4.iktisat Kongresi - Bilgi Ekonomisi Raporu

Türkiye’de Bilgi Ekonomisine ve Bilgi
Toplumuna Geçiş İçin Strateji ve Politikalar
2004 İZMİR İKTİSAT KONGRESİ

22. Çalışma Grubu:
“Bilgi Ekonomisi ve Bilgi Toplumuna Geçiş” Raporu
2.Aşama Nihai Taslak
Geniş Versiyon
KOORDİNASYON:
DPT BİLGİ TOPLUMU DAİRESİ BAŞKANLIĞI
SORUMLU KURULUŞ:
MART 2004
İktisat Kongresi
22. Çalışma Grubu: “Bilgi Ekonomisi ve Bilgi Toplumuna Geçiş”
“Bilgi Ekonomisine ve Bilgi Topluna Geçiş” Raporu - Taslak
22. ÇALIŞMA GRUBU KATILIMCISI KURULUŞLAR:
EGEV
KOSGEB
MESS
TBB
TEGV
TİM
TİSK
TKGV
TOBB
TTGV
TÜBİTAK
TZOB
URAK
1
İktisat Kongresi
İÇİNDEKİLER
YÖNETİCİ ÖZETİ .......................................................................................................................... 5

I - BİLGİ EKONOMİSİ ................................................................................................................. 10
GİRİŞ........................................................................................................................................... 11
1. KISIM: TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR KALKINMA STRATEJİSİ ........................................ 13
1. Bölüm: Bilgi Ekonomisi ve Türkiye ............................................................................ 13
2. KISIM: BİLGİ EKONOMİSİNE GEÇİŞ STRATEJİLERİ................................................ 17
2. Bölüm: Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve - Bilgi Ekonomisine Uygun Bir İş Ortamı .. 17
3. Bölüm: İnovasyon Politikaları - Yerli ve Yabancı İnovasyon Geliştirilmesi ve
Yerleştirilmesi İçin Kaynaklar, Kurumlar ve Girişimler........................................................ 23
3.1. İnovasyon ve Bilgi Ağlarını Özendirmek ................................................................................24
3.2. İnovasyonun Toplumsal Kültür Tabanını Yaratmak ...............................................................25
3.3. Firmada İnovasyon Kültür Tabanını Yaratmak ......................................................................25
3.4. İnovasyon Sürecini Besleyen Bilgi Kaynaklarını Yaratmak....................................................26
3.5. Bilim ve Teknoloji Sistemi ile Üretim Sistemini Konuşturmak ................................................27
3.6. Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri Sağlamak .........................................................................29
3.7. Finansman Desteği Sağlamak ...............................................................................................30
3.8. Üretim, İnovasyon, AR-GE ve Yüksek Öğretim Faaliyetlerini İzleyip Değerlendirmek ..........32
3.9. Yönetimlere Düşen Roller......................................................................................................32
4. Bölüm: Bilgi Ekonomisinin Sosyal Sermayesi – Yaşamboyu Öğrenim ve Bilgi
Okuryazarı İstihdam Güçleri ............................................................................................... 33
4.1. Türk işgücünün mevcut durumu ............................................................................................34
4.2. Türk Eğitim Sisteminin Mevcut Durumu.................................................................................35
4.3. Gelişme Önerileri ..............................................................................................................36
A. Bilgi Çağının İnsan Kaynağı Nasıl Olmalıdır? .................................................................36
B. Geliştirilmesi Gereken Alanlar.........................................................................................36
a. Teknoloji ve Altyapı ....................................................................................................36
Okullarda İnternete erişimin sağlanması, uzaktan öğrenim sistemlerinin geliştirilmesi ve tüm
eğitmenler ve öğrencilerin birbirleriyle haberleşebildiği teknolojik altyapının kurulması
gerekmektedir. Herkese eşit eğitim fırsatı yaratılması için gerekli teknolojik altyapıya fon
sağlanmalıdır:......................................................................................................................37
b. Eğitim Şekli ve İçeriği .................................................................................................37
c. Performans Kriterleri...................................................................................................38
d. Eğitmenler ..................................................................................................................39
e. Kültür Değişimi ...........................................................................................................39
4.4. Etkili bir performans değerlendirmesi çerçevesinde araştırılması gereken bazı konular..41
5. Bölüm: Bilgi ve İletişim Teknolojileri - Bilgi Ekonomisinin Altyapısı .......................... 41
5.1. Ulusal BİT Politikaları.............................................................................................................42
5.2. Hukuksal Altyapı ....................................................................................................................43
5.3. BİT Sektörünün Gelişimi ........................................................................................................45
5.4. Eğitim Dinamikleri ..................................................................................................................46
5.5. E-Türkiye ..........................................................................................................................47
3. KISIM: BİLGİ EKONOMİSİNE GEÇİŞ İÇİN ÖNERİLEN EYLEMLER (2004 – 2007) ... 48
6. Bölüm: Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve - Bilgi Ekonomisine Uygun Bir İş Ortamı .. 48
7. Bölüm: İnovasyon Politikaları - Yerli ve Yabancı İnovasyon Geliştirilmesi ve
Yerleştirilmesi İçin Kaynaklar, Kurumlar ve Girişimler .................................. 49
8. Bölüm: Bilgi Ekonomisinin Sosyal Sermayesi – Yaşamboyu Öğrenim ve Bilgi
Okuryazarı İstihdam Güçleri ......................................................................... 53
9. Bölüm: Bilgi ve İletişim Teknolojileri - Bilgi Ekonomisinin Altyapısı .......................... 57
II - BİLGİ TOPLUMU................................................................................................................... 61
GİRİŞ........................................................................................................................................... 62
A. İLETİŞİM ALTYAPISI............................................................................................................. 63
1. ALTYAPI PLANLAMASI ........................................................................................................... 63
2. İLETİŞİM ALTYAPISINI OLUŞTURAN SİSTEMLER ....................................................................... 69
2.1. Geniş Bantlı Hizmetler ................................................................................................. 69
2.1.1. xDSL...................................................................................................................................70
2
İktisat Kongresi
2.1.2. Kablo TV.............................................................................................................................70

2.1.3. Uydu ...................................................................................................................................71
2.1.4. Sabit Kablosuz....................................................................................................................73
2.2. Frekanslar.................................................................................................................... 73
2.3. ISDN ............................................................................................................................ 74
2.4. UMTS........................................................................................................................... 74
2.5. Dar Bantlı Hizmetler..................................................................................................... 76
2.5.1 PSTN ...................................................................................................................................77
2.5.1.1. VoIP ............................................................................................................................77
2.5.2. GSM ...................................................................................................................................77
3. ÜLKEMİZDE FREKANS BANTLARININ GELECEKTEKİ DURUMLARI .............................................. 78
3.1. Yerel Telefon Şebekesinin Erişime Açılması............................................................... 79
3.2. Altyapı Yatırımlarında Geçiş Hakkı Uygulaması ......................................................... 80
4. YERLİ ÜRETİM (AR-GE) KATKI PAYI ....................................................................................... 80
B - HUKUKSAL ALTYAPI ......................................................................................................... 81
C- E-DÖNÜŞÜM TÜRKİYE......................................................................................................... 84
1. GENEL BAKIŞ ........................................................................................................................ 84
1. 1. e-Avrupa ..................................................................................................................... 85
1.1.1. e-Avrupa 2002 ....................................................................................................................85
1.1.2. e-Avrupa 2005 ....................................................................................................................85
1.2. e-Avrupa+ .................................................................................................................. 86
1.3. e-Türkiye Eylem Planı ................................................................................................. 86
1.4. e-Dönüşüm Türkiye (e-DT) Projesi.............................................................................. 87
2. DURUM ANALİZİ .................................................................................................................... 87
2.1. Mevcut Durum ............................................................................................................. 87
2.1.2. Örgütlenme .........................................................................................................................87
2.1.3. Projelendirme......................................................................................................................88
2.1.4. Uygulama ...........................................................................................................................88
2.1.4.1. Zamanlama .................................................................................................................88
2.1.4.2. Projeler.......................................................................................................................88
2.1.4.3. Kaynak .......................................................................................................................89
2.1.4.4. Eğitim ..........................................................................................................................89
2.1.5. Hukuki Altyapı.....................................................................................................................89
2.1.6. İletişim Altyapısı..................................................................................................................89
2.2. Plan ve Programlara Uyum Düzeyi ............................................................................. 90
2.3. Güçlü ve Zayıf Yönlerin Çözümlemesi ........................................................................ 90
2.3.1. Güçlü Yönler .......................................................................................................................90
2.3.1.1. Yeni bir başlangıç .......................................................................................................90
2.3.1.2. Siyasi kararlılık...........................................................................................................90
2.3.1.3. “Bilgi Toplumu” kavramı .............................................................................................90
2.3.1.4. Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ile İletişim ...................................................................91
2.3.1.5. Kısa Dönem Eylem Planı ...........................................................................................91
2.3.2. Zayıf Yönler ........................................................................................................................91
2.3.2.1. Projenin Kapsamı........................................................................................................91
2.3.2.2. Örgütlenme Düzeyi .....................................................................................................91
2.3.2.3. Kamuoyu Bilgilendirme ..............................................................................................92
2.3.2.4. Toplumsal Seferberlik .................................................................................................92
2.3.2.5. Güçlü Siyasi Liderlik....................................................................................................92
2.3.2.6. Proje Yönetimi Yaklaşımı ...........................................................................................93
2.3.2.7. Öncelikli Projelerin Belirlenmesi..................................................................................93
2.3.2.8. Gecikme......................................................................................................................93
2.3.2.9. İletişim Altyapısı (önkoşul) ..........................................................................................93
2.3.2.10. Kamu Personelinde Davranış Değişikliği ..................................................................93
2.3.2.11. Yöneticilerde Projeyi Sahiplenme .............................................................................94
2.3.2.12. İzleme ve Ölçümleme Sistemi...................................................................................94
3. AMAÇLAR VE STRATEJİLER.................................................................................................... 94
3.1. Stratejik Amaçlar.......................................................................................................... 94
3.1.1. Bilgi Toplumu ......................................................................................................................94
3.1.2. AB Üyeliği ...........................................................................................................................94
3.1.3. Türkiye’nin Rekabet Gücü ..................................................................................................95
3
İktisat Kongresi
3.2. Hedefler ve İlkeler....................................................................................................... 95

3.2.1. Hedefler ..............................................................................................................................95
3.2.1.1. AB Ülkeleri ile Arayı Kapamak ....................................................................................95
3.2.1.2. Dönüşümü Toplumun Tüm Kesimlerine Yaymak .......................................................95
3.2.1.3. Proje Yönetiminde Etkinlik ve Verimlilik Sağlamak ....................................................95
3.2.1.4. Kamu Yönetiminde Etkinlik ve Verimlilik Sağlamak ....................................................95
3.2.2. İlkeler ..................................................................................................................................95
3.2.2.1. Eşgüdüm ve Kurumlar Arası İşbirliği ...........................................................................95
3.2.2.2. Güncel ve Sağlıklı Bilgi Tutma ....................................................................................95
3.2.2.3. Bilgiye Erişebilirlik, Saydamlık.....................................................................................96
3.2.2.4. Vatandaş Odaklı İş Süreci...........................................................................................96
3.2.2.7. Uygulamalarda Güvenlik .............................................................................................96
3.2.2.8. Geniş Toplum Kesimlerinin Erişebilirliği ......................................................................96
3.2.2.9. e-İş, e-Öğrenme, e-Sağlık Uygulamalarını Özendirme ...............................................96
3.3. Öneriler ........................................................................................................................ 97
3.3.1. Örgütlenmede Eksikliklerin giderilmesi ...............................................................................97
3.3.2. Teknik uzmanlık desteği sağlanması ..................................................................................97
3.3.3. Stratejik Planın Yapılması...................................................................................................97
3.3.4. Kamu Kurumu Yöneticilerini Bilgilendirme Toplantıları .......................................................97
3.3.5. Kamuoyu İletişim Planının Hazırlanması (Toplumsal Seferberlik) ......................................97
3.3.6.Yerel Yönetimler için Eylem Planları hazırlanması ..............................................................97
3.3.7. Uzaktan Eğitim....................................................................................................................97
3.3.8. Proje Yönetimi Sürecinin Gerçek Zamanlı Uygulama Olması.............................................97
3.3.9. Yatırım Projeleri için Kaynak Bulma....................................................................................98
3.3.10. Kamu Kurumlarında e-DT çekirdek kadrolarının oluşturulması ve eğitimi ........................98
4. E- DÖNÜŞÜM TÜRKİYE ANALİZİ .............................................................................................. 98
D - E-DÖNÜŞÜM TÜRKİYE PROJESİ KISA DÖNEM EYLEM PLANI ..................................... 98
Proje Ofisi................................................................................................................. 100
YAPISI: ................................................................................................................................... 100
Standartlar Kurulu .................................................................................................... 100
YAPISI : .................................................................................................................................. 100
Hukuk Birimi ............................................................................................................. 100
e-Dönüşüm Türkiye Eylem Planı kapsamında gerekli yasal düzenlemeleri ilgili kurumlar ile işbirliği
yaparak hazırlamak ve önermek................................................................................................. 100
Altyapı Birimi ............................................................................................................ 100
Toplumsal İlişkiler Birimi .......................................................................................... 101
Halkla ilişkiler konusunda uzman profesyoneller ........................................................................ 101
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME: BİR “ULUSAL SÖZLEŞME”YE DOĞRU........................ 103
EKLER: ..................................................................................................................................... 112
EK 1:BİLGİ TÜRLERİ, ÜRETİMİ VE YATIRIM BİÇİMLERİ ............................................................... 112
EK 2: WORLD BANK, “TURKEY: KNOWLEDGE ECONOMY ASSESSMENT DRAFT REPORT” .......... 113
EK 3: BİR “ULUSAL SÖZLEŞME” ÖRNEĞİ: “NATIONAL AGREEMENT TO PROMOTE ECONOMIC AND
SOCIAL PROGRESS” – LITHUANIA, ( 3ARALIK 2002, VILNIUS)................................................... 113
EK 4: BİLİŞİM STK’LARI LİSTESİ .............................................................................................. 113
4
İktisat Kongresi
YÖNETİCİ ÖZETİ
Dünyada birçok ülke, yeni yüzyılın baskın yönelimi haline gelen Bilgi
ekonomisine geçiş ve bilgi toplumuna dönüşüm için kendilerini hazırlamaktadır.
Bu süreçte başarılı bir dönüşüm için tek bir model bulunmamaktadır. Ülkeler bu
dönüşüme tarihleri, kültürleri, ulusal öncelikleri, ekonomik statüleri, ekonomik
büyüklükleri, coğrafyaları ve nüfusları çerçevesinde farklı biçimlerde cevap
vermektedirler. Ancak tüm ülkelerde karşılaşılan ortak bir sorun bulunmaktadır:
bu da geçişin risklerinin azaltılıp, ekonomik ve sosyal yararların nasıl
artırılabileceği sorusudur.
Tarihsel süreçten bakıldığında, Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de

sosyal ve ekonomik kalkınmaya giden yolda eğitime büyük bir önem verildiği
görülmektedir. Bu vizyonun, günümüz koşullarına uygun, bilgi temelli ekonomik
değerleri yaratabilecek kapasitede, yaşam boyu öğrenim içinde yetenek
geliştirmeye imkan tanıyan geniş ölçekli ve derinlikli bir insan kaynağı
yönetimine evrilmesi bir zorunluluk olarak belirmektedir. Gerek yerel gerekse
uluslararası düzeyde giderek yoğunlaşan bir rekabet ortamında, ülke
ekonomisini diğer ülkelerle eşit şanslarla donatmak için, Bilgi ve İletişim
Teknolojileri altyapısının güçlendirilmesine de aynı önem verilmek zorundadır.
Ülke, önümüzdeki yıllarda küresel ekonomiye geçiş açısından daha da hassas
bir sürece girecektir. Bu bakımdan, ulusal bir sözleşme ile garanti altına alınmış
hedeflere yönelik olarak, yine ulusal ölçekte işbirlikleri ve ortaklıklarla kurulan,
kamu, iş dünyası, sivil toplum kuruluşları ve giderek tüm yurttaşları kapsayacak
bir biçimde katılımcı bir bilgi toplumu ağının oluşturulması, bilgi ekonomisine
geçişin sürekliliğini sağlayacak, dinamiklerini kalıcı kılacak asıl örgütlenme
modeli olarak belirmektedir. Ancak böyle bir ağ yapılanması ile, toplumu gerçek
bilgi temelli dönüşüme uğratacak, değer yaratımını güvence altına alacak bilgi
temelli bir ekonomi kurulabilir.
Bilgi Ekonomisine geçmek, küresel rekabet avantajlarımızı güçlendirmek;

üretkenliğimizi ve kalite standartlarımızı yükseltmek; milli geliri artırmak ve adil
bölüşümünü sağlamak; sürdürülebilir istihdam kanallarını yaratmak; ulusal
eğitim ve öğrenim sistemimizi iyileştirmek, yani sürdürülebilir bir kalkınma
ivmesi yaratmak için temel bir koşuldur.
Türkiye’de Bilgi Ekonomisine geçişin koşullarını oluşturmak için

önümüzde üç hayati görev bulunmaktadır:
Öncelikle, bilgi-temelli ekonomiyi kurmak ve kalıcı kılmak için tutarlı, çok

yönlü bir ulusal strateji geliştirilmelidir. Böyle bir stratejinin anahtar
unsuru ise, değişime ve bilgi paylaşımına açık bir kavramsal çerçevenin
ve yönetsel modelin geliştirilmesidir.
İkinci olarak, özel sektör, eğitimciler, bilim adamları, inovasyon
geliştiriciler, sivil toplum, medya ve diğer kesimler dahil olmak üzere
toplumun tüm kesimlerini kapsayan ve etkin katkılarını sağlayan bir
strateji geliştirilmeli ve uygulanmalıdır.
5
İktisat Kongresi
Üçüncü olarak, bilgi temelli ekonomiye geçişte başarının ekonominin

anahtar sektörlerinin işbirliğine, koordinasyonuna ve dengeli gelişimine
bağlı olduğu göz önünde tutularak, ağ yapılanmasına ve bilgi dolaşımına
uygun bir altyapıyı kapsayan koşullar sağlanmalıdır.
Bilgi ekonomisinin dört temel direği bulunmaktadır:

1. Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve – Bilgi Ekonomisi İçin Uygun İş
Ortamı
2. İnovasyon Politikaları - Yerel ve Dış Kaynaklı İnovasyon Ortamının
Yaratılması, Geliştirilmesi ve Yerleştirilmesi için Kaynaklar,
Kurumlar ve Girişimler
3. Toplumsal Sermaye Gelişimi - Yaşamboyu Öğrenim ve Bilgi
Okuryazarı İstihdam Güçleri
4. Bilgi ve İletişim Teknolojileri – Bilgi Ekonomisinin Altyapısı
Türkiye bu dört temel alanda ulusal politika ve stratejilerini oluşturmak ve

köklü bir dönüşüm hamlesi içinde sürdürülebilir kalkınma ajandasını bu temeller
üzerinde inşa etmek zorundadır. Bu inşa hareketi için acil öncelikli eylem
alanları şunlardır:
1. Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve
1.1. Politika ve Karar verme ağlarında Özel Sektör, Devlet Kuruluşları, Sivil
Toplum Kuruluşları ve Üniversite Temsilcilerinin katılımıyla sürekliliği
olan ve etkin bir ağ yönetişimi modeli kurulmalıdır.
1.2. E-Türkiye’nin önceliği şeffaflık projelerine verilmeli ve tümüyle adil bir
ihale sistemi hayata geçirilmelidir.
1.3. Yabacı Sermaye Akışını hızlandıracak inovasyon uygulamaları
geliştirilmelidir.
2. İnovasyon Politikaları
2.1. Bilginin ekonomik ve rekabetçi katma değer yaratmasını sağlayacak bir
biçimde, yeni teknolojileri, yeni düşünceleri, yeni üretim süreçlerini
özümseyecek, yaratıcılık ve yenilikçiliği birleştirme yeteneğini
geliştirecek bir inovasyon kültürü yaratılmalıdır. Firmaların yaşam
biçimini inovasyon tabanlı bir yapıya dönüştürecek ‘kültür’ün
yaygınlaşması için gerekli olan araçlar geliştirilmelidir. İnovasyon
kültürüne sahip başarı örneği olabilecek firmaların tanıtılması, eğitimler
verilmesinden, danışmanlık mekanizmalarının kurulmasına, finansman
desteği sağlanmasına kadar çok kapsamlı alanda faaliyetlerin
planlanması ve gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Kamu ve karma
finansman desteği gerektiren bu faaliyetler ile ilgili uluslararası destek
mekanizmaları da devreye sokulmalıdır.
2.2. İnovasyon ve girişimcilik ortamını iyileştirecek ve geliştirecek hukuksal
düzenleme mekanizmaları hayata geçirilmelidir.
2.3. Firmalararası stratejik işbirliklerinin oluşturulması desteklenmelidir.
Firma odaklı inovasyonu destekleyecek bir biçimde, ortak araştırma
merkezlerinin kurulması, teknoparkların geliştirilmesi, araştırma ağlarının
oluşturulması, vb. teşvik edilmelidir. Aynı şekilde kamu ve karma
6
İktisat Kongresi
finansman desteği gerektiren bu faaliyetler ile ilgili uluslararası destek

mekanizmalarının da devreye sokulması gereklidir.
3. Toplumsal Sermaye Gelişimi

3.1. Eğitim içeriklerinin “bilgi yönetimi”ni ve “yaşam boyu öğrenim”i
sağlamaya yönelik olarak değiştirilmesi ve/veya geliştirilmesi
gerekmektedir.
3.2. Kültür değişimi yoluyla toplumun eğitime verdiği önem artırılmalı,
eğitmen profili iyileştirilmeli, teknoloji okur yazarlığı ve yaşam boyu
öğrenim yaygınlaştırılmalıdır.
3.3. Bilgi Toplumu ve Bilgi Ekonomisine uygun bir eğitim sistemine öncelik
verilerek gerekli Finansal ve altyapı kaynakları bu iş için genel bütçeden
ayrılmalıdır
4. Bilgi ve İletişim Teknolojileri

4.1. Telekomünikasyon Kurumu ve Rekabet Kurumu’nun ortak hedefler
doğrultusunda eşgüdüm içinde gerekli düzenlemeleri yapması
sağlanarak, iletişim sektörünün serbestleşme süreci içersinde tam
rekabet ortamı gerçekleştirilmelidir. Bilgi ve İletişim Teknolojileri
üretiminin ve bu teknolojilerin hizmet süreçlerinin ülke içinde
yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi için, gerekli teşvik mekanizmalarının
geliştirilmesi, bürokratik ve ekonomik engellerin ortadan kaldırılması,
yabancı sermayenin teşviki, KOBİ’lerin rekabet avantajının
güçlendirilmesi gerekmektedir.
4.2. Kamu Yönetiminin Bilgi ve İletişim Teknolojilerini etkin, yönlendirici,
vatandaş odaklı ve katma değer yaratacak şekilde kullanması başta
olmak üzere, e-Türkiye Girişimini hayata geçirecek eylem alanlarında
bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılması ve yaygınlaştırılması
sağlanmalıdır.
4.3. Vatandaşların bilgi okuryazarlığını arttıracak, ülke içersindeki sayısal
bölünmeyi engelleyecek toplumsal eğitim ve bilinçlendirme
çalışmalarının başlatılarak, ulusal ölçekte bilgi ve iletişim teknolojilerinin
kullanımı yaygınlaştırılmalıdır
Türkiye’de bilgi ekonomisine geçişin koşullarını oluşturmak amacıyla

yürütülen ulusal ve yerel ölçekli çabaların senkronizasyonu ve
koordinasyonunun sağlanması gerekmektedir. Bu raporda konumlanan bilgi
ekonomisine geçiş koşullarının oluşturulmasında öncelikli eylem alanlarıyla ilgili
yol haritasının belirlenerek; bu politika ve stratejilerin “e-Dönüşüm Türkiye”
girişimin hedefleriyle uyumlaştırılması amacıyla; “e-Dönüşüm Türkiye İcra
Kurulu” bünyesinde, Kurulun STK kanadına doğrudan bağlı olarak çalışacak,
ilgili kamu, özel sektör, işgücü ve sivil toplum organizasyonlarıyla üniversitelerin
temsilcilerinden oluşacak, geniş katılımlı ve etkin bir “Bilgi Ekonomisi Politika
ve Strateji Grubu”nun kurulması önerilmektedir. Ağ yönetişimi modeline
göre yapılandırılacak olan bu oluşumun öncelikli görevi; bilgi
ekonomisine yönelik olarak geliştirilen ulusal politika ve stratejilerin
makro ve mikro ölçekte detaylandırılarak yapılandırılması; Türkiye’de bilgi
ekonomisine geçişin koşullarını oluşturmak için etkin rol oynaması
7
İktisat Kongresi
gereken kamu, özel sektör ve sivil toplum ağlarının senkronizasyonunun,

bünyesinde barındırdığı temsilciler vasıtasıyla sağlanması; ve bu eylem
alanlarında hayata geçirilmesi öngörülen uygulamaların performans
ölçümlerinin yapılarak izleme işlevinin yerine getirilmesidir.
“e-Dönüşüm Türkiye” girişimi, bilgi ekonomisine geçiş ve bilgi

toplumuna dönüşüm hedeflerinin anlamlı birlikteliğini temsil etmelidir. Bilgi
toplumunu gerçekleştirmek, bilgi ekonomisiyle sağlanacak kalkınma hamlesinin
yaratacağı elverişli ortam içinde, bilginin özgürce dolaşımı ve paylaşımının
tetikleyeceği kapsamlı bir toplumsal dönüşüme ve bilginin oluşturduğu katma
değerin tek tek bireylerin hayatında gerçekleştireceği niteliksel dönüşüme
bağlıdır. “e-Dönüşüm Türkiye” girişimi, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu
hedeflerini, aynı zamanda Avrupa Birliği’ne uyum süreci kapsamında “e-
Avrupa” Programının eylem alanlarıyla doğrudan uyum içinde olmalıdır.
Avrupa’yı “küresel ölçekte en rekabetçi ve dinamik bilgi ekonomisine
dönüştürmek” ve “bu ekonomiyi yaratacak bilgi toplumunu oluşturmak”
hedeflerine yönelen e-Avrupa programı, etki ve kapsamıyla Türkiye için de yol
gösterici bir kılavuz niteliği taşımaktadır. E-Avrupa programının bilgi ekonomisi
ve bilgi toplumu hedeflerini buluşturan temel amaçları, bilgi toplumuna dönüşüm
için öncelikli eylem alanlarını konumlamaktadır: “Her yurttaşı, okulu, evi, işyerini
ve kamu idarelerini dijital çağa taşımak ve çevrimiçi ortamda buluşturmak;
finansal bakımdan ve yeni fikirleri geliştirme yönünden hazırlıklı bir girişimci
kültürle desteklenen, bilgisayar okuryazarlığına sahip bir Avrupa yaratmak;
sosyal katılımı güçlendiren ve tüketici güvenliğinin sağlandığı, tüm toplumu içine
alan bir sürecin yaratılması”...
Bilgi toplumu hedefinin önündeki en büyük engelin, bilgi ve iletişim

teknolojilerine erişimde yaşanan eşitsizlik, yani küresel ve ulusal ölçekte
“sayısal bölünme” olduğu açıktır. Sayısal bölünme ve bunun sonucu olarak
derinleşen eşitsizliğin önüne geçmeyi hedefleyen politikaların hayata geçirilmesi
görevi, pazar güçleri ve sivil toplumun da işbirliğiyle, hükümetlere düşmektedir.
Sayısal bölünmenin önüne geçilmesi ve dolayısıyla bilgi toplumuna dönüşüm
koşullarının yaratılması için yönlendirici bir işlev yüklenmesi gereken hükümetin
eylemi, şu anahtar yönelimler üzerinde odaklanmalıdır:
a) En korunmasız gruplar üzerinde odaklanarak, yeni teknolojilere
erişimin yaygınlaştırılması için kamu desteği
b) Kamuyu ilgilendiren bilgiler başta olmak üzere, özellikle içerik,
güvenlik ve mahremiyet konularında sektöre yönelik yasal düzenlemeler
c) Bilişim teknolojisinin örnek olacak bir tarzda kullanımı
d) Teknoloji evriminin güçlendirilmesi
e) Dijital girişimciliğin teşvik edilmesi
Gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde dijital uçurum sorununa

yönelik en köklü yaklaşım, katılımcı toplumsal ve ekonomik politikalarla, bilgi ve
iletişim teknolojilerinin, kamusal yarar gözetecek sürdürülebilir bir kalkınma
programı çerçevesinde topluma entegre edilmesi yönünde giderek gelişen
eğilimlerde görülmektedir. Bu çabanın başarıya ulaşması, yalnızca gelişmekte
olan ülkelerin değil, gelişmiş ülkelerin hükümetlerinin ve uluslararası
8
İktisat Kongresi
kuruluşların da üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmelerine bağlıdır.

Çünkü, bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi kadar, toplumsal ve ekonomik
kalkınma dinamikleri de, doğrudan küreselleşmenin ağ etkisi altındadır.
Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş, bir ulusal irade ve seferberlik

konusu olarak algılanmak zorundadır. Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunu
gerçekleştirmiş, uluslararası toplumda hak ettiği saygın yeri almış bir
Türkiye için, katılımcı bir temelde konumlanmış politika ve stratejiler
doğrultusunda ulusal seferberliğin derhal başlatılması gerekmektedir.
Daha da önemlisi, bu seferberliğin, konjonktürden etkilenmeyen, toplumun en
geniş kesimlerinin uzlaşısını temsil eden, hukuksal meşruiyete sahip ve
bağlayıcı bir “Ulusal Sözleşme” ile sonuçlanması bir zorunluluk olarak
belirmektedir.
Türkiye’de bilgi ekonomisinin yerleştirilmesi ve bilgi toplumunun

yaratılması; geniş tabanlı, etkin temsiliyet ve yatay koordinasyona dayalı
yönetişim ağlarının oluşturulması ve senkronizasyonuna (Kamu – İş
Dünyası – Sivil Toplum Ortaklıkları); bu temelde ulusal politika üretme ve
karar verme ağlarının oluşturulmasına; “ulusal irade”yi tetikleyen bir
“siyasi irade”nin varlığına; ulusal seferberlik ruhuna ve tüm bunları
hukuksal bir meşruiyet zemininde somutlaştıracak, uygulanabilir bir yol
haritası konumlayacak bir “ULUSAL SÖZLEŞME”ye bağlıdır…
Bu “Ulusal Sözleşme”; en geniş toplumsal temsil yeteneğine sahip;

katılımcı ve hukuk devleti ilkelerine uygun; uluslararası bağlama entegre;
genel ekonomik ve insani kalkınma, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu
hedefleri etrafında Ulusal Konsensüs sağlama yeteneğine sahip;
toplumun temel dinamiklerini “ortaklıklar” etrafında bir araya getiren; ve
konjonktürden etkilenmeyen, hükümetler dahil tüm tarafları bağlayıcı
meşruiyete ve yaptırımına sahip bir yapıda olmalıdır.
“Ulusal Sözleşme”; bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunun iş yapış

ortamının, kurumsal rejiminin ve hukuksal altyapısının uluslararası
standartlarda kurulumunu; bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçişi
hızlandıracak, tam rekabete açık etkili bir bilgi ve bilişim altyapısının
oluşturulmasını; bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna uygun kültürel
donanıma sahip, eğitimli, yetenekli bireylerin yetiştirilmesini (yaşamboyu
öğrenim sisteminin yerleştirilmesini); makro ve mikro ölçekte etkili ve
kapsamlı inovasyon dinamiklerinin yaratılmasını; ve ulusal kalkınmanın
sürekliliğinin güvence altına alınmasını hedeflemelidir.
9
İktisat Kongresi
I
BİLGİ EKONOMİSİ
KOORDİNATÖR : Dr. Özgür Uçkan

EDİTÖRLER : Dr. Özgür Uçkan – Av. Yasin Beceni
RAPORTÖRLER :
Nihat Dinçmen ( Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve)
Dr. Senay Kızılkaya – Sevilay Pezek – Sofi De
Eskinazis (Toplumsal Sermaye)
Doç. Dr. Cemil Arıkan - Dr. Verda Yunusoğlu
(İnovasyon Politikaları)
Levent Kızıltan (Bilgi ve İletişim Teknolojileri)
Av.Yasin Beceni (Hukuksal Altyapı)
Dr. Özgür Uçkan (Genel Çerçeve, Sonuç ve
Değerlendirme)
10
İktisat Kongresi
GİRİŞ
Küresel ekonominin yeni kurallarını, ekonomik değerlerin bilgi ve iletişim

teknolojilerinde yaşanan devrim niteliğindeki gelişim ile artan dolaşım yeteneği
belirliyor. Bilginin kesintisiz, hızlı ve uluslararası ölçekte entegre ağlar
üzerinde dolaşımı ve paylaşımının ekonomik değer yaratması üzerine
kurulu olan bir dünyada yaşıyoruz. Bir ülke bu küresel ağ içinde ne kadar
değer, yani bilgi yaratır ve bu bilgiyi ağın geri kalanıyla ne kadar eşzamanlı ve
uyumlu bir biçimde paylaşırsa, o kadar rekabet avantajına sahip oluyor.
Dış ticaret ağları, finans ağları, küresel ekonomik, sosyal ve siyasi karar
verme ağları, birbirleriyle senkronize bir bütün oluşturarak, dünyanın ve
ulusların kaderini belirleyen tek bir bilgi ağını yaratıyor. Bir ülke, tüm ekonomik
ve insani potansiyelleriyle, bu ağın içinde ne kadar değer, yani bilgi yaratır ve bu
bilgiyi ağın geri kalanıyla ne kadar eşzamanlı ve uyumlaştırılmış bir biçimde
paylaşırsa, o kadar rekabet avantajına sahip oluyor. İş yapmanın küresel
kurallarını artık bilginin dolaşım ve paylaşım kabiliyeti belirliyor.
Bilginin dolaşımı ve paylaşımının insani ve ekonomik kalkınmanın,

dolayısıyla da küresel rekabet avantajının temel dinamiği haline gelmesi görece
yeni bir olgudur. Bu olgu, “bilgi ekonomisi” kavramıyla konumlanmaktadır. Bilgi
ekonomisi, hem mevcut sosyo-ekonomik eğilimlerin bir ürünü, hem de bir ulusal
politika seçimi, politik bir hedef ya da vizyon olarak nitelendirilebilir. “Bilgi-
temelli ekonomi” ya da yaygın kullanımıyla “Bilgi Ekonomisi”, bilginin
ekonomik ve insani kalkınma için etkili bir biçimde kullanıldığı bir ekonomi
olarak tanımlanabilir. Nitelikli bilginin yarattığı katma değer üzerinde
temellenen bilgi ekonomisinin gelişimi, ulusal ölçekte ekonomik büyümenin
sürdürülebilir kılınması ile doğrudan bağlantılıdır.
Küresel ticaret ağlarının entegre dünyasında rekabet ediyoruz.

Ancak bu ağlarda özgürce dolaşan ve paylaşılan bilgi, ekonomik açıdan
katma değer yaratabilir. Ürettiğimiz bilginin küresel ağlardaki dolaşım yeteneği,
tüm sektörlerin etki ve kapsamını belirliyor. Bu bakımdan ülke olarak önemli
engellerle karşı karşıyayız, ancak bir o kadar da rekabet avantajı yaratabilecek
bilgi potansiyeline sahibiz. Bu gerilim, aynı zamanda Türkiye’nin Bilgi
Ekonomisine geçişinin de koşullarını oluşturuyor.
Genellikle ekonomide ileri teknoloji ve özellikle de bilgi ve iletişim

teknolojilerinin (BİT) kullanımıyla karıştırılan, oysa bunun ötesinde, tüm sosyo-
ekonomik süreçlerde bilginin yarattığı değeri karakterize eden bilgi ekonomisinin,
üzerinde hemen hemen uzlaşılmış dört temel direği bulunuyor:
1. Yerel ve küresel bilginin ekonominin tüm sektörlerinde yaygın ve etkili
kullanımını özendiren, girişimciliği teşvik eden, bilgi devriminin yarattığı
ekonomik ve sosyal dönüşümlere izin veren ve onları destekleyen uygun
11
İktisat Kongresi
bir ekonomik dürtünün ve kurumsal rejimin yaratılması ve bilgi

toplumunun hukuksal altyapısının oluşturulması;
2. Kaliteli eğitim ve yaşam boyu öğrenimin herkesin erişimine açık olduğu,
yetenekli, esnek ve yaratıcı insanlardan oluşan bir toplumun
yaratılması; bilgi ekonomisinin “sosyal sermayesinin” oluşturulması
3. Toplumun tüm kesimlerinin erişimine açık, etkili ve rekabetçi bilgi ve
iletişim hizmet ve araçlarının oluşturulmasını sağlayan, dinamik bir
bilişim altyapısının, tam rekabete açık ve yenilikçi bir bilişim
sektörünün kurulması;
4. Hızla büyüyen küresel bilgi stokuna katkıda bulunan, bu stoku yerel
ihtiyaçlara uyarlayan, yeni ürünler, hizmetler ve yeni iş yapış tarzlarının
yaratılmasında kullanan şirketleri, bilim ve araştırma merkezlerini,
üniversiteleri, düşünsel üretim odaklarını ve toplumun tüm örgütlü
kesimlerini kapsayacak bir biçimde inovasyon ve girişimciliğin
desteklendiği etkili bir ulusal inovasyon sisteminin ve inovatif bir iş
ortamının yaratılması…
Ama “binayı kuran” bu dört temel direğin yanı sıra, “çatıyı çatacak”
beşinci ve gizemli bir “orta direk” de vardır. Bu orta direk, bir ucunda bilgi
toplumu ve bilgi ekonomisini hedefleyen bir “ulusal irade”nin oluşumunu
tetikleyecek siyasal iradenin, diğer ucunda ise toplumun tabanında aşamalı
olarak yaratılacak ve bilgi toplumunun dinamiklerini oluşturacak olan “kültür”ün
yer aldığı bir eksendir…
Bu “binayı kurmak” için, bir ülke üç zor görevle karşı karşıya bulunmaktadır:
Öncelikle, bilgi-temelli ekonomiyi kurmak ve kalıcı kılmak için tutarlı, çok
yönlü bir ulusal strateji geliştirilmelidir. Böyle bir stratejinin anahtar
unsuru ise, değişime ve bilgi paylaşımına açık bir kavramsal çerçevenin
ve yönetsel modelin geliştirilmesidir.
İkinci olarak, özel sektör, eğitimciler, bilim adamları, inovasyon
geliştiriciler, sivil toplum, medya ve diğer kesimler dahil olmak üzere
toplumun tüm kesimlerini kapsayan ve etkin katkılarını sağlayan bir
strateji geliştirilmeli ve uygulanmalıdır.
Üçüncü olarak, bilgi temelli ekonomiye geçişte başarının ekonominin
anahtar sektörlerinin işbirliğine, koordinasyonuna ve dengeli gelişimine
bağlı olduğu göz önünde tutularak, ağ yapılanmasına ve bilgi dolaşımına
uygun bir altyapıyı kapsayan koşullar sağlanmalıdır.
Türkiye’de bilgi ekonomisinin yerleştirilmesi için gerekli koşulların

oluşturulmasına yönelik politika ve stratejileri ele alan bu rapor, kuramsal
çözümlemeler ve uzun vadeli bir sistematik yerine, kısa vadeli çözümlere
odaklanarak öncelikli politika ve eylem alanları üzerinde yoğunlaşmakta ve bir
dizi eylem alanı önerilmektedir.
12
İktisat Kongresi
1. KISIM: TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR KALKINMA STRATEJİSİ
1. Bölüm: Bilgi Ekonomisi ve Türkiye
Hızla rekabet avantajlarımızı güçlendirmek; üretkenliğimizi ve kalite

standartlarımızı yükseltmek; milli geliri artırmak ve adil bölüşümünü sağlamak;
sürdürülebilir istihdam kanallarını yaratmak; ulusal eğitim ve öğrenim
sistemimizi iyileştirmek zorundayız. Bunun için de, daha çok ve daha kaliteli
bilgiyi özgürce paylaşmamız, “bilgi ekonomisi”ne geçişin koşullarını
oluşturmamız ve bunu sürdürülebilir kılmamız gerekiyor…
Ekonomi, “diyalektik ikizi” politika gibi, iletişimin örgütlenmesi olarak ağ

faaliyeti haline geliyor. Sadece ekonomik faaliyetlerin kendisi değil, ekonominin
değer yaratabilmesi için ihtiyaç duyduğu uygun ortam da ağ yapılanmasıyla
oluşabiliyor. Hizmet, ürün, pazar bilgisinin dolaştığı ve değere dönüştüğü
ekonomi ağları, hukuktan rekabet koşullarının yaratılmasına bir çok temel
sorunun çözümüne, dolayısıyla iş yapma ortamının oluşturulmasına odaklanmış
“politika ağları” olmaksızın doğru yapılanamıyor.
Politika ağlarının başarısı, belli bir faaliyet alanında ortak yarar

gözetilerek saptanmış spesifik hedeflere yönelik olarak üretilen politikaları, ilgili
tüm tarafların yeterli temsiliyete sahip katılımı ve uzlaşısından kaynaklanan
güçbirliği sayesinde “yapılabilir” kılmasında yatar. Ağ modeli, şu ya da bu
amaçla toplanan ve devlet katında yetkiye, statüye sahip olmasına rağmen
“kararlarını” bir türlü politikaya dönüştüremeyen “üst kurullar”ın yapısından
farklıdır. Çünkü etkili bir politika ağının temeli, politika üretilen alan
paydaşlarının özgür ve adil katılım imkanına dayanır. Bu, ağdaki
düğümleri oluşturan ortaklıklar, paydaşlıklar arasındaki iletişim yoluyla
varılan uzlaşı temelinde, yatay koordinasyon mekanizmalarıyla işleyen
gayri merkezi bir etkileşim modelidir.
Türkiye’de bilgi ekonomisinden kamu yönetiminin yeniden

yapılanmasına demokratikleşmeden kalkınmaya hemen her alanda
katılımcı politika ve karar verme ağlarının oluşturulması hayati bir
önceliktir. Bilgi ancak ağlar üzerinde dolaşıma ve paylaşıma açılarak
değer yaratabiliyorsa, bilgi ekonomisini ve bilgi toplumunu hazırlayacak
olan ekonomik ve yönetsel model de ağ biçimi yapılanmalar temelinde
şekillenmelidir.
Ağlar, bürokrasi tarzı hiyerarşik örgütlenmelere ya da pazar koşullarına

tabi salt çıkar temelli örgütlenmelere alternatif oluşturan bir sosyal koordinasyon
biçimidir. Ağ biçimi yapılanmalar arasındaki yatay koordinasyon, ilgili tarafların
katılımını kolaylaştırmakta ve sosyal yarar katsayısını artırmaktadır. Ağ biçimi
yapılanmalarda gayri merkezi koordinasyon arayışlarından doğan uzlaşıya
dayalı sosyal yönetişim alanı, genellikle "ağ yönetişimi" olarak
adlandırılmaktadır.
13
İktisat Kongresi
Bu yönetişim tarzının baskın yönelimi, koordine edilmesi ve

dengelenmesi gereken birbirine bağlı çıkarlar etrafında buluşmak, etkileşim
biçimi ise kamu aktörleri, özel sektör ve sivil toplum paydaşlarının çoktaraflı
anlaşmalarıdır. Bu bakımdan ağ yönetişimi özü gereği gayri merkezi, yatay
koordinasyona dayalı, esnek ve katılımcı bir yönetsel modeldir. Bir ağın
ancak onu oluşturan düğümler arasındaki karşılıklı ilişki ve etkileşim
imkanı sayesinde mümkün olabilmesi gibi, ağ yönetişimi de onu oluşturan
paydaşlara sunduğu demokratik katılım imkanları ölçüsünde hayat
bulabilir.
Bir tür "katılım forumu" olarak ağ yönetişimi, demokrasiyi kalkınma için

bir araç haline getirmeden kendinde bir amaç olarak konumlayarak, bilgi
ekonomisi hedeflerini, yani demokratik bir ortamda ekonomik ve sosyal
kalkınmayı mümkün kılabilir.
Örgütsel ve yönetsel modellerde köklü dönüşümler yaşanıyor. Bilgi

çağının yeni yönetsel paradigmaları rekabet ve işbirliği kavramları arasındaki
geleneksel karşıtlığı ortadan kaldırıyor. Internet temelli iletişimin dijital altyapısı
ve çevrimiçi etkinlikler karar verme, yönetme ve hizmet sunma modellerini
dönüştürüyor. Bu dönüşüm, ağ yapılanmalarının bağlantı imkanını toplumsal
ilişkilerin ve iş yapma ortamının temeline yerleştirerek, rekabet ve işbirliğini aynı
zaman - mekan boyutunda mümkün hale getiriyor. Bilgi ekonomisinin
paradigmaları, kesintisiz iletişimin ve sürekli ilişkinin koşul olduğu bir
faaliyet ortamını dayatıyor.
Bir ülkede bilgi ekonomisine geçişi sağlamanın ve bilgi toplumunu

yaratmanın yolu, karar verme, politika ve strateji geliştirme, iş yapma
süreçlerinde çok taraflı ortaklıklardan geçiyor: hükümet, kamu sektörü, iş
dünyası, tüm çeşitliliği içinde sivil toplum kuruluşları, yurttaş inisiyatifleri,
sendikalar, üniversiteler, medya gibi bir çok paydaşı, yani toplumun örgütlü tüm
kesimlerini dahil eden, giderek bütün yurttaşları örgütlenmeye cezbeden ve
toplumun yapısını dönüştüren ortaklıklar…
Tüm paydaşların çıkar ve sorumluluklarının dengelendiği, katılımcı,

gayri merkezi ve yatay koordinasyona dayalı demokratik bir ağ yönetişimi,
bilgi ekonomisinin gelişmesi için en uygun yönetsel modeli sunuyor. Bu
paradigma dönüşümünün önündeki en büyük engel ise, sanayi toplumunun
kazanan – kaybeden ikilemine koşullanmış rekabetçi ekonomik ilişkilerine ve
merkeziyetçi dikey örgütlenme modeline dayalı zihinsel yapıdır.
Bu durum, merkeziyetçiliğin ve hiyerarşinin kökleştiği ülkemiz için

özellikle geçerlidir. Herkesin kazanabileceği etkili bir işbirliğini mümkün kılacak
yönetsel modeller ve buna uygun zihinsel çerçeve henüz oluşmuş değildir. Bu
katılımcı ortaklık yapısı kolektif zihinde karşılığını bulmamış da olsa, gerek
kamu gerekse özel sektörde bilgi ekonomisi paradigmalarının yaratacağı etkililik
ve verimliliğe yönelik ciddi bir talep vardır. Kamu sektörü iş dünyasının verimlilik
modellerini uyarlamaya çalışırken, iş dünyası da kamusal yarar ile ilgili
alanlarda giderek daha çok faaliyet göstermeye başlamaktadır. Sivil toplum
14
İktisat Kongresi
kuruluşları, yurttaş inisiyatifleri gibi çok taraflı örgütlenmeler ise, doğaları gereği
gayri merkezi yönetsel modele daha yakın durmaktadırlar.
Bu çekim hareketini, taraflar arasındaki bu yakınlaşmayı toplumun en

geniş kesimlerinin üzerinde uzlaştığı politika ve stratejilerle değerlendirip, ortak
bir amaca, ortak sorumluluk ve dengelenmiş çıkarlara, karşılıklı güvene
dayalı, çok paydaşlı bir ortaklık modelini ulusal ölçekte hayata geçirmemiz
gerekiyor.
Bilgi temelli ekonominin küresel ölçekte büyümesi, tüm ülkeler için önemli
fırsatlar sunduğu gibi, ülkeler arasındaki eşitsiz rekabetten kaynaklanan ciddi
sorunlar da doğuruyor. Hala geniş çapta yoksullukla savaşan, siyasi, yönetsel
ve ekonomik kurumları zayıflık içinde olan ve ekonomik örgütlenmenin merkezi
biçimlerinden yeni tarz örgütlenmelere geçişte güçlükler yaşayan ülkeler bu
sorunları daha derin yaşıyor.
Bilginin yarattığı ekonomik değerlerin ülke sınırları içinde eşit ve

adil bir biçimde paylaştırılamaması bilgi ekonomisine geçiş sürecini
baltalamaktadır. Bilgi ekonomisinin paradigmalarına uygun yetenekli
insan kaynağının yaratılması, toplumun en geniş kesimlerine yayılmış bir
“bilgi kültürü”nden, “bilgi okuryazarlığı”ndan geçmektedir.
Bu bağlamda, “e-Türkiye girişimi”nin, katılımcı bir platformda

geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamlı projenin, gerek “eAvrupa+”
programı, gerekse bilgi ekonomisi yönelimli demokratik bir insani ve ekonomik
kalkınma stratejisi çerçevesinde ele alınması, ülkemiz için hayati önceliği olan
bir ulusal politika konusudur.
Bir yandan, "eAvrupa+" planına entegre, kapsamlı bir "e-Türkiye"

programı, hukuksal, kurumsal ve teknolojik altyapılarıyla
gerçekleştirilirken; eşzamanlı ve bağlantılı bir biçimde, en çok yoksunluk
içinde bulunan kesimlere öncelik tanıyarak, tabandan tavana ve yatay
koordinasyon içinde bütünsel olarak geliştirilecek, merkeziyetçi olmayan,
demokratik bir insani, sosyal ve ekonomik kalkınma modelini hayata
geçirmek zorundayız.
Gerek diğer ülkelerle aramızda gerekse sınırlarımız içinde giderek

büyüyen dijital ve kültürel uçurumun önüne geçmemiz için, fizik, dijital, insani ve
sosyal kaynakları eşitlikçi ve adil bir temelde oluşturmamız; yani bilişim
teknolojilerini ve bağlantı imkanını, içerik geliştirme donanımını, bilgi
okuryazarlığı ve yaşam boyu öğrenim fırsatlarını, yeni örgütlenme ve sosyal
ilişki modellerini herkesin erişimine sunmamız gerekiyor.
Türkiye’de bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş, hayati bir

öncelik taşıyor. Bu yüzden de, bilmek, daha çok bilmek ve bu bilgiyi
paylaşmak zorundayız. Çünkü ancak özgürce dolaşan ve adil bir biçimde
paylaşılan bilgi değer yaratır.
15
İktisat Kongresi
Bu değer platformunun oluşması, ulusal ölçekte dağınık bir çok ağı

birbiriyle konuşturmak, anlaştırmak ve senkronize etmekten geçiyor. Tüm kurum
ve kuruluşlarıyla kamu ağları; sektörel birlikler, organizasyonlar ve ticari
kuruluşlar bünyesinde işleyen iş dünyası ağları; sivil toplumun ülkenin sosyal,
ekonomik ve siyasi hayatında etki yaratma yeteneğine sahip dinamik
kesimlerinin kurduğu ağlar… Bu ağlar bilişimin etkin ve akılcı kullanımıyla, bilgi
yönetimi ve sistem entegrasyonuyla, ama her şeyden önce toplumun en geniş
kesimlerinin güçbirliği ile uyumlaştırılmalı ki, bilgi ekonomisinin paradigmalarına
uygun, katılımcı ve etkili ulusal karar verme ve politika üretme ağları
yaratılabilsin.
Bu raporda önerilen bilgi ekonomisine geçiş stratejisi: önceliği yurttaş

katılımına veren; “demokratik yönetişim” anlayışı üzerinde temellenen;
bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkin ve akılcı kullanımı yoluyla katılım
imkanını, şeffaflığı ve verimliliği artırmayı amaçlayan; bir yandan, Avrupa
Birliği’nin “eAvrupa+” planına entegre, kapsamlı bir “e-Türkiye” programı,
hukuksal, kurumsal ve teknolojik altyapılarıyla hayata geçirilirken;
eşzamanlı bir biçimde, en çok yoksunluk içinde bulunan kesimlere öncelik
tanıyarak, tabandan tavana ve yatay koordinasyon içinde bütünsel olarak
geliştirilecek, merkeziyetçi olmayan, demokratik bir insani, sosyal ve
ekonomik kalkınma modeli üzerinde temellenen bir yapı öngörmektedir.
Özü itibarıyla bir “ağ yönetişimi” olan ve ilgili tüm tarafların katılımcı
ortaklığı üzerinde temellenen ve “e-yönetişim” adıyla anılması yerinde olacak
bu yapının, yalnızca teknik bir uygulamalar bütünü olmanın ötesinde, ekonomik
ve sosyal değer kaybını önleyerek bilgi temelli ekonomi ve bilgi toplumuna geçiş
için yeni değerler yaratacak bir biçimde hayata geçirilmesi, Türkiye açısından
hayati bir önceliktir. Bu hedefe ulaşmanın yolu ise, katılımcı toplumsal ve
ekonomik politikalarla, bilgi ve iletişim teknolojilerinin kamusal yarar
gözetecek sürdürülebilir bir kalkınma programı çerçevesinde topluma
entegre edilmesinden geçmektedir.
Demokrasi ve kalkınma hedeflerinin ortaklığını temsil eden bir

ulusal e-yönetişim stratejisi, ancak politika üretme ve karar verme
mekanizmalarında en etkin demokratik katılımı sağlayarak bilgi
ekonomisine geçiş koşullarını oluşturabilir ve Türkiye’yi bir “bilgi
toplumu”na dönüştürebilir. “Önce hizmet, sonra demokrasi”, ya da “önce
kalkınma sonra demokratik katılım” tarzı yaklaşımlar ülkemizi bilgi toplumuna
değil, olsa olsa uluslararası bilgi ekonomisinin cirit attığı bir “bilgi pazarı”na
dönüştürecektir. Toplumun tüm kesimlerini kapsamayan bir strateji, e-
yönetişimi hayata geçiremeyecektir.
Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş, bir ulusal irade ve seferberlik

konusu olarak algılanmak zorundadır… Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunu
gerçekleştirmiş, uluslararası toplumda hak ettiği saygın yeri almış bir
Türkiye için, katılımcı bir temelde konumlanmış politika ve stratejiler
doğrultusunda ulusal seferberliğin derhal başlatılması gerekmektedir.
Daha da önemlisi, bu seferberliğin, konjonktürden etkilenmeyen, toplumun en
16
İktisat Kongresi
geniş kesimlerinin uzlaşısını temsil eden, hukuksal meşruiyete sahip ve

bağlayıcı bir “Ulusal Sözleşme” ile sonuçlanması bir zorunluluk olarak
belirmektedir.
2. KISIM: BİLGİ EKONOMİSİNE GEÇİŞ STRATEJİLERİ
2. Bölüm: Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve - Bilgi Ekonomisine Uygun

Bir İş Ortamı
Küresel bilgi ekonomisinde Türkiye’nin rekabet avantajlarının artırılması,

bilgi ekonomisine uygun bir iş yapış ortamının, bunu mümkün kılacak etkili ve
verimli bir kurumsal rejim ve hukuksal altyapının oluşturulmasına bağlıdır. Bu
hedef, özel ve kamusal girişimlerin doğru bir temelde etkileşimiyle, hükümet, iş
dünyası, akademi, sivil toplum kuruluşları ve toplumun en geniş kesimlerinin
katılımını mümkün kılan bir yönetişim modeliyle mümkün olacaktır. Bilgi
ekonomisi ancak ilgili tüm tarafları içine alan etkin ortaklıklarla gelişebilir.
Türkiye, her ne kadar dış pazarlarda önemli bir konuma sahip olsa da,
geniş iç pazarın, "genç nüfusunun" ve uygun coğrafi konumunun avantajlarını
yeterince kullanamamaktadır. Türkiye, ancak genç nüfusunun bilgi ve iletişim
teknolojileri ile entegrasyonuna "yaşamboyu öğrenim" süreci içinde öncelik ve
hız kazandırmasıyla, ucuz iş gücünden ziyade nitelikli insan kaynakları üzerinde
temellenen bir rekabet avantajı yaratabilir.
KOBİ’ler bilgi temelli üretimde sahip olmaları gereken girişimcilik gücüne

ve rekabet avantajına sahip olmak bir yana, üst üste gelen krizlerle yok olmanın
eşiğine gelmiştir. Büyük ölçekli firmalar ve KOBİ’ler arasındaki ağ ilişkileri
zayıftır. Vergi yükü, OECD standartlarının çok üstünde olup, KOBİ’ler başta
olmak üzere tüm sektörlerin bilgi temelli ekonomideki başarısının önünde bir
engel olarak durmaktadır. Yolsuzluk, iş yapmanın maliyetini katlanılmaz ölçüde
ağırlaştırmaktadır. Doğrudan yabancı yatırımın önündeki hantal bürokratik süreç
engeller yaratmaktadır. Yatırım ortamının iyileştirilmesi ve bu sürecin etkili bir
biçimde dönüştürülmesi gerekmektedir. Ekonomide kamunun ağırlığı OECD
standartlarının çok üstünde olup, verimsizlik yaratmakta ve bu verimsizlik tüm
ekonomiye yük getirmektedir. Makroekonomik istikrarsızlık, tüm sektörlerde
inovasyon çalışmalarını olumsuz etkilemekte, AR-GE çalışmalarına bütçe
ayrılamamasına, bilgi yoğun ürün ve hizmetlere yönelik talebin oluşmamasına
ve üretim süreçlerine yeterince yatırım yapılmamasına yol açmaktadır. Her
şeyden önemlisi, merkeziyetçi yönetsel yapı, hükümet, kamu, iş dünyası ve sivil
toplum arasında etkin bir yönetişimin oluşmasını engellemektedir. Acil bir kamu
yönetim reformuna ihtiyaç duyulmaktadır. Tüm bu konularda etkili ulusal
politikalar geliştirilmesi ve bunun katılımcı bir yapı içinde gerçekleştirilmesi
hayati bir öncelik olarak belirmektedir.
Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş “e-Türkiye” girişiminin de temel

hedefidir. Bu projenin önünde duran en büyük engellerin teknik ve hukuksal
altyapı sorunları olduğu konusunda ise hemen herkes uzlaşmaktadır. Bir ülkede
17
İktisat Kongresi
bilgi ekonomisine geçişin sağlanması ve bilgi toplumuna ulaşılması hedefleri,

bilgi ve iletişim teknolojilerini herkesin erişimine açacak bir teknik altyapının yanı
sıra, bu hedefleri mümkün kılacak bir hukuksal altyapının ve uygun bir iş yapış
ortamının kurulmasına da bağlıdır. Bu altyapının adil ve eşitlikçi olması, insani
ve ekonomik kalkınmaya uygun bir ortam yaratması, ülkenin küresel rekabet
avantajını desteklemesi ise, hukuk devleti ilke ve normlarına uygun olarak
geliştirilmesine bağlıdır.
Bilgi ekonomisinin niteliğine uygun düzenleme alanlarını bilgi

ekonomisine uygun bir iş ortamı yaratmak özelinde değerlendirmek gerekirse,
bu alanları iş yapma ortamının iyileştirilmesi, bilgi güvenliğinin sağlanması, fikri
mülkiyet haklarının korunması, gerekli teşvik mekanizmalarının kurulması olarak
sayabiliriz.
Bilginin ekonomik katma değer yaratabilmesi ve üretim süreçlerinde girdi

olarak kullanılabilmesi, öncelikle bilgi temelli iş yapacak girişimcilerin uygun bir
iş ortamında faaliyette bulunabilmelerine bağlıdır. Uygun iş yapabilme ortamı
ülkenin makro ekonomik durumuyla yakından ilişkilidir. Yüksek enflasyon,
kronikleşmiş ekonomik krizlerin yaşandığı bir ortamda herhangi bir sektörden
verimli ve karlı yatırımlarda bulunması beklenemez. Bu durumun aşılması için
makroekonomik dengeleri uluslararası standartlar düzeyine getirecek yapısal
reformları bir an önce hayata geçirerek bunları kararlılıkla uygulamak
gerekmektedir.
Bununla birlikte bilgi ekonomisine uygun iş yapma ortamının

yaratılabilmesinde “firma” odaklı bir takım düzenlemelere gitmek gerekmektedir.
Öncelikle Ticaret Hukuklarında sınırlı sayıda belirtilen ortaklık biçimleri bilgi
ekonomisi ilişkilerinde giderek daha karmaşıklaşmakta, çoğu zaman da bireysel
ekonomik katma değer yaratma gücü bireysel girişimciliği ön plana
çıkarmaktadır. Bireysel bilgi üretme kapasitesinin giderek artması ve bireysel
bilgi üretme gücünün yerel ve küresel ağlarda dolaşıma sokularak ekonomik
katma değer yaratma gücünün keşfi, mikro ölçekte şirketler hukuku kurallarının
bireylere de uygulanabilmesi gerekliliğini daha baskın bir şekilde ortaya
koymaktadır. Bu duruma en güzel örnek Avrupa Birliği’nde örneği görülen “Tek
Ortaklı Anonim Şirket” modelidir. Bireysel girişimcilik teşviki yönünde
yapılabilecek bu tarz bir düzenlemenin yanı sıra, ortaklık ve işbirliği modelleri
özelinde yapılacak düzenlemelerle de bilgi ekonomisinin küresel ekonomiyle
doğrudan ilişkisi nedeniyle yabancı sermaye yatırımları, yabancı ortaklıklar ve
çok uluslu şirket modellerinin daha az bürokratik süreçlerle donatılmış, bu tarz
işbirliklerine gidecek girişimciler için anlaşılır ve maliyetine katlanılabilir düzeye
çekilebilmiş olması gerekmektedir. Burada kullanılacak uygun hukuksal
enstrümanlar ise mevzuatın basitleştirilmesi, uluslararası model kanunlarla
uyumlaştırılması, vergi ve şirket kuruluş süreçlerinin bürokrasiden ve belge
toplama karmaşasından uzaklaştırılarak tüm bu süreçlerin bilgi ve iletişim
teknolojilerinin de kullanılması yoluyla daha hızlı ve etkin bir hale
dönüştürülmesi sayılabilir.
18
İktisat Kongresi
“Firma” odaklı düzenlemelerde KOBİ’lerin özel bir önemi vardır. KOBİ

tanımını farklı hukuksal düzenlemelerle farklı biçimlerde yapmak yerine tüm
mevzuatlarda geçerli olabilecek, basit, kapsayıcı bir KOBİ tanımlaması
yapılarak bu tanım kapsamında değerlendirilecek KOBİ’ler için bilgi ekonomisi
hizmetleri, yatırımları ve üretimleri için vergi muafiyeti getirilmelidir. KOBİ’lere
özel destek, teşvik ve danışma mekanizmaları tesis edilerek sadece belli bir
sektöre yönelmiş olan KOBİ’ler için değil tüm sektörleri kapsayan geniş KOBİ
tanımlaması çerçevesinde değerlendirilen tüm firmalar için bu destek, teşvik ve
danışma hizmetlerinden faydalanması sağlanmalıdır. Örneğin ülkemizde
KOBİ’leri desteklemek amaçlı kurulan ve faaliyetlerini sürdüren KOSGEB’in
kuruluş kanunu gereğince sadece “imalat sektöründe” faaliyet gösteren
firmalara hizmet vermesi, bilgi ekonomisinin temel ve dinamik sektörü olan
“hizmet sektörünün” bu kuruluşun hizmetlerinden yararlanmasını
engellemektedir. Bu nedenle KOSGEB’in kuruluş kanununda yapılacak
değişiklikle sektörel kısıtlama kaldırılmalı, hizmet sektörüne yönelik özel destek,
danışma ve teşvik mekanizmaları geliştirilmeli ve son olarak da KOSGEB
desteklerinden “hizmet sektöründe” faaliyet gösteren firmaların da yararlanması
sağlanmalıdır.
Firmalar bilgi ekonomisinin tanımlanmış sahasında işlemlerde

bulunurken, belirli özel düzenlemeler çerçevesinde korunmaları gerekmektedir.
Ticari işlemler düzeyinde hukuki korunma sağlayacak bu mekanizmaların
başında etkin bir “fikri hak” korunması gelmektedir. “Fikri Hak” korunması
girişimciliği, yaratıcılığı ve inovatif gelişimi destekleyen en önemli itici güçlerden
biridir. Bilgi ekonomisinin temelinde bulunun bilgi ve bunun kodlanarak ticari
yaşama ve kamuoyuna aktarılmış şekli olan enformasyon (information), ve
enformasyonun bir bütün teşkil ederek fikri hak korunmasına temel teşkil eden
eser arasında hukuki bağ ve bu bağın yönlendireceği ilişkiler düzenlemenin
konusunu oluşturmaktadır. Bilgi toplumunda bilginin sınır tanımadan özgürce
paylaşılması ilkesi ile yaratıcılığın korunması ilkesi arasındaki dengenin doğru
kurulması gerekmektedir. Özellikle fikri hak korunması dışında kalan ancak
ticari sır olarak korunabilen ve bilgi ekonomisinde yetkinleşmek bakımından çok
önemli bir konumda bulunan “know-how”ın korunmasını ve toplumun da bu
“know-how”dan yeterince faydalanmasını sağlayacak düzenleme ve teşvik
mekanizmaları geliştirilmelidir. Teknoloji ve know-how transferini teknolojide
yetkinleşmek ve bilgi ekonomisinde rekabet üstünlüğü elde etmek için
kullanmak isteyen ülkelerin bu teknolojilerin ve “know-how”’ın yaratıcılarını
yeterli düzeyde koruyarak onları ülke içinde yatırım yapmaya teşvik ettikleri
görülmektedir. Ülkemizde de, bu raporda önerilen ve “Ulusal Sözleşme”de
çizilen yol haritasına uygun olarak belirlenen alanlarda, teknoloji üreten
firmaların yerel ağla bağlantılı ve yerel ortaklıklarla işbirliği içersinde olan yapılar
kurmasını özendirici ve teşvik edici mekanizmalar geliştirilmelidir. Bununla
birlikte ülkede yaratılan yeniliklerin dış pazarlarda korunması ve rekabet
avantajı sağlamasının en önemli unsurlarından biri olan “uluslararası patent”
başvurularında devletin destekleme payı arttırılmalı ve uluslararası patent
başvurularında özellikle KOBİ’lere gerekli olan destekler sağlanmalıdır. “Fikri
Haklar”ın korunmasında gerek ülkemiz hukukunda gerekse de karşılaştırmalı
hukukta çok önemli bir yere sahip olan “Meslek Birlikleri”nin statüsü
19
İktisat Kongresi
güçlendirilmeli, özellikle bilgi ekonomisinin önemli dinamiklerinden biri olan

yazılım sektörünün bir “Meslek Birliği” çatısı içersinde örgütlenmesi
sağlanmalıdır.
Bilgi Ekonomisi firmalarının özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerini etkin ve

yoğun olarak iş süreçlerinde kullanmaları, bilgi ekonomisi ürün ve hizmetlerinin
dağıtımında ağın çok önemli bir işlev yüklenmesi ağ güvenliği ve bilgi güvenliği
konularını gündeme getirmektedir. Kağıt temelli, makine gücü yoğun, sanayi
devrimi mekanizmaları ve süreçlerini temel alarak kurgulanan iş dünyasına
yönelik hukuksal düzenleme enstrümanları, bilgi ekonomisin yeni iş süreçleri,
gayri maddi (intangible) ürün ve hizmetleri kapsama almakta zorlanmaktadır. Bu
durum kimi zaman hukuksal yorum sorunu olmasına rağmen kimi zaman da
özel düzenleme yapma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu ihtiyaçlardan en önemlisi
sayısal ortamda gerçekleştirilen işlemleri hukuk sistemi içersinde koruma altına
alacak elektronik imza yasalarıdır. Elektronik imza yasaları içersinde öngörülen
mekanizmalar yoluyla sayısal ortamda gerçekleştirilen işlemlere hukuki
korunma sağlanırken aynı zamanda teknik açıdan bu işlemlerin orijininin tespiti,
gizliliği, bütünlüğü ve inkar edilmezliği sağlanmaktadır. Elektronik imza yasaları
hazırlanırken dikkat edilmesi gereken temel bir takım ilkeler vardır. Meclis Genel
Kurulunda Ocak ayında kanunlaşan “Elektronik İmza Kanunu’nu da bu ilkeler
ışığında hassasiyetle gözden geçirilerek gerekli değişiklikler yapılmalıdır. Bu
ilkelerden birincisi, ülke içersinde hali hazırda kurulmuş ve yatırımları yapılmış
olan elektronik bilgi güvenliği sistemleri göz önünde bulundurularak,
karşılaştırmalı hukuk ve dünya uygulamaları da dikkate alınarak, belirli bir
teknoloji üzerinde tutarlı uygulamaların kanun içersinde yer almasıdır. Dünya
pratiği ve Avrupa Birliği ülkelerine bakıldığı zaman %90 aşan bir oranda
elektronik imza uygulamalarında “açık anahtarlı altyapı” (public key
infrastructure) teknolojisi kullanıldığı ve kanunlaştırılmalarında da bu teknolojiyi
temel alan çözümlemeler üretildiği gözlemlenmektedir. Düzenlemelerin belli bir
teknoloji hedef olarak gerçekleştirilmemesi gerektiği yolundaki teknoloji
yansızlık (technology neutrality) ilkesi ile bu tutum çelişki yaratıyor gibi görünse
de, mevcut ihtiyaçlar ve dünya pratiği tutarlı bir düzenleme yapılmasını için bu
durumu gerekli kılmaktadır. Bununla birlikte, Yasa bünyesinde diğer elektronik
imza teknolojilerinin kullanımına izin veren mekanizmaların bulunması teknoloji
yansızlık ilkesini sağlayacaktır. Diğer bir ilke de, elektronik imza kullanımı
konusunda belirli standartların sağlanarak elektronik imzaların küresel ağlar ve
farklı etki alanlarında kullanılabilecek bir yapıda üretilmesin sağlanması ve
imzaların yaratımına temel oluşturan elektronik sertifikaların karşılıklı
işlerliliklerini (inter-operability) gerçekleştirecek mekanizmaların tasarıya
uyarlanmasıdır. Bir diğer özellik de Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcılarının
sadece Yasaya göre hukuk alanında elle atılan imza ile aynı hukuki etkiye sahip
olacak elektronik imzaların yaratılması için gerekli olan sertifikaların üretimi
konusunda kanun kapsamında sayılması (Avrupa Birliğinde bu durum “ihtiyari
akreditasyon” (voluntary accreditation) olarak nitelendirilmektedir), bu gruba
girmeyen sertifikaların üretiminde ve dağıtılmasında kanun kapsamında
sayılmamasıdır. Son olarak, elektronik imza kanunları veya bu kanun
kapsamında çıkarılacak diğer hukuki enstrümanlar yaratılırken göz önünde
bulundurulması gereken en önemli hususlardan biri de, elektronik imzanın
20
İktisat Kongresi
kullanılacağı etki alanlarının yapılandırılmasında model olarak anılan ve dünya

pratiğinde en çok uygulanan “hiyerarşik güven modelinin” temel alınarak gerekli
düzenlemelerin yapılmasıdır.
Bilgi Ekonomisi içersinde iş yapış ortamı, sadece bilgi ekonomisinde

katma değer yaratan girişimcilerden ibaret olarak görülmemelidir. Bilgi
ekonomisi ürün ve hizmetlerinin yöneldiği tüketicilere de gerekli hukuksal
güvenceler tanınmalıdır. Bunlardan en önemlisi “kişisel verilerin korunması”
mekanizmalarının etkin kılınmasıdır. “Kişisel verilerin” gerek özel sektör gerekse
de kamu kesimi tarafından işlenmesinde belirli standartların, ilke ve kuralların
getirilmesi hem dijital çağda mahremiyeti sağlayacak etkin bir hukuksal
korunmanın kapısını aralayacak, hem de tüketicilerin elektronik ortamda
güvenle işlem yapmalarının elektronik imzanın yanı sıra bir diğer güvencesi
olacaktır. Ülkemizin yüklendiği uluslararası taahhütlerinin de bir gereği olarak
“Kişisel Verilerin Korunması Kanun Tasarısı”, bilgi ekonomisinin temel yapı
taşının enformasyon olduğu da göz önünde bulundurularak bir an önce
kanunlaştırılmalıdır. Bununla birlikte özellikle devletin elinde bulunan, ancak
mevcut tasarı ile yeterince korunmayan kişisel veriler konusunda da tasarıda
gerekli değişikliklere gidilmelidir. SPAM, veri madenciliği (data mining) gibi
kişisel mahremiyeti ihlal eden ve kişisel haklara tecavüz teşkil eden fillerin
özellikle sektörel öz-düzenleme (self-regulation) mekanizmaları ile
desteklenerek “Kişisel Verilerin Korunması Kanunu” çerçevesinde ele alınması
gerekmektedir.
Bilgi ekonomisine uygun iş yapma ortamında en önemli alanlardan biri de,

bilgi ekonomisi girişimcilerinin devletle olan ilişkilerini hangi kanalları kullanarak
sürdüreceği meselesidir. Bilgi ve iletişim teknolojilerini etkin olarak kullanan bilgi
ekonomisi girişimcilerinin devletle olan ilişkilerinde de bu teknoloji kanalını
kullanmaları iş süreçlerinin bir gereğidir. Devlet içersinde özelikle iş dünyası ile
kurulan ilişkilerde bu teknolojilerin etkin kullanılması, daha açık bir ifadeyle e-
devlet uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bu nedenle e-belge, e-
fatura, e-ihale, gümrük ve vergisel işlemlerin elektronik ortamdan
gerçekleştirilmesi gibi alanlarda gerekli düzenlemelere acilen gidilmesi
gerekmektedir. Bu düzenlemelerin mevcut kamu yönetimi içersinde etkin
kılınabilmesi için de ikincil mevzuatlardaki engeller kaldırılmalı, düzenlemelerin
etki ve sonuçları ölçümlenmelidir.
Yine bilgi ekonomisine uygun iş ortamı yaratmakla ilgili olarak, rekabet

avantajını güçlendirmek için, “Endüstriyel Kümelenmeler”in Ulusal Sanayi
Politikası’nda öncelikli konumda bulunması gerekmektedir. Özel sektör, kamu,
akademi ve sivil toplum örgütlerinin Politika ve Karar Verme Ağları’nda aktif
katılımları, atılacak olan stratejik adımlarda bilgiyi paylaşan ve yeni bilgi üreten
bir yapıda iletişim süreçlerini etkinleştirmeleri aranan faktörlerin başında yer
almaktadır.
KOBİ’lerin bilgi ekonomisine entegrasyon süreci hızlandırılmalıdır.

Yapılacak çalışmaların, kalkınmaya ve büyümeye dönük olarak bölgesel ve
makro düzeyde yürütülen diğer çalışmaları tamamlayıcı ve destekleyici bir
21
İktisat Kongresi
şekilde koordineli olarak ve mikro stratejiler ile desteklenerek yürütülmesi

gerekmektedir. KOBİ’lerin bilgi ekonomisine entegrasyon süreci içerisinde
ihracat artışı ve büyümeye yönelik faaliyetleri de doğal olarak artacaktır. Küresel
ticarette bilgi ekonomisine entegre olamamış ve uluslararası pazar bilgisine
erişemeyen firmalar rekabet edemeyecek ve kayıt dışına çıkmak durumunda
kalacaklardır. Bilgi ekonomisinin bir diğer katma değer üreten özelliği, yani kayıt
dışı faaliyet gösteren KOBİ’lerin ekonomiye kazandırılması gerekliliği
uluslararası finans kuruluşları ile yapılan müzakerelerde de tespit edilmiştir.
Bilgi ekonomisine uygun bir çerçevede, yani şeffaflık ilkesine göre

düzenlenecek olan ihale sistemleri de büyük önem taşımaktadır. Bunun için,
kamu alımları başta olmak üzere tüm ihale sistemlerinde bilgi ve iletişim
teknolojilerinin akılcı ve etkin kullanımıyla yaratılacak şeffaf ve hesap verilebilir
bir yapıya bir an önce geçmek gerekmektedir. Şeffaf ve tümüyle adil bir ihale
sistemi uluslararası yatırımların artması için önceliklerimiz arasında yer
almalıdır.
“Türkiye Kümelenme Haritası” yapılandırılarak, belirlenen sektörel

kümelenmelerin geliştirilmesi, rekabet güçlerinin artırılması faaliyetlerine hız
kazandırılmalıdır. “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kümelenmeleri” 81 il
bazında projelendirilmeli ve her kümelenmenin farklılık yaratacak şekilde
konumlandırılmasına özen gösterilmelidir. Burada kümelenmenin gerçekleştiği
bölgenin kültürel kimliği, farklılığa ve yenilikçiliğe yönelik değer yaratan unsur
olarak değerlendirilmelidir. Kümelenmeler, birbiriyle ilişkili firmaların, bilgi
üreten organizasyonların (üniversiteler, araştırma enstitüleri, sivil toplum
kuruluşları) aracı kurumların ve müşterilerin oluşturduğu ağın birbirine
ekonomik değer katan bir birliktelikle yapılanması şeklinde tanımlanan
belirli bir coğrafi bölgede yapılanmış üretim zinciridir. Kümelenme küme
üyeleri arasında bağlantılar ve bağımlılıklara odaklanır. Kümelenmelerin önemli
faydaları, yaratıcılığın artması, altyapı maliyetlerinin düşürülmesi, nitelikli insan
kaynağı yönetimine daha kolay ulaşılabilmesi için ilgili eğitim süreçlerinin
hızlandırılabilmesi şeklinde özetlenebilir.
Bilgi ekonomisine uygun bir iş yapış ortamının kurulması için öncelikler,

bireyler ve topluluklar arasındaki iletişim ağını güçlendirmek, mevcut firmaların
gelişmelerini desteklemek, firmalar arasında iletişim ağı kurmak, yenilikçilik ve
yeni teknolojiler geliştirmek, yeni firmaları ve işgücünü bölgeye çekebilmek,
markalaşmak, ihracatı teşvik etmek, pazar stratejisi kurmak, teknik eğilimleri
analiz etmek, üretim süreçlerini geliştirmek diye sıralanabilir.
Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kümelenmelerini belirlemek ve geliştirmek

adına yapılacak olan çalışmalara da bu paralelde hız kazandırılmalıdır.
Kümelenme son on yılda rekabetçilik ve ekonomik gelişmenin en temel unsuru
haline gelmiştir ve uluslararası ticarette yatırım alanlarının belirlenmesi ve
yabancı sermaye akışının yönlendirilmesinde belirleyici unsur olarak
değerlendirilmektedir.
22
İktisat Kongresi
Kümelenmenin daha iyi anlaşılmasıyla birlikte, kümelenme modeli ulusal

ve bölgesel ekonomik gelişim planlarının vazgeçilmez bir parçası olmuştur.
Başlangıç halindeki kümelenme hedefleri olarak araştırma ve ağ
oluşturma, politik hareketler, ticari işbirliği, eğitim ve uygulama,
yenilikçilik ve teknoloji, küme genişlemesi olarak tanımlanabilir. İletişim
stratejileri çerçevesinde bilginin paylaşımı ve yeni bilgi yaratmak bilgi
kümelenmesi ve ekonomik değer üretiminin temel taşlarıdır.
Özel sektör araştırma geliştirme faaliyetlerine katlanarak artan bir önem

vermelidir. Sanayi-Akademi işbirliği çerçevesinde kuluçka ve risk sermayesi
sistemlerini iş yapış süreçlerine yerleştirmek için model geliştirilmesinde özel
sektör kuruluşları aktif rol almalıdırlar.
Ayrıca kümelenme metodolojisi kapsamında yerel ve bölgesel lider

firmalara ihtiyaç duyulacaktır. Kurumsal sosyal sorumluluk çerçevesinde
uluslararası rekabet avantajı elde etmek ve sürekliliğini sağlamak için özel
sektör temsilcilerinin liderlik görevini üstlenmeleri gerekmektedir.
Uluslararası finansman kuruluşlarının devlet politikası olarak ülkelere

önerdikleri kuluçka (incubation) ve risk sermayesi (venture capital) sistemlerine
firmaların adaptasyon gösterebilmeleri için kararlılık ve üretkenlik göstermeleri
gerekmektedir. E-Avrupa projeleri için henüz proje üretemeyen bir yapıda
faaliyetlerini sürdüren özel sektör temsilcileri, ne yazık ki henüz açık proje
finansman kaynaklarını bile kullanma kapasitesine erişememiştir. “Ulusal
Sözleşme” çerçevesinde, risk sermayesinin ve kuluçka sistemlerinin
geliştirilmesi konusuna özel bir önem atfedilmelidir.
Bilgi ekonomisi için gerekli nitelikli istihdam gücünü yaratmak için özel
sektör inisiyatif almalı ve konsorsiyumlar oluşturarak, hazır bekleyen kaynakları
kullanmak için harekete geçmelidir. Sorun, proje üretememenin yanı sıra
konsorsiyum kurmak için yaşanan koordinasyon eksikliğidir, yoksa bu firmaların
yıllık bütçelerini aşan kaynaklar kullanımlarına teşvik olarak verilmek üzere
hazırdır. Kararlılık ve üretkenlik gerektiren inovasyon odaklı yeni yapılanmalara
gidilmesi bir koşul olarak belirmektedir.
İstihdam güçlerinin esnekliğini sağlamak için Politika ve Karar verme

ağlarında oluşturulan standartlar gözetilerek, yukarda söz edilen Hukuksal
Düzenlemeler bir an önce hayata geçirilmelidir. Bilgi ekonomisine uygun bir iş
ortamı ve kurumsal rejim için öncelik, oluşturulacak “Ulusal Sözleşme”
çerçevesinde hukuksal düzenlemelere verilmelidir.
3. Bölüm: İnovasyon Politikaları - Yerli ve Yabancı İnovasyon

Geliştirilmesi ve Yerleştirilmesi İçin Kaynaklar, Kurumlar ve
Girişimler
23
İktisat Kongresi
3.1. İnovasyon ve Bilgi Ağlarını Özendirmek
Bilgi ekonomisinin temel direklerinden birinin, etkili bir ulusal inovasyon

sistemi ve inovasyon yeteneği ile donatılmış bir iş ortamının yaratılması olduğu
genel olarak kabul gören bir önermedir. Çünkü, sürekliliği bulunan, pazar
yönelimli, bölgesel ve küresel bilgi stokunu paylaşan ve ona katkıda bulunan bir
inovasyon süreci, bilgi ekonomisinde ekonomik büyümenin ve rekabet avantajı
yaratmanın anahtarıdır. Artık rekabet avantajı, herkesin görece eşit erişim
imkanı bulunan küresel pazarlara standart ürünler sunmaktan değil, yeni ürün,
hizmet ve süreçleri yaratmak ve onları pazarlanabilir kılmaktan geçmektedir.
İnovasyon yeteneği, güçlü bir bilim ve teknoloji temeli üzerinde, temel ve
uygulamalı araştırma alanlarını ilişkilendirebilme; araştırma sonuçlarını yeni
ürün, hizmet, süreç ve malzemelere dönüştürebilme; bu yenilikleri hızla pazara
sunabilme; bölgesel ve küresel araştırma ve inovasyon ağlarına bağlanabilme
yeteneğidir.
Ancak, “yenilik yaratma gücü” olarak nitelenebilecek inovasyon

yeteneğinin rasyonel bir ulusal sistem içinde işlevselleştirilmesi özellikle
gelişmekte olan ülkeler açısından oldukça karmaşık ve zorlu bir süreç olarak
belirmektedir. Bilimsel-teknolojik araştırmalar konusunda köklü gelenekleri olan
ülkelerde bile, son on yılın endüstriyel yeniden yapılanma ve özelleştirme
dalgasının ve kamu kaynaklarındaki daralmanın yarattığı baskıyla ulusal
inovasyon sistemleri zayıflamıştır. AR-GE faaliyetleri için ayrılan kamu sektörü
bütçeleri dramatik bir biçimde azalmakta, özel sektörün AR-GE katkısı bu zaafı
yeterince dengeleyememektedir. Araştırma kurumları ve üniversiteler bölgesel-
küresel inovasyon ağlarına entegre olmakta güçlük çekmektedir. Merkeziyetçi
paradigmalarla yapılandırılan “ulusal inovasyon otoriteleri”, katılımcılığa kapalı
hiyerarşik yönetsel modelleriyle koordinasyon karmaşasına yol açmaktadırlar.
Bilgi devriminin başlangıcında geliştirilmiş olan “bilim-teknoloji politikaları” ve
öngördükleri “ulusal inovasyon sistemleri” hızla dönüşen pazar koşulları
tarafından aşılabilmektedir.
On yıl öncesinin “Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu” kararlarının tartışıldığı,

hala ulusal inovasyon sistemine bir “otorite” aranan ülkemizde durum farklı
değildir: İlgili tüm tarafları hesaba katan, ölçme ve değerlendirmeden
kaçmayan, bilgi paylaşımından ürkmeyen, gerçekçi hedeflere yönelen bir
sistemin acil olarak kurulması gerekmektedir.
Mevcut iktisadi sistemin doğası gereği, iktisadi faaliyetlerin merkezinde

“firma” bulunmaktadır. Bu yüzden, “Ulusal İnovasyon Sistemi” (ULİS),
firmanın inovasyonda yetkinleşmesini ve bu yetkinliğin sürdürülebilirliğinin
sağlanmasını hedef almalıdır. Firmanın inovasyonda yetkinleşmesi, elbette,
buna katkıda bulunacak başka kurumların da kendi alanlarında
yetkinleşmelerini gerektirir. Ama asıl olan firmadır. Onun için, ULİS
yapılanmasına firmayı odak noktası alarak başlamak gerekir.
24
İktisat Kongresi
İnovasyon süreci, sahip olduğumuz ve/veya yeni yeteneklerimizin farklı

bileşimlerle bir araya getirilmesini, yeni ürün ve hizmetlerin yaratılmasının içerir.
Bu nedenle girişimci özellikler birtakım ek yeteneklerle desteklenebilirse rekabet
yeteneği olan değerler ortaya çıkarılabilir. İnovasyon sürecinin en önemli öğesi
insan sermayesidir. Zihinsel sermayenin ana kaynağı toplumdur ve bu
sermayenin oluşumunda her şeyden önce toplumun kültür tabanı belirleyici rol
oynar.
3.2. İnovasyonun Toplumsal Kültür Tabanını Yaratmak
İnovasyon ve onu destekleyen bilim ve teknoloji yeteneği, merak eden,

sorgulayan, üretmekte ve yeni bir şeyler yaratmakta iddialı bir toplum dokusu
üzerinde başarıyla yapılandırılabilir. Onun içindir ki, çocuklarına bu kültürü
aşılamayı öne alan bir toplumun eğitim ve öğretim sistemini, ULİS’in dayandığı
temel sistemlerden birisi olarak görmek gerekir.
Ülkenin eğitim ve öğretim sistemi, bir yandan böylesi bir kültürü

aşılarken, özellikle temel eğitim döneminde, çocuklarına çağın teknolojilerine
ilişkin temel bilgi ve yetenekleri kazandırmak zorundadır. Çağımıza bilgi ve
iletişim teknolojileri hakimdir. Temel eğitimin asgari hedef çizgisi de, bütün
bireyleri en az okur yazar olan bir toplum yaratmaktan, en az bilgisayar okur
yazarı olan bir toplum yaratmaya çekilmelidir.
Yalnızca genç neslin değil, toplumun bütün katmanlarının inovasyon ile

ekonomik büyüme ve toplumsal refah arasındaki doğrudan ilişkiye
farkındalıklarının yaratılmasının, ülkenin eğitim sisteminin bir misyonu olması
gerekir. Bunun için, ülkenin temel eğitim sisteminin, yaşamboyu öğrenim
mekanizmaları ile geliştirilmesi gereklidir.
3.3. Firmada İnovasyon Kültür Tabanını Yaratmak
Firmaların inovasyon yetkinliği için, sahip oldukları zihinsel sermayenin

etkin hale gelmesi yeterli değildir. Şirket kültürünün inovasyon yetkinliğine
odaklanmış ve onu destekleyen bir yapıya dönüşmesi gereklidir. Bu kültür tüm
iş yapış biçimlerini derinden etkiler. Sürekli öğrenen ve gelişen bir
organizasyonel yapı ortaya çıkar. Öğrenme sürecinde başka yenilikçi firmaları
izlemenin önemli katkıları vardır. Ayrıca inovasyon yetkinliğine sahip firmaların
kuracağı ağ yapıları, sürekli bilgi alışverişi yapmalarını sağlar. Birçok alanda
rekabet öncesi işbirliğinden değerler yaratılması sağlanabilir.
Firmaların, çalışanlarının inovasyon odaklı ürettiği bilgi, yöntem ve

ürünleri dikkatle izlemesi ve desteklemesi gerekir. Firma içi girişim sermayesi
uygulaması son dönemde çok sayıda uluslararası rekabetçi firmanın uyguladığı
bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımda şirket çalışanlarının inovatif fikirlerinin pazara
25
İktisat Kongresi
taşınması için şirketin sağlayacağı kaynak, yeni bir küçük şirketin kurulmasını
ve yeni iş alanlarının açılmasını sağlayabilmektedir. Bu yöntem ile, rekabetçi
firmaların, çok sayıda yeni küçük şirket oluşumunu desteklemesi ile, bünyesinde
kuluçka sistemi (incubator) denilebilecek bir yeni yapı oluşturması dikkat
çekicidir. Bu firmalar çok hızlı hareket edebilen, doğrudan inovasyon odaklı
yapıları ile katma değeri yüksek işleri kısa zamanda ortaya çıkarmakta, önemli
rekabet gücü kazanmakta ve kazandırmaktadırlar.
KOBİ’lerin inovasyona yönlendirilmesi de ekonomi açısından çok kritik bir

husustur. Bunun çok önemli iki açılımı vardır. Günümüz rekabet koşullarında
artık KOBİ’lerin hayatlarını sürdürebilmeleri rekabet edebilmelerine, dolayısıyla
doğrudan inovasyon yetkinlik düzeylerine bağlanmaktadır. Bir de inovasyon
kültürünün gerçek anlamda yaygınlaşması, ekonominin ve sanayinin
çoğunluğunu temsil eden KOBİ’ler kanalıyla olabilmektedir. Bu anlamda
KOBİ’lerin desteklenmesi hayati önem taşımaktadır. AB, 6. Çerçeve Programı
kapsamında, KOBİ’ler için özel mekanizmalar oluşturmakta, kaynaklarının
%15’in KOBİ’lere ayırmayı planlamaktadır. 6. Çerçeve Programı’nın KOBİ’ler
için özel olarak kullandığı model, KOBİ’leri rekabet öncesinde bir araya
getirerek, ihtiyaçları olan araştırma ve inovasyon faaliyetlerini üniversitelere ve
araştırma merkezlerine yaptırmalarını sağlamaktır. AB, üniversitede ve
araştırma merkezinde yapılan bu faaliyetleri, konsorsiyumun idari giderlerini ve
eğitim giderlerini finansal olarak desteklemekte ve faaliyetler kapsamında ortaya
çıkan tüm fikri hakları KOBİ’lere devretmektedir. ULİS’in de KOBİ’lere özel
ulusal teşvik mekanizmalarını aciliyetle gözden geçirmesi, geliştirmesi, yeni
modeller ortaya koyması gerekmektedir.
3.4. İnovasyon Sürecini Besleyen Bilgi Kaynaklarını Yaratmak
Üniversitelerin ve kamu araştırma kurumlarının inovasyon sürecindeki

rolleri, sadece gerekli beyin gücünü sağlamaktan ibaret değildir. Biliniyor ki, AR-
GE birimleri olan firmalarda bile, AR-GE faaliyetleri gelir düzeyleri ile sınırlı
olmaktadır. Firmaların faaliyetlerinde belirleyici rol oynayan, varlıklarını
sürdürebilme ve riski en aza indirme güdüsü, büyük ölçekli firmalarda bile, temel
ve uygulamalı araştırmalar ile ilgili, çoğu zaman yeterince kaynak
ayrılamamasına neden olmaktadır.
Firmalar temel ve uygulamalı araştırmalar gibi büyük yatırımlar gerektiren

faaliyetlerden kaçındıkları gibi, bazen yeni bir ticari ürün geliştirmek için
yapmaları gereken laboratuar yatırımlarını ya da sürekli araştırmacı istihdamını
bile göze alamayabilmektedirler.
Bunun içindir ki, firmaların AR-GE faaliyetlerinin gerektirdiği harcamaların

üstesinden gelebilmeleri için güçlerini birleştirerek sınai araştırma ve rekabet
öncesi sınai geliştirme alanında faaliyet gösterecek ortak araştırma birlikleri
oluşturmaları istenir. Firmalar açısından daha uygun çözüm, bir kamu araştırma
26
İktisat Kongresi
kurumunun ya da üniversite sanayi ortak araştırma merkezlerinde olduğu gibi,

bir üniversitenin bu konsorsiyuma katılması ve bunların bilgi ve deneyim
birikimlerinden, araştırmacılarından ve laboratuar olanaklarından
yararlanılmasıdır.
Üniversiteler, öğretim üyeleri ve öğrencileri ile yenilikçi kültürün ana

unsurlarından önemli bir bölümünü oluşturur. Dolayısıyla üniversite ortamında
ortaya çıkan yenilikçi fikirlerin ürün ve hizmete dönüştürülmesi ve fikri mülkiyetin
korunması, inovasyon sisteminin önemli bir girdisini sağlar. Özellikle bilgiye
dayalı ekonomik süreçlerin başarısı, var olan insan sermayesini etkin
kullanmaya dayanır.
3.5. Bilim ve Teknoloji Sistemi ile Üretim Sistemini Konuşturmak
Ülkenin bilim ve teknoloji sistemiyle üretim arasında bütünlüğün

sağlanamadığı durumlarda, bilim ve teknolojide yeni olan bilgiler ve araştırma
yeteneğine sahip insan gücü üretim sistemine taşınamaz; üretim sisteminin
değişen beyin gücü ve bilgi gereksinimleri zamanında karşılanamaz ve
üniversite-sanayi arasında yaşamsal önemdeki işbirlikleri gerçekleştirilemez.
Bunun en canlı örneği Sovyetler Birliği ekonomi sistemi ile Japon ekonomi
sisteminin karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkmaktadır. Belirli bilim ve
teknoloji alanlarında Japonya’nın çok ilerisinde olan Sovyetler Birliği’nde, bilim,
teknoloji ile üretim sistemlerinin buluşturulamaması ekonominin çöküşünde çok
önemli bir rol oynarken, bilim ve teknoloji sistemi ile üretim sistemi arasındaki
etkileşimin önemini ve inovasyondaki sistematik ilişkiyi çok iyi kavrayan
Japonya dünyanın başlıca teknolojik güç odaklarından birisi haline gelmiştir.
Ancak bazen bu iki sistemi konuşturmak düşünüldüğü kadar kolay

olamayabilmektedir. Her iki sistemin faydasını sağlayacak ilişkilerin kurulması
gerekmektedir. Öncelikle her iki tarafın birbirini ve ihtiyaçlarını anlayabilir
duruma gelmesi gerekmektedir. Bunu sağlamak için aracı kuruluşların
kurulması faydalı olabilmektedir. Bu aracı kuruluşlar bir yandan üniversite ve
araştırma merkezlerinin imkan yetenek ve kaynak envanterini oluştururken, bir
yandan da sanayinin ihtiyaç ve taleplerini belirlemektedir. Ve bu arz ve talepleri
buluşturmak birincil görevleri olmaktadır. Aynı zamanda bu aracı kurumlar,
buluşturmanın bir adım ötesi olan işbirliği projesinin hazırlanması ve teknoloji,
bilgi transferinin gerçekleştirilmesi için kurumlararası sözleşmenin hazırlanması,
projenin takibi ve sonuçların değerlendirilmesi, fikri mülkiyet hakları gibi
konularda teknik, idari ve hukuki alanlarda hizmet vermektedir. Bu aracı
kurumlara örnek olarak Avrupa’da çok yaygın olan “Yenilikçilik Aracılık
Merkezleri” (Innovation Relay Center) verilebilir.
Ayrıca dünyada yaygın olarak, birçok üniversite, araştırma merkezi ve

firma, sadece bu konularda destek hizmeti veren ‘teknoloji transferi’ birimlerini
organizasyonlarında bulundurmaktadır.
27
İktisat Kongresi
İki sistemi buluşturabilmek için etkileşimlerini sürekli kılacak ve aralarında

ortak bir dil yaratılmasını sağlayacak uygun ortamların, bir anlamda organik
birlikteliklerin yaratılmasına da ihtiyaç vardır. Bunun için kuluçka merkezleri,
teknoparklar, proje pazarları, teknoloji geliştirme bölgeleri vb. etkileşim
ortamlarının oluşmasını sağlayacak kuruluşların da ULİS içinde düşünülmesi
gereklidir.
Teknopark vb. ortamlar firmaları üniversitelerin, araştırma merkezlerinin

yakınına taşıyarak yeni olan bilgiye erişim ve öğrenme sürecini kolaylaştırır ve
hızlandırır. En az bunun kadar önemli olan bir diğer husus da, bu ortamda bir
araya gelen –kümeleşen- firmaların birbirlerinden öğrenmeleri ve stratejik
işbirlikleri için çeşitli fırsatlar yakalamalarıdır. Üniversite-sanayi ortak araştırma
merkezleri de bu kapsamda düşünülebilecek oluşumlardır. Rekabet öncesi
işbirliği yapma kararı alan firmaların, bünyelerine konusunda uzman
üniversite/leri de katarak ve TÜBİTAK veya benzer kurumların desteklerini
alarak ortak kurdukları ve yatırım yaptıkları merkezler, önemli ölçüde rekabet
üstünlüğü sağlayabilecek güç unsurlarıdır. Önemli olan firmaların bu
merkezlerde üretilen bilgi ve teknolojinin kendilerine ve pazara adaptasyonunu
sağlayabilecek yetkinliklere sahip olmalarıdır.
Bir başka çok önemli imkan, bilgi çağının sağladığı nimetlerden

yararlanarak elektronik ortamda işbirliklerinin kurulmasıdır. Farklı
coğrafyalardaki üniversiteler, araştırma merkezleri ve firmalar, ortak araştırma
ağlarını kullanarak bilgi stoklarını çok ileri noktalara taşıyabilirler. Bu paylaşım
inovasyon ve ilerleme potansiyelini hızla, katlayarak büyütebilmektedir. AB, 6.
Çerçeve Programı kapsamında benzer ortak araştırma ağlarının kurulması için
kapsamlı destek mekanizmaları oluşturmuştur.
Sözü edilen elektronik erişim-iletişim platformunun kurulabilmesi için

buna uygun bir enformasyon altyapısının kurulmuş olması gerekmektedir. Bu
altyapı ülkenin hangi coğrafyasında olursa olsun, bilgiye eşit koşullarda, kolay
ve hızlı erişimi sağlamalıdır. Enformasyon asimetrilerinin ortadan kaldırılması
gereklidir.
İnovasyon bir rekabet üstünlüğü yarışıdır. Bu yarışta belirleyici olan

etkenlerden birisi, konuya özgü enformasyon ve bilgiye erişim yeteneğidir. Bu,
fiziki altyapının (ulusal enformasyon altyapısı) ve bu altyapı üzerine kurulu
erişim ağlarının kapasitelerinin yanı sıra bir örgütlenme meselesidir. Gerekli
yönlendirmeyi sağlayacak, konuya özgü derlemeleri yapıp kullanıma sunacak,
“tek-duraklı erişim” sağlayan (one-stop-shop) bilgi merkezleri, veri tabanları,
elektronik arşiv ve kütüphanelere de ihtiyaç vardır.
Bir diğer önemli husus da uzman dolaşımını kolaylaştıracak

mekanizmalardır. Üniversite öğretim üyelerinin, araştırmacıların sanayideki
araştırmalara katılmalarını, buna karşılık sanayide çalışan uzman ve
28
İktisat Kongresi
araştırmacıların kendi deneyimlerini üniversite mensupları ve öğrencilere

aktarmalarını, buralarda yapılan araştırmalara katılmalarını sağlayacak
ortamların yaratılması gereklidir. ULİS’te bu tip mekanizmalara da yer
verilmelidir. Üniversite mensuplarının sanayi ile iş yapmalarını zorlaştıran,
hatta bazen imkansız kılan tüm bürokratik konular gözden geçirilmeli ve uygun
iş yapış ortamını oluşturacak önlemler alınmalıdır.
Ayrıca uzmanların bilgi ve deneyimlerinin artırılması amacıyla

uluslararası platformlarda dolaşımını destekleyici ulusal mekanizmaların
oluşturulması gerekmektedir. Bunun yanı sıra AB 6. Çerçeve Programı
kapsamında üniversite ve sanayi mensubu araştırmacıların dolaşımına destek
olan araçlar bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi “Marie Curie”dir. Bu ve
benzer programlardan aktif olarak yararlanılabilmesi için gerekli bilgi düzeyine
ulaşılması ve bu bilginin yaygınlaştırılması gerekmektedir.
3.6. Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri Sağlamak
AR-GE ve inovasyon yönetimi farklı bir yönetim disiplinini

gerektirmektedir. Bu disiplinin edinilmesi, genellikle kendi işlerini yöneten
KOBİ’ler açısından daha da önem taşımaktadır. Amaç teknolojinin kolayca ve
en ekonomik biçimde edinilmesi ve ekonomik yararı en üst düzeye çıkaracak
şekilde kullanılmasıdır. Bir fikrin pazarda kabul görecek yeni bir ürüne
dönüşmesi veya mevcut ürünün ve üretim sürecinin geliştirilmesi önemli bir
uzmanlık gerektirir. Bunun içindir ki, firmalar yeni bir ürün geliştirirken ve
inovasyona, AR-GE’ye adım atarken ihtiyaç duyacakları yönetim bilgisini
sağlayacak danışmanlık ve eğitim kuruluşlarına ihtiyaçları vardır.
Yeni bir fikri yakalayan ve bu fikri ticari bir ürüne çevirerek iş hayatına
atılmak isteyen yenilikçi genç girişimciler ve onların yenilikçi genç firmaları –
start-up’lar, spin-off’lar- ULİS açısından kritik önem taşımaktadır. Ve bunların
kendilerine kapsamlı yol gösterecek danışmanlık ve eğitim kuruluşlarına
ihtiyaçları vardır. Hatta deneyimli iş insanlarının koçluğu büyük fayda
sağlamaktadır.
Bunları dikkate aldığımızda ilgili uzmanlık alanlarında hizmet verecek

sistemlerin ULİS’e kazandırılması önemli bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu
sistemler, kar amacı güden danışmanlık şirketleri olabildiği gibi, kar amacı
gütmeyen organizasyonlar altında oluşturulan yapılar da olabilmektedir. Örneğin
bir sanayi odası bünyesinde gönüllü danışmanlık ağının kurulması gibi.
Türkiye’de çeşitli STK’ların, Koç Yön-Der gibi benzer sistemleri kurma çabaları
olduğu bilinmektedir. Bunların yaygınlaştırılması ve standartlarının belirlenmesi
ve izlenmesi gerekmektedir. Ayrıca ‘Akıl Hocaları Ağı’ veya benzer bir ad
altında, elektronik ortamda bilgi ve deneyimlerini paylaşmaya hazır uzmanları
bir araya getirmek ve zamanla bu ağa ihtiyaç sahiplerini de katmak farklı bir
yaklaşım olarak değerlendirilebilir.
29
İktisat Kongresi
3.7. Finansman Desteği Sağlamak
Bütün Pazar ekonomilerinde görülen odur ki, firmalar gerekli bilgi ve

beyin gücüne sahip olsalar bile, araştırma ve inovasyon faaliyetlerinin
doğasında olan belirsizlikler yatırım kararlarını zorlaştırmaktadır. Bu durumun
üstesinden gelinebilmesi için, kamunun yönlendiriciliğine ve finansman
desteğine gerek vardır. Yine görünen odur ki, bütün Pazar ekonomilerinde bu
gerek yerine getirilmekte, vergi ve finansman politikalarında ve konu ile ilgili
yasalarda yapılan düzenlemelerle ya da doğrudan kamu kaynakları kullanılarak
yaratılan fonlardan verilen desteklerle, firmalar AR-GE yapmaya ve inovasyona
teşvik edilmektedirler.
Bu nedenle ULİS, AR-GE ve inovasyon faaliyetleri için finansman desteği

sağlamaya yönelik yapılanmaları da içermelidir. Bu yapılanmalar kategorik
olarak şöyle sıralanabilir (Kaynak: Ulusal İnovasyon Sistemi, Kavramsal
Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri, TÜSİAD Yayınları)
• İş Hayatına yeni atılan ileri teknoloji tabanlı girişimcilere kavram

geliştirme faaliyetleri için ilk adım sermayesi (seed capital) sağlayan,
bunu başaranlara, ürün geliştirme ve ilk pazarlama faaliyetleri için –
girişim ‘start-up’ aşamasındayken- destek veren ve yol gösteren
finansman kuruluşları.
• Kaynak ihtiyacı olan, gelişme potansiyeline sahip, ileri teknoloji tabanlı
girişim şirketlerine ticari amaçlarla uzun vadeli sermaye yatırımı yapan
risk sermayesi yatırım ortaklıkları ile söz konusu şirketlerle paralarını
değerlendirebilmek için yeni alanlar arayan yatırımcıları buluşturan risk
sermayesi yönetim şirketleri.
• Sınai araştırmalar ve rekabet öncesi sınai geliştirme faaliyetlerini teşvik
için hibe biçiminde yardım ve ucuz finansman olanağı sağlayan ve yol
gösteren kuruluşlar.
• Yine sınai araştırmalar ve rekabet öncesi sınai geliştirme faaliyetlerini
teşvik için, vergi ertelemesi ya da vergi muafiyeti gibi, dolaylı destek
mekanizmalarının işletilmesinde rol alan kuruluşlar.
• KOBİ’lerin AR-GE ve inovasyon faaliyetleri dolayısıyla aldıkları krediler
için teminat sağlamak üzere oluşturulan fonlar.
• KOBİ’lerin danışmanlık hizmetlerine olan ihtiyaçlarını belirleyip bu
hizmetleri satın alabilmeleri için onlara yol gösteren ve finansman desteği
sağlayan kuruluşlar.
• Üniversiteler tarafından yürütülen bilimsel araştırmalara finansman
desteği sağlayan kuruluşlar.
• Firmalararası ortak araştırma merkezi ve konsorsiyumlarının, teknoloji
hizmet merkezlerinin, üniversite-sanayi ortak araştırma merkezlerinin
kurulmasında yol gösteren ve finansman desteği sağlayan ve bu
bağlamda, firmaları ortak araştırma yapmaya özendiren kuruluşlar.
30
İktisat Kongresi
• Firmaların teknolojik inovasyon ve AR-GE faaliyetlerinin altyapısını

oluşturacak araştırma laboratuarı vb. AR-GE yatırımlarını özendiren
yapılar.
• Üniversite, araştırma merkezi ve firmaların yararlanabileceği uluslararası
araştırma ve inovasyon faaliyetleri ile ilgili finansal desteklere
başvurmalarını teşvik edici yapılar.
Bu kategorilere off-set’lerin, teknoloji açıklarını kapatmaya ve teknolojide

yetenek kazanmaya yönelik kullanılmasını sağlayacak bir mekanizmanın da
eklenmesi gerekir.
Anılan finansman destek kuruluşları içerisinden risk sermayesi yatırım

ortaklıkları ile risk sermayesi yönetim şirketleri hariç, diğer yapılanmalar kamu
eliyle ya da kamunun finansman desteği ile kurulup sürdürülmesi gereken
yapıdadır. Hatta risk sermayesi yatırım ortaklıkları ve risk sermayesi yönetim
şirketlerinin kurulmasını özendirici düzenlemelere de ihtiyaç duyulabilmektedir.
Kamunun finansman desteği, inovasyon sisteminin çalıştırılması için hayati
önem taşımaktadır. Ancak bu finansman sistemini kurarken üzerinde önemle
durulması gereken hususlar vardır. Bu hususlardan bazıları şunlardır:
• Finansman sistemini kurarken, üniversitelere verilen araştırma destekleri

ile firmalara verilen araştırma destekleri arasında sistemik bir bütünlük
olması.
• Sistemin oldukça basit, anlaşılabilir, sonuç odaklı, her ölçekte kurum için
başvurulabilir olması.
• Mevzuat engellerinin incelenmesi, çözümler geliştirilmesi.
• Enformasyon ve bilgi ağının ve altyapısının geliştirilmesi.
• İnovasyon sistemi için zaman faktörünün önemini dikkate alarak, hızlı
çalışan, çabuk sonuç alınarak hayata geçirilen sistemlerin kurulması.
• Finansman taleplerini değerlendirme kriterlerinin dünya standardında
düzenlenmesi, kamuoyuna açık olması.
• Hantal sistemlerden kaçınılması, mümkün olduğu kadar küçük ama
birbirleriyle bağlantıları çok güçlü sistemler kurulması. Bu ilişkilerin
ustaca yönetilmesi.
• Elektronik haberleşme ve internet uygulamalarından üst düzeyde
yararlanılması, kağıt trafiğinin en alt düzeye çekilmesi.
• Finansman sistemlerinin yerel/bölgesel temsilciliklerinin olması, başvuru
sahiplerine yol gösterici ve teşvik edici yaklaşımlar gösterilmesi.
• Finansman sistemlerinin aktif olarak tanıtılması ve pazarlanması.
• Spesifik olarak kuluçka merkezleri ve teknoloji geliştirme bölgeleri ile ilgili
yasa ve mevzuatların gözden geçirilmesi. Gerçek faydaya yönelik
uygulamaların kolaylaştırılması. Bu yapılarda faaliyet göstermek isteyen
şirketlerin teşvik edilmesi.
• Ulusal ve yerel düzeydeki ağyapıların oluşturulması ve kümeleşmelerin
kolaylaştırılması, bu tür oluşumları cesaretlendirmek için oluşuma katılan
firmalara belli vergilerden muaf olma ve benzeri ayrıcalıklar sağlanması.
31
İktisat Kongresi
3.8. Üretim, İnovasyon, AR-GE ve Yüksek Öğretim Faaliyetlerini İzleyip

Değerlendirmek
Bu faaliyetlerin ve çıktılarının izlenip değerlendirilebilmesi için

başvurulacak standartları ve yeterlilik kriterlerini belirleyen ve bu değerlendirme
sisteminin belli kurallar içerisinde çalışmasını sağlayan kurumlarla
değerlendirmeleri yapan yapılar inovasyon sürecinin sağlıklı işlemesi için şarttır.
Bu yapıların ortaya koyacağı veriler, inovasyon sisteminin sürekli iyileştirilmesi
için de önemli fırsatların değerlendirilmesini sağlayabilmektedirler.
3.9. Yönetimlere Düşen Roller
Devletin inovasyon sürecindeki kilit rolü, bilim, teknoloji ve inovasyon

politikalarının ve bu politikaları hayata geçirmeyi mümkün kılacak uygulama
araçları ile yasal ve kurumsal düzenlemelerin tasarlanması ve yürürlüğe
konması açısından çok önemlidir. Tasarlanan düzenlemeleri yürürlüğe koymak
kadar önemli olan bir başka mesele, uygulamanın izlenmesi, sürekliliğinin
sağlanması, alınan sonuçların değerlendirilmesi ve buna göre politikalarda ve
uygulama araçlarında gerekli değişikliklerin zamanında yapılmasıdır.
İnovasyon sistemik bir meseledir. Eğitim politikasından vergi

politikalarına, araştırma politikalarından finansman ve para politikalarına, pek
çok politika alanını ilgilendirir. Bu nedenle, hem politikaların tasarlanması hem
de uygulanması süreçlerinde çok fazla aktör yer alır. Sistemin ilgili tüm tarafları
hesaba katan, ölçme ve değerlendirmeden kaçmayan, bilgi paylaşımından
ürkmeyen, gerçekçi hedeflere yönelen bir yapıda kurulması gerekmektedir. İlgili
her aktörün söz konusu süreçlerde rol almasının sağlanması devletin görevidir.
Politika tasarımına bilim, teknoloji ve inovasyon meseleleri ve faaliyetleri ile ilgili
bütün tarafları katmak, uygulamada başarı kazanmanın ön koşuludur. Tabii,
bunca aktör arasında gerekli koordinasyonun sağlanması da çok önemli ve
gereklidir. Devlet, inovasyon için uygun ortam ve iklimi yaratmak ve inovasyon
sürecinin farklı unsurları arasında orkestrasyonu sağlamakta yönlendirici
(steering) bir rol oynamalıdır.
İnovasyon sisteminin, yerel yönetimlere ve bölgesel ölçekte oluşturulacak

yapılanmalara da önemle ihtiyacı vardır. Bu yapılara yetki ve görev verilmesi ve
kaynak aktarılması ile çok başarılı uygulamaların ortaya konması mümkündür.
Bilgi ekonomisinin paradigmalarına uygun gayri merkezi bir yönetsel yapı içinde
bölgesel ve yerel yaklaşımların oluşturulması ve hızlı hareket kabiliyetinin
kazanılması ile sonuç odaklı hamleler yapılabilmektedir. Türkiye’de araştırma ve
inovasyon faaliyetlerinin çok yoğun olarak, İstanbul, Ankara bölgelerine
yoğunlaştığı, altyapı yatırımlarının buralarda yapıldığı dikkat çekmektedir.
Bunun Türkiye geneline yaygınlaşması ve bölgesel kalkınma politikaları ile
desteklenmesi gerekmektedir.
32
İktisat Kongresi
“Ulusal inovasyon sistemi” (ULİS) kendi başına bir amaç değildir.

Yönetsel ve kurumsal temelde rasyonel görünen bir sistem, inovasyon
yeteneğini ekonomi ve toplumun bütününe yayacak, girişimciliği teşvik edecek,
katılımcı temelde geliştirilen geniş ufuklu politikaların bir parçası olarak, bilgi
ekonomisi ve toplumuna uygun hukuksal altyapı ve yönetsel modeller uyarınca
kurulmadıkça rekabet avantajı da yaratamayacaktır. İnovasyon, pazar güçlerini
ve pazar dışı oluşumları kapsayan yaratıcı ve etkileşimli bir süreçtir. Gerçekten
“ulusal” olarak nitelendirilmeyi hak eden bir inovasyon sistemi, ancak kamu
sektörü, özel sektör ve toplumun diğer örgütlü güçlerinin katılımcı ortaklığıyla ,
devletin yönlendirici rolünü yerine getirdiği bir yapıda kurulabilir. Bu hedef, siyasi
ve ulusal “irade”nin buluştuğu bir seferberlik durumunu gerektirir ve bir “Ulusal
Sözleşme” konusudur.
Bu seferberliği başlatmak üzere, devletin, siyasi kesimden uygulayıcılara

kadar tüm tarafların temsil edildiği, karar verici konumundaki özerk bir ‘üst yapı’
oluşturulması gereklidir. Bu yapı, inovasyon politikalarını, inovasyonun nasıl
tetikleneceği, desteklenip sürdürülebileceği ve inovasyon için nasıl
örgütlenebileceğini belirlemeli, eylem planını hazırlamalı ve görev paylaşımını
yaparak planın uygulanmasını sağlamalıdır.
4. Bölüm: Bilgi Ekonomisinin Sosyal Sermayesi – Yaşamboyu Öğrenim

ve Bilgi Okuryazarı İstihdam Güçleri
Ülkeler arasında giderek büyüyen uçurum yalnızca sayısal değildir. “Bilgi

uçurumu” kalkınmakta olan ülkeleri çok daha derinden etkilemektedir. AR-GE
faaliyetlerinin %91’ini dünya nüfusunun %15’ini oluşturan zengin ülkeler
karşılarken. nüfusun %40’ını oluşturan yoksul ülkelerde ise bu oran %1’dir.
Bilgi ekonomisi emek talebini de küresel ölçekte dönüştürmektedir. Fiziksel

yeteneklerin yerini bilginin kullanımı, ham maddelerin dönüştürülmesi ve ucuz
emek istihdamının yerini ise teknolojik uygulamalar almaktadır. Bilgi
ekonomisinde rekabet avantajı, yeni bilgi yaratma ve işleme tarzlarına uygun,
inovasyon yeteneği ile donatılmış bir insan sermayesi yaratılması koşuluna
bağlıdır.
Bilgi ekonomisine geçiş sürecinde, bilgiyi işleme, sorun çözme, hem

bağımsız olarak hem de takım halinde çalışabilme yetenekleriyle donatılmış,
dinamik, risk alabilen, düşünen insanların yetiştirilmesini gerekli kılmaktadır.
Bilgi ekonomisinin ihtiyaç duyduğu bu eğitimli, yaratıcı ve yetenekli insanları
yaratmanın yolu kuşkusuz eğitimden geçmektedir. Yeni toplumsal ve ekonomik
paradigmalar, nasıl iş yapış ve istihdam tarzlarını, topluluk ilişkilerini, yönetsel
süreçleri dönüştürüyorsa, geleneksel eğitim ve öğrenim sistemlerini de
dönüştürmektedir. .
Bilgi ekonomisinin eğitim modeli “yaşam boyu öğrenim”dir. Bu aslında

yeni bir eğitim sistemi değil, tüm eğitim ve öğrenim sistemlerini
33
İktisat Kongresi
rasyonelleştiren bir öğrenim örgütlenmesidir. Bu model, merkezi olarak

yönetilen, katı, hantal, öğretici-merkezli geleneksel eğitim sistemlerinin yerine,
esnek, öğrenenlerin ihtiyaçlarına odaklanmış, çocukluktan emekliliğe tüm
yaşam döngüsünü ve ilköğrenimden yüksek öğrenim ve iş eğitimlerine tüm
öğrenim sistemlerini kapsayan bir modeldir.
Yaşamboyu öğrenim, yalnızca bilgi ekonomisi için gerekli insan kaynağı

açısından değil, gündelik yaşamlarında ve topluluk ilişkilerinde bilgiyi kullanarak
bilgi toplumunu oluşturacak insanların yaratılması açısından da hayati önem
taşımaktadır. Yaşam döngüsü boyunca bilgiyi yaratan, uygulayan, çözümleyen,
sentezleyen ve bunu bir “birlikte öğrenme” sürecine dönüştüren insanların
oluşturduğu “öğrenen topluluklar”ı yaratma zorunluluğumuz bulunmaktadır.
Çünkü “Bilgi toplumu”, aynı zamanda bilgi ağlarıyla kurulan topluluk ilişkileri
anlamına da gelmektedir.
Türkiye, bilgi toplumu ve bilgi ekonomisine geçmek için, yaşam boyu

öğrenim fırsatını herkesin erişimine açacak bir eğitim reformunu acilen
gerçekleştirmek zorundadır. İstihdamı sürdürülebilir kılmanın, adil ve eşitlikçi bir
gelir dağılımının, bilgi okuryazarlığını toplumun tüm kesimlerine yaymanın,
ulusal inovasyon sistemini geliştirmenin, uluslararası rekabet avantajı
yaratmanın, yani insani ve ekonomik kalkınmanın yolu buradan geçmektedir.
Bilgi Ekonomisinin en önemli kaynağı “İnsan” dır. Türkiye, İnsan

Kaynakları Gelişimini ancak eğitim anlayışında radikal değişiklikler yaparak
sağlayabilecektir. Bilgi Ekonomisine geçişi başarmış ülkelerin, öncelikle eğitim
reformunu tamamladıkları görülmektedir. Türkiye politikalarına yön verenlerin;
eğitimde acilen reform yapılmasına, eğitimin bütçe ve diğer faaliyet planlarında
öncelikli duruma getirilmesine özel bir önem vermeleri gerekmektedir.
4.1. Türk işgücünün mevcut durumu
1. Nüfustaki artışın yeni iş alanlarındaki artıştan daha hızlı olması istihdam

oranını düşürmüştür. 1923’te yetişkin nüfusun %67’si çalışanlardan
oluşmaktayken, 2001’e gelindiğinde Türkiye’de istihdamın toplam nüfusa oranı
%29.1’e gerilemiştir. Bu oran Türkiye’yi Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO)
yaptığı sıralamada 49 ülke içerisinde 48. sırada yer almasına neden
olmuştur. .Bu sonucun ortaya çıkmasında istihdam yaratıcı tedbirlerin
alınmaması büyük bir rol oynamaktadır
. 2. Üniversite mezunları arasında işsizlik oranı daha yüksek olup, yaklaşık
her 3 mezundan 1’i işsiz konumdadır. Eğitim ve öğretim sisteminin meslek
kazandırmaya yönelik tasarlanmamış olması genç ve eğitimli kesime ait işsizlik
oranının yüksek olmasına neden olmaktadır. Ayrıca meslek okulu mezunu
çalışanların mesleki ve teorik bilgileri kendilerinden beklenildiği şekilde yeterli
düzeyde değildir.
3. İş gücünün yapısı değişmiş, kırsal kesimden şehirlere göç nedeniyle
tarım sektöründe çalışanların sayısı azalmıştır (Tarım, toplam işgücünün %35-
40’ını oluşturmakta, toplam işgücü içersindeki oranı giderek azalmaktadır). Göç
34
İktisat Kongresi
eden kişiler, eğitimsiz ve niteliksiz iş gücü olarak inşaat sektöründe çalışma

imkanı bulurken inşaat sektöründe yaşanan durgunluk nedeniyle de bu kişilerin
inşaat sektöründe istihdam edilebilme imkanları kısıtlanmış durumdadır. Hizmet
sektöründe ve imalat sektöründe yeterli olmasa da yavaş bir ivmeyle yükselen
istihdam artışı eğitimli ve nitelikli iş gücüne yönelik talebi arttırmaktadır.
4. Dünya Bankasının yayınladığı Türkiye raporuna göre, üretim ve iş
gücüne ödenen ücretler diğer ülkelere oranla çok düşüktür. 1990’ların ilk
yarısında iş üretimi artmış ancak ikinci yarısında düşüş göstermiştir. Son on
yılda ücretlerle birlikte üretimde de hızlı bir düşüş olmuştur. Ücretlerin yanı sıra,
işgücü verimliliği de oldukça düşüktür. Örneğin Uluslararası Çalışma Örgütü
(ILO)’nun 2003 yılında ülkelerin işgücü verimlilikleri ‘‘çalışılan saat’’ ve ‘‘istihdam
edilen kişi’’ başına Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) cinsinden ölçtüğü
çalışmasında Türkiye, istihdam edilen kişi başına GSMH ve çalışılan saat
başına GSMH cinsinden işgücü verimliliği değerleri bakımından sırasıyla
ABD’nin 1/3’ü daha düşük değerlere sahiptir. Bu sonuçlar Türkiye’nin nitelikli
işgücünün yetersizliğini çarpıcı bir biçimde ortaya koymaktadır.
5. İş gücü piyasası esnek görünmekle beraber enflasyonda yaşanan
düşüşle birlikte bazı düzenlemelerin yapılması ihtiyacı gündeme gelecektir.
1990’lı yıllarda yaşanan yüksek enflasyon ücretlere büyük bir esneklik
sağlarken, günümüzde uygulanan ekonomik programın hedefleri doğrultusunda
enflasyonun oranın aşağıya doğru seyrinin devam etmesi halinde ücretlerdeki
esnekliğin korunması güçleşecektir.
4.2. Türk Eğitim Sisteminin Mevcut Durumu
1. Sosyal kaynak göstergeleri bakımından ülkemizin durumu uluslararası

arenada pek iç açıcı gözükmemekte ve OECD ülkelerine göre mezuniyet
oranımız düşük kalmaktadır. Türkiye’de kişi başı ortalama eğitim süresi 3.6
yıldır.
2. Devletin eğitime ayırdığı bütçe OECD ortalamasının altındadır.
Türkiye’de bütçenin %4’ü eğitime ayrılmış durumdadır. OECD ülkelerinde
eğitim düzeyinin yüksekliğine rağmen bu oran %5.4’tür.
3. Öğrenci üniversiteyi bitirdiğinde eğitimini aldığı mesleği yapabilmek için
yeterli donanıma sahip olmamaktadır. Bu nedenle mezuniyet sonrası kişinin
istihdam edildiği yerlerde işi öğrenmesi ve eğitim aldığı alanda temel nosyon
eksikliklerini tamamlaması için belli bir kaynak ayrılması zorunlululuğu ortaya
çıkmaktadır. .
4. İlköğretim yıllarında ilgi ve yetkinlik alanlarının belirlenmesine yönelik
çalışmaların eksikliği nedeniyle, eğitimde bireylerin doğru alanlara
yönlendirilmesi bakımından uzun vadede zaman ve kaynak israfı yapılmaktadır.
5. İlköğretimden itibaren en iyi okullara girip, eğitim almak isteyen öğrenciler
artan rekabet ortamında, ciddi bir çalışma maratonuna girmektedirler. Eğitim ve
gelişim amaç olmaktan çıkmış, dershanelerde soru çözerek sınavlara
hazırlanmak birinci önceliği almıştır.
6. GMAT, GRE gibi uluslararası ölçme – değerlendirme sınavlarında, Türk
öğrencilerinin sayısal bölüm başarılarının ortalama üzerinde olması matematik
eğitimine verilen önemin bir göstergesidir. İlköğretim ve lise eğitimindeki sosyal
35
İktisat Kongresi
bilim konuları ise ezbere dayalı, gereksiz detaylarla dolu ve yüklü bir programa
sahiptir.
7. Mevcut eğitim sistemi öğrencilerin soru sorma alışkanlıklarını
köreltmektedir. Sorgulamayla vakit kaybetmek istemeyen, bilgiyi hap şeklinde
almak isteyen gençlerin araştırıcı kişilikleri, analitik zekaları ve yaratıcılıkları
gelişmemektedir.
8. Milli eğitim sistemi, Meslek Liseleri arcılığıyla meslek eğitimini konusunda
yetkinlik sağlamayı hedeflemektedir. Meslek Liselerinde verilen eğitimin
yetersizliği nedeniyle, iyi eğitilmemiş ve yeterli mesleki bilgiyle donatılmamış
mezunların iş bulamaması, bu okullardan mezun olan gençlerin üniversite
eğitimi almalarının zorlaşması meslek liselerine olan ilgiyi azaltmaktadır
9. ÖSYM tarafından yapılan bu sınav bir çok yönden öğrencinin
değerlendirilmesine imkan tanıyan bir yöntem olmasının yanında, bu sistemle
öğrencilerin tüm çalışmalarının ve gelecek seçimlerinin sadece 3 saat gibi bir
zaman dilimi içersinde gösterdikleri performanslarına bağlı kılınması sistemin
dezavantajlı yönünü oluşturmaktaydı.
10. Türkiye’de yüksek kalitede eğitim veren sayılı üniversiteler ve bu
üniversiteler bünyesinde görev alan değerli eğitim kadroları bulunmaktadır. Son
yıllarda Türkiye’de üniversite sayılarının hızlı artışına öğretim görevlisi artışının
cevap verememesi eğitimin kalitesini olumsuz olarak etkilemektedir.
11. Eğitim içeriği, dinleyerek, görerek, uygulayarak öğrenmek olmak üzere
farklı öğrenme stillerine uygun olarak tasarlanmamıştır.
4.3. Gelişme Önerileri
A. Bilgi Çağının İnsan Kaynağı Nasıl Olmalıdır?
İnternetin yaygınlaşması sonucunda ülkeler arasındaki sınırların

kalkması, dünyanın her yerinden insanların ağa bağlanabilmesi, bu yolla arz ve
taleplerde bulunabilmesi ve ticari işlemleri gerçekleştirebilmesi “küreselleşen
ekonomi”nin .en önemli itici gücünün de ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu da
“bilgi ekonomisidir”. “Bilgi Ekonomisi”nde, “Bilgi” de üretim faktörleri arasında
yer alır. Bilginin kodlanması, tanımlanması, kategorize edilmesi ve işlenebilir
hale getirilmesini kapsayan “Bilgi Yönetimi” ise aynı zamanda bilgi ekonomisini
doğuracaktır.
Bilgi Ekonomisi içersinde ihtiyaç duyulan insan kaynağının en önemli

becerisi “bilgiyi yönetmek” olacaktır. Bu da ancak “Yaşamboyu Öğrenim” ve
insanların “Kendi Gelişim Sorumluluklarını” üstlenmesi ile mümkün kılınabilir. .
Bunları sağlayabilmek için de temel ve yüksek eğitimi bilgi ekonomisine uyumlu
hale getirmek gerekmektedir.
B. Geliştirilmesi Gereken Alanlar
a. Teknoloji ve Altyapı
36
İktisat Kongresi
Okullarda İnternete erişimin sağlanması, uzaktan öğrenim sistemlerinin

geliştirilmesi ve tüm eğitmenler ve öğrencilerin birbirleriyle haberleşebildiği
teknolojik altyapının kurulması gerekmektedir. Herkese eşit eğitim fırsatı
yaratılması için gerekli teknolojik altyapıya fon sağlanmalıdır:
• Devlet Bütçesinde eğitime ayrılan payın artırılması için çalışmalar

yapılmalıdır. (Gelecek Türkiye vizyonumuz, bilgi ekonomisine
uygun toplumsal sermayeyi yaratabilmemize, yani yetenekli, bilgili
insan kaynağını oluşturabilmemize bağlıdır. Gelecekte bilgiyi
yönetebilen bir Türkiye için bu eğitim yatırımının yapılması şarttır.)
• Nasıl? Sivil Toplum Kuruluşları ile Devletin işbirliği ve bu
işbirliğinin yaratacağı etkili bir kamuoyu yaratma ve iletişim
platformları yoluyla sağlanacak fonların kullanılması ile gerekli
kaynaklar yaratılabilir.
• Şirketlerin sosyal sorumluk çerçevesinde birleşerek, bulundukları
çevredeki okullara yardım yapmaları özendirilebilir.
Nasıl? Vergi indirimi vb. teşviklerle şirketler bu alanda
işbirliklerine gitmeleri özendirilebilir.
b. Eğitim Şekli ve İçeriği
Eğitimin süresinin uzaması değil içeriğinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bilgi

Ekonomisine uygun eğitim içerikleri tasarlanmalı ve beceri kazandırmaya
yönelik (merit-oriented) eğitim yapılmalıdır. Her insanın öğrenme tarzının farklı
olması nedeniyle eğitim sistemi içerik esnek yapıda tüm öğrenme tarzlarını
kapsayacak bir şekilde tasarlanmalıdır. Bu nedenle tektip müfredatı
bilgisayardan takip etmek, bilgi ekonomisine uygun eğitimi gerçekleştirmek
anlamına gelmemektedir.
• Eğitim içerikleri “Bilgi Yönetimi”ni sağlayacak şekilde

tasarlanmalıdır. Ezbercilikten ziyade öğrenmeyi, sorgulamayı ve
bilgi yönetimini öğreten içerikler geliştirilmelidir.
• Anne ve Babaların eğitilerek okul öncesi eğitimin
yaygınlaştırılması gerekmektedir.
Nasıl?
o Kamu kesimi, Özel Sektör, Sivil Toplum Kuruluşları ve
Akademisyenlerden oluşan bir Çalışma Grubu kurulmalı,
Gelişmiş Ülkelerin modelleri incelenmeli ve bu modeller
Türk insanına uygun sistemler tasarlanarak uyarlanmalıdır.
o Toplumsal duyarlılık projeleri geliştirilerek, işverenlerin
bulundukları çevredeki anne ve babaların eğitimine katkıda
bulunmaları teşvik edilmelidir. Annelerin okula gitmesini
sağlamak kolay olmayacağından, annelerin toplumda en
çok güvendikleri doktorlar, öğretmenler gibi kesimler
tarafından ilgilerini çeken ve ihtiyaç duydukları konularda
37
İktisat Kongresi
(çocuk sağlığı, doğum kontrol, beslenme vb. )

bilgilendirilmesi sağlanabilir.
c. Performans Kriterleri
Mevcut sistemde eğitimin performansı tek taraflı olarak sadece öğrencinin

sınavlarda aldığı başarılara göre değerlendirilmektedir. Görünen müfredat farklı
bile olsa tüm öğrenciler geleceklerini belirleyecek olan üç saatlik ÖYS sınavında
başarı gösterme odaklı yetiştirilmektedir. Bu yaklaşımın sonucu, ise üniversite
mezunu işsiz gençler, bilgiyi hap olarak almaya alışan, düşünemeyen,
sorgulamayan bir genç nesildir.
• ÖYS sistemi değiştirilerek, ezberin değil kazanılan becerinin

değerlendirildiği sistemler geliştirilmelidir. Standart sınavlar
haricinde her okulun, beceri sınavları ve mülakatlar yaparak
öğrencileri değerlendirmesi sağlanmalıdır.
• Rehberlik sistemleri ilk öğretimde öğrenciye kendini tanıma ve
değerlendirme fırsatı sunacak şekilde geliştirilmelidir. Etkin
yönlendirme yapılmalıdır.
• Üniversitelerin bağımsız bilim ve kültür odakları olmasını
engelleyen, merkeziyetçi YÖK sistemi, bilgi ekonomisi ve bilgi
toplumunun gayri merkeziyetçi paradigmalarına uygun olarak
değiştirilmelidir. Emir ve komuta zinciri yerine yaratıcılığı teşvik
eden esnek sistemler kurulmalıdır. Bürokratik ve hantal yapı
değiştirilmelidir.
• Meslek kazandırmaya yönelik eğitimlerin yaygınlaştırılması ve
özendirilmesi gerekmektedir. Meslek Liseleri Bilgi ekonomisine
uygun bir istihdam perspektifiyle yeniden yapılandırılmalıdır.
• Performans Kriterleri, “yatırımın geri dönüşü” (ROI / Return on
Investment) sistemine göre yapılandırılmalıdır.
Nasıl?
• Kamu kesimi, Özel Sektör, Sivil Toplum Kuruluşları ve
Gelişmiş Ülkelerin modelleri incelenmeli ve bu modeller
Türk insanına uygun sistemleri tasarlayarak uygulamaya
koymalıdır.
• Eğitim Kurumlarının sayısı artırılmalıdır.
• Arz ve talebin dengelenmesi açısından işverenler ve
Meslek Liselerinin iletişimi sağlanmalı, stajyer çalıştırılması
özendirilmelidir.
• Üniversite içinde, üniversiteler arasında rekabeti özendirici
paylaşım ortamları oluşturulmalıdır. Eğitimciler devlet ve
özel sektör arasında sürekli bir iletişim ağı kurulmalıdır.
Uluslararası eğitim enstitüleri ile bağların güçlendirilmesi
gerekmektedir.
38
İktisat Kongresi
d. Eğitmenler
Eğitim verenlerin zihinsel yapısı ve yetkinlikleri çok önemlidir. Eğitmenlerin

özellikle beceri odaklı bir eğitim verebilmeleri için, bu becerilerin kendi
davranışlarına yansımış ve eğitim alacaklar tarafından gözlenebilir olması
gereklidir.
• “Eğitimcinin Eğitimi” konsepti adı altında tüm eğitmenler bilgi ve

beceri eğitiminden geçirilmelidir. Büyük şehirlerden, en küçük
köydekilere kadar tüm eğitmenleri bir araya getirecek
konferanslar, telekonferanslar, internet üzerinde forumlar
aracılığıyla iletişim, dayanışma ve bilgi paylaşımı sağlanmalıdır.
• Değişik öğrenme tarzlarına uygun araçlarla zenginleştirilmiş
eğitim içeriği ve aktarımı konusunda eğitmenlerin eğitimi
sağlanmalıdır.
• Eğitmen profilinin iyileştirilmesi bir zorunluluktur. Eğitmen
yeterlilik sınavlarının, beceri ve bilgi değerlendirmesi yapılabilecek
bir tarzda yeniden yapılandırılması gerekmektedir.
• Performans Değerlendirme Sisteminin yerleştirilmesi
gerekmektedir.
Nasıl?
• Mevcut MEB ve YÖK yönetsel organizasyonunda, bilgi
ekonomisine uygun insan kaynağının yetiştirilmesini
sağlayacak bir oluşum için yeniden yapılanma
çalışmalarına hız verilmelidir. Lise ve üniversitelerin kendi
kendilerini yönetebilmeleri sağlanmalı, mevcut müfredatta
esneklik getirilerek, eğitim kalitesi yükseltilmelidir.
• Gelişmiş ülkelerin eğitim sistemleriyle performans
değerlendirilmesi temelinde karşılaştırmalı ölçümler
yapılmalıdır.
• Kamu kesimi, Özel Sektör, Sivil Toplum Kuruluşları ve
gelişmiş ülkelerin modelleri incelenerek, bu modeller Türk
insanına uygun sistemler tasarlanarak uyarlanmalıdır.
• Genişletilmiş eğitim bütçesinden ve uluslararası
fonlardan.bu çalışmalara yönelik yeterli pay ayrılmalıdır
• Eğitmen profilinin yükseltilmesi için ücret yönetimi ve
özendirici sistemler kurulmalı ve uygulanmalıdır.
• Yurtdışında eğitim alacak öğretim üyesi kontenjanı
artırılmalıdır.
• Performans değerlendirme sistemleri sonucunda başarılı
üniversite öğretim üyelerinin kadrosuzluk nedeniyle terfi
edememeleri sorunu ortadan kaldırılmalıdır.
e. Kültür Değişimi
39
İktisat Kongresi
Bilgi ve iletişim teknolojileri bilgi toplumunun bireyleri için sadece bir araçtan
ibarettir. Bilgi çağına geçişte kültür değişimi çok önemli bir konumdadır..Bu
nedenle, farklı olanı sistemin dışına atan, sorgulayanı cezalandıran düşünce
yapısının değiştirilmesi için yeni bir “bilgi kültürü” yaratılmalıdır.
Nasıl?
• Eğitmenleri eğiterek bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna
uygun kültür değişimi yaratılmalıdır. (Geçmişte Köy
Enstitülerinin seferberlik modeline benzer bir yapı
öngörülebilir)
• Toplumda yaşamboyu öğrenim anlayışının yerleştirilmesi ve
yaygınlaştırılması için yerel kuruluşların, sivil toplum
kuruluşlarının, gönüllü kuruluşların faaliyetleri
özendirilmelidir.
• Liderlik mekanizmaları harekete geçirilmeli ve kültür
değişiminde önderlik örnekleri oluşturulmalıdır. (“Baş
Öğretmen Atatürk” simgeleştirilmesi bir örnek olarak
alınabilir)
• Medya yoluyla kamuoyunun bilgilendirilmesi sağlanmalıdır.
• Halkın bilgi okuryazarı olması için yaygın ve esnek eğitim
modelleri öngörülmelidir.
IV. Bilgi Çağını Yakalamak için İşverenlerin Yapması Gerekenler
Bilgi Yönetimi odaklı eğitim sistemiyle yetiştirilmiş insan kaynağının

değerlendirilmesi, istihdam edilmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir.
Nasıl?
• Yetkinliğe dayalı işe alım ve insan kaynağı geliştirme
sistemlerinin kurulması bir zorunluluktur. İşe alınan kişilerin
tecrübe değil, bilgi ve becerisine göre değerlendirilmesine
olanak tanıyan sistemlerin geliştirilmesi gerekmektedir.
• Çalışanlara ve iş ortamına yatırım yapılması özendirilmeli,
profesyonel eğitim sistemlerinin geliştirilmesi teşvik
edilmelidir.
• Yaşamboyu öğrenim ve kişisel gelişimi özendirici kültür
değişimi yaratmaya yönelik eğitim sistemlerin iş yerlerini de
kapsamasını sağlayacak mekanizmalar kurulmalıdır.
• Ücret ve primleri "eğitim"i özendirecek şekilde değiştirmek
öngörülmelidir. Bu amaçla çeşitli eğitim fonları yaratılmalıdır.
• İş yerleri kaliteli iş gücünü özendirecek yerlerde
konumlanmalıdır.
• Bölgesel ihtiyaçlara göre firmalar arası iş birliği
özendirilmelidir.
• Yüksek verimlilik ve iş tatmini için çalışma ortamı ve
koşulları iyileştirilmelidir. Esnek çalışma saatleri, evden
40
İktisat Kongresi
çalışma gibi, performans artırıcı ve kişisel gelişime imkan

tanıyan istihdam alternatifleri öngörülmelidir
Geleceğin Türkiye’sini yaratmaya şimdiden başlamak zorundayız.

Yarının bilgi çağında var olmayı ve bilgiyi yönetmeyi seçiyorsak bu amaçla
emek harcamalıyız. Bunun için de, eğitime birincil önceliği vermek zorundayız.
4.4. Etkili bir performans değerlendirmesi çerçevesinde araştırılması

gereken bazı konular
• 250 meslekte geliştirilen meslek standartlarının uygulanabilirliği
• İşsizlere düzenlenen beceri kurslarının yeterliliği
• Norm Kadro Yönetmeliğinin getirileri
• Her okulda bilgisayarlı eğitime geçiş ve internet erişiminin sağlanması
için yapılan çalışmalar
• Müfredat programlarının yazılım programı olarak geliştirilmesinin
gerekliliği ve bu konuyla ilgili çalışmalar
• Ortaöğrenimde Etkin Yönlendirme Sisteminin başarısı (Rehber
Öğretmenlik Sistemi)
• Eğitim hizmeti sunan kamu, özel kurum ve kuruluşlar arasındaki
koordinasyon yeterliliği
• Özel eğitim gerektiren üstün zekalı çocukların eğitimleri ile ilgili
çalışmalar.
• VI. Plan döneminde 2006 iken, VII. Plan döneminde 416’ya düşen,
yurtdışına gönderilen Araştırma Görevlisi sayısının yeterliliği.
• 3797 nolu MEB Teşkilat kanunuyla ilgili çalışmalar (Bakanlık taşra
teşkilatlarına yetki ve sorumluluk devri)
• 3308 nolu kanunda yapılacak değişiklikler ile ilgili çalışmalar (Çıraklık,
mesleki ve teknik eğitimin iş hayatına uyumuyla ilgili çalışmalar)
5. Bölüm: Bilgi ve İletişim Teknolojileri - Bilgi Ekonomisinin Altyapısı
Bilginin değer yaratma süreci, “bilginin dolaşımı, erişimi, yayımı, kullanımı,

paylaşımı, üretimi ve işlenmesi “ sürecidir. Dolayısıyla, bilgi ekonomisine geçiş
hedefi, bu süreci mümkün kılacak bir bilişim altyapısının oluşturulmasına
doğrudan bağlıdır. Yani, “toplumun tüm kesimlerinin erişimine açık, etkili ve
rekabetçi bilgi ve iletişim hizmet ve araçlarının oluşturulmasını sağlayan
dinamik bir bilişim altyapısının, tam rekabete açık ve yenilikçi bir bilişim
sektörünün kurulması” gerekmektedir. Burada söz konusu olan, yalnızca
internet, mobil iletişim gibi “yüksek” bilgi ve iletişim teknolojileri değil, aynı
zamanda bilginin depolanması, işlenmesi ve kullanılmasını sağlayan diğer tüm
araçlar, radyo, televizyon, sabit telefon gibi temel telekomünikasyon
hizmetleridir.
Bilişim ve iletişim teknolojileri üretim ve ekonomik büyüme üzerinde güçlü

bir etkiye sahiptir ve bu nedenle bilgi ekonomisinin öncü dinamiklerinden birini
41
İktisat Kongresi
oluşturmaktadır. Bu teknolojiler; emek ve sermaye yoğun üretim sektörlerinde

ve tarımda bile, tasarım ve üretim süreçlerinde etkililik, talep ve pazar bilgilerine
hızlı erişim gibi faydalarla verimlilik artışı sağlamakta; belirli bir yer ve fizik
altyapıya bağımlı olmaksızın e-iş gibi yeni ekonomik faaliyetlerde bölgesel ve
küresel rekabet avantajı yaratmakta; daha şeffaf ve katılımcı yönetişim tarzlarını
mümkün kılmakta ve yolsuzluk mekanizmalarını önlemeye yardımcı olmakta;
bireyler, topluluklar ve örgütlerin yaygın kaliteli eğitim ve yaşam boyu öğrenim
imkanlarına kavuşmasını sağlamaktadır.
Bilişim altyapısının kurulması öncelikle bir kaynak sorunu olmakla birlikte,

aynı zamanda bir ulusal politika konusudur da. Çünkü bu yapının
finansmanında kamusal, özel ve karma kaynakların dengeli ve adil bir biçimde
kullanılabilmesi için, etkili ulusal politika ve stratejilerin geliştirilmesi zorunludur.
UNCTAD, bilişim yaygınlığı bakımından Türkiye’yi 171 ülke arasında 72. sırada
göstermektedir. Dünya Ekonomik Forumu’nun ağa hazırlık sıralamasında
ülkemiz 82 ülke arasında 50. sıradadır. Bilişim harcamaları GSYH’nın yalnızca
%3.6’sını oluşturmaktadır (bu oran AB aday ülkelerinde ortalama %59’dur).
Türkiye’de bilişim altyapısını herkesin erişimine açacak rekabetçi ve

dinamik bir temelde kurulması sorunu, telekom sektörünün serbestleşmesi
süreciyle doğrudan bağlantılıdır. 2004 başında bu sürecin başlayacak olması
umut vericidir. Ancak bu sürecin, Avrupa’da bilgi ekonomisinin hukuksal
zeminini oluşturacak yeni AB telekomünikasyon düzenlemeleri paketiyle tam
uyumlu bir biçimde gelişmesine öncelik verilmelidir.
5.1. Ulusal BİT Politikaları
Küresel olarak bilgi temelli ekonomilerin ağırlık kazanıyor olması, sürekli

büyüme ve gelişmeyi sağlamakta zorlanan, refahın topluma eşit olarak
dağılması için arayış içerisinde olan ülkeler için ciddi fırsatları ve riskleri
beraberinde getirmektedir. Giderek ucuzlayan teknoloji ürünlerinin kolaylıkla
temin edilebilmesinin getirdiği avantajlar, politikalarını belirlemiş, altyapılarını
kurmakta olan diğer ekonomilere karşı geç kalındığında ‘rekabet dezavantajı’
haline dönüşmektedir.
Bilgi ve İletişim Teknolojileri, ‘Bilgi Ekonomisi’ oluşturmanın en temel

araçlarından bir tanesi ve belki de ‘kaldıraç’ görevi olan en önemli etmenidir.
Sayısal bölünme riskini geride bırakmayı sağlayacak ve doğru temeller

üzerine oturtulacak bir bilgi ekonomisi altyapısı toplumun konuyla ilgili değişik
katmanları tarafından ortaya konulacak gerçekler, bilgi ve uzgörü doğrultusunda
şekillendirilmelidir. Kamunun ilgili birimleri, özel sektör temsilcileri, sivil toplum
kuruluşları, akademisyen ve üniversite görevlileri, medya ve diğer kesimlerden
katılımcıların görüşlerinin değerlendirileceği bir platform söz konusu olmalıdır.
Son dönemlerde STK’ların politika ve süreçleri şekillendirmede ortaya
koydukları katkı da göz önüne alındığında altyapıyı oluşturacak bilgi ve iletişim
teknolojileri sivil toplum örgütleri temsilcilerinin ortak görüşlerinin temin edilmesi
42
İktisat Kongresi
ve bunun yukarıda da belirtilen toplum katmanlarının temsilcilerinin de görüşleri

ile ortak bir değerler kümesine götürülmesi sağlanmalıdır. (Bakınız Ek 3 - Bilişim
STK’ları listesi)
Dinamik bir bilgi ekonomisi altyapısı oluştururken sadece yüksek düzey

bilgi ve iletişim teknolojileri altyapı özelliklerini değil, bilginin topluma çok
ekonomik şekillerde ve hızlı yayılabileceği kitle iletişimi (radyo, TV) gibi diğer
ilişkili altyapıları da göz önünde tutmak gerekir.
Katılımcı politikaların uygulanması ile ortaya çıkacak tablo, ‘katılımcı

yönetişim ağları’ ile bilgi ekonomisinin ana formlarından birini oluşturacaktır.
5.2. Hukuksal Altyapı
Bilgi ekonomisinin altyapısının oluşturulmasında bilişim politikaları kadar,

bilişim politikalarının uyarlanmasına izin verecek hukuksal altyapının
oluşturulması da önemlidir. Hukuk altyapılarının 2. Dünya savaşı sonrası
modeller üzerine oturmuş olması yapılan tüm güncellemelere rağmen özellikle
teknolojinin hukukla olan entegrasyonu konusunda kısıtlar ve günlük hayatta
çözümü zorlaştıran açıklar yaratmaktadır. Korumacı ekonomik yapılardan tam
rekabetçi ekonomik modellere doğru geçiş ve küreselleşme ile birlikte gelen
değişiklikler, hukuksal modellerin sürekli ve gelişmeye açık bir şekilde gözden
geçirilmesini gerekli kılmaktadır.
Kurulacak hukuksal düzenleme ortamı ve kurumsal çerçeve bilgi

ekonomisine uygun, bilginin paylaşımının kolaylaştırıldığı, bilgi paylaşımının
ucuz ve olanaklı olduğu ve bireysel veya kurumsal rekabetin yasal çerçeveler
içerisinde üst düzeye çıkarıldığı bir yapıya izin vermelidir.
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin ulusal bir plan dahilinde giderek artan

oranda kullanımı ve etkinliğini sağlayacak en önemli mekanizmalardan biri de
iletişim altyapısının bu teknolojilerin uyumlu bir şekilde işlemesine imkan
verecek bir şekilde geliştirilmesidir. İletişim altyapısının 2004 itibariyle serbest
rekabete açıldığı ülkemizde ne yazık ki istenilen süreçler gerekli yoğunlukta ve
dünya modelinde gelişim göstermemiştir. İletişim altyapısının
serbestleşmesinde “ulusal düzenleyici kuruluş” (national regulatory body) olarak
görev yüklenen Telekomünikasyon Kurumu serbestleşme için gerekli olan tüm
hukuksal düzenlemeleri çıkarmakta ve bunları uygulamakta yeterli olamamıştır.
Avrupa Birliği’nin serbestleşmeye kadar iletişim altyapısının her alanında

on seneye yakın bir süre çok yoğun bir regülasyon süreci geçirdiği göz önünde
bulundurulursa, ülkemizdeki düzenlemelerin gerek nicelik gerekse de nitelik
bakımından ne kadar eksik olduğu gözler önüne serilmektedir. Dünyadaki
konjonktürün de bir gereği olarak sadece GSM sektöründe yaşanan gelişim
iletişim altyapısında katma değer yaratabilecek diğer alanlara yansımamış,
özelikle sabit hat (PSTN), Yerel Ağın Paylaşıma Açılması (Local Loop
Unbundling), Geçiş Hakkı (Right of Way), veri pazarındaki katma değerli
43
İktisat Kongresi
hizmetler gibi çok önemli alanlarda dünya ölçeğinde yaşanan tüm süreçler
geçirilmeden serbestleşme sürecine gelinmiştir. Türk Telekom’un halen
pazardaki en büyük operatör olması ve Telekomünikasyon Kurumu’nun yapısı
ve mevcut gücü gereği Türk Telekom üzerinde denetim ve yaptırım yetkilerinin
sınırlı olması, serbestleşme sürecindeki en büyük soru işaretidir. Bu nedenle
Telekomünikasyon Kurumunun yapısı güçlendirilerek ve yetkileri arttırılarak
özellikle Türk Telekom üzerinde ciddi bir denetim ve regülasyon gücü
kazanması ve serbestleşme sürecinin istenilen seyirde yol alması
sağlanmalıdır. “Avrupa Birliği Çerçeve Düzenlemesi” temel alınarak hazırlanan
“Elektronik Haberleşme Hizmetleri Kanun Tasarısı” ile “Telekomünikasyon
Kurumu’nun Görev ve Yetkileri Hakkındaki Kanun Tasarısı” hükümleri
ülkemizde yaşanan serbestleşme sürecinin yol haritası ile Avrupa Birliğindeki
durum karşılaştırılarak tekrar gözden geçirilmelidir.
Yakınsama (convergance) kavramı bilgi ve iletişim teknolojilerini hedef

alan düzenlemelerde göz önünde bulundurulmalı ve yakınsayan teknolojilerin
hepsinde uygulanma imkanına sahip esnek ve minimalist düzenlemeler bu
çerçeve içersinde hayata geçirilmelidir.
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin ithalat ve ihracat rejimleri gözden

geçirilmeli, bu teknolojilerin ithalat ve ihracatının ülkemizde bilgi okuryazarlığını
arttıracak ve sektörün ihtiyaçları doğrultusunda gelişimini sağlayacak şekilde
yeniden yapılandırılması sağlanmalıdır. Bilişim ve iletişim teknolojilerinin
üretiminde gerekli KDV indirimleri ve vergisel teşvikler sağlanmalı, açık kod
uygulamasını yaygınlaştıracak uygulamaların geliştirilmesi amacıyla kamu
alımları açık kodlu uygulamalar ve yerel üreticilerin ürünleri üzerine
yöneltilmelidir.
Bir taraftan yeni ve köklü değişiklikler içerecek yenilemeler yapılırken

diğer yandan da mevcut yasal düzenlemeler yeniden gözden geçirilmelidir.
Çeşitli ulusal ve uluslararası kuruluşlarca gerçekleştirilen, üzerinde geniş çaplı
uzlaşı sağlanmış düzenleme ve sözleşmeler yakından takip edilmeli ve
hukuksal altyapıya entegrasyonu sağlanmalıdır.
Verilerin kolay ve yaygın paylaşımının olanaklı hale gelmesi nedeniyle

kişisel verilerin korunması ve gizliliği konusunda düzenlemeler acilen
yapılmalıdır.
Vatandaşların kamuya ait bilgilere erişim haklarının tanımlanması ve

düzenlenmesi, bu haklara erişimi güvence altına alacak kurumsal yapıların
tesisiyle sağlanmalıdır. Bu çalışmalarda ulusal güvenlikle ilgili hassas bilgiler de
sınıflandırılmalıdır. Hassas bilgilerin tanımlanmasında uluslararası standartlar
ve güncel gereksinim ve değişiklikler göz önünde tutulmalıdır.
Sayısal güvenlik ve elektronik imza konusunda altyapıyı oluşturmak ve

uygulamaları geçerli kılmak için gereken çalışmalar, uluslararası uyum
gözetilerek tamamlanmalıdır.
44
İktisat Kongresi
Bilişim hukuku, siber suçlar ve siber terörizm konusunda gelişmiş

ülkelerde uygulanmakta olan örnekler, ülkemiz ihtiyaçları, öncelikleri ve
uygulanabilirlikleri gözetilerek hızla ülkemize uyarlanmalı ve hayata
geçirilmelidir. Sayısal haklar ve fikri mülkiyet konusunda yasalardaki açıklıklar
giderilmeli bireyler için geçerli uygulamaların kamu kurum ve kuruluşları için de
uygulanır olması sağlanmalıdır.
Elektronik ödemeler ile ilgili kapsamlı teşvikler uygulanarak ekonomide

kayıtdışılığın önlenmesi sağlanmalıdır.
5.3. BİT Sektörünün Gelişimi
Ulusal inovasyon politikalarının içerisinde aracı olarak ve geliştirme aracı

olarak temel girdilerden birisi olan bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün
geliştirilmesi için dinamik planlardan yararlanılmalı ve bu planlar siyasi erk
içerisinde etkin yönetme ve izleme yeteneği olan bir oluşum tarafından icra
edilmelidir.
ABD, Japonya, AB’den Almanya, Fransa, İsveç, Norveç gibi BİT

konusunda geliştirme ve uygulama yetkinliği olan ülkeler dışında gelişme
kaydeden ülkelere bakıldığında 3 ana faktörün rol oynadığı görülmektedir:
• Kapsamlı ve ülke koşullarına uygun stratejiler

• Özel sektör ve bu alanda çalışma yapmak isteyen kamu kurum ve
kuruluşlarına sağlanacak olan teşvik mekanizmaları,
• BİT ürünlerinin ve hizmetlerinin evrensel kullanım özelliklerinden dolayı
küresel rekabetçi politika ve pazarlama olanaklarının sağlanabilmesi...
Bu özelliklerden yola çıkarak:
İletişim sektörü ile ilgili yasa ve düzenlemeler hızlandırılmalı, iletişim

sektörünün rekabete açılması ve özel sektörün iletişim hizmetlerinin
verilmesinde yer alması sağlanmalıdır. İletişim hizmetlerinin ucuzlaması,
yaygın ve ulaşılabilir olması gerekliliği yerine getirilmelidir.
Uygulanmakta olan Teknokent yasaları, Serbest Bölge yasaları ile

birleştirilerek uluslararası firmaların da AR-GE çalışmalarını yapabilmesi için
özel maddelerle geliştirilmelidir. Yeni TeknoBölge’lerde yurtdışı faaliyetler ile
ilgili geliştirme ve satış hizmetleri sürekli olarak vergi kapsamı dışında kalmalıdır.
TeknoBölge yasalarında AR-GE faaliyetlerinin kapsamı ve teşvik sınırları
geliştirilmeli, TTGV, TİDEB gibi kurumsal destekler zenginleştirilmelidir. Bununla
birlikte Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununda gerekli değişiklikler yapılarak
inovasyon ve özel sektör girişimciliği odaklı olması sağlanmalıdır.
Üniversiteler, meslek yüksek okulları, liseler ve ilköğretim okullarında

uygulanan müfredat da dahil olmak üzere, eğitim içerikleri günün koşulları
doğrultusunda değiştirilmeli, çok kısa sürede bilgi ve iletişim konularıyla ilgili
45
İktisat Kongresi
belirlenmiş alanlarda yetkinliklere sahip uzmanların gelişimini sağlayacak

sertifika programlarının kapsamlı bir şekilde hayata geçirilmesi sağlanmalı;
uzmanlıklar konusunda başarı katsayısı yüksek olanların sertifika programları
desteği bahsi geçen destek programları veya MEB tarafından sağlanmalıdır.
Bu yönde tüm öğretmen ve eğitmenlerin bu teknolojileri kullanacak ve
kullanarak eğitim verecek hale gelmelerinin sağlanması da büyük önem
taşımaktadır.
İnovasyonda daha fazla şansımız olan yazılım geliştirme faaliyetlerinde

uluslararası satış başarıları vergi ödeme yükümlülüğü kaldırılarak teşvik
edilmelidir.
Internet’in yaygınlaştırılması için erişim hizmetleri ucuzlatılmalı, kalkınmaya

esas yörelerde Internet eğitimleri için ortam ve Internet kıraathaneleri
oluşturulmalıdır.
E-iş ve e-ticaret yapılanmaları için eksiklikler ortadan kaldırılmalı KOBİ’lerin

e-iş ve e-ticaret çalışmalarını yapar hale getirilmeleri için sadece KOSGEB
aracılığı ile değil, TOBB, TİM, TÜSİAD ve bilişimle ilgili olanlar başta olmak
üzere diğer STK’lar ile de hedefe yönelik planlar uygulanmalıdır.
Hukuksal altyapıları tanımlanmış olan bir düzen içerisinde kamu kurum ve

kuruluşlarının e-devlet için asgari altyapılarının oluşturulması ve bilgi paylaşımı
ve kullanımına esas çerçevelerin bağımsız bir yönetişim ortamı tarafından
yönlendirilmesi ve denetlenmesi sağlanmalıdır.
5.4. Eğitim Dinamikleri
Sadece BİT alanındaki eksikliklerle ilgili gerçeklerden değil aynı zamanda

yaratıcılığı ve inovasyonu destekleyecek temel bilgiler ve eğitim modeli
açısından da eleştiriler alan Milli Eğitim’in temel modeli, bilgi ve iletişim
teknolojilerinin yoğun bir şekilde kullanıldığı, görsel-işitsel tekniklerin devreye
alındığı bir altyapı modeli ve sayısal ekonomide hızla atak yapan çağdaş
ülkelerdeki içeriklere eş içeriklerle yenilenmelidir.
Geniş alan ağlarının yaygınlık kazanması ve ucuzlaması ile sadece

Internet temelli değil görsel bazlı merkezi içeriklerin de yurdun tüm yörelerine
yaygınlaştırılması gerekmektedir.
E-Avrupa çerçeve programı içerisinde yer alan iletişim hizmetleri, Internet

erişimi ve ‘yaşamboyu öğrenim’ olanaklarının geliştirilmesi ve uygulanır hale
getirilmesi, nüfusunun demografik yapısında sorunları olan ve coğrafi olarak
yaygın ülkemizde çok ciddi kazanımları beraberinde getirecektir. Yerleşik
ekonomik yapıların rekabetçi özelliklerinin küresel değişimler nedeniyle
kaybolmakta oluşu (tarım gibi) mevcut işgücünün yeni değerlerin
yaratılabileceği alanlarda tekrar kazanılmasını gerekli kılmakta bunun için de
yaşamboyu öğrenim olanakları önemli hale gelmektedir.
46
İktisat Kongresi
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında gelişkin bireyler; yenilikleri

izlemek ve inovasyonu geliştirmek konusunda aday bireyler demektir.
Öğretmenlerin bilgisayar okuryazarı olmalarının ötesinde ciddi birer BİT
kullanıcısı haline getirilmeleri eğitim sisteminin ve içinde barındırdığı
öğrencilerin değişimi ve gelişimindeki kayda değer faktör olarak ortaya
çıkmaktadır.
Eğitim portalları, internet okulları ve üniversiteleri, içerik ve müfredat

konusunda sağlanacak teşviklerle tesis edilecek altyapıların yoğun ve amaca
yönelik kullanımı sağlanmalıdır.
Tüm devlet memurlarının bilgisayar okuryazarı olması sağlanmalıdır.
5.5. E-Türkiye
E-Türkiye mega-projesi (projeler topluluğu) sağlayacağı sonuçlar ve

gerektirdiği kaynakların büyüklüğü açısından titiz bir şekilde ele alınması
gereken bir yönetişim modeli ile şekillendirilmelidir.
Başbakanlığa doğrudan bağlı bir sorumlu birim ve bu birimle birlikte

hareket edecek bir yönlendirme komitesi E-Türkiye modelinin çerçevesinin
sorumluluğunu taşımalıdır. Yönlendirme komitesi icraya yönelik ve tam-zamanlı
çalışanlardan oluşan sektör deneyimli profesyonelleri içermeli, yönlendirme
komitesinin altında gruplar halinde Üniversite, STK, özel sektör temsilcileri,
kamu kurum temsilcileri, savunma sanayi ve ordu temsilcileri, araştırma ve
geliştirme kurumu temsilcilerinin yer aldığı ‘think tank’ler oluşturulmalı ve
politikaların modellenmesi ve icra konusundaki kararları Hükümet’e sunmalı;
alınan kararların da izleyicisi ve denetleyicisi olmalıdır.
Özellikle e-devlet projelerinin altyapı standartları belirlenmelidir.
E-Türkiye modeli içerisinde yer alacak, hayata geçmiş veya hayata

geçirilmeyi bekleyen projelerin eşgüdümü ve bilgi paylaşımının sağlanmasının
yanı sıra geliştirilecek projeler için de aynı yaklaşımlar benimsenmelidir.
İletişimin adil ve tam rekabetçi bir yapıda serbestleştirilmesi

sağlanmalıdır.
Türkiye’nin gelişmişlik endeksinde iyileşmeler sağlayacak projeler

öncelikli hale getirilmelidir.
Ekonomin itici ama kolay zarar gören motoru olan KOBİ’lere BİT
konusunda yatırım yapma olanağı sağlayacak teşvikler ve yönetimlerine destek
verecek danışmanlık modelleri yaratılmalıdır.
47
İktisat Kongresi
3. KISIM: BİLGİ EKONOMİSİNE GEÇİŞ İÇİN ÖNERİLEN

EYLEMLER (2004 – 2007)
6. Bölüm: Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve - Bilgi Ekonomisine Uygun

Bir İş Ortamı
1. Politika ve Karar verme ağlarında Özel Sektör, Devlet Kuruluşları, Sivil

Toplum Kuruluşları ve Üniversite Temsilcilerinin katılımıyla sürekliliği olan
ve etkin bir ağ yönetişimi modeli kurulmalıdır.
Finansman Modeli: Kamusal-Özel Karma finansman modeli
2. Uluslararası uyum gözetilerek Hukuksal Düzenlemeler bir an önce Ulusal

Sözleşme çerçevesinde hayata geçirilmelidir.
Finansman Modeli: Kamusal Kaynaklar, Dünya Bankası, OECD, BM,

AB, Özel Sektör
3. Rekabet Avantajını güçlendirmek için Endüstriyel Kümelenmelere Devlet

Sanayi Politikasında öncelik verilmelidir.
4. E-Türkiye’nin önceliği şeffaflık projelerine verilmeli ve tümüyle adil bir

ihale sistemi hayata geçirilmelidir.
5. KOBİ’lerin Bilgi Ekonomisine entegrasyon süreci hızlandırılmalı ve kayıt

dışı KOBİ’ler ekonomiye kazandırılmalıdır.
Finansman Modeli: KOSGEB+Özel Sektör, Sanayi Bakanlığı ve

Sektörel Liderler
6. Bilgi Ekonomisi Kümelenmeleri 81 il bazında projelendirilmeli ve Nitelikli

İnsan Kaynakları iller bazında yaşam boyu öğrenim sürecine dahil
edilmelidir.
Finansman Modeli: Hazine, Ulaştırma Bakanlığı, MEB, URAK, DPT,

Dünya Bankası, OECD, Özel Sektör
7. Ülkedeki yenilik kültürünün yerleşmesini sağlayacak ve aynı zamanda

yabancı sermaye akışını hızlandıracak inovasyon uygulamaları
geliştirilmelidir.
48
İktisat Kongresi
Finansman Modeli: Risk Sermayesi Yatırım Şirketleri, Özel Sektör
8. Kuluçka ve Risk Sermayesi sistemleri yeniden yapılandırılmalı ve

kullanımı kolaylaştırılıp, yaygınlaştırılmalıdır.
Finansman Modeli: Kamusal-Özel Karma finansman modeli ve

uluslararası fonlar
9. Başta Avrupa Birliği fonları olmak üzere diğer uluslararası kaynaklardan

yararlanılabilmesi için Özel Sektör proje geliştirmeye ve işbirliği içersinde
hareket etmeye teşvik edilmeli ve buna uygun kurumsal mekanizmalar
oluşturulmalıdır.
Finansman Modeli: AB+Özel Sektör+URAK
10. Kamusal ve Özel Sektör eliyle yürütülen AR-GE faaliyetlerinin

etkinleştirilerek ve aralarındaki entegrasyon sağlanarak sürdürülebilir bir
yapıda geliştirilmesi sağlanmalıdır..
Finansman Modeli: URAK+Devlet+Akademi
11. Türkiye’ye uluslar arası alanda kültürel, siyasi ve ekonomik üstünlükler

sağlayacak mevcut ilişkiler ağı etkin şekilde kullanmalıdır.
Finansman Modeli: Dış İşleri Bakanlığı, STK'lar ve Özel Sektör.
7. Bölüm: İnovasyon Politikaları - Yerli ve Yabancı İnovasyon

Geliştirilmesi ve Yerleştirilmesi İçin Kaynaklar, Kurumlar ve
Girişimler
Türkiye’nin bilgi ekonomisine geçiş için sahip olduğu en avantajlı

kaynaklardan biri etkin girişimcilik ruhudur. İnovasyon kapasitesinin en önemli
dinamiğini oluşturan bu mikro güç, ne yazık ki ülkemizde yeterli derecede teşvik
edilmemekte hatta bir çok dolaylı ve doğrudan mekanik/bürokratik engelle
karşılaşmaktadır. İnovasyon ortamının iyileştirilmesi için kamusal ya da yarı
kamusal makro ölçekli yönetsel yapılanmaların yeterli dinamiği yaratmaktan
uzak olduğu görülmüştür.
Eksik dinamiğin tamamlanması, makro ve mikro düzeyde inovasyon
sisteminin kurulması ve isler hale getirilmesi için gerekli özerk karar ve
koordinasyon ‘yapısı’nın –İnovasyon Üst Kurulu- oluşturulması ile mümkündür.
Bu ‘yapı’ devlet eli ile özel bir kanunla kurulmalı ve tüm icracı bakanlıkların ve
ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının, iş dünyası ve işçi kuruluşlarının üst düzey
temsilcilerinin, meslek örgütlerinin, üniversitelerin, STK’ların etkin ve eşit
düzeyde katılımı sağlanmalıdır.Bu yapı, inovasyon politikalarını, inovasyonun
nasıl tetikleneceği, desteklenip sürdürülebileceği ve inovasyon için nasıl
örgütlenebileceğini belirlemeli, eylem planını hazırlamalı ve görev paylaşımını
yaparak planın uygulanmasını sağlamalıdır.
49
İktisat Kongresi
Bilgi ekonomisinin ihtiyaç duyduğu inovasyon gücünün, girişimcilik

ruhuyla beslenen ve firma düzeyinde bir inovasyon yeteneğine önemli ölçüde
bağlı olduğu unutulmamalıdır. Bu konuda kurulacak olan ‘yapı’ya düşen önemli
rollerden birisinin mikro ölçekteki inovasyonları teşvik etmek ve inovasyon
ortamını iyileştirecek önlemleri almak ve düzenlemeleri yapmak olduğu açıktır.
Ayrıca, aşağıda konumlanan eylem planı dahilinde şekillenecek

inovasyon politikalarının ulusal düzeyde geliştirilecek bilgi ve iletişim teknolojileri
politikasıyla senkronize edilmesi, bu yöndeki çabaların koordinasyon içinde
yürütülmesi özel bir önem taşımaktadır.
İnovasyon eylem planına konu olması önerilen başlıklar aşağıda yer

almaktadır.
1. İnovasyon destek hizmetlerinin yaygınlaştırılması: Türkiye’de

Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) gibi kurumlar tarafından yürütülen
inovasyon destek hizmetlerinin, hem teknik hem de finansal yapıları
güçlendirilerek ülke çapında yaygınlaştırılması ve özellikle KOBİ’lerin
erişimine sunulması için bölgesel ve yerel ölçekte etkinleştirilmesi ve
ulusal ölçekte koordinasyonunun sağlanması gerekmektedir. Bunun için
de TOBB, TİM gibi meslek örgütlerinin inovasyonla ilgili karar verme ve
uygulama mekanizmalarına etkin katılımının sağlanması önemli bir unsur
olarak ortaya çıkmaktadır.
Teknik boyutta inovasyon destek hizmetlerinin güçlendirilmesi için, bu

alanda iyi yetişmiş uzmanlara ihtiyaç vardır. Bu uzmanların yetiştirilmesi
amaçlı finansal kaynağın, Hükümet Bütçeleri, Avrupa Topluluğu
Kaynakları ve Dünya Bankası’ndan sağlanması hedeflenilmelidir.
Ayrıca inovasyonu teşvik etmek amacıyla doğrudan firmalara verilen

finansal desteğin, Hükümet Bütçeleri, Avrupa Topluluğu ve Dünya
Bankası kaynakları ile arttırılması gerekmektedir. En önemlisi bu
desteğin tanıtılması, yaygınlaştırılması, Türkiye’de hangi bölgede faaliyet
gösterdiğinden ve ölçeğinden bağımsız olarak tüm firmaların kolay
ulaşımının sağlanması gerekmektedir. Tanıtım ve yaygınlaştırma
faaliyetlerinde TOBB, TİM gibi meslek örgütlerinin, STK’ların ve
üniversitelerin desteğinin alınması çok önemlidir.
2. Küresel rekabet avantajına sahip iş kollarının ve endüstriyel

kümelenmelerin desteklenmesi: Özel sektörün anahtar kuruluşları ve
örgütlerinin (TOBB, TİM, TÜSİAD vb.) bilişim STK’larının (TBV, TBD,
TÜBİSAD vb.) inisiyatifiyle kurulacak ulusal ancak yerel düzeyde de etkin
bir yapı aracılığıyla küresel rekabet avantajına sahip iş kollarının ve
endüstriyel kümelenmelerin, inovasyon yeteneklerinin desteklenmesi
sağlanmalıdır. Bu yapının asli görevi mikro ölçekli inovasyon
girişimlerinin küresel ağlara entegrasyonu, teknik danışma, eğitim ve bilgi
50
İktisat Kongresi
desteği, marka yaratma ve bu markanın uluslararası pazarlarda

yaygınlaştırılmasını sağlayacak mekanizmaların oluşturulmasıdır.
Bu mekanizmaların yaratılması, yaygınlaştırılması ve sürdürülmesi için,

özel sektörün anahtar kuruluşları, örgütleri ve STK’ların sağlayacağı
desteklerin yanı sıra, belli miktarda özel sektörün kendi kaynaklarının ve
Hükümet Bütçeleri, Avrupa Topluluğu ve Dünya Bankası kaynaklarının
kullanılması gereklidir.
3. Üniversite - sanayi işbirliğinin girişimcilik ve yenilik odaklı olarak

güçlendirilmesi: Üniversiteler ve sanayi arasında kurulacak olan
işbirliğinin sanayinin iş modelleri, ihtiyaçları ve özellikle KOBİ’lerin mikro
ölçekli inovatif kapasitelerinin geliştirilmesi odaklı olması gerekmektedir.
Üniversite – Sanayi işbirliğinde en önemli hareket noktası yenilik
girişimlerinin sanayi tarafından tetiklenmesi ve tetiklenen bu girişimlere
uygun süreç tasarımı ve etkinlik modellerinin üniversite danışmanlığında
sağlanmasıdır. Mikro ölçekte, özellikle KOBİ’ler düzeyinde AR-GE
faaliyetlerinin yerleştirilmesi ve geliştirilmesinde Üniversitelerden
uzmanların ve bilim adamlarının gerekli finansman ve idari süreç
desteğiyle istihdamının sağlanması gerekmektedir. Bu konuda 2.
maddede konumlanan kurumsal yapılanma, bir koordinasyon ve destek
unsuru olarak işlev yüklenebilir. Aynı şekilde benzer finansal destek
mekanizmaları kullanılabilir.
4. İnovasyon ve girişimcilik ortamını iyileştirecek ve geliştirecek

hukuksal düzenleme mekanizmalarının hayata geçirilmesi:
Girişimciliğin ve inovasyonun gerek devlet eliyle doğrudan desteği
gerekse de inovasyon ve girişimciliğin önündeki bürokratik ve hukuksal
engellerin kaldırılması, inovasyon ve girişimcilik ortamını iyileştirecek ve
geliştirecek hukuksal düzenleme mekanizmalarının hayata geçirilmesini
sağlayacak ilk adımdır. Bu mekanizmalar içersinde özellikle yeni
teknolojilerin ithalat ve ihracatında gümrük mevzuatının iyileştirilmesi, off-
set anlaşmaları kapsamında teknoloji transferi için sağlanabilen dolaylı
finansal destek ile ilgili düzenlemelerin gözden geçirilmesi, iyileştirilmesi,
teknolojinin dinamik standartları ile düzenlemelerin statik ve detaylı
yapısı arasında dengenin kurularak, gerekli esnekliğe sahip, bürokratik
süreç yaratmayan ve hukuki güveni tesis edecek düzenlemeler, Kamu
İhale Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerinde yapılacak değişiklikler ile
kamu satın almalarının elektronik ortamdan yürütülmesi, böylelikle iş
dünyasının süreçleri ile kamu kesimin ihtiyaçlarının ortak bir platformda
buluşturulması, risk sermayesi ve yatırımlarını geliştirecek kurumsal
mekanizmaların teşviki, patent ve fikri haklar korunmasının uluslararası
normlara uygun, aynı zamanda yerel bilgiyi koruyarak rekabet avantajı
yaratacak mevzuat değişiklikleri sayılabilir.
51
İktisat Kongresi
Ayrıca, Üniversite sanayi işbirliği kapsamında üniversite mensuplarının

ortak projelerde çalışmalarını, uzman dolaşımını destekleyen
mekanizmaların gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir.
5. Firmaların yaşam biçimini yenilikçi düşünce tabanlı bir yapıya

dönüştürecek ‘kültür’ün yaygınlaşması için gerekli olan araçların
geliştirilmesi: İnovasyon kültürüne sahip başarı örneği olabilecek
firmaların tanıtılmasından eğitimler verilmesine, danışmanlık
mekanizmalarının kurulmasından, finansman desteği sağlanmasına
kadar bir çok kapsamlı alanda faaliyetlerin planlanması,
gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Kamu ve karma finansman desteği
gerektiren bu faaliyetler ile ilgili Avrupa Birliği ve Dünya Bankası gibi
uluslararası destek mekanizmalarının da devreye sokulması için çaba
gösterilmelidir.
6. Firmalararası stratejik işbirliklerinin oluşturulmasının desteklenmesi:

Ortak araştırma merkezlerinin kurulması, araştırma ağlarının
oluşturulması gibi eylemler teşvik edilmelidir. Aynı şekilde kamu ve
karma finansman desteği gerektiren bu faaliyetler ile ilgili Avrupa Birliği
ve Dünya Bankası gibi uluslararası destek mekanizmalarının da devreye
sokulması gereklidir.
7. Doğrudan yabancı yatırımların desteklenmesi ve desteklenen

yabancı yatırımların ülkenin teknolojik ihtiyaçları doğrultusunda
yönlendirilmesi: İnovasyonu ve teknoloji girişimciliğini arttıracak
teknoloji ve “know-how” transferini hızlandıracak yabancı yatırımların
özellikle ülkenin, daha özelde firmaların teknolojik ihtiyaçları
doğrultusunda yönlendirilmesi ve bu yönelime uygun bir hukuksal
altyapının tesisi gerekmektedir. Özellikle belirlenen ihtiyaçlara uygun
doğrudan yabancı yatırımlara gerekli vergisel ve bürokratik kolaylıkların
sağlanması, mülkiyet ve gelir transferinde yabancı yatırımcıya dönük
teşvik edici mekanizmaların geliştirilmesi bu alanda sıralanabilecek örnek
eylem alanları arasındadır. Bununla birlikte teşvik edilecek yabancı
yatırma uygun insan kaynağının, yabancı yatırımla toplumsal bağın
kurulacağı bir kurumsal organizasyon ağı içersinde konumlanabilmesi
için özel sektör, eğitim kurumları ve ilgili yerel ve merkezi otoritelerin
işbirliğinin sağlanabilmesi gerekmektedir.
8. İnovasyon politikalarının desteklenmesi, yönlendirilmesi ve

geliştirilmesi için katılımcı bir yönetsel modelin yani ağ yönetişimin
kurulması : Mikro ölçekte girişimci inisiyatifle gelişen inovasyon
yeteneğinin ulusal düzeyde politik bir amaç doğrultusunda
senkronizasyonunu sağlayacak, tüm icracı bakanlıkların ve ilgili kamu
kurum ve kuruluşlarının, iş dünyası ve işçi kuruluşlarının üst düzey
temsilcilerinin, meslek örgütlerinin, üniversitelerin, STK’ların etkin ve eşit
düzeyde katıldığı bir ağ yönetişimi, bilgi ekonomisinin katılımcı ve gayri
merkeziyetçi paradigmalarına uygun olarak yapılandırılmalıdır.
52
İktisat Kongresi
9. İnovasyonu teşvik eden ulusal ve uluslararası destek

mekanizmalarından etkin bir şekilde yararlanılması : AB 6. Çerçeve
Programı gibi ulusal ve uluslararası bilim teknoloji ve inovasyon
faaliyetlerini destekleyen mekanizmaların, firmalara, üniversitelere ve
ilgili tüm kurum kuruluşlara anlatılması, yararlanmaları için gerekli ön
teknik ve finansal desteklerin gözden geçirilmesi ve iyileştirilmesi
gerekmektedir. Bu kapsamda üniversitelerden STK’lara, firmalardan özel
sektörün anahtar kuruluşları, örgütlerine kadar tüm paydaşlara çok
önemli görevler düşmektedir. Tecrübe ve başarı öyküsü sahibi her kişi ve
kuruluşun, bunu ilgili paydaşlarla paylaşması ve onları cesaretlendirmesi
gereklidir. Firmalararası ve üniversite-sanayi stratejik işbirlikleri bu
platformlardan yararlanmaya yönlendirilmelidir.
Yaygınlaştırma ve tanıtım faaliyetlerinde, TOBB, TİM gibi meslek

örgütlerinin, STK’ların, kamu kuruluşlarının ve üniversitelerin desteğinin
alınması çok önemlidir.
10. İnovasyon politikalarının finansman modellerinin yapılandırılması:

‘İnovasyon Üst Kurulu’ tarafından finansman desteği ile ilgili alternatif
modellerin incelenmesi, kamu, özel ve ortak finansmanlı destek
mekanizmalarının ulusal ve bölgesel boyutta yapılandırılması
gerekmektedir. Her türlü zorlaştırıcı gereksiz bürokratik engellerin
ortadan kaldırılması. Modelleri yapılandırırken muhakkak kullanıcıların
karar mekanizmalarında bulunması sağlanmalıdır. ]
8. Bölüm: Bilgi Ekonomisinin Sosyal Sermayesi – Yaşamboyu Öğrenim

ve Bilgi Okuryazarı İstihdam Güçleri
1. Bilgi Toplumu ve Bilgi Ekonomisine uygun bir eğitim sistemine

öncelik verilerek gerekli finansal ve altyapı kaynaklarının bu iş için
genel bütçeden ayrılması
a. Devlet bütçesinde eğitime ayrılan payın arttırılması için kamu

kesimi, özel sektör, sivil toplum örgütleri ve akademisyenlerle
ortak harekete geçilmelidir.
b. İşverenlerin şirketlerinin bulunduğu çevredeki eğitim kurumlarına
yardım yapmalarını özendirici vergisel teşvikler sağlanmalıdır.
c. Özel Üniversitelerin sayısı artırılmalıdır.
i. Devlet özel üniversitelerin kurulmasına yönelik kişileri ve
kurumları cesaretlendirecek ortam yaratmalıdır.
ii. Bürokratik engeller ortadan kaldırılmalıdır.
iii. Şeffaflığı ve standardı sağlayabilmek için izleme yöntemleri
geliştirilmelidir.
2. Eğitim içeriklerinin “bilgi yönetimi”ni ve “yaşam boyu öğrenim”i

sağlamaya yönelik olarak değiştirilmesi ve/veya geliştirilmesi.
53
İktisat Kongresi
a. Eğitim içerikleri ezberciliğe dayalı olmaktan kurtarılıp problem

çözme, analitik düşünme, yaşam boyu öğrenme vb gibi beceri
kazandırma odaklı yeniden tasarlanmalıdır.
b. Yüksek öğrenimde öğrencilere daha fazla ders konusu seçme
imkanı verilmelidir.
c. Eğitim kalite ölçüm kriterleri değiştirilmelidir. Mevcut durumda girdi
(öğrenci-öğretmen oranı) ve çıktı (okuryazarlık oranı ve ÖSYS,
Kolej Sınavlarında başarılı olma vb.) dikkate alınmaktadır. Ölçüm
kriteri; bilgiyi yönetebilmek ve kazandığı becerileri farklı ortamlara
transfer edebilmedeki başarı olmalıdır.
d. Mühendislik, Sosyal Bilimler, Hukuk vb. gibi fonksiyonel alanlarda
verilen eğitimler davranışsal becerileri de geliştirmeye yönelik
tasarlanmalıdır.
3. Kültür değişimi yoluyla toplumun eğitime verdiği önemi artırmak,

eğitmen profilini iyileştirmek, teknolojik okur yazarlığı ve yaşam
boyu öğrenmeyi yaygınlaştırmak.
a. Eğitmen profilinin iyileştirilmesi.

i. Eğitmen Yeterlilik sınavlarının (beceri ve bilgi değerlendiren)
yapılması.
ii. “Eğitimcinin Eğitimi” konsepti adı altında tüm eğitmenler
bilgi ve beceri eğitiminden geçirilmelidir.
iii. Büyük şehirlerden, en küçük köydeki tüm eğitmenleri bir
araya getirecek konferanslar, telekonferanslar, web
üzerinde forumlar aracılığıyla iletişim, dayanışma ve bilgi
güncelliği sağlanmalıdır.
iv. Değişik öğrenme stillerine uygun araçlarla zenginleştirilmiş
eğitim içeriği ve aktarımı konusunda eğitmenlerin eğitimi
sağlanmalıdır.
v. Eğitmen profilinin yükseltilmesi için genişletilmiş fondan pay
aktarılmalı, ücret yönetimi ve özendirici sistemler kurulmalı
ve uygulanmalıdır.
vi. Yurtdışında eğitim alacak öğretim üyesi kontenjanı
artırılmalıdır.
vii. Performans Değerlendirme Sistemi yerleştirilmelidir..
Performans değerlendirme sistemleri sonucunda başarılı
Üniversite öğretim üyelerinin kadrosuzluk nedeniyle terfi
edememeleri sorunu ortadan kaldırılmalıdır.
b. Topluma yaşamboyu öğrenme anlayışı benimsetilmelidir.
i. Yerel kuruluşların, sivil toplum kuruluşlarının, gönüllü
kuruluşların yaşamboyu öğrenim hedefleriyle uyumlu
faaliyetleri özendirilmelidir.
ii. Liderlik mekanizmaları harekete geçirilmeli ve kültür
değişiminde önder olmaları sağlanmalıdır.
iii. Medya kanalları etkin kullanılarak kamuoyu bilgilendirilmeli
ve yaşam boyu öğrenim özendirilmelidir.
54
İktisat Kongresi
iv. Halkın teknolojik okuryazarlık düzeyi arttırılmalı ve bu

yönde toplumsal eğitim projeleri hayata geçirilmelidir.
c. Anne ve Babalara okul öncesi çağında çocukları doğru

yönlendirebilmeleri için eğitim verilmelidir.
i. Gerekli fonun bulunabilmesi amacıyla toplumsal duyarlılık
projesi kapsamında işverenlerin bulundukları çevredeki
anne babalara eğitim düzenlemeleri teşvik edilmelidir..
ii. Sağlık ocağı doktorları, öğretmenler ve gönüllüler;
ebeveynleri çocuk sağlığı, doğum kontrolü, beslenme,
hijyen, iletişim gibi konularda eğitebilmek için eğitilmeli ve
organize edilmelidir.
4. Kalite ve Deregülasyon
a. Milli Eğitim Bakanlığı ve diğer eğitim otoritelerinin rolleri resmi
eğitim sisteminin sıkı kontrolünden ayrıştırılıp, tüm eğitim sistemini
kalite ve eşitliğini sağlayıcı olacak şekilde yeniden düzenlenmelidir.
i. MEB ve YÖK’ün rolleri yeniden tanımlanmalı ve yeniden
yapılanma çalışmaları yapılmalıdır.
ii. Emir ve Komuta zincirinin yer aldığı YÖK, bilgi ekonomisi
ve bilgi toplumunun gayri merkezi yönetsel paradigmaları
uyarınca değiştirilmelidir. Emir ve komuta zinciri yerine
yaratıcılığı teşvik eden esnek sistemler kurulmalıdır.
iii. Bürokratik ve merkezi yapı değiştirilmelidir. Eğitim
Kurumlarının merkezden yönetilmesi yerine daha esnek bir
yapıda kendilerini yönetmeleri merkezi bilgilendirilmeleri
sağlanmalıdır.
5. Performans kriterlerinde reforma gidilmelidir.

a. ÖYS sistemi değiştirilerek, ezberin değil kazanılan becerinin
değerlendirildiği sistemler geliştirilmelidir.
i. Standart sınavlar haricinde her okulun, beceri sınavları ve
mülakatlar yaparak öğrencileri değerlendirmesi
sağlanmalıdır.
b. Rehberlik sistemleri ilk öğretimde öğrenciye kendini tanıma ve
değerlendirme fırsatı sunacak şekilde geliştirilmeli ve etkin
yönlendirme yapılmalıdır.
c. Performans Kriterleri, ROI (Return on Investment / Yatırımın geri
dönüşü) sistemine göre yapılandırılmalıdır
i. Kamu kesimi, Özel Sektör, Sivil Toplum Kuruluşları ve
Gelişmiş Ülkelerin modelleri incelenmeli ve Türk insanına
uygun performans değerlendirme sistemi tasarlanarak
ülkemiz koşullarına uyarlanmalıdır.
ii. Üniversite içinde, üniversiteler arasında rekabeti özendirici
paylaşım ortamları oluşturulmalıdır. Eğitimciler, devlet ve
özel sektör arasında sürekli bir iletişim ağı sağlanmalıdır.
55
İktisat Kongresi
Uluslararası eğitim enstitüleri ile bağlar güçlendirilmeli ve

işbirliği olanakları arttırılmalıdır.
6. Meslek kazandırmaya yönelik eğitimlerin yaygınlaştırılması ve

özendirilmesi.
a. Meslek Liseleri Bilgi çağına uygun işlere göre yeniden
yapılandırılmalıdır.
b. Meslek okullarının yapısı esnetilmeli ve iş odaklılık yerine, beceri
kazandırmaya ve yaşam boyu öğrenmeye uygun olacak şekilde
tasarlanmalıdır.
i. Bilgi Ekonomisinin sanayi ekonomisinden farklı olarak;
takımdaşlık, girişimcilik, iletişim ve dil becerilerine sahip,
kazandığı yetkinlikleri yaptığı meslek ve bulunduğu
sektörden bağımsız transfer edebilen insan kaynağı
yetiştirilmelidir.
ii. İşverenler ve Meslek Liseleri arasında arz ve talebin
dengelenmesi için iletişim sağlanmalı, stajyer çalıştırılması
özendirilmelidir.
7. Yeniden-Eğitim Programları oluşturulmalıdır. (Retraining Programs)

a. Ekonomik krizler ya da işgücü ihtiyacının değişmesi veya
azalması sebebiyle çalıştıkları yerden ayrılmak durumunda kalan
kişilerin tekrar istihdam edilebilmeleri için yeniden eğitim
programları geliştirilip organize edilmelidir..
i. Mevcut ve piyasanın ihtiyacı olan beceriler arasındaki
uyumsuzluk giderilmelidir. .
b. İş yerleri ve eğitim kuruluşları arasındaki işbirliği
kuvvetlendirilmelidir.
8. Bilgi Yönetimi odaklı eğitim sistemiyle yetiştirilmiş insan kaynağının

değerlendirilmesi, istihdam edilmesi ve geliştirilmesi sağlanmalıdır.
a. Yetkinliğe dayalı işe alım ve gelişim sistemleri kurulmalıdır.
i. İşe alınan kişilerin tecrübe değil, bilgi ve becerisine göre
değerlendirilmesine olanak tanıyan sistemler geliştirilmelidir.
b. Çalışana ve iş ortamına yatırım yapılmalıdır.
i. Yüksek verimlilik ve iş tatmini için çalışma ortamı ve
koşulları iyileştirilmelidir. Örneğin, esnek çalışma saatleri,
evden çalışma (home-office) gibi mekanizmalar
yapılandırılmalıdır
c. Sürekli öğrenme ve kişisel gelişimi özendirici kültür değişimi
yaratılmalı ve bu kültüre uygun eğitim sistemleri oluşturmalıdır.
d. Ücret ve primler "eğitim"i özendirecek şekilde değiştirilmelidir.
Örneğin:Eğitim Fonu
e. Bölgesel ihtiyaçlara göre firmalararası işbirliğine gidilmelidir.
56
İktisat Kongresi
9. Bölüm: Bilgi ve İletişim Teknolojileri - Bilgi Ekonomisinin Altyapısı
1) Hukuksal Altyapı
Öncelikli Eylem Alanları
• İletişim Altyapısının serbestleşmesinde ortaya çıkabilecek sorunlara karşı

Telekomünikasyon Kurumu (TK) gerekli tedbirleri almalı,
• Yurtdışında bilgi ekonomisi ve bilişim hukuku konusunda ortaya konulan
ve uzlaşılan gelişmeler ulusal ihtiyaçlar temelinde hızla Türk Hukuk
Sistemine uyarlanmalı.
• Elektronik İmza Yasası, uygulanabilirlik ve içinde barındırdığı teknolojinin
gereklerine göre tekrar gözden geçirilmelidir.
Nasıl:
o “Birleşmiş Milletler Millenium Act”, “World Economic Forum
Information Society” bildirgeleri gibi kaynaklardan yararlanılmalıdır.
o Bilgi ve ağ güvenliğinin sağlanması için gereken önlemler için
ülkeler arası işbirlikleri güçlendirilmelidir.
o Hükümetler ve ilgili paydaşlar vatandaşların sürekli
bilinçlendirilmesini sağlamalı ve ‘sayısal korsanlık’ olgusunu ve
korunmayı öğretmelidirler.
o Spam’in önlenmesi konusunda ulusal ve uluslararası işbirliklerine
gidilmelidir.
o İşbirliği yapma konusunda istekli ülkelerle ‘siber terörizm’
konusunda kapsamlı işbirlikleri, izleme ve korunma mekanizmaları
konusunda işbirlikleri gerçekleştirilmelidir.
Kiminle:
E-dönüşüm Türkiye İcra Kurulu

E-dönüşüm Yönetişim Merkezi (Steering Commitee)
Sayısal Hukuk Proje Grubu
Kaynaklar
Birleşmiş Milletler
Avrupa Topluluğu Kaynakları
Dünya Bankası
2) BİT Sektörünün Gelişimi
• Teknokent ve serbest bölge yasaları birleştirilmeli, bilişim şirketlerini ve

özellikle yazılım ve AR-GE çalışmalarının içerisinde yer alacak şirketleri
57
İktisat Kongresi
geliştirecek, yabancı şirketleri de üretime teşvik edecek şekilde

düzenlenmelidir.
• İletişim hizmetleri ve Internet ucuzlatılmalı, sektör gerçek anlamda tam
rekabete açılmalıdır.
• E-iş ve e-ticaret ve KOBİ destekleri konularında TOBB, TİM, İKV vb.
kuruluşlarda biriken bazı fonların KOSGEB aracılığı ile KOBİ’lerin
gelişimini sağlayacak, danışmanlık, internet erişimi, bilgisayarlaşma,
ticari bilgisayar uygulamaları, eğitim alanları gibi destekler yaratılması
sağlanmalıdır.
Nasıl:
• Şeffaf, gelişmeyi teşvik edici ve rekabetçi bir ortamın yaratılmasını

sağlayacak altyapı politikaları ve kıyas kriterleri tanımlanmalıdır.
• Ulusal stratejiler doğrultusunda üniversite, sağlık kuruluşları,
kütüphane, postane, müze vs gibi kamunun ulaşımına açık alanlara
bilgi ve iletişim teknolojisi altyapıları götürülmelidir.
• Ulusal, bölgesel ve uluslararası geniş alan iletişim hizmetleri
geliştirilmeli ve güçlendirilmelidir.
• Bireysel sahip olma desteklenmeli ve teşvik edilmelidir.
Kiminle:

Bilişim Sektörü Proje Grubu
KOBİ Geliştirme Proje Grubu
Kaynaklar
TOBB, TİM, İKV gibi STK ve sektör örgütleri fonları

KOSGEB fonları
Dünya Bankası
3) Eğitim Dinamikleri
• Milli Eğitim’in temel modeli, bilgi ve iletişim teknolojilerinin yoğun bir

şekilde kullanıldığı, görsel-işitsel tekniklerin devreye alındığı bir altyapı
modeli yeniden şekillendirilmeli; geniş alan ağlarının yaygınlık kazanması
ve ucuzlaması ile sadece Internet temelli değil görsel bazlı merkezi
içeriklerin de yurdun tüm yörelerine yaygınlaştırılmalıdır.
58
İktisat Kongresi
• Öğretmenlerin bilgisayar okur yazarı olmalarının ötesinde ciddi birer BİT

kullanıcısı haline getirilmelidir.
• Tüm devlet memurlarının bilgisayar okur-yazarı olması sağlanmalıdır.
Nasıl:
• Okulların tamamına ucuz ve sınırsız iletişim hizmetleri sağlanmalıdır.

• Öğretmenlerin alacakları temel bilgisayar eğitimlerinin yanı sıra
evlerinde de bilgi ve iletişim hizmetlerinden yararlanacakları ortamları
yaratacak destek programları hayata geçirilmelidir.
Kiminle:

Yaşam Boyu Öğrenim Proje Grubu
Kaynaklar
Dünya Bankası
4) E-Türkiye
• E-Türkiye yönetişim modeli hayata geçirilmelidir.

• E-Devlet projelerinin eşgüdümü ve paylaşım standartları belirlenmelidir.
• Gelişmişlik endeksinde iyileşmeler sağlayacak projeler öncelikli hale
getirilmelidir.
• “Elektronik İmza Kanunu”nun yürürlüğe girmesinin ardından tüm devlet
hizmetleri Internet ortamına taşınmalıdır. Şirket kurma, dış ticaret, tapu,
vb. işler net ortamına taşındığında vatandaş ve iş sahibi a) teknolojiyi
kullanmak zorunda kalacaktır (negatif motivasyon), b) kullandığında
zaman kazanacak, kolaylık yaşayacaktır. (pozitif motivasyon).
Nasıl:
• Gelişmeyi ve şeffaflığı teşvik edecek vatandaşlarla ilişkiyi geliştirecek

projelere öncelik verilmelidir.
• Yeni uygulamalar desteklenmelidir.
Kiminle:
59
İktisat Kongresi

E-Türkiye Proje Grubu
Kaynaklar
Hükümet Bütçeleri
Dünya Bankası
60
İktisat Kongresi
II
BİLGİ TOPLUMU
KOORDİNATÖR : Ali Akurgal

EDİTÖRLER : Dr. Özgür Uçkan – Av. Yasin Beceni
RAPORTÖRLER :
Dr. Mustafa Aykut ( İletişim Altyapısı)
Av. Yasin Beceni (Hukuksal Altyapı)
Tuncer Üney (e-Dönüşüm Türkiye)
Dr. Özgür Uçkan (Genel Çerçeve, Sonuç ve
Değerlendirme)
61
İktisat Kongresi
GİRİŞ
20. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren belirginleşen yeni dünya düzeni ve

küresel ekonomik sistem toplumlar arasındaki ilişkileri ve toplumsal yaşam
biçimini dönüştürmektedir. Toplumsal değişimin klasik araçları arasında yer alan
ekonomi, medya, uluslararası ilişkiler ve siyaset günümüzde çok önemli bir
kavramın etrafında şekillenmekte ve etkinliğini bu kavrama göre belirlemektedir.
Bu kavram “bilgi”(knowledge) dir.
Bilgiyi yaşamın odağına koymuş ekonomik üretim ve bölüşüm

sistemlerini bilgi odaklı yönlendiren toplumlar, yani Bilgi Toplumları 21.Yüzyılın
yönlendirici gücü olacaktır. Bu toplumların ekonomik, siyasal ve uluslararası
alanlarda kazanacakları rekabet üstünlükleri ve belirleyici konumları, bu
toplumların inisiyatifiyle şekillenecek bir küresel ağ yaratacak ve bu ağa entegre
olmayan toplumlar ne yazık ki Bilgi Çağının kazanımlarından yeterli derecede
pay alamayacaklardır.
Ülkemiz için oluşan bu küresel ağa toplum olarak entegre olması bir
zorunluluktur. Bu ağın dışında kalmanın toplumuza kaybettirecekleri ise bilgi
toplumuna geçmek için atılacak adımların görece kısa vadede getireceği
maliyetlerle mukayese bile edilemeyecek düzeydedir. Bu yüzden bilgi
toplumunun temel yapı taşlarının oluşturulması için bir an evvel hızlı adımlar
atmak ulusal bir sorumluluktur.
Bilgi toplumuna doğru toplumun yönelim kazanmasının önemli bir takım

temelleri vardır. Toplumsal dönüşümü sağlayabilmenin en önemli yolu bu
temelleri oluşturmakta ve bunları toplumla entegreli bir yapı haline getirmekte
yatmaktadır. Bu temeller kısaca bilgi toplumuna uygun bir iletişim altyapısının
oluşturulması, bilgi toplumunun temel hukuk politikasının temellerinin
belirlenmesi ve bunlarla birlikte ülkemiz özelinde toplumsal farkındalık yaratacak
ve “bilgi”yi insanlar açısından yaşamlarının bir parçası haline getirecek olan
alanlarda yapılacak olan temel uygulamaların belirlendiği “e-dönüşüm Türkiye”
projesidir.
Raporun ilk bölümünde ülkemizdeki iletişim altyapısının temel köşe

taşları ile ilgili olarak yapılması gereken düzenlemeler ve stratejiler
belirlenecektir. İkinci bölümde ise bilgi topluma uygun bir hukuk politikasının
temel çerçevesi belirlenerek hukuksal yöntem tartışmalarının zemini tespit
edilecektir. Üçüncü ve son bölümde ise ülkemiz özelinde vatandaşların bilgi
toplumu uygulamalarıyla tanışarak bilgiyi yaşamları içersinde
içselleştirebilecekleri e-dönüşüm uygulamaları e-Avrupa + Programının da
felsefesini de uygun olarak belirli bir sistematik içersinde ülkemiz öncelikleri de
gözetilerek açıklığa kavuşturulacaktır.
62
İktisat Kongresi
A. İLETİŞİM ALTYAPISI
Bir yandan küreselleşmenin yaygınlaşmasında önemli bir araç olarak
kullanılan iletişim öte yandan da bizatihi kendisi küreselleşerek çok yönlü
işlevselliğini artırarak sürdürmektedir. Ancak, iletişim konusunun ulusal faktörleri
göz ardı edemeyecek kadar özenle ele alınmasının gerekliliği açıktır. Farklı
ülkelerde farklı otoritelerin sorumlulukları altında yürütülen iletişim hizmetleri
benzer olsa da yapılandırılmaları açısından ayrışmaktadırlar. Bu nedenle karar
verici konumdaki hükümet, ilgili bakanlıklar ve düzenleme kurumlarının
dünyadaki gelişmeleri yakından izlemekle birlikte, Türkiye’de yerleşik özel ve
kamu kurum ve kuruluşlarının, sivil toplum örgütlerinin görüş ve önerilerini
dikkate alması zorunludur.
Ülke insanlarının refah düzeyini artırma konsepti içerisinde bilgi
toplumuna hızla ve eksiksiz geçişini sağlayacak çalışmaların aşağıda
sıralanmış hedefler göz önünde bulundurarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Bilgi toplumuna geçerken gerekli olan iletişim altyapısı ve bunun parasal
kaynakları konusunda topyekün ulusal bir uzlaşı oluşturulmalıdır.
Hükümet bu konudaki kararlılığını somut kanıtlarla ortaya koymalı ve
gerekli fonları altyapı için ayırdığını göstermelidir.
Kısa, orta ve uzun erimli hedefler mutlaka kamu ve özel sektörün ortak
çalışmasıyla, sivil toplum örgütlerinin beklentilerini de dikkate alarak
ortaya konmalıdır. En geniş katılım ile görüşler alınıp, kararlar
sürüncemede bırakılmaksızın belirlenmelidir.
Hedeflere kısa, orta ve uzun erimde hangi tarihlere dek ulaşılacağı kesin
verilerle bir takvime bağlanmalıdır.
Yapılacak çalışmalarla hedeflere zamanında ulaşabilmek için kurum ve
kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlayacak yetkin, esnek ve işlevsel
bir yapılanma baştan kurulmalıdır.
Hedefler, yapılan çalışmaların aşamaları ve elde edilen sonuçlar
toplumun her kesimine en saydam biçimde duyurulmalıdır.
Kaynakların en verimli biçimde harcanmasına özen gösterirken, yerli
üreticilerin desteklenmesi için azami çaba gösterilmelidir.
1. Altyapı Planlaması
İletişim sektöründe son yıllarda yaşanan olumsuzluklara karşın,
hala ihmal edilemeyecek bir potansiyelin var oluşu ve bazı sektörlerin
rekabet için kısmen de olsa iletişim dünyasında da yer alma arzuları pek
çok yatırımcı için iletişim dünyasını cazip kılmaktadır. Öte yandan iletişim
dünyası içinde kalan her farklı sektör de koşullara bağlı olarak farklı
yatırım tercihleri kullanmaktadır.
En alt düzeyde altyapının ne olacağını rekabet belirlerken, pazar ile
teknolojinin birlikte ele alındığı bütün konularda hemen hemen tüm düzenleyici
63
İktisat Kongresi
kurumlar değişik zorluklarla karşılaşıyorlar. Bu zorlukların üstesinden gelmek

bazen uzun yıllar alıyor. Avrupa Birliği’nin kabul ettiği yeni düzenleyici çerçeve
Üye ülkelerin tümünde uyum ve tutarlılık olmasını,
Kalıpsal tanımlardan çok düzenleyici kurumlar tarafından yapılacak
analizlere önem verilmesini,
Teknolojik tarafsızlığın muhafaza edilmesini şart koşuyor.
Önceleri telefon hizmetleri telekomünikasyon şebekeleri üzerinden,

TV ve radyo yayınları verici istasyonların radyo frekansları üzerinden,
kablo hizmetleri ise döşenmiş kablolar üzerinden veriliyordu. Şebeke ile
servis bağımsız bir bütün oluşturuyordu. Oysa bugün, kablo üzerinden,
uydu üzerinden, genişbantta hizmet verebilen xDSL, FWN gibi yeni
teknolojiler ya da diğer pek çok taşıma altyapısını kullanarak aynı anda
telefon, metin ve video hizmetlerini almak mümkündür. Artık şebekeler ve
servisler hem birbirinin içine geçmiş hem de birbirinden bağımsız olarak
geliştirilebilir durumdadır. Her ortamda (medium) her türlü bilgi
taşınabiliyor yani yakınsama gittikçe derinleşiyor. Bilinen öğeler eskiden
yalnızca bir endüstriye aitken, şimdi bakıyoruz, aynı anda başka
endüstrilerin de ilgi alanlarına girmişler. O yüzden endüstriyel açıdan
bakıldığında bilgi teknolojileri ve iletişim arasındaki yakınsamayı
tetikleyen temel unsurlardan birinin de eskisine göre çok farklılaşan altı
önemli endüstri olduğu görülür. Bunlar sırasıyla
Telekomünikasyon ekipmanları endüstrisi
Telekomünikasyon şebekeleri için üretilen servislerin endüstrisi
Donanım endüstrisi
Yazılım endüstrisi
Multimedya yayıncılığı endüstrisi ve
Multimedya içeriği endüstrisi
olarak adlandırılabilir.
Özel sektörün sahibi olduğu işletici sayısındaki hızlı artış alternatif
yaratmak üzere yatırımcıları yakınsamaya yöneltmektedir. Kamusal şebekeler
üzerindeki tekellerin kaldırılması ve diğer işleticilerin ellerindeki şebekelerin bu
şebekelere bağlanabilir olması da (örn. yerel ağların paylaşıma açılması)
yakınsamayı ele alırken onu hızlandıran bir faktör olarak ele alınmalıdır.
Rekabet, telekomünikasyon sektörünün en etkin pazar gücü olmaktadır.
Bunun daha hızlı gerçekleşmesi politik yaklaşımlardan uzak durulmasıyla
mümkün olacaktır. Ancak o zaman, ekonomik, sosyal ve kültürel perspektifleri
dikkate alarak kendi kendine biçimlenebilen bir sektör yaratılabilir1.
Ocak 2004 tarihinden itibaren Türkiye’de telekomünikasyon sektöründe
ortaya çıkacak olan serbestleşme ile birlikte, uzun mesafe taşıma, veri
1
http://www.itu.int/aboutitu/strategic_plans/99-03/trends.html
64
İktisat Kongresi
olanaklarını kullanarak ses iletişimi (VoIP) ve İnternet servisleri tekelleşmekten

sıyrılacağı ve yerel ağın paylaşımının mümkün olacağı beklenmektedir. Bu
alanlarda katma değerli servisler sunan firmalar arasında rekabet söz konusu
olacaktır. Dolayısıyla son kullanıcılara nitelikli ucuz hizmeti götürmenin daha
kolay olacağı varsayılabilir.
Bir başka açıdan bakıldığında, Türk Telekom’un elindeki atıl kapasite
değerlendirilebilecek, ortak yerleşim imkanlarıyla maliyetler düşürülebilecektir.
Bu varsayımlar yerel ağın paylaşıma açılmasında tekel konumundaki Türk
Telekom ve yeni girişimcilerin serbest rekabet ortamında ancak birbirini
engelleyemeyecekleri bir düzenleme ile mümkündür.
Şu anda yerel ağın sahibi olan Türk Telekom katma değerli hizmetlerin
önem taşıdığı tüm önemli yerleşim merkezlerinde altyapısını tamamlamış
durumdadır. Pratik açıdan pazarda yerel ağ altyapısını yeniden oluşturarak
kazançlı iş yapmak güç gözükmektedir. Bu da yeni yatırımcıların kazançlı iş
aramayı evrensel hizmetleri sunmanın önünde tutmalarına aykırı olacaktır. Bu
konudaki dünya örneklerine bakılırsa, her ne kadar ses hizmetlerindeki tekel
yapısını kırmak amaçlansa da yerel ağın paylaşıma açılması son zamanlarda
ve çoklukla son kullanıcıları xDSL hizmetlerinden yararlandırmak için tercih
edilmektedir. Bunun nedeni telli telefonda ses iletişimi pazarının büyümesinin
mobil telefonda ses iletişimi pazarının çok gerisinde kalmasıdır.
Sonuç olarak yerel ağın paylaşıma açılması ses iletişiminde rekabet
yaratmaktan çok geniş bantta veri iletişimi ile farklı bir serviste alternatif yaratma
eğilimine de girmiştir. Bu açıdan bakıldığında geniş bantta veri iletişimine
alternatif olabilecek Kablo TV, WLL (Wireless Local Loop), UMTS, Fiber gibi
olanaklar yeni bir altyapı yatırımı gerektirdiğinden ya da elektrik şebekesini
kullanmada karşılaşılan sorunlar tam olarak giderilmediğinden ve uydu
iletişiminin hala çok pahalı oluşundan mevcut altyapıyı kullanarak hızla servis
vermeye hazır hale getirilebilen yerel ağın paylaşılması daha önceliklidir. Yerel
ağın paylaşıma açılması Türk Telekom’un altyapısında mevcut aşırı hat
kapasitesini yerinde kullanma konusu da dikkate alındığında Türk kullanıcılar
için kaçınılmaz bir seçenek olarak ortaya çıkmaktadır. Bir başka deyişle
Türkiye’de mevcut bakır tel çifti hemen hemen her eve ulaşacak bir altyapıya
sahiptir. Bugün ihtiyaç olanın neredeyse iki katı atıl kapasite yerel ağın
kullanıma açılmasıyla en verimli biçimde değerlendirilebilecektir.
3 Aralık 1997 yılında Avrupa Birliği Elektronik Haberleşme
Komisyonu’nun yayınladığı ‘Green Paper’ 2 telekomünikasyon, medya ve bilgi
teknolojileri sektörleri arasındaki düzenlemelerin nasıl olması gerektiğini açıkça
ortaya koymuştur. Gerek ses hizmeti olsun gerekse geniş bant hizmetler olsun,
yerel ağın paylaşılması gerçek anlamda sağlanarak öncelikle sektöre rekabet
ortamının getirilmesi gerekir. Bu aşamadan sonra dünya deneyimleri
değerlendirildiğinde, geniş bant hizmetler için çok elverişli platformun
yaratılacağı ve dünyada bu konuda hızlı bir büyüme yaşandığı göz önünden
uzak tutulmamalıdır.
2
http://europa.eu.int/ISPO/convergencegp/com(99)108/com(99)108enfinal.html
65
İktisat Kongresi
Hem xDSL modemlerin ucuzlaması, hem de bu konudaki teknik

gelişmelere bağlı olarak 52Mbps kadar yüksek hızlarda erişimin sağlanabiliyor
olması ses iletişiminden çok geniş bant veri iletişiminde ortaya çıkan yeni
pazarda sesin yanı sıra, video ve benzeri yoğun kapasiteli bilgileri de mevcut
sistemi kullanarak taşımak mümkün olmaktadır. Bu uygulamanın ardından
yaygınlaşabilmesi en muhtemel sistem kablo TV olarak gözükmektedir. LMDS
mevcut KOBİ’lerin ses ve veri iletişimini kolaylaştırmak ve ucuzlatmak için ya da
GSM işleticilerinin ‘backhaul’ olarak istasyonlarını birbirine bağlamada önem
kazanır. Farklı trafik protokollerine uyumlu olabilen LMDS teknolojisi evlerde
kullanmaya elverişli değildir. O yüzden yaygın kullanımda tercih sırası yerel
ağın paylaşımı ve kablo TV den sonra gelir.
Yerel ağ ile kıyaslandığında uzun mesafe taşıma pazarı özellikle VoIP
teknolojisi için büyük önem kazanır. Ne var ki; bu alanda yapılacak yatırım
oldukça büyük maliyetlere neden olacaktır. Öte yandan, böyle bir altyapıya
kalkışılmış olsa bile yerel ağ paylaşıma açılmamışsa, açılsa bile işlevsellik
kazanmamışsa bir anlam taşımayacaktır.
İnternetin yaygınlaşmasıyla veri iletişimin önemi olabildiğince artmış, bu
da dikey pazarlara (niche market) odaklanan yeni oyuncuların sektöre
katılmasına neden olmuştur. Altyapının tümünü gerçekleştirmek yerine yerleşik
işleticinin altyapısında düğüm noktalarına (joint points) santraller (switch) ve
yönlendiriciler (routers) yerleştirmek bu tür oyuncuların tercih ettiği stratejidir.
Ortak taşıyıcılar (common carriers) böyle bir yapıda bir anlamda taşıyıcının
taşıyıcısı (carrier of carriers) durumuna gelmektedir. Bant genişliği ve kapasite
satarak ya da kiralayarak servis sağlayıcılara doğrudan hizmet vermektedirler.
Türkiye’de şu anda iki tane İnternet omurgası mevcuttur. Bunlar
ULAKNET ve TTNET’ TEN oluşmaktadır ve ikisi de kamusaldır. ULAKNET
eğitim kurumlarını birbirine bağlayan ve kar amacı gütmeyen bir omurgadır.
TTNET yurtiçi ve yurtdışı İnternet erişimini sağlamaktadır.
VoIP Türkiye’de hızla büyüyecek ve rekabet yaratacak bir pazar olarak
gözükmektedir. Yetkilendirme süreci başladığında bu konuda yatırım yapacak
pek çok şirketin ortaya çıkması beklenmektedir. IP ya da PSTN şebekesi olan
Türk Telekom için VoIP katmanını da oluşturmak güç olmayacaktır. Şurası
açıktır ki; VoIP’nin getireceği avantajlar ses iletişimi için kurulmuş yerleşik işletici
Türk Telekom’un pazar payını önemli ölçeklerde etkileyecektir. VoIP
teknolojisiyle iki ucu birleştirmek için kullanılan devre anahtarlamalı sistemler
terk edilecektir. Bu da altyapı ve işletim maliyetlerini azımsanmayacak ölçüde
düşürecektir. Öte yandan VoIP lisansı verilmeye başlandığında yeni işleticiler
şebeke altyapılarını IP teknolojisine dayandırarak yapmak zorunda kalacaklardır.
VoIP dünyada telekomünikasyon sektöründe anahtar rol oynayacaktır.
Türkiye’de de VoIP gitgide en keskin rekabetin yaşanacağı bir alan olarak
ortaya çıkmaktadır. Özellikle, uzun mesafe ses iletişiminde pazardaki payını
sürekli artırması beklenmelidir. Bu nedenlerle taşıyıcıların VoIP için rekabetten
kaçınmaları olanaksızdır.
VoIP’nin temel servis (basic service) mi yoksa katma değerli servis mi
olarak ele alınması gerektiği kuşkuya yer vermeyecek biçimde açıkça ortaya
66
İktisat Kongresi
konulmalıdır. Aksi takdirde temel servis olarak tanımlandığında taşıyıcılar

pazarın taleplerine bağlı olarak gelişen fiyat düzenlemelerini kolayca yapamama
durumuna düşeceklerdir.
Yerel ağın paylaşıma açılması ile kısa bir süre içerisinde isteyen her
haneye servisin ulaşması mümkün olabilecektir. Aynı altyapıyı kullanan
aboneler böylece genişbantta veri iletişiminin yanı sıra VoIP’yi de kullanarak ses
iletişimini de bütünleştirebileceklerdir.
Sayısal kablo TV şebekesi aynı anda ses, resim ve video verilerini
taşıyabilir. Bu tür altyapısı olan şirketler sesi VoIP teknolojisi kullanarak taşımak
istediklerini açıkça belli ediyorlar ve yatırımlarını yapıyorlar. Aynı biçimde
genişbantta İnternet erişimi de eldeki kablo TV şebekesiyle çok verimli biçimde
gerçekleştirilebiliyor.
Yakınsamaya elverişli aygıtların da piyasada yavaş yavaş yer almasıyla
artık İnternet fonksiyonlarına da sahip olan TV leri ya da TV fonksiyonu olan
bilgisayarları gördüğümüzde yadırgamıyoruz. İnternete erişim penetrasyonu
arttıkça bu tür aygıtların kullanımı da artacaktır.
Son yıllarda artık Web sayfası olmayan radyo ve TV yayıncısı yok gibidir.
Bunların pek çoğu Web sayfaları üzerinde açtıkları küçük pencerelerden canlı
video yayını da yaparak içeriği dünyanın neresinde olursanız olun aynı anda
kullanıcılarına ulaştırabilmektedir. Genişbatta iletişim olanağı veren, örneğin
xDSL gibi teknolojiler kullanıldığında kaliteli görüntü elde etmek zor
olmamaktadır. Üçüncü kuşak iletişim sistemleri ile bu olanak cep telefonlarına
da taşınacaktır.
VoD (Video on Demand) gerçek zamanlı video taşımanın dışında
kalacak uygulamalar için albenisi yüksek bir potansiyel olarak gözükmektedir.
Özellikle iletişim endüstrisinin film endüstrisi ile bütünleşen bir yapıya doğru
gitmesi bu teknik sayesinde kaçınılmazdır. Aynı yöntemi kullanarak müzik
kliplerini ya da salt melodileri cep telefonu, PDA, MP3 çalar, TV, bilgisayar gibi
farklı aygıtlara indirmek özellikle genç kullanıcılar için yeni bir eğilim olarak
ortaya çıkmaktadır.
Etkileşimli (interactive) eğitim, e-ticaret, e-devlet, e-imza gibi büyük
kamusal yatırımları da beraberinde getiren yeni ulusal projeler Türkiye’nin Bilgi
Toplumu’na Geçiş Projelerine ivme kazandıracak etmenlerdir. Genişbantta
iletişim, penetrasyonunun artması, yakınsamaya dayalı ürünlerin çeşitlenmesi,
kullanıcıların edineceği alışkanlıklar gibi pek çok bilinen bilinmeyen faktör de bu
projeler üzerinde etkili olacaktır.
Bugün 146 üyesi olan ve Türkiye’nin 1995 yılında, daha kurulduğunda
üye olduğu Dünya Ticaret Örgütü (WTO) küresel ürünlerin ve ticari hizmetlerin
ülkeler arasında akışını sağlamak için önemli roller üstlenmiştir. Yapılan
sözleşmeler arasında telekomünikasyonu ilgilendirenler Ticaret ve Hizmetler
için Genel Sözleşme (General Agreement on Trade and Services-GATS) ve
Telekomünikasyon için Temel Sözleşme (Basic Agreement on
3
Telecommunications - BAT) içerisinde yer alır. GATS’ın dördüncü protokolünde
3
http://www.itu.int/newsarchive/press/WTPF98/WTORefpaper.html
67
İktisat Kongresi
yer alan Referans Metni ile BAT’ın kendisi WTO’nun telekomünikasyon

dünyasında ne gibi görevler üstleneceği açıklıkla belirtilmiştir.
Her ikisinde de üye ülkelerdeki düzenleyiciler için tam rekabeti sağlayıcı,
tarafsız ve saydam olabilmenin koşulları sıralanmıştır. Buna göre altı temel ilke
üzerinde hemfikir olmak gerekir. Bunlar sırasıyla
Rekabetin güvence altına alınması
Arabağlantılar
Evrensel hizmetler
Lisansları verirken göz önünde tutulan kriterlerin herkes tarafından
bilinmesinin sağlanması
Tarafsız düzenleme
Kıt kaynakların dağıtılması ve kullandırılması
olarak belirlenmiştir.
Türkiye’nin DTÖ’ ne katılmış olması ile Türk Ekonomisine bazı fırsatlar,
kendini kanıtlama imkanları, yararlar ve riskler yaratılmıştır. Elbette bunun bir
maliyeti de vardır. Ancak uluslararası ilişkiler açısından bakıldığında
kazanımların maliyetin önüne geçebileceği görülür. Her şeyden önce, pek çok
diğer ülkede olduğu gibi yabancı sermayeyi Türkiye’ye çekmek için bir yol
olarak kullanılabilir. Ayrıca Türkiye’de yerleşik üreticilerin dünya pazarında hak
ettikleri yeri bulmalarında bir araç olarak değerlendirilebilir. Bütün bunların yanı
sıra, başta telekomünikasyon sektörü olmak üzere sorunlu sektörlerin
serbestleştirilmesi örgütün kuralları çerçevesinde daha az sancılı olabilir. DTÖ
açısından da Türkiye’nin üye ülkeler arasında bulunmasının 65 milyonluk genç
nüfusu ile bir kazanım olduğunu unutmamak gerekir.
Uluslararası rekabetin acımasız kuralları yüzünden çoğu ülkede olduğu
gibi Türkiye’de de ekonomi kronik olarak bir darboğazda seyretmektedir. Bu da
ister istemez telekomünikasyon sektöründe de pekişmiş devletçi düşünceyi katı
halde tutan bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Oysa dengeli bir
serbestleşmeyle üretimi, yatırımı ve istihdamı artırmak, yabancı sermayeyi
Türkiye’ye çekmek, son kullanıcıya nitelikli ucuz hizmetin ulaşmasını sağlayan
adil bir rekabeti yaratmak mümkün olacaktır. AB ile pazar ekonomisini yıllardır
benimseyen Türkiye arasında 1 Ocak 1996 yılından buyana işlerlikte olan
Gümrük Birliği Anlaşmasının dışsatımı nasıl kamçıladığı belleklerdedir.
Telefonla konuşma bugünkünden farklı olarak bir yazılım uygulamasına
mı dönüşecek? Bu soruya yanıt verebilmek için önümüzdeki on yıla damgasını
vuracak eğilimlere bakmamız gerekir. Bilgi Teknolojileri (BT) ve
telekomünikasyonun yakınsamasıyla amaçlanan, yakınsama sonucu ortaya
çıkan hizmet ve ürünlerden yararlanmak isteyen tüketicilerin gereksinimlerini
ucuz, etkin ve kolay biçimde karşılamaktır. PC-İnternet, kablosuz iletişim,
etkileşimli TV yayıncılığı, uygulama programcılığı gibi sektörler daha şimdiden
birbirleriyle etkileşimli olarak hizmet verebilmektedir. Bu ve benzeri sektörler
genişlerken birbiriyle de örtüşmeye başlamış, bu arada yeni oyunculara
68
İktisat Kongresi
gereksinim olduğu ortaya çıkmıştır. Yeni fırsatlar yaratılırken yeni tehditler de

söz konusu olmaya başlamıştır.
2. İletişim Altyapısını Oluşturan Sistemler
Gelişmiş batılı ülkelerde %10 mertebesine yaklaşan Telekom-Bilişim

Sektörü’nün GSMH’den aldığı pay, Türkiye’de sadece %3.5’tir. Oysa bu
sektörün ülke ekonomilerinin ve sosyal yapının ilerlemesinde katalizör rolü
oynadığı düşünülürse Türkiye’nin bu alanda yapılanmaya çok daha fazla ihtiyacı
olduğu görülür. Bu noktaya doğru yürümekle Bilgi Toplumu’nu oluşturmak
kendiliğinden mümkün olacaktır.
Konuya bir başka açıdan bakıldığında ise Bilgi Toplumu yapısına
dönüşüm sürecinin Telekom-Bilişim sektörünü büyüttüğü görülmektedir. İş
süreçlerinde ve günlük yaşamda bilgiyi ana malzeme olarak kullanmak ve bilgi
transferini iş süreçlerine katarak farklı süreçleri elemek, söz konusu sektörün
GSMH’den aldığı payı büyütmekle eşanlamlıdır. Çünkü elenen süreçlere ayrılan
ekonomik kaynak, verimlilik sağlayan Telekom-Bilişim sektörüne yönelir.
Bu düşünceyle sektörün büyümesi için iki yol vardır:
Türkiye ekonomisinin büyümesi
Bilgi Toplumuna dönüşüm ile GSMH’den alınan payın büyütülmesi
2.1. Geniş Bantlı Hizmetler

Bugün gelişmiş ülkelerde hemen hemen her ev ve küçük işletme
ortamına en hızlı ve kesintisiz İnternet, veri, ses ve video hizmeti götürmek
ulusal politika haline gelmiştir. Bilim adamı, öğrencilerin yanı sıra toplumun
diğer kesimlerini de içine alacak biçimde erişim olanaklarını zenginleştirmek,
kolaylaştırmak ve ucuzlatmak için var gücüyle çalışan bu ülkeler bu olanağı
sağlayamayan ülkeler ile aralarındaki mesafeyi gittikçe açmaktadır. Geniş Bant
teknolojileri kullanılarak sunulan çoğul ortam iletişim hizmetleri konusunda
OECD Raporlarına bakıldığında Türkiye maalesef listelere bile giremeyecek
düzeyde çok gerilerde kalmıştır4.
Kullanıcılara geniş bantta iletişim hizmetleri
xDSL
Kablo TV
Uydu
Sabit Kablosuz
teknolojileri kullanılarak sunulabilir.
4
http://hraunfoss.fcc.gov/edocs_public/attachmatch/DOC-239660A2.pdf
69
İktisat Kongresi
2.1.1. xDSL
Kurulu çiftli bükülü bakır telefon hatları üzerinden bir modem ve splitter
aracılığı ile bağlanarak hızlı veri iletimini sağlayan xDSL teknolojileri diğer geniş
bant teknolojileri arasında en yaygın olanıdır. Bunun nedenleri arasında;
Sistemin altyapısının büyük ölçüde hazır olması,
Standartları üzerinde baştan beri dikkatle çalışılmakta olması,
Donanım fiyatlarının, diğer teknolojilere göre ucuz olması ve gittikçe de
daha ucuzlaması sayılabilir.
Şu anda 10 bin portluk bir kapasiteye sahip Türk Telekom 2003 yılının
sonuna dek ilave 60 bin port ile kapasitesini 70 bine çıkarmayı amaçlamaktadır.
Ancak en kolay, en ucuz ve oldukça hızlı genişbant iletişim olanağı sağlayan
xDSL in Türkiye’de e-eğitim, e-sağlık, e-devlet, e-iş, e-tarım, e-turizm gibi
konularda bir an önce gelişmiş ülkelerle arayı kapatacak bir araç olarak
kullanılması gerektiği düşünülürse, bu sayıların tümüyle yetersiz olduğu açıktır.
Üstelik, Türk Telekom’un elinde bulunan neredeyse bugünkü ihtiyacın iki katı
kadar fazla bakır telefon hattının hem atıl durmaktan kurtulması, hem de en iyi
biçimde bir an değerlendirilmesi bakımından önemi büyüktür.
Farklı amaçlara yönelik pek çok versiyonu bulunan DSL yakın gelecekte
kullanıma başlanılacak ADSL2 (G.992.3) teknolojisiyle daha etkin hale
getirilecektir. 2002 içinde standartlaşan ADSL2’ye dayanan ADSL+, ADSL’in
8Mbps olan maksimum hızını 16Mbps’ye çıkartacak teknolojiyi barındırmaktadır.
Ulaştığı menzil ise 6km civarında olacaktır.
IP şebekelerinde iletişim optimizasyonuna en uygun arabirim olan
Ethernet’e dayanan bir uygulama da Ethernet over DSL adıyla bilinmektedir.
Şebekelerin evriminin tümden IP yapıya gittiği düşünülürse farklı iletişim
ortamlarında da benzer ethernet adaptasyonlarının olacağı beklenmelidir.
3km’de 10Mbps’ye kadar çıkan modları olan bu teknoloji 2004 yılında standart
hale getirilecektir. Bütün bu gelişmelerden uzak bir Türkiye düşünülemez.
2.1.2. Kablo TV
Kablo TV altyapısı, yalnızca TV yayınlarını TV cihazlarına ulaştırmakla

kalmayıp aynı anda geniş bantta internet, data, ses, etkileşimli ve sayısal
hizmetleri de evlere kadar taşıyabilmektedir. Ancak bunun gerçekleşebilmesi
için kurulu şebeke üzerinde bir kısım ek yatırımlara ihtiyaç vardır. Kullanıcılar
İnternet hizmetleri için modem, sayısal hizmetler için sayısal set üstü cihazlar
kullanmak zorundadır.
Şu an Türk Telekom, Kablo TV erişimi üzerinden 512/128 kb/s hıza kadar
internet hizmetini Kablo-Net adı altında sunmaktadır. Bu olanak, Kablo
işletmesi altyüklenicilerinin, Türk Telekom ile yaptığı anlaşma gereği,
70
İktisat Kongresi
devraldıkları analog Kablo TV sistemini sayısallaştırarak HFC (Hybrid Fiber –

Coax) yapısına dönüştürmesiyle sağlanmaktadır.
Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Antalya, Gaziantep, Bursa, Konya ve
Kayseri’yi kapsayan 9 büyük ilimizde halen 35 adedi yerli olmak üzere ortalama
45 TV kanalı; Mersin-Tarsus, İzmit-Gölcük-Körfez-Gebze, Eskişehir, Zonguldak-
Karadeniz-Ereğli-Alaplı-Devrek-Çaycuma, Denizli, Balıkesir-Bandırma, Samsun,
Adapazarı, Tekirdağ-Çerkezköy-Çorlu, Erzurum ve Yalova-Çınarcık-
Çiftlikköy’den oluşan 11 yeni il ve bağlı ilçelerinde ise 50 adedi yerli, 10 adedi
yabancı olmak üzere toplam 60 TV kanalı bulunmaktadır. Bu kanallardan
verilecek hizmetin hangi yayınları içereceği Türk Telekom tarafından
belirlenmektedir. Bölgesel Kablo Hizmeti alt yükleniciler yalnızca kendi pilot
kanallarından bilgi aktarmakla yükümlüdürler. İçeriğin üzerinde söz sahibi
değillerdir. Bu durum rekabeti engelleyici bir unsur olarak gözükmektedir5.
Yukarıda sayılan ve kablo TV hizmetinden yararlanan illerimizde yaklaşık
2.000.000 haneye yetecek bir altyapı kapasitesi vardır. Nüfusa oranlandığında
bu abone ve erişim potansiyeli oranları AB ve ABD’de verilen Kablo TV
hizmetlerinin erişim oranı ile kıyaslanamayacak kadar düşüktür. Ülkemizde,
kablo TV, xDSL den sonra ses, veri ve görüntünün bir paket halinde sunumuna
en kolay başlanabilecek altyapı olarak değerlendirilmelidir. Yüklü internet
kullanımı nedeniyle nüfus yoğun şehirlerimizde yaşanan ses şebekesinin
sıkışması problemi de kablo TV teknolojisinin İnternet erişiminde yaygın biçimde
kullanılması ile azalacaktır. OECD ve Avrupa’daki düzenleyici otoriteler
tarafından hazırlanan raporlarda, xDSL ve KabloTV ‘nin geniş bant teknolojileri
içerisinde belirleyici rolü olacağı açıkça vurgulanmaktadır.
Avrupa Birliği mevzuatına uyum çerçevesinde Türk Telekom kablo
işletmesini elden çıkartarak özelleştirmek zorundadır. Bu satış ne kadar erken
gerçekleşirse kablo TV’ni o kadar çabuk gelişerek gerçek değerini bulacaktır.
Satışta gecikme kabloya yapılması gereken yatırımları engelleyecektir.
Kablonun özelleştirilmesi Türk Telekom’un asıl faaliyet alanları için kaynak
oluşturacaktır. Ancak alt yüklenicilerin belli bir süre gelirinden pay almak
beklentisi ile yaptıkları yatırımın tasfiyesi sırasında doğacak sorunlar TK’nın
düzenlemeleri ile giderilmelidir. Ayrıca, yeni alternatif altyapı hizmetlerinin
yetkilendirilmesi ile devir alınacak yerleşik işletmecinin kablo TV altyapısı,
rekabet edecek şekilde yapılandırılmadığında, o güne kadar yapılmış yatırımlar
heba edilmiş olur.
2.1.3. Uydu
Uydu üzerinden geniş bant internet hizmeti için birden fazla teknoloji
kullanılmaktadır.
DTH (Direct to Home) teknolojisiyle, kullanıcı, kendi tarafına konulan bir
çanak antenle video hizmeti alabilmektedir. Ancak, kullanıcıdan merkeze doğru
bağlantı (upstream) sağlanabilmesi için, çevirmeli ağ (dial-up) veya diğer
herhangi bir dönüş kanalına ihtiyaç vardır. Bu durumda, internet kullanımı
5
TBS-İletişim Altyapısı, 2002
71
İktisat Kongresi
açısından önemli bir sorun ortaya çıkmaktadır. DTH hizmetini alabilmek için
kullanıcı tarafında, çanak antenin yanında sayısal set üstü cihazları
gerekmektedir. DTH hizmeti genelde, başka şekilde geniş bantlı erişim
sağlanamayan konutlarda tercih edilen bir teknolojidir.
VSAT (Very Small Aperture Terminal) teknolojisiyle, kullanıcıların
isteklerine bağlı olarak tek yönlü veya çift yönlü geniş bant hizmeti
sağlanabilmektedir. Türk Telekom’un da sunduğu VSAT hizmeti genelde büyük
şirketler tarafından tercih edilen bir teknolojidir.
Uydu teknolojileri, geniş alanlara rahatlıkla ulaşabildikleri, altyapı için kazı
yapılması gibi bir kısım zorunluluklardan arınmış oldukları için, çok önemli
işletme kolaylıkları sunmaktadırlar. Ancak işletme ve ilk yatırım açısından,
görece daha pahalı bir hizmettir.
Öte yandan, kimi uygulamalarda uydu teknolojileri çevrimi tamamlamak
için karasal hatlara bağlanmak zorunda olsalar bile tek yönlü bağlantıda,
karasal hatların ulaşamadığı bölgelere rahatlıkla ulaşabildiği için önemi
artmaktadır. Özellikle Türkiye gibi yüzeysel alanı geniş, topografik olarak çeşitli
zorlukları olan ve altyapı sorunu yaşayan, üstelik teknoloji yarışında vakit
kaybına tahammülü olmayan bir ülkede, uydu teknolojisi geniş bant hizmetlerde
yerini alması gereken bir sistemdir.
Avrupa’nın dijital TV standardı olan DVB, uydu yayınları için tanımladığı
standardın ikinci versiyonu DVB-S2 üzerinde çalışmalarının sürdürüyor. Bu yeni
teknoloji ile transponder başına taşınan veri hızı %30 daha artabilecektir.
Tek noktadan çok kullanıcıya tek yönlü yayıncılık için daha uygun olan
uydu sistemlerinde bu gelişme temelde yeni servislere yer açmaktan çok
maliyetleri olumlu yönde geliştirmesi beklenmelidir.
Türkiye, uzaydaki üç uydusu ile uydu haberleşmeciliğinde dünyanın önde
gelen dört ülkesinden biridir. Bunun nedeni Türk Telekom’un doğru bir kararla
neredeyse 20 yıl önce, 1984 yılında kendi uydumuzu uzaya yerleştirmek üzere
girişim başlatmasına dayanır. Aynı kararlılıkla sürelerinin dolmasına yaklaşılan
(örneğin, Türksat 1B’nin ömrü 2004 de bitecek) ulusal uydularımız yenileriyle
değiştirilmeli, Türkiye bu konudaki iddiasını sürdürmeli ve yörüngelerini
korumalıdır. Bu hem sivil hem askeri nedenlerle Türkiye’nin vazgeçemeyeceği
bir hedef olmalıdır. Ayrıca ömrü biten uydularımız “inclient orbit” denilen daha
az kontrollü yörüngelere konularak ucuz İnternet servisleri verme amacıyla
kullanılmalıdır. Böylelikle Türkiye’nin çok ihtiyacı olan İnternet servisleri yabancı
uydu bağlantıları için ödenen yüksek bedellerden kurtarılmış olur. Avrupa’nın
en büyük güç, kapasite ve ağırlığına sahip Türksat 2A uydusuyla atıl kapasite
evlere doğrudan TV (direct TV) ve İnternet hizmetleri için kullanılarak
değerlendirilmelidir.
Tübitak-Bilten ile İngiliz Satellite Technologies Ltd. Tarafından ortaklaşa
yapılan ve 27 Eylül 2003 tarihinde yörüngesine yerleştirilen Bilsat Bilim uydusu
15 yıl süre ile şehircilik, çevre, ormancılık, haritacılık ve doğal afetlerle ilgili
araştırmalarda kullanılacaktır. Bilgi Toplumuna geçmeyi amaçlayan Türkiye’de
bu ve buna benzer uygulamalar desteklenmelidir.
72
İktisat Kongresi
2.1.4. Sabit Kablosuz
Bu teknoloji içerisinde en bilinenleri LMDS (Local Multi-point Distribution

Systems) ve MMDS (Microwave Multi-point Distribution Systems) dir. Söz
konusu teknolojilerin altyapısı ile mobil iletişim altyapısı arasında benzerlikler
vardır. En belirgin fark daha yüksek frekans (LMDS 26-52 GHz, MMDS 2,5-3,5
GHz) ve bant genişliğinde hizmet sunmalarıdır. Gene olarak sabit kablosuz,
karasal altyapının ulaşamadığı veya iyileştirmesinin yapılamadığı bölgelerde
tamamlayıcı bir teknoloji olarak yer almalıdır. Geniş bant iletişim için hızlı çözüm
arayan şirketler ve kurumlar tarafından tercih edilebilir.
Son dönemlerde kullanımı hızla artan ve Amerika’da başlamasına karşın
Avrupa’da daha çabuk büyüyen WLAN teknolojisi, diğer sayısal-hücresel
iletişim teknolojilerinden farklı olarak geniş bantta kesintili (non-mobile) ama
taşınabilir (portable) özellikli kişisel veri iletişimi sağlamaktadır. Ne var ki;
uluslararası standardlaştırma kurumlarının getirdiği kimi kısıtlamalarla açık
alanlarda frekans girişimini önlemek amacıyla kullandırılmamaktadır. Kapalı
alanlarda kullanılan WLAN teknolojisinin verdiği tüm avantajları sağlamak üzere
3G teknolojileri arasında tanımlanan TD-CDMA den yararlanma eğilimi 2003
yılının sonlarından itibaren Avrupa’dan başlayarak ivme kazanacak gibi
görülmektedir. Tek kanal üzerinde veri indirmek ya da yüklemek amacıyla
kullanılan TD-CDMA teknolojisi açık alanlarda 2M bit hızında iletişime olanak
vermektedir. Düzenleyici kurumlar tarafından hücresel kesintisiz geçişlere izin
verilmeyen bu teknoloji bir anlamda kablosuz ADSL olarak da algılanmaktadır.
Kullanıcıya yer değiştirme kabiliyeti kazandıran özellikleri ve kitlesel kullanıma
uygunluğu açısından geniş bantta ve açık alanda veri iletişiminin çok önemli
olacağından hareketle, ülkemiz için değerlendirilmesi gereken bir teknolojidir.
Türkiye’de, Telekomünikasyon Hizmetleri Yönetmeliği ile beraber Sabit
Kablosuz hizmetinin yetkilendirilmesi de yapılacaktır. Bu teknolojiyi sunacak
işletmecilerin çözümlerin teknolojik ve ekonomik olarak fizibilitesinin dikkatle
yapmasında yarar vardır.
2.2. Frekanslar
Bugün Türkiye’de televizyon frekans kullanımı bir kargaşa içindedir.
Ulusal ve yerel televizyon yayınları için herkes bulduğu frekansı kullanmaktadır.
Frekans tahsisi olmasına karşın kim hangi frekansı tutmuşsa orası onun
olmaktadır. Frekans başvurusunda bulunulup da frekans alındığı bir sistem
mevcut değildir. Aslında RTÜK frekans planlamasını yaparak: kaç tane ulusal
televizyon var, bölgesel televizyonların nerelerde olması lazım gibi konulara
açıklık getirmiştir. Ancak bunun için ihaleye çıkıp bu frekansları firmalara
kullandırtması gerekir. Bu yapılmadığı için son yıllarda Türkiye’nin bu konuda
büyük bir gelir kaybı oluşmuştur.
Şu anda bütün yerel televizyonların yayınlarını ulaştırabilmek için uyduya
çıkmaları gerekir ya da bölgesel veya yerel kalmaları kaçınılmazdır. Bugün
Türkiye’de yaklaşık 200 televizyon var. Frekans planlaması yapıldığında
bunların 16 tanesi Türkiye çapında ulusal televizyon olacak. En çok 70 tanesi
73
İktisat Kongresi
yerel televizyon olabilir. Diğerlerinin kapanması gerekir. Kablo da olmadığı için

mecburen uydu üzerinden uydu televizyonculuğu yapmak zorundalar.
Şu anda Türkiye’de telefona bağlı olan herkes İnternet erişimi yapabilir.
En ucuz İnternet erişimi karasal bağlantı ile sağlanan sistem olsa da karasal
hatlarla hızlı İnternet erişimine ulaşamayan ya da küçük çaplı iş yerleri ve
üniversiteler için hızlı İnternet yine uydudan olabilir. Bunun için Turk Telekom
Euroasiasat ile birlikte eski ve yeni uyduları kullandırtarak bu erişimi ucuz hale
getirebilir.
2.3. ISDN
Dünya’da bugün için yaygın olarak evlerde telefon görüşmeleri ile

İnternet erişimini ve faks cihazlarını ayrıştırmak şirketlerde ise video konferans
iletişim standardı olarak kullanılan ISDN (PRI) teknolojisi Türkiye’de ihmal
edilen bir sistem olarak gözümüze çarpmaktadır. Bugün görüntülü telefon
kullanarak video konferans yapma olanağı elde eden ancak 500 kadar
aboneden söz edilmektedir. Bu rakam yaklaşık 70 milyon nüfusu olan bir ülke
için kabul edilemez bir sayıdır. ISDN alanına yapılacak yatırımları özendirici ve
destekleyici önlemler hızla alınmalıdır. Evlerde ve çok küçük işletmelerde ses,
İnternet ve faks iletişimini ISDN kullanarak 2B+D hatları (BRI) üzerinden
çözmek ayrı ayrı ‘dial-up’ hatları vermekten daha ekonomik bir altyapı anlamı
taşıyacaktır.
2.4. UMTS
27 Nisan 2000 tarihinde ilk kez İngiltere’de 5 operatöre verilen lisans
sayısı bugün 34 ülkede 119 a ulaştı. Bunların pek çoğu o günlerde telekom
otoriteleri ile imzaladıkları anlaşmalar gereği ticari lansmanlarını yapmak
zorunda oldukları tarihlere ulaştılar ya da yaklaştılar. Aşağıda GSMA tarafından
yayınlanan tabloda 2003 yılı bitmeden ticari olarak hizmete sunulması
planlanan operatörler gösterilmektedir. Tabloda her ne kadar bu durumdaki
operatör sayısı fazla olsa da bu güne dek ancak Japonya’da NTT DoCoMo nun
ardından Avusturya, İtalya, İsveç, İngiltere ve Avustralya’da Hutchison (3), yine
Avusturya’da Mobilkom ve Japonya’da Vodafone KK’nın UMTS servislerini ticari
olarak kullandırmaya başladığını biliyoruz Önümüzdeki yıllarda yetkilendirmesi
yapılacak olan 3.Kuşak Mobil İletişim Lisanslarının hazine için bir gelir kaynağı
olarak görülmemesi gerekir. Küresel ekonomide telekomünikasyon
kuruluşlarının son yıllarda beklendiği kadar gelişme gösterememesi ve
yavaşlama, lisanslara kısa vadede uluslararası talep beklentisini
zorlaştırmaktadır. Talep analizleri sağlıklı yapılamaz ve “Ne olursa olsun”
düşüncesiyle ihaleye çıkılırsa beklenen ciddi başvurular gerçekleşmeyebilir.
Böyle bir durum yinelenirse, Türkiye’deki telekomünikasyon öz kaynaklarının
(frekans, müşteri potansiyeli ve benzeri) değerine onarılmaz bir darbe indirilmiş
olacaktır.
3G lisansları hızla Avrupa’da dağıtıldıktan sonra uygulamada gecikmeye
neden olan hususlar şöyle sıralanabilir.
74
İktisat Kongresi
Kesintisiz geçişlerde (Seamless handover) yaşanacak sorunlar: 2

‘Mode’lu terminaller ile 2G ile 3G arasındaki kesintisiz geçişlerin hem
terminaller hem de şebekeler açısından mükemmel olmayacağı
kuşkusunun yaygın oluşu.
Cihazların çok pahalı olacağı beklentisi: Bütün yeni çıkan
teknolojilerde olduğu gibi 3G de ticari olarak lanse edildiğinde
piyasada satılan telefon cihazlarının sıradan insanlar tarafından
satın alınamayacak kadar pahalı olacağının bilinmesi.
3G cep telefonlarının pil ömürlerinin yetersizliği: Hala çok kısa sürede
tükenen pillerin yerini alacak uzun ömürlü olanların geliştirilmesi
için ilave birkaç yıla ihtiyaç duyulması.
Baz istasyonları karşıtlarının güçlenmesi: Yoğun biçimde yeni baz
istasyonlarının kurulacak olması, GSM’in başlangıcından buyana
gittikçe artan ve örgütleşen baz istasyonu karşıtlığının hızla altyapı
oluşturmaya ciddi engel olması.
Standartların belirlenmesindeki gecikmeler: Standartlaştırma
kurumlarının (3GPP, ETSI vb.) hem şebekeler hem de terminaller
için yayınladıkları her öneriden sonra yüzlerce CR (change request)
ile önerilerin bir türlü durağan standart hale gelememesi.
Sistemlerin karmaşıklığı: Var olan sistemlerin üzerine
bütünleştirilerek kurulacak ancak zaman içerisinde GSM i sembolize
eden temel unsurları dışarı çıkaracak (örneğin Soft Switchler) bir
sistemin mimarisinin sıfırdan kurulacak bir sistemin mimarisine
göre oldukça karmaşık olması.
Finansal güçlükler: Lisans için bir bedel ödeyen operatörlerin altyapı
yatırımlarını lisans ödeme planlarına koşullandırarak yavaşlatmaları.
Tuğla sendromu: İlk çıkan terminallerin öncelikle fonksiyonları yerine
getirme misyonu olduğundan bir hayli büyük, kullanışsız ve kaba
olmalarından dolayı son kullanıcılara cazip olmayacağı, buna karşın
çok pahalı olacağı görüşü.
Beklenenden daha yavaş oluşu: Tıpkı GPRS de olduğu gibi teorik
olarak belirtilen hızlara göre çok gerilerde kalınacağı endişesi.
‘Bir yıl uzat’ kuralı: WAP ve GPRS'te olduğu gibi ne yapılırsa yapılsın
en az bir yıl gecikeceği endişesi.
Bütün bu nedenler 3G nin 2004'de yayılmaya başlamasının, kitlesel
kullanımının ise 2006 dan sonra görüleceğinin anlaşılmasıyla sonuçlandı.
Aynı konuyu Türkiye açısından ele alırsak önümüze çıkan nedenler şöyle
sıralanabilir:
900 MHz Operatörlerinin isteksizliği (bekle-gör): Piyasaya yeni giren
operatörlerin reaksiyonunun yanı sıra Turkcell ve Telsim’in pahalı
bir yatırım olan 3G için zamanlamayı erken bulması. Ellerindeki
teknolojik kaynakların henüz tam olarak tüketilmediği düşüncesi
(WAP, HSCSD, GPRS, MMS vb.).
75
İktisat Kongresi
Aria faktörü: Aria’nın 3 Milyar USD ödeyerek 1800MHz lisansı

almasının ardından kendisine nefes alma süresi (breath period)
tanınması. GSM lisansını bu bedele satınca, 3G için dünyada lisans
fiyatları düşerken, Türkiye’de lisans bedeli belirlemenin güçlüğü.
Liberalleşmenin etkisi: 01.01.04 tarihinde liberalleşmeye geçecek olan
ses haberleşmesi için önce genel izin, ruhsat vb. yetkilendirmeye
tabii servislerin Telekom Kurumu’nun öncelikleri arasına girmesi.
Telekomun düşüşü: Tüm dünyada telekom sektörünün çıktığı gibi
inişe geçmesiyle yapılacak yeni teknoloji yatırımlarının cazibesini
yitirmesi. Lisans bedellerinin 5Milyar USD den 100 milyon dolar
düzeyine düşmesi. Lisans alan operatörlerin lisans bedellerini
ödemedeki güçlüklerinin olumsuz etkisi.
Kullanıcıları ateşleyecek uygulamalardan yoksunluk: Özellikle Türkiye
gibi ülkelerde daha GSM penetrasyonu çok düşükken son
kullanıcıya üzerinde ne taşınacağı bilinmeden yalnızca ‘broadband
carrier’ hizmeti verilecek olması.
GPRSin piyasada daha yeni oluşu: Son kullanıcıyı veri iletişimiyle
tanıştıracak GPRS in bilinmeyişi.
Dünyadaki deneyimsizlik: Dünyada örneklerinin olmayışı. Bu konuda
birikimin eksikliği.
Ekonomik krizler: Türkiye’yi derinden sarsan ekonomik krizlerin
altyapı yatırımlarını sınırlı tutmak zorunda bırakması.
Bütün dünyada, yeni katılımcıların yanı sıra, mevcut GSM işletmecilerine

de lisans verilmiş olması ilk başta dikkati çeken bir nokta iken, geçen zaman
içerisinde, özellikle Avrupa’da ‘green fielder’ olarak piyasaya girmeye çalışan
yeni işletmecilerin bazı ülkelerde yatırımın büyüklüğünün sonradan farkına
vararak havlu atması ilginçtir. En büyük kullanıcı kitlesine sahip ülkelerde bile
lisans sayısının en çok dört işletmecinin elinde kalması da dikkatle incelenmesi
gereken bir olgudur. Sonuçta, mevcut GSM işletmecilerinin yeni katılımcılara
göre daha avantajlı olarak hizmete başlayabilecekleri açıktır.
3G lisanslarının verilmesinde dikkate alınması gereken bir diğer önemli
husus ise, söz konusu işletmecilerin kendi altyapılarının kullanımını Sanal Mobil
İşletmecilerine açma olanağının sağlanmasıdır. Bu konuda belirli bir kapasiteyi
bu tür işletmecilere ayırmak zorunda olan Hong Kong’lu 3G lisans sahipleri
gösterilebilir.
2.5. Dar Bantlı Hizmetler
Dar bantlı hizmetler deyince akla sabit hatlarda PSTN, mobil hatlarda ise
GSM gelmektedir. Diğerleri bugün için önemini yitirdiğinden bu rapor kapsamına
alınmayacaktır.
76
İktisat Kongresi
2.5.1 PSTN
Bugün tüm yurtta 19 milyon dolayında PSTN abonesi ile Türk Telekom
hala tekelciliğini sürdürmektedir. Gelirleri, son 13 yılın en düşük düzeyine inen
Türk Telekom`un özelleştirilmesi bir an önce gerçekleşmelidir. Yaklaşık 64
milyon çalışanı, 21,500,000 hatlık altyapı kapasitesi, santrallerde %89,
transmisyonda %98 e ulaşan sayısallaşma ile adeta uyuyan bir dev olan Türk
Telekom ancak bu yolla rekabete hazır hale gelecektir. VoIP uygulamalarıyla
konuşma ücretlerinde radikal indirimlerle karşılaşacak olan tüketiciler bugün
nüfusun yalnızca %27 sini oluşturmakta iken yeniden PSTN’e ilgi duyabilir.
2.5.1.1. VoIP
IP üzerinden ses iletişiminin anahtarlama ve transmisyon maliyetinin

devre anahtarlama şebekeden %38 daha ucuz olduğu öne sürülmektedir.
Telekomünikasyon hizmetlerine yönelik yetkilendirmenin
Telekomünikasyon Kurumu’na geçmiş olması nedeniyle, ses iletişimini
kapsayan IP haberleşme hizmetleri de Genel İzin kapsamında Internet Servis
Sağlayıcılığı bünyesinde değerlendirilmelidir. Çünkü 4502 Sayılı yasa ile değişik
406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu’nun bu konudaki düzenlemesinde adı
geçen hizmet Madde 1.’de Katma değerli telekomünikasyon hizmetleri
tanımındadır..
Bu konuda rekabetin tesis edilebilmesi, kullanıcılara alternatif iletişim
imkanı sağlanması, IP teknolojisinin getireceği ses-data bütünleşmesi ile
kullanıcıya çağdaş hizmet verilebilmesi için ses iletişimini kapsayan IP hizmeti,
Telekom Kurumu tarafından tekel kapsamı dışında değerlendirilerek Genel İzin
kapsamında ele alınmalıdır.
Telekomünikasyon sektöründe dünya gündemini oluşturan “yakınsama”
paralelinde, Türkiye’de de ses iletişimini kapsayan IP hizmeti konusunda daha
esnek, gelişime açık düzenlemelerin yapılması yönelik 4 Şubat 2001 tarihli
Telekomünikasyon Kurumu’nun yayınlamış olduğu Tebliğ bunun için yeterlidir.
Bu konuda Avrupa Birliği Komisyonu’nun yayınladığı bildiriler esas alınmalıdır.
Geçmişte olduğu gibi her hizmet için ayrı şebeke tesis etme gerekliliği
artık geçerli değildir. Günümüz sayısal teknolojisinde veri, ses ve görüntü aynı
ortamdan iletilmekte, kullanıcıya paket uygulamalar ulaştırıldığı unutulmamalıdır.
2.5.2. GSM
Türkiye’de mevcut 4 mobil işleticiden ikisinin konsolidasyona giderek tek

bir işletici olarak hizmet verme kararları sektörde kaynakların optimizasyonu
açısından doğru bir yaklaşımdır. Dünyada da benzeri eğilim ile bir ülkede en
çok 3 ile 4 dolayında mobil işleticinin yeterli rekabet koşullarını oluşturacak bir
ortam hazırladığı yönündedir.
77
İktisat Kongresi
Ancak söz konusu konsalidasyon sırasında mevcut diğer iki işleticinin

haklarına aykırı durumun oluşmamasına özen gösterilmeli, bu konuda
Telekomünikasyon Kurumu, Rekabet Kurumu gibi düzenleyici organlar gerekli
önlemleri almalıdır.
Mobil iletişime, devlet tarafından uygulanan çok yüksek orandaki
vergilendirme piyasanın büyümesini yavaşlatmakta, hatta önünü kesmektedir.
Dünyada benzeri görülmeyen orandaki vergiler, sonuçta GSM operatörlerinin
yanında esas olarak tüketicileri olumsuz olarak etkilenmektedir. Sektördeki vergi
uygulamaları, piyasadaki oyuncuların gelecek planları yapmasına da engel
olmaktadır. Bunu ortadan kaldırmak için önce geçici olarak alınan sonra kalıcı
olan %25 oranındaki Özel İletişim Vergisi tamamıyla ortadan kaldırılmalıdır.
Mobil iletişim piyasasını salt hazineye gelir yaratan bir kaynak olarak görmek,
bu sektörün önünü tıkadığı gibi, bireylerin iletişim özgürlüğüne de dolaylı yoldan
kert vurmaktadır. Vergide diğer ülkelerdeki uygulamalar incelenerek adil bir
rakam tespit edilmelidir. Türkiye’deki kullanıcılar ödedikleri toplam mobil iletişim
vergisi ulusal gelire oranlandığında başka ülke vatandaşlarına göre inanılmaz
bir bütçe finansörü durumuna getirilmekten kurtarılmalıdır.
3. Ülkemizde Frekans Bantlarının Gelecekteki Durumları
Gelecekteki iletişim altyapısına bağımlı olarak ulusal frekanslarımızın

kullanım alanları ve yoğunluklukları da bugünkünden farklı olmak zorundadır.
Önlemlerin zaman yitirilmeden alınması gerekmektedir.
DVB (Digital Video Broadcasting) geçildiği takdirde 470/862 Mhz. aralığı
boşalacaktır.
Uydu Kullanımı yaygınlaştığında 108/118 Mhz. Ve 118/136 Mhz.
boşalacaktır.
NMT 450 kullanımdan kalkar ve sayısal Trunk sistemine geçilirse
410/430 MHz. yoğunluğu azalacaktır.
Sayısal PMR (Professional Mobile Radio) sistemine geçilirse 430/470
MHz. yoğunluğu azalacaktır.
2004 ten itibaren Altyapı işletmeciliği lisansı verildikten sonra 4, 6, 7,
10.5 GHz. bandları yoğunlaşacaktır.
FWA (Fix Wireless Access) ve LMDS (Local Multipoint Distribution
System) lisansı verildikten sonra 24.5/26.5 GHz yoğunlaşacaktır.
UMTS lisansı verildikten sonra önce 892/960 MHz, 1710/1785 MHz,
1805/1880 MHz., 1920/1970 MHz, 2110/2290 MHz., daha sonra askeri
kanallar boşaltılırsa 2500/2700 MHz.,2700/2900 Mhz. yoğunluk
Kazanacaktır.
Aşağıdaki başlıklar altında sektörde rekabeti daha verimli hale getirecek
olan konular özetlenmektedir.
78
İktisat Kongresi
3.1. Yerel Telefon Şebekesinin Erişime Açılması

Mevcut PSTN altyapısı, telekomünikasyon sektöründeki hizmetleri
sağlarken, kaynakları ve abone sayısıyla oldukça kritik avantajlara sahiptir.
Geniş bant internet hizmeti, xDSL teknolojisi ile, mevcut telefon hatları
üzerinden aboneye ulaşmaktadır. Ülkemizde, sabit telefon hat abonesinin 20
milyona yaklaştığı düşünülürse, Bilgi Toplumu’na geçişten bahsedildiğinde
ulaşabileceğimiz kitlenin boyutu ortaya çıkmaktadır.
Yerel telefon şebekesi, pazara girmek isteyen diğer işletmecilerin
kullanımına açılmasıyla (Local Loop Unbundling) xDSL hizmetleri Türk
Telekom’un yanı sıra özel sektör tarafından da sağlanabilecektir.
Telekomünikasyon Kurumu yapacağı düzenlemelerle bu alanda Türk
Telekom’un tekelciliğini sürdürmek üzere ayak diremelerine karşı önlemlerini
önceden almak zorundadır.
Avrupa Komisyonu’nun, 12 Temmuz 2000 tarihinde yayınladığı
düzenlemesi 6 büyük önem taşımaktadır. Düzenlemeye göre, Avrupa Birliğine
üye 15 ülkenin düzenleyici kurumları, 31 Aralık 2000 tarihiyle erişim ağının
kullanıma açılması için uygulamaları yürürlüğe sokmakla yükümlü kılınmıştır.
Dolayısıyla, 31 Aralık 2000’den itibaren etkin piyasa gücüne sahip operatörler
yerel hatlarına erişim için geçerli detaylı referans fiyat ve şartları içeren
tarifelerini yayınlamak zorundadır. Fiyatlandırmanın, maliyet esaslı olması ve
düzenleyici kurumun rekabeti özendiriciliği esası benimsenmiştir. Yaratılan
rekabet ortamı, tüketicinin e-dünyaya ulaşımını daha hızlı, kesintisiz ve de en
önemlisi ucuz olarak sağlamaya yöneliktir. Bu tür düzenlemeler Türkiye
tarafından da benimsenmelidir.
406 sayılı Telgraf ve Telekom Kanunu’nda “Katma Değerli
Telekomünikasyon Hizmetleri” tekel kapsamı dışında tutularak rekabete
açılmıştır. Mevcut hatlar üzerinden lokal hatlar vasıtasıyla servis sağlayıcılar
çeşitli data hizmetlerini son kullanıcıya ulaştırabilirler. Bunu sağlamak amacıyla
özellikle Avrupa’da günümüzde kabul gören lokal hatların servis sağlayıcılarla
paylaşıma açılması (Line sharing) yaklaşımı Türkiye’de de uygulanmalıdır.
Türk Telekom santraline ulaşan hatlar ana dağıtım noktasından sonra
telefon trafiği için kullanılan düşük frekanslar ile DSL hizmetlerinin kullandığı
yüksek frekansları ayırmak için splitter’a bağlanmaktadır. Splitter’dan sonra aynı
hattı kullanan Türk Telekom ses hizmetini vermekte iken servis sağlayıcı da
kendi kurmuş olduğu xDSL altyapısı vasıtasıyla çeşitli veri hizmetlerini
abonelere ulaştırabilir. Bu,Türk Telekom’un sabit telefon hatlarının kullanımını
özendirici bir etki yaratarak verimliliğini artıracaktır.
Konuyla ilgili olarak santrallerde yer (co-location) ve tesisatın paylaşımı
(facilities sharing) gibi hayati konularda TK tarafından yeni düzenlemeler bir an
önce çıkartılmalıdır.
Sonuçta, tüketiciler normal yerel hat üzerinden TV/Video ve radyo
yayınları, internete erişim, veri hattı bağlantısı gibi ekstra hizmetlerin tümünden
aynı anda yararlanacaktır. Aboneler telefon hatları üzerinden bu hizmetlerle eş
6
http://europa.eu.int/comm/information_society/policy/framework/pdf/com2000394_en.pdf
79
İktisat Kongresi
zamanlı olarak ses hizmetini almaya devam edeceklerdir. Böylece Türk

Telekom maddi bir kayba uğraması önlenmiş olacaktır.
3.2. Altyapı Yatırımlarında Geçiş Hakkı Uygulaması

Günümüzde olduğu gibi gelecekte de, yer altındaki altyapı, kamu malı
olarak kabul edilen belediyelerin egemenliğindeki cadde ve sokaklardan
geçecektir. Cadde ve sokakların kullanımı için TK tarafından yetkilendirilmiş
işletmeciler de istekte bulunacaklardır. Bu aşamada, o cadde ve sokakların
bakımı ve hizmetin sürdürülmesinden sorumlu olan belediyelerden kullanım izni
alınması gerekecektir.
Belediyelerin cadde ve sokakların altına kendi mülkiyetlerinde olan büzler
döşeyip bunların gözlerini isteyen işletmecilere kiralaması ve/veya bir
işletmecinin kiralamış/döşemiş olduğu büz üzerinden altyapının bir kısmını bir
başka işletmeciye kullandırması, kiralaması, ayrıntılı düzenlemeler yapılması
gerekir.
AB ülkelerinin bu alandaki tecrübelerinin ışığında, aşağıdaki önerilerin
dikkate alınmasında yarar olacağı düşünülmektedir.
Kamu mülkleri ve özellikle karayolları boyunca geçiş hakkının mümkünse
ücretsiz olarak sağlanması önemlidir.
Kamu arazisinden geçiş için benimsenecek yönteme açıklık
kazandırılmalı, bütün yerel yönetimlerin bu usul çerçevesinde karar
vermeleri sağlanmalıdır. Söz konusu yöntem kamu arazisinden geçiş için
başvuru şartlarını açıkça ortaya koymalı ve ilgili idari makamın başvuruyu
inceleme ve cevap verme süresine zaman sınırı getirmelidir. İlgili
idarenin işletmecinin başvurusunu reddetmesi yalnızca istisnai koşullarda
mümkün olabilmelidir. İlgili idarenin, geçiş hakkını tanımak için
işletmeciye telekomünikasyon mevzuatında yer almayan ilave koşullar
(bürokrasi) koşması önlenmelidir.
Geçiş hakkı konusunda yerel yönetimlerin Türk Telekom ile diğer
işletmeciler arasında ayırımcılık yapmamaları sağlanmalıdır.
Telekomünikasyon Kurumu’nun bu geçiş hakkı nedeniyle işletmeciler ile
yerel yönetimler arasında arabuluculuk yapması gerekebilecektir.
Özel mülkiyet üzerinden geçiş hakkının ilke olarak taraflar arasındaki
ticari müzakereler sonucunda kararlaştırılması ilkesi benimsenmelidir.
Ancak müzakerelerde mülk sahibinin uzlaşmaz bir tutum benimsemesi
durumunda işletmeciye dava açarak bu araziden geçiş hakkı elde etme
olanağı sağlanmalıdır.
4. Yerli Üretim (Ar-Ge) Katkı Payı
Teknoloji geliştirme ve yenilikler, ülkemizdeki sanayi ve bilişim

kuruluşlarının gerek ulusal gerekse de uluslararası pazarda rekabet avantajı
kazanmaları ve sürekli büyümeyi sağlayan en önemli güç ve araçtır. Küresel
80
İktisat Kongresi
rekabet, doğal kaynaklar ya da ucuz işçilikten çok, teknoloji geliştirmeye ve

yeniliklere dayanmaktadır.
Türkiye'nin ekonomik açıdan güçlenebilmesi için tek çözüm yolu
teknolojik olarak üstün özelliklere sahip, kaliteli, dünya standartlarında, katma
değeri yüksek ürünler üreten bir sanayi yaratması ve böylece küresel pazarda
yerini almasından geçmektedir.
Teknolojik yenilikler ve buna bağlı teknolojik ilerleme, sürdürülebilir
ekonomik büyüme, gelişmiş ülkeleri yakalama ve toplumsal refaha ulaşmak için
şarttır. Bunun lokomotifi sanayi kuruluşlarıdır. Devlet de bu konuda düzenleyici
ve teşvik edici role sahiptir.
Türkiye’nin, hem günümüzde rekabetçi ortamı yaratabilmek hem de 2004
yılında telekomünikasyon piyasasında gerçekleştireceği serbestleşmeyi sağlıklı
bir şekilde oluşturabilmek için Avrupa’daki uygulamalara ayak uydurması önem
ve öncelik taşımaktadır.
B - HUKUKSAL ALTYAPI
Bilgi toplumunun hukuksal altyapısı öncelikle bilginin toplum içersinde

üretimi ve yayılımı sürecini hızlandıracak, bilginin vatandaşlar arasında özgürce
paylaşımını sağlayacak düzenlemelerden oluşmak zorundadır. Nitelikli bilginin
üretimi, üretilen nitelikli bilginin üretim sürecinde yer alan sujelerin hakları
korunarak enformasyona dönüştürülmesi ve toplumun tüm kesimlerine ve
küresel ağa yayılması, enformasyon niteliğindeki bilginin ekonomik ve toplumsal
ilişkilerde bilgi topluma paradigmalarına uygun olarak kullanılması ve tüm bu
süreçlerde bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkin olarak biçimde yer alması
biçiminde özetleyebileceğimiz bilgi toplumu süreç peyzajı temel alınarak
hukuksal düzenlemelerin ruhu ortaya konulmalıdır ve bu ruha uygun olarak
yapılacak düzenlemeler de birbiriyle entegreli ve ahenkli bir bütün olarak
kurgulanmalıdır.
Bilgi toplumunun önceliği bilgi toplumunun kazanımlarından

vatandaşların hiçbir ayrım gözetmeksizin faydalanmasının sağlanmasıdır.
Ancak bu şekilde bilgi toplumuna karşı kararlı bir bilinç ve isteklilik toplumsal
bünyede yaratılabilir. Hukukun buradaki rolü toplumsal ilişkileri yönlendirme
olmalıdır. Vatandaşlar bilgi toplumu mekanizmalarını yaşamlarına işine
geçirirken hukuken güvence de olma duygusunu hissetmelidirler.
Bilgiye erişme ve erişilen bilgiyi özgürce kullanma bu noktada çok önemli

bir konuma sahiptir. “Kamusal Bilgilere Erişim Özgürlüğü” veya “Bilgi
Özgürlüğü” olarak uluslar arası hukukta belirlenen temel çerçeve “Bilgi Edinme
Hakkı Kanunu” ile ülkemizde de bir ölçüde gerçeklik boyutuna taşınmıştır. “Bilgi
Edinme Hakkı Kanunu”nun demokratik ve şeffaf bir idare için ilk başlangıç
olmasına rağmen bilgi toplumu için istenilen düzeyde vatandaşlara ve iş
dünyasına doğru bilgi akışını güvence altına alacak ve teşvik edecek nitelikte
değildir. Oysa kamunun elindeki bilgi kaynaklarından vatandaşların ve iş
dünyasının istenilen düzeyde yararlanması için bu kanun kapsamında
81
İktisat Kongresi
mekanizmalar geliştirilmeli bilgi ekonomisinin doğumunda kamusal bilgi

kaynakları etkin biçimde kullanılacağı erişim ve etkileşim ağları yaratılmalıdır.
Bilgi toplumunun hukuksal altyapısını oluşturacak düzenlemeler, mevcut

hukuk sistemi ile bütünleşmiş, uygulanabilir, bilgi toplumu kurumlarını ve
felsefesini koruyarak ileriye doğru götürecek nitelikte olmalıdır. Düzenlemeler
özellikle ülkemizin mevcut durumuna özel çözümlemeleri bünyesinde
bulunduracak ve toplumun, tüm kesimlerinin üzerinde mutabakata vardığı
“ulusal sözleşme” ile çizili olan hedeflerin realize edilmesini sağlayacak
mekanizmaları bünyesinde bulundurmalıdır. Bu durum bizlere bilgi ekonomisi ve
bilgi toplumuna yönelik düzenlemelerin sadece Avrupa Birliği’ne uyum veya
ülkemizdeki mevcut düzenlemelere kaynak teşkil eden ülkelerdeki değişimlerin
hukuk sistemimize uyarlanması gibi amaçlarla gerçekleştirilmemesi gerekliliğini
vurgulamaktadır. Bilgi Ekonomisinde yetkinleşmek Bilgi Toplumu
paradigmalarını toplumun tüm kesimlerine yaygınlaştırmak, düzenlemelerin
ruhunun yerel ve küresel gerçeklikleri yansıtacak ve bu olguları içerecek şekilde
tasarlanması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Hukuk böylelikle hem istenilen
hedeflere ulaşılmada önemli bir yol haritası olacak, hem de hedeflere doğru
çizilen yolda teşvik edici, koruyucu ve sosyo-ekonomik dengeyi sağlayıcı rolünü
bir kez daha güçlü bir şekilde ön plana çıkaracaktır.
Tüm bu hususları bünyesinde taşıyan düzenlemelerin yapılmasında

öncelikle demokratik hukuk devletinin de bir gereği olarak çoğulculuğun ve
katılımın düzenleme süreçlerine yansıması gerekmektedir. Bilgi ekonomisi ve
bilgi topluma dönük yönetsel paradigmaların temelindeki ağ yönetişiminin
düzenleme süreciyle olan ilişkisi de katılım ve paydaşlık temelinde
konumlanmalıdır. Bu durum gerek hukuk devleti ilke ve kuralları ile gerekse de
düzenleme süreçlerinin şeffaf, etkili ve katılımcı bir yapıya kavuşturulmasında
en uygun yaklaşım olacaktır.
Ülkemizin içinde bulunduğu durum, küresel ağın getirdiği dinamikler ve

tüm bu hususları göz önünde bulundurarak bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna
geçiş sürecinin kurgusunun belirlendiği yol haritası ve hedeflerde hukuksal
mekanizmaların amaca yönelik ve istenilen etkinlikte olmasının nasıl
sağlanacağı sorusu gündemin başında yer almalıdır. Bu soruya verilecek yanıt
ise bir çok noktada hukuksal sorunların aşılmasında önemli bir hareket noktası
olacaktır. Öyleyse hareket noktamızı “ulusal öncelikler ve ihtiyaçlar” olarak
belirlemek yukarıda bahsi geçen yaklaşıma en uygun yöntemdir.
Ulusal önceliklerimiz bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunun temel yapı

taşlarının oluşturulmasıdır. Ulusal önceliklerimiz raporun önceki bölümlerinde de
belirttiğimiz gibi dört temel alanda yetkinleşmek ve eylemde bulunmayı
gerektirmektedir. Ulusal ihtiyaçlarımız ise belirlenen bu öncelikler temelinde
hangi hukuki enstrümanları hangi ölçülerde ve ne nitelikte kullanacağımızın
yöntemini bizlere göstermektedir. İhtiyaçların ortaya çıkmasında bilgi ekonomisi
ve bilgi toplumunun öncelikleri temel alınır ancak bu temelde toplumsal talep
mekanizmasından da yeterli düzeyde ihtiyacın olgunlaştığı yolunda
sinyallerinde alınması gerekmektedir.
82
İktisat Kongresi
İhtiyaçların analizi ve önceliklere uygunluğu da bir o kadar önemli olan bir

konudur. Öncelikle düzenleme yapılmasına gerek olup olmadığı anlamak için
ihtiyaçların hukuk sistemi içersindeki yeri haritalandırılmalıdır. İhtiyaçların
belirlenen alan içersinde mevcut düzenlemelerle olan ilişkisi, bu düzenlemelerin
ihtiyacı karşılamadaki etkinliği kantitatif verilerle de desteklenerek belirlenir. Bu
analiz sonucunda eğer mevcut düzenlemeler ihtiyacı karşılıyorsa düzenleme
yapılmaz. Eğer ihtiyaçlar karşılanmıyorsa, mevcut düzenlemenin nerelerde
eksik olduğu tespit edilerek düzenleme sahasının sınırları belirlenir.
İhtiyaçlara göre belirlenen düzenleme sahası, toplumsal talepteki

yoğunluk, ihtiyacı karşılamadaki yegane mekanizma olup olması ve hukuk
sistemiyle uygunluk da göz önünde bulundurularak düzenlemenin türü (kanun,
tüzük, yönetmelik, karar, tebliğ vb.) tespit edilir. Düzenlemenin türünün tespiti bu
düzenlemeyi hukuk sistemi içersinde yürürlülüğe koyacak sujenin (Meclis,
Bakanlıklar, Bağımsız İdari otoriteler vb.) veya bu konuda uzmanlaşmış idari
birimin (Örn. Adalet Bakanlığı Kanunlar ve Kararlar Daire Başkanlığı),
düzenlemenin niteliği konusunda kapsamlı ve katılımcı bir çalışma başlatmasını
gerektirir. Bu çalışma yukarıda açıklanan sürecin verilerinin de paylaşıldığı
geniş katılımlı bir kamuoyu danışma ve etkileşim mekanizması ile birlikte
düzenlemenin niteliğinin ilgili tüm tarafların görüşleriyle şekillendirilmesi
sürecinin tesisine zemin hazırlayacak bir yapının oluşturulmasıdır. Bu yapı aynı
zamanda taslak düzenlemenin ortaya çıkmasının zeminini hazırlar.
Taslak düzenlemenin içerik kurgusu ve sistematiği, ihtiyacın yöneldiği

ilişkilerin tanımlanması, bu ilişkilerin ekonomik ve sosyal bağlama noktalarının
tespiti, düzenlemenin doğrudan ve dolaylı etkisi olduğu diğer düzenlemelere
karşı durumu, düzenlemenin hukuk sistemi ile ahengi, mevcut olduğu disiplin
içindeki temel ilkelere uyumu gibi bir çok etken gözetilerek oluşturulur. Bu
noktada yol göstermesi bakımından karşılaştırmalı hukuktaki ve Avrupa
Birliği’ndeki düzenlemeler, uygulamalar örnek alınabilir. Ancak nitelik itibariyle
bu düzenlemelerin ihtiyaçlara cevap verip vermediği, ihtiyaçların niteliği,
çerçevesi ve kapsamı ile karşılaştırılarak ortaya konular. Sırf medeni milletlerin
düzenlemesi veya Avrupa Birliği ile şekli bir uyum sağlanması amacıyla
düzenleme çatısı ve kurgusunun bahsi geçen düzenlemelerden bire bir
alıntılanması veya örneklenmesi amaca ve ihtiyaca yönelik düzenlemeler
yapmanın önündeki en büyük engeldir. Tüm bu hususlar dikkate alınarak taslak
düzenleme hazırlanarak kamuoyuna duyurulur.
Taslak düzenleme üzerinde yine ilgili taraflar tamamen kamuoyunun

gözlerinde cereyan edecek etkileşimle bir süreç içersinde görüşlerini
açıklamaya devam ederler. Bu sürecin devamında tasarının getirdiği yeniliklerin
sosyal ve ekonomik analizlerinin yapıldığı teknik raporlar görüş bildiren ilgili
taraflara ışık tutması amacıyla kamuoyu ile paylaşılır. Düzenleme yapacak suje
tüm bu raporlar ve görüşler eşliğinde düzenlemeye son halini vererek son bir
görüş almak üzere kamuoyu ile paylaşır ve düzenlemenin yürürlüğe gireceği
tarihi ve düzenlemenin etkileri konusunda kamuoyunu ve ilgili paydaşları
bilgilendirir.
83
İktisat Kongresi
Düzenlemenin yürürlülüğe girmesiyle birlikte düzenleme ile amaçlananlar

ve bu amaca uygun olan veya olmayan düzenleme sonuçları periyodik izleme
ve uygulama raporları ile kamuoyu ile paylaşılır. Düzenlemenin değerlendirildiği
bu raporlar amaçlanan hedeflere ne ölçüde ulaşıldığını, uygulamadaki
eksikliklerin neler olduğunu ortaya koyar. İzleme ve uygulama raporlarının hem
düzenlemeyi uygulamakla görevli olan idari otorite tarafından hem de tamamen
bağımsız ve bu alanda yetkin özel bir kuruluş tarafından gerçekleştirilmesi
esastır. Raporların sonuçları ve ayrıntıları kamuoyu ile paylaşılarak
kamuoyunun ve ilgili paydaşların düzenlemeler konusunda talepleri
değerlendirilir ve yukarıdaki süreçte belirlenen esaslara uygun olarak eğer
düzenleme üzerinde değişikliğe gidilmesi ihtiyacı doğmuş ise düzenlemede
değişikliğe gidilir. Bu durum daha açık bir ifadeyle toplumsal talep ve bilimsel
verilere dayalı düzenleme ihtiyacı belirleme sistemi, siyasal çıkar ve gündelik
hesaplarla, “sonradan yürürlülüğe giren kanunun, önceki kanunu açık veya
örtülü bir şekilde yürürlükten kaldırması” genel ilkesinin kötüye kullanılmasını
engelleyerek, düzenlemelerdeki tutarlılığı, sürekliliği ve öngörüyü sağlar.
Yukarıda belirtilen şekilde katılımcı, şeffaf, toplumsal ihtiyaç ve talep

odaklı, bilimsel verileri dayalı bir düzenleme süreci ve sürecin devamında gelen
ölçme ve değerlendirme çalışmaları, bilgi ekonomisinin ihtiyaç duyduğu
düzenleme ortamını yaratacaktır. Düzenlemelerin belli bir sistematik dahilinde
uygulanabilir kılınması ise siyasal kararlılık ve toplumsal birlikteliği gerektirir.
C- e-DÖNÜŞÜM TÜRKİYE
1. Genel Bakış
Türkiye, bir taraftan Avrupa Birliğine (AB) girme yolunda Kopenhag

Ölçütlerini yerine getirme konusunda çalışmalar yaparken, diğer taraftan AB ‘nin
e-Avrupa 2002 Eylem Planı ile başlattığı Bilgi Toplumuna dönüşüm
çalışmalarına da katılacağını açıkladı. Mart 2001'de AB'ye sunulan "Avrupa
Birliği Edincinin (Müktesebat) Benimsenmesine” ilişkin Türkiye Ulusal
Programı"nda aşağıdaki paragraf yer almıştır:
"Hükümetimiz AB çerçevesinde başlatılan ve yürütülmekte olan e-Avrupa

girişimini desteklemekte ve bu girişimine katkıda bulunmak istemektedir.
Türkiye'de "Bilgi Toplumu"nu oluşturmak amacıyla e-Türkiye girişimini başlatıp
yönlendirmeyi ve Avrupa Birliği'ndeki çalışmalarla eşgüdüm sağlayacak bir
kurumsal yapıyı, ilgili özel sektör, akademik çevreler, sivil toplum örgütleri ve
diğer ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği halinde oluşturmayı hedeflemektedir."
Bu kapsamda Türkiye, Haziran 2001’de Göteborg’da yapılan toplantıda,
e-Avrupa 2002 Eylem Planının aday ülkeler için hazırlanan sürümü olan e-
Avrupa+ Eylem Planına uyacağını resmen ifade etti.
84
İktisat Kongresi
1. 1. e-Avrupa
1.1.1. e-Avrupa 2002
23-24 Mart 2000’de Lizbon’da toplanan Avrupa Konseyi, Avrupa’yı 10 yıl

içinde “dünyanın en rekabetçi ve dinamik ekonomisi yapmak” gibi çok iddialı bir
hedef belirledi. Avrupa’nın yeni ekonominin ve özellikle İnternet’in getirdiği
fırsatlardan ivedilikle yararlanmaya ihtiyacı olduğunu fark eden Avrupa Konseyi,
gerek ABD ile aradaki farkı kapatmak, gerekse Avrupa içindeki bölgesel
dengesizlikleri ortadan kaldırmak için Aralık 1999’da Avrupa Komisyonu
tarafından benimsenen e-Avrupa girişimini geliştirerek desteklemeye karar verdi
ve bir eylem planı hazırlatıldı.
1. Daha ucuz, daha hızlı ve güvenli bir İnternet altyapısı sağlamak

• Herkes için daha ucuz ve daha hızlı İnternet
• Araştırmacılar ve öğrenciler için daha hızlı İnternet
• Güvenli ağlar ve akıllı kartlar
2. İnsanlara ve yeteneklere yatırım yapmak
• Avrupa gençliğinin sayısal çağa hazırlanması
• Bilgiye dayalı ekonomide işgücü
• Herkesin bilgiye dayalı ekonomiye katılımı
3. İnternet kullanımını teşvik edip artırmak.
• e-Ticaretin hızlandırılması
• e-devlet: Kamu hizmetlerine elektronik erişim.
• "On-line" sağlık
• Küresel ağlar için Avrupa sayısal içeriği
• Akıllı ulaşım sistemleri
AB ülkeleri bu hedeflere 2002 yılı sonuna kadar ulaşmayı amaçlıyorlardı.
1.1.2. e-Avrupa 2005
AB ülkeleri e-Avrupa 2002 Eylem Planındaki hedefleri gerçekleştirdikten

sonra, kendilerine daha uzun vadeli hedefler belirlediler ve bu hedeflere
ulaşmak için bir önceki planın devamı olan e-Avrupa 2005 Eylem Planını
hazırladılar. Bu Eylem Planının amacı, özel yatırımcılar için ve kamu
hizmetlerini çağdaşlaştırmak, verimliliği artırmak, yeni işler yaratmak için uygun
bir ortam yaratmak ve herkese küresel Bilgi Toplumuna katılmak için fırsat
vermektir. Böylece e-Avrupa 2005, aynı zamanda güvenli hizmetlerini,
uygulama ve içerik temelli yaygın geniş bant altyapısını harekete geçirmeyi
amaçlamaktadır. Bu eylem planı, geniş bantlı iletişim altyapısının
yaygınlaştırılması yanında, Ipv6, bilgi ve iletişimin güvenliği ile e-Devlet, e-
Öğrenme, e-Sağlık ve e-İş uygulamalarına odaklanmaktadır.
Özetle söylemek gerekirse, e-Avrupa 2005 ile Avrupa şunlara kavuşmuş
olacaktır.
• Çağdaş çevrimiçi kamu hizmetleri
85
İktisat Kongresi
o e-Devlet
o e-Öğrenme
o e-Sağlık
• Aşağıdaki sonuçları doğuracak da konuma gelen devingen e-iş ortamı
• Rekabet edebilir fiyatta, yaygın, geniş bantla erişim olanağı
• Güvenli bilgi altyapısı
1.2. e-Avrupa+
AB ülkeleri kendileri için e-Avrupa 2002 Eylem planını yaşama geçirirken,
aday ülkelerin de aynı toplumsal dönüşümden geçmeleri için e-Avrupa+ Eylem
Planını hazırlamıştır. Aday ülkeler buradaki hedeflere 2003 yılı sonuna kadar
ulaşmayı planlamışlardır. e-Avrupa+ Eylem Planı aday ülke ekonomilerinin
yenilenmesinin hızlandırılmasını, kurumsallaşmalarının desteklenmesini, genel
rekabet güçlerinin geliştirilmesini amaçlıyor ve bu yönde, aday ülkelerin özel
durumlarını göz önüne alan planlar sunuyor.
e-Avrupa+ Eylem Planı’nın e-Avrupa’dan farklı bir amacı da var. Bu da,

Bilgi Toplumunun temel taşlarını oluşturma çalışmalarının hızlandırılması için
aşağıdaki konulara öncelik vermek:
1. Herkes için uygun fiyatlı iletişim hizmetleri sağlamak
2. Bilgi toplumu ile ilgili AB Edinç’ini uyarlamak ve uygulamak
1.3. e-Türkiye Eylem Planı

Türkiye, Göteborg’da yaptığı taahhüt sonunda, 4 Ekim 2001 tarihinde
Başbakanlık Müsteşarlığının eşgüdümünde e-Avrupa+ Eylem Planına koşut
olarak e-Türkiye Eylem Planının oluşturulması çalışmalarına başladı. Kamu,
özel ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin katıldığı 13 ayrı çalışma grubu
kuruldu. Çalışma gruplarının 18 aylık çalışmaları sonucunda bir eylem planı
hazırlandı ve durum saptaması yapan 1. Ara Rapor hazırlanarak Mayıs 2002
‘de AB’ye sunulabildi. Güçlü bir örgütlenme ve yeteri kadar sahiplenme
olmadığından bunun dışında bir gelişme olmadı ve seçim kararının
alınmasından sonra bu konudaki çalışmalar tamamen durdu.
Söz konusu eylem planı E-Avrupa Eylem Planındaki ana başlıkları

içermektedir. Bu başlıklar altında onlarca projenin gerçekleştirilmesi
gerekmektedir. Bunlar arasında 58.900 okulun bilgisayarla donatılması ve
İnternet bağlantılarının sağlanması, 578.800 öğretmenin eğitilip ders aracı
olarak bilgisayarı en iyi şekilde kullanacak duruma getirilmesi, mevcut işgücüne
sayısal okur yazarlık kazandırılması, bir çok kamu kuruluşunun e-devlet
kapsamındaki projeleri örnek olarak sayılabilir.
Yalnız bu hedeflere ulaşabilmek için belirlenen önkoşulun yerine

getirilmesi gerekmektedir. Bu önkoşul, Bilgi Toplumu için ana taşların yerine
oturtulması işleminin hızlandırılmasıdır:
• Herkes için uygun fiyatlı iletişim hizmetlerinin sağlanması

• Bilgi Toplumu konusundaki AB müktesebatının benimsenmesi
86
İktisat Kongresi
1.4. e-Dönüşüm Türkiye (e-DT) Projesi
58. Hükümet e-Türkiye Projesini yeni baştan ele almıştır ve bu projenin

yürütülmesinin sorumluluğunu DPT’ye vermiştir. DPT içinde bu projeyi götürmek
üzere Bilgi Toplumu Daire Başkanlığı (BTDB) kurulmuştur. 27 Şubat 2003
tarihinde yayımlanan 2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile yeni adıyla “e-
Dönüşüm Türkiye” Projesinin başlıca hedefi; “Vatandaşlarımıza daha kaliteli ve
hızlı kamu hizmeti sunabilmek amacıyla; katılımcı, şeffaf, etkin ve basit iş
süreçlerine sahip olmayı ilke edinmiş bir devlet yapısı oluşturacak koşulların
hazırlanmasıdır.” diye belirlenmiştir.(Ayrıntılı amaçlar için söz konusu genelgeye
bakılabilir.)
BTDB, bu proje için bir Danışma Kurulu oluşturmuş, 8 yeni çalışma grubu
kurmuştur.
BTDB, bir önceki hükümet zamanında oluşturulan çalışma grupları

başkanları ile birlikte yeni çalışma gruplarını belirlemiş ve Kısa Dönem Eylem
Planını (KDEP) hazırlamıştır. Söz konusu KDEP 4 Aralık 2003 günü Resmi
Gazetede yayınlanan 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile kamuoyuna
duyurulmuştur. KDEP’de Bilgi Toplumu Stratejisi, Hukuki Altyapı, Teknik Altyapı
ve Bilgi Güvenliği, Eğitim ve İnsan Kaynakları, e-Devlet, Standartlar, e-Sağlık,
e-Ticaret ana başlıkları ve bu başlıklar altında 73 eylem yer almaktadır.
2003/48 sayılı Başbakanlık genelgesinde, “e-Dönüşüm Türkiye

Projesinin hayata geçirilmesi amacıyla Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı
Abdüllatif Şener’in başkanlığında, Sanayi ve Ticaret Bakanı Ali Coşkun,
Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı Ahmet
Tıktık ve Başbakanlık Başmüşaviri Fikret Nesip Üçcan’dan oluşan e-Dönüşüm
Türkiye İcra Kurulu kurulmuştur.” denilmektedir. Aynı kararda İcra kurulu
toplantılarına diğer kurumların başkanları ile bilişim sektöründeki üç sivil toplum
örgütü temsilcilerinin de katılacağı duyurulmaktadır.
2. Durum Analizi
2.1. Mevcut Durum
Türkiye e-Avrupa yolunun neresinde? Aşağıdaki başlıklar altında mevcut

duruma baktığımızda iyi bir noktada olmadığımız görünmektedir.
2.1.2. Örgütlenme
Toplumun tüm kesimlerini ilgilendiren ve çok büyük bir toplumsal

dönüşüm projesi olan e-Dönüşüm Türkiye Projesi, DPT’de bir daire
başkanlığının sorumluluğuna verilmiştir. DPT konumu itibariyle , daha çok
hükümete plan ve programların ve bunlarla ilgili stratejilerin hazırlanmasında
danışmanlık hizmeti vermektedir. Oysa bu projenin düzenlemeler dışında temel
ağırlığı gerçek uygulamaların hayata geçirilmesidir. Bu noktada projenin
uygulanmasında daha güçlü bir yapılanmaya gereksinim vardır. Mevcut çalışma
87
İktisat Kongresi
gruplarının da teknik uygulamaları projelendirme konusunda bilgi ve beceri ve

yetki açısından yeterli olamayacağı görülmektedir. Bu işler için teknik kadro
oluşturmaya veya bu işlerin kurum dışında oluşacak profesyonel bir ekip
tarafından yapılmasına gerek vardır.
2.1.3. Projelendirme
KDEP’in hazırlanması sırasında göz önünde bulundurulduğu ifade edilen

kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması, kamu hizmetlerinde etkinliğin
sağlanması ve vatandaşa yönelik hizmetlere ilişkin eylemler ile bütünlük
içerisinde olmasına dikkat edilmiş denilmektedir. Kamuda bir çok proje birden
fazla kurumu ilgilendirmektedir. Bazı uygulamalarda ise kurumlar arasında
mükerrerlikler vardır. Bu açıdan birden fazla kurumu ilgilendiren ve diğer
projelerden önce yapılması zorunlu olan temel projelerin saptanması ve
öncelikle yapılması gereken projelerin belirlenmesi ve tasarlanması çok önemli
bir teknik çalışmadır. Bir çok kurumun iş süreçlerinin yeniden tanımlanması
gerekmektedir. Bazı kuruluşların uygulamaları birleştirilerek tek bir uygulama
olarak tasarlanıp geliştirilmesi gerekmektedir. Böyle bir uzmanlığı BTDB içinde
ve çalışma gruplarında bulmak olanaklı değildir. Çalışma grupları içinde bu
konuda beceri sahibi kişiler olsa bile, böyle bir işi yapmak yetkileri içinde
olmamalıdır. O nedenle bu teknik hizmetlerin ne şekilde yerine getirileceği
açıklığa kavuşturulmalıdır.
2.1.4. Uygulama
Bugüne kadar yapılan uygulamalara bakıldığında iyi durumda

olmadığımız görülmektedir. Bu sonuca aşağıdaki konulardaki gelişmeleri genel
çizgileriyle değerlendirerek varılabilir.
2.1.4.1. Zamanlama
AB’ye aday ülkeler büyük ölçüde e-Avrupa+ Eylem Planı hedeflerine

2003 yılı sonuna kadar ulaşmış bulunmaktadırlar. Bu konuda henüz ayrıntılı bir
rapor yayınlanmamış olmakla birlikte, önemli bir yol aldıkları söylenebilir. Aynı
şekilde Türkiye de e-Türkiye Eylem Planındaki hedeflere 2003 yılı sonuna kadar
ulaşmayı amaçlıyordu. Ancak daha ilk değerlendirme sonunda planda sıralanan
eylemlerin 2003 yılı sonuna kadar tamamlanamayacağı anlaşıldı. Seçim kararı
ile de o çalışmalar bir kenara bırakılmış oldu. E-Dönüşüm Türkiye Projesi de
2003 yılında şekillenmeye başlandı ve hazırlanan KDEP Aralık 2003 ayı
başında yayınlandı. Bu durumda “Türkiye, AB ülkelerinden 4, aday ülkelerden 3
yıl geriden gidiyor”, demektir.
2.1.4.2. Projeler
KDEP’nin hazırlanması sırasında e-Avrupa’nın ruhuna uygun ilkelerin

göz önünde bulundurulduğu ifade edilmektedir. KDEP kısa dönem eylem planı
olarak hazırlanmış ve içerdiği eylemlerin 2003 ve 2004 yıllarında
88
İktisat Kongresi
tamamlanması öngörülmüştür. Planda yer alan 73 eylemden 14 tanesi

uygulama veya öncü uygulama, 2 tanesi yatırım projesi, 2 tanesi eğitim, kalan
55 tanesi ise, çıktısı rapor veya değişik belge olan masa başı çalışmalardır. 10
Eylem için finansman gereksinmesi belirlenmiş, bulunup bulunmadığı belli değil,
diğerleri için böyle bir çalışma yapılmamış. KDEP yukarıda belirtildiği gibi Aralık
2003’de yayınlanarak kesinleşmiştir. Bunun sonucu olarak 2003 içinde
tamamlanması öngörülen 27 eylemin sonuçları hakkında bir bilgi olmamakla
beraber büyük ölçüde tamamlanmadığı varsayılabilir.7
2.1.4.3. Kaynak
Eylem planında yer alan projelerin başarılı olmasında olmazsa olmaz

koşullardan biri yeterli kaynağın bulunmuş ve tahsis edilmiş olmasıdır. Bugüne
kadar böyle bir çalışma yapıldığına dair bir bilgi yoktur. 2004 yılı bütçesi içinde
hangi projeler için ne kadar kaynak ayrılacağı ise henüz kesinlik kazanmamıştır.
Öncelikle projelerin bir dökümü yapılmadığından bu toplumsal dönüşüm
projesinin tümünün Türkiye’ye kaça mal olacağı ve yıllar itibariyle kaynak
gereksinmesi bilinmemektedir.
2.1.4.4. Eğitim
e-DT Projesinin hayata geçmesinde en önemli görev kamu kurumları

yöneticilerine düşmektedir. Onların projeyi sahiplenmesi ve kendi kurumlarının
e-dönüşümünü gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Bu nedenle bu kesimin
eğitiminin öncelikle yapılması kurumların e-dönüşüme biran önce hazırlanmaları
açısından yararlı olacaktır. KDEP kapsamında hem kamu kuruluşlarının hem de
iş dünyasının ve vatandaşların bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi amacıyla 50
numaralı eylem planlanmıştır. Söz konusu eğitimin öncelikle ele alınıp
yapılmasında yarar bulunmaktadır.
2.1.5. Hukuki Altyapı
Hukuki altyapı alanında KDEP’de bir çok yasal ve hukuki düzenlemenin

yapılması 2003 yılında tamamlanacak şekilde planlanmış bulunmaktadır.
Burada anılan yasal düzenlemelerden Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çıkmış, iki
tanesi, Elektronik İmza ve Kişisel Bilgilerin Korunması yasa tasarıları TBMM
gündeminde bulunmaktadır. Kısa zamanda çıkarılması umudu bulunmaktadır.
Telekomünikasyonla ilgili düzenlemelerin 2004 yılı içinde tamamlanacağı
beklenmektedir.
2.1.6. İletişim Altyapısı
7
Nitekim İcra Kurulu’nun 8 Ocak 2003 tarihli 2 numaralı kararında KDEP’te 2003 yılı sonu itibariyle
tamamlanması öngörülen eylemlerin bitiş süresi 2004 yılı Nisanına, 2004 yılı ilk çeyreği içinde
tamamlanması öngörülen eylemlerin bitiş süresi de 2004 yılı Haziran ayı sonuna uzatılmıştır.
89
İktisat Kongresi
e-Türkiye Eylem Planında yer alan projeler hayata geçse bile, yurttaşlar
tarafından kullanımı sınırlı kalacaktır. Zira telekomünikasyon hizmetlerinin tam
anlamıyla liberalleşmemesi nedeniyle İnternet altyapısı yeteri kadar yaygın ve
ucuz değildir.
e-Avrupa+ Eylem planında herkese ucuz ve hızlı İnternet erişiminin

sağlanması bir ön koşul olarak belirtilmiştir. Oysa Türkiye bu ön koşulun
sağlanmasına ortam hazırlayacak telekomünikasyon hizmetlerinin
serbestleştirilmesi işini, söz konusu eylem planının tamamlanacağı gün resmen
yapacaktır. Bu serbestleşmenin sonuçlarını da hemen almak olanaklı değildir.
Bu konuda çok geri kalınmıştır.8
2.2. Plan ve Programlara Uyum Düzeyi
KDEP henüz yürürlüğe girdiğinden, plan ve programlara uyum düzeyi

konusunda bir değerlendirme yapmak olanaklı değildir.
2.3. Güçlü ve Zayıf Yönlerin Çözümlemesi
Bulunduğumuz noktada e-DT Projesinin zayıf ve güçlü yönlerine bakarak

gelecek için daha doğru planlama yapılabilir.
2.3.1. Güçlü Yönler
2.3.1.1. Yeni bir başlangıç
Gecikilmiş olmasına rağmen, gecikmenin avantajlarından yararlanılarak

daha hızlı adımlar atılabilir. Özellikle e-Avrupa 2005 Eylem Planının
yayınlanmış olması, önümüzdeki yılları daha iyi algılamak ve yönümüzü ona
göre çizmek açısından olumlu bir durumdur.
2.3.1.2. Siyasi kararlılık
58. Hükümetin bu projeyi algılaması ve gerek AB’ye girme, gerekse e-DT

konusundaki kararlılığı bundan önceki hükümete göre daha olumludur. Yine de
projenin tümünün tam algılanamadığı söylenebilir. Daha üst düzeyde
(Başbakan düzeyinde) siyasi liderlik projenin toplumun tüm kesimlerince
anlaşılması ve benimsenmesi, daha hızlı yaşama geçirilmesi açısından yararlı
olacaktır.
2.3.1.3. “Bilgi Toplumu” kavramı
8
1 Ocak 2004 itibariyle telekomünikasyon hizmetlerinin rekabete açılması başlatılmıştır. Telekomünikasyon
Kurumunun konuyla ilgili düzenlemeleri ivedilikle tamamlaması beklenmektedir.
90
İktisat Kongresi
Gerek BTDB kuruluşunda, ki adında “Bilgi Toplumu” kavramı geçiyor,

gerekse KDEP’nın hazırlanmasında ana hedefin Bilgi Toplumuna ulaşmak
olduğu ifade edilmiş olması, projenin ana yönünün anlaşıldığını göstermektedir.
Amaç herkes için Bilgi Toplumu olmalıdır. Bu amacın tüm belgelerde güçlü bir
şekilde ifade edilmesi, projenin doğru yönde gelişimi açısından önemlidir.
2.3.1.4. Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ile İletişim
Gerek BTDB çalışmalarında, gerekse İcra Kurulu’nun toplantılarına ilgili

STK’ların da katılacak olması sevindirici bir gelişmedir. STK’larla işbirliği daha
da geliştirilmelidir. Projenin teknik yönüyle başarıya ulaşmasında onların çok
büyük katkıları olacaktır.
2.3.1.5. Kısa Dönem Eylem Planı
KDEP ile ilgili değerlendirme projeler bölümünde yapılmıştır. İçeriği genel

de kağıt işleri olarak değerlendirilebilecek eylemlerden oluşmaktadır. KDEP’in
sunuluşundaki ifadelerden projenin amaç ve ilkelerinin anlaşıldığı ve bunların
göz önünde tutulduğu görülmektedir. Stratejik Plan projenin geleceğini belirleyici
olacaktır.
2.3.2. Zayıf Yönler
2.3.2.1. Projenin Kapsamı
KDEP kısa dönemli eylemler içerdiğinden e-DT Projesinin kapsamını bu

belgeden tam olarak anlamak olanaklı değildir. Strateji belgesi oluştuğunda bu
kapsamın sınırları kesinleşmiş olacaktır. 27 Şubat 2003 tarihinde yayımlanan
2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi’nde, “e-Dönüşüm Türkiye” Projesinin
başlıca hedefi; “Vatandaşlarımıza daha kaliteli ve hızlı kamu hizmeti sunabilmek
amacıyla; katılımcı, şeffaf, etkin ve basit iş süreçlerine sahip olmayı ilke edinmiş
bir devlet yapısı oluşturacak koşulların hazırlanmasıdır.” denmektedir. Bu
kapsamın Türkiye’yi Bilgi Toplumuna götürecek biçimde genişletilmesi
gerekmektedir. Kapsam e-Avrupa+ Eylem Planındaki konuları da içermelidir.
Hazırlanacak strateji belgesinde yerel yönetimlerin e-dönüşümüne değinilmelidir.
2.3.2.2. Örgütlenme Düzeyi
Avrupa’daki Bilgi Toplumu yapılanmalarını incelerken öncelikle AB

Komisyonunun bu konuda nasıl yapılandığına bakmak gerekir. Bilgi Toplumu
(Enterprise and Information Society), AB Komisyonundaki Bakan düzeyindeki
19 ‘Directorates General’(DG) ‘den biri olarak yer alıyor. Kasım 2000 de
yayınlanan ve üye ülkelerin Bilgi Toplumu stratejilerini inceleyen rapora göre, 17
91
İktisat Kongresi
AB ülkesinden onbirinde doğrudan başbakanlığa bağlı bir birim var ve dördünde

ise bu iş için özel bakanlık kurulmuştur.
e-Dönüşüm Türkiye Projesinin koordinasyonu ve yürütülmesiyle,

Başbakanlık Genelgesi ile kurulan “e-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu”
görevlendirilmiştir. İcra Kurulu’nun sivil toplum kuruluşları ve özel sektörün
katılımına açık yapısı, Türkiye’de bilgi toplumu ve bilgi ekonomisine doğru
dönüşüm hamlesinde eksikliği hep hissedilen siyasal iradenin artık harekete
geçmeye başladığının önemli bir işareti olarak algılanmalıdır. Ancak, “e-
dönüşüm” gibi kapsamlı bir projenin, yalnızca bilişimin geliştirilmesiyle sınırlı
olmayıp, ülkenin tüm sosyo-ekonomik yapısını değiştirecek köklü bir dönüşümü
tetikleyecek olması, bu yapının işleyişinde rol oynayan tüm anahtar
örgütlenmelerin etkin katılımını gerekli kılmaktadır.. Böyle kapsamlı bir katılım
platformu, ülkenin geleceğini belirleyecek bu hayati konuda, dönüşüme temel
oluşturacak dinamikleri yaratabilir.
Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu hedeflerine ulaşmak, bir “toplumsal

sıçramayı” gerektirmekte, bu da ulusal ölçekte bir seferberliği zorunlu
kılmaktadır. Nihayet şekillenmeye başlayan siyasi irade, ülkenin öncü
dinamikleriyle kuracağı geniş katılımlı bir ağ yönetişimi çerçevesinde ulusal
iradeyi tetiklemelidir ki, bu seferberlik mümkün olsun.
.
2.3.2.3. Kamuoyu Bilgilendirme
e-Türkiye toplumsal bir dönüşüm projesidir. Ancak hem yönetim

kademesinde hem de ilgili kurumlarda böyle bir algılamanın izlerinin
göründüğünü söylememiz olanaklı değildir.. İlgili kurumları daha çok STK’lar
bilinçlendirmeye çalışmaktadırlar. Ayrıca bu toplumsal dönüşümün toplumun
tüm kesimlerine anlatılması ve geniş kesimlerin bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Projenin bu iletişim ayağı ile ilgili olarak henüz hiç bir şey yapılmamıştır.
2.3.2.4. Toplumsal Seferberlik
e-DT daha çok kamu kurumlarının yapıp bitireceği bir proje olarak
görülmektedir. Oysa ki, kamu kurumları dışında özel kesimin, yerel yönetimlerin,
sivil toplum kuruluşlarının, tüm bireylerin bu dönüşümden geçmesi
gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında kapsamlı bir iletişim planı ile toplum
kesimleri bilgilendirilmelidir. Kamu da toplumun diğer kesimlerinin dönüşümünü
hızlandıracak ve özendirecek düzenlemelere ve projelere öncelik vermelidir.
2.3.2.5. Güçlü Siyasi Liderlik
Hükümetin, özellikle Başbakanın bu konudaki tutumu umut verici olmakla

birlikte bu projenin sürekliliği için etkin bir siyasal iradenin, icraatın her düzeyine
92
İktisat Kongresi
nüfuz ederek bu yönde sürekli bir kararlılık gösterilmesi gerekmektedir. E-

Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu, bu yönde atılmış olumlu bir adımdır.
2.3.2.6. Proje Yönetimi Yaklaşımı
Hem kurumlarda hem de Başbakanlık katında böyle büyük, kapsamlı,

uzun soluklu bir projenin, proje yönetimi teknikleri kullanılmadan başarı ile
yönetilmesi neredeyse imkansızdır. Kurumlardaki bu uzmanlık açığının
giderilmesi gerekmektedir.
2.3.2.7. Öncelikli Projelerin Belirlenmesi
“2.1.3. Projelendirme” bölümünde ifade edildiği gibi, kamuda bir çok

ortaklaşa yapılabilecek proje ve diğer projelerden önce yapılması gereken temel
projeler vardır. Örneğin Ulusal Birey Bilgi Sistemi (kısaca bireylerin çevrim içi
kimlik ve adres bilgileri, akıllı kimlik kartı ve biricik vatandaşlık numarasından
oluşan bir proje olarak tanımlanabilir) böyle bir projedir. Bu projenin
gerçekleştirilmesi bir çok kamu kurumunun işbirliğini gerektirmektedir. Nüfus
Sayımı, askere alma, seçmen kütüğünün yazımı gibi projelerin yapısını büyük
ölçüde değiştirecektir. O nedenle bu tür projelerin belirlenmesi, öncelikle ele
alınması gerekir. KDEP’de böyle bir yaklaşım konusunda ip uçları
bulunmamaktadır.
2.3.2.8. Gecikme
Yukarıda da açıklandığı gibi hem AB ülkelerinden hem de diğer aday

ülkelerden çok geride kalmıştır. Aranın kapatılması yönünde önlemler
alınmalıdır.
2.3.2.9. İletişim Altyapısı (önkoşul)
Bu projede en önemli dezavantaj Türkiye’nin herkese ucuz, hızlı, geniş

bantlı erişim olanağının sağlanamamış olmasıdır. Bu tüm eylemlerin ön
koşuludur. Bu sorunu çözmeden projenin diğer eylemlerinin başarıyla
sonuçlandığını söylemek olanaklı değildir.
2.3.2.10. Kamu Personelinde Davranış Değişikliği
Devletin e-Devlet olabilmesi için üç temel anlayış (paradigma)

değişikliğini, daha doğru bir deyişle kültür devrimini yapması gerekiyor.
Bunlardan birincisi, Devletin "önce devlet" anlayışını bırakıp "devlet vatandaşı
için vardır" anlayışına geçmesidir. E-Devletin tanımı bu anlayış değişikliğini
zorunlu kılmaktadır. İş süreçlerinin yeniden tanımlanmasında bu durum göz
önünde bulundurulmalıdır.
93
İktisat Kongresi
Bir diğer davranış değişikliği düzenlemeler yapılırken gerekmektedir.

"devlet vatandaşını potansiyel suçlu" olarak görüp, her işinde birilerinin suç
işlemesini önlemek amacıyla normal vatandaşların işlerini zorlaştıracak
bürokratik adımlar getirmektedir. Bir işin nasıl yapılacağı belirlenirken herkesin
masum ve iyi niyetli olacağı varsayılarak düzenleme yapılmalıdır.
Kamu bilgilerinin paylaşılması, saydam kamu yönetimi açısından büyük

önem taşımaktadır. Bugüne kadar görünen davranış kamu bilgilerinin “devlet
sırrı” anlayışıyla toplumdan gizlenmesi yönündedir. Kamu çalışanlarında böyle
bir kültür oluşmuştur. Yeni kabul edilen “Bilgiye Erişim Özgürlüğü” yasası
kapsamında bu bilgilerin paylaşılması anlayışı getirilmektedir. E-Devlet
uygulamaları tasarlanırken bu yaklaşımlar göz önünde tutulmalıdır.
Özetle kamu personeli en üst düzeyden en alt düzeye kadar eğitimden

geçirilerek alışkanlıklarından arındırılmalıdır.
2.3.2.11. Yöneticilerde Projeyi Sahiplenme
Dönüşümü gerçekleştirecek kamu kurumu yöneticilerinde henüz yeterli

düzeyde bir sahiplenme görülmemektedir. Ancak planlanan eğitimden sonra
belirli bir düzeyde bu sahiplenme gerçekleşebilir.
2.3.2.12. İzleme ve Ölçümleme Sistemi
Belirlenen hedeflere ne ölçüde ulaşıldığını değerlendirmek amacıyla e-

Avrupa+ Eylem Planı için saptanan somut 26 adet ölçüt kullanılmaktadır. Bu
sayede, hem planların gerçekleşme düzeyini, hem ülkenin başarımını diğer
ülkelerle karşılaştırmak olanaklı olabilecektir. e-DT projesi için de benzer
çalışma yapılmalıdır. Benzeri bir konuda, Bilgi Toplumu ölçütlerinin belirlenmesi
için 37 numaralı eylem planlanmıştır. Bu çalışma öncelikle ele alınmalı ve
sonuçlandırılmalıdır. DİE sorumluluğunda düzenli bilgi toplanmasını sağlayacak
bir düzenek kurulmalıdır.
3. Amaçlar ve Stratejiler
3.1. Stratejik Amaçlar
3.1.1. Bilgi Toplumu
Temel amacın herkes için Bilgi Toplumu olduğu unutulmamalıdır.
3.1.2. AB Üyeliği
94
İktisat Kongresi
Türkiye’nin AB’ye girmesi için e-Avrupa+ projesi bir önkoşul değildir.

Ancak bu toplumsal dönüşümü gerçekleştirmek bir avantaj olacaktır. Türkiye
AB’ye girdiğinde onun ikinci sınıf bir üyesi olmaktan da kurtulacaktır.
3.1.3. Türkiye’nin Rekabet Gücü
Bilgiye dayalı yeni ekonomik düzende Türkiye’nin diğer ülkelerle rekabet

edebilecek biçimde rekabet gücünün artırması gözden ırak tutulamayacak bir
stratejik amaç olmalıdır.
3.2. Hedefler ve İlkeler
3.2.1. Hedefler
3.2.1.1. AB Ülkeleri ile Arayı Kapamak
Hazırlanacak eylem planları Türkiye’nin AB ülkeleri ile arasındaki açığı

kapayacak doğrultuda olmalıdır.
3.2.1.2. Dönüşümü Toplumun Tüm Kesimlerine Yaymak
Temel amaç herkes için Bilgi Toplumu olduğuna göre, bu toplumun diğer
kesimlerinin dönüşümü kolaylaştırılmalıdır.
3.2.1.3. Proje Yönetiminde Etkinlik ve Verimlilik Sağlamak
Hem zaman, hem kaynak tasarrufu yapabilmek açısından önem

verilmelidir.
3.2.1.4. Kamu Yönetiminde Etkinlik ve Verimlilik Sağlamak
e-DT Projesi ile kamu kurumunun iş süreçlerini gözden geçirmek, verilen

hizmetlerde etkinlik ve verimliliği artırmak, kamu harcamalarının azalmasına,
verilen hizmetin niteliğinin artmasına yol açacaktır.
3.2.2. İlkeler
3.2.2.1. Eşgüdüm ve Kurumlar Arası İşbirliği
Kamuda mükerrer yapılan bir çok iş ve mükerrer tutulan bir çok bilgi
bulunmaktadır. Bu tekrarlardan kamuyu arındırmak için kurumlar arasında üst
düzeyde işbirliği zorunluluktur.
3.2.2.2. Güncel ve Sağlıklı Bilgi Tutma
95
İktisat Kongresi
Tüm uygulamaların temelinde yatan bir ön koşuldur. Uygulamalar

tasarlanırken bilgilerin güncellenme yöntemi tanımlanmalı, bir bilgi tek bir yerde
tutulmalı ve diğer kurumlar bu bilgiye gerektiğinde erişebilmelidir.
3.2.2.3. Bilgiye Erişebilirlik, Saydamlık
Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nda belirtilen ilkelerin yaşama geçirilmesi,

saydamlığın ön koşulu olacaktır. Bu da daha demokratik bir toplum yapısını
doğuracaktır.
3.2.2.4. Vatandaş Odaklı İş Süreci
E-Devlet uygulamalarında hizmeti vatandaşın ayağına götürme ve onun

yaşamını kolaylaştırma temel amaçlardan birisidir. İş süreçleri yeniden
tanımlanırken bu nokta göz önünde bulundurulmalıdır.
3.2.2.5. Uygulamalarda Verimlilik
Uygulamaları tasarlarken dikkat edilmesi gereken bir noktadır.

Uygulamalardaki verimlilik devletin ve ülkenin verimliliğini etkileyecektir.
3.2.2.6. Projelerde Geri Dönüş
Gerçekleştiğinde büyük oranda tasarruf sağlayacak projelere öncelik

verilmelidir. Bu yaklaşım bundan sonraki projelere kaynak yaratılmasını
kolaylaştıracaktır.
3.2.2.7. Uygulamalarda Güvenlik
Bilgi ve iletişimde güvenlik e-Avrupa 2005 Eylem Planının da temel

amaçlarından birisidir.
3.2.2.8. Geniş Toplum Kesimlerinin Erişebilirliği
Verilen kamu hizmetlerine ulaşmak için herkesin bir kişisel bilgisayar

alması gerekmemektedir. Gelişen yeni teknolojiler sonucu ortaya çıkan iletişim
kanalları (Örneğin sayısal TV, Mobil teknolojilerde 3G) ile de vatandaşların bu
hizmetlere ve bilgilere erişmesi olanağının yaratılması, bu uygulamaların geniş
kesimlere yayılmasını sağlayacaktır. Böylece sosyal ve coğrafi farklılardan
ortaya çıkan dezavantajlar ortadan kalkabilecektir.
3.2.2.9. e-İş, e-Öğrenme, e-Sağlık Uygulamalarını Özendirme
Dönüşümü hızlandırmak için kamu dışındaki kesimlerin de anılan

alanlarda yapacakları girişimler özendirilmelidir.
96
İktisat Kongresi
3.3. Öneriler
3.3.1. Örgütlenmede Eksikliklerin giderilmesi
Yaygın ve gereken becerileri karşılayacak üst düzeyde bir örgütlenme

modeli yaşama geçirilmelidir.
3.3.2. Teknik uzmanlık desteği sağlanması
Proje süresince teknik uzmanlık desteğinin sağlanacağı bir model

geliştirilmelidir. Hem BTDB içinde hem de ilgili kamu kuruluşlarında söz konusu
uzmanlık açığının giderilmesi için eylem planlanmalıdır.
3.3.3. Stratejik Planın Yapılması
Öncelik verilmesi gereken işlerden biridir.
3.3.4. Kamu Kurumu Yöneticilerini Bilgilendirme Toplantıları
Bu amaçla sürekli eğitim toplantıları düzenlenmeli ve kurumlar e-hazırlık

testlerinden geçmelidir.
3.3.5. Kamuoyu İletişim Planının Hazırlanması (Toplumsal Seferberlik)
İletişim uzmanlarına kapsamlı bir iletişim planı hazırlatılmalıdır.

KDEP’deki eylem gözden geçirilmelidir.
3.3.6.Yerel Yönetimler için Eylem Planları hazırlanması
Kamunun organizasyonu çalışmaları kapsamında yerel yönetimlerin yetki

ve sorumlulukları artacak görünmektedir. Eylem planında yerel yönetimlerin e-
dönüşümleri de dikkate alınmalı, onların dönümünü kolaylaştıracak eylemler,
projeler tanımlanmalıdır.
3.3.7. Uzaktan Eğitim
Uzaktan eğitim e-Avrupa+ Eylem Planında çok önemli bir yer tutmaktadır.
Bu kapsamda çalışan nüfusun, gençliğin, öğretmenlerin, diğer toplum
kesimlerinin uzaktan eğitimi projeleri vardır. Konu hem teknik ve hem de iyi
yapılmadığı takdirde sonuçlarının telafisi mümkün değildir. Bir çok uzaktan
eğitim projesinde ortaya çıkabilecek mükerrerlikten doğacak kaynak ve zaman
israfını önlemek için tek elden uzmanlaşmış bir birim tarafından koordine
edilmesinde yarar vardır.
3.3.8. Proje Yönetimi Sürecinin Gerçek Zamanlı Uygulama Olması
97
İktisat Kongresi
e-DT projesinde tüm alanlardaki uygulamaların web üzerine taşınıp

gerçek zamanlı olması amaçlanırken, böyle bir projeyi yönetmek ve izlemek ve
değerlendirmek amacıyla kağıt üstünde çalışan bir sistem kurmak kötü örnek
olmak anlamına gelir. O nedenle proje yönetimi gerçek zamanlı bir uygulama
olarak programlanıp uygulamaya geçilmelidir. Bu aynı zamanda saydamlık
ilkesinin uygulanması açısından da yol gösterici olacaktır.
3.3.9. Yatırım Projeleri için Kaynak Bulma
Türkiye'nin içinde bulunduğu ekonomik koşullar nedeniyle bütçeden

projelere kaynak ayrılması çok zor görünmektedir. Büyük olasılıkla ancak dış
kaynaklarla ve fonlarla projeleri gerçekleştirmek söz konusu olabilir. Hükümet
içinde bu konuda en kısa zamanda bir çalışma grubu oluşturulmalı ve e-DT
projesinin parasal kaynak gereksinmesinin nasıl karşılanabileceği
kararlaştırılmalıdır.
3.3.10. Kamu Kurumlarında e-DT çekirdek kadrolarının oluşturulması ve

eğitimi
e-Dönüşümden geçecek kamu kurumlarının buna göre örgütlenmesi

öncelik verilmesi gereken bir eylem olarak ele alınmalıdır.
4. e- Dönüşüm Türkiye Analizi
Türkiye, her ne koşulda olursa olsun, e-Türkiye Eylem Planını başarıyla

uygulamak ve ülkenin Bilgi Toplumu’na dönüşüm sürecini başlatmak zorunda.
“e-DT”yi uygulamak, Türkiye için köklü bir anlayış ve düşünme değişimini
beraberinde getirecek. Ülkenin daha akılcı, etkin, demokratik ve saydam
yönetilmesi sonucunu doğuracak. Vatandaş ile Devletin arasındaki
iletişimsizlikten kaynaklanan sıkıntıların önemli bir bölümü azalacak. e-DT
aracılığı ile, katılımcı yönetim ve gerçek anlamda demokrasi kavramları
uygulanabilecek. Bunların sonucunda; Türkiye, küreselleşme süreci içinde etkin
ve saygın bir konuma gelecek. Bütün bu nedenlerden dolayı e-DT, yalnızca
AB’ye girmek için bir yapılan bir çalışma olarak algılanmamalı; Türkiye’nin temel
sorunlarının çözümünü de kolaylaştıracak bir uygulama olarak
değerlendirilmelidir. Zira e-Dönüşüm Türkiye ülkemizi Bilgi Toplumuna
götürecek olan bir kılavuzdur.
D - e-DÖNÜŞÜM TÜRKİYE PROJESİ KISA DÖNEM EYLEM PLANI
Mevcut Durum
Çalışma Grupları
98
İktisat Kongresi
e-Dönüşüm Türkiye Kısa Dönem Eylem Planı çerçevesinde tanımlanan

eylemlerin koordinasyonunu sağlamak üzere 8 adet çalışma grubu
tanımlanmıştır. Oysa bundan önce, e-Türkiye Eylem Planı çerçevesinde, ilgili
kamu kurumları, sivil toplum örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katıldığı ve
her çalışma grubunun ilgili olduğu düşünülen bir kurum temsilcisi tarafından
koordine edildiği, farklı bir bilgi birikimi ve deneyimine sahip ve karar verme
yetkisi olmayan değişik düzeydeki kuruluş temsilcilerinden oluşan 13 farklı
Çalışma Grubu, iyi niyetle çaba harcamışlar ve e-Türkiye Eylem Planı
kapsamında ele alınabilecek bazı projeleri belirlemişlerdir. Bu projeler bütünsel
bir yaklaşımdan uzak, kurum bazında ele alınmamış, sadece tek tek
tanımlanmaya çalışılmıştır.
Bu nedenle e-Türkiye Girişimi ile e-Dönüşüm Türkiye Kısa Dönem Eylem

Planındaki hedefler ve yapılan çalışmalar en yüksek düzeyde katma değer
yaratacak biçimde birbirlerine entegre edilmelidir.
Kurumsal Yapı
Ulusal programa eklenen verilen paragrafta belirtilen kurumsal yapının

oluşturulması yönünde uzunca bir süre beklenmiştir. Türkiye bu açığı
kapayacak ve çalışmaları hızlandıracak örgütlenmesini hızla yapmak
durumundadır.
Proje Yönetimi Anlayışı
Sonuç itibariyle eylem planı, yapılması gereken bir dizi projeden

oluşmaktadır. Eylem planının başarıya ulaşması, bu projelerin başarıyla hayata
geçirilmesine bağlıdır. Bu nedenle kamudaki söz konusu kurumsal yapıda
olması gereken en temel yetenek, projelendirme, kaynak yaratma, proje
yönetimi ve eşgüdümdür..
Öneri
Ana işlevler:
• Kurumlar arasında eşgüdüm

• e-Dönüşüm Türkiye Master Planı’nı oluşturma
• Projelendirme ve yönetimi
• Denetleme, izleme ve değerlendirme
• Kamuyu ve toplumu bilgilendirmek, bilinçlendirmek ve özendirmek
• e-Devlet standartlarının belirlemek
• Gerekli hukuki altyapıyı oluşturmak
• Gerekli fiziksel altyapıyı oluşturmak
Kurumsal Yapı
• e-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu
99
İktisat Kongresi
İşlevi:
Master planı oluşturmak, gelen projeleri değerlendirmek ve koordine etmek,

diğer kurum ve projeler ile ilişkilerini belirlemek ve yönlendirmek.
• Proje Ofisi
İşlevi:
Proje sahibi kuruma danışmanlık hizmeti vermek

Projeleri izlemek,denetlemek
İcra Kuruluna düzenli olarak projeler hakkında rapor hazırlamak
Yapısı:
Projelendirme ve proje yönetimi tekniklerini bilen profesyonellerden oluşur
• Standartlar Kurulu
İşlevi:
e-Dönüşüm Türkiye Projesi çerçevesinde uyulması gereken standartları

belirlemek, bunları yaymak ve bunlara uyulmasını sağlamak.
İcra Kuruluna düzenli olarak standartlar hakkında rapor hazırlamak
Yapısı :
Bilişim ve uygulama standartları konusunda deneyimli profesyonellerden oluşur
• Hukuk Birimi
İşlevi:
e-Dönüşüm Türkiye Eylem Planı kapsamında gerekli yasal düzenlemeleri ilgili

kurumlar ile işbirliği yaparak hazırlamak ve önermek
Yapısı:
Değişik hukuk dallarında uzman hukukçular
• Altyapı Birimi
İşlevi:
100
İktisat Kongresi
Üstyapı uygulamalarının toplumun ütün kesimlerine ulaşabilmesi için gerekli

fiziksel altyapının oluşması çalışmalarını izlemek, denetlemek ve desteklemek.
Yapısı:
İletişim ve ağ yapısı uzmanları
• Toplumsal İlişkiler Birimi
İşlevi:
e-Dönüşüm Türkiye projesi çerçevesinde yaşama geçirilen projeleri kullanacak

kesimleri bilgilendirmek, bilinçlendirmek ve bu uygulamaların kullanımını
özendirmek
Yapısı:
Halkla ilişkiler konusunda uzman profesyoneller
Birim Dışındaki e-Dönüşüm Türkiye Örgütlenmesi:
e-Türkiye Projesi kapsamındaki tüm kamu kurum ve kuruluşlarında

doğrudan en üst yönetime bağlı çekirdek bir e-Türkiye Birimi oluşturulacaktır.
Bu birim e-Türkiye Projesi çalışmaları kapsamında :
• Master Planda yer alan kendi kurumlarının sorumluğundaki konuları

projelendirilecek (mali ve işgücü kaynağı dahil) ve İcra Kurulu’na sunacaktır.
• Kurum içinde eşgüdümü sağlayacaktır
• Kurum dışı (İcra Kurulu ve diğer kamu kurumları) ilişkileri yürütecektir.
• Kurum içinde e-Devlet projeleri doğrultusunda yeniden yapılanmayı
gerçekleştirecektir.
Yukarıda belirtilen hususların ışığında , “e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa

Dönem Eylem Planı” ile ilgili olarak TBV’nin değerlendirme ve önerileri aşağıda
sunulmuştur:
Kısa Dönem Eylem Planı’nda yer alan eylemlerin adedi çok fazladır.
Eylem adedini kısa dönemde gerçekleştirilmesi kolay ve elzem olan sayıya
indirgemek en etkin yol olarak görünmektedir.
Bu noktadan hareketle;
“Bilgi Toplumu Stratejisi”

1 No’lu Eylem “Bilgi Toplumu Stratejisinin Oluşturulması”
“Teknik Altyapı ve Bilgi Güvenliği”

3 No’lu Eylem “İnternet Altyapısı”
101
İktisat Kongresi
“Eğitim ve İnsan Kaynakları”

15 No’lu Eylem “İnsan Kaynağı Planlaması”
“Hukuki Altyapı”
21 No’lu Eylem “Elektronik Ortamda Yapılan Sözleşmenin Hukuki Geçerliliği”
konusu öncelikli olarak ele alınırken, 16, 17, 18, 19 ve 20 No’lu Eylemler olarak
yer alan kanun taslak ve tasarılarının , konu ile ilgili uzmanlardan oluşturulacak
ayrı bir “Hukuk Çalışma Grubu” tarafından hızla incelenmesini ve gerekiyorsa
değiştirilmesini takiben en kısa “yasalaştırılması”
“Standartlar”
29 No’lu Eylem “Türk Standartlarının Uluslar arası ve AB Standartlarına
Uyumunun Sağlanması”
“e-Devlet”
30 No’lu Eylem “Kamu Kurumlarında e-Devlet’e Geçiş Ekiplerinin
Oluşturulması”
33 No’lu Eylem “e-Devlet Uygulamaları için Finansman Modeli”
50 No’lu Eylem “e-Dönüşüm Türkiye Bilgilendirme ve Bilinçlendirme”
“e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı”nda öncelikle ve eş

zamanlı olarak ele alınması gereken eylemler olarak kabul edilmektedir.
102
İktisat Kongresi
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME: BİR “ULUSAL SÖZLEŞME”YE

DOĞRU
Son yirmi yıldır Türk ekonomisi giderek daha rekabetçi ve küresel

pazarlara daha açık hale gelmektedir. Bu yapısal dönüşümle birlikte, yeni
teknolojilere erişim kolaylaşmakta, ürün ve hizmet üretiminde süreç-yönelimli bir
iyileşme göze çarpmakta, maliyetler rasyonalize olmakta ve verimlilik
artmaktadır. Ancak aynı küreselleşme dinamiği, rekabet avantajının ve büyüme
ivmesinin sürdürülebilir kılınmasını da zorlaştırmaktadır. Türkiye henüz küresel
ekonomide geniş yerel pazarının gücünü, ucuz emek ve uygun coğrafi konum
avantajlarını yeterince kullanmaktan uzaktır.
Son ekonomik krizlerle, özellikle girişimcilik potansiyelinin kullanımı ve

eğitim-öğretim sistemlerinin bilgi ekonomisinin ihtiyaçlarına uyarlanması
konularında hissedilir bir gerileme gözlemlenmektedir. Uygun hukuksal
altyapının oluşturulması bakımından, Avrupa Birliği’ne uyum sürecinin getirdiği
bir hızlanma söz konusuysa da, bu ivmenin ulusal dinamiklerin bir gereği haline
getirilerek sürdürülebilir kılınmasında, ülkenin köklü merkeziyetçi yönetsel
paradigmaları yüzünden önemli sorunlar yaşanmaktadır. Bilgi ekonomisinin
altyapısını oluşturacak olan bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaştırılması
bakımından, telekom sektörünün serbestleşmesiyle birlikte önemli fırsatlar
yakalamış olsak da, sayısal bölünmenin önlenmesi için yeterli önlemler
geliştirilemediği ve gerekli hukuksal düzenlemelerin çıkarılmasında gecikildiği
için, bu alanda da sürdürülebilir bir gelişmeden söz etmek güçtür.
Bununla birlikte, ülkenin ihtiyaç duyduğu köklü dönüşümün

gerçekleştirilmesi için gereken siyasi kararlılık bakımından umut verici
gelişmeler gözlemlenmektedir. Bilgi ekonomisinin yerleştirilmesi ve bilgi
toplumuna dönüşüm hedeflerini kapsayan “e-Türkiye” projesinin artan bir
ivmeyle geliştirilmesi için Başbakanlık inisiyatifiyle hayata geçirilen, icracı
bakanlıkların yanı sıra sivil toplum kuruluşlarının da etkin katılımının sağlandığı
“e-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu”, siyasi iradenin konuya sahip çıkmasının bir
göstergesi olarak önemlidir.
Bilgi ekonomisine geçiş koşullarının oluşturulması ve bilgi-temelli bir

kalkınma stratejisinin sürdürülebilir kılınması için en hayati öncelik, geniş
katılımlı bir ağ yönetişimi temelinde doğru ulusal politika ve stratejilerin
oluşturularak uygulanmasındadır. Bugüne kadar, devasa boyutlu ve
gerçekçilikten uzak, merkeziyetçi bir biçimde yönetilmeye çalışılan projelerle
çok zaman harcanmıştır. Oysa son dönemde bilgi ekonomisine geçişte önemli
başarılar kaydetmiş İrlanda, Finlandiya, Güney Kore gibi ülkeler, bu konuyu bir
ulusal seferberlik konusu olarak görebilmiş ve birer “sıçrama” gerçekleştirmeyi
başarmış ülkelerdir.
103
İktisat Kongresi
Sanayi Devriminin kazanımlarını arkalarına alan gelişmiş ülkeler, 21.

Yüzyıldaki hedeflerini bilgi ekonomisine geçmek ve bilgi toplumu olmak ideali
çerçevesinde biçimlendirmektedir. Bu hedeflere uzanan yol, bilgiyi üretecek
beyinler yetiştirmekten ve üretilen bilginin toplumsal ve ekonomik gelişim için
kullanılmasını sağlayacak mekanizmaları oluşturmaktan geçmektedir. Gelişmiş
ülkelerde bu mekanizmalar, sermaye birikimi, uzun bir süreci öngören kapsamlı
ve gerçekçi bilim ve teknoloji politikaları, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine
olan yatırımlar gibi avantajlarla daha kolaylıkla uygulamaya konulabilmektedir.
Gelişmiş ülkelerin sanayi devrimi ile yakaladığı dönüşümü çok geriden

izleyen, büyük bir bölümünde tarımsal üretim, bölüşüm ve yapılanma
modellerinin hüküm sürdüğü, bulunduğu coğrafya ve siyasal kültürü nedeniyle
uzun vadeli projeleri hayata geçirebilecek istikrarı yakalayamayan, ulusal bilim
ve teknoloji politikasına bir türlü işlerlik kazandıramamış, gelir dağılımı
adaletsizliğinin en yoğun biçimde yaşandığı bir ülkede bilgi ekonomisine
geçmek ve bilgi toplumunu yaratmak, "toplumsal sıçrama" olarak
nitelendirdiğimiz bir dönüşümün yaşanmasını gerekli kılmaktadır. Sıçramalarla
ilerlemek zorundayız. Toplumsal dönüşüm için uygarlık tarihinde yaşanan
süreçlerin çizgisel olarak kat edilmesi gerektiği kuralını temelinden sarsmış bir
ülke aynı sıçramayı tekrar gerçekleştirecek toplumsal birliktelik ruhunu hala
içinde barındırmaktadır. Önemli olan bu ruhu ortaya çıkarabilecek yolları,
mevcut küresel konjonktür de göz önünde bulundurularak tekrar ortaya
koyabilmek ve en geniş konsensüsü temsil eden bir “Ulusal Sözleşme”
çerçevesinde kararlılıkla uygulayabilmektir. Bu “sözleşme”, en geniş kesimlerin
uzlaşısını temsil edebilmek ve böylelikle kalkınma hamlesinin yol haritasını
oluşturabilmek için, katılımcı demokrasinin bir enstrümanı olarak konumlanmalı
ve hukuk devletinin ilke ve kuralları üzerinde temellenmelidir.
“e-Dönüşüm Türkiye” girişiminin, dolayısıyla bilgi toplumu ve bilgi

ekonomisinin hukuksal altyapısını oluşturacak düzenlemeler, mevcut hukuk
sistemi ile bütünleşmiş, uygulanabilir, bilgi toplumu ve bilgi ekonomisinin
kurumlarını ve felsefesini koruyarak ileriye doğru götürecek nitelikte olmalıdır.
Düzenlemeler özellikle ülkemizin mevcut durumuna özel çözümlemeleri,
“Ulusal Sözleşme” ile çizili olan hedeflerin gerçekleştirilmesini sağlayacak
mekanizmaları bünyesinde barındırmalıdır. Bu durum, bilgi ekonomisi ve bilgi
toplumuna yönelik düzenlemelerin sadece Avrupa Birliği’ne uyum veya
ülkemizdeki mevcut düzenlemelere kaynak teşkil eden ülkelerdeki değişimlerin
hukuk sistemimize uyarlanması gibi amaçlarla gerçekleştirilmemesi gereğinin
de bir ifadesidir. Bilgi Ekonomisini yerleştirmek, Bilgi Toplumu paradigmalarını
toplumun tüm kesimlerine yaygınlaştırmak, düzenlemelerin ruhunun yerel ve
küresel gerçeklikleri yansıtacak ve bu olguları içerecek şekilde tasarlanması
gerekliliğini ortaya koymaktadır. Hukuk böylelikle hem istenilen hedeflere
ulaşılmada önemli bir yol haritası olacak, hem de hedeflere doğru çizilen yolda
teşvik edici, koruyucu ve sosyo-ekonomik dengeyi sağlayıcı rolünü bir kez daha
güçlü bir şekilde ön plana çıkaracaktır.
Tüm bu hususları bünyesinde taşıyan düzenlemelerin yapılmasında

öncelikle demokratik hukuk devletinin de bir gereği olarak çoğulculuğun ve
104
İktisat Kongresi
katılımın düzenleme süreçlerine yansıması gerekmektedir. Bilgi ekonomisi ve

bilgi toplumuna dönük yönetsel paradigmaların temelindeki ağ yönetişiminin
düzenleme süreciyle olan ilişkisi de katılım ve paydaşlık temelinde
konumlanmalıdır. Bu durum gerek hukuk devleti ilke ve kuralları ile gerekse de
düzenleme süreçlerinin şeffaf, etkili ve katılımcı bir yapıya kavuşturulmasında
en uygun yaklaşım olacaktır.
Katılımcı, şeffaf, toplumsal ihtiyaç ve talep odaklı, bilimsel verilere dayalı

bir düzenleme süreci ve sürecin devamında gelen ölçme ve değerlendirme
çalışmaları, bilgi ekonomisinin ihtiyaç duyduğu düzenleme ortamını yaratacaktır.
Düzenlemelerin belli bir sistematik dahilinde uygulanabilir kılınması ise siyasal
kararlılık ve toplumsal birlikteliği gerektirir.
Bu raporda önerilen “Ulusal Sözleşme” yaklaşımının hukukumuz

bakımından nitelendirilmesi ve hukuk sistemimiz içersindeki yerinin belirlenmesi
uygun olacaktır. Mensup olduğumuz Kara Avrupası Hukuk Sistemi içersinde
çerçeve düzenlemelerin ulusal düzeyde uygulanması konusunda bir takım
sorunlarla karşılaşılmaktadır. Öncelikli sorun “Normlar Hiyerarşisi”dir. “Normlar
Hiyerarşisi” uyarınca, evrensel hukuk ilkeleri, uluslararası sözleşmeler, anayasa,
yasa, tüzük, yönetmelikler arasında hiyerarşik bir bütünlük vardır ve
yönetmelikten başlamak suretiyle yetkili otorite tarafından hukuk normu haline
getirilen her düzenleme kendisinden sonra gelen düzenlemeye uygun olmalıdır.
Normlar hiyerarşisinde aşağıdan yukarıya doğru bu şekilde bir kural olmasına
rağmen hukukun ve toplumsal talep ve iradenin dinamik olması nedeniyle aynı
düzeyde olan düzenlemeler için ise “sonradan yürürlülüğe giren kanunun,
önceki kanunu açık veya örtülü bir şekilde yürürlükten kaldırması” ilkesi
geçerlidir. Bu ilke çerçevesinde yapılan bir düzenleme aynı güçte veya daha üst
düzeyde bir güce sahip düzenleme ile ortadan kaldırılabilir veya değiştirilebilir.
Bu nedenle “ulusal sözleşme” gibi toplumun tüm kesimleri tarafından üzerinde
uzlaşılan bir belgenin normlar hiyerarşisinin üst düzeyinde yer alması
sağlanmalı, dikey ve düşey düzenlemelerle uygulanabilirliğinin
engellenmesinden kaçınılmalıdır. “Ulusal Sözleşme” siyasal iradenin
kararlılıkla uyguladığı bir belge olmalı, bu belgede yapılacak değişiklikler ise
yukarıda konumladığımız düzenleme sürecine uygun bir yapıda
gerçekleştirilmeli ve değişiklik üzerinde de üst düzeyde bir toplumsal kabul
aranmalıdır. Bilgi Ekonomisi ve Bilgi Toplumuna geçişin yol haritasını
oluşturacak “Ulusal Sözleşme”, toplumdaki tüm kesimlerin eşit derecede temsil
edildiği geniş katılımlı bir “Konsey” ile Meclisteki İlgili Komisyonun işbirliği ile
hazırlanmalı ve meclis genel kurulunun nitelikli çoğunlukla ortaya koyacağı
iradesi ile yasa gücünde kanunlaştırılmalıdır. Kanununun korunması, bu kanuna
uygun düzenlemelerin yapılması ve bu kanunu uygulamakla görevli olan
kurumların görev ve yetkileri ise anayasa ile belirlenmeli ve güvence altına
alınmalıdır. Kanun Cumhurbaşkanının iradesiyle referanduma sunularak,
seçmenlerin 2/3’lük çoğunlukla vereceği karar ile yürürlülüğe girmelidir.
Kanunun hazırlık aşamasında görev alan “Konsey”, kanunun uygulanma
aşamalarında da etkin görev alarak yukarıda açıkladığımız düzenlemenin
sonuçlarının izlenmesi aşamalarına ek olarak kendisi de düzenleme ve
değerlendirme raporları yayınlamalı, bu raporların sonucunda görev ve
105
İktisat Kongresi
sorumluluklarını yerine getirmeyen sujelere karşı yargı yoluna gitme hakkına

sahip olmalıdır.
Bu hukuksal çerçevenin oluşturulması, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna

uygun bir hukuksal altyapının kurulmasının ilk adımları olarak değerlendirilebilir.
Bu adımlar aynı zamanda demokratik hukuk devletinin çağdaş ölçülere göre
yeniden yapılandırılması için zorunluluk taşıyan eylemlerdir. Bu ulusal ölçekli
adımlar atılmadan ve bu çerçeveye uygun mekanizmalar hayata geçirilmeden
yapılacak her düzenleme, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu kurumlarının doğru,
etkili ve ihtiyaçlara uygun olarak konumlanmasını engelleyecektir.
“e-Dönüşüm Türkiye” projesi, ülke gerçeklerini ve ihtiyaçlarını göz

önünde bulundurarak, siyasal etkilerden uzak, ulusal bilim ve teknoloji ve bilişim
politikalarıyla senkronize bir biçimde ve süreklilik içinde, yani gayri merkezi bir
ağ yapılanmasına sahip, demokratik bir "ağ yönetişimi" modeli olan e-
yönetişim çerçevesinde, tüm tarafların katılımıyla, bir seferberlik bilinci ile
hayata geçirildiği takdirde, ülkeyi bilgi ekonomisine ve toplumuna taşıyacak en
uygun platform olma niteliğini kazanır. Yoksa bu gereklerin dikkate alınmadığı
bir “mega” proje, toplumsal etkiyi yaratamamış, büyük paraların harcandığı,
merkezi yönetimin işlevsiz yatırımlarından biri olarak tarihe geçecek ve bunun
bedeli geleceğimiz için ne yazık ki çok ağır olacaktır.
Türkiye’de bilgi ekonomisine geçişin koşullarını oluşturmak amacıyla

yürütülen ulusal ve yerel ölçekli çabaların senkronizasyonu ve
koordinasyonunun sağlanması gerekmektedir. Bu raporda konumlanan bilgi
ekonomisine geçiş koşullarının oluşturulmasında öncelikli eylem alanlarıyla ilgili
yol haritasının belirlenerek; bu politika ve stratejilerin “e-Dönüşüm Türkiye”
girişimin hedefleriyle uyumlaştırılması amacıyla; “e-Dönüşüm Türkiye İcra
Kurulu” bünyesinde, Kurulun STK kanadına doğrudan bağlı olarak çalışacak,
ilgili kamu, özel sektör, işgücü ve sivil toplum organizasyonlarıyla üniversitelerin
temsilcilerinden oluşacak geniş katılımlı ve etkin bir “Bilgi Ekonomisi Politika
ve Strateji Grubu”nun oluşturulması önerilmektedir. Ağ yönetişimi modeline
göre yapılandırılacak olan bu oluşumun öncelikli görevi; bilgi
ekonomisine yönelik olarak geliştirilen ulusal politika ve stratejilerin
makro ve mikro ölçekte detaylandırılarak yapılandırılması; Türkiye’de bilgi
ekonomisine geçişin koşullarını oluşturmak için etkin rol oynaması
gereken kamu, özel sektör ve sivil toplum ağlarının senkronizasyonunun,
bünyesinde barındırdığı temsilciler vasıtasıyla sağlanması; ve bu eylem
alanlarında hayata geçirilmesi öngörülen uygulamaların performans
ölçümlerinin yapılarak izleme işlevinin yerine getirilmesidir.
“e-Dönüşüm Türkiye” girişimi, bilgi ekonomisine geçiş ve bilgi

toplumuna dönüşüm hedeflerinin anlamlı birlikteliğini temsil etmelidir. Bilgi
toplumunu gerçekleştirmek, bilgi ekonomisiyle sağlanacak kalkınma hamlesinin
yaratacağı elverişli ortam içinde, bilginin özgürce dolaşımı ve paylaşımının
tetikleyeceği kapsamlı bir toplumsal dönüşüme ve bilginin oluşturduğu katma
değerin tek tek bireylerin hayatında gerçekleştireceği niteliksel dönüşüme
bağlıdır. “e-Dönüşüm Türkiye” girişimi, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu
106
İktisat Kongresi
hedeflerini, aynı zamanda Avrupa Birliği’ne uyum süreci kapsamında “e-

Avrupa” Programının eylem alanlarıyla doğrudan uyum içinde olmalıdır.
Avrupa’yı “küresel ölçekte en rekabetçi ve dinamik bilgi ekonomisine
dönüştürmek” ve “bu ekonomiyi yaratacak bilgi toplumunu oluşturmak”
hedeflerine yönelen e-Avrupa programı, etki ve kapsamıyla Türkiye için de bir
yol gösterici kılavuz niteliği taşımaktadır. E-Avrupa programının bilgi ekonomisi
ve bilgi toplumu hedeflerini buluşturan temel amaçları, bilgi toplumuna dönüşüm
için öncelikli eylem alanlarını konumlamaktadır: “Her yurttaşı, okulu, evi, işyerini
ve kamu idarelerini dijital çağa taşımak ve çevrimiçi ortamda buluşturmak;
finansal bakımdan ve yeni fikirleri geliştirme yönünden hazırlıklı bir girişimci
kültürle desteklenen, bilgisayar okuryazarlığına sahip bir Avrupa yaratmak;
sosyal katılımı güçlendiren ve tüketici güvenliğinin sağlandığı, tüm toplumu içine
alan bir sürecin yaratılması”...
Bu bağlamda, aday ülkelere yönelik olarak kapsam ve etkisi “e-Avrupa+”

programı adı altında geliştirilen e-Avrupa Programının eylem planı, aslında “e-
Dönüşüm Türkiye” girişiminin de temel eylem alanlarını konumlamaktadır:
Ucuz, hızlı ve güvenli internet
Ucuz ve hızlı internet erişimi
Öğrenciler ve araştırmacılar için hızlı internet
Güvenli ağlar ve akıllı kartlar
İnsanlara ve becerilere yatırım
Avrupa Gençliğini dijital çağa taşımak
Bilgi tabanlı ekonomi içinde çalışmak
Bilgi tabanlı ekonominin tüm kesimleri kapsaması için yeterli katılımı
sağlamak
İnternet kullanımını özendirmek
Elektronik ticareti hızlandırmak
Çevrimiçi devlet: kamu hizmetlerine elektronik ortamdan erişim
Çevrimiçi sağlık
Küresel ağlar için Avrupa Dijital İçeriği'ni yaratmak
Akıllı ulaşım ve taşıma sistemleri
Bilgi toplumu hedefinin önündeki en büyük engelin, bilgi ve iletişim

teknolojilerine erişimde yaşanan eşitsizlik, yani küresel ve ulusal ölçekte
“sayısal bölünme” olduğu açıktır. Sayısal bölünme ve bunun sonucu olarak
derinleşen eşitsizliğin önüne geçmeyi hedefleyen politikaların hayata geçirilmesi
görevi, pazar güçleri ve sivil toplumun da işbirliğiyle, hükümetlere düşmektedir.
Bu amaçla “evrensel hizmet fonu” adı altında bir fon oluşturularak gerekli
kaynak sağlanabilir.
Sayısal bölünmenin önüne geçilmesi ve dolayısıyla bilgi toplumuna

dönüşüm koşullarının yaratılması için yönlendirici bir işlev yüklenmesi gereken
hükümetin eylemi, şu anahtar yönelimler üzerinde odaklanmalıdır:
En korunmasız gruplar üzerinde odaklanarak, yeni teknolojilere
erişimin yaygınlaştırılması için kamu desteği
107
İktisat Kongresi
Kamuyu ilgilendiren bilgiler başta olmak üzere, özellikle içerik,

güvenlik ve mahremiyet konularında sektöre yönelik yasal
düzenlemeler
Bilişim teknolojisinin örnek olacak bir tarzda kullanımı
Teknoloji evriminin güçlendirilmesi
Dijital girişimciliğin teşvik edilmesi
Gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde dijital uçurum sorununa

yönelik en köklü yaklaşım, katılımcı toplumsal ve ekonomik politikalarla, bilgi ve
iletişim teknolojilerinin, kamusal yarar gözetecek sürdürülebilir bir kalkınma
programı çerçevesinde topluma entegre edilmesi yönünde giderek gelişen
eğilimlerde görülmektedir. Bu çabanın başarıya ulaşması, yalnızca gelişmekte
olan ülkelerin değil, gelişmiş ülkelerin hükümetlerinin ve uluslararası
kuruluşların da üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmelerine bağlıdır.
Çünkü, bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi kadar, toplumsal ve ekonomik
kalkınma dinamikleri de, doğrudan küreselleşmenin ağ etkisi altındadır.
Bilgi ekonomisine geçiş ve bilgi toplumuna dönüşüm için önerilen

kalkınma eksenli ve katılımcı e-yönetişim stratejisi, bir yandan Avrupa Birliği'yle
entegrasyon sürecinin sağlıklı işlemesi ve modelin doğru yerleştirilmesi
gözetilerek, kararlı bir siyasal irade ile kapsamlı "e-Dönüşüm Türkiye"
projesine sahip çıkılırken; bununla eş zamanlı olarak, hem küçük ölçekli
projelerin yönetilebilirliği avantajından yararlanabilmek, hem de gerek kamu
kesimi ve özel sektörün gerekse kamuoyunun gündemine bilgi ekonomisine
geçiş ve bilgi toplumuna dönüşüm hedeflerini yerleştirebilmek için, gayri
merkezi, tabandan tavana doğru gelişen, yatay koordinasyona izin veren esnek
pilot projelerin geliştirilmesi üzerinde temellendirilmelidir.
Bu projelerde öncelik, KOBİ’ler ve az gelişmiş bölgeler başta olmak üzere

en çok ihtiyaç duyan kesimlere ve bölgesel kalkınma hedeflerine verilmelidir. Bu
projelerin başarısı, hem dış kaynak kullanım imkanlarını artırarak kaynak
yönetimini akılcı bir temele yerleştirecek, hem de kamuoyu oluşturarak, kamu
ve özel sektör üzerinde baskı uygulama fırsatını yaratacaktır. Aynı zamanda,
nispeten kısa süre içinde başarılabilecek bu tür örnek projeler, siyasi kararlılığın
vatandaşlar nezdinde somutlaşmasına yardımcı olacak, bilgi ekonomisinin
sağlayacağı katma değerler etrafında bir güven halesi yaratacaktır.
Toplum, kendi içinden yükselen seslere karşı her zaman daha duyarlıdır.
Üstelik, "bilgi ekonomisi" ve "bilgi toplumu" gibi somutlaştırılması güç hedeflerin,
teknolojiye en uzak bölgeler ve kesimler için bile hayatı daha yaşanabilir
kıldığını görmek, kamuoyunun dikkatini kalıcı bir biçimde yönlendirecektir.
Genellikle e-dönüşüm projeleri için önerilen "Küçük başla, hızla

ölçeklendir, büyük düşün…" düsturuyla konumlanan vizyon - strateji - proje
birlikteliği, kalkınmakta olan ülkelerde e-yönetişimin hayata geçirilmesi için
verimli bir model sunmaktadır. Uluslararası ölçekte e-yönetişim uygulamalarının
durumuna bakıldığında, başarıya giden yolun, sıradan insanın ihtiyaçlarına
cevap verebilen ve önceliği katılıma vererek modelin sürdürülebilirliğini
108
İktisat Kongresi
sağlayan pilot projelerden geçtiği görülmektedir. Çünkü her başarılı pilot proje,
kendisinden pay alan gönüllü savunucular yaratarak, önerilen modeli tüm
kamuoyuna mal ederek talep oluşturacak örnekler sunmaktadır.
Kalkınmakta olan ülkelerde, gelişmiş ülkelere nazaran daha sorunlu olan

bürokratik süreçlerin egemen olduğu merkeziyetçi yapılanmaların dayattığı (ve
genellikle imaj kaygısıyla girişilen) uygulamalar, kısa sürede dinamizmini
kaybetmekte ve ölü doğmuş projelerden, zaman ve kaynak israfından başka bir
şey üretememektedir.
Bu bağlamda, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu hedefli bir e-yönetişim

vizyonunun temelinde, kamu yönetim süreçlerine egemen zihniyette kapsamlı
bir paradigma dönüşümü yaratmayı hedefleyen bir siyasi kararlılık da
bulunmalıdır. E-yönetişim yapılanmaları, bu siyasi kararlılığın halkın gerçek
ihtiyaçlarıyla buluştuğu bir katılım zemini ile mümkün olacaktır. Çünkü,
dönüştürülmesi gereken zihniyet, yalnızca kamu yönetiminde değil, bu
yönetimin uzun bir süreç içinde etkilediği özel sektörde ve halkta da karşılığını
bulmaktadır. Zihniyeti değiştirmenin ve çok boyutlu paradigma dönüşümünü
gerçekleştirmenin tek yolu katılımı teşvik etmek ve mümkün kılmaktır.
Bu anlayış dönüşümünün yanı sıra, bilgi ekonomisi ile kalkınmaya

odaklanmış bir e-yönetişim projesinin gerek duyduğu bazı örgütlenme koşulları
da bulunmaktadır. Söz konusu projeler, kalkınmakta olan ülkeler için yük
olabilecek bir mali kaynağı gerektirirler. 6. Çerçeve, “e-içerik”, “Marie Curie” gibi
programlar çerçevesinde sağlanabilecek ya da diğer uluslararası kuruluşların
sunduğu fonların ve yerel sektörün sağlayacağı desteğin projelere aktarılması
önem taşımaktadır. Ancak bu kaynakların etkili bir biçimde kullanılması için,
yerinden yönetim ilkesiyle projeye özel kaynak yönetim modellerinin ve bu
modelleri hayata geçirebilecek örgütlenme yapılanmalarının oluşturulması
gerektirmektedir. Bu gerekliliklere, bilgi ve iletişim teknolojilerinin projeye en
uygun koşullarda uyarlanması için zorunlu olan AR-GE çalışmaları ve elbette
bilgi yönetimi de eklemlenmelidir.
Bu gereklerin dayattığı koşullar, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu

projelerinin çok taraflı olmasını zorunlu kılmaktadır. Proje, başta ilgili taraflar ve
kullanıcılar/yurttaşlar olmak üzere, çeşitli kamu yönetim birimleri, yerel sivil
toplum kuruluşları ve özel sektör, ulusal veya uluslararası kaynak ya da bilgi
sağlayan kuruluşlar olmak üzere bir çok paydaşın, ortak hedefler doğrultusunda
uyumlu çalışmasını gerektirir.
Projeye katılan her bir tarafın sorumluluğu net bir biçimde konumlanmalı
ve ortak bir anlayış zemininde paylaşıma açılmalıdır. Proje paydaşları, süreç
içinde elde ettikleri tüm bilgiyi birbirleriyle ve projenin yöneldiği kullanıcılarla
paylaşmalıdırlar. Paydaşlar, projenin planlama aşamasından sonuna kadar tüm
sürece katılmak zorundadırlar; pilot projelerin temel koşulu olan yatay
koordinasyonu işletmenin başka bir yolu yoktur.
109
İktisat Kongresi
Planlamasını merkezi yönetimin tek başına üstlendiği ya da yalnızca

kaynak ve bilgi sağlayan "prestijli" kuruluşlarla paylaştığı bir proje, "e-yönetişim"
kapsamında değerlendirilemez. Böyle bir proje, hedefi, sunumu ve içeriği ne
kadar "çağdaş" ve "iyi niyetli" görünürse görünsün, tepeden inme, "jakoben" bir
uygulama olmaktan öteye gidemez; "imaj iyileştirmek" ve günü kurtarmak
istenirken, teknoloji üreticisi çokuluslu şirketlere yeni pazarlar sunulur,
uluslararası kuruluşlara yeni ulusal egemenlik alanları teslim edilir ve zaten
şişkin olan kamu yönetim kadrolarına yeni "bilgi ve iletişim seçkinleri" eklenir…
Ülkemizde gerek merkezi gerekse yerel yönetsel düzeylerde, bir çok iyi
niyetli çalışma, proje, girişim ve inisiyatif mevcuttur. Ancak yatay koordinasyon
yapılanması geliştirilemediğinden ve girişimlerin birbirini ağ etkisi içinde
desteklemesi sağlanamadığından, bu çabaların büyük bölümü sonuç
vermemekte veya olması gerektiğinden çok daha uzun bir sürece yayılmaktadır.
Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu hedeflerine ulaşılması, ulusal,

bölgesel ve yerel ölçekte bir seferberliği zorunlu kılmaktadır. Bu
seferberliğin dinamiklerinin yaratılmasında öncelik siyasi iradeye düşmektedir,
ama yurttaş inisiyatifleri, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, iş dünyası,
sektörel birlikler, sendikalar, kamu yönetiminin çeşitli aşamalarında görevli
kişiler, kısacası tüm örgütlü kesimlerin etkin katılımı ve işbirliği olmaksızın bu
dinamikler yaratılamaz.
Demokrasi ve kalkınma hedeflerinin ortaklığını temsil eden ve bir

ulusal e-yönetişim stratejisi, ancak politika üretme ve karar verme
mekanizmalarında en etkin demokratik katılımı sağlayarak Türkiye'de bilgi
ekonomisine geçişi ve bilgi toplumuna dönüşümü sağlayabilir.
Adına ister "e-Dönüşüm Türkiye" ister "bilgi ekonomisini yerleştirmek ve

bilgi toplumuna dönüşmek" diyelim, nicedir toplumun tüm kesimlerinin adını
koymadan özlediği atılımın ruhsal, düşünsel ve maddi kaynakları bu ülkede
mevcuttur. Ama böyle bir atılım, ancak eskilerin dediği gibi "topyekûn bir
seferberlikle" mümkün olabilir. Onlar bunu zamanında başarabilmişlerse, durup
bir düşünmenin vaktidir. Çünkü zaman ve koşullar, ne yazık ki, en az onlar için
olduğu kadar, bizim de karşımızdadır.
Türkiye’de bilgi ekonomisinin yerleştirilmesi ve bilgi toplumunun

yaratılması; geniş tabanlı, etkin temsiliyete ve yatay koordinasyona dayalı
yönetişim ağlarının oluşturulması ve senkronizasyonuna (Kamu – İş
Dünyası – Sivil Toplum Ortaklıkları); bu temelde ulusal politika üretme ve
karar verme ağlarının oluşturulmasına; “ulusal irade”yi tetikleyen bir
“siyasi irade”nin varlığına; ulusal seferberlik ruhuna ve tüm bunları
hukuksal bir meşruiyet zemininde somutlaştıracak, uygulanabilir bir yol
haritası konumlayacak bir “ULUSAL SÖZLEŞME”ye bağlıdır…
Bu “Ulusal Sözleşme”; en geniş toplumsal temsil yeteneğine sahip;

katılımcı ve hukuk devleti ilkelerine uygun; uluslararası bağlama entegre;
genel ekonomik ve insani kalkınma, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu
110
İktisat Kongresi
hedefleri etrafında Ulusal Konsensüs sağlayabilecek yapıda; toplumun

temel dinamiklerini “ortaklıklar” etrafında bir araya getiren; ve
konjonktürden etkilenmeyen, hükümetler dahil tüm tarafları bağlayıcı
meşruiyete ve yaptırıma sahip bir yapıda olmalıdır.
“Ulusal Sözleşme”; bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunun iş yapış

ortamının, kurumsal rejiminin ve hukuksal altyapısının uluslararası
standartlarda kurulumunu; bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçişi
hızlandıracak, tam rekabete açık etkili bir bilgi ve bilişim altyapısının
oluşturulmasını; bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna uygun kültürel
donanıma sahip, eğitimli, yetenekli bireylerin yetiştirilmesini (yaşamboyu
öğrenim sisteminin yerleştirilmesini); makro ve mikro ölçekte etkili ve
kapsamlı inovasyon dinamiklerinin yaratılmasını; ve ulusal kalkınmanın
sürekliliğinin güvence altına alınmasını hedeflemelidir.
111
İktisat Kongresi
EKLER:
Ek 1:Bilgi Türleri, Üretimi ve Yatırım Biçimleri

Bilgi Türü Kurum/Aktör Üretim Yatırım
Üniversiteler Üniversitelerde AR_GE
Kamu Araştırma Enstitüleri Harcamaları
Bilimsel Kamu Araştırma Kamu Araştırma
Bilgi Enstitüleri Enstitülerinde AR-GE
Harcamaları
Özel Sektörde AR-GE Özel Sektör Araştırma Özel Sektör AR-GE
Birimleri Faaliyetleri Harcamaları
Firmalarda Özel Sektör Özel Sektör Araştırma Özel Sektör AR-GE
AR-GE Birimleri Faaliyetleri Harcamaları
Araştırma Enstitülerinde Endüstriyel Araştırma Özel Sektör Araştırma
Özel Sektör Araştırmaları Enstitülerinde Özel Sektör Enstitülerinde AR_GE
Araştırma Faaliyetleri Harcamaları
Kamu Sektörü Araştırma Kamu Sektörü Araştırma Kamu Araştırma
Enstitüleri Faaliyetleri Enstitülerinde AR-GE
Teknolojik Bilgi Harcamaları
Üniversiteler Üniversite Araştırma Üniversitelerde AR-GE
Faaliyetleri Harcamaları
Gelişen İş Sektörlerinde Başlangıç Aşamasında
AR-GE (yan ürünler, iş Yeni Gelişen Firmalarda AR- Risk Sermayesi
geliştirme vb.) GE Faaliyetleri Yeni Gelişen Firmalar İçin
Finans Desteği
Özel Sektör Özel Sektör AR-GE Özel Sektör AR-GE
Faaliyetleri Harcamaları
İnovasyonun Pazara
Sokulması, İnovasyon
Bağlantılı Eğitim, Endüstri
Özel Sektörün Tamamlayıcı Tasarımı, Dış-Kaynaklı AR-
Gayri-Maddi Değerleri GE
İnovasyonlar Özel Sektör, Yeni Başlangıç Aşamasında
Gelişen Sektörler Risk Sermayesi, start-up’lar
ve genişleme aşaması
İnovasyonların
Ticarileştirilmesine Yönelik Başlangıç Aşamasında
AR-GE Faaliyetleri Risk Sermayesi
Üniversiteler Yüksek Öğrenim Yüksek Öğrenim yatırımları
Üniversiteler Bilimsel Öğrenim Üniversite, Öğrenim ve
Araştırma Yatırımları
Sosyal Sermaye Araştırma Faaliyetleri Araştırma Faaliyetleri Kamu Sektörü Araştırma
(Kamusal-Özel Sektör) Yatırımları
Yüksek Okul Eğitim Eğitim Yatırımları
Yüksek Okul Eğitim Eğitim Yatırımları
Özel Sektör Profesyonel Eğitim Firma İçi Eğitim yatırımları
Profesyonel Kurslar Yaşamboyu Öğrenim Profesyonel Eğitim
Yetenekler / Yatırımları
Uzmanlıklar Endüstriyel ve Bilimsel Yaparak öğrenme İstihdam
Üretim
BİT/Bilişim BIT Donanım Yatırımları
BİT / Bilişim Özel Sektörde BİT- Kullanımı/Erişimi/Dağıtımı
Endüstri Ağlar (Network) ICT Yazılım Yatırımları
Kaynak: European Commission, “Third European Report on Science & Technology Indicators
2003 / Towards a knowledge-based economy”, 2003, EUR 20025 EN, sf. 39
112
İktisat Kongresi
Ek 2: World Bank, “Turkey: Knowledge Economy Assessment Draft

Report”
(İSTENDİĞİ TAKDİRDE GÖNDERİLECEKTİR)
Ek 3: Bir “Ulusal Sözleşme” Örneği: “National Agreement To Promote

Economic And Social Progress” – Lithuania, ( 3Aralık 2002, Vilnius)
(İSTENDİĞİ TAKDİRDE GÖNDERİLECEKTİR)
Ek 4: Bilişim STK’ları Listesi
TBV-Türkiye Bilişim Vakfı
TBD-Türkiye Bilişim Derneği
TÜBİSAD-Türkiye Bilişim Sanayicileri ve İşadamları Derneği
TÜBİDER-Bilişim Sektörü Derneği
TİD-Tüm Internet Derneği
TELKODER-Serbest Telekomünikasyon İşletmecileri Derneği
TEDER-Telekomünikasyon ve Enerji Hizmetleri Tüketici Hakları ve Sektörel

Araştırma Derneği
TÜRKMİA-Tıp Bilişim Derneği
YASAD-Yazılım Sanayicileri Derneği
TESİD-Türk Elektronik Sanayicileri Derneği
TÜTED-Tüm Telekomünikasyon İşadamları Derneği
İNETD-Internet Teknolojileri Derneği
113

4.iktisat Kongresi - Bilgi Ekonomisi Raporu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

4.iktisat Kongresi - Bilgi Ekonomisi Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Türkiye’de Bilgi Ekonomisine ve Bilgi

Toplumuna Geçiş İçin Strateji ve Politikalar

2004 İZMİR İKTİSAT KONGRESİ

DPT BİLGİ TOPLUMU DAİRESİ BAŞKANLIĞI

22. ÇALIŞMA GRUBU KATILIMCISI KURULUŞLAR:

YÖNETİCİ ÖZETİ .......................................................................................................................... 5

2.1.2. Kablo TV.............................................................................................................................70

3.2. Hedefler ve İlkeler....................................................................................................... 95

Tarihsel süreçten bakıldığında, Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de

Bilgi Ekonomisine geçmek, küresel rekabet avantajlarımızı güçlendirmek;

Türkiye’de Bilgi Ekonomisine geçişin koşullarını oluşturmak için

 Öncelikle, bilgi-temelli ekonomiyi kurmak ve kalıcı kılmak için tutarlı, çok

 Üçüncü olarak, bilgi temelli ekonomiye geçişte başarının ekonominin

Bilgi ekonomisinin dört temel direği bulunmaktadır:

Türkiye bu dört temel alanda ulusal politika ve stratejilerini oluşturmak ve

finansman desteği gerektiren bu faaliyetler ile ilgili uluslararası destek

3. Toplumsal Sermaye Gelişimi

4. Bilgi ve İletişim Teknolojileri

Türkiye’de bilgi ekonomisine geçişin koşullarını oluşturmak amacıyla

gereken kamu, özel sektör ve sivil toplum ağlarının senkronizasyonunun,

“e-Dönüşüm Türkiye” girişimi, bilgi ekonomisine geçiş ve bilgi

Bilgi toplumu hedefinin önündeki en büyük engelin, bilgi ve iletişim

Gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde dijital uçurum sorununa

kuruluşların da üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmelerine bağlıdır.

Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş, bir ulusal irade ve seferberlik

Türkiye’de bilgi ekonomisinin yerleştirilmesi ve bilgi toplumunun

Bu “Ulusal Sözleşme”; en geniş toplumsal temsil yeteneğine sahip;

“Ulusal Sözleşme”; bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunun iş yapış

KOORDİNATÖR : Dr. Özgür Uçkan

Küresel ekonominin yeni kurallarını, ekonomik değerlerin bilgi ve iletişim

Bilginin dolaşımı ve paylaşımının insani ve ekonomik kalkınmanın,

Küresel ticaret ağlarının entegre dünyasında rekabet ediyoruz.

Genellikle ekonomide ileri teknoloji ve özellikle de bilgi ve iletişim

bir ekonomik dürtünün ve kurumsal rejimin yaratılması ve bilgi

Türkiye’de bilgi ekonomisinin yerleştirilmesi için gerekli koşulların

1. KISIM: TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR KALKINMA STRATEJİSİ

1. Bölüm: Bilgi Ekonomisi ve Türkiye

Hızla rekabet avantajlarımızı güçlendirmek; üretkenliğimizi ve kalite

Ekonomi, “diyalektik ikizi” politika gibi, iletişimin örgütlenmesi olarak ağ

Politika ağlarının başarısı, belli bir faaliyet alanında ortak yarar

Türkiye’de bilgi ekonomisinden kamu yönetiminin yeniden

Ağlar, bürokrasi tarzı hiyerarşik örgütlenmelere ya da pazar koşullarına

Bu yönetişim tarzının baskın yönelimi, koordine edilmesi ve

Bir tür "katılım forumu" olarak ağ yönetişimi, demokrasiyi kalkınma için

Örgütsel ve yönetsel modellerde köklü dönüşümler yaşanıyor. Bilgi

Bir ülkede bilgi ekonomisine geçişi sağlamanın ve bilgi toplumunu

Tüm paydaşların çıkar ve sorumluluklarının dengelendiği, katılımcı,

Bu durum, merkeziyetçiliğin ve hiyerarşinin kökleştiği ülkemiz için

Bu çekim hareketini, taraflar arasındaki bu yakınlaşmayı toplumun en

Bilginin yarattığı ekonomik değerlerin ülke sınırları içinde eşit ve

Bu bağlamda, “e-Türkiye girişimi”nin, katılımcı bir platformda

Bir yandan, "eAvrupa+" planına entegre, kapsamlı bir "e-Türkiye"

Gerek diğer ülkelerle aramızda gerekse sınırlarımız içinde giderek

Türkiye’de bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş, hayati bir

Bu değer platformunun oluşması, ulusal ölçekte dağınık bir çok ağı

Bu raporda önerilen bilgi ekonomisine geçiş stratejisi: önceliği yurttaş

Demokrasi ve kalkınma hedeflerinin ortaklığını temsil eden bir

Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş, bir ulusal irade ve seferberlik

geniş kesimlerinin uzlaşısını temsil eden, hukuksal meşruiyete sahip ve

2. KISIM: BİLGİ EKONOMİSİNE GEÇİŞ STRATEJİLERİ

2. Bölüm: Ekonomik ve Kurumsal Çerçeve - Bilgi Ekonomisine Uygun

Küresel bilgi ekonomisinde Türkiye’nin rekabet avantajlarının artırılması,

KOBİ’ler bilgi temelli üretimde sahip olmaları gereken girişimcilik gücüne

Öncelikle, bilgi-temelli ekonomiyi kurmak ve kalıcı kılmak için tutarlı, çok

Üçüncü olarak, bilgi temelli ekonomiye geçişte başarının ekonominin