Unia na rzecz Regionu Morza rdziemnego w martwym punkcie?

Pi lat po utworzeniu Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego jest ju niemal pewne, e polityka rdziemnomorska Unii Europejskiej poniosa do bolesn porak. Wielkie projekty ogoszone w lipcu 2008 r. zderzyy si z rzeczywistoci i nieoczekiwan arabsk wiosn, ktra przerosa polityk zagraniczn UE. Na dalszy plan zeszy przede wszystkim reformy polityczne i z zakresu bezpieczestwa, ale take inne plany, takie jak oczyszczanie Morza rdziemnego, rozwj szlakw morskich majcych uatwi wymian handlow czy projekty obrony cywilnej dce do wsplnego dziaania w obliczu klsk ywioowych. Sama idea Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego narodzia si ju w listopadzie 1995 r. w Barcelonie, gdzie ministrowie spraw zagranicznych pastw czonkowskich UE i 12 krajw pooonych nad Morzem rdziemnym proklamowali powstanie Partnerstwa Eurordziemnomorskiego, ktrego celem byo stanowienie centralnych ram stosunkw midzy Nr 131 / 2013 01'07'13 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna Europ a Poudniem. Do momentu powstania Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego, czyli przez kolejne ponad 12 lat Partnerstwo Eurordziemnomorskie stanowio owocne forum wsppracy regionalnej. Jego efektem byo powstanie kilku instytucji i sieci. Warto tu wspomnie o orodkach badawczych z zakresu ekonomii FEMISE, Eurordziemnomorskiej Fundacji Autor: Dialogu o Kultur im. Anny Lindh, instytutach EuroMeSco, podejmujcych problematyk nauk politycznych czy Eurordziemnomorskim Zgromadzeniu Parlamentarnym. Sukcesy osigano jednak jedynie na polu kulturowym i naukowym. Brakowao osigni w kwestiach dialogu politycznego i sprawach bezpieczestwa regionalnego.

Jakub Koszewski
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Zamys powstania Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego opiera si na chci wzmocnienia formy procesu barceloskiego. Twrcy tej idei pragnli uzmysowi pastwom ssiadujcym z Uni, e pomimo odmiennych, czsto sprzecznych interesw wsppraca umoliwia pokojow, efektywn i opacaln koegzystencj. Zreszt doskonaym dowodem na to, e istnieje moliwo wsppracy pomimo rnic, jest sama Unia Europejska. Pierwsze wzmianki o zamiarze utworzenia takiej organizacji pojawiy si w przedwyborczych hasach Nicolasa Sarkozyego. Chcia on intensyfikacji wsppracy regionalnej, ktrej jednym z gwnych uczestnikw/partnerw miaa by Turcja chodzio o wczenie jej do wsppracy z Uni, jako alternatywy wobec realnego czonkostwa. Kolejnym adresatem mia by Izrael, ktry na forum tej organizacji miaby moliwo prowadzenia dialogu z ssiadami Egiptem, Jordani, Libanem, Syri i oczywicie Organizacj Wyzwolenia Palestyny. Od pocztku mona byo zauway opory wobec tej inicjatywy niektrych pastw Unii, midzy innymi Niemiec. Kanclerz Angel Merkel nie przekonywaa argumentacja, e ma by to pogbienie i uzupenienie wsppracy w ramach Partnerstwa Eurordziemnomorskiego. Uwaaa, e to dublowanie zada istniejcej instytucji. Francja ugia si i przeprowadzia rewizj swojego projektu, jak rwnie poszerzya koncepcj Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego o wszystkie pastwa UE, a nie tylko lece nad Morzem rdziemnym. Ostatecznie do udziau w projekcie zaproszono 43 pastwa 27 pastw czonkowskich Unii Europejskiej oraz pastwa lece w regionie Morza rdziemnego. Jedynym pastwem, ktre zbojkotowao udzia w tej organizacji, bya Libia, gdy uznaa, e jest to dziaanie neokolonialne uderzajce w dziaalno Unii Afrykaskiej. Jak ju wspomniano, u podoa powstania Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego leao denie do wzmocnienie wsppracy w ramach procesu barceloskiego. Zaoono, e organizacja bdzie zajmowa si realizacj konkretnych projektw, takich jak wsppraca midzy uniwersytetami, poprawa transportu morskiego, walka z zanieczyszczeniem morza. W deklaracji zaoycielskiej wspomniano take o zamiarze podejmowania kwestii politycznych i bezpieczestwa, jak rwnie spraw z dziedziny gospodarki, socjalnych, kulturalnych i humanitarnych. Organizacja moe przykadowo pochwali si budow co najmniej 45 oczyszczalni ciekw w krajach Afryki Pnocnej. Wci trwaj prace nad wprowadzaniem i uyciem energii odnawialnej, zwaszcza energii sonecznej w regionie. W ramach zada edukacyjnych utworzono Euro-Mediterranean University w Fezie w Maroko.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Wiele planw pozostao niestety jedynie na papierze. Warto wspomnie o tak ambitnych zamiarach, jak poczenie krajw Maghrebu lini kolejow czy projekt budowy autostrady wzdu caej Afryki Pnocnej, od Maroka a do Pwyspu Synaj. Fiasko wielu z tych zamierze wynika z rozdmuchanych aspiracji Francji, ktra jednoczenie wykazaa si brakiem konsekwencji i nie kontynuowaa realizacji zaoonych planw, a deklaracje pozyskania prywatnych inwestorw dla finansowania projektw komunikacyjnych pozostay jedynie obietnicami. Idea powstania organizacji opieraa si na chci stworzenia partnerstwa Pnoc-Poudnie wok osi rozwoju gospodarczego i spjnoci regionalnej w basenie Morza bezporednim ssiedztwie Unii. Ciosem dla funkcjonowania Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego bya bez wtpienia arabska wiosna. Doprowadzio to do zmian w postrzeganiu regionu, przy rwnoczesnym ukazaniu saboci decyzyjnej zjednoczonej Europy, ktra nie potrafia naleycie (wsplnie) zareagowa na przemiany w swoim ssiedztwie. Unia prbuje podejmowa inicjatywy w kwestii krajw objtych arabsk wiosn lecz na razie nie wprowadza ich w ycie. Przywdcy UE licz na zblienie w kwest iach politycznych, prbujc jednoczenie rozgrywa kart relacji gospodarczych, tak by doprowadzi do wikszej komplementarnoci. Sama UE widzi konieczno zmian w swej dotychczasowej strategii. Liderzy Unii spodziewaj si wikszego zaangaowania europosw w inicjowanie dialogu gospodarczego i wsparcie przemian w regionie. Unia musi zintensyfikowa inwestycje zagraniczne i wymian handlow, zwaszcza w kontekcie korzystnych warunkw makroekonomicznych, ktre stanowi doskonae podwaliny dla stworzenia korzystnej dla obu stron przestrzeni gospodarczej. Nie tylko caa Unia, ale te poszczeglne pastwa czonkowskie powinny podejmowa inicjatywy i konkretyzowa swoje propozycje, realizowa spjne strategie gospodarcze, opiek otaczajc zwaszcza te kraje, ktre wychodz z kryzysu gospodarczego. Po ciosie jakim bya arabska wiosna, Unia otrzewiaa i podja rnego rodzaju prby okrelenia si wobec przemian w Afryce Pnocnej. Najwidoczniejszym efektem tych dziaa bya interwencja zbrojna w Libii, szeroko promowana przez Francj i Wielk Brytani, dce w ten sposb do podniesienia swojej rangi na arenie midzynarodowej. Doniosym znakiem by tu jednak fakt indywidualnego, a nie unijnego podejcia do problemu. Mona byo odnie wraenie, e cho Traktat z Lizbony uzbroi Uni Europejsk w rodki do prowadzenia wsplnej polityki zagranicznej, to nie potrafiono ich w tym momencie naleycie wykorzysta. Unia w kocu zacza przedstawia rnego rodzaju propozycje wice si gwnie z udzieleniem pomocy humanitarnej czy krzewieniem demokracji. Pojawi si take rdziemnego, czyli w

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

polityczny projekt, jak ubieganie si o czonkostwo w ONZ dla Palestyny, obejmujcej Zachodni Brzeg Jordanu, Stref Gazy i Wschodni Jerozolim. Miao to na celu zapewnienie Palestynie rwnych szans w negocjacjach z Izraelem. Projekt zosta ostatecznie zablokowany przez USA i Izrael, ktry argumentowa, e to prba izolowania go i podwaenia legalnoci jego istnienia. Unia Europejska nie potrafia wypracowa wsplnych propozycji dla wszystkich krajw znajdujcych si w regionie Morza rdziemnego. Stosunki z kadym z pastw wyznaczaa bowiem inna problematyka wystarczy wymieni Turcj (jej ch akcesji do UE) czy Izrael (miao to by forum negocjacji z ssiadami). Ciekaw propozycj bya koncepcja opracowana ju w 1995 r. podczas szczytu zaoycielskiego Partnerstwa Eurordziemnomorskiego w Barcelonie, mianowicie stworzenia strefy wolnego handlu. Projekt zakada skonkretyzowanie tych planw w 2010 r. Plany jednak porzucono argumentujc, e nie wyznaczaj one prawdziwego obszaru strategicznej orientacji Unii. Unia na rzecz Regionu na Morza rdziemnego miaa by w nowym, regionie

skuteczniejszym

sposobem

ksztatowanie

stosunkw

rdziemnomorskim i impulsem do podjcia wysikw na rzecz polepszania relacji midzy pastwami. Okazaa si jednak mrzonk w zetkniciu z rzeczywistoci. Czy jest skoczona? Niekoniecznie, gdy sytuacja polityczna w Afryce Pnocnej zaczyna si stabilizowa. Potrzebna jest szeroka wsppraca w regionie, oparta na nowych pomysach. Konieczne jest take rozwizanie kwestii politycznych i bezpieczestwa. Warto szerzy demokracj w krajach porewolucyjnych, dba o przestrzeganie praw czowieka, przeprowadza reformy gospodarcze. Przykadowo, otwarcie strefy bezcowej w regionie, spowodowaoby niewtpliwie wzrost jego atrakcyjnoci inwestycyjnej. We wspczesnym wiecie stosunki dobrossiedzkie s kluczowe dla budowania wasnego dobrobytu. Moliwe jest wic stworzenie takiego zintegrowanego ugrupowania regionalnego, ktre bdzie zapewnia wzajemn pomoc wszystkim jego czonkom. Unia Europejska musi przyj strategiczn wizj, obejmujc og wyzwa zwizanych z regionem. Szczeglne znaczenie bdzie mie przede wszystkim jego rozwj gospodarczy, demokratyczny i spoeczny. Saboci Unii na rzecz Regionu Morza rdziemnego mona dopatrywa si by moe przede wszystkim w kopotach UE spowodowanych kryzysem finansowym w strefie euro. Obnay on wszystkie saboci UE, kruch solidarno i egoizm pastw czonkowskich. Powane reformy i projekty gospodarcze czy polityczne trzeba odoy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

na czas nieokrelony. Dopiero gdy Unia bdzie w stanie upora si ze swoimi wewntrznymi problemami ekonomicznymi, bdzie mona myle o budowaniu wsplnoty gospodarczej z pastwami regionu. Nim to nastpi, naley promowa Uni na rzecz Regionu Morza rdziemnego innymi, mniej spektakularnymi metodami, takimi jak ochrona rodowiska, edukacja czy wsppraca kulturalna. Konieczne jest utrzymanie wpyww UE w regionie, bowiem dynamika geopolityczna zdaje si dziaa na niekorzy Unii. Mode, atrakcyjne rynki zbytu przycigaj inwestorw z Chin, Pastwo rodka inwestuje od lat w Afryce. Kraje Maghrebu mog sta si polem gospodarczej rywalizacji unijno-chiskiej. Nowe elity polityczne pastw Maghrebu, z kolei, powinny uwiadomi sobie, e dziaania inicjowane przez Europ nie mog by jedynym napdem rozwoju Afryki Pnocnej. Wadze musz wzi odpowiedzialno za siebie i samodzielnie wprowadza reformy, dojrzewa do tworzenia trwaych i funkcjonalnych blokw regionalnych, ktre wspomog rozwj tych pastw. Dziaalno Europy powinna ogranicza si przede wszystkim do zapewnienia rwnego podziau pracy i produkcji w regionie.

Jakub Koszewski staysta w Instytucie Zachodnim w Poznaniu. W tematyce badawczej zajmuje si kwestiami zwizanymi z polityk zagraniczn Unii Europejskiej oraz polityk zagraniczn i wewntrzn wybranych pastw (Wielka Brytania, Wochy, Turcja).

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5