Sondaj Svlar

Sondaj Svlar
Dner sondaj yntemiyle alrken kuyuda dolatrlan svlara sondaj svlar denir. 1901`li yllarda dner sondaj yntemi ile teknolijiye girmilerdir. lk kullanlan sondaj svs su olmutur. Zamanla sondaj srasnda geilen formasyonlardan suya karan killerle oluan sspansiyonlarn sondaj olumlu ynde etkiledii grlm ve bylece sondaj amurlar ortaya kmtr. Modern anlamda sondaj amuru 1921 ylnda amura zelliklerini kontrol etmek amayla farkl katk maddelerin katlmasyla elde edilmitir. Sondaj svlarndaki gelimelerin ou petrol endstrisinde meydana gelmi ve daha sonra su kuyular endstrisinde uygulanmlardr. Gnmzde sondaj sv sistemleri rotary metodu ile alm derin kuyu delikleri iin nemli bir maliyet oluturmaktadr. Dolaysyla, sondaj operasyonunun baars, sondrn sondaj svsnn fiziksel zelliklerini kontrol etme kabiliyeti ile belirlenebilir.

Sondaj Svlarnn Grevleri

Tabann temizlenmesi Kesintilerin yeryzeyine tanmas Kesintilerin kelmesini nleme Matkabn ve borularn soutulmas ve yalanmas Gmeye ve oluk oluumuna engel olma Geirimsiz bir pastann oluumu Yksek formasyon basnlarn kontrol etme Korozyona kar koruma

Sondaj Svlar Trleri

Su kuyusu endstrisinden kullanlan sondaj svlar su tabanl ve hava tabanl sistemlerdir. Petrol tabanl svlar yaygn olarak doal gaz ve petrol sondajlarnda kullanlrlar, su kuyularnn amnda kullanlmazlar. Su tabanl sondaj svlar; sv bir faz, sspasiyon halindeki (kolloidal) bir faz ve sondaj srasnda geilen birimlerin kesintilerinden olumaktadr. Kolloidal faz hacimsel olarak <%1-%50 deiebilir. Hava tabanl sondaj svlar sadece kuru bir hava faz ierebilirler, fakat skca ilave edilen surfaktantdan(sabun) kpk oluturmak iin az miktarda su eklenirler.Oluan kp katlatrmak iin bazen az miktarlarda kil ve polimer ilave edilebilir. Sondaj svlarndan su ve kuru hava yanlz bana kullanlabilir, fakat ok farkl trlerdeki katk maddeler sondaj svlarna eklenerek sondaj svlarnn fiziksel ve kimyasal zellikleri kontrol altna alnr ve bu sayede de sondaj svlarnn sondaj operasyonunda baarl bir ekilde uygulanmas salanr.

Sondaj Sv Trleri
Sondaj svs katk maddeleri : killer, polimerler, ve surfaktantlar. Killer ve polimerler yaygn olarak su tabanl sondaj svlarna ilave edilirler. Surfaktanlar ve bazen killer yada polimerler kuru hava sistemlerine ilave edilirler. Kil katkl sular yksek kat maddeli bir sondaj svs olutururken, polimer ve su karm dk kat madde ierikli bir sondaj svs oluturur. Su kuyusu endstrisinde sondaj svs terimi deiik anlamlara gelmektedir: temiz su, kuru hava, su ile sv katk madde karm, su ierisinde askda katlar, hava ierisinde yaylm su damlaklar, su ve surfaktant karm, hava ierisinde yaylm su,surfaktant ve kolloid karm Sondaj svlarnn fiziksel ve kimyasal zelliklerini ayarlamak iin ayrca bir ok zel katk maddesi eklenmektedir.
neltiiler yada viskozite drler Su kayb azaltlar Kaak nleyiiler Arlatrc maddeler Korozyon nleyiiler Flok oluturuular Filtrat azaltlar Bozulmay nleyii kimyasal maddeler vb..

Sondaj Svlar
Seilen sondaj sv sisteminin baars sondaj yerinin stratigrafisine ve mevcut olan aletlere bal olacaktr. Sondaj yerinin uzakl, sondaj aletlerinin ve su kaynaklarnn mevcudiyeti, evresel kanunlar, sondrn tecrbesi sondaj svs sisteminin seiminde ayrca nemli rol oynanayabilir. Kil ve polimer katkl su tabanl sondaj svlar tipik olarak konsolide olmam formasyonlarda kullanlrlar. Hava tabanl sondaj svlar iyi derecede konsolide olmu yada yar konsolide olmu kayalarda ve sedimanlarda kullanlrlar. Temiz su konsolide olmam, yar konsolide olmu ve imeyen sedimanlar ierisinde ters rotary sondaj ekipman ile alm kuyularda kullanlrlar. Sondaj sv sistemlerinin baars, temel olarak su karmnn fiziksel ve kimyasal zelliklerine, seilen katk madde trlerine, sondaj yaplan formasyon ierisindeki hem kesintilerin hem de suyun fiziksel ve kimyasal zelliklerine baldr.

Su kuyusu endstrisinde kullanlan ana sondaj svlar

Su tabanl sondaj svlar
Temiz su Kil katkl su Polimer katkl su Polimer ve kil katkl su

Hava tabanl sondaj svlar

Kuru hava ise( mist): Hava ile birlikte sirkle eden su damlaklar Kpk (Foam): Hava balonuklar kpk duraylatrc surfaktant ieren bir su filmi tarafndan sarlmaktadr. Kat Kpk (stiff foam): Polimer ve bentonit gibi filim glendirici malzemeler ieren kpk

Su tabanl sondaj svlarnn zellikleri

Younluk Viskozite Sv kayb Jel kuvveti ve tixotropi Yalama potasiyeli

Younluk
Uygun sondaj svs younluunun seimi ve salanmas kuyu deliinin yklmasn ve delik ierisinde suyun akn nler. Ak bir delik muhafaza etmek iin sondaj svs tarafndan uygulanan basn akifer ierisindeki gzenek basnn (su ve gaz) amamaldr. Sondaj amurunun younluu iinde bulunan maddelerin(su ve kil) younluk ve miktarlarna baldr. Kullanlan su miktar kilde fazla olduundan amurun younluu suyunkine baldr (%6 kil ile hazrlanan amurun younluu=1,125 g/cm3) Gereinde katlacak katk maddeleri ile amurun younluu ayarlanabilir.
Yksek basnl formasyonlarn geilmesinde amurun younluu 2,5 g/cm3 e kadar kabilir.
Zayf ve amurun hidrostatik basnc ile atlayan formasyonlarn geilmesinde younluun 1 den kk deerlere drlmesi gerekebilir. Younluu artrmak iin younluu fazla olan barit gibi maddeler kullanlrken, azaltmak iin amura petrol, hava vb. gibi akkanlar katlr. Younluk ayarlamak masrafl ve zahmetli bir itir. Dk arlkl amurla yaplan sondaja underbalanced, ar amurla yaplan sondaja overbalanced, formasyon basnna edeer arlkla yaplan sondajada balanced sondaj denir. amurun younluu sondaj srasnda iine karan kesinitilerle, gazlarla deitii gibi basn ve saklklada deiir. indeki gaz ve kesintilerden arndrlm amurun younluu dolam srasnda kuyudaki amurun younluundan farkldr. amurun kuyudaki hidrostatik basn hesaplanrken bunun dikkate alnmas gerekir.

Sondaj sv katk maddelerinin younluklar

Younluk (g/cm3) Su Barit Kil Tuz NaCl CaCl2 1.0 4.3 2.5 2.165 2.150

Younluk
Sondaj svsnn younluundaki ar art sondaj ilemini ve kuyu tamamlama prosesini 4 ekilde etkileyebilir.
Sondaj srasnda byk haimlerde sondaj svs ve kesintiler akifer ierisine sokulabilir. Bunlarn kuyunun tamamlanmas srasnda uzaklatrlmas olduka zordur, zellikle sondaj svsnda kil katk maddeleri kullanlyor ise Yksek oranda sv kaybndan dolay malzeme maliyeti artar, zellikle su karmnn maliyetinin yksek olduu yerlerde Sondajn ilerleme hz azaltlr rnek toplama ok zordur ve daha az gvenilirdir nk kesinitler yzeyde sondaj svsdan ayrlmazlar. amur pompasndan ypranma artar nk amur pompas yksek oranda gereksiz katnn tekrardan sirklasyonunu salamaktadr. Pompaj maliyeti artar nk katlar devaml olarak sirklasyona katlmaktadrlar.

amur terazisi

amurun younluu genellikle amur terazisi (mud balance) denilen bir aletle llr. Alet uzun bir kol uunda kab olan basit bir terazidir. zerinde amurun younluunu ve yapaca hidrostatik basn gsteren 4 ayr blm dzeni vardr. Younluk hidrometre ile de llebilir.

Viskozite
Her svnn olduu gibi sondaj amurlarnndan bir viskozitesi vardr ve vizkozite akmaya kar akkann gsterdii diren olarak tanmlanr. Viskozite ve sondaj svsnn yukarya doru olan hz, sondaj svsnn matkabn etrafndaki kesintileri uzaklatrmadaki ve yukarya doru delikte hareket ettirmedeki kabiliyetini belirleyen en nemli faktrlerdir. Herhangi bir sondaj svsnn viskozitesi
Kullanlan akkan tabannn viskozitesine Sondaj svsnn birim hamindeki kat danelerin miktarna Kat danelerin ekli, bykl ve younluuna Kat daneler arasndaki ve kat daneler ile taban akkan arasdaki ekme ve itme kuvvetlerine ri kum ve akllar kaldrmak iin genellikle yksek viskoziteli sondaj svs gerekmektedir. Dk viskoziteli svlar ince kum ve siltleri kaldrmak iin yeterlidir. Yzeyde katlarn ayrlmas ve kelimi ve sondaj srasnda matkap yzeyinin temizlenmesi dk viskoziteli ve dk jel kuvvetli sondaj svlar tarafndan salanr. Viskozite lmekte kullanlan bir ok alet vardr. Bunlardan en tannm olanlar FANN viskozimetresi ve Marsh hunisidir.

Fann Viskozimetresi
Bir rotasyon viskozimetresidir; motor, hz deitirici, dnme silindiri ile bunun ierisine yerletirilen burulma silindirinden oluur. Viskozite lleek amur silindirik zel bir kaba konulur, rotasyon ve burulma silindirleri iyice amur iine dalncaya kadar yukarya kaldrlp tespit edilir. Motor aralyla rotasyon silindiri dndrlr. Dnme hareketi, amur aralyla burulma silindirine iletilir. Bunun uuna gsterge baldr ve gstergeden viskozite m. Pa. sn cinsinden okunur. Rotasyon silindiri 6 deiik hzla dnebilir. Alet 600 dev. Dak hzla dnerken gstergede okunan deerin yars grnr viskoziteyi, 600 dev. Dak okunan deerden 300 dev.dak okunan deer karlarak plastik viskozite llr.

Marsh Hunisi
Sondaj yaplrken amurun viskozitesinin abucak saptamaya yarar. 1,5 lt hacminde bir hunidir. Konik bir gvdesi vardr. Altna bakr bir boru balanmtr. zerinde yarsn kaplayan bir szge vardr. Viskozite, 1500 cm lik amurun 1000 cm3 nn ak sresidir ve saniye olarak verilir. Bu deer eit haimli suyun huniden boalmas iin geen zaman gre kalibre edilir (26 sn, 21 C). Elde edilen viskozite grnr viskozitedi ve marsh hunisi viskozitesi olarak bilinir. nce kum= 35-45 sn ri kum= 55-65 sn akl = 65-75 sn ri akl= 75-85 sn

Jel Kuvvet ve Tixotropi

Sondaj amurunun dier akkanlardan ayran nemli zellik iinde jel strktrleri oluabilmesidir. Bu zelliin sondaj teknii ynteminde nemi byktr. amur hareketsiz kaldndan jel kuvveti artar. Bu kesintilerin aa doru kmlerini zorlatrr ve herhangi bir nedenle sondaj amurunun dolam durduunda amurla birlikte delikte bulunan kesintiler dibe kerek takm skmalarna neden olmalar nlenmi olur. Durduu zaman artan jel kuvvetinin dolam baladnda azalmas gerekir. Aksi takdirde dolam salamak iin ok yksek pompa basn gerekir. amurun bu zelliine yani dinlendiinde jel kuvvetinin artmas harekete getiinde tekrar azalmasna tikotropik zellik denir. Fann viskozitemetresi ile llr. 0 dak ve 10 dak. Jel kuvvetleri llr. Bunlar fark tikotropik deerdir. Jel kuvveti deeri fann viskozimetrede okunan deerler 0,48 katsays ile arplarak bulunur. Jel kuvveti 0 olan amurlarda viskozite 80-90 sn kadar kabilir. Su emmeyen killerle ve petrol bazl amurlarn tixotropisi dktr. Genellikle az miktarda tuz, imento kil amurlar ile arl ok artrlm amurlarn jel kuvveti yksektir.

yi bir amurun viskozite ve jel kuvveti deerleri

Viskozite (1500/1000) sn 30-60 30-60 30-60 30-60 Tixotropi (Pa) 0-0,3 0,3-1,5 1,5-7,5 3-13,5 Dneler ok dk yi Maksimum ok fazla, tehlikeli

Kum ve kat madde ierii

Sondaj srasnda amura karan kum daneleri ve ince kesintilerin eleklerde ayrlmayp amurda kalmas baz sorunlara yol aar; borularn anmasna neden olur, viskozite ve younluu artrr. amurdaki kum orannn %2 den az olmas istenir. Fazla ise azaltlmas gerekir. Bu amala geni yzeyli derinlii az tanklardan geirilerek kum danelerinin dibe kerek ayrlmalar salanr. amurlardaki kum miktar kum tp ile saptanr. Alt uu konik ve zerinde % blmleri bulunan tpn iki izgisi vardr. Alt izgisine kadar amur, st izgisine kadar su konulur ve alkalanr. Karm zel bir elee boaltlp su ile ykanr. Elekte biriken tekrar kum tp ierisine ilave edilir ve tpn dibinde dinlenmeye braklr ve % cinsinden mikrar okunur.

Sondaj amurunun dier zellikleri

pH; amurun viskozitesi ynnden nemldir. 8-9 ivarnda ise viskozite minimumdur. Bunun dndaki deerlerde viskozite artar. Bu nedenle ara sra llr. yi pompalabilme evreyi kirletmemeli Formasyon akkanlarna duyarsz olmal Formasyonlarn stabilitesini bozmamal

10

Sondaj amuru yapmakta kullanlan killer

Killer, kimyasal ynden hidrate alminyum silikatlardr, 3 grupta toplanrlar Kaolen grubu Bentonit grubu Sulu mikalar amur teknolojisi ynnden killer ikiye ayrlrlar. Bentonitler = iinde byk lde montmorillonit bulunan killerdir. Kolloidal, tixotropik ve sva yapma zellikleri fazladr. Dier killer= saf deildirler, deiik oranlarda kaolonit, montmorillonit ve sulu mika ile toprak vardr. amur verimlerine gre killer yle tanmlanrlar

amur verimlerine gre killer

Killer Bentonit Metabentonit A- Kalite kil Dk dereceli kil amur verimi m3 amur/ton kil 15 10 3-9 1-3

11

amura Katlan Koruyucu ve Yardm Maddeler Sondaj srasnda geilen formasyonlardan amura karan sular ve kesintiler amurun zelliinin bozulmasna neden olabirler. amurun bozulmasna, su kayb ve viskozitesinin artmasna engel olmak, bozulmusa dzeltilmesini salamak, veya gerekli durumlarda arln artrmak gibi amalarla baz katk maddeleri kullaanlr. Bunlar kullan amalarna gre yle sralanabirlirler. Viskozite drler Su kayb azaltlar Arlatrclar Kaak nleyiiler

1. 2. 3. 4.

Viskozite drler (Thinning agent)

Dispersanlar, inceltiiler veya svlatrclar da denilir. Katlan maddelerle viskozitenin balangta drlmesi yansra bu etkinin uzun sreli olmas nemlidir. Sondaj amurlarnda ineltici olarak en yaygn kullanlan fosfatlar; Sodyum asid polifosfat, sodyun meta fosfat, sodyum tetrafosfat. Saklk sondajlarda amur zerine etki eden nemli unsurlarndan biridir. Saklk amurda viskozite ve jeli artrr. amura katlan ineltiiler rnein fosfatlar 55C de ortafosfatlara dnmeye balarlar. Saklk artka dnm hz artar ve amurun zelliklerini korumak iim kullanlmas gereken miktarlarda artar.

12

Su Kayb Azaltc Maddeler

amurun fazla olan su kaybn azaltmak amaciyle, ayn zamanda amurun kolloidal yapsn dardan gelecek etkilere kar korurlar. Doal maddeler: Bentonit, Petrol Yarsentetik maddeler: Carboxymetycellulose Tam sentetik maddeler: molekl arl yksek polimerlerdir. zellikle tuzlu su amurlarndan ve kalsiyumu dk amurlarda kullanlmaktadr. Pahal olduklarndan fazla kullanlmazlar.

Arlatrlar
Sondaj srasnda geilen tabakalarda yksek basnl akkanlara rastlanlmas veya tabakalarn plastik deformasyonla kuyu iine akma eilimi gstermesi halinde amurun arlnn artrlrak basnn karlanmas gerekir. Kalsiyum karbonat, Barit, Baryum karbonat, hematit ve kurun oksit kullanlan baz amur arlatrc katk maddeleridir.

13

amur Trleri Sondaj amurlar, sondjn salkl yaplabilmesi iin geilen tabakalarn yaplarna ve yeralt koullarna uygun amur kullanlmaldr.Sondaj amurlar genellikle iki ana gruba ayrlr: su bazl amurlar, petrol bazl amurlar. Ayrca polimer amurlar ve zel amal amurlarda yaplmaktadr. amur Trleri: 1. Doal amurlar 2. Tatlsu amurlar, NaCl %1den Ca iyonu 120 ppm den az, ( fosfat amurlar, kostik amurlar, lignoslfatl amurlar) 3. Kalsiyum amurlar ( Kalsiyum %0,12den az) 4. Tuzlusu amurlar (NaCl>%1 ) 5. Petrol bazl amurlar 6. Polimer amurlar 7. Emlsyon amurlar (su+ %15 petrol) 8. Dk kat madde ierikli amurlar ( kat madde ierii hacimsel olarak %7den az)

amur Havuzlarnn Dizayn

Genellikle, amur havuzunun hacimi, bitmi deliin hacminin 1,5-3 kat olmaldr. Ters rotary sondajlar iin, sondaj sv kayplar genellikle yksektir. Havuzun hacmi genellikle bitirilmi delik hacminin 3 katdr. Askdaki kesinitleri etkin bir ekilde uzaklatrmak iin, havuz 2 ksmdan oluur: kelme ve emme havuzlar ou sondrler her iki grevi gren tek bir havuz kullanrlar. amur tanklar iersinde hareket ederken, sondaj amurlarnn hz mmkm olduu kadar az olmaldr. Geniten ziyade derin havuzlar sondaj amurunun hzn azaltmada baarldr. Tek bir havuz kullanldnda, havuzun taban emme noktasna doru eimlidir. Emme hortumu, havuzu taban zerine yerletirilmelidir.

14