Samyakgyan 2010-10

Debke-4
mecei%eeve (Deketyej-2010)
(1)
(2)
Debke-4
mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :
ISSN 0973-9459
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer
Founder & Auspicious Blessings :
mecei%eeve
efnvoer ceeefmeke
Pujya Ganini Pramukh Aryika
SHRI GYANMATI MATAJI
meceeeespeve :
ieefCeveer eer %eeveceleer efJejefele
meeefnle efJeMes<eebke
e%eeeceCeer Deeefe&kee
eer eboveeceleer ceeleepeer
SAMYAKGYAN
MONTHLY MAGAZINE
Yepeve
Co-ordination :
Pragya Shramni Aryika

SHRI CHANDNAMATI MATAJI
-Deeefe&kee eboveeceleer
lepe&-hetueeW mee esnje lesje..........

Fme egie keer ceeB Meejos, let Oece& keer eeCe nw~
%eeveceleer veece nw, %eeve keer let Keeve nw, eeefj$e heefjOeeve nw~~ske.~~
ceneJeerj eYeg kes Meemeve ceW Deye leke,
ceesleermeeiej peer cenejepe
keesF& Yeer veejer ve Ssmeer ngF&~
Direction :
meeefnle uesKeve kejves keer Meefe,
Swasti Shri Peethadhish Kshullakratna
legPeceW ve peeves kewmes ngF&~~
MOTI SAGAR JI MAHARAJ
Meee hegjeCeeW ceW, Yeefe efJeOeeveeW ceW, lesje eLece veece nw efJee ceW~
keefueegie keer ceeB Yeejleer, hetvees kee let eebo nw,
mecheeoke :
j$e heefjOeeve nw~~
kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve %eeveceleer veece nw, %eeve keer let KeeveFmenweg, ieeef
e................~~1~~
Editor :
leerLekejeW keer pevceYetefce kee,
Karmayogi Br. Ravindra Kumar Jain
GlLeeve ceelee legceves efkeee~
nef
m
leveeheg
j
er
ceW pebyeterhe kees,
eyebOe mecheeoke :
meekeej ceelee legceves efkeee~~
peerJeve ekeeMe pewve
leerLe& DeeesOee keer, keerelf e& emeeefjle keer, cemlekeeefYe<eske DeeefoveeLe kee ngDee~
Managing Editor :
let peie keer Jeeieerejer, Oejleer kee mecceeve nw,
Jeevan Prakash Jain
%eeveceleer veece nw, %eeve keer let Keeve nw, eeefj$e heefjOeeve nw~~
Fme egie..................~~2~~
Je<e&
-37 YEAR
- 37
ieefCeveer efMejesceefCe lesjer lehemee,
Dekeyt ej
-2010 OCTOBER
- 2010
kee ueeYe Fme JemegOee kees efceuee~
Debke
-4
ISSUE
-4
eeefj$e eeer ieg kes meMe ner,
mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke
ebovee Fke heg<he peie ceW efKeuee~
Jeeef<e&ke meomelee Meguke
100/-. heg<he cenkelee nw, eeBo ecekelee nw, %eeveceleer ceelee kes he ceW~
hebeJe<eeae meomelee Meguke
500/-. egie egie let peerleer jns, nce meyekes Dejceeve nQ,
mebj#eke Meguke-12 Je<e& kes efueS
1100/-. %eeveceleer veece nw, %eeve keer let Keeve nw, eeefj$e heefjOeeve nw~~
hejce mebj#eke Meguke-25 Je<e& kes efueS
5100/-.
Fme egie.........~~3~~
efMejesceefCe mebj#eke DeepeerJeve
11000/-.
efveoxMeve :
mJeefmle eer heer"eOeerMe #eguuekejlve
Debke-4
(3)
mecheeokeere....
efJeeefJeeeueeerve JeefkelelJe nw
hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer kee
-kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve
efkemeer keefJe ves kene nw efkeeewyeerme leerLekej YeieJevleeW kee pevce nesvee Deewj Gve ceneve
DebOekeej JeneB nw,
DeelceeDeeW kes eje mecee-mecee hej Oece& efmeevleeW kee eJele&ve
peneB Deeefole veneR nw~
kejvee ener Deveeefo Fefleneme nw~
efveye&ue nw Jen osMe,
Jele&ceeve egie ceW pewveOece& kes eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe
peneB meeefnle veneR nw~~
ngS Deewj Debelf ece leerLekej kes he ceW ngS YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer
Ge hebef eeeW mes keefJeJej ves meeefnle kee veece Deepe meejs efJee ceW Deefnbmee kes DeJeleej kes he ceW
keer cenee hej efkeme ekeej ekeeMe [euee nw, en yeele mJele: ner efueee peelee nw~ leerLekejeW kes peerJevekeeue ceW ieYe&keueeCeke,
mecePe ceW Dee peeleer nw~ efkemeer osMe kee yeue-JewYeJe Gmekeer pevcekeueeCeke, oer#eekeueeCeke, kesJeue%eeve-keueeCeke leLee
mecheefe, eieefle, efJekeeme SJeb cepeyetle #ecelee pewmes henuegDeeW hej cees#ekeueeCeke es heeBe Deefle cenlJehetCe& IeveeSB nesleer nQ~ FvneR
efkee neslee nw, JeneR Ge hebefeeeB Ske osMe keer meyeuelee kees mes leerLekejeW keer heneeve Yeer nesleer nw~ Fve heeBe IeveeDeeW ceW mes
Gmekes mece=Meeueer meeefnefleke- JewYeJe mes eceeefCele kej jner nQ~ kesJeue%eevekeueeCeke Ske Ssmeer Ievee nw, efpemekes ceeOece mes
meceked efJeeejOeejeDeeW, efebleve SJeb hejchejeiele mees ceeveJe leerveeW ueeskeeW kes mecee %eeve kees peeveves Deewj mecePeves ceW
%eeve kee peneB meceeiece neslee nw, JeneB meeefnle kee JeemleefJeke me#ece neslee nw~ kesJeue%eeve kes #eCeeW ceW leerLekej YeieJeeve kees
he pevce ueslee nw~ efJeefYeVe keeueee
pewve Jee*dcee hej Deheveer efmenmle nLesueer hej jKes DeebJeues kes meceeve
ceW ngS efJeefYeVe Ieveeece, Yee<ee, Mewueer,
SJeb DeefOeke=le uesKeveer mes Ssefleneefmeke meeefnle leerveeW ueeskeeW kee %eeve Ske ef ceW
ef ebl eve, Oece& , mebm ke= ef le, eeeerv e
me=peve kes eje pewve meeefnle Yeb[ej kees mece= Peuekelee vepej Deelee nw~ ener %eeve
Fefleneme, lelkeeueerve peve-peerJeve kee
kejves Jeeueer hetpe ieefCeveer ceeleepeer keer 77JeeR eeefhle keer Glke= meercee nw, efpemekes
Keeveheeve, jnve-menve Deeefo Deveske
pevcepeebleer-22 Deketyej, MejohetefCe&cee hej heeeled Gme ceneve Deelcee kees cees#e
yeeleeW kee GuuesKe nceW meeefnle mes
keer eeefhle DeJeMebYeeJeer nes peeleer nw~
efJeMes<e emlegle
eehle neslee nw~ ener keejCe nw efke
peneB leke meeefnle me=peve kee
meeefnle kees meceepe kee ohe&Ce kene ieee nw~ Deepe nceejs efJe<ee nw, lees YeieJeeve kees eehle kesJeue%eeve kes heeeled peye Gvekeer
ceOe Deveske efJeOeeDeeW kee %eeve eehle kejves nsleg eegj cee$ee ceW efoJeOJeefve 718 Yee<eeDeeW ceW efoJe meceJemejCe kes yeere efKejleer
meeefnle yeepeej ceW GheueyOe jnlee nw~ Oece&, keuee, mebmke=efle, nw, leYeer mecee Jee*dcee GodYetle neslee nw~ Jele&ceevekeeue ceW
efMe#ee, Fefleneme, eeeerve meYelee Deeefo Ssmes Deveske efJe<ee nQ, efpelevee Yeer meeefnle Fme Oejleer hej GheueyOe nw, Jen meye
efpevekes yeejs ceW peevekeejer eehle kejves nsleg meeefnle keer YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer keer efoJe osMevee kee ner DebMehe nw~
DeeJeMekelee nesleer nw~ FmeerefueS GheJeve ceW efKeues ngS hetueeW YeieJeeve ceneJeerj eje eoe efoJe %eeve kees ieCeOej ieewlece
keer lejn meeefnle kees mebpeeskej jKes peeves keer eeeerve hejcheje mJeeceer ves eehle efkeee Deewj efhej Gvekes heeeled hejchejeiele DeeeeeeX
eueer Dee jner nw~
ceW Jen %eeve meceeefnle nesles-nesles Devle ceW eerOejmesveeeee& peer kees
meeefnle uesKeve kes #es$e ceW eeeervekeeue mes $e+ef<e-cegefveeeW eehle ngDee~ Deeeee& Oejmesve mJeeceer ves Deeieeceer keeue ceW %eeveSJeb ekeeC[ efJeeveeW keer uesKeveer meowJe eueleer jner nw Deewj Gvekes mce=efle kee ueeshe nesves keer yeele Deheves Deblejbie ceW peevekej Ge
efve:mJeeLe& eesieoeve mes en Oejleer Yeer ncesMee mes ner ieewjJeMeeueer %eeve kees efueefheye kejves nsleg oes efMe<e heg<heoble SJeb Yetleyeueer
jner nw~ pewveOece& keer hejcheje Yeer Deheves DeeheceW Deefle cenlJehetCe& Deeeee& kees efveoxMe efoee, leYeer mes meeefnle me=peve keer hejcheje
SJeb mece=efMeeueer mebmke=efle kes he ceW Deveeefokeeue mes Fme Oejleer Fme Oejleer hej eejbYe ngF&~ meJe&eLece ngS Gme meeefnle me=peve
hej eJeefle&le nesleer Dee jner nw~ Fme hejcheje ceW eleske keeue ceW kee veece <edKeC[eiece ebLe nw, efpemekes DebMe kes he ceW ner
(4)
Debke-4
Deepe pewveOece& kee mecemle meejYetle meeefnle GheueyOe nw~ hegve:

eceMe: meeefnle me=peve keer en hejcheje Deepe leke eueleer Dee
jner nw~
efJeMes<elee en nw efke YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kes heeeled
2600 Je<eeX ceW peneB DeeeeeeX eje meeefnle me=peve kee GuuesKe
meowJe eehle ngDee nw, JeneR efkemeer ebLe ceW Deeefe&kee ceeleeDeeW
eje meeefnle me=peve kee keesF& GuuesKe efiele veneR neslee
nw~ en yeermeJeeR Deewj FkekeermeJeeR meoer SJeb meceepe kee ceneve
meewYeeie nw efke YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kes heeeled Ske Ssmeer
Deeefe&kee ceeleeheer ceneve Deelcee ves pevce efueee, efpemeves
pewveOece& kes Jee*dcee kees hegve: Ske yeej Deheveer uesKeveer
mes efueefheye kejkes meeefnle peiele hej ceneve Ghekeej efkeee
nw~ Jes ceelee nQ-hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer
%eeveceleer ceeleepeer~
pewve meceepe ceW efpevneWves yeermeJeeR meoer ceW eLece yeej
keJeebjer kevee kes he ceW oer#ee eehle kejves kee meewYeeie eehle
efkeee leLee efpevnW Jele&ceeve ceW GheefmLele mecemle meeOeg-meeefOJeeeW
ceW meJe&eeeerve oeref#ele meeOJeer kee ieewjJe eehle nw, Ssmeer hetpe
ceeleepeer ves meeefnle me=peve keer efoMee ceW Ssefleneefmeke eesieoeve
kejles ngS eegj cee$ee cesb meeefnle efueKekej meceepe kees eoeve
efkeee nw~ pewveOece& cetuehe mes eej DevegeesieeW ceW efJeYeeefpele nw,
efpemeceW eLeceevegeesie, kejCeevegeesie, ejCeevegeesie SJeb Jeevegeesie,
es eej Devegeesie kens peeles nQ~ efJeeveeW keer #eceleeDeeW kes
Deveghe keesF& efJeeved DeLeJee uesKeke efkevneR Ske, oes DevegeesieeW
kes efJe<ee hej heejbiele neslee nw, uesefkeve hetpe ieefCeveer ceeleepeer
kee #eeesheMece %eeve kes #es$e ceW Flevee GppJeue nw efke GvneWves
ueieYeie 250 ebLeeW kee me=peve eejeW ner DevegeesieeW kes DeeOeej
hej Deueie-Deueie efJeOeeDeeW ceW kejkes meceepe kes yeere eoeve
efkeee nw~
eLeceevegeesie, efpemeceW yeeuekeeW SJeb egJeeDeeW kes efueS Gheveeme,
meeefnle, peerJeve ieeLee Deeefo pewmeer hegmlekeW efueKekej eoeve keeR,
JeneR Jeefj efJeeveeW kes efueS GvneWves kejCeevegeesie kes meboYe& ceW
ceneve <edKeC[eiece, ef$eueeskemeej, ieesccemeej peerJekeeC[ Deeefo
pewmes efmeevle ebLeeW kee me=peve kejkes Deheves DemebKe keceeX keer
efvepe&je keer nw~ hegve: ejCeevegeesie ceW YeieJeeve keer Yeefe kee
DeodYegle GoenjCe emlegle kejles ngS GvneWves 40-50 Ssmes efJeOeeveeW
keer jevee keer, efpevekes ceeOece mes Deepe meejs osMe kes veiejveiej, ceesnuues-ceesnuues ceW Yeefe kee JeeleeJejCe menpe efceue
peelee nw~ keeeWefke hetpe ceeleepeer kes eje efueefKele efJeOeeve Fleves
mejme SJeb ueeye nQ efke YeeeW kees Gefele jeie kes meeLe he{kej
Debke-4
Yeefe ceW Delevle Deeuneo eehle neslee nw~ Fmekes DeueeJee ele
Deeefo mes mebyebefOele meeefnle Yeer hetpe ceeleepeer eje Fme efJe<ee
hej eoeve efkeee ieee nw~ Deble ceW GvneWves Jeevegeesie kes efJe<ee
hej Deheveer uesKeveer kees eueeles ngS, efpemes efJeled peve kemeneer
kenles nQ, Ssmes Demeneer ebLe kes eLece, efleere Je le=leere Yeeie
kee me=peve efkeee~ efveecemeej, veeemeej, meceemeej, Deeueehe
heefle, meceeefOeleb$e FesheosMe Deeefo pewmes pewveOece& kes cetue
efmeevleeW hej DeeOeeefjle ieefj meeefnle (efpemes oebiece kejvee
menpe veneR nw) kee Yeer me=peve efkeee~ en meye hetpe ceeleepeer keer
DeodYegle %eeveieefjcee SJeb efJeeefJeeeueeerve JeefelJe kee heefjeeeke
nw efke GvneWves meeefnle me=peve keer efoMee ceW Ssmes keerefle&ceeve
mLeeefhele efkees nQ, efpevekes efueS efJeeved SJeb en meceepe Deeves
Jeeues egieeW leke Gheke=le jnsieer~
hetpe ceeleepeer keer Fme uesKeve eefleYee SJeb JeefelJe mes
heefjefele kejeves nsleg nce Fme yeej Gvekeer 77JeeR pevcepeebleer22 Deketyej MeohetefCe&cee kes MegYe Gheue#e ceW mecei%eeve ceeefmeke
heef$ekee kee en meeefnle efJeMes<eebke ekeeefMele kej jns nQ~ Fme
efJeMes<eebke kes ceeOece mes Deehe hetpe ceeleepeer eje jefele meeefnle
kes meejieefYe&le %eeveebMe kees hetCe& heefjee kes meeLe eehle kej
mekeWies~ cesje Deehemes efveJesove nw efke hetpe ceeleepeer eje jefele
meeefnle kes yeejs ceW Fme efJeMes<eebke mes mebef#ehle meej eehle kejkes
Deheveer efe kes Deveghe meeefnle DeJeMe cebieJeeSb Deewj Iej hej
DeLeJee cebefoj peer ceW mJeeOeee nsleg GheueyOe kejekej %eeveepe&ve
kee DehetJe& DeJemej eehle kejW~ kene nw%eeve meceeve ve Deeve peiele ceW, megKe kees keejCe~
Fn hejceece=le pevce peje ce=efle jesie efveJeejCe ~~
Fme metefe kes Deveghe %eeveece=le heeve kes meceeve Fme
peiele ceW otmeje keesF& Yeer megKe kee keejCe veneR nes mekelee nw,
FvneR YeeJeveeDeeW kes meeLe Deehe Yeer hetpe ceeleepeer kes eje
jefele meeefnle mes %eeve ueeYe eehle kejves kee DeJemej DeJeMe
eehle kejW Deewj Deheves peerJeve kees Deelce keueeCe keer efoMee ceW
meeLe&ke kejW~
nce mecei%eeve heefjJeej keer Deesj mes hetpe ieefCeveer
eer %eeveceleer ceeleepeer kes kejkeceueeW ceW Gvekeer 77JeeR pevcepeebleer
hej en meeefnle efJeMes<eebke meceefhe&le kejles ngS Gvekes eefle efJevece
efJeveeebpeefue meceefhe&le kejles nQ Deewj Deheves peerJeve ceW Yeer Glke=
%eeve ueeYe keer cebieue keeceveeSB kejles nQ~ hetpe ceeleepeer mJemLe
jnW, oerIee&eg nesJeW SJeb Gvekes cebieueceeer DeeMeerJee&o mes pewve
mebmke=efle kee efJekeeme SJeb Oece& keer eYeeJevee melele nesleer jns,
efpevesv YeieJeeve mes nceejer ener eeLe&vee nw~
(5)
oerheeJeueer heJe& SJeb Jeerj efveJee&Ce mebJeled kee vetleve Je<ee&efYevevove

ueseKf ekee-ieefCeveer %eeveceleer
pewve Fefleneme kes Devegmeej Deepe mes 2536 Je<e& hetJe& leerLekej kekegob YegJe: Keejeesef<eogef<eleefMeKejwjuebke=le:~
YeieJeeve ceneJeerj ves efyenej eevle kes heeJeehegjer veiej ceW peuecebeof j mes cesIeheueheefjJeerle lemleJe ue#eCeeefve efueefKeleeefve JeefeCee~~127~~
mecemle keceeX kee veeMe kej cees#eOeece kees eehle efkeee Lee~ pewmee efke Jenleerefle leerLe&ce=ef<eefYee, meleleceefYeiecelese e~
Deeeee&eer hetpeheeo mJeeceer ves efveJee&CeYeefe ceW kene nweerelf eefJeleleoew: heefjlees, Ye=Mecetpe&evle Fefle efJeegleeseue:~~128~~
heeJeehegjme yeefnVeleYetefceosMes,
DeLee&led efiejveej heJe&le mes YeieJeeve vesecf eveeLe kes cees#eieceve
heeeslheueekegueJeleeb mejmeeb efn ceOes~
kes heeeled FveW ves YeieJeeve keer efveJee&Ce keueeCeke hetpee kes yeeo
eerJeOe&ceeveefpeveosJe Fefle eleerlees,
efiejveej heJe&le hej Jee mes ejCe GlkeerCe& efkeee Lee~ Fmeer eceeCe
efveJee&Ceceehe YeieJeeved eefJeOetleheehcee~~24~~ kees G=le kejles ngS cesjs oer#ee iegJej hejcehetpe Deeeee& eer
heeJeehegj kes yeee mejesJej, hee kegcegoveer mes MeeseYf ele~
Jeerjmeeiej cenejepe kenles nQ efke-Fmeer ekeej mes heeJeehegjer
ceOeYeeie ceW Gmekes GVele, Yetefce osMe ceW eYeg jeefpele~~
mejesJej kes ceOe ceefCeceeer efMeuee mes YeieJeeve kes cees#e peeves kes
eerceved JeOe&ceeve efpeveosJee, ef$eYegJeve efJeegle heehe jefnle~
yeeo FveW ves Jee mes eneB hej Yeer ejCeefevn GlkeerCe& kejkes Fme
kece& DeIeeleer Oees kejkes, efveJee&Ce iees YeieJeved mevceefle~~
efMeuee kees efmeefMeuee kes meceeve hetpe heefJe$e yeveeee Lee~
Fmeer mce=elf e cesW eefleJe<e& YeeieCe oerheeJeueer kes efove keeefle&ke
Fme oerheeJeueer heJe& kes cenJe SJeb Jeerj efveJee&Ce mebJeled kes yeejs
ke=<Cee DeceeJemee keer eYeele yesuee ceW heeJeehegjer
ceW ceQves cesjer mce=efleeeB ebLe ceW Yeer
-esjCeekes peuecebeof j ceW YeefehetJe&ke efveJee&Ceuee[t oerheeJeueer-6 veJecyej 2010 kees YeieJeeve ceneJeerj efJemleej mes efoee nw leeefke he{ves JeeueeW
e{eles nQ~ Jele&ceeve ceW esleecyej mecegoee kee efveJee&CekeueeCeke nw Dele: Gmeer efove eele: kees pewveOece& mes mebyebeOf ele Fefleneme keer
keer keceser ves heeJeehegjer peuecebeof j kes heeme efveJee&Ceuee[t e{eJeW SJeb Meece kees ieewlece ieCeOej peevekeejer efceue mekes~
yees[& ueiee efoee nw efkeSJeb kesJeue%eeve ue#ceer keer hetpee kejkes vetleve vetleve-Je<e& DeefYeveboveDeepe mes ueieYeie "er Meleeyoer yemeveecegnlt e& kejW leLee oerheeslmeJe ceveeJeW~
Deepe Yeejle osMe ceW JeerjefveJee&Ce
F&mee hetJe& pewveOece& kes eewyeermeJeW Debelf ece
mebJeled, efJeece mebJeled, MeeefueJeenve Meke
-Jeerj efveJee&Ce mebJeled 2537 eejbYeleerLekej YeieJeeve ceneJeerj kee efveJee&Ce nesves
Deewj F&meJeer meved eeefuele nQ~ Fvekes
7 veJecyej 2010 kees
hej osJeleeDeeW eje eneB hej Debelf ece mebmkeej
eLece efoJeme kees Je<e& kee eLece efove
Jeerj efveJee&Ce kee vetleve mebJelmej ceveeJeW~
efkeee ieee~ Fme heefJe$e mLeeve keer Yemce
ceevekej veJeJe<e& keer cebieue keeceveeSB
Je efceer kees G"eles-G"eles ner Ske ye[e mee iee yeve ieee, efpemeves Ske keer peeleer nQ~ pewve Oecee&vegeeeer cenevegYeeJeeW kees efkeme mebJeled kee
efJeMeeue mejesJej kee mLeeve ues efueee~ Fme mejesJej ceW keceue jnves mes keewve mee efoJeme veJeJe<e& kee cebieue efoJeme ceevevee eeefnS? Fme
Fmes keceue mejesJej Yeer kenles nQ~ Jele&ceeve ceW Fme mejesJej keer uecyeeF& efJe<ee hej efJeeej kejvee eeefnS~
1451 heg SJeb eew[ eF& 1223 heg nw~
Deepe F&meJeer meved DeleefOeke eeefuele nw~ eee: kesueW[j,
efoiecyej pewve hejchejevegmeej Gheeg& e JeCe&ve hetCe&leee efvejeOeej efleefLe-ohe&Ce Deewj [eeefjeeb Yeer Fmeer meved mes heves ueieer nQ~
nw, leovegmeej ceneJeerj mJeeceer ves Fmeer peue cebefoj ceW ner oes efove JeemleJe ceW DebespeeW ves Deheves Yeejle hej Meemeve kejkes Dehevee Ssmee
kee eesie efvejesOe kejkes keeefle&ke ke=<Cee DeceeJeme keer elet<e yesuee eYeeJe es[e nw efke Gmes efceevee DemebYeJe nw~ Kewj! keesF& yeele
ceW cees#e eehle efkeee Gmekes heeeled meewOece& Fv Deeefo meYeer veneR, 1 peveJejer mes eefle Je<e& F&meJeer meved eejbYe neslee nw~
osJeleeDeeW ves efceuekej Gvekee efveJee&CekeueeCeke ceneslmeJe ceveeee
kevee&ke, ceneje^ leLee iegpejele ceW efJeece mebJeled kees
hegve: Deefivekegceej osJeeW ves Deheves cegkeg mes Deefive efvekeeuekej YeieJeeved DeefOeke cenlJe efoee peelee nw~ ceQves eJeCeyesueieesue ceW osKee, pees
kes Mejerj kee Debeflece mebmkeej efkeee Lee~ JeneB hej Fv ves Jee mes ueesie JeneR jnkej Yeer Thej peekej YeieJeeve kee oMe&ve veneR kejles
YeieJeeved kes ejCe GlkeerCe& efkees Les, Gme efJe<ee ceW Yeer hetpe Deeeee& Les, Jes Yeer pewve yebOeg ew$eJeoer DeceeJemee (oef#eCe Je iegpejele kes
eer mecevleYe mJeeceer ves mJeebYetmlees$e ceW efueKee nwDevegmeej heeuiegve ke=. DeceeJemee) keer jeef$e ceW Thej hene[ hej
(6)
Debke-4
peekej meesles nQ Deewj eele: G"les ner YeieJeeve yeengyeueer kee oMe&ve
kej vetleve-Je<e& keer cebieue-keecevee kejles ngS veeres Glejles nQ~ ew$e
Megkeuee Skeced mes efJeece mebJeled kee veee Je<e& Meg neslee nw~ Deepe
hebeebie Fmeer mebJeled mes eue jns nQ~
Jele&ceeve ceW lees JeerjefveJee&Ce ceneslmeJe keer eee& pewve keee
pewveslejeW ceW Yeer meejs osMe ceW hewue egkeer nw~ meved 1974 ceW
YeieJeeve ceneJeerj kee heefememeewJeeb efveJee&Ce ceneslmeJe Yeer Ske Je<e&
leke pewveeW kes eejeW meceoeeeW kes cenejefLeeeW ves Deeies neskej
ceveeee, efpememes pewve kes Debeflece leerLekej YeieJeeve ceneJeerj kes
meeLe Deefnbmee Oece& kee eeej-emeej Ketye ner ngDee nw~ Deye
efleefLe-ohe&Ce Yeer JeerjefveJee&CemebJeled mes efvekeeues peeves ueies~
Deepe pewve meceepe ceW ner veneR, pewveslej meceepe ceW Yeer JeerjefveJee&Ce
efoJeme keer (oerheeJeueer kes efove) jeef$e ceW ieCesMe hetpee Deewj ue#ceer hetpee
kejkes ogkeeve hej vetleve Jemevee Deewj vetleve yener Deeefo yeoueves keer eLee
nw~ Fme efove Deveske eyeg pewve Deheveer-Deheveer ogkeeve hej eb$e DeLeJee
efpeveJeeCeer jKekej YeieJeeve ceneJeerj keer hetpee, mejmJeleer keer hetpee
Deeefo kejkes cebieueeke he{kej, vetleve yeefneeW Deewj JemeveeW hej mJeefmleke,
eer Deeefo yeveekej eer ceneJeerjee vece: Deeefo ceb$e efueKekej, yener
yeoueves kee cegnlt e& kejkes mebJeled efueKe osles nQ~
Fme efove ue#ceer-ieCesMe keer hetpee kes yeejs ceW mener efmLeefle
kee yeesOe kejeves kes efueS ceQves eer ieewlece ieCeOej keer hetpee Deewj
kesJeue%eeve ceneue#ceer keer hetpee, Ssmeer oes hetpeeSB yeveeF& nQ pees
pecyeterhe hetpeebpeefue hegmleke SJeb Fme oerheeJeueer hetpeve veeceke
hegmleke ceW ekeeefMele nQ keeeWefke keeefle&ke ke=. DeceeJemee kees eele:
elet<e yesuee ceW YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer ves heeJeehegjer mes efveJee&Ce
eehle efkeee Lee, Gmeer kes Gheue#e ceW mJeie& mes FveW ves, DemebKe
osJe-osefJeeeW ves Deekej eneB heeJeehegjer ceW YeieJeeve kee efveJee&CeeslmeJe
ceveeee Lee Deewj heeJeehegjer ceW oerheeW kees peueekej GlmeJe efkeee Lee~
Gmeer mecee mes Deepe leke eefleJe<e& Deheves Yeejle osMe ceW meeebkeeue ceW
meJe&$e oerheke peueekej oerheceeefuekee ee oerheeJeueer efoJeme ceveeee
peelee nw~ pewmee efke nefjJebMehegjeCe ceW kene Yeer nwlelemleg ueeske: eefleJe<e&ceeojeleefmeoerheeefuekeee$e Yeejles~
mecegele: hetpeefelegb efpevesejb efpevesvefveJee&CeefJeYetelf eYeefeYeeked~~21~~
YeieJeeve kes efveJee&Ce keueeCeke keer Yeefe mes ege mebmeej kes
eeCeer Fme Yejle#es$e ceW eefleJe<e& DeeojhetJe&ke eefme oerheceeefuekee kes
eje YeieJeeve ceneJeerj keer hetpee kejves kes efueS Gele jnves ueies
DeLee&led GvneR keer mce=elf e ceW oerheeJeueer kee GlmeJe ceveeves ueies~~21~~
en ngF& oerheeJeueer keer yeele, hegve: pees Gmeer efove jeef$e ceW
vetleve yener hetpeve kes mecee ue#ceer Deewj ieCesMe keer hetpee keer eLee
nw, GmeceW Yeer jnme nw~ Gmeer efove heeJeehegj ceW YeieJeeve ceneJeerj
Debke-4
mJeeceer kes cees#e peeves kes yeeo meeebkeeue ceW eer ieewlece ieCeOej
kees kesJeue%eeve eie ngDee Lee, lel#eCe ner FveW ves Deekej Gvekeer
iebOekeger keer jevee kejkes Gvekes kesJeue%eeve keer hetpee keer Leer~
ieCeeveeb F&Me: ieCesMe:, ieCeOej: es heee&eJeeeer veece eer
ieewlecemJeeceer kes ner nQ~ meye ueesie Fme yeele kees ve mecePekej
ieCesMe Deewj ue#ceer keer hetpee kejves ueies~ JeemleJe ceW ieCeOej osJe
keer, kesJeue%eeve ceneue#ceer keer hetpee kejveer eeefnS~ Keeme kej
pewveeW kees lees ener keeefle&ke Megkeuee eefleheoe kee vetleve Je<e& ceevevee
eeefnS~ Fmeer efove mes efleefLe ohe&Ce Je kesueW[j heevee eeefnS~
egieeefo-Jewmes cesjer ef ceW egieeefo efoJeme Yeer yengle ner
cenlJehetCe& nw~ Fmekeer lejhe eee: pewve Oecee&vegeeefeeeW kee ue#e veneR
nw~ en cebieuecee efoJeme nw eeJeCe ke=<Cee eefleheoe~ en eleske
egie kee Deeefo efoJeme nw FmeefueS Fmes egieeefo kene nw~ Glmeefhe&Ceer
Deewj DeJemeefhe&Ceer kes n-n keeue ceeves nQ~ DeJemeefhe&Ceer kes meg<ecee
meg<ecee, meg<ecee, meg<eceeog:<ecee, og:<eceemeg<ecee, og:<ecee Deewj Deefleog:<ecee~
es ner Glmeefhe&Ceer ceW Gus ece mes eueles nQ~ pewmes-Deefleog:<ecee Deeefo~
Fve meye keeueeW keer meceeefhle Dee<ee{ Megkeuee heteCf e&cee kees nesleer nw Deewj
eejbYe eeJeCe ke=<Cee eefleheoe mes neslee nw~
Fme cebieue efoJeme kees ner YeieJeeve ceneJeerj keer efoJeOJeefve
efKejer Leer Dele: Deepe Fmes JeerjMeemeve peebleer efoJeme kes
veece mes ceveeves keer eLee nw~ Fme efJe<ee ceW Deehe eceeCe osefKees
(efleueeseheCCeefe DeOeee 1, he=. 9 mes G=le)SlLeeJemeefhheCeerS eGlLekeeuemme eefjceYeeieefcce~
leseermeJeemeDe[ceemeheCCejmeefoJememesmeefcce ~~68~~
Jeememme he{ceceemes meeJeCeCeeceefcce yengueheef[JeeS~
DeefYepeerCekeKeeefcceb e Ghheeer OecceeflelLemme~~69~~
meeJeCeyengues heeef[Jecegnges megnesoes jefJeCees~
DeefYepemme he{cepeesS pegiemme Deeoer Fcemme heg{~b ~70~~
eneB DeJemeefhe&Ceer kes elegLe& keeue kes Debeflece Yeeie ceW lesleerme
Je<e&, Dee" ceen Deewj hevn efove Mes<e jnves hej Je<e& kes eeJeCe
veeceke eLece cenerves ceW, ke=<Ce he#e keer eefleheoe kes efove DeefYeefpeled
ve#e$e kes Gefole jnves hej Oece&leerLe& keer Glheefe ngF~& ~68-69~~
eeJeCe ke=<Cee Skeced kes efove cegntle& kes jnles ngS mete&
kee MegYe Goe nesves hej DeefYeefpeled ve#e$e kes eLece eesie ceW Fme
egie kee eejbYe ngDee, en mhe nw~~70~~
OeJeuee ceW Yeer efueKee nwmeeJeCe-yengCe-heef[Jeos, -cegng es megnesoS jefJeCees~
DeefYeefpemme he{ce-peesS, SlLe pegieeF& cegCeseJJees~~57~~
eeJeCe ke=<Cee eefleheoe kes efove, cegntle& ceW, mete& kee
MegYe Goe nesves hej Deewj DeefYeefpeled ve#e$e kes eLece eesie ceW peye
(7)
egie keer Deeefo ngF,& leYeer leerLe& keer Glheefe mecePevee eeefnS~~57~~
jepeie=ner veiej kee pees mLeeve YeieJeeve ceneJeerj keer efoJeOJeefve
mes heefJe$e ngDee Lee, Gmekes yeejs ceW Yeer efleueeseheCCeefe (DeOeee
1, he=. 8) ceW JeCe&ve Deeee nwmegjKesejceCenjCes, iegCeCeeces hebemesueCeejefcce~
efJeGueefcce heJJeoJejs, JeerjefpeCees Dekeeejes~~65~~
eGjmmees hegJJeeS, efjefmemesuees oeefnCeeS JesYeejes~
CeFefjoefomeeS efJeGuees, oeseCf Ce eflekeesCeefoeeeje~~66~~
eeJemeefjese
f CCees, JeCeeefCeuemeesceefomeefJeYeeiesmeg~
F&meeCeeS heb[t JeCCee meJJes kegmeiieheefjejCee~~67~~
DeLe&-osJe Deewj efJeeeOejeW kes ceve kees ceesefnle kejves Jeeues
Deewj meeLe&ke veece mes eefme hebeMewue (heebe hene[eW mes megMeesefYele)
veiej DeLee&led jepeie=ner veiejer ceW, heJe&leeW ceW es efJehegueeeue heJe&le
hej eerJeerjefpevesv DeLe&Meee kes kelee& ngS~~65~~
jepeie=n veiej kes hetJe& ceW eleg<keesCe $e+ef<eMewue, oef#eCe ceW
JewYeej Deewj vew$e+le efoMee ceW efJehegueeeue heJe&le nw~ es oesveeW
JewYeej Deewj efJehegueeeue heJe&le ef$ekeesCe Deeke=efle mes ege nQ~~66~~
heefece, JeeeJe Deewj meesce (Gej) efoMee ceW hewuee ngDee
Oeveg<e kes Deekeej Jeeuee efVe veece kee heJe&le nw Deewj F&Meeve efoMee
ceW heeC[g veece kee heJe&le nw~ Gheeg&e heeBeeW ner heJe&le kegMeeeeW mes
Jesefle nQ~~67~~
Fve GjCeeW mes mhe nw efke eeJeCe ke=<Cee eefleheoe
egie keer Deeefo nw~ YeieJeeve ceneJeerj kes cees#e peeves kes yeeo
heeBeJeeb keeue eJesMe nesves ceW leerve Je<e&, Dee" ceen, hevn efove
yeekeer jns Les~ leerve Je<e&, keeefle&ke Megkeuee kes hevn efove Deewj
ceieefmej mes Dee<ee{ leke Dee" ceen efieveves eeefnS~
kevee&ke ceW ueesie ew$e Meg. 1 kees ner egieeefo Deyyee
kenles nQ efkevleg Jen lees efJeeceeefole jepee mes euee nw Dele: Jen
egieeefo Deyyee ve neskej eeJeCe ke=<Cee Skeced ner egieeefo heJe&
nw~ oef#eCe ceW heJe& kees Deyyee kenles nQ~
Fmes eneB yeleeves kee cesje DeefYeeee ener nw efke Deehe pewve
ueesie JeerjefveJee&Ce mebJeled mes ner vetleve Je<e& ceveeJeW leLee eeJeCe
ke=<Cee Skeced kees JeerjMeemeve peevleer Deewj egieeefo efoJeme-heJe&
DeJeMe ceveeJeW~ eefo pewve ner Deheveer mebmke=efle kee eeej-emeej veneR
kejWies, lees Yeuee Deewj keewve kejsib es? FmeefueS Jeerj efveJee&Ce kes efove
jeef$e ceW pewve efJeefOe mes yener Deewj Jemevee Deeefo yeouekej keeefle&ke
Megkeuee Skeced mes vetleve Je<e& ceevevee eeefnS leLee veJe mebJelmej keer
hetpee Deeefo kejkes Deheves Je<e& kees cebieuecee yeveevee eeefnS~
eeefj$eceeuee ele (MejohetefCe&cee ele)

(pewvesv ele keLee meben ceje"er hegmleke kes DeeOeej mes)
Deeefeve Megkeuee hetefCe&cee-Mejled hetefCe&cee kees GheJeeme kejkes en ele efkeee peelee nw~ Fme ele ceW hebehejceser keer eeflecee kee
hebeece=le DeefYe<eske kejW~ hegve: Deoue keceue yeveekej Gmekes eejeW lejhe eewkeesve ceb[ue yeveeJeW~ Dee" efoMee ceW Dee" cebieue kegbYe
mLeeefhele kejkes ceOe ceW Ske ye[e cebieue kegbYe mLeeefhele kejW~ es meYeer kegbYe-keueMe hebeJeCeea met$e mes Jesefle nesJeW~ ceOe ceW efmebnemeve
hej hebehejceser keer eeflecee efJejepeceeve kejkes hebehejceser efJeOeeve kejvee eeefnS~
Fme ele ceW eej yeej hebeece=le DeefYe<eske kejves kee efJeOeeve nw~ eele:, ceOeevn, meeeb Deewj De&jeef$e ceW Ssmes eej ceneefYe<eske kejvee nw~
ele ceb$e- eR Den Den&eflmeeeeeexheeOeeemeJe&meeOegYees vece: mJeene~
Fme ceb$e kee 108 yeej megiebefOele heg<heeW mes peehe kejkes hegve: Ceceeskeej ceb$e keer Ske ceeuee peheW~
Fme efoJeme yeeee& ele heeueve kej jeef$e peeiejCe Deeefo kejkes Oecee&jeOevee kejW~ en ele 27 Je<e& kejvee Glke= nw, 16 Je<e&
ceOece nw Deewj kece mes kece meele Je<e& kejvee peIeve nw~ eefo GheJeeme keer Meefe veneR nw lees Ske yeej Meg Yeespeve kejkes Yeer ele kej
mekeles nQ~
ele keer otmejer efJeefOe Fme ekeej nw-Mejled hetefCe&cee kes efove ele kejkes eveYe YeieJeeve keer hetpee kejkes jeef$e ceW eer ebeYe
eeflecee kee otOe mes ceneefYe<eske kejvee eeefnS~ Gmekee ceb$e efvecve ekeej nw eR Den efJepeee#e-pJeeueeceeefueveere#eermeefnleee eereveYeleerLekejee vece:~
Fme ele kes eYeeJe mes hetCe& evcee kes meceeve GppJeue keerefle& hewueleer nw~ eeefj$e efove-eefleefove GppJeue neslee peelee nw~ Fmekes
eYeeJe mes mecemle ueewefkeke megKe eehle kej hejcheje mes cees#e megKe eehle neslee nw~ mebmeej ceW jnles ngS heg$e, heew$e, megKe, mebleefle Deewj
Oeve-mecheefe keer Je=ef nesleer jnleer nw~ DeleSJe en ele eeefj$e keer hetefle& kejkes efveece mes hejceelceheo kees eehle kejeves Jeeuee nw~
efJeMes<e-FveceW mes Ske ele Yeer kej mekeles nQ DeLeJee oesveeW ele kejkes Yeer hegCeesheepe&ve kej mekeles nQ~
(8)
Debke-4
09810732837, 09411025124
09829228700, 09351105559, 09928247999, 09928283793, 09799814167, 09928469444,

09411025124, 09810732837, 01233-280184, 280316
Debke-4
(9)
09431022376, 09412708203
(10)
Debke-4
Debke-4
(11)
(12)
Debke-4
Debke-4
(13)
(14)
Debke-4
Debke-4
(15)
(16)
Debke-4
Debke-4
(17)
(18)
Debke-4
Debke-4
(19)
(20)
Debke-4
Debke-4
(21)
(22)
Debke-4
Debke-4
(23)
(24)
Debke-4
Debke-4
(25)
(26)
Debke-4
hetpe ceeleepeer eje eej DevegeesieeW hej efueefKele Mes<e meeefnle

(jbieerve he= hej jsKeebefkele hegmlekeeW mes Deefleefje)
eLeceevegeesie (Gheveeme/yeeue meeefnle)

65. YeieJeeve $e+<eYeosJe kee meceJemejCe
Jeer.efve.meb. 2523, meved 1997 ceW Fme hegmleke kees efueKee~
FmeceW hetpe ceeleepeer ves cenehegjeCe, nefjJebMehegjeCe, efleueeseheCCeefe
Deeefo ebLeeW kes DeeOeej mes YeieJeeve $e+<eYeosJe kes meceJemejCe kee
megvoj JeCe&ve efkeee nw~ ceeleepeer ves meceJemejCe kee JeCe&ve
Deeiece mes he{kej ner meceJemejCe kee megvoj jLe yeveJeekej
Gmekee eerefJenej YeejleosMe ceW kejeee~
Fme hegmleke kee Debespeer DevegJeeo [e@. Sme. yeeee ves efkeee
nw~ Fmekee eLece mebmkejCe Jeer.efve. meb. 2525, meved 1999 ceW
he egkee nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (eLece)-meved 1999 (Jeer.efve.meb.
2525), he= mebKee-1672
66. leerLekej $e+<eYeosJe kes oMe DeJeleej

Jeer.efve. meb. 2525, meved 1999 ceW hetpe ceeleepeer ves en
hegmleke efueKeer, FmeceW YeieJeeve $e+<eYeosJe kewmes yeves? Gvekes hetJe&
kes oMe YeJeeW kee JeCe&ve efkeee nw~ jepee ceneyeue keer heee&e mes
Gvekes peerJeve kee GlLeeve eejbYe ngDee hegve: ueefueleebie osJe, jepee
JeepebIe, YeesieYetefce Deee&, eerOejosJe, megeJf eefOe jepee, Deeglesv,
JeeveeefYe eeJeleea, meJee&Le&emf eef kes Denefcev Deeefo YeJeeW kee JeCe&vekej
YeieJeeve $e+<eYeosJe kes hebekeueeCeke kee JeCe&ve efkeee nw~
2525), he= mebKee-72
67. YeieJeeve ceneJeerj kewmes yeves?

YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer keer peerJeveer-hegjJee Yeerue mes
ceneJeerj yeveves leke kee efJeJejCe meb#eshe ceW yengle ner megiece Mewueer
ceW efoee ieee nw~ YeieJeeve ceneJeerj kes heeerme meewJeW efveJee&Ce
ceneslmeJe kes heeJeve DeJemej hej Jeer.efve. meb. 2500, efmelecyej
1974 ceW Fme hegmleke kes eLece mebmkejCe kee ekeeMeve efkeee
ieee~
eLece mebmkejCe-meved 1974 (Jeer. efve. meb. 2500),
Jele&ceeve mebmkejCe (le=leere)-meved 2001, he= mebKee-32
68. eewyeerme leerLekej

efouueer ueeue cebefoj ceW YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kes 2500JeW
Debke-4
efveJee&Ce GlmeJe hej Jeer.efve. meb. 2500, meved 1974 ceW en hegmleke
efueKeer~ eewyeerme leerLekejeW kee Deueie-Deueie mebe#f ehle heefjee emlegle
hegmleke ceW efoee ieee nw~ eleske leerLekejeW keer hetJe& heee&e mes
Deeieceve, heeBe keueeCekeeW kes mLeeve, efleefLeeeB Deeefo oer ieF& nQ~
leerLekejeW kes peerJeve keer ueieYeie meYeer ecegKe IeveeSB eleske heefjee
ceW Ske ner hegmleke kes Devoj ceeleepeer ves mebie=nerle kej oer nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (efleere)-meved 2002, he= mebKee-120
69. YeieJeeve yeengyeueer

YeieJeeve yeengyeueer meneeefyo cenecemlekeeefY e<esk e
eJeCeyesueieesuee kes heeJeve emebie hej YeieJeeve yeengyeueer keer peerJeve
ieeLee leLee 57 heg TBeer Deefle cevees%e eeflecee kee ele#e ee
hejes#e oMe&ve kee Deevevo eehle kejeves kes efueS en hegmleke leweej
keer ieF&~ FmeceW 111 heeeW ceW yeengyeueer ueeJeCeer leLee iee ceW
peerJeve eefj$e efoee ieee nw~ oesveeW jeveeSB hetpe ceeleepeer ke=le
nQ~ yeengyeueer ueeJeCeer kee me=peve Jeerj meb. 2491, meved 1965 ceW
eJeCeyesueieesuee ceW mee#eeled yeengyeueer keer eeflecee kes mece#e yew"kej
ceeleepeer ves efkeee Lee~ Jeerj meb. 2507, meved 1981 ceW Fmeer
ueeJeCeer kees mebieerleye kejkes 7 mehleen leke DeekeeMeJeeCeer
efouueer mes emeeefjle efkeee ieee Lee, efpemekee Meer<e&ke Lee hee<eeCe
yeesueles nQ~
70. YeieJeeve Je=<eYeosJe

pewve mebmke=efle kes eLece leerLekej egie eJele&ke osJeeefOeosJe
YeieJeeve DeeefoveeLe kee peerJeve Je=e-heeBeeW keueeCeke leLee Gvekes
hetJe& YeJe Fme Gheveeme ceW efoes iees nQ~ hegmleke eser nesles ngS
Yeer meejieefYe&le nw~ hetpe ceeleepeer keer Deheveer en Ske efJeefMe
Mewueer nw efke hegmleke eser nes ee ye[er, hetpeeSb neW ee mJeeOeee
kes ebLe, meYeer ceW megiecelee mes pewveOece& kes eejeW DevegeesieeW kee
meceeJesMe kej osleer nQ~ ceeleepeer eje efueKeer eleske hegmleke kees
he{ves mes peerJeve peerves keer keuee eehle nesleer nw~
(27)
71. YeieJeeve vesefceveeLe
75. eer $e+<eYeosJe pevceYetefce DeeesOee
FmeceW nefjJebMehegjeCe kes DeeOeej mes hetpe ceeleepeer ves

YeieJeeve vesefceveeLe kee peerJeve eefj$e Gheveeme Mewueer ceW emlegle
efkeee nw~ hetpe ceeleepeer ves vesefce efvecee&Ce keeJe kes DeeOeej mes
Yeer YeieJeeve vesefceveeLe kes hetJe&YeJeeW kee JeCe&ve efkeee nw~ FmeceW
leerLekejeW keer Ske efJeMes<elee yeleeF& nw efke GvneWves hetJe& YeJeeW ceW
DeveskeeW ele efkeS~ FmeceW hetpe ceeleepeer ves 30-35 eleeW kees
efueKee nw~ pewmes-meJe&leesYe, Jemevle Ye, efmebn efve<eeref[le,
ceshebefeele Deeefo~ FmeceW GejhegjeCe Deewj efveJee&CekeeC[ kee Yeer
DeeOeej efueee nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (hebece)-meved 1997, he= mebKee12136
eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer pevceYetefce DeeesOee

ceW Jeer.efve. meb. 2519, meved 1993 ceW hetpe ceeleepeer ves en
hegmleke efueKeer~ Jele&ceeve ke=leegie keer Deeefo ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe
ves pevce ueskej eneR mes Oece& keer hejcheje kees eJeefle&le efkeee nw~
DeleSJe Gvekee heefjee osles ngS Deve leerLekejeW kee, Yejle Deeefo
eeJeefle&eeW kee leLee eerjeceev Deeefo ceneheg<eeW kee Yeer mebef#ehle
heefjee Fme hegmleke ceW efoee ieee nw~ Jele&ceeve ceW pewve-pewveslej
ueesie leLee Deheves YeejleJe<e& kes ner veneR efJeosMeeW kes ueesie Yeer
$e+<eYe pevceYetefce kes veece mes Yeer Fme DeeesOee kee cenlJe
mecePeW, Fmeer YeeJevee mes hetpe ceeleepeer ves en eer $e+<eYe
pevceYetefce DeeesOee hegmleke efueKeer nw~
72. Debeflece leerLekej YeieJeeve ceneJeerj

Jeer.efve.meb. 2527, meved 2001 ceW YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer
kes 2600JeW pevcepeebleer Je<e& kes Devleie&le en hegmleke efueKeer~
FmeceW YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kee heefjee SJeb Gvekes hebekeueeCekeeW
kee JeCe&ve nw~
73. YeieJeeve heee&veeLe

YeieJeeve heee&veeLe le=leere meneeefyo ceneslmeJe Je<e& kes
Devleie&le YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj ceW Jeer.efve. meb.
2530, meved 2004 ceW en hegmleke efueKekej leweej keer~ Fme
hegmleke ceW YeieJeeve heee&veeLe kee heefjee SJeb Gvekes oMeYeJeeW kee
JeCe&ve nw~ Fmekes meeLe ner leerLekej pevceYetefceeeW kes efJekeeme keer
DeeJeMekelee, leerLekej pevceYetefce Jebovee Yeer efueKeer nw~
74. YeieJeeve ceneJeerj

YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj ceW Jeer.efve. meb.
2003 ceW en hegmleke leweej keer ~ FmeceW YeieJeeve ceneJeerj
mJeeceer kee heefjee, pevceYetefce kegC[uehegj, YeieJeeve ceneJeerj kes
heeBeeW keueeCeke SJeb YeieJeeve ceneJeerj kes hetJe& kes 10 YeJeeW kee
Yeer JeCe&ve nw~ Fmekes meeLe ner YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce
kegC[uehegj Ske JeemleefJeke leLe Deeefo keF& uesKe SJeb Jele&ceevekeeueerve
24 leerLekejeW keer 16 pevceYetefceeeW kes veece nQ~
2530), he= mebKee-14154
(28)
76. pewveOece& SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe

Jeer.efve. meb. 2424, meved 1998 ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe
meceJemejCe eerefJenej kes DeJemej hej en hegmleke efueKeer~ FmeceW
leerLekej $e+<eYeosJe kes yeejs ceW JeCe&ve nw, pees kejes[eW Je<e& hetJe& kes
Fefleneme kee mcejCe kejelee nw~ pewveOece& kes kece&efmeevle,
me=e
f jevee, leerLekejeW kes hebekeueeCeke, pewveOece& keer Goejlee
Deeefo kee Yeer mebef#ehle JeCe&ve nw leLee YeieJeeve $e+<eYeosJe kes heg$e
meceed eeJeleea Yejle kes veece hej nceejs Fme osMe kee Yeejle
veece efJeefYeVe JesohegjeCeeW kes ceeOece mes efme efkeee nw~ Fme
hegmleke kee Debespeer DevegJeeo Deeefe&kee eboveeceleer ceeleepeer ves
(ceQves) efkeee nw~ efpemekee eLece mebmkejCe Jeer.efve. meb. 2526,
4 hejJejer 2000 ceW he egkee nw~
77. leerLekej peerJeve oMe&ve

Jeer.efve. meb. 2527, meved 2001 YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer
kes 2600JeW pevcekeueeCeke ceneslmeJe Je<e& kes Devleie&le Fme
hegmleke kees efueKee~ Fme hegmleke ceW eewyeerme leerLekejesb kes mebef#ehle
heefjee eoeve efkeS nQ, efpemeceW Gvekes hebekeueeCe efleefLe,
hebekeueeCeke mLeeve kes meeLe-meeLe leerLekejeW kes ceelee-efhelee,
efevn, JeCe&, osnJeCe&, Deeeg, DeJeieenvee Deeefo kee JeCe&ve nw~
Debke-4
78. leerLekej ceneJeerj Deewj Oece&leerLe&
82. YeieJeeve MeebefleveeLe
YeieJeeve ceneJeerj kes heeerme meeQJes efveJee&Ce ceneslmeJe kes

heeJeve emebie hej YeieJeeve ceneJeerj kes peerJeve eefj$e SJeb pewveOece& kee
peve-peve kees heefjee eoeve kejeves kes efueS en eser meer hegmleke
efueKeer Leer~ ye[er mebKee ceW Fmekee ekeeMeve ngDee~ Fmekee Debespeer
ceW ye. keg. mJeeefle pewve ves DevegJeeo efkeee nw, pees efke he egkee nw~
Fme hegmleke ceW hetpe ceeleepeer ves YeieJeeve MeebefleveeLe kes

hetJe& 12 YeJeeW kee JeCe&ve emlegle efkeee nw~ meeLe ner Gvekes pevce mes
Jewjeie leke kee Fefleneme, MeebefleYeefe efnvoer heeevegJeeo Deeefo
hegmleke ceW meceeefnle nw~
79. Yejle yeengyeueer (efe$e keLee)
Jeer. efve. meb. 2506, meved 1980 cesW en hegmleke efueKeer

nw~ en Yeer Gheveeme nw, efpemeceW mes" megoMe&ve, cenecegevf e megkegceeue,
j#eeyebOeve SJeb Debpeve eesj keer keLeeSB nQ~
Jele&ceeve mebmkejCe (hebece)-meved 1998, he= mebKee-106
yeeueke-yeeefuekeeDeeW kees YeieJeeve Yejle-yeengyeueer kes peerJeve

kee megiecelee mes heefjee kejeves kes efueS efe$eeW kes ceeOece mes
keLee efueKeer, pees efke Deefle DeeOegefveke Mewueer ceW nw~ Fmekee
ekeeMeve veJeYeejle eFcme mes ekeeefMele nesves Jeeues Fvpeeue
keeefcekeme keer e=BKeuee veb 368 ceW Jeer.efve. meb. 2507, hejJejer
1981 ceW YeieJeeve yeengyeueer meneeefyo ceneslmeJe kes heeJeve DeJemej
hej efnvoer Je Debespeer ceW efkeee ieee~ Fmekee Debespeer ceW DevegJeeo
Meervee pewve ves efkeee nw~
80. Ssefleneefmeke leerLe& nefmleveehegj

nefmleveehegj ceW Jeerj meb. 2500 YeieJeeve ceneJeerj kes
efveJee&CeeslmeJe hej pes Meg. oMeceer, iegJeej kees en ke=efle hetCe&
efkeee~ nefmleveehegj keer Ssefleneefmeke IeveeDeeW kee Fme hegmleke ceW
MeeeeW kes DeeOeej mes meb#eshe ceW GuuesKe efkeee nw~ Fme leerLe&#es$e
hej Jele&ceeve ceW GheueyOe cebefojeW kee Yeer efoioMe&ve kejeee nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (efleere)-meved 2010, he= mebKee1672
81. pecyeterhe ieeF[

Fme ueIeg hegefmlekee ceW ceeleepeer ves pecyeterhe kees peeveves kes
efueS mejue Yee<ee ceW pecyeterhe kes ewleeuee, veoer, heJe&le, #es$e
Deeefo kee efoioMe&ve kejeee nw~ meeLe ner efpeme heeJeve Yetefce hej
YeJe pecyeterhe jevee kee efvecee&Ce ngDee nw~ Gmekeer eeeerve
Ssefleneefmeke IeveeDeeW kee Yeer Deeflemeb#eshe ceW JeCe&ve efkeee nw~ Deble
ceW pecyeterhe jevee mes mebyebefOele keg Yepeve Yeer nQ~ Fme hegmleke
kee Debiespeer ceW DevegJeeo eerceleer jepejeveer pewve, ceesjeries-efouueer
ves efkeee nw, efpemekee eLece mebmkejCe Jeerj meb. 2509,
14 veJecyej 1983 ceW he egkee nw~
Debke-4
83. Yeefe
84. eYeeJevee
Fme Gheveeme ceW Dekeuebke-efvekeuebke kee peerJeve-Je=e efoee
ieee nw, efpemeceW ess YeeF& efvekeuebke kee yeefueoeve SJeb ye[s YeeF&
Dekeuebke kee efveie&v Le efoiecyej cegefve yevekej efpeveOece& keer eYeeJevee
ceW efoes iees eesieoeve kee Deleble jesceebeke-oeeJeke JeCe&ve nw~
85. eesieeesej yeengyeueer

Jeer. efve. meb. 2505, meved 1979 ceW en hegmleke efueKeer~
YeieJeeve yeengyeueer keer peerJeveer SJeb eJeCeyesueieesuee keer eeflecee
efvecee&Ce kee jeseke emebie Gheveeme keer Mewueer ceW efveefhele nw~
he= mebKee-115
86. keeceosJe yeengyeueer

Jeer. efve. meb. 2506, meved 1980 ceW en hegmleke efueKeer~
YeieJeeve yeengyeueer efpevneWves peerlekej Yeer DeefmLej jepe mebheoe kee
leeie kej Fme Yeejle Yetefce hej Ske ceneved leeie hejcheje kee
yeerpeejesheCe efkeee, efpemekee Yeejle kes Meemeke Deepe Yeer DevegkejCe
kej jns nQ, Gvekee esjCeemheo keLeeveke Fme ess mes Gheveeme ceW
DeJeleefjle efkeee nw~ en Gheveeme efnvoer, Debespeer, iegpejeleer, keVe[
SJeb ceje"er Yee<eeDeeW ceW Yeer ekeeefMele nes egkee nw~ Jeer. efve. meb.
2507, meved 1981 ceW YeieJeeve yeengyeueer meneeefyo cenecemlekeeefYe<eske
ceneslmeJe eJeCeyesueieesuee kes DeJemej hej~
Jele&ceeve mebmkejCe (eLece)-meved 1981 (Jeer. efve. meb.
(29)
87. Deeefoyeee
92. pewve ceneYeejle
Jeer. efve. meb. 2507, meved 1981 ceW en hegmleke efueKeer

ieeer~ pewve mebmke=efle kes Jele&ceeve eewyeerme leerLekejeW ceW eLece
leerLekej YeieJeeve DeeefoveeLe kee eefj$e meb#eshe ceW efoee ieee nw~
efJee efJeKeele keewjJe-heeC[JeeW keer peerJeve keLee pewve ceneYeejle

heeC[Je hegjeCe ceW efJemleej mes oer ieF& nw, Gmeer kees mebe#f ehle mejue SJeb
megyeesOe Mewueer ceW Fme Gheveeme ceW efoee ieee nw~
88. heefleelee
93. Yejle kee Yeejle
GheveemeeW keer e=BKeuee ceW en Yeer Dehevee efJeMes<e cenlJe

jKelee nw~ kegjesie mes heere[f le Deheves heefle keesefYe eerheeue kee
SJeb Gmekes meele meew eese meeefLeeeW kee keg jesie otj kejves
Jeeueer Meerue efMejesceefCe cewvee meleer kees pewve meceepe kee Ssmee keewve
Jeefe nesiee, pees ve peevelee nes~ efpemeves efmeee efJeOeeve jeekej
efpevesv Yeefe kes eYeeJe mJehe DeefYe<eske kee iebOeesoke ueieekej
cenejesie kees otj efkeee~ en Deeflejesceebeke keLeeveke nw~
Jeer. efve. meb. 2509, meved 1983 ceW en hegmleke efueKeer

ieeer~ YeieJeeve DeeefoveeLe ($e+<eYeosJe) kes pes heg$e Yejle efpevekes
veece hej nceejs osMe kee veece Yeejle he[e, pees efke Fme egie kes
eLece eeJeleea mecee ngS SJeb Deble ceW owiecyejer oer#ee OeejCe
kej cees#e eehle efkeee, Gvekes peerJeve keer ecegKe IeveeDeeW kees
Fme Gheveeme ceW oMee&ee ieee nw~
eLece mebmkejCe-meved 1992 (Jeer. efve. meb. 2518), Jele&ceeve
mebmkejCe (efleere)-meved 1997, he= mebKee-28220
89. Skeebkeer eLece Yeeie
cenejeveer jesefnCeer pees efke nefmleveehegj kes cenejepee DeMeeske

keer helveer Leer, efpemekes hegCe kee Flevee eyeue Goe Lee efke Gmes
en Yeer ceeuetce veneR Lee efke jesvee efkemes kenles nQ? Gmeves Ssmes
ceneve hegCe kee yebOe jesefnCeer ele kejkes efkeee Lee, Gme ele keer
ceefncee Fme veeke ceW efoKeeF& ieF& nw~ Jeer. efve. meb. 2502, meved
1976 ceW en veeke efueKee ieee nw~
FmeceW leerve keLeeveke ueIeg veeefkeeDeeW kes he ceW emlegle

efkees iees nQ~ (1) {mete& eesj SJeb Ceceeskeej ceneceb$e kee eYeeJe
(2) Deefnbmee keer hetpee (eceheeue eeb[eue keer { eefle%ee) (3)
meleer ebovee~
90. Skeebkeer efleere Yeeie

FmeceW Yeer leerve keLeeveke ueIeg veeefkeeDeeW kes he ceW
emlegle efkees iees nQ-(1) leerLekej $e+<eYeosJe (2) Dekeeue ce=leg
efJepee (heesovehegj vejsMe efJepee cenejepe) (3) eleghekeej hetJe&
YeJe ceW jepee cesIejLe kes he ceW YeieJeeve MeebefleveeLe~
91. meleer Debpevee

pewve peiele ceW meleer Debpevee kee veece megheefjefele nw~ Fme
Gheveeme ceW Debpevee keer peerJeveer Deefle mebgboj SJeb Deeke<e&ke Mewueer
ceW efueKeer ieF& nw~
he= mebKee-128
(30)
94. jesefnCeer veeke
95. yeengyeueer veeke

YeieJeeve yeengyeueer kee peerJeve eefj$e leLee Gvekeer eefleceeDeeW
kes efvecee&Ce kee Fefleneme, efJeMes<ekej kevee&ke eosMe ceW
eJeCeyesueieesuee effmLele 57 heg GBeer eeflecee kes efvecee&Ce kee
Fefleneme Fme ueIegkeee hegmleke ceW veeke kes he ceW emlegle
efkeee ieee nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (eLece)-meved 1981 (Jeer. efve. meb.
96. hegosJe veeke

YeieJeeve $e+<eYeosJe kes hejce heeJeve peerJeveJe=e kees eoefMe&le
kejves Jeeues Fme veeke kee ekeeMeve nefmleveehegj ceW mecheVe ngS
pecyeterhe jevee kes hebekeueeCeke ceneslmeJe kes MegYe DeJemej hej
efkeee ieee~
Debke-4

DeekeeefMele ebLe
97. Ssefleneefmeke Deeefe&keeSB
FmeceW DeeefohegjeCe, heehegjeCe Deeefo ebLeeW kes DeeOeej mes
yeeeer-megvojer Deeefo ueieYeie 27 ceneved-ceneved Deeefe&keeDeeW kee
megboj JeCe&ve nw~
98. jesefnCeer keLee

ye=nlkeLeekeesMe mebmke=le hegmleke mes Fme keLee kee efnvoer
DevegJeeo nw~ en Deer jeseke keLee nw~
99. yeesOe keLeeSB

FmeceW meb#eshe ceW keeflehee heewjeefCeke ueIeg keLeeSB oer ieF&
nQ~ keg mebmke=le ceW jefele ueIeg keLeeSB Yeer nQ~
100. meceJemejCe
efleueeseheCCeefe kes DeeOeej mes leerLekej YeieJeeve kes meceJemejCe
kee FmeceWW mebef#ehle JeCe&ve nw~ DeeefohegjeCe, nefjJebMe hegjeCe Deeefo
ebLeeW kes DeeOeej Yeer efueS ieS nQ~
101. leerLekej ceneJeerj keer Meemeve hejcheje

102. eeeerve efoiecyej pewve meeOeg
103. eeeerve Deeefe&keeSb
kejCeevegeesie (efmeevle ebLe)

104. %eevepeesefle ieeF[
107. leerve ueeske jevee SJeb Jebovee
4 petve 1982 kees efouueer kes ueeue efkeuee cewoeve mes

lelkeeueerve eOeeveceb$eer eerceleer Fefvoje ieebOeer kes kejkeceueeW mes
SJeb hetpe ieefCeveer Deeefe&keejlve eer %eeveceleer ceeleepeer kes DeeMeerJee&o
mes pecyeterhe %eevepeesefle eJele&ve kee MegYeejbYe ngDee Lee~ mebhetCe&
YeejleJe<e& ceW 1045 efoveeW leke Fme jLe kee YeceCe ngDee~ DeeJeMekelee
kees osKeles ngS meved 1984 ceW Fme %eevepeesefle ieeF[ hegmleke kee
me=peve ceeleepeer ves efkeee~ Fmekees he{ves mes nefmleveehegj kee
Fefleneme, pecyeterhe jevee kee heefjee leLee peeself e jLe hej efoes
iees efe$eeW kee heefjee eehle neslee nw~
hejJejer 2010 ceW nefmleveehegj ceW veJeefveefce&le leerLekej$ee

eefleceeDeeW SJeb leerveueeske jevee keer eefleceeDeeW kes hebekeueeCeke
ceneslmeJe kes DeJemej hej efueKeer ieF& Fme hegmleke ceW mebef#ehlehe
ceW leerveeW ueeskeeW keer JeJemLee SJeb Gmekes ewleeueeeW kee megboj
JeCe&ve nw~
105. nefmleveehegj
Jeer.efve. meb. 2509, meved 1983 ceW en hegmleke efueKeer
ieeer~ FmeceW hetpe ceeleepeer ves nefmleveehegj kee eeeerve Fefleneme,
YeieJeeve $e+<eYeosJe kee F#egjme Deenej, j#eeyebOeve heJe&, ceneYeejle
eg Deeefo yengle mes efJe<eeeW kee JeCe&ve efkeee nw~
106. ieefleeeW mes Deeves-peeves kes ej

Fme ueIegkeee hegmleke ceW hetpe ceeleepeer ves eejeW ieefleeeW
mes Deeves-peeves kes ejeW kee Deefle megboj JeCe&ve kejCeevegeesie ebLeeW
kes DeeOeej mes efkeee nw~
2536), he= mebKee-824
Debke-4
108. pewve peesefle&ueeske

meved 1969 ceW peehegj (jepe.) kes eelegcee&me ceW pewve
peesefleueexke kes eefMe#eCe efMeefJej ceW hetpe ceeleepeer eje yeleees
iees Deeieefceke eceeCeeW kee mebkeueve Fme hegmleke ceW ye. ceesleerebo
pewve (Jele&ceeve #eguueke ceesleermeeiej) eje efkeee ieee nw~
109. ieesccemeej peerJekeeb[meej

Deeeee& vesceereb efmeevle eeJeleea efJejefele ieesccemeej
peerJekeeb[ ebLe 734 eeke=le ieeLeeDeeW ceW jefele nw~ DeefOeke
ogn nesves mes Fmes oebiece kejvee pevemeeOeejCe kes yeme keer
yeele veneR nw~ Fme ef mes ceeleepeer ves 734 ieeLeeDeeW ceW mes
149 ieeLeeSB eevekej meejhe ceW hegmleke kee me=peve efkeee
nw~ en ebLe efJeeeefLe&eeW kes efueS SJeb meb#eshe efe JeeueeW kes
efueS Deefle Gheeesieer nw~
2514), he= mebKee-10158
(31)
110. ieesccemeej kece&keeC[meej
DeekeeefMele ebLe
Deeeee& vesefceeb efmeevle ekeeleea efJejefele ieesccemeej

kece&keeb[ veeceke ebLe ceW veew DeOeeeeW ceW 972 ieeLeeSB eeke=le ceW nQ~
en ebLe Yeer Gheeg&e peerJekeeb[ keer lejn mejuelee mes mecePe ceW Dee
peeJes, Fmes ef ceW jKekej hetpe ceeleepeer ves hetjs ebLe mes 133
ieeLeeDeeW kees meejhe ebkej ueIegkeee yevee efoee nw~ hejer#eeefLe&eeW
kes efueS efJeMes<e Gheeesieer nw~
he= mebKee-24112
114. DeeeJeef$eYebieer
111. YeeJeef$eYebieer
efouueer-vepeheie{ Jeer. efve. meb. 2599, meved 1973 kes
eelegcee&me ceW YeeJeef$eYebieer ebLe kee DevegJeeo efkeee~ Deeeee& eglecegefve
efJejefele Fme ke=efle ceW #eeefeke Deeefo 5 YeeJeeW ceW ceeie&CeeDeeW Je
iegCemLeeveeW kees Ieefle efkeee nw~ FmeceW 116 ieeLeeSB nw~ hetpe
ceeleepeer ves Fmekee DevegJeeo kejkes meweefvleke eee& esefceeeW kes
efueS Fmes megiece yevee efoee nw~
2514), he= mebKee-1680
112. pewve Yetieesue

Fme eser meer hegmleke ceW DeveskeeW ebLeeW kes meejhe ceW
mejue Yee<ee ceW pecyeterhe, veboerej erhe Je leerve ueeske kee
Deefle mebef#ehle JeCe&ve efkeee nw~ Fme hegmleke kees he{kej he=LJeer
ceC[ue kee menpe %eeve eehle nes mekelee nw~ Fme hegmleke kee
[e@. Sme.Sme. efueMke-heefeeuee (hebpeeye) ves Debespeer ceW DevegJeeo
efkeee nw~ efpemekee eLece mebmkejCe Jeer . efve. meb. 2511, meved
1985 ceW he egkee nw~
he= mebKee-860
113. pecyeterhe
leerve ueeske efJe<eeke Deveske ebLeeW ceW pecyeterhe kee efJemle=le
efJeJeseve he{ves kees efceuelee nw, Gve ebLeeW kees he{kej, Deer lejn
mes ceveve efebleve, DeOeeve kejkes ceeleepeer ves en pecyeterhe veece
keer eser meer hegmleke leweej keer nw~ ieeiej ceW meeiej kes
meceeve pecyeterhe efJe<eeke heee&hle peevekeejer Fme hegmleke mes eehle
nes peeJesieer~ eLeemLeeve leledmebyebefOe keg efe$e Yeer efoes iees nQ~
(32)
heeBe eqceLeelJe Deeefo mes DeeeJe kes 57 Yeso nQ~ FvnW

eewon iegCemLeeve Deewj ceeie&CeeDeeW ceW Ieeee nw Deewj ee& Yeer
efoes iees nQ~ en eer egleceggefve keer jevee nw~ ceeleepeer ves meved
1973 ceW Fmekee DevegJeeo efkeee nw~
115. pewve ieefCele

FmeceW efleueeseheCCeefe Deeefo kes DeeOeej mes pewveieefCele kee
megboj efJeJeseve nw~
116. ef$eueeske efJe%eeve

117. Deee&Keb[ JeJemLee SJeb-Deueewekf eke ieefCele
118. ceeveJeueeske
119. ieleeieefle SJeb peerJe kes mJeleJe
120. pewveoMe&ve ceW efveefcee-Gheeoeve
121. meceioMe&ve
122. <edKeC[eiece meej
123. <edKeC[eiece efmeevleefebleeceefCeerkee
meceefvJele-hegmleke 7
Debke-4
ejCeevegeesie (hetpee/efJeOeeve meeefnle)

133. efMe#eCe heefle
efouueer ceW Jeer.efve. meb. 2505, meved 1979 ceW en hegmleke
efueKeer~ yeeueke-yeeefuekeeDeeW leLee pewveOece& kee eejbefYeke %eeve
Depe&ve kejves Jeeues egJee SJeb eew{ eer-heg<eeW kees efkeme ekeej mes
efMe#eCe osvee eeefnS efke efpememes Gvekees meceereerve %eeve keer eeefhle
nes leLee efpeveOece& kes { eeveer yeveW~ Fme hegmleke ceW yeeueefJekeeme
eej Yeeie, n{euee leLee Je meben hegmlekeeW kees efkeme ekeej
mes he{evee eeefnS, Gmekeer heefle efMe#ekeeW kes efueS oer ieF& nw~
134. meeceeefeke
Fme hegmleke ceW megeYeele mlees$e, cebieue mlegefle, osJeJebovee
efJeefOe, meeceeefeke efJeefOe, hetpee cegKe efJeefOe, hetpee Devle efJeefOe,
elego&Meer efeee efJeefOe, Deceer efeee efJeefOe, Deeefvnkee Deeefo
heJeeX ceW kejves eesie efJeefOe, Meebefle Yeefe, eer yeengyeueer mlees$e,
G<eeJebovee, pebyeterhe mlegelf e, $ewueewkee ewle Jebovee, eer meccesoefMeKej
Jebovee, Ghemeie& efJepeeer eer heee&veeLe mlegelf e, eer heee&epf eve mlegefle,
meceeefOe Yeefe, eer Jeerjeke mlees$e nw~
135. meneveece efJeOeeve

efkewleveiej (yeejeyebkeer-G.e.) ceW Jeer.efve. meb. 2520, meved
1994 kes eelegcee&me ceW Yeeheo ke=. 2 kees en efJeOeeve eejbYe kej
Deeefeve Meg. 15, MejohetefCe&cee Jeer.efve. meb. 2520, meved 1994 ceW
hetCe& efkeee~ FmeceW YeieJeeve kes 1008 ceb$eeW keer hetpee nw~ FmeceW
11 hetpeeSB nQ, 1008 DeIe& SJeb 12 peeceeueeSB nQ~ Fve ceb$eeW keer
DeejeOevee, Gheemevee, hetpee mes ceve keer Megef SJeb mcejCe Meefe
ye{leer nw~
136. pecyeterhe hetpeebpeefue

efoiecyej pewve hetpee SJeb efvelehee" efJe<eeke iegkes Je
efpeveJeeCeer meben eeeerve mecee mes nmleefueefKele Je hes ngS
ekeeefMele nesles jns nQ~ efhej Yeer YeeeW kee Je<eeX mes Deeen Lee efke
ceeleepeer keer efueKeer ngF& hetpeeDeeW kee meben pecyeterhe mebmLeeve mes
ekeeefMele efkeee peeJes~ leovegmeej pecyeterhe hetpeebpeefue veece mes
Debke-4
eeeerve SJeb veJeerve hetpeeDeeW, mlegefle SJeb mlees$eeW kee efceuee-peguee

ekeeMeve eLece mebkejCe Jeer.efve. meb. 2514, veJecyej 1988 ceW
ekeeefMele ngDee~
mebmkejCe (ieejnJeeB)-meved 2008, he= mebKee-24576
137. eer MeebefleveeLe hetpee efJeOeeve (efnvoer)

efouueer-ketee mes" ceW Jeerj mebJeled 2506, JewMeeKe Megkeuee
oMeceer, meved 1980 ceW en efJeOeeve efueKee~ megKe, Meebelf e keer eeefhle
kes efueS YeieJeeve Meebelf eveeLe keer hetpee nw, FmeceW 120 DeIe& nQ~
138. $e+ef<eceb[ue efJeOeeve

efouueer-ketee mes" ceW Jeer.efve.meb. 2506, ew$e Megkeuee
efleeree meved 1980 ceW en efJeOeeve efueKee~ en efJeOeeve efoiecyej
pewve meceepe ceW efejkeeue mes eefme nw~ megKe, Meebefle Je
mece=ef kes efueS Fme efJeOeeve kee hetpeve Je $e+ef<eceC[ue mlees$e
kee hee" efkeee peelee nw~ ceeleepeer ves efJeOeeve hetpeve Je mlees$e
Yeer efnvoer ceW yevee efoee nw, efpememes he{ves JeeueeW kees efJeMes<e
Deevevo eehle neslee nw~
139. eer meceJemejCe efJeOeeve

pecyeterhe mLeue nefmleveehegj ceW Jeer. efve. meb. 2532, heew<e
Megkeuee eewome, meved 2006 kees en efJeOeeve efueKekej hetCe& efkeee~
FmeceW 24 leerLekejeW kes meceJemejCe keer hetpee nw~ FmeceW 14 hetpee,
760 DeIe&, 16 hetCee&Ie&, 14 peeceeuee Deewj 1 ye[er peeceeuee
nw~ FmeceW ceeleepeer ves 23 ekeej kes boeW kee eeesie efkeee nw~
2532), he= mebKee-32212
140. megoMe&ve ces hetpee

hetpe ceeleepeer eje efueefKele megoMe&ve ces hetpee SJeb
megces Jebovee kes Deefleefje Deve uesKekeeW keer keefJeleeSB Je Yepeve
Yeer FmeceW efoes iees nQ~
(33)
141. eer vesefceveeLe efJeOeeve
145. efpeveiegCe mebheefe efJeOeeve
nefmleveehegj ceW Jeer.efve. meb. 2531, eeJeCe Megkeuee <eer

efleefLe ceW meved 2005 ceW eer vesefceveeLe efJeOeeve keer jevee keer~ Fme
hetpee efJeOeeve ceW YeieJeeve vesecf eveeLe keer hetpee kes meeLe 108 ceb$e kes
DeIe& nQ~ YeieJeeve vesefceveeLe efveJee&Ce Yetefce efiejveej megj#ee efoJeme
kes Gheue#e ceW efiejveej heJe&le keer j#ee nsleg hetpe ceeleepeer ves en
efJeOeeve jee nw~
hetpe ceeleepeer ves nefmleveehegj ceW Jeer. efve.meb. 2503,

JewMeeKe megoer hetefCe&cee meved 1977 ceW en efpeveiegCemecheefe
efJeOeeve efueKekej hetCe& efkeee~ Fme efJeOeeve ceW efpeveiegCemebheo,
mees uenkeejCe, heb ekeueeCeke, Deceneeeefl enee& , 10
pevceeefleMee, kesJeue%eeveeefleMee 10, megosJeke=le 14 DeefleMee
Fme ekeej meele Jeuee hetpee ceW 63 ceneJewYeJeMeeueer iegCeeW keer
Deee&-DeejeOevee nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (<e)-meved 2009, he= mebKee-1070
142. ceveeskeecevee efmeef YeieJeeve ceneJeerj ele

SJeb ceneJeerj hetpee
Jeer.efve. meb. 2526, meved 2000 YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer
kes 2600JeW pevcepeebleer Je<e& ceW en hegmleke efueKeer~ FmeceW
YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer keer hetpee SJeb ceneJeerj ele kes 108 ceb$e
nQ Deewj ceneJeerj mJeeceer kee heefjee nw~
143. eer JeerjiegCemebheod efJeOeeve

eeeie leerLe& hej Jeer.efve. meb. 2528 ceieefmej Megkeuee hetefCe&cee
meved 2002 YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kes 2600 JeW pevcekeueeCeke
GlmeJe hej Fme efJeOeeve kees efueKekej hetCe& efkeee~ en efJeeMeebefle
ceneJeerj efJeOeeve kee ueIeghe efJeOeeve nw~ FmeceW ceneJeerj mJeeceer
keer hetpee SJeb 1008 veece ceb$e kes DeIe& nw~ Fme ceC[ue efJeOeeve
ceW ome kees"eW ceW eleske kees"s ceW meew-meew DeIe& Deewj Debeflece
keeske ceW 108 DeIe& e{eS peeles nQ~
144. ceneJeerj meceJemejCe efJeOeeve

YeieJeeve ceneJeerj keer pevceYetefce kegC[uehegj ceW Jeer.efve.
meb. 2529, Dee<ee{ megoer ", meved 2003 kees JeerjMeemeve
peebleer kes efveefcee mes hetpe ceeleepeer ves en efJeOeeve efueKekej
hetCe& efkeee~ 2003 ceW ceeleepeer kes meeefveOe ceW JeerjMeemeve peebleer
heJe& meceejesn jepeie=ner ceW efJehegueeeue heJe&le hej OetceOeece mes
ceveeee ieee Lee~ Fme efJeOeeve ceW YeieJeeve ceneJeerj kes meceJemejCe
keer ceefncee kee megvoj JeCe&ve efkeee nw~ FmeceW Ske hetpee SJeb 121
DeIe& leLee 10 hetCee&Ie nQ~
(34)
146. eer heee&veeLe efJeOeeve

YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj, vebeeJele& cenue
ceW eelegcee&me kes ceOe Jeer.efve. meb. 2529, eeJeCe Megkeuee Skeced
meved 2003 ceW eer heee&veeLe efJeOeeve hetCe& ngDee~ FmeceW YeieJeeve
heee&veeLe kes 108 ceb$e kes DeIe& nQ~ YeieJeeve heee&veeLe kee en ueIeg
efJeOeeve meYeer kes jesie-Meeske, ogKe, oeefjde kees njves Jeeuee nw~
147. leerme eewyeermeer efJeOeeve

nefmleveehegj ceW eeJeCe Megkeuee 1, Jeer.efve. meb. 2503, meved
1977 ceW eejbYe kej keeefle&ke ke=. DeceeJemee Jeer.efve.meb. 2503, meved
1977 ceW hetCe& efkeee~ Fme ebLe ceW hebeces mebyebeOf e Jele&ceeve, Yetle SJeb
YeefJe<elkeeueerve leerme eewyeermeer kes 720 leerLekejeW keer hetpeeSB nQ~ Fme
efJeOeeve kes Devle ceW yeerme leerLekej efJeOeeve (ueIeg) Yeer hee nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (mehlece)-meved 2010, he= mebKee-32256
148. efJe<eehenej efJeOeeve

pecyeterhe, nefmleveehegj hej Jeer.efve. meb. 2532, ceeIe ke=<Cee
le=leeree meved 2006 kees en efJeOeeve efueKekej hetCe& efkeee~ eer
Oevebpee keefJe efJejefele efJe<eehenej mlees$e hej en efJeOeeve jee
nw~ FmeceW efJe<eehenej hetpee, 48 DeIe& 1 hetCee&Ie& Deewj Ske
peeceeuee nw~ efpeme efJe<eehenej mlees$e keer jevee mes Oevebpee
keefJe kes heg$e hej e{e mehe& kee efJe<e Glej ieee Lee~ Gme mlees$e
hej jefele efJeOeeve kees ueieeleej 40 efove kejves mes jesie, Meeske,
oefjlee otj neskej mJemLe Mejerj keer eeefhle nesieer~
2532), he= mebKee-1038
Debke-4
149. Deeeee& eer Meebeflemeeiej efJeOeeve

YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj ceW Jeer.efve. meb.
2530, Dee<ee{ Jeoer , 8 petve 2004 ceW en efJeOeeve efueKee~
iegCeeb ieg eeefj$eeeJeleea Deeeee&eer Meebeflemeeiej peer cenejepe
yeermeJeeR meoer kes eLece Deeeee& ngS nQ~ hetpe ceeleepeer ves leerve
yeej Fvekes oMe&ve efkees~ Fvekee DevegJeYe %eeve eehle efkeee SJeb
keggbLeueefieefj efme#es$e hej Fvekeer meuuesKevee osKeer nw~ Fme
efJeOeeve ceW 216 DeIe&, 1 hetCee&Ie& Deewj 1 peeceeuee nw~
150. DeeesOee leerLe&#es$e hetpee

Jeer.efve. meb. 2519, meved 1993 ceW DeeesOee leerLe& hej
hetpe ceeleepeer ves en hegmleke efueKeer~ FmeceW DeeesOee leerLe&#es$e
hetpee kes meeLe DeeesOee ceW pevceW YeieJeeve $e+<eYeosJe, DeefpeleveeLe,
DeefYeveboveveeLe, megceefleveeLe Deewj DevevleveeLe Fve heeBe leerLekejeW
keer hetpee SJeb Gvekeer mlegefle nw~
151. Deefn$e hetpee meben

YeieJeeve ceneJeerj kes 2600JeW pevcepeebleer ceneslmeJe Je<e&
ceW Fme hegmleke kee ekeeMeve ngDee~ Fme hegmleke ceW cebieueeke,
hebeece=le DeefYe<eske hee", leerme eewyeermeer hetpeve, yeerme leerLekej hetpee,
eer Deefn$e heee&veeLe hetpee Deeefo Deveske efJe<ee mebenerle nQ~
2528), he= mebKee-168
152. oerheeJeueer hetpeve

keF& Je<eeX mes pewve meceepe ceW pewve heefle Jeeueer oerheeJeueer
hetpeve keer hegmleke keer DeeJeMekelee eleerle nes jner Leer, efpemekeer
hetefle& ceeleepeer ves kej oer~ Fmekee keVe[ ceW DevegJeeo Yeer ngDee nw,
pees efke kevee&ke ceW ner he egkee nw~
153. meccesoefMeKej eWke hetpeve

hetpe ceeleepeer ves ceneve efme#es$e meccesoefMeKej keer Yeefe
mes Deesle-eesle neskej JeneB keer eleske eWke kes DeIe& e{eves kes efueS
megvoj hee yeveeS nQ~ DeIeeX kes heeeled yeKleeJej keefJe jefele
eeefuele heee&veeLe hetpee SJeb Meebelf e efJemepe&ve hee" efoee ieee nw~
Debke-4

154. ceC[ue efJeOeeve eejbYe SJeb nJeve efJeefOe

ceb[ue efJeOeeveeW kes eejbYe ceW mekeueerkejCe, ceb[heeeflee,
Fveeflee Deeefo kejeves keer efJeefOe Jewmes lees efJemleejhetJe&ke eeflee
ebLeeW ceW oer ieF& nw efkevleg Gleveer ye[er efJeefOe efJeOeeveeW ceW keje heevee
keef"ve nw leLee Deepe efJeefOe efJeOeeve kejeves Jeeues efJeeveeW kee mebmke=le
Yee<ee kee %eeve Yeer Deuhe nw Dele: ceeleepeer ves DeefOekeebMe efJeefOe kee
efnvoer heeevegJeeo kej efoee nw leLee efeeeDeeW kes kejeves kee mebkesle
Yeer efnvoer ceW os efoee nw~ efpememes efke kejeves Jeeues leLee kejves Jeeues
Gve efeeeDeeW kees Deer lejn mes mecePe peeles nQ~ hegmleke kes Deble ceW
nJeve kejeves keer efJeefOe Je nJeve kegb [ yeveeves kes efe$e Yeer efoes nQ~ Fme
ekeej efJeefOeefJeOeeve kejeves keer en Ske eeceeefCeke hegmleke nw~
2514), he= mebKee-28130
155. nefmleveehegj hetpee

nefmleveehegj #es$e keer hetpeve, DeeefoveeLe, Yejle, yeengyeueer
hetpeve leLee Meebefle, kegbLeg, DejveeLe keer hetpeve oer ieF& nQ, pees efke
hetpeve ceeleepeer eje jefele nw~ hetpeeDeeW kees he{ves mes leled mebyebOeer
hetCe& heefjee eehle nes peelee nw~
156. pecyeterhe hetpee SJeb Yeefe

pecyeterhe kes ke=ef$ece-Deke=ef$ece efpeveeueeeW keer Ske hetpee leLee
efpeveeueeeW keer SJeb megces keer Yeefe hetpe ceeleepeer eje jefele nw~
157. eer $e+<eYeosJe hetpee

Jeer.efve. meb. 2526, meved 2000 ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe
Debleje&<êr e efveJee&Ce ceneslmeJe Je<e& kes Devleie&le en hegmleke efueKeer~
FmeceW veJeosJelee hetpee, $e+<eYeosJe hetpee, kewueeMeheJe&le keer hetpee SJeb
efveJee&CekeeC[ nw~
158. yeengyeueer mlees$e SJeb hetpee

FmeceW efoee ieee 44 heeeW ceW mebmke=le ceW jefele yeengyeueer
mlees$e ceeleepeer ves Jeer.efve. meb. 2491, meved 1965 ceW eJeCeyesueieesuee
(35)
ceW efueKee Lee, leYeer he Yeer ieee Lee~ en hegveceg&Ce nw~ Deble ceW
yeengyeueer keer hetpee nw~
159. yeengyeueer hetpee

YeieJeeve yeengyeueer meneeefyo cenecemlekeeefYe<eske kes heeJeve
emebie hej Fme eser meer hegefmlekee kee ekeeMeve efkeee ieee~
FmeceW YeieJeeve yeengyeueer keer hetpeve kes Deefleefje yeengyeueer Deke
SJeb keF& DeejefleeeB oer ieF& nQ~
160. DeefYe<eske SJeb hetpee

Fme hegmleke ceW hetpeecegKe efJeefOe, hetpeeDebleefJeefOe eefleeefleueke
mes ueskej ceeleepeer ves Gmekee efnvoer heeevegJeeo efkeee nw, hebeece=le
DeefYe<eske hee" efnvoer heeevegJeeo leLee ceeleepeer eje ner jefele
keg hetpeeSB nQ, pees efke Deer lepeeX ceW yeveeF& ieF& nQ, YeeJehetCe&
Yeer nQ~ he= mebKee 96 nw~
161. leerLekej $ee hetpee

YeieJeve MeebefleveeLe, kegbLegveeLe, DejveeLe keer meecetefnke hetpee
Je Deueie-Deueie hetpee, YeieJeeve yeengyeueer keer hetpee leLee nefmleveehegj
#es$e kee meb#eshe ceW eeeerve-DeJee&eerve heefjee efoee nw~ meYeer
hetpeeSB ceeleepeer eje jefele nQ~
162. leerLekej$ee Heefjee SJeb hetpee

Fme hegmleke ceW YeieJeeve MeebefleveeLe-kegbLegveeLe-DejnveeLe
keer hetpee, Deejleer, pecyeterhe hetpee, leerveueeske hetpee Deeefo meceeefnle
nw~ FmeceW leerveeW YeieJeeve kes heefjee Yeer emlegle efkees iees nQ~
2536), he= mebKee-832
163. efvele hetpee

Fme hegmleke ceW meJe&peveefee veJeosJelee hetpeve, efme hetpee
SJeb yeengyeueer hetpee leLee keg Yepeve Je Deejleer nQ~ leerveeW hetpeeSB
hetpe ceeleepeer eje jefele nQ~
(36)
164. ele efJeefOe SJeb hetpee

efoiecyej pewve meceepe ceW efJeefOehetJe&ke eleeW kees kejves keer
Deefleeeeerve hejcheje nw~ Fme hegmleke ceW Ceceeskeej ele, efpeveiegCemebheefe,
jesenf Ceer, hebehejceser SJeb mehlehejcemLeeve eleeW ceW keer peeves Jeeueer
hetpeeSB oer nQ, pees efke hetpe ceeleepeer eje yeveeF& ieF& nQ~ Fve eleeW
keer efJeefOe, eleeW mes mebyebeOf ele peehe ceb$e leLee keg keer mebe#f ehle keLee
Yeer oer nw~ Fvekes Deefleefje Je=nledheue ele keer efJeefOe Yeer oer ieF& nw~
mebmkejCe (meesuenJeeB)-meved 2010, he= mebKee-848
165. ele efJeefOe megceveeJeefue:

(meved 1966, meesueehegj eelegcee&me ceW ekeeefMele)
FmeceW eeJeeue eleefJeefOe, Je=nlheue ele-efJeefOe, cege
f leboug e
eleefJeefOe, veboerej hebef e eleefJeefOe, ceshebef e eleefJeefOe, kece&evf epe&je eleefJeefOe,
cebieue $eeesoMeer eleefJeefOe SJeb mehlehejcemLeeve eleefJeefOe nw~
166. efpevemleJeve ceeuee

peehegj (jepe.) kes eelegcee&me ceW Jeer.efve. meb. 2495, meved
1969 ceW en hegmleke jeer~ FmeceW ceeleepeer keer jefele 9 mlegefleeeW
kee mebkeueve nw~ hetpe ceeleepeer ves Deheves peerJeve ceW Deveske
mebmke=le, efnvoer mlegelf eeeW kee me=peve efkeee nw~ ceeleepeer ves eejbYe mes
ner Yeefeceeie& kees eeLeefcekelee oer~ YeieJeeve efpevesv keer Yeefe mes ye[s
mes ye[s mebke otj nes peeles nQ leLee meYeer ekeej mes megKe, mebcheefe,
mebleefle keer eeefhle nesleer nw~ ceeleepeer eje jefele keg mlegelf eeeW kees
Jeer.efve. meb. 2495, meved 1969 ceW peehegj eelegcee&me ceW Fmekes eLece
mebmkejCe ceW ekeeefMele efkeee Lee~ he= mebKee 60 nw~
167. eer Jeerjefpeve mlegefle

Jeer.efve. meb. 2493, meved 1967 ceW meesueehegj eelegcee&me kes
ceOe MejohetefCe&cee kes DeJemej hej Deheves peerJeve kes 36 Je<e& keer
hetCe&lee hej hetpe ceeleepeer eje 36 heeeW ceW YeieJeeve ceneJeerj keer
iegCemlegeflehe ceW efueKeer ieF& YeeJeebpeefue, 28 heeeW keer pecyeterhe
mlegefle leLee 5 heeeW keer cebieue mlegefle Fme ueIegkeee hegmleke ceW oer
ieF& nw~ Fme mlegefle kes Thej Deeefe&kee eboveeceleer ceeleepeer ves
mebmke=le SJeb efnvoer erkee efueKeer nw, pees ceneJeerj mlees$e veece mes
Deketyej 2003 ceW ekeeefMele ngF& nw~
Debke-4
168. yeengyeueer mlees$e (keVe[ Yee<ee ceW)

(meesueehegj mes ekeeefMele)
Jeer.efve. meb. 2491, meved 1965, eJeCeyesueieesuee leerLe& hej
eelegcee&me kes ceOe hetpe ceeleepeer ves keVe[ Yee<ee ceW yeengyeueer
mlees$e efueKee~ FmeceW yeengyeueer mlees$e, eveYe mlegefle, Ceceeskeej
ceb$e kee cenelce, yeejn YeeJevee meYeer keVe[ ceW DevegJeeefole nw~
169. yeengyeueer mlegefle (keVe[ ceW)

(eJeCeyesueieesuee ceW ekeeefMele)
Jeer.efve. meb. 2491, meved 1965, eJeCeyesueieesuee leerLe& hej
hetpe ceeleepeer ves en hegmleke keVe[ ceW efueKeer~ FmeceW yeengyeueer
mlegefle, Yeeecej mlees$e, efpeveiegCe mecheefe elekeLee, yeejnYeeJevee,
oMeue#eCe, DeekeeMehebeceer, heg<heebpeefue, megiebOeoMeceer, jlve$ee
ele, Ceceeskeej ele, ueefyOe efJeOeeve ele Deeefo eleeW keer efJeefOe Deewj
ceb$e, Geeheve efJeefOe nw~

173. Yeefe kegmegceeJeueer

Jeer.efve. meb. 2491 meved 1965 mes 1967 kes ceOe ceeleepeer
ves pees efnvoer-mebmke=le keer mlegefleeeB yeveeF& LeeR, GveceW mes 6
mlegefleeeB FmeceW oer ieF& nQ, pees efke efvele hee" kejves ueeeke nQ~
Fmekee eLece mebmkejCe Yeefe megceveeJeueer veece keer hegmleke kes
he ceW meesueehegj (cene.) mes ngDee Lee~
174. YeefemegOee
ueieYeie 12 mebmke=le-efnvoer mlegefleeeW kees FmeceW hetpe
ceeleepeer ves mebkeefuele efkeee nw~ Fmekee eLece mebmkejCe Jeer.efve.
meb. 2497, meved 1971 ceW ekeeefMele efkeee ieee Lee~ hegve:
keeflehee heefjJele&ve-heefjJe&ve kes meeLe Fme hegmleke kee efleere
mebmkejCe ceF& 1992 ceW ekeeefMele ngDee nw~
170. eeeie leerLe& Jebovee
175. ef$ekeeue eewyeermeer efJeOeeve
Jeer. efve. meb. 2526, meved 2000 ceW hetpe ceeleepeer ves en
hegmleke efueKeer~ FmeceW ceeleepeer ves eeeie leerLe& kee heefjee,
eeeie leerLe& mlegefle SJeb eer $e+<eYeosJeefpeve mlees$e efoee nw~
meved 2003 (Jeer.efve.meb. 2529) ceW YeieJeeve ceneJeerj pevceYetecf e

kegC[uehegj kes vebeeJele& cenue leerLe& hej YeeoeW Meg. eewome kees
hetpe ceeleepeer ves Fme efJeOeeve kee mebkeueve mJeefveefce&le leerme
eewyeermeer efJeOeeve mes kejkes eoeve efkeee nw~ FmeceW pecyeterhe kes
Yejle#es$e kes Deee&Keb[ ceW pevces Yetle-Jele&ceeve SJeb YeefJe<elkeeueerve
24-24 leerLekejeW keer hetpeeSB nQ~ Ske mecegee hetpee nw, 72
DeIe&, 3 hetCee&Ie& nQ~
2536), he= mebKee-832
171. Yeefe heuueJeer

(meved 1967, meveeJeo eelegcee&me kes ceOe ekeeefMele) Fme
hegmleke ceW hee$ekesmejer mlees$e, efme#es$e Jebovee, ef$eueeske ewleJebovee,
meccesoefMeKej Jebovee Deewj MeebefleefpevemleJeve nw~ en hegmleke
Fboewj mes ekeeefMele nw~
172. Jevovee megceveeJeefue:

(meved 1966 meesueehegj eelegcee&me ceW ekeeefMele)-Fme hegmleke
ceW $ewueeskee ewleJebovee (mebmke=le), eer meccesoefMeKej Jebovee
(mebmke=le), efme#es$e Jeb ovee, $ewu eesk e e ewleJebovee, eer
meccesoefMeKej Jebovee, keJeueeebeeCe ele-efJeefOe, mebmke=le ceW
eebeeCe eleeseeheve efJeOeeve nw~
Debke-4
176. ef$eYegJeve efleueke efJeOeeve

leerveeW ueeskeeW kes Deke=ef$ece ewleeueeeW keer mebef#ehle YeefeDeejeOevee kee eesle en hetpee efJeOeeve nw~
2536), he= mebKee-1680
177. hegCmeeeJe efJeOeeve

Deelcee ceW Deeves Jeeues heehekeceeX hej eefleyebOe ueieeves Jeeuee en
hegCeeeJe efJeOeeve eleske eeJeke kes efueS meceeevegketue Ghenej nw~ cee$e
Ske efove ceW 2-3 Iebs ceW ner Fmes mecheVe kejkes eeueg vej-veejer
(37)
hegCekeceeX kee DeeeJe kejles ngS Yeewelf eke mecheefe eehle kej mekeles nQ~
2536), he= mebKee-840
178. ieCeOejJeuee efJeOeeve

pecyeterhe mLeue nefmleveehegj ceWs Jeer. efve.meb. 2519, heew<e
Megkeuee hetefCe&cee meved 1993 kees ceeleepeer ves en efJeOeeve efueKekej
hetCe& efkeee~ Fme efJeOeeve ceW ieCeOej Jeuee kes 48 ceb$eeW kes
ceeOece mes 48 $e+efeeW kees veceve efkeee nw~ Fmes kejves mes jesie,
Meeske, oefjlee, ceeveefmeke heer[e Deeefo meYeer mebke otj nes peeles
nQ leLee oerIee&eg, Gece mJeemLe, megkeerefle&, JewYeJe, mebheefe Deeefo
meYeer ceveesJeeef_le keee& hetCe& nes peeles nQ~
179. kece&onve efJeOeeve

Dee" keceeX keer 148 eke=efleeeW kee veeMe kejves nsleg kece&onve ele
kejves keer hejcheje pewve meceepe ceW eeeerve keeue mes eueer Dee jner nw~
Gme ele kes Geeheve ceW en efJeOeeve efkeee peelee nw leLee keceeX kes
GheMece keer YeeJevee mes en efJeOeeve keYeer Yeer efkeee pee mekelee nw~
2536), he= mebKee-864
180. leerLekej hebekeueeCeke leerLe&

ele efJeefOe SJeb hetpee
eewyeermeeW leerLekej YeieJevleeW kes heeBeeW keueeCekeYetecf eeeW kes
ele keer efJeefOe kes meeLe-meeLe hetpee Yeer FmeceW nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (eLece)-meved 2007 (Jeer.efve.
meb. 2533), he= mebKee-32
181. lesjnerhe efJeOeeve

ceOeueeske ceW lesjnerheeW leke Deke=ef$ece ewleeueeeW keer
jevee ceeveer ieF& nw~ en jevee hetpe ceeleepeer keer esjCee mes
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW Ske efJeMeeue efpeveeuee ceW efveefce&le nw~
GvneR lesjnerheeW kes efpeveefyecyeeW keer hetpee-Yeefe kejves nsleg hetpe
ceeleepeer ves meved 2007 ceW Fme efJeOeeve keer jevee keer nw~
meb. 2533), he= mebKee-28412
182. lesjnerhe hetpee

lesjnerhe mJeefCe&ce efpeveeuee ceW eefleefove hetpee-Dee&vee kejves
nsleg en Ske eser hee@kes yegke nw~ Deeves Jeeues ee$eer Fmemes
(38)
nefmleveehegj ceW efveefce&le lesjnerhe keer hetpee lees kejles ner nQ, Deheves
Iej ues peekej JeneB Yeer Fmekes ceeOece mes Yeefe kee Deevebo eehle
kejles nQ~
eLece mebmkejCe-2007 (Jeer. efve. meb. 2533), Jele&ceeve
mebmkejCe (le=leere)-meved 2010, he= mebKee-20
183. eeflee efleueke

eer vesefceev efmeebleosJe efJejefele Deefleeeeerve eefleeebLe
nw~ FmeceW eefle<"e keer mechetCe& efJeefOe ceje"er Yee<ee ceW Leer, Fmekee
efnvoer cesW YeeJeevegJeeo kejkes hetpe ceeleepeer ves eefleeefleueke ebLe
kees eefleeeeeeX kes efueS Deefle cenlJehetCe& yevee efoee nw~ eeflee
ebLeeW keer e=BKeuee ceW en ebLe Deheves DeeheceW heefjhetCe& nw, FmeefueS
FmeceW Deve ebLeeW keer meneelee veneR uesveer he[leer nw~
ebLe kes eejbYe ceW hebekeueeCeke cebeve kes efueS Yeer efnvoer
mebJeeo, ieerle Deeefo efoes iees nQ~
2532), he= mebKee-66414
184. eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej

heefjee SJeb hetpee
Deheves Deeefe&kee oer#ee eoelee ieg yeermeJeeR meoer kes eLeceeeee&
eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes eLece efMe<e SJeb eLece heeeee&
eer Jeerjmeeiej peer cenejepe kee heefjee Deeheves mebmke=le kes 101
heeeW ceW efueKekej Gvekee efnvoer DevegJeeo efkeee nw~ Fme hegmleke
ceW mebmke=le-efnvoer heefjee kes meeLe-meeLe Deeefe&kee evoveeceleer
eje Deewheveeefmeke Mewueer ceW efueKee ieee Jeerjmeeiej cenejepe kee
mJeefCe&ce JeefelJe nw, hegve: 131 eMveeW keer eMveesejer, hetpee Deeefo
Yeer nw~
2533), he= mebKee-864
185. pewve ele efJeefOe meben SJeb hetpee

(108 ele SJeb hetpee)
pewve meceepe kes eeueg eer-heg<eeW eje kejves eesie
eeefj$eMegef Deeefo 108 eleeW kee DeveesKee meben kejkes hetpe
ceeleepeer ves Fme 264 he=ere ebLe ceW Gve eleeW keer hetjer efJeefOe,
peehe ceb$e SJeb keLeeSB oer nQ~ eleeW kees mJeeb kejves kes meeLe ner
Geeheve ceW Fme hegmleke kees %eeveoevemJehe YeW kejves SJeb cebefoj
peer ceW jKeves kee DeleerJe hegCe nw~ Jele&ceeve ceW Fmekee mebJeefOe&le
mebmkejCe (efleere) Yeer ekeeefMele efkeee ieee nw, efpemeceW meYeer
eleeW keer hetpeeSB Yeer mebueive kej oer ieF& nQ~ Dele: Deye en 448
Debke-4
he=ere ebLe yeve ieee nw~


meb. 2534), he= mebKee-1696
186. eer $e+<eYeosJe efJeOeeve (ueIeg)
veJe osJeleeDeeW kes Fme ueIeg efJeOeeve ceW 10 hetpeeSB, 272

DeIe& Deewj 21 hetCee&Ie& nQ~ Fme efJeOeeve kee uesKeve hetpe
ceeleepeer ves Deheveer pevceefleefLe MejohetefCe&cee kees Jeer.efve.meb. 2533,
meved 2007 ceW hetCe& efkeee~
2534), he= mebKee-16128
Fme ueIeg efJeOeeve ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe keer Yeefe kejkes Deveske
ekeej kes Yeewelf eke, eeke=efleke mebkeeW mes tves kes Gheee yeleees iees nQ~
cee$e 1-2 Iebs mecheVe kej uesves Jeeues Fme ueIeg efJeOeeve kees kejkes
eefleefove kes mebYeeefJele keeW kees otj efkeee pee mekelee nw~
2536), he= mebKee-832
187. eer heee&veeLe meceJemejCe efJeOeeve

23JeW leerLekej YeieJeeve heee&veeLe kes kesJeue%eeve keueeCeke
mes heefJe$e leerLe& Deefn$e ceW efleKeeue Jeeues yeeyee kes cemlekeeefYe<eske
kes DeJemej hej meved 2007 ceW hetpe ceeleepeer ves Fme efJeOeeve kees
efueKee Deewj eLece yeej JeneR leerLe& hej efJeOeeve mecheVe ngDee~
1096 DeIe& SJeb 18 hetCee&Ie& mes meefnle en efJeOeeve DeefleMeekeejer nw~
meb.2533), he= mebKee-24104
188. eer MeebefleveeLe ele

Fme ueIegkeee hegmleke ceW YeieJeeve MeebefleveeLe ele SJeb
veJeefveefOe ele keer efJeefOe, peehe ceb$e Deewj hetpee nw~
189. elegefJeMeefle leerLekej mlegefle

pecyeterhe mLeue nefmleveehegj ceW Jeerj mebJeled 2501 eeJeCe
Megkeuee hetefCe&cee iegJeej, meved 1975 ceW elegefJeMeefle leerLekej
mlegefle keer jevee hetCe& keer~ MebYeg bo ceW jefele Fve mlegefleeeW ceW
eleske leerLekej kes veece, Gvekes efevn, ceelee-efhelee kes veece,
pevceveiejer Deewj efveJee&CeYetefce kes veece, heeBeeW keueeCeke keer
efleefLeeeB, Mejerj keer TBeeF&, Mejerj kee JeCe&, Deeeg, JebMe Fleeefo
mecemle Fefleneme Yeje ngDee nw~
190. veJeefveefOe ele efJeefOe SJeb hetpee

Fme hegmleke ceW veJeefveefOe ele kes meeLe-meeLe j#eeyebOeve
ele, De#ee le=leeree ele Deeefo 9-10 ele mebkeefuele nQ~ Fme hegmleke
ceW ele efJeefOe SJeb peehe ceb$e, ele keer keLeeSB SJeb hetpeeSB nQ~
Debke-4
191. veJeosJelee efJeOeeve (Je=nod)
192. veJeosJelee efJeOeeve (ueIeg)

{eF& erhe ceW Ske meew meej kece&Yetecf eeeB nQ~ FveceW nesves Jeeues
Denle, efme, Deeeee&, GheeOeee, meeOeg, efpeveOece&, efpeveeiece, efpeveewle
Deewj ewleeuee Fve veJeosJeleeDeeW keer Fme efJeOeeve ceW n hetpeeSB nQ~
2534), he= mebKee-1688
193.cegefvemegeleveeLe efJeOeeve
20JeW leerLekej YeieJeeve cegevf emegeleveeLe keer pevceYetefce jepeie=ner
ceW meved 2003 ceW efueefKele Fme efJeOeeve ceW 1 hetpee SJeb 108 DeIe& nQ~
2535), he= mebKee-832
194. mejmJeleer efJeOeeve

Jeerj efveJee&Ce mebJeled 2530, meved 2004 ceW kegC[uehegj ceW
vebeeJele& cenue leerLe& hej hetpe ceeleepeer ves keeefle&ke Meg. hetefCe&cee
kees en efJeOeeve efueKee nw~ Fme efJeOeeve ceW mejmJeleer ceelee keer 1
hetpee SJeb 108 DeIe& nQ~ efJeOeeve kes eejbYe ceW mebmke=le Deewj efnvoer
kee mejmJeleer mlees$e Yeer nw~ Fme hegmleke kes Deble ceW %eeveheeermeer
ele efJeefOe SJeb peehe ceb$e Yeer efoes iees nQ~
2533), he= mebKee-1240
195. eeefj$eMegef ele

eeefj$eMegef ele veeceke Fme hegmleke keer efJeMes<elee en nw
efke FmeceW ele keer megvoj hetpee nw, ele efJeefOe SJeb keLee nw leLee
hetJe& keer hegmlekeeW ceW keg ceb$e DeMeg heles Les~ GvnW FmeceW Meg
kejkes ehee ieee nw~
efheues keg Je<eeX mes hetpe %eeveceleer ceeleepeer ves peye Fme
eeefj$eMegef ele kes ceb$eeW kees he{e lees GvnW yeeee&ele kes ceb$eeW
kees he{kej ueiee efke FmeceW heg<eJeie& keer eOeevelee kes keejCe
(39)
eerefJejefleJeeeke MeyoeW kee ner eeesie efkeee ieee nw efkevleg

ceefnueeSB Yeer DepeevekeejerJeMe FvneR ceb$eeW kees he{leer nQ leye hetpe
ceeleepeer ves Fve ceb$eeW kes meeLe ner ceefnueeDeeW kes kejves eesie
heg<eefJejefleJeeeke ceb$eeW kees yeveeee leLee Deve Yeer keg ceb$eeW ceW
nefjJebMehegjeCe kes DeeOeej mes mebMeesOeve efkeee nw~ Fme hegmleke ceW
he= 46 mes 85 leke efJeMes<e osKekej ceb$e peehe kejvee eeefnS~
2533), he= mebKee-16176
hetefCe&cee iegJeej, meved 1975 kees en hegmleke efueKekej hetCe& keer

ieF& nw~ eewyeerme leerLekejeW keer eewyeerme mlegefleeeW ceW leerLekejeW kee
hetje heefjee Deeuebkeeefjke Mewueer ceW efoee ieee nw~ hegmleke kes
Deble ceW Deelce-heeret<e veece mes 45 heeeW keer Ske YeeJehetCe& mlegefle
nw, efpemeceW Megelcee keer YeeJevee YeeF& ieF& nw~ efvele hee" kejves
eesie nw~
196. oMeOece&
199. Oejleer kes osJelee
Gece #ecee Deeefo oMe OeceeX kes efJeJeseve he ceW eserye[er Deveske hegmlekeeW kee ekeeMeve efJeefYeVe mLeeveeW mes efJeefYeVe
uesKekeeW kes eje ngDee nw, efkevleg en Deheves ekeej keer Ske Deueie
ner hegmleke nw~ FmeceW eeke=le Jeeueer oMeOece& keer hetpee kes Ske-Ske
Oece& kes DeIe& kes MueeskeeW kees eejbYe ceW oskej Gmekee DeLe&, Gme
Oece& mes mebyebefOele keLeeSB SJeb Fme Oece& kee efJeJeseve efoee nw~
hegmleke kes Deble ceW ceeleepeer eje jefele oMeOece& keer Ske-Ske
efnvoer keefJelee Yeer oer ieF& nw~ eJeevekelee&DeeW kes efueS en hegmleke
efJeMes<e Gheeesieer nw~
2509), he= mebKee-110
etB lees osJe mJeie& ceW Yeer jnles nQ Deewj he=LJeer hej Yeer, efkevleg
eneB Oejleer kes osJelee kee leelhee& nw ceeveJe Mejerj kees OeejCe
kejves Jeeues efoiecyej cegefve~ hetpe ceeleepeer ves Deefle meb#eshe ceW Fme
eser meer hegmleke ceW en yeleeee nw efke efoiecyej cegefve kewmes yeveles
nQ? eele: mes jeef$e leke keee kejles nQ? efkeve ceneved iegCeeW kee
heeueve kejles nQ? Fleeefo~ Deve Oecee&JeueefcyeeeW ves Yeer efoiecyej
cegefve DeJemLee kees meJe&es ceevee nw~ en hegmleke pewve Je pewveslej
meYeer kes efueS he"veere nw~
197. efoiecyej cegefve
Keleewueer (G.e.) kes eelegcee&me ceW eeJeCe ke=<Cee 1, Jeer.

efve. meb. 2503 mes eejbYe kej Jeer. efve. meb. 2502, keeefle&ke ke=.
DeceeJemee oerheeJeueer heJe& meved 1976 ceW henueer yeej mJeleb$ehe
mes Fmes efnvoer Yee<ee ceW hetpe ceeleepeer eje efueKee ieee~ leye mes
meejs osMe ceW Fme efJeOeeve keer Oetce ceeer ngF& nw~ FmeceW ceOeueeske
kes 458 Deke=ef$ece efpeveewleeueeeW keer hetpee nw~
mebmkejCe (hevnJeeB)-meved 2010, he= mebKee-56440
Jewmes lees efoiecyej cegefve-Deeefe&keeDeeW keer eee& mebyebOeer Deveske

ebLe efueKes iees nQ, pewmes-cetueeeej, Deveieej-Oecee&ce=le Fleeefo,
efkevleg es ebLe ye[s-ye[s nQ~ meeceevepeve Fve ebLeeW kees he{kej
meb#eshe ceW cegefveeee& keer peevekeejer eehle veneR kej heeles nQ~ Fmes
ue#e ceW jKekej ceeleepeer ves Ge ebLeeW kes meej mes, ve yengle
mebef#ehle ve Deefle efJemle=le Deefheleg ceOecehe ceW Fme efoiecyej
cegefve veece mes ebLe kees efueKekej leweej efkeee~ efpeve-efpeve ebLeeW
mes efpeme efJe<ee kees FmeceW efueee nw, veeres efhheCeer ceW Gve ebLeeW
kee veece efoee nw~ mecemle efJee kes ueesieeW kes efueS efoiecyej
cegefve-Deeefe&keeDeeW keer oer#ee mes meceeefOeheele eefleefove eele: mes
jeef$e leke keer peeves Jeeueer efeeeDeeW kee mejuelee mes yeesOe kejeee
ieee nw~ mJeeb cegefve-Deeefe&keeDeeW kes efueS Yeer en ebLe Deleble
Gheeesieer nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (efleere)-meved 1982 (Jeer.efve.meb.
2508), he= mebKee-28304
198. Deelcee keer Keespe

nefmleveehegj leerLe& hej Jeer. efve. meb. 2501, eeJeCe Megkeuee
(40)
200. FvOJepe efJeOeeve
201. pecyeterhe efJeOeeve (ueIeg)

Deke=ef$ece efpeve ewleeueeeW keer Yeefe mes mejeyeesj neskej pecyeterhe
jevee efvecee&Ce kejeves keer DeefleGlke YeeJevee mes hetpe ceeleepeer ves
nefmleveehegj kes eeeerve Meebelf eveeLe efpeveeuee ceW YeieJeeve kes mece#e
yew"kej peerJeve ceW henueer yeej hetpeve keer jevee keer~ Jeer. efve. meb.
2500, meved 1974 ceW nefmleveehegj ceW Dee<ee{ Meg. 1 kees jeef$e ceW efJeOeeve
yeveeee~ eele: Dee.Meg. 2 kees peeceeuee hetCe& keer~ oes Iebs yeeo ner
pebyeterhe yeveeves kes efueS peien (Kesle) Kejeroves nsleg eeJekeeW eje
yeeevee efoee ieee SJeb Dee.Meg. 3 kees megces kee efMeueeveeme kejekej
ceeleepeer ves efouueer keer Deesj mes efJenej kej efoee~ Fmekes yeeo lees
Debke-4
ceeleepeer ves DeveskeeW hetpeeSB Je efJeOeeveeW keer jevee keer~ Fme ueIeg efJeOeeve
ceW pecyeterhe kes 78 Deke=ef$ece efpeveewleeueeeW kes Deefleefje pecyeterhe ceW
efmLele mecemle osJe YeJeveeW ceW efJejepeceeve Deke=ef$ece efpeveeefleceeDeeW keer
Yeer hetpee oer ieF& nw~
202. eer $e+<eYeosJe efJeOeeve

DeeesOee ceneleerLe& ceW Jeer. efve. meb. 2519, MejohetefCe&cee
kes efove meved 1993 ceW en $e+<eYeosJe efJeOeeve hetpe ceeleepeer
ves efueKekej hetCe& efkeee~ Fme efJeOeeve ceW heeBe Jeuee kes
ceeOece mes DeIeeX kee efJeYeepeve efkeee nw~ eLece Jeuee ceW
46 iegCeeW ceW 46 DeIe&, efleere ceW 18 oes<eeW mes jefnle Den&vle
kes 18 DeIe&, le=leere ceW 48 ekeej kes mebkeeW kes efveJeejCe
nsleg 48 DeIe&, elegLe& ceW YeieJeeve kes 84 ieCeOejeW kes 84
DeIe& leLee hebece Jeuee ceW efmeheo kes 8 iegCeeW kes eleerke
ceW 8 DeIe& nQ~ Fme ekeej hetjs efJeOeeve ceW Ske hetpee, 204
DeIe& leLee 5 hetCee&Ie& nQ~
Jele&ceeve mebmkejCe ("e)-meved 2010, he= mebKee-1054
203. Deeeee& eer Jeerjmeeiej efJeOeeve

nefmleveehegj leerLe& hej Jeer. efve. meb. 2532, ew$e Megkeuee
Skeced meved 2006 ceW hetpe ceeleepeer ves en efJeOeeve hetCe& efkeee~
FmeceW 216 DeIe&, 1 hetCee&Ie& Deewj Ske peeceeuee nw~
eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes es
heefMe<e Deeeee& ngS nQ SJeb hetpe Deeefe&kee eer %eeveceleer
ceeleepeer kes Deeefe&kee oer#ee ieg Les~ Gvekeer Yeefe mes esefjle
neskej hetpe ceeleepeer ves en efJeOeeve yeveeee nw~
Jele&ceeve mebmkejCe (eLece)-meved 2006, he= mebKee-48
204. hebehejceser efJeOeeve

nefmleveehegj ceW Jeer. efve. meb. 2503, meved 1977 ceW Deeefeve
Megkeuee oMeceer kees en efJeOeeve hetCe& efkeee~ hebehejceser pewveOece&
kes cetue DeeOeej nQ~ eleske meb%eer peerJe (ceveg<e ee efleee) FvneR
kee veece pehekej, hetpee Yeefe kejkes Deheves heeheeW kee veeMe kejles
nQ~ Fme efJeOeeve ceW Yeer hebehejceser kes iegCeeW keer DeejeOevee keer
ieF& nw~
mebmkejCe (lesjnJeeB)-meved 2009, he= mebKee-1070
Debke-4
205. eewyeerme leerLekej efJeOeeve

Jeer.efve. meb. 2519, ceieefmej Jeoer lesjme, meved 1993 ceW
en efJeOeeve hetCe& efkeee~ Fmes hetpe ceeleepeer ves ye. jJeerv kegceej
pewve kes efJeMes<e Deeen mes yeveeee nw~ FmeceW meJe&eLece cebieue
mlees$e kes yeeo eewyeerme leerLekej mecegee hetpee, Gmekes yeeo
eewyeermeeW YeieJeeve keer hetpee, hebekeueeCeke kes DeIe& SJeb peeceeueeSb
nw~ Deble ceW ye[er peeceeuee SJeb eMeefmle nw~
en efJeOeeve pecyeterhe hetpeepebeuf e ceW Yeer he= 331 mes he=
452 leke hee ngDee nw~
2536), he= mebKee-16128
206. oMeue#eCe Oece& hetpee

hetpee-efJeOeeve kes #es$e ceW ceeleepeer ves DeYetlehetJe& eebelf e GlheVe
kej oer nw~ efvele efveece hetpee ceW osJeMeee ieg hetpee keer peien
yengleeele mes Deye ceeleepeer eje efueKeer ngF& veJeosJelee hetpee
veiej-veiej ceW nesves ueieer nw~ Fmeer e=BKeuee ceW hetpe ceeleepeer ves
oMeue#eCe Oece& keer hetpee mejme boeW ceW efueKeer nw~ Fme hegmleke
ceW oMeOece& kes Yepeve, Deeeee& Meebeflemeeiej cenejepe kes peerJeve
mes mebyebefOele keeJe keLeeveke Yeer efoes iees nQ~
207. eer efpevemeneveece ele efJeefOe Je hetpee

(meved 1955, cnmeJe[ eelegcee&me ceW jefele)
Jeer. efve. meb. 2481, meved 1955 ceW meJe&eLece cnmeJe[
(ceneje^) kes eelegcee&me ceW YeieJeeve kes 1008 veece ceb$eeW kees
yeveekej ceeleepeer ves #egefuuekee Jeerjceleer peer keer DeJemLee ceW
Deheveer uesKeveer kee MegYeejbYe mebmke=le uesKeve mes efkeee~ cnmeJe[
eelegcee&me ceW #egefuuekee eer efJeMeeueceleer peer keer esjCee mes heer
en meyemes eLece hegmleke nw~ FmeceW efpevemeneveece efJeefOe, eer
efpevemeneveece hetpee (mebmke=le ceW), 1008 ceb$e SJeb Deeeee&eer
Meebeflemeeiej peer cenejepe keer ecemeuuesKevee hej hetpe ceeleepeer
eje #egeuf uekee Jeerjceleer keer DeJemLee ceW emlegle keer ieF& eebpeefue
nw~ he= mebKee 20 nw~
208. efpevemeneveece ceb$e

cnmeJe[ (efpe. meesueehegj-ceneje^) kes eelegcee&me ceW eeJeCe
(41)
Meg. Skeced Jeer. efve. meb. 2481, meved 1955 kes efove efpevemeneveece
ceb$e efueKevee eejbYe kej eeJeCe Meg. 3, Jeer. efve. meb. 2581, meved
1955 kees es 1008 ceb$e cee$e oes efove ceW hetCe& efkeS~ hetpe
ceeleepeer ves #egefuuekee oer#ee uesves kes oes Je<e& heeeled Deheveer
uesKeveer mes meJe&eLece YeieJeeved kes 1008 veeceeW kes ceb$e mebmke=le ceW
yeveees~ efpemekee ekeeMeve Jeer. efve. meb. 2581, meved 1955 ceW
cnmeJe[ (meesueehegj) cene. mes ngDee Lee~ Gmekes yeeo otmejer yeej
ceee& meved 1992 ceW ebLeceeuee mes Yeer efJeefOeJeled Gmekee ekeeMeve
ngDee nw~ Fme hegmleke ceW ceeleepeer eje jefele efpevemeneveece
hetpee leLee mejmJeleer hetpee, mejmJeleer kes 108 ceb$e leLee %eeveheeermeer
ele efJeefOe Yeer oer ieF& nw~ meneveece ceb$e efvele he"veere nw~
YeieJeeve kes veece ceb$eeW mes eejbYe ngF& uesKeveer mes Deye leke 250 mes
Yeer DeefOeke ebLe efueKes pee egkes nQ~
efleere mebmkejCe-meved 1992 (Jeer. efve. meb. 2518),
209. yeerme leerLekej efJeOeeve

Fme efJeOeeve ceW 1 mecegee hetpeve SJeb 5 ceneefJeosneW kes
leerLekej keer 5 hetpeeSB leLee 100 DeIe&, 26 hetCee&Ie& nQ~ meved
1987, Jeerj efveJee&Ce mebJeled 2513 ceW ceieefmej Meg. oMeceer kes efove
hetpe ceeleepeer ves Fmes efueKekej hetCe& efkeee Lee efke Fmekes heves
kee megeesie hejJejer 2010 ceWW yevee nw~ Fme hegmleke kes Deble ceW
eboveeceleer ceeleepeer eje jefele meneket ewleeuee hetpee Yeer
ekeeefMele nw~
2536), he= mebKee-1672
DeekeeefMele ebLe
210. YeieJeeve yeengyeueer efJeOeeve
pecyeterhe mLeue nefmleveehegj leerLe& hej Jeerj meb. 2532,
ceeIe Meg. 13, meved 2006 ceW en efJeOeeve hetCe& efkeee~ Jeerj meb.
2532, 8 hejJejer mes 19 hejJejer 2006 leke eJeCeyesueieesue
leerLe& hej nesves Jeeues YeieJeeve yeengyeueer kes cenecemlekeeefYe<eske kes
DeJemej hej hetpe ceeleepeer ves en efJeOeeve jee~ efpemes hetpe
ceeleepeer keer mebIe keer yeeeeefjCeer yenveeW ves 21 hejJejer 2006
kees eJeCeyesueieesuee leerLe& hej peekej YeieJeeve yeengyeueer kes meeceves
efkeee~ FmeceW eer yeengyeueer Jebovee, eer yeengyeueer hetpee, 156
DeIe&, 4 hetCee&Ie& Deewj 1 peeceeuee nw~ he= mebKee 38 nw~
211. 720 leerLekej efJeOeeve

(42)
212. ceOeueeske efJeOeeve

213. hee$ekesmejer mlees$e
eer hee$ekesmejer Deeeee& ves 50 MueeskeeW ceW DenleosJe keer
mlegefle kejles ngS Deve SkeevleceleeW kee efvejekejCe kejkes pewve
Oece& kes meeeocele kees meeJe&Yeewce Oece& efme efkeee nw~ Fme
mlegeqle kee ceeleepeer eje jefele heeevegJeeo mlegefle kes YeeJe kees
Dee emhegefle kej jne nw~
214. cetueeeej kee meej

cegevf eeeW kes Deeeej ebLeeW ceW meJeexheefj iebL e cetueeeej kee meej
ceeleepeer eje efueefKele nw~ Fme hetjs ebLe kee meej ueskej veJeveerle
he ceW en cetueeeej kee meej yeleeee nw~ Fmekees he{kej cetueeeej
ebLe kee mJeeOeee kejves mes yengle ner mejuelee jnsieer~
215. <edDeeJeMeke efeee

cetueeeej ebLe kes DeeOeej mes cegefve-Deeefe&keeDeeW keer n
DeeJeMeke efeeeDeeW kee yengle ner megvoj efJeJeseve nw~
216. Deeiece ohe&Ce

Jele&ceeve ceW efoiecyej meceoee ceW lesjnhebLe Deewj yeermehebLe
eue jns nQ~ Fme eser meer hegmleke ceW pewve MeeeeW kes DeeOeej mes
hetpeeefJeefOe kee JeCe&ve nw, Dele: Fmekee Deeiece ohe&Ce en veece
meeLe&ke nw~
217. ieCeOejJeuee ceb$e (DeLe& meefnle)

OeJeuee hegmleke veJeceer kes DeeOeej mes Cecees efpeCeeCeb Deeefo
ieCeOej Jeuee ceb$eeW kes DeLe& kee megboj efJeJeseve nw~ keF& Ske
ekejCe yengle cenlJehetCe& nQ~
218. mehlehejcemLeeve
cenehegjeCe kes DeeOeej mes meppeeefle, meodieen&mLe Deeefo
meele hejcemLeeveeW kee efJeJeseve nw~ Ske-Ske efJe<ee kees heg
kejves nsleg peeOeJeuee Deeefo Deve iebLeeW kes GjCe Yeer efoes
iees nQ~
219. ie=nmLe Oece&

FmeceW Jemegveefvo eeJekeeeej Deeefo kes DeeOeej mes ie=nmLe
kes Oece&-kee&Je kee mebef#ehle Je mejue efJeJeseve nw~
220. pewveoMe&ve
FmeceW pewveoMe&ve kes cetue kece& efmeevle kee mebef#ehle Je
mejue efJeJeseve nw~
Debke-4
221. efoJeOJeefve
225.
226.
227.
228.
229.
Deefjnble osJe keer efoJeOJeefve keye, kewmes Je efkeleveer Yee<eeDeeW

ceW efKejleer nw~ Fmekee mejue efJeJeseve nw~
222. Ceceeskeej ceneceb$e-Ske DeOeeve

223. mecekelJe-eeYe=leeefomeej
224. megob ces DeeGmmeblees!
eoMeebie egle%eeve kee efJe<ee

hebecekeeue kes Deble leke elegefJe&Oe mebIe
pewve ebLeeW kes DeOeeve kee ece
cegefve oer#ee efJeefOe
Gheemeke Oece&
Jeevegeesie
230. Deeueehe heefle
meveeJeo (ce.e.) Jeer. efve. meb. 2493, meved 1967 kes
eelegcee&me ceW Deeeee& eer osJemesve efJejefele Deeueehe heefle kee
ceeleepeer ves efnvoer DevegJeeo efkeee nw~ FmeceW veeeW kee yengle
megvoj SJeb mejue {bie mes efJeJeseve efkeee nw~ en Fboewj (ce.e.)
mes ekeeefMele keer ieF& Leer~
231. meceeefOeleb$e-FesheosMe
Jeer.efve. meb. 2502, pes Jeoer mehleceer, meved 1976 ceW
Fme ebLe kee heeevegJeeo efkeee~ Deeeee& hetpeheeoke=le Fve
oesveeW ebLeeW kee FmeceW cetue MueeskeeW meefnle heeevegJeeo efoee
ieee nw~ meceeefOeleb$e ceW 105 Mueeske leLee FesheosMe cesb 51
Mueeske nQ~ eejbYe ceW DeOeelce eJesMe kes efueS es ebLe Deefle
megiece nQ~
232. kegvokegvo kes Yeefeemetve

Yeefeceeie& megiece nw~ Yeefehee" ceW levceelee Deeleer nw~
YeefeeeW kee hee" meYeer Jeie& kes efueS ueeYeeo nw~ Deeeee&
kegvokegvo efmeneeefyo ceneslmeJe kes heeJeve emebie hej GvneR keer
jefele YeefeeeW kee efnvoer heeevegJeeo meefnle ekeeMeve kejJeekej
ceeleepeer ves Gvekes eefle ke=le%elee %eeefhele keer nw~
2515), he= mebKee-848
233. Deveeefo pewveOece&

YeieJeeve efpevesv kes eje eefleheeefole Oece& kees pewveOece&
kenles nw~ pewveOece& eeCeercee$e kee Oece& nw~ Fmes lees heMeg-heef#eeeW
leke ves OeejCe efkeee nw~ mebmeej kee eleske ceveg<e Fmes OeejCe
Debke-4
kej mekelee nw~ FmeefueS ceeleepeer ves en eser meer hegmleke

efueKeer nw~ pewveOece& kee eejbefYeke %eeve eehle kejves kes efueS yengle
Deer hegmleke nw~ eLece mebmkejCe Jeerj meb. 2510, pegueeF&
1984 ceW, he= mebKee 44 nw~ Fmekee Debespeer ceW DevegJeeo eer
jpeveerMe pewve, efouueer ves efkeee nw~
2525) , he= mebKee-8
234. kegvokegvo ceefCeceeuee

Jeerj meb. 2514, meved 1988 ceW en hegmleke efueKeer~ Deeeee&
eer kegvokegvo ke=le meceemeej Deeefo 9 ebLeeW ceW mes Yeefkelehejke SJeb
efveee JeJenej mecevJeehejke 108 ieeLeeDeeW kees ueskej Gvekee DeLe&
SJeb efJeMes<eeLe& efoee ieee nw~ hegmleke kes Deble ceW Deeefe&kee evoveeceleer
eje jefele MueeskeeW kee efnvoer heeevegJeeo Yeer efoee ieee nw~
2516), he= mebKee-16110
DeekeeefMele ebLe
235. ueIeereeeeefo meben
eer DekeuebkeosJe ves FmeceW eceeCe, vee Deewj eJeeve
Fve leerve efJe<eeeW kee yengle ner megvoj JeCe&ve efkeee nw~
FmeceW FvneR Deeeee& osJe keer mJeeshe%eefJeJe=efe veece mes erkee
kee Yeer efnvoer DevegJeeo efkeee nw~ eer DeYeevebefometefj ves Fme
hej leelhee&Je=efe erkee efueKeer nw~ Fve oesveeW erkeeDeeW kee
GmeceW DevegJeeo nw~
236. Demeneermeej
Demeneer ebLe kes pees cegKe-cegKe efJe<ee Deees nQ,
Gvekees meej he ceW FmeceW efoee ieee nw, Ssmes es $esme" meejebMe
nw~ pewmes-veweeefeke ves Meyo kees DeekeeMe kee iegCe Decetefle&ke ceevee
nw, pewveeeee& ves Fmekee Keb[ve kejkes Meyo kees hegodieue keer
heee&e nesves mes cetefle&ke efme efkeee nw~
(43)
237. YeeJemeben
240. Jemebenmeej
eer JeeceosJe hebef[le ves mebmke=le ceW Fme ebLe kees jee nw~
FmeceW DeewheMeefceke Deeefo heeBe ekeej kes YeeJeeW kee eewon iegCemLeeveeW
ceW efJeJeseve nw~ efJeMes<ekej heeBeJeW iegCemLeeve kes JeCe&ve ceW eeJekeeW
keer hetpee, oeve Deeefo efeeeDeeW kee Dee efJeJeseve nw~ efJeefOehetJe&ke
osJehetpee kees ner eeJeke keer meeceeefeke efeee kene nw~ Fmekee
DevegJeeo ceeleepeer ves meved 1973 ceW efkeee Lee~ Ske ekeej mes en
yengle ner megvoj eeJekeeeej nw~
eer vesecf eeveeee& jefele Jemeben kee ceeleepeer ves heeevegJeeo

efkeee Lee, Gvekes meeLe ner keg efJeMes<e efJemleej kejkes en
Jemebenmeej hegmleke efueKeer nw~
238. efveecemeej keueMe

efveecemeej eer kegbokegboosJeke=le nw~ Fmekeer erkee
eerheeeYeceueOeejer osJe veece kes Deeeee& ves keer nw~ Fme erkee ceW
yengle ner megboj hee Deees nQ~ GvnW ueskej efveecemeej keueMe
veece oskej ceeleepeer ves efnvoer DeLe& efkeee nw~ meved 1976 ceW en
DevegJeeo ngDee nw~
239. pewvesv eefeee mebmke=le JeekejCe

Deeeee& eer hetpeheeo mJeeceerke=le pewvesv JeekejCe kes
met$eeW hej eer iegCevebefo Deeeee& ves pewvesv eefeee veece mes erkee
jeer nw~ Fmekees mebIe ceW ceeleepeer ves cegefveeeW-Deeefe&keeDeeW Deeefo
kees DeOeeve kejeee nw~ hegve: meved 1975 ceW nefmleveehegj ceW
ceeleepeer ves Fmekee DevegJeeo efkeee nw~
241. leJeeLe&met$e Ske DeOeeve

eer GceemJeeceer Deeeee& eje leJeeLe&met$e hej en efJemle=le
efJeJeseve leJeeLe&Jeeefle&ke ebLe kes DeeOeej mes nw~
242. meceemeej kee meej

eer kegbokegboosJe efJejefele meceemeej kee meej he en
veJeveerle ceeleepeer eje efueKee ieee nw~ Fmekees he{]kej eefo
meceemeej kee mJeeOeee kejWies, lees yengle ner megiecelee jnsieer~
Dele: en meceemeej keer kegbpeer ner nw~
243. DeOeelcemeej
hejceelceekeeMe Deeefo ebLeeW kes DeeOeej mes FmeceW Deelcee
kes Meg mJehe kee Dee efJeJeseve nw, Dele: Fmekee DeOeelcemeej
en veece meeLe&ke nw~
244. Deehleceerceebmee
FmeceW eermecebleYe mJeeceer ves Deehle kees veee keer kemeewer
hej kemekej mees osJe efme efkeee nw~ FmeceW 114 keeefjkeeDeeW
kee DevJeeeLe&, heeevegJeeo, DeLe& Deewj YeeJeeLe& Yeer efoee ieee nw~
mJeeOeee nsleg hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer

eje jefele meeefnle
25 eefleMele keer efJeMes<e t hej cebieJeeSB~
eejeW DevegeesieeW hej DeeOeeefjle hetpe ceeleepeer eje jefele ueieYeie
250 ebLeeW ceW mJeefe Devegmeej mJeeOeee nsleg Deheves Iej DeLeJee cebefoj kes efueS
meeefnle cebieJeekej %eeve ueeYe eehle kejsb~
efJeMes<ehe mes hetpe ceeleepeer keer 77JeeR pevcepeebleer kes MegYe DeJemej hej
mebmLeeve eje meYeer ebLeeW hej 25 eefleMele keer efJeMes<e t eoeve keer pee jner nw~
-mebheke& kejWeyebOeke-Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee, hees.-pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.
cees.-09568988706, 09411025124, 01233-280184, E-mail : ravindrajain@jambudweep.org
(44)
Debke-4
ceg eke
hetpe ieefCeveer
hetkej MeefMe Oejeleue kes eeBo kees keg yeneves mes~

eer %eeveceleer ceeleepeer keer
peeslmeveeDeeW mes yen efvekeues megOee efvePe&j megneves mes~
77JeeR pevcepeebleer,
ener lees eeBo nw efpemekees cesje Dece=le efheueevee nw~
ieieve Deew Yetefce ceW DecejlJe kee mebosMe ueevee nw~~1~~
MejohetefCe&cee kes DeJemej hej
Cecebmeeefce efeee efpemekes ejCejpe kees veceve kejleer~
emlegle keeflehee keeJe
veerj mes Yej keueMePeejer heeokeceueeW ceW efvele veceleeR~~
efJeveeebpeefueeeB
Deeefe&kee heo ceW efoKeleer nw Deefkebeve meewce cege nw~
jlve ceeB ceesefnveer kee pees mete& kes mece ecekelee nw~~2~~
eer ue#ceer %eeve eer mes peiele kees JeMe ceW kej [euee~
%eeveefmebOeg ceW jce kejkes me=peve meeefnle kej [euee~~
cenkeleer nw legcnejs iegCe keer meewjYe Deepe ogefveeeB ceW~
leerj heeves kees YeJeoefOe kee efoKeeee ceeie& ogefveeeB ceW~~3~~
ceevekej nej eboe ves keuebefkele cegBn ve efoKeueeee~
leevekej mees ieee efhej MejohetefCe&cee kees efvekeue Deeee~~
peerle nesleer meoe Jewjeie kes mees hegpeejer keer~
keerefle& emeeefjle ngF& peie ceW %eeve JewjeieOeejer keer~~4~~
pevceoe$eer keer ieesoer kees hejce heeJeve efkeee legceves~
eMekeuee mes ieg kee veeceeMe efiegefCele efkeee legceves~~
Deepe Fme oer#ee efove hej ceele Fke Jejoeve ceeBiet ceQ~
eboveeceleer lesjs mebece keer meefjlee ceW veneuetB ceQ~~5~~
efJeveeebpeefue
ceesefnveer cewvee efke veneR mekeer, efkewle kes ess mes efhebpe[s ceWs~
lees[ [euee efhebpejs kee ej, { mebkeuhe kes ebeg enej mes~~
G[ eueer [wves hemeej, %eeve kes Devevle DeekeeMe ceW~
yeve ieF& Jeerjceleer-%eeveceleer, %eeve keer peerJevle eefleYee~~
cegKe hej efJejepeleer mejmJeleer, lehe:hetle uesKeveer kee peeogF& mebmheMe&~
yeve ieee heee&e Deveefievele ebLeeW kee, efJeue#eCe kece&" JeefelJe~~
legceves Fefleneme ner veneR jee, Yetieesue Yeer meBJeeje nw~
legcnejer cenleer GheueefyOeeeW ves,
pees[e nw Ske mJeefCe&ce he=, veejer peeefle kes Fefleneme ceW~~
yeouee nw Yetieesue nefmleveehegj kee, legcnejs ner pecyeterhe ves~
MejoheteCf e&cee keer henueer eeBoveer ceW, Gleje Lee Oejleer hej Ske DeodYegle evcee~~
efpemes osKekej Mejceeee Lee, mekegeeee Lee, TBes veerues efJeleeve ceW biee eeBo
het he[er Leer keefJe-JeeCeer,
kee mejJej leesefn osngB ceebket, eeBo keuebkeer len efvekeuebket
kenles nQ, megveles nQ,
DeekeeMe kes efveMeekej mes, kesJeue Mejohetvees kees Dece=le Pejlee nw
Debke-4
-[e@. ceeueleer pewve, cewvehegjer
efJemcee Fme cegKeev mes, yejmelee nw %eeveece=le eefle#eCe, eefleheue

DeeDees, nce meye efoeW Fmes, Debpegjer Yej Yej kej
kewmee efJeefe$e efJejesOeeYeeme nwnce ceveeles nQ pevceefove Gvekee, pees keefye nwkee>es kees yebOeve pevece Deewj cejve kee, ke"esj leheeee& keer wveer mes
keecevee nw-osKes hetpee ceeB, Mele Mele Mejo-hetefCe&ceeSb
Deewj efhej YeJe-YeJeevlej ceW, ceneslmeJe Deeeesefpele neW,
mJeie& kes osJeleeDeeW kes kej-keceueeW mes, Gvekes pevcekeueeCeke kee
Meyo efJeeejs, Deheveer mebkegefele meercee ceW,
kewmes meces heeSbies legcnejs efnceeueeer JeefelJe kees,
uesefkeve en Yeer mee nw
peye Meyo nej peeles nQ, leye ceewve cegKej neslee nw~
mJeerkeejes ceeB, cesje ceewve Jevove~
YeeJehetCe& Dee&ve, meeoj DeefYevebove, hetCe& mecehe&Ce~~
(45)
efJeveeebpeefue
hetpe ieefCeveer %eeveceleer Deke
-efMeJeejveueeue pewve, cewvehegjer

%eeveceleer ceelee kees Mele-Mele Jevove, Mele-Mele Jevove~
Jeelmeue keer eeflecee ceefncee, ieefjcee kee DeefYevebove~
%eeveceleer ceelee kees Mele-Mele, Jevove Mele-Mele Jevove~~
meerlee megueesevee cewvee ves, efpeme heLe kees Deheveeee~
yeeeer Deewj megvojer kees Yeer, Jener ceeie& ceve Yeeee~~
Yeesie jesie mece peeve jeie kee, efpeveves efkeee efJejseve~
%eeveceleer...........
leeie lehemee kes DeefleMee mes, %eeve GOee[ ngDee~
melele leJe DeYeeme efeee mes, ceesn efJeueerve ngDee~
uesKeve Jeeeve eJeeve heg kee, meoe meoe DeefYeJebove~
%eeveceleer..............
LekeeR uesKeveer mes ve keYeer Jes, Deefheleg uesKeveer nejer~
Ske veneR oes meew ke=efleeeW mes, egle keer keer ye{Jeejer~~
%eeve-Oeeve-lehe ueerve Deeefe&kee, ceeB kee he Deefkebeve~
%eeveceleer..............
leerLe&Yee efpeveYee meeOegieCe-Yee, Yee efpeveegle keer~
je Yeesie ceW veneR eesie-Devegje, je efMeJeceie keer~~
pecyeterhe megKeo heefjmej ceW, ieeser kee Devegceesove~
%eeveceleer............
-Deeefe&kee DeYeeceleer
iegDeeW kee mecceeve peneB hej, kejs efvele YeefJe eeCeer~
leejs Deewj efmeleejs Gvekes, Yeer iegCe ieeles Yeejer~~1~~
peye ieg Yeefe mes efveefele ner, efebleeceefCe jlve efceues nQ~
efhej keuheJe=#e mece megob j, peve-ceve hebkepe keeeW ve efKeues nQ~~2~~
iegu eeye kes keebeW ceW meoe ner, hetue efKeuee kejles nQ~
hetpe ieefCeveer %eeveceleer peer keer JeeCeer ceW, Dece=le Peje kejles nQ~~3~~
en nw eeeerve Meg hejcheje, Deeeee& iegJej Meebelf emeeiej peer keer~
Gvekes mcejCe kees nce meYeer, keYeer veneR Yeguee mekeles nQ~~4~~
YeJe peveeW kees cees#e ceeie& ceW, ueiee ueiee kej kejW megOeej~
Ssmeer ieefCeveer %eeveceleer peer, %eeve oeve os kejes Ghekeej~~5~~
efpeve egle ieg keer Yeefe kejkes, ee efJevee Jeelmeue iegCeOeej~
peien peien kes leerLe& #es$e keer, j#ee kej cebefoj efvecee&Ce~~6~~
osMe je^ keer GVeefle kejkes, kej Glmeen meceepe megOeej~
Ssmeer ieefCeveer %eeveceleer peer, kejW efvele peie peve Gej~~7~~
meeefnle jevee kes ceeOece mes, Ketye efkeee efpeveOece& eeej~
DeYeeceleer kees DeeMeer<e oskej, cegPe hej kej oes ceeB Ghekeej~~8~~
efJevece efJeveeebpeefue
-ye. keg. Fvot pewve (mebIemLe)
lepe&-DeefKeeeW kes PejesKeW mes, ceQves osKee pees.........
ceve kes Fme cebefoj ceW, peye Oeeee legPes Dees ceeB
yeme let ner vepej DeeS-2~~
Fme keefueegie ceW ns ceeB, mee#eeled Meejoe mece
Jener he vepej DeeS-2~~ske.~~
peye keesF& cegPemes kenlee nw, YeieJeeve veneR nQ Deye
leye yeele ener, ceve kens, en yeele keneB mee
vepeoerkeer mes osKee nw, eee& nw Deeiece mece, yeme let ner....~~1~~
ieg Meeefvle efmebOeg GheJeve keer, Ssmeer heg<he legce
megjefYele ngDee nw meeOeg peiele, pee-pee kee iebgbpeve
meeefveOe lesje heekej ceeB, peerJeve cesje nw Oeve, yeme let ner.....~~2~~
(46)
Dekeuebke kentB, kegvokegvo, yeeeer evovee

efkeleves Yeer efJeMes<eCe otB iegCe iee ve meketB ceeB
egie-egie efpeDees ns iegJej, Dejceeve ener ceve, yeme let ner........~~3~~
mebmeej Fke meceg nw, cePeOeej he[er vewee
efceue peeS efkeveeje ieg, yeme let ner efmeJewee
lepe jeie s<e ceesn, Deelce ceW keB jceCe, yeme let ner........~~4~~
Fme pevce efoJeme hej ieg yeme Ske nw efJeveleer
kej os ke=hee cegPekees efceues mebece keer Jen efveOeer
yeve mevle meeOeg efJeeB, YeJe-YeJe ceW ve nes YeceCe, yeme let ner.....~~5~~
peye leke OeB pevece ieg meeefVeOe leye efceues
ceceleeceeer DeeMeer<e hej mebece kee heLe uenW
yeme cegef e keer ues keecevee Fvot kejs veceve, yeme let ner.....~~6~~
ceve kes.................Fme.............~~
Debke-4
efJeefYeVe mLeeveeW hej eLeceeeee& eer Meebelf emeeiej Je<e& ceW ngS efJeefYeVe Deeeespeve
Se ceW hegCeefleefLe mecheVe
eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe keer 55JeeR
hegCeefleefLe-10 efmelecyej 2010 hej De.Yee.efo. pewve ceefnuee
mebie"ve-Se eje Deeeee& Mebeeflemeeiej hetpeve, eeueermee, Deejleer
leLee Jeerjmeeiej eeueermee, ieefCeveer %eeveceleer yeejnceemee Deeefo
kee Deeeespeve efJeMes<e YeefeYeeJehetJe&ke mecheVe efkeee ieee~ Ge
Deeeespeve mebie"ve keer DeOe#ee eerceleer yeyeerlee pewve-Se kes
efveoxMeve ceW mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej Deeeee& eer kes
kewuesC[j efJeleefjle efkees iees~ keee&ece ceW [e@. mebOee pewve,
efe pewve, cecelee pewve, megpeee pewve, MeesYevee pewve, eslevee pewve,
jsKee pewve, mvesnuelee pewve, ceeueleer pewve, Deveerlee pewve, ue#ceer
pewve, pewvee osJeer pewve, cesIee pewve, Jemeg pewve Je lejbie pewve meefnle
Deveske eeuegDeeW ves hegCeepe&ve efkeee~
-eerceleer yeyeerlee pewve, Se
Feuekejbpeer (cene.) ceW Oece&meYee mecheVe

Feuekejbpeer (meesueehegj) cene. ceW mJeefmle eer efpevemesve
Yeejke Deewj mJeefmle eer ue#ceermesve Yeejke kes vesle=lJe ceW 18
Deiemle 2010 kees eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes
meboYe& ceW efJeMes<e Oece&meYee Deeeesefpele keer ieF&~ ye[er mebKee ceW
eeuegDeeW ves meYee ceW Yeeie ueskej eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej
hejcheje kes Devegmeej Oece& heefjJele&ve kee mebkeuhe efueee~ Fme
DeJemej hej keg emleeJe Yeer heeefjle efkees iees~
-pes. heer. ieebOeer, heueCe (cene.)
keeke&ue ceW meceeefOeefoJeme mecheVe

kevee&ke kes heeJeve leerLe& keeke&ue ceW eLeceeeee& eer Meebelf emeeiej
peer cenejepe kee 55JeeB meceeefOeefoJeme hetpe ieefCeveer %eeveceleer
ceeleepeer keer esjCeevegmeej Yeejke eer ueefuelekeerefle& peer mJeeceer kes
meeefVeOe ceW meevebo mecheVe ngDee~ en keee&ece keeke&ue kes
oeveMeeuee pewve ce" ceW Deeeesefpele efkeee ieee~ meJe&eLece yewjeosJeer
pewve cebefoj ceW YeieJeeve ceneJeerj kee ogiOeeefYe<eske kejkes hegve:
efnefjebie[er kes ceneJeerj YeJeve ceW Deeeee& Meebelf emeeiej peer cenejepe
keer meecetefnke hetpeve keer ieF&~ keee&ece kee oerhe eppJeueve egJee
Geceer eer nesmecee escekegceej eje efkeee ieee~ cegKe DeefleefLe
kes he ceW cet[efyeoer pewve ceneefJeeeuee kes keVe[ efMe#eke eer
cegefvejepe jWpeeue, kevee&ke mejkeej kes mesJeeefveJe=e DeefOekeejer eer
Sve. efJeeekegceej yegCCeg, oef#eCe keVe[ efpeuee egJee pewve mebIe kes
Debke-4
DeOe#e eer vesefcejepe Deeefjiee leLee kevee&ke pewve hegjesefnle mebIe

kes DeOe#e eer efveJee&Ce Fv Deewj keeke&ue pewve efceueve kes DeOe#e
eer S. heee&veeLe pewve GheefmLele Les~ Fme DeJemej hej keeke&ue kes
eefme S[Jeeskes eer Sce.kes. efJepee kegceej Deeefo Deveske JeeeDeeW
ves Deeeee& cenejepe hej Deheves JeeJe efoes Deewj Yeejke mJeeceer
peer ves Yeer Deeeee& cenejepe kee iegCeevegJeeo kejkes Gvekes efveoxMeeW
kes Deveghe meYeer kees Dehevee peerJeve mebJeejves keer esjCee eoeve
keer~ keee&ece kee mebeespeve SJeb DeeYeej efJeeved eer eesiejepe
pewve ves efkeee~
efJekeemehegjer-efouueer ceW hegCeefleefLe mecheVe

hetpe ceeleepeer keer esjCeeveghe Deeeee& Meebeflemeeiej peer
cenejepe kee meceeefOeefoJeme efouueer kes efJekeemehegjer efoiecyej pewve
cebefoj kes eebieCe ceW mebieeserhetJe&ke ceveeee ieee~ en Deeeespeve
De.Yee.efo. pewve ceefnuee mebie"ve keer jeêre ceneceb$eer eerceleer
ceveesjcee pewve kes vesle=lJe ceW mecheVe ngDee, efpemeceW heefeceer efouueer
kes meYeer cebefojeW mes ceefnueeDeeW ves Deekej Yeeie efueee~ Deeeespeve
ceW eerceleer MeefMe pewve, eerceleer ceveesjcee pewve, eerceleer hetvece
pewve, eerceleer eJeerCee pewve, eerceleer mvesn pewve Deeefo JeeeDeeW ves
Deheves JeeJe kes ceeOece mes Deeeee&eer kes peerJeve hej ekeeMe
[euee~ Fme DeJemej hej Fbjves kee Gheeesie kejles ngS Jesyekeem
kes ceeOece mes hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer
eboveeceleer ceeleepeer SJeb heer"eOeerMe #eguueke eer ceesleermeeiej peer
cenejepe kee cebieue GheosMe Yeer nefmleveehegj mes efouueer ceW yew"s
meYeer YeeeW ves eehle efkeee~
-eerceleer ceveesjcee pewve, efouueer
Deeieehegje-nwojeyeeo ceW Meebeflemeeiej efJeOeeve mecheVe

eer eveYeg efo. pewve cebefoj, kesMejyeeie, Deeieehegje
(nwojeyeeo) ceW Deeeee& cenejepe keer hegCeefleefLe hej Meebeflemeeiej
efJeOeeve YeJeleehetJe&ke mecheVe ngDee~ GheeOeee eer meewYeeiemeeiej
peer cenejepe SJeb Deeefe&kee eer efJevececeleer ceeleepeer kes meeefVeOe
ceW mecheVe Fme ceC[ue efJeOeeve kee MegYeejbYe eelegcee&me meefceefle kes
DeOe#e [e@. efJepee heeesoer-nwojeyeeo, kees<eeOe#e eer Meebefleueeue
yepe, Gheceb$eer eer efJeveeso yepe, eer efJeceue cesnlee SJeb eer megcesj
"esuee eje oerhe eppJeueve kes meeLe ngDee~ cebieueeejCe eerceleer
megveerlee keeuee ves efkeee~ Fme DeJemej hej Oece&meYee Yeer Deeeesepf ele
keer ieF&, efpemekee mebeeueve eer efJeveeso yepe ves efkeee~ keee&ece
(47)
ceW efJeMes<ehe mes Deeeee& Mebeeflemeeiej peer cenejepe kes peerJeve hej
DeeOeeefjle efueefKele hejer#ee Yeer ueer ieF&, efpemeceW 45 Oece&yebOegDeeW ves
Yeeie ueskej %eeveepe&ve efkeee~
-[e@. efJepee heeesoer, nwojeyeeo
cenemeefceefle eje eJeCeyesueieesuee ceW mebieeser mecheVe

efoiecyej pewve cenemeefceefle eje mJeefmle eer kece&eesieer
Yeejke eekeerefle& peer mJeeceer kes meeefVeOe ceW eJeCeyesueieesuee ceW
efoveeBke 27, 28 Je 29 pegueeF& kees cenemeefceefle keer jeêre
mebieeser Deeeesefpele keer ieF&~ Fme mebieeser kes Debleie&le efoveeBke
28 pegueeF& kees eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes
peerJeve Je=e hej Ske mebieeser kee Deeeespeve efkeee ieee~ Fme
Deeeespeve ceW eer efejbpeerueeue yeie[e-keesuekeelee, eer jJeerv
ceeueJe, eer eoerhe keemeueerJeeue-Fboewj, eer efJeJeske keeuee-peehegj,
eer DeMeeske ye[peelee-Fboewj, eer efJepee pewve-Denceoeyeeo, eer
peerJesv kegceej pewve-ieeefpeeeyeeo, eer peJeenjueeue pewve-efmekeveyeeo
Deeefo cenevegYeeJeeW ves Deeeee& cenejepe kes peerJeve hej Deheves
efJeefMe efJeeej Jee efkees~ keee&ece kee mebeeueve eer megcele
kegceej pewve-meemeveer ves efkeee~ Fme DeJemej hej efJeefMe DeefleefLeeeW
ceW eer megjsv nsie[s-yeQieueesj, eer S.Deej. efvece&ue kegceej-yeQieueesj
SJeb eer keuuehheCCee DeeJee[-s Feuekejbpeer Deeefo cenevegYeeJe GheefmLele
Les~ meYee kes Deble ceW mJeefmle eer Yeejke mJeeceer peer ves Deheves
JeeJe kes ceeOece mes Deeeee& Meebeflemeeiej peer cenejepe kes
JeefelJe SJeb ke=eflelJe hej ekeeMe [euekej meYeer kees Dehevee cebieue
DeeMeerJee&o eoeve efkeee~ Fme DeJemej hej heOeejs mecemle DeefleefLeeeW
kee efJeMes<e mecceeve Yeer efkeee ieee~ keee&ece Jemeefonguue meYee
ceC[hece ceW mecheVe ngDee~
-peJeenjueeue pewve, efmekeveyeeo
YeesueeveeLe veiej-Meenoje ceW

Meebeflemeeiej efheuce kee eoMe&ve
efouueer kes YeesueeveeLe veiej-Meenoje ceW oMeue#eCe heJe&2010 kes ceOe eLeceeeee& eer Meebelf emeeiej peer cenejepe kes meeefVeOe
ceW mecheVe ngS keeflehee keee&eceeW SJeb Gvekeer meceeefOe mes mebyebeOf ele
efjkee[x[ Jeer.meer.[er. kee eoMe&ve cebeof j peer ceW efkeee ieee~ Ge
efjkeeef[i e mewke[eW YeeeW ves osKeer Deewj Deeeee& cenejepe kes mee#eeled
oMe&ve SJeb Gvekeer eee& kees osKekej YeeJeefJeYeesj nes iees~ Fme
DeJemej hej Deeeee& cenejepe kes peerJeve hej DeeOeeefjle eMveesejer
eefleeesefielee Deeefo efJeefYeVe Deeeespeve Yeer mecheVe efkees iees~
-efyepesv pewve, Meenoje, efouueer
(48)
Meefeveiej-peyeuehegj ceW MeebefleveeLe efJeOeeve mecheVe

efoiecyej pewve cebefoj, Meefeveiej, peyeuehegj (ce.e.) ceW
heb. Meerleueebo pewve-ueefuelehegj kes efveoxMeve ceW Meebeflemeeiej Je<e& kes
Devleie&le YeieJeeve MeebefleveeLe efJeOeeve kee Deeeespeve efoveeBke 16,
18 Je 20 efmelecyej kees oMeue#eCe kes ceOe mecheVe ngDee~ Fme
DeJemej hej YeeeW ves hetpee-efJeOeeve ceW Yeeie ueskej Deeeee& Meebelf emeeiej
peer cenejepe kes eefle Yeer Deheveer efJeveeebpeefue meceefhe&le keer~
efJeOeeve ceW eer Deej.kes. pewve, eer Sme.kes. pewve, eer efMeKejebo
pewve jWpej, mes" heefjJeej Deeefo YeeeW ves efJeMes<e Yeeie efueee~
-heb. Meerleueebo pewve, ueefuelehegj
vejes[e-Denceoeyeeo ceW Meebefle efJeOeeve mecheVe

Meebeflemeeiej Je<e& kes Devleie&le iegpejele meble kesmejer Deeeee&
eer Yejlemeeiej peer cenejepe kes meeefVeOe ceW leLee #egefuuekee eer
evceleer ceeleepeer Je #egefuuekee eer YeJeceleer ceeleepeer kes efveoxMeve
ceW efoveeBke 5 efmelecyej 2010 kees DeeefoveeLe efoiecyej pewve cebefoj
ve=emf ebnhegje, vejes[e-Denceoeyeeo (iegpejele) ceW YeieJeeve MebeefleveeLe
efJeOeeve kee YeJe Deeeespeve efkeee ieee~ Fme DeJemej hej
eer helesnueeue pewve-vejes[ e ves meewOece& Fv yevekej hegCeepe&ve efkeee
leLee efJeOeeve ceW Fv-FveCeer yevekej kegue 51 pees[ eW ves Yeeie ueskej
Oece&ueeYe eehle efkeee~ Fme DeJemej hej Deeeee& eer Yejlemeeiej peer
cenejepe ves kene efke eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Mebeeflemeeiej peer
cenejepe eceCe mebmke=efle kes mebJeenke jns nQ~ Gvekes eje mechetCe&
Yeejle Je<e& ceW efJenej kejves mes ner Deepe efoiecyej pewve meeOeg
efveefJe&keuhe neskej DeelcemeeOevee kejles ngS meejs osMe ceW YeceCe kej
jns nQ~ GvneWves Deeeee& cenejepe kes peerJeve keer eleske Ievee Deewj
eee& kees DeefYeJeboveere Deewj DevegkejCeere yeleeee~
nekesej-Denceoeyeeo ceW mebieeser mecheVe

eLeceeeee& Meebelf emeeiej peer cenejepe kes peerJeve hej oMeue#eCe
heJe& kes meceeheve hej efoiecyej pewve cebefoj nekesej-Denceoeyeeo ceW
efoveeBke 23 efmelecyej kees mebieeser kee Deeeespeve efkeee ieee~ Ge
mebieeser heb. Jeerjsv kegceej pewve Meeeer, pecyeterhe-nefmleveehegj kes
efveoxMeve ceW mecheVe ngF~& Fme DeJemej hej efJeefYeVe JeeeDeeW ves Deheves
JeeJe kes ceeOece mes Deeeee& cenejepe kes peerJeve hej ekeeMe
[euee~ keee&ece ceW eMveesejer eefleeeseif elee Yeer Deeeesepf ele kej
efJepesleeDeeW kees hegjmkeej eoeve efkees iees~ mecemle Deeeespeve eer
Mebkejueeue pewve (DeOe#e) kes vesle=lJe ceW mecheVe ngS~
-heb. Jeerjsv pewve Meeeer, pecyeterhe
Meebeflemeeiej Je<e& mes mebyebOeer Mes<e meceeeej he= 48 hej....
Debke-4
Yeefeceeer jne pecyeterhe ceW oMeue#eCe ceneheJe&

pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kes meeefVeOe ceW oMeue#eCe ceneheJe& hetCe& Yeefeceeer JeeleeJejCe ceW efoveeBke
12 efmelecyej mes 22 efmelecyej leke ceveeee ieee~ Fme DeJemej hej efJeMes<ehe mes ieefCeveer %eeveceleer YeeceC[ue ceneje^ kes YeeeW meefnle Fboewj,
KeC[Jee, efouueer, cegcyeF&, cesj" Deeefo Deveske mLeeveeW mes ueieYeie 200 YeeeW ves heOeejkej Deeeesepf ele leerme eewyeermeer ceneceC[ue efJeOeeve ceW Yeeie efueee~
Deeeespeve kee MegYeejbYe 12 efmelecyej kees ceneje^ kes efJeMes<e YeeeW kes meeLe kece&eesieer ye.jJeerv kegceej pewve eje PeC[ejesnCehetJe&ke ngDee~ heeeled
eefleefove hetCe& YeefeYeeJe kes meeLe eele:keeue OeevemeeOevee hegve: YeieJevleeW kee hebeece=leeefYe<eske, heJe& keer efvele hetpeve, ceC[ue efJeOeeve keer hetpeve,
ceOeevn ceW Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer eje leJeeLe&met$e Je oMeOece& hej eJeeve, meeebkeeue ceW YeieJeeve,
ceC[ue efJeOeeve SJeb hetpe ceeleepeer keer cebieue Deejleer, jeef$e ceW heer"eOeerMe #eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe kes DeeMeerJe&eve ngS~ eefleefove
eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes peerJeve Je=e hej ye. keg. mJeeefle pewve SJeb peerJeve ekeeMe pewve ves Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer eje
efueefKele keeJe keLeeveke kes DeeOeej hej eJeeve e=BKeuee Deeeesepf ele keer~ eefleefove jeef$e ceW efJeefYeVe eefleeeseif eleeDeeW, veeefkeeDeeW Deeefo kes ceeOece mes
meebmke=efleke keee&ece Yeer Deeeesefpele efkees iees, efpemekee mebeespeve eerceleer Debpeueer pewve SJeb keg. efeebkee pewve-pecyeterhe ves kegMeueleehetJe&ke efkeee~
ceC[ue efJeOeeve ceW meewOece& Fv yeveves kee meewYeeie eer kemletjebo pewve ye[peeles-Deewjib eeyeeo ves eehle efkeee~ Oevekegyesj eer efveneueebo heeC[s
Deeceoej-eeboJe[ yeves leLee F&Meeve Fv eer eceeso kegceej ceveespe kegceej keemeueerJeeue-Deewjib eeyeeo, meevelkegceej Fv meew. jleveceeuee YeeTmeenye
yeekeueerJeeue-Deewjbieeyeeo SJeb ceensv Fv kes he ceW eer megjMs eebo pewve-KeC[Jee ves meewYeeie eehle kejkes efJeOeeve ceW efJeMes<e hegCe Deefpe&le efkeee~ Fmekes
Deefleefje efJeMes<ehe mes eer jepesv Jeso-Fboewj, eerceleer keesekf euee yesve Meen-cegcyeF&, eer ngkegceebo DeeMee pewve, jesenf Ceer-efouueer leLee ceneje^ eeble kes
Deveske mLeeveeW mes YeeeW ves heOeejkej hetpee-efJeOeeve ceW Yeeie efueee SJeb hetpe ceeleepeer kes DeeMeerJee&o mes meble=hle ngS~ Fme meboYe& ceW efJeMes<ehe mes
hejeroeyeeo keer eerceleer keewMeue pewve ves hetjs oMeue#eCe kes efvepe&ue GheJeeme kejkes ceneve hegCe kee yebOe efkeee, efpeme hej Deble ceW Gvekeer ieeso YejeF& kee
Deeeespeve kej efJeMes<e mecceeefvele efkeee ieee~ heJe& ceW ye. Fvot pewve ves yesuee Je eerceleer cewveeosJeer pewve, megmevesj ves lesuee kes GheJeeme kejkes hegCe
keceeee~ Deehe oesveeW kee Yeer mecceeve efkeee ieee~
hetJe& je^heefle ves efkeee kegjuekeeJe kee efJeceeseve

kegvokegvo Deeeee& efJejefele efleJeuueJeeeee& kegjue keeJe hej e%eeeceCe cegefve eer Deefcelemeeiej peer cenejepe eje efnvoer Deewj
mebmke=le Yee<ee ceW mecheeefole SJeb eYeele ekeeMeve efouueer mes ekeeefMele vees mebmkejCe kee efJeceeseve hetJe& je^heefle eer Ss.heer. pes.
Deyoguekeueece kes kejkeceueeW mes efouueer ceW oMeue#eCe heJe&-2010 kes ceOe mecheVe ngDee~ [e@. keueece ves kene efke Jes cegefve eer mes
eJeCeyesueieesuee mes heefjefele nQ Deewj efJeeMeebefle nsleg ceggefveeer kes Decetue efJeeejeW keer Deepe pejle nw~ Fme DeJemej hej eer ef$eYegJeveebo
pewve (ceneceb$eer-Jeem pewve heeGC[sMeve, keevehegj), eer cegkesMe pewve-meesveerhele, eer $e+<eYe pewve-Deeieje, eer ceveespe pewve-ueKeveT,
eer eYeele kegceej (cegKe DeefOekeejer-eYeele ekeeMeve veF& efouueer) Meeefceue Les~
-ef$eYegJeve ebo pewve, keevehegj
hetpe ceeleepeer keer eeeerve efMe<ee SJeb Deeeee&eer efMeJemeeiej peer cenejepe mes oere#f ele
hejcehetpe Deeefe&keejlve eer Deeefoceleer ceeleepeer
Deeefe&kee oer#ee mJeCe& peebleer ceneslmeJe

efoveeBke-8 mes 10 veJecyej 2010, keeefle&ke Meg. le=leeree-elegLeea-hebeceer mLeeve-efveJeeF& (eWke) jepe.
8 veJecyej 2010
cebieue
ceC[ue efJeOeeve SJeb
keee&ece
ieg hetpeve
9 veJecyej 2010
10 veJecyej 2010
ceneslmeJe keer
ieCeOej Jeuee efJeOeeve SJeb
cegKe meYee
efJeveeebpeefue meYee
ceneslmeJe ceW DeJeMe heOeejkej hetpe ceeleepeer kes eefle Deheveer efJeveeebpeefue meceefhe&le kejW~
Debke-4
(49)
.....Meebeflemeeiej Je<e& mebyebOeer Mes<e meceeeej
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW meceeefOeefoJeme mecheVe
Oece&hegje-efouueer ceW Meebeflemeeiej efJeOeeve mecheVe
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer

memebIe kes meeefVeOe ceW 10 efmelecyej kees eele: leervecetefle& cebefoj ceW
Deeeee& Meebelf emeeiej efJeOeeve hetJe&ke Deeeee&eer kee 55JeeB meceeefOeefoJeme
ceveeee ieee~ Fme DeJemej hej ceC[ue hej 216 eerheue Deeefo
mes meceefvJele DeIe& meceefhe&le efkees iees~ ceOeevn ceW mebieeser kee
Deeeespeve efkeee ieee, efpemeceW YeeeW ves eebpeefuehetJe&ke DehevesDeheves efJeeej Jee efkees~ meYee ceW efoiecyej pewve Gej eebleere
iegkegue-nefmleveehegj kes yeeeW ves Yeer Deekej Yeeie efueee Deewj
Deeeee& cenejepe kes eefle eebpeefue Deefhe&le keer~ meeebkeeue ceW
Deeeee&eer keer eeflecee kes mece#e 55 oerhekeeW mes Deejleer Gleejer ieF&~
De.Yee. efo. pewve ceefnuee mebie"ve, eeboveer eewke FkeeF&,

efouueer kes vesle=lJe ceW 10 efmelecyej kees Deeeee& eer Meebeflemeeiej
peer keer 55JeeR hegCeefleefLe hej ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje
efJejefele Meebelf emeeiej efJeOeeve kee Deeeespeve meevebo mecheVe ngDee~
Ge Deeeespeve eer hebeeeleer efoiecyej pewve cebefoj, ceefmpeo
Kepetj, Oece&hegje, efouueer ceW heb. efJepee kegceej pewve, pecyeterhe kes
vesle=lJe ceW mecheVe ngDee~ mecemle keee&ece kee mebeespeve eerceleer
DeeMee pewve, jesefnCeer-efouueer (DeOe#ee) eje efkeee ieee~ keee&ece
kes heeeled YeeeW kees uebe yee@keme efJeleefjle efkees iees~
-eerceleer DeeMee pewve, efouueer
Meeske meeceeeej
eerceleer heeJe&leer osJeer pewve, yeveejme kee mJeie&Jeeme
YeieJeeve heee&veeLe pevceYetefce Yesuethegj-JeejeCemeer kee mebj#eCe SJeb efJekeeme kejves Jeeues Jeefj
meceepemesJeer mJe. eer efjmeyeoeme pewve keer Oece&helveer eerceleer heeJe&leer osJeer pewve kee mJeie&Jeeme efoveeBke
8 efmelecyej 2010 kees Gvekes efveJeeme mLeue keece#ee, iegyeeie (yeveejme) ceW nes ieee~ heeJe&leer osJeer peer
uecyes mecee mes yeerceej LeeR, pees Deheves Yejs-hetjs heefjJeej kees es[kej mJeie& ueeske ieceve kej ieF~
eerceleer heeJe&leer peer Delevle Oece&efve SJeb Ge mebmkeejeW mes Deesleeesle ceefnuee LeeR, efpevneWves
meceepe SJeb eeeerve leerLeeX kes efJekeeme ceW meowJe DeeCeer jnkej Dehevee yengcetue meneesie eoeve efkeee~
Deehekes ner eje eoe mebmkeejeW kes yeue hej Deepe Deehekes megheg$e eer oerheke pewve-JeejeCemeer mekeue
efoiecyej pewve meceepe JeejeCemeer SJeb Yesuethegj cebefoj kes DeOe#e kes he ceW meceepe mesJee kej jns nQ~
efJeMes<ehe mes eer oerheke peer efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj kes GheeOe#e heo kees megMeesefYele kejles ngS
mebmLeeve keer eleske ieefleefJeefOeeeW ceW Yeer Dehevee cenlJehetCe& meneesie eoeve kejles nQ~ Deehe Ge eeJeke SJeb iegYee kes he ceW hetpe
ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer kes Deveve Yee nQ, efpevekeer esjCee mes kegC[uehegj (veeueboe), nefmleveehegjpecyeterhe pewmeer leerLekej pevceYetefceeeW hej Deehekes eje DeefJemcejCeere eesieoeve efoee ieee nw~
nce eerceleer heeJe&leer osJeer peer kes efveOeve hej Deelceere mebJesovee Jee kejles ngS efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhenefmleveehegj SJeb mecei%eeve heefjJeej keer Deesj mes neefo&ke eebpeefue Deefhe&le kejles nQ SJeb efoJebbiele Deelcee kees meodieefle keer eehle nesJes,
efpevesv eYeg mes ener eeLe&vee nw~
eer censv kegceej pewve "skesoej, efouueer kee efveOeve

yebieeueer ceekex, efouueer efveJeemeer eer censv kegceej pewve-"skesoej kee efveOeve 80 Je<e& keer Gce ceW
efoveeBke 29 Deiemle 2010 kees uecyeer yeerceejer kes heeeled nes ieee nw~ efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe
mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj kes Jeefj meneesieer eer efpevesv emeeo pewve "skesoej kes eeee jns censv
kegceej peer Ske Oeeefce&ke JeefelJe Les~ GvneWves meowJe Oece& SJeb iegDeeW keer mesJee kejles ngS meceepe kes
keee&keueeheeW ceW Yeer DeeCeer jnkej Deheveer mesJeeSB eoeve keeR~ Gvekes efveOeve hej nce efoiecyej pewve ef$eueeske
MeesOe mebmLeeve keer Deesj mes neefo&ke eebpeefue Deefhe&le kejles ngS Gvekeer Ge ieefle nsleg efpevesv eYeg mes
cebieue eeLe&vee kejles nQ~
(50)
Debke-4
Debke-4
(51)
(52)
Debke-4

Samyakgyan 2010-10

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Samyakgyan 2010-10

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Debke-4

mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer

Founder & Auspicious Blessings :

Pujya Ganini Pramukh Aryika

SHRI GYANMATI MATAJI

ieefCeveer eer %eeveceleer efJejefele

eer eboveeceleer ceeleepeer

Pragya Shramni Aryika

lepe&-hetueeW mee esnje lesje..........

Deepe pewveOece& kee mecemle meejYetle meeefnle GheueyOe nw~ hegve:

oerheeJeueer heJe& SJeb Jeerj efveJee&Ce mebJeled kee vetleve Je<ee&efYevevove

eeefj$eceeuee ele (MejohetefCe&cee ele)

09829228700, 09351105559, 09928247999, 09928283793, 09799814167, 09928469444,

hetpe ceeleepeer eje eej DevegeesieeW hej efueefKele Mes<e meeefnle

eLeceevegeesie (Gheveeme/yeeue meeefnle)

66. leerLekej $e+<eYeosJe kes oMe DeJeleej

67. YeieJeeve ceneJeerj kewmes yeves?

68. eewyeerme leerLekej

69. YeieJeeve yeengyeueer

70. YeieJeeve Je=<eYeosJe

71. YeieJeeve vesefceveeLe

75. eer $e+<eYeosJe pevceYetefce DeeesOee

FmeceW nefjJebMehegjeCe kes DeeOeej mes hetpe ceeleepeer ves

eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer pevceYetefce DeeesOee

72. Debeflece leerLekej YeieJeeve ceneJeerj

73. YeieJeeve heee&veeLe

74. YeieJeeve ceneJeerj

76. pewveOece& SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe

77. leerLekej peerJeve oMe&ve

78. leerLekej ceneJeerj Deewj Oece&leerLe&

82. YeieJeeve MeebefleveeLe

YeieJeeve ceneJeerj kes heeerme meeQJes efveJee&Ce ceneslmeJe kes

Fme hegmleke ceW hetpe ceeleepeer ves YeieJeeve MeebefleveeLe kes

79. Yejle yeengyeueer (efe$e keLee)

Jeer. efve. meb. 2506, meved 1980 cesW en hegmleke efueKeer

yeeueke-yeeefuekeeDeeW kees YeieJeeve Yejle-yeengyeueer kes peerJeve

80. Ssefleneefmeke leerLe& nefmleveehegj

81. pecyeterhe ieeF[

85. eesieeesej yeengyeueer

86. keeceosJe yeengyeueer

92. pewve ceneYeejle

Jeer. efve. meb. 2507, meved 1981 ceW en hegmleke efueKeer

efJee efJeKeele keewjJe-heeC[JeeW keer peerJeve keLee pewve ceneYeejle

93. Yejle kee Yeejle

GheveemeeW keer e=BKeuee ceW en Yeer Dehevee efJeMes<e cenlJe

Jeer. efve. meb. 2509, meved 1983 ceW en hegmleke efueKeer

89. Skeebkeer eLece Yeeie

cenejeveer jesefnCeer pees efke nefmleveehegj kes cenejepee DeMeeske

FmeceW leerve keLeeveke ueIeg veeefkeeDeeW kes he ceW emlegle

90. Skeebkeer efleere Yeeie

91. meleer Debpevee

94. jesefnCeer veeke

95. yeengyeueer veeke

96. hegosJe veeke

eLece mebmkejCe-meved 1984 (Jeer. efve. meb. 2510), Jele&ceeve

98. jesefnCeer keLee

99. yeesOe keLeeSB

101. leerLekej ceneJeerj keer Meemeve hejcheje

kejCeevegeesie (efmeevle ebLe)

107. leerve ueeske jevee SJeb Jebovee

4 petve 1982 kees efouueer kes ueeue efkeuee cewoeve mes

hejJejer 2010 ceW nefmleveehegj ceW veJeefveefce&le leerLekej$ee