KİMYASAL REAKSİYONLAR

VE ENERJİ
(11. SINIF KİMYA 4. ÜNİTE;
KİMYASAL TEPKİMELERDE
ENERJİ)

1
 BAŞLIKLAR
• 1.BÖLÜM: TEPKİMELERDE ISI DEĞİŞİMİ
• 2.BÖLÜM: OLUŞUM ENTALPİSİ
• 3.BÖLÜM: BAĞ ENERJİLERİ
• 4.BÖLÜM: TEPKİME ISILARININ
TOPLANABİLİRLİĞİ

2
1.BÖLÜM: TEPKİMELERDE
ISI DEĞİŞİMİ

3
 BİLİYOR MUSUNUZ?
• Enerji: İş yapabilme kapasitesidir. Madde
gibi enerji de yoktan var edilemez ya da
var olan enerji yok edilemez. Enerji bir
formdan başka bir forma dönüşebilir.
• İç Enerji: Maddenin tüm taneciklerinin
kinetik enerjileri ile taneciklerin birbirleriyle
etkileşimlerinden doğan potansiyel
enerjilerinin toplamıdır.

4
• Isı: Madde ile ortam arasındaki sıcaklık
farkından dolayı aktarılan enerjidir.
Sıcaklık: Moleküllerin hareketinin
ortalama bir ölçüsüdür. Madde ile ortam
arasında ısı akışının yönünü belirleyen hâl
değişkenidir, enerji değildir.

5
 MADDENİN İÇ ENERJİSİ
• Maddenin iç enerjisi öteleme, dönme,
titreşim ve çekirdek enerjilerinden oluşur.
Bir sistemim iç enerjisine bu enerjilerin
hepsi katkı sağlar.

6
 MADDENİN TOPLAM
ENERJİSİ HESAP EDİLEBİLİR
Mİ?
• Maddenin toplam enerjisi hesap edilemez.

• ET = EM (EP + EK) + EİÇ (EP + EK)

• EİÇ = EÖTELEME (EK) + EDÖNME (EP + EK)

+ ETİTREŞİM (EK) + EÇEKİM (EK)
7
• E = mc2 ile hesaplanan enerjiye EP
denilebilir. Ancak farklı bir boyuttur.
• Sonuç olarak EİÇ hesap edilemez.
• Bir kişinin maddi zenginliği hesap edilse
bile zenginlik denince akla; beyin, duygu,
akıl, fikir, idrak, kavrama, hafıza vb. her
türlü zenginlik geldiğinden iç zenginlik
hesap edilemez.

8
 ENERJİ İLE ISI AYNI MIDIR?
• Isı enerji birimidir.
• Ancak maddenin sahip olduğu enerjiyi
göstermez.
• İki sistem arasında enerji alış verişi olunca
ısı söz konusu olur; bu esnada evrenin
toplam enerjisi değişmez, sabit kalır.
• Alınıp verilen şey enerjidir. Ancak enerji
yerine ısı diyoruz.

9
• Enerji yerine ısı diyoruz diye de “Enerji ile
ısı aynıdır.” diyemeyiz. Çünkü; enerji her
zaman vardır, ısı ise enerji alınıp verilince
ortaya çıkar.
• Maddenin ısısı olmaz. Maddenin ısısından
söz edebilmek için sıcaklıkları farklı iki
durumun olması gerekir.
• “Maddenin toplam enerjisi” denir.
• “Maddenin toplam ısısı” denemez.

10
 SICAKLIĞI ÖLÇMEK
SURETİYLE NE YAPMIŞ
OLUYORUZ?
• Her bir taneciğin EİÇ’leri (tek tek EK’leri)
farklı farklı olduğundan taneciklerin
ortalama EK’leri denir.
• Taneciklerin hepsi hareketlidir. Bundan
dolayı EK’leri vardır. Hareket ısıyı doğurur.
Isı, sıcaklığı yükseltir. Sıcaklığın
ölçülmesiyle taneciklerin ortalama EK’leri
karşılaştırılmış, derecelendirilmiş olur.
11
ISI ALIŞ VERİŞİ NİÇİN OLUR?
SICAKLIK NASIL ÖLÇÜLÜR?
• Isı alış verişi sistemler arasındaki sıcaklık
farkından dolayı olur.
• Sıcaklığını ölçmek istediğimiz suyun içine
termometreyi daldırırız. Sıcak suyun
kinetik enerjisi fazladır. Bu enerji, önce
termometre camına aktarılır. Camdan da
termometre içine aktarılır. Termometrenin
içindeki cıva atomları daha hızlı hareket
ettiğinden yükselir. Böylece sıcaklık
ölçülmüş olur.
12
 TEPKİMELERDE MEYDANA
GELEN ENERJİ DEĞİŞİMLERİ

13
 KİMYASAL TEPKİMELERİN
ÇEŞİTLERİ
• Bütün kimyasal reaksiyonlarda enerji
değişimi söz konusudur.
• Kimyasal olayların tamamı dışarıdan ısı
alarak veya çevreye ısı vererek
gerçekleşir. Isı alma ya da ısı vermenin
olmadığı bir kimyasal tepkime yoktur.
• Tüm fiziksel, kimyasal veya nükleer olaylar
gerçekleşirken sistem enerji alır veya
enerji verir.
14
• Sistemin enerji alışverişine göre
tepkimeler endotermik ve ekzotermik
olarak sınıflandırılır.
• Bir kimyasal tepkime dışarı ısı veriyorsa
ekzotermiktir.
• Bir kimyasal tepkime ısı alarak
gerçekleşiyorsa endotermiktir.
• Bir kimyasal tepkimede enerji çıkışı
oluyorsa, bu açığa çıkan enerji, kütlenin
enerji karşılığı değildir; kimyasal bağlarla
ilgilidir.
15
• Tepkimenin endotermik mi yoksa
ekzotermik mi olduğunu tepkimede ısı
ya da enerji verilmeden bilebilmek
gerekir.
• İstemli tepkimeler ekzotermik
tepkimedir.
• Yaşam için gerekli tepkimeler istemli
tepkimedir.

16
 ENDOTERMİK TEPKİMELER
• Dışarıdan ısı (enerji) alarak gerçekleşen
tepkimelere endotermik tepkime adı
verilir. Isı, girenler bölümüne yazılır.
İstenirse tepkimenin gerçekleştiği sıcaklık
değeri okun üzerine yazılır.

17
• Ayrıca sıcaklığa ihtiyaç duyulan bir
tepkimede ısı miktarını belirtmek için okun
üzerine ısı veya delta (Δ) yazılabilir.

• Endotermik tepkime çeşitleri

ezberlenmelidir:
• Yanma tepkimelerinden yalnız azotun
yanması endotermik tepkimedir.
• İyonlaşma enerjisi ile ilgili reaksiyon
denklemi endotermik tepkimedir.
18
• Erime endotermik tepkimedir.
• Buharlaşma endotermik tepkimedir.
• Süblimleşme endotermik tepkimedir.
• Bağ kırılması endotermik tepkimedir.
• Katıların ve sıvıların suda çözünmesi
genelde endotermik tepkimedir.
• Ayrışma (analiz) tepkimeleri endotermik
tepkimedir.
• İyonlaşma denklemleri endotermik
tepkimedir.
19
• Elektroliz tepkimeleri endotermik
tepkimedir.
• Suyun iyonlaşma denklemi endotermik
tepkimedir.

20
 Isı alarak gerçekleşen bazı fiziksel ve kimyasal
olayların tepkime denklemleri aşağıda verilmiştir:

21
22
Görsel 4.1.3: Buzulların erimesi

23
Görsel 4.1.4: Plazma küresinde
iyonlaşma

24
Görsel 4.1.5: Şimşek çakarken
havadaki azot gazı yanar.

25
 EKZOTERMİK TEPKİMELER
• Gerçekleşirken dışarı ısı (enerji) veren
tepkimelere ekzotermik tepkime adı verilir.
Çıkan ısı ürünler bölümüne yazılır.

• Ekzotermik tepkime çeşitleri

ezberlenmelidir:
26
• Bağ oluşumu ekzotermik tepkimedir.
• Donma ekzotermik tepkimedir.
• Yoğunlaşma ekzotermik tepkimedir.
• Sentez tepkimeleri ekzotermik tepkimedir.
• Nötrleşme tepkimeleri ekzotermik
tepkimedir.
• Azotun yanması hariç tüm yanma
tepkimeleri ekzotermik tepkimedir.
• Pil tepkimeleri ekzotermik tepkimedir.

27
• Elektron ilgisine ait reaksiyon denklemi
genellikle ekzotermik tepkimedir.
• Gazların suda çözünmesi ekzotermik
tepkimedir.

28
Dışarı ısı vererek gerçekleşen bazı fiziksel ve kimyasal
olayların tepkime denklemleri aşağıda verilmiştir:

29
30
31
32
33
34
 Maddenin Toplam Enerjisi
• Her maddenin yapısında depoladığı bir
enerjisi vardır. Bir sistemdeki taneciklerin
titreşim, öteleme, dönme vb. hareketleri
nedeniyle oluşan kinetik enerjileri ve
birbirleriyle etkileşiminden doğan
potansiyel enerjileri maddenin toplam
enerjisini oluşturur. Sistemin sahip olduğu
bu toplam enerji ısı kapsamı, potansiyel
enerji, tepkime ısısı veya entalpi olarak
tanımlanır, H harfi ile gösterilir.
35
• Sabit basınç altında gerçekleşen bir
tepkimede alınan ya da verilen ısı
miktarına entalpi adı verilir.

36
 ENERJİ TÜRLERİ ADI VE
SİMGESİ
• H = Entalpi
• E = İç enerji
• q veya Q = Isı

37
 ULUSLARARASI BİRİM
SİSTEMİNDE (SI) ENERJİ
TÜRLERİ BİRİMLERİ
• H (Entalpi) birimi: kJ veya kJ/mol
• E (İç enerji) birimi: kJ
• q veya Q (Isı birimi): kJ

38
 ENERJİ TÜRLERİ DEĞİŞİMİ
NASIL GÖSTERİLİR?
• ΔHtepkime = Entalpi değişimi

39
 STANDART ŞARTLARDA*
ENERJİ TÜRLERİ DEĞİŞİMİ
NASIL GÖSTERİLİR?
• ΔH°tepkime = Standart şartlarda entalpi
değişimi
* Standart şartlar 1 atm basınç ve 25 °C
sıcaklıktır.

40
ENERJİNİN KORUNUMU YASASI
• Termodinamik bilimi dört temel yasaya
dayanır: Birinci yasa, ikinci yasa, üçüncü
yasa ve sıfırıncı yasa.
• Termodinamiğin birinci yasası, enerjinin
korunumunu ifade eder. Enerji, bir
şekilden diğerine dönüşebilir. Toplam
enerji sabit kalır.

41
ENTALPİ

42
 ENTALPİ DEĞİŞİMİ
(REAKSİYON ISISI)
• Sabit basınç altında gerçekleşen kimyasal
reaksiyonlardaki enerji değişimine
reaksiyon ısısı denir. ΔH ile gösterilir.
• ΔH, kimyasal reaksiyonlardaki enerji
değişimini gösteren bir büyüklüktür.
• ΔH şu farklı isimlerle de anılır: Entalpi
değişimi, reaksiyon entalpisi değişimi,
tepkime entalpisi değişimi, reaksiyon ısısı,
tepkime ısısı.
43
• Ekzotermik tepkimelerde ΔH’ın işareti
eksidir.
• Endotermik tepkimelerde ΔH’ın işareti
artıdır.
• Açığa çıkan enerji ve gerekli olan enerji
artılı ve eksili olmaz. ΔH da artısız ve
eksisiz olmaz.
• ΔH°>0 ise istemsiz bir tepkimedir.

44
 ISI İLE ENTALPİ AYNI MIDIR?
• Sabit basınç altında gerçekleşen kimyasal
reaksiyonlardaki ısı değişimi (tepkime
ısısı) ile tepkimedeki entalpi değişimi aynı
anlama gelmektedir ve birbirlerine eşittirler
(qP = ΔH).
• Tepkime ısısı yabancı kaynaklarda q,
bizde genelde Q ile, entalpi ise H simgesi
ile gösterilir.
• Sabit basınçtaki reaksiyon ısısı da qP ile
belirtilir.
45
• Sabit hacim altında gerçekleşen kimyasal
reaksiyonlardaki ısı değişimi qV ile
simgelenir.
• qV ile qP eşit değildir. Dolayısıyla reaksiyon
ısısı ΔH ile de gösterildiğinden reaksiyon
ısısına, sabit basınç altındaki reaksiyon
ısısı denilmelidir, ancak denilmez; bunun
sebebi şöyle açıklanır:
• «Sabit basınç altında şartı, kimyacılar için
bir gerekliliktir.»
46
• Bu nedenle malumu ilam kabilinden
olmasın diye genelde kimyacılar “sabit
hacim altında” tabirini söylemezler. Bu
durum, noksanlık veya hata
sayılmamalıdır.
• q simgesi Δ’yı da içerir. Çünkü; ısı, zaten
enerji alış verişi olunca söz konusu
oluyordu. Başka bir ifadeyle maddenin
ısısından söz edebilmek için sıcaklıkları
farklı iki durumun olması gerekiyordu. Bu
nedenle q’nun baş tarafına Δ yazılmaz.
47
 REAKSİYON İÇERİSİNDE
VERİLEN ISILAR, REAKSİYON
DIŞINA TAŞINARAK
REAKSİYON ISISI (ΔH)
OLARAK GÖSTERİLİR
• C + O2 → CO2 + 94 kcal
C + O2 → CO2 ΔH = – 94 kcal
• N2 + O2 + 22 kcal → 2NO
N2 + O2 → 2NO ΔH = + 22 kcal
48
 Bir tepkimenin entalpi değişimi
nelere bağlıdır?
• Tepkimedeki maddelerin fiziksel hâline,
• Tepkime ortamının sıcaklık ve basıncına,
• Tepkimedeki madde miktarına bağlıdır.
Tepkimenin entalpi değişimi izlenen yola
ve katalizöre bağlı değildir.
• Tepkimede izlenen yol ∆H değerini
değiştirmez. Bir tepkimenin entalpi farkı
tepkimenin yalnızca ilk ve son hâline
bağlıdır.
49
• Bir tepkime farklı yollardan gerçekleşebilir.
Tepkimenin tek basamakta ya da art arda
izlenen birkaç basamakta gerçekleşmesi,
sonucu değiştirmediği için tepkime
entalpisini değiştirmez. Örneğin zemin
katta bulunan bir birey 3. kata gitmek
istiyorsa farklı yollardan bu kata ulaşabilir,
çıktığı yükseklik değişmez.
• Tepkimede katalizör (tepkimeyi
hızlandıran madde) kullanılması ∆H
değerini değiştirmez, sadece tepkimenin
süresini değiştirir. 50
Bütün kimyasal tepkimelerde ürünlerin toplam
entalpisi girenlerin toplam entalpisinden
farklıdır.
• Kimyasal tepkimeler sırasındaki ısı
alışverişi tepkimenin incelenmesinde
önemli bir yer tutar. Bütün kimyasal
tepkimelerde ürünlerin toplam entalpisi
girenlerin toplam entalpisinden farklıdır.
Tepkimeye giren ve tepkime sonunda
oluşan maddelerin entalpilerinin farklılığı
tepkimenin ısı alarak veya ısı vererek
gerçekleşmesine neden olur.
51
• Entalpi bir hâl fonksiyonu olduğu için
miktarı doğrudan ölçülemez. Ancak
sistemin ilk ve son hâlleri arasındaki
entalpi farkı ölçülebilir. Bu nedenle entalpi
değişiminden (∆H) söz edilir. Bir
tepkimenin entalpi değişimi

ΔH°= ∑nH°oluşma entalpisi (ürünler) – ∑nH°oluşma entalpisi (girenler)

ΔH° = ∑nH°f (ürünler) – ∑nH°f (girenler)

şeklinde gösterilir.
52
Endotermik Tepkimelerde
Entalpi Değişimi

53
Ekzotermik Tepkimelerde
Entalpi Değişimi

54
55
56
ΔH İLE AYNI ANLAMA GELEN
DİĞER TERİMLER
• Nötrleşme ısısı: Asit baz reaksiyonlarında
1 mol maddenin nötrleşmesine ait
reaksiyon denkleminin ΔH’ına denir. Olay
ekzotermiktir.
• Yanma ısısı: Yanma reaksiyonlarında 1
mol maddenin yanmasına ait reaksiyon
denkleminin ΔH’ına denir. Olay
ekzotermiktir.
57
• Erime ısısı: 1 mol maddenin katı fazdan
sıvı faza geçmesine ait reaksiyon
denkleminin ΔH’ına denir. Olay
endotermiktir.
• Buharlaşma ısısı: 1 mol maddenin sıvı
fazdan gaz faza geçmesine ait reaksiyon
denkleminin ΔH’ına denir. Olay
endotermiktir.
• Çözünme ısısı: 1 mol maddenin bir sıvıda
çözünmesine ait reaksiyon denkleminin
ΔH’ına denir. Olay bazen endotermik
bazen ekzotermiktir.
58
• Gerçekleşen olayın cinsine göre entalpi
değişimleri (ısıları) farklı isimler alır.
Örneğin bir maddenin yanması sırasındaki
ısı değişiminden söz ediliyorsa yanma
entalpisi, erimesi sırasındaki ısı
değişiminden söz ediliyorsa erime
entalpisi denir. Benzer şekilde tepkimenin
türüne göre buharlaşma entalpisi,
çözünme entalpisi, nötralleşme
entalpisi, çökelme entalpisi, oluşma
entalpisi gibi isimler de verilebilir.
59
2.BÖLÜM: OLUŞUM
ENTALPİSİ

60
 ΔH° FORMÜLÜ
ΔH° = ∑nH°oluşma entalpisi (ürünler) – ∑nH°oluşma
entalpisi (girenler)

ΔH° = ∑nH°f (ürünler) – ∑nH°f (girenler)

61
STANDART OLUŞUM
ENTALPİSİ

62
• Belirli basınç ve sıcaklıkta 1 mol bileşiğin,
elementlerinden oluşması sırasındaki ısı
değişimine oluşum entalpisi (oluşum
ısısı) denir ve ΔHf şeklinde gösterilir.
• 25 ºC sıcaklık ve 1 atm basınçta 1 mol
bileşiğin, elementlerinden oluşması
sırasındaki ısı değişimine standart
oluşum entalpisi (standart oluşum ısısı)
denir, ΔH°f şeklinde gösterilir. Elementlerin
standart koşullarda en kararlı hâllerinin
oluşma entalpisi “sıfırˮ kabul edilir.
63
• Elementlerin en kararlı doğal hâllerindeki
standart oluşum entalpileri sıfır kabul edilir.
• Standart şartlarda birden fazla allotropu
olan elementlerin ΔH°f değerleri için en
kararlı allotropları esas alınır.
• Örneğin oksijen molekülü (O2) 25 ºC ve 1
atm’de allotropu olan ozondan (O3) daha
kararlıdır.
• Oksijen molekülünün standart oluşum
entalpisi sıfıra eşit iken ozon için bu değer
sıfırdan farklıdır.
64
• Bir mol bileşiğin elementlerinden
oluşmasına ait tepkime denkleminin enerji
değişimine molar entalpi (molar ısı) adı
verilir. Standart oluşum entalpisi kısaca
aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

65
• Standart koşullarda karbon ve oksijen
elementlerinden karbon dioksit bileşiğinin
oluşum tepkimesi aşağıdaki şekildedir.
C(k) + O2(g) → CO2(g) + 393,5 kJ
• Tepkime denklemi incelendiğinde C(k) ve
O2(g)’in temel hâlde bulunan elementler
olduğu görülür. Bu elementlerin standart
oluşum entalpileri sıfır olduğuna göre
tepkimede verilen değer CO2(g)’in oluşum
entalpisidir. Farklı maddelerin oluşum
entalpileri Tablo’da verilmiştir.
66
Bazı Bileşiklerin Standart Oluşum Entalpileri (ΔH°f kJ/mol)

67
 OLUŞMA ISISI (OLUŞUM
ENTALPİSİ)
• Aynı ΔH simgesi oluşma ısısı için de
kullanılır. Oluşma ısısı olarak ΔH şu farklı
isimlerle de anılır: Teşekkül ısısı, oluşum
ısısı, oluşma entalpisi, teşekkül entalpisi,
oluşum entalpisi. Aslında oluşma entalpisi
değil, oluşma entalpi değişimi demek
gerekir; pratikte denilmiyor. Oluşum ısısı,
bileşikler için geçerli bir tabirdir.
68
• OLUŞMA ISISI TANIMI: 1 mol bileşiğin
elementlerinden oluşmasına ait reaksiyon
denkleminin ΔH değerine o bileşiğin
“oluşma ısısı” denir.
• ELEMENTLERİN OLUŞMA ISISI 0’DIR:
Elementlerin oda koşullarında bulundukları
fiziksel hâllerinin oluşma ısıları sıfır kabul
edilmiştir. Yapı taşı molekül olan 10 adet
elementin de (F2, Cl2, Br2, I2, At2, H2, O2,
N2, S8, P4) oluşma ısısı sıfırdır.

69
 ΔH HESAPLAMA YOLLARI
• 1 – OLUŞMA ISILARINDAN
• 2 – KİMYASAL BAĞ ENERJİLERİNDEN
• 3 – HESS PRENSİPLERİNDEN
• 4 – MOL HESABIYLA
• 5 – HÂL DEĞİŞİM GRAFİKLERİNDEN
• 6 – Q=m c Δt FORMÜLÜNDEN
• 7 – AKTİFLEŞME ENERJİSİNDEN

70
 MOL HESABIYLA
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN HESAPLANMASI

71
72
73
74
 MOL HASABIYLA
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN
HESAPLANMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

75
D 2017-LYS2/11.SINIF KİMYA
4.ÜNİTE

76
A 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 4.ÜNİTE

77
 OLUŞUM ENTALPİSİNDEN
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN HESAPLANMASI

78
 OLUŞUM ENTALPİSİNDEN
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN HESAPLANMASI
• ΔH, ürünlerin oluşma entalpileri
toplamından girenlerin oluşma entalpileri
toplamının çıkarılmasıyla bulunur.
Reaksiyon denkleminde şayet kat sayı
varsa, oluşma entalpisi o kat sayı ile
çarpılır.
• ΔH° = ∑nH°f (ürünler) – ∑nH°f (girenler)
79
 TEPKİME SONUNDAKİ
ENTALPİ DEĞİŞİMİ
• Tepkimeye giren ve tepkimeden çıkan
maddelerin mol sayıları hesaplanır.
• Arta kalan maddenin yalnız giren kısmının
molü hesaba katılır.
• ΔH aşağıdaki gibi bulunurken; tepkimeye
giren ve tepkimeden çıkan maddelerin
etkin molleri oluşum entalpisiyle çarpılır.
• ΔH° = ∑nH°f (ürünler) – ∑nH°f (girenler)
80
• Standart oluşum entalpilerini kullanarak bir
tepkimenin standart entalpisi
hesaplanabilir. Bir tepkimede ürünlerin
standart oluşum entalpileri toplamından
girenlerin standart oluşum entalpileri
toplamı çıkarıldığında standart tepkime
entalpisi hesaplanır.
• Örneğin aA + bB →cC + dD tepkimesinin
entalpisi aşağıdaki şekilde hesaplanır.

81
82
83
84
85
86
87
88
 ΔH°tepkime VE ΔH°oluşma entalpisi
SİMGELERİNİN BİRBİRİNDEN
FARKI
• ΔH° = ∑nH°ürünler – ∑nH°girenler
• ΔH°geneldir, her ikisini de içerir.
• ΔH°tepkime bütün tepkimeler için söz konusu
olan bir simgedir.
• ΔH°oluşma entalpisi ise bileşiğin 1 molünün
elementlerinden oluşmasına ait reaksiyon
denkleminin ΔH°’ını sembolize eder.
89
OLUŞUM ENTALPİSİNDEN
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN
HESAPLANMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

90
A 2023-AYT (11.SINIF KİMYA
4.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

91
B 2022-AYT 11.SINIF KİMYA 4.ÜNİTE

92
A 2021-AYT 11.SINIF KİMYA 4.ÜNİTE

93
D 2016-LYS2/11.SINIF KİMYA
4.ÜNİTE

94
95
A 2011-LYS2 (11.SINIF KİMYA
4.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

96
Q=m c Δt FORMÜLÜNDEN ΔH
HESAPLANMASI
• Farklı sıcaklıklara sahip cisimler
birbirlerine temas ettiklerinde aralarında ısı
alışverişi gerçekleşir. Sıcaklığı yüksek
cismin taneciklerinin sahip oldukları
hareket enerjisi daha büyüktür. Sıcak
cismin tanecikleri, soğuk cismin
tanecikleriyle temas ettiklerinde
enerjilerinin bir kısmını bu taneciklere
aktarır.
97
• Böylece sıcak cisimden soğuk cisme ısı
akışı olur. Sıcak cismin sıcaklığı düşer.
Soğuk cismin sıcaklığı artar. Cisimler
arasındaki ısı alışverişi sona erene kadar
beklenirse iki cismin sıcaklığı da eşit olur.
• Sıcak su torbaları, ısı alışverişi sayesinde
bizi ısıtır. Üşüyen elimize ve ayağımıza
sıcak su torbasını koyduğumuzda
torbadan bize aktarılan ısı, elimizin ve
ayaklarımızın sıcaklığını artırarak
üşümemizi engeller.
98
• Isı birimi olarak joule (J), kalori (cal) ya da
bu birimlerin katları kullanılır. Bir maddenin
sahip olduğu ısı direkt olarak herhangi bir
aletle ölçülemez. Maddeler arası aktarılan
ısı aşağıdaki matematiksel ifade
kullanılarak hesaplanabilir:

99
• 1 g maddenin sıcaklığını 1℃ arttırmak için
gerekli olan ısı miktarına öz ısı (ısınma
ısısı) denir ve c ile gösterilir. Birimi cal/g ℃
veya J/g °C’’tur.
• 1 cal = 4,18 J

100
 DENEY
NaOH(k)→Na+(suda)+(O H)-1(suda) ΔH°tepkime=?

101
102
103
D 2018-AYT 11.SINIF KİMYA
4.ÜNİTE (Kimya programından çıkarıldı.)

104
• Q=m c Δt
• Q=m c (t2-t1)
• 2090=40 x 4,18 x Δt
• 500=40 Δt
• Δt=12,5
• 12,5= 45-t1
• t1=45-12,5
• t1=32,5 ºC

105
POTANSİYEL ENERJİ-
TEPKİME KOORDİNATI
GRAFİĞİ

106
• Kimyasal tepkimeler gerçekleşirken
tepkimeye eşlik eden bir ısı değişimi
oluşur. Bu ısı değişimi tepkimedeki
taneciklerin potansiyel ve kinetik
enerjilerinin değişimi ve dönüşümünden
kaynaklanır.
• Maddelerin sahip olduğu enerji potansiyel
ve kinetik enerjilerinin toplamıdır.
• Kinetik enerji kimyasal türlerin öteleme,
titreşim ve dönme hareketinden
kaynaklanır (Görsel).
107
 Su molekülünün öteleme, titreşim, dönme
hareketlerinin ve elektrostatik çekim kuvvetlerinin
model üzerinde gösterimi

108
• Potansiyel enerji ise kimyasal türlerin
birbirine göre konumu ve türler arasındaki
etkileşimlerinden kaynaklanan enerjidir.
• Maddelerin sahip olduğu potansiyel enerji
kimyasal olaylar sırasında ısı, ışık, ses,
elektrik veya hareket enerjisine
dönüşebilir.
• Kimyasal tepkimelerde potansiyel enerji
zamanla değişir.
• C(k) + O2(g) → CO2(g) + 393,5 kJ
tepkimesindeki değişimi inceleyelim.
109
• Karbonun yanması sırasında karbon ve
oksijen atomları arasındaki depo edilmiş
potansiyel enerjinin bir kısmı ışık ve ısı
enerjisine dönüşür.
• Bu olayda ürünün potansiyel enerjisi,
tepkimeye giren karbon ve oksijenin
potansiyel enerjisinden daha düşüktür.
Aradaki fark ısı olarak dışarıya
verildiğinden tepkime ekzotermiktir.
• A+ B →C + D + ısı tepkimesinin grafiği
aşağıdaki gibidir (Grafik).
110
Ekzotermik tepkimelerde potansiyel
enerji-tepkime koordinatı grafiği

111
• Kimyasal bir tepkime olan potasyum
kloratın ayrışma tepkimesini yazalım.
• 2KClO3(k) + ısı → 2KCl(k) + 3O2(g)
şeklindedir.
• Tepkimede ürünlerin potansiyel enerjisi
tepkimeye girenlerin potansiyel
enerjisinden daha yüksektir. Aradaki farkın
dışarıdan ısı olarak alınması gerekir, bu
nedenle tepkime endotermiktir.
• X + Y + ısı Z + T tepkimesinin grafiği
aşağıdaki gibidir (Grafik).
112
Endotermik tepkimelerde potansiyel
enerji-tepkime koordinatı grafiği

113
114
115
3.BÖLÜM: BAĞ ENERJİLERİ

116
BAĞ ENERJİLERİ VE
TEPKİME ENTALPİSİ

117
• Aynı veya farklı cins atomları, kuvvetli
etkileşimlerle bir arada tutan çekim
kuvvetlerine kimyasal bağ denir. Tepkime
sırasında tepkimeye giren maddenin
atomları arasındaki etkileşim kuvveti
(kimyasal bağ) kırılır. Atomlar yeniden
düzenlenerek farklı atomlarla etkileşime
girer ve yeni kimyasal bağlar oluşur.
• Bağ enerjisi (bağ entalpisi) atomlar
arasındaki kovalent bağı kırmak için
gerekli olan enerjidir.
118
• Bağ enerjisi ΔH°B ile gösterilir ve birimi
kJ/molʼdür. Bağ enerjisinin ölçülebilmesi
için tepkimeye girenlerin ve ürünlerin gaz
hâlinde olması gerekir.

119
 KİMYASAL BAĞ ENERJİSİ
• Atomlarda kimyasal bağ enerjisi söz
konusu değildir.
• Moleküllerin atomlardan meydana geldiğini
biliyoruz. Moleküldeki atomları bir arada
tutan kuvvet kimyasal bağlardır. Kimyasal
bağ enerjisinden söz etmek için molekülün
olması lazımdır.
• Element moleküllerinin kimyasal bağ
enerjisi vardır.
120
• Bütün kimyasal reaksiyonlar, kimyasal
bağların kırılması veya oluşması ile
meydana gelir. Doğal kimyasal
reaksiyonlarda, kimyasal bağ oluşurken
enerji açığa çıkar. Doğal bir bileşiğin
kimyasal bağlarını kırmak için de enerji
vermek gerekir.
• Bir kimyasal bağın meydana gelmesi
sırasında açığa çıkan enerjiye veya
kimyasal bağın kırılması için gereken
enerjiye bağ enerjisi denir.
121
• Bir kimyasal bağ kırılırken ne kadar enerji
veriliyorsa, aynı kimyasal bağ oluşurken
de o kadar enerji açığa çıkar. Bu enerjiye
kimyasal bağ enerjisi denir.
• Molekülü oluşturan atomlar arasındaki
kimyasal bağların enerjilerinin sayısal
değerini gösteren tablolarda, kimyasal bağ
enerjisi kcal/mol veya kJ/mol cinsindendir.

122
 KİMYASAL BAĞ OLUŞUMU
• Kimyasal türler kararlı yapıya gelmek için
bağ yapar. Kararlı durumdayken daha
düşük enerjiye sahiptir. Örneğin doğada
yüksek enerjili ve kararsız durumda olan
hidrojen atomları birleşerek daha kararlı
olan hidrojen molekülünü oluştururken
dışarı enerji verir.
• Kimyasal bağın oluşumu ekzotermiktir.
Tepkime denklemi 2 şekilde yazılabilir.
123
• H(g) + H(g) → H2(g) + 436 kJ veya
• 2H(g) → H2(g) ΔH°B = - 436 kJ/mol
şeklinde gösterilebilir.

124
 KİMYASAL BAĞ KIRILMASI
• Kimyasal bağın kırılması ise endotermiktir.
Kimyasal türler arasındaki bağ kırıldığında
kararlı yapıdaki madde yüksek enerjili ve
kararsız bir duruma gelir. Bunun için de
tepkimeye dışarıdan enerji verilmesi
gerekir. Bağ oluşumu sırasında açığa
çıkan enerji, aynı zamanda o bağın
kırılması için gerekli olan enerjiye eşit
ancak zıt işaretlidir.
125
• Zıt işaretli olması bağ oluşumunun
ekzotermik, bağ kırılmasının endotermik
olmasındandır. Kararlı hâldeki 1 mol
hidrojen molekülünü oluşturan kimyasal
bağları kırmak için 436 kJ enerji vermek
gerekir. Bu durumda yüksek enerjili ve
kararsız 2 mol hidrojen atomları oluşur.
• Tepkime denklemi 2 şekilde yazılabilir.
• H2(g) + 436 kJ → H(g) + H(g) veya
• H2(g) → 2H(g) ΔH°B = + 436 kJ/mol
şeklinde gösterilebilir.
126
 KOVALENT BAĞ UZUNLUĞU,
BAĞIN SAĞLAMLIĞI VE BAĞ
ENERJİSİ NİCELİĞİ İLİŞKİSİ
• Bir bağın koparılması için gereken enerji
ne kadar büyükse bağ o kadar sağlamdır.
• Ayrıca bağ uzunluğu ne kadar kısa ise bağ
da o kadar sağlamdır. Bağ uzunluğu
kovalent bağ yapan iki atomun çekirdekleri
arasındaki uzaklıktır. Paylaşılan elektron
çifti sayısı arttıkça bağ uzunluğu kısalır,
bağ kuvveti artar.
127
• Bu nedenle üçlü bağlar ikili bağlardan, ikili
bağlar da tekli bağlardan daha kısa ve
sağlamdır.
• Flor moleküllerini atomlarına ayırmak için
mol başına 154 kJ enerji gerekir.
• Oksijen moleküllerini atomlarına ayırmak
için mol başına 498 kJ enerji gerekir.
• Azot moleküllerini atomlarına ayırmak ise
daha zordur ve mol başına 941 kJ enerji
gerekir.
128
129
Ortalama Bağ Enerjileri (ΔH°B)

130
 BAĞ ENERJİLERİNDEN
YARARLANARAK STANDART
ENTALPİ DEĞİŞİMİNİN
HESAPLANMASI
• Bağ enerjilerinden yararlanarak herhangi
bir tepkimenin standart entalpi değişiminin
hesaplanabilmesi için tepkimedeki tüm
maddelerin gaz fazında olması gerekir.

ΔH°tepkime=∑nH°B (girenlerin bağ enerjisi) – ∑nH°B (ürünlerin bağ enerjisi)

131
• ΔH°, girenlerin kimyasal bağ enerjileri
toplamından ürünlerin kimyasal bağ
enerjileri toplamının çıkarılmasıyla
bulunur. Denkleştirilmiş reaksiyon
denkleminde şayet moleküllerin baş
tarafında kat sayı varsa, molekülün
kimyasal bağ enerjisi o kat sayı ile çarpılır.
• Bunun için önce verilen reaksiyon
denkleminin denkleştirilmesi, daha sonra
reaksiyon denklemindeki moleküllerin açık
formüllerinin yazılması gerekir.
132
MOLEKÜLÜN KİMYASAL BAĞ
ENERJİSİ NASIL BULUNUR?
• Açık formülü yazılan bir molekülün içerdiği
kimyasal bağların enerjilerinin toplanması
ile elde edilen sayısal değerdir.

133
134
135
136
137
138
139
 BAĞ ENERJİSİNDEN
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN
HESAPLANMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

140
2013-LYS2/11.SINIF KİMYA
4.ÜNİTE

141
142
4.BÖLÜM: TEPKİME
ISILARININ
TOPLANABİLİRLİĞİ

143
HESS YASASI

144
• Kimyasal tepkimedeki toplam entalpi
değişimi ara basamakların entalpi
değişimlerinin toplamına eşittir ve bu eşitlik
Hess Yasası olarak bilinir. Hess Yasası,
ürün oluşana kadar tepkimede izlenen
yolun her adımında meydana gelen
değişiklikleri özetleyerek entalpi içindeki
genel değişikliği hesaplamayı sağlar. Tüm
basamaklar aynı sıcaklıkta devam etmeli
ve basamaklar için denklemler denkleşmiş
olmalıdır.
145
• Örneğin karbonun oksijenle tepkimesinden
CO2 oluşumu tek basamakta
gerçekleşebildiği gibi iki basamakta da
gerçekleşebilir.

146
Tek basamakta CO2 oluşumu

147
İki basamakta CO2 oluşumu

148
• Birinci Grafik’te görüldüğü gibi karbondan
(grafit) CO2 elde etmek için iki farklı
tepkime gerçekleştirilebilir. İlk durumda tek
basamaklı karbon dioksit elde edilirken

149
150
 HESS YASALARI
• Kimyager ve doktor olan Germain Hessʼin
(German Hes) adını taşıyan Hess Yasası,
termokimyanın ilk prensiplerini formüle
etmede yardımcı oldu. 1840’ta yayımlanan
en ünlü çalışması, termokimya kanununu
içermektedir.
• Birden fazla reaksiyon taraf tarafa
toplandığında yeni bir reaksiyon denklemi
elde ediliyorsa, reaksiyon denklemlerinin
ΔH değerlerinin cebirsel toplamı, net
reaksiyon denkleminin ΔH’ına eşittir.
151
• Bir reaksiyon denkleminde maddelerin kat
sayıları herhangi bir sayı ile çarpılarak
genişletiliyorsa, ΔH değeri de aynı sayı ile
çarpılır.
• Bir reaksiyon denkleminde maddelerin kat
sayıları herhangi bir sayıya bölünerek
sadeleştiriliyorsa, ΔH değeri de aynı
sayıya bölünür.
• Bir reaksiyon denkleminde reaksiyona
giren maddelerle ürünler yer değiştirirse,
ΔH değeri de işaret değiştirir.
152
• Bazı sorular tepkime ısılarının
toplanabilirliği yasası (Hess yasası) ile
çözülebildiği gibi standart oluşum entalpisi
ile de çözülebilir.

153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
 TEPKİME ISILARININ
TOPLANABİLİRLİĞİ
YASASINDAN (HESS YASASI)
TEPKİMENİN ENTALPİ
DEĞİŞİMİNİN HESAPLANMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

165
C 2020-AYT 11.SINIF KİMYA 4.ÜNİTE

166
167
E 2019-AYT 11.SINIF KİMYA 4.ÜNİTE

168
169
2015-LYS2/11.SINIF KİMYA 4.ÜNİTE

170
171
 MERAKLI
ÖĞRENCİLERE

172
ISI KAPASİTESİ (ISINMA ISISI
VEYA ÖZ ISI)
• 1 mol maddenin sıcaklığını, sabit sıcaklık
ve sabit basınçta 1 °C arttırmak için gerekli
ısı miktarına denir.

173
 FORMÜLLERLE İSTEMLİLİK
ŞARTLARI
• ΔH°>0 ise istemsiz

174
 İSTEMLİLİK ŞARTLARI
• Tepkimenin genelde ekzotermik olması
• Birleşme kabiliyeti olması
• Eşik enerjisini aşabilecek gerekli
aktivasyon enerjisine sahip olması
• Birleşecek maddelerin yeterli olması
• Uygun şartlar olması

175
İSTEMLİLİK İLE İLGİLİ GENEL
BİLGİLER
• Isının açığa çıktığı tepkimeler genelde
istemlidir.
• Sistemin (ürünlerin) entalpisinin azaldığı
tepkimelere ait olaylar genelde istemlidir.
• Bağ enerjilerinin arttığı tepkimelere ait
olaylar istemlidir.

176
 MİNİMUM ENERJİ VE
MAKSİMUM DÜZENSİZLİK
• Doğal olaylarda minimum enerji yönü,
ısının olduğu yöndür. Diğer yön ise
maksimum düzensizlik yönüdür.
Düzenlilik, ısının olduğu tarafa doğru
tepkimenin yürümesi ile sağlanır. Doğal
olaylar böyledir.
• Hem V hem de T arttıkça düzensizlik artar.

177
ENTROPİ

178
 HAYAT, ENTROPİYE KARŞI
KOYARAK VARLIĞA ERME
BAŞARISINI ELDE ETMİŞTİR
• Kullanılamayan termal enerjinin ölçüsüne
entropi denir.
• Doğal olaylar, entropiyi arttıracak yönde
cereyan eder.
• Mekânın genişlemesi, entropi kanununa
irca edilebilir.
• Hayat, entropiye karşı koyarak varlığa
erme başarısını elde etmiştir.
179
• Evrenin entropisi artmaktadır.
• Bir sistemin sıcaklığı ne kadar büyükse,
entropisi o kadar büyüktür.
• Ekzotermik bir olayda sistemin entropisi
artıyorsa istemlidir.
• Tersi durum için; endotermik bir olayda
entropi azalıyorsa istemsizdir. Böyle bir
olayı gerçekleştiremezsiniz.
• Tersinmez olaylarda entropi artar.
• Tersinir olaylarda entropi değişmez.
180
• Buharlaşma, erime, çözünme, ısıtma gibi
olaylar entropide artışa; yoğunlaşma,
donma, çökme, sıcaklık düşmesi olaylar
entropide düşüşe neden olur.
• Her istemli olayda toplam entropi artar.
• Doğal olaylarda ısı açığa çıkınca;
1. Sistemin (ürünlerin) entalpisi
azalmaktadır.
2. Bağ enerjileri artmaktadır.
3. Entropi genelde büyümektedir.
181
 MEKÂNIN GENİŞLEMESİ
• Mekân, devamlı ve sürekli olarak
genişlemektedir. Genişleme, iki türlü
açıklanmaktadır: Birincisi; evrenin
genişlerken parçalara ayrılması, bunun
sonucunda da galaktik kütlelere
dönüşmesidir. Einstein, bu genişlemeyi
“Bilemediğimiz yerlerde değişik âlemler
teşekkül ediyor.” cümlesiyle ifade etmiştir.
Ancak, tam olarak açıklamamıştır.
182
• Evrenin genişlemesini ilk keşfeden George
Lemaitre (1894–1966) adlı bilim adamıdır.
Belçika'da doğmuştur. Louvain
Üniversitesi'nde astrofizik ve gök bilimi
okumuş ve aynı üniversiteye gök bilim
profesörü olarak atanmıştır. Lemaitre,
Einstein'ın Genel Görelilik Kuramı'ndan
yararlanmıştır. Evrenin, bir zamanlar bir
atomda sıkışmış olduğunu iddia etmiştir.
Bu atomun parçalandığını ve her yana
sıcak gazlar saçtığını öne sürmüştür. Buna
Büyük Patlama (Big Bang) kuramı denir.
183
• Prof. Dr. Sir James Jeans (Sör Ceyms
Jiyns) (1877–1946), Albert Einstein (Elbırt
Aynsstayn) (1879–1955) ve İngiliz
astrofizikçi Arthur Stanley Eddington
(1882–1944) gibi önemli ilim adamları
evrenin genişlemesini kabul etmişlerdir ve
savunmuşlardır. “Evrenin durmadan
genişletildiği” çok önceleri zaten
söylenmiştir. Evrenin genişleme hızı çok
yüksektir; bu yüksekliğe, “durmadan
genişleme” cümlesiyle işaret edilmektedir.

184
• Evrenin genişlemesini açıklayan ikinci bir
görüşte de; genişlemenin, galaksilerin
kaçışıyla olduğu belirtilmektedir.
• Sonuçta her iki görüşte de genişlemeden
söz edilmektedir.

185
 ENTROPİ VE MADDENİN
SONU
• Sıcak cisimler soğuyarak, soğuk cisimler
de ısınarak ortak bir sıcaklığa gitmektedir.
Evrendeki bu değişim devam etmektedir.
Evren ısı bakımından homojen hâle doğru
gitmektedir. Soğuk odadaki bir soba,
yakılıp söndürülse; oda ile kendi sıcaklığı
arasında denge kurulana kadar ısı yayar.
Bunun tersini, yani etrafa yayılan enerji
miktarının tekrar sobada toplanmasını
beklemek mümkün değildir.
186
• Şu hâlde geriye dönmeyen bir olay söz
konusudur.
• Evrende ve günlük yaşamımızda buna
benzer geriye dönmeyen olay çoktur.
• Belli bir sıcaklıkta termodinamik kıyamet
kopacaksa maddenin bir başlangıç
sıcaklığı var demektir. Madde var
edildiğinde maddeye bir başlangıç
sıcaklığı tayin edilmiştir.
• Evrende hayat sürmektedir. Belirlenen son
sıcaklığa kadar da dünya devam
edecektir.
187
• Şayet madde ezelî olsaydı (maddenin
başlangıcı olmasaydı) çoktan ortak
sıcaklığa ulaşılmış olacaktı. Başka bir
ifadeyle kıyamet kopmuş olacaktı.
• Kıyamet kopmadığına göre madde
sonradan var edilmiştir.
• Öyleyse madde ezelî değildir.
• Başlangıcı olanın sonu da olur. Madem
son gelmemiştir, kıyamet kopmamıştır,
ileride kopacağı muhakkaktır.
188
• Bununla beraber kıyametin nerede ve
nasıl yaşanacağı konusunda netlik yoktur.
Bundan dolayı iddiada bulunmamak
lazımdır. Net detaylardan sakınmak
gereklidir.
• Eğer belirlenen yaşından önce, dıştan bir
müdahale sonucu hastalık veya tahrip
edici bir hadise dünyanın başına gelmezse
ve doğal ömründen önce dünya
bozulmazsa bilimsel bir hesap ile
kıyametin zamanı bellidir.
189
• Güneşin dünyadaki görevinin sona ermesi
çeşitli şekillerde olabilir. Buna yüzündeki
iki siyah leke de sebep olabilir. Bu iki siyah
leke şimdilik küçüktür. Büyümeye yüz
tutmuştur. Lekelerin büyümesi neticesinde
güneşten dünyamıza gelen ısı ve ışık
geriye alınacak, güneşin kendinde
kalacaktır.
• Mekânın genişlemesi ile entropi ve
maddenin sonu konusu termodinamiğin
ikinci kanununa dayanmaktadır.
190
• İngiliz astrofizikçi Eddington (1882-
1944)’un «yıldızların aydınlatma
gücünün sınırlılığı» çalışması, evrenin
sonradan var edildiğinin ve termodinamik
ikinci kanunu ile açıklanan kıyametin
kaçınılmaz olduğunu çok güzel
açıklamaktadır.

191
SOĞUTMA SUYU NEDENİYLE
NÜKLEER ENERJİYE KARŞI
ÇIKMAK DOĞRU MUDUR?
• Entropi kanunu öğretisi; açığa çıkan
enerjiyi değerlendirmeyi, en faydalı hâlde
muhafaza etmeyi ve israf etmemeyi gerekli
kılmaktadır. Bu doğrudur.
• İtiraz edenler; su buharının, suya
dönüştürülmesi esnasında kaybolan
enerjiye itiraz etmektedirler.
192
• Bu ise (soğutma suyu nedeniyle kaybolan
enerji) ihmal edilebilir boyuttadır.
• Bu nedenle, bu konuyu bahane ederek
nükleer enerjiye karşı çıkmak yersizdir.
• Temennimiz ileride bu israfın da önüne
geçilmesidir.

193
 KAR YAĞDIĞI İÇİN Mİ HAVA
SOĞUR, YOKSA HAVA
SOĞUK OLDUĞUNDAN MI
KAR YAĞAR?
• Hava soğuk olduğundan kar yağar.
Böylece hava ısınmış olur. Karın sayısız
faydaları vardır. Kar, H2O(k) demektir.
Donma olayı, ekzotermik reaksiyondur.
• H2O(s) → H2O(k) + ısı

194
 SICAK KARPUZ KESİLİNCE
NİÇİN SOĞUR?
• Sıcak bir karpuzun içindeki su, kesilmeden
önce buharlaşamaz. Karpuz kesildiğinde
ise su buharlaşır. Su buharlaşırken,
karpuzun içindeki ısıyı alır. Isısı alınan
karpuzun sıcaklığı düşer; böylece karpuz
yaklaşık 10–15 dakika sonra tam yeme
kıvamında soğukluğa gelir.
H2O(s) + ısı → H2O(g)

195
 ISI VE SICAKLIK
(TERMODİNAMİĞİN SIFIRINCI
YASASI)

196
TERMODİNAMİĞİN SIFIRINCI
YASASI
• Termodinamiğin en basit yasasıdır.
• Eğer iki sistem birbirleriyle etkileşim
içerisindeyken aralarında ısı veya madde
alış verişi olmuyorsa bu sistemler
termodinamik dengededirler.
• 1931 yılında Ralp H. Fowler tarafından
tanımlanmıştır.
197
• Sıfırıncı yasa şöyle der: Şayet hem A ve B
sistemleri termodinamik dengede iseler
hem de B ve C sistemleri termodinamik
denge içerisinde iseler; A ve C sistemleri
de termodinamik denge içerisindedirler.
• Bu yasa, sonradan ortaya konulsa da
temel bir kimya ilkesi olarak karşımıza
çıkmıştır. Bu nedenle doğal olarak birinci,
ikinci ve üçüncü yasalardan önce gelme
zorunluluğu doğmuş ve dördüncü yasa
adını almamıştır.
198
• Birinci, ikinci ve üçüncü yasalardan sonra
ifade edildiği hâlde termodinamik ilminde
sıfırıncı yasa olarak yerini almıştır.

199
TERMODİNAMİĞİN BİRİNCİ
YASASI

200
TERMODİNAMİK 4 YASADAN
OLUŞUR
• Termodinamik bilimi dört temel doğal
yasaya dayanır: Birinci yasa, ikinci yasa,
üçüncü yasa ve sıfırıncı yasa.
BİRİNCİ YASA: ENERJİNİN KORUNUMU
YASASI
• Termodinamiğin birinci yasası, enerjinin
korunumunu ifade eder. Enerji, bir
şekilden diğerine dönüşebilir. Toplam
enerji sabit kalır.
201
• Termodinamiğin birinci yasasına göre
enerji, miktar yönüyle yok edilemez.
• ΔE = q + w (Termodinamik birinci yasanın
formülü)
• Enerji, entalpi, ısı; aynı anlama gelen
kelimelerdir.
• C + O2 → CO2 + ısı
Nefes alıp vermemizde C ve O2’nin
enerjileri toplamı; CO2’nin enerjisi ile açığa
çıkan enerjinin toplamına eşittir.
202
TERMODİNAMİĞİN İKİNCİ
YASASI

203
 TERMODİNAMİĞİN İKİNCİ
YASASI: ENTROPİ KANUNU VE
EKSERJİ (CARNOT KANUNU)
• Termodinamiğin ikinci yasası, maddenin
ezeliyetini imkânsız kılar. Sonsuz ilim,
irade, kudret isteyen varlığı; cansız,
şuursuz, ilimsiz, iradesiz, güçsüz maddeye
vermek ve onu yaratıcı konumuna
çıkarmak büyük bir cahilliktir.
Materyalistler, varlığı tamamen maddeye
verip maddenin ezeliyetine inanırlar.
204
• Termodinamiğin ikinci yasasına rağmen,
her şey yok olma ihtimalini aşarak basitten
mükemmele sanat harikası olarak varlık
dünyasına çıkmaktadır. Termodinamiğin
ikinci yasasına göre, merkezdeki ısı, etrafa
sıcaklık yaymak suretiyle bir gün bitecektir.
Işık ve enerji kaynakları, çevrelerine ışık
ve enerji yaymak suretiyle bir gün evrende
enerji eşit duruma gelecektir. Bu da,
potansiyel enerjinin yok olması anlamına
gelmese de, artı ve eksinin yok olması
demektir; evrenin ortak ısıya ulaşmasıdır.
205
• Hayatın bitip ölümün gelmesidir;
• Carnot, bu kanunu, evinde kaynattığı su
ve sobasının sıcaklığından edindiği
deneyimlerine dayanarak ortaya
koymuştur.
• Carnot’un bu deneyimleri daha sonra
geliştirilmiştir ve günümüzde Carnot
kanunu adı altında öğretilmektedir.
• Bu sahadaki deneyimler gösteriyor ki, eğer
daha önce bir başka sebeple kıyamet
kopmazsa, muhakkak bir termodinamik
kıyameti olacak, evrendeki enerji sona
erecek ve sistem çökecektir. 206
• Termodinamik kıyamet ile maddenin ezelî
olmaması arasındaki ilişki vardır?
• Bu ilişkiden sonsuzluğu iddia edilen
zaman ve mekânın zarar görmesi söz
konusu mudur?
• Maddeye ezeliyet verenler, ezeliyetin ne
demek olduğunu bilmemektedirler. Çünkü
ezel, sonsuz demektir.
• Ezelî olan birleşmiş (birleşik) olmaz,
birleşime girmez; basit ve parçalanmaz
olur.

207
• Ezelî olan kesinlikle değişmez ve
kendisine müdahalede bulunulamaz.
Zaman, mekân kayıtlarının ve dolayısıyla
zamana, mekâna bağlı hareketin dışında
olur. Mutlaka ebedîdir; çünkü zamanın
dışındadır.
• Ezel ve ebed, zamansızlık demek
olduğundan, bir bakıma aynı noktada
birleşirler.
• Bu özelliklerin hiçbiri maddede yoktur.
208
• Madde değişkendir.
• Madde, enerjiden ayrı düşünülemez.
Enerji ise termodinamiğin ikinci yasasında
da ortaya konulduğu üzere, ortak sıcaklığa
erişmek suretiyle bir gün etkisini
kaybedecektir.
• Ayrıca, madde hem her türlü etkileşime
açıktır hem de zaman ve mekân kaydı
altındadır.

209
• Mekân, küçük ölçekte atomlardan, büyük
ölçekte ise güneşlerden oluşmuştur.
Güneşlerden biri olan bizim güneşimizde,
saniyede 564 milyon ton hidrojen helyuma
dönüşmekte, bu esnada da güneş
kütlesinden her saniye 4 milyon ton
kaybetmektedir, böylece madde enerjiye
dönüşüp etrafa milyonlarca kalorilik ısı ve
ışık olarak enerji yayılmaktadır; güneş hâlâ
bitmediğine göre sonradan yaratılmıştır.

210
• Tüm güneş sistemlerine yayılan bu
enerjinin bir kısmı da yeryüzüne
gelmektedir.
• Evren, bu türlü güneşlerden meydana
gelmiştir. Tüm güneşler bu nedenle ısısını
kaybetmektedir.
• Bizim güneşimiz, bir gün tükenme
noktasına ulaşacaktır. Merkezkaç bir
hareketle çok korkunç infilaklar olacak,
ardından merkezçek bir hareketle büzülme
ve kasılmalar meydana gelecek ve artık
etrafındaki meyveleri barındıramayacak,
dolayısıyla bir kıyamet koparacaktır.
211
• Bütün evren, temel taşı olan bu
güneşlerden birleşik olduğuna göre,
enerjileri sürekli tükenmeye doğru giden
bu güneşlerin ezelî olması düşünülemez.
• Ezelî ve sonsuz olan, birleşmiş olamaz.
Madde ezelî olsaydı zaman ve mekân
kaydı altına girmezdi; dolayısıyla
aşınmazdı, kendinde en küçük bir
değişiklik meydana gelmezdi. Oysa
görüyoruz ki, madde ve maddi dünya
sürekli değişmekte, hâlden hâle girmekte,
çözülme ve yeniden oluşmalara
uğramakta veya sebep olmaktadır.
212
• Şu hâlde maddenin hem başlangıcı vardır
hem de sonludur; zaman ve mekân
kayıtlarıyla sınırlıdır.
• Ya atom ezelîdir ya da Allah ezelîdir;
termodinamiğin ikinci yasası birinci şıkkı
iptal eder; çünkü madde ezelî olsaydı
ortak ısıya çoktan ulaşılmış olacaktı,
ulaşılmadığına göre madde sonradan
olmuştur, sonradan olanı meydana getiren
biri vardır.
• Termodinamiğin bu yasası, atomun belirli
bir zamandan sonra var edildiğini gösterir.
213
• Evrenin temel taşı güneş sistemleri olduğu
gibi maddenin yapı taşı da atomdur.
• Atomun yapısı güneş sisteminin
küçültülmüşüdür.
• Çekirdekte proton ve nötron vardır.
Çekirdek etrafında elektronlar hızla
dönmektedir.
• Atom çekirdeğinde madde enerjiye sürekli
dönüşmektedir. Atomdaki itme ve çekme
kanunu başta olmak üzere 6 kanun burada
hatırlanmalıdır.
214
• Elektronlar hareket etmeseydi dünya aynı
ağırlıkta olmasına rağmen yumurta
büyüklüğünde olacaktı; demek ki elektron
hareket ediyor, bu elektronların hareket
ettiğinin delilidir.
• Elektronlar ya ezelden beri ya da belli bir
zamandan beri hareket ediyordur.
• Elektronlar ezelden beri dönselerdi çoktan
bitmiş olacaklardı; bitmediğine göre belli
bir zamandan sonra yaratılmışlardır.

215
• Elektronların hareketi demek ki bize onun
ezelî olmadığını gösteriyor.
• Önce madde vardır, enerji sonradandır;
çünkü madde olmazsa enerji hissedilmez.
• Atom ve enerjiye her ikisine de var ol
dendi, var oldu.
• Atom enerji değildir.
• Atomu enerji, enerjiyi atom yapan bütün
varlığın kendisine dayandığı sıfatlarıyla ve
isimleriyle tanıdığımız biri vardır.

216
• Termodinamiğin ikinci yasasına göre
enerji, şekil itibariyle sürekli değişmektedir
(entropi kanunu).
• Doğal reaksiyonlarda ürünlerin enerji
kapasitesi girenlerinkinden azdır. Doğal
reaksiyonlar ekzotermik reaksiyondur.
Ürünlerin enerjisi daha az olduğundan,
“Doğal olaylar, minimum enerji yönüne
yürür.” denir.
• Solunumda CO2 üründür. C ve O2 ise
girendir.
217
• CO2’nin enerjisi; C ve O2’nin enerjileri
toplamından daha azdır. CO2, entalpisini
düşürmüştür.
• C + O2 → CO2 + ısı
• Bu konuda geçen “enerji kalitesinin
düşmesi” tabiri, ürünlerin enerjisinin
azalması anlamındadır.
• Solunumda açığa çıkan enerji israf
edilmez. Bunun gibi doğal reaksiyonlarda
da enerji israf edilmez.
218
• Oksijen, nefes içinde kana temas ettiğinde
kanı kirleten karbonu kendine çeker. İkisi
birleşir. CO2 oluşur. Hem vücut ısısını
temin eder hem de kanı temizler. C ile O2
arasında birleşme kabiliyeti vardır. Bu iki
tanecik birbirine yakın olduğu vakit,
aralarında kimyasal reaksiyon olur.
Birleşmeden dolayı ısı açığa çıkar. Çünkü;
elementlerden doğal bileşik oluşumuna
dair kimyasal reaksiyonların tamamı
ekzotermik tepkimedir.
219
• Açığa çıkan ısıyı şöyle açıklayabiliriz: C
atomu ve O2 molekülünün her birinin ayrı
ayrı hareketleri vardır. Kimyasal değişim
anında her iki tanecik, yani C atomu ile O2
molekülü birleşerek bir tane CO2 molekülü
oluştuğundan bir tek hareketle hareket
eder. Bir hareket açıkta kalır. Çünkü;
birleşmeden önce iki hareket idi. Şimdi iki
tanecik bir oldu. Her iki tanecik bir tanecik
hükmünde bir hareket aldı.
• Diğer hareket başka bir kanun ile ısıya
dönüşür.
220
• Zaten “Hareket ısıyı doğurur.” bilinen bir
kanundur. Böylece vücut ısısı ortaya
çıktığı gibi, hem kandaki C alındığından
kan temizlenir hem de CO2 nefes vermek
suretiyle dışarı atılırken konuşma gibi
önemli bir iş de yapılmış olur.
• Doğal olan bütün kimyasal reaksiyonların,
ekzotermik olduğunu ve açığa çıkan
enerjinin değerlendirildiğini görüyoruz.
• Biz de doğal olan olayları örnek alıp enerji
israfı yapmamalıyız.
221
• Piller ve doğal kaplama reaksiyonları,
kimyacıların doğallığı örnek alarak
geliştirdikleri çalışmalara iki örnektir.
• Entropi kanunu öğretisi, hem
çalışmalarımızda ekzotermik reaksiyonlara
öncelik vermeyi hem de ekzotermik
tepkime sonucu açığa çıkan enerjiyi
değerlendirmeyi gerekli kılmaktadır,
böylece doğal kanunlara uymuş oluruz.
• Enerji tasarrufu, enerjiyi en faydalı hâlde
muhafaza etmektir.
222
 TERMODİNAMİĞİN İKİNCİ
YASASINDAN ÇIKARILMASI
GEREKEN DERSLER
• Kusursuzluk
• Mükemmellik
• Sıfır israf
• Azami tasarruf
• Çevreye pozitif enerji yaymak
223
 GÜNLÜK HAYATTA
TERMODİNAMİĞİN İKİNCİ
YASASI VE VERİMLİLİK
(ENTROPİ KANUNUYLA
DÜNYAYA YENİ BİR BAKIŞ
VEYA ENTROPİYE DAYALI
BİR DÜNYA GÖRÜŞÜ)
• Günümüzde entropi, kimya ilmiyle sınırlı
bir kavram olmaktan çıkmıştır.
224
• Sosyal yaşam, politika, psikoloji, teknoloji,
aile hayatı vb. her alana girmiştir. Genel
bir kanun olarak ele alınmaktadır.
Çevrenin tahrip edilişine, ekolojik dengenin
bozulmasına karşı da çözüm entropi
kanununda yatmaktadır.
• Entropi kanunu bize ekonomik enerjili
durumu tercih etmeyi, azami tasarruf
prensibine uymayı, israftan kaçınmayı,
dengeli yaşamayı, doğal tepkimeleri örnek
alarak her alanda ilerlemeyi tavsiye ediyor.
225
 CARNOT DEVİNİMİ (CARNOT
ÇEVRİMİ)
• Carnot devinimi, termodinamiğin ikinci
yasası olarak da bilinir.
• Mükemmel makinede tüm ısının işe
çevrilmesi lazımdır. Dizaynın tersinir
olması gereklidir.
• Carnot devinimi, tersinir bir makinedir.
Tersinir en verimli çalışandır.
226
 Gördüğümüz alev alev yanan
güneş, pırıl pırıl parıldayan yıldızlar
ve çeşitli hayat sahipleriyle dolup
taşan dünyamız bütünüyle evrenin
belirli bir noktadan başladığını,
muayyen bir zamanda var
olduğunu açıkça göstermektedir.
Prof. Dr. Frank Allen*
(1908–2001)

* Kanadalı fizikçi, İskoçya’da yaşadı.

227
 Evren sonradan meydana
gelmiş bulunmaktadır. Eğer
maddenin başlangıcı olmasaydı
(madde ezelî olsaydı)
termodinamik kıyametin çoktan
kopmuş olması lazımdı.
Prof. Dr. Frank Allen

228
 Modern ilimlere göre ısının değişmesi
olayı son noktasına ulaşmış değildir. Şayet
böyle bir şey olmuş olsaydı bugün biz
yeryüzünde bulunup bu konu üzerinde
düşünemezdik. Bu olay zamanla atbaşı
yürümektedir. Bu sebeple evrenin bir
başlangıcı vardır. Sözün kısası evrenin
ezelî olması imkânsızdır.
Prof. Dr. Sir James Jeans*
(Sör Ceyms Jiyns) (1877–1946)
* İngiliz fizikçi ve gök bilimci, en çok termodinamik ve ısı
konuları ile ilgilendi. “Etrafımızdaki Kâinat” kitabı,
termodinamik ve ısı konularıyla özellikle ilgilidir.

229
TERMODİNAMİĞİN ÜÇÜNCÜ
YASASI

230
 TERMODİNAMİK ÜÇÜNCÜ
YASA TANIMI
• Saf maddelerin kusursuz kristalinin 0 K’de
entropisi 0’dır, yani -273,15 santigrat
derecede ideal kristalin entropisi tam
olarak sıfıra eşit olmaktadır.
• 0 K mutlak sıcaklığı aynı zamanda uzay
sıcaklığına da denktir.
• Termodinamiğin üçüncü yasası ile niçin
T=0 K’e ulaşılamadığı sorusu da cevabını
bulmaktadır.
231
 EKSERJİ NEDİR?
• Ekserji, bir sistemin sahip olduğu
kullanılabilir iş potansiyelidir. Bir sistemin
herhangi bir termodinamik yasaya aykırı
olmaksızın sağlayabileceği maksimum işi
ifade eder.
• Enerjinin sadece bir bölümü işe çevrilebilir.
Toplam enerjinin kullanılabilen kısmı
ekserjidir.

232
• Ekserji, enerjinin işe çevrilebilme
potansiyelidir. Bir kaynaktan elde
edilebilecek maksimum işi ifade eder.
• Bir hâl değişimi sırasında kaybedilen iş
potansiyeli, ekserji kaybı olarak tanımlanır.
Ekserji kayıpları ne kadar az ise üretilen iş
o kadar fazladır.
• Ekserji, termodinamiğin ikinci yasasına
dayanır.
• Ekserji analizi sonuçları, sistem
performansının iyileştirilmesinde kullanılır.
233