Ramiz Asker DLT Gramer

Бу китабы тцрклцйя
он ювлад бяхш етмиш

язиз атам вя анамын -
Бахшяли Гяляндяр оьлу
вя Сяриййя Тащир гызынын
унудулмаз хатирясиня
итщаф едирям.
Рамиз ЯСКЯР
МАЩМУД КАШЬАРИНИН
«ДИВАНЦ ЛЦЬАТ-ИТ-ТЦРК»
ЯСЯРИ ЦЗРЯ БИБЛИОГРАФИК

ВЯ ГРАММАТИК
ЭЮСТЯРИЖИ
БАКЫ - 2008
Аврасйа Йазарлар Бирлиьи Йайынлары
Дил Араштырмалары Дизиси: 3
Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы

Фолклор Институту Елми Шурасынын
гярары иля няшр олунур
Елми редактор: АМЕА-нын мцхбир цзвц,

Тцрк Дил Гурумунун фяхри
цзвц, ямякдар елм хадими,
филолоэийа елмляри доктору,
профессор Тофиг ЩАЖЫЙЕВ
Ряйчиляр: профессор Щцсейн Исмайылов

профессор Язизхан Танрыверди
профессор Мяммядяли Гыпчаг
профессор Мящяррям Мяммядли
Рамиз ЯСКЯР. Мащмуд Кашьаринин

«Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри цзря
библиографик вя грамматик эюстярижи.
Бакы, 2008, 192 сящ.
Дащи тцрк дилчиси вя енсиклопедисти Мащмуд Kашьаринин «Диванц лцьат-ит-

тцрк» ясяри дцнйа дилчилик елминин ян гядим вя ян мющтяшям нцмуняляриндян биридир.
Тцрк дцнйасынын вя тцрколоэийа елминин ян парлаг, ян ящямиййятли ясяри олан «Ди-
ванц лцьат-ит-тцрк» йалныз тцрк дили вя ядябиййатынын дейил, еляжя дя тцрк тарихинин,
тцрк мядяниййятинин, тцрк мянявиййатынын вя психолоэийасынын тядгиги цчцн мисилсиз
мянбя, битмяз-тцкянмяз гайнагдыр. Бу шащ ясяр щаглы олараг мин ил бундан яввялки
тцрк дцнйасынын енсиклопедийасы, тцрклцйцн айнасы, Мащмуд Kашьари ися
тцркчцлцйцн вя тцрколоэийанын баниси сайылыр.
Китабда Мащмуд Кашьари вя «Диванц лцьат-ит-тцрк» щаггында мцхтялиф юлкя-
лярдя вя диллярдя йазылмыш 1.300-дян артыг елми ясярин библиографийасы вя «Диван»ын
грамматик эюстярижиси верилмишдир.
Китаб дилчиляр, ядябиййатчылар, али мяктяблярин филолоэийа факцлтяляринин тялябяляри
цчцн нязярдя тутулур.
Арзу вя ирадларынызы бу цнвана эюндяря билярсиниз:

ramizasker@yahoo.com
IСБН 978‐9952‐29‐058‐6

© Рамиз Яскяр, 2008
2
ИЧИНДЯКИЛЯР:
Ихтисарларын сийащысы ..................................................... 4
Дцнйа дилчилик елминин шащ ясяри ................................ 6
Библиографик эюстярижиляр ............................................. 20
1. Азярбайжан дилиндя ................................................ 20
2.Тцрк дилиндя ............................................................. 37
3. Юзбяк дилиндя .......................................................... 68
4. Уйьур дилиндя .......................................................... 70
5. Газах дилиндя .......................................................... 72
6.Тцркмян дилиндя ...................................................... 73
7. Татар дилиндя ........................................................... 83
8. Башгырд дилиндя ....................................................... 83
9. Тажик дилиндя .......................................................... 83
10. Фарс дилиндя ........................................................... 83
11. Чин дилиндя ............................................................ 83
12. Йапон дилиндя ....................................................... 86
13. Рус дилиндя ............................................................ 86
14. Инэилис дилиндя ........................................................ 112
15. Алман дилиндя ....................................................... 115
16. Франсыз дилиндя ...................................................... 118
17. Италйан дилиндя ....................................................... 118
18. Мажар дилиндя ....................................................... 118
«Диванц лцьат-ит-тцрк»цн грамматик
эюстярижиси вя онун ящямиййяти ................................... 119
Грамматик эюстярижиляр .............................................. 126
А) Адлардан вя феллярдян исим йараданлар ................ 126
б) Адлардан вя феллярдян сифят йараданлар ................. 145
ж) Сай йараданлар ........................................................ 152
ч) Явязлик йараданлар ................................................. 153
д) Адлардан вя феллярдян зярф йараданлар .................. 158
е) Адлардан вя феллярдян фел йараданлар .................... 160
я) Кюмякчи нитг щиссяляриня аид оланлар ..................... 182
3
ИХТИСАРЛАРЫН СИЙАЩЫСЫ:
АДД – Автореферат докторской диссертации.

АКД – Автореферат кандидатской диссертации.
АН СССР – Академия Наук СССР.
ДАН-В – «Доклады Академии Наук», серия В.
Изв. АН – Известия Академии Наук.
ЗТ – «Зарубежная тюркология» (сборник).
НАА – «Народы Азии и Африки» (журнал).
ОГН – «Отделение гуманитарных наук» (серия).
ОЛЯ – «Отделение литературы и языка» (серия).
СВ – «Советское востоковедение» (сборник).
СТ – «Советская тюркология» (журнал).
ТС – «Тюркологический сборник».
АМ – «Асиа Маъор» (ъурнал).

ББ – Билимсел Билдирилер (елми мярузяляр).
ДД – «Дил Дерэиси» (ъурнал).
ИА – «Ислам Ансиклопедиси».
КЖс – «Кюрюси Жсома» (ъурнал).
КСз – «Келети Сземле» (ъурнал).
МК – «Милли Кцлтцр» (ъурнал).
МТ – «Милли Тетеббулар» (ъурнал).
ТД – «Тцрк Дили» (ъурнал).
ТДА – «Тцрк Дцнйасы Араштырмалары» (ъурнал).
ТДАЙ-Б–Тцрк Дцнйасы Араштырмалары Йыллыьы-Бцллетен.
ТДК – Тцрк Дил Куруму.
ТК – «Тцрк Кцлтцрц» (ъурнал).
ТКАЕ – «Тцрк Кцлтцрцнц Араштырма Енститцсц».
ТМ – «Тцркийат Межмуасы» (ъурнал).
ТТК – Тцрк Тарищ Куруму.
ТЙ – «Тцрк Йурду» (ъурнал).
4
УАЪ – «Урал-Алтаисжще Ъащрбцжщер» (ъурнал).
УЪб – «Унэарисжще Ъащрбцжщер» (ъурнал).
ХДИЪ – Шинжанг дашун илмий ъурнили (Синтсзйан Универси-
тетинин Елми Ясярляри).
ДД – Докторлуг диссертасийасы.
ДДА – Докторлуг диссертасийасынын авторефераты.
НД – Намизядлик диссертасийасы.
НДА – Намизядлик диссертасийасынын авторефераты.
5
ДЦНЙА ДИЛЧИЛИК ЕЛМИНИН ШАЩ ЯСЯРИ
Бу ил илк тцрк енсиклопедисти, дащи дилчи, филолог, етнограф

вя мядяниййятшцнас Мащмуд Kашьаринын анадан олмасынын
1.000 иллик йубилейи УНЕСЖО-нун гярары иля бцтцн дцнйада
гейд олунур.
Орта ясрляр дюврцнцн ян нящянэ дювлятляриндян бири, та-
рихдя илк тцрк-ислам дювляти олан Гараханиляр империйасыны гу-
ран ханяданын цзвц Мащмуд Кашьари щямин империйанын ба-
ниси Кюл Билэя хаганын сяккизинжи нясилдян тюрямяси, тахт-таж
цчцн хцсуси тярбийя едилян, Гарахани щюкмдарлары сийащысында
доггузунжу сырада тахта чыхажаг вялиящд шащзадя олмушдур.
О, 1008-жи илдя Кашьар шящяринин йахынлыьындакы Опал кяндиндя
дцнйайа эялмиш, мцхтялиф мядрясялярдя мцкяммял тящсил алмыш,
рийазиййат, щесаб, щяндяся, астрономийа, кимйа, дил, ядябиййат,
тарих, жоьрафийа, фялсяфя, щцгуг, тябабят, илащиййат, педагоэика,
психолоэийа, щярб сяняти, мянтиг, сийасят, етика вя саир елм сащя-
ляриндя дярин биликляр газанмышдыр. Бундан башга, о, етногра-
фийа иля дя йахындан марагланмыш, идман вя яйлянжя ойунлары,
кулинарийа вя мусиги, эейим вя бязяк яшйалары, тижарят, овчулуг,
балыгчылыг вя атчылыг, сяняткарлыг, якинчилик вя щейвандарлыг кими
сащяляря вагиф олмуш, яряб, фарс, бюйцк ещтимала эюря, щям дя
соьд вя йунан диллярини мцкяммял шякилдя юйрянмиш, бу дилляр-
дя йазылмыш бядии, елми ядябиййаты, Фяраби, ибн Сина, Бируни ки-
ми дцщаларын, йунан, щинд, Чин мцяллифляринин ясярлярини оху-
мушдур.
Мащмуд Кашьари халг щяйатына хцсуси мараг эюстярмиш,
щяля эянж йашларында икян тцрк еллярини башдан-баша долашмыш,
эяляжяк китабы цчцн дил, ядябиййат, тарих, жоьрафийа, етнографийа
сащясиндя зянэин материал топламышдыр.
Мащмуд Kашьари 30-дан йухары тцрк лящжясини, о жцмля-
дян оьуз, гыпчаг, карлуг, бульар, арьу, кянчяк, уьрак, йаба-
ку, йямяк, бячяняк, ытлык, кай, чиэил, тухсы, чумул, басмыл, кючя,
6
сувар, уч, барсьан, хаганиййя, татар, тцркмян, чарук, башьырт,
сюэцт, йаьма, уйьур лящжялярини, тцрк олмайыб тцркжя билян-
данышан тцбцтлярин, хотянлярин вя диэяр халгларын диллярини бцтцн
инжяликляриня гядяр юйрянмиш вя юзцнцн мяшщур ясяри «Диванц
лцьат-ит-тцрк»дя якс етдирмишдир. Бурада кцлли мигдарда яряб-
жя, ара-сыра фарсжа, чинжя вя щинджя мисаллар верилмишдир. Бир сюз-
ля, «Диван»да 40-а йахын дил вя лящжя иллцстрасийа олунмушдур.
Тцрк дилляринин лексикасына, грамматик гурулушуна даир бу на-
дир мялуматлар бу диллярин тарихи инкишаф йолуну излямяк, тарихи
грамматикасыны тяртиб етмяк бахымындан сон дяряжя мцщцм
ящямиййят дашыйыр. «Диван» Азярбайжан дили цчцн дя чох
мцщцм гайнагдыр.
Мащмуд Kашьари «Диван»да тцрк ядябиййаты вя шифащи
халг йарадыжылыьы цчцн мисилсиз ящямиййят дашыйан 318 сав, йяни
аталар сюзц вя мясял, дейим, кялам вя афоризм (онлардан 26-сы
ДЛТ-дя ики, 6-сы цч дяфя тякрар едилир) вермишдир. Бунлар тцркля-
рин дцнйаэюрцшцнц, милли яхлаги-мяняви дяйярлярини, щяйат ща-
дисяляриня мцнасибятини, бир сюзля, узун ясрлярин мцшащидя вя
тяжрцбяси нятижясиндя йаранан халг фялсяфясини якс етдирир, эянж-
ляря ибрятамиз юйцдляр ашылайыр.
ДЛТ-дяки шеир нцмуняляри ися (цмуми щяжми 764 мисра
олан 289 бянд вя бейт) тцрк бядии тяфяккцрцнцн бцтцн инжялийи-
ни вя зярифлийини ортайа гойур. Бурада бюйцк тцрк хаганы Алп
Яр Тонганын (Яфрасийабын) юлцмцня щяср олунмуш цряк парча-
лайан мярсийя, тяркян хатуна хитабян йазылмыш дуйьу йцклц
бяндляр, ашиганя-лирик парчалар, ов вя саваш сящнялярини, тябият
лювщялярини якс етдирян ясасян 7-8 щежалы лаконик шеирляр юз
мцкяммяллийи вя ифадя васитяляринин зянэинлийи иля инсаны щейран
едир.
Ясярдя онларжа сийаси, игтисади, щярби термин, ад, цнван,
мяишят яшйаларындан, ятриййат вя ипяк нювляриндян тутмуш палто,
плаш, ялжяк, щятта цтц барядя ян мцхтялиф мялуматлара, йцзляржя
щейван вя битки, силащ вя чальы алятинин адына раст эялирик.
Kитабда 200-дян артыг дярман нювц, 30-дан чох хястялик ады,
тягрибян 40 йемяк вя ички ресепти, 30-дан чох ипяк чешиди юз як-
сини тапмышдыр. Бцтцн бунлар тцрк мядяниййят тарихи вя етно-
графийасы бахымындан бюйцк дяйяр дашыйан билэилярдир.
7
ДЛТ-йя ялавя едилмиш йуварлаг дцнйа хяритяси дя бюйцк
ящямиййятя маликдир. Бу, илк тцрк хяритясидир. Баласаьун шящя-
рини мяркяз олараг гябул едян, диаметри 17,75 см олан бу хяри-
тядя мигйас тятбиг едилмямиш, паралел вя меридианлар эюстярил-
мямишдир. Лакин буна бахмайараг онун хята пайы чох аздыр.
Мясялян, Kашьарла Йаркяндин арасы 8 мм олараг верилмишдир.
Бу да эерчяк мясафяйя (195 км) нисбятдя 1:25.000.000-луг бир
мигйаса уйьун эялир. Бу хяритядя жящятляр вя жоьрафи йюнляр,
тцрк елляринин вя юлкялярин жоьрафи ардыжыллыьы, щятта екватор вя
шимал гцтбц, даьлар вя чайлар, сящралар вя дянизляр тясвир едил-
мишдир. Хяритядя ады «ярзи-Азярабадган» кими эюстярилян Азяр-
байжанын жоьрафи мювгейи вя гоншулары да юз яксини тапмышдыр.
Мин ил яввялки тцрк дцнйасынын жоьрафийасынын дягиг тясвирини
верян бу хяритя юз дюврц цчцн идеал сайыла биляр.
«Диванц лцьат-ит-тцрк»цн ясас мятнини 1072-74-жц иллярдя
Тцркцстанда йазан Мащмуд Кашьари юз доьма юлкясиндя баш
верян сарай чеврилишляри, дахили чякишмяляр вя мцщарибяляр
цзцндян ислам дцнйасынын пайтахты Баьдада цз тутмаг мяж-
буриййятиндя галмышдыр. О, 1075-77-жи иллярдя ясяр цзяриндя
Баьдадда тамамлама вя редактя ишляри апармышдыр. Мцяллифин
ислам хялифясиня тягдим етдийи «Диванц лцьат-ит-тцрк»дя тягри-
бян 8 мин сюз верилмишдир, бунлардан 782-си мцхтялиф бойлара
мяхсус лящжя сюзляридир.
Узун мцддят Баьдадда галан Мащмуд Кашьари нящайят
юз вятяниня дюнмцш, Опалда мядряся ачараг орада дярс демиш
вя 1105-жи илдя щямин кянддя 97 йашында вяфат етмиш, Гарахани-
ляря мяхсус аиля мязарлыьында дяфн олунмушдур. Бурада халгын
бюйцк мящяббятля «Щязряти Мювлана Шямсяддин Ялламя» ад-
ландырдыьы вя ясрлярдян бяри зийарят етдийи Мащмуд Kашьаринин
тцрбяси Сябцк Тякин, Алп Тякин, Kылыч Буьра хан вя диэяр Га-
рахани улуларынын, о жцмлядян анасы Биби Рябиййя Щиникянин
(хатунун) гябри иля йанашы йерляшир.
Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри орта
тцрк дюврцнцн шащ ясяри, мин ил яввялки тцрклцйцн енсиклопе-
дийасы, айнасыдыр. Щямин дюврцн диэяр мющтяшям ясярляриндян -
мювзу етибариля гящряманлыг дастанлары олан «Дядя Гор-
гуд»дан вя «Манас»дан, дидактик «Гутадьу Билиэ» поема-
8
сындан фяргли олараг «Диван» бирбаша тцрк дилиня, ядябиййата,
фолклора, тарихя, жоьрафийайа, мядяниййятя, етнографийайа аид-
дир.
Мцяллифин юз ялиля йаздыьы дюрд нцсхядян щеч бири бизя эя-
либ чатмамышдыр. «Диван»ын елм аляминя мялум олан йеэаня
нцсхяси яслян Жянуби Азярбайжанын Савя шящяриндян олан,
Шама (Дямяшгя) йерляшян сойдашымыз Мящяммяд ибн Ябу
Бякр ибн Ябу-л-Фятщ яс-Сави, сцммя яд-Димяшги (йяни сонра
Дямяшгдя йашайан) тяряфиндян Мащмуд Kашьаринин юз авто-
графындан 200 ил сонра кючцрцлян нцсхядир. Бу эцн биз бу гий-
мятли ясярля таныш олмаьымыза эюря мящз она боржлуйуг. Ясярин
ялйазмасы щазырда Фатищдяки (Истанбул) Миллят китабханасынын
каталогунда Ар.4189 нюмря алтында гейдя алынараг мцщафизя
олунур.
Ясяр 1914-жц илдя мяшщур китабсевяр Яли Ямири тяряфиндян
тясадцфян тапылмыш, Османлы империйасынын баш назири Тялят Па-
шанын щимайяси алтында танынмыш алим Рифят Килисли тяряфиндян
1915-17-жи иллярдя мятбяя цсулу иля няшр едиляряк тцрколоэийанын
ян бюйцк вя зянэин мяхязи кими шющрят газанмышдыр. Жащан-
шцмул тцрк мядяниййятинин ян парлаг нцмуняляриндян бири олан
«Диван» даща сонра алман (Карл Броккелманн), тцрк (Бясим
Аталай; Сечкин Ярди вя Сяраб Туьба Йуртясяр), юзбяк (Салищ
Мцтяллибов), уйьур (12 няфярлик щейят), инэилис (Роберт Данкофф
вя Жеймс Келли), газах (Яскяр Егеубай), Чин (коллектив), фарс
(Щцсейн Дцзэцн), Азярбайжан (Халид Сяид Хожайев; Рамиз
Яскяр) вя рус дилиня (Ялибяй Рцстямов; Зифа-Аулийа Ауезова;
Рамиз Яскяр) тяржцмя олунмушдур.
«Диван» цмумиййятля 21 дяфя мцхтялиф дилляря тяржцмя
едилмиш, бунлардан икиси йарымчыг галмыш, икиси йандырылмыш, цчц
чапа лайиг эюрцлмямиш, бири сийаси сябябляр цзцндян няшр
олунмамыш, 11 тяржцмя ишыг цзц эюрмцшдцр. Бир тяржцмя чап
просесиндядир, диэяри ися юз няшрини эюзляйир. Щазырда ДЛТ-нин
гырьыз вя тцркмян дилляриня тяржцмяси цзяриндя иш апарылыр,
Тцркийядя тцрк дилиня йени бир тяржцмя щяйата кечирилир.
ДЛТ-нин тяржцмяси иля мяшьул олдуьу цчцн 4 тяржцмячи
(Х.С.Хожайев, Кутлуь Шевки, Мящяммяд Яли, Ящмяд Зийаи)
тцрк дцшмянляри тяряфиндян гятля йетирлмиш, бири (Исмайыл Да-
9
моллам) мцяммалы шякилдя дцнйасыны дяйишмиш, бири ися (Яскяр
Егеубай) эярэин иш реъими цзцндян вахтсыз вяфат етмишдир. «Ди-
ван» шящидляринин мцгяддяс рущу гаршысында сайьы иля баш яйи-
рик. Бюйцк, няжиб вя гящряман Тцрк Милляти саь олсун!
М.Ф.Кюпрцлц ДЛТ-нин тцрколоэийа цчцн мцстясна ящя-
миййятини бу сюзлярля ифадя етмишдир: «Кашгарлы Мащмудун яся-
ри садяжя бир лцьят дейил, тцрк лящжяляри вя онларын фонетик хцсу-
сиййятляри, морфлоэийасы ... щаггында узун мцддят тядгиг едиля-
жяк бир мялумат мянбяйидир»1.
Танынмыш диваншцнас А.Н.Кононов «Диван»ын дяйярини
ашаьыдакы шякилдя ифадя етмишдир: «Мащмуд Кашьаринин Лцьяти
сюзцн там мянасында бир сыра тцрк дилляринин фонетикасы, грам-
матикасы вя лексикасы цзяриндя чох мараглы вя чох инжя мцшащи-
дялярин гызыл хязинясидир, хаганиййя (гарахани) тцркляри,
тцркмянляр, оьузлар, йаьмалар, чиэилляр, гырьызлар щаггында ми-
силсиз лингвистик, етнографик, фолклор, жоьрафи, тарихи мялуматлары
бизя чатдыран йеэаня ясярдир. Бцтцн бу зянэинликляри юйрянмяк
илк тцрколог, лексикограф вя лингвист, етнограф вя фолклорчу,
жоьрафийашцнас вя тарихчи, юлмяз «Тцрк дилляринин лцьяти» ясяри-
нин мцяллифи Мащмуд Кашьаринин хатирясиня ян йахшы ещтирам
оларды»2.
Т.И.Щажыйев ися ясярин ящямиййятини бу шякилдя хцлася ет-
мишдир: «Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» китабы
щям щяжм, щям мязмун, щям дя йазылма тарихи етибариля
тцрколоэийанын ян бюйцк, ян гиймятли, ян гядим ясяридир. Тцрк
дцнйасынын бу мющтяшям абидясинин, эеж дя олса, Азярбайжан
дилиня тяржцмяси вя няшри, филолоэийамызын елми дювриййясиня да-
хил едилмяси, тядгигатчылара, эениш зийалы вя охужу кцтлясиня чат-
дырылмасы юлкямизин елми-мядяни щяйатында мцщцм щадисядир.
Бу надир лцьят-енсиклопедийа сайясиндя гядим йазылы аби-
дяляримизин даща дцзэцн охунмасы вя анлашылмасы, милли мядя-
ниййятимизин бир чох мцщцм жящятляринин даща йахшы юйрянил-
мяси вя гавранылмасы мцмкцн олажагдыр. ДЛТ мин ил бундан
яввялки дилимизин, тарих вя мядяниййятимизин ян дяйярли, ян баш-
лыжа мянбяйи вя мяхязи кими елмимиздя тамамиля йени цфцгляр
1 М.Ф.Кюпрцлц. Тцрк Дили ве Едебийаты Щаккында Араштырмалар. Истанбул: 1934, с. 42.
2
А.Н.Кононов. Махмуд Кашгарский и его «Дивану лугат ит-тюрк». СТ, 1972, № 1, с. 16-17.
10
вя истигамятляр ачмаьа, даща эениш, даща ящатяли вя даща дярин
арашдырмалар апармаьа кюмяк едяжякдир»1.
Мащмуд Кашьаринин анадан олмасынын 1.000-жи ил-
дюнцмц мцнасибятиля Тцркийянин мядяниййят назирлийи, ТИКА,
Тцрк Дил Гуруму, бир сыра университетляр мцхтялиф тядбирляр ке-
чирмяйи планлашдырмышлар. Анкарада йерляшян Аврасийа Йазар-
лар Бирлийи ися Мащмуд Кашьаринин буэцнядяк тапылмамыш «Ки-
табц жяващир ин-нящви фи лцьат-ит-тцрки» ясярини тапан шяхся
1.000 жцмщуриййят алтыны юдцл вериляжяйини бяйан етмишдир.
Щюрмятли устадым, щяр ишдя даим мяня мяняви дястяк
олан, юз кюмяйини вя дяйярли мяслящятлярини ясирэямяйян Азяр-
байжан Милли Елмляр Академийасынын мцхбир цзвц, Тцрк Дил
Гурумунун фяхри цзвц, ямякдар елм хадими, Бакы Дювлят
Университети тцрколоэийа кафедрасынын мцдири, милли тцрколоэи-
йамызын вижданы вя байрагдары, филолоэийа елмляри доктору, про-
фессор Тофиг Щажыйевин тювсийяси вя исрары иля Мащмуд Кашьа-
ринин 1.000 иллик йубилейиня тющфя олараг «Диванц лцьат-ит-
тцрк»дян бящс едян ян мцщцм китаб, монографийа вя елми
мягалялярин библиографик эюстярижисини щазырламаьы юз ющдямя
эютцрдцм. Тофиг мцяллим беля бир вясаитя жидди ещтийаж дуйул-
дуьуну вя бунун тцрколоэийа елми, тцрк дили вя мядяниййяти
гаршысында мцщцм хидмят олажаьыны тялгин етдийи цчцн мян бу
аьыр, цзцжц ишя эиришдим, Мащмуд Кашьари вя «Диван» щаггын-
да мцхтялиф иллярдя вя юлкялярдя 18 дилдя (Азярбайжан, тцрк,
уйьур, юзбяк, газах, тцркмян, татар, башгырд, фарс, тажик, Чин,
йапон, рус, инэилис, франсыз, алман, италйан вя мажар) гялямя
алынмыш 1.300-я гядяр елми ядябиййат топладым. Онлардан там
минини сечяряк бир нечя ай яввял «Мащмуд Кашьаринин 1.000
иллийик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи»2 адлы китабы тяртиб
етдим. Бу вясиля иля мцяллимим вя достум Тофиг Щажыйевя юз
дярин миннятдарлыьымы изщар етмяк истяйирям. Щяр бир елми яся-
римдя олдуьу кими, бурада да бцтцн уьурлар она, гцсурлар
мяня аиддир.
1 Т.И.Щажыйев. Редактордан. Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря
щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 7.

2
Рамиз Яскяр. Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи. Бакы:
МБМ, 2008, 96 с.
11
Бу эюстярижиляр арасында танынмыш диваншцнас алимлярдян
М.Ф.Кюпрцлц, Я.Жяфяроьлу, М.Ш.Цлкцташыр, М.Мансуроьлу,
Н.Щажыеминоьлу, Я.Б.Яржиласун, К.Броккелманн, Р.Данкофф,
Ж.Келли, А.Н.Кононов, Т.А.Боровкова, Н.А.Баскаков, Я.
Няжиб, Я.Тенишев, С.Мцтяллибов, Щ.Щясянов, Х.Нигматов, А.
Курышъанов, Я.Жяфяр, Я.Дямирчизадя, Ф.Зейналов, М.Ширялийев,
Ж.Жяфяров, В.Асланов, Т.Щажыйев, Е.Язизов, И.Вялийев вя баш-
галарынын йаздыьы ясярляр хцсусиля дяйярлидир.
Тябии ки, эюстярижидяки бцтцн ясярляр доьрудан-доьруйа
«Диванц лцьат-ит-тцрк»я аид дейилдир. Онларын бир гисми Гара-
ханиляр империйасынын тарихиня, ХЫ ясрин ядяби-бядии мцщитиня,
ДЛТ иля «йашыд» олан диэяр ясярляря (мясялян, «Гутадьу Билиэ»я
вя йа «Дядя Горгуд» дастанларына), орта ясрляр Азярбайжан
йазылы абидяляриня даир арашдырмалара, яски лцьятляря, щабеля
грамматикайа аиддир. Бунлар ДЛТ-ни даща йахшы тящлил етмяк
вя анламаг цчцн охужуйа лазым олан ясярлярдир.
ДЛТ иля баьлы буэцня гядяр Тцркийядя, Русийада, Ал-
манийада, АБШ-да, Чиндя, Юзбякистанда, Азярбайжанда вя
диэяр юлкялярдя апарылмыш бцтцн тядгигатлар, йазылмыш елми ясяр-
ляр мяним тезликля чапдан бурахмаьы нязярдя тутдуьум
«Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри» адлы
монографийамда эениш шякилдя шярщ едилмишдир.
«Диванц лцьат-ит-тцрк» мювзусунда нювбяти вясаити, йяни
ДЛТ-нин грамматик эюстярижисини щазырлайаркян ялимдяки
бцтцн библиографик эюстярижиляри (тяхминян 1.300 ясяр) няшр ет-
мяк гярарына эялдим. Инанырам ки, бу кичикщяжмли вясаит
Мащмуд Кашьари вя онун юлмяз «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри
щаггында бундан сонра Азярбайжанда вя гардаш тцрк дювлят-
ляриндя, щабеля башга юлкялярдя апарылажаг елми-тядгигат ишляри
цчцн мцщцм гайнаг олажаг вя ясярин елми-мядяни мцщитдя
популйарлашмасына вя диваншцнаслыьын инкишафына йардым едя-
жяк.
Йери эялмишкян, ону да дейим ки, бу эюстярижиляря Азяр-
байжан алимляринин даща чох ещтийажы вар. Чцнки диваншцнаслыг
сащясиндя юлкямиздя жидди уьурлар газанылдыьыны сюйлямяк
мцмкцн дейил. Бунун башлыжа сябябляриндян бири ДЛТ-нин мил-
ли филолоэийамызын дювриййясиня эеж дахил едилмясидир. Йалныз
12
ону демяк кифайятдир ки, «Диван»ын Азярбайжан дилиндя няшри
иши биздя Тцркийядякиндян тягрибян 60 ил, юзбяклярдян 40 ил,
уйьурлардан 20 ил, газахлардан 10 ил сонра йериня йетирилмишдир.
Щалбуки «Диван»ын Азярбайжан дилиндя няшр олунмамыш илк
тяржцмяси ютян ясрин 30-жу илляриндя баша чатдырылмышдыр. Щямин
дюврдя ДЛТ щаггында бязи тядгигатлар да апарылмышдыр.
Щяля 1924-жц илдя танынмыш ядябиййатшцнас Щяняфи Зей-
наллы «Диван» вя Мащмуд Кашьари щаггында юз мцлащизялярини
билдирмишдир1. 1926-жы илдя Бакыда кечирилян Ы Цмумиттифаг
тцрколоъи гурултайда Бякир Чобанзадя (1893-1937) ДЛТ-нин
материаллары ясасында тцрк лящжяляринин йахын гощумлуьу щаг-
гында мярузя2 иля чыхыш етмишдир. О, Фярщад Аьайевля бирликдя
йаздыьы тцрк грамматикасындан бящс едян китабында3 да йери
эялдикжя «Диван»дан сюз ачмышдыр.
Щямин иллярдя АДУ-нун шярг факцлтясиндя чалышан Фяля-
стин (бязи мянбяляря эюря Сурийа) мяншяли христиан яряб олан та-
нынмыш алим ял-Жузи Бяндяли Сялиба (елм аляминдяки христиан
ады: Пантелеймон Кристович Ъузе, 1871-1942) ДЛТ щаггында
бир нечя санбаллы мягаля йазараг ясяри жидди шякилдя тядгиг ет-
мишдир4. Бурайа С.Х. Хожайевин бир мягалясини5 дя ялавя етмяк
лазымдыр. Мяшщур ядябиййатшцнас Ямин Абид дя ДЛТ барядя
дяйярли фикирляр сюйлямишдир6. Бунлардан башга, мятбуатда чы-
хан бязи йазылар ДЛТ-нин эениш охужу кцтлясиня таныдылмасы
бахымындан мцщцм рол ойнамышдыр.
1937-жи илдя Х.С.Хожайевин ЧК тяряфиндян физики мящвин-
дян сонра узун илляр Азярбайжанда «Диван» мювзусуна бир
нюв табу гойулмуш, щеч бир тядгигат иши апарылмамышдыр. Йалныз
1 Щ.Зейналлы. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Йазычы, 1983, с. 127.

2 Б.Чобанзаде. О близком родстве тюркских наречий. Ы Всесоюзный тюркологический съезд.
26 февраля–5 марта 1926 г. Баку: 1926, с. 96-102.
3
Б.Чобанзадя, Ф.Аьазадя. Тцрк грамери. Бакы: 1929, 201 с.
4 П.К.Ъузе. Китаби-диванц лцьат-ит-тцрк. Дядя Горгуд. Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 1, с.
96-105; йеня онун: Тщесаурус Линэуарум Туркожум. Известия восточного факультета Азер-
байджанского гос. университета. Востоковедение, Ы, 1926, с. 74-94; ЫЫ, 1927, с. 27-35.
5 Х.С.Ходжаев. «Дивани лугати тюрк» Махмуда Кашгарского. Труды Азербайджанского
филиала АН СССР, серия лингвистическая, Баку: 1936, № 31, с.105-112.

6 Я.Абид. Щежа вязнинин тарихи. «Маариф ишчиси» ъурналы, 1927, № 3, с. 50-55.
13
1947-жи илдя азярбайжанлы тцркологлардан Й.З.Ширванинин Юз-
бякистанда уйьур дилиндя бир мягаляси1 дярж едилмишдир
Бу вязиййят 1958-жи иля гядяр давам етмишдир. Щямин ил
эюркямли алим Я.Жяфяр шяргшцнасларын Дашкянддя кечирилян Ы
елми конфрансында Мащмуд Кашьаринин лингвистика тарихиндя
илк дяфя тятбиг етдийи мцгайисяли-тарихи метод щаггында мярузя
охумушдур2.
Бундан 6 ил сонра Я.Дямирчизадянин йахын мювзуда бир
мягаляси дярж едилмишдир3. Бурада ДЛТ мцяллифинин дцнйа дил-
чилийи тарихиндяки мцстясна мювгейи елми дялиллярля эюстярилмиш,
тцрк дилляринин юйрянилмясиндя онун ролу вя хидмяти вурьулан-
мышдыр. Цмумиййятля, Я.Дямирчизадя Азярбайжан ядяби дили
тарихиндян, Дядя Горгуд дастанларынын дилиндян бящс едян ки-
табларында тез-тез ДЛТ-йя мцражият етмиш, мцвафиг паралел вя
мцгайисяляр апармышдыр4.
Ютян ясрин 60-жы илляриндя Г.Байрамовун5 вя
Г.Гулийевин6 мягаляляри чап олунмушдур.
Ясярин 900 иллик йубилейи яряфясиндя юлкямиздя диваншцнас-
лыг сащясиндя бир жанланма йаранмыш, ДЛТ иля баьлы бир сыра йа-
зылар гялямя алынмышдыр. Бунлардан М.Ширялийевин Мащмуд
Кашьаринин диалектолоъи эюрцшлярини тящлил едян мягаляси7 хцсуси
гейд олунмалыдыр. Алим бурада «Диван» мцяллифини дцнйада
илк диалектолог кими характеризя етмиш, онун излядийи елми ме-
тоду эюздян кечирмишдир. В.Асланов бир ясяриндя8 «Диван» иля
Азярбайжан дили арасында мцгайисяляр апармыш, Ж.И.Жяфяров
ДЛТ-дя алынма сюзляр, кянчяк вя арьу дилляри щаггында мяга-
1 Й.З.Ширвани. М.Кошьарий ва унинг «Девону луьотит турк» асари. «Шарк хакикати», Тошкент:
1947, № 3.
2 А.Джафар. Из истории применения сравнительно-исторического метода к изучению тюрк-
ских языков. Материалы Ы научной конференции востоковедов. Ташкент: 1958, с. 856-862.

3 А.М.Демирчизаде. Сравнительный метод лингвиста ХЫ века М.Кашгарского. Изв.АН
Азерб.ССР. Серия общественных наук. 1964, № 4, с. 45-55.

4 Я.М.Дямирчизадя. Азярбайжан ядяби дилинин тарихи. Ы щисся. Бакы: Маариф, 1979, 268 с., йеня
онун: «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларынын дили. Бакы: Елм, 1999, 140 с.

5 Г.А.Байрамов. М.Кашьаринин «Дивани-лцьят ит-тцрк» ясяриндя тцрк дилляри-нин фразеолоъи
ващидляри. АДУ-нун Елми ясярляри, дил вя ядябиййат серийасы, Бакы: 1966, № 5, с. 18-26.
6 Г.Кулиев. О форме внительного падежа сюзин, теwесин в тексте «Диванц луэат-ит-тцрк»
М.Кашгари. СТ, 1970, № 4, 67-70.

7 М.Ш.Ширалиев. Махмуд Кашгарский как диалектолог. СТ, № 1, 1972, с. 24-30.
8 В.И.Асланов. «Дивану лугат ит-тюрк» М.Кашгари и азербайджанский язык. СТ, 1972, № 1,
с. 61-74.
14
ляляр1 гялямя алмыш, Е.Язизов ися дилимиздя гядим диалектлярин
излярини ДЛТ-йя истинадян арашдырмышдыр2.
Диэяр йазылардан С.Х.Хожайев щаггында Я.Тащирзадянин
бир мягалясини3, щямин мювзуда Я.Шамилин цч мягалясини4 гейд
етмяк лазымдыр.
Танынмыш тцркологлардан мярщум Ф.Зейналов «Диван»ла
ардыжыл мяшьул олмушдур. О, ДЛТ-йя щяср олунмуш мягалясин-
дя вя китабында5 Мащмуд Кашьари вя «Диван» щаггында дол-
ьун мялумат вермиш, орта вя йени тцрк дюврцндян бящс едян
ясярляриндя6 ися тез-тез ДЛТ-йя мцражият етмишдир.
Бундан сонра бязи дярслик вя елми-популйар няшрлярдя
ДЛТ барядя аз-чох билэи верилмяйя башланмышдыр. Мясялян, П.
Хялилов али мяктяблярин филолоэийа факцлтяляри цчцн нязярдя ту-
тулан дярсликляриндя7, Я.Сяфярли вя Х.Йусифовун8, К.Вялийевин9
китабларында, Анарын «Мин беш йцз илин оьуз ше’ри» адлы анто-
1 Ж.И.Жяфяров. Гядим эянжяк дили. Тцрк дилляринин тарихи вя диалектолоэийасы проблемляри. Бакы:
1986, с. 13-18; йеня онун: М.Кашгаринин «Дивани-лцьят ит-тцрк» ясяриндя алынма сюзляр. Тцрк
дилляринин лексик-морфолоъи гурулушу. Бакы: 1981, с. 55-70; йеня онун: М.Кашгаринин «Дивани
лцьят ит-тцрк» ясяриндя алынма сюзляр. Тцрк дилляринин йазылы абидяляриня даир тядгигляр. Бакы:
1985, с. 32-38; йеня онун: Гядим арьу дили. Дилчилик жоьрафийасы, тарихи диалектолоэийа вя тцрк
дилляринин тарихи проблемляри. Елми ясярлярин тематик мяжмуяси. Бакы: 1982, с. 79-84.
2 Е.Язизов. Азярбайжан дилиндя гядим диалектлярин изляри (М.Кашьари «Диван»ынын материаллары
ясасында). Бакы Университетинин хябярляри, щуманитар елмляр серийасы. 1996, № 1, с. 5-14; йеня
онун: Азярбайжан дилинин тарихи диалектолоэийасы: диалект системинин тяшяккцлц вя инкишафы. Бакы:
Бакы Университети няшриййаты, 1999, 352 с.; йеня онун: М.Кашьари лцьяти вя ХЫ ясрин тцрк диа-
лектляри. Сюз хязиняси. Бакы: Маариф, 1995, с. 88-93; йеня онун: М.Кашьари лцьятиндяки ики шерин
мянбяйи. «Тцрколоэийа», 2003, № 1-2, с. 17-19; йеня онун: ХЫ ясрин тцрк диалектляри. «Хязяр»
ъурналы, 1993, № 3, с. 87-90.
3 А.Тагирзаде. Халид Саид Ходжаев. СТ, 1988, № 3, с. 96-97.
4 А.Шамил. Щалит Саид: Юмрцнц Ортак Тцрк Кцлтцрцне Адайан Адам. Йом (Тцрк дцнйасы
мядяниййят дярэиси-рцблцк). 2007, сайы 6, с. 60-74; йеня онун: Щалит Саид’ин Умумтцрк Дилинин
ве Кцлтцрцнцн Корунмасында Ролц. Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси
ИЖАНАС-38. 10-15 Ейлцл 2007, Анкара: Билдири Юзетлери, с. 3-4; йеня онун: Халид Сяид. Фило-
лоэийа арашдырмалары топлусу, 2003, сайы 19, с. 36-52.
5 Ф.Р.Зейналов. М.Кашьари вя онун «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри. АДУ-нун Елми Хябярляри,
Бакы: 1971, № 5, 18-26; йеня онун: Гядим тцрк йазылы абидяляри. Бакы: АДУ няшри, 1980, 96 с.
6 Ф.Р.Зейналов. Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. Ы. Бакы: 1974, 142 с.; йеня онун:
Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. ЫЫ. Бакы: 1975, 131 с.; йеня онун: Тцрк дилляринин
мцгайисяли грамматикасы. Ы. Бакы: 2008, 354 с.; йеня онун: Тцрколоэийанын ясаслары. Бакы:
1981, 348 с.
7 П.Хялилов. ССРИ халглары ядябиййаты. ЫЫ. Бакы: Маариф, 1977, с. 10-12; с. 81-82; йеня онун:
Тцрк халгларынын вя шярги славйанларын ядябиййаты. Ы. Бакы: Маариф, 1994, с. 92-95.

8Я.Сяфярли, Х.Йусифов. Гядим вя орта ясрляр Азярбайжан ядябиййаты. Бакы: Маариф, 1982, с. 24.
9 К.Вялийев. М.Кашьарлы. Сюзцн сещри. Бакы: Йазычы, 1986, с. 181-189.
15
лоэийасында1, Н.Жяфяровун «Тцрк халглары ядябиййаты» мцнтя-
хябатында2 М.Кашьаринин «Диван»ындан сюз ачылмышдыр.
Х.Короьлу да юз ясярляриндя3 «Диван»дан бящс етмиш,
Алп Яр Тонга (Яфрасийаб) образынын тцрклярдяки вя фарслардакы
бядии тяжяссцмцндян, тарихи-дастани мащиййятиндян сюз ачмыш,
бир сыра мараглы фикирляр иряли сцрмцшдцр.
Эюрцндцйц кими, ютян ясрин 80-жи илляринин орталарына гя-
дяр юлкямиздя «Диван» барядя щеч бир монографийа вя диссер-
тасийа йазылмамышдыр. Бу сащядя илк аддым кими А.Рящимовун
намизядлик диссертасийасы4 тягдирялайигдир.
«Диван»ын юйрянилмясиндя Азярбайжан Милли Елмляр
Академийасы Нясими адына Дилчилик Институтунун ямякдашлары-
нын ролу айрыжа вурьуланмалыдыр. Онлар ДЛТ-нин дилчилик сащя-
синдяки дяйяри, тцрколоэийадакы ящямиййяти барядя мцхтялиф
сяпкили елми ясярляр йазмышлар. Бу мянада А.Ялизадянин бирбаша
ДЛТ-йя щяср олунмуш мягаляляри5 юз елми сиглятиня эюря хцсу-
силя сечилир. Р.Ейвазованын эюркямли Азярбайжан шаири Кишвяри-
нин «Диван»ы иля М.Кашьаринин вя Я.Няваинин йарадыжылыьы ара-
сында апардыьы паралелляр вя ясяр щаггында тядгигаты6 диггяти
даща чох жялб едир.
2001-жи илдя Азярбайжанда ДЛТ щаггында ики моногра-
фийа ишыг цзц эюрмцшдцр. Бунлардан бири Я.Жащанэирин гялями-
1 Гашгарлы Мащмуд. Мин беш йцз илин оьуз ше’ри (антолоэийа). Тяртибчи, юн вя сон сюзлярин
мцяллифи Анар. Бакы: Азярбайжан няшриййаты, 1999, с. 41-44.

2 Н.Жяфяров. Тцрк халглары ядябиййаты. Бакы: Шашоьлу, 2006, Ы жилд, с. 36-146.
3
Х.Г.Короглы. Алп Эр Тонга и Афрасияб по Ю.Баласагуни, М.Кашгари и другим авторам.
СТ, 1970, № 4, с.108-115; его же: Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии, Ирана и Азер-
байджана. М.: 1983, 336 с.; йеня онун: Оьуз гящряманлыг епосу. Бакы: Йурд, 1999, 243 с.
4
А.Рагимов. «Дивану лугат-ит-тюрк» М.Кашгари и лексика азербайджанского языка. АКД,
Баку: 1985, 26 с.
5 А.Ялизадя. Биринжи Тцрколоъи Гурултай вя Мащмуд Кашьарлынын «Дивани лцьяти-тцрк» ясяри.
«Тцрколоэийа», 2006, № 2, с. 97-103; йеня онун: Мащмуд Кашьари вя онун «Дивани лцьяти-
тцрк» ясяри. АМЕА-нын Хябярляри, 2004, № 3-4, с. 53-64; йеня онун: Мащмуд Кашьаринин
«Дивани лцьяти-тцрк» ясяри вя елми цслуб. Фиолоэийа мясяляляри: нязяриййя вя методика. ЫЫЫ бу-
рахылыш, Бакы: 1995; йеня онун: Проф. Я.Дямирчизадя вя «Дивани лцьяти-тцрк» ясяри. Педагоъи
Университетин Хябярляри. Бакы: 2001; йеня онун: Дивани луэати-тцрк wорк афтер Мащмуд Касщ-
эари. «Азербайджан и азербайджанцы». Баку: 2003, № 3-4.
6 Р.Ейвазова. Кишвяри «Диван»ынын дили (морфолоъи хцсусиййятляр). Бакы: Елм, 2005, 370 с.; йеня
онун: Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндяки бир нечя етноним вя топо-
нимлярин ареаллары. Орта яср ялйазмалары вя Азярбайжан мядяниййяти тарихи проблемляри. ЫЫЫ
республика елми-нязяри конфрансы материаллары. Бакы: Юрняк, 1992, с. 70-73; йеня онун: Орта яср
ядяби дил ялагяляринин Кишвяри ясярляриндя тязащцрц. Бакы: Елм, 1999, 293 с.; йеня онун: Язык
«Диван»а Кишвери (морфологические особенности). АКД, Баку: 1977, 32 с.
16
нин мящсулудур1. Ясяр тцрколоэийада чох аз юйрянилмиш бир са-
щяйя–лингвистик поетикайа щяср едилмишдир. Бу мянада тядгига-
тын мцстясна ящямиййяти вя шяксиз уьуру вурьуланмалыдыр.
Мцяллиф бурада ДЛТ-дяки бядии мятнляри ятрафлы тящлил етмишдир.
А.Хялилин «Мащмуд Kашгарлынын «Тцрк дилляринин диваны
китабы»нда ядяби мятнляр»2 адлы монографийасы да мараг
доьурур. Даща сонра щямин мювзуда намизядлик диссертасийа-
сы йазан вя щямкары Я.Жащанэирдян фяргли олараг юз тядгигат-
ларында йалныз аталар сюзлярини тящлил едян алим ДЛТ-дяки паре-
миолоъи ващидляр барядя хейли мягаля дя3 гялямя алмыш, 2006-жы
илдя «Яски тцрк савларынын семиотикасы»4 китабыны няшр етдирмиш-
дир. Бу ясяр дя юз йцксяк елми сявиййяси иля сечилир.
Артыг М.Кашьари вя «Диван» орта мяктяблярин йухары си-
нифляринин дярс програмына5 дахил едилмишдир, университетлярин
филолоэийа факцлтяляриндя хцсуси курс кими тядрис олунур.
Севиндирижидир щалдыр ки, эянж тядгигатчылар да ДЛТ-йя
мараг эюстярирляр. Бу сащядя Ж.Казымовун6 вя Ш.Щясянлинин7
гяляминдян чыхмыш йазылары гейд етмяк олар.
Азярбайжанда ДЛТ иля ялагядар чап олунан бязи мягаля-
ляр бу сятирлярин мцяллифиня мяхсусдур. Онун «Диван»ын Азяр-
1 Я.Жащанэир. Гядим тцрк ядябиййатынын лингвистик поетикасы (М.Кашьарлынын «Диванц лцьат-ит-

тцрк» ясяриндяки бядии нцмуняляр ясасында). Бакы: Елм, 2001, 168 с.
2 А.Хялил. М.Kашьаринин «Тцрк дилляринин диваны китабы»нда ядяби мятнляр. Бакы: 2001, 182 с. .
3 А.Хялил. М.Kашгарлынын «Китаби дивани лцьят-ит тцрк» ясяриндя паремиолоъи ващидлярин струк-
тур-семантик тящлили. НДА, Бакы: 2005, 30 с.; йеня онун: «Дивани лцьят-ит тцрк»цн паремиолоъи
фонду вя тяркиб елементляри. АШХЯТ, Бакы: 2005, № 16, с. 89-93; йеня онун: ДЛТ-дя паре-
миолоъи мятнлярин тядгигиня даир. АШХЯТ, Бакы: 2005, № 13, с. 159-189; йеня онун: ДЛТ-дя
паремиолоъи ващидлярин семиотик структуруна даир. АШХЯТ, Бакы: 2005, № 14, с. 165-177; йеня
онун: М.Кашгарлынын елми фяалиййятиндя фолклоршцнаслыьын йери. «Дядя Горгуд» топлусу, Бакы:
2002, № 4, с. 44-57; йеня онун: М.Кашгарлынын фолклоршцнаслыг фяалиййяти. АШХЯТ, Бакы: 2002,
№ 11, с. 91-100.
4 А.Хялил. Яски тцрк савларынын семиотикасы. Бакы: Сяда, 2006, 164 с.
5 Мащмуд Гашгарлы. Азярбайжан дили. Х синиф. Бакы: 2005, с. 24.
6 Жащид Казымов. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында щидронимляр. Тядгигляр. Бакы: 2007, с.
108-113; йеня онун: Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында оьуз бойлары. Елми ахтарышлар. ХХВЫЫ.
Бакы: Сяда, 2006, с. 134-139; Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында ономастик терминляр. Тер-
минолоэийа мясяляляри. Бакы: 2007, с. 159-164; йеня онун: Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ын-
дакы топонимлярин Азярбайжан яразисиндяки изляри. Ономастика. Елми-ономастик ъурнал. Бакы:
2008, № 1-2, с. 154-161; Мащмуд Кашгарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндя Мангышлак,
Манкянд вя Мангуз топонимляри. Таьыйев охулары. Бейнялхалг елми конфранс, Бакы: 1-2 ийун
2006-жы ил, с. 142-145.
7 Шябням Щясянли. М.Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» абидясиндя ишлянян терминляр. Терми-
нолоэийа мясяляляри, Бакы: 2006, с. 68-74; йеня онун: Тцрк дцнйасынын илк енсиклопедийасы.
Тядгигляр, 2006, № 1, с.6-12.
17
байжан дилиня тяржцмясиня йаздыьы юн вя сон сюзляр, шярщ, гейд
вя изащлар, гялямя алдыьы мягаляляр, маэистр пилляси цчцн тяртиб
етдийи програмлар, мятбуат сящифяляриндя чыхышлары ясярин елми
даирялярдя вя эениш охужу кцтляси арасында популйарлашдырылмасы
мягсяди эцдцр.
«Диван»ын ана дилимизя тяржцмясинин чапдан чыхмасы елми
вя ижтимаи даирялярдя бюйцк севинжля гаршыланмыш, бир сыра елм
вя мядяниййят хадимляри бу мцнасибятля мятбуатда вя медиа
органларында чыхыш етмишляр. Онлар тцрклцйцн вя тцрколоэийанын
шащ ясяринин Азярбайжан дилиня чеврилмясини милли мядяниййяти-
мизин байрамы кими гиймятляндирмишляр1.
ДЛТ-нин азярбайжанжа няшринин Азярбайжан Йазычылар
Бирлийинин Натяван адына клубунда, АМЕА Фолклор Институ-
тунда, Бакы Славйан Унивеситетиндя, Анкарада Аврасийа Йа-
зарлар Бирлийиндя, Тцрк Дил Курумунда тягдимат мярасимляри-
нин кечирилмяси, Бакынын бцтцн телеканалларында, 2007-жи илин
апрелиндя ТРТ-Инт каналында хцсуси верилишляр верилмяси, АзТВ-
дя икищиссяли «Мащмуд Кашьари» филминин чякилмяси дя гейд
олунмалыдыр.
Щазырда Азярбайжанын али мяктябляриндя вя елми гурум-
ларында бирбаша ДЛТ иля баьлы бир нечя намизядлик вя докторлуг
диссертасийасы, диплом вя бурахылыш ишляри йазылыр, мцхтялиф тядги-
гатлар апарылыр. Лакин эюрцляжяк ясас ишляр щяля юндядир.
Бурада верилян библиографик эюстярижиляр дилляря эюря тясниф
едилмиш вя ялифба сырасы иля дцзцлмцшдцр.
Бу эюстярижилярин няшри цчцн Елми Шуранын гярарыны чыха-
ран АМЕА Фолклор Институтуна, институтун директору, китаба
мцсбят ряй верян профессор Щцсейн Исмайылова, диэяр ряйчиляря
–профессорлар Язизхан Танрывердийя, Мяммядяли Гыпчаьа вя
Мящяррям Мяммядлийя дя тяшяккцрц юзцмя борж билирям.
Айрыжа, бу библографик эюстярижинин няшри иля баьлы мятбяя
хяржлярини юз цзяриня эютцрян Аврасийа Йазарлар Бирлийиня, Бир-
1 Анар. Мядяниййятимизин бюйцк байрамы. «Ядябиййат» гязети, 17 11.2006; йеня онун: Рамиз
Яскяря ачыг мяктуб. «525-жи гязет», 17.11.2006; И.Аббасов. Тцрклцйцн шащ ясяри Азярбайжан
дилиндя. «Халг гязети», 24.11.2006; А.Нябийев. Тцркцн гызыл китабы. «Азярбайжан» гязети,
24.06.2007; З.Зийа. С. Дямирялин щядиййяси. «Експресс», 9.11.2006; П.Гулийева. «Диванц луьат-
ит-тцрк» Азярбайжан дилиндя. Бцллетен. Азярбайжанда Ататцрк Мяркязинин рцблцк няшри. Бакы:
АзАтаМ, 2007, № 4 (20), с. 27-30.
18
лийин дяйярли башканы, тез-тез мяня телефон ачараг ишин эедиши иля
марагланан язиз достум Др. Йагуб Дялиюмяроьлуна сонсуз
миннятдарлыьымы чатдырмаг истяйирям. Онун бу хидмяти щеч
заман унудулмайажаг вя даим шцкранла анылажаг.
Мяня мцхтялиф юлкялярдя апарылан тядгигатлар, йерли ки-
табханалардакы ясярляр барядя мялуматлар эюндярян, мяни йени
чыхан елми ядябиййатла фасилясиз тяжщиз едян язиз достларым Доч.
Др. Хялил Бала (Истанбул Университети), Доч. Др. Яркин Ямятя
(Анкара Университети), Сейфяддин Алтайлыйа (ТРТ), АБШ-да
тящсил алан кичик гардашым Яли Яскяря (Жон Мейсон Университе-
ти, Вашингтон), АзярТАЖ-ын Орта Асийа цзря хцсуси мцхбири
Гулу Кянэярлийя вя диэяр достлара црякдян тяшяккцр едирям.
Бу няжиб ишдя мяни дястякляйян щяр кяс мяняви бахымдан
ейнян мяним гядяр бу эюстярижлярин щяммцяллифидир.
Рамиз ЯСКЯР.
Бакы, 15 ийул 2008-жи ил.

19

БИБЛИОГРАФИК ЭЮСТЯРИЖИЛЯР
Азярбайжан дилиндя:
1. Аббасов И. Тцрклцйцн шащ ясяри Азярбайжан дилиндя // Халг

гязети, 24 нойабр 2006.
2. Абдуллайев Я.З. Кюмякчи нитг щиссяляри. Бакы: АДУ няш-
риййаты, 1958, 49 с.
3. Абид Я. Щежа вязнинин тарихи // Маариф ишчиси, 1927, № 3, с.
50-55.
4. Адилов М.И. Азярбайжан дилиндя тяглиди сюзляр. Бакы: АДУ
няшри, 1979, 96 с.
5. Анар. Мядяниййятимизин бюйцк байрамы//Ядябиййат гязети,
17 нойабр 2006.
6. Анар. Рамиз Яскяря ачыг мяктуб // 525-жи гязет, 17 нойабр
2006.
7. Ахундов А.А. Мцасир Азярбайжан дилинин фонетикасы. Бакы:
Маариф, 1984, 390 с.
8. Ахундов А.А. Мцасир Азярбайжан дилинин тарихи фонетикасы.
Бакы: АДУ няшри, 1973, 112 с.
9. Ахундов А.А. Цмуми дилчилик. Дилчилийин тарихи, нязяриййяси
вя методлары. Бакы, Маариф, 1979, 254 с.
10. Азярбайжан дилинин диалектолоъи атласы. Бакы: Елм, 1990,
284 с.
11. Азярбайжан дилинин диалектолоъи лцьяти. Бакы: 1964, 466 с.
12. Азярбайжан дилинин Муьан групу диалект вя шивяляри. Ба-
кы:1955, 261 с
13. Азярбайжан дилинин Нахчыван групу диалект вя шивяляри. Ба-
кы: 1962, 362 с.
14. Азярбайжан дилинин гярб групу диалект вя шивяляри. Бакы:
1967, 352 с.
20
15. Азярбайжан дилинин грамматикасы. Бакы: ЕА няшриййаты,
1960, 324 с.
16. Баласагуни Йусиф Хасс Щажиб // АСЕ, ж. 1, Бакы: 1976, с.
582.
17. Баласагунлу Йусиф. Гутадгу Билик. Хошбяхтлийя апаран
елм. Тяржцмя едянляр: К.Вялийев, Рамиз Яскяр. Бакы:
Азярняшр, 1994, 492 с. (сятри тяржцмя).
18. Баласагунлу Йусиф. Гутадгу Билик. Тяржцмя едян: Хялил
Рза Улутцрк. Бакы: Эянжлик, 1998, 336 с. (поетик тяржцмя).
19. Байрамов Г.А. Мащмуд Кашьаринин «Дивани-лцьят ит-
тцрк» ясяриндя тцрк дилляринин фразеолоъи ващидляри // АДУ-
нун Елми ясярляри, дил вя ядябиййат серийасы, Бакы: 1966, №
5, с. 18-26.
20. Бещбудов Сейфи. «Китаби-Дядя Горгуд»да исим щалларынын
мцвазилийи // Китаби-Дядя Горгуд». Бакы: Елм, 1999, с.
240-241.
21. Бяйдили Ж. Тцрк мифолоъи сюзлцйц. Бакы, Елм, 2003, 418 с.
22. Будагова З.И., Щажыйев Т.И. Азярбайжан дили. Бакы: Елм,
1992, 200 с.
23. Жащанэир Ясяд. Гядим тцрк ядябиййатынын лингвистик поети-
касы (М. Кашьарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндяки бя-
дии нцмуняляр ясасында). Бакы: Елм, 2001, 168 с.
24. Жавадова М. Шащ Исмайыл Хятаинин лексикасы. Бакы: Елм,
1977, 216 с.
25. Жяфяров Ж.И. Гядим арьу дили//Дилчилик жоьрафийасы, тарихи
диалектолоэийа вя тцрк дилляринин тарихи проблемляри. Елми
ясярлярин тематик мяжмуяси. Бакы: АДУ няшри, 1982, с. 79-
84.
26. Жяфяров Ж.И. Гядим эянжяк дили//Тцрк дилляринин тарихи вя
диалектолоэийасы проблемляри. Бакы: АДУ няшри, 1986, с.13-
18.
27. Жяфяров Ж.И. М.Кашьаринин «Дивани лцьят ит-тцрк» ясяриндя
алынма сюзляр (фарс вя яряб сюзляри) // Тцрк дилляринин лексик-
морфолоъи гурулушу. Бакы: АДУ няшри, 1981, с. 55-70.
28. Жяфяров Ж.И. М.Кашьаринин «Дивани лцьят ит-тцрк» ясяриндя
алынма сюзляр (щинд вя Чин сюзляри) // Тцрк дилляринин йазылы
абидяляриня даир тядгигляр. Бакы: АДУ няшри, 1985, с. 32-38.
21
29. Жяфяров Н. Азярбайжаншцнаслыьа эириш. Бакы: АзАтаМ,
2002, 602 с.
30. Жяфяров Н. Жянуби Азярбайжанда ядяби дил: нормалар,
цслублар. Бакы: Елм, 1990, 126 с.
31. Жяфяров Н. Епосдан китаба. Бакы: Маариф, 1999, 205 с.
32. Жяфяров Н. Тцрк халглары ядябиййаты. Бакы: Чашыоьлу, 2006,
Ы жилд, с. 36-146.
33. Жяфяров С. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф, 1982,
216 с.
34. Жялилов Ф.А. Азярбайжан дилинин морфонолоэийасы. Бакы:
Маариф, 1988, 287 с.
35. Жялилов Ф.А. Тцрк дилляриндя сифят дяряжяляринин морфоно-
лоэийасы // Тцрк дилляринин гурулушу вя тарихи. Бакы: АДУ
няшри, 1983, с. 116-123.
36. Чобанзадя Бякир. Тцрк-татар лисаниййатына мядхял. Яряб
графикалы ялифбадан латын графикасына чевирян вя йени китабын
тяртибчиси Нуридя Новрузова. Бакы: Азполиграф, 2006, 180 с.
37. Чобанзадя Б., Аьазадя Ф. Тцрк грамери. Бакы:1929, 201 с.
38. Дямирчизадя Я. Азярбайжан ядяби дилинин тарихи. Ы щисся.
Бакы: Маариф, 1979, 268 с.
39. Дямирчизадя Я. Азяри ядяби дили тарихи. Бакы: 1967, 85 с.
40. Дямирчизадя Я.М. «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларынын
дили. Бакы: Елм, 1999, 140 с.
41. Дямирчизадя Я.М. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф,
1984, 308 с
42. Дямирчизадя Я.М. Мцасир Азярбайжан дилинин фонетикасы.
Бакы: АДПИ-нин няшри, 1960, 147 с.
43. Дямирчизадя Я.М. ХЫ яср дилчиси Мащмуд Кашьаринини
мцгайисяли методу. Азярбайжан Дювлят Педагоъи Институ-
тунун Елми ясярляри. ХЫ серийа, Бакы: 1966, № 1, с. 77-102.
44. Ейвазова Р. Кишвяри «Диван»ынын дили (морфолоъи хцсу-
сиййятляр). Бакы: Елм, 2005, 370 с.
45. Ейвазова Р. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк»
ясяриндяки бир нечя етноним вя топонимлярин ареаллары//Орта
яср ялйазмалары вя Азярбайжан мядяниййяти тарихи проблем-
ляри. ЫЫЫ республика елми-нязяри конфрансы материаллары. Бакы:
Юрняк, 1992, с. 70-73.
22
46. Ейвазова Р. Орта яср ядяби дил ялагяляринин Кишвяри ясярля-
риндя тязащцрц. Бакы: Елм, 1999, 293 с.
47. Ябу Щяййан ял-Яндялуси. Китаб ял-идрак ли-лисан ял-ятрак
(Тцрк диллярини дяркетмя китабы). Ярябжядян тяржцмя едян
З.М.Бцнйадов. Бакы: Азярняшр, 1992, 115 с.
48. Ял-Жащиз ябу Осман бин Бящр. Тцрклярин фязилятляри. Тяр-
жцмя едян вя гейдлярин мцяллифи Мяммядщясян Гямбярли.
Бакы: 2001, 80 с.
49. Ялийев Й. Гядим тцрк (руник) йазылы абидяляринин дили диа-
лектфювгц (ядяби) щадися кими. НДА, Бакы: 1999, 28 с.
50. Ялийев Й. Гядим тцрк (руник) йазылы абидяляринин дили. Бакы:
Нурлан, 2004,182 с.
51. Ялизадя А. Биринжи Тцрколоъи Гурултай вя Мащмуд Кашьар-
лынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри // Тцрколоэийа, 2006, №
2, с. 97-103.
52. Ялизадя А. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьат-ит-
тцрк» ясяри // АМЕА-нын Хябярляри, 2004, № 3-4, с. 93-104.
53. Ялизадя А. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк»
ясяри вя елми цслуб // Филолоэийа мясяляляри: нязяриййя вя ме-
тодика, ЫЫЫ бурахылыш, Бакы: 1995.
54. Ялизадя А. Проф. Я.Дямирчизадя вя «Диванц лцьат-ит-тцрк»
ясяри // Педагоъи Университетин Хябярляри. Бакы: 2001, с. 53-
54.
55. Ялизадя А.Ж. Азярбайжан дилинин йазылы абидяляриндя исмин
йюнлцк щалынын морфолоъи хцсусиййятляри щаггында // Азяр-
байжан ЕА-нын Хябярляри, ядябиййат, дил вя инжясянят серий-
асы. 1986, № 1, с. 113-116.
56. Ялизадя С. «Шцщяданамя»дя адлар (исим, сифят, сай, явязлик).
НД, Бакы: 1965, 280 с.
57. Ялизадя З.Я. Мцасир Азярбайжан дилиндя модал сюзляр. Ба-
кы: 1965, 148 с.
58. Ясэяр Яфзяляддин, Гыпчаг Мяммядяли. Тцрк саваш сяняти.
Бакы: Йазычы, 1996, 176 с.
59. Яскяр Рамиз. «Диван» ня заман вя щарада йазылмышдыр //
Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006,
Ы жилд, с. 28-30.
23
60. Яскяр Рамиз. DLT-dя яvяzlik // Филолоэийа мясяляляри. 2007,
№ 7, с. 112-121.
61. Яскяр Рамиз. DLT-dя felин шяkillяri // Азярбайжан Дилляр
Университетинин Елми Хябярляри. 2008, № 1, с. 59-65.
62. Яскяр Рамиз. DLT-dя иsmин щал категорийасы // Дил вя ядя-
биййат. Бейнялхалг елми-нязяри ъурнал. Бакы: 2008, № 1 (61),
с. 73-76.
63. Яскяр Рамиз. ДЛТ-дя исмин кямиййят категорийасы // Тяд-
гигляр. 2007, № 4, с. 175-179.
64. Яскяр Рамиз. DLT-dя исмин mяnsubиййят вя xяbяrлик кате-
горийалары // Щуманитар елмлярин юйрянилмясинин актуал про-
блемляри. Али мяктяблярарасы елми мягаляляр мяжмуяси. Ы бу-
рахылыш. Бакы: 2008, с. 28-31.
65. Яскяр Рамиз. DLT-dя kюмякчи nитг hissяляри // Азярбайжан
Дилляр Университетинин Елми Хябярляри. 2008, № 2, с. 71-77.
66. Яскяр Рамиз. DLT-dя say // Филолоэийа мясяляляри. 2008, №
1, с. 229-237.
67. Яскяр Рамиз. DLT-dя sifяt // Щуманитар елмлярин юйрянил-
мясинин актуал проблемляри. Али мяктяблярарасы елми мягаля-
ляр мяжмуяси. ЫЫ бурахылыш. Бакы: 2008, с. 17-22.
68. Яскяр Рамиз. DLT-dя zaman katегорийасы // Тцрколоэийа,
2007, № 3-4, с. 58-65.
69. Яскяр Рамиз. DLT-dя zяrf // Дил вя ядябиййат. Бейнялхалг
елми-нязяри ъурнал. Бакы: 2008, № 2 (62), с. 65-66.
70. Яскяр Рамиз. «Диван»ын тапылмасы // Мащмуд Кашьари.
Диванц лц-ьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 43-46.
71. Яскяр Рамиз. «Диван»ын гурулушу // Мащмуд Кашьари.
Диванц лц-ьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 30-31.
72. Яскяр Рамиз. «Диван»ын тяржцмяляри // Мащмуд Кашьари.
Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 34-43.
73. Яскяр Рамиз. «Диван»ын йазылдыьы дювр вя мцщит//Мащмуд
Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с.
11-19.
74. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндя явязлийин ис-
тифадя олунмасы. Щуманитар елмлярин юйрянилмясинин актуал
24
проблемляри. Али мяктяблярарасы елми мягаляляр мяжмуяси.
ЫЫЫ бурахылыш. Бакы: 2008, с. 55-61.
75. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»дя щежа гялибляри.
Ономастика. Елми-ономастик ъурнал, Бакы: 2008, № 3, с.
143-146.
76. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»ля баьлы бязи билэиляр //
Елми ахтарышлар (фолклоршцнаслыг: филолоэийа, фялсяфя, тарих,
инжясянят вя нязяриййя аспектляри). Бакы: Сяда, 2007,
ХХХВ, с. 9-15.
77. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»ц зикр едян мянбяляр
// Филолоэийа мясяляляри. 2007, № 8, с. 161-165.
78. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн дяйяри // Филолоэийа
мясяляляри. 2008, № 2, с. 75-83.
79. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн дилинин бязи юзяллик-
ляри. Гыса грамматик очерк // Мащмуд Кашьари. Диванц лц-
ьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд, с. 344-396.
80. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн гурулушу. АШХЯТ,
ХХЫВ. Бакы: 2007, с. 24-32.
81. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн тапылмасы тарихчяси
//Елми ахтарышлар (фолклоршцнаслыг: филолоэийа, фялсяфя, тарих,
инжясянят вя нязяриййя аспектляри). Бакы: 2007, ХХХЫЫЫ, с.
46-49.
82. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн тядгиги тари-
хи//«Ортаг тцрк кечмишиндян ортаг тцрк эяляжяйиня» В улус-
ларарасы фолклор конфрансынын материаллары. Бакы: 2007, с.
509-518.
83. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн йазылдыьы дювр вя
мцщит // Филолоэийа мясяляляри. 2007, № 6, с. 345-354.
84. Яскяр Рамиз. Дцнйа дилчилик елминин корифейи // Мащмуд
Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстяри-
жи. Бакы: МБМ, 2008, с. 5-11.
85. Яскяр Рамиз. Ясяри зикр едян мянбяляр//Мащмуд Кашьари.
Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 30-31.
86. Яскяр Рамиз. Иглимдян-иглимя, тягвимдян - тягвимя. Бакы:
Ишыг, 1987, 103 с.
87. Яскяр Рамиз. Гейдляр вя шярщляр // Мащмуд Кашьари. Ди-
ванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 501-504.
25
88. Яскяр Рамиз. Гейдляр вя шярщляр // Мащмуд Кашьари. Ди-
ванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫВ жилд, с. 747-748.
89. Яскяр Рамиз. Гутадьу Билиэ. Бакы: Елм, 2003, 320 с.
90. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ» поемасынын Орта Асийада,
Азярбайжанда вя Чиндя тядгиги тарихиндян // Филолоэийа мя-
сяляляриня даир тематик топлу. Бакы: 2002, № 3-4 (22-23),
АДПУ-нун няшри, сящ. 95-100.
91. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ» поемасынын лексикасы // Дя-
дя Горгуд топлусу, Бакы: 2002, № 2 (4), АДПУ-нун няшри,
с. 34-36.
92. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя адлар // Шяргшцнаслыьын
актуал проблемляри. Проф. Васим Мяммядялийевин йубиле-
йиня щяср едилмиш республика елми конфрансынын материаллары.
Бакы: 2002, сящ. 136-139.
93. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя явязлик // Тядгигляр. Проф.
В.И.Аслановун 75 иллик йубилейиня щяср олунмуш елми кон-
франсын материаллары. Бакы: Елм, 2003, с. 168-171.
94. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя явязлик («Китаби-Дядя
Горгуд»ла мцгайисядя) // Щ.Я.Ялийев вя Азярбайжан фило-
лоэийасы. Бакы: БДУ няшри, 2003, с. 239-248.
95. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя исмин щал категорийасы //
Гафгаз Университетинин Елми ясярляри. Бакы: 2002, № 10, с.
31-41.
96. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя исмин кямиййят катего-
рийасы // Бакы Университетинин Елми ясярляри, щуманитар се-
рийа. Бакы: 2002, № 4, с. 28-32.
97. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя сифят // Тядгигляр. 2.
АМЕА Нясими адына Дилчилик Институту. 2003, с. 117-124.
98. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»: тцрк ядябиййатында мюв-
гейи // Дядя Горгуд ъурналы. Бакы: 2003, № 2, с. 40-46.
99. Яскяр Рамиз. М.Кашьари «Диван»ынын тяржцмяляри // Бакы
Университетинин Хябярляри, щуманитар елмляр серийасы. Бакы:
2006, № 2, с. 126-133.
100. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьат-
ит-тцрк» ясяри // Ядябиййат гязети, 19 нойабр 2006.
ит-тцрк» ясяри. (Азярбайжанжа няшриня юн сюз) // Мащмуд
26
8-52.
ит-тцрк» ясяринин юйрядилмясиня даир // Азярбайжан мяктяби,
2007, № 6, с. 37-42.
103. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-
тцрк» ясяриндя исимляр. Терминолоэийа мясяляляри, 2008, № 1,
с. 127-133.
104. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин щяйаты // Мащмуд
20-28.
105. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин щяйаты // Фолклоршц-
наслыг мясяляляри. ВЫ бурахылыш. Бакы: Нурлан, 2007, с. 34-40.
106. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-
тцрк» ясяриндя фе’лин тясрифлянмяйян формалары//Ономастика.
Елми-ономастик ъурнал. Бакы: 2008, № 1-2, с. 106-113.
107. Яскяр Рамиз. Няшрдя тятбиг едилян ялифба//Мащмуд
Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, с. 43-45.
108. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня
1.000 библиографик эюстярижи. Бакы: МБМ, 2008, 96 с.
109. Яскяр Рамиз. Орта яср тцрк йазылы абидяляри // Тцрколоэийа
кафедрасынын маэистр пилляси цчцн фянн програмлары. Бакы:
Бакы Университети няшри, 2005, с. 81-87.
110. Яскяр Рамиз. Тцрк кцлтцр тарихи // Тцрколоэийа кафедра-
сынын маэистр пилляси цчцн фянн програмлары. Бакы: Бакы
Университети няшри, 2005, с. 145-152.
111. Яскяр Рамиз. Йусиф Баласаьунлунун «Гутадьу Билиэ»
ясяри // Тцрколоэийа кафедрасынын маэистр пилляси цчцн фянн
програмлары. Бакы: Бакы Университети няшри, 2005, с.139-143.
112. Яскяр Рамиз. ЫЫ жилдя юнсюз // Мащмуд Кашьари. Диванц
лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд, с. 17-30.
113. Яскяр Рамиз. ЫЫЫ жилдя юнсюз // Мащмуд Кашьари. Диванц
лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫЫ жилд, с. 7-8.
114. Яскяр Рамиз. ЫВ жилдя юнсюз // Мащмуд Кашьари. Диванц
лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫВ жилд, с. 7-13.
27
115. Яскяров Рамиз. Йусиф Баласаьунлунун «Гутадьу Билиэ»
поемасында адлар (Азярбайжан дили иля мцгайисядя). НД,
Бакы: 2004, 180 с.
116. Яскяров Рамиз. Йусиф Баласаьунлунун «Гутадьу Билиэ»
поемасында адлар (Азярбайжан дили иля мцгайисядя). НДА,
Бакы: 2004, 28 с.
117. Яски тцрк йазылы абидяляри мцнтяхябаты. Тяртиб едян: Я.
А.Гулийев. Бакы: Бакы Университети няшриййаты, 1993, 280 с.
118. Язизов Е. Азярбайжан дилиндя гядим диалектлярин изляри
(М.Кашьари «Диван»ынын материаллары ясасында) // Бакы
Университетинин хябярляри, щуманитар елмляр серийасы. 1996,
№ 1, с. 5-14.
119. Язизов Е. Азярбайжан дилинин тарихи диалектолоэийасы: диа-
лект системинин тяшяккцлц вя инкишафы. Бакы: Бакы Университе-
ти няшриййаты, 1999, 352 с.
120. Язизов Е. М.Кашьари лцьяти вя ХЫ ясрин тцрк диалектляри //
Сюз хязиняси. Бакы: Маариф, 1995, с. 88-93.
121. Язизов Е. М.Кашьари лцьятиндяки ики шерин мянбяйи //
Тцрколоэийа, 2003, № 1-2, с. 17-19.
122. Язизов Е. ХЫ ясрин тцрк диалектляри // Хязяр ъурналы, 1993,
№ 3, с. 87-90.
123. Фцзули. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Азярняшр, 1958, 435 с.
124. Щажыйев К. Азярбайжан дилиндя нида. Бакы: Нурлан, 2005,
215 с.
125. Щажыйев К. Азярбайжан дилиндя хцсуси нитг щиссяляри. Ба-
кы: Чашыоьлу, 1999, 164 с.
126. Щажыйев Т.И. Азярбайжан ядяби дили тарихи, Бакы: 1976, 156
с.
127. Щажыйев Т.И. Азярбайжан дилинин йазыйа гядярки изляри
щаггында. Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. Бакы: Елм,
1983, с. 24-35.
128. Щажыйев Т.И. Дядя Горгуд: дилимиз, дцшцнжямиз. Бакы:
Елм, 1999, 216 с.
129. Щажыйев Т.И. -дцрцр, -тцрцр шякилчисинин мяншяйиня даир //
Тцрк дилляринин тарихи морфолоэийасына даир арашдырмалар.
Бакы: Бакы Университети няшриййаты, 1990, с. 63-66
28
130. Щажыйев Т. Тцрколоэийанын бащадыры. Мащмуд Кашьари //
Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд, с. 7-16.
131. Щажыйев Т. Редактордан // Мащмуд Кашьари. Диванц
лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 7.
132. Щажыйев Т.И., Вялийев К.Н. Азярбайжан дили тарихи. Бакы:
Маариф, 1983, 187 с.
133. Щажыйев Т., Мяммядов И. «Китаби-Дядя Горгуд»ун
изащлы лцьяти // «Китаби-Дядя Горгуд» енсиклопедийасы, Ы ж.,
Йени няшрляр еви, Бакы: 2000, с. 112-214.
134. Щясянли Ш. М.Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» абидя-
синдя ишлянян терминляр // Терминолоэийа мясяляляри, 2006, с.
68-74.
135. Щясянли Ш. Тцрк дцнйасынын илк енсиклопедийасы // Тядгиг-
ляр, 2006, № 1, с. 6-12.
136. Щцсейнов А.Я. Азярбайжан диалектолоэийасы. Бакы: АПИ
няшри, 1979, 90 с.
137. Щцсейнзадя М. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф,
1983, 320 с.
138. Хялил А. «Дивани лцьят-ит тцрк»дя тцркчцлцк идейасы //
«Ортаг тцрк кечмишиндян ортаг тцрк эяляжяйиня» ЫЫ улусла-
рарасы фолклор конфрансынын материаллары. Бакы: 2004, с. 11-
12.
139. Хялил А. «Дивани лцьят-ит тцрк»цн паремиолоъи фонду вя
тяркиб елементляри // АШХЯТ. Бакы: 2005, № 16, с. 89-93.
140. Хялил А. ДЛТ-дя паремиолоъи мятнлярин тядгигиня даир //
АШХЯТ. Бакы: 2005, № 13, с. 159-189.
141. Хялил А. ДЛТ-дя паремиолоъи ващидлярин семиотик структу-
руна даир // АШХЯТ. Бакы: 2005, № 14, с. 165-177.
142. Хялил А. Яски тцрк савларынын семиотикасы. Бакы: Сяда,
2006, 164 с.
143. Хялил А. Мащмуд Кашгарлы: шяхсиййяти вя ирси // «Интернет
вя интеллект» ъурналы, Бакы: 2001, № 1.
144. Хялил А. Мащмуд Kашгарлынын «Тцрк дилляринин диваны
китабы»нда ядяби мятнляр. Бакы: Сяда, 2001, 182 с.
145. Хялил А. Мащмуд Кашгарлынын елми фяалиййятиндя фолклор-
шцнаслыьын йери // Дядя Горгуд топлусу, Бакы: 2002, № 4, с.
44-57.
29
146. Хялил А.Мащмуд Кашгарлынын фолклоршцнаслыг фяалиййяти //
АШХЯТ. Бакы: 2002, № 11, с. 91-100.
147. Хялил А. Паремиолоъи мятнин структуруна даир («Дивани
лцьят-ит тцрк»дя паремиолоъи мятнляр цзря) // Структур-
семиотик арашдырмалар. Бакы: 2002, № 2, с. 73-98.
148. Хялил А. Савларын мяняви контексти // «Ортаг тцрк кечми-
шиндян ортаг тцрк эяляжяйиня» ЫЫЫ улусларарасы фолклор кон-
франсынын материаллары. Бакы: 2005, с. 53-56.
149. Хялилов А.С. Мащмуд Kашгарлынын «Китаби дивани лцьят-ит
црк» ясяриндя паремиолоъи ващидлярин структур-семантик
тящлили. НДА, Бакы: 2005, 30 с.
150. Хялилов Б. Тцрколоэийайа эириш. Бакы: 2006, 384 с.
151. Хялилов П. ССРИ халглары ядябиййаты. ЫЫ. Бакы: Маариф,
1977, с. 10-12; с. 81-82.
152. Хялилов П. Тцрк халгларынын вя шярги славйанларын ядя-
биййаты. Ы. Бакы: Маариф, 1994, 342 с.
153. Хялилов Рза. Яряб алими ял-Жузи Бяндяли Сялиба Мащмуд
Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» китабы щаггында // Дядя
Горгуд. Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 1, с. 95.
154. Хялилов Р. Сайлар. Бакы: Азярняшр, 1978, 73 с.
155. Хялилов Ш.Х. «Ясрарнамя»нин дили. Бакы: Елм, 1988, 182 с.
156. Хялилов Ш. Орта яср Азярбайжан ядяби дилиндя щал катего-
рийасы вя онун тарихи инкишафы // Азярбайжан филолоэийасы мя-
сяляляри. ЫЫ бурахылыш. Бакы: Елм, 1991, с. 215-229.
157. Хятаи Шащ Исмайыл. Ясярляри. Бакы: Азярняшр, 1975, Ы жилд,
412 с.
158. Исламов М.И. Тцрк дилляриндя явязлик. Бакы: Елм, 1986,
204 с.
159. Исрафил Щцсейн. Алп Яр Тонга (Астиаг, Яфрасийаб...) та-
рихдя вя бядии ядябиййатда. Бакы: Нурлан, 2007, 256 с.
160. Ъузе П.К. Китаби-диванц лцьат-ит-тцрк // Дядя Горгуд.
Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 1, с. 96-105.
161. Ъузе П.К. Китаби-диванц лцьат-ит-тцрк // Маариф вя мядя-
ниййят. Бакы: 1925, № ЫЫЫ.
162. Камал Рцстям. «Китаби-Дядя Горгуд»: архаик ритуал
семантикасы. Бакы: Елм, 1999, 72 с.
30
163. Кашьари Мащмуд. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя
няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, 512
с.
няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд,
400 с.
няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, ЫЫЫ жилд,
400 с.
няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, ЫВ жилд
(индекс), 752 с.
167. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында щид-
ронимляр // Тядгигляр. 1. Бакы: 2007, с. 108-113.
168. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында
оьуз бойлары // Елми ахтарышлар. ХХВЫЫ. Бакы: Сяда, 2006, с.
134-139.
169. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында
ономастик терминляр // Теминолоэийа мясяляляри. Бакы: 2007,
с. 159-164.
170. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ындакы
топонимлярин Азярбайжан яразисиндяки изляри // Ономастика.
Елми-ономастик ъурнал. Бакы: 2008, № 1-2, с. 154-161.
171. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диванц лцьат-ит-
тцрк» ясяриндя Мангышлак, Манкянд вя Мангуз топоним-
ляри // Таьыйев охулары. Бейнялхалг елми конфранс, Бакы: 1-2
ийун 2006-жы ил, с. 142-145.
172. Казымов Жащид. Тарихи ономастик лексикада шаманизмин
изляри (Мащмуд Кашгарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» лцьяти
ясасында) // Тядгигляр. 3. Бакы: 2006, с. 311-317.
173. Казымов Исмайыл. «Советскайа тйукролоэийа» ъурналынын
Мащмуд Кашьарлыйа щяср едилмиш сайы. Йени дювр гязети, 16
феврал 2008.
174. Казымов Исмайыл. ХЫ йцзиллийин тцрк ономастикасынын
формал тясвири // Мцасир дилчилийин проблемляри. Бакы: 2005, с.
125-126.
31
175. Казымоьлу Сейран. Жащизин ядяби эюрцшляри. Бакы: Елм,
2005, 204 с.
176. Китаби-Дядя Горгуд. Щ.Араслы няшри. Бакы: Азярняшр,
1962, 176 с.
177. Китаби-Дядя Горгуд. Ф.Зейналов, С.Ялизадя няшри. Бакы:
1988,265 с
178. «Китаби-Дядя Горгуд» енсиклопедийасы. Бакы: Йени няшр-
ляр еви, 2000, Ы жилд, 624 с.
179. «Китаби-Дядя Горгуд» енсиклопедийасы. Бакы: Йени няшр-
ляр еви, 2000, ЫЫ жилд, 568 с.
180. «Китаби-Дядя Горгуд»ун изащлы лцьяти. Бакы: Елм, 1999,
204 с.
181. Кононов А.Н. Русийада тцрк дилляринин юйрянилмяси тари-
хи (1917-жи иля гядяр). ССРИ-дя тцрк филолоэийасы (1917-
1967). Тяржцмя едянляр: К.В.Няриманоьлу, Я.Аьакишийев.
Бакы: Чинар-Чап, 2006, 352 с.
182. Короьлу Х. Оьуз гящряманлыг епосу. Бакы: Йурд, 1999,
243 с.
183. Гашгарлы Мащмуд. Азярбайжан дили. Х синиф. Бакы: 2005,
с. 24.
184. Гашгарлы Мащмуд. Мин беш йцз илин оьуз ше’ри (антоло-
эийа). Тяртибчи, юн вя сон сюзлярин мцяллифи Анар. Бакы:
Азярбайжан няшриййаты, 1999, с. 41-44.
185. Гядим тцрк абидяляриня даир материаллар. Бакы: 1993, 60 с.
186. Гядим тцрк абидяляринин дилиндян семинар мяшьяляляри.
Бакы: АПИ-нин няшри, 1988, 77 с.
187. Гящряманов Жащанэир. Нясими ясярляринин тянгиди мятни-
нин тяртиби//Нясими. Ясярляри. Ы ж., Бакы: Елм, 1973, с. 5-84.
188. Гыпчаг Мяммядяли. Кямиййят анлайышынын дилдя ифадяси.
Бакы: Елм, 2000, 456 с.
189. Гыпчаг Мяммядяли. Тцрк сай системи. Бакы: Йазычы, 1996,
132 с.
190. Гулийев Ябцлфяз Аман оьлу. Мащмуд Кашьари // Варлыг,
ХВ, 89/2, Тещран: 1993, с. 19-28.
191. Гулийева Пярвин. «Диванц луьат-ит-тцрк» Азярбайжан ди-
линдя // Бцллетен. Азярбайжанда Ататцрк Мяркязинин рцб-
лцк няшри. Бакы: АзАтаМ, 2007, № 4 (20), с. 27-30.
32
192. Гулийева Йагут. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-
тцрк» ясяриндя тцрк дилляри, онларын жоьрафи вя елми бюлэцсц
//Елми ахтарышлар, ХХХЫВ, Бакы: Нурлан, 2007, с. 157-162.
193. Гумилйов Л.Н. Гядим тцркляр. Тяржцмя едянляр:
В.Гулийев, В.Щябибоьлу. Бакы: Эянжлик, 1993, 536 с.
194. Гурбанова М.Я. Азярбайжан йазылы абидяляриндя ишаря
явязликляри // Тцрк дилляринин йазылы абидяляриня даир тядгигляр.
Елми ясярлярин тематик мяжмуяси. Бакы: АДУ няшри, 1985, с.
83-86.
195. Мащмуд Кашьари // АСЕ, жилд 6, Бакы: 1982, с. 395.
196. Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Дядя Горгуд.
Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 4, с. 172-174.
197. Мяммядли М.Я. Азярбайжан дили шивяляриндя исмин
грамматик категорийалары. Бакы: Елм, 2003, 264 с.
198. Мяммядов М.Я. Азярбайжан дили шивяляриндя исмин
грамматик категорийалары. ДДА, Бакы: 2006, 48 с.
199. Мяммядов Й. Орхон-Йенисей абидяляриндя адлар. Ы. Ба-
кы: АПИ-нин няшри, 1979, 114 с.
200. Мяммядов Й. Орхон-Йенисей абидяляриндя адлар. ЫЫ.
201. Мяммядова Е. М.Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк»
ясяриндя феллярдя нюв категорийасы (мяжщул вя гайыдыш нюв-
ляр) // Филолоэийа мясяляляри, 2008, № 1, с. 207-215.
202. Мящяррямов А.М. Гядим тцрк йазылы абидяляринин дили.
203. Мясищи. Вярга вя Эцлша. Бакы: Азярняшр, 1977, 228 с.
204. Мирзя Мющсцн. Мащмуд Кашьари // Маариф вя мядя-
ниййят, 1927, сайы 7-8.
205. Мирзя Мющсцн. Мащмуд Кашьари // Йени йол гязети, 1924.
206. Мирзязадя Щ. Азярбайжан дилинин тарихи грамматикасы.
Бакы: Азярбайжан Университети няшриййаты, 1990, 376 с.
207. Мирзязадя Щ.И. Азярбайжан дилинин тарихи морфолоэийасы.
Бакы: 1962, 368 с.
208. Мцасир Азярбайжан дили. ЫЫ. Морфолоэийа. Бакы: ЕА няшри,
1980, 510 с.
209. Нябийев А. Азярбайжан халг ядябиййаты. Ы щисся. Бакы:
Туран, 2002, 680 с.
33
210. Нябийев А. Тцркцн гызыл китабы // Азярбайжан гязети, 24
ийун 2007.
211. Нясими. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Азярняшр, 1973, 676 с.
212. Низамцлмцлк. Сийасятнамя. Бакы: Елм, 1989, 212 с.
213. Новрузов М. Гядим алят щалына даир//Тцрк дилляринин гу-
рулушу вя тарихи. Бакы: АДУ няшри, 1983, 124-128.
214. Новрузов М. Мякани щаллар // Азярбайжан филолоэийасы
мясяляляри. ЫЫ бурахылыш. Бакы: Елм, 1984, с. 116-124.
215. Оьуз групу тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. ЫЫ
щисся. Морфолоэийа. Бакы: Елм, 1986, 134 с.
216. Юэял Бащяддин. Тцрк мифолоэийасы. Тяржцмя едян Рамиз
Яскяр. Бакы: МБМ, 2006, 626 с.
217. Ряжябли Я.Я. Дилчилик тарихи. Бакы: Маариф, 1987, 538 с.
218. Ряжябли Я.Я. Эюйтцрк дилинин морфолоэийасы. Бакы: 2002,
476 с.
219. Ряжябли Я.Я. Гядим тцрк йазылы абидяляринин дили. Ы. Бакы:
Нурлан, 2006, 648 с.
220. Ряжябли Я.Я. Гядим тцркжя-азярбайжанжа лцьят. Бакы:
АМЕ няшриййаты, 2001, 192 с.
221. Ряжябли Я.Я. Улу тцркляр. Бакы: Нурлан, 2003, 319 с.
222. Ряжябов Я., Мяммядов Й. Орхон-Йенисей абидяляри.
Бакы: Йазычы, 1993, 400 с.
223. Рящимоьлу А. М.Кашьарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» яся-
ри вя «Китаби-Дядя Горгуд». Дядя Горгуд-1300 // Бакы
Университетинин Хябярляри, щуманитар елмляр серийасы, 1999,
№ 1-2, с. 298-307.
224. Рящимов А. Азярбайжан дили цчцн асемантикляшмиш бязи
кюк морфемлярин изащында Мащмуд Кашьари «Диван»ынын
ролу // Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. Бакы: Елм, 1984,
с. 66-69.
225. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк»
ясяри вя Азярбайжан дилинин лексикасы. НД, Бакы: 1985, 172
с.
226. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцэат-ит-тцрк»
ясяри вя мцасир Азярбайжан ядяби дили//Азярбайжан али мяк-
тябляри аспирантларынын В республика елми конфрансы мярузя-
ляринин тезисляри. Бакы: 1982.
34
227. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Дивани-лцэяти-тцрк»
ясяри вя ХЫ-ХЫЫЫ ясрляр Азярбайжан дилинин лексик тяркиби//
Азярбайжан ЕА аспирантларынын елми конфрансынын материал-
лары. Ы китаб, Бакы: Елм, 1983.
228. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Дивани-лцэяти-тцрк»
ясяри вя Азярбайжан дилинин диалектляри//Азярбайжан ЕА ас-
пирантларынын елми конфрансынын материаллары. ЫЫ китаб, Бакы:
Елм, 1984.
229. Рящимов А. «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларында вя М.
Кашьари «Диван»ында ишлянмиш бязи сюзляри щаггында//
Азярбайжан ЕА Хябярляри, ядябиййат, дил вя инжясянят сери-
йасы, Бакы: 1984, № 2, с. 89-91.
230. Рящимов А. «Мидийа» вя «маь» сюзляринин мяншяйи щаг-
гында // Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. Бакы: Елм, 1983,
с. 154-159.
231. Рцстямов Р. Азярбайжан дили диалект вя шивяляриндя фе’л.
Бакы: Азярбайжан ССР ЕА няшриййаты, 1965, 318 с.
232. Рцстямов Р.Я. Мцасир тцрк дилляриндя кюмякчи нитг щис-
сяляри (кечид просеси). Бакы: БДУ няшриййаты, 1996, 220 с.
233. Рцстямов Р.Я. Мцасир тцрк дилляриндя кюмякчи нитг щис-
сяляри (кечид просесляри). Филолоэийа елмляри доктору алимлик
дяряжяси алмаг цчцн тягдим едилмиш елми мярузя. Бакы:
1997, 68 с.
234. Садыгов Б. Азярбайжан дилинин тарихи грамматикасындан
хцсуси курс. Бакы: АПИ-нин няшри, 1977, 104 с.
235. Сейидов М.М. Азярбайжан мифик тяфяккцрцнцн гайнаг-
лары. Бакы: Йазычы, 1983, 326 с.
236. Сейидов М.М. Азярбайжан халгынын сойкюкцнц дцшцняр-
кян. Бакы: Йазычы, 1989, 496 с.
237. Сейидов М.М. Гам-шаман вя онун гайнагларына цмуми
бахыш. Бакы: Эянжлик, 1994, 232 с.
238. Сейидов Й. Азярбайжан дилинин грамматикасы. Морфоло-
эийа. Бакы: Бакы Университетинин няшри, 2006, 368 с.
239. Сейидов Й.Нясиминин дили. Бакы: Азярбайжан няшриййаты,
1996, 268 с
35
240. Серебренников Б.А., Щажыйева Н.З. Тцрк дилляринин мц-
гайисяли-тарихи грамматикасы. Тяржцмя едян: Т.И.Щажыйев.
Бакы: Сяда, 2002, 380 с.
241. Сяфярли Я., Йусифов Х. Гядим вя орта ясрляр Азярбайжан
ядябиййаты. Бакы: Маариф, 1982, с. 24.
242. Сцмяр Фаруг. Оьузлар. Тяржцмя едян: Рамиз Яскяр. Ба-
кы: Йазычы, 1992, 432 с.
243. Şamil Яли. Xalid Səid // Filologiya araшdыrmalarы toplusu,
2003, № 19, s. 36-52.
244. Ширялийев М.Ш. Азярбайжан диалектолоэийасынын ясаслары.
Бакы: 1968, 420 с.
245. Шцкцрлц Я. Гядим тцрк йазылы абидяляринин дили. Бакы:
Маариф, 1993, 302 с.
246. Танрыверди Я. «Дядя Горгуд китабы»нын дил мюжцзяси.
Бакы: Нурлан, 2008, 184 с.
247. Танрыверди Я. «Китаби-Дядя Горгуд»да шяхс адлары. Бакы:
Елм, 1999, 157 с.
248. Танрыверди Я. «Китаби-Дядя Горгуд»ун сюз дцнйаыы. Ба-
кы: Нурлан, 2007, 456 с.
249. Танрыверди Я. ХВЫ яср гыпчаг (половес) дилинин грамма-
тикасы. Бакы: 2000, 119 с.
250. Тящмязов З. Мцасир Азярбайжан дилиндя кюмякчи нитг
щиссяляринин тяснифи. НДА, Бакы: 2008, 20 с.
251. Тцрк дилляринин тарихи морфолоэийасына даир арашдырмалар.
Бакы: БДУ няшри, 1990, 88 с.
252. Вялийев Камил. Мащмуд Кашьарлы // Сюзцн сещри. Бакы:
Йазычы, 1986, с. 181-189.
253. Вурьун Сямяд. Сечилмиш ясярляри, Бакы: Елм, 1985, Ы жилд,
448 с.
254. Йусифов М. Оьуз групу тцрк дилляринин мцгайисяли фоне-
тикасы. Бакы: Елм, 1984, 152 с.
255. Йусифов М. Тцрколоэийайа эириш. Бакы: Нурлан, 2000, 430
с.
256. Закир Г.Б. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Йазычы, 1984, 384 с.
257. Зейнал Сярдар. Бякир Чобанзадянин «Тцрк грамери» ясяри
// Т.И.Щажыйев-70. «Филолоэийанын актуал проблемляри» мюв-
36
зусунда елми-нязяри конфрансын материаллары. Бакы: 2006, с.
154-172.
258. Зейналлы Щ. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Йазычы, 1983, 320 с.
259. Зейналов Ф.Р. Гядим тцрк йазылы абидяляри (орта дювр).
Бакы: АДУ няшри, 1980, 96 с.
260. Зейналов Ф.Р. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьат-
ит-тцрк» ясяри // АДУ-нун Елми Хябярляри, Бакы: 1971, № 5,
18-26.
261. Зейналов Ф.Р. Мцасир тцрк дилляриндя ядат вя модал сюз-
ляр. Бакы: АДУ, 1965, 68 с.
262. Зейналов Ф.Р. Мцасир тцрк дилляриндя кюмякчи нитг щисся-
ляри. Бакы: Маариф, 1971, 312 с.
263. Зейналов Ф.Р. Мцасир тцрк дилляриндя гошмалар. Бакы:
АДУ, 1964, 48 с.
264. Зейналов Ф.Р. Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы.
Ы щисся (фонетика, лексика, морфолоэийа). Бакы: МБМ, 2008,
354 с.
Ы щисся (адлар), Бакы: АДУ няшри, 1974, 142 с.
ЫЫ щисся (фе’лляр), Бакы: АДУ няшри, 1975, 131 с.
267. Зейналов Ф.Р. Тцрколоэийанын ясаслары. Бакы:1981, 348 с.
268. Зийа Зейнал. Сцлейман Дямирялин щядиййяси//Експресс гя-
зети, 9 нойабр 2006.
269. ХЫЫЫ-ХВЫ ясрляр Азярбайжан ше’ри. Бакы: Елм, 1984, 543 с.
Тцрк дилиндя:
270. Абдурращим Щасан. Кашэарлы Мащмуд’ун Мезары ве

Мимари Йапысы // ТК, сайы 268, Аьустос 1985, с. 544-547.
271. Абдурразак Эюкче Йцкселен. Кашэарлы Мащмуд’ун
Саьладыьы Билэилере Эюре Он Биринжи Йцзйылда Тцрк Дцнйа-
сында Сосйо-Ленэуистик Дурум // Кашэарлы Мащмуд ве
Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с.
11.
272. Абдурращман Варис. Диванц Луэати’т-Тцрк’теки Тцрк
Иллеринин Чаьдаш Чин Кайнаклары иле Мукайесеси ве Деьер-
37
лендирилмеси. Йцксек Лисанс Тези, А.Ц. Сосйал Билимлер Ен-
ститцсц, Анкара: 1997, 137 с.
273. Ажароьлу Тцркер. Озанлар ве Йазанлар. Истанбул: 1967,
96 с.
274. Адалыоьлу Щасан Щцсейин. ХЫ Йцзйылда Кашэар’дан
Баьдад’а Тцрк Дцнйасынын Сийаси Дуруму//Кашэарлы Мащ-
муд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзет-
лери, с. 11-12.
275. Аэащ Сырры Левенд. Тарищ Бойунжа Тцрк Дили // ТДАЙ-Б,
1965, с. 129-147.
276. Аэащ Сырры Левенд. Тцрк Едебийаты Тарищи. Анкара: ТТК,
1984, 666 с.
277. Ащмедов Токтосун. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэ-
ат’ит-Тцрк’ц ве Чаьдаш Кырэыз Дили // Диванц Луэати’т-Тцрк
Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с.
96-101.
278. Акалын Мещмет. Тарищи Тцрк Шивелери. Анкара: 1979, 276
с.
279. Акар Али. Диванц Луэат’ит-Тцрк иле Анадолу Аьызларын-
дакы Ортак Унсурлар Цзерине Бир Денеме//Диванц Луэа-
ти’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999,
ТДК, с. 106-129.
280. Акарпынар Р.Бащар. Тцрк Кцлтцрцнцн Йазылы Кайнакла-
рындан Бири: Диванц Луэат-ит-Тцрк; Тцркийе’де Есер Цзе-
ринде Йапылмыш Чалышмаларла Илэили Кыса Бир Инжелеме // Каш-
эарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008,
Билдири Юзетлери, с. 12.
281. Акын И.Бещчет. Бцйцк Тцрк Филолоэ ве Тцрколоьу Каш-
эарлы Мащмут // Копуз Дерэиси, сайы 4, 1943.
282. Акын И.Бещчет. Диванц Луэат-ит-Тцрк Мцеллифи // Караинжи
Дерэиси, сайы 6, 1943.
283. Акын И.Бещчет. Мцслцман-Тцрк Щарекетлеринин Мцъдежи-
си: Кашэарлы Мащмут // Оркун Дерэиси, сайы 55, 19 Касым
1951.
284. Аккайа Мусалища. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Тцрк Щалк
Едебийаты Юрнеклери. Тцркийат Енститцсц Тцрколоъи Тези, №
325.
38
285. Аккайа М.Шцкрц. Истилащ (Терим) Тарамалары: Диванц
Луэат-ит-Тцрк // ТД, сайы 3, Теммуз 1933, Анкара.
286. Аккойунлу Зийат. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат-
ит-Тцрк’ц Щаккында Базы Нотлар//Кашэарлы Мащмуд ве
12.
287. Акматалийев Абдылдажан. Кашэарлы Мащмуд ве Кырэыз
Едебийаты // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 13.
288. Аксакал Али. Юлцмцнцн 60. Йылында Китап Досту Али
Емири Ефенди // ТК, сайы 250, 1984, с. 25-28.
289. Аксой Юмер Асым. Эазиантеп Аьзында Атасюзлери // ТД
[Беллетен], сайы 78, 1941, с. 82-112.
290. Акцн Юмер Фарук. Кашэарлы Мащмуд // ДИА, Истанбул:
2002, ж. 25, с. 9-15.
291. Алтынташ Айтен. Диванц Лцэат-ит-Тцрк’теки Тыбби Билэилер
// ТДА, 25 Аьустос 1983, с. 136-148.
292. Аманоьлу Ебцлфез Кулы. Диванц Лцэат-ит-Тцрк’теки Киши
Адлары Цзерине // Ататцрк Цниверситеси Тцркийат Араштырма-
лары Енститцсц Дерэиси, сайы 15, Ерзурум: 2000, с. 5-13.
293. Арат Решит Ращмети. Ески Тцрк Шиири. Анкара: 1986, 506 с.
294. Арат Решит Ращмети. Кутадэу Билиэ. Ы. Метин. Истанбул:
1947, ЛЫХ+ 656 с.
295. Арат Решит Ращмети. Кутадэу Билиэ. ЫЫ. Чевири. Анкара:
1947, ХХВЫЫЫ+ 477 с.
296. Арат Решит Ращмети. Кутадэу Билиэ. ЫЫЫ. Индекс. Истанбул:
1979, ХЙ+565.
297. Артам Нуреттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Дилимизин Зен-
эинлиьи // Улус, 3 Теммуз 1940.
298. Артам Нуреттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк (жилт: 2) ве
Тцркченин Бир Щусусийети // Улус, 5 Шубат 1941.
299. Артам Нуреттин. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре Тцрк // Улус,
13 Щазиран 1940.
300. Асым Нежиб. Ески Савлар. Истанбул: 1338-1343 (щ), Евкаф
Матбаасы, 59 с.
301. Асым Нежиб. Ески Савлар // Едебийат Факцлтеси Межмуасы,
1338 (щ), сайы 2, с. 153-159.
39
1338 (щ), сайы 4, с. 312-328.
1338 (щ), сайы 5, с. 421-435.
1338 (щ), сайы 6, с. 487-502.
305. Аскер Рамиз. Диванц Луэат-ит-Тцрк Истатистиклери // Каш-
Билдири Юзетлери, с. 13-14.
306. Аскер Рамиз. ДЛТ’нин ДТС’де Йансымасы//Улусларарасы
Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38.
Анкара: 10-15 Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Китабы, с. 9-10.
307. Аскер Рамиз. Кутадэу Билиэ’де Девлет Йюнетижилери //
Азербайжан Мустакилликтен Сонра. Бейнелщалк Конферансын
Материаллары. Баку: 3-4 Март 2003, с. 288-291.
308. Аскер Рамиз. Кутадэу Билиэ’ин Дили ве Келиме Щазинеси
Цзерине // Кутадэубилиэ Дерэиси, сайы 4, Еким 2003, с. 283-
298.
309. Аскер Рамиз. Кутадэу Билиэ’ле Илэили Йанлыш Йорумлар //
Проф. Др. Мещмет Сарайа Армаьан. Тцрк Дцнйасына Ба-
кышлар. ДА Йайынлары, Истанбул: 2003, с. 117-123.
310. Ашчы Уфук Дениз. Кашэарлы Мащмуд’ун ве W.Радлофф’ун
Сюзлцкчцлцьц // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйу-
му. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 15.
311. Ата Айсу. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Орта Чыкыш Неденле-
ринден Бири де Кур’ан Тержцмелери ми? // Кашэарлы Мащ-
лери, с. 16.
312. Аталай Бесим. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмесинин Тен-
киди Долайысыйле Бай Атыф Тцзцнер’е Тешеккцр Едеркен //
Йени Сабащ, 4, 5, 17 Еким 1940.
313. Аталай Бесим. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Долайы-
сыйле Дил Сцзцлмелерине Даир Дцшцнжелер // Тан, 27 Аьустос
1940.
40
314. Аталай Бесим. Диванц Луэат’ин Тенкиди Мцнасебетийле
М.Нури Ердоьана Жевап // Йени Сабащ, 2, 6, 7 ве 8 Ейлул
1940.
315. Аталай Бесим. Юнсюз. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси.
Чевирен: Бесим Аталай. Анкара: 1939, Ы жилт, с. В-ХХХВЫ.
316. Аталай Бесим. Тцрк Дили Кураллары. Анкара: 1931, 110 с.
317. Айэцн Вейсел. Кашэарлы Мащмуд, Баласаэунлу Йусуф ве
Низамц’л Мцлк’е Эюре Тцрк Ордусу. Йцксек Лисанс Тези.
Гази Цниверситеси Сосйал Билимлер Енститцсц. Анкара: 2006,
105 с.
318. Баьжы Кемал. Диванц Луэат-ит-Тцрк Чинде Илк Кез Уй-
эуржа Йайынданды // Миллийет-Актцалите. 17 Нисан 1983.
319. Баьдаш Жащит. ДЛТ’деки Шиирлерде Исмин Щал Еклеринин
Кулланылышы // Илми Араштырмалар. Истанбул, 2001, сайы 11, с.
29-40.
320. Банарлы Н.С. Ресимли Тцрк Едебийаты Тарищи (Дестанлар
Девринден Заманымыза Кадар). Истанбул: 1987, Ы ж., 634 с.
321. Банэуоьлу Тащсин. Кашэари’ден Нотлар. Ы: Уйэурлар ве
Уйэуржа Цзерине // ТДАЙ-Б, 1958, с. 87-113.
322. Банэуоьлу Тащсин. Кашэари’ден Нотлар. 2: Оьузлар ве
Оьузели Цзерине // ТДАЙ-Б, 1959, с. 1-26.
323. Банэуоьлу Тащсин. Кашэари’ден Нотлар, 3: Оьуз Лещчеси
Цзерине // ТДАЙ-Б, 1960, с. 23-48.
324. Бартщолд W.W. (Ачыклама: М.Ф.Кюпрцлц). Ислам Меде-
нийети Тарищи. Анкара: 1984, ХХЫВ+367 с.
325. Бартщолд W.W. Кутадэу Билиэ`ин Зикреттиьи Буьра Щан
Кимдир? // Кутадэу Билиэ. Тыпкыбасым. Ы. Вийана Нцсщасы.
Истанбул, 1942, с. 112-114.
326. Барщтолд W.W. Орта Асйа Тцрк Тарищи Щаккында Дерс-
лер. Анкара: ТТК, 1975, 390 с.
327. Баскаков Н.А. Каращанлы Тцркчесинде Ески Тип Йцклем
Цзерине – Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Лцэат-ит-Тцрк
Есеринин Есасында // ТДК, ББ, Анкара: 1975, с. 401-404.
328. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси //
ТМ, ВЫЫ-ВЫЫЫ, 1940-42, с. 212-252.
ТМ, ХЫ, 1954, с. 75-100.
41
Йени Сабащ, 6 Аьустос 1940.
331. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Тцрк ве
Тцркче Маналарына Эелен Сюзлери Насыл Анламалы? // ТЙ,
ж. ХХВЫ, 1942, с. 89-93.
332. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Варлык, сайы
202, 1 Аралык, 1941.
333. Байат Фузули. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Тенэричилик вейа
Эюк Тенэри Дини // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Сем-
позйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 16.
334. Байрактар Несрин. Кашэарлы Мащмуд’да Модерн Дил Би-
лиминин Излери // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйу-
му. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 16-17.
335. Бекин Ащмет Рыза. Чинде Кашэарлы Мащмут ве Диванц
Луэат-ит-Тцрк Иле Илэили Араштырмалар // ДД, сайы 33, Тем-
муз, 1995, с. 56-59.
336. Бейдили Желал. Тцрк Митолоъиси. Ансиклопедик Сюзлцк. Ан-
кара: Йурт китап-йайын, 2004, 630 с.
337. Биктаэирова Зубайда. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц
Луэат-ит-Тцрк’деки Атасюзлеринин Юрнеклери // Кашэарлы
Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири
Юзетлери, с. 17.
338. Билэе Рифат (Килисли). Билдиклерим // Йени Сабащ, 30 Ейлцл
1945; 4, 7, 11, 14, 18 Касым 1945.
339. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси
Мцнасебетийле // Йени Сабащ, 9-10 Ейлул 1940.
340. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Башындакы
Макале // ТМ, ж. ВЫ, Истанбул: 1939, с. 355-358.
341. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Телифи Та-
рищи // ТМ, ж. ВЫ, Истанбул, 1939, с. 358-360.
342. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Емири
Ефенди // ТК, сайы 88, Шубат 1970, с.253-270.
343. Билэинер Енэин. Йасак Кентлере Эирдик // Щцррийет, 12 Ка-
сым 1984.
344. Бир Дилсевер Проф. Фындыкоьлу ве Кашэарлы Мащмут // ТД,
сайы 183, Аралык 1966, с. 236-238.
42
345. Биртек Ферит. Ен Ески Тцрк Савлары. Диванц Луэат-ит-
Тцрк’тен Дерлемелер. Анкара: 1944, 118 с.
346. Боратав Пертев Наили. Кашэарлы Мащмуд: Диванц Луэат-
ит-Тцрк // Цлкц, сери 2, сайы 16, 16 Майыс 1942, с. 21.
347. Боз Ердоьан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Белирли ве Белирсиз
Несне Йапылары // Тцркисщ Студиес, Волуме 31/Wинтер 2008,
с. 236-241.
348. Бозкаплан Шериф Али. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те +Ла- //
Тцрколоъи Араштырмалары, Осман Недим Туна Армаьаны, ж.
2, сайы 4, Ерзинжан: Бащар 2007, с. 109-120.
349. Бозкурт Фуат. Диван’да Дил ве Дилбилэиси Чюзцмлемелери
// Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара:
2008, Билдири Юзетлери, с. 18.
350. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси
Щаккында // Тцрк Амажы, йыл 1, 1 Ейлул 1942, с. 103-108.
351. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Щалк Шиир-
лери. Ы. // Тцркцн Межмуасы, 1936, сайы 6, с. 54-69.
лери. ЫЫ. // Тцркцн Межмуасы, 1936, сайы 7, с. 65-72.
лери. ЫЫЫ. // Тцркцн Межмуасы, 1936, сайы 8, с. 65-72.
лери. ЫВ. // Тцркцн Межмуасы, 1937, сайы 9, с. 1-8.
лери. В. // Тцркцн Межмуасы, 1937, сайы 10, с. 32-40.
лери. ВЫ. // Тцркцн Межмуасы, 1937, сайы 11, с. 29-32.
357. Брокжелманн Жарл. Ески Тцркистан Щалк Едебийаты //
Едебийат Факцлтеси Межмуасы, Истанбул: 1339, сайы 23, с.
108-117.
358. Буьра Мещмет Емин. Диванц Луэат-ит-Тцрк 880 Йашын-
да // Тцркистан Дерэиси, сайы 1, Нисан 1953, с. 5-10.
359. Буьра Мущаммет Емин. Шарки Тцркистан Тарищи. Анка-
ра: 1987, 662 с.
360. Жафероьлу Ащмет. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Сонундаки
Ен Кадим Тцрк Жищан Щаритасы // Цлкц Дерэиси, сайы 52,
1937, с. 315-316.
43
361. Жафероьлу Ащмет. Илк Тцрк Дилжиси Кашэарлы Мащмуд.
Истанбул: 1938, 26 с
362. Жафероьлу Ащмет. Кашьарлы Мащмуд. Истанбул:1970, 62 с
363. Жафероьлу Ащмет. Кашьарлы Мащмуд. Истанбул:1985, 42 с
364. Жафероьлу Ащмет. Кашьарлы Мащмуд’а Эюре Акраба Ад-
лары // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 23-26.
365. Жафероьлу Ащмет. Каращанлылар Деври Тцрк Едебийаты.
Анкара: 1976.
366. Жафероьлу Ащмет. Тцрк Дили Тарищи. Истанбул: 1958, Ы жилт,
ВЫЫЫ + 184 с.
367. Жафероьлу Ащмет. Тцрк Дили Тарищи. Истанбул: 1964, ЫЫ
жилт, ХВ+ 256 с.
368. Жафероьлу Ащмет. Тцркчемиздеки -ьыл ве -эил Емир Еки //
ТДАЙ-Б, Анкара: 1971, с. 1-10.
369. Жанполат Мустафа. Эцнцмцзде Кутадэу Билиэ ве Ди-
ванц Луэати’т-Тцрк // Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14,
Истанбул: 2004, с. 31-34.
370. Жанполат Мустафа. Кашэарлы Мащмуд ве Етимолоъи // Ди-
ванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8
Майыс 1999, ТДК, с. 19-29.
371. Жийлан Ферщат. Кашэарлы Мащмут. Тцркченин Илк Алиминин
Эерчек Йашам Юйкцсц. Истанбул: 2006, 512 с.
372. Жлаусон Сир Эерард. Ески Тцркче Цзерине Цч Нот //
ТДАЙ-Б, 1966. Анкара: 1966, с. 1-18.
373. Жумаэулов Четин. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат-
ит-Тцрк Есериндеки Базы Антропонимлерин Кырэызистан’ын
Епиэрафик Абиделеринде Йансымасы // Кашэарлы Мащмуд ве
18-19.
374. Жошкун Али Осман. Кашэарлы Мащмуд ве Милийетчилик
Меселеси // ТК, сайы 226, Шубат 1982, с. 237-240.
375. Чаьатай Саадет. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Букук // ТД,
сайы 253, Еким 1972, с. 53-55.
376. Чаьатай Саадет. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Инанчла Илэили
Сюзлер // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 385-391.
377. Чакмак Тцлай. Чин’де Танэ Дюнеми Шиири иле Диванц
Луэати’т-Тцрк’теки Манзум Парчаларын Каршылаштырылмасы.
44
Доктора Тези, А. Ц., Сосйал Билимлер Енститцсц, Анкара,
1995, 320 с.
378. Чатыккаш Ата. Тцрк Диллери Луэатчилиьи ве Базы Тцркче
Луэатлер // ТДА, 41, Нисан 1986, с. 207-251.
379. Ченели Илщан. Диванц Луэати’т-Тцрк’те Щайван Адлары //
ТКА, сайы 11-14, 1973-1975. Анкара: 1975, с. 99-122.
380. Четин Алтан. Кашэарлы Мащмуд’дан Йарарланан Бир
Мемлцк Тарищчисинин Оьузлара Даир Вердиьи Билэилер // Каш-
381. Четин Енэин. Диванц Луэати’т-Тцрк’теки Йийежек Адлары
ве Бу Адларын Тцркийе Тцркчесиндеки Эюрцнцмлери // Чу-
курова Цниверситеси Сосйал Билимлер Енститцсц Дерэиси.
2005, сайы 2, с. 185-200.
382. Чичекли Али. Кашэарлы Мащмут. Диванц Луэат-ит-Тцрк.
Истанбул: 1970.
383. Чифтчи Муса. Кашэарлы Мащмуд’ун Дил Юьретим Йюнтеми
Цзерине // В Улусларарасы Тцрк Дили Курултайы Билдирилери. Ы.
Тцрк Дил Куруму Йайынлары, Анкара: 2004, с. 571-596.
384. Чобаноьлу Юзкул. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те ’Тцрк’ ве
’Ютеки’ Каврамсаллаштырмалары Цзерине Теспитлер // Кашэарлы
385. Данишменд Исмаил Щами. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Жум-
щурийет, 15 Ожак 1942.
386. Дедеоьлу Бещчет. Кашэарлы Мащмут Щаккында Библийо-
эрафйа // Чаьры, сайы 11 (105), Еким 1966, с. 4-8.
387. Делибашы Али Сцща. Тцрк Дили Щаккында Дцшцнжелер: Ди-
ванц Луэат-ит-Тцрк’цн Тержцмеси Мцнасебетийле // Жум-
щурийет, 6 Аьустос 1940.
388. Делиюмероьлу Йакуп. Кашэарлы Мащмут 1000 Йашында
вейа 2008 Кашэарлы Мащмут Йылы // Кардеш Калемлер, сайы 6,
Щазиран 2007, с. 80-89.
389. Демирел Сцлейман. Сунуш. Мащмуд Кашьари // Диванц
лцэат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря щазырлайан Рамиз Яс-
кяр. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с.5-6.
45
390. Дилачар А. Жарл Брожкелманн // ТД, сайы 5, Теммуз
1956, с. 612-624.
391. Дилачар А. Кашэарлы Мащмуд’ун Кишилиьи // ДД, сайы 33,
Теммуз 1995, с.7-9
392. Дилачар А. Кашэарлы Мащмуд’ун Кишилиьи // ТД, сайы 253,
Еким 1972, с. 20-26.
393. Дилачар А. Рифат Билэе (1876-1953) // Дилжилере Сайэы. Ан-
кара: 1966, с. 99-101.
394. Дилачар А. Кутадэу Билиэ Инжелемеси. Анкара: 1995, 208 с
395. Дил Дерэиси Мащмут Кашэарлы Юзел Сайысы. Сайы 33, 1995,
с. 793.
396. Дилчин Жем. 11. Йцзйыл Тцрк Шиири ве Аруз // Кашэарлы
397. Дилчин Дещри. Арап Алафабесине Эюре Диванц Луэат-ит-
Тцрк Дизини. Анкара: 1957, 448 с.
398. Динчер Аслыщан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Йемек Адла-
ры Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
399. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси. Чевирен: Бесим Аталай.
Анкара: Ы, 1939, ХХХВЫ+530 с.
Анкара: ЫЫ, 1941, 366 с.
Анкара: ЫЫЫ, 1943, 452 с.
402. Диванц Луэат-ит-Тцрк Дизини. Ендекс. Йазан: Бесим
Аталай. Анкара: ЫВ, 1943, ЛХ+868 с.
403. Диванц Луэат-ит-Тцрк. Дизини. Анкара:1972, ХХЫЫ+168 с
404. Диванц Луэат-ит-Тцрк. Тыпкыбасым. Анкара: 1941, 638 с.
405. Диванц Луэат-ит-Тцрк. (Тыпкыбасымы). Kцлтцр Баканлыьы
Йайынлары, Анкара: 1990, 638 с.
406. Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8
Майыс 1999, ТДК, 146 с.
407. Диздароьлу Щикмет. Кашэарлы Мащмут // ТД Беллетен,
сери 3, сайы 10-11, 1947, Истанбул: 1948, с. 43-45.
408. Донук Абдулкадир. Ески Тцрк Девлетлеринде Идари-Ас-
кери Унван ве Теримлер. Истанбул: 1998, X+109 с.
46
409. Донук Абдулкадир. Кцлтцр Тарищи Ачысындан Диванц
Луэат-ит-Тцрк’цн Деьерлендирилмеси // ДД, сайы 33, Тем-
муз 1995, с. 65-69.
410. Донук Абдулкадир. Тцрк Девлетинде Щакимийет Анлайышы
// ТЕД, сайы ХХЫ, йыл 1979-1980, Истанбул: с. 44-56.
411. Донук Абдулкадир. Тцрк Щцкцмдары. Истанбул: 1990,
595 с.
412. Дурэут Щцсейин. Каращанлы ве Щарезм Тцркчеси Есерле-
ринде Исмин Щаллери. Доктора Тези. Чанаккале Онсекиз
Майыс Цниверситеси, Сосйал Билимлер Енститцсц. Чанаккале,
1999, с. 59-75.
413. Дцзэцн Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Фарсча Чеви-
риси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара:
414. Ежкманн Ъанос. Чаьатайжа // Тарищи Тцрк Шивелери. Ан-
кара: 1998, с. 211-245.
415. Ежкманн Ъанос. Щарезм Тцркчеси // Тарищи Тцрк Шивелери.
Анкара: 1998, с. 173-210.
416. Ежкманн Ъанос. Ислами Орта Асйа Тцрк Едеби Дилинин
Юзелликлери // ТДА, сайы 57, Аралык 1988, с. 193-201.
417. Еэеубайев Аскар. Ески Тцрк Едебийаты Мирасындакы Ми-
толоъик ве Щалк Кцлтцрлери иле Илэили Акымлар, Тарищи ве То-
понимик Ефсанелер, Адландырмалар // Диванц Луэати’т-Тцрк
Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с.
62-71.
418. Екберзаде Шащмар. Дивану Луэати’т-Тцрк ве Тцрк Ма-
невийаты // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери.
Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 57-61.
419. Ел-Жащиз. Щилафет Ордусунун Менкыбелери ве Тцрклерин
Фазилетлери. Чевири ве Ачыклама: Рамазан Шешен. Анкара:
1967, 108 с.
420. Елчин Шцкрц. Кашэарлы Мащмут ве Кавак Аьажы // ТК,
сайы 359, Март 1993, с. 149-151.
421. Екер Сцер. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те ’Иранлы’ Каврамы //
Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара:
47
422. Екрем Еркин. Каращанлы Девлетинин Ады Меселеси // Каш-
423. Емет Еркин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Уйэур Аьызлары //
424. Емет Еркин. Доьу Тцркистан ве Чинде Диванц Луэат-ит-
Тцрк Цзерине Йапылан Дил ве Едебийат Араштырмалары //
ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 60-64.
425. Емре Ащмет Жеват. Ески Тцрк Кошуьу ве Сес Дцзени //
ТД Беллетен, сер. 3, сайы 45, Касым 1945, Анкара: 1945, с.
338-341.
426. Ерарслан Кемал. Дивану Луэат-ит-Тцрк’де Аруз Везнийле
Йазылмыш Шиирлер // ТАДЙ-Б, 1991, с. 113-117.
427. Ерарслан Кемал. Сюзлцк Чалышмаларында Диванц Луэат-ит-
Тцрк’цн Юнеми // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Сем-
428. Ержиласун Ащмет Бижан. Алп Ер Тонэа’йа Аит Базы Сюзлер
// ТК, Шубат, 1976, сайы 160, с. 220-222.
429. Ержиласун Ащмет Б. Башланэычтан Йирминжи Йцзйыла Тцрк
Дили Тарищи. Анкара: 2006, 486 с.
430. Ержиласун Ащмет Б. Диванц Луэат’т-Тцрк’де Цнлц Узун-
лукларыйла Илэили Кайытлар//Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени
Билдирилери. 7-8 Майыс 1999, Анкара: ТДК, с. 51-54.
431. Ержиласун Ащмет Б. Диванц Луэати’т-Тцрк’ц Коруйан
Аиле // Йени Оркун, Ейлул 2003, с. 26-28.
432. Ержиласун Ащмет Б. Диванц Луэати’т-Тцрк’ц Коруйан
Аиле // Йени Оркун, Еким 2003, с. 28-30.
433. Ержиласун Ащмет Б. Каращанлы Деври Тцрк Едебийаты //
Бцйцк Тцрк Класиклери. Ы, Истанбул: 1985, с. 114-179.
434. Ержиласун Ащмет Б. Кашэарлы Мащмуд ве Диванц Луэа-
ти’т-Тцрк // Бцйцк Тцрк Класиклери. Ы. Истанбул: 1985, с. 118-
131.
435. Ержиласун Ащмет Б. Кашэарлы Мащмуд’ун Мцзиплиьи //
48
436. Ержиласун Ащмет Б. Кутадэу Билиэ Эрамери. Фиил. Анка-
ра: 1984, 196 с.
437. Ержиласун Ащмет Б. Макалелер. Анкара: 2007, 752 с.
438. Ержиласун Ащмет Б. Илк Мцслцман Девлетлеринде Дил ве
Едебийат // Тцрклер, ж. 5, Анкара: 2002, с. 759-783.
439. Ержиласун Ащмет Б. Кашэарлы Мащмуд’да –са/се Еки //
ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 65-59.
440. Ержиласун Ащмет Б. Тцркчеде Емир ве Истек Кипи Цзерине
// ТД, сайы 505, Ожак 1999, с. 3-9.
441. Ержиласун Билэе. Диванц Луэат-ит-Тцрк’тен Модерн Еде-
бийата//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Ан-
кара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 22.
442. Ердоьан Мещмет Нури. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси
Мцнасебетийле // Йени Сабащ, 28 Аьустос1 Ейлул 1940.
443. Ерен Щасан. Советскайа Тйурколоэийа Дерэисинин Ди-
ванц Луэат-ит-Тцрк Юзел Сайысы // ТД, сайы 253, Еким 1972,
с. 121-124.
444. Ейцбоьлу Исмет З. Тцрк Дилинин Етимолоъи Сюзлцьц. Ис-
танбул, 1991, 782 с.
445. Фындыкоьлу Зийаеттин Фащри. Дил Сосйолоъиси ве Мащмуд-
у Кашьари. Ы. // Тцрк Йурду Дерэиси, сайы 9, Аьустос 1966.
446. Фындыкоьлу Зийаеттин Фащри. Дил Сосйолоъиси ве Мащмуд-
у Кашьари. ЫЫ. // Тцрк Йурду Дерэиси, сайы 10, Ейлул 1966.
447. Эабаин Аннемарие вон. Жодех Жуманижус’ун Дили // Та-
рищи Тцрк Шивелери. Анкара: 1998, с. 67-109.
448. Эабаин Аннемарие вон. Ески Тцркче // Тарищи Тцрк Шиве-
лери. Анкара: 1998, с. 29-66.
449. Эабаин Аннемарие вон. Ески Тцркченин Эрамери. Анка-
ра: 1988, 313 с.
450. Эаланти Аврам. Ески Савларын Ексиклиьи // Едебийат Факц-
лтеси Межмуасы, 1339 (щ), йыл 2, сайы 6.
451. Эарипер Жафер - Кцчцкжошкун Йасемин. Орщун Абиделе-
ринден Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Коллектиф Билинжин Иншасы ве
Сцреклилиьи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
452. Эенжан Тащир Неъат. Диванц Луэат-ит-Тцрк // ТД, сайы
250, 1972, с. 304-309.
49
453. Эенжан Тащир Неъат. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Дил Курал-
лары // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 27-52.
454. Эенжан Тащир Неъат. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Тцркчцлцк
ве Юз Тцркче Севэиси // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с.
475-478.
455. Эенжан Тащир Неъат. Кашэарлы Мащмуд’ун Юз Тцркчежи-
лиьи // ТД, сайы 249, 1972, с. 192-195.
456. Эенч Решат. Каращанлы Девлет Тешкилаты. Истанбул: 1981,
265 с.
457. Эенч Решат. Каращанлылар Тарищи // Эенел Тцрк Тарищи. 2.
Анкара: 2002, с. 693-716.
458. Эенч Решат. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре ХЫ Йцзйылда Тцрк
Дцнйасы. Анкара: 1997, 412 с.
459. Эенч Решат. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре ХЫ Йцзйылда Тцрк
Иллеринин Сийаси ве Етник Дуруму // ТКА, ж. 11-14, Анкара:
1973-75, с. 176-213.
460. Эенч Решат. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре ХЫ Йцзйылда
Тцрклерде Зираат // ДД, сайы 33, Теммуз, 1995, с. 76-91.
461. Эенч Решат. Кашэарлы’дан Анадолуйа Узанан Кцлтцр
Деьерлермиз // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдириле-
ри. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 7-9.
462. Эенчбойажы Мелек. Али Амири Ефенди ве Диванц Луэат-ит-
Тцрк // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Ан-
кара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 22-23.
463. Эенэ Сщимин. Чинде Тцрколоъи Араштырмалар // Йени
Тцркийе Дерэиси, сайы 43, 2002, с. 114-119.
464. Эезэин Щаккы Сцща. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Вакит, 9
Ейлул 1940.
465. Эолден П.Б. Кара-Щанлыларын Меншеи // Билэе. 1999, сайы
21, с. 35-36.
466. Эюкалп Зийа. Тцрк Меденийети Тарищи. Истанбул: 1976,
416 с.
467. Эюкчеоьлу Мустафа. Диванц Луэати’т-Тцрк ве Кыбрыс
Тцрклеринин Диллеринде Йашайан Сюзжцклер // Диванц Луэа-
ти’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999,
ТДК, с. 72-77.
50
468. Эюкйай Орщан Шаик. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Алп Ер
Тунэа // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 56-59.
469. Эюмеч Садеттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Эечен Йер
Адлары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Ан-
470. Эцл Бцлент. Ески Тцрк Тарым Теримлеринин Метафорлу
Кулланымлары Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми
Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с.24.
471. Эцленсой Тунжер. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Кутадэу Би-
лиэ’деки Моьолжа Келимелер Цзерине // ТКА, ж. 22, Анкара:
1984, 90-103.
472. Эцленсой Тунжер. Диванц Луэат-ит-Тцрк’ц Йениден
Окумак // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
473. Эцленсой Тунжер. Доьу Анадолу Аьызлары ве Диванц
Луэати’т-Тцрк // В Миллетлерарасы Тцрколоъи Конэреси. Ис-
танбул: 23-28 Ейлул 1985. Теблиьлер. 1. Тцрк Дили. Жилт 1, Ис-
танбул: 1985, с. 107-115.
474. Эцлмеден Невщис. Кашэарлы Мащмут ве Тцркчцлцьц //
Емре Дерэиси, сайы 23, Март 1966, с. 11-13.
475. Эцлсцн Арифе. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Кадын ве Онун
Дцнйасы // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
476. Эцнай Турэут. Тцрк Щалк Шииринде Илк Дейишме Юрнекле-
ри // Шцкрц Елчин Армаьаны. Анкара: 1983, с. 43-46.
477. Эцнай Турэут. Йазылышынын 900. Йылдюнцмцне Доьру Ди-
ванц Луэат-ит-Тцрк // ТК, сайы 100, Шубат 1971, с. 298-302.
478. Эцней Фатма Шащан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Фиилден
Тцремиш Исимлер ве Сыфатлар: Сюздизимсел ве Анламбилимсел
Бир Инжелеме//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 25-26.
479. Эцрсой-Наскали Емине. Диванц Луэати’т-Тцрк’де Бир
Курт Авы ве Анадолудаки Шекли//Диванц Луэати’т-Тцрк Бил-
эи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 55-
56.
480. Щажыеминоьлу Нежметтин. Каращанлы Тцркчеси Эрамери.
Анкара: 2003, 214 с.
51
481. Щартманн Мартин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Аит Биркач
Мцлащаза // МТ, сайы 4, 1916, с. 167-170.
482. Щасан Зейнеп. Чин’де Кашэарлы Мащмуд ве Диванц
Луэат-ит-Тцрк Цзерине Йапылан Чалышмалар // Кашэарлы
483. Щазаи Эйюрэй. Эенел Лексокоэрафйа Ачысындан Кашэарлы
Мащмут Щаккында Дцшцнжелер // ББ, 1972, ТДК, Анкара:
1975, с. 419-424.
484. Щазийева Эцзелийе. Тцрк Диллеринде Доьа Кцлтлерийле
Илэили Еркек Адларынын Типолоъик Бирлиьи // Кашэарлы Мащмуд
ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с.
27.
485. Щидайет Нуранийе. Чин Кайнакларына Эюре Каращанлылар
(840-1231). Йцксек Лисанс Тези. Щажеттепе Цниверситеси,
Сосйал Билимлер Енститцсц, Анкара, 1992, 87 с.
486. Щидайет Нуранийе. Kаращанлылар Девринде Уйэур Щалк
Едебийаты // Доьу Тцркистанын Сеси–Шарки Тцркистан Авазы,
1991, № 4, с.27-29.
487. Щункан Юмер Сонер. Кашэарлы Мащмут Дюнеминде
Цлкенин Идари Йапысы ве Сийаси Олайларына Бир Бакыш. Каш-
488. Щцсейиноьлу Али Шамил. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц
Луэат-ит-Тцрк Есерини Тцркчейе Илк Чевирен Тержцман //
2008, Билдири Юзетлери, с. 28-29.
489. Щцсейинов Эайса. Бир Систем Оларак Ески Тцрк Едебийа-
ты ве Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэати’т-Тцрк Адлы Есе-
ри // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара:
7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 78 83.
490. Ышытман Исщак Рефет. Дил Курултайы Долайысыйле: Тцркче
Ичин Бир Конферанс. Кцтащйа: 1932, 16 сайфа.
491. Ибращим Щасан. Кашэарлы Мащмуд’ун Мезары ве Мимари
Йапысы // ТК, сайы 268, Аьустос 1985, с. 544-547.
52
492. Ибрайев Шакир. Кашэарлы Мащмуд Дюнеминде Едеби Эе-
ленек//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анка-
ра: 2008, Билдири Юзетлери, с. 29.
493. Илайдын Щикмет. Диван’ла Илэили Базы Эюзлемлер ве
Дцшцнжелер // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 49-55.
494. Илайдын Щикмет. Диван’ла Илэили Базы Эюзлемлер ве
Дцшцнжелер // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 96-103.
495. Илтебир Абдулщеким Баки. Kашьарлы Мащмут, Диванц
Лцэат-ит-Тцрк ве Доьу Тцркистан // ДД, сайы 33, Теммуз
1995, с. 30-43.
496. Инан Абдулкадир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Датиф Щали //
ТД, сайы 26, Касым 1953, с. 80-81.
497. Инан Абдулкадир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Шаманизм Иле
Илэили Келимелер // ТК, сайы 100, Шубат 1971, с. 293-297.
498. Инан Абдулкадир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Шаманизм Иле
Илэили Келимелер // Макалелер ве Инжелемелер. 2. Анкара,
1991, с. 317-321.
499. Инан Абдулкадир. Тцрк Йазы Дили Тарищинден Нотлар //
ТК, Анкара: сайы 57, 1967, с. 653-659.
500. Инайет Алимжан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Доьумла Илэили
Юрф, Адет ве Ритцеллер//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Сем-
501. Изэи Юзкан. Уйэурларын Сийаси ве Кцлтцрел Тарищи. Анка-
ра, 1987, 154 с.
502. Кабаташ Орщан. Диванц Луэати’т-Тцрк’тен Тцркийе
Тцркчесине // ТДАЙ-Б, ж. 1-2, сайы 44, Анкара: 2001, с.
147-161.
503. Качалин Мустафа С. Диванц Луэати’т-Тцрк // ДИА, Истан-
бул: 1994, ж. 9, с. 446-449.
504. Кадашева Карлыэаш. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат-
ит-Тцрк Есеринде Булунан Келимелерин Тцрк Дилини Юьрен-
медеки Юнеми//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйу-
505. Кафалы Мустафа. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Тарищи
Жоьрафйа Бакымындан Кайнак Оларак Деьерлендирилмеси //
ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 92-93.
53
506. Кафесоьлу Ибращим. Тцрк Милли Кцлтцрц. Истанбул: 1984,
445 с.
507. Кафесоьлу Ибращим. Ески Тцрк Дини. Анкара: 1980, 130 с.
508. Кара Абдулващаб. Диванц Луэат-ит-Тцрк’ц Булан Али
Емири Ефендинин Щайаты ве Шащсийети // Кардеш Калемлер,
сайы 3, Март 2007, с. 74-77.
509. Карабулут Ферщат. Дцнйа Дилбилими Тарищи Ичинде Диванц
Луэат-ит-Тцрк’цн Йери ве Юнеми // Кашэарлы Мащмуд ве
31.
510. Каращан Акартцрк. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Эюре Чиэил
Лещчеси ве Каращанлы Йазы Дили иле Илишкиси // Кашэарлы Мащ-
лери, с. 31-32.
511. Каращан Лейла. Йцклеме (Ажжусативе) ве Илэи (Эенитиве)
Щалы Еклери Цзерине Базы Дцшцнжелер // 3. Тцрк Дили Курул-
тайы Билдирилери. Анкара: 1999, с. 605-611.
512. Каримов Эулам. Едебийатта Кашэарлы Мащмут Имэеси
Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
513. Каримова Сурайо. Х-ХЫ Йцзйылда Орта Асийа’да Билим //
2008, Билдири Юзетлери, с. 32-33.
514. Картал Ащмет. Диванц Луэати’т-Тцрк Цзерине Бир Библи-
йоэрафйа Денемеси // ТК, сайы 366, ХХХЫ, с. 624-636.
515. ‫[ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﻟﻜﺎ ﺷﻐﺮى آﺘﺎب دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Мащмуд бин
ел-Щцсейин ел-Кашьари. Китабу Диваны Луэати’т-Тцрк. Dar
цl-Хilafet-i Aliye, Matbaa-yi Amиre, cilди еввел, Истанбул:
1333, 436 + 12 s. (Р.Килисли няшри, 1. жилд, 1915)].
цl-Хilafet-i Aliye, Matbaa-yi Amиre, cilди сани, Истанбул:
1333, 294 + 25 с. (Р.Килисли няшри, 2. жилд, 1915)].
54
цl-Хilafet-i Aliye, Matbaa-yi Amиre, cilди салис, 1335, Ис-
танбул: 347 + 8 s. (Р.Килисли няшри, 3. жилд, 1917)].
518. Kашэарлы Мащмуд. Диванц Луэати’т-Тцрк. Чевири, Уйар-
лама, Дцзенлеме. Щазырлайанлар: Сечкин Ерди, Серап
Туьба Йуртесер. Истанбул: Кабалжы, 2005, 725 с.
519. Кашэарлы Мащмут // Ана Британнижа, жилт 13, Истанбул:
1992, с. 59.
520. Кашэарлы Мащмут // Бцйцк Ансиклопеди, жилт 2, Истанбул:
1980, с. 990.
521. Кашэарлы Мащмут // ДИА Тцркийе Дийанет Вакфы Ислам
Ансиклопедиси, жилт 25, Анкара: 2002, с. 9-15.
522. Кашэарлы Мащмут // Эелишим Щажеттепе Ансиклопедиси, жилт
6, Истанбул: 1986, с. 2298-2299.
523. Кашэарлы Мащмут // Тцрк Ансиклопедиси, жилт 21, Анкара:
1974, с. 389-392.
524. Кашэарлы Мащмут // Тцрк Дили ве Едебийаты Ансиклопеди-
си, жилт 2, Истанбул: 1977, с. 353-356.
525. Кашэарлы Мащмут // Тцрк Дили ве Едебийаты Ансиклопеди-
си, жилт 5, Истанбул: 1982, с. 216-217.
526. Кашэарлы Мащмут // Йени Тцрк Ансиклопедиси, жилт 5, Ис-
танбул: 1985, с. 1476.
527. Кашэарлы Султан Мащмут. Бцйцк Тцрк Билэини Кашэарлы
Мащмут’ун Кишилиьи ве Тцрклцк Билинжи // ДД, сайы 33, Ан-
кара: Теммуз 1995, с. 10-15.
528. Кашэарлы Султан Мащмут. Бцйцк Тцрк Билэини Кашэарлы
Мащмут’ун Кишилиьи ве Тцрклцк Билинжи // ТК, сайы 420, Ан-
кара: 1997, с. 193-200.
529. Кашэарлы Султан Мащмут. Kашэарлы Мащмуд’ун Мезары //
Доьу Тцркистанын Сеси–Шарки Тцркистан Авазы, 1985, сайы
78, бет 51-53.
530. Келлй Ъамес М. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Йени Баскысы
Цзерине // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 104-109.
531.Кылыч Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Фиилден Фиил Йа-
пан Еклер // ИД, ж. 5, сайы 57, Анкара: 1966, с. 10-11.
532. Кылыч Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Фиилден Фиил
Йапан Еклер // ИД, ж. 5, сайы 58 Анкара: 1966, с. 12-13.
55
533. Кылыч Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Фиилден Фиил
Йапан Еклер // ИД, ж. 5, сайы 60, Анкара: 1966, с. 10-11.
534. Кылыч Рцйа. Тцрклерин Исламийети Кабулцнде Тасаввуфун
Ролц: Эенел Бир Бакыш Денемеси // Кашэарлы Мащмуд ве
Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с.33.
535. Кожаэюз Самим. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Щожам Килисли
Рифат Билэе // ТД, сайы 250, Теммуз 1972, с. 319-322.
536. Кожаоьлу Тимур. Модерн Дилбилими Ачысындан Диванц
Луэати’т-Тцрк’е Бир Бакыш // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шю-
лени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 47-50.
537. Кожатцрк Васфи Мащир. Бцйцк Тцрк Едебийаты Тарищи.
Анкара: 1964, с. 22-35.
538. Кононов А.Н. Сон Йылларда ССЖБ’де Тцрколоъи Араш-
тырмалары // ТДАЙ, 1964, Анкара: с. 113-126.
539. Кононов А.Н. Совйетлер Бирлиьи’нде Кашэарлы Мащ-
муд’ун Диван’ыны Кону Алан Араштырмалар // ББ, Анкара:
1975, с. 393-399.
муд’ун Диван’ыны Кону Алан Араштырмалар // ТДАЙ, Ан-
кара: 1978, с. 181-190.
муд’ун Диван’ыны Кону Алан Араштырмалар//Манас Уни-
верситеси Сосйал Билимлер Дерэиси Тцрколоъи Юзел Сайысы, ЫЫ
китап, Бишкек: 2004, с. 147-152.
542. Кононов А.Н. СССБ’деки Тцрк Филолоъиси (1917-1967) //
Манас Университеси Сосйал Билимлер Дерэиси Тцрколоъи Юзел
Сайысы, ЫЫ китап, Бишкек: 2004, с. 153-181.
543. Конуксевен Мустафа. Кутадэу Билиэ ве Мащмуду Каш-
эари’йе Эюре Девлет Идаресинин Есас Пренсиплери. Лисанс Те-
зи, И.Ц. Едебийат Факцлтеси, Тарищ Бюлцмц, Истанбул, 1968,
44 с.
544. Коркмаз Зейнеп. Анадолу Аьызларынын Етник Йапы иле
Илишкиси Соруну // ТДАЙ-Б, Анкара: 1988, с. 21-32.
545. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмуд ве Билинчли Бир Ана-
дили Севэиси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
56
546. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмут ве Диванц Луэат-ит-
Тцрк // МК, ж. 2, сайы 10, Март 1981, с. 15-19.
547. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмут ве Оьуз Тцркчеси //
ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 3-19.
548. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмут ве Оьуз Тцркчеси //
Тцрк Дили Цзерине Араштырмалар, жилт 1, ТДК, Анкара: 1995,
с. 241-253.
549. Коркмаз Зейнеп. Оьуз Тцркчесинин Тарищи Эелишме
Сцречлери ве Диванц Луэати’т-Тцрк // ТД, сайы 570, Щазиран
1999, с. 459-470.
550. Коркмаз Зейнеп. Оьуз Тцркчесинин Тарищи Эелишме
Сцречлери ве Диванц Луэати’т-Тцрк’деки Илк Юрнеклери//Ди-
Майыс 1999, ТДК, с. 10-18.
551. Коркмаз Зейнеп. Тцркийе Тцркчеси Эрамери (Шекил Билэи-
си). Анкара: 2003, ТДК, 1224 с.
552. Кошай Щамит Зцбейир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Терим-
лерден Юрнеклер//ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 479-496.
553. Козаноьлу Ж.Мущиттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Му-
каддемеси // Ержийес Дерэиси, сайы 19, с. 559.
554. Кюпрцлц[заде] М.Ф. Диванц Луэат-ит-Тцрк // МТ, 1915,
ж. 2, сайы 5, с. 381-383.
555. Кюпрцлц[заде] М.Ф. Милли Кцлтцрцмцзцн Ески Бир Абиде-
си: Диванц Луэат-ит-Тцрк // Жумщурийет, 24 Нисан 1933.
556. Кюпрцлц[заде] М.Ф. Милли Кцлтцрцмцзцн Ески Бир Абиде-
си: Диванц Луэат-ит-Тцрк // Жумщурийет, 1 Майыс 1933.
557. Kюпрцлц М.Ф. Kаращанлылар вейа Щаканийе Девлети //
Тцркийе Тарищи. Истанбул, 1923, жилт 1, с. 106-120.
558. Кюпрцлц М.Ф. Кай Кабилеси Щаккында Йени Нотлар //
Беллетен, сайы 33, с. 435-444.
559. Кюпрцлц М.Ф. Тцрк Дили ве Едебийаты Щаккында Араш-
тырмалар. Истанбул: 1934, с. 33-44.
560. Кюпрцлц М.Ф.Тцрк Едебийаты Тарищи. Истанбул: Ютцкен,
1986, XXIY+437 с.
561. Кюпрцлц М.Ф. Тцрк Едебийатында Илк Мутасаввыфлар.
Анкара: 1984, 415 с.
57
562. Кюпрцлц М.Ф. Тцрк Едебийатынын Меншелери // МТ, ЫЫ/ЫВ,
1331 (щ), с. 71-73.
563. Курэан Шцкрц. Диванц Луэат-ит-Тцрк Цзерине // ТД, сайы
253, Еким 1972, с. 60-80.
564. Ласзло Ф. Каьан ве Аилеси // Тцрк Щукук Тарищи Дерэиси,
ж. Ы, Анкара: 1944, с. 37-50.
565. Лиэети Л. Билинмейен Ич Асйа. Анкара: 1986, 362 с.
566. Маден Музаффер. Кашэар ве Ютеси // Эези Нотлары, Анылар
ве Дцшцнжелер. Истанбул: 1994, с. 70-76.
567. Мащмудов Щузиащмет. Диванц Луэати’т-Тцрк’теки Ата
Сюзлери ве Онларын Буэцнкц Версийонлары // Диванц Луэат-
и’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999,
ТДК, с. 84-89.
568. Манас Университеси Сосйал Билимлер Дерэиси. Тцрколоъи
Юзел Сайысы. Ы Китап, Сайы 11, Бишкек: 2004, 260 с.
569. Манас Университеси Сосйал Билимлер Дерэиси. Тцрколоъи
Юзел Сайысы. ЫЫ Китап, Сайы 11, Бишкек: 2004, 274 с.
570. Мансуроьлу Междут. Каращанлыжа // Тарищи Тцрк Шивелери,
Анкара: 1979, с. 141-182.
571. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -ьай, -эей Еки ве Тцре-
мелери // Ъеан Денй Армаьаны, Анкара: 1958, с. 171-183.
572. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -ьу Екинин Фонксийонлары
// ТМ, жилт Х, Истанбул, 1953, с. 341-348.
573. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -мыш Екинин Фонксийон-
лары // Фуат Кюпрцлц Армаьаны, Истанбул: 1953, с. 345-350.
574. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -тачы Екинин Фонксийон-
лары // ТДЕ, сайы 12, Истанбул: 1956, с. 105-108.
575. Мещран Азиз. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки -сА Йапым Еки
Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
576. Мирзаоьлу Ф.Эцлай. Диванц Луэат-ит-Тцрк Ышыьында
Мцзикал Ижра Ортамлары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми
Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 35.
577. Мунэан Эцлер. Тцркчеде Фииллерден Йапылмыш Исимлерин
Морфолоъик ве Семантик Йюнден Инжеленмеси. Истанбул:
Симурэ, 2002.
58
578. Мусабайев Э.Э. Кашэарлы Мащмуд’ун Йашамы Цзерине
Йени Верилер // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 110-120.
579. Мусабайев Э.Э. Кашэарлы Мащмуд’ун Йашамы Цзерине
Йени Верилер // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 20-29.
580. Мутий Ибращим, Османов Мирсултан. Кашэарлы Мащ-
муд’ун Йурду, Щайаты ве Мезары Щаккында // Билиэ. Эцз
2002, сайы 23, с. 189-208.
581. Мутий Ибращим. Уйэур Тцрклери’нин Ислам’ы Кабул Еттик-
лери Илк Дюнемлердеки Ислам Медреселери // Доьу Тцрки-
стан’ын Сеси, йыл 23, сайы 66, 2006, с. 41-52.
582. Надир Илщан–Шенел Мустафа. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Эю-
ре Ав, Авжылык ве Щайванжылыкла Илэили Келимелер ве Каврам
Аланлары // Тцркисщ Студиес, Волуме 31/Wинтер 2008, с. 259-
277.
583. Налбант Мещмет Вефа. Диванц Луэат-ит-Тцрк Эрамери-Ы.
Исим. Истанбул: Билэе Оьуз, 2008, 293 с.
584. Налбант Мещмет Вефа. –ДУК Еки ве Диванц Луэат-ит-
Тцрк’те –ДУК Екли Эюрцлен Эениш Заман Чекими //
Тцрколоъи Дерэиси, ХВ жилт, сайы 1, Анкара: 2002.
585. Налбант Мещмет Вефа. Евет Келимесинин Кюкени Цзерине
// Дил ве Едебийат Араштырмалары Семпозйуму. Анкара:
2003, с. 109-117.
586. Налбант Мещмет Вефа. Кутадэу Билиэ’те Зарф Тамлайан-
лары ве Бунларын Дерин Йапысы. Йцксек Лисанс Тези. Па-
муккале Цниверситеси, Сосйал Билимлер Енститцсц, Денизли,
1999.
587. Налбант Мещмет Вефа. Сюзжцклере Тцркче Бакан Бир
Кюкен Билимжи: Кашэарлы Мащмуд ве Юдцнчлеме Сюзжцклер
Цзерине Йаптыьы Кюкен Билэиси Чалышмалары // Кашэарлы
588. Найыр Йашар Наби. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси До-
лайысыйле. Ы. // Варлык, сайы 209, 15 Март 1942, с. 394-395.
лайысыйле. ЫЫ. // Варлык, сайы 210, 1 Нисан 1942, с. 418-419.
лайысыйле. ЫЫЫ. // Варлык, сайы 211, 15 Нисан 1942, с. 447-448.
59
591. Нешет Аднан. Кашэарлы Мащмут ве Есери. Ырмак Дерэиси,
1928, сайы 15, с.
592. Нисанбайев Абдумалик. Мащмут Кашэари’нин Сосйолоъик
Фелсефеси//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
593. Нури Абдцлащат. Атасюзлери. Кастамону Вилайет Мат-
баасы, 1334-1339 (щ).
594. Олэун Ибращим. Кашэарлы Мащмут’та Тцрклцк Билинжи //
ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 81-86.
595. Онан Билэинер. Диванц Луэати’т-Тцрк’цн Дил Юьретим
Йюнтемлери ве Дцнйа Филолоъисине Каткылары Бакымындан
Бир Деьерлендирилмеси // Тцрклцк Билими Араштырмалары,
2003, сайы 13, с. 425-445.
596. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрк Йазытлары. Анкара:
1987, 962 с.
597. Оркун Щцсейин Намык. Диванц Луэат-ит-Тержцмеси. Йени
Сабащ, 27 Аьустос 1940.
598. Оркун Щцсейин Намык. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Назаран
Щакан // Дерэащ Дерэиси, сайы 8, Аьустос 1337 (щ).
599. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрк Адетлери // Дерэащ
Дерэиси, сайы 10, Ейлул 1337 (щ).
600. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрк Итикатлары // Дерэащ
Дерэиси, сайы 12, Еким 1337 (щ).
601. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрклерде Тебабет, Милли
Ойунлар, Щарп // Дерэащ Дерэиси, сайы 23, Март 1338 (щ).
602. Оркун Щцсейин Намык. Кашэарлы Мащмут Щаккында //
Варлык, сайы 168, Анкара: 1940, с. 605-606.
603. Оркун Щцсейин Намык. Милли Тцрк Йемеклери // Дерэащ
Дерэиси, сайы 20, Шубат 1338 (щ).
604. Оркун Щцсейин Намык. Тарищте Тцрк Кадынлыьы. Дерэащ
Дерэиси, сайы 22, Март 1338 (щ).
605. Ормушев Асан. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат-ит-
Тцрк Сюзлцьцнцн Тарищи Кайнак Оларак Юнеми // Кашэарлы
Юзетлери, с. 36-37.
60
606. Орузбайева Бйубина. Мащмут Кашэари’нин Диван’ы ве
Кырэыз Дил Тарищинин Базы Сорунлары // ББ, 1972. ТДК, Ан-
кара: 1975, с. 447-453.
607. Юэел Бащаддин. Тцрк Кцлтцр Тарищине Эириш. Ы-ЫХ жилтлер,
Истанбул: 1985-1987.
608. Юэел Бащаддин. Тцрк Кцлтцрцнцн Эелишме Чаьлары. Ис-
танбул: 1971, 788 с.
609. Юэел Бащаддин. Тцрк Митолоъиси. ТТК, Анкара: ж. 1,
1971, 644 с.
610. Юэел Бащаддин. Тцрк Митолоъиси. ТТК, Анкара: ж. 2,
1995, 610 с.
611. Юэел Бащаддин. Тцрклерде Девлет Анлайышы. Анкара:
1982, 392 с.
612. Юлмез Мещмет. Кашэарлы Мащмуд’ун Кабри ве Йурду //
Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14, Истанбул: 2004, с. 207-
240.
613. Юзбай Мурат - Меланлыоьлу Дениз. Йабанжылара Тцркче-
нин Юьретиминде Темел Илкелер ве Диванц Луэат-ит-Тцрк //
614. Юздемир Ащмет. Тцрк Дцнйасынын Ен Бцйцк Китабы Ди-
ванц Луэат-ит-Тцрк ве Али Емири Ефенди // ДД, сайы 33,
Теммуз 1995, с. 16-19.
615. Юздемир Неби. Каршылаштырмалы Кцлтцр Билими Араштырма-
лары ве Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Улуслар Арасы Илишкилер
Бойуту // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
616. Юзкырымлы Атилла. Кашэарлы’йа Эюре Тцрклерде Аскерлик //
ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 87-95.
617. Юзмен Мещмет. Диванц Луэати’т-Тцрк’те ве Кутадэу
Билиэ’де аймак Фиилийле Курулан Долайсыз Анлатым Жцмле-
лери Цзерине // Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14, Истанбул:
2004, с. 67-77.
618. Пристак О. Каращанлылар (840-1212) // ИА, ж. ВЫ, Истанбул:
1952, с. 251-273.
619. Притсак О. Мащмут Кашэари Кимдир? // ТМ, ж. Х, 1951-
53, Истанбул: 1953, с. 243-246.
61
620. Расонй Л. Тарищте Тцрклцк. Анкара: ТТК, 1993, 420 с.
621. Реижщл Карл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Кащраманлык Шиир-
лери ве Орта Асйа’да Йашайан Тцрклерин Щалк Дестаны //
622. Сафа Пейами. Тцркченин Ен Бцйцк Аныты // Жумщурийет,
21 Щазиран 1940.
623. Сакаоьлу Саим. Бир Библийоэрафйа Цзерине // Чаьры, ж. 12,
сайы 110, Конйа: 1 Март 1967, с. 16-21.
624. Сакаоьлу Саим. Диванц Луэати’т-Тцрк Библийоэрафйасына
Йени Илавелер // ТКА, ХЫ-ХЫВ, 1975, с. 270-280.
625. Сакаоьлу Саим. Дивану Луэати’т-Тцрк’деки Атасюзлеринин
Анадолудаки Излери // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени
Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 36-46.
626. Сакаоьлу Саим. Диванц Луэати’т-Тцрк’цн Щалк Едебийаты
Ачысындан Ташыдыьы Деьер // Ататцрк Цниверситеси Фен-
Едебийат Факцлтеси Едебийат Билимлери Дерэиси, сайы 13, Ер-
зурум: 1985, с. 301-319.
627. Сакаоьлу Саим. Караман Аьзына Диванц Луэати’т Тцрк
Ачысындан Бир Йаклашым. Тарищ Бойунжа Тцрк Дили Билэи
Шюлени // Барыш Дили Тцркче. Караман, 1314 Майыс 1997,
Анкара: 1998, с. 122-129.
628. Сарыщанов Мамед Дурды. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц
Луэати’т-Тцрк Есеринин Тцрлменистанда Юьренилмеси ве
Кулланылышы // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери.
Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 96-101.
629. Сарыщанов Мамметдурды. Кашэарлы Мащмуд’ун Ди-
ван’ындакы Оьуз-Тцркменже ве Чаьдаш Тцркмен Дили //
630. Сарыйев Берды. Кашэарлы Мащмуд’ун Диван Сюзлцьц ве
Буэцнкц Тцркменже // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми
Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 38-39.
631. Серткайа Осман Фикри. Сон Булунан Белэелер Ишыьында
Кашэарлы Мащмуд’ун Щайаты Щаккында Йени Билэилер // Ди-
Майыс 1999, ТДК, с. 130-144.
62
632. Сев Эцлсев. Диванц Луэати’т-Тцрк’те Икилемелер // ТД, ж.
88, сайы 463, Анкара: 2004, с. 497-510.
633. Сезер Енэин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Инэилизже Чевириси
// ТД, ж. 45, сайы 372, Анкара: 1982, с. 377-378.
634. Солак Фащри. Доьу Тцркистан Иле Илэили Тцркийеде Йапылан
Тезлер // Доьу Тцркистанын Сеси – Шарки Тцркистан Авазы,
сайы 65, Истанбул: с. 43-53.
635. Сойсал Метин. Чин’ден Эелен Щабер // Щцррийет, 3 Нисан
1983.
636. Сцмер Фарук. Оьузлар (Тцркменлер). Тарищлери-Бой Теш-
килаты-Дестанлары. Анкара: 1967, 532 с.
637. Шащин Щатиче. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те ер- Филли // Кашэар-
лы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билди-
ри Юзетлери, с. 39.
638. Шамил Али. Щалит Саид: Юмрцнц Ортак Тцрк Кцлтцрцне
Адайан Адам // Йом (Тцрк Дцнйасы Меденийет Дерэиси).
Баку: 2007, сайы 6, с. 60-74.
639. Шамил Али. Щалит Саид’ин Умумтцрк Дилинин ве Кцлтцрц-
нцн Корунмасында Ролц // Улусларарасы Асйа ве Кузей
Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. Анкара: 10-15
Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Китабы, с. 34.
640. Шаполйо Енвер Б. Кашэарлы Мащмуд // Иллер ве Беледийелер
Дерэиси, 17 (186), Нисан 1961, с. 115-116.
641. Шещсувароьлу Б.Н. Кашэарлы Мащмуд ве Тцрклцье Щиз-
метлери // Тержцман, 1 Нисан 1968.
642. Шещсувароьлу Лцтфц. Асйа’нын Бин Йыллык Канидил Кашэарлы
Мащмуд // Радйо Телевизйон Дерэиси, Март 2007, сайы 24,
с. 46-47.
643. Шен Серкан. Анлам Ийилешмеси ве Кютцлешмесине Диванц
Луэати’т-Тцрк Меркезли Юрнеклер // ТД, сайы 591, Анкара:
Март 2001, с. 268-275.
644. Талу Ержцменд Екрем. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Сон
Поста, 26 Щазиран 1940.
645. Тавкул Уфук. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Сосйал Табака-
лашмайа Даир Терминолоъи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми
63
646. Текели Севим. Илк Ъапонйа Щаритасыны Чизен Тцрк Кашэар-
лы Мащмут // Ертем Дерэиси, сайы 3, Ейлул 1985, с. 645-651.
лы Мащмут // ТА, ХХЫ, с. 389-392.
лы Мащмут // ТДЕА, ЫЫ, с. 353-356.
649. Текин Талат. Каращанлылар Дюнеми Тцрк Шиири // ТД, сайы
409, Ожак 1986, с. 81-157.
650. Текин Талат. Орщон Тцркчеси Эрамери. Истанбул: 2003,
272 с.
651. Текин Талат. Тцрк Диллеринде Биринжил Узун Цнлцлер. Ан-
кара: 1995, 192 с.
652. Терес Ерсин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Будист Уйэур Ме-
тинлеринде Ортак Биркач Сюзжцк Цзерине//Улусларарасы Асйа
ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. Анка-
ра: 10-15 Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Китабы, с. 142.
653. Терес Ерсин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Будист Уйэур Ме-
тинлеринин Сюзварлыьы бакымындан Каршылаштырылмасы. Йцксек
Лисанс Тези. Йылдыз Текник Цниверситеси, Сосйал Билимлер
Енститцсц. Истанбул, 2006, 813 с.
654. Терес Ерсин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’тен Сечмелер. Истан-
бул: 2007, 142 с.
655. Тевфикоьлу Мущтар. Али Емири Ефенди. Анкара: Кцлтцр
Баканлыьы Йайынлары, 1989, 206 с.
656. Тщомсен W. Чюзцлмцш Орщон Йазытлары. Анкара: 1993,
240 с.
657. Тщури Ъозсеф. Он Дюрлцнжц Асыр Сонларына Кадар Тцрк
Дили Йадиэарлары // МТ, сайы 4, 1331 (щ), с. 81-133.
658. Тимурташ Фарук. Тарищ Ичинде Тцрк Едебийаты. Истанбул:
1981, 263 с
659. Тоэан Зеки Велиди. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Телиф Сенеси
Щаккында//Атсыз Межмуасы, сайы 16, Аьустос 1932, с.77-80.
660. Тоэан Зеки Велиди. Ески Тцрк ве Моьолларын Щариталары
ве Щаритажылыьы Меселелерине Даир Нотлар. Ы. Мащмут Каш-
эаринин Щаритасы // Копуз Дерэиси, сайы 5, Аьустос 1939.
661. Тоэан Зеки Велиди. Мащмут Кашэари’йе Аит Нотлар // Ат-
сыз Межмуасы, сайы 17, Ейлул 1932, с. 133-136.
64
662. Тоэан Зеки Велиди. Каращанлылар (840-1212). Истанбул:
1967 Йылы Дерс Нотлары, 145 с.
663. Тоэан Зеки Велиди. Тарищте Усул. Истанбул: 1969, 350 с.
664. Тоэан Зеки Велиди. Умуми Тцрк Тарищине Эириш. Истан-
бул: 1946, ж. 1, с. 57-60, 81-82.
665. Токер Мустафа – Кайа Емел. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те
Эечен Щасталык ве Орэан Адларынын Татар Тцркчеси иле
Анадолу Тцркчесиндеки Дурумларынын Каршылаштырмалы
Чюзцмлемеси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйу-
666. Топрак Фунда. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Иштеш Чатылы Фиил-
лерден Йола Чыкарак Тцркчеде Иштешлик Каврамынын Фонк-
сийонлары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
667. Туран Фикрет. Тцрк Дили ве Кцлтцрцнцн Ислам Меденийе-
тине Еклемленмеси Сцрежинде Диванц Луэат-ит-Тцрк’те
Йансытылан Тцрк Кимлиьи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми
668. Туран Осман. Илиэ Унваны Щаккында // ТМ, сайы ВЫЫ-
ВЫЫЫ, 1940-42, с. 192-199.
669. Туран Осман. Теркен Унваны // Тцрк Щукук Тарищи Дер-
эиси, Ы, 1944, с. 67-73.
670. Туран Осман. Тцрк Жищан Щакимийети Мефкуреси Тарищи.
Ы ж., Истанбул: 1995, ХХ+216 с.
ЫЫ ж., Истанбул: 1995, ХЫЫЫ+347 с.
Истанбул: 1978, 628 с.
673. Туран Шекцр. Уйэур Тцрклери Едебийаты // Тцрк Дцнйасы
Ел Китабы. 3. жилт, Едебийат, Анкара: 1992, с. 769-778.
674. Турсун Емин. Каращанлыжа ве Щотан Дийалекти // ТДА,
ЫЫ, 1983, с. 18-28.
675. Тцлцжц Сцлейман. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Кадын Ичин
Кулланылан Сюзлер // ТДА, сайы 16, Шубат 1982, с. 149-168.
676. Тцрк Дили. Диванц Луэат-ит-Тцрк Юзел Сайысы. Сайы 253,
Еким 1972, с. 4-124.
65
677. Тцрк Дцнйасы Ел Китабы. Жоьрафйа-Тарищ. Ы жилт, Анкара:
1992,544 с.
678. Тцрк Дцнйасы Ел Китабы. Едебийат. ЫЫЫ ж., Анкара: 1992,
778 с.
679. Тцрк О. Кемалеттин. Футбол, Поло, Бокс ве Диванц Лу-
эат-ит-Тцрк // Беден Тербийеси ве Спор Дерэиси, сайы 24, Ара-
лык 1940.
680. Тцрк О. Кемалеттин. Тцрк Дили ве Диванц Луэат-ит-Тцрк
// Йени Межмуа, сайы 82, 20 Сонтешрин 1940.
681. Тцркай Кайа. Кашэарлы’дан Эцнцмцзе Эелен Атасюзлери
// ТДАЙ-Б, 1980-1981, с. 39-42.
682. Тцркай Кайа. Кашэарлы’нын Дерледиьи Йансыма Сюзжцклер
// Юмер Асым Аксой Армаьаны, ТДК, Анкара: 1978, с.
241-257.
683. Тцркче Сюзлцк. 10. Баскы, Анкара: 2006, 2244 с.
684. Тцркмен Фикрет. Эцнцмцз Щалк Шииринде Кулланылан Ше-
кил ве Тцрлерин Диванц Луэати’т-Тцрк’деки Илк Юрнеклери //
Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8
Майыс 1999, ДТК, с. 30-35.
685. Тцзцнер Атыф. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Мцнасе-
бетийле Бесим Аталайы Тебрик Едеркен // Йени Сабащ, 12, 13,
16, 17, 18, 20, 22, 23 Аьустос 1940.
686. Учар Ердем – Йенер Мустафа Левент. Ески Тцркчеде Илк
Щежедеки Цнлцлер Меселеси ве Диванц Луэат-ит-Тцрк //
687. Улучай М. Чаьатай. Илк Мцслцман Тцрк Девлетлери. Ис-
танбул: 1977, ХВЫ + 336 с.
688. Узун Н. Е., Узун Л.С., Аксан Й.К., Аксан М. Тцркийе
Тцркчесинин Тцретим Еклери Бир Дюкцм Денемеси. Анка-
ра: 1992, хх с.
689. Цлкцташыр М. Шакир. Бцйцк Тцрк Дилжиси Кашэарлы Мащ-
мут. 2. баскы, Анкара: 1972, 225 с.
690. Цлкцташыр М. Шакир. Бцйцк Тцрк Дилжиси Кашэарлы Мащ-
мут. Йурт Сеси, сайы 67, Анкара: 1946.
66
691. Цлкцташыр М. Шакир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Фолклор ве
Етноэрафйа Бакымындан Теткикине Даир Бир Тежрцбе // Бар-
тын Эазетеси, 29 Щазиран 1931.
692. Цлкцташыр М. Шакир. Кашэарлы Мащмут. Анкара: 1962, 22
с.
693. Цлкцташыр М. Шакир. Кашэарлы Мащмут // Улус, 11 Шубат
1966.
694. Цшенмез Емек. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Эечен Дини
Келимелер Цзерине//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпоз-
йуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 41-42.
695. Цшенмез Емек. Каращанлы Тцркчесинин Сюз Варлыьы //
Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси
ИЖАНАС-38. Анкара: 10-15 Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Ки-
табы, с. 138.
696. Ва-Ну. Бесим Аталай’ын Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси // Ак-
шам, 27 Щазиран 1940.
697. Вуружу Икбал. Тцрк Бирлиьи Перспектифинден Кашэарлы
Мащмуд’у Йени Бир Окума Денемеси // Кашэарлы Мащ-
лери, с. 42.
698. Йалткайа Шерафеддин. Kешфц’з-Зцнун. Истанбул: 1941, жилт
1, с. 808.
699. Йасин Йцсцпжан. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре Тцрклерде
Щарп // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Ан-
700. Йылдырым Дурсун. Чок Баьламлы Бир Метин: Диванц Лу-
эат-ит-Тцрк ве Ыслык Чалан Ок // Кашэарлы Мащмуд ве Дю-
неми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 43.
701. Йылмаз Нуран. 11. Йцзйыл Мцслцман Дцнйасындакы Дин
Анлайышынын Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Йансымалары // Каш-
Билдири Юзетлери, с. 43-44.
702. Wанэ Йуан-Хин. Чин’деки Уйэур Дийалектлери Араштырма
Тарищи. Анкара, 1994, 134 с.
703. Wанэ Йуан-Хин Гинг Зщоу Зщенэ. Чин’де Диванц Лу-
эати’т-Тцрк Цзерине Йапылан Чалышмалар // Чеврен Билим
Кцлтцр Дерэиси, ж. 18, сайы 81-82, Приштине: 1991, с. 107-112.
67
704. Зекийев Мирфатищ. Чок Ески Тцрклер ве Онларын Исламжа
Меденийети // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму.
705. Зекийев Мирфатищ. Кашэарлы Мащмут ве Тцрк Бойларынын
Етник Бирлиьини Олуштурма Чабалары // Диванц Луэати’т-
Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999,
ТДК, с. 90-95.
706. Зиеме Петер. Кашэари ве Тцркче Турфан Метинлери // ББ,
1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 463-468.
707. Зцлфикар Щамза. Терим Сорунлары ве Терим Йапма Кыла-
вузу. Анкара: 1991.
708. Зцлфикар Щамза. Цнлемлер ве Сес Йансымалы Келимелер //
Тцрк Эрамеринин Сорунлары. ЫЫ. Анкара: 1999, с. 492-495.
Юзбяк дилиндя:
709.Абдуллойев Ф. «Девону луьотит турк» асарида уьуз ком-

понентининг урни масаласи // Узбек тили ва адабийоти, 1971,
№ 5, бет 51-56.
710.Алийев А. «Девону луьотит турк»даги айрым аффиксларнинг
Наманган группа шеваларида кулланиши // Узбек тили ва ада-
бийоти, 1971, № 5, бет 68-70.
711.Буронов М. Чорвачилик лексикасидан // Узбек тили ва ада-
бийоти, 1971, № 5, бет 70-81.
712.Фитрат А. Анг аски турк адабийоти намуналари. Самар-
канд-Тошкент: 1927, 128 бет.
713.Фитрат А. Аски узбек адабийоти намуналари. Самарканд-
Тошкент: 1928, бет 18-27.
714.Фозилов Е. Махмуд Кошьарий «Девони» нашрларинги кийа-
сий таткик етиш таърибаси. ББ, 1972, Анкара: 1975, бет 457-
462.
715.Фозилов Е. Махмуд Кошьарий ва унинг «Девон»и // Узбек
тили ва адабийоти. Тошкент: 1971, № 5, бет 34-39.
716.Фозилов Е. Шаркнинг машхур филолглари Махмуд Кошьарий,
Абу Хаййон, Ъамолиддин Туркий. Тошкент: Фан, 1971, 80
бет.
68
717.Иброхимов С., Асомуддинова М. ХЫ асрдаги туркий тиллар-
да касб-хунар атамалари ва уларнинг «Девону луьотит
турк»да акс етиши // Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет
57-62.
718.Ишойев А. «Девону луьотит турк» ва узбек шевалари // Уз-
бек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 63-67.
719.Ъуманийозов Р. Солих Муталлибов // Узбек тили ва адабийо-
ти. Тошкент: 1969, № 1, бет 79-81.
720.Кононов А.Н. Махмуд Кошьарий ва унинг «Девону
луьотит турк» асари // Узбек тили ва адабийоти, 1972, № 1, бет
31-38.
721.Кононов А.Н. Махмуд Кошьарий ва унинг «Девону
луьотит турк» асари // Узбек тили ва адабийоти, 1972, № 2, бет
29-35.
722.Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит
турк). Таръимон ва нашрга тайарловчи С.М.Муталлибов. Тош-
кент: Фан, 1960, Ы том 500 бет.
кент: Фан, 1961, ЫЫ, том, 428 бет.
кент: Фан, 1963, ЫЫЫ том, 466 бет.
турк). Ь.Абдурахмонов ва С.Муталлибовлар иштироки ва
тахрири остида. Тошкент: Фан, 1967, ЫВ том (индекс), 543
бет.
726.Махмуд Кошьарий // Узбек Совет Енсиклопедийаси. Тош-
кент, 1976, том ВЫЫ, бет 91-93.
727.Махмудов К. Грамматик курсаткич // Махмуд Кошьа-
рий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Тошкент:
Фан, 1967, ЫВ том (индекс), с. 406-476.
728.Муталлибов С.М. Девону луьотит турк ва унинг таръимаси //
Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 40-44.
729.Муталлибов С.М. Махмуд Кошьарийнинг «Девону луьотит
турк» асари хакида. Известия АН УзССР, 1947, № 4, бет
27-30.
69
730.Муталлибов С.М. Морфологийа ва лексика тарихидан кыскача
очерк. Тошкент, 1959, 210 бет.
731.Муталлибов С.М. ХЫ аср йозма йодигарликларида фел кате-
горийаси. Тошкент, 1955, 81 бет.
732.Муталлибов С.М. ХЫ асрнинг буйук филологлари ва уларнинг
нойоб асарлари // Махмуд Кошьарий. Туркий сузлар девони
–Девони луьотит турк. Таръимон ва нашрга тайорловчи С.М.
Муталлибов. Тошкент: Фан, 1960, Ы том, бет 7-39.
733.Нигматов Щ. ХЫ асрдаги туркий тилларнинг М.Кошьарий та-
манидан килинган таснифи // Узбек тили ва адабийоти, 1969, №
4, бет 51-53.
734.Узбек адабийоти тарихи. Тошкент: Фан, 1978, Ы том, 328
бет.
735.Валийев У.Н. «Девону луьотит турк»да -чы/-чи аффикси туьри-
сида // Узбек тили ва адабийоти, 1964, № 3, бет 74-76.
736.Хасанов Х. Махмуд Кошьарий. Хайоти ва географик ме-
роси. Тошкент: 1963, 83 бет.
Уйьур дилиндя:
737.Абдушцкцр Мущяммят Имин. Баласаьуннинг орни мясилиси

щяккидя // ХДИЪ, 1995, № 4, бет 1-21.
738.Ащат Аблимит. Уйьур тилидики бир канчя исимлярнинг тарихий
мянбиси тоьрисидя // ХДИЪ, 1986, № 1, бет 30-50.
739.Арзийев Руслан. «Кутаьду Билик» вя унинг лексика-стилис-
тикилик алащидиликлири. Алмута: 1966, 226 бет.
740.Арзийев Руслан. Уйьур тили. Алмута: Мектеп, 2006, 448
бет.
741.Атаклик уйьур алими Мяхмут Кяшкяри вя унинг юлмяс ясяри
«Тцркий тыллар диваны» // Кяшкяри Мяхмут. Тцркий Тиллар Ди-
вани - Диванц лцьат-ит-тцрк]. Црцмчи: Хялик няшрийити, 1981,
том Ы, бет 1-69.
742.Айуп Турсун. Кядимки уйьур тили окушлуки. Бейъин: 1998,
382 бет.
743.Айуп Турсун. «Кяшкяр тили» тоьрисидя мцлащизя // Тцркий
тыллар тяткикати. 3. Бейъин: 1990, бет 19-50.
70
744.Баки Абдулщяким. Уйьур тилидики сюзлярни тцрэя бюлцш прин-
сиплири // Тыл вя Тяржцмя ъурнили, 1983, № 1, бет 40-58.
745.Ершидинов Батыр. Уйьур классиклери ижадийитинде дастан ъан-
ры. Алмута: 1988, 168 бет.
746.Щажы Нур Щажы. Караханилярнинг кискичя тарихи. Црцмчи:
Шинжанг Хялик Няшрийити, 1984, 207 бет.
747.Щямдулла Ревейдулла. Диванц лцьат-ит-тцрк вя фолклор //
ХДИЪ, 1987, № 4.
748.Исийев Д. Уйьур тарихи. Алмута: 1995, 174 бет.
749.Имин Турсун. Хаканийя тили вя Хотян шевиси // Тцркий тыллар
тяткикати. 2. Бейъин: 1983, бет 21-44.
750.‫ ﺗﺮآﻰ ﺗﻴﻠﻼر دﻳﻮ اﻧﻰ‬- ‫[ ﻣﻪ هﻤﻮت ﻗﻪ ﺷﻘﻪ رى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Кяшкяри
Мяхмут. Тцркий Тыллар Дивани - Диванц лцьат-ит-тцрк].
Црцмчи: Хялик няшрийити, 1981, том Ы, 62+687 бет.
751.‫ ﺗﺮآﻰ ﺗﻴﻠﻼر دﻳﻮ اﻧﻰ‬-‫[ ﻣﻪ هﻤﻮت ﻗﻪ ﺷﻘﻪ رى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Кяшкяри
Црцмчи: Хялик няшрийити, 1983, том ЫЫ, 533 бет.
752.‫ ﺗﺮآﻰ ﺗﻴﻠﻼر دﻳﻮ اﻧﻰ‬- ‫[ ﻣﻪ هﻤﻮت ﻗﻪ ﺷﻘﻪ رى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Кяшкяри
Црцмчи: Хялик няшрийити, 1984, том ЫЫЫ, 612 бет.
753.Курбан Вяли. Бизнинг тарихий йезиклиримиз. Црцмчи: 1986,
255 бет.
754.Лан Йин. «Кутадьу Билик» вя шярик-ьярип мядянийити.
Црцмчи: 1994, 368 с.
755.Мцтий Ибращим, Осман Мирсултан. Мяхмут Kяшкярининг
йурти, щяйати вя мязари тоьрисидя // Тарым ъурнили, 1984, сан
3, бет 9-25.
756.Мцтий Ибращим, Осман Мирсултан. Мяхмут Kяшкярининг
йурти, щяйати вя мязари тоьрисидя // Уйьур тили бойичя текшц-
рцшляр. Алмута: 1988, бет 141-148.
757.Ращман Абдукярим. «Диванц лцьат-ит-тцрк»дин шаман
диниэя караш // ХДИЪ, 1987, № 3.
758.Рузи Аблимит. Алим Мяхмут Кяшкярий вя унинг «Диванц
луьат-ит-тцрк» намлык китабы // ХДИЪ, ижтимаий пян кисми,
1981, № 1, бет 17.
759.Садвакасов Гожяхмят. Илмий ямэякляр. Алмута: Алем,
2000, 320 бет.
71
760.Садвакасов Гожяхмят. Мяшщцр «Дивану луьят-ит тцрк-
нинг» уйьурчя тяржимиси щяккидя // Илмий ямэякляр. Алмута:
Алем, 2000, бет 205-215.
761.Ширвани Йусиф Зийа. Мяхмут Кяшкяри вя унинг «Дивану
лцэат-ит-тцрк» ясяри // Шарк щакикати, Ташкянт: 1947, № 3.
762.Талипов Туьлукжан. Щазирки заман уйьур тили. Фонетика вя
лексика. Црцмчи: 1986, 364 бет.
763.Талипов Туьлукжан. Щазирки заман уйьур тили. Морфоло-
эийа вя синтаксис. Црцмчи: 1986, 456 бет.
764.Турьун Алмас. Kядимки уйьур ядябийити. Kяшкяр: 1988,
376 бет.
765.Турьун Алмас. Уйьурлар. Алмута: 1992, том 1, 224 бет.
766.Турьун Алмас. Уйьурлар. Алмута: 1993, том 2, 230 бет.
767.Уйьур классик ядябиййит тарихи. Црцмчи: 2001, 298 бет.
768.Уйьур тили мясилилири. Црцмчи: 1984, 751 бет.
769.Уйьуршунаслик бойичя тяткикатлар. Алмута: 2002, 219 бет.
770.Зийаий Яхмят. Тарихий мерас–«Кутадьу Билиэ» туьрисидя
мцщакимя вя бяйан // «Кутадьу Билиэ» щяккидя бяйан. Ы.
Кяшкяр: 1986, бет 1-69.
Газах дилиндя:
771.Байпаков К., Нцръанов А. Цлы ъибек ъолы ъяне ортаьасырлык

Казакстан. Алматы: 1992, 208 бет.
772.Бекетайев К., Ибатов Е. Махмут Кашкари. Тцби бир тцрки
тили (Диуани лцьат-ит-тцрик). Алматы: 1993, 192 бет.
773.Ябдирахманов А. Махмуд Кашкари ъяне ономастика мя-
селелери//Казакстан мектеби, Алматы: 1971, № 10, с. 88-91.
774.Кашкари Махмут. Тцрик сюздиги (Диуани лцьат-ит-тцрик).
Аударьан, альысюзи мен ьылыми тцсцниктерин ъазып баспаьа
дайындаьан А.К. Егеубай. Алматы каласы: Хант баспасы, Ы
том, 1997, 592 бет.
дайындаьан А.К. Егеубай. Алматы каласы: Хант баспасы, ЫЫ
том, 1997, 528 бет.
72
дайындаьан А.К. Егеубай. Алматы каласы, Хант баспасы,
ЫЫЫ том, 1998, 600 бет.
777.Казак ядяби тилинин тарихи кюкдери. Алмута: Ьылым, 1989,
256 бет.
778.Керимов Я., Досмухамеди Х. М.Кашкаридин «Диуан»ын
тцнгцш зерттеуши // Изв. АН Каз. ССР, серия филологиче-
ская, 1992, № 6, бет 31-43.
779.Кцришъанов Я. Турки дилдеринин ен альаш зеттейли ъайында
(М.Кашкари енбеэинин 900 йылдыьында) // Изв. АН Каз. ССР,
серия общественная, 1972, № 1, бет 89-91.
780.Махмут Кашкари // Казак Совет Енсиклопеадийасы. Алма-
ты, 1975, том ВЫЫ, бет 533.
781.Шялекенов У. Кум баскан кала. Алматы: 1992, 120 бет.
Тцркмян дилиндя:
782.Абытов Б. Мащмыт Кашэарлы – юз дюврцнинг бейик алымы //

«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы
Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 99.
783.Аэайев К. Мащмыт Кашэарлынынг сюлцэинде тцркмен щас
атлары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжы-
дыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак
2008, с. 98-99.
784.Ахаллы С. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэи вя тцркмен дили.
Ашгабат: Ылым, 1958, 208+5 с.
785.Аманэулийева Э. Мащмыт Кашэарлынынг «Диваны луэатит-
тцрк» есери ве ондакы щалк едебийатынынг нусэалары // «Мащ-
мыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щал-
кара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 129-
130.
786.Аманова О. Мащмыт Кашэарлынынг «Диванында» ютен за-
ман ортак ишлик йасайан кябир эошулмалар щакында//«Мащ-
кара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с.116-
117.
73
787.Аннанепесов Щ., Эадамов Э. Мащмыт Кашэарлынынг сюз-
лцэинде дерман юсцмликлер ве лукманчылык адалэалары //
788.Аразов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк”
есерининг фонетикасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-
22 байдак 2008, с. 103-104.
789.Ашйаров Т., Чаканов Щ. Мащмыт Кашэарлынынг ишинде эео-
эрафик маэлуматлар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 149-150.
790.Атаъанова О., Чарыйева О. Мащмыт Кашэарлы ве онунг
«Диваны луэатит-тцрк» есерининг тцркмен тарыщыны юврен-
мекдяки ящмийети // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 70-71.
791.Атайев Ъ. Тцркмен дилининг алтын щазынасы // «Мащмыт Каш-
эарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы
маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 147.
792.Атайев М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк”
китабы эадымы тцрки щалкларын едеби йадыэярлиэидир // «Мащ-
мыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалк-
ара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 128-
129.
793.Атайева Э. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк”
китабында оьузларын ынанчлары щакында маэлуматлар //
794.Атдайев Е. Мащмыт Кашэарлы ве щалк педаэоэикасы//«Мащ-
кара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 91-92.
795.Атдайев С. Мащмыт Кашэарлынынг дюредижилиэинде тцрки
эащрыман Алп Яр Тонганынг кешби // «Мащмыт Кашэарлы
тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы мас-
лащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 150-151.
74
796.Бабайева Э. Милли айратынлыкларымызы ювренмякде Мащмыт
Кашэарлынынг сюзлцэинин ящмийети // «Мащмыт Кашэарлы тцр-
колоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслаща-
ты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 89-90.
797.Балтайев А. Эадымы саклардан эалан етноэрафики излер ща-
кында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
жыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак
2008, с. 152.
798.Баймырадов А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэи ве эцндоьар
епосынынг шащырана кюклери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
эийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты.
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 80-81.
799.Баймырадов Б. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” ве
бейлеки чешмелерде Афрасийабынг умумулашдырылан кешби //
Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с.
126.
800.Байрамов К. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” оьузлар
ве гарлыклар щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмы-
ны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат:
21-22 байдак 2008, с.72.
801.Байрамова Ъ. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде ащлак би-
лими ве едеп кайдалары щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрко-
лоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты.
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 155-156.
802.Беэлийев М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваныныг” сюзлцк ди-
зими // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжы-
2008, с. 99-100.
803.Бекъяйев Т. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэиндяки кяр-щцняр
сюзлери ве щязирки заман тцркмен дилиниг фразеолоэийасы //
102.
804.Бердыйев Б., Ъумайева М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны”
тцркмен дилининг сюз йасалышынынг йолларынынг бири барада //
75
108.
805.Боръакова К. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэиндяки эошэулар
// «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» ат-
лы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с.
138-139.
806.Чаррыйев М. Мащмыт Кашэарлынынг мирасы ве тцркмен еде-
бийаты // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
2008, с. 137.
807.Есенмедова А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэи ве тцркмен
дилининг морфолоэийасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ыл-
мыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат:
21-22 байдак 2008, с. 109-110.
808.Эаъаров Н., Сащыдов Т. Мащмыт Кашэарлы ве Меркези Ази-
йадакы тцрки щалклар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмы-
ни есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат:
21-22 байдак 2008, с. 59-60.
809.Эаррыйева А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк”
сюзлцэинде тцркмен щалкынынг фолклор-епики мырасы//«Мащ-
кара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 84.
810.Эелдийев Э. Щязирки заман оьуз-тцркмен накылларынынг
Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны лугатит-тцрк” есериндяки ну-
сэасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжы-
2008, с. 77-78.
811.Эелдийева Ш. Мащмыт Кашэарлынынг “Тцрки диллеринг дива-
ны” мющцм едеби чешмедир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 123-124.
812.Эылыъов Р. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваныны” тцркмен дили-
не теръиме етмеэин теърибеси ве меселелери // «Мащмыт Каш-
маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 159-160.
813.Эубайев А., Щанмырадов Э. Кашэар – кервен йолларынын
чатрыэындакы шящердир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ыл-
76
21-22 байдак 2008, с. 56-57.
814.Эумманова Э. “Диваны луэатит-тцрк” ве “Кутадэу Билиэ”
140-141.
815.Эурбанов Щ.Д. “Диваны луэатит тцрк” тцркменлеринг орта
асыр тарыщынынг, етноэрафийасынынг ве филолоэийасынынг чеш-
меси щюкмцнде // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 66-67.
816.Эурбанэелдийев Ъ. Мащмыт Кашэарлынынг ишинде гарлык,
йаьма, чиэил бойлары щакда // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 69-70.
817.Эурбанэелдийев О. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-
тцрк” китабында сюз йасалыш барада // «Мащмыт Кашэарлы
лащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 115.
818.Эурбанназаров Р. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэиндяки
оьуз-тцркмен пящимлери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашга-
бат: 21-22 байдак 2008, с. 136-137.
819.Эузучыйева Э. Тцркмен накылларынынг кюклерини юврен-
мякдя Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэининг щызматы // «Мащ-
кара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 79-80.
820.Эцъцков С. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк”
есеринде алкышлар ве дилеэлер // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 86-87.
821.Эцндоьдыйев А. Мащмыт Кашэарлынынг картасы // «Мащмыт
Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара
ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 61-62.
822.Щатамов Ъ. Мащмыт Кашэарлы щорматлы унванлар (титуллар)
щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасланды-
77
рыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак
2008, с. 67-68.
823.Щыдыров Сапармырат. Дцнйя дил билимининг тцкенмез щазы-
насы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжы-
2008, с. 74-75.
824.Щыдыров Сейитмяммет. Мцнг йыл озал доэлан дювцрдеши-
миз // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжы-
2008, с. 157-158.
825.Ылмяммедов Р. Кашэарлынынг, Щалил ибн Ащмединг ве За-
мащшарынынг сюзлцклерининг усул айрантылыклары // «Мащмыт
826.Илйасова Эурбанжемал. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны
луэатит-тцрк” китабындакы аьы нусэалары // «Мащмыт Кашэарлы
827.Илйасова Эцлбащар. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-
тцрк” ишинде милли линэвистик дяплер // «Мащмыт Кашэарлы
828.Исмайылова Н. “Тцрки Диллеринг Диваны” ылмы чешме щюк-
мцнде // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
2008, с. 92.
829.Ъанбеков К. Тцркмен дилине деэишли арап дилли эолйазмалар
148-149.
830.Ъумайев Ч. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” саз сунга-
ты билен баьланышыклы сюзлер // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 93-94.
831.Ъумайев Ш. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк”
сюзлцэи тцркмен дилинин тарыщыны ювренмеэин мющцм чеш-
месидир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
78
2008, с. 106.
832.Кайумова А. Мащмыт Кашэарлыда эейимлер билен баьланы-
шыклы сюзлер // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есаслан-
дырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 бай-
дак 2008, с. 100-101.
833.Кыйасова Э., Мяммедов А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлц-
эининг ылмы-чеперчилик эыматы щакында // «Мащмыт Кашэарлы
лащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 120-121.
834.Кюмекова Э. Мащмыт Кашэарлынынг “тцркмен” сюзцне
берйян дцдцшдириши ве тарыщы чешмелердяки маэлуматлар //
Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 88-
89.
835.Кулыйев Ч. Едебийат теорийасы ве “Диваны луэатит-тцрк” //
141-142.
836. «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы
Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, 392
с.
837.Мямметъумайев А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэа-
тит-тцрк” сюзлцэинде “кю:лцэ” сюзцнинг дцшцндирилиши //
107-108.
838.Мущадова Э. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” сюз йа-
сайлы эошулмалар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 113.
839.Мущаммедов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-
тцрк” есери ве ”Эадымы тцрк сюздцэи” // «Мащмыт Кашэарлы
840.Мусайев Э., Оразмущаммедова Э. Мащмыт Кашэарлы ве
тцркмен щалкынынг тарыщы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
79
бат: 21-22 байдак 2008, с. 65.
841.Мустаков Р. Мащмыт Кашэарлы ве тцркмен едебийаты //
131.
842.Мустакова Ъ., Назаров А. Тцркмен сюзлцкшынаслыьынынг
юсцш йолы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасланды-
2008, с. 133-134.
843.Нартыйев Н., Мырадов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны”
тарыщы сюзшынаслыьынг чешмесидир // «Мащмыт Кашэарлы тцрко-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 78-79.
844.Назарова Й. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде шай-сеп ве
безеэ адалэалары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 90-91.
845.Нурбадова Э. Мащмыт Кашэарлынын “Диваны” ылым-билим
ве онунг ящмийети щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 131-132.
846. Нурмущаммедов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны”
тцркмен дилининг чекимли фонемаларыны шющлелендирйян ил-
кинжи чешмедир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есас-
ландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22
байдак 2008, с. 112-113.
847. Нурыйев Н. Алы Емири ве онунг ылым дцнйясиндяки щыз-
матлары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
2008, с. 111-112.
848. Нурыйева Э. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванындакы” шыэыр-
лар ве онларын тематикасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 139-140.
849. Нурыйева О. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” щал ишлик
шекиллери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасланды-
80
2008, с. 117-118.
850. Пенъийев М. Мащмыт Кашэарлы тцрки диллеринг классифика-
сийасыны есасландырыжыдыр // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
ылмыни есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашга-
бат: 21-22 байдак 2008, с. 103.
851. Петъикова М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” сыпат
йасайлы -лы, -ли эошулмасынын уланлышы барада // «Мащмыт Каш-
852. Ращманкулов Ф. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны” щалк
дюредижилиэининг чешмесидир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 85-86.
853. Режепов Р. Ески тцркмен едебийаты. Ашгабат: Ылым, 1991,
с. 188-248.
854. Розийева А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде уланылйан
атларынг тематик баьлыэы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 92-93.
855. Сарыйев Б. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцгинде тцркме-
ноьуз-тцрк етноэенез цсбуржлуьы // «Мащмыт Кашэарлы тцр-
ты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 63-64.
856. Сейидов Н. Тцркменлерде мцче йыллары щакындакы рова-
йатлар ве онунг Мащмыт Кашэарлынынг китабындакы бир нус-
эасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжы-
2008, с. 83.
857. Сометова М. “Тцрки Диллерин Диваны” есеринде Зцлкар-
нейн щакдакы маэлуматлар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 153-154.
858. Сюйеэов М. Эадымы аланларынг дилини щайсы йол билен ди-
келдип бойлар? // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есас-
байдак 2008, с. 97-98.
81
859. Шыщыйева О. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде эадым син-
тактик эурулушларынг эюрнцшлери // «Мащмыт Кашэарлы тцрко-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 113-114.
860. Тяъимов А. “Диваны луэатит-тцрк” китабындакы шащырйана-
лык // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр»
атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008,
с. 137-138.
861. Туваков М. Перщат Жийланынг “Кашэарлы Мащмут” ро-
манында дювцр ве шащсыйет // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 135-136.
862. Тцркмен ядябийатынын тарихы. Ашгабат: Ылым, 1975, Ы том,
480 с.
863. Йаьшымырадов Э. Мащмыт Кашэарлынынг «йоь» сюзцне
дцшцндириши ве онунг щязирки заман йас дяплерине эатнашыьы
84-85.
864. Вейисов Б. Мащмыт Кашэарлы ве щязирки заман тцрколо-
эийасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
2008, с. 145-146.
865. Йаэмуров М. Мащмыт Кашэарлы ве онунг дилимиз цчин
еден улы щызматлары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 157.
866. Йазэулыйев А. Арап дилининг Мащмыт Кашэарлы сюзлцэине
тясири // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжы-
2008, с. 156-157.
867. Йусубов Щ. Мащмыт Кашэарлы “етрек” сюзцнинг етимо-
лоэийасы барада // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 124-125.
82
Татар дилиндя:
868. Мяхмцтов Х. Мянэялек йадыкйар. Казан: Татар Китап

няшрийаты, 2002, 127 бет.
869. Мяхмцтов Х. Борыньылар яйткян сцзляр (ВЫЫ-ХВЫЫ йюз-
тюрки татар йадыкйарлеринде афоризмнар). Казан: Фикер,
2002, 256 бет.
870. Татар ядябийаты тарихы. Казан: Татар Китап няшрийаты,
1984, Ы том, 567 бет.
Башгырд дилиндя:
871. Шярипова З.Й. Бороньо тюрки йазма комарткылары. Мях-

мцт Кашкарининг «Дивани люьят ят-тюрк» ясяре // Башкорт
ядябийаты тарихы. Юфю: Башкорт Китап няшрийаты, 1990, Ы том,
бет 43-46.
Тажик дилиндя:
872. Чорейев Т.М. Мащмуд бин ял-Щцсейн ял-Кашэари вя

«Диванц луьат-ит-тцрк». Дцшянбя: 1990.
Фарс дилиндя:
873. ‫[ ﻣﺤﻤﻮد ال ﻗﺎ ﺷﻐﺮى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻧﺸﺮ اﺧﺘﺰ‬Мащмуд ял-
Кашьари. Дивану лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян Щцсейн Дцз-
эцн. Тябриз: Яхтяр няшриййаты, 2004, 628 с.].
Чин дилиндя:
874. Жщен Сщи Минг. Жонэ Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Кан

Wей Wу Ер Йц «Р» Де Йан-Биан [«Диванц лцьат-ит-тцрк»я
эюря уйьур дилиндяки «р» самитинин дяйишмяси щаггында].
ХДИЪ, 1985, № 4, бет 60-65.
875. Жщен Зонэ Зщен. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Зщонэ Де
Йан-Йу [«Диванц лцьат-ит-тцрк»дяки аталар сюзляри]. Мин-
Зу Йу-Wен [«Милли азлыгларын дилляри» ъурналы], 1980, № 4.
83
876. Жщен Зонэ Зщен. Жонэ Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Зонэ
Йу Ту-Ъуе Щуи-Эу Сщи-Ди Ъи Минэ-Су Йан-Ъиу Йоу-Эуан
Де Зи Лиао [«Диванц лцьат-ит-тцрк»дя тцрклярин вя уйьурла-
рын тарихи, жоьрафийасы вя адятляринин тядгигиня даир материал-
лар]. Хи-Беи Мин-Зу Wен-Жонэ [«Шимал-гярб милли азлыг-
ларыны арашдырма топлусу»], 1984, № 2; Хи-Беи Мин-Зу Хуе-
Бао [«Шимал-гярб милли азлыглар институтунун ъурналы»],
1985, № 1.
877. Жщен Зонэ Зщен. Жонэ Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Кан
Ка-Ла-Щан Wанг-Жщао Де-Wиен Зы [«Диванц лцьат-ит-
тцрк»я эюря Гарахани дювлятинин йазысына даир бир арашдыр-
ма]. Зщонэ-Эуо Мин-Зу Эу-Wен-Зы [«Милли азлыгларын
гядим абидяляринин тядигиги»], 1984.
878. Эенэ Сщи-Мин. Ка-Ла-Щан Wанэ-Жщао Wен-Хиан [Га-
раханиляр дюврцня аид мятнляр]. Зщонэ-Йанэ Мин-Зу Хуе-
Йуан Хуе-Бао [«Мяркязи Милли Азлыглар Институтунун ъур-
налы»], 1978, № 1-2-3.
879. Щажы Нур Щажы. Ши-Йи (ХЫ) Ши-Ъи Wей-Wу Ер-Зу Йу-Йан
Хуе-Ъиа Ма-Ще-Му-Де Ка-Ши-Эе-Ли [ХЫ яср дилчиси Мащ-
муд Кашьари]. «Хинъианэ Эязити», 2.05.1980.
880. Щу Зщен-Щуа, Эенэ Сщи-Мин. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан
Ъие-Сщао [«Диванц лцьат-ит-тцрк» щаггында мялумат].
«Хинъианэ ядибийити» ъурнили, 1964, № 4.
881. Лиао Зе-Йу. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Зщонэ Де Мин-
Ъиан Жщуан-Сщуо [«Диван»дакы халг яфсаняляри щаггында].
Хин-Ъианэ Мин-Зу Wиен-Хуе Йан-Ъиу [«Синтсзйан милли аз-
лыглары ядябиййат арашдырмалары» ъурналы], 1985, № 3.
882. Ли Ъинэ Wей. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Йу-Фа Хинэ-Сщи
Суо-Йин-Сщи [«Диванц лцьат-ит-тцрк»дяки грамматик кате-
горийалар щаггында]. Ка-Сщи Сщи-Фан Хуе-Йуан Хуе-Бао
[«Кашьар Маариф Институтунун ъурналы»], 1981, № 1.
883. Ли Зенэ-Хианэ, Ли-Ъинэ Wей. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан
Ъи-Ги Йан-Ъуи Гинэ-Куанэ [«Диванц лцьат-ит-тцрк» вя
онун тядгиги щаггында]. Ту-Сщу Пинэ-Ъие [«Китаб тянгиди
вя рекламы» ъурналы], 1980, № 4.
84
884. Луи Йи-Танэ. Щан-Йи Ту-Щуи-Йу Бе-Сщи Ба-Ли [Чинжя
мятнлярдя растланан Бе-ши Ба-ли (Бешбалык) сюзцнцн изащы].
Биан-Зщенэ Хуе-Бао [«Сярщядляр сийасяти ъурналы»], 1968,
№ 7.
885. Луи Йи-Танэ. Туф-Ъуе Ке-Щан Сщи Хи-Као [Тцрк хаган-
лары шяжярясинин изащы]. Биан-Зщенэ Йан-Ъиу-Суо Ниан-Бао
[«Сярщядляр сийасяти институтунун иллийи»], 1976, № 7.
886. Мцтий Ибращим. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ъи-Ги Зуо-Зще
Ма-Ще-Му-Де Ка-Ши-Эе-Ли [«Диванц лцьат-ит-тцрк» вя
онун мцяллифи Мащмуд Кашьари]. Баи-Ке Зщи-Сщи [«Енсик-
лопедик мялумат ъурналы»], 1984, № 1.
887. Ниьмят Мингжани. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Йу Хиан-
Даи Ща-Са-Ке-Йу Де Эуан-Хи [«Диван»ын дилинин мцасир
газах дили иля ялагяси]. Хин-Ъианэ Сще-Щуи Ке-Хуе
[«Синтсзйан ижтимаи елмляр ъурналы»], 1981, № 1; 1982, № 1.
888. Ниу Ру-Жщенэ. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ди-Йи-Ъуан
Зщонэ-Йа Ди-Минг Йан-Ъуи. [«Диванц лцьат-ит-тцрк»цн Ы
жилдиндя верилмиш Орта Асийа йер адлары щаггында]. Хи-Беи
Сщи-Ди [«Шимал-гярб чаь ъурналы»], 1987, № 2.
889. Рящман Абдукерим. Тан Ту Тсзце Йуй Датсыдйан
Зщонэ Суо-Йин Шщи-Эе Де Зще-Хуе Ъиа-Зщи [«Диванц
лцьат-ит-тцрк»дяки шеирлярин фялсяфи дяйяри щаггында]. ХДИЪ,
1983, № 3.
890. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан, ‫[ دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Диванц лцьат-ит-
тцрк], Бейъин: Миллятляр няшрийити, 2002, Ы жилд, 554 бет.
тцрк], Бейъин: Миллятляр няшрийити, 2002, ЫЫ жилд, 378 бет.
тцрк], Бейъин: Миллятляр няшрийити, 2002, ЫЫЫ жилд, 442 бет.
893. Хиао Зщонэ-Йи. Йце-Тан Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ъи-Ги
Йан-Ъиу Зщонэ Де Ъи-Эе Wиен-Ти Ъианэ-Тан Ту Тсзце Йуй
Датсыдйан Щан Wен Йи-Минэ Де Гуе-Динэ [«Диванц
лцьат-ит-тцр»цн тядгигинин бязи проблемляри вя ясярин адынын
Чин дилиня тяржцмясинин дягигляшдирилмяси щаггында]. Йу-
Йуан Йу Фан-Йи [«Дил вя тяржцмя» ъурналы], 1985, № 2.
85
894. Зщанэ Эуанэ-Да. Эуанэ-Йу Ма-Ще-Му-Де Ка-Ши-Эе-
Ли Де Ту Тсзце Йуй Датсыдйан-Щуи Йу Ъианэ-Йу Жи-Сщу
Ве Йуан-Хинэ Ди-Ту [Мащмуд Кашьаринин «Диванц
лцьат-ит-тцрк» ясяриндяки йуварлаг дцнйа хяритяси щаггын-
да]. Зщонэ-Йанэ Мин-Зу Хуе-Йуан Хуе-Бао [«Мяркязи
Милли Азлыглар Институтунун ъурналы»], 1978, № 2.
895. Зщу Зщинминг. Wей Wу Ер Йц Ли Де Хан Йц Ъие Си
[Уйьур дилиндя Чин дилиндян алынма сюзляр]. Зщонэ Эуо
Йу-Wен [«Чин дилляри ъурналы»], 1965, № 5, с. 12-25.
Йапон дилиндя:
896. Фужимото Катсуъи. Мафумудо Кашуэари Торуко-Арабу-

эо Житен но Щойа-ку Чиме-ибен [Мащмуд Кашьаринин
тцркжя-ярябжя лцьятинин йапон дилиня тяржцмяси: йер адлары
гисми]. Тозаи-эакужутсу Кенкйц-жо Ищо, 5, 1957, с. 36-48.
897. Щанеда Акира. Кашуэари то Торуко-Арабу-эо Житен
[Кашьари вя онун тцркжя-ярябжя лцьяти]. Иваи-щакуши Коки
Кинен Тенсеки Рон-шу, 1963, с. 521-526.
898. Суми Щийедоши. Чуо Асиа Торуко-эо: Кашуэару-Щоэен
но Кенкйу (Орта Асийа тцркжяси: Кашьар шивяси щаггында
арашдырмалар). Токйо: Рйубин-шок-йоку, 1944, с. 52-56.
Рус дилиндя:
899. Абдуллаев Х. Построение народных пословиц в произ-

ведении «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцр-
ты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 355.
900. Абдиназимов Ш. М.Кашгари–основоположник тюркско-
го языкознания // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 388-389.
901. Абдыл Гапур М.А. Вклад Махмуда Кашгари в развитие
тюркского языкознания // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
86
бат: 21-22 байдак 2008, с. 306-307.
902. Абдурахманов Г.А. Исследование по старотюркскому
синтаксису. ХЫ в. М.: 1967, 210 с.
903. Абдурахманов Г. К вопросам перевода и исследования
«Диван лугат ат-тюрк» М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы
904. Абдурахманов Г.А., Шукуров Ш.Ш. Грамматический
очерк старотюркского языка ХЫ века. Махмуд Кошьарий.
Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Тошкент:
Фан, 1967, ЫВ том (лугат-индекс), с. 479-525.
905. Абибулла М. К вопросу об изучении в Китае творчества
Махмуда Кашгарлы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмы-
ны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат:
21-22 байдак 2008, с. 356-357.
906. Агаджанов С.Г. Государство сельджукидов и Средняя
Азия в ХЫ-ХЫЫ вв. М.: Наука, 1991, 303 с.
907. Агаджанов С.Г. Очерки истории огузов и туркмен Сред-
ней Азии в ЫХ-ХЫЫЫ вв. Ашхабад, Ылым, 1969, 295 с.
908. Агаджанов С.Г. Сельджукиды и Туркмения в ХЫ-ХЫЫ вв.
Ашхабад, Ылым, 1973, 163 с.
909. Адилов М. Почему «Диван лугат ат-тюрк» дошел до нас
в единственном экземпляре // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 277.
910. Азизов С. Астрономические сведения в «Диван лугат ат-
тюрк» М.Кашгари. // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 380-381.
911. Ализаде С.Г. Именные части речи в «Шухаданаме».
АКД, Баку: 1966, 27 с.
912. Алниязов А. Синтаксические особенности пословиц и
поговорок в «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы
87
913. Алпатов В.М. Махмуд Кашгарский и когугакуся // Тцр-
колоэийа, 1999, № 1-4, с. 20-26.
914. Аразов А.. Фонетика “Диван лугат ат-тюрк” М.Кашгари
//«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы
336.
915. Аристов Н.А. Заметки об этническом составе тюркских
племен и народностей и сведения об их численности //
Живая старина, год ЫВ, вып. ЫЫЫ-ЫВ, СПб.: 1896, с. 277-
456.
916. Асланов В.И. «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашга-
ри и азербайджанский язык // СТ, 1972, № 1, с. 61-74.
917. Ауэзова З.-А.М. Введение//Махмуд ал-Кашгари. Диван
Лугат ат-Турк. Перевод и предисловие З.-А.М.Ауэзовой,
индексы Р.Эрмерса. Алматы: Дайк-Пресс, 2005, с. 3-5.
918. Ауэзова З.-А.М. Предисловие//Махмуд ал-Кашгари. Ди-
ван Лугат ат-Турк. Перевод и предисловие З.-А.М.Ауэзо-
вой, индексы Р.Эрмерса. Алматы: Дайк-Пресс, 2005, с. 6-
50.
919. Ауэзова З.А. Тюркские образы всевластного времени в
«Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 278.
920. Ахаллы С. Словарь Махмуда Кашгарского и туркмен-
ский язык. АКД, Ашхабад: 1958, 21 с.
921. Ахмад Нисар. Махмуд Кашгари–гений-новатор // «Мащ-
922. Аширов А. “Словарь тюркских языков” М.Кашгари –
важный источник по изучению этнографии тюркских на-
родов // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
2008, с. 301-302.
923. Бабаяров Г., Кубатин А. К освещению истории тюрк-
ских народов в произведениях Бируни и Кашгари // «Мащ-
88
924. Билал Угуз. Махмуд Кашгари–великий ученый Востока
//«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы
307.
925. Бобоев Ф. Проблема жанра поэтических текстов «Диван
лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 352-353.
926. Бавдинов Р. Тюркский языковый космос и феномен
М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есас-
байдак 2008, с. 382.
927. Байрамов Г.А. Фразеологические единицы в тюркских
языков в словаре Махмуда Кашгарского «Диван лугат ат-
турк»//Ученые записки Азербайджанского государствен-
ного университета. Серия языка и литературы, 1966, № 3,
с. 3-12.
928. Баласагунский Юсуф. Благодатное знание. Перевод
С.Н.Иванова. М.: 1983, 560 с.
929. Балчык Мустафа. Махмуд Кашгари – выдающийся уче-
ный Центральной Азии // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 285-286.
930. Бартольд В.В. Баласагун // Сочинения, т. ЫЫЫ, М.: Наука,
1965, с. 355-357.
931. Бартольд В.В. Двенадцать лекций по истории турецких
народов Средней Азии // Сочинения, т. В, М.: Наука,
1968, с. 19-195.
932. Бартольд В.В. Илек-ханы // Сочинения, т. ЫЫ, ч. 2, М.:
изд-во восточной лит-ры, 1963, с. 519-520.
933. Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана//
Сочинения, т. ЫЫ, ч. 1, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963,
с. 169-392.
89
934. Бартольд В.В. История турецко-монгольских народов//
Сочинения, т. В, М.: Наука, 1968, с. 196-229.
935. Бартольд В.В. История Туркестана // Сочинения, т. ЫЫ, ч.
1, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963, с. 109-162.
936. Бартольд В.В. Обзор содержания словаря Махмуда
Кашгарского и выписки к нему (фонд 86, опись 1, № 181).
937. Бартольд В.В. Очерк об истории Семиречья//Сочинения,
т. ЫЫ, ч. 1, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963, с. 23-106.
938. Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашест-
вия // Сочинения, т. Ы, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963,
760 с.
939. Бартольд В.В. Тюрки. (Историко-этнографический об-
зор) // Сочинения, т. В, М.: Наука, 1968, с. 576-595.
940. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков.
М.: 1962, 176 с.
941. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков.
М.: Высшая школа, 1969, 384 с.
942. Баскаков Н.А. Историко-типологическая морфология
тюркских языков: структура слова и механизм аглютина-
ции. М.: Наука, 1979.
943. Баскаков Н.А. Историко-типологическая характеристика
структуры тюркских языков. Словосочетание и предло-
жение. М.: Наука, 1975, 287 с.
944. Баскаков Н.А. К этимологию огуз, огуз каган // СТ, 1982,
№ 1, с. 88-90.
945. Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. М.: изд-во АН
СССР, 1951, 411 с.
946. Баскаков Н.А. Причастие -ды/-ты в тюркских языках //
Труды Московского института востоковедения, 1951, вып.
6, с. 205-217.
947. Баскаков Н.А. Роль уйгуро-карлукского языка караха-
нидского государства в развитии литературных тюркских
языков средневековья // СТ, 1970, № 4, с. 13-19.
948. Баскаков Н.А. Тюркская лексика в «Слове о полку Иго-
реве». М., Наука, 1985, 2008 с.
90
949. Баскаков Н.А. Тюркские языки. М.: изд-во восточной
лит-ры, 1960, 247 с.
950. Благова Г.Ф. К теории тюркского склонения // СТ, 1978,
№ 5, с.3-9.
951. Благова Г.Ф. К теории тюркского падежного склонения.
//«Тезисы докладов Ы Международного сипозиума ученых
соц. стран на тему: «Теоретические проблемы восточного
языкознания», ч. Ы, М.: 1977, с. 33-35.
952. Благова Г.Ф. Тюркское склонение в ареально-
историческом освещении (юго-восточный регион). М.:
Наука, 1982, 304 с.
953. Богородицкий В.А. Законы сингармонизма в тюркских
языках. Казань: 1927.
954. Бомбачи А. Тюркские литературы//Введение в историю
и стиль. ЗТ, вып. Ы, М.: 1968, с. 191-193.
955. Боровкова Т.А. Грамматический очерк языка «Дивану
лугат ит-тюрк». АКД, 1966, 15 с.
956. Боровкова Т.А. К вопросу о долготе гласных в языке
«Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгари // Тюркологи-
ческая конференция в Ленинграде 7-10 июня 1976 г. Тези-
сы докладов, Ленинград: 1967, с. 12-13.
957. Боровкова Т.А. О губных согласных в «Дивану лугат ит-
тюрк» // ТС, М.: 1966, с. 24-27.
958. Боровкова Т.А. О фонетической терминологии в Слова-
ре Махмуда Кашгарского//Изв. АН СССР, ОЛЯ, 1966, №
6, с. 528-531.
959. Боровкова Т.А. Относительно первого издания Словаря
Махмуда Кашгарского // НАА, 1964, № 5, с. 133-135.
960. Бубенок А. Печенеги и огузы-тюрки в Саркеле //
282-285.
961. Буниятов З.М. Гарс ан-Нима ас-Саби и Камал ад-Дин
ибн ал-Фувати об истории Караханидов. // Письменные
памятники Востока. Историко-филологические исследо-
вания, 1974. М.: Наука, 1981, с. 5-10.
91
962. Валидов Джемаль. О словаре турецких языков Махмуда
Кашгарского // Вестник Научного Общества Татароведе-
ния. Казань: 1927, № 7, с. 107-112.
963. Валитова А.А. К вопросу о классовой природе Караха-
нидского государства // Труды Киргизского филиала АН
СССР, Фрунзе: т. 1, вып. 1, 1943, с. 127 -136.
964. Велиев И.Д. Форма выражения прошедшего времени в
«Дивану лугат ит-тюрк» // Ученые записки АГУ. Серия
язык и литературы, 1968, № 5..
965. Галиев А. Самоидентификация тюрков по “Диван лугат
ат-тюрк” М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ыл-
21-22 байдак 2008, с. 303-306.
966. Гарипов Т.М. Кыпчакские языки Урало-Поволжья //
Опыт синхронической и диахронической характеристики.
М.: 1979..
967. Гарипов Т.М. Махмуд Кашгари и кыпчакские языки
Урало-Поволжья // СТ, 1972, № 1, с. 47-51.
968. Григорьев Г.Г. Kараханиды в Мавераннагре по Тарихи-
Мунедджимбаши, СПб.: 1874, 18 с.
969. Гулиев А. Самоидентификация тюрков по «Диван лугат
ат-тюрк» Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 303-306.
970. Гулиев Т. Стихосложение в «Диване» Махмуда Кашгар-
лы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр»
атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008,
с. 359-360.
971. Гулиева Я. Махмуд Кашгарлы об огузах // «Мащмыт
972. Гюрсес И. Тема единства в произведении М.Кашгари
«Словарь тюркских языков» // «Мащмыт Кашэарлы тцрко-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 379-380.
92
973. Давидович Е.А. Вопросы хронологии и генеалогии Ка-
раханидов второй половины ХЫЫ в.//Средняя Азия в древ-
ности и средневековье. М.: Наука, 1977, с. 177-187.
974. Давидович Е.А. Нумизматические материалы для хро-
нологии и генеалогии среднеазиатских караханидов// Тру-
ды ГИМ, вып. ХВЫ (Нумизматический сборник), М., 1957,
с. 91-119.
975. Давидович Е.А. О двух караханидских каганатах // НАА,
1968, № 1, с. 67-76.
976. Даулетов А. К вопросу о природе и функции сингармо-
низма в тюркских языках и труды М.Кашгари // «Мащмыт
Кашэарлы тцрколоийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ыл-
мы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 373-374.
977. Демирчизаде А.М. Сравнительный метод лингвиста ХЫ
века Махмуда Кашгарского // Известия АН Азерб. ССР.
Серия общественных наук. 1964, № 4, с. 45-55.
978. Демирчизаде А.М. Сравнительный метод Махмуда Каш-
гари // СТ, 1972, № 1, с. 31-42.
979. Джафар А. Из истории применения сравнительно-
исторического метода к изучению тюркских языков // Ма-
териалы Ы научной конференции востоковедов. Ташкент:
1958, с. 856-862.
980. Джолдасбеков М. Древнетюркские литературные па-
мятники и их отношение казахской литературе. АКД, Ал-
ма-Ата: 1969, 26 с.
981. Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М.-Л.:
изд-во АН СССР, 1948, 267 с.
982. Доерфер Г. Махмуд Кашгари об аргу и халаджах // СТ,
1987, № 1, с. 37-44.
983. Древнетюркский словарь. Под ред. В.М.Наделяева, Д.М.
Насилова, Э.Р.Тенишева, А.М.Щербака. Ленинград: 1969,
676 с.
984. Егеубаев А. Идейно-художественное влияние поэмы
«Кутадгу Билиг» Юсуфа Баласагунского на развитие ка-
захской литературы. АКД, Алма-Ата: 1989, 24 с.
93
985. Елгеади М.А. Литературное наследие М.Кашгари – кла-
дезь мировой культуры // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 275.
986. Жузе П.К. К выяснению значения слова «тат»//Известия
Азербайджанского ГНИИ, т. Ы, вып. 3, Баку: 1930, с. 11-15.
987. Жузе П.К. Тщесаурус Линэуарум Туркожум // Известия
восточного факультета Азерб. государственного универ-
ситета. Востоковедение, Ы, 1926, с. 74-94.
988. Жузе П.К. Тщесаурус Линэуарум Туркожум // Известия
восточного факультета Азерб. государственного универ-
ситета. Востоковедение, ЫЫ, 1927, с. 27-35.
989. Захир М.Н. Махмуд Кашгари о туркменах // «Мащмыт
ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 303.
990. Ибрагимов С., Асамуддинова М. Отражение профессио-
нальной терминологии в «Дивану лугат-ит-тюрк» и «Ку-
тадгу Билиг» // СТ, 1972, № 1, с. 114-122.
991. Ибрагимов С.К., Храковский В.С. Махмуд Кашгари о
расселении племен на территории Казахстана // Вестник
АН Каз. ССР, 1958, № 11, с. 93-98.
992. Ибрагимов С.К., Храковский В.С. Материалы из исто-
рии образования казахского языка // Известия АН Каз.
ССР, серия истории, археологии и этнографии, 1959, вып.
2 (10), с. 94-100.
993. Исхакова Н. Внительный падеж в словосочетаниях «Ди-
ван»а Махмуда Кашгари // СТ, 1977, № 1, с. 94-97.
994. Исламов М.И. Древные формы личных местоимений в
диалектах и говорах азербайджанского языка // СТ, 1972,
№ 3, с.16-28.
995. Исламов М.И. Местоимения в диалектах и говорах азер-
байджанского языка. АДД, Баку, 1973, 75 с.
996. Исследования по сравнительной грамматике тюркских
языков. Морфология, М.: 1956, 335 с.
997. Исмаилзаде Н. Великий ученый-энциклопедист огузо-
тюркского мира // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
94
22 байдак 2008, с. 386.
998. Исова Л. Историографический аспект исследования на-
следия М. Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 377-378.
999. Исоматов М. Сведения М.Кашгари об этнониме «тад-
жик» в контексте современных исследований // «Мащмыт
1000.Казембек М. Общая грамматика турецко-татарского
языка. Казань, 1846, 457 с.
1001.Кайдаров А.Т. Уникальный лексикографический труд //
Вестник АН Каз. ССР, вып. 2, 1960, с. 109-111.
1002.Канаатов Т. Применеие поэтических форм эпохи М.
Кашгари в детском стихосложении // «Мащмыт Кашэарлы
1003.Kараев О. Историко-географические данные, сообщае-
мые Махмудом Кашгари // СТ, 1972, № 1, с. 111-113.
1004.Kараев О. История Kараханидского каганата. Фрунзе:
1983, 301 с.
1005.Караев О. Земля тогузогузов, карлуков, хазлажия, хил-
хия, кимаков и киргизов по карте аль-Идриси // Арабо-
персидские источники о тюркских народах. Фрунзе:
Илим, 1973, с. 4-48.
1006.Каримов К. Категория падежа в языке «Кутадгу Билиг».
АКД. Ташкент: 1962, 26 с.
1007.Каримов К., Умаров Э. Салих Муталлибов. СТ, 1980, №
3, с. 106-107.
1008.Картабаева Е. М.Кашгари и эпоха “мусульманского ре-
нессанса” // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есаслан-
дак 2008, с. 312-313.
1009.Картал А. Вклад Махмуда Кашгари в мир науки //
95
335.
1010.Кервенов Т. Повествования и притчи, использованные
М.Кашгари в “Дивану лугат ат-тюрк” // «Мащмыт Кашэарлы
1011.Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памят-
ники. М.: Наука, 1964, 215 с.
1012.Кляшторный С.Г. История тюркского населения Вос-
точного Туркестана//Восточный Туркестан глазами рус-
ских путешественников. Алма-Ата: 1988, с. 44-58.
1013.Кляшторный С.Г. Эпоха «Кутадгу Билиг» // СТ, 1970,
№ 4, с. 82-86.
1014.Кляшторный С.Г. Эпоха Махмуда Кашгарского // СТ,
1972, № 1, с. 18-23.
1015.Кондратьев В.Г. Очерк грамматики древнетюркского
языка. Ленинград: 1970, 165 с.
1016.Кононов А.Н. Грамматика современного турецкого ли-
тературного языка. М.-Л.: 1956, 569 с.
1017.Кононов А.Н. Грамматика узбекского литературного
языка. М.-Л.: 1960, 446 с.
1018.Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических
памятников (ВЫЫ-ХЫ вв.). Ленинград: 1980, 255 с.
1019.Кононов А.Н. Изучение «Дивану лугат ит-тюрк» Мах-
муда Кашгарского в СССР. СТ, 1973, № 1, с. 3-9.
1020.Кононов А.Н. История изучения тюркских языков в Рос-
сии: дооктябрский период. Л.: Наука, 1982, 360 с.
1021.Кононов А.Н. Махмуд Кашгарский и его «Дивану лугат
ит-тюрк» // СТ, № 1, 1972, с. 3-17.
1022.Кононов А.Н. Махмуд Кашгарский и его «Словарь
тюркских языков» // Филология и история стран зарубеж-
ной Азии и Африки. Тезисы. Ленинград: 1965, с. 25-27.
1023.Кононов А.Н. Поэма Ю.Баласагунского «Благодатное
знание» // Юсуф Баласагунский. Благодатное знание. М.:
Наука, 1983, с. 495-517.
96
1024.Кононов А.Н. Родословная туркмен. Сочинине Абу-л
Гази хана Хивинского. М.: изд-во АН СССР, 1958, 190+94
с.
1025.Кононов А.Н. Способы и термины определения стран
света // ТС, 1974. М.: 1978, с. 72-89.
1026.Кононов А.Н. Тюркская филология в СССР. 1917-1967.
М.: Наука, 1968, 48 с.
1027.Кононов А.Н., Нигматов Х.Г. Махмуд Кашгарский о
тюркских языках // «История лингвистических учений:
Средневековый Восток». Ленинград: Наука, 1981, с. 130-
142.
1028.Короглы Х.Г. Алп Эр Тонга и Афрасияб по Юсуфу Ба-
ласагуни, Махмуду Кашгари и другим авторам//СТ, 1970,
№ 4, с. 108-115.
1029.Короглы Х.Г. Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии,
Ирана и Азербайджана. М.: Наука, 1983, 336 с.
1030.Короглы Х. Г. Древнетюркская литература // СТ, 1988,
№ 5,с.16-21.
1031.Короглы Х.Г. Узбекская литература. М.:1977, с. 75-86.
1032.Котвич В. Исследования по алтайским языкам. М.: 1962,
371 с.
1033.Кочетов А.Н. Буддизм. М.: 1968, 175 с.
1034.Кочнев Б.Д. К идентификации некоторых ранне-караха-
нидских титулов и лакабов // История и археология Сред-
ней Азии. Ашхабад, Ылым, 1978, с. 220-225.
1035.Кочнев Б.Д. Шаш (Чач) и Илак при Караханидах (по ну-
мизматическим материалам) // Древняя и средневековая
культура Чача. Ташкент, Фан, 1979, с. 110-166.
1036.Кулиев Г.К. О форме винительного падежа сюзин, те-
wесин в тексте «Диванц луэат-ит-тцрк» Махмуда Кашгари //
СТ, 1970, № 4, 67-70.
1037.Курышжанов А. Из истории исследования сочинения
Махмуда Кашгарского//Труды Института Языкознания
АН Каз.ССР, т. ЫЫЫ, 1963, с. 182-189.
1038.Курышжанов А. Махмуд Кашгари о кыпчакском языке //
СТ, № 1, 1972, с. 52-60.
97
1039.Курышжанов А. О первой исследовательской работе по
тюркским языкам (к 900-летию труда Махмуда Кашгари)
// Известия АН Каз. ССР, СО, 1972, № 1, с. 79-81.
1040.Кучкартаев И. Лексика «Дивану лугат-ит-тюрк» Махму-
да Кашгари и современный узбекский литературный язык
// СТ, 1972, № 1, с. 83-90.
1041.Кучкартаев И. О глаголах речи в «Дивану лугат ит-
тюрк» Махмуда Кашгари//«Вопросы узбекской и русской
филологии». Труды ТашГУ, вып. 412, Ташкент: 1971, с. 3-
15.
1042.Кыпчак Мамедали. Категория падежа в тюркских язы-
ках. Баку: изд-во БГУ, 1994, 152 с.
1043. Лебиб С.М.А. Роль «Диван лугат ат-тюрк» в развитии
тюркских языков // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 341.
1044. Ма Пинлан. Изучение саларского языка по «Словарю
тюркских языков» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 330.
1045. Мажитов С. М.Кашгари и геополитический код тюрк-
ского мира // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есас-
байдак 2008, с. 314-315.
1046. Малов С.Е. Автореферат: Древнетюркская письмен-
ность // Рефераты научно-исследовательских работ за
1944 г. Изв. АН СССР, ОЛЯ, М.: 1945, 4 с.
1047. Малов С.Е. Енисейская письменность тюрков. М.-Л.:
1952, 116 с.
1048.Малов С.Е. К истории и критике «Жодех Жуманижус» //
Изв. АН СССР, ОГН, 1930, № 5, с. 347-375.
1049.Малов С.Е. Мир Алишер Навои в истории тюркских ли-
тератур и языков Средней и Центральной Азии // Изв. АН
СССР, ОЛЯ, 1947, т. 6, вып. 6, с. 475-480.
1050.Малов С.Е. Образцы древнетурецкой письменности с
предисловием и словарем. Ташкент: 1926, 84 с.
98
1051.Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности.
Тексты и исследования. М.,-Л.: 1951, 452 с.
1052.Малов С.Е. [Рец. на:] Фитрат. Образцы древнетюркской
литературы. На узбекском языке // ЗКВ, т. 3, вып. 1, 1928,
с. 213-217.
1053.Мамадалиев Х.. Гарлыки в ХЫ-ХЫЫ вв. и их описание в
“Словаре” М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 333-334.
1054.Мамедов М. Тенгри и его воспевание в «Диван лугат ат-
тюрк» Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 362-363.
1055.Махмуд Кашгари. БСЭ, изд. 3, т. 15, М.: 1974, с. 324.
1056.Махмуд ал-Кашгари. Диван Лугат ат-Турк. Перевод и
предисловие З.-А.М.Ауезовой, индексы Р.Эрмерса. Алма-
ты: Дайк-Пресс, 2005, 1288 с.+2 с. вкл.
1057.Махмудов К. Грамматический указатель//Махмуд Кош-
ьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Тош-
кент: Фан, 1967, ЫВ том (индекс), с. 406-476.
1058.Махпиров В.У. Антропонимы в «Дивану лугат ит-тюрк»
и «Кутадгу Билиг» // СТ, 1979, № 4, с. 22-28.
1059.Махпиров В.У. Некоторые этимологии антропонимов,
этнонимов и топонимов по Махмуду Кашгарскому //
Вестник АН Казахской ССР, 1980, № 11.
1060.Махпиров В.У. Собственные имена в памятнике ХЫ в.
«Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского. АКД,
Алма-Ата:1980, 26 с
1061.Махпиров В.У. Тюркские топонимы в «Дивану лугат ит-
тюрк» // СТ, 1983, № 1, с. 34-39.
1062.Мелиоранский П.М. Памятник в честь Кюль-Тегина //
ЗВОРАО, т. ХЫЫ, вып. ЫЫ-ЫЫЫ, СПб.: 1899, с. 1-144.
1063.Мифологический словарь. М.: 1991, 736 с.
1064.Мусаев К. Лексика тюркских языков в сравнительном
освещении. М.: Наука, 1975, 358 с.
99
1065.Мусабаев Г.Г. Некоторые сведения о жизни Махмуда
Кашгари // Исследования по тюркологии. Алма-Ата: 1969,
с.48-62.
1066.Мусабаева З.М. Омонимы в «Дивану лугат ит-тюрк»
Махмуда Кашгарского. АКД, Фрунзе: 1975, 51 с.
1067.Муталлибов С.М. О словаре Махмуда Кашгарского
«Дивану лугат-ит-тюрк» // Известия АН Узб. ССР, 1947,
№ 4, с. 25-30.
1068.Муталлибов С.М. Филолог ХЫ в. Махмуд Кашгарский и
его произведение «Дивану лугат ит-тюрк» // Материалы Ы
Всесоюзной конференции востоковедов в Ташкенте, 4-11
июня 1957 г., Ташкент: 1958, с. 884-892.
1069.Муталлибов С.М. Махмуд Кашгарский // «Вопросы ме-
тодов изучения истории тюркских языков», Ашхабад:
1961, с. 109-112.
1070.Муталлибов С.М. «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда
Кашгарского (Перевод, комментарии, исследования),
АДД, Ташкент: 1967,75 с.
1071.Мутъий Ибрагим, Осман Мирсултан. О родине, жизни и
гробнице М.Kашгарского // СТ, 1987, № 4, с. 79-89.
1072.Мухлисов Ю. Об уйгурском переводе «Дивану лугат-ит-
тюрк // СТ, 1972, № 1, с. 150.
1073.Наджип Э.Н. Историко-сравнительный словарь тюрк-
ских языков ХЫВ века. М.: 1979, 479 с.
1074.Наджип Э.Н. Исследования по истории тюркских язы-
ков ХЫ-ХЫВ вв. М.: 1989, 284 с.
1075.Наджип Э.Н. Кыпчакско-огузский литературный язык
мамлюкского Египта ХЫВ века. АДД, М.: 1965, 52 с.
1076.Наджип Э.Н. О некоторых недостатках в изучении исто-
рии тюркских языков // СТ, 1970, № 6, с. 48-55.
1077.Наджип Э.Н. О диалектном составе словаря Махмуда
Кашгари // Всесоюзная тюркологическая конференция.
Тезисы. Алма-Ата: 1976.
1078.Наджип Э.Н. О средневековых литературных традициях
и смешанных письменных тюркских языках // СТ, 1970,
№ 1, с. 87-92.
100
1079.Наринбаев А.Н. Из истории общественной мысли древ-
ных и средневековых уйгуров. Бишкек: 1994, 188 с.
1080.Назирова Х. Спортивная лексика в “Диван лугат ат-
тюрк” М. Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 339.
1081.Насери М. Махмуд Кашгари и его эпоха // «Мащмыт Ка-
шэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы
1082.Насилов В.М. Древнеуйгурский язык. М.: изд-во вост.
лит-ры, 1963, 124 с.
1083.Насилов В.М. Язык орхоно-енисейских памятников. М.:
изд-во восточной лит-ры, 1960, 87 с.
1084.Насилов В.М. Язык тюркских памятников уйгурского
письма ХЫ-ХВ вв. М.: 1974, 45 с.
1085.Насирова М. Влияние “Диван лугат ат-тюрк” на средне-
вековую лексикографию // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа
бат: 21-22 байдак 2008, с. 337-338.
1086.Нигматов Х.Г. Залоги глагола в восточно-тюркском
языке ХЫ-ХЫЫ вв. // СТ, 1973, № 1, с. 46-61.
1087.Нигматов Х.Г. Махмуд Кашгарский о взаимовлиянии
тюркских и иранских языков // «Иранская филология»,
М.: 1969, с. 101-104.
1088.Нигматов Х.Г. Морфология тюркского глагола по мате-
риалам Словаря Махмуда Кашгарского. АКД, Ленинград:
1970, 24 с.
1089.Нигматов Х.Г. Морфология языка восточно-тюркских
памятников ХЫ-ХЫЫ веков (по материалам сочинений
Юсуфа Баласагунского, Махмуда Кашгарского и Ахмеда
Югнакского). АДД, Баку: 1978, 48 с.
1090.Нигматов Х.Г. Некоторые особенности тюркских автор-
ских примеров в «Диван»е Махмуда Кашгари // СТ, 1972,
№ 1, 100-102.
101
1091.Нигматов Х.Г. О глагольных корях типа СГС и СГ по
материалам Словаря Махмуда Кашгарского // СТ, 1970, №
3, с. 39-44.
1092.Нигматов Х.Г. О классификации тюркских племенных
языков Махмудом Кашгарским // «Письменные памятни-
ки и проблемы истории культуры народов Востока», Ле-
нинград: 1969, с. 144-147.
1093.Нигматов Х.Г. Опрощение в тюркских глагольных кор-
нях по материалам Словаря Махмуда Кашгарского// «Фи-
лология и история стран зарубежной Азии и Африки». Те-
зисы. Ленинград: 1965, с. 27-29.
1094.Нигматов Х.Г. Отыменные основообразования тюркско-
го глагола в ХЫ в. // СТ, 1971, № 3, с. 33-42.
1095.Нигматов Х.Г. Принципы описания морфологии восточ-
но-тюркского языка // СТ, 1973, № 6, с. 27-35.
1096.Нигматов Х.Г. Соотношение категорий времени и на-
клонения в тюркском глаголе // СТ, 1970, № 5, с. 51-57.
1097.Нигматов Х.Г. Соотношение категорий падежа и при-
надлежности в языке тюркских памятников ХЫ-ХЫЫ вв. //
СТ, 1977, № 4, с. 16-24.
1098.Нигматов Х.Г. Соотношение частей речи в восточно-
тюркском языке ХЫ-ХЫЫ вв. // СТ, 1975, № 1, с. 41-54.
1099.Орузбаева Б.О. Словарь Махмуда Кашгари как источник
для изучения лексики киргизского языка в историческом
плане // СТ, 1972, № 1, с. 43-46.
1100.Осмоналиева Б. Об отражении лексики киргизского
языка в Словаре Махмуда Кашгарского «Дивану лугат-ит-
тюрк» // СТ, 1972, № 1, с. 97-99.
1101.Пахратдинов Ю. Махмуд Кашгарлы и каракалпакский
фольклор. // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есаслан-
дак 2008, с. 311.
1102.Пекер Х. Религиозные термины в сочинении Махмуда
Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасланды-
2008, с. 329.
102
1103.Первый Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февра-
ля – 5 марта 1926. Баку: 1926, 432 с.
1104.Плоских В. М.Кашгари из Барсхана к проблеме иссле-
дования караханидских памятников Иссык-Куля // «Мащ-
мыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалк-
ара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 279.
1105.Рагимов А.Р. «Дивани-лугати-тюрк» Махмуда Кашгари
и лексика азербайджанского языка. АКД, Баку: 1985, 26 с.
1106.Рагимов М.Ш. «Дивану лугат-ит-тюрк» Махмуда Каш-
гари и древнетюркские элементы в диалектах и говорах
азербайджанского языка // СТ, 1972, № 1, с. 75-82.
1107.Раджабов А.А. Язык орхоно-енисейских памятников
древнетюркской письменности. Морфология. АКД, Баку:
1967, 27 с.
1108.Раджабов А. Музыкально-теоретическая мысль эпохи
М.Кашгари и ее значение в истории культуры народов
Ближнего и Среднего Востока. // «Мащмыт Кашэарлы тцрко-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 290.
1109.Рамстедт Г.И. Введение в алтайское языкознание. Мор-
фология. М.: изд-во иностранной лит-ры, 1957, 254 с.
1110.Расих М.С. Махмуд Кашгари и литература тюркоязыч-
ных народов // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есас-
байдак 2008, с. 366.
1111.Резолюция Всесоюзной тюркологической конференции,
посвященной 900-летию труда Махмуда Кашгарского
«Дивану лугат-ит-тюрк». Фергана, 9 октября 1971 года.
СТ, 1972, № 1, с. 156-157.
1112.Розен В. Рассказ Хилаля ас-Саби о взятии Бухары Богра-
ханом//ЗВОРАО, 1888, том ЫЫ, вып. ЫЫЫ и ЫВ, с. 272-275.
1113.Рустамий С. Тюркологические термины М.Кашгари //
376-377.
103
1114.Рустамов А. О переводе «Дивану лугат ит-тюрк» на рус-
ский язык. СТ, 1972, № 1, с. 129-139.
1115.Рясянен М. Материалы по исторической фонетике
тюркских языков. М.: изд-во иностранной лит-ры, 1955,
222 с.
1116.Сабыр Абдул. Махмуд Кашгари и тюркология. // «Мащ-
1117.Садвакасов Г.С. Изучение уйгурского языка в СУАР
КНР // СТ, 1985, № 2, с.81-85.
1118.Садвакасов Г.С. Мяхмут Кяшкярий. Тцркий тиллар дивани.
СТ, 1983, № 5, с. 96-98.
1119.Садыков Касимжон. Языковые особенности «Кутадгу
Билиг». АДД, Ташкент: 1987, 26 с.
1120.Садр ад-Дин Али ал-Хусайни. Ахбар уд-Даулат ус-
Селджукиййа (Зубдат ат-Таварих). Издание текста, пере-
вод, введение, примечания и приложения З.М.Буниятова.
М.: Наука, 1980, 273 с.
1121.Саидбобоев З. Историография изучения карты мира
Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 289-290.
1122.Сатарбаев А. Концепция тюркских народов о природе в
«Диване» Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрко-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 297-298.
1123.Сейтова Д. Махмуд Кашгари великий ученый своей
эпохи // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры-
2008, с.281.
1124.Серебренников Б.А. Из истории звуков и форм тюрк-
ских языков // СТ, 1974, № 6, с. 3-17.
1125.Серебренников Б.А., Гаджиева Н.З. Сравнительно-
историческая грамматика тюркских языков. М.: Наука,
1986, 303 с.
104
1126.Список слов с языковыми и диалектными пометами по
словарю Махмуда Кашгарского. Приложение Ы. // Древне-
тюркский словарь. Ленинград: Наука, 1969, с. 644-648.
1127.Сравнительно-историческая грамматика тюркских язы-
ков. Морфология. М.: Наука, 1988, 560 с.
1128.Сравнительно-историческая грамматика тюркских язы-
ков. Фонетика. М.: Наука, 1984, 484 с.
1129.Стеблева И.В. Арабо-персидская теория рифмы и тюр-
коязычная поэзия // ТС, М.: 1966, с. 246-254.
1130.Стеблева И.В. К анализу типа повествования в поэти-
ческих текстах «Диван лугат ат-турк» Махмуда ал-
Кашгари // Туржолоэижа. Ленинград: Наука, 1976, с. 319-
324.
1131.Стеблева И.В. К вопросу формирования образной сис-
темы лирики в классической тюркоязычной поэзии //
Проблемы исторической этики литератур Востока. М.:
1988, с. 176-188.
1132.Стебелева И.В. О происхождении жанра туюг // ТС, М.:
1970, с. 135-147.
1133.Стеблева И.В. Поэзия тюрков ВЫ-ВЫЫЫ веков. М.: Наука,
1965,147 с
1134.Стеблева И.В. Развитие тюркских поэтических форм в
ХЫ в. М.: 1971, 299 с.
1135.Стеблева И.В. Рифма в тюркоязычной поэзии ХЫ века //
СТ, 1970, № 1, с. 93-99.
1136.Стеблева И.В. Связь формы и содержания в жанре туюг
//Теория жанров литератур Востока. М.: Наука, 1985, с.
45-58.
1137.Стеблева И.В. Синкопирование слов в поэтических тек-
стах «Диван лугат ат-тюрк» Махмуда Кашгари // ТС, 1971,
М.: 1972, с. 206-212.
1138.Сулейменова Б.А. О состоянии исследования языка
древнетюркских и средневековых памятников в Казах-
стане // СТ, 1970, № 6, с. 96-101.
105
1139.Тагирзаде А Древнетюркский лексико-грамматический
пласт в диалектах и говорах азербайджанского языка.
АКД, Баку: 1983, 24 с.
1140.Тагирзаде А. Халид Саид Ходжаев // СТ, 1988, № 3, с.
96-97.
1141.Тенишев Э.Р. О наддиалектной природе языка караха-
нидско-уйгурского литературного языка // «Социальная и
функциональная дифференциация литературных языков».
М.: Наука, 1977, с. 67-78.
1142.Тенишев Э.Р. Тюркская историческая диалектология и
Махмуд Кашгарский // СТ, № 6, 1973, с. 54-61.
1143.Тенишев Э.Р. Тюркские языки в эпоху Махмуда Каш-
гарского // «Древнетюрская письменность». Алма-Ата:
1971, с. 20-21.
1144.Тенишев Э.Р. Указатель грамматических форм к «Дива-
ну лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского//Труды Инсти-
тута Языкознания АН Каз. ССР, т. ЫЫЫ, Алма-Ата: 1963, с.
190-212.
1145.Тенишев Э.Р. Языки древне- и среднетюркских пись-
менных памятников в фукциональном аспекте//ВЯ, 1979,
№ 2, с. 80-90.
1146.Толстов С.П. Города гузов//Советская этнография, 1947,
№ 3, с. 55-102.
1147.Томанов М. Махмуд Кашгари // «Великие ученые Сред-
ней Азии и Казахстана ЫХ-ХЫХ вв.». Алма-Ата: 1964, с.
153-166.
1148.Тугушева Л. «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгар-
ского и его связи с раннесредневековой тюркоязычной
литературой // СТ, 1988, № 1, с. 86-94.
1149.Тухлиев Бокижан. Поэтика «Кутадгу Билиг» Юсуфа Хас
Хаджиба. АКД, Ташкент: 1983, 18 с.
1150.Тюркмен Фикрет. Этнонимы в произведении «Диван
лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 365.
1151.Тюркологический сборник. 1974. М.: Наука, 1978, 304 с.
106
1152.Тюркологический сборник. 1975. М.: Наука, 1978, 280 с.
1153.Тюркское языкознание в СССР за семьдесят лет // СТ,
1987, № 5, с. 3-38.
1154.Умаров Э.А. О двух омонимах в «Диван»е Махмуда
Кашгари // СТ, 1972, № 1, с. 103-105.
1155.Умняков И.И. Самая старая турецкая карта мира ХЫ в. //
Труды Самаркандского госинститута им. А.М.Горького,
вып. Ы, Самарканд: 1940, с. 103-132.
1156.Усманов Х. Древние истоки тюркского стиха. Казань,
1984, 149 с.
1157.Фазылов Э.И. Знаменитые восточные филологи: Мах-
муд Кашгари, Абу Хаййан, Джамал-ад-дин Турки. Таш-
кент: 1971, 80 с.
1158.Фазылов Э.И. Огузские языки в трудах восточных фи-
лологов ХЫ-ХВЫЫЫ вв. // СТ, 1971, № 4, с. 83-97.
1159.Фазылов Э.И. Об изданиях и издателях «Диван»а Мах-
муда Кашгари // СТ, 1972, № 1, с. 140-149.
1160.Фазылов Э.И. Первый тюркологический съезд в Анкаре
// СТ, 1973, № 1, с. 131-136.
1161.Фазылов Э.И., Данилова Л.В. Всесоюзная тюркологиче-
ская конференция, посвященная 900-летию труда Махму-
да Кашгарского «Дивану лугат-ит-тюрк» // СТ, 1972, № 1,
с. 151-155.
1162.Фазылов Э.И., Расулова Н. Языкознание в Узбекистане
за последние годы // СТ, 1971, № 1, с. 82-89.
1163.Федоров М.Н. Баласагун при Караханидах (по данным
нумизматики) // Изв. АН Кирг.ССР, 1975, № 2, с. 87-94.
1164.Федоров М.Н. Из истории взаимоотношений Карахани-
дов и Сельджукидов до образования Сельджукского госу-
дарства. (Историко-нумизматический экскурс) // Общест-
венные науки в Узбекистане, 1966, № 8, с. 53-55.
1165.Федоров М.Н. К истории Караханидов второй четверти
ХЫ века // Общественные науки в Узбекистане, 1965, № 3,
с. 48-54.
107
1166.Федоров М.Н. Клад Караханидских дирхемов начала ХЫ
века из Ташкента // История матеральной культуры Узбе-
кистана, вып. 5, 1965, с. 96-111.
1167.Федоров М.Н. Новые данные к политической истории
государства Караханидов. (Опыт историко-нумизматиче-
ского исследования) // Общественные науки в Узбекиста-
не, 1965, ЫЫ, с. 51-53.
1168.Федоров М.Н. Новые факты из истории Караханидов
первой четверти ХЫ века в свете нумизматических данных
// Из истории культуры народов Узбекистана. Ташкент,
1965, с. 45-55.
1169.Федоров М.Н. О политической истории Узгенда конца
Х-ХЫ вв. (По данным караханидской нумизматики) // Изв.
АН Кирг.ССР, 1973, № 1, с. 90-97.
1170.Федоров М.Н. Очерк истории Караханидов второй чет-
верти ХЫ века (по нумизматическим данным)//История
матеральной культуры Узбекистана, вып. 7, 1966, с. 134-
150.
1171.Федоров М.Н. Политическая история Караханидов в
конце Х - в начале ХЫ вв. // Нумизматика и эпиграфика.
1972, т. Х, с. 131-154.
1172.Федоров М.Н. Ферганский клад караханидских дирхе-
мов // Советская археология, 1968, № 3, с. 221-227.
1173.Хай Фэн. Вклад великого ученого-филолога Махмуда
Кашгарлы в историю Китая // «Мащмыт Кашэарлы тцрколо-
Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 287-288.
1174.Хайитметов А. О древней поэзии тюрков (по материа-
лам «Дивану лугат-ит-тюрк» Махмуда Кашгари) // СТ,
1972, № 1, с. 123-128.
1175.Халидов А.Б. «Диван лугат ит-тюрк» в сравнительном
освещении с его арабским прототипом // СТ, 1984, № 4, с.
85-90.
1176.Халил А. К структурному анализу паремиологических
единиц кипчакского происхождения в книге «Дивану лу-
гат ат-турк» М.Кашгарского // Материалы ЫЫЫ научной
108
конференции «Лингвистическое кавказоведение и тюрко-
логия: традиции и современность». Карачаевск: 2004.
1177.Халил А. О знаковой природе пословичных изречений
(по текстам пословичных изречений из книги «Диван лу-
гат ат-турк» Махмуда Кашгарского) // Елми ахтарышлар. Ба-
кы: 2001, ЫЫЫ топлу, с. 180-184.
1178.Халил А. О пословичной семиотической системе (по
текстам пословичных изречений из книги «Диван лугат
ат-турк» Махмуда Кашгарского) // Елми ахтарышлар. Бакы:
2001, В топлу, с. 156-160.
1179.Халлыев К. Изучение научного наследия М.Кашгари в
Узбекистане // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есас-
байдак 2008, с. 384-385.
1180.Хамидов Х. Отражение лексики каракалпакского языка
в “Словаре тюркских языков” М.Кашгари // «Мащмыт Каш-
1181.Хамраев М.К. Основы тюркского стихосложения. Алма-
Ата: 1963, 214 с.
1182.Хамраев М.К. Пламя жизни (О системе стихосложения
тюркских народов). Ташкент: 1988, 254 с.
1183.Хаят Хан Азамат. История тюркских народов в труде
Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 295.
1184.Хасанов Х. Географическое наследие ученых Средней
Азии. АДД, Ташкент: 1967, 47 с.
1185.Хасанов Х. Нерасшифрованная надпись на карте Мах-
муда Кашгарского // Известия АН СССР, серия географи-
ческая, 1964, № 6, с. 107-108.
1186.Хасанов Х. Среднеазиатский филолог-географ ХЫ века
//Известия Узбекистанского филиала Всесоюзного гео-
графического общества, т. В, Ташкент: 1960, с. 91-100.
109
1187.Хасанов Х. Ценный источник по топонимике Средней и
Центральной Азии // Топонимика Востока. Труды сове-
щания. М.: 1962, с. 31-36.
1188.Ходжаев Х.С. «Дивани лугати тюрк» Махмуда Кашгар-
ского // Труды Азербайджанского филиала АН СССР, се-
рия лингвистическая, Баку: 1936, № 31, с. 105-112.
1189.Ходжаев Х.С. «Дивани лугати тюрк» Махмуда Кашгар-
ского // СТ, 1988, № 3, с. 97-103.
1190.Ходжиев А. Адаптация арабской лингвистической лите-
ратуры в «Диван лугат ат-тюрк» М.Кашгари // «Мащмыт
1191.Ху Чжен-хуа. «Диван лугат ат-тюрк» в Китае // «Мащмыт
ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 274.
1192.Худайбергенов М., Ханматов М. Употребление некото-
рых слов из “Диван”а М.Кашгари в туркменском и кара-
калпакском языках // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 342.
1193.Чакыр Р. Названия домашних животных в «Словаре
тюркских языков» «Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэар-
лы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы
1194.Четин И. Объяснение понятия «мудрость» в «Словаре
тюркских языков» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 358.
1195.Чобанзаде Б. О близком родстве тюркских наречий // Ы
Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля-5 марта
1926. Баку: 1926, с. 96-102.
1196.Черкасский М.А. Тюркский вокализм и сингармонизм.
М.: Наука, 1965, 142 с.
1197.Шамгунов Р. Век великих событий, великих людей и
великих творений // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
110
22 байдак 2008, с. 354.
1198.Ширалиев М.Ш. Махмуд Кашгарский как диалектолог //
СТ, № 1, 1972, с. 24-30.
1199.Щербак А.М. Грамматика староузбекского языка. М.-Л.:
изд-во АН СССР, 1962, 271 с.
1200.Щербак А.М. Грамматический очерк языка тюркских
текстов Х-ХЫЫЫ вв. из Восточного Туркестана. М.-Л.: 1961,
201 с.
1201.Щербак А.М. О тюркском вокализме. Тюркологические
исследования, М.-Л.: изд-во АН СССР, 1963, с. 24-40.
1202.Щербак А.М. Очерки по сравнительной морфологии
тюркских языков (глагол). Ленинград: 1981, 181 с.
тюркских языков (имя). Ленинград: 1981, 191 с.
тюркских языков (наречие, служебные части речи, изо-
бразительные слова). Ленинград: Наука, 1987, 151 с.
1205.Щербак А.М. Сравнительная фонетика тюркских язы-
ков. Ленинград: Наука, 1970, 204 с.
1206.Щербак А.М. Тюркский консонантизм. ВЯ, М.: 1964, №
5, с. 16-35.
1207.Эйвазова Р.Г. Язык «Диван»а Кишвери (морфологиче-
ские особенности). АКД, Баку: 1977, 32 с.
1208.Эмет Эркин. «Диван» Махмуда Кашгари на уйгурском и
китайском языках // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны
22 байдак 2008, с. 383.
1209.Эрмерс Р.Й. Морфологический анализ в «Диван лугат
ат-тюрк» М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ыл-
21-22 байдак 2008, с. 275-276.
1210.Юдже Нури. Основные причины, побудившие М.Каш-
гари к написанию «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Каш-
маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 275.
111
Инэилис дилиндя:
1211. Ализаде А. Диванц луэат-ит-тцрк wорк афтер Мащмуд

Касщэари // «Азербайджан и азербайджанцы». Баку: 2003,
№ 3-4.
1212. Барат Кащар. Жентрал Асиа Реадер: Редисжоверй оф Щис-
торй. Неw Йорк-Лондон: 1994, пп. 77-81.
1213. Барат Кащар. Дисжоверй оф Щистрой: Тще Буриал Сите оф
Касщэарли Мащмут // Аажар Буллетин, ЫЫ/3, Жоннежтижут:
1989, пп. 9-22.
1214. Бартщолд W. W. Тще Буэщра Кщан, ментионед ин тще
Кутадэу Билик // Булл. оф тще Сжоол оф Ориентал Студиес,
1922, ЫЫЫ, пп. 151-158.
1215. Биран М. Гаракщанид Студиес. А Виеw фром тще Гара
Кщитаи Едэе // Жащиерс д’Асие Жентрале, 9, 2001.
1216. Босwортщ Ж.Е. Илек-кщанс ор Каракщандис // Тще
Енжйжлопедиа оф Ислам. Леиден-Лондон, Неw ед., 1971,
вол. ЫЫЫ, пп. 1113-1117.
1217. Жще Сщиминэ. Тще Студй оф Уйэурс Жщинесе Теажщинэ ин
Хинъианэ // Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары
Конэреси ИЖАНАС-38. 10-15 Ейлцл 2007, Анкара: Билдири
Юзетлери Китабы, с. 138.
1218. Жщен Даъун. Хинъианэ Тодай. Беиъинэ, 1988, пп. 75-76.
1219. Жлаусон Сир Эерард. Ан Етимолоэижал Дижтионарй оф Пре-
Тщиртеентщ Жентурй Туркисщ. Охфорд: 1972, 48+989 п.
1220. Данкофф Р. Касщэщари он тще Трибал анд Кинсщип Орэа-
низатион оф тще Туркс // Аржщивум Оттоманижум. ЫВ, 1972,
пп. 23-43.
1221. Данкофф Р. Касщэщари он тще Белиефс анд Суперститионс
оф тще Туркс // Ъоурнал оф Америжан Ориентал Сожиетй, 95.1,
1975, пп.68-80.
1222. Данкофф Р. Тще Алехандер романже ин тще Диwан Лу-
эщат ат-Турк // Щуманиора Исламижа, Ы, 1973, пп. 233-244.
1223. Данкофф Р. Он натуре ин Каракщаниде Литературе. Ъоур-
нал оф Туркисщ Студиес, 4, 1980, пп. 27-35.
112
1224. Данкофф Р. Гаракщанид Литературе анд тще Беэиннинэс
оф Туржо-Исламиж Жултуре//Жентрал Асиан Монументс (ед.
Щасан Б. Паксой). Истанбул, 1992, пп. 73-80.
1225. Данкофф Р. Соме Нотес от тще Миддле Туркиж Элоссес//
Ъоурнал оф Туркисщ Студиес, 5, 1981, пп. 41-44.
1226. Данкофф Р. Техтуал Проблемс ин Кутадэу Билиэ//Ъоурнал
оф Туркисщ Студиес, 3, 1979, пп. 88-89.
1227. Девреух Роберт. Ал-Касщэщари анд Еарлй Туркисщ Ислам.
МW, ХЛЫХ, 1959, пп. 133-138.
1228. Девреух Роберт. Мащмуд ал-Касщэщари анд щис Диwан.
МW, ЛЫЫ, 1962, пп. 87-96.
1229. Доерфер Эерард. Данкофф Р.–Келлй Ъ. Мащмуд ал-
Kасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс. Парт 1 //
УАЪб, вол. 4, 1984, пп. 276-278 (ряй).
1230. Доерфер Эерард. Данкофф Р.–Келлй Ъ. Мащмуд ал-Kасщ-
эщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс. Парт 2-3 //
УАЪб, в. 5, 1985, пп. 297-298 (ряй).
1231. Ещренсвард Улла. А Пилэримаэе то тще Моселеум оф
Мащмуд ал-Касщэари // Свенска Форскнинэсинститут и Ис-
танбул Медделанден. 1992, № 17, пп. 64-72.
1232. Есин Емел. Тонэа ве Юдлек Он Касщэщарис Версион оф
Афрасиаб / Тонэа Алп Ер Епиж // ТУБА, 10, Щарвард Уни-
верситй, 1986, с. 97-109.
1233. Щазаи Э. Ал-Касщэщари // ЕИ, 1979, вол. 4, пп. 699-701.
1234. Камбери Долкун. Тще Щометовн анд Мастерприеже оф
Мущаммад Гасщгари//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми
Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 30-31.
1235. Келлй Ъ. Касщэщари, Мащмуд ал-. // Енжйжлопедиа оф Аси-
ан Щисторй. Неw Йорк: 1988, ЫЫ, п. 277.
1236. Келлй Ъ. Он дефининэ Дщу ал-Арбаа // Ъоурнал оф Амери-
жан Ориентал Сожиетй, 91. 1, 1972, пп. 132-136.
1237. Келлй Ъ. Ремаркс он Касщэщари’с Пщонолоэй. Ы. Линэуи-
стик Терминолоэй // УАЪ, № 44, 1972, пп. 179-193.
1238. Келлй Ъ. Ремаркс он Касщэщари’с Пщонолоэй. ЫЫ. Ортщо-
эрафй // УАЪ, № 45, 1973, пп. 144-162.
113
1239. Келлй Ъ. Ремаркс он Касщэщари’с Пщонолоэй. ЫЫЫ. Струж-
туре оф тще Диwан // УАЪ, № 48, 1976, пп. 151-158.
1240. Мащмуд ал-Kасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диа-
лежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Едитед анд Транслатион wитщ
Интродужтион анд Индижес бй Роберт Данкофф ин жоллабора-
тион wитщ Ъамес Kеллй. Щарвард: парт Ы, 1982, пп. ХЫ+ 416.
тион wитщ Ъамес Kеллй. Щарвард: парт ЫЫ, 1984, пп. ЫЫЫ+381.
тион wитщ Ъамес Kеллй. Щарвард: парт ЫЫЫ, 1985, п. 337+
мижрофижще.
1243. Рона-Таш А. Мащмуд ал-Kасщэщари. Жомпендиум оф
тще Туркиж Диалежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Едитед анд
Транслатион wитщ Интродужтион бй Роберт Данкофф ин жолла-
боратион wитщ Ъамес Kеллй. АОФ, ХЛ, 1986, с. 335-339.
1244. Росси Етторе. А нот то тще Манусжрипт то тще Диwан Лу-
эщат ат-Турк // Жщристериа Ориенталиа, Праща: 1956, пп. 280-
285.
1245. Сжщюнинэ Жлаус. Он соме унжлеар, доубтфул анд жонтра-
дижторй пассаэес ин Мащмуд ал-Касщэщарис Диwан Луэщат
ат-Турк // Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14, Истанбул:
2004, с. 35-56.
1246. Текин Талат. А Эраммар оф Оркон Туржиж. Блооминэ-
тон: 1968, 419 п.
1247. Йусуф Кщасс Щаъиб. Wисдом оф Ройал Элорй (Кутадэу
Билиэ). А Турко-Исламиж Миррор оф Принжес. Транслатед, wитщ
ан интродужтион анд нотес бй Роберт Данкофф. Университй
оф Жщикаэо Пресс, 1983, ВЫЫЫ+281 п.
114
Алман дилиндя:
1248. Берэстрассер Э. Дас Ворбилд вон Касжщэщари’с Диван

Луэщат ат-Тцрк // Ориенталисжще Литературзеитунэ, ХХЫВ,
1921, № 7-8, пп. 154-155.
1249. Брожкелманн Жарл. Алттцркестанисжще Волкспоесие. Ы. //
Асиа Маъор. Берлин: 1923, пп. 3-24.
1250. Брожкелманн Жарл. Алттцркестанисжще Волкспоесие. ЫЫ. //
Асиа Маъор. Пробебанд (Щиртщ Фестсжщрифт), Анниверисарй
Волуме, вол. 1, Леипзиэ, 1924, пп. 24-44.
1251. Брожкелманн Жарл. Алттцркестанисжще Волксwеисеит//Ост-
асиатисжще Зеитсжщрифт, ВЫЫЫ, 1919-20, пп. 49-73.
1252. Брожкелманн Жарл. Эесжщижщте дер Арабисжще Литтератур.
Ерстер Супплементбанд. Леиден: 1936, пп. 195-196.
1253. Брожкелманн Жарл. Щофспражще ин Алттцркестан // Донум
Наталижум Сжщирен. 1929, пп. 222-227.
1254. Брожкелманн Жарл. Мащмуд ал-Касжщэщари’с Дарстел-
лунэ дес Тцркисжщен Вербалаус//КСз, ХВЫЫЫ, 1918-19, пп.
29-49.
1255. Брожкелманн Жарл. Мащмуд ал-Kасжщэщари цбер дие
Спражщен унд Стамме дер Тцркен им ХЫ Ъащрщундерт //
КЖс Аржщивум, Ы, 1921, пп. 26-40.
1256. Брожкелманн Жарл. Миттелтцркисжщер Wортсжщатз нажщ
Мащмуд Касжщэщари’с Диван Луэщат ат-Тцрк. Библиотщежа
Ориенталис Щунэарижа, Будапест-Леипзиэ: 1928, ВЫ+252 п.
1257. Брожкелманн Жарл. Миттелтцркисжщер Wортсжщатз нажщ
Мащмуд Касжщэщари’с Диван Луэщат ат-Тцрк // УЪб, Бер-
лин: 1930, Щефт 4, пп. 448-450.
1258. Брожкелманн Жарл. Натурлауте им Миттелтцркисжще //
УЪб, 1928, ВЫЫЫ, Щефт 314, 1919-20, пп. 256-265.
1259. Брожкелманн Жарл. Волкскундлижщес аус Алттцркестан //
Асиа Маъор, ЫЫ, пп. 110-124.
1260. Брожкелманн Жарл. Юсттцркисжще Эрамматик дер Исла-
мисжщен Литературспражщен Миттеласиенс. Леиден: 1954,
8+429 п.
115
1261. Доерфер Эерард. Мащмуд ал-Касщэщари, Арэу, Жща-
ладсжщ // УАЪб, 7, 1987, пп. 105-114.
1262. Доерфер Эерард. Еине сондербаре Стелле беи Мащмуд ал-
Касщэщари // ЖАЪ, 31, 1987, пп. 199-208.
1263. Эабаин Аннемарие вон. Алттцркисжще Эрамматик. Леип-
зиэ: 1950, 302 п.
1264. Эандъеи Т.Цберближк цбер ден вор- унд фрцщисламисжщен
Версбау // Дер Ислам. Бд. 33. Щ. 1-2, Берлин: 1957.
1265. Эрюнбежщ Кааре. Дер Тцркисжще Спражщбау. Жопенща-
эуе: 1936, 182 п.
1266. Эрунзел Ж. Ентwурф еинер верэлеижщенден Эрамматик
дер Алтаисжщен Спражщен. Леипзиэ: 1895.
1267. Щартманн Рижщард. Брожкелманн Ж. Миттелтцркисжщер
Wортсжщатз нажщ Мащмуд ал-Касжщэщари’с Дивану Луэщат
ат-Тцрк // ЗДМЭ, 76, 1930.
1268. Щауенсжщилд М. Дие Тиербезеитунэен беи Мащмуд ал-
Касжщэщари. Еине Унтерсужщунэ аус спражщ инд култур-
щисторисжщер. Wиессбаден: Отто Щаррассоwитз, 2003, 246 п.
1269. Щерманн Алберт. Дие алтесте Тцркисжще Wелткарте (1076
н. Жщ.) // Имаэо Мунди, 1935, пп. 21-28.
1270. Щофманн Щелмут. Дие Гарлуг ин дер тибетисжщен Литера-
тур // Ориенс, 1950, вол. 3, № 2, пп. 190-208.
1271. Щоммел Ф. Зу ден Алттцркисжщен Сприжщwюртерн // Асиа
Майор, Анниверисарй Волуме, 1924, пп. 182-193.
1272. Кюпрцлц М.Ф. Зур Кеннтнис дер Алттцркисжщен Титулатур
// КсзА, Будапест-Леипзиэ, 1935, Бд. 1, Щефт Х, пп. 330-
338.
1273. Краелитз Ф.В. Брожкелманн Ж. Миттелтцркисжщер
Wортсжщатз нажщ Мащмуд ал-Касжщэщарис Дивану Луэщат
ат-Тцрк // WЗКМ, 36, Wиен: 1929, пп. 331-333.
1274. Мансуроьлу Междут. Дас Каражщанидисжще // Пщилолиэиае
Туржижае Фундамента. Ы, Wиесбаден: 1959, пп. 87-112.
1275. Мейер И.Р. Касжщэщари унд Еиниэе Проблеме дер Вокал-
ланэе им Тцркисжщен//ББ, 1972, Анкара: 1975, пп. 425-430.
1276. Миллер Конрад-Щаенслер Щеинрижщ. Wелткарте вон ал-
Касжщэщари // Сериа Маппе А, волуме 5, 1931.
116
1277. Притсак О. Дие Kаражщаниден (мит еинер эенеалоэисжщен
Тафе’л) // Дер Ислам, Бд. 31, Щефт 1,1953, пп. 17-68.
1278. Притсак О. Дие Kаражщанидесжще Стреитфраэен. 1-4 // Ори-
енс, вол. ЫЫЫ, Леиден: 1950, № 2, пп. 209-228.
1279. Притсак О. Касжщэщарис Анэабет цбер дие Спражще дер
Болэарен//ЗДМЭ, Бд. 34, Wиесбаден: 1959, пп. 92-116.
1280. Притсак О. Гара. Студие зур Тцркисжщен Режщтссймболик
//60. Доьум Йылдюнцмц Мцнасебетийле Зеки Велиди Тоэа-
на Армаьан. Сймболае ин щонорем З.В.Тоэан. Истанбул:
1950-1955, с. 239-263.
1281. Пристак О. Вон ден Карлук зу ден Каражщаниден //
ЗДМЭ, Бд. 26, Wиесбаден: 1951, пп. 270-300.
1282. Ражщмати Э.Р. Брожкелманн Ж. Миттелтцркисжщер
Wортсатз нажщ Мащмуд ал-Касжщэщарис Дивану Луэщат
ат-Тцрк // УЪб, Х/4, 1930, пп. 448-450.
1283. Радлофф W. Алттцркисжще Студиен // Изв. АН, СПб.: 1911,
№ 5-6, пп. 427-452.
1284. Радлофф W. Пщонетик дер Нюрдлижщен Тцркиспражщен. Ле-
ипзиэ: 1882, 318 п.
1285. Радлофф W. Зур Эесжщижщте дес Тцркисжщен Вожал-
сйстемс // Изв. АН, СПб.: 1914, т. 14, № 4, пп. 452-462.
1286. Расанен Мартти. Версужщ еинес етймолоэисжщен Wюртер-
бужщс дер Тцркспражщен. Щелсинки, 1969, 16+533 п.
1287. Тцркисжще Wелткарте вон ал-Касжщэари // Исламиж Эео-
эрапй. Едитед бй Фуат Сезэин. Институте фор тще Щисторй оф
Арабиж-Исламиж Сжиенсе ат тще Ъ.W.Эоетще Унисерситй, Вол.
241, 1994, Франкфурт ам Маин, пп. 142-148.
1288. Васмер Р. Зур Мцзкунде дер Гаращаниден // Миттелу-
нэен дес Семинарс фцр ориенталисжще Спражщен ан дер (Кю-
ниэлижщен) Ф.-Wилщелмс-Университат зу Берлин. 1930, Абт. 2,
Ъэ. ХХХЫЫЫ, пп. 83-104.
1289. Зиеме Петер. Касжщэщари унд дие Тцркисжщен Турфан
Техте // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, пп. 469-474.
117
Франсыз дилиндя:
1290. Базин Лоуис. Лес датес де редажтион ду Диван де Касэари

// АОЩ, ВЫЫ/2-3, 1957, пп. 21-25.
1291. Бомбажи Алессио. Щистоие де ла Литтературе Тургуе. Трад.
пар. И. Меликофф, префаже де Л.Базин. Парис: 1968, 68-75 пп.
1292. Жафероьлу А. Ла Литтературе де л’епогуе дес Каракщани-
дес // Пщилолиэиае Туржижае Фундамента. ЫЫ, Wиесбаден:
1964, пп. 267-275.
1293. Эренард М.Ф. Ла леэенде де Саток Боэщра Кщан ет
л’щисторие // ЪА, 1900, Сер. 9, т. ХВ, пп. 5-79.
1294. Котwижс W. Лес Прономс данс лес ланэуес алтаигуес.
Кракоw: 1936, 80 п.
1295. Тщомсен W. Сур ле системе дес жонсоннес данс ла ланэуе
Оуиэоуре // КСз, 1901, ЫЫ, № 4, пп. 241-259.
Италйан дилиндя:
1296. Бомбажи А. Сториа делла литтература Туржа, далл антижо

имперо ди Монэолиа алл одиерна Туржиа. Милано: 1956, пп.
91-106.
1297. Бомбажи А. Сториа делла литтература Туржа. Милано: 1962,
п. 91-97.
1298. Бонелли Луиэи. Дел Кутадэу Билик, Поема Туржо делл ХЫ
сеж. // Аннали дел Р.Институто Ориентале ди Наполи: ВЫ, 1933,
пп. 3-38.
Мажар дилиндя:
1299. Жзеэледи К. Кажзэари фюлдраъзи невеищез // Маэйар Нйелв,

ЛЫХ, 1963 [Кашьаринин ясяриндяки жоьрафи адлар].
1300. Неметщ Эйула. Сандор желйа // Кюрюси Сзома. Будапест:
1936, пп. 13-16.
1301. Тщурй Ъозеф. Тюрюк нйелвемлекек а ХЫВ сзакат веэеиэ
[ХЫВ ясрин сонуна гядярки тцрк дили йадиэарлары]. Будапест:
1903, пп.12-13.
118

«ДИВАНЦ ЛЦЬАТ-ИТ-ТЦРК»ЦН
ГРАММАТИК ЭЮСТЯРИЖИСИ
ВЯ ОНУН ЯЩЯМИЙЙЯТИ
Азярбайжанда няшр олунан елми китабларда бир гайда ола-

раг индекс верилмир. Йалныз сон дюврлярдя бязи ясярлярин индекси
дя щазырланараг китабларын сонуна ялавя едилир. Щалбуки бунсуз
ясярин елми дяйяри хейли ашаьы дцшцр. Чцнки индекс олмадан
охужу китабда ады чякилян вя ону марагландыран щяр щансы
мцяллиф, тарихи шяхсиййят, тайфа, йер ады вя с. дярщал тапмаг им-
канына сащиб олмур, бунун цчцн бцтцн китабы вяряглямяк
мяжбуриййятиндя галыр, долайысы иля китабдан сямяряли шякилдя
истифадя едя билмир.
Юлкямиздя, тяяссцф ки, ясярлярин грамматик эюстярижисини
щазырламаг да дябдя дейил. Бунун сябяби щяр шейдян яввял он-
дадыр ки, грамматик эюстярижи щазырламаг чох аьыр, цзцжц, щят-
та мяшяггятли ишдир. Икинжиси, бязи алимлярин фикринжя, грамматик
эюстярижи юзлцйцндя елми дейил, техники ишдир вя она сярф едилян
вахта, енеръийя вя зящмятя дяймяз. Цчцнжцсц, бу типли эюстяри-
жиляр эянж тядгигатчылары тянбялляшдирир, щазыра назир едир, онла-
рын ахтарыш щявясини азалдыр, аз гала, елмдян узаглашдырыр. Мян
бу дцшцнжяляри пайлашмырам.
Мялум олдуьу кими, бу ил дащи тцрк дилчиси Мащмуд
Кашьаринин 1.000 иллик йубилейи бцтцн дцнйада гейд едилир. Бир
ящли-гялям вя тцрколог олараг мян дя бу байрама юз тющфями
вермяк цчцн бязи лайищяляри эерчякляшдирмяйя чалышдым. Язиз
мцяллимим вя бюйцк достум профессор Тофиг Щажыйевин тюв-
сийяси иля «Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяринин
морфолоэийасы» мювзусунда докторлуг ишими битирдим вя мц-
дафияйя тягдим етдим. Нязярдя тутулан плана уйьун олараг
ясярин рус дилиня тяржцмясини, щабеля «Мащмуд Кашьари вя
онун «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри» адлы монографийамы да
119
няшриййата вердим. Цмид едирям ки, бу илин сонуна гядяр, йяни
йубилей баша чатмадан бунлар ишыг цзц эюряжяк.
Бир нечя ай бундан яввял «Мащмуд Кашьаринин 1.000 ил-
лик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи»1 адлы ясяри чап ет-
дирмишдим. Бу илин май айында Анкарада Щажяттяпя Универси-
тети Тцркиййат Арашдырмалары Институту тяряфиндян кечирилян
«Мащмуд Кашьари вя дюнями» адлы бейнялхалг симпозиумда
мцхтялиф юлкялярдян эялян щямкарларым бу эюстярижини бюйцк
марагла гаршыладылар. Даща сонра щямин мювзуда ахтарышлары
давам етдиряряк Мащмуд Кашьари вя онун «Диван»ы барядя
мцхтялиф диллярдя вя дюврлярдя йазылмыш тягрибян 1.300 ясярин
адыны ещтива едян йени эюстярижини диваншцнасларын истифадясиня
тягдим етмяк фикриня дцшдцм. Щям дя эенишляндирилмиш библио-
график эюстярижи иля грамматик эюстярижини ейни китабда бирликдя
вермяк гярарына эялдим. Зяннимжя, бу, алимляр вя мцтяхяссис-
ляр цчцн даща ращат вя сямяряли олажаг.
«Диванц лцьатиттцрк»цн грамматик эюстярижиси ясярдя иш-
лянмиш исим, сифят, сай, явязлик, зярф вя фелляри ямяля эятирян шя-
килчиляри ящатя едир. Бурада ясас мягсяд ХЫ ясрдя тцркжянин
сюзйаратма вя сюздцзялтмя имканларыны эюстярмяк, дилин зян-
эинлийини вя гцдрятини, грамматик ифадя васитяляринин эенишлийини
эюзляр юнцня сярмякдир.
Илтисаги дил олмаг етибариля тцрк дилляриндя сюздцзялдижи шя-
килчилярин сайы олдугжа чохдур. Мясялян, Н.Узун, Л.Узун, Й.
Аксан вя М.Аксан чаьдаш тцрк дилиндя бу гябилдян 191 шякил-
чи2, Щямзя Зцлфцгар тягрибян 170 шякилчи3 олдуьуну билдирмиш-
ляр. Биз Зейняб Коркмазын мцасир тцрк дилинин морфолоэийасы-
на щяср олунмуш фундаментал китабында сюздцзялдижи шякилчиля-
рин цмуми сайыны 193 олараг тясбит етдик ки, бунлардан 61-и ад-
лардан исим дцзялдир4.
Тябии ки, чаьдаш тцрк дилляриндя Шярг, Гярб мяншяли бир сы-
ра алынма шякилчиляр дя вардыр. Мясялян, Азярбайжан ядяби ди-
линдя яряб мяншяли -иййя (сящ+иййя), -иййят (жям+иййят), -иййат
1 Рамиз Яскяр. Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи. Бакы:
МБМ, 2008, 96 с.
2 Н.Е.Узун, Л.С.Узун, Й.К.Аксан, М.Аксан. Тцркийе Тцркчесинин Тцретим Еклери Бир Дю-
кцм Денемеси. Анкара: 1992, с. 23.

3 Щамза Зцлфикар. Терим Сорунлары ве Терим Йапма Кылавузу. Анкара: 1991, с. 48.
4 Зейнеп Коркмаз. Тцркийе Тцркчеси Эрамери (Шекил Билэиси). Анкара: 2003, ТДК, с. 33-136.
120
(ядяб+иййат), -ат, -ят (тядгиг+ат, гяфл+ят), -и, -ви (елм+и, лцья-
+ви), фарс дилиндян кечмя -дар (щейван+дар), -кеш (зящ-
мят+кеш), -шцнас (тябият+шцнас), -стан (эцл+ц+стан) кими чох-
лу шякилчи, Шярг вя Гярб мяншяли -изм (сосиал+изм), -ист (матери-
ал+ист) кими шякилчиляр, на- (на+разы), ба- (ба+хябяр), би- (би+-
вяфа), анти- (анти+фашист), а- (а+нормал) кими юншякилчиляр вя с.
мювжуддур.
С.Жяфяров шякилчиляри сюздцзялдижи (лексик-грамматик) вя
сюздяйишдирижи (грамматик-лексик, грамматик) олмагла ики
група бюлцр1. Бу бюлэц ДЛТ цчцн дя мягбулдур. Лакин биз
бурада сырф техники сябябляря эюря щямин груплары фяргляндирми-
рик вя щамысыны бирликдя веририк.
«Диван»да мцхтялиф шякилчиляр васитясиля ейни кюкдян йа-
ранан сюзляр кифайят гядярдир. Яйанилик наминя бир нечя мисал
эюстяряк: баш кюкцндян баш+ак «тямрян, ох башлыьы» (Ы, 380),
баш+ьак «сцмцк чыхынтысынын цстц» (Ы, 457), баш+ьан «халгын
башчысы; бюйцк бир балыг» (Ы, 430), баш+ьыл «башы аь» (Ы, 464),
баш+ыл «башы аь» (Ы, 392), баш+мак «айаггабы» (Ы, 454), баш+-
нак «зирещсиз вя дибилгясиз адам» (Ы, 454), баш+тар «ораг» (Ы,
444) сюзляри вя с. йараныр. Еляжя дя юл- кюкцндян юл+мяс «юл-
мяз» (ЫЫЫ, 48), юл+цэ «юлц» (Ы, 65), юл+цм (ЫЫ, 110), юл+цт
«юлдцрмя» (Ы, 124) сюзляри, кыс- кюкцндян ися кыс+ьа «гыса» (ЫЫ,
40), кыс+ьач «кялбятин, гысьач» (Ы, 444), кыс+ыь «щябс; сыхынты»
(Ы, 377), кыс+ыр «гысыр» (ЫЫЫ, 80), кыс+мак «цзянэинин ики йанын-
да олан гайыш; илэякли ип, кямянд» (ЫЫ, 225), кыс+рак «гысраг,
мадйан» (ЫЫЫ, 83) кими сюзляр мейдана эялир.
Бу типли мисалларын сайыны исмляр, фелляр, сифятляр цзря истяни-
лян гядяр артырмаг олар.
Чаьдаш тцркжядя фелдян исим йарадан шякилчилярин сайы 51
олараг щесабланмышдыр2. Зейняб Коркмазын щямин китабында
бу рягям 79-дур3. Гядим вя орта тцрк дюврцня аид мятнлярдя
феллярдян исим дцзялдян шякилчиляр дя чохдур. Мясялян, Анне-
мари фон Габен яски тцркжядя фелдян исим йарадан 31 шякилчи4,
1 С.Жяфяров. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф, 1982, с. 155-157.

2 Э.Мунэан. Тцркчеде Фииллерден Йапылмыш Исимлерин Морфолоъик ве Семантик Йюнден Инже-
ленмеси. Истанбул: Симурэ, 2002, с. 47.
3 Зейнеп Коркмаз, щямин ясяр, с. 67-109.
4 Аннемари вон Эабаин. Ески Тцркченин Эрамери. Анкара: 2000, с. 51-55.
121
Тялят Тякин ися Орхон абидяляриндя 26 шякилчи1 олдуьуну йаз-
мышдыр. Няжмяддин Щажыеминоьлу гараханлыжада бу гябилдян
17 шякилчинин2 варлыьындан сюз ачмыш, Роберт Данкофф вя
Жеймс Келли ися ДЛТ-дя 13 шякилчи3 гейдя алмышлар. Бизим
грамматик эюстярижидя адлардан исим йарадан шякилчилярин миг-
дары 30-дан артыг, феллярдян исим йарадан шякилчилярин сайы ися
25-дян чохдур.
Зейняб Коркмазын щямин китабына эюря, чаьдаш тцркжядя
адлардан фел йарадан 26 шякилчи4, феллярдян фел йарадан 27 шякилчи
мювжуддур 5. Ящмяд Бижан Яржиласун «Гутадьу Билиэ»дя феля
щяср олунмуш монографийасында феллярдян фел дцзялдян 21 шя-
килчи эюстярмишдир6. Тягрибян 13 мин мисра олан бу ирищяжмли
бядии ясярдя морфолоъи бахымдан ситуатив мягамларын чохлуьу
диггяти жялб едир вя орада бцтцн шякилчиляря раст эялмяк мцм-
кцндцр. ДЛТ-дя ися мисаллар бир гайда олараг ЫЫЫ шяхсин тякин-
дя верилир вя мяхсусян эюстярилмямишся, мцвафиг мисаллар тап-
маг чох чятиндир. Бизим тяртиб етдийимиз эюстярижидя бу рягям
адлардан фел йарадан шякилчиляр цзря 40-а йахын, феллярдян фел
йарадан шякилчиляр цзря ися 50-дян артыгдыр.
«Диван»да адлардан сифят йаратмада тягрибян 15, фелляр-
дян сифят дцзялтмядя 15 шякилчи, зярфлярин ямяля эялмясиндя ися 7
шякилчи иштирак едир.
Айры-айры нитг щиссяляри вя йа бюлмяляр цзря бахдыгда, шя-
килчилярин мигдар етибариля чохлуьу диггятимизи жялб едир. Мяся-
лян, «Диван»да сифятин йаранмасы чаьдаш дилимиздя олдуьундан
хейли фярглянир. Бурада сифятляр -лыь, -лиэ, -луь, -лцэ, -сыз, -сиз, -
суз, -сцз, -лык, -лик, -лук, -лцк, -кы, -ки, -дак, -дцк, -да+кы, -
дя+ки, -ал, -ял, -ыл, -ил, -ул, -цл, -ьыл, -кил, -кин, -кцл, -чыл, -чил, -сыь, -
сиь, -сак, -сяк, -сук, -сцк, -ьак, -эяк, -аьу, -яэц, -яз, -цз, -ряк, -
ут, -цт, -ру, -мул, -сал, -чын, -ь, -ыь, -иэ, -уь, -цэ, -к, -ык, -ик, -ук, -
цк, -ынч, -инч, -унч, -цнч, -нчу, -ынчы, -инчи, -унчу, -цнчц, -(ы)нчыь, -
1
Талат Текин. Орщон Тцркчеси Эрамери. Истанбул: 2003, с. 90-94.
2 Нежметтин Щажыеминоьлу. Каращанлы Тцркчеси Эрамери. Анкара: 2003, с. 18-27.
3 Мащмуд ал-Касщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Еди-
тед анд Транслатед wитщ Интродужтион анд Индижес Роберт Данкофф ин жоллаборатион wитщ Ъа-
мес Келлй. Щарвард: парт ЫЫЫ, 1985, п. 317-318.
6
Ащмет Бижан Ержиласун. Кутадэу Билиэ Эрамери. Фиил. Анкара: 1984, с. 21-45.
122
(ы)нчак, -ьун, -ьын, -эин, -кун, кын, -кин, -ьак, -ьук, -друк, -лак,
-ляк, -ма, -мя, -ьа, -эя, -йук, -йцэ, -ын, -ин, -ун, -цн, -нак, -ьыл, -
у, -аьан, -яэян -п, -м вя саир шякилчиляр васитясиля йараныр ки, бун-
лардан бир чоху мцасир дилимиздя ишлянмир.
ДЛТ-дя фел, хцсусян дя фелин тясрифлянмяйян нювц мцасир
дилимиздян бязи хцсусиййятляри иля сечилир. Щяр шейдян яввял щя-
мин дюврдя щярякят адлары индикиндян даща зянэин олмуш, ща-
зырда ишлядилян -мак, -мяк вя -ыш, -иш, -уш, цш шякилчиляри иля йанашы
-ык, -ыь, -иэ вя -ьу, -эц, -сыь, -сиэ, -суь, -сцэ шякилчиляри дя щярякят
адлары йаратмышдыр.
Фели сифятлярдя дя бязи фяргляр мцшащидя олунур. Бурада да
шякилчилярин чохлуьу вя зянэинлийи диггяти жялб едир. Мисал цчцн,
«Диван»да ишлянмиш -дук, -дцэ, -ьу, -эц, -ку, -кц, -ынды, -инди, -
унды, -цнди, -дачы, -дячи, -тачы, -тячи, -ьучы, -эцчи, -кучы, -ыьсак, -
иэсяк, -ьлы, -ыьлы, -иэли, -уьлу, -цэли, -ьлык, -элик, -ыьлык, -иэлык, -ыьсы,
-иэси, -ьсык, -эсик, -ьулук, -эцлцк, -ьусуз, -эцсцз, -ынды, -инди, -
унди, -цнди шякилчиляри мцасир дилимиздя йохдур, -асы, -яси, -р, -ар,
-яр, -ыр, -ир, -ур, - цр, -мас, -мяс, -мыш, -миш, -ан, -ян, -ьан, -эян,
шякилчиляри ися мцштярякдир. Явязиндя -ажаг, -яжяк, -малы, -мяли, -
дыьы, -дийи, -дуьу, -дцйц шякилчиляри иля йаранан фели сифят формалары
ДЛТ-дя эюрцнмцр.
Фели баьламалара эялинжя, бурада да фяглиликляр вя бянзяр-
ликляр мцшащидя олунур. Мясялян, ДЛТ-дя ишлянмиш фели баьла-
ма шякилчиляриндян -ьалы, -калы, -эяли дилимиздя ишлянмир, -ьынча, -
эинчя шякилчиси ися дилимиздяки -(й)ынжа, (й)инжя, -(й)ун-жа, -
(й)цнжя, щабеля -дыгжа, -дикжя, -дугжа, -дцкжя шякилчиляринин ек-
вивалентидир. «Диван»да интенсив истифадя олунан -п, -ып, -ип, -уп,
-цп вя -ыбан, -ибян, -убан, -цбян шякилчиляри Азярбайжан дили цчцн
дя характерикдир, щятта йазылы абидяляримиздя бунларын -убаны, -
цбяни варианты да вар. Фели баьлама йарадан -а, -я, -у, -ц щям
дилимиз, щям дя ДЛТ цчцн мцштярякдир, -лашу, -ляшц вя -мадщып,
-мядщип шякилчиляри ися Азярбайжан дилиня йабанчыдыр.
Биз бурада кюмякчи нитг щиссяляриня тохунмаг фикриндя
дейилдик. Чцнки ДЛТ-дя кюмякчи нитг щиссяляри шякилчилярдян
даща чох хцсуси сюз груплары васитясиля ифадя олунмушдур. Ан-
жаг «Диван»да якс олунмуш гошма, баьлайжы, ядат вя нидалар,
щабеля вокативляр, модал, тяглиди вя предикатив сюзляр индикин-
дян ясаслы сурятдя фяргляндийиня эюря, онлары да эюстярижийя да-
123
хил етмяк гярарына эялдик. Мясялян, ДЛТ-дяки лайу, ляйц гош-
масы, азу бюлцшдцрмя баьлайыжысы, абанг вя калы шярт баьлайыжысы
дилимизя йаддыр.
Ясярдяки ядатлардан чоху (чу, чц, шу, шц, ла, йямя, йана,
йангыла, чак, мат, мят, ярки, яринч, йямц, кядщ, мя, ап) Азяр-
байжан дилиндя щеч вахт ишлянмямишдир, йалныз бязи ядатлар (та-
кы, дакы, уш, -мы, -мц) йазылы абидяляримиздя мцшащидя олунур.
ДЛТ-дяки ясил нидаларын (ва, аwа аwа, яссис, ащ, ач, кы, ай)
вя хитаб чалары дашыйан нидаларын (ува, илял, йащ, ав вя с.) якся-
риййятиндян дилимиздя истифадя едилмямишдир. Ясярдяки вокатив-
ляр дя (тащ-тащ, чущ-чущ, кащ-кащ, чяк-чяк, чилик-чилик, щяч-щяч,
тушу-тушу, оп-оп, юп-юп, уш-уш вя и. а.) дилимизин лцьят тяркибиндя
олмамышдыр.
Бундан башга, «Диван»дакы модал сюзляр (абалы, айлук-
айлук) дилимизя хас дейил, тяглиди сюзляр (кцрт кцрт, карч-курч, быч
быч, каь куь, сарт-сурт) ися дилимизя формал бахымдан уйьундур.
«Диван»дакы бар, йок, тяэцл, ямяс / ярмяс предикатив сюз-
ляри жцзи имла фярги иля дилимиздя дя ишлянмишдир.
Бцтцн бунлары мцасир Азярбайжан дили иля, йазылы абидяля-
римиз, диалект вя шивяляримизля мцгайися етмяк, фяргли вя бянзяр
жящятляри цзя чыхармаг бахымындан системли грамматик эюстя-
рижи чох бюйцк ящямиййят дашыйыр. Онун нцмунясиндя башга
мцщцм ясярлярин эюстярижисини щазырламаг, апарылажаг елми-тяд-
гигат ишлярини асанлашдырмаг вя сцрятляндирмяк мцмкцндцр.
Бу мянада тцрколоэийанын ян мцщцм, ян гядим вя ирищяжмли
ясяри олан «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн грамматик эюстярижиси дил-
чилийимиз цчцн мцгайисяли арашдырмаларда база, еталон ролуну
ойнайа биляр. ДЛТ ана дилимизя тяржцмя олундугдан сонра
бцтцн цмумтцрк вя Азярбайжан йазылы абидяляринин тядгиги
заманы алимляр щюкмян «Диван»а мцражият едир, юз аргумент
вя фярзиййялярини бу ясяря истинадян ясасландырырлар. Биз инанырыг
ки, бу грамматик эюстярижи дя мцтяхяссислярин кюмяйиня чата-
жаг.
Тябии ки, фундаментал тцрколоъи арашдырмалар цчцн тякжя
«Диванц лцьат-ит-тцрк»цн грамматик эюстярижиси кифайят дейил.
Тезликля тцркжянин оьуз групунун шащ ясяри «Китаби-Дядя
Горгуд»ун, карлуг групунун инжиси «Гутадьу Билиэ»ин, еляжя
124
дя даща гядим дил йадиэарларындан Орхон-Йенисей абидяляринин
вя «Алтун йарук»ун грамматик эюстярижиляри дя щазырланараг
милли филолоэийамызын елми дювриййясиня дахил едилмялидир. Азяр-
байжанда «Алтук йарук» цзря щеч бир иш эюрцлмямяси ися елми-
миз цчцн баьышланмаз бир гцсурдур.
Бизим тяртиб етдийимиз бу эюстярижидя 930-дан артыг шякилчи
вя сюз вардыр. Шцбщясиз ки, дилчилийимиздя илк тяжрцбя кими бу иш
нюгсан вя чатышмазлыглардан да хали дейилдир. Бязи шейляр диг-
гятдян йайынмыш, унудулмуш, йахуд йанлыш изащ едилмиш ола би-
ляр. Затян, йанлышлар илк тяжрцбянин нахышы, илклярин юз сащясиндя
жыьыр ачмасы ися онларн юзяллийи вя эюзяллийидир. Вахт ютдцкжя
илкляр бир гайда олараг даща чох миннятдарлыг дуйьусу иля ха-
тырланыр. Биз ися ясла тяшяккцр эюзлямир, йалныз хошэюрцйя сыьыны-
рыг. Бу ишдя тярифя вя тягдиря шайан ня варса, щамысы язиз уста-
дым, Азярбайжанда тцркчцлцйцн вя тцрколоэийанын байрагда-
дары щюрмятли Тофиг Щажыйевя аиддир.
Грамматик эюстярижиляр нитг щиссяляриня эюря сола чыхынтылы
шякилдя гара шрифтля ардыжыл дцзцлмцш вя ейни група дахил олан
ики, цч, дюрд вя даща артыг вариантлы шякилчилярин бир-бириндян
аралы дцшмямясиня фикир верилмишдир. Бу заман щяр шякилчинин
йаратдыьы нитг щиссяси вя кюмякчи нитг щиссяси, онларын дахилин-
дяки бюлмяляр дя курсивля эюстярилмиш, даща сонра мцвафиг ми-
саллар (бязян яряб ялибасы иля дя) верилмишдир. Бязи шякилчилярин
гаршысындакы нцмунялярин чохлуьу диггяти жялб едя биляр. Бу да
щямин шякилчинин йаратдыьы мяна групларынын чохлуьу иля ялагя-
дардыр. Биз щяр мяна групуна даир бир нцмуня вермяк истядик.
Бир бюлмядя ейни жцр ики шякилчи эюрдцкдя онлардан биринин ад-
лардан, диэяринин феллярдян дцзялтмя сюз йаратдыьыны нязяря ал-
маг лазымдыр. Эюстярижидя мисаллар вя шякилчиляр бир-бириня +
ишаряси иля баьланмышдыр.
Тядгигатчылара уьурлар арзусу иля,
Рамиз ЯСКЯР.
Бакы, 25 ийун 2008-жи ил.
125

ГРАММАТИК ЭЮСТЯРИЖИЛЯР
а) Адлардан вя феллярдян исим йараданлар:
-çı isim, ‫ اَﻳﺎﻗﺠﯽ‬ayak+çı «təmirçi, qalayçı» (III, 267), ‫ﻳﺰﻏﺠﯽ‬

yazığ+çı «mirzə, katib» (III, 54), ‫ َﺗﺮِﻏﺠﯽ‬tarığ+çı «əkinçi»
(III, 227), ‫ اﻳﺸﺠﯽ‬ış+çı «işçi» (I, 455), ‫ اُﻣﺪُوﺟﯽ‬umdu+çı
«dilənçi» (I, 197), ‫ اُﻗﺠﯽ‬ok+çı «oxçu» (II, 209), ‫ اَﻗﺠﯽ‬aw+çı
«ovçu» (I, 132), ‫ ﺳﺎﻗﺠﯽ‬saw+çı «peyğəmbər; elçi» (III, 155),
‫ َﺗﺒُﻐﺠﯽ‬tapuğ+çı «xidmətçi» (I, 377).
-çi isim, ‫ ﺗﻴﻤﺠﯽ‬tim+çi «şərabçı, meyxanaçı; əyyaş» (III, 141), ‫ﻳﻴﺠﯽ‬
yi+çi «dərzi» (II, 33), ‫ ﺑُﺮﮐﺠﯽ‬börk+çi «papaqçı» (II, 72), ‫اَﻣﺠﯽ‬
əm+çi «həkim» (III, 236), ‫ ُﮐﺠَﻤﺠﯽ‬küsəm+çi «zülmkar» (III,
129), ‫ ُاﺗُﮑﺠﯽ‬ötük+çi «minnətçi» (II, 166).
-lık isim, ‫ اَﻗﻴﻠِﻖ‬akı+lık «cömərdlik» (III, 169), ‫ ا َدﺷﻠﻖ‬adaş+lık
«dostluq» (I, 204), ‫ اَﺷﻠِﻖ‬aş+lık «aşxana, mətbəx; buğda» (I,
174), ‫ ﻳَﻨﻠِﻖ‬yan+lık «heybə, dağarcıq» (III, 46), ‫ َﺗﺮِﻏﻠِﻖ‬ta-
rığ+lık «taxıl anbarı» (I, 480).
-lik isim, ‫ ُﮐﻘَﺰﻟِﮏ‬köwəz+lik «ərköyünlük, şıltaqlıq» (I, 484), ‫ِاﺳِﮑﻠِﮏ‬
isig+lik «sevgi, məhəbbət, eşq» (I, 207),‫ َاﻟِﮑﻠِﮏ‬əlig-+lik
«əlcək» (I, 208), ‫ ﺗَﺮﻟِﮏ‬tər+lik «təri əmən keçə, palan» (I,
461), ‫ ِﺑﺘِﮑﻠِﮏ‬bitik+lik «yazı ləvazimatı» (I, 484), ‫ اِزﻟِﮏ‬iz+lik
«çarıq» (I, 167), ‫ اِﺟﻠِﮏ‬iç+lik «keçə, palan» (I, 167), ‫ﺟﺠَﮑﻠِﮏ‬ َ
çəçək+lik «çiçəklik, gülüstan» (I, 484), ‫ َﮐﺒَﮑ ِﻠِﮏ‬kəpək+lik
«kəpək saxlanan yer» (I, 484), ‫ ﺟَﺮﻟِﻚ‬çər+lik «vaxt» (I, 338),
‫ َﮐﺒَﺰﻟِﮏ‬kəpəz+lik «pambıq bitən yer» (I, 483), ‫ﺳﻤِﺰﻟِﮏ‬ َ
səmiz+lik «köklük» (I, 483).
-luk isim, ‫ ﺳُﻘﻠُﻖ‬suw+luk «sarıq, çalma, əmmamə» (II, 247), ‫ُاﺗﻠُﻖ‬
ot+luk «axur» (I, 162), ‫ ُاﺗُﻨﮑﻠُﻖ‬otunq+luk «odunluq, odun
damı» (I, 214), ‫ ﺑُﺰﻟُﻖ‬buz+luk «buzluq, buzxana, içində buz
126
saxlanan yer» (I, 453), ‫ﺟﻤُﺸﻠُﻖ‬ ُ çumuş+luk «ayaqyolu, həla»
(I, 480), ‫ َﺗﻘَﺮﻟَﻖ‬tawar+luk «mal qoyulan yer» (I, 480), ‫ُاﻟُﻐﻠُﻖ‬
uluğ+luk «ululuq, böyüklük» (I, 205), ‫ ُاﺟُﺰﻟُﻖ‬uçuz+luk
«ucuzluq» (I, 205).
-lük isim, edhgü+lük «yaxşılıq» (I, 117), üzüt+lük «xəsislik» (I,
206), tünq+lük «baca, pəncərə» (III, 31), sögüt+lük
«söyüdlük, söyüd bitən yer» (I, 482), tüş+lük «düşərgə» (I,
461), təmür+lük «dəmir əridilən, süzülən yer» (I, 483),
kün+lük «günlük, gündəlik» (I, 464), çöküt+lük «boyda
balacalıq» (I, 482).
-lığ isim, ‫ اَﺗﻠِﻎ اَﻧﯽ ﺗُﻠﺪُردﯼ‬at+lığ anı tuldurdı = atlı ona çarpdı (II,
189), ‫ َاﻟِﻤﻠِﻎ ﺑﻴﺮﻣﻠِﮑﺪِن اُزﻟُﺸﺪﯼ‬alım+lığ berim+ligdin üzlüşdi=
borc sahibi ilə borclu ödəşdilər (I, 276), Bakır+lığ
«Balasağuna yaxın bir yerin adı» (I, 474).
-lig isim, berim+lig «borclu» (I, 276), kapağ+lığ «bakirə» (I, 475),
‫ ﺗُﻤﻠِــﻎ َﮐﻠِﺐ ﻗَﺒﺴَﺪﯼ‬tum+lığ kəlip kapsadı = soyuq, şaxta hər yanı
qapladı (I, 451).
-luğ isim, çaruk+luğ «oğuzlardan bir boyun adı» (I, 475),
ulayund+luğ «bir oğuz boyu» (I, 128).
-lüg isim, ‫ ﮐُﺮﮐﻠﮏ‬körk+lüg «gözəl, görkəmli» (I, 360).
-daş isim, ‫ ﻗﻨﮑﺪاش ﻗﺪش‬kanq+daş ka+daş =atabir qardaşlar (III,
330), ‫ ﻗﻨﮑﺪاش ﻗُﻤﺎ ُارُور اِﮐﺪِش ُا ُرو ﺗَﺮﺗﺎر‬kanq+daş kuma urur, ikdiş
örü tartar = atabir qardaşlar bir-birinə paxıllıq edər və çox
dalaşar, anabir qardaşlar isə bir-birinə kömək edərlər (III,
330), karın+daş «qardaş, qarındaş, eyni bətndən çıxan» (I,
405), kol+daş «qoldaş, dost» (I, 449).
-dəş isim, könqül+dəş «sirdaş, könüldaş» (I, 405), yer+dəş
«həmyerli» (I, 405), əmik+dəş «süd qardaşı» (I, 405), tü+dəş
«həmrəng» (I, 404).
-diş isim, ik+diş «anabir qardaş» (III, 330).
-k isim, orta+k «ortaq» (I, 163), botu+k «köşək, dəvə balası, bo-
tux» (III, 207).
-ak isim, yol+ak «yol, iz, cığır» (III, 24), yul+ak «bulaq» (III, 23),
baş+ak «ox və ya nizənin ucuna keçirilmiş dəmir, ucluq» (I,
127
380), oğl+ak «oğlaq, çəpiş» (I, 179), yaz+ak «otlaq» (III,
22).
-ək isim, tün+ək «zindan, həbsxana; hərfən: «qaranlıq yer» (I,
406), ərk+ək «erkək» (I, 172), öz+ək «belin iç qismində olan
damar» (I, 139).
-lağ isim, tarığ+lağ «tarla, darı, toxum əkilən yer» (I, 478),
turuğ+lağ «durulacaq yer; düşərgə» (I, 478), yay+lağ «yay-
laq» (I, 63) kış+lağ «qışlaq» (I, 63), kuş+lağ «quşların çox
olduğu yer» (I, 452), suw+lağ «heyvan suvarılan yer, yalaq,
musluq» (I, 452).
-lək isim, ödh+lək «zaman, zəmanə, fələk» (I, 115).
-dam isim, yor+dam (dilimizdə: yol-yordam, şifahi nitqdə).
-dəm isim, ‫ اَردَم ﺑَﺸﯽ ﺗﻴﻞ‬ər+dəm başı tıl = ərdəmin başı dildir (I,
169).
-tam isim, ‫ ﺑﻴﺮ اُﻗﺘَﻢ ﻳﻴﺮ‬bir ok+tam yer = bir ox atımı yer, bir ox mə-
safəsi (I, 169).
-təm isim, ‫ اُل ُﻳﻤُﺸﻘﺎ ﺑِﺮﺗَﻢ ﺑَﺮدﯼ‬ol yumuşka bir+təm bardı = o, elçiliyə
elə bir dəfəlik getdi, I, 466), üs+təm «yəhərə, kəmər başına,
toqqalara işlənən qızıl, gümüş, inkrustasiya» (I, 169).
-çak isim, orun+çak «əmanət» (I, 204), bağır+çak «eşşək çulu» (I,
479), kabır+çak «tabut» (I, 479), karın+çak «qarışqa».
Oğuzca. «‫ َﻗﺮِﻧﺠﺎ‬karınça» da deyilir (I, 479).
-çək isim, tərin+çək «qolsuz qadın geyimi» (I, 485), kün+çək
«günəşdən qoruyan yaxa, yaxalıq» (I, 463), pür+çək «birçək;
insanın kəkili, atın yalı» (I, 461).
-çık isim, sığır+çık «sığırçın quşu» (I, 479).
-çuk isim, kudhur+çuk «qız uşaqlarının düzəltdikləri kukla,
bəbə(k)» (I, 479), oğul+çuk «ana bətni» (I, 204), baka+çuk
«qurbağa, çömçəquyruq» (III, 214), kaya+çuk «ətirli bir
bitki, türfə yarpağı, zəfəran» (I, 173), yan+çuk «pul və ya
tütün kisəsi» (III, 46).
-çük isim, ‫ ﮐُﻨﺠُﮏ‬kün+çük «yaxa, yaxalıq» (I, 463).
-ç isim, ‫ َاﻧَﺞ‬ana+ç «hamının anasıymış kimi özünü sevdirən,
uşaqlıqdan böyük bir dərrakə göstərən qız uşağı» (I, 125),‫َاﺗَﺞ‬
128
ata+ç «özünü xalqın böyüyü kimi aparan uşaq» (I, 125), ‫َاﮐَﺞ‬
əkə+ç «özünü hamıya bacı kimi sevdirən, uşaqıqdan dərrakə
və zirəklik göstərən qız» (I, 125), Yenisey abidələrində
əgə+ç «bibi» (Y, 41) variantı da var.
-aç isim, ‫ اِﮐﯽ ﻗُﺠﻨﮑﺎر ﺑَﺸﯽ ﺑﻴﺮ َاﺷَﺠﺘﺎ ﺑِﺸﻤﺎس‬iki koçnqar başı bır
aş+aç+ta pışmas=iki qoçun başı bir qazanda qaynamaz (III,
330).
-əç isim, ‫ َﺑﮑَﺞ‬bək+əç «təkinlərin titulu» (I, 364), ‫ َﺑﮑَﺞ‬bəg+əç
«bəyciyəz» (I, 364), ‫ ُﮐﺰَج‬köz+əç «parç, piyalə» (I, 365), ‫ُﮐﺬَج‬
ködh+əç «parç, piyalə», arğuca (I, 366).
-ıç isim, ‫ ﻗَﺶ ِﻗﻠِﺞ ﻗِﻨﻘﺎ ﺳِﻐﻤﺎس‬koş kıl+ıç kınka sığmas = qoşa qılınc
qına sığmaz (I, 365), aş+ıç «qazan, tava» (I, 125).
-iç isim, ‫ ُﮐﺘِﺞ‬köt+iç «söyüş» (I, 365).
-uç isim, ‫ ُﺗﻘُﺞ‬tok+uç «çörək» (I, 364).
-aş isim, ‫ َادَش‬ad+aş «arxadaş, dost» (I, 131).
-kı isim, ‫ اَﺗﺎﻗﯽ‬ata+kı «atacığım, atacan» (III, 203), ‫ اَﻧﺎﻗﯽ‬ana+kı
«anacığım, anacan» (III, 203).
-kıya isim, ‫ ُاﻏُﻠﻘِﻴﺎ‬oğul+kıya «oğulcuğaz» (III, 167), ‫ ﻗِﻴﺰ ﻗﻴﺎ‬kız+kıya
«qızcığaz» (III, 167), mənqlig kara tuz+kıya = ey xalcığazı
olan əsmər (III, 312).
-kiyə isim, ‫ اَرﮐِﻴﺎ‬ər+kiyə «ərciyəz, kişiciyəz» (III, 167), ‫ﻳِﻴﺮﮐﻴﺎ‬
yer+kiyə «yerciyəz» (III, 167), ‫ ﺑِﻴﺮِﻧﮏ ﻣَﻨﮑﺎ ﺳﻮُزﮐِﻴﺎ‬berinq manqa
söz+kiyə = mənə (bircə) sözciyəz veriniz (III, 312), ‫ﻳَﻠـــــــﻘِﻦ‬
‫ ﺗﺘﺎر ﮐُﺰﮐِﻴﻨﺎ‬yalwın tutar köz+kiyə = şirin üzlü, gözciyəzi əfsunlu
(III, 312).
-duruk isim, ‫ﺳﻘَﻠ ُﺪرُق‬ َ sakal+duruk «çənənin altından keçərək
papağı başda saxlayan ipək qaytan» (I, 500), ‫ُﺑﻴُﻨﺪُروق‬
boyun+duruk «boyunduruq» (III, 175), ‫ ﻗَﻠﻠ ُﺪرُق‬Kalal+duruk
«kişi adı» (I, 500), ‫ ﻳَﻨﮑﻠﺪُرق‬yanqal+duruk «yapıncının
arxasına, boynuna tikilmiş bir keçə parçası; kukulet, başlıq»
(III, 336).
-dürük isim, ‫ ﮐُﺰُﻟ ُﺪرُﮎ‬közül+dürük «at quyruğundan hörülən,
ağrıyan gözə qoyulan müalicəvi tor» (I, 500), ‫ُﮐﻤُﻠ ُﺪرُﮎ‬
kömül+dürük «atın sinəsindən keçən qayış» (I, 500).
129
-türük isim, ‫ﺟﻨِﺸ ُﺘﺮُﮎ‬
َ çiniş+türük «Çində bitən bir meyvə» (I, 500).
-tık isim, ‫ ﻗَﻠﺘﻖ‬kıl+tık «saçda olan kəpək» (I, 460).
-tuk isim, ‫ ﻗُﻠﺘُﻖ‬kot+tuk «qoltuq» (I, 460).
-unq isim, ‫ ُاﺗُﻨﮏ‬ot+unq «odun» (ot «od» sözündəndir, I, 191).
-ünq isim, ‫ ﮐُﻠﻨﮏ‬köl+ünq «gölməçə, su yığıntısı» (köl «göl»
sözündəndir, III, 322).
-xan isim, ‫ ﺑُﺮﺧﺎن‬bur+xan «büt, buddist heykəli» (I, 428), ‫ﺗَﺮﺧﺎن‬
tar+xan «islamdan öncə verilən bir ad, ləqəbdir, bəy demək-
dir», arğuca (I, 428).
-kan isim, ‫ ﺟِﺒﻘﺎن‬çıp+kan «innab» (I, 439), ‫ ﻗَﺮاﻗﺎن‬kara+kan «dağda
bitən bir ağac növü» (I, 439), ‫ ﻳَﻘ ِﺮﻗَﻦ‬yakrı+kan «fınıq boyda
qırmızı meyvəsi olan bir bitki» (III, 54).
-kən isim, ‫ ﻳَﺘﻴﮑﺎن‬Yeti+kən «Böyük Ayı bürcü» (III, 39), ‫اُﺗﻮُﮐﺎن‬
Ötü+kən «Tatarıstan çöllərində bir yer adı» (I, 194).
-ğan isim, sar+ğan «şoran yerlərdə bitən bir ot» (I, 430),
sağız+ğan «saxsağan» (I, 491), arpa+ğan «arpaya bənzər
bitki, başağı olan, dəni olmayan bitki» (I, 195), baş+ğan
«çəkisi əlli ritldən yüz ritlədək olan böyük balıq; xalqın
başçısı» (I, 430).
-gən isim, tənqri+gən «alim, bilgin adam» (III, 327), çüm+gən
«çəmənlik, ayrıq otu» (I, 434).
-ğa isim, kar+ğa «qarğa» (I, 420), sarıç+ğa/sırıç+ğa «çəyirtkə» (I,
469), kobur+ğa «bayquş» (I, 469), yımırt+ğa «damarı ol-
mayan ispanaq, gül kələmi kimi təzətər tərəvəz; xiyar kimi
kövrək olan nəsnə» (I, 373), yumurt+ğa «yumurta» (I, 373),
yorınç+ğa «yonca» (III, 373).
-gə isim, çəkür+gə «çəyirtkə» (I, 470).
-lan isim, ars+lan «aslan» (III, 358), burs+lan «bəbir» (III, 362).
-dak isim, bağır+dak «lifçik, önlük» (I, 479).
-duk isim, burun+duk «buruntax» (I, 479).
-lak isim, bağır+lak «bağırtlak deyilən quş» (I, 480), kaşğa+lak
«qaşqaldaq» (I, 498), kız+lak «qaraquş deyilən bir quşdur,
quyruğu qırmızı olur; ağacdələn» (I, 459).
130
-dıç isim, sağ+dıç «dost, sağdış» (I, 444), suğ+dıç «qışda dostlar
arasında növbə ilə düzəldilən şülən, gəzmə ziyafəti» (I, 444),
saw+dıç «qələmçələrdən hörülərək içinə meyvə və buna
bənzər şeylər qoyulan nəsnənin adı; səbət, sələ» (I, 444).
-ağu isim, ‫ ﻗَﺮاﻏ ُﻮ‬kır+ağu=qırov. Soyuq gecələrdə düşür (I, 437),
‫ ﺑُﺰاﻏ ُﻮ‬buz+ağu «buzov» (I, 437), ‫ ﺗَﻘﺎﻏُﻮ‬tak+ağu «toyuq» (I,
438), ‫ ﺗُﻤﺎﻏ ُﻮ‬tum+ağu «timov, nəzlə, qrip» (I, 438), ‫ﺑُﻘﺎﻏُﻮ‬
buk+ağu «qandal», oğruların qollarına vurulur (I, 437).
-əgü isim, ‫ ﮐُﺰاﮐ ُﻮ ﮐُﻴﻤﺎس ُازُون ﺑُﻠﺴﺎ َاﻟِﮏ‬köz+əgü uzun bolsa, əlig
köyməs = maşa uzun olsa, əl yanmaz (I, 438), ‫ ﮐَﺮاﮐ ُﻮ‬kər+əgü
= türkmənlərin dilində «çadır» deməkdir, köçərilərə görə,
«qışlıq ev» mənasına gəlir (I, 438).
-ağut isim, alp+ağut «təkbaşına düşmənə hücum edən igid, yenil-
məz güləşçi, bahadır, pəhləvan», (I, 199), ur+ağut «qadın,
arvad» (I, 194).
-(a)muk isim, kara+muk «buğda içində bitən qaramuq» (I, 468),
kızl+amuk «qızılca, qızılcaya bənzər sivilcələr» (I, 498),
çıça+muk «çəçələ barmağın yanındakı barmaq, üzük
barmağı, adsız barmaq» (I, 468), oğul+muk «üstünə tir
atılmaq üçün uzadılmış düz dirək» (I, 205) sol+amuk «sola-
xay, solaq» (I, 468).
-kın isim, cəm şəkilçisi, kız kır+kın «cariyələr» (I, 340). Kır+kın
sözü kız sözü ilə (r<z əvəzlənməsi) əlaqədardır.
-nak isim, kır+nak «cariyə. Yabaku, kay, çomul, basmıl, oğuz,
yəmək və qıpçaq dillərində» (I, 459). Kır+kın sözününün si-
nonimidir. (Burada da r<z əvəzlənməsi var).
-sak isim, kuruğ+sak «mədə, qursaq» (I, 479).
-suk isim, bağır+suk «bağırsaq» (I, 479), tolar+suk «ayaq dabanı»
(I, 479).
-düz isim, kün+düz «gündüz» (I, 447).
-danq isim, ol+danq «padoş, çarığın altı» (I, 176).
-dənq isim, iz+dənq «balıq ovunda işlədilən tor növü» (I, 176).
-dınq isim, ay+dınq «aydın, ay işığı» (I, 177).
-ğak isim, baş+ğak «sümük çıxıntısının üstü» (I, 457).
131
-gük isim, üb+gük «şanapipik, hop-hop quşu», çigilcə (I, 171),
səmür+gük «bülbülə bənzər bir quş» (II, 285), kös+gük «göz
qaytarmaq üçün üzüm bağlarına və bostanlara qoyulan
müqəvva, bostan oyuğu» (II, 284).
-ça isim, karın+ça «qarışqa» (I, 479), ka+ça «qab» (III, 202), ka-
ka+ça «qab-qacaq» (III, 202), bar+ça «bütün, hamısı» (I,
414).
-çə isim, ne+çə «neçə, nə qədər» (III, 209).
-mak isim, ‫ ﺑَﺸﻤَﻖ‬baş+mak «başmaq». Oğuzca (I, 454).
-tar isim, ‫ ﺑَﺸﺘَﺮ‬baş+tar «oraq». Arğuca (I, 444).
-mən isim, ‫ ﮐﻮُزﻣﺎن‬köz+mən «közdə bişirilən çörək» (I, 435).
-ma isim, bulğa+ma «bulama, yağsız, dadsız bulamac» (I, 471),
kıy+ma «əriştə» (III, 170), tut+ma «sandıq» (I, 425)
-mə isim, süz+mə «keş» adlanan yağsız quru pendir, ayran
süzməsi» (I, 426), kəs+mə «pərçəm, yal, kəkil» (I, 426),
tüg+mə «düymə» (I, 426), tiz+mə «şalvarın bağı, torbanın
ağız bağı və buna bənzər nəsnələr» (I, 426).
-mak isim, çak+mak «qov, çaxmaq» (I, 456), boğ+mak «köynək
düyməsi; boyunbağı, sinəbənd, gərdəbənd» (I, 454), kıs+mak
«üzəngi qayışı, kəmənd» (I, 459, 460), yar+mak «pul» (III,
130), tokı+mak «toxmaq» (III, 173), udh+mak «şəyird,
davamçı, ustasına uyan» (I, 162), tar+mak «yırtıcı
heyvanların pəncəsi, caynaq» (I, 455).
-mək isim, tür+mək «yemək, dürmək» (I, 461), iç+mək «quzu
dərisindən tikilmiş kürk» (I, 195).
-man isim, ‫ ﺳِﻘﻤﺎن‬sık+man «üzüm sıxma mövsümü» (I, 435), ‫ﻗُﺮﻣﺎن‬
kur+man «sadaq, oxdan, ox qabı» (I, 435), ‫ ﺑَﺘﻤﺎن‬bat+man
«batman, ağırlıq ölçüsü» (I, 435).
-mən isim, ‫ ﺳُﮑﻤﺎن‬sök+mən «savaşda qoşun səflərini sökən, yaran
igidlərə verilən ləqəb» (I, 435), ‫ اُرﺗﻤﺎن‬ört+mən «örtmə, talvar,
çardaq, dam» (III, 358).
-mış isim, ‫ ُاﺳُﻘﻤِﺸﺎ ﺳﺎﻗِﻎ َﻗﻤُﻎ ﺳﻮُڤ ُﮐﺮُﻧﻮُر‬usuk+mış+a sakığ kamuğ suw
körünür = susamışa ilğım [sərab] bütün su görünər (I, 239).
132
-miş isim, ‫ ﮐُﺮﺑﺎ َﻳﻤِﺶ‬körpə ye+miş = təzə meyvə (I, 413), ‫ﻣَﻴﻞ َﻳﻤِﺶ‬
mayıl ye+miş = yetişmiş şaftalı və qovun kimi meyvələrin
çürüməyə, xarab olmağa üz tutması (III, 166).
-ç isim, ‫ ﺳﺎﻗِﻨﺞ‬sakın+ç «sıxıntı (III, 293), ‫ ِا َﻧُﻨﺞ‬inan+ç (I, 190), ‫َا ِﻗﻨﺞ‬
awın+ç «ovunma» (I, 189), ‫ ُاﮐُﻨﺞ‬ökün+ç «peşmanlıq» (I,
189), ‫ ُﻳﮑُﻨﺞ‬yükün+ç «namaz, ibadət» (I, 223), ‫ اُﺟﻠﺞ‬üçlü+ç
«başları bir dəmirlə birləşdirilərək üç çubuqla düzəldilən
dovşan tələsi» (I, 159).
-əç isim, ‫ اَﺗِﺞ‬ət+əç «uşaqların cöyüz-cöyüz oynadıqları çökək» (I,
125), ‫ ُﮐﻤَﺞ‬köm+əç «külə basdırılaraq bişirilən çörək» (I, 366).
-üç isim, ‫ ُﮐﻤُﺞ‬köm+üç «dəfinə, xəzinə, gömü» (I, 366), ‫ َاﻧُﺞ‬en+üç
«gözə enən pərdə, katarakt» (I, 126).
-ınç isim, ‫ اَذﮐ ُﻮ ﻗِﻠﻨِﺞ‬edhgü kıl+ınç = xoş əxlaq (III, 324).
-inç isim, səw+inç «sevinc» (III, 323).
-unç isim, ‫ ُاﻣُﻨﺞ ﺗَﻨﮑﺮﻳﮑﺎ‬um+unç tənqrigə = ümid tanrıyadır, tanrıdan
mədəd (III, 384).
-ünç isim, ‫ ﺑ ُﻮ اﻳﺸﮑﺎ ﻧﺎ ُاﮐُﻨﺞ ﮐَﺮاﮎ‬bu işkə nə ög+ünç kərək = bu işlə
öyünməyə nə gərək var (I, 189), ürk+ünç «hürkmə, vahimə,
xaos» (I, 284).
-ş isim, oyna+ş «oynaş, başqa biri ilə sevişən» (I, 180).
-ış isim, at+ış «atış, atışma» (I, 130), alk+ış «alqış, dua etmək,
kimisə öymək, yaxşılıqlarını saymaq» (I, 161), karğ+ış
«qargış, bəddua, lənət» (I, 449).
-iş isim, ‫ َﺗﮑِﺶ‬təg+iş «mübadilə, dəyişmə» (I, 372).
-uş isim, ‫ ُﺗﻘِﺶ‬tok+uş «toqquşma» (I, 63), ‫ ُﻗﺠُﺶ‬koç+uş
«qucaqlaşma, qucuşma» (I, 372), ‫ ُارِش‬ur+uş «vuruş,
vuruşma» (I, 63), ‫ ُاﻗُﺶ‬uk+uş «zəka, dərrakə, ağıl» (I, 131).
-üş isim, ‫ﺳﮑُﺶ‬ ُ sög+üş «söyüş, söyüşmə» (I, 372), ‫ ُاﻟُﺶ‬ül+üş
«bölüşdürmə, pay, hissə» (I, 132).
-m isim, ‫ ﻳِﻴﻢ‬ye+m «yemək, təam» (III, 147).
-ım isim, ‫ اَذرِم‬adhr+ım «yəhərin altına iki tərəfdən qoyulan keçə»
(I, 169), ‫ﺳﺮِم‬ َ sar+ım «filtr, mayenin süzülməsi üçün qabların
ağzına gərilən ipək qumaş» (I, 396), ‫ َﻳﺬِم‬yadh+ım «döşək,
yayğı» (III, 25), ‫ ﺑِﺮ ﺑﻴﺠِﻢ ﻗﺎﻏُﻮن‬bir bıç+ım kağun = bir dilim
133
qovun (I, 394), ‫ﺳﻐِﻢ ﺳﻮُت‬ َ ‫ ﺑﻴﺮ‬bir sağ+ım süt = bir sağım süd (I,
369), ‫ ﻗُﺮﻗُﻨﺞ ﻗﻴﻢ ﺑُﻠﺪﯼ‬korkunç kıy+ım boldı = qorxunc qıyım ol-
du, böyük dəhşət yaşandı (III, 166), ‫ اُل َا ِﻟﻤِﻦ اَﻟﺪﯼ‬ol al+ım+ın
aldı = o, borcunu aldı (I, 220).
-im isim, ‫ ﺗﺎم َﮐﺮِم‬tam kər+imi = divara gərilən örtü (I, 396), ‫ﺑﻴﺮ ِﺗﻠِﻢ‬
‫ اَت‬bir til+im ət = bir dilim ət (I, 396), ‫ ﺑﻴﺮ ِﺗﺰِم ﻳِﻨﺠُﻮ‬bir tiz+im
yinçü = bir düzüm mirvari (I, 395), ‫ اَﮐ ِﺮم‬əgr+im «suyun
toplandığı, qaynadığı və girdablandığı yer» (I, 169), ‫ﺑﻴﺮ َاﮐِﻢ ﻳِﻴﺮ‬
bir ək+im yer (I, 143), ‫ َاﻟِﻤﻠِﻎ ﺑﻴﺮﻣﻠِﮑﺪِن اُزﻟُﺸﺪﯼ‬alımlığ ber+-
im+ligdin üzlüşdi = borc sahibi ilə borclu ödəşdi (I, 276).
-um isim, ‫ ﺑﻴﺮ ُارُم اُت‬bir or+um ot = bir çəngə ot, bir xorum ot (I,
143), ‫ڤ‬ ُ ‫ ﺑﻴﺮ اَر ُﺗﺮُﻣﯽ ﺳﻮ‬bir ər tur+umı suw = bir adam boyu
dərinlikdə su (I, 395), ‫ ﺑﻴﺮ ﻳُﻐﺮُم اوُن‬bir yoğr+um un = bir
xəmirlik, bir yoğrum un (III, 47), ‫ ﻗُﻮﻧُﻢ‬kon+um «yurd, oy-
maq» (II, 133).
-üm isim: ‫ ﺑﻴﺮ ُاﺑُﻢ ﻣﻮُن‬bir öp+üm mün = bir qurtum şorba (I, 142),
‫ ﺑﻴﺮ ﻳُﮑﺮُم ﻳﻴﺮ‬bir yügr+üm yer = bir dəfəyə qət ediləcək qədər
yer (III, 47), öl+üm «ölüm» (I, 143).
-ın isim, ‫ َاﻗِـﻦ‬ak+ın «axın» (III, 41).
-in isim, ‫ َاﺳِﻦ‬əs+in əsdi = əsinti, külək əsdi (I, 218), ‫ َﮐﻠِﻦ‬kəl+in
«gəlin» (I, 403), ‫ َاﮐِﻦ‬ək+in «şum» (I, 145).
-un isim, ‫ ُﺑﻠُﻦ ُﻳﻠُﻨﺪﯼ‬bul+un yolundı = əsir buraxıldı, azad edildi (III,
78).
-ün isim, ‫ ُﺗﮑُﻦ‬tüg+ün «düyün» (I, 399), ‫ ُﺗﺘُﻦ‬tüt+ün «duman, tüstü»
(I, 399).
-t isim, ‫ اُل ﻗﻮُﯼ دَن ُﻗﺮُت ﺳُﻐﺪﯼ‬ol koydan kuru+t soğdı=o, qoyun-dan
qurut əldə etdi (II, 43), ‫ ﻳُﻐﺮت ُﻗﻴُﻠﺪﯼ‬yoğur+t koyuldı= yoğurt,
qatıq qatılaşdı (III, 185), ‫ ِﺑِﺮت‬ber+t «ağanın hər il öz
köləsindən aldığı vergi (I, 351).
-ıt isim, sığ+ıt «ağlama, sızlama, sıtğama» (I, 353).
-it isim, kir+it «qıfıl» (I, 364).
-ut isim, bas+ut «kömək, arxa» (I, 361).
134
-üt isim, yet+üt «qoşuna göndərilən əlavə kömək» (II, 282),
kedh+üt berdi = hörmət əlaməti olaraq xələt, paltar verdi (I,
354), köç+üt «at» (I, 363), ög+üt «öyüd» (III, 155).
-ğ isim, ‫ َﻳﺮَغ‬yara+ğ «fürsət, imkan» (III, 20), ‫ ﻳَﻤﺎغ‬yama+ğ «ya-
maq» (III, 32).
-k (‫ ق‬ka) isim, ‫ ُﻳﺮِق‬yorı+k «xasiyyət, rəftar, gedişat» (III, 22).
-k (‫ ﮎ‬ke) isim, ‫ ﺗِﻼﮎ‬tilə+k «dilək, arzu» (I, 410), ‫ اِﺳﺘَﮏ ﻗُﺒﺪﯼ‬istə+k
kopdı = istək yarandı (I, 179).
-ak isim, kuç+ak «quçaq, ağuş» (I, 383).
-ək isim, ər biç+ək kikçürdi = adam bıçaqları bir-birinə sürtdü (II,
206), tüw+ək «silah növü»; tüw- «tüpür-» kökündəndir,
tüf+əng də bu sözdəndir, yaş söyüd ağacının və ya buna
bənzər ağacın qabığı boru şəklində çıxarılır, sərçələri vurmaq
üçün içinə yumru daş qoyularaq atılır» (I, 388).
-ık isim, kat+ık «tutmac yeməyinə sirkə və yoğurtla birlikdə
tökülən nəsnə, qatıq» (I, 383).
-ik isim, ‫ اُل ُﻗﻠِﻦ َﺗﺒِﮏ ﺗَﺒﺪﯼ‬ol kulın təp+ik təpdi=o, qulunu təpiklədi (I,
387).
-uk isim, kon+uk «qonaq, müsafir» (I, 385), tan+uk «şahid» (II,
61), bıç+uk «kəsilmiş bir şeyin yarısı» (I, 379).
-ük isim, yit+ük «itik, itən şey» (III, 24), kedh+ük «yapıncı,
yağmurluq, plaş» (I, 390).
-ığ isim, ‫ ُﻗﺮِغ‬kor+ığ «bəylərin və ya başqalarının qoruğu» (I, 377),
ayt+ığ «sual» (I, 174).
-ig isim, ‫ ِﺗﺰِﮎ‬tiz+ig «sıra, səf, düzüm, cərgə» (I, 387), bil+ig «bi-
lik, elm» (I, 368).
-uğ isim, ‫ ُﻗﺸُﻎ‬koş+uğ «şeir, qəsidə» (I, 377), ‫ َﺗﺒُﻎ‬tap+uğ «sitayiş,
ibadət; xidmət, qulluq» (I, 375), ‫ ُﺗﺘُﻎ‬tut+uğ «rəhin, girov;
əfsun, sehr» (I, 375), ‫ ﻳُﺮﺗُﻎ‬yort+uğ «daim xaqanın yanında
olan adamlar, məiyyət» (III, 43).
-üg isim, ‫ﺳﺮُﮎ‬ ُ sür+üg «sürü» (I, 389), ‫ ُاﺗُﮏ‬üt+üg «ütü» (I, 137),
öl+üg «ölü» (I, 65).
-ğa isim, kap+ğa «iri qapı, darvaza, qala qapısı» (I, 420).
135
-gə isim, bil+gə «alim, filosof» (I, 422), ö+gə «müşavir, yaşlı və
ağıllı adam» (I, 154).
-ğı isim, yum+ğı «topa» (III, 37).
-gi isim, ter+gi «süfrə, dəstərxan» (I, 423), təz+gi «qaça-qaç,
vahimə» (I, 423).
-ğu isim, bıç+ğu «mişar» (I, 63), sor+ğu «qan alan alət, neştər» (I,
66).
-gü isim, ber+gü «vergi, borc» (I, 422), bilə+gü «bülöv» (I, 438),
kül+gü «gülüş, yumor» (I, 160), kedh+gü «geyim, paltar» (I,
424), bəl+gü «bəlgə, nişan, əlamət» (I, 422).
-ür+gə isim, kös+ür+gə «köstəbək, çöl siçanı cinsindən bir hey-
van» (I, 470), çək+ür+gə «çəyirtkə». Oğuzca. Digər türklər
çəyirtkə uçmazdan əvvəl ona belə deyirlər (I, 470).
-ür+gü isim, kəs+ür+gü «dağarcıq» (I, 470), tüş+ür+gü «qolun
çaya qarışan ağzı, dəyirmandan çaya axan su» (I, 470),
köt+ür+gü «götürgə, onunla bir şey götürülən nəsnə» (I,
470), süp+ür+gü «süpürgə» (I, 470).
-nqu isim, ‫ ﺳَﻠﻨﮑﻮ‬sal+nqu «sapand» (III, 328), ‫ ﻗَﻠﻨﮑﻮ‬kal+nqu
«suyun üstündə durmaq, suyun üzünə çıxmaq» (III, 328).
-nqü isim, ‫ ﮐُﺰﻧﮑ ُﻮ‬köz+nqü «güzgü, ayna» (III, 328).
-ğaç isim, ‫ ﻗِﺴﻐﺎج‬kıs+ğaç «qısqac, kəlbətin» (I, 444), ‫ ﻗُﺸﻐﺎج‬kuşğaç
«sərçə quşu» (I, 444), ‫ ﻗُﺴﻐﺎج‬kus+ğaç «kiçik, qara bir
heyvandır, adamı dişləyir», oğuzca (I, 444).
-ğuç isim, ‫ ﺑِﺠﻐُﻮج‬bıç+ğuç «qayçı, hər hansı bir şeyi kəsən nəsnə»
(I, 442), ‫ ُﻳﻐُﺮﻏﻮُج‬yuğur+ğuç «oxlov» (I, 473), sar/a/+ğuç
«qadın yaşmağı, qadın örtüsü» (III, 196), tut+ğuç «qəlyanal-
tı, bir azca yemək» (I, 442).
-kaç isim, sar+kaç «qaramuq otu, kasnı, yabanı hindibaya bənzər
bir ot» (I, 443).
-küç isim, ör+küç «qadınların başındakı saç hörgüsü, topası» (I,
159), ör+küç «sacayağı» (I, 159).
-ğak isim, tut+ğak «avanqard, önçü kəşfiyyat bölüyü» (I, 454),
yat+ğak «keşikçi, mühafiz, qarovul» (III, 43), yapuş+ğak
136
«tikanlı bir ot, pıtrax» (III, 51), tar+ğak «daraq» (I, 454),
or+ğak «oraq» (III, 45), kap+ğak «qapaq» (I, 458).
-gək isim, tür+gək «boğça» (II, 284), kür+gək «qar təmizləyən
kürək» (II, 284).
-ğuk isim, ‫ َﺗﺒُﺰﻏُﻖ َﺗﺒِﺰدﯼ‬tapuz+ğuk tapızdı = tapmaca tapdırdı (II,
180), kay+ğuk «qayıq» (I, 235).
-gük isim, əs+gük «xalta, itin boynuna keçirilən halğa» (II, 284).
-ğan isim, sıç+ğan «siçan» (III, 243), tawış+ğan «dovşan» (I,
354).
-gən isim, kösür+gən «köstəbəyin bir növü» (I, 494).
-kan isim, sakır+kan «siçovul» (I, 493), yoğur+kan «yorğan» (I,
243).
-sığ isim, kün bat+sığ «günbatar, qərb» (I, 450).
-suğ isim, kün toğ+suğ «gündoğar, şərq» (I, 450), tut+suğ
«vəsiyyət» (I, 450).
-di isim, ög+di ol ərig kanıtğan = tərif o adamı həmişə vəcdə
gətirir, coşdurur (I, 489), təg+di «gəlinin ata evini ziyarət
etməsi» (III, 217).
-du isim, sın+du «qayçı, dərzi qayçısı» (I, 415), um+du «dilək,
istək, umu, umunc» (I, 184).
-ti isim, sök+ti «kəpək» (I, 413).
-tu isim, yar+tu «yonqar, talaşa» (III, 33), sok+tu «kolbasa» (I,
413).
-tü isim, ik+tü «əldə bəslənən heyvan, əhliləşmiş heyvan», ikit-
«eyitmək, tərbiyə etmək sözündəndir» (I, 174).
-çək isim, bilin+çək «oğrunun əlində tutulan əşyayi-dəlil» (I, 485).
-çuk isim, sarma+çuk «bir əriştə növü» (I, 498).
-çük isim, bürün+çük «şal, kəlağayı» (I, 247), ör+çük «kəkil» (I,
166).
-maç isim, tut+maç «xəngəl» (I, 442), ‫ ُﻗﻐُﺮﻣﺎج‬koğur+maç
«qovurğa» (I, 473), ‫ َﻗﻘُﺮﻣﺎج‬kawur+maç «qovurğa» (I, 473),
‫ ﻗِﻴﻤَﺞ ﺑُﺮﮎ‬kıy+maç börk = tiftikdən [keçi tiftiyindən]
hazırlanan ağ papaq (III, 171).
137
-məç isim, yörgə+məç «bağırsaq içində bişirilən bir yemək növü»
(III, 54).
-rak isim, top+rak «torpaq» (I, 454), bat+rak «ucuna bir ipək
parçası taxılan mizraq» (I, 452), kıs+rak «qısraq, madyan» (I,
459).
-çu isim, ‫ َاِﻗﻨﺠ ُﻮ‬akın+çu «axınçı, gecə ikən düşməni basan əsgər» (I,
190, nadir hallarda).
-çü isim, köm+çü «dəfinə, yatır, xəzinə» (I, 415), yörgən+çü
«sarıq, dolaq; yorğan, bürüncək» (II, 336).
-a isim, uw+a «bir yemək adı» (I, 154).
-ı isim, tol+ı «dolu, buzlu yağış» (I, 195), yaz+ı «çöl, yazı» (I,
191).
-u isim, yak+u «yağmur yapınçısı, plaş» (III, 214).
-ü isim, sünq+ü «süngü» (I, 357), sər+ü «rəf, taxça, tərək» (III,
210).
-mur isim, yağ+mur «yağış, yağmur» (I, 170).
-nək isim, ter+nək «yığıncaq, toplantı, dərnək» (I, 461).
-lar cəm şəkilçisi, ‫ اُراﻏُﺖ ﻻر ﻳ ُﻮزِن ﻳِﺒﻠَﺸﺪﯼ‬urağut+lar yüzin yıplaşdı
=qadınlar bir-birlərinin üzünə ip salaraq epilyasiya etdilər
(III, 114), ‫ اَﻟﺐ ﻻر ﮐُﮑﺮَﺷﺪﯼ‬alp+lar kökrəşdi = igidlər nərə
çəkdilər (II, 228).
-lər cəm şəkilçisi, ‫ ﺑَﮑﻼر ﺑﻴﺮﺑﻴﺮﮐﺎ َﻳﻐِﻘﺘﯽ‬bəg+lər bir birgə yağıktı =
bəylər bir-birinə yağı oldular (III, 72).
-la cəm şəkilçisi, turğan uluğ ış+la+ka=böyük iş+lər+ə qalxışan,
tergi urup aş+la+ka=yemək+lərə süfrə açıb, tumluğ kadır
kış+la+ka=soyuq, sərt qış+lara (qarşı çıxan adam), kodhtı
ərig umduru=xalqı ümid içində qoydu (II, 73).
-lə cəm şəkilçisi, təgür məninq sawımı bilgə+lə+gə, ay=ey, mənim
sözümü bilgə+lərə yetir (III, 158).
-an cəm şəkilçisi, ‫ اُﻏﻼن َاﺗِﮑﺘﯽ‬oğl+an ətikti=oğlan ətə-qana doldu,
tonbullaşdı, böyüdü (I, 240).
-ən cəm şəkilçisi, ‫ ﺗُﻮﺑﻠُﮏ َارَن‬tüplüg ər+ən=soylu adamlar, əsalətli
kişilər (III, 128).
138
-t cəm şəkilçisi, teg+it «‫ ﺗِﮑﻴﻦ‬tegin» sözünün cəmidir. Lüğəvi
mənası «kölə» deməkdir, sonra xaqan oğullarına unqun
[ünvan] olmuşdur. Bu, qaydaya zidd bir cəmdir» (I, 362).
-z cəm və qoşalıq şəkilçisi, ‫ اِﮐﺰاُﻏﻼن‬ikki+z oğlan = ekiz uşaq (I,
198). DLT yazılan dövrdə öz əski funksiyasını itirmişdir.
-ğun cəm şəkilçisi, ‫ َﻗﺬِن ﻗَﺬﻧﺎﻏُﻦ‬kadhın kadhna+ğun = qayın, qayna-
talar. Kürəkənlər üçün söylənir, ard-arda, qoşa söylənir (I,
499).
-kın cəm şəkilçisi, kız kır+kın «cariyə+lər» (I, 340).
-(n)ınq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ﺗَﻘﻐﺎج ﺧﺎ ِﻧّﮏ ﺗُﺮﻗُﻮﺳﯽ َﺗﻠِﻢ‬Tawğaç xan+
nınq turkusı təlim=Tabğaç xanının ipəyi çoxdur (I, 421).
-(n)inq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ُﺑﺮِﻧﻨﮏ اُرﺗَﻖ‬böri+ninq ortak=qurdun
ovu ortaqdır (I, 431), küni+ninq külinə təgi yağı = günü
gününün külünə qədər düşməndir (III, 221).
-(n)unq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ﻗُﺰﻏُﻮﻧُﮏ ﻳِﻐﺎج ﺑﺎﺷِﻨﺪا‬kuzğun+unq yığaç
başında = quzğunun ovu isə ağac başındadır (I, 431).
-(n)ünq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ﺗﻮُن ﮐ ُﻮﻧُﮏ ﻗَﺮﺷﻴﺴﯽ اُل‬tün kün+ünq
karşısı ol = gecə gündüzün qarşısı, ziddidir (I, 419).
-ka yönlük hal şəkilçisi, ‫ ﻳَﻼوَﺟﻘﺎ اَﻟﻘِﺶ ﺑﻴﺮﮐِﻞ‬yalavaç+ka alkış bergil
=Məhəmməd peyğəmbərə salavat çevir (I, 161), kuruk kaşuk
ağız+ka yaramas = quru qaşıq ağıza yaramaz (I, 348), kuruğ
söz kulak+ka yakışmas = quru söz qulağa yaraşmaz (I, 348),
tağ tağ+ka kawuşmas = dağ dağa qovuşmaz (III, 153).
-gə yönlük hal şəkilçisi, ol bəg+gə alkış berdi = o, bəyə alqış etdi,
dua etdi (I, 161), kişi kişi+gə kawuşur = insan insana
qovuşar (III, 153), tör+gə keç = yuxarı başa keç (I, 130), ol
əw+gə barığsadı = o, evə getmək istədi (III, 293).
-a yönlük hal şəkilçisi, ol məni atam+a oxşatdı=o məni atama
oxşatdı, bənzətdi (I, 292), usukmış+a sakığ kamuğ suw
körünür = susamışa ilğım tamam su görünər (I, 239).
-ə yönlük hal şəkilçisi, məninq közüm+ə nənq ilərdi = mənim
gözümə bir şey ilişdi, göründü (I, 229), ol məninq közüm+ə
sakıdı =o mənim gözümə xəyal kimi göründü (I, 247).
139
-ra istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ﺑَﺸﺮا َﻗﻘِﻠﺪﯼ‬baş+ra kakıldı = nə isə başa
qaxıldı, qaxınc oldu (II, 158).
-rə istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ِﺗﮑَﺎﻧِﮏ ﺗُﺒﺮا‬،‫ َﺗﺘِﻎ ﮐﻮُزرا‬tatığ köz+rə, tikənig
tüb+rə=tatın gözünə, tikanın dibinə vur (II, 277).
-ru istiqamət hal şəkilçisi, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺗَﺒﺎر ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol məninq taba+ru
kəldi = o mənim tərəfimə gəldi (I, 436), ‫ اَر ﻳُﻘﺎرُو ﺗُﺮدﯼ‬ər yo-
ka+ru turdı = adam ayağa qalxdı (II, 209).
-ar istiqamət hal şəkilçisi, ‫ﺴﺒَﻦ ﻳﻮُﻗﺎرَاﻏﺎر‬ َ ‫ ﮐُﻨﺪا اِﺷﯽ ﻳُﮑ‬kündə ışı
yüksəbən yok+ar ağar = onun işi gündən-günə yüksələr, hər-
fən: yuxarı yüksələr (I, 337).
-r istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ﻗِﻠﻐِﻞ اَﻧﮑَﺮ اَﻏ ِﺮﻟِــــﻖ‬kılğıl anqa+r ağırlık =
ona hörmət elə (I, 175), ‫ ﺑَﮏ اَﻧﮑﺎراُت ﺑِﻴﺮدﯼ‬bəg anqa+r ot berdi
= bəy ona ağı verdi, onu zəhərlədi (I, 110), ‫ ﻣَﻦ ﻣُﻨﮑَﺮ اَﻳﺪِم‬mən
munqa+r aydım = mən buna söylədim (III, 316).
-karu (ka+ru) istiqamət hal şəkilçisi, ‫ﻳَﻐﯽ ﻗﺎر ُو ﮐِـﺮِش ﻗُﺮدُم‬
yağı+ka+ru kiriş kıldım = düşmənə qarşı ox-yayımı çəkdim,
hücum etdim (II, 117).
-kerü (ke+rü) istiqamət hal şəkilçisi, ‫ اَﻣﮑﺎﮎ ﮐَﺮوُاﻟِﻨـﺪﯼ‬əmgək+
kə+rü ulındı = əzaba, sıxıntıya düçar oldu (I, 249).
-ğaru (ğa+ru) istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ﻗِﺶ ﻳﺎﻳــﻐﺮو ﺳُﻘﻠﻨﻮر‬kış
yay+ğa+ru söwlənür = qış yaya pıçıldayır (III, 254).
-gerü (ge+rü) istiqamət hal şəkilçisi,‫ اَﻧـﺪا ُﺑﻠُﺐ ﺗَﻨﮑﺮﻳﻜُﺮو ﺗَﺒﻐــــِﻦ اُﺗﺎر‬an-
da bolup tənqri+gerü tapğın ötər=orada tanrıya ibadət borcu-
nu ödər (III, 235).
-ığ təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اَر َاﺷِﻎ ﺗَﺘﻐَﻨﺪﯼ‬ər aş+ığ tatğandı=adam aşı
dadlı hesab etdi (II, 242), ‫ﮑﻠﱠﻨﺪﯼ‬ ِ ‫ اُل ﻗﻴﺰِغ ﺳِﻨ‬ol kız+ığ sinqilləndi
= o, qızı özünə bacı saydı (III, 354).
-ig təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اَﻟﺐ َارِﮎ ﻳَﻘﺮِﺗﻤﺎ‬alp ər+ig yawrıtma = alp
adamı pisləmə (I, 195), ‫ ِﻳﮑِﺖ َﻟﺮِﮎ اِﺷــــ َﻠﺘُﻮ‬yigitlər+ig işlətü =
igidləri işlədərək (I, 293).
-uğ təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اَر ُﻗﺸُﻎ َاﻣَﺠﻼدﯼ‬ər kuş+uğ əməçlədi= adam
quşu nişan aldı (I, 319).
-üğ təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اُل ﺳ ُﻮزُﮎ اَﻧﮑﻼدﯼ‬ol söz+üg anqladı =o,
sözü anladı (I, 312).
140
-ı təsirlik hal şəkilçisi, təgür məninq sawım+ı=çatdır mənim
sözümü (III, 158), kizləp tutar tayım+ı = gizlər mənim
dayçamı (III, 68), alktı məninq yayım+ı = məhv elədi yayımı
(III, 184), sürdi məninq koyum+ı = qoyunlarımı sürüb apardı
(II, 122), kaz takı kordayım+ı = qazımı, ördəyimi (II, 190),
aldı Turumtayım+ı = Turumtay adlı qulumu aldı (II, 138).
-nı təsirlik hal şəkilçisi,ol bu at+nı ağırlandı = o bu atı bahalı he-
sab etdi (I, 314), ‫ ﮐَﻨﺞ اَﻧﺎ ﺳِﻦ اَﻣﺪﯼ‬kənç anası+nı əmdi = uşaq
anasını əmdi (I, 221).
-ni təsirlik hal şəkilçisi, bəg+ni yağı basdı = yağı bəyi basdı,
basqın elədi (I, 44), ər+ni yel tokıdı = adamı yel çarpdı, yel
toxundu (III, 247).
-n təsirlik hal şəkilçisi, ol kız+ı+n əgətlədi = o, qızını cariyə sahibi
etdi, qızına cariyə verdi (I, 319), oğl+ı+n ışka tığrattı=oğlunu
işə həvəsləndirdi (II, 317), ol at+ı+n tigrətti=o, atını
fınxırdaraq, kişnədərək sürdü (II, 317), ol anqar köz+i+n
alarttı = o ona gözünü bərəltdi (III, 369).
-da yeirlik-çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ َﺗﺸُﮏ ﺳُﻘﺪا ﺑَﻠﮑُﺮار‬teşük suw+da
bəlgürər = deşik suda bəlli olar (I, 387), ‫ اُل اَﻧﯽ ﺗﺎﻏﺪا ﻳَﻴ َﻠﺘّﯽ‬ol anı
tağ+da yaylattı = o onu dağda yaylatdı (II, 337), ‫ﺗِﻠﺪا ﺟﻘﺎر اَذﮐ ُﻮ‬
‫ ﺳﻮُز‬tıl+da çıkar edhgü söz = dildən çıxar yaxşı söz (III, 160),
‫ ﻗﻮُﻳﺪا ﻳﺎغ اَﮐﺴﻮُﻣﺎس ﻗُﺰدا ﻗﺎراَﮐﺴُﻮﻣﺎس‬kuz+da kar əksüməs, koy+da
yağ əksüməs = quzeydən qar, qoyundan yağ əskik olmaz (I,
340), ‫ ﺑ ُﻮ اَت اَﻧﺪا ﻳِﻴﮏ‬bu at an+da yeg =bu at ondan yaxşıdır (III,
146), ‫ ُﻳﻐُﺮﻗَﻨﺪا اَرﺗُﻖ َاذَق ُﮐﺴُﻠﺴﺎ ُاﺷِﻴﻮُر‬yoğurkan+da artuk adhak
kösülsə, üşiyür = ayaq yorğandan artıq uzadılsa, üşüyər (II,
159).
-də yeirlik-çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ ﮐُﻨﺪا ِا ُرِﮎ ﻳُﻖ‬kün+də irük yok =
günəşdə çat olmaz (I, 138), ‫ ﺑَﮑﺪا ِﻗﻴِﻖ ﻳُﻖ‬bəg+də kıyık yok =
bəydə sözdən dönmək olmaz (I, 138), ‫ﻳَﺰﻳﺪا ﺑُﺮﯼ اُﻟﻴﺴﺎ اَﻗﺪا اِت‬
‫ ﺑَﻐﺮﯼ ﺗَﺮﺗِﺸﻮُر‬yazı+da böri ulısa əw+də ıt bağrı tartışur= çöldə
qurd ulasa, evdə qurda acıyan köpəyin bağrı sızlar (III, 238),
‫ ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bilmiş yek bilmədük kişi+də yeg =
tanıdığın şeytan tanımadığın adamdan yaxşıdır (III, 159), ‫ﮐُﻨﯽ‬
141
‫ َﺑﺮِر َﮐﻴِﮏ ﻧِﮏ ﮐ ُﻮزِﻧﺪا َاذِن ﺑﺎﺷﯽ ﻳﻮُق‬köni barır keyikninq közin+də
adhın başı yok = düz gedən geyikin gözündən başqa yarası
yoxdur (III,152), ‫ اَر اُﻓﮑﺎ ﺳِﻨﺪا ُارُﻟﺪﯼ‬ər öpkəsin+də ürüldi =
adam qəzəbindən şişdi, (I, 242).
-ta yeirlik-çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ ﻣَﻦ ﺑﻮُاﻳﺸﺘﺎ ُاﻟِﻨﺪِم‬mən bu ış+ta ulındım
= mən bu işdən usandım, bezdim (I, 249), ‫اَر اﻳﺸﺘﺎ ﺑُﺸﺘﯽ َﺗﺮُﻧﺪﯼ‬
ər ış+ta buştı tarundı = adam işdən bezdi, sıxıldı (II, 166), ‫اُل‬
‫ ﺑُﻮ اﻳﺸﺘﺎ ُﻗﺪُردﯼ‬ol bu ış+ta kudurdı = o bu işdə çox çalışdı, işin
üstünə düşdü (II, 112).
-dan çıxışlıq hal şəkilçisi, anı suw+dan keçürdi = onu sudan
keçirdi (II, 179), ər tağ+dan kıdhı ıldı = adam dağdan aşağı
endi (I, 221), ol kümüş altun+dan çöktürdi = o, qızıldan
gümüşü ayırdı (II, 194).
-dən çıxışlıq hal şəkilçisi, ol ər ol özin kişi+dən abıtğan = o adam
özünü hər kəsdən gizləyəndir (I, 208), köz+dən yırasa,
könqül+dən yəmə yırar = gözdən iraq olan könüldən də uzaq
olar (III, 317).
-dın çıxışlıq hal şəkilçisi, ol məni suw+dın keçrükli ərdi = o məni
sudan keçirənlərdən idi (II, 183), tağ+dın inildi= dağdan
enildi (II, 154).
-din çıxışlıq hal şəkilçisi, küç el+din kirsə = zorakılıq (məcazi:)
qapıdan girsə (II, 46).
-dun çıxışlıq hal şəkilçisi,‫ َاﺗِﮏ ﺗﻴﺸﯽ ﺑﻮُزدُن ﺳِﺰﻻدﯼ‬anınq tışı buz+-
dun sızladı = onun dişi buzdan sızladı (III, 267), ‫اُل ﻣَﻨﯽ ُارُﻧﺪُن‬
‫ ﺗُﺮﻏُﺮدﯼ‬ol məni orun+dun turğurdı = o məni yer[im]dən
durğuzdu (II, 191).
-dün çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ اُل ﻣَﻨﺪَن اُﻧﮑﺪُن ﺑَﺮدﯼ‬ol məndən önq+dün
bardı = o məndən öncə getdi (I, 114 ).
-tan çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ اُل اَذﮐُﻮﻧﯽ ﻳَﻘﻼﻗﺘَﻦ َاذِردﯼ‬ol edhgüni yaw-
lak+tan ədhirdi = o, yaxşını pisdən, düzü əyridən, xeyiri
şərdən ayırdı (I, 228).
-tən çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ ُﺗﺮُو ﺗُﻨﮑﻠُﮏ ﺗَﻦ ﺟِﻘﺎر‬törü tünqlük+tən çıkar
= törə bacadan çıxar (II, 46).
142
-tın çıxışlıq hal şəkilçisi, təgmə yanqak+tın budun aklışdı = hər
tərəfdən xalq axışdı (I, 277), ər ış+tın tıdhındı = adam işdən
qaçındı (II, 166).
-tin çıxışlıq hal şəkilçisi, kişi alası iç+tin, yılkı alası taş+tın =
adamın alası içində, heyvanın alası çölündədir (I, 155).
-ın alətlik hal şəkilçisi, al+ın arslan tutar = al ilə aslan tutular (I,
148), kuş kanat+ın, ər at+ın = quş qanadı ilə, ər atı ilə (I,
109), yılkı yaz+ın atlanur=ilxı yazda atlaşır, at olur (I, 309),
tıl+ın tügmişni tış+ın yazmas = dillə düyülən dişlə açılmaz,
dilin vurduğu düyünü diş aça bilməz (II, 48).
-in alətlik hal şəkilçisi, küç+in oyuk tutmas = güc ilə oyuq tutul-
maz (I, 148), kınqır köz+in bakıştılar = qızğın gözlə
baxışdılar (I, 365), kılıç kınka küç+in sığdı = qılınc qına
güclə sığdı (I, 365), olar iç+in etişdilər = onlar öz aralarında
barışdılar (I, 143), bilig+in uluğlukka təgdim = biliklə
ululuğa çatdım (II, 123).
-un alətlik hal şəkilçisi, kamuğ tolm+un tokıştılar = bütün silah-
larla vuruşdular (I, 365), süsi ot+un oruldı = (düşmən) əsgəri
ot kimi biçildi (I, 242).
-ün alətlik hal şəkilçisi, kılsa küç+ün bolmas anı tok, bay = onu
güclə tox və zəngin etmək olmaz (III, 224).
-lıkın (-lık+ın) alətlik hal şəkilçisi, kutkı+lık+ın tapınğıl =
səmimiyyətlə xidmət et (II, 162).
-ligin (-lig+in) alətlik hal şəkilçisi, isiz+li+gin kəlmə = şərlə
gəlmə (II, 123).
-lügün (-lüg+ün) alətlik hal şəkilçisi, edhgü+lüg+ün kəl = xeyirlə
gəl (II, 123), bakkıl anqar edhgü+lüg+ün = ona yaxşılıqla
bax (I, 186).
-lə alətlik hal şəkilçisi, tüzün bir+lə uruş, utun bir+lə üstərmə
=xoşxasiyyət adamla lap vuruş, alçaq adamla yarışma, çünki
qabarar, pislik edər (I, 262), kanığ kan bir+lə yumas = qanı
qanla yumazlar (III, 157), ol əwin tawar bir+lə toşğurdı = o,
evini malla doldurdu (II, 191).
-m mənsubiyyət şəkilçisi, ol məni ata+ma oxşatdı = o məni atama
oxşatdı, bənzətdi (I, 292).
143
-ım mənsubiyyət şəkilçisi, eşyək ayur baş+ım bolsa, sundırıda suw
içgəymən = eşşək deyər ki, bircə başım salamat olsun, də-
nizdən su içərəm (I, 472), məninq kız+ım = mənim qızım (I,
340), məninq kur+ım uluğ = mənim məqamım yüksəkdir (I,
339), bəg oğrında məninq ış+ım etildi = bəyin dövləti sayə-
sində işim düzəldi (I, 126).
-im mənsubiyyət şəkilçisi, məninq əlig+im taruska təgişdi =
mənim əlim tavana dəydi, çatdı (II, 134), kaşınmak məninq
yin+im əmritti = qaşınmak mənim bədənimi qıdıqlandırdı (I,
292).
-um mənsubiyyət şəkilçisi, munq+um məniniq bilinqə = mənim
əzabımı, nələr çəkdiyimi biləsən (III, 313), ol məninq
oğl+um ol = o mənim oğlumdur (I, 112).
-üm mənsubiyyət şəkilçisi, ol məninq köz+üm+ə sakıdı = o mənim
gözümə xəyal kimi göründü (I, 247).
-y+üm (nadir hallarda) mənsubiyyət şəkilçisi, kükü+y+üm kəldi =
bibim gəldi (III, 217).
-nq mənsubiyyət şəkilçisi, yağı+nq taba titrü bakıp bügdə+nq
bilə=düşməninin tərəfinə düz bax, xəncərini itilə (III, 249)
-ınq mənsubiyyət şəkilçisi, bu ışta səninq tablağ+ınq barmu= bu
işdə sənin razılığın, rizan varmı (I, 450).
-inq mənsubiyyət şəkilçisi, səninq kəzik+inq kəldi = sənin sıran,
növbən çatdı (I, 391).
-unq mənsubiyyət şəkilçisi, səninq barğ+unq kaçan = sənin
getməyin, səfərin nə zamandır (II, 84).
-ünq mənsubiyyət şəkilçisi, könql+ünq nə tək = sənin könlün
necədir (III, 317).
-sı mənsubiyyət şəkilçisi, anınq ata+sı (III, 201), kız ana+sı birlə
yıp əgrişti=qız ip əyirməkdə anası ilə yarışdı (I, 273).
-ı mənsubiyyət şəkilçisi, anınq baş+ı ağrıdı= onun başı ağrıdı (I,
301), anınq tawar+ı üpləndi = onun malı yağmalandı, talan
edildi (I, 288), kündə ış+ı yüksəbən yokar, ağar =işi gündən-
günə yüksələr (I, 337), xan ış+ı bolsa, katun ış+ı kalır =
xanın işi olanda, xatunun işi təxirə salınır (I, 407), ehdgü ər
sünqügi ərir, at+ı kalır = yaxşı adamın sümüyü çürüyər, adı
qalar (III, 319), könqli köyüp, kan+ı kurıp = könlü yanıb,
144
qanı quruyub (II, 199), aş tatığ+ı tuz = aşın dadı duzdur (III,
34), anınq oğl+ı = onun oğlu (III, 201).
-i mənsubiyyət şəkilçisi, anınq köz+i öşərdi=onun gözü qaraldı (I,
229), bu ər ol köz+i öşərgən = bu, aclıqdan daim gözü qara-
lan adamdır (I, 211), ölüg yüz+i tumluğ=ölü üzü soyuqdur (I,
45), anınq yin+i ərkəkləndi = onun tükü ürpərdi (I, 332),
anınq küç+i köwrədi = onun gücü azaldı (III, 257), anınq
əw+i üşəldi = onun evi axtarıldı, arandı (I, 244), ər söz+i bir,
ədhər kök+i üç = kişi sözü bir olar, yəhər bağı üç (II, 279).
-miz mənsubiyyət şəkilçisi, ‫ ِا ِذﻣِﺰ ﻳَﺮﻟﻴﻐﯽ‬idhi+miz yarlığı = tanrı-
mızın əmri, buyruğu (I, 152).
-ımız mənsubiyyət şəkilçisi, at+ımız «atımız» (I, 341),
-umuz mənsubiyyət şəkilçisi, bizinq anda bir çart alğu+muz bar =
bizim onda bir az alacağımız var (I, 351)
-nqız mənsubiyyət ‫ﺳﺰِﻧﮏ َﺗﺒُﻐﺠﯽ‬ِ sizinq tapuğçı[nqız] = sizin xidmət-
çi[niz] (I, 377).
-ları mənsubiyyət şəkilçisi,‫ ﻗَـــﺬَش ﻻرﯼ ﺗَﺒﺎﻻدﯼ‬kadhaş+ları tabaladı =
[onun] qohumları tənə vurdu (III, 288).
-ləri mənsubiyyət şəkilçisi, ‫ ِﻳﮑِﺖ َﻟﺮِﮎ اِﺷــــ َﻠﺘُﻮ‬yigit+ləri işlətü= [bi-
zim] igidləri işlədərək (I, 293).
-mən xəbər şəkilçisi, sundırıda suw içgəy+mən = dənizdən su içə-
rəm (I, 472).
-sən xəbər şəkilçisi, kimsən = sən kimsən (I, 359).
-dim xəbər şəkilçisi, mən anda ər+dim = mən orada idim (I, 171),
mən unamas ər+dim, ol məni unattı = mən bu işə razı deyil-
dim, o məni razı saldı (I, 257).
-dinq xəbər şəkilçisi, kanda ər+dinq =sən harada idin (I, 415).
-di xəbər şəkilçisi, ol məninq birlə ər+di = o mənimlə birlikdə idi
(I, 424).
b) Adlardan və fellərdən sifət yaradanlar:
-lığ sifət, ‫ اَﺗﻠِﻎ اَر‬at+lığ ər = atlı adam (I, 161), ‫ ا ِﺗﻠِﻎ اَڤ‬ıt+lığ əw =
köpəkli ev (I, 162), ‫ َاﻏِﺮﻟِﻎ اَر‬ağır+lığ ər = sayılan, əzizlənən,
ağırlanan adam (I, 202), ‫ َﺑﺪُﮎ َﺑﻐِﺮﻟِﻎ‬bedük bağır+lığ= ciyəri,
145
bağrı böyük, məcazi: cəsur (I, 366), yeti baş+lığ yıl bükə =
yeddi başlı əjdaha (III, 214).
-lig sifət, ‫ َاﻣِﮑﻠِﮏ اِﺷﻼر‬əmik+lig işlər = əmzikli, əmizdirən qadın (I,
208).
-luğ sifət, ‫ اُﺗﻠُﻎ ﺗﺎغ‬ot+luğ tağ = otlu dağ (I, 161), ‫َﻗﺒُﻐﻠُﻎ اَڤ‬
kapuğ+luğ əw = qapılı ev (I, 475).
-lüg sifət, ‫ اِﮐﯽ ﻳُﺰﻟُﮏ اَر‬iki yüz+lüg ər = ikiüzlü adam (III, 46), ‫َﮐﺬُﮐﻠُﮏ‬
‫ ُﮐﻔَﺞ ﻟِﮏ ﮐُﺮﻳﻤﺎس‬،‫ اُﻟﻴﻤﺎس‬kedhük+lüg öliməs, küfəç+lig
küriməs=yapıncılı adam islanmaz, qantarğalı at özündən
çıxmaz (III, 238), ‫ ﮐﻮُﺟﻠِﮏ ِﺑَِﻠﮑﻠِﮏ ﮐِﺸﯽ‬küç+lüg bilək+lig kişi
=güclü-biləkli adam (I, 485), ‫ ﮐﺮﮐﻠﻮﮎ ﮐِﺸﯽ ﮐﺎ ﺳﻮُز ﮐَﻠﻴﺮ‬körk+lüg
kişigə söz kəlir = gözəl qıza söz gələr (I, 336).
-sız sifət,‫ﺳﻴُﻮﻣﺎس‬ ِ ‫ اَرﻗﺎ ﺳﻴﺰ اَﻟﺐ ﺟَﺮﻳﮏ‬arka+sız alp çərig sıyumas=
arxasız alp qoşun basmaz (I, 183), ‫ اَرﺑﺎﺳِﺰ اَت َاﺷُﻮﻣﺎس‬arpa+sız
at aşumas = arpasız at çöl aşmaz (I, 183).
-siz sifət, ‫ َاﺳﱢﺰﻳُﺰﯼ ﺑُﺮﻗُﺮار‬əs+sis yüzi burkurar = solğun üzü bürüşər
(II, 199).
-suz sifət, ‫ ِﻳﮑِﺖ ﻳﺎزُﻗﺴُﺰ ﺑﻠﻤﺎس‬yigit yazuk+suz bolmas = igid günahsız
olmaz (III, 23).
-süz sifət, ‫ اوُت ُﺗﺘُﻨﺴُﺰ ﺑُﻠﻤﺎس‬ot tütün+süz bolmas = od tüstüsüz olmaz
(III, 23).
-lık sifət, ‫ ُاﺟَﻘﻠِﻖ ﻳﻴﺮ‬oçak+lık yer = ocaq yeri (I, 205), kaşık+lık
«qaşıqlıq, qaşıq düzətmək üçün ayrılan material» (I, 481).
-lik sifət, ‫ َاﺷِﮑﻠِﮏ ﻳِﻐﺎج‬eşik+lik yığaç = astana düzəltmək üçün
hazırlanan ağac (I, 207), ‫ ﺑُﻮ ﻳِﻐﺎج اُل َﻗﺒُﻐﻘﺎ ِﺗﺮَﮐﻠِﮏ‬bu yığaç ol
kapuğka tirəklik = bu ağac o qapıya dirək üçün hazırlan-
mışdır (I, 486).
-luk sifət, ‫ ُﻗﻨُﻘﻠُﻖ اَڤ‬konuk+luk əw = qonaq üçün ayrılan ev (I,
481).
-lük sifət, ‫ َاﺗُﮑﻠُﮏ ﺳَﻐﺮﯼ‬ətük+lük sağrı = məst tikmək üçün ayrılan
tumac (I, 207).
-kı sifət, ‫ ﻗُﻨﻘﯽ اَر‬kut+kı ər = təvazökar, həlim adam (I, 422), ‫اُزاﻗﯽ‬
‫ ﺑِﻠﮑﺎ اَﻧﺠﺎ اَﻳﻤﻴﺶ‬uza+kı bilgə ança aymış = keçmiş zaman
bilgəsi belə demiş[dir] (I, 153).
-ki sifət, ‫ ُاَﻧﮑﺪُﻧﮑﯽ َﻳﻠِﻎ‬önqdün+ki yalığ = yəhərin ön qaşı (III, 21),
‫ ﮐﻴﺪِﻧﮑﯽ َﻳﻠِﻎ‬kidin+ki yalığ = yəhərin arxa qaşı (III, 21).
146
-dak sifət, ‫ َﻳﻠِﻨﺪَق اَر‬yalın+dak ər = çılpaq adam (III, 51).
-dük sifət, ‫ ﮐَﻤﺪُﮎ ﺳُﻨﮑﻮُﮎ‬kəm+dük sünqük = sıyrılmış, əti yeyilmiş,
gəmirilmiş sümük (I, 463).
-da+kı sifət, ‫ﺳﻘﻠﻴﻦ َاذَرﮐَﻠﯽ َاﻗﺪاﮐﯽ ﺗَﻘﺎﻏ ُﻮ اِﺟﻐِﻨﻤﺎ‬
ُ ‫ ﻳَﺰﻳﺪاﻗﯽ‬yazı+da+kı süwlin
ədhərgəli əw+də+ki takağu ıçğınma = çöldəki qırqovulu
axtararkən barı evdəki toyuqdan olma (I, 437), ‫ﻳَﻘﺎداﻗﯽ ﻳَﻠﻐﺎﻏﺎﻟﯽ‬
‫ َاﻟِﮑﺪاﮐﯽ اِﺟﻐِﻨﻮُر‬yaka+da+kı yalğağalı əlig+də+ki ıçğınur =
yaxadakı, yaxaya tökülən yemək yalanırkən əldəki boşqab
düşər (III, 274).
-də+ki sifət, ‫ اَﻗﺪاﮐﯽ ﺑُﺰاﻏ ُﻮ ُاﮐُﻮز ﺑُﻠﻤﺎس‬əw+də+ki buzağu öküz bolmas
= evdəki buzovdan öküz olmaz (I, 437), ‫َا ِﻟﮑِﻨﺪاﮐﯽ ﻧﺎﻧﮑﻨﯽ ﻳِﻴﺮدا‬
‫ اُردﯼ‬əligin+də+ki nənqni yerdə urdı = əlindəki nəsnəni yerə
qoydu (I, 217).
-druk sifət, ‫ ﻳَﻠﺪرُق ﻧﺎﻧﮏ‬yal+druk nənq = cilalı ləyən kimi parlayan
nəsnə (III, 372), ‫ ﻳَﻠﺪرُق اَﺷﻼر‬yal+druk işlər = süslü, sığallı
qadın (III, 372).
-lak sifət, ‫ َﻳ َﻘﻠَﻖ ﮐِﺸﯽ‬yaw+lak kişi = bədxasiyyət adam (III, 44).
-lək sifət, ‫ ﺗُﻼﮎ ﻳِﻠﻘﯽ‬tül+ək yılkı = qış tükünü tökən heyvan (I, 410).
-al sifət, ‫ ﻗِﻘﺎل ُﺑﺮُن‬kıw+al burun = düz, düzgün burun (I, 410).
-əl sifət, ‫ ﺗُﮑﺎل اَﻟﻐِﻞ‬tük+əl alğıl = tam al, hamısını al (I, 410).
-ıl sifət, ‫ َﺑﺸِﻞ ﻗﻮُﯼ‬baş+ıl koy = başında ağı olan, qaşqa qoyun (I,
392), ‫ ﻳﺎﺷِﻞ اُﻧﮏ ﻟُﮏ ﺗُﻮن‬yaş+ıl önqlüg ton = yaşıl rəngli don,
paltar (I, 114), ‫ ِﻗﺰِل ﻣَﻨﮑِﺰﻟِﮏ‬kız+ıl mənqizlig = qırmızı bənizli
(III, 316).
-il sifət, ‫ ُاﮐِﻞ ﮐِﺸﯽ‬ök+il kişi = çox adam (I, 142).
-ul sifət, ‫ َﻳﺴُﻞ ﺗﺎغ‬yas+ul tağ = yastı dağ (III, 25), ‫ ﺑُﻐﺮَل ﻗﻮُﯼ‬boğr+ul
koy = boğazı ağ qoyun (I, 464).
-ül sifət, ‫ ﺑُﮑﺮُل اَت‬bögr+ül at = böyürləri ağ at. Alaca qoyuna və
başqa heyvanlara da belə deyilir (I, 464).
-ğıl sifət, ‫ ﺑَﺸﻐِﻞ ﻳِﻠﻘﯽ‬baş+ğıl yılkı = başı ağ heyvan (I, 464), ‫ﻗِﺮﻏِﻞ اَر‬
kır+ğıl ər = saçına qır düşmüş adam, orta yaşlı adam» (I,
465).
-ğul sifət, ‫ ﻗِﺰﻏُﻞ اَت‬kız+ğul at = rəngi boz ilə qır arasında olan at (I,
465).
-kil sifət, ‫ ﻳِﺒﮑِﻞ ﺗﻮُن‬yip+kil ton = ərğüvan rəngində paltar» (III, 47).
147
-kin sifət, yip+kin yaşıl yüzkəşip = bənövşəyi-yaşıl üzə çıxıb (I,
394).
-kül sifət, ‫ ﺗُﺮ ِﺗﮑُﻞ اَڤ‬tört+kül əw = dördkünc ev (III, 362), üç+kül
«üçbucaq, üç bucağlı nəsnə» (I 168).
-çıl sifət, ‫ ﻳَﻐﻤُﺮﺟِﻞ ﻳِﻴﺮ‬yağmur+çıl yer = yağmuru çox olan yer (III,
56).
-çil sifət, ‫ ُﺗﺒﺠِﻞ ﻳِﻴﺮ‬tüp+çil yer = daim boranlı yer (III, 56), ‫اﻳﮑﺠِﻞ‬
ig+çil = uzun müddət xəstə olan adam (III, 56).
-sığ sifət,‫ ﻗُﻠﺴِﻎ اَر‬kul+sığ ər = qula bənzəyən adam (III, 136), ‫ﺑ ُﻮ‬
‫ ﻗَﺮﯼ اُل اُﻏﻼﻧﺴِﻎ‬bu karı ol oğlan+sığ = bu qocanın xasiyyəti
uşaq kimidir (III, 136).
-sig sifət, ‫ ﺑ ُﻮ اَر اُل ﺑَﮑﺴِﮏ‬bu ər ol bəg+sig = bu adamın xasiyyəti
bəyinkinə bənzəyir (III, 136), ‫ ﺑ ُﻮ ُاﻏُﻞ اُل اَرﺳِﮏ‬bu oğul ol
ər+sig = bu uşağın xasiyyəti ərlərin xasiyyətinə bənzəyir (III,
136).
-sak sifət, ‫ َﺑﻐِﺮﺳَﻖ ﮐِﺸﯽ‬bağır+sak kişi = rəhmdil, müşfiq adam (I,
479), ‫ اُل اَر اُل َﺗﻘَﺮﺳﺎق‬ol ər ol tawar+sak = o adam mal hərisidir
(II,74), ‫ َﺗﺒُﻐﺴﺎق اَر‬tapuğ+sak ər = xidmət sevən adam, II, 182).
-sək sifət, ‫ ﺑ ُﻮ اُراﻏُﺖ اُل اَرﺳﺎﮎ‬bu urağut ol ər+sək = bu qadın ər, kişi
düşkünüdür (II, 74), ‫ اَرﺳَﮏ اِﺷﻼر‬ər+sək işlər = ortalığa
düşmüş pozğun qadın, fahişə (I, 166).
-suk sifət, ‫ ﺗَﻨﮑﺴُﻖ ﻧﺎﻧﮏ‬tanq+suk nənq = qəribə şey, heyrət ediləcək
şey. Bir adamın çox nadir hallarda tapdığı nəfis yeməyə də
‫ ﺗَﻨﮑﺴُﻖ اَش‬tanq+suk aş deyilir (III, 331).
-ğak sifət, kadhır+ğak «çox işləmək üzündən əldə yaranan qabar,
[ağac kimi qabar]» (I, 479, ‫ ﻗﺬز‬kadhız «ağac qabığı»
sözündən, I, 370, qabar ağacın qabığına bənzədilmişdir).
-gək sifət, müngüz+gək «çox işləməkdən dolayı əldə yaranan qa-
bar, [sümük kimi qabar]» (III, 335, qabar ‫ ﻣُﻨﮑُﺰ‬münqüz, III,
316 sözünə bənzədilmişdir), kidhiz+gək «təzəliyi, təravəti
gedən, keçələşmiş qovun [keçə kimi qovun]» (II, 285, ‫ﮐِﺬز‬
kidhiz «keçə» deməkdir).
-ağu sifət, ‫ ﻗَﺮ َﻧﻐُﻮ اَر‬karn+ağu ər = xaşal adam (I, 471).
-əgü sifət, ‫ َرﺷَﮑ ُﻮاَت‬kərş+əgü at = kürək sümüyünün altında yağırı
olan at (I, 471), ‫ ﺳَﻨﮑَﺮﮐُﻮ اَت‬sənqr+əgü at = əngi xəstəliyi olan
at (III, 335), iç+əgü «qabırğa sümüklərinin daxili tərəfində
148
olan şeylərin adı; içalat» (I, 193), inə+gü «göbək qarşısında
olur, qulunca bənzər bir xəstəlikdir» (I, 193).
-əz sifət, köw+əz «məğrur, şıltaq, ərköyün» (I, 339).
-uz sifət, yaf+uz «pis, acıqlı, yavuz» (yawa sözündən, III, 18),
kudh+uz «dul qadın, məcazi: quduz» (I, 370).
-rək sifət, ət+rək «ət rənginə çalan» (I, 165).
-ut sifət, ‫ َﻳﺸُﺖ ﻧﺎﻧﮏ‬yaş+ut nənq = gizli şey (III, 16).
-üt sifət, ‫ َﺑﮑُﺖ‬bək+üt «gizli», ‫ َﻳﺸُﺖ َﺑﮑُﺖ‬yaş+ut-bək+üt şəklində
qoşa deyilir (III, 16).
-ru sifət, ‫ اُل ﻳَﺸﺮ ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol yaş+ru kəldi = o, gizlin gəldi (III, 34),
‫ ﻳَﺸﺮ ُو اﻳﺶ‬yaş+ru ış = gizli iş (III, 34).
-mul sifət, ‫ ﺑُﻴﻤﻞ اَت‬boy+mul at = boynunda ağlıq olan at (III, 172).
-sal sifət, ‫ اَرﺳَﻞ ﺳَﺞ‬ar+sal saç = qızıla çalan saç (I, 168).
-nak sifət,‫ ﺑَﺸﻨَﻖ اَر‬baş+nak ər = başında dəbilqəsi, əynində zirehi
olmayan əsgər (I, 454).
-çın sifət, balık+çın «balıqcıl, balıq yeyən quş» (I, 487).
-ğ sifət, ‫ ُﻗﺮُغ ﻳِﻐﺎج اَﮐﻠِﻤﺎس‬kuru+ğ yığaç əgilməs = quru ağac əyilməz
(I, 244), ‫ﺸﺘّﯽ‬ َ ‫ اُل ﻗﺎﺗِﻎ ﻧﺎﻧﮑﻨﯽ ﮐَﻘ‬ol katı+ğ nənqni kəwşətti = o, qatı
nəsnəni yumşaltdı (II, 323).
-ığ sifət, ‫ ِﺑﺸِﻎ اَش‬pış+ığ aş = bişmiş yemək (I, 375).
-ig sifət, ‫ﺳﻠِﮏ اَر‬
ِ sil+ig ər = təmiz, incə, yaraşıqlı adam (I, 390).
-uğ sifət, ‫ ُاذُغ اَر‬udh+uğ ər = oyanıq, huşyar adam (I, 133).
-üg sifət, ‫ ﻳُﮑﺮُﮎ اَت‬yügr+üg at = qaçağan at, yüyrək at (III, 46).
-k (‫ ق‬ka) sifət, ‫ ﻳِﺮاق ﻳِﻴﺮ‬yıra+k yer =uzaq yer (III, 32).
-k (‫ ﮎ‬ke) sifət, ‫ ﻧَﺠﺎ ِﻳﺘِﮏ ﺑِﺠﺎﮎ اَرﺳﺎاوُزﺳﺎﺑِﻦ ُﻳﻨُﻮﻣﺎس‬neçə yiti+k biçək
ərsə, öz sapın yonımas = bıçaq nə qədər iti olsa da, öz sapını
yonmaz (I, 386).
-ık sifət, ‫ ِﺑﺸِﻖ اَت‬pış+ık ət = bişmiş ət (I, 380).
-ik sifət, ‫ َﺗﺰِﮎ ﮐِﺸﯽ‬təz+ik kişi = işdən qaçan adam (I, 387).
-uk sifət, ‫ َﻳﺘُﻖ ﻧﺎﻧﮏ‬yat+uk nənq = atılan, unudulan hər şey (III, 21),
‫ َﻳﺘُﻖ ﮐِﺸﯽ‬yat+uk kişi = tənbəl adam (III, 21), ‫ﺗُﻐـﺪﯼ َﻳﺮُق ﻳُﻠﺪُوزﯼ‬
toğdı yar+uk yulduzı = doğdu parlaq ulduzu (I, 160), ‫َﻳﺮُق ﻳﻴﺮ‬
yar+uk yer = aydınlıq yer (III, 22).
-ük sifət, ‫ ُﺗﺸُﮏ ﮐِﺸﯽ‬tüş+ük kişi = işdən-gücdən qaçan, avara adam
(I, 388), ‫ َﺑﺪُﮎ ﺗَﻘﯽ‬bəd+ük təwi = böyük dəvə (I, 386), ‫ﺳُﺮﺗُﮏ‬
149
‫ اِﺷﻼر‬sürt+ük işlər=özünü sürtüşdürən, sürtük qadın (I, 462),
‫ﺳﺰُﮎ ﺳُﻮڤ‬ ُ süz+ük suw=süzülmüş su (I, 389).
-ınç sifət, ‫ ُاﻟِﻨﺞ ﻳﻮُل‬ul+ınç yol = düz olmayan, qıvrılan yol (I, 189).
-inç sifət, ‫ ﺗَﺮﮐِﻨﺞ ﻳﻮُل‬təz+ginç yol = qıvrım yol (III, 334).
-unç sifət, ‫ ﻗُﺮﻗُﻨﺞ ﻗﻴﻢ ﺑُﻠﺪﯼ‬kork+unç kıyım boldı = qorxunc qıyım
oldu, böyük dəhşət yaşandı (III, 166).
-ünç sifət, kül+ünç «gülünc» (III, 324).
-nçu sifət, ‫ ِاذِﻧﺠ ُﻮ ﺳَﺞ‬ıdhı+nçu saç = kişinin sonradan buraxılan,
uzadılan saçı (I, 190).
-nçü sifət, ‫ ﮐِﺰﻟَﻨﺠ ُﻮ َﮐﻠِﻨﺪا‬kizlə+nçü kəlində = gizli şey gəlində olar,
çünki o, yaxşı şeyləri əri üçün saxlayar (III, 227).
-ınçu sifət, ‫ َاﺗِﻨﺠ ُﻮ ﻧﺎﻧﮏ‬at+ınçu nənq = atılan nəsnə (I, 190), ‫َاﻗِﻨﺠ ُﻮ‬
‫ ﻧﺎﻧﮏ‬aw+ınçu nənq = ovunulan, alışılan şey (I, 190), ‫َاﻗِﻨﺠ ُﻮ‬
aw+ınçu = cariyə (məcazi mənada, I, 190).
-inçü sifət, ‫ ِاﺗِﻨﺠ ُﻮ ﻧﺎﻧﮏ‬it+inçü nənq = itilən [itələnən] nəsnə (I,
190).
-(ı)nçığ sifət, ‫ ﻳَﺮﺳِﻨﺠِﻎ ﻧﺎﻧﮏ‬yars+ınçığ nənq = pis, iyrənc, murdar
şey (III, 56), ‫ اِت ﺑﺎﻻﺳﯽ اُﺧﺸَﻨﺠِﻎ‬،‫ ﻗُﺶ ﺑَﻼﺳﯽ ُﻗﺴِﻨﺠِﻎ‬kuş balası
kus+ınçığ, ıt balası oxşa+nçığ = quş balası iyrənc, it balası
qucağa alıb oxşanacaq qədər gözəl olur (III, 218).
-(ı)nçak sifət, ‫ َﺑﺴِﻨﺠَﻖ اَر‬bas+ınçak ər=zəif görünən adam, önəm ve-
rilməyən adam (I, 479).
-ğun sifət, tut+ğun «tutulan, yaxalanan, dustaq, əsir» (I, 430).
-ğın sifət, ‫ ﻗَﺠﻐِﻦ اَر‬kaç+ğın ər = qaçan adam (I, 71).
-gin sifət, ‫ ﺟِﻘﮑِﻦ اَش‬çiw+gin aş = doyuran, yağlı aş. Heyvanları kö-
kəldən bir ota da ‫ ﺟِﻘﮑﻴﻦ اُت‬çiw+gin ot deyilir (I, 434), ‫ﮐَﻘﮑِﻦ اَش‬
kəw+gin aş = doyurmayan aş. Bu, ‫ ﺟِﻘﮑِﻦ‬çiw+gin sözünün an-
tonimidir. Heyvanları doyurmayan qüvvəsiz ota da ‫ﮐَﻘﮑِﻦ اُت‬
kəw+gin ot deyilir (I, 434).
-kun sifət, ‫ ﺗُﺮﻗُﻮن ﺳُﻮڤ‬tur+kun suw = durğun su (I, 432).
-kın sifət, ‫ ﺑَﺮﻗِﻦ ﮐِﺸﯽ‬bar+kın kişi = heç bir vəchlə yolundan sapdı-
rılmayan adam (I, 432).
-kin sifət, ‫ ﺗَﺮﮐِﻦ ﺳُﻮڤ‬tər+kin suw = yığılmış su (I, 434), ‫اَﺟﮑِﻦ اَر‬
iç+kin ər = düşməndən olduğu halda qaçıb bu tərəfə sığınan
və amanda olan adam (I, 170), ‫ اَﺷﮑِﻦ ﺗُﺒﺮاق‬eş+kin toprak =
axıb enən, üyünən, eşilən torpaq (I, 170).
150
-ğak sifət, ‫ ﺳَﺠﻐﺎق ﮐِﺸﯽ‬saç+ğak kişi = malını saçan adam (I, 457),
‫ ﻳُﻤﻐﺎق ﺗَﻨﺎ‬yum+ğak tənə = yuvarlaq danə (III, 45).
-ğuk sifət, uç+ğuk «uçuq, çökük, xaraba» (I, 162).
-gək sifət, ‫ ﺗَﺰﮐﺎﮎ اَر‬təz+gək ər = işdən və ya işə bənzər şeydən
qaçan, çəkinən adam (II, 284).
-ma sifət, ‫ ﺑِﺠﻤﺎ ﻳُﺮﻳﻨﺠﻐﺎ‬bıç+ma yorıncğa = biçmə yonca (I, 424), ‫ﻗَﺘﻤﺎ‬
‫ ﻳﻮُﻏﺎ‬kat+ma yuğa = ufalanmış çörək (I, 426).
-mə sifət, ‫ اُﮐﻤﺎ ﺗُﺒﺮاق‬ök+mə toprak = yığma torpaq (I, 187), ‫اُرﻣﺎ ﺳَﺞ‬
ör+mə saç = hörmə saç (I, 187), ‫ ُﮐﺠُﺮﻣﺎ ُاﺟُﻖ‬köçür+mə oçak =
bir yerdən başqa yerə köçürülən ocaq (I, 470).
-ğa sifət, ‫ ﻳُﺮﻳﻐﺎ اَت‬yorı+ğa at = yorğa at (I, 170).
-gə sifət, ‫ ﺑﻴﺮ ﺗِﻠﮑﺎ اَت‬bir til+gə ət = bir dilim ət (I, 423).
-yuk sifət, ‫ اُﺳﺎﻳُﻖ اَر‬usa+yuk ər = qəflətdə olan, qafil adam (I, 213),
‫ ﺑُﻠ َﻐﻴُﻖ ﺳﻮُڤ‬bulğa+yuk suw = bulanıq su (III, 175).
-yüg sifət, ögrə+yüg «alışılan şey, ənənə, görənək» (I, 213).
-ın sifət, ‫ َﻗﻠِﻦ ُﺑُﻠﺘُﻎ ﺗُﺒﯽ ﺳُﺮار‬kal+ın bulutuğ tüpi sürər = qalın buludu
boran qovar (III, 206). ‫ َﻳﻘِﻦ ﻳِﻴﺮ‬yak+ın yer = yaxın yer (I, 144).
-un sifət, ‫ اُﺗﻮُن ﺑِﺮﻻ اُﺳﺘَﺮﻣﺎ‬ut+un birlə üstərmə = alçaq adamla
yarışma (I, 262), ‫ ﺗُﻮﻟُﻦ ااﯼ‬tol+un ay = on dörd gecəlik ay, do-
lunay (I, 148), ‫ ﺑ ُﻮ اَر َاُل اُزوُن ﻳَﺸﺎﻏ ُﻮ‬bu ər ol uz+un yaşağu =
uzun yaşamaq bu adaın haqqıdır (III, 38).
-ün sifət, ‫ ﺗُﻮزُن ﺑِﺮﻻ ُارُش‬tüz+ün birlə uruş = düzgün, xoşxasiyyət
adamla vuruş (I, 262).
-ğıl sifət, bıç+ğıl «çat, çatlaq, çatlamış» (I, 464), ‫ ﺗَﺮﻏِﻞ ﻳﻠﻘﯽ‬tarğıl
yılkı deyilir ki, belində ağlı-qaralı zolaqlar olan alacalı hey-
van deməkdir. Bu sifət atdan başqa hər heyvana şamildir (I,
465).
-u sifət, ‫ ﺳَﻐﺮَق ﺗُﻠ ُﻮﮐُﺰﻟَﻴــُﻮ‬sağrak tol+u köz ləyü = sürahi dolu göz ki-
mi (I, 165).
-ağan sifət, ‫ اُل اَر اُل اَﻗﮑﺎ َﺑﺮَﻏﺎن‬ol ər ol əwgə bar+ağan = o adam evə
çox, daim gedəndir (II, 73)
-əgən sifət, ‫ اُل ﮐِﺸﯽ اُل ﺑﻴﺰﮐﺎ َﮐﻠَﮑﺎن‬ol kişi ol bizgə kəl+əgən =o adam
bizə çox, daim gələndir (II, 73), ‫ﺳﺠِﮏ ِاﺟُﺮﮐﺎن‬ ُ ‫ ﺑ ُﻮ اَراُل َﺗﻠِﻢ‬bu ər ol
təlim süçik içür+gən =bu adamın adəti başqasına şərab
içirtməkdir (I, 211), ‫ ﺑ ُﻮ اِﺷﻼ اُل َﺗﻠِﻢ ﻳِﺐ اﮐﺮﮐﺎن‬bu işlər ol təlim
yıp əgir+gən = bu qadın çox ip əyirəndir (I, 211).
151
-p sifət, müqayisə dərəcəsi (qeyri-oğuzlarda) ‫ ﮐُﺐ ﮐﻮُﮎ‬köp kök =
gömgöy, tünd göy (I, 342), ‫ﺳﺮِغ‬ َ ‫ ﺳَﺐ‬sap sarığ = sapsarı, tünd
sarı (I, 342), ‫ ﻳَﺐ ﻳَﺰﯼ‬yap yazı = [tam açıqlıq, çöllükbiyaban]
(I, 342).
-m sifət, müqayisə dərəcəsi (oğuzlarda) ‫ ﮐُﻢ ﮐﻮُﮎ‬köm kök =
gömgöy, tünd göy (I, 342).
-rak sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ اَزراق اَﻧـــــﮑَﺮ ُاﮐُﻨﮑِﻞ‬az+rak anqar
öküngil = ona az heyfsilən, az üzül (III, 314).
-rək sifət, müqayisə dərəcəsi, uluğ+rak «daha ulu» (Kutadğu Bi-
lig, 1830), kız+rak «daha bahalı» (KB, 1724).
süm sifət, müqayisə dərəcəsi, süm süçik nənq «şipşirin şey» (I,
349).
tüm sifət, müqayisə dərəcəsi, tüm kara at «dümqara, zil qara at»
(I, 348), tüm toruğ at «dümdoru at» (I, 348).
çim sifət, müqayisə dərəcəsi, çim yik ət «lap yaş ət» (I, 349), çim
öl ton «lap yaş paltar» (I, 349).
təs sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ ﺗَﺲ‬T ə s mübaliğə ədatıdır
[şəkilçisidir]. Oğuzca. Oğuzlar yuvarlaq bir nəsnə barədə
mübaliğə etmək istədikdə ‫ ﺗَﺲ َﺗﮑِﺮﻣﺎ‬təs təgirmə deyirlər ki, bu
da «dəsdəyirmi, yupyumru» mənasını verir (I, 341).
-ün sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ اَﻧﺪن اوُﺳﺘُﻦ‬andan üst+ün = ondan
yuxarı, ondan üstün (I, 170).
-ın sifət, müqayisə dərəcəsi, ast+ın «aşağı» (I, 170), alt+ın «aşağı»
(I, 170).
-rə sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ اُل اَﻧﺪَن اِﺳﺮا اوُل‬ol andan is+rə ol =
həqiqətən o ondan aşağı və sonradır (I, 185).
-şin sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ ﮐُﮑﺸﻴﻦ ﻧﺎﻧﮏ‬kök+şin nənq =
göyümsov nəsnə, (I, 430).
c) Say yaradanlar:
-nç say, ‫ ِاﮐِﻨﺞ ﻧﺎﻧﮏ‬iki+nç nənq = ikinci nəsnə (III, 384), ‫ ﻳِﮑ ِﺮﻣِﻨﺞ‬yi-
girmi+nç = iyirminci (I, 189).
-inç say, ‫ ِﺑﺮِﻧﺞ ﻧﺎﻧﮏ‬bir+inç nənq = birinci nəsnə (III, 323), ‫ﺑِﻴﺸِﻨﺞ‬
beş+inç = beşinci (I, 189).
-ünç say, ‫ ﺗُﻮرﺗُﻨﺞ‬tört+ünç = dördüncü (I, 189).
152
-unç say, ‫ ُاﻧُﻨﺞ ﻳَﺮﻣﺎق‬on+unç yarmak = onuncu pul (I, 190).
-ndi say, ‫ ِاﮐِﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬iki+ndi nənq = ikinci nəsnə (I, 196), ‫ﺑَﮑﻼر ﺑﻴﺮ‬
‫ ِاﮐِﻨﺪﯼ ﺑِﺮﻻ َاﻏِﺸﺪﯼ‬bəglər bir iki+ndi birlə ağışdı = bəylər bir-
birlərini qovmaqda yarışdılar (I, 235), ‫ﺑ ُﻮذُن ﺑﻴﺮ ِاﮐِﻨﺪﻳﻨِﮏ اَﻗﻼرِن‬
‫ اُرﺗَﺸﺪﯼ‬budun bir iki+ndininq əwlərin örtəşdi = xalq bir-
birinin evlərini yandırdı (I, 269).
-gü say, ‫ ﺑَﺮﻳﻨﮑﻼرا ﮐﻴﮑ ُﻮ‬barınqlar iki+gü = ikiniz gedin (II, 66).
-lə say, ‫ ﺑﻴﺮ ﺗِﻠﮑ ُﻮ ﺗَﺮﻳﺴِﻦ اِﮐﻴﻼ ﺳِﻴﻤﺎس‬bir tilkü tərisin iki+lə soymas =
bir tülkünün dərisi iki dəfə soyulmaz (III, 230).
-a say, numerativ söz, ‫ ﺑﻴﺮ ﻗَﺘﺎ اَﻳﺪِم‬bir kat+a aydım = bir dəfə dedim
(III, 207), ‫ ﻗَﺞ ﻗَﺘﺎﺑِﺮدِﻧﮏ ﺗَﻘﺎر‬kaç kat+a berdinq tawar = neçə yol
davar verdin (I, 476), ‫ ﻗَﺞ ﻗَﺘﺎ اَﻳﺪِم‬kaç kat+a aydım =neçə dəfə
dedim (I, 337).
ç) Əvəzlik yaradanlar:
mən şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﯽ اُﺑﺴﺎدِم‬mən anı öpsədim = mən onu öpmək
istədim (I, 302).
məninq şəxs əvəzliyi, ‫ﺳﺘﱡﺮدﯼ‬ َ ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺗَﻘﺎرِغ‬ol məninq tawarığ
satturdı = o mənim malımı satdırdı (II, 195).
manqa şəxs əvəzliyi,‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَت َﺑﻐِﺸﻼدﯼ‬ol manqa at bağışladı =o
mənə at bağışladı (III, 295).
məni şəxs əvəzliyi, ‫ اُل ﻣَﻨﯽ ُاﻏُﺰﻻدﯼ‬ol məni oğuzladı = o məni
oğuz saydı (I, 322).
mini şəxs əvəzliyi, ‫ ُﺑُﻠﻨﺎر ﻣﻴﻨﯽ اوُﻻس ﮐﻮُز‬bulnar mini ulas köz =
əsir edər məni xumar göz (I, 130).
məndə şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻨــﺪا ِﺗﻨَﺮ ﻗَﺮﻏِﻼج‬məndə tınar karğılaç =
məndə dinər qaranquş (I, 499).
məndən şəxs əvəzliyi, ‫ اُل ﻣَﻨﺪَن اُﻧﮑﺪُن ﺑَﺮدﯼ‬ol məndən önqdün
bardı = o məndən əvvəl getdi (I, 114).
məndin şəxs əvəzliyi, ‫ اُل ﻣَﻨﺪِن َﻳﺠَﻨﺪﯼ‬ol məndin yaçandı = o
məndən utandı, həya etdi (III, 76).
bən şəxs əvəzliyi, Türklər «mən bardum», suvarlar, qıpçaqlar və
oğuzlar isə «bən bardum» deyirlər (I, 105).
sən şəxs əvəzliyi, türklər «‫ ﺳَﻦ‬sən» deyirlər (III, 343), attın əmdi
sən tönqül = atdan indi gəl sən dön, vaz keç (I, 142).
153
səninq şəxs əvəzliyi, ‫ﺳﻨِﮏ ﺳﺎب ﮐَﻠﺪﯼ‬ َ səninq sap kəldi = sənin
sıran, sənin növbən gəldi (III, 148).
sanqa şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ ﺳَﻨﮑﺎ َﮐﻠِﮑﺴﺎدِم‬mən sanqa kəligsədim =
mən sənin yanına gəlmək istədim (III, 259).
sa şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳﺎ َاﻳُﺮ ﻣَﻦ‬sa ayur mən = sənə deyirəm (III,
200).
səni şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ ﺳَﻨﯽ ُﮐﺮُﮐﺴﺎدِم‬mən səni körügsədim = mən
səni görmək istədim (I, 306).
səndə şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳَﻨﺪا ﻳَﺮﻣﺎق ﺑﺎر ﻣ ُﻮ‬səndə yarmak bar mu =
səndə pul varmı (III, 149).
səndən şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳَﻨــــــﺪًا َﻗﺠَﺮ ﺳُﻨﺪِﻻج‬səndən kaçar sundılaç =
səndən qaçar at quşu (I, 499).
sin şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳﻴﻦ‬S i n: sən. Kənçək dilində... Kənçək dilində
çox zaman sözlər kəsrə ilə deyilir» (III, 143).
biz şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑِﺰ ﮐَﻠﺪﻳﻤِﺰ‬biz kəldimiz = biz gəldik (I, 340).
bizninq şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑُﻮﺑِﺰﻧِﮏ اوُزﮐِﺸﯽ اوُل‬bu bizninq öz kişi = bu
bizim qohumdur, yaxın adamdır (I, 119).
bizgə şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑُﻮ ﻧﺎﻧﮏ اُل ﺑِﺰﮐﺎ َﮐﺮَﮐﻠِﮏ‬bu nənq ol bizgə
kərəklig = bu nəsnə bizə lazımlıdır, gərəklidir (I, 484).
bizni şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑِﺰﻧﯽ ُﺗﺘُﻤﺎ ﺁج‬bizni tutma aç = bizi ac saxlama
(I, 442).
siz şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳﻴﺰ‬siz (III, 132).
sizinq şəxs əvəzliyi, ‫ﺳﺰِﻧﮏ َﺗ ُﺒﻐﺠﯽ اُﺗﻨـــُﺮﻳَﻨﮑﯽ َﺗﺒُﻎ‬
ِ ‫ اَﻳـﻐِﻞ‬ayğıl: sizinq
tapuğçı ötnür yenqi tapuğ = de ki, sizin xidmətçi yeni əmrə
müntəzirdir (I, 377).
sizgə şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ ﺳﻴﺰﮐﺎ َﮐﻠِﮑﻠﯽ ﻣَﻦ‬mən sizgə kəligli mən =
mən sizə gəlmək üzrəyəm (I, 74).
sizdə şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳِــــﺰدا ُﺑﻠُﺮ َﻳﻘِﻎ‬sizdə bulur yakığ = sizdə tapar
məlhəmi (I, 405).
ol şəxs əvəzliyi, ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻ َﺗﻴِﺸﺪﯼ‬ol anınq birlə tayışdı=o onunla
sürüşməkdə yarışdı (III, 183).
anınq şəxs əvəzliyi, ‫ َاﻧِﻨﮏ ﻣَﻨﮑﺰﯼ اَﻏﺪﯼ‬anınq mənqzi ağdı = onun
rəngi dəyişdi (I, 134).
anı şəxs əvəzliyi, ‫ ُال اَﻧﯽ اُﻗﺘﺎ ﻳَﺰﺗُﺮدﯼ‬ol anı okta yazturdı = o onu ox
atmaqda yanıltdı, çaşdırdı, uddu (III, 107),
154
anqa şəxs əvəzliyi, ‫ اُل اَﻧﮑﺎ ﻳِﻐﺎج ﻳَﺮﺗُﺮدﯼ‬ol anqa yığaç yarturdı = o
ona ağac yardırdı (III, 107).
anqar şəxs əvəzliyi, ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ ﻳَﺴﺘُﻖ ﻳَﺴﺘﺎدﯼ‬ol anqar yastuk yastadı =
o ona yastıq söykədi (III, 271).
anda şəxs əvəzliyi, ‫ ِﺑﺰِﻧﮏ اَﻧﺪا ﺑﻴﺮ ﺟَﺮت اَﻟﻐ ُﻮﻣِﺰ ﺑﺎر‬bizinq anda bir
çart alğumuz bar = bizim onda bir az alacağımız var (I, 351).
andan şəxs əvəzliyi, ‫ اَﻧﺪَن اَﻳﺪِم‬andan aydım = ondan sonra
söylədim (I, 171).
andın şəxs əvəzliyi, ‫ اُل َاﻧِﺪن ﮐُﺴﺪﯼ‬ol andın küsdi = o ondan küsdü
(II, 40).
olar şəxs əvəzliyi, ‫ اُﻻرﺑﻮُاﻳﺸﻎ اُﻗﺸﺘﻴﻼر‬olar bu ışığ ukuştılar = onlar bu
işi anlayıb başa düşdülər, bu işi düşündülər (I, 235).
olarda şəxs əvəzliyi, ‫ اُﻻردا ﻗﻮُﯼ ﺳﻴﻖ اُل‬olarda koy sık ol = onlarda
qoyun azdır (III, 137).
bu işarə əvəzliyi, ‫ ﺑ ُﻮ اُراﻏُﺖ اُل ﻳَﺘﻴﮑ ُﻮ‬bu urağut ol yənigü = bu qadın
doğmaq üzrədir (III, 38), ‫ ﺑُﻮ َا ُژُن‬bu ajun = bu dünya (I, 144),
‫ ﺑُﻮ ﺑُﻮز اﻳﻨﯽ َﻧﺠَﺎ‬bu böz eni neçə = bu bezin eni nə qədərdir (I,
122), ‫ ﺑ ُﻮ ُاﻏُﺮ اُل ﺑُﺮﯼ اُﻟﻴﻐُﻮ‬bu uğur ol böri ulığu = indi qurdun
ulaşma vaxtıdır (I, 193), ‫ ﺑﻮُاﻳﺶ ُاﺳُﻐﯽ ﻣُﻨﺪَغ‬bu ış osuğı mundağ
= bu işin dəyişməsi belədir (I, 133).
munı işarə əvəzliyi, ‫ اَﻣـﺪﯼ ﻣُﻨﯽ َاﻟِﻨﮏ‬əmdi munı alınq = indi bunu
alın (III, 322).
munu işarə əvəzliyi, ُ‫ ﻣﻮُﻧﻮ‬munu = bu, bunu deməkdir (III, 223).
bunı işarə əvəzliyi, ‫ ﺑﻮُﻧﯽ َاﺗَﻢ دَن ﺧُﻤﺎر ُو ﺑُﻠﺪِم‬bunı atamdan xumaru
buldım = bunu mən atamdan miras buldum, bu mənə atam-
dan miras qalmışdır (I, 436).
munqar işarə əvəzliyi, ‫ ﻣُﻨﮑﺎر اَﻳﺪِم‬munqar aydım = buna
söylədim (III, 325).
munda işarə əvəzliyi, ‫ اُل ﻣُﻨﺪا اُل‬ol munda ol = o buradadır (I,
416).
mundın işarə əvəzliyi, ‫ اُل ﻣُﻨﺪِن َﺑﺮِﻏﺴَﻖ َﺗﮑُﻞ‬ol mundın barığsak
təgül = o buradan getməyi planlaşdırmamışdı (II, 75).
ol işarə əvəzliyi, ‫ اُل اَر اُل ﻳَﻘﻼق ُﺗﻘُﺸﻐﺎن‬ol ər ol yawlak tokuşğan = o
adam yaman çarpışan, davakar adamdır (I, 492), ‫ اُل َا ُژُن‬ol
ajun = o dünya, axirət (I, 144).
155
anı işarə əvəzliyi, ‫ اُل اَﻧﯽ ﮐِﺸﻴﺪن اَﺑﻴﺪّﯼ‬ol anı kişidin abıttı=o onu
hamıdan saxladı, gizlətdi (I, 257).
anda işarə əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪا اَردِم‬mən anda ərdim = mən orada
idim (I, 171).
andan işarə əvəzliyi, ‫ اَﻧﺪن اوُﺳﺘُﻦ‬andan üstün = ondan yuxarı,
ondan üstün (I, 170).
bular işarə əvəzliyi, ‫ ﺑﻮُﻻر ﺑ ُﻮذُن اُل ﺗُﺘﺠﯽ ِﺗ ِﺮﻟﮑﺎن‬bular budhun ol tutçı
terilgən = bunlar hər zaman [bir yerə] toplaşan bir boydur (I,
493).
eylə işarə əvəzliyi, ‫ اَﻳﻼ‬E y l ə: elə, öylə. Oğuzca. ‫ اَﻳﻼ ﻗِﻠﻐِﻞ‬eylə
kılğıl = elə et (I, 174), ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ اَﻳﻼ ُﺑﻴُﺮدﯼ‬ol anqar eylə buyurdu
=o ona elə buyurdu (III, 182).
andağ işarə əvəzliyi, ‫ اَﻧﺪَغ َارِﮎ ﮐﻴﻢ اُﺗﺎر‬andağ ərig kim utar = belə əri
kim udar (I, 246), ‫ اُل اَﻧﺪَغ اَردﯼ‬ol andağ ərdi = o elə oldu, elə
idi (I, 217).
mundağ işarə əvəzliyi, ‫ اُش ﻣُﻨﺪَغ ﻗﻴﻞ‬uş mundağ kıl = iştə, belə et (I,
111), ‫ ُاﮐ َﺮﻳُﮑـﯽ ﻣُﻨـــﺪَغ اُق‬ögrəyügi mundağ ok = adət belədir ki
(I, 213).
kamuğ qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ َارَن ُﻗﻤُﻎ ﺗَﻘﺎر ُﮐﺴَﺸﺪﯼ‬ərən kamuğ ta-
war kösəşdi = hamı mal istədi (II, 131), ‫اُذﻟَﮏ َﻗﻤُﻎ ﮐُــﻔﺮَدﯼ‬
ödhlək kamuğ küfrədi = zaman tamam zəiflədi (I, 166), ‫ﻗَﻘـــﻼ‬
‫ ر َﻗﻤُﻎ ﮐُﻼردﯼ‬kaklar kamuğ kölərdi = quru tamam göl oldu, tor-
paq bütünlüklə gölməçəyə dönlü (I, 230).
bar+ça qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ ﺑُﺮﯼ ﺑَﺮﺟﺎ َاﻟِﺸﺪﯼ‬böri bar+ça ulışdı
=bütün qurdlar ulaşdı (I, 237), ‫ ﺑَﺮﺟﺎ ﮐَﻠﺪﯼ ﻻر‬bar+ça kəldilər
=hamısı gəldilər (I, 414), ‫ ﺑُﺬون ﺑَﺮﺟﺎ ﺳِﻘﻠِﺸﺪﯼ‬budhun bar+ça
sıklışdı = xalq tamam sıxışdı (II, 223).
təg+mə qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ ﺗَﮑﻤﺎ ﻳَﻨﮑﺎﻗﺘِﻦ ﺑ ُﻮدُن اَﻗﻠِﺸﺪﯼ‬təg+mə
yanqaktın budun aklışdı = hər tərəfdən xalq axışdı (I, 277), ‫اَر‬
‫ ﺗَﮑﻤﺎ ِﻗﻠِﻨﺞ ِﻗﻠِﻨﺪﯼ‬ər təg+mə kılınç kılındı = adam hər cür iş gördü
(II, 174), ‫ﺟﺠَﮏ ُاﮐُﻠﺪﯼ‬ َ ‫ ﺗَﮑﻤﺎ‬təg+mə çəçək öküldi =hər bir çiçək
yığıldı, bütün çiçəklər yığıldı (II, 278).
tük+əl qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ ﻗُﻼن ﺗُﮑﺎل ُﻗ ُﻤﺘّـﯽ‬kulan tükəl kumut-
tı=bütün qulanlar coşdu (I, 256), ‫ ﺗُﮑﺎل اَﻟﻐِﻞ‬tükəl alğıl = tam al,
hamısını al, bütünlüklə al (I, 410), ‫ ُﺗﮑَﻞ ﻳﺎﻏﯽ ﺗُﺮﯼ ﺗُﻐﺪﯼ‬tükəl
156
yağı töri toğdı = yağıların tozu qopdu, bütün yağılar qaçdılar
(I, 445).
kim sual əvəzliyi, ‫ ﺳ ُﻮزِن َاﻧِﮏ ﮐﻴﻢ ﺗُﺘﺎر‬sözin anınq kim tutar = kim
onu dinləyər (II, 144).
nə sual əvəzliyi, ‫ ﺑ ُﻮ ُاﻏُﻞ ﻧﺎﺗِﻴﺮ‬bu oğul nə ter = bu uşaq nə deyir (I,
142).
neçə sual əvəzliyi, ‫ ﻧَﺠﺎ ِﻳﺘِﮏ ﺑِﺠﺎﮎ اَرﺳﺎ اوُزﺳﺎﺑِﻦ ُﻳﻨُﻮﻣﺎس‬neçə yitik biçək
ərsə, öz sapın yonumas = bıçaq nə qədər iti olsa da, öz sapını
yonmaz (I, 386), ‫ َاﻗﺠﯽ ﻧَﺠﺎ اَل ﺑﻠﺴﺎ َاذِغ اَﻧﺠﺎ ﻳﻮُل ﺑِﻠﻴﺮ‬awçı neçə al
bilsə, adhığ ança yol bilir = ovçu neçə al, hiylə bilsə, ayı o
qədər yol bilir (I, 132).
nətək sual əvəzliyi, ‫ ﺑَﮏ ُﺑﺮِﻗﯽ َﻧﺘَﮏ‬bəg yorıkı nətək = bəyin
xasiyyəti, rəftarı necədir (I, 379).
kayu (türkcə) sual əvəzliyi, kayu nənq = hansı şey (I, 105).
xayu sual əvəzliyi, ُ‫ ﺧَﻴﻮ‬xayu = hansı (III, 208).
kanı sual əvəzliyi, ‫ اُﻏﻠُﻢ ﻗَﻨﯽ‬oğlum kanı =oğlum hanı, haradadır (III,
221).
kanu (arğuca) sual əvəzliyi, kanu = hansı (I, 105).
kaç sual əvəzliyi, kaç türlüg nənq = neçə növ əşya (I, 461), ‫ﻗَﺞ‬
‫ ﻳَﺮﻣﺎق ﺑﻴﺮدﯼ‬kaç yarmak berdi = neçə, nə qədər pul verdi (I,
337).
kaçan sual əvəzliyi, ‫ َﻗﺠَﻦ ﮐُﺮﺳﺎ اَﻧﯽ ﺗُﺮﮎ‬kaçan körsə anı türk = haçan
görsə onu türk (I, 358).
kanda (türkcə) sual əvəzliyi, kanda ərdinq = harada idin (I, 415).
xanda (oğuzca, qıpçaqca) sual əvəzliyi, ‫ ﺧَﻨﺪا اَردِﻧﮏ‬xanda ərdinq
=harada idin (III, 208).
kəndü təyini/qayıdış əvəzliyi, ‫ اُل ﮐَﻨﺪ ُو اَﻳﺪﯼ‬ol kəndü aydı = o özü
dedi (I, 416), ‫ ﺗَﻘﯽ ﺑﻮُﻳﻨِﻦ اَﮐﺮﯼ ﺗِﻴﺮ‬،‫ ﻳِﻼن ﮐَﻨﺪ ُو اَﮐﺮِﻳﺴﻴﻦ ﺑِﻠﻤﺎس‬yılan
kəndü əgrisin bilməs, təwi boynın əgri ter = ilan öz əyriliyini
bilməz, dəvənin boynu əyridir deyər (I, 185).
öz təyini/qayıdış əvəzliyi, ‫ اَر اوُز ِﺑ ِﺘﮑِﻦ ُﺗﺮُﻧﺪﯼ‬ər öz bitigin türündi =
adam öz kitabını və ya məktubunu şəxsən özü dürdü, lülə
şəklində bükdü (II, 167), ‫ اوُز ﻗَﺮﺗِﻨﮏ ﻗَﺮﺗَﻦ‬öz kartınq kartan =öz
yaranı sağalt; məcazi: həddini aşma (I, 248).
157
d) Adlardan və fellərdən zərf yaradanlar:
-ın zərf, ‫ ﺳَــــــﺮَﻧ ِﻠﻘِﻦ ﻳﻴﻐﻠَﻴ ُﻮ اَﻟﺘُﻦ ﻳِﻐﺎر‬saranlık+ın yığlayu altun yığar =
xəsislikdən aylayaraq altun yığar (I, 481), ‫ ﺗَﻘﺮاﻗِﻦ ﮐَﻞ‬tawrak+-
ın kəl = tez gəl, davran gəl (I, 455), ‫ ﻗُﺘﻘــــِـﻠِﻘﻦ َﺗﺒِﻨﻐِﻞ‬kutkılık+ın
tapınğıl = səmimiyyətlə xidmət et (II, 162).
-in zərf, ‫ ﺗَﺮﮐِﻦ ﮐَﻞ‬tərk+in kəl = tez gəl (I, 433), ‫ اُل اَﻧﯽ ﺑِﺠﺎﮐِﻦ ﺳَﻨﺠﺪﯼ‬ol
anı biçək+in sançdı = o onu bıçaqla vurdu, bıçaqladı (III,
364).
-un, zərf, süsi ot+un oruldı = (düşmən) əsgəri ot kimi biçildi (I,
242).
-ün zərf, ‫ َﺑﻘﱢﻞ اَﻧﮑﺎر اَذﮐ ُﻮُﻟﮑُﻦ‬bakkıl anqar edhgülüg+ün = ona yax-
şılıqla bax (I, 186).
-la zərf, ‫ اُل اﻳﺸِﻎ ﻳَﻨﮑﻴﻼ ﻗِﻠﺪﯼ‬ol ışığ yanqı+la kıldı = o, işi yenidən
gördü, təkrar başladı (III, 329), ‫ اُﻳﺎ َﻗﺪَش اُﻏﻠﻨﯽ ﺟِﻨﻼ ﺑُﻐﺎر‬uya kadaş
oğlını çın+la boğar = qardaşı oğlunu gerçəkdən boğar (I,
150).
-yu zərf, kaldım könqül tumlı+yu = könlüm donaraq qaldım (III,
266), yırtın yaka urla+yu = yaxasını yırtıb bağıraraq (I, 237),
sıkrıp üni yurla+yu = səsi tutulana qədər qışqıraraq (I, 237).
-yü zərf, Ağdı bulıt kökrə+yü, Yağmur, tolı səkri+yü, Kalık anı
ügri+yü, Kança barır bəlgüsüz = Yüksəldi bulud kükrəyərək,
Yağış, dolu səyriyərək, Hava onu sürüyərək, Hara gedir, bəlli
deyil (I, 362), ulşıp ərən börlə+yü = ərənlər qurd kimi ulaşıb
(I, 237).
-miş+çə zərf, ‫ﺗُﻨﻼ ُﺑﻠِﺖ اُرﺗَﻨﺴﺎ اَﻗﻠُﮏ اُرﯼ ﮐَﻠﺪُرﻣِﺸﺠﺎ ﺑُﻠﻮُر ﺗَﻨﮑﺪا ُﺑﻠِﺖ اُرﺗَﻨﺴﺎ اَﻗﮑﺎ‬
‫ ﻳَﻐﯽ ﮐِﺮﻣِﺸﺠﺎ ُﺑﻠُﻮر‬tünlə bulıt örtənsə, əwlük urı kəldür+mişçə
bolur, tanqda bulıt örtənsə, əwgə yağı kir+mişçə bolur =
axşam bulud qızarsa, qadın oğlan doğmuş kimi olur, dan üzü
bulud qızarsa, evə düşmən girmişə bənzəyir (I, 284).
-ça zərf, ‫ اُزاﻗﯽ ﺑِﻠﮑﺎ اَﻧﺠﺎ اَﻳﻤﻴﺶ‬uzakı bilgə an+ça aymış = keçmiş za-
man bilgəsi belə demiş[dir] (I, 153), ‫ ﺑﻮ َاﻧِﮏ ﺟﺎ‬bu anınq ça =
bu onun kimi (III, 199).
-çə zərf, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺟﺎ‬ol məninq çə = o mənim kimi (III, 199).
-ru zərf, ‫ اُل ﻳَﺸﺮ ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol yaş+ru kəldi = o, gizlin gəldi (III, 34), ‫َﻗﺬَش‬
‫ ﺗَﺒﺎ اِت ﮐِﺒﯽ ﻗﻴﻨــﮑﺮُو َﺑﻘﺎر‬kadhaş taba ıt kibi kınq+ru bakar
158
=qohum-qardaş tərəfə it kimi əyri baxar (III, 27), ‫اَﻗﮑﺎ ﺳُﻘﺮُو‬
‫ ﮐِﺮدِم‬əwgə sok+ru kirdim = evə icazəsiz, gizlincə girdim (I,
418).
-rü zərf, ‫ اُل اَﻧﮑﺎر ﺗِﺘﺮُوﺑَﻘﺪﯼ‬ol anqar tit+rü baktı = o ona dik baxdı,
dik-dik baxdı (II, 289).
-sız+ın zərf, ‫ َﺗﻘَﺮﺳِــﺰِن َﻗﻠِﺐ ﺑَﮏ‬tawar+sız+ın kalıp bəg = bəy sərvətsiz
qalıb (I, 367).
-siz+in zərf, ‫ َارَﻧﺴِـﺰِن اَﻣﮑَﻴﻮُر‬ərən+siz+in əmgəyür = ərənsizlikdən
əziyyət çəkir (I, 368).
-ın zərf, ‫ ﻳﻠﻘﯽ ﻳﺰن اﺗﻠﻨــــﻮر‬yılkı yaz+ın atlanur = ilxı yazda at olur,
atlaşır (I, 309), ‫ وُز َﮐﻠِﮑﯽ ﻳﺎﻳِﻦ ﺑَﻠﮑُﻮﻟُﮏ‬küz kəligi yay+ın
bəlgülüg = payızın gəlişi yaydan bəllidir (III, 160), ‫اُل ﻗَﺮ َﻗﻤُﻎ‬
‫ ﻗﻴﺸِﻦ اِﻧﺎر‬ol kar kamuğ kış+ın inər = bütün qar qışda yağar (II,
213).
-lə zərf, ‫ ﺗُﻨﻼ ُﻳﺮُب ﮐُﻨﺪُز ﺳَﻘﻨُﻮر‬tün+lə yorup kündüz səwnür = gecə ikən
yol gedən gündüz sevinər (III, 79).
-din zərf, ‫ اُﻧﮑﺪُن َﻧﻠَﮏ ﻳَﻠﻘَﺮ َﻣﺪِﻧﮏ‬önq+din nələk yalwarmadınq = nədən
öncə yalvarmadın (I, 476).
-dün zərf, ‫ اُﻧﮑﺪُن ُﻳﺮِت‬önq+dün yorıt = atını öndən sür (I, 176).
-ın zərf, ‫ ﺑ ُﻮ ﺗﻴﺬﻳﻦ ﮐَﻠﺪﯼ‬bu tıdh+ın kəldi = bu vaxtda gəldi, bu vaxt
gəldi (III, 168).
-in zərf, ‫ ـِﻴـﺪن ﺗَﻠـِﻢ ُاﮐُﻨﺪﯼ‬kid+in təlim ökündi =sonra çox peşman oldu
(I, 246).
ok zərf, ‫ اَﻣﺪﯼ اُق اَﻳﺪِم‬əmdi ok aydım = elə indicə dedim (I, 112), ‫ﺑَﻴﺎ‬
‫ اُق ﮐَﻠﺪﻳﻢ‬baya ok kəldim = bayaq gəldim (I, 112).
-ru zərf, ‫ اُل ﻧﺎر ُو َاﺗِﻨﺪﯼ‬ol na+ru atındı = o, bir tərəfə atıldı,
yuvarlandı (I, 245), ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ ﻳَﻐﺮُو ﻳُﺮﻳﻤﺎس‬ol anqar yağ+ru
yorımas =o onun həndəvərinə yaxın getməz (III, 34).
-ra zərf, ‫ﺟﻘِﺐ ﺗﺎﻏِﻎ اُﺗﺎر‬ ِ ‫ ﺗَﻤﻐﺎ ﺳُﻘﯽ ﺗَﺸﺮا‬tamğa suwı taş+ra çıkıp tağığ
ötər = damğa suyu kənara çıxıb dağı ötər (I, 420).
-rə zərf, ‫ﺟﻐِﻞ ِﺗﻐِﻞ ﻗِﻠﺪﯼ‬ ِ ‫ اُق ﮐﻴﺶ اِﺟﺮا‬ok kiş iç+rə çığıl-tığıl kıldı = ox
sadaxda, oxdanın içində çığıl-tığıl etdi (I, 392), ‫ﺗَﮑﺮا اَﻟــــِﺐ اَﮐ َﺮﻟِﻢ‬
təg+rə alıp əgrəlim = dövrəyə alıb mühasirə edək (II, 41).
-ru zərf, ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮﺳﺎ ﻳَﺮﺑُﺰ ُاُﺗﺮُو َﮐﻠُﺮ‬.‫ ﻳِﻼن ﻳَﺮﺑُﺰدِن ﻗَﺠﺎر‬yılan yarpuzdın kaçar,
kança barsa, yarpuz ut+ru kəlür = ilan yarpızdan qaçar, hara
getsə, qabağına yarpız çıxar (III, 41).
159
-rü zərf, ‫ اَج ﺑَﺮ ُوﮐَﻞ‬aç, bə+rü kəl = ey, bəri gəl (I, 110).
-tın zərf, ‫ ﺗَﮑﻤﺎ ﻳَﻨﮑﺎﻗﺘِﻦ ﺑ ُﻮدُن اَﻗﻠِﺸﺪﯼ‬təgmə yanqak+tın budun aklışdı
=hər tərəfdən xalq axışdı (I, 277).
-ə zərf, ‫ ﮐَﻠــﻨﮑِﺰ َﻟﻴُﻮ اَﻗ ِﺘﻤِﺰ‬kəndlər üz+ə çıktımız = şəhərlərin üstünə,
üzərinə çıxdıq (I, 353).
-tən zərf, ‫ ُﺗﺮُو ﺗُﻨﮑﻠُﮏ ﺗَﻦ ﺟِﻘﺎر‬törü tünqlük+tən çıkar = törə bacadan
çıxar (II, 46).
e) Adlardan və fellərdən fel yaradanlar:
-a fel, ‫ اَر ﻗِﺸﻼغ دا ﻳَﺰادﯼ‬ər kışlağda yaz+a+dı = adam yayı qışlaqda

keçirdi (III, 80), ‫ اَر اَش اَﺷﺎدﯼ‬ər aş aş+a+dı = adam yemək ye-
di (III, 237).
-ə fel, ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺗَﻘﺎرِن ﮐُﺠﺎدﯼ‬ol anınq tawarın küç+ə+di = o onun
malına əl qoydu, taladı (III, 240), ‫ اُل ﻣَﻨﺪا ﺗُﻨﺎدﯼ‬ol məndə
tün+ə+di = o mənim yanımda gecələdi (III, 250).
-u fel, ‫ اَر ﺑَﻴﻮُدﯼ‬ər bay+u+dı = adam varlandı (III, 251).
-ü fel, ‫ ﻳِﻴﺮ ﮐِﻴﻨﮑﻮُدﯼ‬yer kinq+ü+di = yer genidi, yer genişləndi (III,
344).
-ı fel, ‫ ﺑُﺮوُن َﻗﻨَﺪﯼ‬burun kan+a+dı = burun qanadı». Bir adamın
bədəninin hər hansı bir yeri qanasa, yenə belə deyilir. Əsli
«‫ ﻗﺎﻧﻴﺪﯼ‬kan+ı+dı»dır (III, 251).
-i fel, ‫ﻏﺖ ﻳَﻨﻴﺪﯼ‬ ُ ‫ اُرا‬urağut yən+i+di = qadın doğdu (III, 82).
-at fel, ‫ ﺗﺎﯼ َا َﺗﺘّﯽ‬tay at+at+tı = day at oldu, atlaşdı (I, 250).
-ət fel, ‫ ﻗﻴﺰ ﮐُﺮ َﮐﺘّﯽ‬kız körk+ət+ti = qız gözəlləşdi, görklü oldu (II,
324).
-ut fel, ‫ اُل اَﻧﮑﺎر َاﻗِﻦ َﺗ ُﺮﺗّﯽ‬ol anqar əwin tar+ut+tı = o ona evini dar
elədi (II, 296).
-üt fel, ‫ اُل اُﻏﻠِﻨﯽ ُﺑ ُﺬﺗّﯽ‬ol oğlını büdh+üt+ti=o, oğlunu oynatdı (II,
296).
-ar fel, ‫ ﺗَﻠﻘﺎ َاﻟَﺮدﯼ‬talka al+ar+dı = üzüm qızardı (I, 229), ‫ﮐُﻮﮎ ُﺑﺴَﺮدﯼ‬
kök pus+ar+dı = göy dumanlandı, buludlandı, sis bürüdü (II,
113).
-ər fel,‫ ﮐُﻮﮐَﺮدﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬kög+ər+di nənq = nəsnə göyərdi, göy rəngini
aldı (II, 118), ‫ ﮐ ُﻮﻟَﺮدﯼ ﺳﻮُڤ‬köl+ər+di suw = su gölləndi,
yığıldı (II, 118).
160
-ğar fel, ‫ اُل اَت ﺳُﻘﻐَﺮدﯼ‬ol at suw+ğar+dı = o, at suvardı (II, 200), ‫اُل‬
‫ ﻣَﻨﯽ اَﺗﻐَﺮدﯼ‬ol məni at+ğar+dı = o məni ata mindirdi, I, 265).
-gər fel, ‫ اُل َاﺗِﻦ اَﻗﮑﺎ اِﺟﮑَﺮدﯼ‬ol atın əwgə iç+gər+di = o, atını evə
çəkdi (I, 266).
-ğır fel, ‫ ﻳﻴﺮ ﺗُﺰﻏِﺮدﯼ‬yer toz+ğır+dı = yerdən toz qopan kimi oldu
(II, 191).
-gir fel, ol manqa kəl+gir+di = o mənim yanıma gəlmək istədi (II,
207).
-kar fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ﻣُﻨﮑﻘَﺮدﯼ‬ol anı munq+kar+dı = o onu iztiraba,
sıxıntıya saldı (III, 345).
-kər fel, ‫ اُل اﻳﺸِﻎ ﺗُﺒﮑَﺮدﯼ‬ol ışığ tüp+kər+di = o, işin əslini, kökünü
araşdırdı və izinə düşdü (II, 192).
-da fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ﺑَﻐﺪادﯼ‬ol anı bağ+da+dı = güləşdə onu sarmaya saldı,
onun ayağına sarma verdi (II, 342).
-də fel, ‫ اُل ﻣَﻨﯽ اُﻧﺪادﯼ‬ol məni ün+də+di = o məni çağırdı, hayladı (I,
300).
-ta fel, ‫ ﺑَﮏ اَﻧﯽ اُﻗ َﺘﺘّﯽ‬bəg anı ok+ta+t+tı = bəy ona ox atdırdı (I,
291).
-la fel, ‫ اُل اَﻧﯽ َﻗﺮِﻧﻼدﯼ‬ol anı karın+la+dı = o onun qarnına vurdu
(III, 302), ‫ اُل اَﻧﯽ اُﻏﺰُﻻدﯼ‬ol anı oğuz+la+dı = o onu oğuz
saydı, oğuzlara nisbət qıldı (III, 302), ‫ اُل اَﻧﯽ ِﻗﻠِﺠﻼدﯼ‬ol anı
kılıç+la+dı = o onu qılıncladı, qılıncla vurdu (III, 302), ‫ﺑﺎﻣُﻖ‬
‫ ُارُﻏﻼدﯼ‬pamuk uruğ+la+dı = pambığı çiyiddən ayırdı (III,
302), ‫ ﺗَﻨﮑﺮﯼ ﻣَﻨﯽ َاﻏِﺮﻻدﯼ‬tənqri məni ağır+la+dı = tanrı məni
əzəzlədi» (III, 302), ‫ اَر ﺗﺎﻏﺪا ﻳَﻴﻼدﯼ‬ər tağda yay+la+dı =adam
dağda yayladı (III, 277), ‫ اِﻧﮑﺎﮎ ﺑُﺰاﻏﻮُﻻدﯼ‬inqək buzağu+la+dı
= inək buzov doğdu, buzovladı (III, 82), ‫ ﻗُﺶ ﺑَﻼﻻدﯼ‬kuş
bala+la+dı = quş balaladı (III, 82).
-lə fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ُﺑﮑُﺮﻻدﯼ‬ol anı bögür+lə+di = o onun böyrəyinə vurdu
(III, 302), ‫ﮑﻼّدﯼ‬ ِ‫ﺟ‬
ِ ‫ اُل اَﻧﯽ‬ol anı çigil+lə+di = o onu çigillərə
nisbət qıldı, çigil saydı (III, 302), ‫ اَر اﻳﺸﻘﺎ اِرﺗﺎﻻدﯼ‬ər ışka
ertə+lə+di = adam işə erkən, ertədən başladı (I, 332), ‫اَرﺳﻼن‬
‫ َاﻧُﮑﻼدﯼ‬arslan ənük+lə+di = aslan balaladı (I, 326), ‫اُل ﻗﻴﺰِن‬
‫ َاﮐَﺘﻼدﯼ‬ol kızın əgət+lə+di = o, qızına cariyə verdi, qızı ilə ər
evinə cariyə göndərdi (I, 319).
161
-la+n fel, ‫ اَر َاﺗِﻎ ﻗﻴﺰﻟَﻨﺪﯼ‬ər atığ kız+lan+dı = adam atı bahalı hesab
etdi (III, 191), ‫ اُل َاَﻧﯽ ﻗﻴﺰﻟَﻨﺪﯼ‬ol anı kız+lan+dı = o onu öz
qızlarından biri saydı, öz qızları yerində tutdu (III, 191), ‫ﺗﺎغ‬
‫ ﺗﻴﺘﻠَﻨﺪﯼ‬ağ tıt+lan+dı = dağ şam ağacı ilə örtüldü, ağaclandı
(III, 191), ‫ اَر اَﺗﻠَﻨﺪﯼ‬ər at+lan+dı = adam atlandı, ata mindi (I,
288).
-lə+n fel, ‫ اَر ﺗِﻠﮑ ُﻮﻟَﻨﺪﯼ‬ər tilkü+lən+di = adam tülküləndi, yaltaqlandı
(III, 194), ‫ ﮐِﺸﯽ ﮐِﺮﺑِﻴﻠَﻨﺪﯼ‬kişi kirpi+lən+di = adam sərtləşərək
kirpi kimi büzüldü və qaş-qabaq tökdü (III, 193), ‫ اَر ﺑُﺮ َﮐﻠَﻨﺪﯼ‬ər
bürgə+lən+di = adam qəzəbindən birə kimi sıçradı, birələndi
(III, 194).
-la+ş fel, ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ ﺑِﺮﻻ ﺗَﺘﻠَﺸﺪﯼ‬olar ikki birlə tat+laş+dı=onlar ikisi
birlikdə tatca, farsca danışdılar (II, 215),‫ اُل ِاﮐّﯽ ﺑِﻼ ﺳَﺠﻠَﺸﺪﯼ‬ol
ikki bilə saç+laş+dı = onlar ikisi saçlaşdı (II, 222).
-lə+ş fel, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﮐُﺰﻟَﺸﺪﯼ‬ol məninq birlə köz+ləş+di =o mənimlə
göz-gözə baxmaqda yarışdı (II, 229), ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ اِﺷﻠَﺸﺪﯼ‬ol
məninq birlə iş+ləş+di=o mənimlə işdə yarışdı». Yardım da
belədir (I, 276), ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ اَرﻟَﺸﺪﯼ‬olar ikki ər+ləş+di=onlar ikisi
ər olmaqda yarışdılar (I, 276).
-la+t fel, ‫ اُل اَت ﺗُﺰ َﻟﺘّﯽ‬ol ət tuz+lat+tı = o, ət duzlatdı (II, 326), ‫اُل اَﻧﯽ‬
‫ ﺗَﺸ َﻠﺘّﯽ‬ol anı taş+lat+tı = o onu daşlatdı (II, 326), ‫ اُل َاﺗِﻦ ﺗَﻐ َﻠﺘّﯽ‬ol
atın tağ+lat+tı = o, atını dağlatdı (II, 327), ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ِاﻗِﻖ اَﻗ َﻠﺘّﯽ‬ol
manqa ıwık aw+lat+tı = o mənə geyik ovlatdırdı (I, 259).
-lə+t fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ﺳَﻨ َﻠﺘّﯽ‬ol anı sən+lət+ti = o ona «sən» dedirtdi (II,
39), ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﻴﺮ اَﻧﯽ اِﮐ َﻠﺘّﯽ‬bu yer anı ig+lət+ti = bu yer onu xəs-
tələndirdi (I, 295).
-sı fel, ‫ ﺳِﺮﮐﺎ ﺳُﻘﺴِﺪﯼ‬sirkə suw+sı+dı = sirkənin tündlüyü azaldı (III,
258), ‫ ُازُم َاﺟِﻐﺴﻴﺪﯼ‬üzüm açığ+sı+dı = üzüm turşudu (I, 307).
-si fel, ‫ َاﺷَﺞ ﮐَﻨﮑِﺮﺳﻴﺪﯼ‬aşıç kənqir+si+di = qazanın dibi yandı, qa-
zandan iy yüksəldi (I, 354).
-sin fel, ‫ اُل ﺑ ُﻮاَﻗﻨﯽ اَﻗﺴِﻨﺪﯼ‬ol bu əwni əw+sin+di = o bu evi öz evi
saydı, oraya yerləşdi (I, 286), ‫ ُاﻏُﻞ اَرﺳِﻨﺪﯼ‬oğul ər+sin+di
=uşaq böyüyüb kişiləşdi (I, 286).
162
-(a)dh fel, ‫ اَر ﺗُﻤﻠُﻐﻘﺎ ﺑﻮُذﺗﯽ‬ər tumluğka bu+dh+tı = adam soyuqda
buydu, dondu və öldü (III, 377),‫ اَذﮐ ُﻮاَﺗﯽ ﻗَﻠﻴﺮ‬،‫ﻳَﻨﮑﻠُﻖ اُﻏﻠﯽ ﻳﻮُﻗﺎذُور‬
yalnquk oğlı yok+adh+ur, edhgü atı kalır = adəm oğlu ölər,
yaxşı adı qalar (III, 332).
-ədh fel, ‫ اُﻏﻼن ﺑِﻠﮑﺎذﺗﯽ‬oğlan bilg+ədh+ti = uşaq ağıllandı (II, 325),
‫ اُﻏﻮُل َارَذﺳﺎ اَﺗﺎ ﺗِﻨ ُﻮر‬oğul ər+ədh+sə, ata tınur = oğul yetişsə, ata
dincələr (I, 250).
-a fel, ‫ ﻗُﺒﺰادﯼ‬kupz+a+dı = qopuz çaldı (I, 69).
-ə fel, ‫ ﺗَﺒﺰادﯼ‬təpz+ə+di = həsəd etdi (I, 69)
-t fel, ‫ َﺗﺮِغ َارِﺗﯽ‬tarığ arı+t+tı = taxıl təmizlədi (I, 69), ‫ ﺗُﻮن ُﻗﺮُﺗﯽ‬ton
kuru+t+tı = paltar qurutdu (I, 69).
-çur fel, ‫ ﻳَﻐﻤُﺮ ﺗَﻤﺠُﺮدﯼ‬yağmur tam+çur+dı = yağış səpələdi (II, 189).
-çür fel, ‫ اُل ِاﮐّﯽ اَر ﮐِﮑﺠُﺮدﯼ‬ol ikki ər kik+çür+di = o, iki adamı bir-
birinin üzərinə salışdırdı (II, 206).
-çuk fel, ‫ اَر ﺗُﻨﺠُﻘﺘﯽ‬ər tun+çuk+tı = adam tıncıxdı (II, 232), ‫ﺳﻐُﺮ‬ ُ
‫ ﺗُﻨﺠُﻘﺘﯽ‬soğur tun+çuk+tı = ada dovşanı qış yuxusu üçün öz
yuvasına çəkildi (II, 232).
-dı fel, ‫ اَت اُﻟﺪ اُﻟﺪﻳﺪﯼ‬at ul+dı+dı = at nalsız, yalınayaq qaldı (I, 300),
‫ اُل ِﻗﻠِﺞ ﻗُﻨﺪﻳﺪﯼ‬ol kılıç kun+dı+dı = o, parlatğıcla qılınc
parıldatdı (III, 253).
-di fel, ‫ اُل ﻳِﻨﺠﻮ اَﻗﺪﻳﺪﯼ‬ol yinçü əw+di+di = o, inci yığdı, topladı (I,
300).
-ıl fel, məchul növ, ‫ ِﺑﺘِﮏ ُاﻗِﻠﺪﯼ‬bitik ok+ıl+dı = kitab oxundu (I,
244).
-il fel, məchul növ, ‫ ﺳﻮُڤ َﮐﺠِﻠﺪﯼ‬suw keç+il+di = su keçildi (II, 158).
-ul fel, məchul növ, ‫ َﮐﻴِﮏ ُﺗﺘُﻠﺪﯼ‬keyik tut+ul+dı = geyik tutuldu (II,
146).
-ül fel, məchul növ, ‫ ُﮐﺮُﻟﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬kör+ül+di nənq = nəsnə görüldü (II,
159).
-ın fel, məchul növ, ‫ ِﺑﺘِﮏ ُاﻗِﻨﺪﯼ‬bitik ok+ın+dı = kitab oxundu (I,
248).
-in fel, məchul növ, ‫ ﺗَﺮﯼ ِﺗﻠِﻨﺪﯼ‬təri til+in+di = dəri uzununa zol-zol
kəsildi (II, 169).
163
-un fel, məchul növ, ‫ ِﻳﺘَﮏ ُﺑﻠُﻨﺪﯼ‬yitük bul+un+dı = itik tapıldı (II,
165).
-ün fel, məchul növ, ‫ ﺗُﺰﻟُﻨﺪﯼ ﻳﻴﺮ‬tüzl+ün+di yer = yer düzləndi,
hamarlandı (II, 244).
-la+l fel, məchul növ, ‫ َﮐﻴِﮏ اَﻗﻠَﻠﺪﯼ‬keyik aw+la+l+dı=geyik ovlandı
(I, 317), ‫ ﮐُﻨﮑﻠَﮏ ﺑُﻐﻤَﻘﻠﻠَﺪﯼ‬könqlək boğmak+la+l+dı= köynək
düymələndi (III, 305).
-lə+l fel, məchul növ, ‫ ﻗﻮُﯼ اَﺗﻠَﻠﺪﯼ‬koy ət+lə+l+di=qoyun ət edildi (I,
316), ‫ اَر ﺗَﻘﺎرﯼ اُﺑﻠَﻠﺪﯼ‬ər tawarı üp+lə+l+di = adamın malı talan
edildi (I, 316), ‫ اﻳﺶ اِﺷﻠَﻠﺪﯼ‬iş iş+lə+l+di = iş işləndi (I, 317).
-duk fel, məlum növ, ‫ ﺑُﻠﺪُﻗﺘﯽ ﻧﺎﻧﮏ‬bul+duk+tı nənq = nəsnə tapıldı
(II, 231).
-dük fel, məlum növ, ‫ ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bilmiş yek
bilmə+dük kişidə yeg = tanıdığın şeytan tanımadığın adam-
dan yaxşıdır (III, 159).
-ık fel, məlum növ, ,‫ ﻳَﻐﯽ ﺳَﻨﺠِﻘﺘﯽ‬yağı sanç+ık+tı =düşmən yenildi,
məğlub oldu (II, 232), ‫ اَراَﺟﻴﻘﺪﯼ‬ər aç+ık+dı = adam acdı (I,
239).
-ik fel, məlum növ, ‫ ﺗﻮُن ِﮐﺮِﮐﺘﯽ‬ton kir+ik+ti = paltar kirləndi (II,
143).
-uk fel, məlum növ, ‫ ﻳﻴﻠﻘﯽ ُﻳﺘُﻘﺪﯼ‬yılkı yut+uk+dı = ilxı quraqlıqdan
lap arıqladı, bir dəri, bir sümük qaldı (I, 70), ‫ ِﻗﻠِﺞ ُﺗﺘُﻘﺘﯽ‬kılıç
tut+uk+tı = qılınc paslandı (II, 143).
-ük fel, məlum növ, ‫ ﻗﻮُﯼ ُﺑﻠُﮑﺘﯽ‬koy böl+ük+ti = qoyun bölüklərə
ayrıldı (II, 144).
-n fel, qayıdış növ, ‫ﺳﺠِﻦ َﺗﺮَﻧﺪﯼ‬ َ ‫ اُل‬ol saçın tara+n+dı = o, saçını
daradı, başqasının köməyi olmadan özü daradı (II, 166).
‫ اَرَارِﻧﺪﯼ‬ər arı+n+dı = adam təmizləndi, yuyundu (I, 246).
-ın fel, qayıdış növ, ‫ اُل ﻳَﺮﻣﺎﻗِﻦ َاﻟِﻨﺪﯼ‬ol yarmakın al+ın+dı = o, pulunu
başqasının köməyi olmadan özü aldı (I, 71).
-in fel, qayıdış növ, ‫ اَر اﻳﺸِﻦ ِﺑﻠِﻨﺪﯼ‬ər ışın bil+in+di = adam işini bildi
(II, 165), ‫ اَر ﻳﺎ ُزﻗِﻦ ِﺑﻠِﻨﺪﯼ‬ər yazukın bil+in+di = adam suçunu
anladı, söylədi, boynuna aldı, etiraf etdi (I, 165).
164
-un fel, qayıdış növ, ‫ ﺑَﮏ ﻣَﻨﯽ ُاﻏُﻞ ُﺗﺘُﻨﺪﯼ‬bəg məni oğul tut+un+dı =
bəy məni oğulluğa qəbul etdi (II, 165), ‫ اَر َﮐﻴِﮏ ُﺗﺘُﻨﺪﯼ‬ər keyik
tut+un+dı = adam təkbaşına geyik tutdu (II, 165), ‫اُل اوُزن‬
‫ ُارُﻧﺪﯼ‬ol özin ur+un+dı = o, bir işə peşman olduğu üçün öz-
özünü döydü (I, 246).
-ün fel, qayıdış növ, ‫ اُل ُ ُﺗﮑُﻮن ُﺗﮑُﻨﺪﯼ‬ol tügün tüg+ün+di = o,
təkbaşına düyün düydü (II, 165), ‫ اُل ا ُوزِن ُاﮐُﻨﺪﯼ‬ol özin
ög+ün+di = o özünü öydü, öyündü (I, 248).
-l fel, qayıdış növ, ‫ اَر ﺗَﺮآﺎ ِﺑﻴَﻠﻠﺪﯼ‬ər tərkə bələ+l+di = adam tərə
bələndi, tərə batdı, tərlədi (III, 189).
-ıl fel, qayıdış növ, ‫ اَﺳﺮُﮎ َاذِﻟﺪﯼ‬əsrük adh+ıl+dı = sərxoş ayıldı (I,
245).
-il fel, qayıdış növ, ‫ ﺳ ُﻮ َﺗﻠِﻢ اِرﮐِﻠﺪﯼ‬sü təlim irk+il+di = çox əsgər top-
landı (I, 284).
-ul fel, qayıdış növ, ‫ ﻳِﻴﺮُاﻳُﻠﺪﯼ‬yer oy+ul+dı = yer oyuldu, çuxurlaşdı
(I, 279).
-ül fel, qayıdış növ, ‫ اَر اُﻓﮑﺎ ﺳِﻨﺪا ُارُﻟﺪﯼ‬ər öpkəsində ür+ül+di = adam
qəzəbindən şişdi, qabardı (I, 242).
-ş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ اوُن اَﻟﮑَﺸﺘﯽ‬ol anqar un
əlgə+ş+ti = o, un ələməkdə ona kömək etdi (I, 275).
-ış fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﻳِﻴﺮ َﻗﺰِﺷﺪﯼ‬ol manqa yer
kaz+ış+dı = o mənə yer qazmaqda kömək etdi (II, 130), ‫اُل‬
‫ َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻ ﺗَﻘ َﺮﺗِﺸﺪﯼ‬ol anınq birlə tawrat+ış+dı = o, davranmaqda
(hansımız daha sürətliyik deyə) onunla yarışdı (II, 341), ‫اُل‬
‫ اَﻧﮑﺎر ﺗُﮑﻮُن َﻳﺰِﺷﺪﯼ‬ol anqar tügün yaz+ış+dı=o ona düyün
açmaqda kömək etdi. Yarışma da belədir (III, 69).
-iş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﻳِﻨﺠُﻮ ِﺗﺰِﺷﺪﯼ‬ol məninq
birlə yinçü tiz+iş+di = o mənimlə inci düzməkdə yarışdı (II,
130).
-uş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَڤ ُﺑﺰُﺷﺪﯼ‬ol manqa əw
boz+uş+dı = o mənə çadır sökməkdə yardım etdi, evi
sökməkdə kömək etdi (II, 130).
-üş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ُﮐﺮُﺷﺪﯼ‬ol məninq birlə
kör+üş+di = o mənimlə göz-gözə gəldi (II, 129), ‫اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﻳِﻴﺮ‬
165
‫ ُﺗﺰُﺷﺪﯼ‬ol manqa yer tüz+üş+di = o mənə yeri düzəltməkdə,
hamarlamaqda kömək etdi (II, 130).
-ruş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُﻻر َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﺳُﻘﺪا ﺟُﻤﺮُﺷﺪﯼ‬olar
məninq birlə suwda çum+ruş+dı = onlar mənimlə birlikdə
suya dalmaqda, cummaqda yarışdılar (II, 216), ‫اُل اَﻧﮑَﺮ ﻗِﺴﻤﺎق‬
‫ ﻗِﺴﺮُﺷﺪﯼ‬ol anqar kısmak kıs+ruş+dı = o ona üzəngi qayışını
qısaltmaqda, gödəltməkdə kömək etdi (II, 225).
-rüş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ ﺗﻮُن ﮐَﺬرُﺷﺪﯼ‬olar ikki ton
kedh+rüş+di = onlar ikisi bir-birinin paltarını geyindilər (II,
228).
-la+ş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ ُﻗﻨُﻘﻠَﺸﺪﯼ‬olar ikki konuk
+laş+dı = onlar ikisi bir-birinə qonaq oldular (II, 257).
-lə+ş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﮐُﺰ َﻟﺸﺪﯼ‬ol məninq
birlə köz+ləş+di = o mənimlə göz-gözə baxmaqda yarışdı (II,
229), ‫ ﺑﻴﺮ ﻧﺎﻧﮏ ﺑﻴﺮﮐﺎ ﺗَﻨﮑﻠَﺸﺪﯼ‬bir nənq birgə tənq+ləş+di = bir
nəsnə o biri ilə tənləşdi, bərabərləşdi (III, 345).
-t fel, icbar növ, ‫ اُل ﻗﻮُزﯼ ُﺑ َﻠﺘّﯽ‬ol kuzı bula+t+tı = o, quzunu qazanın
buğunda bişirtdi (II, 302), ‫ﺟ َﻠﺘّﯽ‬ ِ ‫ اُل ﮐَﺒﺎﮎ‬ol kəpək çıla+t+tı = o,
kəpəyi islatdırdı (II, 302), ‫ اُل ﺑِﺠﺎﮎ ِﺑﻠَﺘﯽ‬ol biçək bilə+t+ti = o,
bıçaq itilətdi (o, bıçağın itilənməsini və bülöv ağzına
çəkilməsini əmr etdi, II, 302), ‫ اُل ُﻗ ُﻨﻘُﻎ اَﻗﺪا ُﺗ َﻨﺘّﯽ‬ol konukuğ əwdə
tünə+t+ti=o, qonağı evdə gecələtdi (II, 304).
-ıt fel, icbar növ, ‫ﺟ ِﺒﺘّﯽ‬َ ‫ ﺑَﮏ َاﻧِﮏ ﺑُﻴﻨِﻦ‬bəg anın boynın çap+ıt+tı = bəy
onun boynunu vurdurdu (II, 293), ‫ﺠﺘّﯽ‬ ِ ‫ اُل اَﻧﯽ َﻗ‬ol anı kaç+ıt+tı
= o onu qaçırtdı (II, 294).
-it fel, icbar növ, ‫ اُل َﺗﺮِغ َا ِﮐﺘّﯽ‬ol tarığ ək+it+ti = o, toxum əkdirdi (I,
255),
-ut fel, icbar növ, ‫ﺷﺘّﯽ‬ ُ ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ُﻳﻐُﺮﻗﺎن َا‬ol manqa yoğurkan aş+ut+tı
=o mənim üstümə yorğan ötrdürdü, yorğan örtməyi əmr etdi
(I, 253).
-üt fel, icbar növ,‫ﺳﺠِﻦ ُﻳُﻠﺘّﯽ‬ َ ‫ اَر‬ər saçın yül+üt+ti = adam saçını
düzəltdirdi, təraş etdirdi (II, 307).
-ir fel, icbar növ, ‫ ﻳﺎﻏﻨﯽ ﺗَﺮﻳﮑﺎ ﺳِﻨﮑِﺮدﯼ‬yağnı tərigə sinq+ir+di = yağı
dəriyə hopdurdu, yedirtdi (III, 340).
166
-ur fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﯽ َﻗﺠُﺮدﯼ‬ol anı kaç+ur+dı = o onu qaçırtdı
(II, 120).
-ür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﯽ َﮐﺠُﺮدﯼ‬ol anı keç+ür+di = o onu keçirtdi
(II, 120).
-ğur icbar növ, ‫ اُل َاﺗِﻎ ﺗُﺮﻏُﺮدﯼ‬ol atığ tur+ğur+dı = o, atı durdurdu,
zəiflətdi, durğunlaşdırdı, arıqlatdı (II, 191).
-gür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ِﺑﺘِﮏ اُﺗﮑُﺮدﯼ‬ol əwgə bitik öt+gür+di = o,
evə məktub yolladı (I, 266).
-kür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﮑُﺮ اِت ﺗُﺘﮑُﺮدﯼ‬ol anqar ıt tüt+kür+di = o ona
it(ini) qısqırtdı (II, 109).
-ğur+t fel, icbar növ, icbarın icbarı, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﯽ ﺗُﺬﻏُﺮﺗﱡﻢ‬mən anı todh+
ğur+t+tum = mən onu doyurtdum (I, 254), ‫َاﻧِﮏ َاﺗِﻦ اَرﻏُﺮﺗّﯽ‬
anınq atın ar+ğur+t+tı = onun atını yordurdu (I, 268).
-ğur+tur fel, icbar növ, icbarın icbarı, ‫ اَرﻏُﺮﺗُﺮدﯼ‬ar+ğur+tur+dı =
[yordurtdurdu] (I, 268).
-kür+tür fel, icbar növ, icbarın icbarı, ‫ اَﺷﮑُﺮﺗﺮُدﯼ‬üş+kür+tür+di
=[xatırlatdırdı] (I, 268).
-dur fel, icbar növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَﺗﻤﺎﮐِﮏ ﻳﺎﻏﻘﺎ ﻣَﻨﺪُردﯼ‬ol manqa ətməgig
yağka man+dur+dı = o mənə çörəyi yağa batızdırdı (II, 208).
-dür fel, icbar növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَت ﻣُﻨﺪُردﯼ‬ol manqa at mün+dür+di = o
mənə at minməyi əmr etdi (II, 208).
-tur fel, icbar növ, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪَن ﻳَﺮﻣﺎق اَﻟﺘُﺮدُم‬mən andan yarmak
al+tur+dum = mən ondan pul aldırdım (I, 264).
-sık fel, təsirsiz fel, ‫ اَراَرﺳِﻘﺪﯼ‬ər ar+sık+dı = adam aldadıldı (I, 70).
-sik fel, təsirsiz fel, ‫ﺠﻐَﯽ اَر ﻳَﺘﺴِﮑﺘﯽ‬ِ ‫ َﻗ‬kaçığay ər yet+sik+di = qaçan
adama yetildi (III, 115), ‫ اُل اَرﺑِﻠﺴِﮑﺘﯽ‬ol ər bil+sik+ti = o
adamın gizlətdiyi şey və özü bilindi, faş oldu, üzə çıxarıldı
(I, 71).
-suk fel, təsirsiz fel, ‫ اَرﺳُﻴﺴُﻘﺪﯼ‬ər soy+suk+dı = adama soyuq dəydi
(I, 70), ‫ اَر ﻳَﻐﯽ ﻗﺎ ﺗُﺘﺴُﻘﺪﯼ‬ər yağıka tut+suk+dı = adam düşmənə
əsir düşdü, tutuldu, yaxalandı (II, 231).
-uz fel, təsirli fel, ‫ اَر ﺳﻮُڤ َﺗﻤُﺰدﯼ‬ər suw tam+uz+dı = adam su
damlatdı (II, 180).
167
-üz fel, təsirli fel, ‫ اُراﻏُﺖ اُﻏﻠِﻨﮑﺎ ﺳﻮُت َاﻣُﺰدﯼ‬urağut oğlınqa süt
əm+üz+di = qadın uşağına süd əmizdirdi (I, 230).
-duz fel, təsirli fel, ‫ اُل ﺗَﻘﺎر اَﻟﺪُزدﯼ‬ol tawar al+duz+dı = o, malı
əlindən aldırdı, onun malı soyuldu (II, 120).
-düz fel, təsirli fel, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اﻳﺶ ﺑِﻠﺪُزدﯼ‬ol manqa ış bil+düz+di = o
mənə iş bildirdi, öyrətdi (II, 212).
-tür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ ﻳَﺮﻣﺎق اُﮐﺘُﺮدﯼ‬ol anqar yarmak ök+tür+di
= o ona pul yığmağı əmr etdi (I, 263).
-mış fel, keçmiş zaman, ‫ اَﻗﮑﺎ ﺑَﺮﻣِﺶ‬əwgə bar+mış = mənim xəbərim
olmadığı halda evə gəlmiş (II, 77).
-miş fel, keçmiş zaman, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﮐَﻠﻤِﺶ‬ol manqa kəl+miş = mənim
xəbərim olmadan mənim yanıma gəlmiş (II, 77).
-dı fel, keçmiş zaman, ‫ اُل ﺟَﻘﻤﺎق ﺟَﻘﺪﯼ‬ol çakmak çak+dı = o, çaxmaq
çaxdı (I, 45), ‫ ﺑَﮏ اﻳِﻞ اَﻟﺪﯼ‬bəg el al+dı = bəy el aldı, ölkə tutdu
(I, 220).
-di fel, keçmiş zaman, ‫ َﮐﻴِﮏ ُﺗﺰَﻗﻘﺎ ِاﻟِﻨﺪﯼ‬keyik tuzakka ilin+di = geyik
tələyə düşdü (I, 250), ‫ﺟﺠَﮏ ُاﮐُﻠﺪﯼ‬ َ ‫ ﺗَﮑﻤﺎ‬təgmə çəçək ökül+di =
hər növ çiçək yığıldı (II, 278).
-tı fel, keçmiş zaman, ‫ ﮐﻮُن َﺑﺘّﯽ‬kün bat+tı = günəş batdı (II, 290), ‫اُل‬
‫ ﻣَﻨﮑﺎ ِﺑﺘِﮏ ُا ِﻗﺘّﯽ‬ol manqa bitik okıt+tı = o mənə kitab oxutdu (I,
255), ‫ ﮐﻮُزدَن ﻳﺎش ﺳَﻘﺮُﻗﺘﯽ‬közdən yaş sawruk+tı = gözdən yaş
sovruldu (II, 232).
-ti fel, keçmiş zaman, ‫ اَر ﺳﻮُڤ ﮐَﺠﺪﯼ‬ər suw keç+ti = adam su keçdi
(II, 120).
-r fel, indiki zaman, ‫ اَﻣﻼرﻣَﻦ‬əmlə+r mən = dərmanlayıram (I, 310).
-ar fel, indiki zaman, ‫ اُذﻧــــ ُﻮ َﮐﻠِﺐ َﺑﻘَﺮﻣَﻦ‬udhnu kəlip bak+ar mən
=oyanaraq gəlib baxıram (III, 188).
-ər fel, indiki zaman, ‫ﺳﺰِﮐﺎرﻣَﻦ‬ ِ sezik+ər mən = sezirəm (II, 144).
-ır fel, indiki zaman, ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮﻳﺮﺑَﻠﮑ ُﻮﺳُﻮز‬kança bar+ır bəlgüsüz = hara
gedir, bilinmir, bilinməz (I, 362).
-ir fel, indiki zaman, ‫ ﮐَﻠﻴﺮ‬kəl+ir = gəlir (I, 75).
-ur fel, indiki zaman, ‫ﺳﻐِﻨﻮُرﻣَﻦ‬ ِ ‫ ﻣَﻦ ﺗَﻨﮑﺮﻳﮑﺎ‬mən tənqrigə sığın+ur
mən = mən tanrıya sığınıram (II, 171).
168
-ür fel, indiki zaman, ‫ ﺳِﺰﻟَﺘﻮُر ﻣَﻦ‬sizlət+ür mən = siz deyə xitab
etdirirəm (II, 329).
-yur fel, indiki zaman, ‫ اَراَت ﻣﻨــﻦ ﻳَﻘﺮﻳﻮُر‬/ ‫ اِﮐﻠَﺮ ﻳﻤـﺎ ﺳَﻘﺮﻳﻮُر‬ər at mənin
yawra+yur, iglər yəmə sawrı+yur = ər və at məndə sağlam
olur, xəstəliklər yenə azalır, seyrəlir (III, 254).
-yür fel, indiki zaman, ‫ ُاذِﮎ ﻣَﻨـــﯽ ﮐُﺠﺎﻳُﺮ‬üdhük məni küçə+yür = eşq
mənə zülm edir (III, 240).
-ğay fel, qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﻳﺎ ﻗُﺮﻗﺎﯼ‬ol ya kur+ğay = o, yay qu-
racaq (II, 82), ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ﺑَﺮﻏﺎﯼ‬ol əwgə bar+ğay = o, evə gedəcək
(II, 82).
-kay fel, qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﺳﻮُت ﺳﺎﻏﻘﺎﯼ‬ol süt sağ+kay = o,
süd sağacaq (II, 82).
-gəy fel, qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﮐَﻠﮑﺎﯼ‬ol manqa kəl+gəy = o
mənim yanıma gələcək (II, 82), ‫ اُل ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﻴﺮﮐﺎﯼ‬ol yarmak
ter+gəy = o, pul yığacaq (II, 82).
-ğalır fel, yaxın gələcək zaman, ‫ ﻣَﻦ ﺑَﺮﻏﺎﻟِﺮ ﻣَﻦ‬mən bar+ğalır mən
=mən getmək üzrəyəm, gedə-getdəyəm (II, 82), ‫ﻣَﻦ ﺗُﺮﻏﺎﻟِﺮ ﻣَﻦ‬
mən tur+ğalır mən = mən qalxmaq üzrəyəm, qalxa-
qalxdayam (II, 82), ‫ اُل ﻳﺎ ﻗُﺮﻏﺎﻟِﺮ‬ol ya kur+ğalır = o, yay qur-
maq üzrədir, o indicə yay quracaq (II, 82).
-kalır fel, yaxın gələcək zaman, ‫ اُل ﺗﺎﻏﻘﺎ اَﻏﻘﺎﻟِﺮ‬ol tağka ağ+kalır =o,
dağa çıxmaq üzrədir, lap çıxa-çıxdadır (II, 82).
-gəlir fel, yaxın gələcək zaman,‫ اُل اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐﺎ ﻟِﺮ‬ol əwgə kir+gəlir = o,
evə girmək üzrədir, girə-girdədir (II, 82), ‫ اُل ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﻴﺮﮐﺎﻟِﺮ‬ol
yarmak ter+gəlir=o, pul yığmaq üzrədir, yığa-yığdadır (II,
83).
-ar fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ُﻗﺮَرﻣَﻦ‬kur+ar mən = quraram (II,
81, türklərdə), ‫ ﻣَﻦ ﻳﺎ ُﻗ َﺮرَن‬mən ya kur+ar+an = mən yay qura-
ram (oğuzlarda, II, 82).
-ər fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ُﮐﻠَﺮ‬kül+ər = gülər (türklərdə, II,
60), ‫ ﻣَﻦ ُﮐ َﻠﺮَن‬mən kül+ər+ən = mən gülərəm (oğuzlarda, II,
82).
-ır fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ﺑَﺮﻳﺮ‬bar+ır = gedər (II, 61).
169
-ir fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ﻣَﻦ َﮐﻠِﺮان‬mən kəl+ir+ən = mən
gələrəm (oğuzlarda, II, 82).
-ur fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﻳُﻘﺎرو ُﺗﺮُر‬ol yokaru tur+ur = o,
ayağa qalxar (II, 60).
-əyin fel, əmr şəkli, ‫ ﺟﻴﻖ اَت ﮐُﺮاِﻳﻦ‬çık et kör+əyin = hələ bir səsin
çıxsın görüm, kişisən, səsini çıxar (III, 137).
-alım fel, əmr şəkli, ‫ ُا ّﺗـُﺰ ِاﺟِـﺐ ﻗـِﻘـ َﺮﻟِـــﻢ‬ottuz içip kıkr+alım = üç dəfə
içib qışqıraq (I, 198), ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ ﻗَﻠﻘَﻦ ﺳُﻨﮑﻮُن ﺟُﻤ‬kalkan, sünqün
çumş+alım = qalxanla, süngü ilə vuruşaq (I, 433), ‫ﻗَﻴﻨَــﺐ ﻳَﻨﺎ‬
‫ﺸﻠِﻢ‬
َ ‫ ﻳُﻤ‬kaynap, yana yumş+alım = qaynayıb yenə yumşalaq (I,
433), ‫ ﺑَـﺬرَم ﻗِﻠـِﺐ َاﻗ َﻨﻠِـﻢ‬bədhrəm kılıp awn+alım = bayram edib
ovunaq (I, 293).
-əlim fel, əmr şəkli, ‫ ﻳُﻘﺎر ﻗـُﺒـُﺐ ﺳَﮑ َﺮﻟِــﻢ‬yokar kopup səgr+əlim =
yuxarı tullanaq (I, 198), ‫ اَرﺳﻠـَﻦ ﻟَﻴ ُﻮ ﮐُﮑ َﺮﻟِــﻢ‬arslan layu
kökr+əlim = aslan kimi kükrəyək (I, 198), ‫ﺳﻘِﻨﺞ ﺳَﻘ َﻨﻠِﻢ‬ َ ‫ﻗَﺠﺘﯽ‬
kaçtı sakınç, səwn+əlim = qaçdı kədər, sevinək (I, 198), ‫ﺗَﮑﺮا‬
‫ اَﻟــــِﺐ اَﮐ َﺮﻟِﻢ‬təgrə alıp əgr+əlim=dövrəyə alıb mühasirə edək
(II, 41), ‫ َاﺗﱢﻦ ﺗُــــﺸُﺐ ﻳُﮑـﺮاﻟِﻢ‬attın tüşüp yügr+əlim = atdan düşüb
yüyürək (II, 41), ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ ﻗِﻘــــــﺮِب َاﺗِﻎ ﮐَﻤ‬kıkrıp atığ kəmş+əlim =
qışqıraraq at sürək (I, 433).
-ğıl fel, əmr şəkli, ‫ ﺳُﻘﻐَﺮﻏِﻞ‬suwğar+ğıl = suvar, suvarginən (II, 66).
-gil fel, əmr şəkli, ‫ اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐِﻞ‬əwgə kir+gil = evə gir, girginən (II,
66), ‫ ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﺮﮐِﻞ‬yarmak tər+gil = pul yığ, yığginən (II, 66).
-kıl fel, əmr şəkli, ‫ ﺗﺎﻏﻘﺎ اَﻏﻘِﻞ‬tağka ağ+kıl = dağa çıx, çıxginən (II,
66), ‫ ﺳﻮُت ﺳَﻐﻘِﻞ‬süt sağ+kıl = süd sağ, sağginən (II, 66).
-ınq fel, əmr şəkli, ‫ َﺑﺮِﻧﮏ‬barınq = gediniz (türklərdə nəzakət
forması, III, 322), ‫ اَﻣــــﺪﯼ ﻣُﻨﯽ َاﻟِﻨﮏ‬əmdi munı alınq = indi bu-
nu alın (oğuzlarda, III, 322).
-inq fel, əmr şəkli, ‫ اَﻣﮑﺎﮎ َﻣﻨِﮏ ِﺑﻠِﻨﮏ‬əmgək məninq bil+inq = əmək
mənimdir, bunu bilin (oğuzlarda, III, 322).
-ınq+lar fel, əmr şəkli, ‫ ﺑَﺮﻳﻨﮑﻼرا ﮐﻴﮑ ُﻮ‬bar+ınq+lar ikigü = ikiniz
gedin (III, 322), ‫ ﺑَﺮﻳﻨﮑﻼر َﻗﻤُﻎ‬bar+ınq+lar kamuğ = hamınız
gedin (III, 322).
170
-nq+ız fel, əmr şəkli, ‫ اَﻗﻠَــﺐ ﻣَﻨﯽ ﻗُﻴ َﻤﻨِﮑﺰ‬awlap məni koyma+nq+ız
=ovlayıb məni buraxmayınız (oğuzlarda nəzakət forması, II,
66), ‫ َاﻳِـــــﻖ َاﻳِﺐ ﻗﻴﻤَﻨﮑِﺰ‬ayık ayıp kayma+nq+ız = söz verib
sözdən qaçmayınız (oğuzlarda nəzakət forması, II, 66).
-sun fel, əmr şəkli, ‫ ﺑَﺮﺳُﻦ َﻧﺮُو‬bar+sun naru = getsin o yana (II,
204), ‫ ﻳﻮُل ُاﻏُﺮﺑﻠﺴُﻮن‬yol oğur bol+sun = yol uğurlu olsun (I,
126), ‫ﺳﻘِﻠﺴـــﻮُن‬َ ‫ ﻗﺬﻏﻮ ﻳﻤﺎ‬kadhğu yəmə sawıl+sun = qayğı yenə
sovulsun (I, 168).
-sün fel, əmr şəkli, ‫ ﮐَﻠﺴﻮُن‬kəl+sün = gəlsin (II, 80), ‫اَﻧﺪِﮎ ﮐِﺸﯽ ﺗﻴﺘﻠﺴﻮن‬
əndik kişi titil+sün = axmaq adam ayılsın (I, 168), ‫اِﻳــﻞ ﺗُـﺮُو‬
‫ ﻳَﺘﻠِﺴــــﻮُن‬el törü yitil+sün = yurda nizam yayılsın (I, 168),
‫ ﺗُـﻘﻠﯽ ﺑُـُﺮﯼ ﻳﺘﻴﻠﺴﻮن‬toklı böri yetil+sün=quzu qurdla otlasın (I,
168).
-ma fel, əmr şəkli, ‫ اَﻟﻤﺎ‬alma = alma (I, 226), ‫ اِﻟﻤﺎ‬ılma = enmə (I,
226), ‫ ﺑَﺮﻣﺎﺳﻮُن‬bar+ma+sun = getməsin (II, 80).
-mə fel, əmr şəkli, ‫ ﮐَﻠﻤﺎﺳﻮُن‬kəl+mə+sün = gəlməsin (II, 80).
-ma+nq+lar fel, əmr şəkli, ‫ ﺑَﺮﻣﺎﻧﮏ ﻻر‬bar+ma+nq+lar = getməyin
(II, 80), ‫ ﺗُﺮﻣﺎﻧﮑﻼر‬tur+ma+nq+lar = getməyin, qalxmayın (II,
80).
-sa fel, şərt şəkli, ‫ ﮐَﺮاﮎ ﺑُﻠﺴﺎ ﻗﻴﺰ اَﻟﻴﺮ‬kərək bol+sa kız alır = lazım olsa
qız, yəni bahalı alar (III, 322), ‫ اَﻧﮑﺪُز ﺑُﻠﺴﺎ اَت اُﻟﻤﺎس‬anqduz
bol+sa, at ölməs = andız olsa, at ölməz (I, 175).
-sə fel, şərt şəkli, ‫ اُﻣﺎ ﮐَﻠﺴﺎ ﻗُﺖ ﮐَﻠﻴﺮ‬uma kəl+sə, kut kəlir = qonaq
gəlsə, qut gələr (I, 156), ‫ َﻗﻠِﻨﮏ ﺑِﻴﺮﺳﺎ ﻗﻴﺰ اَﻟﻴﺮ‬kalınq ber+sə kız
alır = başlıq versə qız alar (III, 322), ‫ اِم ﺑِﻠﺴﺎ اَر اُﻟﻤﺎس‬im bil+ sə,
ər ölməs = bəlgə bilsə ər ölməz (I, 112).
-sar fel, şərt şəkli, ‫ ﺑُﺸﻤَﺴﺎَر ﺑﻮُز ﻗُﺶ ﺗُﺘﺎر‬buşma+sar boz kuş tutar =
(ovçu) bezməsə boz quş tutar (II, 40).
-sər fel, şərt şəkli, ‫ اِﻳﻘﻤَﺴﺎَرُارُوﻧﮏ ﻗُﺶ ﺗُﺘﺎر‬ewmə+sər ürünq kuş tutar =
tələsməsə ağ quş tutar (II, 40).
-sir fel, arzu şəkli, ‫ اَر ﮐُﻠﺴِﺮدﯼ‬ər kül+sir+di=adam özünü gülümsər
göstərdi, II, 207).
-sa fel, arzu şəkli, ‫ اَرﻗﺎﻏُﻮﻧﺴﺎدﯼ‬ər kağun+sa+dı = adamın ürəyi qo-
vun istədi (I, 305), ‫ اُل اَق اَﺗﺴﺎدﯼ‬ol ok at+sa+dı = o, ox atmaq
171
istədi (I, 302), ‫ اَر َﻗﺒُﻎ اَﺟﺴﺎدﯼ‬ər kapuğ aç+sa+dı = adam qapını
açmaq istədi (I, 303).
-sə fel, arzu şəkli, ‫ﺟﻨِﺸ ُﺘﺮُﮐﺴﺎدﯼ‬ ِ ‫ اَر‬ər çiniştürük+sə+di = adamın
ürəyi çiniştürük istədi (I, 305), ‫ ﻣَﻦ اَﻧﯽ اُﺑﺴﺎدِم‬mən anı öp+sə-
+dim = mən onu öpmək istədim (I, 302), ‫ اُل ﺳﻮُڤ اِﺟﺴﺎدﯼ‬ol
suw iç+sə+di = o, su içmək istədi (I, 303).
-msin fel, arzu şəkli, ‫ اُل ﺑِﺠﺎﮎ ِﺑﻠَﻤﺴِﻨﺪﯼ‬ol biçək bilə+msin+di = o,
özünü elə göstərdi ki, guya bıçaq itiləyir (II, 259),
-ımsın fel, arzu şəkli, ‫ اَر ﺳﻮُف ﻗﺎ َﻗﺮِﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ər suwka kar+ımsın+dı
=adam özünü boğazında su qalan kimi göstərdi (II, 259).
-imsin fel, arzu şəkli, ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ﮐﺮِﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ol əwgə kir+imsin+di = o,
özünü guya evə girən kimi göstərdi (II, 259), ‫اُل ﻳَﺮﻣﺎق ِﺗﺮِﻣﺴِﻨﺪﯼ‬
ol yarmak tər+imsin+di = o, özünü guya pul yığan kimi gös-
tərdi (II, 259).
-umsın fel, arzu şəkli, ‫ اُل اَﻧﯽ ﻗَﺠﺮُﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ol anı kaçr+umsın+dı = o,
gerçəkdən qaçırmadığı halda onu qaçırırmış kimi göründü
(II, 260).
-ümsin fel, arzu şəkli, ‫ اُل َاﻧِﮏ ﻳﺎ ُزﻗِﻦ ﮐَﺠﺮُﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ol anınq yazukın
keçr+ümsin+di = o, əslində bağışlamadığı halda onun güna-
hını bağışlayan kimi göründü (II, 260).
-ası fel, lazım şəkli, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮاﺳﯽ ُاﻏُﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu ya kur+ası oğur təgül =
bu, yay qurası zaman deyil (II, 83), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮاﺳﯽ ﻳِﻴﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu tur+-
ası yer təgül = bu, durulası yer deyil (II, 83).
-əsi fel, lazım şəkli, ‫ اُل ﺑِﺰﮐﺎ َﮐﻠَﺴﯽ ﺑُﻠﺪﯼ‬ol bizgə kəl+əsi boldı =o
bizə gələsi oldu (II, 84).
-ğu fel, vacib şəkli, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮﻏُﻮ ُاﻏُﺮ اَرﻣﺎس‬bu ya kur+ğu oğur ərməs
=bu, yay qurmalı (quracaq, qurulacaq, qurası) vaxt deyil (II,
83).
-gü fel, vacib şəkli, ‫ ﺑ ُﻮ اَﻗﮑﺎ ِﮐﺮﮐ ُﻮ اوُذ اُل‬bu əwgə kirgü ödh ol = bu,
evə girmə vaxtıdır (II, 84).
Qeyd: qısalıq naminə xəbər şəklini cədvəllə veririk – t.=türklər, o.=

oğuzlar deməkdir.
172
Cədvəl 1. DLT-də I-II-III şəxsdə (tək) xəbər şəklinin cədvəli
Zaman Mən Sən Ol
İndiki bar+ır mən bar+ır sən bar+ır ol
zaman kəl+ir mən kəl+ir sən kəl+ir ol
Nəqli bar+mış mən bar+mış sən bar+mış ol
keç./z. kəl+miş mən kəl+miş sən kəl+miş ol
Şühudi bar+dım (t.) bar+dınq (t.) bar+dı (t.)
keç./z. bar+duk (o.) bar+duk (o.) bar+duk (o.)
Gələcək bar+ğay mən bar+ğay sən bar+ğay ol
zaman kəl+gəy mən kəl+gəy sən kəl+gəy ol
Yaxın bar+ğalır mən bar+ğalır sən bar+ğalır ol
gəl./z. kir+gəlir mən kir+gəlir sən kir+gəlir ol
Müzare bar+ır mən (t.) bar+ır sən (t.) bar+ır ol (t.)
şəkli mən bar+an (o.) sən bar+an (o.) ol bar+an (o.)
mən külər+ən (o.) sən külər+ən (o.) ol külər+ən (o.)
İnkar bar+mas mən (t.-o.) barmas sən (t.-o.) ol bar+mas (t.-o.)
şəkli bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.)
Cədvəl 2. DLT-də I-II-III şəxsdə (cəm) xəbər şəklinin cədvəli

Zaman Biz Siz Olar
İndiki bar+ır+ız bar+ır+sız bar+ır+lar
zaman kəl+ir+iz kəl+ir+iz kəl+ir+lər
Nəqli bar+mış+ız bar+mış+sız bar+mış+lar
keç./z. kəl+miş+iz kəl+miş+siz kəl+miş+lər
Şühudi bar+dı+mız (t.) bar+dı+nqız (t.) bar+dı+lar (t.)
keç./z. bar+duk (o.) bar+duk (o.) bar+duk (o.)
Gələcək bar+ğay biz bar+ğay siz bar+ğay olar (?)
zaman kəl+gəy biz kəl+gəy siz kəl+gəy olar
Yaxın bar+ğalır+ız bar+ğalır+sız bar+ğalır+lar
gəl./z. kir+gəlir+iz kir+gəlir+siz kir+gəlirlər
Müzare bar+ır+ız (t.) bar+ır+sız (t.) bar+ır+lar (t.)
şəkli biz bar+an (o.) siz bar+an (o.) olar bar+an (o.)
biz kül+ər+ən siz kül+ər+ən (o.) olar kül+ər+ən
(o.) (o.)
İnkar bar+mas+mız (t.) bar+mas+sız (t.) bar+mas+lar (t.)
şəkli bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.)
-mak feli isim, məsdər, ‫ اَﻟﻤﺎق‬al+mak = almaq (I, 220).

173
-mək feli isim, məsdər, ‫ ﺑﻴﺮﻣﺎﮎ‬ber+mək = vermək (III, 177).
-ık feli isim, hərəkət adı, ‫ َﻣﻨِﮏ ﻳُﺮﻗِﻢ َﻧﺘَﮏ‬məninq yor+ık+ım nətək
=mənim gedişim, rəftarım necədir (II, 63), ‫ﺳﻨِﮏ ُﻳ ِﺮﻗِﻨﮏ َﻧﺘَﮏ‬ َ
səninq yor+ık+ınq nətək = sənin gedişin, rəftarın necədir (II,
63), ‫ َاﻧِﮏ ﻳُﺮﻗِﯽ َﻧﺘَﮏ‬anınq yor+ık+ı nətək = onun gedişi, rəftarı
necədir (II, 63).
-ığ feli isim, hərəkət adı, ‫ َاﻧِﮏ اﻳﺶ ِﻗﻠِﻐﯽ ﺑَﻠﮑ ُﻮﻟُﮏ‬anınq ış kıl+ığ+ı
bəlgülüg = onun iş işləməsi məşhurdur (II, 63), ‫ﺳﮑَﻞ ﺗِﻨﻐﯽ اَرﺗَﻖ‬ ُ
sökəl tın+ığ+ı artak = xəstənin nəfəs alması pisdir (II, 63).
-ig feli isim, hərəkət adı, ‫ َاﻧِﮏ ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﻴﺮِﮐﯽ ﮐﻮُر‬anınq yarmak tər+ig+i
kör = onun pul yığmasını gör (II, 64), ‫ ﺗﺎز َﮐﻠِﮑﯽ ﺑُﺮﮐﺠﻴﮑﺎ‬taz
kəl+ig+i börkçigə = keçəlin gələsi yeri börkçü, papaqçı
dükanıdır (II, 64).
-ış feli isim, hərəkət adı, ‫ َﻗﺠِﺶ ﺑُﻠﺴﺎ ﻗﻴﺎ ﮐُﺮﻣﺎس‬kaç+ış bolsa, kıya
körməs = qaça-qaç olsa, heç kim bir-birinə baxmaz (I, 372),
‫ﺟﻘِﺶ ﻳﻮُق‬
ِ ‫ اُل اﻳﺸﺘﺎ‬ol ışta çık+ış yok = o işdə bir çıxar, mənfəəət
yoxdur (I, 372).
-iş feli isim, hərəkət adı, ‫ َﮐﻠِﺶ َﺑﺮِش‬kəl+iş bar+ış «gediş-gəliş» (I,
373), ‫ َﻟِﺶ ﺑِﻴﺮﻳِﺶ‬al+ış ber+iş = bir haqqı almaq, bir haqqı
vermək (I, 132).
-uş feli isim, hərəkət adı, ‫ ُﺗﻘُﺶ اِﺟـﺮا ُارُش ﺑِﺮدِم‬tok+uş içrə ur+uş ber-
dim = savaşa girib vuruşdum (II, 118).
-üş feli isim, hərəkət adı, ‫ﺳﮑُﺶ‬ ُ sög+üş «söyüş, söymə, söyüşmə»
(I, 372).
-ğu feli isim, hərəkət adı, ‫ﺳﻨِﮏ ﺑَﺮﻏﻮُﻧﮏ ﻗَﺠﺎن‬ َ səninq bar+ğu+nq
kaçan = sənin getmən nə zamandır (II, 85), ‫َﻣﻨِﮏ ﺑَﺮﻏﻮُم َﻳﻘﺘﯽ‬
məninq barğum yaktı = mənim getməyim yaxınlaşdı (II, 85).
-sığ feli isim, hərəkət adı, kün bat+sığ «günbatar, qərb» (I, 450),
-suğ feli isim, hərəkət adı, kün toğ+suğ «gündoğar, şərq» (I, 450).
-an feli sifət, ‫ ﺑَﺮان اُل‬bar+an ol = gedəndir (oğuzlarda, I, 107), ‫اُران‬
uran = vuran (oğuzlarda, I, 107).
-ğan feli sifət,‫ اُل اَر اُل اَﻗﮑﺎ ﺑَﺮﻏﺎن‬ol ər ol əwgə bar+ğan = o adam
evə çox gedəndir (II, 72), ‫ اَردﯼ َاﺷِﻦ َﺗﺘُﺮﻏﺎن‬ərdi aşın tatur+ğan
= aşını daddıran idi, qonaqpərvər idi (II, 110), ‫اُل ﮐِﺸﯽ اُل َﺗﺮِغ‬
174
‫ َارِﺗﻐﺎن‬ol kişi ol tarığ arıt+ğan = o adam durmadan buğda
arıtlayandır (I, 209), ‫ ﺗَﻨﮑﺮﯼ اُل ﻳﻴﺮِﮎ َﻳﺮَﺗﻐﺎن‬tənqri ol yerig ya-
rat+ğan = yeri yaradan tanrıdır (III, 52), ‫ اُذﻏُﺮﻏﺎن‬udhğur+ğan
= daim oyadan (II, 255), ‫ ﺗُﺬﻏُﺮﻏﺎن‬todhğur+ğan = daim doyu-
ran (II, 255).
-gən feli sifət, ‫ اُل َاﻗِﻦ َﺑﺰَﺗﮑﺎن اُل‬ol əwin bəzət+gən ol = o, evini daim
bəzədəndir (II, 309), ‫ اُل َاﺗِﻎ ُﮐ َﺰﺗَﮑﺎن اُل‬ol atığ közət+gən ol = o,
daim atı gözətəndir (II, 309), ‫ ﮐُﻠﺴِﺮﮐﺎن اَر‬külsir+gən ər = daima
gülümsəyən ər (II, 255), ‫ ُﮐﻠﮑﺎن اَر‬kül+gən ər = çox gülən,
güləyən adam (II, 73), ‫ ﮐَﻘﺸَﻨﮑﺎن َﺗﻘَﯽ‬kəwşən+gən təwəy = daim
gövşəyən, gövüş gətirən dəvə (II, 255).
-ındı feli sifət, ‫ﺳﺠِﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬ َ saç+ındı nənq = saçılan, yayılan nəsnə
(I, 439), ‫ َﻗﺰِﻧﺪﯼ ﺗُﺒﺮاق‬kaz+ındı toprak = qazılmış torpaq (I,
439).
-indi feli sifət, ‫ َﮐﺬِﻧﺪﯼ ﺗُﻮن‬kedh+indi ton = çox geyilən don, paltar,
(I, 439).
-ündi feli sifət, ‫ﺳﺮُﻧﺪﯼ اَر‬ ُ sür+ündi ər = hər yerdən sürülən, sürgün
olunan adam (I, 439),‫ﺳﺰُﻧﺪﯼ ﺳﻮُف‬ ُ süz+ündi suw = süzülmüş
su (I, 439), ‫ ُﮐﻤُﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬köm+ündi nənq = gömülmüş,
basdırılmış nəsnə (I, 440).
-undı feli sifət, ‫ ﺳُﻠﻨﺪﯼ‬sul+undı kişinin arxaya doğru saldığı
(ənsədə saxladığı) saç. Əsli «‫ﺳﻠِﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬ َ sal+ındı nənq»dir,
«salınan, buraxılan nəsnə» deməkdir. Bu, fəsih olmayan
sözdür (I, 440).
-duk feli sifət, ‫ َاﻧِﮏ ﺑَﺮدُﻗﯽ ﺑَﺮﻣﺎدُﻗﯽ ﺑﻴﺮ‬anınq bar+dukı bar+ma+ dukı
bir = onun varması ilə varmaması eyni şeydir (II, 65).
-düg feli sifət, ‫ َاﻧِﮏ ﮐَﻠﺪُﮐﯽ ﮐَﻠ َﻤﺪُﮐﯽ ﺑﻴﺮ‬anınq kəl+dügi kəl+mə+dügi bir
= onun gəlməsi ilə gəlməməsi eyni şeydir (II, 65), ‫ﺳﻨِﮏ‬ َ
‫ ﮐُﺮ ُدﮐُﻨﮏ ﮐُﺮ َﻣ ُﺪﮐُﻨﮏ ﺑﻴﺮ‬səninq kör+dügünq kör+mə+dügünq bir =
sənin gördüyünlə görmədiyin birdir (II, 65), ‫ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ‬
‫ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bilmiş yek bil+mə+dük kişidən yeg = tanıdığın
şeytan tanımadığın adamdan yaxşıdır (III, 159).
175
-ğu feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮﻏُﻮ ُاﻏُﺮ اَرﻣﺎس‬bu ya kur+ğu oğur ərməs = bu,
yay qurulacaq vaxt deyil (II, 83), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮﻏﻮ ﻳِﻴﺮ اَرﻣﺎس‬bu tur+ğu
yer ərməs = bu, durulacaq yer deyil (II, 83).
-gü feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐ ُﻮ اوُذ اُل‬bu əwgə kir+gü ödh ol = bu, evə
girmə vaxtıdır (II, 84), ‫ اُل ﺑِﺰﮐﺎ ﮐَﻠﮑ ُﻮ ﺑُﻠﺪﯼ‬ol bizgə kəl+gü boldı
= onun bizə gəlmə zamanı oldu (II, 84).
-ku feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ ﺗﺎغ اَﻏﻘ ُﻮ اَرﻣﺎس‬bu tağ ağ+ku ərməs = bu, dağa
çıxılacaq zaman deyil (II, 83).
-ası feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮاﺳﯽ ُاﻏُﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu ya kur+ası oğur təgül = bu, yay
qurası zaman deyil (II, 83), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮاﺳﯽ ﻳِﻴﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu tur+ası yer
təgül = bu, durulası yer deyil (II, 83).
-əsi feli sifət, ‫ اُل ﺑِﺰﮐﺎ َﮐﻠَﺴﯽ ﺑُﻠﺪﯼ‬ol bizgə kəl+əsi boldı = o bizə
gələsi oldu (II, 84).
-ındı feli sifət, ‫ َاﻗِﻨﺪﯼ ﺳُﻮڤ‬ak+ındı suw = axan su (I, 196).
-indi feli sifət, ‫ َاﮐِﻨﺪﯼ َﺗﺮِغ‬ək+indi tarığ = əkilən toxum (I, 196).
-undı feli sifət, ‫ ُاﻟُﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬ul+undı nənq = ipin ağac gövdəsinə
dolandığı kimi dolanan nəsnə (I, 249).
-ündi feli sifət, ‫ ُاﮐُﻨﺪﯼ ﮐِﺸﯽ‬ög+ündi kişi = öyülən adam (I, 196),
‫ﺳﺮُﻧﺪﯼ اَر‬
ُ sür+ündi ər = hər yerdən sürülən, sürgün olunan
adam (I, 439).
-daçı feli sifət, ‫ اُل اَر اَت ﺗُﻐﺮا َﻣﺪَﺟﯽ ﺗُﺮوُر‬ol ər ət toğrama+daçı turur =o,
ət doğramayan adamdır (III, 280).
-dəçi feli sifət, ‫ اُل ﻳُﮏ ﻳُﮑﻼ َﻣﺪَﺟﯽ ُﺗﺮوُر‬ol yük yükləmə+dəçi turur=o,
yük yükləməyəndir (III, 280).
-taçı feli sifət, ‫ ُﺗﺘﱠﺠﯽ‬tut+taçı = tutan» (II, 292), ‫ﺳﺘﱡﺠﯽ‬ َ sat+taçı = sa-
tan, satıcı (II, 292), ‫ ﺗَﻘ َﺮﺗﱠﺠﯽ‬tawrat+taçı = tələsdirən,
tələsdirici, davrandırıcı (II, 339).
-təçi feli sifət, ‫ ﺗَﺒ َﺮﺗﱠﺠﯽ‬təprət+təçi = tərpədən, tərpədici (II, 339).
-ğuçı feli sifət, ‫ ﺑَﺮﻏﻮُﺟﯽ‬bar+ğuçı = gedici, gedən (II, 70), ‫ﺗُﺮﻏﻮُﺟﯽ‬
tur+ğuçı = duran, durucu (II, 70), ‫ ﻳﺎ ﻗُﺮﻏﻮُﺟﯽ‬ya kur+ğuçı =
yay quran (II, 70), ‫ ﺗَﻘﺎر ﻗَﺒﻐﻮُﺟﯽ‬tawar kap+ğuçı = mal qapan,
qapıcı (II, 70), ‫ اَت ﺳُﻘﻐَﺮﻏﻮُﺟﯽ‬at suwğar+ğuçı = at suvaran (II,
70).
176
-güçi feli sifət, ‫ اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐُﻮﺟﯽ‬əwgə kir+güçi = evə girən (II, 70), ‫اَت‬
‫ ﺳُﺮﮐﻮُﺟﯽ‬at sür+güçi = at sürən, minici (II, 70) ‫ﻳَﺮﻣﺎق ﺗﻴﺮﮐﻮُﺟﯽ‬
yarmak ter+güçi = pul yığan, yığıcı (II, 70).
-kuçı feli sifət, ‫ ﺗﺎﻏﻘﺎ اَﻏﻘﻮُﺟﯽ‬tağka ağ+kuçı = dağa çıxan (II, 70),
‫ ﻗُﻮﯼ ﺳَﻐﻘُﻮﺟﯽ‬koy sağ+kuçı = qoyun sağan, sağıcı (II, 70).
-ığsak feli sifət, ‫ اُل اَﻗﮑﺎ َﺑﺮِﻏﺴﺎق اُل‬ol əwgə bar+ığsak ol = o adam
evə getmək arzusundadır (II, 74), ‫ اُل ﻣُﻨﺪا ﺗُﺮﻏﺴﺎق اُل‬ol munda
tur+ığsak ol = o burada qalmaq arzusundadır (II, 74).
-igsək feli sifət, ‫ اُل ﺑَﺮ ُو َﮐﻠِﮑﺴﺎﮎ اَردﯼ‬ol bərü kəl+igsək ərdi = o bəri
gəlmək istəyəndi (II, 74), ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ِﮐﺮِﮐﺴﺎﮎ اُل‬ol əwgə kir+igsək
ol=o, evə girmək diləyində olandı (II, 74),‫ اُل َﺗﻘﺎر ﺗﻴﺮِﮐﺴﺎﮎ اُل‬ol
tawar ter+igsək ol = o, mal yığmaq istəyəndir (II, 74).
-ğlı feli sifət, ‫ اُل اَت ﺗُﻐﺮَﻏﻠﯽ اُل‬ol ət toğra+ğlı ol = o, ət doğramağı
nəzərdə tutmuşdur (III, 280), ‫ اُل ﺳَﻨﮑﺎ اُﻏﺮَﻏﻠﯽ اُل‬ol sanqa
oğra+ğlı ol = o sənin yanına gəlməyi düşünür (III, 280).
-ığlı feli sifət, ‫ ﻣَﻦ ﺳَﻨﮑﺎ َﺑﺮِﻏﻠﯽ ﻣَﻦ‬mən sanqa bar+ığlı mən = mən
sənin yanına getməyi içimdə gizləmişdim (II, 75).
-igli feli sifət, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ َﮐﻠِﮑﻠﯽ ُﺗﺮُر‬ol manqa kəl+igli turur =o mənim
yanıma gəlmək arzusundadır (II, 75), ‫ اُل َﻣﻨﮑﺎ ﺗَﻘﺎر ِﺑﺮِﮐﻠﯽ اُل‬ol
manqa tawar ber+igli ol = o mənə mal vermək qərarındadır
(II, 76).
-uğlı feli sifət, ‫ اُل ﻣُﻨﺪا ُﺗﺮُﻏﻠﯽ اُل‬ol munda tur+uğlı ol = o burada
qalmağı içində qurmuşdu (II, 75).
-ügli feli sifət, ‫ اُل ﻣَﻨﯽ ﺳُﻘﺪِن َﮐﺠُﺮﮐﻠﯽ اَردﯼ‬ol məni suwdın keçr+ügli
ərdi = o məni sudan keçirənlərdən idi (II, 183).
-ğlık feli sifət, ‫ اُل اَت ﺗُﻐﺮَﻏﻠﯽ اَردى‬toğra+ğlık ərdi = ət doğramaq
onun haqqı idi (III, 280).
-ığlık feli sifət, ‫ اُل َﺗﺮِغ ﺗَﺮﺗِﻐﻠِﻖ اُل‬ol tarığ tarıt+ığlık ol = əkinçilik
etmək onun haqqıdır, o, əkinçilik etmək əzmindədir, niy-
yətindədir (II, 308).
-iglık feli sifət, ‫ اُل اَت ُﮐ َﺰﺗِﮑﻠِﮏ اُل‬ol at közət+iglik ol = at gözətmək
onun haqqıdır, o, at gözətmək əzmindədir (II, 309).
-ığsı feli sifət, ‫ اُل ﺗَﻘﺮَﺗﻐِﺴﯽ اَردﯼ‬ol tawrat+ığsı ərdi = o, adamı
tələsdirəndi (II, 340).
177
-igsi feli sifət, ‫ ﺗَﺒﺮَﺗﮑِﺴﯽ اَردﯼ‬təprət+igsi ərdi = o, adamı tərpədəndi
(II, 340).
-ğsık feli sifət,‫ اُل اَت ﺗُﻐﺮاﻏﺴِﻖ اَردﯼ‬ol ət toğra+ğsık ərdi = ət
doğramaq onun haqqı idi (III, 280), ‫ اُل ﺳَﻨﮑﺎ اُﻏﺮاﻏﺴِﻖ اَردﯼ‬ol
sanqa oğra+ğsık ərdi = sənin yanına gəlmək onun haqqı idi
(III, 280).
-gsək feli sifət, ‫ اُل ﺗَﻘﻴَﮑﺎ ﻳُﮏ ﻳُﮑﻠﮑﺴﺎﮎ اُل‬ol təwəygə yük yüklə+gsək
ol =o, dəvəyə yük yükləmək istəyir (III, 280).
-ğuluk feli sifət, ‫ﻏﻠُﻖ اَردﯼ‬ُ ‫ اُل ﻣُﻨﺪا ﺗُﺮ‬ol munda tur+ğuluk ərdi = bura-
da qalmaq onun haqqı idi, o burada qalmağı nəzərdə
tutmuşdu (II, 75), ‫ اُل ﺗَﻨﮑﺮﻳﮑﺎ َﺗﺒِﻨﻐﻠُﻖ اَردﯼ‬ol tənqrigə
tapın+ğuluk ərdi=o, tanrıya tapınma haqqı olan adamdı
(II,75)
-gülük feli sifət, ‫ ﺑَﮏ ﻳﺎزُق َﮐﺠُﺮ ُﮐﻠُﮏ اَردﯼ‬bəg yazuk köçür+gülük ərdi
= günahı bağışlamaq bəyin haqqı idi (II, 75).
-güsüz feli sifət,‫ ﻳِﻨﻘﺎ ﻳَﻨﺎ ﮐِﺮ ُﮐﺴُﻮز‬yınka yana kir+güsüz = artıq hinə
girməyəyəcəklər (III, 13), ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮﻳﺮﺑَﻠﮑ ُﻮﺳُﻮز‬kança barır
bəl+güsüz = hara gedir, bəlli deyil (I, 362), ‫ﺗُﻤﻠُﻎ ﻳﻨﺎ ﮐَﻠﮑُﻮ ﺳُــﺰ‬
tumluğ yana kəl+güsüz = soyuq yenə gəlməyəcək (I, 179).
-r feli sifət, ‫ ﻗَﻴﻨﺎر ُاﮐُﺰ َﮐﺠِﮏ ﺳﻴﺰ ﺑُﻠﻤﺎس‬kayna+r öküz keçiksiz bolmas
=coşqun su keçidsiz olmaz (I, 390).
-ər feli sifət, ‫ ﮐُﻼر اَر ﻗَﺘﺮُﻧﺪﯼ‬kül+ər ər katrundı = gülən adam
dayandı, gülməyini kəsdi (II, 249).
-mas feli sifət,‫ ﻳَﻨﮑِﻠﻤﺎس ﺑِﻠﮑﺎ ﻳَﻨﮑﻘ ُﻮ‬،‫ ﻳَﺰﻣﺎس َاﺗِﻢ ﻳَﻐﻤُﺮ‬yaz+mas atım
yağmur, yanqıl+mas bilgə yanqku = usta atıcı - yağış,
yanılmaz bilgin isə əks-sədadır (III, 328).
-məs feli sifət, ‫ ﺳﻮُڤ ﺑِﻴﺮﻣﺎس ﮐﺎ ﺳﻮُت ﺑِﻴﺮ‬suw ber+məs+kə süt ber = su
verməyənə süd ver (III, 136) və s.
-mış feli sifət, ‫ ﻗُﺮﻣِﺶ ﻳﺎ‬kur+mış ya = qurulmuş yay (II, 76), ‫َﻗﺰِﻣﺶ‬
‫ َارِق‬kaz+mış arık = qazılmış arx (II, 76), ‫ ﺑَﺮﻣِﺶ ﮐِﺸﯽ‬bar+mış
kişi = getmiş adam (II, 77), ‫ ُﻗﺘُﺮﻣِﺶ ﻗﺎب‬kotur+mış kap =boşal-
mış, boş qab (II, 183).
-miş feli sifət, ‫ ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bil+miş yek bilmədük
kişidə yeg=tanıdığın şeytan tanımadığın adamdan yaxşıdır
178
(III, 159), ‫ ﮐَﻠﻤِﺶ اَر‬kəl+miş ər=gəlmiş adam (II, 77), ‫ُﮐﺰَﺗﻤِﺶ‬
‫ ﻧﺎﻧﮏ‬közət+miş nənq=saxlanmış nəsnə (II, 183).
-ğalı feli bağlama, ‫ ﻳَﻘﺎداﻗﯽ ﻳَﻠﻐﺎﻏﺎﻟﯽ َاﻟِﮑﺪاﮐﯽ اِﺟ ِﻐﻮُر‬yakadakı yalğa+ğalı
əligdəki ıçğınur = yaxadakı, yaxaya tökülən yemək yalanır-
kən əldəki boşqab və ya yemək düşər (I, 286).
-kalı feli bağlama, ‫ ُﺗُــﺘُــﺸـﻘـَﻠﯽ ﻳﻘﺸـﺘﯽ‬tutuş+kalı yakıştı = tutuşmaq
üçün yaxınlaşdı (I, 222).
-gəli feli bağlama, ‫ﺳﻘﻠﻴﻦ َاذَرﮐَﻠﯽ َاﻗﺪاﮐﯽ ﺗَﻘﺎﻏ ُﻮ اِﺟﻐِﻨﻤﺎ‬ ُ ‫ ﻳَﺰﻳﺪاﻗﯽ‬yazıdakı
süwlin ədhər+gəli əwdəki takağu ıçğınma = çöldə qırqovul
axtararkən barı evdəki toyuqdan olma (I, 437).
-ğınça feli bağlama, ‫ ُاﮐُﺰاَذاﻗﯽ ﺑُﻠﻐﻨﺠﺎ ﺑُﺰاﻏ ُﻮ ﺑَﺸﯽ ﺑُﻠﺴﺎ ﻳِﻴﮏ‬öküz adhakı
bol+ğınça, buzağu başı bolsa, yeg=öküz ayağı olmaqdansa,
buzov başı olmaq yaxşıdır (I, 130), ‫ َاﻟِﮏ ﺗُﺘﻐﻨِﺠﺎ اُت ﺗُﺖ‬əlig
tut+ğınça ot tut = kaş əl tutacağın, zamin olacağın yerdə od
tutaydın (II, 288).
-ginçə feli bağlama, ‫ ﺗِﻼ َﻣﮑِﻨﺠﺎ ﺑُﻠﻤﺎس‬،‫ ﺗِﮑﻤﺎﮐِﻨﺠﺎ اُﻧﻤﺎس‬tikmə+ginçə
önməs, tiləmə+ginçə bulmas = ağac dikmədikcə bitməz, arzu
axtarmadıqca tapılmaz (II, 48), ‫ ﺳﻮُڤ ﮐُﺮﻣﺎﮐِﻨﺠﺎ َاﺗُﮏ ﺗَﺮﺗﻤﺎ‬suw
körmə+ginçə ətük tartma = su görməmiş ayaqqabını çıxarma
(III, 368), ‫ ﻗَﺮا ﻣﻮُﻧﮏ ﮐَﻠﻤَﮑﻨِﺠﺎ ﻗَﺮا ﻳَﻠﻐﺎ ﮐَﺠﻤﺎ‬kara munq kəlmə+ginçə
Kara Yalğa keçmə = qara bəla gəlmədikcə Kara Yalğa
aşırımını keçmə (III, 35).
-p feli bağlama, ‫ ﮐِﺰﻟَـــﺐ ﺗُﺘﺎر ﺗﺎﻳِﻤﯽ‬kizlə+p tutar tayımı = gizlər,
gizlədib saxlayar mənim dayçaımı (III, 68), ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ﻗَﻴﻨَــﺐ ﻳَﻨﺎ ﻳُﻤ‬
kayna+p, yana yumşalım = qaynayıb yenə yumşalaq (I, 433),
‫ ﮐُﻨﮑﻠﯽ ُﮐﻴُﺐ ﻗﺎﻧﯽ ُﻗﺮِب‬könqli köy+üp, kanı kurı+p = könlü yanıb,
qanı quruyub (II, 199).
-ıp feli bağlama, ‫ ﺗَﮑﺮا اَﻟــــِﺐ اَﮐ َﺮﻟِﻢ‬təgrə al+ıp əgrəlim = dövrəyə alıb
mühasirə edək (II, 41), ‫ ﺑَـﺬرَم ﻗِﻠـِﺐ اَﻗ َﻨﻠِـﻢ‬bədhrəm kıl+ıp
awnalım = bayram edib ovunaq (I, 293).
-ip feli bağlama, ‫ ﻳَﺘﺸ ُﻮ ﮐَﻠــِﺐ اُﻏﺮاق‬yetşü kəl+ip oğrak = oğraq gəlib
yetişdi (III, 179).
-up feli bağlama, ‫ اُرﺗــَﻖ ُﺑﻠُﺐ ِﺑﻠِﺸﺪﯼ‬ortak bol+up bilişdi = ortaq olub
tanışdı (III, 68).
179
-üp feli bağlama, ‫ َاﺗﱢﻦ ﺗُــــﺸُﺐ ﻳُﮑـﺮاﻟِﻢ‬attın tüş+üp yügrəlim = atdan
düşüb yüyürək (II, 41), ‫ َﺗﻘَﯽ ُﻣﻨُﺐ ﻗﻮُﯼ َا َرا ﻳَﺸﻤﺎس‬təwəy mün+üp
koy ara yaşmas = dəvəyə minməklə qoyunlar arasında giz-
lənmək olmaz (III, 60), ‫ اُل ﻣَﻨﯽ ُﮐﺮُب ﻳَﺸﺪﯼ‬ol məni kör+üp yaşdı
= o məni görüb gizləndi (III, 60).
-ibən feli bağlama, ‫ اَر َذﻣِﻨﯽ اُﮐ َﺮ ِﻧﺒَﻦ اِﺷﻘﺎ ﺳُﺮا‬ərdhəmini ögrən+ibən ışka
sura = onun ərdəmini öyrənibən işə tətbiq et (I, 422), ‫ﺑَﺮﺟِــﻦ‬
‫ َﮐ ِﺬﺑَﻦ ﺗَﻠ ُﻮ ﻳُﻘﻐﺎ ُﺑﻠُﺐ ﻗﺎل‬barçın kedh+ibən təlü yuwğa bolup kal =
ipək geyibən dəli və səfeh olub qal (III, 156).
-uban feli bağlama, ‫ ﻳﺎﯼ ﺑَﺮ ُوﺑَﻦ اَرﮐُـﺰﯼ‬yay bar+uban ərküzi, aktı akın
mundızı = yaz gələndə qarqara və coşğun sellər axdı (I, 160).
-übən feli bağlama, ‫ اَردَم ﺗِﻼ اُﮐﺮَﻧﻴﻦ ﺑُﻠﻤﺎ ﮐُﻘـﺎز‬ərdəm tilə, ögrən+übən
bolma küwəz = ərdəm dilə, öyrənibən olma lovğa (I, 285).
-a feli bağlama, ‫ َاﺗِﻞ ﺳُﻘﯽ اَﻗﺎ ﺗـــــــ ُﺮوُر‬Ətil suwı ak+a turur = İtil suyu
axaraq gedir, axır, hey axır (I, 141), ‫ ﻗَﻴﺎ ﺑُﺘﯽ ﻗَﻘﺎ ﺗــ ُﺮوُر‬kaya tübi
kak+a turur = qaya dibini döyərək durur, hey döyür (I, 141),
‫ ﺑَﻠﻴﻖ ﺗِﻠﻴﻢ َﺑﻘﺎ ﺗـُـــﺮور‬balık təlim, bak+a turur = balıq çoxdur,
baxaraq durur, hey baxır (I, 141),
-ə feli bağlama, ‫ اَر ﺳُﮑﺎ اُﻟﺘُﺮدﯼ‬ər sök+ə olturdı = adam dizi üstə
oturdu (III, 217).
-u feli bağlama, ‫ ِﻗﺰِل ﮐَﺬار‬،‫ ﻗِﻠﻨــﻮ ﺑِﻠﺴﺎ‬kıln+u bilsə, kızıl kedhər =
özünü sevdirməyi bacarsa, qızıl, qırmızı paltar geyər (I, 393),
‫ َﻳﺸِﻞ ﮐَﺬار‬،‫ ﻳَﺮاﻧُﻮ ﺑِﻠﺴﺎ‬yaran+u bilsə, yaşıl kedhər = yaranmağı
bacarsa, yaşıl paltar geyər (I, 393).
-ü feli bağlama, ‫ ﮐﻨـــــﮑﻞ ﺑﺮو ﻳَﻴﻤ َﺪﻧِﮏ‬könqül ber+ü yaymadınq =
könül verib meyl etmədin (III, 231).
-yu feli bağlama, ‫ ﺗُﻦ ﮐُﻦ ُﺗﺮُب ﻳِﻐﻠَﻴ ُﻮ‬tün kün turup yığla+yu =
gecəgündüz durub ağlayaraq (III, 240), ‫ ﮐِﺮدﯼ ﺑُﺪوُن ﻗُﺴﻨَﻴ ُﻮ‬kirdi
budhun kasna+yu=xalq içəri girdi titrəşərək (II, 229).
-yü feli bağlama, ‫ﺳﺮِﻧﮑِﻞ‬ َ ‫ اَرﺗـــَﺮ ﺗَﻴ ُﻮ‬ərtər te+yü səringil = keçər deyə
səbr elə (III, 218), ‫ ﮐَـــﻠﺪﯼ َاﺳِﻦ اَﺳﻨَﻴ ُﻮ‬kəldi əsin əsnə+yü =gəldi
əsinti əsərək (II, 229), ‫ ﻗــــﺎذﻗﺎ ُﺗﮑَﻞ اُﺳﻨَﻴ ُﻮ‬kadhka tükəl üsnə+yü
= düz borana bənzəyərək (II, 229).
180
-laşu feli bağlama, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ُاق اَﺗﯽ ﻗِﺰﻟَﺸ ُﻮ‬ol məninq birlə ok attı
kız+laş+u = o, ortaya qız qoyaraq mənimlə ox attı (II, 227),
‫ اُل اَت َﻳﺮِﺷﺪﯼ َﻣﻨِﮏ ﺑﻴﻼ َﺗﻘِﺸﻐﺎﻧﻠَﺸ ُﻮ‬ol at yarışdı məninq birlə
tawışğan+laş+u=o, dovşandan mərc qoşaraq mənimlə at
çapmaqda yarışdı (II, 231), ‫ َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻟَﻪ اُﻳﻨﺎدﯼ َﻳﺮِﻗﻠَﺸ ُﻮ‬anınq birlə
oynadı yarık+laş+u = o onunla zirehi girov qoyaraq oyun
oynadı (II, 257), ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ اُق َاﺗّﯽ اَﺗﻠَﺸ ُﻮ‬ol məninq birlə ok attı
at+laş+u = o mənimlə girov olaraq ortaya at qoyub ox atdı
(II, 231).
-ləşü feli bağlama, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ اُﻳﻨﺎدﯼ ُﮐﮑُﺮﺟﮑﻮُﻧﻠَﺸ ُﻮ‬ol məninq birlə
oynadı kökürçgün+ləş+ü = o mənimlə ortaya göyərçin qoya-
raq oyun oynadı (II, 231), ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻﺟُﮑﺎن اُردﯼ اُﻣﻠَﺸ ُﻮ‬ol anınq
birlə çögən urdı üm+ləş+ü = o onunla şalvarını ortaya qoya-
raq çovkan oynadı (I, 278).
-madhıp feli bağlama, ‫ ﺑُﻮر ﺑُﻠﻤﺎذِب ﺳِﺮﮐﺎ ﺑُﻠﻤﺎ‬bor bol+madhıp sirkə
bolma = şərab olmadan sirkə olma (III, 130).
-mədhip feli bağlama, ‫ ﺗَﻨﮑﻼ َﻣﺬِب ﺑِﺠﻤﺎس‬tənqlə+mədhip bıçmas =
yüz ölçmədən bir biçməz (I, 421), ‫َﻳﻘِﻦ ﻳَـﻐُﻖ ﮐُﺮ َﻣﺬِب ﻧﺎﻧﮑﻨﯽ ُﮐﺬُور‬
yakın yağuk kör+mədhip nənqni ködhür = yaxını-yavuğu
görmədən öz malını görər (III, 27).
-layu feli bağlama, ‫ ﺗُﻦ ﮐُﻦ ُﺗﺮُب ﻳِﻐﻠَﻴ ُﻮ‬tün kün turup yığ+layu = gecə-
gündüz durub ağlayaraq (III, 240), ‫ُﻳﻤُﺮ َﻟﻴُﻮ ارﮐَﻨــــﻦ ﺳُﻮﺗِﻦ ﺳَﻐﺎر‬
yumur+layu erkənin sütin sağar = erkəndən toplayaraq
südünü sağar (I, 389).
-ləyü feli bağlama, ‫ ﮐُــﺮدﯼ ﻣَﻨـﯽ اَﻣﻠَﻴ ُﻮ‬kördi məni əm+ləyü = məni
sağaldaraq gördü (III, 266), ‫ ﺑَﻘﺘـــﯽ ﻣَﻨـﮑﺎ اِﻣﻠَﻴ ُﻮ‬baktı manqa
im+ləyü = mənə işarə edərək baxdı (III, 266).
-kən feli bağlama, ‫ اُل َﮐﻠُﺮ اَرﮐﺎن ﮐَﺮدُم‬ol kəlür ər+kən kördüm = onu
gələrkən gördüm (I, 170), ‫ اُل اَر ﺑَﺮﻳﺮاَرﮐﺎن َﻗ ِﺪﺗّﯽ‬ər barır ər+kən
kadıttı = adam gedir ikən qayıtdı (II, 295), ‫ﻣَﻨﮑﺎ ﻳَﺮﻣﺎق‬
‫ ﺑِﻴﺮُراَرﮐﺎن ﻗَﺘﺮُﻧﺪﯼ‬ol manqa yarmak berür ər+kən katrundı =o
mənə pul verdiyi an, verirkən bundan vaz keçdi, çəkindi,
qaçındı (II, 249).
181
ə) Köməkçi nitq hissələrinə aid olanlar:
aşnu qoşma, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪَن اَﺷﻨ ُﻮ ﮐَﻠﺪِم‬mən andan aşnu kəldim = mən ondan
əvvəl gəldim (I, 188).
burun qoşma, ‫ اُل ﻣَﻨﺪِن ُﺑﺮُن ﺑَﺮدﯼ‬ol məndin burun bardı = o məndən
öncə gəldi (I, 397).
basa qoşma, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪا ﺑَﺴﺎ ﮐَﻠﺪِم‬mən anda basa kəldim = mən ondan
sonra gəldim (III, 212).
kidin qoşma, ‫ اُل اَﻧﯽ ﮐﻴﺪِن ُاُذﻏُﺮدﯼ‬ol anı kidin odhğardı = o onu xeyli
düşündükdən sonra, bir az keçdikdən sonra anladı (I, 265).
sonq qoşma, ‫ ﺳَﻦ َﻣﻨِﮏ ﺳُﻨﮑﺪا ﮐَﻞ‬sən məninq sonqda kəl = sən
məndən sonra gəl, arxamca, dalımca gəl (III, 311), ‫ﺑُﻮ ﺳُﻮز‬
‫ﺳﻨِﮑﻨﺪا َاﻳِﻐﻞ‬
ُ bu söz sonqında ayğıl = bu sözdən sonra söylə (III,
311).
içrə qoşma, ‫ َاﻏِـﺰاﺟِﺮا اَﻏ ُﻮ ﺳَﻐﺪﯼ‬ağız içrə ağu sağdı =ağzına zəhər
tökdü (III, 298), ‫ ﮐِﻤـــﯽ اِﺟﺮا اُﻟ ُﺪرُوب‬kimi içrə oldurup = gəmi
içrə oturub (III, 220).
taba qoşma, ‫ َﻗﺬَش ﺗَﺒﺎ اِت ﮐِﺒﯽ ﻗﻴﻨــﮑﺮُو َﺑﻘﺎر‬kadhaş taba ıt kibi kınqru
bakar = qohum-qardaş tərəfə it kimi kəc baxar (III, 27).
tabaru qoşma, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺗَﺒﺎر ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol məninq tabaru kəldi = o mənə
tərəf gəldi (I, 436).
təgü qoşma, ‫ ﮐُﻨﯽ ﻧِﮏ ﮐُﻠﻴﻨﺎ ﺗَﮑ ُﻮ ﻳَﻐﯽ‬künininq külinə təgü yağı =
gününün külünə qədər düşmən (günü günüyə düşməndir,
hətta birinin külü o birinin gözünə sovrular, III, 221).
bərü qoşma, ‫ اَج ﺑَﺮ ُوﮐَﻞ‬aç, bərü kəl = ey, bəri gəl (I, 110).
üzə qoşma, ‫ ﮐَـﻨﺪﻟَﺮ اُزا ﺟِﻘ ِﺘﻤِﺰ‬kəndlər üzə çıktımız = şəhərlərin
üzərinə çıxdıq (I, 353), ‫ ﺗَﻐﺎر اَﺷﻴﺎﮎ اُزا اَرﺗِﻠﺪﯼ‬tağar eşyək üzə
artıldı = dağarcıq eşşəyin belinə [taraz şəkildə] yükləndi (I,
279).
udhu qoşma, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﻨﮏ ُاذُو ﮐَﻠﺪِم‬mən anınq udhu kəldim = mən onun
ardınca gəldim (I, 152).
layu qoşma, ‫ اَرﺳـــﻠَﻦ ﻟَﻴﻮ ﮐُﮑ َﺮدِم‬arslan layu kökrədim = aslan kimi
kükrədim (I, 184), ‫ اُﺗﺮُﮎ ُاﺗُﻦ اُﻏﺮِﯼ ﻟَﻴ ُﻮ ﻳُﺰﮐﺎ ﺑَﻘـﺎر‬oğrı layu yüzgə
182
bakar = oğru kimi üzə baxar (I, 165), ‫ ارژو ﻟَـــــﻴ ُﻮ اَر اَﻗﺎر‬arju
layu ər awar = çaqqal kimi adam ovlar (III, 349).
ləyü qoşma, ‫ ﺳَﻐﺮَق ﺗُﻠ ُﻮﮐُﺰﻟَﻴــُﻮ‬sağrak tolu köz ləyü = sürahi dolu göz
kimi (I, 163).
ça qoşma, ‫ ﺑﻮ َاﻧِﮏ ﺟﺎ‬bu anınq ça = bu onun kimi (III, 199).
çə qoşma, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺟﺎ‬ol məninq çə = o mənim kimi (III, 199).
uçun qoşma, ‫ﺳﻨِﮏ ُاﺟُﻦ ﮐَﻠﺪِم‬ َ səninq uçun kəldim = sənin üçün
gəldim (I, 143), ‫ ﺑُﻐﺰﯼ ُاﺟُﻮن ﻣَﻨﮑﻠَﻨﻮُر‬boğzı uçun mənqlənür =
boğazı (qarnı) üçün dən (yem) toplayır (II, 285).
birlə qoşma, ‫ﺑَﮑﻼر ﺑِﺮﻻ ُﺗﺮُﺷﻤﺎ‬.‫ اَﻟﺒﻼر ﺑِﺮﻻ ُارُﺷﻤﺎ‬alplar birlə uruşma,
bəglər birlə turuşma = alplar ilə vuruşma, bəylər ilə duruşma,
bəhsə girmə (I, 232), ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻ اَت َﻳﺮِﺷﺪﯼ‬ol anınq birlə at
yarışdı = o onunla at çapmaqda yarışdı (III, 69), ‫ﻗﺎﻧِﻎ ﻗﺎن ﺑِﺮﻻ‬
‫ ﻳﻮُﻣﺎس‬kanığ kan birlə yumas = qanı qanla yumazlar (III,
157), ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ُاﺑُﺸﺪﯼ‬ol məninq birlə öpüşdi =o mənimlə
öpüşdü (I, 230).
adhın qoşma, ‫ َاذِن‬A d h ı n «başqa» mənasında işlənən bir ədatdır
[qoşmadır] (I, 143).
adhruk qoşma, ‫ اَذرُق‬A d h r u k oğuzca «başqa, ayrı» deməkdir.
Digər türklər bu söz əvəzinə «‫ َاذِن‬adhın» deyirlər. ‫َاذِن ﮐِﺸﯽ‬
‫ ﻧﺎﻧﮑﯽ ﻧَﻨﮏ ﺳﺎﻧﻤﺎس‬adhın kişi nənqi nənq sanmas = özgəsinin
malı mal sayılmaz (I, 162).
ayruk qoşma, ‫ اَﻳﺮُق‬A y r u k «başqa» mənasında istifadə olunan
sözdür. Oğuzca (I, 174).
ayru qoşma, ‫ اَﻳﺮُو‬A y r u «başqa, elə isə, deyilsə» mənasında bir
sözdür. ‫ ﻣُﻮﻧﯽ ﺗﻴﻼ ﻣَﺴﺎ ﺳَﻦ اَﻳﺮُو ﻧﺎ َﮐﺮَﮎ‬munu tiləməsə sən ayru nə
kərək = bunu deyilsə, başqa nə istəyirsən (I, 184), ‫ﮐُﻨﯽ َﺑﺮِر َﮐﻴِﮏ‬
‫ ِﻧﮏ ﮐ ُﻮزِﻧﺪا َاذِن ﺑﺎﺷﯽ ﻳﻮُق‬köni barır keyikninq közində adhın başı
yok = düz gedən geyikin gözündən başqa yarası yoxdur (III,
152).
adhnağu qoşma, ‫ اَﻏــــﺮُق اَﻏ ِﺮِاﺷِﻨﮑﻨﯽ اَذﻧﺎﻏُﻘﺎ ُﻳﺬُرﻣﺎ‬/ ‫اَﺟﺮُب ُازُﻧﮏ اُﺷﺎرِب‬
‫ اَذﻧﺎﻏُﻨﯽ ُﺗﺬُرﻣﺎ‬Ağruk ağır işinqni adhnağuka yüdhürmə, Açrup
özünq öşərip adhnağunı todhurma = Çox ağır yükünü
183
başqasına yükləmə, Özünü aclıqdan taqətsiz edib başqasını
doyurma (III, 65).
tək qoşma, ‫ ﺗَﮏ‬t ə k: tək, elə-belə, sadəcə, heç nə istəmədən. ‫ﺗَﮏ‬
‫ ﮐَﻠﺪِم‬tək kəldim = bir şey istəməyərək gəldim, heç bir arzum
yoxdur, sadəcə gəldim (I, 346).
utru qoşma, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اُﺗﺮ ُو ُﺗﺮُﻧﺪﯼ‬ol manqa utru turundı = o mənə qarşı
durdu, qarşı çıxdı (II, 167), ‫ َاﻧُﻖ اﺗﺮ ُو ﺗُﺘﺴﺎ ﻳُﻮﻗﺎ ﺳﺎﻧﻤﺎس‬anuk utru
tutsa yokka sanmas = hazır olan şey qabağa (qarşıya, yəni
süfrəyə) qoyulsa, yox sayılmaz (I, 136).
azu bağlayıcı, ‫ ُازُوم ﻳِﻴﮑِﻞ َازُو ﻗﺎﻏﻮُن ﻳِﻴﮑِﻞ‬üzüm yegil, azu kağun yegil
= üzüm, yaxud qovun ye (I, 153), ‫ ﺗِﻠﮑﻮﻣ ُﻮ ﺗُﻐﺪﯼ َازُو ﺑُﺮﻳﻤ ُﻮ‬tilkü
mü toğdı, azu böri mü = tülkü doğuldu, yoxsa cavanar (I,
423), ‫ ﮐَﻠﻮرﻣ ُﻮﺳَﻦ َازُو ﺑَﺮﻳﺮﻣُﻮﺳَﻦ‬kəlür mü sən, azu barır mu sən =
sən gəlirsən, yoxsa gedirsən (I, 153).
kalı bağlayıcı, ‫ ﮐَﻠﺴﺎ ﻗَﻠﯽ ﻗُﺘﻠُﻎ ﻳــــﺎﯼ‬kəlsə kalı kutluğ yay = gəlsə əgər
qutlu yay (I, 148), ‫ﺟﻘِﺐ اِﻳﻘَﺴﺎ ﻗَﻠﯽ ُاذِﻧﻮُر ﻳُﻼ‬ َ ‫ ﺟَﻘﻤَﻖ‬çakmak çakıp
ewsə kalı udhınur yula = əgər çaxmaq çaxan tələssə, çırağı
söndürər (III, 30), ‫ ﺑِﺮﮐِﻞ ﺗَﻘﯽ َازُﻗﻠُﻖ ﻗُﻠﺴـــﺎ ﻗَﻠﯽ اُﻏﺮَﻳﻦ‬kolsa kalı
oğraban vergil takı azukluk = əgər yanına gələn olsa, ona
azuqə də verginən (I, 301), ‫ ﻗَﺠﺴــﺎ ﻗَﻠﯽ ﻗُﺮﺗُﻠﻮُر‬kaçsa, kalı kurtu-
lur = qaçsa, necə qurtular (III, 237), ‫ ﺑ ُﻮ ﺳَﻦ ﺑ ُﻮ اﻳﺸِﻎ ﻗَﻠﯽ ﻗِﻠﺪِﻧﮏ‬bu
sən bu ışığ kalı kıldınq = sən bu işi necə etdin (III, 219).
abanq bağlayıcı, ‫ َاﺑَﻨﮏ ﺳَﻦ ﺑَﺮﺳﺎ ﺳَﻦ‬abanq sən barsa sən = əgər sən
getsən (I, 191), ‫ ﮐَﻠﺴﺎ َاﺑَﻨـــــﮏ ﺗَﺮ َﮐﻨِﻢ‬kəlsə abanq tərkənim = gəlsə
əgər tərkənim, xaqanım (I, 433), ‫ َاﺑَﻨﮏ ﻗُﻠﺴﺎم ُاذُوﺑﺎرِب‬/ ‫ُﺗﺘَﺮاَردِم‬
‫ﺳﺴِﻦ ﺗـﺎرِب‬ ُ Abanq kolsam, udhı barıp, Tutar ərdim süsin tarıp
= Əgər istəsəydim dalınca gedib, Tutardım, qoşununu
dağıdıb (I, 398).
çu ədat, ‫ ﺑَﺮﻣﺎﺟُﻮ‬barma çu = hələ getmə, hər halda getmə (III, 200).
çü ədat, ‫ ﮐَﻞ ﺟ ُﻮ‬kəl çü = gəl, hələ gəl, hər halda gəl (III, 199).
şu ədat, ‫ ﺑَﺮﻏِﻞ ﺷ ُﻮ‬barğıl şu = hələ get, getsənə (III, 202).
şü ədat, ‫ ﮐَﻞ ﺷ ُﻮ‬kəl şü = hələ gəl, gəlsənə (III, 202).
ok ədat, ‫ ﺑَﺮﻏِﻞ اُق‬barğıl ok = gedərsən ha, mütləq get (I, 112), ‫اَﻣﺪﯼ‬
‫ اُق اَﻳﺪِم‬əmdi ok aydım = elə indicə dedim (I, 112), ‫ﺑَﻴﺎ اُق ﮐَﻠﺪﻳﻢ‬
184
baya ok kəldim = bayaq gəldim (I, 112), ‫اُﮐ َﺮﻳُﮑـﯽ ﻣُﻨـــﺪَغ اُق‬
örgəyügi mundağ ok = adət də belədir ki (I, 213), ‫ﻳﺎز اُق ﻳﯽ‬
yaz ok ye = ancaq yazda, baharda ye (III, 22).
ök ədat, ‫ اُل اَرﻧﯽ ُاﮎ ﮐَﻠﺪُر‬ol ərni ök kəldür = o adamın lap özünü gətir
(I, 139).
la ədat, ‫ اُل ﺑَﺮدﯼ ﻻ‬ol bardı la = o getdi də bə (III, 203).
lə ədat, ‫ اُل ﮐَﻠﺪﯼ ﻻ‬ol kəldi lə = o gəldi də bə (III, 203, onun
getməsi, gəlməsi gerçəkləşdi).
takı ədat, ‫ ﺗَﻘﯽ ﻳَﺮﻣﺎق ﺑِﻴﺮ‬takı yarmak ber =yenə pul ver (III, 214), ‫اُل‬
‫ ﺗَﻘﯽ اَﻧﺪا‬ol takı anda = o da oradadır (III, 214), ‫ات ﻳِﻦ ﺗَﻘﯽ ﺑﮑﺮﺷﻮر‬
ət, yin takı bəkrişür = ətlə bədən (hərfən: ət dəxi bədən)
bərkiyir (III, 254), ‫ ﺑِﺮﮐِﻞ َﺗﻘﯽ َازُﻗﻠُﻖ‬bergil takı azukluk =üstəlik,
azuqə ver (hərfən: verginən dəxi azuqə, I, 301), ‫ﻳِﻴﺮﯼ ﺗـــَﻘﯽ‬
‫ اَﻏﻼق‬yeri takı ağlak = yeri də ki şorandır (I, 455), ‫ﺳِﺠﻐﺎن ﺗَﻘﯽ‬
‫ﺳﻘِﺮﻗﺎن‬ِ sıçğan takı sıkırkan = siçan və sığırkan (II, 261).
dakı ədat, ‫ اُﻳﻐُـــــﺮدَﻗﯽ ﺗَﺘﻠَﻘﺎ‬uyğur dakı tatlaka=uyğurlara dəxi tatlara
(I, 466), «Türklər «dəxi» mənasında «‫ ﺗَﻘﯽ‬takı», oğuzlar «‫دَﻗﯽ‬
dakı» deyirlər» (II, 206).
yəmə ədat, ‫ اِﻳﺸﻴــــﻦ ﻳﻤﺎ ﻗَﺠﻮُردُم‬eşin yəmə kaçurdum = yoldaşını isə
qaçırtdım (I, 121), ‫ﺳﻘِﻠﺴـــﻮُن‬ َ ‫ ﻗﺬﻏﻮ ﻳﻤﺎ‬kadhğu yəmə sawılsun =
qoy qayğı sovulsun (I, 168), ‫ ﺑُﺬرَج ﻳَﻤـﺎ ﻗﺪردﯼ‬Budhraç yəmə
kudırdı = Budhraç yenə qudurdu (I, 200), ‫َﻗﻤِﺞ ﻳَﻤﺎ ُﮐ ُﺘﺮُر ﺗَﻘﯽ ﻳُﮏ‬
‫ ُﮐﺘُﺮﺳﺎ‬təwi yük kötürsə, kamıç yəmə kötürür = dəvə yük
götürsə, çömçəni də bərabər götürər (II, 111), ،‫ﮐﻮُزدَن ﻳﺮاﺳﺎ‬
‫ ﮐُﻨﮑُﻞ دَن ﻳَﻤﺎ ﻳﺮار‬közdən yırasa, könqüldən yəmə yırar = gözdən
iraq olan köüldən də uzaq olar (III, 317), ‫ﺗِﻴﻨـــــــﯽ ﻳَﻤﺎ ُاﺟُﮑﺘﯽ‬
tını yəmə üçükti = səsi yenə qısıldı (II, 144), ،ُ‫ﻳَﻠﻘﺴﺎ ﻳَﻤﺎ ﻳﺎغ اَذﮐﻮ‬
‫ ﮐﻮُﻳﺴﺎ ﻳَﻤﺎ ﮐﻮُن اَذﮐ ُﻮ‬yalksa yəmə yağ edhgü, köysə yəmə kün
edhgü = bıqsa yenə yağ yaxşıdır, yaxsa yenə gün yaxşıdır
(III, 375).
yana ədat, ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ ﻗَﻴﻨَـﺐ ﻳَﻨﺎ ﻳُﻤ‬kaynap, yana yumşalım = qaynayıb yenə
yumşalaq (I, 432), ‫ اَﻟــﺪَب ﻳَﻨﺎ ﻗَﺠ ِﺘﻤِﺰ‬aldap yana kaçtımız=
aldadıb yenə qaçdıq (I, 458), ‫ ﺑُﻠﻨﺎب ﻳَﻨﺎ اوُل ﻗَﺠــــــﺎر‬bulnap yana
185
ol kaçar = əsir edib yenə qaçar (I, 130), ‫ ﻳَﻨﺎ ﮐَﻠﺪِم‬yana kəldüm =
yenə gəldim, təkrar gəldim (III, 167).
yanqıla ədat, ‫ اُل اﻳﺸِﻎ ﻳَﻨﮑﻴﻼ ﻗِﻠﺪﯼ‬ol ışığ yanqıla kıldı = o, işi yeni-
dən gördü, təkrar başladı (III, 329) və s.
çak ədat, ‫ ﺟَﻖ اُل اَﺗﻨﯽ ﺗُﺘﻐِﻞ‬çak ol atnı tutğıl = lap o atın özünü tut (I,
345), ‫ ﺟَﻖ َاﻣَﺠﻨﯽ اُرﻏِﻞ‬çak amaçnı urğıl = lap [ta] nişangahı vur
(I, 345).
uş ədat, ‫ ﺗُﻐﻤِﺶ ﮐُﻨﯽ اُش ﺑَﺘﺎر‬toğmış küni uş batar = doğan günəşi bax
belə batar (II, 152), ‫ اُش ﻣُﻨﺪَغ ﻗﻴﻞ‬uş mundağ kıl = iştə, belə et
(I, 111), ‫ اُش ﮐَﻠ ُﺪﮐُﻢ ﺑُﻮ‬uş kəldügüm bu = indicə gəlmişəm, elə
gəldiyim budur (I, 111), ‫ َاﻗَـــﺮ ُﮐﺰُم اُش ﺗَﻨﮑِﺰ‬akar közüm uş tənqiz
= gözüm lap dəniz kimi axar (II, 67).
mat ədat, ‫ َاﻧﺪَغ ﻣَﺖ‬andağ mat = məhz belə (I, 337), ‫َﺗﻠِﻢ ﺑَﺸﻠَﺮ ﻳُﻘﻠﺪﻳﻤَــﺖ‬
təlim başlar yuwıldımat = çox başlar belə yuvarlandı (I, 395),
‫ اُﺗﻐـﺎﻟِـﻤَﺖ اُﻏﺮَﺷـﻮُر‬utğalımat oğraşur = məhz udmağa çalışır (I,
222), ‫ ﻳَﺮﻏﺎ ِﻟﻤَﺖ ﻳُﺮ َﮐﺸُــــــﻮر‬yarğalı mat yörkəşür = məhz yarı-
laraq bir-birinə sarılır (I, 429).
mət ədat, ‫ ﮐُﺮﻣَﺖ ا ِﻧﮏ ﻳُﺮاﮐﯽ‬kürmət anınq yürəgi = onun ürəyi belə
cəsurdur (I, 340), ‫ ﮐُﺠﯽ َاﻧِﻨﮏ ﮐَﻘﻠﺪﻳﻤَــﺖ‬küçi anınq kəwildimət
=onun gücü belə azaldı (I, 395), ‫ ﮐَﻠﮑﺎ ِﻟﻤَﺖ اِر ﮐِﺸﻮُر‬kəlgəlimət
irkişür = məhz gəlmək üçün toplaşır (I, 340).
ərki ədat, ‫ اُل َﮐﻠِﺮﻣ ُﻮ اَرﮐﯽ‬ol kəlirmü ərki = o gəlirmi ki, gəlirmi,
görəsən (I, 187).
ərinç ədat, ‫ اُل ﺑَﺮدﯼ َارِﻧﺞ‬ol ərinç bardı =o bəlkə getdi (III, 384), ‫اُل‬
‫ ﮐَﻠﺪﯼ َارِﻧﺞ‬ol kəldi ərinç = o bəlkə gəldi, ola ki gələ (I, 189),
‫ ﻳَﻨـــﺪﯼ َارِﻧﺞ اُﻏﺮَﻏﯽ‬yandı ərinç oğrağı = bəlkə fikrindən vaz
keçdi (III, 63).
-mu ədat, ُ‫ ﺑ ُﻮ اَﺗﻤﻮ‬bu atmu = bu, atmı (III, 204), ُ‫ ﺑ ُﻮ اﻳﺘﻤﻮ‬bu ıtmu
=bu, itmi (III, 204), ُ‫ ﺑَﺮدِﻧﮑﻤﻮ‬bardınqmu = vardınmı, getdinmi
(III, 204).
-mü ədat, ‫ﻧﮑﻤﻮ‬
ُ ‫ ﮐَﻠ ِﺪ‬kəldinqmü = gəldinmi (III, 204), ‫ﮐَﻠﻮرﻣ ُﻮﺳَﻦ َازُو‬
‫ ﺑَﺮﻳﺮﻣُﻮﺳَﻦ‬kəlürmü sən, azu barırmu sən=gəlirsən, yoxsa
gedirsən (I, 153), ‫ ﺗِﻠﮑﻮﻣ ُﻮ ﺗُﻐﺪﯼ َازُو ﺑُﺮﻳﻤ ُﻮ‬tilkü mü toğdı, azu böri
mü = tülkü doğuldu, yoxsa cavanar (I, 423), ‫ﺳَﻨﺪا ﻳَﺮﻣﺎق ﺑﺎر ﻣ ُﻮ‬
186
səndə yarmak bar mu =səndə pul varmı (III, 149), ‫اَﻟــﺐ اَرﺗُﻨﮑﺎ‬
‫ اُﻟﺪﻳﻤُﻮ‬Alp Ər Tonqa öldimü = Alp Ər Tonqa öldümü (I, 115).
yə+mü (‫ ﻳَﻪ‬yəh «yaxşı, bəli» + ‫ ﻣﻮ‬mü) ədat, ‫ ﺳَﻦ ﺑَﺮﻏِﻞ َﻳﻤُﻮ‬sən barğıl,
yəmü = sən get, yaxşımı (III, 30).
ayığ ədat, ‫ َاﻳِﻎ اَذﮐ ُﻮ‬ayığ edhgü nənq = nə yaxşı şeydir (I, 149), ‫َاﻳِﻎ‬
‫ َﻳﻘُﺰ ﻧﺎﻧﮏ‬ayığ yawuz nənq = nə pis şeydir (I, 149).
kədh ədat, ‫ ﮐَﺬ اَت‬kədh at = nə yaxşı at (I, 338), ‫ ﮐَﺬ ﻧﺎﻧﮏ‬kədh nənq
=nə yaxşı şey (I, 338).
mə ədat, ‫ ﻧﺎ ﻣﺎ َﻳﻘُﺰ ﻧﺎﻧﮏ اُلُ ﺑﻮ‬nə mə yawuz nənq ol bu = bu nə qədər
pis şeydir (III, 204), ‫ ﻧﺎ ﻣﺎ اَذﮐ ُﻮ ﮐِﺸﯽ اُل‬nə mə edhgü kişi ol =o nə
yaxşı adamdır (III, 204).
ap ədat, ‫ أب ﺑُﻮاَب اوُل‬ap bu, ap ol = bu deyil, o deyil; nə bu, nə o (I,
109).
va nida, ‫ وا ﻧﺎ ﺗِﻴﺮﺳَﻦ‬va, nə tersən = vay, nə deyirsən, vay olsun
sənə! (III, 204).
yu nida, ‫ ﻳﻮ‬Y u: qadınlar bir şeydən utandıqları zaman deyirlər
(III, 205).
awa awa nida, İnsan bir şeydən acı duysa, ‫ اَﻗﺎ اَﻗﺎ‬awa-awa deyər
(I, 154). Bu da ərəblərin vaveyla nidasının ekvivalentidir.
əssis nida, ‫ َاﺳﱢﺰَاﻧِﮏ ﻳِﮑﺘﻠِﮑﯽ‬əssiz anınq yigitligi = heyif onun
gəncliyinə! (I, 198).
aç nida, ‫ اَج ﺑَﺮ ُوﮐَﻞ‬aç, bərü kəl = ey, bəri gəl (I, 110).
kı nida, ‫ ﻗﯽ ﺑَﺮ ُو ﮐَﻞ‬kı, bərü kəl = ey, bəri gəl (II, 303).
ay nida, ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮدِﻧﮏ اَﯼ ُاﻏُــﻞ‬kança bardınq, ay oğul = hara getdin,
ay oğul (I, 142), ‫ ﺗُﮑﺮ َﻣﻨِﮏ ﺳﺎ ﻗﻤﯽ ﺑِﻠﮑﺎﻟَﮑﺎ اَﯼ‬təgür məninq sawı-
mı bilgələgə, ay = ey, mənim sözümü bilgələrə yetir! (III,
158).
uva nida-xitab, ‫ اُوا‬uva («hey, filankəs!» deyə birini çağıran adama
«buyur» mənasında verilən cavab, I, 113).
iləl nida-xitab, ‫ ِاﻟَﻞ‬iləl (bəylərə, xanlara «əfəndim, əmr edin»
mənasında verilən cavab, I, 145).
yah nida-xitab, ‫ ﻳﺎﻩ‬yah (bəli, yaxşı mənasında bir sözdür, ‫ اَت ﺗُﺖ‬at
tut = atı tut deyilən zaman cavab verən şəxs ‫ ﻳﺎﻩ‬yah = yaxşı
deyə cavab verir, III, 127).
187
əwət nida-xitab, ‫ َاﻗَﺖ‬əwət «yaxşı, bəli» (yağma, tuxsı və qıpçaq-
larda, I, 124).
əvət/əmət nida-xitab, ‫َاﻣَﺖ‬/‫ َاوَت‬əvət/əmət (oğuzlarda, I, 124).
yəmət nida-xitab, ‫ َﻳﻤَﺖ‬yəmət (türklərdə, I, 124).
av/ay nida-xitab, ‫ اَو‬av (I, 113) və ‫ اَﯼ‬ay (əmr edənin əmrini saya
salmamağı bilirən «əh!» kimi bir söz, I, 114) və s.
sak-sak! nida-xitab, ‫ ﺳَﻖ ﺳَﻖ‬S a k – s a k: qarovulun, keşikçinin
qalanı, atı qoruya bilməsi üçün oyaq qalmasını bildirən söz-
dür. «‫ ﺳَﻖ ﺳَﻖ‬sak-sak! = ayıq-sayıq olun!» deməkdir. Qoçaq
və huşyar adama «‫ ار ﺳَﻖ‬sak ər» deyilir (I, 345).
zak-zak! nida-xitab, ‫ زَق زَق‬Z a k – z a k: qoçları kəllələşməyə
təhrik edən sözdür (I, 345).
tək! nida-xitab, ‫ ﺗَﮏ‬T ə k: ‫ ﺗَﮏ َﺗُﺮ‬tək tur = sus!. Oğuzca (I, 346).
şük tur! nida-xitab, ‫ ﺷُﮏ‬Ş ü k: bir susdurma ədatıdır. «Sus!»
mənasında türklər «‫ ﺷُﮏ ﺗُﺮ‬şük tur!» deyirlər (I, 347).
tah-tah vokativ, ‫ ﺗﺎﻩ ﺗﺎﻩ‬tah-tah (şahini çağırmaq üçün işlənir, III,
127).
çuh-çuh vokativ, ‫ ﺟﻮُﻩ ﺟﻮُﻩ‬çuh-çuh (atı tərpətmək və azarlamaq
üçün çıxarılan səs, III, 127).
kah-kah vokativ, ‫ ﮐﺎﻩ ﮐﺎﻩ‬kah-kah (köpəyi çağırmaq üçün çıxarılan
səs, III, 127).
çək-çək, çilik-çilik vokativ, ‫ ﺟِﮏ ﺟِﮏ‬çək-çək (I, 346) və ‫ﺟﻠِﮏ ﺟﻠِﮏ‬
çilik-çilik (oğlağı çağırmaq, sürmək üçün deyilir, I, 389).
həç-həç vokativ, ‫ هَﺞ هَﺞ‬həç-həç (baş alıb gedən atı yavaşıtmaq
üçün deyilir, I, 337).
tuşu-tuşu vokativ, ‫ ﺗُﺸ ُﻮ ﺗُﺸ ُﻮ‬tuşu-tuşu (eşşəyi dayandırmaq üçün
deyilir, III, 212).
op-op vokativ, ‫ اُب اُب‬op-op (eşşəyin ayağı sürüşdükdə deyilir, I,
109).
uş-uş vokativ,, ‫ اُش اُش‬uş-uş (öküzü suvaran zaman çıxarılan səs, I,
111).
öp-öp vokativ, ‫ اوُب اوُب‬öp-öp (bu söz özünü çox öyən, tərifləyən,
lakin dediyini isbat edə bilməyən adam haqqında deyilir, I,
117).
188
abalı, modal, ‫ اَﺑﺎﻟﯽ‬A b a l ı: bir şey nadir görülən və nadir tapılan
zaman söylənən söz (I, 193), heyrət deməkdir.
ayluk-ayluk modal, ‫ اَﻳﻠُﻖ اَﻳﻠُﻖ‬A y l u k - a y l u k: elə-elə (elədir)
deməkdir. Oğuzca (I, 174), şübhəsiz, doğrudan deməkdir.
kürt-kürt yamsılama, ‫ اَت اَرﺑﺎﻧﯽ ﮐُﺮت ﮐُﺮت ﻳﻴﺪﯼ‬at arpanı kürt kürt ye-
di = at arpanı xırt-xırt yedi (I, 351).
karç-kurç yamsılama, ‫ اَر ﺗُﺮﻣُﺰﻧﯽ ﻗَﺮج ﻗُﺮج ﻳﻴﺪﯼ‬ər turmuznı karç-
kurç yedi = adam xiyarı xart-xurt yedi (I, 352).
buç-buç yamsılama, ‫ﺳﻤُﺮﮐُﮏ‬ َ ‫ ﺑُـــﺞ ﺑُﺞ ُاﺗَﺮ‬buç buç ötər səmürgük =
sərçə cik-cik ötər (II, 285).
danq-dunq yamsılama, ‫ دَﻧﮏ دُﻧﮏ َاﺗّﯽ ﻧﺎﻧﮏ‬danq dunq etti nənq =
danq-dunq səsi çıxaran nəsnə (III, 311).
tanq-tunq yamsılama, ‫ ﺗَﻨﮏ ﺗُﻨﮏ َاﺗّﯽ‬tanq tunq etti = danq-dunq səsi
çıxardı (III, 311).
kağ-kuğ yamsılama, ‫ ﻗﺎز ﻗﺎغ ﻗﻮُغ َاﺗّﯽ‬kaz kağ kuğ etti = qazlar qağ-
quğ etdilər, çığırışdılar (III, 136).
sart-surt yamsılama, ‫ َاﻧِﮏ اَذا ﻗﯽ ﺳَﺮت ﺳُﺮت ﻗِﻠﺪﯼ‬anınq adhakı sart
surt kıldı = onun ayağı fart-furt elədi (ayağın yaş ayaq-
qabının içində çıxardığı səs, I, 352).
çat-çat yamsılama, ‫ ﺟَﺖ ﺟَﺖ اُردﯼ‬çat çat urdu = çat-çat vurdu (I,
336).
tus-tus yamsılama, ‫ ﺗُﺲ ﺗُﺲ اُردﯼ‬tus tus urdu = tıp-tıp vurdu (I,
342).
takır-takır yamsılama, ‫ اَت اَذاﻗﯽ َﺗﻘِﺮ َﺗﻘِﺮ ِاﺗّﯽ‬at adhakı takır takır etti
= at ayağı taqqır-taqqır səs çıxartdı (I, 367).
badar-badar yamsılama, ‫ ﺑَﺪر ﺑَﺪر ُﻳﮑُﺮدﯼ‬badar badar yügirdi = tıpış-
tıpış, apul-apul qaçıb getdi (I, 366).
bar predikativ, ‫ ﺑﺎر َﺑﻘِﺮ ﻳُﻮق اَﻟﺘُﻮن‬bar bakır, yok altun = var olan şey
misdir, yox olan şey qızıldır (I, 366), ‫ُﻗﺬُﻏﺪا ﺳﻮُڤ ﺑﺎر اِت ﺑَﺮﻧﯽ‬
‫ ﺗَﮑﻤﺎس‬kudhuğda suw bar, ıt burnı təgməs = quyuda su var,
ancaq itin burnu yetişmir (I, 377), ‫ َاﻧِﮏ ُﺗﺘُﻐﯽ ﺑﺎر‬anınq tutuğı
bar = onun sehri var, o, sehirli, tilsimlidir (I, 375).
yok predikativ, ‫ ﮐُﻨﺪا ِا ُرِﮎ ﻳُﻖ ﺑَﮑﺪا ِﻗﻴِﻖ ﻳُﻖ‬kündə irük yok, bəgdə kıyık
yok = günəşdə çat olmaz, bəy də sözündən dönməz (I, 138),
189
‫ َاﺳَﻨﺪا اِﻳﻘَﮏ ﻳﻮُق‬əsəndə əwək yok = sağlıqda tələsmək yoxdur,
səhhətlə zarafat olmaz (I, 138), ‫ﺟﻘِﺶ ﻳﻮُق‬ ِ ‫ اُل اﻳﺸﺘﺎ‬ol ışta çıkış
yok = o işdə bir çıxar, mənfəət yoxdur (I, 372).
təgül predikativ, ‫ َﺗﮑُﻞ‬T ə g ü l: deyil. Oğuzca. Bu söz arğuların
‫ داغ اُل‬dağ ol sözündən alınmışdır. Oğuzlar ‫ د‬d hərfini ‫ ت‬t, ‫ غ‬ğ
hərfini isə ‫ ﮎ‬g etmiş, ‫ اﻟﻒ‬əlifi isə atmışlar» (I, 392). ‫ﺑ ُﻮ ﺁت ﺗَﺲ‬
‫ َﺗﮑُﻞ‬bu at tas təgül=bu at pis deyil (I, 142), ‫ﺑ ُﻮ ﺗُﺮاﺳﯽ ﻳِﻴﺮ َﺗﮑُﻞ‬
bu turası yer təgül=bu, durulası yer deyil (II, 83).
dağ, dhağ predikativ, ‫ ذاغ‬،‫ داغ‬D a ğ, d h a ğ: «yox, deyil»
mənasındadır. «‫ اُل اَﻧﺪَغ داغ اُل‬ol andağ dağ ol = o elə deyil»
deməkdir. Oğuzlar bunu arğulardan almış, «‫ ذاغ اُل‬dağ ol»
sözünü təhrif edərək «‫ َﺗﮑُﻞ‬təgül» demişlər. Oğuzlarla arğular
qonşudur, dilləri də bir-birinə qarışmışdır» (III, 154).
əməs/ərməs predikativ, ‫ َﻳــــــــﺪِم َاﺳِﻎ ﻗِﻠﻐ ُﻮ َاﻣَﺲ ﺳَﻦ ﺗَﻘﯽ ﻳَﻠﻘﺎر‬aydım: asığ
kılğu əməs, sən takı yalwar = dedim: xeyri yoxdur, istər yüz
yalvar (I, 473), ‫ ﺗَﻘﯽ َﺑﺪُﮎ اَرﺳﺎ َﻣﻴَﻘﯽ َﺑﺪُﮎ اَرﻣﺎس‬təwəy bedük ərsə,
mayakı bedük ərməs = dəvə böyük olsa da, qığı böyük olmaz
(III, 165), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮﻏﻮ ﻳِﻴﺮ اَرﻣﺎس‬bu turğu yer ərməs = bu, durula-
caq yer deyil (II, 83).
anq-anq predikativ, ‫ اَﻧﮏ‬A n q: «yox, deyil» deməkdir. Oğuzca-
dır. Bir şeyi etmək üçün əmr alan adam «‫ اَﻧﮏ اَﻧﮏ‬anq-anq»
desə, «yox-yox» deməkdir (I, 114).
190
Рамиз ЯСКЯР. Мащмуд Kашьаринин
«Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри цзря
библиографик вя гамматик эюстярижиси.
Бакы, МБМ, 2008, 192 сящ.
Елми редактор
АМЕА-нын мцхбир цзвц,
Тцрк Дил Гурумунун фяхри цзвц,
филолоэийа елмляри доктору,
профессор Тофиг ЩАЖЫЙЕВ
Ряйчиляр
профессор Щцсейн ИСМАЙЫЛОВ
профессор Язизхан ТАНРЫВЕРДИ
профессор Мяммядяли ГЫПЧАГ
профессор Мящяррям МЯММЯДЛИ
Рамиз АСКЕР. Библиощэрапщиж

анд Эрамматижал индехес фор
Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс
бй Мащмуд ал-Касщэщари.
Баку, МБМ, 2008, 192 п.
Едитед бй
Проф.Др. Тофик ЩАЪИЙЕВ
Ж.Мембер оф Натионал Ажадемй
оф Сжиенжес оф Азербаиъан,
Щонорарй Мембер
оф Туркисщ Ланэуаэес Сожиетй
Ревиеwед бй
Проф. Др. Щцсейн ИСМАИЛОВ
Проф. Др. Азизкщан ТАНРЫВЕРДИ
Проф. Др. Маммедали КЫПЧАК
Проф. Др. Мущаррем МАММЕДЛИ
Рамиз АСКЕР. Библиографический

и грамматический указатель к
«Дивану лугат ит-тюрк»
Махмуда Kашгарского.
Баку, МБМ, 2008, 192 стр.
Научный редактор
чл.-корр. НАН Азербайджана,
почетный член Турецкого
Лингвистического Общества,
профессор Тофик ГАДЖИЕВ
Рецензенты
профессор Гусейн ИСМАИЛОВ
профессор Азизхан ТАНРЫВЕРДИ
профессор Мамедали КЫПЧАК
профессор Мухаррем МАММЕДЛИ
191

Аврасйа Йазарлар Бирлиьи Йайынлары
Дил Араштырмалары Дизиси: 3
---
Техники редактор вя дизайнер:

АТИЛЛА
Kорректор: ЛЕЙЛА, АЙЛА
Чапа имзаланмышдыр: 11 ийул 2008-жи ил.

Формат: 60х84.
Физики чап вяряги: 12.
Сифариш № 128.
Тираъ: 500 нцсхя.
«МБМ» мятбяясиндя щазыр

диапозитивлярдян истифадя олунмагла
чап едилмишдир.
192

Ramiz Asker DLT Gramer

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ramiz Asker DLT Gramer

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Бу китабы тцрклцйя

он ювлад бяхш етмиш

ЯСЯРИ ЦЗРЯ БИБЛИОГРАФИК

Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы

Елми редактор: АМЕА-нын мцхбир цзвц,

Ряйчиляр: профессор Щцсейн Исмайылов

Рамиз ЯСКЯР. Мащмуд Кашьаринин

Дащи тцрк дилчиси вя енсиклопедисти Мащмуд Kашьаринин «Диванц лцьат-ит-

Арзу вя ирадларынызы бу цнвана эюндяря билярсиниз:

АДД – Автореферат докторской диссертации.

АМ – «Асиа Маъор» (ъурнал).

Бу ил илк тцрк енсиклопедисти, дащи дилчи, филолог, етнограф

1 Т.И.Щажыйев. Редактордан. Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря

щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 7.

1 Щ.Зейналлы. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Йазычы, 1983, с. 127.

филиала АН СССР, серия лингвистическая, Баку: 1936, № 31, с.105-112.

ских языков. Материалы Ы научной конференции востоковедов. Ташкент: 1958, с. 856-862.

Азерб.ССР. Серия общественных наук. 1964, № 4, с. 45-55.

онун: «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларынын дили. Бакы: Елм, 1999, 140 с.

М.Кашгари. СТ, 1970, № 4, 67-70.

Тцрк халгларынын вя шярги славйанларын ядябиййаты. Ы. Бакы: Маариф, 1994, с. 92-95.

мцяллифи Анар. Бакы: Азярбайжан няшриййаты, 1999, с. 41-44.

1 Я.Жащанэир. Гядим тцрк ядябиййатынын лингвистик поетикасы (М.Кашьарлынын «Диванц лцьат-ит-

1. Аббасов И. Тцрклцйцн шащ ясяри Азярбайжан дилиндя // Халг

270. Абдурращим Щасан. Кашэарлы Мащмуд’ун Мезары ве

709.Абдуллойев Ф. «Девону луьотит турк» асарида уьуз ком-

737.Абдушцкцр Мущяммят Имин. Баласаьуннинг орни мясилиси

771.Байпаков К., Нцръанов А. Цлы ъибек ъолы ъяне ортаьасырлык

782.Абытов Б. Мащмыт Кашэарлы – юз дюврцнинг бейик алымы //

868. Мяхмцтов Х. Мянэялек йадыкйар. Казан: Татар Китап

871. Шярипова З.Й. Бороньо тюрки йазма комарткылары. Мях-

872. Чорейев Т.М. Мащмуд бин ял-Щцсейн ял-Кашэари вя

874. Жщен Сщи Минг. Жонэ Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Кан

896. Фужимото Катсуъи. Мафумудо Кашуэари Торуко-Арабу-

899. Абдуллаев Х. Построение народных пословиц в произ-

1211. Ализаде А. Диванц луэат-ит-тцрк wорк афтер Мащмуд

1248. Берэстрассер Э. Дас Ворбилд вон Касжщэщари’с Диван

1290. Базин Лоуис. Лес датес де редажтион ду Диван де Касэари

1296. Бомбажи А. Сториа делла литтература Туржа, далл антижо

1299. Жзеэледи К. Кажзэари фюлдраъзи невеищез // Маэйар Нйелв,

Азярбайжанда няшр олунан елми китабларда бир гайда ола-

кцм Денемеси. Анкара: 1992, с. 23.

1 С.Жяфяров. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф, 1982, с. 155-157.

а) Адлардан вя феллярдян исим йараданлар:

-çı isim, ‫ اَﻳﺎﻗﺠﯽ‬ayak+çı «təmirçi, qalayçı» (III, 267), ‫ﻳﺰﻏﺠﯽ‬

b) Adlardan və fellərdən sifət yaradanlar:

e) Adlardan və fellərdən fel yaradanlar:

-a fel, ‫ اَر ﻗِﺸﻼغ دا ﻳَﺰادﯼ‬ər kışlağda yaz+a+dı = adam yayı qışlaqda

Qeyd: qısalıq naminə xəbər şəklini cədvəllə veririk – t.=türklər, o.=

Cədvəl 2. DLT-də I-II-III şəxsdə (cəm) xəbər şəklinin cədvəli

-mak feli isim, məsdər, ‫ اَﻟﻤﺎق‬al+mak = almaq (I, 220).

Рамиз АСКЕР. Библиощэрапщиж

Рамиз АСКЕР. Библиографический

Техники редактор вя дизайнер:

Чапа имзаланмышдыр: 11 ийул 2008-жи ил.

«МБМ» мятбяясиндя щазыр

You might also like