaf may, quaf fhng gIo can gIu sach va dam bao chay ff.

- Nhung day dIn phaI xa cng, noI co nuoc va ngoaI fam fay, khng duoc
vuong vao nguoI khI dI chuyn.

- ay dIn phaI fhich hop voI vaf dung, khng duoc dung qua faI.

- Ch fhm cao phaI daf fhm bac In.

- San bang chaf deo |nhua) phaI Iau rua bang chaf khng gay fron.

- Trn nhung I fhoaf nuoc phaI day bang vaf cung, khng fron.

- en bp phaI sang ro.

TRONC PHONC NC!

- Cac duong day dIn phaI mac gon gang, cao, khng vuong frn duong dI.

- uong day dIn phaI dam bao khng bI qua faI.

- Nhung Ioaf chan man dIn, chI cam dIn khI su dung, khng cam fhuong
xuyn.

- Tham fraI phaI saf voI san, khng co ch map m.

- en dm nn d gIua gIuong ngu va bung fam hoac hanh Iang.

- In fhoaI d o ch fIn voI fay foI.

- Ca f fan fhuc Ia, d dung bang kIm IoaI, may say foc, phaI d xa gIuong,
man cua va nhu ng va n du ng d cha y kha c.

- May phaf hIn khoI nn mac gan cua phong.

TRONC PHONC TAM

- Khng duoc d san fron.

- Khan bng hoac van dung co Iung phaI d gan chau fam hay voI hoa sen.

- Trn fhung fam hoac ch voI hoa sen nn co ch nam fay.

- May say foc, may cao rau va cac d dung bang dIn phaI d o noI kh va
khng duoc nhung vao nuoc, khI dung.

- Cng fac den nn daf o cua vao.

HANH IANC VA C! THANC

- Hanh Iang va cau fhang phaI co den sang o mI dau.

- Nu daf den mo o cau fhang, fh doan gIua phaI dung vaf IIu phaf
quang.

- Cau fhang phaI co fay vIn cha c cha c.

- Tham Iof cau fhang phaI fhang, khng co ch nhan hoac np.

- uong dI In xung cau fhang khng duoc d co vaf g vuong nhung d
choI fre con, sach, gIay dep v.v...

- KhI co fre o nha, II dI In cau fhang phaI dong IaI.

H M NHA VA CARA

- Nhung dung cu Iau don, fay rua, Iam v sInh cua mI noI phaI d rIng,
franh Ian In.

- Nhung d hoa chaf fay rua phaI caf kin vao fhung co khoa ky d fre nho
khng fIp xu c duo c. Ha m nha kin dao Ia noI fre nho fhich choI va fo mo.

- Xang dau va chaf d chay phaI d vao fhung kin, xa dIn va nhung noI
d baf Iua |nu co dIu kIn, nn d o ngoaI san).

- Mua mf b fhu nghIm khi Radon. Radon Ia mf chaf khi khng mau,
muI, co haI cho suc khoe. Nu nha ban co chaf khi nay va khng co ch fhoaf
cho khi, fh can phaI co nguoI chuyn mn foI d Iam fhng khi.

CH!NC Q!ANH NHA

- Cng va cac II dI phaI gIu sach va khng d fuyf bam frong mua dng.

- Cac fam bnh phong daf fruoc cua s phaI caI chaf, nhaf Ia khI co fre con
o nha.

Nn du kIn vIc cuu chua ung pho cho mI fruong hop ruI ro co fh xay
ra, cang nhanh ca ng f f.

303. phong su ruI ro cho fre con

NgI nha cua ban co nhIu fhu goI su fo mo cua fre con hay khng7 Mun
bIf co hay khng, ban phaI daf mnh vao fam frang cua cac chau be moI chap
chung bIf dI. Hay fhu quy gI, daf haI ban fay xung daf va ngo nghIng
chung quanh xem co ch nao co h, co day dIn, co chaf dc haI hay khng7 Sau
day Ia nhung dIu goI y d cac ban co fh bao v cho cac chau nho, franh moI
su ruI ro co fh xay fa.

- Nhu ng ch day dI n ho pha I bo c ba ng va I nhu a ca n fha n nha f Ia nhu ng
ch day da f fhap.

- Nhung d fay rua, nhung hoa chaf, fhuc men phaI d frong fu va khoa
ky.

- Ha fhap nhIf d cua nuoc nong o nha fam, bn rua xung duoI 49oC.

- Thuc ung, duoc pham, ruou phaI d o ngan fu cao, kho voI foI. Khng
bao gIo d o frn ma f fu .
- Ia chen bang nhua cung nn d o noI quy dInh.Cac fre nho fhuong gam
ca chen, dIa.

- Khng daf gIuong cu a ca c cha u o ca nh cu a s , fra nh kha nang ca c cha u
Ieo In cua s va nga .

- Cac vaf sac, nhon phaI d o ch cac chau khng voI foI duoc.

- Khng duoc d cac fuI nhua gan cac chau, d phong cac chau frum vao
dau va bI nga f.

- Khng d ca c cha u fI p xu c vo I ca c va f nho , co fh cho va o mI ng va
nu f.

304. PhaI can fhan khI dung fhang

Hang nam, co 93.000 nguoI phaI dua vao bnh vIn v nga fhang. Sau day
Ia mf vaI Io I khuyn, ca c ban nn chu y:

- Nn du ng fhang du da I d I vo I ca c cng vI c ba n va n fhuo ng Ia m frong
nha d ban khng can phaI dung o 3 nac fhang cuI cung, hoac vuon nguoI voI
fo I o frn fhang.

- Truoc khI Ieo nn fhang phaI kIm fra xem co ch nao yu hoac sap gay
khng. Cac bac fhang bang kIm IoaI phaI khng duoc fron. Khng nn son
fhang v so co fh che Iap ch sap gay khIn fa khng fhay.

- Truoc khI Ieo fhang, phaI chac chan d gIay cua mnh khng fron, fruof.

- ao gIo cung daf fhang frn maf phang va chac.

- Khng bao gIo daf fhang fruoc mf canh cua ma co fh co nguoI mo ra
khI ban dang o frn fhang.

- cac dung cu ban su dung vao fuI hoac caI vao fhaf Iung d co 2 fay fu
do khI Ieo fhang hoac xung fhang.

- KhI da o frn fhang, khng nga nguoI v phia sau Iung hoac voI sang haI
bn Ia m nguoI maf fhang bang.

- Khng Ieo fhang o ngoaI froI nhung ngay co gIo fo.

- Khng dung fhang bang kIm IoaI o nhung noI gan day dIn.

305. Tu fhuc gIa dnh can co g7

Khng fh bIf Iuc nao can cap cuu hoac ung pho voI cac faI nan. oI vay,
o gIa dnh cung nhu frn xe hoI, ban nn co mf fu nho dung nhung d dung va
m f s fhuc can fhIf nhu:
- ng, gac, bang fhuong va bang keo.

- au hay pommaf khang sInh.

- VIn fhuc an fhan, chng dI ung.

- Pommaf kem hoac dung dIch hop chaf kem.

- Che n ru a ma f.

- Nuo c oxy gIa .

- Thuc epInIphrIne |dac bIf cho nhung nguoI frong gIa dnh co phan ung
manh khI bI ong d f).

- NhI f k do fhan nhI f.

- ung cu xoa cn.

- KIm da khu frung.

- Ke o.

- SI - r gay nn oI |dung cho fruong hop ng dc)

- Va I hnh fam gIa c d c dInh chan, fay gay.

- Ke p

- Cun sach huong dan vIc cap cuu cua HI chu fhap do

Nn vIf chu: "Cap cuu" o ngoaI hp fhuc. hp noI fhoang nhu ngoaI
hanh Iang, ch cao d fre em khng voI foI. Tranh d noI a m.

- Truoc khI dung cac fhu fhuc hoac pommaf khang sInh nn doc va fheo
saf nhung IoI chI dan ghI frong bang In.

306. am bao may phaf hIn khoI hoaf dng ff

May phaf hIn khoI, phaf hIn chay, co fac dung cuu nguoI. Nhung phaI
bI f da f ma y hoaf dng ff.

V vIc daf may va bao fr may, nn:

- af may o nhung d cao khac nhau. Nn daf mf may o hanh Iang, mf
ma y o ngoaI phong ngu.

- Nn du ng 2 Ioa I ma y Ia m vI c ph I ho p vo I nhau: Ioa I hoa f d ng ba ng
nhung f bao quang dIn, mf Ioaf hoaf dng bang phuong phap Ion hoa, nhay
cam voI nhIf d va Iua.
- Nn hoI o noI mua hoac coI frn nhung fap chi chuyn nganh da chac
chan Ia may ban dung duoc san xuaf o cac hang co fin nhIm, co bao dam.

- Can b phan phaf hIn cua may In fran nha hoac sau Iop fuong g, frn
cao v khoI va Iua bao gIo cung bay In phia frn.

- Hang fhang, phaI kIm fra IaI b phan phaf hIn va b ngun xem co
hoa f d ng f f khng.

- Iun kIm fra b phan chung hoac b phan bao dng.

- Mu n da m ba o ma y f f, fu 3-5 nam, fhay may moI.

307. ung bnh cuu hoa nhu fh nao7

MI nha nn co mf bnh cuu hoa. nh phaI d o ch fhoang, d nhn
fhay d moI nguoI frong gIa dnh co fh d Iay khI can su dung |fru fre con).
NguoI gIup vIc, c gIu fre can duoc chI dan d bIf su dung. an nn:

- Nn mua IoaI bnh co ghI ky hIu fu 2A10C fro In. Ky hIu cua nhung
chI IoaI bnh fhich hop d dap IoaI vaf IIu nay7 Thi du: "A" Ia IoaI vaf IIu nhu
gIay va g; "" Ia IoaI vaf IIu hong nhu dau, xang; "C" d dap Iua nhung vaf
IIu dIn. Nhung con s, chI chIu cao cua ngon Iua. S cang Ion, kha nang dap
Iua cua bnh cang cao.

- Nn cho n ca c bnh co chu !.I hoa c I.M Ia Ioa I duo c sa n xua f o nhu ng
phong fhi nghIm, o noI san xuaf co bao dam nn co hIu qua, an foan va dang
fIn cay.

- Nn doc cac IoI huong dan don gIan va d hIu frn bnh.

- af bnh noI chac chan an foan va d nhn fhay.

- Nn hI u ro b ma y frong bnh hoa f d ng fh na o. a n nn nha n dInh
ky fnh hnh co can phaI su dung foI bnh chua chay hay chua7 V mf khI ban
da a n nu f hoa c nha c ca I fay nu m In Ia bnh se hoa f d ng cho fo I h f, du ba n
chI can su dung co vaI gIay. Sau do, ban dua bnh dI nap IaI.

- PhaI kIm fra bnh hang fha ng |kIm fra nuf bam hoac nap mo), d xem
bnh co fh hoaf dng duoc hay khng.

KhI dung, an hay baf khoa su dung.

Huong chaf phun ra vao gc ngon Iua, khng phun o frn ngon Iua.

n manh vao ch fay cam.

Phun chaf phun ra phia fruoc, phia sau vaf chay.

308. phong chay fu bp

Mf frong bn hoac nam vu chay, baf dau fu bp. d phong chay fu
bp, cac ban nn:

- Chu y foI vIc mnh Iam o bp. Nu ban dang dun, nn cho Iam fhm cac
vIc khac, nhu goI dIn fhoaI chang han.

- Nu ban can phaI roI khoI bp if phuf fh nn faf bp fruoc khI dI.

- KhI phaI ra ngoaI, fruoc khI roI nha nn kIm fra IaI bp, Io hap, cI
rang ca ph v.v.. |faf ca d dung dIn) xem da ngaf dIn chua.

- Nhu ng va f d cha y nhu khan, gIa y chu I fay, a o co ca nh fay Iu ng fhu ng
hoa c Ifa nha f, khI Iam ven fay ao In cao.

- KhI ran banh bang chao, khng do dau, mo dau chao nu qua.

- Iay khan rng chum kin In ngon Iua muc dich d ngan chan chay voI
khng khi va oxy. u ngo n Iu a da fa f, ha y cho cho va f bI cha y ngu I dI r I mo I
bo khan ra. Nu bo khan ra Iuc vaf con nong, co fh se bung chay IaI.

- Nho khng duo c dap faf chao mo bang nuoc. an se Iam mo nI In, frao
ra ngoaI va chay Ian rng hon.

- Khng cam chao dang baf Iua chay ra ch khac. Nhu vay ban co fh bI
bong hoac d mo, dau dang chay ra khap moI noI.

Tf nhaf Ia frong bp, nn d mf ng chua chay va ban phaI bIf cach su
dung ng do nhu fh na o.

309. Nu quan ao ban baf Iua

Thaf dang so, nu quan ao ban dang mac bI chay. an nn noI voI con caI
va nguoI frong gIa dnh bIf cach xu fri frong fruong hop nay nhu fh nao.

1) VIc dau fIn Ia: dung IaI. o Ia mf hanh dng can phaI bnh fInh moI
Iam duoc. V Iuc do, ban co xu huong chay. Nhung chay khng Iam faf duoc
Iua.

2) Na m xu ng da f! Ia y 2 fay che ma f, va gIu cho ma f ca ng ca ch xa Iu a
cang ff. Nu co mf caI mn hoac mf ao khoac chum In nguoI Iuc nay fh ff
hon.

8) Ian qua Ian IaI, cho foI khI Iua faf.

310. Cay NoeI khng chay

NhIu gIa dnh bI chay nha frong mua gIang sInh, v cay fhng NoeI baf
Iua. franh ruI ro nay, nn bIf chon cay:
- Chon cay fuoI. Nu dap cay xung daf, Ia cay bI rung fh chon cay khac.

- KhI chua foI ngay I, d cay o ngoaI froI va nhung g c cay va o nuo c.

- ua cay vao nha, cung ngam gc cay frong nuoc va vay nuoc cho cay
hang ngay. Cang o Iau cao, cay cang chong kh.

- Khng d cay gan bp, Io suoI, Io dIn... Ia noI d baf Iua.

frang fri cay, nn:

- ChI mua den frang fri cua cac hang san xuaf co bao dam.

- Chu y fhay cac bong den vo, fu dIn hong, duI den hong.

- Khng bao gIo buc day dIn vao canh nhan fao bang kIm IoaI.

- Mac day dIn khng nn cang qua.

- Khng cho fre so vao cay d franh bI Ia nhon dam vao fay.

- Nu nha nuI vef, d franh vef pha cay, khng frang fri nhung vaf sang
o canh fhap.

PhaI Iam g khI frong nha bI chay7

cuu sng sInh mang mnh va cac nguoI fhan fhuc khI nha bI chay,
dIu chinh Ia phaI phan ung fhaf mau Ie. Sau day Ia mf s IoI khuyn, cac ban
nn ghI nho :

- s dIn fhoaI cua So cuu hoa o ch dIn fhoaI. Nn nho s nay, v co
fruong hop mnh phaI dung nho dIn fhoaI hang xom.

- Co k hoach d phong d ca gIa dnh bIf frong fruong hop bI hoa hoan,
nn hanh dng fh nao, chay ra II nao7

- Nu gIa dnh ban o noI co fuong bao boc, nn co fhang va huong dan cho
mo I nguoI bI f cach dung fhang.

- KhI co hoa hoan phaI nghI foI vIc dua ngay moI nguoI ra ngoaI: dung
nn phi fhoI gIan fhu xp, vo vef d dac, cua caI.

- Nu ban dung cach ch chay fu 3 foI 4 mef ma khng chIu dung nI suc
nong, fh dam chay Ion rI, ban khng fh dap faf duoc dau, phaI goI ngay cho
dI Cu u ho a.

- Nu ban mun fu mnh dap faf Iua, phaI dInh san cho mnh II fhoaf,
khI can. Khng bao gIo dung o vI fri ma sau Iung mnh Ia goc phong.

- ap Iua phaI Iam faf hoan foan va frum fhaf kin d Iua khng chay IaI.
I Cuu hoa se nhan dInh duoc Ia Iua da faf hoac con co fh chay Ian fhm.
- N u ba n khng da p duo c ngo n Iu a frong Iu c kho I b c In m I Iu c m f
nhIu, hay ro I kho I nha ngay Ia p fu c.

Nhung khi dc Ian frong khoI con nguy hIm cho finh mang ban hon ca
Iua. Nhung khi dc do o duoI fhap dan dan bc In cao. Trong khI fhoaf chay,
hay dung mf khan fam nuoc dap vao mIng va muI d Ioc mf phan khi dc
khoI khng khi ban hif fho. Khng nn cuI hoac bo.

312. phong frm vao nha

Can nha nao ma fuong rao chang co, ch nao cung co duong vao, fh nhaf
dInh se Ia noI ma bon frm mu n fr faI. chng IaI bon gIan, bao v nha
cua, chung fa phaI:

- KIm fra cac khoa cua fu bn ngoaI. NhIu khoa ke frm chI can su
du ng m f caI moc don gIan cung mo duoc Nu khoa da cu, fac dung kem, fh
can phaI fhay.

- Chung quanh nha nn daf den sang... Nhung buI cay fruoc cua s hay
cua ra vao can don cho quang dang v day co fh Ia ch an nap cua bon gIan.

- Nn nghI foI vIc daf mf h fhng bao dng.

- Nhung d dung frong nha co gIa frI nhu may ghI va phaf am 2 chIu, fI
vI v.v... nn duoc khac s gIay phep IaI xe cua ban. Nhu vay, nu bI maf, bon
frm cung kho ban va canh saf cung d fm.

- Nn phI hop voI hang xom d frng nom nha cua.

- Nn IIn Iac voI dn canh saf gan nha nhaf d d phong fruong hop xau
xay ra.

Nu ban phaI dI xa nha nhIu ngay, nn:

- Nho hang xom frng nha h. an co fh frao cha khoa nha cho hang
xom d nhu kI m fra h ca bn frong nha.

- a o cho nguo I dua ba o va dua fhu fo I dIa chI cu a nguo I ba n nho frng
coI nha h.

- Nho nguoI don vuon fIp fuc Iam vIc d nha van co ve co nguoI dang o.

- daI nghe nhac va fhoI su hoaf dng 24 gIo/ngay.

- ung den sang hen gIo, d den fu baf sang buI fI.

- a o cho co quan ca nh sa f dIa phuong bI f fho I gIan ba n dI va ng d ho d
y fo I nhung ke IaI vang gan ngI nha.

313. Xu fri nhanh khI co faI nan ng dc

d phong cac faI nan v ng dc, ban nn:

- Chu y doc nhung fo quang cao hoac ban huong dan su dung cac hoa
chaf: fru sau bo, dung d Iau rua... Ia nhung chaf dc. PhaI fheo saf nhung
dIu frong ban huo ng dan frong vIc su dung va caf gIu.

- bo nhung phan khng su dung nua vao bn cau va rua sach nhung d
dung d dung cac hoa chaf nu con fIp fuc su dung.

- Nn d gan dIn fhoaI, s dIn fhoaI cua: Trung fam cap cuu nan nhan
ng dc; cac bnh vIn, phong y f gan nha nhaf; bac sI van chua cho gIa dnh:

- Trong fu fhuc cap cuu o gIa dnh, nn d mf chaI fhuc gay nn IoaI sI
r Ipecac d dung cho nan nhan, khI duoc bac sI chI dInh.

Nu con caI bI ng dc v nuf, nguI hoa chaf hoac Iam day hoa chaf In
da hay maf, nn bnh fInh:

- CoI dIn fhoaI foI: Trung fam cap cuu nan nhan ng dc hoac foI bnh
vIn; bac sI gIa dnh... NoI ro, nan nhan bI ng dc nhu fh nao, fnh frang hIn
nay ra sao.

- Nhanh chong fhuc hIn nhung dIu duoc huong dan Iam cho nan nhan.
a s fruong hop ng dc co fh cuu chua faI nha.

314. Cap cuu nguoI nghef fho

Nu dua fre m Iay nguc ma khng noI duoc, chac Ia chau dang bI nghef
fho v nuf phaI vaf g do |co fh Ia mf mIng banh fo hoac mf vaf cung). an
co fh gIup chau bang cach:

- Nhanh phong m Iay chau fu phia sau haI fay choang Iay nguoI o gIua
quang fu rn foI Ing nguc ca phia fruoc va phia sau Iung.

- Nam mf ban fay o phia bung IaI. Ngon caI cua ban fay fua frn bung
chau, bop bung chau be IaI bang ca haI fay.

- ua nguo c ba n fay da na m Ia I, fu duo I In frn. Ia m nhanh 3 - 4 Ian
fhaf manh, se Iam cho khi frong phI fhoaf duoc ra ngoaI dng fhoI fng fheo
ca vaf ma chau be nuf, Iam cho chau bI nghef fho.

- Trong khI Iam dng fac nhu frn, gIu dau chau be fhang, maf nhn ra
phia fruoc. Co fh Iam nhIu Ian, nu chau con chua fho duoc.

VIc dung fay Iay vaf chau nuf ra khoI mIng Ia gIaI doan cuI, khI chau
da fho duoc rI va vaf da frI In frn mIng. KhI chau con nghef fho, khng
nn c Ia y va f ra ba ng fay v ra f co fh , ba n se Ia m cho va f fu f xu ng sau hon
frong c hong..
Nu chau be con noI fham duoc fh khng nn Iam nhu frn. Khuyn
khich chau ho d vaf can duong fhoaf cua khi fu phI ra bI baf ra. Nu chau fo
ra mf, xung suc fh moI can Iam.

I voI cac chau duoI 1 fuI, nn d nam sap o frn canh fay hoac duI.
M f fay do maf va fay kIa day 3 - 4 Ian vao Iung chau fu phia duoI In gIua 2
xuong vaI. N u chinh ban bI nghef fho, hay ngI fua Iung vao caI gh fua va
dung mf ban fay nam IaI, an vao bung rI dua nguoc In phia nguc, nhIu Ian.

315. Cap cuu khI fIm ngung dap

Kh fIm ngung dap fh caI chf da foI gan. oI vay bIf phuc hI IaI hoaf
dng cua fraI fIm cung gIng nhu bIf bIn su chf fhanh su sng. TraI fIm co
fh ngung dap sau mf con dau fIm, bI dIn gIaf, ung fhuc qua IIu Iuong Ky
fhuaf phuc hI hoaf dng cua fIm can phaI co su Iuyn fap. ThoI gIan Iuyn fap
chI can vao quang 3 gIo, va nguoI Iuyn fap chI can du suc d de xuong uc
xung O,5cm. Nhung dng fac cap cuu phuc hI hoaf dng cho fIm gm 3 buoc:

1. Ngua dau nan nhan ra dang sau d khng khi d vao phI.

2. op 2 I muI kin IaI rI fruyn hoI fho cho nan nhan fheo phuong phap
mIng k mIng.

3. ung 2 ban fay, an manh nguc phia frn xuong uc d ep Iuong mau
frong fIm fhoa f ra ngoa I, cung ca p ma u cho co fh . a n nhI u Ia n cho fo I khI fIm
fu dap Iay.

an co fh goI dIn fhoaI foI HI chu fhap do, HI nghIn cuu bnh fIm
hoac bnh vIn noI gan nha ban nhaf, d hoI fhm chI fIf v cac ky fhuaf cap
cuu nay.

316. Cap cuu fIm bang phuong phap chng nghef

Phuong phap cap cuu fIm fhuong goI faf Ia phuong phap CPR
|cardIopuImonary resuscIfafIon), co IIn quan foI ca phI. KhI dung phuong
phap CPR khng hIu nghIm ban co fh nghI foI fruong hop duong khng khi
va o ph I bI fa c. Nhu va y, nn a p du ng fhm phuong pha p chu a nge f fho nhu
sau:

1. af nan nhan nam ngua, dau quay sang mf bn d nuoc co fh chay
ra khoI mI ng. Nhung n u ba n nghI ngo na n nhan bI nghe f fho v mf vaf
cung, fh khng can quay nghIng dau.

2. Quy haI dau gI o haI bn hang nan nhan, maf nhn v phia dau nan
nhan.

3. a f cu I m f ba n fay, pha n ga n c fay In bu ng na n nhan qua ng gIu a
rn va Ing nguc. an fay kIa de In ban fay nay.

4. an manh va vuf In phia frn nhIu Ian. ng fac nhanh, cho foI khI
nuo c fhoa f ra mIng nan nhan.

317. 6 Iu cam ky khI IaI xe

KhI xe da chay, ban can fap frung su chu y vao vIc IaI xe. Nu ban khng
Iam fh, nhaf dInh se xay ra faI nan. oI vay nn:

- PhaI deo day an foan cho con ban fruoc khI xe chay.

- Khng bao gIo vu a Ia I xe vu a Ia m.

- Khng vua IaI xe, vua nhn vao kinh chIu hau d chaI dau hoac frang
dI m.

- Khng mf fay IaI xe va mf fay cam banh hamburger. Nu doI, nn dau
xe IaI. an xong, IaI dI fIp.

- N u dang Ia I xe co m f con ong Io f va o xe va de doa d f ba n hoa c nguo I
dng hanh, hay dung xe IaI d duI ong. Khng duoc vua IaI xe, vua duI.

- Khng duoc vua IaI xe vua coI ban d. Nu can, ngung xe IaI va hoI fhm
nguoI dI duong v dIa chI ban mun foI. Nhu vay chan chan hon.

- Nu xe dang d ma con ban quay, khoc. Hay ngung xe IaI d khuyn day
con. Khng duoc vua IaI xe vua mang con.

Hay nho, fruoc khI mo may cho xe chay, phaI deo fhaf Iung an foan vao
nguoI. VIc Iam bnh fhuong do, nhIu khI co gIa frI bang ca snh mang cua
mnh.

318. Vaf dung Iam hIu cap cuu

Trong fruong hop xe ban bI chay xang hong may, fhung Ip xe, gap faI
nan o gIua duong... ma ban khng fu gIaI quyf duoc, can nguoI gIup do, ban
phaI co nhung vaf dung Iam fin hIu d cho xe khac hoac nguoI o xa frng
fhay. oI vay frong xe, ban phaI Iun co mf s vaf dung nhu sau:

- Hp fhuc cap cuu |da d cap foI frong baI 305)

- Phao hIu

- Ao hoac vaI frang |d cam vay)

- en hIu fhap sang bang ac quI

- ao va cac dung cu sua xe

- Can khng d dung xang

- nh chua chay IoaI nho

- CIa y, bu f

- Khan r ng hoa c m m

- TIn Ie d goI dIn fhoaI

- anh va nuoc |fruong hop phaI dI qua nhung duong daI khng co nguoI
o)

- CoI.

319. Phaf hIn faI x say ruou

Nu ban chof khng nhan xef, In phaI mf chuyn xe co nguoI faI x
dang frong fnh frang fhaI say xIn fh finh mang cua ban chang co g bao dam,
k fu Iuc xe ba f da u cha y: fa I x say fh xe gap faI nan Ia chuyn bnh fhuong!
oI vay, fruoc khI In xe hoac da dI duoc mf quang duong, nu fhay cac hIn
fuong sau fh nn ngung chan hoac fm cach ma xung xe cho mau:

- Xe dI nhanh qua hay cham qua

- I quang ngan Ia I ngu ng hoa c ngu ng xe ba f cho f

- Vuof qua cac dau hIu ngung xe frn duong

- Khng fuan fheo cac dau hIu v gIao fhng bn duong

- Cha y sa f duI xe fruo c

- Vuof xe fruoc qua nhanh hoac qua cham

- Thay dI fuyn duong Iun Iun

- Khng baf den khI chIu da xung

- TroI Ianh ma cac kinh cua xe du ha xung

- nhIu fhoI gIan d rIu cof voI cac hanh khach frn xe, hon Ia chu y
foI fay IaI.

320. Chu y foI fre em bn duong I gIao fhng

Nhung fre nho fhuong chI fhay nhung ph dng nhIu xe qua IaI Ia vuI
chu khng nhan duoc su nguy hIm. oI vay ban phaI chu y foI chung can fhan
hon khI dang o bn nhung con I gIao fhng. Nu fre da Ion, phaI day cho
chung cach dI qua duong fh nao cho an foan. Sau day Ia vaI IoI khuyn:
Khng ro I ma f hoa c ro I fay kho I fre nho , khI dI bn I gIao fhng, ga n noI
bn xe, ch da u xe.

- Khng d chung qua duong mf mnh. PhaI daf chung qua.

- PhaI day fre em, khI xung xe phaI xung bn co I duong. Khng duoc
xung phia co xe dang Iuu fhng.

321. Tranh su baf ngo cho fre nho frong ngay hI

dam bao cho cac em vuI frong nhung ngay hI ma khng co nhung
dIu phI n mun baf ngo xay dn, nn:

- Ma c cho fre qua n a o ma u sa ng, d nha n va ma c Ioa I qua n a o ma fre
khng dI xa duo c.

- Khng d fre deo maf na v nu maf na fuf xung se che maf Iam chung
khng fhay duong. Nu chung fhich hoa frang maf, ve ngay vao maf

- Nn d fre mang den sang |chay bang pIn), hon Ia mang nn.

- Tre nho phaI co phu huynh dI fheo

- Tranh d cac em go cua cac nha o hem fI, hoac nha khng h quen bIf.

- NguoI Ion nn nm fruoc cac banh keo xIn duoc. Khng cho cac chau an
banh keo cua cac hang san xuaf khng aI bIf dn.

- Khng d cac chau choI voI keo nho hoac nhung ngon nn co hnh dua
chuf. Chu y khng d cac chau daf den xung nhung noI co fh gay chay.

322. Tap ngoaI duong khI froI fI

I b, chay, nhay ngoaI duong, Iuc froI da fI can d phong faI nan co fh
xay ra. franh cac fay m f khng dam vao mnh, nn:

- uc vaf sang vao nguc va Iung.

- Cam den chIu.

- Khng fap duoI I, nn chay frn he hoac saf bn duong.

- Chay nguoc voI chIu xe.

- PhaI Iun chu y foI chung quanh va san sang nhay In he khI co xe chay
v phia mnh.

323. eo fre frn xe dap

Iap fhm chIc gh nho vao xe dap d mang con dI cung Ia chuyn
fhuong. Nhung cung can can fhan.
- Nn kIm fra Iun xem gh co duoc baf chaf vao xe khng. Nu ban
khng fu Ia m duoc, hay dua xe ra noI sua chua, nho fho Iam can fhan, chac
chan.

- Canh banh xe co mang gh phaI duoc che chan can fhan d khng quan
duoc quan a o fre .

- Nu gh deo o phia sau fh dang sau gh phaI son bang son phaf quang
d Iam fin hIu cho xe sau Iuc fI.

- Ch pha I co fu a cao d ba o v Iung va c cho fre . Ch pha I co nIf d bu c
vao nguoI fre.

- Ch phaI co ch daf chan. Khng d chan fre fu do ngoaI khng khi.

- Truoc khI dI, kIm fra IaI gh Ian nua xem co chac khng. Nho dI mu
no n ba o v cho fre.

324. Can phaI dI mu bao v

Hang nam, co 125.000 nguoI dI xe dap, m f gap faI nan va bI fhuong o
dau. Ie ra ho khng bI nang nhu fh nu ho chIu mang mu bao h. Nhung bIn
phap bao dam an foan frong gIao fhng Ia mang gang fay, chon xe vua voI fam
voc cu a mnh, dI ca n fha n va cho n duo ng f f. Quan fro ng nha f Ia chI c mu ba o
v.

- Nhung chIc mu do fhuong son mau d nhan fhay va duoc ch fao bang
IoaI nhua cung.

- Khng fha m nuo c, co kinh che ma f

- Iam bang nhua poIysfyren daI va bn

- Co h fhng day buc chac

- NoI san xuaf co gIay chung nhan cua VIn danh gIa chaf Iuong cua quc
gIa, dam bao mu an foan va daf fIu chuan v chaf Iuong.

KhI dI xe dap, nn:

- Chon xe vua voI fam fhuoc cua mnh: khI ngI frn yn, co fh chng
mf chan xung daf ma khng phaI nghIng xe.

- fha ng xe |b ha m) f f, n u khI dI vo I f c d 16km/gIo ma ha m xe
dung IaI frong quang 4,5m.

- Iun chu y xe co ch na o bI ga y, fhu ng ca n pha I mang dI su a chu a
khng.

- Theo Iua f, xe na o cu ng pha I co de n do pha n chI u, nhn fha y ro o sau xe
150m; co den pha phia fruoc.
- e n chIu hau raf co ich d khoI ngoaI c IaI phia sau.

NguoI dI xe dap, phaI nho:

- Tuan fheo moI Iuaf I gIao fhng nhu nguoI IaI xe hoI vay |dI bn phaI
fheo fuyn dI cua xe dap dau cach xa xe fruoc, khI re phaI gIo fay Iam hIu...)

- Nhn IaI dang sau fruoc khI re hoac dI fuyn duong.

- KhI duong dng, mun qua duong, daf xe dI nhu nguoI dI b.

- Nn chon duong if g gh.

- Chu dng khI dap xe. Khng d mnh bI anh huong boI cu chI cua nguoI
dI b, dI xe dap hay m f mnh gap.

- Chu y d phong fre con hoac suc vaf chay ngang qua maf mnh.

- KhI dap xe, khng nghe radI hay bang nhac.

- Khng dap xe khI vua ung ruou hoac dung ma fuy.

u ban dap xe dI co vIc, hoac Iuyn fap du nn fheo saf nhung dIu dan
do frn.

325. Tranh faI nan frn song nuoc

Nu ban Ia van dng vIn mn fhuyn bum, xe may Iuof frn nuoc,
fhuyn boI fay, v.v... nn nho:

- I fhuyn IoaI nao cung phaI hoc cach dIu khIn va gIu fhang bang.
Nu ban dI cu ng ca gIa dnh, nn cho n Ioa I fhuy n an foa n da nh cho nhI u
nguoI.

- PhaI coI IaI cho chac chan fhuyn co du fhIf bI an foan va d cap cuu
khng. Theo Iuaf, dI fhuyn nhIu nguoI, mI nguoI phaI co mf phao hay ao
cuu h. NguoI bIf boI hay khng bIf boI du phaI mac. KhI co faI nan, co
nhIu fruong hop nguo I bI f boI bI ch f v bI va cha m va nga f, do khng co
phao hay ao cuu h, nn bI chm Iun.

- PhaI bIf ro fhuyn cho duoc bao nhIu nguoI Ia fI da. Khng bao gIo
cho qua s nguoI do.

- PhaI IIu suc mnh. anh nang, suc nong, fhuyn chong chanh, fIng n
cua may v.v... du Iam cho nguoI mf va fhan kInh cang fhang hon bnh
fhuong. Cac phan ung cua co fh se cham dI, sau 4 gIo frn nuoc. oI vay ban
phaI chu y can chan, dIu khIn fhuyn mnh xa voI fhuyn khac d franh va
cham va fro v bn fruoc khI mnh qua mf.

- PhaI chu y foI fhoI fIf. Nu froI mua hoac sap mua, khng nn dI xa ma
phaI quay fhuy n v b n.
- Khng ung ruou frn fhuyn. Ruou Iam nguoI dIu khIn fhuyn kem
IInh hoaf, nhn khng fInh va kha nang phan doan kem. Nguyn nhan nhung
faI nan v fau fhuyn cung gIng nhu nhung faI nan v f, Ia do ruou. Nu
ban can ung ruou, doI khI fhuyn cap bn se In ung frn bo.

- Truoc khI cho fhuyn roI bn nn noI cho nguoI frn bo bIf ban dInh dI
dau va fro Ia I b n Iu c ma y gIo . N u fro I fro gIo hay mua, hoa c qua gIo he n,
khng fhay ban v nguoI fa se bIf huong dI fm ban.

- Nu ban choI Iuof van frn nuoc, phaI co nguoI ngI frn fhuyn Iun
fheo doI ban.

- Nu fhuyn bI Iaf, nn o faI ch cung fhuyn, khng nn vI boI vao bo.
an co fh khng du suc v uoc Iuong khng dung fam xa fu fhuyn vao bo.

326. Hay can fhan khI dung may xen co

May xen co Iam dep II dI, khu vuon, co mf b phan quay voI fc d vao
quang frn 300 km/gIo. oI vay, nhung vIn soI nho Ian frong co co fh bI may
Iam ban dI nhu nhung vIn dan. franh bI fhuong, khI xen co, ban nn:

- Quef va don fham co cho cac vaf cung: soI, manh g saf v.v.

- Khng nn dung may xen chay bang dIn

- Nn dI gIay cao c va mac quan da d bao v chan

- I mu co phan kinh che, d bao v maf va faI

- PhaI day may dI phia fruoc maf. Khng duoc keo may o dang sau mnh.

- Khng day may o ch daf nghIn qua d bI d.

- KhI ma y co n no ng, khng d e f-xang va o ma y v co fh gay cha y va n .
PhaI doI may nguI moI fIp xang vao.

- Khng cho fre em su dung may. KhI xen co, khng cho fre em foI gan.

- Nu mun fhao IuoI dao d maI, phaI faf may va kIm fra can fhan may
da faf chua. Nu dung may dIn, phaI ruf phich ra khoI cam.

327. Xuc fuyf co g haI7

Xuc fuyf fhuong Iam cac ban dau Iung va co fh In con dau fIm nua!
Va y xu c fuy f va xu c ca c va f kha c co g kha c nhau7 KhI ba n xu c, ba n co fh
ngung fho Iam cho fIm dap hoI nhanh In, huyf ap cung fang fheo. Khi froI va
fuyf Ianh IaI Iam cho cac mach mau co hep IaI. Kf qua fIm phaI fang suc co
bop d Iam mau Iuu fhng, nn d bI mf.

oI vay, nu ban can fham gIa vIc xuc fuyf, nn:

- Mac am, dI mu va deo gang fay. Cung khng nn mac quan ao day cm
khIn cho vI c cu dng kho khan.

- phong dau Iung, nn dung vung frn 2 chan. KhI Iam vIc, chan co
fh hoI khuyu xung, IoI hon dng fac cong Iung nhIu.

- N u co dI u kI n, nn du ng ca I ca o va da y fuy f hon Ia du ng xe ng xu c
fuyf.

Chuong 15

HAM RANC P, S!C KHO TOT

Co nguoI noI rang: Iua dao, dng daf va khI kham rang; ba "faI nan" do
du d so ngang nhau. K ra fh cung co Iy. Nhung nu c franh caI so fhu ba,
ban co fh gap nhIu dIu rac rI Iam: dau, nhuc rang, vIm IoI, rang Iung Iay,
rung rang va con bao chuyn kem fheo nua. Chung fa co fh franh faf ca cac
faI hoa v rang nu bIf cach gIu gn fhuong xuyn ham rang cua mnh.

CIu cho rang IoI duoc ff, do phaI chI fIu fn kem, khoI bI dau nhuc kho
chIu ma chI can phaI fhuc hIn nhung vIc Iam don gIan: xIa rang va chaI rang.
Mf vaI fhu fhuc suc mIng cung bao v duoc rang IoI khoI bI vIm. Nhung
fhuc an nhu pho maf, bo Iam fu Iac IaI co fac dung gIup rang keo daI fuI fho,
va chng do duoc mf s vI khuan.

Chuong sa ch na y se nu ra m f s bI n pha p don gIa n, d fhu c hI n d
gIup cac ban gIu ham rang cua mnh duoc Iau bn va gIup ban khoI phaI nhI
In chIc gh cua ng bac sI nha khoa!

328. Chon kem danh rang

Ham rang frang, hoI fho Ianh manh, khng bI dau rang. Co IoaI kem
danh rang nao dap ung duoc su mong mun cua chung fa nhu fh hay khng.
Sau day Ia m f s dIu ban can bIf d Iua chon kem danh rang cho mnh.

- II!ORI -HIp hI nganh rang cua My fhuong khuyn ca nguoI Ion
Ian fre em nn dung kem danh rang CoIgafe va kem danh rang Mc Ieans v
frong fhanh phan co chaf fIuorIde.

O nhu ng noI nuo c ma y co if cha f fIuorde, ca c ba c sI nha khoa fhuo ng cho
bnh nhan ung fhm cac IoaI fhuc co fIuorIde d chng bnh sau rang.

- MOT SO TH!OC AC IT - Trong fruong hop an bI gh rang, hoac
cam fhay rang buf khI ung nuoc Ianh, nuoc nong fh nn dung cac IoaI kem
danh rang co cng fhuc pha ch dac bIf nhu Sensodyne, Profecf, enqueI va
PromIse.

- KO RANC - Qua vIc an, ung, fho co nhung chaf bam vao rang cua
chung fa, fao fhanh noI phaf frIn nhung vI khuan co haI. Nu frong vong 24 -
36 gIo , ca c cha f do khng duo c da nh sa ch kho I rang, chu ng se k f cu ng Ia I nhu
mf Iop xI mang mo ng duo c go I Ia keo rang. Keo rang cho c xu ng Io I gay vIm
IoI va fhu huf cac vI khuan Iam sau rang.

VIc chaI rang sach bang fhuc danh rang, suc mIng, xIa rang, dI kham
rang d bac sI cay hf Iop keo rang du Ia nhung bIn phap d gIu rang duoc
bn Iau.
- MA I RANC- Nhung nguoI huf fhuc bI khoI bam vao rang fhuong dung
kem danh rang co chaf Iam mon hoac nho bac sI nha khoa dung may maI cho
frang rang du khng ff v Iam mon men rang.

- XIA RANC - XIa rang co fac dung cay bo duoc keo rang va nhung cha f
ban bam vao ke rang hoac o duoI duong IoI chan rang. Nn xIa rang va danh
rang hang ngay. NI dung vIc xIa rang Ia dung fam Iua vao cac ke rang d cay
hay day cac cac mau fhuc an vuong mac bn frong ra hoac dung fam co vao
rang fheo moI chIu nhu dng fac chaI rang vay.

XIa rang o chan rang nn nhe nhang. Nhung nu co gay ra chay mau
cung Ia vIc bnh fhuong. Sau khI xIa rang nn suc mIng d nh nhung chaf
ban ra.

329. Thuc suc mIng

NguoI dan My fIu mI nam hang frIu d Ia v khoan fhuc suc mIng.
Thu c su c mIng gay cho ban cam gIac mIng sach fhom va fhay IuoI, IoI cay
cay f f frong if phuf. Nu ban mun chng keo rang, nn dung IoaI fhuc co
cefyIprIdInIum chIorIde hoac domIphen bromIde. Nhung chaf nay hoa fan cac
chaf fao ra keo. Cac vI khuan cung bI frI dI. Nu ban mun chng sau rang,
nhaf Ia bI sau o cac ke rang, noI ma ban chaI danh rang khng cham foI duoc
fh nn dung Ioa I fhuc co fIuorIde.

fhuc suc mIng co fac dung ff, nn dung nhu sau:

- anh rang fruoc, suc mIng sau.

- Suc mIng bang fhuc suc mIng chung 1 phuf rI nh ra |khng duoc
nuf fhuc suc mIng).

- Co fh chaI rang bang fhuc suc mIng fruoc khI dI ngu.

- Khng an, ung frong vong 30 phuf sau khI suc mIng.

330. Thuc an Iam haI rang

Nhung fhuc an sanh, dinh nhu keo mach, keo cung fhuong dinh Iau vao
rang, d phI hop voI cac vI khuan bIn fhanh chaf a xif Iam hong men rang.
Cac IoaI banh, fraI cay d kh, xI r, banh keo Iam fu ngu cc, khoaI, fac dung
voI nuoc bof bIn fhanh chaf duong, nu dinh Iau o rang cung co haI cho rang
nhu vay. bao v rang, nn nho:

- Nu chung fa an banh hoac fraI cay gIau chaf duong, nn an kem voI
chaf bf hoac ung nuoc d Iam Ioang cac chaf con bam vao rang.

- Khng an fraI cay, banh keo, chaf ngof fruoc khI dI ngu. Trong Iuc
chung fa ngu , nuo c bo f co fho I gIan bI n ca c cha f dinh o rang fha nh ca c cha f co
haI cho rang.
- Tranh an nhIu cac IoaI keo mm, dinh.

- NhaI ca rf Ia mf cach Iam sach b maf cua rang buI sang.

331. Thuc an chng sau rang

Co fhuc an Iam haI rang, IaI co fhuc an bao v rang, do Ia IoaI fhuc an nhu
pho-ma f, bo Iam fu Iac |dau phng) Iam maf fac dung cua cac xif co haI cho
men rang frong mIng. NgoaI ra, con co cac IoaI fhuc an khac nhu:

- Qua ha ch va ca c Ioa I ha f

- ThIf, ca, fhIf gIa cam, frung.

- a u IIu, Ia fha Ia fr n gIa m.

- Sua, pho maf, yaourf.

332. Keo bao v rang

u ban co danh rang, xIa rang, suc mIng voI fIuorIde, khng an keo, ban
van co fh bI sau rang v rang co nhung ch II Iom fao fhanh nhung hc nho o
nhung dIm ma ban chaI danh rang hoac fam khng dung foI duoc. o cung Ia
nhung noI fhich ho p cho ca c fhu c an fu Ia I Ia m m I cho ca c vI khua n pha f
frI n. Can day, cac bac sI nha khoa da fm duoc mf IoaI chaf dung d dinh vao
rang nhu mf Iop boc ngoaI bao v cho rang khoI bI cac vI khuan fan cng.

90% fre em fhuong bI sau o phan sau rang. uoc dinh chaf keo bao v
rang, fy I sau rang o fre em da gIam ro rf. Tuy vay, Iop keo bao v rang
khng co fac dung dI voI chIc rang nao da bI sau.

KhI dI kham rang, ban co fh hoI bac sI d dinh Iop keo bao v rang cho
mnh. VIc Iam nay don gIan, khng gay dau, va khI can phaI chua rang, khng
gay vuong viu g.

Mun Iop keo duoc bn, mI Ian dI kham rang, nn yu cau bac sI coI IaI
va san so c no mf chuf.

333. San soc IoI

Rang eam vao IoI, nn IoI co chac fh rang moI bn. Thuc an bI gIaf vao
chan rang, va f cu ng, rang mo c ba f fhuo ng |Ia y, kh nh...) rang sau, ha m rang
gIa khng khif voI IoI, mf s duoc pham v.v... du co fac dung khng ff dI
voI IoI. CIu v sInh rang IoI du du hang ngay Ia bIn phap ff nhaf d bao v
Io I. So m phaf hIn IoI bI dau d chua frI Ia dIu raf can fhIf v nu IoI bI dau
Iau, cac f bao m IoI bI huy hoaI se dua dn kf qua rung rang.

oI vay, chung fa phaI Iun chu y foI IoI, mI khI:
- Thay IoI do, bI dau va chay mau.

- Thay rang bI Ich ra khoI hang.

- Rang Iung Iay.

- HoI fho co muI hI va an fhay nhaf mIng.

- Quanh chan rang co mu.

chua frI, can co su chI dan cua bac sI.

334. ao v rang nhu fh nao7

Rang cua chung fa co fh gap nhung chuyn khng may nhu: bI bIn mau
|frang fha nh den, xa m hay va ng...) co khia, cong hoa c su f me . fra nh nhu ng
hIn fuong frn, chung fa phaI gIu rang can fhan:

- Khng duoc nhaI nuoc da, can dau buf vIf.

- Khng du ng rang fhay km d nh dInh, du chI Ia chI c kIm nho ca m
frong fap gIay.

- KhI huf fau, khng can vao can fau.

- Nu ban co faf nghIn rang khI ngu, hay noI voI ba c sI rang Ia m m f fa m
nhua mong d ngam khI ngu.

- Nu ban choI cac mn fh fhao nhu da bong, hockey, quyn anh, can
phaI ngam fam nhua bao v rang.

- KhI IaI xe, nho buc day an foan vao nguoI.

- Khng duoc muf, nhaI fruc fIp chanh, fhuc aspIrIn va VIfamIn C.
Nhung chaf axif frong fraI cay chua va cac fhu fhuc do co kha nang an mon
men rang.

335. Iam g khI dau rang

au nhuc, chay mau o mIng hoac ham duoI Ia nhung hIn fuong h
frong, ca n foI bac sI nha khoa ngay, v do Ia nhung fruong hop dau rang, vo
ham, gay hoac nuf rang.

Trong khI chua co bac sI, ban co fh fu san soc hoac gIup do nguoI bnh:

1. TR!ONC HOP I A! RANC

- gIam dau co fh ung aspIrIn hoac fhuc gIam dau khac.

- Khng bao gIo nhef aspIrIn vao ch dau v aspIrIn se Iam Ioef IoI va mon
men rang.
- Nn foI gap bac sI d kham, du con dau da qua.

- Nu co ch IoI sung |ap xe) v vIm, ung aspIrIn hay acefamInophen va
foI bac sI d nghI ung fhm fhuc khang sInh.

2. I VO, R!NC, CAY RANC

- ap mf mIng gac Ianh vao ch bI sung.

- Thu nhaf manh rang vo, gay d dua foI bac sI.

3. RANC R!NC

- Nhaf rang va danh sach frong nuoc Ia.

- CoI ky rang frong fuI hoac d rang duoI IuoI, ngam mIng IaI rI d foI
bac sI. C gap bac sI frong vong 30 phuf sau faI nan.

4. VO HA M

c dInh ham, nn ngam mIng IaI rI dung nep va khan buc quanh c
va dau.

- gIam dau va do sung, ap mf cuc nuoc da vao ch dau.

- I foI bac sI hoac phong cap cuu ngay.

336. do so khI foI bac sI chua rang

N u ba n pha I fo I ba c sI chu a rang, ha y ho I ba c sI v ca c bI n pha p d ba n
do so haI frong khI duoc chua frI nhu:

- HoI bac sI v cam gIac mnh se fhay khI chua frI. NhIu bac sI co nhung
bIn phap Iam gIam su Io so cua bnh nhan.

- HoI bac sI xem mnh co fh nghe nhac hoac chuyn vuI k qua bang
cafsef khng, v cu ng co ba c sI du ng bI n pha p na y d Ia m gIa m dau cho b nh
nhan.

- Nu bac sI co fhuaf fhI mIn, d nghI fhI mIn mnh.

- N u fha y mnh so ha I qua , d nghI cho ga p ba c sI chuyn v khoa fam Iy
fhan kInh, fruo c khI chu a frI.

Ha y dI kha m rang d u, sa u fha ng m f Ia n. Su san so c rang co fh Ia m
gIam bof s Ian dau rang va chua frI.

337. Chung saI quaI ham

KhI nhung bap fhIf, duong gan cua xuong quaI ham khng o dung vI fri
cua mnh, ban se fhay bI dau faI, dau dau, ham, maf, c, vaI. TaI fh u In va
mo mIng cung fhay dau. o Ia chung saI quaI ham, boI nhIu nguyn nhan:
- NghIn rang khI ngu.

- Nam ngu o fu fh khng bnh fhuong, khIn xuong ham bI chch va cac
gan c bI cang Iau.

- Cac co bap o c va vaI bI cang fhang Iau.

- NhaI hoac can khng dung vI fri.

Nu ban bI saI quaI ham, can foI bac sI nha khoa. chua frI chung saI
quaI ham ban can ung fhuc gIam dau, deo mf dung cu vao ham d dua
xuong ham vao dung vI fri va dI khI can ca phau fhuaf.

Nu ban da fung bI saI quaI ham, nn franh:

- Khng nn nhaI rang khng |khI khng co g frong mIng).

- Tranh khng nn mo fo mIng qua kh an hoac ngap.

- Xoa bop vung quanh ham nhIu Ian mI ngay, khI mo mIng va khI
ngam mIng.

- ca c co ba p o ha m khng bI chu ng co ru f, nn chuo m vu ng ha m ba ng
khan fam nuo c a m.

- N u nguyn nhan v sfress, nn a p du ng cac phuong phap gIam sfress o
chuong 6.

338. ung vI nh rang

Truoc kIa, cu bI dau rang ma dI gap bac sI fh chin muoI chin phan fram
Ia nh. Nh mf caI rang gIaI quyf duoc khoI dau fuc fhoI, nhung se dua foI
vI c pha I fI p fu c nh ca c rang bn ca nh. ng fho I cu ng fa o ra ca c hI n fuo ng:
fhay dI nef maf v mom, kho nhaI, can khI an, va ca ham rang se bI yu, nhaf
Ia nhung rang 2 bn caI rang bI nh v khng co dIm fua. HIn nay, vIc nh
rang khng co n ca n fhI f nu a. N u rang dau, nguo I fa co fh chu a frI ba ng
canh ruf hf fuy, day fhan kInh, mach mau v.v...frong rang ma van d rang
dinh vao ha m.

N u ba n ga p fruo ng ho p pha I chu a frI nhu frn, ha y cho ba c sI bI f, ba n
co IIn quan g foI bnh fIm mach hay khng va nu can, ung fruoc mf s
fhuc khang sInh.

339. CIu nu cuoI fuoI bang phuong phap boc rang

bao v va Iam dep ham rang, ngay nay cac bac sI nha khoa co fh ap
dung phuong phap boc rang ban bang mf Iop men su nhan fao hoac mf Iop
nhua pIasfIc, Iop boc rang co fac dung:

- Che ch rang bI bIn mau

- Iap nhung I hng o rang va cac ke rang.

- oc kin cac ch rang bI han v suf hoac vo

- Che kin ch rang sau.

- ao v rang khoI bI cac vI khuan bam vao, gay sau rang

Nu ban da dI boc rang:

- Khng nn nhaI nuoc da va can keo cung.

- Tranh huf fhuc Ia, ung ca ph va fra. V nhung fhuc do Iam phan boc
rang chong dI mau.

- Nn dI kham IaI rang da boc 3 - 5 nam, mf Ian. Phan boc nhIu khI can
phaI sua IaI, hoac fhay moI.

340. Iam khung cho rang

Nhung chIc rang bI suf me, bI vo, fhIu hoac co ch bI sau, nhIu khI ca n
phaI co mf b khung bao boc chung quanh, vua d bao v rang, vua Iam cho
rang co ve dep va bn hon. Khung boc rang co fh bang men su sIIIcaf hoac kIm
IoaI. KhI nao ban can Iam khung boc:

- KhI rang bI sau va maf nh f phan.

- Rang bI me, suf, nuf, vo.

- Co khoang ho Ion gIua haI rang:

- Rang Iung Iay.

- Rang yu v da ruf fuy.

341. eo khun cho rang va ham rang

Khng phaI nguoI My nao sInh ra cung co san ham rang dep. MI nam co
fo I 4 frIu nguoI, phan dng Ia nguoI Ion phaI dung phuong phap deo khun d
chInh Ia I vI fri cu a

m f s rang hay ca ha m rang. Phuong pha p deo khun co ich cho nhu ng
fruong hop sau:

- Rang vau hoac rang s.

- Hang rang khng du.
- HaI ham khng khop nhau nn nhaI va can kho.

- Ke rang r ng qua .

Thuong phaI deo khun frong 2 nam moI chInh duoc hang rang. Trong
khI deo khun, d franh haI cho rang:

- Khng nn nhaI khI mIng khng co fhuc an.

- Khng duoc can cac fhuc an cung nhu banh cung, keo cung, nuoc da cuc.

- Khng ca n ca qua ca c Ioa I fra I cay nhu I, fa o va ca c fra I co vo cu ng
kha c. Pha I go f vo va b ra fhanh mIng.

- Sau khI an, phaI phaI rang bang fhuc danh rang co fIuorIde.

- anh rang va suc mIng mI ngay.

- KhI rang mIng, IoI, bI dau hoac d chay mau, can dI kham bac sI.

- Nu khun rang co ch hong hoac khng khop voI ham, can foI bac sI
Iam IaI. Khng nn fu sua Iay.

Chuong 16

NH!NC NH! C! V Y T

Ca c chuong vu a qua da gIu p ca c ba n hI u va gIa I quy f duo c nhI u va n d
co IIn quan foI suc khoe cua mnh. u ban da hIu bIf va c gang gIu gn,
nhung so m hay mu n, fh na o cu ng d n Iu c ba n ca n pha I co su gIu p do cu a
nganh y f. Tm gap bac sI nao, phaI hIu cac don fhuc va bang xef nghIm ra
sao, fhuc hIn vIc chua frI fh nao, khI nao can vao bnh vIn, hoac foI noI cap
cuu7

Chuong cu I na y se mach cac ban v cac van d do.

342. Nhung frIu chung can bao ngay voI bac sI

Thng fhuong aI cung ngaI foI bac sI, nhaf Ia khI cam fhay chua can fhIf.
Vay, khI nao fh can fhIf7 Sau day Ia nhung frIu chung d ban khng duoc
cham fr, dI kham bnh va bao cho bac sI bIf ngay.

- au dau kem fheo hIn fuong mo maf va bun nn

- Nguo I nhI u v f fham fim;

- IoI chay mau;

- Khaf nuoc fhuong xuyn:

- Ho IIn fu c;

- Nuf kho, dau nguc Iau;

- Ho va fh huyf |nn ra mau);

- Tuc nguc, hoI fho ngan;

- au nguc Ian ra ca c. vaI, fay;

- Nguc nI cuc, co nhIu u

- Co u dau, fu nhIn nI In

- Nf ruI co hIn fuong fhay dI

- Tu nhIn co ch ngu a

- HIn fuo ng on Ianh, sf, d m hI Iap dI Iap IaI nhIu Ian.
- I co gIa f

- Ma f ngu va m f mo I

- Tu nhIn fang hoac gIam can

- au bung fu 2 foI 3 gIo sau bua an

- Ca m fha y cha n na n v co

- Maf mf s chuc nang chu yu, khng noI duoc

- KInh nguyf khng du

- Chay mau o hau mn - Phan frang hoac den

- Ia chay hoac fao bon keo daI

- I fIu nhIu hoac fIu fhay dau.

343. Hay foI cac bac sI chuyn khoa

MI Ian bI dau m, nguoI fa fhuong foI bac sI da kham quen fu fruoc. Sau
khI nghe k bnh hoac kham so qua, bac sI IaI guI nguoI bnh foI noI co bac sI
chuyn khoa. Vay faI sao chung fa khng foI ngay bac sI chuyn khoa cho khoI
maf cng dI 2 Ian va cung do fn fIn hon7

ang ghI duoI day se huong dan cac ban Iam duoc vIc do:

MOT SO THI ! V NH CN AC SI CH!YN KHOA

TRI ! CH! NC NH TO I
- Kh I u o vu hoa c dau vu
- Co gIa f
- au o ma f
- S f fheo mu a
- V sInh
- Khng co du I duo c ngo n fay, dau cu ng
kho p.
- a u va ca c ba p fhIf o ma f bI gIa f, Khng
chu d ng duo c.
- Ca m gIa c so ha I v co
- V f gI p co nuo c frn da
- Khu u gIa c ke m |khng ngu I fha y)
.S CH!YN KHOA
Phu khoa
Pho ng ca p cu u
nh vI n ma f, pho ng ca p cu u
a c sI chu a dI u ng, b.s gIa dnh
.S phu sa n |nu ); .S nI u da o |nam)
nh vI n chInh hnh, khoa fha p kho p va
fha n kInh.
Khoa fha n kInh,
Khoa va f Iy frI II u.
Khoa fam fha n
Khoa da II u
Khoa TaI - Mu I - Ho ng
- au khI gIao ho p
- au khI co kInh nguy f
- a u g I sung dau
- Ma f fha y a nh sa ng cho I hoa c v f mo
- Cu nghI fo I hnh a nh na o do Ia nn
- au ra f khI fI u fI n
- No I Ia p
- Tu nhIn chI no I duo c Ia p ba p
- Nn ra ma u
Phu khoa |nu) - Khoa fI f nI u |nam)
Phu khoa
Khoa chInh hnh + Khoa fha p kho p
nh vI n ma f.
a c sI fam fha n
Phu khoa |nu ) - Khoa fI f nI u |nam)
Khoa TaI - Mu I - Ho ng
Pho ng ca p cu u
Pho ng ca p cu u, khoa fIu hoa

344. ac sI Iam g khI kha m bnh7

KhI ban vao phong kham bnh gap bac sI, ca 2 nguoI phaI cng fac voI
nhau d Iam mf cng vIc chung: Tm hIu xem ban bI bnh g, nang hay nhe7
Mun fhu c hI n duo c cng vI c na y, ba c sI pha I ho I va ba n pha I fra IoI. Cau hoI
cung nhu cau fra IoI cang ro fh vIc phaf hIn bnh cang d dang.

* Bac s thng hoi ban v nhng vn g?

Ho fhuong daf cac cau hoI:

- V van d an ung nhu: ban co hay an fhIf uop muI khng7 Co an nhIu
banh kem pho maf, kem chua hoac fhuc an co nhIu mo khng7

- V cng vIc nhu: vua qua, ban co phaI Iam vIc cang fhang qua khng7
Co phaI fIp xuc voI kIm IoaI nhu kn,voI fIa X, voI cac chaf dc haI khng7

- V gIac ngu nhu: an co kho ngu va fhuc day Iuc nua dm hoac sang
som khng7

- V chuyn gIa dnh nhu: ban co mac miu g v chuyn Iy hn khng7

- Np sng: ban co fhuong fap fh duc khng7

- Sfress: noI ban o co n ao qua khng7

- V suc khoe va fhoI quen: ban con huf fhuc khng hay da nhaf dInh caI
fhuc7

- V bnh gIa fruyn: Trong gIa dnh ban co aI bI bnh fIm, ap huyf cao,
fIu duong, fhan hoac ung fhu khng7

- V suc khoe nhung ngay vua qua: vua qua khI Iam vIc ban co baf chof
bI m f khng7

- V doI fu: ban sng dc fhan hoac sng voI gIa dnh7

* Nn hoi bac s nhng iu g?

ThoI gIo bac sI fIp bnh nhan co han nn ban fhuong cam fhay khng
mun Ia m ho maf nhIu fhoI gIo v mnh. oI vay, nu co hoI ho, fh cung hoI
vI vang. Hon nua v nguoI dang mf, nn nhIu khI ngaI, khng mun noI,
khng mu n ho I nhung khI v nha Ia I bu c fu c v khng duo c bI f ro v can
bnh cua mnh.

Sau day Ia mf s y san d ban dung frong hoan nhu frn

- Iun hoI mnh da hIu hf y cac IoI noI cua bac sI chua. Nu chua, hay
hoI IaI: "Co phaI bac sI dan do fI nhu fh nay khng7.. "

- u kIn fruoc nhu ng cau se no I vo I ba c sI v su c khoe cu a mnh, v
nhung du doan bnh cua mnh sau khI da kham bnh.

- ChI vao gIay nhung vIc g mnh can Iam fheo IoI dancua bac sI.

- Nu ban chua hIu hoac nghe ro v mf fn fhuc nao do, hoI ky IaI.
ung ngan ngaI. - - Nu bang ghI don fhuc chua ro, nn hoI mnh phaI ung
fhuc nay frong bao Iau7 Thuc co cng hIu fh nao7 Co fh co fruong hop
phan ung voI fhuc hay khng7

- N u ba c sI d ca p fo I vIc phaI phau fhuaf, hay hoI fhang co nguy hIm
g khng7 Co fh co bIn phap nao khac khng7

- Ha y no I fha ng vo I ba c sI v nhu ng ca m fuo ng cu a mnh nhu: pho ng
kham khng duoc yn fInh, phaI cho doI Iau, su fIp don khng nIm no v. v...

- No I cho ba c sI bI f nhu ng dI u mnh da Ia m frong vI c fu chu a frI va
fha y co k f qua.

- HoI v fhoI gIan ranh rI cua bac sI d mnh co fh dIn fhoaI foI Iuc can
fhIf.

345. Chon bac sI ff

NguoI bnh fhuong cam fhay yn fam nu duoc dung dung fhuc va fIn
rang da gap duoc mf bac sI ff. Vay nguoI bac sI ff co nhung bIu hIn g7
an hay suy nghI v nguoI bac sI kham bnh cho mnh qua cac muc frong bang
duoI day:

- ac sI co frnh d chuyn khoa chua7 Trnh d chuyn khoa co nghIa Ia
sau khI co bang bac sI, con phaI hoc 2 nam hoac hon nua v mf khoa nao do,
va cung phaI fhI d co chung chI quc gIa v khoa nay.

- ac sI co d y nghe va fra IoI faf ca cac cau hoI cua ban co IIn quan foI
bnh khng7 Hay bac sI fo ve fho o, khng mun nghe va fra IoI7

- ac sI co fo ra fhng cam, gan guI voI ban khng7 an co fhay mnh san
sang k hf nhung g IIn quan foI mnh cho bac sI nghe, k ca nhung suy nghI
fnh cam, nhung van d v fnh duc khng7

- ac sI co chu y hoI v suc khoe ban frong nhung ngay qua, nhung nguoI
frong gIa dnh, ho ha ng cu a ba n co b nh gIa fruy n, nhu ng fhu fhu c ba n da
dung, va cac van d co fh anh huong foI suc khoe cua ban khng7

- ac sI co hoI ban v Iy do faI sao bI bnh hay chI nghe k frIu chung
bnh rI bIn don fhuc Iun7

- a c sI co nguo I phu fa d ban co fh gap hoI d dang khI can khng7

- an co cam fhay fhoaI maI khI noI voI bac sI nhung dIu "ky cuc nhaf
IIn quan foI bnh mnh khng7

- an co fh hIu d dang nhung dIu bac sI noI khng7

- NoI fI p don bnh nhan co Iam ban yn fam hay khng7

- ac sI co fra IoI khI ban goI dIn fhoaI IaI, ngay frong ngay kham hay
khng7

- an duoc bac sI fIp ngay hay phaI doI Iau, du da co hen7

- nh vIn bac sI Iam vIc co fIng hay khng7 ac sI co duoc nhIu nguoI
fin nhIm khng7

346. NguoI dI fheo bnh nhan o phong cap cuu

Nu ban can phaI dua dI cap cuu, hay yu cau mf nguoI fhan dI fheo
mnh d bIf cac nhan vIn cua phong cap cuu da Iam g, da dung bIn phap g
khI cap cuu, va cung d bao IaI cho ho nhung dIn bIn v suc khoe cua ban co
g can chu y sau do.

NguoI bnh cam fhay yn fam hon khI co nguoI fhan o bn canh. Iuc nay,
nguoI dI fheo bnh nhan can phaI bIf ro: nguoI bnh da ung nhung fhuc g o
nha d k IaI cho bac sI nghe. Nn mang cac fhu fhuc do hoac hp dung cac
fhu c do fheo. Iuc can, nguoI do se phaI dua ban v, v ban khng IaI xe duoc.

Sau khI ban da duoc chua frI, nguoI dI fheo ban phaI co kha nang hIu
bIf:

- PhaI Iam g fIp fheo d gIup ban.

- Nho fn bac sI hoac dIa chI noI cap cuu ban vua foI.

- If phaI Iam nhung vIc g, frong vong 24-48 gIo fIp fheo.

- Nho nhung dIu bac sI dan.

- Thuc hIn ngay nhung dIu da ghI frong phIu kham bnh va don fhuc.

347. a IoaI fhe y f

Truong hop baf chof In con dau fIm, bI faI nan xe c v.v... co fh Iam ban
ngaf xIu gIua duong. VIc ban mang fheo frong nguoI fam fhe y f raf quan
frong d duoc dua dI cap cuu. Co 3 IoaI fhe:

I) TH CP C!! - IoaI fhe nay cho nguoI foI cuu bIf ban dang mang
IoaI bnh can dac bIf chu y nhu dng kInh, fIu duong, fIm v.v... Trong fruo ng
hop nay, nguoI foI cuu chI can goI foI phan cap cuu.

2) TH MICROIIIM - NhIu bnh vIn fhu cac faI IIu frong h so bnh
an cua bnh nhan vao nhung cun phIm nho va frao cho bnh nhan mang fheo
nguoI. KhI bnh nhan can vao bnh vIn o baf k noI nao, nhan vIn chI vIc
dua cun phIm vao may Ia se bIf duoc faf ca fnh hnh suc khoe cua bnh
nhan.

3) TH VI T TAY - NhIu co so y f Iam fam fhe don gIan, do nhan vIn
bnh vIn hoac chinh bnh nhan dIn bang chu vIf fay vao nhung muc co In
sa n g m:

- Tn

- Ia chI.

- S dIn fhoaI

- Tn nguoI nha d IIn Iac

- Tn bac sI gIa dnh va s dIn fhoaI

- IoaI mau

- I u ng vo I ca c Ioa I fhuc...

- nh nhan can phaI san soc nhu fh nao7 Can fhuc g7

- HIu fhuc nao co IoaI fhuc dac frI can cho bnh nhan, dIa chI, s dIn
fhoaI.

348. Ky hIu frong don fhuc

ac sI va duoc sI |o My) fhuong dung nhung ky hIu rIng frong don
fhuc. o Ia nhung chu Ia-fInh vI f fa f, co y nghIa nhu sau:

ad.IIb = dung khng han ch

a.b = fruoc bua an

pc = sau bua an

bId = mI ngay 2 Ian

caps = o dang vIn

gff = gIo f

h.s = khI dI ngu

p.o = fhuc ung

p.r.n = dung fheo nhu cau

q.4.h = 4 gIo 1 Ian

q.I.h = 4 Ian 1 ngay

q.d = hang ngay

q.d = cach ngay

f.I.d = 3 Ian mI ngay

!f.dIcf;! = nhu chI dan

349. HoI v cac fhu fhuc phaI dung

MI khI ban phaI dung fhuc, nn hoI bac sI nhung muc sau:

- Tn fhuc Ia g7

- Thuc co cng dung g7

- Chung bao Iau fh fhuc co hIu qua7

- HIu qua cua fhuc voI fI se nhu fh nao7

- Chung bao Iau moI fhay7

- TI phaI ung fhuc vao Iuc nao7

- Thuc co fh gay phan ung phu g khng7 Phan ung frong bao Iau7

- Co phaI ung fhuc vao bua com khng7 Co can dung Ian voI fhuc an
khng7
- TI phaI dung fhuc frong bao Iau7

- Co fhuc nao khac cung co cng dung nhu fh khng7

- Thuc nay co phan ung voI IoaI fhuc khac khng7

- Nu fI fhay nguoI da d chIu, fI co fh ngung ung fhuc khng7

350. 7 Iu phaI nho khI dung fhuc

Nuf may vIn fhuc hoac ung vao fha fhuc nuoc xung c, co khI IaI Ia
dIu faI haI cho suc khoe, nu ban khng nam duoc nhung dIm co ban duoI
day:

1) Truoc khI ung fhuc phaI hoI ky bac sI d bIf fhuc co fh gay phan
ung phu g khng7 Co fh mI nguoI mf khac nn fhuc co fh hop voI nguoI
kha c ma IaI khng fhich hop voI mnh.

2) an co fh phaI ung nhIu fhu fhuc frong vong 24 gIo. PhaI hoI bac sI
xem co fhu fhuc nao frong s cac fhuc do phan ung voI nhau khng va co IoI
cho ban khng7

3) PhaI hoI xem ban co phaI kIng g khng7 Co fhuc an hoac nuoc ung
Ia m gIa m hoa c ma f fa c du ng cu a fhu c, co khI co n gay ra pha n u ng nguy ha I.
Thi du , khI u ng m f s fhu c ch ng suy nhuo c ma an pho ma f hoac cac fhuc
an chua fyramIne, se Iam huyf ap fang cao.

4) Ruou Iam gIam fac dung cua nhIu IoaI fhuc. !ng ruou dng fhoI voI
IoaI fhuc gIam dau co fh gay chf nguoI.

5) Nu ban phaI Iam xef nghIm v mf van d g do, can noI cho bac sI
bIf ban vua ung fhuc g, vua an g, v cac fhuc do co fh anh huong foI kf
qua xe f nghIm.

Nu ban fu Iam xef nghIm o nha, can hoI duoc sI d bIf nhung fhuc g
co anh huo ng fo I k f qua xef nghIm.

6) HoI bac sI xem co IoaI fhuc nao khac cung co cng dung nhu IoaI fhuc
ghI frong don hay khng7 Co fh co nhung IoaI fhuc khac fn, cung cng dung,
nhung IaI re fIn hon. Cac bac sI hay dung cac fhuc quen d duoc dam bao v
chaf Iuong va cng dung, nhaf Ia kh chua frI cacbnh v fIm, phI va cac fuyn
n I fI f.

7) Ha y cho ba c sI bI f:

- an co fhuong bI dI ung voI IoaI fhuc g khng7

- an dang co mang hoac dang nuI con bang sua mnh khng7

- an co nho bac sI nao khac nua frI bnh mnh khng7

- an co bI dau gan, fhan hoac co bnh fIu duong khng7

- an co fhuong dung vIfamIn, fhuc ngua fhaI, InsuIIn hoac fhuc nao
khac khng7

- an co ung ruou hay huf fhuc khng7

351. Nn dung fhuc gIam dau nhu fh nao7

Thuong van co khoang 40 frIu nguoI My bI dau v bnh kInh nIn hoac
bnh frong. NhIu nguoI da dung cac IoaI fhuc gIam dau fuy rang fhuc nay
khng frI duoc can nguyn bnh. Co fh phan bIf:

IOAI TH!OC CIAM A! THONC !NC - Thu c gIa m dau mo I nguo I
fhuong dung nhu aspIrIn va acefamInophen co fac dung gIam dau nhuc.
Nhung fhuc nay khng gay nghIn. ung Ian nay, Ian sau IaI dung van cng
hIu

IOAI TH!OC CIAM A! CO TH!OC NC!

Nhung fhuc nhu codene hoac morphIne, fac dng foI h fhan kInh frung
uong Iam nguoI bnh maf mf phan cam gIac. Thaf ra, fhuc khng xoa duoc
nguyn nhan gay dau ma chI gIu p cho nguo I b nh chIu du ng duo c Iau hon fhI.
V co fh co fh quen voI fhuc, nn nu dung Iun, dan dan phaI fang IIu moI
fhay hIu qua. Ngung fhuc, con dau IaI fro IaI. o do bnh nhan d bI nghIn
fhuc.

gIam cac fac dung khng co IoI cho co fh cua fhuc gIam dau, nn:

- !ng fhuc voI nhIu nuoc hoac sua |1 Iy day), d fhuc vao h fIu hoa
nhanh, bof fac dung khng ff voI da day.

- Nn nho, fhuc nao cung nhu con dao haI IuoI, vua co fac dung chua
bnh, vua co fac dung phu khng ff dI voI co fh. oI vay, nn hoI ky bac sI
hay duoc sI v y nghIa nhung IoI chI dan frong fo gIay In d frong hp fhuc.

- Nn cho n II u nhe nha f ma bac sI chI dInh, hon Ia IIu fI da.

- Khng nn doI foI khI dau qua rI moI dung fhuc v nhu vay, fhuc kho
co fa c dung hoac IaI buc phaI ung IIu nang hon.

- Nu con dau Iam ban maf ngu, khng duoc ung fhuc ngu dng fhoI voI
fhuc gIam dau. ChI nn ung fhuc gIam dau fhI.

- V fhuc Ia co fh Iam fhay dI hIu qua cua fhuc chua bnh nn nu
ban nghIn fhu c, ca n no I cho ba c sI bI f.

- Nu fhuc gay phan ung phu, fruoc khI dI fhuc khac, can bao cho bac
sI bI f d gIam IIu Iuong fhuc dang dung dI

- Nu ban dang dung fhuc gIam dau, co fh hoI bac sI d dung xen ke 2
fhu fhuc - nhu aspIrIn va acefamInophen chang han - d fra nh su qua quen
voI 1 fhu fhuc |Ion fhuc) co fh xay ra.

- Khng nn nghI rang, chI co fhuc moI Iam gIam dau duoc

- NgoaI fhuc, con cac phuong phap dIu frI khac nhu phuong phap fhu
gIan, phuong phap gIam sfress |chuong6) phuong phap chuom nong, chuom
Ianh v.v...

352. Han ch vIc su dung fhuc mua fu do

Hang ngay bao chi va fI-vI du quang cao du cac IoaI fhuc dung cho bach
bnh. Co ha ng frI u nguo I My da mua ca c fhu fhu c do d du ng, cha ng ca n fo I
su chI dan hoac vIc kham bnh k don cua bac sI. Nu ban cung Ia mf frong
s nhung nguoI dung fhuc qua quang cao d fu chua bnh, nn fu hoI:

- Mnh co fh fhay bac sI d xac dInh bnh khng7

- Nu dung fIp fhuc nay, co van d g moI khng7 |Co fh se bI phu
fhuc vao fhuc nhu fhuc fay, fhuc ngu chang han)

- Nhung fhu fhuc nay co fac haI phu g nhu Iam fang ap huyf, nhuc
dau, hoa maf, phaf ban khng7

- Ia n fruo c mnh co mua fhu fhu c g co cng hI u qua qua ng ca o, cu ng
gIng nhu fhu fhuc mua an nay khng7

an hay doc cun bang k cac IoaI fhuc ban fu do frn fhI fruong, khng
co su chI dInh eua bac sI, d fu fra IoI. Hay nho rang, du cac fhu fhuc do co
fh duoc c y bao ch if Iuong duoc pham dI, nhung nu dung nhIu fh cung co
fa c dung nhu IoaI fhuc "fhaf", can duoc bac sI huong dan v cach dung. Tf
nhaf Ia fruoc khI dung nn hoI y kIn cua bac sI.

353. ung aspIrIn ff va khng ff

AspIrIn Ia mf frong cac fhu fhuc fhng dung nhaf. ChI can nhn vao con
s fIu fhu hang nam o My foI 20 fy vIn cung du chung mInh cho dIu do.
Nguo I fa da Ia m ke o cao su co aspIrIn, do ng aspIrIn fha nh vIn d u ng va ca
vIn d nhef vao hau mn nua. V aspIrIn Ia mf chaf axif |axif acefyIsaIIcyIIc),
nn Iam cn cao da day. oI vay khI bao ch, nguoI fa fhuong frn aspIrIn voI
mf chaf chng axif nhu cacbonaf Ma gI chang han. VIn aspIrIn con fhuong
duoc boc ngoaI bang mf vo boc Iau fan d khI bnh nhan ung, vIn fhuc frI
vao ruf rI moI fan, franh cho da day khoI bI haI. NguoI fa ung aspIrIn frong
khI an cu ng v mu c dich do.

Nhung fruong hop sau day, KHONC NN !ONC ASPIRIN

- ThoI gIan co mang 3 fhang dau va 3 fhang cuI v aspIrIn co fh anh
huong foI su sInh de. KhI nao dung fhuc, nn hoI y kIn bac sI.

- Truoc khI phau fhuaf v aspIrIn anh huong foI su chay mau.

- N u nguo I co b nh fI u duo ng Iun du ng aspIrIn se Ia m cho vI c xe f
nghI m nuo c fIu co fh cho kf qua saI.

- Tre em duoI 19 fuI bI bnh ho ga hoac cum, ung aspIrIn co fh bI bIn
chung, nguy hIm foI finh mang |coI IaI baI 73, ch.2).

- NguoI hay dung aspIrIn hoac ung voI IIu cao ma ung ruou, IaI cang
Iam da day bI fac haI.

- NguoI co cac bnh hen, fhan, mun nhof, bnh guf, bI xuaf huyf khI
dung aspIrIn can hoI bac sI v fhuc co fh Iam bnh nang fhm.

- Can co y kIn cua bac sI nu ban mun dung phI hop aspIrIn voI cac
fhu c kha c nhu: fhu c ch ng dng ma u, fhu c u ng chu a b nh fI u duo ng,
fhuc chua bnh guf, fhuc frI bnh f fhap.

354. Xu Iy fu fhuc gIa dnh

an fhu nhn vao fu fhuc gIa dnh o goc phong ma xem. Co cac goI, cac Io
dung du ca c Ioa I fhu c. Co fhu c co Ie da co ma f o day fo I hon m f nam r I. o I
vay, ban nn:

- o faf ca cac fhu fhuc ra va duyf IaI xem mnh chI can gIu IaI fhuc g.

- Cuong quyf vuf nhung fhuc da "qua daf" dI. Thuc nao nhn "con moI"
nhung khng con nhan hIu hoac ban khng nho d chua bnh g, phaI mang
dI hoI bac sI hoac IoaI bo.

- Ioa I bo ca c Ioa I pom-maf hoac kem bI da, nay da kh cung, cac IoaI
dung dIch fhuc d Iau da bI duc va co can.

- Thuc nao cung dc haI voI fre con ca. oI vay, nu nha co fre con, hp
fhuc phaI d frn cao, ngoaI fam voI cua chung va khoa IaI.

- Trong fu fhuc, Iun co Io sI-r Ipecac Ia fhuc gay nn, d phong fruong
hop fre cung ung Iam fhuc, bI ng dc.

355. KhI nao can xef nghIm7 cac IoaI xef nghIm va fhoI gIan cho mI
IoaI

a dn ky han ban phaI dI kIm fra huyf ap hoac dI kham vu chua7
NhIu nguoI chI nho Io mo ra ng ca n pha I dI xe f nghI m dInh ky v m f va n d
g do, nhung Ia I nghI, da co ba c sI san so c su c khoe cu a mnh nho h . Va y frong
fruong hop khng co bac sI rIng hoac co nhung hang nam moI gap ng fa mf
Ian fh sao7

an so d duoI day se gIup cac ban nho can phaI Iam cac IoaI xef nghIm
g va fhoI gIan bao Iau IaI can Iam xef nghIm. Muc dich cac xef nghIm nay Ia:

1) XT NCHIM V H!YT AP

- bIf s do Iuc huyf ap cao nhaf, Iuc fhap nhaf |fam fhu/fam fruong),
fu do suy ra co bI bnh cao huyf ap, dan foI nhung con dau fIm khng7 |coI IaI
baI 65, ch.2).

2) XT NCHIM V MAT VA TAI - bIf kha nang nghe - nhn co bI
fhoaI hoa khng.

3) XT NCHIM T AO M AO |nu) - bIf co bI ung fhu c fu
cung khng7 Nn ba f da u Ia m xe f nghIm nay fu fuI 18.

4) CH! P X-Q!ANC - phaf hIn som bnh ung fhu vu |nu co).

5) KHAM V! |nu co) - bac sI co fh phaf hIn som nhaf nhung dau
hIu khac fhuong cua vu, co IIn quan foI ung fhu.

6) KHAM V!NC X!ONC CH! |nu) - bIf da con co dau hIu g baf
fhuong IIn quan foI ung fhu khng7

7) KHAM TR!C TRANC - pha f hI n so m nhu ng da u hI u v ung fhu
|nu co).

8) XT NCHIM MA! TRONC PHN - suy ra nhung dau hIu ung
fhu cua ruf |nu co).

9) XeT NCHIM V OaN R!T CHu S - Muc dich nhu frn.

10) IN TM O - bIf hoaf dng cua fIm va xem co bI fhuong fn o
co fIm khng7

11) XT NCHIM I!ONC !ONC TRONC MA! - Sau mf bua an fhi
nghIm nu Iuong duong frong mau vao quang fu 60 - 115mg/100 mI ma u se
duoc coI Ia bnh fhuong.

12) O NHAN AP - bIf ap xuaf frong maf co cao hon muc quy dInh
khng. Nu cao hon fh b nh nhan bI b nh fhIn da u fh ng |gIocm), co fh
dan foI su mu |coI baI 63, ch 2).

13) X T NCHI M I!O NC CHOISTROI TRONC MA ! - Nu Iuong
choIesferoI cao qua 200mg/dI, fh nguoI bnh co IIn quan voI bnh fIm.

' AN CN IT NONC O CHOISTROI TRONC MA! MINH

ChoIesferoI Ia mf chaf co frong mau, IIn quan foI chaf beo, Ia nguyn
nhan cua hIn fuong mau bI dong cuc, Iam fac mach dan foI nhung con dau fIm
nguy hIm cho finh mang.

Theo ca c chuyn gIa cu a VI n NghIn cu u TIm - Ph I - Ma u, fh frong m f
Iif mau chI duoc phep co fu 200 mg choIesferoI fro xung. Vay ma o My, Iuong
choIesferoI frung bnh o dan ng Ia 211, o dan ba Ia 215. Cho nn, nu bac sI
bao muc choIesferoI cua ban so voI moI nguoI fhuc IoaI "frung bnh", fh hay
hoI ky: frung bnh Ia bao nhIu7 Nu Ia frn 200 fh phaI fm cach ha xung, v
fu 200 - 240 Ia co fh co nhung con dau fIm rI ; fu 24C fro In Ia muc bao dng
co fh xay ra nhung bIn c nguy hIm. Tf nhaf Ia yu cau Iam xef nghIm
fng Iuo ng choIesferoI va ca Iuo ng frIIycerIde nu a |m f Ioa I cha f be o frong
mau). Nng d frIgIyxerde ff nhaf Ia phaI vao quang 160mg/dI fro xung.

NguoI fa con phan bIf IoaI choIesferoI co maf d cao IIpoprofeIn ky hIu
HI |hIgh densIfy IIpoprofeIn) va choIesferoI co maf d fhap IIpoprofeIn II
|Iov densIfy hpoprofeIn). Trong fng s choIesferoI, s HI cang cao cang ff,
s II cang fhap cang ff. S HI nho hon 35 cung nhu II cao hon 130 du
khng ff.

Ty I gIua fng s choIesferoI/HI fu 4-5 Ia o bo vuc nguy hIm.

co nhung con s bao ff v choIesferoI, nn an if chaf beo, khng huf
fhuc Ia, franh beo ph, cham fap fh duc, han ch u ng ruou va an ngof, fang
cuong an cac chaf co xo |coI IaI chuong 4).

THOI HAN XT NCHIM INH KY

- ThoI han frn ap dung cho nguoI khoe, bnh fhuong, Iam fesf d kIm
fra, d phong va phaf hIn fruong hop co bnh ma khng bIf. VoI nguoI da co
bnh rI fh fhi s fesf co fh nhIu hon fuy fheo yu cau cua bac sI dIu frI.

- Tesf df xuong c fhuc hIn o nu, fu 18 fuI.

356. Co fhaf can fhIf phaI chIu X quang khng7

u rang chIu X quang Ia vI c Ia m ca n fhI f frong nhI u fruo ng ho p,
nhung nguoI bnh van nn daf cau hoI: co fhaf can phaI chIu x quang hay
khng7 V fIa X co fh gay nhIu dIu baf IoI nhu: chung v sInh, quaI fhaI
hoac kich fhich mam ung fhu frong m f s f ba o ma n ca m vo I fIa X. o I va y,
nu ban dang mang fhaI hoac ngo mnh da fhu fhaI, nn hf suc chu y v vIc
nay. Nu chI X quang d chua rang fhI fh nn hoan IaI. Trong fruong hop
khng fh hoan, khI chIu, hay yu cau duoc che bung va vung xuong chau boI
mf vaf can bang ch. Nn hoI bac sI xem co fh fhay phuong phap X quang
bang phuong phap khac khng, nhu sIu am chang han.

Trong fruong hop ban fhay dI bac sI chua frI, nu Ia I can X quang, hay
dua cho bac sI moI coI bang kf qua X quang vua rI cua mnh, d khoI X
quang Ian nua.
357. xef nghIm dung frong gIa dnh

Nhung b d d xef nghIm dung frong gIa dnh raf fIn dung, khng daf
fIn, co hIu qua, gIup nguoI bnh khoI phaI foI bac sI.

HIn nay, mI nam nguoI dan My chI fIu foI hon 300 frIu d Ia d mua
sam nhung d xe f nghI m na y. Chu ng fa ca n nho , nhu ng d na y chI gIu p
chung fa mf phan nao frong vIc xac dInh bnh, chu khng co fac dung chua
frI hoac fhay duoc bac sI frong vIc chua frI.

NguoI fa da fhng k duoc foI 150 IoaI d xef nghIm dung frong gIa dnh.
Co fh xp chung fhanh 3 IoaI:

- IoaI d dung khI nguoI fa fhay co fh co nhung frIu chung nao do. Thi
du: IoaI dung d bIf mnh da fhu fhaI hay chua7

- IoaI dung d xef nghIm khI co fh khng co frIu chung g ca. Thi du:
dung d bI f frong phan co ma u hay khng, d du doa n hI n fuo ng ung fhu
ruf gIa, hoac dung d gIup phu nu bIf fhoI gIan mnh dang rung frung.

- IoaI dung d fheo doI bnh dang dIu frI, k ca IoaI dung d xef nghIm
Iuong duong frong nuoc fIu va du doan frang fhaI huyf ap nhu fh nao cho
nhung nguoI hay bI huyf ap cao.

Theo co quan a o v su c khoe c ng d ng va co quan Qua n Iy Thu c va Thu c
pha m fh khI su du ng ca c d xe f nghI m o gIa dnh na y, chu ng fa nn chu y :

- Chu y xem dung cu co can duoc bao quan chng fhoI fIf nong hoac Ianh
khng. Nu co, khng duoc d cac dung cu do frong cp xe hoI, bn cua s co
anh nang fhIu.

- Chu y doc dI doc IaI cho fhaf hIu nhung dIm ghI frong ban huong dan
d co fh fhuc hIn dung fung buoc mf.

PhaI chac chan rang mnh da hIu muc dich cua vIc xef nghIm. VIc xef
nghIm nay co muc han ch foI dau va chI co bao nhIu phan fram fhanh cng7

- Nu kf qua xef nghIm bIu hIn bang su hIn mau ma ban IaI bI bnh
mu mau aIfon hay hoI hoac nho mf nguoI khac ghI nhan va cho ban bIf kf
qua.

- Chu y doc ky nhung IoI dan frong bang In v ch d an, ung va hoaf
dng. Truoc khI Iam xef nghIm co fh ban phaI kIng an, ung mf vaI fhu
fhuc an hay duo c pha m na o do .

- PhaI fIn hanh xef nghIm fheo fung buoc da duoc ghI frong ban huong
dan. Khng duoc bo sof hoac nhay cach buoc nao.

- N u pha I dung chaI, Io... d dung chaf phaI xef nghIm |fhi du: nuoc
fIu). PhaI rua fha f sa ch du ng cu du ng d du ng, ru a cho h f cha f xa pho ng va
ff nhaf Ia ru a ba ng nuo c ca f.
- Nu vIc xef nghIm co chI dInh s fhoI gIan, phaI Iam dung nhu vay va
dung dng h co kIm chI gIay d do.

- Chu y xem ban phaI Iam g, nu kf qua duong, am hoac khng ro.

- Nu kf qua khng ro, khng nn doan. PhaI hoI duoc sI hoac mf
chuyn vIn nao do.

- CIu ca n fhan kf qua.

- Nhung dung cu co hoa chaf cung nhu fhuc, can phaI d noI can fhan d
fre con khng voI foI.

358. nh vIn Ia noI d Iay fruyn bnh

Co mf cau noI chi Iy: "VIc dau fIn cua mf bnh vIn Ia dung Iam Iay
bnh sang nguoI khac". Cho foI nay, chua co dIu g dam bao duoc rang, bnh
vI n da Ia m duoc cng vIc do. NhIu cuc nghIn cuu cho fhay, ban co fh bI
Iay bnh, nu ban phaI vao mf bnh vIn. Co nhIu nguyn nhan:

- nh vIn Ia noI Iuc nao cung co v s vI ruf, vI khuan do cac bnh nhan,
nhan vIn va cac nguoI foI fham mang IaI.

- Chinh cac nhan vIn bnh vIn cung Ia nhung nguoI fruyn vI ruf va vI
khuan fu bnh nhan nay qua bnh nhan khac.

- ung cu cua bnh vIn cung Ia ngun Iay bnh, nhu kIm fIm chich
chang han.

MI nam, co d 300.000 bnh nhan vao vIn, mac fhm bnh phI do Iay
frong bnh vIn. oI vay, nu ban phaI vao bnh vIn:

- Truoc khI nhap vIn, hay c nghI ngoI bI duong o gIa dnh cho co suc.

- Nu ban ngo can phong frong bnh vIn da gay fhm cho ban can bnh
v phI, hay yu cau dI phong.

359. Quyn cua bnh nhan

Theo HIp hI cac bnh vI n o Hoa Ky, fh baf cu bnh nhan nao cung co
cac quyn:

I) uoc coI frong va san soc chu dao.

2) uoc bac sI fhng fIn cho bIf v kf qua vIc chan doan, dIu frI va du
kIn v phuong ca ch chu a frI. Ta f ca nhu ng vI c frn phaI duoc frnh bay mf
cach ro rang cho bnh nhan hIu duoc.

3) uoc bac sI cho bIf fruoc khI chua frI v phuong phap chua frI d Iay y
kIn dng y hay khng dng y cua mnh.
4) nh nhan co quyn fu chI vIc chua frI hoac mf phuong phap chua
frI nao do va duoc gIaI fhich v vIc fu chI nay co anh huong g foI suc khoe
mnh hay khng.

5) nh nhan co quyn d nghI gIu kin du kIn vIc chua frI.

6) uoc gIu kin can bnh, fnh hnh dIn bIn cua bnh va cach chua
bnh.

7) uoc quyn doI hoI bnh vIn phuc vu mnh voI kha nang fI da.

8) uoc quyn bIf v nhung dIu IIn quan foI can bnh cua mnh ma
bnh vIn da nhan duoc fu nhung co quan cham soc suc khoe khac guI foI.

9) uoc quyn bIf ro rang v y kIn, IoI khuyn hay d nghI cua bnh
vIn, nu bnh vIn mun dung vIc frI bnh cua mnh nhu mf cuc fhu
nghIm.

10) uoc chua frI fIp fuc sau khI da ra vI n, nu can.

11) uoc xem va duoc gIaI fhich v cac mon fIn frong phIu chI.

12) uo c cho bI f ro v ca c Iua f I va n n p cu a b nh vI n ma nguo I b nh
phaI fuan fheo.

360. H so bnh an

Sau khI chua bnh, bnh nhan co n Iuu IaI vaf g o bnh vIn7 Khng phaI
Ia nhung ky vaf Iuu nIm ma Ia nhung gIay fo cung fo bIu d co IIn quan foI
qua frnh chua frI: do Ia h so bnh an.

H so b nh a n Ia va f so hu u cu a b nh vI n. Tuy va y b nh nhan co quy n
duoc bIf nI 'dung cua h so, va co fh hoI bac sI v dIu nay. Thng fhuong,
h so bnh an co ghI:

- TIn su bnh

- K f qua xe f nghI m

- ang k cac fhu fhuc da cho bnh nhan dung k ca fhoI gIan du ng va
IIu Iuong da dung.

- Phuong phap dac frI

- Ch d an ung |bac sI yu cau bnh nhan an kIng nhung fhuc g. Thi
du: if mo, an nhaf v.v...).

- Cac phuong phap da dung d xac dInh bnh. Thi du X quang.

- Nhung dIu IIn quan foI phau fhuaf |fhoI gIan phau fhuaf, dI ngu
nhung nguoI fham gIa, IoaI fhuc gay m da dung, frang fhaI bnh nhan khI
hI suc...).
Nu bnh nhan co fhac mac v moI van d IIn quan foI vIc chua frI bnh
cho mnh nhu: phuong pha p chu a, fhu c men..., b nh nhan co quy n ho I va ba c
sI hoac nhan vIn san soc, phaI co frach nhIm gIaI fhich ro rang cho bnh
nhan v fa f ca nhung g da ghI frong h so bnh an.

361. Su fhoa fhuan cua bnh nhan frong vIc chua frI

Nhung dIu I va quy uoc frong nganh Y |My) da chI ro:

nh nhan phaI duoc gIaI fhich d hIu v vIc mnh duoc chua frI nhu
fh na o, fo I mu c chinh b nh nhan co fh dI n fa v n I dung vI c chu a frI do
bang IoI Ie cua mnh. KhI ban vao bnh vIn d frI bnh, ban phaI duoc bac sI
hoac nhan vIn noI cho ban ro nhung kha nang cua cac phuong phap dIu frI,
cac IoaI fhuc ban phaI dung se co fh dan foI nhung kf qua nhu fh nao |kf
qua co fh ff cung nhu co fh xau, nu nhu vIc dIu frI fhaf baI) va cng
nhan, do Ia dIu faf nhIn.

- ac sI phaI Iua chon d fm ra cach chua frI ff nhaf, nhung chinh bnh
nhan - nu co du kha nang hIu bIf - co fh Ia nguoI quyf dInh huong Iua
chon. o do, gIua bac sI va bnh nhan Iun Iun co su dng fnh, hoa hop voI
nhau, cung nhau fhoa fhuan frong vIc frI bnh.

a nguyn fac v vIc fhoa fhuan cua bnh nhan frong cach chua frI Ia:

- nh nhan khng duoc yu cau nhung dIu g vuof qua kha nang fhuc
hIn hoac vI pham dao duc cua nganh

- nh nhan phaI fhua nhan vIc chua frI Ia van d co fh fhanh cng hay
fhaf baI.

- nh nhan pha I nha n fra ch nhI m v mnh, n u fu quy f dInh hay Iu a
chon phuong phap dIu frI. u kf qua ra sao, khng duoc d frach nhIm cho
nguoI khac.

362. Co fh fu chI xef nghIm hay phau fhuaf khng7

Trung bnh hang nam m f nguo I dan My Ia m fo I 40 xe f nghI m v su c
khoe. Mf phan fu s xef nghIm do Ia khng can fhIf. Theo bao cao dang faI
frn fo chuyn san cu a HI p H I Y f My , fh frong s 2.800 xe f nghI m cho
bnh nhan fruo c khI pha u fhua f, co fo I 60% Ia khng ca n fhI f v fruo c do
khng co frIu chung g IIn quan foI vIc xef nghIm nay. ChI co 22% s xef
nghI m co ich m f pha n na o cho vI c chu a frI. Va y ma s fI n chI phi cho fa f ca
ca c cu c xe f nghI m na y fhuo ng chI m fo I 1/2 s fI n vI n phi ma b nh nhan
phaI fra.

oI vay,.bnh nhan nn hoI fhang bac sI v vIc Iam nhung xef nghIm,
nhu sau:

- VIc chua frI bnh cua fI co phu fhuc vao kf qua cua xef nghI m nay
khng7
- VIc xef nghIm co gay ra dIu g khng ff cho fI khng7

- Co phuong phap nao fhay fh cho vIc xef nghIm nay khng7

- Nhung xef nghIm fI da Iam khI chua ngoaI fru co dung duoc khng7

Nu bac sI yu cau ban: caf fu cung, caf amIdan, xef nghIm mach vanh,
fuI maf, hay d nghI ho fhay fh nhu ng vI c do ba ng phuong pha p kha c v fheo
bac sI ugen RubIn o fruong aI hoc Sfanford, fh nhung IoaI xef nghIm nhu
fh Ia qua da ng, k ca nhung yu cau:

- Nong va nao fu cung

- M bung d Iay con ra

- Pha u fhua f d ga I ma y fro fIm

- Phau fhuaf khop.

an cung can hoI bac sI v cac van d sau:

- Phuong phap fhay fh nay co fac dung nhu phau fhuaf hay khng7

- Hoan vIc phau fhuaf co haI g khng7

- Nu vIc phau fhuaf khng mang IaI kf qua fh can phaI Iam g fIp
fheo7.

363. Hay hoI y kIn cua mf bac sI fhu haI

KhI bac sI cho bIf can bnh cua ban can phaI chua frI bang phau fhuaf,
fh vI c da u fIn ban nn nghI dn Ia dI hoI y kIn cua mf bac sI fhu haI. Chu
fruong cua nganh Y frong ca nuoc Ia c suc franh nhung ca phau fhuaf khng
ca n fhI f.

Ha y nho ba c sI cu a gIa dnh hoa c mf nguoI fhan gIoI fhIu cho ban mf
nha phau hfua f na o do , khng co IIn quan vo I ba c sI hoa c b nh vI n ba n dang
nam dIu frI d ban foI hoI y kIn. Thng fhuong, nguoI bnh khng bao gIo
bang Iong d phau fhuaf mnh ngay khI moI chI co mf bac sI co y kIn nay.

uo I day cho bI f s pha n fram khng d ng y cu a ba c sI fhu 2 v vI c ca n
fhIf phaI phau fhuaf

K f qua v y kI n cu a ba c sI fhu 2
V vI c pha u fhua f S % khng d ng y
Ca f ngo n chan ca I 40
Pha u fhua f da u g I
40
Ca f fu cung
35
Ca f fuy n fI n II f 35
Pha u fhua f ch ch va ch nu I 30
Pha u fhua f vu
25
Pha u fhua f Ia m ph ng fInh ma ch
25
Nong va na o fu cung 25
M co m ma f |b nh du c nhan ma f) 23
Ca f amydan
20
Ca f fu I ma f
10
Pha u fhua f fhoa f vI ru f 10


365. CIam su Io so fruoc cuc phau fhuaf

uoc hIu bIf v muc dich va san soc v moI maf, fInh fhan va frach
nhIm, nguoI bnh se gIam duoc nI Io va ca m fha y yn fam hon fruo c khI va o
phong phau fhuaf. Nu ban can phaI qua mf cuc phau fhuaf, ban se gap cac
vIc sau:

- nh vIn dua cho mf ban cam kf d ban ky, cam doan rang ban dng
y voI vIc phau fhuaf. an hay doc can fhan nI dung cua ban cam kf va hoI
bac sI nhung dIu g ban chua hIu.

- Hay d nghI gap chuyn vIn gay m hoac bac sI phau fhuaf, hoac ca
haI, d duoc bIf v moI van d nhu: ThoI gIan phau fhuaf bao Iau, fho I gIan
hI suc bao Iau, ban se phaI gay fhuc m fheo cach nao. Chuyn vIn gay m
ca n duo c bI f fruo c v nI dung phau fhuaf, cac dIu kIn y f va cac dI ung voI
fhuc ma ban co fh co.
- An fruo c khI pha u fhua f co fh Ia m cho ba n o I mu a frong fho I gIan pha u
fhua f. o I vay nguoI fa da quy dInh fhoI gIan bao Iau fruoc khI phau fhuaf
bnh nhan khng duoc an. Trong khI phau fhuaf, da day cua ban phaI frng
rng. oI vay, nu aI mang fhuc an foI cho ban fruoc khI phau fhuaf, phaI hoI
ky bac sI hoac nhan vIn cua bnh vIn v vIc nay. Cho nn vI an v vIc an
se gay nhIu rac rI sau nay.

- Tuy vao vIc m co quan nao frong co fh ma bac sI phau fhuaf co fh
yu cau nguoI phu fa san soc ban mf cach khac nhu: cho ban an ch d dac
bIf Iong, rua hoa c ca o Ing m f s b pha n, da f m f ng fhng frong bo ng da I,
fhuf hau mn hoac nho fhuc vao maf.

- m fruo c khI pha u fhua f, ba n co fh u ng fhu c ngu . NhI u nguo I fha y
vIc ung fhuc ngu co fac dung an fhan. VIc ung hay khng cung Ia fuy y
ban, nhung se ghI vI c na y va o h so.

- Truoc cuc phau fhuaf, ban nn guI faf ca d vaf qui ban fhuong dung
cho nguoI fhan gIu nhu: dng h, kinh deo maf, d frang suc v.v...

365. Phau fhuaf khng can nam IaI bnh vIn

Sau m f cu c pha u fhua f, ba n co fh khng ca n o Ia I b nh vI n khng:
Raf co fh. Co nhung phong phau fhuaf cho cac bnh nhan ngoaI fru, voI mf
s if chuyn vIn co kha nang phuc vu ban frong nhung ca phau fhuaf nho co
nhung dac dIm duoI day:

- Khng phaI m Ing nguc hoac m so

- Khng phaI fruyn mau

- Khng pha I gay m foa n fh

- Khng doI hoI su chuan bI phuc fap v hau phau

- Khng phaI phau fhuaf Iau frn ban m.

- If kha nang co bIn chung sau khI m hay phaI m fhm.

Nhu ng pha u fhua f nho co fh fhu c hI n o ca c frung fam dI u frI ngoa I fru
d fhuc hIn cac fruong hop nhu: chInh IaI ca fhoaf vI ruf, mf s phau fhuaf
fao hnh, fhaf ng, nong va nao fu cung, sInh fhIf vu, phau fhuaf hanh nhan,
danh maf hf v.v...

Phau fhuaf o cac pho ng ngoaI fru co nhIu dIu IoI quan frong... Khng
pha I na m bnh vIn Ia noI d bI nhIm va Iay bnh |coI baI 358). nh nhan
nam vIn fhuong bI gIu Iau hon fhoI gIan can fhIf. Phong phau fhuaf ngoaI
fru khng gIu bnh nhan Iau.

- Phong phau fhuaf ngoaI fru co nhung yu cau v n np ky Iuaf fhoaI
maI hon o bnh vIn, va co fh fIn hanh phau fhuaf cho bnh nhan vao fhoI
gIan fhuan fIn hoac co nhIu dIu kIn d bnh nhan fu chon fhoI gIan nao
fhuan fIn nhaf cho mnh.

- NhIu nguoI fhich nam duong bnh o nha hon o bnh vIn. Phong phau
fhuaf ngoaI fru dap ung y mun do cua bnh nhan.

- ChI phi cho vIc chua frI o phong phau fhuaf ngoaI fru re hon o bnh
vIn.

PHN PH! I!C

MOT SO TST V S!C KHO
IIN Q!AN TOI THOI Q!N C!A MOI NC!O I

MI nguoI du co nhung fhoI quen rIng k ca ff va khng ff. Qua
nhung baI fesf, ban co fh fu kf Iuan: mnh nn fang cuong hoac bo nhung
fhoI quen nao, d duy fr va fang cuong suc khoe cho ban fhan mnh.

a n ha y fra Io I cho fu ng cau ho I r I finh dI m f ng k f fheo su chI da n o
cuI phan na y.

1. TST V VIC !ONC R!O!

- MI ngay fI ung khng fo I 2 Iy ruo u

- Nam ngoaI, sau khI ung qua 2 Iy, fI khng IaI xe nua.

- KhI fInh fhan fI sa suf hoac cam fhay sfress, fI cung khng ung nhIu
hon moI ngay.

- KhI fI ung ruou, fI khng Iam vIc g d dn nI sau do phaI hI han.

- TI chua gay chuyn g v chuyn say ruou ca.

' MI cau phu hop voI ban, duoc ghI 1 dIm

' N u ba n khng u ng ruo u, du khng co cau na o du ng vo I vI c sInh hoa f
hang ngay cua ban, ban van duoc 5 dIm.

2. TST V VIC H!T TH!OC IA

- TI khng bao gIo hu f

- Nam ngoaI fI khng huf

- TI khng huf khac kIu bnh fhuong |nhu: huf pip, x ga, nhaI fhuc...).

- TI chI huf cac IoaI fhuc nhe chua if nIcfin.

- MI ngay fI huf khng foI 1 goI.

3. V H!Y T A P

- TI da dI do huyf ap frong 6 fhang qua.

- TI chang bao gIo bI huyf ap cao ca

- HIn nay, fI khng bI huyf ap cao

- TI da c ga ng an nha f

- Trong gIa dnh fI va nhung nguoI co huyf fhng fruc h voI fI, khng
co aI bI huy f a p ca .

4. V SO CN NANC VA O O MP

- Theo bIu d v can nang fh fI vao IoaI vua

- Nam ngoaI, fI khng phaI an fheo ch d d suf can.

- NguoI fI khng co ch nao veo duoc mo ca

- TI haI Iong voI voc dang vua phaI cua fI.

- Khng co aI frong gIa dnh, ban be, gIoI chuyn mn bao fI can phaI
fhuc hIn phuong phap Iam suf can ca.

5. TRANC THAI S!C KHO

- TI fhuong Iuyn fap fhan fh 3 Ian mI fuan hay nhIu hon nua, va mI
Ia n if nha f Ia 30 phuf.

- Iuc nghI, mach fI dap 70 Ian/phuf hoac if hon

- KhI Iao dng, fI khng bI mf

- Hang fuan, fI co fham gIa fhm mf s mn fh fhao nhu fennIs va boI

- TI cho rang fra ng fha I su c khoe cu a fI f f hon mo I nguo I cu ng d fu I
voI fI.

6. STRSS VA S! IO IANC

- TI cho rang fhu gIan Ia vIc d Iam.

- TI nghI rang fI co kha nang dI pho voI nhung hIn fuong sfress, bang
hoac hon cac nguoI khac.

- TI khng gap kho khan g khI dI ngu cung nhu Iuc fhuc day.

- TI if khI fhay fhan kInh cang fhang hoac phaI Io Iang.

- TI khng fhay cang fhang mI khI phaI hoan fhanh mf cng vIc g.

7. AN TOAN KHI IAI X

- TI fhuong deo day an foan khI IaI xe

- Trn xe hoI, du khng IaI fI cung deo day an foan.

- Trong 3 nam qua, fI khng h gap faI nan nao.

- Trong 3 nam qua, xe cua fI khng h bI canh saf phaf v qua fc d hay
vI pham ca c Iua f I gIao fhng khac.

- TI khng bao gIo In xe cu ng vo I nguo I na o ca m fay Ia I ma da u ng
ruou qua 2 Iy.

8. V Q!AN H XA HOI

- TI raf vua Iong voI dam ban be cua fI.

- TI co raf nhIu ban fhan

- TI Iun san sang chIa xe nhung chuyn fam su cua fI voI chng |vo) fI
va voI moI nguoI fhan khac frong gIa dnh.

- KhI fI co chuyn g mac miu, co raf nhIu nguoI gIup do fI

- KhI phaI Iua chon mf frong haI vIc Iam vIc g do cho mnh hoac cho
nguoI khac, fI fhuong chon vIc Iam h nguoI khac fruoc.

9. V NCHI NCOI VA CIC NC!

- TI fhuong ngu fu 7 foI 9 fhng dng h mI dm

- TI fhuong ngu sau khI In gIuong nam chua foI 20 phuf.

- If khI fI fhu c da y gIua dm.

- uI sang fhuc day, fI fhuong fhay nguoI d chIu va san sang cho moI
hoaf dng frong ngay.

- TI cam fhay mnh sung suc frong da s ngay.

10. V TINH Y! C!OC SONC

- Nu fI duoc sng fu do, fhoaI maI hon nua, fh fI cung chang can fhay
dI g nhIu v cuc sng hIn faI cua fI.

- TI da fhuc hIn duoc hau hf nhung uoc mun cua fI v cuc sng

- TI khng h nghI rang nhung nguoI mnh gap frong doI du chI mang
IaI cho mnh n I fha f vo ng

- TI Ia mf nguoI hanh phuc.

- So voI nhung nguoI cung Iua fuI, fI cam fhay rang mnh da vua y voI
cuc sng cung nhu ho, hoac hon ho.