20.

yzylda Bilim ve Teknoloji

1900 Mendel yasalarnn
doruluu deneylerle kantland. 1822de Avusturyada doan Gregor Mendel 1856 ylnda kaltmla ilgili almalarna balamt. Bezelyelerle yapt deneyler sonunda kaltm yasalarn ortaya atan Mendel, kaltmbilimin (genetiin) domasna olanak salamtr.

1900 lk
radyonun yapl. Elektromanyetik dalgalarn varln 1864 ylnda James Clerk Maxwell ortaya koymutu. Guglielmo Marconiyse dalgalar ilkin 9 m, sonra da 275 m ve 3 kmlik uzaklklara iletmeyi baard. 1901de de Atlas Okyasunun tesine ilk mesajn ulatrd.

1909 Leo Hendrik Baekeland

bakaliti buldu. Baekeland 1905te doal bir reine olan gomalakn yerini tutabilecek bir maddeyi sentez yoluyla retebilmek iin aratrmalara balad. Aratrmalar formaldehit ile fenoln yksek scaklk ve basn altnda younlama rn olan ve stldnda yumuamayan plastik maddelerin ilk rnei olarak r aan bakaliti bulmasyla sonuland.

1911 Ernest Rutherford, atom

modelini gelitirdi. Alfa paracklarnn ince metal levhalardan geiini inceleyen Rutherfort, alfa parac art ykl olduundan levhadan geii srasnda metal atomlarndaki art yklerin itici etkisiyle sapmaya urayacan ama paracn ktlesi ok byk olduu iin sapmann kk olacan dnyordu. Yaplan deneylerde alfa paracklarnn gerekten de genel olarak kk sapmalar gsterdii fakat byk alarda sapan paralarn da bulunduu, hatta bazen bir paracn ynn deitirip geri dnd gzlendi. Bu durum o gnlerde geerli olan atom modeline uymuyordu. Bylesine byk ktleli alfa paracn bu denli saptrabilmesi iin atomdaki btn art yklerin ve ktlenin ok kk bir hacimde younlam olmas gerekiyordu.. Rutherford, bu fikirden yola karak gelitirdii atom modelinde atomun, ok kk hacimli, youn ve art ykl bir ekirdek ile bunun evresinde dnen kk ktleli ve eksi yklerden olutuunu ortaya koydu.

1926

Rus bilim adam Vlademir Vernadski, canl srelerin atmosfere katklarn inceledi ve atmosferdeki azot, oksijen ve karbon dioksiksitin canllarca retildiini belirledi. Biyosfer kavramn ortaya atan da Vernadskidir.

1926 ABDli
bilim adam Robert Goddard ilk baarl roket deneyini gerekletirdi. Massachussetse bal Auburn kenti yaknlarnda bir iftlikte gerekletirdii deneyde, Goddardn bir rampadan ateledii sv yaktl roket 30 m ykseldi ve 2,5 saniye havada kalarak 60 metre yol ald.

1927 George Paget Thomson, bir

elektron demetinin kristal yapl bir maddeden geerken krnma uradn belirledi. Bylece Louis de Broglienin, bir paracn, Planck sabitinin parack momentumuna blnmesiyle elde edilen dalgaboyunda bir dalga davran gsterecei yolundaki ngrsn dorulad.

1900 Gnmzde Planck 1901 Emekli bir Alman

subay olan Ferdinand Zeppelinin tasarlad hava gemisi "Zeplin"lerden ilki 2 Temmuzda Almanyada Friedrichshafen yaknlarnda bir gldeki yzer hangardan havaland. Sivil havaclkta ve yolcu tamaclnda byk baarlar elde edecek olan bu Sabiti olarak adlandrlan eylem kuantumunu, Alman fiziki Max Planck buldu. Ima olgusunda enerjinin srekli biimde deil, enerji paketleri biiminde kesikli olarak ortaya kt varsaymn yapan Planck, herbiri belirli bir enerji miktarn ieren paketlere kuantum adn verdi ve bir kuantumun enerjisinin nmn frekansyla orantl olduunu ne srd. Bu teori fizikte bir devrim nitelii tayordu ve 20. yzyla damgasn vuran kuantum mekaniinin balangc oldu.

1927 Byk patlama

kram ortaya atld. Belikal gkbilimci Georges Lematrein ortaya att kurama gre evren balangtaki bir "speratomun" genlemesi sonucu olumutur. Bu kuram sonradan George Gamov tarafndan gelitirildi.

1911
Norveli kif Roald Amundsen, 14 Aralk 1911 gn kendisine elik eden 4 kii ve 54 kpekle gney kutbuna ulat.

1927 Sesli sinema filmi yapld.

1895 ylnda Lumiere kardelerin ilk filmi gstermelerinden beri sessiz sinema gndemdeydi. 1927den sonraysa sessiz filmler yerlerini yava yava sesli filmlere braktlar.

1928 C vitamini kefedildi.

zellikle uzun gemi yolculuklarnda ortaya kan skorbit hastalnn tedavisinde C vitaminin etkili olduu anlald.

1911 Speriletkenler
kefedildi. Hollandal fiziki Heike Kamerlingh Onnes, belirli artlarda cvann speriletken olduunu buldu. Sonradan iki dzineden fazla elementin ve binlerce metal alamnn da speriletken olabilecei bulundu.

1901 Karl Landsteiner,

aralar, uaklarla rekabete dayanamayp gelecekte gklerden silinecekti. alyuvarlarda hcre zarnn d katmanna yapan antijen adl bir maddenin trne bal olarak insanda en az temel kan grubu olduunu gsterdi; bu gruplar A, B ve 0 olarak adlandrd. Bir yl sonra da A ve B antijenlerinin ikisini birden tayan AB grubu bulundu.

1928 1911 Polonyal kimyager

Casimir Funk, parlatlmam pirinte bulunan ve beriberiyi nleyen maddenin bir tr amin olduunu belirleyerek buna vitamin adnn verilmesini nerdi. Btn vitaminlerin yapsnn birbirine benzedii dnldnden bu terim ksaca btn yardmc maddeler iin kulanld. Alexander Fleming, penisilini buldu. Bu antibiyotik ilala tedavide yeni bir dnem balatt.

1929 nl
gkbilimci Edwin Hubble, Evrenin geniledii fikrini ortaya att. Hubblea gre Evren, gkadalarn birbirlerinden uzaklama hzlar ile birbirlerine olan uzaklklar arasndaki oran sabit kalacak ekilde genilemektedir.

1902 ABDli genetik bilgini

Walter Sutton, Columbiada rencilii srasnda kromozomlarn kaltsal bilgiyi tadn ve ayr iftler halinde bulunduunu ilk kez ortaya koymu, sonraki yllarda yapt almalarla kaltmla ilgili kromozom kuramnn temelini atmtr.

1912 Ktalarn kaymas kuram ortaya

atld. Aslnda bir meteorolog olan Alman bilim adam Alfred Wegener, balangta tm ktalarn Pangea adnda tek bir kta olduu, sonradan paralanp dalarak zamanla gnmzdeki yerlerine ulat grne dayanan ktalarn kaymas kuramn ortaya att.

1903 Bayliss ve Starling,

sindirime yardmc pankreas svsnn salglanmasnda uyarc maddeyi bularak ilk kez hormon kavramn ortaya attlar. Sekretin adn verdikleri bu madde gibi salgland organdan uzakta baka bir organ uyaran bu tr kimyasal maddeleri "uyarmak" anlamndaki Yunanca horman szcnden tretilmi hormon terimiyle adlandrmay da Bayliss ve Starling yapt.

1913 Niels Bohr atomun yapsn

akla kavuturdu ve bunu anlatt nl makalesini yaymlad. Bohrun atom modeli, zellikle hidrojen atomunun yapsn belirleyen modeli, nceki klasik modellerden kkl biimde farklyd. Bu model, kuantum modelini hesaba katan ilk modeldi ve tmyle kuantum mekaniine dayanan modellerin ncsyd.

1930 Plton gezegeni

kefedildi. Astronom Clyde Tombaugh, Lowell gzlemevinde alt sralarda ektii bir dizi fotorafta kk gezegenlerden daha yava hareket eden bir gkcismi saptad. Bu gk cismi uzun sredir orada olduundan kuku duyulan Plton gezegeniydi..

1903 Motorlu ilk uu yapld.

Orville Wrightn pilotluunu yapt Flyer adndaki ilk uak 17 Aralk 1903te havalanp yerden metre ykseldi, 12 saniye

1930 ngiliz fiziki Paul

Dirac, antimadde kavramn ortaya att. Dirac, elektronlarn enerji dzeyleri konusundaki almalar srasnda elektronun kart paracnn varln ileri srd. Bu alma, elektrik yk dnda her ynyle elektronun zdei olan bir paracn laboratuvarda retilmesiyle sonuland. Bu maddeye pozitron ad verildi.

1903 Hollandal fizyolog

Willem Einthoven, kendi adyla anlan ilk telli galvanometreyi tasarlad. Galvanometre, kalp kasnn kaslmasyla ortaya kan deiiklikleri lyor ve kt zerine kaydediyordu. Einthoven bu ynteme elektrokardiyografi adn verdi.

1915 lk ktalararas telefon

konumas yapld.

1931 Alman bilim adam Ernst

Ruska ilk elektronik mercei gelitirdi. Bu mercek elektronlar k gibi odaklayan bir elektromknatstan oluuyordu. Ruska, seri halde birka elektron mercei kullanarak ilk elektron mikroskopunu 1933 ylnda yapt.

havada kalan uak sonra sert bir biimde yere indi. Wilbur ve Orville Wright kardeler ayn gn iki uu daha yaptlar. En uzun uu 59 saniye srd 260 mlik bir uzakl at.

1916
Einstein "Genel Grelilik Kuram" olarak bilinen almasn yaymlad. Bu alma bilim dnyasn sarsan grler ieriyordu. Kuramn ngrlerinin deneysel kantlarysa ancak Birinci Dnya Savandan sonra, Mays 1919da Gine Krfezindeki Principe adasnda ve Brezilya Sobralde gerekletirilen Gne tutulmas gzlemleri sonucu elde edildi.

1904 Ernest Rutherford, 1904 van

Petrovi Pavlov, Nobel Fizyoloji ve Tp dln kazand. Hayvanlar zerinde yapt deneylerle artl refleks kavramn gelitiren Pavlov, bu dl, sindirim salglar zerindeki aratrmalar nedeniyle kazanmt.

1905 IQ testi ilk kez

uyguland. Alman psikolog Wilhelm Sternin ortaya kokoyduu IQ (Intelligence Quotient) kavram Lewis Terman tarafndan Stanfort-Biret testinde kullanlmak zere uyarland. Zek yann kronolojik yaa blmnn 100le arplmasyla sonu elde edilir. Ortalama IQ says 100 olarak kabul edilmitir. 130un zerindeki deerler stn zekl, 70in altndakilerse geri zekl olarak nitelendirilir.

Radyoaktiflik adn verdii kitabn yaymlad. ngiliz fiziki kitabnda, bu konudaki almalarnn sonularn anlatyor ve radyoaktif etkinliin d koullardan etkilenmediini, radyoaktif srelerde kimyasal tepkimelere oranla daha fazla miktarda s aa ktn ortaya koyuyordu. Ayrca bu yaptnda radyoaktif dnm sonucunda kimyasal nitelikleri farkl yeni rnlerin ortaya ktn ileri sryordu.

Karadeliklerin varlna dair ilk varsaym ortaya atld. Alman gkbilimci Karl Schwarzschield, yeterli ktleye sahip cisimlerden ka hznn k hzna yaklaabileceini, bu nedenle dorudan gzlemlenemeyeceklerini kantlamak amacyla, genel denklemlerden yararlanarak karadelik kuramnn temellerini att. ekimlerinden k dahil hibir eyin kaamayaca bu cisimlere karadelik adnn verilmesi yaklak 50 yl sonra olacakt.

1916

1931 Karl Jansky, Gne

Sisteminin dndan gelen radyo dalgalar kefetti. 1928 ylnda New Jerseyde bulunan Bell Laboratuvarlarnda almaya balayan Jansky, burada telefon haberlemesini etkileyen eitli parazitlerin kaynan aratrmakla grevlendirildi. Ynlendirilebilir dorusal bir anten kurarak biri dndaki tm giriim kaynaklarn belirledi. Aylar sren almalardan sonra 1931de, bir trl saptanamayan bu giriim kaynann yldzlar olduunu buldu. Birka ay sonra da bu kaynan Yay takmyldz dorultusunda olduunu kefetti.

1931 Avusturyal
fiziki Wolfgang Pauli, ntrinolarn varl tezini ileri srd. Pauli, ntrinonun varln, radyoaktif beta bozunumuna ilikin varsaymla enerjinin ve momentumun korunumu yasalarnn uyum iinde olmasn salamak amacyla ngrmt. Ntrino ad bu paraca nl talyan fiziki Enrico Fermi tarafndan verildi.

1918 Tarmda benzin motorlu

traktrler kullanlmaya balad. retimin artmasyla birlikte iftiler yalnz kendi gereksinimlerini karlamak iin deil, piyasaya mal satmak iin de almaya baladlar.

1905 Albert
Einstein, zel grelilik kuramna ilikin "Hareketli Cisimlerin Elektrodinamii" adl makaleyi yaymlad. Bu makale fizikte devrim nitelii tar.

Sonar kullanlmaya balad. Ses dalgalar yoluyla cisimlerin yerini saptayan bu aracn temel ilkeleri Fransz fiziki Paul Langevin tarafndan ortaya atlmt. Gemilerde ve denizaltlarda genel kullanm alan bulan sonar, deniz yolculuklarn daha gvenli kld.

1917

1932 James Chadwick atomun iinde elektrik

yk olmayan bir parack olduunu kefetti. Bu paraca ntron adn verdi.

1932 ABDli bir fiziki

olan Edwin Herbert Land, fotoaflarn banyo ve bask ilerinin tek aamada yaplmasn salayan bir yntem gelitirdi. In kutuplanmasyla ilgilenen Land, mikroskopalt boyutlardaki iyodokinin slfat kristallerini belirli bir dorultuda ynelmi halde dizmeyi ve bu dizileri ince plastik bir katman zerine aktarmay baard. Bu almalar sonucunda gelitirdii ve Polaroid 3 kd olarak adlandrd kutuplayc ksa srede yaygn kullanm alan buldu.

1920 Soutucular gndelik

yaamda. retilmeye balayan elektrikli buzdolaplar yiyeceklerin saklanmasnda yeni bir r at.

1920 ABDde dzenli radyo

yaynlar balad. Ayn yl ngilterede de radyo yaynlar balamt.

1933 A. N. Kolmogorov, olaslklar hesabnn

aksiyomatik kuramnn temellerini att. Bu, gnmzde de kullanlan olaslk kuramnn balangcdr.

1921 Kanadal bilim adamlar 1921 Hermann

Rorschach, kendi adyla anlan ve yanstma tekniine dayanan psikolojik testler uygulamaya balad. Frederick G. Banting ve Charles H. Best, pankreas ztnden inslin elde ettiler. Bu bulu, eker hastal tedavisinde r at.

1934 Frederick ve
Irene Joliot-Curie, eitli elementleri polonyum atomundan salnan alfa paracklar (art ykl helyum ekirdekleri) bombardmanna tutarak ilk yapay radyoaktiflii elde ettiler.

1906 Lee de Forest,

elektronlar salan elektrot (katot) ile toplayan elektrot (anot) arasna zgara ad verilen kafes biimli bir nc elektrot yerletirereki elektrotlu ilk elektronik lambay (triyot) gerekletirdi. Izgaraya uygulanan gerilimin deitirilmesiyle katot ile anot arasndaki elektron akmnn azalp oalmas salanyordu. Bylece de triyot lamba ykselte olarak kullanlabiliyordu. Telsiz iletiimi ve radyonun gelimesinde triyot lambann byk katks olmutur.

1922 Tutankamonun mezar

bulundu. Mumyann bulunduu odaya ilk kez ngiliz kazbilimci (arkeolog) Howard Carter girdi. Msrda 19. slale dneminde "Amarna krallar" olarak bilinen Ahenaton, Smenhkare, Tutankamon ve Ayn adlar firavunlar listesinden silindii iin mezarn yeri unutulmutu. Bu sayede zgn haliyle, bozulmadan bulunan mezar, birok arkeolojik bulgu salad.

1907 Bertrand Boltwood

radyometrik tarihleme yntemini buldu. 1905 ylnda uranyumla balayan radyoaktif bozunumlarn son rnnn kurun olduunu gsteren bilim adam, 1907de ilerindeki kurun-uranyum oranna bakarak baz kayalarn yan lme yntemini gelitirdi. Bu yntem sayesinde Dnyann yann tahmin edilmesinde nemli admlar atld. Bu yntem ayrca arkeolojide de kullanld.

1934 ABDli kimyac

Wallace Carothers naylonu buldu. 1938de ticari retimine geilen naylon, bileim yoluyla hazrlanan ilk sentetik polimer lifi olmu ve yapay elyaf sanayisinin douunu hazrlamtr.

1921 Robot szc ilk kez

kullanld. ek oyun yazar Karel Capek, Rossums Universal Robots (Rossumun Evrensel Robotlar) adn verdii oyununda verilen emirleri dnmeden yerine getiren makinelemi insanlardan sz ediyordu. Robot szc ek dilinde angarya i anlamna geliyordu.

1935 ABDli deprembilimciler

Charles Richter ve Beno Gutenberg, deprem ve teki sismik olaylarn byklklerini belirlemek iin bir lek hazrlad.

1923 svireli psikolog Jean 1923 Arthur

Compton, X nlarnn elektronlarla arpmas durumunda dalgaboylarnn deitiini belirleyerek bunun nedenini aklad. Bu bulu, elektromanyetik dalgalarn hem dalga hem de parack nitelii tayan ikili yapsna ilikin gr dorulamtr. Piaget, ocuklarn derslerde yapt yanllarn geliigzel olmadn, belli ya gruplarnda zgn yanllarn yapldn ortaya koydu. Bylece ocuun yetikinliine dein bir dizi zihinsel geliim evresinden getii sonucuna ulat.

1935 Japon fiziki Hideki

Yukawa, atom ekirdeindeki paracklar bir arada tutan kuvvetin taycs olarak mezon adl paracn varln ngrd ve bu paracn niteliklerini kuramsal olarak belirledi.

1935 Radarn bulunuu. ngiliz bilim adam

Robert Alexander Watson-Watt, uaklara radyo dalgalar gnderip, yansyan dalgay alarak ve dalgalarn gidi dn sresini lerek uan varln ve uzakln 110 km mesafeden belirleyebilen bir sistem gelitirdi. Bu, o gne dein yaplm ilk pratik radar sistemiydi.

1908 Jean Perrin sv iinde

asl halde bulunan ok kk paracklarn Brown hareketlerini inceleyerek maddenin atomlardan olutuunu kantlad.

1908 Ford firmas "T"

modeli denen otomobili piyasaya srd. Bu model, bir at almaya paras yeten herkesin alabilecei ucuzluktayd. Bylece

1925 Alman
fiziki Werner Heisenberg, kuantum mekaniinin matris biimini gelitirdi. Heisenberg tutulduu saman nezlesi nedeniyle dinlemeye ekildii Helgoland adasnda, harmonik olmayan salncda kesikli enerji durumlarnn aklanmasyla ilgili bir problemi zerek atomun kuantum mekaniinin gelitirilmesine ynelik programl aratrlmalarn balangcn oluturdu.

1939 gor Sikorsky, 1939 1938 Fisyonun bulunuu. Otto Hahn,

Strassmanla birlikte uranyumun rnlerinden birinin, daha hafif olan radyoaktif baryum elementi olduunu buldular ve bunun, uranyum atomunun daha hafif iki atoma blndn kantladn anladlar. ylnn banda yapmna balad VS-300 adl helikopterin yapmn eyll aynda bitirdi ve ilk baarl helikopter uuunu gerekletirdi.

1908 Hans Geiger ilk

radyasyon dedektrn, bugn kullandmz adyla Geiger sayacn, yapt. Manchester niversitesinde Ernest Rutherfordun yardmcln yapan Geiger, yapt deneylerle Rutherfordun ekirdein atomun merkezinde ok kk bir yer kapladn anlamasna yardmc olmutu.

1924 Fransz fiziki Louis de

Broglie, n hem dalga hem de parack davran gsterdiini kantlayan deneysel bulgulardan yola karak, paracklarn da parack zelliklerine ek olarak dalga zelliklerine sahip olabilecei dncesini ileri srd.

1939 DDT (diklorodifeniltrikloroetan) ilk

kez bcek ilac olarak kullanld. lk kez 1874 ylnda retilen DDTnin bcek ldrc etkisi ilk kez svireli kimyac Paul Hermann Mller tarafndan kefedilmitir. Bu ilacn kullanm ileriki yllarda evreye ve insanlara da zarar verdii gerekesiyle yasaklanacaktr.

1909 ABDli bir kif olan

Robert Edwin Peary kuzey kutbuna ulamay baaran ilk insan oldu.

otomobiller yalnzca zenginlerin oyunca olmaktan kp gnlk yaamda kullanlmaya baladlar. Ksa bir sre sonra ilk retim bandn da devreye sokarak seri retime geen ilk firma yine Ford olacakt.

TBTAK

Ocak post/pro

8/4/02 18:47

Page 2

20. yzylda Bilim ve Teknoloji

1940 Karl Landsteiner kandaki Rh
faktrn kefetti. lk kez tespit edildii bir maymun trnn (Rhesus) adn tayan bu faktr, anne ve dltn kannda bir dizi tepkimeye yol aarak dk, l doum ve yeni doan bebekte ldrc bir hastala neden oluyordu.

1940 ABDde ilk renkli TV

yaynlar balad.

1956 Bilgisayarlar iin bilimsel

hesaplamaya ynelik ilk yksek dzeyli dil olan FORTRAN (FORmula TRANslator) gelitirildi. Bunu 1960 ylnda gelitirilen Algol 60 (Algorithmic Language) izledi. Algol 60 kesin olarak tanmlanm ilk programlama diliydi. Ayn yl, ynetim konusunda uzmanlam bir dil olan COBOL (COmmon Business Oriented Language) ve liste ileme dili olan Lisp (List processor) de kullanlmaya balad.

1957 Sputnik-1
uzayda. 4 Ekim 1957de frlatlan Sputnik-1, yrngeye yerletirilen ilk uydu olmu ve uzay an balatmt. Dnya evresinde bir tam dolanmn 96 dakikada tamamlayan Sputnik-1, 1958 ylnda atmosfere girerek yanmt.

1940 Mc Millan ve
Abelson, uranyumu ntron bombardmanna tutarak ilk yapay element olan neptnyumu elde ettiler.

1941 Helene Taussig ve Alfred

Blalock "mavi bebek sendromu" olarak bilinen bozuklukla doan bebekler iin cerrahi tedavi yntemi gelitirdiler. Bu bebeklerin cildi kanda yeterli oksijen olmad iin mavi-mor bir renk alyordu. lk ameliyat 1944 ylnda uygulayan Blalock, bu yntemle birok yaam kurtard.

1940 Fransada drt gen

rastlantsal olarak Lascaux Maarasn kefetti. Maarann nemi binlerce yl ncesinden kalma duvar resimleriyle dolu olmasyd. Sonralar yaplan

ABD uzay mekii programn balatt. lk uzay mekii olan Columbia 12 Nisan 1981de ilk yolculuuna kt. Columbia aslnda ilk mekik deildi. Uzay yolu adl bilimkurgu dizisine atfen 1977 ylnda yaplan deneme mekii, Enterprise olarak adlandrlmt; ama bu mekik uzaya hi kamad.

1981

1983

Baklk yetersizliine yol aan AIDS (Acquired Imnune Deficiency Syndrome) virs ilk olarak 1983te Paris Pasteur Enstitsnde, 1984te ABDde belirlendi. 1986da Bat Afrikada HIV 2 ad verilen benzer bir virs kefedildi.

1984

1958 Amerikan Ulusal Havaclk

ve Uzay Dairesi (NASA) kuruldu. Ruslarn 1957de Sputnik uzay aracn frlatmasnn ardndan ABD kongresi tarafndan 1915 ylnda kurulmu olan Ulusal Havaclk Danma Komitesi erevesinde oluturuldu.

1984

1941 Fritz Albert Lipmann canl

hcrede enerji aktarm kuramn aklad ve ATP(adenozintrifosfat)nin oynad temel rol kantlad. Buna gre canl sistemlerdeki biyokimyasal tepkimeler, termodinamik yasalarn dnda deildir; enerji yoktan var edilemez. Hcreler enerji bakmndan zengin molekller tad iin enerji tketen tepkimeler oluur. Bu molekllerin en bilineni de ATPdir.

1959
Christopher Cockerell ilk hoverkraft yapt. Bir hava yast zerinde yol almak zere tasarlanm bu aralarn hem karada hem de denizde gidebilme gibi bir avantajlar vard. Ne var ki, kullanmndaki baz glklerden dolay hoverkraftlar kendilerinden bekleneni veremediler.

1960 T. H. Maiman, yakuttan bir

ubuk kullanarak ilk lazer aygtn yapt. Bu konuda daha nceden de almalar olmasna karn bugn anladmz anlamyla yaplan ilk lazer Maimana aittir.

Apple firmas ilk Macintosh bilgisayarlar piyasaya srd. Bu makineler, her eyin grafik olarak zmlenmesinden dolay biliimle kolay uygulanabilirliin badatrlabileceini kantlad. Kullanlan kk ikonlar yardmyla istedii ilemi yapabilen kullanclar, ekran zerindeki imleci, zerinde kk bir dme bulunan "fare" yardmyla ikonlara ulaabiliyorlard. 1988 ylndan itibaren IBM marka bilgisayarlar da benzer bir iletim sistemi olan Windows ve Presentation Ma nager gibi programlarla donatld.

st kuarkn varl deneysel olarak belirlendi. st kuark n grlere uygun olarak +2/3 elektrik ykne sahiptir. Bu kuarkn ei olan alt kuarkn ykyse 1/3tr. n ktlesinin 30 ile 50 milyuar elektronvolt (GeV) arasnda olduu tahmin edilmektedir. Bylece bu kuarkn en byk ktleye sahip olan kuark anlalmaktadr.

1985

karbon-14 testi sonucunda bu maarann M 15 000-13 000 yllarndan kalm olduu anlalacakt.

1961 ABDli fiziki

Murray Gell-Man ve srailli fiziki Yuval Neeman, paracklarn snflandrlmasna ilikin ve sekizli snflama ya da SU(3) denen bir snflama emas nerdiler. Bu ema, kuvvetli etkileime giren paracklarn daha temel paracklardan olutuunu ngryordu. 1964 ylnda Gell-Mann, bu emann fiziksel temeli olarak kuark kavramn ortaya att. Fiziki paracklara bu ad verirken James-Joyceun Finnegans Wake romannda geen uydurma bir isimden esinlenmiti.

1942 2 Aralkta 1942 Wernher von Braun ilk

baarl roket deneyini yapt. Von Braunun almalar Almanyada askeri amal roketlerin yapmnda kullanld. leriki yllarda ABDde kurulan NASA da uzay almalar iin gereksinim duyduu roket teknolojisini Von Braunun almalarndan elde edecektir. Enrico Fermi, Chicago niversitesinde atom pili adyla tannan uranyum- yaktl grafitli ilk nkleer reaktr yapt.

1961 nsanl
ilk uzay uuu 12 Nisanda SSCB tarafndan gerekletirildi. Kozmonot Yuri Gagarin, Vostok-1 adl uzay aracyla Dnyann evresini 108 dakikada dolat.

Philips firmas ilk kompakt diski (CD) tantt. Aslnda 1979 ylndan beri var olan diskler, balangta yalnzca mzik ve dier sesler iin tasarlanmt. Gnmzdeyse CDler bilgisayar oyunlar, filmler, mzik albmleri ya da bilgisayar programlar gibi birok deiik ama iin kulanlmaktalar.

1987

Paul Crutzen, Mario Molina ve Sherwood Rowlan ozon tabakasnda delik olduunu ortaya koydu. Gneten gelen zararl mortesi nlar szen ozon tabakas, deodorant yapmnda ve soutma sistemlerinde de kullanlan kloroflorokarbon gazlarnn atmosfere karmas yznden en ince olduu kuzey kutbu zerinde delindi.

1989

1942 ABD, atom bombas

yapmna ynelik olarak gizli Manhattan projesini balatt. Robert Oppenheimern bakanlnda yrtlen proje 1945 ylnda sonuland. lk atom bombas 16

1964 Uluslararas uydularla

telekomnikasyon rgt Intelsat kuruldu. Bu tarihten sonra ilk uydusunu frlatan Intelsat bylece 240 komnikasyon devresi ve 1 televizyon kanalnn gereksinimini karlayabiliyordu.

1989
Amerikan uzay sondas Galileo, uzay mekii Atlantis tarafndan Jpiteri incelemek zere uzaya gnderildi.

1943 Selman Waksman, verem

hastalnn tedavisinde etkili ilk antibiyotik olan streptomisini buldu. Waksman ayn zamanda antibiyotik terimini kullanan ilk kiiydi.

1965 Arno Penzias

ve Robert Wilson, evrende 3 kelvinlik artk bir sl enerjiye karlk gelen bir fon mas (Cosmic Backround Radiation) kefettiler. Gnmzde bunun evrenin milyarlarca yl nceki oluumu srasnda gerekleen balang patlamasndan gnmze ulaan bir artk fon nm olduu grnde birleilmektedir.

Montreal Mc Gill niversitesinden Peter Deutsch, interneti indekslemek iin ARCHI adnda bir ariv yaratt. Bu ariv net zerindeki FTP sitelerini kapsyordu. Bir sre sonra Tim Berners internet zerinde bilgiyi daha rahat datma, kulanclara farkl yerlerde bulunan bir belgeden dierine gemede byk kolaylklar salayan World Wide Webi (WWW) gelitirdi.

1944 svireli farmakolog Daniel

Bovet, histamin etkisini engelleyerek vcudun alerji tepkilerini yattrabilen antihistaminik ilalarn ilk rnei olan prilamini elde etti.

1967 lk kalp nakli

gerekletirildi. Gney Afrikal cerrah Christiaan Barnard, tedavi olana kalmam ar bir hastann kalbini bir trafik kazasnda ar yaralanarak hastahaneye getirilen ve lmek zere olan birinin kalbiyle deitirdi.

1945
ngiliz Arthur C. Clarke, yereksenli uydularn Dnyada birbirinden uzakta yer alan noktalar arasndaki iletiim iin rle (aktarma) istasyonu olarak grev yapabileceklerini gsterdi. Temmuz 1945te Albuquerquete bulunan bir hava ssnde denendi. Ani bir ok dalgas, youn k yaylmas ve scaklk dalgalarnn ardndan gelen mantar eklinde bir duman bu patlamann sonularndand. Bombann aa kard enerji 15 bin ton TNTninkine eitti. Bu denemeden 1 ay sonra Japon kentleri Hiroima ve Nagazakiye atom bombas atld.

1992

Byk patlama kuramnn kantlar bulundu. Lawrence Berkeley Laboratuvarlar ve California niversitesinin ortak yrtt bir projede, George Smoot bakanlndaki

Hubble Uzay Teleskopu uzaya gnderildi. ngiliz gkbilimci Edwin Hubblen adn tayan bu dev teleskop, NASA ve ESAnn ortak projesi olarak yrtlmt. Teleskopun 15 milyar k yl teyi gzleyebilmesi hesaplanmt.

1990

1993
ABD Savunma Bakanl ARPANET (Advanced Research Projects Agency) projesini balatt. 1965 ylnda MIT Lincoln Laboratuvarlarnda ilk kez iki bilgisayar birbirine balanm ve karlkl veri al veriinde bulunmulard. ARPANET projesi kapsamndaysa drt niversitenin bilgisayarlar, aratrma, eitim ve hkmet uygulamalarn yrtmek iin birbirine baland. Hkmet bu projeye balarken olas bir dman saldrs ardndan iletiimin kesilmesi durumunda klasik iletiim yollarna alternatif olaca dncesini tayordu. Bu proje gnmzde kullanlan internetin balangc niteliindeydi.

1969

1967 ngiliz gkbilimciler Antony

Hewish ve Jocelyn Bell ilk pulsar kefettiler. Hewish ve Bell, bu bulularnn radyo dalgalarndaki hzl ve ani oynamalar kaydetmek amacyla zel olarak tasarlanm bir radyoteleskop yardmyla gerekletirdiler.

1945 J. Presper Eckert ve John W.

Mauchly ilk otomatik elektronik saysal bilgisayar yaptlar. Ertesi yl John Ragazzini ve yardmclar ABD Ulusal Savunma Aratrma Komitesi iin ilk genel amal tmyle elektronik prototipi gelitirdiler.

En yal dinozor bulundu. Arjantinde And Dalar eteindeki Ischigualsto doal parknda bulunan bu dinozorun bir evoraptor olduu akland. 1 metre boyunda, 11 kilo arlnda olduu anlalan bu dinozorun yaklak 225 milyon nce yaad akland. Arka ayaklar zerinde yryen evoraptorlar, etobur canllard.

1946 ABDli
biyokimyac Melvin Calvin, yeil bitkilerin k enerjisini, karbondioksiti ve suyu bymeleri iin gerekli olan bileiklere dntrdkleri fotosentez olayndaki kimyasal tepkimeleri ortaya kard.

1994 1969
21 Temmuzda ABDli astronotlar Neil Armstrong ve Edwin Aldrin Aya ayak basan ilk insanlar oldular. Jpitere kuyrukluyldz arp gzlendi. 4.8 milyon kilometre uzunluundaki kozmik dev kuyrukluyldzn ad, onu kefeden gkbilimcilere atfen Shoemaker-Levy 9du. 16 Temmuzda balayan arpma gnlerce srm ve 21 Temmuzda sona ermiti.

1947 John
Bardeen, W. Brittain ve W. Shockley transistr buldular. Elektrik sinyallerinin ykseltilmesini, denetlenmesini ya da retilmesini salayan bu bulularndam dolay bilim adam 1956da Nobel Fizik dln aldlar. Artk seri halde retilebilen ve daha az yer kaplayan elektronik aletler yapmak mmkndr.

bir grup aratrmac, COBE (Cosmic Backround Explorer) uydusunun evrendeki fon masndaki s dalgalanmalarnn byk patlamadan kaldn kefettiler.

1947 Frank Willard Libby,

kazbilimciler, insanbilimciler ve yerbilimciler iin ok deerli olan radyoaktif karbonla (karbon-14) tarihleme yntemini gelitirdi.

1994

1947 "Ses duvar" ald. ABDli

pilot Chuck Yeager, roketlerle takviye edilmi Bell X-1 adl uayla saatte 1190 kilometreyi amay baard. Bu uuun ardndan birok havaclk firmas sesten hzl gidebilen uaklar retti. Sesten hzl sivil uaklarn ilkiyse uularna 1976 ylnda balayan ngiliz-Fransz ortak yapm Concorde oldu.

1948 Macar
asll bilim adam Dennis Gabor, holografi dncesini gelitirdi. Mercek kullanmakszn boyutlu bir grnt oluturma yntemi olan holografi, uzun yllar kuramsal olarak kalacak, ancak lazerin icadndan sonra gerekletirilecektir.

Kmr, petrol gibi fosil yaktlarn kullanlmaya balamasndan sonra gsterilen ilginin azald rzgr enerjisi yeniden gndeme geldi. Tm dnyada fosil yakt rezervlerinin snrl ve gittike tkeniyor olmas buna seenek oluturacak enerji kaynaklar bulmay gerektiriyordu. Binlerce yldr insanln mekanik amalarla kulland rzgr enerjisi artk enerji retmek iin de kullanlmaya balyordu.

1970

Amerikan sondas Mariner-9 Mars gezegeni evresinde yrngeye girdi ve yaklak bir yl boyunca gezegenin yzey haritasn kard.

1971

Karadeliklerin varlna ilikin kantlar bulundu. Hubble uzay teleskopunun verilerine gre 52 milyon k yl tede bir karadelik gzlendi. Kardeliklerin varl Albert Einstein tarafndan genel grelik kuram kapsamnda ngrlmt. M87 ad verilen bu karadelik, Einsteinn ngrsnn bir kant nitelii tayor.

1995

1995

1952 ABDli doktor

Jonas Salk ocuk felci asn gelitirdi.

1948 Richard Feynman,

kuantum mekanii ve elektrodinamik kuramlar zerine yapt almalarn tamamlad. Feynman bu

Elektronik posta (e-mail) gelitirildi.

1972

lk uzay istasyonu olan Salyut-1 Ruslar tarafndan Dnya yrngesine oturtuldu. Bilimsel gzlem ve aratrmalar yapacak olan Salyut uzay istasyonu, olduka yakn bir yrngeye oturduundan giderek Dnyaya yaklat ve alt ay sonra atmosfere girdi.

1971

Bilim adamlar gezegen sistemine sahip gne benzeri yldzlar kefetti. ki grup gkbilimci ay arayla evresinde gezegenler olan yldzlar buldular. Aslnda 1994 ylnda Gne sistemi dnda da gezegenler bulunmutu. Ne var ki bunlar l yldzlarn, pulsarlarn evresinde dnyorlard. Dnyadan 42 k yl uzaklkta bulunan yeni gezegenlerse gneimiz benzeri yldzlarn evresinde dnyorlar.

ki aya zerinde yryebilen insanslarn en eski rnei bulundu. Prof. Mealakey ve alma arkadalar Kenyann kuzeyinde yrttkleri almalarda Austrolopithecus anemensis adn verdikleri bir insans kalnts buldular. 4,2 ile 3,9 milyon yl nce yaam olan bu insans, trn bilinenden 500 000 yl nce ayaa kalktn gsteriyordu.

1997
lk mikroilemci (Intel 4004) yapld. Bu, zerine 2300 transistr yerletirilmi 7 mm x 7 mm boyutlarnda, kare biiminde silisyum bir plakt. 4 bit deerinde kelime ileme gc vard.

1972

1952 lk hidrojen bombas

denemesi yapld. Byk Okyanustaki Biikini atolnde gerekletirilen denemede atom bombasndan ok daha fazla enerji aa kt. Fzyon

lk mikrobilgisayar retildi. nceki bilgisayarlara gre daha kk olduu, tek bir kullancya hizmet verdii bu bilgisayarlara mikrobilgisayar ad verilmiti. Fransz R2E irketi tarafndan piyasaya srlen bu mikrobilgisayarn ad Micraldi.

1973

bombas, termonkleer bomba ya da H bombas olarak da bilinen bilinen bu bombay Edward Teller gelitirdi.

almasyla eski kuantum elektrodinamik kuramnn kimi zaman anlamsz sonulara yol aan yanlarn da zme kavuturmu oldu. Ayn alanda alan ABDli Julian Schwinger ve Japon Tomonaga Siniiroyla birlikte 1965 ylnda Nobel Fizik dln paylat.

Apple-1 bilgisayarlar piyasada. Apple Inc. firmasndan Steve Woznaik ve Steve Jobsun tasarlad

1975

Amerikan sondas Mariner10 Merkr gezegenine yaklat ve gezegenin yzey haritasn kartt.

1974

Viking uzay sondalarndan yllar sonra Pathfinder, Marsa inen ilk ara oldu. Dnyadan 1996 ylnda frlatlan ara, yaklak 500 milyon kilomtre yol aldktan sonra Marsa "drld." Pathfinder, Vikinlerin kald yerden Mars hakknda bilgiler iletti dnyaya.

Hubble Uzay Teleskopu milyarlarca yeni gkada kefetti. Her gkadann yaklak 50-100 milyar yldz ierdiini syleyen gkbilimciler bunlarn bilinen gkada biimlerinden farkl olduunu da aa kardlar. Bu bulgularda spiral ya da eliptik olmayan, daha nce grlmemi ekillerde yeni gkadalar da vard.

1996

1997
Gne sisteminde Dnya dnda bir yaam olasl, Jpiterin 16 uydusundan biri olan Europada olabilecei bulundu. Galileo uzay sondasnn gnderdii ayrntl Europa yzey grntlerinde gezegende buz tutmu bir okyanus gzlemlendi. Bu da yaam iin gerekli olan suyun varln gsteriyordu.

1997
lk genetik kopyalama gerekletirildi. Bir grup sko bilim adam ubat aynda ergen bir memelinin genetik kopyasn yarattklarn duyurdular. Bu, genetik alanndaki birok uzmann gerekletirilmesine olanaksz gzyle bakt bir ilemdi. Dolly adl koyunun kopyalanmasnn baaryla sonulandnn duyurulmas beraberinde yeni tartmalar da getirdi. Bunlarn en bata geleni de kopyalamann ahlaki yanyd. Bu teknikle insan kopyalamann zararlar zerinde duruldu ve bunun yalnzca tarmsal ve tbbi amalarla kullanlmas gerektii vurguland.

1954 George G. Devol,

programlanabilir bir robotun patentini ald. 1961 ylnda bu patentlere dayanarak Unimation firmas Unimate adl ilk sanayi robotunu hizmet soktu.

1953
J. D. Watson ve F.H. C. Crick tarafndan DNAnn molekl yaps tanmland. Bu modele gre DNA, birbiri evresinde sarlan iki merdivene benzer ikili sarmal biimindeydi. Bu ikili sarmal, birbiri evresinde sarlan iki ekerfosfat zincirinden ve bu zincirleri birbirine balayan baz iftlerinden oluuyordu.

Apple-1, 1976dan itibaren insanlar tarafndan benimsenerek nemli bir ticari baar salad.

1976
lk tp bebek dnyaya geldi. ngilterede yapay dlleme sonucu hamile kalan bir kadn doum yapt. Bu tarihten sonra yapay dlleme yoluyla doan tm ocuklara tp bebek denmeye baland.

1978

1955 Owen
Chamberlain ve Emilio Segre kart protonu kefetti. Varl kuramsal olarak bilinen kart protonu retmek amacyla gl bir parack hzlandrcs olan bevatron kullanan Chamberlain ve Segre, 1956da kart ntronun varln da doruladlar.

Uzay sondalar Voyager-1 ve Voyager-2 frlatld. Gne sisteminin d blmndeki gezegenleri gzlemleyen ve bu gezegenler hakknda Dnyaya bilgiler yolayan uzay aralar Gne Sisteminin hi bilinmeyen ynlerini de ortaya kard.

1999 Galileo uzay arac Jpiterin

uydusu Ioda bir volkan patlamas grntledi. Gne sisteminde grlen en byk volkan olduu belirtilen dev volkan, 1,5 km yksekliinde lav pskrtyordu.

IBM PC (Personal Computer) kiisel bilgisayarlar piyasada. Mikrobilgisayarlarn gndelik yaama girmesi byk lde bu bilgisayarlarn ve Microsoft firmasnn hazrlad MS/Dos iletim sistemi sayesinde olmutur.

1981

TBTAK