PG161

PATROtOGLE
CURSUS COMPLETUS,
OECONOMICA, S E O B I D L I O T H E C A D N I V E R S A L I S , 1NTEGRA, D M F O R M I S , C O M M O D A .
OMMll SS. PATRII, DOCTORH SGRIPTORllQllE EGGLESIASTIGORIM.

81TB LATUORUll, 81 eRJtCORUM,
0171 AB MTO APOSTOLICO AD MTATEH INNOCENTll J l f (. 1116) PRO LATINIS, I I ADCONClLll FLORBNTINl TBHPORA (ANN. 1458) PRO GRACIS FLORUBRONT :
RECUSIO
CHRONOLOGICA
OMNiUM QUJE E X S T I T E H E MONUMEISTORUM G A T H O L I G J E T R A D I T I O N I S PER QUINDECIM P R I O R A E C C L E S L E SJECULA, H J I T i 108 ACCUR1TI881A8, IBTBR 8B COMQUB NONN0LL18 CODICIBUB BHNU8CRTPTI8 COLLITAB, PBRQUAM DlLIGEHTBR CABT18ATA ; &188ERTATI0H1BU8, C0MMBNTARU8 YARUSQUE LECT10MBt)8 CONTINENTER ILLU8TIUTA ; 0MMIBD8 OFERlBUB P08T AMPL1S8IMAB 1108 QUJB TB1BU8 0818 SACUL18 DEBBNTUR AB80LUTA8, DBTECTI8 ADCTA ; INBICIBU8 0RD1NARU8 VBL ETIAM ANALYTIC18, 8IMQUL08 81TB T0M08, SIVE AUCT0RE8 AL1CUJUS MOMBNTI BUBSEQtJBKTlBUS, BONATA * , CAPITllLIS INTRA IP8UM TEITDM RITB D18P0SITIS, MBCNON BT TITULIS SIMOULAROM PAGIIUROM ARGlNEM 8UPERI0RBM DI8T1NGUENTIBU8 8UBJECTAMQUE ATERIAM 81GNIF1* CAHTIBUB, ADOBWATA; OPBRIBUS CUM BUBI18, TUM AP0CRYPH18, ALIQOA VBRO AUCTORITATE llf ORDINB AD TRADITIONBM BCCLB81AST1CA F0LLENT1B08, AMPLIFICATA ; BUCEime ET QUADRAGINTA INDICIBOS 8UB OMNI RESPECTO, SCIMCET, ALPHABETICO, CnROMOLOGICO, ANALYTIC*, AJULOGICO, 8TATI8TIC0, SYWTIIBTICO, BTC, OPERA, RES ET AUGTORES EXH1BENTIBU8, 1 UT NON 80LUM 8T0D1080, 8E* 6018 IMPLICATO, ET 81 FORTB 8IMT, PIGRIS ETIAM ET 1MPERITI8 1 0MNE8 88. PATRE8, LOCUPLETATA; 8ED PRJ&ERTIM DU0BD8 MMENSIS BT GBNERALIBUS 1NDIC1BUS, ALTBRO 8C1L1CBT RERUM, QUO C0N8ULT0, QOIDQOIft M O M SOLOM TALI8 TALISVE PATER, TERUM ETIAM OIMBQOieQUB PATRUM, ABSQUE ULLA SXCBPTIONE, 1N QUODLIBET SCRIPSERIT, URO IMTCITO C0R8P1CUTCR *, ALTBRO SCRIPTURiC SAGRifi , EX QUO LECTORl COMPERIRR 81 OBTItM QUINAM PATRE8 BT IM QUIBU8 OPBRtJM 8U0RUM L0CI8 8INGIL0S BINGOLORDM LIBRORUM 8CRIPTURJB VERStJS, PRIUO GENESE08 IJSQUB AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COBMEMTATl 81 : 810 ACCBRATllllBlA, CJBTBRISQUE OMNIBUB FACILB ANTBPONENDA, 81 PBRPBNDANTUR CHARACTERUII NlTlBITAB, CIARTJB Q0AL1TA8, IKTBCRITAS TBXTU8, C0RRBCT10NI8 PBRFBCTIO, OPBRDM RECU80RUM TUM VAR1BTA8 TUM MUMERU8, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA 8IBIQUB IN TOTO PATROLOGIAE DECURSU CONSTAMTER 8IM1L18, PRBTll BX1GUITA8, PRJESBRTIMQUB 18 COLLECTIO UNA, yETIIODICA ET CIIR0N0L06ICA, 8EXCERT0RUM FRAGMBNTORUM OPUSCULORUyQUB BACTENUS HIC 1LL1C 8PAR80RUM, VEL ETIAM 1NEDIT0RUII, PRIMUII AUTBM IR N08TRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS 88. AD OMNEB ^TATES, LOCOB, LIRGUA8 F0RMA8QUB PERTINENT1BU8 , COADUNATORUM, XT EX IRIIIJHER18 0PERIBU8 TRADITIONEM CATHOLICAll CONFLANTIBUS, OPUS UNICUM MIRABILITER EFFICIKNTIOII.
(
SERIES GRiECA POSTERIOR

1 N QUA PRODBURT PATRES, 'DOCTORES SCRIPTORKSQUK ECCLKSl^ GRMCM AB iEVO PHOTIANO AD COHCIUI USQUE FLORENTINITEMPORA, ET A M P U U S , NEMPE MORTEM CARDINALIS BESSARIONIS.
AGCURANTE J.-P.
Blbliotheeee c l e r l
MIGNE,
aolTcreee,
SIYB CUR8UUM COMPLETORUM I N SINGULOS SCIBNTIA KCCLBSUSTICiE RAM08 BDITORB. tATBOLOGU, AD 1H8TAR 18108 ECCLE8IA, IM BUAS PARTES DWlDlTUR/ALtAM RBMPB LATINAU, ALIAM GRifiCO-LATINAII. JAM1HTEGRE BXARATiE SUNT. LATINA, 2 2 2 VOH3MINIBU8 MOLE 8UA STANS, 1 1 IOFRAMCIS VENIT : CRJC6A DPLtCI BDITIONB TTPI8 MANDATA EBT. PRIOR CR>ECUM TEXTUM DNA CUM VER8I0NE LATINA LATBBALI COMPLBCTlTtJR, ET 4 0 4 VOLUMINA IN 4 0 9 018, PRO PRIMA SERIE, MON EXCEDIT. POSTBRIOR VERSIONBM LATINAM TANTUM BXHIBKT, IDEOQOB INTRA 5 5 TOLUMINA RRTWETUR. SECUNDA 8ERIES GRiECO-LATINA AD 5 8 VOLUMINA TAMTUM ATTIN* 1T; DUM UUJ08 YBRSIO MERE LATIMA29 VOLUMIMIBUS EST ABSOLUTA. IWUMQUODQUB VOLUMBN GR JECO-LATINOH 8 , UWUMQUODQUB HERB LATINUM 5 FRANCI8 SOLUMMODO EUITUR : UTROBIQUB VERO, OT PRETII nUJUS BENBF1C19 FBOATUB EMPTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM, SITB LATINAH, SITE CRJSCAIf COVPARET NBCEBSB ERIT; 8BCUB CUJOSQOEVOLUMINII AMPLITUDIMEM RECMOII ET DIFFICULTATES VARIA PRBTIA iKQDABUMT. IDEO, 81 QUIS TANTUM EUAT UGET IHTEGRE, 8ED 8E0RS1M, COLLECTIOIfEII GRJECO-LATINAM, VBL EAUDEM EX GRiECO LATINE VERSAM, TUM QDODQUE VOLUMEH PRO 9 VEL PRO 6 FRANCIS SOLUtf OBTINEBIT. ISTiE CONDITIONES POSTERIORl PATROLOGIJS LATIN/C SERIEI, PATRB8 AB INNOCBNTIO I I I AD CONCILIUM TRIDENTINUM EXHIBENTI, APPLICABUNTUR. PATROLOGIA QU UANUSCRIPT18 IM.BIBLIOTHECIS ORBIS UWIVERSI QUIESCENTIBUS CONSTABIT, NECNON PATROLOGIA ORIENTALIS, C0ND1TI0NIBU8 8PBC1AL1IU8 8DBJIC1ENTUB, IN TEUPOBE 8U0 ANNUWTIABIJNTUR, Sl TEMPU8 EA8 8 MLAKDAMDI 018 NON DEFUERIT.
PATROLOGIA
GRMCM
TOMUS
CLXL
B E S S A R I O N S. R. E . C A R D . G E O R G I U S T R A P K U N T . T H E O D O R U S G A Z A . ANDF.ON. C A L L I S T U S ,
EXCDDEBATDR E T V E N I T APUD J . - P . MIGNE, E D I T O R E M , 11 f l A DIGTA THIBAUD, OLIM i r A U B O l S E , PHOPE PORTAM LUTETIiE PARISIOHUM VULGO VENFEH MOMUNATAM, SEU P E T I T - M O N T R O U G E , NUrSC VERO INTRA 81. 1866
T R A D I T l O SMCULUM XV.
C A T H O L I C A . ANNUS 1473.
TOr
.
SAPIENTISSIMI CARD1NAIJS
BESSARIONIS
O THEOLOGICA, EXEGETICA, P E R A PARTIM O M I EDITA, V I PARTIM , RUCUSQUE ANECDOTA. POLEMICA, JAU ACCEDUNT YIRORUM DOCTORUM QVI GRJECAS LITTERAS ITALIA
1NSTAURARVNT 8UPELLE0TILI SELECTA ACCURANTE LITTERARIA
QU.EDAM ; J.-P. MIGNE, .
D E N U O RECOGNOSCENTE C L E R I
: -
B I B L I O T B B C i B
C N I V E R S ^
CtmSUUM COUPLETORUM
SINCULOS
SCIBNTIJ * KCCLESlASTICil RAMOS ' : . :
. -
. .
-
TOMUS U M C U S .
VBNIT 10
FRANCIS GALLICtS.
EXCUDEBATDR ET V E N I T APDD J.-P, MIGNE B D I T O R B M , IN VIA DICTA THIBAVD, OLIM FAHBOISE, PROPE PORTAM L U T E T I A PAR1SIORUM VUl/JO PLNFER NOMINATAM, SEU PETIT-M TRO VGE, MUNC VERO INTRA &RJENIA PAIUSINA. 1866
1H!S VOLIJKE DOES NOT CIRCUUTE OUTSIDE THE LH&Aifl
PATROtOGLE
8ED
CURSUS
COMPLETUS,
OECONOMICA,
BIBLIOTHECA DNIVERSALIS, INTEGRA, OMFORMIS, COMMODA.
011 SS. PATRII, DOCTORIM SCRIPTORIIQIE ECCLESIASTIGORIM.

8IYB LATIlfORCIf, 81YB eRACORUIf, QUI AB MTO APOSTOLICO AD MTATEH INNOCENTll lll (AHN. 1816) PRO LATlMS, I X AD CONCILII FLORBNTINI TBMPORA (ANN. 1458) PRO GRACIS FLORUBRONT :
RECDSIO
CHRONOLOGICA
OMNiUM QUJfi E X S T I T E I I E MONUMEINTORUM G A T H O L I C J E T R A D I T I O N I S P E R QUINDECIM P R I O R A ECCLESLE S J E C U L A , H J I T i 18 ACCURATIS8IBA8,IWTBR 8B COMQUB NONNOLL18 COMCIBUB MANlJSCRfFTIS COLLATAS, PERQUAM DILICENTBB CA8TICATA *, DlBBBRTATlOMBtJB, C0MMENTABU8 YARUSQUE LBCT10MIBU8 CONTINBNTBB ILLU8TRATA ; OMMBUB OPERIB08 P08T ANFLI881MA8 BDITIONES QUJB TBIB08 188 SACUL18 DBBBNTUR AB80LUTA8, DBTBCTI8 AUCTA; IWDICIBUS ORD1NARI18 VBL ETIAII ANALTTICI8, B1NGUL08 81VB TOM08, 8IVB AUCTORE8 ALICUJU8 MOHENTI 8UB8EQUENTIB0S, DONATA *, CAPITULIS INTRAIPSUM TEXTUM RITB D18POSITIS, NECNON BT TITULI8 8IM0ULAR0M PAGINAROM MARCINEM 8UPBRIOREM DI8T1NGUENT1BU8 SDBJECTAtfQDEMATERIAM 8IGNIFICANT1BQ8, ADORNATA ; OPER1BU8 CUM DUBII8, TUM APOCRYPBI8, ALIQOA YBRO AUCTORITATB l(C ORDINB AD TRABITIONBM ECCLB81ASTICA POLLENTIB08, AHPLIFICATA ; BUCEime ET QOADRAGINTA IHDICIBUS 8UB OMNI RESPECTU, SCILICET, ALPBABETICO, CIIROWOLOGICO, ANALYTIC*, AJULOGICO, 8TATI8T1CO, 8TWTBET1CO, E T C , OPERA, RES ET AUGTORES EXHIBENTIBUS, ITA UT NON 80LUM BTCDIOSO, 8BI> MEGOTII8 1MFL1CATO, ET 81 FORTB 81, PIGRIS ETIAM ET WPERIT18 PATEANT 0MNE8 88. PATRE8, LOCDPLBTATA; 8ED PRJESERTIM DUOBD8 IMMENSIS ET GBNERALIBUS INDICIBUS, ALTBRO 8CILICBT RERUM, QtJO CON8ULTO, QUIDQUIB W O N 8OL0M TALI8 TALI8VE PATER, YERUM ETUM 0I08Q0I8QUB PATRDM, ABSQUE ULLA BXCBPTIONE, QUODLIBBT 8CRIPSER1T, OMO IMTMTU C0W8P1C1ATUB \ ALTERO SCRlPTURifi SAGRiE , BX QUO LECTORl COMPBRIRB 81 OBYIUM QUINAM PATRE8 BT 1N QUIBUS OPERUM 8UORUH LOCI8 8ING0LOS SINGULORUM UBRORUM 8CRIPTURJI VBRSUS, PRIHO GENE8E08 VSQUB AD N0YI8S1M0M APOCALTP8IS, COMMENTATl 81 : B8ITI0 ACCBRATlllIBIA, CJBTBRISQUB OMNIBUB FACILB ANTEPONBNDA, 81 PERPBNDANTLR CHARACTERUII NlTlBITAB, CBARTJS QUALITAB, 1HTBGRITA8 TEXT08, CORRBCT10MI8 FERFECTIO, OPERUM RECU80RUM TUM VARIETA8 TUM MUMERU8, FORMA VOLUUINUM PERQUAU COMMODA 8IBIQUB TOTO PATROLOGIA DECUR8U CON8TAKTER IM1LI8, PRBTII BXICUITA8, PRJLSBRTIMQUE 18 COLLECTIO UNA, yETUODICA ET CHRONOI.OGlCA, fBICENTORUII FRAGMENTORUM OPU8CULORUMQUB BACTERUS IIIC ILLIC SPARSORUU, VEL ETIAM INEDITORUM, PRIMDII AUTEM IM NOSTRA BIBLIOTHECA, BX OPERIBUS ET MSS. AD OMNE8 4TATES, LOC08, LINGUAS F0RMA8QUE PERTINENTIBDS, COADUNATORUM, XT BX IWUMERIS 0PERIBU8 TRADITIONEII CATHOLICAll CONFLAMTIBOS OPUS UNICUH MIRABILITER EFFICIENTlOBl.
f
SERIES GRiECA POSTERIOR

1 N QUA PRODRURT P A T R E S , 'DOCTORES SCRIPTORESQUK ECCLESIiS GRiECiE AB iEVO PHOTIANO A D CQHCILU USQUE F L O R E N T I M T E M P O f U , ET A M P U U S , NEMPE MORTEM CARDINALIS BESSARIONIS.
A G G U R A N T E J . - P . M I G E,
BlblUlhceee clerl anlTcreee, S f Y l CUR8UUM COMPLBTORUM W SINGULOS SCIBNTIA ECCLESUSTIGA RAtlOS BDITORB. PATB0L0G1A,AD 1H8TAR IP8IU8 BCCLB81A, llf BUAS PARTES DIYIDITOR/ALIAW RBMPB LATINAH, ALUM GRifiCO-LATINAM. AMBiKPARTES JAM 1BTEGRB EXARATiE SUNT. LATINA, 2 2 2 VOLUM1NIBU8 MOLE SUA STAW8,1110FRAMCI8 VENIT : CR^8A DPLICI EDITIORB TYPI8 MANDATA BBT. PRIOR GR>ECUM TBXTtJH ONA CUM VBRSIONE LATIWA LATBBALl COMPLE-* CTITDR, ET 1 0 4 YOLUMNA 1 1 0 9 TOMI8, PRO PRIMA SERIE, MON EXCEDIT. POSTERIOR VERSIONEM LATINAM TANTUM BXBIBBT, IDEOQOB IKTRA 5 5 YOLUMIMA RETIBETUR. SECUNDA 8ERIES GRJECO-LATINA AD 5 8 VOLUMINA TAttTUtf ATTIN* CIT ; DUM IIUJU8 VERSIO MERE LATIMA29 VOLUMINIBUS EST ABSOLUTA. UNUMQUODQOB fOLUHEN GRJECO-LATINOM 8 , VBUMQOODOtlB IfERB LATINUU 5 FRANCIS 80LUNHODO EUITUR : UTROBIQUB VERO, UT PRETII MJJU8 BBNBF1CI9 FRUATUR EMPTOR, COLLECTIONEM 1NTEGRAM, SIVE LATINAM, SIVE GRJECAM COVPARBT NECESSB ERIT; 8BCOB COJOSQUBYOLOIIINIS AMPLITUDINEM RECMOK ET DIFFICULTATES VARlA PRBTIA ^QUABUNT. IDEO, 81 QUIS TANTUM EMAT UGET INTEGRB, 8ED 6EOR81H, COLLECTIO!fBM GRvECO-LATINAM, VBL EAMDEH EX GR^CO LATINE VERSAM, TUM QUODQUB VOLUMEH PRO 9 VEL PRO 6 FRANCI8 SOLtW 1. ISTiE CONDITIONES POSTERIORl PATROLOGliB LATIN/C SERIEI, PATRE8 AB INNOCBNTIO III AD CONCILIUM TRIDENTINUM EXHIBEMTI, APPLICABUNTUR. PATROLOGIA QU UANUSCR1PTI8 lH.BlBLIOTHECtS ORBIS UNIVERSI QUIESCENTIBOS CONSTABIT, NECKOM PATROLOGIA ORIENTALIS, CONDITIONIBUS 8PBCIA11BU6 8UBJ1C1ENTUR, 1N TEMPORE 8UO ANNUWTIABUNTUR, Sl TEMPU8 EA8 TYPIS BAJiDANDI 18 DEFUERIT
PATROLOGIJB
GRMCJR
TOMUS
CLXL
BESSARIOIM S. R. E . C A R D . G E O R G I U S T R A P E Z U N T . T H E O D O R U S G A Z A . A N D F . O N . C A L L I S T U S .
EXCDDEBATDR E T V E N I T APUD J . - P . MIGNE, E D I T O R E M , 11 f l A DICTA THIBAUD, OLIM P A U D O I S E , PliOPE PORTAM LUTETIiE PARISIOIiUM VULGO V E N F E R NOMIINATAM, SEU PETIONTROUGE NUNC VERO ICSTRA MUENIA 81.
t
1866
T R A D I T I O
C A T H O L I C A .
SJECULUM
XV.
AXXUS
1473.

.
SAPIENTISSIMI CARD1NAUS
BESSARIONIS
O
VBEOLOGICA, EXEGETICA,
A
PARTIM
EDITA,
PARTIM
,
BUCUSQUE ANECDOTA.
POLEMICA,
JAU
MXEDUNT
YlRORUM
DOCTORUM
QVI
GRJLCAS
LITTERAS
JTAL1A
INSTAURARUNT SUPELLECTILI
SELECT
LITTERARIA
QU.EDAM ;
ACCURANTE DENUO RECOGNOSCENTE J . - P . M I G N E ,

B I B L I O T B E C i C C L E R I VNIVERSyE, ;.
...
COTSUUM
COHPLBTORUH
SINGULOS
SCIBNTIA
KCCI.ESIASTICiB HAMOS ^'* { *
TOMUS
UMCUS.
VBNIT 1 0 FRAMCIS CALLICIS.
EXCUDEBATUR E T V E N I T APDD J.-P, MIGNE E D I T O R E M , IN VIA DICTA THIBAUD, OLIU V A H B O I S E , PROPE PORTAM LUTETIiC PARI8I0RUM VULCO V h N F E R NOMINATAM, SEU P E T I T - M O N T R O U G E , NUNC VEHO INTIIA MUBNIA PAHISIMA.
1860
TRADITJO
CATBOUCA.
SMCULUM
XV. ANNVS
1173
ELENCHUS
A U C T O R U M E T O P E R U M Q U I I N H O C C L X I
BESSAMON. S. R. B. CARDINALIS. PROLECOMENA. De vila et rehus gestis Bessarionii Aloysii Bandimi Commeninrim Appendix nionvmenlorum anecdotor u m . parlim ex archivo ba$Uicce SS. Xll SApoHoloTwn^ partvn ex Valicanu bibliollicca detcriplotun^Tix. Index rerum praicipuurum mt(emVi$$erlalioue coHlinentur,xcvn. BuptWtf PlaUruv Puneguricusin luudem'Bessarionis, eo vivente in publico coelu dictus, CIII. Acta telectaqua: ud Bes&arionii legalionem Bononienstm perlinent, cxvu. MicUnelis Aposielii Inudatio funebris Bessariouis, c i x v i i . . Joannts Albcrli Fabricii Notilia lustorica elbibriographica, cxxxix (tt).
%
CONTIXfENTUR.
nendo bello contra Turcas, 678. Vr. Ad pedaeoenm liberorum Thoraa? Despote, 678. ~ V I I . Ad Theodonim Gazam. 0 " ex inlerprctaiionibua Theophrasij et A r i s totelis tionimoda rei liuerarii* provpntura sibi promiserif ingenue conOlelur, G86. - V I I I . Ad Micbaelem Apostol i u m . reprehendit qwod in apologia pro Gemisto Pieihone scripia, contra Tlreodorum Gazam et Arisloielem ralidius essel inveclus, 687. I X . Ad Andronicimi Callislnm. Miltere se nuniial hlm a se senlenij apograpba, epfctolana soperiorem significans qua Micbaelem Aposioluim reprehendit, 691. X. Ad Hlios PIPUionis. Consolatoria, 695. X I . Ad Nicolaum Secun<Jinum. Superioris opisiola exemplar m i u i i , 697. X I I . Ad Ludovic\im X I regem. Scribil a eirmmo YlKSSARIONIS OPERA. RBFUTATIO CAPITOM %YLLOpomilice legatum se elecluiu, ut pacem inier regcm ipsum el duces Bupûndiift ac Rritannis, armls deposiGISTICORUM MABCI EPHESU COKTRA X.ATWOS, nunc primum lis, componere cur.iret, 699. X I I I . Ad printip*,m seedita nirante J.Hcrgenroclher, s. tbeologi in Wirceburnatumque Venetiarum. Bibliotbecam su.mn omnj 1ibro Kemi litlerarum universilaie professore, t l . APOLOGIA rum genere instruciissimam eidem senaini deferi ac dojiiscripliouum Vecci, iontra Gregorium Pahmam, Pelro nal, 700. Tabula librorum quos serenissimo Veneliarum Arcudio interprele, 243.DEFEKSIONES recti catbolicique dominio dono dedil Bessarion, 701. BKSSARIOMS INTKHriogmalis Latinornm, videlicel, de processiDne Spiritus ROGATIONES AD PLETBONEM curo Plelhonis ad Hessarienis aocli conlra hareticum illud impugnaniem, Graece Latinequc edila. (Idem nentpe opns cum superiori, at Laiine quaesiu responsionibus, 713. GEOHGII AMIRDTZ. ad Bessarionem. De Trapezunte a Turcie anao 1461 e^puex wterprelalioue Bessarionis ipsius. Vide hlomlum prcefxwn) 287. DE PROCBSSIOKB SPIHITUS SAKCTI,**! Alexium :nata, 723. ~ GREGORII MONACBI Epistola a4 Bssar4onem LascaiinPhihtiHiropinuin, ex inlerpretalione Peiri Arcuaadaiorla, 727. Ejusdem in eumdem oraiio eiicoriiiasn i i . P w m i U i l n r Bessarionis .ad Paulum I I Pontificem tica, 7 3 1 . BESSARIONIS ex oralione in pairiam suam T r a Maximum Epislola unncupaioria, 521.Idein liber, L a pezuotem, 744 t i n e , ex lnierpreiatione Bessarionis, 407. EPISTOLA GEORGIUS TRAPEZUSTINUS. EXCYU.ICA AD GR.ECOS. Exhorlatur ad obedienliam Rom i m Notitia ex Altatii Dialriba de Georgih, 745. NotUia Kcclesiw et suseepliouem sjnudi Florer.liii; e l d e ^ l e attera ex Ckr. Frid. Boenicri De dociis viris Graicn liiilione saa in palriarcham Cpolitanum. Peiro Arcudio terarum Gicccarwn in lta'ia inslauratoribus, 765. iitierpreie. PraemiUitur Epislol argumentum, In quo SCRIPTA. I ) E PROCESSIONK SPIRITUS SANCTI. adJoannem inquirilur de p.driarcliis < politanis qui Josepho in Italiu Cuboclesium, 769. ITEM DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTI wiortuo successernui, 4*7. Eadera Epislola ex. i n l e j et de uoa sancla calbulica Kcclesia, ad Crelenscs, 829. prelaiione Beesarionis, i 8 l . GR.CORUM CONFESSIO de IM ILLUD EVARGELII SECCNDUM JOANTiEM SlC VOb verbis consecralioiiis e l Uanssubslanlialione, a Bcssariomaiiere donec veuiam, qnid ad le? et quod Joannes ne exposUa iu cuncilio I lorentiuo. Ex Mabillonii Musaeo evangelista aondiim sit mortaus. Ad Sixtum IV Pontifillalico, 489. DE SACRAMEHTO EUCUARISTIJE e l quibus cem Maximom, 867. MARTTRIUM S. AivDiiE.t DE Cnio qui \erbis Chrlslt corpus couticiaiur. Ex Ciaadil de Saincius Cpcdi obiit auno primo Pauli I I Pooliflcis summi, a GcorL i l u r g . S3, PP , 495. COMPENDICM ASCETICORUM S. gio Laiine scripium, 883. EPISTOLA AD EUGF.MIUM I V JUSILII MAGRI ad usbm monacborum Rasilianoru.D in SIMMUW PONTIFICEM, DE ECCLESM, ex Millarelli lialia etSioilia degenliam concinnalum. Ex Joan. Yriarte Bibliolheca codd. mse. monasterii S. iltchaelis Venet. t : o d . Gr. Malrit. addita inlerpreUtione ooslra, 525. prope Muriatmnk, 889 EPISTOLA AD JOANNEM PAL.OLOCONCIO gratulaloria ad synodum Ferrarias coaclam, 531. GUM IMP. U l in Ilaliam ad synodum pruliciscatur. Ad cai ORATIO diigmatica ad eaindem synodum de unione Ec~ cem Pbraulza ed. Pontanus, 895. ciesianim, ipso Bessarione interpreie, 545. DECLARATIO CONSTANTINUS LASCARiS. aliqnoriim qua? in dicla oratione coulinenlur, q u GraBcis NoiUia ex Clmit. Frid. Boerneri de doctis hominibut noiissima, Lalinis ignola s u m 611. MOISODIA IN OBITU Grcecn HUerarwn Grcccarum inlltdiu instanraloribui, 907. MANCELIS PALJEOLOGI, anno 1419 deruncli. Ap. lUoviura CoNSTAfmru LASCARIS EPISTOLA AD JUANKEM GATUM, (*.aConliii. Aimal. Ifaron. ad ao. 147?., 615. - IAAIBI W OBITU tan episcopum, librc de Scripieribu* Gra?cis palna Sb 'i^coDpigB AccosTiB, Conslanliiii inp. uxorls. Ex Allalio cutis pramissa. Ex Yriarle Catal. cod. Gr. Malrit. cum U^vna^nstf *6^l.rvILLUD EVAJIGELU SECUJfDuM aoAMiflterpreiatione nosira, 913. DE SCRIPTORIBDS GRACIS itew iSiyplae&tvmGnqrt dotpe ueniotn quid ad te? Contra PATRIA SlCULIS, 915. DE SCRIPTORIBUS GftvKCIS ( i e u r g i u i n Y i ^ f u i i l ^ K M T i , cp/i4.ri0e:infra, col. 867, BesCALAoms, 92. GESTA APOSTOLORPAI PETRI ET PAUU, agopi contradiceiuem. D t t M H ^ ^ o e n s i anni 1332,6i3. Cousianiino Lascari inlerppele, 929. Fragmenia varia cx Yriarte calalogo laudalo, 931. THEODORUS GAZA, Nolitia ex Allatio de Theodoris, 971. Notitia altera neimo bello adver5niTfraS,îli})uju0jiiilur pereuasio Demosibenis Olynthinca. Pn-hiatuntur Bessarioex Boerneri libro citalo, 977. LAUDATIO CAWIS, ?p. Maii nis episiula ad Ficbetum, 1'niversittlis Parisiensis recto. PP., 986. ) ORIGINE TIRCARCM ad FP. Pbilefphum, rem, cui praedicia* oraiiooes t n i l t i t ; epistola Kicbeti ad ex AHaiil Symmiclis, 997. ( Thcod. GQZCB Liber de Sabaudiie principes; nec noo Bessarionis epislola ad memibvs exslat in appendicead Busebii Chronkon, hujusie tioiDOiiymmn suum Bessarionem, abbalem Basiliaoum. Palrologice lom.XlX col. 1167.) EPISTULA AD DEMELx edil. Rom. anni 1537, 4,641. TRIUM CBALOOCONDYDEH, 1005. Ad eumdem, 1008. ANDRONICUS CALL1STUS. BKSSARIOWIS EPISTOLJB. I . Ad Paulum Pontificeni Nolitia ex Boerneri libro dtuto, 1013. EPISTOLA ad Maximum de errore Paschatis, 675. I I . Ad etimdem Gporgium Palaeologum bisypatum, 1017. MONODIA DB libruni de Spirilu sanclo Procemium, 678. I I I . Ad CPOLI CAPTA, ex cud.Reg. Paris. 1774 nunc primum edila, Graecos. Exhurialur eoe ad obedienliam sacroranclaa Ro1151. manae Kr.< lesiie ct suscepiionera synodi 1-lureuliDae. K l CPOLITANI IMPP. ile electieue sua in pairiarcbam Cpoliianum, 78. I V . Ad Capilulum, tanoniros e l capellanos eeclesiaB Novellffi constiiulioaes inJe ab anno 1220 usque ad J)uo<lecim Apostolorum de Urbe. Eis slalula et consiicaptam u r b r m . . ^019 lutiones m i u i l , 678. V. Ad Guillelmuin Ficlielum, do[Eorum qui usque ad anhum 1220 impcrtum tenuenmt, tlorein Sorbonicum Oralionee mUlit a s ad princfpcs juxta lemporum seriem novetla* jamtdtdimus. Vide indtr ^ t a l i * dtreclas de pericuiis lulise imraiuentibus et decercetn alphabelicuin wrioCpOLiTAiii.) () Vide (col. cxu^ adnoiaiions quae ad ibilium codicis VeoeU 14 do se fecit Beesarion, cx quibiis sopplori j w l e s i Bandiui) Coinmeiitarius.
f>
Parisiis, Ex lypis L. MIGNE.
DE
B E S S A R I O N I S
CARDINALIS
COMMENTARIUS *
E M 1 N E N T I 5 S I M 0 AC REYERENDISSIMO
P R I N C I P I JOSEPHO MARIJE
CASTELLIO F I D R PRJEFECT
Y l T U L I S. A L E X I I PRESBYTERO C A R D I N A L I E T SACRJB CONGREG. D E PROPAG. A L O Y 8 I U 8 BANDINITJS F E L I C I T A T E M .
S p e m u l t u m q u e anceps f u i , cardinalis amplissime, u l r u r a t i b i I i b e l l u m h u n c m e u m off e r r e m tuoque j u d i c i o summo p r o b a t u m t y p i s eyulgandum c o m m i t t e r e m . Verebar e n i m ne i m p o r t u n u s magis q u a m ofliciosus essera, s i tuas mullas occupaliones et studia gravissima i n t e r p e l l a r e m , quibus efficis ut q u i v i r l u t e m colunt u n u m te m a x i m e o m n i u r a admirent-ur ac laudent. Duo m i b i tamen a u d e n d i o m n e m q u e suspensionem ac m o r a m a b r u m p e n d i i r i vausa fuere. Primuna humanitas tua s i n g u l a r i s , qu n i h i l p a r v u m fasiidit aspernaturque, sed magnas i n g e n i i opes u t p l u r i m i f a c i t , sic modicas tenuesque suo habet i n p r e t i o atque I n n o r e ; deinde a l i u m , q u o d video n e m i n e m q u i p r o p i u s restigia p r e m a t m o r u m q u e e x e m pla i m i t e t u r c e t e b e r r i m i antistitis cujus res gestas et vitam i l l u s t r a n d a s suscepi. E q u i d e m , u t i l l e se l o t u m a d Eccleskedecus et r e i Cliristian t u t e l a m c o m p o s u i t , Ua, o m n i u m s e n t u n i i a , l u q n o q u e vigilias, curas, labores i n hoc unice irapendis ut Sedis A p o s t o l i c d i g n i tas, t o l concussa p r o c e l l i s , i n suo gradu cousistat, u t q u e r e l i g i o , q u a m nostro boc seeculo novandt c u p i d o pSeudophilosophi q u i d a m atque i m p r o b i homines lacessunt, non m o d o i n lacia permaneat, sed l o n g i n q u i s etiam i n terris et usque ad e i t r e m o s Oceani accolas felicius germinet latiusque virescat. De l o t v i r t u t i b u s quae l i b i uberriraos gloriee fructus jara p a r i u n t , q u i d p r o f e r a m , quffiso, q u o J h u i c alin i g n o t u m nec c o m m e m o r e m i n Deum p i e t a t e m , eleffusara q i a lautilias omnes ac mi plane perspectum sit u r b i ? Tuamno miseros et egentes t a m multos l i b e r a l i t a v i r o ecclesiastico d i g n a m ,
temT A Q vero p r u d e n t i a m e i t o l l a m , i n t e g r i t a t e m et modestiara
deiicias a te loage tuisque aedibus eliminatas conspiciraus? Dios
raihi c i l i u s quam laudis raaleria deGciat, si q u a n t u m d o c t r i n m e r i l o excellis aique a n i m i prfiBstinlia yelim p e r c u r r e r e , nec mei parlem obsequii s i l e n t i u m e x i s t i m e m . Quae cura i t a s i u l , o r o te, princeps emraentissime, u t qua benignitata me prosequi solitus es, eadem et bunc i n g e n i o l i mei f e l u m excipias tuoque patrocinio faveas atque sustentes. I d m i h i si proeslas, et pro tuo e x i m i o facies i n r e m l i t t e r a r i a m s t u d i o , tuisque a m p l i s s i m i s i n me beneficiis n o v u m hunc c u m u l u m atque ornaraentum adjunges. Romffi, cx d i b u s sacr Congr. De propag. flde, p r i d i e N o n . Augusti 1777.
Rom* 1777. 4.
PATROL.
GR.
CLXI.
V I T A
REBUS CESTIS BESSARlONiS
DE VIT\ E T R E B I S GESTIS BESSARIONIS

CARDINALIS NICJENI
ALOYSII
BANDINII COMMENTARIUS.
i. I n t e r magnos praestanteaque i n g e n i o ac l i l t e r i s v i r o s q u i Sfficulo x v f l o r u e r u n t , n e m i n i , ut o p i n i o raea f e r t , p a l m a m concessit B e s s a r i o n , c a r d i n a l i s Niceenus, cujus V i t a m i i u n c scribere a g g r e d i o r ; adeo e n i m d o c l r i n a e x e e l l u i t , t a n t u m q u e eo n o m i n e b o n o r i s ac l a u d i s cst consecutus, u t q u e m a d n i o d u m paucos i l l i pares a n n u m e r e s , ita r e l i q u o s censeas tonge m i n o r e s o b s c u r i o r e s q u e . T r a p e z u n t e (1), qnce urbs ad o m m P o n t i c a m jacet j n C o l c h i d e , 2 o r t u s est a n n o r o p a r a t s a l u l i s 1395, i b i q u e p u e r u l u s p r i m a m aetatem e g i t , Qua s t i r p e q u i b u s v e p a r e n t i b u s i n l u i:cim v e n e r i l , obscura plane atque i n c o m p e r l a res e s t ; nec m i r u m i d esse debet, c u m T u r c i c a i m m a n i l a s , quas b e l l o c e p i t r e g i o n e s u r b e s q u e non m o d o l i B d i s o p p l e v e r i l s l r a g i bus, sed o r a n i fere c u l t u s p o l i a v e r i t , q u o s l u d i a m i t i o r a c i v i u m q u e artes a l u u t u r i n genuflB. N i c e r o n i u s tamen eum claro s u r o raoque genere p r o c r e a t u m affirmat ( 2 ) ; unle hoc bauserit nescire me fateor. A p u d C i a c ^ o n i u m (3) s c r i p l o r e s q u e i l l o s q u o r u m n o t i s (1) ISobilis oUm b c Sinopensium colonta fuit l m i l i u n i q u e rcbus n i a t i l i m i s p o l l u i l . Vide Xenophonlnm l i b . iv flepl .> Pliniuin alioeqMe.Inipp. C p o l i i a n U p a r u i i u s q u e ad a n . i 2 0 4 , in qno gens (Jomnena novum ibi e x c i l a v i i i u i p e r i u m , a T u r c i s posiea deleium auno 44GO. B 'ssaiionis pal r i ; i m fuiese onuies fere scripiorvs c o n s e n t i i i n l , ac ipsius e i i a i u lesiimouio i i q u e i , CUIH , P l a i i n a r e i e r e i a c , binos l i b r u s d e Trapezumis a l q u e l . i l i i u i l a u dibns scripscril. (2) Comment. vir. illutir. x x i , 128. (j) lliit. Ponl. Rom. et S. R. E. cardinaliuni, l o i n . I I , r.ol. 90ti. (4) Hh'.. ynma$. /., , . 4 7 1 . (5) Ipsani Philelphi epistolam Iiic p o n o ; ex ea quippc i n l n l l i g i poiesi quas l i b r o r u i n r a r i l a s alque hiO|nii, qwantusque emergendi labor i u re l i U e r a i i a iwtic f o r e i : c Franciscas P h i U l p l m s B e t s a r i o n i , c a r d . N i fl IdMlO, S. t Eam H o n i e r i lliada, quam v i r erudhissimus c Tbeodorus Gazes exscripsii m i b i , e l qtiiitein magtia cuni impensa e i s u m p l u , facio t a m i , u l ue Croesi quideni iugeiiiibus ilii adinirabiltLuisque ibesauris cuiquam sim cesstirtis. Te a u l e i n , t Paier reverendissime, majoreui i u modum n i i r o r , 4 q u i ine, cuui ab usque Coiislaniiuopoli itoris vel k i publico disccndi l u d o , ubi posi o b i i u i u inet < soceri Cbrysolorae f u i m u s , apud Cbrysococcem, i coiidiscipulum mores a r b i i r e h s cum aHate m u iaê u i q u i unus oiuniuin liberalissimus esse censcrer, benigciiiaiem illam cum avaruia c o m i u u t a r i i n . Donare d i d i c i s p e p e r r o u l t a , a i v e u t
atque supplemenlLs l o c u p l e t i o r evasit, q u o d rera hanc p r o d a t n i h i l q u i d q u a m reperio. Papadoptilus f a m i l i f f i splendore c o n s p i c u u m f u i s s e neât (4) eaque m i h i magis a r r i d e t s e n t e n t i a ; nam P l a t i n a , q u i Bessarioni c o vus ac f a m i l i a r i s f u i t , i n panegyrico s e r m o n e quo res ab eo gestas et v i r t u t e s e x i m i a s c e l e b r a v i t , r m l l a a i de d o m e s t i c i s t i t u t i s m a j o ruioque ornamentis memoriam r e l i q u i l . II. Adolescens B y z a n t i u m p r o f e c t u s , u b i l u n c optima s t u d i o r u m d i s - i p l i n a vigebat, multam ac s e d u l a m p o l i i i o r i b u s l i t t e r i s e d i s c e n di< operam d e d i t . Hoc i l l u d l e m p u s fuisse a r b i t r o r , quo Philelphus perbibet ( 5 ) se G e o r g i i 3 C h r y s o c o c c i s schoiam una c u m Bessarione freqnentasse ( 6 ) . Eodem hoc tempore, autcirca,nifallor, j a v e n i l i b u s c u r i s v i t q u e i i l c c e b r i s valere j u s s i s , m o n a s l i c n m D. B a s i l i i i n s l i t u i u r a , q u o d prfficipuo i n h o n o r e habent Grreci, a m p l e x u s est, eaque occasione n o v u m assumpsit Bessarioius n o m e n , c u m antea B a s i l i n s v o c a r e t u r (7). I l a C i a c c o n i u s et p l e r i q u e o m n e s ejus a u t < i < t dere n i h i l u n q u a i n , prgesertini l i b r o s , qu bus Fane preliosius n i b i l duco. A i hunc l l o m e r i (Oilicem tam cbaruin babeo , l a m j u c u i K l i i n i , u i vix q u i d quam in viia inagis. Itaqite ignoscc i n b.ic rc m i h i . Si quid aliud l i b i possimi g r a l i f i c a r i , jusseris i i i b i l f n i s t r a . Vale. E x Mediol. K a l . F e b r . 1448. (6) Leo Allatius i n Diairiba de Ceorgiit, p . 559, niulia de Georgio Cbrysococc* r c c c i i s m l . An vero idem s i t ac ille qiiem Pbilclpbns i m i u i i , vcbeutentcr d u b i l o . Naiu praeu rqiiam quud bic iutidicus e i m a l b e m a i i i us i u i l , u l a l i q u o l ejus opera osleaduiu iu variis bibliolbecis recensiia, ex eodem A l l a i i o babeuius l i o m e r i Odys$eam ipsius manu descnpiaiu in Yalicatia servari c i ad calcem bacc l o g i : ; * ' \ & ^ ' , . *, (ieorgiu$ Chry$ococce$ $criptit Uomeri Odysseam cum icholui et aim an. G 8 U , indtct. 4. Cum i g i i u r (Jdyueam exscripêril anoo G r f t c i con.puii b&U, uouiri aulem i 5 3 b , q u i fleri p o t u i i u l Cpoli l i u e m s c e n l u m fere posi aiiuoa d o c u e r i i ? C t e d i d t r i m poliu9 Cbrysococcein a Plulelpbo i n d i c a i u m i l l u u i osse q u i cum Theodoro Gaza pliires auliquos cudices deecripsii c i ab i n t e r i i u v i n t i i c a v i i , cujus rei m c n lionein f a c i l ipse Tbeodorus i n Gracco volmiiiiie b i blioibecai Vaiicanae. Vide L . A l l a t . loc. c i t . (7) A . U . Bessarione anacburtla i E g y p i i o e l T r a pezumio pairono, cujus etiam Y i i a i u , u i P l a l i n a r e l e i l , diligenlissinie bcripsit, nomeu boc accepisse v i J e i u r . AUi plures boc nomine prasdili r e p c r i u m u r , q u o r u m u n u m liic luemorabo, quia cardinalis noBiri a m i c i i i a i n c o l u i t . F u i i bic Bcssarion monaclius Beiicdicliiiue e i abbas S. Sevcrtni i u uibc Mcauuli.
A L O T S U BANDINII" C O M M E N T A M U S . ctoritatera a c f i d e m s e c u l i . A t clarissiuius praesul Stepbanus 4 B o r g i a , s a c r c o n t;regationis De propaganda Qde a secret i s , c u i rebus i n o m n i b u s et i n bac p r a s e r t i m opelia concinnanda pluriraura debeo, i n aliam prorsus me co$U abire s e n t e n t i a m . Naro paucis abhinc annis F l o r e n t i e u m e s s e t , et m o n a c h o r u m Cassinensium b i b l i o t h e c a m egregiis v o l u m i n i b u s refertam oxcuteret, i n v e i u s t u m i n c i d i t P l u t a r c h i c o dicem cujus i n margine baec erant inanu Bessarionis adnoiaia : Altum librum Plutarchi de Vitis antiquorum triginta mihi Johanni eardinaii Nxcamo prwsiitum per venerabiles religioso$ deabbatia Florentina dedi transtcr&indum presbyUro Johanni Grceco de Candtia, cognomento Rosio (8), qui portavit tum secam Venetias ibidem iranscribendum 21 Februar. U 5 5 . Si quid mihi accidcU, ibi qumratur. E x aulographo hoc s c r i p l o salis p u t o innotescere Bessarioneui n o s t r u m n o a B a s i l i u m , sed Joaanem i n saecuio fuisse a p pellalutu. 111. Oratoria poeticaque facultate j a m c l a r n s , a n i m u m ad studia s u b l i m i o r a c o n v e r t i t . I t a aue p r i m u i o sub archiepiscopis Doriensi ac h e l y a i b r i e n s i , q u i tutu doctrina inter G r o c o s a m i s t i t c s et m o r u m sanciitate f u l g e b a n t , divinaB scientiee laticas eo bausU a n i m i i n c i iamento alque ardore, u t o r a n i u m spem profectus cclerilate a n i e v e r t e r i t . M o x a c r i o f i phiIosophiffidesiderio5incensusi[] Peloponnesum concessii, Georgiurn G e m i s t u m (9), P l a t o n i c o r u m d o e l i s s i i n u m , a u d i t u r u s . Sub hoc praeceptore malbesim d i d i c i t , Platonicqie secl placila atqae opes omnes congess i t . Gemistum vero ipsutn ob traditas has disciplinas adeo c h a r u m h a b u i t , ut e u m p a t r i s loco deinceps c o l u e r i t , nec u n q u a m decoris e l gloriffi per i l l u m adept rpemoriam d e l e v e r i t . Clare i d c o l l i g i t u r ex n o n n u l l i s Bessar i o n i s epistoiis quas Vaticana bibliotheca asservai (10), ac proBsertira ex ea quam post p h i l o s o p h i b u j u s tnortem ad filios ejus D e roelriuiu et A n d r o n i c u m d e d i t , quamque A l l a t i u s e Graeco sermone Latine factam tam i n Diatriba de Georgiis quam i n opere De EecUsict Occidentalis et Orientalisperpetuaconsensione, p u b l i c i s typis v u l g a r i c u r a v i t .
H u i c longam scripsil Nicacnus epieiolam () i x K a h A u g u s t i 1470, i n qua Euboeam caplam a T u r c i s d e p l u r a i e i i n u h i i i u c o n q u e r i i u r de l e m p o r u m suor u r o calaiiiitaie. Epistola haec exslal i n b blioibecis V a i i c a n a e i Mediceo-Laurentiana. E i d e m abbali Bcsariuni Peirus Barbus, episcopus Trouiensis, e l P a u l i I I p o n i i f . aguatus, i r a c i a i u m S. f l a s i l i i i>e
IV, M u l t i p l i c i doclrin apparatu atque ubero d i c e n d i copia i n s t r u c l u s B e s s a r i o n , b o m i n u m oculos, quacunque incederet, i n S J convertere coepit. I I I I J U I omnes m i r a b a i U u r , i l l n m a i l o q u i ac visere certatiai c u p i e b a i i l . putanles eos d e o i u m bealos fore q u i b u s lanti v i r i c o l l o q u i o et a a i i c i t i a f r u i c o n i i g i s s e i . Hoc i l l e s i n g u l a r i p o p u l o r u m s l u d i o u l e b a t u r , ad Jem, p i e t a t e m j u s t i t i a m q u e e i c i t a n d a m , n u l l i parcens l a b o r i atque i n d u s l r i m 6 qua vel dissidia c o m p o n e r e , aut errantes vagosque i n v i a m posset salutis r e d u c e r e . I d autein non voce l a u t u n i , i n sacris c o n c i o nibus.qnasGreaci vocant, f r e q u e n i i u s prfBsiabat, sed elia.n scriplo atque e p i s t o l i s q u o i i e s ratio aut necessilas b u j u s m o d i o f l l cia postularent. Ea res b r e v i eironit ut apud T r a p e z u n t i n u m el B y z a n t i n u m imperalores claresceret, u l q u e i l l u i n auibo d i g n u m c e n serent c u i m a g n i rnomunti negotia e x p l i c a n da c o m m i t t e r e n t . Q u a m o b r e m p l u r i e s eo tanquam i n t e m u n t i o sunt ui i n i l l u d praes e r t i r a , q u o d tunc m a x i m e urgebat, nempo ut c o m m u n i consilio j u n c t i s q u e v i r i b u s T u r carum procellam a?erterent et gentis ferocissimffi audaciom r e t u n d e r e n t , quaB loto j a m i m p e t u i n i d ferebatur u t Grcuna i m p e r i u m d e l e r e t , subjeclosque i l l i populos i u d u r a m serviiutem redigeret. V. A t vires Gre&corura, ab eo l e m p o r e q u o TurcaB i n K u r o p a m transgressi A d r i a n o p o l i m ceperant, adeo a f f l i c t c o n c u s s e q u e n u tabant, ut recte prospicientibus palara esset fieri d i u t i u s n o n posse q u i n penitus d i l a t e r e n t u r ac r u e r e n l ; nam potiores i m p e r i i cis ultraaue H e l l e s p o n l a m provincias c u m Bar* b a r i baborent i n sua potestate, n i b i i i l l i s i n o l i e n d u m supererat quam u l ipsa u r b e p o l i r e n t u r . Et lacile boc etiam consecuti i u i s s e n t sub Qnem s ^ c u l i x i v , n i s i f o r t u n a , q u rebus gaudel h u m a n i s i l i u d e r e , Baj.tzetis p r i m i c o a a t u m i n t e r v e r t i s s o t . H i c , d u m Grco3 o p p r i m e r e s l u d e i niagnoquo o x o r c i l u s robore accincius C p o l i m obsidet, b o l l u m c o n t r a x i t c u r a boste acerritno T a m e r l a no^ a q u o superatus et cnptus i n tantas i l l i c o miserias devenit quantas profecto n u n q u a m somniasset, dura ilatu r e r u m ad o m n i a qua) r a m De returrectione, e l Stcphanum De urbibu*
veiasiihsiino Gra:o d e s u m p t u u i , e l L a i i n e i r a n s l a i i i m i i u n c u p a v i l ; quaiu versioncm uua cum aJiis ane< doiis ipsius B a r b i codex cbanaceus servai ad bibljoihecain p m i n e u s s e m i n a n i Gapuani. ( 8 ; Calligrapbi inunu exercuil i t i variis l l a l i s u r b n . u s ct p r f t * e r l i m Y e t i e l i b . Yide MonUaucon, i'ala>otjr. Gr. l i b . l , c. 7. A i u i o U U * adbuc c r a l I U v i v i a ; iiaia uno coJctuquu vuluiuine Albenago(J iotcr Bessacionis orationc conlra Turcas, iufra.
oralione, quod ommbut $il prwponenda, e codice
L a u r e n l i i Medices jussu dcscripsil. I n flne buju*. l i b r i , qtiem b i b l i o i l i . Medic. L a u r e u l . asservai, haec nolala l e g u n l i i r : 1 ^ ^ OOsv a t i i a ; ( i / c ) :3 6\ ^ \ 6 , ^ : . . ^ , ]; Liber hic$cripiu$
esi Yeneiiis sumpiibus magnifici domini mei U. Laurenlii de Medici*; manu vero Joannn Rhoti, pre~ tbyieri Creienns, auno Cliritli naticilaie 14U2, mcmii MarUi dic tncetima prima. Aliaui Diairibam de Georgiis.
(St) [)e Georgio Gemisio, scu P l c l b o n e , vide L e o o . (10) Cod. 110, p. \bi tfi 1(5:2.
vii
DE YJTA REBUS
iESTIS BESSARIONIS
r
v e l l e t secundo u t e b a t u r ; cavea e n i m , n o n eecus ac b e l l u a saevissiina, i n c h i s u s , et ad l u d i b r i u m per Asiffl urbes ac p o p u l o s c i r c u m v e c t u s , extremas i n t e r acerbitates m o r t e m c u m vita m i s e r r i m e c o m m u l a v i t .
VI.
I n hoc r e r u m a n c i p i t i stalu n u l l u m Graeci prffisidiurn a r b i t r a b a n l u r ^ a l i d i u s q u a m u t ad p r i n c i p e s L a t i n o s confugerent, e t o m H i u m m a x i m e , ad R o m a n u m p o n t i i i c e m , q u i solus posset auctoritale qua f u l g e t classicum can e r e , etadversus c o m m u n e m bostem O c c i d e n t a l i u m animos atque arma consociare. V e r u r a p o n l i f e x , q u o c o n s i l i o aut fiducia GraBCornm causam susciperet in tanta r e l i g i o n i s discordia quanta i n t e r ipsos ac L a t i nos excreverat inde a s c u l o n o n o , i n q u o p r i m u r a e r u p i t Photiana secessio? A r U e i g i t u r fidei c o m m u n i o 8 redintegranda et veleres sirmiltales ac odia exscindenda v i d e b a n t u r q u a m foederis m e n t i o ad Turcas bello petendos h a b e r e t u r ; neque i d m e l i u s q u a m per synodumcecumenicam fieri posse a p p a r e b a t , u b i aequum o m n i b u s disceptandi j u s esset, et q u i d q u i d rectura ac l e ^ i t i m u m f o r e t , c o r a m u n i decreto sanciendi. Hoc bonis c u n i i i s vehemeuler placebat, et Bessariont i n p r i m i s , q u i , n u l l a m spem aliam exhaustae r e i p u b l i e r e l i n q u i asseverans, h o r l a l u ac precibus tandem evicit ut ipse i m p e r a i o r C p o l i t a n u s Joannes c o n c i l i u m a pontific* E u g e n i o I V FerrarifiB i n d i c t u m adire ejusque sessionibus interesse s t a t u e r i t . Quo a u t e m splendidius et m a j o r i c u m d i g n i l a t e O r i e n talis Ecclesia suam i n c o n c i l i o causam d e fendsret, tres praecellenli d o c t r i n a v i r o s ad i a f u l a s e t gradum metropolit provexit, h i q u e , u t S g u r o p u l u s narrat (11), fuere D i o n y siua Sardeos, Marcus E p h i s i , et Bessarion, l u n c p r i m o NicaB arcniepiscopus r e n u n tialus.
VII.
ei prosperal9naYigntione u s u s T H I I d . F t b r . 1438 Venetias p e r y e n i t . I b i m a g n o c o n c u r su b o m i n u r a e x i m i o q u e r e r u m apparatu exceptus, obviara h a b u i t cardinalem Sanct Crucis (13) et N i c o l a u m , m a r c h i o n e m A l e stinum, Eugenii nomine gratulatum venientes, q u i paucis anle diebus F e r r a r i a m i n t r a e r a n t o p e r a m concilio inchoando rebusque apte componendis d a t u r i . P r i d i e Nonas p r o x i m i mensis M a r t i i F e r r a r i a m iroperator e q u i t u m globo seplas accessit, eique e i t r a urbera cardinales p r a s u l e s q u e u n i v e r s i occ u r r e r u n t . Sub aureo pallio ad bdes p o n l i i i cis s o l e m n i pompa d e d u c t u s , consuetam C h r i s t i Yicario r e v e r e n t i a m e x h i b u i t ( U ) . H a u d m u l l o post palriarcba, raari delatus codem a p p l i c u i t , e t c a m pontifice, q u e m p u blice a d i n s a l u t a v i t q u e , panca c o l l o c u t u s , ir> b o s p i t i u m s i b i laute honorifrceque p a r a t u m d i v e r t i t . Paucis interjctis d i e b u s c o r a m i p s o antistite s u m m o syuodus celebrari coepit, eique O r i e n t i s i m p e r a t o r et patriarcha 1 0 Cpolilanus una c u m c e n t u m e l quadraginta L a t i n i Grcecique r i t u s episcopis i n l e r f u e runl.
r
VIII. I n p r i m o P a l r u m consessu surgens Bessar i o n , acceptaque d i c e n d i potestate, d i s e r t a m l u c u l e n t a m q u e orationem b a b u i t , i n q u a v i vis eloquenliiB c o l o r i b u s n o n lara gloriara quam fructus expressit i n L a t i n a m Grecaraque gentem promanaturos, si q u o a n i m o s y nodura expetissent, codem absolyerent, c a u sasque omnes prcBcidereiit antiquflB separal i o n i s , i l a u t Ghristi E c c l e s i a , i n duas partes t a n d i u segregata a c d i v u l s a , i n u n u m denuo corpus et s p i r i l u m coalesceret. Sessiones inde plures s u n t habilae, variisque de rebus et controversis d o g m a t i b u s sex u t ^ i n q u e dolecti precstontiores t h c o l o g i d i s p u t a r u n t . S e d n u u a acrior queestio a c d i u t u r n i o r e x a r s i t quam de S p i r i t u s s a n c l i processione qu p r i m u m scbismali praeteitum o b t u l e r a t , c o n t e n dentibus Graecis vocem Filioque contra i u s f a s q u e , i m o e t c o n l r a d e c r e t u m c o n c i l i i Epbes i n i , additam S y m b o l o fuisse a L a t i n i s , ejusque n o v i l a t i s scandalo socessionis i n i t i u m d e b e r i ; bis vero neganiibus Ephe*inos Patres i d u n q u a m sensisse, q u o d Groeci prcBmonia clarus dccessit 9
H i s peractis Greecus i m p e r a l o r , aulae p r o c e r i b u s ecclesiasticis ac laicis c o m i i a l u s , i n l e r q u o s e t frater i p s i u s Demetrius et J o sephus, patriarcba C p o l i t a n u s , n u w e r a b a n l u r , t r i r e m e s conscendit, quas s u b A n t o n i o C o n d u l m e r i o preefecto magnifice inslructas alque ornatas ad e u m p o n t i f e x miserat (12),
(12) Eugenius non modo triremes ad Graecos i n l l a l i a m tranevebendos p a r a v i i , sed iinperatorein ipsum omnemque illius c o m i i a t n m , quousque domo absenies f u e r u n i , splcndide a l u i l susieniavilque: m i l i i o s iflsuper Cpoliin i n i s i l q u i p r e s i d i o essent u r l ) i , easque ob impensas lania pecunia inopia premi coepil u t oppiduin Burgi S. Sepulcri pro surana 25 inille a u r e o r u m , ipsainque m i l i a m ponliQciam preiiosis genimis d i s l i n c l a u i , pro aliis q u a d r a g i n u xnille similibus oppi^nerare F l o r e i u i u i s debuerit. Vide Rayoald. Ann. Ecclet., t o i n . I X , ed. LIIC . 1752. (13) F n i i bic Nicolaus A l b e r g a l u s , Bononiae o r tus an. 1375. Ob e i i n i i a s a n i u i i doles virlutesqiic a Mariino V ponlitice patria? episcopus ac deinde cardinalis creaius l i t . S. Grucis in Jerusalem, p l u r i u i a gcssii Ecclesiae ncgotia ac legaiioues pcrpclua cuiii lau-Je prudenlix' c l i n l c g r i u i i s . V i U ! s a u c l i -
(11) HiH. conc. Fior. sess. m , c. 15.

9
Bitl. pont. el card. ad a n . 1417.
Maii 1443.
Vide Ciaccon.
zam, Cbron. l i b . u , c. 15, iis verbis : Cognilo imperatorem ad porlam adeae, $urrexit el viambufavii, et ila ipatia facientem imperutor offendil, qui cum in genua vcllel procumbere, non id papa permisit, $ed cum comptexus, porrectaque dextera osculntu$ e$l et ad iinistram suam collocavit. Eadem prope
r e f e r i scriplor Graecorum A c t . conc. F l o r e n l . , qucm Leo A l l a l i u s non a l i u m fuisse opinaiur quam T h e o dorum X a n t l i o p u l u i n , qui tla se decrcto uuionis sub* scripsit :
(14) Hujiis rei mentio Gi apud Georgitim P b r a n l -
laiucn bic a d d i l , praccipuequc n o l a i , i i u p e r a l o r e i u , apprebe.nsa pouiilicis tuauu illaiu deosculaium iuisse : \ , * p u ; i p r v .
^ . Magnu$ sceuopliylax diaconut Theodonii Xanthopulus subscripsi. Tbeodorus
A L O Y S I I B A N D I N I I COMMENTARIUS.
s i m e r e n l , v a l i d e q u e p r f t b a n l i b u s eara voeem <liu a n t e q u a m Qeret separatio, i n Occidentis E i x l e s i i s longe lateque v i g u i s s o , u t Graecis l u i l l a m a d d i i o h t o ; a d m i r a t i o n i s et schisuiatis causam praebere d e b u e r i t . Vera haecerant e i r e m s i n c e r e recteque expendentibus luce m c r i d i a o a d a r i o r a . Sed Marcus Ephesi e j u s que f a u t o r r s bac r e l u t i arce m u n i l i s s i m a utebantur ad o m n ^ m u n i o h i s spem e v e r t e n d a m , c u m o d i o flagrarent i n Roraanam 11 Kc< lesiam,ejtisque p r i w a l u s f a s l i g i u m e t a u c t o r i t a t e m a v e r s a r e n t u r . H u i c autem p e r v i caciae Bessarion ipse haud p a r u m i n i t i o f a vebat, re n o n d u m accuratius perpensa, nec i l l o r u m i n g e n i o e x p l o r a l o q u i vocis Filioque additionera Symbolo faclam m criraen v o cabant. A t c o g n i t o d e m u m e r r o r o , L a t i n o r u m causam u n a c a r a lsidoroTbessalonicensi(15) k a suscepit f o v i t q u e u t M a r c u s Epbesius ejiJSfjue asseclee, v i c l o r i a m desperantes, v o ciferari cceperint, e c o n c i l i o potius a b e u n d u m csse quam u t P a t r u m a u c t o r i t a l i b u s a r g n m e n l i s q u e per L a t i n o s adductis O r i e n t i s Ecclesia victes supplicesque oianus p o r rigeret (16).
IX.
r i t u r a sanctutn a P i l i o q u o q n e proceder\ i d q u e Symbolo haud p e r p e r n m , sed l a n q u a m d o g m a t i s necessariam e x p l i c a t i o n e a i adje- 1 c t u m provide sapienterque fuisse. Omnos scopum 1 3 E p h e s i c o n r e p t a m super lioc fideiChrislian articulo formulani unanimi voto a p p r o b a r u n t ; i m o palriarcha i o s e p h u s q u i m o r b o i m p l i e i t u s fciim decumbebat, v e h e m e n t i u s i n s t i t i t o r a v i t q u e u t , sessione cnnfestiro hafcta, Graec Latinaeque E c c l e si c o m m u n i o s o l e m n i r n n o v a r e t u r d e c r d o . Sed cura i d effici n u l l a posset r a t i o n e , n i s i p r i u s Graeci i n r e l i q u i s i t e m controversis a r t i c u l i s fldem orlhodoxara r e c i p e r e n t , valet u d i n e ac s e n i o confectus, T F l d . Junias vita m i g r a v i t ( 1 8 ) . Ante tamenquaro s p i r i t u m Deo redderef, pie r e l i g i o s e q u e i n o m n i b u s RornancB Ecclesi d o c t r i n a m a m p l e x u s est, el fldei professionem eroisit qu e x s t a l i n Actis c o n c i l i i F l o r e n t i n i .
t 9
itaque G N B C I Patres, preeter n n u m a r e h j e p i -
14
X.
Dura hffic Ferrariffi a g u n t a r , u r b e m p e s t i l e n t i a i n v a s i t coegitque E u g e n i u m p o n t i f i eem de c o n c i l i o F l o r e n t i a m t r a n s i e r e n d o t o g i l a r e . Q u a m o b r e m , i n e a n t e anno 1439, L a i i n i Patres Graecique o m n e s , F e r r a r i a r e Mcta, u b i sexdecim disputando a l t e r c a n d o que sessiones peregerant, F l o r e n t i a r a coneesserunt (1*7). Nec m i n o r 12 i b i d e S p i r i l u sanctodeque m d u c l a i n fidei S y m b o l u m p a r t i c u l a concerlatio f u i t , d o n e c s u m m o Nicffiiri s t u d i o , q u i d o g m a t i c a m i n t e r suas o r a t i o n e m h a b u i t , et o m n e m f u n d i l u s d u b i t a t i o n e r a s u s l u l i t ac d i s c r e p a n t i a m , u t r i u s q u e partis consensu statutura d e c l a r o l u m q u e est, S p i (15) Isidoras p a l r i a m liabuit Thessalonicam v e l C p o l i m , u l alii t r a d u n l . Melropolita Kiovensis R u i h e n o r u i u l u i t , nuile poslea R u i h e n i nomcn r e i i n u i i . l u concMio unionem slrenue p r o i n o v i i ae j i i v i t , eaiimue ob rem presbyier c a n l i n a l i s t i i u l i SS. P e l r i et Marcellini ab Eugenio IV creaius est. Gpolim ablegaiusa Nicolao V p o n l i i i c e , capUe urbis e x c i d i i i m Y i d i l , e i straiagemaie usus, quo c x s o r u m o n u m suis veslibus i n d u i u m upposuit e iiiatiibus B a r b a r o r u m incoluinis evasit. Sub I I p a i r i a n b a Cpoliianus r e n u n t i a l u s , v i i a i n p r o d u x i i usquc ad aiiiium 1463. S c r i p s i l de Byzamio capio ei Kuboea insuJa per Turcas occupata, lionnullosquc sermones de B. Dei Genilrice Graecos r e l i q u i t . Giacc. V i i . pontif. et cardin. (16) Vide Raynald. t o m . I X , ad a n . 1438. (17) Gra?cus s c r i p i o r A c t . c o u c , poniificis i t e r F l o r e n l i a m versus descrilens, sic ait : Die 16 Jqnuarii egreaus eti papa e palatio nim multa oMenluiione uc pompa; paraveranl enim equos atbos duodecim, pholeris el tplendidis operimeniis ornatos;el uni quidem arcutam impoiuerunt inius habentem tanclum donum, viris hinc inde pedesiribus ad 50 tomilaniibut cum facxbut accensh ; in alterum vero ascemiii pontifexmilrum yereu* el pluviale pretiosum, mutti* et ipte lumimbus ctrcumseptus. vero dominus marihio frenum e</ui manu teuens pedes er ibai, donec exira urbem (utt, parique modo eju$ lilius; reltqm vero equi posi illum inctdebaul. Cardtnale* et epscoi omna Hirinqne dluii tn e>juis
t
Justis f u n e b r i b u s patriarcb s o l u t i s , r e l i qua o m n i a quaostionnm capita non m u l t o * post dies n c magno sane negotio fuere e x plicata, G r c i s pariter L a t i n i s q u e s e n t e n t i a m f e r e n t i b u s : S p i r i t u r a sanctum ex Patre e l F i l i o ab ffiterno, t a n q u a m ab u n o p r i n e i * p i o alque unica spiratione p r o c e d e r e ; voeera Filioque v e r i t a l i s d e d a r a n d causa j u r n ac n i e r i t o adjectam S y r a b o l o ; Eucharisti sacraraentum i n pane t r i t i c e o , sive a z y m o , s i r e f e r m e n t a l o vere c o n f l c i ; esse locura m q u o p j o r u r a animro raaculis n o n d u m purgatao ad c e r t u m tempus r r u c i a n t u r , e i s que fidelium preces et suffragva prodesse; puras a u t e m culpeeque o m n i s expertes atl optataro i n coelis f e l i c i t a l e m , quae D e i visiorte constat, i l l i c o f e r r i ; R o m a n u m d e o i q u e p o n tificem D . P e t r i successorera e t v e r u m C b r i $ub$equebantur, deinde exercitut ante et retro w u i tu$. Hoe ordine pontifex exlra m&ma Ferrarim proceait, teque in monailerium contniit S. Antonii ui horn ve*perlini$ operam darel; celebrabatur enim memoria tancti illiui. Erat autem monaslerium illud monialium pulchrum amplumq*e iinut adet haberet et trklinia ad mu/ios principes excipiendos opportuna. lioc vero idcirco faclum ul, cum flumen e$tet monaslerio proximum, poulifex eo egressu* naviqla slniim in eopnrata conscenderei et Mulinam tret quttt inier Fertariam t% Florentiam. $ila e$t. Cum igitur mansistet potttifex in eo mouasterio, mane $urg*n* die mentit 17 Florentiam venns navigant una cum marchione Mutintv prandium sumpsit. Deinde, exercilu suo ttipalus, terrestri ilinere Florentlam pcrvenit. (18) Donnnicus Marta Manniug, v i r mult:? e r u d i liouis ac n o m i n i s , i u V i i a B. L u d . A l e m a n , p. 38, scribit pairiarcb l u m u l u m F l b r e n t i * adbuc exstare cum bac cpigrapbc : nic J A C E T E Z I H I V S I O S E P I I P A t 9
TRIARCHA
CONSTANT1I40POLIT4NVS
QVI
A.
D.
n c c c c x x x x . D I E P R I M A I V N U . I l i n c illc o b i u i m p a i r i a i cb;e ejustleiii ipsis Kalcndis J u n i i , (piidquid s c r i piores r e f e r a n l , assignanduin p u i a l . A l c u m i n scripiio bacc aon modu diem v a r i e t , sed c l i a m a m i u i u , quo<l v e r i t a l i mauifesie r e p u g u a l , m i n t i t i i ponderis, u l ego quidem a r b i i r o r , i l l i u s d e b e i a u c l o r i i a s b a b e r i , idque eo magis quod cx ejus iida \\\a+ IVbsiDiic l i q u e l p a l i i a r c h a i u die 9 Junii 1139 adbuo iu v i \ i i egbbC.
xi
D E Y i T A T RKBUS G E S T I S BESSARIONIS
xu
sti vicariura per t o l u m orbem E c c l e s i u n i v e r s p r i m a l u m tenere. Decrelum Iioc sub seu d e f i n i l i o n i s l i t u l o ad arara p r i n c i p e m catbedralis ecclesi coram pontiGce, GreBco imperatore et P a l r i b u s u n i v e r s i s l e g e r u n t , p r i m o c a r d i n a l i s - J u l i a n u s CaBsarin u s (19) L a t i n e , deinde Bessarion Graece, q u i (oto c o n c i l i i tempore unus m a x i m e o m n i u m discordi g e r m i n i b u s evellendis i n c u b u i t , atque ingens pacis t a n d i u quaesit opus 15 p e r f e c i t ; o r l a e n i m , p r i u s q u a m u n i o n i s decretum fieret, disputalione super verbis q u d i v i n u m altaris sacramentum c o n f i c i u n t , Bessarion, suo Grcorumque a o l i s t i t u m n o m i n e , q u i synodo i n t e r e r a n l N o n . J u i i i 1439, publicam confessionem e m i sit quain e d i d i t M a b i l l o u i u s i n Musmo Ilalico, l o m . I , p. 243.
16
XI.
ctus ad Lahnos i r a n s f u g e r i l et O r i e n t a l i s E c c l e s i patrocinio n u n t i u m r e m i s e r i t . V e rura nec tanti v i r i r e l i g i o , nec m o r u m i n t e g r i t a s , qua scrapor e n i t u i t , b u j u s m o d i m a culam r e c i p i t ; nec si Eugenius i n i l l u m pronus munificusque a p p a r u i t , i d c o n t i n u o l a c i t i s pactis aut p o l l i c i t a t i o n i b u s esl t r i b u e n d u m . Certe Nicffinus ipse i n ea quaai s e r i p s i t ad A l e x i u m Lascaricn P h i l a n t h r o penum e p i s t o i a , q u i d se c o m p u l e r i t u t Graacis dogmalibus r e n u n l i a r e t e t ad L a t i n o s caslra i r a n s i e r r e t , aperte salis declarat; a i t e n i m se magno stadio diJigentiaque s u m m a nosLrorum argumenta expendisse, e o r u m q u e evidenlia coactum v e r i l a t i cessisse. Quod s i prmia ob banc rem condigna r e t u l i t , p o testne j u r e vel ipse s u g g i l l a r i , 18 vel p o n lifex q u i p r a s u l e m sapientia i n s i g n e m l o l que m e r i t i s f u l t u m beneGcealiaa suffi d o n i ^ c u m u l a n d u m putavit? , XII. V i x palriam Bessarion redierat c u m n u n l i u r a accepit se una c u m I s i d o r o R u t h e n a cardinalem t i t . SS. X I I A p o s t o l o r u m fuisse creaturo. Pontifex e n i m , u t r i u s q u e i n g e n i a ac doctrin excellenlia m i r i f i c e c a p t u s , i d bonoris t u m i l l i s , t u m Graeci unirers i m p e r t i e n d u m censuerat i n ea promotione quam F l o r e n t i adhuc agens sub e x i t u m a n n i 1439 celebravit, scptem ac decem a s c i l i s i n S. c o l l e ^ i u m v i n s , q u o r u m c o n s i l i o alque ope u t i posset adversus m o l i n i i n * qufie pseudosynodus Basileensis i n t o l e r a * b i l i arrogantia struebat (21). I t a q u e l i t t e r i s i n Urbem ad n o v d i g n i i a t i s i n s i g n i a capessenda vocalus, i l i n e r i se r u r s u s quanta p o t u i t feslinatione c o m m i s i t . U t r u m V e n e t i a s a p p u l e r i l , an a l i q u e m potius t e n u e r i t A p u li p o r t u m , quo Romam celerius c o n t e n deret, pro comperla ro tradere ac meo p e r i culo aflirmare non a u s i m . U n u o i lioc d i c a m , non deesse q u i pulent i n A p u l i a Nicntim a l i q u a n d o fuisse i b i q u e C o l u t h i poeroatiou \ i n s c r i p t u m ( ^ j 19 una
reditum expreesa designal. (20) Rob. Creygbton i n Praefaiione ad Sguropuli Ui$t. concil.; e l l l e n r . W a r i l i o n i n Append. ad Gave Hnt. litt. p. 92. Hujus promotionis ab Eugenio facta? m e n l i o ictur i n cpistola Gyriaci Ancouilani ad L u d o v i cum Scarampium, palriarcbam Aqnileienseiu. I b i Gyriacus, reliquis oiunibus qui cam dignilaiem s u u l adepli leviter l a n l u m comiueinorails, postremo Iwec a i l : Et e Grceca demum exlerna egregiaque natioiie laudaiiuimc quoque duos et peregregie dignos delegissepercepimus, unum tcilicctex Europ<e &irmalia qud' nunc Rus$ia dicilur, egregium metropoliten; allerum vero, Betsariunem illum dociissimuiii, Cappndocem, nec non dignissimum Nicceuce metrop, Eccletitf poniificem. V i d . Itiner. Cyriaci Anconit. F i u r e m . ediium atmo 1742. (^2)Golu(bu, Lycopolttanus e Tbebaide i E g y p i i , floruit lempore Anasiasii i m p , Alia uonnulla bujus pocue scripia memoral Suidas bis v e r b i s : ;, ^ , \ ', * . . Poeuiatioii , lioc csl IUU(K Uuptus, a Bcisarioue iiiYeuiuiu p n i u u s i n
9 9
Confecto dimissoque c o n c i l i o , i m p e r a l o r Joannes Palroologus C p o l i m r e d i i t , operam se d a t u r u m p o l l i c i t u s ne q u i s u n q u a m s u o r u r a u n i t a i i s et pacis iot laboribus parlso firmitatem convelleret. E v e n i u s tamen d o ( u i t plus apud i l l u m , sive alienam a nobis raentem, sive confictas a n o n n u l l i s c a l u m nias valuisse, quara fidem, c u m n i b i l p r o r sus praBstiterit q u o d s j n o d i acla sanctionesque proveheret. Eugenius i n l e r e a , q u i Nicffitii 17 d o c t r i o a m a n i m i q u e candorera suspexerat, s u i decoris esse a r b i t r a t u s est u i i l l u r a et laudibus e x t o l l e r e t et a l i q u o i n s u p e r b e n e f i c i o , q u o d su foret bene a r g u r a e n t u m , ornaret. Sexcentos i g i t u r e i Dummos aureos, q u a n d i u Romro d e g e r e t , oumerandos a t t r i b u i t , ejusque summae d i i n i d i u m si vellet i n Graeciam r e m e a r e , q u o d i l l e s l a t i m suscepto i t i n e r e fecit, patriee, ut reor* cbaritale o t i i q u e d u l cedine i n d u c l u s (19). Scio q u o s d a m , et Grfficos potissimum q u i schismali adhrent, hanc pontiflcis liberalitatem m u l t o q u e magis bonores q u i b u s i l l u m a u x i t eodem hoc a n i m o , i n i n v i d i a m vocare (20), q u a s i N i cffinusopuo) c u p i d u s ac spe d i g n i t a t i s a l l e (19) Hunc p r s n o b i l i familia, rerumqne usu ac docirina insignem M a r l i n u s Y anno l l 2 o in sacrimi adlegii Ecclesiac senalum. Hac ille digrriiaie aucius iu Bobemia p r i m u i n , ubi haeresis l l u s s i i a n i m i n valuerat, legali munus o b i v i l . Goncilio Basileae i n diclo pontiQcts nomine prsefuit, nec indc abscessil j i i s i cum i e g i i h n u r a esse desiit. I n t e r f u i l c i i a m concilio F l o r e u l i n o , e l plures b a b u i l cum Marco Epbesio di&ceptauones,prout concilii acta legenlibus paiet. Novissime legaius ab Eugcnio I V missus ad Ladisiaum* Poloniae et Hungariae r e g n n , magna v i bidlum adversus Turcas coinmovit, sed e x i l u plaue infausto ac d e p l o n m d o ; nain pugna comniissa, e l regc ititerfeclo cum ingenli n i i l i i u i n numero, ipse cJuin fugerel Iribus sagiuis coufossus occubuit. A l i q u o t ejus scripta eupersunt, et p r a s e r i i m epistolae, quaruin etiain lionnulUeprodteruiit in luccin. (19) Sunl q u i Bessarionem exisliiuent nunquam in iruciam rediisse, posiquatn illiue discessil c o n c i l i u m aittiurus. P l a i i n a lamea in scrmoiie panegyrico c o n i r a r i u n i diserie i r a d i l , eum r t f e r c n s , ficel ab&enieni sacro collegio fuisse a s c r i p l u m , idquc ipsuii) c o l l i g i i u r e prenieinorala Bessariouis t p u i o l a ad A l c v i u m Lascarcm ubi suuiu i n G i u c u m
, \
A L O Y S I I B A N D I N I I COMMENTARIUS.
u i
t
e u m Q u i n t c Smyrnaeo seu Calabro (23) l u c e m tenebris vindira^se. Q u o m o d o c u n q u e i d s i t , n e m o d u b i l a t q u i n ipse p r i r a u s hos l i b f o s d e t e x e r i t , c u m n o g l e c t i plane i g n o t i q u e i n cceuobio D . N i c o l a i Drope H y d r u n t u m l a t e r e n t (24) XIII. Roraam u b i v e n i t , n i h i l a n t i q u i u s h a b u i t q u a m u t L a t i n u m s e r m o n e m edisceret, s i n e q u o nec d i g n i t a t i s o r n a m e n t a t u e r i neo m u n e r e u l l o recte f u n g i se posse i n t e i l i g e b a t . A d hanc a u t e m s i b i metain p r o p o s i l a t u eo c i t i u s ac f a c i l i u s p e r v e n i t q u o d , p r t e r a s s i d u u m legendi l o e u b r a n d i q u e s t u d i u m , q u o t q u o t i n Urbe t u n c e r a n t , h o m i n e s e r u d i t o s AC doctos i n suam f a w i l i a r i l a t e m a s c i v i l . H i cura s i o g u l i s fere d i e b u s ad eura v e n t i t a r e n t , et varias de aruoenioribus l i l t e r i s aut p h i l o s o p h i c i s r e b u s quaesliones inducer e n t (25), ipse m o d o personara 20 discep t a n t i s , m o d o a r b i t r i assumens, t a n l u m ea cura solertique i n d u s t r i a profecit u i i n Latio natus ac nostra d i s c i p l i n a educatus v i d e r e l u r . C o l l o q u i a he h o m i n u m d o c t o r u m d i s p u t a n d i q u e mos f r e q u e n s , u t v o t i s u i comp n b l i r o m emieit AKlus M a n u t i u s ; deinde a l i i pluree. Novissime l i a l i c o m e t r o versuiu e d i d i t T b e o d . V i l l a c t m n o l i s , Mediolani a n . 1753. (23) Quinius Smyrnaeus, eiiam Calaber d i c t n s , Vibros x i v sub t i t u l o ' " compusuit, belluni T r o j a n u i n ab llec l o r i s i o i e r i l u u&que ad r e d i i u i u naufragiumque Grascoruui prosecutus. C o n sianltnus Lascaris i u Grammalica lnsiilutione, ediu Aldiiue, de Qumto baec p r o f e r i : lOesis auiem Homerichsimi Quinti mullo iemyore ignota fuit ei tanquam exuincta; ud propiut Bestarion , Xicoeas, card. Tu$cul. ille sane qwim bonu$ et ut Homerice dixerim, simili* Deo twr, plurima in no$, ei hunc ex Apulta cum servastet, volentibus iradidit (). (24) Coe.nobiuin 0 . Nicolai Casuli>nun ad m o n a cbus oUm Basilianos p e r l i n w l , diviiemque babuit eodicum a n i i q u o r u m b i b l i o i b t c a i n q u a e fundiius periif amio 1480, c u i u Turca*. classe aduioia , non inodo coenobium ipsuro, sed eiiacn l l y d r t i i u u i n urbem ceperuirt, cladibusque ac r u i n i s propuiqua loca vaslaruui. (25) Unain ex bis quaesiionibus salse jocoseque s o l u l a t u a Tbeodoro Gaza memoral P e i r u u G r i u t i u s , De bonest. discip. l i b . i , c. 10 : Eratti [vne, l u q u i l , cum Bessahvne >Vicceno, viro in pfiiiotophia excelUiHi,TheodoruiGuia ei PlelhoByninlius, qui cognomento appellatur, m$ eo lempoie, ul cotuiai* viri doclrina et ingenio nobiles, Quatiluni ett de D. Hieronytno, quanlum in RomaitQ eloquentia prxiiiitrU. Ex quo bessarion : t Facundia, i n q u i t , maxima (uil apud Laiinos Hieronymu$ quando el affeclQHe mmtt eloquentiw pro ticero* Hiano ei habitut (a Rujino) ei accuuilus. > / u quo Tkeodorut diaiur riium movU6e ut qui forel in Romauaeiiam eluquemia centor acerrunus. $imul: t Injuria htec, i i i ^ t i i t , Beuarion insiyni* in / i i e ronymum fucla eil Rufino, plagasque Ulas nuilo $MO meriio tultl. > Quo dicio Bessuriou et GemtUus magis rhermnt, coymlo Theodon ingeniu et Auica urbauiiuU. (iti) Vik$ F r a u c . Xaveriusii Q u a d i H i n i , Storia $ tagione d ogm poe*ia l i b . l , c. 2 pag. 4 ; H y a c i u I b u i u Gimua, Elogj Accadem., c i c p a r u , . 1IU ; Uuiiiiincu.il c a r d . U i v i c r a , Vua di JJonugnor. Fa brttli, i u l e r illa$ quai Arcaduiu i l b i s i r . iio>niiiu i c t 9 t t t t % 9 t M
poietn N i c n u m f e c e r u n t , iia i p s i R o m quffi s e n s i m e r u d e r i b u s s u r g e r e <*t u o v a a i tunc f a c i e m i n d u e r e cceperat, baud p a r u m g l o r i s p l e n d o r i s q u e a t t u l e r u n t : is e n i m p r i m u s Itali coelus l i t t e r a r i u s f u i t , e i q o e , u t a s s e r u n t s c r i p t o r e s p l e r i q u o (26), o r i g i o e n i d e b e n t acadeoiiae q u post id t e m p o r i s n o n s i n e m a g n o b o n a r u r u a r t i u m ac doclriiuB incrtmento alibi quoque inslituiffi fuerunt. XIV. L o n g i o r sina q u a m r a t i o h u j u s o p e r i s pos t u l a t , si o m n e s v e l i m excultos l i t l e r i s v i r o s e n u m e r a r e q n i Nicaeni d o m u m , us ]ue dutn v i x i t , n o n a l i t e r q a a m Urbis c o r a m u n e A t h e naeum, aut sacrum M n s i s h o s p i t i u m e x c o l u e r u n t . Nam Graecos u t s i l e a m d o r i r i n a illu* s t r e s , q u i patriaa c a l a m i i a t i b u s acli i n b u n c v e l u t i p o r l u r a a s y l u m q u e paraturo u n d i q u e c o n f l u e b a n t , nerao t u n c Roodffi paulo e r a d i ( i o r e x s t i t i t q u i n o n i l l i sua s t u d i a vel sui t n g e n i i fetus noios probatosque.esse c u p e r c t . Supra 21 f f t t e r o s taraen longe e a i i n e b a n t B l o n d u s (27), P h i l e l p h u s (28), Poggius (29), L a u r e n l i u s V a l l a (30), Campanus (31), Per u n l u r , p a r l . i , p. 104; Paulum Corlesium i n Dinlog. de liom. dociis; Rapb. Volaterran. in Goinmcul. x x i , p. 774. et P l a t i i n m i n Orai. paneg. (27) F l . Bloi)du"", Foroliviensis, omiwgena e r u J i lione claru, Engenio I V al) epislolis f n i i . (28) Franciscus P l i i l e l p l u i s , T u l e i i l i n a s , G r y c ^ i Lalinasque liUeras i n m t i l i i s I t a l i * urbibus maguo eum nomiuis splendore e l b o u i i n u m plausu ptiblice d o c u i l . Nicolao V pontillci e l Fraocisro Sforiiue, Mediolancn.îuin d u c i , valde ncceplus f u i t . Decossit B o n o u i x , anuo 1481, prope nouagenarius, e i adeo pauper u i vix quod f o r e l s a t i s ad funus eiTereudu u rcliqtierit. (29) Poggius Bracciotinns, e . T e r r a - N o v a , Flireiitinai diiionis o p p i d o , rem l i l t e r a r i a m egreÎe j u v i l , inuliis i u fuuem eJitis veietum operibus. Scribcndis epislolis ab Eugonio IV e l Micolao V adhibilus f u i i . Diodoruiu S i c u h i m e Gr.eco i u L a t i n u m v e r t i t seriiioiieui, diversaque op:iscula ac p l u res oraliones magna cum ingenii sui laude cotnpfH s n i l . Acerrimas cum L : i u i e i n i o Valla e l Gcorgi Trapezuulio Jites c x e r c u i l . yEiatc j a m gravis Flo* renliam se c o n l u l i l , ibique pust scripiaui i l l i u s populi b i s t o r i a m vilse su.e i c r m i i i u m absotvii a n , 1459. (50) L a u r c n l i u s Valla, Roinanus e i canoui< us L a teranensis, muliae v i r f u i t e r u d u i u n i s , sed s l i l i n i Hiitiiti mordacis ac l i b e r i , ob quem etiam gravcs i n i u i i c i l i a s suscepit. Pra;(er libros Elcgantiarmu quos i n usum j u v e n i u i i s s c r i p s i i , e i iuvecuvas e i c i i i n i n a l t o n e s quibus i n ;euulos suos lebaccbalu* esl, r c r u i n e i i a u i i n llipania ac Sicilia gebianiin b i s i o n a t n c o n d i d i l i u g r a l i a m Alpbunsi r e g i , cujus aulam aliqiiaodiu secutus eei. l l e r u d u i u u i quuque ac Tbucydidetu L a l i u o s f e c i l . HOMM o b i i t aniio 1457. (31) Joan. Gampanus Cavcllis, agri Gapuani I m m i l i pago, ortus esi. Neapoii sob L a u r e t t i i i V a l U disciplina l i l i e n s operatn deda magiiuiiique sibi u o uien eloqueniia ac poesi co.uparaviu 11 e p i si-opus l i i i e r a i i i i i i u : croalus esi. Rumas d i u v i x i i e( a t i q u o i u i b i u i n praes t u i i dunec a Stxio IV p w i i t i Ucti, cujus iraiu peiulaulibus l i i i e r i s i u 8e p r o v u c a vo>al, soliiin v e i i c r c cuacius e&U O u i u Sems a i . u a t #77. .MitUacl t c r u u s , q m Cauqtaui V i U u i ejusdcnj cx coJJ. i l a l t i i . colUgimus. ICWT.
() Vidc hoc volumuie mlcr ôuÛiiliui La^CvUii fragiaeula qu
DE VtTA E T REBUS GESTIS BESSARIONIS r o t l u s (32}, D o m i l i u s Calderi-mis (33) et 22 PJatina (3*). Hos iJle coraphiresqno alios, quos suos fecerat conlubernales, p r o u t q u i s que ope ac patrocinio i n d i g e r e t , h u m a n i s s i mefovebat, vicissiraque a b o m n i b u s tanquam patranusobservabalur acparens, c u m praeslo e i essenl q u o c u n q u e incederet, s i v e a d res sacras peragendas, sive ad negolia Ecclesife tractanda coram pontifice i n V a t i c a n u m p e r g e r e l . Quo speclaculo q u i d l u m s p l e n d i d i u s aique h o i u i n u m oculis j u c u n d i u s esse p o t u i t , c u m domo n u s q u n m nisi liac n o b i l i egregiaque coliorte stipatus i n v u l g u s p r o direl? XV. Nec rainus i n t e r i m d i v i m c u l t u s ac p i e t a tis assertor ea sollicite curabat qu s u i a r b t r a b a l u r officii. Quapropter basilicam SS. X I I A p o s t o l o r u m quara una c i i m t i l u l o r e gendara susceperat, c u m eo redactam v i d e r e t , ut s i t u deforrnis ac prope deserla j a m esset, 23 u i h i l i n e x p e r l u m r e l i q u i i quo i l Inm celeriter i n p r i s t i n u m decos ac f r e q u e n l i a m reduceret. Eam a n t i q u i t u s canonici s culares tenuerant n u m e r o duodeciro, quos deinde I n n o c e n t i u s I V , ne q u i d i l l i s ad commodara vitae suslentationem deesset, i t a m i n u e n d o s decreverat, nt octo deinceps nec plures ad rem divinairi eo loc> pro more celebrandam c o n c u r r e r e n t . Sod curn, vel l e m poruro calamitale, vel e o r u m socordia q u i bona c a p i t u l i procurabant, p r o v e n t u u m pars maxiroa non exigua defecisset, nec a m p l i u s c a n o n i c i , e m o l i i m e n t i s cessantibus, ad sacra convenirent officia.Bessarion, i d unice spectans, u t no Dei teraplum suao vigilantiaa cornmissum debilo carerel s e r v i t i o , Eugen i u i n pontilicem r o g a v i t , ut q u o n i a m n u l l a huic malo aptior medicina s u p e i e r a t , ipsos q u o q u e v e l l e l canonicatus ab I n n o c e n l i o basilicro assignatos i n n u m e r u m magis a r c l u m i d n u e u m q u e redigcre. Gardinalis preces E u genius p< r l i b e n l e r a d m i s i l , et l i t t e r i s apos:uIiois(35), daiis x i K a l . M a r l . 1443, q u a t u o r canonicos l a n t u m , habita ogestatis r a l i o n e ; i n posleruui reiiuendos m a n d a v i l . H i s , ne sui poslhac m u u e r i s parles negligerent, Bess.triua ipse novas regulas et c o n s i i l u t i o n e s
:
XVI
perscripsit,quaselabuiaiioecclesiffiaeproin ptas i n m e d i n m proferro ab hoc meo i n s t i tuto baud a l i e n u m e x i s t i i n o (36). XVI. Basilicflcdecore c u l t u q u e , u l fieri t i m c l u i t , recte corapositis, a l i u d et anno i n s o q u e n t i iW+ alacris i n r e l i g i o n e m obse|uii t e s t i m o n i u m e x h i b u i t ; nam s u i j u r i s c u m cssel S. Marare ecclesia prope ac extra niaros Ravervnw tunc posita, et i l l a m p e p u lus urbisque 24 scnalus c u p e r e m M i n o n t i s Observantibus t r a d i , i n i d p e r b u maniter assensil, tesianke W a d d i n g o Annai. Minor. l o m . X I , p. 227. Post bc a n i m u m ad a*des t i t u l a r e s , quas incolebat, a m j ) l i a n das ad j e c i t , eo q u o J n i r a i a m propter angusiiara nec p r o p r i o u s u i nec f a m u l i t i o recipiendo erant aptfe. Contiguam d e s bab bant exiguam quamdam ecclesiam D . Andrea) dicatam una c u m coenobio d o m i busque n o n n u l l i s q u ad sacras v i r g i n c s a l i o iranslatas o l i t n sprclaverant ; v e r u m haec o m n i a teciis prolapsis d i r u p i i s q u e p a r i e l i b u s , ila erant lacera ac r u i n o s a , ut v i x f o r m a m aBdiQcii r e t i i i e r e n t . L o c i tamen o p - , !tunilate motus Bessarion, pontiGcem r o gavit u t ecdesiam i l l a m ac domos qure n e m i n i e m o l u m e n t u m , u r b i vcro squalorem addebant, basilicae adjungere alque i n p e r p e t u u m tradere apostolica vellet auctoritate; hoc e n i m beneGcio i m p e t r a i o , n i b i l i m p e d i m e n l i j a m f o r e q u o m i u u s i p s e s u i s expensis ea cuncta restaurari decentique elegantia o r n a r i c u r a r e t . ^ q u a sumraopere atque u t i lis Eugenio postulalio visa est. Quamobrem l i l t e r i s confwi j u s s i t (37) v u i K a l . S o p l e m bris 1446, res p e i i t a s c a r d i n a l i , donec i n v i vis agerct, r j u s q u e post i u o r t e m basilicm possidendas d o n a v i t . XVII. Hoc anno mouachi Basilianl , q t i o r u m patronus per Ilaliara j a m tura fuisse Nicrenus v i d e t u r , R o m f f i c o r a . t i a generalia babuere. Sunt q u i v e l i n l bisce c o m i t i i s ascribi oporiere quod r i t u s Grseous i n vetusto ac prfiBnobiliCryptae-Ferral coenobio l u m q u o ad vesles Jilurgicas, ttiin q u o a d f o r m a m o u Gracorum rolumina no$lris ab eo lilleris explicata; in hi$ Polybiug hi$toticus. Palria Seiuinas Peroilnu f u i l , ibique senex admodiuii decessit iu villa qtiam perainoeue c o i i s l r u t l a i u Fugicurw notnine appellare aolebat. (-.5) Domiiius Calderinus, i n agro Veronenai n a lus, liiuiianiures litieras magiia cum audUoruui f r e queuiia Romae docuil. Ko Bessarion a scribendis episiolis usus esl. Juvenia adbuc f e b r i l i iiiorbo a b stiuipios esi ejusqiie 1'IIIIUS Koniaiii Academici solcuiiii pompa c d l e b r a r u n i . (34) B a r i b o l . Plaiina ex asro Giemonensi R o m a m veuit, breviipie UOII modo Vttis pontificum, sed aliis scripiis operara d e d i l . Sub Paulo 11 pontitice i u vinculis babiius loriusque eliaai f u i l cuut c o n j u r a t i o n U i n Paiilum imtai maiigne delalus fui&sel. Sixius IV i l l u m poslta V a i i c a u x bibliotbectt p r a i fccit coque i u i n i i i i s i e n o viverc d c s i i l . (35) V i ie Appetid. moiiu ., . 1 . (36) Ibid., . (37) Ibid., . 3.
operibus p r x m i & i i , dum U i n b r i a m p e r a g r a r e l , t n c i disse se s c r i b i l i n T u r c a m qui sumitiaiu Cainpaui eloqiicnliam cum celebrari au issct, buuiiiiem u o scendi cupidtis, donmm r d t n q t i e r e e l U u i i i a u i o b buc unuiii polere dubuaverai. (52) Oc Nicolao Perotlo, cuiu adbuc v i v e r e i , haec nieinoiiic i r a d i d i i . F r a n c . Grendilaqua , Manluauus, hi Diulogo de vila Viciorini Felirentis, quem e Valicaua e r u l u m uoiisque i l l u s t r a u i m v i r c r u d i t i s M mus Jac. Morellius publici j u r i s fecii a u . 1 7 4 4 : Adolescemulum tete Viclorino Iradem, tanta ingenii cc.eritaie usu* est ui jam uliero fere anno dociusi* mui evaderel. Grwcas litieras, Giiecos mures Gracumgenus pmavit, neque minus GTCUCIS honorulu$ vuc>t; num ai card. piofeciu% liomii i i i i i , ut nosiis, Gwcum, aique in omni supienua yruvisstinumac piwitamuiimum ia'ilam sibi gruliam viriute, humanttute, iloquemia conalavii, ul paulo po*l hujus vin opera alque ope arch>e,iiscupu* Sypontinus debigiiuiiis tii. Loniplures exstanl oratwne* ejus eloqncniiiv doclriiuv iest wtdia ethm
t t % t
ALOTSII B A N D I M I
COMMENTARIUS.
xvni
eharistici p a n i s m i a v c r i t , 25 ejusguojrei Nicfienum l p s u m auctorem p u t e n t , q u i G r cos i n Ualia natos e l E c c l e s i RoraanaB j a m duduro astrictos c u m r e b e l l i b u s atque s c h i s m a t i c i s O r i e n l i s c o n f u n d i n o l u e r i t . Nec p a rura favet e j u s m o d i o p i n i o n i R i t u a l e , n o n longo post tempore s c r i p t u m , q u o d exstat R o a i a j i n m o n a s t e r i o D . B a & i l i i ; eo eniro i n codice s i c l e g i t u r : Postquam igitur sacerdos indulus fuerity aecipit calicem velis coopertum et accedit ad aliare proeparalionis. Sin autem non aderit allare prceparationis, accedit ad finistram partem sunctce mensoe tt discooperitres sarras, etdeindeaccipit unum ex panibus oblatis; et si non adsiC panis oblatus facit sicutfaciunt inpartibus Apuliw, CalabricB et SiciUce^ id e$t accipit panem quem Latini et sacra Romana apostolica Ecciesia hostiam vocant, sanctissimo papa Eugenio ei cardinali B E S S A R I O N K et archimandrita Pelro (38) et aliis non paucis determinalam et ordinatam, ut ii qui in proefa/15 locis appellantur Grceci condciant sacra wysteria sicut facit antigua Roma, id est cum hoslia, dummodo in ea fermentum sit permUtum. Contra hoec tamen P e t r u s P n m p i f i u s R o d o J i m u t a t i o n e m seu poiius m\st i o n e m Grci r i t u s c u m L a i i n o q u penes m tnachos C r y p t Ferratae n u n c viget, ab alio prorsus p r i n c i p i o repetendaoi e x i s t i mat, cum novam hanc l i t u r g i a i u n o n a l i c u j u s statuti v i , sed consuetudine atquo u s u paulatiui inductara aflirmet n o n n u l t i s q u e a r g u m e n t i s probaro cantendat (39).
%
i m m i n u t i s , eo res tandem devenerat, u t c l e r i c i p r o suo quidera j u r e p e c u n i d i s l r i b u t i o n e m exigerent, v e r u m nec h o r i s consuetis ecclesias a d i r e n t , nec a l i q n i d u n q u a m praestarent q u o d sui m i n i s t e r i i partes r e s p i ceret. Eapropter Nicnus auctor f u i t p o n tifici u t c t e n c i s i l l i s i n p o s t e r u m a b r o g a t i * , ecciesiarura proventtis p a r t i m parochis, p a r t i i n ecclesiis ipsis concederet, ea lege u t e a r u m o r n a t u i vel r e s t a u r a t i o n i , si qua foret necessilas , i n s e r v i r e n t . l d Nicolaus et p r o l i x e laudavit et edita c o n s l i t u t i o n e servandnm perpetuo sanxit (41).
f
26
XVIII.
Defunclo E u g e n i o , et Nicolao V ad cathedrffiRoraanaB f a s t i g i u m paucos post dies evec l u , raultum Bessarion auctoritate c r e v i t el gratia apud n o v u m ponliGcem, q u e m omnos n o r u n t n o m i n i b u s doclis et r e i lilterariae irapensius favisse (40). A b eo tameti n i l q u i d q u a m q u o d sua commoda p r i v a t i m a u g e r e i i n ipsis regni p r i m o r d i i s quflesivit, sed ea t a n t u m i m p e t r a r e contendit qu i n b o n i i m vergerent ecclesiastici d e c o r i s , et p a rochos quosdam egentes a r e i f i m i l i a r i s a n gustia e x p e d i r e n t . Basilica SS. X I I A p o s t o l o r u m annexas eo tempore subditasquo habebat i n Urbe a l i q u o i parochiales ecclesias. H a r u a i rectores a n l i q u o i n s l i t u t o a u m i o s proventus i n t e r se d i videbaut et clericos eisdem ecclesiis obstrictos a t l r i b u l o s q u e , u n q u a m Dei templo custodia aut d e b i t u s faaiulatusdeesset. A t r e d d i t i b u s j a m d i u
(58) Pelrus V i l a l i s , natione C a l a b e r , a r c h i m a n d r i i a seu abbas f u i i Cr> pia?-Fnrratae usque ad a u n u m 4462, i n quo coBnobium Messanense S. Salva r h a Pio I I reêtiduiu accepil. Pius in siiis Coniinen .riis liligiosi nomiue appellaL. Ughellius iiulias sacra cuin. I X , p. 428, ipsuin acnbit i n c i l i o Florenliuo adversus Graecos pro Roinaiia Ect i c h i a pte simul e l docie d i i p m a s s e . (59) DeiC orig., progre**. e stalo presente del rilo Gieco lialia, . 22 sqq. (40) Nicolaus V , docirinae fama iiisignis, p o s t q u a i u i b r o n u n i poiiUUciuni nscendil, ouines i u d u s i r i x ncrvos i n i c n d l u l l l i i e r a s in Italia adbuc jacculcb c x c i l a r c l . I d i i r l i b . o s lota Gi\ctia p c i -
27 X I X Nicaenum p o n t i f e x tanto habuit i n pretio ut p l u r i m u r a , qtioad v i x i t , ejus opera pra:s l a n t i a c f i d e l i sit usus. Et q u i d e m p r i m o p o n tificatus anno n e g o t i t i m ei s i m u l atque a l i i s q u a l u o r cardinalibus d e d i t , ut i n s i g n e m D . L a u r e n l i i m a r t y r i s basilicaoi extra U r b e m a d i r e n t , et u r n a i n g e n t i reclusa, u b i C h r i s l i miles f o r t i s s i m u s j a c e t , a s t a n i i u m o c u l i s spectandum praeberent, u t eo conspeclo agnoscerent s t a t i m q u a m vana i l l a f o r e n t , qufid v u l g o t u m f e r e b a n l n r , i d est praefali martyiis corpus, a Minoritis nupcrrime i r i v e n t u m i n eoruai ecclesia s e r v a r i . H u j u s facti n o t i t i a m r e r u m L e o d i c n s i u r a s c r i p t o r i (42) debemus, q u i btec l u c u l e n t i u s eodem q u o gesla stint o r d i n e sic narrat : Anno 1447 obiit papa Eugenius et electus papa Nicolaus papa quintus, tt consecratur Dominica^ Lartare, Jerusalera. Eodem anno apud Fratres Minores Romce invenlum est corpus unius sancti quod ex una parte fuit combustum tt statim post ipsi diffamavcrunt per urbem quod esset corpusS. Laurentii, Quapropter dominusNicolaus papa Vmisit illuc quinque cardinales ad investigandam rei veritatetn, scilicet Andegavensem, qui erat cardinalis / p sius . Laurentii, cardinalem de Columna, cardinatem Grcecum (43), cardinalem Firmanum etcardinalem Terracinensem; trcs dcfensores et senatores Urbis, qux cum magno timore et reverentia accesseruni et aperuerunt tumbam S.Laurentii et invenernnt c o r pus S. Laurentii integrum, coopertum 28 dalmatica, sed caput ejus erat decahatum, quia ignis :combusserat crines, et corpus S. Slephani integrum, excepto brachio dextro ; tt in una parte capitis ejus adhuc erant pilx. Tunc cardinalis S. Laurentii acccpit juniorem monachum et ostendii ei sepulcrum, el dcdit ei alapam in memoriain fulurorum. Actum ultima Julii.
quisilos ad se deferri c n r a v i l ; Graecos homincs q n i erudiliouis laude florereni e patria profugos h t n n a ^ i i l e r exrepit ac snstenlavit, eorumque opera usus est ad Gr.ucoi* auc tores in L a l j n u i n sermonein yertendus. Praeierea viros doctos ad veierum scripia ubique invesliganda suo suniplu n m i i , e i n m l i i s biblioihecam Yaiicaiiain, quatn priinus ornaudam atigendamque s u s c e p i l , preliosis codicibus i i w struxit. (41) Vidc Appcnd. n i o m i m . , . 4. (42) Vide Script. vrt. M a r l c n i i et D u r a u d i , . I V , p. 1216. cd. Paris. 17V9. 145; I d c 5 l B c s . a i i u n c m .
*JX
D E V I T A REBUS r . E S T l S BESSARIONIS XX.
xx
'
Pauci elapsi erant a n n i ex q u o B e r n a r d i n u s , F r a n c l s c a n i i n s t i t u t i a l u m n u s percelebris, i n Aquila Vestinorum urbe meritis plenus o b i e r a t . Hunc signis f u l g e n t e m c o m p l u r i b u s E u g e n i u s po.iitifVjx coelilum lastis a s w i b e r e v o l u e r a t , enmque ob causam tres delcgerat e sacro Ecclesiae senalu patres f i i e ac p r u d e n t i a spectatos, q u i borainis vii innocentia atque o r i s facundilate c l a r i s s i m i n o i i l a n t u m v i r l u t e s , sed et prodigia per c u m a Deo patrata d i l i g e n t i u s e x p e n d e r e n t . A t cum Eugenius i n t e r i m ac d u o t r i b u s quos deputaverat n a t u r d e b i t u m solvissent, ejusdem.successor Nicolaus m u l t o r u r a I t a l i p r i n c i p u m , ac preesertini A l p h o n s i S i cilu regis, precibus e x o r a t u s , i n t e r r u p t u m hoc opus r e n o v a r i praecepit, Bessarioni n o stro c o m m i l t o n s ut u n a c u m binis c a r d i n a l i b u s q u o s eicollegas a d j u l o r e s q u e a t l r i b u i t , i t e r u i n r e i d i s q t i i s i l i o n e m susciperet atque o p l a t u m ad fittem q u a n l a possel celerilale p e r d u c e r e t ( H ) . D e i n d e , u( o m n i b u s testal u m esset quam s i b i Nicceni i n t e g r i t a s a t q u e doclrina probaretur, i l k i m NonisMart. l i i 9 p r i m o Sabinensera, ac m o x , d u o b u s n o n d u a i 29 exaciis roensibus, e p i s c o p u m T u s c u l a i i u r a c r e a v i t (45).
r
t o l i u s i E m i l i a s legalum conslituisset, a m p l i s q u e ornasset ad rounns hoc s u i n m u t u f a cultatibus, viam celerrime ingredi j u s s i l , ( K i m i n o q u e salagere u t , p a r t i u m r a b i e c o i n pressa, esm u r b e m pr caBleris f r c q u e n l e m ac n o b i l e m , i n iide atque obsoquio s e d i * apostoiicae r e t i n e r e t . XXIL QuiDquenniolegati munusexercuit, t a n (aque solertia atque a n i m i m o d e r a l i o n e se gessit, u t , d i s s i d i i Qamma ocius rest ncia pacaloque f u r e n l i u m I n i n u J t u , 30 ad p a cis s l u d i a se q u i s q u e c o n v e r l c r i t . Parta u r b i s t r a n q u i l l i t a i e , t o t u m s e p u b l i c i s rebus c o m p o n e n d i s a p p l i c u i t , p o p u l i q u e mores bellica l i c e n t i a c o r r u p t o s l l a c o m p e s c u i t a c r e f o r m a v i t , u l pro c l a d i b u s , i n c e n d i i s , r a p i n i s , qua3 passim fieri paulo ante solebant, p i e t . i s u b i q u e , j u s t i t i a et comitas occurrer e n t . Qua i n re s i c u t i L u d o v i c u m B e n l i v o l u m p r i m a r i u m c i v e m m i r e s i b i facilem a l q u e o b s e q u e u t c a i experlus est, Ha m e r i t i s laudibus e u m d e m e x t o l l c r e n o n d c b i l a v i t , ac t u m p r a B s e r t i m c u o i i p s i ensem in p e r v i g i l i o N a l a l i s D o m i n i b a u e d i c t u m pontiHcis Domine t r a d i d i l (46). Neque bis c o n l e n t u s u t p r i s l i n a m c i v i t a s d i g n i t a t e m poteutiamqna r e s u m e r e l , nec u l l r a maiis obnoxia i n g e m i sceret, quee n i m i o e l u x u p l e r u m q o e d i r a a n a n t , legem c o n d i d i t s u r u p t u a r i a m qua cu~ j u s q u e o r d i n i s v i r i s f e m i n i s q u e modestum c o r p o r i s o r o a t u m e t t r i b u i t ( H ) , pretiosis v e stibus atque auro i m e x l i s sub g r a v i poena pr. s c r i p t i s eliminaiisqiit. tta Bononiro p r o ceres faslu t t i m i d o s d e l i c i i s q u e fluentes ad bouam f r u g e i u i r a d u x i i , et privatas c u p i d i lales r e p r e s s i t , 3 l q u i b u s p o p u l i quies atquo securitas sflepenuiuero e v e r t i c o n t i n g i t . A t n u l l a re magis o m n i u m s i b i v o l u n l a l e s d e v i n x i t q u a m a d e u n i i b u s b e n i g n u m semper atque h u m a n u m se praebendo, deqae e o r u m causis e x i m i o c u m studioet i n l e g r i l a l e cognos c e n d o ; i l l u m e n i m cives non p r o p r i a , sed p u b l i c a sectantem commoda i m u e b a o i u r , nec sorano d e d i t u m a u l o t i o , sed c u r i s p e r petnis occupaUiiu ut i p s n r u u i u t i l i t a i i c o a i m u n i q u e botio prospiccret.
fjusque i n i i i u m hoe e s t : Lalo jucundoque animo eic. Iam lypls dcdit R o n o n i x a n . Iti90 A n louius Bergamorius , unaqiie cusis forniam excudi f e c i i , in quo Iiaic inscripla v i s u u u i r : J C O L A V S P P . Y .
%
XXI. Ea tempestate Bononienses, i n C a n e d u l a m et Beniivolara partes d i v i s i , i n g e n l i b u s estuabantdiscordi fluctibus, periculumq u e erat n e . d u m cives i n t e r se d i g l a d i a n t u r c t m u t u i s caedibus seeviunt, finitimi p r i n c i pes, q u i laniffl u r b i s i m p e r i o i n h i a b a n t , eam a r m i s repenle occuparent. M a g n i m o m e n t i res agebatur, nec poniifx i g n o r a b a l q u a n t n m s i b i d a m n i ac dedecoris i m r a i n e r e t si p r a c i p u a d i t i o n i s ecclesiastioeD urbs vel j u g u m a l i e n u m acciperet, vel c i v i u m o d i i s lacerata i n t e r i r e t . N i h i l i g i t u r u l t r a c u n o l a n d u m t a l u s , B e s s a r i o n i , cujus p r u d e n l i a a<; i n o r u m s u a v i t a s i n o m n i ore ac s e r w o u e ver5abatur, h u j u s m o d i p r o c c l t o s e d a n d negot i u m committendum putavit. Quamobrem l l l u m , C U L U Bononiae n o u m o d o , sed c t i a i n
(44) Cliirographum seu breve deputationis refcrt Waddinaus ad a i t . 1440, p r i d . K a l . F e b r . , l o i u . X I I Annal. Minor. p. 2 4 ; ejuque 1 iitilus bic c s t : Dileciis filiis Besbarioui, iii. x n Apost., et GuWelino, til. S. Manini in Alonie, presbylerit, ac Pelro S. Maria Novtv diacono, cardinalibus, cfc. (45) Sigilliim quo usu* esi Bessarion quanditi Tiisiulaniis episcopus f u t l Deiparam exbibet i i i f a n t u l u i i i Jcsum i u iilnis gesiauleiit. d e x l r o laiere D . Micbael arcbangclus; a laevo a>lai 1). Joauucs Baptisia, e i cuca sigiili o r a m epigrapbe baec l e g i -
%
P O X T I F . SVI ANNO
OCTAVO.
' :
S.
BESSAttlOiNIS. El>.
TVS.
CARDLN. NICENI.
llllld
P . Paulu* Maria Paoiaudiis ex a i f b e i y p o r e i u l i t , quo.I apud sc est, iu Anliq. Chrisl. D i i a . \ i, c. 6. Ex lioc singulari siudio caidiualis i n C b i i ^ i t D o m i i i i . Pra^curôrein d a n u s , ut cxistiin, a p p a r c t e u m alio quani Joatitiis n o m i n e , aiJleqna.ii muiiacbus ev.idcrel, fuisse vucaluiu. (4t>) Or.ilio qnaiu iNicajnus babiiil d m n Micolai poiniiit is jussu Liiduvicuiit Uouli\otuiii sacro enê u o i . a i c i , t x s t a t i u b i b b o l b . Vaiic. i o U . 4907, 95,
(47) Aimo 1451 lcx Uxc sumpiuaria Bononia* promulgaia f u i l eaque rursiis i n lucem p r o d i i l i m e r alia qnacdaui acia ad Nicaeni legaiiunefti B o n o n i e n sem specianua. V i d e l o u i . V I U iliscell.edii. Venel. per L a z z t r u n i u u i , p. 148. Joan. JGlirisiopb. A i u a d d tius, luec r e f e r l i n v o l . 11 Anecdot. / t / i e r . , addilqtio opusciilqm Malibaî Bossi, c a n . reg. Verotietiis, Vaticana exsislere quo ille cardinalis pruvidenliaiu e x i o l l i t aique t i l s l a b l e i n i n proposito se praebeai advetsus leiniuiles qnerelas l i o r i a l u r . Hoc idcm opusculum reperii i n cod. c l i a r l . F l o r e n i . b i b l i o i l i . S. Marci l r . A u l . Zacbaria e l suo i n liiuere litter. per tiatitni, \\ 0(> ujus t i l n l u m p r o l u l i l qui b u j u s mudi c s t : i\e [emineu onuimenta BononitMibu* *ei!inafr ad Bc5ntrwnein cardinahm legmum c /.OiiilitO.
4 , t f
XXI XXIII.
A L O Y S I I B A N D I N J I COMMENTARIUS.
XVII
CoroposHo.cWilalis stalu, praBcIarum g u o que g y r a n a s i u m , quod crebris s e d i i i o m b i i s t u n c pene i n t e r m i s s n m o b l i U e r a t u m q u e j a cebat, i n p r i m u i n celebritatis ac fam s p l e n d o r e i n r e s t i t u e r e aggressus e s l ; eo namque delelo pulabat el urbis g l o r i a m c o l l a b i , qure s c i e n t i a r u m a l l r i x ac parens vocaretur. H->c autem assequi ut posset, non m o J o l o c u m difieiis i n ^ t r u x i l l a u t i o r i b u s , sed novas etiam i n v e x i t leges, aucioque siipendio l i b e raliura d i s c i p l i n a r u m doclores undeqnaque r o n d n x i l (48). I n l e r sajcnlares bas curas occupationesque (49) r e l i g i o n i s s t u d i u m ita prflD oculis habuit c o l u i l q u e j u g i l e r , u t B o noniensi populo totique sibi commissaeprovinclffi i n bis qu p e r t i n e n l ad N u m i n i s o b s c q u i u m el horainis Christiani pietatem e x e m p l o a n t e i r e t . T o s l a t u r i d raaxime B. V i r g i n i s ecclesia de Monte d i c l a 3 J j quam i l l o re p r o p r i o i n s l a u r a r i piclucisque o r n a r i maodayit. I n ea, q u e m a d m o d u m t r a d u n t Leander A l b e r t i (50), atque auctor Bononice perluslratce ( 5 , n o b i l i s l u n c a r l i f e x Galassus Deipara) t r a n > i l u m p i n x e r a t , i n t e r q u e astantes Nico aura pontificem, Nicaentira ac P e r o l t n m ipsius famiiiarf-.m ad v i t a m e x n r e s s e r a l ; imo J o a n . Chrysost. T r o m b e l t i u s banc se quoque p i c t u r a m vidisse affirraat (52), antequam, v e t c r i templo disjeclo, n o v i i m i b i d e m ac longe splendidius c o n s u r geret.
!
XXIV. T r a n q u i l l e agebat iegati v i r l u l e Bononia, cura ecce litter fidveniunt n u n l i a n l e s N i o l a u m V g r a v i m o r b o orreplura e vila m i grasse (53). His Roraaraad comitia celebranda evocalus, i t i n e r i confestim s e d e d i t , m u l t u m civibus suatu doletilibus vicem q u o d spo citius egregium praesidem a c j e l u l i patrem communeaj a m i t t e r e n t (54). Sub ejus a d (48) Vulc Plalinam in Orat. pancg. (49) Lpgaiionts liujnscc acta eiiatu n u n c exstnnl in labulario seualtis Bonouirnsis. E o r m n tiontiulla indc p r o t u l i i suisi(ue i n Miscellnneit cdidit P. Joseplius Maria Bergaiiiinitts, o r d . S c r v o r . , Veuct. 1744. A p u d me quoque epislol;c apograpbum esi qnain Nicajnus lanquaiu Bononia? legalU3 ad F o r o c o r n e lietiseiii i p i s c o p u m scripsil K a l . J u l . 1454. A g i i u r \bi ttequodam publico oegoiio quod ipsuni ioler et Tbndda.um Maufredura Forocornelii principtmi a g i t a b a i u r . T i i u h i s aulem bic esl : Bisarion cardinnlix F. Gaspari ord. Prtjedicatorum, episcopo Imotensi S. />. ^(50) Deicriz. di tulla llalia, p. 5 5 1 , cd. Venet. (51) Parle i , p. 4x6. (52) L i i t e r i s datis ad c r u d i l . p r x s u l e m Siepb. Borgia iv Llus J * n u a r , 177G. (55) Felix Gonteloriu* i n sccunda Elencbi eui pnrte f l i c o h i mortein assignat a i u 1454. procul t i u b i o f a l l i l u r , cum scripiores omnes coaevi u a d a n i I l l i n s i t b i l u m K a l . A p r i l . eubscqucnlis auni 1455 comigisse. (54) Oecedeiili legaio nionumcnluni bot Bonouieuses i n a*dc Servoruin B. V i r g i n i s posuere : Betsarioni epitcopo Tuscnlano cardinali yiceno, tenefactoti notlro ; ac d d u d e , u i Plaiina r c l e r l , c u m , quuusque v i x i l , p a l r o u i loco apu I poiuitices babuvruul.
v e n t u m i n i t i s de more c o m i t i i s , o p t i m i Pat r u m n e m i n i alacrius quam i l l i suffragia deferebant, recte pulnntes baud a l i u m f a c i l e o n e r i tam vasto p a r e m h a b e r i posse; j a m q n e res eo speclabat u t o m n i u m fere 'senlontia ad s u r a m u m evaderet bumana? d i g n i t a t i s f a s t i ^ i u m . A t negotium boc t o t u m c o r r u pit 3 3 paupornm aemulalio, atque in p r i r a i s A l a n i r a r d i o a l i s ( 5 5 ) , q u i NicaBiio subdi m i nirae ferens et u l t r o cilroqtie discursans coDega- singulos oblundebat bis vocibns : Grcecumne pontiftcem dabimus Ecclesice La* linae el in capite libri neophytum collocabim\is? Nondum barbam rasit Bessarion et nogirum caput erit ? En pauperlas Ecclesio? Latince quas virum non rcperit tummo stolatu ditjnum niti ad Grcecos rccurrat. Sed a<j\tt Patres, quod libct, ego et qui mihi credent in Grcecum prcesulem nunquam consentiemus. Haec a n l h u j n s m o d i verba, qna> Pius U memorat Comment. l i b . i , p. 24, c a r d i n a l i u m anitoos a Nicteni eleclionc avert o r u n t . Plalina tamen rem alitcr narrat i n Panrgyrico. A i t e n i m , invidos quosdani ejusque integrilatem vorentes, liabito s c r u t i n i o , pronunliasse, sufTragiis viti.m inesse, alque i p s u m Bessarionem pro s c r u i i n i o repetendo steiisse, c u m recte sapienterque e x i s t i m a ret non se pontificatu, sed pontificatum bono ac prajslanti v i r o i n d i g e r e . Utcunijuo sif, exitus c o r u i t i o r u m is f t i i t , ut Alphonsus Borgia, c a r d i n . t i t . SS. Quatuor-OoronaloI U I D , sub noraine Callisli 111 s o l i u m p o n t i f i ciura ascenderit.
% %
XXV. Sonioacmorbi.sconfltclabaiurCallistuscum Ecclesim r e g e n d c u r a m suscepit. N i h i l o m i n u s , v o t i raemor 3 4 quod fecerat (56), <t a n i m o supra aetatcm v i g e n l i ac e r e r t o , n u l l u m non lapidem raovit ut a r m i s p r i i i c i p u m n o s t r o r u i u foederatis G r a c i r u e n t i s u c c u r (55) A l a n u s , Avenioncnsis praesul, et preb. c a n l i n . l i t . S. Praxedis, i n A r m o r i c i s o r i u m babutt a n . 1407. Plurcs legaiiones obivit et l n Gatliani prgpserlim sub G a l l i s i o l l l missua est, rogeni ac p o pulos h c r i a t u r u s atl bellum Turcis pro contiKUtit s;diile i n f c r e i i d m n . Roiuae babilavit i n loco ubt Pompeii Lbcairum fuisse p e r i i i b e n l . Pius I I episcopatuiu P r x n c s i i i u i n i ei d e i u l i l , qno poslca reliclo, ad Sabinenseui i r a n e i v i l . Goimnendatain quoquc possedil ecclesiain SS. Cosimc et Damiani. Magna dicendi l i b e r l a i e usus esl, idque palam ofetemlil cum Pauluui I I , sacro senam a&lauie, ita iucrepare baiidquaquam esl v c r i l u s : Becte, Paule, anuot v i ginti quatuor adhibuisii fludium ul *emel no$ falterc*. V i t i funcnie a n . 1474, i u D. Praxedis leuiplo luitittlalns f u i t . (5G) V o i u m Gallialus, cum cardinaJis e l i a m n u m cssci, l n bu;c vciba c o i i c e p c r a i : Ego CaUntut po*jifex Deo omnipo(euli, tancice et individuce TrmitaU voveo* me bello, mulcdiclis, interdicli$. fXticratiQHibut, el demum quibuscunque rcbus poiero, Turcat CUrisli notninU lunies tavt&sime perticuiurum. Qued se poiililicem prjeiiiahire i n boc voto n u n c u p a v e r i l , illud i u cauxa fuisse videlur quod B. Viuceniius F e r r e r i u s , duai eesel i u vtvis, e l amic# a Galli&to colereiur, pomiQâius spem cenain ei fecerah Vide P i a l i u . e i IHtt. pont. el eard. t o i n . I I , pag 981 984.
9
IXtl
DE V I T A REBUS GESTIS
BESSARIONIS
r e r e t , ac Turcns Constantinopoli capla, n i m i s j a m t u m i d o s ferocesque r e t u n d e r e t . Ha?c strenue moliertfi p o n l i f i c i assidnos Bessarion s l i m u l o s addebat, modo Chri>tianffi reipublica? dedecus, modo Italiae p e r i culura oslentans, ne B a r b a r i , f i n i t i m i s regnis d e b e l l a l i s , i n nos etiam i m p e t u m facerent. Praeterea, c u m vnletudinis causa non m u l l o post ad equas Puteolanas proficisci s t a t u i s set, idera hoc l e c i t c u i n A l p h o n s o , A r a g o niae et Siciliee rege, q u e m salutaturcs N e a p o l i m usque p e r r e i i t . Et rex quidera c u m splendida p r o c e r u m raauu obviara egressus, e u n j perborioriiice excepit, o m n i q u e c u m u l a t u m amoris e l liberalitatis officio d i m i s i t . Multa q u o q u e l u m i p s i , t u m Callisto per litteras est p o l l i c i t u s , q u si bona fide servassel, nec alio copias ad pacem I l a l i c a m r o n l u r b a n lara veriisset, magnura profecto C a l l i s l i studia e m o l u m e n t u m ac pondus i n b e l l o mox gesto babuissent. j E g r l t u d i n i s i n c o m m o d o liberalus Nicaenus, i n U r b e m r e d i i t , i b i q u e mandato pontificis Rosae, v i r g i n i s V i l e r b i e n s i s , 3 5 acta, una cum D o m i n i c o (57; et Prospeto Columna, i58) c a r d i n a J i b u s . d i l i g e n t c r exeussit, i n eum scilieet finera u l s o l e m n i p o m j a d i v o r u m catalogo rite >5sel a s c r i b i . XXVI. Per liacc endem t e m p o r a , p a l r o n u s c u m esset B a s i l i a n i o r d i n i s , ut supra i n d i e a v i , insiguisque coenobii Messanensis a d i n i n i M r a t i o n e m a Callisto a cepisset, totura se d e d i d i t h u i c sacro i n s t i t u t o , ac v e t e r i m o nacb r u m disciplin reparandflp, quae una euni Graeci sermonis usu f u n l i t u s pene i n t c r i e r a t . Ac p r i m o , ne l o n g i u s ea &erperet m o r u m c o r r u p t i o , qu n i m i s d i u o r d i n i s pjusdem aluoanos i n f e c e r a t , neve ob linguffi i m p e r i i i a m i g n o l i n p o s t e r u m monachis essent D. B a s i l i i G o n s l i l u t i o n e s , eas i p i n v e r n a c u l u m seriuonem conversas a p t a m quo i n e p i l o m c n redaclas u n i v e r s i s ItaliflB acSiciliae monasleriis observandas p r o p o s u i i (59). Mox Graicis l i t t e r i s i n s i a u r a n di>, 36 q u i b u s nee ecclesiasticus r i t u s , nee a n i i q u a i n s t i t u t i d i g n i l a s posset c o n s i s i n e
stere, a n i m a m diligenlissime applicuit, s l i p e n d i o q u e assignalo idoneos magistros u n dique conquiri c u r a v i l . H o r u m e numero fuere Michael Glyca ( 6 0 ) , \ d i c t u s , et A n d r o n i c u s G a l i n o l u s , r n o nachus Gonslautinopolilanus q u e m constat ad a n n u m usque 1467 Graeci docloris m u n u s i n .coenobio Messanensi explevisse. Ejus deinde l o c u m Constanlinus Lascaris t e n u i t , non m i n u s e r u d i t i o n e q u a m genere n o b i l i s , quem Graecos enarrantem scnptores u l a u diret P d r a s Bombus p r i m o aetaiis flore Messanam n a v i g a v i t , eaque i n urbo. l a n t i v i r i consueludinc i l l e c l u s , u l t r a b i e n n i u m permansit (61). XXVII. * N u l l u m o r d i n i s Basiliani monasterium lunc f u i t q u o d non s o r j e s , u t sic l o q u a r , atque i l l u v i e m deponeret n o v u m q u e induert a a s t e r i o r i s disciplinae et c u l t u s eleganlioris aspeclum. Nec secus profecto Cuntingere p o t u i t , c u m s u a s i l l e cogitationes omnes, o f ficia, pecunias, 3 7 i n ea tantuin l i b e r a l i s sirne i i u p e n d e r e t quje ro.n augerent p r o m o verentque d i v i n a m , et scientias e velerno i n quo t a n d i u cunsopitae j a c u e r a n l , ad culi lucem atque h ) m i n u m usum reducerent. A t praB caeteris Basiliani i n s l i t u t i asceleriis Mcssanense coenobiutn S. Salvaloris, de q u > verba j a m feci, prflecipua quadam b e n e v o lcniia f o v i t , et s u m m i s , q u a n d i u c u r a m i l l i u s gessii, beneliciis cuniulare non d e s l i t i t . E t e i . i m praedia possessionesque non paucas, vel i n c u r i a s u p e r i o r u m pessumdalas vel etiam alionalas recu[)eravit, et studio a d h i b nc d i l i g e u l i a , p r o v e n i u s a g r o r u m m u l l o uberiores r e d d i d i l quatn antea unquam f u i s s c n l . H i s i l l e praesidiis f u l t u s et t u o n a c h o r u t n n u m e r u m j a m valde i i n m i n u t u i n a d a u x i t , et cuenobium ipsum novis decorat u m a3di(iciis i n a m p l i o r e m et magis apta spkndidamque foruiam redegit. XXVIII. Classe i n jEgaeum missa et l i o s t b u s a l i quoties f u g a t i s , v i m T u r c i c a m strenue p r o pulsabat Callistus b r e v i q u e majora eflVclutuniulalusque cst ad SS. Aposlolos. (59) M a i l e i u s , l i b . v n Annal. Gregorii J f / / J , s c r i b i t banc ipsam epiiomen lypis cditain iuisse a n . 1578, jussiiqtie ponlificis per singula O r d i n i s 1110nasieria d i s i r i b i i l a m . Hoc idem aQinnai J u l . S a u t o r i u s , c a r d . S. S e v e r i n a , in e p i s i . quam decreiis et conslitulionibus munacborum ejusdem O r d i n i s p r a l i x i t . E11 cardinalis verba : Cum juperioribu$ anniiy mandato fel. ree. Gregorii papas A i / / reformationi Gracorum et cougregationii veztras una citm nliis cardinatibus daremut operam , lum alia mulldy lum illud ipsum Bessarionis compendium Grwca llulicaque lingua iypit exculendum curuviuitiSy et monatleriit vtstrit per lialtam pvcetenim, Siciliam et llispaniam, ac eiiam aliii tit Giacia comtitutis distnbui et tradi \ecimu$. (60) Glycae bnjus (a) a l i q u o l epislolas c d i d i i L a mitis i u Ucticiu erudU. t o i n . I . (61) Vidc Bembi tpisl. (umil.
t
(57) Doininiriis Gaprauica, nobilis Romanus, a M a r i i n o V poniifice cardinaliiiin collegio ascnplus l u i l a n . 1423, sed n o n , u l f e r u n l , a b e o ptiblicalus. I I I I I C ab fcgenio IV rejecius eaque digniiaie spol i a t u s a d syuodum Babileensem p e r r e x i l suam c a u satn perorauirus. Posl IKCC , Eugenio recoucilialus, dcclaralusque c a r d i n . l i t . S. Crucis i n Jerusaleitt, Piceni proviiiciaiu adtuiuielravit. domo quam sibi :rdilicaverat moriens collegitim i n s i i i u i l . O b i i l a u . 1458, dum c m n i i i a haberentur post i n o r i e m Callieti III sepultuaque esi i n leinplo S. Mariaj s u pra M i u e r v a m . (58) Prosper Golutnna, M a r l i n i V ex f r a l r e nepot, cardiiialis creaius a u . 1426, sed 11011 anie r e m i n lialus qiiam a n . 1430. Diaconus f u i l S. Georgii i u V e l . b r o e l ntox arcbipresbyler basilico* L a i e i a iteusis. T i e s p o i t l i l k e s , iiempe Nicolaum V , GatItsiu 111 111 c l P111111 U , sacra liara e . x o r u a v i l , ac I ariifii a b l u i i q u m i p s e p m i t i l c x evaderei tn eo c o u clavi quu PJU 11 elecius e i l . C m i l e v i v i s a n . 1463,
(a) An alius? Si uon alius, boc magni pouderis cssei in coutroYersia de Glyc U . M i l KUIT.
aÛle.
Vide
lomum ooslraiQ
1W
ALOYSII BANDLNIl
COMMENTARIUS.
r u s v i i l e b a l u r , - n i s i e u m m o r s i n hoc prospero r e r u m c u r s u abstulisset (62). Novus i g i t u r F.ccle>iffi pastor creandus q u i v i r l u t o atque i u g e n i o praecclleret, e l hoc p o t i s s i m u m erat i n r a u s a , quod bif.triaro i n l e r s e d i v i s i essent P a t r e s ; una e n i m pars jEneaj S i l v i o P i c o l o *mineo,altera cujus erat princeps Bessarion, l a r d i n a l i Rolhomagensi (63; lavebat.Prclare tamen ob v i r i 38 famain magnis probatam a r d u i s q a e negetiis v i c i t Picolominea fadio et jEncte S i i v i o ponlificaturo d e l u l i t , q u i , n u l l a i n t e r p o s i t a raora, se Piurn I I j u s s i t v o c a r i . T u u i B e s s a r i o , p o n l i i i c i s pedibus p r o v o l u t u s , baec ait : Laudamus, ponlifex tnaxime, tuam astumptionem, quam ex Deo esse non dubitamus, tl sane dignum it hoc
f
munere
et censuimus
aniea et ntinc
t
Cfnsemus.
e x i s l i m a v i t (6'*). N e a u e is vero conceplam de se o p i n i o n e m f e f e l l i t , c u m s u m m a m u b i que ttdem et benevolentiara i n D. F r a n c i s c i f a m i l i a luenda ornandaque p r a e s l i t t i i t . E j u s taraen nmor tunc m a x i m e e i f u i s i t c n m i-iS. X I I A n o s t o l o r u m basilicam, cujus t i t u l u r a r e ^ i m e n q u e i p s e habebal,eiilem f a m i i i a t r a d i c o r a v i l , amotis inde canonicis q n i , n u m e r o p a u c i , ut supra r e t n l i m u s , neque rem d i v i nam peragere eo c a / l u q i i o decet, neque a l i u d q u i d q u a m exhibere j a m p o t e r a n t q u o d i n p o p u l i c o m m o d u m cederet ac t e m p l i d i - > g n i t a t e m . Pontifex, c u i plane cogaita erant baec orania, Nicconi senttjntiarn ac preces facile a d m i s i t , et l i t t e r i s aposlolicis, datis p r i d i e K a l . Julias 1463, M i n o r i t a s i n basilicro j u r a ac possessionem i n d u c i mandavit (65j. XXX. Ex quo P i u s a d c u l m i n i s a p o s l o l i c i h o n o reni evectus est, u i b i l a n t i q u i u s b a b u i l atquo a n i m o saepius agitavit q u a m ut a c e r r i m o bello Turcas perse(|ueretur e o r u m q u e conatus el audaciam r e p r i r a e r e t , q u a n o n raodo c o n l e r m i n i s Grfficioe p o p u l i s , sed etiam I t a l i f f l a t q n e universae m i s e r u m l u c l u o s u m q u e i n i n a b a n t u r e x c i d i u m . Eapropler Maniuflo, sub ipsa pontilicalus i n i l i a , p f i n c i p u m o r a t o r u r a q u e c o n v e n t u m i n d i x i t , eo neiupe consilio ut se coram de opibus ac b e l l i iipparatu necessario agi possel. Post bflBc, o m n i c.onlempio 40 bieniis ac p t r u n i v a l e t u d i n i s i n c o m m o d o , Perusiani cel e r i l e r a d i i t , eatjue i u u r b e dies a l i q u o t , magna c i v i u m IfiB.itia susceptus, c o i n i u o r a tus est ( 6 6 ) . Senas inde ac F l o r c n l i a m p e l i l u r u s , hac de re c a r d i n a l e m -S. Petri ad V i n c u ^ R o m legati m u n e r e fungent?in(67) a d m o n r i i l , s i o i u l q u e a d j e c i t b c / e r b a : Circumspe ctioni tuce injungimus ut Alamannum illum, cut, insianle cardivali NiccBno, commissum est d*cem millia bellatorum in subsidium fidfi congregnre, ad nos> anlcquam alio divertat, Perustum mittas; intendimus enim hoc i n i iio ftrvoris conatusque suide aliquo subventionii auxilio providere (68). Q u i b u s verbis
(66) Perusinae urbis i n g r e i s u m ipse Pius i n Commeni, ila d e s c r i b i t : Perusium profectus ett, ubi honoret hi ei tunt exhibiti qui humano ingenio p o tucrunl excogilari; nam quamvi* aspera tcevlrct hiems, non tamen aliter adornuta civilas fuil quam $i vernum tempus adfui$sel : virere tolam urbem, ytilire viros acmuliere$ quod Romanum pontificem iniuerentur; nam ante anno* octoginta nemo Wic Clirhti vicarium viderat; pendere per omne* urbis vias invgnia poniificis et lunv uureee nonJum pencc; iudi mitilaret exJiiben; omnes profu$am ostendre lieiilium; cardinales el universos curiales humane ac benigne traclari. (67) F u i i hic Nicolati? G m a n u s , i n dioecesi T r e virensi nauis et e x i m i a m ob d o c i r i i i a m cardinalis creaius a Nicolao V . Ex presbyiero c a r d . l i l . S. P e i r i ad YincuJa pogiea episcopub Brixiueiisis facius, varias gravesqtie o b i v i i m Galiia e i Germania lcgationes. T t i d c r t i itiorluiis esl a u . 1464, ejusque c o r pus B o i i i a m delatum iu ecclesia l i i u l a r i q u i e s c i i . l u oiuiii disctplinarmu getiere, e l prteserliin ibeologicis, pbilosopbicis ac luaibemaiicis, e x c t l l u i t , u l ejus opera obienduni qaa; p l u n e s l y p i s reuovari IIHTUCrUlll.
^8; E\ K f g " S t . b r e v i u m , p a j . 11.
Quod autem tenon elegimus, idfecit cegriludo tua ; nam cum pedibus cegrotar-es hoc lantum sufficientice luce deessepufavimus; est enim Ecclesia egens viro vctivo qui posnt itintribus corporis exerceri et imminentibus periculis occurrere quce Turcisjormidamus; tu conlra quietis eges. Uoc nos ad Rolhomagen$tm traxit. Quod st fuisses corpore validus, nullus eral quem tibi prceferendum existimarrmus. At cwn Deo placuerit, et nobis placet. Nos te pontipcem veneramur, et denuo quantam in nobis esl, cligimus, tibique ftdeltter ttrvitmus. XXIX. Gralissiraus Christi vieario f u i t hic sermo Innquam ab eo profectns q n i o m n i u m esset exemplar v i r t u t u m , et eleotioni tle se facl m u l l u m adderet a u c l o r i l a t i s et gratiae. Q u a m obrem Pius, e l s i antea Nirflenum ob ductri n n e a c m o r u m pra?siantiam diiigebat, eura deinceps adeo c h a r u m habuit l a n i i q u e fecit, n l i i i rebus solerti majoris ac m o m e n t i n i l fermc q u i d q u a m n i s i de suo c o n s i l i o ac voto d e c e r n e r e i . I n l e r i m , petentibus M i n o H l i s a l i u m s i b i p a l r o n u m concedi q u i loco d e f u n c l i 39carJmalis CapranicaB O r d i n i s c u rara su$ciperet , poirtiiex n e m i n i p o l i u s quam N i c o o ejusmodi munus tribuendum
(62) Callistus ab hac luce subtractus esi die 6 Atigusti 1 4 5 8 , cum aunos tres menses qualuor p o n t i o c a l u m gessissel. V i r f u i l sitigularis gravitatis e i prudeiiiise, et in eo taniuni a noniiulhs r e p r e lieusus quod iu suos n i m i s largus alque indulgeus exslileriL (63) G u i l l . de E s l o u l e v i l l e , arcbiepiscopus R o tfiomagetisis,cardiiiah(iiiti assecutnssub t a g e n i o l V , l i l u l t i m k a b u i l SS. Sylvestri e l M a r l i n i i n M o u t i Iu8. S. collegti decanus e l apuslolioe eedis camer a r i u s f u i t . Legaius iu Gatiiatn missus u( pacis foedera i m e r Angioriiui e i G a l o r u m reges sancirei, Academiam Parisienseni apustolica et regia aticior i t a t e reformatidam suscepii. Octogeuaho major vivere desiii a u . 1483, septdtusqtie e*l iu ecclesia fe. Augusiini quam a fuudamencis erexerat. (64) Erttditiss. Boernerus, i u libello Oe doctis hominibui Graekt lill. Grac. in Itaiia inttauraloribu$, Bessarionem e x i s t i m a i a CalJisio 111 o r d i u U M i u o r i t a r u i n patronucn declaratiim fuisse. Sed ? i r , a l i o q u i n d d i g e m i s s i m u s , profecio bic e r r a l , cum l i q u i d o conslel euui Doiniiiico c a r d . Gapraincoe succe$9isse, q u i noouisi pusl inortem Gallibii e vivis excebtit. \65) Yide A p p c n d . m o i i u m . , n . 5
DE VITA REDUS GESTIS BESSARIONTS
xxvi
dignoscere licet, Bcssai ionis n o s t r i opera i m p r i m i s ac sedulitale factum esse ut v i r i fortes, r e l i g i o n i s el g l o r i s t u d i o c o t u m o t i , j a m tunc copias n u t u i p o n t i f i c i o parituras conscriberent. XXXI. Mantuam pontifex cura pervenisset, e l conventus jara frequens esset, non ruodo p r i n cipibus (69), sed regura 41 populorumque o r a t o r i b u s , iegaii e Graecia atque Asia m i s s i supervenere, q u i , L a t i n i n o u i i n i s opem i m plorantes, s u o r u m animos ad o m n e m b e l t i sooielatem paratos n u n t i a b a n t . T u m Pius tanta conteniione alque ardore universos ad arma i n boslem c o m m u n e m expedienda bortatus est, u t f a c u n d i a , qua m u l l u r n p o l l e bal, loiige avoclus ad tres vel c i r c i l e r horas sermonera p r o d u x e r i t (70). Post i l l u m pro sacro collegio Nicaerius o r a v i t , p r i m t i m q u e recensens l u d i b r i a ac damua quae gens C n r i sliana a t r u c u l e n t i s s i m i s barbaris esset passa, p e r i c u l u m ingens quod o m n i u m cerv i c i b u s j a m impendebat, ante oculos p o s u i t nisi foedcreicto a r r a a q i i a n l o c i u s c o r r i p e r e n f , et.betli ciades calaruitalusque nb Europa i n O r i e n l i s regna c o n v e r t e r e n l . P l u r a deinde cuin dc Gdei s l u d i o ac u o m i n i s g l o r i a , luru de Gbrisliauffl reipublicai cumiuodis d i x i t , q u speserat amplissima fore s i , valido e x e r c i l u i n s l r u c t o , b e l l u m hoc sacrum prompte v i r i Iiterque susciperent. Hoec verba i s h o u i i n u m favor cst consecutus, ut copias lerra u i a r i que parandas et decimas a c l e r o el p o p u l o in bunc usum solvendos d e c r e v e r i n t . V c r u m liftjc a n i m o r u m alacrilas paucos post dies e l u n g u i t , partim q u o d p r i u c i p u m q u o r u m dam odia i n l e r s e r e c r u d u e r a n l , p a r t i m quod V e u e t i , gravissimo b r l l o i r o p l k a r nolentes, eas foedeiis conditiones (71) p e l e b a u l quas i c b q u i nuuquaua v i d e b a t i t u r concassuri. 42 XXXII.
cruce signatos, s i q u i c o l i i g i extemplo t r a n s f r e t a r i q u e possenl, duplices dedit hac de re l i l l e r a s ad Jacobum P i c e n t e m , Franciscani o r d i n i s c<Bnobitam, q u i postea d i v o r u m cal a l o g u m a u x i t et maguo l u n c p o p u l i c o n c u r s u p l a u s u q u e , sacras habebat per Picei i i i m et U m b r i a m conciones. Idem e l alia l o n g i o r e ejdslula (72) Nicaanus f e c i t , ab eo pelens nt qua pollebat d i c e n d i facullale h o nines bello aptos nd piam hanc e i p e d i t i o nem accendeiet, et quadringentos a u l sallem Irecenlos ex i i s delectos q u i v i r i u m robore alque o n i m i fiducia praestarenl, A n c o n e m i l l i c o m i t l e r e l , navern i n eo p o r t u pontificis j u s s u p a r a t u m conscens.iros. D i iigcntLssime, h u i c m u n e r i satisfeeil Jacobus, I r e c e n i i q u o m i l i l e s , quos crucis lessoraornatos el a n n i s ac viatico i n s l r i u t o s i n P c l o ponnesuin m i s i t , egregiara adeo n a v a r u n t operam, u t , Patris priruo i r a p e l u captis, d u biara hosli v i c t o r i a m a l i q u a n d i u f e c e r i n l , i i c e l iramenso p e d i l u m alque e q u i t u m n u mero i r r u m p e n s pcDinsulam i l l a m fuisset adortus. 43 XXXUI.
HJBC iiiter n u n l i a l u m esl Pio Peloponnesios q u i sirenue pugnando v i m T u r c i c a m e o usque represserant, u i magno versari d i s c r i m i n e n i p r o m p i u m ipsis a u x i l i u m s u b m i t t a t . H i u c lomporis preiuebat a n g u s t i a , i n d e surama scribendi exercitus diificultas. Cunu n u l l a m p o m i f e x opeiu cemeret p a r a t i o r e m quaio
(69) Principcs i h Mautuaiio convenlu praesenles bi tuere : Franciscus Sforlia, InsybriiB d u x , L u d o vicus Maniuae e l Wdletmus M o m U - F e r r a i i m a r ckiio. A d f u i l p r a l e r c a Sigisinoudus M a l a l e s l a , A r i n i i i i i doatimis. (70) l^xblai hacc P i i o r a i i o i n i e r alia cjus opcra lypis vulgaia. (71) Pnib i n Comment. de Venelts oratoribue bacc r e l e r t : iJtxerunt Veaeie ita demum iociot futuros $i rem nauticam soli adminislrare periuitlereniur^ * t iua faceient ex lio$le rapienda, st classii impensa letareuiur $i cxevcUab tx hungaria contra Turcas qumquaghuu millium eauilum et tiyinii milliuin peditum proficiscei ttur. Lluisem texagntla iriremtum ei navium vigimi necessariam es$e dicebant ei tit his ullra remiget et consuetvs nauiai, ociu imUia mi i ittni requirebantur; corfiora uavinin el armamenta lunlun se gram exhibiiuro$ promuiebanl. caleni rebiu pecuniam exquirebani, ntque in hunc usum dccimat, vtcaimas ct tneesim.n s <e diiiottis,
f f
Irrilixs Manluffi conventus omnem spem foeieris abstulisse videbatur. A l non idcirco a n i r u u m Pius d e s p o n d i l ; i m o curas praecipuas eo v e r t i l u t p r i n c i p u r a Germauorura dissid a, et prffisertnn F r i d e r i c i Caesaris cuai rege Hungeriffi M a l h i a c o m p o t i e r e i , q u i duo maxime sacro bello inchoando n i u l i u m P'>$se:ilimpedimeuli afferre vel r o b o r i s ( 7 3 ) . ad h o c o p u s egebat i n d u s t r i o el q u i m o r u i n sanclilate n o a m i n u s q u a m doctrinae o;i r o n e c e l e b r a r e t u r . Ea res p o t i s s i m u m f e c i l ut legati m u n u s Nicaeno c o m m i s e r i l , j a s s e r i t q u e i n Gerraaniam acceleralis i t i u e r i b u s proficisci. E l q u o n i a m a i h i l m a g i s p r o f i c u u m ad paceoi o b t i n e n d a m r e b a l u r quam n o m i n e sedis aposlolicaa binos r o n v c n i u u , unum Norimberg, allerum Vindobonae apud Caesarem cogere, plenam super boc negotio potestalem ei I r a d i d i i , s c r i p i i s pra3teiea l i l t e r i s ad cardinalem S. A n g e l i , q u i Hungaiiee legatus tunc e r a l u t acta sua o t n nia et consilia c u m Bessarione c o r a m u n i c a r e ( ( 7 4 ) . Haic d u m paratur legaiio G e r m a n i ca, titiem accepil annus 1459, i n quo Nicce9
quas milHaauri nummum conferre arbitrabaniur; neque hit conleuii, auri quindecies ceniena millia ex publico postulubanl. Et kujutcemodi Veneiorum oblatio fuit. Y . B a y u a l d . ad a n . 1459. (72) Hanc N i c & u i episiolaiu p r o d u c i l Wadding. l o u u XJII Annal. Minor., p. 129, eaque inscripla sic esl : Venerabili Pairi F. Jacobo de ilarchia, 0>diitis Minorum de Obteroaiuia, profeisori vcrbi div'uii pradicatori extmio, amico nosiro et (auquam patri cttaritbimo, Bes$urion, cardinalis Ntcwnui, ephcopus Tusculan., proieclor Ordinit Umurum. (75) Posl Ladislat regis morieui Fridcricus 111 i m p . PatmiHiiae rcgnuui coepii appelcre, l u i u juod occulle a iioiuiullis vocabalur proceribus, linu quod penet se sacram regni corouatu r e l i n e b a i . Ea caua f u i i perpeiua3 i n l e r ipsum e i Matbiaiii l l u i i i a d e i t i , qui r t g n o poliebatur, jJiscordiac; quaj re baud uiudicc T u r c a r u m conatibus p r o l u i i c i opes t b r i stianas a f l l i x i t . (74) Joanues C a r v a j a l , Hispanus, ab E-igcuio 1Y
t
xm
ALOtSIt BANDINII COMMINTARIUS. * \ * * " * *
txx
n u s , H i e r o n . Rubeo n a r r a m e (75), vetu $44 (ODnobiuin S. Joiipnis Evangeli$lfB i n Kavennale l o c a l u w , g i b i q u a per rooduai (OJiuneiidaiioni^ ab p u g e u i o I V poijiifiee i n d u l t u i o , cauoQ.cis Sawqtissioii Salvatoris cnngrqgaliouis RbeuaQ^ r e s i g n a v i t , noo alia q u i d e o i r a i i o i i e d u U u s q u a m q l res ( i i v i n a ibidera a u g e r i $ l i n H i t i q u m u posset splejuloreni r e s t i ^ i . XXXIV. Q u i n t u m e l sexagesiauiia fBiaiie aftnuai Ijabebat c u m , nec b a b i i u c o r p o r i s tmbecsilio, uec A l p m i u n i v i b u s a u t v i a r u m asperilate d e t e i t i l u s , G e r r a a u i c u m iter q u o nulluno tuoq era( inaiu(Biiius e t m a g i s bospitibus l i u r n i n , $uscepit; lanio e u i u j d e s i d e r i o aestuabal supptit a$ f e r e n d i non m o d o Graaienauf r a g i u i p passae, sed o a i u i b u s etiam C h r i s l i a n j u i legein profyssis, q u i , T u r c i o o i w p e r i o i n irauênsum a u c l o , iiuilera p o t e r w i i ft>rl u n <asuna v e r e r l , q l laoile i n i o m m o d a , l a b o r e s a t q u e ipsam v i j a t l u r a m cofHeaiueret. M o f e s l u a p r o f e c l o l e g e i m b u s f o i e m ai cuncta h i q velleiu i n u i e d i u n i proferre a c d e s c r i b e r e q u t u t p bientt.o gessil u i o l i l u s q u e *st assidue d u u i Geroiasios pripcipes ad c o n c u r d i a u i e l iopdus i n e u n d u i u sollicitans* a r d u u i u Jeyaiiows m u n u s o b i r e t (76). PJa l i n f f i i a n i u u i verba q u H w a i a s e r m o u e p a n e g y r i e o (ugaii i n d u s t r i a m p a t i u a i i a m q n ^ i n ( j r ^ d i l j i U a j , e p g o t i i d i i B c u l i a l e s e i leaderis spein iandew b u s i r a t a i u e x p o n t , i t i r e i t e s l i m o m u m adducam. 45 * * m * % XXXV.
ad se Yocat, p o p u l a m q u o q u e N o t i m bergensem u t idero faoia( longa ae g r a v i o r a t i o n e a d b o r t a t u r ; i d velle Denm O p l . l i a x . i d P i a i n p o n t i f u e m , i d res C h r i s t i a n i p o p u l i aftttcias prope ae proftigatas. Soperveoere a n l e m n o n i(a m u l t o a u c l o r i t a t a sedis apo t o l i c et l a n t i v i r i fama p e r m o t i , p r i n c i p e s m u i t i vel |>rinc * purn oratoreji. Uos i l i e i n c o n v r n i u , a u dita ( O n l r o v e r s i a r u m causa, ad paeem et c o n c r d i a n ) m u l l i s ec f u a x i m i s r o t i o u i b u s rvt>(<dre seft|en!iiero eoitaius gt. Q n i d non e o g i i a v i l , q u i d n< e g i t , q t i i d n o n d i x i t Bessarion, Q u i r i ^ s , (|ao p u c o m i n l c r dissidente* c e m p o n o r e t ? A d e r a n t p r i n c i pes n u j l t i aderat r a r d i n a l i s A u g u s l e n s i s , aderant episeopi q a i J / u n ; aderat A l b e r t u s Brandeburgenîs m a r c b i o , a d e r a n l legali BavaViae d u c i s . U< s duos p r i m i p o s i n t c r se m a i i m e dissidentes o d i o proptr i n ^ e n i t o , et m o n e r e , et obscrare v i r o p t i m u s non desin*'bat, copiosa et g r a v i o r a i i o n e de par.e babiia, q u a m (tauio ante c u m a d miratione legimus, u t , deposiiis siniultat i b u s et o d i i s , de bello 46 T u r c i s i n i V r e i H do una c u u i pontitice e i i m p c r a l o r e c o g i tarent.
t
post,
XXXVL
* * * * E t ecce d u m i n c o n s u l l a t i o n e essenl, l i l l e r a ei a Wgiwo P a n n o n l , S. A n g e t i c a r d i n a l i , r c d d i i f i t i i r , q u i b t i s filcerlror p u g n a t u u i c u i n T u r c i s esse et Patmonios g r a v i pioeliosuperaios ceseiesc, r i c i . l i n n q u e i m m i n e r e ne bostes, v i c t o r i a d a i i , longe ac late o t n n i a o c c u p e n t , vastent d i r i p i a n t . Tiina Besharion lacryraabundus, ac vicem c:bt i s l i a n m reipublicae geinens , l>ruviler c l a d f s omues n o s i r i s illaias c o m memorat, i m m i n e n s p e r i c u l t j n i o s l e n d i t , paceui vl coricordiaoi p r o p u n i l , q u o l i l n ttos c i t u t i u s u o n j u n c l i s a n n i s et c o p i i s , i r e i n bostem f e i o c e m e l r e c e n t i v i c t o r i a e x s u i t a n U m hceat. C u m a u t e m N o r i m b e r g n i b i l fieri v i d e r e t u r , q u o d eo p r o p l e r d i s t a n t i a m proticisci R l i e n a n i p r i n c i p e s g r a v a r e u t u r , m a x i i n e vero P a l a t i i i u s c o iues, transft-rre c o i ) Y e : i t u m V o r m a l j a m l e gutiJ* i u s l j t u i t , q u i d q u a i u i u L c u t a l u u i r e i i n q u e p e l q u o d adsedandas litqs p e r t i n e r e t . V e i U . i m est t a n d e u i , j o s i u i u l l a ct gfavissiuaa p e r i c u l a , V o p u i a t i a m ; neque e n t m i>eragrare G e r m a n i a m sine mcesidio m i l U ^ r i l i c e t , q u o d a p u d eos (taiituaa valet coosuetudo j ) rapinije et l a l r ^ c i n i a q u o daoiaiudo cuucessa v i d e q i g r . $uscep(us
V a d i l ( M C Platina) v i r o p t i m u s , licet v a l e t u d i n a r i u s e t h i e m e i n s t a n t e , q u o Pius i m p e r a i . V e n e t i a s , Podo aiune p t i f u u m d $ l a l u s , ductttn ac senattim ad su*cipiett*d u i u lafilutfi b e l l u a i nrihortatus, i n Germav oiauj bonesto m a g i s q u a m l a u t o e t e l e g a n t i conmaiu Qectit i t e r . Saeviebat t u m biems F e b r u a r i o mense, in Germania p o i i s s i r m i i u q u regto f r i g u l i s s i m a esl. V e x a t u s i t a q u e cuffl ventis, t u m i m b r i b u s , t u m n i v i b u s p i o p e cuniitiui, n u l l u i n d i e i u i n t e r m i s i t q u o u l l f r i u s n o n pi o b c i s c v r e l u r ; el c m Mare p e d i b u s equi pr glacie v i x po^seat, v e b i c u l o Germanoi u m , q u o d truhaw vocar tooa^Bon v^ciqs, sed IraGtus e.si. T a n d e i n vero, poel Jabores prope i n i i n i t o s , M o r i m bergafiQ v e t i i i , o b v i a m p r o d e u m e h o n o r a Ussitno q u o q u e c i v e , pcodeuptibus e p i scopis l o i o c l e r o . Urbenj jngreS6Ui>, l i t l e r i s tfaliui ac p u n l i i s p r i n c i p e ^ G u r u i a -
o b o p e f t m gregio navaiam i n r o n c i l i o Basifeensf d i a r o i H i i cartliualis S. Angeli itt Foro pfsiitiiu i-reams e&l. UeiH<4 preliyier canf. S. G r u c i * i e r i i i a U m e l epibCtipus P u m i e i i s i s Uiit. Pluriinas l e gaiioues pro eede apestulica .magnu citni noiuine iiiighiaus ae prudeulta.* geesil, c l prarseiiim a p u j Psiiiiiof)io8,iibi Msxetiiiiniii iitier fttunmas ddlictiitales e l pencula Yersatue est, bupuiageiMrio iiiajor H o maedectfsati a n . Hiuiuiarique v o l u i l i u ItMiiutu h. MarBi. (75) l l i e r o n . Bubeus, llit. Haten. l i b . v n : Acce**it, t u q t i i i , iienunonii cardinalis piuin siHdimn, 4 *1 tiwio 1 * con.svriuiwM cnUQHtioruin S Sulvat
tori$ emnobinm et [undo$ omniaqve sacra? eedis D. Joonnit ttangelistw dono dedit. (76) Muituiiienia plurima ad hanc l^gaiioneni Gerinaiiicaiu aique etiaui ad Yeiietatii spccianlia, qnani i r i c n n i o pusi cardiualis o b i v i l , in arcbivo suiit Valicano s a i u i i o r e ; qtialuor naiuque i b i e v s i s i u m voluinina quai bullas pouiiucias, logali decrela aique litieras coiigesta c o i u i i i e i n . Pra?lerea ma gmiiti babeni h i s i r u i n e u i u r u u i i i u u i e r u i n quaj ad rem Besberiouis donieslioaiii sive ad bon.i ecclcsia* siica pcrthieiK, quse ille sub variis t i i u l i s ab a n . ad e v i l u u i u^quc vax* r e i i u u i l .
PATROL. G B
CLXL
i*w 0
DE V ! T A REBUS G K S T I S B E S S A R I D N I S
XXXVIII.
xxtM
benigne a V o r m a t i e n s i b u s , Bessarrion l e gatos t u m i r o p e r a t o m , tucn a l i o r u m p r i n cipuiD ad se vocal, q u i d s i t agendum p r o n o n i t . D i s c e p t a t u r , nec semei t a n t u m , sed l t e r u r o ac t e r t i o . M i l t i t episcopoe, v i r o s gravissimos e t o p l i n i o s , q u o s secum habebat, ad v i c i n o s p r i n c i p e s , ne q u i d o m i t t e * r e l u r q u o d ad c o n c o r d i a m faceret.
xxxvn.
o <i U b i a u i e m n i h i l fieri tanta s o l l i c i t u d i n e videretur, monendo, rogandoobsecrandoq u e , V i e n n a n i proflcisci ad i r o p e r a t o r e m i n s t i t u i t , omnes adbortatus u l eo se p r o pere c o n f e r r e n t , a r b i t r a t u s Casaris p o t e n tia et auctoritate r e m oplatam 47 senlentia confici posse. Magnis q u i d e m a t q u e asperis i t i n e r i b u s eo tandem v e n t u m est. F i t o b v i a m Bessarioni i m p e r a t o r ad raille passus, e u m q u e n o n b a b i t o h o n o r i s geoeie i n urbera d n c i t . Dala esl t a i r t u m m o d o d i e s q u i e t i ; postea vero c u n i legatus ad i r o p e r a i o r e m , conlra I m p e r a t o r ad l e g a t u m proficisci h o n o r i s caasa c o n t e n d e r e t , p e r v i c i i i m p e r a t o r ad Bessarionem pergens, q u o c u m et de pace cornponenda i n t e r Gern aniffi principes e l de bello T u r cis i n f e r e n d o longissimus et gravissiruus sermo est babites. C o m i l a q u e principes et legali naultorura venissent, de e a d e m que re q u a m m p i s s i m e OiDDi conatu f stra t r a c l a l u m esset, p r o p o s i l o i p s i u s p r o vinciee eooolumenio et h o n o r e r e d i r e landero i n Italiara legatus i n s t i t u i l , n e f r u stra et tcmpus i t c o r p u s v a l e t u d i n a r i u m f r i g o r i b u s et labore i t i n e r u m ac UBdio a n i * m i consutncret. I n t e r exleras gentes, Grsac i s e t L a l i n i s n a t u r a infestaj, p e r i d i t a t u s est seepius, d u m t e r o u l e n t i et arraati n o n s o i u o i i n a g r i s , sed i n u r b i b u s q u o q u e grassantur; Viennte autem p o t i s s i m u m , u b i g y m n a s t i c i q u a v i s l i c e n t i a et petulaDtia utuniur.
Foederis G e r m a n i c i n e g o t i o p e n i t u s c o l l a pso d e p l o r a t o q u e , i n I t a l i a m animoaeger ac m u l t u m d e . i n f a u s t o hoc e v e n t u s o l f i c i i u s r e m e a v i t . Quod Romae degeret, a n l e q u a m finis inslaret a n n i 1 4 6 1 , ex eo facile c o l l i g i potest quod xv K a l . Januar. c o d s i s t o r i o i n t e r f u i t i n q o o Pius novos c u m v e l l e t c a r dinales creare, P a t r u m s e n t e n l i a m r o g a v i l . P r o b a n t i b u s cunctis ac p r o v i d e f a c l u r u m d i c e n t i b u s , s i G r m i o r i preesidio Ecclesiaa statnro d i g n i l a l e m q u e c o m m u n i r e t , c o n f e s t i m i l l e sex v i r o s n o m i n i s f a m a ac n a t a l i b u s claros i n sacrum c o l l e g i u m c o o p l a v i t . E x K a l i s h i fuere : Bartbolomffius 4 8 R o v O r e l l a ^ Ravonnffi archiejpiscopus (T7), Jacobu! A r a n i a n n a t i ) S , T i ( i n i episcoi ns, posteacardiHalis Papiensis n t i n c a p a t u s ( 7 8 ) , et Franciscus Gonzaga, M a n l u a n i p r i u c i p i s Blius ( 7 9 ) ; ex G a l l i s , Joannes, episcopus Atrebatensis (80), et L u d o v i c u 9 A l b r e t u s , r e g i o F r a n c o r u m sang u i n e o r t u s (81); ex H i s p a n i s d e m u m Jacobus Cardona , episcopus U f g e l l e n s i s (62). Hos p o n i i f e x i n p u b l i c o c o n s i s t o r i o m o x alam r e n u n t i a r e et m e r i t i s q u e m q n e l a u d i us, p r o u t raos est, ornare debebat; sed c u m per eos dies, q a e m a d m o d u m 49 ipse refert i n Coainantaiii$, cbiragra laborare cdapit ac m o r b i erucalu i n c r e d i b i l i u r g e r i , Nicffinus, cujus p r c i p u a i n t e r Patres tunc e r a t a u c t o rilas, lllius vicem cumulatissime implevit, et novos collegas e o r u m q n e virtutf-s diserto atque bonorifico elogio decoravit (83).
XXXIX.
TbomasPalo.ogus,Peloponnesi despota, d u m n o s t r i b e l l u u i c u m T u r c i s detrectaut, e o r u m q u e a r m a a u a q i i a v e r s u m debaccbari p a t i u n t u r , o m i . i plane d i t i o n e spoliatus, c u m u x o r e ac l i b e r i s Romam profugerat (84). l s p o r l u m Anconaa oum p r i m o tenuisset, sac r u u i i b i caput d e p o s u i l A n d r e m apostoli q u o d Patrenî Ecclesi detractutri secuiu
vico X I , G a l l i a r u m r e g e , magni momenti ncgotia e x p l i c u i t . i t t a t e longe provecla o b i i i a u . 1473. (81) T m t l u i n b a b u i l S S . P e i r i e i M a r c e l l i n i . Plures in Gallia Kcclesias a d u i i n i h l r a v i l . O b egregias a i i i m i dt>les U r b i s t o l i u s ainorem sibi c o n c i l i a v i t ; Romae Miorluus ebl amio 1465, ejusque oasa quiescunt i n aede S. H a r i s de A r a Goeli. (82) Ex epiacopo Urgellensi, ad preces Aragonum r e g i s , cardiiiali creauis l u i i ; t e d quia pedem ex U i i p a n r a nuuquam i n o v i l , t i t u l u i n c a r d i n a l i i i i i i i i iiiiiiitne o b i i t i u i t . Naturee debituiu s o l v i i die 1 l>cceiabris aiiui 1466. (83) Vide P i i ComtnenL, l i b . v n . (84) Gonsianiini,Grcoruin iinperatoris postremi, f r a i e r Tbouia bic f u i l , eoque occUo aliquando Pelopowaesuin l e u u t l donec e i ipsi bellum Turcae i n l u l e r u a i . Qualuor lilios h a b u i i , duos iuasculos e i feminas t o l i d e i u . Ex itiaaculie u i i n o r n a l u Mauuel, Cbribliauaiii r e l i g i o n e u i i u r p i i e r desercue, ad l l a bumeiauoa Iran&lugii. Major u a l u , Andreas, p a i r e m becuiutt, : v i a i i , a >ede aposloiica uua c u m pareuie inuuiQce suuieuiaius , bospiiiumque eia praibeps bessaj ion (a) qnibuacuiique rebus p o l u i l , legiam bauc fovit l a i n i l i a i u . E i l e o i i u i s uua regi S r r v i . e , a l i c r a Maguo Rusaorum duci tuipaii. Vi*4. U a y u a l d . ad a i i . 1 4 6 1 .
(77) Ferrariensis, Adriae p r i m t i m episcojxis, deinde a r c l i l e p . Raveuiias, i u i e r presb. c a r d . a l l esi adlecius. Mulla e l gravia gessit E c c l e s i * negoiia, legatique munere funclusest apud Angliae e l Neapolls rcges. Umbriae quoqne e l Piceno pracfuit Vitain r e l i q i i i t a n . 1476, sepuitusque esi i u ecclesia S. C l e i i i e i i i i s , cujus, quaudiu . t i i u l u i a r e i i u u i t . (78) J.tfobus Ammunutua i u d i l i o n e Lucensi orlue 661. Sub Callislo 111 et Ptu 11 B r e v i m n aposiabcor u u i acriplor f u i i . A b eodem Piu episcopug Ticiuensia e l moz presbyter cardiualis i i i . S. Clirysogoni c r e a lus est, cuin illutn antea i n Piccolouiineam fauiiliam ascivissei. Varia excrcuit Ecclesiae inuaera, p r * c i p u e floruil Ingenio ac I t i l e r a r o m buinanioruin sludio, u i ejusdeiu epistolui et coniinentaria lypis edfia l c s u u u i r . Obiit iv Iduu Sepl. a u . 1479, i u oppido S. L a n r c i i l i i ad C r y p u s , Romaiuquti adveciu ecclesia S. A o g u * l i u i i u m u l u i u b a b u i i . (79) Hic nuiiduiii v i g i u i i auuos uaiua c a r d i n a l i t i a m i h g t i i i a l e m o b u u u i i . Legaius iude Bououia: c l cptscopuu etiam l u i i . v i u u n g r a v i i a n . I 4 b 3 scpuliuaque ei MauCime i n cccie&ia c a t b e d r a l i . (80) Juannes Golredus e B u r g u a d i a , mouacbus p r i i u u u i Cluuiaceusis,dcinde AircUaleuai epUcupus, ae iiiox e i i a m Albiensis S b . S y l v e s i n e i M a i l i n i i u Monlibu^ presbyier c a i d . r e u u u u a l u s , p i o L u d o -
(a) Vide inhoc volemiuc DessariooU epislolam ad preceplorom liberorem Thom despoUi.
ALOYSll
BANDINU
COMMEN 1 A K i U b i
xxu%
a r e x e r a t , pontifiei m a x i m o d o n a l u r u s . E i Aneona P i u s i l l u d i n arcem N a r n i f f l l r a n s f e r r i sancteque asseprari m a n d a v c r a t , doncc b e l l i l u m u l t u s i o Piceno atque U m b r i a e i c i i a t i quiescerent ( 8 5 ) . Pacalis landem r e b u s , c u m i n s i g n i boc v e l l e t tbesauro V a t i r a n a m augere b a s i l i c a m , sub i n i l i u m a n n i 1M>2 tres N a r n i a m 50 p r c i p u d i g n i l a t i s ac n o b i i n i s r a r d i n a l e s d i r e x i t . n e m p e Bessarionem n o s t r u i D , Alexandrum t i t . S. Susann (86) e( F r a n c i s c u m P i c o l o m i n e u m (87) q u i debito i l l u m oum bonore i n U r b e m d e f e r r e n l . H i N a r n i a i D p r o l e c t i , ctsacro receplo p l g n o r e , l l o m a t n versus, occursantibus u n d i q u e pop u l i s , r e m e a r u b t . A d p o n l e m M i l v i u m qua d i e venerunl (ea f u i l Doroinica P a l m a n i m , p r i d i e I d u s A p r i l e s ) sacrum i n l u r r i , q u a e i b i e t i n i D n u n c e s l , decentissime c o l l o c a r u n t , ireliciis i n t g r i m afrcbiepiscopis Beneventano ac S i p o n l i n o q u i Vigiles e t c u b i a s agerent el l o c i custodiae eum o m u i a u c l o r i latepraaessenl 51-52 Qô r i t u auterea^ celebrttaie p o n l i i e x S. A n d r e e e a p u t i n U i b e i t o i u l u l e r i l , i p s u m habet L e c l o r i i a r r a n i e m i u Coomicnlaporum suorum libro v u l .
X L - X U I .
d a l a r i o r o m m i s i t ( 8 9 ) ; sperabal e n i m fore ui cjus s l u d i o atque amore s u m m o q u o Basiliaoam prosequebalur f a m i l i a r a , nobile i l l u d m o n a s t e r i u m amiss/B d i s c i p l i n e d e c u s reciperet m u l l a q u e s t a t i m j u r i s beneQcio v i n d i c a r e t q u i p s i lura hooanuro f r a u s , l u m vis a r m o r u m abstulerat, d q m bello c i v i l i o m n i a c i r c u m a r d e r e n t e l Roraanae n o b i l i l a l i s procerea o d i o acerbissimo i n l e r se decertarenti XLUI. Nec vero i r r i t a pontificis vola i u e r e : s i q u i d e m Bessarion , velustis d i p l o m a t i b u s i n s l r u m e m i s q u e et chartis ejushsodi s o l e r l e r excussis, id p r i m u m c u r a v i t u l s c r i p l a hc o m n i a i n l i b r u m concinne digesta r e f e r r e n t u r , n e sua coenobio j d r a i o p o s t e r u m deficer e n t , o e u monachis, ut saepe c o n l i g e r a t , p e n i t a s essenl i n u t i l i a atque ignola (90). M o x bonis recuperandis viiffique 54 coenobitic legibus i n s i a u r a n d i s intentus* haud modice facnam ac m o n a s l e r i i f o r t u n a s r e c r e a v i l ; n a r a et ffides squailore obsitas a c prae n i m i a r e lustale labentes r e s l i t u i t et sacris i n d u m e n tis preliosaque s u p e l l e c t i l i ecclesiam i n s t r u x i t . H u j u s r e i testes e l i a m o u n c iunl c u m stemroa ipsius g e n i i l i t i u m quod i b i v i s i t u r , l u m d o n a r i a n o n n u l l a quaa i n sacrario asservata supersunt. I n eo, ut c e r t i o r s u m factus, calix unus e x s i s l i t m a g n i p o n d e r i s , ex argento i h a m a t o conlectus, cujus i a basi h b l l e r
insculplaa l e g u n t u r : BK8SABION EPISCOPUS
E r a t alque etiara nuric est i h agro t u s c i i l a o o coenobium o r d i u i s B a s i l i a n i , v u l g o Cryplae-Ferrateenuocupalum (88). Eo n u l l u m bcdesiaslica d i l i o p r a c l a r i u s nabuerat a l o n go sevo, seu motiaNiicam species 53 d i s c i j - i i u u m , sive opes ingenles ac f u n d o s , q u i bus ducentos et ultra monachoe d i u a l u i t s u s l e n l a v i l q u e . Sed, u l f l u x f f i pJeruroque ac i n u i a b i l e s res b o m i n t i i b s u n t , ita s6nsim a priroitVa d i g n i t a i e recesserat, tantasque i n h o n i s ac pOs*es$ionibus jactufas fecerat, u l P i o l l reguaute v i x tenue a o t i q u i s p l e n d o r i s e l fam vesiigiufli r e l i n e f e i . I d p o n l i f e x a n i m o versans, e l g i i s c e n l i b u i c malo v a l i d u m p r o m p l u m q u e remeJiuro oppdnere c u p i e n s , K a i . Seplembrls U 6 2 , p r a l a t i d a t i ccenobii r e g i m u n atque a d m i n i s t r a t i o n e m Bessarioni tioatro tanquacn abbati c o m m e n (85) Hujns facti m e i u o r i a , eisi longc poslerius s c r i p t a , e x s u i i o sacelio arcis Naruiensis, eaque aic b a b e i : SACELLCH HOC C U I ASSFCRVAKDCM TRADIMT ARCIS RRAFCTUS EX ACHAIA ADVECTUM CAPTJT
ANDREIE A P O S T O L I
NiCiBNUs. fraeierea duaaibi s u n t caûlae, s e u , d l (irteci v o c a r i t : p h a n o l i a ; s e r i c u m u n u m , r u b r i c o l o r i s , aureis floribus i n s p e r s u i n , et sacris post bumeros et ante pecius i m a g i n i .bus o m a l u Q i , q u a p b r y g i o s i m u l opere a t que a u r o r e f u l g e n i ; a l l e r t i m ex a u r o l o l u m et figuris D o o i i n i passiouom e x b i b e a t i b u s atfabre i n i e x l u m .
XLIV
V i d i m d s supra J o s e p h u m , Cpolis p a l r i a r c b a m , F l o r e n t i f f i , antequam s y u o d o fiuis

cilue i n Picolomineorum f a m i l i a m . C a r d i u a l a i u m ab avunculo o b t i d u i t a n . 1460, c u m adbuc easei adroodum j i l v e n i s . Muhas legHiones e l Ecclesia negolia gessii. Doctos boininet aiiiaiitissiiiie f o v i i , u l ex p l u r i m i s praestaiitiaiu v i r o r a m epislolie p a i e i . Post Alex:ndri Y l e b i l u i u P e l r i calbedrain ascen-' d i l sub noiiiine I I I , .coderoque auno, q u i fuit 1503, o b i K . (88) S. Nilus abbas, i a Calabris o r l u f , D. Baeilii INSIIIUIUIN professus est, eaque i u regioue ac deinde prope iriuutem Gassinuin e l Caieiain urbem magnis i r i u l i b n s d l a r u i l . Anno 1004 monasteriuiil CrypiaeFcrraiae a fundamentie e r e x i t , p l u r i i u u m adjutus INUDILII entia ac epibus G r e g o r i i , c o u i i l i f TuBciilant. ( S c i o u i m . i u u o t b ad ntonast. C r y p l a e F e f raUe Komx edius 1 7 i 8 . ) ^89) Idein S c i o m i n . , l i b . c i u (90) H a b u i i boc couiiobiuiu HIBI îiem qttotpic ac eoptosam CODICUIM o p i i i i i o r i i f n bibliolbecam quos i i l i q u i iiMi;iacui calligraphiam exerceniea claganier d e s c r i p a e r a u t ; sad b o r u m pafs inagua ae p o l i o r TEIII|K>RTBUS S i x i i V ei P a u l i V pontiUcuin K* Y a i i can.iui bibliuiUecaui illata e l ; reliqui \*, j u a * ^ D r b a i i i Y l l l i n B a i b e r i n a i u posiea i r a u .i *IU.U. V u i P e i i u i u P o i n p i l i u m UoJoia, LIB. , cap. 2 .
I I SEDENTB MC3CCLXU DUU PORPURATI TRIUMVIRI A URBEM DBFBRRBNT IM BASILICA LOCANDDM VATICANA rORMVB REDDIUIT DECENTIOBJ MICOLAUS CAKDIUTTUS * PFTOTONOT. APOSTOLICLS ET GUBERHATOR MDCLII (86) Alexander de Olhra, doiuo Setitiiias* ex m a g i s i r o generah orditt! A u g u s l i n i a n i , CARD. prei. l i u S. usaunje a Pio LLCRCAIU^ fuu AIA>,1480. V i t x s i u u i i i i o u i a d a r i i i l e l lieaioriun a l b ati$MUS l u i u O l m t T t b u r i 2 1 A u g u s i i 1405, ea n iiiMÎ^Mi eun l c m liiem alligibsel. F r a u r . T o d e s c b u i u s , p a i r i i Setiensis, e l P . i I I uopos e i ôrore f u i l eatuque otr cauam us-
DE V ! T A REBUS
ESTIS BESSARIDNIS
\\t\r
benigne a V o r m a l i e n s i b u s , Bessarion l e galos t u m i r o p e r a t o r i * , t u m a l i o r u m p r i n c i p u m ad se r o c a l , q u i d sit agendum p r o p o n i t . D i s c e p t a t u r , nec seroel t a n t u r a , sed i t e r u m ac t e r t i o . M i l t i t episcopoe, v i r o s gravissimos e t o p l i r u o s , q u o s secnm babebat, ad v i c i n o s p r i n c i p e s , ne q u i d o m i t t e * r e t u r q u o d ad c o n c o r d i a m faceret.
xxxvn.
U b i a u t e m n i b i l fieri tanta s o l l i c i t u d i n e videretur, monendo, rogandoobsecrando q u e , V i e n n a m proficisci ad i r o p e r a t o r e m i n s i i t u i t , omnes adbortalus u i eo se p r o pere confen e n t , a r b i t r a t u s Caesaris p o t e n l i a et auctorilate reca optatam 47 ex s e n tenlia confici posse. Magnis q u i d e m a t q u e aspcris i t i n e n b u s eo tandem v e n U i m est. F i t o b v i e m Bessarioni i m p e r a t o r ad raille passus, e u m q u e n u l l o n o n habito bonoris geneie i n urbera d n c i t . Dala est t a i r t u m t u o d o d i e s q u i e t i ; postea r e r o c t i n i legatus ad iajperalorera, contra i m p e r a i o r ad l e g a l u m proficisci h o n o r i s catisa c o n t e n d e r e t , p e m c i l i m p e r a t o r ad Bessarionera pergens, q u o c u m et de pace componenda w t e r G e m anire principes et de bello T u r cis i n f e r e n d o longissimus et g r a v i s s i n n i s <i sermo est b a b i l e s . C u m itaque principes et legati m u l t o r u r a venissent, de e a d e m que re q u a m s p i s s i m e o m n i conatu f r u stra t r a c t a t u m esset, p r o p o s i l o i p s i u s p r o vinciea e m o l u m e n t o et h o n o r e , r e d i r e tandero i n Ualiara legatus i n s t i t u i t , ne f r u atra et tempus i t c o r p u s v a l e t u d i n a r i u m f r i g o r i b u s et labore i t i n e r u m ac UBdio a n i * m i eonsuraeret. I n t e r exteras geates, G r c i s e t L a l i n i s n a t u r a infesta, p e r i c l i t a i u * est sffipius, d u m t e m u l e n l i e l a r m a t i non s o l u o i i n a g r i s , sed i n u r b i b u s q u o q u e grassantur; Viennfe autem p o t i s s i m u m , u b i g y m n a s t i c i q u a v i s l i c e n t i a et p e t u i a n t i a
utUDtur.
XXXVIII. Foederis G e r m a n i c i negotio p e n i t u s c o l l a pso d e p l o r a t o q u e , i n I t a l i a m a n i m o teger ac m u l t u m d e . i n f a n s t o hoc e v e n t u s o l f i c i t u s r e m e a v i l . Quod Romae degeret, a n l e q u a m finis inslaret a n n i 1 W 1 , e r eo facile c o l l i g i potest quod xv K a l . Januar. c o u s i s t o r i o i n t e r f u i t i n q u o Pius novos c u m v e l l e t c a r dinales creare, P a l r u m s e n t e n l i a m rogaVit. Probaotibus cunctis ao p r o v i d e f a c l u r u m d i c e n t i b u s , s i G m i i o r i proesidio Ecclesiaa statnro d i g n i i a t e m q u e c o r o m u n i r e t , c o n f e s t i m i l l e sex v i r o s n o m i n i s fama ac n a t a l i b u s claros i n sacrum c o l l e g i u m cooptavit. E x I t a l i s h i f u e r e ; BartbolomaBus48BovBreIla* Ravenn archiejpiscopus (77), Jacobus A r a m a n n a t u s , T i c i n i episcoi ns, postea carditialis Papiensis n u n c a p u t u s ( 7 8 ) , et Franciscus Gonzaga, M a i U u a n i p r i n c i p i s Qiius ( 7 9 ) ; ex Gallis, Joannes, episcopus Alrebatensis (80), et L u d o v i c u s A l b r e l u s , r e g i o F r a n c o r u m san- g u i n e o r t u s (81); ex H i s p a n i s d e m u m Jacobus Cardona , episcopus Drgellensfs (62). Hos pontifex i n pubtico c o u s i s t o r i o m o x alam r e n u n t i a r e et m e r i t i s q u e m q u e l a u d i us, p r o u t raos est, ornare debebat; sed c u m per eos dies, qaemadruodum 49 ipse refert i n C o f u n r a n t A f i i s chiragra laborare ccapit ac m o r b i c r u c ' a l u i n c r e d i b i i i u r g e r i , Nicaenus, cujus pra&cipua i n t e r Patrea t u n c e r a t a u c t o rilas, llliua t i c e m cumuialissime implevit, et noTOs collegas e o r u m q u e virtutf-g diserto atque honoriQco elogio decoravil (83).
XXXIX. ThomasPalffi0.ogus,Peloponnesi despota, d u m n o s t i i b e l l u u i c u m T u r c i s detreciant, e o r u m q u e arma a u a q u a v e r s u m debacchari p a t i u n t u r , orniti plane d i l i o n e spoliatus, c u m u x o r e ac l i b e r i s Romam profugerat (84). l s p o r l u m A n c o n oum p r i m o l e o u i s s e l , sacruco i b i caput deposuit A n d r e m apostoii q u o d PatreiiM Ecclesi d e l r a c t u u i secum
vico X I , G a l l i a r i u n r e g e , mngni m o m e m i negoiia e x p l i c u i l . i E u i e longe provecla u b i i l a n . 1473. (81) T i i u l u m b a b u i l S S . P e i r i e i t f a r c e l l i n i . P l u r e s i n Gallia Ecclesias a d u i i n i b l r a v i l . O b egregias a u i i u i diUea ( j r b i s l o l i m amorem sibi c o n c i l i a v i l ; Romae Hiorluus esl anno 1465, ejusque ossa quiescunl i n acde S. M a r i s de A r a Goeli. (82) Ex epiacopo Urgeltenei, ad precea Aragonuni r e g i s , cardinalia creaiut i u i i ; aed quia pedem e i U i i p a n i a nunquam I I I O Y U , t i l u l u i n c a r d i i i a l i l i u i n i n i n i u i e o U i u u i i . N a l u r s d e b i i u u i a o l v i i die 1 l>ccembris a m i i 1466. (83) Vide P i i Commenl., lib. vn. (84) Goi)8lamini,Grcorum iinperalorie postremi, f r a i e r Ibouia bic l u i t , eoque o c c b o a l i q u a n d o P e LOUQIMESUNI teuuit donec e l ipsi bellum Turcas i n l u l e r u i t l . Quaiuor Ulios b a b u i i , duoe INASCULOE e i feniiuas t o l i d e i u . Ex uiaaculU UIIOOR n a t u Manutil, C l i r i s l i a i i a i u r e l i g i o n e m l u r p i i e r deaercne, ad l l a buiiieiaiioa I r a i i i l u g i i . Major u a l u , Audreas, PALREM ftecuiui, Komai v i a a , a >ede apostolica uua c u u i pareuie inuuiQce ausieuiaius , bospiiiomque eia prasbeus Bessaiiou () qnibuacunque rebus p o l u i U regiaui bauc i o v i i f a m i i i a i u . Ex i e m i n i a una regi St-rvivK, ahera Magno Ruasuruiu duci uupait. V i a . Hayuald. ad a n . 1 4 6 1 .
(77) Ferrariensis, Adriae primura episcojMis, deinde .nrclriep. Bavemias, iuter presb. c a r d . a Pio U esi adleciue. H u l l a et gravia gessii Ecclesiae negotia, legalique muuere funclusesi apud Angliae et NeapolU rcges. Umbiiae quoqtie e l Piceno p r s f t i i l V i u m r e l i q u i l a t i . 1476, aepultusque esi i u ecclesia S. C l e m e i i i i s , cujus, quaudiu . l i t a l u m r e t i n u i t . (78) J a c o b u s A m i i i a i i a i u * i n Uilione Lucensi o r l u t esl. $ u b Callislu I I I e i I I B r e v i u m apoaiolicor u m acripior f u i i . A b eodem Piu episcopui Ticinensis e l inox presbyier cardinalis l i i . S. C b r j s o g o n i c r e a i u s e s i , c u i n i i t u i i i anlea i n Piceolomineaiu faiuiiiaai asciviasei. Varia e x c r c u i l Ecclesiae i n u n e r a , s<d pratcipue floruil ingenio ac h i t e r a r u m b u m a i i i o r u u i sludio, u i ejusdeiu epislola: e l couiiueularia typis odila t c s u u u i r . O b i i l ? IIIUU Sepi a u . 1479, i n ppidu S. L a u r e n l i i ad C r y p u s , Komaiuque adveciua ecclesia S. AugitaUHi l u m u i u i u b a b u i i . (79) Hic noiidum v i g i n i i uuuus uaius c a r d i u a l i ^ t i a m d i g n i l a l e m o b l i u u i i . Legalus iude buuouiae c t epUcopu* eliam l u i i . v i u i m g r a v i l a n . 1483 scpuluiaque ei Mantuse i n ccclesia c a l b e d r a l i . (80) Juauiies Golrciius e B u r g u u d i a , inonacbus p r i i u u u i C l u u i a c e n s i 8 , d c i n d e Aircualeusib episrupua, ac inox e i i a m Albiensis S b . Sylvesiri e l M a i l i m i n Monlibu^ preabyier c a i d . l u u u u i i a t u s , p r o L u d o r
[a) Yide iohoc volomiuc DetsarionU epislolam ad prieceplorona Uberorem T h o a deapot.
txxuj
ALOYSll
B A N D l N l . l COMMENlAHlUbi
nnt(
avexerat, p o n t i i k i roaximo d o n a l u r u s . Ex Aneona Pius i l l u d i n arcem N a r n i f f l l r a n s f e r r\ sancteque asservari m a n d a v c r a t , donec b e l l i l u m u l t u s i o Piceno atque U m b r i a e i c i i a l i quiescerent (85). Pacalis laodem r e b u s , c u m i n s i g n i boc v e l l e t thesauro V a t i r a n a m augere b a s i l i c a m , sub i n i l i u m a n n i 1M>2 tres Narniaro 50 praeeipuffi d i g n i l a t i s ac n o b i i n i s c a r d i n a l e s d i r e i i l , nempe Bessarionem nostrura, A l e i a n d r u m t i t . S . Susannae (86) et F r a n c i s c u m P i c o l o m i n e u m (87) q u i debito i l l u m uum bonore i n Urberu d e f e r r e n L H i NarniaiD p r o r e c t i , c l s a c r o receplo p i g n o r e , K o m a o i versus, occursantibus u n d i q u e pop u l i s , r e m c a r u n t . A d p o n l e m M i l v i u m qua d i e v e n e r u n l (ea f u i l Doroinica P a l m a r u m , p r i d i e Jdus A p r i l e s ) sacrum i n t u r r i , qnae i b i eliada nunc est, decentissime c o l l o c a r u n i , ireliciis i n t o r i m arcbiepiscopis Benevenlano ac S i p o n l i n o q u i vigiles exeubias agerent el l o c i custodiae eum o m n i a u c i o r i taie praeessent 51-52 Q ^ u autent a- cel e b r i l a l e p o u l i i e x S. A n d r e e e a p u t i n U i b e d a i n i u l e r i l , i p s u m habet L e c l o r u a r r a n i e m i u ComuienlariOrum s u o r u m l i b r o v n l .
u
dalario c o m m i s i t ( 8 9 ) ; sperabal e n i m fore ui ojus s l u d i o atque amore sumrao q u o Bas i l i a o a m prosequebalur f a m i l i a r a , n o b i l e i l l t i d m o n a s t e r i u m amissffi disciplinaedecus r e c i p e r e l m u l t a q u e s t a t i m j u r i s beneficio v i n d i c a r e t q u i p s i lura h o o i i n u r o f r a u s , l u m vis a r m o r u m abstulerat, dura bello c i v i i i o m n i a c i r c u m a r d c r e n t e l Romanae n o b i l i l a l i s proceres o d i o acerbissimo i n t e r se deceriarent. XLIII. Nec vero i r r i t a pontificis vola i u e r e ; s i q u i d e m Bessarion , vetustis d i p l o m a t i b u s i n s t r u m e n t i s q u e et chartis ejustoodi solerler excussi?, id p r i m u m c u r a v i l u t scripla hc o m n i a i n l i b r u m concinne digesia r e f e r r e n l u r n e s u a coenobio j d r a i n p o s i e r u m deficer e n t , n e u monachis, u t saepe c o n t i g e r a t , pen i t u s essenl i n u l i l i a atque i g n o l a (90). M o x bonis recuperandis viUBque 54 coenobitic lcgibus i n s i a u r a n d i s i n t e n t u s , haud modice facnam ac m o n a s l e r i i f o r t u n a s recreavil;nara et ffides squallore obsitas a c prao n i m i a r e lustate laberites r e s l i t u i t et sacris i n d u m e n tis preliosaque s u p e l l e c t i l i ecclesiam i n s t r u x i t . H u j u s r e i testes e l i a m h u n c ^ u n l c u m stemma ipsius g e n i i l i i i u m quod i b i v i s i l u r , l u m d o n a r i a n o n n u l l a quaa i n sacrario asservata s u p e r s u n l . I n eb ut certior s u m facius, calix u n u s e x s i s t i t m a g n i ' p o n d e r i s , e x a r ^ e n t o i h a t n a t o conlectus, cujus i n basi hae b l l e r
t v
XL-XLII.
Erat alque e l i a m nuric eM i n a g r o f u s c u l a o o coeuobium o r d i n i s B a s i l i a n i , v u l g o C r y p I - F e r r a t n u o c u p a l u m (88). Eo n u l l u m fecclesiaslica d i t i o praeclarius l i a b u e r a l a l o n go ffivo, seu iDonasiicam species 53 d t s c i j Jiuum, sive opes ingentes ac f u n d o s , q u i bus ducenlos el ultra monachoa d i u a l u i t s u s l e n l a v i l q u e . Sed, u l f l u x f f i pJeruraque ac i n u i a b i l e s res b o m i n u i b s u n t , ita sgnsim primaeVa d i g n i l a t e recesserat, (antasque i n h o u i s ac posbessionibus jactutas fecerat, u l P i o l l reguaule v i x tenue a n t i q u i s p l e n d o r i s e l famffi vesiigiufli r e l i n e r e u I d p o n l i f e t a n i m o versans, et g i i s c e n l i b u i c malo v a l i dufla p r o m p l d m q u e reraeJhiro oppdnere c u p i e n s , K a l . Septembris U 6 2 , p r & l a u d a l i coBOobii r e g i m e n aique a d m i n i s t r a t i o n e m Bessanoni Duatro tanqaaoQ abbati c o m m e n (85) Htijus facti memofia, eiSi longe posleriue scripta, exsui in saccllo arcia NaruienSis, eaque aic babei:
SACELLUB HOC CUI ASSERVANDUM TRADIDIT ARCIS PRAFCTUS I X ACBAIA ADVECTUM CAPtT ANDBEJE APOBTOLI I I SEDENTB MCCCCLXll DUU PDRPORATI TRIUIIVIRI AB URBRM DBFBRRBNT I R BASILICA LOCANDDM VATICAKA rORMVB REDDIUIT DECENTIORI NICOLAUS CANDIOTTUS * PROTOKOT. APOSTOLICtS ET (UBERMATOR MDCLII (86) Alexandcr de O l i v a , domo Seiitinas< ex m a giairo g e n m l i ordinle A u g u s l i n i a n i , card. prci>. l i i . S. SiisaiiiKB a Ucrcaiu-* fuU att.,1480. Vax s i u c i i i i i o i i i a c l a r i i i l et lieaioruui a l b a i ^ u s l u i u Ot>nl T i b u r i 2 1 Augusli 14i>3, c u u I U M V ^ M I euilcm a l i i e m alligibsel. (8"h F r a u r . Tadescbiiius p a i r i i Setiensis, e l P . i I I uepos e i aorore f u i l eaimpie otr cauam uav
insculplad l e g n n t u r :
BESSABION
EPISCOPUS
NiCiBNUs. fraeierea duaeibi sunt casulae, seu, d l (irieci v o c a r i t : phfflnolia; s e r i c u m u n u m , r u b r i c o l o r i s , aureis floribas i n s p e r s u i n , et sacris post bumeros et anle p e r i u s i m a g i n i .bus o r n a t u m , q u n p b r y g i o s i i o u l opere a t que a u r o r e f u l g e n l ; a l l e r u m ex a u r o l o t u m et figdris D o o i i n i passiouom e x b i b e a t i b u s aifabre i r i t e x l u r a .
XLIV
V i d i m d s supra Josepbura, Cpolis p a l r i a r c b a m , F l o r e n t i f f i , antequam s y u o d o fluis

ciius in Picolomineorum f a m i l i a m . Gardinalaluin ab avunculo o b d d u i t a n . 1460, cum adbuc easei adroodum jUvenis. Mulias legtiones et Eccleaia negolia gessii. Docios hoininee aiiianttssiine f o v i i , H I ex p l u r i m i s praBStatitiuiu v i r o r a m epislolie p a t e i . Post Alex:ndri 1 ebiluiu P e t r i calbedrain ascen-' d i l sub iiouiiae P i i I I I , .coderoque a u n o q u i fuit 1503, o b i K . (88) S. Nilus abbas, i n Galabris orluB, D . B a a i l i i i n s i i i u i u m professus est, eaqiie i n regiotie ac deinde prope inonlem Gassinum e i Gaieiam urbem inagnis v i r l u t i b u s d l a r u i l . Anno 1004 monasteriuiil CrypiaeF c r r a i a i a fundamentis e r e x i i , p l u r i m u m adjutus m u D i l i i e n t i a ac opibus G r e g o r i i , c o m i i i s T u s c i i l a n t . ( S c i o n i m . i u notis ad uioiiaet.Crypiae-FerraUe Romas cdius 1728.) (89) Idein S c i o m i n . , l i b . c i l . (90) H a b u i i boc caiiiobiuiii hieiîiem qtroqtic ac eopiosam codicum o p i i i n o r u m bibtioihecam qnos a u i t q u i iuoaacin calligraphiam exercenles cleganier d e s c n p a e r a u l ; sad b o r u u i p .irs magna ae p o i i o r tetuponbus S i x t i V ei P a u l i V pontiHcutn Vatican.iui bibliotUecaiu illata e l ; r e i i | n i \ero, j i i a ^ i Urbaui V l l l in Barberinaui posiea i r a n i*ni.a. V u i P e i i u i u Poinpiltum UoJoia, l i b . u , cap. 2.
f
mv
DE V I T A REBUS JESTIS B E S S A R l O N l S
x\xVi
i m j p o n e r e l u r , d i e m clausisse s u p r e m u m . l o s e p h o G e n n a d i u s seu a l i l e r Georgius Schol a r i u s i n I h r o n o p a t r i a r c h a l i successit (), q u i , 55 Graecos a fldfii u n i l a f e r e s u i e n tes voce ac s c r i p i i s i n officio r e t i n e r e conalus t $ t , et Marfd E p h e s i i oaluronias, q u i b u s a m e n t i f u r o r o s t i m u t a t u s L a t i n a m onerabat Ecclesiam, docte n o n rainus quarn pie r e f n t a v i t . H u j u s posiea, c u m patriarchalu a b i isset, I I j u b e n t e , locurn t e n u i t I s i d o r u s cardinalis R u i h e n u s , ad eam d i g n i i a t e m ideo p r o m o t u s quia c o n c o r d i studiosus et G r c i s d i u notus ac f a m i l i a r i s , o m n i u m unus m a x i n i e i d o n c u s ad s y n o d i decrela Idenda yidebaUir. C u m vero is q u o q u e longo difficilique morboconsumptus e vita migrassel K a l . Meias 1463, p o m i f e x oculos i n Bessarionera rOnjecif, ejus doclrinee faraa ac v i r t u i i s prffistantia fleri posse a r b i tratus u t O r i e n t a u s Ecclesia sanctiones eas firmas ac ratas esse vellet quaB i n concilio fuisseni u n a n i m i s e n t e n t i a recept,nec u l t r a v e r i l a i obsisleret, tot praeser i r n ac l a n l i s c a l a t n i l a i i b u s ' e d o c t a , qiifiB i n Graecaiu g e n l e m c o n f l u x e r a n t , pos^qunm, i m p e r i o d e l e t o , barbaricae feritatis j u g u u ) s u b i e r a t . XLV. P a u O a n l e a , boc esi K a l . A p r i l . 1 4 6 3 , C b a l ciilensis Ecclesias i n Eubcea i n s u l a praesul a Pio eodetn fuerat declaiatus (91); sed n o v o boc auctos patriarehatus fasligio , nullara rero babuit p o t i u r e r a q n a r n u l ea s i a l i m ager e l q u f f i s u i m u n e r i s esse et ad suam p e r t i nere s o l l i c i l u d i n e m ac fiJem putabat. l t a q u e Jilleras encyolicas, doctriiKB alque aoioris plenissimas, ad Graecos universos 56 d e d i t , i n q u i b u s n o n modo i l l o s de sua l e c i t elect i o n e certiores, sed orania c o l l e g i t r e c e n s u i l q u e a r g u m e n i a q u o r u m v i landem r e sipiscere et s t a l u l a m c u m nostris u n i o n e m deberent a m p l e c l i . A c p r i a i o t o m m e m o r a n s q u a n l u m Greeca natio sive i m p e r i i g l o i i a , sive o p i i m i s a r t i b u s a c d i s c i p l i n i s supra e leras n o b i l i s ac ttorfms e v a s e r i l , causas e x q u i r i t cur e s u b l i m i hoc vertice i n extremas c o r r u e r i l b u m a n i geueris calamiiates. E x i n o s t e n d i t , non q l i u n d e ortas bas aaruumds v i d e r i quaiu a longo d i i o q u e scljisinale, q u o Gia?ci i n c m i s u t i i e a ) D o i u i n i Umicaiu scindenles, a coetu o i l b o d o x o reeedere n e q u a q u a i u s u u l v e n i i , cojus sceteris, audacler c u m m i s s i et pervicacius defensi, n i i t i c pcenas d i v i n a j u s t i t i a rnposcai. U m c , r a l i o n i b u s i n nriedium piOlatis o b q u a s GrcBei P a tres c o n c i u i d<.'< reds i n Qdei u u i t a i e s u b s c r i p s e r a n l , perspicue docet, Romanaiii E e c l e s i a m o m n i u m c a p u l ac p r i n c i p e a i esse, nec ab ea queroquaua b a p l i s m o r e n a t u u i sioe
magno piaculo et salulis mlemaB d i s c r i m i n e d i s j u n g i posse. Postremo cunclos b o r t a i n r u t d i m i s s i s contentiosis h o r a i n i b u s q n i o d i o potiuset mulationis sludio quam pielatis et v e r i t a t i s effectu vana i n L a i i n i s e r t o r u m simulacra confingunt, Romanum poniifleem, u t verara ac sumnQum t o l i u s Ecele>iee pas<l o r e m f a t e r i landem atque agnoscere v c i . D ' . XLVl. E x V i t e r b i o , a b i turic f e r i a b a l u r . Nicaen u s , K a i . Junias 1463, hanc m i s i t ad Graacos encyclicara, s i g i l l o t a n t u m c a r d i n a l i t i o m u n i t a m , atque i i a e Petri A r c u d i i versione s u b s c r i p l a m : Bessarion, miseratione divina cardinalis et cecumenicu$ patriarcha Conslantinopofeos Romcp, subscripsi. T o r s i i A r c n d i u m haec vox cecumenicus, p u t a v i t q u e Nicffinum vel ea n u s q u a m u s u m fuisse, vel si boc loco u s u r p a v i t , i d e x e m p l o fncisse palriarchae Josepbi, q u i Roibauam Ecclesiam i n s y n o d o F l o r e n l i n a o m n i u m supremam agnoscens, i n sua tamen fldei pro* fessione acumenici n o m c n r c t i n u i t , n e m i n e prorsus i m p e d i e n t e , aut ipso adverânle E u g e n i o pontiGce. A t hoc i p s u m valde susp e c u i m a c d u b i u m v i d e l u r H o r a i i o Justinia* iio q u i recie a n i m a d v e r l i t (92) m o n e i q u e , ; es Romanos nec s i b i u n q u a m hunc t i i u l u r a arrogasse, nec i n alio q u o q u a m t u lisse, postquam G r e g o r i u s Alagnus J o a n n i J e j u n a t o r i , pairiarchffi C p o l i t a n o , q u i p r i r a u s (Bcumeaicuca se dicere auMis est, i n v i c t o r e s t i t i t a n i m i robore, ejusque s u p e r b i a m atque i n s o l e n t i a m austeritatis fuco velalarn d e l e x i t . P l u r a s u p e r hac re J u s l i n i a n u s a d d u c i t historiffi documenta quffi Niceeno, 57 h o m i n i docto el i n rebus ecclesiasticis a p p r i m e versato ignota fuisse nemo c r e d i d e n t . Non illo i g i l u r h u n c s i b i t i t u l u n i a r r i p u i l , sed Grffici p o i i u s l i b r a f i i n o n n u l i i U y j q u a m Ecclesiai ByzantioaB p r o p r i u r u d e suo adjecerc. I d u t s i a i u a m l i b e n t i u s hoc f a c i i q u o d h u j u s eucyclicfle e x e m p l u m ex a u : o g r a p h o d e s c r i p u m i i n codice ffabelur b i b h o thecae Barberinae (93), nec i b i ulla cecumenici d e o o m i u a l i o , îve i n capile, sive ad calceui epislolui o c c u r r i t . XLVU. Huaianae caducilalis ac sortis m e m o r N i caetui6,locumsepurcjoconstruendoquflBrebat, q u i sua posi m o r l e i u ossa cootegerel. H u i c rei a p l u m sacelluru p u t a v i t i n ipsa e r e c t u m basilica SS. x u A p o s i o l o r u m , a c D . Eugeniffi d i c a t u m , cujus sacras a longe lempure s e r vabal exuvias. Sed c u m aedilieium p r n i inia veluslate faliscerel a c o m n e m fere a m i sissel u o n tuodo eleganliae, sed eliara formee
(91) Ex l i b . i v Obliwt. tac. coiUg.^. 52. dal cum originali. Epislolae l i l u l u s Ha sc b a b e i : (92) l n Aciis COHC. Plorcul., IWiua^ 1638, p . 3 2 5 . , HtoO Upd; ' (93) CuJex bouibyciiMie e t l aa u . 189 iignaiu. * \ A i l pag. 105 h * c l e g i i u r Beesarionis ail Graecoi e u . S u l ^ c r i p i i o a u t e m : cyciica, eique aubjectuin i i b r a r i i ( e s i i i n o o i u m b u j u s ^ 4 ;5 ' iMOili: T& icjip^v ^, *%' >4 ( . . i'rte>en& $criptura ad aerbum cottcnr[) Hicomnioolateuseslauclor. GennaJius iosepho eucces*il o c Udiciu reliuere coualus esl. EPIT. G r * c w a Udei u o i u i e resHienles i n
ALOYSll BA.XDINlt
OMMEXTARiUS.
xxxvm
Jecentis a<speclum, suis i l l u d s u m p t i b u s r e ficere atque ornare c o n s l i t u i t , d u m m o io s i bi suisque haaredibus n o m i n n n d i s Romanns p o n t i f c x saceHnin idean tauquara j u r e g e n l i l . i o p o s s i d e n d n m concederet. Gratam s u m m o p e r e banc N i c & n i d e l i b e r a t i o n e i i i b a b u i t P i u s , ex eo m a x i m e quod cardinalis j a m tuoa .sacello eos annuos uestinabat p r o v e n lus q u i u n o m sallem p r e s b y t e r u i u a l e r e n t , o u j u s 58 essent partes, u l s a c r u m i b i q u o d i a n u m atque alia oiiicia perageret. I l a q u e h t t e r i s i n vtilgus emissis p r i d i e K a l . Maias 1463 omnia e l singula ab eo p o s l u l a i a b e n i g n e i u d u l s i t (94) atque aposlolica s i m u l a u c t o r i l a t e .
XLVIII.
bore ac^prffistaiitia spes erat posso h o s i i u m v i r e s , nondura eque ac bello terrestri m e tuendas, i n f r i n g i . fiis ilie i n s t r u c i u s tnandalis ad V e n e t a m profectus est u r b e m , e l n a vi excelsa, quanu Bucenaurum vocant, e x ceptus, eos oranes a senatu e i duce Chrisl o p b o r o Mauro*honores r e t u l i t q u i magnis l a n i u m p r i n c i p i b u s coocedi s o l e n t ( 9 6 ) : naui et iriter p a t r i c i o s reipublices confesliin a d leclus est et i n supremis admistus c o m i l i i s o u r e u m g l o b u l u m non urrta clausa, ut caeter i , sed aperta e x t r a x i t . poteslalemque e l i gendi raagistralus n u l l o s o r l i s d i s c r i m i n e oblinuit.
L-
Ingens exarserat anno superiore i n l e r D o m i m c a n o s et M i n o r i t a s c o n l e n t i o , inde ot la quo i Jacobus Picens, q u e m sacra facundia i n s i g n e m j a u i s u p r a o s i e o d i , i n suia ad p o p u l u m concionibus Cbrisli saoguinem passionis l c m p o r e effusum a d i v i n i i a l e sej u n c t n m pronuntiasset. C u m d i g n a m censura h u j n s m o d i assertionem D o m i n i c a f l i esse d i c e r e n l , idque Franciscani u e g a r e n l , et s u a i n uterque o r d o sententiaui acerrime o r o p u g n a r e t , v e r i l u s pontifex ne a l i q u a fiinc t l a m m a e i i t i a l i s eroinperet, h u i c l i u m a t u r e o c c u r r e n d u o i p u i a v i t . Quacstioois i g i i u r j u dicesNicaenuui atqne A l a n u m catdmales-(hic e n i r a Dominicanffi familiae, ille M i u o r i l a r u u i erat patronus) elogit d e p u t a v i t q u e e t o m n i n i o d a m pacis reconciliandffi l a r g i t u s esi p o i e s l a l e u i . H i p a r l i b u s ad se vocatis, r a i i o n u r u q a e inomentis theologiois accuiaie p e r pensis, s i h n t i u m u t r i n q u e d e i n c e p s s e r v a n d u u i d e c r e v e r u n t . q u o n i a m Jacobus B r i x i e n s i s , Dominicanae parlis i n Jioc contlictu antesignanus, i n q u i b u s d a m defeeisse, i n a i i i s vero excessisse apparebal, inandaio j u d i c a m veniam pelere a Picente Jacobo j u s s u s e s t , c u i pontifex insuper bouorificas Jitteras i n suaa t e s i i i n o n i u m hiuocentiae c o u c e s s i i (95;.,
v
V e r w t i i s c u m degerei e l legivi m u n e r e fuQgerelur, p r a t o r i u m q u o d p e r t i n e l ad v e lusiam ac praenobileiD sodaliialem seu scbol a m , u i a i u n i , Charilalis, i n v i s e r e o p t a v i t . Eo inspecto,cnmillurncust<)s e l s o d a l i u u i p r i m o resorassenl u l s a u m q u o q u e n o u i e a s u d a l u i o ascribi 60 perrailteret e o r u m preces b u manissiiuo a d m i s i t , et r i l u inslituXi servato, albam sodalilalis vestem accepit. Deinde iiSLDuribus religiosisque Societalis o p e r i us raagnopere delectatus, u t g r a l u m se i l l i bentvoluoique probaret, autiquam tabulam, i n q n a G i f l P c o m o r u leliquieo claudebaiitur insignes (97), d o n o o b t u l i t , ea n . i h i l o m i n u s lege ut c i r a e l i o n hoc sacruin penes se ed o b i t u i i ) usque remaneret. E l n e ulia postbac o W i r i o auloccasio incideret volonialis commutandae, K a l . Sopt. 1463, n o t a r i i nuanu chartam d o n a i i o n i s i n l e r vivos confecit. V e r u r a e u m postea, boc est s u b i n i t i u m an n i 1472, i n GaJliain legatus a b i r c t , seni^quo jam gravis t u m e x i t u m , l u m i t i n e r i s casus perlimescens, bauc a m p l i u s Q l noUiit prieclaraiD l a b u l a m d o a i i r e l i n e r e , sed V e netias p r s m i s i t , q u e i n a d i u n d u m c Jittoris patet quas e Bononia a<J sodalcs C h a r i t u l i s dedit I d u s Maias 1472 (98).
LL
59
XLIX.
tsf ? i a s u n q u a m a n i m o b e l l i sacri c o g t t a i i o n e s d i m i s e r a t , (amen boc anno 1463 i d veberoenler coepit i n c u t i i b e r e , c u m t o l a m t e r m e l l a l i a m pacalam j a m c e r n e r e L K o a o l e m roagis hoc s t u d i o i e r e b a t u r q u o d V e n e i i , ob clades i n Peloponneso n u p e r aceeptas e i b e l l i g r a v i s s i m i p e r i c u l u m i m p e n t k n s , a r t n o r u m societaiem, ut antea feceranl m i n i c n e videbatitur a s p e r n a t u r i . Quauiobreua e i h i i u l t r a d i f f e r e n d u t u ratus, Bessarionera eo m i s i t l e g a t u t n , q u i Sedis Apostolic n o m i n e i l e r u m fcedens teges p r o p o n e f e t , sena4 o m q u e h o r l a r e l u r ad classein praavalidam p e uOtQiBuni p a r a n d a i u , cujus t a a i u m r o (94) VWe Appeiul. m o n a m . , . 6
fternmgferesidarura scieniia ac uiomua suav i i a s , qua h o i u i n u t n aniiuos sbi facilo c a r d i n a l i s devinciebat, b r e v i clTecAiiO u t , o m n i baesilatiune subiala, V< netus senaius i n p o n titicis YOla concederel fisdusque tandeuj percuteret q u o n u l l u m Italia g l o r i o s i u s ac s a l u b r i u s u u q u u n couspexerat.FcBderiscond i l i o n e s u t r i n q u e approbatas subscriptasque x i v K a l . Noveuibr. 1463, uairo populus favore atque a n i m i la3lilia i n c r e d i b i l i 62 au d i v i t . Solemnes i n d e p c r u r b e m s u p p l i c a l i o nes ad opem d i v m a m i m p l o r a n d a i n decre ae, ac l e g a i u s i n celeberrimo D. M a r c i furo c u u i b e i l u m T u r e i s publioe indixil t u m E c c l e s i a ) thesauros u n i v e r s i s reclusit q u i w\ arma c o r r i p c r e n t ve! a l i q u a m p r o v i n b u s pucuuias
D e m i i i i c * crncia partienla, duoque fragmenta l u nicae qwa Cliri&tus b o m i m i s usus cst, in (oiiileiu llieci* a r g f n i e i s i i w u r a a i i reposiLa. Qui plura de insigni liac labuia uosse c u p i t , is adeai Joan. 8 a p lisla Scbioppalalusu D.sseriatiuncin quaxn V o u e t i i i Cdiditan. 6 7 . (98) V i d c c u i i i d e i n , \b\d.
ferios.
c(
suuipias r e i e r i W^ddin^. Amial. Miuot. l o m . XBL, p. 264. (96) Yide Sckioppalalb. Di&scrt., de qua i n %
(95) ba$ kHeras cx aiiiograplio <Ie-
(97) B e l i q u i x q u a a tabula ha^c, v a r i i s imaginibus l a u i u i b arguiete o r n a i a , c o u i h i e t , Oiwe s u u l
mv
D E V I T A REBUS JESTIS B E S S A R l O N l S
xvw
i m j p o n e r e t u r , d i e m clausisse s u p r e m u m . JosephoGennadiusseu a l i t e r G e o r g i u s S c h o l a r i u s i n I h r o n o p a t r i a r c h a l i successii (), q u i , 55 Graecos a fldfii urritaie r e s i l i e n tes voce ac s c r i p i i s i n officio r e t i n e r e conatus est, et Marni E p h e s i i caluronias, q u i b u s a m e h l i f u r o r o s t i m u l a i u s L a t i n a m onerabat Ecclesiam, docte n o n rainus quarn pie r e f u t a v i t . H u j u s posiea, c u m p a t r i a r c h a l u a b i isset, Pio I I j u b e n t e , locura t e n u i t I s i d o r u s cardinalis R u i b e n u s , ad eam d i g n i i a t e m ideo p r o m o t u s q u i a concordiaa studiosus et Grfficis d i u notus ac i a m i l i a r i s , o m n i u m u n u s m a x i m e i d o n c n s ad s y n o d i decrela Idenda y i d e b a t u r . C u m vero is q u o q u e l o n g o d i f R c i l i q u e m o r b o consumptus e v i t a nngrasset K a l . Meias 1463, p o m i f e x oculos i n Bessarionem eonjecit, ejus doctrin faraa ac v i r t u i i s prcBstantia fleri posse a r b i tratus l i t O r i e n t a i i s Ecclesia sanctiones eas firmas ac ratas esso v e l l e t quaB i n concilio fuisseni u n a n i m i s e n t e n t i a ieeep (B ,nec ultra verilaii obstsleret, tot praeser i m ac lanlis c a l a t n i l a i i b u s *edocta, quro in Graecaiu g e n l e m c o n f l u x e r a n t , pos^qunm, i i n p e r i o d e l e t o , barbaricao f e r i t a t i s j u g u i i ) s u b i e r a t . XLV. P a u ' o a n l e a , boc esl K a l . A p r i l . 1 4 6 3 , C b a l cidensis Ecclesisc i n Eubcea i n s u l a praesul a Pio eodeni fuerat declniatus (91); sed n o v o boc auctos p a t i i a r c h a t u s fastigio , nullara rera babuit p o i i u r e r o q n a r n ut ea s i a t i m ageret quffi sui m u n e r i s esse e l ad suam p e r t i nere s o l l i c i l u d i n e m ac fiJem putabat. l i a q u e Jitleras e n c y d i c a s , doctriu atque aoioris plenissimas, ad Graecos universos 56 d e d i t , j n q u i b u s n o n modo i l l o s de sua l e c i t elect i o n e c e r t i o r e s , sed orania c o l l e g i t r e c e n s u i l q u e a r g u m e n t a q u o r u m v i landem r e sipiscere et s t a l u t a m eum nostris unionera deberenl amplecli. A c p r i m o commemorans q u a n l u m Greeca nalio sive i m p e r i i g i o i i a , sive o p i i m i s a r t i b u s a c d i s c i p l i n i s supra c teras n o b i l i s ac ttorftns e v a s e r i l , causas e x q u i r i t cur e s u b l i m i hoc vertice i n extremas c o r r u e r i l b u m a n i generis calamiiaios. E x i o o s t e n d i t , non q l i u n d e ortas bas flonjumds v i d e r i q u a i u a longo d i i o q u e scbismale, q u o Gia?ci i n c o n s u l i i e a ) D o t u i u t t u n i c a i u scindenles, a ccetu o i l b o d o x o reeedere n e q u a q u a i u s u n l v e r U i , cojus sceteris, a u d a o ier c u m m i s s i el pervicacius d t f e n s i , n u n c poanas d i v i n a j u s t i l i a rcposcat. H i n c , r a i i o nibus i n aiedium prulatis obquas G r e c i Patres c o n c i i i i dci-retis i n Gdei u u i l a i e s u b s c r i pserant, per^picue d o c e l , Romanaiu E c c l e s i a m o m n i u i n c a p u l ac p r i n c i p e a i esse, iiec ab ea quemquaua b a p l i s u i o r e n a l u u i sioe
magno piaculo et salutis aolernflB d i s c r i m i n e d i s j u n g i posse. Poslremo cunclos b o r t a t n r ut d i m i s s i s contentiosis h o m i n i b u s q n i o d i o p o t i u s e t m u l a l i o n i s studio q u a m p i e l a t i a et v e r i t a t i s effectu vana i n L a i i n i s e r r o r u m simulacra confinguut,Romanum pontiflcem, n t verara ac s u m m u m totius Eccle>ifle pasl o r e m f a t e r i landem atque agnoscere v c i . o ' . XLVl. E x V i t e r b i a , a b i t u n c f e r i a b a l u r . Nicaen u s , K a i . Junias 1463, hanc m i s i t ad Graacos encyclicara, s i g i l l o t a n t u m c a r d i n a l i t i o m u n i t a m , atque i i a e Pelri A r c u d i i versione s u b s c r i p l a m : Bessarion, miseratione divina cordinalisei cecumenicus patriarcha Cons* lantinopoleos nova Romcp, subscripsi. T o r s i t A r c a d i u m heec vox cecumenicus, p u (avitque Nicffinum vel ea n u s q u a m u s u m fuisse, vel si boc loco u s u r p a v i t , i d e x e m p l o fecisse palriarcbae Josepbi, q u i R o i i a n a m Ecclesiam i n s y n o d o F l o r e n l i n a o m n i u m supretnauo agnoscens,in sua tamen fldei pro* fessione acumenici n o m c n r e t m u i t , n e m i n e prorsus i m p e d i e n l e , aut ipso adverânle E u g e n i o pontiGce. A t hoc i p s u m valde s u s p e c i u m a c d u b i u m v i d e l u r H o r a i i o Juslinia* l i o q u i recie a n i m a d v e r l i l (92) roonelque, ) es Romanos nec s i b i u n q u a t n hunc t i i u l u r a arrogasse, nec i n alio q u o q u a m t u lisse, postquam G r e g o r i u s M a g n u s J o a n n i J e j u n a t o r i , palriarch C p o l i t a n o , q u i p r i r a u s GecumeaxutH se dicere au>us est, i n v i c t o r e s t i t i t a n i m i r o b o r e , eju^que superbiam atque i n s o l e n t i a m a u s l e r i t a l i s fuco velatam d e t e x i t . P l u r a s u p e r hac re J u s t i n i a n u s a d d u c i t historiiB documenta quffi Nicaeno, 57 h o m i n i doclo el i n rebus ecc!esiasticis ap~ p r i m e versato i g n o l a fuisse n e m o credide* n t . Non illo i g i l t i r b u n c sibi t i l u l u m a r r i p u i ( sed Grffici p o i i u s l i b r a f i i n o n n u l i i t a j j q u a m Ecclesiffi ByzanlinuB p r o p r i u r a d e suo aJjccerc. I d u t s i a i u a m l i b e n i i u s hoc f a c i i q u o d h u j u s eucjCliefle e x e m p l u m ex a u o g r a p h o d e s c r i p l u m i n codice ifabelur b i b l i o ibecae Barbet J I U B (93), nec i b i a l l a cecumenici d e o o m i n a l i o , îve ia capile, sive ad calceu) cpisloltt occurrit.
f
XLVll. HuaianiB caducilatis ac sortis m e m o r N i caeuus,locumse[)urcj oconstruendoquffirebat, q u i sua posi m o r l e i u ossa c o o t e g e r e l . H u i c r e i aptucu sacellam p u t a v i t i n ipsa e r e c i u m basilica SS. x n A p o s i o l o r u m , a c D . Eugeniffi d i c a t u m , cujus sacras a longo tempore s e r vabal exuvias. Sed c u m eediticiuin pr u i m i a veluslate f a l i s c e r e l a c o m n e m fere a m i sissel u o n modo eleganliffi, sed e l i a m formee
(91) Ex l i b . iv Obligtt. tac. celUg., p. 5 2 . dal cum originali. Epislolae t i t u l u s ita so b a b e i : (92) l u Acii* CQHC. Flortut., K o r o x 1638, p . 5 2 5 . (, Upd; ' (93) C o i k x bouibyciiMie e t l ae u . 189 s i g n a i u f . * \ A i i pag. 1U5 luec legi.ur tieasarionis ad Grsecos e u . Sultfcripiio a u i e m : B<jaaf cyclica, eique subjecluiu l i b r a r i l iesiiinODiuiii b u j u i ^toO " m o i l i : T4 , . ^. rrmtens tcriptura ad aerbum concar() HicomnjooCilsusestaiwlor. Gennadius Josepbo non euccesiil o c Ollicia reliuere coualus esi. KDIT. GraKOsa ttdei u o i u i e resilieolee i n
ALOYSII B A X D I N l l O M M E N T A R I U S . bore ac prjestauiia spes erat posse b o s t i u m v i r e s , nondura aeque ac bello l e r r c s t r i m c t u e n d a s , i n i r i n g i . H i s ilie i n s t i u d u s m a n d a lis ad V e n e t a m profeclus est u r b e m , et n a vi excelsa, quanu B u c e n i a n r u m vocant, e x ceptus, eos omnes a senatu e i duce Christ o p b o r o Maurcrhonores r e t u l i t q u i magnis t a n t u m p r i n c i p i b u s concedi s o l e n t ( 9 6 ) : nam et inter p a t r i c i o s r e i p u b l i c confestitn a d leelus est, et i n suproaiis a d m i s t u s c o m i t i i s a u r e u m g l o b u l u r a non ur/la clausa, ut caater i , sed aperta e x t r a x i i . potestalemque e l i gendi raagistralus n u l l o s o r l i s d i s c r i m i n e oblinuit. L. V e n e t i i s c u m degerei e l l e g n t i m u n e r e f u o g e r e t u r , p r a t o r i i u n q i i o d p e r i i n e t ad v e tusiam ac p r s n o b i l e m soJalhalem seu s c h o l a m , u i a i u m , C h a r i l a l i s , i n v i s e r e o p t a v i t . Eo iiispecto,cnmillurncustos elsodalimu priiuoresorassent u l s a u i n q u o q u e n o m e a s o d a l i i i o ascribi 6 0 perrailteret e o r u m preces b u manissiujo a d m i s i t , et r U u inslituXi s^rva(o, albam sodalitalis vestem accepit. D e i n d e i i s u o o r i b u s r e l i g i o s i s q u e Socielalis o p e r i * us roagnopere deJectatus, u t g r a l u m se i l l i b e n t v o l u m q u e probaret, anliquam tabulam, i n qua Giapco m o r o reliquia) claudebajitur insignes (97), d o n o o b t u l i t , ea a i h i l o a i i n u s lege u l c i r u e l i o n hoc sacrum pencs se ed o b i t u u ) usque remaneret. E t n e ulia postbac o b l i r i o a u l occasio i n c i d e r e t v o l a n l a l i s c o m mulandffi, iv K a l . S6pt. 1463, n o t a r i i aianu charlaiu d o n a i i o n i s i n l e r v i v o s conCecil. V e r u m e u m poslea, boc esl snb i n i t i u m n n n i 1472, i n G a l l i a o i Iegatus a b i r c t , s e n i o q u o j a m gravis t u m vitffi e x i t u i n , t u n i i t i n e r i b casus pertimescens, bauc aaiplius 6 1 n o l u i l praeclaram (abulam doQU r e l i n e r e , sed V e nelias p n e m i s i l , q u e i n a d u j o d u i n c i i i t e r i s patet quas e Bonouia a<J s^daU-s C b a r i l a l i s d e d i l u i I d u s Maias 1472 (98). LL fternmgfcrendarura scieniiaac u i o r u u i s u a vitas, qua b o i n i n u u j aniinos sbi facilc c a r d i n a l i s d e v i u c i e b a t , b r e v i vSecQvo u t , o m n i hfflsilalione subiala, YYnetus senaius i n p o n tiiicis YOla concederel fiBdusque taudeui percuteret q u o n u l l u m Italia g l o r i o s i u s ac s a l u b r i u s u n q u i i n coiispexerat.FcBderiscond i l i o n e s u t r i n q u e approbatas subscriptasque x i v K a l . Noveinbr. 1463, i n i r o populus favore atque a n i m i Ia3tilia i n c r e d i b i l i 6 2 a u d i v i t . Solemnes i n d e p c r u r b e m s u p p l i c a l i o nes ad opeiu d i v i n a i n icuplorandau) decre ae, ac i e g a l u s i n celoberrimo D. M a r c i f o i o c u u i b e i i u m T u r e i s publice i n d i x i l , t u m EcclcsitD thesauros u n i v e r s i s reclusit q u i vul arma c o r r i p e r e n t ve! a l i q u a m p r o v i r i b u s p u c u u i o Deminicse crnci^ pariienlir, duoque fragmenta t u nie qua Cbrishi bomiiitis usus cst, in loliileiu lliecb argenieis inaura4is reposiia. Qa\ plura de insigni hac labtda uosse cupil, is adeal Joan. Baptisise Scbioppalalbx* Disserialiuncin quam Vouc.iii edidiian. 1767. (98) VMc cumdem, ibid*
aiictoiilalc i i i w a Y i i .
d^cetili^ aspecluQi, suis i l l u d s u m p i i b u s r e tieere atque ornare c o n s i i i u i t , d u n m i o l o s i bi stiisqjtie bcoredibus noorinandis Rouianns p o o l i f e x saceHnm idem tanquam j u r e g e n n1:1 o p o s s i d e n d i i m concederei. G n l a m s u m inopere banc Nicaeni d e i i b e r a t i o i i e m l i a b u i t P i n s , ex eo m a x i m e quod cardinalis j a m luua sacello eos annuos deslinabat p r o v e n Itlfl qui u n u m sallem picsby tei u i u a l e r e n l , r i i j u s 58 cssent parles, u t s a c r u m i b i q u o d i a n u m alqtie alia ofliria perageret. I i a q u e h t t e r i s i n vulgus emissis p r i d i e K a l . Maias 1 163, omma et singula ab eo postulala b e n i g n e i n d u l s i i (9V; aique aposlolica s i m u l ILYllfc Ingens exarseiat anno superiore i n t e r D o m i m c a n o s et M i n o r i i a s c o n l c n t i o , inde m i a quo Jacobus Picens, q u e w j>aora l a c u n dia i n s i g n e m ] a u i supra o s i e n d i , i n suis ad j . o p u l u m t O i i c i u i i i b u s C b r i s i i sanguineui passionis icrnpore eiTusum a d i v i n i i a t e sej u n c h i m pronuntiasset. C u m d i g n a i n censura h u j i i s m o d i assertionero D o m m i c a n i esse t i i c e r e n t , idque Franciscaiii negarcnt, e l s u a m uterque o r d o sentenliaoi acerriiue p r o p u g n a r e t , v e r i i u s pontifex ne a l i q u a h i n c tlamma e x i l i a l i s e r u m p e r e t , h u i c l i i i m a l u r e occurrenduui putavit. Qufrslionis i g i i u r j u ilicesNkaMHim aique A l o n u m c a i d . n a l e s ( l n c e n i r a D o i u i n i c a n a familiffi, ille M i n o r i l a r u m erat paironus) elogii d e p u i a v i t q u o e t o m n i tnuduiii /icis reconcitiandffi largitus esi p o leatatem. H i , p a r l i t w s aa se vocalis, raUo n u n i q u e uioinentis tbeologiois accurate p e r pensis, s i h - n l i u m u t r i o q u e deinceps s e i v a n (iuta d e c r e v e r u n t . K i q u o n i a m Jacobus B r i x i e n s i s , Dominicanffi narfis in hoc c u n l l i c i u o i u e s i g u a n u s , I n q u i b u s d a m defecisse, i n a l i i s vero excessiese apparebai, uoandato j u u i c u m veniaiu pelere a Picenle Jacobo j u s s u s e s i , t u i pootifex insuper honoriQcas i i t t e r a s in suae t c s i i i n o n i u m iunocenttffi c o a cessil (95J.
59 XLIX.
E i s i Pius n u n q u a m a n i m o belli sacri cog i i a i i o n e s d i m i s c r a t , lamen boc anno 1463 i d veberoenier cuepit i n c u n i b e r e , cuoi l o i a m l e n u e l l a i i a m pacalam jatn c e r n e r e t . Eo aulecu rangis boc s u d i o 1'erebatur q u o d V e n e i i , ob ciades i n Pelojionm-so n u p e r aceepias ei b e l l i g r a v i s s i m i p e r i c u h n u l u i p e n d c u s , a r m o r u n i socielatea), u i antea fecerant n i i n i t n e v i t J o b a n l u r a s p c r n a t u r i . Quauiobrem i r . h i l u l i r a i l i t r e r e n d u t u ratus, Bessarionem eo m i s i t legaluuri.qui Sedis Apostoticae n o m i ne i i e r u m fuedens legos p r o p o n e r e t , s e a l u m q u e b o i i a r e U i r ad classeiD prffivaliduin o[e c o m m u n i p a r a n d a n i , cujus t a a i u m r o f
(94) Vkte Appeiul. n o n o m . , B . 6 . (95) hus hueras cx amograplio <lesuuipias referi WUddinfc. Anaal. Miuor., iom. XuL, p. 264.
(96) Yide Schioppalalb. Disscri. de qua i n ieriut. (97) Reliquiacquas tabula hac, variis imaginibus cl laiuutb argauleie orna*ia, couihici, diwe suul
*xm
DE V I T A E T REBUS GBSTIS BESSARIONIS
\h
pumtnam copferrept. Ut vero et ipse, q u a n ium domeslic rationos sinebant, e x e m p l o m cffiteris mpniticre largitatis praeberet, suoaereatquo i i i j p e n s i s t r i r e m e m c o n s l r i i i ac rebas o m m b u s ad pugnara eptis c o m m u n i r i m a n d a v i l . Lsptum hoc p u n t i u n q u t Pius accepil, et apiipp valcje recreatus e s i , e l Venelo q r a t o r i a p u d se a g e n t i n e g o t i u m d e d i l u t reipublic p i a i i m a s sqo n q m i n p grates laudesque rependeret. LIL E x ep tempore q u o belli societas d e c l a r a ta est, o m n e m V e n e l i ac p o n t i f e x c u r a m classi ornandae sociisque navalibns atque a r m i s i n u s u m pugn mariiiraae apparandis d e d e r u n t . Assidua h c Qccupalio h i e m e m totara a b s u m p s i i , n r c anle cessfjvil q u a i t i a n n i sequeptis fpslas j a m e$$el a d u l t a . I n t e p m Niceenus i n ccenobio 5. G i O r g i i M a j q r i s n e q u a m a n i m o piam f a c q l t a t u i u s u a r u m dispQsitipnni conceperat, m o r t e pryentq$ imperfeciain reliqqueret, ullimurp condidit t e s l a m e n t u m per acta r o g a t u m Joannis de Heesbpora i i u p e r i a l i s n o t a r i i X I I I K a l . M a r t . iW4. Cbartee b u j u s e x e m p l u r a , q u o d suo fopo t r a t i s c n p t u i u e x h i b c o (99), i a b u l a r i u m asservat b-isiiicaa SS. X H A p o s t o l o r u m . I n eo praeteralia n o t a t u d i j j t i a , legenti a n i r a a d v e r t r r e f a ? esl q u o t i l l e q u a n t i s q u e donis D . pugentfB s a c r l l u m d i l a v e r i t , sive i n a r g e n to confeeto ' sive i n sacris yestibus, ac rebus d i v e r s i generis haud raodici quidera 63 v a I p r i s . Ltcet e i i a m cognpscere qua f o r m a sep u l c r u D i i h eqdem sacello sibi fieri prfficep e r i t , cpigraphen statuens paucis his verbis i n f r o n t e p o n e n d a n j : Bessarion, episcopus Tusculanus, S. R. E. curdinalis, patriarcha Constantinopolitanus, sibi viven$ posuit.
?
Dei lege a d i m p l e n d a , q u i p r o cujusque m e r i t o prffitniajrel jiopnas r e t r i b u i t . Hcec o m nia Papiensis d i s t m c l i u s n a r r a | epistolu 4 1 .

65 LIV-LV.
dacere omnes ad u n u r a respondissent, ad *etriini conversus : Patres, i n q u i t , hi te in pontiftcem elegerunt, et ego omnium noininibus ego U eligo (2). H i s d i . t i s pontifox sal u l a t u s e l vestibus consuetis indulus, P a u l i 11 n o o i e n , g r a t u l a n l i b u s c u n c l i s , a o cepit.
O b j i t piqs i u p e r v i g i l i o assumplae i p cqp D (M [)arre, r u n i sex annos nec integros i i i catbedra d i ? i Petri s d i s s d . E o d e f u n c l o . i d c p n l i g i t q u o d (ieri u t p l u r i m u r a i n rebqs b u j u s r a o d i solet, ncinpe ut loaderis compago fltque o m n i s b e l l i sacri exspectatio c o r r u e rpt. N i h i l p m i n u s Palres, po^t f u n u s r i t e a b s o l p t u m , ne r ^ i C^rislianna pro sua facultale deessent, r o n s i i i o l i a b i l o , trir ms e r c l e s i a slicas V e n e t i s , a u r u m aulem a pontiflce re-r l i c t u m (1) Pannoniee reî M a l h concesêre, ea lege u t bic t e r r a , i l i i vero m a r i b e l l u m cum Turcis incbpatum virililer gererenl. I n d p Romaai proiei l i , celebralisque de oiorp C u i t i i t i i s , p r p n o s(alini s u f f r a g i o r u m con c u r s u Petrura , i-ardinalem S. M a r c e l l j , elegei u n t . I n q u o i l l u d a n i m a d versjope d i g n u p i o x i s t i m o , q u o d , t t s i Pelrus p l u r a quqra lex j u b e t suffragia oumerabat, t a m e n , u l u n a n i m i s consensio h a b e r e l u r , u o i u s c u j u s q u e >epteutipm i t e r u m e x q u i r i v o l u e r e . ! t a q u " Be.-saripq, q u i p r i n c i p e m . : n collegio locum tent bqt singulos Patrqni orr d i n e appellans, r o g a v i t n u m factam p r o b a rent reciperentque eleclioneio. Cum s i b i
f
66
L V I
LIII. f aratis iara p m n i b u s ad prpfcctiopem et b e l l u r a oppoi t u n i s , ipse d u x V e n e l u s C h r i s t o phoi us M a u r u s , comite legato apostolicc, classein conscendil x m K a l . A u g u s t i , atque i l e r Anconaoa yersus d i r e x i t , u l i l l i c secura pontiftce et r e l i q u o t r i r e m i u m apparatu copj u n g e r e t . Eo P i u s , m o r i m p a t i e n s , a l i q u o t fcnte dies p e r v e n e r a l , sed v a l i t u d i q e adpo affecla, u t c o r p o r i s vire3 p e n i t u s fraclas v i x a p i a i i robore sustentaret. I i a q u e , boc u n u m assecutus ulclasseoi u i b i advfiniqnlem oonsp i c e r e t , i n l e c l u l u m d e c i d i t , auctoque febris i i r d o r e , u l t i r a u t n sibi d i e m adessq c o ^ n o v i t . Q u a m o b r e m , EcclesiflB sacraoientissusceptis, cardinales q u i 5ecam l u n c e r a n t a d se vocari j u s e i t . H i s ocius c u b i c u l u m ingressis, v e niaru p r i m u m , si q u i d ruinus bene a d m i n i s trassei, p o p o s c i t ; , deticienie j a m s p i r i t u , vocibus i n t e r r u p t i s fidei c u s t o d i a m o m nibus ei Ecclesi universalis curam c o m m e n d a v i t ; ad hoc enira i n s u p r e m u m r e l i g i o n i s senatum adlectos fuisse 64 u l c o n s i ho et opera Christian r e i p e r i c l i t a n t i sucp u r r e r e n t , et p o p u l i s faceui preeferrcnt i n
(&9) Vide Append. i n o u u n i . , n . 7. ( I ) Pccuniai suiiiuiani i u belli sacri iisum a Piu I I ^ d y e c u m ejusquo in l o c u l u rcperlaui q u i u q u a g i i i U
Egregiam b i c ponliiicaius initiQ de se o. i n j o n e n i ac spem c o j p m o v i i : naoi et b e l i i i n t u r c a s q r g e n d i s t u d i o tlagrare visus est, et p l u r a n i i t i s i p ^ e n i i dpcuoaeqta ac muniiicap l i b e r a l i t a t i s e i h i b u i t . V e r a m , assentatoribu o b n o x i u s , uua i n re b o n o r u m animos b a u d p a r u m offendit c o n t u r b a v i l q u e . PJacita queBdam seu leges Ecclesi p e r u t i l e s i n c o m i (iis latae f u e r a o l easque c o l l e g i u m poane ac Paulus ipse p o n modo anto, sed etiam pos^ electionem firmaverat. Cura $uaip bis I e g i bus auc(orita(eqa i m m i p p i p u t a r e t , grave a d m o d q m i d s i b i d u c e r e , et aiox p a r l i m b l a n d i t i i s , p a r t i m v i contendeie toepit ut n o v u m c h i r o g r a p h u r a , q u p i r r i ( a ea o m n i a iiebant, cardiuales subscriberent. H o c o u m e $ p a r i l e r a v e r s a b a n t u r / u n p q q e oro a f l i r m a bant, s i b i m i n i m e i n t e g n i m ess^ ea pacta rescindere qu c o m m u n i suffragio atque i n terposito j u r a m t p t o saoxissep(. A t Paulus adeo i m p o r t u u e ac veêmealar iastabat, u t p r a t e r Juannem Carvajalem, priscae v i r t u l i s suramroque constantiffi v i r u m , u n u s post a l i u m v o l u D t a l i ppntificis obsequi debuoi i l ; i m o JutemperaQS adeo n i m i u s q u e i n hoo i u i l , u i Ni(enum Dostrum e c u b i c u l o r e f u ?
duo miliia aurcorum fnisse Eaynal.ius tradil a l au.

14t)4
(2) Vjde card. I^picns. Cpuiiueat. lib. i l .
Hisl. eccles.,
iuai. X, nuui. 52.
*'<
ALOTSII
B 4 N D I N I I COMMENTARIUS.
xtu
g i e n t e m ?es(e apprehensa r e t r a x e r i t (3), eft s u b anathemntis poena suam qu<x*ue m a n u m apponere o b i r o g r a p h o a d e g e r i l . LVIK C e l e r u m , q u o u s q a e Paulua Eecleske p r f u i t . suavem bunc f r u c t u m ex eo t u l i t feessarion, q u o d a poblicie c u r i s s o l u t u * t o t u m se Muais tradere atque o t i u m p o l u i t l i t t e r a r u m sectari. M u l t a q u i d e m bis a n n i s 6 7 c u m Graero t n m L a l i n o i d i o m a t e l u c u b r a v i t , qu omnia s i v e l i m p e r c u r r e r e , n i m i o iortasse n i o l e s l i o r sitn q u a m r a i i o p o s t u l a l . Sed a l i q u a n i u l partem eoruua a t t i n g a m , p r a t e r varias e p i s l o l a s , q u a r u m edit h a b e n t u r . ac longe p l u r e s anecdot n o n d u m p r o d i e r e (k) q u a l u o r insignes o r a t i o ties composuit q u i b u s I i a l o s p r i n d p e s post captam a T u r c i s EubiBem (5) p l u r i m a s q u e i b i casdes patratas e SOOJDO excilare et 68 ad b e l l u m c u m hosle atrocissimo capessendum i m p e l l e r e conatus est. Has paraaoeses q u i legel fateri e i l e m p l o debebit, nullas ab eo partes e x i r u i i oratoris oroissas, q u o B a r t a r o r u m a u d a c i a m , Christian r e i p u b l i c i g n o m i n i a u i et ItaliiB p e r i o u l u m ob o c u ios poneret n i s i q u a m p r t m u m arma ad u i t i m a m a?ertendau) perniciem expedir e n l . F r u s l r a tamen labor o m n i s h i c f u i l , pura p o p u l i ac principes privatis c u p i d i l a t t b u s a c t i , se i n v i c e m p o l i a s I&dere ac de m i n i m i s rebus tonflictari vellenl quam geotis laudi e l s e c u r i t a l i consulere.
9
( l o r e n l e m . Laudts d u l c t d i e e l a r g i o r i s q u a compemJii spe d n c t u s , u t Itala ingenia ad n o T u m hoc s l u d i u r n exeolenduni acc e n d e r e t , l i b r u r a Graace conscripsit e m i sitque i n l u c e m , quo Platonicam p h i l o s o phiam cum Aristoielica comparans, illam i n coalum e x t u l i t , hanc vero m u l t u m d e pressit ac pene l u d i b r i o t r a d u x i t . P e r m u l tas bic l i b e r gravesque lites non (ara i n t e r nostros i l l i u s aevi philosophos quam i n t e r Gre&cos ipsos e x c i l a v i t . PraBteralios 69 Gemisto responsuni f e c e r u n t , Theodorus Gaza, GTflrcopuni o m n i t i m q u i t u m apud no< versabanlur e r u d i t i s s i m u s , Slagiri'8a c m san defendeodatD suscepit, l i b r u n i q u e c d i d i t q u o , Platonicas opiniones c o n v e l l e n s . A r i s i o t e l i s a u c f o r i t n t e m ac gloi iam asserere s t u d u i t . ftu c N i i n u s , Gomisto favens, c o n t r a r i u m l i b e l l u m opposuit hoc t i t u l o i a s c r i p l u m : ih natura et arie. A t c u m aroba essent v i r i p ^ c i d i s m o r i b u s ac h u m a n i s s i inis prcediti, n i l q u i c q u a m dissentiendo s c r i psere q u o d modestse atque amicae d i s p u t a t i o n i s fines excedorel.
;
LVHI, Sed n u l l o opere magis i n c l a r u i t q u a m ea q a o d scripsit et Pauli I I (emporibus v u l g a v i t coolra Platonis c a l u m n i a t o r e m , cujus operis r a t i o atque i n s t t t u l u m u t p l a n i u s innotoscat, r e m ab o r i g i n e repelendaui e x i s t i m o . G e o r g i u s G e m i s i t i s , q u o duoe ac magislro Bess a r i o n Matonioe doctus evaserat ad s y n o d n m F l o r e n t i n a m c u m venisset e Graecia, m u l t o s dnctrinae q u a m pr< filebatur d i s c i p u h i s fautoresque, ao pr a l i i s Cosmam M e d i - c e u m h a b u i t , t u n c o p i b u s atque a u c l o r i t a t e
(5) V i d e carl. Papiens. Commcnt, l i b . u . (4) I n archivo Yalicano sanciiore quaiuor l i a b e n t u r Nicaeni epistola autographae ad card Papienseio.quasCajetanus Marinus, ejusdem a r c h i v i ctisloe ineditas p u l a l . I Valicaoa bibliotbeca p l u r i m t u m G n e c x i i i m Laliuae s e r v a n l u r ; multas etiaur possid c n l Yenela D . M i r c i e t M e d i c e o L a u r e m i a n a . Alias p r x l e r e o quaesparsim exsistunl in bibbuibeois nobil i o r i b u s , atque u n u m soluiamodo bic addo, cx P e i r i C r i n i l i l i l l e n s ad Alexandruin S a r l h i u m daiie ac edilia iuterOpera P o l i t i a n i L u g d u n i i 5 2 7 , manifeslo c o l l i g i , Nicacnuiu de Fabio Dorsenno, amiquo p o e u coimco, h i aua quadaio egiase epislola quam Tbeodoro Gaza3 inacripserai. (5) 'Cbalctdis expugnationem eiEuboeam a T u r c i s o c c o p a i a m idus Julias H 7 0 i l a d e s c r i b i l P l i d u l plniaui lilierisad Frideripiiin, Urbini duceiu:Modo i m p i i i , llali untieno mari imperiiabanl, erantque barbarii tonge ac lai [ormidoLosi. Ecce repenie ex HetUsponlo iuopinata procelta tempetlaique erumpii, ac telut immane ac Unibile quoddam fulmen, fugato Venelorum prafeclo Nicolao Canale, prudentinimo IvriiuijHoque virq, Turcorum cla$si$ t?i Euripum i r ruii, eodemque tempomquasipnnctoimpiut tyrannus
y
Eamdem hanc a n i m i moderaHonem n e quaquatn a d h i b u i t M i f h a e l A p o ^ t o l i u s , q u i post GrflBCum 7 0 i m p e r i u m eversum patria extorris omnique fortuna exutus, in domo Niceeni u n i c u m calamilatis p e r f u g i u m i n ?enerat. H i c , seu quadam i r a p u l s u s n<aledi~ c e n d i r a b i e , seu placendi t i d u c i a , si T h e o d o r u m , Platonicis dogmatibus d e t r a b e n t e m , v a l i d i u s premeret e x a g i t a r e t q u e , acerbissitno l u m i l u m , tura A r i s t o t e l e m seripto appelere nequaquam e r u b u i t . A n d r o n i c u s Callistua, v i r doclus et Nicaeno aeque cbar u s ac f a m i l i a r i s , hae tanta i n d i g n i t a t e c o m m o t u s , apologiaro pro T h e o d o r o , s n b r i e lamen benigneque s c r i p t a m c o n f e r i t , eamque una c u m A p o s t o l i i synia^mate l e gendam I r a d i d i l B e s s a r i o n i , q u i o m n e m perosos contAimeli speciem, Micbaelis a u daciaro ac procacitaiem gravissime t u l i t . I t a q i t e , u i graies egit A n d r o n i c o oia\imas
Mahometui btgentibus copiit per eonlinentem eodem advolat, el quod ex omni hominum memoria nunquam ett audilum, Euripo freio, ut uno eodemque rumore apnd omnet increbuii, ex inferiore parte rum Hiolibui terraque vi coniplelo atque obtlrucio, Eubceam QonlineaLi adjtingit; ex superiore autcm validissimo ponte conjungil, quem ipsuui duabu\ utrtnque laleriliis lurribu* ad [ipsat Euripi fauces iiu munit, ni i\e utiherto quidem humano generi paiere cdiius \irib%s ullis quiverit. Chalcis, urbs antiqua ei nobilit, et cum propnynalortbus, tum rebu$ omnibus munUiaima ubi mfmem lotum per sumtnat difficultaie$ obsetsa, dk$ stpiem con inualos nociibu* periwacitstme lerra marique oppugnatur, per iitgeuiis$imus tunderu bombardarum moleu laiimmn illis edtUtsimi&que mnri$ tolo <?quulii ad iv idus Julias el ip*a vi cnpitur el univerti ChfUlinnorum muUiludo ad unum crudeiisbime Irucidaiur lotum triduum. Heu miseram noilTM religioms sortem ! Hasc ipeclanl perinde atque ia theatraii iudo prjncipes Chrinianit el uon modo uon dolenl seque ad 11/ citcendum accingunt , sed tauontur polius aiqut extuliatH, netcii *ane illi, ut milti ridintur, fore tcl ea ruina nobU omnibus naufuigium parct.
1 %
D VI T
ttBBUS GfiSTiS BeSSARIONIS.
^LIY
e t u n q u c summopeTe c o m m e n d a v i l qiiod, b u m a n i o r tange ac i r u d e n t f o r , n u l l a i n f e m u l u m retorsisset convicia, i l a eeyere ac g r a v i l o r A p o s i o l i u m i n c r e p u H eleganliesima e p i t o l a >n qua T h e o d o r u m a i t de b o n i s l i l l e r i s adeo prelare m e r i t u m u t leudibus potius r u m u l a r i q u a m proscindi conUnoeliis d e b u e r i t ; b o n a m causam non j n r g i i s ac ' inaledicli, sed r a l i o n i b u s a r g n m e n t i s q u e d e f c n d i , 7 1 et eos q u i a l t e r i u s famam i n jnsie l J u n l ad paHnodiam absque u l l a ier-jversait)iie canendam l e n e r i . Posiretno a d d i l s plane coofidere Michaeleai heec m o o i l a tanquam benevolo ex animo ac pai e n i o aiuore profecla aoqui b o n i q u e f a c i u r u m .
9 t
LX. F i n e m b i c habuisset hc n o n l r o v c r s i a , n i s i Georgius T r a p e z u n t i u s , i n niediuna p r o silieos et libero n i m i u r n ac f c r v i d o i f l g t m i o abreptus n o v u m Platoni ejusque def n s o r i bus b e l l u m i n d i x i s s e t . fiicaeni d o i n u u i et bie f i e q u e o i a b a l , i l l i u s q u e i n d u l g e n l i a m ac p*tt r o d n i u i n suis i n rebus fuerat saepenumer? e x p e r l u s . Sed cura T h e o d o r u m Gazarn ob d o c t r i n praestantiam 7Sl magno apud i l l n m i n p r e l i o esse, s u a m q u e e r u d i t i o t i e m ac scripla postbabvri ^ r e f e r r e t G e o r g i u s , sna i l l n c s l u d i a conatusque c o n ? e r l i l u i tiulto pacto h a n c t a c i l a m i i y u r i a m i n u l l a m d i m i U e r H . P r i m o i g i i u r Graacam epislolam e d i d i t , ctyiia ppigrapbe ; Utrum natura consilio og*i; i n q u a , d u i n s i m u l a t sibi c u i n Gaza & e s s e , NicaDnum i p s u m s l y l o auiarulento pers i r i n x i i * e a s c r i b e n d i l i c e i i i i a u&us quee h e w i n e m a l i u n H n e d u m b o m m e m m u U i s ob~ s l r i c t u m benefieiis, deceret. Postea, Utm priina v e l i l a t i o fuisset* ut suani totius e?omeret b i l e m e l praesulis m i i m u m o c i i u s u r e r e t ^ q u e m p l a l o u i a d d i e i u m unice nove* i a t , libr.um c o m p o e u i l L f t l i n o sertnone, i n s c r i p l u i u : Comparacio phileeophorum Ariitotclis et Platonis. I n e o , q u e u j a d m o d u u i Stagiritain P l a l o o i longe a o l e p o s u i t , ita n i i H n m d e l i c t i genus esl> n u l l a h o m i n u u i g e n t i u m q u e caiarniias q n a m nen bujus doclrinae I r i b u e n d a i i i assignandamque censuerit. LXi. P a r u m felicilcr insana hmc lenierilas a u c t o r i suo C G S S U ; e l e n i m Btissarion i n I bro q u e m supra i n d i c a t i tanta ^ l o q u ^ n t i d(r* iriiwpque \'\ P a i n i i i s causam d e f c n d i t , nt Georgus apud eruriitos quosquie raaligin p e t u l a r i l i s i i u e snriptoMs notam s u b i e r i t , nec m i n b n a i n l e . e r i l i n r e l i q u u m viiae iempu< n o m i n i s ar. d i g n i t a l i s j a c l u r a m . Q u i n t o vel s e i t o deinutw Pauli I I a n n o a p o l o g c t k u m hoc opus i n lucem p r o d i i i s u m m o s q u e d o o l o r u i n b o f i H i t u m fiausus e x r i t a v i l (6), non t a n t u m quod i e m u l i 7 3 caliimnies diiUassel, sed quia o t n n i g e n u m p r o t u l i s s e l e r u d i i i o n i s
(6) Ititer alios q u i Nicaeno ue trtsigni lio^ npere g r a l u l a i i s n n t , td per epistoJas fcrere Nicolaiis i\> lOttns, Oiniiibontis Leonicentis, Nal<his l i l i n s , tfarsiritis F k i n U s , Anionins P a n o r m i l a , ('rand.sCirs HiitelpJius c! Joanncs A r g y r ^ u K i s ; qnas o!i>u<*e îslolas, ua Maldiaiia exceâ, a Leoiw Allatio c
ac s c i p n l i s u b l i r a i o r i s t b e s a u r u m , u l Piat i n a ( t ) canfirmai bia verbis : Hine esl ccrie quod haurinnt theelogi, philosophi, mathe^ matici, oratores, dialectici et quodvis genus hominum civilium at tiudiosorum. Nullam stetmn fkiiosophatwm pratermiiiit quam nottl; qUid quixqut dixerit, quid probari improbarive po$$il, ostendii. Vt Pylhagoreorum nimiain f%ttutem Cynicotum tustieitatem StaicOfUmauilerilatem carpit ila Peripaieti* ctrttm ei vwierorum Academicorum mediocri(aiem iauiat: exioUit Arittoteletn, Platonem principem phtfosophorum faeit, quocum plura (hristianit ostendit tonvenire qu*m cum aiiquo philasopherum. Nequt id quidem (heologorum nostrorum aucteritate tantummodo probai) terum elmm syiiOgitm* tt rntionilfu$s qnibus edvtrsarixm ita tireumagit ei opprimii, ut netjne qu* st rtvpial calumniator dii>i Piatonts tmbeat, ntqut quid rtspondeat obrutus avgumefUii $ati$ invtniat*
% % %
LXil ElogSo Pfatin i e s i i m o n i a i n aceedal C a m peni (8), q u i D o m i l i o Galderino seribens, d G ^ o r g i i ausum e i siuliitiai reprehendens, sic a i l : Ad hac Bessario quinque libris ita rtspondit, ut qwanquam antcponit Platontm, non tninus quam ip%e advtrsarius Aristotchm inudtt. Vpns t%i plemtm modtstice, scientito r e m m aUiwitoarum atque ingeniiplcniu$. Exhnustum dkas otnnem Grcetorum Letinorumque auctorum $npelkctiltm; neque enim una esl consuetudo, quia impetit argumenlis, pugnat lestibus, prttntt expmplis, vimqu* omnem adversUrii ratione enervul, dtjicit eepia, varUtate fabefucM, modi$ emnibus frngit, diwpat, e*U:at 74 * non cormisst modu qum $unt objecta, sed tvanuiste omnino videaniur. Nec censevs rem tunlmm uniu& esse conatus; omnes crtts, omnium artium lod aptriunlur. Ornmtu ero est tmio ut cum *tiis onmib**, ium hac prcecipua rt digfiui unus ptotttur Bc$B*rion, qui Piatonem tnealur; quippt luix quadam vtrborum senlentiarumque mqesiate quidqvid dicit t7/ustrat. Sed hcec ingenii est felicitas. Quid arcaun illa rerum divinarum ? Nihil de mentc Dei, ttffti/ de c&lo mutum aut involutum diclum ab Ulis, quod tiessarion non ui Ua dicam, resupinaveril posutritque in aperto*.. Dicam nperte quod sentio, netninem alium neque Plfttvntm potmi$$e dxftndtte gravius, neque de Arislotde tnodetatius toqui* neqxn disirictius et teriu$ dt ultoqxu s e r t i t f e , tl Platonis aique Arislotelis disciplinatn umnem toncineri in his libris, nec ita conlineri u i capita duntaxat subappureant rerum max<marum; re$ ip<* tXilwU loixqm aspiciuntur, etc.
t % 9
LXIll. L t m i b r e n d i s t u d i u m ita Nietenus leropeeodicrbiie Vaticaiiis efiilas P . B o t m . MaKasia v u l g a v i t i l n l i b r o tie 8S. X I I Ap**t. batitka, Kwiae <Miiio 16615. (7) V . P l a t i n s Orat. paircg. (8) Joan. A i i t . Campanus, Kpist. l i b . v, cp. oO^ ed. M t ^ i o l . an. 1407.
xi.ir
ALOTSU B A N M i S l l COMMESTARIUS.'
XLVl
Ktbal, t a*iquam d i e i parieni d u l c i b u s aoaic o r u m confabu a i i o n i b u s daret* P r a l e i v a l i t t e r a r i o s c o n v e n t u s , a se d o m i jam p r i d e m babitos i n s t i l u l o s q t h * , U*m aedulo fovere )>ergebal, t u n c R o m paulo e r u d i l i o r exsietoret q o i non i i uc f r e q u e n t i u s c o n v e o i r e l , e i q u e i n ea se palaeslra exercer e i u e d e latidem quisque coltigere et l i U e u e p o i e r a o i adhuc rudes alqae i m p o l i t a i n p r i s l i n u r a n i i o r i s c u l t u m rv**rli. l o l e r d u m e l i a m , coraitibus assumptis qiios iwagis c h a ros ac krnga coneuetudine perspeclos habeb a l , i n agros 7 5 vel a l i o e i t r a Urbem e n i m i r e l a x a n d i gralia commeabat. I b i * u l vires laboribus iruminuUs r e Q c e r e i , aDKKnis deambulalioDibos jotdsque l i b e r a l i o r i b u s i n du>gf>bat, p r o u i fors ve) occasio molesliip det<*rg<ndae r.isnsque exciiandi or.ateriarn prteberel. H o r u m nnuos l i b e n l i u l toc p r o IVro t i i o i q u i a , n i f a l l o r , ad h o c vel p r o x i r o a his l e m p o r a jeriinet, I t i m q u i a B C S admonet q u r a i i o babeeda s i i h o m i n u m q u i , g l o r i e u p i d i , prcater j u s fasque sumnais i n g e n i i s iJebitos p r o r i p i u n l bonores, e l a i m i o h c u m s i u l , leotiis p e l l e m g t r a r e se pos*e c o n f i doul.
LXIV.
industria v i d e l u r , quodque depromptuni l r a d o ( 1 0 ) e c o d i c e V a i i c a n o U r b i o a ^ n . 692. 77 LXV. Quamvis Bessarion, q t i n d antea o s t e n d i m u s , nullara r e m iriagis i n votis haberet q u a m u t D . B a s i l i i o r d o per Italiara colla-* psus renorasceret, ejusque r e i ergo ccenobia singula i o veteivrD studnisel monastic dispiplin splendorom revocare, n i h i l o t a roen s e c n s ea tunc m o r u m praviias erat ao tejnporum labes, u l q u i d q u i d bona f r u g i s c a r d i n a l i s patronus i n t u l i r o l , i d l o t u i n l u r pis q u t t d a m consu^tudo v i v e n d i q u e l i c e n t i a c o r r u i n p e r e i . E i e n i m a r c b i n i a o d r i t , ad quos p r ^ t p u e niunus v i g i l a n d i spoctabaC, neGra&ci s e r m o p i i usus ac s i u d i u m defioere>, neve antiqu regulee pr$cripla o h s o l e s c e r e n t , ipsi o m n i u m p r i m i ^ ausleritaiis lege.s perfrinêlMiQ( non t a n l u u i labores et curas regiHtini annexas r e f u g i e i i d o , q u a n t u m vitaB m o l j i o r i s ae d e l i c a t i o r i s 7 9 obleciamenta sectando, baud a l i ter q u a i u laici o p u l e n t i a u e boaiiees facer e n t . H i n c p r o v e n l u u m clades ac d i s s i p a t i o , quos i f l p r o p r i o s ustis oonvertere e l i n suos etiam consanguineos iransfundere nou v e r e b a n l u r ; b i n c q u e inonacborutn i g n a v i a atque ooiuis discipiim ciau&tralis p e r v e r s i o , c u i n nemo bisoe e x e m p l i s anie oculos p o s i t i s , neque s e r r i t i o r c i divinffi s t u d e r t H , neque s c i e n i i a q u v i r o s ecclesiasticos d e cet, u n q i i a m i n l e n d e r e U
9
AbbfttiatD S. C m i s d f F&ftte A t e l l a n o ftunciipWam i n d i U o t t e u r W n a i e c a H i n a N s o b t J n e l i * t , fllftm Nicolai V a u t sueecasoris Calliali b e n f f i c i o essefcultis (9). Eo l o r i euin Yet&arfci n r , tfcsulsum quemdam naclus e$l h o m i n e m PanlujH de G o d i i s , P e r g u l a n u m , q u i $6 fcton i b n s d i s r i p l i f i i s ac etiam p o e i i e g f r g i e i n * $ t r u c ! u m dicli'an, i p s i u s m a n n poeticaa c t v dfcu$ accipere flegrantissime opiabai. Lepida heec res ristique d i g n a Niceemo ttea e s l , ac iwaxime p o s t q u a m , e x p e r i t t o n t o foclo* l n t e i i ^ i l l e d o c i o r ac vales e t r l r i o , fion o m n f c twodo scientit* i n o p s , sed m e n t i s planetowpos appahiii. U u i c i g i t a r nebuloni u t i l l u d c r e t , bonorem c o r o n n l i o n s decrevit, ei magno c o m i t u m ac f a r u u l o r u m n u m e r o d e d u c t u s , i n m o n t e m C a t r i a m , unurn e proecelsis A p e n o t o i jngi> asceodit. I b i Pauto c o r a m se p r o r o l t f l o , i n t e r pêusus o n c b i n nosque a s t a n i i e m , $rtum 7 6 a r v n d i b u m foliift l a u r t q u e r o n l e x i u i n i m p o s u i i ; qtta cav r e w o a i a pcracla i v o p i u s i l l e tbraso, ut h i l a r i s m e l t u i u inflatusqiie discessM, sic m i r i f i coa de so ludos o n n i i b u s q u i suara f u t i l e m eoBspuebant coronam e x h i b u i t . H u j u s factt m e m o r i a etiano fiunc exs4at i n d i p l o m a i ^ q o d r i d i c u l e ac barbare s c r i p l u m *t
J
LXVI.
Deplorandus h i c stalus R a s i l i a n i o r d i n i s valde Nicflenum s o l l i c i i a b a t , q u i , bas r e g u l m rtiacalas detergere c t i p i e n s , AOllaai r e b a i u r ad hoc iDfrdelam a p t i o r e m quara si comiira generalia baberentur i n q u i b u s abusus n nes c u r r i g e n d i csscl l o c u s . Eo i g i t o r operam d a n i o , 9 c o m i t i a i n i p s o S S . X I I Aposlolorum leuiplo sunl cdebrala. M u l t u m ifide auiissi spt^ndoris r ^ g u i a r i s d i s c i p l i n a racepK, cu.n n i b i l i n rebus s e n tentia decrelts o m i s s u m f u e r i t q u o I p e r r e * teri i n s t i l n i o firmamlo renofandoqut? c o n ducerel. H a r u m coosiilutionutn cxmplum ernaculo sermone c o n s r r i p t u r u exslat i n codice 6204 bibliothecffi V n t u a n , ejusqno p r i t u u m c a p u l siv e x o r d i a m , q u o d i n t r a h i c pono (11), d u o c o n t i n t t 7 9 sphahnala quae n i i r a r i friibit P e l r m n Pompûuin Rodota nequaquam vidis&e curo e x o n b u i hoc i p sum i n opere s o r e t u l i t Romae impresso
< D* cardhtate M<f} CoMigiilH? kl arbttrer armo 1455 U 5 0 ; ciee 0. Ihranlmo peniitnzhre coiueuiiuieuio ptm viroidir..MttiacelliutMeloUadoniufn iii AunoL teno;nei qttni capifto primamente per Cmmmidul umi. 114, p. 2 4 t , 4ic aduolafcie reperto: di Ituii Bono eieui no?e tigneri atoati, ti qnult vuUero di cimnclieduna prvmwia, W.i Post kmtc *n/mm (454.) drfmnclut est di ehitmure dtfinktri Jmtt* c&mSetra* mbbm & C n / w i , p*si ^tifni etmmendtttumtm quaii imitme een pr*d* wsitato-i di *t*twre, Ordinin e defiuire tuttc moftttierii tttcspil Jtojorion, #fiacpitf Nictvns*, mesto vvfrita
S. /I E. MMnrffnMs
k
(19) Vid ApfK-iitl. i m n H n i h f i , 8 . ( l i ) i i t nontin* Oii nomi Jt*u CkriilL Amen. Auno 146u nel mese Norembr*. Capitolo generalc psr cemandtrmtnto dei noxro iignore SiWo, pcr /n W/i-i/w provtidenut papa IV, cdcbfaiO in tiama, daiia rtlifione di S. B*silio nella ckicsa dclli X I J Apostoli, prts&tii due Rmi cardinalu
M f
queUe co$e> qttali reilrmno appart+.^rt uie ioro rifonnazioni. Li qunli pred. P P . dupoi pin tl piu volie si tono congregaii nel luoco depntaio e at-uii comiglio delli altri tignori aluti e lutii cou dilgenlemente esaminati, e finalmeute se gti ordinb irt questi $taluii nvere definn oni le quati huouanwnle comendimnu osservart.
y
-vti
DE V I T A REBUS 6 E S T I S B E S S A R I O N I S
XLVIII
a n . 1640. Unuoj esl quod c o m i t i a hffic h a b i l a d i c u n l u r anno 1466, j n s s u S i x t i I V p o n t i flcis, c u m palam o n m i b u s sit S i x t i eleclionem non niea contigisse q u a m v u idus A u g n s t i 1471. A l t e f u m , quod iis una c u m Bessarione nostro prfaisse n a r r a t u r c a r d i nalis T a r a n t i n u s , s u m m u s E c c l e s i R o m a n pcen t e n l i a r i u s , q u i a longo t e m p o r e , nempe ab anno 1449, e v i v i s excesserat. F a * cile tamen haec c o n c i l i a r i posse v i d e n t u r , si i o m i t i a prceaicla vei ad a n n u m 1466, sub Pauli I I pontificalu speclare v e l i m u s , vel ctiam ad a n n u i b 1471, s l a i i m posl S i x t i creat i o n e m q u i Paalo successit. Pro c a r d i n a l i autem T a r a n t i n o l e g e n d u m a r b i t r o r C a l e n d r i n u n i , episcopuro Portuensem et inajoreni poenitenliarium ab anuo 1464 usque ad 1478, q u o vivere d e s i i L 80LXVII. Eodoro h o c a n n o 1466, cura D . E u g e n i sacellum ipsemet cardinalis i n formara e l e ganiioreru reslilui picturisque ornari c u r a s s e t , i n eo p a r i t e r t u r a u l u m q u e m s i b i p o s l o b i i u m tieri v o l u e r a t , hac epigraphe iti^culpta c o D s t r u i i t (12). BESSARION EPISCOPVS TVSCULANVS S. . E. CARDINALIS PATRIARCHA CONSTANTINOPOUTANVS NOBIUCR^CIA ORTVSORIVNDVSQVE SIBI VIYENS POSVIT ANNO SALVTIS MCCCCLXVl
(13).
i n v i o l a b i t e r atque o m n i c u m ftde s e r v a r i m a n d a v i l (16).

LXVII.
S O P o s t hflBC, l i b e r a l i t a t e saa d u c t u s , e l Numnis c a l i u m u t latius proferreC, p r s i c r d o i e m sacellojam c o n s l i l u l a m ( 1 4 ) o p t i m u m eidero a r a p h i m q u e l a l i f u n d i u m d o n a v i t , a l que alia insuper nou pauca nec m i r i i m i v a l o r i s i n saeros u s u s a d j e d t , quae legi possunt i n postremo descripta i n s t r u m e n t o d o n a t i o ijis qnod i v I d u s A p r i l e s 1467 coram se o o n Qci j u s s i t , et solila o o t a r i i p u b l i c i a u c t o r i laie rogari (15). Quo autein hc o m n i a i i i p e r p e t n u m raia alque inconcussa manerent apostolitiB c o n s t i i u t i o n i s r o b u r a Paulo I I i m p l o r a v i t , q u i ejus annuens libcQiissime v o l i s , b u l l a m a l i q u o l post menses e n i i s i i S l i n qua universa el singula. per Niceenum disposita, l u m quoad ipsam d o n a l i o n e r a , t u m q u o a d c u l l u m sacelli e t r e m sacram p t r M i o o r i t a s convenluales i n eo peragendam
Huc nsque cardinalis Ecclesi T u s c u l a q r e g i m e n ad q u a m dioecesi Sabinensi fuerat translatus, r e t i n u i t . V e r u m his t e m p o r i b u s , hoc esl anno 1468, e T u s c u l a n o i t e r u r a Sab i n o r u m episcopus evasit. Qoeefuerileausa ob quam nova hffic accidit I r a n s l a l i o , seu )otius regressio ad veleres infutas, o m n i n o a t e l . l l l u d solummodo n o t a t u est d i g n u m , quod multaebinc ambages aclapsas e r u d i t o r u a i m a n a r a n t , d u m n e m i n i prorsus heec altera dioedesum earumdem p e r m u t a t i o v e n i l i u menlera. P r i m u s banc r e m prsBlaudalus Scbioppalalba (17) suspicari coepit, t u m q u i a Bessanon episcopum Sabinensem se vocat i n epi^raphe q u a m sacro donario a p p o s t i i l Venetias .misso sub i n i t i u m a n n i l 4 7 2 , lura q u i a bio l i t u l n s l e g i t u r i n p l u r i b u s uiss. cod i r i b u s ac etiam l i b r i s i m p r e s s i s . a b atmo 1469 ad a n n u m 1471. Q u a m o b r e m , sedula p e r q n i s i t i o n e facla, n o d u m d e n i q t i e b u n e s o l v i t c a l i g i n e m q u e omnera discussit ope clar. prflBSulis Josepbi G a r a m p i ; is e n i m i n l i b . L X X X I Obligat. cameraL, p. 50, ad a n . 1468, baec notata i n v e n i t ; Die vbOctob. ven. vir D. Johannes de Heesboem, canonicu* S> Severini 82 Colonitn$\s reverendii*. D. Be$sarionis, episcopi Sabinensis, secretarius et familiari$ obtuiit camerce apoitolicm pra communi iervitio dictce ecclesia ratione trantlaiionis de persona sua de Ecelesia Tusculana ad dictam Ecclesiam Snbinensem auctorital* apostolica, $ub dalum Bomce apud S, Marcum pridie id. Octobr. anno v, flonnos Quride eamera.... E x q u o t e s t i m o n i o salis superque l i q u e l C i a c c o n i u m , U g h e l l i u m , B o e r n e r u m cunclosque aliosesse c o r r i g e n dos scriplores q u i Nica)num p u t a r u n t ad e x i t u m u s q u ^ viiae Ecc)e$iam T u s c u l a n a m rexisse.
LXIX.
tenera aalate l i b r o r u m e i a r s e r a t s i u d i o i n c r e d i b i l i s i b i q u e m u l l o s , u t ipse a i l i n e p i s t o l a a d C h r i s t o p h o r u n i M a u r u m , Venetaa reip. ducem, partim exscribendo, partira, si q u o s u n q u a m nuramoshaberet, coemendo p a r a v e r a t . V e r u r a bcec i p s i i a m chara d i u q u e cumulata s u p e l l e x l u n c longe c r e v i t c u t u , b o n o r i b u a atqae opibus auctus, Romae sedeui locavit. P o t i s s i m u m vero i d a c c i d i l c u i o Byzantio expugnalo, rea c i v i u m o m n o i a c
(\) Hodie iabula hacc marinorea iranslaia ac quoinlie Tacerei, vinea f u i l prope eccleaiam S. Caeparieli affixa conspicilur in a l r i o quod esl i n l e * aarii sita, quam p r o p r i a pccunia acquisierat. boc basilieam ei coenobii adee, sublerqtie aculpia r a n l i anno ei laiifiindium longe frucluoaius adjecit q u o d , i.alis insignia o s l e i i d i i , quae superius septem e x b i yutgo nuneupalum Cecckignola nova, extra p o r l a m bem siellae loliclein scumlis inclusas, inferius aitiem Capenain poesidebal emeralque ab baeredibu P a c i u c e m Grafcam duabue utanibus apprebeiisaiii. I m i i ac Thomae Caeate de Fuscis. V o l u i t aulem u l (13) Disttclion boc e r t i d i l i plnres L a l i n o carmine Miuoriia? conventuales tanquam sacellani perpetui r e d d i d e r u n l ; aed neino iiiebus Majorano Saleuliiio, ~ ab eo rieclaraii hos fundos a d m i n i s l r a r e n t f r u c t t i s qui bic v e r l U : que percipeiêiil, qtianditi ipsorum o r d o basilicam b S . X I I Apostolortira r e i t n e r e l . Bessarton feci hunc tunutum qui conderet o$sa ; (15) Vide Append. m o i i u m ^ u . 9 Veneral unde olim tpiriiut a$tra petit. (16) Yide iturf., o. 10. (!4) Doe a Bessarione D. Eugenia* saccllo priinura (17) Dtiieri. in perantiquum sacram labulam Gr<cotibiiluia ad lioc u l prcsbyter $*cularia ibi eacruiu cauu c u . . Yeuciiis 176L
%
* " i
ALOYSII
B A N D I N I I COMMSNTAHIUS.
l i b r i q u o q u e i n m i l i t i s d i r e p t i o n e m ac p r tlam r o n c e s s e r e . C o m p l u r a eo lempore,Grfr o r u m piwseriim scripiorum volumina cong e s s i t , m u l i o s q u e alios ejusdem g e n e r i s t i b r o s , c u i i i n u l l i s expensis p a r c e r e t , s i b i iJescribi araanueasium opera c u r a v i t , q u o r u m n o m i n a , u l moris t u n c f u i u ad calrera p o i a t a Jarobus M o i e l l i u s i n Dissertatione s u p e r Ven'lara D . Marci b i b l i o t b e c a m r e censet (18). 83 Pnecipuus h i c a m o r u n i l f q o e c o l l i g t i j d i q u i d q u i d proficuum bonis l i t i e r i s ac s c i e n t i i s r e b a t u r , si P l a t i n c r e t l i m u s i u sermone paneg.yrico ipsi ni) m i n u s s t e l i t quatp I r i g i n l a a u r e o r u m m i l l i b n s , o b l i n u i t q u e ea re ut niilla t u n c l e m p o r i s l i a ' i a ipfa ( i b r o r u r o c o l l e c i i o baberetur quae sua) vel nuraero vel praeslanlia a n t e i r e t .
%
consulendos aut etiam describendos a'ipnis roanibus passim comniitleFe non d u b i t a bant (20). C e r t o m e n i m e.t quod 85 v o l u m i n a a l i q u o t i n s i g n i a , oHm a v a r i i s m e m o raia s c r i p t o r i b u s , i b i n u n c desunt (81). I m o si fldes a n t i q u o <leb<M calalogo b a b e r i , quem Gssarea s e r y a l b i b l i o l h e c a V i n d o b o n e n s i s , ex eo palet, eodices a Be.ssarrone donatos l o n g e pltires i n i t i o exskilis.se quam i i sunt quos I n d e x novissime confectus r e c e n sel (22). H i s m i h i liceat h&c superaddere quffi penes PtolemaBum F t a v i u m A n c o n i l a nura i n Sylloge cwna., cap. 1 8 , adnotavi : Ostendit (sic i l l e de Juveiiale S e r n o n e m babens) mihi olim Theophilus Caballinu*, Setitinas, eodtcemqui fuil ticssarionis. LXXII, Sub finem a n n i 1468, F r i d e r i c u s I I I i m p e ralorvotisolvendicausa Romam venit.HuJc tanlo h o s p i l l u t debilos pneberet h o n o n Paulus p o n t i f e x , q u a t u o r p r i r a n m episcopas designavit q u i l o n g i u s progressi Cspsarem a d ventanlem exciperent. Duobus prterea c a r d i n a l i b u s , n e m p e Rothoruagensi ac Francisco Piooloojineo S. Rustachii d i a c o n o , n e g o t i u m d e d i t u t b i d u i viam decenti c u m porapa d i raeusi, i d e m e t i p s i praastarent officiuiD. M i l v i u t n pontem i m p e r a l o r a d i t u r u s c u m esset, o b v i a m h a b u i t p r i m o U r b i s prrefectum c u m p o p u l i c o n s e r v a t o r i b u s g6 c a p i i i b n s q u e r e g i o n u m ; m o x c u r i a Romanaa praesules omnes c u m tota p o n l i f i c i s a u l a , b e i h d u c i b u s atque t o p a r c h i s , q u i iongo agmine ac splendido o r n a l u ad p o r t a m F l a m i n i a m i n equis pr*ecessere,q>iemadmodum narrat Papiensi>(23). A n t e portam sacer c e r d i n a l i u m senalus asiabat, p r o q u o Bessarion, u l pote a n t i q u i o r , p r i n c i p e m Chrislianaa reipumicffi s u m m u m o r n a t i s s i m i s v e r b i s a l l o c u t u s est. Caateraqu ad i n g r g s s u m h u n c p e K i p e n t a p u d Papieusem et A u g u s t i n u m P a l i i c i u m i n l i t t e r i s ad J o a n nem M a n e l l u m Cremanum s c r i p t i s , quas e b i b l i o l h e c a Valltcellana erulas i n t o m o \ M u sei lialici p. 265 M a b i l l o n i u s e d i d i t , fuse satis ;ac l u c u l e n l e r exposila v i d e r i possuut. ' LXXIII. L i c e t N i c n u s , praeter cmieras q u i b u s c x c e l l u i t d o t e s , ea foret i n d o l e i n g e n i i alquo animi magnitudine, ut gloriam omneiu i n benefactis, n o n alienis i n laudibus poneret, haud taoaen defuere q u i prffidaras i l l i u s 87 virlutes, etiam duni viveret, scriptis e x l o l l e i e atque b o n i i n u i u Iradere meiuoriaB saiaan. 1486, sic a i l : Libellos tuo$ atque item quos ex bibliolheca i*la codkes habemu, remitlemui cum primum isihuc vrator noster Florentmus u coutnlerit. Fausaniam vtvo exspectamuM cum >ibi trii commodum. (21) Viile Jac. Morellii Disaert. super D. M a i c i b i b l i o t b . , editam Yeneiiis a n . 1774, (2$) Caialogus Yiiidoboneiisis 980 Graecos L a l i noaque codtces e x l i i b e l ; 8 3 4 d u n t a x a l is quem Z u i e i r i u s et Bongiovannus i n luceia prololere a n . 1740 et 1741. (23) C o m i n c u l . l i b . YH.
LXX
D i u suspensus a n i m i q u e anceps f u i t u l r u m e x i m i u r a h u n c t b e s a m u m Flurentiaa m o x , vel Romae, an V e m t i i s potius asservandutn r e l i n q u e r e l . T a n d e i n , sive a m i c i t i i e gratus atque h o n o r i q u o se Venetqs senaius i u l e r p a i r i c i o s aJlegerat, sive perpendens , quod ipse t r a d i t i n praefala ad Ma i r u m ducem epistola, n u l l u r a Grcis p a i r i a e x l o r r i b u s q u i pperam l i i t e r i s navare c u p e r e n t , a p t i o r e m l o c u m , aut raagisobviura, quam V e n e i a m o r b e m i n v n n i r i posse, p . Marco, u t antea fecerat Franciscus Pelrarcha, b i b l i o tbecam suam perpeluo custodjendam l a r g i r i c o c i s t i l i i i t . llaqut, babito p r i m u m i n d u l t o p o n l i f i c i o , memoratara epislolain ad Maurnra d u c e m e Balneis V j t e r b i e n > i b u s , u b i t u n c degebat, p r i iie K a l . Junias 146$ conscripsit. Haec tqus d r l i b e r a l i o 84 placuit sen a t t i i a c d u c i , ita l i l t e r i s honorificeotiasiuaa s c r i p t i s multas e i grates r e t u l e r u n l .
1 , 1 i n i r e
LXXI.
l n t e g r u r a fere p o s t a n n u m , h o c e s l , oqense A p r i l i H 6 9 , banc Niceeni bibliotfiecqm V e n e t i a s deporlatara et i n d u c a l i palatio r e p o s i t a m fuisse constal (19). P r i i n u s , ut f e r t u r , H l i u s c u r a m praefecti t i l u l o gessit M . A n t o n i u s Sabe.llicus, v i r magni n o r a i n i s ac d o c l r i n f f i ; oon antea tamen p u b l i c o e r u d i t o r u o i u s u i p a l u i l sedemque o b t i n u i t p r o p r i a m q u a t u c i r c a a n n u m 1553, i n q u o s p l e n d i d u m elegansque cediticium, u b i n u p c d i l i g e u t i s sime c u s t o d i l u r , senatus decrelo c o p s l r u c l a m f u i t . H i n c factutp haqd temere q u i s asseveret, u t retroactis l e o i p o r i b p s n o n l e v i s m o m e o t i d a i n n u m sit passa siye c u s t o d u m fraude siye o s c i t a n l i a , q u i veteres l i b r o s
(18) Graeci calligraphi quorum opera i n riescrtbendts codicibus cardinalia usus f u i t , plerumque i r i cogniii e r a n l erudilione ac l i t i e r i s , ut Joannes Argyropitlu?, Mtchael Apostolius, Dem^trius SguroI H I I U S , Joaunes Plusiadenua, Cusmas monachus. Georgius Zangaropulus e i Joauues Rbosus, de quo wipra menlionem feci. (19) Yide F l a i u . C o r n . Eccles. Venet., S q p p l e m . , p. 416. (20) Ex nonnullis A n g . Poliiiani litteris apparet L a i t r e u i i u i n Medicein pluries a senaui iinpenassu b . Mafci codices c u m Floreuliae, l u m Veneliis dcV*.ribudps. l u ea q u $ Laureiitio Ycuelo dala fut(
Ll
DE V I T A I T R K B U S GESTIS BESSARIUNIS o o n M i o t i , p a r t i m q u i a principes m u l t a s t a t i m p o l l i c i t i f u e r a n t , quae poslea negala a u l s a l tem dilata esse c u p e r e n t ; adeo v e r u m est h o m l n c s serio n u n q u a m n i s i p r o p r i o ac prarsente p e r i c u l o c o m m o v e r i . H u j u s r e i p e r l s u s Campanus, ac i n s u p c r C C B I I asperitatem el gentis mores perosus, quos ( r u c u l e n tos vocat, atqoe omnis expaites b u m a n i i a t i s , Roraam c u m s c r i b c r e l , ab amicis petebat u t honestura s i b i r e d i t u m inamcenissimas I l a l i oras quacuuque possent r a t i o n e impt\t r a r e n t . I d a u l e m assequi perNic?Enum prces e r t i m sperabat, c u j u s quania tunc essel i n aula pontificia n o m i n i s dignitas e l g r a t i a , ex b i n i s ejusdem Campani e p i s t o u s , quas b i c inserere c o n s o l t u u i d u x i , u n u s q u i s q u e f a cile i n t e l l i g e t . 89 LXXVI.
g r t e n t . Cumulale i d prffislitit opiscopus A l e r i e n s i s (24) i n ea Pi aefalione qua l y p i s excusos i n aomo Petri de M a x i m i s A p u l e i u m et A l c i n o u m anno 1469 j n p n b l i c u m r e i l i t terariffi commodura ac o m o l u m e n t u m e m sil (25). Idem lecit el alius quidam anooymus cujus e l o g i u r o , bis Urn\* l e m p o r i b u s s c r i p l u m et e codice Vaiicano 3621 desurap t u m i n t e r Appendicis m o n u m e n i a c o m m u nico (sub nura 11). Novissioae P l a l i n a sermonera p a n e g y r i c u m , de quo p l u r i e s o c c u r r i l m e u l i o , composuisse vide<ur ; itt eo s i q u i d e i n apologelicuip opus quod Nicnus Plalonis doclrinaro a c d i g n i l a i e m v i n d i e a m rus e i u c u b r a v i l , nec anlea, u i a r b i l r o r , p i e l o subjecit quam anno verlenle 1470, j a i i i plane absolu u i n alque n b i q u v u t g a i u r n sic i n q u i e n s o>tn l i t : Non est passus quempiam bene de genere humano mtriium maitdictniia potf morlem lacerari; unde acerrime in calumniatorem Platonis insurgil eo voiumine, et quidem divino, quod nuper magnu eum vtstra exspeclatione edidil.
;
88
LXXIV.
O r i e n l e t o i o subaolo, alque etiam J l l y r i c o occupaio, T u r c a r u o a p o l e m i a eo usque c r e verat, u l i p s i Germani arma osluinando t e r r o r e m i o c u l e r e l . Hanc pesleaa u t a v e r l e r e l Caesar, p r i n c i p u r t i a u x i l i a postulanda d e c r e v i i , s i m u l q u e p o n l i f i c e m rogavic u t a l i q u e m sacro oollegk) i l l u c m i t t e r e t q u i Raiisponensi c o n v e n l u i preeesset, ac ea p r o p o n e r e l q u ad salutem faxereni Cbristiaitae gentis i n tulocoliocaudana. A d hoc m u n e r i s Paulus cardinalem Senensem F r a j i c i s ^ u m P i c o l o m i n e u m e l e g i t , c u j u s p r u d e n t i a supra eetatem fulgefcal, q u e m q u e Germaiiis ex eo g r a l u m acceptumque sperabai quod p e n i i n s e o r u u i l i n g u a m ac ruores coguoscerei. H i c r e l i q u o s iiUer egregios v i r o s quos ea i n l e g a i i o n e cocuites h a b u i l f a m i l i a r e s q u u , Joan. A n t o n i u m C a m p a n u u i , episcopum l a i e r a w n w n s e m e l e g i t , u t ejus i u M g m d e x t e r i t a t e ac facultate o r a i o r i a u l i possel i n i i s quae coniici et a p r i n c i p u m c o n v e o t u i m p a i r a r i o p o r l e b a t . D e i n , p a r a l i s o m n i b u s ad profeetionem n e c e s s a r i i s , x v K a l . A p r i l 1471 Urbem r e l i q u i t et i n Geruianiaua auaai m a x i m i s p o l u i l itinefibiis properavil, LXXV. N i b i l i i i e x p e r t u m legatus o w i s i i q u o I m i>erii ordiaes i i t UUUQB collecios expergefac e r e l , eisque l u m darana Gbri$itan< p o p u l i , t u m g l o r i a m f u l u r a m p r o p o n e r e l , si latidem a r m i s alacritcr s u m p l i s i i t bostem i n f e n s i s s i r n u m i r e n i ejusque ferociam i n dies magis tumescenJera c o m p r i m e r e n t . Sed g o i u r a pn>oedebaU p a r l i o i ob Csaris n a l u r a i u n i b i l q u i c q u a i n agere u i s i renjissius
(24) Joon. Andreas rie B u x i s , Vlgtvbanensis, a l l o i e t n l i a b u i l et prsRce|ftorem V i c t o r i n n m F e l l r e n sem, a qiio iwoHbtis <H l i u c r r s egregie i m b o l u s , Homaiii venti, mh\ finendandis atqtte edcndis a n t i qwis auctoribus iocHfrun aesltniaiiviicm et siinul g m u a m poiilibciitu sihi p r o m e r u i i . Paalo H , cui aliquoi eiiliones i n s c r i p s c r a l , Aîaceiibis p t i i i i u i u , ^ A i c r i v n s b iqiisc>pua crcalu^, sub S i x i u IV sc-
P r i m a , quae l i b r i v i nona ac decima est, ad v i r u r a i n s i g n e m p e r t i n e t D o m i t i u r a C a l d e r i n u m , q u i Homffi docendi rauoere j a m p r i d e m c l a r u s n e c mulloantea i n cardinalis d o m u m t r a d u c t u s , e i operaro i n scribendis epistolis dabaU
9
Campanus D o m i l i o S. Q u i d t u de me, quo i n loco s i m , curas? Ego ex n u i u i n e n o s l r o lotus q u a n l u s s u m pendeo, n e c e s t m i b i u u m e n i n terris-aliud q u a m Bessario; nam caeleris q u i d q u i d e x h i b e t u r observant ae, ex f o r l u n a e s t , h u i c u n i ex m a g n i t u d i n e i n c r e d i b i l i rae r i t o r u m , quaein eo s u n l tanta u t e n a r r a r i de caeteris sine a d u U t i o n e a p e r l a n o o pos s i n t , r e f e r r i de i l l o s i n e d e t r a c t i o n e aliqua n e q u e a n t ; n i b i l e n i m taoi a m p l u m de ma gno Bcssarione d i c i potest quod n o n l o n g e d i v i n i s ejus m e r i t i s s u p e r e l u r . R e d d e e u m t u m i b i q u o q u e nanc beneficam q u i h a c tenus p r o p i l i u m l i b e r a l e m q u e r e d d i d i s l i . Ego m u l t o r u m q u i d e m , sed n u l l i u s aeque ac magniBessanonis beneQciuoQ exspecto. flabet boc q u i d q u i d i l l e h o m i n i b u s prao slat, u t non m o d o u t i l i t a t e i n a c c i p i e n t i sed e x i m i a m q u o q u e g l o r i a m a f f e r a t . Qua m o b r e m , etsi j u c u n d u m m i b i e r i t q u o q u o modo r e d i r e i n t i a l i a m , raulto iaoieu e r i i j u c u n d i s s i m u m u i a g n i 90 Bessarionis opera r e d u c t u m v i d e r i . Jamque tuse sint partes ; q u i d ex lanla benevolentia expe tara o p l i m e i n l e i l e x i s l i . S u n t r a u n e r a p u o blica R o i D ; s u n t p r o v i n c i , sunt arces, s u n t anpua proesidia. Si i i n p e t r a r e m i b i m a x i m a n o n p o t e r i s , p o i c r i s mediocria, quanquaiD, p r o p i l i o n u i u i n e n o s t r o , nec m a x i m a q u i d e m d e s p e r o . Vale. a
: y
LXXVII. AHera, quas l i b r i ejusdem nona est ac v i cesima, Nicaenum ipsuru Campanus rogat ui
c r c t a r i i raunus gossit c l bibliollieca* insuper piaclectus f u i l . O b i i i Roinu'. p r i d i e n o u . F e b r . 1475. (25) Aleinoi Epuomen discplinarum Piatonis i\m M C U M I U S e G r a c o iraKSUiui e l Nicolao cardiuati Cusano i u s c r i p s i i bonorillca episloU quaiu < 4 i i m .'piscopus ejiisdcni A l c i n o i opu&cula p r a M i m U ; dt bac ^caIli versioae niUil' OiKmcrus r e f e r i m suc caialoô.
Lll!
ALOYSIl B A N D I N I I COMMENTARlUS. d i u q u e a r f i b u s aulae i n n u l r i t a m , aut ea nescisse q u t u m a g i l a b a n l u r , aut m i n i m e $altem cavisse ne, spe adhuc iotegra superbiffi n o l a m p a l r o n o atque odiura conflaret? 92 LXXIX. l l a Bessarion sive fortun i n j u r i a , sive h o m i n u r o culpa q u i l a n t u m e i decus i n v i dere s u p r e i n u m a m i s i t praBsulatus fastig i u m , g u o d ips trans Alpes posilaa gentes e j u s d e D e r i v i r t u t i b u s prsedicabant. De qua re operee p r e t i u m est Campanura r u r s u s a u d i r e i n ea q u a m scripsit ad C a l d e r i n u m prffifatum epistola, s i m u l ac r u m o r de P a u l i o b i t u i n t e r Germanos p e r c r e b u i t . Carapanus D o m i t i o , seerel. Bessarionis, saiutera. Censes a u s u m me q u i d q u a m scribere d i ? o n o s t r o ? N o n s u m a u s o e ; (aota i l l i n s majeslas, tanta mea observantia est, u t etiaui i n Germania egentem me t e r r e a t . Et piane n i h i l habeo q u o d scribam ; o m n i a i l l i per legalura s i g n i f i c a n l u r . I n g e r e r e me tantis rebus , kam a r c a n i s , nec p u l c h r a m neo t u i u m est. u t i n a m ! u l i nana! u t i n a m l Sed, rai D o m i i i , o p e r n p r e t i u m erit videre quam coraa superis s i m u s C h r i s t i a n i . Salva res est si Bessa r i o n e m , u t est o m n i b n s i n rebus quas ca pere i n g e n i u m h u m a n i i m possit, longe m a i i m u s , i l a et ( i t u l o q u o q u e ruaxiomra facieroue; a l i o q u i n d u b i o ?on(o i n t e r flu ctus navigamus. T u vero l e e r i g e . U t i n a o i adesaem r Q u i d . m q u i e s . Clamarem, i n s u r g e r e m , vociferarera , ue se perderent, ne r e l i g i o n e m u n i c o quod superest pree sidio fraudarent. I l l u m Grfeci, i l l u m La t i n i , i l l u m Pannonia, i l l u m voce una tota Germania postulat. Qua laatitia affeclum mo eensea c u m n u d i u s t e r l i u s clarus v t r t N a r c i e u s , o r a t o r regis F e r d i n a n d i apud CaBearem, i n l e r o r a n d u m qualer Bassario nem n o m i n a r e t tanta cura laode quantam a u t n u l l u s m o r t a l i u m aut solus Bessario m e r e t u r . de Gallia ne cogita. V a l e , et si q o i d curare absenti b o n o r i s aut c o m modipoles, noneglige.
9
o p l a t u m i n U r b e m r e d i t u m a l i g u o s i b i cura b o n o r e atque e m o l u m e n t o conuciat. Campanus roagno Bessarioni c a r d . pa triarchae Niceeno S. A d illara i n c r e d i b i i e m ac d i v i n a m ma g n i t u d i n e m l a u d u m t u a r u r o hmc q u o q u e accedit q u o d n e m i n e m e o r u m quos vel semel f u e r i s ampiexus i n abjecto esse pa t e r i s , g l o r i a m q u e e x i m i a u i censes c o o i m u n i c a r e f o r l u n a r a , et l a n l u m prslare h o m i n i b u s a u x i t i i q u a n t u m es assecutus, conferreque a l i i s i n g e n i l a beneficientia q u i d q u i d v i r t u t e tua (iivina atque e m i n e n t i s s i m a peperisli , d i g n u s profeclo in quera l o l fuerint divinilus cuniulala orna m e n t a , q u i ornare caeteros n u n q u a m de s i e r i s . E t c u r a sis ipse n r n n e r i b u s i i s qu parare q u i s q u a m v i r t u l e atque i n d u s t r i a possit, m o r t a l i u o i o m n i u m raaxirous, i n e o t u a m magnitudinem reposilam arbitra r i s ut m a i i r a e prosis caiteris. Quffl spes s i coramunis est o m n i b u s , q u i d ipse m i h i t do \e persaadeam facile i n t e l l i g i s , q u e m mihi ?el fortuna mea vel i n c r e d i b i l i s b u manitas l u a potius c o a c i l i a v i l . Q u i d auteiO n u n c e x p e i a m ? U n u m est praacipuum et s o l u r o . Cupio l u a opera i n I t a l i a m r e v o c a r i , sed eo roodo u l accilus ad l o c u m a l i q u e r a d i g n i t a t i s , n o n l a n q u a m reduct l u s a b e x s i l i o videar. l d m i h i prstare *o l u s e l pro m a g n i l u d i n e (ua poles et pro n a l u r a debes.Qoaroobrem oro te per n u m e n i l f u d 91 g e n i i tui> q u o d ideo te p r o t u l i t u t esses i n q u e m u n u m ornamenta orania quflB u n i v e r s i tapere uiorlales p o s s u n t , c u m u l a r e n l u r , tua u l o p e r a quamprimuoQ i n I t a l i a m r e t o c e r , accepturus q u e c n n q u e m i h i o b t i g e r i n t i n reliquara v i t a m , f o r t u n a s etbeneficia t u a . Vale.
LXXVIJI.
U&c i n t e r i n o p i n a l a m o r s P a u l u m , a&tate ac v i r i b u s adbuc florentem a b s t u l i t , e u m n o n d u m septiroura porMiOcataa a n n u m e x plesset. F u n c b r i pompa de m o r e peracta , Patribusque i n t e r se c o i t t a l l a n t i b u ? c u i n a m p o t i s s i m u m Ecclesi r e g e n d curain c o m m i i t e r e n t , p a r u i n a b f u i t q u i n paueas i n t r a boras Nicapaum omnes u n o ore pontificem r e n u n l i a r e n t . A l m o r u m sanctilas a n i m i q u e c o n s l a n l i a , qua L a t i n u m cardinalera de U r sinis , n o o n u l l a s i b i suisquu llagitaotera comrnoda, r e p u l i t , h a c e t i a m vice rem l o t a m l u r b a f i t , a l i o u u e t r a n s t u l i t iHorura aoiraos q u i U r s i n o adiuBrebant. Haac m i h i causa m a probalur quam J O T U narratio q u i a i t , vemsse ad i l l u m , c u m abditas i u cubiculo foret, ires magn a u c t o r i t a t i s cardinales u t o r o n i u m n o m i u e poutiGcem s a l u t a r e n l ; v e r u m a PeroUo cohibitos repuUosque fuisse, q u i d i x e r i t parcendum Nicno t u n c l u c u b r a n i i ; ex q u o l a c l u m ut r e t r o abeuntes h*Bc verba n o n sine stomacho alque i n d i gnatione p r o t u l e r i n t : Ergo nec prensanti, nec roganti quidem summa dignitas erit m culcanda, ut cuin e cceto sujfragia exspeciet **perbis demum ae stolidis janiloribus pareamu$. A l bona Jo?ii nace, q u i s u n q u a m credat, P e r o l l u m , solerlis j u d i c i i v i r i u n
f
93
LXX.
Paolo 11 c a r d i n a l i s Fiatwiscus Roboreus, natione L i g u r , $ub n o i i d n e S i x t i I V success i t . M i n o r i l a r u m fiamili nomen hic dederat a p r i m i s adolescentiaB l e m p o r i b u s , eique Nicffiims ob i n g e n i i laudem adeo impense faverat, u t eo adnilente non o r d i n i s modo t o t i u s praefecturam sed e l i a m cardinalatus h o n o r e m Q i o i esset adeptus. Sed beucticia raagna, u t p l e r u m q u e u s u v e n i t , Ievis una offensiuncuJa d e l e v i i , post quaru i l i u m S i x l u s baud q u e sibi p r o n u m ac facilem i n clectionis negotio i n l e l k - x i t . I l a q u e s u b ipsn r c g n i p r i m o r d i a c u m declarasset p i b i l suis votis j a m r e l i q u u r a csse quam b e l l o T u r c a s a s p e r r i m o |>ersequi , omnerocpie i n re laui praaclara suam operam ac s l u d i n m obtulissel Bessarion, u t virura s u m m u r a s i b i q u e j a m gravem longius ab aula removeret, ei |>crcupide ac staiiin Gallicam legationem c o m cuiît. O u e i i s i m m e n i i h s c moles l i c d u m
f
, v
b E V I T A REBUS GESTIS
RESSARIONIS
h n m i n i seni ac ir.orbo vesicaa l a b o r a r i t i , sed j u v e r t i alacrt v i g e n t i q u e , c o m m i l t e n d a v i d e h a t u r , c u m preeter raeteras difficultates r<;gis a n i m u s BurfundiaB d u c i s u m m o p e r e i n fensus ita d e l i h i r i o p o r t c r e t , u t a m b o , deposiiis armis o b l i l e r a t i s q u e i n j u r i i s u l t r o c i l r o q u e i l l a t i s , i n sacram b e l l i societalem c o n c u r f e r e n t . QuibuS m a l u r e perpensis , cardinalis h n j u s m o d i mahus reftigete ac t a n q n a i n h d m e r i s suis m a j u s a s e coapit i n p u blico consisiorio deprecari. V e r u m p o t t t i f e i adeo firinus i n prOposito m a n s i t u l i n v i t t i S legalionem suscipere d e b a e r i t . LXXXI. Vere i g t u r ineunte a n n i 1472, i n v i a m se d e d i i reciaque i n Belgiura contendit, c u m B o r g u n d o c o l l o q u i u m 94 da pace h a b i t u r u s (26); r e b a t u r e n i t n Galliaa regem aequas facihus aures concord d a l u r u m si ducem prius audisset p o n t i t l ^ i o b s e q u e u t e m pacis consilia non respnere. A l valde hw i l l u m o p i n i o f c f e l l i l . Narn L u d o r i c u s X I , suspicax, et al ter prorsus hoc facluro i n l e r p r c t a l u s , n<*c u l l o c o l u i l l e g a i u m ad se v e n i c n t e m officio consuHO, nec a l l o q u e n d i c u p i d u m n i s i d u o s post menses a d m i s i i . T u n c e t i a m . eo impensius orante, u( suam vellct i n g r a t i a m Burgundiee d u c e m rocipere et r e m C b r i s t i a n a m , i n s u m m o posiiam d i s c r i m i n e t u e r i , paucis r e s p o n d i t , n j i l l u m b a bendum de pace s e r m o n e m n i s i ipse p r i u s B u r g u n d i t p e i Arnmricae duces anaihemate f e r i r e t , eosquo s i b i , u l regni f e i i d a i a r i o s , o b lemperare oompellprel* I J l e g a i u s e u m detreciaret, e l banc r e m diceret sute poteslai i s n e u i i q a a m esse, r o l l o q u i o a b r u p t o a t q u e oiurvi spereconciliati >uis negala, d i m i s sus cet. Quaftomnia s t r i c l i m Papiensis e p i s l . 500 his verbis r x p r e s s i t : Mox ui regnum ingressus e$t ipsi regi catpit esse suspeclus ; progredi ad eum est veiitut menses duo$: iudibrio habitus, tertio tandetn admitlitur; uno alqut eodem ingrato colloquio finiturlegatio. S u n l q u i s c r i b a n l L u d o v i c u m regem, u b i N i c a n u s i n conspecturn v e n i l , ejus barba contumeliose apprebensa v e r s i c u l u m b u n c protulisso : Barbara Grasca gtnus retU nent quod habere solebant ( ) . Sed haec la n to principe i n d i g n a v i r i cordati p l e r i q u e i n t e r caelerasvulgi f a b e l l a s r e p o n u n t . 95 L X X X l l .
: y
hemenlia oppressus x i y k a ' . Duccmbr. U 7 2 ad v i t m ccBlesiis praemia m i g r a v i t , c u m ann u m ageret aetatis s e p t i m i u c et septnagesl* m l i m . Magnum boois d o c l i s q u e oranibus sui d e s i d e r i u m r e l i q u i t , ac ' prsertim Von^tis p a t r i c i i s , q u i , p a r i i m privato officio,partim publico ad eum venerani, quippe videntes irruentem turbam suis humerij elaium corpus in episcopium detulerunt, prabueruntque omnibus deoseulandum atque vencmndum, u t a i t f u n e b r i s orationis auctor N i c o l a u s C a p r a n i c a , episcopus F l r m a n d s (2). D e f a n c t i cadavere R o n ^ t n delato, Sixlus p o n t i f e x . ost soleranes e i s o q u i a s i n basilica SS. X I I postoloruru celebratas, q u i b u s ipse i n l e r f u i t i t l u d i n t u m u l o queio s i b i vlvens N i crenos paraverat, recondi j u s s i t , q a n m i i d modura Phranlza testaiur, atque a n d n y m u s s c r i p l o r cujus vorba hic trado e i codice V a licano 3920 : Ravennceobiit Niccenus x i v kal. becembr. anno Christi 1472, luna cclipsim pafiente. Corpui delatum e$t Romam sepultumquc in ecclesia Apostolorum sepulcro marmoreo quod ipie sibi vivens posuerat. Exsequiis ejus Sixtus IV inUrfuit, cxtmplo Eugenii IV, <jui Senii interfuil exsequiis Nicolai Albergatt Bononieniis, S. Crucis in J&uidlem presb. cardinalis.
99
LXXXIlI.
Tanti p r a s u l i s q b i t u m complures v i r i e r u d i l i c a r m i n i b u a deflevere, quae t u m apud J o v i u m tura apud Ciaoconiura v i d e r i poss u n t . N o i i n u l l i e l i a m e i u s m o d i epicedia ^ mss. deprompla bibliothecffi M e d i c c o - L a u reniianafl l e g u n t u r i n l o m . I I calaloî cod. L a l . U d u m p r o i e r a t i i j t h e o d o r i nonnne i n s c r i p l u m , sed p a r u m adeo dlcganler sciteque c o m p o s i l u m , l i t cuiviK p o l i u s quam c^l e b r i T h e o d o r o Gazce i r i b u e n d u r a e x i s h roem. Nicatnut auro Romano cardine prce$ul Bes$arion $umma relligione pater, Pontus quem qtnuit coluit Saturnia iellu$ Eximium Graiis Ausoniisque decus, Conditur hoc tumulo, scd magno claret ih [orbe Artibus, eloquio, moribus, ingenio. Usque exitinctum quemgtnte* flevere, bed% t
[{<**.
Moerore affectus i n g e n t i q u o d tam i n d e core h a b i i u s d i m i s s u s q u e a rege fuisset, i n Haliara regredi quaio c e b T r i m e s t d l u i t . Eo i n i t i n e r e f e b r i correptus ac d y s e n i e r i a , c u m Alpes superassel et A u g u s l a m venissat T a u r i n o r u m , i l a aagrolare coapit, u t , o m n i s vectationis irapatiens, Pado i l u m i n e R a v e n n a m usque d e f e r r i d e b u e r i t . Ravennre de* c u m b e n s i n do-no A n l o n i i D a n d u l i , q u i pro V e n e t i s u r b e m i l l a m regebal, Ecdlesiae sacramen'a s u s c e p i t , el m o r b i landem r e -
Re gesta, $edi$ contilioqnt mtnet Huxc corpus periit, sed nunquam [anut pe[ribii Dum rapiduivolvet sidera clara polm. ReddiU, Graj, reddite patri thura Ldtiaii Virlus quem fecit divum adire domo$. H i s addendi q i l i pedeslri s e r m o n e ' d e f u n c t i , res geslas memoriaa t r a d i d e r u n t , i i l l e r quns M i c h a e l A p o s l o l i u a Greecara oralionero a Leone A l l a t i o L a l i n e r e d d i t a m , e t A n o n y m u s a l i u s V i t a m Graeca i l l d e m l i n g n a c o n s c r i p s i t , q u a m p^nes c a r d i n a l e m S. Susannfe e x s i i -
1754, p. 276. 2 6 ) Hac occaeione forUseis bibltolhecae collegii (28) Oralionem banc e Valicana bibtiollieca e r u i l Ibeologoruin LovaReiiaiiiin libros nonnullus, q u o r u m Ht m e n l i o apud C o i e r n m , n o i . ad S l r u v i i lnlypisqiie dedii P. Malva&ia i u Comp. hist. batil. SS. trodue in nolit. rei litter. 8* F r a i i c o f u r l i e i L i p s i c Xll Apost. [a) Innuere rex volebai, u l eral ingcnii mordacissimi, quod, barbaroruro Griecorum nominum exemplo, q u idem ;ipud latinos quod apnd (Irapcos genus relinerenl, parilcr ipse. bomo Gnccus, Gfajcam Cdero, lubricam suspectamque babcret; cuju* proiade dicla ac promissa flocci penderel. EDIT.
ALOYSII
B A N D I N U COMMENTARIUS.
LYIU
Usse o l i m f e r u n t (99). P r n t e r e a Nicoleus Per o l t u s , S i p o n t i n u s a n i i s l e s . a r o p l u m ip*e de Nicaeni gestis ac m o r i b u s c o m m e n t a r i u m 9 7 elucobravit (30), quod in primis dolendum e s l v e l p e n i t u s i n t e r c i d i s s e vel a l i q u o i n a n g u l o i g n o l u r u delitescero. Q u u n i c a s u p e r e s l Bessarionis V i i a , per cocevum auctoreni V e s p a s i a n u m F l o r e n t i n u m (31) I l a l i c u s c r i p t a , eam l i c e t m e n d r a a t u i u c styho salis eleganti coafectam , m o i lamen ruuneris esse p u l a v i o t e codice V a l i c a n o 322- eruiara i n l e r anecdoia m o n u m e n l a r e f e r r o m ( 3 2 )
LXXXIV.
Sed n e m o n b e r i u s e t g r a v i u s Nicrcni i n t e r i t u m Ecclesiffique Romanae j a c t u r a m d e p l o r a y\i q u a n i c a r d i n a l i s Papiensis, i n l i t t e r i s post m o r t i s n u n t i t i m a c c e p t o m datisad C a m p a n u m , u t r i o s q u e a m i c u m acfamilarera ( 3 3 ) . E n i l l i u s verba: Y o c o t e , Campane f r a t e r , ad lamenla et l a c r y m a s . M o r t u u s Nicaenus n o s t e r e s i . v i r sine c o n t r o v e r s i a m a g n u s , c u j u s d o c t r i n a m ingens e r a t , i n g e n i u m s i n g u l a r e , a d m i r a b i l i s e l o q u e n l i a , s l u d i u m autem ad p u b l i c * n o n m o d o c o i i i i n u u m , sed supra i a t i s ac v a l e t u d i n i s v i r e s , forle 9 9 e i i a m p e r t i n a i . N i h i l b a b u i t Rotnana sedes q u o 4 g l o r i a r i a m p i u s posset, n i b i t q u o d ad s u u m m i n i s t e r i u m efficacius i n v e n i r e t . Y i d e b a t p r n d e n l e r , explicate monslrabat, m sineiolermissioneoperabatur,alienreetiam s e g n i t i e i reprehensor semper e r a i ac ca s l i g a t o r . A d h u n c r e f e r e b a n t u r noslra c o n s i l i a , ad b u n c legaliooes u n d e c u n q u e nos adeuntcs. Sine Nicaeno nec o p e r u m i n i t i a e r a n t , nec e x i l u s ; tota operuoa moles h u j u s u n i u s h u m e r i s insisiebat. O m i t t o amo* r e m i n nos, q u i major esse n o n p o l e r a i , olficia i n caeteros, q u p l u r a prope ab u n o i l l o proficiecebantur quarn a reliqui P*(ribus. Heligionem q u o q u e , pietatem, munifkenliam, animi magnitudinem, qui B i l h u r o i l e , n i l q u o d d i g n i ' a t i c o n j u n c t u m esset polerat c o g i l a r e . F l e n d u s lamap jacturce o b i t u s est, flend vices E c eiesiaa, flenda e t i a m b o n o r u m omnium o r b i t a s ; m i b i q u i d e m accidero n i b i l d o l e n t i n s p o l u i t . Et paucis i n t e r j e c l i s : Saortus senex, ob falsam de fide sua s u s p i c i o o e i u , videos incassum esse labores
!
susceptos, r e l i c l a m i n a r m i s provincian>, p e r d i t a m spem m a g n o r u m p r o r e l i g i o n e s u b s i d i o r u m , supra u r g e n l e m v a l e t u d i n e m etiam a n i m o consternatus, Ravennaequo a T a u r i n o devectus Pado eraf, s p i r i l u m Domino r e d d i d i l , (anla, q u o d e x p l o r a t u m m i b i est, constantia, u t S u u c t i s s i m a e v i ( a sanciissimus qtioque i n v o i d u s sit e x i t u s . Q u i b u s ergo fiut laudibus j rosequemur m a g n i m e r i t i P a l r e m , aut m o n u m e n l i s o r n a b i m u s pro republica m o f l e m susce p l a m , a u t doloribus requiremus nostri or d i n i s l u m e n e x s t i n c t u m ? Conalus q u i d e m n o s t r i , e l decrela, et lilterae q u o q u e n i i n o r a s u n l m e r i t i s . Ut v i r t u l e a n t e i v i t q u i d q u i d i n Ecclesia praeclarum f u i t , sic ad reterendas defuncto gralias irapar est o m n e quod q u < T r i t u r . Benedicamus l a n lurn n o m i n i ejus c o r a m e m o r a l i o n bus q u o t i d i a n i s , recenseamua sancias actiones ejus et i n opera sonis t a n q u a m i n e x e t n p l u m sacerdotale i n s p i c i a m u s ; lugeamus a u t e m ad s i n g u l a e l damna i n g e n t i a d e p l o r e m u s . Saeculis q u i d e m m u l t i s a l t e r u m Nicsanum h a b i l u r i non s u r a u s ; t u m a u t e m nosler o r d o i n tenebris r e l i c t u s est. L u c e sua i l l u m i n a b a l obscura, et m u l t o r u m i n s c i t i a m u n i u s sapienlia tolerabat.
99 LXXXV.
Quoad c o r p o n s b a b i t u m e l o r i s lineamenla Nicaeni d u m v i v e r e t , ex Campani e p i g r a m mate q u o d s u m i n f r a d a t u r u s , d i s c i m u s , Bessanonem procera s t a l u r a fuisse aspectuque decoro et cunclis i n rebus a 1 g r a v i l a tem c o i n p o s i t o . Q u a n d i u R o m p e r m a n s i l , ad collis Q u i r i n a l i s radices h a b i i a v i l , easque ipsas i n c o l u i t aedes qufle ad d e x i r u m s u n t lalus basilicae SS. X I I A p o s t o l o r u m et n u n c coenobii r e c e n t i o r i s f r o n l e i u c o n s l i t u u n t , i n q u o d e g u u l Minoritae c o n v e n l u a l e s ; nam l i c e l bodje (1777) earutn facies a i i q u a ex parle i m m u t a t a u o n n u l l i s q u e aucia o r n a mentis apparent, m u k a tamen adhuc atque i n d u b i a r e t i n e n l a n t i q u i t a t i s vestigia ld q u a m v i s l i q u i d o constet ex ducumento 9 ad calcem bujus dissertationis p o s i l o , m a gis tamen ac magis ea comprobant quae b i c refero a l i o ex i n s l r u m e n t o e m p t i o n i s per e u m faclCB anno U 3 8 (34).
Casate de F u t c i s , nob. R o m a i d , r e r i a n i l a l i f u n d i i parieui exlra p o r u m Capenam s i l i . I u s i r u m e n t i i i i i t i u n i boc est : In nomiue Domini. Amen. Antto Domini 1458, pontif. SSmi in Chrhio Vairh Dni N. D. P t i , dmna promdentia papm 11, uidict.m, ment. Sepi. die\l. ln prtesemia mei ' et le$uum ittfra tcriptorum, ad hoc spiciatiitr vocatorum ti roeiorum, conuituta pertoitaliter eoram tapienli viro 1). GitfvtdQ de Caballis de Ferraria legum doclore.judice palaiino el collaUrali curia Capitoii, el mantf, viri D. Joannis de Leone de Padua, leynm dociorn el miliiit, Dei graiia almat urbi$ prastntit ienatortt, $edentts pro tribunali in quadam capta iignea in anlicamera stre capelta infrascripti Rmi D. episcopi et eard. in palulio SS. Apou., quem iocum ob reverenliam infrascripli Rmi Dni, et honettatem infra$cripia Dnce vtndttricis, pro tuo tnbunati anit omnia elegit et deputuvit, nobilis Una Gcnepra, relicta q. nob. viri Tkoma? de Cataiit de
9
(29) Vide C a c c o n i u r a , t o m . I I , col. 909. ^30) V i d . Cornucop. Lingtue Lat. e d i u Ald. 1515, p . 905. (31) Vespasianus F l o r e n l i n u s bibliopolae artem e t e r c a i t , sed cum e r u d i l i o r esset ac peniius bbros cogootceret, iioiue apprime eharuaquc e x s i i l i i nou Modo h i i e r a i i s bufu* asvi boiuitiibus, aed e l i a n i p r i n c i p i b u s v i r i s , ac p r a a e r t i m N i c o h o V p o n i i l l c i , Borso E s l e n s i , Ferrarue d u c i , ac Coamse Mediceo aeniori. Mulla a l i a , quod sciam ingenii i u o i i i i m e i i l a r e l i q u i t p r x t e r a l i q u o i v i r o r u n i i l l n s l r i u i u Yiiae yeruaculn aermone serjplas. F r . Zacharia duos c o iicea ab eo douatos b i b l i o t h . F l o r e n U S. M a r c i cORimemorai i n aiio Itin. Itt. per llutiam, p. 47. (32) Yide Append. i i i o n u m . , 1. 12. (33) E p i s u 498. (34) Exatai bujus i n s l r n m e n l i apographum i n a r cbivo Baeilica SS. X I I Apost. I n eo Beasah<Hi ennl predo aexceat. a u r i floreu. ab h x r e d i b u s q . Tboina:
LtX
t ) E V t T A BT R E B U S GESTiS BKSSARlONIS sed vel o i c o g i t a r e aallem pnsse? 0 no? m i s a r o s ! nos i n f e l i c e s l q u i aliimaa $ t u l t i l i et t e u i e r i t a t i s poenas l u i n m s . Vaga l u r , l i b e r , q u o q u o v u l t , post et epulas, i l l e r e g n o r a t u et d m t i a r u m i m pudenliesiraus l a r g i t o r ; noa v e r o , q u i t a n t u m i m p r u d e n t i a peccavimus, q u i h o t n i * nis s i o l i d i aomnia n o n d e t e x i u u i s , \>os{ cruciatus e t t o r m a n t a i n hoc i n f e l i c i s s j m o carcere d e t i n e m u r . Non negaverim ego j u s t u m fuisse pontilici6 d o l o r e m , j u s l a r a , i n t s n l a re p r s s e r t i m , q u m l i o n e m ; sed deberet, re deprehensa et c o g n i t a , nos tandem q u i clemenliac sua) f u t u r i s u m u s siiDuiacra f t i m a g i n e s , a lanta mieeria l i berare, bi3 praesertim diebus q u i b u a SaU vater noster c l e i u e n t i , p i e t a t i s , m i s e r i f c o r d i r o , et a l i a r u m v i r i u l u m exempla^ ânuii^sima il(a ae s a l u b e r r i m a sua pas* siono i n l e r r i s ad salutera h u m a m gent r i s r e l i q u i t . M u l i a $unt quae p r i n c i p a m d e c e o i , m a i i m a vero pontiQcem; sed p u l l a v i r t u s est qgie niagis lanii p o t e n i i m conveniat post r e l i g i o n e r a . q u a m c l e m e n t i a et misericordia. Ob hanQConeervnii, i n o n O i o n i n o i n s a n a b i l e s ^ u n t , m e l i o r e s demceps f i u u t . Sanabilia profeclo s u n l ingenia a o *. s l r a , et s i q u i d l i o e n t i a scholastioa qiiaa i n s i u d i i s u n i v e r s a l i b u s ob disceptaliones (Qajor ^sse c o n a u e v i t , a d m i s i o i u * , bae a d b i b i l a qastigatione ita coustanier einan d a i p u ^ u t 0v9 qusperditas esse Dommuft a r b i t r a b a i u r i n v e n U s iandem 6ua d i i i g e n * iia ^ gaudeat. Te i g i t a r , B m e e i * o p i i m ^ Pater quara semper o b d i g n i t a t e m f et s i n g u l a r e m d o o i r i n a p c u m a d m i r a i i o n o < laudamus, q u e w q u e n i c m u liUmratur et ^ r u d i i i o n i s liicu GracaB, t u m L a i i n , co luruau d u c i o 3 U 8 , a u p p l i c i t e r rogaiuus m a n a ^ ad le taquam a d s a l u b e r r i m u m t s i d u i i e n d e n t o s , u t t u o t n n i u m doclisstiuus e r u d i t i o n i s aiudiosos et cupidos a ianta oalamiiala i u o p a t r o c i o i o , tua a u c l o r i t a t g et g r a t i a , quae maxima a p u d pontiflcem est, aij hac eaplivitote vindicesae i i b e r e s . H a b i l u r u s nos es ob hoc n o n modo gra* tos moaaorea U n i i o f f i c i i , lantee cieraen^ liffi, sed prosa et carmina a m p l i j s i m a r u m U u d u a i l u a r u m c o o s U n t e i ae indefessoa priBcpoe^.
#
1 0 0 LXXXVI. M a l t a de v i r t u t i b u s comraenlanda n u n c e s sent, q u i b u s anlisjes h i c m a g n u s e l u x i t , t a n l u m q u e s i b i n o m i n i s et glorise coraparavit, n i s i quae de perpetuo vii ejus c u r s u t r a d i d i supervacnnearu hanc operam facercnt. H a u d abs re n i h i l o m i n u s e r i t , si pauca q u dam c o r o n i d i s Joco s u b j u n g a m quae praacip u u m i p s i u s a m o r e m et i i b e r a l i t a t c m erga bomines d o c t r i n a p r e d i t o s atque i n g e n i o declarant. u l Gnecos praeteream, quos p r o fugos et e c o m m u n i patriae naufragio i n I t a l i a m delatos, p a t r o c i n i o , ofliciis atque o p i b u s f o v i t , q u i d nQSiris insis b o m i o i b u s non praas t i t i t a u t q u e m o b v i i s u l n i s n o n est corap l e x u s , c u i vel aliqua v i r t u t i s o p i n i o v e l scienti laus adesset? B o n o n i a m icgatus c u m r e g e r e i , et Aristoteles F l o r a v a n t i u s , arcbilectus eo terapore i n s i g n i s , m i r o a r | i ficio atque audacia t u r r i m quaB v u l g o A f a n sioni* d i c i l u r , a f u n d a m e n t i $ d i v u l s a m a i i o transtulisset, i l l u m p r o p r i o asrfl, hoc est 50 l i b r a r u m , s u m m a m i o i m e t u n c c o n l e m n e u d a , d o n a v i t (35). Jpsemet P l a t i n a , q u i l a n q u a m iuitae i n P a u t u m I I . G o n j u r a t i o m s conscius ac perliceps i n carcerem dotrusus languebat, n o n p r i u s e v i n c u l i s expedire se p o t u i t q u a m suas Nicaenus i n t e r p o n e r e t preces, ac pro eo tandero sponsorem se facer e t . V i d e Plaiinee V i t a n i ejus o p e r i De vitis Rom. pont. p r & m i s s a m . E r u d i t i s s i m u s Joan. C b r i s t . A m a d u t i u s Platinae epistolaui q u a , \ i r u u l i s a s t r i c t u s c u m esse^ Bessnrionisopetn i r o p l o r a v i i codice chartac. saec. x v , q u i se pcnes est, adbuc i n e d i l a m m e c u m perbenigtie c o r u n i u n i c a v i t . 1 0 1 ^ q u t a i 1 l u s i r i $ v i r i calamitatero et caiamitatis causas u b e r i u s a p e r i t , d i g n a m plane censeo quaehic l o c u m babeat. Si t u o udelissimo consilio oblemperassem, Rme acdociissiine Pater, non essem, s a l s c i o , tanta calaiuilale c i r c u . n v e n t u s ; rae e n i m adhortabaris, si d i scedere ab Urbe i n s l i t u i s s e m , proposito n o n contemnendo p r a e m i o , u t c l a r i s s i m i atque o p l i r a i p r i n c i p i s U r b i n a t u m c o m i * tis obsequio me addicorem. Non contera psi ego l a n t a m c o n d i t i o n e m e t a lanto v i r o m i h i p r o p o s i t a o j , c u i c e r l e , t u a prffiserlim g r a t i a , n s a l l e i D , posihabita o m q i mercede, servire q u a m c u i v i s Jialicorutu p r i n c i p u r a . N e m i n e m profecio adhuc n o v i , pace a l i o r u m Joquar, <jui n o b i l i t a t e a n i m i , e r u d i t i o n e , b u m a m t a t e , r e i m i l i t a r i s scientia, j u s t i i i a , c o m i t a l e possit c u m boc p r i n c i p e c o u i p a u r i . Quare Qt u t meam v i c e m r u m i n m o d u u i doleaitt, q u o d oblatatn oc casionem non m e d i o c r i s furlun p a r u m sapienter o a i i s e r i r u . Sod q m s a r b i i r n t u * t fuisi.ei u n i u s G a l l i m a c b i e b r i e t a l e m et s t u l t i i i a m q u e m c o n t e m n e b a m u s , q u e o j pro l u U i b r i o bahebamus, tantam nobis et tam indignam calamitaieifl, nuu d k o slruere,
a t n t
1 0 2 LXXXVII.J M u n i f i c e n t i a m vero qua Campanura, episcopuua l n t e r a m n e n s e m , p r o s e o u t u s est,quod so c a r m i o i b u s celebrasset, ipsls l e f e r a m M i chaelis F e r n i verbis, q u i Campaoi ejusdem V i U m descrip^H (30), N u n c inagoi i n bu&G Beefarionis muni ficeuiiam operaa |>retiuai e r i i eipUcart*. t Urbs lota f e s t i v i l a t i b u s etc^nt<i aliquando exsahabat, ut f i i i n carnis p r t v i i s ; debac chantiurn turba l a r v a t u r u m , plausibus et cautd plena o i n n i a . M a g u i Bessai iouis ocnu)|a Moscwae lagemiia ûMfLeia a r4inJanteniierfxii, ac signanter baîlicaiq K U leuipluiw u r b i e i n a x i m n n i P e i p a r * Y i r g i n i sacrnni. V i d . T i r a b a s c l u , Sioria ddla leit. iuU^ l a m . V I . paaie i p . 3 i 5 , e i Herc. Z a u L Helat. Iti*. Moukki. (3G) Vide Gampaiii O p c r . c d . Madlol. 1494.
9
Fvuis de regione S. Anqtlu maltr, U / r i x et pr$ona leyiiiwa Calkertn<E Marwnno? / i / . el licercd. q. Tlnmiat Casaie de Futcis, etc, (55) Arihioteles iiic ideui e( ali*ro i n oppido C c n l i l u n i i u qititt r u i m r a p e i n i e b a i a t l i i u r i u a u i r t s i j i u i l , c i a M.igno M o i c b o n i i u Dacc puslea evocaius iu>ut
txi
ALOYSII
B A N D I N I I COMMENTARIUS.
txit
c a s i o n r m nnctus l c c t i u s l a u d a n d i Canq-a mis epigramraa hoc c o n d i d i t . BfMtano, ioinm eui $e concessit Apollo. E l quo vil majus stpcula no&tra videut; Per te prhcorum taudes excetiimus, ire In truiinam victor cttm Cicerone potc*. Xicta etiam per le magni Demoithenis ora Vberior per te Gracia jccia tua est. Pecioris al tanli winima$ facundia parte$ Obiinet, exiguum tplendida verba putas. Terra patet, pelagnt noium, men$ atta deurum CognUa,$ci* ccelum tasque (paid attra ferant Quicquid lc lainil non esl in rebut, ad omnes Jnyenium Intebras it penetratque tuuin. Iwperio ac rerum sceplris, et ad omnia natus Vuus milte geris peciora, mille taph. Ipsuque rum tantum fecil naiura, videinr In vires, quania i * / , ineubuibse suas.
y
Corpore in excetso majestai eana fattrtur Plut homine; heroum front tibi, Benario, ett; E l dala cum fuerit ianlu prastanlia membrit, Di animam membris inscuere parem. * u Q u o d c u m larvatus c p b e b u s vocalissiraus festo die q u o d a m , s u b m o d u i a n l e l y r a , l n c i n u i s s ^ t , t a n l i s perfusus lcotitia l a u d i b u s ilie lyrislae, q u o i i l l a erant c a r m i n a , a u reos l o t n u n i m o s e l a r g i l u r ; C a m p a n u m i r . o i advenlantem, faclumque dissimulanicrn c n m p l e x u s 'Xampanc, i n q u i l , C a m p a n e , ubi sunt illi digiti qui tot de me mendacia scripseruvt? e i aureo geminae adamanioo p r e l i i 70 d u c a t . a n n u l o d o n a v i t . I n d e rausl e l b n a efTerri jussa f u l l u r a , q u a m ex v a r i i s n o s l r i vocant, d o n o s i b i o l i m a rege. P o l o n o r u m missa, cuniulati. m u n e r i s raonum e n l u m a d d i l (37).
(57) Joan. Doiiifariiis i n dialogo cui t i t u l u s : / / Frachcita, reui paulo aliter n a r r a i ; a i l e n i m , C a m paiiuiu iii leslis bacclianalibus Bcssarionem adiisso, ei persoiialuin (quod vero absimile videlur) earmtiia qua.daiu Laliua in ejus laudein ad l y r a i u ceciDic mulli rnmdem exfiibebal tacunis Auctor laborantem; Di$sertalionis qnem Catalogum
nissc, p r o quibus tot nummos acoeperit qnot illa f u e r a i i i ; rtMleuiiti deindc absque persona cardinalcm dhsisse : (Jbi sunt ii diqili c t c , apprchcnsaqtie ejus dexlra baud modici p r e i i i anuuluiu inseruisse.
%
operum
Bessarionis, quam
at parum accurate judicavimus. EDIT.
confecium
et
ideo potiu$ omiitetidum ex Fabricio
uupplendum
Vide mfra eo+
operum recemionem
accuralissimam
ei llarletio
depromplam.
APPENDIX
PARTIM BX
MONUMENTORUM
X I I A P O S T O L O R U M , P A R T I M [ VATKANA
ANECDOTORUM
A R C H I V O BASILIC.-E SS. B I B L I O T I I E C A DESCRIPTORUM.
Bulla reduclioni* canonicorum bn$ilic<v S S . X I I Apoilolorum, fucta per Engenium papam l V . Eugenius episcopus, servus presbyi. c a r d ncin. Puin ad pcrsonam t u a m , q u a m d i v i n a clemcnita ma^nis i l l n s l r a v i t inuneribus g t a t i a r u m , tlirigiuius consideraiionis norabds paternac i n i u i u u n , et allentc p r o servoruiii Di, d i bcucdiclioleclo filio Bessarioni, basilicae SS. X I I Aposiolorum
M
103115
unus cardinalis, quae ipsam basilicam pro tempore o b l i u e l , necnon ocio canonici tolidem i t i i b i pra> bendas obiinentes ab o l i m i n s t i i u t i fore noscuntur
9
p r o p i c r hostiles incursus adeo lenues
guerraruni discrimina,
m o r i a l i i a t e m , pestes, aliasque diversas calamitalcs, e l exiles facti sunt, quod d i l e c l i ( i i i i ipsius ecclesix canonici ex illis secommode sustcalare non valenleg, apud praefaiam basilicam r e s i j dcrc, i l l i io d i v i n i s descrvire non c u r a n t , ac p r o pleroa ipsa basilica tam circa c u l l u m quam r e g i m c n curae bujusinodi magna liaclenus passa f u e r i i , cl nisi super his s a l u b r i l e r p r o v i d c a l u r , majora i n d c i r i m e n t a , 116 et ct s i c u l accebasiper prabcnda? prsedictê dies passura s i l pimus, canonicalus
salulem e i aposlolicam
^picimus quod t u Romanam Ecclesiam, cujns b o m e m b r u m exsisiis, l u o r u m bouoras m a poiius gniiudino t n o r i i o r u m , d i g n u m , q u i u imo damus per
debiium repulaniaa u l ea l i b i f a v o r a b i l i l c r conccq t i x cum d i v i u i cultus inslauralione salubriter o c c u r r a l u r . Ginii a i i i m a r u i n |>ericuli8 e i ecclesianun l u x curse c o m oiissarum diapendiis itaque, sicut nobis nuper exposuisli, f r u c l u s , r c d diius ac provcnlus c a n o u i i a i u u m c i praebendaruin basilicx X l l Apoblolorum de U r b c q u x l u i c a r d i y
licui, quos quondani L a u r e n i i t i s de S u r d i s , ipsius basilicae cauonicus dum v i v e r e t , o b l i n e b a l , obilum cjusdem Laur.eniii, q u i io abna urbe no-
stra d o m i c i l i u m babcbal, diem clausil c x l r e n i u m , vaeaveriiil c l vacant ad p r x s e n s ; nos q u i d i v i n u m culluin u b i l i b e l et praescnim i n eccle&iis dici* urbis, quaruiti nobis c u r a specialiug e&i coiomissa, j n g i i e r inlensis dcsideriis affectamus, libi concedcrc per q u x basilicae C volemes ea s l a l u i e l paro*
nalaius tilulus parocbialis exststii, ciijnsqnc paroc b i a n o r u m , qui i u nuutero copioso s u n l , a u i m a n i m cura per i l l i u s canonicos rcgi consuevii, ct i u qua PATHOL. G R . CLXl.
LXIIl
DE V I T A REBUS GESTIS BESSARIONIS

tnilate alia r o b o r a i i s , bus, vcrbo ad s i a l u t i s et consueludinibabenda foret etiamsi de i l l i s eorumque totis lenortbus de vcrbuin i n pracsentibus
c b i a i m r u m praed. a n i m a r u m saluii valeal s a l u b r i t c r p r o v i d e r i , ac niensae capilularis dicise basilicaj, 6i qua s i l , f r u c t u u m , r e d d i i u u m ac p r o v e n t u u i n veros valores annuos prxseutibus pro expressis habenles, luis i n bac parle supplicaiionibus i n c l i luje a u c i o r i i a l e nostra praeel p r a b e n d a r u m n u m e r u m ad reduccndi ac stalnendi e t o r d i si
ineiuio, quibus omnibus, alias i n suo roborc p e r niaustiris, derogare i n l c n d i m u s et derogamus per pracsenlos, cbaîum tempore p r i v i l e g i i s , gratiis et j n d u h i s de de pcrcipiendis i r u c l i b u s i n absiLia prsescrlim p a t r i a r ecclesiarum exsistentibus dicla urbe canonicis pro ia per sedcm aposiolicam
n a i i , circumspeciioni d i c i a , canonicorum numeruin qualuor nandl, quod
vacanies p r a d i c l i , el Ires alii
v a c a n l ad p r x s e n s , vel quos p r i m o vacare contigeril, personis i n sacerdolio consliiuiis qii.ne apud d i clain basilicam personaliter residere illique in d i v i n i s bujusinodl residenles deservire ac curam praediciaiu bujusgcrcre e l exercere comiBiio teneantnr. Alioquin non o.t non deservienles, ac curam modi non exercentes, ut praefertur, canonicalibus ct pra?bemlis per eos nblemis prse:Iiciis p r i v a t i s i n l , illique vacare censeanlur eo ipso, de caHero pcrpet u i s f u l u r i s lemporibus ex eisdem mnm illos c o n f e r a n l u r , ac reliquos canontcaiibns e l p r x b e n d i s quain p r i s i m u l vcl sucecssive pcr ccssum a u l scu aliis quibusvis canouica-
specic seu i n genere concessis, c x l e r i s q u e c o n l r a riis quibuscunque. A u t si aliqui apostolica vel alia quavis auctoritate i n d i c l a basilica provisionibus sibi praebendis in canonicos et s i n l r e c e p l i , vel u l rccipiantur i n s i s l a u t , seu super facietidis de canonicalibus ipsius basilicse spcciales, vel aliis bcne-
iiciis ecclesiasiiois in illis parlibus gcnorales dicUe se lis vel legatornm i m p e i r a r i n t lilterag, ctiamsi per cas ad i n b i b i l i o n e m , reservalionem et decretuui, vel aliis qtiomodolibet s i l p r o v i s u m ; quas quidem liueras e l processus babilos per easdem, das bujusmodi volumus
IIOD
necnort
quaecunqne inde secula, ad canonicatus e i prjebene x i e n d i , sed nuUum canonicatunra et aliis p r i v i per boc eis quoad. assecutionem prabendarum citim generari; necnon
decessuin illos o b l i n c n l i u m , lus et praebcnda! gcncraliler
moilis vacare c o n l i g e r i t , etiamsi onines
vel eorum a l i q i i i specialiier seu
a u l beneiiciorum a l i o r u m praejudiquibuslibci
dispositioui apostolicae reservali e x s i -
s t a y l , supprimcndi penilus et exslingucndi; ac subsequenicr lerras, j u r a , posscssioncs e i bona supprcssorum caiwnieatuum e i p r a b c n d a r u m cjicuc niPi>sac
9
l e g i i s , htdulgeniHs et l i t t c r i s aposlolicis g e n e r a l i bus vel speeialibus quurumcunque lenorumexsis i a u l , pcr qua* praesenlibus uon expressa ?el l o i a l i l e r Bon inserta cOeclus earum impedixi valeal qiiomodolibel vel d i f f e r r i , et de quibus quorumque toiis lenonbirs babenda sil i n noslris l i i l c r i s m e n lio spccialis. Nos e n i m ex nunc i r r i t u m deceruiinus c i inane, si sccus 8uper i i s a H g allcniplari. Datum Ho:it33 apud S. P o i r u m , anno I n c a r n a t . Doitiinicai simo auno x i n . millesimo [quadruigeniesimo xi Kal. Marlii, quadragelertio, ponliGcaius n o s l r i quoquam q u a vis a u c l o r i u t e , acienier v c l iguoranler couiigerit
bujusmodi
si qtia s i l , aliorpiin de nova per le
insiiluendae pro quotidianis d i s t r i b u t i o n i b u s i u t c r canonicos el capellaios ejnsdeai basilic in illa d i Y i n i s ofliciis intercssenlcs distribuendis cum e o r u m I r u c t i b u s , reddilibus ac p r o v e n i i b u s , aliisque j u r i bus et p e r i i n c n t i i s suis in p c r p e t u u m u n i e n d i , a n neCicndi, applicandi e i a p p r o b a n d i , le fienl, necnon quod i m c r i m , quousque reduclio e l alia p r x m i s s a , si pcr d c b i i u m s o r l i a n l u r effeelum, q u i l i b e l ex diclis canonicis npud prsefaiam basilicam non r e s i dftiilibus, c l i n illa divinh* oiDciis h u j u s m o d i v.on imeressenlibus unam duniaxat percipiat, alia vero medielas suorum canonicaiuum 117 e i praebeu-
II.
Slaluta el ordinalwaes Ecclesla SS. X I I rum de Urbe. de Urbe presb. c a r d i n . , dileclis Apostolo-
d a r u m hujusmodi dictae m c n s x pro d i s t r i b u t i o n i b u s p r a f a i i s a s s t g n c t t i r , quodqne nullus cx cisdem canonicis de prajdiciis seu aliis d i s l r i b u t i o n i b u s ipstus basilica?, etiamsi illa i t i oblalionibus seu aliis q n i buscunque consislam, pro residcntia seu inicrrsscnlia alicujus d i c i atiquid percipere possii, nisi i n eadem basilica per l o l u i n annum rcsideiiliam p e r sonalem fcccrit et i n ea divinis bujusmodi inierf u e r i l , ac o m u i a e i singula alia circa praemissa necessaria, seu quoniodolibet opportuna , s l a l u e n d i , o r d i n a i i d i , deceruendi, facicndi e i e x s c q u e u d i ; alia j u r i s remedia, appellalione lenore praeseniiura concedimiis ac diclae postposiia, conct coniiradictorcs quoque per ce.nsuram ecclesiaslicam rnm
Bessarion, miseraiione d i v i n a SS. X I I Aposiolonobis. i n Cbrisio c a p i l i i l o , cauonicis et capellanis dicuc ec -
clesiae saluiein i n Deo seinpUcrnam. Quoniam eiTrenala bominum cupidilas e l n o x i u i appetitus, semper ad uiaium prava quadam abusione sua labililaie d e c l i bene v i nans, nisi sub j u r i s e l r a i i o n i s rcgula l i i n i i e l u r , ct corrupiela vendi j u s l u u i ordinem c o i r u m p i l , sicque passiui d i vina p a r i i e r c l humana i n s t i i u l a aeqnissima dcper e u n t : i d c i r c o , volenics ad bonorem e i laudein A U tissimi, clcsia proqce omiiiuin C r e a l o r i s , apostolomm quuquc P b i l i p p i e l J tcobi, q u o r u m corpora i n eadem ecest, ac
pescendi plenam e i liberam auctoriiate aposiolica facttliaiem : non basilicx Jura* firobslanlibue quibuscunque constitulionibus e l o r d i nationibus apoatolicis, m e n t o , confirmatione a p o s i o l i c a , vel quavis
rccondiia sunt, et a l i o r u m aposlolorum sub amplialione divini cullue respicere,
quoruni nominibus dicta ecclesia conseerala
cliam ex dcbito n o s t r i l i i u l i , quo cidem praesiden*
tiv frascriptas edidimos
A L O Y S I l B A X D I N I I COMHENTARIUS. APPENDIX.
b*?t dcficiens p n n i a i u r pro qualibel roissa i n b o l e n dinis i r i b u s de suis f r u c l i b u s per camerarium pro lempore fucril deducendis. Volumus quod camerarius provideat l u m aliquod p a l i a i u r . 120 De hora Vesperarum et Matutino fetiis. in duplicibut qui tainen super refonnalione prxfate
tes eccleske ad i d nos cognoscimns obligaios, i u ecclesiae ac m i n i s t r o r u m ejus consiiluiiones e l r e f o r maiiones tam s p i r i i u a l i u m quain l e i n p o r a l i u m . A i eas igiiur, filii d i t e c t i , inclinate u n a n i m i i e r aures prompliludiuis iulcllectuui, colfruclws quos i n agro vestne depalerna conspergil, sic . ca Eas vestras, adliibcte
de communibus eccle-
siae pecuniis, ne i n divinie ecclesia i n boc d e l r i m e n -
ligenles seminum
Yoiionis providemia
c u l l u r i studio d i l i g e n l i , quod sparsa f n i d i f i c e n t et operosi laboris speraiain u t i l i l a l e m conducant. i g i i u r bujosmodi couslrtuliones et onlinaiiones vobis et c u i l i t o i vestrum sub pcenis in iis consiilutis o b s c r v a r i praecipimus e i mandamus. De numer* canonicorum In et re&idtntia.
I i e m , siaiuiinus e l ordinamus qttod in f e s t i v i t a libus e i Dominicis diebus dicli q m l u o r canouici t e n e a n i u r r u m nola canlare Vesperas uiriusque d i e i , TigiUae et f e s l i v h a l t s , ac m a t u i i n u m e l migsam ; et 8i conirafeccrint, q u i l i b e l absens puniaiur pro q u a libet borarum hujusmodi i n uno bolengeno cum d i m i d i o ; missa vero i n bolengenis q u a l u o r , nisi ftierit iiiflrmus sea i n laclis ecclesiu: occupalus, i l a quod i n f l n n i l a s s i l evidens taliler quod non possil exirc
p r i m i s quidem staluimus e l ordinamus, quod
io dicta ccclcsia perpeiuis f u l u i i s lemporibus sint
el csse debeanl quatuor canonici p r e b e n d a t i d u n - * d o n i u m suae babiiationis, a u l parum extra a m b u l a laxaf, j u x l a c o n s l i i u i i o n e m ct ordinaiioneiu i e l . r e , seu secuodum dUcreiionem v i c a r i i j u d i c a n d u m . record. 119 E u g e n i i papae I V , p r o u l i u ipsius l i l l e r i s super inde confeclis plcuius c o u l i n e l u r . Q u i Volumus lamen, quod
UDUS
ipsorum faciat
canto-
r i a m in prxnliclis buris cum snperp>-lliceo ; in f.-siiT i l a l i b u s v e r o majoribus du-licibus c u m pivi;i!c. ct ec~ De habendo capellano sumptibus canonicurum, clesia custodienda per eos. canonici continuo reiineaui unuui bonestum lanum q u i canere sciat c a n l u m p l a n u u i , et , nibus boris i n ecclesia, s i c n l alii canonici, \ i a l . E l si c o n l r a f o c e r i i , in uno
quidem q u a i u o r canonici, q u i pro lempore f u c r i n t , letieaniur e l debeant i o dicia ecclesia residere ae n o c i a r n a m i o i b i resideniiam per loluro annum i n legrum a K a l e n d . mensis Oclobris, e l succcssive u l s e q o i l u r , coniinuo f a c e r e ; quodque bujusmodi residentiain i n t e g r a l i i e r uon i e c e r i n l , sed per sex l a n t n o i menses p e r n o i t a v e r i n l , tres nianos; r i n t per q u i vero integram t o i u m a n n o m , sex f u c r i t pro florenos florewos Roresidenliam perfece-
I t e m , siaiuimus e l ordinamus quod d i c i i quatuor capelia omdeservice
s i m i l i i e r de ac
bolengeuo
cotmiiunibus ecclcsiac provcntibusa camerario dictae ecclesia? q u i qui tcmpore percipianl; ntiiius sex meiisibus pernoclavcrit, nisi inlir-
qualibet p u n i a l u r . Volumus (amen quod d i c i i c a n o n i c i qui ibi pernoctabunl, omni sero cK.udere ecclesiam teneanlur. E t s i conlrafecerint, i n poenam q u a l u o r buleiigeuoruiii i u c u r r a t , vice q u a l i b e i , q u i i n eadem culpabilis fuerit. De honeiiaie tervanda in choro. qoi divlsit
iuiiaie a u l alia l e g i i i m a causa f u e r i i i i n p c d i l u s , n i h i l omnino p e r c i p i a l . Si vero aliquis canonicorum per annuin inlegrum residentiam non fecerit, cauomcalu prsfatae ecclesiae sit ipso faclo p r i v a t u s , i u qtiod ex tom diclo anno clapso, nisi de legilimo iBipedimcnlo c o n s t i t e r i l , liceai cardinali pro l e m pore exsistenti, seu eliam vicario canonicalum et praebendam non residenlis canonici a l i i de j u r e coiiferre, nec siiperiorts aliqua j u r i s solemnitas aut senleniia p r i v a i i o n i s e l declaraioria r e q u i r a t u r . De juramento canomci non retideniis et puniillanda per camerarium. abuntta
I t e m , slaluimus e i ordinamus quod canonicl pnesenles e r u n i i n c b o r o , d u m celebrabitur que alia confabulatione; et l n e d i e u s ab una parie ipsorum
liutn o f l i c i u m , slenl c u m maxima lioueeiaie e l a b s c b o r i , alia vero ab alia : ncque ab
una parle cbori ad aliam d i s c u r r a l , aut ab inde r e cedere vel abire p r x s u m a i , nisi necessilas i m m i n e a t corporis vel negotium ecclesiaB. si quispiain c e r i i adversug ea aliquod i n d e c o r u m , quoad missam vel boram pro absenie peuiius 121 &
e
feillam
I i e m , ne i n pernoclando fraus aliqua c o m m i l t a lur io p o s i e r u m , staluimus ct ordinamus quod s i n gulis duobus inensibus q u i l i b e l canonirus leneatur d debeat i n manibus p r a f a t i vicarii cardinalis p r seatiaiu seo abseniiara suam nocturnam medio ju ramenio accusare, e l iilato i o canierarius d i c i x ccclesiae l i b r o suo annoiare et describere l e n e a i u r ; con.slare. per canonicot.
babeatur. facienda
adiniiiistralione sucramentorum per canonico* solum.
I l e m , staluimus e l ordinanius quod dicti quatuor canonici babeant a d m i n i s l r a i i o u e i n parocbijp. ecclesiae; et quod nullus capellanus seu aliqna alia sona se i n ejus cura aliquo utodo misceat l i s , vel ejus v i c a r i i , De mUsn seu canonicoram. ca* pernisi i n
ila quod completo aono residenliae praediclx possil de praesenlia e l abseniia caootiici Dt duab** mitsit dicendis quolidie
casu necessiiatis, vel de expreasa licenlia cardina
Itetn, slaluimus ct ordinamus quod d i c t i q i t a l u o r canonici l e n e a n i u r ad minus q u a l i b e i ' die celebrare daas inbeas secuuduiu noia ; et ei dcfeccrini quili-
dicendis per captilanoi habenUt pellat inlra corpui ecclesiae.
U e m , volumus quod capellani q u i i u dicta ecclesia capellas habeni, buas luissas ceiebrenl s i a i u i i e
utfii
DE VITA ET REBUS GESTIS BESSARIONIS

capellarum;
ixvm
diebus, aut celebrari faciaDt per idoneos secundum fundationem e l o r d i n e m p a t r o n o r u i n e i si c o n i r a f e c c r i n t , tribus puoianlur. Be lampadibus aceendendi$ ante altare majut capelianutn capellce 5. Thomce. I l e r a , statuimus et ordinamua quod n e l u r ex tceiamenio quond. capellae S. Thomac, sitie i n dicta ecclesia, q u i sumplibuscapelloe
t
tionis oflicii ac praesliti j u r a r o e u t i , adjiclcmce quod i i q u i non v c n e r i n l i n secuodo psahno Yosperarum e i r a a t u i i n i , c i i n raissa d u m presbyier i n c i p i t ria in excehh
9
q u a l i b e i vicc
i n bolengeois per
Glo-
seu finito Kyrie
eleison,
camerarius
in c o n l i u e n t i sine aliqua dilaiione annoiet i n l i b r o sub poena conlenla superius i n isto c a p i i u l o . De quolidiana diHribntionis quantitate.
capellauus le-
Mancini accendere
l i e m , q u i a l l a r i o servit nas disiribuiiones dc bunc
de n l l a r i o v i v c r e debct. babeanl c o i i d i a -
duas lampades ante majus a h a nulla
S l a i u i m u s quod p r a d i c l i canouici
r e quse d i u nocluque ardere debent, i i a d i l i g e i i l c m bujusmodi l u i n i n a r i b u s se e x b i b e a l , quod b o r a , nisi casti f o r t u i t o , r e p e r i a n l u r exslinciaj ; e l si c o u l r a f c c e r i i , t i c e qualibel p u n i a t u r p r o q u a l i bel lampade i bolcngenis duobus. E t de hoc s l e l u r dicio c a m e r a r i i , seu alius b o n e s t personaf% mcdio j u r a m e n l o . si capellanus boc facere recusaver i l , v i c a r i u s c a r d i n a l i s (enealur ordinare quod dicias lampadcs accendai c u m cadein poena apposila. De electione camerarii et ejns officio. anno, praa-
fruciibus dicla; ecclesiae i n i n duplicibus qua-
n i o d u i n , v i d c l i c e l , quod q u i l i b c l canonicus
q u a l i b c l die babeat bolengenos I r e s ; l i b e l 123 ^

i e s i
vero e i D o i u i n i c a l i b u s , q u i n q u e , quilibet pro r i s , p r o u i i n c a p i t u h supcrius n o l a t u m e s i . De tolutione facienda per novos gres&u. ordinamus canonirot quod in
prasens f u e r i i i n supradictis l i o -
in-
I i e m , statuimu et
anteqaam solvere
canouici de r e c i p i a n t u r i n dicia ecclesia, p r o parainemis e l ornameiitis dictae ecclesiae florenos Romanos octo camcrario teneantur, quos
l i c m , staiuimus e t o r d i n a m u s quod o m n i i n Kalendis J a n u a r i i , eligalur per v i c a r i u m faiae ccclesijc camerarius canonicus unus ex ante canonici 122 nuncupetur , cujus
canonicis q u i electio\iuiilio-
ipse camcrarius i n dictis paraineniia, quam ciliue p o i e r i l , convertere tcneaiur snb poena p r x s t h i j u r a m e m i , nisi cardinalis velejus d u x c r i t convertcndani. De juramento prccstando per novos canonicos vandis statutit eccleiiai. de ir~ vicariusinspeciabm u i i l i i a i e m vel necessiialem ecclcsiae ipsam pccuniam
iiem
singuli
teneanlur i n manibus oflicium
c a r i i j u r a r e quod eligenl meliorem et magis r e m ad praedictum
exerccndum.
Pracdicius autcui catnerarius sic elecius oinnes r c d i t u s e t p r o v e m u s dtciae ecelesiae r e c i p i a i e i describ a t , et dc ipsis adroinislrel suqualiter canonicis r c sideniibus e i i n ecclesia s e r v i e m i b u s , u t supra n o U t u m est i n cap. de rcsidentla e l i n seq. cap. dc d i v i n a s e r v i t u t e ; e l o.nncs alias expensas ecclesia f a c i a i iideliier usque ad annum u n u m . singulis daobus mensibns teneatur coram vicario ct c a n o n i CM reddere rationem de o m t i i b u s i n i r o i i i b u s et superiua e x i i i b u s diciae ecclcsiae, ac cliam de nociibus, boris et iuiasis per canonicos pratdicloe, p r o u l n o t a t u m est. l u fiue vero aiuii eui officii, l a m de
I t e m , statuimus e i o r d i n a m u s quod q u i l i b e i canonicoruin rccipicndus i n d i c i a ecclesia, i n et conbueludinibus ecclesiae memorata?. Dequibu$ mulieribut permitlitur dum inlrent domos quod canonicu eorum* ut inlerinanibus v i c a r i i p r a s l e t j u r a m e n i u m de observandis slatutis
I i e m , staluimus
nullus canonicus lanlas audeat, nisi m a t r e t n , vel aliqito
l e m e r i l a i i s et a u d a c i x s i l qtiod i n cameris i p s o r u m aliquam mulierein suspeciain neque recepiare aliquem sororem aui a t n i i a m , i m r o m i i i e r e , et boc do r a r e , bomicidam sub e o o r m i c i i m i n e diufamatum , Dni cardinalts vel ejus v i c a r i i . De capcllano qui fuerii absens pev menus tres. pcona a r b i l r i o
reeeptis quam de cxpeitsis, r.l generaliier de o n u i i b u s a d m i o i s l r a l i s p e r e u a i plenariam rationem r e d -
dere leueatur
et si a l i q u i d superfuerit, novo camerario iufra raiionem
coram quindefccerit,
Yicarioî capilulo,
e i m dies posiquam de pra?diciis
lioc eonsignare, alias, clapso t e r m i n o i n pasnam d u p l i ipso facto i u c u r r a t . no cainerarius sine n i e r cede laboret, pro a l i q u a l i sua inercede laboris recic i p i a l dc fructibus ecclosia? solidos dcccm pro q u o libet mcnsc. Delibro camerarii tx jnllis scribendis in eo,
I l c n i , s l a l u i m u s ct ordinamus quod si quis capellanus absque Itcenlia cardinalis vel ejus v i c a r i i sc abscnlaveril, e l infra capella?, c x l u n c t r i t i m mensium gpaiiuui non rcdiei i t ad ecclesiam pra^libataro ad serviendnm p c r c d i c t u m publictim i n c b o r o ecclesia?, dura niissarum soieninia celebranlur, p u b U * c n n d u m , c l posiea i n poriis ejusdem ecclesiae &fl) gcndum ad scrvienduni revocetur : el si i n f r a m e i i seni alium a t e m p o r e 124 redierii, jusio cilationis hiijiismodt m n cessauie, per ipsum impedimejiio
l i e m , slaiuimus c l ordinamus q u a J diclus catncrarius l c n c a i u r

UHUHI
librum
facere i n quo
fallas dcscri-
scu absculias cauonicorufll e l capellauorum t i u n i earumdcm,
bcre e i annoiare leftoainr, ncc non abseniiae nocac dc p r x m i s s i s t o r a t u vicario e l canonicis dicias eccleaiae r e d d e r e c a l c u l u m e i ratio* u e i n , t i u l i a fraude i n t c r v e n i e n l e , sub poena p r i v a -
vicariura, capellania sua absque a l i a j u r i s solcmui* lalc p r i v c i u r et alius suo loco s u b s i i i u a l u r . De audiendis excusationfous (alientium per vicarium. l i c m , sialuiinus et ordinamus quod vicarius t e -
LXIX
A 4 . 0 Y S I I B A N D I N I I COMMEtfTARIUS. De iampade
APPENDIX.
accendenda ante corpu$
txx Chrut^
uealur singulorum q u i se excusare v o l u c r i n t , aot poiuerint, excusaliones audire singulis duobus m e n sibus, cxcusationes legilimas a d m i t i e r e , ipsius q u i se excusai medio j u r a i n e n l o . D* funeralibus quce teniant ad manut camerarii.
Adjtcimns insuper quoque, quod camerarius d i ctae ecclesiaR de fruclibus ipsius ecclesiae teneaiur accendere Iampadem antecorpus C b r i s l i dum d i v i u a c e l e b r a n t u r ; et si c o n t r a f e c e r i l , ia bolengenis I r i bus qualibet vice p u n i a i u r , e l stctur dicio c a o o n i c o r u m , medio j u r a m e n t o . III. Dulla qua Eugcniu* IV cardinali Dessarioni, et pott eju$ mortem batilicce S S . X I I Apuslulorum, ec* cletiam S. Andrew, una cum domibut et horlis ad eatn periitievtibus, concedit. Eugeiiius cptscopus, servus s c r v o r u m D e i , ad peiitiones
s
I i e m , s l a i u i m u s quod omnis cerae quantilas o b yeoieos ecclesiae ex e i s e q u i i s d e f i m c l o r u m , o m u i s que pecunia ratioue s o l i , venianl ad manus cainer a r i i p r o candelis cereis i n feslo purilicaiionis g l o riosae V i r g i n i s Iftarte, ac eliani pro aliis l u i m n a r i b u t opportunis i u dicia e i d e s i a . E t si aliquod superer i t , i n t e r preaeules i u d i c i i s exscqulis lor. De diitributione Et n e circa clcsia si quando in locum absenits pellani. canonici vel cadisiribua-
i u i u r a m rei m c m o h a m . I!la3 potissinie ad exaudilionis per quas venerab. f r a t r u m n o s t r o r u m 126 manse E c c l e s i s Hlius nobter c a r d i n a l i u m commodo
g r a t i a m favorabtliter a d m i u i i m i a speraiur
divii culius e x h i b i l i o n e m dicta eoaliquem p a t i a i u r , staloimus quod substt-
defeetum
canonicus vel capellanus c o n l i g c r i t ab ecclesiae vel ca-
atque profectui p r o v i d e r i . Saae,sicut nobis dilectus Bessarion, basil cao X I I Apost. presb. monastec a r d . , nuper exponcre c u r a v i t , ecclcsia S. Andrcae, sita i n via Ergatica de U r b e , qtiae o l i m m o n i a l i a m hujusmodi ab r i u i n monialiuni csse solebat, e i posl iranslalionem inde, cum qoondam h a bitationibus monialtum ac c c r i i s domibus censualibus eidem ecr.lcsiae coniiguis s i r c adjaceiuibus, nec non b o r t i s , l i o r t a l i l i i s ac j u r i b u s e l p e r i i n e n i i i s suis mouasterio S. Clementis de dicla Urbe, o r d i i i i s S. J e r o n y m i , sub ccrtis modo c i forma aucloritate apostolica uaita c l incorporata e x s l i l i l , lotaliter d i s cooperia ei destrucia, ac babiiaitoncs nccnon d o mus prxdiclae pleraequcruioosae ; ac praeierea d i i e ctis filiis priori e i f r a l r i b u s d i c i i inonasierii S. Cleineutis ininus uliles et accommodae fore noscunt u r . C u m a u i e m , s i c u i acccpimus, ccclesia, h a b i u tiones i t domus prscdicias j u x t a l i o i n u m suac b a b i tationis sive resideaiiae c o n s i s i a n i , ac babitatioitcs ei domus praediciae, quae quinque numero sunt cilra v i a m ad lalus occidcniale silualse, eidein c a r diaali pro sua i n eis collocanda fauiilia p l u r i n u i m nccessarix exsistant, ipscquc cardinaiis si b a b i t a liones c l quinque domus bujusmoJi ci eas posse tcnus S. concedaniur, reparare ct restaurare i n l e n d a l : B o i n . Eccl. vicecauccllarius, cui
eeclesia absentari, posl 15 dics vicarius dc Uiio p r o v i d e a l q a i loco abseniis
pellx d e s e r v i a t ; q u i subsihutus omncs e i singulas dicii c a n o n i c i vel capeilatii d i s l r i b u t i o n c s , s i c u l ipsc, s i personalrter inleresset, p e r c t p i a l . Dt ubus mobilibus eccletice non commodandit licentta vicarii. sine
l i e m , alatujmus quod nullus canonicus ncque c a merarius reliquia?, paiuios, libro, parauienta \el alia sacra vasa, aut o r n a i i i e i i l a , seu argcntum ad divinuni c u l l u n i ecc!e*ias d e p u l a u e i t r a ceclesiam alicui Pui cotmnodare ullo modo praj>umal, licenlia non obienia. E l c a r d i i i a l i s v e i ejus viearii
quando de l i c c n l i a pra/faii v i c a r i i c o m i g e r i i , l u i n i-amcrarius debcal i n suo l i b r o aduuiare p o r l i i o res ; e l si c o n l r a rii. 125 & residentia (acienda iterum usque dum sint redacti eanonici ad numerum quaieruarium.
e
fcccrii, puniatur arbiuio vica-
I i c m , q u o d secunduoi
s t a t u i u m et ordiiiaiioties
prxfa i D n i E u g e i i i i nuinerus canoniconim s i i ad quaiuor d u n l a x a l rcdaclus, ne p r & f a l a ecclesia i u UiTiuis i n c o m i n o d u i u i u t e r i m p a l i a l u r , statuimus ct o r d i n a i i i u s quod cauonici qui a dala l i t l e r a r u m d i cti Diii E u g e n i i c i t r a i n dicta ecclesia rccepii f u e ~ riut, ncc n o n capellani q u i vicc absemium canonieoruiu d i v i o a sccuudura depulaias cis porlioncs supplere l e n c a u i u r ac debeanl, ex lunc a publicaiione pncsemium * ( a t u i o r u n i , secuudum btijusmodi n o siras rdinaliones e l s l a t u i a , i n p r a f a l a ecclesia pernoclare e l descrvire nociurnis p a r i t e r ct d i u r nis o f l k i i s debeanl i n otnnibus e i por omnia ac si prjedtclus numerus cssei plenario adimplcius. te obialione allaris majoris. infra prout A i l j i c i m u s quoque de oblalionibus majoris a l i a Hs i p s i u s ccctesije, v i d c l k e l a decem solidis ubos n u n c descrvHini, participarc dcbcaut, cauooici ipai particiuant capellaiti diciai cctlesioe, qwi pro canonicis abscn-
nos quibus ven. f r a i e r nosier Franciscus eptscopus Porluensis, ut se super praemissis i u f o r m a r c l coiniuisimus,
relaiiouem f e c i i fldclem, quiquc pcr Itujusmodi i n formalioncm i l a esse, c i qtiod i n bis ipsonun p r i o r u m et f r a i r u r a expressus accvssii asscnsus, i n v c n i m u s , ipsius cardinalis i n bac c l i n a l i , bujusmodi ecclcîain, liabilaliones i n o n i a l i u t n , ac itneittiis pia^.nisbis, ipsi parlc preeibus i u * ucc non quondaiu piu*vixcApostopcrpeiuo assigna-
quinque domus c a i d i n a l i , qwead
dicias cum b o r t i s c l bona^litiis ac j u r i b u s c l perr i i , e l p<m ejus deccssu:, basilicai X l l l o r u m bujuaaiodi aucloriiate apostolica a p p l k a i n u s , appropriainus, deputanius c l t i t u s ; ita qtmd l i c c a l cx pcr sc vcl pcr a i i u m scu
tiunc cardinalt p r x d i c t o alios, ccclcsiam b a b i i a -
DE V I T A quiitque domns pr&fatas cum
HEBUS GESTIS borlis,
BESSARIONIS immediaie
LXXU
tiones el
S y h e s t r i de A r c i o n i n i s paroclualibus ecclesiis e i de U r b e praefaia? basilicae subjeciis, cnjus exsisienredilns et quiitdecim flor. a u r i de camera singularum videlicet reciores e i clcricos ipsarum pro tempore les conliiigenlium porlionum fructus,
b o r f a l i l i i s c i aliis
snpra dictis auctoriiale propria ordinare,
libcrc apprehcmlere ac illas inbabitare seu i u b a b i l a r i facere, aliasque de eis disponcre e l alicujus supcr boc Hceniia faciae hnjusmodi tionibus j quibuscunque. N u i l i ergo Iiominuin liccal applicationis, signaiionis i n f r i u g c r e vel i r a i r e . Si quis aulein boc ril
v
n i i n i m e reqnisiia : nou
ohsianiibns l i i t c r i s unionis monasierio S. Clctnen is ac i n eis c o n l c n i i s , ac c o n s t i i n ca*lerisque coulrariis 127 aposlolicis
proventus, secundum communem apstimaiionem, Talorem a n n u t i m , u l asserilur, non excedtmt, singnla perpetua bcneficia clericalus nuncopata lnijusmodi prout i n uoiniullis aliis parocbiaHbus ecclesiis diciai
danc paginam nosirae conIVtri
u r b i s per quosdam Ronianos ponlifices proecfecessores nostros pro s a l u b r i i p s a r u m ecclesianun siatu faclum tionum bus fuisse dignosciiur, fruclns, snppnmerentur e i exfitinguereniur, ac ipsos clericos c o n i i n g e a l i u m p o r r c d i l u s , provenlus, possessiones comingeniiet ecincorporareniur cedercl
appropriatiouis, deputatiouis e l asci ausu tcmerario BB. allemptare praesumpsenoveril incursuruiiu mc.niai. noslri
indignationem oinnipoleiilis Dei et apud S. P e t r u m anuo
cl Pauli aposlolorui ejus se Dalum Roniie anno x v i . IV.
e l bona porlionibus rcciores praefalos perpeiuo applicareniur,
D o i n l n i U 4 G , v i u k a l . Sepl. , ponlificalus
annecterenlur, i d i n non modicum subjeclarum clesiarum e( r e c i o r u m ia p m n i s s i s nien. Quare pro parte d i c l i Bessariouis
lcva-
Bulla exstinciiouii clericatuum 5. Maria* in Campo, S. Nicolai de Columna, ac S. Sylvetiri de Arcioninis, el applicalio [ruciuum recloribus el reparutioni dictarum ecclesiarum. Nicolaus episcopus, servus scrvorum Dei, dilecto filio Jobanni Gundisalvi de Deza, arcbidiacono l i c a m beiiediciionem. Quoniam, dum ecclesiarum ei ecclesiasiicarum personarura opporiuniiaies etcommoda temporalium r e r u n i lenuilas ii>iuuil, i l l a r m u vilescil decenlia e l d i v i n u s c u l l u s i n d o m o D o m i i i i d e s i i i i i e x e r c c r i , ôstolicae ad boc non indigne extendilur provisionis o p c i a , u i btijusmodi dispendiis pcr remedia occurri valeai opp o r i u n a . N u p e r siquidero dileclus filius nosler Bessar i o n , t i t . basilicae SS. X I I A p o s l . presb. c a r d . , coram n o b i s e x p o i u i t quod, l i c e l i n quaiiipluribus parocbialibus ecclcsiis de U r b e ab ipsaruui fundalioue d i v i n i cujius lionoiiftceulia c l augmenlo pro noimulla dc Baroncelle i u ecclesia A u r i e n . , salutem e i aposio-
c a r d i n a l i s , ascar-
acrenlis se d i c i a m basilicam, quae t i i u i u s sui num c u l i u m auxisse et
dinalalus exsislic, pro parle refurmasse, i n ea d i v i pro possc adaugero, nec non praefaias subjeclas ecclesias l e f o r m a r e i n t e n sts desideriis affeciare, nobia fuit b u m i l i l e r s u p p l i c a l u m u l super liis g n i i a l e apostolica prxmissis cenain niodi opportune providere de n o i i t i a m non incliuati, babeunjs, benibujusdignaremur. ôs i g i l u r , q u i de discreiioni lua* oncramus, auctorilate
supplicaiionibus
per aposloMca scripla
inandainiis quatenus s i , et
poslquam, super quo l u a m conscictuiam l i b i de praeniissis legiiime c o n s l i l e r i i gnla oblalioues,

9
aposlolica siaiuas et deccrnas quod omnia e i s i n funeralia, obventiones et e i r o l n obmenta in dictis bubjectis ecclesiis pro tempore omniuin el singularum porliontim
venienlia, nec non uua ex l u n c , alia vero mcdieias pracduiannn eosdem clciicos contingenlium , quam p n m u i n i l loruin beneficia hiijusmodi per ipsorum c l e r i c o r u i n ccssus vcl decessus, aut alicujns beneficii siastici seu aliquorum benefieiorum l.is ac provenlus et qnac aaquivaleant fucrinl ecreccclesiaslico129 scu quas-
porpclua bcucilcia, clericatus n u n c u p a l a , pro i i o n uullis clericis qui recioribus earum pro tempore i n d i v i n i s Ofliciis etMissis deservire, pulsare campaporiiocau&me ei ei nas, claudere e l a p e r i r e ecclesias et alia cis i n c u m Lcnlia supporlare debereni, quique aequis liuctus, reditus e i proventus predicti, uibus cuin recioribus d i c l a r u m eeclesiarum i l l a r u i u teiuporuiii m a l i i i a , adco effecii sunt c i e r k i prajfaii se ex i l l i s commode tenues e i e x i sugicntare
m m assecuiione, r u j u s seu q u o r u m f r u c l u s , r e d i fruriibus, rcditibus provenlibus purtiomim clericoruin
pradidomm, aliquis eorum
paciOcc assccnii, asseculus per
f u e r l l pacifice
les, quod propler ipsorum exiguitatem rectores
cuuqiie assecutiones, beneficia liiijusniodi a n c i o r i latc p r x f a i a lenore praesentium vacare deccrniiniis, seu alias quasvie dimissioues vacare coutigcrit, prout ipsa bencdcia vacabuul ex luuc i n a n i e a p e r peluis leinporibus, porlionibus r c c i o r i i m praedicloruin applicentur, u n i a n l u r ct eliain i u c o r p o r c n l u r , ita quod liccat prajlaiis rccloribus uon omnium cl s i i i g u l o n i m ohlaiionutn, ( u u e r a l i u i n , oiivonliotiuin c l c m o l u m e u l u r u i i i , nec nuiu incdiclaium poilioqtiainpriiiiimi, ul clericortim praediclortitn
alia cia pro lempore iucumbeniia onera supportare cominode non p o s s u n l ; a c d i c l i clerict q u i i n e x b i b i i i o n c m i n i s l e r i i c l erviiiorum 128 te r e d d u n l p i u r i i n u m negligeutes, clprovenlus liujusniodi fruclus, rcditus majcEt
pracdiclos m i u u s d c b i l e eliani nou de-
serviendo percipiunt, sicquc cedil i n d i v t n x
aialis offensam quod ad ejus laudeiu e l d i c l a r u m ecclesiarum decorem fuerat p r i m i i u s i n s l i l u t u m . s i c u l idem cardiaalis nobis etiam exponere cura-
p r e m i u i i u r , per ccssus vel decessus, a u l assensioites bujusinodi vel a l i t c r vacare c o n t i g e r i i , f r u c l u s , rediius et provcutus p c n i p c r e , e i illos i n sus p r o
v i i , 6i i n singulis . Maricc i u Campo, cujus deeeii); S. Nicolai de C o i u m n a , cujus s i n j i l i i c r deccin, ac S.
LXXIII
A L O Y S I I B A N D I M I COMMENTARIUS. - A P P E N D I X .
cam reparatioae converlcre, cujuscunque liccntia officia i n i b i audire consueveruol, mcrus canoiiicorum ipsius
LXXIV
i r i b u i , et pro qtiarta partibus i u dfctarum ccclesianiai dcsuper nullalenug reqnigita, diclaque beueficia guppressa e i exstkicla s i a l e l eseepenttus non obsiaatibus aposiolicia Cfeierisque comrariis ccnseaninr: censtilulioaibus e l o r d i n a l i o n i b t i s quifoascimqiu. sibi facieadis de
p r s d i c t a m visilarc c l missas ac alia divina e l quod t i c c l n t i ecclcslae, qui olira ocio
esse consuevcrant, per f c l . rec. Eugcnium I V , pra:decessorcm n o s t r u i n , ad ipsius episcopi stipplicalionem, ccssum praedicti vinis ad numernni q u a t u o r vel deccssum qtiaiuor canonici canonicoruin pcr reducius fuertt, aJ boc u t facilius se suslenturo faccre ac ei i n d i residerel, ac
A u l si a l i q u i super provisioatbue
hujusmodi vel aliis beaeAciis eccksiasiicis i n itlis p a r l i b u s speciales vel geacraleg aposlolicx sedis vel l e g a l o r u m ejus liiteras i m p e t r a v e r i u t , etiamsi eas ad i n b i b i i t o i t e s , reserralionein e i d e c r e l u m , vel aiias quoaiodolibel s i l processum, qoas quitleni l i u e r a s e l processua e i i a a i per eagdem, e l beacficia Tolunms uon pn> tempore sed habilas qwaecanqne iade sccuta, ad dicia exicadi, uiilliini per beneliciornm
et i n dic:a basilica residcniiam conlinue tempns nullus ex canonicomm i n ea
deser?ire possenu Cum auieai i d canonicis ia ea dcservirel, otnnium ipsonun t i i b i l o i a i i u i s , non
unus l a n l u m c n p d l a n t i g nomine
obslanle reduclioue hajusmodi e l aliis remediis qaas ipse episcopus adbibcre coniiaue coaauis , u t o dicus velquasi n u l l u s ia ea servatur cullus d i v i n u s , e t v i x dao ex dictis canonicis q a i uanc ad nici ad d i v i a t i m ofTicium saiTicientcs ciis n i u i i u n i 131 quodque religiosos numcr u m sex r e d u c l i sunr, i n i b i r c s i d e n t , ipsique can<^ a u t disposili noa e x s i s t u n l , ipsa quoque basilica i n suis aadiliesl collapsa c i etiam r.iinosa ; idem episcopus praedietain basilicam a d I r a n s f e r r i , et i n ea t o i fralrcs ordinig babeat, ct ad c u r a m a n i m a r u m aliqueio presbylenun gaKcularem fui-rn,
boc eis quoad assecutioncm a l i o r u m prajadiciuai i m i i i l g e n l i i s ac l i i t e r i g aposiolicis specialibus, q i i o r u m r u n q u c
generari , e l q t i i b u s l i b c i p r i v u c g i i s , geacralibug vel leaorum cxsisiaal, per
quae praeseniibus non expressa vel t o i a l i i e r nou i n aeria effeclus earuin i a i p c d i r i valcai quoaiodol.bel, vel d i f l c r r i , et de qoibus quorumque toiis lenoribus de v e r b o ad v e r b t i m babenda s i t j n nosiris litieris n i e o l i o gpecialis. Volumus atucui quod cx nunc s i a i:uli diclarum subjectanm ecclcsiaram rectores wntira clericuni q u i i l l i s i n ntissis e l aliis divinis o i f i ciis deserviai, p*rpetao relinere nc ei 11:** necessa ria m i n i s l r a r e tcneaniur. Nos c n i m ex tiunc i r r i i u m deeerniatug q u a i n quavis et inane, si secus super his a quovcl igaoraater auctoriiale scienier
M i n o r u m , q u o r u m uaus s i t guardianus, q u i curaia aliorum frairnm i n dicia basilica de ex consensti deputare possit,
c a r d i n a l i s , q u i pro lcmpore fractibu.s coagrae
c r e a r i e l i a g d l u i quot p o t c r a n l sastcniari,
ipsius ccclosiou
desidepat et aCfccial. Quare pro parie d i c t i epigcopi nobis f u i l b u m i l i i e r supplicalum u t , cum procuralor generalis d i c i . f r a i r m n i n dicia urbe sii prjrscns, dictac ccclesiae paratuin se offcet ad rcceplionom
contigerit attempiari. D a t u m Romac apud S. P c t r a m , anno i a c a r a a t . D o m i n . 1447, i d . Marvii, poalificalus u o s l r i anno i .
Bulla Pii //, qna commiUU Micolao arch. Sipontino ad imtaniiam card. Beisariouh, ut basilicain SS* Xll Apostolorum, amotit inde canonicia, ad Fralres Mmoriia$ tmnsferal. P i u s episcopti3, tri Nicolao, servus servornm D c i , ven. f r a S i p o n l i n o , salaietn e l circamspecia, IJcarchiepiscopu
130 v.
r a t , pluresqac parocliiales ccclcîa^ dc dicta urbc pcr btijusmodi rcligiosos s i n l golitic g u b c r n a r i , d i c i a m bnsiliram ad bajusmodi religiosos transfcrri, el ibidcm fratrcs crenri c l i n s i i l u i p r x i l i r ( o s i l a q u o d fraclus ct proventus canonicalus c l pnrbentlie quoa alii consueveruni. diclam ipsc episcopus el a d u i i a i s i r a l o r o b l i n e l , ac cjasdem hasilicas cardinaleg oblinerc ncr uon fruclus et rcdilua comnuines ad
a p o s t o l t c a m beaedi i i o n e n i . S e d i s apostoUcx provideniia clesiaram v i g i l a l et se viiiomm el oraiiiitm debilam curam geroas, assiduo coniintie reddit aiteniaai u i cccl siac digua dovotione venerculur,
basilicsm provenieales cx n u n c , ccdenlibas vcro e l dccedemibus ipsis diclis sox caaonicis e l aliis p r e sbytcrig, e i c k r i c i s , perpeluis bencitciariig i n eadem basilica, vcl saos canonicaiu? et practendas ac bcneficia qtiomodolibcl diiiuenlil>us, reliqui omnes fruclus, rcditus c l provp.ntns Iiujusmodi caaun i c a l u u m , praebcndarum et beneficioruni, ac c l i a m possessioncs e l bona q a x c u n q u e ad diclos canonicos el perpeiuos benciiciaios raiionc saoruai canon i r a l u a m e i prnjbcndarani ac beneficiorum h a j u s nicdi pcrlineniia pra^dicLis f r a i r i b u s e l cortun rcuius. Nos iiaque, bujusmodi sapplicaiionibas i u c l i n a l i , f r a t c m i i a l i tuae pcr aposlolica scripla quaicnus d i c i a m basilicam roligiosos auctorilale ad bajasmodi mandamu*, aposiolica ord i a i applicentur, dc benignilale aposiolica maada-
ipsae, q u x domus sunt orationis in l e r r i s , pcr d i ofliciorum observaaiiaai fulei reverentia a Cbrislifidclibus
et q u i b u s subtratii conspicil d i v i n u a i c u l l u a i , hac b m c h i u t n potcslaiis fidelium i f i r i g i valeaut e x t e n d i l u l ad Dei laudcin ct nupcr wn. fraicr a u l m a r u m salalcai i n ppiriitialibug tuaxiiue ct a n g c r i . Saue
B e s s a r i o n , episcopus T u s t u l . i i i t i s , basilica: X I I A p o s t o l o r o m de Urbc pettius admin st at >r, a!> eadcm sede d e p u t i i a s , n o b i s exposii t qnod p r x f a i a b a s i l i r a ,
;
quain
d i u aulequain ad ppi^cop
promovereolli-
l u r i n sui cardinalatus parocbialom l t | i ! u m
n u e r a l , nunc vero i n commendam o b t i n e i , p r o p l c r deTOlionem fideliutn, lam c i v i u i n qiiaut forensiuii), nou paruin b a l c l buntiiium c o n c u r a i t n , qui has l i -
i r a n s f f r a j ; , e l ibblcai Ui
ex bujusaiudi f r a t r i b u s M i n o r u a i , quoruia unus sit
m v
DE VITA ET
REBUS GESTIS BESSARIONIS benda s i l i n nostris l i t t c r U c n i m dicto diano lica successoribus, h i 133
txxvi mendo e p e c i d t s j
s
guardianug, qui u n u m prcsbyterum sxcularem ad c u r a m atiimarum de consensu cardinalis depulare poFsil et v a l c a t , qtii parocbianis m i n i s l r e l ecclcaiasiica sacramenia, ibidem i n s l i t u a s , quol ci f r u c tibus praediciis p o t e n i n l congruc susicntari, ac s t a tuas a u c l o r i l a i c praedicta e l ordines, quod f r u c l u s , rediius e i proventus ac possessiones et buna ad cauoiiicatuin steiilfc, nec el non prsebendam frucius, proefali episcopi et c o m m e n d a l a r i i , scu cardin ilis pro lempore cominuniier a d d i c l a m cxsicx
nos
cpiscopo ct r a r d i n a l i b n a in dicta basii P * basilica ac g n a r -
eC fiatribwe i b i cotiltnoratitibug, dum i n i b i
f t i e r i n t , nec n o n parocbiania dielae basilicae omnom correctionem, j a r i s d i t l i o n e m ac Jnsiiliam reservaniue, quam i n canotiicig e i beneliciaiigacparochianis d i c t s ecclesiae ipsius episcepi prasdeccssores d i r * lam basilicam oblinenleg babuerunt et idem episcopus nosciiur babere de nunc i r r i t u m decernimus big a qtioquam quavig p r x s e n l i . Et iiisupcr cx e l iitaue 8 gecus super aucioriiate gcienter vcl
rediius et proventiia, cano-
basilirain provcnienies
m i n c , ccdentibtts vero et dccedentibus 132 ct pra?bendas et beneficia supradicla
nicis et beneQciatis p r x d i c l i s , ve! stios canonicams quomodolircdibet d i m i t l e n i i b u s , reli|U08 omnes f r u c t u s , nicos e l bencficiatos luum el prxbcndarum pertinentta,
ignoramer, conligeril allemplari. Daium Romae apud S. P c l r u i u , anno i n c a r n n i . Doitiini 1463, pridie k a l . J u l i i , auno v . VI Bulla qua Pins I I card. Bexsarioni concedit ut S. E t i geni(v tacellnm reilaurare, sneellanum in*tiiuere aique eliycre* illudque tit potnrum jure patronatu* obtinere po$$it. Pitis episcopus, scrvus servonim D e i
9
pontiGcatus nostri
|US c i provenlus ac possessiones ct bona ad c a n o p r a d i c l o g raiione canonicae l beneficiorum bujusmodi canonicafrairibus
p r x f e r l u r , cliamsi ipsi reservala, eisdcm
Uis et praebendai ac beneiicia s i n l disposilioni apo* itolicae quomodolibet

IIIIS
c l c o r u m o r d i n i appliccnlur co d i r l a basilica creaii c l i n s l i t u l i obvenliunes
ipso. Ac u i b i l o i u i f u e r i n t , locandi c l
yoneralu
eisdem guardiano e l fratribus, postquaui i t i
f r a l r i Bessarioui, epi^copo Tusculano, cardinali N i c x n o , salutem et aposiolicain ^ctiediciionem. Personam t i t a m , nobis c t aposlolicse sedi lam, prosequenleg, dcvol u i s exigentibus meritig, patnma benedinione voia tua q u x c i i i i q u c , praescrlini cx s.dns gpcralur
ariendandi f r t i c t u * , redilus 61 p r o v e i i i u g , j u r a c l canonicaiuuin ct p r x b c n d a r u m ac bcncficiormn pracdictorum, a caiiouicta e i beneflcialis praediclis o b t k e n t i b t t g l l l n , quandiu ipsi canonici ea o b t i m i e r i n t , pro cerlo p r e l i o cisdem canonicis e i benefleiaiU annualiin persolveiidn, si de boc i n l e r se c o n v e n e r i i i l , a u r i o r i i a l e praedicta licenliam l a r g i a r i s , conlradicioreg per censuram ecclcsiaii lam, appellatione postposita, compescendo : ncc uou s t n l u i i s o l obslanlibus qtiibuscuuquK consiiliitiouibus ac p r i basilicae el ordinis \ niidieioruni
quibua d i v i n i cullus augineiiiuni ct
a u i n i a r u m , ad exaudilionig graiiaro lib^nler a d w i l t i m u s , e i u t oplatuin s o n i a n h i r e f l c c l n m , opom et operam i m p a r l i i n u r . Sane pro parlc iua nobis u u pcr c x b i b i l a pelilio conlinebat quod l u capcllam sttb inYocaiione S. Eugeni in basilica \ i l Apoglolormn de U i b c s i l a m , quae indoiaia exsigtii c l marum cbangcli salute gnb invocatione SS. ct Joannis restauralionc indiget, pro t u x e l Mionim progciiiloruni a n i Micbaelis a r Baptisla?, r c s t a u r a r e , i i l r i s ,
t i l c g i i s e l l i t l c r i s aposlolicis, consuetudinibufi
c o n i r a r i i g , j u r a m c n l o , confiiniatione aposlolica vel quacunque Grmitate roboraiis. Atit 8i a l i q n i , aposiolica tate i n eadeni basilica vel aiia quavis a u c t o r i recepli, ct i n canonicos s i n l
paramenlis e l aliis ecclcsiaslicis ornamentis ad di v i n u m c u l t u m necessariis f u l c i r e , ac coinpeiomilius pro uno presbyicro

v
q u i i u i b i missas e l alia d i v i n a luis eliam per
v c l ut r e c i p i a n l u r i n s i s i a u l ; seu si super provisionibas sibi facicndis de htijusmodi canouicalibus p r x b e n d i s ipsius basilicae specialeg, ?el aliis bcneliciig ecclesiasticig in illis pariibusgeneralesapostolicae sedia vel legalorum ejus lilterag i m p e t r a r i n t , eiiamsi per cas ad i n b i b i l i o n e m e l d e c r e l u m , vcl aliag qiiomodolibel s i l proccssnm : qoas quidem liKcras e l processus babilos pcr casdem, et quaecuuque inde gccula ad bujusmodi canonicatus et prxbendas o i alia bcncflcia ipsius basilicai volumus non c x t e n d i , sed n u l l i i m per boc eis quoad asseculionetn cauonicaluum c l cunque p r e b c n d a r u m ac bencfic i o r u m a l i o r u m p r s j u d i c i t n n generari. Seu quibusprivilegitg, indulgcnliis e i Hlleris aposlolilenocis gcneralibfis vel ^pecialibus , cujuscunquc vel (otaliter non inscrta, effcctus eorum rumquc lotis lonuribus dc vcrbo
oflicia c e k b r c i , rediiibus de bonis
Ecdesiam acquisilis dolarc proponis, affectans quod jiis paironalus dicia? oapellae iibi e l post le nomiue luo abbalibus S. Pauli de U r b c S. Bencdicii ct
, , u
p r i o r i S. Maria3 dc Populo S. Aiigustini o r d i n u m i n porpeluum sorvclur ; c l capropter nobis 134 t u i l i i e r supplicasii u l luo proposito " et affeclui b t i -
jusmodi annucre de bonitaicaposlolica dignarerour. Nos i g i l u r , qui c u l t u m ipgum d i v i n u m augeri i n (cnsis dcsideramus aflcclibug, d i c l u i n l u i n u s i t u m i n Domino p l u r i m u i u coinmendauies, prupoluigque
l i i t j u s m o d i , qui e l i a m praediclam basilicam i n c o m niendatu obtincs, pro ipsius basilicaj decore e t c u l m s prajdicli i n ca augmento devoiis gtippHcattonibiix i i i c l i u a i i , t i b i capcllam praediclam r c s t a u r a i i , repar a i i faciendi, l i b r i s , paramculis e l ornamciilis p r * diclis landii f u l c i c n d i , ncc non r c d i i i b u s , ut praRferiur, Ecclcsiani acquisiiis dolcnorc pr^scnf.um auctoriuic apostoiica dc bonis luis etiain per
i i s e x H s l a n l , p r r quae praesenlibus non expreesa iinpediri vaJeal quomodulibei TC | d i f f e r r i , e l dc quibus quoad x c r b u i n ha-
LXSTII
ALOYSH 01 COMMENTARIUS. - A P P E N D I X .
f i s c i i n e a d e m ectlesra lantes, quaciiftque ordinatione per
LXXYIH
facoltatem eoncedimus ; ac poeiqtiam i l t a m r c s t a t i rart feceris et dotaYerfe, n t p r a f e r M i r , ( i b i et poat le n o m i n e l e o , abbati et p r i o r i praediclis In p c r p c imitii, vel $i a l i i e r ante m o r t e m l o a m capellam disponas jurispaironaiafl, et prseaeiuandi personam idoncain ad d k u m hae prinra t i c e et qoorics i n antea i l l a n vaeare c o n t l g e r i t , presbytero c a r d m a l i dtela Eeclesiae p r o lempore cxaisiemi d i c l a a u c l o r i tate resarvamus, dtcernentes capelkim ipsam atib iiiYOcaiione eorumdem SS. M k b a d i s archangcli et Joaunis Bapiigiap, et s a n c i x E u g e n i x , d ca*tero n o n i i n a r i debere, j u r e lamen nibtis sempcr salvo. { K t i l l i ergo h o m i n u m Hceai hanc paginam nostra* cuncessionts, reservaiionis et c o n s t i l u l t o i t i s , i o f r i n g e r e , Yel ei atisu l e m c r a r i o c o n l r a i r * . Si qnis autem hoc a t l e m p t a r e p n s s u m p s e r i l , indlgnationem omnipoientis Dei e l beatorum P e l r i e i Pauli apostol u r u n i ejus ae noverit i n c u r s a r u m . Datum Romae apud S. P e i r u m , anno incarnai. Domin. 4463, p r l d i e k a l . M a i l , p o n t i f k a l u s n o s i r i ipsius basilice i n o n i -
SS. Apostnlomm i n h a b i nos ilias c t o r d i n o ac d i t -
super in<le facta non o b s l a n l e ;
pono u l i n eadem capeua facianl diclt praedicli fratres o m n i die tiitam missam, diebua M f r n i r H , Veneris et Sabbatt, niissam pro deiuiictlfi, * nica Y c r o die missaro curreutem ; die Ltinae , S. A n g e l i ; dle M a r l i s , S. Joannts B a p t i s t r ; die
Jovis, S. T r i n i t a i i s , cum collecia i n qualibel p r q defunctis, referendo pro v i v i s nomen i n c u m , p r o m o r i u i s posl rnorlcm noincn nieum , Isidori ct Dorollici episcoporuin ; i l e m T b e o d o r i e i Theo-
dora, e( Micbaelis, ac a l i o r u m quos in i u i e n l i o n c inea babco. Si lamen casu aliquo fratres p r a d i c i i a loco praedicia* ecclesine r e r e d e r e n l , et ecclosia pristiruim s t a i u m reducta f u c i i i , tutic Y O I O C I ordino u l j u s cligetidi vel unum l a n l u m cnp l l a num, si rcdittis ipsitis capellc irigiiHa ducalos non exccsacrint, ve) dnos, si ad remancal abbali S. Pauli e l mhfws i n qtiatibet ac<Iuas de a u r i de caincra
sex:tginta ascendaut,
p r i o r i B . Marfce de , iiionasteriorum do Urbe, q u i dicaut quinquc piimana , tres pro defunctis c t 136
anno Y .
VII Disposilio Itilamenlaria qua card. Bessarhn varia gua bona mcello S. Eugeniiv inbasitica XU Apottotorum donal, ac in eo monumentum sibi poni prtrcipiL In noroinc Domini. Amen. x n , die vero Anno a nativitate uicnsis
snncds, videlicet dc S. archangelo et S. Joanne B a p l i s l a , u i supcrius o r d i n a t u m cst. I l c m volo ct o r d i n o u i singtilts a n n i s , decima die mcnsis S c p l c i u b r i s , praedicli fralres cant^nt Y i g i t i . t s t u o r i u o rum c l missani solcmnom pro dcfunciis meis prsenoniinaits, vcl capel'ani s x c u l a r e s i n absentia fratrtim dicani l o t n m ofljciam lcgcndo. Itein volo dua; vincsc quas doiiavimus capdfce praedicise pro duld sua, v e m l a i i t u r plus o f i c r e n t i , c i cisdcm pccuniis c i u a n t u r pro doie ejusdein capellr, in locU bonis, liberis el u l i l i b u s , responsioncs vtni sccunduin consuctudinem q u x fieri solet Romn?. Goncedo aulem plcnam f a c u l i a l c m et libcram vcndendi vineas p r x d i c l a s Rev. P a t r i D. Joanni
ejusdem quarto,
millesinio (fliadringcntesimo eexagesimo indicl. Veneris 47 i n Cbrlsto Patris
F r b r u a r i i , ponlificaius S m i 135
e t d o u i i i t i nostri D. P i i , divina providentia papae I I a o n o sexto, i u niei n o i a r i i p u b l i c i l c s i i u i n q u e i n f r a s c r i p t o r u m , ad hoc apeciatiler vocatorum et r o g a i o rum, p r x s e n i i a , personaliier constiiutus Hinus I n Ecc!es: C h r i s l o Pater c l dnus D. Bessarion, m t s i r a t i o i i e d i Y i n a episcopus Tnsculauus et R o m a i t x c a r d i n a l i s , p a l r i a r c b a C o n s i a i i l i n o p o i i i a n u s , e l apoa i o l i c s sedis legaius de l a l e r e , sanus e l potcns corp o r e et menie, volens qnoque, nt asseruit, dc capclla perpetua, ecclesia SS. B^ptlslae Yoluntatig et quam alias ex* f a m l l a i e sibi per praffalum doiitimim n o s l r u m concessa fundavil i n Apostolorum de U r b e , sub vocabulo S. E u g e n i t t , et circa illam quae affccttis, donec iu
SIKC
B a p l . de Sabcllis aposlolicac sedis p r o t o n o i a r i o , ac D . L a u r e n l i o de Venetiis, cauonico Princpis apostolorum de U r b c , et D. Simeoni de P e l l i n i p , audilori n o s t r o , subdiacono apostolico, et Pctro pracdiclas i u aliquo bnnco atiquis eas l a n g a l nc
%
de Rubcis de V e i l e t r o , Yel m a j o r i parti c o r u m d e m , qul deponanl pecunias securo u b i c u s t o d i a n t u r , nec
aeu l o Y O c a i i o n e RB. M k h a e l i s a r e l i a u g d i , Joanuis snggerit corporeis ouinia et
doncc e m a n i u r rcsponsiones p r x d i c l x . Sed si possibile f u c r i t , s i m u l et semcl
diu capella stet sine fructu doiis sua?, conentur vcudere viueas et emcre rcsponsiones.
menibris quies viget e i r a t i o m e n i c m b r i i e r providerc, >'uigiila i u infra ac o r d i n a r e et
rcgit, salu-
boc f a c c r c , c t
dispoucre
s e r i a l i m tnsenis ca| i m l i s , sponle aha
I i e m dono ex nnnc i n p e r p c l u u m capella: p r c diclac paramenla c l jocafia i n f r a s c r i p i a , videlicol u n u m p a r a m c n l u i n pro quoiidiano sciviiio coloris albi de drapo d a i n a s c i i i o ; aliud coloris bysci s i m i l i i c r de damascino plano, et slolas, manipula et c a m i s t s ; i t e m pluinalia i r i a , v i d e l i c e l , a l b u m , b r o c a t m n de a u r o , e i atiitd p a v o n a U i u i n de d a mascino smiplici cum a r m i s meis, eoipla ab baer e J i l a t c b o n . m e i n . R i n i Dui c a r d . dc C o l u m p n a ; cl quoddam olitid l n g r u i u dc dainascino, e i n p t u m ali l i x r c d i t a t c R m i D n i cardinalis R-nbcni bona3
libere o r d i n a v i i , d i s p o s n i t , i n s l i l u i t , d o n a v i l ,
d i m i s i l atqne fecit, p r o u l i n eisdem c a p i i u l i s c o r a m ine n o l a r i o c l teslibua i n f r a ^ r i p l i s , q u o r u m t e n o r d e Y e r l o ad verbum lalis cst : t l n p i i m i s i n s l i l u o i n capellanos uapcllas arcbaugoli, Joannis Bapi't>l:c ac S.
ei t f i l e l l i g i b i l i voce pcr domiiiationeiu suant Rinara leclis, mea?
c i n p e r p c i u u m fundaia ..ub vocabulo B B . Micbaelis Eugenia?, i situ: ecclcsia SS. xVposlolurmn dc IJrbe, r e l i -
< giosos viros f i a t r c s e i convcmuin w d i n i o S . F r r t ! ! -
txxfi
planetam de damaseino
DE V I T A E T BEBUS G E S T I S B E S S A R I O N I S
onam pavonatzio, emptam ex
LXXX
c m e m . ; omnia cum pulcliris i r i g i i s ; i t e m
contra a h a r e , depingalur Dominus noster Jeaus sedens i n sede, c u i assislant B . Y i r g o , S. Angelus, S. Joannes Baptista e i S. Eugenia, et imago mea genuflexa anie pedes C b r i s i i , e i sub ine arma m e a ; i t e m , istis faciis volo u l adaplelur et suppleaiur si q u i d d e f l c i t i n pavimento i n t e r c a n c e l l o s ; i t e m ponaiUur In cancello columpnae pulcbra super c o l u m p n i s , h e m parapecta morea o r n e m u r 138 vacuum i n l e r parapecta almarl i o r e s , pulcbriores e l aequales, et irabs loarmorea meiius r deinde spatiuni e l i r a b e m superiorem
c praedicia haereditale Dni c a r d . de Columpna cum c f r i g i o de foleis aureis r r c a m a t i s ; Uem calicem et paieuam, duas aiupullas argenieas, quas p o r l a f v i m u s de Vieitna ; i t e m de duobus noviscalicibus c quos fecit nunc m i b i niagisier Simeon i aute me
t
aurifex,
c u n u m cum patena sua ; ilem erucem unam quae fcrebaiur i n legalionibus, factam B o n o p e r l i s , et unam aliam de de panniculis pulchris 137 c n i x ; i i e m ibecas curporalium duas, uua i n qua c s i nomen c pellicea Jesu cum c veluio m b e o cum corporalibus s u i s ; i l e m superquaiuor; iiem o r n a l i s serico pro cooperiendo calice d u o s ; i i c m tobalcas majorcs ad coopericndum altare f qualuor de m e l l o r i b u s ; i l e m tapeium u n u m b o f n u m ad ponendum anie a l t a r e ; i i e m n n u m m i s c sale n i a g m i m , e m p i u m ab baeredilaie D. c a r d i c nalis R u t b c n i praedicli. c I i e m douo eidem capellae ex nunc i m c r vivos c infrascriplas res quarum usum m i h i reservo diun c v i v a o i : eciiicei I b i i r i b u t u m quod nunc babeuius, uavicellam e l vas pro aqua sancia cum suo aspcrc sorio, qunc ininc f e c i l nobis aatiiVx supradic l u s , c tildno candelabra de capellanosira qiiilms u l i m u r c i n c a d e m ; iiein pannuai de veluio quo u i i m u r in capella Alexandrhio aliare n o s i r a , et aate
claudatur cratibus fcrreis qtue i u summitate ha bcant folia, sicut solent f i e r i , et s i c u i i i n a h a r i S. P e t r i , quae a l l i n g a n t trabem superiorem , i k i l uullus possit illic i n l r a r e . F i a i eiian. p o r u de ferrea pulcbra c u m bona seratura. Supra auiem irabem inarmoream flganlur candolabra sex f c r r o pulcbro, prout i n capella palatii pro t o r -
l i c i i s . Ilem i n a l l a r i i n angulo dexirae partis i n Iraudo prope cancellos fiat sepulcrnm mcuni i n bunc m o d u i n . F o d i a i u r i n longum et largum quantuni suflicial ad profundiiatcin octo pedurn, el m u r e n t u r omncs quatuor parieies, sulario d i misso sine m u r o , e l in altitudine duorum pcdum (igatur inter i m i r u a i , dum f t l m u n i s , uua c r a i i rula ferrea, u b i j a c c b i l cadavcr. Deitule supra craticulam ad duos pedes m u r u s babcai i a c a s l r a turam circumcirca, u l superponalur sunra corpas una labula m a n n o r c a . Dcinde ad acqnaliiaieai paviniemi capellae alia labula m a r m o i e a , qua: cx nunc possil parari e l poni lali niodo quod possii e x i r a b i et p o n i ; posl b x c super illaai labulaai ex i r i b n s p a r l i b a s , nain quarta e r i l nuirus i r i b n nalis, c r i g a a i u r ires uiarnioreai labnlae altilttdinis qninqae p a l m a r u a i , et supra cas p o n a l n r u n a p u l cbra maraiorea tabula. l n isiis auicin iribus ( a bulis eieclis ftal aliquis ornatas, i n q u a i u m a n l c r i u r i s c i i b a n l u r bas liltera?. : Bcssarion, Tu&culanus, triarcha anno $aluti$, Conslantinopolilanus, elcr, <um sibi vivcnt episcopns paposuit S. Romatuc Ecclcsicu cardinalis, designaitone
c super n l i n m , ac b r e v i a r i u n i magnuin, emptaai ab c breditate R m i D . c a r d . R u l b c n i piae m e m . et c duo bancalia de panno de r a l g i a quae habenc c SS. aposlolos, c l alios qualuor pannos de raigia parvos, q u o r u i n ires babenl A n n u n t i a l i o n e m , c quarlus vero Cru i l i x n n i ; iien lapelos ires ; i l c m c duo candelabra niagna f e r r e a ;
4
iieni qiiaecnnque missale invcaienIUIIC
paramenla capelhe n o s l r a , j o c a l i a , i l
c unuiu,
quibtis u i o r donii e l q r x
i t u r ; ilemuiium iburibulum Grxcuai plamimcum f m a i i i c a ; iiem duo ova de Struzio ornaia de a r c genio; i liiicale. I i e m volo u l pro nunc (ial una capsa pulcbra f in qua dcponi 4 noslra debeant isla oinnia paramenla e l custodiri iu sacrislia praesemi donec iteiu legia d u o ; ilem f a l d i s i o r i u m pon-
aunoram
Dumini tunc o c c u r r e n t i u m . Iloc autem sic faclum x d i f i c i u a i c r i l credcntia, si quaado ponlifcx a l i qais in capella c e l c b r a v e r i l ; ct ideo poaalar dupcrius una pulcbra labula maraiorca. Iteai volo u l post basc coaiplela adapielur l u l u m paviaicnlum q a a d r i e x l e r i o i i f , vcl inaraioriljus, si r c p c r i a n t n r , vel inaionibus tungis qaadris secunduai c o n v e n i e a l i ; e l siiniliier c i i a a i p u l p i i u m . c l i e m vulo u l domus qnae c r a i quondaat Basilii de Episcopiais, s c u i i f c r i e l faaiiliaris inei, sila Romae ia regione Golaaquia?, cum onniibiis adjacentiis suis et p e r t i n e n l i i s , veadatur r e n t i , ct ex cisdcm plns oflcdoie pccuuiis einaruur pro fortnain antiquoruin i n a i o a u n i , vel aliqna aiatcria
c Deo danie faciemus sacrisiiam i u loco designalo per nos. l i c m volo et ordiuo u i o m n i u o depingaiur c <_apella eo modo p r o u l conveni el ordinavi cum esl in m a g i s l r o ; i l e m , posiqiiant depicla f u c r i i capella, priuio i i a l subtns lecluia ligneum quod c quadro e x i e r i o r i unum superciliam p u l c l i r i i m , iransiri aliam; el a parte
e l super irabcs tecli i m p o i i a i K u r aliqua? tabulae c grossac p2r modum pontis, ut possinl c per loiigiludincni de una parte ad f claudantiir bene foramina m u r i ; ei
c o r i e n l a l i illa uiagna aperlura in qtia d i n i i e i a i u r , a p y r l u m l a n t u m q u a n l u m sufliciel u n i bomini ad c i n t r a n d u m ; et illud etiam claudaiur oslio liguoo c c u m c l a v i ; i l e m posl supercilium l o t u m i l l u d c quadruin exlcrius incolelur et dealbelur bcne, c i i n iacic roajori, v i d c l i c c l s e p t c n i r i o n a l i , qna o l
ejasdcai capelhc in locis boais c l libcris ac u t i l i bus rcspoasioncs vini secundum consucludinem qiue iieri solel Roaiae. Conccdo auicm plcaariaai facullatcm c l l i b c r a m vcndcndi dcniuai p r x d i c -
A L O Y S I I B A N D f N I I COMMENTARJUS. pracfalo D
APPENDIX.
Lxxxrt
tam
Simeoni de Pellinig auditort

pradbiag hi b i n r o
c?nug, uniYersis et fcittgulis Cbrislifidclilms ot aliig

qaibuscunque ad quos praescntes advcnennt, saNilem i n Dommo. U t ctariug itinotescal q n a l i t e r ad nostran not ;
c nostro et subdiacono apostotico, goliim e i i n s i i l i c d u m , q u i deponat pecuniag < aliquo 139 securo ubi e u g l o d i a n l u r , nec altquia
eas langai doncc emantur responsione* pra?diclae, sicut p r e d i x i i m i * ; bene e l d i l i g e u i e r atiei)<'al ut c responsiones s i n l bonne e l securic e l i n boni, sef f tiris alque l u l i s consislani locis. Quae o m n i a e i giugtila praefaltis RmiiR D . Bessar i o n , episcopiis, c a r d i u a l i s , palriarcba et quibus meling el efiRcacitis ingiiiuii, legatus, fecil, oiuoibus m e l i o r i l m s modo, v i a , j u r e , causa e l l o r m a , p o i u i l e l debuit, voJens, ordinavji, el dimisil pracmissis
l i a m pcrvenil ex (lde dignis privilegi-s nobis i b d a l i ^ , qu#d e x i m i u s a r t l u m m e d i c i n x artarumqnc o m n i t i m Kb<>raHani a r t i i i m doclor D. magister Paulus Jrianncs dc Godiis, Pergufanus, ob ejns phirtmas et isnmetisas v i r l n i e s a nonnollis principibtis et mnrchionibus qualuor laurealus ac aureas coronas i n capite suo digue atque d g i i i s s i i n e a c q u i s i v i t , et visis publicis
:
d i o p u l a i i o n i b u s c o r a m nobis spargig cum argnmeniis gopbigmaiicig, pbilosopbando, musicando, tripn divino prodiando r u m p m i i i s pcdum novissimo r i l n cum n i a x i m a delectalione circumslanlium, Spiriiu continoti, i i l idem d o m . e i magister p r x l i b a l u s g l o r i a r i r a l e a t abundanlia d i g n i t a l t i m , iuanibus laureare. fct yeluti ille pater andquus p r i i s , a u c i o r i l a l e qua f u n g i m q r , ipsuin d e c T c v i t u u g Moyses a Cairiano moiuis flcxis Creatore nosiro iu alto monic Sinai legem at8Hmp s i l , ita e l nos in altissimo monle l l a l i c o cum cannis e l foliis lauri nali i n summUate dem D . e l m a g i s i n n n genibus procliva noslra Paulum proeseniem e l poscenlem
o m i i i b i i g e l gingulis, mitic e l in perpeiuum l a m i n judicio qiani extra et iibtque locorum fidem i n d u biam a d b i b e r i . Super quibtis omnibus unum, vel el Mngulis puidein Rmus D. Begsarion s'bi a me nblario publico infrascripto lueuia. Acta f u e n i n l et sunt haec Vcnetiis i n monaslcrio S. G e o r g i i Majoris, gtib anno, i u d i c l i o n e , die, ntense e i p o n l i l i c a i u quibos supra,praesentibus ibidem R no i o C b r i s i o Patre e l Duo Nicolao, Dei e l apostolicae doaedig g r a i i a arcbiepiscopa S i p o n l i n o , ac v e n e r a b i l i b u s v i r i s Dnis Eugeuio Mauroccno, decrelorum c t o r e , ac M a i t h x o de N a m i a , p r x f a l i e presbyieris p l u r a , publicum seu blica ficri etcouQci voluit i i i s i r u m e u t u a i et i n e t r u -
illius i n capiteet ad templas, more p o c l a r u n i , c u i n devotlone legiiime cl cxlra
laureaYimus, voleptes u t i n p o s l c r u m valeat per emnes partea llalicas
ancloni.ne
capePanig praefati R i n i D . Bcssarionis, episcopi c a r d i n a l i g , leslibus ad p r x m i s s a vocalis speciatim alque rogalis. E t ego Joanoes de Heesboem, clericas n o l a r i u s , quia praemissis CnmeracensU dioeccgia, publieus sacra i m p e r i i a u c l o r i i a i e ordinationi, disposilioni, Yolunlati, i i i S ' i i i i t i o n i , d o n a l i o n i e i dimis&ioni, ac tur,
l l a l i a m , in A c b a i a m , C o r t n t b u i n , A U i e n a g , i n marc Abydoa uaque Conslaiuinopolim e l c i i r a marc M i gnum quod Ponticum dicitur, iliscmreudo pcr L a l i a m regiotiem, A n t r o c b i a m , Cargareanrt P b i l i p p i , A c b a i a m , PalaDslinatn, Laelam Grncraui, Ascaloniam, Feniceain c i A l b a n i a m , per Alexandriain ct l o i u m CatbaforAfricam us<|ue ad majores, ei i o i a m mare M e d i l e r r a i i c u m usqne ad m o i i t c m D i e l , ct per Sirles aique per l o l a n i T r i p o l i t a n a m regtonem
oiinibusque liig, p r o u i i n dictis capilulis c o m i u e el eingulis, dutii sic u l p r x m i u i l u r , per p r a > agerenmr, f a i u m Rinum D. Bessarionem episcoptim c a r d i n a J e i n , patriarcham e l legalum fierent e l u i t a cum praeiiominalis testibus praesens i n i e r f u i , i n iiolaiu pnblicam
S i n e s minorcs, et per l o l u m regnum C a r i l n g i n c n s i u m , ct pcr regiones B y s a n l i u i u Nuniidiae e i G e l u l o r u m , c l u l t r a (hunen Nulcanuiu q n i i n t r a t in tnare, e i per lotara Maurilaniaiu Caesarienseiu d i g c u r r c o do citm f o r l n n a pcr totuin mare picndo ab Occidenle per 0;ienlcm ultra 141 Occanum inciScpletilrioiieiii usquc i n BrtaivRifroa,
eaqne sic Geri vidi et a i r d i v i , ideo boc prscseng p t i b l i o u m iiisirutnentuiu exiude confeci e l s c r i p s i , subscripsi, p u b l i c a v i , e l i n banc
f o r i n a u i redegi, signoqae et nomine meis soliiis c t consueiis s i g n a v i . I n fidem et l e s t i m o n i u m o i n n i t i m e l s i n g u l o r u m pracmissorurn ego rogaius e l rcquisittis el couslat el idein n o i a r i u s , q u i approbo supra
l l i s p a n i a t n , S <Oliam ,
u i a i n , G a l l i a n i , N o r m a n d i a m , F l a u d r i a m , usqtie ad Rbeiium flumen, e l u l n a nsquo ad monies c i posiea i n c i v i i a l e Jansbonaj e( per totam B a r b a r i a i n , c l pcr G-imaniam supciiorem ei i n r e r i o r c a i , S v e i i a m , D a c i a m , S y r i a m e i usque flumen Tauais q u i i n l r a t inare P o i i l i c u i i ^ et u l l r a lroc'dendo in Pannouiam el ciam, e l pcr niare Danub.uin
m i b i de Yerbis rasis i n u l l i m a linea u l t i m i c a p i t u l i pnuiuserii, scilicel, scd, ut p r x d i x i m u s , bene

DOIUT
d i l i g e n t c r a t l e n d a l u l responsioues s i n l
et se-
c u r a , e l i n bonis, securis ac l u l i s locis consistanl, q u o d proiestor iiiami p r o p r i a cgo idem Joannes de tlceaboem, clericus e l uclaring.
per to(ati) l l m t g a r i a u i usqtic ad Pafeos moiiies r e Maccdoitiaui c l T b r a ad lOiunutas Rubeuni usquc
Herculis circumcuiido oiuucs a l i a g regioues usque B.ssarionii diploma, ironice ab eo scriplum, in gratiam voelaslri Puuti d* Godiit, qm ab co corutiuri voluerat. Ex cod ce Valicano (Jrbuiaie n. 092, membran^ p. 187 sqq. l n noiuinc, r l c . Nos Bossarion, D. i t t aposbdoic ad l*aradisuin deliciarum ; c l (fsam (l ( l Babyloniam per Asiaru M i u u r e m , Cbalfltnuict i i i illa nobilissiina c i v i l a i e Assur, et per l o i a i n discurroiido in
nsbusTigris e l E u p b r a l i s , ac A r a b i a i n c l Damascam
USIJUO
nd monlcg L i b a n i ad cujus
radices ifasci-
scdis gralia epismpus Tusculamis ;u cardiiialis Ni
l u r Jordancs, c l ulira J o n l a n c m p c r rcgioiiem vide-
D E V I T A Bethleem, inundum et generaliter per l o l u m et
REBUS GESTIS BESSARIONIS Eugeniae ex univcrsum qnam
LXXXIV
l i c c i Idum:eara, Pbceniceim, Judaeam, Jerusalcin e l infandas ojus mirabiles artes legere
tunc i n aniea n o m i n a r i debere, protit
i n ipsius d o n i i n i P i i papae l i l l e r i s sub dat. Roinac apnd S. P e t r u m anno i n c a r n a l . D o t u i n . 1465, p r i d . k 1. Maii ( 1 ) , pontific. sui anno Y , desttper coufeciis, pleuius c o n l i n e l u r . postquam nos eamdcm capellam reparare et ornarc coeptmus, ac ei pro dote nonnulla l u n c expressa bona emirnus atque donavimus, praeratiis fel. i v c o r d . D . Pius papa ex eo praiserlini quod deserviebant; manifestc I I , n i n l i i s honis respectibus, i n basilica praedicta , i u qua
exercere c u m libero I r a n s i l u tam ,'per aqiiaio
per t e r r a m , cum omnibus et singulis e i c e p i i o u i b u s , comroodis el incommodis ad ipsum w e r i i o spectanlibus ct pertinentibus : maudaules, suraus, omnibus quanluin poslinguis supradiclarum regionum
ct locorum u l praesentes nostras l i l i e r a s observenl tacianlque i n v i o l a b i l i i e r o b s e r v a r i . I u q u o r u u i fidem, etc. IX. Posterior cardin. Dessarionis dispotitio, qua fundationem acdoiationem sacelliS. Eugenioe in meUus mutavil* mulla intuper bona eidem atlribuil, ac froiret crd. Minorum in ea perpetuo tacellanos iustituit. . - Besbarion, imseraiione d i v i n a episcopus T u s c u lanus, S. R. E . l a r d i n a l i s e l pairiarcha C o n s t a n t i nopolilanus, uuiversis e l s i n g u l i s , l a m praesenlibus quam Ad f u l u r i e , bas nostras l i l l c r a s inspecluris n o l i t t a m deJucimus el et a u d i i u r i s , salulem in Dno sempiiernam. u n i v e r s i i a i i s vestrac dcduci volumus per prsescnies : quod nos (Te nosute lentis Dci c l salule cogilantes, ac laudem e i g l o r i a m et quidem omnipoJoamm
nonnulli c l e r i c i saecwlares canonict praebeiidarli l u n c propterea quod r c d i t u s c l pruvenlus neglcclus e l valdc i i n m i n u l u s d i e t o r u m canonicurum valde c x i g u i e l lenues e r a n i , ct aperte divinus culius e r a l , i n bonoris Dei dimiutiLtoiicui et saluiis a n i ^ a r u m parocbianorum ejnsdem ccclesiae p r v j u d i c i u m n o n p a r v u m e l d e i r i m e n l u i n ; i i e m acdilicia omnia quasi u h i m a m m i n a b a n t u r r u i n a m , Bupplicalionibus 143 nosiris i n c l i n a t u s , m ipsa basilica ia d i v i n i s congrue s e r v i r e i u r , iilain di sa> c u l a r i ecclcsia a d o r d i n e i n F r a t r u r a M i n o r u m reduci i n t e n d c n s per quasdam al>as suas liueras Rev. P . Dno Nicolao arcbiepiscopo Sipontino dcdit inter professoriet et eaelera i u inandalis u l ipsam basilicam
c l progenitorum nostrorum animariim SS. Micbaelis arcbangeli 142
bus d i c t i ordinis F r a t r u m M i n o r u m coticcderel congruc susteutari possent, nec ordinarct quod proveuius, possessionca e l bona elalnerel
i n ca t o l fraires i n s i i l u e r e l quot ex cjus fructibus omncs et ainguli f r u c l u s , r e d i i u s , ipsius basilica? et p r e b e n -
Baptistai e l S. Eugeniae v i r g . e i m a n y r i s , nec pro d i v i u i cnlius augmenlo, plerea infrascripta p r o record. Duus Pus basifacere designauies, fek
papa I I ad nosiram supplirationem nohis, qtii l i c a m X I I Apobtoloruin de Urbe i n
c o M i m u t i i a , ac illa qtiae ad canonicalum
comraendam aug-
dam cardinalis pro lempore exsislentis l i t o l i d i c l a i basilicae ex t u n c , alia veroquse ad alios cattonicatus e i prxbeudas ac banl, bencficia ipsius basilicae p c r t i n c vel bcneficiarios q u a n i p r i i o u m canonicos
tunc oblinebanius p r o u l ublinemus de pnsenii,pro ipsius bafeilicic decore et culius prasd. i n ea

IUQIHO
%
saluleque a n i a i a m m , u l c a p c l l a m i u dicta baEugeniae
silica e t i a m , quac tiuic sub Invocatione S.
ejusdem basilicae cedere v c l d c c e d e r e , a u l oa alias qmquo modo d i m i u e r e couliDgerel,'eisdem f r a l r i b u g M i n o r u n i corumque o r d i n i a p p l i c a r e t ; quarutn q u i dem p o s i c r i o r u m i i l t c r a r u m vigore p r x f a t n s D . N i colaus archiepiscopus babilicam ipsara f r a t r i b u s ipsis eoipsis concessil, ac statuil e l o r d i n a v i i , f r u c l u s , reditu.% provenius, possessiones e i bona praedicia ruiuque o r d i n i M i o o r u m a p p l i c a r i , p r o u t i n
d u n t a x a l nominala et i n d o l a l a e r a t , ac rcpaiationc indigebat, ad omnipoieniis Dei iaiidem e l g l o r i a m r c p a r a r e ac sub invocaiione d i c i o r u m SS. M i t b a e 2is arcbangeli ct Joannis Bapiisise ac S. Eugeniae i n t i t u i a r e , nec iton l i b r i s , paramcntis c l aliis ecclcsiasticis ornaraenlis ad d i v i n u m culuuu necessariis ftilciro, ac cooipeteutibus pro uno presbytero missas ac<|uisilis dolare poset alia divina officia c c l e b n l u r o , rcditibus dc boais n o s t r i s e i i a m per Etclesiam gomus, licenllam e i conccssit, ac seutandt prima presbylero facnliatetn pcr c a r d i n a l i diclae suas l i i t c r a s ba.silicc pro
postcrioribus Dni P i i l i l t e r i s et dicti Nicolai arcbiepiscopi processu desuper babilo super inde confcclis plenius c o u i i n e i u r . Ei deinde possessiooe p a c i i k a basilitai e i possessiouum praedicianioi, ac p i r i u m ac p c r l i n e n i i a r u m earumdem per dicios Fralres seDci a t e p i a , nos i n eadem capclla noslram elegimus p n l t u r a i n ad honorcni e i laudem omnipoleiuis
i p s l t u capellx jus pairoiuilus ct pra> ad illam lain
l e i u p o r e e x i i s l c n t i personam idoneam vice qitam
quoUes vacarc eam c o n t i g c r i i ,
nobig et post nos abbali S. Pauli extra niuros U r bis, c l p r i o r i dottius S. Marios do Populo de eadcm urbe, S. Bencdieti c i E r c m i t a r u m S. A u g u s l i u i o r d i u u m , cliatn pro lcmporc exsistenlibus i n pcrpei n u i n , nisi alitcr aule m o r i e m noslram disponcreittus, idem jus palronalus e l praegenlandi Rmo . cardinali diclac b a s i l i c x pro lcuipore cxsisieuii r e s c r v a v i l , decernens capriiant ipsam sub invoc.itio; c corumdcm SS. M i c l i a c l i s , Joaunis lia?l slrc
:
e i B . Maria; Y i r g i n i s , cjus Genitricis, sub invocatione d i c l o r u m SS. Micbaelis ei Joannis BapiisUK ac S. Engeniae, ac cujuslibel ipsorum inlitulavimus, c l dcinccps n o i n i n a r i voluiuns ; lenoreque praesenttuin et a u c t o r i l a l c apostolica nobis i n bac p a r i c i n dictis prioribus Dni P i i l i l t e r i s conccssa, eligtmua, dcdicamus, intilulannis el nominaraus; quxque alios anica, limcntes ne m o r i c p r a i v e n i r c t n u r , pcr
el
S.
ut fiercnl ordinavimus ctiain in sci iptis , nos ipsi
( I ) / M / i i i u b u l ! a Pii I I , supra col. LXXVI.
LXXXV
ALOYSII BANDINII COMMENTARTUS. -
APPENDIX.
LXXXVl
Dei ligertcordia, v i i a nobig prolongala , T C I ntajorem partem c o r u m coinplevimus ; et quamvis o l i m pro doie ipsius capelbc quinque parles cx duodecira partibus i n f r a s c r i p i i casalis e i ceria alia tunc expressa bona dictae capellx donaverimus, ideo illa donationeet quibuscunque aliis a n t e r i o r i b u s d o n a liouibus e l i n s t r u m e n l i s revocatis, banc dispositionein e i e r d i n a t i o n e m lanquam fecuudioreg de novo facimus et o r d i n a m u s . , E l i n p r i n t i e , personis i n dicla basilica, p r a t f e r u i r , m u l a t i s et a m p l i o r i bonorom 144
:
Emimos enim unam t e r l i a m parlem quinque u n * ciarutn ipsius casalis ct ejus l e n i m e n l i a Dna B a r ihoiomea, alias 145 filia quondam Palutii C a s a l e , et duas paries earumdcm qtiinque i m c i a r u m ab
bonesia Dna Jenepra, r c l i c t a quondam Thomne Cagate de F t i t c i g , n i a l r e et tutrice Marianae ci Calh rtnae, filiarum d i c i i Tboinae; c l mediam a praefala ac duag alias
f
unriag pnetficll ejusdem
Catberina
Alia
Tbomae, e l H i e r o n y m o q . L a u r e n t i i Pauli iicnl fa~ blicig deguper Pelrum de gubscripiis, confeciis
C a i h e r i n x m a r i i o , p r o u i i n triboa inetmraentie p u et per discretum T i r o m Urbe Item pfeniag toniinetur. M i l l i u i s , n o t a r i u m publicam de respective
eullale nobis a Deo conccssa, propler quam deliber a f i m u s dictam capellam m a j o r i et fccnnd o- i dole q a a m p r i u s fecimug, d o U r e , unde. F r a l r e s d i c i i o r d i o i g l l i i i o r u i n , quog in ipga capelU infra i n s l i t a i m u s , ex ea et p r o ejug oneribus infrascriptis suscipiant; dicti coir.moditatem aliqnam i n perpeiuom
emimag etiara duag aliag uncias el medinm a F r a n cisco Abbatis Joannis de Framapanibiis de B r a cbiano, m a r i t o dictaa Mariana, ac duag alias uncias ab boneslo v i r o P.iulo de Fnscis, cive- Romano, p r o n l in duobug instrtimentis publicig per discrelum v i r u m P e t r u m de Capelgallis, nolariut p u b l i c u m d e U r b e i n vcndiiiones prscdicfas a prcfalo
t
?el g i quo caau aliquando c o n l i n g e r e l qnod
Fratreg ab eadem basilica dccederent eamque d i m i u e r e n t , ae ipsa ad c l c r i c o r u m r e g u l a r i u m r e g i roen reducereiur, ut lonc et eo casu duo capellaui in ea j u x i a ordinalionem i n f r a s c r i p l a m i n s i i t u e n d i , babeani unde decenler ?ivcre et se sustenlare posgint e l valeant, volumus e i deliberavimue, i d quod longo tcniporc summe desideravimus, exsequi i r u p l e r e , videlicet ipsam capellam h u m a n i s agenlibus ecclcsiasiicis Quapropier, ct uobis adbuc i n
stibscripiis, etiam reapcctifc plenius c o n l i a e l n r . E t Francisco p r o dnabus ct m e d i a , et a d i c i i s Hieronyrao et Calhe* rina pro aliis duabug et media unciig faclag dicUe Jeneprae ac d i c t o r u m F r a n c i s c i , U i e r o n y m i , C a i l i e rinae et Mariaitae, q u a r u u i aliera a l i e r i in bonig posl m o r i e m guc^cdit, mutuus expreesus coneensug e t ratificatio accesserunt, p r o u i ex i r i b u g i n s t r u m n l l a publicis desuper confcctis, et per Joannem deHeeaboem, n o l a r i u m publicum i n f r a s c r i p t u m . e u b ^ c r i p l i * respeciive c o n i i n e t u r . E i de j u r e supradicti P a u l l de Fuscis ad dfctag duas unciag nobis, u t prsefer* l u r , pcr cuin rendilag ceustat plene ex i n s l r u m e n i o empdonis earmndein u n c i a r u m p r c d i c l o Paulo e l q . P e l r o de Fuscis, c u i praefalug Paulug i n bonig gucceggil per discreium v i r u m Laurentium Venaolii, onciir n o i a r i u m dc U r b e , gubscripto. Quae omneg
gnfficienter p r o deservienlibug divtno c u l i u i apti9 de*
eidem dotare ac calicibus, l i b r i s , parameniis e i a l i i a ornamemis c e n t e r fulcire et o r n a r e . revocantc*, u t praediclum est, o m n e s e t singulas ordinalioneg, dolaliones c l conceggiones, p r e t e r infrascriplas per nos circa dolem e l bona q u s c u n q u e mobilia e i i m m o b i l i a ipsi capelhe q u o m o d o l i b e l factas, de qnibus nnnc e i i n posler u m foriasse quoquo piodo c o t m a r e posset, aitente pnrseritni quod nobis potestatcm talia bona in u i i l i o r a et frucluosiora c o m m u l a n d i vel alienandi s e m p e r reservavimus, vcl saltem baec noslra i n l e n t i o f t i e r i t , quodquc i n meliug et abundanlius pcr Dci graiiau omnia disposila et ordiuala sunt, l e n o r e p r f f s e n t i u m cx nunc, ex nosira mera scienlia el Kberalttaie ac sponlanea Toluntale, ad bonorem, gioriam Bapiislae, roodo, e l laudem omnipoientis O e i , ac S. Eiigcui, omnibus B . Marifc Joannis melioi ibus, praedicV i r g i n i s , f j u s G e n i t r i c i s , SS. Micbaelis e l
sic, u i prffiferiur, per nog empiae c o n s t i t u u n l d i c l a m casale d i Cieognola nova e l ejng t e n i m e n t u m loiuna e t i u i e g r u m per nog, u l p r a e n d i t i i o r , i u dotem p e r peiuam dictae capellaj d a i u m . Qtiod quidem casaleel ejus l c n i i n e n t u m posiluin est i n l c r r i l o r i o Urbig e x i r a portani A p p i a m , i n parlibus L a l i i , inter lioa fines : c u i ab uno l a l c r e tenet e l est (eniroenuinv casalis S. A l e x i i ; ab alio l e n i m e n t u m casalis Cicog n o l y v e l r r i s ; ab alio lenimenlom cagalis P i g n o l l i ; e l a b alio l e n e i et csl l e u i m e n t n m casalig S Joannie anle P o r l a i n L a i i n a m ; vel si q n i sint a u i esscpoegunt phires aut f c r i o r e s conftneg a n i t q u i e l derni ad prafalum casale de Cicognola nova, mo
t i a , j u r e , cansa et f o r m a , quibus meliiie et
efficaciug possiimus e i debemug, capellam

DOBC
l a m posaegsionibus, bonis e l rebus i u f r a s c r i p t i s ex et io perpeiuum donamus, nasque et ea caex

DOIIC
ejua l(Miime.nium spfclanlea, l a m de j u r e qnain de congneuidine, cum otnuibug et singulis l e r r i g c u l i i g , incultig^raiistpraiariliig.pigcii iriig moniibug, colli9
pellae praeliclae i n dotem perpeluaro p u r e , l i b e r e e i ftimplieiter donamug, transferimus e i assig n a m u s . I n primie autem donamus dictam c a p i l l a m et e i i n dolcm perpctuam damiis, et ex nunc c o u s l i tuiroog l o l o m i n t e g r u m casale vocatmn della Cicogttola nowa et ejns l o l u m et integruni lenimenUim, q u o d ceii8iat ex duodecim unciis p r i u a p a l i b u g p a r U b u t ipsiug casalts e l ejus l e n i m e n i i per nos ctgsive cmplis a dtversis personis, sucut sequitur:
b u s stirparis, aqnig, Ikf}
romibug e l aqiiarutn d e -
cursibiiscaeierisquejuribug et periineniiis u u i v e r s i i . 1 cra s i m i l i l e r i u dolein perpetuam cx ntiuc d o -
namus el consiiiuimus dictae capell quamd un ? i neam geplem p e t i a r u m plus vel m i n i u qitama ett, vidclitct viiium et a r b o r u m ipsiug cum vagca, vaseali, t i n o , siaiio et p u i e a i a l r a ae, et aliis e j u *
!x>xv
D E VI
REBUS GESTIS aureis
BESSARTONIS reramatis ;
j u r b u s ct p e r l u i c f i i i i s ; qunm viue.it emimiis a Dna C i l l a , Glia quondam magistri Joannts B rberii de rcgionc Pomis, tunc oxore Nannini Barlbolomaei de Cbecbig de Bononia, c u i n consensu ejusdem N a n n i n i , p r o u i i n i n s l r t i m e n l o desuper confecto e t per Paulum Joannis A n i o n i i de GapiiibuS, n o t a r i u m i m p c r i i l c r i i de U r b e , subscripto, pleniua c o n l i n e t u r . E l qnnc vinca posita est infra moenia u r b i s , i n loco q u i d u i l u r S. Ca?*atii denduin eidem i n T u r r i , sub p r o prieiate ejusdem m o n a s i e i i i S. Caesarii ad responannis s i n g n l s lenipore v i n d e m i a r u m luas caballaias curo d i m i d i a musli m u n d i quod f xcreverit ex dicta viuea, c i unam q n a r l a m u v a r m n more Bomano inter bos fines; cui ab uno laiereest d i c l u i t i l u o n a s i c r i u m ; anle esl s l r a l a p u b l i c a ; ab alio laicre tcnet et stinl res gocielaiis F r a i i c e l l o rum lerlii ordinis S. Doniinici dc monte Magnanapoli ; ab alio laiere tenet e l s u n l res Tboinasii de O s a r i n i s ; vel si q u i s u n t a u t esse possunl plures autveriores coniines a n i i q u i v e l moderni a d d i c i a m vineam speciantes seu pcrtinentes latn de j u r e quam de c o n s u e i u d i n e ; c u m onmibus et singulie bitroilibug, exilibus, usibus, u i i l i a i i b u s , juribus, pertiDentiis casalis et sui l e n i m e u t l de Cicognola nova, e i vinca s u p r a d i c l o r u m , seu a l t e i i u s e o r u m ad ea omnia e t singula a fratribus diclac basilicas p c r eorum procuraiores seu syndicos, e l i n eam r e i n t r o d u c i i o n i s prardictae a duobus capellanis l u n c p r o tempore, u t praefertur, eligendig, l n perpeiuum liabendtim, tenendutn, posgidendum, laborandtiro, frucliflcanduni, adininisiraiidtira; fructue quoqui*, redilug c l proventus eorum levauduin et a dictig F r a l r i b u s i n usum eis a sede apostolica p c r m i u e n dos et concedendos; ab ipsis vcro duobus capellanis i n casum pracdictum i t i proprioe honestos usus gimpliciler coiiveriendum e i s e ex illis m a i i u t e n e n dtiui ct guglenlandum. E l pro prseimssis r e n u n l i a mus e i plenarie transferimus ex n u n c i n diclam capellam ac Fratres praediclos; et i u casum r e i n troduclionis p r e d i c u e duus capellanos pro lempore eligeudos, omnia c l singula j u r a , n o m i n a , aciiones, raiiones realcs et personales, civiles, prsetorias i u rem 147 utilea, direcias, l a c i scriptag e i officium l a s , expressas, bypotbe* arias, pignoraticias, mistag, j u d i f is, ac interesse, quae, quas e l quod i n el supcr casali et ejus tenimenlo.de Cicognola nova iniegro ac vinea s u p r a d i c i a , nobisque iuruui. Insoper donamug ex nunc s i m p l i c i l e r et i n perpel u u n i capella? s u p r a d i c l * p a r a m e n i a , j o c a l i a , r e s e l t o u a i n f r a s c r i p l a : videlicel, u n u m paramentmii b i s c i , sitniliter pro quolidtano g e r v i i i o . colorie a l b i , de drapo dam a s c i n o ; i t e m u n u m aliud coloris de dainascino plaiio, et slolas, manipula e i c a m i s c s ; item plumalia I r i a , v i d e l . album b r o c a l u m de auro e l a l i u m pavonaigium de damascino s i m p l i c i r u m arnitg nogtrig, e i quoddam aliud nigrura de damasc i n o , oainia cum p u l c h r i s f r i g i i s ; i i e n i unani p l a i n eis e i ad eas compelere p o l u e r u n t nunc e i quoinodolibel i n f u -
nelam de damascino pavonatgio cnm f r i g i o de foleis item u n u m caltcem magntim e l unam paienam n i n g n a m ; i t c m u n u m a l i u m c a l i cem m i n o r e m ex unam paicnam i m n o r e m argenteog deanratog ; cmcem i l e m amptillas argenieag p u l c b r a m e l magna.rt d u a s ; item argenleam; unam
ifem thecag corporaliurn duas, unam i n q u a c s t n o * men Jesu cum p e r l i g , e l aliam de veluto rubeo cum corporalibus suis ; iiem superpellicia q n a t u o r ; item de panicnlis pulcbris o r a a l i s serico pro coopericndo c a l i c e d n o s ; i l o m tobalias majores ad cooperieiidum a k a r e pulchras d e c e m ; iiern tapelum bonum ad ponendiim ante a l t a r e ; i t e m uniim migsale magnum el b o n u m ; i t e n n i m n n breviarimn magnum e l b o n u m , coopertnm l a b u l i s et corio r u b r o anitquo cum qua luor seraminibus ; Uem u o u m do^salo seu p a r a flgnris diversorunveolontm, et rubeo flgurato, m e n t u m p r o alCari ejusdem capellae de veluio ra!)eo ilgurato floribus seu subornatiim circumcirca subena damascini v i r i d i g ; i i e m aliud doesale de iiem iinnm damascitio subornatum circnmoirca gnbeua dama^cini v i r i r t i R ; aliud dossale p r o quolidiano usu ejiigdem capellae de serico coloris rubei Ogtirauim r n m foliis aureig a n t t q u i n n ; i l e m unam planeiam, unam tunicellam p r o eubdiacono, nnam dalmattcam p r o dtacono de drapo daniascino aliiode auro cum frigiig qnadris et tnanicis preliosie ; i l e m a t o h s diiag e l manipiilog treg de f a d e m drapo de a i i r o ; item u n u m v e x i l l u m pro cruce de damasctnn albo de a u r o c n m ima peiia rccamata de fignra S. G e o r g i i ; i l e m u n t i m t l i u r i b u t u m argenteum ponderig l i b r a r u i n d u a r u m u n c i a r u m s e p i e m ; i i e m riuag tobaliag bonag longas laboralag serico pro cooperiendo l e g i u . P o n r e m o damug eidem capellae ex nnnc d n a tione q n i i l inlec vivos bona infragcripta 148 quorum iisum nobis reserva/nus quougque v i x e r i -
m u s , v i d e l i c e l : i n p r i m i g donamus inter vivos dictie capelhe navicellam et vas argentenm pro aqua b e n t dicia cum suo asporsorio ; i i e m duo candelabra de capella noslra citin armis nostr:s, quibttg utimtir i n eadem ; item paniuim de velulo Ale.xandrino, quo u t i m u r in capclla nosira anie a l l a r e , et guperpelltc e n m ; item duo banralia de pauno de ratgia qttac b a b e n l SS. Aposlolos, ct alios qnatuor pannos de raigia parvo, q u o r u m Ires habent A n n u n l i a t t o n e m , quarlug vero G r u c i f l x u m ; itein lapeios t r e s ; duo candelabra magna ei duas hem f e r r e a ; i i e m duo alia c a n major potiderat l i b r a s
delabra majora et longiora de argento; dnos caliceg patenas, q n o r u m d u a g ; planetag q u a t u o r , videlicet unam albam dc daniaaoino s i m p l i c i , aliam pavonatziam de damagciito s i m p l i c i ; aliam celesiri {$ic) coloris de g c l a ; aliam de seta coloris v a r i i cum i l o r i b u s ; albasdnas c u m giolig e l manipulis g u i g ; plumalia duo, u n u m a l b u m , a l i u d pavonalzium de damascino cum puilag c l gimplici frigiis de drapo G y p r i o ; Uem alias duas a t n barile p a r v u t n , et missale u n u m , q u o nogira; iiem
u t i l u r quotidie capellanua i n capella
nnum t b u r i b u l u m G n e c a m ' planam c u m i n a n i c a ;
LXXXIX
ALOYSII B A N D I N I I C O M M E N T A R I U S . A P P E N D I X .
alicnaiionem cajasvis Irilms basilica ordinis M i n o r u m c l eorum syadicis,
xc qnaai
i i e m duo ova dc s l r u s i o ornaia argcnlo ; itero legia d u o ; i t c m faldistoriun) p o m i f i t a l e . Caelcnnn, quia posi eaianationeai p r i o r u m l i l i c rarum p r x d i c l a r u m d i c l i Drii P i i , dicia prsefaiis fratribus ordinis M i n o r u m concessa e l ad eorum o r d i n e m reducia e x s i i t h , ut praefertur, nos, e x i s t i u a n i r s per cosdem fratres posse dictae sxculares cap^lla? i n d i v i n i s convenienlius e l facilius quam per presbyteros d e s e r v i r i , i n pcrsonas qusc descrvire debent religiosos viros eidcm capellas e l i n poslcrum
spccici aul generis l a m f r a p r x d i c l i s et q u i pro-
i n casam praemissum capcllanis niinUtratoribns
buscunqac aliis dictae capella? el ejas bonorum a d perpetuo inlerdicimas atque i u o m e n l i , sed hibeaius, volentes alicnaliones ipsas, si quae (ierent, nullius esse rol oris vcl adversus eniptores a u l alios ipsorum casalis, vineae e l bonor u m quocanquo titulo reccplores pro diclis f r a l r i bus vel capcllaais qaocuaque lempore fore ad regressum. Q1133 omaia ct singala snprascripta et quodUbci eoruni nos Bessarion episoopus, cardinalis e i paIriarcba pra3dicias, sponte e l ex niera nostra scientbi ac l i b e r a l i i a t e , t u praemittiiur, d o n a m u s , c o a c c d i mus, peclori reauntiaiaas, facimus, aique more pradatorum apposiia, manu noslra promiuiams aupraecriplis illa
fraires d i c l i ordiais M i n o r a a i i n dicia basilica nunc babitaules i n p c r p e l u u m ex uur .c pracsenlium p r o i n s i i i n t i s a fratres jurepalronatus i n abdicato, capella i i K i i l u i i m i s e l teaore e l ordinaales quod
i i o b i s i o p e r p e i u u m haberi volumus, v o l e u l e s e i i a m ipsi leriai a dictis abbale et p r i o r e penilus syndicos ejus boaa leneani, ct i u eadem oiuni die unam missaai celebreni
pnefalaiu capellam e l per ipsortnn procuratores vel vel cclcbrari f a -
dictse capellas ei ejus capellaais 150 omnibusque aliis e l lario publico
c i a n l boc modo, v i J c l . diabus M e r c u r i i , Veneris et S . i b t a l i , niissam pro defuaciis"; dic vero Dominica, njissam c u r r e n l e u i ; die Luaa?, niissatn S. die vero die Jovis, inissam S. T r i u i i a i i s cuai pro pro Aogeli; M a r l i s , uiissaai S. Joanais B a p l i s l x ; c l coauneaiora-
singulis q u o r u i n inlerest ?el publicae et
interes.e p o l c r i t quomodolibel ia f u m r u m , ac n o i n f r a s c r i p l o , lanquain autbeniicae personse r i t e e( recipieaii vice et n o m i n e p r x d i c t o r u i n , perpeluo legiliaie stipulanli et
omniuia ei singuloruai attendere e l iaviolabiter
l i o n e S. Etigonia?, et c l i a a i cum collecta ia qualibel dcfuuciis referendo pro v i v i s nomen n o s t r a m , njortuis posi 149 monein nomen noslrum,
obscrvaro, uec i n aliquo direcle t e l indirecie per nos v t l aliuia scu alios quoquo aiodo coniravenire vellc. I u quortnu o m n i u i a e l aingulorum fideai et leslirooniuui pnemissorum praesenlcs noslras l i l i c r a s , sive praescns publicum instrameaiaai per 110tariutn inirascriptuai nosirique communiri. Dattun el aclam Romae i n domibus nostris apud SS. Aposiolos, anao a n a i i v . Domiai 1 4 G 7 , i m l i r t . x v
f
l s i d o r i et Dosiibei episcoporum ; item Tbeodori e l TheoJorae, ac Micbaelis c l G c o r g i i , e l a l i o r u m qaos i u i n l c t i i i o a e nostra babcmas, nec non qaod aanis s i n g u l i s , decirna die mensis Seplembris, leaeanlur f r a l r e s i p s i cantare vigilias m o r i a o r u a i e l missam SoJeiinifni pro defuaciis lamen noslris prsenoimnaiis. S i casu aliquo aliquando couiingerel, at prac-
iieri, subsnibi el publicari, el fecioius appcnsion-
sigilli jussinius
d i c t u n i cst, quod dicti fralres M i n o r a m ab eadem basiJica rec^dercnt eaaique d i m i l l e r e n t , ac ipsa ad clericorutn ct loetuii regulariuai regiaien r e d u c e r e l u r , lunc m o n a s l e r i i S. e o casu diciuin j u s patronatus et p r x s e n l a n d i babere illudqae ad abbatem
die vero Vcacris deciaia mensis A p r i l i s , p o a i i l i c a lus SS. i n C b r i s l o Palris ac Dai n o s l r i D a i Pauli, diviaa providenlia papas I I , a n n o l e n i o ; p r a s e n l i bus ibidein provido ac discreiis v i r i s magistro Joanne K n y f f , d c c r c l o r u m docloro, auditore ct cap e l l a n u ; Joaane Lenss, canon. ecclcsise S. Audrcae Colonien., Joanne F r a n c . de Bonlbevogliis, l i t t e r a r u a i s a c r Poenilenliariae apostolicx scriplore, et Rapbacle rogaiis. E i ego Joaanes de Heesboem, clericus CameraBaldalo, clcrico F u l g i n a i e n . , scutircris nustris, teslibus ad praemissa vocalis specialiter e i
P a u l i e i priorein doaius S. Marisc de Populo praed i c i o s i u pcrpetuum pertiaere volumus et o r d i n a t u a s , q u i abbas et p r i o r pro lempore exsistenles, a a e n l o quod tam p r i u i a doiio ipsa capella pro nunc a vice quam qaolies casus nobis pro duobua capellaois sutficienler dolaia est, debcanl
vacalionis pro
illius o c < u r r e r i i , duas personas idoneas i n sacerconsiitulas c a r d i a a l i ejusdem basilieae t e u i p o r e exsisienli per euai inslilucndas prawenlare j o x U disposilionem i n dictis p r i o r i b u * Dni P i i l i t l e ris c i r c a u n u a i capellanuiu f a c l a m . Q a i q u i d c i n t a p e l l a n i qualibct sepiimana sepiem niissas, singulis v i d d i c e t diebus i n eadein ditla
UHUID
ceasis dioecesis, publicus sacra i m p e r i a l i auctorilate n o U r i u s , quia p r x m i s s i s omnibus el singalis, dum f i c , u l p r a e i u i u i l u r , per praefalum B m u u i i n Cbrisio P a l r e m et D . Bessarionem, episoopum cardiaaleai et p a i r i a r c b a m , fiereat et agerentur, uoa cuin prae* n o m i n a i i s teeiibus i a l e r f u i , eaque aic fieri ? i d i e l a u d i v i ; ideo hoc fideliter praesene publicuin i n s i r a a i e i i t a m
9
capella v i c i s s i m ,
modo prae-
e i o r d i u e superius o r d i n a l i s e i expressis, c i deciuu die
vigilias m o r l u o r u m e i ofllcium alioruin bonorum ei
ac luissam p r o defunctis legere l e a e a n i u r . casalis e i vineae ac
m a n u a h e r i u a , me aliis legiiime occupalo negoiiia scriptum exinde confeci,
Insoper
eubscripsi et p u -
j o c a l i u m p r a d i c i o r u m ipsi capcllae, u l prsedicilur, per IH>8 d o n a t o r u m , et quorumcunque alioruni vita uobis coruiie per nos i u poslerum douandorum,
b l i c a v i c l i n banc publicam formaro redegi, eigno et nomine meo solitis et consuelis, una cum p r a f a ( i Rmi D n i cardinalis sigilli appcnsione a i g n a v i : i a
D E V t T A
REBUS GESTIS BESSARIONIS pnecongrue sustcnlari possent, noc non
xcu siatticret et
fiilcm c l l c s l i m o n i u m o m n i t i m et s m g u l o r u m missorum rogalus c l r c q u i s i l u s .
ordinaret quod omnos et singuli f r u c t u s , r e d i t u s , provcnius possessionesct bona ipsius b a s i l i c x c o m t
Bvlla qua Pattlnt 11 donalionem taeeili S. Eugeuitc cardinuli Bessariotie (actam confirmat, * a ctllumque iptnm cnm doie PP. Minoribui conventualibus S. Francisci allribuit. Paiilus cpiscopus, servus s c r v o r u m speculo c o n s i i i u i i , quae pro d i v i n i cultus augmcnto fraires n o j t r o s S. Dei, ad f u lurair. rei memoriaro. I n c m i n e n t i aposlolicae scdis ecclesiarum decore e l praescrlim pcr vcncrabilcs benigperma-
151 x.
m t m i a , ac illa qua* ad canonicatum et praebendam cardinalis pro tcmpore oxsistentis supradicUc b a s i licsR ex tuno, alia vero qnac ad aHos canonicalua c l prxbcndas ac bcneOcia ipsius basilirse p c r l i n e bai.t, quam p r i m t i m canonicos vel beneficiatos c j u s dcni ccclcsia? cedere vel deccdere, a u l ca aliaa qnoquo modo d i m i l t e r e conlingcret, eisdem f r a t r i bus corumque o r d i n i M i n o r a p i applicaret. Q<taruui quidcm posleriorum lilterarum vitrore pnbfatus Nicolaus arcbiepiscoptis baeilicam ipaam F r a i r i b u s concessit, ac s i a i u i t et o r d i n a v i t fracttis, redttus et proTenlus, ac possessiones e l bona p r x d i c l a ipsis eorumqne o r d i n i M i n o r u m a p p l i c a r i . Cum fesiat, ilaquc, sicut pncfatus Bessarion corara el d i aenobis nuper exposuit, c i r c i e i i a m cvideniia m a n i ipsam d i c l a m capellam reparaverit
v
Roinanae E c d e s t o c a r d i n a l i u m
providn gesia s u n i , piacidi pastoria aspectu j i c i a n l u r scruptilo, sed perpeluo ilbbaia
iiius i n i u e m u r ; u l ne illa alicujus a m b i g i i i i a i i s subneant, opein et operain eflicaciier i m p a n i m i i r . Sane cum dudum fel. record. Pius papa I I , pnedecessor noslcr, ven. f r a i r i noslro Bessarioni, cpiscopo Tu<sculano, lufic cardinali Nicano mmcupato, q u i etiam presbyteri cardinaiis basilir X I I obiinebai, snb i n v o t a l i o u e S. E u Bcssarion i n coniuieudam lilulum
gtiis picluris ac paramentis et ornameulis lam
Apostolonim cie U r b e
riccis qnam argenleis divino c u l l u i aplie deceriter o r n a v o r i t , c l in ea guam scpiiHuram e l c g e r i i , e l qnamvis olini pro dote ipsius cnpellx quinque parlcs cx duodecim parlibus infrascripti casalis, et donaquoiidie ccrta alia lunc cxpressa bona d i c t x capcllae v e r i i , lamcn nupcr suo aiiinio i n bonum reliquis scplem p a r l i b u s casalis
p r o u i o b l i r i e t , ut capellam
genia?, s i i a m i n eadein basilica, quac indoiaia erat t)l realauraiione indigebat, quamque ipse m a r u m salule pro uno capellano desiderabat, ad oianipoienlis r i a m reparare ac cpiacopus pro tnx prugeuitorumque suorunv a n i s u f l k i c n i e r dolare Dei latidem c i g l o SS. Micbaelis iniiEugenise
magis feivescente, emptis a b e o a diversis personie Cicognols n o v x , minus fccunda, s i t i i n L a i i o cxlra poriam A p p i a m a l m a U r b i s , et alia donaiione p r x d i c t a , lanquam por eum revoca(a, l o t u m diciuin casale cum o m nibua el singulis t c n i m c n i i s , t c r r i s cultis e i i n c u l ite, p r a l i s , oquis, aquarum neaiu mensnrae seplein decursibus aliisque j t i non quamdam f i ribua e i p e i l i n e n l i i s suis, ncc
sub invocaiione
arcbangeli e l Joaunis Baplistae ac S.
ttilare, ncc n o n l i b r i s , p a r a m c m i s e l aliis eccleslaeticis oruameiitis d i v i n o c u l m i necessariis f u l c i r e , c l compcleiilibus pro uno ci divina oflicia presbylero i u i b i redilibus de inissas bonis celebraturo
suis eliam per Ecclesiam acquisiiis doiare possel, l i c e i i l i a m c l facullalein per suas l i l l e i a s concessissct, ac ipsius capellae jus paironatue e l praeseetaudi cardiuali dicl* basilicjB pro lcmpore exsislenti personani idoneam ad illam lam prinia vice quam quoiics eain vacare c o n t i u g c r c l , sibi e l post eum abbaii mouaslcrii S. Pauli e x i r a niuros U i b i s , e l p r i o r i domus S. Mariae de Populo de eadem urbe, S. Beuedicti e l E r c m i t a r u m S. Augusiiui o r d i n u m , ciiam pro lcnipore exsislcnlibus, et prxscntaudi in perpciuum, cardinali uisi a l i i e r anle m o r l c n i suam dispunerel, idem j n s palronalus presbytero basilicae pnediciac pro lciupore cxsislcnii rcservass e l , ac prwfatus Bessarion dictam eapellani r c p a 152 P
r o
p e l i a r u m , vel c i r c a , sitam
infra moenia U r b i s i n loco S. Caesarii in T u r r i n u n cupaio, sitnliher a se e m p i a m ; aliaque Jocalia e l oruamcnta p r x d i c i a cidcm priorum corum capellae donavU et i n 153 praedictaruui dotein c o n s t i l u i l ac assignaviu E l quia posl etnaiiaiioncm cessa e l ad lillerarum
ipsa basilica diclis F r a l r i b u s o r d i n i s M i n o r u m c o n ordincm rcducta e x s l i i i l , n i prpcfcrlur, idem cardinalis, cxisliinans per eo?dem F r a i r e s poesc diclai capellae i n divinis convenleu* lius c l facilius qnam per ssecularcs presbyleros d e F r a l r e s diclam capelvcl syndicos ejus facerent, hoc s e r v i r i , ipsos F r a l r e s i n dicia capella i n s i i t u i t , ae voluit ei o r d i n a v i t , quod ipsi lam et pcr ipsorum procuratores missam c c l e b r a r c n l vel
rare e l ornare coupissct, cique
*toic n o n -
iiulla l u n c cxpressa bona emissei alqtie donasset, p r a f a i u s praedecessor posimodum ad ipsius Bessa* rionift i n s i a m i a m , ct ex c c r i i s ratiotialibus causis lunc cxpressis, et p r a & e r l i n i ut in ipsa basilica i n divinis congrue s e r v i r e l u r , illam de s x c u l a r i e c c l c sia ad ordinein F r a t r u i n niiuortiiii reduci inlendens, pcr quasdaro alias suas l i l l e r a s venerab. f r a t . feiro noNicolao arcbkpiscopo Siponlino dcdit inter
bona l e n e r c n i , c( i n eadein capella o m n i die anam c< lebrari inodo videlicel, diebus M c r c u r i i , Veneris c i S a b b a l i , mis<:ain pro d e f u u c l i s , die vero D o m i n k o missain currcniem, e l dic Lunac missani 5. A n g c l i , dle S. do \cio Mariis missam S. Joatims Baptistse, c i die J o vis missani S. T r i u i i a t i s cum comniemoraiione E u ^ m i x , c l etiain cum collccla iit iqiialibct pro noniinaiiiii txpressis, nec non
raetera i n mandalis ipsam basilicam professoribns d i c t i ordinis F r a t r u m M i n o r u m eonecderei, et tot fratrcs i n ea i n s t i l u e r e t q u o l ex ejus fructibus
fuuctis referendo pro cerlls per ipâm Bessarioiicm quott anuis slugubs, lCficaulur Tratrcs d c i i m a dic mcnsis S^ptonibris,
ir.iti mem p r o d e f u n c i i s
ALOYSIl B A N D I N I I COMMENTARUS expressis p r x d i c i i s ac v o l u i i
APPENDIX.
XCIV
ipei caniare vigilias m o r l u o r u i n , et missam solemMfeni Bessarioo. Quod si quo casu aliquando conungeret quod d i c t i fratres ab eadem bauilica reccdereat eamqae d i m i l i e r e n t , dictaque baailica d t c l o r u i n saecalariora regimeo q u e ad abbatem taoius ad reducereiur, tunc e i et p r i o r e m
casalis e i vineae, nec non j o c a l i u i n et o r n a m e n l o r u m ac bonoruin prae<liclorum ipsi capellae tum praedir.ium diinlaxat concessionem faciam posteriorcni donaiionem, ac j u s palronalus i n e ? e n priorisque revocaiionem, ncc , i n i e r d i c t u m , et p r o b i b i t i o nem ac volunlatem ct ordinaiionem ipsius Bessarioais c a r d i i i a l i s aliaque praemissa raia babentes et g r a i a , iUa omnia c l singula i n l i t t c r i s et proccssu ac i n s l r u m e n l o praediclis conlenia et (oalibet inde secuta a u c l o r i u t e apestolica e l ex c c r l a scteniia lenore praesenliutn coHflrmainus et approbamus, ac plenum r o b u r oblinere decerniraus, aupplentes o m nes et singidoa defectus, rint i n eisdem, nec non p r a d i c i a m capellam, et libris, ornanieniii, 8 i qui forsan tllius ac intervenecnm dictis fratribus u t diciae basilicse
eo casa d i c i u m j t i s pairooatus locum habere, i l l u d monasierii S; Pauli S. Mariae de Populo p r a d i c t o r u m p e r t i n c r e . dotala e s t , quod
S i quia ipsa capella pro duobus capellanie suflicicn<er per praafatum Bessarionem Mnc et eo casu ipai abbas et prior, lam prima consiilutas c a r d i -
#ice quam quolies casus illias vacaiionis o c c u r r e i i . duas personas i n sacerdolio âli Jus basilicae pro lempore exsislenii per eum nsliiuendas praesentare d e b e a n l ; q u i quidem capellani q n a l i b e l sepdmana septero missas, eingulis el pradicla videlicet diebas singulag i n eadcm capella v i c U s i m modo et o r d i n e superius expresgis, decima die vigiliaa nioriuoruai e i officium tottim
possessionea e i alia bona praedicla pro p a r a m e n l i s , l u m i n a r i b u s , cera el aliis saconsequi crialiae ipaias basilicae, eorumdem qaoque F r a l r u m necesaiiaiibug, ei aliunde fitae neresaaria modi per oacoaomuiD f r u c l u s , rediuie et nequeani, r e i i n e r e , ac poaaeasionea et bona bujus* vel procuratoreni idoneum aut i y n d i c u m laicura a d m i n i s t r a r e , i l l o n i r a quoque proTantus i n U8ua praedicloe de epeciali g r a t i a d i f oonvertere Hbere ac l i c i i e valeant, auctortiaic preed i c u l e n o r e p r a ^ e o t i o m 155 pensamue; mandanles insuper presbyiero c a r d i u a l i dictae baeilica q u i pro tempore i u e r i t , a i pnemifsa omnia e i siagula f a c i a i per eosdem F r a t r e s v c l i n praediclum eventum capellanoe pro lempore ram f u e r i n l , perpetuis i n v i o l a b i l i l e r observari, d i c l x capell* qui f u l u r i s temporibos com-
e i missam p r o defunctis legere l e n e a n i u r . Casalis vero et vineoe e l a l i o r u m b o n o r u m et j o c a l i u i n praed i c t o r u m i p s i eapellae, m m donandorum ut p n e d i c i i u r , d o n a l o r u m , e i quoruincunqtie aliorum e i , v i i a c o m i t e , i n posiealienaiionem cujuavix speciei ac cventum capellanis prae'inierdixii geoeris idein Besaarion, u m F r a l r u m ipsorum s y n dicis quam io promissum boDorum d i c i i s , et quibascnnque aliis dictae capelke ei ejus a d u i i n i s l r a l o r i b u s , perpeluo atque p r o b i b u i t , Yolens 154 alienaliones ipsas, si
quae i a l o i o vel in p a r i e , quod absit, fierent, n u l Itttft esse roboris vel [ m o m e n i i , sed adversus e m p totee aot alias ipsorum caaalis, vineae e i bouorum qaocunqoe t i i u l o receplores praediciis f r a l r i b u a vcl eapellanis quecunque tempore fore ad illa regres&um, prout tam i n prediQtis I i l i e r i s quam processu p e r ipsuni arcbiepiscopum euper eisdem p o s l e r i o r i bus l i l i e r i s b a b i i o , e l quodam publico inslrumeiUo eoper donaiione e i i n doiem c o n s t i t u l i o n e , assigoaiione, Yolunlate ordinaiione et aliis pramissis coofecio, q u o r u m o m o i u m lenores diligeuier inspici ei examinari pre expressis, fecimus, e i eos ac s i de vcrbo ad verbum praesentibus inserereniur, haberi volumus
coniradictores per censu-
eccleeiaelicam, appellationc postposit;, ac eorumdem
pesceodo : non obsianiibus conalitutionibua e i o r dinalionibue aposlolicis basilicae e t o r d i n i s F r a l r u m M i n o r u m g i a l u l i s e l consnetuiJimbus, j u r a m e n l o , conflrmalione aposiolica vel quaxis firmitate alia roboralis, c o n l r a r i i e q t i i b u s c u n q u e ; a a l si aliquibuii c o n i m u n i l e r T e i d i v i s i m a praedicia 8 i I sede i n d u l t u m , qnod non i n t e r d i c i , suspendi vel e x c o m m u n i c a r i non possint per l i l l e r a s aposlolicae facientes plenam e i expresâm de i n d u l i o b u jusmodi meaiionem.
1
pieoius c o n l i n e t u r . Quare pra?fatus finnioii aliasquc
N u l l i ergo o m n i n o b o m i n u i n liceat, ctc. Datnm Ronue, apiid S. M a r c a m , anno i u c a r n a t . D o m i n . 4467, x v i k a l . Octobr., p o u l i f . nostri amio i v . XI. Breve Bessnrionis etogium, ab auclore anontjmo ei cocero scriptum. Ex codice bibl. Vaiicanat u. 3 6 2 1 , p . 40.
y
Besaarioo oobia b o r o i l i t e r supplicaYil ut pfaemissis ouinibos e l singulis pro i l l o r u m subsisteuiia robur aposiolic* coDUrmalionU adjicere
t u p e r bis opportune providere de beniguitaie apoaiulica d i g o a r e i n u r . Kos i g i i u r , q n i bujusmodi lica laudabilium o p e r t i i u , p e r q u * d i v i n u s cullus a u g e i u r , ecolesiaruin b a s i d e c o r a u i u r , et a m m a r u m l a m i n s l i t u e n l i u m fiJelium saluli providc c o n s u l i t u r , qaam a l i o r u m
Cardinalis Bessarien, N i o c n u s , lempore pDnliiRis Pauli I I m a x i i n e flurei et i n p r e i i o non parvo esee pernoscitur, licet e i antca ex8i e r i i ; nec i m m e r i -
litleratissimus cst, et onmibtis, L a i i n i s ac Georgio
eotninendatores atque fauiores l i b c n l e r exsistimue, f t ttt p e r p c l u u m vigurcm bal.eani, q u a n i u m nostra t i l e t provUio , efticaciler operainnr, Iitijitemodi ornact i a p p l i c a d o n i b i t s i n c l i m i i , reparationem c i eoDes8k>::ein eorumque
PATHOL.
Gra?cis, innllo dileciisstrous, prseierquam
T r a p e z u n t i o , odio quodam p r i v a i o . Hic cardinalis l i u e r a l u r a sempcr oblectatur, et leciione ttim Graeca, l u m Latina seinpcr a l i q n i d c o i n p o n i i aut t r a n s f e r t . Niinc e s l i n ejus iuanibus opus De ne Plutonis et Arislotelii, in quo sui comparatitvires j n g e n i i
nienium capellae pra3diciae, ei.^dem F r a i r i b u s faciam in illa insiitutionci,

CR C L X I .
icv
evidetilcr o i l e n d i i ; n a m , bone Deus ! q anla

u o J
DE VITA ET REBUS GESTIS BESSARIONIS costumi. Fu legato d i Bulogna pii tetnpo e l goverest it6 maravigliosamenie, et ebbevi grandis&imo onoiuielligenlia cjus i u eo codice atque p r o f u n d i l a s ! re per le suo giuslo governo. Non pareva nella sua 156 ^ âmen nonduin a b s o l v i i o p u s ; quanta v i l a , e l c o e t u m i . . . . tnane" principali luoghi d q i a l i a . i n a j e s i a s ! Q u i d dicani de acumiue i u g e n i i , q u i d de Ando legato i n F r a n c i a , dovc ebbe graudissima r i elegunlia u l i i n s q u e sermonis ? Hic e n i m L a i i u e pulazione i n quelloebbe a fare. F u dotiissinio nella p r o l o q u i l u r , u t s i ab ipsis incunabulis a L a i i n i s M u lingua Greca e l nella L a t i n a ; fu amatore delle his cssei educalus. Grandi cousilio v i r esl quod v i leltcre et delli t i o m i n i l i i e r a i i ; fu m u l i o affezionadelicel B o n o n i x saiis e l u x i t , u b i d i u legatus, h o m i 10 aUa dotlrina di P l a t o n e , et a l t r i erano a quella ues durae cervicis sapieniissiine moderalus f t i i t , e i apud Germanos genterti barbaram et cfleram legacxcloserit d ' A r i s i o i c I e ; et pcrcbe erano alcuni che vano la d o i l r i n a d i P l a t o n e , i l cardinalc deva, el i u stia difensione opera mollo degna et d i Socratis. Pio, libro, i l l i i u l o del quale e : In difensione di Tradiissc tin l i b r o De faclit et dictis 11 collegio de' c a r d i n a l i , clie sendo impugnala d i f e n Platone, l i o n e f u n c l u s , apud quos m i r u m e s i q u a u i p r u d e n l e r s e gesserii, quainque m i r e ab eis sc dericus, censuit, atque dissolverit. E u m vero ccnsuit imperaior F r i iuquarn, sapientissimum d o n i i l i c e l i n legalos alios loco i n hunc n u m uuiceque d t l e x i t . Q u i
compose un bellissimu grandissima ripuiaziuut*. memorabilibu* morto papa isiaio
ainore e l revereniia quadam fuerit usus,
Yenne i n t a n l a r i p u l a z i o n e appreeso t u i i o perche sendo
m a x i n i o c u l i u p r i u i o u&us e e t ; secundo vero tio i n arcbiepiscopum
in episcopum T o r c e t l a n u m , nunc Brixiensem ; l e r S i p o n t i n u i u Nicolaum H e abduxit, servata l i u i n , quein secum Nicienus illuc a b U r b e que est i n eum Paiilus 111 aiiaineu ea lege
isleile una n o i l e papa,
eletio sommo ponlefice
i n conclavi, i l secondo i s -
q u i i i n l o cbe n o n voleva che fosse papa, d i s s e : Egb e papa ; a noi non monia rnilla; domattina nel p r i u w i s q u i l i n i o e t n o i lo publicaremo. Bimaaono d*accor'o a quesio modo ne nale fu cagime tt l u i i a la noite capitd d i a l l r o , cbe dire non ai fece m a i cha si non a l i r o cbe adoperare, che non losse papaT; che p o i ma!e , e i andare dalPuno sono ' aitendeva ad
consilio ei lingua m i r u i n . O q u a m largus m u u i f i c u s ne q u i d ab ipso pratter bouuni boueslumque p e l a l u r , quod eeraper s e r v a v i l c a r d i n a l i i , quippe niodestissiIUUS
esi. J a c e o q u a n am l i b r o r u m lingusb u i r i u s q u e ,
Graecae Latinaeqne l u u h i l u d i n e m c o i n p a r a v i t . Taceo quod plerosque juveues a l i t , e l u t d i s c a n l prseceplorHnis abunde persolvens. E q u i d e m comparo. l l i c calculo paucis euui convivia legaiisvesicae renumque sinislime
cardmolii sara
alPallro a
loro:
anni cbe Niceno era ereiico. Yogliamo ooi cbe ^ i dica cbe noi abbiamo f a l i o uno erelico, clie fopinione loro era per fare u n pontiQce una vcrgogna? bene che dicessino a quesio m o d o , a loto inodo, come f a l i o ; venendo d i p o i i l d i seguenie a fare i l pontefice feciono Pagolo, e f u buona lezione, e andovvi canonicamenie e lasciarono senz'allra inlelligeitiia, l u i come uouio savissimo, e nou fece
auiea l&boraverat, nuiic fcospes. Qualia i n s l r u a l speclalissiini3 e i clariSdiinis viris
que uemo esl q u i ad ungueiu describere facile poss U . I l i c , u i d u l c i e l serena esl iacie vulluque j u l u n d o , sic sermone e i m o n b u s humauus e i coinis. Bibliuibecam graudem ulriusque linguae esl a u i R o ni32, a u i F l u r e m i a j , a u i polius Veneius ad usum cardinap u b l i c u i u dimisstirug. I l i c ab Eugenio esi alque d o c t r i n a , a d j u i o r e Ce*ariito. Eloghim alierum, XII. vernacule scriplum. 3224, p . 127. Ex cod. Valic.
iguuna dimoslrazione, e l a s c i o l l a l 5 8 correre.Nieme d i rneno i l p o m e f i c e p e r l a sua v i r t u r e b b e i n g r a i i d i s sima riputazione^coine era isiaio per lo lempo passaio. Isiaodo a qucsio modo venne la n j o i l e d i papa Pagolo elsuccedelie Sislo. I n l u l l o i l tenipo era i s u t o i n corte d i Roma eeiupre a i a r e i s c r i v e r e l i b r i i n ogni facolta cosi in Greco couie in L a i i n o ; et non
t
l i s , nemiiie adversaule, creaius,ex ingenii acuiniue p r u d e i i l i s s i u i o cardinale
solo iscriveva, ma comperava vescovo Saiuo

v
l u l l i i l i b r i cb'egli avanzava linc. a im
Messere
Bbsarioue,
UOIIIO
Greco d i nazione,
non aveva, e graude parle d i queilo g l i delle sue r e n d i l e isprendeva i n l i b r i
cardinule, fu
d i grandissima a u t o r i i a nella monaco d e l l ' ordino d i 157

c
Cbicsa di B i o . F u
Ayendo gia condolta grandissiina;quaiiiita d i v o l u m i cosi Greci come L a l i n i , e l sacri come g e n t i l i , deier' d i m c i i e r g l i i n -qualcbe luogo degao et m a s sime i l i b r i G r e c i , cbe se mai quella infelice p a i r i a iornasse a* l e r n i i n i suoi, e che sendo d i ia p e r d u i i i l i b r i , fossiiio in luogo ove potessino avere qualcbe c o m o d i U ; e i non gti parve fosse luogn ignuno i n l i a l i a p i u comodo cbe Veueiia sendo luogo d i i u a rina et che cbi viene d i la capita q u i v i . per qut* aveado grandissiiua amicitia ' Yeneziaui delerm i n o d i fare quivi una librarra p u b l i c a , cbe ognuno vi puies&e andare e l avere c o n i o d i l a . per quesio o r d i i i u colla Siguoria e l col dogo, cbe si faccsse per Sulcnne deliberazione, cbe si murasse una libraria
i ; a * i l i o , e vcnne i n l l a l i a quando r n u p e r a d o r e de' G i e c i ; de
cime de'
p r i u i i s m g o l a i i uoiiiini 1'uiiioite
* be v i vemssino l u l u i . D i p o i , latia
Greci per le sue smgolari v i r i i i i u f a l l u cardinale i n F i r e n z e d a papaEugenio insieuic con cbe 18 c a r d i Greco n a l i cbe f e c e i n F i r e n z e ; ve n'cra uno a l l r o
era cardiuale arcivescovo d i Rossia, cbe si luue le cose ar-
cbiainava cardinale Uuteuo. F u d i grandihsinia r i putazioue nella Cbiesa d i D i o , e due e d i d i c i l i cbe o i c o r r e v a u o al lempo suo, n c o r rvauo a l u i . F u vesowo Tusculauo ; andd legaJo i u p i u luogbi e sempre ebbe grandissimo bonorc davVglianiio per e^bcre uomo giu^lu c l d i laudabili
xcva
pnblica cbe cosi Greci segnolli b dove ognuno, el cbe vi Fu
A L O Y S I I B A N D I N H COMMKNTARIUS. I N D E X .
istessino due del continuo a Uue potesse, el voluini el ira libii conqueeii de' volesse andare i l nuaiero
lcvnl
rendo papa Pagolo, come le cosc &'andassjao, nollo voglicTgiudicare. F u f a l l o maestro Francesco da Savona papa fatlo fare cardinale da N i c e a o . I n quesia lezione del poniiflcatoBtsaarione non l i parendo buoaio sulllcienlc a tanlo peso non g l i deiie la voce sua. Venuto alla deguita del pontiiicato, ed i l c a r dinale aon v i aveva molla cognizione, intervenne un d i cbe andando i l papa i n casiello a vedere le gioje d i papa [Pagolo due cardinali Veneztani n i p o i i d i papa Pagolo, cb* erano i n l e r v e a u t i a eleggerlo papa con c c r l e c o o d i z i o n i , ingiaoccbiaronsi a' piedi dcl papa a* doinandargli la dota per cerle loro flozze era istaia loro promessa. 11 papa si a Niceno vergognaadosi d i lut eendo huoino d i laala autorita quaai* era, et disse: Quesii sono beai della Cbiesa. U cardtaale Niceno rispose : soao beni della Ghieea, 1 quali voi non polete,Jae dovete g i l t a r g l l v t i . Per questo per a l l o r a i l papa liceniid i due cardinali teoza dare loro n o l l a , solo per a u i o r i t a del cardinale Niceoo. Ora aveadolo fatio fare c a r dtnale, eseendo huoino d i l a a u a u l o r i l a quant*egli e r a , s o p p o r u v a i l papa m u l e t t a i u e n t e , c b ' e g l l isiesso i a corte d i Roaia, et per questo lo fece l e gato i n F r a n c i a iglimando qoello gU < b'egli sâvessea m o r i r e i n iatertenae questoviaggio,8endovec* malcoateoto
ordiuo.
L a l i n i p i u d i seicento , i qnali a Vinezia

f
nella vila sua g l i inaado l u t t t do?e era ordinato.
Gosurono
l i b r i tin lesoro i n f i n i l o . I n t u l t o i l collegio de' cardinali iion v i fu ignon clie avesse r a n i a i o t i u l o generoso quantoebe quesiocardinale che o r d i n o q n e sia biblioieca. Non solo i n quesio volle fare cosa, che fusse uiile a l u i p r o p r i o , iua ebe rispetto a l P u t i l e universale d i quelli che avessero voglia d i dare opera alle l e t i e r e , accioochd non mancassero l i b r i . Delte seiupre favore agli loro buomini liieralt
l i r o g l i i n n a n t i . M e s s e r L a u r o Q u i r i n o , Veneziaao g e n i i l e , buoaio dotto i u Greco et i n L a l i n o e l bonis* t t m o filosofo, U t e i i e i u casa d l Niceno p l u tempo. lieser colo Perotlo, vescovo S i p o n i i u o , venendo a Roraa con meiser Gulielmo G r a i m , 'procuradore allora del re d* l n g h i l t e r r a , desideraado qneslo aieaacr Nicolo imparar b e n e l e leuerc Grecbe, cbiese d i grazia, cbe Tacconiasse col c a r d . Niceao, cosi fece, e i i n casa sua si luiu 1 5 9 nale l i fe d i p o i averequelloveecovado, et dottissirao, et i l c a r d i e l goveruava
la sua casa; e f u cagione col inezo d i
fargli avere quello vcscovado, e i al padre et sua yfftci d i quelli detla cbie&a io modo cbe u l t r e alla
9
cbio et i n f e n n o , e l maasiioe avendo male d i pietra crudelissimo. Aodo i n F r a a c i a , beucbe eouosceodo la cagione* Percbe g i u n l o i n Francia per la aiala disposizioae dei priacipe e i par la sua varieik e l ioconstauzia aon g l i f u l a o l i o accello, e i L i s o gno sl partiese coo poca ripulazioae. Conoscendolo et slimaado assai Poaore 1 6 0
8 6 n e v
d o c u i n a cbe i i n p a r o a casa sua, e l le digntia
cbe
tbt oiedianie lui fece avere a suoi t a o l i u f l i c i , cbe gli fe r i c h i , e i fece fare i l padre cavaliere. Multo g l i furono obligati g l i h u o i u i n i d o i t i e l da bene. Venendo i n c o n e maesiro Fraocesco d i S a t o a a , d i poi fu papa Sisto, lo tolse i n casa e i facevagli l e g gcre c e r l e l e z i o n i d i S c o l o , che era roaraviglioso i s colieia, pareodogti buomo dotlo fece t a n i o coo papa Pagolo, cbe lo fece farei cardinale, che mai non aarebbe suio senza i l mezo suo. Di poi 1'ebe fato fu volia se ne peatf assai rion l i parendo nuscissi quello cbe istitiiavajet serapreintervennecbejgrandi beueficj si pagauo d i grandisaima ingratitudine. Mo*
enne in Italia;
sendo vecobio et inferuio et male coatento aaimalo, e i i n pocbi d U i m o r i . T u l t e le cose ^ m a o e l e p i u hanno queslo flne, e l raassiaie quelle aoao fondate i n su le cuse humane e i su g l i b o a o r i ; et per questo neasario y o l l a f s i a Dio ia l u i i c le noaire op<a z i o n i . P i u cosc degae ba fatio i l cardioale Niceao, le q u a l i aon sono noie a me; aia c b i a avra pia
1
a o i i z i a , p o i r a m e r i u m e a t e scrivere la V i i a
sua.
INDEX RERUM
PRJSCIPUARUM.
Revocatur Lector ad numeros crassiores textui ineertos.
Atanus, cardinalit archiep. Avenionensis, in comillii post Sicolai V obitum Nicmni eleciionem disiurbat o?*. Judex conlrovertioB inter FrancUcunos el Dominicanoty 59. Albergatus (NicoUu$), carditmlis tit. S. Crucit in Jerusalem, una cum Ferrario marckiune obviam fit Grccco imperalori ad concilium venienli, 9.
9
Albertus [Ludoucu$) nalione Gallus, Pioll cardinalis creatus, 4 8 . Alphonsm Aragonias el Siciliw rex, Beuarhnem ad %t venientem honorifice excipit, 34. Ammannaiui (Jacobus), epi$copu$ Papiensis, Pio II inter cardinales cotucriptut. 78. Andrea$ ( S . ) . Ejus caput e Peloponueto Aneonam et Narnium, ac inde Romam tolemni cum pompa ira~ duclum, 9.
t %
TLOX
DE VJTA ET
REBUS GESTIS BESSARIONIS
Apologeiicum Nicceni opus contra Platonis calumniatorem quando in lucem prodierit, 72. Apottolius (Michael) Arislolelicot ei pracipue Theodorum Gazam scripto insectatur, 70. Atrebaiemis episcopus Joannes cardinalium collegio ascribilur, 4 8 . Bajazetes, Turcarum imp., Cpolim obsidet, et paulo post profligatur et vivus capitur Tamerlano 7. Barpus (Pelrus) episcopus Tropiensis, Grasce ac Latine doclus, 3. Bentivolus (Ludovicns), ense iacro donatus Nicotao V\ et publice laudatus Bessanone, 30. Bessarton, quoannoel IGCO natus, 1 . Ejus studia et monachatus initia, 2, 3. Quo nomine appeltatur in $ceculo 4. Archiept$copu$ Niccece creatus ad concilium Florentinum venit, 8. Gracorum opiniones primo tuclur, 1 1 . Mox Lalinit favet et unionem sedulo promovet, 12. In Grceciamredit ac statim c<*rdinaln ab Eugenio IV creatur, 18. Coluthi el Q. Smyrnm poemata in lucetn eruit, 19. Bomos cceium iiiierartum in$tiluit, 20. Batilica SS. X I I Aposto* lorum cultum reslituil, 23. Grccci ritus in monusierio Cr\jpi(c Ferratoe mutatio ei vulgo tribuiiur, 2 1 . D. Laurentil martyns corpus eo ptaienU recognUum, 27 D. Bernardini Senen$is Acta expendit, 28. Bononxoc iegalus consliluilur, 2 9 . Gmwbium Mesta* nense adminislrat el ibidem Grcucas litteras instaurat, 35. Basilicam SS. X I I Aposlolorum ad Minoruas tran*[erl, 38. In Mantuauo conventu principes ad bellum sacrum hortaiur, 4 1 . In Germaniam legatus profichcitur, 44. S. Andrece caput e Narnia Romam dftrt 50. Gosnobium Gryptw-Ferraia regendum accipit, 53. Patriarcha Cpolilanut electut Grcucos ad unionem hortatur, 55. Judex conlrover$ice imer Dominicanos et Minoritas, 59. Legatut ad Venelos, 60. Venelum eharitatit todalttium cimelio tacro donat, 6 1 . Te$tamentum condii, 6 2 , et Append. n. 7 el 9. Paulill chirographum tubtcribere aductus, 66. Euboza capla, Italot principes ad beliurn in Turcas excitat, 6 7 . Scribit -contra Ptatont$ calumniaiorem, 68. Gomitiit generalibus Basiiiani ordini* prccest, 78. Ecclesiam Tusculanam dimiilit et ad Subinensem redit, 8 1 . Biblioihecam luam reipublicte Venetce donat, 83. Pontificatu excidit, 9 1 . In GalUam tegalu*, 9 1 . Gallia in~ firmus revertiiur et Ravennos obit, 95.
9 y i
Canonki 55. Salvatoris congr. llhenana cocnobium 5. Joannis EvanqelitlCE Niceeno resignatum obtinent, 44. Capranica (Domimcus), card. til. 5. Crucis in Jerusalem, 35. Gardona (Jacobus), Pio I I cardinalis crea* tus 4 8 . Carvajal (Joannei), cardinalis, in Hungaria le gatu*, 4 3 . Ghatcidensis Ecctenia Pio I I Nicceno collata, 55. Chrysococce* (Georgtus) quit fuerit, 3. Goccim Sabellicut (M. Anloniu$) primut bibliothecw D. Marci custos, 84. Columna (Pro$per) cardinatti, Martini V ex fratre nepos, 35. Coluthi Lycopolitani poemation Betsarione inveutum, 1 8 . Concilium ab Eugenio IV Ferrartm indictum, 8. Florenliam tramfertur, 1 1 . Unione peraeta dissol~ vitur, 16. Condulmerius (Anlonius) triremium pontificiarum prafectits, 8. Constitutione* D. Basilii Nicceno invernaculam linguam convertce, 35. Grinitus (Petrus) Nicceni coetut liUerariot commemoral 19. Grucis (S.) de Fonte Avellano monatlerium Mcccno commendatum, 75. Gryptce Ferratcc ccenobium Nicccnx opera antlquo splendori restilutum, 54. Cusanug (Nicolaus), cardinaiis, Romm legatus in absentia pontificis, 4 0 . Cyriacns Anconitanus, 18.
y 9 9 %
D
Demelrius Palwologus, Grcpci imperatorit fraUr, cttm eo in Iialiam ad concilium vemt, 8. Duci$ Burgundxai sum Nicafno leyato de pace colloquium, 94. Dux Venelce reipublicce ChrUtophorut Maurui Nicwnum legatum honorifice exdpit 60.
9
Eubcea Turcis magna Chmtianorum slrage occupaia, 67. Eslouteville (Guillelmu* <f), cardinatis archiep. Roihomagensis, 57. Eugeniut IV pontif. concilium Ferrarix indicium inchoat,d. Inde Florenliam transfert , 1 1 . Con dliutn dimiltit et paulo posl Nicanum cardinalem creat, 18. Ejus m o n , 2 6 . Eugenia (5.) tacellum Beuarione ornatum re$iiiuiumque 67.
9
Borgia (Alplwmus), pontifex crealus Callixli I I I tiomen asxumit, 33. Bettum adversm Turca* fortiter urget, 34. Ejus mors, i b l d . Bossi (Maiihai) opusculum pro lege sumpluaria Bononice Bestarione promulgala, 30. Bracciolinut Poggius, Nicceno familiaris, 21. Butm (Joan. Andreas de) episcopus Alerienit'5 87.
% t
F Fernus (Michael), Gampani operum editor, Flavius Blondue, Foroliviensis, Bes&arioni etl(amiliaris, 21. Floravaniim Arhlotele*, intignis architeclus, Fmdut inter Pium I I el Turcas contraclum netiis in D. Marci [oro publicatum, 6i. Friderici Cwsaris in Urbem adienlus, 85. 102. amictn 100. el Ve.
C G(e$arinu$ (Juliamu), cardinalis, concilio Florenlino inlerest et pluries dispulat cum Marco Ephehino, 14. Galandrinus, cardinalis et episcopus Porluem\t una cum Nicatno comiiiis Basiliam ordinit prceesl 79. Calderinut (Domilius), erudiiione insignis et Betsarwnis [amiliaris, 2 1 , 8 9 . Catlimuchus auclor suurum calamitatum Platina dictus, 1 0 1 . GaUiitus {Andronicus) defensionem smcipit Thcodori GauB eontra Bichaelem Apettoltum, 70. Gampanus (Joanust Antoniu$) episcopm Inieramnensiiy poesi ac oratoria celebris, 2 1 . Germania reoocari per JSicaenum ponulai, 89. Ganonici batUicas S&. X I I Apostolorum Niavni opsra ad qualuor lanlum redacli el nucis reguiis inilrucli, 23.
% 9 t
G
Galinotut (Andronicus), monachut Gpoliianus, Grcecoe linguce doolor in cxnobio Basiliano Messunensi, 36. Gaza (Theodoru$) Grwcce Lutinwque eruditionis lande insignis, 6 9 . Gemistus (Georgius) Plalonicorum doclissimus, 5. Ejus opera, i b i d . Glycas (Michael) lilleras Gracas docet in cocnobio Messanensi, 36. Godiis (Paulm de), Pergulanu$, ludicra covona Bes$arione donatu*, 75. Gonzaga (Lndovicus) Mantuce marchio, 40.
C I
ALOYSII BANDINIT COMMENTARIUS. INDEX.

%
Gonzaga (Franci$cu$) cardinalis Pio 11 creaf i u , 48. Bononiense Bessarione rettiluGymnasium mm> 3 1 . Isidorns Buthenus, Bessarione Latinis res gesttc, 1 1 . una cum metropol. Kioviensn, Ejus mors el dogmatibus faiet.
J
Jacobus Brixienm, i n conlroversia de sanguine Lhrisii Dominicanorum antesignanus.M. Joannes Palaologtis, Grvcorumimp., in Italiam ad concilinm cum aidce proceribus venit, et Eugenio ponlilici reverentiam exhibel, 8, 9. Conciiio dimisso in Grutciam redil, 1G. Josephus, patriarcha Cpoiilanus ad concitium enii et publtce pontificem adii, 9. Morli proximus unionem perfici celerius citpU et fidci professionem eniilli'.. 15. Justiuianus (Horatius), Aclorum [Florenlini c o cilii edilcr, 5 7 .
%
Lascarit Philantliropinus (Alexius), Nicceno amicus, 17. Lasaris (Cojistanlinus), insignis litlcrarum GTUE* carum professor, 36, Lutifundium Cecchignolce novm pro dote sacelio S. Euycnnv as$ignatur, 80. Luurentii (S.fmarlijris corpus tribus cardinalibus recognitum, 27. Lex mmpiuaria per Nicwnum Bononuv conslituln, 50. Lis inler Dominicanos el Franciscano* de Chrisli Dumini sanguine, 5 9 . Ludovicus XI, Galtorum rex, Nicwni colloquium cnm duce Uurgundo de pace suspectum habei, 94. Malatesta (Sighmundus). Arimini doniinus, conventum Mantuanum adit, 40. Mannv uS.) eccMa cxira muros Ravenncc MinoritU Nicccno conce&sa, 24. Manfredus (Thadduus) Forocornelii princept, 5 1 . hlarchw otuis-Ferrati WiUtlmui i /t convenlu Maniuano, 40. Marcus, atcfiiepiscopus Ephe&i, Latlni dogmalis oppugnalor acemmus, 10. Unus omnium inier conutii Patrcs, decretum dc Spiriius sancti processione subicribere negat, \~>. Mathiit rcgi fumwnhv aunim traditum Pio 11 TtUcinm \n belli sacri expemas, 65. Maurus Ghri&toplwrus, Veneliarum dux, Bcstaiio em leyatum perhonorifice excipit, (0. Mutaiio ritu$*in caniobio Grypta-FerraHe, 24. NfcoUna, marchio Atestinus, ub Eugenio IV U>viam missus imperaton Cpoliiano Fenariam peicnli, l). (S.) Casulorum cmnobium \n Apulia Turcis cupiutH ao Uirtrtum, id. Sicolaus V pott Eugenii morlem ad pontiRcalum t t * r t i M , 2 6 . Ejn$ amor in rem litterariam ei Iwmines dvclot, ibid. Oiiva [Alexander de), cardinalis tit. S. Sutannte, doclnna el vilce sanctimonia insignis, 50. Oraiorium scliola Cliantaiis jSicoeno insigni c t mitio donatum, 61
1
Palecologus {Thomas), t Pi'lponmso (ugiens, D Andretv caput sccum fert in Italiam^ 4 9 . Pntricms {Augustinus) ejusquc scripta, 8 6 . Paulus I I cleclus pontifex, 65. Ejus wors, 9 1 . Peioponnem vim Turcicam tlrenue repellunt, 42. Perottu$(Nicolau$), Siponti archiepiscopm el Bestarioni* atumiu$ 2 1 . Pliilelphus (Franciscus), Tolenlinus, Bessarioni amicus et [amiliaris, 2 1 . Phccnolinm quid 54. Phranlza (Georgius), 9. rtctut (Jacobus), Fianciscani ordinis, inler divos postea relaius, crucesigmtos colligit et ifi Pcloponiicsum mittii, 42. Eju$ controversia theologica cum Dominicunis, 59. Picolomineus (Fmnciscus) , cardinalis, Pii II nepos ex sorort, 50. In Germattiam legatus, 88. Pius 1L pontifex eleclus post Cullisti obitum, 37. Ntcetnum Minmtarum [amilnv pdtronum consiituit, 5 9 . Mtiututu principum conventum indicil, 39. Nicffno Germanicv legaiionem committit, 45. I ) . /tdreiv caput in Vaiicanam basilicam irans(erl 50. Adversus Turcas [cedus cum Veneth inii et Anconum proficiscitur, 63. Ejns mors, 65. IHaiina (Bartholomtvus), Bessarionis asuicus 2 2 . Ejus patrocinio ac opera solutus vinculis, 101.
% % % t
Quinti Smyrnei veutum, 19.
seu Calabripocma R
Bes&arione m -
Roboreii* (Franci$cu$), pontifex creatus sub nomine Sixli IV, 95. /iosir, virginis Viterbientis, Acta Nicamo expetisa 35.
y
S Sagundinu$ (yicolaus), concilii Flor. interpres, Gnvca Lalinxque linguiv scienlia clarus, 16. Scholarius {Georyius), seu Gennudius Cp litanus patiiarcha, 54. S[orlia (Frunciscus), Insubria: dux in convetttu Manluano, 40. Sigitlum quo usns esi Bessarion quandiu Tusculanus episcopus (uil, 29.
t
Tamerlaiius, Scyiliarum iwperalor, 7. Testamentum condilum Beh&arione Venetiis in coenobioS. Georgii Majoris, 62. T/ieodorus Xanlhopulus, Grivcns scriplor Actorum concilii tlorentini, 9. Trapezu$ urbs Ponti, patria Bes$arionis 1. Trapeznutius (Gcorgius) bcltum Plalonicis indicil ei maxime Bessarioni, 72. liiremes poulificuv Vcneiis traditcc ad bellum cuntra Turcas susceptum, 65. Turcw Guuco imperio [orwidolosi, 6. Constanlhiopolim capiuut , 54. Peloponnesum occupaul, 49. Clialcidem expugnant et Eubma potiuntur, 07.
% y
faf, 21-
Vatla
(Laurentius)
Bessarionis
ccetum
(requen*
1
Veneli Turcicobello implicari nolunl, 4 1 . Vespa&iunu* FlotenUnut Ubrorum celebris inwitigator, 97. VUalii (Pttrns), abbat Grypta-Ferrala*, ad ccenobium Metsaiieiue S. Salvatorti irtnilalut, 25. Ursinis (de) Lalinu*, cardinalit, eUclwntm iYiV cctniin pontificem disturbat, 91.
III
BAPT
PLATIJMS
BAPTISTiE PLATIPUE
CREMONENSIS
PAIGYRICIJS 1N LAUDEH AMPLISSIHI PATRIS

D. B E S S A R I O N I S
8PISCOPI SABINfy CARDINALIS 1LLO NICJENI ET W PATRIARCHJB PUBLICO COETU CPOLITAN!; DICTUS. VIVENTE
(ParisHs. ap. Johannero Pelit, 1530 Bibliolh. Mazar. n. 51. 960. Plalin oratlonem insoruit Bzoviusad an. 472, sed exordio e l mullis locis decurtatam.)
Si
nnquam
teropus fuH Q u i r i i e s , quo
veiercm repe-
pitiidinie
froniibus
guis i o u r i
ab
bis
videnl
qi
Graecoruni m o r e i n , L a i i n o r u n i prope novum dum
ecripiis r e r u m gesiarum scriem, qui ntores c l v i i a hojniDiimmemoriae poslerilaiis ad uUli(atem humant generis commendani. citin Yerum boc loco, Q a i r i i e s , parv amplieo vires ' ingenii mei c o n s i d e r o , quain
l e r e m u s , i d certe hac niieerrima tempeeiaje facienest, qua vel m a x i m a quaeque \ i r t u s , c a n d i dUsinviio quodque i n g c n i u m , exceUens q u a n t m n r i e d o c i r i u a e t e r u d i i i o n e , emergere ex lanta caHgine ci ignorantia m poiesl. ToIerabUius p r o f m o v U terclur si v i r l u t i a paucia cognila?, si i n arcanis e l penetratibus (quia l n l o vagari non l i c e i ) c u l t a v s a l icm tur. auieacere aine i n j u r i a Kceret, non etiam qwo-. Iitstaui dolo frattde, m a l i l i a , vique postremo rnmdaio b o m i n u m Hvorc e l malovolentia opprimereq t i a n d a boe ocoulte m a l i r i non l i e e t ; spargtirtt i n v u l e n l i t f 8iiae opacaa umbras ; conlenlam r u b i g i n e m < ircumquaque f u n d n n l quo suaviisiinae herbas et fcraces plantas occupenl cdiderini, ipsi lanquam aique eneccnl; ne, 8i infelices dU cxspeclaios odores e i auavieaimos frnctus aljquando infruclnosae el arbores e x c i d a n l u r . Noe. i l a q t i e , n e fcs&arionjs
qiiamqne exiguaB s i u t , non posamn, cognita tiidinc consperttis vestri, maxime quod n i i b i de eo vtro diceridmn
non c a t n m o v e r j , et
sit q o i o b
magniiudinem rertim geslarum quantumvis inagnum o r a l o r e m , nednm me i p s u m , i n i e r siudiosos bonarum a n i i i m v i x n u m e r a n d u m , delerrere a dicendo Recreat me U i n e n ac r e f l c i i hdrtaturqiie possit.
ad dicendum bumaniiatis et pietatis veslrae Tulgala o p i n i o ; q u a qoidem f r e i u s j a i n j a i n B . s s a r i o n i s d i v i a i bominis laudes dicere aggrediar : quein q u i landat v i r l u t e i n e x t o l l i l ; parvi e n h n r e f e n an ex vetere Grxcia Bessarionemne Asia, bujiis abtan\ i r i u l e m taudes. Ncc m i r i n n i d q u i d e m . U c u j i n , o r i u n d i i s naltisque i n Sinnpensiwu condidere colonia, Milesii, generosi s p i r i l u s semina. Milelum
ulcinque c o l l f git patria e s t ; Atbenieiisee. tiigenii tum pbiluin
v i u i l i o m i n i s aapieolia, v i r t u e . araplitudo aliqua ex parte laedalur (oppvimi cerle, c u m taula s i l lamque excfcllens^ nulto niodo potest), Isocratem libiis P i i n U n n , geneliHacum rium Lalinujn, suciudincm jam gni el cx saeculis ralione ad qiioad magnuoi Nazaconmuliis oratoreui e l peifectediccndi m a g i s l n i m e l n o s l r a Matitcriinmn, iieri p o l c r i l , i m i l a i i ,
Trapezunlus (1>, Sinopem Ex
h i s , ut a
parenirbus, avis, nec
avis, nobililatem refereus, redandan frugaliiat,' pociam, Diogenem
liara Asiani
Attioa < o m p e s c u i l ;
t u m n t i l e i o , l u i n necessariam, ttmulalionem
a Iniiraiua esl > T i i n o l h e t i m , B e i T b a l e i n , A n a x i m a n d r t i m , Auaxi^
i i i l e r i u i s s a i n pcvocabimus. Ilac ennn gloriae e x c i l a n t u r q u i m a sunt a n i i n i , cum veraw
inenem, Hecaicv b i s t o r i c u m , iEscbinem rbotorcm i l l u m q u i i n Ponipeium invecius est, licet i i agnationis j u r e propinquiores essent, q u i n observaveril Socralislcporetn, Plalonis copiam e l a m p l i i u d n c m , A r U i o l e l i s acumen, Isocratia leniialem e l numeros, vim Demostbcnis; ab omnibiis e o i m , g c n i i l i l a l l e quodque o p l i m u m esaei, ace j u r e , quod probabile
ad v i i l u l e n i e.recliqaje
inlegram laudeni bis proposiiam v i d e n l qui sap a r l e bumano generi et u i i l i s e i frnctnosa est
pienter boiiesleque v i x e r a i t , quoroiuqne viia ornni babiia* Conlra v e r a a vUiie d e i e r r e n l u r i i , p r o r s u * v i c l u i e m aspernantur, q u i eflrcnala c u p i d i laie d u c t i , p e t u l a n i e r , audacier, proterve ad flagitia, decliuarunt, c u m perpeiuas notas dedecoris e i l u r -
c e p h , haeres l o l ac l a n l o r u m i n g e u i o r u m . Ex bia i g i l u r Beesarion auiaius s u m e n e , ubi p r i n n i m pueris excessii, cura p a r e i i l u m Byzanliutn t r a n s m i ^
(I)
Hic incipit Bxuvius^
cv minibus
PANEGYRICUS BESSARIONIS. incendunlur villa?, necantur h o m i n c s ; quod eo lcrrarurn a b i g u n i u r unde liberalibusque etudiis afllticniem. G r a m ob acumen ingenii poelicaque qua ee
m siali-
l i t t i r , ccleltrcm quomlam urbem e l doctissimU h o m a t i c a celeriier
quibus foritioa belli p e p a r c i t , i i una cum pecortbtis nunquam in p . i t i i a m sunt r e d i t u r i . miseros et inforlunalos Gra*cos ! i n f c l i c c s e i calamitosos! etiara ipsorum c n u t e l i s simorum bostium lacrymis deplorandos l n i n m u l ipsi consilio eisdem cerie, careretis? dedislisno omnibiis nalionibue ac geniibua d o c l r i n a m ei tngededisiis arma u t est opiuio, postea corruere videamini Gonslans
i m b u l u s , postbabita cura r e r u m humanarum i m p e d i r i coniemplatio d i v i n a r u m solel, religioni a d d i x i t . Ghrisli nainque m i l i l i a m Dosiibeo, arcbiepiscopo Doriensi, unici
seculus, exempli relibrcvi
u t veram gloriam verosque triumpbos p a r i i u r a m , m o r i b n s e l sanclitaie v i r o , in p r i m o l i r o c i u i o lanla? expediiionis dnce usus gionem, e s t : cujus v i r i i i t e m , d o c t r i n a m adeo i i n b i b i l u l iriem
O u i r i l e s , o m n i u m bei-e senHemium
ct eorum inaxime q u i suo periculo i s i a r u m c a l a m i l a t u m gnari s u n t , duo Ula imperia* nuHquam fuisse c o r r u i i u r a si Bessarion, magni a n i m i alque consilii > i r , illts in locie l u m fuissel cum lempeetas conlra non illa Graecoa l a n l i i m , sed bumanam genus
iaclus v i d e r e l u r . Bessarionie ingeuuim e l uientem prope divinam adcognilionem r e m m occullarum e l admirabiliuro v i r sanelissimus contemptatus, lesceniera ipsom ad arcbiepiscopum oplinoum atque adoSelymbriensem, sub
d o c i i s s i m u m , misit, unde et
exorta est. Excitassei enitn vrr o m n i u m y i g i l a n l i s simus d o r m i c n l e m Graeciam , animasset n i m i o o i i o languentes a n i m o s ; ire i n bosies euoe c l a c e r v i c i bus l a n t a m calainiiatem averiere lissei. V e r u m , eo ataonte, cum quanlam neiuo passt s u n t , spe veraa ct iniegrae laudie proposila, c o m p u esset q i u nionendo, coneuliando, docendo, coborlando Grsecos i n officio contineret, capia ac Conslamiiiopolis oblruncaiu9 direpta a T u r c i a inillia, est, caeaa m u l i a civiura
o r a t o r i a m artem et philosopbiam perdisceret,
quo cerie l a n t u m p r o f e c i i adbibiia omnt ad i m i i a n 1'um boroinem c u r a , sludio ac d i l i g c n l i a , u i j u d i rare postea difficilius f u e r i l meliorue Bessarion an dociior lanto I i a b e r e l u r . Postremo ingenio autem, (leg. ne altqnid Pletbonem) deesset, Plalonem
quem a l i i Gemislon yocant, dociissimum p r x c e p t o rem e i quem omnes secundum Pelopouneso, quo lum demum se nscius, malhematicis accurale qtio proficiscereiur famam a Plalone vocani, i n imbuilur. Vulgari exspeciaconlulerat doclrinae causa,
imperator : idcm accidit T r a p e z u n i i i s ,
idem Miiylen.xis, idem Petoponnesiacis p r i n c i p i b i i s et civibus, idem reliquae Graecia, tdem Bosainensibus, qui e l regem et patriam e l v i l a m uno saevissiuii boniinis i m p e l u amisere; Beftsarione ipso clatnaiae ac persanpe Bomanos ponliiicea a d m o n e n i e u l Ma cedonibus, D a l i n a l i c i s , B l y r i i s , Pannoniis kosiiuirv i m p e l u m aegre sustinenlibus a u x i l i o essent, ne r e fraciis clauslris illinc saeva illa et ininaanis belbia, Eridano violeniior, Italiam inundarei quod propediem ( u l i n a m falsus sim v a l e s ! } f u l u r u m v i d o b i i m i i nisi huic sapienlissimo v i r o , lanquam c onmia specnlo , ma^ c e r n e n i i , c l a m a n t i , admonenli instace
l a n t i hominis nomcn esl coeplum, ut exspeclaiio, a d m i r a t i o stipeBessarionis co-
lionem ejus oplatissinti advenlus laiem
r a r e l . E x i s i i m a b a n i l u m bomines eam deimiiii c i v i beaiam fore ad quam venissel divina v i r i t i s ; bunc itaque omnes c e r t a t i m u t
giiiitonis et nospilio dignuin stiscipiebaul, venerab a n i u r , observabant. Conciones, et quidem f r e q u c u tes atque eleganles, ad populos habuit (has Graeci boinilias vocant) permagna ad lanto coucursu ut lempla ipsa Potanlain tuultitudinein vix capercnt. bortabatur, bonis
pulos ad religionem, ad j u s t i l i a m , ad modesiiam pcnnas proposilas
acquiluiein,
gnaro p e r u i c i e m , aliquaudo f u e r t l o b i e m p e r a i u n i . . MuUum certe buic ainplissimo P a l r i debcnms, ad ctijus res egrcgic geslas ne in banc calaiu,ialem,\t> niremus Libeuier accedo. Is c n i i n , re C o n s l a n l i u o politana nondum profligaia, Orienialem Ecclcsiaoi non ac in senteniiam Occidentalis redigerc conalus, prins destitit, r o g a n d o , inonendo imperalorem priiicipes Gmeciai
praemia, inalis non polcrat, lacrymis, ul
ostondens, et quos movere i n t c precibus,
g r i u t e vita?, rationibus e i exemplis eosdem o b t e s l a i i o n i b u s ,
agos et errantes, i n viam salutis redticebat. Mullos i n i e r sc civdibus et iutestinis odiis dissidenles aut coram o r a l i o n e , aui absens epislolis sapienlissime et eleganlissime scriplis ad concordiam rcvocavit. cilroque imperii Hac l a n i a v i r l u l e m o l i imperatores duo Conslanlinopolilanus e l Trapezuntius, liunc u l l r o Jegaium frequenter m i i l e n l e s , ulriusque quo forlius e l vires c o n c a t e n a b a n l ,
quain cos i m p u l e r i l , gravissima
oraiione babila, i n ltaliam ad E i i g c i i i u m poulilicem m a x i m i i m contcndere. Venere p r i i n o Vctieli;s aupje inde F e r r a r i a m u b i pomifex elcgantem e r a i . Ibi graveui c i ad suos b a b u i i , oralionein Bessarion
v
consl uilius
cos adborialus u l cognila freqtieniibus disptilationibtis coniroversias causa qusc L a i i n u s i n l c r 11 Grxcos quingenlis j a m annis serpserat, posita omni simuliaie i n eamdem senlentiam oiiiues l u m v e n i r e n i , bac una raiionc asserenrs ea dcmum recupcrari posse, conjunclis copiis collalaque impensa, quir. ct T t i r c i quondam c l Saraccni ct A r a b e s , C b r i s l i a n o r u m dissidiis tuagis quam ani.nis c i armis propriis^ freti occuparani. Diccbat c u i u i , quoil v t r i s s i i n u m Cbt, Mabomelanan! p e r f i j i a m lalc crcvbsc dui r e -
propulsarc T u r c o r u u i impelus possent, qui lauquam r a b i d i l u p i iuter u i r u m q t i e p o s i l i , occasionem u i r i i t s qae iroperii d i r i p i e n d i dedecore ac exspeciabani, quod euim postea duobus aecidit c u i n magno t o l i u s reipublicae d e i r i m e n i o . Sublalis i l a u s l r i s , nunc Chrislianac
sese i n A s i a m , nunc i n Europam
gravissima illa T u r c o r u m procella nemine obslante *e effundena, longe ac laie omnia v a s l a l , o b t c r i t , conculcat : d i r i p i u n l u r urbes qnanlumvis magiur,
CVII
BAPT. P i A T i N i E
aliqnid qnod ad coguhionem
cvnt lingua? perlineret
l i g i o n i s noslrce capila i n t c r s e dissidenl, procedafne Spiritus sancius a Palre l a n t t i m , u l Grscci, aa a P a l r e e l F i l i o , u l L a i i n i v o l e b a n i ; hts enim c o a i r o versiis faeium u i ad Mahomelanos p a r t i m v i , p a r f i m sponle deficereftt p o p u l i , d u m Chrislianaa r e t i gionis principes qutd poiissiamm teneanl i a r e r t o s v i d e n l ; hinc amissam esse Anlioehonam Ecclcsiaai, hinc Hierosolymilanam, bfac A l e x a a d r i n a m , liinc denique omnem ferme Asiam et lotam A f r i c a m Lanc pcstem occupasse, c! quod gravius est, Europae quasdam partes j a i n j a m infecisse ac longius evagat u r a m i d , propere sublatis l a m perniciosis c o n i r o versiis ac pulsis Cliristiana* reipublicae hostibus, v e i e r e m , labore, vigiliis ac s a n armati c u m vexillo i n possessioneiii
laudanies ( u l (it) refellentcsve, i i a a l l e n i e atidiebat m ex abundaniia ingenii aniinique perspicacia d i s ceplaiiiium arbiier propenioduin ciTecit u i quod fierel. His arlibus e i ea v i g i l a n i i a , qua maxime omnes e x c e l t i l , brevi Graece anlea i n quovis gcnere d o c irinae perceperat, id Laiiria liugua aple, distincte et o m a i e efferrel ac scriberel. B i s studiis v e b r m c n t e r deleclaius, nunquam l a m e n quicquam o i n i s i i q u d a u l publice ex ofOcio a u l p r i v a t i m agendum esset, ad omnia promplissimum i u g e m u m , d e x t e r r i m a m raeniem circuniferens, u t n i l a bono patrcfamilias c t ab o p l i m o principe d i f f e r r e l . Hac lanien i n s i g n i v i r l u l e e l magnitudinc animi permotus Nicolaus V , i n locum demorlut E u g e n i i pontifex feclns, Bcssarionem ad omnia legatum mala praecavenda roaximus sufad res agendas aptissimum et vigilanUssinium B o -
guine m a r t y i u m comparaiam, crucis p e r v c n e r i n i .
P e r i u o v i i l a u t i v i r i a u c l o r i l n s (otum conctHum, p e r m o v i l religioais boneslissima eliain Hiimineiis cervicibus t u m acrher imer Oispmari eatisa, p e r m o v i i periculum. omnium
noniensibus j a n i pridem intesiino bello laboranlibus c u m sun naa aucloriiate prseiicit. l s eo proficiscens effusa o b v i a m urbana m u l t i u i d i n e , non aliier ab omnibus i n s p i c i l u r ac sidus benignum et satulare a p e r k l i l a n i i b u s naulis et pene uaufragis inspici ac consultari solet. Quanquam boininis biijus, Q u i r i i e s , major s i l laus quam sideris : i l l u d enim duas iresve et eo ainplius naves benigno i n l u i u i conserval, b i c l a n l a m civiiaiem , prjeclaram quondam ciens, populi B o m a n i coloniaro, b o m i n u m ad ac disponens, lingua a d vulnus ei arma et l i l t c r a s a h r i c e m , oculis omeia c i r c u m s p i menle p r x v i d e n s monens deierrensve, coiitagiosuiu inferis rcvocavii. N o i x s u n l c i v i i a i t s cladcs plus quam civilcs, d u m factio Benlivola e l Cenedula de p r i n c i p a l u c o n l e n d i l ; alenlibus sedilionem hinc Pbilippo vicecoinile, liitic Venelis, binc principe Ferrariense, i n s t a i i l i banc c i b u s e i i a r n duabus niilitaribus factionibus, Brachiaua c l S f o r l i a a a , quae d o a i i n a i u m appcleates, viiaieai veluli arceia Llali ocrupare arniis ac fraude persape coaaii sunt. Uis eaiin ac laoloruui m a l o r u m aucioribas ad i d saeviliac v c n t u m e s l , u l eodem d i e <H Aanibal Benlivolus et Baptista Ccnedulus cum multis utrmsque (aciionis l o i a urbe l u t n u l l u a n l e uno i.apeiu csedereamr, nullo non c r u d e l i i a i i s geaere a d h i b i i o ; e i ne ullaquics calamiiosis dareiur supervcnere sanpius e x l e r n i boslcs urbeni o p p a sapieaiia, cives ad c o n r o r g n a l u r i , n i Bessarionis mauu insanabile
ulritisque Ecclesiae Scbolario, Dionysio,
ibeologosesicoeptum. Asseverabant G r . r c i , episcopo Epbesiao, Platone (Pleihone) opiscopo Saniensi, gravissimls aucioribus, S p i r i t u n i eanclum a Paire l a n l a m proccdere ; insiabanl c o u ira Laiini a Filio vcleruin quoqne idein L e r i , utaxiaie auctorifatc Re auiem ibeelogoroin, vero H i e r o n y m i ,
A u g u s t i n i et Albanasii i d comprobanles.
ipsaadbtie pcndente, F l o r e n l i a i n proficisci poniifici et curiae visuiu esi. I b i , cum dc rc ambigna aiiquando disceplalnm esaei, venere tandem Graeci, raiionc etsi acriter suos p r i m o l u l a i u s i n ortbodoxaai ac Bessarionis a u c l o i i l a l e m o i i , i n sentemian) L a t i uoruin. Is enim, est, landem verilate illucescenle
abscindcns, ab i n t e r i l u e l prope ab
Eccfcsise Bomanae senieniiam uon soltim desrcndii,. verum otiam euos u t idem faccrenl ad salutem dieputalionibus e l g r a v i oratioiie adborlatus e s l . U n u m tandem a n i a i u a i , unam nientcm ideui S p i r i lus sancius, p r o quo dUceptabaiur, omnibiis d c d h . V c n t n m tandein i n c o n c o r d i a m , mana* c i Syinbulum decaiuaiur. Eeclesiae ab O r i c n l a l i publice
Sututo dcmum concitio ioiperaior Goasiammopoliai cotn suis r e v e r i i i u r . Eugpnius auiem p o a t i l c x , eogaita Bessarionis' singulari v i r i n i e e l d o c l r i n a , b o ininem l i c e l absentem ex sentcnlia f i a l i u m i n acccrsitur i n c u r i a m ii;eriini c a r d i i i a l i i i i n c o o p i a l ; Romae e l i a m e Gnecia narum lerum,
Homaiiam v i r amplissimus, u l unus ali/juis, Q a i r i i e * . iiigcuiorum a l i i i c e , d o c t r i adiuirareutim , quiqae i n v e n t r i c e , quein
diani rovocans,extcrnum bosleai r a b i d i i m e t voraceai a visceribus c i v i u m Bonoaiensiam proputârel. B e spiranle derade paulalim ( l a n l u a i m a l i ineral!) ab cxierna v i iniesiinoque malo c i v i i a t c , l o i t i m sese v i r optiaius ad componendos c i v i u m nioree, licenlia bellica corruplos e l labefactalos, v e r i i l ; queai cerie I i a c i n re n i l t i l aeque j u v i l q u a m ejus r e l i g i o , pietas, j a s l i l i a , consianlia, a b s i i n e n l i a , g r a v i u s coiailate c o a d u a . Hac eniin raiione siuc uila v i quorumdam boiaiauai artOgantiaai repressil, libidiaes c x s l i n x i i , t a p i d i i a l c s r e f r c a a v i l , cuai fieri baud giavale cona u c v c r i i u l cos morcs i m b i b a u t houiincs q.uoi i a
v i f i s s i m ban<: ve t r a m c i v i i a ( c i n , d o m i n a i n q u o n d i m tituic cullapsam uiagna cx parle c l prope t l i r u t a m i u ineliorem formam redigercl, bomo certe Romaui n o m i u i s ainanltssiiaas. Acccplo aulem de ntore gidcro, insigne c a n l i n a l a i u s , i i a brevi bomo ' .geniosus e i aeuius" L a l i i i o r u m m o r e s e l l i i t e r a l u ^ l a i u i m b i b i t , u l cx fioslralibus units et non alibi jiatus v i d c r c l u r . F r c q u e u l a b a n l luitc quoque cjus doinuni plcnaii) r e l i g i o n c , coinitale e l g r a l i a , p l e i i a m ingcuiis l u m Gisetis, l u i n L a l i n i s , v i r i ex tota c u r u dociissuwi bojs vel i n i c r se disscrbnics,. vei
PANEGYRICUS B E S S A R I O N I S .
et c i v i t a l i b u g li?or atque
i n v i d i a , compretiendi
p r i n c i p e tanqaam i n speculo tolius c i ? i i a l i $ v i d e r i n t . H u n c eoim ouines non prWaias commoditates qnav rentera, sed p u b l k a s , non o t i o , sed negotio d e d i t o m , non somno, eed f i g i l i i s , i l a c u m admiratione iulaebantiur u i bealos se d e m u m fore a r b i t r a r e o t i i r si aliqua ex p a n e Beesarionis calamitosa felicem integritatem a i t i g i s s e n i . A d hujus ilaque raores sese effingentes, ex brevi c i v i l a i e m reddtdere. Subl a l i s e n i m sediiionibus, exsttnctis incendiis, f a r l i s , r a p i n i s bomicidiisque represeis, perfacile i u i t v i r o huic gravissimo, adbibiia f a c i l i t a i e i n p u l u m Bononiensem ad bonam frugem Quein enim videbanl j u s l i s s i m u m , quem audieodo, revocare. modeslislenitale i n dicendo, diligenlia i n salisfacieado, po -
l u r . Q u a n t u m vero adsit maximie h n p e r i i p r o r i a c i i a certe hoc loco potest. Quidam enim slaiUu aubaru siini le.ves e i volupiuosi q u i , Bessarionis inlegrUatem et modcstiam v e r i l i , dtcerent suffragia vilio inila denuo repelenda esse. Non o b s t i l i t v i r optinius q u o minus i d fieret, existimans, quod verum est p o n l i t
Ocalum sua persona plus i n d i g e r e q u a m se caiu ad inlogram g l o r t a m , qua profeclo
ponlificarere
j a m non polesi. Eo enim exialimationis et famaBfir amplissiir.us deveuit, u t n u l l a ei u l i e r i u s d i g n i U s a d veram felicHatem s i l requirenda. vicem e i t o i i u s reipublicse siniaro tcmpeslaie aTarilia, Dolere noelram C b r i s i i a n * , non ejna
debemus quod tali caruimus p r i n c i p e , et hac p o t s qua, praeler c x t e r n u m bosiani imniiiiaif bononim juvanle. cxierno atque q u i cervicibus noslris armatus coniinno l i b i d o , i g n o r a n t i a , Dei
s i m u m , hunc lanquam de eoelo missomea praeaerUm tempeslate veoerabaiilur, colebanl e i o b s e m b a n t . Huic lantae aucioritaii magnum addiiamenluro perbealas fieri doclrina ejus singularis e r a t , qua
bomioum conlempius, i n t e t i i u a e l gravissima mala noa u r g e n l , o p p r i n i u n t , enecant, aemine non minus a v i t i i s n o s l r o r u m quam b o e i e , ut aliquando r e s p i r a r e t ; btinc ab Hoc poniiflce indigebat religto Cbrisliana , l a c e r a u poniiiicciw
posse respublieaa P l a i o , ingenii ao sapienliae facile princeps, e x i g t i m a f i l . Doclrina e n i m , poiestati a d j u n c l a , vel viiiosisstmani quaraque naluram mulare posael, nedum bonam ad bene de omnibus r e i i d u m impellere. Haec enim facil ul promeprav res provincia-
mores n o s i r i requirebant o m n i ex p a n e l a b e f a c i a i i ; hujus pontiflcis opera indigebani bonarum a r u u m studioai et i n quavis facuhate m i n a n t u r , Non desfuii u m e n i n d u s t r i i , q u i nuoc Bessariou CallisUim lanquam profaiii c o n i e m n u n l u r , r e j i c i u n t u r e i elir m o n e r e e t h o r t a r i u t , talerposila a u c l o r i l a t e p o t i i i bcatus, eaivientem bosiem a cervicibus Cbriaiianom m propulsarel. A d boc quoque bellum adbortatos esi . A l p b o t i s u n i , Aragoniae Um p r o l i c i ^ c i t u r . A d regcai, duui a balneta rex Puleolanis, quae a d i e r a l valetudinis causa, Neapo* C r y p t a m Neapoliianam magno comitalu honoris cauea Bessarioni Gt obvias^ eutnqtie, nallo non coiriiiaiis e i beueficenlia? genere a d b i t i l o , i n urbem d u c i i . Accepium laute et u i a gnifice, abeantemqtie -eodcm aeiiper e l veneraiua. et prosecotos eel v u l i u . Morluo detnde C a l l i s l a , Pius I I i n ejus locum e u i fectus, convenlum M a n i u a o u m , adboriante qao omnium principum el Beesar i o i M , C h r i s i i a n i s omnibus ad ceriaoi dietn decrevit* popnlorum consensu bollura T u r c i s i n d i c e r e i u r . Gonvenere co p r i n c i p e t noulii a u l legati reguro aut p r i n c i p u m , quoa Beasar i o n post P i u m poniificeni ad lantura ei l a m uece*s a r i u m bellnm eleganti o r a l i o a e , quaio i n inanibua babeinus, adbortalua est, A t vero c u w buie tanto apparatui G e r m a n o r u m p r i n c i p u u i inter se bella goobstarent, eo m i t i e r e Piua Beasarioneoi v i r u t n composilis, iniperaiorem F r i d e r i c u m ac
r u i n praesides et u r b i u m oon solum 86 facilea admitlendiaqtie, majoruu excmplo quorum
beanl i o cognoscendis causis, bominibus audiendis geslas l e g e r i n l , verum eiiani eosdem admonet u l c u m ipsi s i n i o p l i m i , ûorum cupiditates quidem Bessarion maxirne observavU re/reaenl, tolo q u i n suorum petulanliaiB r e p r i m a i i i , a v a r i i i a a i c o e r c e a n l ; quod quiennio quo Bononiensi u r b i p r a t f u k , ne l a n l s sapienlue e l i n l e g r i i a t i s laudem
l i c e n l i a et c u p i d i l a s , quod per&xpe m u l i i s accidit, commacal a r e l . Coaiposilo bunc i n modum c m l a t i s s t a l u , quo j a m Bononia xx anoo feliciter v i x i i , et. n i l i t u r g y u i Dasium l e l u s i i s s i t u u o i , oegligeutia et seditiouibus modo cWiuDi pene i i i l e r m i s s u m e l collapsum, noa
aadificiis, vernm eliam i n s d l u t i s e l melioribug salariis i n t t a u r a r e ac r e e t i l a U , conduciis, qu&nivis grandi p r e i i o , ltberaliunijdiaeiplinaruni doctoribus. Exeilabal adolescenies ad studia bonarum pneinit alque hoaoris s p e : siudiie defeciuros liberalitaie et dine btijus o p l i m i Palrie dtcatn, testram arlimn, proposila mullos ob inopiaiu a muniticenlia gua Quiriies ? Quani
j i m t e i i n s t i t u l o c o a i i n u i t . Quid plora de a a i p l i t u juste, quam prudeitler, quaai clemenler coloaiaai
BoDOiiieasem g u b e r u a v e r i t , e r e x e r i i , i n
pace r e t i n u e r i i . e x boc deprebendi potestquod poslea more niajortim Bononiensium palronus apud p o n t i fres seniper esl b a b i t u s , Jllius enim legaii buc vetiientes bunc bomiueui anle omnes adeunt, s a l u laoi, coosulual, consulium coaiiiaatur, quod ganai. A t Beesarion, main ?eiiiens m o r t u o Nicolao V , cum i n locum redacuai, esl maximse iotegritatis e i conlineniide s i -
vissimum legaluui i n s i i t u i i , q u i , rebua m G^raxaaia> reliquo^ prineipes ad bellum T u r c i s i n d i c l u m adborlaretur^ V a d i l v i r o p l i m u s , l i c e l valeiudinariua e i bieroe i n stanle, qtio Pius i m p e r a i . Yeoelias, Pado a m a e GermanUiu eoinilala mense, p r i m u m delalus, ducem ac eenatum ad uacipiâ^ dura laniuro belUim a d b o r i a l u i , Ui bonesto magis quaai lauio e l eleganii
ejoa toiKct a l l e r u m poaiiticem necesse esset, R o 9
lacrymantibus Boaoniensibus quasi a quorumdam designa-
patre d e s t i t u l i s , conclave ingressus,
floelii i l e r . Siefiebal turn hieias, Fcbruario

9
P a i r u i n , et o p i i m o r u m , stiffragio ponlifcx
i n Germaaia p o l i s s i a i u : a q u x regio frigidissiowL osl-
CXI
BAPT. quo
PLATINiE ne q u i d moncudo, u i eo se o n i i t t c r e i u r qtiod a d concordiam
CXII
Vexaius iiaqne cum v c u l i s , Uim iitibribus, l u m n i vibue prope c o n i i n u i s . n u l l u m diem i n l c r m i g U uUerius non p r o i i c i s c e r e i u r ; et c u m siare pedibua eqei p r a g l a c i e vix possenl, veliiculo G e r m a n o r u m , qiiod iraham vocamus, non vectus, sed i r a c t u s esU Tandem vero, post labores p r o p e i n f i n i l o s , N o r i m b e r gam v e n i i , obviam prodeunte honoratissimo quoque c i v e , prodeuniibus episcopis et loto clero. Urbem ingressus, liUeris g l a l i m ac n u n t i i s principes Germante* ad se yocat, populum qttoqne N o r i m b e r g e n sem u i idem faciat longa ac g r a v i oralione a d h o r l i t u r ; id velle Deum Opt. M a x . , id P i u m p o n l i f i c e m , id res C h r i s l i a u i ptipuli afflictas prope ac profligatas. Supervenerc autem non ita m u l l o post, a u c l o r i l a t e eedieapostolicae et t a n i i v i r i fama p e r m o i i priticipes i n u l l i vel p i i n c i p u m o r a l o r e s ; concordiam niuhis ac bos e t i i m , i n convetitu audita controvcrsiarum causa, ad. pacem ct maxitnis m i o n i b u s revocarc Bessarion, Q u i r i t e s , quo sacpenuniero conatus est. Quid non c o g i i a v i t , q u i d non e g i l , q u i d non d i x i t
j
facerei.
U b i autem n i b t l fieri anta solliciludine v i d e r e t u r , rogando obsecrandoque, Yiennam p r o propere conferrent, a r b i i r a i u s Caesaris iteisci ad imperatorero i n s t i l u i t , omnes adhortattis praesentia et auctorilate r e m optalam ex senlentia cowfici posse. Nagnis quidem atque asperis i t i n e r i bus eo tandem ventum e s l . F i l obviam Bcssarioni i m p e r a l o r ad m i l l e passua, eumqiie nullo non a d b i bito bonoris genere i n urbem d u c i l . Data csl l a n tuminodo dics q u i e i i ; postcra v c r o c u m legatus a<l i m p e r a t o r c m , conlra i m p e r a t o r ad legaium ad Bessarionem pergens, qnocum ponenda pmfieisci bonoris causa contenderei, p e r v i c i i Imperator et de pace c o m e l de bello i n l e r Gertnatita principes
T u r c i s inferendo longissimus ct graviasimus sermo est h a b i i u s . Cuin ilaque princrpes et legali i n u h o r u m venissenl, ipHiug de eademque re quam saepiesime traclnluin et esset, propoeiio redire legalns honore , o m n i conalu frustra
p r o v i n c i s emolumenlo
pacem i n i e r dissidenles componeret? Aderant p r i n c t p s i n u l l i , aderat cardiualis Augustensis, aderanl episcopi q u i d a m , aderal A l b e r l u ? , Brandiburgcnsig marcbio, principes a d c r a n l legali Bajoariae ducis. Hos dtios i u t c r ee m a x i m e disMdentes odio prope copiosa c l gravi oralione paulo n i r e cum de
landem i n I i a l i a m lucem insiiluh,
felicissimam ( i )
ne f n i s i r a e l lempug e l corpos v a l e t u d i -
nariun '1 frigoribuft e l l a b o r e i l i n e r u m actaedio a n i i m consumerei. I n t e r e x t e r a g genles, Grarcis c t L a l i n U natura infeslas, p e r i c l i t a i u m eat saephig d u m t e m n lentl e l a r m a t i non solura i n a g r i s , sed i n urbibug g r a s s a n f u r ; V i c n n x aulem p o l i g s i m u m , u b i g y t n nastici quavis licenlia et p e l u l a n l i a u i u n l u r . quem abecntem Roma degiderabai, denique Rediit landem posi b i e n n i a m Bessario vesier, Q u i r i i e s , u t cupiebai < t v o d s opiabat, pragenlem ininereiur, ad-
i i t g c n i l o , et monere e l rogarc et obsecrare v i r o p t i iiius non desiuebal, pace babiia, quam tegimus, admiraiione
u i , deposUis s i m u l l a i i b u s et o d i i s , de bello
T u r c i g inferendo una cuin pontifice et iinperalore c o g i t a r c n l . Eoce dtim i n c o n s u l u i i o n e essenl, l l t l e n c ei a legato Pannoniae, S. A n g e l i c a r d i n a l i , r e d d t i u i u r quibus flt c e r l i o r pugnaium cum T u r c i g esse, Pannoiiios g r a v i prtelio superatos cessisse, p e r i cultimqiie i m m i n e r e ne bosles, v i c l o r i a elalf, longe ac late omnia occupent, vastent e l d i r i p i a n t . T u m Besearion lacryinabundus ac vicem Cbriauanas r e i publicoe gomens, breviter clades omiies nostrie illaiae comniemorat, iiunitneiig pericolum ostendit, pacem iit concordiain p r o p o n i l , quo l i b c r i u s e l tutius c o n j u n c i i s armig et copiis tecemi Norimbcrgse i r e i n bosiem liceat. ferocem e i Cuin autem eo propier victoria exsulianiem
m i r a r e t u r venerareiurque u l Ecclegise Romanip u n i c u m columen e l patritn estra? p a r e n t e m . Non deg t t t i l lamen v i r optiinug e l sapieiiiissimns P i u m pontificem conlra r c m cum h o r l a r i u t piissimum belhim j a m anle amplecierettir. unde Hanc ob Pius Anconam, m o i u r u s erat i n impios decrelum
bostem, proflcisci insiituigsei, ibique classem u t i d l q u e v e n l u r a m a Chrisilauig exspeclarci, Bessarioii ad Venetog properc conlendit gedia gi*nalum ad i d bellum i m p u l e r i t . apogtolicae leet g a l u s ; cujus auctorilag l a n l u i n v a l u i t 111 ducem
Paralse i r i r e m c s
n i l (leri v i d e r c t u r , quod
a Y e n e t i s s n m , duxclaggi p r s f i c i i u r , navigat A n c o n a m , eo Bessarion cum i h r e m i gua impensa structa e l armala c o n l c n d i l . A l vero i n tauto apparalu Pio ponlifice m o r i u o , cura oinneg passim d i l a b e r e n t u r , ipse qiioque Romatn ad ineunda pro novo ponlifice suffragia r r v e r l i l u r ; quo crealo, cum onutia ad o i i u m epeciar e n l , ingenio suo ei docirina f i e i u s , quioquid o t i i a rebus publicis d a b a t i i r , tolutn coram i d ad gcribendtim posset, eog r o n l u l i l homo o m i i i u i i i soleriiesinius. Gum prodesse amicis a u i periclilantibus non l i l t e r i s pietaiis ct buîianilalig plenia a d m o n u i t , e r u d i i i , d e l e r r u i t , ad officium, ai qna i n re d e l i q u e r u i i i , r e v o c a v i l . H a r u m exgiat nun>erug prope infitiitng t u m Graece, l u m L a t i n e g c r i p l a r u m . Duag s c r i p s i t
distantiam proficisci Rbenani principes g r a v a r e n i u r , inaxime vero palaiinus comes, i r a n s f e r r e c o n v e n i u m W o n n a l i a m legalus i n s i i l i t i t , ne quicquam inlent i t o m r e l i n q u e r e l quod ad sedandas litee pertineret. V e n l u m esl tandem posi imilta e l gravissiiua p e r i cula W o r m a i i a m ; neque c i i i m peragrareGermaniain sii.e praeshlio m i l i i a r i licet, quod apud eos (taniuiu valet c o n s u e l u d o ! ) rapiiue e l latrociuia quodainiwodo conoeseo videntur. Susccplus benigne a W o r mftceneibus B & p a r i o n legatos lurn imperaloris, l u m a l i o r u m p r i n c i p u i n ad so v o c a l , quod s i l agendum propoiitt. Disccplalur, nec semel l a n i u m , sed i i e r u m a e l e r t i o . M i t l i t episcopos viros gravissimos c l o p i i m o s quos eecuni babebat ad v i t i n o s principes,
( I ) Verba lucem felichshium
b a l e t Bzovius. Globscraa f o r s i l a u .
PANEGYRICUS BESSARIONIS. cxtT Trapczunsophorum princtpem f a c i l , qnocom pbira C b i i s t i a n i s <Io ($ic) ti l & t l i m i adeo eleganler e l absoluie, u t osfendit convenire quam cum aliquo p b i l o s o p h o r u m ; doomm locorom laodationes e l patriae
9
provfociae fmgnoi ruifia homJnum
ipsae et b e n i g n i u i e cceli et obertate e l portaosiiate liuortfra et forttesimorom aiqee copia, ingeniosorum
neque id qoidem
theologorum n o s i r o r u m auctorU
oiamnm, ei
lale tantummodo p r o b a l , ?erum c i i a m syllog^tno e l r a t i o n i b n s , quibus adversarium ita c t r c t i m a g i t et o p p r i m i t u t neque quo se r e c t p i a l calumniator divini Platonis b a b e a l , neque quid respondeat, siqnidem obrutoe argumenlis, salis i n v e n i a t .
HIIIIC
p r o f i n c i cooferri posee v i d e r e n l u r . Non
dico qttam docte, qaanx memorUer h o r u m locornm r e t p o b l k a s e l q u i d q u i d i n liis l u m bello, t a m pace gesitnn s i t , c o m m e m o r e t , describal, n o i e t , i d q u i dem adeo ingeniose et accurate, ut res ipaae non descriptae, sed ab eodem inaiiiuta? et gesue v i d e a n l a r . I a consotaiionibus tribus qoat ad imperalorem C o n f l a n l i i i o p o l i l a n u m i n m o r i e u i o r i s b a b u i l , ad coostanliam et f o r t i i u d i n e m hominem ipsnm p l v r i * bttt raliouibas revocaf, verbis grafissimis et senlenttis osiendens n i l no?i ejus majestaii accidisae euin m o r s oranibos sit n o n dico conimune m a h i m , sed recepiaculam a m a l i s , si bene ae riiam daxerimus qaemadmodum conslanier ipsam coreginam
homuncionem v i r amplissimus ila i n l e r d u m deridet, servata gravitale d i g n t i a i i s , u t fateri cogat se non modo intellexisae Plalonie m e n i e m , qnem bic Carneadee i m p e r h i , lurpitudinie, incojistanti a r g u i t , sed ne linguae qnidem Graec proprielatera tenulsse, cum ipse Graecnt sit e l Plaionis leges non Lalinas facere, sed depravare conatus, pbitosopbi seniendas everteritetobscuriores reddiderit. Quanla f n e r r l h u j u s audacia, Q u i r i l e s , animadvertiie.quaeso. Hic e n i m ac si i n quavis s c i e n t i a , d o c i r i n a e i a n t i q u i l a t e solus doctor gentium baberetur et solug peragrassetorbemterrarum discendi causa quidquid ubique arcanum e l recondiluui e s t , u t Platouem et Pytbagoram iecisse i n l e l l c x i m u s , solus i n ptibucis Europse gymnasiis Gorgiae L e o n l i n i e l A r c b e l a i quxstionem poscendi morem a Socrate derisutu usurpasset,
vixUee oslendit. C o n f a l a f i t acerrime gravl et
pioea oratione eoa q u i pertinaciter nimis asseveraut dictom i l l u d Joaani* de P e l r o , Sic eum volo n i a nere, q u i d ad te> cum dicendum s i i , c Si eum volo m a n e r e , q u i d ad le? > Hoc autem p r o b a l e l doctissintorum b o m i n u m auciorilate et Graeca liltera qua i i a n n e s Evangeliunt scripsit, et Laiina loculione, a qua n o d u s ille dicendi longe a b h o r r e t . Sed adeo coptose i n adversarium s u r g i l , Q u i r i l e s , at n u l l u i n prope e r r a t a m , a u l v i t i o i n t e r p r e t u m commissum, aut negligeniia l i b r a r i o r u m , aut incuria legeiiiiiini in t o t a S c i i p t u r a sacra prsetermtttat. A p e r i i o m n i a , dispuiat, refellit, docel. Eodem dicendi e l tandi t o r r c n i e Epbesini episcopi opinionem, acerrime e o o f a l a l . nonien accepit, Sancti Beeearionis, onde dispuasseipae
ecilicei i n convenlu e i corona b o m i n u m
et jubere dicere, q u de re quisqne v r l l e t , a u d i r e , nou eo t e m e r i i a i i s progredi ]ccrtc dtbuiaset ( I ) t i t doclissimum A r i e i o l e l e i n ciim divino Plalone, d i s cipulum actiiurocutii ainplissimo pra-coptore conferret ac c o m m i l i e r e t . Hujus tamen audacia n i l nobis o b f u i i , Q u i r i l e s , iino vebementer p r o f u i t ; e l si c u i adeo l i c e l optare u i aliquia peccet, i d cerle nobis
ptecibus exposcendum f u i t . Hac euim indignalionc coucilaius Bessarion, omnem oiiuiium pbilo&opbor u i n qut unquaii) fuere aenienliain explical, et quod niaxime opiaiidum e r a l , dociriuam e l ntentem P l a l o u i s , a nemine fere j u u i o r u i n c o ^ n i i a m , explicat e l a p e r i l , m perfacile appareal, omnes seclas quae eanum aliquid sapere v i d e n t u r , ab ipso Plaicme l a n quam pcrenui e i uberriino fonte manare. His rebus, quae gravissimae stiut e l t o l u m b o m i nem prope r o q u i r u n l , i n i e n l u s pro leir.pore Beset e a r i o n , n i l tamen unqtiam otuisti quod ad ofiicium cardinalaius p e r l i u e r e t . Rein d i v i i u m e i domi quo secundus foris nunquam i n t e r t n i t t i l : senaium frequenlat, i n a ponlifice babelur. Senleniiam i u consuliaiionibus graviier e i conslanier e rcpublica Cbrisliana t u e i u r ; clienlibus e l familiaribus apud pontiOcem p a i r o c i n i u m suiim praislat; circumvcnios m a t o r i i m fallaciis a d j u v a t ; bonos et doclos ad m c lioreni foriwnam ei bonesiiorein digoitalis gradum conmieiidaiionibus *uis gravissirois ac proprps f a ciillaiibus i i i l e r d m i i e r i g i t , familiam d o m i a l i i iit u t r a q u e l i n g t i a e r u d i i i s b i m a m e l i n quavis f a c t i l u i o dociissimam. Vestri 11 m a j o r e s , Q u i r i t e s , v i r o * docliasimos i u c o n l u b e r n i u i n suum recipiebanl d i ^ scendi e i pbilosopbandi causa, u i Scipio Africanus^
r e n i l s S p i r l t a r a sanctum a P a t r e l a n t u m p r o d i r e , pairisR parentis ac p a t r o t i i , v i i a i u
diligeuler ac copiose acripsit. Sancti Francisci o r d i n e m , cisjas p a t r o n i t i b a b e i u r , conttanier ac sap i e m e r taiaitis esl. Non est passus queinpiam benc de genere btimano m e r i i u r a maledicentia posl m o r teui l a c e r a r i . Unde acerrime i n calunutialorein P l a tonis i a s u r g i l eo v o l u m i n e e l quidem d i v i n o quod noper magna cum veslra exspeclaiione edidii. viuipeQoain gravis sit i n laudando, acerbua i n
r^ndo, i n seoieutiis argulua, i n di&serendo s u b l i l i s , in coiifulaodo acer, e i boc l i b r o couiprcueiidi pot e t l , i u quo r e r u m o m n i u m , d i v i n a r u m e i liumana* r m i i , scieolia lanquaro sacrario rcposita videtur. Hioe est certe quod b a u r i a u l t b e o l o g i , philosophi, n a i h c m a t i c i , oralorea, dialeclici e l quodvis genus boiDiaom c i v i l i u m ac aiudioaorum. N u l l a m sectam pbilosophoruin p n r i e r i n i u i l quam n o n n o i e l : q u i d quisqne d i x e r i l , quod probari improbarive posset oslendit: u l Pylbagoreorum uiiniain p i e t a i e m , C y n i r o m i a r u s i i c i l a i e i u , Stoicorum austerilaleui c a r p i t , ita P e r i p a t e l k o r u m et velernm Acadendcorum medioc t i u i c i n l a u d a i ; e x t o ! l i l A r i s t o i e l e m , Plalooem p b i l o (1) Uic enim .... detuisset o m . Bzovius.
civ
B A P T . P L A T I N i B ] Polybiom
SYRICUS B E S S A R I O N I S .
E a n i u m poelam, Paneiium pbilosopnum,
puellas multas inopia parenium m a r i t o carenteg a?re p r o p r i o dote facta nuptui collocai. Inopeg e i ?aletiidinariog conliauo j u v a i ; aedes sacras aut i m t i i t i i i aui collapsag vetuHate r e f l c i i , qood indieai leraplum aposloloruiu i n U r b e
9
b i s i o r i c a m ; L u c u l l i , Caloaeg c l Hortensii A r c l i i a m ppeiam ; Cicerones C r a l i p p u m pbilosophum ; C n . Ponipeiue

LCJIXUID
libcrtum;
Auguatus
Caesar,
Apollomum Pergamenuai. Multos qui i d fecere nou (le Romaaig l a n t u m , scd eiiara.de exlernis commemorare possem. R x c lamen s i l Bessarionis praeiusliiuit, verum eiiam cipua laus quod s m s uon religione t a a t u m e l i n o r i lnis ad beue negoiiis viveaduai l i i l e r a i u r a , e r u d i t i o n e , doctrina i i a i m b u i l , uhi a publicis vacal, u l i d e m , quemadmoduiii quoiidie cernimus, m u l i i e l qnidem docti l a n q u a m ex equo Trojano (ut de Uocrate a i i Gicero) continue prodeant, ac plures prope qtiam ex reliqua Romana c u r i a . Q u i d deest Nicolao Sipoatino, quod ad raores P e r o l l o , archiepiscopo el doclrinam faciai
ubi eaeellum sibi condidit, et dicaing.
gecegsua Gryplae Ferratae b e a t e Y i r g i n i iibuscongruentem,ulaeque modesiius eo
B o m u m quoque gibi p a r a v i l ita d i g n i i a t i et f a c u l i a melius qaiaquam neqtie i n Urbe babitet. Aeeedenteg et qitidem prasenim
frequenter libenler a d m i i l U : a u d i l e t quod fleri ab amicorum caaga polesi, doctorum q u o r u m pairoitus eai, i d ge libente? f a c i u r u m r e . p r o a i i u i L His ?ero de guo i a t e r d u m d o n a l , q u a n l a m ei per domesiicas impengag l i c e l . Bibltolhecam Grascam, t r i g i a l a millibue n a m m o r u m aureorum e m piaai Yeneiiis e x g i r u x i i , ne oiunioo l i u e r a i u r a Graeca deflceret. Y i d i t euim eara urbem propier viciniulein e i n a f i g u i o n e m Graecia a barbarig f e x a i i s esse percomaMMiam. OroabU et banc vestram civitateiu Laiiaa ceril. Hunc kaque homioera, Q a i r i t e a , q u i ob guam giagularem sapieniiam, conetantiam, fidem, p i e i a l e m , f o r l i i u d i a e r a , b u r a a a i u t e r a , graiia,m, e r u d i l i o n e m , doclriaam iacil quominas Socraieg, Plalones, A r i sloteles, Graecos, Numas, oinuiuin bominem dustrio
9
Gravis pro d i g a i l a l e , couiis e l bumanag, s c r i b i t ac d i c i i elegauter e l c o p i o s e ; sed q u i Graca Latina faceret nemo adbuc a:Ute
9
nostra ioveutus
est.
Quaala sit Tbeodori Gaza? v i r i o p l i m i , doclrina et c m d i i i o , j u m Gra?ca tuai L a l i u a e x boc vel maxime
9
gapelleciile,
gi ei
aliquandio
vivere l i -
dcprebeadi
poicst quod
omoeg bonarum
ariium ex
siiKliosi de aliqua re ambigeulcs
hunc adeunt
l o i a c i v i i a l e u t o i a c u l u m ^lolius erudiiionis ac d i < ipliuaj. l l i c , eisi Graecus s i l , ila Latine a c r i b i t , u l n u l ani bospiiis speciempra se f e r a i . Non esl o a i i i iciidus Joa uies Gatius, ibeolugus pbilosopbusque insignis; non Yaleriug Yilerbiensis, eruditione cum quovis optimo a?taiis aostrse niedico conferendus ; nua Amlrouicu?, G r x c a trudiliis. e i L a l i n a Iingua apprime ponlifivaliS u n l e l in ejus coaluberaio qtii
Yarroaee, Bruiog, S u l bunc, iaquaai
p i l i o s , Catoaes vestros desidereiis,
bene de optiino qaoqae e i i n -
m e r i ( a m c o l i l e , observaie ac frequentibus
Jaudibus ceiebrale. Uac ratione (lanta esi auctoriias vestra) c i booorum ingeaia ad v i r t u t e m excitabiiis, proposiia gloria opliaia ad exciiaados bomiaeg c a l c a r i a ; e l raaios a v i t i o deterrebilis, caai a vobia poslbaberi a u l n o i a r i piludiuis aota videbunu flagiliosos Ego dedecoris ac l u r maximas vobis vero
r i u m ac civile j u s quique malbeinaiica oplirne l e neant. Subseqiiunlur et juvenes diores prole quidam q u i f a c i i , lauquam generosi p u l l i e i ex opiima
s u m p t i , non l u b a m a u l campanam r e f o r m i -
d a b u n l . H i frucius o b o r i u n l u r undique ad ubertalem non uniua c i v i l a l i s , sed toliug provinciae, Bessariouig opera e i impenga, q u i non una i n re l a n i u m liberalissimag m a u u s , ged i n pluribus c i r c u n i f e r l . Iliseraiug Gnecorum c a l a m i u i e r a , raulla nuniraum m i l l a aureorum pro rediweadis capiivis e x p e n d i t ;
graiias ago quod me audire quovig modo loqueaiem o l u e r i i i s ; majoreg u m ^ a habilurus si vos quoque Beg&ariooem
9
P a l r e m aaiplissiaium
quovis
pnc-
cooio d i g n u m , laudibug vegiris quaegravissiinaesunt, celebraveriijg.
CXVll
BESSARIONIS ACTA I N L E G A T I O N E BONONIENSL
BESSARIONIS
SANCTiE ROMANiE E C C L E S I J E CARDINALIS
ACTA
QUJE AD
SELECTA
EJUS LEGATIONEM I N URBE BONONIA EXARCHATU RAVENN/E, ET ROMANDIOLiE PROVINCIA PERTINENT,
ms. codice Vaticano deprompta ().
1.
Besaarwm, mfeentioae divina episcnpus T u s c u l a mra, S . B . Ecclesiae cardinalis, i n e m t a t e Bonoui etarchatuqtie Ravennaie e i Romandiolae provincia aposiolicae sedis legatas de l a i e r e , d>lecto fllio a r ehipresbytero ecclesia? collegial a*. ' * E x injfincto n o b legationis munere, p r o u t dec^ns *et congniuni eet, ad ea llbenter intendimus per q o * inopiae ecclesiarutn, praeeertim c a t b e d r a l i u m , i l l a n N n q n e aniislHuro necessitalibus de gubventionis auxitio pro?ideatur o p p o r l u n o , ot onera, ipeis a d e o m r a i t a i u m deceoier lenendum i u c u m b e n i i a , facilios sopportare valeani. Sane pro parte reverendi i n C h r i s i o Patris d o m i n i MavSani episcopi Saxenatensis petilio n u p e r nobis oblata coniinebal, quod ejns Ecclesia Saxenatensie, cui faerii quod prsessedtgnosfiiur condecentia e l s i l i n annuis redHibus i(a tenuts e l exilis, ipse m i n i m e valeat secundum aanc.U Damiani Saxenatensis dioeceais saluiem Domino sempker-
eiiamsi tanto tempore vacaverit, quod ejus collaiio seu provisio j u x l a Lateranensis sialuia conciHi sit ad sedem apostolicam l e g i i i m e d e v o l u t a , eliamsi per constiiulionem quae i n c i p i l Exsecrabilium, haberi v o l u m u s , pendeat indecisa, cum vacaref, omnibus e i i n t c r auquos l i s , cujus statum bic pro expresso j u r i b u s et perlineiuiis suis, epiacopali diclae ecclesise Saxenatcnsi aucloritate legalionis et omni alia auct o r i i a l e , qua f u n g i m u r , perpeiuo u n i m u s , a n n e c i i IDUS
e l incorporarous, decernenies, praefalo e p i liceat pracfaiam eccle-
scopo ejusque succcssoribus
siam Sanciae Maria; cum dicta Eccleaia Saxenaieusi perpetuis teioporibus l i c i l e e l libere r e l i n e r e , f r u c lusque et redilus omnes, e l Eingulos c u m i o i e gritaie percipere c o n s l i l u l i o n i b u s synodalibus diciae Ecclesi Saxenateusis, nec non provincialibus, seu ad canonicos et c a p i l u l n m dictae Eccle?ia2 Saxenalensis p r e v i s i o , seu praesentatio recioris p e r t i n e a l , c x i e r i s q u e i n c o n i r a r i u m facienlibus non obslanl i b u s quibuscunque, quibus omnibus proprio m o l u et ex certa scientia d e r o g a m u s ; decerneiites ex nunc i r r i l u m e i inane, si secus super iis a quocunque scienier, vel ignoranter contigerii a u e m p t a r i . Quocirca discretioni t u s aucioritaie praefata leuoro praeseniium coraraiuiraus e l mandamus, quateuue per te vel a l i u m seu alios eumdem episcopum p r o c u r a l o r e m suuin ejus corporalem possessionein dictae Ecclesiae vel nomine recipienlem i n Sauciae a-
s u u i s sni se et sibi senrientes commode substenlare. Cumque i n dioecesi ejas sit ecclesia, eu plebs r u r a l i s nuncupata S. Mariae Romagnani, habitu l a m e n , et noo actu c u r a t a , i n nemoribus et locis sylveatribus c o n s i i l t u a , ad praesens vacans per o b i t u m oliro Sempliciani dudom canonici Saxenalensis, seu per bitum S tnciis olim eiiam dicise ec< lesiae Saxenatensis canooici o l i i m o m m rectoruin dicla*eccleste,seu plebie : idcirco ex speciali gralia de subfentionis aoxilio suceurrere eidem velleniue ac plebem pracfalatn episcopali diciae Ecclesiae Saxenalensi perpeino i n i r e , et incorporare dtgnaretmir. Nos ergo, q n i fodefessis sMdiis volis favemus suppliciqni, piis p r x s e r i i m j u s t i s alque honestts, p r a d i c l a m plebcm Mtriae, cujoe froclus X V libras a u r i de camera aecundoni communem ajstimalionero valorem a u Bm>m non cxcedunt, u l idem episcopus asserii, et sic u l p r a m i U i l u r vacaiiiein, sive alio quovis modo ar.i exalieriuscujuscunque persona vacare d i c a i u r ,
Mariae, ac j u r i u i n et p e r u n e o l i a r u m ejusdem i n d u cas, et auclorilaie noslra induciuni defendas, moio exiude quolibet i l l i c i l o delentore, facias d i -
c i u u i episcopum vel ejus procuraiorem ad eanidcm eclesiaai a d u i i u i prout eat u i o r i s , sibiquc, vel ejue procuratori de f r u c i i b u s , rediiibus et proventibu^, j u r i b u s et obventionibus universis iniegre respond e r i , contradiclores per ceneuram ecclesiaslicaiu e i alia j u r i s remedia compescendo. Oalum Bonoui Januarii 1453.
() Sopra (col. XIX) mentio fit d i Hessarionis legatione Bononiensi. Acta quae ad banc legalionem jneclant edidit Laizaroni Veneiiis 17*4, apuo Tommasum Bettinelti, in bbro inscripto ; Miscellanea divarie optrette l o u . V l l l . Ea bicadtJiraus, u l poluimus (at DOD ubique potuiinus), emendala. EDIT.
BESSARl
II. Bessarion, miseralione d m n a eanctae Romanae Ecclesiae c a r d i n a l i s , eplscopus Tusculanus, apogtolica sedis legatui de laiere i n c i v i u t e Bononise, e x a r provincia i n g p i r i et c l i a i u Ravennae et Romandiolae
N I S ACTA
Sedis aposlolicae providentia circumsfpecta nunquam r i g o r e m Juris mansuetudine lemperat, et qnod gacrorum canonum p r o h i b e n l ingtiiuta d e g r a lia beoignitaiis indulget, p r o t i i personarum et t e m p o r u m qualitate pensata i d i n Beo salubriter exped i r e cognoscit. S a n e ^ x parte Baribolomaei de Stregonibus et M a r i a Gasparis de Manusiis de Russie rtiulieris conjugnm hobis oblata p e l i t i o coniioebat, quod ipsi diu ignorantes, aliquod i m p e d i m e n t u i n i n ler eos exsisiere quorainus poggenl ad tnviceni m a trimonialiler copula c o p u l a r i , m a t r i m o n i u r o i n t e r ge per eubsecula ; postniodura yerba de praesenli clandesline contraierunt carnali inter eos nondum vero ad e o i u m pervenh n o i i t i a m quod quarto c o u sanguinitatis gradu invicem sunt c o n j u n c i i , p r o p l e r quod i n hojugmodi raatrimonio reroanere non posdispensa* si i n i e r g u n i , apostolica auper boc non obtenta lione. Et sicut eadem p a t i i i o gubjungebai
tualibus ei temporalibug generalis v i c a r i u g , r e r e rendo i n Christo P a i r i Douiino episcopo Reg!n, saltiiem i n D o m i n o e t c .

9
dilectis i n Chrisio filiis capitulo ejusdem ecclesise Cum a nobis p e i i l u r quod honestati c o n t e n i t e t ad bonoremecclesiarum praeseriim cathedralium cedit, animo noe dccel libeuti concedere, et petentium desideriis p r e s i d i u m i m p e n i r i . Gum ilaque s i c u i i pe* t i i i o n i s vestrae nobis oblatae series eontinebat, voa praeialus doitiinus episcopus Regin. una ciim veslrig canonicispro bonore dicia? Ecclesiae ad i m h a l i o u e m a l i a r u m ecclesiarum calbedralium d u x e r i l i s stalneud u m quod q u i l i b e l diciae ecclesbe canoiilo.ns a l m u tia debeat u t i i n ecclesia praelibaia gallem diebus fegiivis et solemnibus in officiis, et eliam Mansionar i i praediclaeecclesiaemore iiiansionarioruni a l i a r u m ccclesiarum cathedralium subjecla poena i n raodi consiiiuiiune contenta, el aliam modo bujusper successive
Baribolomaeum et Mariam praefalos d i v o r l i u m fieret, diggengioneg, damiia et acandala i n i e r ipsoe, e o r u i n que consanguiueog et amicoa exinde veroaiiuiliier exoriri poesenl. Qoare pro p a n e Bartbolomaei t M a r i nobig f u i t b u m i l i l e r gupplicaluin u l ipsis et eorum c u i l i b e i guper hoc de absolulionis beneilcio a generali excommuuicalionis genteniia .quam p l e r coniractam clandestine modi quomodolibel incurrenini et promalrimonium bujugy
s i m i l i coiistitulionem celebraiam i n b i -
b u e r i i i s , et expresse mandaveritis ne quis alius cationicus cujusvis alteriug ecclesiae collegiatae i u c i v i l a l e , ?cl dioecesi Regina constilula? u t i debeat, possii, vel p r x s u m a t a l i q u i b u g , vel aliqua a l m u t i a , vel a l m u t i i s s i m i l i vel similibus, dissimili veldissirailibus sub poena excommunicaiionis e l beueQciorum p n t a t i o n i s , prout i n dictis consiittitionibus quas bic pro expressij baberi volumus, latius c o n i i n e i u r . et c a p i i u l i praefati nobis et singuiis suppfendo Quare pro parte vesira
opporlun ei eo-
dispengadonlg gratia providere de benignitate noslra d i g n a r e m o r . Noa ilaque i p s o r u m Baribolom<ei Mariae i n b a c p a r l e gupplicaiionibus i n c l i n a i i ,
n i m q u e a n i m a r u m galtiti providere e l hujuamodi diagengionibug ae scandalis, qaaututn c u m Bfeo p o g gumug, obviare volenles R. V . de qua in iis e i aliis plenaro i n Domino flduciam obiineuiug a u c t o r i u i e aposlolica nobis conceesa, qua fungiinur In bac parie per ha3C scripia c o r a m i u i m u g , e i mandamus, q u a tenug eosdem B a r i b o l o m & u m e( Mariaiu alque e o r u m q u e m l i b e l , gi liaBc b u m i l i l e r p e l i e r i n l , ab h u jusmodi excoiumunieationis senlentia, aucloriiaie apostolica praefaia abaoWatis i n forma Ecclesiae c o n sueta, i n j u u c i i g inde e o r u m cuilibet pro modo c u l p x poenilculia salutari e t a l i i e , quaa d e j u r e l u e r i n l injuiigeuda. Deiiium si ita est, e l Mcia Maria p r o consanguiniialis pier boc rapia non f u e r i t , c u i u eiadeui Barlbolomapo et Maria u t iuipedimenlo q u a n i gradus h u j u s m o d i n o n obstauie, i n dicio sic i m e r eos contracio m a i r i m o u i o remauere e l ad i l l i u g s o lemnizaliotiem j u x l a ganclae matris Ecclegias i u s i l t u i i o i i e m ct inorem patriae, procedere libere ei l i cite possint,ei valeant aacioritate apostolica praedicia diapenaeiis prolem ex m a l r i m o n i o gugcipiendam bujusinodi l e g i i i u i a m deceraendo. / n quorum, Datuin Bononia?, 22 M a i i 1455. IV. Bessarion, miseraitoue d i v i n a episcopus Tugculanus, S . R . E . c a r d i n a l i s , N i c a n u s vulgariter n u n c u palus, i n c i v i t a l e Bononia* exarcbaius Raveniialensis ct R u u i a u d i o i x proviucia gcdis aposiolicae Irgaiug eic
sopplicatum f u i t , qualenug pro ^ a l l d i o r i subsistculia consiituiionibus p r a d i d i s , ac omnibus l i o n i s robur adjicere dignaremur, omnem contenlig i n d i c t i s c o n s l i i u t i o n i b a s nostrse c o n f i r m a defecium, si quis forsan i n l e r v e n e r i t i n eisdein.Wos ergo veslris el capiluti praedicli i n bac parie s u p p l i caiionibus, q u a n l u i n cum Deo possumus, annuenles, consiiiuiiones p r a d i c l a s , quarum tenorem bic pro cxpresso haberi volumus, omniaque alia e i singula per vos, ut p r a f e r i u r , facla et ordinaia rata babenteg e l g r a i a , illa a u c i o r i l a l e apostolica nostrae legationis omnique alta a u c i o r i l a t e , qua f u n g i m u r confi rmamus,approbamus el praesenliggcripd patrocinio communiinus gupplcndo omnes defectus, ei q u i i n l e r f e n e r i u i i n praeniissis, illaque decernimus porpetuig f u l u r i s temporibus i n v i o l a b i l i l e r o b s e r v a r i , obsiantibus quibirBcunque c o n s l i l u i i o n i b u g , s i a l u l i g et consuetuiliiiibus et aliis i n c o n t r a r i u m facienlibus. Dalum Bononiae, dic v i Deceinbris 1152. 111. Bessarion, e t c , venerabili v i r o Sylvcslro Q t i i r i n o deVeneiiis, dccrelorum d o c t o r i , reverendissimi d o m i n i arcbiepiscopi R a v c m i a t i g v i c a r i o , galulem e i ginceram i n Domino c b a i i t a i e m .
CXM
de lalere, dileclo filio Joanni A u t b o m i , clerico P a r ceram i n Domino c h a r i t a t e m .
cixn I N LEGATIONE BONONIENSI. solidos decein pro quolibet capite faiuiliag p r o u l se>~ riosius palet i n dicto decreto, peiensqne u i c t i m aliqui ex d i c l i s 7 capilibos sWe impotentia, aut malignitate recusent golvere partem sibi tangenieoi, inquietaris, atque compellerig pergaepe ad s o l v e i f dum partem t a l i u m sive rectrganiium. Quare d i g n a r e m u r nostro speciali decreto secernere te auppKcantem ab aliis bominibus de Malcbiavelis, sotuta parte t i b i tangente. Nus autem q a i as&ueio nalnrse ordioe s u p p l i c o m noaine precibus qtiam l i b e n i e r
tneosi, babitatori Casiri C r e p a l c o r i i , saluieni e t s i n YiUD et m o r t i m hooestas, aliaque laudabilia p r o bitatis e i i r i u t o m m e r i l a , super quibua apud nos fide digno eommendaris tesliinonio, nos i n d u c u n t , t l i b i r e d d a m u r ad g r a l i a m liberales. Gum i u q u e s i c u l i petiiionis tuae nobisoblaus seriea cominebat, yenerabilis v i r dominus Joanoes Senensis dec r e t o r a m d o c i o r , reTerendi patris d o i n i n i G t i r o o i 'fMariae Esiensis commendatarii monaslerii Sancti j Silvestri de Mantua Muiinensis dioecesis i n dicto plebe ; aaooasterio generalis v i c a r i u s , vacante c l e r i c a l u , seu clerieus beoeBcio i n s t i i u l o i n Ecclesia seu monaeterio prsedicio Sancia? Mariae de Brennucio de Grepalcorio subjecla Sancii * S t i v e s t r i Gumoleni, clericalum Ubi Joaoni prsefato c o n i u l e r i t , ct de eo p r o v i J e r i l : quare p i o p a r i e tua nobis f u i l gupplicat u m , ut d i c t u m clericaluni de novo t i b i conferre e l dc eo providere vellemug. Nos itaque tuis supplicalionibus i n c l i n a t i , collalionera et provisionem pra>dictas auctoritale n o a t r a legaiioois approbanies, eumdem clericalum cnm omnibus j u r i b u s et p e r t i neiuiis suis l i b i de novo conferimug, et d e i l l o etiam providemus, n i s i de i l l o lempore datie praeseniium s i l alteri j u s quaesilura, c u r a m , regimen e i a d m i n i s l r a l i o a e m ipsius tam i n lemporalibug, quam i u gpirflualibug tibi plenarie c o i n m i U e n d o ; mandanleg onmibos e i singulis colunis, laboraloribus et aliis lerras et possessioiies dicti clericaiug lenentibus quos l i b i de ejusdetn fructibus, reditibus et p r o veoiibus i n t e g r e e l libere respoudeani et u i litlerae nosirae debilum gortianlur eflectum, c o i n m i l t i m u s e l maiidainug omnibue e i singulisecclesiasticigdunt a x a i personis sub nosira legaiiooe degeniibus, ad qoos presenieg romdem ftolidiioi; noslrae l i i t e r e perveneririt, et ea-
annuinius, siquidem d i g n a e o r u m iutercessio vobis videatur, r e m praediciam ad noslram n o i i i i a r a e x a niinandam commisimus nobia prudenii viro Pascbasio auditori noslro, q u i suiupla informalione diligenti r e i u l i t , quae pro t u i parte e x p o s i u f u e r u n l relalione prsedicta, ?era esee. Nos ergo precibus ttiis morem gerentes i n iis quae possumus, babita aposlolica auetoritate, qua f u n g i m u r , decrelum alias t i b i et a l i i s de Matchiavelia i n d u l l u m conflrinaums ac de
DOVO
concedimus t i b i Pasiuo inodo, et i n f u quinquaginta Bonon. libi
t u r u i n u l solutts solidis
langenlibus solvere pro parte tua nullo modo d e beag sive possis gra?ari cum d i c i i s de Malchiavelis per aliquem officialem communig Bononiensis ; declarantes u l golulig dictis solidis quinqtiaginta camerae Bononiensi, t u a u i alius tuo nomine, vel t u i imposlcrum miniiue descendenteg u l l o roodo, a u l ordiuc valeas m o l e s t a r i ; mandantes tbesaurario
camerae Bononieneis ac defensoribus havoris camerae ac caeteris, ad quos p e r t i n e i : qualenus praeseus n o s i r u m decrelum observent et f a c i a n l ab aliis i n violabililer observari. I n q u o r u m fldem e i c . Datuiu elc. die p r i m a A p r i l U eic.
Vi.
Beasarion, ^ i c . ac Cbrislophoro, discretis nobis i n Cbriglo B a l l a canonicis Imolenaibug, eic. sasari presbytero arcbipresbytero I m o l e n s i , e l Tboiuas lulem. Dignum a r b i l r a m u r et congrunm u l illis red('am u r exbibilione graiiap iiberales, quibus ad i d praacipua v i r t u t u m m e r i i a laudabiliier suffraganiur* Cum l i i a q u e , sicut accepiinus, archipresbyteratue, seu, plebg Sancta M a r i a de Salualriaimolensis dioecesia cum cura vacei, et vacare noscatur ad praisena pro eo, quod Ludovicug Francisci re-
vigore fuerint requigiti e i n g u l a r i l e r vel i n quatenus te inducani i n realera atque c o r amoto ezinde q u o l i -
poralem possessionem d i c l i clericaius et i n d u c i u m prolegaut atque defendanl, bet i l l i c i l o deientore, contradictores quoslibel atque rebelles per ceosuram ecclesiasiicarn compeecendo. DaUim Bonouiae, die 18 A p r i l i s 1450, indiciione
13, poDlificalus D . Nicolai anno 4. V. Bessarion, etc. dilecto nobis Pasino Melmi de . Halcbiavelis saluiem i n eo, i n quo cst vera salus. E x h i b i i a siquidcm nobis pro l u i parie supplicalio c o m i i i e b a l : quod cum de anno 1430 per D. L . eardinatem de Gomiie l u supplicavej is e l alii uobiles de Malcbiavelis gratiose e x a u d i l i o b l i n u e r i i i s decrel u m , quod d i c t i nobiles, qui e r a n l nuuiero 7 capila faiiuliaruui nullo modo leueaiitur contribuere ad ab oncra realia personalia vel j u x i a cura bominibus
presbyter Imolensis d u d u m arcbipresbyier, scu
ctor diclae plebis aliud c u r a l u n i seu incompalibile ecclesiasiicum e x s i i t i l benelicium pacifice assecuius; nos volentes d i l e c l i i m nobis i n Cbristo Eromanuelem quondam A n l b o n i i Gremouen. praedicalorum et cappeUanum fralrem ordinis douiint magniQci
Thadaei ImoIae,etc., devilae e i m o r u i n b o n e s i a i e p h r i m u i u coimnendalum,horum i n t u i l u favore prosequi gralioso, prsefaluro a r c b i p r e s b y i e r a t u m , geu plebeui Sancise Manae dc Salustria, sicul p i x m i u t u r , give alioquovis modo, aut ex alierius cujuscHnque parie vacanlem ; etiainsi per i i b e r a m rcsigualiouem dicii L u d o t i c i , aul a l l c r i u s cujiibcunque
Honcaslaldi, sed i u t e i l i g e r e n t u r esse segregaii
bomiiiibua Koncastaldi, dmnmodo solverenl stngulo meiise Gamerse commuiiis Bononiensis libras dccem e i sepiem, sobdoe deceiu Bonon. videlicei libras u
CXXlll
BESSARIONIS c u r i a m coram nolario et leelibus jux-
ACTA
CXXIV
extra Romanam
s u n i , vacant iucremenlo et pacifico etaluL Saee pro p a r i e i u a p e i h i o nobieoblata cooiinebai q a o d e c c l e sia sancli P e l r i i n Brcsseda sine cura aila i n t e r r i lorio Ravennae, quae j a r o d i u est circumdaia p a l u d i b u s e i f u u d i l u s r a i n a i a , i i a q u o d non est meinoria in c o n t r a r i u m , quod unquaro fuerit alicujus fruciiia vel valoris, vacai ad prsesens, e i l a m d i u vacavit, quod si ejus coilaiio speclabat ad l u i n , modo esi devoluta ad aliquem praelaapostolioam; sedem
sponie f a c i a m ; et si l a u i o tempore v a e a v e r i l , qu<d ejns collalio seu provisio adsedetnaposlolicam l a Lateranensis dolibet legiiime devoluia geii specialiier etatuia conciiii a o i alias q u o m o vel gene-
r a l i i e r exsisiat : e i si superea i n t e r aliquos lis peadeat indecisa, cujus s t a l u m hic pro sufficieuler e x presso babcri v o l n m u s . proventus 40 florenorum Cujus f r u c l u s , reditus et auri deCamera secundum
eomnmnem sestiraaiionem valorem a n n u u m , u i d i c l u s Emmanuel asserit, non excedunl, cura omnibus juribus satum \aleal, et pertinenliis snis e i d e m E m m a n u e u , c u m c x s i i i i l , u i acceplare, recipere et reiinere priorams, quo, u l asserit, apostolica auctorilaie alias dispendonec v i x e r i l quodcunque beneflcium c u et nostra; legasibi p r o -
quodque praefalum monasterium Sanctac Mariaa i n Cogmedin babet undique niuha bona cireum d i c i a m ecclesiam, unde facile videtur, diclam sinl ecclesiaoi deperdita, unire el fuisse subjeciam diclo tuo monasierio monasierii j u r a pro m a j o r i parte ncc i d liquido valeas demonsirare. lieet ipsius Quare eadem
raluro etiamei arcbipre&byieralus, seu v e l alia digniias f u e r i t , aposlolica
peiitio sobjungebal u t d i c l a m ecclesiaro
incorporare dignaremur luo monaeterio. Noa ergo, q u i indefessis sludiis votis favemus j u s i i s , pnedic* l a m ecclesiam sancli Petri ut praemiuiiur vacaniem i u perpeiuum u n i m u s , etc. Mandanles ecclesiasiicis eub nostra c a n i , etc. Daluro Bononia3, 20 Oclobris 1450. VIII. Bessarion, eic. dilectis nobis io Cbristo c o m m u * n i , messariis e i bominibus t e r r a r u m Succidae et Garnaglonis A l p i u m c o m m u n i t a l i s Bouoniae saluiem e i sincerae dileclionis affectum. Fides e i devoiio vestra quas ad Romanam Eccleaiaui habeiiselpraRsenteinglatumcivilaiia Bonouiao: calamilas insuper, quam ob varias pressuias el locoruui ipsorum sterililatem aubslinelia, noe i n d u c u n i , u l vos a m p l e c u m u r favoribus graiio&is. D u dum siquidem per bonae niemoriae reverendum Romana graliose videPalreni D . F a n i i n u i n Venelum pro eancta nobis comperimus iuisse concessum, et vicario D. qui induarcbicpiscopi Ravennatensis, e i omnibus b a r u m vigore f u e r i a i r e q u U i i i quatenus personls le
lionis e i o m n i auctoriiate, qua f u n g i m u r , tenore praesentiuai coufeciiuus e i de illo eiiatn videmus, decernenlea ex rnioc i r r i i u m et inane,
si secus super i i s scienler vel ignoranter coniigerit a u e i n p l a r i . Nonobstaale qnod de diclo arcbipresbyl e r a t u , seu plcbe per quemdam ^jicolaum Joanni e i canonicutn lmolensem tanquaro vicarium capiluli fungeutein aucImolensis, episcopali sede vacanie dicaiur Lippi licet n u l l i l e r et de
legaiione degenlibus,
toriiate episcopalis sedis pracdictas provisum fuisse faclo cuidam Nicolao de F e r r i s de Faveulia et quod occasione prae-, plebem: nos
inissa idem Micolaus prassenliaiiter d e t i n e a i e i occupet d i c t u m arcbipresbyteratum seu eniai volunius quod obstanle seu plebem praediclam e l ejus dicta provisione
idem Eminanuei possit babcre arcbipresbyieraium, fructus e i reditua discrcpraesenvos cuin inlegritate percipere valeal. Quocirca t i o n i vesirac aucioriiate praefala et lenore
iiaro c o m m i u i m u s et mandamus quaienus per
yel a l i u m seu alios cuindem Emmanuelem vel p r o cnratorem suum ejus nomine recipienies i n realem e i corporalem possessionem arcbipresbyieraius, seu plebis pracdicise sanclanMariae de Salustria, ac j u r i u m e i p e n i n e n i i a r u m ejusdem inducaiis, e l aucior i i a l e nosira inductum defcndatis, amnlo exinde quolibel i l l i c i l o deienlore, facieaies d i c i u i n E m m a nuelem, vel ejus procuratorem pro co plcbein seu arcbipresbyieralum, u l est ditibus e l proveulibus, j u r i b u s et ad eaaidem inoris, adrepcr
Eccleaia guberuatorem c i v i u i i e p r s d i c u c dccreium i n d u l i u m tenoris et coniinentiae.subsequeniis,
l i c e t : F a n i i n u s prolonorariu6 Veuelus pro s a n c i i s simo domino nostro D . Eugenio papa I V e i saitcla Roniana Ecclesia Bonon. eic. gubernalor, dilectis nobis i a Gbristo c o m m u n i Mau-ario e l bominibus Diffuee
lerrac Succidae e l Garnaglonis A l p i u m c o m m u n i i a t i s Bunoniae salulem in eo, qtii est vera salus. satis de calamitale vestra fides nobis f a c u esi per reddilam supplicalioneni quam etcoraiuuDisnonjine nobis exbibuislis : f u i l enini casus ipse w i s e r a b i l i u m f a c i l e q u i misericordessunt, ad m i s c r i c o r d i a m dcvinciens ; n o n cum omnia insperala nalura q u a dam non faeile tolerabilia s i u l , ipse iinininetis casus i n vobis erga noslram Cum a u l e m , fidera pielaiem a d d u x i t .
m i i l i sibfque vcl ejus p r o c u r a l o r i d fruciibijs, universis respondcrt, cunlradiclores quoslibet censuram ccclcsiaslicam pesccndo. l n quorutu fidem, eic. Dalum Bononiai, 25 J u n i i 1450, eic. VII.
obventioaibtis
e l alia j u r i s rcmedia c u m -
Bes*arion, e l c , v e n c r a b i l i Patri Blasio abbati S. M . i n Cosmediti. alias Sancti S p i r i t u s de Ravenna. Digna r c d d i i n u r ex injuncto nobis legaiionls o f l i cio aliealione soHicili, u l i n admiUendis eoruni votis bewcvoluai i m p e r i i a m i i r assensum q u i monasicr i u r u i u , ecclesijrumquc aiquc locoruin quibuspi'a>
s i c u l exposuislis, domicilia c o m n i u ubi rebideniia v e s l r i
nesqae babitationes vosinii onuies radicaue l a p a . suai t l u x u , e i ruina m o a i i s , communis sita e r a i , locaque f e r i i l i a dicto casu s t e rileai susceperint coadilionem, supplicastis b u m i l i i c r , ut causaai babcrent boiniaes m i n i m e d e s e r e n -
cix?
\N L E G A T I O N E B O N O N I E N S I . duas, solitlos tredecim, pro denarios quaiuor duasalarii et caa nienses: alla* vero 20 librae lautura solvanlur i n l r o i i u depulato balneorum rcparaiione e u m , vol eos, q u i ad s i m i l e n i exaciionem
cxxvi Bonode pcr
di coromune v e s l r n m , quod i m m i n u e r e dignaremur pro d i m i d i o suiniuam l i b r a r u m q u i n q u a g h i i a runi, Bonun. quos singulo anno solvere pro rata solidorum t r e d e c i n i , denarioruui qtiatuor
depulali
f i c a r i o r u m Capugnani, ac quod eallem sal vobis vestro coniuiuoi necessarium daretur vobis l u e r a salium Bononicnse p r o libris Iribus
s u n t , sicui latiussuperius expressum e s t ; mandanies ibesaurario camerae B o n o n . q u i pro lerapore e r i t , defensoribus baveris, conducioribus, ac iibus depntatis ad dicii superstanpro libus salis, exacloribus vicariis C a p u g n a n i , oiBciai n t r o i i u s exacliouein reparalione balneorum ac omnibus et singulis aliia oflicialibus nostris et communis Bouonienais quibtis spectat a u l spcclare possit in futururo, qualenus temfidem sigilbanc nosiram g r a i i a m serveni, faciantque de pore i n tempus ab aliis o b s e r v a r i . I n q u o r u m praesenlisconcessionis noatrae dccretuin liqne n o s l r i r o t u n d i jussimus fieri, impressione
Bonon.
ad raiionem Corbis, a i c u l fit cseleris aliis c o m i i a l i bus comrounilaiis B u n o n . p r o p t e r eorum p a u p e r l a t e m . Nos auiem elsi oiiinom possibilem flruiiler credamus damna et coinfirmaj a c m r a s vesiras, latnen babere volumus i n f e ipsa informaiionein ; renique misitnus reverendo D . tbesaurario et defensoribus
bavei-U coiiuiiunis 011011. Ipsi enim i n f i r m a t i suni, vera esse, i m m i n e r e q u c
t e r u u t nobis ea quae i n supplicalione per vos narrala ad baec pericula gratiam vobis corbis praeler ipsa, qt?ae mons ipse adbuc t e n d i l a d dectsioaeni : undesuadebant nobis, quod faceremus : quod sal vobis darelur raiione
niumri;
Oatum Bononiae i n palatio nostrae residentiap, die q u i u i o dccimo mensis F e b r u a r i i 1452, p i i m o ( ! ) , elc. IX. Posi cujus quidem decreti e i i n d u l i i concessiocomilem n e m , speclabilis niiles D . Nicolaus de Sanalis c i v i latis Bononiensis auctorilaieapostolica i n Palatinum assumplus, in t i l u l u m sui comitatus lo* cuin praedictum, q u i d i c i t u r L a p o r e i t a , cuin o m n i bus p e n i n e n t i i s e i j u r i s d i c i i o n i b u s s u i s , lidoruin qoaluor ac etiam soet cuin v i c a r i a i u d i c t a r u m l e r r a r u m , et soluiione pro qualibet bucca b o i u i n u m ponlifi atus anno sanciissiini d o m i o i n o s i r i D . Etigenti Papae
pro l i b r i s I r i b u s B o n o n . a camera, seu canipa salis n o s t r a : et quod salarium communis v e s i r i , vidclicet l i b r a r t n n quinquaginia d u a r u m , solidoruni Iredecim, d e n a r i o r u m q u a l u o r , quod mJlieremus, el duas solidos a u n u a i i m solvere l e n e relibras i r i g i n t a quatuor Bunon. vioarioruiii m i o i p r o salario v i c a r i o r u m Gapugiiaui; qnod iimninueremus ad tredecim, deuarios
qoae a n n u a t i m s o l t i per vos pro salario U n e a u i u r . Residuum
a u l e m , videlicel libras 20 ne
prsejudicium flal camerae aui aliis c o t n m u o i l a t i b u s , solvaut boc niodo^ clc. Nam facla esl alias c o n s t i l u tio per regimina c i v i i a l i s Buiioniae e l confirmala per querodam reverendissimum cardinalera alias legaiuro, quod i n t r o i i u s Dacii i u o l e n d i n o r u m , qui pro r a l a contingenie c o m m u n i l a t i b u s Succidae, Garnaglonis, e l Capugnani ad r a i i o n e m soUdorum quaiuor pro bucca personarum d i c t a r u m c o m i l a t u m c e n f e r i e r e n i u r ad reparationem et ad reapiationem balneomni de Laporeita commutiitaiis Bononiensis. 0 1 auleoi c o n s i i l u t i o ipsa j a m annis decein servala s i t , rcparationesque pro majore parie feiiil peruafeclae, parunique restel ad suam perfeciionem, runi p r o l a t a
personarum i n ipsis lerris e x s i s l e n l i u m , p r o u t antea pro m a c i n a i u camerae Bononiensis soltere consueverant, eadem a u c t o r i i a l e o b l i n u i t p r o v i d e r i , p r o u t i n l i i l e r i s apostolicis inde confeciis, et coram nobia e x b i b i l i s clare constat. Gum aulem i n l e r praefatum generosttm coinitem et spectabilem m i l i l e m ex una parle et vicarios pro tempore depuutoa ad miues earumdem parte ex altera s x p i u s regimen t e r r a r u m ex a l t e r a , ac e t i a m c o n i m u n i l a t e i et b o coniroversia f u e r i t , e i e l i a m vigeat de praeeenti occasione sol u t i o n i s salarii d i c t i v i c a r i a i u s , e i etiam solutionis libraruin psis annis v i g i u t i , quas praefatae comraunitaies, et solvere p r o reparaiione b a l n e o r u m do ad quoruin soiulionem iiomines pro eorum buccis inacinatus j a i n ceriis etaLaporelta c o n s u e v c r u n l ,
debant, qnod ex i n t r o i i u praedicto Dacii itiolendino* contingenie d i c i i s coniilaiibne q u i libra: 20 pro compleia per officiales depulalos colltgilut* causa dictae rcparationis, capianlur diclae rio v i c a r i i soiutione e o r u m quae solvere lenebamitii pro salave&lr, re&iduum vero i n t r o i i u a d e p u \estra non subvemre, teiur ad soliiain d i c t o r u m balneoruin reparaiionem. Uoc e u i u i suasis nobis propier damna mediocriler p l a c u i l : undc e i vesira? possuuius, vobis calamiiali voleriles in i i s , q u x
prsefatae universilates efl h o m i n e s d i c t a r u m t e r r a r i i t n a u c t o r i i a i e praeiuserii decreti se asserunt non t e n e r i : nos e r g o " j u r g i o r u i n maierias ampuiare c u pieules, ac p a c i , q u i e l i et I r a n q u i l l i l a i i subditorum noslroruin providere p l u r i m u m aflectantes, piaRsemi noslro decreto flrniamus, qood praefaue u n i v e r s i i a tcs e i homines earumdem p r o o m n i eo e l , quod occasione d i c t i macinatus pro eorum buccis canie33 Bononiensi solvere tenenlor Bonon. de caetero oiunes et non utienus sibi f a t l a praefalo D. singulas libras uudecim pore coiucssionis c i i r a cx
a u c i o r i u i e aposlolica
qua f u n g i m u r g r a t i a m vobis secondum quod quod sal canipa
facimus, concedirous e l i l l a r g i i n u r
io relalione p r e d i c l a siguiflcaluin e s i , salis B o n o n . pro libtis (ribus Bonon. pnudicias
xidelicet vobis p r o osu vestro exliibeaiur a
p r ^ f a l o D. Nicolao c o m i l i praedicio e l m i l i i i a t e i n auctorilate aposlolica compulando i l i u d l o l m n de dicia suiiima
quateuus arigiula
tiqnidem solvere t a t i i u m debeaiis pro galario v i c a n i Capugnani a n n u a i i m libras (1) Falsa ponliUcatus noia.
PATUOL. GR. CLXI.
quod dicias universiiaies et bomines
* cxxvif
MJCHAELIS APOSTOLH sol-
exxvm
Nicolao r e p e r i r e l u r esse s o l u l u m , effeclualiier
solveretenerentur occasione p r a d i c l a r c m i s s i o n e m , liberationeui c t e x e m p i i o n c m concedendo. i u s u per praefatum d e c r e t u m , u t p r a n n i u i i u r , insertuui per nos dignanler i n s p e c l u m i n o m n i b u s suis p a r t i bus u l i r a p r e m i s s a auclotiiatenostrae legationis c o n iirmamus scripia et approbamus, et etiain de novo c o n concedimus ; wandantes domino i n eo
v a n l sine d i i n i n u l i o n e a l i q u a ; qua? librsc undecim eroolumento d i c l i sui c o m i t a i u s cedanl p r o r e p a r a tione balneorum de L a p o r e t t a , p r o u l eidem ex l i i t e r i s a p o s t o l i c i s r e p e r i t u r esse concessum : a c e i i a m praediciae universilaies e i bomines p r o salario u n i versitatis d i c l a r u m t e r r a r u m annis sitigulis solvere debeant, j u x t a tempore
(
ordinem
consueium vicariis
pro
ifresaurario, defensoribus baveris civitatis B o u o n . e l a l i i s , ad quos apeclat, l a m p r e s e n l i b u s quam f u t u r i s , u i pr<edicta o m u i a o b s e r v e u t , et ab aliis N o y e m b r i s 1450, i u v i o l a b i l i t e r faciant o b s e r v a r i . Datum Bononiae, etc. die 20 indiciione 5, ponlificatus quarlo. D. Nicolai papai Y aono
depuiatis, et imposterum dcputandis per ad boc f a c u l l a i e i n , librae q u i n q u a g i m a
habenies
duas, solidos t r e d e c i m , e l denarios q u a i u o r p l e n a r i a m a residuo e j u s , q u o d p r o i o t o tempore praeierilo e i usque ad lenipus provisionis aposiolicae, u i praeroiltilur, faclae, d i c i x universilales e l bomines
MIXAHAOY
AEQS. 1 -
MICHAELIS
APOSTOLH
D I V I N I S S I M U M BESSA-
1
F U N E B R I S L A M E N T A B I L E H A B E N S PROOEMI0M CONSTANTINOPOL1TANDM. RIONEM REVERENDISSIMUM C A R D I N A L E M SANCTJE SABINJE SANCTISSIMUM PATRIARCHAM
Ergo erat i n fatis u t , p o s f p l u r i m a s illas c a l a m i taies ei s a c r tuihique cbarissimae pairiae expugnalionem et e x c i d i u m , v i x d u m r e c r e a l u s , e i bunc iulolcrabilem nosirum nuntiura audirem. Sapienlissimum et f a u t o r e m , principalus ct divioissimum dominum
, .
\ &? \
(1) , \ , \ , , \ , , I
1
qucm geniesel civiiates, ecclesiaeque et
consiliarium et praesidem i n o m n i b u s b a b e r e exoptab a n t , ex b o m i n i b u s , beu I inopinato fuisse sublat u m l 0 longi l e m p o r i a i t i f o r i u n i a e i subitae r e r u i n conversiones refluaeque forlunae, q u i d boc j a m d u d u m concoquentes nostra aHaie perfecisiis, cum vei ante vel nosira posl lempora i i c e r e l ?
AIIQOQ
(
9
\ \ ^ '
(2) * ; " , ~ , \ , \ . '
dignam, ut
par f u i t , u h i o n e m a uobis suinpsil suramus r e r u m moderaior per eas quae prsccesserunt calainitales? an et uUiiuam banc qtiasi debiiam s u p e r i n d u x i l ; cum sipsa et vitaiu nobis, b e u ! ul u l i u a i n eriperet l
, ' (2) Cum licerel. Excmpla ad V i g e r . 530. P a r u m buinane I K R C No.sler : sed indulgci d o l o r i .
(1) ut , r e c r c a r i iuli erholen. Uippocrat. . I I , pag. 267, 2 8 .
* Hanc oralionem Crce edtdil Georg. Goslav. Fulleborn, Lipsia3 1792, cum Georgii Gemisii laudalionp rooebrl Geq-a? Auûstaj. luterprctationem lalinaiu addidimus. Vide toaiutn saperioreiii Pielbo.ie.
cxxix
L A U D A T I O F U N E B R I S BESSAKIONIS.
nunc incursurum et
cxxx has funeslissimas d a i u r t i m inleremptum, quam i u
, \ ,. () , , . , ' ,
Meo, hoc quitlem si prasvidiesem mc tanla i n mala poenae, libentius oplassem tunc temporis c o m b u r i , Aehaemenidarum ariuace miseram delapsum fortunam sexcentii pejores m o r libus subire catamilaies. Satius est e n i m , u l a i i Euripides* semel w o r i qtiam cunclis diebus male perpeii.
. .
* ! ! ' ' ' , , | ; ; ; ; ; ; ; ; ; \ \ ; Q \ \ ,

r
0 t u q u i persptcacissimo ea qoas flunl oculocon* spicis t 0 sapientissime e o r u m , qme sub solc s u n l et super s o l e m , dispensaior, ad quid aplendidissimam illum orbis facem exstinxisli ? Y e l potius quare oculum eruisti? Nonne defensor? soie fulgeniiorem
pietaiis c u l l o r aapienlissimus?
e r a t ? Nonne Ecclesto
Nonne m a l o r u m o s o r ? Nonne justiiiae amans?Nonne Nonne suis v i r i u l i b u s orbem u n i versum dccorabai? Nonne egenis quolidie o p i m l a b a i u r ? Nonne i n c r n e n l a , quotquot eunt dies, s a c r l ficia iudesinenter f a c i e b a t ! Nonne quidquid dici potest et b o n i , et j u & t i , et religiosi ? 0 sapienlia,
, \ I \ " \ , \ , \ \ \ , \ \ , " \ , , , * , \ , ; , .
virtusque et diaciplina, qnis vestrum diesoltU d o m i c i l i u m ita opiime perpolitum u t aliter non l i c e r e l ? Hujus enim v i r i sapienliam et omnem r e l i q u u m decorem non modo Graeci e l R o m a n i et quicunque eorum j u g u m amant ab iisqoe r e g e n l u r i n a d m i r ^ tione habent, sed et B r i t a n n i et C i m b r i e l Gerroani, Cellaeqneet Galli atque H i s p a n i , Paeonesque et Iberes ac Celliberes, atque, ut uno verbo d i c a m , Gra?canicum genus omne et barbaricum, apud quos gloriam adeplns est quae coetam usque pertingat et lueniorlam exinde, u i r e o r , hab^blt qoae oronis lemporis n a m r a m abunde sit superatura.
! ! I \ * I , \ , \ , , 90 \
T
E b e o ! quis roibi b o n o r u m spem i a cineres r c d a r t a m c o n f u d i t ? Quis raibi puerorum n u t r i t i u m ab^tulii? quis m i b i senilis actalis et c o n s o c i senio pauperlatis r a p u i i consolaiorem ? N i b i l m i h i ad boc repuiaiae sont res patriae ciYitaiie, n l l i i l liberoruni amissio, n i b i l patrum o r b i t a s , n i b i l doooorum e l pecuniararo j a c l a r a , neque quidquam aliud ,borum quaecunque dolorem et morbum et bis affinia m i serishominibuR ingruendo aflferunt. Osapientlssiine Bessarion, venerandura certe m i h i et dulce decus e i res e l nomen, qualis fuisti nobis et dcinde, bci m i b i 1 m o r l n o s es \ q u i mecum non quasi dominus conversari p e r s e v e r a s l i , non qnasi benefacior a u i sapieniissimus, sed quasi q u i fortuna aequalis e l m i b i dcbitor esses, vel eliam quasi cum scienle nounibil pbilosophiae nioruin e l d o g m a t u m . U t i n a m m i h i baecdiceDti ouncossa e t n e r v i aiqnc caro muscolique et adipes et cum medulla c a n i l a gines et otnnis i n me succoruin concrelio divinilus i r a n s m u l a l a i n lacryinarura fontes diCQuereni! Aliier cnim non satis digne deflere possim l i u e r a i l l u m , Platoue rum ipsiusqun sapienlise principem
Q , \ \ , , 1 , , * \ , \ \ . * \ \ \
\ \ \ \ I
1
, : , 6/. (4) () De excidto Consiantinopolis c o g i t a l . Constantinopolis a T u r c i s occupatu est 1453 d . 29 M a i i . h . e. Persarum p r o : T u r c a r u m , quoci s^pe. Conf. Pontanus ad Pbraozam. I . i , cap. 2 5 ,
d i s e r i i o r e m , vebcmenliorem Bemosuiene, sua i n p g . 255. gcnns a r m o r u m Persis o l i m uûalissimum. Xenopb. de He K i j u . X I I , u , i . q . ; Cyrop. , 2, 9. (4) " sublimiias. ; ^
cxxxi concionandie d i u e , T b u c y d i d * sublioiUali lenebras
oralionibus majcstale c i
. MICHAELIS APOSTOLII pulchrituoffiindenlem, , , , \ (5>, , . , ', \

1 1
illuro q u i insolubilibus syllogisraorum c o o c l u s i o n i bus liequaquam se ab A r i s l o t e l e e l Cbrysippo superatum esse d e m o n s i r a v i i , o m n i u m q u e cardinalium ipsiusque Pairie p a t r u m velinl n o l i n t , corona f u i t . ISunc adesse oporloret Orpbea, Musaumque et H o m e r u m , nuuc Gorgiam e i L y s i a m et Andociden, nunc Pherecyden, Pytbagoramque e l Plaionein, u t i n v i r u i n v i r t u t u m exemplar et imaginem hymnos et funebres oraliones e i e p i g r a n i m a i a conscribereut, gi lameo et illi bymnis eum celebrare pares esse possenl. Mibi v e r o , cum sim unua, cuni sim t a n l i l l u s , e l tamen praecooium coniexeie audeam et monodiam decanlaro funebrique oiaiionc dcnique prosequi, quis non j u r e succenseai? Quaeve iu nos non j a c l e n l u r convicia, q u i ea quse uuiugere non m i b i curae est, dummodo i u serniuiics, u l urbem possuraus e l s u p r a vircs s u n l a i i c n u m u s ? Sed n i b i l horum viven, i t a cerie et post n i o r i e m libeuler accipias. P o r r o i l l i e r a i patria q u posi rcgttiam u r b i u m f u i l regina Trapezus aniiquissima etGrseca civilaa a pbilosopbis i n sexcenlU scriplorutu lucis decantata : et quibuscunque inier ipsos cordi fuit prospere se babemem o r d i n a r e c i v i i a t e m , Jegibus bcne coDStjlutam, norentem l i u e r i s , recte i n o r a n i bus disposilam, i i pro forma e i xemplari T r a p e z m i tem proposuerunl. Pareutes aulem noa ex nobilibus eraut e l fortuna insiguibus, sed manu et arlificio victum transigebant, v i c t u m , u l ego q u i d e m reor, justiorem d i v i niorenique l y r a n n o r u n i viciu dynaslarumque, q u i gentes e i c i v i u t e s imperio tenent et d i f i g u n t : i l l i nanique bominea iisdem affeclionibus indilos ex iigdem procreaios sanguinibus, e i iisdem quibus ipsi forlunis etcasibus o b n o x i o s , ex liberis servos v i f a c i u n l , aiqoe t r i b u U vectigaliaque e l exaclione* solvere c o g u n i , e l nou prabeuiibue neque habentibus unde p r e b e a n i cxtrema roiniuniur, et Pluto ipso q n i caecus esl ac d i c i i u r c f c i o r e s i n eos rabie cffcranlur. H i aulein, elsi n i l i i l borum o m u i u m babbntes s i n i , boncsie taiueu et secunduni naturam v i v u n t , copiosius quam d i v i l e t propi iis ex 'aboribus egenis opera i e r e u t e s , gunl oieo, facitim. Poaiquam vero i n pueritiam provectus esl, opiiina nola signaiutu eum a pareniibus secum assumpsit . L o n g . de S u b l . , V I I I , . (5) ' () ; , , \ ; L o i i g i i i . de SubJ. X I V , 2. Magis adbuc u u n e l Manuel Pabeulogus i u Oralione i n Tbeodoi-. ap. Coaibcflsiuui (Pmrol. l. CLVI). / , , ) ; ' el vesiimeniis peregrinos bospiiio susciinduunt ei accumbere pienies, alacriorique animo ignera accendunl, u n decus et
/ xfj , ^ . * , \ , \ , , f) * ' \ = ; '' >, . \ (6) , , , / , , , . , ; , ' , , , \ ' ,
, \ ' (, * . , \ ? \ , \ (7) \ . ,
, \ \ , , , , , \ x a l .
\ , \ ol , ' . (6) \ , ;(. Xejiopb. A u a b . IV, 8, ti. (7) Ca3cum fuixeruni veieres d i v i l i a r u m d e u m . Vide A r i s l o p b . P i u l . oi o'.
CXXXlll
L A U D A T I O F U N E B R I S BESSARTONIS.
CXXXIV
(8) ; \ ' : , , ' ' , , , ' * , , , ? . * ,
maximus a n t i s t i l u m Trapezunlius D o s i l b e u i , q u e m m u l i i s o m u i n o precibus obeeeralionibusqueet verbis i i s i i l u e r e t , s i m u l q u e i n filium s i b i a d o p l a r e t e t q u i dein longe gloriosiorem eo q u i secunduui n a l u r a m genilus. Gum aulcm ipsi j n inentem venisset B y z a m i a m remeare, secum a d d u x i i et piierum v i r t u i i s p u l c b r i m d i o e m p r a se f e r e n t e m , tiec m u l i o tnagislro, didil, pott cuju vila irreprebensa, i n c o r r u p l i q u e
mores, ob e x p e r i e n i i a m perilissitno i n manus i r a apprime sciena c x l e r a qnae sunt i u b o m i n i b u s b o n a parumesse flrma et brevissiini t e m p o r i s , disciplinam vero i n nobis immortatem esse et qtiae a u f e n i nequeat. P o r r o i d cujus magno lenebaiur desiderio assecutus, omniMin spe c i t i u s , s i u d i o , meniis accumine et bona indolc p r i m a m a r i e m i l l a m , c&ieris o m u i bus quae eam s e q u u n l u r necessariam condidicit; comlidicit et mulliplices poeticae partes, u l q u $ s i t a r s l o c u p l e s e l copiosa, l i n g t i x apparatu e l n o m i num multUitdine omnes animi sensus e x p r i m e r e valen?, e i qualem vcl operationem, r e l b a b i l u m , vel affectiofiem, vel magnitudinein s o r l i l u s B i l h o m i n u m aut eliam d e o r u m unusquisque dilucide o m n l n o c t facillime commonslranfrr T u n c i n r b e t o r i c a , qu v i m ignis spirat, etsi comis ipse et m o r a l u s , cacieros sive i n deliberando, sive i n causis dicendis, sive i n demonslrandi genere longe superabal. Gum a u i a n ba3c o p i i m e et ex voio c a l l u i i , logicam J l a s discere In desidcrio babuit, successit, quin tamen mulium porro ct eibicam e i eas q u s u n l de natura e l idois scieneique res benc prorsus nec d i u
' , \ \ * , , , $ , , , , . , ! \
1
, ( . \ \ ^ ,
\ \ ; , , \ . " , , . * , \ , . \ / , ; ; , (9) ; ,
suiduissel. Maiberaaiicarum vero a r l i u m et sci<"* t i a r u m , b r e v i quidem tempore, Plelhonctn babcns d n c c m , opiima quaeque p e r c e p i l . Sed reliqua, quasi supervacua pielatcm colentibus et i n u l i l i a , iis q u i vellent inquirenda d i m i s i t . Ergo iis de rebus ila se babenteviro et bifariam curas p a r l i t o , b i u c quidem in l i l t c r a s , sine quibus cseca est v i l a , Hlinc vero i u cxerciiationem i n s l i u i t i quo Deo digne v i v i t u r , v c n i l landem (empus i l l u d , utrisquc populis desidcral i s s i m u m , quod disrupias gcnips coadunavit ct a n tiquam illam dissolvii i n i m i c i i i a m , paccnique e l concordiam, res omniutn qme sunl i n vila p u l c b e r rimas et uiilissimas r e d u x i t . H e u ! qui siuc lacrymis i l l a l r a c l o e l e n a r r o ?Quaiu ob causam m i s e r r i m i oculi mei snnl exsiccali, et oinnia membra mea h o r r o r e coercita , nisi quia ganguis pne dolore circum praicordia concretus exleriora niea non absqne i g i u i r lempore virileua bilem nostrum ebiepiscoptis fierel el ratione i n d u r a v i i ? Eo ar-
-, ; , . .
* , .
\ ! ,
(10) , * \ , " ^. , , \ . ; (11) \ ; , \ )
i n a?iatein progressum no rogaveruul e l cocgertuii.
c i v e m , u l celeberriinae N i i i c x
K x i m l o , una ciitn serenissimo imperatore nosiro c t cum eo qui lunc lemporis Ecclesise habcuaa regebai, P.-obl. 2 , 1 6 . ( I I ) Joamies Pal:polog<is illc : si do r o n r i u o F e r rariensi bic sorin e.^l, q a i c c r i o est. V i d . At la hiiju 5Vii. S v l w Svrnpnli pag. 59. Conf. iconoa ap. Lanibec. V I I I . . 5 0 k
* Dosilbeis variis egil F a b r i c . b i b l . G r . I I I , . V o l . I I , p . 88 seq. (9) Orienlatcin et Occidenialem Eeclesiam s i g n i ficai. (4U) h . I . I i o r i o r febr.lis. A l c x . A p b r o d .
cxxxr Tela teeii.
MICHAELIS APOSTOLII Qui vero illuc convenerani, v o l n e r u n l e l hunc tiiiiim ex
cxxxvi
cumque omni Orientalis Ecclesia? s^nalu, i n I l a l i a m u l r i q u e ex uirisque populis oplimos quosque suse ipsoruin causae paironos deligi, Ulis i n prirais elegermit. Quam mulla atilem d i x e r i t , quainque mutta conscripserii i n sacra illa d i v i nissimaque synodo e l i n ea qua? alia i n parle Iialiae esl habiia, seoserunt e l i i qoicunque tunc illic ade r a n l , senserunl e l i i quibus curae fuerunl ea quae postniodum ges?a s u n i , sentienl vero eiiamnum q u i volent, r u i n liceal plurimas et optimag vtri o r a i i o nes manu usurpalas perlegere. qnam i u u l i i tunc i n admiratione le b a b u e r t i n t ! quam m n l i i propier te genli noslrae g r a l u l a i i s u n l t palrem beatum quam nuilti prole felicissiraum
; * ! , , , $ (12) , { \ , { , \ , \ ol , .
*Q ! ! \ ^ 1 1 " , , ! (13) . ' \ \ , (14) \ ; , \
p r a d i c a v e r u n l ei l a u d a v e r u n l ! quam roulli d i v i n i s simo Dosilbeo, itiae i n s t i l u t i o n i s causa, faustissima s u n i a p p r e c a t i ! Porro propier luoc e i bis adhuc p l u r a , te Romani cardinalis dignilale decorarunt, et insuper le palriarcbain ejus quae non ita inulio anlea, bei m i b i 1 civiiatuui regina f u i l consliiut-runl. Quin imo digtius es judicalus q u i ad summuui et divinissimum Roniani poniiftcatus apicem eveberer i s , 01 qnidem eveclus esses nisi faissel inipedir menio nostrae gemis iufeliciias, \e\ poiius Dei o m nia pervideniis oculus alia i a f u l u r u m reponeos quas h o m i n i i m scieniia capere non poiest. I l l u m vero, cuin u l i s ac lanlue esset, naiur m o r t a l i et c o r r u p i i b i l i decore.
, . \ (15) xfl -
coticedere coacium, ex bac quippe baud digni fiueremur.
v i i a i n i n c o r r u p i a i n et immortaiem iranslulit Deus; f u i m u s q u i dtu lanto
, ; , . , , ol * \ ;.
Nou me q u i d c m l a l e l , amicissimi v i r i , bomines p l e roeque nullum exisiimare dolorein a c r i o r e m eo q u i ad m o r i e i i i d u c i i ; ego vero bonis n u l l a m esse suavioreui censeo voluptalem q u a m ex hac vita nugraiton e m ; q u i a , cum quasi i n carccralibus custodiis, compedibusque e l suppliciis d e l e n l i , ab iis cducti ad i m m o r l a l e m Jticundissimamque vitam t r a n s i n i sedis g r a n l , e i cos Deus paredros s i b i c o n s i i t u i i ,
" ; \ ; , , \ , \ (16) ' , , , . , ' ;, ; ' ' , , , xffig . \ lies a Graecis appellalur. V i d . Nicetas i n A l c x i o Murzuflo. Niceph. Callittus praefal. Comiam. Manatsis A n n a l . passim. (14) Futur.ih posi Piutn I I , anna 1464, ( 1 . 14 Aug.) d e f u i i c l u u i , pouiifex maximus e i a t , ni>i p a r u m officiosa, u l a i u u l , Nicolai P e r o t l i admis?n>nalis eui morositale cardinalium animos a se aJienassel, X , p. 4 0 1 . (15) V i d . Fischeri V. C l . l a d . ad i E s c b . D i a l . (16) Noiissimus illc O r i e n t i s n i o s h o n o r a u d i ' atiticos. I Beg. , 19. Coni. ol , M a l l h . x x i i , 4 4 , i m p r i m i s Knappii V , C l . Progr. de ( i i m i o ad d e x l i a m Dci se^cnlc.Hal 1790, 4.
aliofi quidem a l t i o r i s , alios autem i n f e r i o r i s , j u x l a uniuscujusque cerlaminum m e n s u r a m , diguitate r e munerans. Verum perversi bomines, voluptaiis velerno o b r u i i , quasi graviore potu per totam v i i a m i n e b r i a i i , pro itumarcescibili prato bunc carcerem habenl neque vincula dissolvi cupiunt, quippe q u i iufiina baec giiperiiis prceponanl. M i b i aulcm neque de his neque (12) Synodum Ferrarieneem significal, a. 1438, d . 6 Octobr. ab Eugonio I V cceptam, anno 1439 post sessionem x v i . Floreiiliam i r a n a l a l a m . Duca H i s i . B y z . cap. 3 1 , p. 118 s*q. I n sessiune p r i m a Bessarimii* , de unione ineunda ( v i d . F a b r i c . X , p. 402, 1), io alia quadam ejusdem o r a i i o o c c u r i i l de tinione. (Couf. idem p. 4 0 2 , 2 ) . Periinel lmc quotpie illa Bessaiionis epislola, de qna F a b r . i b . I U 6. Conf. de lioc Concil. Labbei Syn. Histor. C o n c i l . Pafis. 1001. 4. Concil. Goll. Labbei a. 1672 absol. . . X l i l , 1, 285, et Harduini (Par. 1715, absol.), I X , 1 . (13) Cousuiiiiuopolii \ sexccn-
cxxxini
L A U D A T I O FUNEBl IS BESSARIONIS. prxelegerunt,
cxxxvm
11 \ , \ , . *' ol , , (17) , , ^ . ' , . , , \ , . , , , . , , ' '., , , , ' . , ' , * , x a l ' ' . \ . . , . * 1\ . , . , \ . , , \ , xffiz . . ' , , , . (18) . , .
de talibus est sermo. Sed q u i praa tertenis coeleetia nisi i d e l i a m i n ea eui parte quae potior est maximo essei d e t r i m e n t o , sexcentie* sese errore exuissent, divinissimam v i t a m et sedem sorl i l u r i . Hoc antem a p r i n c i p i o exislimaret. Ponro meliorem divinioremqae nostrl partem i m m o r l a l e m permanere, et a m u l i i s aliis per lougas raiiocinationes demonstralum est, e l per hasce no~ iras, breves licet et egenas bnud ine?idens fore a r b i i r o r . P r i m u m q u i d e m , quia anliqmssimum est, boc dogma et m u l t o r u m ore c e l e b r a i i s s i m u m , n o n soUim apud vulgaria et ignobilia, sive v e l o s t i o r a , sive recentiora h o m i n u m genera, sed et apud oas gentea quae sub sole sunt plurimas et laudatissimas. Quibus uiai i d esset persuasissimum, neque eos q u i jusle et sancte v i x e r u n t , poet o b i l u m i n Elysios campos abeunles, i n onnimoda feliciiaie nec doloris quidinalorumque o m n l u m gecuros habitare o p i n a r e n l u r , neque defunctis adbiberent obseqaia, quam aliud eoram quae irarenlur. Deinde, nisi i i a se res h a b e r e t , nullus quidquam d i v i n i exUiimaret, neque causam i n i e l l i g e r c i , ideoque nec infiniiaiis nec seternitatis deslderio afficereiur. Hoc aulem evidens omnibus q u i nnquam ex o m n i jevo nati s u n i e i i n l e r i e r u n i b o m i n i b u s . I m m o r l a l i s ergo et setnpiterna esl anima. Prceierea nulbim videae eorum quae sunt seipsum u l l r o interimere. P o r r o ex bominibus s u n l q u i sibi ipsi manus inferunt et tuorlera oppelunt. Patel i m mortalem esse animam ; sin m i n u s , horoo nunquam p r o p r i u m i n i n t e r i t u m libens irruereU Nunc auiem boc facit, sciens i d quod i n se praecipuum est, hno i d quod est ipse, non solum constare e t p e r m a n e r e , sed ad meliorce quam q o a v i n c u l o j a m iransraeare. Insupcr i d omne qnod per p r o p r i n m v h i u m non dissolvitur incorruptibile esl; alqui anima por p r o p r i u m vUinm non dissolvimr : porro v i t i u m o l aniina3 l i i u i d i l a s , i n v i d i a , lascivia c l oantcra q d x l i b e i buiusmodi; ialU. Adbnc aaiei omiie <^K>d seipbaja nmvel seiDper DK)veiurJ;ûod êro semper movcUir i r r e q u i e l u i n est; porro irrequieluni mortalem i g i l u r et vila decedani, ipso finis e x p c r s ; qaod aulcm essceliam ex boc iinis expers, i i n m o r l a l e . P o r r o lalis ent anima. I m flnifrexperlem paiet, quod m u l l i eorum q u i i n eo sunl u l ex bac i n e x i i u , dffmilas itiuliorniii mortesprsedicunt non eonnn lantummodoqui cadein iu u i b e scd e l q u i p r o c u l falo funguntur. Ego cerie id ipsissintis oculis v i d i et ex alioruin ore ba?c eveui9se a u d i v i . V e r u m rtOicenMti mortera alioruin neque prscnequc praidic^renl nisi per pr,Tvisioiiein i n c o r r u p l i b i l i s eigo anima et iunnorbic stint sedes, abrupio m o r t u i a conferre a r b l DUIIUS
inquisivisset,
nisi essc tmmorlale id quod i n nobis esl praecipuum
, , . ,
. ^ ) ^ ; ' , ) , . . , x|J ( 1 7 ) pifo; 1\ :-
! . ,, 30.
( I 8 j . Plaion. Pfccdo, el Ciccro . , 2 3 .
JOANN.
FABRICU
. '
CXL
a n i m a quae i m m o r u l i s e s t i d q u e semper i n q u i r i t per ea e i quae providet, et q u agit, et quae c u p i l et qiiibus abetincl. hacc quidem, a m i c i , i n praesenti satis sint nobis, quippe q u i sermonum inopia et b u m i l i l a i e divinissimo v i r o ducique nostro melius gralias r e ferrc non possimus, et alios noverimus longe p u l cbriores nosira funebres oraiiones e l epigrammala composuisse, quoscunque circumiens bonorabai, viri oranigenisque optimis et magniikeniisstmis c u m u Jabat beneficiis. Vos autem, inspeclis caHeris v i r t u t i b u s , memoresque ipsum vrrse divinaeque sapieniiae exemplar exsijtisse, beatuin felicissimumque a r b i t r a r i o p o r t e l : Deum vero omnia pervidentem eos hoinines qui praeclare e l sancic v i i c r u n t , i n i e r quos unus e r a t e i b i c nosler faittor boiws, religiosits, Wralis, temperans, intelligenes, niagnaniuius, e l boc certe ipsuin sciens quis sit v i r sensu p r x d i l u s bcaiusque, bos, j n q u a m , q u i lales sutit sempcr p r o p r i a m i n doinum ad se cvocare, e i q u e m ob virlules d i l e x e r i i euni iilic connuorari jubere e l convivain faclum v i n u m biberc ueciare et ambrosia suavius, quod novum cuin fidelibus se b i b i l u m m dtscipolis suis pollicitus csl i n p r i m o i l l o suo et pult b c r r i n i o ct j n s i i s s i n i o r o g n o , quod jamjaiu bis q u i digni sunt spondeo, ex i i s nempe quae nobis significavit q u i futura praevidet Deus. ( i 9 ) Mire boc sonat, ubi de priino e i p i i l c u e r r i m o juaiissimoque regno ei de (idelibus sermo est. l i a ijiisceni i l l i sacra profanis I
, , ? ,
, , , ?) \ \ , , , .
, , \ * ' , , , , , , , , \ , , *
, ;, <? (19) \ , ; ) ^ (20) , . , . (20) " , j a m j a m . Conf. Viger. l i l i o t . pag. 1 3 1 , ed. Z e u n . de
JOAN. ALBERTI FABRICII B E S S A R I O N E l l

NOTITIA HISTORICA ET BIBLIOGRAPHIGA.
{(Bibliolb. Gnac. lom. X I , com eupplemenlie Harlesii.)
Bessarionis ( ) , v i r i magni alque e r u d i l i s s i m i , laudes digna oralione perseculus est Baptista P l a l i n a , quae apud Bzovium ad a. 1472, n . 31-38, legilur ( 1 ) . M i b i i n praesenii salis est noiasse, quod ille pairia Trapezuntius e l monachus ordinis S. Basilii et archiepiscopus Nicaenus GraccEque Ecdesiaa aniea p r o machus, p r i m u m sludio conciliandi, deinde, u b i boc non v i d e l succedere, Latina dogmata adversus Graecos suo6 defendendo Romanas parles strenue e l conslanter seclatus f u i t , summoeque ab bis l u l i l b o n o res, primus G r a c o r u m i n t c r cardinales cooplaius, a. 1439, ab Eugenio I V , e l a Pio I I patriarchae C p o l i lani ornatus l i t u l o anno 1463 ( 6 ) . Episcopus p r x i e r e a Tnsculanus constilultis, futurus etiain posi P i u m I I , anno 14b4 d e f u n c i n m , ponlifex m a x i m u s , n i s i parum officiosa, ut a i u n l , Nicolai P c r o i t i admissionalis (a) I)e Bcssarione praeter B z o v i u m e i Odoriciim R : i y i i : i l d u m , alquc i n c a n l i n a l um Vilts Ciacconiuin i u p r o m p l u esi consulere Jovik elogia, Gaddium l)e scriptoribu$ non eccles., Variilasium l i b r o i v . Anecdolor. Fiorenlin^ B u l l a r t i i Academ., t o m . I , p . 9 ; B o i s s a r d i hnaginet, t o m . I , p. 156. Hendreicbii (1) A t Exordio et locis bene multi? dccurlala.
EDIT.
Pandectns Brandeb. etc. (b) Bzovms a i t , ltoc iactum csse a. 1 4 5 3 , a N i colao V . Scd malui scqui Raynaldum e l alios, q n i hoc ad a. 1463 referunt. |Add. Leon. A l l a l . Ds Etcl. Occid. et Orienl. comensu, c o l . 9 2 8 ; Laiubejc
G o m m e n l . , V , p . 365. I I A R L . ]
cxu
NOTITIA
I N BESSARIONEM
cxui
sui morositate () c a r d i u a l i u m animos a se alienassei. Diem o b i i i R a v e u n 1 5 Nov. 1472, r e d u i e G a l l i a i n quam a S i x t o l V legatua fuerat : Romafe ad SS. Apostolos septillus, ubi a. 1466 vivus et spirans sibi monunxintum posuerat. V e l i n purpura mores scmper Graecos relinuisse, barbanrque prolixam derasae tiinc ex morc genlis Romas semper objecisse (quod efligies ejus eliam apud Lambecium testatur), et dontiim ejus patens ac cleir.ens a&ylum sapiemia? Giaecae profugae post expugnatam Cpolin fuisse, Graeci ipsi (b) celebrant. F A B R I C . De boc e x i m i o g r a m m a l i c o , oralore ac philosopbo a i r i q u e Plalonis defensore, nalo 1395, niortuo 1472, consnlaiitar quoque Gasim. O u d i n . i n Comment. de SS. eccl.,, l o m . I I I , col. 2411 s q q . , p r e c i p u c de ejus opp. borumque codd. ad a. 1410 ; H . W h a r t o u . e i R. Gerius, q u i W b a r l . narralionem praeserl i m de scriplis Bessarionis illorumque codd. egregie supplei augetque, i n append. ad Gavei Hist. litter. SS. eccl. l o m . I I , p . 138 s q q . ed. Basil., ad a. 1436. N i c . Gomnen. Papadopuius i n Hitioria Gymnas. ., l o n i . I I , l i b r . u , cap. 8, p. 171 i q q . ; F r a n c . Dionys. Gamusatus ad Giacconii Biblioihecam, p. 911 a q q . ; J a c Brucker. i n l / t i f . crii. //,, l o m . I V , p a r l . m , pag. 43 sqq., ei i n append.e. v o l . V I , p . 686 s q q . ; Huinphr. Hodins De Gracis illustr. l i b . , cap. 5, p , 136-177, qtii eliam laudes, quibus m t i l i i eum e l v i v a m efr m o r l u u m o r n a r u n l , p . 156 c o l l e g i l ; Ilamberger. i n Kurzen Nachrichten, etc. p a r t , n , 1853 sqq. Boerner. De doctis Grcccis, p. 36*104, q u i ejus quoqtie imaginera aeri incisam pra?mi%ii, aiiique plurcs, quos laudal Saxius i n Onom. lit. p a r i . n , p . 420 s q . , a d a. 1439 ; quibus a t b b s Schroekli. Hi*$. eccL Ghrhl. t o m , X X X , p. 105 sqq., 4 3 5 ; l o m . X X X I I , p. 197, 2&> s q q . , 340, 3 4 5 ; l o m . X X X I V , p. 391 sqq. e l 423. Gbrist. (Jos. Jagemann. i u : Geschichte der freyen Kuntte und Witsemch. t u Italien, t o m . I I I , p a r l . m , p. 256 sqq., ei p. 268 ; de ejus rixa c u m Georgio T r a p e z u n t . , F e r t l . Foseium i n Catal. codd. $(ec. x v , impress. i n Bibl. Magliabech. t o m . I , p. 314 sqq. Funebrem i n i m oraiionem conscripsil H i c h . Apostolius, quae exstat Paris. i n b i b l . publ. cod. 745 ( 1 ) . Hodius p . 155, ostentare tradit bodiernos Venelos ligmim crucis, Servaioris Cbrisii t u n i c a m , aliasqtie reliquias, a Bcssar i o n e s b i donatas. Villoison. autem in Anecdotis Grweh, l o m . I I . p. 246, de Bessarionis vila el rebns gesiis laadat Jo. Bapliitje Schicppalalbse Dis*. in perantiquam tacram labulam Grcccam, insigni sodalitio S. l f a r i c Cbaritatis Venciiarum a Jcardinali Bcssarione datam, Venetiis 177, 4, et A l o y s i i Bandini Commentarium de eo Romae 1 7 7 7 , 4 . Idem sequenlem notain codici Marciano 533 Bessarionis roanu praefixain etulgavit : ; ' . ol , , \ ' . , , / , \ * " ., . ,, \ ' \ , , , , ol ' 5 \ , , , \ - , \ , ; , ., ; , . Plalinse Panegyricus in laudem Beisariotm, episcopi Sabini, eardinalit Nicwii el patriarchce GPolitani, i n libro raro : Explicil liber Bialogi Platinm de faUo et vero bono etc. Ludwi (sic) per Gilbertum de Villiers etc. 1512, 8, de quo libro v . Baumgarien iVoc/iricUt. ton merkwiird Buchern t o m . V , p a r l . 2 5 , p. 171 sq. Plalina? Panegyricum i l l u m Boerner i n I b r o laud. p . 8 1 , 1 0 1 , ex alia edit. recudendum curavit. ! n C a i . b i b l . Bunau. l o m . I , . , . 1084, uicmor a n i u r quoque Plalinoe Panegyr. una cum Plalin V i l i s ponlificum , Paris. 1505 8, i b i d . 1530, 8, e l C o l o n . 1529, f o l . Bessariotiis V u i u Viiis celcbr. et erudit. virornm, Belgice scriplis, A m s r H o d . 1731, 8, p a r l . m , n . 3, p. 307, 3 3 1 , Bessar. Acta telecta (2), qum ad eju$ iegalionem in urbt Bononia, Exarehatu Ravenncc et Romandiolce provincia perlinettt, i n Misceltonea di varie operelte, l o m . V I I I , p. 149-180. Venet. 1 7 4 4 , 1 2 . Nnmen ejus , comparel inter eos q u i subscripserunt synodo octavai, i n cod. Mosquensi synod' 13. V . Matlhaei N o t i t . codd. G r . Mosq., p. 3 1 . Dc cod. Veneta b i b l . Marc. 10, q u i conlinel Novum T e s t a m . I n usum B< ssarionis d e e c r i p t u m , et a*dnolail. ab Hlo ascriplis v . c l . Morelli B i b l . mss. G r . v\ Lat. l o r a . I , p. 15 sqq. et p. 19. Dc cod. Gr. 14, q u c m niagna ex parle Bessario i n s n u m usum exara q u l ad i n i l i u m adnoialiones quasdam de sc fecit, ex q u i b u s , cel. M o r e l l . a i t , baec i n n o t e s c u n l : A u n o 1423, d . 30 Januar. babitiini monasiicum i n d u i t : anno cod., d . 2 J u l . , tonsuram monaslicam demio accepii : a. 1426 diaconus f a c i u s , posl quinquennium ad presbyieraium a s c e n d i l ; a. 1437 a r r b i c p i scopus Nicaenus eleclus, posi bienniuui cardinalis evasiu l l a c i c n u s Morellus, q u i eliam obs^rvat, ex
t t y % t 9
( 0 ) Menagius i n Lecliotiibus Italicc c d i l b <1 c a r men sepiiiuum Francisci Peirarcbaa, p. 10. Suite du Menagiana, p. 127. s q . Bernardus Honeta (dc 11
Monnoye) i n tomo IV Menagianorum, p . 127 sq. (b) iNic. Coiiuierius Prwnot. mystageg. pag. 348.
(1) Eaai erildil Putleborn, cnm Plelhonis laudatione funebri Cleopae imperairicis, Lipsia 1 7 9 2 . E D I T . ( 2 ) Alcysius Bamlinius in Communlario snpra edilo a i l ( c o l . x x t ioier ea Acta edilaro fuisse tegem tnmptvariam BoDonteosibu*, cum &pud eos legaii a lalere rounus iinpleret, aHeswrione dalam. At IDCO a Bandioio laudalo ea Uulum diplomala lcguniur quao supra recudiraus. K D I T .
JOANN. A L B F A B R I C I I
. '
cxt
a n i m s quae i m m o r t a l i s e s t i d q u e semperinqtririt per ea e i quae providet, et q n agit, et quae cupit et qiiibus abetinct. Et h a c qtiidem, a m i c i , i n praescnti satis s i n i nobis, quippe q u i serroonum inopia et b u m i l i i a i e divinissimo viro duciqtie nostro melius gralias r e ferrc non posstmus, et alios noverimus longe p u l chriores nostra funebres oraliones e l epigrammala composuisse, quoscunque circumiens bonorabai, viri omnigenisquo optimis et magniiiceniissimts c u m u labat beneflciis. Vos a u l e m , inspectis caneris v i r t u t i b u s , memoresqne ipsum vtTse divinaeque sapienlice exemplar exstitisse, beatum felicissimuinque a r b h r a r i o p o r t e l : Deum vero oninia pervidenlem eos homines qui p r x c l a r e et sancle v i x c r t u i l , i n i e r quoa unus erat e l bic nosler faulor boniis, religiosits, liberalis, temperans, inielligenes, m a g n a n i m u s , et lioc certe ipauin sciens quis s i i v i r scusu p r x d i l u s bcalusque, bos, j n q u a m , q u i lales suul sempcr p r o p r i a m i u domuiu ad se evocare, n q u e m ob virtules d i l c x e r i t euBi iilic c o i i m i o r a r i jubere e l convivam facium vinuni bibere ueciare et ambrosia suavius, qtiod novum cum fidelibus se b i b i l u r u i n discipulis suis pollicilus csi i n p r i m o illo stio el pulcbcrrinio ct j u s i i s s i m o r e g n o , quod jatiijam bis q u i digni sunt spondeo, ex iis nempe quae nobis significavil qui fuiura praevidet Deus. (19) Mire hoc sonat, ubi de priuio et p u l c b e r r i m o juaiissimoque regno ei de Udelibua sermo e s l . I i a uiisceni i l l i sacra profanis !
, , , ^
\ , / , , ; ?) \ ; , , \ . ,
, \ \ , \ ' ,
1
*:, ; , , , , , , \ , , * ; , ;,
(49) , ; ; t j j \ \ (20) , , ;. (20) " , j a m j a m . Conf. Viger. l i i i o i . pag. 1 3 1 , ed. Z o u n . de
JOAN. ALBERTI FABRICII B E S S A R I O r V E l l

NOTITIA HISTORICA ET BIBLIOGRAPHICA,
((Bibliotb. Grc. lom. X i , com supplementis Harlesii.)
Bessarionis ( ) , v i r i magni alqtie e r u d i l i s s i i n i , laudes digna oratione perseculus esl Baptisla P l a l i n a , quae apud Bzovium ad a. 1472, n . 31-38, l e g i l u r ( l ) . Mibt i n praesenti saiis est noiasse, quod iile pairia Trapezuntius e l monachus ordinis S. Basilii et archicpiscopus Nicaenus Graccxque Ecdesiae antea p r o machtis, p r i m u m sttidio c o n c i l i a n d i , deinde, u b i hoc non v i d e l succedere, Lalina dogmala adversus Graecos suo6 defendendo Romanas parle9 slrenue e l conslanler sectatus f u i t , summoeque ab bis l u l i l b o n o res, primus Graecorum i u t c r cardinales cooplatus, a. 1439, ab Eugemo I V , e l a Pio I I palriarcbae C p o l i lani ornalus titulo anno 1463 (6). Episoopus p r a i e r e a Tusculanus coiistitultts, futurus etiain post Piuni I I , auno 1464 d e f u n c i n m , poitlifex m a x i m u s , n i s i parum officiosa, u i a i u n l , Nicolai P c r o i t i admissionalis (a) De Bcssarione praeter Bzovium et OJorictim B i y o a l d i i n i , aiquc i n c a r d i n a l u m Vitis Ciacronium i n p r o m p i u est consulere Jovik elogia, G.iddium l)e scriptoribu$ non eccles., Varillasium l i b r o . Anecdolor. Ftorentin., B u l l a r t i i Acatltm., totn. I , p . 9 ; B o i s s a r d i Jmaginet, t o m . I , p. 156. l l e i i d r e i c h i i (1) A l Exordio et locis bcne mullis dccurlala.
EDIT.
Pandectns Brandeb. etc. (b) Bzovms a i i , boc l a c l u m esse a. 1 4 5 3 , a N i colao V . Sed malui sequi Raynaldtim e l alios, q t i i hoc ad a. 1 4 6 3 r c f e r u n i . |Add. L e o n . A l l a t . De Eccl. Occid. et Orienl. comen$u c o l . 9 2 8 ; Laiubejc Commenl., V , p. 3 6 5 . H A R L . ]
9
cxu
01
I N BESSARIONEM
CXLII
sui morosiiaie (o) eardinalium aniaios a se alienasset. Diem o b i i i Raveunee 15 Nov. 1472, redux e G a l l i a , i n quam a S i x t o l V legatua fuerat : Romsfe ad SS. Apostolos sepultus, ubi a. 1466 vivus et spirans sibi monumtintum po3uerat. V e l i n purpura mores semper Graecos retinuisse, barbanrque prolixam der a s x lunc ex morc gentis Romsc s e m p i r objecisse (quod efligies ejus eliam apud Lambecium t e s l a t u r ) , e l donium ejus patens ac clemens asylum sapieniia? Graecae profugas post expugnalam Gpolin fuisse, Graeci ipsi (b) celebrant. F A B R I C . De boc e x i m i o g r a m m a l i c o , oratore ac pbilosopbo acrique Plalonis defensore, nato 1398, mortuo 1472, consulautar quoque Gasim. O u d i n . i n Comment. de SS. eccl.* l o m . I I I , col. 2411 s q q . , prsecipue de qus opp. borumque codd. ad a. 1410 ; H . W h a r t o n . et R. Gerins, q u i W b a i l . narralionem praesert i m de scriptis Bessarionis illorumque codd. egregie supplel augetque, i n append. ad Gavei Hist. liiter. SS. eccl., l o m . I I , p . 138 s q q . ed. Basil., ad a, 1436. N i c . Comnen. Papadopulus i n Hitioria Gymnas. . , . I I , l i b r . n , cap. 8, p. 171 gqq.; F r a n c . Dionys. Gamusaius ad Giacconii Bibliothecam, p. 911 s q q . ; Jac. B r i u k e r . i n Hi$l. criu philot^, l o m . I V , p a r i . , pag. 43 sqq., ei i n append.8. yo\. V I , p. 686 s q q . ; H u m p h r . Hodine De Grcecis illustr. l i b . i , cap. 5, p . 136-177, q u i eliam laudes, quibus m t i l i i eum et v i v u m et n i o r t u u m o r n a r u n t , p. 156 c o l l c g i t ; Ilamberger. i n Kurzen Nachrichten, elc. p a r t , , 1853 sqq. Boerner. De doctis Grcecit, p. 56-104, q u i ejus quoque imaginem aeri incisam pra?miii, aiiique plures, quos laudat Saxius i n Onom. / i / . , p a r i . u , p . 420 s q . , a d a. 1 4 3 9 ; quibus a t b b s Scbroekb. Hi*t. eccL Ghri$t. t o : n , X X X , p. 163 sqq., 4 3 5 ; t o m . X X X I I , p. 197, 2 & s q q . , 340, 3 4 3 ; l o m . X X X I V , p. 391 sqq. e l 423. Christ. (Jos. Jagemann. i u : Geicliichte der freyen Kuntte und Wissensch. in ftalien, l o m . I I I , p a r ( . m , p. 256 sqq., ei p. 268 ; de ejus rixa cuni Georgio T r a p e z u n t . , F e r d . Fosaium i n Calal. codd. toec. x v , impress. i n Bibl. Magliabech. t o m . I , p. 314 sqq. Funebrem i n i m orationem conscripsil M i c h . Apostolius, quae exstal Paris. i n b i b l . publ. cod. 743 ( 1 ) . Hodius p . 1 5 5 , m i e n i a r e t r a d i t bodiernos Venetos lignum crucis, Servaioris Chrisli t u n i c a m , aliasque reliquias, a Bcssarione s b i donatas. Villoison. autem in Anecdoth GraeU, toui. I I . p. 246, de Bessarionis vila et rebus gesiis laodat Jo. B a p i U t e Schioppalalbae Dist. in perantiquam tacram tabulam Grcccam, insigni sodalitio S. Mari Cbarilatis Veneiiarum a Jcardtnali Bessarione datam, Vencliis 1707, 4, e l A l o y s i i Bandini Commentarium de eo, Romas 1777, 4. Idem sequentem noiatn codici Marciano 533 Bcssarionis roanu praefixain evulgavit : ; ' * . , , ; . , , / , \ ' ' ' ; , . ,, ; \ * \ \ , , , , ' 5 \ , , , ; , \ , ; , ?., ; , ,3 . Platinae Panegyricus in Inudem Betinrioni*, episcopi Sabini, cardinalit Nicoeni et patriarchw GPolitanu \n libro raro : Explicii liber Dialogi Plalina de falto el vero bono elc. Ludiiti (sic) per Gilbertum de Villiert etc. 1512, 8, de quo libro v . Baumgarlen Nach* richt. ton merkwurd B&chern, tora. V , p a r l . 2 5 , p. 171 sq. Plalinai Panegyricum i l l u m Boerner i n l . b r o laud. p. 8 1 , 1 0 1 , t x alia edit. recudendum c u r a v i i . I n Cat. b i b l . Buuau. t o m . I , . I I , p. 1084, mcmor a u i u r quoque Platina3 Panegyr. nna cuni Platin V i l i s p o n t i f i c u r a , Paris. 1505, 8, i b i d . 1530, 8, e l C o l o n . 1529, f o l . Bessarionis V i a i n Viiis celebr. el erudii. virorum, Belgice scriplis, Arostelod. 1 7 3 1 , 8, p a r t . m , n . 3, p. 307, 3 3 1 , Bcssar. Acta selecta ( 2 ) , quo! ad eju$ tegationein in urbt Bononia, Exanhalu Ravenncc et Romandiolae provincia pertinent, i n Mhcellama di varie operelte, l o n i . V I I I , . 149-180. Venet. 1744, 12. - Nmr.en ejus , ; , comparel inter eos q u i siibscripserunt synodo ociava, i u cod. iMosquensi synod 13. V . M a t i h a i N o t i l . codd. G r . Mosq., p. 3 1 . De cod. Veiieta; b i b l . Marc. 10, q n i conlinet Novum T c s t a m . i n usum Brssarionis d e s c r i p t u m , e l a"dnotail. ab illo ascripiis v . c l . Morelli B i b l . mss. G r . ( t Lat. l o m . I , p. 15 aqq. e l p. 19. Dc cod. Gr. 14, q u c m magna ex parle Bessario i n s n u m usum exara , q u l ad i n i l i u m adnoiaiiones quasdam de sc f e c i l , ex q u i b u s , cel. M o r e l l . a i t , b a c i n n o t e s c u n l : A n n o 1423, d . 30 Janaar. Iiabiluro monaslicum i u d u i t : anno cod., d . 2 J u l . , tonsuram monasticam denuo accepii : a. 1426 diaconus f a c i u s , posl qiiinquenniam ad presbyieralum a s c e n d i t ; a. 1437 a r c b i e p i scopus Nicsenus electus, posi biennium cardinalis evasit. I l a c i c n u s Morellus, q u i eliam obsorvat, ex
9 f
() Menagius i n Lcctionibus Iialicc edilh ad c a r men septimum Francisci Petrarchaa, p. 10. Suite du Menagiana, p. 127. s q , Beruardus Munela (de U
Monnoye) i n lomo IV Menagianorum, p. 127 sq. (b) M c . Goiiiuenus Prwnol. myttagcg. pag. 348.
(1) Eara edidit Fullebora, cnm Plethonis laudatione funebri Cleop imperatricis, L i p s i * 1792. E D I T . (2) Alcysius Bandintus in Conimenlario snpra edilo ait (col. xx) inier ea Acta edilara fulsse legem sumptuartam Booooieosibus, cum apud eos legaii a latere munu* implerct, a Bessarione dalam. At IDCO a Bandioio laudato ea UuVuin diploiuata lcguniur qua3 supra recudinaus. E D I T .
CXLNI
JOANN.
ALB.
F A B I U C I I
CTLIV
his suppleri posse Bandinii commentarium de Bessarione,
elque
multa alia et majoris quidem
momenti
addenda resiare. ldem p. 1 2 0 , et 1 2 1 , 2 4 9 , 250, 209, de aliis
codd. qaos Bessario conscribendos c u r a hexametri undequinqnaginta i n laudem Laurentianis apud B a i t d i n . l o m . I I , rep l e -
v i i : ad i m t i u m p r i i n i sunt A n d r o n i c i (Callisli) B y z a n t t n i versus
Bessarionis ob edilos pro Plalone libros, q u i etiam exstanl i n codd. P r o d i Commentar. visse; ad i n i h u m ediium in Platonis Timaum,
p. 92, 96, et aliis. Idem cel. Morellus i b i d . , p. 114 sq., docet, Bessarionem cod. Marc. 190, q u i conlinet l o i u m adnotaiiunculis ad argumenia commonstranda autem esse duo epigrammata, aUeruni B^ssarionis epiiapbium i n se Gra?ce s c r i p t u m , a l i e r u m Gazae i u Bessar. laudetn Lattne' f a c l u m ; i i t r u m q u e esse a tamen non sine mendis. Veneto pasmma; i n Gatal. Mss. L a u r e n t . , 11, p . 153, posicrius
a . Gaza L a i i n e r e d d h u m , Baudinio
Marciano cod. 304, q u i continet Euclidis Oplica, sim Biipplevil. Bibl. Romae i n cod.
Bessar. per t o i u m codiceni adnotatiunculas adjecit, de Apoiogia ad Betsarionem Bibliolbecam
quibus M o r e l l . 1. e, p. 1 8 5 . p. 186. de Archimedis opp. in cod." 305 quem Bessarion manu sua b i b l . Valicanae, A n d r e arc.li. Rbodi C. I b i d . p. 106 C, el pag. Firmiani oratio in funere cardin. v. M o n i f a i c . bibtiolh. m i . , p. 7 112 B , in
b i b l . V a l i c . cod. n . locupletis-
2741 atque n . 3920. /V. episcopi
Bessarioni$.
s i m a m , Griecis l i b r i s magno sumplu in ItaliaiH Iransveclis, Veneliis Bessarion c o n d i d e r a t ; eam moriens Vtiiiciae reipublica dono d e d i l . Conf. L a m b c c , 111, p . 163, not. K o l l a r . , et infra codd. quos possederat Bessarion pervenerunt i n b i b l . biblioth.
f
n . 2 3 . Quidam tamen
Ciesar. V . Lambec. V I I I , p . 1095, ibique n o t . GRiECA : . Graece et L a t i n e

FABR.
Catal. in b i b l . Vatc. v. Monifauc. Bibl.
m*s. p . 27 C , ei p. 112 , p . 1 1 8 1 . H A R L E < I U 8 .
SCRIPTA 1 . Oiatio de unione in Actis ineunda.
BESSARIOMS
l n c i p i t :
>
r o n c i l i i F l o r e n l i n i , l o m . X I I I L a b b e i , p. 3 5 4 6 , et t o m . I X H a r d u i n i , p. 27-35. Beylragen,
Monac.
i n cod. 27 s u n l p l u r a Bessarion. scripta, quaeduce H a r d l i o in Arelini
e t c , a. 1803, p a r t . i v , p. synodum,
HARL.
5 sqq. secuadum ordinem F a b r . paucis i n d i c a b o : s c i l . p. 5, n . 2 , i n capp. decem divisa, c u m variis l e c t t . e l notis i n m: rgine p o s i i i s , e i n . 6 cum notis i u a r g i n . e l p. 6, n . 7 ; pag. 7 : Bessar. aBocutioad 2. Oraiio dogmatica el I l a r d u i n i tom. de unione. I n c l p i l : (quaein cod. d i c i m r V I I I . ) Florontin.Jinc. , elc. Reliqua suis locia memorabo.
. Grnece e l L a t i n e Bessap. 931. F A B R . F l o r e o l i a e in
rione ipso inierprete i n A c i i s coucilii F l o r e n t i n i , t o m . I V B i n i i , p. 5 5 7 ; l o m . X I I I L a b b e i , p . 5 9 1 4 5 5 , I X , p. 319-372. Confer Allatiunf m , 3, De conten$u

%
b i b l . L a u r e n l . coij. 14, n . 2, p l u l . 10, G r . V . B a u d i n . Gat. codd. G r . L a u r . I , p. 483, qui adnotat, illam o r a i . exslare G r . et L a l . i n e d i t . l e g i l u r Bessarion. o r a t . ad V I I I Goncilior. Veneia, aire 1732, l o i n . X V I I I , p. 483. eod. c o d . , n . 3, significavtimis, sed couf. i b i d . n o l . I l a r d i i i ) ; eao r d i n e m , a Fabricio designalum, n . i l e m sec. ordiuem F a b r t 1
synodam,
pnblice p r o m i n i i a i a i u ojiisdem p r i n c i p i o , Ociobris d. V I I I ,
i u d . i i (quan) eliam i n cod. Bavar. exsiare, paulo
que, ailnolanie Baudinio, edila csl G r . ct L a i . i n ed. Concilior. l o m . c i l . , p. 33. sqq. Veneiiis i n b i b l . Marc. cod. 527, i n quo etiam alia s u n l opp. caquo s e n i n d u m 7, 16, 4, 17, 18 e i bon. r i i , n . 6, 9 c l 16. V . cai. codd. Gr. M a r c , in cod. Cjes. 257, 366. Latinae o r a i t . binae de unioue, lur, utramqne orationein exslare biblioth. ms$. 19, Graece el L a i i n e . I b i d . in eo<l. 589, O r . deunione, p. 285 e l 309. De cod. concilio F l o r e n t i n o a. n . 7, Or. de UHWH&UI cu:n aliis
Paris. ?. ad n . 7. ftn. V i n d o 1439 babila. V . Lambec. V , p.
Bessarionis L a t . opp. Venetiis i n b i b l . M a r c . codd. 234, e d i l . Venela, 1732. p. 35, 399, 4 6 7 . I n
ac i r i b u s s e q q . V . L a l . e i l i a i i c a D. Marci biblioibuca co I J . mss, V e n e i . 1741, f o l . , p. 77 s q q . , et a d n o l a i n conciliorum Labbci Monlfaucon. Bibl. riislincl 4057, bu> o r a i t . aliaque Bessarionis opp. i n variis codd. u l p l u r i m n m baud l i c c b i l : pag. 489 A , Patavii ap. p . 109 A. et 114 A . (Romae i u b i b l . V a l i c . n , 2526, 3585 e l 3586, ac 186 A , i b i d . in cod. O i l o b o n . o r . ad synodum, e t p . 1 9 1 . B. I b i d . l i b e r 470 A , opera, Venei. i n b i b l . Marc. quam G r ^ c a . Venet. i n b i b l . J u s l i n i a n i . P. 3 4 1 , F l o a l i q u o r u m quae i n dicia oraiione synodi Floreniince ei proceuione
o c c u r r u n l ; eorumque indicem verbis Monlfauconii subjungere
F i c h e l i u n , Bessarionis orotionet] r a r i a opuscula.) Pag. de dogmaiicus rem.
u n i t a i e , Gr. t o m . I I , pag. 469 C e i D ac pag. de unione Ecclesiac Laihue cum ipse postmodum
Pag. 483 E , opus
i n b i b l . L a u r e n i . , p l u t . 54, i n i e r codd. s c r i p t o r u m L a i i n . , cod. 2, o r . dogmai. de unione, fecit L a i i n a m ; declaratio quae Graecis recli nottssima, Latinis ignota s u n l ; De $ucce$$u dogmatit Latinorum, v i d e l i c e l de
Grasce habifam Bessario (ontinenlur, Spir. Defensiones
Sti, s. t p i s l ad A l e x i u m , e t c , p r i m u t n Graace l i b e r editus, deinde ab ipso L a l i o i s l i t t e r i s donatus ; calholieique process. S p i r . Scti adversus Palaiuan), generali* ad Grcecot, Orat, exbortaus cos ad ad a n n a conlra ! essei, pro
cujus coniradictiones Vecci arguinenlis c o n f u l a n i u r ; Ephlola obedieniiam Romanae Ecclesix, e i c , et de eleclione tacramcnto Euchamtm; Turcas capessenda, habila i n conventu a. 1603); O r . allera solulo Manluano c o u v e n l u ; replicatio
sua i n p a l r i a r c b a m , quatn G r . e l L a t . f c c i l ; de ,
de loco Evangelii Joannis ( v . F a b r . n . 24 infra)
Matituano P i i I I pontif. R o m . juesu congregaio (prodiit lslebii legatorum Germanicc, cjusd. a r g i i m e n t i ; eorum orat. babita
ipsiusmet a r g u m e n l i , babila i n couveulu N u r i i i i b c r g e n s i , cuin i l l i c legahis ad respon$iomm scctila s u n l , brevis ei snccineta legatorum ad legaios ; e j u i d . enarralio;
quae past proximara ejus replicalionem apost. scdla i r g a l u m ; Be>*arioms
fiite et solutione conv. Vicnnensie; Epistola responsio
oimiiiiat Gennaiiiai prificipuni ad Bessarionen, i n c i v i i a l e Boiionia lcgali orarto itali Sciv.iioris nocte (iiso donavc-
babita, cmn L u d o v . Bcutivolcn. vexillo d o n a r c l , qucm Niculaus V
CXLV
I N BESSARIONJSM.
CXLVI
r a i ; orat. in caput Andreae aposioli, e Peloponncso Romam a l l a l u m etc. oratio ad Paulum I I I pontif. et oratores Ilaliw de periculis l o l i Italiae i m m i n e u l i b t i s ; or. ad eosdem de discordiis sedandis, et bcllo i n Turcas decernendo ; Ephtola ad Paulum I I I . de prima Philippica Demostkenis; Demoftlhenis o r . illa a Bessarione iraducta ; epist. ad eumdem pontificem de eadem o r a t i o n e ; Eputola ad P . D. Bessarionem o r d . S. Benedict. s o r i e t a l . S. Ju>tina2, e l abbalem S. Severini Neapolis, scripla Romse v, A u g . 1470. Gratias a g i i , quod prorex Neapolitanus se cum copiis suis adversus Turcas p a r a i i s s i m u m Tore s p o n d r a i ; Acta generalis oclavae synodi, sub Eugenio I V Ferrariae inceptae, Floreulia; vero peraciae, e G>a?co i n L a t i m nuper i r a d u c i a , interprele B a r t b o l . Abrahamo G r e i e n s i ; i t e m Bessar i o n i s Oratio ad Graecos habita quai inscribitnr dogmatica eod. Bessarione t n l c r p r e t e ; ejusd. Besear. ep. de successu ip$iu$ synodi ac de Spir. S. proce$$ione> ad Alexium Lascartm, eod. i n t e r p r e t c ; R o r a x a p . A n t . Bladum de Asula, 1526. i n f o l . V. Calal. des Livre* du cabinet dt Gaignat, par GuiL Franc. de Bure, l o m . I , p. 6 1 , e l Cat. b i b l . L e i J . , p. 27. I n loro. I I operis : xa\ ;, f. a. . 187-273, est o r a t . dogmalicae versio L a t . ab ipso Bessarione f a c i a , e l m u l i o l o n g i o r quam ea qu*e Graece scripta fuit ab i l l o ; et ipsius Bessar. versio L a t . suse Declarationis (postbaec n . 21 memoraue). V . Batimgart. Nachrhlit. von merkwurd. Buchern, t o m . I X , p. 451 gq. H A R L . 3. Phytica demonttratione* de Deo, de i i n m o r i a l i t a t e aniraai et de incarnalione G b r i s i i , tuss. i n b i b l . Bodleiana. 4 . Gontra Marcum Ephetium, c u m ad p r i o r a ejus capiia x v u L a t i n i s opposila respondisset Gregorius prolosyncellas, et caeiera absolvere per fata fuisset probibHus. Vide Arcudiura l i b . I I De concordia, p. 1 1 5 . A l l a i i u m . pag. 932, et Larobecium l i b . v, pag. 174, ( F A B R . ) . pag. 366 K o l l a r . , n . 6. God. 2 5 7 Mouac. i n cod. Bavar. a d . n . 2 . c i t . , apud ( l a r d i . , pag. 12, sunt f o l . 1 8 0 : Marci Ephe&ii Eugenici capp. syllogisiica ad L a i i n o s ; sequilur f o l . 2 2 4 , Bessarionis respousio ad c a p u i x v i n , per roodum epistola?. Venetiis l n b i b l . Marci cod. 527, ad n . 2 c i t . F l o r e n t . i n b i b l . L a u r e n t . cod. 14, n . 14, p l u t . 10, M a r c i i Epbesii capp. sequilur Georgii Scbolarii responsio ad capp. i - x v u i n c l u s i v e ; l u m Bessarion i s responsio ad capp. reliqua . V . Bandini Cat. c i t . I , pag. 484. Mediulani i n b i b l . Ambros. de process. S p i r . Scli conlra Marcutn E p b e s i n u m ; e p i s l . ad Epbesios dt fide catholiea et Romani pontificis primatu. V . Monlfauc. Bibl. bibliotli. W I M . , p. 510 C. Veneiiis i n b i b l . Marc. i n codd. L a l i n i s 133 e t duobiis seqq. Bessar. adversus arguineiiluiii, quo i n prhuis n i t i solebat advers. calbolieam ftdem Marcue Epbeeioruin autistes : i n i t . Magna illa inter Gracot et Lalinos. Sequitur Bessar. opusculum ab a l i i s , u t a i l aactor c a l . codd. l a i i n . b i b l . Marc. pag. 78, baud titeuioralura : Confutationes reliquorum argumentonftn ipsius Ephetii confectas atque editfe. A u p r i u s opusc. c o n l i n e l respousionem ad cap. X T I I I , posierius autem ad reliqua capp. respousionem ( I ) ? H A R L . 5. Epiitola ad Thomai Palwologi fiiiorum pcedagogum, Anconain missa Roma 9 A u g . 1465, servata a Phranza , 2 7 , e i a Jac. Pontano nolis ad Pbranzam p. 309. Graece, deinde a Meursio Graecc et L a i i n e edita, nec non ex Meursii edilione a Labbeo, u l d i x i v o l u m . V I , p. 241 [s. p . 545 v o l . V U n . e i . ] . I n c i p i t : & \ , \ . 6. ' ad Alexium Lascatim Philanlhropenum dicia Antidotus de successu synodi Florenlince et de processione S. S. I n c i p i l : .. Gra>ce et L a i i n e ex d u p l i c i versione, Bess a r i o u i * ipsias a l i e r a , allera A r c u d i i , edila ab ipso Arcudio i n Opuseulis aureis theo!ogici$ vulgatig Romse 1630, 4, e l recusis 1 6 7 1 , 4. L a t i n e exsial i n Goncilils Labbei l o m . X I I I , pag. 1228-1262. et l l a r d w n i t o m . I X , pag. 1043-1077. F A B R . Ms. Vindobon. i n cod. Caes. 257, n . 8. V . Lambec. V , pag. 367, ibique n o i . E o l l a r . add. Lambec. V , oag. 316, i n noia 1 , c l K o l l a r . adnimadv. In n o l . B. Veuetiis i n b i b l . M a r c . cod. 589, et Latiue i n l e r codd. L a t . V . Cat. illius b i b l i o i b . codd. G r . pag. 309, ac L a l i e o r . pag. 78. F l o r e n l . i n cod. L a u r e n t . 1 4 , n . 3, plut. 10. V . Bandin. 1. c. I , pag. 483, q u i a d n o t a t , i d o p u s c . L a i i i i e exsiare i n e d i l . Concillor. Venet. a. 1752, t o m . X V I I I , p. 1244 sqq. Conf. B a u m garieu Nachricht. von merkwurd. Buchern, . V I , pag. 427, 451 sqq., 451 sqq., e l 6iipr. ad n . 2 .
9
UARL.
7. Apoloqia advertm Gregorium Palamam pro Joannis Vecci palriarcbse Cpol. l i b r o adversus responsiones Graecorum de processione S p i r i i u s S. a F i l i o . Graece et L a t . iisdem opusculis. F A B R . M s . Venetiis i n c o d d . U a r c 527 contra capp. Maximi Planudis de procetsione Spir. S. et K89. contra Palamam pro Jo. Vecco. V . c a l . c i l . , p . 285 e l 310, e l Latina Be$sarioni vertio i u qualuor codd. V . cat. codd. L a i . b i b l . M a r c i , p. 7 8 s q q . Paris. i n cod. b i b l . p u b l . 1270, 5, e i F l o r e n t . i n cod. L a u r e n t . 14, n . 4, Jo. Vecc* inuripiionet XI1 in &ententia$ SS. Patrum, quas collegil de process. Spir. S. cum tolidem Gregorii Paiamm confutationibus et Be&sarionis apologiis : t u b fin. i l ! o r u m opusc. i l e r u m q u e n . 6, Maximi Planudas dc proce$$. Sp. S. contra Latinot $yltogi$mi i v , cum Bessarionis respontionibus. V. B a n d i n . I , c. I , p. 485.
9
Viodobon. i n cod. C C L , n . 13, v a j i o r . P a i r u m L a i i n . testimonia de process. S p i r . S., et n . 1 4 . Becci 6 Vecci epigraphae, Gregorii Palamê confutait. et Bessarionis responslones pro Vecco. V . Lambec. V , pag. 316, i b i q u e n o l . K o l l a r . , et pag. 317 sqq., q u i ex A l l a l i o De Ecclesiai Occid. et Orient. perpetua contentione, p . 766, longum locumde illis excerpsit, notavilque, i b i d . l i b r . I I I , cap. 3, i , pag. 930, spc(!) Opos conira Marcom Epbesium inchoavit ScboUrius, absohii Bessarioo. Ulriusqoe argumeala juociiio edemus iafra ex mss. E D I T .
CXLVII t i a t i m agi deBessarionis
JOANN. ALB. FABRICII s c r i p l l s . Eadera opusc. i n cod. Bavar. 2 7 , f o l . 5 7 . V . H a r d t . i n Aret. n . 6 , Maximi
cxx.vm Beytr. Planudis
a. 1 8 0 3 , p a r t . i v , pag. 6 seq. P a r i s . i n b i b l . p n b l . cod. 1 2 7 0 , n . 4 , Becci collectio t e s t i m o n i o m m de proress. S p i r i t . S. N . 5 , Gregorii Palamae confutatt. cum Bessarionis respon*is; de proces$. :. 2. prcftssj Spir. S. SubjuncUe Bessarhni* ifidei, opus doguiaL de sive eneycliea componendis ad Grcecot Latinos inter et Grtrcoi Cpol. snbjeclos s u n l capitibus stngulig Besnarionis et D e m e t r i i Cydon. controversiit. responsiones; Sequilurejusd, pa-
IIARL. cailwlica Eccletice , i n qua se oecumenicum De Con$en$u, pag. 2 8 9 , 3 5 3 , 9 2 8 . E x s i a t c u m d u p l i c i versione, opusculis ab A r c u d i o editis. L a ad a. 1 4 6 3 , n . 5 8 * q q . F A B R . I n codd.
8. Epistola
iriarcbam n o m i n a t . Confer A l h l i u m l i n c e\ Bessarionis V.
Bessarionis ipsius et aliera A r c u d i i , notisque Graece e l L a t . i n iisdem versione apud Odoricum c i t , pag. Raynaldum b t b l . M a r c i c i t a t . 5 2 7 et 5 8 9 . V . cat. c a l . codd. G r . T a u r . , pag. 2 7 3 . i n b i b l . B o d l e i . cod.
C <ES. 61,
2 8 5 ei 3 0 9 .
T a u r i n i In b i b l . r e g . cod. 1 8 6 , f o l . 4 0 0 .
P a r i s . i n b i b l . p u b l . codd. 4 2 2 , e l 4 2 3 , n . 8 , atque 1 3 1 6 , n . 2 . Monac. i n cod. Bavar. 2 7 , f o l . 2 5 8 , e i cod. 4 5 , f o l . 4 8 8 : sqq. (ubi probal A r c u d i i i n n o l . ad ed. opnec. appellaiionem non a Besa d d i l a m ess^, Patre. In iisscbismaiicls S. ex tolo a. 1 8 0 3 , p a r l . i v , pag. 1 4 e l p a r t . v , pag. 3 9 . eeq. Vindobon.
1057
Oxon.
Baroc. 1 4 5 . elc,
V . H a r d l . i n Aretini j n codd. earione 9. dem n.
Beytrcegen*
6,
el
62..
V. Lambec. v i u , p.
aureor. p. 5 7 2 seq. suspicionem, vanam Ulam e l ipso [ u t i ipse Fabric. . ad quatuor
falsam oecumenici patriarctuB pag.

1060
I . s c r i p e e r a i ] , ecd a posterioribus Graeois seq. Mnximi Planuda de pr<xces$ione
et Bessarionem videri ab illa procul dubio absiinnisse), et Re*ponsio argumenta opiisculis. F A B K . V . ad. n . 7 . Venel. in
HARI*.
Spiritus
b i b l . M a r c codd. duobue ad n . 8 c i t a l i s . Itt cod.
B a v a r . 2 7 , Plamidae qoaltior argumentaiiones et l o i i d e m Bessarionis respongiones; acc. D e m c i r i i Gydone l e s t i i i i o n i i i n i de bis capiiibus iu margine p o s i u i m . Y . H a r d l . 1. c , a. 1 8 0 3 , p a r t . i v , pag. 8 . Eadem Paris. in bibl. publ, cold. 8 2 8 , n . 2 . 1 2 7 0 , n. 6 . HARL. 1 0 . Epistola 1 1 . Epistola encyclica dtt azymo c i l a t n r a N i c . Comneno, pag. 1 6 1 Prcenot. ep!sto!a Graeco-barbara Byz. a Gangio myttagog. Gazam. Ms. L a m ad Gennadivm Scliolarium Pal&ofagos i d . pag. 2 3 3 , 2 4 4 , 2 8 5 , 3 4 0 . Ad Theodorum
bec. V I I , pag. 1 6 2 seq. (a) Ad Ad eumdeni Michaelem
citacur ab U . Haberio, pag. 1 5 5 , ad pag. 9 3 8 , el ad Androni-
Ponliiicale Eeclcsiae Graecae. Ad Michaelem Aposlolium* eum CaWslum,
i n Appendice ad Glossarium Graicum pag. 1 6 . de qualuorqiiaestionibus Plalonicis ( 1 ) : . *[et c. p. 1 3 6 . H A R L . ] . Lambec. V I I , pag.
Lambec.W,
pag, 1 7 5 , et ( 6 ) A l l a t . De contenm,
infra pag. 7 4 7 (c). Ad Gemistum Plethonetn
, \
\ ,
/ , * cod. M a t r i i . ms. Beg, 5 1 . . 1 8 0 . V . I r i a r t . I . (a\Pa. 317, e<1. K o l l a r . i n cod.Caesar. 9 0 , n . 5 , dp Georgii T r a p e z u n i i i l i b r o pro A r i s t o i e l e contra Plaionem. Venetiis i n b i b l . M i r c . cod. 589. V . cat. < i l . p. 509. c l Moulfauc. B i b l . b i b l . mss. p. 469 E. F i o r c m . i n codd. b i b l . L a i i r e n i . 14, n . 7, p l u t . 10. el 3 3 , i. 7, p l u t . 5 1 . V . B a u d i n . 1. c. l o t n . 1, p. 483 ; et I I , p. 386. Mediol.mi i n b i b l . A m b r o s i na, in qtia ciiain siuit Bcsaaiiouis et Gem i s n c p i s l o l . t ; item fpiîolse ad Michaelem Aposioiium ; qwi siiouet ad Plethonem t e r , Epist, caihoiica ud Gnrcos ; defensio pro njrwdo Ftorenlina, quae esl e iiia sub oiuine Gemiadii S c b o l a r i i : capp. 10, de r. ncuitltu Griecoruin 4jMina:qtic Ecolesix', coucilia* tiones. Lp * toiai B e ^ a r i o u i s el a t i o n i m ad easdom ->uirov rs as 6pt?claiiU's ; EpiMol.e ad Andronicum. V. Moulfauc. I . c. p. 494 />. Monac. i n t o d . Bavar. 2 7 . I i i c . " , ad Ttieodorum. V. H a r d i . 1. c. a. 1803, p a r l . i v , p. 9, q u i , E p i siola, i n q n i i , quam Lainboc. ;(forilii>. ( l . c ) , a nosira d i f f e r i , e l Theodoro Gazae i n s c n b i i u r , nec nosiram lypis n i a i i d a l u n n o \ i . ( H A R L . ) (b) Sive pag. 569 de cod. ^57 i n quo aliquot S U i l opp. Besârioitis, scd illa episiola, o l i m j a i a cxcisa, iion amptius in r o coiupaiei, a n i i i i a i v e r l e n l e L a m b r c i o . Graice e l L a i i n ^ e d i d i i B o i v i u . Conf. B o i v i n . c o i u i i i . de conuoversiia pbiiosopbor. sivc. X V , dt Plaione e i A r i p l u l . . de L\iMraiure de CAâd. des Inscr. el B, L . l o a i . I I I , pa^. 281 sqq. edit. Paris. e i Germanice versa uuii-qie i l l u .irai.i a G. A . l l e t i m a i i u i n A c i i s pbilosopb. p a r i . x , p a r u , p. 557 sqq. u b i versio Beh>ar. e p i b l . ad Ap<i!l. . 551 sqq. l e g i l u r . Ms. F l i r c i i t . i n b i b l . L u . i v n t . cod. X X X I I I , n . 8 el 10, |tui. 58. V . B . u d i n . I . c. I I , p. 482. Lugd. B a l .
1
intep r o d d . Vossian. V . Cat. b i b l . L e i d . p . 4 0 1 , n . 6. O x o n . i n cod. Barocc. 114, i n quo eiiam e s l , snspicanle editore c a l . Mss. Angliae, v o l . 1, p. 13, Bc*sar. op. De immortalitate animi et incarnatione Cliristi. P a r i s r . in b i b l . p.ubl. 1751, n . 2 ; 1760, n . 2 2 ; S652, n . 5, dala d i c i i u r illa epist. Y u e r b i i a. 1462. I n c o d . 3043 esi, n . 1 1 , G r e g o n i Epislula ad Bessarionem, e l n . 12, ejusd. Oraiio^ in Bessar. citjus i n cuiligonda biblioibcoa studiuiu siituniopere pra3dic.il. M a i r i l i in cod. Beg. mox citando.
Gouf. not. seq. HARL.
(c) Matriti i u cod. Reg. 3 4 , f o l . 154. B e v i s s i n i a qninqye vcrsiiuni cpistola ad Andromcum Cailisium ; i n i l . :*' s c j u i l u r lottgior ad ctuiidem cpiSlola : i n r . ^ ^ / . T i i m A n d r d i u c i t a l l . opist. ad Bessarion. V . I n a r ti Cat. codd. g r . M a l r i i , p. 156, qui quidein oplat, u l plenissima ei abbolui^siina o m n i u m s c r i p i o r u i u Bessar. (iiil e d i l i o . L u g d u n i B a i . i n i e r codd. Scaligcr. ainoebaea3 Epiîolae i u i e r Bessarion. et P l f l b u n c m . V . G a l . b i b l . L e i d . p. 5 4 1 , n . 5 1 . F l o i e n l . cod. L a u r e n l . 35, n . 5, p l m . 58, Bessar. rpislula ; e l n . 4, Pieibouis ad Besbar.gRcspoiidiones s. Episiolae dusc ; ac n . 9 , Bessar. bpibt. ad A i t dronicum Galiistum. V. B a n d i n . 1. c. \ol. I I , p . 481, seq. b i b l . Escorial. i) Hetponno ad A druiiicuut et QucenHones de Trinitate ( u . 15, I . siro ; 2) de mysterio Euchniutice, ( n . 17,1. msu ; 5) Geurg. Gnnettium (sic) de qutbuhiam qutvfwn*b\n Arutotetis CUIII respoiibione; 4) Inbiemaia quwdam. Heprehensio verborum Trapeznmn tn Piatw nem. De quasslione Gulegvriarum. Ue eo quod per u hubsutti. EpitioUt i i c r u n i ad Ge>uutum cl a l u
%
( I ) Eas edidit CamusalIn obsemtionibus ad Ciaa--
! iri lioc voioraine
KOIT.
CXLIX sponsoriac
I N DESSARIONEM. Plelhonis epp. dua
<"* re-
seq. [ s i v e p a g . 346, e<L K o l l . n . 2 , cod. C x s a r . 9 0 , e l . 5. Georgii Gem.
ad superiorem Bessar. r p i s i o l n m . F i c r c n i . in i o d . L : . u i e m . 3 5 , n . 5, p l u i . 58. V . B a n d i n . T. Ib. in zcTheodor. circa Platonica qnccdam dogmala ttiler Apostolium et Gemistum
c. p a g . 4 8 1 . O x o n . i n bibt. l i o d l e i . n . 2 2 9 0 , c a i . ms. A n g l . 1. Bcssarionis c l Gemisii epislolae. eod. B a o c c . 465. Contrvver$i(B Gazam aique Bessarionem. Eadcm roari, bus Pairit, ciim Pleihone de i n f r a pag. Paris, i n b i b l . p u b l . cod. 462, n . 2 , CUIII Gein.
P l e l b . duplici rcsponso. de obitu WUs Ihid. etlaudiepiiu Sovt cod.
i n codd. 1739, n . 17 el 18 ; ac 2376, u . 8 et 9, Ep s l . ad Plelhonem, c.utn versione U . S. ReU F a t o . L u g d . B a l . 1722, 8. H A R L . ] Ad ftlio$ Gemitli con$en$u. (a) Epistola? Plethonis qualuor ad 7 5 7 ; c l A l l a t . pag. 957, de Philanthropenum
c i i a n i u r ab eodem A l l a t i o , pag. 930 , c i N i c .
Gomneno, pag. 17, 323, 350. Pratnot* mystoyog.
s;o!as ms. meroorat Nesselius, p;rle , p. 1 5 1 . Labbeits, p. 9 9 , 1 8 3 . Bibl. nov<v ins. F A B R . Veiteiiis, in b i b ! . Mre. r o d . 527, s u n l sex cpistolaa sine i u s c r i p i i o n i b u s . V . C a i . c o d d . cod. 533, duas sine inscriplione t u m novem alia ad Amotrutzen; Uemetrium ; Nicephorum ei Isidorum Matthceum hieromonacbos; dentque phianum; Chilam , Dionysium G r . M a r c . pag. 2 8 5 . Porphyrogenitum; Hieronionacbum ; Argyropulum, Theodor. Paul. Lascuiin, in
Noniophylacem Eloreni.
i n fine epist. ad Alexium
ad Conilaniinum L a u r e n t . 13,
Palceologum.
V . Cat. c i l . pag. 288. Epislola ad Joan. Secundinum,
. i , p l u t . 55, quam i n l e g r a m G r . publici j u r i s fecit Batidiu. i n Cat. codd. g r . b n r . 2, pag Eubceum, quc laudes Geniisti eximias couiinct, l o m . 1, pag. 212 seqq. S c r u n d u m pag. Momfauc. Veuei, Bibl.
2 7 5 s e q . Epislola ad Mcolaum
i n c o d . H a r c . 533. V . G a l . c o d d . G r . Marc. pag. 150. Eam G r . cum versione sua L a l . ex iilo cod. i n luccni p r h n i i i i i p r o t u l i t cel. M o r e l l . i n b i b l . G r . ct L a l . n . 3399, i b i d . diversorum Eptstol c ad Beuarionem. Georgii cl p. Amirulzte cpistola ad In bibl. b t b l t o t b . m s ; p a g . 2 7 , n . 5 7 2 ; Romae in b i b l . V a l i c . Bessarionie e l P e t r i Gellii Epistolae duae; pag. 108,
109, n . 2526, i b i d . Bessar. Epistola c i varia E. i n b i b l . G u i l . P c l l i s e r i i , i n biW. de Mesme Epistol.e
o p o s c u l a ; p a g . 4 0 1 , D . F l o r e n i . i n b i b l . L a u r . cod. 18, p l u l . 83,Bessar.et a l i o t u m epistotoe ; p a g . 974 Bessarion. Paris. i n cod. G o l b e r l . 3 0 2 8 ; p. 1201 Scli Gatiani Turonensis, contentu, i t . pag. 1528 D, 1275, n . 203,
qsaedam Bessarionis; 1 2 . Deprimalu 1 3 . De S.Trinitale

V. Gat. cit. pag. 282.
pag. 1395 B, T a o r i n i i u b i b l . Reg. Bessarionis
Epistolas e l a l i a . I I A H L .
papm. A l l a i i u s De explicaiio.
De cod.
pag. 966, e l infra pag. 775. Trinitatc. Lambeu.
m s . F A B R . Est pars operis c u j u s d a m : Vcnet* enim i n b i b l . Marc. cod. 523 librum . I n i t . . A g i l u r dt S.

a I n. 11. I I A R L . Escorial. V.
R s s a r . i n t e r p r e t a l i o inprimum 1 4 . Profetsio fidei Christianw . 1 5 . Monodia in obitu Manuelis
conira omnes hceretes,
divisa i n capiia x x i , ms. i n b i b l . Ca?sarca.
V , p . 226. [ s . pag. 465 ed. K o l l a r . i u cod. 278. Palaologi
H A R L . ] I n c i p i l : '.
i m p . , a. 1419 d e f u n c i i , ex
N i c . P e r o l t i , arcbiep. S i p o n t i n i , Tbeodorae, Consianliui Palacoquam plurimas, teeie
versione l c g i i u r apod A b r . B i o v i u m ad a. 1472, n . 56 (b). Jambi tn obitum i o g i u x o r i s , apud A l l a t i u m , dtcon$en$u Pateologae apud L a b b e u m , pag. 7 1 , e l quas ineinorat teste T r i i h e m i o , cap. 8 2 1 , De tcriptor. eccli$ia$tici$. dicta
p . 9 5 5 . H a b u i l et varias Bessario Orationes, u l in ftinere Gleopae Gesnerus: et conciones consolatiouem, dt substantia.
P l a i i n a . E t i a m laudes p a t r i suce ei ad G r a r o r u m iuiperaiorem dc uxoris o b i l u scripsii I C . . Ad M e r a i n i l Gesnerus i n b i b l . e l A l l a t i u s , pag. 387, dt Georgiii. qoaedara, leste Pl&ero i n Iliner. per Hupaniam p. 1 6 1 seq. E p U l o l . ad M i c b . Apostoliiim e l ad A n d r o n i c u m Callist. e d i d i l B o v i n . i t i Histoire de rAcademieroyale des Inscript. et B. L . l o m . I I , p. 4 5 5 seqq. e d . Haagau. 1724, 12, sec. Schroeckb. 1. r i i . l o i n . X X X , p . 165, a u t sec. B a n d i n . I I , p. 482, t o m . I V . c d . Paris. 4 ; e l A m s i e l o d . 1719, 12, p. ^ 8 8 ; sed i u ed. P a r i s . (quam i n manibus babeo), l o i n . 11, p. 715 seqq. legitur Boivin. r c c i t a t . de coDiroversiis eic. p. 719, de Bessarione, e i p. 720 beqq. versio Galiica Epislolae Bessar. ad M i c b . A p o s t o l i u i i i : iila auiem G r . et L a t . i n l o i n . I I I , p. 281 s i q q . l n l o i n . I I , p. 7*0, e s l . v c r s i o Gallica i b r t j v i s r p i J i l . Bessarionis ad Andronicum. 1 n Germanica I ^ e i . Adelg. V i c t . Gouaehediae vcrsione Hist. acad. Par. Inicr. . I I , p. 377 seqq. exslai quoqne Bessar. cp. ad M i c b . A p o s i . G r . ac L a i . V . patilo aile d e f p i s l . a<l Mich. Apotiol. HARL. () Ms. Vindobon. i n c o d . Caes. 257, n . 9,et 277, n . i , ac n . 2 , Besarionis Epiyramma in proprium $t~ pplcrum. V . Lambec. V , p. 367, ibiqiiti K o l l a r . i n n o t . B. Venet, i n b i b l . Matc.;cod. 553. V . C a i . codd. G r , Marc. p. 152. F l o r e n l . in t o d . L a u r c n t . 2 1 , 8 , p l u i . 10. V . Bandin. I . c. I , p. 489. H A R L . (b) i l s G r . Venci in b i b l . Marc. 535, i u q u o c l i a m pfjCler cpisiglas, inedita a u l incoguiia p a n i u i , c x Plethotm in Aristotelem
I n f r a pag. 747. FABR M S . Yenet. i n b i b l . Marc.
c a
f , l
stant Bessar. 1) Prospbonelicus ad A l e x i u m C o m . n c n u m , i m p e r . T r a p e z u n i i n m : i n c i p i i : , 2) lanquam ex persona archiepiscopi S o p h i * : i n c . 3) Monodia I I I m Theodoram Comnenam; 4) Canon i n S. m a r t y r e m Pantaleonem ; *>) lambi i n sepulcrum CUop* Pal.fologlnae; 6) Iambi sepulcrum Theodorce Palxologinai; 7) Ianibi l n peplum, exhibentem iinagines Maiiuelis ct ' ^ P a l a e o l o g . b a b i t u laicorura ei m o n a c l i o r u m ; Sermo iuorahs a d b o r l a i o r i u s ex persona Joaiutin Lascaris ( ) ad ejus l i l i u i u Dcmetrium P P - XNV, p r x i i Epislola ad i l l u m Joanncm ; 9) Ad *ynodum CJPolitanam, taiiquam ex pcrsona arcbicp. ' ^ a p e z u u t i i D o s i i b e i ; 10) Encomium in Trapczun} l n ) Romilia i n d i c i u a i : Beatus r i r , qui tnvenil âpientiam; pra*il Epistola ad T b e o d o r u i n ; 12) Sermoues coniolutorii \\[, ad i m p e r a l o r e m , q u i e<|jugem amiseral. Operibus praeniiuitur Prooe' u m Be ânoms, iu q u o e x p u i i i t , qmbiis leinporibus Pr-xdicta o p p . s c r i p s e n l ; nec uon anonysi.i Encoiniiim i Bc.-sarioneni. V. C a i . codd. Gr. M a r r . pag. 287 scq. P a r i s . i n b i b l . | u b l . cod. 2540. n . 3, Orat. iunebris iu morteiii Gleopes, uxoris Tboodori P a la;(dogi; c l m codii. 45G, . 5, et 9 4 1 , n . 2 , lambi i i i tôi icm Theodorcc PalafoloînaB. H A R L .
e , e l m n
CLI
. A L B . F A B R I C I I I . c. a. 1805, p a r l . I V , pag. 9.
CLU
527 et 589. V . cat. c i t / p a g . 285 et 5 0 9 . F l o r e n i . i n cod. L a u r e n t . 10, n . 8, p l u t . 10. V . B a n d i n / 1 . c. J, pag. 485. Monac. i n cod. 2 7 . V . H a r . l t .
HARL.
17. \ , \ . De sanclo Eucharhlice mysterio, et quod per verba Domini maxime fit consecratio, contra M a r c u m Ephesiura. Gra?ce m s . i n b i b ! . Gatsarea. I n c i p i t : \. Vide Lambecium V , p a g . 175 () L a l i n e p r o d i i l i n Biblioihecis P a t r u m et novissima e d i l . Lugdunensi t o m . X X V I , pag. 787. Quod vero W h a r t o n t i s , A l l a l i u m p . 952, De consensu seculus, scripsit Graece e i L a t i n e prodiisse c u m L i t u r g i i s P a / r u m , Parisiis 1560, fol. e r r o r est (1), nam nec Graece nec L a i n e i b i habelur Bessarionis s c r i p l u m , habetur auiem &criplum M a r c i Ephesii, quod Bessario oppugnavil. [Epitome hhloriarum Appiani Alexandrini et Epitome -bibl. hist. Diodori Siculi, s c i l . l i b r o r o m quinque p r i o r u m et ab x i ad xv inclusive, Venel, i n b i b l . Marc. cod. 523. V . Gat. c i t . p . 2 8 2 . H A R L . J [Excerpta cx Herodoio, libris Tbucydidis et a l i o r u m , inscripta a Bessarione , etc. Subjunguntur Epitome legum PlatonU ei epjtome libror. Hermogenis de formi$ orationis, Venet. in cod. Marc. 526. V . G a l . c i t . pag. 284 seq. Quaedam, quae F a b r i c . i n i e r opp. Bcssarionis f*aiine scripla r e l u l i t , etiam Grwce confecta esse , deincepa roonstrabimus. HARL.
LATINE
SCRIPTA.
1$. Conlra calumniaiorem Platonn (Georgiuro T r a p e z u n t i u m ) l i b r i i v , Venet . apud A l d u i n 1503 et 1516 f o l . Vidc infra p. 722, 730. F A B R . M s . G r a c a V e n e l i i s i n b i b l . Marc. codd. 198 et 1 9 9 . L a l i n a autem j n ejusdem biblioibecae r o d d . quinque. V . Cat. codd. g r . M a r c . pag. 110, et codd. L a t . pag. 110 seq. a l que c l . Morell. ms. Bibl. Gr. el Lat. t o m . I , pag. 120 seq. Monac. G r . i n cod. Bavar. 8 0 . V . c l . H a r d t . i n A r e t i n i Beyircegtn, a n m 1804, p a r t . 5, pag. 4 seq. Latfne sunt multa Bessarionis opera F l o r e o t . i n b i b l . L a u r e n t . codd. 1 (quae esl e d i t . princeps Rom.) et 2, p l u t . 5 4 , quaa ex Montfaucon. Bibl. biblioth.ms. pag. 3 4 1 , eupra ad n . 2 i i n . j a m commemoravi. E d i t i sunt i l l i l i b r i p r i m u m Bessarionis Adversus calumniatorem Platoniz libri V , et De natura et arte advertu* Georg. Trapezuntium liber, sine nota a n n i , Rotna? a u i e m , u t ex versibus i n calce posilis apparet, l y p i s C o n r . S c h w e y n beim e l A r u o l d i Pannartz, i n aedibus M a x i m o r u m . V i d . Angeli Mariae G a r d . Q u i r i n i l i b . De optimornm tcrlptorum edilt. quae Romce primum prodierunt, etc. pag. 227 seq. e d i l . J o . Ge. Scbelbornii, L i n d a v . 1761, 4 ; a l q u e Scbelborn. i n Noia docet ex Kpistola ad M a r s i l . Ficinuro ( i n l e r Epislolas Alars. F i c i n l Vcneiiis a n n . 1495, i n fol. excuaas Ub. i , f o l . v i ; aut i n M a r s . F i c i n i Opp. Paris. 1 6 4 1 , t o m . I , pag. 602, ubi eliam F i c i n i Kesponsio legitur) opus i l l u d a n n . 1469 lypis esse e x s c r i p l u r a ; idem ex eadem F i c i n i epi* slola, e i ex cpist. Pliilclpbi ad Bcssarionem, l i b . x x x i E p i s t . P b i l e l p h i , Venet. 1502, f o l . , pag. 214, c o m monslravit Franc. Xaver. L a i r e i n Specimine typogr. Romanae, Roma? 1778, 8*, pag. 145 seq. Assenlilur Audifredus i n Calalogo h i s i . - c r i l i c o Romanarum edd. saec. x v , Romae 1783. 4, pag. 21 seq. A d d . Clemenl. b i h l . ad n . 20 c i l a t . , pag. 248. G u i l . de Bure Gal. b i b l . duc. de L a Valliere, t o m . I , pag. 369 seq. el F e r d . Fossium i n Gat. b i b l . Magliabech. l o m . I , pag. 313 seq., q u i copiose disseril et de hac edit . et de ip?o Bessarione ejusque controveraiis. De quibus eiiam a g i l u r a B o i v t n . i n C o m m . supra ad n . 11 laudula, et quidein p. 562 seq. vers. ab .Heumanao faclae, cujus notam addes, h e m Scbrocckb . BUtor. ecdes. Christian. l o m . X X X , pag. 434 sqq. Bruckeri Hitt.crii. philot. l o m . I V , p a r t . , pag* 41 i e q .
e
71
seq.
HARL.
19. De natura et arle, sive an n a t u r a e i ars consulio agam. Adverstis eumdem T r a p e z u n l i u m . Ad c a k e m j a m d i c l o r u m iv l i b r o r u m . F A D R . Gracce Venel. in cod. Marc. 198, ac G r . et L a l . i b i d . tn cod. .27 V . c a l . c i t . pag. 110 e l 285, i b . i n t e r c o d d . Latin. ( pag. I I I C a l a l . ) cod. 229. Paris. in b i b l . p:>hl. cod. 817 n . 16 G r e c e . H A R L . 2 0 . Orationes quatuor ad principes Ilalia de Cbrislianorum cladc i n Ghalcfde Eubofiae , periculis Ilalia?, fiusi ^xpiigiiatum l l y d r u n l u m , i m m i n e n t i b u s : de sedandis discordiis et .bello i n Turcas decernendo : et ' rsuasio ex Demosibcnis O / y n i A i a c a . l n l e r N i c . ReusueriConsultaliones alqueOraiiones turcicas, iv v o l u m m i n i b i i s , a n n . 1596, 4, ediias, v o l . I I , pag. 1 9 7 , 2 0 3 2 1 5 , 2 2 9 . F A B R . M S . T a u r i n i i n b i b l . Rcg. cod. 1165. V. Cat. codd. L a i i n . etc. T a u r . p. 390. seqq. ubi p r i i n u m edita est ex islo cod. longa G u i l i e l m i F i c b e l i , Sabaudi, recioris nniversltatis P a r i s . cui Bessario illas miserat orationcs,Tepislola ad Sabaudi33 duces prnoniissa, et sequiiur Bessarionis ad F i c b e l u m epistola, scripla d . 13 Dec. 1470. Vindobonae i n cod. Cars. Bossar. oratio d.; periculis a T u r c a i m m i t i c n l i b u s , e i de bello conlra Turcas suscipiendo, s c n p i a ann. 1470, i i e m oratio de discordiis sedandis e l b e l l o i n T u r c a m dccerncndo. V i d . Monifauc. B i b l . b i %
(a) S i v e p . 346 eeq. ed. K o l l a r . cod. 257, n . 5. csse aliquot OralioneselEpislolas Demolrii Cydone. W M I H H S i n cod. Marc. 527. V . Cat. c i t . p. 285. . O x o n . i n b i b l . Bodl. cod. Barocc. 90. I b i d . BltMlmlani, in B i b l . Arabro^. V. Monifauc. B i b l . iu Collegii novi cod. 135, s. n . 1099 Cat. ms. Anglia?, !u!)lioib. m s . p. 510 C. Mosqurc i n cod. synod. ctc. I , p a r t . n . i n < od. T b o m . Gale 121 s. n . >, i i . l 8 . V.Matlhaei N o l i l . codd. G r . Mosq. p. 5955, d i n i G a l . vol. I I . l n cod. Escorial. V , ad 25-2. qui a d d i i , i n fine hanc esse notain : " n. 11. HARL. : , et i n cod. l i b r o (\) Error est quidem, sed Fabricii ipsius; prodiit, sed Latine lantum, inter Lilurgias Patrom, et ea editione o t i sumus ad recf nsionem l e x i u s i n Biblioibeca 1'alrutn Lugduuensi corruplissime impressi. E D I T .
cuii
0111
BESSARIONEM.
CLIV
b l i o i h . pag. 5 7 1 D . E d i l . Bessar. Oralicnet et Epistolat ad Guil. Fichetum et alio$ ; una cum epietoa p r e f a l . F i c b e i i ad L u d o v . X I , regem Francor. e d . p r i n c . i n P a r i s i o r u m Sorboua (sine a n n i i i o l a , a n o . 1 4 7 4 ) , 4. V . G u i l . Franc. de B u r e , Cat. de$ livre* dt Gaignai, l o m . I , Par. 4 7 6 9 , 8 , pag. 6 4 4 , n . 2 5 5 3 ;'et \v\Bibliograph. Instructive, Bell. iMlres, t o m . I I , p a g . 3 1 6 , n . 4 1 2 5 , ubi n . 4 1 2 6 sequuniur G u i l . F i cheli Episiola? ad Beesarionem et alios, i b i d . cdoe a n n . nota, i n 4 . I u eod. C a l . bibl. de Gaignat, t o m . I , pag . 3 9 2 , n . 4 5 4 1 , esl versio I i a l i c a : Oratione di Bt$$arwne a t u i l i gli S i g n o r i d'Italia ; conforlandogli e pigliar guerra c o n t r a e l T u r c b o , vulgarizzate per- LodoYicho Garbone, 1 4 7 1 , 4. A d d . Biclionnaire bibtiograpkiqtte, kislor. et criiiquedes iivres rarei, t o m . 1 , Par. 4 7 9 0 , 8 , pag. 4 2 9 , e l Bure Cat. detlivres du ducde la VaUitre, l o a i . I I , pag. 5 6 seq. i n quo c i l a n t u r Bessar. Orationes d e b e l l o T u r c i s infciendo (Paris. per U l r i c . G e r i n g . etc. 4 4 7 1 , 4 ) . I n iine addila Bessar. vers. L a l . Demoelhenis O r a t . pro f e r e n da ope O l y n l b i i s . etc. Eaed. o r a i l . Romse i n aedibus F r a n c . Priseianensis 4 5 4 5 , 4 () V . Clouient. Btb iothique histvr. et critique. t o m . I I I , pag. 2 5 1 seq. u b i i n not. plures laudanmr de boc l i b r o ipsoque Bessarione; inenioraitlur quoque e d d . N o r i b e r g . 4 5 9 3 , 8 , L i p s . 4 5 9 5 , 8 , et Isleb. 4 6 0 3 . I b i d . pag. 2 4 8 seqq. recenseniur edd. Roniaba et Aldinae l i b r o r . i n c a l u m n i a t . Platonis. H A R L . 2 1 . Declaratio aliquorum, qum in oratione dogmatica (supra n . 2 ) cominentur, q u [ G r a c i s noiissrI M , L a i t n i s ignota sunt. I n c i p i l : Nolandum primo. A p u d L a b b e u u i , t . X l l l Goncil. pag. 4 5 5 , e i H a r d u i n . t o m . I X , pag. 3 7 4 [ v . ad n r . 1 J . 2 2 . De proceaione Spirilus S. ad Paulum llpontificem. E l ad euindem De errore patehatis. MS. Venetih b i b l . S . H a r c i . F A B * . Fabric cura aliis, q u i p u l e n t , opusc. peculiare de process. Spir, . a Bessar. ad Paulum U p o n l i f . scriptum esse, et i n b i b l . Ycnela Marc. a s s m a r i , errar^, T b e u p o l . docei i u L a l . e l I i a l . Marci b i b l . codicuui ms. pag. 7 5 , cuni lanlutn thProwmium i n libell. de process. Spir. S. ( 1 ) ad Paulum I I . Ideo 1 . c. ex codd. Marc. L a i . 1 3 3 et duobua seqo. q u i m u l t a continent Bessarionis scripia, Prooemiuui i l l u d e r u l g a t u m est. H A R L . 2 3 . Episiola ad Chmtophorum Morum, Venetorum principem, data a. 1 4 6 9 , qua bibliolbecam suain legai aedi S. M a r c i (b). Exslat ad calcem P b i l o b y b l i i R i c h a r d i Anguavilhe de B u r i , episcopi Duuelmensis, c u m episiolarum philologicarum centuria, e d i i i ex bibliotheca Goldasli, Francof. 1 6 1 0 , 8 , e i cum H e r m . G o r i o g i i Praefatione, Lipsiae 1 6 7 4 , 8 . Eadem Besaarionis epistola prirao loco l e g i i u r i u t e r episiolas p r i n c r p u m c o l l & l a s ab H i e r o n . Ruscelli, et ex Italico Gallice facias per E . Belleforesium. Ejusdem argumem liiterae Besaarionis ad senatum Veoetum exstant apud P e t r u m J u s i i n i a n u m Bist. Veneta l i b r o v m . De biblioibeca Bessarionis, qoae Venetiis etiainnuni asservalur, vide Uer haiicum Mabillonii p. 3 3 , e i M o u t lauconi Di*num ltalicum p. 4 1 seq. [ e i B i b l . b i b l i o l b . ms. pag. 4 6 7 , u b i ediia est Bessar. episiol >, a<!d. Bupra a d i o i i . hujus U A B L . 1 Indicem l i b r o r u m uiraque lingua, q u i omnes ferme mann c x a r a t i s u i i i , dedk J . Pbilippus Thomasious i n calalogo inss. b i b l . V e n e i i a r a m , eJilo U t i n i 1 6 5 0 , 4 , pag. 3 5 - 5 5 , longc perfectiorem quam exblbueranl Posaevinns in Apparatu, e l Gr< gorius Sozomenus. Numerus v o l u n i i n u u i 9 8 0 . Gonfer Lambeciuiii 111, pag. 3 8 0 , 3 8 1 . F A B R . S . p i g . 1 6 3 ; K o l l a r . curo bujus not. I n cod. Bod~ lei. 1 7 2 sive n . 2 9 5 5 , C a l . Angliaaelc. v o l . I , e i m v o l . I I , n . 2 3 4 1 , inter codd. Vossianos. Catalog. cadd. e l L a i i u . et Graecor. i n illa b i b l i o t b . Ycuela asservaioruin, inoderatore L a u r . Tbeupolo, jussu senatos e d i t . V e n e l . 1 7 4 1 , I I v o l . f o l . ubivis fcre in bac B i b l . G r . laudavimus. U i m i i i q u e volumen i n f i o n t e ornat Besearionis c a r d . grapbica effiîes ex pereleganli p i c l u r a , q u x exsiat Venetiis scbola S. M a r i x Gbariiatis. H A B X . 2 4 . /re Wud Joannis x x i , 2 3 : Si eum volo mancre, conlra T r a p e z u n i i u m . Hoc s c r i p l u m eliam G r x c c , perinde u l \\btr\De naiura et arte, exstat ms. [Venetiis i n b i b l . S. Marci i n l e r Besearionis l i b r o s . ] in cod. 5 2 7 . V. C a i . codd. G r . pag. 2 8 $ . V i d e T h o m a s i n i catalogum p . 3 5 . F A C R . S i d o n i i , [Viennensis episc. ad Y e r a niuni dialogi I I . Beuarioni* GPolit. patriarcha disceptalio de ea parie Evengelii : Si eum volo manere, edidit Jo. A l e x . Braesicanus. Hageoov. 1 5 3 2 , 4 . Y i d . C a l . b i b l i o t h . J . P e l r i de L u d e w i g , p a r t . i , pag. 1 8 7 seq., i n prirais B a u m g a r l . Nachricht. von merkwtird. Buchern, t o m . X , pag. 1 1 7 seqq. L A T I N E VERSA [Bessar. L a l i n a versio orationis Basilii M . i u i l l u d : Atiende (a) M a i u a i r e in A n n . lypogr. V , p a r t . i , pag. 133 io i n d . a . 1544 illaui e d . prodisse I r a d i l ; sed a. 1543 u o i a l u r etiam cat. b i b l . P i n e l l . t o m . I I , pag. 190, n . 3 6 3 4 , iiem I . Jac. Baueri b i b l . I i b r o r . r a r i o r u m , e l c , p a r t . , pag. 76. N o r i b e r g . 1770, 8. {b) Parh. i n b i b l . p n b l . cod. 3064, n . 2 ^ Sec. cat. L a i . b i b l . M a r c Venet. p. 2 0 1 , exslat in cod. 496 Besaar. epislola data Bouoiiise d . 12 J u l . 1455, ad Franciscuin Foscari, Veueloruni ducein, qua de nrbis GPoIeos expugnatione conqneriiur, et ad res llaliac componendas bellumque barbaris iaferendum bortaiur. I b i d . i n cod. 491 versioai L a i . X e n o GRiECO. tibi tpt. Venet., r o d . Marc. 2 6 0 ; pra*it cp
pboaiis. GEconomiconim l i b r i I ab Leonard. A r e t i o o f a c i praemhtilur Bessarioois Epittola ad Paulum I I , de errore Patchatis, quae publicata e.si i n G a U e i l . p . 196 scqq. Bomae in b i b l . V a i i c . n . 3194, De dettructione CPol. ad Venelot. V . M o n i fauc. BibL biblioth. p. 103. D. I b i d . p. 124 B in ead. biblioibeca, n . 5356, Episl. ad ducem Venel o r u t n . I b i d . p. 510 B. C. Mediolani in b i b l . Ambrosiana, Bcssar. decasu CPoleos, ad dominium Venetorum; i u euindem L a u d e s ; E x b o r i a l i u ad principes llali.e lOtilra Turcas : i b i d . esl C a l . b i biiuib ca3 S. Marci Veuetae. H A R L .
%
(1) E l ideo prooemium Ubro io nostra editione prsemisiraus.
EDIT.
TOAKN. ALB. FABRICII
cdi
527 et 589. V . cat. cit.~pag. 285 et 5 0 9 . F l o r e n l . i n cod. L a u r e n t . 10, n . 8, p l u t . 10. V . B a n d i n / 1. c, 1, pag. 483. Monac. i n cod. 2 7 . V . H a r d t . I . c. a. 1803, p a r t . I V , pag. 9.
HARL.
17. , ^ . De smiclo Eucharhiice mysterto, et quod per verba Domini maxime fil con&ecratio, contra Marcum Ephesium. Gra?ce m s . i n b i b ! . Gacsarea. I n c i p i t : . Vide Lambecium V , p a g . 175 () Laline prodiit i n Biblioihecis P a t r u m et novissima e d i l . Lugdunensi t o m . X X V I , pag. 787. Quod vero W h a r t o n n s , A l l a l i u m p . 932, De consentu eeculus, scripsil Graece e l L a l i n e prodiisee c u m L i t a r g i i s Pa/ r u m , Parisiis 1560, f o l . e r r o r est (1), nani nec Grsece nec L n i n e i b i babelur Bessarionis s c r i p i u m , habelur aiitem s c r i p l u m Marci Ephesii, qnod Bessario oppugnavit. [Epitome hisloriarum Appiani Alexandrini et Epitome Mbl. hi$t. Diodori Siculi, s c i l . l i b r o r a m quinque p r i o r u m et ab x i ad xv inclusive, Venel, in b i b l . Marc. cod. 525. V . Gat. c i l . p . 282. H A R L . J [Excerpla cx Herodolo, libris Tbucydidis e l a l i o r u m , inscripla a Bessarione , elc. Subjungunlur Epilome legum Plalonh et epitome libror. Ilermogenit de formi$ orationis, V e n e l . H I cod. Marc. 526. V . Gat. c i t . pag. 284 seq. Quaedam, qua F a b r i c . inter opp. Bessarionis iMtine scripla r e t u l i t , etiam Grcece confecta esse , deincepa m o n s i r a b i nius. H A R L . L A T I N E SCRIPTA. 18. Contra calumniatorem Platonn (Georgiuro T r a p e z u n t i u m ) l i b r i i v , Venei . apud A l d u m 1503 et 1516 f o l . Vidc infra p. 722, 730. F A B R . M S . Gneca Veneliis i n b i b l . Marc. codd. 198 et 199. L a l i n a aulem j n e j u s d e m biblioihecae r o d d . quinque. V . C a i . codd. g r . Marc. pag. 110, et codd. L a u pag. 110 seq. a ; que c l . Morell. ms. Bibl. Gr. et Lat. t o m . I , pag. 120 seq. M o n a c . G r . i n cod. Bavar. 8 0 . V . c l . H a r d t . i n A r e t i n i Beyircegen, a n n , 1804, p a r t . 5, pag. 4 seq. Latine s a n l multa Bessarionis opera Floreot. i n b i b l . L a u r e n t . codd. 1 (qtiae esl e d i t . princeps Rom.) et 2, p l u t . 5 4 , quaa ex Monifaucon. Bibl. biblioth.ms. pag. 3 4 1 , aapra ad n . 2 f i n . j a m commemoravi. . E d i t i sunt i l l i t i b r i p r l m u m Bessarionis Adversus calumniatorem PiatonU libri V , et De natura el arte adversm Georg. Trapexunlium liber, sine nola a n n i , Roma? a u i e m , u l ex verstbus i n calce posilis apparet, l y p t s C o n r . S e b w e y n beim e l A m o l d i Pannarlz, i n sedibus M a x i n i o r u m . V i d . Angeli Mariae C a r d . Q u i r i n i l i b . De opiimornm icrlptorum edilt. quoe Romte primum prodierunt, eic. pag. 227 aeq. e d i l . J o . Ge. Scbelbornii, L i n d a v . 1761, 4;atque Scbelhorn. i n Noia docet ex F.pisloia ad M a r s i l . Ficinuno ( i n l e r Epislolas Alars. F i c i n l Vcneiiis a n n . 1495, i n f o l . excntas l i b . i , f o l . v i ; aut i n M a r s . F i c i n i Opp. Paris. 1 6 4 1 , t o m . I , pag. 602, ubi eiiam F i c i n i Responsio legilur) opus i l l u d a n n . 1469 lypis esse e x s c r i p t u m ; idem ex eadem F i c i o i epi* siola, e i ex epist. Pbilelpbi ad Bcssarionem, l i b . x x x i Epist. P b i l e l p h i , Venel. 1502, f o l . , pag. 214, comm o n s l r a v i i Franc. Xaver. Laire i n Specimine typogr. Romana, Roma? 1778, 8*, pag. 145 scq. Assenlilur Audifredus i Galalogo h i s i . - c r i t i c o Romanarum edd. saec. x v , Romae 1783. 4, pag. 21 seq. A d d . Glemenl. b i b l . ad n . 20 c i l a t . , pag. 248. G u i l . de Bure Cal. b i b l . duc. de L a Valliere, t o m . I , pag. 369 seq. et F e r d . Fossium i n Gat. b i b l . Magliabecb. t o m . I , pag. 313 seq., q u i copiose disseril et de hac e d i l et de ipso Bessarione ejusque coniroversiis. De quibus eiiam a g i l u r a B o i v i n . i n Gomrn. supra ad n . 11 laudala, et quidem p. 562 seq. vers. ab .Heumanno faclae, cujus notam addes, item Scbrocckb . Hutor, ecdes. Christian. l o m . X X X , pag. 434 sqq. Bruckeri Hht.crli. philo$. t o m . I V , p a r t . , pag. 4 1 t e q .
e
71
seq.
HARL.
9
19. De natura ei arle sive an natura e i arsconsulto agani. Adversus eumdcrn T r a p e z u n t i n m . Ad calcem j a m dictorum iv l i b r o r u m . F A B R . Graece Venel. i n cod. Mare. 198, ac G r . e l L a t . i b i d . i n cod. 1.27 V. c a l . c i t . pag. 110 e l 285, i b . i n t e r c o d d . Laiin. ( pag. I I I C a t a l . ) cod. 229. ParU. i n b i b i . p : i i d . cod. 817 n . 16 G79p.ce. H A R L . 2 0 . Orationes qualuor ad principes llalim de C l i r i s l i a n o r t i m cladc iu Gbalcfde EnboRX , periculis Italia?, posi ^xpugtialum l l y d r u n l u m , i m m i n e n t i b u s : de sedandis discordiis e l .bello i n Turcas deceruendo : et ' rsuasio ex Deinosthenis Olynthiaca. l n t e r N i c . Reusneri Consullaiiones atqueOraiiones t u r c i c a s , i v v o l n m m i i i i b u s , a n n . 1596, 4, ediias, v o l . I I , p a g . 1 9 7 , 2 0 3 2 1 5 , 2 2 9 . F A B R . M S . T a u r i n i i n b i b L R e g . cod. 1165. V . Cat. codd. L a t i n . etc. T a u r . p. 390. seqq. ubi p r i i n u u i edita est ex isto cod. longa G u i l i e l m i Ficbeti , S t b a u d i , recioris universilaiis P a r i s . cui Bessario illas miserat oralioncs,Tepislola ad Sabaudiue duces prnBiriissa, e i sequiiur Bessarionis ad F i c b e l u m epistola, scripta d . 13 Dcc. 1470. Vindobonae i n cod. C.vs. Bessar. oratio d? periculis a T u r c a i m m i n c n l i b u s , e i de bello contra Tiircas suscipiendo, s c r i p i a aim. 1470, item oratio de discordiis sedandis e l b e l l o i n T u r c a m dccerncndo. V i d . Montfauc. B t b l . b i %
(a) S i v e p . 346 eeq. ed. K o l l a r . cod. 257, n . 5. W n o i i i s i n cod. Marc. 527. V . Cat. c i t . p. 285. M e d i o l a n i , in B i b l . Arabro*. V. Montfauc. B i b l . b i b l i o i l i . ms. p. 510 C. Mosquas i n cod. synod. T>!H, . 1 8 . V.Matlhaei N o i i l . codd. G r . Mosq. p. 252. qni addit, u i finc hanc csse notam : " : , et i n cod. libro
csse aliquot OralioneselEpistolas Demotrii C y d o n e . . O x o n . i n b i b l . Bodl. cod. Barocc. 9 0 . I b i d . i u Gollegii novi cod. 135, s. n . 1099 Cat. ms. A n g l i a ; , clc. I , p a r t . 11. i n <od. T b o m . Gale 121 s. n . 5955, d i n i f . a l . v o l . I I . I n cod. Escorial. V , a d . I I . H A R L .
(\) Error est quidem, sed Fabricii ipsius; prodiit, sed Latine lantum, inler Liturgias Palrom, et ea edltioneoai suinus ad reconsionem texiusin Biblioibeca Palrutn Logduuensi corrupiissime impressi. E O I T .
eun
1 B E S S A R I O N E M .
CLIV
b l i o t h . pag. 571 D . E d i t . Besaar. Oraiionet et Epislolw ad Guil. Fichelum et alio$ ; una cum episioa praefal. F i c b e i i ad L u d o v . X I , regem Fraucor. e d . p r i n c . i n P a r i s i o r u m Sorboua (sine a n n i iiota, a n n . 4474 ) , 4. V . G u l l . Franc. de B u r e , Cat.de livret de Gaignat, t o m . I , Par. 4769, 8, pag. 644, n . 2 5 5 5 ; ' & it^Bibii&graph. In$truciive, BelL UUres, t o m . I I , pag.316, n . 4125, ubi u . 4126 seqouiuur G u i l . F i cheli Epistola? ad Beesarionem e l alios, i b i d . cdne a n n . nota, i n 4. I n eod. G a l . bibl. de Gaignat, t o m . I , pag . 392, n . 4514, esl versio l u l i c a : Oraiione di Bt$$arione a l u i l i gli S i g n o r i d'Italia ; conforiandogli e pigliar guerra conira el T u r c b o , vulgarizzate per LodoYicbo Garbonc, 1471, 4. A d d . Bictionnaire bibliographique, histor. et criiique dt% livres rare, t o m . 1, Par. 4 7 9 0 , 8 , pag. 429, e l Bure Gat. det livres du ducde la ValMre, t o u i . I I , pag. 56 seq. i n quo c i i a n i u r Bessar. Oratioues d e b e l l o T u r c i s infciendo (Paris. per U l r i c . G e r i n g . elc. 4 4 7 1 , 4 ) . I n line addila Bessar. vers. L a t . Demoetbenis O r a t . pro f e r e n da ope O l y n t b i i s . etc. Eaed. o r a i l . Romse i u sedibus F r a i i c . Priacianensis 4545, 4 () V Clotnetit. Btb iolheque hittor. et critique. l o m . H l , pag. 251 seq. u b i i n not. plvres laudantur de boc l i b r o ipsoque Bessarione; lneuioraiitur quoque e d d . N o r i b e r g . 4593, 8, L i p s . 4595, 8, et Isleb. 4605. l b i d . pag. 248 seqq. recenseiuur edd. Roniaiia et Aldinae l i b r o r . i n c a l u m n i a t . P l a t o n i s . H A R L . 2 1 . Dtclaratio aliquorum, qum in oratione dogmalica (supra n . 2) contineniur, q n 'Gnecig nolissrm a , L a i t n i s ignota sunt. I n c i p i l : Nolandum primo. A p u d L a b b e u u i , l . X I I I Concil. pag. 455, e i H a r d u i u . l o m . I X , pag. 374 [ v . ad n r . 1J. 2 2 . D* procasione Spiritus S. ad Paulum Ilpontifkem. E l ad etimdem De errore paschaiis. MS. V e n e i i b io b i b l . S . H a r c i . F A B * . Fabric cura aliia, q o i p u i e n t , opusc. peculiare de process. Spir. S. a Bessar. ail Paulum U p o n t i f . scripium esse, et i n b i b l . Vcnela M a r c . as&ervari, errar^, T h e u p o l . docei in L a l . e l I i a l . M a r c i b i b l . codicum ms. pag. 75, cum l a n l u u i siiProuemium i n l i b e l l . de process. Spir. S. (1) ad Paulum I I . Ideo 1. c. ex codd. Marc. L a l . 133 e i duobus seqc. q u i m u l t a conlioent Bessarionis scripia, Prooemium i l l u d e f u l g a t u m t&\. H A R L . 2 3 . Epiilola ad Chrittophorum J f o m t i t , Venetorum principem, data a. 1469, qua bibliotbecam suam legal aedi S. M a r c i (6). Exslat ad calcem P b i l o b y b l i i R i c h a r d i Aiiguavilhe de B u r i , episcopi Dunelmensis, c u m epistolarum philologicarum centuria, e d i i i ex bibliotheca Goldasii, Francof. 1610, 8, e i cum H e r m . C o * r i o g i i Praefatione, Lipsiae 1674, 8. Eadem Bessarionis epistola priroo loco l e g i l u r inter episiolas p r i n c r p t i m co!le*ctas ab H i e r o n . Ruscelli, e i ex Italico Gallice facias per E . Belleforesiuni. Ejusdem argumem lillerae Besaarioois ad senalum V e n e l u m exstanl apud P e t r u m Juslinianura Bht. Veneta l i b r o v i u . De bibliotbcca Bessarionis, qoae Venetlis etiainnum asservatur, vide Ler ltalicum Mabillouii p . 3 3 , e l M o m l a o c o n i Diarium ltalicum p. 41 seq. |ei B i b l . b i b l i o t b . ms. pag. 467, u b i ediia esi Bessar. epislola, a!d. eupra a d i o i l . bojus H A B L . 1 Indicem l i b r o r u m mraque l i u g i i a , q u i omnes ferme m a n u c x a r a i i s u n i d e d k J . Pbilippus Thomasious i n calalogo mss. b i b l . V e n e i i a r a m , eJito U t i n i 1650, 4, pag. 35-55, longi perfectiorem quam exblbuerani Possevinus i n Apparalu, et G n gorius Sozomenus. Numerus v o l u m i n u i u 9 8 0 . Confer Lainbecium 111, pag. 380, 3 8 1 . F A B R . S . p.ig. 163; K o l l a r . cum bujus not. I n cod. B o d l e i . 172 sive 11. 2955, G a l . Angliaeetc. v o l . 1, e i i n v o l . I I , n . 2 3 4 1 , inter codd. Yossianos. Catalog. c o d d . e l L a i i u . e l G r a c o r . i n illa b i b l i o t b . Ycneia asservatoruin, inoderatore L a u r . Tbeupolo, jussu senat u s e d i t . Venet. 1 7 4 1 , I I v o l . f o l . ubivis fcre in bac B i b l . G r . laiidavimus. U i r u m q u e volumen i n f i o n i e o r n a t Besearionis c a r d . grapbica effi/ies ex pereleganli p i c i u r a , qua3 exstal Venetiis i n scbola S. M a r i x Cbarilalis. HABX.
r
2 4 . In Wud Joannis x x i , 2 3 : Si eumvolo manere, conlra T r a p e z u n i i u m . IIoc s c r i p t u m eiiam G r x c c , p e r i n d e u l liberfOe nalura et arte, exstat ms. [ V e n e t i l s i n b i b l . S. Marci interBeaearionislibros.] in cod. 527. V . C a i . codd. G r . pag. 28$. Yide Thomasini catalogum p. 33. F A C R . S i d o n i l , [Viennensis episc. ad Y e r a dialogi I I . BeuarionU CPolil. patriarcfue disceptalw de ea parte Evangelii : Si eum volo manere, e t l i d i t J o . AJex. Brassicanus. Hagenov. 1532, 4. Y i d . Gal. b i b l i o t h . J . P e l r i de L u d e w i g , p a r t . i , p a g . 187 seq., i u p r i m i s Baumgart. Nachricht. von merkwurd. Buchern, t o m . X , pag. 117 seqq. L A T I N E VERSA GRiECO. praiit cp
[Bessar. L a l i n a versio oraUonis Basilii M . in i l l u d : Attende tibi ip*i. Venet., i n cod. Marc. 2 6 0 ; (a) M a i u a i r e i n A n n . typogr. Y , p a n . , pag. 133 i o i n d . a. 1544 illaui e d . prodisse I r a a i l ; sed a. 1543 uotalar eiiam i n cat. b i b l . P i n e l l . l o m . I I , pag. 190, n . 3 6 3 4 , i i e m i n 1. Jac. Baueri b i b l . l i b r o r . r a r i o r u i n , e l c , p a r l . , pag. 76. N o r i b e r g . 1770, 8. (b) Parit. i n b i b l . p n b l . cod. 5064, n . 2 ^ Sec. c a t . L a l . b i b l . Marc. Venet. p. 2 0 1 , exstat In cod. 496 Besaar. epislola dala Bouonise d . 12 J u l . 1455, ad Franciscum Foscari, Yeuelorum ducein, qua de nrbis GPoIeos expugnatione c o n q u e r i i u r , et ad res lialiae coroponendas bellumque barbaris inferenduui b o r l a i u r . I b i d . i n cod. 491 versioni L a i . X e n o -
pboniis. CEconomiconun l i b r i I ab Leonard. A r e l i o o facue praemiltilur Bessarionis Epistola ad Pauium I I , de errore Patchalis, quae publicala esi i n G a U c i l . p . 196 scqq. Homae in b i b l . V a i i c . n . 3194, De deslructione GPol. ad Yenelos. V . M o n i lauc. BibL bibliolh. p. 105. D. I b i d . p. 124 B in ead. biblioibeca, n . 5556, Epist. ad ducem Venel o r u m . Ibid. p. 510 B. G. Mediolani in b i b l . Ambrosiana, Bcssar. de casu CPoleos, ad dominium Yenetorum; i u euindein L a u d e s ; E x b o r i a l i u ad principes Ilali.e r o n l r a Turcas : i b i d . est C a l . b i bliolh ca3 S. Marci Venetae. H A R L .
%
(1) E l ideo prooemium libro io noslra editione praemisiraus.
EDIT.
CLV
J O A N N . A L B . F A B R I C I I N O T I T I A 1N B E S S A R I O N E M . De versione O r a t .
CLTI
n u n c u p a t o r i a Bessar. ad regeio Casiella. V . C a i . codd. G r . M a r c . p a g . i 2 9 . s t h e n . . ad n . 2 . Bessar. Epislola
Demo-
ad Eugenium I V p o n l i C , pramissa versioni Basilii M . ad A m p b i l o ephtol. Lacrozian. l o m . I , pag. 2 9 7 .
t h i u m , a Georgio T r a p e z u n i i o faclae. Veitel. cod. lat. b i b l . Mar<\45. V . C a l . codd. L a i i n o r u m pag. 23 D od o r i S i c u l i Epislolas e Graeco L a i i n e verlisse d i c i t u r . V . Thesaur.
IIARL.
25. num. bns, fol.
Libriquatuor I n variis
Xenophonlis Meiaphyskorum
de dtcli* ei factis libri XIV
Socralis,
ad Jutianum episcopum cardinalem T u s c u l a -
X e n o p h o n i i s editionibus, et separalira L o v a n i i 4535, 4. cum Bessarionis versioneexslant i n v a r i b Pbtlosophi e d i l i o n i -
26. Arislotelis
etiam i n lomo postremo edirionis e i i r o t e ArisioielisGraBCO-Lalinae Duvallianae [ i l . hujus et seq. verapud H . Steplianum avum et ad calcem I i b r o r u m conlra c a l u m n i a l o r e m Plalonis. s. Praefatio, publici j u r i e facta in F A B R I C . YeneU i n
sion f i n edit. oper. i n c a l n m n . P l a l o n i s , Romne 4540 F ] . P r o d i i l quoque haec i n l e r p r e t a l l o Parisiis 4546, bibl. Marc. cod. 490. Pracit. Bessar. Epislola sqq. 27. 28. pag. pag. Cat. codd. L a t . b i b l . per ltaliam,
I l a r o . pag. 195 seq. et conf. c l . M o r e l i . in b i b l . G r . et L a t . t o m . I , pag. 427, ac supra v o l . 111, p a g i 2 5 3 e i 505, aique 357. Casenae i n b i b l . Malateslia. V . F r a n c . A n t . Zachariae Iter litterar.
HARL.
Venet. 1762, c p . 4, pag. 9 5 . caD. 9, . 14 [ c a p . 7, vol. Correclio 111.
T/teophrasli (1) Melapkysica, iuterprelalionis
Aristotelis Platovis
Metapbysicis
plerumqne solita
subjungi, u l dixi lib. m , composilee. A d calcem J.
I I I , pag. 414, n o v . ed. 1 librorum De legibus Georgio Tirapezuntio
l i b r o r u m advcrsus calumniaiorem. F A B R . Plaionis Venet. i n b i b l . Marc. 229 e l 2 3 0 . V . Cat. codd. L a i l n . M a r c . De cdtt. I . u c i i Apuleii opp. c l c . Roma?, i n domo P e l r i $criptorum de Maximo 1469, f o l . c i Praefal. instructive belle$ lettr. quce Romce primum A n l r e a i , i n qua Bessar. siimmis laudibii3 e x l o l l i i u r . V. dc Bure Bibliogr. 18 s e q q . e l C a r d i n . Q u i r i n . l i b . De optimorum edilionibui, elc. ed. I . Ge. S c b e l b o m , pag. 209 seqq. Diffcrunl a c a r d i n . v o l . X , pag. 156, e i , i s i Gr. cod tom. I I , prodierunt, est,
Bessarionc Bessario Asceta, v . supra, i b i d . i n cod. L a t . 133. V . Cat. Epistolae missae exslant
idem s i t , Bcssar. eremiia j E g y p i i u s , cujus laudes anonymus pcrsecutus
V e n c l , i n b i b l . M a r c . cod. 533 fin. ac L a i . inlerprete N i c . P e r o t t o , biblioth.
G r . M a r r . pag. 288, e l codd. L a i . p . 78. Bessar. monachus, ad quem
B o m x i n b b l . V a i i c a n a , n . 5356. V . M o n t f a u c , Bibl.
pag. 1051. A. HARL.
ms. p . 125 B. Bessar. bieromonacbus. V .
Procop. i n f r a , v o l . X I , pag. 781 v e l . c d . Ejus l a m b i i n m o r i e m Tbeodorae, P a r i s . . V . Momfauc. I . c.
(1) Hanc idiographam e l lectu dignissimam pfnep o s u i i notam i w m o r i a l i s ille Bessarion codici S, Marci Venct. 2 7 4 , i n quo Theophrasti Historia p l a n t a n n n : , , ' , '> * \ ; \ . \ . ) , . * , \ \ , , \ ^> , ' , , , , . \ , , " , . ^ , \ , , , ' , , ? . ' ', , - *. ldcin eruililiasiinus cardmaiis ibidem p a u l o i n f r a :
4
*, CK ! ? , \ \ \ , \ , /, , * . " ^ : , ntp\ . & ' / , , ?, ^ . " , ' , \ , , , , , , \ /, ' \ ^, \ , , \ . , ; , \ . \ , \ < , \ . > ' 0 / , ' . . >. . L i b e r . Cardinalis T u s c u l a n i . ( i d est, ) *. Locus 75, i d e s i , pluteus biblioibecae Bessartonis, i n quo servabatur bic codex.
BESSARIONIS
EPISCOPI T U S C U L A N I , S. R. E . C A R D I N A L I S
OPERA
DE MARCI EORUMQUE EPHESIl CAPITIBUS GEORGIO AUCTORIBUS SYLLOGISTICIS SCHOLARIO REFUTATIONE BESSARIONE
MONITUM.
I . M a r c i E u g e n i o i , cnjus ex Jiisioria c o n c i l i i F l o r c n t i n i satis n o l u m ost n o m e n , c u j a s cjue i n n u m e r a fere recensenlur polemica c o n t r a L a t i n o s s c r i p l a (1), tyllogistica capita nou u n o t i i u l o r e l i q u i s ejnsdem l i b r i s s u n t praastanliora, et i n p n m i s , ad theologicam de S p i r i t u s sancti processione concertationem q u o d a t l i n e t , m u l l o l o c u p l e t i o r a (2). Ea variis i n codicibtis c x s l a n t , modo c u m responsionibus S c h o l a r i i et Bessarionis conjuncla eisque praoaiissa, modo seursim una c u m a l i i s ejusderu t r a c t a l i b u s . Non u u o a u t e m onJine ac n u m e r o o c c u r r u n l t n diversis r u a n u s c r i p t i s ; et satis v i d e t u r p r o b a b i l e , bos syllogismos b i s editos fuisse, adeo u l auclor vel a l i u s q u i s p i a m n o n n u l l a posterius a d d i d b s e , alia v e r o vel oraisisse vel immutasse v i d e a t u r . Sane i n r e s p o n s i o n i b u s suis Scholarius alque Bessarion n u m e r i s suis s y l l o g i s m o s i n d i c a n t , q u i b u s eos pr m a n i b u s habuere (3), e i t a m e n i n c o d i c i b u s , u b i seorsim l e g u n t u r , d i s c r i m e n apparet. E i s l a n t , u l de codice P a r i s i e n s i Regio 1218 s c . xv ( n . 26) et 1286 ssec. (. 1) cod. Marciano 105, class. I I (stgn.
LXXXVIII,
raihi
n o n visis (k) taceara, i n b , u b i 37 c a p i i i
6 ) sc. x v , 8, f o l . 51 scqq., n o n tamen i n t e g r a ,

9
et m u l t o p l e n i u s i n codice Monacensi 256, s c . i v , chart. k
f. 290-303
n u r u e r a n t u r . Hoc nos p o i i s s i i D u m codice quoad M a r c i ( e x i u m u s i s u m u s (5). U b i vero una c u m r e f u t a l i o n i b u s r e p e r i u n t u r , i b i c o m m u n i t e r 38 capita apparent. G e n e r a t i m i n h i s eadem f e r e a r g u m e n t a variis sub f o r m i s i n scenam p r o d e u n t , ac q u e a l i i j a r n d u d u n i a r g u m e n l a conlra u n i o n i s a d v e r s a r i i p r o t u l e r a n t , ea b i c dextero i n unura collecla f u e r e , i l a ut f u c u m f a c e r o facile (K>ssent G r s c i s s u i s j a m o p i n i o n i b u s occupatis, licet ea o m n i a S p i r i t u s sancti e F i l i o processionem speciosiora q u a m s o l i d i o r a f o r c n t . I I . Hos de processione S p i r i i u s s a n c i i syllogtsmos ad?ersus L a t i n o s , quos nunc e d i m u s , confutare aggressus e s t G e o r g i u s S c h o l a r i u s , q u i revera, u t (estantur codices, ex his 17 p r o p r i i s r e s p o o s i o n i b u s e s t prosecutus, non t a m e n o p u s p e r f e c i i ; quare reliqua capita refellenda
(1) V i d e L e Quien O r i e n l i s Cliriat. t . I , p . 692. F a b r i c . B i b l i o i h . G r . , U X I , p. 670, e d . Harles. (2) Gommemorat ea capiia llefele de unlone G n e c & Ecclceias a r t i c u l o i t i (Tnebinger theoloyische Quarlalschrift, a. 1848, fasc. n , p. 190). (5) Vidc e. g r . infra S c h o l a r i u m ad Marci cap. i S , n b i ad c. 8 e l 10 r e s p i r i i e i uianifrste o s i e o d i l , eo s i b i o r d i n e a d nianus venisse Ewhesii a r g u m e n t a , qoem codices isti exhibent. * (4) Vide calalog. Gf. c i p . 274. (5) Subjicitmis osiendat, quo loco r i o s capila i u boc riaiilur. mss. ed. Paris 1740,1, p. 237. labulam c o m p a r a i i v a n i . , qua3 apud bos duos Marci adversacudice una seric prolata r e p e
PiriiOL . C L X I .
Cuti. Monac. 23(>, cap. I csi Bi^sar. c. 2 ScIioJar. c. > 3 4 c. 5 > c. > 6-9aunl c. * ' * J ) , > > ' *
1 9
1. 8. 9-10. 15. 11-14.

7
* *
1
* ! >
- * Jj. , . * , : \. 12dftlnrefutaii()iiibue. Jo esi Scbolar. c. 0.

0 e s l 1 c c 5
15 ' > c. 2 > 1(> > n.i. > 17 > c. l t f . 18 > t:. 5." > \<j , . 1 . > *2J-37 bunt B;ssar. c. 2 - P . Bcssar.c.20-21.
c %
-J. HERGENROETHERI
Besstiriocardinalis susccpil r o g a n t e G r e g o r i o l l I C o n s t a n t i n o p o l i t a n o p a l r i a r c h a . V e r u m de G o o r g i o S c h o l a r i o magna o m n i n o lis esl. DupHcein e n i m G e o r g i u m Sholarium, G e n n a d i u m n t n j m q u e d i c l u m , post Malthaeum C a r y o p b y t u m (6) et Leonem A l l a t i u m (7) plures e r u d i l i (8) s t a t u e r u n t , allerura u n i o n i d e d i l u m , a l t e r u m ejusdem i n f e n s i s s i m u m h o s t e m . F r . Spanhem i u s u n u m latiim a d r a i s i t , e u m q u c senriper u n i o u i refraganteni, l i b r o s q u e u n i o n i favenles falso eidem a>criptos censuit. E u s e b i t i s Renaudotius (9) hac i n re o o n valde discordans a R i chardo Simon (10) pariter u n u m d u n l a x a t agnoscit G e o r g i u m S c h o l a r i u m , q u i p r i m o F l o r e n tina decreta p r o r o o v e r i t , p o s t m o d u m v e r o ea r e j e c e r i t , q u i q u o monachus faclus a s s u m p i o Gennadii deinde nomine post caplam B j z a n l i n a m u r b e m patriarchalem sedem ascenderit. H u i c t u m c a t h o l i c i t u m acalhoUci (11) suffragati s u n t , eaqiio sentenlia^ p l u r i m i e r u d i t i
r e n g e p r o b a b i l i o r c o m r a u n i calcuio est j u d i c a t a , licot n o n n u l l a adhuc i n G e n n a d i i h u j u s h i s l o r i a gravissimis tenebris offusa m a n s e r i n t . I d tamen p l e r i q u c a n i m a d v e r t e r u n t , i l l u i n ctiara i n oppugnandis L a t i n i s m a g i s a d h o r w n doctrinara accessisse, q u a m u l l u m cGraBcis f c h i s m a t i c i s , q u i calamura i n Occidentales s t r i n x e r e (12). Hanc d i r i m e r e l i l e m n o s t r u m i n p r a s e n t i a non est. l d lamen c e r t u m est, optimaB n o i codices c o n c o r d i t e r s u b G e o r g i i Soliol a r i i n o m i n e exhibere septemdecim a r g u m e n t o r u m M a r c i r c f u t a t i o n e m , q u o r u m quatuor nos ipsiraet p p r l u s t r a v i m u s , v i d e l i c e l V a t i c a n u m 1428, f. 1 2 8 b , 1 7 5 b , M a r c i a n u m 579 (13), L a u r e n t i a n u m X I V , n . ik p l i i l . (14) et Monacensem f. 180 a 2 2 2 a. E t i a m i n codice c o i l e g i i G r a c i , q n o d R o m est, cura i n s c r i p t i o n e teste A l l a t i o (15) n o s t r u m legebatur opus, qu(B Scholario i l l u d a t t r i b u i l , q u e m t a m e n , quod a l i b i n o n o c c u r r i t , Gennadiura pati i a r cham esse d i c i t (16). Praeterea J . Plusiadenus apposita eam Georgium exarrsse testatur (17). Bessarioni conjunctissimus i n nota o p e r i refulationem non S c h o l a r i u m rogante G r e g o r i o t u m adhuc protosyncello
H i n c i i s m i n i m e s u l f r a g a m u r , q u i hanc r e f u l a l i o n e m
a l i c u i Georgio Scholario, sed G r e g o r i o Melisseno, postea p a t r i a r c l i a , a s c r i b e n i a m censuer u n t (18). V e i a l , nc ita statuamus, c o d i c u m a u c t o r i t a s , vetat deinde n i u m , vetat d c m u m o p e r u m ipsorura a d i r m c e m num auctor acerbe i n eum comparatio. fere Plusindeni toslimoGrogorius refutaliosubsidium Scholarius E t re sane vera dialecticam i n
magna c u m reverentia et p e r h o n o r i f i c o cuotf Marco a g i t , d u m e c o n l r a nosler i n v e h i t u r ; ille nunquam
vocat, hic ea vel m a x i m e u t i t u r ; i l l e P a t r u m d u n l a x a t eflaiis p u g n a t , hic pauca admodum et raro e o r u m profert t c s t i m o n i a . E r g o non G r e g o r i u s patriareha, sed a l i q u i s h n r u m r e f u t n t i o n u m auctor est. P o r r o st u n u s l a n l u m Scbolarius a d m i l t i t u r , m i r u m q u i dem v i d e r t potest, h o m i n e m adeo arcte M a r c o Ephesio post c o n c i l i u m F i o r e n t i n u m c o n j u n c t u m acerbe adco e u m exagitare p o t u i s s e ; sed neque i d valdc m o v e r e debet, c u m ex M a r c i ad e u m d e m epistoto constet, eaque post s y n o d u m scripta (19), Scholarium ad L a i i n o r u m partes Iransiisso a n i m u m q u e mutasse, q u o terapore sane e t i a m occurrere ejusdem E p h e s i i argumentis p o l u i t ; i m o ex tota p a g n a n d i r a t i o n e Scholarii n o s l r i , q u a n o n eadem est ac r e l i q u o r u r a , q u i u n i o n e m v i n d i c a n i n t , a r g u m e n l a pro i d e m i l a l e c u m
(6) Observat. ad O r a t . Gcorg. Scholar, Labbe, Cowc. 1. X I H , p. 342 s q. (7) A l l a t . Dc consens. 1. m , c . 2 , . 1 seq. p . 959-966 ; c c i i l r a Greygblon., . 93-118. (8) Sic e l Joan. C b f . Amadalius i n Prsefat. ad l l e n r i c u m cardinalem Elmracenscin d u c e m , anle Siepbanopuli e d i l i o i i e m . D e n i e t r i i Pepani. , 1781, C. I , p . x x v , x x x . (9) Dissert, ad Gennad. b o i n i l . de Sacrara. E u Qhar. Paris, 1709. (10/ De lacroyance de CEglite Orientale, et Critique de biblxolhkque des auteurt eccU*. dehl. Oupin, I . , . 438. (11) Cuper i n A c l i s S S . , 1.1 A u g . p . 196, n . 1189. L e Quien , Dissen. 1 i n Joan. Damascen. 5 9 - 6 1 , p. x x x v - x x x v n , e i Orieiuis C i i r i s t . , t . 1, p. 314. \U lele l . c . (Utiarialscbrirt 1847. la&c. I I , p . 2 5 9 , n . 4). F a b r i c . B t u l . ( i r . . X I , . 54i> se<|.; t . X I I , p. 104. (12) Le Q u i e n , Or. G b r i s l . , . I , p. 513. ( 1 3 ) M o r c i l i caialog., p. 5 0 9 .
eo S J i o i a r i o , moua-
q u i I r c s ad c o m m e n d a n d a m u n i o n e m i n synodo orationes (20) h a b u e r i t e l Doslea
(14) B a n d i n i i calsd., p. 483. (15) A l l a l . c. C r e j g b l o n . , p . 123. ( l b ) I n s c r i p i i o el : , . ( U ) N o l a l e g i l u r apud A l l a t i u m I . c. p . 124, ei i n Wonac. cod. 27, f. 222 b : . / al. ) , ; :, , , * , . (18) A m a d u i i u s I . c. . x x i x noia 10. Hefele D t s s e r l . c i t . a r l . . (Tucbinger tbeoiogische Q u a r i a l s c b r i f t , 1848 las>c. , p . ilH), 197, 199.) (19) Exslnt ea c p u l o l a ypud A l l . i i . I c. 88 seq., et apud nos a i c u r a i i u u i u Marco Eplica*o. (20) l l a r d . , i . I X , p. 459 5a0. Mansi, l . , p. 11H^> ucq
,.
t h u s facius sul) G e n n a d i i n o m i n c p a l r i a n lia r e n u i i t i a t u s f u t r i l (21), trahere q u i s fortasse nen i n c o n g r u e p o t e r i t . A n t e q u a i u G r e g o r i u s ConstantinopolilanfB E c c i e s i r e g i m e n s u s c i perel, adeoque ante a n n u m 1445, r e f u t a t i o n c s nostrie exaraiae s u n i , adhuc u n i o n i a d d i c t u s esse p o t u i t q u o terapore bene S c l i o l a r i u s , q u i poslea t o t u s Ephesii partes sectatus
s e m p i t e r n u m L a t i n o r u m d p g m a t i o d i u m j u r a v i l (22). Ex eo q u o q u e , q u o d i n h u j u s r e f u l a i i o n i s c o n t i n i i a t i o n e Bessarionne u l l u r a q u i d e m , v e r b u m h a b e t d e labore S c b o I a r i i , i n d i c i u m s u m i p o t e r i t , ejus n o m e n t u n c G r c i s c u m Rotoana Ecclesia u n i t i s i n v i s u m et infaustum ob aposlasiam fuisse. Si autem vera d i c i l s c r i p t o r codicis ab A l l a t i o c i t a l i , q n t a i t , morte p r o l i i b i t u r n fuisso S c h o l a i i u m , q u o m i n u s r e f u l a t i o n e m ( r i g i n t a septem vel octo r a p i t u m absolveret (23), t u n c sane d u o S c h o l a r i i a d r o i t t e n d i , c u m u n u s certe adhuc v i x e r i t , q u a n d o G r e g o r i o I I I R o m rogante Bessarioa r e l i q u a capita refntanda suscepit (24). SeJ a n vera tac adootatio d i c a t , q u a i n C a r y o p h y l u s (25) s o q u i l u r , d u b i i s adhuc subjacet. I I I . C u m , u t i d i x i m u s , Scbolarius i m p e r f e c t a m r e l i q u i s s e t c o n f u i a t i o n e m M a r c i f u e r i t , a l i u s postea i n arenam descendit s t r e n u o s p u g i l ad c<p(um opus Eugen i c i , sive q u o d m u l a t a sententia i n adversas partes t r a n s i e r i l , sive q u o d m o r i e p r o v e n l u s absolvendum. N e m i n i n o n n o l u s est, a i t doctissimus Le Quien (26), Bessarioa m e t r o p o l i t a NiceeaB, genere e l patria T r a p e z u n t i u s (27), q u i ad Nicfflnaai sodem provectus est a n n o c i r c i t e r 1436 post exacios i n m o n a s t e r i o v i g i n t i a n n o s . I n I t a l i a m v e n i l ad s y n o d u m , quee anno 1438 o r i e n t a l i s E c c l e s i c u m o c c i d e n t a l i c o n c i l i a n d g r a t i a cogebatur, quaeque Ferrari primum, d e i n d e F l o r e n t i h a b i l a est. Post tbullas concertationes, i : i q u i b u s s u o r u m causam egerat, u n i o n e m l a n d e i n E c c l e s i a r u m p r o v i r i l i sua p r o m o v i t . . . C o n s t a n t i n o p o l i m reveisus f o v e n d a u n i o n i , q u a Florentiae sancita e r a t , o p e r a m d e d i t , q u i n regiro b u j u s u r b i s patriarcha r e n u n t i a t u s f u i t ( 2 8 ) ; sed gentiles suos m i n i m e s i b i faventes sentiens, h o n o r i cedens, i n I t a l i a m r e d i i t , u b i a b E u g e n i o papa I V i p t e r Roraan Ecclesi cardinales est cooplatus (29). N i c o l a o V T u s c u l a n u s episcopus factus B o n o n i e n s e m l e g a t i o n e m o b i i t . Paulo I I d e f u n c t o , p r a p o s l e r a d o m e s t i c i c i i j u s d a m s u i erga i p s u m c u r a et s o l l i c i t u d i n e , p o n t i f l c a t u s u m m o e x c i d i t , ad q u e m o m n i u m c a r d i n a l i u m v o t i s assumebatur. Legalus ad F r a n c o r u r u r e g e m missus i d m u n u s i n f e l i c i t e r gessit, b r e v i q u e s u b i n d e anno 1472 V e n e t i i s (30) t a i i s suaa 77 decessil. cojus V i r f u i t p e r e r u d i t u s , Platonic p h i l o s o p h i p l u s aequo sludiosus (31), nullis non injiiriis detrahunt. Accuratius v e r o , idcirco m e m o r i scbismatici
q u a n t u m accepimus (neque e n i m is l i b e r ad nostras m a n u s p e r v e n i t ) , ab A l o y s i o B a n d i n i o (32) Bessarionis v i t a perlractata f u i t . I V . I n t e r p l u r i m a ea s c r i p l a , q u i b u s dogma de S p i r t t u s sancti ex Patre F i l i o q u e p r o cessione p r o p u g n a v i t (33), D O D u l i i m u m l o c u m s i b i v i n d i c a t responsio ad i l l a ex
(21) Vide not. 16. De hoc Gennadio vide H i s t o riam p a i r i a r c b i c a m ab a. 1454-1578 a M . Gruaio i r a n a l a u i u e d . B o u n . 1849, p . 78-94. H i s t . p o l i t i c a i n , p . 5 1 , 52. Guper I . c. p . 196-197, n . 1181 teq. " ( 2 i ) Vide Sr.bolar. ep. ad cives suos ecclesiaslic o s et sacculares, apud F a b r i c i u u i , 1. c. p . 3 6 7 , 3 5 6 , e t eju* Reapousuio ad ulliiua Marci Ycrba apud Keuaudoliuin op. cit. (23) A l l a t . 1. c. p. 124 : p(ou * cxeivov 6 xotvov xa\ , ' txcivou . (24) G e m i a d i v m I I , anlea S c h o l a r i u u i , q u i anno 1452 u l mouacbua f o r l i l e r u n i o n i s renovaliotii r e a l i t e r a t e i poal expugnalam a T u r c i a G o u f t a i i i i j i o p o l i m a. 1453 ad p a t r i a r c b a i u m proiuotua eai, pcr q u i o q u e n u i u u i e l a l i q u o t meuaes i b r o u u i u I C ^ M J I M C etpoaiea abdicaio praeaulatu in uionasleno J o a i i n U Baptiaue degisse c o i u n i u n i l e r i r a d U u r . V i d e t e x i u * u o i a 2 1 c i i a i o s . H t u c n o n a n l e Gregorii I I I o b i l u m (1459) ejos m o r s s l a l u i p o l e s l . (25) Vide cjus vcrba apud A l l a i i u i n 1. c Gf. i b . p. 125, 1 6 2 . (26) Orientis C b r i s t i a n i tomo I , 6 5 3 . (27) Nalua aimo 1396 vel 1395 Cf. R t r n l i a r d y Gruwtris^der gnech. Lineratar 1852, t . I , . 6 3 1 , 632.
Marci
(28) Phraniae C h r o n i c o n , I . , c. 17, i d aaserit, ab aliis iainen uon sitie gravibus r a t i o n u i u u i o m e n lis negalur. (29) Sed iam ante bunc r e d i t u m , n i m i r a m d i e 18 D t c . 1439, F l o r e u l t e u a r d i n a l i g c r e a t u s e a i . R a y naldua ad a. 1439, u . 4 1 . T i t u l u n i b a b u i i S S - u u o deciin a p o s t o l o r u u i . (50) P l e r i q u e l a m e n R a v e n n d i e ! 8 N o v . 1472, eura dieiu s u p r e m u m obiisse Iradunl. (31) Sed A r i s i o t e l i c a m niiuus p b i l o i o p h i a i o calluisse Besaarionem vel boc ipsum quod?unc ediinus opus paiefacit, s i c u l e i ejusdein ad dicU Pleibonis in A n s i o i e i e m (God. Monac. 2 7 , f. 84 b . 85 a.), breve s c r i p l u t n a l i a q u e p l u r a , q u receuset F a b r i c i u s , 1. c . p . 424 scq., gneraiim Bessarionia l i b r i disporsi variis in locis r c p e r i u o l u r . Epi*toIa ad f beodorum c x s u t in Monac. cod. 2 7 , f. 8x 84 ; ejus responeio ad A u d r o n i c u m daU V i i o r b i i 5 J u m i 1402, e c p i s t o U data ibideui 19 Maii 1462 Cod. E t c o r i a l . * , I I I , 15, n. 2 3 1 , aaec 15 (vide fi. ftliller c a u l . e d . P a r U . , 1848, p . 177, 178), opus de K u c b a r i a l u i n cod.Marc. 527, f. 116 aoq. ( 5 i ) touiiuent. de \ i u ei rcbus U e t s a r i o n i i t a r diualis Ntcaeui, Roinae 1777. (53) u e c vero poiiora e o r u m d e m u u l : 1 . Oratio dogmaiica de u n i o n e , 10 c a p i l a , H a r d .
J . HERG E N R O E T I I E R I
E u g e n i c i s y l l o g i s l i c i s c a p i l i b u s , qurc a Scholario non refutala f u c r a n t . I d l a b o r i s , n t i j a m d i c t u i n est, suscepit G r e g o r i i l l l palriarchm, j a m R o m a d e s e n t i s , p r e e i b u s c o m m o t u s . Q u o d Joannes Plusiadenus e l codices supra j a i n reccnsiti aperto testanlnr (34). Noque tainen uno eodemquo lernpore cuncta p e r l r a c t a v i t : v e r u u i p r i u s ad p r i m u m c a p u t , q u o d o m n i u m g r a v i s s i m u m censebat, r e s p o n d i t , et p r o cffileris dissolvendis canones quosdam generales s l a l u i t ; verura c u m G r e g o r i u s bis n o n contentus e l i a m r e l i q u a a r g u m e n t a , ne u t i i n e n o dabilia relicta esse p l u r i b u s v i d e r e n t u r , eodem v r r u m etiam i n opere modo r e f u i a r i flagitaret, postea et hc s i n g u l a pertractavit opusque t o t u m a b s o l v i l . I d n o n s o l u m i n c o d i c i b u s a d t i o l a t u r (35), ipso yidore e s l . Nain i n p r a f a t i o n e ad capitis p r i r u i s o l u l i o n e m diserto a i t , se reliqua arguraenta u l p o l e o m n i n o m i n o r i s m o m e D l i praetermiltere, eaque facile q u e i n v i s solverc posse, q u i ob oculos habeat qiiffi i n praesentia sit d l s p u t a t u r u s . Dcim]o post verba i l l a \ ^ , u t suo loco i n f r a n o i a t u r , i n line p r o l i x i a l hoc cap. 1 r c s p o n s i , nova sane Iraclatio verbis i l l i s ' i n c i p i t u r e t claro l e s l a t u r , se ad p r i m u m argumentum dicta suflicienlia plane e x i s t i m a s s e , velle lamen flagitanti. Unde'veluli i n duas obedire G r e g o r i o r e l i q u o r u r a s o p h i s m a t u m c o n f u i a t i o n e n i
partes Bessarionis dissertalio apologelica d i v i d i t u r , q u a r u m p r i o r p r i m u m d i s s o l r i t a r g u m e n l u r a et canones quosdam generales c o u s l i t u i t , p o s t e r i o r vero r e l i q u a v i g i n t i a r g u m c n i a m i n u s fuso calarao p e r s t r i n g i t . Q u o d ad l o m p u s spectat, q u o h c Bessarion conscripsit, necessario i n t r a annos 1445 e l 1459 i d c o l l o c a n d u m est, c u m G r e g o r i u s , q u i a. 1459 vita f u n c t u s est, j a m f u e r i t p a l r i a r c h a . Scripta sunt post epistolam a<l A l e x i i i m et p l e r a q u e alia ejusdem a r g u r a e n l i opera (37). V . Confutalio hroc 2 1 c a p i t u m s y l l o g i s l i c o r u m i n variis c o d i c i b u s r i t u r (38;. Exstat i n Vaticano 1428, f. 176 a raanuscriplis repe210 a, i n M a r c i a n o 527, n . 2 , f. 5 8 9 2 , i n Lascarin (3C)
Monnconsi 27, f. 224 a 2 5 5 b, e l i n L a n r e n l i a n o c o d . 14, n . 14, p l u t . x . Ex Monacensi eatu descripsimus et, q u a n d i u l i c u i l , magna ex parte n o s t r u m a p o g r a p h u m c u m Marciano cpdice, quoad i n i t i u m etiam r u m V a t i c a n o , c o n t u l i m u s . VI. A p p e n d i c i s adinslar hic adjecimus n o n n u l l a breviora Marci Epliesin scri-
C o n c , t . l X . p. 519 soq. Monac. 2 7 , f. 1-27. M a r c i a n . . 5 2 7 ( X C I I 6 ) . f. 17->44. 2 O r a i . ad concil. F l o r . l l a r d . C o n c . , l . I X , Mon. 2 t , f. 7 5 7 9 . 5. 1-phiola ad A l c x i u m Lascarim P h i l a n t b r . , i l i c i a A u i i t l u l u s l l a r d . I . c. p. 1045 seq. et aoud kvcud. M m i . 2 7 , f. 27-50. 4 Apolngia adversus G. Palamam pro Joart. Vecci Epigrapliis ed. ab A r c u d i o , i u Mou. 2 7 , f. 57 72. Marcian. c i l . . 1 16. Valtc. 1428, f. 279-295. 5. Responsio ad q t i a l u o r argumenla M a i i m i Planinbe ed. A r c u d . M o n . 2 7 , f. 72 7 1 . M a r c i a n . c i i . f. 54. 6. Epiatola calholica sive e n c y l i c a ad Graecos scdi C o i i B U i i l i i i o p o l i i a i i * subjccios. E d . A r c u d . ( 3 i ) Posl verba noia 17 aliala i i a pergit : ', ; ) ? -. (sic iuinUou. 2 7 , f. 222, b l f g e i i d u i n , non cutn A l l a i i o ?9 , ) , ( a l . ) ; , : , \, , %\ , |) . c Guni vero beaUe luemonac p a l i i a r c h a Romam )>erTeniseoi, rogavlt sapieutisaimuin cardinaleni iNiciiuuj, u l ad r d i c u absqao reaponsione Epbesii c a p i u reapoudeiet, ue (ut aiebai), indiscussa roperla f u e r i n t , simpliciores i m a g i n a r e i i i u r , ca r e b c u sic esse, quia l i l i s conlradicerc nciuo p o t u e r i l . A n u u i t t i exoratiu Besaariu brevibusque couientus serinoiiibu^ ca proiligav!. > (55) on. 27, . 2 a, i u m d i c c c a p i l u m : " , ^ 4 , \
* * , \ 4 ~, =? , ; . ' \ . , :-, . Alia c a p i u ejusdem blpbesii, quac Scholarius uoo potuit atitpitti!* refutarc. K e s p o u d i i a d h;rc d o m i a u g meus N i c j i n u s aulistea, rogame e i adhortanie bt-ato Gregoria pairiarcba, qur iiomx degebai. l i t p r i m o auiciu capile uobileiii et admirabdetu sermoiiem f c c i i , i u quo eiiam ires exposuit canoiies, o s l e u deiis, eliam raptera cxinde facillime s o h i possi>. Y c r u a i bcalus Gregonus r o g a v i i , u l c l c u n i r a r c l q u a apologiam unscr.beret.Qiiod et factuiu <^ , u l i b i invcmcb sccuiiduiti OiUiucm expoila cpiU. > ( J 6 ) I b n c i n opere nosiro connueniorar, u l v. gr. ad cap. I . (57) C e r i u i n o m i i i n o non eat, Gregorium j a m Ro degisse, cuin tte&* jotiem ad rcliqn* Marci c a p i u reluiauda i u v i i a r e u P o l c r a t et per episiolain td euin rogare, quam Gonstaiilinopoli adJiuc s c r i p e h i . hno c u m nuHum vestig.um appareal, q u o Gregorii abdicalto coucludatur, e l c u m Epbcssiuiu MaiYUiti quai adbuc v i v u m i o i e r p e l l e l a u c i t r , iacilc a d m i l t i potcst, Beesarioncw bajc i i u r a aa os 1445-1447 coikicripsissc. Scbolarius vero sua c d i d c r a i , c u m n o n d u m Grogoriua ad p a l h a i c b a i u m promoius essel, adeuque ante annum i 445, c i p r o b a b i l i i c r n o a m u l l o pysl F i o r t i u i i i a m x y u o d u n i , s i i m d ac ea Marci c a p i u , quibus ibic i u r u s s j a m Florentia: inaiium adtoovcrai, p u b i i i a i a f u o r u i u . (38) Yido Monllaucon B i b i i o i n . m%$. p. 510.
r
9 pla (), ex quibus concilii Florcntini
PH.EFATIO. historia i n n o n n u l l i s aple i l l u s i r a r i p o l c s l .
10 Juvat hucusquc occurrerunt.
boc loce c a t a l o g u m texere l i b r o r u m a M a r c o c d i t o r u m , q u i n o b i s Sunt v c r o h i :
1 . HomiliaB seu O r a t i o n c s d o a d e p u r g a l o r i o Ferrari habil (39). 2. Homilia quod divina munera non a Dominicis i a n l u m verbis sanctificanlur, sed etiam ab o r a t i o n e e l b e n e d i c t i o n e v i r t u t e S p i r i t u s s a n c l i (40). 3. E p i s t o l a ad G e o r g i u m S c h o l a r i u m , qua ipsura e r i t . ( H a n c e p i s t o l a m i n A p p e n d i c e , . 1 e d i d i m u s . ) 4. S o l u i i o n e s d u b i o r u m q u o r u m d a m i p s i p r o p o s i t o n n n 5. cum D i a l o g u s de Latinis (42). ubique terrarum degenles et insulas inhabilantes de do additione a Latinis Symbolo inscrta. qua 6. Epistola ad T h e o p h a n e m monachum, (41). ( A p p c n d . n . 4.) contra u n i o n e m r e p r e h e n d i l q u o d ad L a l i n o s desci-
l a u d a t ejusdera s c r i p l a
7. E p i s t o l a altera ad e u m d e r a , q u a m i n A p p e n d . n . 2 d e d i m u s . 8. E p i s t o l a c i r c u l a r i s ad ooanes synodo Florentina (6). Palaeologum i m p e r a t o r e m , c u j u s Jaciniam e x h i b e t A l l a l i u s ( A p p e n d . n . 5.) a nobis edita. 9. Episto!a ad J o a n n e m s j r n d d o P h o t i a n a p. 549.
10. Capita syllogistica n u n c
1 1 . Professio fidei a G r e g o r i o patriarcba r e f u l a t a . 12. E p i s t o l a a d G e o r g i u m p r e s b y t e r u m c o n l r a r i t u s et sacriGcia Romanre Ecclesi (43). 13. A n t i r r b e l i c u s contra A t i d r e a m Colossensem. conscripta. 14. A p o l o g i a de fuga sua a n n . 1440 16. U l t i m a verba ad G e o r g i u m
15. Tractatus c o n t r a encyclicara Bcssarionis. S c h o l a r i u m . ( A p p e n d . n . 3.) 17. H o r o i l i a i n o r a t i o n c m Donoiuicam (44). 18. Carroina e l h y m n i i n D e i p a r a m (45). 19. E p i s t o l p l u r e s (46).
v
(59) Tcsle I f o n i e f a l c o n i o , i n B i b l . Coisl. p . 406, i n c o d . Goisliu. 2 8 9 ( o l . 337) l e g i l u r : ^ \ . \ * . I n i l i u i p : * | . . . E I B U I t r a q o e o r a t i o t n cod. Paris. 1218, saec. x v , calal. . 256, . 2 , 3 (. 4 esl r e f u l a l i o o b j c c l i o n u m ) . (40) , . * $ , ' , / , l u i h t i n i : " \ '. .) . E x s i a i i n c o d . M o n . 256 f. 127, i n cod. Goislin. 290, ( o l . 332. V i d e Monlcfalcoiiium 1. c.) Paris. 1218, n . 9 (Cal a l . 1. c ) . Cf. e l Paris. 1 2 6 1 , ct lypis edila ad c a l cenl L i l u r g t a r u t n SS. Jacobi, Basilii e l G b r y s . e d . P a r i s . 1560. f. . 158. L a l i n e i n L i l u r g . C I . de Saitictes A n i w e r p . 1562. 8, . 8 2 . (41) L c g u n l u r i n cod. P a r i s . 1218, n . I I et i u . 256, f. 136 seq. sub l i l u l o : , ' . / : ; . / o i x , , ; ". > . Sunt qu*stioiies uuinero v i g i n i i .
(42) l n c i l a i o cod. Monac. 256 l e g i t u r f. 145 e p i slola Tlieophanis hoc t i t u l o : \ / " I J X . I n i l i u m : . S e q u i t u r f. 146 ejusdero e x o r diens : * , . I u iine sciiolion . 155 b : . . . , , . , ' . S c q u i l u r f. 155 b , Marci cpislola : . (45) I n cod. M o n . 256, f. 304-505, l e g i l u r Marci s c r i p l u m \ , , Kvpta , . l n i l i m u : " . . . F r a g m c n l u m cpist. Marci ad Georg. presbyt. d a l A l l a i . c. G i e y g l b o n exerc. , . 190. (44) God. Paris. 2075. (45) C o d . Paris. c i t . 46) Cod. Paris. 905, 1191, 1218, 1286, 1295, 1310, 1527, 2005, 2075.
() Jdareo sna reddidimu*. Vidp inter cjus opcra, infra E D I T . P A rn. \b) Ea e*t quam sibi refulandam sumj.sil (.regorius Wa-nas. Vide tomimi snpenorem. Inlftgre ediU est io lOMV* 111 Doiilbci. E D I T .

11
GEOHQIl SCHOLAKII
12

ES .
MARCI E P H E S I N l M E T R O P O L I I T E
EOGENICI
CAPITA SYLLOGISTICA ADVERSUS

RESPONSIO S A P I E N T I S S I M I D O M I N l
LATINOS
GEORGII
NUNC S. THEOL. PRIMUM EDITA IN WIRCEBURGENSl
SCHOLARII
ELABORATA.
R O G A N T E B . M. D . G R E G O R I O J U N I O R E CONFESSORB C P O U T A N O P A T R I A R C H A
CDRANTE UTTERARUM
J.
HERGENROETHER, UNITERSITATE PROFESSORE.
EPHES. C A P . I . l i i t e r r o g e m u s L a l i n o s : S i omnia q i i a g u n i P a tris, F i l i u m liabere vullie, cur et Palrem ipeum facitis? Q u i a , i n q u i u n l , oppoailionem lioc liabet d F i l i o m , o p p o s i i i o a u l e m distinguere p e r eonas f a l e i , non vero conjungere, ne confusio i n ipsis Oat ( ) . Si i g i t u r Apposilio divinas personas d i s t i n g u i t , u t vos ataiuitis, sapienlissimi, c t u l r u o i q i i e o p p o s i u i n i i n q u a l i b e l earuin imul eise ac couventre n e q u i t : ergo neque r a i i o eausai e l causaii i n u n u m conveniet i n a m baec quoque s u n l o p p o s i l a j , neque Filius srrouJ causalus e r i t e l caasa. qtiemadmodum nec F i l i u s s i m u l et P a l e r . Q u i d conCra h c ipsi d i s p u l a b u n l ? F o r e t , d i c e n l , ipae quoque P a l f r si b a b e r e l , q u i ad e u m posset
t
( I ) . A\ * E i (2), ; ", \, , . , \ , . ' ,
, \
' , ' \ (\ -). * 6 \ , *
(5) . ; , . ! ).
3
r e f e r r i ( u l F i l i u s ) . r e m absurdam ! Uursum nobis ( I ) A d flnempag. n o t a l Mon. sci i p l o r : " ~ , , l n cod. Monac. 256 esl cap. 19. ( ) Verba C b r i s t i Joan. x v i , 15 e l x v n , 10, n n l l a m pati exceptionem Patre* ac theologi s i a l u u n i . nisi c a m , qiK ex ipsn re o r i t i i r , quod F d i u s aimul l i e q u i t essi Pai#r. H i i j c c o m m u n i s d o c l r i n a e s i . ooiiiia P a i r i s babere F i i i u m p a l e r n i i a i e excepta.
acov ,
\ ot
(2) Cod. M o n . f. 180 a, . 6 i c e l M a r c . 580. . 133. Recte Monac. 2 5 6 . f. 2417, a. (3) Marc. \ . Quateiiiis enirn est F i l i u s , oppositosesl P a i r i , e l ne | m i e r n i u t e m quoque babeat. obaiat relalionts o p p o s i i i o . Vide de bac rc B e l l a r m i n i a r g u m e u t u m , 1. n de C b r i s l u , cap. 2 2 .
13
R F F L T A T I O VJ R C I r P H E S l S I . ridcndum illud sopbisma, atque
idetn
, , J o c c u r r i t , ' ;, ! .
plano f a c i u n i q u i i i a disserunt, sc s i q u i s stalucna et afBrmanft, o m n e m h o m i n c m babuissei p a t r e m . esse p r o g e o i t u i i i , e i i a m A d a i u t i m g e n i t u m f u i u r u m f u i i s e d i c c r c t , si
. 01 4 , ir - \ (1) xdrza
RESPONSIO C E O R G i l Lalini, Uea omnia Ego it PaUr diim verba : Omuia quatcunqut
SCUOLARH. Evangelionnn et r u r s u n i : ct iternm :
a u d i u n l sacrorum
* 1
habet PaUr,
tu* * t m f , ti tua mea sunt,
).
unnm icmiti, neque p r o p i e r vocabafcogun-
xa\
l u m i l l u d iinivcrsalo omnia et P i l i u m esse Patr^ni v r l Palrem quoquo esse F i l i u m affirmare t u r ; neque e n i m ipea verba ad i d a d i g u n t , rmo
0 ' .
potius snadenl c o g i l a r e ac c r e d c r e , i m m o l a m nia* , , 1 nere i n F i l i o p r o p r i e U t e m , atque p a r i modo etla-u ; , cf i n P a l r e , si quis ipsis verbts recle i n t e n d a t ; neque ' proptorea quod a t e r m o n e proprietaiee c x c l u d u n t etiain nna ea ejiciusil, qaae c o m m u n i a csse nnllo paclo r e p u g n a l , i m o vero fortassis necesslias qno* q u i efflagitat. V e r u m c t proprietates aervanl u u luolas et c o m m u i i t o n e m n u l l o paclo imminutam, boc est l u m personalem distinetionem t u m di?inap. . u n u a t e m osicntias i n suis f e r m o n i b n s eustodiunt iiiconourisaro. Illad autem extstiniant, pcrind^* simnl s l u l t u n i essf, s i q u i s a u d i l o verbo emnia , \ . \ , > \
. ' ,
?-
\ , \ 0 , \ , * , * ^ * \ , . \ , , , . . ;
et p r o p r i e t a t e i n c o m p r c h e n d a t , q u o d fieri prorsu^ n|i>it, n t q u i s censeat vel vox ipsa significct, ac ei quis cxtinens e verbo i d quod si n o n necesaariuni, attamcn intclligi nullo pacto potesl s i i n n l et exiroat tollaique i l l u d , quod n u l t o prorsus modo cst impossibile, i m o v e r o , si non impossibtlo, otiain neceiaariunfr, q u o d apeclat ad d i v i n a , i n quibus
HUIIUOJ
locuni
liabet contingentis
ratio.
IVulltis
e t i i m sanus sermo ôdem pacto exi ^titnaYerit s i m u l c u m i m p o s s i b i l i etiam i d quod esee potesl r e j i c o r e m ; ueque sapiensest q u H l a d i c i t , quod audax facinos e s l , adrersus v e r i l a l e m ejosqne lueuliri. oracula rer.n Sufficit ilaque L a t i n i s , qtiod i n t r a t e n videticet
\ , ; , . , \
minos duplicia^hujus aique uniyersalissirai theologia capilia imraote p e r s i s l e n l i s ,
/ ' , */, Yiov ;
m i i l a t i s diTinae esseulias c t d i s i i n c l i o u i s porsouam m , i*ta Evanêlii dicta intelligenda censetit. V c
et doclores habeut suae patronos
scnlcuiiv,
, , !| \ ) * - f , , . . ( ) 4|, \ , . * Ivrctdior Yior xar oriovr TCU x***ir(t). * >
i m o , u t r c c i i u s d i c a m , duces et antcsignauos, i l l i n c q u i d e m eos q u i ex Filio S p i r i t u u i proccdcro aperto d i c u n t , q u i sane i d b a u d dixissent, si c u m geiierandi proprietaie c i i a m producendi proprietas ut alia qusedam s i m u l r t j e c t a fuisset, binc auteui eos, qui diclum i s l u d e x p o n u u t , q u i gei.eraurii proprieiateiu lcs. solaiii e x c l u d a u l ab boc n u i v c r s z l i
vocabulo, aliis d i c l i o n t b u s idem omncs significanSi vcro etiam p r o d u c l i o n e m c t cmUsioiH-iii

YOCUIU
(neque enira valde
clfgaiitia: i n prxsenii
i n s i s l o i i d u i n ) ^ a l r i a p r o p r i e l a t e i i i relalc ad F i l i u u i novisscnt, cerlc t u s r i t o omncs, at saliem ad i u i i . i n t u i y i n v e l unus invenlus iuisset q u i eaui siiuul aujuverel;
IIUIIC
a u l t u i n u l l u s oiUHino i d p r u f s l i l i t .
(1) Joau. x v i , 1 5 ; x v u , 1 0 ; x, 51).
(2) l l x c C y r u l i verba cx l i b . n ad l l c n n . p a r i l c r
15
ltnoCyrillus, Cottternum, ilimus genilo dicuviur dicitur cuntur, unum$i $i generare excipias. itiquil, Palri
GEORGII SCHOLARII
Filium cre- tolum uni(vqunli, Eadem diid ct '/ , ' ) ' r l omnia eadtm mensura posiidentem, E l idtv.i alibi : Jn Filio himili Patri el Aihnn.tsius vero : secuiidum de Filo Pater; demas onntia ( ) .
%
15
; )
?\
(2). \:
(>b$que una paternitaie.
; * \ . ' ,
,
%
quoe de Patre,
excepto quod non dicunl, Paler;
idcmqiie r u r s u s : Quas de Palre Scripturat nondicitur spirationcm.

f
hopc quoque dt Filio

%
! \
quod Fibu$
(3),
n*mo P a l r u i n d i c i l : Si demas T b r o l o g u s d i z i l prarter sam i n l c l l i g l fbntem et caxsam
Quodsi
ralionem
cau$<c veJ i-ausine causa, q i i e m vl\
&;; >
admoduni f t O r i c n l o b s Patrefr vorabulo boc
, . " ,- ,
vb|eniur, r e l causai d i c i i opposiiatii F i l i o , boc est eam, quae c*t s^cuiidiiiu gcnerationein. Socus l u m s a n c l u m ex F i l i o procedere aeseruiil, vel o i n nia Palris babere d i c u n l F i l i u m excepla p a t e r n i t a l e , et p r x t c r id quod n o n c s l Palcr nec generai, uunquam ipse vero e x c i p i u o i s p i r a t i o n e m . Si diceret, vero cliani causaw eam
c u i m non consensissel c u m sanclis, q u i vel S p i r i - ^ , \ , \ * \ . -
quae esl sccundum s p i r a i i o u c i n , s i m u l attaroen ncccsse o m n i : ' \ -
est, u l cero o i n n i b u s ip$e cousentiat. So\u\\o a u l f m a r g u m e n i i p r o p o s i l i , c u m vel ex j a m d i c l i s s i t persptcua, manifesttor adbuc e r i t , d u m oo$ non singula q u i d e m p e r l u e t r a b i m o s , sed unde ipse ansam nao.tue i u e r i t , ostendemtif, u b i vero frauf latea}, deprebondemus e l r e f u l a b i m u s ; u i i i h a aulem verba resecabimus, q u ipse magna c u m ofiientalione vel nescio quaiiain ratione atque
, * , , , \ , ' \ ^ .
oranino p r x t o r f e m coDgcssil. Ex L a l i n o r u m c n i m C , , confesaione proposiiioncm assumeus, quae oppositionem docel divinas dislinguere persOnas, et a d |ungens simul L a t i n o r u m b y p o i b e s i n , secundum quaio FiJios eal s i n i u l p r i p c i p i a l u s c i p r i n c i p i u i u , quaa aunt opposiia, ad eain d e v e n i i conclusioocm : F i l i u m d i s t i n c t u m a so ipso fore per ejusmodi oppoaitioneiu et duas pcrsonas c o n s t i i u i u r u m , v c l eadem d i v i n a persona a l m o l opposita fore a u tuenda. Yerutu n e u i r u m verura e s l ; a l l e r u m enim impossibiJe est ex tbeologicia p r i n c i p i i s , a l t e r u i u vero iinpossibile cx c o m m u n i oiuniura exisliniat i o n e , unde e l impossibilis aupposilio, n i m i r u i y F d i u i n p r i n c i p i u i n esse, sicut e i p r i n c i p i a t u r o ; s i vcro o a t e n d i l , d u i n nec boc r e c i p i l , relativa modus esl deduclionis ad iniposaibiie. Dicent i i a <[i\c L a l i n i ; Goncediniua epitbereuialis r a i i u n e m ; uain ex coufesso l i e r i n e q u i t , u i F i l i u s d i s l i n c l u s sit a sc i p s o , c i u l i n ipso siniul s i i a o p ^ o s i l a ; negamus vero conaequenliam, vidclicet ca impossibisequi, F i l i u s s i l p r i n c i p i u m c l p r i n c i p i a l u s ; uu^la c u i n i cst necessilas. E l qticd ad prius q u i ^dtlucit Doccus epigr. (G. 0 . I I . 610, C l " ) , u b i l e g i t u r . (1) E x C y r i l l . O r . dc T r i i i i l . apud Bccc. I . c. ( p . 617), apud Consl. M c l i l e n i o t . Orat. 2 ( i b i d . , p. UO.V) (2) A i b a n . O r . 3. contra Arianos. \3) Grrg'riu5 -Naz. O r a i . dc advcnlu JEgyplio , , , ,
, , , . " . ** . * \ ;, , \ ;,
'. ' . ,
oppoailione divinas d i s l i n g u i porsonas ; bic cniua ^ ( , \ ), , \ , * . \ , \ , , quae csl o r . 2 4 , M a u r i n i s , o r . 5 4 , d F i l i o d i x c r a l : ? , . N o s l r u m l a t u i t , u l v i d c i u r , Heccuin, o r a i . 2 de i n j u s u depos.', c. 18, !. I Y , ad C o n s U i i l . c. 6 ( G r . o r l b . I I , p. b3-b5, 215), non âbsque ralionibus sallein p r o b a b i l i i e r coutcudi&sc, yro lcgcuduin essc .
17
xA ,
REFUTATIO MARCl EPHESiNI.

>, f*perlat r o r u m qu iinpossibilia :
18
divimie,
(Uciimis, o p p o s i l i o n c m quidcni i n d i v i n i s causau rssc p c r s o r a l i s d i s l i n t i i o n i s , quaudo ejiisdeui cst ad itlcm ; quando v c r o rjiisdr.m ad a l i m l r i a l i u d , l u n c non c s l pcrsoiialis d i s t i n c l i o n i s causa itt eo t|iiod o p p o s i l i o u c m liabel, ttisi ad ea, qurc habent talein esl opposilioneni a U c m a i i m . Si enim i n F i l i o r a i i o p r i n c i p i i e l p i i n c i p h l i , qua* s i b i m ^ l o p -
/ovtt, zi ; , ; '. , . \ , :\ , ; , fj \ ?, :, , . \ . ' : , , \ ' ( ;
p c m m l u r , non F i l i u m a sc ipso d i s t i n g u u i i i , s r d a Palre ct S p i i i l u qtialcnus aJ P a l r c m q i i i d c m o p posilionem e l d i s l i i i c l i o u c m b a b c l rclalione p r i n c i p i a t i , ad S p i r i t u n i v c r o r c l a i i t n i e p r i n c i p i i . Hoc vc:o e l i n otnnibus v e r i m i r e p o r i i n r . Nain u a i e r nilas c i filiatio v e l causa, si hb-l, e l rau>atuiii t r a t i n Isaac, scd q u i a ad a l i u d e l a l i u d isia b a ad Jacob), una e r a l Isaari pcrsona; scd impossibile o n i n i n o c r a l , u l una essct pcrsnna, * i respeclu ej"sdem c causa c l cansalus fuissct sccitndmn i d c m , dico v c r o secundum spccicm ualura*. Eadcm qnoque diccnda sunt quoad a l i c r u m t i i t i i l r u m quod ptisita n u l l o pacio runquc alia impossibile, i i q u i ccnsenl i n codcm s i m u l u;>incsse possc, i d a c c i p i u n t c t
, ) , '
, \ - b u i t ( a l l c r u m namque ad A b r a b a n , a l t c r u m vcro * , , . * , & ,
\ \ \ , ; . , , \* * * ; , , \ , , ;> . respectu pcr ,
scctuidum i d c m ot ad idein c t eodem uiodo ct quaepbilosopbus i u iractaiione dc a r g u m c n l a l i o n e d e l c n n i n a t , q u o r u m si v c l unuin de < f i i e r i t , n r q u e i u possiliile qnitl c o n s r q u i l t i r nequc a r g u m e n i u m adest sccundum p b i l o s o p b u n i . sita quidem \ti F i l i o neqtie sunl principiitm* e l principtalum < t L a l i n i , scd non ad idcm principialus eiitm cst modo; esse d i c u n l codcm
P a t r i s , p r i n c i p i u m v e r o respectii S p f r l i u e . a d P a t r c m per g e n e r a t i o n r m r e l V r i u r , ad Sp r i l t m i diguiias auferuir. r j u s ad inspossibile dcducli

0
s p i r a t i o i i e m ; atqtie sic ncc impossibile q u i d c o n s c q u i l u r ncquc C
T a l i i g i l u r pacio
\ , \ , . ^ \ \ ; ,
d i s s o l v i l u r . C o n f i r m a l autem oain quasi cxcui| 1 < dieens : Q u r m a d m o d i i m i i r r i non polcsl, u l F i l i u s el F i l i u s s i l e l P d l e r , t l a fieri n e q u i l , ul sil ct uoircn p r i n c i p i t i m et p r i n c i p i a l n s . Non t a m c a rccle d i c i t ; itcque c n i m ista stitit .vr|tialia. N a m Palri$ spcciflcum c a u s x uiudutn s i g n i f i c a l ; ci quia P a l i i ^ Paler esse non potest, propierea qnod ca qiia* a d ujirosscutiales divinaruni pcrsouariiiii proccu sioncs spcctant non adinvicem c o i n c r i i i n l i i r , n e quc cx se i n v i c e m s u n l divina* person.p vcl p r o p r i c latcs c o n f u n d u n t t i r , sod ncc alius c s l F i l i u s \u d i v i n i * , r i i j u s p a l c r qmal cssc F i l l u s , idcrro p a l c r n i i a l i s r a l i o F i l i o c o n v r n i r e n o n polesl. C o n l r a principium g r u e r i s n o m c n esl e l t u r u m q t i e s p c t i ^
; , , , ' ' \ ; ; , , \ . / *, \
; , \ \ - ; , , * , ; ,
1
!?, 6), D ficutn itiodmn d i v i i i a n n n proccssionuno i n se c o u l i t i c t ; | qiioniain i n d i v i n i s e s t a l i q t i i d , cujus p r h i c i p i i i B i sivc p r n d u c l o r polesl e^se F i i i u s , v i d c l i c o l Spiriltis siuictns, n u l l o pncto r o p i i g n a t , F i i i u m esse lali modo p r i n c i p i u m sivc p r o d u c t o r c m . Hcpu g n a r e l vero alquc inipossibile f o r c l , q i t a n l n m sol u m m o d o ad F i l i u m tuni esl forct filiatiouis ipsum s p r c i a l , si b o c o p p o s i rationi; verum (passiv:c) undc n o n produclio;
' , ? \ * ; . . ' . , , / , 0., ; \
gencratioui non oppoiiilur
prorsus impossibilc. Quarc ncquc c s i s i m i l i s
r a l i o ncque reclc L a l i n o r u i u responsioucin r c p r e -
19
GEORGil SCHOLARII
20
l i e n d i t . Patrem c n i i n ejus q u i g c n u i l esse F i l i t i m . \ , impossib d i c i i n l ; si autem persona quacdam alia i u d i v i n i s s i t , cujus pater es&e possil, n i h i l p r o b i b<*rel q i i o m i m i s c t ejas f o r e l p a l e r . Idque recle platie d i c u n l . N u n c vero f i c r i n e q u i l , n t F i l i u s s i t p a l e r , quia n o n est, r u j u s paler s i t , scd q u a n l u m d dignitaleiii quae de oppositis est n o n osset i m pcissibile; ucquc e n i m s u l l a l a i o r c t dignitas ejus, i j u i et F i l i u s et Paler esse p n i e s i , ad a i i u d latucn a l i u d ; n u n c vero c s l iuipossibile, non prupler hoc, sed p r o p i e r r e i n , queniadmoduiii si I.saac n o n gcnuisscl c t absquc p r o l c dccessissei, non f u i s i c t iinpossibtJe, u l ipse e l fil us esscl <*l p a l e r , n i s i ob p o s l c r o r u m d c f c c i u m , n o n ob d i g n i i a t c m p a l r i s ; sod p' slquaiu g c n u i i Jacobum, c i paler idetn crat <l filius, alque digniias o p p o s i t i o n i i (pcr o p p o s i undcquaqiie insulsmn e l absurdum c s l . lioii:in) nmi sublala e s l . E x e i u p l u m v e r o , quod a d duct, Ncque ciitiii d i c u n l L a l i n i , onincin i n diviuis p c r soiiatn esse P a l r e m ; deiiule d u m ipsc i n f e r l : At revera Filius non est Pater, respondenl, F i l i u m rc\cra P a i r c m f o r e , si pcrsona e s s d , ad quain r e ferri possci; plum; lioc e n i n i paclo s i m i l e f o r e i exeracsse F i l i u m ncc ipsi d i t u n t , princi sed Vatrem ' * . \ \ , ,
, , ' , \ , , ' , \ , ( ) . * , 1 , -;,

9
* , , ^ * * ' \ , ' * , , , ' \ . , . " ( 2 j ) , : , \ . /,
s i c u l c i fcle boc iinpossibilc esse a s s e r i t ;
pium v r r o euin d i c u u l ( L a i i n i ) S p i r i l u s sancii sive produclreiu, n o n quia i d n o n impoasibile censeri poiet, sed quia Isle vero uibil i d e l ncccs>ariuui a r b i l r a n l u r . casc deinonslraturus boc impuasibite
coDclusii. C o n d i m e n t i v e r o adiuslar
buic ( ; , , , , , \
epk-berejiiatis t o l u i i o i i i c l b o c a d d a m , ne sopbisma quidrni dum fidci ejus exempluui e&se c l propngiitiiu n o n p r i n c i p i a n o u e s i mcndac i u m , o m n e m n t i i n g o r e , e l s i s i n i i l i i e r se b a b c r e t . N a m s e c w i b o n i i n e m esse g e n i l u m ; nequc si quis insfantiaiu p e i e r e l ab A d a m o , falso respoDdebiiiir, A d a m t i m quoquc g c n i l u u i f u l u r i i i n f u i i s c , si Patreoi babuisset, i d esi si n o n fuisset (gcneria b u m a n i ) p r i i i c i p i u m . Nam i n q u a n l u m est homo genitos s i t u e cesse r s l , i n q u a n t u i n vero et principium i d fieri i i e q u k . Quemadinodum s i quis d i c e r o l , omne q u a n l u m c o i i l i n a u m e s s e d i r i s i b i l e , d c i n d e a l i o insianle c l ad p u u c l u i i t p r o v o c a n l e , quod q u a n t u m c o n t i u u u n i s i l ncc tameu d i v i s i b i l c , r u r s u m rcspouderet, ei puiiclum fuluruiu
IIUIIC
. d r -
, * , , , , ' , , , e l * , * , \ , .
fuiwc
d i v i s i b i l e , qualenus
' , \ fj ,
q i i a u l u i u c o n t i n u u u i , n i s i b u j u s essct p r i n c i p i u m ; vero punctura esse p r i n c i p i u m c i idcirco i n d i v i a i b i l e , curo p r i i i c i p i u m i u d i v U i b i l e csne debcal, s i c u l e l i n i i u i u e r i s i i n i t a s . Si quis i g t i u r bacc d i c r r e t , n u l i o pacio peccarel. principiuiu ingeoitum , l i a c l fides vera Quapropier
, & ^ ;, 3 () b o m i h u m ponit A d a m u u i , et quaieuus verum hoo nibil impcdit, instaiuU,
principium
per c r e a l i o n c i n laiuen exeisieniiam n a c l u m ;
quouiinus omnis bouio s i l genilua. E P l l E S . G A P . . Si
n u l l a i e n u s v a l e l ea quae ex Adauio p e i i l u r . IT ( i ) .
iicque i d quod iile responsurus male o u i u i u o reapouderel. b o n o r i i i c e i i l i u s e l n o b i l i u s e s i , causam E i (5) , , (4) l l u n . c o d . 250 a , c s l cap. 15. (5) C o d J . s i c , cuiuiiiuuius .
C3.c d e i l a l i s , quaui r e r u u i c r e a i a r u n i essc c a u s n n , ( I ) Frt. ).*. ( ) . 2 7 , f. 1 8 ^ , . (5; Cud >. .
Jl
RKFUTATIO MARCI EPHBSINf.
22
q t i o m o d o S p i r i t u s sancius, d u m e j u s , quod P a l r i ( ; (1) , ; ^ , \ , ' * , \ . FUioque eal n o b i l i u s , particeps n o n e s l j n x t a I a l i n o s , non m i n o r e r i l d i g n i l a l e c l d i v i n i t a t e ? S i enim deitatis causa plane communicabilia r s l , q i i a m ob causam n o n ei S p i r i l u s cjus p a r l i c e p s e s t f a c t u s ? S i vero prorsus i n c o m i m i n i c a b i l i s tatiquam P a t r i s p r o p r i e l a s , q i i e m a d m o d u m et inuascibitilas et a s c i l a e , neque F i l i u s 110 roodo ejns p a r ticeps e r i t , l i c e i L a i i n i eflicere. . 01 \ { \ \ \ ) , ^ . \ \ , (2); , . , ' , . - , , \ * ; * (3) \ ; ; . ' * \ , * ' $ , ' , ' \ . . , \ ; , ' ( * ), . , SCIIOLARIUS. L a l i n i F i l i u n i secundum c l m i i i o r c m Palrc o r dine e t d i g n i u t e p r i n c i p i i ab Alhauasio, Basllio m u l l i s q u e aliis doctoribus e d o c l i c r e d u n l el S p i neccssario i d credenles l i i m ex canonicis S c r i p t u r i s , quap miilta c o n i i n e n t p c r se ad boc d u c e n t i a , t u m cx Ecclesiae d o c l o r i b u s apud ipsos celebralos, qui diserto idem t r a d u n l . Si q u U ex eis qiueral : Nuiu igilur el Spirilum saiicttim secundum a F i l i o o r d i n e atque d i g n i l a l c p r i n c i p i i et l e r l i u m a P a l r c d i c i l i s ? baud inficias i v e r i n l probe scieuies, n i l i i l inde consequi ab&urdi. N a m si n a t u r a l i F i l i i d i g n i t a l i n i b i l obslat, q u o d secundus esl o r d i u e ui causae d i g n i t a l e , neijue S p i r i i u s d i g n i t a t i obslacuJo e r i i , quod o r d i n e s i l l e r l i u s ; si vero i d S p i r i l u i t u r p e f o r e l , l u r p e foret e l i l l u d F i l i o . Hoc s o l i i m modo L a l i n i s l r i c l e observent o p o r t c l , a n qu;e s i b i v i d e i i l u r e n u n l i e n l , e i an niale ex fidei principiis ista c o l l i g a n t ; quousqtie ex F i l i o procedere S p i r i tum doctorcs asserant e l fidei principia nccessilato ad i d c o m p e i l a n l , fortasse respondere baud n e cessariuni f u e r i t ad a b s u r d o r u m i l l a l i o n c s ; convenie.ns e n i m magis f u e r i l eos, q u i p r i i n u m i l a c e n s u e r u u l , d e f e u d e r e ; si vero ad caeteras a b s u r d o r u m 4IIationes respondendum, allaiuen haud ad p r x s c n tem. Per se eniui m i n i n i e a b s u r d u o i e s t , S p t r i l u m saiicliiui esse l c r i i u m p r i n c i p i i dignitate e l o r d i nc, neque d e t r i i n e n i u m buc i u f e r l d i g n i t a i i n a l u r;e, siquideui nec F i l i o , q u o d ipse e s l sectmdus. r u r s u i u si quis ex eis q u a ? r a l : N U I I I i g i t u r S p i r i l u s n o u c s i d c i t a l i s p r i n c i p i u i n ? U t i q u e n o n est r e v e r a , coniideuter respundeliunt. Gujus namque vicisbitudiuem e r i l p r i n c i p i u m , a quibus p r i n c i p i a lns esse c r e d i l u r (nam non converluniur, nysius, qute ad divinas omiiino sit proceuiones ail Diot
i d o m n i studio u i i a n t u r
, \ r i l u m s a n c l u m ex F i l i o pcocedere, s i c u l i ex P a t r e ,
^ * ^ et p r i n c i p i u i u esscl? t n i m eoruiu secundum
$pectant)
ne-
' " . , \ \ , . " , , , $ , <t) r*{*Add. M a n - . f. 135 b . (2> arciaii. i . 156 a, .
que s u i ipsius, neque a l l e r i u s c u j u s q u a m . Si Tcro uecesse esse Graeci asserunt, u l e t ipse p r i n c i p i i i m , a u l ipsi i d doceanl e l priucipiis alictijus
i u i i o v a l i o i i i s r e d d a u l r a l i o u e u i , a u t neque L a l i n o s ob i d accusent. I n l e r i m e n i m A X fidci conscquiiur et ex d o c t o r i b u s praedicaliir, S p i r i l u i u e i i a m ex FiJio procedcre, l i c e l a c c i d a l , u i sijl l e r tius o r d i n e et d i g n i i a l e p r i n c i p i i , l i c c t ipse sulua u u l l . u s exsistal p r i n c i p i u m , l i c c t a e q u a l u r quodvis (5) Monac. 2 7 , f. 185 a, .
2J bus ulJihi suril adver.vt; impiiigtint,
GEOHGII SC1I0L\HII
TOIV,
24 ).6
c o r u m , (\vx n u l l o pacto absurda noque d o g m n t i - k sed ista bittl absurda, n i h i l magis l . a f i n i s qtiam (Ccclcsiae d c x l o r i b w - has (Timiiialioiies i.uo poiius conimunes quas solvere d i f l i c u l l a l c s c o n l r a fidrni p r n f r r u n l ,
a t o r a
; ' I I \ * * ' ^ , ^, 4 . ! \ , , \ \ . . ' , ' : , \
i l l i - j s <ol:iiu f m i r i l , q u j p r i i n u s cjusmodi Htleiii d o c t i i i . Ilucc itaquo L a l i n i pro stia dofcnsione dicore posscitt. \ni:ii c i sanclos produccrt; p o s s u n l , q u i Fditim SpirUu m a j o r c m ol Spirilum lcriium a Patrc o n l i n c e l d i g n i i a l c cau&c d i c : u i l . Sed c t si n i i l l a m p r o d u c r r c possent, td ipsis sufCccrcl, qtiod F i l i u s iuinor c s l Palrc ct sccuudcs o r d i n c c t d i g n i t a l e p r i n c i p i i , c t n i l i i l o lamen sccius ejusdem siibslami:n e l cjur-dcm fcloriae cuui Palrc u l veriis Deua esse c r e d i l u r . Solutio lufjus arg-nnciilationls , qusc ex jain d i Clie l i q m r l , c l boc pacio i n s l r u i i l l u s i r a r i q u c p o l e s i : Si s p i r i t u s , a i t ( E p h . ) , non c o m m u n i i a l cuin Patro ct F i i i o i u causalilatc d f u a l i s , m i n o r r r i t digntl a i e vi d e i l a i c ; >cd consequcns esl f a U i v i i ; crgo c l i g i l u r Paler c l antcccdens (cnndiiionatum) (coudilio). Atil
; , ' ; \ 4; \ .
, * ;* > , \. / >> \ !* , \ , , ) \ , ! . * ,
Filius s i m l p r i n c i p i u m d c i l a i i s et
c u i n l<oc c l S p i r i i t i s c o i n m u n i c a l , q u o d cst iiriposif.ile; aut ucqtie Paier e l F i l i u s p r i n r i p i u m stmt d e i l a i i s . Putat aitlcin sc a r g n m c n l o fortiori communieans P a l r i probarc conscqucnliain rcrum minor hoc paclo : Si S p i r i i u s non e l F i l i o i n causalilaie
, \ \ , , ; \ , , : \ \ . " , * \ '* , * 0>, , * ^. ' , , 1\ ?5 ; , , \, , Ylbv * , \, , \* \ . ; , \ . , \ \ . > , . XiCo *
c r c a i a r i i m , qua p r o Deo rninor c s l , ipsc
essel, magis m i n o r l o r c l non coimnunicans C , . i n causolitate d e i l a l i s , quai p r o Doo major est. Si iiaque i i i g e n i i acumeu islud a p r i n r i p i o dcRatis
%
e t P a t r c m , non F i t i u m
eolum
c l i i i i i n a t , iis q u i
utcunqiic r x p e r l i e m i l ea ponderare c l r c f e l l c r e , i d p c r m i t l o ct r e l i n q u o . Nc c n i i n S p i r i l u s m i n o r s i l d i g n i l n i c c l d c i i a t c , ncque ciitti Palrc dubeft non c o m a i u n i c a r c ia p r i n c i p i o d c i l a l i s ; c o m i n u n i c a b i l e r g o . Tt-1 i g i t u r et Spiritus c r i l dcitaiis p r i i i c i p i u m , q u o d imj>ossibile, v e l neque Paier c s l . Si eniin Paicr c s l p r i n c i p i u m , S p i r i i u s autem n o u est, sec u n d u i n ipsuin t n i n n r c r i t d c i l a i o S p i r i h i s sanclus. Y c r u m i i i t e r r o g a b i i n l eum L a l i n i *i j u r e q u i d e m optitno ab ejus d i i f i c u l u i e i m p u l s i : Si n o b i l i u s nobuios Poo c s i rauaaiii d e i i a l i s esse, qiiam causam rertim t i v a l a n i m , qoomorio FiPus i n eo quod r e l non coiiiiiiiinicans P a l r i noti e r i i i n f c r i o r d i gnitaie ct d f i l a i e ? l l c s p o i i d e b i l , u t p u t o , miniine ucce&se esi>e u l s D)pl<:iter o m u i u m qu;r i n s u n l
:
Patri, licct sinl .nobilissima, Filius s i l particcps; r c l i q u o r u t n quidein vcl n i a x i m e , c o r u m vcro qnoc F i l i o u i F d i o ii.essc n c q t r c u n l , si F i l i u s pariicops
IIGII
s i t , m i n h n e i d a b s i i r d u m esse, ncqnc F i l u deilatcai ac d i g n i l a i c m . Dicei Palris quodque boc Filio unllo paclo
exiode iusuper proincssc
lolli prium
ipso, talc cssC d c i l a i i s p r i n c i p i u n i , vidtdicct possil. T e n i m sia vigci.
p p x l c r m i U a a i u s ; c s l c n i i n id d i c c l i d quod nc(|uil incs e
i p s u m , quod r s t i n qua^tione e l de qno c o n l r u v e r liiterisn F i l i o u i i n i n i c o f l i i c r c F i l i i d i g n i l a t i si ei nvh incssc
25
T t K F U T A T l O 1 t f . l B P I I E S l N i .
26
; \ , (licalur. Yel i g i i u r sttfliciens c r i l similis rcsponsm ac sohtiio n i a n i qno.nd S p t r i h n n v r l ncc quoari \ * '* .: ( 1 ) ., . , , \ , \, , , , . . \ ^ ; " / ; \ , . . ' , , ' , , , , '. \ , > . * ^ \ \ \ , , \ , FiliiiMi e r i l idont-a. Yeruni spotidft; ctum ncc alittd quidqmm ad p n r s e n l e m i i i i c r r o g a t i o n e m erit alque praelcr dicla t v lolcrabiio.
si vero alitul q u i d respondcat. m r n d a ne auribus quidem
Di e n i m , F i l i u m no*tcsse p r i n c i p i u m i n d c i t a l e , hrec sola p c l c s l rnddi responsio ad e u m , q u i d u b i l a l , de d i g u i i a l e et d c i i a l e F i l i i , s i c u l et ei q u i a m b i g e r e i , quomodo F i l i u s veras D c t i i esse poss i l alque P a i r i consubslaiuiali* non c o i n n u i n i c a i i ' cum Palre i n r a l i o n e i n n a s c i b i l i l a l i s et quae t a n t i m o m e n t i rcs c s l , asciiatis, uon alio modo vere
respondcri poterat nisi p r x d i c l o . I n s i p i c n t e r porro d i x i t nobilius Dco esse causam d c i i a i i s , quam t-aueortim qoac Deo insunt non &it aliud alio n o b i l i u s , scd i d i l l i soli assf rere ausi f u r r i i U , q u i gradus v i r l u l u m et o p e r a t i o n u m d i v i tiaruin i n n o v a n d o c o n f i n x e n i n l ct si q u i i m i p i e n l e s ipsi inbipienlibus i l l i s adlucscrunt. Yeritae i i a se h a b c l , quod s l q u l d adcsi Dco P a t r i u l D e o , e t n o n quatentis d i s t i n g u i l u r a F i l i o , id cst non qua P a i r i el gMieraiiti, boc natura quoquc dcbct adesse F i l i o , c l si non adsit, qualccunqttc Mlu I f n c r i l , h o e respeciu F i l i u s e r i l Pdlro h i f e r i o r . Eadem r a t i o c i F i i i o , quaieuiM valcl de S p i r i t a respeclu ad P.ilrem e l F i l i u n i . S i c l c n i m q u i d p i a m adcbt P a t r i sunt D c n s , e l non qnatenus r c l a i i o n c m e i b a b i t u -
t l I sam creationis, c u m
d i n c m ad S p i r t l u m saiiclum babent, boc debct c l : , ( 2 ) . ^ S p i r i l n i aviessc, ct si nou adesl, b i c e t i l illis natura i n l e r i o r . A l q u i apiratio adeiil i l l i s , quatenus refe , , / /. : * , ' : > & . " / , () . , \ \ * * . , . . (4). r u n t u r ad S p i r i t u m sanciuin ; ergo non nccesse cni u l c t S p i r i t u i i n s i l , ncque i d c i r c o u l i l l i s natnra il S p l r i i u s i n f o r i o r . Quodsi non i l a cssct, loous d a r c l u r A r i a n i s , q u i proplerea quod F i l i u s g e n i t u s c s t , eum ralione n a l u n e minoretn Palre staiuant e t Evangelium i n m c n d a c i i sui p a l r o c i n i u m c o n a n l u r addiicere Palrem F i l t o majorcm declarans. O p i n a bantur e n i m cx eo q u o d F i l i u s n o n b a b e l Palris innascibilitalem e l quod m i i i o r eat Patre digniLale p r i n c i p i i , eliatn n a l u r a prorsus e u m inferiorera exsisterc e l divcrsam a Palre substanliarn fuisse soi t i l u m ( ) . Sed re n o n i U e habct. Ex q u i b u s cunelis o s i e n d i l u r , praesenlis argumenii e i serieni t e i liiijus p r o b a l i o n c m undequaque v c r i l a l e d e s l i t u i .
EPIIES. C A P . I I I [b).
\ ; (5) * ( I ) Monac. 2 7 , f. 484 a, . ( i ; Mtmac. 2 7 , f. 154 b, . (5) decsl i i i Marc. f. 137 b . (<i) De hac E u n o m i i d i s p u u i i o n e vide B a s i l i o m l i b r o corilra e u i n d e i n , Greguriuni Naz. O r a t . oG ( n u n c 50) e i 40 (qua, p a r i i c r nunc 40 c s t ) , c l P e u v i u i u ilc T r i n i i a l o , 1. n . c. 2 . (6) g i i u i l i paclo iNicol. Mcihoneusis apud H u goueiit E i h e n a n u i n , I . , c. J 2 , c o n l r a Gra*coi : rii Spiriiu cx Patrc et F i l i o p r o c e d i l , noa e r i l
Quae Deo i i i b u n t , p r o p r i e c l solum e l soli e i sola e l seinper et o i n u i n o ei incssc d e b e n l ; c l n a i u r a (4) I n cod. M o n . 2oG. . 29G b , cap 18. (5) M o n . 2 7 , f. 185 a ; Marc. f. 137 I.
V
d c i n c e ^ s s o l n s Palcr P a l e r , ncc n h r a lola uniiaa Dcila. quomodo u t i q n c , quncttm p a i c n c m causam F i l i u s p a r i i l o r ? Ncc u i l r a solus FiliiiS F i l i u s . Qiiomodo cnini cuin it Paier i : i parle S p i r i t i i i ? iNec dcinccps iinus solus S p i r i i u s ; quomodo e i i i m , ctiin ex ncqne solo? Grajcus vcro tcxlns i cod. Monac* ', . 73, i a p . 15, i i a
l i a q u i d e m ac c o m m u n i a I r i b u s
GEORGTi S C H O L A n i i
x
J8
pctsonis, hypo- ( ) , * * statica a u l e r n e l pereonalia I r i n n i p i r a n n a r u n i u n i . , (2) N i h i l c n i n i i b i esl accidens, n i l i i l a s c i l i i i u n i \el * , (3) posterius arcedens, n l b i l non p r o p r i c e l a o l u m . Uiiemaduioriinn i g i t u r d u m Deus d i c t t u r bonus e l spiens e l Deus e l Rez e l C o n d i l o r , adhuc auieoi . \ () , ; (6) , * ( (6) / , , ), * (7)* *0
c i i n v j s i b i l i s et i m m o r l a l i s e t a U o r n u t , solunimodo c l p r o p r i e u t ad crealuras bis o i n n i b u s n o u i i n i b u s i u s i g n i t u r ( d i c i i e i i i m Aposlolus : Regi vero saeculorum , immortali, habimi inuCiOtibiUm); invisibiii
%
toli tapienli
Deo ; e l
r u r s u m : Qui solus habet immortalitatem
et lucem t n -
i l a et quodcunque dequavis
t r i u m persoiiarutn scorsim d i c i l u r , solum c t p r o p r i e ad reliqua est i d quod d i c i t u r . Pater i g i l u r est P a t c r ct solu e i solus e l p r o p r i e e i s o l u m m o J o ; F i eoluni modo ; similiusr e l S p i r i i u a S p i r i i u s Spi-
2, ' . (8) \ (9) \ ," .
l i u s est F i l i u s et aoluiu e i solua e l p r o p r i e e i uno \ * r i t u s sanclus. Sic e l p r i n c i p i i expers Paler sive i n n a s c i b i l i s soluin e l solus et p r o p r i e e i uno solmii m o d o ; sed e l situilt modo est quoque p r i u c i p i u n i , r. liquae ergo persoiue p r i n c i p i a l a i d u n l a x a l e l sola. e i proprie et uno soluni m o d o . G u m e i i i m duo s i n l p r i n c i p i u m t i p r i u c i p i a i u n i , si solua Paler b a b e l r a l i o n e i u p r i n c i p i i , r e l i q u x persoua? l a n l u m s u n l p r i n c i p i a t u i n e l auluin t l uiio soluin modo; coiisiderauduiu e n i m est, vucein solum seuiper a.i opposHum d i c i ; solum e n i m Paier est P a l e r , n o n a u i e m e l F i i i u s ; e l solum F i l i u s F i l i u s , uon e l i a m Paler ; et soluiu S p i r i t u a sancius,
IIOII
(10) ( I I ) 1 * . , , (12) ;* , * , * , , ' , , * , , ' ! x a l * ,
v e r o Paler
vel F i l i u ; et s o l u u i p n u c i p i i expers P a l e r , uon g ( 1 3 ) , \ , ' v e r o leiiam p r i n c i p i a l u s e i causaiu babeus ; sic e i s o l u n p r i n c i p i u n i , n o n vero p r i n c i p i a l u e ; reliquae ergo persona* solum principiaia? e i n o u i r a earuin p r i t i c i p i u i n . S i e u i i u aJieruira f o r l e u a m p r i n c i p i u m , i l l u d j o / i t m g u b l a l u m e r i t , e l neque soluni e t proprie p r i n c i p i u m , nequ^ solum e l proprie princ i p i a t u i n r e p e r i e l u r , cujus c o n t r a r i u m necessario l o c u m babere j a m antea demon&lralura e s i . Oppo(!) <2) () (4) (..) o m i U u n l d u o c i l a l i codices. S i c M o n . 256. M o n . s 7 , . M o n . 2 1 , babei 6v, deest n i M o n . 27 , M o u . 2 7 . , , , . * * (9) Sequenlia quatuor verba dat eolas Mooac. 250, . 297 a. (10) Mouac. 2 7 , . (11) M o n . 2 7 , . (12) Y e r b a , , i n . 27 oiuiasa ex . 256 supplevunua (13) uee^l c a i l t r u p r x t e r I> Mouac. 256*
r
(6j l T I I I J . i , t 7 .
<7i I T i i n . v i , 16. {&) M o i i . 2 7 , . gv>ual: " ; \ , * , , ... * , ^ , , ^ , ; 1 ; / ^ * / ^ ; . , * >/. /., n^p ; > /. u v . ^ u i o , * , /. , ** ^ , , * A J L I ^ . ;> cxô^cjoîvov ^ ^.
. Tola monai et toia Timita* est dtitas. Non euun tjuoad UQC ipta monas, quoad illud no* monas. Unus enim tt tolu* t% soium Puter esi Paler et untu solu$ el sotum Filtut tiliu; et unut el *OIUM ti 9vlu$ Spiriius esi Spiriiut sanctus. Si vero Sptrtlai ex Puire itioque procedii, amptiut tuta nwnas est deitas. ISunemm fuler tolus erii Puici, eic. ui $upra ex kthenano. ultra iota Trinuu* tpsa, bed Paltr iu perfeciu tl lumum ',' t n quuntum uluro tndigtl ad perjecium Spmtus tminwutm; ti trfiu* in lo.um Filtu$, ud jum t iUopai.tr qui Coinpvuius ex patiivns \mper\ecitu; utniet totu* eni; * t 6pirilu* ut nu cunvtntt ex laliou* duwa* piuccatm. Oivita umnia imp^rjecie ti u mvnuumu oi.,.pitc.laie yivfuk rtmoiu.
29
R E F U T A T I O MARCl E P H E S I N I .
30
' . \ & , - * Kvplov (\)'
. , s i t i o e n i m est di&linctfonia caasa etlam seoundmn ipfios L a l i n o s , e t u l r u m q u e o p p o s i t o m i n u n a d i v i n a r u m personarum concurrere est prorsua i m p o s s i b i l e . A l t e r u m e n i m e o r i i m n o n p r o p r i e e r i i , et i d c i r r o o m o i n o n o n e r i t . Hisce concorclant e l i a m sanctorum d i c t a , ex q u i b u s Damascemis i n i l t e o logicie capitibua a i l : Solu$ cauna ett Pater; dortis v e r o S t u d i l a c a n i l : Soliu* BolusyenUor, gtniti
f
, Kvptov,
TlieouniInmini* SpirUus,
bv. . , ( 2 )
Filii
Paler,
el tolum solius
totius
lumen
, , \ () \ .
sp endor,
ae solummodo
Dei tanctus
Domini Dominut,
verum e$$e pos$iden$. Noii i g i l n r
F i l i u s babebit cansae r a l i o n e m , quippe q u i soltim causatusdebeai esse et solum F i l i u s , q u e m a d m o d u m et S p i r i i u s sanctus solus solius S p i r i t a s Dei P a t r i s . . SGHOLARIUS. Taro alicni s u n t L a t i n i a b asaerenda r e aliqua ascititia e l posterius Deo adnascente, u t m u l i i s plane, ue (ale q u i d vel s e i u i r e occulte v c l d i c v r e v i d e a n t u r , contra d u p l i c e m S p i r i t t i g p r o d t i c t i o n e m ?el proceasionem d e c c r l c n t , q u a m revera t u d u plicem d i c i s ; e t l e m p o r a l i s q u i d e m participem facis F i l i u m , aelernam v e r o ab eo o m n i e i p a n e r e m o v e s ; et d i c l a d o c l o r u m , que" S p i r i l u m s a n c i u m ex F i l i o p r o d l r e s l a t u u n t , ad snlam leni proccasionem d e i r u d i s ac r c d u c i i . processione temporaV e r u m de
^ , , \ ; () , atoiov * \ , . ^ , ) , ,
S p i r i i u s g a n c l i , a n duplex s i t e-t a n ctiain
eae reipea a b i n v i c e m s i i i i separaUi, poslea d i a p u l a b i n i u s ; nunc autem s u f f l c i t , qood L a i i n i leinporalem procesaiouem idcra esse c u m aelerita
, C asseverant, easque soluin secunduni r a l i o n c i i i d i . , , . , * : versas s l a l u t i n l , ne q u i d i n Deo accidens e i a s c i t i t i u m poncre coganlur. Q u i vero lemporaleiii ptoccssiniiein i n S p i r i l u sanclo diversam quamdaiu r c i u d i c u n t ab aiterua ejnsdem proiessione, l i i accedere finuant, q i n d q u a m et adnasci p o s l c r i u i J k o a i licet boc uegare prorsus s i i u u l e n l . Vium
\ , , * , \ \ , ; , , , , , . * \ , ' ^ , * . . , \ , \ , , -
e n i m vero q u i n a m magis quam L a t i n i c o n f i t o n l u r , omnia p r o p r i e inesse Deo, i m o potius Deupi o m n i a , quae esse d i c i i u r , p r o p r i c ha;c esê et c o i n m u n i i e r e l p c c u l i a r i t e r q u a m i i b e t personarum? Quod vero speclat lum, ad i l l a , el uno solummodo, et toli, ei soo l c x l e r a , ea varia i n d i g e m disquisil oiie,
quouiodo l i i i u de n a t u r a l i b u s t u i i i de per&onalihus aiGrmari possiut. Sed Epbesius perfecia i n c u r i a ista fendiculo est. V c r u m q u o n i a m bic L a l i n o s noii
\ & ocgligcns e i v e r i t a l i e l sibi ij>si m u l l i s i n locis ofadco vebemcnier a l i i n g i i , e l nos omissa A r g u i n e u t u m i g i l u r ipsum lalc e&l : eorum
dcfcnsione ad d i f l i c u l l a l i s p r o g r e d i m u r s o l u t i o n e m , Quidquid d i c i t u r Deo inesse, fcive lanquam naturale I r i b u s personis, s u e l a n q u a m hypostaticum et peraonale t r i u m c u i K b e l , hoc et p r o p r i e et solum e t t o l i uno solum modo et seiuper e l o m n i n o b e i ; a l q u i r a l i o p r i n c i p i a l i inest i n q u i l , ad opposilum d i c i l u r ; cl iuease d o -
. ! , , . , \, (1) Joan. Daroasc. n . 13 -iheol. G i l a l idem d i r i . i m Ucccus dc proc. Sp. S. c. 12, G r . o r i b . I , p. 12. C f . i b i d . I I , p . 504.
F i l i o : crgo bula
%
ei i n c s i , itaque c l r a u o p r i i i c i p i i . Nain %QUM (2) * M o n . 2 7 . (3; 1 o i n i d . M o n . 27 c l Marc. (.4) lôdd. .
Fibua ergo n o n e s l
31
GEORGll SCHOLARll
32
p r h i c i p i u m sancli S p i r i l u s . Q u c n i a d i i i o d u m r t m i o ' apx I ; p r i n c i p i i i n e s l P a t r i e l s r d u u i c i adest, n o n i i a q u e * % \ ct o p p o s i t u m Ituic, r a l i o p r i u c i p i a l i ; e i ideirco / , Paler csl solum p r i n c i p i u m , e t u o n p r i u c i p i i i l u s . , , \ : ; Prirao i g i t u r quoniam quae i n p r i m a sivc pcrsonalia proposilioue Princi , \ . , &Dco tncssc d i c i t , baec i n n a l u r a l i a e t byposlatica p a r l i l u r , deiiuic i u f e r l : piati ralio incsl F i l i o , inlerrogabuni principiali, ulruui illud eum Laiini, , \ , , \ , , - \ ; ^, \ \ - t v a f , ,
ct reclc oniino, i n quanam scric collocct r a l i o n e m n a l u r a l i b u s , an personal i b u s sive bypoutaiicis a d n u m e r c l . S i n a l u r a l i b u s , c l i a m P a i r i d c h e l incsse p r i n c i p i a l u m ; si personal i b u s , unius i d dcbet cssc p c r s o n x , a u l F i l i i a u l S p i r i t u s s a n c l i ; sic c n i m q u i ab cjus s u n t Utrumque vcro parle d c r e m u n t , personalia u u i pcrsonac soli c o n v e n i r e .
* \ prcdictorum h n p o s s i b i l i t a i c m i n - , \ c l t i d i l , qnare v c l proposilio n o n v e r a , v e l divisio . > \ e o r u a i q u x i i i s u n l Dco i u naturalia c l pcrsonalia , , non cst a p i a , v c l a l t e r u m eorutn absurdorum ex inveniens cessabil e i ipse L a dicant nalurale cuin v i , . * , \ , \ , , , ^ \ : , , . " , " , , ^ ^ , , . , |) . , , * , ' , . , , , , , neccssK.itc v e r u m e r i t . Qnjcral i g i l n r defensioncm. Vcl eniin eam iion linos m l c r r o g a r e , u t r u i n s p i r a r e i n abstirda sua
et esseiitiale, a n porsonale e i b y p o s i a l i c u m , c l eos ab utraquc parle dcducere, deat e i ftcipsum i n similia i u c i d e r e , ve! divisione et i n i i l i l t spreta e l daninalo alio modo d i v i d e t ea quoe Dco i n s u n l , e i fortasse p r o L a t i n i s d i v i d e t e l a conccrtationc c u m ipsis desistet. Deinde ipsi d i c c n t L a l i n i : Si p r o p o s i t i o l u a , sapientissime, vera e s l , p e r i c u l u m s a b i t F i l i u s , u l s i t solum p r i n c i p i a l u s , et Paler, u t s i i Pater l i o n e quidero majore omncs illas n a i i u t i c s , i u conclusione incre, sed eas d u n l a x a l , quas Palri principium vero soluni, el nibil a m p l i u s . Neque c n i m ei l i c i l u i n c r i t , in proposi-
ponore d e l c r m i sibi ad scopum vult illud
Vero non unmes assuv . g. quaudo ascribcrc, Filio
s u u m prodcsse e x i s i i m a v e r i l ; concludcndo MOlum o r a i l t e r e , quando
principiatuiu vel quod
concludendu vindicare v u l t , ejicore soli. Haec c n i m e o r u m f u n t , q u i sopbismaiibus stHdent, d i c u n t nesciunt, et tura s i b i m e l i p s i s l u m aliis ex imperttia officiunt; queinadmodum ct n i b i l deler i u s Qeri p o l e t i , quam u t posila propositiono m a j o r i , qualem ipse cam s t a t u i t , e l a d j u n c l a m i n o r i , v i d c l i c e i P a i r i inesse p r i n c i p i u m e l F i l i o princi prinsoli p i a l u i o , conclusionem banc deducere, P a l r i c i p i u m inesse p r o p r i c et nno solutn modo e l c l solum c t sctnpcr c t o m n i u o , piatuni inesi, Spiritol sed m i n i m e siinilitcr p r i n d p i a l u m . Forlasse cnitn F i l i o solum idco m ? i t ; et P a t r i fonasse
, \
, ' , /, \ \ * , 61 . " , ' ' 11\ > r ) ( 1 ) , ' ( :
ct Filio princisoli ipso, soii scd
et *o/t, c u m e l priucipium modo ; uam non : . v c r m n ncc
jnest, ncque tamcn et uno tolum
uno m:>do p r i n c i p i u m est c o r u . n , quae cx scd d u p l i i i , u i Pau*r ct p r o d u c t o r principialum convcnii Filiu tolum soli, ncc P a l r i
) , 6 ' , \ , , ,
p r i n c i p i u m ; iino* polius ncquc Palrem esse P a i r i c o n v c n i t , verum c t cssc p r o d u c i o r c m ;
5. ! , ;
(1) l d o i n i u i i . - 7 .
33
HEFUTATIO MARCl EPUESINI. c o n v c i i i l ei / ; euim essel prodtictor Paler, si non pr
34 quomodo F.lium?
; , nec csse p r i n c i p i u m ' , , , ' ' . ^ \ , . as\ ,
Sed de lioc posterius; nunc vero sufficii n o b i s , qitod neque propositio illa esl per se evidens, nequc ipse ejusdein necessilalem i n l u l i l , ioio potius e l ea admissa raulta c o l l i g u n t u r falsa, propierea quod ea n i u i i a s determinationes c o n l i n e l , e quibus i n qualibel conclusione secundum a r b i l r i u m sibi u t i les ipse assumit. Oportebat a u l e m omnes s u i n e r e , c i sic apparuissel positionis i n inendaciuin bujus majoris p r o inde conclusis. I n s i p i e n dici; dicilur lelaium esi ( ) , semper ad opposilum roendaciis
5 ,
ter vero d i x i l , solum
uam quod ad oppositum
unde et $oUm r e l a i u m f o r e t ; boc auteoi 11011 e&t , . *, v e r u m ; nam solum non ad a l i q u i d , sed ad n i b i l , \ - est, i m o p o i i u s esl e x c l u s i v u m , sive de personis xoO . " d i c a t u r , sive de operalione sire de re q u a c u n q u e . . Sed, u t v i d e l u r , u u l l a m isle novit r e l a t i v i et e x
, ,
, * , ,
clusivi
vocabuli differemiam.
Gonsiderare vero
ettam l i c e t , quomodo ille a se ipso p l e c t a l u r . Postquam c n i m d i x i t , solum ad opposiluui d i c i , i n l u l i t . Sotum namque Pater est Pater, sed non et Filius; elenim undc hoc loco Patrem ut oppositum F i l i o s u m i l ; et est i a l s u m , eum solum esse P a i r e m ; Pater non i d solum est s e c u n d u m quod o p p o n i i t i r F i l i o , sed e l aliud q n i d , eecundum q u o d babet o p posiiionem ad S p i r i l u m Pater, s a n c t u m , sive est ct p r o Filius, non etiatti ad oppoeitum a dicilur, Spiritus d u c i o r ; doinde i n f e r l et solum unde si i l l u d solnm
' ' , *
\ ,
, , * , . * . , , -
, [ , * , .
u i ipsc a i t , quando d i c i l F i l i u m esae solum F i l i u m , non eliam P a l r e m , non arcel F i i i u m p r o d u c l i o n e . Naiu Pater secundum q u o d est
, . , , , \ \ , ; , , , , , \ , , , , . * ' \
posiius F i l i o , n o u d i c i l S p i r i l u s p r o d u c t o r e m . V e r u n i q u i d opus est omnia prosequi, quac s e m i argutneniatione dicuutur niale, quod e i iuflrrouni f u n d a m e n l u m i n praoesi proplcrea
supposiium
i n i l l i s proposiiioais ^ e l e r m i n a i i u n t b u s p r o b a i i o n c carentibus nec c u n c l i s s i n i i l i t e r ad cuncta quai dc Deo d i c u n t u r , ut ipse censet, accommodalis ? C o u l l n i i a l aulera conciusiones epichereraaiis, n i m i r u m solura P a l r e m p r i n c i p i u m osse, Joannis et coiisequcnler diclia, si F d i u m solum p r i n c i p i a l u m , n o n vero p r i n c i p i u i u , Daiuasceni et T u e o d o r i S i u d i u e q u i , u t p u t o , luajores ipsi gratias habuissenl,
. eos d o c l o r u m m u l t i l u d i n i concordes oslendere coliatus esset, quam si solos ipsos s u v o l u n i a t i o b secundantes ab aliis d o c l o r i b u s univcrsis discedocam dcre et i n eos iosurgere s i a i u a l . L c p i d u m nanique eel, q u o d e l i a m ex canlicis s i b l coiuparat suai ctrinai c o n f i r n i a t i o n e m , a l i u n d e , u l v i d e l u r , pelere baud valens. Allamen
iis q u i bunianius facesait, e i bos
\ , , ' , , . ,
a g u o i i n doclores m a j o r i q u e p o l l e n l sapienlia a u d i l o r i b u s n u l i u m &auo uegoiiuiu duos p r i m i s i l l i s e l magnis d o c i o r i b u s conaociare. A l i e r e n i m Det solum d i c i t esse S p i n t u m , v i d e l i c e l c i F i i i i , q u o r u m easc S ^ r i l u s Pairis dicilur;
() Vide A r U t o i .
PATROL.
Calegor. t . I , p.
11 seq. r t Melapliys. I . i v , 1,11, p. 5 i 2 , ed. Paris. 1818-1850.

2
GB. CLXl,
35
GEORGll
SCHOLARII
3C
ueque e n i m ex solo Palre i l l i n n esse d i c i t , scdso* ( I ) , . l i u s Dei esse, q u o d p e r m u l l u m differt. A l t e r v c r o , 6i q u i d c m vcre i d ad ejus theologiam p e r l i n e l , P a i r e m solum v u l i este ticalum principium, quia sohis est p r i n c i p i u m sine p r i n c i p i o , secundum q u e m s i g n i et causae ( p r i n c i p i i ) n c m i n e , e l p r e p o s i i i o iie ex Orienlalcs omnes videmus u l i , ex quo e l o m uis nobis c u m L a i i n i s differentia t o l l i t u r , sed n o n d i c i l F i l i u m oraoino quoad S p i r i l u s sancti processioncm et exsistcntiam non conimunicare c u m P a ire*, quomodo e n i m i d diceret, q u i ex Patre F i l i u m p r o d i r e et ex Patre per F i l i u m per produci , * 6 \ ; ,
. ; ; , . ,
S p i r i t a m pra*dical? T a l i pacto ostensum est, E p h e sii conclusionem nullatenus procedere, cum i n i i r maia peniius sit ejus m a j o r p r o p o s i l i o , e l accepii. E P H E S . GAP. I V . Nos q u i d e m dum Filium removemus a causa S p i r i t u s , n i b i l e u m deprimirous a digJiilale Dei et p a l r i s ; neque e n i m prorsus c o m m u n i c a b i l e m d e i i a l i e causam d i c i m u s , s i c u l nec p r i n c i p i i carenl i a m sen i i i n a s c i b i l i u t e m P a i r i s , ncc ipsam p a l e r n i i a l e m . L a l i n i a u l e m , q u i coinmunicabilem d e i i a iis causaro l e n e n l , deinde S p i r i l u i eam deessc reda f l i r n i a m , o m n i necessilate eum i u f c i i o r e n i i n confirinalionem
ex i i s , quibus postea conflrmare i l l a m v o l t , n i h i l u l l e r i u s . ' (2). 5 , * , , * . , , , , .

1
d u n l deilate e l dignitate Patris e l F i l i i , e l s e c m d u m boc blaspbeniarc i n S p i r i l u m s a n c i u m , sicut et secundum alia n i u k i p i i c i modo c o g u n t u r . SCHOLARIUS. L a i i n i e l i a m bic contra blaspbemtam ipsie i n -
teniaiam cadcm defenaione u t e n t u r , qua e l ad s e - C ** , , \ c u i i d u m a r g u m c n t u m usi sunt, c u m boc idera s i t c u m i l l o , nescio quo modo ufllciens. 1d t a n t u m et qua sapienlia dis , * : , \ . , "jjoei , , : / , , - , . , & \ , , \
l i n c l u m , cVsoiutio ad i l l u d data etiam pro b o c e r i i in prasemia opportunum f u e n i i dteere, si bene sapienlissircus ille \'\ o r d i nis b o n u m novissel, q u o d quidem attinet ad a r g u menta et raliones, e u m baud lanquam duo sepao i n n i n o eamdem r a i i m p o s i t u r u m fuiste ea quae
v i m b a b e n l , quod vero ad res divinas spectat, de quibus sermo, neque l u n c secundum a r g u m e n t u m , ncque n u n c q u a r i u m istud prorsus fuisse p r o l a t u r u i u . E x eo e n i m , quod b o n u m o r d i n i s i g n o r a t Ct ipse roagoum q u i d concedere se c r e d i t eludens, c l P a i r i soli exqui D causam S p i r l l u s t r i b u e n s , F t l i u m vero ab eo L t i i n o s blaspbemare a r b i t r a t u r ,
. ' \ *
non eadem ac i p t e audent. ^ e r u m si p h n e i d q u o d de ratione cavsae, q u est i n P a t r e , oon p a r u c i p a t , i n f e r i u a e&t ejus deitate et bonore, u l ipse cen&er, L a t i u i vero i n S p i r i i u m sanctum blaepbcniant, et ipse siiuttiter blasphemai i n F i i i u m , e l l a n i o q u i dem ipse deterius, i n q u a n l n m illi qnidem Spiritum conquibus F i l i u m b o n o r a n t ex iisdem i n peccare t r a d u c u n l u r ,
, , , , : , ) * , /.: ^ :, [% cod. N o n . , 350 . iOG a, esl cap. 10.
isle vero d u m F i l i u m
lenlionis gratia a c o n v e n i c n l i lionore arcet s i m u l c l S p i r i t u m de eo e j i c i t . Quan.Io vcro da(o caiisae ( i ) M O D . 2 7 , ; Marc. .
I 37 R E F U T A T i O LCI E P H E S I X I . r a l i o n e m comiuunicabilcm esse F i i i o , f u t u r u m S p i r i l u m asseril ea c a r e n l e m , ex eo progredi et P a i r e m S p i r i l u s p r i n c i p i u m , (el 33 iurertoreui si q u i d e m et esso Filius
' , \ , \ ( , \ ), * * ; , ; II , j , \ , . ' , , , . ' (* ; , (1) ; , - ) , , , , , j (2) \ . ; * , , , , , , * * <, , * , * , , * , , \ ;. , \, , , . \ -
ncmo sanclorum s i a t u i l ex F i l i o esse S p i r i i u m Filtimque unum ante omnes ipse
omnia qu;e eunt Patns sua esse diccns, cunctique adduut : excepta generalione et paternita(c) p r o fecto blasphemia a parie L a l i n o r u r o e r i t ; si vero ex m u l t i s e i m u U i p l i c i niodo necesse esi conccdi e l p o n i , F i l i u m S p i r i i u s sancli esse principium, quomodo non i l l e q u i a F i l i o t o l l i l S p i r i l u s c a u sam niagis c o n l r a Deum blasphemat? Si v e r o , d u m doclorcs ex F i l i o esse e l progredi r u u t , iste blasphemare putat eos S p i r i t u m asseq u i non ettam
S p i r i i u m caosaro deilalis esse a i u n t , u i p o l e a p a r i c u m Patre et F i l i o honore euro separantes, e t i a m sic et n i b i l o m i n u s blasphemabit blasphemiae n o l a m Ecclesiae doctoribus i n u r e n d o . Neque e n i m h t u i l eossapieus i s l u d a r g u m c n l u m et quod F i l i u m Spiritus p r i n c i p i u m dicentes, S p i r i l u m autem p r i n c i p i u m nullius esse confitenles m i n o r e m que blasphemanl F i l i u m cenles (quare nec blaspheraiaro reddiiuri S p i r i t u m et blasphemaiori stnt. Yerumtamen n e Spiritus principium d i omni neccssiiate imo in conlra Latini
concludendo i n c i d u n i ,
obediunt polius doctorum d o c l r i n i s et fidei p r i n c i p i i s , i n t e r quae est d i v i n a r u m personaruni et p r o cessionum earumdem ordo) neque nirois Patrem Filium ignominia du bonorant, quemadmodum isie,
afficientes, e l S p i r i t u i n u l l a m honoris dcficcrc ( d e trabi) n r b i l r a n l u r excellenliam, quando eum c u n t e x Patre e l F i l i o progredi vere ac n a l u r a l i i e r . Idero namque ad honorem quod a t t i n e i et ex Doo progredi naluraliter et i l a producere Deum. Si vero non producere Dcum eliam non produci imminuiio erit Spiritui, Patri, a Deo i m m i n u t i o e r i i
c u m u l r u m q u e , quod d i x i , l e m ad bonorem v a leat, e l producere et p r o d u c i . V e r u m n u l l o et p r i n c i p i i i r i a basc a expertetn esae, et n u l l i u s esse se-
p r i n c i p i n m , e l r u r s a m ab alio q u i d e m esse, a l i u i l vero producere a seipso, haec b o n u m ordinis q u u n t u r , quem n i u l l o magis i n d i v i n i s esse personis necesseest. Quae secundura haecest differentia ordinis differentia e s t ; tantum vero abest, u t ea magntis a i l Basilius, E t omnee, non se> esseniia? i d e n i i i a l i obeii, u t hanc ea m u h o magis osle ndant. Nalurce identitatem, confitemur, quum ex Patre $it Fiiiut.
, , . 5 \ ; * * * * * , , * , <l) M o n a c , 2 7 , f. IS8 a, , mcnlose.
ne plura dicainus, i t a l o q u u o l u r d o c t o r e s ; F i l i o s i l Pater? N u l l o inodo ergo e l S p i r i t u s
ergo t o l l i l u r eseentiie identilas, c u m non e i i a m ex c u n d u m essentiam identilas eum Patre et F i l i o ex co quod per F i l i u m ex Paire p r o g r e d i t u r , maxhne i l l u c e s c i t ; si vero nec P a l t r nec F i l i u s ex S p i r i i u , n o n t o l l i t u r propter boc idenliias essenlias, iteque roinor ralione deitalis S p i r i l u s e v a d i l , neque a l i u d itisi bonuni ordinis s o l u m ; quidquam obsislit, ne ex invicem v e l a l i o qnodam modo eint persona,
(2) Monac. t i l a i u s , .
39
GEOHGII
SCIIOLAIUI
40
tinde uianifcste e i vitevcrsa alio quodaHimodocsse , ; vel p r o d i f e personas ordiuis boiiura c o r r u m p i l . Y a n i u m a blasphemando absunt q u i praelerea q a o d n i h i l caelerorum i n f i r m a n l e l o r d i n i s b o n u u i i n quibus v e l maxirae opus e s l c u s t o d i u n t . servareque d e c r e v e r i l , cessabit caeterum i i l u m c u s i o d i u a t blaspbeinos exhstimare. EPHES. CAP. V. E o r u m quse divinse naturae adsuut singulariler alia solura persemper d i c u n t u r , l i c e l i n t r i b u s bujusmodi (unum enim
HUIIC
, , ' , . \ , . ' ( 1 ) . \ , (2), \ , * ,
o r d i n e m quando n o b i l i s i s t e v i r recie perspexerit eos q u i
s o i i i s i n t e U i g a n t u r , sicut Deus, c o n d i t o r , r c x , b o nus, e l si q u i d dicimus Dcum, unum condilorcm, unum regem, unum b o n u m , P a l r e m et F U i u m e l S p i r i i u m sanctuiH); alia vero pluraliter semper, etsi i n duabus solie personis s i n t , u t v . g r . p r i n c i p a t u m i n F i l i o et S p i r i i u , duo e n i m p r i n c i p i a t a e l non u m i m d i c i m u s . Q u q u u m i l a s i n i , quoniam L a l i n i e l i a m deilatis p r i n cipium duabus personis, P a i r i ipsis, sciucet e l F i l i o , ulri praediclarum secundaj, per t r i b u u n t , quaeramus ex
, \ , , \ , \ * \, ! , * , . , \ (3), , , . , * a f u a , , (4)
p a r l i u m hoc c o n j u n g a n t . Si dicent
se manifestum esi absurdum ; d u o e n i m e r u n l p r i n c i p i a , sicut et principiala d u o , et sic p r i u c i p i o r u n i d u p l i c i l a s i n t r a b i t e i celebrata p r i n c i p i i unitas e m c d i o t o l l e t u r . S i vero quonam prirnae, p r i m o quaeriiur, pacto ? S u n l e n i m illa c o m m u n i a e i n a convenientia;
. {) , ; , * ; fl \ , , \ f[ , (5) \ , , . , , \ , , \ fj . . , \ ( 6 ) .
] )
l u r a l i a e i t r i b u s personis s i m i l i l e r
d e i n d e e l sic i n idem rursus l a b e n t u r ; n a m u n u m C * i l l u d p r i n c i p i u m , qua esl genitor et s p i r a l o r , q u o d cst Paler solus, nou idem u u m e r o esi c u m eo uno p r i i i c i p i o , qua est s p i r a l o r soluro, quod esi Paier e i F i l i u s , u l ipsi d i c u n t ; duo ergo et sic pr.incipia et duae causae, et cumstat p r i n c i p i o r u m dualilas. Deitaiis p r i n c i p i u m , u l ipsi d i x e r i u l L a t i n i , d i verso modo convenit P a t r i et F i l i o et non eodem modo ; sed P a i r i q u i d e m qualeuus est g c n i l o r e l s p i r a l o r , F i l i o v e r o , qua s p i r a l o r d u n l a x a i . Differ c n i i a autein secujidum Palres secura n u m e r i u n i n d u c U ; duo ergo unl deiialis p r i u c i p i a e i p r i a c i p i i unilas a L a l i n i s p r o c u l amaodaiur. SCHOLARIUS. L a l i n i t i n u m p r t n c i p i u i n omniura maxioie scrvare n o r u n t e l duplex p r h i c i p i u m undequaque a r c e n l l u m i n s u i i confessionibus ( o ) , l u n i n i n s l i l u l i o n i b u s , t u m i n scriplis l i b r i s (b) alqoe (1) [*) (3) (4) (5) l6'j hoc eruiu undequaque cos c i r -
. 01 -
, ; , , r i i opus e x h i b e n u b u s plane d e e s i , ex EpbesH bcripto i n Monac. 2 5 6 , . 295 b , desumpsimus e i boc loco posuimus, t u u i quia i b i u l cap. 12 prae* cedens c. 11 i i n u i t d i a i e consequilur, l u m quia fere idem cuin eo e s i . j t f a m ex uno principio, non duabus spiraiionibus, sed unica tpiralione procedii. Idem d e f i n h i o c o u c i i i i F l o r e n l i n i soleinniler r c p e l i v i t . (6) I d penes oinncs Occidenlales, q u i de bac ina leria s c h p s c r u n i , discrie i r a d i i u r . Vide A u g . l)c
Mon. 286, . 295 a, est cap. 1 1 . Biou. 27, f. 189 a, . ex M o n . 256, suppluvimus. M o u . 27 f. 189 a, . a d d i l M o n . 2 7 . Hoc a r g u m c i i l i i m , quod i n coilicibus Scbola-
(a) Recie Manuc! Calccas, I . i n , contra GravO, pruvocavit ad coticilium Liigduneiise U sub G r c gorio X i'tlcbraluui, u b i j a m sancila erat confcs5io, guod Spintus suncitu alernaliter ex Vatre tl Filio, non tanquam ex dnobus principu$ sed / a / i )
41
I I E F U T A T I O MARC! E I - H E S I N I .
*2
, - i r a d u n l \ ' , ;
i n p r i m i s fldei i n s l r u c l i o n i b u s tbcologia:
m a g i s l r i , quando ipsam u t unam ex aliis d i s c i p l i nis o r d i n e et scrupulosa industria ad eam acood e n l i b u s discipulis e x p o n u n t . Nequc eniin cx co quod nomen m u l t a d o c t o r u m scripla p e r l c g e r u n t , p o s i vel sibimelipsis addicunt vel a m u l l i l u pracjudicio i l l u d delatum s u i m i i i t . V e qiiam paulo p r i u s r b e i o r i c i s s t u d u e r u n t , doctoruta dine et ab i n d o c t o r u m j m i i c i o , i m o potiua j u d i c H defectn ac r i i m queniadmodum n u l l n s est neque esse potcst pliilosoplii magister, q u i n o n A r i s t o l e l i s p h i l o s o p h i a m et v e t e r u m i n eamdem commcntarios c t vrrc, receniiorum qnaeslioiies pritis p e r s c r u t a l o s f u c r i i , cuncia refutare et demonstrare recie ac oroaem o p p o s i i i o n e m diluere et p r o m p t e de om~ n i b u s , quse ad p b i l o s o p h i a m p e r t i n c n t , r a t i o n e m reddere possit : i i a ncqne Iheologiam cuiqua:ii c o n c r e d u m , n i s i per p l u r c s annos disclpulus f u c r i t , m u l t a d i s p o i a v e r i t et i n o m n i b u s , quae ad i ! )am p e r t i n e n t , exercitalus m u l i i s ad boc p n c s i sibi dentibns doetoribus sappius scienlia?, qwam que d i g n u s , q u i theologicas i n s l i f u t i o n c s
, ) , * , * * * \ '
\ ,
, \ * pfc/ , . * , . , , , puOoSoj , , \ * \ ,
comparavit, speciinen publicura e x h i b u e r i t , i n d p iradat. invcnlus alque e x p e r l o r u m j u d i c i o cunctis s i t f a c l u s conspicuus. A l i j u o p r i m o q u i d c m pbilosophfv debent esse et d i a l e c i i c i , postea iheologiam a l t i u g c r e . Sic p l u r i m i faciunt ibeologiam L a l i n i ; sic inagna cavent c u r a , ne quis ex* i g n o r a n l i a sibi r t aliis causa d a m n i evadat sinc m e i b o d o et a r t c ibeologiam, t r a -
; . \ maximam o m n i u n i s c i e n t i a m m ,
clando ( ) , c Quomodo c n i m ficri poieet, u i quis ca quse ex p r i n c i p i i s s c q u u n t u r consectaria i n l u c n l u r eaque b i s conneclat v c l quas non r i i c consequunt u r seccrnat e l u n i v e r s i m conscquentine r a t i o n e i recle calJeal aiquc p e r eas o m n e i n r a l i o n e m o m neunque opinioneiu ex c<Tla norma d i j u d i c e l , nisi m u l t a lalia i u dialectica d i d i c c r i t , sarpius ea i n aliis d i s c i p l i n i s c x e r c u e r i l , plura quoque ex r e l i qua pbilosopbia assumpscril, q u r non q u i d e m ad c o n a i i t u e n d a m , altamen ad exornandam ibeologtcam d i s c i p l i n a m t e u d u n i ? Omnitto e n i m dislinguere e i d i v i d c r e consequentianim rationes, eine quibus ncmo potesl esse t b c o l o g i ^ m a g i s l c r , sicut uec cnjuscunqiie alterius scieniise, rccte nemo p o dialcctica e l r r l i q u a philosophia. At i l l i , q?ii n i b i l b o r u m curantcs c t srienlcs p o i i u s
r
, , \ ;
4
, '
; " \ :, , * , \ . ' - ; , * , \ , f , , \ ^ , ( i ) Marcian. f. 14-2 b , . T r i o . , , 1 4 ; Contra M a x i m . , i r , 1 7 ; / E n c a m Paris. r . G n p c . c. 47 seq.; R a t r a m n u m , 1. u i . r o n t r a Gra3co^, c. 4 ; Anselmuui C;int. de proc. Sp. S . , c. 9 ; Hoônem K i b e r i a n u r o , 1. i , c. 4 ; 1. u, c. 4 ; S. T b o i n a m . . i , q . 5 6 , a. 4. (a) Noiatu digna s u n l Uvc. S r b o l a r i i v c r b a , q u i b u i i i u d i o n u n r a l i o i i c m m L a i i u u r u m sc!io!is u s i
\ ^. /ovoc \ D urh absque
sinc rnctbodo ad ibeologicas q u x s l i o n e s e l sino ulla nonna ad j u d i c i m n de maximis rebus f e e n d u i i i se conferunf, b i pura si quis p e r v e r s i i m e l sincera dogmata u l sptiria c l falsa rejicere ac dcspicere, facile v c r o , q u i d c t i m p r o b a n d u m profe-
, * ^
latam n o n inconclnne d c s c r i b i t ct d e b i l i s landibus o n i a l . Jam Grjpci o x p c r l i fuerant q n a n t u m L a i i n i srholaslici suis magislris superiorcs o m n i ferc i r disciplina e v a s r r i n l . P h i l o s o p l i i i a v c r o siudis quaiUum ihculogiant a d j i i V c n i , i i c m o cst q n i i^tjo-
43
GEORGil SCHOLAllii 44 r a t , i<! amplccf , suspicioncs fovere conlruperfeclaet ab onuii suspicione l i b e r a , e contra conlidculer ea . qiia* roagnam religiouem ac reveremiam exposcunt, , trloqui possunl, ct iiitilto magis quando q u i s , q u i n i b i l n o v i i r e m se nossi? persuasum babeat et ab aliis ^, \ , \ , . * , \ , , ' ,
cjus gnarus
exisUmelur.
Quid
igitur
lale
ba-
b c l , cujus L a l i n o s incuset vel cujus ex i l l i s rebus, quae bene sapienlerque theologiam t r a c i a t u r i s c o n v e n i u n l , defeclum i n i l l i s a i i i m a d v e r t i t , u l adeo facile i d illos p a l i o p i n e l u r , quod t u r p e est geom e t r a m p a l i i n figuris ct pbysicum i n r a i i o n i b u s de j u o b i l i b u s , i d cst p r i n c i p i u m de medio auierre? Quoraodo quis promple c l rcctc credat, bonos q u i dem geonielras ct pbysicos essc L a t i n o s omnique *cieulia replelos, (bcologos vero csse eum i n m o -
* , , \ '
d u m i i n p c r i t i s s i m o s , u i per suas doclrinas aufe- \ , \ r a n l u n u m ex lbcologi<s p r i n c i p t i s , cujus c u s l o , ; dia:n p l u r i m i f a e i u n l e l de quo q u o l i d i e i n publicia , c l i n p r i v a i i s colloquiis ac dispulationibus p b i l o ' sopbautur, idque d u m nos clainando ad i l l u d a d vertenduni observandumquc h o r i a m u r , et d u m res n o n soluiii l u r p i s , v e r u m e i i a m c s l ? Quid cniui yaldc periculosa periculosius, qucmptam evcrlcrc lurpius e l simul ; , ;
quam Ibeologiae scienliam p i o f i l e n l c i u
\ , ' , \ , ; ,
p c r opiniones sua$ ibcolugio; p r i u c i p i a
c l ueque iotelligere ot salulem se pcrdero, qu;e \t 1 inaxinie i n lidei v c r i l a t e o b l i n e l u r ? Quid vero l u r p i u s a d b u c , q u a m l o i bomincs i d pati? Ego uniiu polius credidisscin, L a i i n o s ntonarcbiam i n et o p i n a r i , quo i l h pcssundetur, q u a m o i o n a r c h i a m v e n e r a n u s c l custodlre v o l c n l c s , si u l l u m cx tidei p r i n c i p i i s , tainen banc per ea quas aliter d i c u u l , cos evertcrc nescicntes prorsus, o m n i n e c m i t a l e cos, q u i illa asscrunl, duplex inducerc p r i n c i p i u m . H l u d c n i i u p r i u s negativae ignoranliac i u i s s e l , c u i , cuin b o m i n c s s i n t , facile succumbere p o s s u n l ; boc v c r o i g n o r a m i a ' studiose quxsitae et privativee
t
d i v i n i s b a u d uccessariaoi csse cdoclos diccre q u i d Q . , , ; , ; * ;
;. , * ' ,
quain nequc i n tbcologicis neque i u raateria pali possunl i i q u i dialectica
alia quavis
et r e l i q u i s pbilosopbicis disciplinis l a m bene i m b u i i sunt. E l s i vero n i u l l o s alios n o v i m u s p r i u s cum lali sapientia i n bsereseou abyssos p r x c i p i t e s c r a n t , nequo l u n c actos, a t u n i e n nequc lanla m u l i i l u d o neque s i n t i l i sapientia p n c d i l i dogmalicae qwestiones i i a elucidalae, neque l o t duclures ad v e r i l a t e m cognosceudain ipsis duces csse p o l e r a u L G x l e r a s e n i m bxreses propter i n s i p i e n l i a m p o i i u s c t i n s c i l i a m cimus c o n s l i l u l a s ; A r i u m vero, Neatorium atqtie S a b c l l i u m forlasse quidetn sapientcs , aliaincu a Scripturis soluui i x o r d i e n l c s ; nonditm eniui u l l i doclorutu t a n t u i u rcvercutiae d e i u l c r u n t b o m i n c s , u t i l i i u s semenliis absque u l l a d u b i i a t i o n e adhaererenl; fortassc n a m que ncque ullus t u i u talis e r a l . Y e r u n i i n c e r t a m i nibus adversus b s r e i i c o s i l l o s , sicut i n palacslra q u a d a m , sapienlise c i fldei alquc a c c u r a l x d o g i n a i u m cxposilionis specimen a l i i d e d e r u n l c i Eci i c b c luuiiua p r o l i n u s cvaserunt, postmodam co
* . " \ 6 . \
omnes , * , -
* ' , ,
^ \ ;, ; \ ,
45
HEFUTATiO MARCl EPUESlNI.
46
, c u l t u b o n o r a f i , u l i l l o r u m llieologia c m i c l i s r e g u la ac norina s i t lcgesque latae f u e r i n l i d praeciptentes. E t sic i r n i U i sunt c t l o i s i n g u l i l i b r o s rcliquo.r u n l , u t c x t c r u m de n u l l o tbcologiae vel dogmate d u b i u i n talia j u d i c a r e n o v e r i n t problematc loiquc conipomoverc q u e a o l q u i plane a l o t docloribus
; * t l ; , \ ;
; ; \ , . nant et concordent i l l U methodis, quibus
s i n g u l o r u m s c r i p l i s i l l u m i n a t i , si TCTO etiam i n bis discordans q u i d i n v c r i i a l u r , i<l reclc doclores divinas S c r i p l u r a a eonsociarimt p e r r c r s x suai
ipsi E c c l e s i
e i constanics osienderunt contra eos q u i d i v i d e r e illas conabanlur e t i o bac divisioue seutentiae c o n f i r m a b a i i l f u n d a m e n t u m . ; ,
Quae oinnia c u m i t a ee babeant, quis facile c r e det L a t i n o s q u i d e m p r i n c i p i i d u a l i l a t e m i n Dco e x s e c r a r i , sed i n eamdcm r u r s u s i m p c l l i l a n q u a m sua o p i n i o n e consequenlem ? Neque e i i i n i ipsi sapientia u l l i omuiuro c c d u n l , n e que probabile cst ipsos, c u m s i n l sapicnics, isia pati; sed p o l i u s v e r i s i m i l e , eos q u i L a t i n o n i n i intelligunl, fraudi s a p i c n l i a i n non supra m o d u n i
(5
, ]) , ' , \ , . * 0 : ' , -
; necessario cx bac
cjusroodi succumbcre, u t a r b i l r e n l u r , ca cx L a t i n o r u t n sentenlia c o n s c q u i , qua. semel p r o sempcr o m n i n o ab ea separata s u u l . Quod vero ex L a l i n u r u m doclrina nullo modo
a b s u r d u m i l l u d i n f c r r i p o s s i l , simplex n o n m i n j s q u a m vora r a t i o pcrsuadet, q u a m q u i r e j i c i a t , ct l n u l l a quoque ihcologiaj p r i u c i p i a c l i t i i t n n t simnt o p o r t c t . Unica e r i i m , a i u t i i , v i r t u l e spiraliva S p i r i l u m sanclum p r o d u c t i m Palcr et F i l i u s , q u i a
\ , . $
b x c v i r t u s s c q u i t u r cssentiam Palris c t F i l i i , n o u ; ; , , * C r c l a i i o n e s , q u i b u s d i s c c r n u n l u r , e l s i c u t vis g e n c %J\ r a l i o n i s aciivie et passivaj i n Palre e i F i l i o e s l u n a , i t a spiraiiouis vis i n ipsia mia c s t . Si c n i n i quae v i r l u s i n ipsis c s i praclcr v i m g e n c r a l i o i i i s activae et passivre, cam unam cssc ncccsse c ^ i ; unica vero v i r l u s c l u n a m o p e r a l i o n c m e l unai procesaionera a u n u m p r i n c i p i u u i d u c i l : neque ueccssario i n i g i l n r absurduni est, unam essc i n ( ) \ , \ : * , \ \ > * \ , ,
Patre et F i l i o v i r t u t e m s p i r a i r i c e m , uequo s r q u i t u r , c u m ha;c una s i i , i n Palre c l F i l i o non u m u u esse S p i r i l u s p r i n c i p i u m , scd d u p l c x . O m n i n o a u teni Paler c l F i l i u s p r x s c i n d c a d o a relativa oppositiorie, quam a.l i n v i r e m h a b c u l , p r o u l ilic g c n c r a t , bic g e n e r a t u r , quoad c x l e r a
u
. " 2 . " : , . , ' , * , \ ^, \ \ , 2> ' , \,

#
uiium
suui cl umis
unum lolum ct uuuin numero. Sicul igitur s u n l Deus e l unus c o n d i l o r c t uitu
miilcus, ila c i
u n u m p r i n c i p i u m saucli S p i r i l u s v c l unus s p i r a i o r . Si e u i m P a t r i i n S p i r i i u s sancii p r o d u c l i o n c nou polest coinniiiiiicare F i l i u s p r o p l e r aliud q u i d p i a m , alia r a l i o f o r c l ; si v c r o n i b i l aliud o b s i a l , quod ad monarcbia3 d c s l r u c t i o u c m ailinet, nibil tiuieiid u m ; sicui si F i l i u s 11011 posstil c r e a l o r essc n e que S p i r i t u s sanctus, qiiemadmoduin cst P a l c r , alia planc forct r a l i o ; q u a u d i u vcro ucccssc o s i c r c a l i o n c m cominunein csse i l l i s i r i l . u s , dc m o n a r c b i a ( i i u c i u h i m n i h i l . Una oniiti v i r l u t c crcant e l u t Deo u n i e u i q u c boruni incs: vis cioan ! i , unde quunia! unus Deu> s u u l c l i:uuu crcalorcii
; or , \ , . , (!) M o u . f. 191 a, 2
47
GEOUOII SCHQLARH
48
) os esse necessc est. Si vero m i r u m , ifuas illas \ , hypostases u n n m esse p r i n c i p i u m et tamen non conlundi,
?
/ \ . , \ , , . \ . * \ '. , , , tpvOx " ' > \ , , , , , ) , , ' , * ^' ' , \ ' \ , -
mngis m i n i m
c s s e t , ires
hyposfases
u n u m p r i n c i p i u m esse neque lamen c o n f u n d i easi e w . SeJ lioc m l r a n t u r quidem omnes q u o l q u o t l Hlud c r e d u n t , n i l i i l o l a m t M i minug credttut, et iiicirco c r e d u n t , divina bcl mam quia mirantur. Oporlet enira supernaluralia esse ct super mentem n o -
strain clevata eaque s n p e r i o r a . Sic et re$ se l i a i n proposila m a t c r i a . M i r u m c n i m cst et e u m a d m i r a l i o n c m e x c i l a t , quod dure liypostases
perfecte suis d i 9 l i n c t x p r o p r i e l a t i b u s u n u m sunt lertise personaj p r i n c i p i t i m et u n u n i n t i m c i O , nec tamen ad i n v i c e m c o n f u n d u n t i i r nec n a l u r x q u a daro differenua a persona , quae ex^ ipsis p r o d i t , tistiugii-iniur. Debet tamen c l boc ciiin aliis fidei p r m c i p i i s concordare e l v e r i t n e m s i m u l c u m a d m i r a l i o n e et huic cimi illis adosse; nequc repreprincibendemti s u n l L a i l n i , si d o c t o r n m verba sequentcs S p i r i l u m cx F i l i o csse e l u n u m ejtis p i i i m P a i r e m et F i l i u m exsislere c r e d u n t , deinde r a l i o c i n a t i o n i b i i s quibusdam m e n l i s i m b e c i l l i l a l e r a quodauimodo e r i g u n t ac s o l a n t u r , (anquam i n d e feciti a c c u r a l x s o l u l i o n i s , quam i n Iiac materia nancisci non esl d a t u m , ratione npparenle u t e n -
les ct i n liis eosdem ipsos duces c l antesignanos stssumenles, a q u i b u s et hanc senlt l u i a m accepcr u n t ; boc c u i m opud apquos judices n u l l a m gâtia conlra nos suam sentcntiam f.oregrinam prorsus aique pror-
SII8 ropreliensionem i i i c u r r e l ; sed si contcntionis Q , confirmaturi ab ipsis et p r i m i s c l , * ' . \ ) ( , \ \ , ' ; : ,
F O I s adinventam i n has raliocinaliones ab bumana sapienlia a b r e p l i fuisscnt et mendaciuin cordis atque frau l c m speciosis r a l i o n i b u s obvelare n i t e r e n t u r , hoc sane veh^mcnter i n eis accusandum f o r e t , neqiic ipsis lalia i n n o v a n l i b u s venia ullo jnodo concedenda. A t m u l l u m deest, n t quis l . a t i n i s vere lale c r i m e n objiccre q u e a l . Neque c n i m uni d o c l o r i , ncque ctijusque d i c l i s paucis atqiie o b s c u r i s , vefuni oinnibus s i m u l suis et n o s l r o r u m doctoubus n o n n u l l i s , Sisquc p l u r i b i i s i n Iocis
el v e l u l ex professo de bac re dissercntibus (ldem
^ , Iiabenles, sic ad defendendam, quoad ejus fieri possel, sanctorum o p i n i o n e m p e r v c n e r u n t , et non D * , . \ : d e m o n > l r a r e argumentis cam q u a T c b a n l , sed d i f ficullalom qui l u m sibimetipsis l u m i l l i s ex f r a l r i l i u s , , scandalum p a l i e b a n l u r , e m o l l i r e ac solvere \ , , , ' , , . foric dyarcbias trawsilum p e r r o i l l a n l , q u e m vero v i m l a n t u m abest, u l
quodainniodo a n n i l c b a n l u r , sicut e l i n aliis fidei quacsiionibus i d summopera sibi c u r x esse respond c r c n l , si quis ex cis opportune q u x r c r c l . A i q u e li.rc q u i d c m d i x e r i n t q u i Latinos dcfendere v o l u n t jro m o n a r c b i a , i m o pro se ipsts, c l veliementer e v i r o hoc posccnt, u t l i m o r e m p r o ipsis admo.dum ipse a i t , p c r ea q u a e l a l u u n t ipsi e x t l m e s c a n l , u l firmam atquc
abjicial, iic
credunl. Epichuremaii*
v e l i n s o l u b i l e m , u l boc paclo facile eam solfere possint. ^ e u . ^ , !)
Dicent itaque i n p r i m i e , m u l t a esse, q u ejus principalem proposilionem damnent. Logicam euim ) necessiiatemque s u m i t ex loquendi modo, d u m <| e auvinae n a t u r x insunt d u p l i c i modo dici as-
*9
îLrUTATIO MARCI EPHESiST.
10
; < s e r i l . Q u c m loquend m o d u m ei quie i n i i s , quac a! tv, * fidom p c r l i n e n t , sorvare v e l i l , m u l t a absurda c o n cvdvi; l o i i e l vero liaud pauca ex iia quae i n c o n " fesso s u n t . S l a t i i n eniin si nos e x e o quod SpirTlus F i l i i d i c i l u r i n d i c i u m f a c i m u s , q n o d ei ex F i l i o , , , s i l S p i r i t u s sanctus, vog c o n t r a d i c i t i s , n u l l a m r e lationem i n lioc d i c l o intelligftndam esse necessario asseverantes, nhi solatn nalurse i d e n t i t a t e i n . quidem Undc et S p i r i l u m P a l r i s <?t S p i r i t u n i cx Patre non idem signtficare c e n s e t i s ; v e r u m a l t c r u m l u r e . Quare ncc causae I i a b i t u d i n e m , a l i e r u a i T e r o b a b i l u d i n e m n a m i r a n d u m est, ei Paler cx S p i r i t u n o n d i c i t u r , c u m qu;e ad divinas et superessentialea progrcssioncs p e r t i n e n t , n o n a d i n v i c e m c o n v e r t a n l u r ; si vero non d i c i t u r Pater S p i r i l u * ,
U
\ ; * ' , (1) , , -
, q i loquendi modus naturalem (ex vobis) identi $ , tateiD s i g n i f i c a l , l u n c m i r a n d u m sane c r i t . Neque . e n i m dici polcs, P a l r i q u i d e m c u m idem c s s e n a ' , * ' , >* , , ? , , . " ^, ^ " \ \ : , . , \ , , . " , *
e
l u r a S p i r i t u m , P a l r e m v c r o a l i t e r sc baberc ad S p i r i l u m ; crgo q u a n l u m ad r e i v e r i t a l e m P a t r c m quoquc S p i r i t u s o p o r l e b a l d i c i . A l q u i n o n d i c i l o r , ne quis S p i r i l u m generari suspicctur. V e r u m t a m c n ctsi boc dici nequit prefatara ob causam, q u a n t u m ad r e m ipaam v c r u m e r i t d i c e r e , P a l r e m cssc S p i r i t u s , si q u i d e m ista l o c u l i o b a b i l u d i n e m n a tura s o l a m , n u l l a m v e r o causae b a b i l u d i n c m s i gnifirare p o l e s t , s i c u t i vus a r b U r a m i n i ; c l m u l t i p l i c i t e r quis a vcritate et a convenientia a b e r r a r e t , 61 cuncia l o q u c n d i modo Iribuens l u m i n d i v i n i s (um i n bumanis v e r i l a t e i n captarc s t u d c r e i . Dcindc lfbeuler admodtim a d m i l l i m u s , quod conccdis, ac et d u a b u * qitibusdam porsonts solis i n quodain o m n i u m esse c o m m u n i o n e m q n a m d a m , u l i F i l i o Spiritui comuiune cnim Ad qux l i b i l i c e b i l uegare u n i v e r s i m , c t P a l r i esse dicis cai>alum. Neque
F i l i o solis i n alia re quamdam esse commuiiionenr. interrogationeui vero l u a m , c u i n a i u P a i r c m ct F i l i u m a i l esse S p i r i l u s adjungamii, nicmbro princid i v i s i o n i s tux* sententiam n o s i r a m , eain v i d e l i c e l piura sive eausam sive a u c l o r e m sive quocunqne n o m i n e appollare v c l i s , rcspondftrons : secundo m c m b r o q u a n t u m ad rom o i q u a m m a x i m e . Est c u i m sicut duabus personis c o m m u n c est ex causa csse, Ua et duabus personis comnnwe
\ j \ s t ti caosa ftsse, i t a et duabas personis c o r o m t i , > nJs p r i n c i p i i e l res ct d e n o m i n a i i o . E t quemarimo \ , \ d u m coromunio i n ralione p r i n c i p i a l i nequc F i l i u m , ' , , . ^ ^ , , \ \ . ' , .' ( I ) M o n . f. J02 a,oO:e. , ; e l S p i r i i t i m i n a n u m c o n t r a b i t neqnc a constibstanlialitate r u m Patro e x p e l l i l , c u m quo c o m m t t nionem n o n babent i n denominatione et re p r i n c i p i a i i , i i a ct c o m m u n i o i n ratione p r i n c i p i i neqne Palrem e i F i l i u m i n u n u m c o n t r a b i t , q u i b u s iiiest, neqne cos ea secundum naturanr separat a
S p i r i t u utpote e x p c r l e i l l i u s , quod i l l i s est r o m m u n e . H o r u m gratia secundu d i v i s i o n i s m c i n b r o senlentiam nosiram j u n g i m u e , q u a n l u m ad r e m i p s a m , cum dc rcbus nobis s c n n o sit et circa ree
CEORGU SCHOLAltlt
ht
s i u d i u m n o s t r u m v e r s e l u r . Si autem e*l q u i d d i s - , . , s i m i l e i n eloqitendo b o r u m c o m m u n i u m u t r i i m qu<, n o n a natura r e i p r o v e n i c i i l e m differentiam cognosccnies, v e r u m ex personarum quaUtaie, n o n d i f f e r i m u s c t ad invicem dissentimus. Qutd c n i m , cuni illa d u o p r i n c i p i a t a , hac |vcro untun dicore o p o n e t , quia secunduro quod princip i u m d una causa d i c a n t u r ? Illa e n i m p r i n c i p i a i a d u o , sunt priuciprincipiata, q u o n i a m et secundum quod , \ ; \ , , \
, ,
\ * , , \ , . , , , \ , \ * * , * \ \ , , * , \ , \ . \ : ,
piata lioc certo modo, modo scilicet d i v c r s o , n u n i e r u m , liabent e l dualiiatem ; Pater aulctn c t F i l i u s ,
1 1 0 1 1 i n
q'amum sunt duo, p r i n c i p i u i u s u n l S p i r i l u s , quoddam.
qiioiitam ncqiie i n q u a n t u m s u n l S p i r i l u s p r i n c i p i t i m , d u o s u n t , sed secundum aliud Si i g i t u r s i m U i i i i d i n e m p r o l a l i o n i s ejus q u o d c o m propierea eam quae i n re cst, c o m m u n i o i i i s s i m i l i l u d i n e n i a b j i c e r c , neque prorsus exlra t u a m d i v i hiiiiiem poitcre, c u m liceal i n uno secundo m e m b:o eam collocarc, e t j u r e quidem o p l i m o , ncc o p o r l c i ejug non exsislemiam accusarc, quia n o n s i m i l i modo ac alia qu;pdam p r o f c r r i potcst. E u n i dem c n i m i n m o d u m e l nobie a l i u d quidquam a b oitiim acciderel, si P a i r c i n c t F i l i u m u n u m cssc Sîriius priiicipimii professi nullam i n Flio c t S p i r i t u c o m m u n i o n e m i n r a l i i m c causali slatuercuias, quia m u i m p r i n c i p i a l u i n dici n c q u c u n t , sicut c l Palcr c u m F i l i o u n u m p r i n c i p i u i n . Non e.iim ad v o c c i u , v e r u i u ad r e i v e r i l a t e m attendenles c t nos
uiune esl aliud q u i d q u a m p r o h i b e l , n o n oportet ^ , \
c l te et oimtem seii9u praBditum de talibus p r o - C \ * ( ! ) . m i n i i a r c oportet causam disfcimilitodiiiis, quai est M e i n i d u i n l o q u c n d i m o d u m , e l rccle porspiciculcs ncq.ie banc r e i obstaculum u l l u i i i facere censcnlcs. Lepickim v c r o e s l et i l l u d , quod quasi i n f i r m i l a l i s bene conscius illius l u i e p i c l i e r e m a i i s solius t jiisque c o n d u s i o n i s , e l sapicns i l l u d Cabasilae () enlhymema v e l u t episodium quoddam l u i s a d j u n xisii, circa quod iJIe m u l t u m desudavit. I s l u d d u n t a x a l forlasse le cxcusabit penes i l l u t n , q u o d iis qu.c ipsius sunt copulas ea qua; r u r s u i n sunt i p s j i s ; cx iUius namque s c r i p l i s quae t u a csse v i f l e u l u r , deeumpta s u n t , composhione l a t i t u i n c t d i c i i o n c , ac fortasse baud m e l i o r i , d i f f e r e n l i a . V c r u i n uos, quia opportune conjuncta sunt e l quia advr siis i l l u o i
9
, * , (2) , " . * , , (3) * ^ , , * 5 , o-H W \ (5) (G) ' . , , ' \ -
seorsim apoiogiani conscripsimus (b) ^ . illam addiiiouem
aupcrvacaneum d u c i m u s nunc
i.Kjuirendo p e r l u s l r a r e . I d dixissc snfficial, tinam S p r i t u s causam e l u n u m p r i n c i p i u m qua spirator c i n P a l i e m c l F i l i u m esso confidcnier nos asse-
. rere pos&e, unam vero causam qtia geoitorem et Bpiralorcm haud d i c t u r o s , ncc adco v i l i iuodo no i b e i d i ^ i a m i r a c l a r c ; unde frusira quis ex nubis ( ) Allat , q u i isla c i i a l c. CrcygbU p . 125, '-*. ( ' ) A l l a t . . ( ) HiM'iiS(|iie A l l a l i u s I . c. (4) Moiiac. . 1!)5 a, . ( ) V i d e l u r iiitelltKore magniiin N i l i Cabasllii Ti.o>s.douic'iisis a n l . i r p i s c o p i o|ius dc p r o n ! S b i i i i c S p i r i l u s sancii, v c l rSiculai Cababil.i- s c r i p l a . C>) II;PC nsque ad fiiif m capitts r u r s u m dat A l latius I . . ^ (0) 3'. . A l i a l . I . c. > . (6) F.rgn noslr.r rofutalionie a u r i o r scripii q n o q t i r , h i f:nc cap. a i l , r o a l r a C a l a bilaui.
58 quarercl, utrum priroo librala unum n u l l o prorsus modo capile, quod et
REFUTATJO MARCIBPUESINI.
t
51 boc epicbcremale Cabasila:
quoddara i d c m q u c n u m e r o dicamus is(a an nou d i c a m u s ; quorun) a l t e r m n noviuius DOS c o n s c r i p s i l , p r o l a i a , p r o p r i e ac seorsim, u l i d i c t u m esl, a nobis EPHES. CAP. . T h o m a s , L a l i n o r u m d o c t o r , c x i s t i m a n s una ex oppositiouibus opua esse ad personas d i v i n a s d i s tinguendas* q u o n i a m , i n q u t t , materialis dislinctio in d i v i n i s locum non b a b e l , oppositionem relationem tecundum cum solaoi d i s i i n g u e n t e m eese v n l i ,
d i c i i u u s . Q u x c u n q u e vero alia superflua adversus
refulala recte suat i n A n t i r r h e t i c i s adversut i p a u m . . CT. (1)
;, , \, ; , , ; . , , . (2), * : , , . *0 \ ; , 6 * \ , * \ * \ * . , ' (3) ,
alia oppositio baud babeat l o c u m ( a ) . O f t l * m l c i i d u m itaque uobis uiagis idoneain ad d i s i i n c l i o i i c m cs.se oppoaiiionem anlipbalicam (contradicloriam) ab i n v i c e m ct hac sola secundura ibeologos in divinis omncs
divinas personas d i s i i n g u i , Ac p r i m o q u i d c m i l l u d manifeslum c s l , uniuscujiisqiic e x s i slendi m o d u m inaxime ac plenissiine sufficieiiteui esse, u t ab i n v i c c i n d i s l i n g u a n i u r ; exsisteudi vero procedens d i c u n l (b) sivc, u l u c i v c r s a i i u s d i c a m , p r i u c i p i i expcrs et p r i u c i p i a l u m , qua sibi i n v i c e m contradielorie opponi liquet; nain quod b a b c l p r i n c i p i u m c t quod n o n b a b c l c u n l r a d i c i o r i a s i u u . Pater i g i i u r a F i l i o e l a S p i r i i u sauclo biscc c o u iradiciorie dislinguilur, F i l i u t vcro c l Spiritusad invicem p r o p r i i s r u r s u i u exsislendi modis. Nam per g c n c r a l i o n e m csse c l non per g c n c r a l i o n e m , sed pcr processionem cssc i n bis sunt subaislendi modi c t c o n l r a d i c l o r i e sibimet o p p o n u n i u r ; bocquidem ex Patre, non vero sed per modo proce$qm rclate ad S p i r i l u m Gregorius Tbeoiogus a f i i r u i a l : Procedent Filii; sionem. neqxu enim per generationem,
\ , - modos i n d i v i n i s personis i n g e n i t i i m , g e n i l u i u c l
\ '.-
Wxc i i a q u e d i s t i n c i i o , quaj secundum c o i t -
tl ; , C ( r a d i c l i o n e m esi c t v e r i l a i i con&ona e l tbcologis / , c u o c l i s , aique omnes d i v i u a s pcrsonas p o i e s l d i s , \ , l i n g u c r e . Quain v c r o i n d u c i t Tboinas \ e l u t i f o U m * idoneam, cam dico quac sccundum relalionem est, ^* , , * 6 i P a l r e m q u i d e m ab i i s , quaj cx ipso p r o d c u u i , F i l i o scilicet ac S p i r i i u , d i s c c r n i l , rcliquas a u l c m personas ab invicein n u l l o p r o r s u s u i o d o ; ncque e i i i m a l i e r u i e r a h c r i u s p r i n c i p i u i n ; ucquc t b c o l o g o r u m u l l u s banc d i s l i t i c l t o n c m protulisse v i d e l i i r , iino o m n i u o c o i i l r a r i u m . Solu$ Pater, Ejut, quod ex cauta esl, rursus aliam e n i m catt$a diffcrenliam a i t Damascenus, et Gregorius Nyssenus : aliam d i c i t p r x t e r j a m d i c l a n i ; baec
* : - . i . i l u m . Gencratim vcro non audcudum eat -'. ; , /, ; (1) M o n . S3C, f. 205 b . cap. i 3 . (2) : cx . 253 addiditnus. () Viile S i i m m a m t b r o ' . , . 1, q . 5G. a 2. (J M V.dc M a x i m . Opusc. tltcol. i t piiriu. (. I I , p. 135 c d . Cumbcfls.-, P$cudo Jubtinuni i n cvpoi-
inttlligimnt;
x c r o e r a l i l l a , q u x cst sccuuduui causaiu e i c a u d.cere vl cogilare q u i d pra:ler eas quae nobis ex d i v i n i s SCHOLARIUS. L a t i n i ct aliis m u l t i s d u c t o r i b u s , uon soli T h o ma:, i i u i i l c n t e s , q u i b u s u l l i i u i s bUcc l c m p o r i b u s (3) o u i i l l . oii. 2o6.
oraculis d i v i n o modo annixuliaia s u u l , u i i n c l y l u s Dionysius s t a t u i t .
tionc r e c l confessionis, n . 3, c t Joannem D a m a bccnuin, Dc lidc o r l l i j d . , t . I I , p. 13.
55
GEOROU S C H O L A R I I
56
a b u n d a r u n t ( ) , omnes quidem gimiUler h o n o r a u t , nc v e i i e r a n t u r , quia ipsis viam ad flxlei v e r i l a l e m et ad v i t a m v i r l u l c o r n a l a n i v c l t i l t ducea m o n s l r a \ ' , \ * ; \, ,
nint, aique u t b o n i discipuli ad doclrinas ab ipsis

r x p o s i i a s a d v e r t u n l , magistros habentes, q u o r u m m a x i m u i n et dogmatibus que s i r i c i e errore immunes cos esse m i i l t t s a r g u m c n l i s ac signis persuasum raanifeslisaimum o m n i u m i l l u d est, quod c o m i m i n i b u s ipsis Ecclesiae prsefuerunt et llieologia? canones u b i t e n e n l , divina liimirum oracula et
, , pojv 3\ . , , , \ ^ , , $ . . ' , . , ' , , ] . , (1) \ .
P a t r u m doetrinara, ab accurala circa ea tractalione n i m q u a m rccedenics. Omncs itaquc, u t d i x i , p a r i l c r v e n c r a n t u r ( L a t i n i ) , sapieniiores autem magis ndmirantes eiiam mngis ipsis obsequuntur, ac
c o m m u u i t e r q u i d e m i d facinnt c u n c i i , m a x i m e vero i i , q u i pra-clare e o r n m sequuxUar vesligia, ^ , qtilqnc m e n t e m scientiac aptam ac strenuam Dei gralia sliidiisque d i i i l u r n i s atqne cos subscqui valcntem possident. Sunt crgo m u l l i T b o m a poster i o r e s (b) i d non r a l d e laudantcs, quod a r b i l r a i u r F i l i n m a S p i r i t u d i s l i n g u i n o n posse, n i s i a h r r i i t e r ex a l t c r o p r o d e a l , sed ad c o r u m d i s l i n c t i o n c t n eufliccre censcnt d u m , e( si m i l l a differcnlcm progressionis m o causa; alia adslt differcnlicc
alque boc ormtibus Gnecis (c) concedunt nec c o n irndicere volunt. Verum licet Tbomam vitupcrenl ob r a t i o c i n a t i o n e m inde dediictam (</), n i l i i l o l a m e n seciiis conscquens haod aspernantur, e l ex m u l l i s aliis r n l i o u i b u s i l l u d p r o b a n t . Nrqu*c c n i m
si quis i n boc argnmento T h o m a m baud logice n c - Q cessaria dicerc o s i e n d e r i t , ideo a u t caileras e j f a , d r i n r a t i o n e s a d eamdein conchisioncm deducentee s p e r n o t , qu:c c v i d e n l i necessilale p o l t e n t , aut , , .ipsam eatn seui<*niiam v t l i p e n d e t , quam veram essc n o v i t ipse c l m u l t i s r a t i o n i b u s , conlra qttas n i b i l excipi queaf, demonstrare v a l c b i t . rationc n a m que alicnitni foret, o m n i n o ncgarc velle v c r i t a t e m concessani propter i m b e c i l l i t a i e m e o r u m , q u i cam d c f c n d u n t , c u m m u l l i e i - p a t r o c i n a r i studeant, non omncs lamen requo, sed a l i i m i n u s f e l i c i , a l i i f e l i c i o r i M a r t c . Stc et qua? ad communes doclorea sp^ctant a nobis j o d i c a n t u r , e p i c l i e r e m a l u m e t r a t i o n u m d i f f e r e n l i a , q u i b u s dogmata fidei nos edocenc eaquc ab adversariis v i n d i c a n t , n e m i n c m facil aliis de iisJem rebus saptenliu* c l accuralius t r a c f a t u m baberc, scd et eosdcm qnoslibet mullis r a l i o e i n a l i o n i b u s , qua? v i m maximam b a b e n l , ad ( I ) M o n . f. 194 , . () Scholasticos doclorcs n l t i m o r u m temporr.m c^l^brcs bab< l Scliolarius. Pra*ltT l ) . T h o n i a m n o n i i n a n d i sunt Pelrtis L o m l i a r d u s , A l b e r i n s M . , Abixatider Halensis, D o n a v e r i l u r a , Scoius a ! i i qiii*. (b) Scolislas n i m i r u n i i i i t e l l i g i l , q u i bac i n re Aquiuatem dociorem i m p u g i u r u u l . Vide de liac (MiHftiione Bessarionem ad cap. Ephesii 18. i) Q u o r m n atitesiguauus ebi P l i o i i u s i n A i n p b i i . qu.i*si 28 a Sc*>llo p n i o u m c d i l a , Cf. qua* i n lianc r e i n di pniavimas i u L>.'ssrlatione ad P b o l i i l i k
\ . ^ . " ,
' , *, , . \ \ : , , \ \
v e r i l a t c m despicere. Scimus e n i m , non s o l u m alios D . " \ -jv , \
lrum dc S p i r i t u s t i n c t i mystagogia, cap. i v , 7 , i m l . 4 ( i n tom. C / / I . (J) A d a r g u m c n l i i i n Grsecorum, suiTicienter d i s l i p g u i S p i r i t u m e l F i l i i i i u d vcrso prodeundi m o d o , respoudet DcmciriiiN Pcpauus opere a B e r nar !o Sicpbanopulo edilo U<nn;e 1787, i n 4, . I , I. fj">0 scq., sufficicnlcr eos d i s l i n g u i d i f i i n o t i o n e q n i d c m p r i v a l i r a , non v c r o rclativa o p p o i u , P ' i vaiivatn auicui listinclionein miniine Cirsc p c r s o u a i n n i discretivam.
57 ;
REFUTATIO MAHCI EMIESIXI. ^ , uniuscujusque verilatis i l c n o i i s l r a t i o n c m quaedam ex abundaiiiia, fortasse non ad d e m o n s l r a t i o n e i n , sed ad p i e n t i a m ostendere iis q u i ex liumana
58 uteiiic conflru l i l a d i c a m , adjicerc,
' , ; , ,
t
, -
m a l i o n e m suae propositionis baec aplare atque sasapientia c o n t r a veritatem d e c e r i a n l ; quanquam et absque ejusmodi necessilaic non absonum e r a i , cum b o mines s i n t , c t bumanis qaibusdam c o g i l a t i o u i b u s slne v i t u p e r i o cos servire e l sapientiam disc pulis rem q u a m d a m d i v i n a i n et maxiinam osiemare. Si quis i g i l u r p r o p l e r baec T l i o m a i n velb-t r e p r c bemlere vel Tbomae graiia magislros accusaje v e r i l a t c i n , licebit et ottinibas, quicunque v o l u e r i n t , coinmunes Ecclesiaj vel i r a d i t a m ab iis verilatein p a r v i facere. Sed n o n i t a est, n o n i l a . T u e i e n i m , liam et g r a d u m , q u a u i u m ad v e r i l a l i s d e m o n s i r a lioneni c t f i i n r a i i o c i n a l i o n u m pro ipsa p r o l a t a r u m , statuere Hcet, t u , i n q u a m baud cuncta approbaveris Cabasilx, neque omnibus eodem uiodo v e l u i i necessilale Iogica disputatis adbaeseris, i m o sunt n o n n u l l a , quae p r & l e r i r e malueris non u l ex niagna abundantia dicta ( i l a e n i m dicere prseslat); sed proplerea et i l l a l i o n e i n c t alias ejusdem r a l i o nes ad idem tendentes spernis, pro quibus etiam v i l a m prufundere paratus es. Ob bas i g i t u r causas ftliis arguuienlis e l r a l i o n i b u s , per quas Thomas h u i c seiitenlia: suffragaiur, accuratain ac c o g c n taiti persuadendi v i m attesiantee, i l l i q u i posl e u m a r g u i u e n i u m n o n a d m i l l u n t , scd m i n i u i e pruptcrca ct lianc senlentiam r c j i c i u i i l , quain p l u r i m a , i n i o necessilale v e r a m csse c l c r e d u n t e l p r o otiiiii
* ; \ . ) ( I ) , , \ , ' . . * , . , \ , , , * , , *
; , ^ ut c x l e r o s magisiros u n t i l i a m , inter quos d i f f e r e u -
* ;
&
( ) *
* \ , \ . ,
1
' \ , , . ,
, * Q ha?c disquisierunt boc de disiitictione (personarum)
bant. Neque i g i l u r m u l l u o i t i b i p r o d e r i l nulans isia r a l i o , eliani&i i l l i inflrmandae par esses; n u n c v c r o o i u n i ex p a r l e i i n p a r et inipolens, et eam sejiientiaid sicut Thomas ia boc argumento debiJitcr e l sine n e r v o defendisse visus est, qoam per m u l u s alias raliones f o r l i t e r c o m p r o b a v i l , sic et t u d c b i l i t e r ac sine nervo n u n c refulas m e n d a c i u i n , u l non solum i n c e r t a m i i i i b u s c u n l r a v e r i t a t e m , v c r u m etiani i u mendacii refutalione pauca v a lens appareas. Quanquam et hoc d c b i l i t a l i s quis d i x e r i l e v i d e n i i s s i m u m s i g n n m , quod f u i i l i b u s q u i n i b u s vis refellere. Quae enim advcrsus Tbomnp. circa d i s l i n c t i o n c m r a i i o c i n a i i o n e m disputas, d i x i t jam Cabasifas, et m u l t i ante e u m et post e u m , o t n neaque illam reprebendisse v i d e m u r . Cydouius a u i c m q u i d a m () Tbotnas suffragium et p a l r o c i n i u i n l a r g i e u s n i b i l valere bas objectioncs valide (3) M o n . . (4) M o n . , . Furtasse et q u i d deest.
* \ (2) \ ; (3) , ' , , , . \ , ( 4 ) , \ * , \ 9 a i v 0 ^ a u , (1) M o n . f . i 9 4 b , . (2) . . 195 a, , quod c o r r i g e n d u m sc* qauiia ac contexlua osieiidunt. () Demeirius , Cydonius d i c l u s , saeeaUj decimo q u a r l o unionein c u u l L a t i n i s i n e i g n i ler propugnavU atque praeier alia ftcripla ab A r c u io iiiier tipubcula aurea edila c l Tboma; A q u i n a l i s ^Woioucm p r o rjusdcti) Ar.gclici Ooclons d c i c o -
. " D busdam e l v c t u s t i ) o b j e c t i o u i b u s ac c o n l r a d i c l i o -
sione l i b r u m dc processionc S p i r i l u s sancti a d versus eicncbos Cabasilx e x a r a v i i . Vide A l l a u u i n , De Eccl. O c c i d . c i O i i c i . l . p c r p c l u a coiiscnsiune, 1. , c. 18, .
59
G E O R G I I SC I I O L A R I I
60
o s l e n d i t , i i a u t nemo caetenim r e p c r i a t u r usque J i , nunc lianc defensionem refellens zelo v e r i i a i i s v e l parcens Cabasilae fainae, quae ejusmodi passa est inforlunium. llisce igitur a n l i q u a i i s et bonore quovis p r i v a i i s a r g u m e n t a l i o n i b u s v c l i i l i genuinis armis f r e l u s i d e m cuin p r i m i s e o r u m i n v e n i o r i b u s p c r i c u l u m s u b i s . O p o r t e b a l v e r o te potius o s i e n d e r e , cisdem o b j e c l i o m b u s C y d o n i u m sopbislice restilisse et l u n c opporiune procederes ad a r g u e n d u i n T b o m a m et ejusdeni r a l i o c i n a l i o n e s a r g u r n d a s , i i a u l de caUero neque apologiam contra Ula necossariam esse censeres. Sufficiuut enim C y d o n i i apologia? et m a x i m e , et c o n l r a eas n i l p o teris oggerere, quandoquidem bucusque n o n p o t u i s l i . Y e r u i n u t nunc discas essc viros non solum ; ;. ; ; \ ^ ; :;.
/ : ^ , * ; * ' ; ; \ , ; * , * . * , ;, ;, ,
le sapienliores, sed c l i a m G y d o n i o , q u i tamen prse ' * , \ tuis m a g i s i r i s magnopere excellil, dociiores, c o n ccdiinus t i b i , T h o m a m i n bis n o n stringens d e disse a r g u m e n t u m c t C y d o n i u m ei p a t r o c i n c n l e m i n aliis q u i d e m ct ingcnue e l c u m v e r i i a l e i d f a ccre, bac vero i n parle n o b i l i l e r e t rccte contra Cabasilam p u g n a r e . q u i T b o m a n i se r e f u l a r c o p i uabalur nullaienus i d valcnp, quod ad v e r i t a l c m tamcn speclai, m i n i m e aple ac valide. Sed n o n c x i n d e ejus quoque conclusionem d e s t r u i m u s , ob causas quas paulo anlc diximus. Sufficiemem e n i m F U i i e l S p i r i l u d i s l i n c t i o n c m esse diversam u t r i u s q u e ex Patre progressionem, concedunt et TUoma p o s l c r i o r e s ; hoc v e r o ipsum q u a m m a x i m e causam csse c r e d u n l , q u o d et F i l i u s sit S p i i i l u s p r i n c i p i i n u , q u o n i a m differenlia progrcssionis t a l c m i n ipsis o r d i n c m c o n s i i l u i l , talem vero o r d i nem et S p i r i l u s ex F i l i o processio consequitur. S u f l i c i l i g i l u r ad eos d i s l i n g u e n d o s , quod diverso modo cx P a l r e p r o d e u n t : sed ex eo, quod diverso iiiodo prodeunt ex Palre s e q u i l u r , quod a l l e r u t e r cx a l i e r o p r o d e a l . Quare i n t a n l u m non d i s i i n g u i t u r F i l i u s a S p i r i t u relativa secundum p r i n c i p i u m oppotiiiune, u l Thomas a i t , i u q u a n t u m n o n per cain p r i n i o d i s l i n g u i l u r , eed p r i m o d U l i n g u i l u r diversa progrcssione, banc vero et o p p o s i l i o sec u n d u n i p r i n c i p i u m s e q u i l u r . Quod q u i d e m haecila bene se h a b e n l et quod r.iiam a n l e Gabasilam i n u l l i Laiinortim reverenlcr contradixerunl Thoni% eumque simplicins boc a r g u m e n l o u s u m fuisse a f f i r m a r u n t , alia eaque p r o p r i a conccrtatioiie d i s q u i r e u d o m c l ostendendum f o r c l ; q u o d vero l u neque conclusionein destruis, etsi T b o u i a m c o n f u l a l u r u e eras, neque valide ac c o n v e n i e n l e r refelJis, t u m L a l i n i manifestum r e d d u n t , q n i neque hac i n parle Tbomae valde asseniiunlur neque rursum i n mcdiiim ibesin ejus n e gaut, l u i u l u ipse oslendisti j a m dictas exccpiiones producens, quas, si e l i a m difficile e r a l e l alios s i m i l i tuodo i d iaccre. ( I ) M o n . f. 195 b , . A d m a r g . . ; \ . , , . . '
\ * ' \ \ , , :, . , ^ , ; *
, , ^?^ * \ * . > \ , 6 ; , * ;, \ ( ) , ; , ,
$ , , , ; \ ; . Cydonius n o n anlca i n f i r m i s et uullo modo , \
6!
REFUTATIO MARCi EPHESlXi. . , ' ( I ) . ; $ EPIIES. CAP. V I I
f i
Si p r i u c i p i a t u m diverso modu c o n v e n i l F i l i o t S p i r i l u i (ille c n i i n geiiilus, liic proccdens), d i f f c i v n i i a auteni s c r n i i d u n ) Paires titim< r u m seciun i n d i i c i t , duo ergo s u n l p r i n c i p i a l a , F i l i u s ni))iruin cl S p i r i t u s . P u r r o seciinduio iMimdcm m o d i i m si doiialis p r i n c i p i i i m diverso iuodo P a t r i ct Filio inest (Paler enim est g e n i i o r c t a p i r a l o r , F d i u s v e r o s p i r a l o r l a n i u n i ) , duo e r i i n l deitatis p r i n c i * pia, q u u m differenliani scqualur n u m e r t i s , i d cst doclrinam. d u a l i i a s , sccuiidum ibenlogoruin SCHOLAWUS. L a l i u i h i c r u r s u m a b s u r d i i a i e m alquc i t p p c s s i bilUatem qua v i r isie cos s i r i n g c r c conaliis o s l .
( , * ), , , ; \
/, ( \ , ), , , 0102. \ , !/ () 4)* ( 2 ) .
, \ \ * - et perspicere ue e l fugcre respondebunl alqms n u l l o modo propter bauc suain s c n i e u i i a i n < j u s ; . " jnodi absurditaiis r e i i b u s scse capi asscverabunt. * S i m p l i c i t e r quiiiem ipgis i i ! u d d e m o n s l r a l t i n s s u i l i cicns e r i l ea defcnsio, qua ad q u i n l u i u (Marci) a r p u i i e n t u u i usi s u n l ; ex patie vero eliam ad pr.rsens argumenluin deicnsioncni suam proieronlcs i d pcrspicuum r e d d e u t , facijc dediicitr.nem ad a b s u r d i i m dissolventes. Yis auiem bujus dcduciion s a I absurdum b:cc est : Si d e i u i i s p r i i j c i p i u m adesi Patri e l F i l i o , q i i o n i a m ipsis djversu n.odo adesi, duo e r u n l deitatis p r i n c i p i a ; porro consequens <est iinpos?ibile, crgo et anlecedens. Divcrso (: deni moJo ipbis adesse r a l i c n c i u p r i n r . i p i i asaiimit diceus : IJIe euiin genitor ot s p i r a l o r , bic vcro cousequeiiliain v e i o (irobal cx , (5
(5). " \ , . ' -., ; ; :, \ . " , * , . , \, < , . ; . ; ,
:> , , \ C s p i i a l o r l a n l u i u ;
saiiciorum a\iumale, (j"o d i c u n l , u b i esl cliflTcierlia quicdaii), i b i e l u u m c r u i n csse. Hoc vero c i i a m cx si*nili quodam i n d i v i n i s persuadcre studet, nain a l : Qi.i et p r i n c i p i a l u u t , q u o d FiJio ac S p i r i l u i adcsi, diverso modo eis inesl, v i axioinaiiH d o c i o r u m c l necesse est F i l i u m e i S p i r i i u m csso duo p r i n c i p i a l a . P o r r o solutio hiijus a r g u n i e m i valde esi perspicua. Nam spirarc nou adesi Pai. i ei F i u o diverso niodo, q u a n i u i n ad i d , quod V.\ur est geniior e l s p i r a l c r , F i l i u s aulcin spiralor (anl u m ; ba?c e n i m per
1
, *. , ' , , , ]. ** - ' , , * , , ;, ,
IIOII
faciunt i n ipsis differeisl am spiraiidi vidclicct operaiio,
quoad s p i r a l i o u c i i i ; quam
S p i r i l u s sanclus esi et s u b s i s i i i , u : . i Filius
eadenique e s l i n Patre v l F i l i o , l i c e l Pa c r ciia::i producat F i l i u n i secundum g c n c r a i i o n e m , v c r o praîer spiraiiuuem n i h i l lale baboat. Vcruni si q u i d v e l i l d i c c r c vcre ac p r o p i i e , potius d.CiMidum, diverso niodo ades&e F i l i o et P a i r i s p i r a i i o n c m , q u a l c n u s P a l r i qnidcin p r o p i e r se ip&uiu, Fili. \Z) M o n . f. 199 a,
(I) I n . 25G, 2 9 9 , a cap. 1 1 . \) L^rgilur coilicc huc aCiienu

*
, *
'.; ;
; ^,.
63
vero p r o p t e r P a l r c m adesl,
GEORGII SCHOLARII
hoc est i l i i q u i d e m 2.'. .
64
ab alio accepia, K i l i o vero u t p r i n c i p i a t o ab a l i o , qnod n o n n u l t i p r i n c i p a l i l o r p o n i l differciUiain F i l i o ac Patri e l non p r i n c i p a l i t e r () licunt. Quod si vcro quis eain q u a m kte ad banc Irahere v b l u e r U , n i l iinpossibile sequelur. Dicet eaiiu d i v c r s o modo adessc e p i r a l i o n e m , quatenus bic est genitor et s p i r a t o r , utpote q u i s i l i n generaiido p r o d t t c l o r et per Verbuni s p i r a l o r , v e l , quod idem est, fuas et p r i n c i p i u m l o l i u s d e i l a l i s , tlle vero ( F i l i u s ) solum s p i i a l o r , utpoie p r o x i n i u m e i i i u m c d i a l u u i S p i r i t u s p r i n c i p i u m . Quod vero bajc haud talein constituant d i f f v r e n l i a m , quas et n u m e r u m i n d u c a l , p a l e t ; r o n t r a r i u m e n i i d locuni babet p o t i u s , e l cutii Paier et F i l i u s gencraliotie acliva et
\ ; , . ; \ \ , ,
, . , , \ (1) , ,
. ,
passiva d i s l i n g u a n t u r , e l i a m s i q u i d commune est , , \ 111 ipsis, c u m quadam differentia i n i e l l i g i i u r . O p o r tet c i i i t n onine, quod i n ipsis idem est, P a t r i adesse a se e l non p r i n c i p i a l e u t f o n l i , F i l i o vero p r i n c i p i a i e , u l p r e d R l u m e s l , e l cuin non u n u m s i u t , bis differeuiils d i s c e r n u n t u r , sed d i s t i n c t i p r o p r i e t a i i b u s personalibus boc niodo c o m m u n i c a n i i n i n ipsis differeutiam lunc etiani el bis qtiae ipsis couiiuunia s u n t . Si vero ita differeuter producere , u l d i c t u m f u i t , f a c e r c l et n u m e r i d i s l i n c l i o n e m , ; ;, , . :, ,
\ / ,
1
* , ; \ ' . \ ,
( 5 l ( S Z l
esse et essentia et d i v i n i i a s et cuncta s i n i p l i c i l e r c o a i m u n i a ipsis f o r e n l n u m e r o d u l i n c t a , quia ea Paier non p r i n c i p i a l e e l a n u l l o , irem; a i q u i i l a statuere noii sed p r o p i e r se ipsura babet, F i l i u s auiein a Patre et propter Pa* c s i menie praedili. Unde e l i i l u d , quod a d o c i o r i b u s d i c i t u r , non siin p i i c i l c r i n l e l l i g e n d u m e l soiveudum est, scilicet : differenlia ideni et numerum inducil; boc eflaium non esl c u m isto : Differenlia facit numerum.
. \, dpidpdr .
m X 7 /
, , (2)
I t l u d e n i m de diOercnlia cunsequenle d i s l i n c t i o ueiu secundum n u m c r u m , boc vero de d i f l e r e u l i a d i c i i u r , q u x eflecirix esl c j u s m o d i d i s l i n c i i o n i s . S i c u l differentia n u n i e r i e f l e d r i x i u d i v i u i s ca quae est secunduui generare e l g e n e r a r i , ac pruducere et p r o d u c i , et diflerenlia p r o d u c t i o n i s e l g e n e r a U o u i s ; differenlia vero p r u d u c e n d i , quatcnus c u m quadain d i s l i u c i i o n e i u Palre et F i l i o cousideratur cousequcnler ad pcrsoualeui c o r u m d i s l i n c l i o n e m , s i g n u m p o i i u s n u m e r i e r i t . Quare c u m atquivoca
, \ , * , , \
, , ; * ; * -.
l i o n c l u d i l v i r isle bopbistice i u eo, quod d i v c r s o D , modo P a i r i e l F i l i o i n s i i producere. Nam p r i u , \ \ \ * * c i p i a l u m , quod diverso modo u,M F i l i o e l S p i r i lui, iiumcri i u ipsis e i f e c l i v u u i cst, cuin cx eo
, **
quod d.verso modo ex P a l r e p r o d o u n t , d i s l i n g u a n l u r , gcncratione n i i n i r u m c t p r u d u c l i o n e ; c l nulla ulia re c i i a i n s c c u n d n m i p s u m ; principiutu vero quod diverso modo P a i r i e l F i l i o i n e s i , non esl n u i i i c r i et d i s l i n c t i o n i s effectivuin , sed polius ex sccundum u u i u e r u i n d i s l i n c i i o n e s e q u i t u r . () . . 19, b , . Y i d e l u r q u i d dccssc.
\ } , \ (2) Monac. 3 7 , . , -
() I i a S. A n g u s i i n u s , De T r i u . , x v , 1 7 ; S. AnseJmus, Dc Oiul. |. , c. 2 5 .
t
proc. Spirit.
sancii;
S. A r . s c l . H a v c l b c r g .
65
ftEFUTATIO
MARCI EPHESINI. ct passivae differeiuia sive p r o p r i c t a t e
personae generationis aclivas distincue,
/, Nam quia d n x s i i n l . ' , \ ' , . * . , \ , . , , , , \
ct u n i v e r s i m r a i i o n e non p r i n c i p i a l i et p r i n c i p i a i i , inde e v e n i t , u i e t i u producendo vel causando c o n i n i u n i o c t i m qnadara d i s l i n c l i o n e i n ipsis i n l e l l i g a t u r , s i c u l e l c o m m u n i o i n aliis q u eadein n a i u r a ipsis i n s u n t . Q u e m a d m o d u m i g i l u r esse, b o n i l a s , deitas, n a l u r a e l s i m i l i a unuro i n ipsis s u n t , i t a unus s u n t p r o d u c i o r , inodo priucipiala una esse el p r o d u c e r e ; alqoe
causa, u n u m p r i n c i p i u m S p i r i l u i s a n c l i . Non p e r inde ergo r a l e t diverso F i l i u i u e l S p i r i l u m ac diverso rnodo producere aeti sptrare P a l r e m e l F i l i u m . I l l a namque differentia, quae exsisiendi m o d u m d i v e r s u m f a c i i , e t n u m e r u i i i et d i s l i n c l i o n e r o e l f i c i t ; baec v e r o , quae d i v e r s u m e x t i s l e n d i rooduro s e q u i t u r , n i l i i l e f l i c i l e j u s m o d i . U i i i v e r s i u i vero diversus progressionis modus i n p r o g r e d i e n t l b u s q u i d e w seu p r i n c i p i a i i s o u i n e r u m et d i s l h i c l i o n e m e f l i c i i , roodo; i n principio vero nullo secus e n i m e i Pater a seipao d i s t i o g u e r e unum prin-
l u r , q u i alio m o d o ex seipso F i l i u r a , alio S p i r i l u m sanctum p r o d u c i t . Si vero Paler cst p r i n c i p i u m , quia c i p i u i n F i l i i et S p i r i t u s , l i c e t d i v e r s u m e o r u m s i t a l i e r i u s g e n i i o r , alterius v e r o prop r o d u c l o r , loanifesluui e&l n u l l a necessitaie r e q u i ri, ut e t Pater e i F i l i u s duo aint p r i n c i p i a , p i e r e a q u o d diverso modo babeanl p r i n c i p i i r e u i e l noaaea. S i per i u i p o t f i b i l e Paler e l F i l i u s u n a pcraoaa eseont, h c uoo idcirco a eeipsa
1
} *. '
, ( I ) , . * \ *' , * * ,
distin-
^ , g u e r e t u r , q u i a d i v c r s o modo p r o d u x i i S p i r i t u i n * a n c i u m . N u u c a u i e m d u o s u n l e i duae persoua: Pater e l F i l i u s a l i a m ob causam, i t i i n i r u i n ob d i versuu i o ip*is exsistendi m o d u m ; sed n o n s u n l d i i o p r i o c i p i a S p i r i l u s e a o c i i ob diveraam p r i n c i p i i r a i i o n e m , quae i n ipsia i u v e n i l u r , sed p o t i u s u u u m p r i n c i p i u i a e i unus apirator ob unaoi n u m e r o v i r l u t e m et o p e r a i i o n e m , qua ad S p i r i i u m eauctuiu dutlinci r e f e r u D l o r , noo obalante pereonali e o r u i n loJlit ex i i a q u
\ , , { , " .
\ .
, \ ' \ , , ; \ ,
c i i o n e . S i c u t i toec persoualia d i s t i n c t i o n i b i l a l i u d c o a i i u u n i t e r e t eodem oiodo eum a i n g u l a r i l e r a u n i i o ipsis, i U e l f u i i l e e&l et boc (Marci) arguraeutuin. O m u i n o e n i m et S p i r i t u m u t d i v e r a u m eorttra latuil, p r i n c i p i a l u i u diverso roodo esse c o n s i i l u e r * F i l i u i i i personalii cxsiei F i l i u i o n o n o o n s i i l u e r e , q u o n i a m Ula q u i (Pater e i Filiu) t i i u a l c u . i |
, t U v , * . t t e n i u e m o d c s i , d i v e r t o roodo p r i n c i p i u m etse dem eo q o o d diverso modo p r o d u c u n f dua
Patrero
h a u d d o o f o r e n i , ai n o n esaont d i v e r s o modo p r r a c i p i a l a , baec v e r o p r s o n distinci e x t i e l u n t . D tem . H ' ( 2 ) .
EPHES. CAP. V I I L S p i r i l u m d i c u n t ibeologi ex p a l e m a b y p o i t a s i . Si v e r o ideia et ex F i i i i procodoobypoatasi
o i (3) . , ; ; ; , . (1) Monac. . 1 5 0 , b , . {*) Muuac. 2 D 6, . 2 9 i b, esl cap. 5. (3; Moa. c i l . , . Nyss. PATBOL. G H . C L X I .
procedit, nonne ex duabus bypo&Uaibua p r o c e d i l Quod vero procedit e i doabua byposiaeibua, nonne i d duo habei p r i n c i p i a auae ipaius ex&iitenliae Spirituiu Neutiquatn i g i i u r L a l i n i p r i n c i p i t dualitateui e f f u gient, quandiu e l i a m ex F i l i o procedere sancium affirmabunt. l i b . de Theognosia apud o r i b . l . 11 p . 4 5 5 ; . C a m a t e r u m , c. 106 ( G r .
SCHOLARIUS.
- G E O R t l l l SCFIOLARII . Cl \
C8

L a i i n i eliamsi liyposlasin e i esscntiam simpHciter d i f l e r r c aibitrantur siculcommune a proprio, sccumlnm Ecclesiae tbeologes, p r o qua sententia t l ires quidem hypostases, unara vero essenliam < i v d i u i t , ailamen 111 qualibct hypostasi Idem i l l u d i p s n m byposiasin c l essentiam esse censent neque d i l f c r r c , sive qiiis ex Patris essenlia generari F i limn dicai, sive rurstis cx Pairis eiini generari liyposiasi ( i n Patre e n i m
, ,
) , * , , ' * \ , \
ejus et essentia et h y - ( I ) ( poslasis una res c s i ) , ctim ea l a n t t i m m o d o eis i n - \ sil d i f l e r c n l t a , u t esscntia r a l i o n e bypostaseos i n ) , ; cludalur,.. quoniam hyposlasis e s l esseniia cuin , i v l a i i o i i e , hyposlasis vero re essenlioe i n c l a d a t u r , ab ea et i n ea formala e l speciticata ; aliier I roisus quam i n r c b u s c r e a t i s s e s e h a b e m , i n quibtts essemia operalionem e l speciem i n i n d i v i d u o e l ex i n d i v i d i i o suutcre c o n s u e v i t ; neque separaie l i c e l esseuliarn Palris dicenles e l palernam b y p o slasin. Nam esseniia P i t r i s e s l Patris byposlasis, eisi Palris hyposiasis non e s l d i v i n a essenlia s i m p l i c i l e r . Uude fii, t i t is q u i d i c i l cx patcrua l i y p o slasi procedcrc S p i r i i u i n .anclum, t i i u i eliam ex P a l r i s esscMiia esse affinr.are possit, et s i m i l i l c r qui ex csscnlia F i t i i e u m esse asserit, ex F i l i o qtioque c l ex iHiali byposiasi e u m ease dicturus * U . E l sicuti -dicere e m n ex essenlia Patris et ex essentia F i l i i non neceseario p r m c i p i o r u r n d u a l i l a l e m seu duplcx p r i n c i p i t i m i n d u c i t , i t a e i i a m ex , , , ' , / , .,' ; ,
, , , -
; * bypostasi Patris et ex hyposiasi F i l i i dicere n i b i l g i n d u c i l e j u s m o d i . L a i i n i l g i l u r , q u i tali paclo isla , e n u n t i a n t atque p u t a r n , nullam i n t e r esaentiam c l bypostasiu quoad rein esse differenliam i n una abyeeademque sum p e r s o n a , sed ralioue abripiendos esee duntaxat eas arbiirantur. . < ' . $ ) , , & . , ; ; \ , * * ' * D ( * . * \ (; )* , , * ' ,
(Kfferre, neqne Hi p r i n c i p i o r u m sc unquaui
dualilalis
Quoniam vero doctrina de essenlia alque hypostasi universam fere verae fidei doctrinam c o m p l e c l i i u r el i n c l u d i t , neque priesenli J r a c l a i i o n i u i i l e neque admodum a p i u m fuerit eani nuitc late p e n r a c t a r e ; scd sufficii argumentationem i l l i u s solvere 4si e l i m i n a r e . Nam praeter r a i i o n e m essentia* c i p c r aitiiae vix occastonem dispatandi e t refellendi boc arguDieirlum prjestiteril, adeo est f u i i l e . Dicit itim i i a : Tlieologi d i c u n l SpirituHi ex paterua l i y f o s t a s i procedere { i m i u i l a u i e m , u l v i d e t u r , N y s scnum Gregorium ) ; quare si etlam ex F i l i o p r o c e d i l , veruiii erit siniiliier dicere e u m etiant S p i r i l u s sanclus ; hyposlaprocedeVe ex byposia&i F i l i i ; quod si vero hoc e s l , ex duobtis p r i n c i p i i a p r o c e d i l l i e r i e n i m n e q u i t , u t i d quod ex duabus
sibus p r o c f d i l , n o n e i i a n i ex duobus p r i n c i p i i s exsislcntiaiii babeat. M i r a n d u m vero f o r e l e i q i i a m luaxime, si tuec vera e i uecessaria r a l u s n o n e l i a m crealionis t r i a csee p n i t c i p i a c r e d a l , c u m buic ex t r i b u s byposiasibus s i i c o n d i l a ; nequc c n i u i facile
, '
( I ) . 2 7 , f. 197 b , .
69
kEFUTATlO M A R C I EPHESINI. conditorem ease r e r u m
70 creatarum
* u n u m Deum ; , . , , \ , \ * , . '
dicet, aihgulas v e r o divinas personas conditrices esse iiegabit. Quod s i , u t vulgus, ad differentiam creatiOnis e l d i v i n a r u m proceeaionuro baec differenlia n i h i l eum juvabit, provocavequousque i d r i t , eodem ac v u l g u t ipse c o l l o c a b i t u r loco ; n a m quod ex duabus bjpostasibus p r o d i t duo p r i n c i p i a habere c r e d i d e r i t . Si e n i m propraesenli hypolbesi i d atatuU, eupponit quod est i n qua>slioiie ; si vero principia dicere ex s i m p l i e i t e r et u n i v e r s i m , n u l l u m amplius babebit efTugium, ne I r i a crealionis iis quae s l a i u i t e x i s l i t n e i u r . Si v e r o Ires b y p o s i a sea, quae res creatas c o n d i d e r u n t , unus earum eunt c o n d i i o r e l u n u m earum p r i n c i p i u m , non obsiante personali e a r u m dislinclione, quoniam et duae non quabyposlases
, ' ! ,
. *
, * tenus s u n l i r i a , sed qualenus s u n l u n u m , res c r e a , * , , , , t a s * n i b i l o p r o d u c u n l , ergo unus sunt S p i r i t u s p r o d u c l o r eadeni r a i i o n e , e t u n u i n ejtisdein p r i n c i p i u m , n i h i l adversanle p e r sonali e a r u m d i s l i n c t i o n e , qaoDiam n o n quatenus eutit d o o , sed qualeflua sunt u n u m ex eeipaia p r o d u c u n l S p i r i t u m e a n c l u m . Neque e n i m f a c t l i n t sccundum quid i p i i s communiter i u t o r e i i e uniim* t a r ires bypostases, quaro d u ( c o n t r a r i u m e n i m polius quis s u s p i c a r e l u r ) , relaiione sunt ad c r e a l u r a m relatioue ad geipsas. A n neque magis u n i u n l u r deitalis personae, q o a o i unus crealor quidem
^ ,
, * ' , . 0 6 (
), . * , , ,
tres bypostases,
quia e x i r a se operantur, nequeunt o p e r a t i o n e m i n seipsis eel, uniialem vel
linus Tero spirator Pater et F i l i u s esse sancli S p i r i l u s , q u i a lalero
, ;
explent, coiisubsiantialem producenles personam? Nam praeterquam quod falsum p l u r a l i i a i e m p r o d u c e n t i u m ex n a i u r a desuttii p r o d u c l o r u m (verura quomodo se habeant p r o d u c i a , si fieri p o l e s i , u t tres etiam n i h i l probibel, hypoatases unus sint creaquominus duae bypostascs tor propter unam creandi v i r l u t e m et operaiionem), unus sint s p i r a t o r p r o p i e r unara spirandi u p e r a tionem ac v i r t u t e m . Hoc i g i t u r e i neglccio x n i gma forel m a x i i n u m , Pa er c l F i l i u s D e u s q n i dcm unus essenl, quia spiralor una virtuie crcaluras c r c a n t , unus vero iton e s 9 c n t , quamvis etsi relaiionc ad diale-
, '
, .
, ; *4 ^, , , , . ' # -
uua v i r t t i t e S p i r i l u m p r o d u c a n t ,
crcaiuras niagia u n i i a l e m babercnt, quam rclaiione clicc rein d i s q u i r e r e e l ad v e r i t a i e m comprobandaiii aiqlie refutaiionem ex ea conflciendam procedaex iiius. I n primis igilur q u i Spirituin sanctum
D ad scipsos. Y e r u n i sinainus etiui (Marcum)
/. ; ; \ * * ,
paterna d i c u n i e s s e bypostasi, vel ex ea procedere, idem d i c u n l ac procedere ex P a t r e , et p a l e r n a m bypostasin i n l e l l i g u n t P a l r e m ( a l i l e r euim res se habere non poieat); e x Patre T e r o procedere
(
S p i r i l u m sancium secundum Salvaioris v o c e m , d i c u n i , nomine P a l r i s accepio n o n sccuudum s i g n i ficationcm, sed secundutn supposiiionem ; s u p p o n i t pereona, signiHcai e n i i u pro p r i n o i p a l i e i p r i m a
\ ,
, . , , , , -
aiilem generablem. Quod si c l i a m secuiidum .ignii i c a t i u i i t i n acciptalur, non tatnen sccundum spc^ gecificain, u l F i l i i Paier d i c i t u r , sed secundura
71 n e r i c a n . , u t l u m i n u m Paler n o m i n a t a r ,
G E O R G I l SCHOLARII
72
secundum (1) xaO'* ! q u a m nunqoam ad S p i r i t u m speciAce r e d d i t u r . ; ( P a l r e m etenira S p i r i t u e , a i t Datnascentis, n u n q u a m , , )* hypoaiasi dicenies nullam habet \ . ^ -
d i c i m u s . Unde et ex paterna mine u l u n t u r . Hac i g i l u r
esse S p i r i t u m , boc pacio palernae hyposlaseos n o ralione Paler opposilionem a d F i l i u m , neque secundum hoc ipsum duae sunt byposlases. Quare ex eo quod ex palerna posiasibus byposlasi et quod p r o d i r e . S i vero hypoitasi, ex F i l i o procedat S p i r i l u s sanctue, non sequilur eutn ex duabus b y secundum Nysseni nibil probibet, quoverus q u i d e m est d i c l u m , ex paterna filiali
'
, , , \ ' * , , *
m i n u s i i q u i ex F i l i o
d i c u n l S p i r i l u i n , etiam ex
hyposlasi e u m d i c a n t ;
sermo, sed exinde n o n sequilur ex duabus h y p o -
stasibus eaee S p i r i t u i n d i c e r e ; et si ex duabus , * bypostasibus euro esse sequereiur , n o n tamen . . e i i a m ex duobus p r i n c i p i i s . Quod ex bis fit p e r s p i c u u m . Nomine byposlaseos signiflcalur q u i d c m ipsa proprietas d i v i n a r u i n p e r s o n a r u m , q u a m l i b e t censiiloens i n rclatione ad aliam d i v i n a m personam ; sigoiflcalur vero etiam ipsa res c u i talts i u est proprieta, n o n s i m u l comprehensa p r o p r i e l a i i s r a l i o n e . L i c e t enim quam m a x i m e proprieias s i i ipsa res bypostaseos, altamen rocns nostra aeparare poiesl ea quae natura non sunt separaia, e i iia quas aatura eadem s u n l , rationis d i f f c r e n l i a m a d j u n g e r e , c u m aliter neque exsistentium h i c neque superesseiUialium r c r u m quampiam i n t e l l i g e r e v a l e a t ; e t a d res quidem b i c exsisienles intelligendas subsidio propri;e n a l u r a W i t u r , tea intelligendi Spiritura inodo ad iiitelligendas Sic igitur autem res superessentiaies a n o s i r o res* exsisienproficiscilur. procedere quando sanctum ex paterna byposiasi dicimus, signiFilium ;
, ; , ' , ;
, g . , ,
vel rursus cx bypostasi F i l i i flcaium
noraen bypokiaseos secundum posteriorem a c c i p i m u s ; quando vero dicimus
ex P a i r i s byposiaai p r o d i r e , vel Patrem et F i l i u i n duas csse personas, p r i o r i nien modo bypostaseos n o Spirhum Filii veru i n i e l l i g i n i u s . Quare si quis dicat
. ^ ., :, , , , , *
saiiclum ex byposlasi Palris c t ex hyposlasi p r o p r i e l a t i s , quas i l l i n c qnidem P a l r i s , hinc filii cui esi pcrsouatn constiluit,
proccdere, non i n l e l t i g i t byposiasin sub r a t i o n e sed sub r a i i o n e r e i ,
ejusmodi proprietas i n c s l . Haec vero res una e s l i n Palre e l i u F i l i o , et sic Patris Filii, ergo ex duabut hyposta$ibu$;
t
eadcniqoe
. \ \ * , . ,
v e r u m s i m p l i c i l e r diccre : Ex hypottasi
x
el cx hypusiati duobus prhuipik.
unque rursiis: Sies
duabus hypo$taibu$
etiam ex
Sed si quis d i c a l aancli S p i r i t u s et ex byposiasi sub r a uliam enim byposiaseos i n S p i r i i u Ncque
byposlasin ex paterna bypostaai F i l i i w s e , nouien aliam Spiritus lione proprieiatis accipilur.
, .
babel c o n s t i l u l i v a m p r o p r i e i a i c i n
n i s i proccssionis ; Paler *ero c o n s l i t u i l u r e l s u b sisiit generationie actiwe p r o p r i e l a t c , e l F i l i u s s i i t i i l i i e r generalionis p a s s i v x ; absqne quibus P a l u r
(, \ * \
(\) Jac. , 17.
REFUTATIO MARCI EPilESlNi. , et F i l i u s ad invicem r e l a l i i n l e l l i g i n e q u t u n t , hyposlasin F i l i i . A t stoe h i s p r o p r i e t a l i b u s
74 t co-
^YH ** ' , , !
esse v e l generari si quis dicat ex Palris hyposiasi byposiasi easc g i t a r i possunt Pater et F i l i u s r e l a t i s a n c i u m , eisi ad S p i r i t u m prxier
et i b i i n t e l l i g i t n r alia quaedam p r o -
, / \ , * . ' , \ ( I ) , , , * ; , , , . \
p r i e t a s , qaae c o m m u n i t e r ipsis inest, afia
proprietaiera aclivae e i passiva generaiionts, p r o p i e r quassont d u & p e r s o i t s . Alqoe hoc e s t q a o d c u m continua defatigatione ubique aseerunt q u i L a t i n o r a m sententiam defendunt: quod Spiritnssanctusex Patre F i l i o q u e procedene m t n i m e lamen ad duplex r e f e r i a r p r i n c i p i u m , quoniam n o n p r o d i i ex ipsis, quatenus unt Paler e l F i l i u a , sed secundum aliud q o i d q u o d ipsis c o m r a u n i l e r i n e s t , neque quaienus e u n l d u o , sed quatentia s u o l u n u m . T a l i paclo et sapiena boc penu d e s u m p i u m est, i n f i r m n m proraus est c o m p r o b a l u m , a c o m n i a poiius efficienaquam p r i n c i p i o r u m d t t a l i l a U s c r i m i n e L a l i n o r u m senlenliaiB aepergens, EPHES. C A P . I X . Si sicut e* Palre F i l i n s , ita e l S p i r i i u s ex Patre est, quamobrcn non et S p i r i i u s est F i l i u s ? Quia differt exstsiendi modo, s c c u n d u m tbeologos, et neque per generalionem ex Palre S p i r i t u * non cst non modo F i l i i
, ^ v i r i islius a r g u m e n t u m , quod e l ipsum ex Cabaeilae .
. & (2). ! , \ \ , ; ". ^, , \ . , & (3) ; , ' \
p r o g r e d i l n r S p i r i l u s . Si i g i t u r
F i l i u s ex Patre procedens, quam bac adbuc a c c u r a t i o r e m d i s l i i r c l i o n e m quaeremus inter F i l i u m et S p i r i t u t n , l u i n relale ad P a i r e m , t u m rclate ad i n vicem i Nam si ex eodem allcr Filiits, alter aliud quidquam, inanifealum eat ratione d i s l i n g u i invicem maiii-
, , G n o n F i l i u s , sed , {
hos a Palre q u i d e m b a b i l u d i n i s e l u l cansatos ad causam
se habere, ad
. . , , (4) . 002. \ , , , * . , ^ ; . I ' (t>). 0 1 , ' \ , , , ( I ) M o n . 47, f. 199, , .. <*) M o n . 256, f. 291 a, c s l cap. 5, (3) l l o n . 2 7 , f. 200 a, *. ,
v c r o d i s t i n g u i opposilione secuudum c o n l r a d k i i o i i c i i ) . Nam FilJum esse et F i l i u m non cssc festo sibi o p p o n u n l u r i n bis, v i d c l i c c t F i l i o ac S p i r i l u , cosdcm, q u o n i a m c o n l r a d i c t o r i e . Non crgo vt necessaria r s l
oppositio s c c u n d u m h a b i t t i d i n c m ad distinguendos p*r opposilicmcm c o n t r a d i cloriara possunt d i s t i n g u i . SCIIOLAKIUS. L a i i n i ad n o n u m l u o r u m a r g u m e n l o r u i n ca o i n nia respoudebunt, q u * ad sexium j a m d i x e r u n t , id u u u m addenles, quod j a m secunda vicc eodem lc l a l u i t , e l quasi liversie r a uteris iis, q u * prorsus lionibus argumenlisque
\ D m o r b o le laborare
cadcm s u n t , cura dislinguendi sis i n i p e r i l u s . Qnis v i r o l i b i , q u i l a l i m o d o i n r a l i o n i b u s r e f u l a r i s , facile i u dogmalibus e l i n j u d i c i o de i i s ferendo c r e d a l ? EPUES. CAP. X . L a l i n i , nolentes sequi l l i e o l o g i e p r i n o i p i a c o m m u n i i e r apud oinnes agnita, sed alia excogilantcs ipsi ad p r u p r i a m suppostlionem s l a b i l i c n d a m p c r t i t i e m i a , non d i v i d u n t ea q u Deo i n s u n t , s i c i i l nos d i v i d i m u s , dicenies alia essc c o m m u r . i a , alia ( i ) M o n . 2 7 , l . c . o m i l l . . (5) I n Mon. 25(5, f. 2 9 ! b , c * i cap. t~
75
GEORGII SCUULARIi propria , *

1
"6 ,
y e r o p r o p r i a d i v i n a r u r a pftrsonarum, sed alio q u o - , - dam m o d o eoque recens a d i n v e n t o . A l i a esse d i c u n t , alia communia, ma alia vero communissi' '
( ) , quse u n i peraonae c o n v e n i u n t , vocanles
, \ , *
p r o p r i a , quae duabus c o m m u n i a , quae s i m u l i r i b u s , c o m m u n i s s i m a . Haec q u i d e m a consueludine aliena et a L a t i n i s p r o e o r u m m o r e conficta esse ex ipsis vocibus l i q u e t . Yideamus a u l e m quaenam aint ea, quae d i c u n t c o m m u n i a , n o n v e r o c o m m u i i i s s i m a . F i l i o e l S p i r i i u i coinmune esse a i u n t es&e tx ro
9
. " ; , . ' ( I ) . (2) , (3) . xap abzov (4), \ (5) , ,

%
Patre,
n i m i r u m cauâlum, Spirilum
insuper
e i mitti
ab et
e t quaecunque L i s sunt a f i i n i a ; P a i r i vero e t e t profundere e l scaturire, idein essc afiiritiant causatum
F i l i o mitiere
hi q u i d est e j u s i n o d i , q u i b u s
, / \ . . (6) , ' * ' (& , * ), , \ , \
et ipsum essenlialiter producere S p i r i l i i m . Pen r-anda i g i t u r res est ab i n i l i o . S i q u i d e m a l i n d q u i d q u a m praeter g e n i t m n et procedens d e notaret de Deo d i c l u i n , locura baberet i d c o m m u n e duabus i l l i s pprsQnis d i c e r e ; si v e r o n o n l i c e t , ne cogitendo quido.m, causatuni de e o r u m u l r o q u e snmere absque ino.lo ( a l l c n i m o n i m esl causalimi p e r g e n c r a i i o n c n i , a l i e m m vero per processioiiem), una q u i d e m vox est causatum, nftum et proctdeni; rcs vero dua?, gebaec vero ipsa e i p r o p r i a d i -
* . , ,
c i m u s u l r i u s q u c e o r u m . Non ergo a l i u d q u i d o o n i m u n e duabus personis c o n v e n i t ad Patrem praeler o r u m p r o p r i a . qtia ipsa et a Paire d i s t i n g u u n t e t ad i n v i e e m . Miiti v e r o , et si q u i d e j u s m o d i , ma.x i m c q u i d c u i benoplaeiuim d c n o i a i , secundtim G r e -
g o r l t u n T b e o l o g u i n , alqqe ad p r i m a m causam o m - C , . " l i i a ea quae spcciant ad ea, quae ex i l l a s u n t , , l e f e r r i , e t ne v i d e a n t u r $sse Deo c o n t r a r i i . Deinde , Ct mtti teroporale est certp tonppore et, ad a l i q u i d fit; quare facile t l i v i n i s p r o p r i e l a t i b u s ftccensebitur, qua abaque p r i n c i p i o et eempilcrna mittere eee d e b e n l . IJadem quoque ipsa e i c i r c a \ . . ' * \ , , - (7) . " * * \ \ ^ (8). -
dicenous; q u i a e l i p ^ r n êmporale esi e t quando e t ad a l i q u i d et p r o p t e r q u i d exsisleng u o n recie prorsiis u t p r o p r i u m P a t r i riluni iribuereiur; principio, inulium e t F i l i o relale ad S p i sane abest, u t c u m
processione S p i r t l u s s a n c t i , quae sine i n i i i o est et idehi e i t . Praeterea neque S p i r i t u s ab Domt* activa missione r c m o v e t u r ; quod m a n i f c s t u m ex i i s , q u * propheta ex F i l i i persona d i c i t : misil me et Spiritus ejus. S i vero u l b o m o a
, ; . , ^ ( 9 ) , (\0) ( 1 1 ) , \ (12)
S p i r i l u misaus esse d i c i t u r , unde i d ostendi p o l e s l ? A u t proba a u t abstine a s o p b i s m a t i b u e . Q u a t i - " q u a m e l d i v u s Cbrysostonius i n h o m i l i i s i u J o a n n i s E v a n g e l i u i n u l a Palre d i c l i i m boc o s t e n d i l cx ipsis verbi^ propheUa? Lsaiae: Dominu* (\) ) (3) (4) (5) (6) (7) (8) nmU me ei
" (9) . 2 5 6 , 292 a, / . Qtio-I r e c l u u i plane s t . Vide P l i o t . B i b l . c o d . 2 7 7 , e l P e l a v . de T r i n ,

1. V I I I , c. 1 , 14.
. M o n . 27 e t Marc. . M o n . 2 5 6 . . 27 01 Mar. /. ' codd. c H , ' itiiii.M. 256: T6 , . 27 e l Marc. K . H I . f. 200 b ; Marc. f. \M a. Ia. XLVIII , 16.
v
(10) ex M o n . 256 a d d i u i m . ( t l ) M o n . 2 5 6 , . . . ^12) M o n . 256 o r o i t t . bic I t x l u m Uaia?. b n u n Dc S p i r i i u s sancti myslagogia, cap. 5, 1 4 . {Yide l o i n . C l l . )
[a) Dc bac n o n n u l l o r u m scliolasticorum d i s i i u Cllune egiuius i u AmuiadversionibLS ad P b o i i i l i -
77
R E F U T A T I O MARCI EPnESINT.
ejus,
75
, \ , - Spiritvi . * ' '. \ . \ , (1) , . *
atque Patrera m i t l i a F i l i o e t a S p i Non est i g i mirandnm
r i t u c o n i e n d i t . C o m m a n i s s i m u m i g i t u r est m i t t e r e , et non c o m m u n e , v i d e l u r L a t i n i s . t a r sempiterna S p m t u s sancli F i l i o q u e cointnunis. A d baec m i n i m e producito Palri
est, si F i l i o ac S p i r i l t r i comniune q o i d inest rclate ad Palrero. Pater e n i m n o n e s t p r i n c t p i u m l a n l t t m , v e r i i m etiaro p r i n e i p i i expers e i a noHo alio r a u s a l u s ; h o r u r a vero u l e r q u e p r i n c i p i u t n l i a b e l P a l r e m , P a l r i vero et F i l i o unde t r i b u e m u s qtiiripiam c o m mune,quo<1 non e l s a n c t o S p i r i l u t & ^ boc magniis P i o n y s i u s , q u i alie sonatrte voce i n c l a m a t : Qucv Palri communieate el Filio communia sunt, ea ct sermo dhim(a); exftieral T h e o l o g n s : Omnia excepta causa sunt Spirtut, el unile sancto Spirilui
* (2) (5) .
\ , ; .: / (5) , (4)
. Kc\ , .
tus tradilusallribult;elGregorius quarcunque habel Pater, sunl Filii omnia cepta quacunque (jtnerutione. habet Filius,
. " *\ () , \ . \ (7) . ; (8) > , . \ ; ,

%
A d h u c vcro accuratius de m i s -
sionc esl d i s q u i r e i i d u n i . Cognilus q u i d u m F i l i u m c o g n i i t i m lleri
Pater i n V e l e r i T e s t a i n e n l o ; o p o r U b a l a u i e m ec i n Novo T c s t a m e n t o ; boc Filio sani g i t u r c s l Filiura missum, qnasi n i a m f r s t a l u m cssc e l a Palre i n n i u n d u m declaralurn. R u r s u m cognito oportebat c o g n i t u m Geri c l S p i r i l u m
c l u m . I d c i r c o a P a t r c c l F i l i o , q u i j a m praecognili sunt (6), missiis esse d i c i l i i r , i d est manifestalus. Qihvnam e n i m a i t : S i abiero, alia miitam missio esse p o t e r i l D e i , q n i n u l l i b i t r a n s i i ? Propterca U vero inillo etim ad vos. ubique pracsens est e i
(9).
- , , , * (10), . " ( ), , -j-ap, , (\ 1)
' , modo s e m p i i e r n a m processioncm s i g n i l i c a t ; nou e n i m d i c i t : Si ego non a b i e r o , n o n producaiii P a r a c l e t u m , si vero a b i e r o , titiK* etim producam ; aed d i c i t : Quando ab oculis v e s t r i s r e m u l u s c r o , v o bis ejus g r a i i a m et v i r l u t e m manifeslabo. Pra*terea quandoquidem transirc a Deo alienum esi ulpotte c o r p o r i b u s p r o p r i u m , si de F i l i o p r i t d i c a l u r missio Deus Filium passiva, corporatem ejus suum in mundum, in mumlo mutiere); pra?senliam declaral (Misil si vero de S p i r i l u e t operaliotieut, e n i m , ut a i t Apostolns, factum ex
, * , . " : , ; , / ) , ' ci.LT , , , -
sancio, graliain ipsius i n d i c a t
n o n ipsam subaislenliain. Quud
v c r o baec ab illa d i f f e r i , leslis esl d i v u s C h r y * o slomus, q u i i n suis i n Evangeliuin sccuiulum Joatinein b o i n i l i i s ita d i c i l : Graliam modo ignem, modo sancli rocal, Spiriius Itittc D Scriptura aquam
(\) M o n . 2 7 , f. 2 0 ! a . (2) ( * hahci M n n . 2 5 6 . ' () . 2 7 , . ( I ) . 27 et Marc. l e g u n i , qtiod o m i l t . . 2 5 6 . (5) M o n . 2 7 et i l a r c . legunf, ;(. Sed apud l l a r c u m legenduin< esae cuin . 256, c c r i u m esl ex aliis ejue l o c i a p u d eumdeiu ailega(a) I n h\i Nactanzeni G r r g o r i i verbis (orat. 2 4 , e d i i . Glemefic. 54 De a d v e i n u yEgypllorttni) p r o lcgeiidum esse ( i n n a s c i b i l i l a l U ) j in d anle Marcuni ex noise exenqdaribus ct ex aliis ejuedeni Palris lcis Joanues B^ccus, o r a t . 2 Dc injusla d e p o s i i i u n o , c. 18, 1. i v , ad Con l a u t . , c. 6 (Gr. o r i l i . , . II, p . 05 65, 2 1 5 ) , demoiilraiidum s u s c r p i l . Endcm. modo Irgii A l l a -
tionibus. (6) deEl . 27 (7) ciiniil. M o u . 2 7 . (8) a d d i t . 2 5 6 . (9) Joan. x v i , 7. (10) Marc. f. i 5 l h , . ( U ) G a l a l . i v , 4.. l i u s a d d i i c l i s parallelis G r e g o r i i locis, V i n d i c . *>yuod. Ephcs., c. 3 8 , p. 186. (6) Yidfltii* G r c g o r i i Nazianzeni verba i n o r a t . De S p i r i m saiicm, o l i m o r a t . 57, p. 608, c d . B i U . , I I I I I I C orat. 5 1 , pr;u oculis liabuisse, u b i dc succos3iva i l i v i i i a r u u i pcrsonaruui cogniiione et dc p r o g r c s i u a Y . i n N . T c s l a u i c u l u m seruiu e s l .
79
GEOHGH
SCHOLAnif
80
oMendem, non eisenliif e$$e Iwc nomina. sed ope- ' , rationi*. r u r s u m : Spiritum kic operationem ^ tolligil. Ipsa enim e i / , quce dividitur. ipsa igitur et ea qu<v miuilur. Miltitur auiem Patre per FtHum , . iu sancio Spiritu, cum Trinitatis %ii communis, ima \ ,
%
potius una eademque. N i b i l ergo P a i r i c i E i l i o c o m mune dicat. SCHOLARIUS. Respondebmit gna auctoritate v i r o isti Lalini priino quidera quoad blasphemias i n se projecias, quod cum mav e r b i s utens, larnen ignorat sei p s u m iis d e l i n c r i c r i m i n i b u s , quae f r a l r i b u s i n i e n inest, quod n o n Ûain adsii S p i r i m i s a n priec l o , secuiidum ea quae i n c l y t u s Dionysias
\ , .
. * , ' \ .
l a t . Nam si licet et ipsi d i v i d e r e p r o u t v u l l , cur g , iion e i L a t i n i s magis l i c e b i l audere l a l i a , p r e s e r \ l i m c u m m i i l t i p l i c i ex capiie suilragia o b i i n e a n l ? , ; * Si vero Hlis nequaqiiam i d liccre d i r i i , ct seipsum p r & c i p i t e m o s i e n d i t i n iis q u s t a t u i l . Ergo d i s q n i r a l e l consideret, qtiid rcspnndeal, dum p r o sua d d c n s i o n e illia ipsi e x p r o b r a n l i n n o v a t i o n c m . , . , . " , , , , , ' * , . ;
Ipsum aulein i n n o v a l i o n i s esse r e u m ex iis l i q u e t , q u i b u s a i t L a i i n o s non d i v i d e r e s i c u l nos d i v i d i inus, seipsum inlelligens et eos q u i socnm eadem * e i u i u n t . Si vero d i x e r i t p r o p r i a m d i v i s i o n e m ge vocare e a m , q u a m ab Ecclesiae d o c t o r i b u s habei accepiam, a l t a n i c n nec uos, i n q u i e u l L a t i u i , adeo nefasii I i i l a u s l i q u e stinius, adeo noslrae ipsoruui saluiis bosles, u t probe g n a r i i l a d i v i d c r e sanclo.s, aliam lamen p r o p r i o Marte et c o n l r a r i a m divisio nem faciamus. Si vero non po;es ips<$ probare, eo iia disertis verbis l o q u i , sed suflicit l i b i quaai accuratissime doctrinre d o c t o r u m inhaerere, et quae tpsi d i c u n t i i s concordare velle, l u n c p r o lua j u s t k i a uon polerie repreheodere nos, si baec o i ipsi pro nobia d i c i i n u s . Ponamus v e r o , tiia quidem d i v i s i o n e cuoctos sanclos u l i p c r s p i c u e , noslra
) , , ,
, ' =. ' ^( , ' * , .
, * ^ * , ( ! ) , . ,
v e r o n u l l t i m d i s e r l i s verbis utenlem c o u s p i o i ; si pugna quaedam et o p p o s i l i o est i n ambabus, posees aane opportune c o n l r a d i c e r e ; nunc vero n o alra omni modo plane eadem e s i . Etenim et nos d i c i m u s c o r u m , quae Deo i n s t u i t , aiia esse c o i n m u n i a , alia vero p r o p r i a divinarura p e r s o n a r u m , e t sic nequaquam divwioni lua> r e f r a g a r a u r ; si
D
* , ?\
,
T i
v e r o , s u b d i v i J e n l c s , e o r u m q u % communia s u n l rursus alia duabus personis c o n v e n i r e , alia vero et o m m b i i s adesse d i c i n i u s v c l e o r u m , quae p r o pria a l i a , s i m p l i c i t e r p r o p r i a , alia ad a l i q u i d p r o p r i a , d i c i m i i s , uon contra divisionem illam proced i m u s , sed eam s i a b i l i m u s . Quemadniodum neque si quis animal i a ralionale e l rationis expera d i v i d e r c i , alius vero magis i d expoltens s u b d i v i d e r e l , raliouale auimal aliud inorlale, aliud iinmortale asserens, isle cuiu eo q u i p r i o r i illo modo d i v i s i t p u g n a r e i ; e conlrario eniin c l confirinari videret u r c l |er ipsum iliuin c o u i i r m a r e . Si namqtic
^. pev , , * * , , \ > , , * ' \ . , , , , \ \ , ; . E i ' -
( I ) Sic Marc. f. 153 a ; . 27, f. 201 b , e!/sv.
81
HEFUTATIO MARCl EPHESiNI.
83
!, - falsa eet o m n i s s u b d i v i s i o , i u o h a ex i l s , qoae i n , confesso s u n t , e medio t o l l e n i u r , e t labor o m n i s , \ ? circa scientias e r i l i n a n i s , q u i b u s , ei q u i d a l i u d , . certe d i v i d e u d i r a l i o proOcua e*t. Si vero n o n , *, ' . $ , l i c e l falsam proferre s u b d i v i s i o n e m , et hajc e x a m i n i subjicienda e r i t , arr v e r i l a i e n i i a u i r , an ea prorsus p r i v e t u r . Si v e r i t a t i c o n f o r m i i e r appareat p r o l a t a , et d o c i o r i b u s coiisonantcm eam esse j u dicandum e s l , u t p o i e ex r e c l i s e o r u m d i v i s i o n i bus r e & u l i a n l e m , e l graiiae ejus i n v e n i o r i b u s referendas s u n t , n u l l o vero modo contcmnenda ost eo quod non s i l ab i l l i s c n u n l i a t a , c u n i e l n i h i l b a b e a l difforme ad ipsos e l ad v c r i l a t e m . Si vero Daroasreuus vel alius e d o c t o r i b u s d i c i t , e o r u m qua
(1) : , , * , * , ; , ,
. , \ ^ i n s u n l Deo alia c o m m u n i a esse, alia p r o p r i a , r e I t n q u i t prorsus nobis e l c o m m u n i u m e l p r o p r i o r u m n a l i i r a m e x p l o r a r e ; e l si quis eura i n l e r r o g a r e l : Quo i n loco, m a g i s t c r , collocas causalpm ? lunc necessario noslra d i s i i n c l i o u e u t e r e t u r . non h a b e r e l , q n o l ad Si rem auiem p r o p r i u m et e i m i l i l e r c o m m u n e c o n l r a c t e s u m e r e i e i presse, dextere r e s p o n d e r e t ; scd o p o r t e r e l ipsam q u a m , * , (2). , ' , . , , , , , , *\ , ,
p o s u i l divisionem de medio t o l l e r e , vel causalum dicere u n u m q u i d ex iis quae Deo a d s u n l , absque l a m e n p r a d i c l i s o m n i b u s ( n e u i n i r a vero ex pracd i c l i s ) . P r a l e r e a L a l i n i suam i p s o r u m s e n l e n t i a m n o n ex hac d i v i s i o n e c o u Q r m a n t , ncque audiveric aliquando L a i i n u n i q u e m p i a m exiude r a i i o c i n a u l e m , verum Grccos audiverU i n propriis conlra quibuadam i r r e t t r e conantes. A i u n t e n i m : C u m ca q u Deo i n s i t n l d u p l i c U s i n l g e n e r i s , alia p r o p r i a , alia vero c o m m u n i a , s i q u l d e m producere a d e o m m u n i a c l essemialia r e f e r u u t , necesse e r i t , e l S p i r i t u m ejus esse p a r i i c i p e m ; si vero ad p r o p r i a i personalia, l u u c vel P a i r i soli inesse, vel si et F i l i u s i n eo c o m m u n i c a t , F i l i u m unam fieri cum P a l r e personam p r o p l c r unius pei>oualis c h a r a c l e r i s c o m m u i i i o n e m \a). Gtun i g i l u r Gncci i l a a r g u a n t , q u i a p a r i e siant L a l i n o r u m falli eos asscruni a c o m p l i c a i i o n e (b) d i v i s i o n i s , e l lugicas necessitaies, i n q u i b u s L a i i u o s se pror&us i n c l u dere o p i n a n i u r , n i h i l simile l o g i c x necessiiali h a bere d e m o n s l r a n l . A l q u e sic d e d u c l i o n e m inaneim t u m commune tun> p r o p r i u m d i v i d e n l e s , e l nomen personalis c b a r a < teris p a r i modo d i s l i n g u e n t e s . Guni dc searaus, bis d i cendi i n praesentia iiullaui necessiiatein adesse CQMq u i v o l u m ea addiscere r e m i i t i m u s a I perlractarunl; IHU c eos, q u i s c r i p l i s suis luc
Q L a i i n o s l i b r i s ab bac d i v i s i o n e Latinos a b s u r d i s
Sv ^. , " , , , / , ^ \ , , . ,
, ' - et sopbisticam c o n v i n c u n l , . " \ , : , . * : * , . ' , , ( ! ) . 2 7 , . $02 a, . \% Suspicor qu;*idaiii deesee posl ( . g . }, et v e r b a , ( a l .
a u l e m s u f f t m i d l a n l u m d i c e r e , quod L a i i n i n o u buain p r o p r i a m s e n t e n l i a m p r o b a l u r i iltum p o n u n l (^\ ) , ad sequentia trabenda esse, r.uui secus e p r o p o s i i i o p a r t i c u l a bic admoduiu p r o connexionc o p p o r l u n a c a r e r c i . (a verbu u;o)) t ^ p e apud Palres il liMliS4>p:M>s p slfri()r o c c u r r u i i t ; complcxiuii t*l coihjdicaluui i l t i i o l . i i i i , nta\inu; v o m i i u p l i e i LUlll.
( ) l i a poal P b o i j u m de S p i r . sancto mysiagogia . oO, O i , Nicuiiiub M c l l t u i i t n s i s , s y i l o g . c. 0, a i i i t>ue p l u n s>. \b] -^ a d v o r b i u m -
83
GEORGH SCIIOLARii
4
84
d i v i s i o f i e m , sed d e d u c l i o n e n i i u abstirdum, q a a m * * ' , a d v e r s a r i i proferre c o n a u l u r , s o l u l u r i c l qiiam jactant logicam necessitalem nullam p r o r s u s r c n t , suflicil ipsis, quod p c r ca p r a c l a r e A l t a m e n e l necessaria se p r o f a r i d i c u n l e n u n t i a l a . E t haec q u i d e m h a r t e n u s . Quoniain vero etiatn ad d i v i s i o u e m sii nt argucjidani > \ , , , \ * proces>it, exempla e o r u m quae duabus personis c o m m i n i i a affcrens i n m e d i u m alque o s l e n possel ejicere, dere salageiis, n i b i l i l a c o m m u n c esse i n d i v i u i s , t i t e l s p i r a l i o i i e m ex boc censu p r o b a n d u m est, eum i n bis quoque s i c u l e l i n aliis omriino e r r a r e . Ac p r i m o q i i i d e m de causalo esse F i l i o a c S p i r i m i relate ad P a t r o m conlcndens. Oportebat vero ipsttoi mcinhiisse v e r b o r u m N y s s e n i , q u i a i l : Natuw confilentes, ei camatnm, ab altero difldrenliam dislhigui abtque differentia unitutem causam alttrum ex Quo i n qua est secundum in quo solum percipimus. . Quare eliamsi non vaide cogenlia diccq u i c o n t r a ipsos concludere i r r e f r a g a h i l i a non realein, sed apparenlem e v c r i e r o . sohim c o n s e n u n e a , scd e l diserie ab cis eos non csse o s t e n s u r i .
proslerntinl e l docloribus
arbitra>\ir; nam l i c e l per possibilia logicam nccessilatem
. \ , , ,
eeu p r i n c i p i a t o l o q u i l u r , i d nullo pacto c o m m u n e n ,
non negamus, differentiam
intelligimus;
et ejus quod
"
tau$a e*t, runus i i l u d alterum
d i c i o l u m ipse l i t n i omnes L a t i n i s c o n i r a d i r e i i i e s ab allero n o n quamlibet hyposlasin qualibet hypostasi i n t e r p r e l a n t u r , sed Pairem e l a F i l i o et a S p i r i l u , allerum allero nem lur intclligenles P a t r e i n , ab vero eumentes u t a F i l i o et a S p i r i i u . Quod i n s u b d h i s i o i i e ejus quod c s l ex cansa; unde a P a i r e F i l i u s rommuniler et S p i r i l u s , u t p o i c quod ipsis i j i ^ i i , alque adco commuitionein atieto,\d
0 \
\ , ,
s a i i c l u m d i c e r e a r b i l r a n l u r secunduin r e s u m p i i o -
. *0 *
eiiaui seoundum ips^s ralione causali d i s i i n g u u i r - C . " * 6 ; , \ , ' , , \ . ' , > , , ' , . <5*, / (1) * . " , (2) . , \ (causaluin)
connnuniier,
u i secunduiu banc
e i i a i n s i n g u l a r i m i r n e r o e l l e r m i n o F i l us e l S p i r i l u s s i g t i i H c c i i l u r ; i i a e n i m d i c i m t ab est,
;
a F i l i o e l S p r i t u . V e r i i m vbr iste q u o -
m o d o lioc i n i e l l e x i t , sed etiam causalum c o n t o u d i i voccm q u i d e m esse aoluiiiiuodo u n a n i , res vere duas, e i quasi caiisam p o n i t , q u o d ficri prorsus n e q u e a l , u l vel cogiiatione c o i i c i p i a t i i r catisalinu absquc inodo i n F i l i o aique S p i r i i u , P r i i n o i g i l u r i n i p e r l t u m e l i r i d o c l u m Nysseiiiim declaral G r c g o t i i m i , qiiamloi]uidciH ille coiiflteiis divbia* alur<e absque d i f l e r c u l i a u n i i a t c m c a m , qua; c s l gecuo i i i quo so a l i e r u m ab a l l e r o cognoscitur d i s l i n g u i . Nam n b s u n l u s illo f o r e i , si d u m vellct divuias personas d i s t i n g i i e r c , solum voce lenuseas d i s l i u g u e r r i ; et qna i n re Nysseno pejor f o r e l Sabellius, s; e i Nybscuus ipse bola q u i d e m causajei causali r a l i o n e P a t r e n i a F i l i o e l S p i r i l u d i s l i n g u i d i c c r e t , boc v e r o , quo solo ab eis d i s l i n g u i t u r , vocem q u a m dam esse astrueret, n o n v e r o r e m ? A t si sapiens l u m v e r a c i l a t e secundus, probe
-
d u u i causatn e l causalum d i f f r i e u l i a m n o u n e g a l , ^ ,
, , , ; \ ,. ' , , , (2) Sic Marc. f. I5G b , . M o n . i . 2Q5 a,
est Nyssenus ac v e r a x , ac v i x u l l i d o c t o r u m tuin sapientia d n i n e s i , vere e t i a m causatum uiiaui r c m esse i n ( I ) C o d . Mon. . Quod si a d u i i t l a l u r , aiilc / punenduiu .
85
REFUTATIO MARCI KPHESINL
86
, - F i l i o e i i n S p i r i l u sancto, quo solo, u l ir. confesso . esl, a Patrc disiiuuiimitr. Non eniro ad eos a P a i r e discernendos diversus r e q u i r i l u r hojusce
>
c o m m u n i s r e i modus. sed d i s t i n g u u n l u r a Palre ex eo, q u o d o m n i n o ex causa a u n l ; eo autem, quod divcrso modo ipsis hoc commnne i n e s t , d i s t i i n tionem habenl i n se ipsis. Deinde l i c e l in aliis rebus alUer se baberel r a l i o de bis c o m m u n i l i u s , nen rem mit, lainen uocesse essel, et de d i v i n i s censere i i a se h a b o r c . Nunc vero iHe de d i v i n i s id assunpHiine concedenie, e l aic ab i i g , quae r o m -
.>
, . " \ # / , . ' , (1)
. * ), )> (2) '.
munibii! fldei s i i p p o s i i i o n i b u s s i m t c o u l r a r i a et ab aliis rebus n u l l u m sibi a c q u i r i t p a l r o c i n i u i n . V e rum si dialeclicam uovisset e l r e l i q n a m p b i l o s o p h i a m , l u m probe cognoscerel i n aliis r a l i o n e m j p e c t a t , t n n i e l i a m , si de ipsia d i v i n i s a*rmo est, exiude ad v e r i i a t e m nianu d u c e r c t u r . Ciira e n i n i Peripalelicos censere a u d i e r i l , c o g i i a l i o i i i s q u a s dain esae u n i v e r s a l i a , non vero res subsislent s, quod qtiodam modo et no&tra fidea a d m i l t i i , putat universalia n u l l o modo esse res, neque p r o u l iiniiiLquodqu iiiest i n lps'o, neque p r o u t c u m alio qnodani c o n j i i n g i l t i r , q u o d i n eadem re ser u n d i i m v c r i l a l e m s u b s i s t i l , alque para i l l i u s s u b slanliw fit. IIoc vero est o m n i prorsus niodo i n s a i i i i m . T a l i enim pacto n i h i l iniiiii i n exsislenlibus foret subsislens, ne ipsa q u i d e m p r i m a s u b s l a n t i a , t i l l i o i i n i i u n i s u b j e r t u m , q u a n d o q u i d e m essen-
\ ' , & cjus q n o d c o m m u n c esl et quod ad i n u l l i g e n i i a i i i
\ . , ? ? ' , - \ , , ; ,
* ;
1
: -
, , 5 ;
tialcs roruro partes, qua; eadem aunt ac universa , , * - * * r . * l i a , cogilaliones q u a d a m solummodo essent etiani p r o u t s u n l i n rebus. V e r u m ut ipse l i c e l sero e.i cum eo oranis q u i p a r i modo rero i g n o r a l i d d i , , , s e a t : omne nniversale, qualcnus u m i m est i n . , / \ , ; . \ , \ ; , \ 2 . . , * , . \ , , , * , , , , ;/. , , , : \ . "* , * , * - (1) . f. 203 b . O i . , : seipso, c o g i l a l i o quaedam c s l , uon res per se e x sislens ac subsislens, ut Platouici a r b i t r a l i s t u i t ; quaieiiiis vcro pars osl 6iibslauti;e r c i p a r l i c u l a r i s , res esl c l subsis ens i n p a r l i c u l a r i , c l uua res <sl in omtiibtis i i s , qtia> de codein p a r l i c i p a n t . Neque obslal, quod p a r i i r i p a n l i u i t i uriuuiqiiodque d i uam d i i i e r e n l i a i t i vcrso modo de vo p a r t i c i p a l ;
c o i n m u n i boc < nniver>ali non a ualtira ejus ipsi i n e s i , scd a connexinne e l adapUitiot;e ad p a r i i c u l a r e , i n quo exsistentiaiu b a b e l . A o i m a l namquc, malis Rpecierum, et (s. idca); qna| ims ununi e l nuain uuiversale ilaque est e l cogitalio aliqnid (s. ideam ) , qu;e
\ * j ) quod genus esl b o n i i n i s c t c q u i e l a l i a r u m ausignificat
cogilalioueni
m u l i i s rcbus a p t a l u r , n u l l o modo i n cxsisionlii us s u b s i s i i l a n i m a l , nequc e&t i n rebus exsisientibiis una quaedam n a l u r a , quain l i c c l diccre hoc i p s n m , i i i u i i r u i n subslanliam aiiiiualaiti ae sensu pru^liiatn et u i l i i l ain|lius, qu;p esi aniiuatis d c i i n i t i o ; v e r u m qiiaieiius diversis quibusdam subslanliis ascr p l u i i i i n i i a l u r a m i r a h i l u r n i p a r l i c u l a r i s , b u j u s illinsvo. u i i n i r u n i spccici, res o s l ; siciU i n boiuiiic res esl a n i m a l i n ipM per diflf r c n t k n n raUoiiabilitaiis et ^2) . >,.
87
SCHOLARII
m o r t a l i t a l i s d i s c r e l u i n . A t t a m c n quanivis ficri n e - , qtieat, u t hoc universale, v i d e l i c e t a n i m a l , i n r e a lem trahaiur naluram nisi per dUferentias, \el quod idem esi, ex diverso exsistendi m o d o , m i n i me plane idem esl ipsnm universale et ejus e x s i ctendi niodus. Nam non i d e m eunt a n i m a l et a n i m a l r a l i o n a l e m o r l a l e i n b u n i i n e , quandoquidem si i d e m f o r e l , euCTiceret iis q u i b o m i n e m dcfuiirc v o l u n l eum d i c c r e a n i m a l , alque tunc is q u i sep a r a i ab a n i m a l i r a i i o n a b i l i l a t e m et r u o r t a l i l a l e m et s i m p l i c i t e r m o d u m exsislendi, n o n animal secund u m se considerarel ( v e r u m u l i n bomine c o n c e p t u m i l l u m considerat n u l l o paclo i n rebus s u b sistenlem), eed rem conceptui s u b j e c l a n i . Nam conceptus n u l l o modo esl i n b o t n i n e , s i q u i d c m
, ; . , \ , , * \ \ ' ( >?, . ) , , ' \ \ \ , , - , , , \ ;
conceptui opposltae v i r l u a l i t e r i n s u n t d i f f e r e n t i a i ; a u i m a l vero i n b o m i n e est c u m q u i b u s d a m differ e n l i i s separaiis et non c o n l r a r i i s ; secus cuira a c c i d e r e i , u l b o m o e l r a l i o n c p r a e d i l t i s e t ratione carens, et mortalis et i m m o r l a l i s essel, e i g e n e r a t i m opposilis rebus c o n s t a r c t . A t q u e exinde est, qnod diversae a n i m a l i s species gcncre a euncih a l l e r i u s generis rebus s e p a r a n l u r , d i f f e r e n l i i s a u tem vol boc vel alio modo concepiis s e p a r a n t u r a b i i i v i c e i n ; et reaJiler talis d i s l i n c l i o i n ipsis quia res significant i p s o r u m . Si v c r o r l definiiio ipsa, quae ex nibil fit, bis praet u m genus t u m diflerenliae
\ ; . , \
composita est, secundum a l i u n i i u o d u m concepius quis est, q u i a p l u r i b u s c o u v c n i i , boc senti d i s p u t a l i o n i a d v e r s a i u r . Quatenus e n i i u r e i neque universalis r a l i o n e m b a b e l , e l l a l i pacto
\ , , * , . . * \ \ , , ^ . , , \ , '
q u i d d i l a l e m s i g n i f i r a l e l cuin ipsa re c o n v c r l i t u r , G , \ spectaiuc dcGnilionis e i i a m partes res s u u t , e i s i u i u u n q u o d q u c seorshn universale e*l ac conccpuis quidam vel generis veJ diiTereutia. I d e m iere sermo esl e l de o n i n i c o m m u n i e l uuiveraali r e speciu ad raagis p a r i i c u l a r c , t u m generis ad speci(M)i, itnn speciei Filio c l Spirilui, ad i n d i v i d u u m . Sic i g i l u r et cl circa bos diciuin v e f dc causaiuiu i n d i v i n i s perso.nis, c o m m u n e exsistens iis p r x d i c a l u m , prorsus sub r a t i o n e universalis
a u m i l u r e l n o i i o qu&'dam e s l , u i et b u i c v i d e t u r ; fioiius vero nec n o l i o n c n i boc esse v u l t . N o n d i s t i n g u u n t u r vero b u n c i u m o d u t n acceplo causato lenus c o i i h i d c r a l u r u l exsislcns iu F i l i o e l S p i r i i u , res e s l , bac c o m m u n i re F i l i u s e l S p i r i t u s dislinguuntur, secuuduin G r e g o r i u i u Patre Nyssenum, dislinrooduin
* ' , , , ,
divinae personai. V e r u i i i q u i a commune boc, q u a -
, * , \ , \ * ; \ - ' > , \ . .. >.\
i m o s c c u m l u m vcram fidei s u p p u a i l i o n e i u ; d i v e r sus v c r o inodus i n u l r o q u e eos ab invicem g u i t , et si q u i s a b s l r a h c r e t b u n c d i v e r s u i u
8<duiiique causati raliuneirv i n F i l i o et S p i r i l u r e l i n q u e r e i , F i l i u s e l S p i r i l u s soluin ratione causali a P a l r e d i s i i n g u e r e n l u r u l c o m m u u i quadam differenlia e l c o m m u n i r e ; et neque idem a u n l l u m inodo d i v e r s u s m o d t i s , q u o cau*ati s u n l , t u m boc i p s u i n , csse causatuni, ucquc scparaluin ab boc cauealum ratione d u n l a x a l p c r c i p i e t u r , qnia c o m m u n e q u i d csl ct universalc. Y c r u m quatcnus c^l
8 9
REFUTATIO MARCl EPHESIXI.

,
90
' * F i l i o et i n S p i r i l u sancto rcs qnaedam est, e l s i \ secundum se n o l i o quaedam cst. D i s l i n g u u n t u r a u tem F i l i u s et S p i r i t u s a Patre ratione causaii, n o n qnatenus secundum se c o n s i d e r a i u r e l p r o u t n o l i o est, eed ratione c a u s a l i , qaalenus e s l i u ipsls. Si e n i m ne i n creatis q u i d e m rebus res a l i t c r se h a bere pot s t , v i x i n d i v i n i s personis i d c r e d i b i l e , q o a r u m d t s l i n c i i o perfectissima ac rcalis e s i , nou conceptus ac r a t i o n i s , u t Sabellii nugae crroresque oltint. ^ H c i g i l u r c u m i l a s e b a b e a n t , coniidenler e t L a i i n i concludent, essc proinde q u i d duabus d u n taxal p e r s o n i s c o m m u n e , u t F i l i o e l S p i r i t u i sanclo ex causa esse. Quoniam vero ct mmionem mitterc)
* ; , , . * , , t \ , .
^ - , ; \ ,*, . \ , , w \ , , \ \ , , , \ , , ,
(sive
ex e o r a m quse duabus persoais s u n l c o m -
m u n i a , albo expungere ac demere n i t e b a t u r , v i d e a mus quae d i c i l et circa boc feslinanter e l o b i t e r , p f o u t datum e s i , ne q u i d sublime atqiie o m n i c x c e ptione majas dicere v i d e a l u r , 11011 vero quod m a gna L a l i n i a incumbat necessilas et de bis defensionein proferre, quandoquidem, u t j a m d i c l u m est, qnae de i i s quae c o m m u n i i e r duabus personis conveniunt, slaluunt L a l i n i , ea n o n ad scnlenliam suam probandain d i c u n t , v e r u m ad objecliones a d versus camdem rootas dissolvendas. I g i t u r ipse " (Marcus) d u m p r o p o s i l u m h a b e l , ut probet, n i i l l e r e seu missionem aclivam n o n esse ex iis qua* d u a bus personissunt c o m m u n i a , queinadmoduni neque ex causa essc, u l putabat se oslcudisse, ex eo r e m d i t : M i l i i (seu missio passiva) d e n o t a l bencplacit u m secundum d i v u m Gregorium ; a l q u i beneplacitum est c o m m u n e ; ergo babens et m i l l i . Ac priino q u i d e m i n eo peccal, quod de missione activa p r o positum rai$sione. dixil, r e m probare conatur de passiva e l i a m Palrein m i t t i , Deinde d u m d i c i t ,
. , , , , , , * * \ xb . \ , \ > \ , , . * , , , , t\ * ebdoxeir .
. " - g probat, quod t r i b u s i d sit c o m m u n c , e l i l a c o n c l u -
utpote q u i e l ipse bcneplacitum habeat, quod nemo sic cuncta miscre c u n f u n d i l ac coiuiniscet. V e r u i n , a i l , divus Gregorius missionem d i c i t beneplacitutn. A l non eam, qua quis m i u i l u r , sed c a m , qua m i u i l ; idcirco e i d i c i t : Beneplacitum Patria missionem esse p u i a , missionem v i d e l i c e l Palria u t m i l l e i u i s ; ac si d i c e r e l : Patrem mitterc p r o beneplacitum habere intellige. Si i g i l u r quis v i r u m hunc currigens adversus Latinos d i c i l : E s i o , m i l tere beneplacilum d e n o t e t ; a l beneplacilum c o n i m u n c e s t ; e r g o e l m i l t e r e ; unde non magisduabus pers >nis coinmune e s t q o a m i r i b u s d i v i n i s bypostasibus, buic iia respoudemus : Prinio c u m harreiici d i c e r e n i , domini d i g n i l a t e m babere Palrem p n e dtvii^ F d i o , quia bunc m i l l e r c e l inisisse d i c i t i i r , quis pro eo u l d i c a l , Miltit Pater Filium,
" , , ,
' . , . , , , \ , , : . Ylor,
-.
, * , , ; x a l * T l o ; , \ : . \ \ , J . ^ /; (
Giegorius v o l u n l a i c m esse missionem d i c i t , ar. si exponeudo aflirmarel, Patri beneplacuissc, u t F.lius v e n i r c l i n i n u n d u m . Si i u q u e voluntas bciicGciorum ad crealiiram d c m i l l e i t d o r u i n coiiimunis est, lamcn v o l u n l a s , u l per F i l i u m ea iiat, noslrum m c d i a t o r c m , p r o p r i e Pairis e s t ; non c n i i n e l jiaec coinmunis e s l ac c o n v e n i b i l i s ; s e c u s e u i m et Filius ToIuiBSi'! p c r
1
Patrem eam fieri P a i r e i n . quid oporlet dicere de hac m u i i d u m ? V u l t Pater generare
GEORGIt S C H O U R t l
e l in mandum Filius
misisset ) ; ( > ) , ' , volunlaie, , , , . , , , . " , 4 , . \ , ' , \ , \ ' ,
qua Deus F i l i u m suum u n i g e n i l u m vult venire i n (m;que enim i n v i i u a g r n e r a i ) ; v u l i F i l i u s eodcm volunlate generari (neque eiufn generafur i n v i i u s ) , sed non sic eadem voluiitate, u l Paier generari v e l i l , quod v u l l F i l i u s , vel Filius gciierare, quod v u l l Paler. E l r u r s u m est F i l i u s e x v o l m i l a t e Dei sccnndum llieologos ; est ex ea e l S p i r i l u s sanctus ; est ex ea e l c r e a l u r a ; sed sccuiidiiiii m o d u m d i v e r s u m , licet eadem volunlas s i l i n Paire. Facile iiaque si quis s i m p l i c i i e r de divina volunlate l o q u a l u r , hunc i n nuilta inci dere absurda manifeslunt e>se p t i i o . Si ergo ct velle e l beneplaciium habere d i v i n i s personis c o m lioc et m i l i c r e coinmune. est, quamvis n i i l l e r e s i gnilinare v o l u i i i a l c m e l beneplaciium di\us Gregor i u s d i x e r i t ; neque quibus commune est, iis p r o r sus eodem tuodo commune sit necesse est. M i u i t enim Fibum Pater, m i l l i t eum quoque Spiriius () s a n c i u s ; sed Pater eum i t i i t l i l u i Dcum e i u i b o niiiiem (iiam axiouia i l l u d : Deitas de comranui simuk noiione vocis milti adesl l u t n nen uiillitur intelligilur, cui
inune csl relalead crealuran, a l i a m c n non p r o p l c r . , * ; ( , , , fj
\ , ( 1 ) , , ) . , ; . ' \ , ' , ( ), '
servilis m i u i s l c r i i modus, l u m abs-
iransilus secuudum inoduiu e l lempus, non autem de ipsa aciione, qua m i l i i i u r , iis omnibus t r a c i i s ab ea, quse ex c o i u m u n i noiione s i i i m i n l u r ) . M i t l i l i g i l u r , i n q u a m , Paier F i l i u m e l u l Deuui e l u i liouiinem ; sed S p i r i l u s F i l i u m m i t t i l solumiuodo quoque m i l i e r e , a l l a m c n i d non faceret secundum generandi qnampiain simplex operaliouem s i c u i Pater ( m i u i l ejustnodi cnim aliam Pater F i l i u u i generando), neque sevundtnn quoddam beneplacilum
u l b o . n i n e m . S i vero posset S p i r i t u s cuin u t Deum C , , . , : , \ \ , ' * , *
operalionem, sed sccundum vel v o l u u i a t e t u , ul san-
qua v u l t F i l i u m ex Patre m i i i i . P a r i i e r m i i l i l , i n couietso e s l , et Pater et F i l i u s S p i r i t u m producendi placiium operationem, e l si
c t u m atque eodem m o d o , quia secunduin eamdetn m i t i e r c esl benecotninunc, babcre atque beucplaciluiu
. ' , ' , 5
tameu S p i i i i u s sanciua nou Deo s i l c o n v c n i e n s , scipsuni dem liullo inodo est suiipsius mninulli dicuiil seipsu m i u i vel
d i c i l u r et seipsum millil, quandoqui-
m i i l e i e ; iia.u secundum nullam operalionein, qu;e
' , * * , , . Elc /< <?xeir elrai . , , , \ , .
p r i n c i p i u t u . Verura
posse et S p i r i l u m sancluui d i c i a soipsum n i i i t e r e ; sed secundum
i i l a m < erle v o l u n l a i e m , qua v u l t 9eipaum m i l t i ab i i b s , a qu bus n i i u i d i c i t u r ; cuin vero simpliciter se m i u e r e , s i c u l a Palre e l F i i i o m i l l i i i i r , Ne Deo contrariui esse videalur. nemo d i x i t ucque dicet. A d liuc nos i r a l i u n l c i illa v c r b a : Nam v o l u n t a l e m , u l i n i i l a t u r , babel e l ipse, s i c u i e i Puier v o l u n l a ( I ) Vcrba a. i n i t . e x b i b e l .
" - , . e i f. 2 0 f t
bis . c o d . scriptor f. 205 b e x t r .
() , Deus mitlilur. axioma beccus i a Caiualcri Anhuadv. c. i t (Gr. unh. I I , 518, 519), uccasione lexlua C b r y s u -
stomi ita discrie loquentis (ibid. p . o U ) , e o s c n s u nstirpai s i a u i i i , quud a divinis personis b e p a r a i i o ac divi&io lucaiis ( ) procul a b & i l .
93
KEFUTATIO MARCt
EHlESINt.
91
O'J , tem liabcf, ttt eurn t n i l i a t ; Red m i n i m e , q t i u n i i l l c r e est beneplacilmn liabere, d u m bencplacilum \ , , \ (1) , # . ' , \ liabet i n co qnod mitii modo niitlaur, et setpsum mitlit, q u r i u a d n i o d u m m i l l i l t i r a Palre e l F i l i o Quod vero relalionem ad causam d e c l a r e l , m i r o r q u o so i d edixisse plane ipsum f u g i a t ; neqtie
enitn potcrit diccre : n i i t l i F i l i u m e l S p i r i t u i n a Palre significaro ad p r i m a n i causam r e f c r r i o m n i a , quae ad eos p c r l i n c u l , qiii ex ea s u n t , v i d e l i c c l ad P a l t v m , sed m i u i S p i r i t u m sanclum ex Palre et F i l i o non significare r c f c r r i omnia e o r u m , q u i ex lpsa s u i i l , ad causam, <\uixt q u i d e m esl Pater f t F i l i u s s i m u l una loissione S p i r i l u m sanclum n i i i lentcs. Quod si i l a e^t, eulncii i d , quod S p i r i i u s
; , . ,
"
e l v a i
, ^ sanctus m U i l u r a F l i o , ad h o c , u i omnia qnae s n n l Spirttits, ad F i l i u i n u l ad p r i n c i p i u m r e f e r a n \ , ' x a l , , , cor. . , ^ * * , , , , () ; . " \ I , . t u r , p r i n c i p i u m vero non aliud a Pairo, u t i d i c t u m est. Deinde iinpossibile esse d i c i t , u l m i t t c r e sit proprietas Palris c l F d i i quoad Sp r i l u m , q u a n d o quidcui m i l i e r e e t l l e m p o r a r i u m , nulja vero narum personarum proprielas divitemporaria , sed
scmpiterna r l absque i n i l i o ; e t ei impossi nle, u t Tsit proprietas, m u l l o m i u u s idem csse posse aaaerit cuin inilio Spiriûs sancti processione seterna atque carente. Sed p r i m o male d i c i t m i l l a n i esse lemporaiera. E l e n i m incarnatio ergo Filii si nulla p r o non e r i i Filii
proprietaiem proprietas;
priulas esl te i.poralis, eliaro i t i b i l leiuporale e r i i proprietas, c u m lemporalis s i l ; sed lioc i m p o s s i b i l e :

m m
, - C .
Ecclesia doclores e l ex liac d i s l i n g u u n t F i
l i u m a Palre e i S p i r i t u ; et praeterea si n o n est aliquid p r o p r i u u i , e r i l cominuue, e i sic byposlasis quoque Palris, s i c u l et hyposiasis S p i r i l u s incarnaia coucipielur. Sccuodo, &i etiam missio l e n i p o ralis s i t , aliaraen mittere sub voce mitlere prietas non esl lcmporale. N a m pcrson, vero talta luni i m e l l i g i i u r proprieias
, ; * . , \ , , , , * , . \
D e
quas m i i t e r e p o t e s t ; s h n i l i l e r sub voce mtiti p r o persona*, quae potcsl m i i l i ; mmio a c i u m seu operaiionem ipsam ejusmo li proprietaiis signiflcal, ciim p c r operationem e x l e r n a m v i r t u s vel proprielas manifeslala f u e r i l ; et sl idem esse concedaiur m i i t e r e et missionem, lamen railtere
l i n i l l
l u m sempiternc producere ipsain p m o n a s i
inissam u i b i l difforunt secuodum r e m . Sic p a r i l c r i e l s e m p i i e r n e p r o d i r e ; elsi non idein real ler esl ( ) , tatnen a l i c r u m a l l e r u m s c q u i l u r ; quare missae persona c o n v e n i l et a?lcrnalilt*r p r o J u c i , e l si q u i d n o n ab aliquo aelernaliler p r o i b i c i t u r , n e quc m i t i i i d (ab illo) p o l c s t ; binc e n i m tfi>possiiile esi Patreni m i l t i , quia n e q u e a quoquam p r o d u ( f r ) . Q u o d s i i g i t u r et reliqna omnia concodanlur, ; -
, ' \ , ' , \ . , ' , , ( ) . . () Hoc absurdum L a t i n i s t r i b u i t Nicolaus M e llMHiensis, quud bialuant n i i u i S p i r i t u m a F i l i o e t a F i h o procedere t*sse plane idem ; inde c o n d a detis, i i i t i i i F i l i i i m a Paire e t i a i u ideiu l o r e ac F i t i u m pr. cedere a Paire, q u o proprieialtrs c o n l u u d i i m u r . Cod. M o n . 6 J , L 8 i , cap. 34 : " - -
, - , / , , , , : >, . , > / , . . . (b) C l . S. T l i o m a o i , . I , q . 43.
96 t i E O R G l i SCHOLAIt , - . m e n , q u o n i a m ei qtiod lcinporalitcr p r o d i l etiam \ , ajlerualiter p r o d i r e c o n v e n i l , p r o d i l vcro t e m p o 95 ' r a l i i e r ex F i l i o Spiritus sanclus ab ipso missus, milli, miliere caro c t i a m aeicrnaliier ex eo p r o c c d i l . Atque exindc esl, quod Spiriltis sanclus non d i c i t u r a seipso sicul et neque ex se ipso p r o d i r e , neque seipsum, sicut nc|iie scipsmn niiilil Filinm,
, * . ! , ,
I , * , , , , , . , , , '
produccre. Si vero
at cuin i n i t i i l , qualenus
lactus e s t ; aique liscc respnnsio non est sophisiica, sed v e r a . N a m Tbeologus etiam a Domiuo ( S p i r i i u ) milli Filium, poiissimum u t homineiri, d i c i t ; si vero c l concedit eum m i t i i qua D c u m , altamen n i l i i l i n p o s s i b i l e consequi affirmat, si iiiissiotieni quis beneplacilum i i i t e l l i g a l ; inide elianisi e i p r i n c i p a l i l e r d i c i o p o r t e t , n i h i l eonlra valot; si vero q u a t c n u s e s l Deus, S p i r i i u s sancii niitlal u r a S p i r i l u , si quidein quatenus esi homo, quod bcneplacitum
L a i i n o s . , . . * , , ;
missio i n l e l l i g i i u r , et neque hoc
c m i l r a L a l i n o s f a c i l , q u e m a d m o d u m paulo anle d i x i t n u s . Sed si q u i probat sophisttce argumcirt a t u r , magis a r g t i m e n i a l t i r s o p h i s t i c e , q u i non o s l e n d i l , quomodo u t Deum i m l l a t F i l i u m S p i n t u * gMiclus ; t t e i i i m uulio niodo i d ab aliquo sanctorom dicluni oslendcre polest. A c c e d i l , quod e l ino|)iiiatum e l iuexspeclalum liabet: F i l i i ac S p i r i l u s i n r a magnopiTe
i u omnibus c o u i m u n i o u c m tione causali
n i b i l essc m i r u m ac peregrinum a i l ,
sed Patrls e l F i l i i i n aliqua re c o m i n u n i o n e m p e -
( 1 ) , .
regriuani et m i r a n j d e p r a d t c a t . P r i m o i g i l u r non , * oportebat ipsum fidei verilatem i n eo q u o d non ( j n i i r u m et i n s o l i t u m e s l , c o n s t i t u e r e ; c o n l r a r i o , e t i i m fidem nostrain novimus abundanlem iis quas , alttazOr * c i \ sluporein diflicullaleinque i n j i c i u n t . Potius d u b i taret quis non i i m i i e r i l o , utrum opinaiur mirand u n i , si producere comuiune est F i l i o ac P a i r i , au vero si eis cominune est m i l t e r e ; neque enim i d liquet. Si i g i l u r l o q u i v u l t de producere (proditmiitere cendo), atlamen circa i n i l l e r e versabalur p r o p o s i , , . " 6 , ' , * > ' , * \ . 1 (2), ' ' .
t u m ; oportebat e i i i m euia osteudere, ncquc c o m m u t i i a , s i c u l neque ex cauta quilur de miitere , es$e;
esse ex e o r u m n u n i e r o , quse s u u l duabus personis si vero lo si non e r a l c u r n i i r a r e l u r ,
c o i i i i i i u u e esl P a t r i et F i i i o . E i e n i m Patreui et F i l i u i n m i t t e r e S p i r i i u m s a n c l u m , n o n licet infirias
, , , i r e , c u m Veriiae ipsa u i r u m q u e affirmet ( ) ; D ergo unius 69l personae; S p t r i l u m vero ntiuere seipsum vei a seipso m i i i i , n u i l i b i S c r i p i u r a r u i u dicium r e p e r i i u r ; ergo e l i r i u m persouarum csi tuiuere Spiriluiu sancium. Eisi enim a seip&u u i i u i i u r . Nam m i l i e r e u r d i i i c t n Spiriius declarat -, , - , \ ' . \ , (2) Joamt. , 8. ei x v i , 7, seipsum eum m i s s u r u m d e d a r a v i L \b) Coiiier Joan. x v i , 7.
u b i v u l l s p i r a t , a i certe non e l seipsum n i i t u t vel unius persoiue a d a i i c r a m , ad i n i i i i u i u i u eum quem ipac progrcdiens p o n i t , q u o d , cuin una diviua persona iuvisibitis facla f u e r n , ailera niamieeialur ). <iueui o r d u i e m impossibiiu cai ceusere o r d m c j u
(1) M o n . f. 2U7 a, , i . c.
.
t
() M m i r u n i Cbrislus Joati. x t v , i6 Patretn n i i s x u r u u i ease S p i r u u a i saucluin d i x i i ; Joan. x v , 2(>
S1 .
REFUTATIO MARCi EPHESINI. slaleni et aucloritaiem unam
58 Spiritus osiendit, quam prorsus cum habeC
E i , S p i r i t u s ad seipsum. Spirare aulem u b i v u l t p o l c habct a Patre v o l u n l a l e m et et F i l i o missua. N a m c o m m u n e m eamdemque
> , , . , , . , , \ (4) ixl ) IJarpl

7
Palre et F i l i o habens v i r l u t e m oinjies sanclificandi et omnes dignos beneiiciis afficiendi a i b i l atate i n d i g e n t i b u e d i s t r i b u i t . roune. obsi&tens, sed beneficia sua et gratiam curo poteAtque baec q u i d e m (lcei v a l e n l , si d u b i u n i cadit i n i d , an miltere s i l c o m Si v e r o d u b i u m est circa producere quoad praesentein disputalionem i d a proposiio r e m o l u m f u e r i l ) , p r i u s f o r t a s s e recie ambigebat, nunc vero ab o m n i diflicullate l i b e r e r i t . Si e n i m m i t i e r e S p i r i l u m sanctum, quod comraunc est P a i r i et F i l i o , n o n actest quoque S p i r i t u i , n i h i l m i r u m , si et producere, quod illis p a r i t e r c o m m u n e e s l , nou a d e r i l S p i r i t u i . Si vero c o m m u n i o n e m F i l i i e t P a l i i s i n producendo a Dionysio e l Gregoriu excludi ac p r o h i b e r i p u t a i , ne S p i r i t u s quoque i n banc c o n i m u n i o n e m i n d u c a t u r , L a t i n i surama c u m Hcere qui fiducia sibi asseverabunt hanc c o m m u n i o o e m i n credimus unigenito Patri solum upaterinquil, Patre excepto neque
(2) , \
( ) .
ixl
, ,
Patre e l F i l i o colligere ex i i s quae C y r i l l u s d i s p u t a i , u n o loco a i t : Coeeternum et omnia eadem mensura Patri Filium possidentem,
(4).
* ,
~ (5) , , , , ' , \, %k ,
t generare excipiaz, nitate. dicuntur
e l a l i b i : In Filio
cundum omnia similiet de Filio, Pater.
mquali excepta
Eodem pacto et A l b a n a s i u s , Eadem, qucs et de Patre,
praterquamquod
non dicilur
E l idero r u r s u m : Quce de dicunl sacra> Lillerw, Neuter b o r u m Paier.
(6) , , ^ dicuntur,hwc , ' ( ), (7), Yi< ,

9
et oV Filio
0, quod non dicitur ratione
alius quisqaam d i x i t : excepta
productione seu s p i -
(). Quod vero neque Diony&ii verba o b -
slant, neque q u Theologus d i c i t , m u l l a q u i d e m , dicerc i i c e t , i d o s t e n d u n l ; sed sufficii t a n l u m h c d i c e r e : ac de Dionysio quideni d i c i m u s , demus producere etiamsi noo esse commune F i j i o et P a t r i ,
'
quia fleri n c q u i t , u t et S p i r i t u i a d s i l , c u m w n c l u s d i c a t , quae coinniunia suut i l l i s , eadeni ei S p i r i i u i communia esse, atlamen cerie n u l l o modo m i t i e r e S p i r i t u m sanctum inesse liceal; ipsi S p i r i t u i , esse vcro commune P a i r i et F d i o , adeo u t boc negare n o u uode vel n o n bene D i o n y s i u m statuere i d (licet e n i m instare ex missione) Tel generaliui
. ,
, , , oxv kabit rius , . . Filius, a i l : Omnia quwcunque Filius, sunl et Spiriius fllialionis
(8) D cuncta, q u x n o n opposila sunt ratiOni S p i r i l u a , esse inlelligenda ; si lamen recle s t a t u i t , q u e n i a d m o d u n i e l p r o p o s i l i o n i : Omnia opposila F i l i i generalionem, prteter qum tunt Pahis comr a l i o n i . Si vero magnus Gregoc u m generatione s i m u l et u t , cura g e n c r a r e l u r , a
cogilando addenduin est : quae IIOQ sunt
p l e c l i t u r apiralioneui u l ex PaVre pcr g e n i i u m P a t r e dataro F i l i o , raiipne geiierauoiiis ei ftuoiit.
in Spiritura
lerminamem
c o m p r e b e n d u n t u r , quia genilus ex Palre ea a c c i p i l (5) (G) (7) aliud (8) duui, M o n . f. 20S, a, . Mon. . C o d . . Yel p r o legendum sive q u i d q u a m , vel m u l a n d u m v i d e l u r . l l i c fortasse a l i q u i d d e e s l ; v i d e l u r s u p p l e n . 37, 58
9
(1) M o n . f. 207 b , . (2) G y n l J . I . . ad H c r m . apud Beccuni E p i g r . X . (Gr. o n l i . !I,bib-617.) (5) C y r i l l . O r a l . do T r i n . , apud B e c c u m , 1. c. ( p . 617.) (4) A l b a n . o r a l . 3, c. A r i a n .
() Late boc a r g u m e n t u m cx Patribus i r a i i a l Leo A l l a i i u i io V i n d i c i i s synodi E p b e s i n s , c. p . 179 seq. PATROL. G K . C L X l . 4
99
O E O R G U SCHOLAIUI
Deinde coualirr OStendere S p i r i l u s sancti m i s - ' ti
100
i k m e m aliud t|uid esse ab aetcrna processioue
, \ , , , . , , * , , * , , \ 6 , , ^ \ . . ,
missum S p i r i u m s a n c t u i n n o n bypoatasin esse affirmat, verura g r a l i a m e l operaliouein, u l ipse d i c i l , S p i r i i u s . Nos auiem de missione c t de procesaione p r i u s mediocriier d i x i i n u s , etsi concedatur duas lias res ccssioneni esse, n i h i l o tamen secius lemporaletn missionein sancli S p i r i l u s x l e r u a m ejuadem p r o supponere. S i vero S p i r i t u s sauclus, n i i u i t , n o n S p i r i l u s sancti b y p o Paraclclus, S p i r i u i s v e r i l a i i s , q u i a Palre p r o c e d i l eiqueni Fiiius siasis csse d i c i t u r , longe a sana roenle, ab o m n i j u d i c i o e l ab on.ii arle logica abesse oporlet q u i td esl c r c d i l u r u s . Quae i g i t u r o m n i a cuoi i t a sc babeant, f r u s l r a r e p r e b e u d i t L a t i n o s , quod male
t u l v a u l i l l a i n ad absurdu.u dednclionem ex d i v i - r j , sione c o r u m q u Dco insunt. N a m d e i n o n s l r a l u m . cerle est, causatum commune esse F i l i o ac S p i r i l u i , , atque mitlere cominune P a i r i ac F i l i o , e l sic n o n , nccesse esse o s i e n d i i u r , u l o m n e , qtiod de Deo d l c i l u r , a u l unius l a n l u m s i l personae aut t r i u m personaruni s i m u l , p r o u t a r g u m e n l u m conlra L a l i n o s p r o l a t u m v u l t ; e l quas v i r isle conlra e j u s modi solulionem aflert ralioues, eae fuiiles o m n i EPJIES. C A P . X I . L a l i n i t e r l i u m post PalTem e l F i l i u m esse S p i r i tum s a n c l u i n v e l u t i concessuiu babenles, ex boc oslcadi p u l a n l , etiam ex F i l i o Spiriium ordine ex parte e l nibU sanuni conlineules probatas s u m . , , \ , \ . . ' ( 1 ) . \
s a i r d u m procedere. S i c n i m , a i u n l , n o n b a b e r e t ^ . rdincin ad F i l i u m secundum b a b i l u d i n e m ad i l l u m , , , \ ; ; Jiaud t e r l i u s diceretur neque proximu& posl i p s u i n . , * , ( 2 ) V e r u n i , v i r i prafslanles, ego ad eos d i x e r i m , si posl Patrem secundus est F i l i u s ( i d enim babiludo p o s l u l a l ) , fieqttc aliud quidquain i n t e r c i d a l , q u i d a n e a l i u d fuerit 6 p i n i u s sancius quam lerlius ? P r i m u s e m m ^ r i l n u l l o prorsus n i o d a ; secundus a u l e m ueceseario est F d i u s ; i e r t i u s ergo est S p i r i i u s sanctus, quando>{uidenvcoropletivus esl bcaue i l l i u s T r i n i l a t i s . Proptcrea c l i a i n o r d o , u l pnto, a ibeologis assuinplus, ne F.liua crederetur S p h i l u s , ei posi Patreni p o n e r e i u r . Nam ab hoc praescinaiunl, ilenies eliam o r d i n e m l o l t u u l . N o n babet, ' . \ , , ( ), " , ; , . \ , , , . , , , , '
o r d i n e m âncta T r i n i l a s , non quasi inordinata s i i ,
sed u l supro o r d i n e m l e v a i a . r u r s u m : Eadem D e l praenuroerantur e l connuroeranlur et s u b n u m e ( 3 ) . r a n i u r . Quid i g i t u r o r d o vebis c o n f c r i ad supposi , l i o n o n i vcslrain siabilien t a m , nibi iieccsse i u e r i t , u i omne quod conneclalur v c l babcal babiludiiitfm ad a l i q u i d secunduni o r d i n e m , ex eo -otiam babc.il essc? Age v c r o c t magnum vobis adducamus B a s i lium, u t sciamus q u i d de proposiia q u a s t i o n e tanclu$ &
%
( 4 ) ; ..
\ , ' \ \ ( 5 ) ,
%
. * ci
e n u n t i e l : Quoniatn, omnis in rem creatam Filio (\) t2) (3) orai.
i u q u i i , Spintus bonorum shnul
quo in-
>* .'
largiiio
scaluril,
quidem dependet, quorum
sine ullo
I n M o n . 256 f. 242 b , esl cap. 6. M.n. 2 7 , f. 208 b , ' , recte M o n . 2.. Naz. O r a i . 2 4 , e d . B i l l . p. 431 ; Clcmcia-. 54,
(4) Q:B sequuntur post / cx c o d . :. 2>, f. 293 a , adjunximus i b i buic c a p i l i a d d i i a . (5) Basil. ep. 3 8 , a l . 4 3 , de di&crimiue caeentiai ct byposl. ad Gregor. i r a l r e i n , n . 4.
101
,
REFUTATIO MARCI EPHESINI.

, . - tervallo concipilur nexum, dum hypottQiin quod post Filium ex Palre subsistit. quct Paler est, unde et proeedil, propriela* hoc signo cognoscitur iuquit, el cum FUio illit
1
, kabet vero esse ex ea causa a m tecunti quod dependet, deelaralug,
, ; , \, , , , * , , (4) , \ \ ^ . , , \ . , ; 0 . \ , * \ , , ; , ! . . , , . , -
Audisne usque i n coelum fulgen-
lero P a l r e m , quae d i c i l FUio,
boc e s l , c u m eo liabiludineni babel, n o n quia ex ipso p r o c e d a l , scd quta c u m ipso sine uilo i n l e r vailo ex Paire babens esee e o n c i p i l t i r , dutn U n i g c n i i i mediatio, u t frater ipsiua Gregorius Nyasenus a i t , e i U n i g e n i l i ralionem sibi serval e l S p i r i i u m a naturali ad Palrem liabiludine oon e x c l u d i t . E t r u r s u m , sigmim cognoscKivum, a i l , b o c babel, quod post F i l i u m e l c u m F i l i o cognosciiar e t ex Paire subsistil. Quibus q u i d c r i l luculenlius v e i c l a r i u f ' vel c u m noslra sentemia concordautius? SCHOLARIUS. L a t i n i e i ipsi a Deo r e m o v e i u e u m o r d i n e m , quero Ecclesiae doclores c i u n l ordioero s e a i i i d u m r e m o v e n t , h i vero prius rejiatque posterius, adnascilur ab faciat. Supra Triniiatem secun-
q u i quidem proprie i n rebus creatis ordo d i c i l u r , e i universim o r d i n e m q u i rebus exira ex a l i q u o , quod i n ipsis eutn ejusmodi enira o r d i n e m esse
fianclam
s i a t u u n l . Sed etiam quantum ad nos, n u l l u r a o r dinem habenl i n t e ipsis d e f l n i i u m , v c r u m d u m diversos respectus possuni ( d i v i i u e p e r s o n x ) e i p n e n u m e r a r i e i connumerari et s u b t i u m e r a r i ( ) , quae i n nos d i f f u n d u n l u r bencficia toiiuo T r i n i l a t i s s i n l commairia, taroen eorumdem varietas Inde processit c u m ordine qtiodam a proprieiate c u -
\ , \ C etsi b u j u s r e i alius ordo causa est. Quamvis e n i m
4) , ' . , , .
j u s l i b e l d i v i n a r u m persenarum d e s u m p l o , p r o e l d i v i u i s personts aliis a l i o r u m proprie beneficior u m gratiam ascribere gratiaaqve referre consuev i m u s . P r o u t beoeficiorum ejnsmodi m e m o r i a n o t s u b i t , i i a e l n u m e r a r e e l coilocare divinas p e r Ordinem eonas solemus e i sic procodere ad gralias agendae vel ad glorificandam bealam T r i n i l a i e m . i g i l u r , q u e m sancti a Deo e x c l u d u n t , L a l i n i cerie c u m i l l i s quoque e x c l u d u n i ; e u m vero o r d i n e m , sine quo beala T r i n i U s n u l l o modo T r i n i l a s d i c i poiesi, queinque e l divus Basilius et Nyssenus, c t
1
\, , \ , , , \ , * ( 2 ) . (3) , , , , . ( ! ) Cod. 2 5 6 , . (2) . . 209, a. . () Vide G i e g . Naz. o r a l . 2 4 , p. 431 ed. B i l i i i .
anle bos communes Adei supposiliones nos edocent ex divinarura personarum p r o p r i e u t i b u s processionibus signiAcatum necessario resultatitera ei et ipsis
earumdem d i v i n a r u m personaruin norainibus recle negare n o n a u d e n l neque c o n i e n lionis gralia i n evidens semel p e r i c u l u m p r o j i c e r e . Prodesi ipsis o r d o non solum p r o ea suppositione circa quam ersalur conlroversia, verum pro onaiii v e r i u t e , quam v e m i t . Nam innovatio (3) M o n . . probe n o r u n t p r o i i n u s suas circa ordinem, a i t magnug
animas d e s e r t u r a m , siiuul ac ipsi o r d i n e m nega-
Basilius, tolius ipibu exmlenlice Trinitatis abnegatio est.
G E O R G I l SCIIOLARII despectum t n $e habet ei R i d i c u l u m vero est, , . ,
104
,
quod ipse (Marcus) censebat L a l i n o s d i v i n i s p e r sonis ascribere o r d i n e m , quem babenl ea quae sunt cum aliquo c o n n e c l u n l u r . Nou i t a i m p e r i l i
5 ; . , , , \ . \ . . , , , , , ' .
L a i i n i , u l tanquam tres domos vel aliqua e o r u m , quae i l a conligua c l connexa s u n l , divinas p m o n a s collocalas esse a r b i l r e n l u r , quamvis n o n n u l l i sanc l o r u m t a m crasse et figurale ad v e r i i a t c m magis roanifestandam divinas personas coliaerere et c o n tiguae esse ad i n v i c e m dicant, naturae absque ullo i n t e r v a l l o u j i i l a t e m i n perfecla bypostaseon d i s t i n c i i o n e i i s q a i crassioris i n g e n i i s u n t personis sufficiunt ea
9
declaraturi
et oslensuri. A t q u o de o r d i n e quidero i n d i v i n i s quae a m u l t i s j a m prius scripla simt ( a ) ; ad praesens vero argumeetura vel ea sufliciunl quas i n praeseniia p r o L a l i n i s r e casantes illaiionem ipsius dispulavimus. N i b i l e n i m a l i u d , quod responsioue indigeat, u n d e c i m u m ltoc i n m e d i u m p r o f e r l a r g u m e n l u n i . Si tamen i d f o r tasse, quod a i l , d i v i n a r u m baud n a i u r a eis m s i l u m persouarum o r d i n e m in p r i esse, neque a c o m m u n i
magistro, q u i unirs est ex beaU T r i n i l a l e ,
mia p r o lege s a n c i l u m , v e r u m a doctoribus accep l o m ad fugandas absurdi cujusdam deductiones : ad boc melius fuerit dcie. EPHES. C A P . X I I . Ilagnum aliquid clus d i c i l u r Spiritus quod et proprius Filii conferre v i d e t u r Filii; L a t i n i s ad suaro bypothesi stabiliendam, quod S p i r i i u s s a n ego vero addam quoque, Filio Tbcod i c i l u r e l non alienus silentio c u m risu respon-
. IB* ( I ) . (2) , (3). ' \ ; ' . ,^, * (6) * (4) ' ,
et quaicuiique bis e i m i l i a . N u m i g i t u r idcirco c l ex ipso procedii? A l non sinet hoc p r i m u m d o r e l u s , q u i blaspbemam et i i n p i a m b u j u s m o d i o p i n i o n e m a r b i t r a l u r (b)\ dcinde et ipse d i v i n U s i n os C y r i l l u s bisce i u verbis : Nullo modo conculi fidem sauclis Palribus fidei $ymbolum immulare;
t
patimur vel sunt, Spirilu$ permit-
(5) *
noslris definilam positce
neque etiam nobit vet aliis bunt, sed
timut vf/ unam vocem earum quctibi non enim ipsi loculi
(!) I n M A D . 256, f. 293 a est cap. 7. D || , (2) Galal. , 6. Cf. K o m . v n i , 9. (3) Vide C y r i l l . i n Joan. x v i , e l resp. ad T h e o * . ^ dor. aliaqne tcstimonia apud A l l a t . V i n d i c . synod. . Ephea. x x v i , p . ! 18-120. (5) C y r i l l . e p . ad Joan. A n i i o c b . de pace. A p u d (4) I n margine cod. Monac. 2 7 , . 209 b , leglA n d r o n . Gainal. c 104 (Gr. o r l b . 1.11, p . 452-453) t u r nola manu Plusiadeni scripta, quae est h u j u s leciione paululum d i v e r g e n t e . m o d i : (6) M o n . 256, 4 . . , () C o i n m u n i l c r tbeologi d o c c n t , i n T r i n i l a t e esse o r d i n e m , non qualenua uniias, seJ qualenus T r i n i t a s eei. Ila Pepanus Opp. ed R o m . 1787. v o l . I I , p . 613, ad a r g . 60. L a l i n u s apud Nicelain T h c s * a l . D i . i l . u : i n i l a s , a i l Pepanua, qualenus u n i tas, unuiD e s l ; uuum vero qua u n u m neque sec j i n d u m e s l , neque l e r l i u m ; quaieiius vero T r i n i t a s , nccessario naiuralem babet o r d i n e m . A d d u c l i s deinde Rasilii et Nysseni l e u i b u s p e r g i t : Ordo est i n T r i n i l a i e personarum, noti n a l u r a r u m d u i i i i c i i v u s , neque secunduui posiliouein ( ) u l v o l u i t Eunomius. Quod Cbrysostomi a u c t o i i l a l e c o n l i r m a i , cu]us verba i i l i i m o Joco i n Becci Epig. leguntur { G r . o r t b . t . 11, p. 558 ) ) Nola inargiualis P l u s i a d e n i : c Non o p o r l e b a l beodoreluiu e l ejus verba i n medium p r o d u cere, d u m nos e l Theodoreluiu synodi ^quarLe) senlcniia c o i i y e r s u m , ejus vcro capita non n i u l i o a n tea refulaia a sanctissimo C y r i l l o e l analbemaie perculsa a synodo ( q u i n i a ) e l p o s l e r i o r i b u s nibus U m dicrie e l pcrspicue n o v i m u s .
105
' abxoX cl , .
R E F U T A T I O M A R C I EPHESINF.
, , sanclus, alienus nem. qui procedil quidem ex Deo Patre, non ralto aulcm est Filio secundum e&s ntias
'
Atidisnc, secundum q u a m n a m r a l i o n e m F i l i i
d i c a l u r S p i r i l u s et propritis ipsius c t n o n ab ipso alienus? Secundum essenliae r a l i o n e m , a i t C y r i l l u s , n i m i r u m u t consubsiami.ilis F i l i o . Drcii atitem e l divus Gregorius Nyssenus : Spiritus quidem dicitur, cum quo sine ullo concipitur, qucc Pater tanctus Filii iimul intervallo
',
\ ; ; , , . \ ({), ( 2 ) .
habel vero esse ex ea causa aposlolicorum ct
connexum, proprio-
ett, unde et procedit ( ) . Quem i g i l u r
meliorem i n t e r p r e t e m divinos tbeologos ?
n i m e o r u m d e m v e r b o r u m r e c i p i c m n s praeter isios
(5) ; . 0 1 , :, , \
SCHOLARIUS. L a t i n i , q a a m v i s m u t t a babeani qurc d i c a n i du T l i e o d o r e l o , u l i n l i b r i s apolrtgeticis p r o tpsis c x a r a i i s v i d e r e est, eum cumque possint coutra e u m prius cxeepttonem p r o f e r r e , poseint vcro c l r u r s u m oonciliare c u m caeleris, quando sanam s c n i d tantum roagna dixerint, enim scripta uipole ambiguitate (eiiiiam amplexus est, lamen Tlieodoreli
, , , - ! . , ' , ; ' \ , '
plena n o n esse i n m e d i u m p r o f e r e n d a . D i c i
p o t e s l , i p s u m , q u a n d i u N e s l o r i i pernicioso e r r o r i el ipse adbaesit, s i m i l i ratione u l iste fecit S p i r i t u m a F i l i i essentia alienura babuisse, et i d c i r c o subsistenliam negare euro ex F i l i o et p e r F i l i u m
\ Q babere, per q u , si p e r q u i d a l i u d , etiam S p i r i l u a . s i n c l i c u m F i l i o consubatanlialiias ostendi p o l u i t . Dici vero etiaro potest, ipsum posterius ad v e r i talis t r a m i t e m progressum n u l l o modo censere ex F i l i o S p i r i l u m esse c r e a t u m , u t hasretici e o r u m l e m p o r u m sentiebant, atquc propterea.ncgare e o m ex F i l i o et per F i l i u m exsislentiam b a b e r e ; sic e n i m et c u m c u m aliis creaturis ex F i l i o c t per F i l i u m subsisienliam eive o r i u m babere n u g a b a i i l u r i l l i . Quapropter, q o a n t u m a l t i n c t ad sermoncs de S p i r i l u sanclo, n o n valde Theodorelo oporicl, pcrfeciiori ratione v e r u m F i l i i dici invenire crcderc Quod cuin ex aliis m u l i i s c u m accuraia ac liceai. S p i r i l u m sanctum n i h i l \
, \, 5 ' , , , , , , . " 0 : ; * * , : /
vcro S p i r i t u i n
aliud s i g n i i i c a l nisi S p i r i l u m a F i l i o c l pcr F i l i u m pririciptis fldei. Namque praeier i d , quod i n d i v i n i s nulla alia h a b i t u d o cogilanda e s l , quam ea quae esl secundum c a u s a m , quando a l t e r u m altcrius d i c a t u r csse, qua? q u i d c m secuiiduin causam b a b i ' ' . R e l i q u a , ..., u t supra. (3) " a d d i l M o n . 2 5 6 . 579), a Constantino M e l i t e n i o t a , o r a t . 2 , n . 7 ( i b i d . , p . 788 ) aliisque p l u r i m i s . V t d e u t u r i n alia e d i l i o n e s y l l o g i s m o i u m G r ^ g o r i i Nysseni l e x t u i ideo b i c s u b s l i t u l a , quia Nysseni loxtus j a m p n r c c d e n l c capite i n oa cditionc prolaiu?s c r a t .
D p r o d i r e , i d ( L a l i n t ) m u l l i e o s t e n d u n l r a l i o n i b u s ex ,
. " \ * >, *
* ( 1 ) I n Marc. f. 165, a. c o r r e c t . . L e c i i o T a r i a l , u t iufra audics c l S c b o l a r i u m d i c e n t c m . ( 2 ) Pro hac propos. . . . , banc aliam babel Monac. 256 : () Verba cod. Mouac. 256 : Dicil aulem el magnus BaiUius capite decimo octavo ad Amphilochium: Spiritu* Chrisii dicitur ul sfcundum naturam ipsi propriui factus ( vel: ut naturaliter cum ipso aflinitatem liabcns) ; q u i l e x l u s sopis<iinc a theoUîs a d l a b c i u r , u l a B o t c o , K p i g r . v i (Gr. o r l h . I I , D.
107 ( cum magnus Basilius d i c a t : prielatem Paire intelligo, quando r u r s u m : Idenlilatcm est Filius), dilur, inquiunl, Ergu
G E O R G M SeilOLARll ( , Patrem procedil, pro~ el *
10 ,
tutlo e i i a m essemiac i d e n t i l a : e i i i nceessario i n d u c i l s b a y e t ex Patre
( I ) . \
nalurse c&ttfitfmur,
quoniam ex arbitramini. quod ex modo
s r d non ipsa bac inducta e x c l u quemadmodum vos Pairis dici eo
) *
, , . , ; , * , . ' , ,
9
Quis ncsciat, S p i r i l u m Palre est vel p r o d i i ;
impossibile vero alio
F i l i i d i d S p i r i l u m quam eo modo, quo et Pairis esse d i c i i u r , ne F i l i i c u m Patre absque diflerenlia consubslantialiias 4um latenter excidat ? V e r u m n u l adeo niamfesium p a l r o c m i u o i L a l i n i s p r a b e n l E i c n i m magnum Filii Filio Alhanaspira* spirat; bic enim
raiiones, licet undequaque sint vera?, quale d o c t o r u m eis exbibenl dicia. culum sive flatus esi; sium a d d u c u n l , q u i a h : Hic Spiritus dicentem : El Spiritus ex Patre et
. '
#
alque bealum E p i p b a n i u i u
quem enim Ule vocal spiraeulum F i l i i , euin d u c u n i e t d J v u m M a x i r a u i i i dicentcm : Spirilus $anctu$, quemadmodum est Dei et Palm, lanquam epicoe, qu\ ex Patre proplerea nalura secundum Ua et Filii eti secundum
. "
ex Patre ct F i l i o spirare asseverat. Pari modo p r o essentiam enrnliam, ge~
, . . , , " * df (2) *
essentiatUer
per Filium dici
nitum ineffabUi modo proctdil;
d i c i l c n i m bic p c r Spirilum esscnlaliier cum c x l c r i s Spritum ul dicil proprium
Palris e l F i l i i
Ylov
*atic&uin, quia ex Paire per F i i i u m p r o d i t . V e r u m e l i a m C y r i l l u j u eadem statuentem prodeunlem iptius, p r o d u c u n l , q u i modo per Filium naturakter propriut inquii,
, , ' . /jotor ' , , ,
titodo Spiri(u$,
ip$iu$ el in
ipso el ex ipso est, sicut et de ipto Deo et Patre teUiyitur. leslimoriiis evidenier d e m o n s l r a r i S p i r i i u m F J i i dici et p r o p r i u n i
t n - ^
lix quibus universis alque ex m u l l i s aliia ( L a l i n i ) aiunt nibil aliud prodirc. Filii
dcclarare, quain cx F i l i o e l pcr Filiura Sed neque G y r i l l u i n sibi c o n i r a r i u m , sibi ipsi uon s i t c o n t r a r i u s , i n eo quod S p i r i i u m non a l i c n u m esse, sed
(5
si quidem arbiiranlur, propriitm affir-
, . , ' . ' / , * , . * , , , * , ; ,
v i d c l i t e i F i l i i secundum essenlia3
raiiouem
i n a n l . Nain p r o p r i u m esse F i l i i S p i r i i u m d i c i l noo u l possesaioncui, nequc u i a l i q u i d c o r u m quae exIrinsccus e i accedanl, sed secundum csseniiai r a l i o n e i n , u i m i r u i u c u m esscnlia S p i r i l u s sancti eatlcm s i l cuin cssemia F i l i i ; procedere quidem ex
Deo Palre euiu a i t , p r o p r i u m v c r o F i l i i essc, qtiod 0 * i d c i n c s l ac p r o d i r e cx co p r o p l c r etscnlias r a l i o nem, quod e l Latini d i c u u l e i ubique c l a m a n t , ( fons e n i m d e i p c r F i l i u m ct ex P a l r i i s s l particops commuet Pater inquil, S p i r i t u m ergo sanciuw babcre q u i d c t n e x s i s i e n tiam ex*Deo et Patre u i a fuiile p l c r csscnliaB 2uiem raiionem lati l u m F i l i i l u m Spirilus sancti cst Paler ) , p r o Fiiio prodire, (qui) omnium nicari non polest. alque \ , , ,
, (
\ \ ), .' , (3) ( ) , c 8 e l apud Georg. Metoch. c. Maiuiel. C r e t . c. 8. (Gr. o r l l i . I I , p . 537, 538, 622, 623, 109, 987, 988.) (3) l l i c aliqua deesse o i i b i c c r t u m v i d t i u r .
pr<rler generandi p r o p r i e l a l e m , quas ipsi Ego c n i m , unum unum iumus, sccundum
cssentiam,
(1) C i l a t eadem Basilii verba Beccus, 1. ad iTlieodor. S u g d . n . 7. (Gr. O n l i . I ! , p. 142.) (2) Max. Expos. i n Zacbar. verba allegala sa?pe, ui apud Beccum ^ ^. I t i , aique ad T b c o d .
9
1C9 xa\ , ir
R E F U T A T I O M A R C I $! .
\19 p r o p r l c l a l e s sive b y i m sunt secunduni
. , \, qnandoquidcm sccuudum (!) \ f y , , , , , \ , \ - .
slases duo s u n l ; quare si unnm non
essenliam, e i i a m secundum omuia siini umitii q u s c q u u n l u r r a l i o n e m opposilionis, qnae i n t c r eos ftst (a); quare e t unus spirator sunt, u t jan srrpe d i c i u m esl, e t unua m i t l e n s . Hoc pacto e l
S p i r i l u s , q u i Palris esse d i c i t u r , et F i l i i S p i r i t u s esse pra?(Hcaiur secundum esseniiae r a i i o n e m , hoc esi propter essenlise i d e m i l a l e m . b\ eamdem vero senlenliam f e r l et Nysseni d i c t u m , u l r a q u e , qua p r o f c r l u r , leclione. S i e n i m legas: Filio det, vero legas Filii hoc vero dicitur, depenmanifeslissime is serrao p r o L a l i n i s e s t ; s i tunc a i t : S p i r i i u s q u i d e m signiflcat ( n a m s U opposi
, . , 0 ( 2 ) , stffltat ,
\ ,
d i c i t u r F i l i i utpote q u i simul c o m F i l i o c o n e i p i l u r ; prorsus relationem
, ( !) , *\ ) , , , , , ' ( ; ), ' , ' > , , ,
- raul concipi ex r e l a l i v i s est v c l alio modo
l l s , maxime vero a d relaliva spectal ) , procedere autem ex Palre d i c i t u r , utpoie essc connexum l i a bens ex ea causn, qua? esi Pater ; alque sic feredicil: Habei q u i d e m esse etiam ex F i l i o , cujus Spiritus esse d i c i t u r , sed non connexnm ex F i l i o ( n o n e n i m p r o d i t a F i l i o u l ex f o n t e ) , sed ex ea causa, quae cst Paier, connexum i l l u d habel et p e r F i l i u m u i p c r funem (catenam) (b) ad ipsum p e r l i n g e n s ; v e l m i si quis d i c c r e t , essequidem caloreni r a d i i u l ex radio p r o x i m e p r o d e u n l e m alque p r o plerea s i m u l c u m radio c o n c e p l u m , httbere vero esse connexum ex ipsa ea causa, q u e s i solr baec enim causa p r i m a r i o e s l , quod inde sit c a l o r . T a l i d o c t o r u m diciisdei p r i n c i p i i s consonant e t aliis doctorur n i h i l babent a d v e r s u m , a l i i c r vcro impossibile e s i id quod decens esl i n c u n c i i s s a l v a r i . Unde n o n solum ad defensionem L a t i n o r u m , veruro etiain ad solulionem eoruro, qaae c o n l r a ^ a l i n o s ipse p r o f e r l , a r g u m e n l o r u m b i c eufllciunt ea solumrooda. d o c i o r u m dicla recte i n i e i l e c l a .
U et fi Q iiaque paclo intellecla kaec sanctorum dic 0 ^, 0 * * , . . ( 5 ) . ' ( ) . " (5) (I) Joan. x , 2 0 . {t) Basilii verba supra ad Marci c. I I c i l a i a . (3) I n M o n . 2 5 6 , f. 293 b , est cap. 8 . (4)^ N o l a ad m a r g . M o n . 27 f, 213 b . : , , , , , ^ () T r i l t i m est S. Anselmi Canluariensis eflalum (de proc. S p i r i l . sanctt coulra G r a x o s , c. 2) : In dmni* omnia sunt unum, ubi n w i ebviat relaiionis ppotuio. ) Caienam () e l funem () u t e r q u e Grcgorios e l Basilius a i a l u u n t p r o exemplo c o n H c x i o n i s personarum ; hinc Nazianzenus, O r a t . 3U, p. 6(>9, e d . B i l l . (Or. i n C b r . N a i i v i l a l e t n ) a i l , u n u m ab all'*ro depcndere, verc auream e l salutarcai I t i n c u u i d ifliccrc (sv ',, ; E P H E S . C A P . . QuoJ per insufllationem D o m i m i s posl rc&urdederit, i d Laiini Verum n o n reciionem discipulis S p i r i l u m ex ipso S p i r i l u s ;
gyaibolum atque i n d i c i u m faciunl (c), quod eiiam tanctus procedat.
. " \ ^ * . (5) , quod i n caet. dcosl, cx M o n . 236 a d didiinus. ); (calenae) n o miue u l i t u r Hasil. ep. 38 de discrimine e?sentiaj c t byposlaseos. Qna de r c vide Manuel. Calccam, l i b . i , c. Graec: (Bibl P P . L u g d . l . X X V I , p . 284) et Andream Ubodit archiepiscopum i n sess. v i Conc. F l o i e n i i n i (Mansi, t . X X X I , p . 3 5 9 ) . (c) Nola i n a r g . : Non o p o r l e l l e , v i r o p l i m e , r e Ircbcnderc L a i i n o s , quia non ipsi soli vel p r u p r i e Marto i d d i c i i u l , v e r u m imiltos sancios soosos e ( pairouos babciues i d conlidcnler pra^dicaiil. lu
111 datam esse, cx eo s i u s ) , non abiero,
G E O R G I I SGHOLARIi
manifcstum est, quod n o n d v m inquit (CliriParacletu* non veniet ad vo ()*
112
stibstanliam Sp r i t u s sancti lunc per insufflationem * , . " ^ (), . \1

9
S p i r i l u s sanclus a d v e n e r a i . Si enim,
Testalur e l boc divus Chrysostomus i n G o m m e n l a r i i s i n E v a n g e l i u m secundum J o a m i e m , i t a d i ccns : Quidam Spiritum, suscipiendum

%
, '
Uaque dicunt,
Chrhtum
nen dedme ad eum errapecpec~ el accepisse
sed discipulos
per imufflalionem
(2)
(3),
aptos reddidiss*. gratiam,
Non vero quit
. ( 5 ) , ,
rel qui dicereiK tunc eot potestatem aliquam otque spiritualem cata. Idcirco cata
%
ul possini dimittere c Quorum remiserilis
el inlulil: oslendeni, ineffabilis donum,
(4)
> etc,
qnalem tpeciem sancti non est,
operalionis gralia quandoqui-
det. Etenim multiforme
est Spiritus et mirum
donavit. Domino autem Chri$to detrahens omnis Spiritus dem ti In Mogie Deu$ de Spirilu caleris lancti gratia requievit; iNon enim ad mensuram dal ilti Dsu$ Spirilum; enim Dei, inquit, > ideo et ex ea alii* donavit est. In et per eam divina prodigia operatus Spirilu
(Q) * , * (9), t t dC . >
. ,
**
() (8) ,
ejicio d&moma.
SCHOLARIUS. L a t i n i n o n ipsi p e r se boc a y m b o l u m v e r t i m a l i i s o b s e q u u n t u r boc iacientibus, faciunt, quibus
. , ' , . , ,
fi
ftdcra derogare nefas. A u g u s t i n u s e n i m i i l u m E v a n g c l i i l e x l u m explanans a i t , c o r p o r a l e m i l l u m flat u m n o i i fuis&c S p i r i l o s sancti dcmonslraiionem sanclum non a P a i r e solura, sed e i i a m procedere. E l r u r s u m s u b s l a n l i a m , sed significalionem, a Filio libro Spiritum quarto de voluecoret per c o n g r u a m
, ' , , . * , , ' ,
T r i n i t a i e : Nec video, quid aliud significare rit, cum sufflans in faeiem ditcipulorum poreus cum seusu corporaliier per
r
ak : A c c i -
I4TE SFIRITUM SANCTUM. Neque enim flatu itle tangendi atlingens Spiritus tancti significationem procedere procedens ex ore substunlia demonttratio lautum sancium illum Palre
* ,
fuit, $ed , non Spirilum
congruam sed et Filio
(6). Divus autem G y r i l l u s i n d i c t u m i l l u d : a i l : Jdeirco et eorporalUer oslendem, quod quemadspiritus convewen humanu* dcitali insufllavit,
Et ego rogabo Pairem, ducipulis
>
modum ab ore humano corporce procedit, sic ex divinu subitanlia ter Spirtlus
, ,
qui ab ea e&t profunditur.
E l r u r s u m , (6) (7) (8) (9)

W
(1) J o a n . . 7 . (2) .256 . 5) . 2 5 6 . '. (4) o m i l i . M o n . 2 5 0 . (5) Juan. x x , 2 2 , 2S. \ e r o , qu? n u l l u m babcs sanctum r o n l r a d i c c n l c m , olus o m n i n o r e l i c i i i s a le ipso inania e i nova c o n t r a cos consuens aperlo c o n l r a v e r i l a t e m pugnare apparcs. (a) Eadem c d i x i l T h e o p b y l a c l u s Gom. i n J o a n . , 3 5 , et t. 39 ( o p p . I , p . 5 5 0 , 6 1 2 ; I I I , p . 5 1 8 ) . Ita p a r i l e r Nicolaus Meihonensis, God. Monac. 66 f. 8 1 , cap. 35 : " /. ^, , " A r , ( ), ;
N u m . , I G , 17, 2 3 . , 3 1 . - Joan. . 256 ; - ". " M a l i b . , 2 8 .
H , \ , ; Adhuc si ipse Paracletus lunc datus est per insufflatienem, et non charisma remxmonii peccatorum, ut ipse declaravit Satvator addent: c Quorum remiieriltt peccata, remiliuntur ei*, (novit enim sermo et charitmala vocare ipiritu$), cuiusnam ett tunc illa in lerris prcesentia ? Vel ejusdem, et lunc mperflua ; velalierim spirilus, et quatisiste? (6) u c c v c r b a , q u e x s i a n l , 1. i v de T r i n . c . 2 0 , pariter a d d u c i l G r c g o r . P a i r . A p o l . i u M a r c i E p h . confessionem, cap. 43 et ad i m p . T r a p e z u i . l , n . 2 0 . Gf. et A u g . c o n i r a M a x i m . 1 m , c. 14.
113
REFUTATIO MARCI EPHESlPir.
1U
, libro q.iarto ad Herir.iam : Quari fonte ptemtudmh lucc, i n q t n l , immittent et dkem . Accipite Spiri ( 1 ) . tum tanctum, ticque carnali et manifettiore flatti " Spirilu* naturam bene adumbrans. Eadem p o t e r i t c > (2). quis rcporire dicenles l u m Basilium tuni fcre o r a nee sanclos, e l corporalem illam insufflalioncm t y p u m , ostensionem et demonstratiooem p e r c o n gruam significationem, e l adumbralionem et e x b i bitionem appellantes. Beatus vero Augustinus non polest perspicere, a l i u n i sancti ex F i l i i deitale flncin babere potuisse Spiriius q u i ipsis proccssionem. i l l a m insufflationem, nisi u t significarel invisibilem Quare L a l i n o s maniieste c a l u m n i a t u r
' \ , \ \ . , , . . " I I
lanquam p r i m U assertoribus hanc senlentiam a d s c r i b i t ; vel eliam doclores hallucinalos esse p u l a t q u i conlraria docentes vera docere p u l a t . i t a que L a t i n i s suQlcil ad suam causam defendendam,
quod t a n l o r u m laliumque d o c t o r u m aseertionem -^ . r e l i n e n i . Si autem v i r hie i d quod per i n s u f l l a l i o , nem signiflcalur creaiam S p i r h u s sancli g r a t i a m . * , ' . * esse a r b i i r a u i r , L a t i u i emn prorsus falli d i c e n t . Gyrillus enim a i t : Carnali rurnfb Spiriius sancti et manifestiore flalu naunde s e bene adumbrans;
cunduin C y r i l l u t n i d quod signiflcatur est S p i r t tus sancti natura. doclorum asserlioni R i d i c u l u m vcro est i d , quod aiquc L a l i n o r u m doclrinx ChryBostomi d i c i n m subadversum esse c o m m u n i c e n s u i l . E i e n i m Gbrygoslomus non de typo l u n c prolato et de r e , quam typus ille vel signum m a tum est, q u i d i l l u d f u e r i t , u t r u m goluhi p r e p a r a l i o quacdam ad f u l u r a m Spiritus sancii susoeptioneoo, u l n o t i n u l l i dtcebant, an e l gralia quaedam S p i r i t u e , veluti gralia d i m i u e m l i peccata. Quorutu p r i u s a l i o r a m o p i n i o n c m esse nec ipse a b n u i t , u t palet ex ipsius verbis : Non vero quis errarei, diceret, et tune accepisse eos, e t c . ; qui posteriuR v e r o
, \ () (& . , , , (3) , , , , \ , .

x o i v j * \ ntfcslabal, a g i t , veruut de c o , q u o d a p o s l o l i s d a -
u t suam p r o p r i a m ponit s c m c n l i a m , camque f o r lasse c u m quadam i n c e r l i i u d i n e et haesilalione, quapropter e l m u l t i s visum est alienam esse a ejusque s e c u r i docloris ingenua libertate diceudi
* , ,
, ' .
t a i e h a n c illius sermonis partem. Sed si e t i a m q i i a m maxime genuina est, n o n lamen aliis doctoruni diclis adversatur. Cum e n i m dnae sint quaislione :
' , ' ' * a l l e r a , u l r u n i corporalis illa insuffalto typus \A demonstralio f u e r i t processionis Spiritus sancti a 0:. FHio et per F i l i u m necne ; alicra vero, u t r u i n i d , , , , quod tunc flebal e t d a b a l u r , pneparalio q u x d a m iis graiiis, f u e r i t , an gratia q u x d a m ex m u l t i s
quas poslea Salvator copiosas et collcclas e m i s s u rus c r a l : ad p r i o r e m quidem quaesiionem respond c u l camque solvunt l u m aancli n o n i t a pridem in mediuin p r o l a t i , l u m e l alii m u l t i c u m ipsis,
(1) C y r i l l . i n J o a n . x i v , 16. C i l a t u r apud Beccum o r a t . 1 , de u n . , c. 2 8 . E p i g r . e l iv ( C r . o r l h . I . I , p . 1 4 0 ; 1.11, p . 529. 560) apud Gregor. C p l . atl i m p . T r a p e x . n . 20 (Gr. o n b . , . I , p . 466, 467) et apud Andream R h o d . i n conc. F l o r . , sess. v i . ( H a r d . , I . I X , p . 72, 73 )
(2) Eadcm dat B e c c u s E p i g r . ( G r . o r l b . , t . 11, p . 60.^), vi ex parlft quoque C o n s l a n l i n u i Meliteniota. o r a l . 2 , n . 9. ( I b i d . p . 794.) (3) d - e s l aii M o n . 27 f, 214 b ; acd b a b e l Marc. f. 165 b .
115
GEOUGII SCIIOLARIl
116
qua ex soliitione etiam L a l i n n r u m ad hanc qiMC- , stionem fa-ta csl illatio ; Clirysoslomug aulem ad ' posteriorem respondet beneque eam s o l v i t . Quare , \ quod gratia quasdam tunc dala est et f a c l u m non mera f u i i prceparatio, i d non c o n t r a r i u m est quod ea qoae tunc fiebant ostensio s u n l , nec d i c i u m illi, niajoris cujusdam r c i i l l u d aliis d i c l i s a d v e r consonat, i d cuique insufipsius, esl graliam dimilpraepa . " ,
, , 0 (5 . " , ,

salur. Quod vero e l i a m eis
m e n l e p n e d i l o m a n i f e s l u m . Naro Cbristus flatum sigmficabaiur, n o n sed a deiiale prodiens Spiritus sauclus; ab h u n i a n i l a t e
fians d e d i i S p i r i l u m , non flaium, sed i d quod per n a t u r a l i l e r ; hoc vero
**/
, /. *0 , ' *
ex Ghrislo prodiens solummodo eos
quamdaro aposlolis c o n t u l i l tuno, gratiam tendi peccala; sed neque
' , r a v i r , neque omnes eis i n d i d i l gralias (hoc e n i m , ; posllrac f u l u r u m erat, quando esscniialiier, bcc * * ( I ) cst c o r p o r a l i l e r , u t ita d i c a m , et libus repleturus crat) (). plenis&itnc S p i prodibal quidem F i l i o et Vm , \ (2) r i t u s sanclus eis adveuturus e l suis eos c b a r i s m a S p i r i l u s sancii esscnlia et bypostasis ex Clirisii, verum cjus effeclum et (
, ,
, >5 ). * \
tuuc c l postea; scd uou acc p i c b a n l hanc discipttli graliam, quidera s i a l i m unaui q u a m d a m , quam supra d i x i m u s , poslca vero c l i a m universam. Neque e n i m , s i c u l e x C b r i s l o processit S p i r i t u s , i t a e i i a m apostoli eodem plane roodo et absque differenlia e u m a c c e p e r u n i , verum ex Ulo quidem prodibat l e r , i s l i v r o suscipiebant i n se S p i r i t u s creala divinae essenliae capax, sicut e t erat in ipso, essenlialiter videlicel et n a l u r a l i crealam in ipsis a S p i r t t u . N o n e n i m cst n a t u r a scd s u s c i p i i eam secundum m o d u m sibi convenienlein, boc est i n divinac essenli e f f c c t u , quandoquidem et u n i v e r sim q u o d l i h e t esl i n quolibet Don ipsius rooduio, sed secundum quo e s l ; esi vero unumquodque roaterialiter quidem esl in sccunduni sui ejus i n ipso, u t i n se modum
, " ,
, *
graliain ^
(3), ,
. , , \ $ , , , * * $ * ,
esse n a l u m est secuDdum se ; s i c u i species lapidis lapide, spiriiualiter vero i n o c u l o , i n aniina aulem i n l e l l i g i b i l i l e r . Sic e l Spiritus sanctus ipse esl quidcm i n so ipso, b y poslasis a Palre et F i l i o distincla i n tina c u m illis naiura ac deitat^, i n Paire vcro e l F i i i o u l i t i uno p r i n c i p i o e l fonte p r o p l e r essentisc i n ipsis i d e n l i . a l e m , c u m quodain tamen d i s c r i m i n c ex
, ?) .
perso- f> , nali eorumdem ralione desuir.pto, quia v i d e l i c c l $ , Pater q u i d e m esl p r i n c i p i u i n p r i n c i p i i exper*, F i , l i u s vcro p r i n c i p i u r a ex p r i n c i p i o , et P a l r i q u i Palre. vero bapracter , dem a n u l l o S p i r i l u s a d v e n i t , F i l i o vero a Et esl i n Patrc e l F i l i o tolus i n l o t i s , poiius e l i n ipsis i n l o i o et eicul est i n ipso, realem ad illos r e l a t i o n e m , quam n u l l o modo , , \ ' * ,, .
\ , ) ,
b e l ad se i p s u m . I l i c aulem S p i r i t u s sanciusciiam in C h r i s i i discipulis erat et i n c u n c i i s dignis est, aed neque p r o u l csl i u se i p s o , neque p r o u t cst (1) M o n . f. 215 a : . (2) o n . '.
' , ' . \ (3) . .
() Yidc S. Leonem ., serm. 2, de Penicc. c. 3, 4. (Palrol.
Lat. t . M V , p. 403 seq.)
REFUTATIO MARCl EPHESINI.
118
f > , i i i Patre et F i l i o . lioc est sccondum essenliam * , ipsins alque u a t i i r a m vel b y p o s i a s i n , sed p r o u t , n a l u r a r c e i p i e n t i u m r e q u i r i t , hoc est secundum , ' , , " , , , ; . ' , , , quemdam ipsius effectum, n i m i r u m sapientiam v c l v e r b i g r a i i a m vel c o n s i l i u m vel a l i q u i d I m j a s m o d i , qux charismata S p i r i t u s sancli Spiriium sanclum, solent quia dici. Hainsepara* benles i g i i u r talia cuntur cbarismala ipsum habere d i ,
b i l i t e r s u n l SptrUus sancli h x c i n ipsis creanlis, qtii i n f i n i i u s esi n a i u r a alque o m n i p o t e n s ; et q u i g r a l i a m babet S p i r i l u s , ipsum cam d o n a n l e m b a bct. Scd ncque gralia cst ipse S p i r i l u s sanctus, ncquc s i lianc b o m i n i b u s i n b a b i t a r e faclt slus p c r S p i r i l u i n , banc germinare ; lali e n i m differrcl. Veruni quidem in Spiriiu pacto Ghrig r a l i a m sol>m f a c i l p r o n i l i i l ab b o m i n i b u s saucii esi
s i c u l graiia S p i r i l u s
! . * , !,
x t c r u a l i t c r , n o n u l effectus,
scd u l cssentialis o p c r a t i o , est v e r o i n r c c i p i c n l l bus u l illius operalionis effectus l e m p o r a l i i e r : i t a el S p i r i i u s sancius c s l q u i d e m i n F i l i o e l ex ipao prodiens aeternaliicr, sed i n b o m i m b u s ex prodiens c s i , n o n u l a F i l i o p r o d i t , ipso scd u t r c c i -
' ,
\ ,
pienles eum p r o sua capacitaie possunt recipere, boc esl i n p r o p r i o < ffeciu. Ex bis o m n i b u s m a u i i c s l u m e s l , d i v u m C b r y s o s l o m u m assereniem g r a tiani quamdam S p i r i l u s sancli l u n c datam apostolis, baud n c g a l u r u m bus, fuisse, c i i a u i fuisse graliam inba-
, , * / , . / , ^, ,
effcctum esse S p i r i l u s sancti, s i c u l esl i n b o m i n i ct u t i n efleciu boc S p i r i l u m sanctum
- , Q b i l a r c b o m i n i b u s , v e r u m n o n u t i n se ipso ei esl et propria n a i u r a ; F i l i u m q u e Dei e s s e e u m , q u i i n b a b i i a r e facit banc g r a t i a m , S p i r i t u m sanctum p r o d i r e facicntem ; e t b u n c q u i d e m sanclum S p i r i t u r a a l e r n a l i l c r p r o d u c c r e , licet i n tempore producens a p p a r c a i ; cis v c r o , qtiibus producens c o g n o s c i l u r et quibus ipsum p r o d u c i t , S p i t l l u s sancli gratiani recipere e l s c n i p i i e n u e i l l i u s operationis l e i n p o ralem effeclum, non ipsam n a l u r a m vel byposlas i n , u t ab eo p r o d u c i l u r . Haec, i n q u a i n , b a u d n e galurua f u i l C h r y s o s l o m u s ; nam vera o m n i n o s u n t et n i b i l babent a d v e r s u m ; baec ueque l i l l u s d o c t o rum jus neque ipse d i v u s Cbrysoslonius n e g a v e r i t , neque nos negaverimus, si t u m a l i o r u m t u m h u iueniores esse velioius. N a m elsi ambigendum an ex Fiiio
, ' , , , , , , ; & . , ^ , \ ,
\ * ', * ct . , , , , , , * * , . , , , , I hv ,
, * , & s i t , quomodo homines a c c i p i u n l S p i r i l u m sanctum e F i l i o e m i s s u m , quando quaeiiiur, p r o c e d a l : lamen n u i l o modo a m b i g e n d u m f o r e l , quotuodo accipiant S p i r i t u m ex Patre procedcni e n i ; nam et ipse mauifcsle ex Palre p r o c e d i i e i S p i r i t u m ex P a l r e p r o c e d e n l e m bomines acriperc d i c u n t u r e i a c c i p i u n l . Quando e n i m , i n q u i l , rit Paracletus, r i / i i * veritatis, qui Patre procedit; venequem ego mittam vobis Paire, S p i sed n o n eo
modo a c c i p i u n l , quo inde p r o d i l , licet ipsum a c c i pere d i c a n l u r , v e r u m i i s p r o r s u s p n e d i c i i s m o d i s , o u i et v e r u m e l decorura servant et non longe absunt a d o c i o r u m senteniia. E a d c m i g i i u r c t dc
() ' ,
(1) Joan. x v , 2 6 .
119 F i l i o dicenda v i d e n l u r et lali
G E O R G I I SCEIOLARII paclo n i h i l o m n i t i o , , ,
120 ' -
obsistens apparet Chrysoslonii d i c l u m noc c o n l r a r i u m L a t i n o r u m asfeerlioni e l d o c l o r u m n o t i o n i b u s , ? quibns baec d e s u i m t u r asserlio.
\ (1) fu> .
/ , . 5. C A P . X I V . R u r s u m p a i r o c i n i u m sui dogmalis t r a b u n t Latini, quod S p i r i t u s sanclus d i c a l u r secuiidum imaginem F i l i i ). Picimus vero ad hoc, quod n o n o m n i n o necesse esi, u t imago p r o causa i d babeat quod imagine reprsesenialur, neque si de arte,
B
. ' (2). * :. \ , , \ , . , * , \ ' ,
neque si de nalura a g h u r . E t e n i m F i l i u a quoque imago Patris d i c i t u r non t a n t u m u t ad ipsum soc u n d u m causam relalus, q u a n t u m u l i n scipso Patrem praemonslrans e l flgurans, ut q u c d a m loco ad P h i l i p p u m a i t : Qui videt me, videt et Palrem. Imago ilaque F i l i i eliam esi S p i r i l u s sanctus, non quasi F i l i u s ejus sU causa, sed quia F i l i u s aliunde cognosci non potesi n i s i Jemm, ni&i in Spitiiu per S p i r i l u m s a n c l u m . Dominum dicit sancto. El ileruni Nemo e n i m , a i t (Paulus), poleit dicere Clirislus : llle me clarificabit, et anuuntiabit vobit.
(3).
, , , , , *. ( 5 ) . \ (6). , "
{1)'
quia de mco accxpiet nam
Quod explanans divns C h r y -
" ,
eoslomus, Hoc est, i n q u i t , consona meis dicet; qua;
q u i a mea s u n l ea qua? P a l r i s s u n l . ille vero ex iis sunt Patris l o q u e l u r , e x meis l o q n e t u r . E l e n i m
, , * (8) , ().
sicut F i l i u s , q u i venerat *ut vetereni legem i m - Q (7), p l e r e i , i d est perficeret et adderei ea q u prnelermissa fuerant legem terram, faciam) propler audienlium infirmilalem, super til hoc ipso Patrem c l a r i f l c a v i t , q u i veterein illam posucrat (Ego
t
, (" , , ,
i n q u i t , te clarificavi quod dedisti
opus consummavi,
mihi,
: i l a S p i r i l u s sar.cius F i l i i
opus T u r s u m
, (9), , . ,
%
perfecit. N a m multa habeo, a i l S e r v a t o r , vobis dicere; sed non potestis portare modo. Cum autem veneril ille , Spiritu$ Non enim audiet, veritatis, loquetur docebit vos omnem semetipso, sed sunt, veritatem. qucccunque annuntiabil et
loquetur, et quce ventura vobis.
, . '
vobis. Jlle me clarificabit, annuniiabit ansam e l occasionem
quia de meo accipiet
E x m e o , i n q u i t , opere accipiet e l a i m u m i a b i t vobis, ea v i Pater,
, , ,
delicet quae adhuc r c l i q u a s u n t . Quod opus idcra est c u m opere P a l r i s ; nam qucecunque habel mea sunt. P r o p t c r h a c i g i l u r imago F i l i i est S p i clariQcat ex ejus operc sumens e l p e r f i -
\ , (11). '
r i l u s sanctus, quia a n n u n l i a t ca quae s u n i F i l i i et Filium (1) (2) ^3) U) (3) (6)
, (7) M a l l h . , 17. (8) Joan. , 4 . (9) Joan. , 12-14. (10i Verba iila 256 f, 294^ a. ( I I ) Joan. x v i , 15.
Marc. f, 167 a mendose h a b e l . M o n . 2^6 f, 293 b , cap. 9. Joan. x i v , 9. I Gor. x i i , 3. Joan. x v i , 14. Verba illa o m i l t i l . 2 5 6 .
o m i l l i l .
{) V e l etiam i m a g o F i l i i . Vide G y r i l l u m thes. 33, d i a l . 7. Joan. Damascenum, De iide o r l h . i , c. 4 3 ; e l o r a t . 3, de i m a g . c. 18, aliosquc, quos vide i n noslris ad P h o t i i l i b r u m Dc S p i r i t . sancii my.âg. Animadversionibus, a r l . 2 , 7. Pboiiu A m p l i i l o c h . , q . 235 (Patrol. G r . , . C l , p. 1029), docet, Pairis quidcm imagmcni dici F i l i a m u l ad c u m
tanquam p r i n c i p i u m relatum et P a i r e m i a se figur a n l e m , S p i r i t u m autem l u i n i m e ideo F i l i i i t n a g i neni v u c a r i , quod ad eum a l causam r e f e r a l u r , e e d ideo, quia soluui per F i l i u m S p i r i l u s cognoscaiur. Fere ad v e r b u m bic Marcus scbismnlis a n t e s i g n a mim scquitur.
121
(i) . .
REFUTATIO MARCI EPBESINI.

fecerat. SCIIOLARIUS. ,
122
, ciens hoc ipsuin opus, sicut ilie P a l r i s opus p e r -
0 1
, : . \ , \ ' *
Audientes Palres Ecclesiae docenlcs, F i l i i i m a ginem esse S p i r i l u m s a n c t u m , s i c u t F i l i u m i m a ginem Palris e i Palris p r o l o i y p u m , L a l i n i exinde quoque recte p r o p r i a m scnlenliam c o n f i n n a n i ( ) . Nam e x i s l i m a n l nou ad a l i u d q u d q u a i n hacc politis deducere, quam ad i d , q u o d S p i r i i u s sanclus i n se oslendit F i l i i essenliam atque n a l u r a m , quam F i l i u s accipiens a Paire imago ejus est c l d i c i l u r ; per ipsum vero r u r s u m ex Palre accipiens S p i r i i u s sanclus et P a l r i s imago e l
n e r a e s e e n i h i s i g n i 0 c a l a l i u d f
F i l i i imago a divina
n i s i P a l r i s
S c r i p l u r a agnoscitur, s i c u t e t F i l u m Pairis i m a g i .- , esscu *> , *. . t i a m et n a t u r a m i n ipso ceu n a t u r a l i F i l i o e l V e r b n subsislente resplendcre communicalain ipsi p c r g e n e r a l i o n e m . A l sapiens isie v i r , quasi vero L a i i n i censerent, oinnem imagiuero r a i i o n e m causaii ad causam babere r e l a l e ad i l l u d , cujus iinago d i c i l u r , i n s u t et o b j i c i l , n o n omneni iinagincm c j u s m o d i esse. A l i s t i non de o m n i imaginc l o q u u n l u r neqtift de o m n i illattonem f a c i u n l , v e r u m ritu relate ad F i l i u m , quain de F i l i o dicunl imaginis nomen non oporlere a l i i e r accipi dc S p i relale ad aceipil P a l r e m . S i vero F d i u s iniago P a l r i s d i c i l u r , quia P a l r i s esseniiam atquc n a l u r a m e i Palre et babet, d u m generalur : o n m i n o neeesse e s l u t n a i u r a m per F i l i u m e l cx F i l i o accipit et tunc
, , ., * ,
. , , . ) ,

Q e i S p i r i t u s F i l i i imago d i c a t u r , quia F i l i i esscnliaui aique bic babet, d u u i p r o c e d i l . N a m si n o n qualiter l u m t u m j l l c imaginis nomen a c c i p c r e l u r , d t v i n a r u m personaruni aeqtialitas e medio l o l l e r e l u r et magis ac minus i n ipsis e x s i s i e r e t ; erraret e l i a m Gyrillus d u m F i l i i imaginem S p i r i t u m vocal eodem m o d o , q u o F i l i u s imago Patris esl, capile decimo l e r t i o l i b r i secundi Tltfsaurorum. ad Patrem d i c i t u r , non ab nominc i g i l u r univertim. imaginis c o n c l u d u n l L a t i n i , p r o M de F i l i o relate imagine Iste v e r o , quasi de otnni imagine id slaiuerenl,
, ) ; . , *
, *

* ' *
, ; .
, , . , , ' , ' , \
inslat ex creatis r e b u s , neque i n artis nequc i n naturae productis necesse es&e, u l exemplar r a l i o nem iUa, causae babeat ad exeinplatitm sive ad p r o lougc
* D p r i a m i m a g i n e m , afTirmans; quannam auiem s i n t i n quibas ita e s l , i d u l a d d a l , ab eo venii, * * , , ' , alienus e s l , v e r u i n vel n i h i l babens, quod dtcai vel i m p e r i l e disputans ad F i l i u m ostendiique eum d i c i P a l r i s i m a g i n e m n o n t a n t u m u l ad ipsum secundum causain r e l a l u m , q u a n l u m ut i n se ipso Patrem p r x t t i o n s l r a i i l e i n et f i g u r a n i c m . M e n l i l u r i n ulroque : p r i n i o quidem i n eo, i g i i u r v i r iste
quod v i d c l u r ex aliis rebus iiisianiiatn petere vclle ; nam nocesse c s l omnero imaginem ad exemplar u l causaium qtiodammodo r e f e r r i ad p r o p r i a i u cau-
(1) Ex Iflon. 256 addidiinus, quod i n c & l e r i s deesi. I () Confer bac P.985-987J. de re ei Gcorgiiun Melocbham c o n l r a Manuelem Grciensetn, c. 8 (Gr. o n h . , t . I I
123
sam,
GEORGIi SCHOLARII
qnandoqiiiiicm imago d i c i t a r propter q u a m - W a v ,
121

dara similUudiriem, quae i n ipsa m o d o a l i q u o Gt a prolutypo sive exemplari vel n a t u r a l i l e r v e l a r l i f i c i a l i l e r ; uude s e q u i l u r omnem imaginem propter proioiypum Filium dicit esse; secundo peccat i n eo, quod quam Videiur imagiriem P a t r i s esse p o l u i s n t figuranlem,
, , Y i l v * . . , ' *
se ipso Pairem ostendentem e l
u i ad ipsum secundum causam r e l a l u m .
euiin a l i q u i d dicere, d u m n i b i l d i c i t . Etenim F i l i u m i n se ipso Pairem osienJere et (igurare idem i p s u m cst ac Pairis imaginein e u m esse ; quare d i c i l F i 11(iiii esse Patris imagiuem , quia imago e s t ; ac s i quis dicerel b o m i n c m esse r a l i o n a l e m , quia r a l i o nalis e s i ; e l quod adhuc pejus, idcirco magis euro ila appcllari s l a t u t i , quam ideo, quod ad P a t r e m
, , , , ,
u l ad causam r e f e r l t i r ; quando elsi d n o revera ^ essent, quic p r o duobus s u m i t , imago quidem esset F . l i u s , quia i n sc ipso P a l r c m imagine repraesenlal, reprxsentaret v e r o , quia ad ipsum u l ad eausam referlur et nalura P a l r e m ; unde potius imago f o r e t , quia ex Palre e s t , quain ideo, quia P a i r e m manifostat. Bene auluiii agU posiea prorsus easdem causas ostcndens, e l q u o d S p i r i l u s F i l i i et inquil, eadem quod F i l i u s Patris imago d i c a l u r ; q u i a , F i l i i opus, qaemadmodum eliatn de F i l i o ~ , , , ' , * .
accipit a F i l i o et quia clarifieal F i l i u m e l p c r i i c i t respcctu ad Patrem d i c u n l u r . E x p l a n a l e n i m ac bcne quidem iiomen imaginis, quotnodo de d i v i n i s personis a c c i p i l u r ; sed r e l a l i o n e m causae per haec non elinrinai; i n d u x i l i g i l u r eam p r i m o quia si eisdeui modis dc F i i i o e l de S p i r i t u sancto itnaginis nomea d i c i t u r , F i l i o vero adcst Palre p i o d c u n l i , eliam S p i r i t u i u l ex a d e r i l o l ex F i l i o
, , , \ , .
quidem Q , * * (1) , , , ' , , ' , ) ; , . -
p r o d c u n i i ; d c i n l e q u i a liujus r e i , quo F i i i u s P a l r i s iiuago e s i , uon vice vcrsa Paier imago F i l i i , s i m i l i l c r vero S p i r i l u s imago F i l i i , non F i l i u s Spiritus i m a g n , alia causa esse n o n p o t e r i l , nisi quod quae ad superessentialem processionem d i v i u a r u i n p e r sonaru.ii p c r l i n e n t secunduni sanctum Dionysiuni non c o n v e r t u n l u r ad i i m c e m . Neque c n i n i luni quae de d i v i u i s e l a d i v i u i s personis disposila s u n l l u m qtue de i i s d i c u u l i i r , f r u s l r a vel facia sunt veJ dicumur.
EPHES. C A P . X V . S p i r i l u m d i c i l Nyssenus theologus ex Palre p r o cedcniem. Guinaro manifeslum e x i n d e n o n est, S p i r i l u m producere hyposlalicam sive personalem esse P a l r i s propietalem ? S i c u l e n i m d u m U u i g e n i l i bypostasin incarnaiatn esse d i c i m u s , i n c o m m u n i cabile boc Patri e l S p i r i l u i oslendiinus : i t a e l d u i n dicimus Palris hypostasin produccre S p i r i t u m s a n c l u m , sane i d m i n i m e e l i a m F i l i o A u l ergo tribuemue. L a l i n i osteudanl quemdara ibeologorum
. ' ( 2 ) . * . , ;
, * , ; & aftov ' ^
e i i a m ex F i l i i byposlasi S p i r i t u m essc asscrentein, (I) (2> . 27 , 217 b , . . f, 292 b cst cap. 5. I n i t i u t n idera u l
in cap. 2 bujus codicis (supra c. 8 ) , sed a r g u m e n i u n x * divcr&uiu.
125
UEFtlTATiO MAllCi KPflESIXI. sanctum procedere. SCHOLARIUS.
126
*a\ , a u l exinde clare apparcbit, solo Patre S p i r i l u m . .
( \ , ' ', . , , * : . ,
L a t i n i e l i a m ad hoc a r g u m e n i m n respondebuut, quaecunque j a m ad ociavum e l decimuin respoeril d e r u n t , et daia ad iUa s o l u l i o et quoad hoc persuadendnm, m u l l o
suiliciens. Neque enim i l l i s aderat quid a p l u m ad m i n u i ad cogenduro e l ad boc assensum e x t o r q u e n d u m , neque boc aliquid babei a m p l i u s , quaro quae i b i scripta s u n l ; solum habet, qnod quast poenilenlia ductus ob ea, qu:e
l u n c innovando conGnxerat, nunc a i t i n c a r n a l u m esse F i l i i byposlasi p r o p r i u m atque P a t r i ac S p i r i i u t
incommuntcabile esse. Quanquam tcmporale esl , , - i n c a r n a i u m esse, i b i vero n i b i l lemporale p r o \ p r i u m esse possc alicujus divinse personae a f l i r m a verat ; quando et nos iustanliam ab incarnatione p e l i v i n i u s , quasi pra*senlientes, v i r u m i s l u m c o n I r a d i c l u r u m csse e l ftibi i p s i , quod e u m de o m n i bus facluruin pulo et quaa nunc d i c i t , his r u r s u t n ingenue o b s t i t u r u m , quando sine conlentione et cum prompia erga veritalem obedieiilia bis oogiintendat. Nunc enim t i m e n d u m , ne a tationcm , , * . . \
^ . , , ' <5 * ,
conlentionis etvanae gloriae studio eiiaai ad pejus aliquid audcndum a b r i p i a l u r . Postulat vero a L a l i n i s , u t vel u n u m sanciorum sibi osicndani ex F i l i i hypostasi S p i r i t u m sanclum proccdere asser e n t e i n . Hi l a m o n e i ostenduni p l u r e s q u a m d e c e n eum assenticnlem b a b u e r u n l , verum pcrspicue
. " ^ dicenles ex F i l i o S p i r i l u m procedcre, ct uuiiquam , * , \ . ' \ \ , * . , /. . , * , ' . * dv , negal quod diserlis verbis ab Ecdesfce doetoribns t r a d i l u r ; fortasae, quia non omnes i d d i c u n t . Sed oportebat l u n c nec ipsum adeo teuaciler Nysseno inhaerere; solus enim bic ex P a l r i s byposiasi S p i rilum sanctum , procedere d i c i l et nemo alius ; i g i l u r etiam omnes lamen d i c u n t e x P a l r e procedere S p i r i i u m , et ante omnes Veriias ipsa. Peccai in boc, d u m solum Nyssemim s e q u i l u r , quando
m u h i s ex F i l i o procedere S p i r i l u m dicenlibus o l sequi non v u l l ca de causa, quod non oimies i d i p s u m d i c a n l . D i r u m vero e s l , quod si non bab e r e l Nyssenuro, periculo subjaccret, ut ex p a e r n a hyposlasi procedere S p i r i t u m sancium credcre non lingere vero p o t u i t , u t ne ip*e quidein i d d i c e r e t , v i r isle negalurus f u i t lantani verilalem ! Verum scnsu praeclili i d i n i n i m e p a l e r c n l u r , sed eliamsi Nyssenus non diceret ex paierna byposiasi p r o c e dere Spiriium sanclum , quemadmoduni ncqne alius quisquam d o c l o r u m i d d i c i t , c r e d c r c n l ipsi e l sic, cuin ex Palre q u i d e m eum procedcre vel maxiine d i d i c e r i n l , ex Palre a u l c m procedere boc ipsum esse quod ex paierna byposlasi procedere absque ullo dubio e x i s l i i n c u t . niirum, si eiiain cx filiali Si vero cx p n c r n a byposiasi procedere bypostasi procedcre S p i r i l u m d i x i l i l l e s o l u s , q u i d iiullus o i n n i n o dixisse r e p e r i l u r ? Ncqnc proplerea tanlam v e r i i a l e m nenare scnsu o r a d i l i adiueniur,
aniplius posset. Si e n i m ille solus id d i c i i , c o n , * , , ' * .
, , \ ; ; , , , ' .
127 q u a n d o q u i d e m sufficit
GEORGII SCHOLARll ipsis t e s l i m o n i u m l o t s a n c i o r u m d i c e n i i u m cx Filio Spiriium
128 proccdcre,
d u b i u m vero eis n o n est, q u i n e i F i l i i bypostasi procedere boc ipsum s i t , quod p r o c e d w e c x F i l i o . EPHES. CAP. X V I . S p i r i l u s s a n c t u s ex P a l r e e l F i l i o procedens a u l quatcnus s u n l d i s l i n c l i ab b i s p r o c e d i l , a u l q u a lenus sunt u n i l i . Si q u i d e m qualenus s u n l d i s t i n c i i e l d u o , ab cis p r o c e d i t , d i s l i n c t i a u l e m s u n l secunduin byposiases et duo ; ex duabus ergo byposlasibus S p i r i i u s sanclus p r o d i t , e i exinde n e cessario ex duobus quoque p r i n c i p i i s . St vero qualenus sunt u n i l i , p r i m o q u i d e m n o n aroplius . <7' ( I ) . , . , , , , , . , ,
ipse S p i r i l u s a P a i r e e l F i l i o p r o d i l quatenus sunt d i s i i n c i i , ergo 11011 ex hyposiasibus e o r u m p r o d i t ; neque i g i t u r ex paterna b y p o s i a s i , neque ex b y p o stasi F i l i i ; alqui illud v e r u i n , ex palerna boc vero falsum ila conGregorius Nyssenus c o n v i n c i i ; a i l c i i i m ceptis v e r b i s : Spiritum dentem.
* ' ' * ; , (2) Jtopevdpercr .
hypostasi proce- g (5 *
Deinde q u i d n a m f u e r i l i l l u d , secundum
q u o d u n i l i s u n l ? N a l u r a m f o r s i u n dicent v e l s p i r a i i v a m v i r t u l e m . Sed si q u i d e m ex natura p r o d i t , e i i a m ex se ipso p r o c e d e l ; nau comraunis est t r i bus personis n a l u r a . Si vero ex s p i r a l i v a v i r l u t e , bauo quoque d e l e r e l S p i r i l u s possidere; Quce enim communia sunt Putri et Filio, ea communia quoque sunt Spiritui, u l magnt v i r i Dionysius c t Basilius
, * ; ' , * j i l * , * , . ; , , , . , , , , * ,
a i u n t . V e r u m q u a n a m est sapiens e o r u m ad hoc, i i n o r i d i c u l a responsio ? U a b e r e t , i n q u i u n l , eam et ipse, n i s i inipossibile essel, u t se ipsum producer c t . Uoc i g i l u r simile esi ac si q u i s v i d e n s e x sua ipsius r a i i o c i n a l i o n e c o n c l u d i , b o n i i n e m esse l a p i d c n i , ea, uude boc c o n c l u d i l u r , ne ullo q u i d e m
III
odo corrigere c u n a r e l u r , d i c e r e l v e r o , b o m i n e m C ralionale essel inaniiualuro alque i i u -
sanc f u l u r u m l a p i d e m , nisi impossibile essel, u t animal lhobiie. SCHOLARIUS. Grcdentes L a l i n i S p i r i l u m sanctum procedere ex F i l i o n u l l a m l i m e n l ad a b s u r d u m d e d u c i i o n e m . Nequc e n i m i d c r c d u n t u t p r o p r i o M a n e a se i u v e n l u m , sed ab Ecclesiae doctoribus e d o c t i , quos buud unquaui crrasse circa l a m gravem verilalera arbiiranlur, praesertira c u m tales ac t a n l i viri e x s l i t e r i n t . Quare neque i i s , q u i i t a dialectice i n l e r r o g a n t et ad a b s u r d u m eos deducere volunt, a l i q u i d respondere coactl s u n t . S i enim q u i d a b lnc inipossibile) i d o c l o r i b u s p o l i u s convenire a r -
. 01 , . , * , , , :
s u r d i etiam ex bac sentenlia sequerelur (ponamus D ( ), * * > \, b i l r a n l u r , u t i d perspicianl atque s o l v a n t ; i p * i vero se o m n i modo e x i r a bas criminationes posilos csse affirmant et n i u l i i s p o l i u s crimiiiationibus subjecios c r e d u n l eos q u i sanctorum tbeologiam everlere v o l u n l p r o p l e r quaedara absurda e l i m possibilia, quae forlasse ex ea d o c l r i n a a c c i d u n t ; t a l i enim pacto e l i a m veram i i d c m universam q u i ista a u d o n l n i u l t i s diflicultatibus r e p l e b u u t , c u i l i d c i pluries n a l u r a l e n i r a i i o n e m adversantein v i ( ! ) M o n . 2 5 G f , 2 9 6 a, est cap. 17 (2) b a b c l M o n . 2o(i.
. , fj (5) , (3j M o n . 27 f, 219 b . . -
I I E F U T A T I O M A R C l EPHSSINT. silionis e v e r l e n t . Scd u t et v e r i i a t e m
130 ipsam et
. ' dere l i c c l , atque fldei p r i m i p i a sub specie, d i i q u i * \ \ h o n o r e m d o c l o r u m , q u i ab insipieiUia et c o n l e i i l i o n i s s l u d i o i t a c o n c u l i v i d e n t u r , c o n f i r m e n i , ncve ex inopia responsionum n p l a r u m ad d o c l o r u i n d i gnitalem confugere v i d e a n l u r , ac p r s s e r l i m audacius iniquiusque d o c i o r i b u s quia cognoscQnl n o n n u l l o s prorapios pronosque csse ad obloquendum, L a i i n i etiaro ad banc i n l e r r o g a t i o n e n i b r e v i t e r r e s p o H d e b u n l : S p i r i l u m sanclum ex Palre F i l i o q u e procedere, qualenus u n u m q u i d s u n l p e r s o n a l i l e r d i s t i n c t u i n ; indeque u n i t a l e m q u i d e m j i u l l o paclo p e n n i l i e r e , u t Paler e l F i l i u s duo S p l r i t u s s a o c l i principia i n t e l l i g a n t u r , a p e r s o n a l i y e r o e o r u m d e m dtsMnctioiie confuaiooem e o r u i n arceri atque e x solum, Filiua
\ , ' \ , \ , , , , , , ( ) . , , , '
. c l u d i . A l q b e sic i n o i i l i f e v a d i l v i r i b u j u s j n t c r r o gatio. Neque e n i m quaienus s u n l d i s l i n c l i ner. una quatenu sunt u n i l i s o l u m , P a l e r t
Spirilura sanctum p r o d u c n n t , u t absurda i l l a ipse conjuugat. C u m i g i l u r interrogatio i l a e j e c u etabilii, s i t , neque d e d u c l i o a d abeurdum amplius ip&i Jocum babet, q u a m super banc i n l e r r o g a i i o n e m quae ab ulraque parie inferuntur, neque nobi laborandum e s l , i n consequentia earura absurdilalum pcrscrulanda ac refutanda. Si vero oportet e t i a m a l i q u i d ad haec ex abundanlia d i c e i c et boc p e r spicuum fici ex responsionibue, quac J e d i m u s ad p r i o r a argumenla. Nam s u h u i o daia ad a r g u m e i t lurn o c i a v u m e i d e c i m u m e l i a m ad consequentia* solvendas e l refellendaa idonea ervl i i s q u i i n d e apla seligere p o l e r u n t , quando quideai nobis b r o vilatis studiosis et s i m u l e i debilo nexu (aslidio repieiis a u p e r carenlem bujus viri vacaneam
\ . ,
. \ ,
\ \ . , , , , ^ \ . , \
d i s p u l a l i o n c m de iisdem s*pe l o q u i haud placuft. L u d i b r i o autero b a b e i L a t i n o r u r a rcsponsum u i non e v e n e n s suam ad absurdum iteduciionem, sed irapossibililalera d u n l a x a t o s t c n d c n s , q u i d i m p o s sibilitas e s t ; e l c o m p a r a l c u m eo quoddam a l i u d responsum. Quae i n i e r quanla s i l d i f l e r e n l i a , m a nifestum est i i s q u i p r i m i s i a b i i s e i u l c u n q u c l o g i cam g u s t a r u n i . P u l o eum facile et m u l t a alia ltidib r i o b a b i l u r u m , q n * s u n l verissima. Fac, crcdat quis F i l i u m sapicntem vel b o n u m vel v e r u m Dcuni esse sicut et P a l r e m ; quaeral ex eo quidara, c u r d i e r i t , o n w i a , quae sunt P a l r i s habere F i l i u m ; bic vero i l a e u m ad abaurdum deducat : Si idco q u i a o m n i a , quse sunt P a l r i s , habet F i l i u s , F i l i u r a putas et b o n u m et sapientem esse, e l i a m Pausr c r i i , n a m ti boc ex i i s est, q u x Palris s u n t . Respoodebil i g i t u r i l l e , etiam boc (Patrem) Filii raiioni o p p o n i l u r e l quia forc F i l i u o i ^ n i s i unus i n diTinls
( , , - , , * >, , \ * . \ , 4 , ota . , ' , . Filius est. Hanc ergo quoque responsionem eaiin h a b e t v i m . Sed non gaudebit iuUre. ( I ) Aliqua deesse v i d e n l u r . PATROL. GR. C L X I . i n auis
, boc c r e d a l ; respondeat i l i e , se credcre, quia a u -
impossibile c s s c i ; impossibilc a m e m essc quia i d
c o n t e m n e l , s i q u i d e m i l l a m dcspeclui babci ; eamdein accusationibus, q u a n d i u e r i t a!iqiis. q u i valcot talia r e -
131 E P H E S . C A P . 17 Adhuc per Fiiiumprodire
GEORGil
SCKOLAlUf . (1).
3*
vel procedere S p i r i t u m
" { . " , , (2) . , , () ' , ' ' . * , * , . , * , .
sanclum i n idein i r a h u n t c u m d i c i i o n e ex Filio p r o codere, dicentes pracposilioncra per aequivalere praep o s i l i o n i e x apud S c r i p l u r a m . U b i itaque aequivalet, de crealione est sermo, quando c l i a m absque Palre de F i l i o p o n i l u r . Otnnia c n i i n , a i t S c r i p t u r a , per ipsum [acta sunt. Proccssio vero S p i r i l u s sancii n u n q u a m absque Paire p o n i t u r , sed ex Patre p c r F i l i u m d i c u n t . L i q u i d u m ergo est, aliud quidquam dictionem per Ftliunt s i g n i i l o r e , n o n i l l u d ex Fi lio : quanquam non de processiune, sed de c o m n i u n i c a t i o n e et d i s t r i b u l i o n e i l l u d d i c i t u r (). A i t cnirn Joannes Damascenus : Spiritum Filii dicimus,
"
ex Filio vero diciihus; per Filium vcro manifes- ^ (4). talum esse einobis imperliri confitemur. H o c d i s c r i ' * m c n clare ostendit, aperte a l i u d q u i d q u a m esse . \ d i c i i o u e m per Fitium, quam quod L a t i n i v o l u n t . de essenliali i d proccs , .
f
Si a u l e m u n q u a m etiam
sione d i c i l u r sancti S p i r i t u s , r u r s u m ipsos t b c o logos suorunv v e r b o r u m intcrpretes advocabimus. N a m i n l i b r i s Adversus E u n o m i a m GregoriuS N y s senus: Spiritus liam post Filium, Spiritu cogitetur; principium twnctus, i n q u l t , per Fitium poiterior seciindum ila ut aliquando conjuncte exsistensine et ipte unigeniI n bis extirtenconcipitur,nontempore
'
, ,
' , (5).
unigemlus
sed ex Deo universorum habens, nnde et lumen eluxit. e$se tecundum
succ exsistentice
tum lumen eit, qui per verum perspicue non po&teriorem dicere cum Filio,
^ .
iiam v u l t signiOcare i l l u d per Filium,
i d e m vero C ,
quod i n aliis diserte I r a d i t . Per
ipsum vero et c u m i p s o , p r i u s q u a m n o v u m aliquod <?l non subsistens incidat c o g i t a t u m , S p i r i t u s s a n clus p r o c e d i t . E t Joannes aureo fulgens eloquio cxplanans apostolicum i t l u d d i c i u m : Ut nune principatibus et potesiatibus per multiformii sapientia Dei, dictionem per innotescat Ecclesiam Ecclesiam enim
* , (6) , ( . . \
%
(7), *\
loco a l l e n u s , cum Ecclesia Ecclesia angelos docuit. Filium
a c c e p i t ; ncquc
Sic i g i t u r et h i c i l l u d per procedere addita
accipicndum e s t ; sic e n i m se babet : C u m
S p i r i i u s sanctus ex Patre esseniialiler
d i c a t u r , ne a l i c r F i l i u s e x i s i i m e t u r (Pater e n i m ad F i l i u m r e d d i l u r ) , idcirco dictio per Filium e s l , c o m F i l i i m e d i a l i o , u l r u r s u m sancius G r c gorius a l i b i a i l , et ipsi u n i g e n i t i rationem conscr(1) . 256 f . 294 a, est cap. 10. (2) o m i L . 2 7 , f. 220 b . ^5) Joan. , . <4) Vide cuin t e x t o m , e quo p l a r a hic omiesa, c i i a n i apud A . Gamalerum c. 141 (Gr. o r t b . t . H
f
, ?) ( ), ' , ,
. 498). (5) Idem apud Gatnai., c. 412 (Gr. o r i h . I . I I , p . 4tto). (o) M o n . 256, v (7; Ephes. I I I , 10.
%
(a) Jobus monacb. Ajjologia i n c o d . Monac. 6 8 , f. 9 : ^ , * , ' , , , ' ^ , ,
. Spiriius sanclus procedit quidem ex Patre ineffabili modo secundum Saivaloris vocetn eo ipso tempore, quo Filius generatur el tnper i n tellectum; suppediiatur vero per Filium mundo non lolum quia reconcilians iiobis Palrem Unigenitus Spiritum descendere fecit, sed quia eiiam eju* cognitionem ipse incarmuus manifestavil, sicuti eliam Patrii cognitionem, non subobscure ac quibusdam, sed clare et universo mundo cognUain el pirtulgentem*
9
133
R E F O T A T I O MAHCI E P H E S I N i .
13|
( I ) , v e l et S p i r i l u n t a . n a t u r a l i ad Palreoi babiludtae (2). \ , n o n o x d u d a t . propierea e i i a m F i l i u m a l i b i d k i t immediaie $x primo, u t F i l i u m videlipet e i immatiatt tx primo; * primo; Palro e x s i s i e a i e m ; Spiriiuna vero sanciow n o * d t i i t noe aic eniiB p o i i e r i o r ossel #ec u n d u m exsisienlian, &ed per id quod immedfate boc autem coramunionem e i r e c i p r o c a m connexiooem o s i e n d i t , u i d i c l u m est, aique e i i a m quod p a r i honore ei p a r i natura ex Patre p r o d i t u t e r q u e . Ste e n i m i i quoque Paler dteeitttur pn>d u c t o r , S p i r i t u i foret inimediaie t% p r o d i j c t o r e , F i l i u a vero eum co q u i i u m e d i a l e ex p r o ^ u c i o r e , boc et CUIB S p i r i U i , c u m uterque p a r i hoaore e t conjuacte ex P a l r e p r o d e a i . Non ergo L i i i n i a a d
, , \
, , . , , 6>, , -
euam o p i n i o n e m t i a b i i i e n d a j n praepositio p#r a r a . B ptiup p r a s i d i u m f e r l . l m o quod rce o m n i n o %con . " t r a r i o , q u a m ipsi v o i r n u , se h a b e t , r m a m n o b i t \ , prodeat ad i d leslaodum v e r i t a t i s l e e i i s e i coniee* . (3) , 6\ (5) , , , , 0
sor eanctiesimus Maxioius. A j l enira k i c i n e p i loia ad M a r i n u m C y p r i p r e s b y l e n i m b a t e : S o n cluiim, capitulii, dewnt, qm muc*ti, qutt fcripiutis, ud p&pm tynodkatnnojfi repa urbis daes in tot reprshtnelicun r x *on
in duobuf dxnlazal, SpiriUm Mn&uw; dberit,
Qu&rum tUierum. edUrum xmo o4 Bominum
(4) ,
tU de Thepiogia, quod videiket dixerk, FiMo prectdtrt $int origihtii primoOuidim mcanomiam ptrittul, tpoi
cvdpa t$$e yuAiMHt Itfimintm. Ac dt dia* predulcjwni Psirum Bomauannx qnibn* SpirUus teain* frouuie-
et Ctjrilii Mlsxandriui iucubraticne, /ptam tlaboravk in lanclutn Jeannem EvangeUslaj tx neu cauum proeeuienii FMutn QtUndtruiH Spkitut (twam tnim FHU t itUu* quid&n tanai semet facer*
"
"
{ ,
"
saucii cmaam norunt Potrafi, n#m), udui udU wuttkme u l i ex
dnm geueraiionem, knjm vero ueuudum
e$m prwtire Spiriium tUjuificareMt tiwlkuditum paU\Qurent. H i c xel-
"
eaqut rstfonkt CDttJHUCtUm^m wb&UwiUe iibtque iudn6iria L a l i a i o o ^ i r a r i a |laximo v i a j u i -
),
cedunt. Naaa b i c qaidem cu^ i l l i u s teiaporis R a * jnaiiis c i c u m ipso popa -pricposUioacm *x ad prseposUionem t r a n s i e r i ^ l 4iaoc conj*moiioi\ena suhstauiye o o i n i .divevsila&e iniauin^ra deeUrace s i a l u i t ; i U i ajujiem.qijod nooxnbaequutt4y\f PairUms
;
. ' \ , .
lev^ p u U n l e e , ni&i ^ U a ^ p m r a r i a ipsia s e n l i a o t ,
* Q forauilaro ptr Filium Jdem valexe ac d i c t i p n e m , \ ex Filio o p i u a a t u r , -el <Spiri4.ua caîsajn F i l i o , " , \ i r i b u u n t , a q u a p n e f a i i y i f i cuaafien^cl p r o ^ e i n p e r > , . r e m o v e r u n l . Q u i d i>ac $agoa denliue? posaot fieri iropu
; &0& , \ (1) i c M o n . 256;Monac. 2 7 , f. 220 b . babel t a n tutii ;, quasi ea ad C h r y sobioinuin p c r l i i i e r e i H . (2) Nyss. L i b . ad A b l a b . Vide s n p r a O r e g o r . C p l . !. i u M a i c i coiifcssionem,4ap. 1 . SCIIOLARIUS. L a i i n i gratias r e f c r u m v i r o i ^ t i , quod fit ipse Maxirao obiemperans praposilionem ex i r a n s m u (3) Paulo differt lectio ab allcgaiione G r e g o r i i C p l . i i i re^ponsione ad confe^s. ^ l a c c i , cap. 4. (4) M o i i . 256, f. 2 9 5 , a : , , . (5) alibi deest.
135 tat i n per. Nam non obsequitur Nysscno ex palerna hypostasi Spiritom
BESSARI0N1S nunc Gregorio . sanclum ,
- ()
procedere affirmanti et Iioc ipsum saepe n u m e r o (velut arrois m i n i l a n s ) r e p e l e l , M a x i m u m vero d e e p i c i e l et p a r v i facicl. Si e n i m e l nos praeposilionem per i n ex mutanius, ita inquient Latini, P a l r i b u s non obtemperantes, u l t u d i c i s , at t u interim per i n ex mulas Maximo o b t e m p e r a n s ; cx dum i p s e a p e r i e boc f a c i t . n o n audes contradicere; qnare n o n habes, quod i n nobis d i c e n t i b i i s , Filio procederc eorum Spirilum temporum sanclam, Latinis qiiando per F i l i u r a i d i n t e l l i g a m u s , q u o d Maxtmus cere, viluperes, neque exprobravit
, \ ' (2) , \ . ! , , , , (3) < , *
, , \ , .
confidenter asseverantibus ita sc senlire et i t a d i S i vero praipositionem per r u r s u m i n ex c o n v e r t i m u s , n o s i r u m e s l ca;terum ostendere, an hoc faciamus concordanlcs cuin v c r i t a t c c t r u i n sancio Maxinio nec n e . I l l e ilaque c o n c e d i l lionis per sam accepla; sic e n i m , a i t , nemo ex F i l i o S p i r i l u m d i c i , praeposiiione ex loco praeposiFilium sucausara processionis S p i r i t u s sancli faciet. E t c a u b i c prunaro caasam i n t e l i i g i l , s l r i c t i m mcns ac presse causae n o m c n , non explicate et late c l i n q u a n t u m babet e t i a m quamJam s i g n i f i c a l i o iits modiflcationem a d j u n c t a m , n o n seeundum s i gnificationem s o l a m ; secus e n i m i m p o s s i b i l c foret M a x t m u m vera d i c e r e . Nam concedere, per F i l i u m procedcre Spiritum sanctum cl r u r s u s negare t m i v e r e i m F i l i u m esse causam S p i r i t u s , i d ejus f o r e t , q u i v e l se ipsum i g n o r a r e l . Neque e n i m alias v i r i istius transmutaliones Graecorum lingua cognoscit ac p r e t e r e a proreus a r a i i o n e alienura foret, si quis loco praepositionis per ponerel prneposilionem cum. Hoc e n i m pacio et F i l i u s esset cuin procedens c u m S p i r i t u vel S p i r i l u s genUus c u m F t l i o , si quis diceret, S p i r i t u m procederc F i l i o , u t v i r iste s t a t u i t . diseerui i n i i s quae scripsi Quod v e r o De quibus a c c u r a i i u s Maximus q u o d sed causam
c
, |) , . , \ , \, . \ , , (4) ( ) \
* , . * , , \
(5). \ , , , : , . . " ;, , , * .
i n banc q u x s l i o n e m .
talem scopum b a b e l causam sancli.
que a causa i l a inlellecta excludat F i l i u m , l i q u e t eo q u o d n o n dixit processionis Spirittu Spiritus, Est e n i m , inquit, F i -
l i u s cau3a S p i r i t u s u l p o t e per e u m p r o d e u n i i s et nis
,. ,
a l i i e r res se habere n e q u i t , sed causa processio- ^ " , Spiritus sancti prorsus n o n c s i . Nam uira , ' quod per ipsum sanctus p r o c e a u S p i r i i u s , l u n (6) ' est , , ' \ . , , \ ,
^ q u o d o m n i n o procedit, utriusque r c i causa Jcsi atque eoruin o r o n i u m , quae bis i n s u n l ;
i s o l u s Pater, q u i et F i l i i et S p i r i t u s sancli causa qnam*ubrein e l p r o p r i e causa d i c i l u r e l modo c o m p l i caio ac prcsso. Si i g i t u r c u m i i a Maximus r e m c o n c i p t a l , e l n o s i t a , L a l i n i d i c e n t , d i c l u m per Filium p r o dicto ex Filio accipiiuus, n o n presse prae(1) deestin M o n . 27, f. 221 b . ; habet Marc. f. 172 a. (2) M o n . 2 7 , . Recte M a r c , u t supra. Fortasse icgendum . (3) M o n . 2 7 , . Recte Marc. (4J Ex Marc. f. 172, b. verba -. a d -
d i i a . Qoae babet quoque A l l a t i u s , q u i i n E x e r c . adv. H . C r e y g b t o n . R o m a i 1663, p . i ! 3 , 4 U , verba a l i e g a v i l . (5) A l l a t . : . (V) Monac. ' .
REFUTATIO MARCI EPHESINI. 4\ , ' , , ' , \ . , , * , *
138
, ; positionem ex i n t e l l i g e n t e s , p r o u t de p r i n i a causa u s u r p a r i consuevit, sed explicate ac p r o u t p r o gressionem d u n t a x a t , n o n e l i a m progressionis o r dinem significat, non obsequium denegarous neque c o n l r a r i a senlirous i p s i , sed si a l i c u b i , sane fiic c l obsequium e i p r a s t a m u s et c u m eo concordam u s . Quando v e r o e l i a m o r d i u e m v e l i m u s e x p r i m e r e , d i d m u s Spiriium ex Patre per Pilium procedere, sed neque p r e p o a i l i o n e m per \a ex i n l e r p r c lando Iransformatnus. V e r u m quando o b j u r g a n i u r , n o b i s c u m v e r o e t i a r a Ecclesiae doclores, c u m d i c a m u s ex Filio proeedere S p i r i t u r a , quasi inde s u s p i c i o adesset de p r i n c i p i o p r o d e u u d i et de p r i n c i p a l i ac priraa causa i d d i c i , c o m m u n i i e r q u o a d o m u i a p r o defensione d i c e m u s , nos i t a dicere ex Filio u t c o n f o r m i l e r h i c a d M a x i m i d i c U et ad qui essetir profunper Fiilun: C y r i l l u m , q u i Palladio s c r i b i l : Spiritus, tialiter ditur. I ) Idom locus a Becco a d d u c i l u f orat. I de un un, (1 EecL ^ P - * ( G r . o j l b . , 1 l , p . 1 1 5 , 1 1 6 ;
e r r
, , , , , & (1)
(2) - per Filium
ex utroque $ive ex Patre
(2) h a b e i f . 175 a.
M o n . 2 7 , f. 222 a., et Marc*
S A P I E N T I S S I M I CARDINAL1S
DOMINI B E S S A R I O N I S
RESPONSIO AD E P H E S I I
MNC S. THEOL. PRIMUM WIRCEBURGENSI EDITA CURANTE UTTERARVU J . UNJVERSITA
CAPITA
HERGENROETHER, PRQFESSORE.
PATRIARCHA D. GREGORIO CONC1NNATA
. ' ( 1 ) . * \ \ \ , \ , \ , . "
C A P U T 1. L a l i u o r u m Graecorumque ad i n v i c e m de m a x i inis ac d i v i n i s s i m i s rebus pugna exacerbaiissima, sanctisaime m i b i e t venerandissime Pater ac d o m i n e , q u a n l o majores c i r c a res versatur, tanlo c t difficilior evasil atque e t i a m n u n c p e r s i s l i l . E l e n i m vurilas, q u a Deilatem respicit, majus q u i d ap pretiosius e s l , q u a u i v e r b i s d i c i q u e a t ; praisens inflma n o l a t u r : . , .
, \ (1) l n M o n . c o d . 2 7 , f. 224 a. i n suprema parle folii l e g i l u r : .
139 tiirna qtu*
BESSARIONIS o m n i u i t i f a c t a ; ueque aliam invenire i n tantum perseveraverit, neque q i r e est, tali , '
HO '
vero pogna et difficillima c i m u l e l m a x i m e d i u - , ' , ' -
paclo adversus invicerti i n furorcm conjecerit a t que acceiidettt. Heque e n i m solurti i m p i e t a t i s v i -
: ,
, \
, , , , *
cissirtt fee asperguht opprobrio, licet sub eodem

SerVatore 6t U o m i n o constituti; verum et saeplus pacO composila, q u a m i n u n n m convenire viderenttir, rurSdni ab iftvicGni sunt separati, eC quod
, , , ,
efrt, acriori adbuo insanla Contra s6m6t
Invicem h\ irclera prociessorunt 6t adhiic proofeduftt, impiefatiS, atbeisittl, e t t o r i s , duplidlatis p r i n c i p i o -
. , ! ' \ ' \ ! , , ^ \, ( \ ^ (1). i m p e r i i i * a u u l a m u r , popularetn favoretn captanC e i i b Latinoa quaeque blaspbemris et ne'
riim (dyairchtoe), contfactiohis et innuirierarunl

h3Dre ^Dii reofc s e m a invfc^tt osiendfer-c conamas. Sed L a i i h i qtiidfern 6t L a t i n o r t i m vaiustiorea, c u m quoqufe cttm dispulatfent, dogtnatl ipfcl sectlhdum ee p a t r o d n a i i t e i , rtiagl* quanft eohtrafia scfltteMes irtipetu rnm aliunde gloriam ab qneunt. T a l i s quoquc esl q u i n u u c nobis o c c a r r i t novtis fbeologus, tus. Marcus Ephesius, bomo nequc alioq u i n prudenB el s a p f e m i a l o t o , ejoe specie repte* Hujus nularttia llfa intirffiaûe eopttisuiaia, qtjtbusqtte i i s , q u i Jatfi an* f o r t i a g g f e d i e n t e s ; Crikcl V6N> et q o i tfr(quaorlo) ncifji; rera conflcere ncqueutu, muiiiiudinls venabantur s e n t e n l i a m , quoniam ab ipsis student acquirere,
fcenfiel de b i s verba fecissfcM, quiescebant, ti>ti6 , ,
d t s i s t i t m a prtyjtetetidfs proferri possunt
cvomendis i n eoa
d i c l e r i i s , quaecunque lingua
fando rfcferri
; x a i v v v \ (2) , , ' \ 4| , , ' ^ ,^ \
q u t b u s V e c l a m et inexpugnabUem C b r i s i i a n o r u m Q , fbeologiam Impttgnare c o n a t e r , o c c u r r e r e j u b e s , l i c e t magis l u ipse id v a l e a s ; si q u e m scandalizant, praesertiro tt f i q u i t u s et a parentibus ejusmodi rationibus i m b u l i et praRoccupali s u n t arque n o n d u m veriora a u d i c r u n t , id m i r u m non e s l , et venia d e t u r a n i m i p e r t u r b a t i o n i (malo, quod p a i i u n t o r ) . COdsentan c u m lamen esl ac decet, q u e m a d m o d u m e i ipse j u b c s , v e r i o r u m r a l i o n o m v i obtustirti U l o r u m aod i t u m e x p u f g a r e . Quomafti i g h t f r f n i , quee aliae de prarsenie dogmale s c r i p s i , et a t t i g i o m o i a , q u n u n c iHo p r o f e r t (sunt e n i m cofciraanes et raiiones omniumque i n ore versanles, aique tril* bas , l f , \ * , \ , , \ ^ (3) ' , \ , .
*\ , >, , (\ \ \ , , \ ( 4 ) , , ' \ \ ( 5 ) , &'(6), ' ( 7 )

r
omues cum Deo, ut dici solfet, aefflcietiher m i l a n iffOfesYraVt, t a t l o c i n a t l o n t b v s u t e n i a beaiis, q u i ante nos v i x e r u n l , v i r i s adduclis) : haec l i b i m i l t o e l i n p r i m i s l i b r u m ad A l e x i u m , q u i a n i i d o l o esse p o l e r i t i i s , quos m o r s u s s e r p e n i i u m boereeeon v u l n e r a v i t , apteque secundum meam quidetn s e n t e n tiaro ad o m n i a sfe habet.
SUIH
tcs et spurium ac p e r v e r s u m qvvd vonanies d e - D ) * xu\
t e r o lnntta quoque
f i a c p e n m e n t i a i n dogmaiica sfve qtm de anione el o t a t i t m e , n i m i n ct m Hs qtfae ctittif* Paiamam
, ^ 6 4 * 4 i n Opnscul. T b e o l . a u r . Rotna!, 163, 1670.) (5) cod. c i t . f. 1-27 a. Apird Havd. G r . x s t U t U Gooc. I X * 510 st>qq. (6) Vatic. c i l . f. 176 b : . (7) h i cod. . f. 57 a-72 a. A p u d A i x u d . Q p
(1) Orat. () (3) (4) apud
Eodem fctc modo j:m d i u atite Beccus, 1 , l)e u n i t . Etrcl. c. B , 'Gr. o r t h . I , p . 68 Seqq. k)d. V a t k . \m, f. 176 a. : . M o n . f. 224 b . . ood. iioslro Slonac. f. 276-566. E d U . L a t . U a r d . Gonc. I X , 4043 seqq., G r . apud' A r c u d .
Ui
REFUTATIO
MARCI EPHESINI
148 qu
vetC , p r o sapienle Becco te j u b e n t e c o n s c r i p s i , , ' ,. \ , , (4) , . , , ^ \ . ' (2) ,
o m n i n o a r g u m e n t o r u m f a r r a g i n e m Ephesii e x p u n g u n t atque d i s j i c i u n t ; b # c q u i i n q u i r e r c v o l u e r i t , i b i r e p e r i e t , neque u l t u m e r i t i l l o r u m a r a n e o r u m , q u o d per ea f a c i l l i m e dissolvere nequeat. N i b i l o tamen secius n u n c quoque t u i g r a t i a ad p r i m u m , idque f o r t i s s i m u m ipsius opicherematum dicemus qu decet, ejusdem n u t a n t e m v i m ostendentes, disputatione. U l taroen quid r e l i q u a v e r o i n p r a s e m i a praetermiltentes u t p o i c uberiori indigna conferamus ad i l l a quoque facilius solvenda e i ad absurda, quae c o n t r a v e r a m d o c t r i n a m d e d u c u n t u r consectaria evertenda et refellenda, canonem quemdam b r e v i t e r t r a d e m u * p o s l b x c ex i i s qiia?
r
(3) t u m ipsi a l i b i fusius d i s p u t a v i m u s , l u m vero baud - * ' n * ' . pauci q u i ante nos sapientia c l a r u c r e , exposue r u n t . Cujus canonisope et incompreliensibilia haec , * , , , * , (4) , \ (5) |, * ' (6) ' . qndem derabat. ( 1 A ' (7). T b , , . ' , , . ' c EPHES. C A P . I ( X V I I I ) . S p i r i l u a sanctus ex u t ex comniuni Palre ei Filio procedens u l v e l u i i ex duabus personia p r o g r e d i l u r a u l v e l e o r u m d e m cssentia a u t ex y i s p i r a t r i c e . Jam vero si q u i d e m u t ex duabus p c r sonis p r o c e d i t , d u o manifcsle c r u n l p r i n c i p i a , duas causae i n d i v i n a T r i n i l a i e , c l duo e r u n t s p i r a l o r c s ; sublala e s l m o n a r c b i a , s u b l a l u m e s l i l l u d , soluui f o n i e m soperesseniialia D e i t a l i s esse P a i r e m . S i v e r o tanquam ex c o m m u n i e o r u m esseniia scu n a l u r a , tunc d i c i m u s priiQO q u i d e m n u n q u a m b u cusque a u d i t u m fuisse, u t quando ex duabus b y poslasibus t e r t i a p r o g r e d i t u r , baec non ex t / / i i , scd ex c o m m u n i natura esse d i c a t u r ; deinde vero boc quoque pacio i n idera prorsus d e l a b u n t u r . E l e n i t n p r i e i a t i b u s ; unde quod ex n a t u r a cujusdam v e l quoruoidaip est, etiara ex persona v e l personis s i t necesse est. Accedit^ quod nec s i m p i i c i t e r d i v i i u x hanc sedem buie arguraenio v i n d i c a n t quai p r o x i m e s e q u u n l u r Bessarionis v e r b a . Cod. Monac. boc Marci cap. 18 suppeditarat posl Georgii Scbol a r i i responsa, f o l . 222 b-224 a, hac posiia n o f i m a r g i p a l i : , , e l i n flne p a g i n a : ', * '. C o d . Marcianus a r g u m e n l a Alarci non suppedilat, s i c u l nec Y a t . l u Monac. G r . 2 , . 290 a, cst c a p u l 1 . (8) V c i b a ^ i n Monao. c o d . 27, omissa i b i d c m ad niargincin s u p p l c i i Litr.
contra Latinoe, imo potius conlra veritaiem r a t i o c i n i a , u l ego censeo, dissoiventur et veritaa roanifestabilur. Si baec idonca o i n n i l u m i n e clarius
e r q n l , bene h a b e b i t ; si v e r o e l aliae quaedam o r a t i u n c u l a ad ista r e q u i r e n l u r , eas opponemus o t i o nobfe concesso. Diccmue vero eadem ac n i b i l no> v u m ; neque e n i m alias soluiiones r c p e r i r e I t c e t , . quandoquidem simplex v e r i l a t i s s e r m o , mentientem dicenlem unum et i d e m scmper diccre
ae
nova
effutienlem
nugari
l i c c t , vera autem de iisdem
c o n v e n i t ; i d c t r c o et Socrales n o n s o l u m
eadem,
sed e i per eadem scmper dicere desi-
(8) , ' *
. , '
D byposUsis n i h i i a l i u d est, quam n a l u r a c u m pro * ,
(1) Sic V a l . f. 176 b , Marc. f. 225 a, ?. (2) Sic V a t . . 177 a, M o n . f. 225 a : m a r c . ' . (3) Sic V a t . Marc. M o n . (1) Sic M o n . M a r c . . Y a t . mendosfc . . () Marc. f. 59 a, . (6) Mon. f. 225 a, . (7) Postiirauft h i c M a r c i a r g m n e n l i i m , l i r e t i n c>dicibus b i c non babeatur. Mouac. nosler post verba ad m a r g i n c m babot r u b r o c a l a m o : ' '. ,, c l
143 Spiritus p r o c e d e r e l a l t a r u m v c l seipsum,
PESSARIONIS cum ,
naturae p r o p r i u m est p r o d u c c r e ; sccus eiiim
et . , , . , , , * , * , ; " \
ejusdero plane natura? s i i particeps. Si landem ex v i s p i r a l r i c e , d i s q u i r e n d u m , quapuam sit baec vis s p i r a t r i x , et an diversa sU a n a l u r a , an eadem cum ipsa. Si i g i t u r eadcm ipsa n a l u r a , redeunt est ab HIw eadera argumenta eadem absurda i n f e r e n t i a ; si vero alia a n a t u r a , j a m concessum a l i u d q u i d inesse Deo praeler tpsius n a l u r a i n seu ab cjus nalnra d i v e r s u m , quod i n aliie t r a c l a i i o n i bus n u l l o omnino pacto a d m i t t t i n f , i m o polius aliud quid l i n g u a s s i b i exscindi quam hoc admiUere m a l u i i t ; d e i n d e quomodo n o n a b s u r d u m e e t
9
(1) , , ' \ / (2) . . , "
prseier d i v i o a m naturam p c r f e c l i v u m et c o m p l e t i v u m esse divince n a l u r a vel personae? A i i a m e n ne sic quulcin duo prineipia efltogienl. Verum e n i m v e r o i d quod ex paire et m a t r e g i g n i i u r , cx generativa e o r m n facuUale p r o d i l v e l per general i v a m facultatero, quae est ipsis c o m m u n i s , licet inodis d i f f e r a t ; n i b i l o lamen secius ex duabus est bjpostasibus et duo habet generationis p r i n c i p i a . l d nemo profcctue prorsus negare ausus f u e r i t . Unde et S p i r h u g sanems, quandoquidem ex Patre et F i l i o per p r o d u c t i v a n i seu s p i r a t i v a m v i r l u t c m p r o g r e d i l u r , duo p r i n c i p i a SUSB ex&isienliae l i a b e b i t . A t res creatae, i n q u i u n t , ex Paire et F i l i o et S p i r i U i sancto exsislenles per creatricem i p s o r u m v i r t u i e m ex uno Deo et conditore sunt et u n u m babent p r i n c l p i u m Pairem et F i l i u m e i S p i r i l u m
, . ' , , , \ ,
. (3) , ; , .
sanetum ; q u i d ergo p r o h i b e t , q u o m i n u s e l S p i r i - Q \ . tus sanctus ex Palre Filioque procedens et ex uno s i l Deo ac spiraiore e l u n u m habeat p r i n c i p i u m P a t r e m e l F i l i u m ? V e r u m , bone, a re proposita nos a b d u x i s t i , c u m crealuris copules tfcclarasti. Spiritum eanctum e l Pneumatomachum ( S p i r i l u s oppugnatorem) temet sincerc S i e n i m eodero plane pacto t u m creaiura ex Paire e l F i f i o et Spi~ r i t m sanclus, tirm Spiriturs sanctus ex Paire et F i l i o , q u i d aliud e r i t S p i r i t u s sanctus nisi c r e a l u r a ? A t ego contra t i b i vice versa dicam magis p i e , q u o d si boc pacto creatio, non boc pacto S p i r i t n s sanclas. I d e n i m q u o d per creationem ex duobus v e i m u l i i s Gt u t ex uno f a c t u m esse d i cere l i c e l , quando ad r a t l o n e m creatricera r e s p t , (4). , ; ' , , , . , , * \ ,
' .
(3)
c i m u s , idquc n o n s o i i i m i n d i v i n a r e r u m p r o d u - D (6) c t i o n e , sccundnm q u a m una eademque voluntax et disposilro e l sapientia et v i r t a s et operatio, erura etiatn i n productione bumana et ea qure peues nos est. Una e t e n i m eademque i n diversis a r t i i l c i b a s est r a l i o a r t i s et qira arliOces omnes U D u m aunt, e i secundura hoc i d q u o d ex m u l t i s o r t u m b a b e l ex uno o r U i m babuisse e l u n u m b a bere p r i n c i p i u m diecre fas e s l . Quod vero n a i u r a li&er ex duobus exsislenttam h a b e l , i d nemo p r o r sus unqoam ex uno d i x e r i l esse; fieri e n i m n e q u i t , (1) (2) (3) (4) b a b e i M o n . 256, . 290 a. a d d . Monac. 250, f. *90 a. o u i i u f i . Monac. 2 7 . o u i i t l i t Monac. 256. . , , .
, , ' * ' , . , , (5) Sic Monac. 256, f. 290 a ; Monac. 27 ct M a r c . (6) on)itt. c i t . p r x l c r M o n . 2^6.
145
REFUTATIO MARCl EPHESIM.
U$
, - " 1 e o d e m modo ttlruiflqtre a d exsislifltiain confe ; r a l e l ipsi L a l i n i d i c u n l , S p i r i l u s ex P a l r e proces \ : *(1) sionem diversam esse a proceasione ejus ex F i l i o , . (2) (3) hanc immediatam esse, i l l a m m e d i a l a m ; quare n u l l o o m n i n o pacto d u o p r i n c i p i a effugient, n i s i in alia m u h a absurda v e l i n l incidere. E t q u i d , a l u n t , p r o h i b e l , q u o m i n u s s i n t duo p r i n c i p i a , a l l e r u m vero a l t e r i s u b o r d i n a l u m , ita ut et sic d u o s i n l unutn? Quod a l i c u b i c l i a m Theologu Gregorius i n v e n i l u r dicens : Ex principio principium, s i eo mcdo dicis p r i n c i p i a , u l a h e r u m s i l p r o p i u s , alterura r e i n o l i u s , nescio an inagis d u o f u t u r a sint p r o p l e r i d quod s i n l subalierna, an p o l i u s d u o , quia e l valde diversa. Considera vero boc : u t r u m , ^ , ' , .
() , \, , ' . * (5) , 0 ? ; ' ^6) , ; , ^ ; (7) ' ^
que b o r u m p r i n c i p i o r u m magie et minus e r i t , - p r i n c i p i u m quara a l i e r u m , uno reepeclu magis, aliero m i n u a . P r i n c i p i n m q u i d e m propius magis \ (S) ; e r i l p r i n c i p i u m ob i d i p s u m , qaod est p r o x i m u m ; . ' I (9) , , (10) , , , \ * ' . , \, * & , * (11) (12). rerootius vero magis, quia i n se c o n t i n c t m u m . Qaa3 i g i t u r boc pacto d i f f e r u n t , u n u m p r i n c i p i u m e r u n t ? Q u i s unquam proxidixerit, quoroodo
A d a m u m et Selb u n u m p r i u c i p i u m esse Enosi ? Quanquam h o r u i n uterque est p r i n c i p i u n i , alter p r o x i m u m , alter r e m o t u m . Quomodo igUur haec UQum p r i n c i p i u m ? Quomodo l o l e r a b i l i a blaspbem a n l , q u i i t a r e m o l e a paterna persona S p i r i t u m collocant ct quasi nepolem e u m d i c u n l ? E l lamen ex P a i r e proccdens dictus est ot S p i r i m s ex p a terna procedens hypostasi. Sed quod Tbeologus m o d u m st dixissct crcatorem ex creatore, u t l u men de l u m i n e et Deum de Dco, b o n u m de bono; quae universa ana cum Patre exsistens est Deus c u m ipso F i l i u s et u n u m luinen et unus bonus e l u n u m p r i n c i p i u m o m n i u r o . quae facla s u n t . Omnia, e n i m i n q u i i Evangelisla, per eum (acta sunt et iiiie ipio factum est nihil quod factum e$t. Quare q u o d non faclura est, profecto non est ex ipso nec per ipsum ; hoc vero est S p i r i l u s sanclus. Quod v c r o iu e x p l i c a n d u m s i l Tbeologi d i c l u r o , manifeslum el id quod cum principio unus Deus; proex p r i n c i p i i experte p r i n c i p i o videlicel
* , , ' , * , , (13) * , [
' . " ^ d i x i t , i d d i x i l ad creaturas r e s p i c i e n s ; q u e m a d -
. , * , ; ' ' ' ' , ( 1 4 ) ] . e*l e x i i s , quae i n aliis d i c i l : Principii
expers et principmm Filium
OD d i x i l : Quod ex principio, sed quod cum principio, grediens. A l l a m e n si plane S p i r i l u s p r i n r i p i u m leniissimi id matis. . , , , (1) (2) (3) 4) 5) (6) (7) (8) ) addidiinus ex M o n . 256. Sic . 2 5 6 ; aiias . M o n . 256 . \ o m i l l i t M o n . 2 5 6 . supplet . 256. . 2 7 , - . o m i t l . cauieri; b a b c l M o n . 256. Id p a r i l c r cx Men. 256 a d d i l u m . idcm add. D omnium morlalium? Yerum s e n i i r e c e r n i l u r , licet voe
esse sensit, ubinam magis i d e d i x i t , v i o quisquam n o s i r o r u m (beologorum lempus omne leratis et consu-
neque bie neque alius raliocinantes
a r g u i i i s et cavillis
BESSARIONIS RESPONSUM. Reftpondemus ad p r i m u m ejus a r g u m e n i u m , i n quo nermonem secundum d i v U i o n e m profcreus v d o t ex duabus pcrsonis, P a l r e e l F i l i o , vcl u t (10) i d e m . (11) M o n . 2 7 . (12 Joan. 1, 3. (13) Naz., o r a l . 3 2 , p. 520, e d . B i l l . (14) Quae uncis iuclusa s u n l , ex Monac. 2 i6 dcsumpta s u n t , c u m reliqui c o d i c s bis c a i r a m . Ycl i n exemplari Bessarioais e x s l a b a n i , % i u i luiuus ad rcfulatioacui facicniia u i n i ^ u su:U.
f
117
BESSARIONIS
I4S
ex o o m m u n i eorura n a l u r a r e l ut ex v i r l u l e s p i r a - *, tiva procedere S p i r i i u m sanctum d i c k , undequaqae nos i n e v i l a b i l i b n s laqneia se conslringere putans, respondemus, i n q u a m , ex tpiraliva quidem v i r t u l e S p i r i t u m saiiclum procedere, bano tamen v i r l u t e m spirativam ex una q u i d e n parie c o m m o n e m esse P a l r i e l F i l i o u l p o t o n o n byposlalicara na* personae, et i d c i r c o et cominunem dcm palerFillo, ut , , * , , * , , (5. ,
(
a l i b i demonslratum f u i t , ex alu*ra vero parle e a m realiter csse c u m divina cssenlia, secundam r a i i o n e m duntaxat d i v c r s a m ; binc frustra l a n l u m r a l i o n u m examen adeo iawlile p r o j e c t u m est. S p i r i t u s autetn xeip&uin non e p i r a t , Jicet ejusdem n a larae parliocps, quia i d ejus p r o p r i e l a l i flpponimr. omnino Quemadmoduni c t F i l i u s ex gencrativa
T i r l u t a genilu, q o re eadem est c u m d i v i n a
, es- * , $, sentia, n e n e l seipeuro g e n e r a i , Jiect ejusdcm n a . lurae et efioentia particepa. Neque e n i m idem p o principium et p r i n c i p i a l u m . . * Hsec autera spirativa v i n u e , qeae una eademquc frus
teat essc bui eimul
n o i u e r o eel i n Patre et F i l i o , ipeiue p r i n c i p i o r u r o dualiialera abstirdam proraue effngit et euii\ t r a i o l raliocinaliofies connecteniem r e l i n q u i t , q u i n e i d q u i d e m i i i i e l l i g e r e v a l e t , qaanla s i t d i f f e r e n ita i n i e r g e n e r a l i v a m , qwae est i n patre et m a i r e , f a c u l l t t c m , et a p i r a l i v a r a , quae eel i n patre el Alio, i d e o q u e turpiewme de rebus m a x i m i s fiBlum d n p l i c e m , i m o e l muhipHcem haec vero apiraliva v i r l u s ademqtie esl n u m e r o , atque hallucinaprogigmt; tiniwa l u r . l l l a eiMiu cst duplex n u m e r o e l propterea et
, , , \ , . ' , \ , ^ , ; \ , . 1*^ , * \ \ , , \ , ,
D
i n P a i r e et Filii) t w a . propierea
p r i n c i p i u r a c i p r i n c i p i a i u m sumfiiopcre u n u m p r o d u c i t . D u m vero eolutionem v i i o p e r a l , quam L a t i u i adbuc c o i u r a ipsius a n l i i h e s i n afferunt, n o v e r i l se divutii Augusiiflwra v i u i p e r a r e , cujus i n E c clesia ob incomparabtlem sapientiam ac v i r t u t e o i cminens dignjiae o ipei salis occludere v a l e l ; ipse e n i m esi q u i p r k m i s banc a n i i i b c s i n i n v c n i l et i l a di&solvtl. M a r f us vero o i b i l d k U , fruslra multa c o n i w a e n s . Neqne enira s e q u i i u r , idco creaturam esge, si c x exempio Spiriuim
e l imagiee o m n i n o
s i n t i l i r e r u m crcalarura t u m i l l e d o c l o r , t u o i noe reprebensionetn iUam dissolvixni, quando et boc I d e m e i n o s l r i orientales Patres et dociores e i i a m i a j i o n o m n i n o e i u i i l i b u j f a c i u n i , ex a n i m a , mente t verbo sive m c n l o , vcrbe et e p i r i l u , noslro v i d e Jicct c l b u m a n o , dcinde ex sole, radio c t luuiine et rursus cx oculo, fonte et fluvio, quoe magis tria suiit quam u n u m , Palris e l F i l i i c l S p i r i t u s sancii i n tiatura? unitatc rcalero persouarum Trinia t a i e m i l l u s l r a n l (). Ipse vero nianifcstc c o n l r a i i a i l i c i t v e r i t a l i d u m a i t i d quod per creationem rnuhia o r t u i n babet et i n rebus bumanis et i n artc p c t i s ex uno cssc dicere l i c c r c , quod v c r o n a iiraliler cx duobus e s t , nullo prorsivs modo c u n l r a r i u m o m n i u o l o c u m b a b c l . E t e n i m i d quod ( Ts d e e j f t n Mr. 167 f. 00. {)
\ . , , \ . , , , . \ * ( I ) \ (2) , . ,
\ , , ' ^ > \ .(i) Sic Monac. 2 7 ; a l . .
Quoad i m a j i n c s e l analogias islas confcr Pct v i u n i , Do T r i n i l a l e , 1. v u , cap. 4.
149
REFUTATIO MARCI E P H E S I M .
BO
\ , a duobus a r l i f i c i b u s f a c l a m est, qolppe q u i e l m i \ mero c t o m n i n o dao s u n t , prorsus esl ex d u o b a s ; \ , qaod vero ex duoruro quorerodam n a t u r a , et prae . ( ) , , * , , , , \ * , , * , , s e r l i m naiura i t a mtellecta, acc*piiur, quam unatn u l i n divina nalura ftamdemque naniero c t t n Latini dicnnt
Palre et F i l i o subsisteniem recla d o c l r i n a cetebrat, ex u n o dteere necesse est. Neque e n i m proccseionem S p i r i i n s ex Palre diversam
processioae ex F i l i o ( U l i u s e n t m est istud e i m e n tis eju9 i n v e n i i o ) , v e r u m nnam et e a i r i d e m ; i m mediate tamen quidoia e i mediate c x F i l i o tum tem Spiria i u n t , i l l u d q a i d e m ob u n i t a l e m et i d e n t i l a v i r t u l i s epiralivae, boc vero ob o r d i a e m , quo
prsepoaimr P a t e r , sequitur F i l i o a et post eum S p i -
r i t n s sanctus, recie ralione judicantes n o n u t i l l e . * r u , \ q a i q u c i l l i adhserent n o l l o niodo dislingoere ecien ( ) tes, u t a l i b i adversus fllius m a g i s i r u m Palamara . \ docuimus enuclealius. Qaod vero ad subalterna . * p r i n c i p i a spectat, q u a soluitoaem eermo), i l l i i d eliam d i j u d i c a n d i i m e*t antitbesin corrigendumsolutioaem dcmon~ ' , { ( ), * . * apud e u m faciunt (aeque tenitn L a t i n o r u m est isle quc r e l i n q u i m u s . Quanquam et bane
iisdera plane r a l i o n i b u s recle procedere
s l r a r i p o t e r i t . Accuraia vero ilia r a t t o n u m conseq u e n l i a nescio unde sequalur, qua dicit : qaodsi omnes res crealars per F i l i u r a et ex F i l i o s u m c r c a tae ( i d e n i m signiflcat i l l u d : quod facluin eet) S p i r i l a s , c n m creatvra n o n s i l nec etiam faclos, neque ex F i l i o neque per F i l i u m prorsus est. Sive
9
, , , * ,
, ( ! )
, -
% - C e o i m i n secunda figura boc c o l h g i l , d u m ex to q u o d c r e a l u r s u n l faotac per F i l i u i n , SpirHtis , . * , * , * . ! ( , v e r o c r e a l u r a BOH est, conclusioneta k i f e r i , S p i -
r i t u m n o n eese per F i l i u m , i r r a t i o n a b i l i l e r r a i i o c i n a t i r n i e d i u m l e r r a i n u m ex facium e$te i r a n e n u i tans i n esse, e t quod secundum q u i d est s i m p l i c i ter falso c o n c l u d e n s ; sive conversione c u m o p p o shione u i i t u r , lia per non sciat se p r o c u l ab illa consequenexcidere. I t a e n i m se babct : Si per F i l i u m F i l i u m ; S p i r i t u s aulem non e s l f a c h i s ; crgo e s l per F i l i u m v e l ex F i l i o . Quod quanlopere arlia
* * ' $' (2) ' ), (3) . , ; $, * . , vrw - . O J V ; *, , , ' \ ( 4 ) . ( I ) M a r c . . . \) sc. . (4) l u .

1
omnia facla s u n t , quod n o n esi f a c l u m n o n e s i
esl ejus sapieolia d i g n u m l O p o r i c b a l e a i m
p e r i l u m dicere : Quod non e t t factum , non est ^ factum per F i l i u m , e t s k h i f e r r e : N o n ergo p e r F i l i u a i S p i r i l u s factus est. (Qaod e n i m non f a c i u m , proraus n o n c r e a l u m exsisleas, aec ex F i l i o acc p e r F i l i a m nec per aliuia quenipiaia v e l ex alu> facuua e&l.) Esse i a m e n e l t w o i l i r e n a l l a r o p r o hibente p o i e s l . I l o c namque ejus ratiociaio aeqne (3) Ka\ adiHt p o s l M o n - 2 7 , L 226
< t n H a r c . ad mafgiacjw adecripia est liacc u g u r a . * . IL ' 8 11/ .
Deinde l c g i t u r ;
151
BESSAHIONIS
15?
F t l i t i s e r i t ex P a t r e ; e i d e m v i d c l i c e t o n m i a t e r - m i n i s s i m i l i l e r p o s i l i s , u t vides, sive i n secunda figura sive secunduin convcrsionem c u m o p p o s i quod l i o n e , et de F i l i o i n f e r u n t u r . Omnia e n i m ex P a t r e facta sunt et sine ipso f a c i u m est n i b i J , f a c l u m est. I n f e r e t i g i t u r suis sapientissimis r a t i o ciniis : Quod non esi f a c l u m , nori ex ipso u l l o roodo e s l ; boc autem est FiJius ( ) . T a l i paclo perspicit isie q u i ejus ae n o b i s consequeniiara , . \ ,
, ' , , , ' ( . , ' , * , , \ , (5. q u i d e m plane u t Marcus principii surdus est, nos tamen eas a l i b
1
m a g i s l r u m c o n s l i l u i l , imo progrediens i g n o r a n i i a m ejuarnodi r e r u m s u p e r c i l i o alle elato L a t i n i s e x p r o b r a t . Si vero ef Gregorius Theologus S p i r i l u m dixit i d quod cum principio sive c u m F i l i o c s t , cum i i i h i l hoc L a t i n o r u m obest doctrinae ; nam e l
i l l o et ex i l l o est, te&tanturque hoc II q u i ex F i s u f l k i e n t e r patefecimus. E t i a m F i l i u s plena esi o m n i s d o c l o r u m s c r i p t u r a , sira
l i o S p i r i i u m esse asseruerunt, ad q u o r u m voces i l l e non minus esl
cuoi P a t r e , etsi
ex P a l r e e x s i s t a t ; bujus r e i
ita ut non s o l u m , ex parte
g l o r i a i u r , n u l l o oronino p a c l o dualilaiem evilent LaiinL ei fru~
ac nullo e f f u g i o , v e r u m u t u n d i q u e et o i i m i
e u m declamantem p e r o r a n l e m q u e ostendant. \ - , ' * , (1), , dicta s u n t . U t vero et reliqua i p sopbismata f a brcvilcr optime canoncs quosdam
Et basc quidein ad p r i m a eaque forlissima E p b e - * certarnina sius et ejusdem farinae h o r o i n u m c i l i u s dissolvanlur ,
i r a d e m u s generales , quibus q u i u t c l u r , si non prorsus ejusmodi r e r u m i m p e r i i u s e s t , a refellei per se, et difficullates, quae inde i n f e r u n l u r , effugicl ac dissolvel. Q u o n i a m , u t c o m m u n i t e r fli, e r r o r p r o v e n i l ex eo, quod disihiguere quie n c q u e a l e t , q u o l u p l i c i t e r u n u m q u o d que d i c a l u r , i g o o r e i , q u e m a d m o d u m e l i p s i A r i s t o l e l i v i d e i u r , opus est d i s l i n c l i o n i b u s e l expositione m u l l i p l i c i s aigniflcalionis e o r u m quae ad hauc, q u a n i versaraus, maleriara m a x i m e c o n f e r u n l .
(2) ,
. ' , , , ( 5 ) .
. " , \ , , . * / \ ^ , , , . l n e x i r e m a pagina e x b i b e l u r boc scbenaa : * , *
. * .
, ' . .
(\) A d u i a r g i n e m r u b r o s c r i b i t u r calamo : . (2) M a r c i a n .
(5) A d m a r g . r u b r o : \ , .
() Sylloglsmus talis est : Quse facla s u n l , facta s u n l per F i l i u m ; sed S p i r k u s non est fa^Mis, e r g * j i o n esl iactus pcr F i l i i i i n . Umle n o l a t u r i u margine : t Kx boc syllogismo c o n c l u d i l u r , S p i r i l i i m non faclum esse per F i l i u m . Scd Marcus falso c o n c l u d i i . S p i r i i u i D non esse pcr F i l i u m . Quod vero i d lateo c o i i c l u d i t u r , paiet cx boc> quod e l i a m dc F i l i i ex Pa re gcncvationc i d c m c o n c l u l i i u r , i v r i u i u i s s i o i i *
REFUTATIO.MAKCI '. Atl ( i ) , -
EPilESlNI.
151
rectam Triade nihil
1. Scire ergo o p o r l e t , a c c u r a l a m ac Cbristianorura llieologiam iu d i v i n a personas ponere;
aliud p r x t c r d i v i n a m esseniiam e l hyposlases sca et byposta&es quidein Ires n a mero et o m n i u o ab i n v i c e m d i s t i n c l a s , divlnarn vero essentiam u n a m eamdemque n n m e r o , c o m m n n e m et m a x i m e u n i c a m i n i l l i s t r i b u s , i n s i n g u l i s vero t r i u m p e r s o n a r u m subsistenlem c o n O t e r i , eamque (), secundnm rem cum unaquaque h y p o stasi eamdem csse, ac raiione duntaxal d i s l i n g u i c o n l r a q u a m i n nobis est. E t c n i m c o m m n b o m t n i b u e humana essentia seu nis i n t r i b u s i d c i r c o et
* ) , , , ' , ,
' . * , * , , , ,
bumanilas c u m una sit specie, ires n u m e r o s u n t , tres homines (6), i l l i c autem una n a mero e l snmmopere una est dlvina esseniia sco v e r o , u t i d i c t a m e s l , essentia e l personse i n d i v i n a T r i n i l a t e c o n s i d e r e n i u r , si q u i d a l i u d et circa i p sam et m a x i m e ad ipsam d i c i t u r , c u m essentia i n idem norum nem rccidit eamdemque eutn ea r e m signiflcat, alia absoluta snnt e l p e r f e c i i o dicuntur; ad exlra d i c u n t u r , u l b o n u m , A d se ipsain d i c i t u r beata ct d i et solum secundum r a i i o n e m d i f f e r u n t . Nam d i v i nominuro denotantia, quae etiain ad i n l r a
. deitas, i d c i r c o unas Deus tres personse sunt. G u m \ ( 2 ) , ' (3) . (4) , , * , , , (5) , (6) . , . .
alia vero r u r s u m nem significant.
sapiens, v i l a , providens et c x t e r a s quae p e r f e c l i o vina essenlia et T r i n i t a s nulla ad e x l r a h a b i l u d i n e * - inlellecla. Q u o m m bacc quidem essentialia s u n l , i i t sapientia, v i t a et s i m i l i a , alia vero p e r s o n a r u m m o d l . Quod ad essentialia , alia r\ :~ a t t i n c t* : posilionem significant, u t sapicns e l bonus, alia negationem, ul iucorruptibilis et immortalis. E t ex iis quae positiouem seu affirmationem ipsius sunt quidem F i l i o prium, signiOcant, alia q u i aUribuitur
, ; ,
, ,
\ . * - tessere, paternitas, tnnascibililas e l si q a i d ejtts< , _ ; ., i .. - t x . \ , ix\ - _i " (7), * , , ( |)
dem u n i personae a i l r i b u u n t u r seorsim, n o n lamen p r o p r i a (sapieniia enim acorsim, non tamen ipsitis est p r o commune s i t ;
(!) (2 () (4)
c u m universao T r i n i t a i i
Monac. . 227 a. Mendose : . 27 f. 227a : . S>c codd., melius . l o f i n i l i v i dependenl a auperiori .
(5) A d d i d i m u s ex Masc. f. 62 a. (6) I u Marciano p o s l e r i o r i manu a d d i t u r . (7) F o r t . .
() Y i d e Peiavium, De T r i u . , Prooera. n . 2 . eq. (b) Y i d e definitionein conc. i v L a l e r . a. 1215, tap^ 2 , Damnamus, De summa T r i u i t a t e ; e t A u -
g u s t i n u m , 1. v u , De T r i n h a t e . c. b . U b c n u s i l l u sirat differenliam bumanse cldivinge nalurae quoad u n i i a l e i n . Joan. D a m a s c , De iidc o r l h o d o x a , 1. i . c. 8.
l i l c r p o s i l i s . > Syllogismus e r i l : Q a facta sunt cx Paire facla s u n l ; sed F i l i u s non esl f a c l u s ; ergo o o n esl faclus ex Paire. Secundum Epbesiuin vero concludetur : Ergo F i l i u s nou esl ex P a t r e , q u o d eal i u i p i a m ; n o n f a c l u m vero esse F i l i u m ex Patre v e r u m e s l . > A U e r u m schema viliosara Marci r a l i o c i n a i i o n e m rcpraesenlans lale e s t : si per F i t i u m n o u faclum Spirilus non onuiia facta non esi per F i l i u m est facius non ergo est per F i l i u i n .
Vide, quomodo idem absurdain c o l l i g i t u r e l quoad F i l i u m : Si ex Patre o m n i a facia n o n faclum n o n est ex Patre Filius vero n o n est faclus F i l i u s ergo non c s i ex Paire
155
eiirtilitcr e l amor a l l r i b u i t u r n i h i l o m i n u s de tota vero s u n l personarum simpliciter
BESSARIONIS
155
S p i r i l u i sanclo et ; )* & , ;, . * T r i n i t a l e praedicatur); alia c o m m u n t a , u l divinitas e t posiiionem, u t , , ^1) , \ . / ! , , , , , * ' \ : , , , \ , , * , . , , ;, , , , , , , * , , , , , , . , * \ & xfj , , , ' 4 $ . , '
case essenliale ac sirailia. Quod a u l e m spectat ad lcsseras, alia quidem v. g r . pateruilas, alia vero uegationcm s i g o i f i c a n l , u i i n Patre i n o a s c i b i l i l a s . E x i i s vero, quae*ignific a n t posiliouem alind est, quod u n i cuidain p c r * o n convenit c l filiaiio, priuin ila ipaius cst p r o p r i u m , atque i u p r o p r i u m , u l et personara c o n s l i l u a t , u t p a t e r n i l a s , proccssio; a l i u d qiiod et duabus c o a g r a i t quidem duorum est, Patrie et F i t i i ; BOII persouis, u t sptrare seu p r o d u c e r e , q u o d p r o Umtiu p r o p r i u m , u t et pereonam c o n s l i i u a i ; et proprte w i t l i p r o p r i u i a esl
aelernaliier deiadc producilur. vina denolaul,
F i l t o ac S p i r i i u i , sccundum q u o d ex Palre uterque Sic e l e x Us q u ad e x t r a d i c i l u r d i alia iribua personis conveauiti, ui T r i a i l a s quacque h a b i l u d i a e m ad c r e a t u r a i
c r e a i o r , conservalor, provisor, rex et domiaus, alia vero d u o r t i m d u n l a x a t s u o l , u t incarnaUun c r u c i (ixumque esse e i quaecunque ad oecononiiam p e r lineat, tas F i l i i ; S p i r i l u s vero sancti \u specie ignis esae. C u m vero d e i vel i n specie columbae v i s u m
utpole simplicissima v i x t o t n o m i n a r e c i p i a l , r e m eunt cuio d i v i n a e s s e n l i a ; reni ab esseniia
b o r o i u quui a d i n l r a e l quae ad se ipsam d i c i i u r , ideni ecundum qiuu vero ad e x t r a , e i s e c u n d u m seima inaHifestant, sed
d i & l i n g u u u t u r et nuUam positionem i a d i v i n a esDei relaliones ad effecUis seu cundum
s o l u m i n crealura. N a m ^ , res crealas non se , * c u n d u m rem w i n t i a Deo, v e r u m solummodo se , iiHeUigeMix m o d u m , w c u e d u i u quod , * || . , caeiera ad Ipsuui r e f e r u n l u r ; sieui neque i n i n -
lellecto est relalio tanquain roe, ctsi rclative ad i n l e i l i g e n l i a i n d i c i t u r , v e r u i n i i i i n l e l l i g e n l i a sola. Cuoi e n i m de novo et l e o i p o r a l i i e r pluree ad e x ira vcl relaiiones direclorem de Deo praediceniur, u t dominura esse bujua cerue r e i , quae nuuc ex b i s r e i a t i o n i b u s
( 2 ) , * * * , \ . (5) , & \ , (4) , , , , ,
p r i u i u m coepil, s i qufiepram plane, ex lur
sccundum r e m foret i n Deo subsietens, sequereLur novo q u i d Deo accedere e l sic u i u t a r e secundum accidens. vel secundum sc v c l
I l o c a u i e m absupduon eese a i u U i p l i u i mado p r o dum 86 babent. Quae ad i n t r a d i c u n l u r , quae l eseentia, secunduta r e m
b a l n r . Haic itaque e l aimilia n o m i n a bunc i n m o - D , , absoluta v o c a n l u r e i perfeclionem significant, baec -ojnnia idem nlinl s u m cuui ab b w i c e n i et ab ipsa 39enlia differerilia,
secundum r a t i o n e m lantura distincta ; nam easeniialium alia positionem alia negationem c x p n r m i n t , alia u u i cuidara pereonae a t l r i b u u n l u f , non tamcn ejus s u n l p r o p r i a , alia negatioucm alia alia s i m p l i c i l e r c o u m i u n i a . Ei d e n o l a n l , alia personani c o n & l i - e i n i i l i i e r 4a peraooattbus te.sseris alia p o s i l i o t i c m , luunt, n o n c o n s t i t u u n t p e r s o j i a m ; et hxc
\ , X5L , , , , ' * * ( \ () Sic M a r c , Mon. . (4) S i c M a r c , Monac : .
(1) S i c T u r s o m codices. (2; Sic r e c l c Marc. f. 6 3 ; M o n . vero f. 223 a : .
157
RKFUTATtO MAfrCl
EPU2SIXI.
, - omnta sccundum r c m idom sttnt c a m d i v i n * es( ; * ) f v \ } ; - , * ^ ; , * * * , * , , . , $ ; , \ t v , * , : ( I ) . , , \ , * * $ 4 , \ , ( 2 ) . \ \ sfenti*; atlaraen alia (positiva) perfeclionem q n a m dam i n ea p o n u n t , alia (negaitoa) imperfeoitanes ab ea remnvenl ( n a m i n c o r r u p t i b i l i t a s et i m m o r taliias n i l i i l p o n u n t , c o r r u p i i o n e m tamen et m o r tem, qiae sunt divina imperfeciiones quaedaio, a beata subslanlta e x c l u d a n l ) . Talt i g i t u r n o m i n a u n u m idemque signiftr e m sfnt c u m d i v i n a ralione c u m fea r e c i d u r i t , illa et
pacto omnia isla sobstautia, Deo non vel l o t et
cant et idero c u m secundum i u Mem
t a n i u m m o d o ab ea d i s i i n c t a . D i c u n t u r l a m e n de l a l i a n o m i n a neque x q u i v o c e , neque i n u h i v o c e , sed analogice t a n l u m , ad i m u m quoddam referanlar qaon o n ad a l i univoce neque
secundum e u m i n o d e m , qiro duo quaedam eliam plura
. c o m m u n e , sed eecundum e u m , q u o d u o r u m n i m d a m ordo e l conuexio h u e l l t g i t u r
q n i d d i v e r s i m , eed ad aiterutn o r a m , q u e m a d n o dum esse p r a d i c a i n r de snbstamia e i dc a o c i d e n i i

t
i n quanloro accidens conjtrnclionem habet ad s u b stantiam, non i n q u a n l u m subslanlia et acctdens a d aHquid tertium r e f e r u n t u r . Quod autem l o i n o m i nibua i l l u d u n u m ac e l eimplicisaimum i raaxime s i n g o l a r i l e r u n u m n o m i n a l u r , cauea eet t w a i l l u d cogftoscere n e q u e a i q u a m
illiua i r a m e n s i l a s t u m i a G r m i U s m e n l i s noslrse, qrne c u m a l i t c r per ejus effeeius, diversis n o m i n i b u s ex p e r f e c i i o n i b u a , q o i f l rebus sensui ubjecti j n v e n i a n t i i f
9
i i l k i s perfeciionem designel necesse es*. S i e o i t a

1
^ , \ ' Q ipsam d i v i n a m easemiam, s i c u l i est, coguoscefe possemas, uno ,soliwa n o m i n e eam noUreaius quod e i proraisswni esl iis, q u i Deum secmidara unu* esseuliam v e l facie ad facicra v i s u r i e r w u . N a m , u l d i v u s Zacbarias a i t , /w itla die Dominus erit
%
, \ , , , , , (3) ** * , , * , , . (4) , , , \ * \ (1) Sic Marc. f. 63 b ; Monac. f. 228 b . . (t) a c b . x n ( ' ) , . 9. () Uoc P a h m i l a s rcspicit, q u o r u m hac i n r e errorem i r u d u c u u t G e o r g . l rapez. ad Joan.Cubiclcs. be. p r o c . S p i r i l . sancii. c. U. G r . o r l b . I V i , p .
el
nomen ejut unum. iNovi, quod a d r e r s a r i i quando audiant, p r e d i c u
contra haec iiiclamabunt et aUa voce Uimuluianle s c i n d e n l u r , praesertim nooiina ratiooe duntaxat, n o n r e a d i v i n a cssentia d i s t l n g o i , d u m tpsi et r e ea irapie d i s i i n g u u n t (),, et jam apirare n o n esse P a i r i s p r o p r i u m constitueiifr, nec ejus> personam verum Patrls e i F i i i i , e t
c o o s i i l u l a s e i 8ub9islenles personas sftquens,
d u i n ipsi i l l u d et p r o p r i u i u P a i r i s e t e j u s c o n s i i i u t i v w n b a b e n t alqe nos i d quod i n quaeslione eat tur. pauci Scd m i l l a proryus e s l e o r m u r a i i o . Nara u i m eoruni q u i nos praecesscrtuH b e a l o r u m optime el clanssime kft
(5) - D assumore e l q u o d i n p r i n e i p i o posuilare o p i n a n nos a l i b i dc bis safllcieiiier egimus, tura oliani n o a sanciOttHMqoe viropum
09iwderunl, i l a u l n u l l u modo liceal a d v e r s a r i , quae q u i v o l u c r i l , ei quasrit, tes inveniet. Hic e t i i m brevcui quemdam canoneni iradere poliiis b a b e n siudio exlcnsionem i l l o r u m sermoueiu v i u r e (3) Marc. f. 64 a, . (4) Moiiac. . 22'j a, . \h) bic M a r c . ; Monac. habel . 483 aliique, dc quibus confer A l l a t . Graec. orthox^ . I , ad catceiu.
159
RESSARIONIS
10
\ o l u m u s . A l t a m c n vel e x b o r l a l i o n i s sive consola- , \ t i o n i s etsi p a m e gralia de d i v i n i s n o m i n i b u s boc d i c e n d u m est, ea q u plicissimam significanl, ?enlia, ci r e m a l i q n a m unam et s i u i cujusmodi est d i v i n a es ( I ) . (4) $ , * , ' \ ' $ , . , * , * , , \
ea u n u m a l i q u i d e i idem secundum r e m
eadein c u m significalo r e a l i l e r esse o p o r t e r e .
Secus enim et esseniia siraul d i v i d e r e t u r cum i i s , quae r e a l i l c r ab invicera s u n l d i s l i n c t a n o m i n i b u s , ei boc ivon lotidem outem res f o r e t , q u o i suut et significaniia ; omnem impietalem fransgrediiur.
Quod v e r o s p e c l a t a d spirandi p r o p r i e l a l e m , si ea c o n s i i l u i l Palris personam, commwnis e r i l et F i l i o ; pracler proprielales e n i m personales caetera o m o i b u s s u n l c o m m u n i a , i l a u t et S p i r i U i i essct c o m m u n i s , nisi cjusdera niara vero non ralioni repugnavil; quocoitstiluit paieruam
pereonam, . \ , quaelibet persona nonnisi una p r o p r i e consiitui necesse est. A l q u i P a l r Cam vero
8
r e l i n q u i t u r , u l c t F i l i o spiratio taie const l u a i u r , vel generandi ilta non
sit communis ( ) . C u m enim vel spirandi proprietale
Palrein
d t e i l n r e i esl Pater p r o p l e r generationem. N o n i g i l u r spiratio ejus personam c o n s l i t u i L s i l p r o p r i a Patris solius, nec ejus personam constituens, et F i l i o bactenus. I I . Neque boc latere debet dicendi c u p i d u m a u d i t o r c m , quod divinae T r i n i i a t i s p e r s o n n , oum non magis uniHn s m t esseniia, q u a m i r i a personis et rcaliter ab invtcem d i f i l i n g u a n l u r , secundum n i b i l d i s t i n g u u n t u r (una e i i i m eorum quac ad se d i c u n t u r , sive a b s o l u l o r u m et essenliaiium ab invicem o o r u m est essenlia, v i r t u s , v i t a , bonitas, saptenlia et quaecunqoe bis stmiKa), relalronibus lamen a d divinae personas, b x c vero s u n l e o r u m idioinala, '. ( 5 ) ,
c o m m u n i s e s i . Sed de b i
* ,
6 , ' * *# ( , , , ,
) * * , . , , \ * & , * . \ , , \ ( ) * *
iiiviceni e l subsistunt et ab invicem d i s c e r n u n t u r t * relative et s i c u i ea quae s u n l ad a l i q u i d oppesita ad invicera. Si e o i m c o n s l i l u l i v a s proprielales i n communicabiles esse ad invicem neccsse e s l , et impossibile eas eidem s i m u l adesse, o m n i n o e l <>p* p o n u n l u r . Quae c n i m eidem simul inesse nequeunt, p r o p l c r opposiltonem q u a i n d a m , q u % o m n i n o i n ejs esl, hoc babcnt. O p p o n u n l u r autem neque u l babilus c t p r i v a t i o , nequc u l c o n t r a r i a , nequc u t aflinnatio e l negalio (boc c n i m m u l t i ac beau v i r i U l e d e m o n s l r a r u n t ) . Reslal ergo, secundum r e l a liones opponi i n v i c e m baec personalia idiomala atquo ipsas porsonas. Ipsae enim divinaR p e r s o n * subsisienies s u n l proprielates h y p o s i a t i c s , et b y -
' *
"
'
, < , * * * , ;, , , , '.
" 1 ' ~ "
postatic propnetaies subsislentessunlipsae divinae p e r s o n a . Jn aliis q u i d c m rebus quae esseiUiis differml ab invicerp, eae q u i n t e r illas consideraniur rcJationcs non ipsas res c o n s t i i u u n t , sed p c r alia c o n s l i l u l i s rebus a c c e d u n t ; non cx doccndo et iudividua v. g r . Socrates et Pialo, q u o r u m aher magisler, alier discipulus est, e i di^cendo personaliier c o n s l i ad invicem differunl l u u n i u r , sed prius iiierque bomo csi e l subslauliis subsislcniia
( I ) Marc. . < i ) Sic rectc codd. (3J A d n u r g . r u b r . l c g i l u r
(b) Vidc Aniniadvers. i n P b o t . l i b r u m de S p i r i l u sancio a r t . 3, 7 ; a r t . 4, 13, ubi Bessarionis
c p i s l . ad A l e x i u m Lascarim c. 5 a d d a c i l u r , U t a enucb'alius periractam
161
\
H E F U T A T H ) MARCI E P H E S I N I .
\
162
bisque duo sunt bomines ; magister vero et d i s c i pulus poslea e v a d u n l . At p e r s o u x divinoe quse non differunt i n t c r se essentiis (nam una c t indivisa i n ipsis csl cssenlia ademque n u m e r o ) p r o p r i e l a t i b u s subsistentibus, videlicet p a l e r n i l a l e , l i l i a l i o n e et processione ab invicem d i s c e r n u n t u r , c u m persona e t p r o p r i e i a s n o s t r o dualaxat inlelligendi modo differ a n l (quo scilicet persona q u i d e m u l i d quod babet i u l e l l i g i t u r , proprielas vero u i i d quod h a b e l u r ) , res vero plane cadem e x s i s l a n l . Si quis etiain proccssionibus personas discerni asseral, ita u t v . g. Paier n o n paternilate t a n l m n , sed et acliva generalionc, Filius non filiationc lantutu, sed c i generatioae isie, luiu passiva ab i n v i c e m dislinguanliir, noveril
. ( ) ( ^cai ) & , *, , , , , , . ; ,
, " , xa\ -rfj
, * , \ , , . , ' \ , , . " | * . * \ , * \ . \ ,
b a u d p r o p r i e d i c t i s processionibus personas d i s Si e l e n i m i d c m s u n l secunduin rein activa el gcneratio p a l e m i l a s , l u m generatio
. c e r n i .
passiva e l filiatio, aitamen secundum noslrae i n t c l ligeatia? m o d m n d i f f e r u n t . Nam gencrari uon speciem quauidam signilicat, q w c geniio i n s i t , sed esl veluti quuedara via ad g e n i l u t n e l F i l i u n i ; filiatio v c r o v e l u l i qua?dam species e s l , c u m sit l e r m i n u s geaerationis. Praeierea generare j a n i prosupponii. palernain p e r s o n a m ; geuerari vero F i l i u m n o a d u a i subsistere s i g a i i k a t , idcirco i i l i a l i o d i s c e r n i l v c l c o n s t i t u i t F i l i u m , non vero passiva generatio, nisi i n qtianluro hanc filialio c o u s e q u i t u r . S i m i l i i e r q u o que rcs se liabel c u m activa e l passiva spiratione. P r i a i a r i o i g i l u r et p r o p r i e relaiiones c o n s i t f u u n t i l d i s t i n g u u n t , conseqiieiiter vero e l processtoncs, iu* n i a m autem s u n t , q u i d u m coaceduai P a l r c m vi F i l i u m r e i a i i v i s processionibus ab invicem d i s i i a g u i . F i l i u r a a S p i r i t u eodem niodo diaccrni uon a d mitluni, veruta diversis a Palre progressionibus distingui v o l i m t , secundum quas alter genitus es, a l l e r p r o c e d i t , q u x r e n d u m est ex i i s , quanam r a lione divcrsse d i c a n l u r a m b o r u m cx P a l r c progressiones. S i e n i m diversac, quia geueralio quideai i m m e d i a l e ex P a t r e , spiralio vero pcr g e n c r a l i o n c m et S p i r i t u s per F i l i u n i , i d p r o nobis e s t ; si v c r o quia ulraque a Palre solo, scianl hoc supposito n o n posse amplius ab invicem d i s l i n g u i F i l i u m et S p i ritum. N a m divorsa: q u o r u m d a i n progressionein causalum diverssc
, C quantum r c a l i t e r i d c m sunt c u m r e l a l i o n i b u s . Q u o -
. \ * \,
, 1
*, { ,
, , (2/ . , 6 * '
, , \ , , \ .
vel quoad causatn vel qeoad
, \ * . , \ ; * * , fj * * rccie Afarc; Monac. (4) Sic ;. . 2*29 b :
s u n l , et quoad causatuin d u p l i c i l e r : vel quia c a u aaia diversarum s u n i specierum, vel quia i n divers.i individua lerminantur. F i l i i e l S p i r i l u s sancli aulem divinae personae quoad speciem ab i n v i c e m ia
non possunt differre, c u m unain eamdeaiquc n a m c r o n a l u r a n i e l d i v i a a m essenliam a Palrc procedcndo nactae f u e r i a t , neque quoad diffcrea-
l i a a i , q u a e est secuadum i n d i v i d u a ; p r i i u o qnia nuUa i b i m a l c r i a est neque q u i d m a t e r i x respondcas, qua t j u s d e m naluras i a d i v i d u a ab i a v i c e n i separaatur; deinde quia c l i a m i n d i v i d u o r u m ex iisdera cau-is progrcssioncs cjusdem sunt spccici, (2j o m i l l i t Monac. f. 230 a.
PATBOL. GR. C L X l .
163
BESSARIONIS
161 *
hic aulem neque amb* sunt generaliones, neque , ( i ) i ambae processiones. R e l i n q u i i u r ergo quoad causae rationem progressionum differentiam l o c u m babere posse l a n l u m . A t si solus Pater causa e r i i , neque secundum banc r a l i o n e m differcnlia babebit l o c u m . A b i b i t ergo F i l i i nulla c l sancli S p i r i l u s d i s t i n c l i o et verum ulrumque i a his e r i t d i f l e r e n t i a ,
* . . ' , * * , ! : , * . , , , , ,
%
unius personse e r i l ; boc a u l e m a b s u r d u m est e t l i d c i repugnans. Necessc i g i l u r cst, si d i v i r u e p c r sonac ab invicem dislinguenda3 s u n l , rclaiioitibus opposilione ad inyicem quae esl sicut bypostaticis rclalorum, eas et c o n s i i l u i et d i s t i n g u i , alque
et c i his q u i d e m ea quoe est secundum causam et causaium, alque F i l i u m quidem a Palre d i s t i n g u i iilialionc el paternilalc, Spiriium v e r o , sicut a
, \ !. *. (2). , \ ; ' , ( 3 ) , * , , \ ' , , < , (4) . , , \ ) , . , , , * ,
P a t r e , ita eliam a F i l i o , rclatione s p i i a i i ad s p i r a - $, l o i e m ; nci|ue alio modo d i s l i n g u i poterunt (). 5. Disputandwm vero ad bos et i l l u d , q u o t t i p l i c i t c r uiiiuscujusquc rci principium ei causa a c c i p i a l u r , ac d i c e n d u m , p r i n c i p i u i n duplex csse; a l l e r u m v e l u l i i d ex quo v c l quo e l o m n i n o unde res, vel quod idcm cst principium quod; ex. gr. b i c artifex c l u u i v e r s i m i d quod a g i i ; a l t c r u m vero p r i n c i p i u m v e l u l rd per quod vel quo u t specicin, qux dum agenlis a n i m o i n e s l , c u i similc faeil i d q u o d specicm, qua agit (b). Y e r b i gralia causa a g i l ; oiniie e n h n agcns s i m i l c s i b i p r o d u c i l s e c u n b u j u s iniaginis cst e l ipsc picior lanquam i d ex quo et unde p r i n c i p i u i u e l u n i v e r s i n i quod
t
e l spccics
quae picloris anirao obvcrsalur velut i d quo, c u i Q ' ; s i m i l c m fccit imagiriem. Eodem vero niodo d i c i m u s el fjiis i n d i v i n i s pcrsonis P a t r e m , boo est divinajn principium byposiasin causam esse (anquam quo.
qnod sive ex quo, diviaain vero ejus essenliam l a n q u a m principium siniilta Ipsa e n i m est species, c u i quae ex ipso producunlur; consubsianliales sunt esseniia conproducuniur
* \ , (5) * , . , , ,
unde ct F i l i u s c l S p i r i l u s qua producil;
i p s i , quia ornne producens simile p r o d u c i i speciei, Deus vero P a l c r d i v i n a p r o d u c i t F i l i u m e i S p i r i l u m e i idcirco sibi
subslanliales p r o d u c i t . Unde e v c u i l , c u m essenlia conunuuis s i l cademquc n u m e r o P a t r i et F i l i o et S p i r i t u i , aique i n qualibet d i v i n a r u m personarum subsisial, p r o u t d i c l u m est, ut si q u i d ex ambobus
, ( 6 ) , . maxime
, , , idcmque n u m e r o e l quam unuiu
prodeat, i d non magis u l ex duobus quam ex uno D prodeat, quia p r i n c i p i u i n , quod v e l u t species est, unuro esl. lLxc dicla sunt ad t e , sanclissime d o m i n c , q u i , m c l i u s nobis ea uosli ac m u l i a p r o bac l i b e n l c r passus es ; dicta vero sunt vcrilate obedienliae
, (7) \
causa ct quia prorsus nefas p u i a v i i m i s luis m a n (1) (2) . () ) Monac. f. 230, b , . A d m a r g . r u b r . / ; \ '. QiCiodd. Sic Monac. f. 250 b ; Marc. f. 66 b , .
(5) add. Monac. . 230, b . (6j Ac bi sequerelur . L . i x a i . ( 7 ) Marc. f. 6 7 , a : ; * f o r t . :. I r a c l . De I r i n o , t . , cap. 1 , a r l . 2 , n . 5 6 8 369.

f
() Vide post S. Thoraam, . i , q. 36 a 2, Platelitirn T h e o l . . i , cap. 5, 3. (b) Yidc I I . Kdbcr i n T h c u l . W i r c c b u r g c n s i ,
165
REFUTATiO MAftCl EPHESINL
166
; . , ; ilaiis c o n l r a i r e . E x i s t i m o plane, si quis isla pi\c manibus habens accurale perpendat nequc omnitio ; , \ imperitus sit e o r u m quae alias de q u x s t i o n e iila ; , ^ . (1), , . ' , , ( ' . dtcta s u n l , magnum babebit s u b s i d i u m . Dicla vcro s i n l cum Deo c l luis benediciionibus ad fugandut adversarrorum dam. Beue vivas, sanclisîine patcr, dulce m i h i .cn et decus. JNos q u i d e i u , paier sanclissime, p u tabatnus ca quae ad p r i n i u m Ephesii argunienliim dicla s u n t , suificientia aplaque essc ad retiquns quoque ejusdera rationcs dissolvendas. Q u o n i a n aulem l u jubcs nos propler simpliciorcs etrcliq u o r i u n ipsius a r g u m e n l o r u m examen i n s l i l u e i i l c s
c
scrraones
e l ad d e m o n s i r a i i d u m
p r o p o s i l u m problema vcriiatemque libere p a n d e n -
, - ^ quae nobis videntur disserere , c l hoc Deo p r o p i i i o perficiemus, ad i p s u n i j a m orationcm c o n v e r i e n l e . , . . 20 * (') (2). (3) , ' . , Et ad secundum ejus argumentum bajc dicimus. E P I I E S . C. I I ( X I X ) . Dicnnt L a t i n i n i b i l diflerre i n diviivis p t r s o n i * praeposilionem per a praeposilione ex apud S c r i p i u r a m , atque proplcrea S p i r i l u m sanctum pcr F i l i u n i prodire dici i r a n s n i u i a n l i n prodire e i per Patrem exFUio(a). Ni;s vero ab iis necessario u t o s l c n d a n t poslulemus, p r o d i r e vel proccdere S p i r i l u s sand i c i , sicut et quoa.I apo* Oei. E l rursuin : neque per / t o Jesum per coItomiuem explicatio clus alicubi d i c a l u r . Nam si hoc tdem atquc indiflV.rens foret, o p o r i e r o l i n boc C ( j Chrisli creaturas p l u r i m i s i n locis r e p e r i t i i r . Puulut
8 t 0 U 5 e s u
. , , , , (4) * (7) ; ()
per voluntatem non ab hominibut, Patrem per r t i r s u m : ^Possedi
Paulus mines, Deum. rnm?
apoitolus Et
$ed per Deum
et Domimtm Deum
(6)
Chrislum.
. ;
E t alibi : Sonne Praetcrea
universim si omnia quao de d i simili-
(8) " (9)
v i n o S p i r i t u d i c u n t u r ad Patrem et F i l i u m
\ , */ , , ' ,
ter r e f e r r e n t u r , locum haberet e l i a m , u t c o m m u n i a cuncia fierent et processionem ex utroqtie imililer c o n Q l e r e m u r ; 8i v e r o alia P a l r i seorsim, alia p o r r o F i l i o a t l r i b u t a s u n t , alia vero n i r i q u c aequalilerne confundanl res simul omnes : Per F i l i u m prodire
( 1 ) ! n Monac. ad marg. ad indicandam n o v a i n epislotom. verbis ' i n Marc. r e l i q u a diverso e i m i u u t i o r i cbaraciere exa(2) l n Monac. r u b r . - a d niarg. : , , ' ; . s y n o p s i Munac. cod. 2 7 , boc esi cap. 19, i n Monac. eri> 256, i . 297 b, ubi Marci Opera exsianl, cap. 2 0 . IJJ Marciauo, q u i aigumenla Marci non cxbibet,
l e g i l u r tantum : , \ . . (3) . . . snpplevimus ex M o n . 256. (4) O o m i U . M o n . 256. (5) H C o r . , 1 ; Epbes. , 1 ; Coloss. , I ; I I T i m . , 1 . (6) Galat. u * (7) Gen. , i . (8) Gen. X L , 8. (9) Sic ex Monac. 256 posuimus ; eaet. ) .
v
() Oppugnavit ista et Jobus m o n a c b u s , q u i s a * c x i i i conscripsil Apologiam nomine Josepbi GaJesioise palriarcbre ( x a \ /. . . . / \ ^ . ( I n cod. Monac. 6 8 , saec. x v i , f. 1 seq.) E t i n t e r alia (cod. c i l . f , 9 b) asse-
r u i t , n n l l o moJo a q u i p o l l e r e dicliones per Ftlium e l ex Filio : , * , \ " \ \ . , \ \ .
It7
iu
BESSARIONIS
F i l i o manere, i n F i l i o r e q t i i e s c e r c , n o n vero i n Patre r c , ' |( ,
168
Spiritus d i c i l u r , per F i l i u m creaturis s u p p e d i i a r i , . * ' d i c i l u r per P a l r e m p r o d i r e , nec per Patrem s u p p e d i t a r i , nec i n P a l r e inanere, nec quiescere, sed e i P a l r e procederc. Dicantur iiaque quac sunt t r a d i l a , qua vero silentio praelermissa, s i l e a n l u r ; et p r o p o s i l i o , quae S p i r i t u m sanctum ex F i l i o d i c i t procederc tanquam aliena e l iusoliia procul ablegciur. NICÊNUS ANTISTES. Quae L a l i n i d i c u n t , ea et p r o b a n t ; t u v e r o f r u s l r a ipsos i n c r i m i n a n s n i h i l efQcis. Praepositionem enim per loco p r x p o s i i i o n i s ex u s u r p a r i , t u m m u l l i s d o c l o r u m lestimoniis o s l c n d i t u r tuin Basilius e s l , , , (1) , 0: \ , , ' * , , * . () . " , * . " * \
" \ q u i p r i m u s boc perspexit c l i n l i b r i s ad A m p b i l o - U . , c b i u m sjepius d i x i t , non semper bas p r e p o s i i i o n e s ' ad i n v i c e m c o n i r a u l a r i . Q u o d v e r o i n t e r r o g a t i o lua . " ' liand raiionabilis esl, qua a nobis ostendi n l r u m et per Pairern S p i r i l u s sanclus poscis, , . , procederc
d i c l u s f u e r i t a l i c u b i , ex bis m a r i f e s l u m . Neque e n i m si i n q u i b u s d a m , j a m e l i n o m n i b u s ; ncque si non i n o m n i b u s , j a m neque i n quibusdam o m i n o , si lamem l o g i c a r u m in r e g u l a r u m es adbuc m c m o r . Nobis i g i l u r prosenUa suflQcil, si i n illud aplari, prasertim
, \ * * , * , *. ' ( , * , ' .
quibusdam boc Ua se babere invenerimus e l i n i d i p s u m , quod q u x r i l u r , quando ipse sensus d i c t o r u m v e r b o r u n i q u e j u n c t u r a ac connexio atque r e r u m consequeniia i d
ipsum suadet. Nonne et t u , d u m per F i l i u m dicis S p i r i l u m sanclum prodire progrcssionem hanc C \ * , . l e m p o r a l e m missionem existhnans, etiam cx F i l i o eum prodire diceres? procedere O m n i n o q u i d c m , si vera et per F i l i u m esse, quac ' , ' , & ' (2) , , * . i , \ , ; ' , ( ) . * * , " * \ , , ^ ), ' * p r o f e r r e vie. E t nos i g i t u r a sanctis audientes per F i l i u m euin m a x i m e pras omnibus et secundum vos l i y p o s l a i i cam ipsius et I n subsisteoliam progressionem d e claraitt, i d e m esse existimamus, ac ex F i l i o d i c c r e , maxime c u m et m u l i o s alios doctores audiamus ex F i l i o ipsum esse dtcenles et ex P a l r e per F i l i u m v e l ex ambobus esse. T u v e r o absurdus q u o d a m roodo es siatim ab i n i i i o a calumnia exordiens, d u m quod L a t i n i p a r l i c u l a r i t e r d i c u n t , hoc quasi gencraliler eos dicenies i r a d u c e n s . N i b i l e n i m i n n o n n u l l i s dififerre bas propositiones isti d i c u n t r e vera c l t u ipse i d declaras i i s , quibus usus es, cxemplis ; n i b i l autera o m n i n o cas differre, s i m p l i c i i e r ea voce s u m p i a , b o c l u u m a d d i l a m e n t u m cst. E i e n i m quoad illa d u n t a x a t i d v e r u m cst, i n q u i bus et niediatio qusedam i n l e l l i g i q u e a t ; non i t a , i n crealura quidern i n t c l l i g a t u r , n o n vero i i i d c i l a t e , nec i n dcitate de F i l i o q u i d e m , non vero de Patre (baec non csl sentenlia e o r u m q u i reota senl i u i i l ) . v e r u m i n b i s , sive deilatera inleiligas sive c r c a t u r a m , u b i medialio q u x d a m (a) i n l e l l i g i poesil, u i ct excmpla l c s i a n t u r . Quod cx sequenlibus p a (1) M o n . 2 7 : . (n) Do pranposilionc per cotifcr S. T b o m a m , . i , q. 5 6 , a. 3 ; H i c r o n . D o n a l i , l i b . m , De proc.
, * (
* ;, ' , . \ . ; , TC |J (2) Sic Marc. . 6 7 6 ; . . 232 a, . S p i r i t . sanct., c. 9 ; P e t a v i u m , De T r i n i l . , H b . v u c. 1 7 ; e l Be&sarionem ipsuin. O r a t . d o g m . , c. 5.

t
169
REFUTATlO MARCi E P H E S I N i .
17
SjOvat, \ tefiet, Deus, q a i noe a r b i l r i i Hbertate donavit e i , \ \ , . " , \ , , , , (1). \ p r o p r i a bonitate recto f a c t o r u m n o s t r o r u m r o l r i butionem impertiri d e c r e v i t , p r o p r i u m nobis e t essc c t a t t r i b u i b o n u m v o l u i t a t q u e nos et n o s t r a m v o l u n l a l e m eleciionemque p r i n c i p i u m quodamraodo esse b o n o r u m a c t u u m , q u a m v i s ipsc, q u i p r o p r i a ac p r i m a r i o p r i n c i p i u m i n i l i u m q u e e s l , etiam v o l u o t a l i s noslne rentit, operibui, bonae e t f a e l o r u m bonorura s i l Dei. E l i t e r u m : Non ex faeti lumut; alias auctor ( ) . Non enim * s l , i n q u i t , volenlis atque cursed miserentis ud gratia Dei salti
( 2 ) (3) . ' , , . ,
r
enira gralia n o n f o r e l g r a l i a . C o m p l a c u i l tamen e i , u t n o n sohun p r o u t est incipiens e t p r i m u s raovens, v e r u m etiam p r o u l est cooperans nosquc adjuvans U n q u a m medius q u i s b a b e r e l u r . Operau i r enim i n n o b i s v e l l e b o n u m , cooperatur deinde ad perOciendum b o n u u i i l l u d v o l i t u m , d u m m U e ricordia e j u s s u b s e q u i l u r et c o m i t a t o r nos nobisqoe de se p r e d i c a t i o n e cooperaius est praedicalura c o n f l r c o o p e r a l u r , u l psalmisla David a d p r e c a t u r . S i c e t diacipalorum per signa sequeniia v e r b u m
( 4 ) , \ (5)* fj * , ( 6 ) . ' ' *

%
(&,
mans. Q u a p r o p l c r quae a nobis Ount c i i a m p e r ipeom fieri ipso loleranle p u l a n l u r , bocque declar a n t ea, q u ex S c r i p t u r i s profers v e r b a , u t per Dei voluntatem P a u l u m factum esse a p o s l o l u m , e i r u r s u m e u m d e m idero ipsum csse e t n o m i n a r i , no ab homimbui, neque per hominet, Palrem $ed per Deum lale e s l e t et Dominum Jetum Chrittum; interpretalionem;
* , ,
%
Kvplov
(7)
, , ( 8 ) , \ . , . ,
i l l u d potsidere hominem per Deum, e t per Deum fitri haec enim omnia e x bominibus quidera taoquam .libero a r b i t r i o p r a p e r D e u m . Cuirt
Q tomniorum
d i l i s l i u n t , ailamen s i m u l cooperante Doo, sine q u o n i b i l possumus facero, adeoque v e r o non solum cooperans, sed e t p r i m u m movens s i l Deus, i n ejusroodi rebtis praepositio per i d e m c u m prsepositione exsignificet o p o r t e l . Qaod v c r o a d S p i r i t u s sancti ex Patre processionem speclat, cura n u l l a talis mediaiionis i u paterna persona s i l idea neque c o n c i p i o m n i n o posstt (ipse eiiiua est p r i m a causa, ipse e s i p r i o i u m p r t n c i p i n m , n a i u r a l i t e r e i essenlialiter, s i m u l ?rifH!jpaliier ex seipso e t a proseipso S p i r i l u o i prodaoons), i d c i r c o perPatrem
; ( , , ' ), ' , * . , '
oedere SpirUtim s a n c w m nusquam d i c t u m inventes, neque q u i s i d affirmare p o t u e r i t , q n i pie senlire v e l i t .
, & A l q u e praUer i e U nequc o m n i ex p a r t e i d e m s i g n i iicare bas praeposiiiones, i n q u i b n s e l i a m c o n v e . n i u n l , diceoies a o d i r e q u i s poieat v e l L a t i n o s v e l Grseooe L a t i u i s p r o p t e r v e r i t a l e m u n i t o s . Quomodo e n i m i d e m proreus signiGcarel i d quod p r i n c i p a l e m atque primai, et i d q u o d mediantem cauaam (6) (5) (o) (7) (8) l c g . Monac. et Marc. Marc. x v i , 2 0 . M o n . f , 2 3 2 , b : . Joau. x v , 5 . ; ' ( * (1) (2 (3) (4) \
R o t n . , 1 6 . Epbcs.is8,9. Codd. . P h i l i p p . 1 , 6 ; , 1 3 .
() Rectatn de gratia divina e t n i e r i l o bumano d o c l r i n a m insinuat Be&sario, qua Deus, u l c u m Q c l e a l i n o PP. et S. A u g u s l i n o l o q u i l u r conc. T r i d . sess. 6, Dc j u s t i f . cap. 16, c r e d i l u r vcllc h o m i n u m
essc m e r i t a , quac sunt ipsius dona. (b) Hsec p r x p o s i l i o per, a i t S. Thomaa ( . i , q . 45, a, 6 ) , solei denotaro causam lncdiain aive p r i u c i p i u m de p r i n c i p i o .
171
BESSARIONJS
172
denolat? V e r b m quia L a l t n o r u m quidero theologi , , (sunt v e r o iidara et vesiri mngzstri ac Palres, si v e r u m dicere vtillie quippe ruerunl) auicin ex Patre et Filio q u i ante srliisnia floex Paire, setnper Ftlio, baud rarissime pe* Filium ) ' , \ ' (1) *
S p i r i t u m sanctum proceutunlur,
dere d i c u n t ; Orienlales vcro r a r o voce ex saepius laiiieit dictione per Filium absona facimus, d u m bic loci
p r e p o s h i o n e m per
cuin praepositione ex i n idem recidere s l a l u i m u s , nvenicntes ex una quidem p a n e e l ipsos aliquando ex F i l i o S p i r i l u m esse asscrenles, ex allera vero consentienles ipsis Occidentales Palrcs saepissime idem t r a d e n l e s ; pra?serlim quando reperimus perepicue de hyposlatica et subsiatenti S p i r i l u s sancti progresstone vel proce&sionc voce per eos ulcnlcs A u l q u i d l i b i eignifical, u l aJia eaque roulta prael e r m i i t a m , quod i n epistola ad Jordanein d i v u s effatur Deus, Verbum ritus Damascenus ? Pater spiraculum et vero factvs Nobis , i n q u i l , ejus, et unus ett ejus. et SpiFilinm Spiritiu, tolusenim Verbum personaliter Spiritus per
B
. , , -
( 2 ) ; , , /7, , ' , 1&),' ,
personaliter
subsittens
6, " * , aJX *
subsislens,
^ *
vero, et non ex Filio.
E t i i e r u m i n decimo l e r t i o i n q u i t , e$t
iheologicorum capilum : Filii, cauta Pater.
non ex ipo, sed ut per ipwm procedens;
( 4 ) .
H c docloris islius leslimunia ex i n -
, '
duslria l i b i p r o l u l i , ex una quidem p a r l e q u i a magis i n eo confiJis eoque gloriaris, ex altera vero quia baic maxime ex ejus dictis conira nos urges. Si enim b a c pro oobis slare osiensa f u e r i n t , quae m a x i m e conlra nos esse p u l a s . nulla l i b i supererit ^ r a l i o . Quid t g i l u r praepositio per bic signittcare l i b i c l de qtio accipi v i d e i u r ? Evidens est, pro sempiterna eei, S p i r i i u s sancii personali exsisicntia et p r o ce&sione eam usurpare. Nemo enim adco impudens u l c o n l r a r i a dicaL Nam spiraculum e l p r o d u c l u m personaliler subsislens per F i l i u m d i c i t , non ex F i l i o . F r u s t r a i g i i u r ab ipso p r o j i c i i u r praepos i l i o p e r v e l q u i d s i g n i f i c a l ; signiGcat
K
, * , > . , \ ; " , * , .
' , . ^ , * ( 5 ) , * * ; ,
quidem,
licet ipse non d i c a s ; q u i d vero aliud signiQcaveril nisi e i F i l i u m eum Patre esse causara exsislentiae Spiritue ? Quod v e r o spectat ad iUud : Solus Paler,et qua rationc et quam ob causaro d i c t u m sufficienier dispuiavimoa et catua quod i p s e d i c i t non e x F i l i o esse S p i r i t u m , est, a l i b i exinde q u i y o l u e r i t
, , , -
rclegat, u b i lales q u i d e m opposiliones abunde d i s - D \ . " solvimus sauctosque ostendimus sibimet concordanlcs et per omnia i n o m n i b u s consonantes. Q u autem profers de eo, quod non o m n i a , quae de d i v i n o S p i r i t u d i c u n t u r , s i m i l i t e r ad Patrem et F i l i u m r e f e r u i i t u r , ab a u d i t o r i b u s gratiain posceos dicig pleraque. Neque c n i m adducta a te lesiimuiua omula boc p r o b a n l , inio nonnulla probant o m n i t i o c o n l r a r i u m . Nam per Palrem p r o d i r e c l auppedil a r i , s i c u l c l per F i l i u m , baud dicetur proptcr p r j e d i c l a ; (1) Marc. (2) (3) i n Patie Spirilus vcro mancrc e l i n , * ' \ , ' , \ , ; \ , , , -
addit M o n . f, 232, b , q u o d dccsl i n f, 68, b , e l i u Yaiic. i , 185, b . Monac. . Mon. .
( I ) Eumdem locuni allcgal Beccti^, o r a t . 2 , De injtista d r p o s . c. 17 \Gr. o r l h . I I , 03), ad Consiaiil. |. i v , r . 5 ( i b i d . , . 2 ) .

('.,) M d t T . 0.
173
REFUTATIO MARCl EPHESINl.
174
- Palre quiescere, u t et i n F i l i o , dicere S p i r i l u m (1) sanclum n i b i l absurdi est, qjiandoquiitem m u l u a m . d i v i n a r u m T r i n i t a t i s personarum circuna tncessio' * nem () e l i a m q u i p r i m i s labiis ibeologiaui g u s i a , r u n t et n o r i n l e l conflieanlur cum ila s i n l , illa necesse est. Qnst , * ' falsa e i v e r i l a t i r e p u g u a m i a ,
qualia sunt pleraque quae profcrs, i n malam crucem a m a n d a n d a ; S p i r i l u s vero sancii processio ex F i l i o vel per F i l i u r a u t vera et sanctis Patribus bonoranda aique credenda e r i t . rata
(') (*). " , \ , , .
EPHES. I I I . (XX). Quando respicio ad s a n c t o m m voces, q u i b u s de d i v i n o S p i r i t u usi cognoscuntur, eos q u i c u m L a tinis s e n l i u n l neque logicae coiuequentiae et ne d i c a m accurata?. d i v i n o r u m ritu auxiliante de S p i r i l u dogmalum couexislirao notitije insiiiuit.
- j j textus arle posili Iiabere sensum u l l u m ,
(2) *\ ; \ ( 3 ) , (4) , , , * ,
et ejus a P a t r i b u s custoditas atfectionis, quje S p i quaeslionem Q u i d enira d i c e n t , quando sancii Patres r c l a i i o n e u i S p i r i t u s sancli ad P a t r e m e l F i l i u m diversis separ a n t l o q u e n d i formis? E t a l i u s q u i d e m d i c i l e x Deo u n i v e r s o r u m et ipsum exsistenliam habeniem, Filinm vero apparenlem, vero ex Patre manenlem, quidem procedentem, concipilur, in Filio per veto videlicet h o m i a i b u s ; alius quidem dependit, cum esse vero ex unde ex el Deo
, , (5), , \
, 6 ,
, . *'
alius a i t ; Filio
quo limut absque inlervallo ea cau$a habet connexum, procedit; el Patre, non vero alienus rationem. Nuro
quce eit Pater, esl adbuc Filio
alius d e m u m : Procedit quidem
secutidum
! ,
C tubsiantice b u n l unani
asserere a u d e locu-
ex ambobus esse S p i r i l u s sancli p r o hoc, quod b u i c
, , , ; , , , ' 9; (G) , , , , ; ' * , , , ,
cessionem? E t q u i d i l l i s P a l r i b u s vellet ea lionum divisio, optimi , quid piorum
aliud t r i b u u n t , a l i u d vero i l l i ? N a m quis u n q u a m dicet, creationem a Deo e l P a l r e habere Filium vero e x o r n a l a m csso, i n q u a r o , ab u l r o q u e s i m i l i t e r u l ab v e r o non esset insie x s i s i e n i i a m , per creationem,
uno Deo u t c o n d i i o r e i n csse p r o d u c t a m et o r n a l u suo i n s l r u c t a m ? Quomodo piens, si idem diciiones v a l e r e n t , d i v i d e r e eas l o q i i e n d i f o r m u l i s c t p a r l i c u l i s , ac si quis d i c e r e t , ulitur. a Deo Patrc coelos flrmatos esse, p c r F i l i u m v c r o compactos? Sed q u i tali d i v i s i o n i s forma ille q u i removet, q u e m a d m o d u m dc ulroque p r x d i c a l ;
: , , 6 ^ certe a l t e r u m ab allero , Pakeslinus, non u l n u n q u e
d i c i t : Paulus Tarscnsis e r a l , P e l r u s vero
( 1 ) M o n . Marc. et V a l i c . . 186 a. ( 1 * ) l n l l o n a c . cod. 256>i. 297 b , esl cap. 2 1 . ( 2 ) Diversos Paires i n sequeniibus a d d u c i t , u t p r o b e l aliis verbis S p i r i l u e sancli r e U l i o n e u i ad P a l r e m , aliis relationem ad F i l i u m d e c l a r a r i , n i m i r o n i : 4. G r e g o r i u i n T b a u m a t u r g u i u (ap. C a m a t - c. 1 3 0 ; G r . O r l b . n , p. 485) v c l p o i i u s N y s feenura (1. i , c. E u n o m . v i d e Georg. M e l o c l i . c. M a n . c. 2 4 . G r . O r l b . n , p . 1 0 5 1 ) ; 2 . G r c g o r l u m M . r x versione D i a l . u (vidc P b o t . De S p i r i i . sanct. m y s U g . c 84 e l C a m a l c r u m c 148, G r . o r i l i . l . 11, p . 5 1 5 ) ; 3. G r e g o r i u i n Nyssciium et B a s i l i u m (a) De bac pericboresi confer S. T b o m a n i , . i , q . 42, a. 5, c l P c t ' v i u t n , De T r i n i t . I , i v , c. 16.
(vide supra Marci cap. 11 e l 12, c u m S c b o l a r i i rcsponsionibus ; 4. C y r i l l u m A l e x a n d r i n u i n (vide supra Marci c. 1 2 , apud S c l i o l a r i u m . ) ^3) Sic . 256. f. 2 9 i a : M o n . 2 7 . f. 233 b , . ( i ) a d d . M o n . 2 5 6 . (5) b a b e n l u t e r q u c Monac. e l V a l . . 186 b. Alias Marcus legUhe v i d e l u r vel i n lectionc v a r i a s i e . Vide u o t . i n Marci c. 12, apud Scliolarimn. * (l?) . 256 . . . 27 : .
Dc i n c a r n a t . , 1 . , c. 14, quos s c q u u n t u r reJiqui sacrorum d o g m a i u m c i p l a n a t o r c s .
175
BESSARIONIS
176
et q u i d i c i l : Boncplacilc P a l r i s , operalione F i l i i , , . cooperalione S p i r i i a s sancti l o r u m habuisse i n c a r n a l i o n e n i , rium u n u m uuicuique t r i b u i l , reliqua i g i t u r est vel ex ipsa ab eo e x c l u d i t . Manifesmm , * * , . sancius, neque convonire F i l i o , qnod ex i p t o
f o r m a , qua esl sccnndum d i s l r i b u l i o n e m , nequo convenire. P a t r i , quod per ipsum suppediietur S p i r i t u s sanctus procedat. Adivirabilis cardinalis Nicteni responsum.
Spiritus
U l r u m t u potius syllogisticam m e t h o d u m et l o glcam consequentiain calleas, an vero L a t i n i et q u i cum Latinis s e n t i u n t , i d sutficienter i n refntalione refulavimus pessime Iiallucinalura et p r i m i ex luis argumenlis oslendimus, quando te perspicue sopbislice plane ratiocinantem una c u m i i s , q u i t i b i adhrerent, et n i b i l uUerius addero opus est. A d -
, \ , , .
vcrsus vnro sapienlissimas has scnlenlias c t p r i m a p u e r o r u m r u d i m e n t a g r a m m a t i c u m qucmdam a r ccssere opus f u e r i t q u i grainmalicales bas r e g u - las l i b i e x p o n a t ; dicendum tamen nobis esi, d i prapositiomim ^ \ , . , , \ , 1} , ,
%
visivam ejusmodi p a r t i c u l a r u i n e l
v i r t u t e m n i h i l ad p r x s e n l e m disputationem valere, si quis ad scopum e o r u m , qua: d i c u n t u r , respicial. Hoc vero i n omnibtis necessario factendura e s l , si q u i s velit accurate quae d i c u n t u r i n t e n d c r e , e t i n theologia p o i i s s i m u m , u t et bealus C y r i l l u s i n ad scrutandas divinas Scripturas temid de iis qui Tbesauris postulat, d u m a i t : Oportet eum qui temet accingit quo qua agitur, dicitur; pus occaiionemque observare, quando dicilur
(1) ,
"
(2) ,
' . -
et per$onam> qua vel per quam vel de tic enim absque errore sensus servabitur
recte volunt intelligere

v
b o c loco considcrantes i n v e n i e m u s doctores i n 8 stcntes

:
( ) . Uaec i g i t u r et C , , , , \ , , >, . . ,
contra h r e i i c o s , q u i d i v i n i l a t e m l u m Scriplurairaxe-
F i i i i i u m S p i r i t u s sancli i m p u g n a r u n t alque o m n i a p e r v e r l e r u n t ac sus deque v e r t e r u n t rumquc l e s l i m o n i a ad p r o p r i u m e r r o r c m
r u n t , ea l r a n s m u l a r u n t et sic l u m scipsos t u m alios f e f e l l e r u n l ; q u o r u m a l i i l u m F i l i u m t u m S p i r i l u m s a n c l u m diversae a Patre subglaniiae esso n u g a b a n l u r , alii vero F i l i u m q u i d e m P a l r i el consubstanlialem esse, S p i r i t u m vero diversae a P a i r e F i l i o substanltae exsislere g a r r i e b a n t . Coatra boe i g i l u r e l cura h i s pugnantcs sancti Patres et doctorcs bas et bis aflines e m i s e r u n t voces, s e r vanles q u i d e m r e v e r e n l i a m l e s i i m o t i i i s ex sacris L i l i c r i s hauslis debilaui atque presse voces lurn evangelicas lura apostolicas seqnentes, ne i i s q u i cuncta p e r v e r l e b a n t , ansam praeberenl t r a n s m n t a n d i ea mcn Scripluris quae bene dicta i b i e r a t i t , p c r alias l a ex desumplae, v e r i l a t e m p i h i l o m i n u s iia Spiriium aequipollcntes voces, qiue et ipsae c r a n t
' , ' , * .
revelanles, q u i non proreus menle obcoccati ftic* r u n l . Quando i g i l u r d i c u n l , procedcre sanctum ex P a i r e , sed manere i n F i l i o , vel ex (?) M o n . 27, f. 23* a ct Marc. f. 70 a . () I I x c vcrba cx Cyriili
, . "
: ,
(2) a l . , _
Thesauris de$u npta allcga'. A U i t i u s m V i u d i c . syn. Ephes., c. U p . 54.
177
R B F U T A T I O M A R C I EPHESINT.
178
, Deo q u i d e o i u n i v e r e o r u i n exsialentiam h a b e r e . YioO , , d o n a r i vero per F i l i a m v i d e l i c e l h o m i n i b u s , v e l , proccdere q u i d e m ex Deo et P a t r e , n o n a l i e n u m " , , , \, \ , . , ,

n
v e r o esse a F i l i o , vel p r o d i r e et s c a l u r i r e F i l i u m c l qosecunque ejusdem seriei s u n t ,
pcr non
quod o m n i n o divcrsa ab invicera sint h c n o m t n a , i d c i r c o d i c o n t et hiece p a r t i c u l i s e l l o c u t i o n i b u s s e r m o n e m , i l a d i v t d u n t sed i n p r i i n i s evangelicaa et apostolicas voces absque ulla i m n m i a i i o n e servare volentes, u t e i aliie v i a n i prseclddani cas I r a n s m n t a n d i , secundo e l i a m p l t i r i b t i * verbis S p t r i t a s sancli c u m Palre et F i l i o c o n s u b s l a n l i a i i t a tem declaranles. Nam inagis S p i r i i u s sancttis, u t v i d e t u r , P a t r i e l F i l i o o s l e n d e l u r consubslantialis. * i procedat ex Patre et maneat i u F i l t o et r u r s a n i procedat ex Palre et p i o p r i u s s i t F i l i i , et quaecunque s i m i l i a , q u a m si d u n t a x a l et Patre p r o c e dere d i c a i u r . Ex Palre enim e l F i l i o euin p r o c e dere i t a perdiserte d i c e r c , q u o d r e m p r o p o s i l a m magrs declarasset, n o l a e r u n t , c n m i n eacris L U l e ris i d non h a b u e r i n t d i s e r l i s verbie e n u n l i a l u m , aliter v e r o e l p r o p i c r quamdam v e r b o r u m i e l o r u m differentiam mus, verum ita doctrinam quodammodo proluierunt. ea d i f f e r r e Neque e n i m prorsus idem eigniOcare ?el nos ipsi d t x e r i dicimns. tiguiftYidelicet h o r u m v o c a b u l o r u m differentia
, . , , , $ 0 ,
* , . ' , , \ ' . *
cat, P a l r e m q n i d e m , quod ex ipso p r o c e d i l S p i r i tus sancius, babere a seipso, F i l i u m v e r o i d babere ex P a t r e ; neque enim o m t i i n o l d e i i t neqne o m n i n o
, , C <K*ersuin d e n o l a n t . l d c i r c o et per alias diclionee i d e m l a m e n Patres c x p r i m o n l . Jam sapius a l i b i d i c l o m esl et nunc i t e r u m d i e e t u r , fleri non poese, u t S p i r i l u s per F i l i u r a scaturiat vel p r o f u n d a l u r v c l appareat, si non per i p s u i n bubsistal. Neque enini j a m sabsistcntem e i o m n i n o a se d i s s e c i u m ac d i v i s u m neque u t servom e o m m U t i t i a m u n dum atque s e n s i b i l e m ; valde e n i m corporea s u n i ista divina natura i n d i g n a . Considera vero et t et
, * . * 1 ( ) , , . . , & , ' , , * , (1) . " . " * , \ (3) , , (\). . ,, -11

9 9
ipsc : V e l e u m ttt s e r v u m (veniam det sancias ipse S p i r i t u s , quod ejusmodi verbis u l i i n u r ! ) v e l consubslanlialem mitlit, p r o f u n d i t , effundil q u x c u n q u e s i m i l i a . Sed p r i u s
vel cogilare d a n -
taxat est i m p i u m . S i ergo u t consubstantialem, e u m m i t t i t v e i ulpote babens a l i q u a m ad ipsuni d i g n i r i i u s m i t t e r e t F i l i u m qtia Deum, c u m s i l ipsi c o n substanlialis; haiaB, scd hoc non d i c i l u r . Nam i l l u d ad quo S p i r i l u s miUere v i d e t a r F i l i u m
, (2) - D taiem vel n o n . Sed si u t non babens, l n m et S p i -
evangelizandum pauperibus, p r o p l e r c a n t e m d i c i potius Patribus v i d c l u r . Unde c l d i v u s Gregorius dixit, Filium dendam roitlere S p i r i m m sanctum ad oalenmagnus v e r o A l h a propriam *e deHalem Spirilu * exihtenltm non amplius el wqualem el dixit: -Dominus propriam dignitatem; oslendens, majorem
n a s i u s a i l : Discipulis et maynificenliam inferiorcm, significans verum
^ 1
, ' , , (1) Sic Marc. f. 7 1 , b. Blon. f. 135 a : . (2) Isa. x i , v i i i , 1C. [7>) Saz. o r a t . de S p i r i t . sanct 37, 596, G08. Cf.
dedil Spiritum
c Ego milto.
Greg. A p o l . i n Marci Cunf. c p . 15. (4) A l h a n . o r a t . 1, c. A r i a t i . n , Apid. c i t . cap. u .
5. Cf. G r c g .
179 ea
BESSARlONiS
qua dominus pollet prae servo, sed c u m n a t u plane a l i u d e r i t , nisi quod F i l i u s
18
USBC vero F i l i i dignitas n o n adscilitia est, ncquc > ! ; *0 , , . , \ * , ' , ' * , ^, ^ . " : , , \ , . , ralis s i i , q u i d
c u m Paire s i t causa hypostasis S p i r i l u s sancli et s i m u l e i S p i r i l u s eanctus sitconsubstanlialis? Quod r a t Aibanasius, p r i u s causa r a t i o n f , posierius s u b stanliie clarissime trrbtiens. Juxta haec v e r o omnia ipsi doctores el raanifesiissime m u l l i s iii locie quae videbanlur proces u o r u m H b r o r u m , quando etiam eecundum ipsos licebat absque ptisillaniroitate edicere, alii q u i d e m ex Patre per F i l i u m ctum
per verba illa majorem et cequalem magitus decla-
d e r e , a l i i ex Patre per F i l i u m csse S p i r i t u m s a n depraedicant, a l i i vero ctiam ex Patre e t F i l i o , quod aane b a u d f r u s l r a d i x e r u n t neque i t a s i m p l i c i i e r protulissent, si n o n novissent, etiam F i l i u m ad esse S p i r i l u s sancli a l i q u i d c u m P a l r e c o n f e r r e . Quando itaque quae v i d e n t u r senleniiae luae p a i r o c i n a r i exponis, o p o r i e t te etiam a l i o r u m , q u x a docioribus dicta s i i n t , meminisse alque c o n a r i , u i cuncta sibi consonaulia ostendas, n o n vero segnienta ac f r u s t u l a ex e o r u m Hbris a c c i pientem rcliqua mala a r l e abscondcre. l l l u d e n i m magislri e s l , boc vero i m p u d e n t i a sophisue opus ; i l l u d v e r i i a i e m s c r u t a n i i s , boc oculos v o l u n l a r i e c o n i r a l u i u e n o c c l u d c n i i s . V e r u m insipientiam e l nugacitatein asseris esse, d i c e r e , a Deo q u i d e m P a i r e c r e a l u r a m cxsistentiam babere, efforraatam vero e l ornatam etse per F i l i u m , et quaecunque n o n paulo d o c l i o r , pius a i i q u i d n o v i l super l u a m g r a m m a l i c a m ) non insipientiain e l n u g a c i u t e m i d r e p u i a v i l . Sicut enim d i x e r i i Deum in Iribus m a x i mis stare, causa, c o n d i l o r e el cousummalore, i n Paire et F i l i o et S p i r i t u s a n c l o , i l a sane d i c e r e t , si bunc in modura o p o r i e r e t serinonem p r o f e r r e , i n u n d i Deuro Palreni csse causam, F i l i u m c o u d i l o r a i n , S p i r i t u m sanclum c o n s u m m a l o r e m ; q u a n quam c u m idem signiflcenl haec notnina, d e d u c i l u r inde c i i a n i
i
, ' ; ( I ) . * , , , . ( ) ' , , , , , , * ' , ' , , , . * \ \ , * . ( > , , , * . , ; . " , \ * ^ , , * ^ , & *
bis s i m i l i a . Gregorius autero Theologus (ille satie C * (2), ,
tres personas s i m u l unam
esse iriuui
r e r u m c r e a t a r u m c a u s a m ; q u a l i b e t enira
personarum ha c omnia est, quod ne ipse q u i d e m ncgaveris, neque a l i e r u m ab a l i e r o r e m o v e t u r per divisionem earum particularuin, u t l u somniaris,
v e r u m o m n i a o m n i b u s convenienlia q a o d l i b e l c u i - ^ l i b e t personarum t r i b u i t , r a t i o n i b u s n i m i r u m d i versis. Hoc vero ipsuin etiam exemplura l u u m vcraus iinem ostendit, quaro i t n p r u d c n l c r et nescio qua inscienlia s i t i n d u c t u m . Opinaris enira, q u a n do d i c i m u s , bencplacilo Patris et cooperatione S p i r i t u s sancti iucarnationis dispensalionem esse f a c l a m , verba hxc o m n i n o differre et a l l e r u m ab allero c x c l u d i ; boc vero y e l cogiiarc absil u i p o i e b l a s p l j e i n u m . Nam et S p i r i l u s sancli bencplaciio n i b i l o m i n u s q u a m P a l r i s e l eiiatn ipsius F i l i i i n c a r n a i i o n i s n i y s i e r i u n i dispcnsatum e s t ; l i c e l t a i i i c n d i v i d e m i b u s pcr p a n i c u l a s conjunciivas dice( I ) . . 235 1>, (2j Grcg. Nax. grat. 2 1 , . 12 c d . Bili.
(nunc cst o r a l . 54.)
181
REFUTATIO MARCl EPHESllfl
'
182
, * . re : bcncplacito q u i d e m P a t r i s , cooperationft vero \ , ' S p i r i t n s sancii f a c l u m esse. Sicut i g i l u r i n l i i s , . Ita et i n proposita m a l e r i a : eiiamsi doctores par, l i e u l i s sermonem d i v i d u n l , I I O I I tamen aliud ^ (1), , , ,
%
prorsus et aliud d i c u n t , nisi l a n l u n i , q n o d Pat< r q u i d e m sit causa princtpalis ac p r i m a , F i l i n s vero ab eo i d habeat quod et per ipsum prodeal S p i r i * tus sancius, hisce verbis declarantes. U n i v c i o lesiimonio , p o l i u s vero manifestissimo a r g u Themento i d cognosce. C y r i l l u s l i b r o secundo
, , , , , ; (2) Filios , (3) , l u m Spiriius, invicem .

%
s a u r o r u m , p r o p o M l u m babens, 1 ostenderct, ex essentia Palris e i F i l i i esse S p i r i l i i i n sanctuni, eo i n capiie, cujus i n s c r i p l i o : Ipsa hccc esl exinde a i t manifeslum ^ Spiriium. aliquis quia ex esse , estcnlice prodit. ambobus conclusio amborum procedere prodire
Potest lamen vero cx F i l i o ,
l o c u l i o n i b u s dividens d i c e r e ,
q u i d e m ex Patre S p i r i l u m , prodire
nisi
et tamen b * c non dicet diversa. A n e n i m aliler
hoc loco n o n signiftcet procedcre et e x s U t e n l i a m nam qnomodo constibsianliales ostendereniur l u m e i divus Hasilius d i c a l : 2Von enim se dicuntur, sed tunc, cum p r m nominantur. EPHES. C. I V ( X X I ) . * Deus, i n divina S c r i p i u r a locotus prjevidens p r o n a m b o m i i i u m n i a l i l i a m e l zizania, quae docIrinae sure supcrsparsurtis e r a l i n i m i c u s , j a m i n quam, si v i d e r e l u r rcticere vel o m i l t e r c q u f t d a m , a l i b i non c o m p l e v e r i l , vcl si oppugnalioni ullo modo l o c u m datura o r a i . non alio i n loco explicando e m e n d a v e r i l , u l i l l u d sapicntis i m p l e r e t u r : recla sunt prudeniibus tiam. niam qui et tutilium el plona invenienlibus mojor me P r o t i n u s i l l u d , Pater Omnia tcicn-
babere, l i b i coiisiderandum r e l i n q u o ; alter quct fraternam cognalionem
essci ex aliero ? P n e s e r i i m ctim habent, consubsiaiUialia inier consubslantialia
cipium ei quod est principio
ejusdem naturce sunt,
. ' (') U). ii (5) > \ ,
, C antecessu repellens nullam emisit vocem, f j v * , * 7
(6). * ,
(7), (8)
est, q u o asserltiri Paest
* (9). (10). (12). (13), -
qundnmniodo conferre polerat iia
F i l i u m Patris dignilate i n f c r i o r e m Pater unum sumus; in praelcrea : Ego
e r a n l , aliis i n loeU r u r s u m exasqiiavildiccns : Ego tre et Pater trem. me; et : Qui vidit me vidit et Paarbiiratus Deo. E t r u r s u m i n Prcivcrbiis :
(11). \ '- ,
E l Apostolus : Non rapinam
esse se (rqualem
Dominns creavit we (), a i l Sapienlia, quod lamen i n sequcntibus e i n e n d a l u r , u b i procedcnte orationo a i l : Ante omnes colles gignil me; per Hlud rii*c);iraf creaiionem et o r i u m secundum c a r n c m , per boc v c r o gcncraiionem s e m p i l e m a m . R u r s u m q u o u i a m (7) Joan. x i v , 28. (i$) sic . 25G f. 298, b . ; M O Q . 27 : . ( 9 ) Joan. x , 20. (10) J o a n . x , 3 8 ; x i v , 10. (11) J o a n . x i v , ! ) . I l n n c l o c u m o m i u i i M o n . 25G. (12) P b i l i p p . , (>. O m i l l . ba?c r u r s i i m M o n . 25 (15) P r o v . v i n , 2 2 . ( U ) ibid. v, 25. (15) Sic l l u i i . 25G; M m i . 27 .
* '<" (14), ^ >. \ (15), . (1) Vide Becc. E p i g r . , Consiaiit. M r l i t c n . o r a u 2, c. i l , et Georg. M e t o r b i t . c. P i a n u d . (Gr. o n b . . I I , p. 528, 529, 798, 950), (2) Basil. c p . 300, A d cauoiiicas (ep. 52, e d . Garnier). (3) M o n . 2 7 . f. 236 a, .. (4) I n Mon 25G f. 298 a est cap. 2 2 . (5> l n Marc. f. 75 a. hucusque l a n l u n i Marci xerba a i b g a n t u r . (6) P r o v . v i n , 9 ; Isa. x x v r , 7. (a) N o l u m cst, i n Vuigata secundum Hebraicum exemplar e l alios Graccos co (ices, q n i babenl : , legi : Dominus posscdit me; uon minus vcro
n o i u m est, l c c t i o n c m i l l a m creavit pluribus a m i q u o r u m m u i p a r u m diflicuilalis aliulissc.
133
BESSARiONlS v e r u m Deum Patrem suum le Chtislum), ( " )
184 (1) ,
i i i Evangeliis solum
v o r a v e r a l Dominuu ( d i x i t e n i m : Ut cognoscant solum Deum verum et qvem misisti Jesum
ne v i d e r e i u r 'a vera d c i l a i e seip$um excludere, ipse, q u i lirec scripscrat, Joannes i n Epistolis de F i l i o a i l : Ilic est verus Deus et tila (Fterna. Rursum qtioniam S p i r i l u s Patris diciXur secundum i r a l u r a lcin cognaiionem et d o n a l i o n e m , quae est ad nos { d i e i t enim : Non enim vos estis qui loquimini, SpirUui Patris sed ve$tri, qui loquitur in vobis), ne v i d e -
(2), } \
, }
(3).
x a r a ( * , )
deretur a F i l i o aiienus esse e t n o n p a r i m o d o e t i a m a F i l i o d a r i , Spiritus quoque F i l i i d i r i t u r . Aposlolua e n i m , Misit Deus, i n q u i t , Spiritum vetira.
;
(4),
Filii
sui in corda
, ' ,
%
Si i g i u r eliam vox i l l a , qua d i x i i ex Patre
procedere S p i r i l u m sanclum ejusmodi fuisset, u t c u m etiam ex F i l i o proeedere esset s u b i r i i e l l l g e n d u m , non omisisset i n aliis i d edicere et rectificare ille q u i h o m i n u m salutem adeo c o r d i b a b u i t , sed vel per seipsum o i n n i n o vel per suos discipulos i d perspicue revelaturus erat. Quoniam vero id non d i x i i , p a l e l , eum i d non dixlsse, quia non i l a f u i t . Propterea Damasccnus Joannes a i t : Spiritum dicimut, prvter ex Filio autem non dicimus. slolus a i l : Eiiamsi angelus de coslo evangelizet analhema t t f . Filii vobit E l divus A p o -
(5).
, ,
1
, ' . , , .
%
, (7).
id quod aceepwh,
(6).
SAPIENS N I C i E N U S . A l enim vero et hic p r o v i d i l S p i r i t u s sanclus et eos, q u i uon prorsus insipieules s u n t , j a m ante scipsum vocans, inodo ex F i l i o m i l l i , cx F i l i o i n ev.flJari, ex F i l i o accipere e l qiKKCunque bis siinilia e u u n i i a n s . Ha2c c n i m o m n i a iis q u i reeta c t sana u t t n l e a u d i u n l per alia verba idem s i g n i f l c a n l , ac * i d i c e r e i cx F i l i o se procedere, quemadmodum alibi tum m u l t i alii divinarura rerum gnari tum nos ipsi prolixius demonsiravimus. Illa vero v e r b a : Qui vidit me, vidit et Palrem ; e l : Omnia qtuvcunque habet Pater e$se Filii, cb ulraque parle et gladius il)c i n Apocalypsi Clirisli alque p a acutus, qui procedit ex ore
. \ , YloG , . , , \ . * , , \ . , , , , )

praemuuivit, modo S p i r i l u m F i l i i et imaginem F i l i i Q ,
( c a m ipse est qui sedebat super equum); r a t u s , splendidus ad instar crystalli,
.\ (8) (
r i t e r fluvius vitce i n eadeiu Apocalypst commemoprocedem de Deo ct Agno (). Ha*c, v i r praeslaniissime, ad q u i d v i jduitiur t i b i dcducerc, nisi u t le crcdere faciant, D liaw cx F i l i o S p i r i l u r a sanclura proccdere? A n seque i d o n c m n , u l verba : Ante vero baec non f u e r i n l p r x s e n t i s maleria? reciiflcatio c,i l o n i m e n l u m omnes colles gignit me, quoad e r r o r e m , q u i a verbis: Dominus creavit m^,ansam sumpturus c r a i e l p o s l c a \ere e x o r t u s est ? Et m a x i m e q u i d c m . Ha?c euiin (1) (2) (5) (4) (5) . o m i t t . M o n . 2 7 . Joaii. x v i i , 2 . I Joan. Y , 2 0 . M a t t b . x, 20. Galat. i v , 6.
(9), *
(10), -
, , , . , , ,
, ,
, ,
, ; . \ (6) De fidc o r t h . , , 8 , 1 3 . (7) G a l a l . , 8 . (8) Apoc. , 1 3 . (9) I b i d . , 1 1 . (10) Apoc. x x i i , 1 .
( ) A d liaec provocarat c o n c i l i u m c l a l i i Occidcnlalcs i i s u l u i i i u r .
Aquisgranensc anni 809, cum T b c o d u l p b a A u r c l i a n c n s i .
Poslea
185
' * , tl
REFUTATIO M A R C l EJ>HES1NI.
; \
186
clariora c t aperliora i l l i s : Ants omntt collc* gigm sane, m s i quis admoduni dexiere e i benigne i n l e n , dat, sempiiernam generaiiouem n o n significabit, quoadiisque colles ipsi non sint aeterui; p o t e s t e n i m a l i q u i d ctiani ante ipaos genilutn esae, q u i n lamen s i l aelernum; e i gigni q u i s maligne agens p r o fieri vel [actum este acciperc possel, e l , Ego in Patre c u m noinen s i t Pater
9
, * , atotov / , , " , . , ' ,
sequivocum. Quoad illa v e r o v e r b a : Ego et unum sumus;
et Pater in me adeo
, > ; . , || , *, , , , \ (1). * -
r e r u m o b l i i u s e s , u t non i n a n i m i i m inducas U i u i n , l a n t u m abfuisse, u l baec verba p r o f u e r i n l i m p e r i i i s et i n s i p i e n i i b u s , u l e l scandalum g e n e r a r i n l . M u l l i eniro exinde i n unara bypostaain T r i n i l a t e m c o n t r a x e r u n t (<i). Fide opus est et recla m e n i e , noir c x p l i c a i i s i n S c r i p l u r a verbis ad e a m i n i e l l i g e n d a m . non inltlligetit. Allamen,
r
NUi e n i m credideritit,
& . * , , , , , * {5 . , , ' " ' . ; , ' , , , ; , ' , , ^ ; . , ; ; ;, '
quse nos d i x i m u s , e t i a m magis e x p l i c i t e dicta s a n t
quara ea s u u t , quac speciani ad lua exempla. Deinde neque vera e s i prolata a l e d o c l r i n a , neqoe omnia e x p l i c i l e S p i r i t u s sanclus c o w p l e v i l . S l a t i m , toia alis capiaris, P a i r e m e l F i l i u m a u d i m u s Deum ntilio nostrse verxm i n aacris L i t l e r i s , S p t r i t u m vero sanctuin modo. N u l l i b i e i i i m Scripturse i d liis ipsi p r o v i d e t s a l u l i , q u o i hxreses c i r c a boc
verbis t l i s o r i e invenies d i c l u r o . N o v i t taroen, qni emersurae c r a n t q u a n l u m q u e Ecclesiam p e r l u r b a lura*; neque factte s u n i majores, neque pejores, n e que magis diuturnae i n Ecclesia Dfei lurbse i c p u g n x e i laroen c o n l e n l u s e r a l Spiritus p e r alias aequivatente Tocea i m p l i c i i e ac recla mentc p r a d i l i s fldelibusqae sufllciemer ktem ipsum dectarare. Duae inconfusaj C b r i s l i i n una byposlasi naturae u b i n a m S c r i p t o r a r u m libt enuntialas eunt? Ipsura consabslaniialitalis nonien,quod i n fluciuum procellaj Eccksiam injecit, u t iimuinerabiles-coiitra i l l u d synodi b a b e r e n t o r , e i tamen tanlopere necessarium fldei nonno u t non i n S c r i p i u r i s c o n t e n t o m c a l u m n i i s petebaiur ? Nonne o t insoljiura ac n o v u m i m p u g n a b a l u r ? Contra l o i h a r c s e s , quasEpipbaniu recenset, quacque n u m e r a r i fere n e q u e u n i , babe* niusne ex S c r i p t u r a lesiimonia explicite e l d i s e r l e ita loquenlia, q u a proieramus ? N u l l o iuodo. Y i d e s n e , te n i m i a socordia et v o l u n t a l i solnm tuae n i m i s obsecundanlem i n a g n a c u m audacia ea dicere, qu&
v
' , - D asseris? SufHcll e n i m , e o r u m quae fidci ncceasaria , s u n l , alia i u i p l i c i t e , aiia vero e x p l i c i l e i n s a c m , * L i l l e r i s c o n l i n e r i [b). (Jnde neque iitveniro quis p o ' * . t e r i t d o g m a l a m Ecclesia* u l l u m sive p a r v u m sive m a g n u i n , q u o d non i n ca c o n i i u e a l u r v i r t u a l i t e r e t exinde radices babeat; expliciie vero omnia e i i l a
clare, u t ne vestigium quidein ambiguiiatis r e l i n q u a i u r u i l i , i b i r e p e r i r i m i n h n e est neces&arium. Huc c n i m pacto eiiain l i d c i nobis p r x m i i i m i m m i nncrelur. (IJ Isa. v n , 9. (a) Sabelliani v i d e l i c e l , q o i b i s l c x l i b u s a b u l c baniur. () Vidc dc bis late disserentem Carolum Passaglia i n Commcirlariis tbeologicis editls Romae 1850, c o i n n i f i i i . ) , dc ncxu n o m i n t i m c t r e r m n , 1 1 i*cq.
187 E P H E S . C. Palris (XXII).
BESSARIONIS
. * ( ) ( I ) . n o m c n de Deo e n u n i i a l u m omncs ipsius
188
\ ) (2). ,
proprieiales c o m p l e c l i l u r . N a m et ingeniti r a l i o n e m i n se e o n l i n c l secundum magnuro B a s i l i u m , quia qui p r o p r i e et solum est Paier, e\ i i u l l d alio est luminum. g e n i t u s , et ad S p i r i l u m P a l e r u t p r o d u c i o r d i c i l u r sccundum S c r i p l u r a n i d i c e n l e m : Patre Si i g i l u r Patris n o m e n j i o n F i l i o c o i n m u n i c a i , neque p r o d u c l i v a m p r o p r i e t a l c m ipsi c o m m u n i c a b i t , ne F t l i o Paler appareat F i l i u s , sicut apud scatur. NIC/EiSl. Si Pater qualenus esl Patcr p r o d u c t o r e s t et idem f i b i omnino b o r u m taxat, quod dicts, sed e l . a l i u d quoddam absurdum sane c o n i r a lc sequilur, licet i d ipse non p e r s p i cias. T u n i F i l i u s c r i t S p i r i t u s , l u m S p i r i l u s F i l i u s . Si vero baec, confundenlis ooiuia que susdequc Pater rav c r l e n t i s ista s u n l . A l q u e incommuiticabile ; productor non>en q u i d e m vero sive spirator nos homines, et S p i r i t u s sauclus exinde nepos c e n -
, : , * , . . 5 (3) ,
u i r u m q u e v a l e l , non i d d u n - \ , , . \ , . " ; , \ . , \ * \ . ; , \ \ (4), , . , , , . '* , .
c o n s i i t u t i v u m cst p a t e r n a personse, el idcirco etiam l u i a L s v i r l u s P a l r e m j a n i c o n s t h u l u m sequens, et idcirco est et Filiocommune, u i i u aliis tfemons i r a l u m f u i t ( ) . P r o d u c e l S p i r i l u m ciiaro F i l i u s , sed uon e r i t S p i r i t u s nepos, curo producloris sit p r u d u c i u m , n o n * e r o F i l i i Olius. Sed ipse l u c S p i r i l u s c l spiraculum seu flatus F i i i i esl. Nara bic S p i r i l u s ipiramen Si v c r o Pairis eti Filii, inagnus a i t Athanasius.
nomen e l i a m causam universiiu s i - C , g u i l i c a l c l a m b o r u m luraiuuin Pater d i c i l u r , non ; o p o r l e l ex iis quae c o m r a u n i l e r et translate d i c u n . turea venari, q u p r o p r i e e l singularissime p r o pria s u u i . D i c i m u s e n i m majores quoque iioslros, sive ni.tsculos sive fcininas, c o m m u n i l c r p a l r e e ; non lameii i d c i r c o et m a l e r proprie pater appellabilur. E P I I E S . C. V I ( X X I I I ) . Patcr ei F i l i u s una causa sunt S p i r i t u s s a n c l i , a i u n i L a l i n i . Quaeramus i g i i u r ex ipsis, an s i c u i P a i c r solus una causa sancii S p i r i i u s , ita quoque P a i c r c l F i l i u s s i u l una causa, an alio modo. Si codem modo d i c e n l , Paier v c r o solus una persona esl, etiain P a l e r et F i l i u s e r u n l una persona, e i Sabelliana c o n i r a c l i o ingressa est. Si vero alio m o d o Patcr solus una causa est, alio modo P a l e r e l F i l i u s , ne eos lateat, se quainvis nolenles duas causas et duo p r i u c i p i a i n d u c e r c .
D %
, ^ , ,
( ) (5).
' 6), , () , , ; ( 7 ) . , * ^ , \ , . (8) , .
, , ( 9 ) ,
i n M o n . 27 . 238 a .
(!) I n y o n . 256 f. 299 a csl cap. 2 3 . (2) Jac. i , 17. De d i v i n i s personii; i d n o m c n a d h i b c l Nysscnus. (3) . f. 238 a : . (4) M o n . e i M a r c . f. 75 a : . (5) i n M o a . 256 i . 299 a. est cap. 2 4 .
(6) fia. (7) (S) (9)
. . dcesi
M o n . 2 7 1 , . Mon. 256 s u p p l e v i m u s . Sic . 2515; Mou 27 a, .

c
() Vide Bessarlonis cpislolara ad A l c x . L a s c a i i m .
18)
.
REFUTATIO MARCI EPHESINI. NICiEM. \ \
Ita d i c i m u s Patrem c l F i l i u m s i m u l unani caasain esse S p i r i l u s s a n c l i , sicut una causa Paier solus seorsim esl vel in quanttim Paler a se, F i l i u s v c r o ex Patre hoc acceplum babet. Non s e q u i t u r a u l e m p r o p l e r e a , unain personam esse P a i r e m et F i l i u m . Neque e n i m producere sive spirare persouale est, u t t u m i n aliis t u m i n r e f u l a l i o n e p r i m i l u i a r g a i n e n l i d i c l u m esl. Quare neque b i c dicis a l i q u i d , l i c e l magnum quidquam ac difficile iulellcclu oncludcre opineris.
, '
', ' , * . * , ; * ' * , .
(') (1).
E P H E S . , C. V I I ( X X I V ) . Universalero quamdam d i s t i n c l i o n i s r a i i o n e m
omnibus quae d i s i i n g u u n i u r aplare se j a c l a n t L a l i n i ; baec vero esl vel secundum materiam . " vel secundum anam ex opposittonibus ea d i s t i n , gui ( ) . tibus enim cesse esset Quod eam igitur licet i n rebus exsistentamen netransferre (non ( ), , * '- , (2), ' , , * * , , vcra foret ea docirina , non
ad res divinas
iisdem
tura illae
tum*hae rationibus s u b rebua
j i c i u n l u r ) , i d i n praesentia p r e i e r m i U a t u r ; nobis n u n c demonstrare p r o p o s t i u m s i t , ne de q u i d e m , quae penes nos s u n l et quomodoctmqae ar nobis cogniire, de rcbus, inquam, creatis, n e cessariam esse banc d o c t r i n a m noque prortus v e r a m ; non s o l u m , qtiia quod non esl nnivereale lanquam aniversale p r o p o n i t , -eed etiain quia et i n quibus inaterialis dislinctio v c l ca quae' esl
, , \ ' ,
- C eecandum oppositionem coneideratur, non ipsa materia v e l oppositio causam b a b c l d i s i i n c t i o n i s , . v e r u m j a m distinclas res h o r u m u l r u m q u e ea q u d i s t i n c i a e u n t , eliam velut consequens quoddam s e q u i l u r , declarans qttidem secundura ipsum pacio. Matcria eed i s i i n g u i , d i s t i n c l i o n i s vero causa m i n i m e exsisiens. Cotisidcranda vero res est boc cundum ec est i n d i v i s i b i l i s ; nam sine q u a l i l a l e , i t a e l s i n c q o a n t i t a t c est, quod-vero aine qaaniitalc est, i n d i v i s i b t l c est; i n d i v i s i b i l e vero est i n d i s l i i t c l u m ; quod vero sccundum scipsum non d i v i d i t u r et d l e l i u g u i i u r , quomodo boc a l l e r i caosam praeberet d i s l i n ctionisT.et quod divcrsilalera non a d m i t t i t (omnis c n i m materia c u i l i b e t malcriae esl indifferens aocundum p r o p r i a m r a l i o u e m ) , quomodo boc aliis cs* sei causn, u i ab Invicera diversa sint? Sed quod roateriale corpus secundum ipsam m a l e r i a m i n pariee quantas d m s u m est e l unatnquamque earuin licet p o n e r c , eamque cxsisientem, et boc ccrtum non aliquid accipere ct tinam post a l l e r a m ostendere laiur. Iloc
* * , - * * ' , ; ( ),
; ; ' * \ \ , ] ( * ' ; ) , , * - > ( ' ;) (3), ' - , \ (4) * ' , (1) I n Monac. 236 f. 299 a est cap. 2 5 . (2) Verba - , qiisc desunt i n . 2 7 , ex cod. 256 stippJevittius.
non i d qnod alia, i d malerialis d i s t i n c i i o a p p e l aulctn uialeriam inductl dismaicria baec liuclionis causau (qnoinodo c n i n i
ioret causa, cum secunduin se sit i n d i s t i n c i a ? ) , (3) M o n . 2*;6 f. 299, b, . (4) Sic rcc;c M o n . 250 ; M o n . 27, .
() Respicit ad D . Thoinse Aquiuaiis p i i n c i p i a S t : m . i b c o l . Urlii T b c o l o g . . I , c. 5, 3, . 2 i 4 seq.
. 1, q. 3G Confcr dc bis aliisque P l a -
191
\erum d i v i s i o n e m eccundom
DESSARIOSB
m a t e r i a m , a qua ,
191
(1) .
eliam iia, q u a dtstinguuntur, quanlilas accedit; sicut et corporibus non forina causa est quod oper a u l u r (quoroodo e n i m foret i d quod secundum sed ejus c u m matcria ee sine operatione c s t ? ) ,
* , , , * ** , . , >,
u n i o ac congressus. Neque e n i m si q u i d oomposiio ineat secundum a l i q u i d e o r u m qua3 i n ipso sunt simplicia, i d eliam simplici proprie i n c r i t ; non ergo formae hiesl o p e r a r i , licet sccundum f o r m a m corporibus sit o p e r a i i o , n r q u e materiae inest d i s t i n g u e r e , Hcel secundum ipsam coinpositis sit d i s l i n c l i o . Non ergo m a i e r l a m reddenles causam d i s t i n c l i o n i s recte i n d i c a r e r i m u s , veruro d i v i s i o nem secundum m a l e r i a m , ubi locuni maieria sit babet. Rursura i n quibus roaleria non est, c o n s i derandum, a n ad d i s l i n c l i o n e m neceesaria o p p o s i i i o . Ea quae ab eodem genere d i v i d u n i u r ,
* * , , .
' , *
\ (2) ; * , , I , * ^ ( 3 ) , ; ' , , *
c o n i r a divisa i n v i c e m d i c u n t u r , forlasse quidem o r a o i a , naaxime vero ea quae p l u r i m u m ab invicem d i s l a n l v e l ea quse p l u r i m u m di&lanlibus segregata s u n i ; v c r b i gralia*a colore maxirae dialantia sunt a l b u m et n i g r u m ; bsec v e r o e l c o n l r a r i a appellaa* t u r ; ab a n i m a l i v e r o e a quae m a x i m e dislantibus g e c e r n o u l u r , r a l i o n a l i dico et r a i i o n i s experie, t u m bomo l u m equus. Nura i g i i u r baec sola ab i n v i c e m d i s l i n g u u o l t i r , i n quibus est opposilio v e l c o n i r a r i e l a s , vel etiam ea quae i n i e r bacc i n i e r j a cont e l curo Nara ipsis d i v i d u n l u r ? jSane etiara communi licet genere copulata oa suni omnino.
(4) , ; , ^ . -
o m n i a , dietincta vero sunt d i s c e r i i e n l i b u s u a i i n - Q ' ( quodque r a l i o n i b u a , poiius bovcin parlicipani; et non p l u r i m u m ab ' ; ) , , (5) \ . . , ; , ' ;
i n v i c e m d i s t e o t , vel e i i a m a l i e r i u s c o n l r a r i o r u m nam quaenam s i l opposilio quoniam ab eodem subflavi a d r u b r u m i n colore, qusenam equi ad i u animali? Yerum d i v i d u u t u r genere, i n q u a n t u n i ab Ulo d i v i d u n t u r a c o m m u n i d i r t i n g u u n l u r ; i n q u a n t u m vero ab i n v i cem conlra d i v i d u n l u r , e l i a m ab i n v i c e m certe d i a i i n g u u n l u r p r o p r i i s r a l i o w i b u s . q u a n i v i s noa n o n omiies facile posstmus assignare. N o n ergo opposilioncm d i s l i n c l i o n i s causam slaluere opoilel, sed neque bac i n m a i e r i a . (Quomodo e n i m i d foret ea q u t i n p l u r i m i s ne locuro quidcra ante vcro propriia ralionibus babei?) ipsam divisiottein, quae ab eodcm ciiam opposilioms causam genere veea-
'
; ' . * \ . , , * (* * (6) , , (7). , (8) , * \ . , $ . *$ (5) (6) (7) (8) V i d e t u r supplendum 27 . 239 b , . M o n . 256 i . 300 a, . o m i t t . . 2 7 .
unumquodque d i v i d i t . Hanc D assignare i n i n d i v i d u i s quoque
rissiroum est. V e r u m illa raaieria*
d e m d i s t i n c l i o n i s esl r a i i o . Q u i d e n i n i , si non c l p a r l i c i p a n l t . Q u i d v e r o , si neque uobis erunt alque unum numero ariificia ac o p p o s i l i o n c m i n ipsis r e p c r i r e licei? Nura idcirco iudislincia euncia cvadenl? Mulia sane boc pacto
v e r b o r u i n q u c lenocinia apud L a l i n o s prodigia mirabilia (1) (2) (3) sant, (I) produccrenl.
V e r u m e l i b i divisio ab
Mon.27, . T a o m i i . . 2 7 . Verba ; -, quac i n M o n . 27 deex M o n . 236 &upplevimus. o m i l l . M o n . 2 7 .

, ;
HKFUTATK) MAUCI , /.? ,
EPHESiNi. specie p r o p r i i s dislinclionem quoque uiiumr|iiodqne operatnr.
104
rationibus Si vero bae
eadem
aeccrncns plurimarum
, . . *, , \
raliones i g n o r a m u s , n i l i i l
m i r u m , quandoquidein rationes hasce
speeierum
facile possumus assignarc. l l l u d l a m e n i n confesso est, ab eode:n plura d i v i d i ; boc autem impossibile f o r c i , si non ab i n v i c e m et ab eo cx quo d i v i d u n t u r , d i s l i n g u e r e n l u r . P r o x i m e i g i t u r ac p r i m a r i o divisio causa d i s l i n c t i o n i s e s i , uon m a l e r i a o p p o s i t i o ; nam isfce neque vel i n o m n i b a s neque
(\)
. (V * ' , , ;; , \ ^ .
; =. ^^ . \ * * /
p r o p r i e dtsiinguere apUe natae s u n t . l m o et i p s u m noincn cognalura babens d i v i s i o c u m d i s l i n c l i o n e niaiiiieetum nobis r e d d i l , q u o d illa b u i c causam piaebet. Q u i d adliuc o p p o s i t i o n e m e o r u m , apiissiniam esse d i c u n l ? H o c q vero s u n l ad a l i q u i d , q u a m r e l a t i v a i p vocant, ad d i s inane esse t o t u m , i d nee d e m o n s l r a t i o n e i n d i g e t . P r i m o e n i m ea opposilio r e l a t i v a o r i g i n e posterior est quam nalura; p r i u s namque quis bomo est, dusese i n v i c e m inducere et deinde pator, e i prius eat q u a n l i t a s , poslea p l u n i . Secundo eliara
" * ^ l i n g u e n d u m , \ , . , (
), ,
involvere apta s u n l quae sunt ad a l i q u i d ; hoc v e r o magis est conjungere, quam d i s l i n g u e r e ; deindo in eodem e t i a m a m b o , licet n o n ad idera, c o r i c u r rere possunt, bapc vero o m n i a a d i s l i n c l i o n e aliena s u m . F r u s i r a ergo e t i n a n i l e r L a i i n i toiies d e c a n tatam d i s l t n c t i o n i s secundtim m a t e r i a m vel oppos i t i o n e m r a t i o H e m p r o j e c e r u n l . Age j a m t r a n a f e ramus n o s t r a m d o c t r r n a m ad res d i v i o a s ; s i a t i m i i s haec magis q u a d r a b i t , quain ea q u a m
e
: , . \ * , (
-) ,
, \ ^ . 5 * , ' ; . \ ; ,
, '
, Q eniin Laiini
p r o p u g n a n l . Diversa ab eodem progressio enim
maguopere similia eai d i v i s i o n i r Progresslo eodem locum
qua?dam est etiam d t v i s i o e l eicut i b i ea, quae ab d i v i d u n l u r , l i c e t nondura ad oppoeilum abierinl, euscipientes p r o l i n u e r a l i o n e s se invicem
xal
.
, ,
segreganiea ea d i s l i n g u u n i l u m i n t e r
l u m ab eo|ei quo divisa sunt ( a l i t e r e n i m non divisa f o r e n t ) , i l a et Itic, videlicet i n d i v i n i s petsonis : F i l i u s e i S p i r i t u s a b e o d e m P a l r e prodeunles secuoduni diversuro m o d u m hoc ipao et a P a l r e d i s i i n g u u n t o r c i ab invicem ; a P a l r e q u i d e m , quia ex i l l o s u n t , c u m omne q u o d p r o d i t ex a l i q u o a l i u d s i l ab eo, cx quo p r o d i l ; ab i n v i c e u i t e r o , quia secuuduoi ineflabilie s i t . N o n censet, ergo aobis opus esl oppositione neque i n creatis hoc
(2). *
(5). ,
t l i v e r s u m moduro, quautvis isie ignolus nobis et ad d i s l i n c l i o n e m F i l i i ac r e b u s opus e r a i ; c n n l o r m e esi u i m rebus

ex vero Paire procedat,
Spiriiaa ipsis t u m
sancti,
u t Tbomas
qua oppositione
suQicicns e n i m et apla ad cos dislinguendos esl diversa progressio* A t q u e sancioruxn

verum ci Filii principii
doclrinis,
processionis gcneratio. expers
s i q u i d e m ipsi plenam dislinctioriem t f a d i etiam Spiritus

modus est ,
i l e i u n t . D i c i i euiin Theologus Damasccnus tbeologicorum capiiufn octavo iQuamvii

non tamen intelligitur procemo. . generationis, ac dicitur modo; alivs Filii prehensibi Spiriius is et mcognitusy lancti quemadmodum
sancius
incomgeneratio, Proprielates
hic exsittentiw vero proprietas
A i q u e G r e g o r i u s Tlieologus a i l :
sunt : Pater
et principium;
SAPIENTIS Contra eaui de
NIC/EM. rerum sccundum
distinctione
T h o m a m e i alios quosdain l u m L a l i n o r u m l u m c t (3) Cf. O r a t . i n l a u d . I l e r u n . C a m a l . c. 43 (Gr. o r l h . , I I , p . 375.)
(1) V e r b a . deaunl i n M o n . 2 7 . ( 2 ) Bamaae. De fide o r l b . , 1 ; Cauiaierns c. 135. ( G r . o f l b . H . p. 4 9 ; 4a2.)

PATIIOL. Ou. CLXI.
195
BESSAHlONiS
1 %
G r e i o r u m n o n n u l l o r u m doctritiam m u l l i etiam alit , \ ante te bellum susceperunl ac p r a s e r t i m Barlaam Calaber (a) et Nilus Cabasilas (b), ex quibus d e aumpia sunt etiam quae t u scribis. A i t a m e n m u l l o aapienlius i l l i quam t u e t m a j o r i c n m studio qtia> Biionem banc p e r t r a c t a r u n t , t u v e r o m u l i o pejus et infirrnius gnauis r e m exponens c o D i r a r i u m Quoniam vero ejus, q u o d antesii n t e n d U efiicis e l l e ipsum una c u m luis refellis. Demclrius Gydoniutf oplime , , ' & . , (1) . * (2) \ \ \ , ,
w
sapienliesjmus
sapientissimeque
Cabasilae ejusque rationibus respondit, atque e u m sufficienter refulavit n i h i l ad r e m accomraodatum d i c e n i c m , licet post B a r l a a m u m tiones IIUIICS a rgumentQrum, 1 1 gtllllCillhlf I Uli, qusc ille d i x e r a t , alia a semetipso a d j e c e r i l , s o l u quae n u n c profers, q*| ui t | U O t > UUIIV p.WIW*,
scripserit e t i t s * ; 1 * - - - wwwr.j ^.jvw.ww - 1 J"
v o l u e r i t e x C y d o n i i l i b r i s quaerat; i n ipsis e n i m " , cuncia abunde refutata reperiet. Nos auifem i n praesentia ad u n i v e r s a l e m quaeslionem dicemus dicere, * u i b i l ; inane e n i m est eadera de i i s d e m , (3) . * '
p r e s e r t i m x u m i i q u i nos praecesserunt oplirae de HS dixerinX, sicot e t t u valde fruslra laborasti ea ouae ab anlecessoribus tuis m e l i u s d i c l a fuerant, pejus r u r s o m exponendo. A d ea v e r o , quae a t e m e t ipse b i o profalti&es auditores celare prorsusjrolens, q u o d ab illie o m n i a gumpsiati; aliqna dicemus ostendenles, quam negligenier philosopbiae eludueris. S l a i i m qood de materia dicie, v i d e l i c e t eam sine qualHale e t sine q u a n t i t a t e , adeoque i n d i v i s i b i l e m ease ac p r o i n d e n o n esse aliquibue d i a t i n c i i o n i s dictum. Etenim q u i d i c u n t , materia nonnulla
, ' , , , . , \ , , , , (4) , , , , \ , * dsvripar , '
cauaam, ecuo i d noD ad rem, de qua a g i t u r , esse Q . 0 1 & d i s t i n g y i , ea n i m i r u m , i n quibus m a i e r i a locura babet, n o n iiueUigtmt hanc primam e t speciei prorsua expertem m a t e r i a m , sed eam quae specier u m c u i l i b e l p r o x i m e e u b e s i , quacque a d l o t u m quidem materise r a i i o n e m habet, n o n tamen sine specie e s t ; q u a m Aristoteles q u i d o m u h i m a m e t coniiguaiu m a i e r i a m , L a l i n i vero r e m adhuc c l a rius explicantes tecundam a p p e l l a n t ; quam e t i a m secundum analogiara materiam vocari t r a d i t A r i stoteles; v e r b i
\ ), . g r a i i a , l i g n u m , c u m non sK m a - teria (est euim c u m figura e t forma), tamen l e c t l , inaleriaro eese. SeciiDdum banc i g i t u r A r i s l o t e l e m , . ^ ( ) , n i m i r u m nori s i m p l i c i l e r ree omnes exsislentes, sed D eas, i n quibua materia habet locuro, i n l e l i i g e n t e s . T u vero e t boc v e l calumniose v e l i m p e r i t e a d l u o d u m i n aapieniem sancluinque r i r t n n T l i o m a m , ' , , ', , , ,
sequenles ea q o a d i s i i n g u a n t u r asserunt d i s t i n g u i ,
projcciaii d i c o n f , e u m q u o d n o n est universale p r o universali v e n d i l a r e . Neque e n i m de omnibus
s i m p l i c i i e r i d a f f l r m a t , eed d e i i s , et i o b o c , u t (1) Sic Marc. f . 75 b ; M o n . 27 f . 24O, b . et Y a l . f. 194 a : (2) M o n . 17, . (3) M o n . . (4) l n Marc. L 76 a , a l i a m a n u a d m a r g i o e m , \ . (5) Sic Marc. . 76 a ; M o n . f . 241 a , ; .
1
() De h u j u t m o n a c b i inconsUnliae i n dogmate g r . v o l . X , p . 429, e d . v e t . seciando a suis accusali seriplie v i d ^ L e o n e m A l (b) Nilus Gabasilas ueculo X I V f u i t a r c b k p i s c o l a t i u m , De Eccles. O c c i d e n l . e i O r i e t i t . perpet con pus Tbessalonicensis e t f o r l U e r L a t i o o s o p p u g n a - sens. 1. H , c. 17, u . I seq., et -F " a' br ic i u m i'n B i b ) . v i i . V i d c A l l a t i i D i a i r i b a t n de N i l i a , p . 6 5 .
17 *
REFUTATIO (1) '

,
RCl EPHESINI.
19S
,
%
\ aiebam, A r i s t o l e l e m i c c u l u s , q u i m u l l i s i n l o n g suorum l i b r o r u m i d i r a d i t , praeserlim i n Meiapby \,

sieis, q u o r u m i n q u a r l u a i t , Nutnero quorum differunt ipiam cie una sit maUria, etiam materiam eise, ea differre inde aliam eorum
unnm qute
esse. nurnero
* ,
, '
cs$e et
temndum Eadem. dicuntur,
* "
( ) . E l r u r s m n i n eodem : quorum materia (b). E t i l e r u m : Diversa plures vel materia (tingulare)
'

'

LiquiL, dicuniur vel numero quorum maleria
una vel tpa(c). I n s e p t i vero ex ultima Ideo vero, Ambi-
vel species
, \\ ' ,
m o aulem : Individuum jam Socraies omne ad omne vel idemvel si non sit tum materia tu et proximut sive generalio. divertum Tripliciter
' (2)
est (d). E l i n decimo : dliud est; allcrum tum ratio una; (e). l u trice>imo : non exsistente cogitari enim
[ ,
' * '
propterea sit ortus poiest non
>.
, " '
](3).
$. ,
gere quis potest, ex quonam ens teu non extistens neque aclu est (f). altero. quia fuistent, unuttit; factum, Nec id tufficit, differunt quare materia. i materia
[ i d quod n o n e s i p o i e m i a , i d Si igitur quidpiam generatur, Cur enitn quod itmul e$t potentia, ex (acta wtellectus aciu (uisset (g). Quibus erant,
, , (4')
' ; .
quod n o n est a c t u , alque i d , ;quod neque potentia tatnen non ex quocunque sed alterum omnes res infinita
(4) 7} ,
'
' ()
'
, , ,
, , , , , ,
et non unum f cum / quidem una, illud quod potentia erat ip$a materia
similia Alexander Apbrodisiensis, q u i suis l e n i p o r i b u s Aristolelicae scbolae praefuit, n i u l i i s i n locia t r a d i t . N a m i n capite, u b i d i a q u i r i t , q u o r u m definitiones, siquidem et differentiis, Socratem Animai, i n q u i t , rationale *ub$istenlia in aliis ei eorum, accipiatur cum maleriaiibut quce lunt atque sint mortale, vid~ it
'
'
circumslanUit alie, cetuliitiU

(6).
cum quibut
.?

,
,
licet singularium,
et Cailiam
hominet iingulares;
, ,
tero absque iUdem accipiatur, in malerialibus rebus specie
commune fit. l u alio Elenim materm hasecuudum Principium differeneadem, non numero
v e r o , u b i de P r o v i d e n l i a verba f a c i l , a i t : fiunt beniia. etiam quas ejusdem I n capiie proximum tpeciei vero, unicuique participant, quo oslendil, djcit : eorum fiunt,
, "
' ' "
, ,
. , ' ,
eam, qua secuudum incorporea
numerum
est, differeniiam
agere et pati corpora,
qv& fiunt, f * l
& ^
,
malena; adeo ut differenliat tia specierum, quce in ipii* enim omnis materia
hujut malence
sequi debeat. Non suicepiibilis hqminum tinfit. (emiiuquit,
ejusdetp perfeclionts
<;>, " , , >* \,
> 01
est. Et r u r s u m , i n capile de iirlellectu i n b a b i i u , d i s e r l i s verbis a i l : Nam -dijferentia gularium ninum et seu individuorum mtuculum, ad invicem materia homines,
A d b u c etiam i n e o c a p i l e quod non diversum Singulares
(1) . , n i m i r u m '. 2) Marc. Cl '. pro , '. 3) Hiec noia m a r g i n a l i s Monac. cod. v i d e t u r ilta Bessarionis a d i i i t i o e x p l i c a t i o n i s g r a i i a a d d i l a . (4) Sic A r i s i o l . ; . : .
w
Voces (5) )ct Marc.
(40 Marc. .
'. desunl i n M o n .
(6) l n m a r g . M o n . c o d . r u b r o , " . ) Cf. Metaph. I . , c. 9, I , . 5 9 4 ; 1 X I , 4, . 6 0 0 , 6 0 1 . (g) E s l M e u p b . 1. X I , c. 2 , 5, . 5 0 1 . I b i iU>cei A r i s i o t e l e s ( 6) i r i a esse p r i n c i p i a e l tres c a u sas, d u o q u i d e m ipsam c o n i r a r i e U l c n i (* ), l e r t i u m v e r o o i a l c r i a m .
( ) L e g o n l u r h * c Melaphys. 1. I V , c. 6, 15 ( t . II,.. 520 e d . Paris. apud Didot 4850), u b i de nno agii Philosopbus. (6) Aristoteles, I . c. c. 9, 3, p . 5 2 2 e d . c i l . \e) I b i d . , { 4, p. 522. () M e i a p l i . 1. V I , c. 10, 2 , 549. (e) L . I X . c 3, 5, p. 577.
, 2 .
VI9
licet diffcrentet dumtpeciem; vicem nium differunt, differentiam, ab invicem, non suni diverti patsionibut nam malerialibus
BESSARIOiVlS
secunab i n et carAlque csf
.C0
? . \ ,
; , ; , ,
% (
sed non $ecundum alque
rationem
quoe in raiione est; quia qualitaie his limilibu.
; \ .
ei quanlitate
T l i e m i s t i u s , i n l i b r o De anima i n q u i r e n s , u t r u m inielleclus agens unos s i t , an p l u r e s , Si mulii sent, i n q u i t , unde ab invicem differrent quai spccie eadem sunt, riam. tum divisio est secundum ?Jn iis enim
, \ \ . * >
1
male-
A l q u e ex h i d u s t r i a testimoniis A r i s l o l e l i s L a l i u o r u m n o n pauci n o n h u j u s scnientis
et A r i s i o t e l i c o r u m usus s u m , quia l u m G r a c o r u m
, sutii. Verum 1 1 a qtiulem a l i t e r slatuentes has r a - , liones solvere stiulent e l aliis suam i p s o r u m s e n lenliam c o n f l r m a n t ; t u autem n o n solum nihil . ' (1) . quod h i s opponaa babcns, sed forlasse ne visis q u i d e m n e q u e leciis ejus l i b r i s frustra l e m e i f a i i g a s pugnando
reTera
\ , , * ' ; \ , ' . \ * ( 2 ) , ' \ ,
adversus
sapientissimura etiam
virum
et
Arislolelicae scbolse successorem T h o m a m . appenriicem circa speciem
In
eermonis
ostendis temelipsum mendacem e t ab&urdam o p i nionem f o v e n l e m , d u m dicis operandi causam n o n csse corporibus epeciem. Quare q u i d l u r p i u s , q u i d i n s i p i e n l i u s l l e r i possit? E t r a l i o t u a e s i , quod sec u n d u m seabsque operaiione specienxesse asseris. A i e n i r p si q u i d e m de quibusdam e l de i i s specicbus, quae c u m materia connexse sunt, i d dixisses, rationem quamdam i d haberet; nimc aulem, d u m s i i n p l i c i t e r de o m n i specie verba facis, cave ne t u a m ipaius a n i m a m o m n i prorsus opcraiioiie d e s t i l u t a m facias post ipsrus a c o r p o r e separaiion e m . Quanquam et inseparabilis species, quaienus species, ipsa operalionie p r i n c i p i u m e t cauaa e t compoeitocausa o p e r a n d i o m n i b a s v i d e l u r sapienl i b u s . N a m q u o d l i b e t est secundum s p e c i e m ; secuudum quod aolem quodlibet est, secundum hoc e l o p e r a i u r . Cujus r e i m a l l a sunt (eslimonia t u n i Plalonis e t Platoni adhaerentium, t u m A r i s l o lelie e t A r i s t o l e l i c o r u m , q u i dicunt speciem f o r mare, ornare e l d e t e r m i n a r e maleriam, aique epeciei materiara utpote nocivam cujuadam r e i a p p e i i t u i c n e r i e t quaecunque bia sunt s i m i l i a . Q a o r u m nuUiua recordatus adeo absurdam de spocie einisisli v o c e m , et concludens neque speciein opec
. ?[ , , . " ! ' ' g

x a < y t 0 V |
x * l . Ka\ \
\ , \ 6* , \
(3) , .
T
flv
, , , , , , (4) ' ,
( 5 ) .
\ ^ ,

r a n d i neque m a t e r i a n r dislindioni causain sae & edicis, sed divisionera secundum o i a t e r i a m , nescio . q u i d inieUigens banc sccundum m a t e r i a m d i v i s i o . ', , nem, i i a insolila p b i l o s o p b i x verba ac placita p r o l o q u e r i s , d i s l i n c t i o n i s d i s t i n c l i o n e m asserens c a u sam e i ipsum sui ipsius. E i a n i u i e l progrediente serniocinaiione diserte divisionem causam d i s t i n c l i o n i s esse p r o n u n l i a s ; sed d i v i s i o n i b i l a l i u d est q u a m d i s i i n c t i o ; erjjo secundum le d i s t i n c t i o causa d i s l i n c l i o n i s e s l e t ipsum sui ipaius. E r e c l o i g i l u r , u t o p i n a r i s , contra maierialem d i s t i n c l i o n e m i r o p a o etiam ad diaiinctiouem secunduoi opposilionem (\) M o n . f. 242 a, . (2) . . (3) M o n . . 242 a, . , * (6) , , fj \ $ ^, ,
. , (4) . ; . (5) Sic M a r c , (6) . .
' .
201
R E F U T A T I O MARCI B P H E S I N f .
202
, c u m supcrba elalaque mente Iransis, neque hanc , . , , ^ ; necessariara esse d c m o n s t r a r e tenlas, quamvis i d praestare non possis. Qua i n r e circa reliqua quae ais, Cydonius j a m ea c o n l r a Gabasilam r e f a l a v i t , an salia idonee. A d i l i a i g k t i r aadilores I r a n s m i t cirous. U n o m tamen b i c i n te d e m i r o r , quod q u & a l i q u o r u m c o n t r a r i o r u m suut media ab i n v i c e m dislincla n o n seeundum oppoftiiionem, qnae eei aseeris et j u x U c o n t r a r i a , a b invicen* d i s t i n g u i
, , . , , , . (2) &, ,
i d c i r c o erroneam eam esse r a l i o n e m , quae d i c i i , ea q u a d i s i i n g u u n l u r oppoeitione a H q u a d i s i i n g u i . Quaaoam e n i m , inquis* est oppositio subfiavi ad r u brura HI coloribus ? Adeo e& A r i s l o t e l i s r a i i o n u m ignarus, cujus ex l i b r i s m u h i p l i c i t e r colligi polest,
a
, ( 1 ) ,
, . ,
, "
4
mediatorura c o n t r a r i o r u m media oliam ad i n v i c e m i > oppoeila e t quaei e o m r a r i a esee, eo

l q u ( m o d o
quod plus m i n u s v e p a r t i c i p a n t de altero e x i r e m o r n i B , aique proplerea e l i a m ex m e d i i s u t ex oppo* s i l i s ea quae fiuni fleri. Atbum enim, i n q u i t i n PhytUorum prirao, ex non aibo, aique vei tx experte, fil, ex hoc non, ex> quovis, $ed ex nigro quovis, sed ex muiiece interjecti* colorxbm.
. , , *
(5) " ,
MtHicum quoque fit ex non mutieo, inierjeclum contraria
nec Umen
^ ,
aut $i qnid e$t iiU Quidvi inlerit,
( 4 ) ,
( ) . Et r u r s u m concludens a i i : el quidquid tnteril et in media hu inierjecta.
quid fit ex conlrariU media exeontrariis
Sed htec Motus
tunt, ut medii colorei ex albo et dicit:
vero, qui ad interjectum medium fiunt, quibut scili , , , - Q et contrariit aliquid est vuerjectum, tanquam t n , contraria quodammodo ponendi *uut; quoniam tnotus
C
(5)
nigro (b). Et l i b r o q u i n t o Phgiicorum
' , .
utitur eo quod est interjeclum utramvis album, quasi in partem quasi mutetur: et ex nigro;
quasi ui pnta ex
coutrario, ex (utco
m in
, * , * * , , ,
albo m fu&cum , t n fuscum, ad : refertur Cum quasi (c). vero, media utruntque
in nigrum;
ex nigro aulem
'
album.
Nam quod quodammodo
est medium, ut contrarium aliquid
extremum I n decimo
'
auiem Metaphysicorum contingal sit, neceste
< \ , , ; , , " cpoiv , -
i n q u i t , conlrariorum et quorumdum esse(d). tione
medium t$$e
eii ex conlrariis
Hoc vero n o n soltun d i c i l u r de c o m p a r a i n e d i o r n m ad e x l r e m a , vrum etiam si ad ipsa c o n f e r a n l u r . Cuin e o i m
i i i v i c e m e l secum
u t r i u s q u e e x t r e m i roedia p a r l i c i p e n t , si aequalitor r e u t neque ab i n v i c e m d i v i d e r e n t u r , sed t u m uno a p p e l l a r e n i u r cuncla n o m i n e , I m n u n u m cuncla essent. N u n c autem eo quod plus minusvc e x l r c i n o r u i n p a r t i c i p a o t , plura et sunt et p l u r i b u s a p pellaniur noininibus; magis. vero minusve de e x l r e m i s p a r l i c i p a n l i a , sicut q u o d l i b e t e o n i m a d , extremorum utrumque ut contrarium dicilur, ita e l ad invicera c o n l r a r i a e i opposita quodaniipodo (4) E d . . (5) God. . (6) C o d . . fiunt, aut s m i l c o n t r a r i a aut ex e o n l r a r i i i u (c) L i b . v , c. 5, 7, p . 3 1 5 . (</) A r b l . M c l a p b v 8 l i b - i x , cap. 7, l , p . 5 8 1 .
M
. ^ (0) j> e o r i m i omnia p a r l i c i p a r e n t , lunc neque m u l i a fo^ \
. ^
\ , ^ ( ) , ^ ' (1) Sic A r i s l . ; oru . (2) A r i s t . e d . , (3) deest i n e d . A r i s t . () N a l a r a l i s a u s c u l t a t i o n i s , l i b . i , c. 5, $ 3 , p. 231 ed.eit. (b) I b i J. 7 u b i c o n d u d i l : QUCUIK|UC n a l u r a
-*G3 lur. D aerle e n i m Metapiiy$'tcorum
BESSARIOSIS liliro qtiarlo \ amborum . non contingit timul adesse,
201
i:ruMlirnntur, et lioc paclo ab i n v i c e m d i s l i n g u u n - '- d i c i l Arisloteles opponi etiam ea, qucecunque aut ex quibus rtibrum sunt ( ) . Ka ex sutceplivo atft ipsn
qutbm $nnt vocat e x t r e m a ;
ipsa v e r o
media e x t r e m o r o m . Si i g l i u r secundum A r i s l o i e l e m o p p o -
idero Riippositum non polest u t i fuscum et a l b u m vei album et n i g r t i m , ita neque subflavum s i n i u l r t esse, qnod e l ipse sane dices, e l stibflavum haque et r u b r u m n u n l u r , et sic t i b i etiam bac r a t i o e x c i d i l . T u a u i e m ifllerius progressns e i i a m o p p o s i t i o n e m secundum relata a d a l i q o i d i n d i t i n i s dias, et boe d u a b u * quibusdam r a t i o m b u s , repueisque
. , , \ * . ' \ , * . ' , \ , , , , / , : . , , ; , . , \ , -\
valde i n t i r m i s et a proposila m a t e r i a prorsus d i s s i l i s . P r i m o eiwm ptnas, etiam i n d i v i n i s personis p a l e r n i l a l e m e l fiJiationem poslerius q u i d csse I ersonaJilale P a l r i s et F i l i i , q u e m a d m o d u m e l t n o b t s ; quod o m n e i n i m p i e i a l e m lus, paternitaie et filiatione iranscendii. Neet que noscis.quod c u m h i a l i i * i d e m s i n l Paler et F r solum d i f f e r u n t i|uod islae p#opriet*tes solum e o n ? l h u u n t e o r u m <loin persoua*, non secumium L a l i n o s s o l u u i , sed e i i a m socimdurii ipsos nostros orienlalesque doctor e s ; et piura dicerenuis vcrba ad luec, nist cunctrs noia ea f o r e n t . Deitide d i c i s opposilionem r e l a l o r u m ad aliquid indiicere se iuvicem et i d r i r c o Quod t o p u l a r e poiius , n o n autem d i s l i n g u e r e .
B
qtianta inscb m i a d i r a t u r , vel ipsi lirones d i x e r i n f , q u i p r i m i s h b i i s logicam g u s l a r u n t . Gum enim relala ad aliqtrid secundum phires modos d i c a n -
, qurcdam e l i a m i i l causa et causalum v e l ef- C ( iioiens e l effibclum ad i u v i c c m d i c u n t u r , quae e l i a m \ , se invicem iuducunt (nam causa ad causatum d i , \ ), c i i u r ct eflieiens ad effectum et paler ad vi vicc versa), d i s t i n g u u n l t i r lamen ;i !iud c a u s a l u m , aliud ab filium, hivicem et
. " , , , . ^ ' , ; ; , ; , * *, ' . , ' , . , ' *
nibilomiutrs brs ipsis. A l i u d e n i m est causa
paler quam filins, aliod ef-
Juicns quam e f l e c l u m . Verurn ista u i p o l e neque pliilosophia* neque Uieologiae p r o p r i a a b j i c i a n l u r . Qtiam vero d i s t i n c t i o n e m l u i n d i v i n i s idoneam i!?se contendis caeleras r e p r o b a n s , diversam v i d e i i c e l cx Palre F i l i i ac S p i r i t u s sancti progressioni-in, lianc i d c i r c o idoneam esse scilo, quia i n se jpsa c o n l i n e i S p i r i l u s sancti ex F i l i o ve! p c r F i -
l n i i n processionem (b). Hoc e n i m esl i l l u d , quod 0 , d i c i i u i , F i l i u m generatiouem , S p i r i i u m per , ; proccssionem'ex Palre p r o d i r e , illun immediate . " ; cx P a i r e , bunc vero ex Patre êr F i l i u n i procedere sccundum Nyssenam G e g o r i u m , q i i i i l l u m c o m i ; ex p r i m o , liunc vero per i d quod r o n l i g n e cx i n i n . o tsse depr;udica(. Quod et aliis m u t l i s l u m orieuial um t u m bivpcnumero d i c t t i m , . aliis anie nos demonstralum nobisquc
occidentalium d o c i o r u m visnm atque ab
i n prasentia praeterimus, ne eadem saepius dicere oogamur. . ' (') (1). person " ( ' \ ),
EPHES. C A P . V I I I ( X X V j . Quemadmodnm wMiil c o n i e r u n l P a i r i Viiam l o i u m e i perfeclum ab 4 x ipso prodeunles ad suaui ipsorum e x s U l e i i l i a i u i l l o babenl esse), (1) l n M o n . 256 f. 300 b , esl cap. 2 6 . () l b M . , Hb. i v , c. 10, | l p. 5 2 2 . (b) Pascbasius. De SpirUi eancio, I , 42 , sme k a s i l a l i o u e att ; Si vequirat quiil inler natceuiem
f
et proccdentem di$tet, evidenter hoc intereit, quia i*ie ex uno nascitur, ille ex utroque progreditur.
2C5
REFUTATIO MAHCI EPHESINI.
405
aecundum eumdera moduro neque ad euam i p s o . 0 5 V , ' \ ' . r u m exsislenliam vicissim a l i q u i d ipsi c o n f e r e n l , ita u t altera alteram p r o d u c a t . Neque i g i i u r P a t r i ad F i l i i generalionem concausa esl S p i r i t u s sanctus, neque F i l i u s P a l r i ad S p i r i i u s s a n c t i p r o d u c t i o n e m . Plena e n i m eat generaliva et p r o d u ciiva o p e r a t i o e l una ab u n o u t r a q u e exsislenliam. . , (1) , ; ; , , , ( 2 ) , , 5 . , ; fj . * * ; , ( \ ), ' ! , \ ' * \ , . , , ' , ' () , ' () , ' \ * ' . eodem m o d o . I d c i r c o et una eademque . ' (KCT) ( 5 ) . " \ , (6) . \ , , , , , , ; * ( ! ) o m i t l . . 27 f. 244 a e l H a r c . f . 8 0 , b ; i n p o s l e r i o r i lamen alia manus a d j e c i i , e t c o n i M a r c i t e r b a b i c r e p c t u n i u r , poiienduin sane (2) Marc. . m i n u s , quam ea, quae f o r e l a P a l r e fcolo. EPHES. CAP. I X ( X X V I ) . S i c u t i d q u o d o p e r a i u r defiuito m o d o deflnitara e l i a m i u d u c i t o p e r a l i o n e m , i l a quoque d e i l n i t a . operaiio ad d e f i n i t u m aliquod operans r e f o r t u r . Si i g i i u r generare s i m u l et producere unjus eiiam generare, unius Pairis e s t d e f l n i t e o p e r a l i o , p r o d u c e r e vero s o l u m , n o n p r o d u c t o r i s est definita operalio Patris et F i l i i secundum L a l i n o a , g e n c r a t i o a u l e m F i l i i (passiva) rursus definita o p e r a t i o , item S p i r i l u s ancti processio : q u a l u o r e r u n l d e - . Gniie operaniia i n d i v i n i s persouis : unns P a t e i y (3) (4) (5) (0) M o n . 2 7 , f. 2V4 a, . M o n . i d c m , . Monac. 256, . 301 a, c s l cap. 2 L M o n . 2 7 , f. 244 b , . SAPIENTIS NIGiENI. Cur a u i e m , si n i b i l ad suam exsiatenliam c o n f e r u n t P a l r i divinae p e r s o n * , neque a l i e r a e a r o n i ad alterius exsislenliara a l i q u i d conferal? Unde i e U consequiiur r a l i o n i s necessitas ? Nova haec t h e o logia et p h i l o s o p h i a . e s l , q u o d si q u i d n o n s i t sut beus l u , s u i ipsius q u i d e m a l i q u i d esse causam ad unius
, * . ' , , - g ipsius causa, neque a l i e r i u s cauaa esse possii. Sed atque i d e m ad i d e m causani et causatum esse prorsus esi i m p o s s i b i l e , a l i o r u m vero q u o r u m d a a i . essc causam possibile c t revcra coniiiigens c s l , sive eorum quae univoce si?e e o r u m quae acquivoce p r o d u c u n t s i l prodacena. Uodc i g i t u r ex o m n i n o iinpossibili i d quod q u a n i m a x i m e possibile est, e medio t o l l i s , alque ex eo q u o d nueqtiam est i d quod est e t fere q u o t i d i e evenit? Sed haec o m u i i t o n a l u r a m r e r u r a t g n o r a n l i u m esse v i d e n t u r . N a m F i l i u s et V e r b w n Dei ad s u i ipsius exsisiemiam. n i b i l conferet, quia s u i ipsius esse causa non quia imperfecta S p i r i t u s nequit,. ad exsislentiam a u l c m S p i r i t u s sancti v e l m a x i m e ; sancti ex P a l r e
- C emissio alque propterea etiam emissione ex F i l i o indiga (apage c u m c o r p o r a l i b u s et crassioribus hisce c o g i l a l i o n i b u s ) , sed quia F i l i u s d u m cx P a tre g e n e r a l u r , o m n i a n a l u r a l i a P a l r i s bona n a c i u s , eiiaro boc curn caeieris omnibus babuit, qood etiara ex ipso vel per ipsiim ex Patro p r o c e d i t S p i r i l u s s a n c l u s ; qnod habuisset etiam S p i r i l u s , n i s i r a l i o n i ipsius easet o p p o s i t u m . E m i i l i i vere n o n p r i u g P a l e r , deinde Filiu, neque alia et alia e m i s sione, neque a l i u d est e i a l i u d , neque alio e i alio modo, sed s i m u l e l eadem emissione e l idem c i atque compleia p r o d u c l i v a operatio ab u l r o q u o n i l u l
207
BESSARlOiXIS
20$
unus p r o d u c t o r , q u i divcrsi ab invicem sunt m i - ; , , i n e r o , unus F i l i u s et unus S p i r i m s sancius. Quatuor autem definite scparateque atquc diverso crgo modo operantia qurd a l i u d nisi q u a t c r n i l a l e m personartim loco Trinitalis inducunl? Frustra L a l i n i j a c i a n i fldem i n sanclam T r i n i t a t e m , c u m ila caiu p r o p r i i s ptacilis i n j u r i a aiTicianl. SAPIENTIS NICiENI. Quanluni tcmet, h o m o , fallaciis f a l l i s ! P r i m o q u i d e m bis F i l i u m accipiens, t u m p r o d u c t o r e m l u m F i l i u m e m n a p p e l l a n s , bis vero etiam p r o d u c e r c , alque separatum a Palre F i l i u m ex sii:
; , ; , ^ . . , , 1 , , \ ' ; , , . " ( , ) -
mans, exindeque concludens q u a l e m i t a t e m loco T r i n i i a l i s i n d e i l a l e , c u m secundum l u a m sapicnn c r a r i e l p r o d i i c i operationem noininaus, quamvis grammalica d i s c i p l i n a , i n qua f r u s i r a , u l v i d e o , ipse versatus es, sanciaf, c o r u m q u passiva i o r ma cfferunlur plura passionem sigmficare, qualia quoque esse generari e l p r o d u e i nemo V e r u m scito et t u e l q u i h i s t e luis negabit. rationibus
t i a m q u i n a r i n m inducere o p o r t e a l . Deinde e l ge- . , \ . '* , > \ ' , $ , , ' $ . * , ' , , .
animtim i n l e n d u n t , quod Patcr c u m sit i n g e n i l u s ct a ntillo habeat esse, persona divina i u T r i n i l a i e et exsistens et subsistens generaudi operalione d c i l i i l t a et separata subsisleiUiam d a l F i l i o , c u m ipso vero vel per ipsum p r o d u c i t S p i r i t u m s p i r a n d i operaiione definita, alque una eademquc. A l q u e sic nobis T r i n i t a s servalur adorala et p r o u l riignura esl a nobis h o n o r a l a , a te a u l c m ob i g n o r a n l i a m , non enira d i x e r i n i roalhtam, vel maxime injuriis aflecia. EPIIES. CAP. (XXVII). Dciialia p r i n c i p i u i n v e l bypostaseon est p r o p r i u m Patrie e i F i l i i secunduui L a l i n o s v e l eorum Malune vel operalionis. Si i g i i u r hypostaseon est p r o p r i u m , quomodo n o n duo e r u n t p r i n c i p i a , cum du quoque s u i l bypostases , quemadmodum e l vero p r i n c i p i a t u m , quod duabus byposlasibus c o n v e n i t duo eliara p r i n c i p i a l a o m n i n o i n d u c i t ? Si ca e r i l et noa u l t r a e x l e n d e n l u r , non p r o p r i u m est nalurae e o r u r a , spquale prorsus c u m Spirilus enim c s l p r i n c i p i i u n . Si q u i d crgo Patris et F i l i i Palris e l F i l i i
. V () ( ) .
f
. , ( ) ; ; ; , . , ; " , ; \
n a i u r a , boc e r i t deitaljs p r i n c i p i u m ; e l si q u i d d c i l a l i s p r i n c i p i u i n , hoc c r i t . Alienus crgo esl S p i r i t u s sanclus a natura P a i r i s e l F i l i i , q u e m a d m o d u m et a p r i n c i p i i r a lione alienus c s t ; e l adbuc Launi Maccdoniuiu v i i u p e r a n i ? Si vero operalionis cujusdam est p r o p r i u m , i n q u i r e n d u m , u l r u m una ea n u m e r o s i l , an duue. Ac si q u i d e m duai s u n l , dao r i i r s u m n c c e s s i r i o c r u n t p r i n c i p i a ; si vero u n a , qua?renduni esl r u r s u s , u l r u m pcrsonalis ca s i l an n a l i u a l i s . Si n a l u r a l i s , l u n c S p i r i l u s a n a l u r a l i aliqua oper a l i o n e aliehus e r i t , atque exinde etiam a n a t u r a ; si auleni p e r s o n a l i s , ad unaui personara deliiiilc
natura (2) ; , \ (3) ^, ; , , .
, - , (4) , . \ , , -. , ; . ; . (4) . 27 f, 2 i 3 a o m i l l . vcrba ; h o m a o l c l e u l o n cxcmplaris voce i j i causa cse v i d c l u r .
(1) . 25G, f. 301 a, cst cap. 28. (2) o m i l t . . 256. ^3) . 256. .
20)
REFUTATIO MARCI EPIIESINI.
210
r e f c r e i n r . lJna r n i m numero personalis operalio \ ( I ) . fectum tendens. F r u s l r a ergo L a t i n i Filioque i r i b u u q t ( 4 ) . . , , \ NICiENI. Isie v i r co quod non habet quod J i c a t , v u l t v c r o n i u l l a dicere atquc eo sinpore perceJlere i m p e r t tos, q u i d u m multa intempeslive congesla coacervataque vident i u eo sapienliain s t a l u u n t , eadeni saepius d i c i l vel aliis v e r b i s vel e l i a m parva aliqua c o m m u t a n s , u t audieniibua alia q u x d a m ae magis nova dicere v i d e a l u r , l i c e l eadcm dicens et revera nugaciter garriens ; forlassc vero e l ipse i d ex i n t o r u m ab ipso p r o l a l o r o m inaisleuie*, u b i cadenv diffusius e i p o n i t , suOicienier l u m haee tutn ilia d i s s o l v i m u s , aique ilUc audilorem remiuimue. Ncque e n i m laudabile i o r e l c o o l r a inteinpestivum r a l i o n u m agmen e l ipsos nos inane pondus l o n gamque t e r i e t n r a l i o n u m opponere. l d vero i n m e m o r t a m d u n t a i a t d i c e n d i c u p t d i t revocarous, quod omne agens agit i n q u a o t u m c s i boc a b q u i d e l i n d i v i d u u m , agit l a m e n eecuiHlum s u i ipaius n a t u r a m vel a r t e m , i d c i r c o etiam Palreni e l F i l i u m p r o d u c e r e q u i d e m qualenus bypostases S p i r i i u m s a n c t u m , p r o d u c e r e vero secundum d i v i n a m ipsor u m n a t u r a r a , cotnmunera et unam
1
o n m i neceesitalc unius e r i i personae ad u n u m efn u m e r o producen^j operaiionem ac proprietalem Pairi
unam
, ( , , * * . '' , , .
- scilia c r e d i l . Y c r u m nos c o n l r a p r i m u m a r g u i n e n -
, . , j j \ , * fj , , ? . , , \ , , , . , , xb , , \ \ n i b i l facit , . t u r a m t u m principium quanms et producere r c v e r a est. . I A ' (') ( 2 ) . . " ' , ( I ) . 256, 501 banc i margMie p o n i t n o l i m : ; (5 * . \ '
%
eamdemque
nuinero a m b o r u m atque i n ipsis s u b s i s i e n i e m : neque n a i u r a m s o l u m neque s o l u m personas p r i n cipia esse progressionis S p i r i i u s s a n c l i . E t q u o niam i n ipsis natura n o n u t i n nobis hoiniiiibus alia alque alia n u m e r o e s l , neque i l a i n ipsis s u b sUtens. v e r u m e l u n a eadcmqtie M i m e r o i n P a i r e a c F i l i o est et s u b s i s l i l , aicuti d i c l i t m est, p r o p i e r ea etiam ambo unura p r i n c t p i u m aunt e t una. duorura operalio qualenus sunt u n u m . T a l i pac!o ipsi t u m i d quod unius personne o p e r a l i o d e b c a t esse p r o d u c l i v a v i r l u s , siquidem pcrsonalcm e u m ponere v e l i m u s , l u m e l p r i n c i p i o r u m dualilas i n nihilum a b i i u n l et p r o r s u s e v a n c s c e n l ; alquc nequeat p r o d u c e r e , quoque e t i a m , qaod asserit, c o n v e r l i clexaequarl t u m n a -
ad ipsius i n t c o t u m , cura S p i r i l n s seipsura
naturalis foret operalio c t ejusdem esset e l i p s u m n a l u r , s i c u i i D EPHES. CAP. X I ( X X V I I I ) .
Una numero et simplex o p e r a l i o aique ad i i n u j i * tondens effeclum e i i a m ad u n u m n u m e r o o p c r a n s scu agens r c f e r l u r . S i l agcns u b i A , i d ad q u o d . , * (2) ). 2 5 6 , f. 301 a c s l cap. 2 9 . rjj
() Nota marginalis : Hoc e i i a m A r i s l o l d e s I i b r o q u i n t o Naluralis auscullationis e n u n t i a t . A i l e n i m ( N a l u r . a u s c u l l . 1. v , cap. 4, 8, p. 313) : Unus numero, acltis est (habitus) uuhtt numero. i n n o i i o ejusdem opcris ( i b i d . I . v n , c. 6, 5, p. 354) : Unui motus est qui csl (vcl si est, cuin p r o c d i l a
babeant ) abuno movente ei unhtsquod movealur ;. $i quam enim rem aliud atqui aliud moveat, fotu* motus non esi coutinuus. V i d e l u r Uxc a d n o i a t i o a d scqucns Marci caput po'ius refcrenda , ad q u o i l revera Icgitur i u cod. Monac. 2 7 , . 246 a, i u Ouc jagiua*.
211
una
BESSARIONIS
n u m e r o , v i d c l i c e l A G ; ac e l i a m agens
21
operatio u b i G , i n l e r m e d i a vero i a l e r baec o p e r a l i o * ' , . * , . , * , ' ', . , \ . . , , ' , . ' , , ' , {

n
u n u m essc n u m e r o . Sed s i n l duo A B ; autem \el pars est ipsius A , vel e x l r a ipsum p o e i l u m . Si i g i i u r ipsius p a r s , n o n aliud praeter ipsum e s t , sed u n u m c u m ipso, et sic r u r a u m tolum erit u n u m n u m e r o . Si v e r o seorsira e l extra i l l u d s i l u m e s i , p r i m o U positura ab infra , o p e r a i i o vero ipsius ad G v c l a>quabilis e t c o n l i n u a est, vel inaequabilis ( ) . Si aequabiiis et c o n i i n u a , c u m una miurero s i t , m a n i f e s l u m e s t , n i b i l e i c o l l a l u r u r o esse B , quod iniennedium posilum e s t , sed a u l n i b i l aclurura aot n o n a c l u r u m ad G , sicut agit A . S i vero inaequabilis esi, l i q u e l , q u o d m o r a m quamdaro suscipiel secundum et seipsa f o r l i o r e r i t , aicut fluvius a l i q u i s , q u i a l i u d ac continuae p r o p r i u m . Nam i r r u p t i o flumen i n ee r e c i p i t . Hoc vero non est unius operalionis quaedam e t uicursus q u i d a m i n t e r m e d i u s flei operationis, quaa esi a B , et sic d u p l e x operatio e r i l , e i n o n s i m p l e x . Eadem vero evenient, s i supra p o s i i u m est B , sed ponatur ex o b l i q u e ; manifestum b i c m u h o magis e s l ; duas esse operationes, alteram q u i d e m e a m , q u a est ab ad G , alteram vero e a i n , qiwe esi a ad i d e m G . Impossibile est ergo, v n a m n u m e r o operatiotiem ad d u o agentia r e l a tionera babere, quemadraodum impossibile u u i u s lineae Igitur ex a l t e r u i r a p a r i e ' duos esse t e n n i n o s . u n o rtumero o p e r a i i o ad u u u i n n u m e r o
0 . ' , , , . ' \ (1) , . * , , , . , . . " , \
agena r e f e r l u r . E s l o a g e n s , Pater et p r o d u c t o r ; C , , i d a d quod operatio G, S p i r i i u s sancii subsistent i a , i n t e r m e d i a v e r o i n t e r haec p r o d u c l i v a una et simplex atque sempiterna o p e r a t i o , vero sit F i l i u s . A d u n o m ergo P a i r c m , e t n o n ad F i l i u m r e f c n u r p r o d u c l i v a s a n c l i S p i r i i u s o p e r a i i o , quae una ac personalis est. NKLENI. S u b i l me risus, isque vehemens, quando l e v i deo demonstrationibus ex l i t t e r i e et Ittieis p e l i l i s de i i s quae mentis aciem t r a n s c e n d t m t quasi r a i i o c i n a m e m e t ea quae sunt supra o m n e m r a t i o n e m geomciricia necesstlalibus comprehendere c o n a n i c m , et quando n u l l a t i b i p r e s t o est r a i i o , E c c l e cul relegantem, quando vero inveneris vel par . \ $, , \ , \ , ; * , \
. (2).
siae syllogisraoa, quaai eis u t i s i l nefas. clare p r o - D
() De his vide A r i s t o t , Phys. auscult. 1. v , c. 4, 13 seq. p . 314. (1) M o n . 2 7 , f . 446 a : . (2) I n margine baec r e p e r i l u r flgura
?t3
REFUTATIU MAflCl EPIIESLXI.
21
. , ; vam quamdam occasionem, i n raliocinandi arte summopere gloriahtero et auperbienlem. tJt aotem , scias, tuam secundi agentis vel c x obliguo v c l i n , , ( I , \ \ , , , * , . , \ fj , * , , , * , \ , . , ff ( 1 ) , \ \ , , , .
#
guminis vel i n inflrais
posilionem nihil
omnino
ad prasentem facere t r a c t a i i o n e m , sed cuncia v a na esse et c o r p o r a l i a , e l m e n l i s nequaquam super sensus semet elevanlls pbantasmala, d i c i n i u s , l i cei j a m saepius d i x e r i m u s . unaiu eamdeinquc esse spiraotem u t r u m q t i e atque u n u m cese i n Palre e t F i l i o produeeodi o p e r a i i o n e m , et nura numera agens, ei q u i s n l m i r u r o n a t u r a m secandum q u a m ambo o p e r a n t u r , ipsaro a p e c l e t ; qtiae uua e a -
demque n u m e r o ac subsistent i n ambobus esi. N a m quod d u & personae s u n l e l d u o apirautes quatenus hypostases, i d n i b i l officit r a t i o n i b u i c , neque i d circo p r i n c i p i o r u r a dualitas i n d u c H u r neque du:e operaliones, quandiu o a t u r a , secundum quam a m f w producunt sive e p i r a n t , eadein n u m e r o ac s u b stsiens s i t i n ambobue u t i d i c t u m est. N o n tameir propterea et S p i r i t u m v e l t e ipsum producere n e cesse est, quia secundum c o m m u n e m prodncitur n a i o r a m , v e l alterius naturae esse, ai n o n seipsuur p r o d u c a t ; i l l u d q u i d e m , quia n o n potest simul et producere et p r o d u c i , hoc v e r o q u i a n e q u e F i i i u m alterius nalurae este afflrmabis, quam est P a i e r , quamvis secundum c o m m u n e m n a t u r a m s i l g c n i t u s , non tamen seipsum s i t generans. IgUur s p i rativa P a i r i s et F i l i i operatio una eademque n u m e r o ; neque m i n o r est ea q u * ex Patre solo, m a ea q n ex F i l i o , i l l i u s quae est ex P a t r e , r e l vice
, , \ , , ., \ , ' , xa\ '
\ , ' c j o r vero q u ex Paire et F i l i o eet, neqae pars est Yersa, neque i n x q u a b i l t s p r i o s atqoe p o s l e r i u s , et posterius i n ipsa e i t , nequo r e m i s s i o -
ed aequabilis et c o n t i n u a ; c u m vero neque p r i u s quidqnam dudit. . ' ( ) ( 2 ) . '

1
n e m e l repressionem aliqoani suscrpit, atque tauro r a i i o n u m examen neqoe b i c aliquid prorsus c o n EPHES. C A P . ^). Patre esu comrauiie F i l k ) ac S p i r i t u i Gregor i u s Theologus a t l r i b u i t . S i a u l e m F i l i u e q u i d e m i m m e d i a i e est ex Patre et n u l l a m aliam agnoscen causam, S p i r i l u a vero noo imraediate, sed concauF a m s u i ipsius babens F i l i u m , n o n ampliue c o m mune eis e r i l ex Patre pariicipant,
( ) .
, , , , . " ,
e u e , de quo non aequaliier roenlialur ne-
A u t ilaque Tbeologus
%
, \ ( ) ^ cesse eat, a u l , si boc noti a d m i l l e n d u i n , o m n i n o
.
. w o u i , , ' * , ' . " \ ; , , . , \ . ( I ) . 246 b , . 2) . 256. . 502 a, c s l cap. 5 0 .
~l ' orani " 'ni 'u-r - ,* e modo menti u Lalini, ^ dutn Filio Spw
1
ritus sancli causam iribuuiU. SAPIENTIS I n p r i m l s voccs immediate NICiENl. et mediate hoc loco
Builam aliam f a c i u n l d i f f o r e n t i a m , quam quod ille per g e n e r a i i o n e o i , b i c vcro per processionem ex Paire prodit. "esl, H o c autem n i b i l o minus contra le siquidein c o n l r a nos v a l e l . A l i u s euim est
generationis modus etiara secuudum luain s e n l e n d a m a processionis modo, alque adeo diversus, u t et aptus ad distinguendos ab i n v i c e m Filiuni c l S p i r i t u i u videatur, u t e t t u pulas c t q i i i d a m (3) Naz. o r a l . 2 5 , c o l . 2 3 , i n H e m n e m philos (4) Mon. 2 7 , 3*. Kcctc . 2 5 6 .
215 L a i i n o r u n i s l a l u u n i . Quando i g i t u r immediate c r i t ex Patre esse (neque e n i m ,
BESSAHlO.NiS p r o p t e r voces e l mediale n o n ampHus ipsis commune a i s , sequaliler de tunc eadem haec s u n l c u m
216 ( .
, ) t i \ , * , (\ ) ! , \ , . , * . ,. " , * , $ , * , * * , , , (1) * , *0 , * ( 2 ) * , e l o q u i i u r , L a t i a i quara maxiroo v e r u m d i c u n l . etim docilUaie ac s i i n u l cen> pietate o b . 1 (') ( 3 ) . , .
eo p a r t i c i p a n i ) , s i q u i d c m vocibus per generalionem eiiam l i b i nobiscum
e t per proeessionem,
n i b i l o m i n u s considerandum si v e impor-
e s i , quomodo banc l o a m r a l i o n e m dissolvas ( c o u tra leineiipsum namque eara p r o f e r e b a s ) ; 10 voccs per gencrationem l a i i t , quam imniediate cir< uinspiciendum j o r e m quamdam ad iuviceru est, differentiam quoniode e l per processwnem m a adbuc magia t i b i labyriuthos conlra L a quuque
el mediate,
liarurn r a t i o n u m effugias. Detnde n o l i
linos h o c a b s u r d u m i n f e r r e , sed c o n t r a s a n c t u m Gregoriuin Nyssenum ; vobis enira lalia l i u m id quod proxime ex primo,
contra Palres audere Ucet. Nam ille e s t , q u i F i - , \ S p i r i t u i n vero pep sunt doclores, q a i id quod proxime ex primo praedicavit. Praeterea w e que hoc te l a l e a l , quod etsi tamon i s i i negaverint, eliam mediate S p i r i l u m ex P a i r e procedere d i e u m , u o n immediale ex Patro e u m esse; i l l u d q u i J e j n , quaodo r e a p i c i u n l ad o r d i n e m i n d i v i u a T r i n i l a t e , aecunduiu quem F i l i o e e*l m c d i u s , S p i r i l u s vero l c r i i u e a Paire e t per F i l i u m ex Palre p r o d i e n s ; hoc a u l c m propter s'ngularem e t i n a x i w e u n i c a m ejus ex u t r o q u e pro-r gressionem, e l quia Paier fons e l suprema deiiatis c s l , i l a u l si ipse noti esset, F i u u s causa neque
alicujus causa foret neque o m n i n o exsisleret ( ) . Quare ibeologus Gregorius o p i i m e docel ac p r a d i t a t , d u m s t a l u i t , commune esse F i l i o ac S p i r i l u i saucto cx Patre esse ; et q u i i d e m c u m eo nomen s o n i i u s c s t , Nysseosium Eccleshe l u m e n , d o c i o r i b u s atque i i s lempcrantes. EPHES.,CAP. XII! (XXX). E x s i s l e n d i m o d u m e i proprietatem sancti S p i r i t u s ibeologi d i c u n t n o n s i m p l i c i t e r r a m procedere Filio ex Patre. cxeisiendi m o d u s atqtre p r o p r i e t a s , procedere, v e processio e x aliqtrid Jam v e r o si hoc ipsi est
9
consona ip&i
quae ex r a t i o n i b u s
resultaut, magna
, ( ) , ( 5 ) ' \ , , . . , *
v e l f r u a t r a ipsi adest, v e l s u p e r a d d i l
e x s i s t e n r i i E et duplicem r e d d i l e j u s p r o p r i e t a t e m ;
c i e s t , s i q n i d e m p r o p r i u m necesse est c o n v e n i 4UIU e o , cajus p r o p r i i n n est, e t neqne s n p e r a b u n olo procedit S p i r i t u s sanctitfl.
dare oeqoc deflccre,et ipse d u p l e x . E x P a l r e ergo D ^ ( 6 ) , .
SAPIENTIS NIG/ENI. Kx Patre procedere n i b i l est a l i u d nisi c x Patre F i l i o q t i e , vel ox Palre p e r F i l i u m proeodere, n e que alind i l l u d L a t i n i d i e n n t . E t raliones j a m sa> ( I ) h a b c n t M o n . 27 f. 247 a e i M a r c . f. 85 1> ( p r o ). *2) S c i l . . (5) Mon 256, f. 302 a est cap. 3 1 . (4) M - i n . 2 7 . f. 247 b , babet, .
f
* .
(5) Qtire posl sequuntur, desunt i n c o d . Monac. 256. (6) H i c revera a l i q u i d i n t e x l u n o s l r o d c f i d e a s , quod s u p p l c v i m u s . Ire es(, quainniiscsl a F i l i o , q u i a Palre genilus r x t , immcdiaie v c r o , quatenus c s t a P a t i c ipso. V i d e S. Tbuui.iM, i u 1. S c n l . d . 1 2 , q . 1 , a r i . 3 .
\a) Rospcctu babilo ad v i r l u l e m s p i r a t r i c e m , i m m c d i a t e cx Patre d i c i l n r S p i r i l u s : respecui b a Lilo ad pc.rsonas spira- lcs, catenus mcdiale cx P a -
SJ7 Ylov
REFUTATIO MARCl
e
3. Nam in diclione,
218
proce-
). - P anlea prolala? sont. \ , dere ex Patre, ex Filio , '

#
conlinelur e l includilur eliam dictio quandoquidem n o n ex Pa-
v c l per Filium,
tre e s l , qualenus esl P a l e r , sed qualcnus esl s p i r a l o r , ex ipso S p i r i l u s sanclus p r o c c d i l . U n u s v c ro spirator est P a l c r c u m F i l i o , el propierea eiiam tina esl progressio ex u t r o q u e . Q u a m o b r c m neqtie frustra ei adest id ex F i / i o , neque quidquam ipse putas, sed super oninem caluinniam basc ejus doexsistenlise a d j i c i t , nequc d u p l i c i i a t e m i n d u c i t , u t c t r i n a esl elevaia et veriias ubique sibi ipsi consonai et p r o p r i u m c u m eo cujus p r o p r i u m est e l boc loco c o n v e r l i b i l e (nam spiralura ad spiraiuera spiraos ad sprratum r e f e r i u r ) L a l i n o r u u i l i a m o p i i u i o niodo s i a b i l i l . ct seniea-
% * , . "* , } , , , * , , \ ' ( , ), . . ' (') (1). "
EPHES. CAP. X I V . (XXXI) Quando n n u n i c r c a l u r a r u m p r i n c i p i u m Patrem et F i l i u m et S p i r i t u m

c
dicimus > maniie-
, , ( , .
sanctum,
1
a u m est, i d noe f a r i d i v i n a m naturam coinparantes cum r e l i q u i s qiku u n a est, d u m illx multae ac dWersae sunt. P o r r o secundum eumdeni modum etiam quando u n u m d c i t a l i s p r i n c i p i u m d i c i m u s , Kqnet, nos i d dicere u n a m personam cum caeteri comparantes. E l q u e m a d m o d u m n u l l a ex rie i n u n u m p r i n c i p i o m creatusccundum r e r u m c o u d i -
, ,
, .
ttonem assunritur, i t a n e u l r a ex duabus pcrsonis . i n u n u m p r i u c i p i u m secundum deilatem assumenda est. N a m u n u m pJurium esse p r i n c i p i u m gis conveniens e s l , quam plura n n i u s . roaSolus crgo
. ; (2)
\ ,, C Pater u n u m p r i n c i p i u m F i l i i et sancti S p h i i u s , sicut et sola T r i n i l a s u n u m *principium univers . ^ ' (3). c r e a t n n e . Hoe nutem divus quoque Dionysius d i serte d i c i t est . , * , * 6 , , * , ( , \ , * . qnaruiii ope d e m nescio; vel ipse, si Pater. NlCiENl. Qualeequidem hoc loco assumas mirum raelius proposiliones, ego q u i r e m proposilarn coIRgas, : Solu$ font $upere$$enlialU deitatti
vero e r i t , si ipsc iniclligas r e m scruiaius fueris, dicc /
quae d i c i s ; te rero dicere quae c o g i i a r i n e q u e u m . O p o r l e b a l enhn qtria una te dicere : PiOpterea T r i u h a i e i u personariim eademque nuinero
vmim r e r u m creatarum p r l n c i p i u m esse d i c i m u s , earum
. ' ' \ % 1 , , , , ; , \ . ; |, ( ; ; ) , , ( I ) . 256 . 5 0 2 a , esi cap. 32. |2) habet . 256. o i m u i t . 27 . 218,
sp& rtyt } . ' D ' v o l u n i a i , secundum quam res crealas p r o d u c u i u . vero nescio quid copules et quamnam insiiiuas T r i n i t a t i s ad res crealae coraparatiooeinv V o r m n enimvero dicimus ( i b i , b o m o , quo nfbdo p r o p u r aequalem v o l i l i o n e i n unuui rerum propter et volunialis idetahaieui c r e a l a r u m p r i n c i p i u m esi T r i u i i a s ,
l i c c t tres peroonx sirit, eodem plane modo etiani spirativac v i r t u i i s i n Palre e l Filio i d e n sancli p r i n c i p i u m esse Palrein c t alleri visam 1 Qnod c n i m Camaicl i i a t e i n vel potius u n i l a i e m uuuin idemque n u mero S p i r i l u s ter te n u l l t F i l i u n i . Qualem vero consecutionem inducis p r a i cuipiam n u l l a cx creaturis sui ipsius eit p r i n c i p i u m c u m (3) Dionys. Dc d i v . n o m . c. 2 : apud r u m . c. 110 <Gr. o r i b . I . H , p . 467.)
219 Triiiilaie simul,
BESSARIOMS
520
nccessarium e s l ; (quomodo *<Msv ; , e n i m creatura foret c r e a t o r ? ) quod vero p r o , pterea neulra d u a r u m d i v i n a r u m p e r s o t i a r u m , , unam a l l e r i u s c u m allera s i t p r i n c i p i u m , i d unde s c q u i t u r a u l q u i b u s nccessilatibus d e m o n s t r a t u r ? Scilo ire, ergo, nos quoque uuura principium et u n i u s vel e t i a m m i o i m e inOcias jilurium dicere -fty , ; , , -
. d e i t a i i s , solum ipsum fontem n o n ex fonte, et p r i n c i p i u m non ex p r i n c i p l o cognoscentes atque credentes etiam i i s caeteris r a t i o n i b u g , qua a l i b i fusius clariusque exposuimus et anie nos, q u i nos p r a c e s s e r u n t , beati et sapiemissimi v i r i . EPHES. CAP. X V ( X X X I I ) . Ab eodcm agenle eodem tempore procedens .* ' (') ( I ) . *H
Patrein solum esse fontem superessenlialis
diversa operatio d i v e r s u m
prorsus p e r f i c i i effec- JJ . * , , , . , . , (2) (3) . (4) . ' ( 5 ) * . , * , , . ,

l u m . Sit idem agena u b i , operaliones vero e j u s dein eodera l e m p o r e , altera quidera quae est ad B , allera eiiam vero diverea ab ipsa, quae esl ad G. D i c o , prorsus cura ipso, e i operatio q u s est una ergo et eadem e r i t . V c r u n i G diversuai fore a B . N a m si idem f o r e t ,
congrueret
ad ipsum congrueret et q u a d r a r e t c u m operaiiooe quaj est ad B ; supposiiae sunt u t duae et adinvicem diver&ae operaiiones; igitor e l G diversum erit a B. Sit nunc Pater sempilerne vero Fihus, ad 'et n a t u r a l i t e r opcrans, G S p i r i i u s s a n c i u s ; diversae a u l e m
invicem operaiiones ea quaa eat ad B , F i l i i
g e n e r a i i o , quae vero ad G , S p i r i t u s sancii p r o c e s sio. Diversus i g i l u r a F i l i o S p i r i l u s sanclus, quia e l i a m operaliones quae ad u l r i u s q u e subsistenliam G sunt, fuerit cum a se a)ia differunt; neque eiiam nobieopus disiinctione F i i i i e l Spiriius sancli,
\ (6)
* , \ ( 7 ) .
k
ipsae diversae operaliones et progreesiones NICiENI.
eos possint d i s t i n g u e r e .
T O Y .
Haec q u i d e m quaestio est i n m e d i o p o s i i a , u l r u m F i l i u s a S p i r i i u d i s l i n g u a t u r diversa ex Patre p r o gressione, an ex eo, que aliis quidein eliam inter q u o d alter ex a l i e r o eit. A l boc, aliis vero i l l u d videtur,
, , J) . , ' , . ' , ,
jpsoa Latinos ( ) ; suut eteniin n o n -
n u l l i quoque L a l i n o r u m d o c t o r u m , q u i divcraa ex Patre progressione F i l i u i n e i S p i r i t i i m aufficieaier ab i o v i c e m d i s c e r n i x e n s e n t , n o u lamen p r o p t e r ea etiam p o n u n t , n o n esse ex s a n c l u m , v e r u m i n conclusione q o i d e m concordaut omncs et c o n c o r d i t e r ex Palre et F i l i o procedero
F i l i o S p i r i l u m D
, \ i n Marcum Ephes.
() Vide quoad haec et sequentia Scbolarti animadversiones eupra cap. 6 (1) (2) () (4) I n Mon. 2 5 6 , f. 302 a, esl cap. 35. M o n . 2 7 , f. 248 b , . M o n . 2 7 , . Sic recte M O D . 2 5 6 ; M o n . 2 7 , .
(5) M o n . 2 7 , . (6) o m i l l . M o n . 2 7 . (7) I n c o d d . a d d i l u r boc sch^nia :
221
REFUTATIO MARCi KPHESINI.
2i?
1\ S p i r i t u m omnes asaeYeraul; c i r c a media t e r o ol . circa propowtiones, ex quibus ielud p r o b a f o r , . ennt q u i irttcr se disaideni ac conlroversiaa a g i ; , * , ' * , , , * ' . , \ (1) , , 2 \ ' tant. Hoc w r o i n oinni quoquo quaeetiono usuvtv admissa roullae san i t . I n qualicunquc eniro conckisione noU o m n i bus e l o n i n i u m confessione pienlibus ambiguilalee circa ejusdem demonstra-
tiones e x o r i u o l u r , cura a l i i per alia raedia eadeui probare s t u d e a n t ; quamobrem si quis sufficienter v e l i t propositam d o c l r i n a i u ui lat, e v e r l e r e , non b u i b c i t , propriaa d u n l a x a t demonslrationes e x p o i i a i , neque u t boc simul faciat aUerum oninino omii-
n i s i et rationes ejus q u i a l i t c r s l a i u i l , e medio t o l tendo, v e r u m debet e l c o n l r a r i a s raiiones
, dixsohere et proprias i n m e d i u m proferre. l u - i g i l u r , quando e i i a m e l boc l i b i verumeese con, , ceilerelur, diversa progressione suffifienter ab invicem nibil Filium ei Spiritum sanclum d U U u g m , domonslrelur ei iia amplius exinde naclas esses, quandiu coaper alia m u i u ex d i m i d i o u l n i b i l babeas qood oppoitaa. E t solura quod proposHuni
. , , , , , * . , xfj , , xfj , ( |\ ), ( . . , - . . _..~ t l e v (2) , * , ; , ; . , , \ \ . Zb , \ x o i v , . , ; ,
clueio e l i a m deiuonslrelur, bic quoque nie,
babes efficis, d u m lua q u i d e m arguuienta expo ralione vero eaa, q u a p r o b a n l , iion po&se ab invicem d i s l i n g u i F i l i u m et S p i r i l u r a , nisi a i i e r ex altcro esse babeat, quia non p o t e e , n u l l o p r o r 8iis modo 8U8 eo disaojvis ; quapropier a le ratio n u u n s e l ainbigua r e l i i i q u i i u r . Qujd eniin dieerea a d v e r q u i d i c u n t , ea quae ab invicero d b u u vel principio dielingui vel terunnis
)* ^ g u u n t u r ,
F i l i u r o auiera tt p i r i.l u m l e r m i n i s DOII dieiingui ?::.. ~. S o_: j . ab i n v i c e m , quandoquidem ea, quaa t e r i n i n i * d i * tingiiuntur, vel loaleria d i s l i n g u i o p o r l e a l , qiia* i a d i v i d u a l i l a t i s s i t causa (nulla v e r o i l l i c e x a i s l i i ,
m a i e r i a ) vel spede ( i b i vero eamdem speciem, d i v i n a m easentiam i n a m b o b u i esse); relinqut ergo eos p r i n e i p i o d i s t h i g u i et exinde si ambo ex solo i g i l u r eaae, u t FilSus git ex Patre, S p i u l i a diceret, q u i d t u p r o defensione rePatre eesent, n o n ab invicera fore d i s i i n c i o s ; r e liquuin quam r i t u s vero ex Patre et F i l i o t Si qois iiaqne n u sponderes? Scio gnum 8 i t , te n t b i l , q u o d consideratione d i -
p r o l a i u r u m esee. L a t i n i autem v i r i s a ^
pienlea et d i a l e c l i c i ad ratiocinia a Latrnis s a p i c n ei exiraia e l d i c e n l e l ] a m d i x e r o n t , non tamcii
: - D u b u s et dialecliciB et ipsis prolata m u l l a q u i d c m ob eam caueam e i i a m cenelusioni r e p u g n a n i , ver u m m o l i i s aobilibusqne a K U arguipemie S p i r i i u i n ganctira ex Palre et F i l i o etae quain q u i tiiax uie banc dnorura l u i u i n u m ex probabunt p r o p o g n a n i . T u vero scito, ex Lattnis eese q u o d a m , q u i ( i b i eliara Patre diverearo progressionero i h idem c n m suis q u i d e m ex P.Ure, S p i -
, , , i x
>, \ \, . * , . *
d o c l r i n i s r e d i g e n l e i idem significare curn p r o p o a i l i o n e , F i l i u m
r i t u m vero ex u l r o q u e p r o d i r e . N a m quod F i l i u t per generalionem, S p i r i l u s vero per proienuioncin ex Palre p r o d i t , boc n i h i l aliud c&sc et iuuliib e i
( 1 ) I t a H o n . f. 85 a ; Mcm. 2 7 , f. 2^9 a, . î) E U v recte Marc f. 85, b ; oii. 27 f. 249 a, dtise poslrerose l i t i c r x () evariucruni
BESSAMONIS , , !* ; ( I ) . 8 . (2) ; , \ , '
praclftrts ratk>*ibtis suftdcbunt, nisi i l l u m q u i d e m xart , ; ; iminediaie ex Patre p r o d i r e per generaiionis mod u u i , Spiritura aulem s a n c l u m per G c n i l u m ex P a l r e ineffabili m o d o procedeniem ac procegsio*
r
nem per g e n e r a l i o n e m , sicut etiam n o s l r i thoologi d i c u n t , p r o d i r e . A d quos d u m n e respicere q u i d e m valebis, f r u s i r a boc pacto indoctos loco laboras, soperbiens tuia p r o b a t i o n i b u s et l&R ex lineis et l i l i e r i s p e l i l i s
l e r r i t a n s et stupore perceHens;
, . ; , , \ \ , () ; , ^ {5 \ * . * , ' , *, \ ; , * , * t]J (4-) . . \ - . . cogitare p o l e s , sed c o r p o r a et F i l i i ex processione ex Patre F i l i o q u e ex P a l r e
Q u i d , quseso, e l d i c e r e s , si qais duas l i b i l i n e a s i n u n a m contraheret ei Patrem F i l i i poneret causam, deinde ex u t r o q u e prodire S p i r i i u m affinnaret? Manifesie l a m e n l a b e r i s , q u i per unam u t rudibus Monas Hneara essc inquil mota perdidcris gloriam, sonum el geometra cnim,
v i d e a r i s . E t taroen boe doctoribus magis est c o n consenianeum. sletil; Tbcologus G r c g o r i u s , usque ad TrinitaUm eum Dices ab inilio in binarium
ex qtiibus verbfs patet,
u t i n nna Hnea h u n c m o t u m coneiderasse. forlasse, banc o p e r a t i o n c m f o r e inai<|uabiraajorom qoidem e a m , q u ex Patre c t
lein, ct
F i l i o ad S p i r i t u m , qoano eam quaB e s l e x Palre ad F i l i u m , vel e a m quaeex u l r o q u e ad S p i r i l u m , m a tanium ad e u m j o r e m ea, quae e s l ex * a U e r u t r o aliud flumen
d e m S p i r i t u m ; sicot c u r s t u n qaemdatxi fltivii, q n i i n mfedio s u s c e p i t ; nam e l a l i b i isla neqife ei qu boc dicebae. V e r u m te q u i d e m decet P a i r e generalionem neqoe dicemus, numero sed utramqtie prolalae frustra demque esse c u m ejusdem raajorcm
d i c e r e , q u i n i h i l sublimius m i n o r e m S p i r i i u * sancti sancii Spiritus processione
l i b u s duntaxal rebus inhaeres; nos aalem perfcctam hoo loco
ad illa d i x i m t i s etiam hisce opponemas
processionem
et F i l i o unam eainE t rationes saepe-
S p i r i t u s sancti
ex P a i r e vel ex F i l i o .
repeiereniur. . JCT ( K f ) ( ) . ot , !
EPHES. CAP. X V I (XXXIII.) I n t e r r o g a n t aos, q u i e u m L a l i n i s s o n l i u n t , a n sua v i r l u t e e t sapienlia Pater S p i r i t u m a a n c i u m p r o d u c a t , aa siue sapieniia et aine v i r CUIII
xaV , ; , ' , , ( 6 ) , , . " , , ' * ( 7 ) , . , \ , * (4) Codd. , (5) l n Mon. 2S6 f. 302 b , est cap. 5 4 . (6Vl Cor, i , 30, 24. * (7) M o n . 2 5 6 . . + . ter s u m i t u r , a Sapieniia essentialiteraccepla o m n i no distitigai debei, u t infra quoqne b o u u i r .
t u i e , (a) u l si a U e m i q iugjeotes p r i u s responderi*m u s , no8 a d suaov i p s o r u m adiganl nimirum, s i sapiontia gententiam, et v i r l u e Paifis esl FiUus*
com F i l i o ergo Palrem p r o d u c e r e S p i r i t u i u s a n c i u m , e l n o n solum ipgum* Ilaque Palrein c u m F i l i o p r o ilucere S p i r i l u u i sapientia, nam * i m u l facil, saoclura, give c u m V e r b o , c u m p r o d i t S p i r i i u s sanclus, e l v i r t u l e , neque nos inficias i b i m u e ; c u m Yerbo
secundum divoa Palres et eura c o m i i a i u r e l p a i e e l uequo V e r b u m eat abeqoe S p i r i t u , neque caîsa s i l e x e i -
S p i r i l u s p r o d i l s i n e Y e r b o . Vemoa e n i m v e r o AOB j> , * \ , euiu i n m o d u u i , u t F i l i u s qoqe sleutix

1
Spirilue
aancti siculi neque S p i r i l u * eei
F i l i i causa ; q u x e o i i a siiuul e l secundum i d e m ex quopiau p r o d e u n t , e l i a m s i b i ad i n v i c o m cautas
(1) Marc. f. 86 a : , (1) G r e g . N a z . o r a t . 5 5 , . 562, e d . B i l l . (Nunc o r a i . 19). (5) addeuduin. (a) Quac Damasccnus, De QJe o r t h o d o x a , i , c. 6. 7, d i s p u l a t , non p a r u m buc faciebani, u l talis l i c r c l quaiblio; u b i lauieu Sapienlia, qua> personali*
223
R E E U T A T I O MARCI
EPHESINI.
\ * eese impossibile est. N o n ergo necewe e s l , si cum ( i ) , xa\ * , \ . , , \, F i l i o p r o d i l ; etiam ex F i l i o p r o d i r e S p i r i l u m s a u c t u m . S i n a u i e m () n i b i l differct a c r c a t u r i s , qnse per Dei V e r b u i u e i v i r l u t e m sapicnliamque facta. sunt. O m m a e o i m , i n q u i t , per ipsum ipso factum e*t nihil,quod faciasunt,etsine (actum eM. Q u o d e r g o f a -
( 2 ) . " , '
c l u m n o n e s l , i d neque per ipsum essebabeainecesse est. Deiude n o n eo modo F i l i u s e s l P a l r i s sapientia et v i r l u s , q u o esl F i l i u s v e l V e r b u m . F i l i u s e n i i n et Verbum Patris eo iuodo est, o t P a l e r n o a s i t F i l i u s n f i q a e V e r b u m (ad P a l r e m ) ; n a m q u e r c i e r t u r F i l i u s e t ad dicentera V e r b u m ) ; sapieniia auteni et f i r l u s sic est P a t r i s , u l e l ipse Paler e i l sapieulia et v i r t u s , tule et n o n sohim aapiens c n i m est ex ti virp r a d i t u s . Sapientia sapienlia
. "
, \ , ( ) * , , *
, ^ e l v i r t u s ex v i r i u t e , aicui Deus ex Deo e l l u m e n , * ex l u m i n e (b); d i c i l u r autem Palris sapientia f t , v i r t u s lanquam totam ejue sapieniiam e l v i r l u t e m , . possidens, sicut imago exemplaris. Sed e i S p i r i i u s sanclus n i h i l o m i n u s el sapienlia et v i r t u s e s t ; hoc nemo S c r i p i u r a r u m guarus negabit. A l * \ (3) , * , \ , , , , .
que communia etessenlialia d i v i n a r u m personarum esse haec n o m i n a , etiam divus Augustinus opere dc T r i n i u t e hisce s i m u l a d e s t a i u r . Si i g i t u r sapientia et v t r t u s ex sapienlia et v i r t u l e Palrc proc e d i i S p i r i j a s s a n c i u s , sopervacancum e i inane est i n t e r r o g a r e , an c u m sua ipsius eapientia et v i r l u i e Pater producat S p i r i l u m aanctum, ai nemo eam c r e a l u r a m ostendere v e l i t , secundum q u o d s c r i p t u m
1\ ,
- Q est : Detu in sapientia firmavii lerram, prccparavit ccelotinprudentia. Sed nequeper mediamsapienliaiu ' et v i r l u t e r a Paler d e v e n i l a d S p i r i l u s sancli process i o n e m , sicul neque ad F i l i i gencrationem, ucque per mcdiam deitatem u n l v e r s i m . H o c c n i m c r e a i u r a r u m p r o p r i u m ibeologi d i c u n l . lmmediate e r g o c i ex ipea esscnlia Palria anibo aequaliler p r o g r e d i u n t u r , Filiua e l S p i r i l u s sanclus, ac cuin se ex aliero est. invic e m , non vero cx sc i u v i c e m , neque proiMis aller
' , . . , , ' , , ' . . \ -
^
Saplentia esl Trinilalis;
NICiENI.
cx i i s q u o q u e , q u x a U r i b u n n i u r (c). Eo ldeo c l i a m
q u i d c m essentiale e l comroune o o m c a e i t tamen Filio proprie
} * '
. ' .
- ^ scorsim et
, (1) babet M o n . 256, o m i l t . M o n . 2 7 , f. 250 a , V a l i c . f. 204 a. () H i c , ut Besearionis responsum suadet, n o n nulla o m i s s a i u l e x l u s u n l . Legeuduin fortasse : Si tero p e r Filiuiu esi Spirilus, i n h i l , elc. (b) l l a Paires c o i u m u n i l e r , ex quibus A u g u s l t nos, D e T r i n i t a l e v n , c. t : Paler et Filius sunt una Mipienlia, quia una esnentia, et sigillutim sapienlia de sapientia, sieut esseniia de essentia (Dc quo Wco v i d e T b o i n a m , S u m r o * . i , q . 5 9 , a. 5, ad i ) . S a p i e D t i a u i ex sapieuiia F i b u m quoque vocat L p i p b a n i u s i n A n c o r a i o , p . 75. N o i a t u digna s u n t , * P a t r e s c o n c i h i Toletani X V , a. 088 (vide ttansi C o n c . l . X H , p . 10, 11) a n i m a d v e r l u n t u r c a d i c l u i n : Voluntai genuit votuntatem, sicul et
PATROL. GR. C L X I .
modo res se babel c u m nomine virtuth.
(2) Joan. i , 5. (3) M o n . 27 f. 250 a. Vat. f . 2 0 i b. sapieutia iapieniiam, a se anlea, u l i e x p o m u u , secundum essentiam u s u r p a l u n i , quod c u n l r a o b jcciiones quasdam slrenue dcfendunt. (c) De lege a p p r o p r i a i i o n i s vel accommodationis n o n i i n u m a b s o l u l o r u m ad personas dispulanl i b e o logi c u u i 1>. T h o m a S u m . . i , q . 3 9 , a. 7. e t 8 ; Hichardo a S. Yictore i n opusculo De appropriaus e i caeleris i n 1. S e n l . , d i s t . 5 1 . Haec docirlna toia P a l r i b u s i n n i t i l u r , ex quibus videndus Aaguaiinue, Ile T r i n i i . v i , 1 0 ; H i l a n u s , De T r i u i i . , 1 ; L t o M., s e n n . 2 e l 3 de P e m e c o t i e . Vide q u supra ad cap. 1 , can. 1 , a n i m a d y e r i i i aitcior nostvr. 8
827
BESSAftiONIS
S28
d i c i m u s , i n s t p i e n l i a Patrein univerga condidiase , , vel pcr sapieniiam produxiase m u n d o m , per .haec nomina V e r b u m c l F i l i u m inielligentes. Neque . quando Dei sapieutiam audimus, a l i u d i i u c l l i g i m u s praeler F i l i u m . Deum vero sapientiam quiddam . e n i m qm d i c i t ,
saptenliam, is l o l a m eane T r i n i U l e m i a d i c a b i l , Dei enunlians F i l i u i B o m n i o o s i g n i f i c a t ; quemadmodum e l i a m Deum c b a r i l a l e m d i c i * mus Ires personas, Dei vero charitalem S p i r t l u m sanctum. Quamobrem quando L a t i n i d i c i n l c o n l i teudura eaae ex Palre F i l i o q u e esse S p t r i t u m , quia Paier c u m sua sapientia ae simul c u m ea S p i r i l o m p r o d u c i l , n o n hanc comiuuneui iulelligere o p o r l e t , *eJ propriani F i l i o a l t r i b u i a i u . Ac frustra a le, q u x i n secunda parte hujus argutnenii diela s u n t , prolala i u e r u i i l n i h i l o n i n i n o ad scopum facientia. Quae vero dicis, procedere quidern Spiriiura curo sapieniia sive cum F i l i o , non vero ex i p s o , asserlionem quauidain ponens dicis, nullara vero cogenlem ratiomiin inducis. Ron Quamam sit F i l i i enira esi necessilas, si S p i r i u i s ncque p r i n c i p i u m cuudnra principium,
, * , , !, . ^ , * . " , - , , , . , , ; ", , . , * . * * " *
sancli ' S p i r i l u a
esse F i l i u m ? etiam s i b i nos
Quia, diccs, iroposeibile
esl ea quae s i m u i e i se-
i d e m ex q u o p i a m p r o d e u n t , inielligas,
invicera p r i n c i p i a esse 1 Sed q u i d l u sub voce tibi invicem principia i d ipse n o v e r i s ; vcro s i b i i n v i c e m prineipia es&e non dicitnus. N a m l i c r i nequit u l u l r u m q u e ttlriusque et p r i n c i p i u r a et p r i n c i p i a l u n i s i l ; boc e n i m voce $ibi invicem principia Graecorura sermo
, () , , . \ . \ (& * ,
9
iiUeJligere v u l t ; a l t e r - ^ " ,
u l u u m veru a l l e r u i r i u s p r i n c i p i u m esse, licet eiiam sccundum idein c x quodam alio p r o d u c a n l u r , n i b i l v e t a l . Nam radius et idem ex aole s u n i ; lwnen siinul et secundum a l l a m e n lumen per r a d i u m et
c i quodam modo ex radio e s l ; et per l o n i l r u f u l g u r , licet t o n i t r u e l f u l g u r n u b i u m densilatem siinu) ad invicem c o n f r i c a l i o n c m causani babeant. O p o r l e l e n i m cra&sis bisce et ulcuoque similibus exemplis ea quae supra n a l u r a m sunt propler eos q u i crassioris s u n l i n g e n i i , subigere. T u vcro eiiam b i s c i r t a cvangelicuni d i c t u m : Omnia per ipsum (acta i u n f peccas,non intelligens, quid i n d e c o n c l u d:>s. Nos v e r o , q u i i n p r i m o tuo argumenlo sufficienier te osiendimus ballueiiiatuin, iilis conlenli
cV 6 -
. ' . ' , / , , ,
suiiius. S p i r i l u m vero, si per sapieiUiaiii, boc est D , , \ per F i l i u m , p r o d u c a l e r , n i b i l differre a c r e a i u r i s * (2) c l pcr inediam deilaiem q i i i d p r o d u c i p r o p r i u m * creaturaruua esse, i d nescio an e i aliis placeat praner t e ; i m o clare n o v i i d n e m i n i p r o b a r i . Maaifest*t Palrem p r ^ d i c a n s e l Deuin t u r i s (apage Quid e n i m cum sapieulum quidem vero 61 fldes Deum , , ( !) . (3) , , , ; , , . , ' (3) Marc. f. 87 b . .
vero F i l i u m et S p i r i isia I) colloeans. f o r e l , si ex
t u m sancluni c o n i i i e n i t e l u m e n eos non cura creablaspbemia magis S p i r i t u s creatura
F i l i o , quano F i l i u s et S p i r i i u s , s i ex Paire ? E x eeaeniia e l n o n ex essenua Dei esse scimus doviorea creaturae et non creaiurae statuere causam, non ( l ) M o n . 2 7 , f . 2 5 0 b . . ( z j l l o n . f. 251 a. .
229
R E F U T A T I O XIASCI E P H E S I N I .
230
, ex Paire solo vel ex Patre e t Fillo e e . QooJ i g i ! \ * , \ , \ . ) ' . -
tur creature non es Doi esaeniia sont, sed ex non

esse ad esse prodncta, hot ipsur eat, qeod creaturas eas facit e l a divina removet natura ; S p i cliani flrmum r i l u s vero sanclus, q n i ex essenlia Palris et F i l i i cst, consubslaiitiaiis est ipsis e l Deus, licet ex Patre habenlcs. et F i l i o s i u n i h i l obessc p o t e r u n t ratiocinalioncs tuae n i b i l prorsus v e r i l a l i
. ' (') ( ) . \ , . . " , ' , , * . ' \ , , . , \ , , . , \ , , \ i v . . , " . \ , \ , , , . \ - , \
EPHES. C . X V H ( X X X I V ) . Si q u i d de p l u r i b u s i n diviaie personis d i c i l u r singulariler () v e l eseeniia o m u i n o t s l vel essenl i a l e . S i c u t o n i m unum e i l o m n i n o , secandum quod quaelibet r e l i q u a r u m personaruin separatur, i u e t u n u m o m n i n o e s l , secundura quod illae tres u n i u n l u r . H o c v e r o esl uua n u m e r o eesetilta v e l q u i d e o r u m , quoe essentialiier ipsi adsunt, u t v . g r . Deum lumcii, una Toluntas v e l una v i r l u a vel uua operalio. D i c i mus e n i m Deum ex Deo F i l i u m e t ainbo u n u m , l u m e n ex l u m i n e e l arobo unum
sapienliam ex eapienlia et nlruraque uuam s a p i e n t i a m , v i r t u t c m ex v i r l u t e et u t r u m q u e unam v i r l u tcm. Sccundum n u l l a m ilaque rein u n u m esse possunl diviuae personcc, n i s i () secundum quod i u ipsis u n u m est. Hoc aulem c l fcsseniiale. Si i g i l u r etiam producere unuin est i n Patre c i F i l i o , a u i S p i r i l u s sanctus cuin coDimunicabit i n boc etiam
e i s , eum essenliale e i t , et e r i t ipse aliam quampiara producens personam, a u l si ab esseniiali quodam Ex bis duobus b a r a t b r i s senlentiam deducit. u l r u r a v o l u o r i n l eligant
, , G aHcnusest^raanifesteabessenliaqiioquealienuxerif. L a l i n i ; s i vero u t r u m q u e adversanlur, suain priaa derelin j u a n l , quae uecessario ad basc
* '*
9
. 1
NICiENI.
Quatn beaii s u n l q o i l e gloriantur roagtetro! Qoot eos a r g u m e n l i s m u n i s e i instruis l Quut eos r a i i o nibus a r n a s l Poseerii sane e l q u a m maxime enperbiente9 e x e l a m a r e : necessiialem yllogigroofum I argMOieioniitt muhiledinem I deneitaiem c o n c f p u u m eaptemie hrtjtts m a g i s i r i ! Adeo u m i m m u l t a iacia e l euperfltNi ipsa c o n v e r i i s , garriet!5, eadoro r e p e l e i a e l aeepivg dieens, aKa ea extsdmans. l i i i * te incuseni q u i v e r i u i e m dioero vottmtt sed BOS ad haec sufllcientoe i n p r h n o , deormo e i urtdecirao l u o r u m argumentororo ac leciores r c m i i i i r o u s , quos respondimus (eaifem si nobis e l v e r i i a i i liberamus, n a m q u e i n i l l i s j a m d i x i s i i ) , aique i l l u c audiiores obsequuntur; ab utroque t u o b a r a i h r o potes exinde ad v e r i i a l i s lucera
^ ! * ( 2 ) , ! ! I
\ |. ( 3 ) , , ^dp, , ^& &
, , . O p o r l e l e n i m , u t p i U o , ignoranliai magisquarn m a . *" , ), (
*> , , (4), \ (1) . 250 f. 503 c s l cap. 3 5 . (2) . 27 f. 231 b . . (3) . c i t . . Marc. f. 88 a
te h u m i jacenlem misere illic relinquentes, q u i non aspicere, e i f o r rectiolasse e l i a m non v i s : e l siquidem voluisses
res raliones a u d i r e , vel e l i a m recte i n t u i l u s esses, . (4) l l a V a l f. 206. a. Marc. f. 88 a ; M o n . , .
(a\ V i d c de b i s S. T b o m a m , . i , q . 3 9 , a. 3 ; c i Petavium De T r i n i l a t e , 1. u i , c. 9 , 9 ; v m c. 9, S 8 15.
231
BESSARIGNIS
232
* baralbro qitoque ei ipte liberalus fuisees. Me * namque cogis nunc le maliliae incusare, c u m paulo aule i g n o r a n i i a m l i b i exprobraveriiD. , \ ; E P I I E S . , C. X V I I I ( X X X V ) . $ i ex esseniia Patris F i l i u s et S p i r i t u s , ex ese e n l i a v e r o Palris e l F i l i i Spiritus solua secundum Lalinos, uon ergo eorumdem causa est essentia Pairis c l essentia Palris e l F i l i i . Q u a autem non e o r u m d e m causa suirt, ea neque t.adera prorsus s u n l . Ergo alrud estessenlia Patris e l a l i u d esseutia Patris et F i l i i ; necessarto vero etiam essenlia S p i r i l t i s sancii a l i u d est. Mulue ergo i u d i v i n a alque a ralione a l i e n u m .
NICJENI.
() . . ' (') ( I ) . , , ; , ; .

T r i n i l a i e s i i n i essentiae. Hoc auieui esl blaspheraum g .-fl {
* (2) \ -
( ) . . inlelligas , . , * \ " *
Libenter te i n t e r r o g a r e m , quo pacto roedium

t
t u u m t e r m i n u m , videlicet eorumdem caueadein numero d i c i s , possont e n i m
$at d u m d i c i s , quac non eorumdem causae s u n t , nou esse eadem. Si quidem propositio lua major () falsa e s t ;
quaedain non eorumdero nomero causac esse e i t a men exsisiere, eadem etiam i n rebns bisce creatis. A l i u s e n i m n u m e r o esl Socrates a Plalone et l a nten Sopbroniscus et A r i s t o n eadem ad invicem sunt quaienus homines ; e i ea q u i n le est ars g r a m m a i i c a , quae praestantes hasce rationes p a r t u r i v i t , qoae n o n ideni n a m e r o ad invicero exsislunt,
lamen eadem numero c u m se rpsa e s i ; hoc vero 'C . r a v r a exemplum magis quam prius i l l u d i n r e m p r o p o s i , * | tam quadrat. S i vero non eadem intelligis tpecie, m i n o r proposilio m e n U l u r . Naiu F i l i u s et Spiritua eadem s u n i tpecie. Quamobrem l i b i etiam b i c p a rasyllogismus ipsuni hoc quod revera est ostensua cat, parasyllogistnus e i inane proreus a r g u m e n t u r a . Aul quid nos p r o b i b e t quominus lua raiiocinia sequenles d i c a m u s : < Si ex essenlia Patris Filioe aique S p i r h u s , F i l i u s vero c i S p i r i l u s non SUDC c a d e m , non ergo eorumdem causa exsislit esseniia P a l r i s ; quee vero non e o r u m d e m causa n o n sunt eadem ; P a l r i * ergo easeniia non est eadem eecum ip*a? JiODtte, praelerquam q u o d ftmpium, e l i a m () S y l l o g i s w u s lalis e e t : Q u s n o n eorumdem c a u s a , ea neque eadem prorsuo a u o l . Sed esseniia P a i n a e l F&Jti n o n est eoruradem cansa, q u o r u n i ( I ) M o o . f. 252 a : . [tj Mon. 256 i . 303 esl cap. 36.
D u
. " . ' \ " .
, "-
, ,
, * * ;
j ^ ()
e s 8 e n t i a e s l e a d e m
p
a
a l r i g e c
e s s e n l
E r g o sseiuia P a i r i s e l F i l i i O O B f
a P a l r U c
(3) M o n . 256 : . (4) i n u i r o q u e Monac. haec Jigtira a d d i u e s t :
31
REFUTATIO MARCI EPHESINL
2tt
f u e r i t ista fari? Q u i d vero
, \ , * a sana mente alienura ; , ; ' ( ) (2) . (3) . ac convcnienier d i c i t u r (b). T u autein cooi . ' (ACp) ( 4 ) . , , , , \ q o i d i n buccam l i b i v e n e r i t e l o q u e r i s .
t i b i etiam v a l c t , d i v i n a m essentiam i n eesentiam Patris et essenliam Patris et F i l i i dividere l i l l a m q u i d e m F i l H , hanc vero F i l i i et S p i r i t u s s a n c l i c a u aaio slaluere ? A n n o n aodie essentiam neque iheotogos claniantes, generari (a); generare neque
aecundum tamen ipsam Patrem generare e l P a i r e m FilUimque producere S p i r i t u m sanctuin pie s i m u l
discernerc i s t a n o n valeas, s u p e r f i c i a l i U r ac vano q u i d E P I I B S . C. X I X ( X X X V I ) . Si P a t t r q u i d e m est caosa F i l i i et S p i r i t u s s a n c t i , n o n e o r u m d e m causae, neque eadem prorsua s u n t , non itaque una eademqae causa i n d i v i n a T r i nitate eet, sed diwe causae ; alque frustra L a t i n i duo principia v i i a n t NICJENI. Hoc qnoque a r g u m e n l u m ejusctem tevitaife est ac p r s c e d e n s et ex i i s e s l , quae saepe a le d i c t a , s p e vero a nobis refulala s o n t . Yitiosa v e r o est e i i a m baec r a t i o , u l ea quae i l l a m praecedii. Nara vox idem i n medio ( ) , s i q u i d e m s u m a l u r numero, m a j o r e i n ; si vero specie, m j n o r e m propositionem falsam r e d d i t ; atque exempla superius exposuimus. P r i n c i p i i a u i e m d u a l i i a t e m n u l l o modo c o n c l u d i t , e i i a m
, F i l i u s autem S p i r i t n s caasa d u n t a x a t ; quae a u t e m
(5).
. \ \ , ' * \ , . , , , , ' *
. ,
. - si i n o m n i b u t vera f o r e l ista r a t i o . Nam si etiam fj Y I V i i A f i D.I.. MAa non s i n ~: t ona causa Paier e t F i l i u i qua Pater e t %a\ , - '
vtv^ 2 n_.x
s.. _ a .i
<
. ?::..
*, , , * * \ ' ! ,
F i l i u s , attamen
unum
sunt p r i n c i p i o
speciflco,
quod eet d i v i n a substantia, secun(hini q u a m u n a m eamdemque n u m e r o i n u t r o q u e exsistentem S p i r i t u m p r o d t t c a i t t ; et boc sufllcit, t u n u m princip i m i i dcitatis s i t , sicut etiam u n u m r e r u m c r e a p . 2 7 8 ) , l i c e l baud pauca e i d e m m i n l m e consenlanea saepe p r o t u l e r i t . (6) Est n i m i r a m essentla prineipium qvo vel ptr quod Pater g i g n i l e l Pater Filiusqne s p i r a n l , d u m persona esi pnndpium quod, u l prseclare d o c e l Joajmes Theologus i n c o n c i l i o F l o r e n l i n o , sess. 19, pag. 2 7 , 282 e i alias, sicut et Bessario supra cap. 1 . (c) Syllogisraus e s t : quae n o n sunt e o r u m d e m causae, kaec nec eadem p r o r s u s s u n t ; aed Pater et F i l i u s non S U D I e o r u m d e m causae, quia ille F i l i i eC D S p i r i l u s , F i l i u e solius S p i r i i u s causa e s t ; ergo p i e r et F i l i u s n o n eadem prorsus s u n i , nequo i g i t u r una eademque causa.
a
Tptac,
() Hanc p r o p o s i t i o n e m c u m P e t r o L o m b a r d o , K b . Sent. d i s t . 5 ; et S. T h o m a , i , q u . 3 9 . a. 5, o m n e s sebolastici propugnant, euentia absolutc et at>*tracle p r o deiiate accepta. Sic i n n k i l u r generali p r i n c i p i o , relaliva de absolmis et abslractis praedic a r i non posse, eique v e r i t a t i , immanentes actiones p e r s o n i s esse i r i b u e o d a s . Jara c o n c i l i u m L a t e r a n e n s e i v i n cap. Damuamus ( D e c r e t . o. 2 , De s u r o m a T r i o . , i * 2) d i x e r a t : Summa illa re$ (ess e n t i a , quae v e r a c i t e r e s t Paler e l F i l i u s et S p i r i l u s n n c l a s ) , non e$t generani-neque genita nee pmtden*. E f l a l u m i&ind Marous quoqueEpbesiuH agnovil - - i n aessioue 19 c o n c i i i i F i o r e n t i n i ( H a r d . , t . I X , l i a M a r c . f. 89 a ; Monac. 27 f, 252 b , (2) Monao. . (3) l u M a r c ; Monac. . -
() l n Monac. 25 , 303 b est cap. 37 et u l U m u m ; reliqua duo argumeiiia infra deacripla i n eo codice desunl. (5) I n fiue l e g i t u r hoc schema. \
235 taruni principiura eet g t n c i a
BESSARIONIS .
236
T r i n i l a g , lieet eU * .
T r i n i t a s , propter uam eanidemque I r i u m pereo n a r o m v o l u n t a i e m . E t p i i s n u l l u m arapTius nego^ l i u m h&c facesauot E P H E S . , C. X X ( X X X V I I ) . Fi\\\ d e n o m i n a t i o d i i o h s e c s i g n i f i c a t : e l h a b i t u d i nem ad P a t r e m , secandum quara esse ab eo habet, geet c e m eo constibatantialitatem; n a m omnis Oltua pa4ri consubsURtialis est. Idem d e d a c i l u r e x neralionis n o m i n e . N a m et causam unde babet esse, et consubetantialitatem declarat o p p o r t u n e . Non i l a vero appellatfo Spirilue sancti, neque a p donum qtioddajn P a l r i s i n t e l l i g i n a a , FiUi dicit. pettatio proceeaionb. V e r u m quando audimue S p i ritum Pairis, operatur.
. ' ('), * * , '
* , * . ' (1) , . (2), * , \ ( 5 ) .
quod ad nos p e r v e n i t , no$ sanclifieat e t i n nobie (3) D i c i t e n i m D o m i n o s : Spiritut vestri, qui loquiiur in vobis. Unde et Spiritui d o a u m e s t , u t beaUie quoque Angustittas cedit, bic caufiam, uode tiaHlateiu. Neque e n i m
(4)
i d e m S p i r i t u s d i c h u r ; n a m commune a m b o r u m Quando amtem audimue Spiriuim, qui ex Patre probabet eese, et ipeam h y nomeu SpirUue neqne postaaio aocipioius ; n o n vero etiam e o n s u b s i a n procesaionis aomen i d valet. Quapeoplor tbeofegi quaedo simpHeiter causaei,' ande esee bobet, d e elarare v o l u n t , Spiritum qui ex Patre procetiit \ e u n t , ab ipso D o m i n o boe edoctf, eon eemiperfede et niinne pleiie praedicantes, nequo prifteipium p r o p i u s p n c t e r m i l i e n t e s (apago c u m hac ab&urdi tem propalare v o l u n l , u i n c e l ill4 per Filium
" * , . " , , *
, \ ;
. , , , , , \ (6) '
1
U t e I ) ; quando autem s i m u l et c o n s u b s l a n t i a l i l a - ^ **** ( 1) * addunt e i *x Patre per Filium procedentem d i c t m t ; ac si d i c e r e a i : N o n absque F i l i o , nequo i o n a i u r a a F i l i o diversa, sed s i m u l c u m generatione i n l e l l i g i t u r etiam processio. Unde divus Maximus a i t per Filium genitum ineffabUi modo procedentem, q u i eane ROfi addidisaet genitum, niei boc votaisset i n telllgere. Sed eiiani reliquos i d s e n t i r e , testis est ipse Maximna i o opistola ad Marinuaa y p r f p r e s b y l a r n m diceas, ertim tetnporam Romaues non eamavi Spiritut faeere Fllium, utta dipersitate conjmtutionem ex voce f*r Fitium $ed ut dectartnt tlgnificent, ( ) . Ri<Mpriocii n q u i t , cum per FiUurn prodire et $ic naturm abtque cula vero L a t i n o r u m theologia propius p r h i c i p i u m intelKgenf et P a t r e m p i u m r e m o t H i f , e l n o n p r o x i r a u m bypoeiasis S(Mr i t o s sancii sialuens, quemadmodurn Enosam per Selb ex Adamo d i c i m a s , veneratid! Nysseni G r e g o r i i vocero (6) n o n a u d i t , quae d i c i t F i l i i m e d i a t i o n e m et ipsi u n i g e n i t i r a t i o n e m servare et S p i r i
oiV,
, , (7) \ . " \ Ylov * \' ( 8 ) ,
\ \\ , (9) (10) ' . > xoietr, dJX , ^
'
, , (8) M a x i m u s i n aureum candelabrum apud Z a e b a r i a m . C i l a t u r tocog a Becco, G r . o r t h . t . I I , p . 337, 538. (9) Monac. : . (10) V i d e v e r b a apud Gregor. i a M a t x i Confeseionem, cap. 4. (b) Vide G r e g o r i u m , op. c i t . cap. 1 .
(1) 2) 3) ) (5) (6) (7)
, n o n b i c e t i o sequenlibus l e g i l u r . S c i l . . M o n . . Mon. . Matth. x, 20. Mon. f, 253 a : . M o n a c . : .
() V i d e i n tomo superiori Greg. C p l . A p o l . c o n i r a Marci Ephesli Coufessionem, cap. 4.
237
REFUTATIO MARCI EPHESINI.
238
. , Mim a n a i i i r a l i ad Palrem b a b i l u d i n e non excludere, ( ! ) gradus autem aique deseensiones i n saitctaTrinitate \ i n d u c i l , ac Patrem quidero alatuit t u p r e i n u m et (2) princtpium p r i m u m , F i l i u m vero i n f e r i o r e m et 6 , , \ , / , \ * \ , \ . , NICiENI. . p r i n c i p i u m aeeundum v e l u l i quoddam m n r a l e m e d i u m i n t e r Pairem et S p i r i i u m , eancium i n tritbeismi stiluii. baralhrum d e c i d i l , demum S p i r i l u i n f i m u m et p r i n c i p a t u m d u n l a x a l ; et sic divtaas pereonas c i r c u m s c r i b i t et S p i r i t u m quasi nepotem c o n -
Hrevpa T u q u i d e m d u m putas quod S p i r i l u s taiictus d i c i t u r Spiritus Patris, aliudaigmOcare quara ex Patre , \ ipsum procedere, a temelipso et ex p r o p r i o a r b i t r i o , * , * \ . loquerig, neqoe ullaro ea ratione cogentem d e m o n s i r a l i o n e m , neque d o c i o r m n a u c l o r i i a t e m cens ; idcirco et p r o b a b i l i t e r nemo l i b i produanimum
, , ( " , , , ,
1
advertet. Nos aulem q u i doclores oxunee babemus i d c m censentes t u m S p i r i l u m Patris csse d i c i l u m e i Paire procedere, e l , quod m a j u s e s i , F i l i i esee S p i r i l u m e l ex F i l i o procedere (reperiet aulem q u i voluerit Hilariom, Hieronyraum, Ambrosium, A u g u s l i n u r o , Gregoriuro Dialoguro diserle centes, e t ex nosiris et Orientalibue boc d i Basiliaro,
^, , , , , )* '
Gregorium N y s s e n u m , C y r i l l u m , E p i p b a n i u m et caeteros, etsi n o n i t a perspicue), nos, i n q u a m , q u l
baec orania habemus et rationes saepe adduxtmns ^ i n alfie, n i h i l curamus tuas raliocinationes. Insuper . lestaf a r quoque Atignstinus, quem n o n plane i n t e l * (3) \ ligis I n eo quod S p i r i t a m donum Patrit cat, atqoe ignoras etim donum ei FifR v o * , , , &, . , ; \ { (4) * . ' "* a m b o r o m esse
S p i r i t u m dieere aeternautaler o t absqoe tempore et essentialiter, alque idctrco eum a m b o r u m d o n u m esse, quia t% ambobms vternalUer procedit, i t a ad prorsue v e r b n m dfcens. Q o a n q u a m qaie aliora v o c u m H i i o e f n i e r p r e t e m meflorem q v x r e t i l l o m Spiritu prlermillens? Praeclare v e r o , quod Servaioris de sanclo d o c t r i n a m , qua3 eecondum te i m perfeeta est, perfectius Patres c x p o l i v e r m i t , pr F f l i u m S p t r l l a m proeedere asstrentes. Qoam r i d ! -
cula et p u e r i l i a revera eloquerie 1 Unde nisi me erga - ^ e u m , q a i l a g i i a v i t , o t bisce i a i s ratitinculis o c c a r , r e r e m , e i reverentia et promiesio retinerseet, j a m d u d o m , vel abjiciendo vel lacerando ?el c o m b u rendo baec i u a ecripla me ab bac re expedtviaeem. Nam ex Patre procedere Spiritum non signifleare consobsianlialilatem conlendis, proeedere aolem e Paire per H l i u m eam denetare v t l m a i i m o . U n d e innocenies secundum ta suot A r i i a^secle, i t n o centcs vero etiam Macedonii, E u n o m l i atque A e t i i seciatores, qiti diversse a Patre subsiantiae S p i r i i u r a censuerunt, c u m n o n d u m a u d i v e r i n t doctore, q u i (4) M o n . . (5) Sic recie M a r c . f. 91 ; M o n . : ^ \ |>. (6) a d d .
, ^ () .
, ' * 6 " , () \ \ \ ", , * (1) (2) Marci (3) .: . V i d e Nysaeai verba a p o d Gonfess., cap. i . M o n . f, 254 a : .
Gregor. C p l . i n
3 i l l u d per Filium
BESSARIONJS addiderunt (nam h i q o i i d dtxe ( didicerint. Nam quod ipse ),
840
r u M i l l i s e r a n l posteriorea, sed ex Evangelio d o n taxal vocem proeedere F i l i u s m i t t i l S p i r i t u m , quod S p i r i t u s a F i l i o accipit, q u o d quaecunque a u d i v e r i l doctorue e r a l , quod et S p i r i i u s v e r i l a t i s d i c i l u r , neque ad consubglantial i l a t e m Palris et F i l i i et S p i r i l u s sancti, neque ad usiendendum F i l i u r a S p i r i l u e sancti causam libi ducere v i d e n t u r , licet i d visum f u e r i t doctoribus m u l t o te, u t et ipse dices, praestamioribus. Teslein vero advocas e l i a m quamdam M a i i m i ad M a r i n u m epistolam, quae nuspiani i n veluslje codicibus r e p e r t l u r (non potes enira eam ootendere u l l i b i Maxiroi l i b r i s i n s e r t a m ) , aitamen et ipsa pro nobis esl. N a m F i t i u m nqp esse Spiritug causaro e l ipsi possumus dicere, causae nomen angustius secund u m G n e c o r u m sermonem accipientes, quo apud ipsos semper principalem et fontalem causaro de< signat; consubsiantialitatem vefo praepositionem per significare atque i d , quod ex F i l i o vel per F i l i u m est S p t r i l u s , allestatur, st q u i d e m illius vocis memineriraus a Deo m o t i Basilii : Non enim quce fraterno ilentiam sibi nexu juncta cauia habet, ejusdem sunt, natura coMubslantialia exsiitant, diextidicuntur cunlur ?$ed quando consubstantiatia. et quod ex causa
. ,
, , ,
, * -
, , . ( . ), ,
, fj * ' ( I ) , 0 * , '
(2) ,
Quare et hxc tua ratio concussa
( ) . "
esi et frpstra m u l t a r u m absurditatum Latinos i n cusas, c u m ipse iurpissime i n illas sis delapsus. E P H E S . C. X X I ( X X X V I I I ) . Incidi Ftlium i n qoeindam L a t i n o r u m sanctum, doctorom pro G per
, . . ' ('). , * ( * , &), ' , , (4) . , ,

9
ipsis s c r i b e i u e m , BOD o p o r i e r e dicere ex Patre Spiritum Cerentia f o r e n i
c u m sic duo eaqoe d i f et Filia, sicut, a i l , i n Spiritut
principia, alterum propius, alte-
r u m r e m o t i u a , $ed ex Patrt
Symbolo quoque a d d i l u m e s l , u l tanquam u n u m p r i u c i p i u m Paler et F i l i u s i n t e l l i g a n i u r s a n c i i ( ) . S i i g i i u r i U rea se babet, s i c u l ille d i c i t , p r i m o quidem ipsie excidit illa lanto studio p r o p u guata concordia c u m noslris doctoribus, neque a m plius. in. d i c l i o u e per Filium proxiroum p r i n c i p l u m i o t e l l i g e n d u m est, neque praepoeitio per loco ex iiaurpanda, u t q u l d a m ex nostris a p o s u i i s nugati s u u t , Deinde et sk>, si personae dislinclae eanctum SpiriLum p r o d r j c u n t , et allera quidem a semetipsa boc h a b e i , aliera vero ex aliera boc nacla est, duo ' o m n i o o p r i o c i p i a exinde e r u n l ; alqne c u m i l a praepositionem per perdiderint per scraetipsos, neque duaa causae effugerunt boc p a c l o ; imo etiam siiuin p l a c i l u m disaonans e l c u m seipso pugnane ( I ) M o n . (2) . , () Vide Basilii eadem verba citala ex. ep. ad canonicas apud A l l a t . V i n d . s y n . Epbes., c. 3 0 , (a) H a u d pauci erant L a t i n i , q u i de dictione per Filium d u r i o s j u d i c a r e n t . Jaro feaeculo ociavo l i b r i Garolini m , 3, i n Tarasjo ConstanlinopolilaHO (Mansi, . X H , p. 4124), v i l u p o r a r u n t , quod S p i r i l u m e x Palreper Filium procedere confessus f u e r i i , e( oon d i x e r t t quoque e* Filio. Non absimilia u r o r -
, ,
, . " , (5), ., , * ' , . *

r
, , '
' \ -
\ , p . 472, 473 et eupra a Bessarfone t n flnc, cap. 3 (4) M o n . f. 254 b , . (5) V e r b u m Mipplevimus; i n M o n a c codice certe deesl e i lacuna evidenter apparet. 8U3 s u n t , quae Hugo Elberianus conlra G r x c o r o m opposiia, 1. u , c. 9, s c r i b i t : Latinus eiquidem, qui atserit Spirittim exiiilentiam habert ex Fitio t i l ex Patre, conuntit; dicentem vero: ex Palre per Filium, et non iubintelligentetn : ex Filio, aspernaiur.
atque o m n i ex parte i a c o n a r e o s et iosobsUlens d e m o n e t r a r u n i .
2U
.
REFUTATIO MARCI EPBESINI.

i Lalini NICiENI.
242
01 , , ,
q u i d e m , u t a l i b i a nobis fusius d i c l u m spirationis S p i r i t u s sancti ex Patre et
est (), ad aequalitatem et s i m i l i t u d i n e m , Imo potius idenlitalem F i l i o respicientes p r e p o s i l i o n e r a ex magis p r o b a n t , quam p r a p o s i t i o n e m per, hancque f u g i a i t t , n o n qaasi inde duo i n d u c e r e n t u r p r i n c t p i a , u t ais, sed p r o p t e r imperfeciionem et quia organicam ( i n s t r u mentalero) quamdam causam siguiflcat. S u n t tamen e l ex i i s q u i isla m u n t u r , rarissime sapientissiraus inter fuit
a q a e
, ,
, ,
. 1\ ! *, , * \ \ \ . , * \ . \ . * * , , . , , ' , , . "
tamen; el Patresque
tesiis esl magnus H i l a r i u s , q u i et vetuslissimus et L a i i n o s doclores (6). Gneci

q u o d a
vero alque Grsecorum Palres et

o m n U h a b e l
doclores F i l i i ad Patrem h a b i l u d i n e m et o r d i n e m i p declarare raajorU

a t r e
facienlcs praeposilione per u t p l u r i m u m
utuntur,
neque taraen ipsi p r a p o s i l i o n e m ex o m n i n o e x c l u d u n t . O m i t l o lestimonia prodocere utpole c u n c l i s nola (c). Q u a m o b r e m m e r i l o i i Graecorum q u i ad veriialem transivimus, u l C h r i s l i a n i e l intelligentia praediii doctores sibi i n v i c e m concordes o s l e n d i m u s , u l p o l e quod maxime necessariam s i l fidei e l quo adempto omnis nostra religio c o r r u a t . Et praeposilionem per i d e m valere d i c i m u s ac praepositionem ex i n proposila m a l e r i a , e l i a m m a g n u m Basilium babentes i d docentem, u t i n superioribus deroonstravimus (o*). Neque n o v u m ullo modo est, si L a t i n i ad a l i u d respicicnles a l i u d d i c u n t , Graeco-
r u m vero doclores, a l i a r u m r a l i o n u m g r a l i a , a l i a . C n lamen c o n t r a r i a , sed ad eamdem concbisionena , ( deduceniia u t r a q u e . Qqae recle agentes i i , q u i a le
n 0
)*
et ab i i s q u i l i b i s i m i l i t e r tenebris i n v o l u l i sunt, feliciter defecerunt, quos lapsos d i c i s , q u i a u l e m revera r e s u r r e x e r u n t (naro'defectio a tenebris et a mendacio ad veritatem ac l u m e n d e c l i n a i i o est et revera felix r e s u r r e c t i o ) , recte, i n q u a m , agenles i s t i ac religiose facientes consona e l concordantia eibi invicein t u m ex ralione ipsa, l u m ex s a n c t o r u m aucloritate c o m m o t i d e m o n s t r a n i . Unde nos q u i dem neque praepositionero per e l ejus i n n o n n u l i i s c u m pracpositione ex e q u i p o l l e n l i a m p e r d i m u s , n e que i n principiorura dualitalem i n c i d i m u s . S i e n i m et duae personae sunt Pater e l F i l i u s , atlamen caosa ^ specifica, d i v i n a videlicet essenlia, sceunditm q u a m unam eamdemque io ipsis exsislentera arnbo S p i r i t u m sanciom p r o d u c u n t , una eamdemqoe est n u m e r o , ideoqae unoro p r i n c i p i u m , s i c u l e t i a m curn Trinitaa sit r e r u m crealarura causa, tamen non tres causae s u n i , iicet I r i a n u m e r o illa s i t , v e r u m una e l o m n i ex parie una p r o p t e r idenlUaiem c siugiilarem unicitatera v o l u n t a l i s divinae ( o p o r l e l e n i m me sjepius eadem dicere ad eura, q u i eadem semper r e p e t i l ) . Neque v e r o proplerea eequetur, creaiuram esse S p i r i i u m , u t inferre aoles, e t r a t i o iate eam usurparant, (c) C e r i u m est C y r i l l u m A l e x a n d r i n u m p n c p o siiionem ex i n bac materia non semel adbibuisse. Cf. A l l a l . V i n d i c . s y n . Ephes., c. 3 4 , p . 165 s e (d) Vide supra ad cap. 2 (19).
A
. 6 \ \ , . ' , . , , , * , , , , , , ' ( ). , , , , . * -
() Y i d e Bessarionis O r a t . d o g m . de u n i o u e i n COJIC. F l o r e n t . , cap. 5 seq. (6) l l i l a r i u s , de T r i n i l . x u , 5 6 , 57, formula ex Patre per Filium u t i l u r . Jain anle e u m T e r l u l i i a n u s adv. P r a x . c. 4. c t Ncvalianus, i u l i b r o De T r i n i
243 nes diclae s u n t ; neque vcl
B E S S A R t O N I S S. R . . C A R D I N A L I S Nam e i bas . Patre sccufidum d i v i o a m
244
seipsum producere ; \ $ quoque ex est n a l u r e . , ^ , , eascntiam genitus
S p i r i i u m vel alierius es&e naturae.
quoque infirmas ralioneg s o l v i m u s . E t F i i i u s ueutiquam vel seipsum generat vel a l l c r i u s Ilaque o m n i n o et o m n i ex parte hisce aranearum
dissoluiie
t e l i s , superjor quavig caluumia
alque i n j u r i a et c u m v e r i l a l e diserie p r o b a l u r consistens L a t i n o r u m , v e l , quod idem est dicere, C h r i s l i a i i o r u m iminaculaia theologia ac fides.
.
SAPIENTISSIMI CARDINAL1S
DOMINl BESSARION1S
CONTRA P A L A M A M
APOLOGIA INSCRIPTIONUM
()
VECCI.
. (Apud Petrom Arcudtam, Opmcula mrea, Rom1670, 4.)
Vtcci tn primam colUctioncm prima Inicriptio.

Senleniias varias sanctorum P a t m m litleris Spi-
.
' \ . ' * \ , ,
9
consignaias c o l l e g i m u s : q u i b u s o s t e n d i t u r
r i t u r a s a n c l u m ex F i l i o quoquc esae: post q u a s , p r a s e n l i l i b e l l o , alias s u b s i e r n i i m i s , ad p r o bandum auiem Spirilum sancium ex Patre esse per illae d e m o n s t r a n t , ad Filium ; e l quoniam h declarandam sequalem quidero ex F i l i o , vim
per F i l i u m esse i p s u m
praspogitiouum per
, * .
ei ex, c o o t i n e n t e r s i a t i m alias senteniias scriptas s u b j i c i m u s , q u i b u s bas p w p o a i i i o u e s i d e m valere oslendilar.
Cregorii Palamm refuttiio imcriptionum Vecci.

Quando praepoftjlioaes ex t per i n r e gica inier se c o n v e m u m , aique tbeolo- ^
. '
" \ ,
significalioue
q u f p o l l e i U , n o n divieionem iieque differettliam sanctisaima T r i n i i a t i s , v e r u m c o n j u n c t i o n e m , et quae secunduni n a i u r a m s i i , i m m t i t a b i l i i a i e m , atque eamdem v o l u n i a t e m designanl. H i n c e n i m ( I ) Tn$criptione$ insententm i n lomo CXLl. UDIT.
, \
, . sancti collegil. Opus Vecd jam edidimu*
SS. Palrum quas de procemone Spiritus
845
APOLOGTA I N S C R I P T I O N U M VECCf.
246
, 6 , , \ Pater, F i l i u s , e l S p i r i t u s a a n c t u s , u n i u s e j u s . ' demque n a t u r a e , potentise, o p e r a t i o n i s , atque 0, \ , voluntatis esse ostenduntur. Q u i autem h i c s a n ; ctorum dicta d e s c r i p s i t , et tales e d i d i t divinarum inscrisane ptiones ex eo quod hae praeposiliones i d e m v a l e n t , discrimen p e r s o n a r u m , incpte atqtie i m p i e , i t e m u n a m ex t r i b u s colendis et
, * ; . . tv , \ ;
venerandis p e r s o n i s , n i m i r u m S p i r i t u m sanclum ex duabus p e r s o n i s , et ex utraque h a r u m diverse e x s i e i e r e , probare c o n a t u r . Manifestum i g i t u r c s t dicta sanctorum , iHa q u i d e m adinodum pie aique o p t i m e se h a b e r e , male tamen Smpieque ab eo e x p o n i , q u l ea c o l l e g i t , e l h i c d e s c r i p s i t . Quod autem b u j u s m o d i praeposito per,' cum scilicet i d e m valet quod praeposilio ex, c o n j u n ctionem atque i n omnibus i m m u l a b i l i t a t e m o s t e n dat: docet hoc D . M a x i m u s , scribens ad M a r i n u m facere seipsos etiam parie, de q u i b u s d a m q u i ex F i l i o esse S p i r i l u r a d i c e r e n t : Quod n o n causam F i l i u m o s t e n d e r i n l ; u n a m e n i m causam F i l i i et S p i r i t u s > a t r e m agnoscunl : v e r u r o , u t p e r Ipsura ( F i l i u m ) procedere s i g n i f i c e n l , et hac ex ut tem quod essentiie cofijunclionem e x p r i m a n t . Hinc iste Veccus igilur
| , 11 , , ' ' , \ . ,
atque i m m u t a b i l i t a manifesie a p p a r e t , dicta s a n c t o r u m
\ , ^. ! . \ > , , , 6 . > * ; . \
hujusraodl
i m p i e e x d p H et i n t e r p r e l a i u r . N o n e n i m c o n j u n c l i o n e r a atque i m m u t a b i l i i a l e m , sed d i f l e r e n t i a m p e r s o n a r u m fsx b t s colligere c o n a t u r . Neque Magnum Basilium a u d i t . E n i m v e r o is quoque n i
, ^ u n o quodam ad A m p b i l o c b i u m capite ( 1 ) : c l l l u d , i n q u i l , per F i l i u m creare P a l r e m , neque i m p e r fectam Patris crealionem c o n s t i l u i t , neque inefficacem F i l i i operationero significat. Sed c o n j u n c t i o nem e o r u m v o l u n t a t i s manifestal. Quare v o x i l l a , per F i l i u m , ad coniessionem originalis causae nos a d d u c l l ; n o n autem ad effectivam causam i m p e r fectionis mitur. atque impotenliae coarguendam. assuQut ergo per F i l i u m et ex F i l i o asserit
\ * , . 0 1
S p i r i t u m , secundum l a r g i t i o n e m d o n o r u m p r o c e d e r e , eaindem v o l u n l a t e m P a t r i s ac F i l i i egregie e x p r i m i t . Elenira ex beneplacilo P a l r l s ac gni bominee d o n a n t u r S p i r i l u sancio. I s l i Filii, vcro ipso quoque uoa consentiente S p u i t a sancto , d i L a l i n o r u m sequaces et faulores, ex petulanlia per dum c o l l i g u n t ; b e n e p l a c i l i , et v o l u n l a t i s opus,
, - * , ' , lepbv , * , . , . N e q u e enim r u r s u s j u x l a t e r n a q o e eet l u m g e n e r a l i o , l u m processio. * " , * (1) De Spiritu sancto, c . 8 , i n fine. \
, et ex F i l i o exsislere S p i r i t u m sanctum et c r e a t o r a m esse necessario, m i n i m e vero divinae natnrae f r u c i u m impie osiendunt, e l docenl. E t apagesempiNicmni apotogia e n i m , secuudum sacrum Damascenum, divinse v o l u n l a t i s opus est c r e a l u r a , n o n D e i t a s ; sed divinae naturae anle omne sevuui
eomdem d i v i n x v o l u n l a l i a ,
Sapientitumi Bessarionis , archiepiscopi S. R. E. cardinalis, contra Palamam intcriptionum Vecci.
Egregioe iste v i r a d aucioritaiee eanclorum ^ qua3 c o m ex F i i i o , t a i a ex Patre per F i i i u m
8*7
B E S S A R I O N I S S. R . E. C A R D I N A L I S
24S
S p i r i t u m aanctum procedere l e s t a n t u r , e t , quod , \ , * ex i l l i s c o l l i g i l t i r , o m n i n o n e aspicere q u i J e m valet : quoroodo naluram enim ad t a n t a m , aique adeo idqoe n o n \ , evidenteni v e r i i a t e m ? V e r u m aeqnalem v i m atque prapposilionum per e l ex, r e c t e , atque sine u l l a ralione i n v a d i t ; c o n t u r o e liisque suam refulalionein absolvens, a l i q u i d o p e raepreiium eum facere exisiimal. Cura inepie sane atque itnpie m e n t e m sanciorura i n t e r p r e t e t u r ; e l q u i sententias P a t r u m c o l l e g i t , et lales edidit inecriptiones , v i r u m sane d o c t u m c a l u m n i e t u r ; ralionera vero reddere m i n i m e valeat. Pra&positione auiem per, conjunctionera i n sancttssima TrinitaLe, i r a m u l a b i l i t a t e m , i d e n l i l a t e m , atque ;
* \ , * , \ , , * \ , \ , *, ,
eamdcm v o l u n t a t e m denotante ; c u m i n t h e o l o g i a ,
idem valere i m e l l i g i t u r q u o d p r e p o s t t i o ex, a r - ^ * * \ , b i i r a t u r n o n posse a quoquam a c c i p i , secundum hoc signiOcatum e l i a m i n productione Patris per F i l i u m ; \ei hac ratione p u t a t , n o n i l l u d nos i n teiligere, nimirum nem, sed concordiam el conjmicliodivisionem, p o l i u s discretionera ac \ . , , , ,
1
opposiiionemque atque discrepantiara i n d u c e r e . Quod i t a e u m intelligere ex h i s q u d i c i t , q u o daraoiodo a p p a r e t ; i m o vero et manifesle a i t , hac ratione velle nos s i g n i f i c a r e , S p i r i t u m s a n c i u m . ex duabus personis, Patris et F i l i i , diverse e x s i s l e r e ; nescio i r n d e , e i a quonani dicenle i l l u d (diverse) t lligit,
j
' . , ' ,
a u d i e r i t . Sic iiaque o p i n a i u r , oos i n s u l c u m ex Palre per F i l i u m ,
lare i n 'beologiaiD ; forle e l ipee quoque hoc i n -
i u rerura Q , , , n a t u r a m u n d u m esse p r o d u c t u m asserit. N O D e n i m i d e o , c u r poliue i n procreatione roundi, pra?po-"* . , * l i o per, aeqoe pollens aique praepositio ex, i d e m esse i n t e r se personas signiQcet, c u m tamen etiara d i s t i n c i i o n e m e a r u m aeque d e n o i e t : hoc e n i m nec ipse adversarius n e g a b i t ; i n p r o d u c l i o n e a o l e m S p i r i t u s s a n c i i , n o n i t e m ; sed t a n l u m d i v e r s i t a tem, et undique disiinciionem'. Neque e r u b e s c i t , se adducens m a g n u m B a s i l i u m , q u i le~ iUaro, per Filium, ad originalena conlra , . * , , \ , , , ,
statur Tocem
causam non r e f e r r e . A l certe nos ex duabus p e r e o n i s , Palre , i n q i i a m , c i F i l i o , dicere S p i r i i u m aancium e x s i s t e r e , v c l m a x i m e f a l e b i m u r , e l c o n cedemus ; n i h i l e n i m o p e r a t u r , n i e i qualenus est
boc a l i q u i d , aique i n d i v i d u u m : q u a vero lalia D , , Pater et F i l i u s d u o s u n l . A t vero diverse ab ipsis procedere, i d nunquam concedemus, operaiionem quousque * , * , . , , , , . " audimua sanctos d i c e n t e s , S p i r i t u m sanclum esse naluralero aeque F i l i i atque P a t r i s . Unam autem operaiionem esse P a i r i s e l F i l i i , c o n elanter c r e d i m u s . N i s i forte et ipse c u m d i c i t ex P a t r e , et FiJio, et S p i r i t u sancio, vel ex Patre p e r F i l i u m i n S p i r i u i sancto p r o c r e a i u m e s a e i u u n d u u i , non tres t a n t u m ( i d e n i m u i i q u e f a t e r e l u r )
9
sed
tt diverse tres fabricalos esse m u n d u m asserat. Quod si m i r a t u r , quomodo i d e m esse i n t c r s e , aique eamdem v o l u u t a l e m , pnepoaiiione per, d e n o t a n t e , nos c x ista p r s p o e i i t o n e i n d i c a r e v o l u mas, Filium eaee causam exsistendi S p i r i t u r a
, . \
APOLOGIA I N S C R I P T I O N U M VECCI.
. \ eanetum ; n i i r e l u r poliu fteipsum, quo p i c l o tvoiotv per F i l i u m c o n d i l a m esse m u n d u m d i c a l , deinde. . F i l i u i n ex praepositione per, ostendi causaro esse \ * , procreaiionis roundi a r b i l r e l u r . V e l d i c a t F i i i u t n non esse causam r e r u r a , e i absurduin absurdo eraendel. A d d u c i t auiem e l l e s l i m o n i u m . M a x i r o i , quod n i b i l facit ad r e m . E i e u i m nos e i i a m f a l e r e m u r , praepooiliouem per imiuutabililalem
9
* \ , * . , * , , ' '
conjunciioaem e i expriillius tamen diciinux q o a et
essenliae Pairis et F i l i i
m e r e ; scimus eniro bac p r a p o s i t i o n e per, o r d i nem queuidain et r e l a t i o n e m v e l luaxiine signilicari de quo ipsa q u o praeposiiioae es&e ex u l i m u r : hoc ipeum eadem possit praedicalur, ad euro i n
, . , , , , , ' (& , , , ; . . * , , , , , , \ , . , * , , . ' , , . ** ;, , , . s l i m e s , vel invitos Spiritum qux et cl filialiler sauciutu; Filius babcl. noscogi, i d enim non miuus ct + t \ \
idem esse i n t e r se e l i m m u i a b i l i l a t e u i , causam c u r F i l i u s
& Paier ; u l e l per ipsuro procedat Spiritus sanctus. S i q u i d e m , eecundum D . C y F i l l u m , ex a m b e b u s , videlicet ex Palre per F i l i u r a , j u x t a v c r o e u m d e m M a x i m u m ex Palre e l F i l i o , sive ex Palre per F i l i u m p r o c e d i t , hoc e&t exsislentiam babet. Quod e n i m ilia vox , procedere, t i a m babere s i g n i G c e t , e l i a m ad significandaru exsisienipse adversarius sancti,
c o a c e d e r e t : p r a s e r t i m j u x l a eos q u i boc norainis exsisleniiam Spirilus acconimodant. Quod si isle doctor ( M a x i r o u s ) n e gat se F i l i u m facere, sed P a l r e m , causara Spiritue sancti; ne m i r e r i s s i Graecam l i n g u a m in nielingua m o r i a i n a d d u x e r i s , et i n q u o p r o p r i e isia proprie causam a p p d l a r i , ei
boc nomine causae soleal u t i . C o n s l a l e n i m eam quae s i t p r o c a l a r c l i c a

:_ .; ;
vt\.. r
qualeni solura es*e P a i r e m , quis n o n assentiaiur? A i q u e binc a p p a r e t : c r e a l i o n i s e n i m e l i a m F i l i u m et S p i r i i u m sanctum eaae causam , qui inter C b r i stianos e i l , nemo negabit. A l q u i Gregorius, cognomeuto Theologus, t Deus , i n q u i t , i n tribus m a x niis c o n s t i t i t , eo q u i causa s h , e l opifice, et eo qui ab&oluiUsimum reddat o p u a , P a i r e , inquam , et F i l i o , et S p i r i i u saiicio. Gura vero audis o r i ginalein causam esse P a t r e m , ne c o n l i n u o e x i -
o r i g i n a l i s , fons
r , v . .
atque r a d i x u n i u s c u j u s q u e ,
f a l c r i F i l i u m , curo originalis causa m i n i m e s i t , diverse producere i n fabrica mundi s e q u i l u r , et omnino i n omnibus, causate, esl F i l i u s c i e a l i o n i s : siquideui onuiia
Neque o n i m originalis causa
b a b c t , q u & c u n q u e P a t e r ipse paterne e t incausale. Sed lamen unus alque i d e m esi a u c i o r , Ipsaque praeposiiio per
9
uoa caosa c u m Paire r e r u i n exaislit.
non uiinus d i s t i n c t i o n e m perao-
n a r u m , quain
i d e m esge i n l e r s e , atque i d e m velle siguiflcaC Qtue vero a i l , i i i a i i r u m opus divina; volunlatis* ob eamque causam et c r c a l u r a m Spirilum sanc l u m nos f a i e r i , p r o p l e r c a quod pracpositio per eamdeni v o l u m a i e m s i g n i l i c e l ; nescio aa u l l i praeter bunc p r o b a r i q u e a n l ; si e n i i u c x eo, q u o d praRposiiio per, eamdem v o l u n t a t e m significet, ex ejus s e m e n t i a , c r e a l u r a , esse S p i r i i u s c o i l i g i l u r ; quo landera modo n o n d i v i n a potius e r i t n a t u r a , et a nobis venerandus alque colendus, ex e o q u o d priepositio per, c i i a n i camdein subslanliam denol e l ; et q u i d e m seiuenlia i l l a , quam p r o l u l i t magni M a x i m i , eamdem p o i i u s subsiantiam signiGcare DOS docei : Ut e n i m , i n q u i t , coojuiictionem
*A , , D \ , > , '* . * , ' ; , , * c , , . ,
251 eobstaxit* atque
B E S S A R I O N I S S. R . E . C A R D I N A L I S immolabilitaiem
2 *
?
V e r u m , l i c e t prarposiiio per eamdem o l u n l a t e m t a n t u n i signiOcaret, c t i a m eic n i l inde a b s u r d i
e x p r i m a n t . , . , , . *> , , ; \ , . \ , , ^ ; \ , * ^ , , , , , . , : , ' , * . c u m a l i q u i d dicere v i d e a t u r , contra se c o n -
seqveretBr, c u m eadem esse e l v o l u n t a s , et s u b s i a n i i a i n Deo i n l e l M g a t u r ; hanc e n i m v i m et poientiam a i m p l k i o r e m esse, atque o m n i b a s e m i n e n l i o r e m , nemo cet, q u i non consemiat. U n a r o qeamque autem p o i e n t i a m eo se babere ad p l u r a , quo simplicior sit et e m i n e n l i o r , quis i g n o r a l ? quidein e i H i n c eliam Dei v o l u n l a s , ad F i l i u m
S p i r i l u m eanotum lanquam n a t u r a ; ad c r e a l u r a m a u i e m latiquam volunlas se b a b e l . E t e n i m o m n i s v o l u n l a s , u l notHm ao m a n i f e s l u m e s i , e i i a m ipsa d i v i n a ad finem, tanqoam natura se habet d e l e r ininate ipsum volens : c t q u e m a d m o d u m e i i a m n a ' b e t , t e n d i t ; fiojs autem voiunlalis Dei et P a i r U e s t ipse F i l i u s , e l . S p i r i m s sanctua, ad quos eam lanrquam naturam se habere, neccssc est. A l v c r o ad ca, quae ad Ouem r e f e r u n t u r , c t p r a s e r t i m sina qoibus finem assequi potest, cajusmodt sunt res c r e a t , n o n d e i e r m i n a l e , proptcreaqae (anqaairt Toluntas se habet : potest e n i m ea et nolle et vellc. Untfe e t loca Damasceni cludlt. servantnr, et
ura ipsa ad u n u m d e i e r r o i n a t u m OneHi, quem h a - ,
nos extra omnem culpam s u m u s , ipsaque r a t i o c o i r
tra nos ajlala nulla nos p r e m i t necessilate. Sic i g i l u r
Vecci in tecundam.
Quoniam sunt nonnulli q u i scripto ex teslatie B e n t e n t i i s , significantibus Paire pcr F i l i u n i
ff.
, , (, \ , , ( ;
esse S p i r i t u m , a d v e r s a n l u r ; i n c o m p r o b a t i o n e m sententiarum quae signiflcant per F i l i u m esse S p i r i t u m s a n c t u m , colleelae s u n t e l i a m hae presenie.s scriplae senlenliae : q u x i n d i c a n l , c o n l i n e n l e r a i que itnmediate ex Patre F i l i u m esse. S i e n i m , non esset S p i r i t u s sanclus p e r F i l i u m , c u r etiam ipsc a o n i m m e d i a l e d i c i u s essei a Patre?
Palamai*
Atqui dictus est e l i a m S p i r i l u s sanctus, ecse iiijfiiedtale a P a t r e , fetsublata est t i b i o m n i b u s m o dis i m p i e l a t i s occasio, aique persuasio. E l e n i i n G r e g o r i u s , cognonienlo T b e o l o g u s , i n carniinibue, eecundum a i t esse S p i r i t u m sicut e t F i l i u r a . Gregorius autera Nyssenus, et sirailiter
.
^ , \ *
sanctum a P a l r e , D .
. , , , ;
ipse c n m m o l t i s aliis asserii, u l r u m q u e
se babere ad u n a m personam P a t r i s , pra&ierquam i n modo e x s i s l e n d i . Q u i d autem sibi v o l u n t , q u i d i c u n t S p i r i t a m saoctum ex Patre procedere, et i n F i l i o p e r m a n e r e , et ex Patre i n F i l i u m p e r v e nire? e l ex Patre esse, et V e r b i c o m i t e m ? A i n p l i u s , q u l c o m m u n i o n e m e t a m o r e m P a t r i s et F i l i i S p i r i t u m sanctum a p p e l l a n l ? A d haec, q u i d i c u n t singulas personas n o u m i n o s se babere ad a l i e r a i n , quain me l
l
ad seipsas? Q u i d vero i l l e ,
qiti
c a n i l , Manui faof ( ! ) fecerunt me et plasmaverunt , Nonne omnes i s l i ex Patre esse S p i r i l u m

CXVIII,
ofaot
sanctum i m m e d i a t e o s t e n d u n t ? P*al. 73.
(1) Quod S p i r i t u s s i t nianus DeL alque u t m a n u s a t l i n g i l i m m e d i a i e corpus, i l a S p i r i l u s P a i r e n i ;
sic p u l o intelligere Palamam ; a l i o q u i n n o n essel ad r e m .
L53
APOLOGIA I N S C R I P T I O N U M VECCL
. Nicasni.
54
, ^ *
Neqtte n o s o m n i u o negamns esse Spiriftum i m m e d i a i e a P a i r e , l i c c i n o n c e r t i s v e r b i s expressc alicubi dlclum sse a doctoribua protaleris. I i a que si su quoqne nobiscam faieris esse etiaro i m m e d i a i e ; nobiscum id caves* limens facit isla r a t i o : s i n a u t e m q u o d s e q u i t n r , doctores n o n esse
, * , , , \ .
longe a b s u n t , q u i te c o a r g u a n l , q u i d o c c i u Filiuro i m m e d i a l e a P a l r e esse, et i n l c r hos n i h i l m e d i u m ; e t S p i r i t u m sanctum p e r F i l t u i n , q u i que m e d i u n i p o n u n t F i l i u m i n t e r P a t r e m e l S p i rilum s a n c l u m . H i c autem deeiperis, p r o p i e r e a quonam modo sit S p i quod nequeas dislinguere
, , . \ j , , * , , , . , , \ , , ; , * 0. , , ,
r i l u s i m m e d i a l e a P a t r e , quo e i i a m paclo m e d i a i e : si enim v e l duabus d i v e r s i s , et d i f l e r e n l i b u s p r o d u c t i o n i b u s , ex P a t r e , e t F i l i o esse S p i r i l u m s a n e i u m fatereraur, l a n q u a m si cx Patre q u i d e m i m perfecte, ex F i l i o a u i e m perfecte p r o v e n i a t , et ex Patre per tpsum F i l i u m p e r f e c t i o n e m h a b e a t ; v e l a solo Friio procedere p o n e r e m u s ; l u n c a P a l r e solum mediate procederet. N u n c v e r o , st q u i s ad u n i c a m e t eamdem p r o d u c t i o n e m , quae e s l ex ambobus, r e s p i c i a t ; Pater s i t causa non praeterea et ad b o c , q u o d e l fons D e i l a l i s , tanquam ipso Spiri-
exsisiente, neque F i l i u s causa s i t , neque o m -
n i n o c o n s t e t , i m m e d i a i e a P a i r e inveniet
t u m : e t b u c apectant, q u a ipse a d d u x i s t i s a n c l o r t i m d i c t a . Si autem consideret o r d i n e m , quem r e ipsa esse i n T r i u i l a l e , n o n l a u t u m c o g i i a t i o n e d i u m , et l e r t i u m a P a l r e S p i r i i u m , et per FiJium ex P a l r e procedetuern, e t babeniein F i l i u i t i , q u i ipso praeintelligatur, q u e m a d m o d u n i F i l i u s babet P a t r e m . Quod sane c u m ipse non c o m p u l a r i s , r e s n i i n i m e necessarias concludis.
, \ , "
, ' 1 C stra constare, o p u s e s t f a l e r i , v i d e b i t F i l i u m m e .
Tov
. Ad
Becci deinonstrandum
i)i
lerliam.
\ , , , , ^ , * , . * ; , , , , . , , ,
sensum e t i n t e l l i g e n t i a m
i l l a r u i u s e n l e n i i a r u r u , quae s g u i f l c a n i non i m m e d i a t e , sed per F i l i i i m ex Palre e l S p i r t i u m s a n c l u m , subjeciimis quoque pr&sentes l i i t e r i s p r o d i Us tua senlentiaa. S i e m i n S p i r i u i s esset immediate iuiago F i l i i , et F i i i u e sane operatto P a t r i s , P a l r e , n o n essot d i c t u s F i l i u s imago P a t r i s , S p i r i -
, D S p i r i t u e v e r o o p e r a l i o F i l i i , F i l i o s p t r s o n a P a t r i s ( 1 ) , S p i r i i u s persona F i l i i . Palatnce. Demenlissime, q u i scelerate b i c ea i n s c r i b i s , quae a Sanctis pie dicta s u n l , quo pacio n o n cerni communia nullam et n a t u r a l i a i n sanclissima T r i n i u i e , unus t a t babere d i f l e r e n l i a m ? E t e n i m
Deus, una i m a g o , una v o l u n l a s , una o p e r a t i o P a t r i s e t F i l i i e i S p i r i l u s s a n c i i . E r g o praeler aiia e i i a m persona, quando a l i e r a a l t e r i u s b o r u m eeae d i c i i u r , n a t u r a l i l e r s u m i t u r , n o n bypostaiice. A t ipsemet P a t e r , sed q u i a F i l i u s est persona, e i F i l i u s est P a l r i s , q u i a ex P a l r e g e n i i u e e s i . S i c A u g u s i i n u s explanat i l l u d , Mea doctrina non es$
(1) D i c U u r F i l i u s persona P a l r i s geevnditm illud quod e i i a m Domiuus i n Evangelio a i t , Mea doctrina non e$t mea : est eniin persona P a i r i s : q u o d s i i ipsa persona P a t r i s , alquc adco
255
B E S S A R I O N I S S. R . E . C A R D I N A L I S
que i m m u i a b i l e m g i i n i l i t u d i n e m significat, nou , ' , . a u i e m i n o d u m exsisieniiae: apage, t u v e r o , c u m , * , * n o i i i l a censeas, personam aUeram a l t e r i u s esse sed byposiatice, n o n amplius esse poteris T r i n i taiis v e n e r a l o r et c u l t o r . Si e n i m F i l i u s esi p e r sona P a l r i s , utpote q u i ex ipso s i t , et F i l i i S p i r i tus; non ilaque a m p l i u s e r i i Pater aiierâ persona p r a t e r F i l i u m , n e q u e F i l i u s praeter S p i r i t u m . Vides quomodo dicta s a n c l o r u m pie illa q u i d e m , o p t i meque se h a b e n t , t u vero ea inepte aique i m p i e interpretaris. . , , * , . $ . .
Sapieniii Nicceni.
Nempe t u quoque b e a i u m P a u l u u i , asserenlem F i l i u m esse i m a g i n e m i n v i s i b i l i s Dei et figurani
.
, \ -
dires tanquam d i c e n t e m ejusdem esse substantiae tem
substantiae ejus atque splendorem gloriae, sic a u - , , , cuin P a t r e , ei soluni eamdem n a l u r a m , n o n a u e l d U l i n c l i o n e m personarum signiGeanlem, n a l u r x iniaginisque aique personse, V e r u m nos ralione lanquam a r b i t r o uienlee, c l identiiatcni item o p e r a i i o n i s , bis ipsis n o m i n i b u s religiose i n t e l l i g i m u s , quaienus possemus etiam d i c e r e , unam , , .
' , ,
' , * ,
essc sanclissiiuae T r h i i l a t i s i m a g i n e m , et Deitalem, accipientes imaginem loco e x e m p l a r i s ; s i m i d e n o l a r e m u s , quatenus i n Deo significamus, l i t c r e t i a m , si personam P a l r i s diceremus, s u b slanliam Patris narum subsianlia, i d e m est alque ejus persona, e t personibilominus dislinclionem fatemur biquidem tres personas
* .
esse i n s a n c l l s - Q . . sima T r i n i t a t e ; sane conslat nos boc inodo l o , queudi non idein esse personas inter se, sed d i e . " ; , tiitctionem docere, et explauare. Imago quoque , . , . * * , , . ' , . . , , , , , \ , . * ' , * . , , , , ' , , , plane n o n ad seipsam, sed ad i l l u d d i c i l u r , cujus est i m a g o , p r b p l e r e a et personam d e n o t a l , quae r e l a l i v u m nomeo exsistal, U l e n i i i i i r u m , u l p e r sonam s u b e a t ; t u vero nescio q u i d cogiias, n a l u raliter n o n hyposlaiice d i c i aflirmans, quandt) a i i e r a pcrsona a l t e r i u e esse d i c i t u r . E t absurduna quoque colligore a r b i i r a r i s , quod manifesle c o n l r a le facit. S i n autem i d v e r u m s i t , licet a n i m a d v e r l e r e . E x i s i i m a s e n i m eos q u i aascrunt F i l i u r a esse personain P a i r i * , utpote q u i e i ipso p r o v e n i a t , et rursuro illud S p i r i t u m F i l i i , q u i p p e q u i ex ipso s i t ,
%
iuconveuiens s e q u i , eos n o n f a l e r i
aliam
esse pcrsonam P a l r e m , aliain F i l i u m , aliam S p i r i i u m s a n c l u i n . Ego v e r o , si q u o paclo tuam r a tioncin p e r c i p i o , l u a q u i d e m t b e s i , et valde sequi boc absurdum a f f i n n a r c m , n o s l r a vero totuin o p posituro. E i e n i m , si peraonam a h e r a m allerius d i c i , i d c m essc i n t e r se s o l u m , et s i m i l i t u d i n e m i m m u t a b i l e m , u t ipse ponis, a i g n i G c a l ; esl autem persona Patris F i l i u s , u l p o i e q u a eadem s i i alque ipae ficctindum subsiantiam , atque est Spiriins, quippe tantum ipsius Fil-i ejusdcm s i l atque
, , , . , , , . , . * , ,
ipse subblauli.c ; sine controYersia nulla alia esaet pcrsona Paior a F i l i o e l S p i r i l u , e l UH ad i o v i t v m , neque e i i i m a l l e r i u s s u n l substanliae. Yeruin cum audimus personam Palris, vel pcrsonain
557 elvat, \
APOLOGIA INSCRIPTIONUM VKCfil. ee secundum subslanliam
25 intelligimus. Quare,
, F i l i i , ipsius quoque S p i r i l u s sancti, idera esse intftt^ q u o d ad te a i l i n e t , sublala est T r i n i l a s i n s o l i t a r i u m Deum c o a r c l a l a . S i n autem u t nos d i c i m u s personam a l l e r a m alteriue d i c i , p r e i e r q u a m q u o d sit ejusdem c u m ipso subslantise, etiara ab i l l o esse signiflcet, cujus et esse d i c i l u r : quoniani quod ab a l i q u o e s t , a l i e r u m est plane, saliem h y postaai c t persona, ab eo c u j u s esse d i c i l u r ; q u i fieri potest u l n o n s i t alia persona Pater, alia F i luemur, l i u s , alia S p i r i i u s sancius? Nos itaque c u m baec dicimus, maxime admodum Triuitalem Gave t u , ne o p p o s i t u m faciens, i m m e r i t o aliog a c cuses, nobis ascribens tua ipsius dedecora. Q u o d a u t c m ~ d i c i hoc a l i q u i d p e r s o n a m , seu p o t e n l i a m , flcet alleraro h y p o s t a s i m , p r a l e r e a d e n o t e t ab ipso esse, cujus et esse d i c i t u r ; tem, et a u d i eos (sunt a u t e m omnes dociores) q u i vocant G b r i s t u m Dei v i r t u Deique sapientiam, e t r u r s u s appellant F i ilerum S p i r i t u m sanctum n o n a l i e n u m a i u n t l i u m v i v a m et s u b s i s l e n i e m o p e r a i i o n e m P a l r i s ,
3 , , , \ , \ ; *'
, . " , , ,
, ( ' ) , , ' \ ,
, ' seu operaiioneni alicujus praeterquam q u o d s i g n i , * , , , , , . '
* , \
esee a F i l i o , sed i n i p s o , e t ex ipso, ac v e l u t i na t u r a l o m o p e r a t i o n e i n . Sane q u i d e m p e r s p i c u u m * est F i l i u m , c u m ait potenlia Patris sobsistens, d i f forre ab ipso P a t r e , q u a l c n u s est persona, et j u x i a hoc ab ipso quoque esee. E t S p i r i t u m s a n c t u m . subsistere ex ipso quoque esse F i l i o ,
%
! , , ' ;, . , . c o m s i i operatio F i l i i el eani
n a t u r a l i s , neque t a l i s , a t quae nequeat aliquid a l t e r i u e esse d i c a t u r
h o c modo ab eo d i s t i n g u i . Ilaque n o n s o l u m idem esse haec n o m i n a , e t q u o d boc verura
i n t e r se, %ecundum naiuram (4) s i g n i i i ( p r o p i e r eamdem n a t u r a m ) i n q u o hac autero raiione concuasa,
ipse n i t e r i s :
etiam dislinctionem personarum declarant,
caetera quoque o m n i a , qoae sequuritur facilc u n a c o r r u u n t * cV. C Bicci in quarlam.' recipiant omnino
Q u o n i a m sunt q u i d a m , q u i c u m i i o n cris theologis a s s e r i l u r , recusant etiara
, . . ,
F i l i u m esse mediura i n T r i n i i a t e , quod planc a sadicere nomen o r d i n i s i a T r i n i t a l e , colleciae s u n l praesenies memoriae-lraditae senientise, i n d e c l a r a l i o n e m h u j u s , quod S p i r i i u s c o n j u n g a l a r c u m Patre per F i l i u m , atque i n d e m o n s t r a i i o n c m , q u o d p c r spicue d i c a t u r o r d o i n T r i n i i a l e .
Palamask
Miser, m e n t i r i s de piis h o m i n i b u s ; scimus e n i m o r d i n e m i n sanctissima T r i n i l a t e , sed p i u m ; i l l u m a u i e m , q u i ex n e c e s s i u i e t e r l i u m osi.cn dat a P a l r o S p i r i i u m s a n c t u m , quem l u c u m E u n o m i o a m p l e M e n l i r i s e t i a m de s a n e l o r u m exaraiis sententiis ; non e n i m solum F i l i u r o , sed n o n n u n q u a m e l i a m P a i r e m F i l i i e l S p i r i t u s c o n j u u c t i o n e m , aliquando v c r o F i l i i c l Patris mediura c o m m u n e m
, . " , . , , ' . , * * , \ ;. , . , , ' ,
, . \ - D c t c r i s , i m p i e se babenlem m i n i m e r e c i p i m u s .
ipsii S p i dici
r i l u m appellant. E t q u e m asseris inanifeste
o r d i n e u t , c l a r u m est, non e u m de F i l i o e i S p i r i t u esse. I l l u d quoque p r o b a n l r e r u m divinarura p e r i i i , m e d i u m esse F i l i u m , v e r u m n o n secunduin exsislemiam S p i i i t u s , sed secundum confessionem
( i ) A d d o isia verba,quae d e s u n l i n Graeco e x e i n p l a r i , perspicuitaiis causa

PATBOL. GR. CLXI.
259 fepirilum
B E S S A I U O N I S S. sanctum p o n a n l , g e n i i u s csse v i d e a i u r .
E.CARDINALIS TI O C I JIV, , .
2G0 . . -
atquc cunveuiciHiam nou.iwis. Ne si c o n t i n e n l e r Talia i g i t u r a sanctis probc d i c u n l u r ; q u i a u l c i n ea c o i l c g i l , e l liic proposuit ad p r o p r i a i u irahens p e r v e r i a m o p i n i o n e i u , i u e p l e , alque i m p i e i l l i s u t i l u r .
\ \ \
JNicmni.
A t e n i m , bone v i r , q u i c u n q u e landem sis, q u i ba?c asseris, islc o r d o , quem ipse c o n s i i l u i s , e t eus doces, q u i a d d u c u n l u r , u t l i b i crcdant, non magis ordo quam o r d i n i s p e r l u r b a l i o alque c o n f u sio j d s t i u s e l essci e l d i c c r e t u r . Si e n i i n , u t ais, propter c o m e n i c n t i a m n o m i m s o r d i n e m approbas, e l faleris niediuin essc F i l i u m , ne S p i r i t u m ponas c o n l i n e n t e r , c l cogaris alDrrnare i l l u m esse g e t i i l n n i ; Aideris neque re ip*a ccnsere o r d i u e m i n sanctissima T r i n i t a l e , sed t u i l i u m cxcogilans, ipsi g r a l u m facere atque etiam videris putare i u l u a essc p o lestalc, q u i varias, u l o r d i n e m n o m i n u m i m m u l e s : si e n i m p r o p i e r nomen P a l r i s (hoc e n i m puto tc , et convenienllani n o m i n i s n u n c u p a r e ) , non infera c o n t i n c n l e r S p i r i l u n i sanctum, ne geni* ius csse v i d c a t u r ; licct nobis productorern i p s u m vocare, stalimque S p i r i l u m n o m i n a r e . Ac F i l i u m diccmus e x s i s l t r e ex Patre p e r S p i r i t u m , et f i l i u m q u i d e m dicemus csse ex Palre per se, p e r a c c i dcns auletn ex p r o d u c t o r e ; S p h i t u m quoque eanc i u m ex productore p e r se, cx Palre vero secund u m accidens. Atque i n nostra pole&lale siluin c r i l , u t , sublato o r d i n e , modo mediuin i n l e r Patrem e l S p i r i i u m ponatuus F i l i u m , Patrero priraam c a u sam a p p e l l a n i c s ; modo S p i r i l u m m e d i u m i n t e r P a i r e m et F i l i u n i collocemus, Palrcai produclorem nouiinantes. Quae o m n i a l u m absurda s u n t , lutu potius confusioneni, quam ordinein p a r i u n t , et e f l i ciuni. Y c r u m nos lalen: ordinem uon dicimus, neque qualeni t u senlire c u m E u n o m i o nos u a r i s , c u m l e r t i u m uccessario S p i r r t u m a Pairc exisliniamue : t e r t i u m e n i m e u m esse, et valde censemus, idque ex necessiiate, si t i b i i l l u d ex n e cessUate non n a i u r a signiflcet, fidcm t r i b u c n i e s ei q u i l c r l i u i n i p s u m i n expialione salutaris b a p t i s m a l i s trzMn.Bapliianlet
f
.
' , , ,
, . , , , , ,
, ' ' ( ), , \
. ' , ^ * ' , * ' ,
, , . ; . * , * * , . , \ ' , ; , . , , , , , . > * , , , . , , \ , ^. ; , \ , - , , , , , , . " : ; ^ ; , .
eos i n q u i e n s . m nominePa$
iri$ et Filii, ei Spirilu* $ancti; t e r l i u m v e r o esse n a l u r a i u , n u n q u a i u d i c e m u s , neque unquam eo usque p r o g r e s t u r i sumus, u t aUeram opposituai d e c l i n a n les, a l l e f u u i f a l e a m u r : i d q u o d l i b i a c c i d i t . C u i u e n i m caveas l e r l i u i t t euiu dicereesee n a i u r a , neque l e r l i u i u o u i u i u o euin a p p e l l a s ; c u m e l o r d i n e t n , q u i prsonaa d i s t i n g u a i , rc&puas, e l nullo uiodo i n luedk) cotibistere queas ( 1 ) . Quanquam fraiius e s l u t r a q u e e x l r e m a d e v i i a n i e m , mauere i n m e d i o . Hoc i g i t u r n o s l r u m 8 t , neque o m i i i u o negamus l e r i i u t n esse, neque l e r i i u m esse n a l u r a r e c i p i m u s . V e r u m p o o i m u s l e r i i u m ipsum q u i d c m nou solutu d i c i , seu c i i a m esse. A i q u c e u m o r d i n e m recipiuiua, q u i persouas, non naiura d i s i i i i g u a i . Quem o r dinem ex necessiiate esse qui c o n l r a d i c e l ? licet
, .
( I ) Queroaduiodum F i J i i u e l est s e c u n d u s o r d i n e , et non cstsecundus n a i u r a .
2^
A P O L O G I A I N S C R I P T I O N U M VECCI.
261
pse qucmcunqiic o r d i n e m a d m i l l a s , qut i p stfm l c r i i u m esse necessarlo oslendat. Neque P a , , t r e m Basiliuin audis, q u i hoc docet ( I ) . E r g o o r d i , , nem q u i . d i v i n a s personas secernat, sancti agno , . * , , , ' , , , , * , , , ( s c u n l : at e u m q u i n a t u r a m aeparet i n sanctissima T r i n i t a t e , r e j i c i u n t ; o r d i n e m a u i e m , q u i personas disjungat, naiurae q u i d e m n o n esse. A t tamen n a t u r a esse,' unusquisque conccderet, et seeundum hoc esse quoque n a t u r a l e n i ; n o n q u a t e n a s n a t u r a m d i s c e r n i t , sed quatenus n a l u r a , n o n thesi et p o s i tione nostra est. Hoc autem c o r y p b x i qaoque E c clesiae doctores Albanasius atque Basilius n o n n e g a r e n l , c u m is quidem m a j o r e m p r o p o s i t i o n e n i n o bis t r a d a t , Atbanasius a u i e m m i n o r e m i n f e r a t , et
syllogismuni u n u m ambo coroponant, q u i n a t u r a - S p i r i l u m sancium habere ordinera ad F i i i u m osten ), * , d a t : siquidem F i l i u m habere o r d i n e m ad P a t r e m , , \ n a l u r a , aique i i a n a t u r a , lanquara orone causatum , ' , solet babere ad p r o p r i a m causaio, et v c l u t i d q u o d ex igne p r o v e n i t ad i g n e m , Basilius docet. Spirit u m aulcui talem n a l u r a m c t ordinem babere a d F i l i u m , qualem F i l i u s ad P a l r e m , Albaoasius e s l , q u i hoc t r a d i t , quetn o r d i n e m naturaJem csse, n o n quatenus n a t u r a m secernit (dicamus e n i m boc saepe c a l u m n i a n l i u m o r a o b s i r u e n t e s ) , sed quatenus n a l u r a , non ibesi uoslra c o n s l a t , e l re ipsa esse, m i n i m c q u e a n i m i sensu, et cogitatione consislere. Neque liccre a l i c u i , u i ipse a r b i i r a r i s , modo sic statuendo, m o d o v e r o a l i t e r e u m i m i u u t a r e , neino dte, non m e n l i m u r de s e n l e n l i i s , quas i n s c r i p l i s r e l i q u e r u n t sancti, raiuinie vero hoe l i s v i d e b i l u r , q u i eas i n t c l l i g u u l . Sed q u i c o l l e g i l , caa o p l i m e i n l e l l i g i i , et p r o n o b i s s u n l rationes : siji auiein i s t u m o r d i n e m ncgas, vera dicis nos e u m o r d i n e m respuere, is a u l e m n o n m e n l i i u r , q u i n etiam c o l leclis d o c t o r u m r a i i o n i b u s , lelhale v u l n u s i n f l i g i t . Valde e i i a m i n boc ignavum te praebes, c u m s e n indissolubilem e i F i l i u m dictus est esee, v e l u l j n , ,, ' , . , , . ? * . , , , \ : . '
, \ non f a l e r e t u r . Si i g i t u r talem o r d i n e m et l u conce \ . \ ,
, , \ \ . , ' , .
t e n t i a s colligas i n a l i u m sensum d i c t a s . A t q u e biscc pulas te aureani i l l a m , vereque catenam everiere posse. E i e n i m S p i r i l u s medius i b l e r P a i r c m ter ingenilum ei genitum, ipse neque g e n i l u s , est. neque l i u r o et S p i r i i u m c o n j u n c l i o d i c t u s j i c i u n t u r , imperiliae c o a r g u u n t . : e*.
D Decci in quintam.
ingenilus exsislens, Paler quoque i u l e r F i u t e i n t , et u t i n t e r c obeum, q u i ea p r o d u c i t , quara q u i b u s
Nempe q u i a ipse esl fons i i s , et
c o n j u n g a n t u r . Quae c u m n i b i l ad r e m faciant, potissimura
0, * * ; , - .
Quoniam n o n n u l l i
diclum
illud evaogelicum,
quo d i c i i u r S p i r i l u s sanctus S p i r i l n e v e r i l a i i s , negant i d s i b i v e l l e , q u o d e l i a m v u l l , c l $igni(icat a l i e r u n i d i c l u m , q u o d i c i t u r ex Patre procedcre. Prscterea e t i a m , q u o n i a u i , parem refragantur i i a q o i i n alque x q u a l e m sensum d i c i cx P a i r e p r o -
cedere S p i r i i u m sauctuai, et ex F i l i o accipere o p i n a n l u r ; subjecimus prasentes aucloritate P a t r u m lestatas sentenlias, quod dicla evangclica. in demoastrationera bujus idem valeant, e i aeque poss>inl b u j u s m o d i
(1) I n e p U i . ad canonicas.
263
PalattHV.
BESSARIOMS S. R . E. C A R D I N A L I S
est d i c e r e , signiiicant.
264
.
! ! , ' . * . ' . \."\\ .
s t u p i d i t a l e m b o m i n i s ! C u m eniin idem valent b senienlise c o n j u n c t i o n e m > boc Spirilus sancli constibslantialitatem bobus Patre Filioque Qui auiem eas collegit,
I l a l a m e n d i f f e r u n l , u t exsi&tere S p i r i t u m ex a m m i a i m e ostendatur, idque i n e a r u m discriroine d i p a t e l ex bis ipsis memorise propagalis sententns. gnoscendo factus e s l v e l u l i s u r d u s .
Sapientis Nicanl.
Id quidem neque apparcntem confutalioncm l i a b e t , qua sola u l i t u r i n a l i i s , veram d e m o n s l r a lionein vel negligens, v e l ejus ignarus exsistens, in qaibus sane fleri potest, u t i n v e n i a t ; i n b i s cnim eiiamsi vel m a x i m e v e l l e t ,
.
, , , ' \ . \ ^
p r o b a i i o n e m , . . \ , quai non est, m i n i m e i n v e n i r e t : siquidem v e r i , . tas non c o n v i n c i l u r . Contumeliara soluramodo , a f l e r l , quemadmodum et r e l i q u a , e l thesim q u a m dam tum altera ex ex dum pacto que p o n i t , n u l l a m inferens necessitatem. E t e n i i n sanctum Spiriv e r i t a l i s appellat, quae Filio aique i d e m valel, quod - 0 , , , . . ' , , * ' , , * \ * , * . , ' . , , ; ' , \ , . , \ , senteniiam i i l a m , quae S p i r i i u m
p o n i t ipsum ex Palre procedere, v e l S p i r i t u s s a n c t i ; n o n taraen ejus
accipere, c o n j u n c l i o n e m i n q u i t , e l c o n -
substanlialilalem buc
Palre F i l i o q u e processum gigniflcare. S e c u n e n i i u , i n q u i t , d i f f e r r e . Quonam a u l e m bae vero i n conirariam parlem, atd i f f e r a n t , n o n p r o b a t ; sed testalur q u i d e m ipse v u l t plane p e r l i n e u l . Quod e n i m c o n -
senleniias, junctionem gtiificantes, Quod
q u a m d a m , e l consubslantialitalem s i idein i u i e r se v a l e a u l , i d v e r u i n est. Patre Filioque Spiritus sancti iton i n d i c e n t , est c o r boc sane a te ipso sanctus cx
autem ex
processionem staniialitas
addis, v e r u m oppugnans. Haec e n i u i ij.sa consubcausa Spiritus F d i o , \el per F i l i u m p r o c e d a l . Atque boc declarat B . C y r i l l u s , p r o p r i u m Jii Spiritum sancium; F i l i u m s i l , ob ideiititatem videlicet e i F i l i i , l l a q u e sive boc faciunl proprius Filio, c f f l c i i boc raodo, appellans P a l r i s et F i substantiae, vel P a r i s utpote q u i ex P a i r e per
, * ; , . , , ' . , . "
vel etiain b o r u m a d S p i r i t u i n . sive i l l o d i x c r i s , nobiscum
raiiones. E l e u i i n coiisubslanlialilas S p i r i dicalur Spiritus, non
tus sancli ad Palreoi e i F i l i u i u , et quod i p s o r u m v c l ex Paire per F i l i u m esse; q u i u p o i i u s
e x c l u d i t e u m a D ,
atqiie concludit. E t q u i d e m a l i b i i d e m
d o c l o r asserit, esse S p i r i l u m Dei e i P a t r i s , atque etiam F i l i i , q u i easeiilialiler ex ambobus, v e l i l a per F i l i u i u , lanquani ox Patrc profluai. E l e u i i n , si s i i u p l i c i l c r consubeianlialitas Spiritus esset causa, cur eanclus d i c e r e l u r p r o p r i u s F i l i i , F i l i u s sancti, cuui
, , , , , . , . " , ' ,
quoque d i c e r e l u r p r o p r i u s S p i r i l u s cere
ipai s i l consubalautialis, quod nemo bactenus d ; ausus est. Sin auteiu d i x e r i u t nonposse d i c i prupriuin S p i r i l u s sancti, proplorea q u o d neccssario tcstilicabunlur Fdium
ad P a i r c i u r c f c r a l u r , uc s i u i i l i t e r S p i r i i u s sanctus csse Palcr videaiur, F i l i u u i quoquc spirautem esse, scu p r o d u c l o r c i u ;
*65

APOLOGIA I N S C R I P T I O N U M VECCi.
-. , tivum,
266
- quia etiaui isiud n o m i u i s S p i r i t u s , sit r e l a ad spirantem r e f e r a l u r , et ab eo s p i r e t u r , esse d i c i t u r . A l q u e i l a c u m adversased e t i a m i l l u d a F i l i o acclpere ad naturaliier cujus e i i a m
r i o s
. * * ' Quod . aulem non l a n t u m i l l u d
, , dici Spiritum
peiere v i d e a n t u r , ae ipsos Cerire r e p e r i r e n t u r .
proprium Filii,
eamdcro spectent i n t e l l i g e n t i a m , ad q u a m sus c u m raultis procedeos ( S p i r i i u s sua d i c i t n r . ' ^ \ sanctus) utpote
e i i a m p e r t i u e l i l l u d ex Patre p r o c e d e r e ; hoc etiam r u r ipsum ( F i l i u m )
aliis C y r i l l u s teeiabitur. E i e n i m , t a n q u a m , i n q u i t , p e r
propriue ejus una c u m omnibus q u a b a b e t , perfecie accipere
Vecci in Quoniam ad firmiier eunt ista n o m i n a , proficitcitur,
sextam. differre atqne inter se profluit, procedit,
qui dicant,
demonslrandain b o r u m aequalem v i i n post quas s u b j u n g i m u s Hlis a)ia diela qui i n i i s decisionibus et i n q u i b u s d i c i u r i e r a n t , S p i r i l u m ex
senieniiae, aliorum
alque n a t u r a m , selegimue subjectas saocti C y r i l l i Patrum,
, ;, . . ! ;
Palre procedere, a Paire ipsnm p r o f i c i s c i , o t m i u i , atque profluere, ibeologice c o i n m e m o r a n t . Palamce. stoliditatem b o m i n i s l propcisci vel eliam profluere nunquain ? quis eniro nesciat i l l u d : proeedere eliam autem profluere sicut i n Filio dici
;, ' \ . ' . , , * ' .
p r o p r i c i n l a r g i l i o n e donoruro , quandoque vero et de processione d i c i l u r . Iste a u t e m Y e r c u s , suiqne similes, nHiil ista i n t e r se differre i m p i e s i r a u l E t e n i m , quae b i c atqne i m p u d e n t e r c o n t e n d u n t .
s u n t collectae eanclorum a u c l o r i t a t e s , c i i m osten-
^ d u n l , i n quibus aliqtiando i e i a c o n c u r r a n t n o m i n a , horuro i n t e r se d i s c r i m e n m i n i m e t o U u n t . . , Sapientis Nicmni. inlendisses a d
V e r o m , s i aocupatius a i t i i n n m
0 , " ovr , , , * ; , . " , . , \ , , , \ , , , . , , , * , , . , " . * \ , \ , , , , goixs ^
beatum C y r i l l u m , invenfeses u i i q u e eura q u i p r o cedere etiara i n F i l i o poiwt, i n C p m m c n t a r i i s i n Joannem, i n i l l u d d i c t u m : Cuni igilur racletus. ( F i l i u s ) , boc est ex substanlia a i t : Ego ex Patre procesti, sl venenl PaSi e n i m ex Patre, i n q u i t , n o n p r o c e d i t ipsius secundum Unde et C y r i l -
nos. E l anle C y r i l l u r o , Salvatorem, q u i de se ipso et veni. lus edoclus, ex Paire a i t F i l i u m procedere. Quod profluere, q u o d de S p i r i i u d i c i t u r , non etiam figurato noiuini Spirilus, Filio n o n autera F i l i i quoque n o m c n de F i l i o . c o m m e m o r a l u r , n o n c s l m i r u m , c u m i s t a copgruat. Quemadmodura
r o x
generationis valde convenire, S p i r i t u i vero m i n i m e quadrare e x i s l i t n o . Non tamen proplcrea dicet a l i q u i s , quoniam gigni a causa essc significat, S p i n o n g i g n i i u r , sed p r o c e d i t , r i t u s a u l e m a Patre dii. Hoc enioi
procedere n o n a causa esse i n d i c a t , a quo procce s l d i c e r e , qune cogitatione c o m illud l i b i , ne b a r u m prebendere nequeas. Quare
vocum discriraen binc p r o b e s , concussimus. Q u o nianx vcro l a m de F i i i o , quam de S p i r i t u aequ^ isla c o m m e m o r a n t u r , proccssio alquc proccssus, e l praelerea S p i r i t u s s a n c l i isla onmia ideni s\h\ appellatur e l i a m proccssio, e l effusio, (anquam
v c l i n t , r.iliil ista nomina i n l - r sc liffcrrc v i d c o i u r ;
867
B E S S A R I O N i S S. R . . C A R D I N A ^ I S
268
8i aulem n o n d i f f e r u n t , aeque i g i t u r i n processu . ! ) , S p i r i i u s ex F i l i o , v s l per F i l i u m , aique i n produc , * t i o n e ex P a l r e , intelligcnda s u n t . Sed i n illa ex , . Patre veram et processionera i n t e l l i gimus : i g i t u r FHium eadero et i n illa cx F i i i o , ?cl p e r e s i . E i e n i m p r o f l u i l , diceret q u e m a d m o d u m plane inlelligenda ' .
, ' . , , , ' , . * , , , ' ^ , ' , , , ,
C y r i l l u s , S p i r i l u s ex F i l i o , gium idem autera et ambiguitatis
i n t e l l i g i t u r ct i n ipso Deo e l Patre : nullura v e e i i reHnquens. A l i o q u i n probes (u in Filio, aliler v e l non idera signiflcare isla n o m i n a , v e l quainvis s i g n i f l c e n t , aliter tamen i n Patre i n t e l l i g i (atqui doctore isto c l a Deo e l Patre), et i m p u n e
m a n l e , u l d i x i m u s , sic a F i l i o profluere, lauquam i n ipso i n l e l l i g i t u r t i b i cedat ista i n Yeccum i m m e r i t o dicta blaspbemia : q u i , quam i i l i objicis, m i n i m e sentis s i u p i d i taiem.
Vecci in septimam.
'
, , , . .
Quoniam non et rire,
q u i d a m , c u m a u d i u n t S p i r i t u m san-
, \ , , \ \ ,
c t u m ex F i l i o esse, et s c a l u r i r e , atque p r o f i c i s c i ; d i v i n a m n a t u r a m S p i r i i u s ab essenlia d i v i n a n a l u r a F i l i j , v e l u i i fontem emanare, c t s c a i u sed spiritale d o n u m , quod j u s t i s advenit, quod i n b a b i t a i i o acci-
, , , , , . , , .
monstrose n a r r a n t : propterea
Deitatis, ubique praesentis, q u x sii i n j u s t i s , c o m parate ac relative f i a t ; i t a ejusmodi d o n u m pientes, sunl perinde ac s i d i v i s u m , alque d i v u l s u m
a divlna esseotia S p i r i t u s i n l e l l i g e r e l u r ; collectae senlcnliae, ex quibtis aliquis dtgnoscere p o t e s i ,
praesentes m o n u m e n l i s P a i r u m consignatae G * S p i r i l u s soncti, q u f i t i n j u s l i s ,
inbabitalioneni Sed
r e l a t i v a m case ineffabili m o d o , et supra r a t i o n e m . quoniam i n eum locam dona Spiritus effunejus nalura inbabitaveril; aliquis d i c i t S p i r i t u m sanctum proflcisci, ipse Spiritus sanctus, d o n l e r , u b i divina qoando
'
, , , , ,
et acaturire etesse a F i l i o ; et p e r f i t f t , jjnificalur.
qui est una persona T r i n i l a i i s , q u i illatn eomplet, quique esl d i v i n a n a t u r a , alque p c r fcclus Deus, taiiqnam et ipse Patcr, et F i l i u s , s i -
\ , , , , \ .
Palamcr.
Vere nescil q u i d a i t , ncque de quibus assevcral, corum q u i p i i esse v o l u n t , d i v i n a m g r a l i a m , et
, \ . .
qui e t istam in9Criptionem c.omposuil. Nemo e n i m D , \ ?. ^. operalionera a d i v i n a naiura divulsaro esse a r b i i r a t i i r . N o tameo quia divina operatio inseparabilis est a d i v i n a n a t u r a , propterea e l natura est o p c r a tio n i b i l ab ea differens : siquidcm d i v i u a operatio ea cta, a natura p r o v e o i t , et secundum theologos consideratur, sed n o n est ab ca d i s t i n c t a . A t 0: , ,
, . , ' , '
natura n o n est ab cperatione, e l ab Ula esl d i s i i n estque fons d i v i n a r u m o p e r a t i o n u m . Sed a persoiut F i l i i esse mtuime S p h i l u m aanctum
, ' \ . , .
d i c i m u s . Isle autcm c u m a i t , ipsum csse a n a l u r a ( F i l i i ) , nobis repugnarc a r L i l r a t u r , e i opposita contra nos a s t r u e r e , n i b i l d i f l c r r e cxisMmans, a p p a r e i , n a l u r a m a p c r s o n a , \el etiam d i s c r i m c n
) , , :, , -
69
APOLOGIA INSCRIPTIONUM VECCI. naturoe inducens i n sanctissima s i t differenlia p e r s o n a r u m . Nicoeni. Si itaque d i v i n a m gratiato -
$70 T r i n i l a t e , quia
, \ , . .
, ; , . * .
SpirUus n o n o p i -
l i a r i s ab ejue n a l u r a alque persona es&o d i v u l s a m , q u i d n a m tandero i n l e l l i g i s , c u m audU a F i l i o S p i r tum railii? Etenim le vel i n v i i u m l i q u e t ejus siquid^m g r a t i g , quae n o n Nequx- enim secundum pariicipamus, quae Trinitaftem pcrsonam Cyrillum scd imelligere; gratiam
. " ' ; , * . , , . \ \
sulisislai, non naitiitur. ea ipsa
insubaUtentem
persona S p i r U u a ,
complet, divina nalura subsietentiaro babena w i t t i i u r . Quonam v e r o p a c l o et F i l i u m ipsam m i i t c r c quidem sque e l alterius e r i t potentise. Conalat i g i i u r
inlelliges ? n o n e n i m a l i t e r atque P a t e r ; q u a n d o e u m m i t t c r e . Sed P a i e r roillil c t i a m ipsam dixeris i p i u m eervilem
'
. ,
personara producens : i g i t u r e i F i l i u $ p r e d u c t n s ipsam m i i t i t . Niei forto quemdara a l i u m o r d i n e m supplere, atque ex p a t r e ipsani prooedeniem, postea etaro m i t t e r e ; f a c o n i u i non nam esse jdem divinaro oporationom, atque d i v i essentiam, q u i d puatoa iode ooncludis ? e i n o n g r a t l a , quae cqm Spiriiu* miililur,
. . , )*
quideui
non aubsistat, sed ipsam n t i l t i d i v i n a i u n a t o r a m , quae subsisteniiarn baboat, jpse queque eoneedis. Perspicuum c n i a i e s i , Jjce* ipse neectre d i s s i m u les, i d le c o n c l u d e r e , quod Q i w l r u m persona S p i r i t u s ex F i l i o s i t , c t s c a l i j r i a i , alque m i i u i u r ,
\ . , , >. , -
. C tanquam et a P a l r e , qeod q u i d e m p r o p o s i t u m fuerat i l l i p r o b a r e , q u j d o c t o r u m sentenlias c o l , , l e g i t , Quml si i p i r a r i s , c u m ex nalura F i l i i S p i r i , , , , , * , \ , , ' , , , > , . l u i n eroanarc et duni non scaturjre dicaiuus, qufuuadmoex ejus quoque persona esse a r b i t r a t n u r : secus, ac ei p r o p l e r i d e n t i i a i e m naiurse p e r -
sonarum quoque i d e n l i i a t e m poneremus, v c l p r o pter b a r u m d i f f e r e u l i a m , n a l u r a e l i a m discriingn induceremus; multo minimeque absolule posse, magis nos de le m i r a b i m u r , si c u m F i l i i n a l u r a m audis, deinde absoluium q u i d c u m p r o p r i e l a t e F i l i i eani inlelligas. sumplam, neque m i l Neque hoc adverlere potes n a l u r a m secundum se, communiterque t e r e , neqwe p r o d u c e r e , neque o m n i n o causam esse n i s i curu aliqua proprielate s u m a t u r , quas comrauniier lota pbilosopbia claniat
. :
personam constituat. alqae t e s t a l u r .
E l e n i m i n d i v i d u o r u m esse operationcs, '. D
Vecci in octavam. dcmonstralionera bujus, quod Spiritus saoctus s i l e x P a t r e F i l i o q u e , collectae s u r u e l i a m praeênles sanclorura iris, commentariis illustratai seotenliae, qua3 ostendunt ipsura esse q u a j i l a i e m essenliae P a et F i l i i : adhuc e i i a m suaveolcnliam, f r a g r a n l i a m , atque flalum. H i s auiem p r o x i m e a d j u a ximug alias scntenlias, quse i n e a m d e m c o t i c u r r u n t inlelligeDtiam, atque l a m Patremquara F i l i u m f o o tem csse S p i r i l u s , ibeologice d t c l a r a n l .
, , , . ' , . \ , .
571
PalanuB.
BESSARIONIS S. R. E. CARDINALIS
.
274
Praesenles scripto commendatae senlentiae, c o n substaniialiialein S p i r i l u s , q u a m babet ad Patrem et F i l i u m , quoad ejus fieri possit exemplis m a n i festanl. N o n enim et inveniri potest e x e m p l u m i n Deo u n d i q o e a p t u m , et congruens. Q u o n i a m vero aqua viva secundum gratiara, et operaiionem a p p e l l a t u r . Sptritus eanctiis, b u j u s aquae d i c i t u r fons et Pater, et F i l i u s , quandoque vero et ipse S p i dam missa fecit, quibusdam vero a b u t i t u r . A t q u e i t a eos q u i i n hac i n c i d e r i n t , clam ad suam pravam et pervcrsam sentenliam tradueereposse existimat. Nicani* Sane q u i d e m signiflcantconsubstantialilatcm S p i - r i t u s ad P a l r e m , e l F i l i u m bae sementiae, n o n lamen boc s o l u m ; v e r u m et ab ipsis esse, et procedere S p i r i t u m sancturo. Quod e n i m saltem ex Palre esse i n d i c e n t , tu quoque das atque concedis. Uoc auiem dalo> dicere n o n p o l e r i s q u i d s i t causae c u r eadem ad Patrem n o n modo consubetantialilatem,verum etiam ab ipso esse d e n o t e n t ; ad r a t i o n e m a u l e m F i l i i solam consubstaotialitatem d e c l a r e n t : p r a a e r t t m c u m n e q u e r e c i p r o c e n l u r i s u n o m i n a . V e r u m constet sane F i l i u s consubstantialis S p i r i t u i , forma vero, seu f r a g r a m i a , seu flalus ipsius m i n i m e d i c a t u r . Q u e m a d m o d u m i g i t u r , c u m audimus F i l i u m d i c i formam P a t r i s , v e l soaveolentiam, eea q u a l i t a l e m , non s o l u m eum esse consubslanlialem ipst, v e r u m et ab ipso
. .
, , * . , , , . \
r i t u s sanctus. Q u i autem isla dicta b l c p r o t u l i t , quse- .
'
.
*
, , . \ . , , >, , , * , ' , ,
. " , ,
, , * *
1
p r o v e n i r e i n t e H i g i m u s : i t a et Spiritura sanctum C , , ' ~ flaiura, fonnaro, r e d o l e n l i a m , et operafionem F i l i i d i c t u m esse p r o p t e r baec utraque e x i s l i i n a b i m u s . . , , ' ; , , Q u i d e n i m e s i , q u a m o b r e m eadem a l i l e r i n Patre ad F i l i u m e l S p i r i t u m , aliter i n F i l i o ad S p i r i t u m i n t e l l i g a n l u r (1)? t u vero et e o r u m q u & antea c o n esseras, o b l i i u s , rursua S p i r i t u m ais secundum si ista gratia non cst landem g r a l i a m aquam v i v a m divulsa, neque a p p e l l a r i , e t h u j u s aquie
. ' , , ,

F i l i u m esse f o n t e m . V e r u m Spiritus, i d enim Filio non emanabit?

\ccQt in
sejnncla ab essentia et persona c o n c e s s i s l i ; quonaro
;
4
pacto d i v i n a persona S p i r i t u s una c u m gralia ex
\.
6.
, , , , , , . p, \, , ad rationem Spiritus sancti d i c u n t n r : n o a n t i a m s i m i U l c r i i i l e H i g a n t u r : q\io eodein vocabulp u t i l u r Bessarion i n propugnalione ac dcfensione decimae inscriptionis Vecci. Nos lamen u l r o b i q u c i n ver* sione non verba, sod scnsum secuii sumus.
Pr&senles l i i t c r i s mandatae senieniise, i o quibus D Palres tbeologice a s s e r u n l , c u n c t is proprietates Patris n a l u r a l i i e r iransire ad F i l i u m ex eo n a t u m , collectae sunt h i c i n approbaiionem h t i j u s , quod S p i r i l u s sit p r o f i c i s c a t u r , ex F U i o , quemadmodura atqae profluat eliam gane et a P a l r e j u x t a tanlum, cl g i P a t r e m , et g e n i -
s e n l e m i a m sancii C y r i l l i . Si e n i m d i c e n d a r u m s e n l e n l i a r u m pnescripta paternilaipni F i l i u r a n o n ease q u i d e m veluti gnere a F i l i o exctpiunt, p e r s p i c u u m esi aique patct
( I ) Gnece , quae ista est oxbsereditatio, seu soriis p r i v a t i o u t eadcm a l i i e r i n Patre, a l i l e r i n F i l i o i n l e l l i g a n t u r . Quasi d i c a t , Quare privatis e l exhaercdalis F i l i u i n ea sorle, u l quae de ambobus, Palre, i n q u a m , c l F i l i o , s i m i l i t c r
873
APOI.OGIA I N S C R I P T I O N U M V E C C f .
271
, , \ .
t o r e m , a i S p i r i t u n i ex paterna substanlia emanan* tem, c t i a m ex non gcnerarite subslaiuia F i l i i emaiiare atque profluere.
.
> . , , , , ' \ . ' ,
Palamce.
Revera expers rationis et i m p r o d c n s esl i m p i e tas. C u m enim iste Veccus audit proprieiatcs Pat r i s n a l u r a l i t e r et essenlialiter i r a n s i r e ad F i l i u m , proprietales paternac hypostaseos, n o n aulem n a tura; o p i n a t u r . Ergo secundum suam p r a d e n t i a m , quam i n Iheologicis s c r i p l i o n i b u s t r u m l c n e l ac possidet, c u m i n The$aurU : Quomodo S p i i r i t n s F i l ' i ? P r o p r i e l a i e m Patris ac Filii deiferorum Panon c r i t babebit Deus, ae SpiriD . Cyrillus scribal
, , , ,
t o l a m babens eesentialem proprieiatem P a i r i s
lus, eritqae F i l i u s e t G e n i t o r , Palerque l u m i n u m , , - gignere, et producere babens, quo quid mag'S i i n ; , p i u m atque absurdius a u d i r i potesl ? Quod i d c m fere accidet ipsi e l i a m , cura a u d i e r i l sacrum D a ' , * mascenum, affirmanlem i n octavo Dogmaticorum, Omnia quaecunque babct P a l e r , babere el Spiiicot u m , excepla ralionc i n g e n i l i ; et G r o g o r i m n gnomenlo T h e o l o g u m , eos q u i ab iEgypto
scril entem i n orationc nd sancli, excepia filiasub-
, , . , ; , \ , ,
navigarant, Oinnia qua? sntit
F i l i i , esse quoquc S p i r i l u s
l i o n e . Rursus v e r o , quanlse est sluUilia*, ex slantia a u d i r e , e l ex F i l i i persona
opinari ? quasi
T e r o una sit i n Deo tanquam essenlia, i t a e l b y postasis. P r s t e r q u a m quod etiam non a n i m a d v e r t a t , qood c u m S p i r i t u s P a l r i s esse, e i ex Palre dicanegant c o m m u n e m esse F i l i o curo Palre p r o p r i e t a tem produciivam.
- -, t u r , q u i neganl F i l i o r a esse P a t r e m , s i m u l etiatn
.
, . \
Nicanu
Ne putcs i l l u m v i r u m d o c t u m , r e r u m iheologicar u m s i c r u d e m et i m p e r i l u m essc, u t p r o p r i e i a l c s h y posiaticas P a l r i s , etiam transire ad F i l i u m o p i u o t u r . A l l a m e n producere S p i r i i u n i sancium Paler habei, non quatcnus Paler est, qua c n i m lalis, r c f e r l u r ad F i l i u n i , sed qua p r o d u c l o r . Nomen auteni p r o d u ctoris non c s l byposialicum Palris : et propierea fieri potest, u t F i l i o c o n v e n i a i , s i quidem C y r i l l o c i e d c n d u m est, q u i de rebu ibeologicis m c l i u s qiiam nos disseruit. C u m enira d i x i s s c i : Ouuiia esl F i l i u s , quse e l Paier, eo solo cxcepio quod s i i Paier, po>te a
, fj , ' . , \
:
* , , , , c ' D .
s u b j o n g i l : i P r o p r i u m babens S p i r i l u n i sanclum q u i ex ipeo, ct i n i p s o insitus atque i n n a l u s e s l . N<v
, \ , , , \ , */. ' , , ,
que ista p u t a v i t secum pngnare, F i l i u m non esse Pat r e m , et ab ipso esse S p i r i l u m , n i m i r u m aliud rssr exislimans Patrera qua Pater cst, et a l i u d qua produc l o r . IlludqUe c o m m u n e esse F i l i o c u m Pairo. u i i n i m e posse : hoc vero maxiiue iHi convenirc. P o r n i autem a l i b i et magis c l a r u m boc faciens, non d i c i t en soio excepto, quod sit Pater, sed exc^plo solo gigncr'; videltcet, soluro generare, ac p a t e r n i l a t e m , non l a men producere excipiens. T u vero et conaris deqnaq u \i q u i d e m v i d e t u r simile q u i d c i p e r e n o s n e , an l e i p s u m , nescio, scntcntia dam D . C y r i l l i ,
, , *\ , . \ $ , ' 0 -
, ,. bnbere r e i proposita, m u l l u i u laiuen d i s s i m i l i i u d i : . uis i n sc c o n i i n c l . Pluriinuxu enitii inlcresi d i c e w ,
275
BESSARIONIS S. R . E. CARDINALIS
.
576

p r o p i i e l a l c m n a l u r a l e m alicujus habere a l i q u c m , , et ejus proprietales naturaliler ; i l l u d enim solum modo ad i d e u l i t a i e m subslanlias p e r l i u e t , hoc vero quasdam noiioi.cs pcrsonalcs communes esse s i g n i i i c a l ; naturaliter lanien quae s i n l , et essenlialiter, uc accidenli, c t quod esl pcr participalionem, d e l u r locus. Ulud ctiam nescio auleni omnia qux sunt Patris, essc filialione, S p i r i i u s , praetcr r a l i o i i c n i i n g e n i t i , et i l l u d c u r temere d i s p u l a l i o n i a te injecla s i n t .
, , . \ , , , ' ^ - \ , , . , , ; , ; , , , ; . \ , *
omnia FiJii esse quoque S p i r i l u s , excepta
E l e n i m nos pie q u i d e m ista i n l e l l i g i m u s : si v e r o aliquis non rccte scniiat dc mente s a n c l o r u m , v e l aJios c a l u m n i e i u r , ipse eit i n culpa. S i quis enim a d i m a l S p i r i t u i proprieiatem ingenilam P a i r i s , boc autem esl eum q u i sine causa s i t , causam a l i a r u m personarum cxsislere ; qualem cam proprictatem Palris amplius bypostaliipsi r e l i n q u e l ? iiemquo
si quis F i l i u m c u m S j i r i t u conferens, alque a l t e ruai cum altero, ritum solura c u m bolo comparans, S p i i n caelcris oinnibus esse F i l i u m n c g e l ,
# q u c , alque F i l i u n i e u m esse c r e d e n s ; quamnam a m p i i u s i p s i proprietateni byposiaticara imperliet? siquidem palernam non i m p e r t i e t ? Neque enim de Paire agebaiur, nequo c u m ipso comparalio facia esl : fac lanien c u m eo faclam esse; neque s i c i p s i ulla proprielas Patris r e l i n q u e t u r , c u m i n oniiiibus il j u x t a F i l i u m , eo exceplo, quod sit F i l i u e . Alque p r o i n d c cau&aius a Patre prorsus cxaisiat, fcicui o l F i l i u s . A t neque ullaoi p r o p r i c t a i c m F i l i i ipsi
, ' , , , , ; ; ' , -
t r i b u e t : Quam enini ? siquidem hsec esl proprielas C *. , byposlatica F i l i i , u l sit F i l i u s . Quain q u i d e m a S p i r i t u pracvenienles e x c i p i m u s . cum audimus, ex subslantia csse A d i l l u d aulera Filii, cx i l l i u s . , * , ) , avotav, , ;, .
quoque persona i m e l l i g e r e , non esse n i i r u m , saiis antea d i c l u m est. Quod vero a i t magnaj csse d e menliae n o u aniraadverlere,
/
quod c u m S p i r i t u s
P a t r i s esse, et ex Patre d i c a l u r , q u i Palrem esse F i l i u m ncgant, sioiul etiam neganl ipsi coramune ftssc cum Patrc producere ; foriassis v e l e l i a m s i b i sequalemamcnliam o b j i c i t , forsan etiain e t n i a j o r e m , q u o intelligens a b s u r d i t a l e m , lamen eam a d m i t t i t : p r o p l e r e a , quod S p i r i l u s F i l i i Spiritus esse d i c a Jur. Si c n i m S p i r i l u s j o x t a suam senlenliam i r i s , et cx Patre esse d i c i l u r , n e i n esse F i l i o Paq u i Palrem esee
' , . , "
F i i i u r a neganl, non t a n t u i n s i i n u l negaiu c o m m u c u m Patre v i m producendi, sed ionge luajorem i o c t i a m neganl Spiritura d i d F i l i i . Vel si banc ainenl i a m v i l a r e v o l u e r i t , i n aliaoi cidei;
, ,
, . . >. i l a affinnabil ea quce t o t i S c r i -
u l non dicat neque senliat S p i r i t u m esse F i l i i S p i r i l u m . A l q u c
ptura; sacrac c o u t r a r i a s i n i . Hunc i n m o d u m istain quoque rationera c o n f u U v i m u s , c u m m i i l t u m i n c o u sideraniiae i n se contioeal. Vecci Praesenles, quas l i u m esse p r o p r i u m in decimam. prodiderunl, asserucrum F i ti\r '.
Patres scripto
f ^ n t e n i i a s , i n quibus tbeologice
, , , ' , ;
Patri, u t p o t e , q u i ex ipsius licoat
esscnlia s i t , e l e x ipso esse, quippe p r o p r i u s ipsius cssenliae e x s i s l a l , h i c s u b j e c i m u s ; u t b i n c \olenti agnosccre S p i r i t u i n , ob c a m causara d i c i
277 ;
APOLOGIA W S C R I P T I O N U M , .
VECCL
278
, . p r o p r i u m esse F i l i i , proplerea quod ab ipsius essentia sit. E t r u r s u s , i i i c i r c o d i c i ex substantia F i l i i csse, quia talis substantiae p r o p r i u m b o n u m i p s e c o n s i a t . Qua? res indicat eliam consubslanlialilalem S p i r i t u s ad F i l i u m . S i enim secundum quamdam aliam consubs i a n l i a l i l a i i s r a l i o o c m , q u a l i s c s t i n t e r duo c o n s u b s l a n l i a l i a . i n quibus n o n est aJteruni per a l t e r u m , S p i r i l u s essel proprius F i l i i , et ex subalantia Filii etiaro fllius esset p r o p r i u s Spiritus sancti, et ex s u b slanlia S p i r i i u s : siquidcro ejusmodi consubslaulialtlas r e c i p r o c a l u r , quod ncmo sanctorum d i x i t , neque aliquis u n q u a m dicet, q u i i n i e r pios e l orlbodoxos ascribi v o l u e r h . E j u s m o d i atitem consubslantiali
" . ' , , , , ; , , ;. " ^ , ^ .
tas neque p r o p r i e est consubstanliaUtas, $ed ca quas , / ' , ^ a l t e r u m c u m altero conjungat, ulpote quod per * . * , . 0 , \, , ' , \ , . " , ,. P r o p r i : : s esl F i l u i s Patris, laiiquam ab ipso g e n i l u s ; s i m i l i l c r c t S p i r i l u s sanctus cst p r o p r i u s , quippc q u i ab ipso p r o c e d i t ; s i c u l et inagnus B a silius i n capiliCus adversus . E u n o m i u m scribem; a h : c Proprietatem Sptritus ad P a l r c n i i n l o l l i g o , q u o n i a m ex Patre p r o c c d i t . D i c i l u r a n t c m Sj>ir i i u s F i l i i , q u e n i a d m o d u m idem ipse Basilius, ht fieri oclavo capiie ad A m p l i i l o c b i u m , a f l i r n i a t ; quippo ipsi n a t u r a conjunctus s i t . N u l l o autcm modo se conjuncia cxsisiant. potcst. u t qiias nalura eadem s u n l , non ctiam i n l c r Caelerum, F i l i u s S p i r i i u s s a n r i i essc non d i c i t u r , ne S p i r i l u s sancltis Patcr esso v i d e a l u r ; quippe F i l i u s P a t r e m c u m oslonderet, cujus d i c e r e l i i r F i l i u s . V e r u m isie Yeccus , , ' . * \ , i p s u m , v e l ex ipso exsislal. Idque lii n a l u r a l i t e r atque subslantialiter subslanti quae b i c s u b j i c i i u r B a s i miniine consubslanprffterproplerea agnoscere, consubquae aperte i n d i c a t , ea qune teslabilur,
Magni senlenlia,
germana, fraternaque s u n t ,
tiali a d i c i . A d baec dicla s a n c t n r u m a l i a s ea addimus sententias, quae significant substanlia s i t . I H b i n c liceat S p i r i l m n quoque stanlialem Filio, Praeterea voleiili
esse F i l i u m consubstantialem P a l r i , quia cx ipsius ob eam causam esse q u i a ex ipsius
substaniia est. conneciunlnr,
c u m b i s aliae senlemise
q u d e c l a r a n l consubslanlialilalem S p i r i i u s ad P a i r e m , c t F i l i u m , quia ex Patre per F i l i n m ipse sit* Palamw.
, , , - , . , ' /
?
. "
; . 6 , , . .
* , D ex iis quas b i c s u b j c c i t , l i t l c r i s conscriplis s e n l c n l i i s , n i h i l v e r i c o l l i g i l . A l t a m e n c o a r g u i l u r e l a se . \ . . Non cur, . * ipso, cuni dicat p r o p i c r consubstaiilialitaiem S p i ritum d i c i F i l i i ; sic e u i m non e r i l e l cx b y p o onmiuin dixit, Spiriimn s l a s i ; continget c n i m u t a l l ^ a b a h c r o exsistat. Pro<nde uemo u n q u a m sanctum c x byposiasi cssc F i l i i , sed Palris.
Nicami.
* \ . , , , , , , 1
e s i salis l a n t u m a i t l r m a r c , v e r u m opus est
nccessilaiem quoque a d d c r e ; q u i d c n i m cst causav cura d i c i m u s S p i r i l u n i p r o p r i u m esse P a l r i s , n o n eodem c l i a m ex Patrc essc i n l c l l i g a m u s ? C u m vero a u d i m u s S p i r i t u m p r o p r i u m essc F i l i i , inodo i n t e r p r e l c m u r , tanquam c l c x F i l i o v i d c l i c e i
279
BESSARIONIS S. R. E . CARDINAL7S
MKJ
babeat essc ; sed sccundum aliam r a t i o n c m quam * . " ipse v e l u t i n somnis ad a r b i t r i u m fiugis. D i c l u m , > c n i m niagni B a s i l i i , qtiod adducis, n o b i s c u m p o . l i u s f a c i t ; e l i m p r u d e n s conlra te i l l u d affers. G u m \ e n i m unius alque ejusdem r e i , n i m i r u m bujus, , , \ , , , . , . , . , , , , \ , , , , , . * , , ' * , , , \ , , . . ' . , , , * . , , , , , , . , ' , \ & . , . * , ; , . " ' , , quod cst S p i n t u m sanctum n a t u r a c u m Patre F i lioque c o n j u n g i , demonslraliones r e q u i r a t d o c i o r , i l l u d quod esl c x Palre procedere et i l l u d F i l i i d i c i atque essc, p r o d u c i t , ad idem p e r t i n e r e , atque H e r a valere, e l arabo e x i s l i m a n s : cujus enira d i n t u r S p i r i i u s , ab eo sane e l s p i r a t u r . T u vero a b s u r d u m , quod s e q u i l u r , et i l l u d q u o d necessario r e c i p r o c a l u r , eslque tuis dictis consentaneum, c u m aublerfugere c o n e r i s , e i i a m s i valde n o l i s , a d v e r sariis p a i r o c i n a r i s . N o n c n i m , i n q n i s , F i l i u s d i c i t u r S p i r i l u s s a n c l i , ne S p i r i t u s Pater ipsius esse v i d c a t u r : e l i a m t u ipse concedens r e l a l i v a r e c i p r o c a r i . q u e m a d m o d u m et notueri S p i r i t u s , c u m sit r e l a l i v u m , u l e t i a m l u velis nolis fateberis, ad spirantem iniertur, ab eoque s p i r a l u r , cujus et d i c i t u r S p i r i l u s . Existimas autem c u m ex substanlia F i l i i esse S p i r i h i m d i c i m u s , e l i a m ex persona i l l i u s esse rainimc fateri nos cogi : e l ad boc p r o b a n d u m , ncscio unde absurdtim a l i q u o d videris c o l l i g e r e . S i o enim inquis : A l l e r ab altero e r i t ; tanquara videlicet fieri possit, u t et F i l i u s ex s u b s l a n l i a S p i r i l u s , e t p r o p l e r e a e t i a m ex ipsius h y postasi d i c a t u r ; quantura ego conjectura perspicio, ct ex t u a rcente i n t e l l i g o ; n i h i l e n i m ipee dcclaras. g n r o e n t u m : siquidem n u n q u a i n uspiam reperies, non i n s a c r i s L i l l c r i s , u o n apud doclores, F i l i u m , vel P a t r e m , q u i ex subslantia S p i r i t u s d i c a n l u r : quia n i m i r u m neqne ex byposlasi i l l i u s s i n t . A t si polam c o n s u h s l a i u i a l i i a l e m , u l v o s v u l t i s , haec v o x , Ex subslanlia, inquam,.esse F i l i i , vel Patris s i g n i f i c a r e t ; n i l o b s t a r e l , q u o m i n u s boc eliam dc i l l i s d i c e r e t u r . Quod si nemo s a n c l o r u n i ex hypostasi F i l i i essc S p i r i t u m d i x i t , a l ex F i l i o esse c l a F i l i o exsistere fassi sunt. Qua? verba inaxime exsistculiam S p i r i t u s significant. Occidentales aulem Patres a t qae doclores eliam ex F i l i o procedere a f f i r m a m . E x F t l i o autem c u m audis, n i personam F i l i i i n l e l l e x e r i s , m i r u m sane s i t . A l i o q u i n l u n e q u e e x hyposlasi scnus, e i is fere scmel, i n suis o r a t i o n i b u s dixisset S p i r i i u m ex paierna bypostasi procedere. Yerum x Paire oudiens, c u j u s r e i plcna est omnis S c r i p l u r a , cuncia alia p r i u s q u a m byposlasim Patris i n t e l l i g c r e s , quam plane p u e r i l i s sunt ista m e n t i s . U i e r i g i i u r v e s t r u m , l u n e , an Veccus, n i b i l sani c o l l i g a t , r a t i o n e ipsa satis demonstratum est. Vecci in undecimam. \
A l q u i hoc idem noslrae senleiiliae magnum e s l a r - Q -
P a l r i s , diceres essc S p i r h u r a , xiisi Gregorius N y s - D , . , , , . , .
Quoniam q u i d a m , c u m a u d i u n t , S p i r i l u m s a n e t u m cx snbstantia esse F i l H , a l i u d a i u n t esse ex f u b s t a n t i a , et aliud ex pcrsona, c u m perspicere nou valeal, nomcn F i l i i byposiaticnm cssc nomen, el (\u\ d i c i l , ex substanlia F i l i i , t o l u m signilicat
, , \ , , \ , ,
81
APOLOGIA INSCRlPTIOiNUM VECCI.

lem;
2*2
F i l i u m ; n i m i r u m subslaiUiam subsisiemiam babeuad suaiu absurdani o p i n i o n e m egregie c o a r gueodam et confutandam collecta: suut praesentes a sanclis i n scriptis relietae seiitentiac, qua? h t d i c a n t cx substanlia P a l r i s F i l i u m g i g n i ; concesso e u i m unara esse generalionem F i l i i ex P a l r e ; q u i fieri potest, u t i l l u d ex aubstanlia, e l i l l u d cx byposlasi i n l e r se differant? nisi quis manifeste bJaspbemans dicere v e l i t , aliam esse generaiionem F i l i i ex s u b stantia P a t r i s , aliam ex hyposiasi. A d baec dicia i n approbalionem bujus intelligenliae addimus alia quae d e n o t a n l perfeclam s u b s t a u t i a m , p e r f e c t u m que Dcum d i c i P a t r e m , et perfeclam s u b s l a n l i a m F i l i u m , alque saacttim. perfectam snbslaitliam Spiiitum
, , . , , ; , ' . 0 , , , , . .
Palamce. Gum a l i q u i d ex una s u b s l a m i a , c t hyposla>i h a b e i , ex illa quoquo cx constat, q u o d ab i l l a subslantia n a i u r a l i t e r q u o modocunque exsislentiam hypostasi eani h a b e t . E t coirlra : Quod c n i m
" , , . , \ . , , , , ' . \ , , ' , . \ \ ', * , . , ' . * , ', ' , ' . , , \ , . ' \ , , \ .' , , , * , * .
illa bypostasi est, etiara ex i l l a substanlia e x s i s l i i . A t v e r o , e u m a l i q u i d u n i u s q u i d e m est substantiac, n u l t i u s autem bypostaseos, sed p l u r i u m , quod r x illa una substaoiia, n o n etiam ex reliquis personis, sed ex una aliqua i l l a r u m est. Quoniam i g i i u r s n preroa atque coleoda nostra T r i n i t a s una constat n a l u r a i n tribus hyposlasibtrs, non omne quod ex subsianlia hypostaeiro habet, ex r e l i q u i s personis exsistit, sed ex nna aliqua i l l a r u m , paterna v i d e l : i g i t u r et ex alia, sed a sola, siquidem ex una : i d que patet i n b o m i n i b u s : unusquisque enim nos l r u m ex Adami substaniia est, nou amplius a u l e m et ex persona i i l i u s ; q u i a una esl b o m i n u m sub~ s l a n i i a , mulUc personae. Gum auleni a p r i n c i p i o una subslantia et persona humana c o n s t a r e l ; ex una eademque v i r i l i substanlia et persona A d a m : productus est C a i n . A t vcro duobus bominibus, secunduin personasin rerura natura jim c o u s t i i u t i s , Enocb ex substantia q u i d e m A d a m i , n o n autem et ex sua persona, sed ex persona soliusCain c o n s l a bal. Ilaque iste Veccus boc loco asseverans, etiam ex persona F i l i i esse S p i r i l u m , siquidem, u l asser u n t i b e o l o g i , esl ex n a l u r a ; o s t e n d i l se i n ea esse s u b s l a n i i a m , sic et personaro, F i l i u m vel P a l r e m penilus rejiciens m i s e r , et p r x t e r e a ex solo F i l i o exsislere d i v i n u m S p i r i l u m docens. Quin etiam ex sententiis quibus perfeclam substantiam esse Pai r e m , et perfeclam substamiam F i l i u m , alque s i n i i l i t e r S p i r i t u m sancium sacri Ibeologi o s i e n d u n l ; non unicam et indifferentem ac differentiam Sapientis i r i u r a personarum observaro agnoscit substauliaro, sed m u h i t u d i n e r a quamdam ipbius, conalur. injprudenler Nicceni.
. , ' , Q cet. U t e n i m ab tlla non s i t , fieri nou poiest. Nou
* D senteitlia, u t o p i n e i u r , unarn esse i n Deo, lanquam
! -
Quam valde convenicntia exempla i n ibeologiara i m r o d u c i i i s l l d profecto vobis causa exstat erro-,
283
2^4 B E S S A R I O N I S S. R E . C A R D I N A L I S r i s , q u o n i a m de d i v i n i s b u m a n a sapili9, e l q u a , , : hic sunl j u x t a i d o m n e , quod i lciiigi p o l e s l , eo

t
Iransferlis. A l enini
cavendura ne s i t nefas talia Deilalis praner
de illa incffabili T r i n i t a l c s c n l i r e ; oporlet c n i n i liam u u i i a l e m , alquc singulare T r i i t i t a l e i u personarum ipsi s e r v a r e ; non a u l e m i n i r i n o s d c o s i n c u r r e r e . Quod vos istis r a i i o n i b u s asiruiii. Non e n i m v e l u l i ires bomincs, c o m m u iicm suam * u b s l a n l i a m , l i u m a n i l a l e m i i u e r s e c o m n i u n i c a i i i , sic eiiam divinsc p e r s o n T r i n i t a l i s d i viuam essenliam p a r t i c i p a n l ; scd i l l o r u m q u i d e m eadem est non n u n i e r o , sed specic crosanctu: a u l e m T r i n i l a i i bumanitas; i d c i r c o eliain tres nuniero conslant homines. Sacadem n n m e r o est d i vina csseinia, e l unus s u i i i numero D e u s ; et ipsa q u i d c m i u d i v i n i s personis subsislit, esiquc u n u m bubsisiens cum singulis pcisonis. Humanitas a u l e m ncque est subsislens i u p a r l i c u l a r i b u s k o m i n i b u s , neque unum subsislcns cum siogulis i n d i v i d u i s c o n s t i i u i i . E x q u o fit u l quod ex subslanlia l i o r u m esl, uon e l i a m ex persona o n i n i u m s i t . E l e n i m C a i n , cuni ex subslaniia, seu n a l u r a s i l A d a m i , a l quc Abelis, ex A d a m i quidem nalura cum s i t , cliain ex i l l i u s persona foret : non quia ex ipsius subslanlia s i t , sed q u o n i a m ofnnino ex ipsius p e r sona est, c u m ipsum naclus f u c r i t suam causam. Ex subslantia vero Abelis conslans, uon e l i a m ex ipsius persona e s l ; s i q u i d c m Abelis persona n o n n u m e r o , sed solummodo specie subslantiam c u m Adamo p a r i i c i p a l . Neque vcro subsislentcm i n se habei suam s u b s i a n l i a m , neque unura subsistens cum sua persona c o n s i i l u i l . Q u o d a u t e m ex Patris c l F i l i i est substautia, n i b i l obslal q u o m i n u s c t cx persona i l l o r u m s i l . Q u i n etiam m a x i m e est u e cessarium, c u m hsec substanlia P a l r i ac F i l i o , non t a n i u m specie secundum h o m m u m e x e m p l u m , sed cadcm n u m e r o , alque c o m m u n i s exsisial. Et i n ipsis p r a i e r e a d i v i n i s hyposiasibus, p a t e r n i i a i e , i n q u a n i , e l i i l i a l i o n e subsistat. Ncscio i g i t u r q u i d sibi v c l i n l exempla i.sla d i s c r e p a n l i a ; v e l q u i d ex ipsis aliquis concludere q u e a i ? A t forlassis lalis est auimus, q u i seniel conceriare c o n s i i l u e r i t ; ct perspicuis evideulibusque rcbus adversalur, e l a vcritalc a b h o r r e l ; u l c l i a m i n pracrupla b o r r c n d a que saxa praeeipitare sese non exiimescat, d u m modo iis noccre se c r e d a i , quos sibi adversarios a r b i l r a i u r ; qualis esl c l praesens arguineniatio, quibus boc ia loco a g i l , aperie i u t e r n a r i u m n u i i u T i n n d e o r u m decidens. Is auiein et suum ipsius c r i m e u aliis ascribere n o u ei ubescit. E t i l l i sane, q u i aniea S p i r i t u m saocium iiupugnabanl, c u m ex Palre vel F i l i o ipsum esse a u d i r e n t , i l i u d q u i d e m <\\ hyposiasi a i h n i l l e b a n t : at cx n a i u r a ipsoium <'sê, hoc vero aspernabanlur. Nunc allerum isl;id b; 11 u cuiu eo g e r u n i , cum i l l u d sane ex subsiantia laudcnt, ac probent, i l l u d ex byposlasi respuant. Ua nunquain i n l e r n i i l l i t liostis Ecclosiai scamlala exciiare : quae q u i d e m necesse est e v e n i r e , heu l a n i c n i l l u i n , cx quo p r o v e n i u n t l Quanquam iJlis
^, . , , . , '.' , \ \ . \ , \ * * ; , * . \ " , '
, , ' " , " ' * . , . , ^, . , , ' , , \ , . ' , \ , . * ; '
, , ^, | ' , , . . , , , , , ,. , .
& / <
$8
APOLOGiA INSCl I P T I O N U M V E C C I .
i
286
, ' ! ; , * , , , , , , ; . '. , , , \ , * , , ; , , , , , . . , , , . , , , , , . .
1
qutdem dicta
qusedam, quse ex d i v i n i s personis
babeant, n o n t a i n e n , e l ex substantia i n t c s i i m o n i u m adducere valenttbus, furte aliqua venia danda e r a l , seu potius vestigium veniae. A t vero istis ex subslantia quidem esse concedentibus, ex personis aulem n e g n n i i b u s , q u a r u m eamdem n u m e r o s u b sianliam f a l c n t u r , quaenam e r i t excusatio? I t a l u n t a se ipsis, t u m a v e r i i a l e p l u r i m u m dissidcnt a t qne discordant. Vecci in duodecimam. Quoninm s u n l n o n n u l l i , q u i temere dicere a u dcant, emanare S p i r i l u m ex F i l i o , ac proceder^, c i eluccre, atque esse n o n snbslaniialiter, e l p c r m o d u m s u b s h l c n d i ipsum esse a F i l i o ; sed a b i p s o donorum spirilaliura divisionem amentiie signiflcare. I n collecue sunt confutationem cjusmodi
prasentes l i l l c r i s consecralae sentenlia?, quae F i l i n m ex Patre emanare, e l elucere, aique esse plane o s t c n d u n l . Non enim certe dicet aliquis dona, scd non F i l i u m essc, q u i s u b s l a n l i a l i l e r a Patrc, et p c r m o d u m subsistcudi emanet, eluccal aique e x s i s l a l . PalamcB. Quod per n i o d u m g c n e r a l i o n i s , seu proccssionis ab aliquo exsislit, ab eo quoque procedere, ac m i l i i , alque eluccre d i c i l u r , quandoquidem l u m e n exstat, et quaecunque alia his s i t n i l i a . N o n l a m c n o m n e q u o d p r o c e d i i , seu m i l l i i u r , seu clucet ab a l i q u o , ab ipso quoque p c r iiiodum generalionis vel processionis cotislal, aique i n propria persona exsislit. Isie a u t c m , q u i bas iascripliones c o m p o suit, cos q u i pic p r u d c n t e r q u e s e m i u n l , audaciaa alquc i t i n e r i l a l i s irapietatcm. Nicceni. Necessilalem quoque aOcras, p r o p i e r quam i n F i l i i et S p i r i l u s ex P a l r e proccssu isla n o m i n a p c r m o d u m g c n c r a t i o n i s seu processionis procedere, e l emanare, vel s c a l u r i r e , caeieraque idein i n l e r se valenl; i n p r o d u c l i o n e auleui S p i r i t u s ex Filio cmanare, et i d gcnus r c l i q u a , n o n i d c m s u n i c u m procedere. VeJ exponas rationem c u r quod p r o c c d i t , c t i a m emanat, non tamcn e l c o n t r a ? N o n aulenv i l a s i m p l i c i t e r c o u c l u d a s , quod p r o b a n d u m est, gratis ab auditoribus l i b i concedi poslulans. S i n auleni t u n i b i l probando, t a u t u m d i c e n d o , praeclar u m a l i q u i d facere tc existimas, dicemus etiara nos iia s i m p l i c i i e r c o r u m c o n l r a r i a , quae l u asseris. F o r i e c i i a m majorera nobis praestabunt l i d e m , quatenus dicemus et inelius. E i c n i n i i n c r c a l u r i s id forsan i n v e n i e i u r , quod ab aliquo m i t l i l u r , v e l p r o c e d i t , veJ e m a n a l , scu s c a t u r i t , u l n o n etiam ab ipso exsislentiam b a b e a i ; i n q u i b u s a l i u d est esse, c t aliud m i t l i . Quanquam e l i a m neque ipsis rcbus creaiis universe, alque per o m n i a i d n o m i n u m c o n g r u i t . Quod enira ex aliquo emanat, alque nislar
;
accusai, cum ipsc s i l audax ad
, ' , , , .
r
H ,
/;
. 1 * , , , -. \ ' , , , , , * , . . , , \ , " . \ , , ; * , , :
fonlis
scatel, u i n o n eliaiu
ab ipso s i t ,
nescio quomodo d i x c r i m . A l vero i n sanclissima T r i u i a i e , u b i s c a i u r i r e , c l proflcisci, aique p r o c e -
BESSARIONIS
S. R . E . C A R D I N A L I S
288
d e r e , adbuc autem et m i l i i u n a m r e m aignificant, ; . licet quandoque ralioue d i f f e r a n t ; quae r a i i o j?st quoque eo proexu l quod ab a l i q u o habet cssc, ab eo
' , ; , , \ . affert. N i m i r u m sibi germanis, et anic?
Cuat, quod autem p r o t t u i t , non e i i a m ab

neijue
g i s u t ? Ergo neque ista r a l i o r e c i e a te dicta e s l ,
a l i q u i d q u o d sanuni alque eolidum s i i , v e i necessarium
cedcntibus rationibu6 respondel e l aequalem i l l i s , atque s i b i ipsi i m b e c i l l i t a l e m ac v a n i l a l e n i t e s l a l u r .
MONITUM.
Bessarion c a r d i n a l i s , visis i n s c r i p l i o n i b u s patriarcbce Yecci et ineplissima c o m r a eas
|
confutalione miserat
G r e g o r i i Palamae, aliam ipse confutationem adversus Palamam tuendo Yeccum Graece composuit. Quae o m n i a , u t manifesta l i e r e n t d o c t i s , tpsemet L a t i n a r e d d i d i t . Orationem quoque Graecam, quam Lascari P b i l a n t b r o p i n o L a l i n e v e r t i t . Epislolara i t e m e x h o r l a i o r i a m , creatus j a i n essel Pelro A r c u d i o , ipse quoque eadem Graeca Bessarionia L a t i n a v i i i o amanuensis m u l t i s tnendis scatent, u t videre est palriarcha Conslanli-
opolitanus G r a c e s c r i p l a m ad omnes G r a c o s i n L a t i n u m t r a n s t u l i t . Quae L a t i n a versio c u i n m i n i m e nola fecit. E t quoniam L a t i n a Bessarionis Y a t i c a n a , A r c u d i u a vero ad i n bibliotbeca
majorem c l a r i t a t e m quasi v e r b a i i m ea c o n v e r l i l ; quidam u l r a q u e typis csse cudenda censuerunt. Hoc i i a q u e n o n te lateat, benigne L e c l o r .
BESSARIONIS
D E F E N S I O N E S RECTl C A T H O L I C I Q U E D O G M A T I S
VIDELICET
LATINOROM,
DE
PROCESSIONE
S P I R I T U S SANCTl C O N T R A
CBJECE LATINEQUE
s
HJERETICUM
EUM
i n l
ILLUD
IMPUGNANTEM
PER
u a m
EDITJE.
i\>st cortcilium Lugduneiise, tempore G r e g o r i i c c l c b r a l u m , i n quo per suos oratores G r a c i u n i l i f u e r u n t Ecclesiae Romanas: S p i r i t u m q u e sanctum ex Palre et F i l i o procedere professi s u n l , p r o u t Ecclesia calholica credit et p r o f l l e t u r : quidam p a i r i a r c b a Conetantinopolitanus nomine Y e c c u s , b u i c veritatiadhairensadimpugnalionemadversarioram, q u o r o n i adbuc magnus exslabal n u m e r u s , o m n i u m Graecorum facientes d o c l o r a m v o l u m i n a magno sludio r e i n u n u m collegit, et alSquibus per c u m *olvens, cunclas eorum a u c l o r i l a l e s ad banc r e m l i l u l i s pnEpositis, p r o u l cx c o n i i n u a contentione, quae l u n c f i e b a i , v i d e b a m r necessarium esse, u t puta quod S p i r l l u s sanclus s i l ex Patre e l F i l i o : quod ex Patre pcr F i l i u m , quod i m m e d i a t e ex Patre, *i sic de similibus. Unicuique diversoruni borum Tum varias doctorum auclorilales
entionem
declarans, e l a u c t o r i t a t u m i n modo quod sibi erat p r o -
t e l l i g e n l i a m o p l i m e boc
posituin concludena. Post Yeccum praediclum n o n * n u l d i s a n i i i s q u i d a m apud Graecos Gregorius n o m i n e , - cognomine

a
Palamas,
de quo
magna
exisiimalio buiic
P
e n
u d
Graecos f u i i ,
v e r i l a t i calbolicae circa
a r l i c u l u m c o n t r a r i u s , et hostis apertus, pancis v o l s
omnem Yecci prsedicli laborem enenrare, a r prologisque ejus conlradixit : non eam volens quam aiicloritales proposilas,
e r a
gumenlis probare
i l , e
dicebat, sed longe a l i a m i n t e n t i o n e m babere. ,

s i v
Q
a i
u a e
fuissent, toius labor patriarcbas praeI n . Iiac tamen opinione muUis permanserum. Cum aulem hoc
d i c t i
evanuissei.
s
howines
iriusque opus ad inanus m e i Bessarionis S. R . E . arcbiepiscopi N i c a j n i , pervenisset,

a
t i l u l o - Q ' d i n a l i i episcopi T u s c u l a n i , l u n c i i o l u l i , u t e l coromunem p a l e r e u l u r , et p r o convicto,

a b
n o n passus s u m , nec aequo doclores c a l u m n i a i n atque profligato falso pa-
a d a p t a v i t ; probans
per eas quod s i b i p r o p o s i t u m sanctum esse
c r a t : v e r b i g r a l i a , i n p r i m o capilulo a d d u c i l a u c i o r h a t e s , quibus p r o b a t u r S p i r i l u m c i i a m ex F i l i o ; aliasdeinde probantes e x P a t r e esse pcr FHium ; d e m u m ad demonslrandum i d e m esse i l i c e r e r x Paire et F i l i o , atque ex Patre per F i l i i i m , u l i n s t r u a l nos, c u m audirous d o c t o r e s G n e cos S p i r i l w n sanctum ex Patre per F i l i u m tbeologantes idem i n i e l l i g e r e n o s d e b e r e , ac s i a u d i r e m u s ex Palre et F i l i o eos d i c e n l e s ; alias auctoritates in E t huic t i t u l o , c x t e r i s q u e prseposuit, a d d u c i t sequivalentiam i s l a r u m praepositionum iheologia signiGcantes. oxnnibus quoddam a r g u m e n l u m suum
aliquibue bic
sapieniissimus v i r Yeccus
l r i a r c h a p u t a r e l u r . Quare contra Palaraam et ejus f^cosasel apparentes contradictiones me opposui, probans p r o posse auclorilates producias i l l a m i n t e n l i o n e n i habere quam Veccus sapienlissime d i c i i ;
n
quana Palamas calumniose ouincs
e x p o n i t . Quo prse-
supposito
auctoritates optime faciunt ad
proposiiam r e m , et verkas per omnia luce c l a r i u a apparel i n l u e n t i b u s . P r o p o n u u l u r i g i i u r p r i m u m argumcnta sive ca pfologi Y e c c i , deinde nostne Palamac ad dcfensioiKS
i
conlradicliones, demum
283 quibus Veccum dtsfendcntes
190 A P O L O G I A LNSCH V E C C l : atque l a r g i l u r . i i t vero, q u i Laliaos s e q u u n l u r , tePalama? caviilationes , m u l e n l i a quadam per F i l i u m et cx F i l i o beneplaciti et v o l u n t a t i s , aique cx turam, sed non Spiritum saactum pulantes essenliam babcre, opus e u m esse nccessitatecrea* diviaae naturnc f r a c t u m im-5ie
aperiiiius, et eas pro possc enervamus, si n-cie e l sufficiealer aliorutu s i l j i t d i c i u m . Vecci primum argumentum. Filio YariiE diTersorum d o c i o r u m auclorttales collerue, quibus p r o b a l u r S p i r i l u s sanctus e t i a m cx esse. Aliac quoque post cas hoc r u n t u r ad d e m o n s i r a n d u m F i l i u m eumdem per scilicet et Sp r i l u m per F i i i u i n ex Patre. Gamque in voluminc infe-
asscrunt. Sacer e a i a i Damascenus i n q u i t ; Opus d i vinse v o l u n t a i i s creatura est, scd non d i v i i i i l a l i s , absU. E l rarsus npn v o l u a t a l i s , sed diviaae aaturje lam geaeratio, quam processio.isi, quae ante saccula c l scmpherna esi.
tiicani tlefemio*
S p i r i t u m sancltim esse i l i ex F r i i o , hae per probandam, esse denionstreiiC, aii
acqaivalentiam l i a r u m pneposHionum
e x , alise deinceps i n f e r u n l u r d t i -
c t o r u i n auclorilatcs, quibus b a r u m praeposilionum sequivalenlia d e m o n s l r a t u r . Palamw posiliones, per et ex conlradiciio neque divisionem ullain, ]
Strenuus isle v i r ad eas q u i d e m
aucloriiates,
q u * ex F i l i o esso et per F i l i a i a ex Palre procedere S p i r i t u m sanclum affinnaat. quodqao ex iis c o l l i g i l u r , m i a i m e coatra ipse poicst. Qao e n i m pacio ad l a n l a m tam d i l u c i d a t n v c h t a l e m ? aequivalcmia: vero b a r u m p r e p o s i i i o n u m t pcr e l ex
t
C u m i n theologia i n v i c c m aequivaleaal e;c neque differenliam sanclae T i i n i t a t i s signiflcanl,
ncque bea<\
ncquc ulla cuia raiioae i a l u e r e t , e l c o m u i o e l i i s ac malediciis adversarium p r o a e q u l l u r , p u l a t se o p e n t p r e l i u i n facere, cum perverse alque i i n p i e saacto r u a i aientem exposuisse, eoruinque dicta de bis r a l i o u e u i reddcro aequeat, pulatque aggrebanc gasse v i r u m bunc s a p i e n i e m c a l u m n i a t u r , ipse veru prscposilionein per, etbi t i i i i o n e m , imniulabililateiTi, i d e a l i l a t e m q a e v o l u u t a i i s i n sancia T r i n i i a t e s i g a i ficel, cum i n tbeolugia i l l i prdcpositioai ex acquiva secundum Spiritns mu lcre dtgnoscatur, non posê quempiam boc sigaificatum eanri accipere etiara de sancii proccssioae ex Uta ratione e l i a m uos Pairc i d iiiteliigere,
aed u n i o n e m et i m m u l a b i l i t a l e m , secundmu n a l u r a m v i d c l i c e t . e t v o l u n l a l e m cjus. I l i n c e n i m sane ostfinditur uis sancius uttius ejasdemque liic n a i u m poicniia, sanclorum dicu operationis et v o l u n t a i i s Paler, e i F i l i u s , e i S p i r i esse. Qui v c r o i u m p s i t atqne i n s c r i p s i t , d i v i n a r u m personarum per ejusceiuodi p r a i ostenderc , et
diflfereoiiam niale impieque quod a duabus
posiiioQum asquivaleniiaai coaaiur
p e r s o n i s , et ab u l r a q u e earum babcal. D i l u c i d u i n bene ac aggregavit pie se aique
uiia i r i i m i d i v i n a r u m personarara, S p i r i i u s videlicel sanclufl, differenter essentiam i g i i u r e$t sancloruin seateiuias babere; sed ab eo, q u i illas sic
pcr F i l i u m / v e l
sed d U t i a -
ctionera ac divisionein inagis iaducere, o p p o s i l i u nemque et discordiam. Quud cx praedictis ipsc i i . telligere v i d e l u r ; irao vero quam aperlissime asseiit, per boc omites nos v t l l e ex duabus personis Patre Filioque S p i r i t a m sanctutn es&eniiaiu differeaicr babcre neacio unde vel a quo boc v e r b a m differ e n l c r d i c i audicns. Ita nos putat ibeoJogiae expcries : fortassis a u i e m et ipse hoc s e n l i t , ex Pairo per F i l i u m asserens raanduiu creatum fuis*e ; m c eaini u l l a m ceruo nccessitaiem personarum tem c u r de creaturu (hoc pudet q u i d e m , per, q u i v a l e n s , ex i d e a l i l a t e m signiUcci : lainen osieddens disCreiionem uiscreiioaem. professionem Neqae e n m e a i m acque ipse n^gabil), dc S p i r i t u vero d i v e r s i l a et omniao Filium contra se raagai Basilii l e s i i m o n i u m a f f e r r e : voceia cani per p r i n c i p a l i s cau*e habere. A i noa ex duabus quidem personis P a i n - , ac Ftlio S p i r i i u a i sanctum cxsisieatiani d i c i m u s opealtquid et i n d i v i d u u i n ncbabere, e l i o l o curde c o n i i i e m u r . N i b i l c n i m r a l u r , nisi i n quantua) boc hit. l u quautraai auteai
cooscripsit, male aique i m p i e accipi. Qaod aulem ejusaiodi, per, p r a p o s i l i o unionem , et omnino i a i m u i a b i b l a l e m signiQcet, atquivalet, divinus quando sciltcel i s l i , ex
t
Maximus
quam
aperlissi. e
o s l e n d i l , c u m ad M a r i a u m s c r i b i t de (quibusdam diceulibus e t F i l i o S p i r i t u a i esse. A i t etentm, quod nou facerenl F i l i u r a c a u s a m . u a a m e n i n i n o v c r a u l F i l i i e l S p i r i i u s sancti causam, Pairein v i d c l i c e t , esse, sed u l per ipsum prodire ostcadereai, e i pCr banc p r a p o b i l i o n e m conjunclionem imtnulabiliutcm teccum p r o b a r e n l . Ex isium infidelilcr substauiiai et iis i g i l u r palct
atque impic cjusniodi conjunclioneni c i i i n n i u Babilium a u d i i ,
dicla accipere. N o n e n i m
l a b d t l a t e m , sed peroaaruiii d i f l e m i l i a m c\ iis a d dueere c o n a t u r , neque magnuai q u i q u a d a m i n parte ad A m p b i l o c b i u m , quud Paier, i i i q u i t , per F i l i u m creet, neque iiupet fcciam P.uns creatioaem &igaiQcat,aeque supervacuaai e n c r v e a i que F i i i i o p c r a i i o i i e n i o s i e a d i l , sed uaiuaem s i g a i l i c i i Y o b i n t a l i s : iiaque w x i n i l u r ad cQicieaieia i&ta per F i l i u r n prtaia: nonsuQuod pnncipalis.iue cau&e confcssioaem b a b e t : causaiu iaveaieadaio.
ejusmodi Palcr e i F i l i u s u t P a i r i s , i(a e l
duo s u a i ; a l diffefemer ex iis procedcre, hoc quaquani concedeuius. Siquidem F i l i i operatioaeni
i g i i u r asserit per F i l i u t n , e i ex F i l i o S p i r i t u m sccutidum leutpuralein mibsionum p r o d i r e , eamdem Patris c l F i l t i voliiai;tcui p c r o p l i m e p r o b a t ; bona e n i a i Palris ti F i l i i v o l u i t l a i c , cudera quoque cooperanle S p . n i u , diûis Uotainibus S p i r i l u s sanclus .. G K . CLXl. doaalar
a a l u r a l e m , sanclos a u d i m u f d i -
ccntes S p i r i t u m sanctum esse. Uaam aulem o p e r a tioacai P a i r i s et F i l t i esse p r x c i p u e credimus, ntei e i i s c u m ex Patre, e l F i l i o , e i S p n i t u , vel t i Paire per F i i i u a i i n S p i r i l u d i c i l m a n d u a i 10 suîslere;
fcESSARIONIS
non ex t r i b u s solis personis atserat e f f i c i ; boc enim potius d i v i n a e r i t natura et p u l a b i i u r a nobis, u t i q o e f a l e r e t u r , sed e l i a m differenter ex t r i b u s : quod si m i r o l u r quo paclo hac praepositione per rofuntatis unitatem et i d e n l i t a t e m repraescnlanle, nos per eam F i l i u m esse causam exsistentiae S p i r i tus sancti velle d e m o n s t r a r e : p r i r a u m semetipsum i u i r e t n r , q u o m o d o p e r F i l i u m fleri dicens m u n d u r o , d e i n d e e u m causam p u t e l p r o d u c i i o n i s Iianc praeposiuonem roundi,per o s t e n d i ; v e l dicat n o n esse quod c u r t eadem, per, etiam subslamia i d e n t i t a t e m r e praesenlet? Quippe cura bcati M a x i m i senlentia, subquam ipse p r o se a t t u l i t , potius doceal i d e n l t t a i e m subslantiae : U t e n i m , i n q u i t , con}unctionem tem v o l u j i l a t i s , per osteuderel, stantiae ostendal, quanquam et si solum i d e o l i i a n i h i l etiam sic absurdi sequerelur, c u m eadein r e s , et essentia, c t volunlas de Deo d i c a l a r . Hanc e n i m poteutiam sirapliciorem sublioiioremque oninibus esse, nemo vero poteniiam est q u i ignoret. Unamquaxnque
catisain e n t i u m F i l i u m , et raalo m a l u m c u r r e i . Affert quoque d i v i n i M a x i m i t e s l i m o o i u m , m i n i m e ad p r o p o s i l u m f a c i t . E l nos enira f a t e m u r hanc p r a p o s i l i o n e m , per, e l u n i t a t e m , et i m m u t a bililalem substanti Patris ac Filii signiftcare:
%
tanio ad p l u r a se babere quanto s i m p l i c i o r et s u b l i m i o r s i t , oranibas palam est. Quare Det quoque volunlatem ad F i l i u t n ,
0
novimus etenim per banc d i c l i o n c m , per o r d i n e m qucmdam et respecium ejus, dc quo haec d i c i t u r ad i l l n m de quo hac dictione, d e m o n s i r a r i ; camdem ex, u t i m u r , ipsam maxime Filius lamen ideniilatem
e i S p i r i t u m aanctum, u t quod
naturam seu essenliam sc habere, sed u t v o l o n l a lem ad c r e a i u r a m . N o l i s s i m u m e n i m eet, omnis et voluntas etiam divina se babet detcrminate ipsum appelens, ad finem n i n a t u r a quemadmo-
i m m u t a b i l i i a l e m q u e causam esse, et qtiod
idem possit quod Pater, quodque per e u m procedat S p i r i i u s sancius. Secandum e n i m d i v i n u m C y r i l lara ex u t r o q u e , ex Patre per F i l i u m : secundura vero eumdem M a x i m u m ex Patre, et F i l i o , sive ex Patre per F i l i u r a procedit, i d est exsislentiam b a b e l : siquidetn procedere isie quoque asserat s i g n i ficare exsislenliam habere, praeseriim secundum illos q u i boc noroen d u n l a x a t exsistentiae S p i r i t u s Cribuuni. Quod autetn d i c a i sanctus doctor, F i l i u m non facit causam S p i r i t u s eancli, sed P a t r e m , m i n i m e m i r a b e r i s , s i Gracam liuguam considerabis, et de quo ipsa proprie hoc noraine causa u t i c o n suevit. Notissimum n a m q u e e s t primara et p r i n c i palem causam, et f o n t e m , et radicem uniuscujusque hauc p r o p r i e eausani v o c a r i , qualem solum Palrem & quis n o n c o n c e d e r e t , quod d i l u c i d u m binc esi : siqoidem c r e a t u r e et S p i r i t u m sanctum, c a u sam esse n e m o , q u i Cbrisiiano nomine censeatur, uegarei. A t ibeulugus Gregorius : Deus, i n q u i t , i u i r i b u e consistit m a x i m i s , causa et opiGce, et p e r uciente putcs Palre scilicet, e i F i l i o , et S p i r i i u nos j a m e l i a m differenter sancto. Gum auteio audias P a i r e m principalem causain, ite dicere, F i l i u m producere S p i r i l u m , c u m n o n sit causa p r i n c i p a l i s . Idem enitn n i h i l u m i n u s etiam de creatura sequitur, aique o o i n i b u s s i m p l i c i t e r , quae F i l i u s habei, quaecunque et Paler b a b e i : nec e n i m creaiune principalis cauea F i l i u s est, siquidem tanquam causaliler et u l F i l i u s omuia habcl, quaecunqueet Pater habcl p a t e r n a l i t e r , e t n e n causaliier : lainen et ipsecausa est, et una c u m Palre e n l i u m causa. A c idefetitatem, nus et tolunialis umlatcm, per peraonaruui d i s t i n c t i o n e m , eorum nec m i praposiiio
d u m et natura ad u n u m d e t e r m i n a t e se h a b e l : finis autem v o l u n i a t i 9 Dei e t Patris , F i l i a s et S p i r i t u s sanctus e s t : ad quos necesse est eutn se babere u t n a l u r a m . A d ea vero q u x s u n l ad flnem, e t prcepotest fiuem a t l i n g c r e , inquam, s e r i i m ad ca sine quibus
u t sunt c r e a l u r a , n i h i l enira bas nec adease Del c o n f e r u n l , nec ad melius csse: ad hxt, patet eqim ea e t n o l l e non deierminate, et idcirco u t voluntas st b a b e t ; et velle. Unde c t Damasceni reprehensione senlentia solvalur, et nos ab o m n i
s o l u l i sumus, c u m verba illa quae contra nos eese v i d e b a n l u r , n i h i l afferantnecessarii. Itaque i s l e c o m aliquid dixisse videbatur, contra sc o m n i n o concludit Secundum adversaniur, hae sententiae, quae Vecci argumentum. Cum sint q u i d a m , q u i S c r i p l u r a r u m senteniils quac propterea per F i l i u m S p i r i t u m quae inimediate F i l i u m ex illas Patre sanctura ex Paire esse i n d i c a n t , colleclae s u n t e t esse ostendunt, ad senlenlias per F i l i u o i confirmandas,
S p i r i t u m sanctum esse d e m o o -
s t r a n t . Nam n i s i per F i l i u m S p i r i l u s sanctus esset, cur et ipse imroediate cx Patre esse d i c e r e t u r ? Palamcc contradictio. immediate ex Pa^ omnisquo
Est quoque S p i r i i u s sanctus ire dictus,
ex quo tua illa senteoiia,
D i n l e r i m i i u r conalus Gregorius , q u i sua e x c e l l e n tia Tbeologus est nuncupalus, secundum esse i n e i F i l i u m . Nyssenus vero ona so babere i n q u i t , praner suis c a r m i n i b u e , i n q u i t , S p i r i t u m sanclum a P a tre ûemadmodura dem cum p l u r i b u s aliis ad unam Patris personatn c o loodo u l r u m q u c sanctum subsistentia3 Spiritnni m o d u m . Quid auiem i l i i q o i d i c u t i l e\ Palre p i o c c d e r e , atque i u
reprae&cntal. Quae a u i e m , i n q u i t , quod opus d i v i n a j v o l u n l a t i s , et idciroo creaturani dicitnus S p i r i l u m p r o p l e r banc d i c l i o n c m , p#r, quae idenlitateni v o luiualis tepresemal. Ibtud ecio 6i a l i c u i aheri prailer se ipsum v i d e r i possitiL Si e n i i n pfopterea )uod per v o l u n l a l i s i d e n t i t a l e m o s i e n d t i , sccuridniii i s l u m S p i r i l u s creatura csse c o l l i g i t u r : c u r
F i l i o p c r i n a n c r e , c t cx Patre i n F i l i u r o peuetrare, ac ex Patre esse, Verboque concomitari ? Uem q u i communionem charilatcm Patris el Filii S p i r i t n m sancium asserunt, quamquc pcrsonam nus can.-al : Manus tuce practerea q u i i t n a m -
ad a h e r a m sc habcrc n o n rai[eccruut me ct pta tnucerunt
quam ad ee ipsaiu. Q u i d denique i l l c , q u i
293 me?
A P O t O G I A l N S C R I P T i O N U M VECCI.
Nonne tgitbr h i omnes immediaic Spirilum erit deinceps Pater pcrsona allera prxler Filiuin,
ncqne F i l i u s pr.cter S p i r i t u m sanctura. V i d e s n i quo paclo sanciorum q u i d e m dicta pie ac recte sc
:
s a n c l u n i cx Patre esse o s l e n d u n t . Nicani Nec ctum immediate dictum ex defensio. Palre, qoanqtiam non td v e r o oronino nos negamus S p i r i l u m a a n
habent, abs-le vero i m p i e ct perversc s n s c i p i u n l u r ? ISicmii Siccine defentio.
expresse
a docloribus a t l u l l s l i . Si i g t t u r e o m medtate esse fateris, t i b i reprebensi* prasto, i m m e d i a l e esae docent, personam F i l i i i n t e r P a -
eiiaro ipse nobiscum reformidans, qoi dooaruro
t u bcatuni "etiam P a u l u m , q u i F i l i u m a f f l r m a t . et ejus personae splendorem audis ; ac si glorixque
p r o nobis sermo e s i : sin autetn i d c a v e i , sequentia et F i l i u m ex Patre
i n v i s i b i l i s Dei iroaginem splendorem,
d i c e r c t e u m ejusdem personae c u i n Patre esse, n a luraeque solum ac raiione ostcuderet i d e n t i l a t e n i , n o n d i $ personaruro. A t nos, q u i fidc l i n c l i o n e m quoque
a i q u e inter eos n i h i l per F i l i u m ,
ese m e d i i , ac S p i r i l o m esse
mediamque
t r e m e t S p i r i l t u n s a n c l u m . F i t auler t i b i b i n c haec nomina i n i e l l i g i m u s i m a g i n c m , scilicet p e r d t c e p l i o , c u m d i s i i n g u e r e i d n o n possis, qeo p a sonam e l w^.v,..*.. operaiionem : ila ut possamus eliam c t o ex Patre iminediate S p t r i t u s s i t , quo paclo " *" * ^ - .-... ... , . . . D dicere unam csse sanciae T r i m t a t i s e i imaginem et d i v i u i i a l e m p r o e x e m p l a r i , i m a g i n e m r e c i l i b u s procegsionibut ex Paire Filioque S p i r i l o m pientes eodcm m o d o , et pcrsonara P a t r i i dicentes, sanclum esse f a t e r e m u r , u t ex P a l r e q u i d e m i m P a l r i s Mibslant am demonstramus, c u m t n Deo perfecie, perfecie vero procederet ex FiKo : vel substantia i d e m s i t c u m persooa e}u3 nec eo si ex F i l i o t a n t u m p r o d i r e ponereraus, i u m sohim m i n u s et personarum ostendimus d i s l i n c t i o n e i n . mcdiate ex Patrte procftderel. Ntme vero ai quts Nam e l tres personas sancia i n T r i n i t a i e f a t e m u r , ad u n i c a m p r o d u c t i o n e m processionisque idennon i d e n i i t a l e m p c r hoc, sed d i s t i n c t i o n e m d e t i l a l e m cx u t r o q u e p r o s p i c i a t , itemque qttod Paler roonsiranles : imagoque cerle n o n ad se i p i a m , tt causa, et fons d i v i n i t a l i * s i t , i l a u t si is I K M I aed ad i l l a m r e f e r t u r , cujus e t i m a g o ei; e i i d esset, ctiaro ipse F i l i u s nequo esact, neqtie a l i c i r c o liyposlasim signiflcat, c u m r e l a t i f u m nomen cujus causa esset, i m m e d i a i e ex P a l r e r e p e r k l Mt e t personara c o n s t i l u a t . T a T e r o q u o p a c t o i d S p i r i i u t n ; et ad baec d u c u n t quae ipse inducis inteUigas, n e s c i o , c u m n a l u r a l i l e r d i c i nou h y d i c t a . A t si o r d i n e m quisque speculetnr, q u i re poalaiice afftmice : quando alter persona aiteriws i n T r i n i t a t e e s f , n c c solum noatra i n l e n t i o n e c o n d i c i l u r , atque inconveniens qnoddam c o n l r a nea s t a i , F d i u m raedium c c r n e t , e t l e r i i i t i u a Palre Q aflerre pulas, quod l i q u i d o c o n t r a te e s t N a s n o S p i r i t u n i , ac per F i l i a m ex Patre procedeatem, bis dicentibus F i l i u m personam esse P a i r i e , e x e o babcntemque anle se praeintelleclura F i l i m n , sicut p r o d e u n t e i n , F i l i i rursus S p i r i i u m s a n c t u m , u t ex F i l i u s habet P a l r e m prae se i n t e l t e c t u r a . Quod eo procedentem, seqai putas cx hoc non dicere ipse m i n i m e cogiians coacludis iton necetsario. Pairem a l i a m personam e s s e , et F i l i u m a i i a m , e i Tertium argumenium Vetci. S p i r i i u m s a n c i u m . Ego a u t e m , ei bene l a a m i n t e i Congesue sttnl c t h c S c r i p i o r a r u m sententiae, ligo r a i l o n c m , ex t u a q u i d e m hac positione i d
n , i e v M v
d u c i m u r , et i d e n t i t a t e m n a t u r a per
quae c o n f e r u n l ad meitiem d o c l o r u m p r o b a n l i u m BOn imiriediale, t e d per F i l i u m ex Patrc S p i n t u m
absurdissimuin omnino Jcm atterius d i c i
seqtti a s s e r c r e m ;
nostra vero
esie. Nam s i imroediale S p i r i t u s f o r e l ex Patre, DOn d i c e r e i a r esse FiJiutt iroago P a t r i s , et S p i r i t u s imago F i l i i , Filius 0|eratio P a t r i s , t% S p i r i t a s operatio F i l i i , F i l i u e peraoiia P a t r i s , S p i r i t u s p e r sona F i l i i . Palamce sanciis recte contradictio. quomodo non communia ct Amentissirae, q u i i m p i e h i c d e s c r i b i s , q u a ac p i c d i c u n t u r , sancUe T r i n i t a l i babeut c.oiispicis, quod
contraritim. Si
e n i m a l t e r a m personam
i d e n t i t a t e m d u n l a x a t , ac i m m u t a b i o s t e n d l l , o t ipse p o n i e : est u t i d e m Ci s c c u n non Patris FiHus, eo
siniilitudinem
aut^ni persona dem solum
daro subsiantiam, itemque F i t i i S p i r i t u s , u t e j u s ctim subslantiae, profeclo D cs^ct alia pcrsona Patris, quam Fiiii e l Spirilas Palris
sancli, nec i l l o r u i n ab i n v i c e m . Neque c n i m a l t c i-ius subslantias s u n ( , sed c i i m personam vel peroonaiTi F i l i i aridiemus, iiemquc S p i r i t u s
naturalia n u l l a m
differenliam : siquidem
saitcii i d c n l i t a t c m s u b s t a n l i x i i i l e l l i g c m u s ; i i a u t sccundum eurottripla tc T r i n i t a s p c r i m a l u r ad u n i c u m c i r Dcum. S i n a u t e m , u t uos t a l e m u r ,
unus Deus est, una imago, una v o l u n l a s , uiia den i q u e P a l r i s , et F i l i i , et S p i r i t u s sancli operalio : igiiur una c u m aliis e i i a m c u m persona altera a i t e r i u s b a r u m d i c i i u f , n a t u r a l i s e s l , et n o n p e r sonaUs, alque oslcnsiva i m m u l a b i l i s s i m i l i t u d i n i s , scd n o n m o d u m to sed bypostatice Pau-.s, substslentis d e m o n s i r a l , absit. vero nou bic perônam alleram aherius d i c e n s , Uxc hilelligens : non potes esse T r i n i i a l i s . Nam si F i l i u s c s t e l Spiritus F i l i i , n o n u i ex eo,
i l t e r a m personam atterius d i c i , ex ilto esse s i g a i i l cat, cujtts et csse d i c i l u r , siuiulque ejusdeni esse s u b s l a n l i a : quoniam q u i d q u i d ex aliquo e s i , a l . u d dilucide i l l u d , ex icr Iiaque c s l , saltem wbKtaiiiia e l peraona, quatii quo d i c u u r e&se, quouaodo n o n e f i l P a ct FUiua, e i SpirUu saneLua? Uxc assereiile, Triniuieni Ui vero cav6 n e c o H t r a -
alia persona,
deinceps prsedicalor pcrbona
nos q u i d c m
quam m a x i m c s e r v a m u s ;
595 rium facias, injusteque
RESSARIONIS nos rcdarguas,
S. R. E . C A R D I N A L I S
2%
quibus i aflirnias, F i l i u m q u e m c d i u m esse asseris, ne i u i inediatc S p i r i i u m ponen3 eum g e n i t u m c o g a r i s o p i n a r i , videris neque r e i n d i v i n a m T r i n i t a i e m o r dincru ponere, sed ipse Ld concipiendo quasi dono concedcre, ac putare i n tc esse, c u m volueris p e r muiando ordiuera n o m i n u m postponerc. S i enira ob nomen P a l i i s (nain boc a r b i t r o r confessionem vocas) n o n effers immediate S p i r i t u m sanctum, ne genilus p u i e t u r , licet si e u m spiraotem i i o m i n a b i m u s , S p i r i t o m s l a t i m i n f e r r e , et p e r S p i r i t u r a ex spirante Filiura esee, F i l i u r a q u e p e r se ex P a t r e , sed per accidens ex spiranie : S p i r i t u m a a tem sauctum per se ex spirante, sed ex Patre per accidens, alque i n nobis esse ordinera a k e r a n l i b n s .
ipse digrtus o s , impropcria i n no* inicrcns. Quod aulem cum a l i q u i d persona, v c l p o i c n l i a , v c l operalio diciiur cujuspiam, sive pcrsonam fuat, cujus significet, fecilicct ad boc a l i a m byposiasim e l i a m ex eo esse s i g n i q u i d omncs et Dci subsistenteni Dci poienliam, el
e l cssc d i c i t u r . A u d i vivenlem
dicant : C h U i u m operationem, sus S p i r i l i t n i

f
sapieniiam ; iiemque sanctdm
e l potenltam P a l r i s F i l i u n i . E t r u r non alienum a F i l i o , sed u t n a i u f a l e m operalionem.
in e o e l eo, alque Patct enim quod
c u m F i l i u s subsislens poteutia boc e l i a m ex eo est, c t
P a i r i s s i l , ab eo etiam diflert i n q u a n l u i n b y p o stasis e s l , et secundura Spiritdm sanclwm ncque hanc bac falionc
Interduro Filiura m e d i u m P a l r i s et S p i r i l u s p o n a l u r a l e m F i l i i operationem, n o n subsislentem , et ex eo esse, et \ nere , r u m p r i m a m causam nominerous Patrem : i n t e r d u m v e r o Patris et F i l i i m e d i u m Sptritui, ab co d i s t i n g u i . Quare non t a n l u m ostendunt, in cuni c o m spirantem aJBrmemus. Qux quidem oran i a et absurda s u n l , et magis i n o r d i n a l i o n e m , quam o r d i n e m i n d u c u n l . A t uos bujuscemodi o r d i n c m negamus. Nec y e r o a r b i t r e r i s nos cuiu E u n o m i o euro ordineni s e n l i r e , t e r t i u i n q u e ex n c Spiriluin puiare. Nam tcrliutti cessilalc a P a l r e
naturaa i d e n t i t a i e m haec nomina
quo ipse le laudas, scd eliam d i s l i n c i i o n e m person a r u m . Hac i g i l u r ralione devicla, omnia e l i a m , quae sequuntur, siinul couflicta dissipaiaque sunt. Quartum argumentum Vecci. Cum quidam nclint proflleri Filium i n Trinitate mediurn e&se, quod lamen manifesle a sanctis P a t r i b u s i n s l i l u l u m i n tbeologia e s t , non orooino v e i i n i i n T r i n i l a l e nonien o r d i n i s asserere; e i h d o o i o r u m a u c l o r i i a i e s colleclae s u n i , t u m ad ostend c n d u m S p i r i i u m sanctum n c m esse i n T r i n i i a t e . Palamos contradictio. per F i l i u m connexura ordiesse P a l r i , t u m ad l i q u i d o demonstrandum
esse fpeuro maximc q u i d e m credimus, c l boc ex necessilale. Modo hoc l i b i t e r b u m ex ocrcssiiaic non eigniflccl i d e m , atque cx n a t u r a , cnni baptismatie t r a d i l i o n e . Ile, i n q u i t , ct baptiiatc nomine Patris, et Filii, et Spirilus sancli. ctein damus, q u i eum t e i t i u m esse i r a d i d i t i u salutaris Terlium
autem n a t u r a esse nunquam d i c i m u s , nec unquam incideiuus i o a l t e r u m c o n t r a r i o r u m fugieudo a ! i c r u m , u l ipse agis. Siquidera dinem quaro negas; t e r t i a m natura ipse roancre : f o g i e n s , ipsum etiam disereliTum personarum o r ncque poies i n medio melius t i b i luissel ambo fugere i n m e d i o , u t nostra senlenlia extreina, e s l : qtii
M e n l i r i s conlra pios fidelesque b o t u i n u m , i n i s e r rirue. Haud e n i m i g n a r i sumus, o r d i a e m i n T r i nitatc essc; sed p i u m alque tidelem. Q u i vero t e r l i u m a Paire S p i r i i u m sancluin ex neccssiiale esse o s t e n d i l , lanquam i t n p i u m , quem l u cuin E t i nomio asseris, u i i n i m e recipiinus. A i q u c . F i l i u m , sed i u i e r d u r a e l i a m P a l r c m F i l i o Jr.ln e l P a l r i s S p i r i t u m sanclum iicm asseris, manifestum conira SpiriluiS c r i p t u r a r u m senteiilias m c n t i r i s . Qux u o n modo que sanclo nexum esse a i u n l : interdura quoque medium comluunenique a f f i n n a n l . queni l i q u i d o d i c i o r d i e s l , quod n o n dc F i l i o Spirie i S p i r i i u sancto est. Goncediiur tamcn et F i l i u n i esse m e d i u m , sed n o n quoad cxsislentiain confessionem, n o n i m m e d i a l e poneulibus, tus ab c i s , q u i divina n o v e r u n t , sed sccuodum S p i r i i u m sanctum Iiaque ne e l ipse genitus v i d e a l u r .
stareque
nec o m o i n o l c r i i u m essc negamus, nequc l e r i i u m esi>e natura conccdimus, sed t e r l i u m quideiu euoi ponenie*, u o n solura d i c i , sed etiajn esse ipsum alque ordinera discretivura recipienlcs persooarum, n o n n a i u r a r u m : quem. q u i d e m dincni ex netesbiiate demonstrauessc quis c o n t r a d i c a l ? Quanquam ipse oronem o r quoquo roodo ex necessitate l e i n , hunc csse t e n i u m n o n concedas, nec P a t r c u i ^ n o s t r u m CbrysosloDium crciivus in audias, c u m dicat : DiaUaque d i v i n a r u m personarum o r d o s a n -
ciis notus consisiit, scd discrctivus naiurie o r d o sancla T r i n i l a t c rcjicicndus r s t : d l s c r e l i v u m naiurae quideai n o u rationera easc et autcin persouarum ordineia concedoreC, ac secundum n a t u r a l c n i , non secundum
ejuemodi d i c i a a v i r i s sanclis bene ac recie r e p o sita t u n l . Sed q u i i n boc loco illa collegit alque ad t u a m , b i c falsam opinionem impieque liis u l i l u r . Nicani defensio* inseruit, male
esse, 6t'd naiura tamcn esse q u i l i b c l s a n nieolis banc quod n a l u r a m discer-
n i t , scd secundum quod nalura nou positione n o Slra ( s l . l d a u i c m a i l i r m a n t et doclorcs Eccleshe principea Alhanasius rcm proposiiioncm tca demonsiramem alque Basilius : bic m a j o tradcns, Atbanasius m i n o r c m n a l u r a S p i r i l u m saiiciutn ad e n i m F i l i u m natura
A t b o m o quisquis es, q u i baec d i c i s , h u j u s m o d i sed p o l i u s i n o r d i n a t i o niincupanda foret.
o r d o , quero a i t u l i s l i , luoeque doces auditores, non ordo, K a m si p r o p l e r confessionem , o t ais, o r d i n c m
inducens, et syllogismum arobo u n u m c o m p l e c t e n F i l i u m o r d i n a r i ; ad P a i r e m
297
APOLOGIA I N S C R i P T I O N U M VECtiv
298
o r d i u a r i , e l i t a q u i d c m n a t u r a , u t omne causatum quamdam p o n i t ad quam probandam Rihfl i n d u c i t ad propriara causain; utque i d , quod ex igne p r o necessilatis. Siquidem a u c t o r i l a l e m i l l a m , quae d u c i l u r ad ipsum i g n e m , docet B a s i l i u s ; S p i r i l u m S p i r i l u s v e r i i a t i s f a i e l u r S p i r i t u m s a n c l u m , esse autem ejusmodi n a l u r a m ordinemque ad F i l i u m kabere, qocm F i l i u s ad P a t r e m , Atbanasius l i t teris m a n d a v i l , q u i c u m naturalis s i l , non i n q u a n turo n a t u r a m d i s c e m l l . S#pe namque i d d i c a l u r , u l c a l u m n i a n t i u m o b s t r u a n t u r o r a , sed quia n a tura n o n positione nostra e s t ; re quideiu esse, c l non i o t e n t i o n e nostra, neque i n nobis esse, u t ipse a r b i t r a r t s , c u m qui velimus p e r m u l a r e : i n t e r dumque i l a o r d i n a r e , i n l e r d u m aliter : nemo eal, non f a t e r e l u r . Si i t a q u e h u j u s c e m o d i o r d i n c m perc i ipse fateris, S c r i p t u r a r u m eenientias n o n b i t u r : sed bene ac recte, i l l i sequalem, quae ipsuiu ex Palre j)rocedere p o n i t , vel ex F i l i o accipcro , nobis d i c e n l i b u s : H U u n i tatera , inquit, et consubslanlialitatem S p i r i i u s processionera ex Palre o s t e n d e r e ; non lamen eis do non
e l F i l i o , secundum bpc e n i m d i f f e r r e : sed q u o n i o d c i n o n s t r a l , v e r u m auctnrilates Hlas ac cnini communitaintid i c l a l e s i a l u r , q u x tainen d i l u c i d e i n c o n l r a r i u i n , quam ipse v c l i t d t i c u n t . Quod tenT quaindam cuusubslauiialjtatemque ad
ccm signiuVantes x q u i V a l e a n t , boc verissimum c s l . Quod autem ex Palre Filioque S p i r i t u s sancti p r o ccssionem non o s i c n d a n l , hoc cerie a lemclipso flam affers, adversnm omnem v c r i i a t e m pugnans.
v e r t t i u u s ; nec u l l i s , q u i m c n t e m b a b e a m , v i d e q u i eag c o i l e g i l , i e c i l , nec atque p r o nobis hae raliones s u n l . Sin antem bunc negas, q u i d i c i t le eum negare, v e r u m d i c i t , l u e n t i i u r , sed bene le vuinerat verbitt collectis d o c l o r a m . V i l e e i i a m b a c sane agis, c u m ad aliatn aenieiitiam dictas auciorilates ipse c o l l i g i s , e l per eas putas refellere banc insolubilem aureain o r d i nis lium catenam. S p i r i l u s namque medius i n t c r F i et P a i r e m tanquam i n g e u i t u m genUumqtie
i d ipsum coneubstantiale causa c s l , u t S p i r i l u s ex F i l i o , vel ex Patre per F i l i u m p r o d u c a l u r ; p r o u t divus C y r i l l u s d i l u c i d e o s t e n d i l : P r o p r i u s , i n q u i t , Palris el F i l i i est Spiritus sanctus. et unus ex Patrc per F i l i u m p r o p t e r s u b s i a n t i s i d e n t i l a t e m , aive Patris scilicet et F i l i i , sive et b o r u m ad S p i r i l u m . Hoc e n i m modo v e l i l l o pro nobis bac ra liones f a c i u n i . Gonsubslanlialitas e n i m S p i r i l u s ad Patrem et F i l i u m . quodquc e o r u m propius d i c a l u r , oii e x c l u d i t ipsum cx Filio, vel per F i l i u m ex atque probat : Patre esse; i m o vero concludit
e$se d i c i t u r , c u m ipse neque genitus s i t , neque ingenitus secundum G r e g o r i u m Nazianzenum : Pater autem F i l i i e l S p i r i t u s sancli nexus, ut ipse fons eis exsistens, ct u t s i u t , e l u t u n u m s i o t . Quae cuoi abs le supervacanea, producantur , nec ad p r o p o s i t u m non m i n u s contra
quod etiani et a l i b i idem ipse i n q u i t : Dei Patri eCiam, e i F i l i i S p i r i l u m sanctum esse, q u i c o n s u b -
producenlein , c stanUaliier cx u l r o q u e , s c i l i c e t e x Palre per F i l i u m p r o f u n d i t u r . Si enim s i m p l i c i t e r solum consubstanquam contra eos, adversusquos i n d u c l a s u n i , e l r c t i a l i l a s causa c s s e l , quod S p i r i t u s sanclus p r o prebensionis et ruditatis d e m o a s l r a i i o n e m habent. prius F i l i i d i c e r e t u r , u i i q u e et F i l i u s S p i r i t u s s a n Quintum Vecci argumentum. c l i p r o p r i u s d i c c r e l u r , cuai c i consubelanlialis s i t , Gum q u i d a m s i n t , q u i i l l u d Evangelii d i c t u m , quod nemo unquaro allirraare ausus est. Si vero q u o d S p i r i l u m sanclum S p i r h u m v e r i l a t i s n o m i ob i l l u d , qnod F i l i u s ad P a t r e m r e f e r a l u r , non n a i , non concedunt idem valere quod valet ct d i posse, i n q u i t , F i l i u m p r o p r i u m S p i r i l u s d i c i , ne c l u i n ex Patre ipsura procederc. I t e m q u e t c c i l l u d aequivalere asserunt, ex P a l r c videlicet procodere, e l cx F i l i o accipere S p i r i n u n sanctum. CollecUE sunt et eae auctoriiates doctorura ad sequivalenliam osiendendam ejusmodi d i c t o r u r a Palnmoe evangelicorum. ejus esse Paler S p i r i t u s sanctus v i d e a t u r : teetantur nobis ex neccssitate F i l i u m spirantem aut producenlem essc, propterea q u o d S p i r i t u s c u m s i l , ad s p i r a n t e m r e f e r a t u r n e i l l o s p i r a r i , cujus e l i a m d i c i Quod
r e l a l i v u m nomcn
eesse C3t, aique cx
contradictio. divini
t u r esse. Et i i a contra seipsos talia jactanles repcr i e n t u r , cum p u t e n t advcrsarios oppuguarc. D aulem non solum d i c i S p i r i t u m p r o p r i u m F i l i i i n eumdcm sensum c a d i t , atque ex Patre procederc, sed n i b i l o m i n u s et accipere ex F i l i o , id eliani r u r sus una c u m m u l t i s a l i i s doctoribus ipse C y r i l l u s testatur : U t e n i m procedens per i p s u m naluraliter tanquam p r o p r i u m ejus, i n q u i t , c u n i o n m i b u s , quae h a b c l , perfecle a c c i p e r e d i c i t u r , quae i l l i u s sunt. Sexlum invicem argumentum Vecci. et C u m q u i d a m s i n t , q u i affirment haec verba ad d i f l c r r e , p r o d i r e scilicet, p r o f l u c r c proposils vel p r o c e d c r c , collectae suut ad i r r e f r a g a b i l e m e o r i u u aequivaleiiliaB demonstralionem q u i de sancti C y r i l l i scntentiaB: deinde a l i o r u m d i c t a P a t r u m , sancta T r i n i t a t e t r a c l a r u n t , a f f i r m a n t i u m Spiritiu* ex Pairc p r o d i r e , et e m i t l i , c l proflucre
O b o m i n i s a m e n h a m ! Gura enira aequivalent baec d i c l a , uuilatera sive c o n s u b s t a u t i a l i u i e m S p i r i t u s reprsesentaut, d i f f e r u n t aulem quasi non ab u t r o q u e , Palre sctlicet et F i l i o , subsislcnliam S p i r i t u s deraonstrent. Quod quidera ab est. Q u i eisdem autem S c r i p l u r a r u m scntentiis n o t u m d i c i o r u m quaei sardus effectus Nicceni
bas sententias aggregavit, ad d i f f e r e n t i a m b o r u m est.
defensio.
I n b i s nec apparentcm quidem a r g u m e n t a i i o n c m a f f e r t , qoa sola i n aliis u l i l u r , veri negligen

f
i m p e r i t u s etiam i n i l l i s , i n quibus i l l u d r e p e r i r c cont i n g e r e t . I n bis eliam neque si vehementer qua^siisset, reperisset, conlumeliis vero auctoreio aflicit. p r o u t etiam i n aliis facit : posilionero e l i a m
2> tancltyra in i l l i s locis, quibus ex Pairc preccdere. imtfnihm!
BESSARIONIS
300
d i c i u r i e r a u l , c u i S p i r i t u s n a t u r a m ex d i v i n a s o b s l a n i i a , nalaraque F i l i i o r i r i aique emanare inaulse c o n c e d u n t : eed spiritoale quoddam m u n u s i l l t s , q u i d i g n i s u n t , supcnreniens

f
Patamw c&nirudictio. Quis eniro t a m ignarus cst q a i n de F i l i o e t i a m d i c i , scd de eo fpso n u t i q u a m ? sciai hoc verbuai p r o d i r e procedere, a u l profluere
ob idque i H a , quae i n eis fit i n h a fiat: i t a ejuemodi munua intellisunt
bitatio ubiqae praesenlis d i v i n i t a t i s sancli S p i r i t u a habitudinaliter gentee ac m eejuDCtum ei Quod eeparaiamque a d i t i n a
Q u e m a d a o d u m et profluere p r o p r j e de temporali miasione S p t r i t u s , i n i e r d u r a , t u m etiara de p r o ceesione d i c i t u r . Veccus tamen i s l e , et q u i e u m aequuntar, hmc n i b i l ad inviceni differre a f l i r m a n t , iropic p a r i i e r atqne i m p u d e n l e r . Siquidem $an~ c t o r u m dicta hoc in loco collecta, elsi osleodunt in quibue i n t e r d u m haws verba c o n c u r r u n t , eorum t a men ad invioem differeniiam rainime i m e r i m u n t . Nicieni defensio. A t si altente b e a l u m C y r i l l u m legisacs, de F i l i o e u a m reperrsses eum usum bac diclione p r o cedere in t r a c l a t u quem fecit super Joannem, Paraclelas. i n ea parle v i d e l i c e i , cuni y e n e r i l
SpirilQS i u b s i a n t i a i n l e l l i g e r c t n r . Colkctae gancti S p i r i t o s i n h a b i l a i i o , quac
a v c t o r i t a l e s , ex q u i b u s i d intelHgi potest. fidelibus
digmsque f i t , quanqnam habituffinalis ineffabil i t e r , et super raiione e e t : lamen q u i a eo b * c d o m S p i r i l a s p r o i l u u n t , u b i d i v i n a ejus n a l u r a b a b i l u d i n a l i t e r i n b a b i t a b i t ipse S p i r i t u s sanctus , q u i i n T r i n i i a t e et u n a p e r s o n a , e t ejus conaplet i v u s , quique dWina est p r o u t Pater, aliqais n a l u r o perfectusque Deqs cum et e l Filius demonslratur;
S p i r U a m sanctum eroanare, Palamce contradictio.
prodire
csse ex F i l i o dicat. Neque q u i d dicat profecto n o v i t , nequc q u i d affirmarc scmotam v e l i t , q u i banc a c r i p i u r a m esse a composnit. Neiuo namque q u i pie intelliget quse dicta s o n | , divina natura d i v i n a m g r a t i a m operatio, e i operationem p u t a r e i . Nec ea de caosa, q u i a
N a m s i ex P a t r e , i n q u i t , non p r o c e d i t , i d est ex ejos eubstanlia F i l i u s secundnm oos : si vero de F i l i o profluere n o n d i c i l u r , c u m l a m c n de S p i r i t o , roinimo dicaiur m i r a n d o i n e s l ; c u m Cgurae etiam dictio genenon
n o m i n i s S p i r i t u s haec d l c t i o accommodatur, uon aotem F i l i i ; q u e m a d m o d u m ralo Filii quidem n o m i n i accoramodatur,
inseparabilis esl a d i v i n a natura d i v i n a
autem SpirUas noraini c o n v e a i t ; noa tamen i d circo jusie diceret q u i s q u a m , quod c u m ipsum generari ex causa esse signiOcel,
propierea et n a i u r a e s l operatio n i b i l ab ea d i f f e rens. Siqnidem d i v i n a operaiio ex n a i u r a e s i , e t ei incise o t ibcologi
a f f i r m a n t , sed per se non S p i r i i u s auiem n o n generatur ex Patre , sed p r o c e d i t , ipsum p r o - C est. Divina vcro natura ncc ex operalionc e s t , et est p c r s e , e i locus cst d i v i n a r u i n o p e r a t i o n u m , cedere n o n significet tanqaam ex causa esse ex eo, est. a q u o procedit. Quare rainiine Hoc e n i m dicere slolidum binc ilem a u l e m et de F i l i o sed et S p i r i t n m sanctura nequaquam ex n a l u r a esse F i l i i , diflerentiam h a r u m d i c i i o n u m poles. Cura
cx persona atquq
esse F i l i i aibrmaraus. Istc autem c u m e u m d i c a l nobis conlradicere adversari arbilratur : nibil diflerre, ut videtur Trinilate,
probare
e l de S p l r i t u sanclo p a r i t e r baec d i c a n t u r : cum emanaiio
S p i r i i u s et processio vocclur, et
pulans n a t u r a m a subsistentia, v e l et d i f f e r e n l i a m iiMsipienter natarae afferens i n sancta quia dififerenlia pcrsonarum est. Nicceni defentip. Si ergo semolam d i v i n a m S p i r i l u s grattam a a rjue n a i u r a inlelligis personaquo n o n a r b i t r a r i s : q u i d ex F i l i o Spiritum sanclum audiens
p r o f l u c n t i a , et progressus tanquani ideia lisec o m n i a s i g n i R c e n t , n i b i l omnino diflerre haec nomiiia ab i n y i c e m v i d e n t o r . Qqod si n o n d i f f e r u n l , eodem i g i t u r modo audienda per quemadmodum s u n t , c u m F i l i o , vel F i l i u m procedeve S p i r i t u s sanclus d i c i t u r , c u m de Patre : sed c u m de Pairc
d i c u n t u r , per ea i n t e l l i g i m n s sancti S p i r i t u s p r o cessionem ex eo; est, per F i l i n m Spiriiiis aanctus, quemadmodum intelligenda est. P r o f l u i t e n i m u l Cyrillus fatelur, a et Patre Filio; nullurn
i n i t l i : palet qnod etiam volens nolens illius p e r l i t u r : q u i a , u l C y r i l l o placct, n o n subsislente g r a tia m i n i m e parlicipaume : sed i d e s t , quod t i i r d i v l n a n a l u r a , et subsisiens, quod VUJI sancti. Q u o i g i t n r pacto et F i l i u m mitlicompleii-
eadem i g i i u r et cx F i l i o , i d D sonara, siquidem gralia eine persona n o n m i t -
c l i a m ex Deo
d u b i t a t i o n i s vestigium r e l i n q u e n s . Quod si t u d c m o n s l r a v e r i s , haec nomina v c l n o n idem s i g n i f i care^ v e l s i idem aliter lamen dc F i l i o a l i i e r de Palre i n t e l l i g i d e b e r e , quanquam c l a m i l e t , ita a Fillo profluere, noster doctor qoemadmodum
esl T r i n i i a i i s , persona videlicei S p i r i t u s bunc m i l t e r e
intelliges Haud enhn a l i l e r quam Palrem : a l t e r i u s c n i o i ctiam potenliie f o r e t ; Tnanifeslatn est i g i l u r quod sicut e l P a l e r . Sed Patcr m i l l i l p r o ducens et vpsain personam ; i g i t u r et F i l i u s c u m ipsuiu m i i l i t producens et ipsani p c r s o n a m , nisi tanquam m i n i s l r u m e u m dicas S p l r i t u m , q u i ex Paire procedit postea m i l t e r e . Quod u t a b s u r d u m , ila et i m p i u m est. Concedatur essc divinae subslantix e n i m n o n idem opcratiooem;
i n t e l l i g i t u r ex ipso D e o , e l Patre : absolvemus te kujus injaslae biasphemiie i n Veccum , et a m e n liae, ctijus e o m , n o n recte c o n s i d c r a n s , accusas. Sepllmum argumentum Vecci. ex C u m q u i d a m , audientcs F i i i o ctiam cmanare alque S p i r i i u e i sanclum
p r o d i r e , non d i v i n a m
divinam
301 Spirilus sanclus mitlalur,
APOLOGIA INSCRIPTIONUM V E C C L
bsec nomina non convertantur. n o n insulsistenlem
30t Siquidera
qtndnaDi conchideie t u m cx hoc conaris , s i c u m cura g r a l i a i n , v e r u n i ipsam d i v i n a m subsislcnlem n a t u r a m m i l i i et ipse concedis, manifeslum e s t , s i e t i a m ignorare ipse dissimulas, fancti Spirilus alque culleg'l d i v m a m bypostasim ex F i l i o ostendeadom proposuit, csse, emanare
consubslanlialis S p i r i m i F i l i u s d i c i l u r : forraa v e r o , a u t f r a g r a n l i a , a u t ejus spiralio n u n q u a m d i ctus e s l . U t i g i l u r F i l i u m formam consubstaniialeiu bunc P a t r i s , vel f r a g r a n l i a m , vel q u a l i t a l e m legenles, non t a n t u m c i i n t e l l i g i m u s , ged ex eo operatioad F i l i u m e i i a m p r o d e u n i e m : i t a e l S p i r i i u m sancium s p i ralionera, i o r m a m , f r a g r a n l i a m aique Quae e n i m r a t i o est a l i i e r de Palre nera F i l i i u l r o q u e m o d o praediclo p y U n i u s d i c i . S p i r i l u m q u e , a l i t e r de F i l i o ad S p i r i t u m bsec i n telligere? T u vero et e o r u m quae aniea fatebarig, oblilus, i j r u r s u m S p i r i t u r o sanclum affirmas se* c u n d u m g r a t i a m tanturo aquaro v i v a m v o c a r i , e t
l u u s
m i l l i , quemadinodum etiaro ex P a i r e , quod sibi q u i doctorum senlenlias. Quod si m i r a r i s , q u o pacto nos ex n a t u r a F i l i i S p i r i l u r a sanclum asserentes o r i r i , a l que e m a n a r e , e i ex cjtta persona esse p u t a m u s , ac s i propter i d e n t i t a l e m naturse, et personarum i d e n t i i a l e m poneremus, vel propter eorura d i f f e r e n t i a r a , alteritatem eliaro naturae inlroduceremus. M u l t o profeciomagis nos tuam perfldiam m i r a m u r . Si c u m F i l i i n a l u r a m a u d a s c u m bac a d d i l i o n e
d u n t a x a t F i l i u m essc fonlera. Sed s i gratia subslanlia

n a
b
g
C a
subsistentiaque
mimoie
sejun-
F i l i i , eam laiiquam q u i d simplicitet\ a b a o l u i u m j ( m boc jara concessisti), quoroodo noo e t i u i e l l i g a s , e i n o c u m p r o p r i e t a t e F i i i i , nec i d d i v i n a m S p i r i i u s sancti personam cura hac g r a t i a q u i d e i n comprebendere p o t u i s l i , quod p e r se F i l i u s u l fons e m i l l i i ?
t u r
natura que cum
absolute
coinmuniterque
sumpta
neque sit
miiiere neque producere quidquam

oionino
potest, n e personam
Nonum
argumentum
Vecci. i n quibus P a t r e t i n F i l i u m et ex prodire
esse causa e s s e n d i , quae n o n
Hae S c r i p i u r a r u m sententiae, sunt P a l r i s , n a t u r a l i i e r i r a n s i r e demonslrandum
aliqua p r o p r i e t a i e s u m p t a , quae Nam quod
sacrae tbeologiae professores, c u n c t a , quae p r o p r i a co g e n i i m n d e m o n s l r a r u n l , h i c collectsc sant a d ' S p i r i l u m sanclutn esse, atquc o r i r i c t i a m ex F i l i o p e r i n d e t i l ex Patre : sicut divus Cyrillns l i t l e r i s mandavit. Si e n i m d i c t a rum sentontiarum determinniiones paiernitalem solum gencraiionemque a Filio auferunt, m a n i f t , quod F i l i u s q u i d e m n o n e r i l P a i e r ,
e s U i m e 8
consuluat.
i n d i v i d u o r u n i sint opera-
jiqnes, tola pbilosopbia clamat.
Oclavum argumentum Yecci.

A d demouslrandum S p i r i t u m sanctum ex Patre F i l i o q u e esse, collectne sunt e i eae auctoritales S c r l p t u r a r o m , quae osteiidunl e i i m csse qualitatcm subsianliae P a t r i s e i F i l i i . Uemque f r a g r a n t i a m , epirationem e t o d o r c i n ; j u x t a aotein ejusroodi s e n t e n t i a s , e t alia dicta excerpta s u n t : q u s i n eumdero sensum d u c u n t , quse e t Pairem S p i r i i u s sancii f o n t e m , et F i l i u m S p i r i t u s sancli piissime asseverant. Palama contradictia. Senlentiae b i c s c r i p i o r u m colleclas per excnipla quaedam, quoad Ceri poiesi, S p i r i t u m sanclum P a t r i F i l i o q u e consubslantialem esse ostendunl. Nec c n i m e x e m p l u m r e p e r i r e quisquam p o l e s l , quod secundum o m n i i D o d a m babeat s i t n i l i l u d u i e i n . E t c u m i n l e r d u m S p i r i l u s sanciusaqua viva vocetur g r a l i a m e l o p e r a l i o n e r o , hujns aquae e l Paler et fonlem
u
Spiritus vero ex palerna substantia cmanans, et ex subslanlia F i l i i non generanie et emanat et p r o f l u i t .
Palamce contradictio.
NuUa profecto r a l i o n e impietas c o r r o b o r a l u r ; iransire eniro audiens tcrnas proprielates, Veccus iste i n F i l i u m p a gubslaniia? eunt, e t n a l u r a l i t e r et essentialiier
dc i l l i s p r o p r i i s , quac palernac propria s u n t . Secundum
p u t a v i t doctorcs dicere, n o n de illis quoc natura ergo ejus i n ibeologia p c r i l i a m d i v o C y r i l l o i n suis Thesanris scribenle, quomodo non e r i i Deus S p i r i i u s , c u m t o i a m babeat subslantialem
c | k o r l
proprielaiem
u m i n u m P a l e r >
Palris et Filii ? Pcre l v i m g e n
sonalia Palris et F i l i i S p i r i t u s babebit, c t g e n i i u s , F i l i u s fons n u n c u p a t u r . I n l e r d u r a et idem S p i r i t u s D ^ erandi sanctus. Q u i vero ejusmodi dicia b i c a i l u l i t , b o et producendi babens. Qua q u i d c m re q u i d magis r u t n quaedain p r a c t e r i i t , quibusdain abusus e s l . i n j p i u m quidve magis supervacaneum dici poiest? i boc modo allicere e t trabere p u l a t ad suum Idem rursus fere i n t e l l i g e t i s t a , curo a u d i r e l D a - ; p e r v c r s u m sensum audienics. luascenum diceulem i n \ n i Dogmalum ejus : Quse-
Nicotni defentio.
cunque b a b e l Paler, e l S p i r i l u s sanclus, p r x i e r quam quod n o n est ingenitus. E t Nazianzenum s c r i b i l : Quaectirique sunt F i l i i , est, c u m ex substantia F i l i i una subsianlia, sic c t i a n i G r e g o r i u m , i n eo s c n n o n e , queni ad eos q u i ab i E g y p l o venerunt ainentiae p u i a n d a m ac s u i u e i S p i r i t u s , praeter f i l i a t i o n c m . Quantas i t e r u m esse a u i i i a l , eliam ex ejus persona essc p u t a r e ? si quemadmudum subsistentia esset dc Dco. Prseterea non conspicit, quod c u m dc Palrc c l cx Patrc d i c i t u r S p i r i t u s ,
D e m o n s i r a n t quidera scnterKiae praedicts S p i r i tus sancii c u m Patre F i l i o q u e ip.m, nec i d lamen stt consubstantialitas o l u m , sed quod etiam e x eis
alque procedat. N a m cx P a i r e uiique cese, et
ipseinet l u gtgniiicare concedis. I l o c a u i e m c u m dederis, n o n poieris reddere r a l i o n e m , c u r eadem de Patre q u i d e i n dicta n o n modo c o n s u b s t a n l i a l i t a t c m , sed e t i a m ex co essc Ftlio vero solam d e m o n s l r c n t : <h) c o i i s u b s i a n i i a l t i a t c m , prscseriiiu
2> Kanct^ra H I i l l i s locis, quibus ex Patre precedere.
BESSARIOMS
S.
. E. C A R D I N A L I 9
S p i r i t u s n a t u r a m ex d i v i n a s o b s l a n t i a , F i l i i o r i r i aique
300
nauraque
dicluri eraut, cum
emanare inaulse c o n c e d u n t : eed
Palama c6tttrndictio. d m < i U i a m ! Quie e n i m t a m ignarus cst q a i n ftciai hoc v e r b u u p r o d i r e procedere, aut profluere Quemadmodum de F i l i o e t i a m d i c i , scd de eo ipso nunquam?
s p i r i l u a l e quoddam m u n u s i l l i e , q u i d i g n i a u n t , s u p e r v e n i e n s , ob idque i l l a , quae i n eis fit i n h a b i t a t i o obique praesentis d i v i n i t a l i s sancli S p i r i l u a h a b i t u d i n a l i t e r fiat : i t a ejuemodi gentee ac cri s e j U D C t u m munus inlellidmna sunl poiest. fidelibus b*c eparatomque a
et profluere p r o p r j e de t e m p o r a l i
misaione S p i r i c u s , i n t e r d u m , l u m eliara de p r o cessiene d i c i t u r . Veccus lamen i s l e , et q u i eum s e q u n n t a r , b e x n i b i l ad invicem differre a f f i r m a n t , i m p i c p a r i t e r atqoc i m p u d e n t e r . Siquidem sanc l o r u m dicta boc in loco collecta, elsi osleodunt i n quibue i n t e r d u m hac verba c o n c u r r u n t , e o r u m t a inen ad i n v i o e m differentiam m i n i m e i n t e r i m u n t .
S p i r i l a s ubsiantia SnieHigerctnr. Colkctae e i e a v c t o r U a t r s , ex q u i b u e i d i n i e l l i g i Quod sancli S p i r i l e s i n h a b i l a l i o , i i t , quanqnam qu dignisque
habiluînalie ineifabil a m c n q u i a eo d i v i n a ejus n a i a r a e i ejue corapleDeqs cum ei
l i i e r , et uper r a i i o n e e s t : doqa S p i r i l n s p r o f l u u n t , u b i
b a b i t u d m a l i t e r i n b a b i t a b i t ipse S p i r i t u s eanctos , q u i i n T r i t i i i a t e et una persona

1 v
Nicceni defensio.
A t si altente b e a l u m C y r i l l u m legisses, de F i l i o e l i a m reperisses eum usum hac dictione cedere i n t r a c l a t u quem in ea p a r l e ? i d e l i c e i , fecit super cum yeneril proJoannera, Paraclelus.
t i v u s , qiiique d i ? i n a est p r o u t Pater, aliquis
n a l u r a perfeciusque eroanare,
e l Filius demonstratur; prodire
S p i r U o m sanctam
csse ex F i l i o d i c a t .
N a m si ex P a l r e , i n q u i t , non p r o c e d i t , i d e s t e x ejus eubstanlia F i l i u s secunduin nos : si vero de F i l i o profluere non d i c i t u r , c u m de S p i r i t o , roinimo tamcn riicaiur Cgurae genenon mirandom e s l ; cum etiam dictio firmaro sciDOtam velit,
Palamce contradictio.
Neque q u i d dicat profecto n o v i t , neqae q u i d afqui banc ecripluram composnit. son|, Nenio namque q u i pie i n t e l l i g e t quse d i c t a esse a e i operationem
n u m i n i s S p i r i t u s ha?c d i c t i o a c c o m m o d a l u r , uoti aolem F i l i i ; q u e m a d m o d u m ratto Filu quidera n o m i n i accoramodatur,
d i v i n a natura d i v i n a m g r a l i a m operatio,
p u l a r c t . Nec ea de c a u s a , q u i a
inseparabilis est a d i v i n a n a t u r a d i v i n a
autem S p i r i l a s n o r o i n i c o n v e n i t ; non circo jusie g c n e r a r i ex causa esse signiGcet,
tamen i d -
propterea et n a l u r a est o p e r a l i o n i b i l ab ea d i f f e rens. Siqnidera d i v i n a operatio ex natura e s t , et ei incise oi tbcologi a f f i r m a n t , sed per se non est. D i v i n a vero n a l u r a ncc ex operalione e s t , et est pcr s e , ct locus csl d i v i n a r u m o p e r a t i o n u m , sed e l S p i r i t n m sanctura Tiequaquam ex n a l u r a esse F i l i i , ex persona atquq esse F i l i i afQrmaraus. Islc a u t e m c u m eurn dicat nobis conlradicere adversari arbitratur : nihil differre, i n sancla ut videlur Trinitate ,
diceret q u i s q u a m , quod c u m ipsum S p i r i l u s auteni esse ex
n o n generatur ex Patre , sed p r o c e d i t , ipsum p r o cedere n o n significet tanqaam ex causa co, est. a quo Quare procedit. differenliam harum Cura Hoc e n i m dicere s l o l i d u m dictionum dicantur: binc Filio Uem et a u l e m et de
p r o b a r e m i n i u i e potes. c u m emanatio
e l dti S p i r i i u sancto p a r i i e r b a c
S p i r i t u s et processio vocetur,
pulans n a l u r a m a s u b s i s t e n t i a , vel et d i f f e r e n t i a m iiiaipienter natarse afferens quia differenlia pcr&onarum e s l .
p r o f l u e n t l a , e l progressus l a n q u a m i d e i u baec o m n i a a i g n i f i c e n t , n i b i l o m n i n o differre baec iiomina ab inTicem videnûr. Qqod si n o n d i f f e r u n t , eod e m i g i t u r modo audieuda per Filium quemadmodum cessionem ex esl, s u n l , cum F i l i o , vei procedeve S p i r i t u s sanclus d i c i t u r , c u m de Palre : sed eo; c u m de Patrc
Nicceni defensio.
Si ergo semolam d i v i n a m S p i r i t u s gratiam a a cjiie n a i u r a inlelligis personaquo n o n ex Filio arbitraris Spiritum : qui^ sanclum mitmittiaudiens
d i c u r u u r , per ea i m e l l i g i m u s sancti S p i r i t u s p r o eadem i g i t u r et cx F i l i o , i d intelligenda e&t. P r o f l u i t e n i m u l Cyrillus falelur, a Deo et Patrc Filio; nullum per F i l i a m
m i l t i : p a l e l qnod e t i a m volens nolent i l l i u s p e r i s o n a r o , siquidem gratia sine persona n o n t i t u r : q u i a , ut C y r i l l o placct, non subsistente g r a t i a n i i n i m e p a r t i c i p a i i i u s : sed i d e s t , quod i u r divTna n a t u r a , et subsisiens, VUJI esl Triniiatis , quod persona videlicet completiSpiritus
Spjritus sanctus, quemadmodum
e l i a m ex
d u b i l a t i o n i s vestigium r e l i n q u e n s . Quod si i,u d c m o n s l r a v e r i s , baec n o m i i i a v c l non idem s i g n i f i c a r e j vel s i i d e m a l i t e r lamen de F i l i o a l i l e r de Palre inlclligi debere, quanquam noaler doctor qaemadmodum c l a m i l e t , ita a Filio profluere,
s o n c l i . Q u o i g i t n r pacio et F i l i u m
bunc m i l l e r e est pronisi
intelliges ? I h u d c n t n i a l i i e r quam P a t r e m : a l t e r i u s e n i m etiam potentias f o r e t ; manifeiXam i g i t u r quod sicut e l P a l e r . Sed Palcr miuil
i n l e l l i g i t u r ex ipso D e o , et Patre : absolvemus te bujus injuslae blasphemise i n Yeccum , et a m e i t tiaB, cujus eam
t
ducens et vpsain personam ; i g i l u r e l F i l i u s e u m i p s u m n i i l l i t producens et ipsani p c r s o n a m , tanquam m i n i s t r u m c u m dicas S p l r i t u i D , q n i ex Patre procedil postea m i t t e r e . Quod u t a b s u r d u m , ila et i m p i u m est. Conccdattir essc divinae substanlix enim non idem
non recte c o n s i d c r a n s ,
accusas.
Seplimum argumentum Vecci.

Cum q u i d a w , audientcs F i l i o c l i a m cmanare alque S p i r i i u e i sanclum ex
p r o d i r e , non d i v i n a m
divinam
operalionem;
301 Spirilus sanctus mittalur,
APOLOGIA I N S C R I P T I O N U M VECCI. c o n a r i s , si cum cura haec nomina insulsistenleni non convertanlar. non
30t, Siquidera
q t n d n a m conchideie l u m ex boc
consubstantialis S p i r i u i i F i l i u s d i c i l u r : f o r n i a v e r o , aut I r a g r a n f i a , a u l ejus spiratio n n n q u a m d i clus e s l . U l i g i l u r F i l i u m formaro P a t r i s , vel f r a g r a n i i a m , vel q u a l i t a t e m legcntes, non l a n l u m consubstaniialeiu h u n c inteJliginius, ged ex ci eo
g r a l i a m , v e r u o i ipsam d i v i n a i n subsistentera nal u r a m i n i u i e i ipse concedis, manifeslum e s l , si etiaiu ignorare ipse dissimulas, tancli Spiritus atque colleg t
;
d i v i n a m byposlasim ex F i l i o ostendeudum proposuil,
csse, emanare
m i t t i , qaemadmodum etiara ex
P a i r e , quod sibi
eiiara prodeuntera : i i a e l S p i r i i u m sanclum s p i rationera, f o r m a m , f r a g r a n t i a m aique Quae e n i m r a t i o lelligere ? T u vero oblitus. esl a l i i e r de operationera F i l i i u t r o q o e modo praediclo ptiUmus d i c i . Palre ad F i l i u m S p i r i l u m q u e , aliter de F i l i o ad S p i r i l u m basc i n ct e o r u m qua antea falebaris, sanclum affirmas r u r s u m Spiritura
qui doctorum
scnlenlias. Quod si m i r a r i s , quo pacto nos ex n a t u r a F i l i i S p i r i l u m sanclum asserentes o r i r i , a l que e m a n a r e , e i ex cjus persona esse p u u m u s , personarum ac si propter i d e n i i i a t e m n a l u r e , et
i d e n t i u i e m poneremus, vel propler eorum d i f f e r e n l i a r o , a l l e r i t a l c m e l i a m naturae i n l r o d u c e r e m u s .
et M u l t o profecio magis nos tuam perfldiam m i r a m u r . g bujus d u n i a x a i F i l i u m esse fonlera. Sed st graXia Si c u m F i l i i n a l u r a m a u d a s c u m bac a d d i l i o n e baec a subslanlia subsistenliaque m i m m e s e j u n F i l i i , eam lauquam q u i d s i m p l i c i l e i \ abaolutum g i t u r (nam boc jara concessisii), quomodo noo e t i u l e l l i g a s , et non quidein natura ue cuoi absolute c u m p r u p r i e l a l e F i l i i , nec potuisli, quod per c o u i m u n i t e r q u e gumpla quidquam id se divinara S p i r i i u s sancii personam cura bac gralia F i l i u s u t fons e m i t l i i ? Nonum eacrae theologiae argumentum Vecci. i n q u i b u s Patrea comprebendere
c u n d u m g r a l i a m tanluro aquaro v i v a m v o c a r i ,
neque sil
miliere oeque prodacere oionino
potest,
esse causa e s s e n d i ,
quae n o n
Hae S c r i p t u r a r u m s e n t e n t i x ,
aliqua p r o p r i e t a i e s u m p l a , quae personam i n d i v i d u o r u n i sint Yecci. sanctum ex P a l r e eae auctoritates opera-
professores, c u n c t a , qnse p r o p r i a
conslUuat. Nam quod
sunt P a l r i s , n a t u r a l i t e r t r a n s i r e in F i l i u m et cx co g e n i i u m d e m o n s t r a r u n l , b i c colleclsc snnt ad* demonstrandum S p i r i t u m sanctum esse, p r o d i r e atquc o r i r i etiam ex F i l i o perinde u l ex P a i r e : s i c u l d i v u s CyrUltis l i l l e r i s mandavit. Si e n i m d l c t a rum
C
|ipnes, i o l a pbilosopbia c l a m a i . Octavum argumentum A d demonstrandum S p i r i t u m F i l i o q u e esse, collecta? sunt e i
s e n t o n t i a r u m determinaliones paternitatem a Filio auferunt, m a n i q u i d s m non e r i l Pater,
S c r i p t u r a r u m , quae ostendunt e u m esse quaHtatcm t u b s u n l k e P a t r i s et F i l i i . Itemque f r a g r a n l i a m , epirationem et o d o r c m ; j u x l a aotein ejusroodi s e n t e n t i a s , et alia dicia excerpta s u n t : quae i n eunidem sensum d u c u n t , quae e i P a l r e m S p i r i i u s sancti f o n l e r a , et F i l i u m S p i r i t u s sancti fonlem piissirae asseverant. Palamm contradictio. Senleniiae bic s c r i p t o r u m colleclaa per excnipla quaedam, quoad Ceri polest, S p i r i i u m sanclum P a t r i F i l i o q u e consubslanlialem esse ostendunt. Nec e n i m e x e m p l u m r e p e r i r e quisquam p o l c s t , quod o m n i m o d a m babeal s i i n i l i l u d i n e i n . E l c u m dum interS p i r i l u s sanclusaqua viva v o c e l u r secundum
solum generalionemque fc. i d Filius

s um e s l j q u o
Spiritus vero ex palerna substanlia cmanans, e l ex subsianlia F i l i i non generanie e t e m a n a l et p r o f l u i t . Palamoe N u l l a profecto iransire eniro audiens conlradictio. Veccos iste i n F i l i u m p a eunt,
r a t i o n e impietas c o r r o b o r a l u r ;
lcrnas p r o p r i e t a l e s , e l n a t n r a l i l e r e l cssentialiier dc i l l i s p r o p r i i s , quac paternac gubslanlise propria sunt. Secundum ergo ejus p u i a v i t doctorcs dicere, non de illis quae natura i n Ibeologia scribenle, p c r i l i a m d i v o C y r i l l o i n suis Thesanris
quomodo n o n e r i t Deus S p i r i t u s , c u m l o i a m babeat substanlialcm p r o p r i e l a t e m P a l r i s et F i l i i ? P c r c l | | o r e r h l u m i n u m ? e { g e n e r a n d i
g r a l i a m e l operalionero , hujus aquae et Paier et sanctus. Et boc
sonalia Patris et F i l i i S p i r i t u s babebit, c t g e n i i u s , F i l i u s fons n u n c u p a t u r . lnterdura et idem S p i r i l u s ^ ^ Q u i vero ejusmodi dicta bic a l l u l i t , b o est. modo allicere Nicceni et trabere p u t a l ad suum defensio. r u i n quasdain p r a c t e r i i l , quibusdam abusus p e r v c r s u m sensum audienies. Demonstrant q u i d e m sententiae praedicts S p i r i tus sancii c u m Patre F i l i o q u e c o n s u b s l a n l i a l i t a tftm, nec i d lainen s o l u m , sed quod e l i a m ex eis sit ique procedat. N a m cx P a l r c utique ease, eC ipsemet l u gigniflcare concedis. Hoc a u l e m c u m dederis, n o n poleris reddere r a t i o n e m , cur eadem de Patre q u i d e m dicta n o n t a t c m , sed e t i a m ex co modo c o n s u b s l a m i a l i easc demonslrcnt : cfc ct producendi babens. Qua q u i d c m re q u i d magis i i u p i u m quidve magis supervacaneum dici potest? I J e m r u r s u s fere i n t e l l i g e t i s l a , cum a u d i r e t D a - ; luasceuum diccnlera i n \ n i Dogmalum cunque quam quod ejus : Qua>b a b e l Paier, e l S p i r i l u s sancius, praeiern o j i est i n g e n i l u s . E l Nazianzenum sermone, quem ad eos q u i ab s c r i b i t : Q t i x c u n q u e sunt F i l i i , ex substanlia F i l i i essc p u l a r e ?
G r e g o r i u i n , i n eo i g y p l o venerunt
s u n l e i S p i r i l u s , p r x i e r filialioncm. Quanlse i t e r u m ainentia p u i a n d a m est, cum ac si q u e m a d m u d u m esse a i i u i a t , etiam ex ejus persona
una subslanlia, sic c t i a m Spiritus,
subsistenlia essel de Dco. Prauerea non conspicit, quod cuin dc Patrc c l cx Patrc d i c i t n r
F d i o vero solam c o n s u b s t a n t i a l i l a l c m , p r a s e r l i m
303 q u i P a i r e m csse frlium
B E S S A R I O N i S S. ] 1. E . C A H D I N A L I S neganl, p a r i t e r et F i l i i ad J o m n i u o p r o u l F i l i u s process i l : at neque filialis,
864 i l a e l ipse causatus a Pairo cujtis e l e n i n i ? siquidem i d
Pat*em comrounitalem negant secundum sivam proprictatera. Nicani defensio.
personale c s l F i l i o , esse F i l i u m . Quod j a m a S p i r i l u adepli f u i m u s ; ad i l l u d autcrn quod si c u m a i i diat quisquam ex substanlia F i l i i S p i r i i u m , e i i a m ex ejus persona eum intclliget, non mirandum esse, salis p r i u s d i c l u m e s l . H i c vero et magnaB demenliaB c s t Patre negant dcm
t
Non adeo i l l u m sapienlem v i r u m pules i g n a r u m Iheologiae esse, u t quae paternae subslantia; p r o p r i a s u n t , ea i n F i l i u m transire debere a r b i i r e t u r . Quod autem Pater p r o d u c a t S p i r i t u r a s a n c t u m , non i d i n q u a n t u m Pater babet, sed i n q u a n t u m s p i r a t o r . Hoc a u l o m nomen s p i r a t o r nequaquam c o n s t i t u t i v u m personae nomen e s l . Qua de causa impossibile n o n est, boc etiam F i l i o esse c o m m u n e ; si sanciissimo P a t r i C y r i l l o credendum est, qui m u l t o m e l i u s q u a m nos de (beologia s e n l i t . O m n i a , i n q u i t , est F i l i u s quaecunque
i n q u i t , n o n respicere quod c u m de Spiritti9 d i c i i u r , q u i F i l i u n i s l m u l quoque negant v i m esse F i l i o c u m P a l r e . E j u s acrusans, c i
c t ex Palrc esse P a t r c n i ,
spirandi c o m i n u n c m forsitan
fortasse dementiae scmetipsum
m a j o r i s , d u m boc a b s u r d i i m inlelligens n o n fugit i l l u d , c u m S p i r i t u m dicat
nihlominus
S p i i i t u m F i l i i . N a m si P a l r i s , c l cx Palre, u l isic P a l r e m , non solum v i m s p i r a n d i communem essc F d i o ctim Patre negant, sed c t i a m S p i r i t u m ram Filii d i c i . Quod si bene hanc d e m e n l i a m fugiat, i n a l i c i n c i d i l , m u l t o magis detestandam, si S p i r f l u m sanclum scilicct n o n d i c a t , nequc sentiat F i l i i S p i r i t u m ; quod denique Scripiurae oroni adversari quis non dicat ? ltaque isle e l i a m sermo m a n i f e stissime deprebeMdilur o m n i undique ignoranlia, plenus osse. Decimum argumentum Vecci.
Paler est, 1 f a t c t u r , d i c i l u r S p i r i t u s : q u i F i l i u m negant cssc
praeter i d solum q u o d n o n sit P a i e r . Deinde a d d i i , p r o p r i o m habens et e i eo, et i n eo i n natura S p i r i t u r a sanctura. Neque haec adversari i n i e r se p u tavit F i l i u m n o n esse P a l r e m , et (amen esse. A l i u d scilicct ex eo Spiritum est a r b i l r a t u s i n
q u a n t u m Pater est, e l a l i u d i n q u a n i u m s p i r a t o r est, et i l l u d q u i d e m hoc vero q u a m F i l i o i n c o m m u n i c a b i l e esse, convenire. Quod e i i a m roaxime
a l i b i enucleatiue exponcns, n o n p r & l e r i i j s o l u n i , i n q u i t , q u o d n p n s i t Patej", sed praelerquam quod non generpt. Manifeste p a l e r n i t a t e m t a n t u m et v i r a n o n spirandi ab eo a,ufet
eolam
generandi
llifi S c r i p l u r a r u m sententise, i n quibus Palres (k\ d i v i n i t a t e tractantes p r o p r i u m Patris F i l i u m esse asseruni, u t ex ejus eesentta exsislentem, cx eoque. esse u l p r o p r i u m substantiae ejus, b i c c o l l c c t s s u n t . u i cuique v o l e n t i facoltas s i l , b i n c manifoste nosse, Spirilum eliam idcirco propriutn F i l i i dici, quod esse d i c i U i r , quod ejusmodi s u b ex aubstaniia ejue est. I t e m q u c eadem de causa ex gubsianlia F i l i i staniiae p r o p r i u m bonum est. Quod etiaro c o n s u b slantialitatem S p i r i l u s c u m F i l i o ostcndit. S i e n i m secundum quamdam aliam rationem consubstaut i a l i l a i i s , qualis cst, qune de duobus consubslaulial i t a i i b u s d i c i l u r ; i n qtiibus non est a l t e r u m pvr a l t c r u m , Spiriûs csset p r o p r i u s F i l i i , ex F i l i i q n o subslaitlia essel, e l i a m Fdius prnprtus S p i r i l n s cjnsncmo sanclorutu sancti, e l ex ojus subsianUa ob convcrsioncm modi consubslanlialilaiis, quod
rens. T u vero
u,trum nps an te ipsum deciperc
c o n a r i s , nescio per i i l u d d i v i G y r i l l i d i c t u m . Quod e t i i propoaiiis rebus a l i q u i d e i m i l e babcre v i d e tur, m u l t o tamen d i s c r c p a r e , si bene a d v e r t a t u r , enim differt, diccre babere n a t u r a l e m alicujus p r o p r i e t a i d c n l i l a t e m : boc subslaniialitcr sit reperieraus. Quam m a x i m c qnempiam
l e r a , v e l ojus n a t u r a l i t e r p t o p r i e t a i e s . N a m i i l u d solum ad substantiae respicit signiflcat, quae n a t u r a l i t e r et ne cuiptani accidenli aliquarum pcrsonalium notionum communilalem
9
aut participaiioni
locus
d e t u r . I l l u d autem omnta scilicelquae P a l r i s s u n l , et S p i r i l u s esse praeter i n g e n i t u m esse; et qusecunque F i l i i s u n l etiam S p i r i t u s esse prseler n e m , nescio cujus enira feltciter ac pie hxc omnia filiatior e i g r a l i a s u p e r a d J i d i t . Nos inielligimus.
Quod si q u i s q u a n i a u t ipse rion bene s e n t i t , a u t j P a l r u m unquam d i x i t , ncquc d i c e l u r ab a l i q u o , caeteros decipere c o n a t u r , i l l i u s esl c r i i n e n . N a m ei quis a S p i r i i u p r o p r i e i a l c m Patris a u f e r a t , qua; esl ingenUum esse : causamque sive principium aliaruro p e r s o n a r u m , q u a l e m a m p l i u s personalem Patris p r o p r i e i a t e m c i d e r e l i n q i i e t ? S i m i l i t c r si quis Filium Spirilui bosque soJos ad i n v i c e m ômparans, negaret S p i r i i u m essc F i l i u m , caeierix Vero i n r c b u s e u m o m n i n o s i m i l e m F i l i o esse c r e (\ere\: q u a m ei personalcm p r o p r i e l a i e m i r i h u e êi? nec e n i m paiernam i r i b u e r c t . N a m neque de qni recte ac pie de fide s c n l i r e t . Talis autem c o n subslanlialilas ncquc p r o p r i e consubstamialiias c s t ; bed i l l a , qusc a h e r u i n a h e r i copulat lanquam per e u m ex eo exsislens n a t u r a l i l e r e l s u b s l a n t i a l i l e r . Quod quidem probabit magni Basilii bic adducta s o n t c m i a , q u i inanifeete asseril fratres n o n d i c i propric inviceiu consubslanlialcs. A d d u n l u r auleni cjusmodi sctitcntits c t aliae sentcnli:!*, quae ob boc ostcndunt F i l i u m esse consubslaulialeiii P a l r i ^ j u i a v\ cjus substanlia e s l , u l omnes, q u i v c i i n l , b i n c
iuielligerc p o s s i n l , idcirco S p i r i l u m sancluiu c u m ^ a l r e e r a l 8, neque ad hunc illa c o m p a r a l i o , iiequc l i c e t ad hunc fuissel, a l i q u i d ei p r o p r i e l a i i s F i l i o consubstantialem esse, quia ex ejus s u b s U n P a i r i s r e l i n q u e r e t . C u m praelerquam quod n o n &it Lia vsi. I i e m ad bas scnlcnlias roborandas e l alia ^ i l i u s , eauiera omnia secumhmi F i l i u m s i i , c i m q u c Patruui dicla alTercntur, qua: conbubstantialitatcm
305
APOLOGIA
INSCRIPTIONuM
VECCi.
306
S p i r i l u s a d P a t r c n F i l i u m q u c inde ostendtint.quod bene percipio, n i h i l c n i i n ipse c l a r u m d i c i s ; a t q u i i s e x Patre pcr F i l i u m s i t . nostra r a t i o inde firmissime r o b o r a i u r ; misquam Palamcc Proprius tre ftst contradictio. genilus, Basilius c n i m reperies vel F i l i u m , v e l P a t r e m , neqtie sacris i n I . i t t e r i s , n c q o e a p u d doctores, ex substantia S p i r i h i s sanr.ti dicttnn esse. A t si batc d i c t i o , ba?c subsiantia videlicel F i l i i aut Patris easc, solam vos vuliis, consubstanlialilalem, q u e m a l m o d t i m
F i l i u s Patris u t cx eo Quemadmodum tuagnus
eoderoque m o d o e l S p i r i t u s sauctus est, u t ex P a procedens. adversue Euoomianos liUeris m a n d a v i i : P r o p r i e t a lero, i n q n i t , ad Pairem S p i r i i u s sancti n o v i , quia a Paire procedit. D i c i l u r lamen F i l i i S p i r i i t i s , s i cut idem eauclus capile oclaxo ad A m p b i l o c b i u m asseriu u t secunduqi n a l u r a m ei conjunctus ; fieri #nim m i n i m e potest, ea, quae natura i d e n r sunt, non esse inviceni conjuncta. N o n d i c i t u r autera
significaret, i l l u d e l i a m perfcclo d i c i debobat. Si antcm nemo sanclorum ex persona F i l i i S p i r i t n m esso-pmcdicavit, attamen cx Filro <sse atquc ex
f
F i l i o exsistere aftirmarunt, qu: maxime
cxsislon-
t i a m S p i r i l o s signiOrant, Occidontales aitlcm P a ires aique doclorcs e l i a m ex FHio eum procodcrc assorant. nomen autem F i f i i nisi pcrônarn F i -
F i l i u s Spiritus sancit, ne Spiritus. sanclus Paier Hi inteHipras, m i r a c u l u m essrt, l u neque ex Pairis csse videalur, cuni F i l i u s ad P a l r c m r e f e r a l u r , c u - persooa S p i r i t u m esse dixisses, nisi solus Gregoj u s F i l i u s d i c e r e i u r . Veccus autem isle ex semenrius Nysspnus, e i is quidem semel snis f n s e n n o t i i s h i c sane colleclis n i h i l sani c o l l i g i l ; reprebentialitateip ex substantia F i l i i S p i r i l u m d i c i . Ncc enira ea de causa etiam ex persona F i l i i esset; coniinget enim ex invicem harc esse. Idcirco nenio jd unquam asseruit, S p i r i l u m ex persona esse F i l i i , $ed ex persona P a i r i s . IHiccenx defensio. Gum Uilur lamen a semelipso, c u m d i c a l ob consubstanset : sod c u m ex Palre audires (qtta sentenlia maxime
n i b u s , S p i r i t u m ex paterna persona procedere d i x i s plena omnis S c r i p t u r a esi), cuncta potius quam p e r sonam Palris inlelligeres. A t boc quam dal. puerile est. Quis i g i t u r veslrum n i h i l sani c o n c h i tune, an Veccus, scrmo naster dHucide d e Undecimum subslanlia argumentum Yecci. nioastravit. q n i d a m , audiciites S p i r i l n m sancturn c x esse F i l i i , a l i n d ex subslantia csse d i -
Non, solum dixisse salis est, sed eliam r a i i o n e m addere o p o r t e l . Quaenam istbaec voluntaria positio e s l , p r o p r i u m Patri^ F i l i n r a , a,ul S p i r i l u i n sanctum d i c e r e , u t e$sendam habentcs ex Palre : sed p r o p r i u r o F i l i i S p i r i l u m dicenlcs , eodera modo i i i t e l l i g e r e , qnod cx F i l i o cilipel essentia,m babeat, sed q a e m ipse p r o l i b i t o quasi i n somniis p r o nobis potius, et conlra fingis. Najn quod magni Basilii d i c t u m i u mediuni ducis, te a d d u x i s i i . Unius e l e n i m et ejusdem r e i , quod scilicet S p i r i l u s s a n clus n a t u r a l i l e r P a i r i et F i l i o conjunctus s i t , p r o baiiones quaerens doctor sanctissinms, banc l a n ntiam polissimam, quod scilicet ex Patre procedat, F i l i i q u e d i c a i u r , et s i t , p r o d u c i i i n tnediuin, p u tans ad idem r e f e r r e , ideinque ba?<? anibo posse. N a m cujus S p i r i l u s d i c i t u r , *ex illo deniqtie s p i - * r u l u r . T u vero absurditatcm r e i , suasque posilioncs
c u n t , a l i u d ex persona ; nec i l l u d compirebendcre possunt boc nomen F i l i u s personale nomen csso^ e l q u i cx eorum substantia dicil Filii, toium Filium Ad oslendit subsianliarn, scilicct igiiur subsislenlem.
incplof absurdosque sensus r c d a r r Filium generari
guendos c o l l e c t i i sunt c l e3 S c r i p t u r a r u m sentcntia?, nunc cx substajitia Patris ostendunt. esse scilicet nisi deretque Nani si unam osse n n t i v i t a i c m F i l i i c l csse ex persona? esse cx substanlia
cx Patre fatemur, quo pacto illa differre possuat, cx snbslamia, aliam F i l i i quisqnam dicere, manifestissime b l a s p h c m a r c t , a n -
Patris n a l W i l a l e m , aliam ex pcrsona. A d d u o t u r etiam et iis sentcntiis alia P a i m n i d i c i a , qua p o r feciam s u b s t a n t i a m , c l Deum perfcctum P a t r c m , et perfeclam snbstantiam Palamce
F i l i u m , et pcrfeciam aequenlem, ac nccessariam conversionem, qu;c ex tuis sequitur verbis effugere c u m conaris, etiam D subslanlium S p i r i t i i m sancu.ui o s l c n d a n t . nolens luis advcrsariis faves. Non c n i m d i c i l u r (ais) S p i r i i u s sancti F i l i u s : ne bujus Pater F i l i u s videal u r , assercns scilicel e l ipse relaliva debere ad i i i vicem c o n v e n i , u l c u m et S p i r i t u s noincn r e l a i i vum sit : quemadmodum ct ipse volens nolons fatoris, ad spirantcm r e f e r r i , atquc ex i l l o spirari debere, cujus et d i c i l u r S p i r i l u s . Quod aulem et si ex subslaulia F i l i i persoiia S p i r i l u s sanctus dtcatur, n o n a r b i t r a i u r * e t i a r a e\ ejus eiiaui q u i d d a n i ; unde tamen idco necessarium esse, absurdmn contradictio. Cnni aliquid unius substantiae personaeque est, luuc quod ex illa substanlia n a d i r a l i l e r essentiam h a b e l , cx illa etiam persona cotivcrso. etiam cxleris Quod enim ex illa eamdem babel, et e illa pcrsona, e x s i i l i t ex
subsiantia est. Personaruin aulem una subslanlia, non ex scd ex una quadam vcnerandaquq suprema pcrsonis, igitur
p l u r i i i m quod cst ex illa omnibus earum c s l . Gum
T r i n i l a s una n a l u r a i n i r i b u a personis s i t , n o n ouine quod ex subsisteblia babel cx Cioteris, etiam ex omnibus

r
equidem nescio ad boc demoitslrandum conaris t o l l i g e r e . Sic enim ais ox invicem essent tanquam possibile scilicel eliam F i l i u m ex S p i r i i u s subslan^ i a d i c i ; et idcirco etlnm x cjus persotia. Si ego te
personts
cst, scd ex una quadam
earum scilicel qi!a iuam
prSma. N a m ex bac non esse n c Non i g i t u r cx alia , sed cx bac
polcst.
307 sola. bus p a t d . Nam unu$quisque t i a quidem Adsc e s l ,
B E S S A R I O N I S S> n o s l r u m ex substan-
l . E. C A R D I N A L I S
308 substaniia n u -
siquidem e c u n a . Quod q q i d e m i n b o m i n i - > necesse est o m n i n o esse, c u m ex sed est ex ejus peraona, cum bumana subslantia
incro eadem c o m m u n i q u sit P a t r i et F i l i o , non specie solura secundum i l l u d h o m i n u m e x e m p l u m , el tia e l i a m substet divinis bis personaque personis, p a l e r n i t a t i n i s i suae
1
cam una subslaniia b o m i n u m s i t , ged multae pe.rS01132 : a p r i n c i p i o vcro sit, at(|ue persona scilicet eju$ substaniia roata una sonam sola jn iur, ser. in Ad.e una cssel, Evaque
scilicet c l f i l i a l i o n i . ltaque etiam ex sua sub^tnnessel S p i r i l u s sanctos, p r o p r i e t a l i oppugnaret : c u m cadem n u m e r o substaniia iila eo e l i a m praediceiur, ac i n eo e i m i l i l e r eubstct. Quid i g i i u r v e l i n t dissimiHa exempla, a u t q u i d c x h i e iste concludere possit, nescio. V e r u m h i c esl contenliosorum mos, quod c t i a m manifestis ee o p p o n u n l , et v e r i t a t i aares c l a u d u n l , nec i n t e l ligunl magna etiam praecipilia a d i r e , dammodo c o n t r a Hlos quidquam agere poaainl, quos p u t a n t sibi adversarios csse. Qualis e l p r x s e n s sermo r s t . ireg dcos p u l a n t , i n c i d i i bscresim. Hic vero q u a m i m p r u d e n t i s s i r r e ex Patrc persona alleruin
f u i t , ex persona qaoqiie ejus for~ ea
est. A t q u c p r i u s q u a m Cain esset c u m una virili Adae subslaniia Enoch personaque ex Ad genilue
sola v i r i l i subslantia personaque exsisleret, ex
est C a i n . Duobus a u l e m v i r i s j a m secundum perexsistenlibus aubslantia q u i d e m , n o n autem persona loco ex persona f u i t , sed de Cain
genitua est. Veccqs a u i e m isle boc

(
asserens ex F i l i i persona S p i r i l u m esse i n Deo pereonam
po q u o d
ex ejus substantia a iheologis esse d i c i - ' Qui manifesle i n e o r u m qui sicut sabstamiuru
unam
csse p o n i t Filiuna, a u l Patrem o m n j n o negans m i liemque divinii a solo F i l i o S p i r i t u s sancti esseneorum d i c l i s , qtti t i a m eese oslendit. A t q u e ab fectaeque sonarum Filium et
suuin Dcum i n alios inferre c o n a l u r : e l q u i d e m , qui p r i u s S p i r i l u i sanclo adversabantur, vel F i l i o esse curo audicntes, quod ex
perfecHe substanltae eese P a t r e m , persimtliter Spiritum sanciuiu intelligil, sed in
q u i d e m eorum essei, recipiebant : quod aoteni ex c o r u m substantia, negabant. N u n c vero ii atFOcius b e l i u m i n f e r u n t . Ita nunquam esl, sed R e c i p i n n t e n i m ex Ecclesiae sanctae bnniini illis illl, pcr
a f l i r n i a n l , non substanlbe u n i l a l c m , ac I r i u m perincommutabilUalcm eadein T r i n i i a i e m u l i i p l i c i t a t e m quamdam ferenliaro i n s i p i e n t e r specuJari c o n a l u r . NkiPtii inducilis? defemio. exempla Quam s^nilia decoraque i n (heologia et d i f -
subslaniia eorum eum esse: sed ex e o r u m persona minitnc. niant qucra nia desistit va? ei bostis scandala disseminare. necesse forlassc v e n i u n t . Quanquam Qua? quidem u t v e quidcm vc-
id vobia certissime causa e r r o r i s est.
aliqua danda essct, i m o vero a l i -
Quod de d i v i n i s perinde ac de bumanis sapitis, et < totain h i n c ad ea s i m i l i i u d i n e m t r a b i t i s . A t cave ne de ineffabili illa T r i n i t a l e nefas sit i t a senlire. Nain u t ei d i v i n i l a t i s u n i l a s , sic personarum T r i niias est scrvamla, nc tres essc deos asserere c o g e r e m i n i , u t i s i i s vos verbis msnifeste f a c i t i s . Non e n i m qucmadmodum ircs bomines ad i n v i c e m comniuncm suam babcnl subsiantiam, ita et sanclae T r i n i t a l i s personae d i v i n a m essentiam. S i q u i d e m specic i l l i s , non n u m c r o eadem bumanitas cst. ancta3 vero T r i n i l a t i eadem numero est d i v i n a esse^lia, sive d i v i n i i a s : ct i d c i r c o tres ilie pcrsona? e l una essentia, e l uiuis Ocus est. E t ba?c quideR) I r i b u s vero lis. neque subeiat d i v i n j s personis, et curo bingulis aruui unura subsisieus est. Humanilas subslat, cst, est. est;
quod veniae vcstigium : cura quaedam i n t e s t i m o n i u m adducere haberent, quae ex personis d i v i n i s essent, n o n autem ex substaniia, quod de c r e a i u ris p a t e l . Istis vero quacnam excusalio e r i t , c u m ex subslanlia e u m esse f a t e a n l u r , ex persona vero cjus, ex cujus substantia i l l u r a ^sse negcnt. I t a et sibi ipsia el verhati VeccL splcndere eum atpugnanliaque d i c u n t . Duodecimum argumentnm Cum q u i d a m diccre audeant i l l u d emanare e\ F i l i o S p i r i t u m sancium , p r o d i r e , que m a n i f e s t a t i , non ex eo significare Filio tialiler et tiarura personaliter ex substantribuiiocollecl eraaconcedqni, contraria
esse, sed gra^
s p i r i l u a l i u m quamdara
n e m ; ad eam opinionem redarguendam
p a r t i c u l a r i b u s bominibus
^ s u n i pracsenles a u c t o r i l a i e s , q u splendere, Nemo enim unquam non
nequc u n u m subsistens cst c u m i n d i v i d u i s s i n g u Quamubrem quod ex e o r u m substaniia ex oinniuin etiam persona Vaudquaquam
nare aique nianifeslari F i l i u m cx P a l r e o s i e n d u n t . diceret non emanare, n o u subslanlialiter ex splendere , manifcslari
{Jata quippe curn
ex Adae atque Abel substantia
Patrc F i l i u m , sed ejus gratias, a u l d o n a . Palamce contradictio. p r o d i r c , et e m i t l i , lamen vd Quod ex a l i q u o , aut generalione, aut processione essentiam babet, ex eo ctiani ei splendere dicilur, ex et e j u s m o d i : n o n illo per
l i a l u r a q u e s i t , ex Adae quidem e l i a m persona
non quoniam ex Hlius subslaniia f t i i t , sed quia ex ejus peraonaesl, eum ipsum causam habens.Ex|Abel aulein subslanlia cum s i t , non taoien ex ejus persona est,quia persona Abel nonnumero,sed specie l a n l u m Adac subslaniise c o m m u n i c a t ; neque subsistcntem i n se habet suam subslanliam , neque u n u m subsisiens cura persona secunda. A i v c r o quod ex Palris f i l i i q u e pcrsona subsianiia est, cx c o r u m oiiam n i b i l p r o b i b e l q u i n i l l u d s i t . l i n o vero
q u i d q u i d p r o d i t , aut e m i t t i t u r , a u t splendel ex ajio, habet etiam processionem generalionem essenliaro, alque i n p r o p r i a s u b s i -
sleniia est. A t i s l e , q u i bas collegit a u c t o r i t a t e s , impudens ipsc ac l e m e r a r i u s c u m s i t , l e r o c r i t a l i s illos accusal, qui pic ac rcclc de d i v i n i s sapiuttL
309 Nicani defetaio.
REFUTATiO M A X . PLANUDyE.
310
m U t i l n r , v<l p r o d i t , v c l cmanat, vel o r i t u r , n o n eiiam ex i l l o essenliam babct, i n qnibus aliad cst esse, aliud m t i l i : ûatiquani neque de tis univrsaliter, neque dc c u n c l i s boc n o m i n i b n s apcrte* d i c i possit. Quippe cum a l i q u i d ex r e quadam o r i t r a u l e m a n a l : o t e l i a m ex illa sit n^cesee e s i . De sancia vero T r i n i t a t e quanam r a l i o e s t , c u r quod ex ali.juo h:ib*t csse, o r i a t u r , et emanet etiam e\ illo nocessc siL : id auletn quod o r i l u r et emanar, non etiani sit ev eo, prarscnira c u m i n ea liaeo n o n i i n a , oriri viddicet, prodire ac procederc, ilcmquc c l m i u i , unam r c m siguiflcenl, etsi i n t e r d u m r a t i o no diiTernnt. Quare manifcste palel quod iste c i i a n i sprmo neque benc d i o i t t i r , neque Recetsarfi q u i d quam nec denique a l i q u i d veri affcrt. Q u i c u m
Aflfer eiiaro necessitatem, qua le causa de F i l i i progressa ex P a l r e e l S p i r i l u e sancli aequivaleant cnncta h c noruiua, generari scilicet, procederc, p r o d i r e , emanare., o r i r i , e l csetera lamen ejusmodi e l c j u s m o d i . De p r o d u c i i o n e Tero S p i r i t u s ex F i l i o non idem sint o r i r i , c u m procedjjre. A u l q a i d e l sine rausa? cs! c u r quod p r o c e d i t , c i i a m emanet, ncc e convcrso? Non ita s i m p l i e i t e r , quasi petcns raiione conclude u t auditores ex
g r a l i a q u i d q u i d velis a d m i u a n i . Quod si ipse illa sine deinonsiraiione loquens, strenuum quiddam fctisse a r b i l r a r i s , ctiam ipsi codem modo s i m vep l i d l e r l i b i c o n i r a d i c e m u s ; e l loriassis tanto magis u o b i s a d b i b e b i i u r fides, quanio nos mclius riusqiie ipsi diccmus. Nain
dc crealuris q u i d e m s i i p c r i o r i b u s similis s i l , siinilein eliam sibi alque i l l i s i n f i n n i i a i e n i et errorein t e s l a l u r .
foriassia boc r e p c r i e l u r : quod videlicel ex aliquo
KTPOY

, , *
SAPIENTISSIMI
CARD1NALIS
D O M I N I BESSAIUON1S
R E F U T A T I O S Y L L O G I S M O R U M 1 PLANUDiE D E P R O C E S S I O N E SANCTI CONTRA LATINOS.
. 615.)
SPIRITUS
(Arcudius, Opusc. aurca,
ilaximi
Pianudx monachi dt procetsione saucii contra Latinos.
Spiritus
, \ . \ \, . 1 , , , , ; ; \ , \ , 4, . ' , . , : , . . , ; *
l n t e r r o g a n d u m c s t , processio S p i r i i u s sanctiex Patre F i l i o q u c u l r u m alia et alia s i t , una eadera. Si e n i m alia e t a l i a , ergo dnplex e r i t p r o cessio, e t S p i r i t u s d u p l e x , quod est a b s u r d u m . Si vero una eL eadem, q u i fleri potest u t ex i m materiali d u a l i i a t e u n u m exsistat? Quippc unitas est prmcipium eiiam autem et causa, non solum d u a l i i a i i s , sed^ fieri. aliorum cunclorunt n u m e r o r u m . DualUas
u l sit u n i t a l i s p r i n c i p i u m et causa, numeri,
n o n potest. Noo euira secundum reversionem, sed. secuodum progressum o r i u n t u r Etenim unitas n o v e t u r ad dualilatera, indeque ad t r m i t a t e m , ac dcineeps. Dicere e n i m ex I r i n t i a t e , a d e m pta monade, fieri d u a l i t a l c i n , et s i r o i l i i e r ex d u a litale u n i l a t e m . b i c q u o q u e causa est b o r u m u n i l a s , qua3 a u i e r l u r . N o n autem a l i u s quiaplam n u m e r i M . Resial crgo u t n o u s i n l duocausa i i n i u s , sed u n u m c^nsa d u o r u m , c t sic quidem i n imtna
. ' * * , ? * , *
311
B E S S A R I O X I S S. R . E C A R D I N A L I S A t vcro unura, ei fe-
312
l e r i . d i b u a j l l u d convenirc par est, quojj e i i a m i n i , d e i u i e , quae t o i i maleriae s u p e r c m i n c l . in vel lnalerialibus secandura quidem ex congressuni, u l ex , ; ; \ , \ \ , , ; \ . * , , duobus viro
m i n a proles, e l ex ferro et lapide ignis, v c l secundum composttionem, u l ex terra et aqua I u t u m . Cxlerura h i c quoque dicendum est, primo q u i d e m , q u o d i n d i v i n i s hypostasibus, neque eongresaus quispiam lalis i n l e l l i g i l u r , ncque c o m p o s i l i o . Secundo, quo bic quoque u n i duo praecedunt lerop o r e , cum pcrsonae T r i n i t a t i s sint coaeiernae. T e r t i o , quod i n plerisque a l l e r u m non t a n t u m a d u o bus d i i l e r t specie, alia snnl Demelrii specie, Cydonii sed etiai illa duo ad iitvjcem cum bvpostases adversut Pianudem, pria scriplis.
, , , , ^- . . " \ . \
T r i n i t a l i s s i n l , ex manu p r o bc . olxstc
ejusdcai n a l u r a . Quare non sccundum m a i e r i a l i a , sunt i m m a l e r i a l i a . N a n ergo ex Patre et F i l i o Spirilus*
Miraretur Jibrum
qmspiam v i r u r a
b u n c , q u i ob coualur
p a u r a et imbceilla argumenta
everiere
, \ * , * ' \ '. ? ) , \ , ' * ' , , , \ , ; , ; ? , & *
sancti A u g u s i i u i , i n quo transfereodo i n
Jingtiam Grsecam m u l i u m e l a b o r a v i t . Si c n i m i i l u m labnrem s u b i i l , voicns nocere j i s q u i l e g e r i n t , a b surdiis revera e s l , ac dignus i n i e r pios muJue r e prebensionis l a b o r a r e , u i aniuiis a j i o r u m nocens; biu autem sciens u t i l c m f o r c q u i b u s c r i l o b v i u s , ct u o s t r a l i b u s gratificalurus v c r l e r e i l i u m elegit, q u i d r u r s u s quasi* poeniienlia d u c l u s , v e l u t i i n l e r p r e l a t u s est ? Ca?teFum absurdi nocua cayere b o r t a t u r , quse p r o p i e r u l i l i t a i e i n l e g c n t i u m b u j u s causa c s l , l e r r o r i l l i u s , q u i lunc i m p c r a b a t , quero inexor a b i l c m acicus fore b i s , q u i S p i r i l u m sanctum ex P a t r e Filioquc procedcre asserunt, bisce a r g u m e n tis carcere ac vincnlis seipsum l i b e r a r e v o l u i t .
; \ , ^-
- $ . Be$$arionit responsio ad commemorata argumenta. Planuda .
Respondemug, nou aliam et aliam esse ex Patre F i l i o q u e S p i r i t u s sancii processionem, sed unam c t eamdem'; e i tamen n i h i l inde s e q u i a b s u r d i . E l e n i m procedit ab ipsis non qualenus duo s u n l , e l d u a l i t a f , sed quatcnus u n m n sunt ambo. N i b i l enira m i n u s duo sunt personae Pator e i F i l i u s , quam una subalanlia e l unus fanctum, unum Deus. fnde vcro et uita c l ipsum ac simplioperalione tanquam uaus Deus ambo p r o d i i c u u l Spirilum cem exsisleutein. Unius quippe operationem unura e l i a m e a l o p u s , e l unus effcctus. Neque i g i t u r d u a bus o p i r a l i o n i b u s Paler et F i i i u s S p i r i t u m cturo producunt, neque ipsc sanS p i r i l i i a duplcx operatio,
, \ * \ , . \ ; ' \ , 'fj . 1\ \ , \ . \ ; \ 6. ; . ' \ ; , ' ' \ , \ , \ , , \ , \ ; , $ . , \ , \ . , . :, \
esl : sed quoniam untis cst Dous, una eubstanlia Paler c t F i l i u s , una eliam esl ipsorum in n o n l a n l u m ad extra p r o g r e d i e n s , aed e l ad i n t r a ipsis p e r m a n e n s ; e l pcr consequcns unus est S p i r i l u s sanctus S p i i i t u a sancius, u t hac una operatione procedens. P o r r o bujus o p e r a l i o n i s e i i a m particeps esset, ei non adversaretur cjus r a l i o n i u t s i m u l et essel ipse produceus c l productue. N i n c v c r o o b i d non potcsl eamdcni operaiionem p a r i i c i p a r c . A t vcro F i l i u s adiuodiun p o i c s i , q u o -
315
R E F U T A T I O . P L A N U D . f i .
3tf ciiiin
, , niaro n o n o p p o n i t u r ejus r a l i d n i . O m u i u m , . , , , \ ; \
quae non o p p o n u n l u r r a l i o i n p r o p n e t a l i s i p s o r o m , unaqu&que d i v i n a pcrsona pariiceps est, et oniuia habel utraque persona, quae b a b e l P a l c r , excep i i s , f|ti; ipsi o p p o n u n i u r , u t d i c t u m e*l. Quoniatn
i g i t u r Paier h a b e l producere S p i r i i u m sanctum, . hoc vero r a i i o n i F i l i i n o n adversatur, duni general e u m , dat ipsi ut ex ipeo proflciscalur S p i r i i u s sauclus, e l ex ambobus tanquam ab uno Deo, e i UDO f o n l e e l p r i n c i p i o procedat. Responsio Petri ArcudiL Possemus elfam t u m Augusiinb s e r m . n De verbis D o m i n i l o m . X , c. 2 0 , i n fine rcspondere. Ideo socielas u n i l a t i s Ecclesia* D e i , extra quam n o n fit ipsa remissio p e c c a l o r u m , lanqunm p r o p r i u m e s t opus S p i r i l u s saucti, P a l r e s a u e e t F i l i o c o o p e r a n l i b u s ; quia socif las est quodamroodo Pairis e l F i l i i ipse S p i r i l u s sanctus. N a m Paler uon c o m m u i i i l ^ r b a b e i u r Paler a F i l i o e i S p i r i t u sanclo, quia non cst P a ler a i n b o r a m . E t F i l i u s non c o m i n u n i l e r babeldr F i l i u s a P a l r e e l S p i r i t t i sancto, quia non esl F i l m s a i n b o r u m . S p i r i t u s auiem sanctus c o m m u n i i e r babetnr a Patre e l F i l i o , quia Spiritus esl unus a n i b o r u m . . Maximi Praelerca u n i l a s syllogismus tecundus. " ; , ; . \ , ; , \ \ , \ \ * . , \ . , , * , , * , . \ , , \ \ * . \ , * ; , .
%
quidem causa est i d e n i i t a l s ,
dualilas t e r o d i v e r s i t a i i s . Quare F i l i u s e i S p i r i t u s sanclus ab uno Patre exsisleotes, i d e n l i i a l e m n a tuiae ad invicem e l cum Paire babent. U i e r o r u r sus duo s u n t , d i v e r s e s u n l ad invicem et cum Paire secundum hypostases, n o n secundum n a l u r a m . Non cnira licebat, curo eadem natura easeni, e i i a m alia r u r a u m secuudum naluraro uno esse. Si i g t i u r ex scilicet solo Palre S p i r i l u s probciscitur, unus
e r i t e l ideni ipse s i b i . Sin ex duobus, Palre s c i l i c t l e l F i l i o , a l t u s e r i t ipse sibi ,* tanquam q u i alius q u i dem s i l ex P a l r e , alhjs vero sit ex F i i i o . Quoniam csl. unus, enioi alius esl P a i e r , alius F i l i u s , necessarioel S p i r i t u s F i l i i a l i u s e l a l i u 6 s i l ; i d v e r o absurdum m a l r e l i l i u s , non alius e i alius e s i , sed Quod si d i x e r i l aliquis, quomodo q u i ex palre c t respondemus, quod nou simpliciter est tinus, s t d
Q composilus cx semino palrie e i saiiguimbus matris. . est, Retponno secunda.
, \ , \ * \ \ , , , . , , , , , \ . , * ; \, \ . / * \ \ \, * \ \ ) , \ ,
D
D i c t u m est q u o d , quaienus unitas, e l Deus unus Paier e l Filius p r o d u c u n t S p t r i l o m sauctum ; e l propterea u o n poiesl S p i r i l u s sancius, e l idem s i b i , et alius esse, sed niagis necesse est u i idcm sit s i b i , eo quod ab ipsts tanquain ex monade p r o c e d i l . E x i s t i m a r e enim S p i r i i u n i sauciuiii aiiui a se et eoropoailura, eo quod alius oporleat esse, cx Patre, alius ex Filio, cat b o m i n d m , q u i cogilani res valdc corporales, e l admoduin carnaled, maieriales e i quique circa res coelesies dcsipiunt, c i
v i t i o l a b o r a u t . Non e n i m P a l r i s operalio i l a d i v i d i t u r ab operalione F i l i i , q u c i n a d m o d u m a lua moa neque i l a sunt alius e l alius, u t ego e l l u : luno e n i m solum locum baberet composilio i n effectibus. Uuamvis enim alius et alius sint pcrsonis, sed n i h i l o m i n u s unus c t idem s u n l deitale, e l unua n u raero, adeo u t eiiara e o r u m operalio una sit n u m e r o . Q u o r u m autero operatio una est, quoinodo quod ex ipsa efiicitur, oon s i l u n u m et omnino composiiiuiiis e i p e r s , stbi idem? et simplex, neccSsarioquc
\ . , \ , \ , ;
315
Sytlogismus leri
BESSARIONIS S. R . E . C A R D I N A L I S
tertius. ,
3lk
Praelerea, d u m r e d a r g u u u t u r , n o n o p o r i e r e fa~ praetcr ea quae i n sacra S c r i p i u r a exstant, respondeiil : Qua i g i t u r r a i i o n e Patres vocem c o n subslaulialis, quae i u S c r i p l u r a n o n r e p e r i c b a t u r , in SymboJo posueruui? Diciraus, quod i b i q u i d e i n , nisi boc dicereiur p e r i t u l u m e r a i , nc F i l i u s P a l r e minor existimarclur. S c r i p i u r a non exsistai, unum sumus, necessiias est sanctum S c n p i u r a ? Quid dicere Quanquam elsi Uxc vox i t i Pater i l l u d l a i n e n , Egc ct etiam ex Filio
" , fcstv { * , , \ < 1 3 *.; , , * \ t l , .* \\ ir icper, . \
buic aquivalens esl. Uic vero q u Spiritum
, * ; ; * * , \ , \ . .
procedere, c u m uon r e p e r i a l u r i n sacra aulem p c r i c l i i a l u r r a t i o n e b u j u s
tradita nobis Ibeologia? O m n i n o n i b i l . I m o vero ex bujusmodi addilainenlo m u l i a o r i u u l u r a b s u r d a , v e l u t i duplex p r i u c i p i u t n , e l quod Spiritua videa- l u r esse coinposiius, e i i u n u m e r a a l i a . Retpomio c i i D i o n y a i i . Universe i g i l u r dicere, banc neque raliouem etiam lerlia. sanneque audendum est saocius seu yelat verbit.
N o n baec est L a l i n o r u m apologta ad iUud
^ <
. t , \ . , ^. \ * \ ; . \ ; , , . , ;
cogitare, el caetera. Sic ad
respondeul quod
nos dicero prauer ea q u nobi d i v i n i l u * e t a c r i s eloquiis p a i e f a c u eunt, seu xensu, Magts aulem aecundum seo&um c e n c o r d a l c o m i l i o ex Patre procedere; atque i i a n i b i l c o n t r a c a n o nem facimus. Quod ai et quam ipse adbibes, d a n l responsionem , etiam b * c bona e t t . Neque e n i m par esl dicere q u o d i b i quidein a l i q u i d p e r i c u l i bic cssel,
, . vero n t b i l ; i d e n i m g r a l i s d i c i i u r , noti Q , . deroonstratur. Quippe bic e l i a m a l i q u i d p e r i c u l i , , eral, L a l i n i a i u n l ; a l i o q u i n non fuissei a d d i l u m . . , * Si e n i m n u n fuiasei o r l a necessitas, nulla hujus r a Lio babita esset. Quod ei dicis exbujuMnodi a d d i tione m u l u sequi absurda, c o n l r a aliquis inferet, e l i a m ex voce consubslanlialis majora absurda his O r i r i , q u i male i n l e l l i f u u l , c o m m i a i i o p e r s o n a r u m , et Sabeliiaiiisuiufl. A i l a m e n de perversa menle i m proborum noa eal o u r a u d a m , sed santini sensuin i i s iuvceiigantibus letupore neceaailatis a fitle explicaada, et declarauda rejeclia bseresibus, esl recedendum, quamvia i l e r u a i n o i i n u l i i n e f a r i i ex eo fluciueiii. SyllogUmni quartu*. quas et . ;. , , , ; \ ; , \ 6 * *
; , , ; , .
Quod e i i a m i i i o m n i b u s e n l i b u s T r i n i l a s consi- ^ deralur. Eienim sub aspectum dicamenla, kni omne quodcunque e o r u m tanien, c a d u n t , e l i a m si alia eximas pratquanlilalem
\ 11 \ , , \ \ . , , \ . " . , *\ * \ , , \ , * & fi , , , \ \ , XV , -
substaniiain
qualitaleni b a b e i . Quanlilatetn vero dico ipaam m o quaui babet, et qualitaieio c o l o r e m . Queui* igitur hac i u subsianlia exsislensicut subslaniia q u i d c m boc est, c o l u r , q u a n d i u figura vero ex admvdum exislentiam
t i a m babent, i l a e l i a m F i l i u s e i S p i r i i u s a Patre b a b e u t : et
9
a u r i v . g r . et qualitas
eal a u r u u i , i m i n u t a b i l i a m a n e n t ,
q u a n l i l a i e , ex aliera i n a l l e r a m c o m n i u t a t u r , s c r vata eadeui uiole, i l a e i i a m Paler quident et S p i r i l u s sanclus u i b i l p a r t i c i p a n l ab e x i r a , F i l i u s vero n a -
317
REFUTATIO M A X . PI.AKUDA.
318
; , ot - t u r a m buinanam asaumpsil, rursus i n eadem sub~ /. . " \ , * , , \ , * > . , , ? \ \ . ' , . . slaniia manens. Hinc etiam L a l i n i r e d a r g u u n l u r , de processioue S p i r i l u s sancti non secure dogmaiiautem sautes. JJl c n i m color non cx substaniia est s i m u l e l ex figura, sed ex sola subslantia, figura et color i n subslanlia sunt : i l a e l S p i r i t u s sanclus non ex Palre e l F i l i o , sed ex solo P a l r e proccdere dicitur. Est igi ,ur color q u i d e m solius aspeclus,
(
aolns enitn visus c u m d i s e e r n i l , Ggura vero epeciat ad v i s u m e l t a c i u m . Quippe ex ambobus c o m p r c b e n d i t u r , substantia vero solius taclus esset o l j e c l u m . Re*pon$io ducis, v i r oplnne ac assiinilas qucrta. E l sic apiia maleriae, Quam convenientia exempla i n Ecclesiam i n l r o sapientissime ! rea d i v i n a s , ehmliludinibus
, 1 , , , , . \ \ ; \ \ , * ( ) , \ \ , . ' , \ \ \ . \ . , , , , * ,
\ , \ , \ U et q u a m i t a l i ,
qualilalique
illam immaierialem,
omnisque quantilatis e x p e r l e m , et Qgura c a r e n t e m , i n l a c l i l e m q u e u a l u r a m subjicieus, e l cum bis conferens. Quid i g i l u r , cunciane i s l a , q u a i n b i s s i r a i l i t u d i n i b u s , e l i a m i n exemplaribus quaerenda sunl? I g i t u r j a m credendum est (sint v e r o nobis p r o p i l i i ) , et F i l i u m , et S p i r i t u m i n alio exsislere, non per ae subsisiere. Praeterea esse ex i i s q u p a r i e s babent, e l d i m c n s i o n e m , e l o m n i a qu;c circa corporalia et m a t e r i a l i a , renda surdum sunl. est, i i a etiam concludere, ad illa transfeabesi. C a t e r u m , q u e m a d m o d u i n boe vanum el siullura
ex eo a l i q u i d o p i n a r i n e -
cessarium quam
C U t t
Quanquam et e h n i l i l u d o lua haec L a t t n U polius t i b i c o n f e r a t ; qualilas enim (cni l i b i p!a-
. C assimilare S p i r i t u m ) u t i q u e non essct, n o n servata subsianlia, neque haberel esse, nisi i r i , . , * , . \ , , . , , , , * , \ , eubstanlia, et quanta. dimensione taraen Quoniam nequc aliqua c o n s l a n i * subslanliain eine
q u a n t i l a t e possemus nos aspicerc, quamvis c o l o r e m ipsius v i d e a m u s . Si i g i l u r non i n subslaiuia t a n t u m s i m p l i c i t e r , sed i a substanlia dimensioae affecta exsisiit qualitas, qoalilas Irocinio ces&isli, enim qui in omni adeo defensurus, v i r oplime ergo et q u a n l n m u l t>it poiius paNon confert. Alque :la Lalinos
quaro u t eos redarguas acalque sapienlissime.
profecto ego c o n t r a r i u m de te s e m i a i i i , q u i d i s c i p l i n a r u m e x e r c i t a i i u n e versalus es, i n philosophia e i conlemplalione praeomnium bonarum arlium curriciila splendorem assecatus es;
lervectus, e l
- D emensus, i n cuoctis \ , \ ^ , ^, ; * ' , ;, & , , \ , . declinarc volens, banc nacius e i s e c u i i u cs Bimiiin cjws v i a i
u l t r a vero linguam Graecam, eliam L a i i n a i n cxcclk i i l e r adeptus magna facilitaie c u m m u h a alia a d m i r a t i o n o digna l u m m a g n u m opus De magni guam et admirandi ex Augustini TrinUai* i n nostrain l i n -
i r a n s t u l i e l i , i n quo prasler alia eiiam S p i Paire F i l i o q u e d i v i n a processitf sapienlissime divinissimeque tbeologitc le posses opponere, i l i i u s cirm sis siudens, scu eam
r i m s saucti optime,
d e i n o n s t r a t u r : c u i sane ae l a n l i s ejus r a i i o n i b a s quoraodo ipsc aluaonue et etudiosus, p r s s e r t i r a liisce raiionkbus,
ecu Tfttbulis, qu<e vel p u c r redargucret? Cacteruin reor i r * q u o r u m d a m g r a l i f i c a r i cernere non v a l e u i i b u s , i m b c c i l l i t a t e r a i i o n u m palefaciens.
v i a m , u t et i l l u m v i i a r e s , e i v e r i t a l i magis o p h o l a r e r i s ,
B E S S A R i O N l S S.
11. E .
CARDINALIS
330
ARGUMENTUM
OPUSCULI D E PROCESSIONE SPIRITUS S A N C T l .
Besaarion, rogatus ab A l e x i o L a s c a r i P h i l a n l h r o p i n o , q u i e Caesarea i m p e r a t o r u m s l i r p e genus d u c e bai, u i eum de rebus gesiis i n c o n c i l i o F l o r e n t i n o c e r t i o r e m f a c e r c l , a l q u e u i se h a b u e i i n t , d i l i g e n l e r n a r r a r e t , et de r e i v e r i t a i e d o c e r e l , et ad cam c o n f i r m a n d a m , a d v e r s a r i o r u m fallacias everlendas i i i s i r u e r e l , prajseniehi h u n c l i b r u m pcrspicua oralrune c o n s c n p s i l , queui P a u l o l l . M . u u n c u p a v i t . I n quo q u i d e m aeque personam b i s t o r i c i , cujus s c o p u s e s l v e r i l a s , a i q u c llieologi sustinens, p r v t e r alias p r i v a l a s res et pecubares, quas c u r s i i n et c e l e r i i e r a t t i n g i t , recensei i l i i m o d u i i i e l r a l i u n e i n q u a i n l e i i i i e r i n t Gr.cci a n l i s i i i e s i u discoptalionibus c u m L a i i n i s ; n i n i i r u m q u o d quaeslionem i n duae p a r l c s d i v i s e r u n l : a l l e r a m , q u o d non l i c e a l q u i d q u a m v e l ipsam v e r i t a i e m ad S y n i b o l u m addere, i d q u e p r i u s d u b i u i n Graici v e r l c r u n l , Bessarioiie a l i o q u i n i u v i l o et c o n t r a d i c e n i e , c i i i n rorliurein o r d i n e m e i dispositioneni disputatioiiuu o p l a r e l ; a l t e r a r a , q u o d s i l c o n c l u s i o falsa, v i d e l i c e i Spiriluin_ sanclura ex F i l i o quoque p r o c e d e t e . A d liaiC, raliones u t r i i i s q u e p a r i i s p r o u t r u q u e d o g m a l e , e l q u i d ad eas i n v i c e u i r e s p o i i d e r m t , bessanon r c l e r l ; deque suo m o l i a s rauones ad v e n i a l e u i c o n l i r m a o d a i a e l c o i n p r o b a n d a m a d d i i , et umverse de l o i a c u n i r o v e r b i a egregie di&serU. P r o i n d e j u r e u p l i i u o , sna voJuntale n u l l a v i c o a c i u m O r i e n l e i n c u m O c c i d e n t e , foedere antiquae r e l i g i o u i s c o u l i r u t a i o , vetere* a i n i c i l i a s reuovasse, a l q u o adou d e x i r a s j u u x i a s e , L)eu leste, a f l i r m a l . P o r r o a u l e m iioster Bessarion, scmper s u i s i u n i i s , u l i n alus suis o p u s c u l l s , ita e i i a i n i n b o c e s t solide d o c l u s et vcre p u i s ; c u i u q u e alios s u p e r e l , sccum c e r i a t . Sive e n i i n s i i i g u l a r e m p i e i a i e i u i n lueuda lide c a l l t o l i c a , hive v a r i a i j i ac m u l i i p l i c e i n e r u d i i i o n e m specles, pobicris G r a c i s louge a u l e p o * u e n d u i n , p r i s c i s i l l i s sanciissiniis P a i r i b u s aiquandum esse, n i e r i l o n o u deiiegabis.
BESSARIONIS
IH LIBBLLOS DE PROCBSSIONB
EPISCOPI
PATRIARCHA SPIRITUS
SABINI,
SANCTIAD P&QOEttlUM.
CARDINALIS
PAULUU U
NICJNl>
PONIlFlCEti MAIIHUU
CONSTANTINOPOLITANI,
(Zanetti, CaUlog. biblioth. S. Marci Venet., 76.) Eugemus IV, avunculus luus, Pontifex Maximus, vir religione, virlnte, rebus geslh amplissimus, inter mulia uwe pro Chrulianas reipiibliaz conunotio, digrtiiate, xplendore, vei cogitare stipieuiissime, vel perficere diiiyeiuitsinie solebut, ad id in prunis vnmem suum nientem, curam ac stuuium adh.bebut,ul obscurutui errurtbu* morudium tnentes, ac tenebris aectlttiis obsiruclHS luce verilutis illummaret. citmeniium, Romuno Poniipce diquum! 0 sapienlium primtpu miram! qui se, qui sua sludiM, qui fortwia* swis omnes pro Chmtiatri popu.% concoruta atque incoiumiiuie devoveral. Quid enim utilius, quid exceltenlius, quid mmiortali Deo gruiius (acere poterat, quum mslar tigitintis agrkvttt excuiere aUjue expurgure maluni semenlem, el tanquain soUiciius pastor curare morbidas oves. tie ultoqum luve mvuiesctnte, non moao ipsce pertretd, sed tolum .qregem contamimrent atque mfkerenl? sciebat certe sapienlissimus Potili(tx, quawum scepenumero dtscnmen, quol dtscordtas. quot seditwnet, quoi bella pepererai, ob ignoratdium verikdts orta conlentio; his pwsertim rebns, quce ad /idem uc rehgiauem periinerenl. Quin elium vidtrui, auaierat, legerut, ul purva interdum erroris scimtUa non modo unam ecciesiam aut civilutem, ted plures etiamfmxmiusquepioviucius. veluti ulicujus rnorbi conlaywm \02du\wal. Uinc po&l aliu ejus eyrcgia opeiu, Ferraruu primo dem*te klorenlw, ciarissiniis iialim uroibus, generale Chrislianorum concUium, kinto Uibore, sluJio, vigdiis, sumptdmsifue coeyii, ul pesiiferam iilam ac jam tol utmis inveUrtilum Orieniutis alqtte Ocadentutis Eaience Qissatsionem Ae nudio tolleret, et maie ae fide seniietuc* ud capestendam vcrUiilem inducercl; quod tandem commonendo fratres, prvdtcaudo, tmlruendo, iiortumio, interdwn etiam aiipulationum actdeh prosteruendo, Deo, cttju* res geretxtiur, (uv&Ue cunstcutus est. tiuic ergo loticilio, summe Ponitfex, cum ab optimo tmperutore nostro vocidtu una cum cceiens Urienlis cpiscopis inleressem, ncc me Uderet, sucrosauclam Rom nam Ecclesiuin, qucn colunma temper ac (irm mentwn ChnsliuntB fidei[uil, recte setuire e nosiris vero plerosque coiUenlionis cupidiores essequm veruuls; pro vinli mea mihi elaborunaum exi&liniavi, ul veram omncs opmionem umplexi, veierum errorum sor&cs maculasque deponerenl Amubam equidem nosiros liomines ut pareral, nosirumque cuusam, si fteri polui$$et,opias8em esse KMwrem; sed aniunuu m primis ac prtnferendu veritas juil, el nbsque iuvidia, quidquid recle diceretur, amp eclenduni. Diveisus ilaque in concitw orultones inier tws fuibui, in quibus cttm de uliis nbus, lum pracipue de procestione Spmtus sancti, de quo nutxima lunc quwstio evut, lalissm.e disserui; eumque Fulre tinoque procedere, ui nd.otms taceum, iton modo Laiinorum, sed etiam Graconim dociorum auctoriUtte apertissiine demon$iravi; Iwriatus pustremo onwet, ut reliclis errorwn tenebris tanqwtm veri lummis rudiia illustratt sese ad Romtmcc Ecctcsiw lucem sptrwioremqite converteretd. tas orationes, quutiquum ab amicis ncepe rogalus [uerim, ccusciu* lameti imbeciUitaiis mcw, edere nimquam votui; niiiU in his esse exisiimuus, quod digmim videti eruauis uuribus possei. Verummmen cum versaHlivm nuper mecwn Ubetlos meos quibusdam [anuliaribus nostnt, in eorum forle manus mcidtssent, nec prchibere potuisscm, quin eos accuratms leqereni; non modo horlari me postca non desliterunt, sed eliutn vehementer efflugiiare, ut Utm eu, quam uha qtuvdam opnscula, quw posi dmolutwn concilium, quiiusdaju ydliuc r&io iliuere deviuutiOtti, &nvae compulbus fui, pro communt homtnum comtnodo ederem; pleruque in lus esse diceute* Graxn tumpta uuctoriius, quce, ium apud Lalinot nusquam liubereniur, non parvam forenl kgenin>u$ ulUilatem allatura. Quapropter velnli mvp* conctlii hani aliquandtu, ei quid mihi agendum essei dubimx Iltitic enim ul ederem fmnuiarmm meorum urgtbat uhclontus. hinc ul tupprimerem mea me liortabalur infirmila$. Tirndem vero iilud ammo occumt, ut lucubratione* weas luo sacratissimo uotnine, Dke Ponlifex Paule, dedicarem. Nam cui potius, qiue de reiigione nobi* sttb aivo Eugmio uxmncuto tuo scripUi sunt, dari, dotttri 'el comecran debebnnt, quam tiui qtiem et rengwnis priueipeni uc itHJyiHrwn, el tliius non modo sangumis, sed eliam ponlificutus succtbsorem esse dtvina Protidtntia voluit fqui divino cansilio, singutari sapwUia, el incredxbiii anmi magmiudine, cummi&sum humem tws imperium ila guberruu, ui non modo pulluluntes aiiquando lutretcs ex propinquis Ronuitue Ecctesiw provmcm, sed eiiam mvcleralm ex vmotissimis ac poltnlmitnis regnit extiirpes atque evellas; quo iia brevi lempore auclum est Ecclesiw iutperium, et hujiu sacras sedis niajetlas, ul et te, quod rarojevenire hbmtuibus consuevit, timeanl pariler onvies aique ;/; ti Horiiwice Ecclesue nec poienlta wiquam taiitn fueril nec tania auctoritas, Tiuv igilur ctementice cr'U suntmt Punli\ex iOfuedeie hoc fiei eryu te mea; ul ttbeitum lituic libenler acctptas, demumque luo supienti&simo judicio vti edu* vel wpprvnas. Quod siedendum judicaveris, plurimum ccrte auclorUatii videbilur ttui graiia couseculut.
f t t % t t 9
12)
t>fc PhOCESSIONE S M R I T U S S A N C T I .
sti
TUT
KYPor
AAESION
BAPIENTISSIMI
CARDINALIS
DOMINI B E S S A R I O N I S
AD ALEXIUM LASCARIN PB1LANTHROP1NUM
DE
PROCESSIONE S P I R I T U S S A N C T i .
(loterpreto Patro Arcudio> Opuscula anrta, p. I5.)
, rumT ue iquidem* m mana rum , ve * x a l iam divin a r u isolum n bener e pr cu ri t ub a ucura sis atque , doctrinara i n magnis deliciis habeas p o t i s s i m u m * \ , \ \ ^ , \ \ , ( , ; * vero sacrarum L i t l e r a r u m siudium non el exerciulionem, inquirere c u m per te ipsum i n rebus fidei v e r u m cessas, l u m no quoque ad b o o
a d h o r t a r i s , e l hujus i n q u i s i l i o n i e ac sacrae i n v e sligationis socios, e l adjulores assuiuis. Ego v e r o , ciim cura quod ex p i g r i i i a et labore saepe c u m l a b o r e m , s l m u l q u e l i b e n t e r ista meipsuin liberassem : propterea i i s e g e r i m , q u i magis proprias morem
* \
conleniioni quamvis
et imperitioe, q u a m v e r i u t i
gerant $ denuo i n v i l u s i n boc ccrlainen d e s c c n d o : ald te c a n d i d u m e l causa^ doctum audilorem quam amote v e r i verba s i m f a c t u r u s ; laiis id a crosancti slimu, lUfacialj quem n i i h i ipse persuadeo
\ ' * * , " , . pienlia, tum tiriute, atquei i n t e l l i g d i u i a d e r e necesse est, veritaa lateat. \ : C \ , , , ,
. \ non magis experiendi
me peiere. Pnesertim c u m et ipsa sac o n c i l i i a t i c l o r i t a s , u t ego q u i d e i n e x i -
c u i l i b e l s i m p l i c i t e r ad persuadendum satquodque ab ipso c o u d u s u m est, i d l u fieri
sequo animo slne ulla contentione v c l a m b i g u i taie recipies; i l l u d c e r l o sciens, nequaquam posse, u t tanioruxn i n medio Deum ipsura alias tibi etiam t i r o r u m c o n v e n l u m , l u m saadtsee c r c -
p r e d i t o r u i u , quoruin
Deinde v e r o quaindam rae
m e m i n i noh parv.mi bc
composuisse e p i s l o l a m ,
, ' , * \ , . ' , , , , \ \
PATROL. G A . C L X I .
omnia copiose attingenlein : quippe qua; et quaes l i o n e m ipsam perae rationibu9 conOrmat, u h n i r u m Sptriium aancluiu ex P a l r e F i l i o q u e procedere, et quaehanc concluaionem absurda sequi v i d e n l u r , d i l u i l . l l a u l non s i t opus, praeserlim v e r o t i b i v i r o r u m opiime, pluribus verbis, q u i i n hujusmodi rcbua taroen h a b e s e x p e r i e n i i a m ; u t v e l e x m i n i m a quaque occtsione, p l u r i i n a , eaque magua, e l d i i D cilia c a p l u , facile i n i e l l i g e r e queas.
ii
B f e S S A R i O N I S S. V e r u m e n i m v e r o , quamio et a l i q u i d amplius a
j
L- E . C A R D I N A L I S
"
^ 4
' * , & , ; , \ , , \ \ ^^ \ , . * * , . , . I , , tj , \
nobis postulas, n o n lam forle l u a causa, q u a m eorura q u i se pertinaciter v e r i t a l i o p p o n u n t ; nos q u i dera, partira quod j u z t a d i v i n u m A p o s t o l u m cuivis pclenii,de ea qute i n nobis est, fide, r c d d e r e r a l i o n e m l e n e m a r ; 'partira etiafn qtiod e u l i c i i i o f f i ciis lndulgemus, iuandala t u a exsequiuiur ; l i b i q u e i m p r i m i s aanctorum P a t r u m atque d o c t o r u m O c c i dentaliuoi aenientias n i i t t i m u s . Quibus sane e x P a tre F i i i o q u e S p i r i t u m sanclum procedCre, suiqiie u n u m p r i n c i p i u m unamve causam habere Patrem et F i l i u m , bis ipsis v e r b i s plane o s t e n d i l u r . E x quibus laraen eenlenliis, quodet plurimae s i n t , e t i n o m n i b u s e o r u m l i b r i s dispersaeatque disseminata?, paucas nos l i b i n i i u h m i s , ejubdem ftomae et q u s dem bus. Ad haec o r a l i o n e m qliamdam n o s t r a m , c u i gmutica, lendam sive De concordia, Doinscriplio eat, l i b i m i t poslremam sengeneris, reliqute quoque o m n i b a s c x s i s t e n l i -
ilspl , , * doi* , . * \ * , ' , .
esse c e n s u i r a u s : q u a m paulo antc s a n e l mentie e d i m u s . E a m q u e ,
ctissimam conjunctionera, v e l u t i (enliam j u d i c i i n o s t r i cum
poslremo p e r nos ipsos considerantes s i n g u -
l o r u m senteniias invesligaremus, mvlcifesiiuo i i u peratori n o s t r o , et aacro p a l r i a r c h x c o r a m nostria legendam o b l u l i m u s . l n qua quidem o r a i i o n e , quoad Geri possci, ostendo.
, , , , , , \ . ' * , /. " * afl * -
ex ipsis Orienialibus P a t r i b u s , n i h i l insuper ulens Occidentalibas, proposilum quasilum Kamque l i b i roisi, clarissirae v i r , magnantme, e i i n Oninibug prxManti&sime, quippequse d i e r i l , maximam u l i l i i a i e m srt a l l a l u r a . Et quuniam i n eis n i l i i l i n pracsentia e l a e n i m nobis anlea s c r i p t a , i*ia, b o r a v i m n s , exslabant l i b i maxinie o i m i i o i n , e i cuivis a l i e r i , q u i eain bona m e n i e a u -
nunc lamen p a i u m aliquid l a b o r a r e , p r e t e r
a n i m u m a p p i i c a v i m u s , e t a l i q u i d aniplius luacauaa edere j u d i c a v i m u s . Quapropler cursira et celeriier res nosirae s y n o d i , sanctissimajque concoTdiae, l i b i , clarissime v i r , n a r r a b o , u t se b a b u e r i u l ; addens qubque rationes quasdam, quibus a l i q u i s de islo
, ! , . , \ , ,
dogmale praelerea magis adducalur u l c r e d a t : i l a landem o r a l i o u i linem i m p o n a i n . Anlequara vero d e U l i s dicamus, parvani c l e x i guain quamdam r e m , n o u parva taioeu consideratione dijgnam, prooemiis a d d a i n , quae &aue i n prsed i c i a dogtnalica oralionfc desideratur : bauc i g i t u r b i c coinpensabo. I n e a e n i m oratione, lameisi ex solis s a n c t i s P a t i i bus O r i e n l a l i b u s veritaieiu bujua quaestiouis oslendcndam proposuerato, lamen d i c t u m quoddam, qtiud insiar o m n i u m a l i o r u m s i l , d t v i palris n o e t r i Basilii praelermisi, propterea quod utcunque i l i u d a m b i g e r e t u r , n o u quodego c t i a m d e eo d u b i i a r e n i , m i n i m e v e r o ; sed quoniani plerique i i i c o n l r o v e r siara revocabant, ainbigua re u i i n o l u i . Uoc aulera d i c l u m e s t , qiro i l l e bealus v i r i n l e r l i o U b r o e u a r i i i n ignem spirantiura r a l i o i r j n i adversus E u n o xuiuui uus e s l ;
, ^
, . , , t v , , , -
, \
, * ' ^, . * \, * ,
345 , ;
I>E P R O C E S S l O N f c S P I R I T U S S A N C T I . \ d i g n i t a l e l o r i i u s exsistil S p i r i l u s ,
$ t e r l i u s quoque
Quae e n i m , i n q u i l , neccssilas e*t, si o r d i n c ae sit uatura? Dignilale e n i m secundum e n m esse a f i l i o , e l ab ipso habentem esse, et ab ipso a c c i p i e n l e m , e l annunltanlern nobis atque o n i n i n o a b ea cabsa dep<Mi4p.niem, t r a d i t nobis p i e l a t i s s e r m o . Hoc i g i l u r d i c i u m i n 6 a oraiione praeterraisu N o n anlem aliter i d l e g i t i m u m esse beati Basilil r r e d o , ac caeteros ejus sermones adversus Euoonlium: qulbus vero rationibus i d m i h i ipse persuadeam, t u quoque audics. P r i m u m q u i d e m i n hac synodo, cura l i b r i q u i e * que, i m o vero sex i n v e n i r e n t u r , et qoataor&ane i n
, \ , * , \ ' \ , ; , . . * , ' . * , \ , ,
membrana s c r i p i i veluslissimi e x s t a r e n t , d u o v e r o \ , , , g r e l i q u i bainbaceni ( 2 ) , q u o r u m tres quidein e r a n l Milylenensis arcbiepiacopi, q u a n a s L a l i n o r u m : , ' , 2 * , , ' , , , , , , , * * . ex duobus autem bambacente onus erat i n v i c l i s simi nostrt i m p e r a t o r i s , a l i e r eacri patriarchse, sex l i b r o r u m q u i n babenieui esse. quero ille ex monaslerio X a n t h o p u l o r u m ^ accipiens secura a l t u l e r a t ; h o r u m igUur que sic sentenliam babebant, quemadmodum ego
nunc exposui. N i m i r a m ab ipso
e l ab illa causa, scillcet F H i i , dependentein S p i r i t u m eanclum lestabaniur. Unus vero l i b e r , scilicet p a iriarcbae, secusJiabebat, CUDJ q u i s p i a m sentenliam inierctdissci, absiulieeet. e i parliin addidisset, partira e i i a m
"
Deiode, paracta sacrosancta synodo, post r e d i l u n i nostruio C o n s t a m i n o p o l i m , c o m sacrorum i l l o -
, , \
Q T O I U u i o l i a s l e r i o r u m fcre oinnes l i b r o s p r o p o s u i s eem inveaiigandos, quoscunque r e c e n i i o r c s , e t , post iUam magnam contenlionem r e p e r i scriptos : b i omnea inlercisam esseoi, babebant senieniiara; q u i ipsis vero a n i i q u i o r i s m a n u s , et anle routuain pognani b i omnes, cuui non pauciores aint roinem. c o r r u p l i g , sani et i n t e g r i
* '
& , \ * , . \ * , , , , * , , ,
1
I n q o i b u s et a l i q u i d laerymis et admiratione d i g n u m c o m p e r i : admiralione q u i d e m , si quis sponle Tolensqtfe m e n d a c i u m amptectatur, ipseque taroen hamana mens "Lacrymis vero r e p e r i a n t u r , q u i adfco quatur; ut non illod conftet, p n e s e r l i m veriiaiem ipsam destruens, cuni v e r u m pro objecto babeal. nonnulli conseriegligant fidei verilalem, d i g n u m , quod n i m i r u m
, \ \
siue qua tieri non poieal u t homo salutem uiodo qoe invenienda slnt
i n ea investiganda a t l u r b a r e , et everiere
p i g r i , v e r u m etiam eam raa-
nifesie expositain obiegere,
coneaiur.
() . ) * * , tb ( ) M a r g . , . , I ; Id i g i t u r ejusmodi e r a l . I n t e r alioa l i b r o s Servaloris cuncta inspicicnlis) Basilii libros : scHplus ex eliam in monasterio C b r i s t i Soteris PautepopU (lioc e s l , duos reperi beati q u o r u i n uiuis q u i d e m i n meinbrana
facie vetusiissimus a p p a r e b a t : q u o t
a n n o r u m tamen esset, nescio ; p r o p l e r t a qôd i b i ( 2 ) Bambac^ni v o c a n t u r foriasse quia c h a r i a er. bonibice conHcitur, qualis solei ease nosira artalu Orientalist iteuique qualis eet o m n i u m a n i i q u i o r o i a l i b r o r u m q u i u o n i n nieuibrana s u n l s c r i p u .
*3
mon
B B S S A M O N I S S. R. S. CARDIJTALIS
3&
TIUS annos ante trecenios scriptus e r a t , si q t i d e m i n calce ascriptus erat anntis,
eiset annus a s c r i p t o s : aller vero barobace- . , ' . \ ex quo i d facile ' , * 0 . , , " . " Xt , , , . . 9
1
c o m p u t a r i p o t e r a t : et l i b r i ipsi adhuc e x s l a n t , nisi f o r t e posiquara m i h i osiensi f u e r u n t , opera e o r u m qui facile omnia mala propriae saluli m a c b l n a n l u r , e v a n u e r i n t . H i duo l i b r l , q u c m a d m o d u m nos e x p o suimuS, DoctOTia sentenltam, aic i n l u s habebant ecriptam : boTno vero q u i d a m , a n i m o quidem a u dax, sed manu adbuc longe audacior, adversus roembranam ferro utens veriialem a b r a s i l . Minus tamen sesiiN processit. C o m eitim locus vacuu* sit, UKua a r g u u n t , e t v e r i i a t e m ipsam ipeaqoe aylUd>dluitd* adbuc appareani, et audaciam nihilominus clare e x p r i i m m l . I n alio vero l i b r o Hlura Ab tpao habentem eue, dependenlem. V e r u m sei, dem et omnino
totam g |5 , , ' .
i l l a m parlem senientiae o b l i t t e r a v i t , qaae sic b a b e t : ab illa cauta deinde lempore procedente, siqai-
, 0 . \ ' , .
r u m docips ille Cydones l i b r u m i n manus accepissenteniia i t e r o m sana reddita est, ipse p r o p r i a m a n u et aenteniiam i n Jibro integram q u i i d ausns esset, saile digne est. dementiam, tenebrae, et
ascripsii, e i e u m I n tantam
o n t iciis coaeoctaius
iwmirom
f g n o r a m i a m noetrates c o n t e i a i o k n p e i r t , et audent <UcereLalittOS, e l f e e c a i n libros c o r r u p i e s e : c a m lamen diciura istud t a n l a m habeat p u l c h r i t u d i n e m , tantaque I H D g r a l i a eioqecniia, r o t u n d i i a l e , e i a t l i c a tit oon aohim L a l i n i lale prolaturo,
. , \ * , , \ ,
q u i d p i a m efficere, lantaque c u m gratia (iraeco a l i - C q u i d c o o a c r i b r r e m i a i i n e posaiui, quibus pairia , lingua, variseqae figurao et praecepia diversa d i c e o d i , u l a l i q u i d i n n o s i r a m linguam c u m gratia e d a n i , knpedimento esl : quemadmodum e c o n irario, u t Grseci ipei L a t i o e aiiqoid aeqaa g r a Ua Latinorura componant, nuBo modo fieri p o i e s i , q u a i n t u m v i s u t r i q u e ktnguam invicem exerceant. H u j u s v e r o r e i locupleliasimus ego teatis eaee poosum, qui L a t i n a m linguaua ferme ulquiaqueediue L a t i o o * rym pio, q u i i n ea m u h u m elaborarit, calleo, e l p e r c i conscribere vero a l i q u i d vel inediocri laude , \ ,
" , * * . ;, ! , . , , (&
d i g n u i n m i n i m e valeo. Noo soluni i g i l u r , u t d t c i u m
, * " * *, eil, fieri n o n p o l e r a i u t banc aenienliaw u n l a CUID gratia L a t i n i ederent, t e d neque G r a c o r u m ^ . , u l l u s , excepto ipso Basilio ; i i l i u s eu i l l i u s est boc geuus s c r i b e n d i ; valel ad o r a i i o u u i n d i c o ; pnuserltm lerlius exstiierit; cuiu e l Yeccus enitn i m a g ^ , . , * \ , , , \ , . si quis p l u r i n m a i heri o l nudiua
ideas dijudicandas, scit quod l i b r i v e r o , c u m longe v e t u s i i o -
rts quam isti s i n t , verba esse i n a n i a , vanunique r e i u g i u m , rationem istam a r g u u n l . Ampliua eliara e i aliunde boc idem cerlum " * . facere poaaet p l i q u i s . F u i t v i r q u i d a n i , cum p l e risque aliis niagnae eapientia; apud L a l i n o s , Hugo appellatus, aiitiquissioius a u c i o r , e l q u i m u l t o i e m pore nos aniecesait: ex quo e n i m f u i l , prope t r e cenll sunt a n u i e b p s i . l l l e c u m de proceaaione S p i r i l u * aancii s c r i b a l , hoc uiagni D a i i l i i d k i o a d probandttio u i i m r . Quod saoe cgo non solum L a ; , * . Q * , ( . i ' ;
329 .
DB PHOGISSION SPUHTUS SANCfl. ftfero,
' verum
m etiaro C o n -
, ] 4 **tie i n i p t c i , vobiequo , , ; , , * , , ^ , ( . * ,
a U n t m o p o l i c o m meas manus i n c i d i s s e l , Graece t c i i p t o H i l e g l . Legt vero fion q n i d e m l i b r u m ipsius Hugonta, fibrum ted Nfceia cujusdam contra Hugonem a r b i f r i o r , episcopi anUlogftm (boc eat, c o n c e r t a t o r i u m ac de
comroversis w r i p t u m ) , u t ego
Tbesaalonicensis, q e i i u i t anle ducenlos q u i n q u a ginta annos. I t i quo v i d e i u r iste Hugo, hac eentent i a iigoa fuisse. A t q u i iete Thessalonicensis Latiiuw r a m adhasrebat d o g m a t i : conclu&ioncm e n i m veram etac o p i n a b a i b r : cQiuepdebal vero i d quod est i n p r o t e r b i o * de u m b r a aeini : non oporiere, i n quieoa, n t c ipsa q u i d e m vera Synibolo addere. Rca aciJioev magnae r e l i g i o n i s , s c r u p u l i , ac s a p i e n l i a j : n o n aecus, ac si aliquis d i c e r e t , non oporlere v e r i d i l a t a v i , volens ostendere faciam q u i d e m esse i t i l i b r i e c o r r u p i i o n e m , factam tamen non a Laiinis iis q u i et i l l o r u r a f a u i o r i b u s , eed c o n l r a p o l i u e ab
, , !- * * , ^ . , , , ; , "' \
\ , 6 t a l e m llbere p r o f l t e r i . A t q u e haec fuse recensui, et *
, . faclara ease. I u ut nemo i n poslerum Veecum, Veccum v e r i i a t e m ipsara c l a m a o t i b u s . * ^ \ . * , * , .
adversoa L a l i n o e r o n t e n d u n t , ipsamque c o r r u p t i o n e m non secunduro a d d i i i o n e m , sfeddiininulioneni vel aimiles j u s l c accuset, l i b r i s ipsis longe antc
E i haec q u i d e m a teropore desumpta sint signa tam m i r a , et manifesia, et quae c o n v i n c i nullo modo q u e a o l . Y e r u m e n i m v e r o , e l e i ipsa quidem e l o c u t i o n e , et p u l c h r i t u d i n e s c r i p l i o n i s d i c i u m e s t , baec verba nullius alterius oportere credere, q u a m b e a l i
, \ * \ Baeilii esse voces. N i b i l o m i n u s l a m c n et ab eadem \ , ipsa i n l e l l i g e m i a , et anieccdentium ac subsequen , t i u m o o n l e x l u , si quis diligenler scopum perpen* . d e r i t , boc i d e m a p p a r c b i l . , , , -r , , . \ $ * , , \ , , , * , , , \ ,
D
Cunt E u n o m i u s , ex eo quod S p i r i t u s
sanctus a
sanclis t c r l i a s ordine ac d i g n i l a i e d i c c r e l u r , l e r t i u m quoque eum esse nalura c o l l i g c r e t , divus B a s i l i u s , conclusioneui molesie ferens, non negat m c d i a , n i n i i r u m , S p i r i i u m sancimn l c r i i u m dine ac d i g n i t a i e . Licet esse o r e n i m v e l u l i aegre ferens, fccrint,
d a m e t adversus E u n o m i u m : Q u i vero s i n l s a n c l i , et i n q u i b u i sermonibus banc d o c t r i n a m d i c e r e n e q u i t : non lamen i d urgcn&luec a i l , neqnc negans l e r l i u m esse o r d i n e , ac d i c i a sauciis S p i r i t w n , q u c i u a d m o d u m nostrales male exislimanl; sic enirn ipse t i b i ac v e r i l a l i adversarelar : sed ab E u n o m i i demeniia vebeiuenter a b h o r r e n s , et i n d i gne ferens conclusionem. n i m i r u r o ininimeque t e n i u i n esse S p l r i t u m etiam n a t u r a , sans, q u o d l a c u e r i t , clos qui islud e i silentium illius accuindicaverit san-
^ \ , J , * \ , . , . , , , , ipv . " \ -
afflnnent, i n hanc vocem e r u p i l :
Q u i vero sint sancti, e l i n quibus scrmonibus banc doclfinam euim t r a d i d c r i n l , dicere n c q u i l . Perspicuuni expoforlasse inferre conclusiunein est, quod si sanciorum aucloritates
suisset,^ absurdaiu
m i n i m e poluieel. Scinius e n i m , quod ex uno q t i o piaraverboseu vocabulosa-pe lotusscopus scriploîs et mcns apparel, a l i c u i de suo u l n o n liccat aliquid addcndo malUiose agcrc, c i conclaaimieni eoruni diciis niinitnc consentancatn i n f c r r e . Hinc flt ut s i
?Si
BESSARIOKfS S. R. B. C A R D I N A L I S
etiam Eunomiug sanetos istud alBrmantes, e l e o - , \ r u m a u d o r i i a t e s addidissel, m i n i m e sane p o l u t s set aiqui ooncludere teriium nalura quod esse conclusit; tameisi enim sancti S p i r i l u m niaxime s e n l k i n l , esse constantcr n e g a n l . , , . \ , \ , , " , \ ; \ ).! .
tenium
Proplcrea i g i t u r malitiara ejus deplorans i n f e r t : N u m q u i d faclus est homo tapa andax, u t de d i v i nis dogmatibus, noviiaies i n t r o d u c a l ? ManMesltjm aulem est, liic eura n o v i l a l e m appellare, l e r t i u m natura, non o r d i n o , ac d i g u i l a l e . seipsum novarum rerut a u c t o csse Spirilurri rem
, , \ \ . , \ ; ; .
N a m q u c alioqnin
appellasset, s i b i q u s ipse tjiagis repugnaasel.
Ipse enim est, q u i maxime o a i n i u m l e r l i u m esse S p i r i i u r o o r d i n e ac dignilate credendum t r a d i d U , q u i q u c nos auream banc e l iodtgsolubilem c a l e -
nam o r d i n i s d p c u i l . IJlenim i n hift ipsis verbis a d - & ? * versus E u q o n m i m continuo i n f e r t : Dignitaie c n i m , secundum esse a F i l i o , ab ipso babenlem eaee, ' \ 61 ab ipso accipieniem, et a n n u n l i a n t e m nobis, \ ,
1
aiquc o i u r i n o pietalis s c r m o .
ab. iila âusa dcpcndentem, t r a d i t
, ;. 0, \ , , ; , \ . , V . * ,
I l n j u s e n i m sentenliaj, ct si nan l o i u m , p a r i e m tamcn aliquam noslri r e c i p i u n l : reliqua iniereidenles, aique i i a dicemes : Dignitate e n i i n secunfluni esse a F i i i o , i r a d i t forlasse pietalis s e r r a o ; addenlcs qtioquc i l l u d , fortasse, aermonem Itoc yem, redihnl. u l ambiguum Quod q u i d e m alienuin esse a rbelorura ( i ) ,
inenic Magni Basilii, prorsus ostendemus. ijjilur, Don per figuram
qnam v o c a n l (boc e s l , concessio- ^ ^, , , seu quod i n scbolis a i u n l , daio e l non c o n ;, , . , . , , ' . , . , \, * \ , , , \ , ; { , \ , ' , , . , \ , , \ , * \ . . , \ . , , , , xartata . terr\
f
cesso), niagnus ille Basilius infert q u e m a d m o d u m quibusdam iinperitissimc visum e s l . V e r u m , Ibesim c c n a m m i n i n t c q u e d u b i a m poncns, quod s e q u i l u r c o n s i d c r a l : l e r t i u m q i u d c m o r d i n c valde conced e n j , i c r i l u m vcro n a i u r a v e l u l i m p i u n i rejiciens. Audi i g i l u r quae dcat ipse r a l i u p c m Filius ordine asiruen^ : quidem a yucmadniodum euim
Palre secundus est. Doinde i n f c r i rationem vqr i l a : Quia, i n q u i t , ab illo e:U ; e l d i g n i l a l u ; quia irn|uil, p r i n c i p i u m c l causa esse i l l i u s csi Palcr ; nalura y c r o non ampliu secundus est. I l a ct sanclus c l i a m si s u t e a l , Spiriius e l subsequaiur F i l i u n i
irdine ac d i g n i l a l e , non Isfmen merilo eum alienaa ( e i ' concedamus), nino dicenies : Eliamsi
i:sso n a l u r * sequelur. H i c vero quidam a d d i d e r u n l D ^tibsequalur F i l i u t i i ordiiie ac d i g n i l ^ l e , u l <?l o m concedamus. l l l i u s vero sôpo n i b i l magis (2) manifesie d i c i l : S p i r i t u s vero atque boc c o n l r a r i u m esse p o l e s l , q u i i n epistola ad canonicas sanctus P a l r i q u i d c m ac F i l i o c o n m i m e r a t i i r , quod et super c r e a l u r a m s i t , o r d i n e a u i e m tertius ;posi(!) l l o c loco m i n i m e o b i c u r e i n n u i l , e i i n s i m u l a l Marcura E p b e s i u m , quippe i l l i u s f u i l baec p r a \a i n i e r p r e l a l i o ^ u l ex concilip FJor. êss. 2 0 , l i n u i d o constal. (% Mouiales f o r t c , u t i t a d i x e r i m , regularcs iuielliêndfe aunt, n i m i r u m secunduni q u a m d - m n o r m a m i i m i t t i t i ab Ecclesia approbal,i y i i a m êgebant. Canon c u i m G r a c i s regulam s i g t i i l u a l
, "
e l eodem modo i n Ecclesia Romana quidam r r j i giosi vocanlur canonici regulares, vei ad differ e n l i a m a l i o r u m c a n o n i c o r a m , vel e * l r e p e l i t t o n o m i i i i s i n variis linguie, queinadroodum S c r i p l u r a d i c i l , Abba Paler. > Exsiat quoquc o r a l i o celeberriroa Joannis Cbrysostoroi cujus tHiiltts c s l : :? ^.
PROCBSSIONB S P I R I T U S SANCTI.
33i
, - tos est, quemadraodum i n Evangelio edocti stiiuue , , a D o m i n o dicente : Euntes docete omne* gentet, 1\ , baptixante* eo$ i n nomine Patri$ et F i / i t , et Spiritus , ' $ancti. Q u i a u l e m a n t e p o n i l F i l i o , vel a n l i q u i o r e m
9
. ' " \ , . ainuro gratiam
d i c i t esse P a l r e , iste o p p o n i t se q u i d e m Dei conr s l i t u t i o n i , alienus v e r o e s l a sana f u l e , c u m f o r m u l a m rettgionis colendae, q u a m aeceperil, n o n s e r v e t ; sed n o v k a t e m v o c u m , ad captandam h o ordinero novitas e s i , ipsius
sibi e x c o g i l e l . E l posl pauca : Quapropter quae circa
e x s i s i e M i a c o n i e m p l u r a h a b e i , e t l o i i u s ftdei est negatio. 1 , , \ , , \ \r (

%
i g i t u r haec verba d u b i t a n t i s s i n l de o r d i n c , alque a m b i g e o t i s , e l c u m i l l i s vocibus , fortasse, et ut omnino concedamus, suas rationes e n u n l i a n t i s , sunt aequi e i ac t n ipse j u d i c a b i s , et q u o t q u o t a l i i dogmatum veritalem inielliganl. Beinde n o n erubescunl tautam notam si conirar i e t a t i s , adderera vero e l amenihe sancto i n u r e r e , S p i r i t u m essc q u i d e i u t e r i i u m modo a f l i r m e l , q u i i d a g a t ; roodo e i i t a l e r l i u m , u t i m m u t a r e ordir.eni non s i l f a s ; etenira impie a i l e a m agere forlasse t r a d i l pietaiis s c r a i o . Equidem lestor D c a m , me p r o i i s q u i talia si ipsi abstirditalem d i c n n i , erubesccre : quod v e r o dicat : Digniiatc e n i m secundiini csse a F i l i o ,
;, , . * , ' , , \ * * , . ' * . " , * ^ * \ , \ , , , . , {5 , , \ . ^ ^, , * , , \ ; , , , . , , a^tov , * , \ "> . , , ; 0!* ; ; \ , \ ; , f I , \
\ , p r o b i v i r i ,
q u i vel m o d i c a m v i i n rattonum
suam non s c n l i u n t , m i r u t n cst. Cselerum quod o m n e m e o r u m o b s l r u i t i m p u d e n t i a m , i l l u d e s l , quod i n i i s qua; t r a d i l doctor , adversus E u n o m i u m , post m u l t a alia concludeng ' i n f e r t : Sic n i m i r u j n c t S p i r t t u s sanclus d i g r i i a i e q u i d e m e l o r d i n e s u b i l F i l i u m : accepimus e n i m ipsum l e r i i u m a P a t r e e t F i l l o n u r a e r a t u m . e u m d c m ipso Domino i n t r a d t l i o n e %aie, e l r e l i q u a . Perpende i g i t u r , qua?so, q u o u i a m q u i b u s f c r b i s , i n epislola ad canonicas ad o r d i n e m d o m o n s l r a n d i i r o usus est, n i m i r u i n s a l u t a r i i r a d i l i o n e b a p t i s m a l i s , iisdem etiam b i c de eodeoi orditH: u t i i u r . A l e n i m i n eptslola ad canonicaa l a n i a securitaie laiilaque fide sermonem p r o f e r l , u l non liceal dicere a l i i e r e u m dixisse,quam i m p i e agereeum q u i i d a g a t . Quoniodo i g i t u r h i c , u b i eadem r a t i o n u m v i , e t n c aiquo. atnbiguiiaie sermonem p r o i e r r e debuisscl? V e r u m baec s u n l bonainum p c r v c r s i s m u r i b u s praediiorum, q u i q u e oninia niala p r o p r i o capiti m a c b i n a n l u r , n o n aulein mentie i l l i n s d i v i n i v i r i . Sic n e i n i n c m o p o r l e i atnbigere magni i l l i u s P a i i i s esae l e g i i i u i a m bauc senlentiaru, n i m i r u m S p i r i u m sanciuui o r d i n e ac d i g n i l a l e secundum essc a F i l i o , ab ipsoque habere e^se, e l a sua causa dcpcmlere. Pnrro a u l e m hac s e n l e n l i a vera e l l c g i i i m a quid e x s i s i e n l e , q u x s o lc per i p s a i a v e r i t a l c m , salularis bapiisinatis 'ordtnetn t r a d e n l e , i n q u i b u s d i x i l : Euntes
\ , ' , * Q que m a j o r l neque m i u o r i , u l i l u r , c u m hjcsilalione
aliud. ainpliu q u x r e i aliquia ? Nonne salis aplus eat magnus Basilius ad doc^ndum nos v e r i t a t e m ? Nopne solus iusiajr o m n i u m esl a l i o r u m ? Nonnc lantani adeptqs esl g r a l i a m et sapieiitiain. nt \ H solus l o t i Ecclesix doctor dignissimus esse possii? E q u i d c m inajlcin p o t i u s , u m i b i boc diccre faa
33S
f
BESSARIONIS S. R. 8 . C A R D I N A U S
$
336
est errare a j m eo, quaui cum emnibua aliis t e r w esse. H i n c i g i t u r ex bis nudie v e r b i a t e t i U l f # * ~ n i s testificata, q u o d o i m i r u m Spiriiu l a n c i u s e x F i l i o procfidal, n o n abs r e j a m o n uert|, q u a o i t o quidetn lioc i t i locp sunous, etiaip ex au^&equeoiibua, ipsius verbis r a t i o c i n a n d o eawdem, vecilalera t i b i oatendere, A i l i g i i u r Filiuua o r d i n e ac d i g o i r late secunduro ess,e a P a t r e , i d qnod e i i a * nosiria v i d e t u r . V e r u m t a m e n perpende quomodo FiUua a i l o r d i n e ac digniiate secundus a Paire : idem e n j m i n f e r t : Q u o r i a m e n i m , i n q u i l , i|b i i l o , e l q u o o i a i n p r l n c i p i u m , e l causa ejusesi.Paiei\Quaje, quod m d i v i n i s persopi* est s e c i w d u m ab a l l e r o , propterea est secuoduin, quod a b i l l o a i t ; i d auteifl etfana i u rebus n a i u r - l i b u s qupd naiura manifesiuro auqior e s l . Qinne eni.m, feteiur Spirilum
1
****. , \ *
% , , \ ,
. xaV . \ . '* ; \ . * 4 > , , \, * , xaV * . * , , \ " . * . I U v \ * . * , , , , 4, | . : - ' , * , * . \ , ^ * * % * , , , * . , * , ' 4, ; 6, , > . , \ * , . \ , , \
ab a l i q u o
aecundum e s l , ab Mlo
quoque c a l . Sed ideiu
sancium e i i a m a r d i n e ac dignitate seeundum esse a FiJio. Quod autem n o n d u b i l & n d o i d p r o f e r a l , quemadmodupi o&lendUur. q u i d a p i s o n i i i i a n t , ged 1 v a l d * r a l i o c i n a r e : Omne quod asseverajido, i n e p i e i o l * ad canonicas clarfeaicne Sic igiiur i n d i v i p i s personis ab alio socnndum e x s U l i t , ab co quoqye e & t ; a l vero S p i r i t t u aanctus a F i l i o aec u n d u * e x s i s t i t ; i g i i u r a FUio e s l . Quod si placet p a u l a a i l i u s , aiquc univqrse raiiopein repotere, a l i t e r dicendum e*&: O u n e q n o d ab a l i q u o n a i u r a s e cuuduQ) et, ab illo quo iue tbi; s^d S p i r i l u s sauclua l i a i u r a ^ccundus W a F i l i o q n v c S p i r i i u a a F i l i o e s l . Qiiod aiilein S p i r i l u s n a |yra s e c u n d u s s i t o r d i o e a F i l i o , p a l e l ; n i b i l enina eei i n Triniiale M i o i m e vero oflepdal v o x i l l a ( o a l u r a \ cuin
o r d i n o ac d i g n i l a l ? ; C . "
prasier n a ^ r a i Q , aeque socundum accidene, neqoe ^dvenlitUnB.
S p i r i l u m sanclum n a l u r a secundiun es$e a F i l i o a u d i s . e u i m sequndum i p s i i m es$e d i c i m u a , aicuDdum n a u i r a m , ne alieiMB n a l u r a ; o&se osijendamus, qoeiuadmodiim E u n o m i u s ; sed n a i u r a d i c i m u s , dcglruenlee i d quod et praeler n a l u r a m . I d q u o d e t U m magnns leslalur Aibanasius, docens curodeip babere oxdmem ac n a i u r a m S p i r i t u m ad F i l i u m , q u e m rdinero ac n a l u r a m b a b e i F i l i u s ad P a l r e m . t>uo e o i m i * U ex b o c Qslenduntur, q u o d
l i i m i r u m e( teruua s i l o n l i n e a Palrc S p i r i l u a , e l 1 ) , \ , secundue a F i l t o ; quodque nalura (boc eei o a l u r a l i s ) ialo s i l o r d o . A m p l i u s a u l e m c t a l i i e r r a l i o o e u i eQeramus : S i q u i d ab a l i q u a natura t o c u u d u o i e e l , ab i l l o qooque exsiaiU : a l q u i S p i r i l u s n a i u r a aecundus est a F i i i o ; i g i t u r a F i l i o quoque e x s i s i i l . V c r u r a bsec ex d i c t i s m a g n i Pasilii nobis osten&a s i n t , de q o i b a s etsi m u l i a verba f e c i , adhuc lamen m u l i o plura h i s d i t e r e p o t e r a m , quae brevUalis causa o m i s i . E i h c q u i d e m d i x i , e t longius p r o iraxi quam erat animus, proptcrea quod n o n p a r u m a u x i l i i ad i n v c s t t g a o d u m v e r u m b i n c noîs p r o v e n i a t , q u i u potius u\ b i s v e r b i s summa rci e o n s i t l i t . S i q u i d e m solus tuagnus Basilius aptus esl ad docendum nos v c r i u t c m . satis " \ . , \ . * \ (& , , , . \ , , \ , , .
*3T
DE PROCBSSIONE S P I R I T U S S A N C T i .
" ' in\ , x i * , \ \, . kv tfi . " , \ , \ , * \ * , . * , , , \
Jara T t r o ad ea quae antea pollicitus e u m , m e c o n r e r a m , l i b i q u e progressum n o s i r e synodi pra?ctse n a r r a b o ; ac tancfom qoibusdam paucis hac conclusione Principium eimo n o s l r o demoiistratioiiibos actorum in ac sacro finera faciam. narralionit imperatore, tynodo. patriarcba, Quae i g i i u r F e r r a r i a m profecti una c u m f o r i i e lotaque nostra synodo, u t t u quoque n o s t i , a n t e quam i n i i i u r a sumeret synodus, p r i v a t i m d i s p u l a bamus, ea tanquam m i n u s necessaria praetermilt a m , qnando nobis quoqoe illa m i n u s erant u l i l i a ; sed de i n d u s i r i a lempus conierentes, quoa adesse opus e r a l i n synodo, u i c o n v e n i r c n t ex&pectabamus. Instante itaque t e m p o r e , v i s i i m est rtobis i n duas partes quspslionera d i v i d e r e ; n t m i r u m c t quod n o n oporteat ne S y m b o l o a d d e r e ; et mhtime ipsam q u i d e m Yeritalem qtiod secundum est, banc de cxpositis,
' ,
, . \ ,
veram esse c o n c l u s i o n e m , v i d e l i c e l S p i de quo prius prorsus disserendum e a s e l , addendo v i c i l , ' me
r i t u m factum ex F i l i o procedere. Hoc igUnr vfeo, quaerebatur illudque de nihito
. /
* ,
altoqui n o l e n l e , sed manifeste c o n i r a d i c e n l e . S i qaidem aieham vel validius esse p r o nobts i s l u d problema posleriori, vel i n f i r m i t i s * si i n f l r m i u s , cerlaminis amissa, n o n opus esse ab i n f l r m i o r i incipienles v i n c i , et vicioria stalim lurbatos ac a principio t i m o r e perculso, i secundum d e -
. " , * , , , , \ \ ; .
scendere; l i m e n d u n i enint esse, ne fuga i n p r i m o
C quaesito, eiiara i n sccundo fuga causa nobis s i l ; 8 v c r o v a l i d u m est, poslerius servare. C u m e n i m \ \ i n p r i m o v i c e r i m u s , i u secondo quoquepostea , t b u n d e satts eos avertemus alqtie ftigabimus. , Quod si v i c l i fuerimus i n i l l o p r i m o dogmaie, , Uinc sallem secendura vincemus, docebimusque non oportere i l l u d i n S y m b o l u m addere. Prseterea, c u m quod per pauriora, eo q i i o d per p l u r a 0 t , semper e l i a m i n natura melius s i l , i l l u d ego anteponendum, deque eo p r i u s d i s p u t a n d i i m csse a i e b a m , posl q u o d r e l i q u u m n o n babet l o c u m : osleiisa ilaque falsiiale dogmat'*, n o n esse addeodum, propter n o n b a b e b j l deinceps locura : q u a alque fugati : oslenso si a dogmaie i n c l p i e n i u s , uno c e r l a m i n e
, , . \ * , , , \ \ , * . , . " . , ! , . . ' . * , , ; , ^ . " . \ ^ , ^ , \ , \ . ' , , * , . , \ .
, - ^ perfecte bosies e r u o l pulsi
vero nifail esse addendum, adbuc ipsum dogma superest e x a m i n a n d u m , an v e r u m s i t . Gum vero h c dicerem, nosirig suadere non ego p o i e r a m ; sed o i q n i modo ac r a t i o n e , de boc prius ee&e diaserenduro dicebaui, omnibua bam c o n t e n d e b a n l . Haec v c r o tesle m i h i Deo et raodis conscienlia, aoslrai
gentis sewper bonorem speclans, ejusque gloriam c u r a n s . V e l e n i m pra^clare volenos a L a l i n i s sejuixgi, simulque c u m e x i s l i q u o d videreraur v i c t i fuisse, et i n
maUoue v i c l o r b e ; vel prasqlare cutu iJlis c o n j u n g i e l aljsque eo p r o b a l i o n i b u s defecissc. l l o r u m a u l e m u l r u m q u o ex iis qusc egp d i c e b a m , s e q u e b a t u r ; ex i i s vero quse e g i m u s , l o l u m o p p o s i l u m . Unde e l i a m n o n paucos, inaximc vero cordalos >iros bujus c o n s i l i i
38i> pceuimU. coiifestim non aliud Quid
B E S S A R l Q P f l S S. R . E . C A R D I N A L I S t u i g i t u r inquies? Sane q u i d e m ot>v ; s i l u i ; sed c u m eos t i d i s s e m , i d et
319 , *
\ ( ) , ' , , . ,. . 0 1 , ,*
vnlenies (quod i l l i s accidebat, quia n i -
i n i r t i m existimabapt noa i i t h o c pios posse, q u a m i n ipso dogmate), olcns ipsos a proposilo a v e r t e r e , d i x i rajiones io c o n t r a r i u m , audiente sapientissimo noslro i m p c r a l o r e , oslendens i n f i r m i t a t e m probleiualis^ quodque r i d i c u l u m sit e x i s l i m a r e , n o a
oportere v c r i t u i e m ad S y m b o l u m addere. Rationes v e r o tam erant solidaj, u t nemo ex illis q u i praesenles aderant, p o t i i e r i t uiilia eas solvore. Atlamerv quod v o l u c r u n t , s t a t u e r u n l , et cgo illos sequebar, cum, qtijs poslea fore m i h j v i d e r e n i u r , ea d i c e r e , debere me existimarem ; Deo ac g e n e r i n o s l r o
, >. ,
3 . , , * . , \ ,. , , " . . *H , , , , \ . * ,
yero. m a j o r e m p a r i e m s e q u i , e l una c u m
i l l i s consocialujn c e r i a r e . A i q u e i t a certamen liujue r e i desceudimus, et c a m LatinJe coepimus di&ceT o t a vero noslra d e m o n e l r a i i o , X d e i i n i t i o n i b u s sacrormn sane concilionim finem desumebalur : i n quibus circa a i u n l non o p o r t c r e prailer i l l a
p t a r e , osiendentea ipsis non oportere q u i d q u a m , ne ipsam q u i d e m o m n i n o v e r i t a t e m , Symbolo udderc.
aliam Iklem c o j i s c r i b e r e , a u t sapere, a u t docere, 01 id geuus. Quaudo sane stra gons virum aliqtiid eliam ridtculum lota a o perpessa fuissei, p r o p i e r istuo) b o n u m ipse p r i u s scnsissem, et E l e n i m una c u m e j u s m o d i a u c t o deGnitionibus d e p r o m p l i s , etiam d i quis vobit evangelitaverit auatliema
1
E p b e a i u m , nisi ex
. \ ^ , , \ * ,, ,
impedivissem. ritatibus ad
c t u m quoddam A p o s l o i i volebat a d d u c e r e , d i c e n f i s Galalas : Si aliud, pneter id quod quoque accepislis, % ; a h c r u m
, , . \ * . '
sancli Dionysii universe a f l i r m a m i s nou
audeiidum esse, n o n modo d i c e r e , sed ne cogilarc m a u i f c s l a i a s u n l . I g i l u r isla quoqne lanquam r e m demonsiranlia, addere lem liceal, quod in nc ipsam q u i d e m v?riiatera m e d i u m atferre volebal. Id irridendi noslri faculla-
q u i d e m p r e l c r ca quaedivine iiobis e sacris eloquiis C , , \ ,, . fuissemus, i l a sane i n l e l l i g e s . *? * , . " \ , , : . " - ' , , \ . " ' . "H ' . , * ,
v e r o , quanlaiii o m n i b u s
dedissel, p r x l e r q u a m quod e l i a m ipsa p r i m a d i e dispuUUionie v i c t i
Nos i n l e r l i a synodo, quae Gpbcei celebraia e s t , i i i l e b a m c r , diccnlcs ipsam p r i m a m hanc i n b i b i t i o nem fecisse de addendo i n l e r d i c e n t e i n . QIUC res profeclo etei non ita se habeat, proebet lamen a i i qttam uinbram a u x i l i i conlendcre volenlibus p r o ainbiguilatcm. primum p l e r verboruni x q u i v o c a t i o n c t n e l
P o r r o auteni r a l i o e x i s l i m a n d i , eam
l e r t t a m synodtim hanc fecisse i n h i b i l i o n e m , prnma priinae synodi peniius n o n e x s t e n l . Poslerior vero causa esl, quod sticunda synodus oecumenica S y m b o l u n i Nicaense synodi i n m u l t i s i m i u u l a v i t , multa q u i d e m adimens, m u l t o p l u r a vero etiam addens. Quare non poierainus nos dicere anle secundam synoduRi faciam fuisse i n b i b i t i o n e m . Certe e n i m ipsos sanctos Paires secundae subjicerernus. His i g i l u r
1
c l polissima q u i d e m e s i , quod acia secundae a u l D ,
synodi anatbcmati cx
declaralis, vidc q u i d absiirdHalis
iis icsiimoniis,quac Epbcsius volcbal adduccrc, seUalal. i , t ) .
3**
DE PROCESSK)NE SPFRITUS SANCTT.
- q u e r e l u r . Quoniam eiwm divinus Aposlolus, ao \ ' \ sanctus Dionysios, m n t t o anle secundam e y n o d u m , , 0 imo vero et p r i m a m floruerunt, hapc eoruin d i c t a , , \ , \
;
vel falsa docenda esse proltibent, et coniraria
fidei;
" , ' \ , . * , \ , *> . , 0
vel rnnnino e l vera. Sed si ot vera, sub anatbemaie e r u n t Palres gecunda? synodi, q u i l o i additamenlis, el d h m i i u l i o n i b t i s primre Symbolum i m m t i l a r n n l ; sub anatbemale vero et Paires prima? synodi. q i t i idem Symbohim qnod ante p r i m a m synodtim f n i t , in m u l l i s i i n i m i l a r t i n i . Quod &i i d vel oogilare o m n l n o nefas e?t, falsa, lum fideiqiie c o n t r a r i a , Uim d i v i n u s sacer Dionysius docere p r o b i b e n l , Si ijritnr igiltir Apnstolu*,
, , - ** finiliones quoqoe fatea, nou a u l e ÂAÂ^ m vera addenda . \ esae p r o b i b c n t . A t q u e i l a ipsa p r i m a die v i c l i . fiiissomus. *, , Ego v e r o baec c o m animadvertissem, hasque , , \ rationes 11 aperuissem, v i x perguasi, aliis quoque
l i o n i b l l S f
falsa, nos aniem b o r u m diola aequalia esse d e f i n i idem valerc a r b i l r a m u r : tgUur d e -
- ~ r~i
a l q i i e
~.. .~
, , \ \ .
sociia e l a d j u l o r i b u s ad ipsi persuadendnro mecum accepii8, n l ca v o l l e l o m i u e r e , q u eiiam persuasus, non a d d u x i l (1). Ex bis i g i t u r iulelligere l i c e l illius i r i a c u m c n , quodque j u d i c t n m veri&imifo eat, e u m babere i n rebus d i d i c i l i o r i b n s , e l sublimioribus t b e o r e m a i i bos, ct doginate, i n q u a m , si boc ejusmodi cum ait, ipsum effugerat.
, \ ^ \ *> . , ,
Hiec auiem d i x e r i m . non i l l i qotdem dctrahere * ^ v o l e n s ; longissime enim a lalibus rebus a b s a m : * , * nnde etiam nunquam adversus i l l u m neque d i x i , * ; neque dicam amplius, his cxceptis, qnae bic dicta . , \ , ; , , \ * \ , , * \ ^ , . " ' \ , ** * ; \ , \ , \ ^, . , \ , ,
r
sunt, sed auditores docere volens, ab i l l i u s s e r n i o nibus cavendora esse. Procedenles mur mas. iiaque ad banc qnaestionem, c u m adhuc i n ipso l i m i n e q u s s l i o n i s essemtis, v i d e b a nos supertores esse, e l revera s u p e r i o r e e e r a N o n d u m enim a l i q u j d nobis alicujus m o m e n l i objece-
d i g n n m , e l ad ipsam rem faciens, L a i i n i objectis abunde
r a n l ; cuin exlra rem i l l t d i e e r e n l , nosque i i l o r u m r e s i s t e r e m u s ; quaudo e l audeo dicere firmiores raltonesa Graecie diclas, ipse e r a m , qui et invt*neram et d i x e r a m . Donec tandem o r a ttoneni suscepil i n omnibus prestanlissimus o l a<!el naturaedecus JuKanus, s a n c l x RomaiuieEcclesia cardinalis d i g n i s s i m u s : qui cum mulia, eaque p r a c l a r a , e l ad r e m dixisset, r e d d i d i t , oslendens gente dere : u l c u m nos synodice unilds i l a i i r m i a et e x q u i ac necessitale co-
; , \ ; , \ - D m i r a b i l i s v i r , L a l i t t o r o m q o e genlia o n i a m e n U i m ,
sitrs ralionibii8 qoaesilum p e r f e c i u m et absolulum semper licere d i v i n o Symbolo veruni a d dieboe medilaremur,
. Ov , , \ \ . ( i ) Quaebic n a r r a l Bessarionde Marco Ephesio v e r a esse l u m inde p r o b a r i possunt, quod ille ipse Epbcsius p c r a c u sacrosaucla synodo ad d c c i p i c n -
n i b i l ei ad baec opponere p o l u e r i m u s . Quae ctim m u l l a s i n t , e a l a n l u m liic t i b i exponere conabor, qu.ecunque m i h i i n raemortam vcnerinl, ut e l i a m veritalera ad h u n c l o c u m perlinenlero ex dos Graecos incautos eadem loca bcali P a u l i c i t a r e , atque illis inculcare non sit v e r i t u s , u t patet l e gciuibus e d i i i o n e m suae fidei.
3J3*
BESSABIONIS . R. . C A R D I N A L I S
3U
\ parle agnoscas. Prius tamen audt n o s l r a r a m o p - posiifonuin et c o n l r o v e r s k r u m c a p u l , quod n m i m e flrmuro esse v i d e t u r . # * 0 , , , I n calce deAnitionum cujusqtie * y n o d i , etimpio a fertia i n i i i o , haeo ad verbura lata e l condtia 8inl : l l i a leclis staiuit sancia synodtu, c n e m i n i ltcere aliain fldera p r o f c r r e , a u t componere, aut eapere, aut a l i l e r docere : eoe vero q u i audent, c l e r i c o t quidem deponendos esse, laicos autem anaibeinaie foriendos. > Hujus gane sensos, e l horuna ferme w b o m m e u n l omnia i m e r d i c l a . Nos i n istis tanquam firmisairais, e l q u * refelli n e q u e a n i , r i t e b a n i t i r , d i e e i i l e 8 , n o n o p o r l e r e , ne ipsam quidem veritatem Symbolo addere, quandoquidem praediclis verbi? id v e l a t u r , iniutmeque licet. A d qua c u m valde muUae l a t i o * ncs a Latinifl s i n t aUata, i o i e r illae eiiam e r a n l ieise. ^ Demonstrationes quod iiceat terum addcre* Symbolo
1
, , * , , . . /^ , .
: \ , . & ^, \ . . , , . , , , , ( , , ), . \
C o n c i K u m , seu concilia, non solum a!iam i d e m p r o f e r r e , v e r u m e l i a m componere vetant. Jam v e r o , st inteUigani aliam fidem componere, p r o eo quod est eese aiiis vocabulis Symbolum e n i i B t i a t u m , c o i u i n g i i omnea anatheraali subjectos eeae, q u i aliis qnidem vocabulis, eodem vero sensu idem Symbol u m e d i d e r u n l . Quod fere omnes aancli f e c e r u n t ; sed hoc falsum atque blaspbemum est. Noii tgtlur i n l e r d i c t u r a esl aliia v e r b U v e r i l a l i coasentieniibus
eamdem fiden> expotiere, scd conlrariara Gdemcoa- Q . 0 acribere, i d p r o b i b i t u m esl. , , . Secundo. Quarla synodua e l i a m aapere ac do * \ \ , . , , , , , , / * \ . . , . \ , ' . T e r t i o . Sexla synodug bsec eadem b a b e l , q u s c l ^ q a a r U . E i i a m boc ampUus, t n h i b e i e o s q u i aliquaiu vocom noviiaiera, boc esl vocabuli i n v e n l i o n e m , voces velilas laia i n d u c u n l ad eversionem c o r u m quje ab i l l U saticila s u n t . E x quo apparet illas l a u l u m esse, qiue ad everaiouem e o r u m q u ab illia " * , ' . * , ! . cere a l i t e f , eidem subjicit anathemali. Jam vero si eapere a u t docere vocabulis quidem aliis, verUaii lamn con&entientibua i d p r o b i b e t , sub aualhemale e r u n t , q u i euam fidero, quibus s o r i i i i *uul,_ ufluaquisque vocabulia docuerant. Singuli eniro aanclor u m , aliia atque aliis verbis eamdem fidem docu&r u n l . A l enim hoc absardum e s t ; non i g i l u r vocee, sed opposili seneus p r o b i b h i s u n l ; praeaerlim c u m et sapere ad seneus, non ad verba r e f e r a t a r .
* ,
e l condita a u n t : non auleni eaa quae non ad e v c r aioaeni, aed earadem servanl inleUigentiam, i i i d u cunlur. Piiaierea. T e r l i a synodus decernit, non oporiere aUaro, p r l e r N i c e n a m , ttdem proferre : alioquin aiib an*lbem*t6 esee, q u i id agant. Syinboif vero secuodae aynodi, qqo nos modo u l i i m i r , nullarii meaiioueip f e c i i . S i i g i m r S y m b o l i s e c u n d * syuodi, lanquam quod diversum s k , alierumquc ex>iaiat a
* , . ' , . , .
. ' ,
345
t)fc P R O C E S S I O N E S P I R I T U S S A N C T I .
346
b* , Syrobolo p r i i i u e , ob cara causam a tertia gynodo , , , \ , * \ . ' . ' , ^ ( \ , ; . \ ) * nuila facta est m e n l i o , ioexpiabile scelus nos niodo comroiitimus Sytnbolo priraae non utendo : quod t i l manerel i m i n u l a b i i e , Palres s a n x e r u n l : aecundae vero t a n l u m Symbolum l u m i d Ecclesia, l u m p r i v a t i m onineg recilando. E l secunduni banc r a l i o n e m sub anatbemate sumus. Si verg non verbis (his e i e n i m i n u l t u m ailroodura est idera aensu et inleliigentta. Qiiart* Patres eliara leriiae synodi omne arbilrati sunl. eamdera lanquam differt, idem s i l , silenlio praeteritum est, idem esse v i d e l u r aJdiiiones p l u r i m a s babens, et a d e m p i i o n e g ) ; sed utrumque Quapropler Syrabolum l u m prima?, l u m gecundx, v e l u i i u n u m , Symbolum iutelligentiam,
, , ' , " . " , .
quam et Symbolum primae servans, idem e r i i atque illa, e l n i b i l facil t d argumentum c l ralionem i l l o r u m q u i d i c u n l non audcndum altud S y m b o l u m t r a d e r e ; a l i u d e n i m gubaudietiduro, quod s i l c o n * , , i r a r i a j inlelligeniiae, n o n aulem quod vocabuiis , , . " d i f f e r a l : q u a n d o q u i d e m , ut d i c i u m est, Symbolum eecundae aynodi, c u m m u l i u m d i f f e r a l vocabulis a Symbolo priinae, non u m e n ei a l i u d eaae exisUmal u m es. Quare c o n c l u d i l u r : Quae e a r o d e m t e r v a n i Syrabolum secunda a y n o d i , i d e m , , , .
l n i e l l i g e n t i a m , e t i a i n si verbia differant.eadem esse, queuiadmodum e s l ac Symbolum primae.
Rurgue. UnaquHsque synodus, poet recitautm l o t a m suaio d e f l n i l i o n e m , a i t : His l c c t i s , glaiuit non UuUiin Syoabolvftt ue*tni t a n c u synodug,
, , , , ~>
licere aliain fidem p r o f r r r e . Uuare i l l u d : ttig iectts,
-. " , , ^ Q a<l totam d e f l n i i i o n e m r e f e r l u r ; j g t l u r e l q a a d . \ , , deincepg g e q u i l u r , aliana flJew non bcero p r o , f e r r e , ad l o l a m d c f i n i l i o n e i n s p e c t a l ; boc t s i , naa lieere p r o f e r r e allaui fidem , praeier eam q u a I n defiuitione u n i v e r s a l i , n o n golum i n SyroboJoeo*l i a e t u r . Sed quod a u i n e t ad v e r b a , q u a r i a tynodue alia s c r i p s i l a l e r t i a , et q o i n i a a q u x r t a , e i doincepg. Quapropter do u u i v e r t a l i bulig. P r x t e r e a aoptima s y o o d i u nequo o m o i n o Mllam facit roentionem S y w b o l i neqoe p r i m , uequo aecundse: sed a i m p l i e i t e r deflnitione soa e d i l a , et explicala, i o fine d k i l : c Uia n o n l i c e i addere, e t ex bis n o n licet a d i m e r e . S i quis v e r o a d d i d e r t t ,
0
-. *
, . ** * , \ \ \ . " , \ , . * , , , * , , c , . , . \ , "
sic eer-
ilde tal
nio, deque iisdcio s e n i e u l i U , nox de ipsig voca-
e i abea
fideaderaeril,
a n a l b e m H s i l . Qnaro o l a i
eaio defide dicere, e l d e e a qua? i n dogmaiibusel, Guntrarietaie. N o n enim cerle Ecclaiiai a d e f l o i l i o n i b u s conscribendis a r c u i t . l o s u p o r ; Quae corde ad j u t i i t t a m crediimi, heee e t i a m o r e c o u f l i c r i ad galuieui d e b e n i u g : ain m i DUS i m p e r i e c u nobig e r U , et ex d i m i d i o fidea. O p o r i e l e n i m coram b o m i o i b u s Adeui c o n A U r i , si nog q u o q u t voJuimig c o r a m Pairo codletli praeeo* niuui conaequi SoWaiorie, eecumJuoi eluquiom ejue. A i q u i vera sapere neceaae e a i ; i g i m r iieeeMe esi eliam ea c o n f u e r i . Quare, quae neceaaario g u n l crcdenda, ea non solum irapuae, ged e i i a m uecegsano suru conGtenda. A d bdec i n A c l i s q u a r i a s y n o d i , i n priraa a d i o n e
. ", " . , \ , , \ . , ^; \ , . * . ": & , , \ . , ,
Stf
Lnium N i c x n u m . Euiycbes, niodi :
BESSARIONIS S. R E . C A R D l N A L I S
4
'
exposituiu e s l , p r i m u m q u i J e m ab Eulycbete S y m - , Deinde i r i f e r i fidein, idem bxretictis Nicaenani, super hanc sctlicei
. ; ;, }( (, , * .
d e l i i i i t i o n e m edidisse Epbesiam synodum bujusceE u m , q u i p r & i e r banc a l i q u i d a d d i d e r i t , lalis vel exeogiiaverit, vel d o c u e r i t , poeuls l u n c subjacere.
Eusebius vero episcopus Dorylensis, q u i a c c u , 8 5.110 erat haerelici E u l y c b e l i s , baic audiens excla- . , * n i a v i t : Non esl lalis d c f i i i i t i o ; non e s l lalis canort , id p r o b i b e n s , m e i i t i l u s est. Sexcenli vero t r i g i n i a , . Patres, q u i Cbalcedone f u e r u n t , boc audientes , , , \ , lacuerunt: et E u t y c h e n , ulpote q u i non p a t e r e i u r
etiam alia sapere praoler ea quai i u Symbolo essent
\ Nicaeno, alia scilicel n u m e r o , non tanquain Opposila, ^ , , . c o n d e m n a r u n t . Quare o s i e i i d e r i u u iilas l a u l u m v o " , ces v e t a r i , q u x suut conirariae et a d v e r s x , non \ , aulirtn consenlienics. Ecce e n i m i l l u d ex d u a b u s , el i u duabus n a t u r i s i i i c o m m i s i i s C l i r i s i u m post ' . : ,
i d , quod semel assumpserat, mausisse, a l i u d c u m s i t a Symbolo Nicaeno, aliud vero dico vocabulis, non i n i e l l i g e n t i a , tamen cogebant E u l y c b e n i l l u d sapcre. Unde apparel Patres nou s i m p l i c i t e r a l i u d probibuisse, sed opposiia. l l l u d p o r r o coneidera d i l i g e n l e r : baec e n i m ea-
, , * . " , . . , , . ' , -
dem verba terliae s y n o d i , quse uos p r o d u c i m u s , n i m i r u r a neraini licere atiam lidem p r o f e r r e , ba?c ipsa p r o se Eulycbes producebat. Dorylensis vero epU scopus, ac t o u aynodus, Non esi lalis* d i x e r u n t , canon i d v e i a u s ; sed eurn, quippe q u i prave ca-
C , , n o M m i m e r p r e i a r c l u r , c o n d e o i n a r u n u Explicabat enirn ipsuin canoneni E u t y c h e s , quemadtnodum et . , oslrates, D i m i r u m exiaiimans oiune i l l u d s i u i p l i , , > c i i c r p r o b i b e r i . quod vel ipsa v e r b o r u m varietate , . " | a l i u d e&sel. Quod l a m e i i concilio roiuiioe p l a c u i i , , , o b eamque causam eura d a i u n a r u n t , c u m aliaiu , fidem a r b i l r a r c n i u r eam quae csaei c o i i i r a r i i , non , a u i e m cara quae v e r b i s quideui d i f f e r a l , i o K i l l i . gemia vero i i i consentiens. " \ || ) Deinde ego eiiaiu m e m i n i i n explicatione N o m o canouis, quas fll a Z o n a r a , a l i q o i d lale me vidisse. l u eo e n i m Nomocanoue baec i u b i b i i i o leriiae syu o d i , m u i i r u i n : Uis l e c i i s s l a t u i l eancia synodus, e l r e l i q u a , i n l e r alios c a n o u e i l e r t i s syuodi c o m i e s l alius exlus . ' , , , , '
n e i u r , sepUmusqae e n u m e r a i u r . A n l o iatum v e r o D , . ; , canon ejusdem leriiae synodi q u i . , , , , . , , 0 *
excomnuoiealos f a c i i eos q u i audent a l i q u i d labe* faclare ex s l a i u l i s atque decretis a synodo. boc aulem Ibemate s e p l i m o , acilicet, His i e c t i s , s l a l u i i eancla f e r i u i i t u r , q u i cauouem i r a n s g r e d i u n i u r . syuodus n e u i i n i licere aliam tidem proferre ; auaM o v e t e r g o quaeslionemZoiiaras{l), c u r synodus sexio cauoiie excommunicalos faciilaicos, i n sepiimo eos analbetnate p e r c u l i l ? Solveus auiem d u b i i a i i o n e m , aic babel ad v e r b u m ; Magna est dilTerentia, qnod a l i q u i s , coutra aliqaatn reiu d i c a i , et quod ( I ) I l x c bodic non r e p e r i u n i u r apud Z o i i a r a m Iccia c i l . , sed apud Ualâmonem i n Nomocanone duji cxpontt cauoiieiu scxluui c o n c i l i i E p t i c s i m .
\ , A l fonassis qua? a l t r i b u u D t u r i n excusis l i b r i a D a l fiaiiioiii s u n l Z o i i a r x , vel isiud BalsamoD a c c e p i l a Z o u a r a , cuui v i i a i u p o s i e r i o r f u e r i i .
340
D fROCESSIONE S P I R I T U S SANCTI.
E l propterea, q u i d u b i l a l de
350
iis
. de ea d a b i t e t . \ , * , , , ? , . ; . :\ ? , * . ; \
quse j a m recte sunt s a n c i U , excomrminicauone p n niendus e r i t , q u o d n i m i r u m c x i g i l sextus canon : q t i i vero c o n l r a haec d i c i l , l a n q u a m c o n l r a r i a pieus analhemate f e r i e t u r ; quod s c i l i c e l saposlulat
seplimua c a n o n , v i d e l i c e t , dcfinitio isla i n b i b i l i o n i s . Quare e l isle i u l e r p r e s , aJiara hic fldem m a i i i fesle, ac Miie ulla dubit;Uione vocat i d , quod est c o n i r a r i u m esse, e l coiitraria sapere. Poslremo, none a i t : T r u l l a n a synodus i n p r i m o suo caDefinimns fidem nobts i r a d i i a m ab i n -
spectoribus, e l famulis verbi a Deoeleciis aposiolis, i l e m q u c a ireceiuis decem e l ocio sanciis et beails P a i r i b u s , qut Nicaeaj convenere, absque ulla n o v i D
\ \ late i n v u l n c r a l a i i i inviolalamque servandam esse. "I ' V, . \ A c deinceps omnes synodos e n u m e r a l , alque defi , \ , n i l , u l fidem ab o m n i b u s synodis traditani iniegram custodiainus.Tandem poslremo i n f e r l : S i quis vero . * o m n i u m praedicia pietatis dogmaia noa ire lenet et a m p l e c i t l u r , neque i i a senlit e i praedicat, sed contra c o n a l u r , anadiema a i t , j u x l a exposiiam j a m exdefinilionem a praediclis sanclis e l b e t l i s P a l r i b u s , e l e C b r i s l i a i i o r u i n calaiogo u n q u a m alienus p e l l a l u r . e i e x c i d a t . N o s e n i m neque addere a l i q u i d , neque sane aditnere, secundum ea quaj anle defin i l a s u n i . prorsus lione p o t u t m u s . i n l e u d i m u s , vel quacuoque r a -
, * \ , ' , ,
\ * \ ; . , * , ' . 3 ^ *\ , . , , , ' , , . ; . , " , ^ , \ , \ ' ; , . . , , *
Iste canoa
pcrapicue i n t e r p r e t a t u r definiiionem cui
tcrlias gynodi e l a l i a r u m p n e s c r i b e n l e m , ne
liceat aliam iidem proferre. D i c i l e n i m , S i l a n a tbeoia. si quis adversus patria dogmata i r e c o n a i a r j u x i a exposilam j a m d e f i n i i i o n e i n , banc i n b i b i t i o n i s . Quare ista definilio c o n i r a r i a e l a l ; e l i l l u d : vero n e j u e addimus adilere, ab eaque non a d i m e r e ; non t Symbolum cuai de dogmalibus synodorum Ne.jue addere seilicet, sapere neque
adiminus a l i q u i d ; n i m i r u m ad fldein, a i u n t , se u o n Syinbolo; Sed infert: eniin hic non r e c i t a v i l synodus. dixtsael,
neqne adimere a l i q u i d i n l e n d i m u s ;
e l s u b j u n g h : Secundum ea quae aiiie deiinita s u n t , v i d e l i c e l a P a t r i b u s . Qtiapropler, e l qnt eos a u l e cesserunl Patres, cum d i c u n t , Non oporlere a d -
, , . , , \ ,
, ^ |> dere vel a d i m e r e , non addilamenla e i d i m i n u l i o nes v e r b o r u m , sed c o n l r a r i o r u m i n flde seiisuuui i n l e r d i c u n l . Ex boc i g i t u r solo matiifesle ac luculenler s o l v i i u r iis qua?silum,qui n o l u n l contendere. Sane velleni scribere p o s s e , v e l m i b i , u l omnes esseol raliones promptae, quas i n c o n i r a r i a m p a r tem nobis L a l i u i a i l u l e r e . Vidisses e n i m et noaximam copiam a r g u i n e i u o r u n i , e l maguam v i m b a b e n t i u u i , alque v e r i i a l e i n . Y e r u m , quand(Hpiidetn eliam pnedicla sic i u s p i c i e n l i , ac eine c o n l e m i o n e , e l eiio . \ . , , \ * \ / \ . , , \ , \ * . date decidunt quceslionem, u l v e r i i a l e m qtitdein anlH 'ipatione ea, quae d i c u n t u r , a u d i e n l i vel baec sola salis sin'. ; ei x e r o q u t ad d x a m c l concerlalioiics v o i b o r u m
351
feESSAttlOttiS
S.!R. . C A R D I N A L I S
, .
3&
paratus c s l , n6 sexcenta qnidctii ialia fiis rebue flnem faciarn. Est autem e l i a m
s u f l i c i a n t : , \
u m i m l a n i u m addens L a i i n o r u i f i a r g a m c n i a n i , de boc gtaVlssfmtam, et f o r t i s s i -
\ \ ^^ * . , . , , \ . 6 , ff . , * ' *
i m u n , quodque n o s t r o r u m evertit i n hac quaestione Aillaciain, perpende v e r a , qiraeso, d i l i g & i t e r . Nos contendinius hafcc i n h i b i l i o n e m a tertia eynodo p r i m u m excogiiatam, u t et antea d i x i : d i x l vero tunc et causam, qaod n i m i m m videremtis defrascciitidam synodum Symbolo pHnue m u i l a debamus dicere ante aecundam
xisse, item mullO plnra addidiese. Quare a u synodum hane f ictain fuisse i n h i b i t i o n e m . S i e n i m b o dtceremast a l i e r u t r u m sequi necesse essctrvel P a l r e s s e c i n d a synodi c o n l r a legtes fecisee, o t esse sub a n a l b e -
mate ; vel si boc nefas eat d i c e r e , noo i g i l u r v e r - " * , b o r u m addiiamentofli, sed contrarias irueliigentiaa ^ , impedivisse. Ob i d dicebanuis, poei aecundam sy . nodum hoe obsiactflam facluna fciisse, q u o d anio , \ . " * , , \ ^, . , , , * , , , * -* ' , 0, x a l * . xaV , ipsam non erat. Quare, s i qnis e c o n l r a r i o o s t e n d e r i t ante secundain synodum faclura fuisee inlrdictura, quod tertia synodus d i x i t , et iisdera ipsis ferme v e r b i s , a l t e r u m e x praedictis duobua c o l l i g i t u r . Et quomara eos sub analbemale eese, roaleque fecisse non audemuf d i c e r e , auperesi secund a m , n i m i r u t n isUid unpedimenUim, non hunc habere seusum, quein n o s i r i a r b i t r a i U u r , sed coulra* riam fldem v e u r e . Hoc i g i t u r nubis probarunt inhibifecisse L a l i n i . Oslensutu enim e s l ab ipsis hanc l i o n e m p r i i o o Nicaenam aynodum p r i m a m
iisdem v e r b i * , qutbus e t t e r i i a ' , e l quae deincepe ftttbsecalae f u e r u m . I d vero i i a oeteuderunl, q u e m admodum l u quoqwe, clariaaime v i r , q u i i s l o r u m T i r o r u m f a m i l i a r i t o i e u i e r i s , optime n o s t i . Ua s u n i in t u i s geatts atudiosi ac diligentes, u l n o n solum i n rebus d i v i n r s , v e r u m e l i a n m o n d a n i s e i p o l i l i c i e n i h i l eo a n l i q o t U l i s fugiaU Quare e l i n urbibus in sitia pubticis u b u l a r i i a , egregia facia omnia racaioria, lilteri c o u s i g n a U , i b i q u e reservata r e p e r i c s , quae a t e m p o h b u s , de quibus nulla e x s u i geseeriat. Hoc i u q u o m a x i m e o i n n i u m e i i n c* ibolica Ecclesia diligenier obeervalur : aaservanlur i u banc usque d i e m o m n i a gesta, omnesque fere epistolas a n t i q u o r u m s u m m o r u m ponliMcuai, P r o i u l e r u n i i l a q u e nobisîn aBliquiseimo libro D i n membrana s c r i p l o cpiaioiam L i b e n i papee s c r i p l a w ad AibatiasinfD AJexandriuBQ, cujus i n i l i u m eat : O l i m et ab i n i l i o u n i a m percepituas a bealo Pelro aposiolorum p r i a c i p e , e i c . Deiode u l t r a p e r gens, diii w recepisee epistolam sancli A l b a o a a i i , e l eain legrese. Poairemo s u b j u o g i t : F i d e m vero Nicseni c o n c i i i i i n cadem epiaiola reciaoi c u m I E \eiiissemus, magnaa Deo graliaa r e i u l i m u s : p r o qua n o n soluin v o b U coinpaiisimul et persecutioi i e m pati parati guroas, v e r u m aeceoaiiaie mus, q u a n l u m v U tocei debilea s i m a s . flagil a m e eiisMti u i o r i pro C b r i s i i a o m i n e n o n recuaarePradicta pro* eniin sacrosaneia Nicaana synodus, q u t m a d m o d u i u lcgimus, dcfiuivit, ncmmi
. *1< , , \ , " \ , , . \ . . % ", ; * " \ ^ ,
, . . , , \ . * , , > . \ , * , , ,
Juooro
airam Htm
, -
353
DE PROCESSIONE S P I R I T U S S A N C T I .
aut docere a l i t c r . vcl
354
, , , f e r r e , vel conscribere, a u l componere, a u t s a p e r e , , .;, , #* . , , , , , , , , >) , \ , . , , , ". , ; , . ' , \ \ , ' , , , , ; ; , , ! , \ ' * \ . ' \ . ', , * , ; .
C
Neque a l i q u i d i n fide s e n t i r e , horum Patrura
p r o f e r r e , quod definUionibus
c o n l r a r i u r o esse possil. Q n i vero aiidel aliam fidem coraponere, aut p r o f e r r e , aut docere, seu t r a d e r o aliud Symbolum i i s q a i ex quacunque baeresi, v e l Judaismo, v e l genlilismo ad v i a m v e r i l a t i s r e d i r e cupiunt; si episcopus q u i d e m s i l iste lalie, \el c l e r i c u e , episcopus sane ab episeopattj, clericus
vero a i l e r o alienetur. S i n aulem monachus s i i , a u t laicus, anathemate f e r i a t a r . Hsec nunc q u i d e m , c u m acta primae synodi p e r i c r i n t , sunt nobis incognita ; l u n c vero c i i m e x s i a r e n t , agnoscebant ea cura L i b e r i u s papa, l u m s a n ctus Aihanasios. Ha3C i g i t u r his ipsts verba simifia s u n l verbis terliae s y n o d i , et a l i a r u m . Quld i g i t o r dicemus de sccunda huic synodo, deqne Gregorio Tlieologo, q n i synodo eum praesideret, Symbolo ferlur Syroboltini, cotiscripsisse ? si itud i n secundae \
primae i n m u l l i s i m m u l a l o , ipse qeo nos modo u l i m u r t e r d i c m m banc
b a b e l i n l e l l i g e n l i a m , quatn p r o f i -
l e n l u r n o s t r i , heu ! loco sancierum P a l r u m alque d o c t o r u n i , Paires secundae s y n o d i , et magnus ift tkeologia G r e g o r i u s , bominura peeitferorum ac f r a u d u l e n l o r u m l o c u m ;oblinucruut Sed absit u t vel cogUemus istud conviciura. Non i g i i u r prima, neque tertia, neque ulla alia neque syuodas,
tanquaro conlraria his l o q u a l u r , banc babct i n t e l l i g e n i i a m , sed c o n l r a r i a a i fideiu manifesle p r o bibet. V e r u m i d ita q u i d e m , luceque clarius ostensum esl ac d i l u c i d e tfenionslralum, n i b r l obstaie q u o m i n u s vera l u m fidei, t u m Symbolo a d d a m u r , i m o vero e x p l i c e l u r . N t t l l u i a e n i m v e r i l a t i s e s l dogma, quod i n Synibolo ac s i m p l i c i t r a d i i i o n e a p o s l o l o r u i n non continealur. cum Explicanda v e r o e u u l , et scilicet, necessi Symbok) connectenda non scmper
'*
, \ , \ , \ ) . \, * \ , , , \ ; . , , ; \ , ( , , , \ ; , , ; \ *
neque a quocunque, sed magna urgente late, alque i t a Ecclesia j u d i c a n t e . Uis dem
aliisque q u a m p l u r i m i s ejusdcin generie, ad ea n i l i i l quod responderemos
v i r D e i , dictis de hoc qtiaesito a L a i i n i s , nos q u i liabeiites vero boc (quid e n i m aliquis ad tantain veriiatem j a m i m probato, quod n i m i r o r a vera sapere, eaque S y m bolo addere m i n i i n e p r o b i b e i n u r : consequens i l l u d et a l l e r u m , quod ad S y m b o l u m addidisscnt, p o l l i c i i i s u n l , vellc se ostendere v e r u m esse, n i m i r u m Spiriium cum a sanclura ex Palre F i l i o q u e procedero, aulem, nusque ad ceriainen provocabant. N o s t r i i n hoc v i c t i e i iugali
;) * D prudenter d i c e r e i ? ) , conlicebainos; i l l i
. 01 * , \ , , * , . * \ , \
fuissent, timebant se- vetarem ab bac
cundum subire certainen ; e l accidit, quod ego i l i i s p r i n c i p i o dicebatn, cura eos suraere. quaeslione p r i n c i p i u i n omnino Igiiur animi solli-
, * . , . ; ; TATROL. GR. C L X l .
citudine vel iuaxiuic urgebantur, ac t r e m e b a n t , e l nolebanl ampliu manere, scd clainabant oniiies oporlcre a L a l i n i s s e j u n g i , e t i n palriatn r e v e r i i ; r a i i o i i c m vero qnaerenlibus, r c d d e r e n o u 12
355
BESSABIONIS S. R. E. C A R D I N A L I S
356
p o l e r a n l . Q u i d ergo L a t i n i s dicemns ? qua j u s l a et , 6* uonesta cauea et ratiobe i n medio c e r t a m i n i s , i m o vero neque adhuc i n p r i n c i p i o c o n s t i t u t i (quacstio e n i m de n o n addendo n i h i l ad r e m ) , qua ratione, i n q u a m , cum n o n d u m coeperiraus, r e d i b i m u s ? D i cere noo p o l e r a n t , sed teraere ac nulla r a l i o u e Redeamus i n p a l r i a m . A i e b a n l vero pervenit clamabant: ' ( \ ) , , , ' , . , , 0, \ . ; , ,
et i n i e r ec, q u e m a d m o d u m ad noatras
1
aures, L a i i n o s posse ostendere m u l t o r u m sanctoruin doclorura permultas sentenlias, quibus ad v e r b u m d i c i i u r S p i r i l u s sanclus ex Palre F i l i o q u e procedere. Quid i g i l u r -ad baec q u i s p i a m r e s p o n d e b i l ? separemur, docioruro quiunt, rouliorum sejungamur, abearaus. Audie senteniiam? Q u o n i a m , i n dicla possunl nobis doctorum el Palrum
; , , 0 , , . * , . fortiseimi nostri imperaloria i n d u c t u e t r a i i o o e
oslendere, ad quae n i h i l possumus respoadere, d i - ^ vidamus nos a L a t i n i s . V i x lamen aliquando c u m perspexUsent Interim hanc sui consilii lemeriiatem, et
persuasum i l l i s essel, ab i l l o absurdo inceepto conaluque d e s i i t e r u n i . vero rcs ipsae profeciionera bealissimi ^ , . ' , \ . , , " , \ . . \ , , ; ; \ . , papae F e r r a r i a F l o r e n i i a m u r s e r a n i ( i ) , eodemque synodi transpoeitionera. A b i i t ergo ille , s i m u l nos .quoque abiiinas. Omnibusque rebus Florenliae p a r a 4is, dies digputationi d i c i t u r , qua iucipere opus.erat, e i conglituta dies a d f u i t . Rursue i g i t u r nos coepim u s accusare. Quemadmodum enira i n quaesiione d e non t d d e n d o nos personam accusatoris g e r e b a m u s ; L a t i n i vero sic ad objecta responderunt, u t aropliug dicere q u i d q u a m minirae p o t u e r i m u s ; i t a eltam i n hoc dogmate nos q u i d e m utpote q u i acdicendo secundas partes oblinentee, respondebant. ln o i m i i b u s eniro a d n o s t r u m a i b i t r i u m Hbidij i e m q u e caueam disponebamus. l l a q a e i n quaestionem adduxiraus nos i n c i p i e n t e s ab ipsis apostolis, et omnibus sacris c o n c i l l i s , e t e o r u m d i c i i x , e i praelerea omniuro sanctorum O r i e n laliam usi euinus quibus o s l e n d i l u r , Spirilura sanclum n o n quidera a F i l i o non p r o c e d e r e ; n u l l u m e n i m ejusmodi d i c l u m babemus, u t optime l u quoque o o s t i , excepla senlentia Daraasceni (2), quae b a b e t : S p i r i l u m F i l i i d i c i m u s , ex F i l i o aulem non diciinus. A l i i s vero o m n i b u i dictis hoc U n l u m o s l e n d i i u r , Spiriiura sanclum cx Patre procedere, n o n
0
cusabamus, i n d u b i u m r e v o c a v i r a u s ; II vero i n C , , , . * , \ 0 , \ , 0 , \ , , , . , ,
aulera ex F i l i o n o n procedere. His ilaque p r o l a t i s ^ . , putabamus nos oslensuros, falsura esse S p i r i l u m sancium ex F i l i o procedcre. . L a t i n i vero ad hsecomma dicia s a n c l u r u m , u a u m et i l l u d commune d e d e r u n l rcsponsum, omnia csse v c r a , sibique boc idem v i d c r i , si quidem credunt et ipsi S p i r i l u m sanclum ex Palrc procedere ; i d tamen non esse c o n i r a r i u m suo d o g m a i i . H o c e u i m quod csl ex Palre procedcrc, nequc rium, coniradicioneque c o n l r a r i u m esl a h e r i , quod esl cx (5 , , \ - \ \ \ . , . , , ^, , . ; ulltma. (2) L i b . De fide orlhod.,
F i l i o procedere. Si e n i m b o r u m a l i e r u m csset, tunc u n o affirmato, a l l e r u m t o l l i nccessc cssci. Nunc vero n i h i l obstat, quorninus e l i l l u d , quod est ex ( i ) Peslis coeperat grassari Ferrariae, ideo i r a n s l a u csi synodus. Yide Couc. F l o r . sess. 15, et
cap. 8 i n calce.
DE
P R O T A S ^ I O . X E S P I R I T U S SANC.TI.
'
358
, Palre procodcre, v c r u m %U ; et i l l u d qnod esl cx F i l i o , v e r u m . Y e l u t i si dicamus S p i r i t u m sanctum inStti a Patre, alios vero quispiam d i c a i , S p i r i l u m m i u i ex Patre e l F i l i o ; et ambo sunt v e r a , et a l lerura a l l c r i miniroe repugnat. S i igittir sancli dicerent S p i r i l u m ex Patre solo proccdere, vel ex F i i i o non procedere, non essel m i r u r o dicere, ipsoa opinari falsum. V e r u m cum h o r u m n e u l r u m ncroo unquam adhuc d i x e r i l , i l l u d procedere. Haec ad noslra dicta r e s p o n d e r u n t . A d s e n t e n l i a m vero Damasceni, quando et tios i i l a i n n o n p r o d u x i m u s , neque R satis. i l l i quidquaro responderunt. Ego v c r o t i b i poslea et i n h u j u s solulione faciam Deinde vero illm ab alio p r i n c i p i o sacra n i m i r u m S c r i p t u r a n i x i e l f r e l i , indcque copia m i n o r u m proposilionura abundanles, cxorsi sunt dicere deinccps p e r r o u l l o s dies malta et v a r i a a r g u n i e n i a , ostendentia S p i r i l u m sanclum ex Palre F i l i o q u e pmcedere. Poslremo eliara a u c l o r i l a l e s P a l r n m a l l u l e r u n t , q u i b u s tuanifesle ac l u c u i e n l e r hujus dogmalis v e r i l a s c o m p r o b a l u r . P r o l u l e r u u t a u l e m n o n solum Occidentalium, verum eliam doctorum Orienlalium. Quarura aliquas, qnaecunque m i b i magis necessarise visae s u n l , una c u m bisce l i b i m i s i , u l et ipsos Occidentales audias P a i r e s , q i i i d i l l i de boc d o n u l l u m babebarous, quod darernus, nisi quod a d u l lerinse essenl, e i a L a i i n i s c o r r u p u e . P r o d u x e r u n t n o s l r u m E p i p b a n i u m i n n i u l i i s tbeologi<e disser e n l e m e l cxplicanlem cx Patrc Filioque S p i r i l u t n sanclum : adulterina cjus l o c t esse dicebamus; l e g e r u n l praedtclam sentenliara magni Basilii i n l i b r i s adversus E u n o m i u m : a s c r i p t i i i a e l non gcr raana esse nol;ie v i d e b a l u r . A d d u x e r u n t dicta sanc i o r u m O c c i d e n l a l i i i m , l o l a nostra Apologia i l l u d cl n i b i l aliud e r a l , a d u l l e r i n a essc. Per m u k o s i g i l u r dics seorsuni constderanfes, c t nos ipsos consulentes, q u i d ad ba?c respondereinus, praeler boc n u l l u m inveniebamus responsum. Hoc vero vidcbalur. Primum quidem, p r o rursus lanquam valde absurdum p r o f e r r e , n o n b o I i u m
, ; , . \ , . , , , \ \ , , . 0 , , . , ,
quod est ex
Patre
procedere, non t o l l i t a l l e r a m , quod est ex F i l i o
\ , ,
, . , ^ . , ' \ . *0 , , , . .
Q gmale sapianl c t doceaiu. A d quas no responsum
, , \ , \ . . ' ' 0 . , \ . \ ' \ , , . , , . ' D , . " , , , , , ; ; , ,
,,
e 8 s e
pierea quod ex consequentibus c t anlecedemibus hujus opinionis mentem sanciorumesse c o n s u b a t . Deinde e l i a m cuni p l u r i m i ac vetustissimi l i b r i islud haberent, non poleranius illos v c l u t i d c p r a Taios rejicere alque r e f u l a r e . P r c s e r l i m c u m nos n u l l u m habercmus i i b r u m non Gracce, non L a l i n e s c r i p l u m , q u c m sccus habere, qua<n L a i i n i p r o duxissent, o s l e n d e r c i n u s ; q u i fieri possci u l j u i e o p i i m o c o r u m l i b r o s l a n q u a m v i l i a t o s excipercmus? Certe e n i m , q u i v u l l aliquein proscribore, cl u l viiiatum polcst. alqne c o r r u p t u i n c x r l u d c r e , sine el Nus firmis alios causis boc praeslare sanctos coiilrarium iuiuime debilis r a l i o n i b u s Tiiininie Occidcnialcs
. " ; . /. . . albrmanles
\ oslcudcre non poleraiuus;
cosdcm ipso?
alilcr
dicentcs a l i b i ,
3b9 ostendebainu*. Ductis a
B E S S A R I O N J S S. R . R. C A R D . N A L I S n a i u r a r a l l o n i b u s eos decepios
3M
probare, nibil minus poteramus. N o l b
i g i t u r ex p a r l e juslara caueam nobis r e l i c t a m videbamus, propterea et c o n l i c u i m u s . A l t a m e n n o n deerant, q u i e t alio abundarent ' , ; reapooso, n i m i r u m errasse Occidentales sancios, e i i n hoc deceplos esse. Hoc autem catbolicain l i d e m nobis e v e r t e r e , manifestum est. Si e n i m fides noslra pendet a sanclis, h i vero f a l l u n l u r i n fldei v e r i l a l e , fldes eversa est. I Propterea i g i t u r j u r e o p t i m o c u m L a t i n i s subsecuta e s l et confirmata c o n c o r d i a , et omnes absque ulla v i , Deo teste, consenseruDt. Q u o i q u o i autem consenlire n o l u e r u n t ( h i vero d u o et n o n
f
\ . ' , . , - , . . \ , ; , . " ( , \ ; ) , , \ , , . ' , , , , ; , \
araplius e r a n t ) , n o n c o a c t i , sed d o m i n i s u i ipsius propriaeque s e n t e n i i s remanserunt. Jurene ac m e r i t o , t u ipse j u d i c a b i s , postquam videris ac legeris aucloritatcs s a n c l o r u n i , quas t i b i n u n c railto. Quis e n i m i n t e r Gbristianos c o n s t i t u t u s , n o n istos se-
, \ q u e r e l u r , ac staret c u m coetu h o r u m d o c l o r u m , & , ; u e m q u e u r i e n t a l i u m ? Consonaenim i n v i c e m dicere , necesse est eos a r b i t r a r r , quemadraodum i n o r a l i o n e a roe scripta ( i ) m u l i i s ostendo. Dicta i g i l u r sanctorum illa ipsa per sese ad s o l vendam o m n e m a m b i g u i t a t e m , et unicuique p e r . * , , pr xa
t
suadendum salis s u n l . Quoniam m i h i quoque n o n s y l l o g i s m l , neque p r o b a b i l i l a t e s e i d e m o n s l r a l i o ncs, sed ipsa nuda dicta sanctorum persuaseruot. S i m u l enlra ac v i d i e l a u d i v i e a , s i a t i m c o n t e n dere penilus d e s i i , c u m tamen p r i u s n o n parura u r g e r e m atque i n s i a r e m . E x i s l i r a a v i e n i m sanctos, c u m S p i r i i u sancto l o c u t i f u c r i n t , non posse a vero declinare, e l aegre t u l i , quod c o r u m di< la p r i u s non
. ), * . " \ ,
\ , . ,
, \ \
. \ audivisoem. Nemo enim n o s l r u m Latinos unquam ^ tanlaro v i m ex d i c l i s sanctorum habituroscsse a r b i t r a b a l u r . Q u a m p r u n u m t a m e n , l u n c sallem v i d i e i a u d i v i , ab o i n n i contentione controverslaque diacessi, gralewjue Deo e g i , quod inde laniam u t i l i t a i e m percepissem. I g i t u r l i b i quoque candido a u d i t o r i , a n i m u m q u e c u p i d u m verilaiis h a b e n t i , atque o m n i C h r i s t i a n o suffioient. Quoniara vero et aliquot probalioues a r a l i o n c pelitas quaeris, tua causa m e d i o c r i l e r , q i i a n l u n i fieri p o l e r i t , e i hoc praestabimus, r a l i o n i b u s s a u c l o r u m , divinaque S c r i p t u r a n i x i e l f r e t i . Quod quidein c l i n o r a l i o n e , quae de concordia i n s c r i b i l u r , p r x s l i t i m u s . Praeslabimus lamen n i b i l o m i n u * i h i c quasdara raliones attingeiiles. Autequam lauicn do h i s s t i i g i l l a l i i n d i c a m u i , u l f a c i l i o r nobis deinceps Oai o r a i i o , q u x d a m p r i u s suroere esl necesse. Sumpiiones, et prima quidem quodnam estei con&litutivum pcrtonce Patris. ; , , \ . " t u i sirnili b x c v e i sola , , \ , ,
; , . , \ \ .
, *
; . \ , , zh . tl ^ . \ , , \ , \ * , , , , ' , ; ; ,
Quoniaro n n i c u i q u e e n l i u m ad cowrauncro spcc i c m e s l p r o p r i a q u x d a m alia specics, q u a c o n s i i t u i l n r , c t e s l , et secundum q u a m d i c i l u r aliquid boc cns : v e l u t i bujus bouiinis, puta P c l r i , praeler coiiiiiiuiiein spccieni, quae quidem esi c o m m u n i s huinaniias, e s l c l alia pecuJiaris specics, \1) L a C L I dogmalica. juxta
361
, l o t t
DE PROCESSIONE S P I R I T U 3 S A N C T I .
\
36
' , , \
quam h i c homo est i o r i e Pelrus v e l Paulus, quse q u i d c m species i m n i m e c o m m u n i c a t o r cimt a f t c r o ; , * , baec a u l e m esl vel ipsitis scilicet a n i m a , vel c o r p u s , v e l a l i q u i d a l i u d , quod est ipsi p r i n c i p i u m , ot sit i n d i v i d u u m : quarendum esl e i i n ipso Deo et P a t r e , quaenam ipsi p r o p r i a s i t spccies, q u ipsius personam c o n s i i t u a t . E t e n i m c o m m o n i s species et e s senlialis est ipsi P a l r i , F i l i o q u e ac S p i r i l u i sancCo, uua eademque o u m e r o exsistens n i i n i r u m deilas, secundum q u a m s i m u l c u m ipsis URUO eat Deos. A t l a m e n babet et a l l e r a m p r o p r i a m speciem, qusa n o n c o m m u n i c a l H r eum aJiis persoitie, j u x t a quam boc aliquid esl et persona i n s a n c t i s s i m a T r i n i t a l e . Hoc i g i t u r q u i d n a m s i l , quaerendum est.
\ \ \ , , \ , , , \
. " , ' * *
\ .
j , * .
Quod ingenitum
nqn e$t eonslitutivum
ipsius.
. * , . ' . . * , . '
I g i t t i r quod vocani i n g e n i i a m csse, non est. Hoc enira est negalio ; n i b i l autem e o r u m , quae i n r e r u m natura e x s i s l u n t , esse boc a l i q u i d babet secundura negalionero. Sed esl ipsi proprietas q u x d a m , qusc i l l i u s pcrsonam c o n s l i l u t a m sequitur. A l neque causam d i c i , si e n i m hoc essel h y p o s l a tica ejus species, poiius aucior et caasa d i c e r e f u r , quam Patcr : v e r u m ab otnnibus c o m m u n i t e r docioribus P a l r e m magis euro appeilari videmu&.
Neque cauta
est consliWivum
ip$iu*.
. "
Prarterea causam esse, c u m universale s i l , ac de Patre, et eiiam prodaclore predicelur, cogiiaiio
, , \
, C t a n t u m e r i l , e l n u l l a r e s : quod autem esl ejus* m o d i , esl n o n e n s ; n o n ens vero non potest c o n s t i l u e r e , q u o d aupra oronein subsianliaoa est. S u p e r est i g i l u r , vel palernilatem solara , v e l solam p r o d u c l i o n e r a , v e l e i i a n i ambas esse species, qtwe c o n s l i t u a n t personam P a i r i s . A t e n i m ambsc u t s i n t ejusdem conslilulivse, n u l l o modo fteri potest, ob banc r a l i o n e m : s i enim ambae c o i i s i i l u u n t p e r s o n a m P a t r i s , v e l et seorsum unaquaeque potest eam c o n s i i l u e r e , v e l n o n , sed ambae e i m u l . Si i g i t u r e l utraque s e o r s u m , d u a s e r g o babcbit specie* P a t e r : et consequens i l l u d e r i l , u l n o n una, sed d u p l i c i persona sit praeditus, q u i p p c q u i duas p e r sonales spccies habeal, v e l u t i si q u i s bomo duas baberei animas, q u o d a b s u r d u m est. Si vero n o n tanquara ulraque s e o r s u m , sed ambae c o n s l i l u a n l s i m u l , neque q u i P a l r e m t a n l u m d i c i l , neque q u i p r o d u c t o r e m , patcrnam personam significavit. Sed bujus r c i l o l u m opposttum i a usu v i d c m u s , s i quidero omnes dociores lolaque S c r i p l u r a n o a i i n c Patris d i v i n a m ipsius deuotanl hyposiasim : n o s i r i quoque duni p r o d u c l o r e m e f f e r u n l , Palrein t a n l u m signiGcarc o p i n a n l u r . tfon i g i l u r neque sic ambae suut s i m u l consiilulivas, (anquam a l l c r a sola i s l u d efficere nequeat, sed amb siroul consliluani;
. . , , . , . ' . , , , * , ,
\ , . * , * ' , . . ,
, , , . , , , *
* *
, * * .
Neque lanquam utraque seorsum, ct pcr se ipsam facere salis s i l , sed cx nccessiiaie a l l e r a , ct q u i d e m sola personam c o n s l i l u i i , altera vero e l reliqua personam c o n s l i l u t a m sequitur. 7 f 6\ . Produclio est constiiulwum ipsius.
Supcresl i ^ i l u r , v c l p a l c r r . i i a l c t n b y j oslatlaam
BESSARIONIS S. R , E. C A R D I N A L I S
364
et propriana P a i r i s esse speciem, p r o d a c t i o n e m , a o i e m ja-m i p s u m c o n s l i i u t u m s e q u i ; v e l contra , , p r o d u c t i o n e n i personant P a l r i g c o n s t i t u e r e , P a t e r , n i u i e m et geaerare j a n eam c o n s t i i u U i m sequi : sed si produeere e o n s l i t t i i t , generare vero s e q u i l u r , sequelur a l i q u i d a b s t i r d t i m , ac praeter c o m inunem P a l r u m doclrioara ; hoc a u l e m eet loodi. Prima operalto et immediala uniuecojusqtre ipsius epeeie persoiwe proventt; a constiiuiiva ejes \ . * $, . * , ,
, , *
c u n c l a j v e r o alise op^raliones p e r ipsam n i i n i r u r a p r i i o a m o p e r a l i o n e m . Quemadniodum ab a n i m a , qua e s l constUutiva epecies P e i r i , p r i m a et i m inediata ipsius o p e r a l i o p r o v e n i t , quae quidem est
, , v i v e r e ; reliquae v e r o per i p s a i n , v e l u t inspicere, , , , . . . H 1 docere, texere, lr ri um er etimmediata rertiqua. Per i p so up m ea nt ii ro a, , . , 5 v i r e r e , quae esl sp ae ,e l ejus er , , \ \ \ bne oinnes e l reiiquae e f f i c i u i u u r . S i ilaque p r o d u \
D
eere est species c o n s l i l u l i v a p e r s o n P a l r i s , s p i r a i i o seu proeessio e r i l p r i m a ejeg et immediata o p e r a i i o . Per i p a u m v e r o sptrare e l producere g e n e r a b i m r F i H u s , ae n o n amplhis S p i r i t u s per F i l i u m , u t asserunt i b e o l o g i , sed FiUus per S p i r i t u n i procedes. Q e a o m n i a t u m v e r i l a t i , t u m t r a d i l i o i i i b u a P a t r u m et c o m m u n i usui eorura obstant.
, ,
, , * * * , \ , , * , \ , \ *
PattniUas e$t
proprium PatrU.
conslitutivum
personw
Verttai q u e n i a j n baec a b s u r d a ant, r e l i q u u r a ' \ , e s l u l p a t e r n i l a s quidera per&onam Palrie c o n s l i - Q , \ l u a l , e l bsec eja s i l roinime coromimicanda apeeies, , p r o d u c t i * aulem pereonara ipsius j a m ednsiiiutaro .
sequjrtur, n o n q u i d e m i u accidens seu a d r e n t i l i u m , n u l l u e n i m aecidene i n T r i n i t a t e , sed omnta sunt secundum a a t u r a m e l s u b s l a n i i a m : u l q u e generare p r i m a et iromediata s i t persoiue P a l r i e o p e r a i l o , producese vero p e r generare efliciatur. H x e i g i m r e o r u m quae dicenda s u n t , p r i u a s u m w i t u r , v e t u i t l o l i o r a i w o i necesearia.
, ,
, \ * , . (, . '.
Sumptio 2.
A d baec Yro tanquam comrounia d i c a n m r p r i u s e l i a m baec. E o r u m quae i n Deo d i c u u i u r , p a r l i m q u i d e m sant c o m m u n i a o m n i b u s personis, v e l u t i tein e i quae secundum e m i n ^ n t i a m ad enlia aunt negationes, u t i a v l s i b i l e , atque incompreliensibile, et s i m i l i a . P r e i e r e a , q u o t q u o i habiludinem ad creaiionera d e n o l a a l , u t esse opiQcem, et j u d i c e m , caeleraque ejmsmodi. T a l i a i g i t u r c o m m u n i a sunt o m n i b u s personi. Quaedam v e r o sunt p r e p r i a : p r o p r i o r u m autem qua?dam sunt p r o p r i a d u a r u m pcrsonarum h a b h u d i n e quadani ad r e l i q u a m p e r sonam, v c l n t i F i l i i ae S p i r i t u s gancii p r o p r i u m eslcsse causala, vel P a l r i s e i F i l i i p r o p r i u m est r n i t l c r e S p i r i t u m sanctum, v e U o r u r u d i c i S p i r i l u r a . Quaedatn vero p r o p r i a s u n t uniuspersonae. Rursus c o r u m quae p r o p r i a s u n l unius personae, quaedam ita suut propria personalia, u i et byposlatica s i n ( ,
* \ . \ , \ 9
bonus, et sapiene, et o m n i a absoluia. S i m i l i t e r a u - ^ * , , \ , * , , * \
* . \ , , * , \ >
. ,
, , , *\ * , * / , * . '
355
(
DE PROCESSfONE S P I R I T U S SANCTL
,
365
s i c u l i p a t e r n i l a s , fllialio e l processto. Q u a d a m . vero, quamvis i n s i n t u n i s o l i , v e r u m n o n c o n s i i , 5 , \ . l u u n l , sed l a n i u m declarant persooam, u t i n P a l r c , , , \ , . , , , . lales, paternhas u i m m i m , e t filialio et vero d u a r u m personarum a d lerliara p r o p r i a e x s i s t u n t . b a c q u i d e m i l a se h a b e n l . . . \ . .
1
esee i n g e n i l u m . Neque i g i t u r q u c o m m u n i a sunt t r i b u s personis, proprielaies sunt hyposlaticae; neque ea quae d u a r u m ad t e r t i a m p r o p r i a sunt. A t neque quae u u i u s p r o p r i a s u o t , i t a lamen p r o p r i a , u l quae nolara et manifeslam f a c i a M , et sequantur p e r s o n a m . Sed eae tanturo sunt personales p r o p r i e -
p r o c e s s i o , quippe quae bas solae personas c o n s l i l u u n t . Quae s u n t , notionee vel p r o p r i e U l e s d a a r u m p e r s o n a m m cx
His vero d i c t i s , p r o b a l u r S p i r i i u s t a n c t u s P a l r e per F i l i u m procedere ; I n h u n c m o d a m .
Per p r i r o a m et imroedtatam o p e r a l i o n e m u n i u s cujusque c & t e r e oranes o j w r a l i o n c s efflciuniur. P r i m a a u t e m e i i m m o d i a l a o p e r a l i o Patris est gen e r a r e ; i g i t u r per generare o p e r a l i d s p i r a n d i elli c i l u r . A l q u e i u ex P a t r e per F i l i u m p r o c e d i t S p i r i t u s t a n c t u s . lllud autem per Filium, quam habeai i m , q u i d q u e bic prsepositio per s i g n i f k e t , q u o d n i m i r u m cansam i o t e r v e n i c n i e n i et m e d i a m , i n o r a l i o n e 0 eoncordia satis o s t c n d i t u r (l). Praeterea S p i r i t u s sanctus v e l a solo Patre p r o c e d i t , v e l noo a solo P a t r e . C o n l r a d i c l i o n i s e n i m n i b i l est m e d i u m . A l q u i n o n a soto Patre p r o c e d i t . S i autem n o n s o k ) , i g i t u r et a F i l i o . Quod vero n o n a eolo P a l r e procedat, sic o s i c n d i t u r . P r i m u m ncque apud doctores, i n v e n i t u r d i c t a m . Quod a u l e m a nemine I s t o r u m dictura est, n e m i n i audendum est dicere. Deinde p r o d u c e r e , c u m s i l operatio Pai r i s essenlialis, non p r i m a neque i i n n i e d i a t a , c f l l c i l u r per p r i m a m , quse ostensa est generare c t generatio ; i l a u l nocesse ait e i i a m F i l i u m bujus eperationis p a r l i c i p e m esse, ac per i p s u m S p i r i l u m eancium procedere. P r e s e r t i m c n m et F i l i o s o m n i a sibi corainunia c u m Patre h a b e a t , exceplis constituiivis p r o p r i e t a i i b u s , c o m o i u n e m quoqoe babebil p o l e n l i t m p r o d u c e n d i , qaae q u i d e m n a t u r a )is est P a l r i , non lamen t l l i u s persunae c o n s t i t u l i v a , o l d i c l u m e s l . Uaqae S p i r h u s ex P a l r e et F i l t o , vel ex P a l r e p e r F i l i u m p r o c e d i t . Si qtiidem i n t c r p r e p o s i l i o n e m e, c i per, i n iheologia n i b i l i u l e r cst. Si q u i s vero d i c a l c o m t o u n e m debere esse c u m iUia e l S p i r i l u i sancto v i m p r o d u c e n d i , quippe qu;v ait essentialis; o m n i u m e n i m essemialiuni et ipsc S p i r i l u s pariiceps e s l : Biscat isie lalis boc n a l l o modo fleri posse, qtiod eju8 p r o p r i e t a i i r e p u g n c t . N o n e n l m potesi i d e m sui ipsius causa esse. Singulae e n i m divinse p c r b e r i ex solo P a l r e , ergo e i ex F i l i o . E t i t a semci a c c i d i i u i , c u m quidam G r x c u l u s objeciaset c u i d a m L a i i n o , c u r L a l i n t a d d i d e r i n t ad S y m b o l u m ex F i l i o procedere, cum non s i l s c r i p l u m m Evaitgclio, m e r i i o a u d t e r i t , c u r c l i a m ipsi Graeci fatcantur ex solo P a i r c ? Quo responso c o i n i c u i u
. 6C Tiov , , , * .
, * , * , \ . " ' , * , \ * ,
1
, . Q q u i d e m n u s q u a m , nequc i n d i v i n a S c r i p t u r a ,
, , \ * , * . \, , , , , , . " , * . .
, \ , * , . . (1) Haec p r i m a probatio c u m s i l negativa, n i b i l sane valeret, nisi essel ad b u m i n e m . O p l i m e i l a que m i l i l a t adversus Gnecos, q u i ex Evangelio et S c r i p l u r a sacra n i l e b a n i u r probare S p i r i i u m non procedere cx F i l i o , quia i b i non babelur n i s i ' ex Paire procedere. D i c i l ergo Oessarion i b i non b a
367
B E S S A R I O N I S S. R. E . C A R D I N A L I S
368
touae o m n i a essenlialia sibi m u i u o c o m m u n i c a n t , manentes i o eo q u o d sunt, et servantes suas p r o prielatee. Manens c n i m , i n q u i l magnus Basilius, F i l i u s i n eo, quod s i l F i l i u s , babet omnia P a t r i s . I g i t u r et S p i r i t u s manens i u eo quod s i i S p i r i t u s , h a b e l o m n i a P a i r i s et F i l i i . Esse i g i t u r causam soi ipsius, propriae r a l i o n i r e p u g n a t , ut d i c t u m est : ob eamque causam, a c t i r a m procesaioiiem habere u i i n i m e polest. Si quis v e r o r u r s n s d i x e r i l : A l q u i si S p i r i t u s operatiouis p r o d u c e n d i e r i t e x p e r a , sallem e r i t parliceps g e n c r a n d i , q u e m a d m o d u m F i l i u s p a r l i c i pat v i m p r o d u c e n d i : Non e u m f u g i a t , istud quoque nullo modo ficri posse. P r i m o , quod operatio generandi s i t ostensa esse o p e r a l i o coaetilutivae speciei personae P a l r i s , qua est incoromunicabilis a l l e r i personae : ob e a m que causam i l e r i n o a poiest, u i altera persona i l lam participet. Deinde, q u o d c o n t r a d i c l i o n e m i n se c o m i n e a t . Si e n i m ipse S p i r i t u s generat F i l i u m , p r o c c d i i a u lem ab i p s o , e r i t respectu ejusdem, e l causa, et causatuni. Hoc a u l e m est c o n l r a d i c t i o . A l e n i m foriasse d i c e l q u i s p i a m , i s i u d a b s u r d u m scqui e x e o x j u o d pra?supponamus F i l i u m p r o d u cere S p i r i t u m : a i s i hoc n o n s u p p o n a t u r , sed l a n i u m S p i r i i u m c u m Patre generare F i l i u r a , n o n a m p l i u s i t t u d absurdi sequetur. C u r eniin S p i r i t u s cum P a i r e n o n generat p o t i u s F i l i u r a , sed F i l i u s eum Patre p r o d u c i t Spirituro ? Si q u i s ergo i s l a d i x e r i t , p r i m u m sciat se quaer e r e , quae nemo a l i u s u n q u a m v e l cogitare ausus est. Deinde v i s generandi i n l c l l i g i t u r , anlequain i n t e l l i g a t u r v i s p r o d u c e n d i , tanquain p r i m a et i m mediata operatio P a t r i a , u t ostensum cst. Ob eam ipsam causam, n o n poiest hujus particeps csse S p i r i t u a . P r o d u c e u d i vero v i s , c u m posi generat i o n e m F i l i i i n l e l l i g a t u r , el per geoeraiioneui i l l i u s efficiatur, u l oetensam e s l , fleri poiest, i m o vero et necesgariuro est, u l c u m ipeo c o i i i n i u n i c e t u r . Si quis vero rursus ub baS causas d i x e r i t : Ergo i u i n o r esl S p i r i l u a P a i r e ac F i l i o , s i q u i d e m Paier general F i l i u u i , et p r o d u c i i S p i r i i u m , F i l i u s a u i e m et ipse c u m Patre p r o d u c i t S p i r i i u m : at S p i r i t u s neque F i l i u m generat, neque &eipsum, neque a l leruiii S p i r i l u m producit. Vana esi ista r a i i o , e l c o n t r a ipsum m a g U e o n c l u d i t , q u i boc d i x e r i i . S i e n i m n u l l i u s persooae causani esse, i m p e r f a c i i o n i e e t immiiMiiionis i n Triniute boc signum esse minus, oporlei exisiimare: plus personarum i g i i u r quod eo quod * 3 , * * , , . * . ' , . , , $ , . $ , * ; , \ * , , * \ * , , , . , , $ * * $, * ' * , * , , . * , , ; . \ . ; . ^ solus et g c n e r a l c l p r o d u c i t . Ncque lamen inite vel major aliis personis censctur vel m i n o r . , , . , \ 0 , , . , \ , , . , ' , , * . , .
p r o d u c i l ( I ) , imperfeelius e r i l r Sed c u m F i l k i t u i i i u s laniuoi personae S p i r i l u s , curo Palre causa ait, m i n o r e r i l P a i r e , q u i e l ipsius F i l i i , e i S p i r i i u a causa e x s i s l i l . A t e n i i u boc v e l e o g i i a r e , absnrdum taiis ebt : i g i t u r i i l u d quoquo ejusdem e s l . Esse enitn causam absurdivel causatum i n
(1) h t u d sane i n solum oliaui P a t r e m magis quadrarc v i d e l u r , q u i j u x t a r c c e u l i u r c s Gnucos
D E PROCESSIONE S P l R i T U S SANCTI.
370
, , * T r i n i t a t o , quod ad personales p r o p r i e l a t e s r e , . f e r i u r , neque majorem vel esse v e l d i c i , neqoe m i n o r e m a h e r u m a l l e r o facit. ! \ 1\ 1? , . " . . . $ . , . \ \ . *'., . i Ei , . ? , . . , - , , * , , * . " , . en.anat ipso. , \ . . ;.., , * , ' . , \ , \ , , , \ , . , , ; " I I , . * \ , . * ; . S i quis vero dicat banc processionem operaC ijoneni ad nos e l g r a l i a m signiftcare, Y a n u m est cjus boc r e f u g i u m . Elsi e n i m g r a l i a m quamdam p a r l i c i p a m u e , m i n i m e q u e s u b s l a n liaro S p i r i l u s ; substanlia e n i m esl i i n p a n i c i p a b i lis; non tanicn gralia subsislenliaro notv habena ipsa divina S p i r k u s b y p o p r o c e d i i ex F i l i o , sed secundum
u
P r a n e r e a , si u l r a q u e ralim,
vis generandi et p r o d u -
cendi c o n s i i l u i t perscmam P a i r i s seorsum et sepauniuscujusque autem operalionis species est p r i n c i p i u m : duae species e r n n t d u a r u m oper a l i o n u m , Unaquaeque autem c o n s t i l u t i v a species pereonam c o n s i i l u i t . A t q u e i i a Paier d u p l i c i p e r sona e r i t Non nam praditus. Hoc autem a b s u r d u m est. persocommunis i g i t u r produoendi facultas c o n s t i t u i t P a l r i s . Si vero non c o n s l i l u i t ,
ergo e r i t e i F i l i o , e i sic S p i r i l u s ex P a l r e F i l i o que p r o c e d i l . Praelcrea i n l e r omnes doclorcs c o n v e n i l S p i r i m
s a n c i u m produci et emanare ex F i l i o ; s i i n Dco est p r x l e r crcaiurarutn Spiriius cnim naturam, esi neque
crgo emanai ab i l l o , o m n i n o emanal n a i u r a l i i e r . N i b i l eniin non adventilium: proprium,
n a i u r a ex Deo einanare ; &i i g i l u r secundum e m a n a l , quse auteir. e m a n a t i o , c l p r o d u c i i o est c o n l i n g i t esse, v c l secunvel processioneni. iilius. At fie-
n a l u r a n i ex F i l i o securidura n a l u r a m in divinis, dum
dupliciler
geiieraiioncm,
c u n d u m generalionem ab ipso n o n e m a n a t ; esset enim profeclo S p i r i l u s sanclus F i l i i ex Igtlur F i l i o sit lanquam vere procedenlis ab
processioiicui, u t emauatio S p i r i l u s
stasis. E t m a n i f e s l u m esl cx aliis verbis, qunc aperl i u s e l aignificaiilius doclores d i c o n l , s c a l u n e n d r , i n q u a m , el* instar f o n l i s e m a n a n d i , et l u c e n d i . Quae c u i non caecuiienli n o n argumento esse possunt exsislcntiam nem, ficare? S p i r i l u s , non c o m m u n i c a l i o neque c o l l a l i o n e m a l i q u a m d o n o r u m s i g n i Talis i g i l u r ex F i l i o byposialica S p i r i i u s necesaario est
p r o d u c t i o , v e l s c r v i l i s est vel n a i u r a l i s . V e r u m quandoquidem non esl s e r v i l i s , n a l u r a l i s . N a l u r a l i s vero p r o d u c t i o personae S p i r i l u s ex F i l i o , q u i d a l i u d s i t p r a l e r ejus p r o cessionem , ne fingere q-tiidem facilc e s l .
", \ , \ , \
Praetcrea S p i r i t u m iris el Filii esse
s a n c l u m ex substanlia P a -
alque subsislere c o n i m u n i i e r
omnes Palres o r i e n i a l e s c l occidentales c l a m a n t . Scd i n T r i n i l a l e q u o d esl ex subsiaiuia a l i c u j u s , e s l q u o q u e ex ejus persona. I g i l u r Spiriiua sanciu?, cuin d i c a l u r esse ex substantia F i l i i , c r i l quoque ex ejus byposlasi. Quod aulem i u T r i u i i a i c , q u o d cst cx subsianlia a l i c u j u s , s i l c l i a m ex cjus b y p o s t a s i , indc m a n i f e ^ u m e s l . Subsianlia postasis i n quacunquc inviccni disccriianiur. divina et b y pcrsona una re
. \ . , .
" * . , . * s l o i , \ , . -
s u n t , alqne i l a u n a , u l sola iiieiiie ac r a l i o n e Si eiii'. pcrsona scu b y p j
371
B E S S A R I O N I S S. R . E . C A R D I N A M S
374
s l a s i s , et essenlia r e i u l e r ge d i f f e r r e n t , q u c m a d - , ; , , modiiro s u n l r e ipsa tree personae, i l a c l i a m cssenl ires esseniiae. Hoc aulem c o n l r a r i u m est tidei. Quamobrem cogilalione quidem essenlia sejtingilur ab h y p o s U s i , revera taraen eadem et una res e s t , c o n t r a r i o modo alque se habeanl i n nobis bominibug*. E l e n i m i n nobis c o n j u n c t i o q u i dem natarae, ecilicet b u m a n i i a l i s , c u m uniuscujtisque p e r s o n a , sensu m e n t i s , t t cogitatione t a n t i i m facit u n u m , r e autem duo sunt. Alia enitn rcs est c o m m u n i s b u m a n i l a s , alia vero h u j u s p e r s o n x i n d m d u a l i t a s . Quocirca , qneinadmodum sumus multae personae, sic etiam m u l t i bomines. E l ideo non necessario, quod ex n a l u r a cst alicujus , ex persona quoqae illtus e s l . A t vero i n sanctissima T r i n i t a t e , u t d i c l u m e s l , l o l u m oppositum e v e n i t : ex eo n i r o i r u m , quod n a l u r a , et persona u n u m e l idero s i n t , discretio a u i e m et separalio t a n t u m r a i i o n c . Quamobrem quod ex n a l u r a alicujus p e r sonae e s t , ex illius quoque s i t persona necesse esl. Si ergo ex n a l u r a F i l i i S p i r i t u s ^st, cujus r e i pleiia sunt oinnia scripta C y r i l l i , i g i t u r ex i l l i u s quoqite bypostasi est. Verum aiunl n o s l r i , propter consubstanlialilalem hapc d i c i , et u l S p i r i l u s ostcndatur ejusdem Spiritus ex substantia non tamen Patri$ et contra. Filii, esse subslantiae c u m Palre et F i l i o . , , . , . . * . \ , 2 * . * ^ , . , \ . , . , ,
, . " ,. . . ,
gis
, , L & i i n i s favet. Sic enitn magis consubsiantialis <J . esi S p i r i l u g P a t r i ac F i l i o , utpote q u i ex ipeorura \ , , \ , . . ,
Quod sane v e r u m e s t ; sed quo v e r u m , eo m a -
subsiantia et ab ipsis p r o v e n i a t , boc est p r o c e dat. Dicatur e n i m clarius p r o p t e r eos quos verba o f f e n d u n l . Si e n i m s i m p l i c i t c r c o n s u b s l a n l i a l i t a tera t a n t u m , u t n o s l r i a r b i l r a n l u r , oporlebat etiam adbuc, significat, et P a t r e m ex substantia F i l i i quandiu
\ ,
S p i r i t u s d i c i . Y e r u m i d neque ausus est quispiara neque audebit d i c e r e , operae p r e t i u m d u x e r i t p i o r u m h o n i i n a m i n noraero ee r e p o n i . Prseserlira c u m et subslaniia ncque gener e t , neque producat, j u x l a theologoruin sententiam, ileotque ipsorum p h i l o s o p h o r u r a , s i quidero et ipsi abique i n lota pbilosophia c l a m a n t , o p e r a liones esse i n d i v i d u o r u m , n o n aniTersalium. E i g c n u i t . S i i g i t u r , n t d i c t u m e s t , operaliones i n d i v i d u o r u m , n o n u n i v e r s a l i u m , neque simpliciler eubstanliae, q u i d a l i u d intelligere d e b e m u s , d u m substanliam F i l i i a u d i v i m u s , et ex ipsa proccdere S p i r i t u m , q u a m ejus d i v i n a m bypostasim ? Neqae vero i d nos p r a t e r e a t , s a n c t o s , q u i baec a i u n t , c u m A r i a n o s et Eunomianos oppugnarent, b%c dixisse, q u i q u i d e m F i l i u m ex P a t r e , S p i r i tura autem ex F i l i o esse f a l e b a n l u r , ex stibstaulia vero esse negabant, aflirmantes F i l i u m ex Paire quideni esae, v e r u m n o n s u b s t a i i t i a l i l e r , sed v u l u n l a t e Palrig eese g e n i t u m ; S p i r i t u m v c r o et ipsum cx F t i i o , sed n o n s u b s i a n t i a l i t e r , t a n t u m v o l u n l a t e . Quocirca et F i l i u t n m i n o r e u i csse P a l r c , c l a h e -
. * \ , * \ $, , , \ , , * , ' \ . , , , ; , \ ,
e n i m m e , non eimpliciter b o m o , sed quidam boino , , - .
, , * ,
16 , * ,
\ , , . : 3
33
DE PROCESSIONE S P I R I T U S S A N C T T .
et
374
, ' \ riu.* substatuias, et S p i r i t u m roinorem esse F i l i o , , . \ , , , , , * , , , * , * * , \ , . * *, sus alterius s u b s l a n i i * a l f i r m a b a n l , adeo u i t r e e Patrea i g i i u r et dociores adversus eos p u g n a n tes, lum n o n solum ex F i l i o , ecd e i i a m ex subslaniia ex P a l r e esse, v t r u i n e l i a m ex stibstanlia ejus esse S p i r i l u i n sanclum : e l F i l i u m , non t a u ejus ostendere contendebant. V i d e i g i t u r , quaeso, ad i l l u d , ex Toluntate F i l i i , e l n o n ex substanlia esse S p i r i t u m , respondebant doccores, ex substantia F i l i i esse c l a m a n t e s ; a l t e r i vero d i c i o , nimirura ex F i l i o esse, nemo adversatus est, neqoe d i x i t n o n esse ex F i l i o , t a n quara e l ipsi hoc sensertut, o t ex subslantia F i l i i , ipsi i n t e l l e x e r i n t , e i n o s , q u i eoe inteUigimi docuerint. Praeterea raagnus Basilius, i n p r i m o l i b r o Eunomium, Adver F i l i u m a i t habere o r d i n e m a d s u b s u n t i a s facerent i n d e i u t e .
, , \ velut et ex hyposiasi et ex substantia ejus et
, \ ' \ . " * , . & * \ , * * *
Patrem n a i u r a l e m , e l qualem solel h a b e r e . q u o d ex igne p r o v e n i t ad i g n e m , et causalum ad c a u sam. I d e m a u l e m s a n c t u s , et S p i r i t u m babere ordinera ad F i i i u m , secundum pra?dicta c o n l e n d i t . P o r r o roagnus Alhanasius praelerea clarius a i l ( l ) : Qualem o r d i n e m e l n a l u r a m habel Filiue ad P a i r e m , lalem ordiitem e l n a l o r a m b a b e l S p i r i i u s ad F i l i u m . Sic i g i m r r a l i o c i n a r e t T a l e m ordincm e i n a l u r a m babel S p i r i i u s ad F i H u m , qtialein F i -
lius ad Palrem ; sed Filius babet o r d i n e m n a l u r a C l e m ad P a l r e m , e l q u i esl caosae ad causalum ; ita etiara F i l i u s est cansa hypostaeeos S p i r i i u s . . " , P n c l e r e a , q u o n i a m i n b u m a n i s et rebtis n a t u ralibus o m n i t causa leinporc anlecedil causatum, et causalum sua causa p o s i e r i u s e s t ; propterea boc n o n n u l l i audienles, nimirum causniam i n T r i n i t a t e , e l praeserlim A r i a n i et E u n o m i a n i ab bumanis exemplis eocplernilalcra lOllcre T r i n i t a t i s , et F t l i u m p o s l e r i o r e m P a t r e , quippe causal u m ab i p s o , oetendcre c o n a b a n l u r . His sc o p p o oens D . Gregorius Nyssettus, et coaeternitalem t r i u m personarum ostemlere proponens I n p r i m o l i b r o e o r u m , quibus r e f u l a t E u n o m i u m , p r o p o r l i o n e m quamdam f a c i i F i l i i ad P a i r e m , S p i r i l u s sancli ad F i l i u r o : P a t r e m q u i d e m aaeerens sola causre ratione praeinlelligi F i l i o , n o n lamen s e c u n d u m l e m p o r i s a p p e l i a i i o n e m , et ideo r a t i o n e m coaeterniiatis rotnime p e r i c l i t a r i s r o r t u s autem ct ipsum F i l i n r a sola menta e l cogitationo p r a i n t c l l i g i peraima Spiritu s a n e t i , a e c u n d u m r a i i o n e t n cansae. U i manifeslc a p p a r e a t , bunc doeiorem i n bac esse senteniia u t exislimet F l i i u m esse cau9am S p i r i l u s . Quemadmodum e n i m F i l i u s c u m P a l r e c o n j u n g i l u r , sic et S p i r i l u s , i n q u i l , c o n j u n g i l u r cura F i l i o ; e l r u r s u m , u l praeintelligiiur Paler FiJio n o n l e m p o r i s aliquo inlervaJlo, neque r e , sed sensu
* \ , \ , , , ,
%
;, , \ * , , ,
1
, \ * \ , . ' . , , \, * , : , , , '
(1) i n e p i s l . ad Serapioncni u l l r a i i i c d i i u u .
375
BESSARIONIS S. R. E. C A R D I N A L I S
376
i u e n l l e , s c i l i c e l ratione causae, i i a et F i l i u s prae- , intelligilur Spiriiui similiter animi sensu, juxta moiiuni et rationem c a u s * . i n b u m a n i s , et secundum Praelerea , tametsi , . , ' , , ' \ , , ( ), , , , . * , \ . . ' ,
nos, n o n omne exemplar a l i c u j u s , e s l e l i a m causa ejus : o p i f i c u m e n i m c x e m p l a r i a , n o n e l i a m eflecliva? cause e o r u m e x s i s l u n t , q u o r u m sunt e x e m p l a r i ; i , n i m i r u m ipsarum tmaginum : l a n i e n , quod i t a l u r a l i t e r exemplar e x s i s l i t , i n b i s ipsis e i i a m b u m a n i s , est causa i m a g i n i s , cujus est c x e m p l a r . Mullo igiiur magis i n d i v i n i s , u b i t u m caetcra propositio o m n i a , lurn ipsum exemplar n a l u r a l i l e r a c c i p i i u r ( n i h i l e i i i m i b i procter n a t u r a m ) , hxc c r i t vera, s c i i i c e l : Quod i n d i v i n i s personis exemp l a r est a l i c u j u s , est c t i a m causa ejus, cujus est serit essc S p i r i t u s exemplar : quare putabat F i l i u m quoque causam Spirilws exsistere. Hoc vero ct a s i m i l i oslendctur: Eunomium. E l c n i m magrnis Basilius exeniplar F i i i i P a l r e m a p p e l l a l , i n q u a r l o l i b r o Adversus gus, simi Filium Gregorius a u l e m T h a u m a l u r InimicUqui ut dictum et alieni e s l , F i l i u m exemplar csse d o c c l sunt confessione asserunt. apostolica,
exempiar. A l Gregorius T i i a u i n a i u r g u s F i l i u m as- -
, , ' . \
S p i r i l u s , i n oraiione cujus c s l i n i t i u m : ex non entibus
V e r u m Basilius
, \
P a t r c m , lauquam causani F i l i i , d i c i t essc exetnplaT F i l i i : i g i l u r et Gregorius F i l i u m v e l u t i c a u eam S p i r i l u s , exemplar esse S p i r i i u s o b n i x e c o n tendil. Praeterea, t u m a maguo Basilio, ( u m a plerisqtie Q sanclorum , F i l i u s q o i d e m d i c i l u r imago P a l r i s , S p i r i i u s a u l e m imago F i l i i : F i l i u s operatio P a i r i s , S p i r i i a s operatio F i l i i ; F i l i u s V e r b u m P a l r i s , S p i r i l u s verburo F i l i i : F i l i u s suavcolenlia P a l r i s , S p i r i i u s suaveolenlia F i l i i . Sed illa o m n i a dicitur F i l i u s P a l r i s , u i p o t e q u i a Paire c x s i s l a t . I g i i u r e t S p i r i i u s sanclus eadem d i c i t u r F i l i i esse, tanquara a F l l i o exsistens. P r a l e r e a , s i n o n essel S p i r i i u s a F i l i o , person a l i l e r ab eo n o n d i s i i n g u e r c l u r . Verurn boc d i cere a b s u r d u m e s l ; sic enim T r i n i t a s d u a l i i a l e
v
, * , , . , , , , * , , , * , . ' , . , . , , . * . , . " \ . .
t e r m i n a b i l u r ; e s l ergo S p i r i l u s a F i l i o , * i p e r s o n a l i l c r d i s l i n g u i debeat. Quod a u i e m , si non esscl i n d e m a n i f c s l u n i est. U n a q u x q u e causa alicujus r e i d u p l i c i t e r d i c i l u r p r i n c i p i u m ejus et causa : uno quidem modo lanquam ex q u o , vel a q u o , c t omnino p r i n c i p i u m unde res s u u m b a b c i esse ; a l l e r o vero modo lanquam q u o , v e l u t i est gpecies, quae c s l i n menle opiflcis, c u i s i m i l e m effeclura quemcunque p r o d u c i t . Quare omne efliciens simile s l b i p r o d u c i l secundum speciem, q u a p r o d u c i l . U l verbi gralia , bujusce imaginis causa est : c u m unde s i l p r i n c i p i u m , t u i n ipse p i c l o r , lanquaiu
ab ipso, personaliter ab eo n o n d i s i i n g u e r e l u r , D , , * * , , ' , * , , , , . " . , > , , , \ , , , , -., 3 *
specics i m a g i n i s , i n aniroa p i c t o r i s f o r m a l a , t a n q u a m p r i n c i p i u m q u o , c u i simiJcin iinaginem p i c i o r e f l t c i l . l t a i g i l u r i n divinis pcrsonis, tanqnam cx q i i o , cti Pator causa , hoc cst diviua cjus -
377
DE PROQESSIONE S P I I U T U S SANCTi.
378
\h , poslasis, tanquam \cro q u o , esl ejus divina esoto , s e n l i a . Ilaec enim esl species, qua quae ab ipso p r o d u c u n l u r s i m i l i a fiunt. Itaque et F i l i u s ct S p i , , \ r i i u s proplerea consubstaniiales sunt i p s i , q u o d \ , . , \ , , , , , , \ , , . omne producens simile speciei p r o d n c a t , qua p r o d u c i l . Deus aulem e l Paler, producit F i l i u m et S p i r i l u m sanctum , sua d i v i n a essenlia, et ideo c o n substantiales sibi p r o d u c i l . Si i g i l u r solus Patcr p r o d u c i t S p i r i t u m , j u x l a o p l n i o n e m eorurc q u i ila s e n l i u n i : tunc n u l l a e r i t d i s l i n c t i o F i l i i e l S p i r i t u s , n u l l o exsistenle d i s c r i m i n e , neque i n p r o ducenie, esl e n i m idera ipse Pater, neque i n specie, qua p r o d u c i t , quse i t e m esl eadem divina ess e n l i a ; neque i n ipsis p r o d u c l i s , s i q u i d e m sunt ejusdero spcciei, u n i u s et c o m m u n i s d e i t a t i s . N e c l i o fiat. A l q u e i t a secundum hanc rationem oran i n o t o l l e t u r i p s o r u m d i s t i n c t i o . Soperesl itaque vel S p i r i l u r a esse causam F i l i i , v e l F i l i u r a S p i r t t u s , si d i s l i n g u i unus ab altero debeal. Sed p r i m u m non eet, i g i l u r posterius. \ ' . , \ , , \ , ' , * , . \ . , , \ , * , , \ , . , ' , \ . , * , , . \ \ . \ . ' \ 1
. que i b i aliqua maleria i n t e l l i g U u r , ex qua d i s l t n , , *
Praeterea m i t t i i n Deo a causa esse signiflcaf. Testis est divus C h r v s o s i o m u s , liomilia tricesima ncna i n Joannem adversns A r i a n o s , qiiaerenles, quomodo ejosdem substanlia* s i t m i u e n s , e l q u i m i u i l u r . R u r s u s , i n q u i t , ad res bumanas eermonem c o n v c r l i s , et b u m i l i l e r a b j i c i s , ac non i n t e U ligis ea omnia , n u l l a m ob aliam r e m dicta esse, quam u l causam agnoscamus , neque i n S a b c l l i i , m o r b u m i n c i d a m u s ; sed S p i r i l u s m i t l i t u r a F i l i o ; i g i t u r e l i a m e s l ab i p s o . P r e l e r e a , v\s ista m i t l e n d i , quae incst Palri e l F i l i o , secundum q u a m arabo m i t l u n l S p i r i i u m sanclum , q u e m a d m o d u m e l noslrales fatentur, atque vel eadem esl i n P a i r e e i F i l i o , vel alia
a l i a ; sed si alia atque a l i a , e r i i scilicet e i m a j o r et m i n o r , et per consequentiam, e l i a m miseidhes e r u n t diversa?; i g i l u r neque una vis et p o i c n l i a , neque rum fluit una i p s o r u m e r i i operalio. i l l u d est consequens, u t d i v e r s a r u m sint e s s e n l i a r u m ; q u o e n i m polentiae sunt inacquales, e l i a m essenessemia sunl, et polentia. Verum baec et absurda liae sont inquales, q u a n d o q u i d e m ab
i m p i a , atque exsecrarida ; n o n ergo aiia atque alia

e s l
^ poientia : i g i l u r eadem. A l vero i n P a l r e p o l e n , . tia m i l l e n d i S p i r i t u m , s i m u l est curo p o l c n l i a |5 ipsum s p i r a n d i . Semper e n i m Pater s p i r a l S p i . " \ , , . r i l u m s a n c t u i n , et spirans eum m i i t i t . Igiluret F i l i u s ttna com potentia spirandi e u m producens m i l t i t . Ergo et F i l i u s est S p i r i l u s sancti p r o d u c i o r . Quam r e r o h i c f a l c n l u r n o n n u l l i m i s s i o n e m , vet processionem secundam, c i q u s i t i n tempore : l u m ea nulla ratione. PraHerqnam e n i m qood nusquam i n S r r i p t o r a i n v e n i l u r h # c duplcx processio, u t j a m s i l tanien quxdam secunda proccssio, quam cum Patre conimunen. sibi babeal F i l i u s , tunc oninino j u x l a P a t r c m atque s i m i l i t c r cam h a b e b i t . N i b i l e n i m , \ , \, ^. . est, t u m islbinc praedicta s o l v i t u r
179 csi
c o r u m d i s s i m i l c , qnae in&unt c o m m u n i a P a i r i \ \ Tlfy . I I ac F i l i o . Paier auiem m i U e n d i p o t c n l i a m una cura , ; producendi h a b e l , u l d i c t u m est : i g i l u r e l F i . \ l i u s c u m producendi potentia eam h a b e b i t . Praelerea, quod alicujus est n a t u r a , est e i i a m cx ipso secundum boc quod d i c i l u r ejus esse. S p i r i l u s aulem sanclus est F i l i i , e l o m n i n o n a l u r a l i i e r ; n o n e n i m prseler n a l u r a i n , neque u t servus. E s l i g i l u r S p i r i l u s sancluo, qualemis S p i r i l u s sancius, boc est quatenus e s i d i v i n a pereona i u T r i n i t a l e , ex F i l i o . Practerea S p i r i l u s sanctus est r e l a l m i m , e l n i a m f e s l u m est, quod d i c a l u r S p i r i i u s P a l r i s , S p i r i lus F i l i i : si enirn e&set absoluiura, n o n alicujus , , * , . . " , . , \ * * . " , , , .
d i c e r c l u r . Neque e a i m p r o p r i u n i est a b a o l u l o r u m , , secundum s i g n i f i c a t u m , quod subcst n o i u i n i , a l l e - , , ' r i u s d i c i , nisi profecio secundura quaradam aliam ^ * , r e l a i i o n e r o ; s i c u l h e i n o , C U J s i t absolutura, n o n , , d i c i t u r alicujua b o m o , sed alicujus servue. V e r u m S p i r i t u s secundum significaium , quod eubest ipsi n o m i n i , d i c i l u r S p i r i i t i s F i J i i , sicut et P a i r i s ; cst i g i t u r r e l a i i y u m , e t per cousequens r e f e r i u r ad e p i r a n l e m . Est ergo S p i r i i u s P a t r i s e l F i l i i , l a u quam ipsura s p i r a i u i u m et p r o d u c e n l i u m . Proplerea S p i r i l u s saucli ipsius uoius persooae Trinilalis propriuiu e s l , dici Spirituui sancium. Ejusdem a u l e m e s l c l i a m peculiare, d i c i esse p r o d u c l u m , seu i d quod p r o d u c i i u r . Idem ergo eet d i c i esse p r o d u c i u m , e i S p i r i i u m . Jgitur, cujus e s l S p i r i l u s , bujus eliam * ' , \ * , . , , . , , , . ' . \ .
\ , . e s i i d , q u o d p r o d u c i t u r . , \ , \ Sed e s t e l d i c i l u r S p i r i l u s F i l i i , sicut et P a l r i s : . \ , ergo e l F i l i i est i d quod p r o d u c i l u r , sicui et P a l r i s . \ . Si quis vero dicat, ideo SpiriUtui dict F i l H . q n o d ab ipso m i l l a t u r , f a l l i i u r . C o n l r a r i u i n e n i m p o l i u s e s l ; senipcr c n i n i p r i o r a suu# cau&x p o s l e r i o r u m . P r i u s aulem esl esse S p i r i l u m F i l i i S p i r i t u m , m i i l i vitro est p o s l c r i u s . SiVe exxim banc mi*?ionem, quae fii i n lempore accipias, posterior Ct, siuc d u b i o , co q u o d cst esse S p i r i i u m F i l i i , q u o d est s c m p i l c r n u u i : sive x t e r n a i D miasioncm i m e l l i g a s , et boc modo e l i a m esse S p i r i t u m Fdii Spirituoi, mente et cogitaSpirilione a n t e c e d i t . Quia csse S p i r i t u i n F i l i i l u m , i n t e l l i g i t u r tanquain babere, lauquam d a r e . Habere , , , . . , , \ , \ : , . . " . , . , ' , \ , * &. \ .
m i l i e r e vero * .
a u i e o i praeimelligiiur e i ,
quod est dare. Quare poiiug oobiscum i a c i t isia r a i i o . Quia enira n a U i r a l i l e r eetejus S p i r i l u $ , ! i a l u r a l i t e r e t i a m e u m n i i l t i i . N a t u r a l U vero i n d i v i n i s p r o d u c t i o , c u m v c l secuudum generalionem , v< 1 processionem exsistal, q u o n i a m baec n o n est 5ecunduiii g e n c r a t i o u e m , e r i t crgo becunduin p r o cessionera. A l q u e i u missio S p i r i i u s e i F i l i o est cjus ab ipso proceesio. P r e i e r e a S p i r i l u a sanclus a c c i p i t a F i l i o : e n i m , i n q u i t , de meo acdpiet. Iile
, . " , ' , * . >-
Quod aulem accipit,
esi ejus essenlia. Neque enim a l i u d cst ejus essenl i a , aliud vero quod a c c i p i l , ccrie e n i m esset eoinposilus A t q u i i n summa s i m p l i c i l a t i s e m i n c n l i a
381
DE PROCESSIONE S P I R I T U S S A N C T i .
a FiJio. Illud e n i m , Dc meo accipiel,
3SJ
\ est Deus. I g i l u r essentiam euam e t eese a c c i p i i non ut nonnulH
, , , .
falso c x i s t i r a a n l , de meo Patre i n l e l l i g e n d u m est. Primum q u i d e m , quod b * c n o n s i l G w c o r u m p r o l a t i o j si e n i m opus s i l , de meo i n l e l l i g i P a t r e , i l l u d , Meus, e r i l p r o n o m e n v i r i l e . Neino a u t e m i n lingaa Graeca exercitatus alque versatus, p r o n o
:
, , . , , , , , . *0 , " \
m e n v i r i l e $eu femineum sine a d d i t a m e n l o , v e r o m seniper cuin appcndicula p r o l u i e r i t ( l ) : Meua, ioquiens, palrcm fraier, quam v e l a r o i c u s ; e l , Mea d o i r n i s , v e l d i c e r e , n o n magis Deinde vero , hosiem ftignifical. c i v i i a s . A t meus, simpHciter
eiiaro a scopo, et s t r u c t u r a sermonis, e t composil i o n o , ipsius SaWatoris, vana o s l e n d i t u r ista r e aponeio : Omnia enim, i n q u i t , qua habel Paler, mea sunt: propterea dixi vobis, quod de meo aedpiet, et annuntiabit vobi$. U i lalis s i l r a l i o c i n a l i o : a c c i p i l ex m e i s , eunt ob S p i r i l u s accipit ex i i s quae sunt P a l r i s ; o m n i a P a i r i s inea s u n t ; seu ex meo. igilur Spiriiue Sed ipse et eua una res
, , , .
* . * * , ' \ * . \ :\ , * , . ; \ . . , , > \
sumraam s i m p l i c i t a l e m ; ergo a c c i p i l ab ipso snam essentiam. P o r r o , i l a eliain e x p o n i l Magnus A l h a nasius. N o n e n i m , i n q u i t , V e r b u m a S p i r i t u a c c i pit, enim, sed S p i r i l u s a V e r b o . Quid i g i t u r i n q n i t , accipiet, et annuntiabit accipit a Ulnd F i l i o ? nempe sapientiam et c o g n i t i o n e m : De meo vobis. e n i m a n n u n t i a r e , esl docere, e l i l l u m i n a r e apostoloe, hoc autera est sapientiae. Sapientiam i g i t u r
* '
. Q a c c i p i t a F i l i o S p i r i l u s . Quid i g i l u r ? a Palre p r o ductus, "indoctus era erat postea "sapien. ; *t, e ' l opus " ~ ' l i a m accipere? v e l a l i u d esl ejus sapienlia, et aliud , ;
,
; .
ejus essentia ? Y e r u m haec absurdum est d i c e r e . I d e m e n i m c s i ejus sapieniia, e i suum esse : e i a q u o h a b u i t esse, ab eo accepit e i s a p i e n t i a m ; e l i n ipso p r o d u c i , e i accipere suum esse, e i i a m subsistere et sapienliam accepil. I g i t u r sapieniiam e i a ab eo accepil. Est ergo exsislat. Fiiio accipiens, boc ipso etiam suura esse, e i essenliam eane F i l i u e ipsi causa u t
, \ , \ ' , \ , \ , \ , \ , \ . , , ' . ; . , , * , \ pov. " , * \ ,
Praeierea, si S p i r i t u s a c c i p i l a F i l i o , F i l i u s e i d a l , sed dare i n d i v i n i s personis signiGcal ipsum p r o d u c e r e , e l n o n . a l t u d . Siquidem Cliryeost&mus omne dedit Filio, s i l pro sic b a genuit, et bet ad v e r b u m E l u t discas, quod i l t u d dedil, audi ex alio enim PaUr Filio loco i d s i g n i f i c a r i . vitatn in semetipso. liabet Quemadmodum ila dedit
D explanans i i l u d : Jydicium
, . " , \ . ; , ; . ' . . " , " , , \ , , . ; , ( I ) Idem usus est linguir L a t i u x .
in semetipso,
haberevitam
Quid i g i l u r ? e u m
prius g e n u i t , et l u n c dedit vilaro? i g i t u r e r a l sine v i t a g e o i l u e . Veruro boc ne daemones q u i d e m d i cerenl. Praelerquam e n i m quod i m p i u m s i l , e*t e i i a m s l u l l u m . S i e u i i g i l u r i l l u d , Dedit ipsi v i l a m , est, Genuit e u m v i t a i n : sic e i i l l u d , D e d i l ei j u d i c i u m , e s l , Judicera e u i u g e n u i l . Ergo j u x t a hxc c l F i l i u s dans S p i r i l u i sapienliam, p r o d u c i t euro
m quani accipit
BESSARIONIS
sapieniiam , csse e i c t esscmiuvii
S, R. E . C A R D I N A L I S i i n p a r t i e n s , , ; . , , &r , , . * ,
384
,
S p i r i l u s procodens nb ipso. I g i l u r
. *
causa est e l F i l i u s S p i r i i u s processiouis. Praelersa F i l i u s ile seipso a i t : Qucc audivi Patre audiet, meo, annuntiavi vobis; de S p i r i t u aulem : Non loquetur loquetur. semelipso , sed sanclo
qiuvcunque
Quod ergo i n F i l i o stgnifical a
" \
Palre a u d i r e , hoc d i a m i n S p i r i l u s i g n i i i c a b i l a u d i r c . Sed i n F i l i o a u d i r e , a causa esse signiGcat, c i g c n e r a r i ; audire enini e s l sapienliam e l c o g n i tionem acciperc. P o r r o F i l i u s non p r i u s genitus c s i , deinde cogiutioncm coguilionem vel sapieiiliam adeplus : sed sapieutia genilus est, i n ipso g e n c r a r i c u m e i sapienliam accipiens , l u m canera s u n l aique ejus essentia. Hanc c t audire Spirilus a omnia quae idctn
, . * * , . * . , , , , &
i g i l u r audion9 a P a l r e , ab ipso a c c i p i l ; a u d i r e esl generari : ergo cauaa esse et p r o d u c i significat. Quare
et eum ^ . , ' . a quo . . * , " * , . *' , ' . " ' \ , , , , . ,
a u d i l , ab co et p r o c c d i l . Sed a u d i l n o n a solo P a ( r e v e r u m etiaui a F i l i o , i g i l u r e l a F i l i o procedit.

9
Quod auiem unnuniiabit
audiat a F i l i o , manifesium est e i vobis. I l u j u s enim quod esi a n n u n -
verbis S a l v a l o r i s , n b i ^ a i t : De meo accipiet , et t i a r e , eausa n i m i r u m est quod a u d i a l . A l vero e j u s dem q u o d est a n a u m i a r e , causa est quod ex F i l i o accipiat. Quocirca cx F i l i o s u n t causae. Idera accipere eUaudire, ejusdeoi e l u n i u s , quod n i m t r u m esl a n n u n i i a r e ergo est i n d i w n i s a u d i r e , et
. , . "
, accipere a F i l i o . l g i i u r a u d i i . Sed et magnus B a s i l i u s i n Atceticit , i a sermone cujus s t i n i i i n m Q , . Dei oplimi gralia, I dc S p i r i l u s a o i l o a i l : Qui docei . . ; \7, , , : et suggerit omnia , quaecunquc a u d i e r i i a F i l i o . Audiens auteni a F i i i o , ctiain procedii ab ipso, p r o pterea quod audire ipsius, non a l i u d s i t , q i i a m proiederc, u l diclum esi. , . Praetcrea Patrem csse v e l gencrare n o n c o n l i net r a l i o n e m p r o d u c e u d i . Cerie e n i m S p i r i l u s essel F i l i u s . Scd F i l i u s babel omnia s i n i p i i c i i e r , quae s u n i P a t r i s , excepto gcnerare, vel Patrem esse. D i c i l e n i m sancius C y r i l l u s , i n secundo dialogo Ad Hermiam : Coaelcmuiit credimus F i l i u m P a t r i , et genequodcuiique a l i u d aequale babentem c i l r a , , / .
. ,
. ,
. ' , , . ' / ,
, ,
rare t a n l u i u : boc e n i m soli Dco e i P a l r i c o n v e n i t . Q . \ I d c m i n o r a l i o n c De Trinitale,
F i l i o , i n q u i l , unigenito p e r omnia siraili et asquali P a l r i , absque p a t e r n i l a t c . I g i l u r h a b e l F i lius pruduccre, q u a n d o q u i d c m istud p n e l c r p a l e r u i u i i s r a i i o n e i u esl. Ouinia vero Palris , ip>e b a b e i , u l divo C y r i l i o v i d c t u r . Prctlerca Gregorius Nyssenus, b o m i l i a i n nester, juxla cujus e s l i u i l i u m : Quando magnus montem populum IsraeUUcum initia et Paler Moyset sacra lanium prculer patei u i i a l e m , hoc esl praeler gencrarc , et
, , . , , , , . , ^ "
docebat, iradcns sanclissimse T r i n i l a l i s d i s c r i o i e n , P a i r e m a F i l i u c l S p i r i l u s e c e r n i l , eo q u o d ipse s i l causa, i l l i vcro s i n i causali. F i l i u u i aulein r u r -
,^ -
, , , -
5g5
I>E PROCESSIONE
S P I R I T U S
SANCTI.
386
\ , sus e l S p i r i t u m , i n quos i l l u d c o n v e n i l , u t s i n t ambo c a u s a i i , alt< r u m ab aliero d i s e e r n i l , q u o d , , , \ , . . " , . , , . \ , , . \ , \ , , , , , ' , \ . , . , , * * , . \ . , , . , , * . , \ , \ . \ , , . . , . , , . , , .. E l simul noiandum substantialiuiem illud eei i u t e r p r e l a t i o n e m q a o S p i r i t u m propter c o u esse Spiritum Filii. rumdam everti, diconlium diclum unus s i l a P a l r e , e l n o n ainplius : S p i r i t u s v e r o ail e r P a t r e e l ex F i l i o . Sic enim b a b e n l v e l u s l i o ra e x e m p l a r i a . Qoare secundiim o p i n i o n e m , e l i a m islius d o c t o r i a , S p i r i l u t eel ex F i l i o . Quod ai n o n n u l l i d i x e r i n t , j u x f a receniiora exemplaria, S p i r i l u m d i c i F i l i i , n o n autem ex F i l i o : etiam ttini n i b i l istud fpsis p r o d e r i t ; eadem e n i m conclusi >, ex hoc q u o q u e , v e l i n t , n o l i n t , d e d u c e t u r . M a n i f e s l u m e n i m e s t , q u o d , c u m F i l i o et S p i r i l u i , i n eo quod sint cauaali, c o n r e n i r e invenissent, quscril q u e m a d m o d u m afSrmat, etiamsi invicem diecernanlur, aiquc i n ambos i d c o n v e n i a l , u t s i u t
roinari,
causali, v e r u m l a m e n F i l i u m q u i d e m c x Palre 110ei i n eo l a n l u m p r o p r i e l a t e m ejus p e r a i a re : S p i r i l u r a autem e l ex Paire d i c i e n u u l i a t , e t F i l i i esse l e s l i f l c a l u r . I g i t u r S p i r i i u s e l i a m C b r i s l i S p i r i l u a e s i ; F i l i u s autem neque eal S p i r i l u s gancli, neque d i c i l u r . Neque, i n q u i l , haec r e l a l i o i i i s reciprocatur existiniat congequentia. E t boc
d o c l o r suflQcere ad d i a t i n c l i o n e m , q u o d S p i r i t u s F i l i i d i c a t u r , F i l i u s aulem S p i r i t u s aancii u i i n i m e d i c a t u r . S i i g i l u r boc quod eel S p i r k u m a a n c i u n i , dici S p i r i m r a F i l i i , secernit e u m a F i l i o ; juxta voro nostralee n i h i l a l i u d secernit e u m a F i l i o , n U i varius modus p r o d n c l i o n i s , acilicet p r e d u c e r e ; i g i t u r esse S p i r i t u m F i l i i tdeni e s t , q u o d p r o c e dere. A l q u e i l a cujus d i c i l u r esse S p i r i t a e , ab eo ut ct P a t r i s ; cedil. ergo et a F i l i o , s i c u l e i a Palre p r o -
, ' \ . Q e l p r o c e d i l . D i c i l u r a u l e m esse F i l i i S p i r i l u s , a i c -
Ecce e o i m d o c t o r , tauqaain q u o d illos d i s c e r n a i , assumil. Q u v e r o p r o p i e r c o n s u b s l a n t i a l i l a t e m a s s u m u n t u r , potius c o n j t i n g u n t , n o n d i s c e r n u n l . S i itaque n o n p r o p t e r c o n s u b s t a n l i a l i laiera les dicilur Spiriius F i l i i , manenl indiasolubi* deiuonsiraiiones : q u i b u s omnes L a l i n o r u m
ex eo, q u o d S p i r i l u s d i c a l u r S p i r i t u s F i l i i , a r g u nientando, eliain ex ipso e u m procedere c o n v i n l a b a o l ea quae a L a i i n i s a f f e r u n l u r , evertere posFilii. Jam vero huic intelligeiuiae mani-
. D c u n t . Quidam e n i m U l a prava i n l e r p r e l a l i o n e p u se. propier consubstanlialitatem exislfmanies d i c i S p i r i l u m , \ , , . , , . * * , PATHOL. Gn. CLXl. , , -
fesie reclamal Gregorius N y s e e i m s , curo i l l u d lanqiiam q u o d discernal assuinpserit. Verura ad ostendendam v e r i i a l e m bojus c o n c l u sionis, e l ad c o n c l u d e u d u m S p i r i l u t n s a n c i u m ex Palre F i l i o q u e procedere, cuio p e r i n u l t a s i n l , q u i bus aliquis u t i , e i ex q u i b u s a r g u m e n l a r i baec lamen i n p r a s e n l i a snfficiant. Quoniam vero n o n n u l l a absurda v e r i t a l i s c u l i o r i b u s a non adhibeiuibus a n i m u m i n f e r u n t u r , qua* ipsi q u i d e m o b j i c i u n l a r g u m e n l i s , boc q u s a i l u m p r o b a n i i b u s , i n ipsis a r g u m e n l t s , q u a n l u m fleri , praecise d i l u i . E\ lais a u l e m , q u a ipsi cottclusioni i n f e r u u t , ea quao maxirao o r g e n t c l m a possii,
13
387 abunde, qtianium
B E S S A R I O N I S S. ] . E. C A R D I N A L I S r e i n a l u r a p a l i i u r , dissolvam,
83
j o r e m babere v i d e n t u r , eligens, b r c v i l e r atque u t qnam absolulissima r e d d a l u r l i b i n o s l r a o r a l i o . Qiianquam absurda ista r.on nobis i n f e r u n i , neqne iios h o r u m reddcrc r a r i o n e m debomus. Verum l o n g e antea sancti accusandi aunt, q u i bujus d o gmaiis nobis auctores et dtices c x s i i i e r t i i t i . Non dico soluifi Occideniales, q u i hoc clarissime i a t e n t u r , v e r u m e l i a m Orieiuales, et ab ipsis pelcnda m n l dissolnliones. Quod sane q u i d e m ct f e c c r u n t i l l i praevcnienles. L i c e t haud g r a l i a n i m i s i l , eor u m d i c l i s non acquiescerc, c u m iios quoad ejue flcri semel c r e d e n tpsis d u m s i i , eos d i v i n o S p i r i l u locutos esse. A l l a m c n p o s s i t , p n e e e r i i m ab samlis P a l r i b u s , aliisque beatts v i r i s , q u i i n bis
\ ? ,
, . , * ; , , , \ , * , ' . " \ . *
, ' , ; , ' ,
rebus l a b o r a v e r u n l , i l l u m i n a l i , ad ba?c i n e d i o c r i - ^ \ ; , . ter a c c i n g e m u r . Opinanlar igHur, Spirilum si quie cx ambobus dicat \ , , , \ , . p f o c e d c r e , Patrein et F i l i u i n duo tamen vel i i a principia
secum c o m r o i s c e r i , u t unam p c r e o n a n ex (hiabus efficiant : vel si non hoc, p r i d r e absurdum est. Solutio .Noa ticam abiurdi ab admistione pertonarum. e l duas causas s e q u i , quod et i p s u m n o n niinus
&
vero ad i s i u d admistionis p&rsonarum i i a proprietatem personse Patris lunc poneremus sequeretur Pairis
* , , * , * ,
rcspondemus : quod si p e r s o n a l e m , scu bypostaeasc o p e r a t i o n c m p r o d u c e n d i , curo Patre, si constituiivae Quoniam
hoc a b e a r d u m , et essei revcra F i l i u s una pei sona ^ ^ '. 03, proprietatis parliceps esset. vero quod c o n s l i t u i i \ ,
p r o p r i e t a l e m personae P a l r i s , p a t e r u i t a s e t gcnerare o i c t u r o est e s s e ; producere autem esse p r o p r i e latem, seu n o f i o n e m , quae persona c o n s i i l u t a m u t q u i hanc p r o sequalur : qua; necessilas est,
, , , ' ; " , \ , \ , ' , , , \ , ' ,
p r i e t a t e m p a r t i c i p a t , quae m i n i m e c o n s t i t u l i v a est ipsius personae, una s i l persona c u m ipso? Q u e m admodiim Spirilua roiltalur inm cnim stt ejus illud parliclpat Filiue, quod non S p i r i i u s , sicat e l Patris, quod
ab ipso aeque u t a P a l r e , ct l a m c n
p a r l i c i p i a t ejus p e r s o n a m , p r o p l e r e a quod S p i r i t i i c i S p i r i t u m P a l r i s , vel ab ipso m i t t i , non consiiluit personam P a t r i s . Hoc m o d o , cst q u o d
neqee i n producendo pariiceps et socius quoniain producere aliquis Patris, Palrb, Pairein quod prodacere
facius, D \ ' . . " , ' . . , , , . , , .
c u m eo i l a m i s c e l a r , u t unam personam efficiatu, n o n esi c o n s t i i u t i v u m p e r constitulivum esse persona sonsc P a l r i s . Q u a p r o p l e r , q u a n d i u non oslenderit neque permislionero personaruro probare probare non potesl : sic enim duplici
p o t e r i t . Sed producere c o n s t i t u t i v n m esse personae persona p r e d i l u m , duasque babentem hypostascs osienderet ( 1 ) , u t i n p r i n c i p i o d i c t u m e s i , est a b s a r d u m . Patris, Oeniquc p r o d u c e r c , esse et a soto Patre procedere
coDslilBliYum
S p i r i i u m s a n c i u m , u n u m et idem cst : quare q u i ( ) E i *niam S p i r i l u s e s s c l F i l i u s .
389
; .
DE
PKOCESSIONE S P i R I T U S SANCTI. ; boc d i c i t , nsleuso, , Dictum ncque periuisiio
530 s e q u i l u r j u x l a cos q u i bujus q u x -
, :
quod quaerit a s s e q u i t u r ; hoc vero iton
sic o p i n a n t u r . \ \ , est a i i l e m et i n p r i n c i p i o \ , \ , ' \ , \ , , . , , , \ ! ; ; ; , sumptis bujus absurdi d i s s o l u l i o est roanifesta permistionem personarum UciaiU. .. Solutio absurdi de duplici pritmipio. stionis, eorum quae i n Deo d i c u n l u r , quaenam p r o p r i a . P r o p r i o r u m vero
tinl c o m m u n i a , quaeve lantiioi. Et eorum
quaenam d u a r u m p e r s o n a r u m p r o p r i a , q u unitis qua; u n i c o n v e n i u n l , qnae i l a ct constittiliva, p r o p r i a , u l etiarn s i n t hypostaxica
quae vero s i n t i t a p r o p r i a , u l n o t i o n a l i a , n o n t a men byposlalica : boc est q u * n o t a m et niani fcstam tase. faciant Quare personam, n o n tamen et c o n s t i d i c t u m est quasi t u m ex i b i p r i u s as tuant : cujnsmodi Neque possomus et produeere l u n c rocrito
t u m ex d i c t i s ,
accusare L a t i n o s ,
\ , \ , , ' ; \ , \ , , * \ , , . ; , , , . " , " ". " , , in
De d n p l i c i vero deitate
p r i n c i p i o , et q u o d diue caussc et magis q u a m
c o n c l u d a n t u r , quod Quid
utubras sequi L a i i n o s nostrates a r b i l r a n l u r , q u i d nam a l i q u i s d i c e t ? ipsa s i m p l i c i t o r v e r o a l i u d , quam t i t a u c l o r i l a t e s a n c t o r u m , i d neganinquit Augustinus, non s a n c t i , sed u n u m p r i n c i sunt. S i c u t et creationis principlum Trinilas aiiquis soiu-
l i u m p r o p o s i t a , sane q n i d e m c o n i e n i i simus ? Pftler e n i m et F i l i u s , dtK> prfocipia pium non ifia Spiritus ambo rpsius et nam
principia Paier, Filiue ei Spiritos sanest ipsius
c l o s , sed
Quamnam aique rum,
clariorem
ea quaerei
Q ttiHiem, quam
S p i r i l u s sanclus per i s i u m Palrem cuunliat? N o n c n i m nos f u g i a t , duorum priucipiocliain Sn m u n d i conscilicel deoruni
doctorem
hoc idena a b s u r d u m , mulliludinieque
productiono s e q a i ; si quis
n o n a l t e n d a l . Quod
q u i d e m a C b r i s i i a n a r o i i g i o n e cst a l i e n u r o ,
gruens vero g e n t i l i b u s . I n q u o e n i m nos s u m n i o pere genlilee r e p r e h e n d i m u s , boc Hlud e s l , quod multoa m u n d i opifleee renl. Si i g i t u r e l m u l i o s deng i n i r o d u c e tres hypostases creationig eausas ei dcilales. i d saenim Pairem, elFilium,
. \ , \ , \ \ \ . ' ? . \
i s s e d i c i m u s , hoc a b s u r d m n nos seqiielur , e r u n t que m u l l a p r i n c i p i a Verum audi, q u e m a d m o d u m doclores
piauier diwolvant. Eisi
e i S p t r i l u n i aeque causas esse creationig d i c i m n s : , * - D a l l a m e n , q u o n i a m prmcip>um c r e a l u r a r u m ad , \ P a i r e m r e f e r i u r , indeque c u m F i l i u s l u m S p i r i , \ , , ' , * $ , \ * , . \ . " $ tus sanctus e l i p s u m esse e l creandi b a b e n l : Patre euiro esst, neque Spirilua sanclua, poieniiam creondi n o n e u i s l e n i e . neque F i l i o e neque
potemiAni b a b e r e n l ; praaierea, q u i a u n a eademque u u m e r o p o i e n i i a , ab uoa eademque c o m i o o n t deiiaie provfiaieiUe c r e a n l , ob ijd m o r i t o u w i e deus, e i UJDUS m u n d i effeclor| d i c i i u r . Uoc i g i i u r e l Jn S p i r i l u s ex Patre F i l i o q u e proceosione salis apiuin sum. (iuod enim propterea vere ac p r o p r i e s i t UAA e s l ad d u b i l a n t e s e i quairenloe r e s p o n -
391
causa, u n u m v e p r i n c i p i u m sancti, ac quia
BESSARIONIS S. R. E . C A R D I N A L I S
una eademque p o t e n t i a , P a l e r s i m u l
392
processionis S p i r i l u s xart , \ c , ' \ ^; , , \ . . , , ; , , ' , \ , , , \ ' , , ' , ' \ , , , , ' , * , . * ; , , , , . , , . \ , , , ,
F i l i u s , S p i r i t u m p r o d u c u n l ; et quia ex P a l r e ut dictuoi e s l , et
hanc p r o d u c e n d i p o t e n l i a m h a b e l F i l i u s , ad hoc probandum m a i i m e quidem, hxc saiis e s s e n l ; rationc. o s t e n d i l u r taraen hoc i d e m , et producitur, ex referlur, species
E l e n i m duo c u m s i n l , u l d i c t u m est, ad p r o d u c i l u r , et s u p p o s i qua p r o d u c i t u r : ai Pater sunt p e r -
qoap o m n c q u o d tum,
s c i l i c e l , secundum q u a m seu persona,
q u i d e m et F i l i u s , quemadroodum d u o -sonis, i i a quoquc
spccie, secundum q u a m p r o -
d u c u n l S p i r i t u m , d u o essent, et o m n l n o i n duas parles secarentur ac d i v i d e r e n t u r ; l u n c sane n o n c>scimirut, i m o vero e l necessarium dicere
d u o p r i n c i p i a S p i r i t u s sancti; n u n c v e r o , quanquam . potissimum duo esse byposlasibus i m e r o m n e s c o n aiat, q u i a lamen specie, qua p r o d u c u n l , unura sunt u u i n s r o , e l o m n i n o indivisibiJes ; esi e n i m d i v i n a essenlia, secundum q u a m ambo S p i r l t u m s a n c l u m producuot, ainbobus adeo n u l l o una raodo eademque fieri numero comiuunis e x s i s l e n s ; n o n est n e c e s s a r i u m , a l q u e poiest, u t duo dicantur
p r i n c i p i a . E s l e n i m una essenlialis, et c o m m u n i s ipsis p r o d u c i i v a v i s e t p o t e n l i a . Quae q u i d e m , e l si essentialis h a u d cto, d u b i e c o n c e d i t i i r esse, n o n est, p r o p r i e u t i ejus Filio ac Spirilui p o l e s l tamen c o m m u n U esse i l l i s c u m S p i r i t a s a n q u o d , u l saepe d i c t u m o m n i a enira sunt repugnet; didum euiin raagnura tatem
sanclo c u m Patre c o m n i u n i a , u t e t hoc n o n raro Q . est, servalis suia cst F i l i u s proprietalibus; omnia quaecunque e l P a t e r , s e c u n d u m , . \ \ , ; , . , ,
B a s i l i u m , eaelerosquae d o c l o r e s , p e r m a Tatneisi enim quani maxime
.nene i n eo quod s i l F i l i u s , hoc esl suam p r o p r i e relinens. aequalis et s i m i l i s esl P a i r i , ipse tauien geoerare seipsum m i n i r a e p o l e s t ; quod ipsuis p r o p r i e l a l i repugacl. Igiiur eo et S p i r i t u s sanctus o m n i a s i b i suam liabet c u m P a l r e F i l i o q u e c o m r o u u i a , manens i n q u o d sit S p i r i l u s , hoc esl servana esl e o r u m a r g u i n e n l a l i o , absurdi ducti ab l i c e l o m n i u m particeps Qat, q u o d ralionaiis ipsum
. " . Unde n o n potest seipsum produc.ere, ex p a r i e jusla c i r e p u g n e t . Quare n u l l a
proprieialeru.
perscnae ipsius
q u i duplex p r i n c i p i u m Laiinis objiciunt. .
Solutio
imperfectione.
^ e r u r a a i u n t , Vel perfecta est p r o d u c t i o P a t r l s , D *i vana erit ex F i l i o : vel si necessaria est p r o est P a l r i s . Hoc a u l e i n a b dicere operaiionem P a d u c l i o F i l i i , iinperfccta g u r d u m e s l , imperieciara .Nos vero ad b x c v i d e i i l u r io exemplis
, " ; , \ , . / , , \ . , ; > , * , , , , \ . . 5 ., \ .
i r i a , e l ad perfeclioiiem indigere F i l i o . dicimus, quod q u i aiunt ista, dividere, i n bumanis omnibus P a l r e m , a c F i l i n m eorum-
que operationes sccare ac
o m n i n o i n n i x i . quoniam vident d u o -
r a i u b o m i n u u i operaiiouee, duaa esie n m o e r o , e l a l l e r a m ab a l l c r a s e j u n c i a m , l i c e t ad a n u m efifectum l e n d a n t , o p i n a n i u r eiiara i n Deo i d e m c u m Verum islud cogilarc e l F i l i u s , personis l a n d i v i n i s personis c o n g r u e r e . lndeque lalea d u b i u l i o n c s i n m c d i u m affcrunt. abaucdum eM. Pater e n i n
:9
D E P R O C E S S i O N E S P I R H U S &.
394
K J A t u i n cuin d i s l t n g i i u i i l u r , i n oiunibus aliis u n u m ;, , alque idem stint. E t projueroa etiam secundum , , istara potentiam p r o d u c t i v a m n o n m i n u g , noiv seor , , * $-\ \ -; ^ . l a r e l : v e r u m s i m u l , c i ante tempora, sum uterque, v e l unus quidem p r i u s , aUer vero alia p r o d u c l i o n e , alier alia posterius, vel unus
p r o d u c i t S p i r i t u c n ; queraadmoduin aliquis e o r u m q u i i n o m n i b u s crassi e i corporei exsi s t u n i , p u p o l c n i i a , c u m ambo Sin miiiuft, perfccle, e l plusquim
nna cademque ,
perfocie p r o d u c a n l , istis vanis r a t i o n i b u s m i n i m e r e l i o q u u n l l o c u m . E i , inlerrogentur v i c i s s i m , q u i barc , . , \ ; * , \ ; , . * , , *\ \ ; , , . . \ , , ' \ , , ) , ' \ , . \ , a i u u t , perfeclane s i l ex Palre m u n d i c r c a t i o , an imperfecla? S i enim p e r f e c i a , c u r e i F i l i u e , atque eliam Spiritus sunl cauaae? S i n imperfecia, st socii adjun^ propierea F i l i u s c t S p i r i l u s veiuti
g u n l u r , animadvertant i p s i , q a i d d i c a n t . V e r u m c e r l o ecio perfectani q u i d e m e n t i u i n e s i e ex Palre p r o d u c l l o n e m , u n a m vero n i i m e r o F i i i i et S p i r i t u s i n eamdem p r o d u c t i o n e m esse o p e r a tionem, aliam. Palrc e l n o n aliam quidora i l l i u s , b o r u m vero Tunc enim processio babereni lociun isia p u e r i l i a
quaesila. Sic i g i i u r et i n re p r o p o s i t a , quae e s l ex Spirilos sancii perfecta q u i d e m e s i , et plusquam perfecta, eadem v e r o , unaquo n u m e r o ; et ea quae est ex F i l i o , ejusdem est p r o cessio, Filio, n o n alia atque alia, neque a l i i e r atquo a l i t e r , neque alias quae ex P a t r e , et alias quae ex sed s i m u l , e l eadem e s l , e i s i r o i l i l c r u n a eademqne poteniia p r o d u c u n t ambo. E t neroo b i c ralionera coriviciis insectelur, c u u i nos a u d i t , q u i a creatura a r g u m e n t a m u r , E r g o , creaturam Spiritum sanctum Latini existimanl. Sunt e n i m , q u i e l i n i s i u d i m p u d e n -
, . 1\ , . , , \ . , \ , \ >. , , \ \ - , , . ' ' , * \ . \ ; , ; # ; " I I ; ? , , \ .

1
, , - C inquiens,
Ua3 v c n c r i n t , e l hoc L a t i n i s opponere s i n t a u s i . Hacc enim vel l u d e n t i u m s u n t , v e l i g n o r a n t i u m , sauctos ex Paires atqae quid doctores, in divinis qui esse sane sobumanis saepe,
leal, ratiocinanlur, atque conflrmaat.
e t e x i i s quae vel exiguom d i Sane treg personas luenie,
vinai sirailitudints veeiigiura babent, iila astruunt verbo et s p i r i t u , adbuc etiam o c u l o , fonle ac flum i n e , et rurstts comtnode sole, radio alque l u m i n e saiia coneequi e l e x p r i m e r e p u l a n t . A i q u i n o m i n e , unius tamen
u n u m q u o d q u e h o r u m e x e m p i o r u m , licet I r i a gint cogiUlione i n animo alque arbitrati s u n l Patres
* gunt hypogtaseo* et s u p p o s i t i . Y e r u m laraea u o n bisce exemplis v e r i l a i e o i s i b i propogilam cobxrcns, labeiaclari : sed q u a n l u m e o r u m E i nerao i d ipais, q u o d
, * ,
scopo congrucns eral s u m e n i e s , r e l i q u u n i , et n o n njiciebanl. ieiia exemplis usi f u e r i n l , v i t i o v e r i i t , neque v e r l e r e t , u o n profecto si sana menle s i t . Quo ergo nos, paclo m e r i l o a l i q u i s acûsabit L a l i q u i ad unam et eamdem u u m e r o ex Paire
Filioque S p i r i l u s processionem osiendendam, una e t c a d e m , quae a T r i n i l a t e p r o v e n i t , c n l i u i u ^ r e a ea dicere audeat eos linoruiu, Spirtlum
f
lione u t u n l u r ? A u l q u a r a l i e a e quigpiam p r o p t e r sanctuin i n ioco c r e a l u r a r u m collocare? prajserlim c n m nemo L a q u i unc s u i i l , r.cque q u i posl disiun?
395
B E S S A R i O N l S S. B . E . C A R D I N A L I S
396
c i i o t i e m , et i l l t i d exsecrandum et detestabile s c h i - , * . ma ftiere, hov p r i m u s d i x e r i t , sed ab ipsis istud d i c t o m s i l a n l i q u i s s a n c i o r u m : si q u i d e m A u g u s i i n u s e s i , qtti iu a h i t u d i n e sapieiui Facite omnes s u p e r a v i t : q u o neqtie s a n c t i t a t e , neqne c b a r i t a t e Deura major nemo f u i t , i d a f B r m a l . N i m i r u m queniadmoduiii etiam P a t e r , Filius et Pairero e i F i f i u m , u n u i u esse p r i n c i p i u m S p i r i t u s >ancii; Spirilus sanclus, eniiuni p r o d u c l i o n i s sunt u n u m , ; \ , , \
. \ ' \ , \ \ , \ , f j \ ". '
p r i n c i p i u m . Accusent vero et divnra A l b * n a * i u m a f f t r m a m e m , n a l u r a m Dei esse causam, et F i l i i , et S p i r i t u s aaitcli, alque etiare lotius c r e a l u r , i n d i s p u t a t i o n e , quam e d i d i t , Anomopi e i O r t b o d o x i . V e r u m , quae aane x r a i i o n i b u s n o n n u l l i a f f e r r t solenl, conlra uostrain verlseimam conciusionem
lanquana absurda seqtietuia, elsi m u l t o p l u r a s i n t , 4 , \ \, / . d baec U m e n ferftte oninia r e v o c a n l u r . His vero alis.snperqtie d i l u t i s , tlia quam adversus qwos quoquevalde itifirmis , ' \ ' * " . adver&ari Latinis. ^ . :, lundamentis n i l u n t u r , ac polius mittente9 f e r i u n t j a c i u n l u r . Qoare praedrcia et ad illa orania sufffcient. Solutio eorum quce videntur
\'
H e l i q u u m est c o n s i d e r a r c , qiue a r g u m e n l a n t u r ex quibu9dani sanclorum d i c t i s , quasi vero ea L a i i n i s e l x e r i l a l i dogmatis adversenlur. x q u i bus contradictionem concludere a r b i l r a n l u r . Quorum ex u n u m i l l u d est d i v i Damaeceni i n snis T l u o l o g i c i s asserentis : c S p i r U u m dicimua F i l i i , beaii Dionysii dicenlis : < Solus fons eupersubstantialis deilatte est diclis sanclorum sunt multo Paler. Si q u i d e n i m a l i u d ex esl s i i , ejusdein taraen sensus
, (,
, , .
, , , , c * \ , *\ * , \ ] . firprov uapeu&kyvcv.
F i l i o aulem non diciinus. A l t e r u m est i l l u d ^ '
et ad eaiiidem speclai intelligentiam ; t quippe isla forliora, e l qua ex adverso L a t i u i s Damatceni. omnibns persuactere propugnaloree, opponi v i d e n t u r . Soiatio dicti Ad islud cxpcdita
i g t t u r Dairtasceni a o d i , quaui plana, Lalim>riinque
e l justa ; qu&que
\ , \ , \ .
t
suificlant, Latini stini. Nullrtni a i i o m sil aplum;
aiqwe hujus opinionis d e i e t & u r t s respoiidere esl, Inquitint, rtiulus
cxplicandas res d i v i n a * , et verum alio itoaiine boc,
" , , ( n o m c n , q u o d ad quae de Deo dicuMut* f> \ \ \ , , ' ac v a r i i s , alio qnidcin ' * , \ ' , , \ , \ , . '
aliud e x p l i c a r i . fteque lamen pos5uiini9. E t e n i m nomina
periecie ea significarc
i s i a , e l verba a nobis i n v e n t a , q u i n a l u r a dtice res d i s p o n i m u s , et rebtis n a l u r a l i b t i s , quibus c o n g r u u n t , ea noii i m p o n i m u s , res iiieigncs et eximias imperfepcrfecte indicare e l planas facere n e q u e u n l . (Jnde o p o r i e l -^quos r e r t i n i seulimalores tiionem nominum ad res divinas accommodare ;
i i e q u e e a i i n j u s t u i n esset a l q u c adeo neqtie p i u m . VeruiB, quoniam alits n o m i n i b u s divina e x p l a nare tiequunus, est enim a r d o u m ac difltcttc p e n i t n s , cuni siinus moriale9, debemus q n i d e m u i i liumanis hisce i i o m i n i b u s , u t i vero, qualcaus c o n
1
, * ' !; ,
397
DE PROCESSIONE S P I R I T U S SANCTL
398
; , co * senlaueuni e$l. l l i u d s a n c , quod a d i p s a m r c m facit, \ , . \ , ' , \ \ , , ' . " \ *. . \ , \ * , . , <\ *, ' , \ , , , , . " , \ , , . ; ' \ , * e t singulis islis sume.ntes, quod autem i i n p e r f e cium e3t, luiuiinequc cohxrens, rejicienles, c l defeclum u n i u s vocabuli per a l i u d suppb-nies. l g i l u r i n re p r x s c i U i , ex Palre F i l i o q u c S p i r i t u s processionc, duoquaedani q u f t r i m u s : q u o r u m a l t e r u m quidetn est Pairem ac F i l i u m p a r i i e r i c q u a l i lerque Spirilum sancluin prodiicere ; DOII fidei. relationem in p i o d u liunc q u i d e i n perfectins, i l l u m essct c o n l r a r i u : n v e r i l a l i h n p e r f a c t i u s , Iioc e n i m
A l i e r u m i l l u d eat, F i l i u i u
cendo c t o r d i u e m babere ad P a t r e m . Ha3c e n i m ulraque aeque F i l i o ac P a l r i u n u m s u n i . E i e n i u i et suiBina i n cis esl a?.quali(as poientiae, iaio vero i d e n titas, c i summus o r d o ; omnia e n i m , quae babet babei. Si i g i l u r Oeri possct, u i u u u i n invenireiur, eoruni poieiuhe i d c n i i i a i e m , a l i q u o d nomen q u o d essel a p t u m c u m a d sutnmam luro ad s u m i n u m , Nunc
, \ ^ F i l i u s , et hoc ipsum producere S p i r i l u m a Patre
quo se l o u t u o r e s p i c i u n i , o r d i n e m s i m u l d e c l a r a n d u u i ; eo sane anle omnia alia u i e r e w u r . v e r o , n o n s o l u m i s l u d n u l l o niodo tierj poleal, ti necesse e s i , u n o q u i d e m n o m i n e b o r u i n a l t e r u u i , alio ajjberum i u d i c a r e ; veruro e l i n u t r o q m i b o r u m n o m u i u i u , ad e x p r i m c n d a j n alteraei laaUuu s i g n i Mcaiionca*, pranerea q u i d a m n o i j p a r v u s defectus ioest. Quare no8 recie pieque facieoles, quod c o n seMUoetira eet, e* i s l i s assuraimus, r e j i d m u s d i s ex, i n q u a w , e l per. Harura e n i m i l l a p r a e p o s i i i o ex
: , , >, \ . - Q seiHaiioura. Hujusraodi vero Sttftt b * praeposiliowea , * , ?. , , * . * \ , . ? : , * , ,

1
aHpialkalen) q o i d e m , e i valde sigitiOcai, i n q u i b u * rebus a&suroilur, o r d i n e m a u l e m a l l e r i u s ad alte r u m , m i u i r o e . Si q u i d e n i m ex duobus Ueri dical u r , v e l u l i si a l i q u e d poudus a duobus i r a b a i u r , s i m i l i t e r q u i d e m e t asqualiier, q u o d ad v i m prsep o s i t i o B i s s p e c t a i , ex u t r o q u e t r a b i s i g n i f l c a l u r ; n e u i r i u s vero ad a l t e r u m o r d o per i d i n t e l l i g i l u r . . posilio auiem per lotum opposilum, ordiuem q u i d e m , e i valde aiguiftcat, a i q u a l i l a l e m m i n i i i i c . Si qu4d eaiiu ex iato |>er i s i u m esse a u l flcri d i c a l u r , babere o r d i n e i n q u i d e n i e u m , de q u o d i c i i u r prapposilio per, ad eutn de q u o praedicalur p r x p o s i l i o s x ; , e i b u n c ab i l l o accipere posse, aperie i n i n i e r se polecuui babent, m i n i m e . M i n o r i s e n i m potentiae ac stlio per. Proplerea doctores et Palres,
,
1
. \ * o i , \ , \ , \ , \ , , \ . , * : , ' , , ' . " .
. . ^ d t c a l u r ; aequalilaa vero i p s o r u m , quaiu
s l a t i s o s t e n d i l u r essc i s , de quo praedicalur pr.epoOrienlales, t u n i Occidemales, respicientes ad Pai r i s et F i l i i x q u a l i l a l c m , seu p o l i u s i d e n l i l a t e i u poieiUi;, ex Palre c t F i l i o profi<;isci S p i r i l u m s a n c t u m , c l cx Paire e i F i l i o esse c t procedcre a i b r m a n t , i d e i u i t a i e m i l l o r u m poienliae volentes o s t e n d e r c , et q u o d uoa eadeinque p r e d u c i i o n c cx a i n bobus p r o c e d i l S p i r i t t i s sauclus. G c l e r u i n , c u m proposUuu) esset i l l i s . o r d i n c m m a g i i i p s o r u i u , quo se i u v i c e m spectanl, o s l e n d e r c ; ex Paire per F i l i u m ipsum S p i r i l u n i procederc, c t e x Patrc per^ F i l i u n i , c l Dcu pcr F i l i u u i ossc, vrluii rcm
399 certaiu siine i n d i c a n t ,
B E S S A R I O N I S S. I t . E . C A R D I N A L I S decernunt. Qua? oninia proctssioueno ad ejus , esse et e i s i s l e n t i a m byposiaticam
400 clarig-
S u n l vero nonniilli s a u c l o r u m , q u l vel ad solum o r d i n e m , ut roajor pars O r i e n l a l i u m , vel ad solam arqualilatero, u l plerique Occidentalium respexere. Uude, s i c u l Occidentales sequalitalem et i d e n t i t a lem p l u r i s aestimantes prseposilione ex ubique u t i i n t u r : i l a O r i c n l a l e s , i u l e r quos e i i a m D . Dam&scenus e n u m e r a l u r , o r d i n e m anteponenies, praeposilione per maxiuie u t u n t u r , p r a p o s i l i o n e m ex raro aggumenles, n o n q u l d e m c o n l r a r i a s sententias i n t e r se dicenles, v e r u m alias atque alias aJiis e l aliis vocabulis signficanles. Quocirca et i n c r e a i i o n e m u n d i , q u a n q u a m e t i a i n cx F i l i o manifeste o m n i a p r o d u c t a sunt, q u e m a d m o d u m et e x P a t r e , valde lamen r a r o reperies apud sanclos, praesertira Orientales, ex F i l i o p r o d u c t u m esse mundura q u i asserant, sed semper per F i l i u m , s c c u l i i l l u d , Omnia per ipsum praepositione per u l u n t u r , facta *unt. Sic a d o r d i n e m roagis Orienlales s p e c i a r i r n l , e l proplerea q i t % o r d i n e m solooi i n d i c a r e potcst. P r a s e r i i i n c u m e t p r a p o s h i o , ex, i n iingua Grseca causam (lioc esl o r i g i n a l e m , e t a n u l l o alio v i i n causandi accipientem a l q u e , u t asserunt t b e o l o g i , p r i n c i p i o m o r i gtnis sine p r i n c i p i o ) sigoificet. Qualem causam esse F i l i u m , v e l m u u d i , v e l S p i r i t u a eancti, n o n poiest d i c i . Proplerea f i i g i u n l i n ipso P a l r e i praepoaitioiiero ex u o m i n a r e , ne aliquis p r o r a l a r c i i c a m c a u sam i n eo suspicaretur. q u i d ego aio praeposit i o n e m , quandoquidem e t noraine causae i o F i l i o e t S p i r i l u , qnoad fleri possit, u t i recueant? atqui inanifeste causa
CQIII
, , . " \ , , , ' , , , , , ' ^
. " , \ ,
1
, \ , ^ " \ ' , , * . , ^
. , , , . ' , . \ , \ ; \ , . , , . ; .
F i l i o e t S p i r i t u , causis, vel potius u n a P a t r e , crealioiiia exsislentibug. E l a d -
m o d u n i r a r o invenies ipsos, q a i boc n o m i n e usi s i n t . propterea quod e r e a n l u r , ne o r i g i n a l i s causa quibusdam esse x i d e a t u r ; quod sanc ipsi n n l i e n l . Unam e n i m onginjlem causam deitatis e i c i j a inrse Palrem agnosctmt. S i i g i i u r L a l i n i q u i d e m c u m Occidentalibus s a n c l i s , n o n paucis etiam O r i e n l a l i b u s , ex Patre, F i lioque S p i r i t u m sanctum afftrmanlea, non o r i g i nalem causam dicunt esse F i i i u m , sed i d e n i i t a l e m i p s o r u n ; potertlfce d e c l a r a n l , et e x p r i m u n l . Damascenus v e r o , originalera causatn negans, quae Ula p r a p o s i t i o u e ex significari solet, ad o r d i n e m magis r c g p e x i l , c l proplerea prappositione per u i i t u r , cx Palre pcr F i l i u m procedere S p i r i t u i n sancLum cuncedens, quo inodo l o q u e n d i ordo F i l i i ad Patrem declaratiir; s c q u a l i l a t e m , seu identitateiti ipsoruni polenlia?, nec ipse q u i d e m i i n p r o b a n g ; quonam modo q u i d e m magis c o n i o n a d i c e r e n t ; ipse e n i m i l l c est, q n i de Patre d i x i t : Ipse i g h u r cst tueiis V c r b i abyssug, V e r b i g e n i t o r , ct per V c r huiu productor manifesialivi S p i r i t u s . E i rursus : S p i r i t u s vero sanctus inanifestativa s e c r e t * D e i l a lis vis P a i r i s , cx Paire pcr FHiuin procedit. Quod a u l e m illa p r * p o s i i i o n e pcr ab isio doclorc caiicrisque Palribua et F i l i u s cum l \ \ t e causa esee p e r -
, \ , \ , \ , ' , , , _, *' , ' ; ; , ), \ * . " \
4Ci
- ,
DE PROCESSIUNE SPIRITUS SANCTI.

\ ,
402
sonae S p i r i t u t ostendalur, satis fn t a quaro de c o n cordia conscripsi, oratione p r o b a l u r , maximeque verbo a d b i b i l o e t adjecto, q u o d e l i a n i aecundum noslrates, n i h t l altud qoam ex*isleirtiam S p i r i l u s sigtiiflcat. H c i g i t u r ad U l u d , quod oobi ex scripiis Damasceni o b j i c t u n t .
. " . . . ,
Solutio
dicti sancti
Dionysii.
, ,
Ad i l l u d vero sancli D i o n y s i i , u l m a g i s e t clarius appareat, non buoc babere sensum, quein n o t t r i arbitrantur, audiendi sunl prius doclores, q u i concedant F i l i u m eese i o n l e m S p i r i l u s s a n c l i ; non d o n o r u m q u o r u m d a m n o n subsislentium (hoc enim
, ( 0 ), ' . , " , , * . , , , . ' , ' , ,
frequenter
i n omne
dictum
nonnuili
usurpare
alque u i l solili s u u l ) , ged ipsius byposiascoe S p i r i l u t . P r i n i u m i g i i u r Albatiagiua, i n oraltone advereus A r i a n o s , i l l u d pgaliui : Quoniam apud teett viia, licet habere apud se Filkjro, fontem fon* explanang : Sciebal c n i m , i n q u i l , Paler g c i Spiritus
sanclt. Sane quidem hyposlasim h i c signiticat, n o n d o i i u m a l i q o o d , subsisleniiam non habens. E i e n i m baberoua a Baailio Magno i r a d t i a m nobia cum d k o l a $anetum, regulam, audioiue S p i r i t n m a a n c l u m , c a m illa appenn i b i l a i i u d quam bypoalasiin S p i dfctue, n i -
C . , . , , , . \ \ , " \( . . *
ritue i n i f U i g e r e debemug. H i c igHur F i l i u s , fons S p i r i i u e s a n c l i , c u m acceeaione sancti m i r o m hyposUaeoe, ipeiug fous esse dictus e s i . Deiode v e r o , idem ipae qooque roagnus Basiliug, qui banc nobie t r a d i d i t r e g u l a m , F i l i u m appellal apud aqua fonlera S p i r i l u e s a n c l i , aic dicens : Fona vitas est F i l i u s ; a i l enini David ad Patrem : Quoniam Judaeis : Dereliqutrunt me fontem aqttce viva; te e$t fon$ vitce. E l rursiM aiiua propbeia d i c i l dc v e r o viva n o m i n a l u r S p i r i l u g sanclus. E l nota, quod S p i r i t u m sanctum d i c a l , significans b y p o s u a i m e t p e r s o n a m : bjposiabis a u i c m Spiritua aancti csl D e u * ; F i l i u s i g i t u r , cuoi s i l fons S p i r i l u t e a n r l i , esl fona clarisini deiiatis. Quare d i clura saucii Dionysii, afJfrmanlissoluiu Palreiu esse fonlein supersubaianliaJis detlatig, q u o n i a m pra?d i c l i s sanclia n o n advcrsaiur (non e n i m fas c s l cogilare doctores i n l e r se c o n i r a r i o s esse), aliuna quempiara babet sensum, p r a t e r eum q u i m u l i i s a p p a r e l ; t t n o n removens a F i l i o fontein esse S p i r i l u s , baec a i l : v e r u m e l ipse uua cum islis doctor i b u s d i c e r e l F i l i u m h m i e i u S p i r i l u s , boc est ejug byposlaseos. Hig igilar priug i l l u s l r a l i s , deinccps dicimus, non egge propositum buic doctori i r a d e r e , bic o i u n i ex parlo perfeclam e l plenain d i v i n a r u m personar u m T r i i i i l a i i g d i g i i n c i i o n e m . l n d t q u e perspicuuiu est quod n u l l a m d i s i i n e l i o n e m F i l i i ac S p i r i t u g , i n l u r se i n bac oratione I r a d i d c r i t . Non i g i i u r o r a num personaruin d i s l i n c i i o n e m i n l e r se i r a d i t , ged P a l r c m tanluua ab iis q u i ab ipso habcnt csge,
\ . * ' . ; , . " , , , , ' ,
- , , . , , */ . \
\ * . ' , .
403
40i
dtelioguU. Putreni i g i l u r ad F i l i i ralionem c o n l e i n - , " , plaes, bac ex parte t a u i i m i , ct boruro c u m t r a d i dlssei i n i e r se d i s c r i m e n , soluni P a i r e m fontem , , a p p e l l a t ; ulpoie q u i s i l fous F i l i i , F i l i u s vero m i iiine s i l fons Patris. Quod autem de Palre l a n t u i u ac F i l i o d i c a l , ctiarn ex consequenlibua inanifeslum esl. Pcrsonas e n i m , i n q u i l , supcrsubstaniialis d i vina; generalionis non r e c i p r o c a n l u r . N o m c n e n i i n i l l u d , theogonias, lioc esl d i v i n i o r t u s , a gigncndo e l geiieralione desuiupiuna e*t. Qua; sane relalio lanUira Patri conventt e l F i l i o . c a m a l t e r generet, a i l e r g i g u a l u r . Hoc vero et u l t r a progredrens d o c i o r inagis plafium et mantfefcfcutn i a c i t : Non exaislente, iuquicn, P a l r e F i l i o , neque F i l i o P a i r e . a t l r i b u i s s e l , e u m solum d i c i t esse fontem d e i l a l t s ; quasi d i c e r e t , Solus ipae est Paier et solus g e n e r a t : C U I I I ncqae ipse o b t i n u e r i l locant u t g i g n a t u r , n e que F i l i u s vicissim a c c c p e r i i i o c u m u l g e i t e r e t : et p r o p l e r c a , personie eupersubslanlialis diviiue geueraiionia ininime reeiprocanlur. V e r u i o e n i m v e r o , elei quis d i c e r e t s o l u m Patrem esse f o i i t e m aupersubsUnlialis d e i l a t i s , quippe solas ipse sit cauea et F i l i i e t S p i r i t u s saneti, a v e r o uoti a b e r r a r e l . Solns e n i m Hle est causa et a m b o rum, fonte. Auguslinus. Hujus p o r r o senstts et intelligentiae e i j a m ocatiim
IMUS
, ' . \ .
, , . \ . " \ , , . , , ,
, . " \ -
Quare c u m g i g u e r c ac palerDitatem t a n t i u n P a t r i , , \ , , , .
\ , . . \ , \ . Q . ; . , *Or , ,
et solus cst fons n o n e t f o m e ; c u m FHins
s i i lons q u i d e m , u t s a i t t l i a s a e r u n t , scd fons ex
A u g u s l i n u m socitim nobis adducere possu; i n quarlo autena d i c l l enim libro De Trinitate aii : mklam Domfmis : Quetn eye
' \ , \ . \ \ , ,
m
Quod
vobis Paire,
o s i e n d i l S p i r f l u t n sanctum ti Palris
vs$e et F i l i i . Cura e n i m etiatn d t x t a s e t : Quem miil:i Pater, in nomine meo, a d d t d i l . N o n tamen d i x i t , Uuem m i i t e t Pater a me, q u e m a d m o d u m d i x i t : Quem eqo mitlam vobis Patre; latie Pairein esse p r i n c i p i u r a . Quem a l i u m , quam i s l u m , c o i magis credamus, m e m i s Dionysii quaeremus i n t e r p r e t e m ? c u m e i oslendens scilicet totius d t v i n i t a l i s , v e l , si melius dicendam est, d e i -
Or
, " * , Or , ,
^ ,
iisdem ihcologiac insignibus ornatus esset, et Deum ^ i n ae l o q u e n i e m gestaret? Ecce e n i m , quod ille , soluui robieui supersubslantialis d e i t a l i s d i x e r a t ; ; iste p r i n c i p i u m totius d e i l a l i s d i x i t ; l a n q u a m Pa ter scilicel sui ipsius neroinem causam babeal, ipse vero e l F i l i i et S p i r i l u s causa exsisiat, F i l i u s a u t e m et ipse s i t causatus, e l soJius S p i r i t u s sit causa. Neque vero te r u r s u s boc n o m e n l o t i u s deiiaiis otiTcndal, P a l r e m c u m loto c o n f e r e n l e m , lanquam F i l i o P a i r i s causa exsistcnte. D i v i n i t a s e n i m nou d i v i d i l u r , sed boc i n c o m n i o d u m et v i t i u m ex d e fcciu et imbecillitatc n o m i n u m p r o v e n i l , quara, oon bcnc facies, si ad rcs ipsas transluleris. A l c n i n i , cum m u l l a s i n l c l alia, quibus Miquis , , ,
, \ \ ' , \ .
, , * * \
405
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTi. ,
406
, \ explanans sentenliam Dionysii u t i posaci, dicta t a ! \ . \ >, ^
nicn sufficiatil, c u n i e l clara s i n i , e l c o n l r a quae nerao dicere qneaL Ostenso e n i m eecundum d o c l o res, q u i h n s s a n c l u m D i o n y s i u m n o n esse c o n l r a r i u m ; par esl d i c e r e , q u o d et F i l i n s s i l fons d e i latis : si q u i d e m S p l r i t u s Deus e s i , S p i r i t u s sancti vero fons c s l F i l i n s ; superest, u t i l l u d dictum : Solus Pater c s l fons s u p e r s u b s l a n i i a l i s d e i l a t i s , uno ex p r a d i c t i s m o d i s , et n o n a l i l e r a c c i p i debeat. Epilogut.
, , , ,
, \ , , , ,
Ego itaque t i b i m o r e m gcrens, v i r o p l i m e , q u o d p e l i v i s t i j a m perfeci, c u m e l rcs geslas i n synodo ex p a r l e a i t i g c r i m , ac r a l i o n e s u l r i u s q u e quaesiti b r e v i t c r r e d d i d e r i i n , absurdaque illata d i s s o l v e r i m , atque u n d i q u e v e r i i a t e m conclusionis o a t e n d e r i m . P l u r i s v e r o a*siimavi e t i a m i n pbrasi e t elocuiione n i o d u m planuin e l r e m i s s u m , magis q u a m e l a l u r o ; u t quoad ejus Geri poaset, o m n i b u s q u i l e g e r i m , o r a l i o s i t i l a r a e t facilis. Q u a n l u m v l i vero s i i e l o c u i i o p l a n a , s e n l e n l i a r u m tamen ac subjeclae maleria.' uagnitudo non parvaua o b s c u r i l a t e m e f l k i i . Unde e i i a m le r o g o , e l q u e m v i s a l i u r e , q u i i u baec scripta i n c i d e r i t , u t cuni aiiimadverstone ac sine praejudicio anticipaUe o p i i i i o n i a , et a*pe eadem legatis, sine defatigaiiono, verura i n v e s l i g a n l e s . F o r l e e u i m i i o n i o d i g n o s v e s l r o l a b o r e Cmelus f e r e i i s , u t i l i l a l e m p e r c i p i e n l e s cx ii r e b u s , ex q u i b u s emolunientuBi sanciorwn consequi r o b i s necesee e*t. A n l e orania v e r o , a u c l o r i t a l e s a t q u e d o c t o r u m O c c i d e n l a l i u m , quas ac diligenler t i b i m i a c u m i s l i i m i i t o , accurate Ulera c o l l i g i l e , e l eos,
< oc .
, , , ?
, . "
, ' , . .
, , ' , * ,
legenies, ex h U hojua quacslionis clarissimam ei q u i s o n t , q u i c o n t e n v e r i l a i i s objecta quaedam facile eos lionie capidiorea quam feranl, irridete,
, , , %\ 0 , o i .
vel rae o r a i i o n i , vel coiiclueioni L a t i n o r u m i n diclisque s a n r l o m i n cnini confutaie. Claruni e s l , q u o d qua;v;8 r a l i o ,
, * .
q u b i s a d v e r s a l u r , rcprobanda e s t , quippe quee v e r i U l i r e p u g i i c t , siquidem v e r i t a i e i u P a t r c s J o c u l i sunl.
T u v c r u praHer a n c t o r i l a l e s O c c i d e n l a l i u m , quaedaio e t i a m O r i f i i t a l i i u o l i b i expositas, a nobis ac cipe , u i e l ipsoe eadcui diccniea c u m P a i r i b u s Occidentalibus, ac n o n eolum i n l e l l i g e n t i a , v e r u m etiam v e r b i s conseulieiiles agnoscas ( 1 ) . o u i n e s ; omissis i n t e r i m r e l i q u o r u m P r l r t i m L a t i itorutu seiiteiiliis (). Cum c n i m p e r m u l t i d o c i i s s i m i v i r i bac uosira scuie ac s u p e r i o r i b u s sacculis^ de coQlrovcrsiis sine c o m r o v c r s i a egregie s c r i p s e r i n t , e l ex m o n u n i c n l i s d i v i n o r u m d o c l o r u m aique s a c r o r u n i c o n c i l i o r u m ea.s c u l l e g e r i n i , saue q u i d e i u cas l i c e b i t , i n eoruiu Ubros congestas, otiosc q u x r e r e ac p e r c u r r e r e .
' ,
, \ ^ , ( .
(1) I l i c , pie L c c l o r , d e s i d c r a n t u r s a n c l o r u i n Pat r u r a , l a m Graecorum quam L a l i n o r u n i , noiinullae senteniiae, q u luc spcctant et pransens dogtua satis l u c u l e n l e r prob? i u ; qoasque Bessarion coJlegerat, e l nna cutu iaio libello clarissiino v i r o A l e x i o m i s e r a t . Eas p a r t i m posuimus post lnscripiionea Vecci, i i i m i r o n i P . i i r i i m O r i c u l a l i u m , p a r l i i u posiponemtis i n f r a i n boc eodein l i b r o , ca, i n q t i a n i , quae s u n l . A u g u s l i n i Kccleahc u m i d o c l o r i s , q u a u i v i s uou
() Qnoad Patres Orlentales, vide in lomo CXLI, post loscripiiones Becci, e l iuier Occidentalcs auguslinuai l i b . av l)t Tfimtate, c t p . 17, ! 8 , 1 9 , e l iw Joann. iraci. 9 i , 95, 9 6 , 99, 1 0 0 . EUIT.
40
BESSARIOMS S. R. E. CARDLNALIS
408
BESSARIOxNIS
PATRIARCJLE CPOLIT\NI S. R.
F
EPISCOPI NICJENI,
TUSCULANI,
E. C A R D .
DE SUCCESSU
SYNODI DEINDE
FLORENTINM, PRIMUM AB EODEM GRJECE
ETDE LATINIS
PROCESSIONE LIBER, UTTERJS
SPIRITLS DONATVS.
SANCTf,
EDITUS
HESSARION cardinalis Nirsenus, m a g n . et cleroen- j quibus liss. v i r o A l c x i o Lascari PbilaiUhropino S. D. Tu qoidem non humanis solum rebus, ?erum etiam d i v i n i s suinmopere sludens, medilalioneque Scripturarum tcipsum oblectans non ceesas, et ipse le iidei v e r i l a l e m i n q u i r e r e , c l nos adbor* l a r i , ut p r o posse opem l i b i feramus ad eam i n vesiigamlam atque i n v e n i e n d a m . Ego vero cum p i g r i i i a quadam , t u m vel m a x i m e quia Hbenier s i miles laborea deposui, propierea quod eaepius de bac qui eo re aernioiieni liabui c u m n o s l r i s h o m i n i b u s , plitri* suam s u p e r s l i l i o n e w quanquam et i g n o r a n t i a m qui me
1
aperlissime ex Patre e l F i l i o S p i r i i u i n t.auFiftum
cium
procedere afBrmant : et P a i r e m , et
sui ipsius babere p r i n c i p i u m , et ambos u n u m ejus eese p r i n c i p i u m . Quae cum plurimse s i n t , e l cunciis eoruui i n l i b r i s sparsae paucas nos l i b t modo m i t l i i n u s , quibus lamen similes a l i a s e t i a m omnes esse ecias. Deinde quemdam n o s t r u m eennonem, c u i D o g m a t i c u m , aut De unione tUuIuni imposuimus, l i b i mUtendum j u d i c a r i m a s , qoera paulo anle sac r a m u n i o n e m , tanquam n l i i m a m mex opinionis atque eenientiae declarattonem e d i d i m u s , quemqne m i i i s s i i D O nostro i m p e r a i o r i , et pairiarchse r e v e rendissimo omnibns noetria praesentibus legendum dedi, cum i n t e r nos ullimatim consideraremus q o i d faciendem esaet, et sentenlias a l i o r u m de ro unionis s c r u t a r e n i i t r . I n quo ex ipsismet O r i e n l a l i b u s P a t r i b o a , et doetoribna nostria omissis o m n i n o Occidentalibus p r o posse quaestionem sUam declaravi l i b i p o t i & s i m u m , et si quis alius eine l i i a l i m i t t o , clementissiroe propoalqne p r o b a v i , qnein t a n q u a m , et contentione nobi-
f a c i t i n t , quam v c r i l a t e m : i n v i l u s hoc r n r s u s s u b cerUmcn, ei ad te s c r i p t u r u s , tapientia landi, b u m i l i u i e ornaius non magis l e n -
quaro v e r i i n v e t l i g a n d i g r a l i a , h c a
pelis. Ipsam i t e m a u c l o r i l a t e i n sncri c o n c i l i i s i m p l i c i l e r salis esse p u l o ad pereuadendum q t i a m , et inducendum ad ejus conclusionem corde capessendam, atque cunque contradiciione bouiiuum convenlum, vcl credendam quemliumili
sioe q u a -
anibiguilale. Cum tot
audiet et perleget, maxime p r o f u l u r u m i u
q u i sapienlia, acienlia et
ac apiendidissime r i r . amore
o i n n i v i r t u l e pranliu f u e r u n l , q u o r u n i i n medio a d 1'iiUse S p i r i u i r o sanctum u t credamue necesse e s i

f
Cum vero i n iis n t b i l iaborie ad praesena adhibuer i m u e (jani e n i m erant edita), l u o autem n u n c quoque a l i q u i d l u c u b r a t i o n i s propoaueriroai suscipere, u l i r a baec etiam a l i q u i d plus t u i gralia l i b i scribemus. Quare quam b r e v i t e r omnein sacri c o n c i l i i processum unionisque eacra tnodo l i b i n a r r a b o , ac aliquas raliones, q u i b u s dogma propositam p r o b a b i t u r , aCferara, et sic men parvi i i n o vero deest, finem i i i i p o n a m . Sed U-
v e r i i a l e m latuisse m i n i i u e c r e d e u d u r o s i i . Praeterea n i e m i n i longain ad le alias dedisse E p i h l o l a t n , o u i * niaque saiis leligisse quae nunc quaerie, et ipsaiu e t c t i i m quarsionein per se ipsam probavi , quod s c i l i c c i S p i r i l u s saocius a Patre F i l i o q u e p r o c e d i t , . et quae v i i l e b a n t u r scqui inconvenientia s o l v i , e l ra iouein ; ita u l non sit o p u s p l u r i b u s verbis p r seriim t i b i , q u i lantam i n bujuscemodi babes cxperienliam, u l inulia maguaquu parvis eliam p r i n c i p i i s babiii? uossis ex teipso percipere. Cuiu
de aliis oinnibus quae t u n c etiam p e l i i s l i , r e d d i d i , antequaui de i i s d i c a m , p a r v u m q u i d d a m non inaximi
existimanduiQ Hs mulliludine iutura
prooemiis a d d a m ; supplebo quod praedicio sermone dogmalico vcrborum u t i l i i a l e compensans. I n i l l o itaque dograaiico sernionc ex O r i e n l a l i b u s d u n l a x a t doctoribus volens hujus q u x s t i o n i s veritatem p r o b a r e u n a m qaamdam auclorilalem quod B . B a s i l t i , quae sola onlnibue aliis
v
vero a l i q u i d plus a nobis exposiulcs non p r o p i e r leipsum fortaesis, c u m ipse i d e m nobiscutn sapiae, sed propler conlentiusos el veritatis adver*arios nos c u m quia p a r a l i ad satisfactionem esse d e b e m u s o m n i poscenli iios raiionein de ea qua; i n n o bis eal fide secundum Aposiolu:n, t u m ut a m i c i l i u : nostrae satisfaciamus. Spe eliam d u c t i a l i q u o r u m u l i l i i a t i s , q u i baec legent, moreui t i b i gerere p r o p o s u i m u s . P r i m i s Uaque aucturiiaics sancturum P a trum ct doctonun O c r i d c n l a l i u i n tii)i n i t t t i m u s ,
p r o p o s i i u m osieiulendum a u t e c t l l i l
omisi,
propterea quod ab aliquibus d u b i l a b a t u r an esset B. Raailii. Non quia ego quoque a l i q u i d d u b i i de ea babu^rira, m i n i m e , sed quia apud alios d u b i t a b a l u r , n o l u i d u b i o u l i . Haec auiem esi qua i n l e r t i o contra Eunomium s u o r u m l i b r o r u m beatus ille usus cst. Cur c i i i m ncccsse est ( i n q u i t ) , si o r d i a e
403
DE
PROCESSIOXE SPJRITUS
SANCTf.
410
ac digiiil:ite l e r i i u s est S p i r r t u s , n a l u r a qnoquc auud i n papyro aute ccc annoe s c r i p t u m : erat c n i t n i n flnc leinpue n o l a t u m , ex quo cerle babetur ipsum l c r l i u m esse? Dignitate namque ipstim secundum esse a F i l i o , cuin ab ipso essc babeal, e l ab ipso accipiat, c l a n n u n l i e t nobis, et o m n i n o ab ilJa causa depcndeal, pietatis r a t i o i r a d i l : Capilur causa pro principio, cau$atum vero pro eo, quod principio e*t et non ul causa, el catuatum
t
t a n l u m temporie pra teriisse ab ejiia i n i l i o : et l i b r i adbuc e x s l a n t , nisi postquam eos p u b l i c a v e r i n t , e medio sublati f u e r u n t ab i l l i s , q u i omnia suaro ipeoruro salutetn roacbiuantur : hc conlra anibo au-
limiiatonamia. Latini
u i i nos allegavimus habebani sancti doctores
tonem
importanl prout Lalini accipiunt cum ialia JTO accipiendo esse, et
C l o r i i a l c m i n s c r i p l a m . Quidain autem a n i m i audax a u d a c i o r i s e l i a m m a n u s a membranis q u i d e m f e r r o

f
removeitt divinit, veluti imperfectionem Dependere quoque wmiiur
veritatem d e l e v i t , quanquam n i b i l ei leuieriias p r o f u i t , c u m et locus vacuus manens, et ayilabarum niedietatcs adbuc exsisleniea, et illius audaciam In accusent, e l v e r i U l e m n i b i l o m i m i s oslendant. i l l a m p a r l e m o p e r u i t , q u x d i c i t u r ab eo
non ut notat esseniialem distinetionem prout
accipiunt, cum aiunt nullam in Deo dependenliam ponendam proptcr divirue estentice unitalem summum. Hoc i g i i u r omisimus i n dogmalico noslro sermone ponere. Ita vero ego ceric lenco S. Ba&ilii banc cl alios esse a i i c l o r i l a t e n i , q u e m a d m o d u m
papyreo v c r o v o l u o i i i i e atrameitlo perfuso tolara tanquam
cjus a causa dependere. A t p o s t a l i q u o t annos, c u m bie l i b e r i n manus incidissel i l l i u s sapicntiasimi v i r i contia E u n o t m u m libroa, quibus autem rationibus D e m e l r i i C y d o n i i , a u c t o r i l a s praedic a r c i n l e g r a l a tu quoque audias. Cum i n bac syuodo noslra s r x esU IUe e n i m eam p r o p r i a manu i n inargine i l l i u s inter nos v o l u m i n a hujus o p e r i s c o n t r a E u n o m i u m faaberemut qaorum qoatuor tria quidem i n mcmbranis a n t i q u i s s i m a , MkyJeneii&is archiepiscopi vera i n Papyro, a monasterio quinque babeal l i b r i asc-ripsU, et audaciam c o r r u p i o r i s digne r p p r e b o n d i t : i n l a n t a m hisatiiaiti, lenebras c l ignor a n l i a m uosiros b o m i u f s populit e o r u m c o u t e n l i o . Deinde dicerc audent, quod L a i i u i , nosirorumque Veccue, e( a l i i , q u i L a t i n o s secuti f u e r u n l , l i b r o a c o r r u p e r i n t , prae&erliin auctoritas b * c l a n i u n i ornalum, lanUm lanu g r a l i a m et eloquent am A t i i c a m Graca non pneseferat, u l n o o n o d o L a t i n o s a l i q u i d s i n i i l e i u u i gralia i n lingaa peregrina et posee componere : scd neque Graecos q u i d c m p r . i -
erant. Q u a r i u m L a t i n o r u m , duo rcverendissimi p a t r i u r c b a e , quod
q u o m m u n u m sercnissimi erat i m p e r a t o r i s , a l i u d l a n i b o p u l o r u n a c o m m o d o accipiens aecum p o r i a v e r a l . Quoruro, i n q u a m , sex Toluminum ga?i. Videhcel q u i ab ipso, boc eet, F i l i o ita habebant banc a u c i o r i l a t e i n , u t i ego nunc alleesse S p i r i i a s , e l ab eo lanquam a causa dependeal.
Uuura vero d u n l a x a t , quod v i d t l i c e t apud p a l r i a r - Q l e r i p s u m B a a i l i u m . L a t t n t s c t e o i m l i n g u a p m j r i a generaque d i c e u d i a n o s i r i s d i t e r s a i n i p c d i n i c n i o cbaro e r a l , hac a u c i o r i u i e carebal, i n quibusdam p a r t i b u s ejus d i m i n u i u m , i n qtiibusdam superabundans, p r o u l c o r r u p l o r i s , quicunque i l l e f u e r i t niens et m a i u i s v o l u i t , dernum post celebratum acruni c o n c i l i u m , el a o s t r u m ad u r b e m C o n s i a n t i n o p o l i t a m m r e d i t u m , cuai proposuisserousorones i l l o r u m tacrorum locorom bibliotbecas t u m bujus libri sancii B a s i i i i , l u m a l i o r u m gratia i u q u i r e r e , q u . t cunque nova v o l u m i n a r e p e r i posc banc c o u l e n t i o i*ein s c r i p t a o m n i a . . . prsedicia auctorilate r e p e r i . Qucunqae boc vero a n i i q u i o r a e r a n l , e l antequam b e l l u m o r i r e i u r , scripla ba?c s u n t , qoam illa q u * passa verrf sana et fucrant 8unt ne a l i q u i d i u o r n a i e i n noslra l i n g u a c o n s r r i t
b a n i : queniadntodum in lingna Laiiua
eilani nostris
inipossibilo Lalini vel
esi a l i q u i d aequali gratia et o r n a t u , alque
scribere, quantumcuiique
Grjeci i n L a t i n a , v e l L a t i u i i n G r a c a l i n g u a p r o f e c e r i m . Gujus r e i t u n i ego, l u m a l i i de n o s i r i s d i g n i s u m u e lesles, q u i Laiinatn utcunque m e d i o c r i l c r i n l e l l i g i m u s l i n g u a m , n i l tamen quod o r n a t u n i L a t i n e q u e compositum s i l , scribere pusaum. Clare itaque patet q u i modos d i c e n d i , s l y l u m , e l o q i i r n t i a m , et alia i n d i c a r e s c i u n l ipsius B a s i l i i , e i ejus liii.alae linguae banc a u c t o r i i a l e m , et nullitis ahe
i n t e g r a c u m auctoritale praedicia m a n c n t , quae non pauciora r u p t i o n e m . I n quibus etiam a l i q u i d
r i u s esse. P r a t c r c a c u m Veccus paucis aule annie corr e p e r i , quod D i u e r i t , Jibri vero m u h o eo aniiqu.ores s i n l , faKaoi banc accusationem, et vanutti l e f u g m m p r o b a n i . ct p l a n g e n d u n i s i m u l , et m i r a n d u m esl. M i r a i i d u i u Uem hoc i d c m aliunde p r o b a t u r . V i r q u i d a m a p u J q u i d e i n , si quis volens a d h x r e l falso ipse i l l u d fininielL a l i n o s maximae r e p u l a i i o n i s , Hugon nomine a n t i q u u s , e l longe auie lempora nostra, p r a - t e n l i &uut namquc fere ccc a n u i c x quo f u i l , c u m d e procest
gens, e l p r x s e r l i r o v e r i t a l e i n celando, c u m
lecius n a t u r a l i t e r v e r i t a i e m babeat pro objecto : p U n g e n d u m vero, quod a l i q u i s i n l ita fidei v e r i u t e m parvifacientes, sine qua est impossibile h o m i oeio s a l v u m fieri, u t non solum ejus inveetigalioa e m c o a l c m n a n l , v c r u m e t i a m c u m clare appareal eam c e l a r e , o p p r i m e r e atque perverlera c o n e n t u r . monaHoc a u i e r o u l e q u i d e r a i una c u m aliis duos e i i a m q o o a d a n i ltbros sancii Basilii oflendi apud a i e r i u D i C b r i s u S a l v a i o r i s P a n i e p o p t i , u n u i n i n perg a m e n o a n i i q u i s s i m u m u t v i d e b a l u r , q n a n t i vero
9
sione S p i r i i u s sancli g c r i b e r e t : banc e l i a m aucio* l i t a l e m sancii Basilii ad hauc conclusionero p r o bandam i u d u c i t . floc a u i c n i non videns d i c o , v e r u m Gracce apud cujusdam Nicelae arcbicpiscopi Latiue scriplum Gousianiinopolim Tbessalonicensi
i u quodaiu l i b r o Graeco, u o n ipsius Hugouis, 8ed

9
q u i i p s i Hugoni c o u l r a d i c i l , quanquaiu ipse T b e s salonicensis idein cain L a i i n i e sapicbal. Quod e n i m S p i r i i u s sauclus ex Palre Filioque procedcrei,
iemporis
i g n o r o , non e i i i m erat annus i n s c r i p l u s :
411
credebal, coutcndcbal
EESSARIONIS S. R. E . C A R D I N A L I S
412
v c r o , ul yulgo d i c i l u r , dc ream catenam o r d i n i s nos d o i u i i . i i s entin c o n i r Eunomiuro sermonibus s u i s , d i g n i t a t e namqne ai secundum esse a F i l i o , videlicet S p i r i t a m sanclum c u m ab ipso esse babeat, c t ab ipso pictalis r a t i o t r a d i l . H u j u s e n i m a c c i p i a l , et a n n u n l i e t nobis, e l o m n i n o ab illa causa depcndea, a u c t o r i t a t i s , etsi n o n i o i a r a , p a r t e m lamen a d m i t t u n t n o s t r i , caeiera abacindentes, ac i f a e a m allegantes; digniiate eienitn secundus esse a F i l i o t r a d i t fortasse ratio p i e l a l i s , reddant; addentes foriassis u l o r a t i o n e m dubiaro per ct
i i m b r a a s i n i , neque ipsum v e r u m asserens licere S y m b o l o a d d i , r e m inagnai p i o f e c l o devotionis sapientra, ac si d i c e r c l n o n o p o r t e r e publice p r a d i c a r e . Haec autein longius b r t s , verura n o n a L a i i n i s e i H l o r u m scd e c o n l r a a c o n t e n d e n i i b u s d u m pcr m i n u l i o n e m faclam a m p l i u s possit Veccum et reriialein narravi,
volens probare fuisse q u i d e m c o r r u p t i o n e m i n l i scquacibus, carn L a t i n i s : < o r fuisse. l t a u l n u l l u s
r u p l i o h e m q u e n o n p c r a d d i t i o n e m s o l u m , sed i n t e r sirailes causare, c a m
qnae dubietas o m u i n o aliena a mcnte sancti Basilii nos p r o b a b i t u r . Haec e n i m n o n p e r impossibile aliquibui sanclus i l l c doctor i n f e r t , q u e m a d m o d u m
l i b r i m u l l o anleqoara f o e r i t Veccus v e r i t a t e m clare p r o b a r e n l . E l haec quidero a tempore i t a i n d u b i a et vera s u n t aigna ; ab ipso e t i a m genere dicendi suavissimo e t o r n a t i s s i m o stylo p a t e l n t i l l i u s a l i e f s s c . A u a m e n ab ipsa e i i a m s e n t e n t i a , e l sequentiuro ad prsecedenlia connexu i d ipsum clare p a t e b i t ; si quis a t t e n l e consideret. C u m E u n o m i u s cx eo quod que eliam S p i r i l u s sanctus t e r t i u a o r d i n e d i g n i t a t e doctoribus, terliuni natura c o l l i g e r e t , sanctae Basilius dicerclur a quibusdam cum
i g n o r a n l c r v i s u m est, scilicet u i v e r a m sancue S c r i plurae, auamque t p i u i o n e m cxponens Cftn&iderat, r i t u m e e s e ; t e r l i u m v e r o n a t u r a tanquam i m p i u m repeilens. A u d i e t e n i m quae ad ejusdem p r o b a i i o nem d i c i t : Qnemadmodum e n i m , i n q u i t , F i l i u s o r dine q u i d c m a P a i r e secundus est, quooiam ab i l l o : e l d i g n i t a i e , q u o n i a m o r i g o ; et causa essendi e i d u s , quoniam i n u t r o q u e una esi Deilas : delicet e l s i d i g n i t a l c csl, non l a m e n aliena? ipsuiu
f
r i u s q n a m Basilii debere c r e d i istam a u c t o r i t a l e m quod eequensest t e r t i u m o r d i n e clare ponens S p i -
cum ejus Pater s i i ; n a t u r a vero n u l l o modo secunita e t ordine secundus a F i l i o naiurae esse inde addiderunt,
conclusionem
hanc aegre ferens, media laroen n o n
n e g a l , q u o d scilicet S p i r i t u s sanctus t e r t i u s esset d i g n i t a l e c t o r d i n e ; n a m et si c o n t r a E u n o m i w m clamans, a t t , q u i v c r o i i sancti f u e r i n t , et i n q u i bus eorura s e r m o n i b u s hoc d o c u e r i n t , dicere n o n audet : n o n ideo hoc d i c i t , quia negant sanctum t e r t i u m quemadmodum ordine Spiritum esse, v e l d i c i a sanciie,
cousequelur. H i s e l i a m verbis a l i q u i
quaiiquaiu c o n c c d e n d u m n o n s i t : q u o n i b i l magia c o n t r a r i u m e e i i n l e n t i o n i B . B a s i l i i , q u i i n Epistola ad canonicas, Clarissime S p i r i t u s sanclus, inquil Patri
quidem et F i l i o c o n n u m e r a t u r , c u m s u p r a i p s i e t i a m et v e r i t a t i c o n t r a r i a d i c c r e t ) , scd i t l i u s C o m n c m creaturaro s i t ; o r d i n e vero t e r u u s e e t , u t l e m e r i i a i e m aegre ferens, e l conclusioncm banc r e Evangelia nos docen t , Domino dicente : EunU$ in pelleiis, quod scilicet S p i r i l u s sanctus t e r l i u s e t i a m universum mundum baptizate in nomine PatrU, et essei n a l u r a , e x c l a m a v i l d i c c n s ; q u i \ero i i sancli fiieriut, et i n quibus eorum qui boc dixerunt, sermonibus boc d o c u e r i n l , dicere n o n a u d e t ; n o n q u i a n o n f u e r i n t sed q u i a si c o r u m a u c t o r i * manifeste apparoisconcluabsurdaiu sequi tiiem expresse allegasset, banc Filii, et Spirilus tancti: q u i autero e u m p r a p o n i t dicil, bic contradicit post negal. FiJio, aut s u p e r i o r e m P a l r e
n o s t r i reclc p u t a n i (sic e n i m s i b i
Dei i r a d i u o n i , alienus vero a s a n a fide e u , q u a m accepit, l a u d a l i o u i s forraam n o n s e r v a n s ; et personarum orditiem sub exsisteniiam totamque e i ejus, non sit qui suam ct ftdera pauca : Quare s i quis bunc o r d i n c m p e r v e r i i t , ipsam Si i g i t u r baec \crba aint, dubiis, e l h a i s i i a n L i s e i d u b i t a n l i s circa eenlentiani quanquaua sit j u d i -
s e l n o n potuisse
aioncm ex d i c l i s c o r u m . Scimus uno etiam vocabulo, v e l d i c t i o n e dita T C I scripioris inutatur;
e t e n i m q u o d ex a b l a U , superadsenieniia fideliter
p r o p o s i l a , l o l a i n l c n t i o atque c l c converso CUNI
c u m fortassis,
concedcndura
proferat, tuum
a l l e g a i u r , clarc mens ejus p r o b a l u r , i t a u t n o n l i -
c i u m , et a l i o p i m , q u i r e c l i j u d i c e s s u u t , et a l i q u a -
eeai m a l i g n a n t i b u s c o n c l u s i o n e m infern, quae p r x - I ) lenus i n t e l l i g a n t vitn r a t i o n u m , e l dogmaium cedeniibus n o n c o n v c n i a t . Quare si Etmoniius v c r : i a l e m . Deinde n o n pudet cos tanla c o n t r a etiara allegasset a u c t o r i t a t e m s a n c t o r u m , H - r i c t a l i s sanctum d o c l o r e m accusarc, i m o v e r o cuisset e i concludere quod concluserat; n a m e i si t e r i i u m e s s e S p i r i i u m sancium dociores conccdunt, tcrtiuro tarocn e u m esse n a t u r a negant expresse, deteslans i n f e r t ; f u i t n e quare m a l i g n i l a l e m ejus i g n o r a i u i i e , si modo q u i d c m t e r t i u m u t n o n l i c e r e i absque c r i m h i e iinpieiavis, e l l o t i u s fldei p e r v e r bujuscemodi. autusionem b u n c o r d i n e m n t u i a r e , modo forla^sis e u m essc sccundum a F i l i o d i c a t , et alia Ego vcro lesle Dco vicein e o r u m q u i liaec
unquaiu i t a l e m e r a r i u s a l i q u i s , q u i d i v i n a dogmaia p c r v e r t e r e t , alque i n n o v a r e l : e l patet q u o d n o v i latem h i c nominat t e r i i u m sancium, enim seipsum csse n a t u r a S p i r i t u m n o n autera o r d i n e c t d i g n i t a t e . Nempe appellaseet n o v a r a m r e r u m a u c t o ipsi c o i u r a r i a d i c c r e t . Ipse e n i m e>t
n i a i u doleo et p r o cis mc pudct. Si vero ipsi non sentiunt, m i r u m est profeclo. Quod autem omneui eorum i m p u d e n t i a m e n e r v a t , boc e s t , quod i n bis contra E u n o m i u m r a t i o n i b u s suts post m u l i a c o n cludens bic doclur i n f e r t : l t a et S p i r i t u s sanctus d i gnitaie quidem et o r d i n e secuudus posl F i l i u m e s l ; accepinius e n i m euin l e r i i u m a Palre et F i l i o u u m e -
r e m , et sibi
q n i p r x c t p u e nobis credcre t r a d i d i t S p i r i l u m s a n Ctom t e r t i u m esse o r d i n c et d i g n i l a t c , e l baitc a u -
413
DE
PROCESSIONE S P i R I T U S S A N C T I .
4U
r a l u m i p s o D o m i n o i t i t r a d i l i o n e bapiismalis sa- c l ordiue : i g i t u r S p i r i t u s ex F i l i o c s l . Qnod autetn S p i r i t u s n a l u r a est ordino secundus a F i l i o . patct, tatans hunc o r d i n e m docentc c u i n d i x e r i t : Eunte$ n i b i l e n i m esl i n sancia T r i n i i a l e praeter n a l u r a m , baptizate, eic. A n i m a d v e r i e i g i l u r quod quibus a r g u m e n i i s i n E p i s t o l a ad canonicas d i t i o n e , eisdcm eliam bic eumdem ordincm i n ordinem deneque per accidens ; ct cave ne te scandalizel barc d i c t i o , n a t u r a , cum S p i r i l u m natura secundum a F i l i o audias. iSon enira sccundura n a t u r a m s c c u n d u m i l l u m d i c i m u s , u l a k e r i u s n a t u r a Ulum esse ostcudamus, p r o u t E u n o m i u s f a c i e b a t ; sed naturae d i c i m u s excludenlcs accidens, lestatur ; qualeoi quoque sancium et q u o d praeter n a l u r a m cst. Hoc autem sanctus quoque Atbanasius ordinera et nalurara babel F i ad F i l i u m habere docens. Duo H u s a d P a l r e m , lalem o r d i n e m et naturam S p i r i t u m c n i m haec per haoc auctoritatem p r o b a n l u r , e l quod l e r t i u s a Palre S p i r i l u s sanctus est o r d i n e , e i secundus a F i l i o , quodquc n a l u r a esi hic o r d o . Scd quidem ex a u c t o r i t a t i b u s sancti Basilii riua probata s u n t , q u x loogo sermone dala l i i a 9 , iino vero i o l u m bxc hxc luce c!aopera T r i u i l a t e probat s a l u t a r i s , ecilicet baplismalis t r a m o n i r a i ; a t i i i Epistola ad caiionicas ianta c u m c e r l i l u d i n e bunc asserit o r d i n e n i , u t eum q u i a l i ter diceret, i m p i u m assereret. Quo i g i i u r modo b i c , u b i eisdem argumentis u l i l u r , c u m bacsitalione et dubitatione l o q u e r e l u r ? verum hsec p r a v o r u m b o m i n u m , e l i m p i o r u a i , non i l l i t i s eanclissimi v i r i s u u l . N u I I i iiaque Basilii d u b i t a n d u m esi sancli Patris nostri d i g n i t a l e secundum Quod c u m a Filio banc esse a u c l o r i l a t e m , S p i r i t u m , scilicet ab eo, et ab eo l a n ita s i t , quis
sanclum, ordine e i
esse, ipsumque esse babere q u a m a causa dependere. sufliciens est omnem nos U n l u i Q et bunianae ctor
a m p l t u * a l i q u i d alius quaerit ? Nonne solus Basilius docere verilaleni? Nonne paniciet divinae sapientiac
e x p o s u i ; c u m non parva nos i n d e sequalur u l i sola verba possint. S i docendum q u i d e m solus Basilins sufliciens est ad
p a v i i , u i e l i a m solus sufficiens sit ( o t i causae d o ac magisier ? E t quanquam haec v e r i u s , quod doctoris verbis m a n i S p i r i i u s sanr.tus videlicet e l i a m ex F i l i o p r o c e d i t , ex i i s e l i a m nudis bujus feste dao appareat: ad eam non lamen ab re esse j u d i c a v i
nos fidei v e r i t a l e m . Jam vero ad promissa me I r a n s feram, e i omnero t i b i processum sacri c o n c i l i i b r c v i ter n a r r a b o ; deinde aliquas demonsirationes bujus veriiatis i n m c d i u n i a l l e r a m , et sic bncra f a c i a m . Narratio eorum quw iti concilio (acta fuerunl. llJa i g i l u r , de quibus FerrariaR, u b i ut n o l u n i v o bis est, p r i m o a p p u l i n i u s , aule incboalionem c o n c i d i privatim d i s p u t a v i m u s , lanquam non neccssaria o m i l l a t n , cura e l i a m nobis illa terendi (emporis g r a lia p o i i u s , ct illos exspectandi, q u i v c n t u r i erant ad c o n c i l i u m , proposila f u e r i i U , quam quod necessaria essciil. Tempore vero advenicute visurn csi nostris i n duas p a r l c s proposilam q u x s l i o n c m u i v i dere : u n a m . quod noc ipsam e l i a m vcritatem l i c c r e i addere Syrabolo P a l r u m : a l l e r a m , quod nec sit ve um S p i r i t u m sanctum ex P a l r e F i l l o q u c quonam procedere. E t cum boc placuissel, demura qua?rebalur i n c i p i e n d u m csset, et c o m m u o i a l i o r u m scnteniia v i s u m f u i t inde incipere : quod n t h i l sit addendum Synibolo, quanquam ipse manifeslc c o n tradicebam. altero Aiebam eniro aut p r o b a b i l i u s conlra : c l nos siquidem in primo hoc esse, aut e niiuus certa-
i p s i u s e j u s vcrbis prcrsuppositis syllogismum q u e m v e r i i a t e m probandaiu i n f c r r c . D i c i t i g i l u r F i l i u m secundum a Palre o r d i n e e l d i g n i i a l e ; boc autem nostri etiara concedunt, sed a n i m adverte quonam modo sccundus a Patrc sit F i l i u s ordine et dignitate : idem e n i m i n f e r t , propterua quod a b eo est> et quia p r i n c i p i u m et causa e j u j esl P a t e r . Quare quod i n d i v i n i s personis secundura o r d i n e e t d i g n i l a i e abaliquo est, ideo secundum ab Hlo esl,quia est ab i l l o . Hiec vero i n n a l u r a l i b u s eliam r e b u s manifeslum esl. Omne e n i m quod ab aliquo n a l u r a secimduni esl, e l i a m ab eo quis d i c a t calorem p r o d u c i non l a m e n calorero p r o d u c i c s t : si a sole p r i u s r a d i u m , a r a d i o , quanquam in
s i l n a t u r a secundus post r a d i u m , respondetur,
c r e a l u r i s q u i d e m , quod nalura sccunduni alterius ab eo esse, vel tanquam a eausa effeeliva, vel l a n quam a causa, sine qua n o n , u i i n cxemplo p r o ducto ; i n Deo cum a Patre non p r i u s leinpore Spirilus, procedat F i l i u s , quam si S p i r i l u s csl
probabile essct, n o n decerea d e b i l i o r i b u s i n c i p e r c , ila u l viclos et profligalos m i n e deierritos : deindc secundum e u b i r e , ne f o r lassis istbaBC profligatio e l i a m ut secandam parlein perdcrenius causa fieret. Quod si probabdiorem eam poslerioi l l a m partem p u l a r e m u s , oporlere
n a i u r a secnndus F i l i o , oporlet quod ab eo sit t a n quain acausa effectiva : sumimus aulem h i c , et i n (olo b o c o p e r c causani p r o producente more d o c l o r u m Graecorum. A t S p i r i l u m quoque sanctum ordine e l d i g n i t a l e secundum a F i l i o idem a i i ; quod aulem non qnasi d u b i i a n s , u t q u i d e m somniant, i m o vero eerto lenens i n epislola ad cationicas clare i n d i v i n l s personis alio secundum est, ab eo vidcest: t u r . Ex iis i g i l u r lale sit a r g u m c n t u m . O m n e , quod S p i r i t u s v e r o sanctus secundus a F i l i o cst : i g i t u r a F i l i o est. Quod si volueris magis generaliter a r g u u i e n t a r i , i n bunc modum l i b i d i c e n d u m e s t : Orone, quod ab natura secundum aliquo cst, ab eo est. S p i r i i u s vero natura secundus esl a F i l i o , digiiitate
r e m servare. Si e n i m i n priina q u x s l i o n e vinccre* mus, e l i a m sccundam f o r l i o r i animo aggrcderemur; quod si p r i m a m perderemus, Spiritum i l l a m v i d e l i c c t , quae ipsam sanctura etiam a F i l i o procederc p o n i t ,
l u n c sallcm i n sccunda v i n c c r e n i u s ; neque in nec
veritalem licere addere oslendentes. PraeLerea c u m n a t u r a etiam quod fieri per pauciora polest, Deus, nec natura f a c i l ; i l l u d proponenduui non flt per p l u r a : frustra e n i m eseel, frustra vero dicebaiD e i de illo p r i m u m d i s p u l a n d u m , poet q u o d
415 a l i e r i non reiinquiiur
B E S S A R I O N I S S. locus. Si igitur
R. E . C A R D W A L I S Nicaemim i n p l u r i m i s mutasse partim
416 concilium Symbolum auferendo,
ipsum mns serundum oecumenicum
dogma falsum esse probareinus, i l l u d addere n o n licere manifesium essel, nec probanduro esset, non licere illud addere. Uuare uno c e r l a m i n e totum perficienius, aiebam,si incipiemus adogmate, Hiam iJlud falsnm essc probare p o t e r i m u s . Quod autem nec ipsam v e r i t a t e m l i c e r e l addere p r o b a l o , restabit adhuc ipsum dogma v e r u m n e an falsum sit probart. Ilaec autein c u m dicens persuadere nostris non poiuissem, scilicet de i l l o p r i m o vellent o m n i n o disputare ; proplerea quod p r o b a b i l i o r e m p a r t e m , volens putabant banc eos d e h o r l a r i : d i x i
p a r t i m addendo, non licebal dicere ante secundum c o n c i l i u m banc i n h i b i t i o n e r n factam fuisse ; ipsos etenim sanclos Patres secundi c o n c i l i i analbemaiis reos fecissemus , q u i p a r l i m Nicaeno addiderunl, parliin His i g i t u r ita quse Ephesinus diminueruni Symbolo. quae ex i i s
declaratis, considera
p r o p o s i t u r u s e r a t , iiiconvenienlia sequebaniur. C u m e i t i m sanctus Apostolus, bealus synodum fuerint, q u o q u e Dionysius m u l i o a m e n o n solum secundam, sed e i i a m p r i m a r n si eae auctorilates ipsam et'<am concilii Y e r i t a t e m i n h i b e n t , ne q u i s eam vel doceat, v e l a d dat S y m b o l o sub anaibemaie, e l secundi Patres essent, q u i l o t a d d i t i o n i b u s et m i n u t i o n i b u s concilii Patres, q u i quo ante eos Ecclesiae u l e b a lur S y m b o l u m plerisque i n p a r t i b u s ejus m u t a * Si auten) baec opinio nec cogitanda i m p i a s i t , patet, quod qoidem illa i n b i b u i t , e l eyangelirunt.
i n c o n t r a r i u m q u a t u o r rationes d u n l a x a t prseseule sapientissimo imperatore n o s l r o , quas L a t i n i e i i a m po3la Lalinos \eritatem hoc a d d u x e r u n t , quasque i n l e r inductas non audies; quibus ralioues per probabatn
e i ^ Nicanii c o n c i l i i S y m b o l u m a l t e r a r u n t , e t i p s i N i c s r i f
b u j u s r e i f a l s i t a i e m , e l quod
r i d i c u l u m sit putare et si n u l l u s
liccre a d d e r e : quas ego
praesentium solvere p o t u e r i t , quod lamen Yolebant, s t a t u e r u n t , et sequebar, dicere q u i d e m deinde v e r o m a j o r e m subire. licet imperator, qtue e x p e d i r e n l n a t i o n i , et b o n o r i ejus, putans me debere Deo et ipsi partem sequi Sequebatur eliam hoc nalioni, et una c u m eis certamen screnissimus
tanquam
A p o s l o i u s , et Dionysius docere, aapere,
z a r e , e l cogilare qua? falsa Cdeique catholicae c o n t r a r i a s u n t ; quod si falsa i n b i b e t , nos autem e o r u m auctoritates lanquani aequivalentes decretis c o n c i l i o r u m producebamus, patet, quod etiara decreta P a t r u m falsa i n b i b e n t ne S y i o b o l o a d d a n i u r , n o n a u l e m quas vera s u n t . Iiaque i n ipso p r i m o congressu et prirao d i e c o n v i c t i et profligati fuissemua.Cuin a u tero baec ego sensissem, r a t i o n i b u s praediclis e i i i a q u e l i c e i i l l i u s b o m i n i s , et ingeuii ejos s u b i i l i u t e m j u d i c a r e , e(_quaJe ei j u d i c i u m i n s u b l i m i o r i b u s s i t , si ba?c res eum l a r o manifesta Iatebat. Haec a u tem dico non ejus reprehendendi c a u s a , longe e n i m ab boc absum,sed u t auditores admoneam u t sibi ab ejus sermonibus caveant. Discutientes i g i t u r banc circa prooemia esseenim a l i q u x s i i o n e m , et de ea publice c u m L a t i n i s d i s p u taules, d u m i n p r i n c i p i t s et q u i d d i g n u m quod ad n i u s , noe r i d e b a m u r s u p e r a r e : n o n d u m c t u m a L a t i n i s f u i t . Quando (etei produciae
e i non piacerel
c o n s i l i u m , v e r i l u s lamen ne c u m L a l i n i s disputare, p r o -
q u i s i g n o r a n t i u m eura putaret v i m aliquam eis i n f e r r e . Incepimus i g i t u r bare vclentes n i b i l , nec ipsam veritatein licere S y m b o l o P a t r u m a d d e r e ; l o t a r e r o vis nostra i n decretie sanctorum e l oecumenicorum haec aliam fldem b a l , i n quibus circa finem a i u n t , non licere p r e l e r c o n s c r i b e r e , aut sapcre, aut d o Quando ridiculosum c e r e , et caelera bujuscemodi.
c o n c i l i o r u m consisie* ^ persaa&i, u t illas aucioritates non proponeret. E x i i s
q u i d , c l magni v i t u p e r i i d i g n u m passa fuissct tola naiin), e i n o s o m n e s per p r o d e i i t i a i n b o n i E p b e s i n i , nisi ego senliena iiupedivissem. Uiia e u i m c u m decretis P a t r u m i l l u d quoque Aposloli ad Galatas a l legare volebat, d i c e u l i s : Si quis vobi$ aliud quam nibus tradidi vobis evangelizatus fuerit, prceter analkenta
*it. I i e m s a n c l i Dionysii Areopagitaede d i v i n i s n o i n i aaciorilalem d i c e n l i a , O m n i n o ilaque n i b i l vel cogilare praeier illa non licere Hoc est a u d e n d u m , vel d l c c r e ,
proposilam rem faceret, d i absque a r r o g a n nostra
lia d i c t u m ) poiiores ad hanc r e m ex parte
quae d i v i n i l u a . e eacris oraculis nobis tradila s u u l . Volebat itaque per ista e i i a m probare nec ipsam e t i a m v e r i t a t c m a d d t r e Syinbolo. i n ipso ingressu c o n v i n c t i binc seniiee. T o l a
rationes a me et i n v e n t a , et diclae f n e R. ei
r u n t , testes sunt q u i adfuerunt. Gum auiem succesD c e r i l i n sermone o p t i m u s ille v i r Julianug S. E . c a r d i n a l i s sancli Angeli dignissiinus, m u l l a
a u i e m quanlam nobis derisionciu fecissel, e l q u o d et proQigati fuissetnus, credebamus asseverarenius r a i i o n o s i r a , qua cum
q u i d e n i polissiraa i n m e d i u m a d d u x i t , quibua p r o positam q u x s t i o n e m i i a clare et sulficienier p r o b a v i t , demonslrando fidci licere v e r i t a i e m semper a d d e r e Symbolo , praesertim c u m necessius cogat, e t
hanc rein posse p r o b a r i , i n dictts t e r l i i cecuraenici c o n c i l i i Epbesini consislebat; illam nem primam in flue de quacunque sut d e c r e l i banc i u b i b i t i o inbibitionem illud coniendere v o l u n t , babere propler inhibt-
a u c t o r i l a s s u m i n i pontiflcis acccdat, u t u i b t l nos, q u a n q u a m d i u niuhumque cogitavcrimus, c o n i r a diccre potuerimus. Q u s c u m m u l l a f u e r i n i , illa

9
videlicet a d d t l i o n e edidissc.
N a m elsi non s i t v e r u m lalem c o n c i l i u m f e c i s t t , q u i tamen
t a i n c n , quiememoria leneo, bic e x p o n a m
u l etiam audi;
possunl a l i q u i d a d j u i n c n l i b i n c
bujiis r e i v e r i l a t e i n i n t e l l i g a s . Sed ante baec s u t s m a m n o s l r a l u m r a l i o n u r a , e i potiasimaro in fine decretorum c u j u s l i b e t sacri c o o c i l i i a l e r t i o iachoaudo de (ccumenici syuodus*
aequivocaiionem et a m b i g u i i a t e m v e r b o r u m . Causa vero c u r l e r t i u m c o n c i l i u i n p r i m u m hano tioneiu fecisse d i c i m u s , est p r i r a o , q u o d A c l a p r i o i i c o u c i l i i itusquam r e p e r i u u l u r ; secundo CQIII s c i r c -
verbo ad v e r b u m
sic h a b e t u r : I I i s leciis d c i e r m i n a i s a i u u
4i7 n u l l i licere aliam fiiern
DE PROCESSIONE S P I R I T U S S A N C T i . p r o l e r r e , a u i compoitere, oinnia Syntbolo Nicami c o n c i l i i , eademque
4 8 fidci
a u t sapere, a u l docere a l i l c r . Q u i vero bocaudeant facere, c l e r i c i p r i v e n l u r , l a i c i a n a l b e t n a i i z c n l u r . H u j u s sentenlia? et quam borum fere v e r b o r m n GIIIUCS ncc aliae i n h i b i i i o n c s s u n t . I l i s nos a u c l o r i t a l i b u s l a n i r r c f r a g a b i l i b u s n i l e b a m u r , dicenles ipsam v e r i l a i e m licere addere, cuin ex dictis san c i o r u m i n b i b i l u m s i t , nec posilionem i n t e r liceat. Contra nosiram niullas raliones ex parte L a l i n o -
i a u l r o q u c c o u t i n c t u r , nisi manifcsle apparct v c r bis nan esse i d e m . I l i s c n i m inaxime d i f f e r t p l t i res a d d i i i o n e s , plures e i i a m d i i n i n u l i o n e s babcns. E s l i g i t u r i d c m s o n l e n l i i s , qua de causa e l tarunl terlii concilii Palres: priini e l socundi c o n c i l i i Symbolum tanquam u i i u m p u quare onuie etiain contincus, S y i n b o l u m quibuscunque c o m p o s i t u m verbis caradem s c n l e n i i a m , quain ct Nicacnum idem esl i l i i : n i b i l q u e c o n l r a boc l a c i l , cum d i c i l u r jion audere tradere a l i u d S y m b o l u m ; a l i u d enim intelligendum est, quod conlrariam veritalis sententiam c o a i i u e l . S i q u i d e m secundi conc i l i i S y m b o l u m t a n t u m a Nicacno differens quoad
9
r u m i n l r o d u c i a s bacc quoqtic f u e r u n l . Ratione* Latinorum, licet veritatem quibu* probatur quod addere Symbolo.
Q u o d l i b e l c o n c i l i u m non solum p r o f e r r e a l i a m fidem boc i n b i b c t , sed e l componere. Si i g i i u r per
v e r b a , idem lameu c u u i p r i m o non a l i u d j u d i c a q u o d d i c i t , a l i a m i i d e m , i n t e l l i g i t aliis v e r - l u m esi a P a l r i b u s . b i , eidem l a m c n senlenliae coinposiLam fidem Rero unuinquodque c o n c i l i u m post l e c l i o n e m seu S y m b o l u m , accidct q u o J omnes q u i d e m Syro t o i i u s sui d e c r c t i non S y m b o l i s o l i u s , aed t o t i u s b o l u m divcrsis q u i i t e m v e r b i s , scntentia tatucn eadeiu, composuerunt, r e s sancti q u i fidim quod quia omnes d o c l o calbolicam p r o i i t c n l u r , feIgilur d e c r c t i , a i l , His l e r t i s d e l e r m i n a v i l sacra eynodu. n u l i i l i c e r e a l i a m lidem. p r o f e r r e ; patet a u l e m , quod c u m d i c a t , bis l e c l i s , lotura decretum i u l e U l i g i t . I g i l u r et quod s e q u i l u r , aliam fidem l i cere p r o f e r r e ad t o t u m d e c r e i u m i p s u m quoquo r c f e r l u r , vidtilicet n o n licere p r o f e r r e a l i a m fidem praeler eam Symbolo quae i n loto d c c r e t o , n o n quoad verba solum i u quarlum continetur. A t
c e r u n l , sub anatbemaie e r u n t . A t lioc n o n soJuui f a l s u m * sed e t i a m blaspbemia est dicere. n o n p r o b i b e t u r aliis verbis consonis v e r i t a l i e a m dem exponere i i d e m , sed c o n i r a r i a m e l d i v e r s a m c o m p o n e r e , boc p r o b i b i l u m est. Uem q u a r l u r o \el docere c o n c i l i u m ipsum e l i a m s a p c r e , e l docere a l i t e r , a n a i b e m a l i s u b j i c i l . Si i g i t u r s a p e r e , Tocabulis q u i d e m d i v e r s i s , consonis l a m e n v e r i U i i p r o b i b e t , sub anatbemate sunt o m u e s , q u i fideni xerbis o n b o d o x a m , qnibus docuerunt. poluil unusquisque U n u s q u i s q u e e n i m sancioruni camdem Odem p r a d i c a v i t . A l Q
concilittro aliud qaam t e r t i u m , q u i u t n m a l i u d q u a m quartitm , et ita canera cotiscrip&erunl. De loia i g U t u r fide et senlentiis, n o n verbis b i c r a l i o esU l t c m septimum c o n c i l i u m n o n o m n i n o f a c i l a l i quam S y m b o l i vel p r i m i v e l eecundi m e n t i o n e m , sed s i m p l i c i l e r decreto ojus e d i i o i n fine a d d i i : Hi n i b i l est addenduro , xiihil ab eis a u f e r e n d u m , quod si quis vel a d d a t , veJ auferat q u i d q u i d ab quod non enim p r o bac fide, anaibcma s i t . Manifestura i g i m r tsi, de (ide c o n l r a r i a et falsa i n b i b e t ; possU. Praetcrea qua: corde credimus i n J u s i i l i a m , eadem ore quoque c o n l i t e r i ad salulem d e b e m u s , nobis fides esset. Confitenda sapere, a l i l e r imperfecla
diver&is vocabulis
c u m k o u inconvenicns s i l d i c e r e , n o n d i v e r s i t a tem v o c a b u l o r a m , scd s e n t e n t i a r u m c o i u r a r i e l a teiu p r o b i b e l : p r x s e r l i m c u m i p s u m sapere ad s e i i i e n i i a s , non ad v o c a b u l a r e f e r a l u r . Prapterea s e x l u m c o n c i l i u n i eadem i p s a , quae c t q u a r t u m , d i c i l , c t insuper i n b i b e t ne quam ?ocem inanem a t i l vanara a l k u j u s d i c t i o n i s i n v c n t i o u e n i quis i n t r o d u c a l ad p c r v e r t e n d u m qua a se d e l e r m i n a l a s u n t . Ex quibus nianiieste apparet \\U vocabula i n h i b i t a esse, qu.e ad p c r v e r l e n d u m dogmata P a l r u m i n l r o d u c u n t u r , n o n quae ad c o r roborandum. Ampliiis terlium nec l i c e r e a l i a m fidein p r o f e r r e derent concilium s l a t u i l , praeter eam q u x
b i b e i , ne Ecclcsia decreia , cum res e x i g i t , edero
c n i m cst coram h o m i n i b u s f l d e s , s i desideramua promissa pra?mia. A t v e r u m nccesse esl i g i t u r et conGieri idem necesê est. A m p l i u s i n aclis q u a r t i c o u c i l i i i n p r i m a seaaione, de bac cogiiet dem lici priiuo quidem legil Euiycbes Nicaenum Epbosina qqae i b i S y m b o l u m , deinde i d e m baereticus i n f e i t , quod iide Nica-na v i d e l i c e l d e c r e v i t a u l d o c e a l , r e u m esse p o e n i s , synodus c u m q u i pnxHer banc quidquara a d d a l , c o n t i n e n l u r . A t E u s e b i u s , episcopns D o r y bujus haireconslitucrat, cum bacc a u d i s s e t , e x c l a m a t U
i n Nicaeno concilio e d i i a f u i t , e l eos q u i hoc a u f
anatbemati s u b j c c i l . De Symbolo vero per
secundum c o n c i l i u m e d i t o , quo tota Ecclcaia u i i l u r , nullaro facit m e n t i o n e m . Si i g i t u r idco f e c c r a n l de co m e n t i o n e m , quia a l i i i d et d i v e r -
sum a fide Nica^ni c o n c i l i i i l l u d p u l a r u n t ; peccamus n o s , * e t q u i d e m m o r t a l i l e r , q u i omisso l o t a l i t e r Symbolo Nica?no

f
l e n s i g , q u i se zelo fidei accusatorem
p r a i l e r quod nullam a l i a m i l l u d docenies , c l bac pcr
fidom p r o f e r r e s t a l u e r u n t P a l r e s , secundi c o n c i l i i uliinur Syinbolo, illud legenles, raiione sub analbcmaie

PATROL. GR.
d i c e n s , Non est tale d e c r e t u m , non esl canon q u i boc j u b e a t , m e n t l t u s est. Palres.vero c o n c i l i i sexc c n t i et i n g i m a condemnarunl, n u m e r o bis a u d i i i s , Eknyclicu nolentem sapere a^que crederij Syuibolo non c o u i U
i l i u d e l p r i v a l i r o et publice proferentes ,
sumus. Quod si ideo s i CLXI
k n l i o i l l u d pratierierunt q u o n i a m - i d e m cst
aliqua a l i a , q u x i n Nica?uo
fj9 ncanlur explicite. Alia addiliones
B E S S A I U O N I S S . 11. E. C A R O I N A L I S , ut iilas Cbristiano conaorlio quidquam omnino
420
lanquam alicnos p c l l a l u r et addere neqnc auferre vel possumus marrivel c o g i l a m u s ,
vero dico n u m e r o , non t>es a praedictis eaiictis P a t r i b u s jain e d l i o s , et a p r o / i c i a i u r . Nos e u i m nec
u t c o n t r a d i c t o r i a vel c o n l r a r i a , quo trariae t opposilae verHati s u n t
p u t a v e r i n l inbibendas esse, quae c o n t
n o n iMas q u duabus Euiycbes
s u n l conseBlaneae. Qaed e n i m C h r i s l u s i n serit post carnis assumptioncm , qtiod negabat, quanquam
canones praidiclos scquentcs. H i c canon
et ex duabus n a l u r i s absque confusione p e r m a n a l i u d essei a Nicajno S y m IgiturmaniAnimadverie
fesle dcclarat i e r l i i c o n c i l i i d c c r e t u m , et a l i o r u m , quae i n b i b e n l , ne quis aliam prajferat ( i d e m , cum d i c a t , quod hi quis c o n i r a i r e P a l r u n i dogmatibus c o n e t u r , anatbema sit secundum canones j a m ab eis edUos, bos videlicet, q u i i n b i b e n l aliam fidem Ilaec iginur d e r r e l a c o n l r a r i a m fidera p r o b i b e n l - et quod i o f c n i n t , nos c n i m nec a d d i m u s , nec a u f e r i m u ^ a l i q u i d , i n flde videlicet i n t e l l i g u n l , i n s e r u i i i n suo d c c r e t o , r u m i n f e r t , Nec a d d c r e , non i u Symbolo ; S y m b o l u m e n i m bicc synodus non sed (Idem e x p o n e n s , et nec auferre quidquam se-
b o l o , a l i u d vero non scnientia , sed-verbis, tamcn rogcbant E u i y c b e n , u t boc crederet. rium inhibuisse sanctos dociores. feslc apparei non s i m p l i c i l e r aliud , sed c o n t r a namqns qnod profcrre, lium , ipsamet verba l e r t i i c o n c i l i i , qua? produceboc
i>os p r o l e r i m u s , n u l l i videlicet Hcere a l i a m fidem hxc eadem Etiiyehes p r o se b a t . EpiRCopus voro D o r y l e n s i s , e i l o t u m
conci- g dogmala s a n c l o n i m P a i r t i m , et o m n i u i n c o n c i l i o cogilainus : e l r a l i o , quia canones praediclos
on est tatis c a n o n , e x c l a m a r u n l , q u i
jnWcat, et iUani condemnarunt taivquatn non recle i u i e l l i g c n t c m bunc canoiiem. Exponebal e n i m e t i m quetnadinoduin e l n o s t r i oinne a l i u d s i m p l i c i t e r , e l i a m si esset differcntia verbalis , putaiis i n h i b i t u m esse. Uuaro exposilioiietB gynodus n c r i : aliara tamen fidem p u t a n s , q u # verilall, non quce verbis difforens, concors e l coo&eulaiiea s i l . llera i n l i b r o canonum concilioraro , quos i t o eter Zonaras hac exponit, in eo, i n q u a r o , l i b r o eat i n b i b i t k ) i e r t i i c e n c i l i i , bis videlicet l e c t U refellit, comiconlrarta sentenliie n o n negans b c verba i n canone Epbesino
q u i m u r ; ita u i clare p a l c a l , c u m dicat Patres nec addere nec auferre I r c e r e , non verbales a d d i l i o nes et aldaiioncs, canonem solum sed c o n t r a r i a r u m sentcnttararo igitur unum et falsi aensus i n l i i b e r e . Per bunc
f
q u e m non r a l i o noslra i n d u c i l ,
-non aliquis p r i v a l u s h o m o c o m m e n l a i u r s i m p l i c i t e r , sed quein una synodus, t o l P a l r n m conventue composuil, quo e i i a m et a l i o r u m s i m i l i u m apertissime Pa trura m e n i e m e x p o n u n t , ei maoi-
festissime s o l v i l o r quaesiio non contendere v o l e n Ubus. Voluissem l i c e r e t longius e v a g a r i ; v i d i s s c s profeclo m u l l a s simUes rationes, banc qua?stionem veritalem dicta decidant, et q u d e i n poclare qiuc tissimas. Gum vero et quae d i c i a s u n l ita diligat , et absque conlentionc sint,
d e t e r m i a a v i t s a n c u aynodus, et e n i n t e r cjusdem c o n c i l i i canenee s c p i i t u y s n u m e r o ; m\o buuc eat alius ejuadem c o n c i l i i oauei) t i w n e r o s e x i u s , q u i coromunione p r i v a t cos qu,i audereat a l i q u i d e o r u r a p e r n i u i a t e , quae a synodo acta s u u t . I n *ept i m o autetu canone videlicet i n b i b i l i o u i s a n a t b e roalixaaftr qiH iran$gre<|iunmr canonein , e l a l i a m duniaxat praedicQiU ddem* Q u $ r i l i g i l u r Zonaras quare eanc t i Palrea i n sexto canone c o m m u n i o n e p r i v a u t iransgressores, i n scptimo vero anaibemati eos s u b j i c i u n t ; Iiauc vero q u x s l i o n e i n bis verbis solvil : MulluiD i n l e r e s t , i a q u i t , Inter c c r e , e l d u b i l a r e de aliqua re ; comrounicatione coniradiideo q u i d u b i l a l
ut illi quidem, q u i conien*d-
s u u l a u d i a t , salis superque
dere vero v o l e n l i nec d i t o , cessabo dc gucndum bac
m u l t o plures satisfaciaivl: adbuc re p l u r a dicere. E s l a u t e r a asserimus, inbibitioeliara
uno d u n l a x a t arguinento L a l i n o r u n i
boc p o t i s s i i u u m , et quod solum sufllciat ad r e d a r errorem n o s t r o r u r a . Nos quud p r i m u m l e r l i u m c o n c i l i u m banc
e m d e c r e v i l , u t paulo ante d i x i ; quando
causam, quare boc d i c i m u s m a n i f e s l a v i , quae e s t : quod curo secunda synodus plura a d d i d e r i l , p l u raque a b s t u l e r i i a Syrobolo N i c * n o , si assererery mus anie secundum c o n c i l i u m banc i n h i b i i i o n e m f u i s s e , ex duobus u p u m sequereiur, necesse eas e l , a u t transgressionis canonum sanctos secundi c o n c i l i i Paires accusare, et sub anaibemate fuisse, aut c a m boc non solom a b s u r d u m , sed e t i a m b l a s p b c m i a a i t d i c e r e , non o m n e m vcrbalem a d d i i i o nem, sed sententias falsas atque c o n l r a r i a g , ne post synodura banc i n h i b i t i o n e m . factam baec i n h i b i t i o addantur inbibuisse. Quarc c o g i m u r îicere eeciindam
de bis quse j a m recte a P a t r i b u s stalula s u n t , e x i n n o d a t u r , et coinmunione p r i v a t u r : q u i vero eis c o n l r a d i c i l l a n q u a m c o n l r a r i a t a p i e n s , a n a i h e r a a i i z a i u r . Quare iste e t i a m c o m mentator a l i a m fidem bic c o n l r a d i c l o r i a m c o n t r a r i a m q u e apertissime e i manifeste nominat. l i e m c o n c i l i u m i n T r u l l o celebratuai i n p r i m o suo canone d i c i l : S t a i u i m u s iromutabilem , absque aliqua n o v i t a t e , servare i r a d i t a m nobis ab ipsis n i i n i s l r i s . V e r b i q u i t l l u d oculis v i d e r u n t , aposlolis videllcet s a n c l i s , et a 318 sanctis P a t r i b u s i n N i caea congregatis; et consequenier enumerat o m nia c o n c i l i a , e l j u b e t (Idem ab omnibus i l l i s t r a d i l a m i m n n i t a b i l e m s e r v a r i . Djeinde i n f e n , quod si quis praedicU p i c l a t i s dograata non t e u e a t , et eis a c q u i e s c a i , et i t a s a p i a i , et p r a i d i c e t , sed eis coDtraire c o n e i u r , anaibema alt gecundum cano-
fuisse, non antca. I g i t u r si quts e converso osleudat quad ante secundam synodum ciliuin f u e r i t , et iisdcm fere v e r b i s , quibus l c r t i u m c o n usuin e s t , c o l l i g e t u r d u o r u m s u p r a d i c t o r u m a l t e r u m , e i cum sccundi c o n c i l i i Paires i r a n s greseores c a n o n u m dicere, blaspbemia s i t , r e s i a i ,
421
DE PROCESSIONE^PIRITUS
SANCTi,
;
4S2
ut gecandnm s i l v e r u r o , videlicet
non i d i n t e l l i - i n i e l l i g i t , r u m hanc i n h i b i l o n c m d e c e r n i t , sed m a nifesle c o n l r a r i a m fideiu i n b i b e l . Concluth quod urgente nccexsitate, el judicio Ecclesi<r, et auctorUate summi pontificig accedente, licci et nccessariutn e*t addere verbum Symbolo. Pcr b x c itaqup. omnia olemenlissime luce c l a r i u s probatuin esl non csse p r o l i i b i l u m v e r i t a t e m addere iidei Synibolo, i m o vero declarare. N u l i u m c u i n i v e r i l a l i s dogma est, quod vel explicile non conliaeaiur Syntbolo, c l s i m p l i c i aposloloruin i r a d i t i o n i : derlarare a u l e m , e l rcplicare, ac l e n t e m , sed Synivobolo addcre non teinper Y i d d i c c t , nec omnem
gere i l l a m i n b i b i l i o n e m , qnod n o s l r i p u l a u t , sed contrariam fldera i n h i b e r e . l l o c i g i t u r nobis os(euderunl primam Eaiini. Nicaenam Probatum eynodum ost elenim ab cis banc i n b i b i l i o n e t n boc
iecisse, iisdem ipsis v c r b i s , quibus et l e r l i u m , c i alia conctlia s c r i p a e r u n t . P r o b a r u n i autem bns suis sunt L a i i n i , mo.k) : l i a sludiosi et diligonies i n omnibus a c l i p r o u l e i tua nobililas s i l i n bumanis ct ctvilibus e i p c r i a i n m u l l i s e o r u m aapienliac, u l non soluin in d i v i n i s , v e r u n i eiiatn rebua n i b i l eos de i r a t ; quarc i n uuaquaque priscie geslis x c l s c r i p l i s l a eorum
etiani civilate repericsin
eorum a r c b i v i i s m u l i a antiqui&simis gealis
magna necessitaie cogente, et c i m i modo n o i i esae p r o b i b i l u m , sed
conscripia. i l o c e t i a m i n calbolica Ecclesia aliisque laequc c o n c i l i o r u m cpislolae c l canones exstant. i g k u r nobis i n antiquissimo Hbro
Ecclesiae j u d i c i u m , et a u c l o r i u s s u m m i pontiflcis etiam nccessarium esse. Continualio narrationit eorum, qutt in eoncilio facta fuerunt. U\8 i g i t u r aliisqoe a i m i l i b u s per Latinos <]iciis quid namque
v
piia l o e i s s e r v a l u r . M u l i a e n i m a c t a p o n l H i c u m , m u l - accesseril, non Prodaxcrunt
metnbraneo epistotam L i b e r i t p a p s ad B . Atbana* eitfm A l e x a n d r i n u m p a t r i a r c b a m , q u Jam a Pelro principe aposlolorum. epislolam incipit: p r i n c i p i o taiitam accepimus a bealissinio I n qua posl pauca Aibanaaii, ei sancli
clemenlissime v i r , nos dere b a b e r c m u s ,
ctim xiiliil ad baec r e s p o i i poterat aliquis
d i c i l , accepisse
e a m legisse. Deinde a d d i l : Cum aulem tidem N i cacni c o n i i l i i i u ea rectam r e p c r i s s e m u s , pali vobiscum, e t pereecutionem magnas g r a l i a s vobis r e i a l i m u s , p r o qua non eolum couip a t i p a r a t i su m u s , sed cum nrcessilas e x i g a i , e i i a m mori p r o n o m i n * Cbristi non posipouemus, quanlumcunque fiutuus aancia iml>ecHles. P r a d i c l a namque u t legiraes d e c r e v i i N i c a n a s y n o d u * , aliam fidein
f
contra lalcm Yeriiatem i m p u d e n l e r dicere? lacebamus. L a i i n i vero probaio qnod licet addere S y i n bolo rum Palre v e r i t a t e m , consequenter esse, v i d e l i c e t , quod pollicebanlur ae ?cex probaluros c l i a m dogma Symbolo a d d i t o m , S p i r i t u s eanctas
F i l i o q u e procedit. A t nostri i n p r i m o c o n -
v i c i i , f o r m i d a b a n t sccundum cerlamen s u b i r e , iUudque eis eYenit, quod ego janfi a p r i n c i p i o p r a > videbain f u l u r u m , cum impediebam, ne ab ban quacstione i n c i p e r c m a s . T i m e b a n t i g i t u r , T j t n u l l o modo volebant ampliat permaHere : sed quisquo desiderabat diacedere, et r e t e r t i ad p r o p r i a , n i k i l * que a l i u d , nisi redeandum ad p a t r i a m c l a m a b a n t : et cum causam t u r , reddcre c n r n a m i i a vellent i n t e r r o g a r e n Quid i g i t u r dicemua n o n Yolebant.
n u l l i licere proferre , aut c o n s c r i b e r e ponere.aut
aul com-
s a p e r e , aut a l i i e r d o c c r e , ncc a l i -
q u i d i n fide vel i n l e l l i g e r e , vel proforre quod h o r u m P a i r a m decrctls conUrariiim s i l . Qui v c r o audeat a l i a m ftdem p r o f e r r e , a u t d o c e r o , ant a l i o d S y m bn! q m tradcre i l l i s q o i ad yiain v e r i t a l i s ex q u a cunque cos sil b . t r e s i dcsideranl c o n v c r i i , a v l cx Jud a i s i n o , a u t ex g e n t i l i i a t c , si episvopus vel c l e r i y
L a i i n i s i n t c r r o g a t i , qua rationc i n medto c e r U m U t i c , i m o Y o r o adbuc i n p r i n c i p i o , quae e n i m h u c otque de non liccre addere dicta s u n t , n i h i l ad facto i n i t i o verum Redeamue, rem e a n t . Qua i g i t u r r a t i o n e n o n d u m absque ulla ratione v o c i f e r a b a n t u r ,
p r i v e t a r e p i i c o p u s episcopali dignritaie, Haorc nunc q n i d e m aciis primi
e i c l e r i c u s clero : ei vero m o n a c b u s , aut laicua anaibematixetuf. c o u c i l i i deperditie ignota nobie s u n l : Cunc t e r o c u m adbuc e x s t a r e n t , aciebant ti papo L f b e r i o s , o m n i n o t e r i i i c o n c t l i i verbis. Quid i g i t o r de c a n d a eynodo et B. Greg^rio alios aapiemia excelbiiis, boc raulans, Naxianzeno Syiubolwii, se-
redeiindum esset, dicere non b a b e b a n t ;
redeamus. Oicebam autem eliara i n l c r se q o o d ad afferre p l u r i m a s m u l l o r u r a sanClorum l i u m a u c t o r i i a l e s , quibus t u m sanclum mus, ocoidcnlaSpiri*
e i satietus Atbanasitis. Ilasc a u i ^ m simiHa D e o r u m aurcs perveoisset, Latinos posse i n m e d i u m dicequo palaro p r o b a t u r
m u , q u i , c n m buks c o a c i l w p r x s i d e r e i tanquam n u n c toia Ecclesia u l i t o r , conscripsisse d i c i t o r , i n pturitttis N i c $ n u i n illaui sanclia el raentem, quam ai hacc i n b i b i l i o Pro PaexabsH hoc seductoret per noslri d i c u n l , babel. et secendi c o n c i l i i coi
ex Patre F i l i o q u e procedere. Q u i d Aodime Patrom el dociorum ad quas
i g i t u r ad bas reapoudebimas ? discedamoe, redeaabeamua. senienliam ? Quoniara, i n q u i n n t , raultas a u c i o r i laies sanctorum L a t l n i afferre b a b e a t
f
P a l r i b u s e l docloribus , beu !
t
nos responderc non babemoe, discedamnt ab eis. Vix tamen sentiontes a b s u r d i u i e n i sentenliae s u x , c t a serentssimo i m p e r a i o r e persoagt ceaserunt, et manere decreverunt. I n t e n m res rpsae de F e r r a r i a i n F l o r c n t i a m acceesum s u m m i pontiflcia cocgeriiut, et inde i l l u c iranslationem concilii
deceplores f a c l i sunt
t r e e , et B. Gregorius N a z i a n x e n u s , c^lleniiam Tbcologos p r i m a , nec l c n i a , nec
cogaoroen i u i t . Sed aliqea alia eynodos
hanc biaspbemiam etiain c o g i l a r e . N o n igVtnr nec
423
BESSARIONIS
S. . E. CARDINALIS
424
f
A b i e r u i U i g i t u r L a l i n i , reccsaimus e t l a m nos, et apparel. A l t u K r i i n t vcro non solum o r c i d e i i l a l i u m , v e r u m e i i a m o r i e n l a l i u r a P a t r u m lcstiuionia c u m omnes j a m appulissrmus F l o r e n l i a m , decivia f u i t dies, i n qua incipienduiu atquc c o n i i n u < n q u o r u m aliqua, quae m i b i visa f u e r u n t magis noslrura propositum facere, l i b i cum bTs ad ad dura c r a l c n n c i l i u m , et t e r m i n o adveniente r u r stis nos accusare L a l i n o s m c e p i m u s . Q u e m a d m o dum eniin i n Ula q u t f s t i o n e , an liccat addere q u i d q u a m , nos accusatorum, L a t i n i v c r o r e s p o n prae-
sens m i t t o , t i t intelligas q i i i d de bac re i p s i e i i a i u occidentalcs declorcs s a p i u n l . A d q u x IIAS m h i i respondere habebamus, n i s i quod ct a Latinis corrupla sirum corrupta sini, f u e r u n t . P r o d u x c r a u l <io-
d r n i i u n r t e n u e r u n t l o c u t n , et ita rcsponderuiH, n t m l n o ad illa replicare p o t u c r i m u s , i l a etiam i n ipso dogmalc nos quidem tanquam accueantes I n omnibus pToposuirnus ; i I I i vero respondebanl.
E p i p h a n i u m m u l l i s i n locis ex Patre et
F i l i o clare diceniem esse S p i r i i u m s a n c l u i n , eorr e p t u m fuisse d i c c b a m u s . A)legruiil G)TiHi n o n nu41a, et a l i o r u m , idein doclorura cadcm aiebaHHis. Adduxeruut noGum occidentalium $lra reftpoosio a u c t o r i i a i e s , omnis
<>niin ad l i b i t u m n o s t r u m , p r o n l volebamus, i l a facere nobis l i c e b a i ; et laftrcn n o n pudet aliqnos dkere ?im nt)bis i l l a l a m fuissc : quod nunquani tn.l lesle veriUrte q u i Oeus est.-Proposuimus i g i -
et nulla alia e r a t .
i g i t u r n u i l i i s diebtis i n l e r nos ipsos
conaiderare-
itrr ab ipsis aposlolis ct sacris synodis incipientes, B mus q u i d n a m ad baec respondeiiduin esset, n u l l a m aliam reperiebamus responsionem, praeter pra3eorumque aiquc o i n n i u i n o r i e n t a l i u m d o c t o r u m a u c t o r i l a l i b u s u s i , quibus p r o b a i u r S p i r i t u m s a n c i u m non quidein non procedere ex F j l i o , nainque n u l l a m a u c l o r i i a l e m b a b c m u s ; eiiatn scis, practcr i l l a m Joafinis Damasceni, c i i n u s . Aliae vero auctorilales omnes boc dtinlaxat quod S p t r i l u s sanctus ex Palre Has i g i t u r nos aflerentcs i n niediuin lalem qui prout tu d i c t a m , i l l a i n vcro l a n q u a m l e v e m , dcridendara Primo, bxc Deinde cum quia in mcdium ex afferre anlecedenlibus el e l a cuncirs vidcbalur. sequcnlibua non
o p i h i o v i d e b a t u r dc menie
esse s a n c t o r u m .
ciicil, ' S p i r i i u m F i l i i d i c i m u s , ez F i l i o vero non d i probant, procedil. putabamue bas quidem
p l u r i m i s l i b r i s , e l antiquissimis idem b a l i b r u i u a l i u m baberemus BOQ
bentibus non e r a l f a c i l e ^ a c a l u m n i a r i ; p r e s e r l i m nuJlum nos L a t i n e , n o n Graece s c r i p t u r a , q u i a l i l e r a u c t o r i u tes prjedicias scripias haberet, q u a m L a l i n i d i c e bant. Prxterca nos alios doctorcs conlrarium dicentcs producerc n o n habebamus, eosdem o c c i deniales a l i t e r a l i b i dicenles probarc m i n i m e p o leramus : n a l u r a l i b u s r a i i o n i b u s eos rainime e r a l possibile. o.siendere Guni igiuir dies falsa dicere,
probassc, falsuin esse, quod ex F i l i o e t i a m p r o c e d a l S p i r i l u s s a n c l u s : L a i i n i vero ad omnes auciorilates unaro banc responsionem c o t u m u n e m d e d e r u n t , quod omnes v i d e l i c e l vcrae s u n t , et i l a e i i a m eis v i d e r i : eed e t i a m boc boc tamcn n o n u l c o n l r a r i u m , nec idem crederc S p i r i t u m sanctum scilieel ex Paire proccdere; ut conlradieum illorum etorium.apposilioni auctorilatibue diccnlibus e t i a m ex F i l i o procedere. Si e n i m a l l e r o
n u l l a m nobis responsionem, lictam videremus,
qitae digna essei, r e multosque
t a c u i m u s , per
non convenimus c u m L a l i n i s . V e r u m f t i c r u n t q u i s u b l i l i l a i e ingCRii aliaro i n v e n e r u u t responsionem : non esse i m r u m scilicet, si i n aliquo sancti quam bominea errassenl : et ideo eliaro dociores i n boc S p i r i t u 3 sancli errasse, a u l e m quod a r i i c u l o de raentilosque lanoccidentaksi processione fuisse. everlat, IIoc clare ean-
m o d o r u m i l l i s apponeretor, t u n c uno posito, a l t e r u i n p e r i i n e r e t u r o i o n i i w : n u n c vero n i l p r o b i b e t u t r u m q u e v e r u m ease, v i d e l i c e i quod camus S p i r i t u m sanctum mitli ex ex Patre si d i alius proeedat, e l qaod ex F i l i o . Quemadmodum Patre, yero d i c a i eum ex Patre e t F i l t o m i t i i .
Uirumque
t o l a m lidem noslram
v e r u m d i c e l u r , et a l l e r u m non r c p u g n a l a J i c r i . Si i g i i u r sancli Patres d i c e r e n t , vel quod S p i r i t u s sanctus ex solo Patre p r o c e d i l , vel quod ex F i l i o non p r o c e d i t , t u n c falsa nosira esset fldes. C u m nondum aliquis autem n e u l r u m b o r u m
p a l e l . Si e n i m fidcs noslra a dictis doclrinas nostra fides e v e r t i t u r . P r o p t e r b x c omnia
c t o r a m pendet, i i vero circa veritatera e r r a n t , toia meriio secula est u n i o , et omnes absque quacunque Q u i vero concedere n o l a e r u n l ( f u e r u n t autem duo, el noo plures), 4 u m o m m libeplale, sioe aliqua oppressionc i n suo a r b i l r i o r e l i c l i , c u i n b o n o r e , et c b a r i t a t e , s u m p i i b u s Ecclesiae Romauae ad p r o p r i a r e m e a r u n t . Si vero jusle e l recle secula f u e r i l unio, cum sanclorum, Quis namque videris et pcrlegeris auciorilaies noa quas l i b i nunc m i u o , ipse j u d i c a b i s . Gbristiano i n s i g n i t u s n o m i n e
sanclus D l e n t i a , sponte e t v o l u m a r i e b u i c r e i <concesserunt.
d i x e r i t i s l u d , quod d i c u n l ex Palre eum procedere, i i o i i p e r i m i l quod nes d i c i m u s ex F i l i o etiain c u m procedcre. E t bacc quidem ad noslras responderunt auctoi ilales. A d illara vero Joannis Damasccni illiua ac a u c l o r i l a t e m n i l u l responderunt, c u m nec nos eam p r o p o t t i e r i m u s . l n fine lamen bujus o p e r i s , Laiini quoque solulionom lua gralia bis apponam ; deinde tanquam a p r i n c i p i o incipienlee, p l u r a varia p l u r i b u s i n scssionibus arguroenla d i x e m t i t a sanda S c r i p t u r a et Ecclesiae d o c l o r i b u s , b a r u n l S p i r i l u m sancturo ex Patre q u i b u s clare e l palam bujus minorcs u i p t u r i r o u m propositiones babcnles : quibus p r o Filioque proverilas cedere. E l laudetn auciorilales P a t r u m a t t u l e r u i u , dograalis
sequeretur ens, ci d i c t i s e o r u m , tanquam a S p i r i t u eanclo e d i t i s , crederel? dico l a m o c c i d e n l a l i u m , quam o r i e n t a l i u m P a i r u m , quos eonsona verbis d i c e r e , eamdemque v e r i t a i e m c x p r i m e r e
d i f f e r e n t i b u s l i r m i t e r l c n c n d u m esl, p r o u t i n d o g m a i k o salis p r o b a v i . Ipsa? i g i l u r a u c i o r i u i e a aobe
5
per se ipsas s a t l * t i b i
DE PROCESSIONE S P I R I T U S SANCTI.
an
426
et a l i i s e r u n i , c l e m e n t i s s i - s e q n i t u r j a m conslitulara ejus personam. Secundo, s i t boc, quod d i c i t u r causa slve p r t n c i p i u n h a qnacuiique anima fiec tamen boc v e r u m e s l . N a m si haec esset c o n s t i i u l i v a ejus forma, causa sive p r i n c i p i u m p o t i u s , quam Pater d i c e r e t u r . A t ab o m n i b u s cotnmuniier Paler sive p r i o c i p i u r a universale q u i d d a m c l u m e s l seowidum eeretur docloribus s i t , boc d i n o m i n a l u r . ! t e m c u m oau$a illos pbilosopbos, q u i lenent
roe r i r , mJ o m n e m a m b t g u i t a t e m t o l l e n d a m , et omne d u b i u m auferendum n o n contenliosa. E t e n i n i me eitam n o n syilogismf, nec d e u i o n s l r a l i o n u m neeesaita?, n o n a r g u m e n t a t i o n u m v i s , sed ipsa? nudae auctoritates e n i m vidissein et audivissem centeniione et contradicitone aucloriUli d i c e n t i u m . Judicavi doctorum omni ad credeodaiu bane veritatem i n d u x e r u n l . C u m e a s , subilo namque postpostta, acquievi sancios
univeraalilatem Oeri per i n t e l l e c t u m : si tamen d i universalia, n u i l o modo ab intellectu d e illud nulli pendere, a d b u c n o n esec d i c e n d u m , quod maiilcr c o n s i i t u i i v u m , c u m comrounicabile
P a l r e * S-piriui sancio loqaentes, n o n potuisse a e r i t a i e drsccssisse. Qiiare n o n soluin acquwvi, v e n i m eliara gralias egi Salvalori n o s l r o , q u i m i l i i d o n a v i t , e l audivisse, et intellexisse, quic nufiquara a n t e a u d i v i . Nulltis eniin n o s i r o r u m unquam c r e d i d i l t o i a u c l o r i t a t i b u s doctorum proposilam stioiiero posse p r o b a r i . t i b i i g i t u r , c u i cor b u m i l e , e i anima v e r i appeiens e s l , aliis quoqoe C h r i s t i a n i s t i b i s i m i f i b u s , bae solae a u c l o r i t a l e a , u i paulo anle d i x i , saiis e r u n t . Gum Yero e t i a m a l i quas raiiones et prubaliones a me p e t i e r i s , t u a et d o c l o r u m a u c t o r i l a t i b u s a r unione afleram. graii baec q u o q u e , quoad p o t e r o , b r e v i l e r faciam, a sacra S c r i p t u r a guens, quod e t si i n sermone, quem d e f a c i a m , aliquasque rationes i f t mediuro
commune p r i n e i p h i a i esset alictijus personae f o r det f o r m a l i i e r esse i n c o m m u n i c a b i l e , quod f a c i i crga personam formale ipsius c o n s i i t u l i v u m , et
quae- l a m dc Patre, q u a m de spiranle p r a d i c e l u r , i n t e n tio quaedam e s l , n o n res : quod auiein est, lale esi BOII e n s ; n o u ens autem n o n esl c o n s i t t u l i v u m ejus, q u i supcr o m ne ens. Rsial i g i l u r a u l patern i l a i e m solam, a u l spirationem solam^ a u l aiubas constilutivas esse p e r s o n u paternae. ambaa i m possibile eel esse i i s r a l i o n i b u s . Si enini ambae c o n b i i i u e r e n l Patris personam, a u t i i a ambae s i m u l , el aiquidem utraque per se c o n s i i l u e r e t , duas formas Paler illa* baberet, et consequenler dua? pecs i quaelibet ea*um
e d i d i m u s factum s i l , salis latnen b i c e l i a m i d e m Sed aniequam ad eas descendam, necesse esse puto aliqua prarsupponere, u t ea q u sequentur, clarius inielligantur.
sonae essent. Uoc q u o d dixiraus p a t e t ; cuui enion aint rationes dislinclae, esset person;e constimtivae, c u m consiitutiv fopraaliter d i v e r s a s i n i respeciu d i v e r s o r u m ceDSiilut o r u m , s e q u i l u r i d , quod d i x i m u s , tanqitam duas
PrviupposUa ad argumenta probanlia Spirilum * personales formas b a b e n s ; q u e m a d m o d u m ai q u i s iancium etiam ex Filio procedere. Et primo quid til paternce personce constitutivum. borao duas b a b c r e l animas, qaod absurdum eM. Cuo) u n i c u i q u e e n l i s i t q u x d a m forraa c o m m u bominis, ut Quod si n o n u l r a q u e per se, aed ambae s i m u l , spiranteo), n i s , s i l i t e m alia p r o p r i a , qua c o n s t U u i m u r , e l est boc a l i q u i d , queroadmodum b u j u s p u t a P e i r i , una c u m fornia c o m m u n i , quae esi h u m a n i l a s , secundum quam d i c i l u r b o m o , est t l i a t n alia p r o p r i a f o r m a , per quam d i c i l u r , bic b o m o , Pelrus v i d e l i c e t , v e l Paulus, quod et i n c o m m u n i cabile a l l e r i est p r o p t e r varias opiniones de p r i n cipiie individuationis, eiiam bic varia p o n u n t u r ; et c u m d k i m u s , a u t corpus esse p r o p r i a m a l i c u j u s f b r m a m , boc n o n i n i e l l i g i i n u s s i m p l i c i t e r , sed adum secundum autem aliud , quod quamdam s i m i l i t u d i n e m . Haec e s l anima ejus, ncque q u i d i c e r c l P a t r e m s o l u m , significaret p e r eonaio p a t e r n a m , neque q u i d i c c r e i cnira doctores, et b u j u s tamen l o t u u i c o n l r a r i u r o e s l i n u s u ; omnca omnis S c r i p l u r a c u m d i c u n t soP a l r e m , d i v i n a m ejus personam s i g n i G c a u i ; n o s l r i e t i a m , c u i n d i c u n l s p i r a n t e m , ipsuui P a i r e m l u m p u t a n t signiOcare. I g i t u r nec i t a ambae s i m u l s u n l ronstituiivaB personae, u i u l r o q u e n u l l o m o d o , sedambae s i m u l c o n s i i t u a n l , nec u l u i r a q u e per so c o n s t i t u a t . Sed necessario a l i e r u m quidem solum c o n s t i t u i t p^rsontuii, a l t e r u m vero s e q u i l u r j a m t e m esse c o n s i i t u t i v a m e t p r o p r i a m P a l r i s f o r n i a m , s p i r a i i o n e m vero sequi e u m j a m c o n s t i i u t u m ; aut e converso s p i r a l i o n e m esse c o n s t i i u i i v a m pcrsonae paternae, p a l e r n i l a l e m eequi personam j a m c a n s t i l u t a n i . A t s i spirare q o i d e m c o n s t i t u i t , p a i e r n i t a s v e r o et ipsum generare s e q u i i u r , a b surckiin q u i d , e l q u o d pratler o m n i u m doclorum t r a d i t i o n e m ^ s t , s e q u i t u r : quod tale q u i d est, p r i n c i p i a , e t i m m e d i a u cujusque operatio ab ejus c o n a t i t u l i v a forroa p r o d i l ; omnes autem aliaeoperaliones per banc p r i m a m videlicet operaiioneui, ut puia c x a n i m a , quse esl c o n s t i i u l i v a P e l r i f o r m a , prirna e l imroediaia operaiio ejus p r o d i t , quod est vivere : dcindc p e r eaui, scilicet lanqaam p e r caw*
vel c o r p u s , a u l a l i q u i d D c o n s t i t u ^ m personam. Reslal i g i t u r a u t p a l e r n i t a e l P a t r e , quaeet S p i r i -
e s l ei p r i n c i p i u m i n d i v i d u a l i o a i s .
Quemadmodum est etiam de Dco
nam s i t p r o p r i a ejus f o r m a personam ejus c o n s t i tuens : esi e i i i m ei communis ad F i l i u m lum d i v i n a ac essentialis forma, qusa u n a e t
eadem n u m e r o h i eis est, Deitas v i d e l i c e t , second u m quain unus est c u m eis Deus : b a b e l n i b i l o m i n u s aliain e l i a m p r o p r i a m forniara aliis persouis incommunicabilem, tur sit, qaxrendum secundum q u a m boo a l i q u i d est. E l p r i m o , an s i t ipsuin et persona i n sancta T r i n i t a l e e s t : quodnani i g i i n g e n i t u n i esse, a l n o n v i d c t u r ; hoc e n i m c s l n e gatio, n i b i l aulem e x s i s l e n t i u m secundum negalion e m boc a l i q a i d e s t : scd cst ejus p r o p r i e t a s , q u x
417
BBID sine qua non
BESSARIONIS S. R. E . C A R D I N A U S
423
omuee altae operaiiones p r o - Argumenia probantia Spiritum tanctum ex Palre per Filium, et ex Patre Filioque procedtre. d e u n t , speculari v i d e l i c e t , docere* texcre e i c . Per vivere namque, quae est p r i m a e l immediata ejus operatio, omncs a l i s e f f i c i u n l u r . Si i g i l u f e i p e r eonae paternae mediaia ip&um spirare esset per hanc auiein consliunWa ejus et i m generaretur i o r m a , esset s p i r a l i o quidero p r i u i a operalio; Per p r i w a m et immedialara oniuscujusque vero e l immediata P a t r i s operatio oper a t i o n e m , omnesaHae operationea ejus fiunt, p r i m a est g e n e r a r e : autem per generare i g i t u r s p i r a n d i aetio fli, e i ex Patre per F i l i u m S p i r i t u s saacius p r o e e d i i . Quod per cau&am eive p r i n c i p i u m medians v e l i l hoc, qood dfcimus per F i J i o m , e i q u o d ipsum signiftcet, ex hoc n o n i n t e l l i g i m u s , quod F i l l u s sit p r i n c i p i a m medians q u a n l u m ad s p t r a r e , ita quod P a l e r non i m m c d i a i e spiret S p i r i t u m s a n c t u m ; sed spirct eum medianle F i l i o , l a n q u a m cansa secundaria, sicui Deus movet coelura i n i e l i i g e n t i a m e d i a n i e . T e n o mus e n i m c u m A u g u s l i n o , quod S p i r i t u s i m r o e d i a i e
B
F i l i u s , quo Serel u t non S p i r i l u s per F i l i u m p r o cederet, u l theologi a s a e r u n i , sed F i l i u s per S p i r i l u i n g e a e r a r e t u r . Quae cuncla v e r i i a t i c o n l r a r i a , e l P a i r u m l r a d i i i o n i b u s , < * t cumrouni e o r u m u s u i s u m . E t c u m baec absurda s i n i , r e s t a i p a t e r n i l a tem c o n s i i i u e r e personam p a l e r n a m , e i banc ejue esse i n c o m m u n i c a b i l e m f o r m a i n , spirationem sequi j a m con&titulara ejus peisooam N o n q t i i d e m a c c i p i t u r h i c accidens p r o p r i e quod r e a l i l e r a b eo, cui a c c i d i t , d i s l i n g u i i u r u t a c c i d e n s , cum n i b i l i n T r i n h a l e sit accidens. V e r u m s e c u n d u m n a i n r a m , e l essenlialiter, i d esl liam necessario, et per se tanquam qaoddani sui n a i u r a m et esseni n eo necessario consequens, et ipsum q u i operaiionem dem generare p r i m a m ei immedialaro
ab u t r o q u e p r o c e d i t : sed i n l e l l i g i m u s quod F i l i m q u i esl S p i r i l n a p r i n c i p i u m : est raediaua q o a m a m ad esee i n l e r P a t r e m prias quam et S p i r i t u m a a n c i u m , cum n a t u r a l i t e r i n t e l l i g a t u r a Patre productu, S p i r i t u s sanclus ab u t r o q u c , sufficlenlor i n
sermone de unionc p r o b a v i m u s . l t e m S p i r i t u s sanclus aut ex eolo Patre p r o c e d i t , aut non ex solo Palre : i n l e r c o n t r a d i c t o r i a n a i n que n i b i l est n i e d i u m . A t non potest d i c i quod cx solo Qaod dat, Patre si proccdat ex aotem : i g i l u r non Patre, ex non eolo ex sok> P a l r e . ex Palre procerepenon solo igitur eliam
personap. paieriue esae, ipsam v e r o spirare fiei i per generare, non tanquam per p r i n c i p i u m , scd per a l i q u i d neoessarium.qnod p r ^ e e i i g i l u r . E l haBcquidem p r a d i c i a s i a i tanquam ad quae aequunlur necessaria. l l e m haec e t i a m tanquam coromunia prasuppon a n l u r ; e o r u m quae i n Deo d i c u n i u r quaedam sunt conimunia o m n i b u s personie, u l b o n u s , sapiens, et
F i K o . Quod
probatur
p r i i n o q m d e m : nusquam
r i i u r boc d i c l u m , neque apud s c r i p i u r a m c a n o n i -
omnia absoluta, simiHujroinneencgaiiones.quaBper <j c a m , neque apud doclores. Quod Yero n o n f u i i ab excelleniiam respectu ad creaturam de eo d i c u n i u r , afiquo i s i o r u n i d i c i u r a , non est audendum dicere. u l i n v i s i b i l e , inconiprebensibtle, e l bejuscemodi. Deinde c u m spirare non p r i t n a , nec immediala sit Uem q u x c u n q a e r e l a t i o n e m ad r r e a l u r a m s i g o i flcant, u i c r e a l o r , j u d e x , ei siRulia : baec iuque coHimunia sunt oranibus p c r s o n i s ; q u x d a m vero quemadessentialis aciio P a l r i s , srt per p r i m a m , n l d k t u r a est. A c c i p i t u r h i c per p r o u l iraporlat babiludin e m causae, sine qua non : quia spirare necessario p r e s u p p o n i ! generare, non p r o u t i m p o r t a t b a b i i o d i n e m p r i n c i p i i ; quia gcneratio non e s l princip i u n i s p i r a t i o n i s ; c u m s p i r a l i o F i l i o conveniat, cei non coiiYenit aciura g e n e r a t i o , qna? esi i p s w n gen e r a r e , e l generaiio : quare necesse est u t FUius ex hac operalione particrpet, e l pr eum S p i r i l u s eoromupeFsonarum sanclus p r o c e d a l ; c u m e n i m erooia *'>in nia P a l r i e l F i l i o p r x t e r c o n s t i i a t i v a s
suiit p r o p r i a , c t b o r u m quaedam sunt p r o p r i a d u a bus personis comparatione ad r e l i q u a m , inodtim Filio hnporlat ct S p i r i l u i a p r i n c i p i o csae, P a t r i opiginis i n l e r m i t l n t e i n c t
et F i l i o m i t t e r e S p i r i t u m : hic c a p i l u r m r i i e r e , o t relalionem m i s s u m , et per consequens d i s i i n c i i o n e m r c a l o m ; a u l quod S p l r i t u s d i o a l t i r P a l r i s e l F i H i . Quaedam p r o p r i a unius personae, e l b o r u m rursus quaedain i i a p r o p r i a personalia s u n l , u t e l i a m c o n s t i t u l i y a ftinl, dam ut palernitas, filiaiio, elsi u n i soli i n s u n l , n o n lamen c o n s t i l u t i v a queinad-
p r o p r i e t a t e s , c o m m u n i s e i e r i t vis e t i a m s p i r a n l i , non tan.en c o n s l i t o Filium trra personae ejus est, m dictera est. Qnare S p i r i tus ex Palre el Filio, r e l ex Palre per procedit. I n llteologia namque per ei ex, a i b i l df-
s p i r a l i o passiva. Quae- ^ quae n a t u r a l i s q u i d c m P a l r i ,
p e r s o n a m m s n n t , sed qua?dani nolioncs,
i n o d t i m P a l r i nolionale m g e n i l u m C M O , i u g e i i i u m i c a p i t u r bfc p r o i m p r o d i t c l o . Ha?c i g i l u r i r i u m p e r BOnarum conunania personalia s u u t , nec iJla, qua2 duabus comparati&ne ad tectiam p r o p r i a g u n t ; njec i l h , q u u n i q o i d e m p r o p r i a s n n t , aed ila p r o p r i a ut notionaba, e l sequenlia : illa vero eoia siuit personaHa, e i personarum c o n s t k u i i v a p r o p r i a pat c r n i l a s , scilicet ftHaik), e i pasehra s p i r a l i o ; quscyero duabus p r o p r i a comparatione ad l e r l i a r o s o n t haec
9
f e r u n t . Quod si quie d i c a i c o m m u n e m , crgo l i c c l e l S p i r i t u i sanclo banc viin spirandi esse, v i m api< randi, i d est, aciivam s p i r a l i o n e i n , s i t c d i v i n a j n conjunclam activae spiralioni tauqoam Omnia e n i m esscmiafca ejus p r o p r i c t a k i ; naturam
e s s e i i u a k m et n a t u r a l e m . sibile esse, eo quod non e n i m potesl
rpsi quoque comnvwiia s u n t . Discat is boc i m p s opponitur i d c m s u i ips+us esse p r u i c i p i u a i .
n o t i o n a l i a aunt t k i a r u m p e r s o n a r u m . I l i s procsuppoailra probabinxus SpHritum banclum ex P a t r e p e r F i T i e m , ipso j u Y a u l e , e l cx Patre F i l i o q u o p r o c c d c r c
Unaquaeque c n i m divinarua prsonarum oianens i n eo, q u o J osl, e t suam p r o p r i e t a l e i n person:dein scrvaHS : coramujiia e l i a m inviceoi babet oouiia
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTF.
43<V
esseniialia. Manens c n i m F i l i u s i n eo q u o d F i l i u s i e i l i g i m u s p r i n c i p i a h a r u m d u a r u m o p e r a l i o n u m e s l , u l beatus B a s i l i u s a i t , babet omnra quaecunque essent p r i n c i p i a . Sed unaquseque f o r m a , i d cat e t Paler ; i g i l u r S p i r i t u s etiam manens ii? eo unumquodque p r i n c i p i u m operalionis conglittMiva? quod sui S p i r i t u s est, ipsius habet omnia quaecunque ei c u m iHa operalione aliquam persowam e o n s t i i n i t ; aoP a t e r et F i l i u s . P r o p r i e t a t i itaque ejus oppugnal sicut essentia, quaeest p r i n p i p i u m geoeraiionis
p r i n c i p i u m esse : et ideo s p i r a t i o u e m
livae c u m ipsa generaiione Patrem c o n s i i i u i l , e i aic P a t c r essenlduaepersonae. Hoc autem inconveniene eat. Yis i g i t u r s p i r a n d i , i d est, a c i i v * s p i r a l i o , n o a e o n s i U v i l personam Patria. Quod si non c o n s l i t u i l , comraunis i g i l u r est e t i a m t e l aliis p e r a o n i s , vel a l i eui c a r u m : non u l r i s q u e s i r o u l , neque Spiritui Patre s o l u m , c u m ipse scipsuna a f t r a r e n o n poesil. E&t igittir coinmunis F i l i o . FiJioque procedit. I t e m c o m m u n i l e r omnes doctores f a t e n i o r S p i r a l i t e r i n t e l l i g e n d u m e & t ; n i b i i enrm h i Deo e t i praeter n a t n r a m , neque pcr accidens. Si i g i i u r n a l u r a l i t c r , e i aecundum a a t u r a m S p i r i t u a e x F i l i o prodil, i n d i v i n i s vero d n p l i c i l e r potesl a l i q u i d ecundum a a i u r a m p r o d k e , a u l per generalionem, aut per s p i r a l i o n e m : per gaerationem vero non p r o d i t ex co, esaet e n i m S p i r i l a s FUius F U i i ; p r o d i t i g i t u r per s p i r a t i o n e m , et ex eo p r o c e d i l . Quod si quie d i c a t , d i c e r e e u m p r o d i r e a F i l i o , g r a t i a m ct o p e r a l i o n e m ejus i n nos significat, u n u m boc r e f u g i u m esl. N a m e t si g r a i i a m q u a m d a m nos p a n i c i p a m n s , e i n o n s u b s i a m i a m SpirVS p i r i l u s i g i t u r ex
a c i i v a m babere non potest. Sed dicet a l i q u i s f o r tasse, quod si non s i l ei coromunis s p i r a n d i v i s , e r i l e r saliem communis generaliva p o l e n l i a , q u e m a d m o d u m F i l l o s p i r a t i v a : at non lateat eum^ boc e l i a m impossibile esse : p r i n c i p i o quod cura gene r a n d i p o t e n t i a , i d est aclualis gcneralio c o n s t i t i r t i v a sit personae p a t e r n x , et i n c o m r o u n i c a b i l i s a l l e r i , u t probatum est, impossibile est a l l e r i sona cam esse communeni, quemadmodum perest
F i l i o s p i r a t i v a . Deinde quia i m p l i e a t c o n t r a d i c l i o - r i t u m sanctura p r o d i r e F i l i o : hoc a u l e m n a l u c e m ; si e n i m idein generaret F i l i u m , et procederet ex eo, esset ad idera et p r i n c i p i u m , et quod boc inconveniens scquelur, quia p r a > l i c e t solum quod Spiritus cum inconest a p r i n c i p i o , quod est c o n t r a d i c l i o . A l ideo, dicet quispiam, s u p p o n i l u r F i l i u u i spirare S p i r i t u m . Quod si non prssupponerelur, P a i r e generet F i l i u m , n o n r e l i n q u e t u r h u i c
v e n i e n l t locus. C u r c n i m uon potins S p i r i l u s cuiii P a l r e generei F i l i u m , quam F i l i u s c u m P a t r e s p i r e t S p i r i i u m ? Si quis Uaec d i c i t , p r i m o q u i d e m se sciat quaerere quae nemo onquam nec cogitare quidem a u s u s e s t ; deinde p o l e n i i a , i d est, aclualis gener a t i o , q u i d e m generativa praecedit spirandi p o t c n -
lus (substantia namque Dei i m p a r l f c i p a b i l i s est), t i a m tanquam p r i m a et imniediata Patris operatto, Q n o n tamen p r o d i i ex F i l i o n e n subaislens g r a t i a o i p r o b a i u m e s t ; et ideo non poiest esse c o m m u nis S p i r i l u i ; s p i r a n d i vero potenlia cum sequelur F i l i i g e n e r a l i o n e m , et per ejus generalionem, u t p r o b a l u m est, fiat, n o n impossibile, i m o necessar i u m est, u t s i l ei conimunis cum Patre. Quod si quiS ter rnrsus propter haec dicMt, i g i i u r m i n o r est e l F i l i o , si quideiu P a nec gcnerat F i l i u r a , et spirat S p i r i i u m : F i l i u s e l S p i r i t t t s sanctus et Patre sed ipsa d i v i n a S p i r i l u s persona. c u m e u m d i c u n l emanare, aubsiantiam S p i r i l u s non Quod patet ex a l i i s c l a r i o r i b u s et a p c r d o r i b u s d o c i o r u m v e r b i s , o r i r i , s c a l u r i r e , cluceparticipationem, nec acere a F i l i o . Quae cuicunque non excaecato ipsaro temporalem duulaxat eroissionem significant. T a l a i g i t u r personalis SpirVtas ex F i l i o progrcssus, a u t naluralis a u t servilis e s t ; et c u m n o n sit s e r v i l i s , necessario n a t u r a l i s est. N a t u r a l i s v e r o e x F i l i i s u b stantia S p i r i l u s sancti progressus q u i d n a m a l i u d sit praeter ejus proceasionem, neque Qngere facile est. I t e m S p i r i t u m sanctum ex sabslantia P a l r i s et F i l i i esee, e t e x substantia e o r u m esse c o m m u n i i e r omnes orienlalee occidentalesque Palres clamant. est, ex persona quoque ejus sit necesse e s l : i g i -
ipse c o m P a l r e spirat S p i r i l u m , S p i r i l u s vero
F i l i u m generat, nec se ipsuro, nec a l i u m S p i r i l u m t p i r a t . Vana r a t i o e j u s e s t , e l c o n i r a s e i p s u m . q u i baec d i c i t , c o n c l u d i t . St enira n u l l i u s p e r s o n a e p r i n cipVuna esae, i m p e r f e c i i o n i s in c t m i H u l i o n i s sigoum quoque T r i a i U l e p u l a n d u m esset, p a u c i o r u m
p e r s o o a r u m causam esse imperfectiouis esset: F i - D A t in^sancU T r i n i i a t e quod ex substaulia alicujus l i u s i g i t u r , c n m unius persoiue d u n l a x a t , videlicet S p i r i l o s p r i n c i p i u m s i l . m i n o r esset hac r a l i o n e P a l r e , q u i a m b a r u n i personarum eet p r i n c i p i u m . A l boc inconveuiens est eiiam solum cogilare. I g i t a r i l l u d qaoque s i m p l i c i t e r abfturdum est. P r i n c i p i u m e n i m p r o u l eat a c l u i c o n j u n c l u m , r e l a p r i n c i p i o ease c u m de persoaalibas p r o p r i e t a t i b u s a i t , neque majua neque m i n u e a l l e r u m alteru vel esee vel d i e i i a c i t . I l e m si xis aciaalia generalio generaodi persoose palernae, u t u l r a q u e per se ejus personam, uniuscujusque vero alque e p i r a n d i , i d eet aciualis s p i r a t i o Ua esset p r o p r i a consiitueret operationis t u r S p i r i t u e , c u m ex substantia F i l i i esse d i c a i u r ab o m n i b u s est. Quod d o c i o r i b u a , ex ejus quoque persona a u l e m i d , quod est i n T r i n i t a l e cx a l i p a t e t : eubstantia, v e l essentia, et
cujus substanlia^ est etiam ex ejus byposlasi sivc persoiia, binc bypostasis eive persona i n unaquaque divinarum
personarum u n u m sunt r e a l i t e r , e l i t a u n u m , u t r a t i o n e t a n t u m d i s t i f i g u a n t u r . Si e n i m r e a l i t e r s u b stantia et personSe d i s l i n g u e r e n t u r , essent p r o fecto s i c u l i ires p e r s o n a r e a l i i e r , i i a ires essenlla vel eubstantiae, v e l p o n e r e l u r i n T r i n i t a t e q u a l e r nilas r e r u m . Tres videlicet persona3 r e a l i t c r d i s l i u c u e , e i tres ideo res, e i esseiuia, qu<e q u a r t a
p r i n c i p i u n i est foruja ; d u x formae (pcr foroias in
431
BESSARRONIS
S.
E. CARDINAMS
432
resesset a p e r s o n i s r e a l i t e r d i s i i n c t a . H o r a m a u i e m quomodo ad Iioc, qnod b x r e t i c i dlcebant ex v o u t r u n n u e c o n i r a flilcm est. Quare d i s t i n c t i o q u i l u n l a t e , non cssenlia F i l i i S p i r i i u m esse, se oppodem hypostasis et essen(iae r a t i o n i s est. U n i l a s nebanl dociores, ex essentia F i l i i i l l u m esse assevero r e a l i s , conlra quam i n nobis b o m i n i b u s est, Ctenim i n nobis u n i t a s . q u i d e m n a t u r e s i v e h u m a nitalis cum uninscujusque persona rationis e s t ; Alia namque res est ipsa, alia hujtis personse i n d r v i d u a t i o . samus multae personae, ita necessario e i i a m sit ex disiinctio litimanilas r e r o realis est. verantes : ad hoc a u t e m , qnod i l l i dicebant ex F i l i o esse, n u l l u s c o n t r a d i x i l , nec d i x i t non esxe i l l u m ex F i l i o , tanquam et ipsi boc idem senlienies, et dicenles esse ex essenlia F i l i i : idera et ipsi i n leliigentes . ac si dicerent ex esoeniia et persona ejus ; et nos boc idem dicentes. fiem bealus quidem Basilius i n p r i m o contra E u n o m i u m , Frlium ait o r d i n e m babere naluralem ad P a i r c m , el qualem i l l u d ad i g n e m , quod ex eo est, c t causatum ad causam. Idem eltam S p i r i t o m sinrileni o r d i n e m ad F i l i u m babere asseverai; magnus vero Atbanasius et aperlius a i t , Qualcm o r d i n a t u r a m babet F i l i u s ad P a l r e m , talem o r d i n e i t i , et n a t u r a m babet S p i r i t u s ad F i l i u m . Ex bis lalis fll syllogismus, tatem ordinem et nafuram babei S p i r i t u s ad babet, F i l i u m , qoalcm F i l i u s ad Pa* Patrem natnralem ordinero ad c a u s a m ; fgilor et Irem ; eed F i l i u s ad S p i r i t u s sanctus l i u r a , qualem sancii. Item cum naturalibus rebus omnis causa praecedat causatuni tempore, causalum vero poslerius s i t sua causa; ideo quidam audientes causara e l arguec a u s a l u m i n T r i n i t a l e , et p n r s e r t l m A r i a n i e i E u n o m i a n i ex humanrs et naiuralibus cxemplis ^ b a n l conlra roaDternitaiem T r i n i t a i i s , F i l i u m sleriorein Patre lanquam causatumr ab co, c t S p i r i i u m F i l i o posteriorem ae Iradicens, et tanquam "causalum Nyssenus eis trium ab conprobare volenles. Egregius coaeterniialem eriara causa si?e
Quare qoemadmodatn
e l i a m m u l t i homines. QHO fit, u l quod fitex natura alicujus b o m i n u n i , n o n e]us peraona; i n sanfta vero T r i n i t a t e e converso est, u t d i c t u m est. Unitas esaenihe et personae est r e a l i s , d i s t i n c t i o vero r a l i o n i s : quare qiiod ex es* seniia alicujus personarum est, ex persona quoque el essentia F i l i i est, u t i n plerisque locis t u m a l i i dociores, lura vel maxime C y r i l l u s proba'., ex peraona quoque ejus e s i . A t n o s t r i a i u n t , Ideo hxc d i c u n t u r a doctoribus, utconsubstantialitas comprob e t u r , e i u t ostendatur S p i r i t u s ejusdem esse subslantiae c n m F i l i o . Hoc l a n l o magls ejuadem prodeat, boc substaniiae autem quanto Yerius est, pro L a t i n i s facit. T u n c enim niagts S p i r i t u s curo Palre et F i l i o
ejua necesse est esse. Si i g i t u r S p i r i l u s ex n a t u r a , oem ct
qualem causalum
naturalem o r d i n e m babet ad F i p r i n c i p i u m est personae S p i r i i u g
causatum ad c a u s a m ; i g i t o r F i l i u s
est, caro ex e o r u m substantia, personisque e o r u m hoc est procedat. D i c a i u r e n i m clarius ignorant. N a m si significaret, ut e i i a m Pater cx FHius ex ausus est nec spiret consubstantialitatem p u l a n t , diceretur nec propter eos q u i Tim v e r b o r u m solum n o s l r i homlnes substantia
F i l i r et S p i r i i u s sanclf, vel
subsiantia S p i r i t u s . Sed boc audebit aliquis dicere.
P r x t e r e a cum essentra nec generet, nec &opho4, et ipsi e n i m ubiqae dicont
secundum iheologos, item etiam secundnm p h i l o operationcs generuro. homo i n d i v i d u o r u m esse, non universaHum et genuit. Si igitur
personarunx Filii att
probare proponens i n p r i m o suorum conlra m i u m l i b r o r n m , proportionem quamdam P a l r e n r c t S p i r i t u s a d F i l i u m facit, Patrem q u i d e m dtcens causalitatis r a i i o n e solum p r a i n t e l l i g i a n t e F i l i u m , non aotem sequi, quod non lemporc, e l ideo non posse et sint c o x t e r n i , F i l i u m auiem
Me e n i m non homo s i m p l i c i t e r , sed qurdam
operationes i n d m d u o r u m non
u n i v e r s a l i u m snnt, nec substanliae s i m p l i c i t e r , qufd aliud i n l e l l i g e n d u m est, c u m essentia F i l i i a u d i a mtis, et ex ea S p i r i l u m p r o d i r e , nisi d i v i n a m ejns piTsonam? A m p l i u s nec boc roianos nos l a l e a l , qnod q u i b x c dicebaol sancti doctorcs, contra Arianos,
ipsnm praeinlelligi ante S p i i i l u m ratibne c a u s a l i latis, et iion a l r i e r . Ua u t clarc pateat per b u n c sanctum
doctorem F i l i u m cavsam esse S p i r i t i i s . i l Eunoseopponentes b x c dicebant. Qui F i l i u m ex D Quemadmodum e n i m , i n q o i i , conjungitur P a l r i F i l i u s , i t a c t Spiritus conjungitar F i l i o : e t r u r s u s , Patre, e l S p i r i t u m ex F i l i o esse diceules, ex subqueinadinoduin Pater prscinlelligilur an(e F i i i u m , blanlia tamen eorum esse negabant; cum dicerent F i l i u m etsi ex P a i r e , non tameu ex ejus essentia, sive n a t u r a , sed volunlate n a l u m fuisse. Spiritura v c r o ipsum e i i a m e x F i l i o , non tamen esseniialiter, sive n a l u r a l i l e r , sed v o l u n l a r i e . Quare F i l i a n i m i norem Patre, et alterius substanliae, S p i r i t u t n m i norein Filio, el allerius esseuti* asserebant: taniresque i n d i v i n i l a l e ponebant i g i l u r e i sancti quam falsara refellenles essentias. Paires non aliqua teniporali distantia, nec r e a l i t e r , sed intenlione, ratione c a u s a l i l a t i s : ita et F i l i u s p r x i n l e l l i g i t u r a n t e S p i r l t u i n s i m i l i l e r inlentione ratione causalilatis. Iiem etsi i n rebus bumanis sensibilibus non non in omne exemplar alicujns causa e i i a m cjus e s t ; arlificiatis enim cxempla eorum
sunt eliara
doclores opinionem eorum
eflfective causa eorum ; atlameii quod n a t u r a l i l e r est alicujus exemplar, eiiam i n ipsis rebos h u m a nis causa est i m a g i n i s , cujua exemplar e s l ; igitur magis i n d i v i n i s , u b i e l omnia ipsam cxemplar muHo
t
non ex F i l i o s o l u m , scd sancium ergo,
cx ejus subslantla coiiabanlur S p i r i l u m v e r u m etiam ex
essc probare. Simililejr F i l i u m non ex Patre s o l u m , ejus essenlia. Considcra
alia
et
n a t u r a l i i e r accipitur ( n i b i l e n i m
433 vtdelieet quod
DS
PROGESSIONE S P I R I T U S SANCTi. tia?, q u i m i u i i , et qu4 m i t l i i u r i n iricesima

r
434 noni
ibi ptmler a a t u r a m esi) bacc propositio veriGcaiur, Arianos quaerenies quomodo ejusdeni esset esseni n d t v i n i s persouis a l i c u j u * e x e m plar est, et catisa e j u * est cujtia est exemplar. A i iHe roagmis Gregorias m i m c o k > r u m auctor, e l indc Bomiuatus, F t l i t i m exemplar a similt probari potesl. S p i r i l u s d i c i t . Patct i g i l u r quod etiam causam ejus p u u b a l . Hoc i d e m Magrnia eniro Basilius exemplar F i l i i P a t r c m p o n i t i n q u a r l o conlra E u B o m i o o i ; Gregorius vero p r x d i e t u s o r a d o n e , qua3 ineiptt, Hostti filium et alieni catkotica fide $unt
9 9
b o m i l i a super Joannem considcras quod resim ; sed eo est.
hoe
iwodo r e s p o n d c n s :
Rorstis ad res bumanas sermones luos adaplaa, uec baec ideo dicta s u n t , ut c l i a n i causani sciamus, e l non incidamus i n Sabellii baeS p i r i l u s m i t t U u r ex F i i i o ; i g i l u r cx
Uem ista roitlendi potenlia c n m sif e l i n Palre, el i n F i l i o secundum quam ambo m i l l u n i S p i r i i u m aanctum, quam etiam nostri conceduut^ a u l e a d c m esl i n P a i r e e l F i l i o , a u l a l i a , et a l i a ^ s c d si alia el a l i a , e r i t et major e l m i o o r , e l eonsequcnler nec sint, fidem missione* divcrsae, drversae: qaare nec una p o t e n t i a , essemiae quoque e o r u m divers;e
qui
ex non ente dicunt F i t i u m exemplar S p i r i l u g
docei. A t Basilius P a i r e m lanquam caasam Filtf ajus exeroplar p o n i t ; i g i l u r G r e g o r i u s e t i a n i F i l i u m taequam cao*am Spiritu e)us exempJar asseverai. Filii l i e m saoclos B a s i l i u s , e l p l u m a t aJii doclercs F d i u m imaginem Psrtris, S p i r i i u i n imaginem d k a n l . F i l i u t u ilein operationeoi operaiionem tum verbum Filii; Filiuin Filii. F i l i i ; F i l i u n r verbina Sed P a i r i s , Spiriluna Pairis , S p l r i secuadum illa
una e o r u m operaiio e r i t . Et c u m q u o r u m poienliae a l t e r i u s et a l i e r i u s essentia? e r u n l Paler a u n t ; non ei F i l i u s : eadcm. seiwpcr spirans
sed b c onmia absurda, et conira catboMcam i g k u r est alia e l a l i a ; i g i l u r poientia spirandi i l l u m
fragrantiam P a t r i a ,
Spirilmn fragraniiani
Sed i n Palrc potentia m i l i e n d i S p i r i u i m sanclum es( eadem c u m

t
onmia d i c i l u r F i l i u s esse P a l r i s lauquam ex Paire ; i g i i o r et S p i r i t o s sanclus aecunduni eadem d i c i l u r esse FiJii tanquam ex FiHo. I i e m si Spiritus noti esset ex F i l i o , non d f c l i n g u e r e i u r ab eo personaliter : quod c u m faJsum et aoleai priticia b s o r d u m s i t , reslat, u t ex F i l i o s i t . Quod ex e o , pium hinc pateU Unaquaeque eausa vel
enim s p i r a l Paier S p i r i t a m saBClum ct
i l l u m m i l l i t . I g i t u r eliain F i l i u g siuuil cuui polemia s p i r a n d i , e l spirans i l l u a i m i u i t ; ergo e l F i l i n s eancli quidam S p i r i l u s esl p r o d u e l i v u s . 11 la vcro quain miesiobaic dato el a i t t n l secondam e l lemporalein
n o o distingoeretar ab eo personaliter, si non esset alicujtis r e i d u p l i c i t e r dicitur principiura
n e m , euai n i b i l eel, t u m eliano per praedictain solv i i u r rationem : q u a n q u a n dupUcilaa proceasioiuun eteuini nusqjiaro r e p e r i a t u r , tamen Patrero eaui
e j u s et c a u s a ; UDO modo t q o o d , alk> u4
q u o , Q etiam quod s i l aliqua secunda missio, qu.T. c o m u i u B I S sit P a l r i et F i l i o sccundum ftimileni muuia suut Patrt et ei babebit. N i b i l enim e o r o m quae coraF i l i a , dissimile i n ahcro
puta f a r n i a , qnae est i i i a n i m a facienlis, qoa iaiih?m facit effieclum i d quod f a c i t . Quare omue agena s i m i l e sibi a g i l secundum f o r m a m , quae a g i l ; v e r b i ^ r a i f a : liujus imaginis causa esi et tpse p i c i o r l a q u a m q u o d , et forma p i c l o r i s lanquam q u o , i n d i v i n i 3 personie Pater q u i d e m , ejus essentia u n q u a m q u o : cui q u o q u e et S p i r i t u s aanclua cui s i m i l e i n p i c i o r facit i m a g i n e m . S i m i l i modo e t i a m hoc est ejirs d i v i n a persona, causa lanqoam quod ; d i v i n a vero h * c e u i m est f o r m a , consubstantiales Deus vero et ei s i m i l i a fiant quae ex eo p r o d e u n l . Qaare F i l i u s
eoruMi e s l . Sed Pater m i t l e n d i poteniiam b a b e l u i u i eum poteniia epirandr : i g i t u r e l F i l i u s cum spi~ roiltendi. r a n d i poienlia habebit poleoliam
Iteui quod n a l u r a alicujus est, e l i a m ex eo c s l , secuBdum quod d i c i l n r esse i l l i u s : Sj)iritus vero sanclus est F i t i i , et palel quod n a i u r a , non e n i m p r x l e r n a l u r a m , nec u t servus. Est i g i l u r S p i r i i u s sanctus u l S p i r i l u s sanctus, videlicel u l d i v i n a persona i n T r i n i t a t e ex F i l i o . I l e m S p i r i t u s sancfus esl nomen r e b l i v u m . D i e i l u r enim S p i r i l u s P a t r i s , S p i r i l u s F i l i i ; sl effiin
s u n i , eo quod orone quidem producene simile p r o d u c i t formae qua p r o d a c i l . producit Paler et F i l i o m et S p i r i l a m d i v i n a essentia,
i d e o consubstantialia sibi p r o d u c i l . Si igHur Paler D e s a e t a b s o I u i u m t i i o i i d i c e r e l u r a l i c u j u s . N u l l i i m e n i n i Spiritaro secundura eos, q u i i l a abaolulum secunduui q u o d slgnificatur a nomine a s s e r u B l , lunc n u l l a d i s l i n d i o easel F i l i i a S p i i i t u d i c i l u r a l l e r i u s , sed secuudum aliquem a l i u m r c e o l u e produceret s a n c l o , c u m nulla sit differenlia,nec i n producenle ( i d e r a e n i n i est P a l e r ) , nec i n f o r m a , qua d u c t i s , sant e n i m ejusdem f o r m a anins materia ex qua d i s t i n c d o fieret. producil vidclicet ( e s l e n i m eadem d i v i n a esseniia), nec i n ipsis p r o e t comrouhis d W i n i t a t i s : praeaerlim c u m nulla i l l i c Ex quibua seq u e r e t u r n u l l a m esse e o r u m d i s l i n c l i o n e m ad i n i c e m : r e s l a l i g i l a r a u l S p i r i l u m esse F i i i i causam, aol F i l i u m Spijritus , ad boc o l s i t d i a l i n c i i o . A t miui i n d i v i n i s a causa esse significat, ad priaDum non e s l , i g i l u r secuadum est v e r u u i . Item c u i u a icstis esi bealus Juanocs Gbrysoslouius speclum : queuiadniodum b o m o , cum sit tura, non d i c i i u r alicujus homo, scd quod vel FUius: sed S p i r i l u s secundum absoluservus,
signiQcaluni
bujus nominis S p i r i l u s d i c i t u r S p i r i t u s F i l i i , q u e m admodum e i Palrie. Est i g i t u r r e l a t i v u m , e l CODsequenlcr r e f c r t u r ad s p i r a n l e i n . E s l i g i t u r S p i r i lus P a l r i s et producenlibus diciiur Filii lanquam si a spiranlibus dicat, ct i l l u m . Quod quis ideo mit-
Spiritus F i l i i , quia ex eo
m i l l i l u r , falsa
4
r a l i o e s l , e converso namque quia ejue e s l
t i i u r ex co, p r i o r a ertiin s u n l causa p o s l e r i o r u m . P r i u s aulem QH quod. S p i r i l u s s i l S p i r i l u s F i l i i ,
435 posieritis vero q u o d fstam temporancam
BESSARIOMS m i t l a t u r ab eo. Sive
S.
. E . C A R D I N A L I S
ei; sed ipsom idem quod producere. Chrysostomtis a i t : E t u t discas, quod
436
etenim Ulad Filb,
enim
dare i n d n i n f s personis s i g n i i c a t
missioncm d i m p o s l e r i o r , et stt ejus S p i r i t u s : s i q u i missicoem
absque dubio quanquam
eYangelicum exponene : Omne }*dkiwm dtdil
dcm boc x t e m u m est ; sive a l e r n a m
dedit idem esae a t q o e ge-
Intelligas, hoc e t i a m modo mente praeiRteiligilur, quod S p i r i t u s sit S p i r i t u s F i l i i : q u i a esfte q u i d e m S p i r h u m F i l r i Sphritnm i n l e i l i g e r e u t babere, et m i l l e r e vero u t d a r e ; babcre auiem prceimelligitur p r i u s quam dare. Qaare p r o i t o b i s h c r a t i o facit. Quia e n i m natura cst ejos S p i r i t u s , natura i l l u m m i t t i t : processio vero naturatis i n d i v i n i s ciira aut pcr geueraticmem, aut p c r sptrationem brec autem non sit per generattonem, r e l i n q o i t u r quod est per s p i r a l i o n e i n . Missio t g i l u r ex F i l i o Spiritus eslejusab eospiralio. est ejus I i e m S p i r i i u s sanclus a c d p i l a F i l f o . Ule enrrn, a i t , ex meo aeeipiet; qued autcm acctpit essentia; nec e n i m est a l i u d ipse, a l i o d ejus cs-
n e r a v i t , audi alias auctorilaies, ex quibus hoc S H g n i f i c a t : Qutmadmodnm e n i m Pater habet fitam in semeiitno, ita dedit Fiiio viiam habere in Quid i g i i u r p r i m o g e m i U temttipto. nec e a m , et deinde d e d i l ^ i
vitam? ergo absque v i t a genitiie eeL Sed hoc
daemones quidem dieent, uoa e n i m c a m Unpletaie magna ctiam ignorantia esset boe dicere. Quemadm o d u m i g i t u r , Dedit ei v i t a m , p r o eo quod genuerit etrro vitatn intelHgeBdum e e i ; j o d i c i o m , pro eo ita et i l i u d , D e d i i ei caquod Judicem eum g e n u i l ,
pienditm est. S i m i l i l e r i g i t a r c i m i F i l i u a dtt S p i r i t i H a a p i e u t i a i n , p r o d u c i t i l k i n v sapientiam exse ecilicet e.\ sobsfsteuiiam ei d a n s ^ u a m accipit cnm s p i r a t u r ab eo. i g l t u r apfcalionis eliam F i l i u s eaosa eive p r i n c i p i a m est. I i e m F i l i a s de se qutdem ipeo d i c h : Qw Paire meo, ennnntiavi vobii; Non emm loquetur $emttip*o, diet loquetur. quod audm de S p i r i t u r e r o : %td qutecunque au-
scnlia, cssci e n i m compositum. Gum Igittir summe sirnplex s i t , essentiam suametesse accipit ex F i l l o . Hoc e n i m qnod d i e i t , Ex meo accipiet, non quem admodum atiqui p u t a n l e x meo Patrc i n t e l l i g e n d u w tsi; p r i m o quia baec l o c u l i o neque Grseca , essel Patre, boc meo esset mqnt L a i i n a est. N a m si eura d i c t t u r , Ex meo, s u b n u e l ligcndum prouomen generis m a s c u l i n i ; nollus autcm vel gencrfe pronomen profert, t i i s i tnm i n Graca,vei addtiione :
t
Quod i g t l u r sigaHtcat de F i l i o boe
audit a Patre, idem et de S p i r t i u sigitiflcat
ipsum a u d i r e ; sed de FUio ipsam a a d i r e aignificat esse cauaa, 61 ipsum generari. A u d j r e e m m o i b i l aliud csl, n i s i sapieatiam et s c b n t i a i n atcipere pesle acsaei F d i t u auieor non p r i m o aatus, deinde
k i Latina lingaa edocttis atrt m a s e u l i a i , aut f e m i n i n i Mens frater, v e l Meus amictt, aut Mea cmta$ d i t i o n e , n o n magis P a l r e m , qoanr bostem ficat. Deinde ab ipsa iitientione Salvartoris enim, mqeil,
9
vel
c r p i i scienliam vel sapreatiaai, sed iiatus est p i e n i i a ; i n ipao geiierari acotptens scientiara
domu$ diccns, Meu c l e n i m 9implictier absqae a d signibe quacunHs fiai
sapientiam, et cstera omnia* qitae idem sunt c u m ejus esseiHia: banc i g i t u r a c e i p i t a P a u e cum a u d i i ab eo, et audtre e>ue generari eeu I g t i u r e i a u d i r e Spiritae saneti non signiftcat n i s i quod a cauaa eo est e i spiralioue ejng. Quare a qao audtt ab
r a l i o vana p r o b a t u r . Omnh piet, et annuiHinbit tobi$.
que habet Pater, mea *nnt. Ideo diii artf.-mentum : S p i r i t n s accipit ex g n n t ; i g i t n r S p i r i t u a acctpit ex
ex meo ecciPatrie
Ita t t i lale ex iis q u a raeis,
e i i a m p r o c c d i l : sed BOQ sehtra a Paire a u d i i , aed eiiaai ex F i l i o , qnod ex paret

f
vel ex mca. aeer-
fpsis verbis Salvaiorie a p et annunlwbit SpirUinn
Et cum ipaa, et sua a n o m et idem sunt propter sinnniain a i m p l i c i t a l e i n , acciptendo dc sui?, Alhanasius est, art e t e n i w : Non e n m i S p i r i t u a c c i p i l , scd accipiat a sapicntiam F i l i o consFderanflam est, p i e l e x eo. I l u j a g a u l e m serHentia sanclws quoque Ycrbum a palet quod inquit, Sprrkus a Yerbo. Quki fgitur
u b i d i c t l : E
tneo acdpiet,
VObh. A n m i n t r a n d i namque caasa e s i est q w o d e x F i l t o a c c i p i l . Q a a r e e x

t t
a t i d i r e ; e l ejusdem animtniiandi boc quaque causa F i b ^ aceipere aedrre eliain r e l aadire, nius ejaedemque r e i videlieet a m i u n l i a n d i cauaa est. f g t l u r i n diYmis i t k m esi ct aeeipere ; et t u m aecipial cx Vitio, etiaai ex fiasilius audii a eo. Ejusdem seiUenliie saticiua igrtur a n d i i
et scicntiam t Ex meo e n i m ,
accipiet, et annunliabit vobis. A n n u n l i a r e e n i m n t h i l a l i u d est, nisi docere e l Ntaminare apoafofos. Hoc atiiem est sapientiae opus ; i g i i u r sapicntiam a F i l i o a c c i p i l S p i r i t u s . Q u i d i g i l u r atoque sapientia spi* ratus f u i l a Patre, et ideo o p o r t u i t eum a F i H o excipere sapientiam ? aut atrud est ejus esse, aKird sapientia? A l baec absurda aant. I d c m enitu c s l sap i e n l i a , e l csse ejus, et a quo accipit eodem accipit accipit sapicntiam : et c u m esse et subsislere, esse, ab spiraiur,' et
est Im Regala nMmaaiic, d e S p i r i l u aancio oronia quseeunqae quod F i l i o , e t b m p r o d u c k u r ex co ; eo nen
diceea, q a o d doeet e( snggerk
eja$aodipe i d e e t c s t quod procedere, a i d k u v t&U Rem ess Paiirem a u t geaerara cafiimH in se r a l i o n e m s p i r a n d i , esaet etenira SptriUis F i U u a , sed F i l i u s o m u i a s i m p i i c i l e r babeC, qu;e a t P a l e r , praierquam eaimêanctus cunque sequali quod generer, vel s i l P a l e r . DteH C y r i l l n a i n aecvndo ad H e r n i a i i i : meneura h a b e n l e m , preter ipaaei et P a i r i i r i b u i l u r .
etiam a c c i p i i sapien-
l i a m . Guro i g i t u r sapientiama F i l i o quoque acciptt, ipeum esse et subsisterc s i m u l ab eo a c c i p i i : i g i t i t r F i l i u s eliam est ei causa essendi quemadmodum Patcr. Uem si S p i r i l u s accipit a F i l i o ; ergo F i l i u s dat et
Coactermitu CTedimus F U i a m P a i r i , et o w o i a q a generare : hoc namque soli Deo p c r omnia stxutli et q u a i i
Idera i n sermone de T r i o i l a t e : l a F i l i o u n i g e o i l o Pairi, prxter palerni-
437
DE
PROCESSIONE SPIRITUS
k
SANCTf.
U i e m . l l a b e l i g k u r spirandi poteniiam F i l i u s , c u m j hoc pneier r a l i o n e i n paternitatis sit o m n i a vero Patris praeter p a t e r u i i a l e m , vel prceier vira g c o e randi, tpse quoque babet, u t C y r i l l o piacet. Iiem S p i r i t u s sanclus d i c i l u r d o n u m ita e l F i l i i : ergo et ex u l r o q u e . aibu doctoribas placei, consequens m Pairis, omprebaiur: Antccedena
ritu8Filti,omnesdemonstrationesLalinortimpolissimum,elabsqueaUqiiaconlfadictionereinancnl:q:iibus exeo quod S p i r i t u s dicetur S p i r i m s F i l i i , e t i a m ex F i l i o e u m procedere p r o b a n t . Pcr banc e u i m falsam exposilionera Hanc a l i q i i i eas evertere c o n a n t u r Gregorius Nyssenus u t propicr falsani hujna cx Conubslantialilatein, poianies d k i S p i r i l u m F i i i i . seutenliarn maniieste r e p r o b a l , accipiens iHud tanquam d i s i i u C t i v u m . S^d c u m ad ostendendatn q u i d e m conclusionis v e r i u i e m , S p i r i t u r a q u e sanctuui menla, i r n i l t e aucloritaies, roolt rationes
douum e t e n i m t s i d a n l i s , a l i q u i d vero a l i c u j u s e s t , aat secundura i d e n i i u i e n k , aut u t posscaaio ejua vel s e r t u i , a u t secuodum o r i g i u e m , et c a m null&a modoruoi p r i o r u m cotnreniat, cum diciinus S p i p i U i n saociom donuin esse F i l i i , reatai u l aecuudum t e r t i u m m o d u m o r i g i u i s , t i d e l i c e t dieaiur S p i r i t u a taiHtus P d i i d o n u i n : ergo F i l i u e eet ejus origo e( oosJir, quse i o c i p i i , Quando Moy*e$ populnm klicum ad tnontem et ditctndi causa d U i i n e i i o a e m divinae qoidem a Filio quod ipte quidein Triniialis iradens, causa. hracI l e m Gregorius Nyseenus I D b o m i l i a s o p t r Pefer adducetntt; Patrein e
Patre et F i l i o procedere p r o b a n d u m , m u t i a a r g u sint, aatis l a m e n ex praedictis t i b l puto fccisse.
Soluliones inconvementmm, qwe Graci$ oppottuntur Lalinis ti cceteris recte ienticntibus.

Cuin vero qusedam inconveniei>tia nobis, qui ilia v e r i t a l e i n c o n f i t c m u r , ab i l l i s i n f e r u n t u r , q u i , n e c q u i d d i c a n t , s c i u n t , nec de quibus asserunt, qaidem, tem o p p o n a n l a r , qose c o n l r a argumenta p r o b a n l i a v e r i t a i n ipsismet argumentis b r e v i l c r
S p i r i l u sanoto d i & l i n g u i t , e l S p i r i t u m sanclum,
absque causa est, Hla vero a quibua
causa: FUium vero
solvimus, u t y i d i s i i . Eoruna v e r o , quai contra ipsam e t conclusionera i u f e r u n t u r , eligens p o t i o r a , et qu oralio omnla magis y e r i s i m u i a v i d e n t u r , soluliones i&la, q u a m fieri pro posse paucis et sufiicieuter bic inscram ; u i i i b i polest, c o r o p l e l a s i i , c l ad baec inconveniemia uoa t e n e m u r r e d sufiicieiis. Quanquam
cottnnane esl q u o d a cauga a i n t , d i s i i o g u i t ab i a f i c e m , eo quod ille q u i d e m ex Patre est, bie v e r * ex Paire et F i l i o : i u e n i m i n a n t i q t i i o r i b u s c o d i c i b u s a c r i b i i u r . Quare manifeste aetumdani c a o i ease e i i a m secundwm i s i u m doclorein S p i r i l u s est ex F i l i o . Quod ai q n i moderoiorea libros S p i r i l u m F i l u d i a c r i p i u n ; non ex F i i i o , habebunU iiec hoc raodo I d e m e n i i n conclu-
noa contra oos iaferuntur nec dere r a l i o n e m : eed nobis b u j u s dogoiali ciues e l auclores sed
c o n t r a sanclos doctores, iui bujusque conclusionis p r i n s o l a m contra igilur
l a m e n a l i q u i d plua ei S p i r i t u i ta&clo
d e l u r etiaro ex boc. Patel namque quod c u m F i l i o ( comiuune s i t p r i n c i p i a l a e&*e divinis vid&invicem, ct boc, ( d i x t m u s pluries quomodo c a p i u n l saucci doctores Graeci causaluoi et p r i n c i p i a l u m i n quaml quoraodo d i s l i n g u e r e n l a r ab l i c e t pro eo, q u o d esl a p r i u c i p i o cive creala esse) a s s e r i l , quod quanquani commune babeanl
f u e r u n l ; et non
occideulalea, q u i aperiissime docent c o n c l u s i o n e m , non m i n u s c o n l r a o r i e n l a l e s . A b ipsis e l i a m soluliones quaereudx s u n t , non a nobis, quod et f e c e r i m l , aurreciuras S p i r i i u saaelo praevidenle omiies i n illis baereses. A l t a m e n nos e l i a m ab
i l l u m i n a i i , e i ab a l i i s v i r i s b e a l i s , q u i amplissmia de bac re opera sua nobis r e l i q u c r u n t . ad ea nosm c t i p s o s opponemus. P u l a n l i g i l u r Paireui ct F i i i u m aut i u u n a m c o n f u n d i ulroque nere; duaa cauias p e r s o n a u ^ si quis ex dicat, aut cst. procedere S p i r i i u m sauclum
q u o d ambo aliit causaia sive
principiala, lamcji
F i l i n e ex Palre d i c i i u r , e t u l l r a non p r o c e d i l cjus p r o p t u e l a s , S p i r i t u s v e r a et ex Palre d t c i l u r et una c u m hoc e l i a i u F d i i esse testanturScripturee. Quare S p i r i t u s C b r i s l i quoque S p i r U t i e est, Filiu tew> nee esl S p i r i U i e , nec d i c U u r . E l boc p u t a l bic s a u e t a s d o c i o r saiie eese a d diaUugttettdura, q u o d Spftriios
duoque p r i n c i p i a necesse esse |>o-
u l r u m q u e vero horuat absurdisstmum
Woa v e r o ad confusionem q u i d e m personarum bucc
d i c i m u a , q u o d ai operaiiooem s p i r a n d i c o u s t i i u i i d i c a i u r S p i r i l u s F i H i , F i l i u a v e r a wm d i c a t a r FiKas S p i r i t u s . Si i g U u r quod S p i r i l a a d i - ) Tain peraonai-palerQai p o n e r e m u s , t u n c sequereiur boc inconvniea, u l F i l i u a esset uoa eademquc c a i n r S p i r i l u a F i l i i , d i a i i o g u l l i l l u m a F i l i o ; aeciuid v n a i i u a v nostroe nil a l i u d i l l u m a F i l i o d i a t i a g u l i ni&i djversus procaa&ionU tnodua Ipsaai vide* persona c u n P a t r e . C u m v e r q conaiitutiva quideui paternalis p e r s o i u B p a l e r n i l a s , et ipsum geuerarc p r o b a t u m i u e r i t , spirare vero proprielas quxdaui sequeus e j u s personaoi j a m c o n s i i t u i a m ; c u r i l l e , c u i coaunuDU esi c u m P a l r e n o u conslitutiva p r o prieLae, u n a eadeiuque persona c u n i ipse essct? QuemidDioduDi Palce q u o d Pairis eolai c o m m u n a babens, F i l i u s cutn a b eo o i i u a l u r p r o u t a Patre, quod SpiriUis dicatur S p i r i l u a d i c a l u r S p i r i i u s ejus p r o a '
iicet
spinari. I d e m crge ea4 S p i r i l u m eese F i l i i alque ex F i l i o procedexe. Cujua ergo
Spiriiom, lem ex
d i c t t a r S p i r i i a a , cx eo e t i a i p r o c e d i i : d i c i i u r au F i l i L S p i r i i u s taaquam e i PairLe; i g i m r e i i a m F i l i o qneaiadinodum ex P a t r e pracedii^ E i n o di-
l a n d o m qaod vaoa e&t querunadaai exposttio
c e n i i a m propier consttbstanualiiateiadici Spiriium F U i t S p i r i i o m : c a m bie sanciu ducior U a q i i a n i d i s tinctiYum i&\ur boc acciptat. Quae ? c o propter censobf
itena quod
taoien n o n e&l eadeai persona c m n Paire e o quod n o n ea( c o n t t i t M t i v u m , nec S p l r i m s P a l r i s , n e c q u o d a Patre m i t t a t u r . I t e m etr w copimune babeal c u m Patrc s p i r a j i d i poleotiain
xtaotiaJUatem dicuBftur u a i u i i t , non d i a l u t g u u i U . S i proptercoDsabaiaMialiuieni d i c i l u r S p i -
439 110:1 nam randi vam barf
BESSARTONTS S. R. E. C A R D I N A L I S
cum spirare non s i l patcrnalis personsc potenria quia persona3 spiproconsiltutiinrte constituliva scquerelur boc autem
440
ideo i n eanvlein cnro eo c o n f u n d U i i r perso- ^ tcnttam ; si enim Paler non esset, F i l i u s et Spirilas sancius nec crcandi p o t e n t i a m haberent, nec omuinocssem, el i l e m q u n n i a m una et eadem numcro, c o m n m n i d m u i t a t e , swe d i v i n a essenlla p r o I t e m qaofiiatn una et eadem n u m e r o potentia Quare donec n o n probetur
ccnslitntivum. es e , ncc
potcntiam
palernaMs conftisio
personarum : cwn
d e m u e : rdeo m c r i t o cmas Deus et anos Creator sonl. erat c u m Patre ; F i l i a s ei S p i r i l u s sanctus ex a n a et eadenr m r m e r o e t c t H n m u n i d i r i n i t a l e , shre d i yina essentia prodeiinte : ideo m e r i l o untis Deus, et nnns Creator s a n t . Hoc i d e m I g i t a r de proceseione S p i r i l u s ex Patre qui et F i l i o sufficiens sit Hlis una et eadem essentfa de boc qnaerunt. Quoniam etenim o n a , et eaPater et F i l i n s S p i r i t a m sanclum g p i -
p o t e r i t . SecT s p i r a n d i
es*f\ p r o b a r i non potcst I Pater baberct duas
pcrsonas ct duas n y p o -
sta?cs. u t i n p r i n c i p i o probaiuni egt, Ponere namque
iuconvcniens : t u m quia bnec p c l i i i o p r i n c i p i i esset. potentiam s p i r a n d i c o n s l i l u t i v a m dicit, csse personae P a t r i s , et ex Patre soTum S p i r i t u m procedere, u n u i n et idem est. Qtiare q u i boc p c t i t p r r n c i p i u m . Cmn auiem ncc confusio qui credanl. qua?nam hoc non p r o b e l u r , i n supcrioribus
dem s p i r a n d i poientia ex prodeunte
personarirm seqiiitirr, qnanqaam s i n t D i c l u m ' esl autcm

B
r a n t : e l q n o n i a m a Patre banc sptrandi p o t e n t i a m

F i , l u 8
c o r n m quac de
Dco d i c u n i u r , communia
*}*\> s p i r a t o r , una cansa e t u n i i m p r i n c i p i u m processlonis S p i r i t u s arobo s a n t .

h i d e o u n u e
suni ; qua? p r o p r i a , et p r o p r l o r u m q u x n a m duabus persouis p r o p r i a ; q u % vero s o l i , eorum quoo uni sob ; qnacnam ita p r o p r i a sunt, ut ei personalia srve bypostalica s i n l ; quoe vero ita p r o p r i a , u l n o liones non ut l i y p o s l a t i c a ; quale ipsuin quoque epirare d i c t u m esl esse. i g i t u r ex i i s qua nanc dicta s n u t , e l ex iis quae i n superioribus praRSupposita f u o r u n t , hujus inct>nyenieiitis soluiio patet. Nec babet quispfam amplius accusare L a t i n o s , quod confus onem
;
Haec i g i i u r u i d i c t u m est sufficerent non c o n l e n denlibus tamen propler doclorum arictoritatem, Hera duo ralione quoque p r o b a l u r ; c u m e n i m
e i n l , ad q u omne p r o d o c t i r m teferlur, forma v i d e l i c e t , secundum quatn p r o d u c i l u r , e l supposilum aut persona, ex qua, modunr f o r m a , secundnm si Pater e l F i l i u s , q u e m a d personas, si ita e* essent, p r o d u c u n t , duo duo sunt secundum quam
t u n c necessario duo cssenl p r m c i p i a S p i r i t u s , c o m T e r o e U i persouis duos esse fateamur, forma t a m e n , q n a p r o d u c u n t u m i m n u m e r o s i n t , et o m n i n o i n d i s i h i c t i (cst e n i m ipsa d i v i n a essentia
e a i f c m n u m e r 0
i n t r o d i i c a n t personarum.
De duabus
v c r o causis, sive duobus p r m c i p i l s , quae i n l l i e o l o ffatn L a i i n i i n t r o d u c e r c quidam a u t n m a n t , hocque
nna
et
iiiconveiitens magis eos seqni. quam t n n b r a m c o r - c communis a m b o b u s , s e c u n d a m quam ambo S p i r i t u m p r o d u c u n t ) , non est necesse porn p u t a n t : q u i d dicemus ?" Neinpe ht>c i n p r i m i s i m o impossibilc cst, duo p r i n c i p i a d i c c r e . E s i d i c c n d u m est, qaod ipsa sola auclorilas sanctorum suflicial fidelibus nccessc c s t : q u i urrumque d r x e duo c t e n i m una n u m e r o csseniialis acliva sprratio, qoax c n m t\9 p r o p r i a s i t , non p o l c s l tanien esse comm u n i s S p i r i t u i saucto, ee qnod u t ssepius d i c t u m cst o p p o n i l u r ejus p r o p r i e t a t i Omnia c n i m essentialia commania F i l i o ct S p i r i t u i sanclo cum P a t r e prop.netatibus. O m n i a et P a t e r , BasiHos e i etenim ie s u n t , salvis tamen e o r u m e n i m est F i l i u s q u x c u n q n e videlicet aqualis r u n l , et quod S p i r i l u s a Patre p r o c c d i t et F i l i o , c i q u o d l a n q u a m ab uno p r i n C i p i o . Non e n i m principta S p i r i u i s sunt creaiurae Pater et Filius, inquil
A i i g u s i i i i u s , scd u n u m ejvs ambo p r i n c i p i u m s u n t ; qnemadmodum non I r i a p r i n c i p i a , sed u n u m s u n l P a t c r , e l F i l i u s , S p i r i t u s sanctas, ipsa T r i n i i a s Deus. Quam i g i t u r aliquis bac apertiorem quaeral s o l u l i o n e m , Non qsara S p i r i t u s sanclns per b u j u s sanciissirai Patris os et doctoris locutus est.
caeteri doclores aicrat, manens i n co qnod esl F i l i u n , i n ejus p r o p r i e i a t e . Quanquam et similis s i l P a i r i , generare lamen
euim lateat nos quod i d e m inconveniens m u l -
ipsuni non potest, cem sit ejus p r o p r i e l a l i o p p n omnia tamen
gnans. Eodem modo S p i r i i u s quoqtte, eisi t o r u m videlicet p r i n c r p i o r u m , et m a l t o r u m deorum n produclione etiam crcaiuras scqnereior. Si quis D conrmunia babct c u m Patre e t F t l i o , servel non pie considerarei, qnod a fide "Cbrisiiana est a l i e n u m , et conveniens g e n t i l i b u s . Hoc enim est dc quo maxime nos gentiles accusamus, quod t n u l tos videltcet i n l r o d u c c b a n t deos, mullosque c r c a tores. Cum i g i l u r nos etiam tres d i v i n a s personas creatura? causam et p r i n c i p i u m c r e d a m n s , nos e i i a m boc inconveniens sequerelur, et niulta v i d e r c m u r ponerc p r i n c i p i a , multasque d i v i n i t a t e s , si quis noit rccte t n l c l l i g a t . Sed audi quomodo sancii doctores sapientissime boc s o l v u n t . Nam et si Pai r e n i , ec F i l i u m , et S p i r i t u r o sancturn creaiurai causam csse crcdamus : q u o n i a m lamen ad P a l r e m oinnia r e f e / u i u u r , ct quia ab co babcnt e i F i l i u s e t S p i r i t u s sancius et i p s n m esse, et creandi po^ suam
proprietatcm necesse esl : quia spirare se
Ipsum non poiest, cum Itoc oppugnei ejes p r o p r i e t a t i . E x bis i g i l u r clarissime patet falso L a U n o i accusari, quod duo ponant i n d i v i n i t a t e p r i n c t p i a . I i e m aut perfecia est, a i u n t , ex Patre processio. e l superfltiit illa qnse tx F i l i o e s l , a u t * i baep ncccesaria esi, imperfecie ex Paire procedit. l l o c inconreniens e s l , i m p e r f e c U m operaiionem quae respondemus, rare, w o diocre
P a i r i s , et ad suam perfecltonem F i l i o indigere. A d i l l o s q n i haic d i c u n i , ideo e r q n i a o m n i n o d a o t esse p a l a n t P a l r e m , c l
F i l i u m , et e o r u m operaiiones, buutanis e x e m p l i s i n b s r e m e s , q i i i a v i d e n l d u o r u o i b o m i i i t t m dnasesse opcratiunes n u m e r o , etai ad i i n o m c f f c c i u m len-
-441
PHOCKSSIONE S P I R I T U S S A N C T I .
qui nunc v t v u i i l , L u n i i , nec q u i posl p r i m o d i x e r i l ; sed dmsionem anliqui
dant, el distinctas ab i n v i c e m , p u U n t idem c o n t i n - t u r i s connumerent ? praeecrlim < u m n u l l u s eoram gere eiiam i n Deo. Q a o d absiirdissimum esl. N a m que Paier e t Fttius personis in celeris spirandi poteiuiam unam posierius, soimiimodo d i s l i n c l i , u n u m et idom s u n i : quo fit u t ctiara e l eamdem nuniero h a et i n f a n s t j m i n f e i i i q u e i l l u d scbisma f u e r u n t , boc illi prisci sancli, illi dociores, illa luttiinaria magna, q u o r u m sontis i n o m n c m t e r r a m e s i v i l , et verba i finee erbte terrac, qiiique a nobis e i nostris ui p r a c i p u i doclorcscl sancii m o r i l o celebraulur, kacc exempla ct i n v e n c r i n i , e l d i x c r i n l . Augustinus e t e n i m , q u i p r o f u n d i taie scienliae omnes a n l e c e l l i l , sanclilatc c i f e r v o r e c k a r i t a i i s in Dcum nuUi cedil : Augusiinue e s i , i n q u a m , q u i ba?c eisdem lium Quemadmodum sanctuin tum unum verbis d i c i l Palrero e i F i csse S p i r i t u s sar.cl'. credeiidum scilicel p r i n c i p i t t n i
beant, et s i m u l non seureum, nec btc p r i u s , a i l c r nec bic a l i a , alter aHa s p i r u l i o i i e spiret Spmtum, u t i i q u i corporales i n o m n i b u s a u n t , puianl; sed s i m u l et absque lempore una e a d e m que nomero spiraHone perfecte omnem perfectionem a m b o , e l supra eum s p i r e n l . Necesse eitfm
esl eadem loiies ad eos d i c i , q n i t o i i c s audienles non imeUigunt ; a u t q u i d i * t i dicent, si qiris eos e conlra i n t e r r o g e t , si perfectam credunl mundi ex Patre c r e a l i o n e i n , an non ? Si e n i m perfeclam, qoare F i l l u m quoqne et S p i r i l u m creatores n o m t nantf Si v e r o h n p e r f e c t a m , e l ideo FUium ei S p i rilum P a l r l assoctanl, considerent q u i d d i c a n t . A t perfecla q u i d e m ex Pairc m u n d i c r c a t i o , una vero eaderaque n a m e r o F i l i i e i S p i r i t u s operaiio ad ejus crextionem est, et 1 1 0 1 1 a l i a P a l r i s , alia h o r u m ; lunc enim h a b e r e n l locura barc p u e r i l i a d u b i a . I t a igitor c i i n proposito pcrfecia sio: eadem vero \i q u i d e m , c l super F i l i o quoque omnem perfectionera esi S p i r i l u s ex Patre procesu n a - n u m e r o ex ejusdem S p i r i l u s spiratio est, n o n alia et afia, nee aliter et a l i t c r , nec p r i o r et posterior, sed s i m u l eadem, e i s i m i l i t e r c u i n una 6 t eadem n a m e r o s p i randi p o l e n l i a S p i r i t u m ainbo pirant. t
DMIHIS
Palrem, c l F i l i u m , c l SpifUuni p r i n c i p i u m reaturje
esl. Accusent i i q u i facile cuticta a u d e n l , e l b e a Albanasittro, q u i i n Dialogo O r t b o d o x i cum dissimilein F i l h i m P a l r l , et S p r r i l u m F i l i o Ariano
et P a t r i ponentc, i l a d i c i t : Bei n a i u r a cnm F i l i i e l Spiritus sancti rausa e s l , l u m omnis crealurse; e l siniili audacia a u l F i l i u n i ct S p i r i t u m cum c r e a i u r a ponant, aut r r c a t u r a m c u m F i l i o c l S p i r k u sonclo ut Deum colant, camdem n u n i e r o caitsain csse Dci Tidelicei c l c r e a l u r a , sanctus d o c l o r d o c u e r i t . Sed baec i m p u d e n t i u m et Kunt. E t e n i m ctira ignoranliirm boroinum inconvenieniia], quae q t i i d a m
conlra verain.noslram conclusionem suie r a t i o n i b u a i n f e r r e s o l e n l , b x c poiissimum s i n l ; ct ad baec si qua alia s u n l , r e f e r a n t u r : p a t e l , quod i l l i s Deo eliam simul
rursus b l a s p b e m i & binc rationem accusel, andiens Q favente suflicieirter a o l n l i a , caneia nos ex c r e a l u r a arguentes. E l ideo p u l e t L a l i n o s Spiriium s a n c t u m i n i e r crealuras ponere ; f u e r u n t etentio, e l s u n t , q u i i n hanc c l i a m p r o t e r v i a m ct insaniam d e v c n e r u n t , u t boc quoque L a l i n i s i t n p u tare a u d e r e n t . Hasc e n t m aut s i u l l o r u n i , aut j o c a r i voleotiam s u n t ; aut i l l o r u m qut i g n o r a n t sanclos Patres et d o c t o r e s saepius a creatura et sensrbilieis busexempiis manaihjceirtes nos ad credendum rea imellecluales et invisibiles alque divinae, ab qtue et exile vestigium divinae s i m i l i l u d i n i s h a b c n l , illa p r o b a n i e s pro posse. T r i n i l a t e m eienim perso* narum O r i e n l a l e s quidem, inlelleclu, vcrbo fluvio; ei fcpiritu ; t i e m o c u l e , fonle l radk) et l u c e : Occidentales rurstis solc,
D
c o r r u u n t , et q u ad h x e d i c l a e u n i , et ad omnia t t i a m iHa s u l l i c i u n l . Expositio aucloritatum doctorum Laltnis contrarice esse quorumdum, videnlur. quce
C x l c r u t n resiat considerare
qune a qnibusdain
v
a u c l o r i t a t i b u s d o c l o r u m oppnsitis, u t a r b i i r a t i i u r c o i i t r a d i c l i o n e m cx eis c o i u l u d c r e : qisarum
L a l i n i s c l bujus dognialis vrilali s r g u u n l , piilantcs una q u i d e m est i l l a , quain i n Tbeologicis suis beaius Joannes Damascenus ait ; S p i r i t u m F i l i i d i c i i r u s Dionysit Areopagilae, i n l i b r o De divinis
9
ex F i l i o T e r o non d i c i m u s . A l i e r a vero sanctissimi nominibus dicentis : Solus fons d i v i n t t a l i s , q u i supra omnem substaiiliam e s l , Paier est. Nain elsi aliquaj nliaa r e p c i i a n l u r , eju-dem lamen sontentiai s u n l , c l ad baec tanquaoi potissiina et qiuo \ i d e n t u r exprcsse L a t i n i s esse c o m r a r i a , r e f c r u n i u r . De iis crgo duabus duntaxat considerandum quod Joanncs Dauiascenus dendum pro Lalinis cst. A d i l l u d nrg
%
vero aliis s i m i l i b u s
oslenderc c o n a n l u r . Quamvis uiiumquodque c o r u m exemplorum c U i ralione Iria s i n t , una lamen bypostasis s i v e eubslanlia realiter est. Paires laraen non p u t a r u n l propierea pruposhain v c r i i a t e i n of/ndere, sed q o a n l u m i n i e n t i o n i eorum c o n v e n i c bai ex i i s e x c m p l i s accipienles, r e l i q a u m , tanquam aKcDuin a v e r t i a t c , repellebant. l nemo eos ncc accusavii nec accusabit, donec menlis Cuu>pos est, Uiibos q o o d usi f u e r i n t exeniplis. Quoniodo i g i t u r Laiinos r e c i e qais accusabii, si ad osiendendam Qaaoi eamdemque nuinero esse spiraiivam i n Patre F i l i o p o t e n t i a m , u t a n t u r exemplo a b o r n i ^ b u s c o n cesso, u n a eademque n u m c r o a T r i n i l a i e e n t i u m creatione? aut quomodo propierea c a l u i u n i a r i eos xliquis a u d e b i t ^ q u o d S p i r i l u i n sanclum c u m crea-
a i t , atidi quaiu s i n i p l i opiniune

:
c i t e r , quam j u s l e , quaniquc iuiTKiciiler ad persuael eonun confirmanda respondebiinus. N u l l u m d i c i m u s notnen ita sunicicns osse, ut u n u m solum po>sit pnec se s i g u i ficare, nec quod i n d i v i n i s exprimere v o l u m u s , quo fit Cum e n i m haec ut m u l i i s et diversis altcro u n a m , altero aliam r e m lunc compleie signiGcemus. n o m i n a e l verba a nobis i n v c n t a s i n t , et q u i n a tura r e g i m u r , ct q u i naturalibus rcbus ea s i g n i f i candis i n i p o n i m u s , nec i n v c n l o r i s , nec eoruin q u i -
443 bns
BESSARIONIS imponnntur, nalurara excedere
S. R . E . C A R D I N A L I S S u n l tamen nonnulli eaftctoram, a l i q u i majoris feceront ordinem, n i major
444 quorum para oo-
poseunt : c e n l .
ideoque dWinas
ree compleie signifioare m i n i m e
possunt. Quare i m p e r f e c l i o i i e m n o m i n t i m non a t tribuendam eeee rebus d i v i n U , omnis q u i recte *apit

(
O r i e n i a l i u m : a l i q u i aequalilalem, sive i d e n l i t a l p m , u t p h i r i m i O c c i d e n l a l i i i m . quemadmodum l u r ex, i l a orientales, q u i o r d i u e m majoris mant

f
a f f i r m a l . Sed c u m aliis iiominibus divinas res possimus, utendum quidem bis
cidenlales p l u r i s facientesaequalilaiem stepius n l o n existicum quibus et bealus Joanues Damatcenus per u t p l u r i r a u t n u l u n l u r , raro sibi invkem
exprimere non
consuelte n o m i n i b u e e s l . U t e n d u m tamen i n q u a n l u m rebns signiiteatis c o u v e n i u n t , imperfectionera c o r u m , e i ei q u i d inconventeniia? secom p o r t a j i t , r e i e l l c n d o , e l per a l i u d n o m c n dcfectum aheriue hxc stipplendo. I n q u x s t i o n e itaque proposita, videlicet i n processione S p i r i i n s ex P a l r e e{ F i l i o , duo jequaliter nccessario e x i g u n m r : a i H i m , quod Paler c l F i l i n s alque shnpliciter S p i r i t n m sanctum s p i r e n t , non unus perfecte, a l l e r i m p e r f e c t e ; boc c n i m u t i n a l i i s , i t a <Hiam i n spirando relaiionem insunt P a l r i e l F i l i o . Summa Qu.icuoque e n i m F i l i u s el or-
connumeratur,
admklentes praeposilioneiu ex : non
conlradicentes, ged diversa significala diversis nom i n i b u s exprimentes. Quare de m u n d i creauone^ e l s i absque ulla a m b i g u i i a i e ex F i l i o eiiam p r o n i a p r o d u c l a s i n t p r o u l ex P a t r e , rarissime lamen r e periea apud doctores praeaerlim orienlales, quod mundus s i t producius ex F i l i o , sed sewper per Palres o r i e n banc p n r p o & i iUud Joannis : Omnia per ipsum faela
c o u l r a r i u i i i esi fidei v e r i l a t i . A l l e r u r n , quod F i l m s F i l i u n i , ob d i n c m habeal ad P a t r e m . U l r u m q u e enira b o r u i n eieniin esl i n eis et polentiae aequalilas, i m o i d e n l i l a s , et summus ordo. babel, ipsum c i i a m g p i rare S p i r i l u m , babel a P a i r e . Si i g i t u r unuin 110men csset suflicicns, e l summam p o l e n t i x eoruro i d c n l i i a l e i n , e l s u m m u i n ad invicein ordiuem s i m u l aigniflcarc, i l l o profecto oiunibus a l i i s poslpasitis u l e n d u m essel. Nunc vero non soluin iiupossibile esl u n u m lale repcrire noroen : c i idco necessario UIIO nomine a l l e r u m h o r u m , altero vero a l l e r u m e x p r i m c n d u m est, v e r o i n e l i a m baec diversa n o niina ad boc quod u t r u m q u e per se u n u m l a n t u m gigniflcalum p r & d i c l o r u m s i g n i i i c a i t l , e l i a m i i n p e r iecie i l l u d ununi s i g n i i i c a n i . Qnarc nos recie q u i dcm ct pie q u i d r c i signilicanda? conveniat r e c i r c l i q u u m , c l qtiod j m p e r f e c l i o n i s est, pientcs,
suni. Ita magis o r d i n i adbaiserunt ficat. Praettrea lingua Graeca per tioncm
l a l e s ; e l ideo u i u n i u r per, quae sola o r d i n e m s i g n i ex p r i n c i p a l e m significal causara, qualcot f u g i u n t dociores de FUto ipaa
F i i i u m csse, vel S p i r i l u s , vel m u n d i , u u l l u s o m n i D O coocedeU Quare ex u l i , ne quis eum p r i n c i p a l e m causam p u t a r e l ; e l non soluin ipsa ex f u g i u n l de fidelibui
9
v e r u m c l i a m nomen causae respeclu ad c r e a t u r a n i ,
F i l i o dicere
quanquam e l F i l i u a et S p i r i l u s passim ab o m n i b u s cauaa m u i i d i esse c r e d a n t u r , c i una c u m Palre causa : timenles ne q u U propterea p r i n c i p a l e m causam c u m esse p u l c t ; a quo u i falso s i b i cavent. Unam e n i m principalem et D e i l a i i s c t c r e a turae causam sciunt Patrem y i d e l i c e i solum. Si i g i t u r L a i i n i c u m sancJis occidentaliuus tx ^ P a t r e c l F i l i o S p i r i t u m sanclum diceutes, non p r i n c i p a l c m causam F i l i u m p o n u n l , sed ideutilatem eorum poienttae et a q u a l i l a l e r a per boc proftlenlur:
repellimus. Talcs s u n l e praeposiliones ex, v i d e l i c e l e l per. Prseposiiio namque ex aequallaiem q u i d c m cum de aliquibus duubus vel p l u r i b u s a c c i p i i u r , s i g n i f i c a l ; o r d i n c m vcro uoius ad a k e r u m n i i n i m e . Si quid c n i m ex duobus fleri d i c i m u s , pula si quod pondus ex duobus I r a b i l u r , s i m i l i l e r q u i dein vim c l a q u a l i l e r e o r u m ex ulroque i r a l i i , quoad praepositionis signifieamus. Ordo vero unius
Daroascenus vero p r i n c i p a l e m causam negaus, quae per ex signiBcari solet, b a b u i t respeclum ad o r d i n e m , e l ideo u i i l u r per, ex Patre per F i l i u m p r o cedere Spu-itura asserens, per quem F i l i i ad P a t r c m ordo m a n i f e s t a t u r , aequaiitatem sive identiuie.o magis c o r u m potenliae uec ipse negaus, quomodo
j n v i c e m consona d i c a a i u r ? Ipse eoiro e s l , q u i d e Paire, ipso q u i d c m est intellectus Y e r b i a b y t s u a . V e r b i g e n i t o r , et per v e r b u i n s p i r a l o r d c c l a r a l i v i declarapcr b a n c tiva absconsae d i v i n i u t i t i poteniia P a t r i s , ex P a t r ^ prseposilionein per l u m per b u n c , l u m per a l i o s
ad a l l e r u m non inde appareL A l pra>posilio per e converso o r d i n e m q u i d e m significal, aequalitalem esse aut l i e r i d i c a t u r , manifeslc apparebit i l l u m , quo p r x p o s i l i o ex p r a d i c a i u r , habere ; e l bunc ab eo accepisse i d quod per eum fii. j E q u a l i t a s vero borum nanique de quo ad i n v i c e m m i n i m e significalur. M i n o r i s potenlias semper et a u c t o r i l a t i s est i l l e , praeposilio per praedicalur. Unde sancli occiden-
vero m i n i m e . Si q u i d e n i m cx aliquo per aliquem D S p i r i t u s . Et rursus : S p i r i l u s v c r o sanctus de quo d i c i t u r per, o r d i n e m quemdain ad \\\um de per F i l i u m eet procedens. Quod auiem
t
doclores, F i l i u s quoque c u m Palre causa s u b s i a n * lix S p i r i t u s o s l e n d i t u r , saiig i n oraiione De jttoae a nobis p r o b a t u m est, praeserlim c u m addaiur verbum procedere, quod e l i a m , secundum n i b i l aliud quam boc
HOSUOS.
Patres et doclores cura orienlales, t u m
ipsura esse pereonale S p i r i i a e DaDWU aa-
lales, cum ad potentiac s q u a l h a t e m , i m o i d e n t i l a tein Patrie e l F i l i i r e s p i c i u n l , ex Palre e l F d i o d i c u m S p i r i t u m sancluui procedere e i esse. C u m vero ordinein eorum ad invicem osleirdere v o l u n t , ex Pairc per F i l i u m eum procedere, ct cx Paire per F i l i u u i , sive ex Deo per F i l i u m , eum csse d o -
sancli signiQcat. E t ad auctoritatem quidem masceni baec sufliciant. A d illa vero saocti D i o n y s i i , solum fonUsm nilatis rttrem d i c e n t i g , u t clariua apparca*
c l o r i u t e m illam uon babere i l l u m i n t e l l e c t u m , q u e m n o s i r i p u i a n t , audiendam esi p r i m o illos d o c i o r t s .
Ii5 qui etiam
t>E
PROCESSIONE S P I R I T U S SANCTi. i n v i c e m . E l baec q u i d e m vera cjus subsUientium, respou-
U6
Filium dicaat fonlein S p i r i i u s s a n c i i , ipsins personoe Spkrkua s a n c l i . P r i i n o

in aua contra Arianos oraiiona
auctoiiialis
mw dico g r a t i a r u m S p i r i l u s non sioae : sed
e x p o s h i o s i m u l et sohitio esl. Q'iod si quts eiijra d i c c r e i Palrem solum rootcm genralionis divinae', quae supra o m n e m subslantiam esl t a n q n a m q u i solus F i l i i s i m u l ac S j n r i t u s p r i n c i p i i i m et solus fMia ox fuiUe : F i l i u s vero sit q u i d e m fons, d a c l o r i b u s ita doceniibua, ged fong cx i o n l e . i l u j u s aotem s e n t e n l i a et beaius A i i g n s l i n n s i n q u a r i o De Trinitaie e s l ; a i l e i e t i i m : E i quod d i c i t Dominus : Quem ege mUtam vobh Patre, probat S;>iritum sanclum c l P a l r i s osse c l F i l i i . E t e n i m c u m d i x i s g e l : QutmmiUct Paier, a d d i d i l : in mine meo; non (amen d i x i t : Qucm nom i t t c t Paler totius d i v i -
bacenim a b u l a n l u r ad oinnia bujusceraodi iiaque Atbanasias
iUad PsaJmi : Quoniam apud teett fon$ vita, e x p o aena, S d c b a t e l e n t o i , i n q u i t , Pater videlicet aped se habens F i l i u r a fontem S p i r i t u s s a n c t i . Paiet igitor quod ipsam personam S p i r i t u & b i c dicil non graliam IMMI subwslenlem^ babemue e i t i m a santo Basilio Iradilai r e g u l a m , quoil cum audimus S p i r i l u m c u m addiiione sanctum, n i l a l i u d quam personam S p i r i l u s inlelligo.re debemus. Cura i g i ur bic F i l i u s fons S p i r i l u s cum addUionc sancli d i c l u s s i l , palel quod persona* cjus fons diclus e*t. Deindc quoque ipsa magnus B a * i l i t i s , q u i banc nobis t r a d i d i l r e g u l a m , foiuem S p i r i t u s sancti F i J i i i m n o m i i i a t , diceus : F o n s vitae F i l i u s , a i l e n i m D a v i d ad Patrem : Queniam apud le est (om vil<e; ti ruraus alius propheta dicit de Juda;is : Me ded i c i l u r S p i r i i u s sanctns. E l n o i a n d u m quod S p i T i t u t n sanclum d i c i l , aignificans ipsam ejus perso n a i n ; persona vero S p i r i l u s sancli Deus est; F i l i u s i g i i u r c u m s i l fons S p i r i l u s sancii , fons csl d i v i n i t a l i s iuaTiifealiesime. Quare curo sancti D i o f i y s i i illa a u c t o r i l a s , solum fonlen diviniiaii -Pa-
a nio, q u c m a d m e d u m d i x i t : Que/n ego mittam t o 4>is Patre, ostcndens videlicct q n o d p r i n c i p h i m . Hoc bealissimo d o c l o r e n i i a i i s , vel u t m e l i u s d i c a l u r , Deilatis Pater eel qiicm dignior o m q u x r c m u a i n e n i i s D i o n y s i l e x p o s i l o r c m ? Quig boc meliue i n i e l l c x i l ? i n qno u t i l l o S p i r i i u s sanCIMS locuttrs csi? Quod n i m ille d i x i l solum f o n d i v i n i i a t i s , qua? Hiper onincm substantiam ipse sit e s i , bic loiius Ocilalis prificipium inquit : cum p r i n c i p i u m , F i l i u s vero m \t offendat rursus n o -
reliqueruut fontem aquce viventis. Aqua vero vivens l e m
Pater sciltcct a nullo p r i n c i p i o s i l , scd F i l i i e l S p i r i l u s sancii ml S p i r i i i i s s a n c i i . Scd quam
pTiiicipium babens P a l r c m , ipse eliam p r h i c i p i u r a men toiiua B e k a l i s , nec opp(yias l o l i p a r t c m , l a n si F i l i u s p n r t i s cssct p r i n c i p i u m ; Peilaa imbec n i m nen est p a r i i b i l i s . H i c vero defeclum
4rem inquiciHis, praodiclisaanctoruniaucloriiatibus

ivon conlradicat (uefas esl e n i m ctiani cogilare q u o J sancii doclorcs i n v i c e m c o n l r a d i c a n i ) , a l t u d q u a i n vulgas p u i a t , i n l e l i i g i t ; nec ideo dfcii ha*c praediclU ille J o c t o r , quasi n e g a n s F i l i u i n esse fonlem S p i r i l u s s a n c t i , sed ipse quoque una c u m boc d o c l o r i b u s eum fouiero esse S p i r i t u s saucti d i c i t , esl, cjtis pcrson;c. I l i s igiliir declaratis rcspcu~ d e m u s , quod n o n omnimodaui d i v i n a r u m personar o i n distiiiCtionera ab i n v i c c m b i c , u l no I r i falso a r b i i r a n t u r , sanctus doctor iradere p r o p o s u i t ; e i p a l e t quia n u l l a m F i l i i d i s t i n c i i o n e m e l S p i r i i u s t a n c l i i r a d i d i i . Non i g i t u r o m n i u i n i r i u m person a r u m ab invieem d i s l i r . c l i e n e m , sed Patris dunl a x a l a d reliquas t r a d i t . Patrem i g i l u r i n parte ad
cUlilatis n o i n i n u m e s i , quem q u i ad rvs s g n i f l c a ' iaa i r a n s f e r t , non recle ncc pie a g i l . Ad e x p o n e n dam i g t t u r a u c t o r i l a i e m praedictam, et oppositionem i n d e subiuolam solvendam ctsi m u k i alil m o d i e t s e n l , tamen qtia d i t l a sunt, i i a manifesla c t d a r i s s i n i a s u n t , u t sola sufficiant. Probalo e n i m qnod F i l i u s s i l e l i a m fons Deilatis, siquidem fons S p i r i l u s saucti esl sanclorum P a t r a m sententia, bcalum fontem
9
S p i r i l u s vero tanctus Dfus cst (quibus s l a l u t boc quod d i c i t Dionysius, soliim
Dienysium cunlradicero n u l l u s fldeligm d i c c t ) , r e Deilatis Palrem eese, secundum praedictos modos a u l a l t c r a m U I ( K u m , c l non a l i i c r d i x e r i t .
Filium comparans, e l eorum ab i n v i c e m d i s l i n c l i o n e m t r a d e n s , soluin fontcm P a t r e m a i l , ac si d i c e r e t Palrem quidcm et F i l i o d u n t a x a l bic fonlem Filii esse, Filium \ v e r o f o n l e m Patris i n i n i m e esse. E t quod de Palre speculetur , a scquenlibus m a n i f e s i a t u r . Ea e t e n i m , i n q u i t , quae sunt g c n e r a l i o n i s divinae, quas super omnem subslanliani e s t , n o n c o n v e r l u n i u r ad i n v i c e m . Hoc e n i m n o " m e n generationis Iloc autem divinae Patrein et F i l i u m ille generet, hic dunl a x a t r e s p i c i l , cum generelur.
Brevii Epiiogut omnium, qua dicla sunt in hoc opere*

Ego quidem lua g r a t i a , c t e i K e n l i s e t m e v i r , qnod peliisti p r o posse complevi. Qti:c e n i n i acla in concilio f u c r u n l ex parie n a r r a v i , u i r i u s q u e quse* stionis raliones b r e v i t e r r e d d i d i . Q u x infcruiiiur inconvcnientia conlra v e r i t a l e r a coiicltisioiiis sive ex r a l i o n i b u s a d v c r s a r i o r u m , sive ex a n c t o r i i a t i bus d o c l o r u m s o l v i . E l qoidera ut poto sufficien- Yerilas clater. E x quibus, n i l a l l o r , fidei n o e l r a
manifeutius a p p a r e l , cura s u b j u n g i t , eoJi
rissime prabala est. Tuuax vero e r i l e l a h o r u m , q u o r u n i i n manus boo opua legendero p ^ r f e n e r i t , ' altente absque passione saepius eadem lcgere e l rclegere, e i bcne q u a p l a r i ; forlassis etenim noslro inconyeniens eo dicta sunt conleraeed TCri aon 'mutilig, neque l a b o r i vos f r u c t u s s e q u e i u r ; est. Siquidem
c u m P a t e r non sit F i l i o s , ncc F i l i u s Palcr : p a i e i i g i t u r q u o d generare e i ipsam p a l e m i i a t e m ac ncc si P a t r i t r i b o c n s , solnna foiitem eum a i l d i v i n i t a t i s , d i c e r e t : Solus Patcr , solus generans c s l , F i l i u s generans, cum ea ipse g c n c r a t u s , ncc
q u x s u n t generationis divinae non c o n v e r t a a t a r ad
qualis m a x i m i exislimandus
417
B E S S A R I O N I S S. invcnli
. E. CARDINALIS P a l r u m auctorilates etenim facillime r a t i o his contradicens reprobanda
4 argnenles : o n i n i s est,
nec i n q t t i r e n d i f r u c l u o s i e r labar est, nec
pretiosior f r u c u i s . Sed ante o m n i a s a n c t o r u m P a t r u m e l d o c l o r u m occidenialium anclorMales, quas cum his simul ad le m i l t o , legenies, allente ex i i i s colligctis p r o b l e m a l i s hujus olarissimam v e r i l a t c m . S i q u i v e r o n o n v e r i l a l i s , sed ontenlionis a m i c i , a u l meis r a t i o m b u s , a u t dogmali ruro insianliae i n f e r a n t , eos deridentee Latmoct per
tanquam v e r i t a l i c o n l r a r i a , s i q u i d e m Palres T e r i tatem l o c u l i s u n t . T u vero una c u m OccidenlaVium P a t r u m t e s l i m o n i i s e t i a m aliquas OrienlalUini a u c t o r i t a l c s a n o b i s a c c i p e , iH e t i a m islos eadem iHis dicentes, i n t e U i g a s ; et n o n eolum sententia, v e r u m etiam ipsis verbis eos p l e r u m q u e esse coocordes.
E J U S D E M CARD. BESSARIONIS
AD
EXHORTANTIS EOS ET ET A D
GRJECOS
EPISTOLA
SACROSANCTJE ROMANJE ECCLESI^,
OBEDIENTIAM
SOSCEPTIONEM
SYNODI
FLQRENTIME,
D E E L E C T I O N E S U A 1N P A T R I A R C H A M C O N S T A N T I N O P O L I T A N U M .
ARGUMENTUM. Grxci n o s t r i , m o r t u o Josepbo p a t r i a r c b a Constantinopolitano F l o r e n l i a e , n o h i e r u n t a l l e r u m e l i g r r e e l i n locuin d e r a o r i u i s u b s l i l u e r e , quem c o n l i r m a r e l s u m r a u s ponlifex Eugenius I V , qaod d i c e r e n l ncm csse. m o r i s e u m eligendi e x l r a C o n s i a n l i n o p o l i m . Quibus excusando se bumanissime d i l , se non posse dcponcre L a l i n u i o p a l r i a r c b a m g c r i n l , n o n adeo conslat. I n bisloria t i i u l a r e m , nisi G r a c i proponerent pontifex rcapoHalterum Gnccum primum eleSacramentis
i b i u b i celebrabalur c o n c i l i u n i , a se c o n i i r m a n d u m . Quem a u l e m poslea Conslanlinopoli C n i s i u m liaerelicum, Terlur fuisse Gregorius Prolosyngelug. u t nolavimus i n n Jibro de
q u a m - s c r i p s i l nostra seiate Tbeodosius Zygomalas ad M a r l i n u m
versus finem. Doclissiinus Garyopbyllus i n l i b r o q u i n q u e c a p i t u m , q u e m i n l i n g u a m t r i t a m e l v e r n a c u l a m Grahcorum v e r l i t , ex aliis b i s i o r i c i s colligit fuisse B e s s a r i o n e m , quod ego n o n credo, fecisset e n i m alicubi ea de r e Bessarion m c n i i o n e n i . F e r u n t e u m facere inentionetn i n hac ipsa episiola c u m d i c i t , se babiiissc i n t e r G r e c o s summos b o n o r c s . A t hoc Terisimile est c u m dicere p r o p l e r d o c l r i n a m et p r u d e n l i a m : a l i o q u i n e l i a m iinberbem e l j u v e n e m apud imperatores prae caeteris ephebis i n bonore b a b i ( u m fuisse l c s t a t u r . Sed e u m , a i u n t , subslilisse Romac cardinalem c r c a l u m . Si i n l e l l i g a n l post c o n c i l i u m n o n fnisse reversum i n G r a c i a m , , \ Comtanlmopolim reditum. Si a u l e m tinopoli Bessarionem falsum e s t , u t constat ex epislola Bessarionis ad L a s -
c a r i m P b i l a n l l i r o p i n u r o , circa p r o o c m i u i n , u b i r e p e r i u n i u r bncc v e r b a , ' , post celebratum sacrum concllium, et noslrum in i n l c l l i g a n l c u m b r e v i sobstitissc i n ea urbe c l reversum fuissc i n tamen acceptarc. Secundum in peraloris , a i u n l fuisse M e l r o p b a n e m , qne n proloc l i c n u i i locitin A l e x a n d r i n i i u
I i a l i a m . quamvis n o n s i t c e r t u m , lamen fleri potcst, e l l u n c d e b u i t b i s t o r i c u s d i c e r e , quamvis G o n s i a i t pra?sens electus f u c r i t , n o l u i l i n o r d a c i scommate per c o n t e m p t u m vocabant , e l , t e r t i u m Gregorium syngelum , q u i f u i t a confessionibus Joannis Palaeologi
synodo. H i omnes f u e r u n t cx P a l r i b u s c o n c i l i i , q u i s u b s c r i p s e r a n t , et pe.rmatiseruiit consianles i n c o n cordia et unione c u m Ecclesia Roiuana. P o r r o de Gregorio prolosyngelo sive f u e . i t p r i u i u * , sivc l c r t i u s , boc c e r l u m e s l , eum sponte ccssisse p a t r i a r c b a t u , c t co
mimere
d i g n i t a t i s sc abdicassc, iino e t Forura Boarium. lloc
Romoe se recepisse, ac inbabitasse m o n a s l c r i u m S. Gcorgii i n Velabro , prope
t o t u m c o n l i g i t lempore Nicolai V , q u i e l i a m s c r i b i t ad Goustantinum p o s i r e m u m i i n p e r a l o r e m , e i e u i n b o r l a l u r , u t p r o p r i u m p a t r i a r c h a m , non u l q u e m d a m a l i q u e m lennis fortunae sacerdolcm misere v i x e r e sinal

f
sed u t d e c e l v e r u m
palriarcham Gonstanlinopolilanum,
sumraopere
ipsi commendando r o exbibeauL etiam
gat, u t e u m redire ad suuni t h r o n u m c u r e l : c i q u e reverso c u n c i t
b o n o r e i n et o b e d i c n l i a m
E u m d e m f e r u n t posl o b i t u m , edidhse m i r a c u l a . De eodem Gregorio, de Isidoro l i a m partem l i b r i : c Hunc a n n u m v i r i
R u l h e n o r t i m a n t i s t i t e , et Bessarione sic s c r i b i t Piu secundus l i b r o x i i n suis C o m m e n l a r i i s , circa t e r tres i n Ecclesia p r x c e l l e n l e s i n s i g n e m morientes reddidere : p r i m u s f u i t Isidorus cardinalis episcopus S i b i o c n s i s , q u i d i u antea percussus apoplcxia p e r d i d e r a i s e x -
449
ENCYCLICA A D GRiECOS.
450
m o a i s usuro. R u t b e n i s h i c praefuerat q u o n d a m ponlifex borealibua populis C r f f c a n i c u m r i t u m servaut i b u s . C u m c a p u est Constantinopolis a T u r c i e , legatum i l l i c agebat a p o s l o l i c eodis, j a m p r i d e m a l i Eugenio ponuflce m a x i m o cardinalalus d i g n i l a l e d o n a i u s . I n ca?de C h r i s t l a n o r u m , quae ingens i b i facta est, j a c e n l i cadaveris h o o i i n i s , q u i s i b i fui&set s i u i i l i s , vesliraenia a u b l r a x i t , et c u m suSs p e r m u t a ? i t , encuila et r u b e n t i pileo supra m o r t u u m d i m i s s i s , ipse tanqoam anus de plebe captus parvo p r e l i o re d e a i p t u * e s t ; c a d a ? e r i , super qoo in&igne cardinalaius r e p e r i u r a , c a p u l abscissum e e i , e l b a e l * euffixam cum ptleo per urbero caslraque T u r c a r u m per i g n o n i i a i a m c o n l e m p l o m q u e sedis a p o s i o l i c * v e C o n s l a n l i n o p o l i t a n o , q u i anno substituit, c l a i u r a , c l a m i t a n i e p r s c o n e , e&se R u i b e n i c a r d i n a l i s v c n i c e m . Ipae T e r o paulo posi ad N i c o l a u m p o n tificem r e d i i t , quem a l i q u o l annia posiea defunclo Gregorio p a t r i a r c b a men qoo M a n i a a m i t u i n est, u o n sine sanclitatis o p i n i o n e , Romae o b i i t , Piua p o n l i f e x ad p a l r i a r c b a l n a c u l e v e x i l ; eique falis f u n c l o , Beesarionem c a r d i u a l e m T u s c u l a n u m , v i r u m d o c l i s s i i m i m , natione G r e c u i n , genere T r a p e z u n t i n u i o . > Sic Piue secundue, q u i deinde p r o s e q u i l u r i n eua h i s l o r i a declarare q u i n a m eiiU i l l i a l i i duo v i r i prsetelleoies i n Ecclesia Dei, q u i v i l a m curo m o r l e c o m m u l a v c rint. Cardinalis i l a q u e Bessarion a eecundo post o b i l u m I s i d o r i creatus p a t r i a r c b a C o n s t a n t i n o p o l i l a n u s l i t u l a r i s , praesenlem salis g r a v e m , patheticam e l eleganlem ad Graecos exaravit e p i s t o l a m .
EPISTOLA GENERALIS
SAPIENTISSIAH C A R D I N A L I S
BESSARIONIS
, \ - BESSARION, misoratione divina , \ ; '; ( 1 ) , , tanae novae Romae aacrosancias R o iis mana? Eccleeiae c a r d i n a l i s , e l ConstanlinopolU oecuiuenlcus p a l r i a r c b a , q u i p a l r i a r c b a l i Gonstantinopolilans sedi q u a c u n que ratione e i ubicunque s u b s u n l , pontificibus, sacraiis monacbis, aacerdoiibua, ntonacbis, e l filiis, s x c u l a r i b u s , d i l e c l i s i n S p i r i t n fratribus ac
;, , , \ ??, i v \ , , , \ \ , \ ^ , ] . , \ ulol, , -
g r a l i a m , paceni et benedicuuneui ab o m n i p o t e n l i Deo volenlibus e l o p l a n l i b u * , o m n i b u s , o m n i q u e s l u d i o conaniibas u t ea adiptacaiitur. Volebam sane, i n Deo cbarissiuii fralres l i i , ipse vobis et praesens, Ipse f o b i a c a n dixseren
Petri A r c u d i i
notffi.
( I ) (a).Mirandumqui Joanne et c u m Gyriaco successore e j u s , nisi ab ficri p o t u i l , u t calboiicus, ei R o m a u a ; , boc est bac appcllatione d e s i s t e r e n t , u t conaiai ex cpislulu C b r i s l i a i i x , et Yerae fidei zelantissimus, boc l i l u l o t r i c e s i i n a , i*t iricesima p r i m a l i b r i se.xli, et a l i b i ae o r n a v e n l , cum Gregorius Magnus Joanncm p a passim. P r x t e r e a A d n a n u s p r i m u s ecribens ad i r i a r c h a i n Goiiatanlinopoltlanum p r i m u m boc n o G o i i s t a n i i i i u m el I r e n e m i m p e m i o r e s r o g a l eos nc iueo sibi usurpanlem i n o n u e r i l , u t ab s t u l t i vocadeiuceps p e r t n i t i a n l patriarch;tiGousianlinopotitano b u l i se appellatioue compescerel, et suum a p o c r i T a r a s i o , scribere se universalem , quod fecerai i t i arium \eiuer:t coinmuiiicare i n sacris c u m prulcssione s u Qdei, quam niisoral ad p o n i i f i c e u i . () Yide Aloysium Bandioium ia GomtneaUrio, supra col. xxxvi, Eott.
PATBOL. GR. CLXI, 15
4*i
ac dicere
452
da iis q i i * ad noslrani samlem p e r t i n e n t , u l l r o c i - x a l itsp\ troque raiione u t i , dcque iis qua: facere desidlro, , \ \ . , , \ , , \ ,, \ , . > , * ( , * \ . , ( , ;, , & , & .
1
e i precor. Quoniam vero r e s , qnao nos est et posierius, l i l l c r i s vobiscum ratione parlem aliquam
circtiro&laju, e i l a n l a locorum dislaniia i d p r o b i b e l , quou r c P q u u j u v c r s a r i , c l opisiolari hac
c o r u m quw ipsi praesenies diceremus, nccessc est vobis enuntiare. Piecor auleni Deura,qui e*l super omnia, u t c u m eadem cliariiale, q u diienda ne eos u n l , e x c i p i a i i s , qua eiiam nos ca d i c l u r i s n m u s . Teslis eiiiiu est m i b i ipse, quem i i i b i l latet, r u m q u k l e m q u s sitni m u i u quidem z d u * d i v i n u s , deinde i n cogilatione, quod p r i vero a m i c i l i a
nostrae gentis exciiat p r o m e r e quae d i c l u r u s sum ; nequequiescere 8 i n i i , n c n o n manifesla vohisfaciarn qme vos nosse nccesse est. Antc fralres omnia i g i l u r ( u l h i c exordiar) mementote, i n Spiriiu ct filii, quaiila c l qualis fuit
# & (' ) , \ \ \ , , ,
nosira gens, p a - t i m q u i d c m sapientia, p a r t i m vero rcliqtta v i r t u i e ; praelerea quae rmmdana e s l , p o tcsiale e l i m p e r i o , v j r i b u s q u c . Quippe noslri n o n l a n l u m l o l i u s sapicntia?, c u n c l a r u m q u e d i s t t p l i n a r u n i i n v c n l o r c s , v c r u m eliam perfeclores exsiite* r u u l . I b i lola sanclilas effulsit. inde i n o n a r c h i a l o l i o r b i imporavit. Gielcrum nunc (heu mala !) non s o l u m iuapcrium amissmus, sed e t s c r v i t u t e m , ei cam gravem, ac molcaiam cxperieHtia p a l i m u r ,
;
\ , \ \
, \ \ . 01 , .
. * ( ! ) , \ , \ , \ (!)
Barba-
r i e e t m p i i s ( b c u nie miserum !) nobis d o o i i n a n i i -
. \ , ) bus. Ncque i d s o l u m , v e r u n i e i i a m sapieiaia? ne vestigium q u i d e m penes noslros r c m a n s i l . Cum C * , pesl acquisilioncin r c r u m iiccessariaruni q u j e r a i u r e l s o l i l a s i t advenins. Quae c u m nos deseriierint , . 0 v
r
P e l r i A r c u d i i notae.
Y i d e oclavam s y n o d u m aclione secanda. Sed nostri Bcssarion eam epislolam f p s e m e l i n L a l i n u m v e r t i t . Grseci p r o p t e r b o n o r c m Tarasii aliasque causas trbt iamen nusquam i n v e n i l u r i a eiua persona eaiion s u n l passi imegras lcgi epistolas A d r i a n i . vox oecumenicus. Hi coneilio qimque F l o r e u t i n o L a l i n i Patres c u m Repugnai a u i c m vocare se (Bcumenicuro, et s c r i de aliis rcbus ad Qdcm spectaniibus, l u n i potissibert!, , e t n i a m dc boc l i l u l o s i n e d u b i o c u m Qrxch cgissent, . Demde p a l r i a r c b a nisi i i l i dc bac r e . u l de multie a l i i s , audire e l agerc Consianiinopolitanus, vocando se oecainenicam ^ rccusagsenl. Nunquam cntiu banc vauam e l falsam p r o b a l e l o s i e n d i l posse errare i a tide lotam ErCappellalioneui GrajciS L a t i n i p e r m i s e r u n l neque clesiam, quando ia q u i appellaiur universalis i n pcnitiuent. flde l a b i l u r , ciun c o n i r a , Komanus poutifex. q u l g i i u r d i c c u d u m c s t , Bessarioncm cxislimasse a revera est e i poiest dici cecumenicus, non p o ^ i t L a l i n i s banc VOCCIM ioler,>lam fuisse. Narn c t Josce r r a r c . Uudo Gregorius Magnus l i b . i v , e p i s l . 5 2 pbus r i o r c n l i e c u m ad flncm viix* pervenissel, ex Mauricium A u g u s i i i i n , conira Joannem J e j u n a i o i r e m a m suatn senler.liaui palcfaciens in omuibus [ > r e i n : c Quis est isle, i n q u i t , q u i c o n l r a s i a i u t s i se g u b j i c i l Komanae Ecclesias, e t u i b i l o i n i n u s vocat evangclica, cottlra canonuin d e c r c t a , n o v u m s i b i se l u m c i i i c u i n p a l r i a r c b a m . Yel Bcssarion et usurpare nomcn p r . f s u m i i ? D i i n a m vei eine a l i o * Josepbus dcccpti s u n l cx pstudosytiodo a Pboiio r u m i m m i u u l i o n e unu a i l , q u i vocari a p p e i i l u u i flrla, ubt i n l r o a u i i l Photius legaios pouliQcis, q u i versalis. E t ccrte inultos Gousiaiilinopolilan% E c ~ c i l i i u l u m iiiiivcrsalis a l l r i b u u i i l , ubi eiiam p r i u i u m rksiac bacrescOs voragitiem iucidisse n o v i m u s locum i n sessiune i m p u d e n i e r sibi a r r o g a l . P u s l r e sacerdoies, et n o u BO I UIII ba:relicos, scd e l i a m IIIO i l l u d quoque v c n s i i u i l e c & l , Bessarioneni e l ha;rehiarcbas faclos. l u d e quippe Neslorius, q u i lobepbuin ab bujusmodi l i l u l o absiiuuisse, s< d a medialureiu Dei et b o m m u m Xesiim C b i i s l u m d u a * p o s l e r i o i i b u s GxaiCis addiLuui fuisae. Nou eniin csse persouas exislimans, quia Deum i i e r i bnbemua auiogra4buui i o s i p i i i e l Bcssarionis neui poiutsac c r e d i d i i , usque ad Juda:cam p e r m a i i u uropria b i i b s m p l u i n , pr;coCrtitn c u m ipse ndiaui e r u p i l . Jnde Macedouius, q u i c o n > u b k t a n * Besbarion bac cadem episiula Roitiauuiu p o i u i l i a l e m P a l n l Eilio S p i r i l u m s a i i c i u i u Deuui e s b o bcem vcre a c u i n o n i i u i n n i u i c u p t t . deticgavii. Si i g i t u r i l i u d uouien i u ea E c c k s i a e i b t quisquam a r r i p u i i , quo c a p u l ae b o u o r u m o i n n i u n x Qiue causa i u i i , u l c u m bibliulbeca Bcssarion s tkuo ii d a U serenissimaj reipublicu^ VeneiiC, per i a c i l , umvcrea ergo Ecclctia, q u o d al)sit, a s l a l t * suo c o r r u i l , quaudo is q u i appellalur u j i i v e r s a u ^ uiuicoa i i i q u i r e r c m u s , u t r u i u ea vox c a d i l . bed abs.t a c o i d i b u e CUriiUiaiioruia n o i u e x ^ Cbsci e x a r a U i n t a e p U l o l a , vel i n t i t u l o , vcl i n ibtud blaspbciuue. Sic Gregurius. soubcripliuite. Ncgaiu eaui r e p e r i i i , e i q u i iidem buii aiJinbtl, adeat ipsatn bibboUiecain. P r a i e r e a
v
453
ENCYCLICA AD GRiECOS.
454
, (, genlis s e m l u t e m et ejuscomitem pnuperialcin, \ , ; nulla ratio habetur sapientise, nulla b o n a r u m a r , . l i u m i n q u i s i l i o . V i r l u s p o r r o quse ad mores spe , \ , \ -. \ ? . , \ , , \ ; , , * 0 , \ - , . clat, nam cur rini? quaeque probos pcrpctuo e l honeslos, ea praediios e f l i c i l , ipsa cerle apud nostros pennanet, e l u l i perseverel. Quid i g i u i r cansae esl, e l s a p i e o l i a i n , et
probt, oplimeque morali
t m p c r i u m , alque e l i a m ipsam l i b c r l a i e i n amiseN o n enim profecio fortuna et casus r e r u m quis exique inslabilis Uuxus, e l quod a i u n t , ut eventi, hanc tantam calamilaiein nobis i n d u x i l . Nisi a t i m e t , ne gubcrnarj quasin absurdum est. quidem divina P r o v i d e n i i a ,
rerura naiura exsistunt, quod veJ cogitare
A l q i t i iicque peccaiorum ponderi ac raultitu , \ ( , B d i n i (quje nonmiUi secundum aliani rationem recie facienles et b u m i l i a de se, iH par cst, senlientes, \ , ), \ . , , , * , \ , * , * \ . ; dicere-consueverunt) causa tribuenda est. Non e n i m magis nos q u a m cslerse C b r i s l i a n o r u r o genles, quaecunque ieliciter agunt, p r o p r i i e Deum peccatie i r r i t a m u s : dictum res, quam est e n i m , ac vere d i c i u m e s l , non sunt d e l e r i o quod s p e c u i ad niores, nostri e i praestaniiores. Jgitur caveiulum cst nc l o r t e a verilale fidei dec l i i i a i i o , r e c l o r u m d o g m a l u m iiegligentia, ab cleeia calholica d i v i s i o , b a f u m Ecc a l a m i i a t u m nobis , , . 6 ' , ; , \ ,
r e l i q u a m m nalionurn, quibuedam vero
o r i g o e x s l i i e r i n t . Hujus enint mali n o n n u l l i nostrorum auctores f u e r u n t o b a r r o g a n t i a m p r o j i r i a m , q u i sibi priucipalunt u u l l i subjeclum nancisceban*
^ l u r , parlicipee vero f u e r u n t eliam p n s t c r i , uoti 4* , quidewi ob p r o p i i u m v i i i u m , sed p r o p l c r m a l i 7U\ , t i a m oruin q u i t o s auleccsseruni, banc Uhcm , \ c x p e r t i s u n t , quam prudemes alduere aliquando, ac , \ . \ , \ \ , , \ , \ , , ; ; \ ( ; , \ ' , \ , ) deponere, et consunlaneuin est siraul e l lu desideraliasimos rogo, et obsecro, salutarc. ut oumi recuQuocirca etiam vos f r a l r e s e t filios i n sanclo S p i studio e l cura a u l i q u a m vobis n o b i l i l a t e m perctis, et a n t i q u u m quos doctores noslros et sanclos
splendorcm revoceLis, a n t i Patres scciui
(quur4im eadem proPessio fidei, eadcm pielaiis esl d o c l r i n a , quaib eiiam nunc Romana Ecclesia p r o filcvttir e i leiêl), iios receniiores, et scbismalis, diseidiiquc Ecclosiaruui exsecraudi Oei auctores
; ,
D a v e r s e m i n i , et synodum FIorentia2 celcbraiam r e l i , , giosc buscipialis. Et qnae i b i d i v i u o S p i r i t u coopc ; oiO, \ rante pro ipso sauciia suut, a m p l e c l i m i n i , e i , V 2 , . \ > . &; . , \ , . \ voa c r e d i l ? . Mulia i b i e i egrcgi;e pro boc dogmala jacue s u n l quasi luiidaaiema r a l i o n e s : m u l l a ex u i r a q u c paric <licla s u n t , qiias p r o p r i a m opiuionpni couiiuendabanl. Taudcm \icit apud ouines Patrem et F i i i u i n unuiu esse prhuipium Spirilus, ct ex ambobus ipsum lauquam ab uno p r o d u c l o r e p r o cederc. Multa saiicioruui et d o c l o r u m t a n l u i u Occidentalium, aed eliam O r i o n l a l i u i u et n o s l r o r u m producta s u n i leslimonia fralrcs, boc signiQcanlia^ taiiti
#
, \ \ * . , \, ; , ^ -
m u l l i s uutensuin cst coiisideralionibus. N u m c u i m , negligenler, i i u m o b i l e r c i r c a reiu poudcris nos xbibuiinus? M u l i u m evigilaviinu3
455
c v
456
muUura s o l l i c i t i ( u t scilis) fuiinus. V e r u m cesstmus H - ; , , , * v e r i t a t i , locuni dgdtmus d o c i o r i b u s . A b s i l o n i i n , u l a n i m u s probus et C b r i s t i a n u s ostcnsee v e r i l a i i d a u d a t oculos! } * . 1 Partem boc in nliqiiam i i l a r u m ralronum n u n c eliam nisi raiio prohibcret, et sitnul sunt, e l i ( ', , , \ ;; . \ . , ; loco u l i q u e exposuissemus, epistolarum , {
scribendarmn
aliunde m u l l o plura h i s , quae h i c d i c i a
gendo legere l i c e r e l . M u l l i enim amc nos beali v i r i p l u r i m a , eaque o p l i m a de boc a r g n m e n l o disseruer u n l , nosque ipsi non pauca, \el amicis p e i e u l i b u s , vei per nos ipsos considcrantes vcl frustra reque c o n l e n d e m i b u s , e l se opponeniibus teinerouluo
, * , \ , \ , \ , , \ . ; <
rcspondenlcs, eornmque sopbismata dissolventes . composuitnuset edidimus. E l o m n i a penesnos s u n l , vel i n l c r vos apud eos, q u i s t u d i o s i o r e s e t a v i d i o vclit audire) IVS a u d i l o r e s s u u t . Qu;eei quis vestrum bono animo e i sine conlenticne audierit (modo favento Deo non parvaia u i i l i l a l e i n c a p i c t . Unam
\ , , ( * ) . . , , ; . " . *
_.'._V "\ .
, \
lanien solam, illamque quaiu breviseime hie r a t i o nem u b i commemoravero, ad r i l i q t i a m c o n v e r i a m . S p i r i l n m sancluin d i c i lius asseril, ipsuin Spirilum F i l i i , ipse F i appellans S p i r i l u m v e r i l a t i s . iuqtiii, Deu$ SpiSpiri-
/, , \ -
Est a u l c m ipsc v e r i l a s . E t m u l t i s i n locis magnus Paulus i d p r a d i c a l : Miiit enim riium lum Filii Chrisii sui in corda vevra non
%
, ,
\
c t : Si qui*
.
V

i _
%
habel, liic non est ejus, c l saepe
\,
' \
passim iriem d i c i t . Iloc v c r b u i n v c l s o l u m , fratres,

. ^. c<iI o o l 1Ms\n a i t i m n n n c universa) rei conficieiida? salisesl. N o n e n i m opus
. x\ , ,
eslplurium
effusione
verborum o b r u i ; csl enuu
* ^ . \ , * /. - ; . ' , , , f\ , \
ipsius S p i r i i u s n a l u r a l i i e r e l essenlialiler, non a u tcin a d v e n l i l i e ; cujus a u l e m e s s e a l i q u i d d i t i t u r , i l l u d cujus d i c i t u r , necesse esi ut dignitaie aliqua et pnesiaiilia e m i n e a l r e s j e c t a i l l i u s , quod ejus esse d i c i i u r ; aut ergo eiuineulia et praestanlia est p r u ducentis ad p r u d u c i u i n , a u i p r a s t a u l i a Grealoris ad ad crcaliiram, ui sed lioc non habel locum in cst. proposilo, Creator c t D o m i u u s deducatur
. ' * , ?
&
. \ *? . ( 1 ) ^ . > . " it
c r e a t n r a m . Nain
i d vcl cogilare i m p i u m
Rcslal i g i i O r u l sit produceulis ad p r o d u c t u m . Qu;i*enim a i u n l n o n m i l l i vcriuiein effiigienies, D
"
S p i r i i u i n d i c i esse F i l i i cousubslaiilialilalein F i l i i
Petri A r c u d i i not.
(1) Textus c r a l c o r r u p l u s boc m o d o . ' D . Senaus eal, i l l u d cujus d i c i l u r a l i q u i d esse, esi p r e s t a n t i u e vel a d exira / , " atu ~ " alia e s" n r a , quippe l natura C r e a t o r i s , a f i a c r e a * , lurae, et per cousequens d o m i n i ac s e r v i ( q u a m . ; . eamdcm ralionetn t c l i g i l Resaarion i n l i b r o ad *, c i c , u t vidcrc esl i n bibliolbeca Vahcana. Lascarini P b i l a n t b r o p i n u m ) : vel a d inlra , eonfcCorreximus e m n uicutique cx Vcncla, u l a l i q u c m rendo personam cuui persona : c l l u n c i l i u u l c u j u s sensum ern<*rc pussemus boc m o d o : ' d i c i t u r esse, esl emineiis noii u a l u r a , s e U , , , diue* n a l i i r a l i . N i b i l euiui i n Deo est p r a t e r n " r a m , quippe unura est prius uon tt-mpore, s e d o r " , , * d i u e , a l t e r u m po&lcrius.-Hoc euitn ab ilio raUone ; , o r i g i u i s , seu causaliuitis,.ul l o q u u u i u r P a l r c s C r a B c i . ; non i l l u d ab hoc. . , ^; . "
: |! ; a l l | 9
457
ENCYCLICA A D GKJECOS.
458
, , cura S p i r i l u d e m o n g t r a r e , vel a FiHo m i t l i , et q u o t \ , , \ q u o i s i m i l i a , aranese esse fila saepe noa osiendinius. . Sive eniiu d i c e r c t u r S p i r i l u s e j u s p r o p l e r c o n s u b s l a n , \ & , ' * ' , ; . , , \ , \ , \ , \ \ . \ , ' l i a l i t a l e m , ob hoc ipsum et F i l i u s diceretur S p i r i l u s s a n c l i , sed niisquam lioc reperies ; sive quod ab ipso m i l l a t u r , r a l i o a nobis et effundere, e s l . IIoc e n i m miiiere, el praesupponil produciionem
esseiuialem processum. E l fieri non poteal u t i s q u i uon p r o d u c i t , m i l i a t , m u l l i s e t sufllcientibus r a t i o n i bus pasaiin dein^nstravimus. Multa i g i l u r vitandae cauaa bujus v e r i l a t i s a noslrie dicta s u n l ; qui veriiali patrocinatitur, a f f e r u n l ; sed o m n i n o n i b i l valent. Multo vero p i u r a et m e l i o r a , elomniadiligenter n o v i m u s , c u m c o n l r a omnes raliones c o n trarias d i s p u i a v e r i i n u s ; hoc vero loco, ob p r o l i x i taiem s e n n o n u m , b c missafacimus; e t a d s c r i p l a , quae de boc composuimus volentea conaiderare, cum mar e m i t i i m u s . Hoc u n u n i v e r o n u n c vobis
. " \ ^ , ; ( ) ; ,
gna fiducia d i c i m u s , qiiod sufftciens est boo aol u m , c e r i o gciatis, ad veritatem coiiiprobandam, qood S p i r i t u s sanctus etiano ex F i l i o , q u e m a d m o d u m et ex Patre : u l a b u n o p r i n c i p i o , * l u n o p r o * d u c t o r e procedat et revera si p r a s e n * easem u l l r o c i t r o q u e daia et aceepta u l i l l u d : Qttem. ego mittam De meo accipit, et Qucecunque audiel, toquelur.el raliooe experii eseetie, vohis Patre; vobis; et illud : e l illud : reuHa aliaconstare tftslimoniasacrarumL<Uerartim, annuntiabit
\ \ ; , ; . \ , \ \ , ; , " . , , , * , "
alia s i m i l i a . Ex q u i b u s docet e t
\ ^ .
singulis eadera lidei verilas faciie probatur ; q u a m tenet, qtiam prius universa Ecclesiacomplectebaliir. Sed objicies, quod Dottiinus de boc disserens* Spirtius, i n q t i i t , 711 Ptiire procedit, DOII autem addidit s e i p s u m . E t qualis e s t b * c o b j i c t i o , quaceo, fratrcs? N o n enim d i x i t quod n o n procedU a b ipso ( F i l i o ) . Hoc e n i m foriassis vebementius urgeret. Quamvis neque hoe smfflceret ad probanduro quod v u l i i s . Quippe Idem d i x i l : De die illa et hora neque angcli, Pairis; neque Filiut, s u s : Mea doctrina nemo s r i i , i n q u i t , l r u r mfi et tameu nhi solus Pater, niti Paler,
p$aw , - C oltra c l modo calbolica Romana Ecclesia \ ' , \ , , , \^, \ . , \ ,
\ , ; . * , . \ . , , ,
%
*\ , ,
non e$t mea, *ed qui mitit
\,
e t : Nemo novit Filium,
; ; \ ,
nos recte facienies, c o n t r a r i u m credimus. diem * . \ , D U l u m , e l horam i i a clare e u m scire s:cul et Paier,
et se ipsum nosse aimiUter atque P a l e r . E l d o c t r i nara ejus m a x i m e ejusessc d i c i m u s . Si i g i t u r e o r u m quae ipse manifeste inficialus e s l , nos laudab i l i l e r c o n t r a r i a c r e d i m u s : c u r etiam quae n o u negavii, pie n o n credainug? P r a i e r e a boc eliaio consideraDdunvcat.Promifctt Gbristus euperconfesaionera Pelxi f i m d a t u r u m Eccleaiam suam, e i portas i i i f e r i , n i m i r u m haereticorura n o v i t a l e e , i p s i nu.nquam praevalimrae. Q u V i g i l u r , rralre^, s i t baec Ecciesia, q u x r e n d u r o e s t . Promissionem e n i m flrmam etae, n i m i m e q u e f a l lacem o p o r i e r e crcdere, siia&os s i t , i n f i c i a b i i u r . nemo, q u i i n l e r C l i r i Ecclesiaiu crgo q u boc loco
, \ , \ . , , & , ; \ , , :\ , \ $, , / . ; , \, . \ , \ , \ /. -
439
B E S S A M O N I S S. R . E . C A R D T N A L T S sanctus nec crcandi p o t e n l i a m haberent,
440
nec o m -
110:1 itieo eamrem c n m eo c o n f u n d i l n r perso- l e n l f a m ; si e n i m Paier non essel, F i l i u s et Spiritos nam randi vam bari c n m spirare poicniiam es e , non s i l palernalis non personne ccnslitnlivum. Quare doncc probeiur s p i inde p r o constitutiva scqnerclur fiypon i n o c s s r n i , i l e m qtioniam una et eadem numero, et coromMni d i v i n i l a t e , sWe d i v i n a essenlfa p r o d e i m t e : fdco m c r i t o nnos Deusel anos C r e a t o r s a n t . I t e m quoiiiam una et eadem nuraero polenlia erat c u m Paire ; F i l i a a e l S p i r i l u s sanclus ex una et eadenrr ittrmero e t c c n n i m r n i d W i n i i a t e , shre d i Yiiia essenlia p r o d e i m l e : ideo m e r i l o onus Deos, et nnns Creator s a n t . Hoc idem i g i l a r de procesl i o n e S p i r i l u s ex Patre e l F i l i o sofficiens s i t i l l i s q n i de boc quaerunl. Quoniam etenim u n a , et e a dem s p i r a n d i polenlia ex una et eadem essentia prodeunte Paler et F i l i u s S p i r i t u m sanclam s p t P wos et r a n t : et q u o n i a m a Paire lianc spirandt p o t e n t i a m
B F i , l t t 8 h a b e l i d e o u n u s s i r a t o r u n a
paternalis
persona? c o n s t l t u t i potenria
ncc confusio
persoiiarum
p o t e r i t . Se(T spirandt
essp, p r o b a r i non potcst : cum quia quo I Pater baberct duas
pcrsonas ct duas
Mascs, u t i n p r i n c i p i o probalum est, hoc autem iuconvcniens : t u m quia hnec p c i i t i o p r i n c i p i i essel. Ponere namqae potentiam s p i r a n d i eonstiiutivam csse personae P a t r i s , et ex Patre soTum S p i r i t u m procedere, u n m n et idem est. Quare q u i boc d i c i l , petit p r f n c i p i u m . Ctnn autem q u i credant. hoc n o n p r o b e t u r , i n superioribus ncc coufusio personarinn seqiiitirr, quanqotam s i n t D i c t u m est autem qua?nam c o r n m quac de Dco d i c u n l u r , comrnunia sunt ; q u p r o p r i a , et p r o p r i o f u m quaensrm duabirs personis p r o p r i a ; quai v c r o s o l i , eorum qunc u n i sob ; qnacnam i l a p r o p r i a sunt, u t e l pcrsonalia byposlatica s i n t ; quae *ero ita p r o p r i a , u l n o liones non u t b y p o s l a t i c a ; quale ipsum quoque spirare d i c t u m esl esse. f g i t i i r ex i i s qirae nanc
miMm p r i n c i p i u m processlonis S p i r i t u s atnbo s a n t . Hsec i g i l u r u l d i c t u m est sufficerenl n o n c o n l e n denlibus lamen propter doclorum aucloriutein, idem r a l i o n e qnoque p r o b a l u r ; c u m e n i m d u o et supposilum
s i n l , ad quae omne p r o d o c t u m f e f c r t u r , forma v i d e l i c e t , secunduni quam p r o d u c i t u r , aut persona, ex q u a , modun> f o r m a , secundnro duo sunt secundum quam si Pater e l F i l i u s , q u e m a d personas, si ! u <* duo essent, producunt,
d i c l a s n n t , et ex l i s quae i n superioribus prsBSupposita f u e r u n t , b u j u s inconyenieiitis solulio patet. Nec babet qirispram ampltus accu9are L a t i n o s , quod confus onem
;
t u n c necessario duo cssent p r m c i p i a S p i r i i u s , c o m Yero etsi persouis duos esse fateamuV, forma U m e n , qaa p r o d u c u n t u n u m n u m e r o s i n t , et o m n i n o i i t d i s t h ) C l i (est enim Ipsa d i v i n a essentia ana
iniroducanit p e r s o m r u m .
De daabus
v c r o causts, sive duobus p r i n c i p f i s , qnai i n l l i e o l o ff!am L a t i n i introcfucerc quidam a u l u m a n t , hocqtie
et incoiivenicns magU eos sequt, quam i n n b r a m c o r - c e a d t m n u m e r o comniunis a m b o b u s , secundura por ;i p u t a n t : q a i d d i c e i m i s ^ N e m p e hoc i n p r i m i s quaro ambo S p i r i l u m p r o d u c u n t ) , non est necesse d i c c n d u m est, qaod ipsa sola auctorilas suffidat fidelibus r u n l , et quod S p i r i l u s a Paire p r o c c d i t principia S p i r i u i s sunt creatura Pater et sanctonim ei Filio, c i inquit imo impossibile cst, duo p r i n c i p i a d i c e r e . Est nccesse c s t : qtii u t r n m q u e d r x e - * c l c n i m nna n u m e r o cssentialis acliva sprraito, qins c u m e\9 p r o p r i a s i t , non polest lamen esse c o m m u n i s S p i r i t u i sancto, ee quod u l srepius d i c t u m est o p p o n i t u r ejus p r o p r i e t a t f . Omnia e n i m essenlialia c o m m a n i a F i l i o c l S p i r i t u i sancto cuni Patre s n n t , salvis tamen e o r u m prop.-ietalibus. Omnia e n i m est FUius quaecunqae et P a t e r , Tidelicet a*qualis BasiHns e i elcnim te
quod lanquam ab uno p r i n d p i o . N o n e n i m d u o Filitis, A u g i i s i i n u s , scd u n u m ejns ambo p r i n c i p i u m s u n t ; quemadmodum non t r i a p r i n c i p i a , sed u n u m sunt P a t e r , e l F i l i u s , S p i r i t u s eanclas, ipsa T r i n i l a s Deus. Quam i g i l u r aliquis bac apertiorem quaerat s o l u i i o n e m , qaaro S p i r i t u s sanctus per b u j u s sanclissimi Patris os et doctoris loculas est. Non enim Iateal nos qnod i d e m inconveniens m u l t o r u m videlicet p r i n c r p i o r u i n , et m n h o r u m deorum
caiteridoctores a i o n t , manens i n co quod e s l F i l i u * . i n ejns p r o p r i e t a l e . Quanquam et s i m i l i s s i t P a l r i , generare l a m e n
ipsura n o n potest, c e m sit ejus p r o p r i e t a l i o p p o gnans. Eodem medo S p i n t u e quoqtte, eisi omnia
i n productione etiam creaiuras scqnerelur. S i quis D communia habct c u m Patte e l F i l l o , servei U m e n euahi p r o p r i e l a t e m necesse est : quia spirare se non pie considerarel, qnod a flde "Cbristiana est a l i e n u m , et conveniens g e n i i l i b u s . Hoc enim est dc quo maxime nos gentiles accusamus, quod m u l 108 videlicet introduccbant creaturap causam deos, mullosque c r e a nos lores. C u m i g i t u r nos etiam Ires divinas personas et p r i n c t p f u m c r e d a m a s , etiam boc inconveniens seqoerelur, et n i u l l a v t d e r c m u r ponere p r i n c i p i a , multasque d i t i n i t a t e s , si quis noit rccte i n l c l l i g a t . Sed a u d i qnomodo sancii doclores sapientissimc boc s o l v u n t . N a m e i si Pai r e n i , e l F i l i u m , e l S p i r i i u r a sanctum crcaturaj cansam csse crcdamus : q u o n i a m lamen ad Patrem o m i i i a r c f e r u m u r , et quia ab eo babent et FUius e t SpirUus sancius et i p s n m esee, e l creandi p o ipsum n o n poiest, c u m boc oppugnet ejus p r o p r i e t a l i . E x bis i g i l u r clarissime patel faleo L a l i n o s accusari, qtiod duo p o n a n l i n d i v i n i t a t e p r i n c i p i a . I i e m a u t p e r f e c u e s i , a i u n t , ex Patre processio, e l superfttiit illa q u ex F i l i o est, a u t b * f nccesearia e s i , imperfecie ex Patre procedit. Hoc Yero dtocre i n c o n T c n i e s e s l , imperfeetam operaiionem
P a t r i s , et ad euain perfecUonem F i l i o indigere. A d quae respondemus, i l l o s q u i heec d i e u n t , ideo e r rare, q n i a o m n i n o duoe esse p n t a n l P a t r e m , c l b u w a n i s excropiis leoF i l i u t n , et e o r u n i operationes, opcralionce n u m e r o , eisi
inbaerenles, quia v i d e n l d u o f i m i bomiutttn duasease ad u n u m c f l c c t u m
441
I>E PAOCESSIONE S P I R I T U S 5 A N C T I .
qai nunc , l / . u i u i , nec primo d i x e r i l ; sed qui
4 2
dant, el distinctas *b i n v i c e m , p u u n l idem c o n t i n - t u r i s c o n n u m e r e n l ? p r a e c r l i a i cum n u l l u s gere etiain i n Deo. Q u o d absurdissimum esl. N a m que Paler t Fttiws personis in c e t c r i e gpirandi p o t e n i i a n i unani posterius, solmnmodo d i s t i n c t i , hau n u m c t idom s u n l : quo fil u t ctiara e l eamdem n u m e r o
eoram
posl d i v i s i o i i e m
vi i n f a i i s t u m infciixque i l l u d scbisma f u e r u n t , boc illi prisci sancii, illi anliqui somis i n dociores, illa l u m i n a r i a magna, q u o r u m quiqne a uobis e l nosiris u i praecipui
beanl, et s i m u l non seureum, nec bic p r i u s , a i l c r nec bic a l i a , aller aHa spiralione spiret eunt, supra emm eos S p r r t a i m , >H i i q u i corporales i n o i n n i b u s que n a m e r o spiraHone omnem perfectionem perfecle a m b o , e l
o m n c m l e r r a m e x i v i i . e l verba i n fines o r b w terrsc, doclorcs c t sancti w o r i l o celebranlur, bficc cxenipla e l i n v e n e r i m , e l d i x c r i u t . Augtistinus e t e n i m , q u i p r o f u n d i taie scicnliae onvnes a n i e c e l l i l , aanclilalc e i f e r v o r e c k a r i l a t i s i n Dcum fiuHi cedil : Augustinue esl, i n q u a m , q u i ba?c eUdem verbis d i c i l Paireiu lium scilicel unum prineipiHni csse Spirilus Quemadmodum sanctum tum Patrem, ct F i l i u m , ct principimn crealurx Fieai.cl*.
p u l a n t ; sed s i m u l et absque lempore una e a d e m eum s p i r e n t . Necesse
est eadem tolies ad eos d i c i , q n i totics audienles n o n i n i e U i g u n t ; aut q u i d e conlra d i c e n l , st quis i n t e r r o g e t , si perfectam credunt n i u n d i
SpirUum eredeudum
ex Patrc creationero, an non ? Si eniro perfectarn, qitare F i l i u m qtioque et S p i r i l u m creatores n o m t nant? Si v e r o i m p e r f e c l a m , e l ideo F i l i u m rilum ef S p i P a l r ! associant, considerent q u i d d i c a n t . A t et S p i r i i u s o p e r a i i o ad ejus
est. Accusent i i q u i facile cuficta a u d e n l , e l b e a Atbanasiuro, qut i n Dialogo O r t b o d o x i c u m dissimilein F i l h i r o P a l r i , et S p i r i l u m F i l i o Ariano
perfecla q u i d e m ex Psrtre m u n d i c r e a i i o , una vero eademque nnraero F i l i i creationem est, et n o n a l i a P a l r i s , alia h o r u m ; pcrfecla q u i d e m , c l super F i l i o quoque
et P a i r i ponenle, i l a d i c i t : Bei n a i u r a cum F i l i i e l S p i r i l u s sancti nausa est, t u m omnis crealurae; e i simtli audacia aut F i l i u n i c l S p i r i l u m cum r r e a f u r a ponant, a u l c r c a t u r a m c u m F i l i o ct S p i r k u sanclo u l Dcum colant, u i camdem n t i m e r o causam csse Doi v i d e l i c e l c l crealura, sanclua doctor d o c t i e r i t . Sed baec i m p u d e n i i u m et Hunt. E l e n i m curn ignoraniiirm bominuin qitidam inconvenienlia], q u
tunc enim h a b e r e n l l o c u m ba?c p u e r i l i a d u b i a . I l a j g i l u r c i i n proposilo omnetn perfeclionem est S p i r i l o s ex Patre processio : eadem vero q i una n u m e r o ex ejusdem S p i r i l u s spiratio e s l , n o n alia et a l i a , nee alvter c t a l i l c r , nec p r i o r et p o s l e r i o r , sed s i m u l eadem, e l s i m i l i t e r cuin uua et cadem namerospin m d i potentia S p i r i t u i n ambo s p i r a n t . TIUIIQS nos ex creatura arguenles. E l ideo p u l e t L a t i n o s S p i r i i u m sanclum i n i e r crealuras ponere ; f u e r u n t e l e o i i n , et s u n t , q u i i n hairc c l i a m p r o t e r v i a m ct insaoiam devCDerunt, u l boc quoque L a t i n i s i m p a lare aaderent. Hasc e n i m aut s t u U o r u n i , a u l j o c a r i Yolentium s u n t ; a u l i l l o r u m q u i i g n o r a n l sanctos Paires e l doctores ssepiusa creatura e l imellectuales sensrbilirea cis bua exemplis manuihjceirtes nos ad credendum et invisibiles atque d i v i n a e , ab
conlra veratn.noslram conclusronem suie r a t i o n i b u t i n f e r r e solent, b x c poiissimum s i n l ; ct ad baec si qua alia s u n l , r e f e r a n t u r : p a t e l , quod sufficieirter s o l u t i s , illis Deo cailei a e i i a m sitnul
rursus blaspbemias binc r a l i o n e m accuset, audiens Q favenle
c o r r u o n l , c l quae ad l i x c dicla s u i H , et ad omnia t l i a m iHa s u l l i c i u n l . Expositio aucioritatum doctorum Lalinis conlrarice e$se quorumdam, videntnr. quce
Gsetcriim resiat considcrare qua3 a a u c t o r i t a l i b u s d o c l o r u m oppogilis,
quibusdain
ul arbiirauiur, una
L a l i u i s c l hujus dognialis -eritali s r g u u n l , pulajitcs c o i i l r a d i c t i o i i c m cx eis c o i u l u d c r e : q u a r u n i q u i d e m est i l l a , quatn i n T b e o l o g i c i s suis beaius Joaunes Damascenus a i l ; S p i r i t u m F t l i i d i c i i r u s Dionysii Areopagitae, i n l i b r o De divinis
y
qiue et exile vesligium divinae s i m i l i l u d m i s b a b c n l , ilia probanies pro posse. T r m i l a l e m eienim perso* narum OrienUles qiiidem, inlelleclu, fluvio; Tcrbo ei kpiritu ; Uera oculo, fontc t rursus solc,
ex F i l i o vero non d i c i m u s . AUera vero sanctissimi nominibus dicenlis : Solus fons d i v i n i l a t i s , q u i supra omnem
r a d i a e l litce : Occidenlales vero aliis s i m i l i b u s
substaniiam est, Paier est. Nam clsi aliqua! alue oslendere c o o a n l u r . Quamvis unumquodquc c o r u i n I r e p c i i a u l u r , ejit^dem lamcn sontcnlia! sunt, c l ad exeinplorum clsi ratione I r i a s t n t , una laiuen byba3c lanquam polissiina e l quo; \ i d e n l u r exprcsse poslasis sive subslanlia r c a l i l e r esi. Paires u r o e n non p u i a r u n l proptcrca proposhain v c r i t a t e i n ofconvenicncc iendere, sed q o a n l u m i n i e n t i o n i eorum L a l i n i s cssc c o n l r a r i a , r e f c r u n l u r . Dc iis crgo duabus duntaxat consideraudum est. A d i l l u d i *rg, quod Joanncs Damascenus a i t , audi iiuam s i n i p l i c i t c r , quam j u s l e , quainquc suflicionlcr ad persu;^ dendum pro Lalinis el eonnn opiniune confirmanda respondebiinus. ficare, nec N u i l u m d i c i m u s nomcn ita
bal ex i i s e x c m p l i s accipienlcs, r e l i q u u m , tanquam abcouin a v e r i t a i c , repellebanl. E l nemo eos accusavii nec accusabil, donec meitlis Cuinpos est, talibus quod usi f u e r i n t exemplis. Q u o m o d o i g i i u r Laiinos recte qais accusabil, si ad osiendendam nnam eamdemque numero esse spiraiivam i n P a i r e ei Filio p o t e n t i a i n , u t a n t u r exemplo ab omi^bus c o n cesso, una cademque n u m c r o a T r i n i i a i e e n i i u m creatione? aut quomodo propierea c a l u m n i a r i eos xliqub audebit, quod S p i r i t u m sanctum c u m crea*
suiTicicns osse, u l u n u m solum po>sii pra3cse s i g u i quod i n d i v i n i s exprimere v o l u m u s , quo flt enim haec ut m u l i i s e i d i v e r s i s altero u n a m , a l l e r o a l i a m recn l u n c compleie signiliceinus. Cum n o m i n a e l verba a nobis i n v c n l a s i n t , et q u i n a tura r e g i m u r , ct q u i n a i u r a l i b u s rcbus ea s i g n i f i candis i n i p o n i i n u s , nec i n v c n t o r i s , nec eoruiu q u i -
443 bus impQiumtur, naiuram ideoqae d m n a s
BESSARIOXIS S. R . E . C A R D I N A U S
excedere res complete significare m i n i m e
444
possunl : cent. S u n t tamen noivnulli e a n c t o r o m , q u o r u i n a l i q u i majoris feceront o r d i n e m , n l m a j o r p a r t O r i e n i a l i u m : a l i q u i aeqiialiialem,atve idenuiat<*m, ut p l o r i m i Occidenlalium. E l quemadmoduro t u r ex, iia orientales, q u i o r d i u e m majoris connumeratur, ptt occidentales p l u r i s facienles aequalitatem s x p i u s n l a n existim a n t , cuin quibus et bealus Joanues Damaecenus u t plurimum u l u n t u r , raro ex : n o n sibi inviccm admklentes praeposUionem
possunt. Quare i m p e r f e c i i o i i e m n o m i i n i m n o n a t tribuendam esse rebas d i v i n i s , omnis q u i recte *ap i t , aflirmat. Sed c u m atiis n o m i n i b u s divinas res exprimere tum n o n possimns, utendum quideni bis tmpeiTectiouem consuetis noroinibue e s l . U l e n d u m tamen i n q u a n rebus signiilcalis c o u v e n i u n t , c o r n m , et ei q u i d inconvententia? securo p o r t a i i t , r c i c l l c m l o , e l p e r a l i u d nomcn defectiim alteriiie supplendo. l n quacsiione itaque propogita, videlicel i n proccssione S p i r i m s ex Palre e\ F t l i o , dtio bxc nccessario e x i g u n m r : m n i m , quod Paler c l F i l i u s pcqnaliter alque s i m p l i c i i e r S p i r i l u m sanclum s p i r e n t , non unus perfectc, aller i m p e r f e c t c ; boc c n i m
conlradicentes, sed diveraa significala diTereia n o minibus exprimentes. Quare de m u n d i c r e a u o n e , e i s i absque ulla a m b i g u i i a l e ex F i l i o eliam p r o n i a p r o d u c u sint p r o u t ex P a i r e , rarissime laroen r e periea apud doclores praeeerlim orienlalcs, quod
mundus e i l produclus ex F i l i o , sed semper p e r c o u l r a r i u i i i e s l xxtiei v e r i i a i i . A l l e r u t n , quod F i l i u s F i l i u n i , ob i l i u d Joannis : Omnia per ipsum facla u l i n aliis, i l a eliam i n spirando relatioRcm e l o r $unt. l t a magis o r d i n i a d b & s e r t i n l Palres o r i e n dinem habeal ad P a l r e m . U l r u m q u e e n i m b o r i i m l a l e s ; e l ideo u l u n l u r per, quae sola o r d i n c m s i g n i insunt P a l r i et F i l i o . Sunima eieniin esl i n eis e i ficaL Praeicrea lingua G r x c a per banc p n r p o k i potentiae aequalilas, t m o i d e n l i t a s , et sumtmie ordo. Quacuoque e n i m F i l i u s babet, ipgwii c i i a m s p i rare S p i r t t u i n , habet a P a l r e . S i i g i l u r u m i m u o meii cssel suflicieus, e l summam p o l e u t i eoruro i d e n t i t a t e m , e i euinmum ad invicem o n l i u e m s i m u l aigniflcare, i l l o profeclo oninibua a l i i s u i e n d u m essel. Nunc vero n o n solum uno nomine a l l e r u m h o r u m , a l l e r o posiposilU iiuposbibile tioncm ex principalem significat causam, qualem f u g i u n l dociores de FUto ipsa
F i l i u m esse, vel S p i r i t u s , v e l m u n d i , u u l i u s o m m n o concedct. Quare ex u l i , ne quis e u m p r i n c i p a l e m causam p u t a r e l ; e l non solum ipsa ex, v e r u m eliam nomen causs f u g i u n l de F i l i o dicere respectu ad c r e a t u r a m , quanquam e l F i l i u * et S p i r i l u s passim ab omnibus fidelibus causa m u n d i esse c r e d a n i u r , e i una c u m Palre causa : tiuientes ne quis propterca p r i n c i p a l e m causam e u m esse p u t e l ; a quo t u falso s i b i c a v e n l . Unam e n i m principalein et D e i t a t i s e t creatura3 causam s c i u n l Patrem vidclicet solum. S i i g i t u r L a i i n i c u m sanciis occidenialiuus ex l e m causam F i l i u m p o n u n l , sed eorum ideulitatem Patre c l F i l i o S p i r i t u m sanclum dicentes, n o n p r i n c i p a poieniiae e l srqualilatem per boc p r o f i l e n l u r :
esl unui lale reperire noiuen : c l idco necessario vero a l l e r u m exprimendum e s i , v e r o i n e l i a m bac diverea n o niina ad boc quod ulruroque per se u n u m t a n l u m fiignificatuin dcm p n e d i c i o r u m s i g n i t i c a u i , eliam iinperiecie i l l u d u i m m s i g u i i i c a n i . Qoarc nos recie q u i c l pie q u i d r c i signilicanda? coitveniat r e c i r c l i q u u m , e l quod j m p e r f e c l i o n i s
9
pienles,
est,
repellimus. Tales s u n l eaa praepositiones ex v i d e l i cct et per. P r x p o a i l i o namque cx a?qual latem q u i d c m c u m de aliquibus duubus vel p l u r i b u s a c c i p i l u r , l i g n i G c a l ; ordhtem vcro uuius ad a h e r u m m i u i m e . Si q u i d c n i m ex duobus fieri d i c i m u s , puta si quod pondus ex duobus I r a b i l u r , s i m i l i l c r q u i dem vim c l a q u a l i l c r e o r u m ex ulroque i r a b i , quoad pracposilionis giguifieamus. Ordo vero unius
Damascenus vero p r i n c i p a l e m causain negaus, quae per ex gignificari solet, b a b u i t respeclutn ad o r d i n e m , et ideo u i i l u r per ordo raaniieslatur,
f
ex Paire per F i l i u m p r o idenlitate.o
cedere S p i r i t u m asserens, per quem F i l i i ad P a t r c m aequalitateai sive c o r u m potemiae nec ipse negans, quomodo m a g i s j n v i c e m consona d i c a a l u r ? Ipse eoim e s i , q u i d e Patre, ipso q u i d c i n est intelleclue V e r b i abyssut* Y e r b i g e n i t o r , et per verbuin spirator d c c l a r a l i v i D S p i r i l u s . rursus : Spirilus vero sanctus declarativa absconsa; diviuitali potentia P a t r i s , ex P a t r e per F i l i u m esl procedens. Quod auieui per b a n c praepositionem per, t u m per b u n c , t u m per a l i o s doclores, FiHus quoqae c u m Patre causa subsian* S p i r i l u s o s t e n d i t u r , galig i n oratione De untonm a nobis p r o b a i u m est, p r s s e r i i m c u m addaiur b o c verbum procedere, n i b i l a l i u d quam quod e l i a m , secundum uoslros, ipsura esse pereonale S p i r i i o
ad a l l e r u u i n o n inde apparel. A l prapposilio per convcrso o r d i n e m q u i d c m significal, x q u a l i t a l e m vero m i u i m e . S i q u i d e n i m cx aliquo per aliquem esse a u l l i e r i d i c a l u r , manifeele apparebit i l l u m , dc quo d i c i l u r per, o r d i n e m quemdam ad illura de quo praepositio ex p r e d i c a t u r , babere ; et bunc ab eo accepisse i d quud per e u m fii. j E q u a l i t a g vero borum namque ad i n v i c e m i n i n i m e significalur. Minoris p o l e n t i s semper et a u c i o r i l a i i s esi i l l e , sancli
de qno praepositio per praedicalur. Unde
Palres et doctores c u m orientales, l u m o c c i d e n lales, curo ad polenlias sequalhatera, i i n o i d e n l i l a tem Pairis et F i l i i reepiciunt, cx Palre e l F i l i o d i c u n ; S p i r i t u n i eanttutn procedere e i esse. C u m v e r o ordioein eorum ad invicem osteirdere v o l u n t , ex Pairc per F i l i u m euin procedere, c l cx Patre per F i l i u u i , sive ex Deo per F i l i u m , ouni cssc d o -
sancii signiQcal. E t ad a u c l o r i l a l e m quidem D * masoeni haec sufliciant. A d illa vero sancli D i o n y s i i , solum f o n t e m D W i nitatis rttren d i c e n l i s , u t clarius apparca aac l o r i u t e m i l l a m uon habere i l l u m i n l e l l e c t u n i , q u e i n n o s i r i p u i a n t , audiendum e s l p r i m o illos d o c l o r t f t .
45
DE etiam F i l i u m d i i u f l l fonlem
PROCESSIONE S P I R I T U S SANCTF. Spiriius sancti, respoui n v i c e o i . baec q u i d e m sen cjus
446
auetoriiaiis
iioo dico g r a t i a r u r a S p i r i i u s n o n e u b s t & i e n t i t i m , hacenim a b u t a n u i r ad omnia bujugcemodi sioae : sed ilaque A l b a n a s i a s i n ua ipsins pereonse S p i r k u s s a n c l i . P r i m o c o n t r a Arianos oraltone
c x p o s i i i o g i m u l et sotalio e s i . Quod si qnta eti^rn d i c e r e l Patrem soluai foatem gen^raliotiis divina?\ qua* supra o m n e m solui Fiiii simul ubsiantiam csi, tauqiiam q u i ec S |Hrilus p r i n c i p h m i s t t , c l
illnd PsaJmi : Quoniam apud teetl fon* W t e , e x p o nenx, S t i c b a t e l e n i n i , i n q u i t , Paler videlicet apnd se haiiena F d i u r a i o n l e m S p i r i t u s s a n c l i . graliam tion s a b M s l e n l e m ; babemug Spirilum Paiet i g i i a r q u o d ipsam personam Spiritu hic d i c i l n o n e i t i m a sanquam v.io Basilio I r a d i l a m r e g u l a m , quotl c u m audiiitus cum addilione sanctuin, n i l aliud personam S p i r i i u s inlelligo.rc debemus. C i i m i g i l u r bic F i l i u s fons S p i r i l u s c u m addrtione sancli <Jictussit, palet quod p e r s o n x ejus fons diclus evt. Deinde quoque ipee magnus B a * i l i u g , q u i hanc n o bis tradidil r e g u l a m , foniem S p i r i l u s sancli F i J i u u i n o m i n a i , dieeus : F o n s vitac F i l i a s , a i i e n i m D a v i d ad P a l r e m : Quoniam apud te esl fom xiut; e t r u r s u s alius p r o p h e l a d i c i l dc Judaiis : Me de-
goJus f<Mta non ex fuitJe : F i l i u i Yero $it q u i d e m Cons, d o c t o r i b u s i t a d o c e n t i b u a , eed fons cx i o n t e . i l t i j u s a o i e m genienlisB e l beatus A n g n s t i n u s i n q u a r i o De TrinUuie c s l ; a i t e t e n i n i : Et quod d i c i t Dominus Qnem eae mHlam vcbi$ Patre, probat S;>iritum sanctum e l P a t r i s osse ct c u m d i x i s s e l : QutmwiUct Paier mtfie meo;
%
Filii. Eieniin m i l i e t Pater totius d i v i qiiem dignio-
a d d t d i l : / n no-
n o n (an >n d i x i l : Qucm
a m e , q u c m a d m e d u m d i x t t : Quem ego mittam vobis Patre, ostendcns v i d e l i c c t q n o d p r i n c i p r u m . Hoc bcatissimo d o c l o r e n i l a i i s , vel u t m e l i u s d i c a i t i r , Deitatis Paier eal Toni q u x r c m u a m e n i i s O i o n y s i i e x p o s i t o r e m ? Quie boc m e l i u s i n i e l l e x i l ? i n quo u t i l l o S p i r i l u s sanc l ' i s loculirs c s i ? Quod n i m ille d i x i l solum f o n d i v i n i t a t i s , quae H i p e r omnem substantiam ipse sit vero e s i , bic Filii lotius Deilalis principinm i n q u i l : cum principium, Filius
reliquerunt fontem aquce viventn. Aqua vero vivens tem t t i u i i u r S p i r i i u s sanctus. E l n o t a n d u m quod S p i r i l u t n sanctum d i c i l , significans ipsam ejus p c r s o n a m ; persona vero S p i r i i u s sancli Deus est; F i l i u s i g t l u r c u m s i t fons S p i r i l u s sancii , fons cst d i v i n i t a t i s niariifesiiasinie. Quare curo aancti D i o n y s i i i l l a a u c l o r i i a s , soluro f o n i e m divjniLaiis -Pa4rem inquiciuis, prac4icueanctorumaucioriiatibu8 I*OD comradicat (Hcfag esl e n i m ctiani cogitare lia*c q u o d s a n c i i doclores i n v i c e m c o n l r a d i c a n t ) , a l i u d q u a m v u l g u s p u i a t , i n l e l l t g i l ; nec idco d k i l i l l e d o c l o r , quast negaus F i l i m n esse f o n l c t n S p i r i i u s s a n c i i , sed ipse quoque mia c u m praediclis dicit, d o c i o r i b u g e u m f o i i l e m essc S p i r i t u s saHCii
Pater sciltccL a n u l l o p r i n r i p i o s i i , scd et S p i r i t u s sancli
p r i i i c i p i m n babens P a l r c m , ipse e l i a m p r i n o i p i u r a l S p i r i t u g s a n c t i . Scd quam si m t e offendal r u r s u s n o p r i n c i p i u m ; Pcitas defeclum imbemen l o i i u s D c t t a l i s , nec nppo/ias t o t i p a r t c m , l a n F i l i n s p a r t i s cssct c u i m non esl p a r i i b i l i s . I I i c vero ' iaa t r a n s f e r t , non recle nem i n d e submoiam
c i l l i l a l i s n o u i i n u i n est, qucm q u i ad res s g n i f i c a ncc pie agit. Ad e x p o n e n solveiidam elai i n u k i alii d a m i g i l u r a u c t o r i t a t e m p r a f d i c t a m , et o p p o s i i i o m o d i e i e c n l , tamen qise d i c l a s u n t , i i a manifesta c t clarissima s u n t u t sola sufficiant. Probato e n i m
v
l i o c e s l , ejus personx. 11is i g i i u r d e r l a r a l i s r c s p c n d e i n u s , quod o t n n i m u d a m d i v i n a r u m personar u i n d i s i i u c l i o n e m ab i u v i o e m b i c , u l no i r i falso arbilranlur, palet quta sanctus d o c l o r i r a d e r e p r o p o s u i l ; et nullam Filii dislincliooeni el Spirilus perso-
qnod F i l h i s &U e t i a m fons D e i l a t i s , siquidem Tons S p i r t i u s saucti Spiritus vero c s l ganclorum P a t r u m s e n l e n i i a , sanctus Deus cst (quibua bcatum fontem
D i o n y s i u m c u n l r a d i c e r o n u l l u s fideliom d i c c i ) , r e slat u l boc quod d i c i l D i o n y s i u s , aolum D e i l a l i s Palreni esse, secundum praedictoe modos, a u l a l l e r a m i l l ( K u m , c t non a l i t c r d i x e r i t .
g a n c i i t r a d i d i i . Non i g i l u r o m n i u i n i r i u m
n a r u m ab i n v i c c m d i g l i r . c l i e n e m , sed Patris d u n t a x a l a d reliquas t r a d i t . P a l r e m i g i l u r i n parte ad F i l i u m comparans, et e o r u m ab i n v i c e m d i s i i n c l i o nem t r a d e n s , solum fontem P a t r e m a i t , ac si d i fontem Filii esse, Filium c e r e t Palrem quidcm et F i l i o duniaxat bic
Brevit Epilogut omnium> quoc dicta sunt in hoc opere.

Ego q u i d e m lua g r a i i a , clencienltsatme v i r , q n o d petiisti pro posse c o m p t e v i . Quoe e n i m acia in c o n c i l i o f u c r u n l ex parte n a r r a v i , u l r i u s q t i e quseinfcriiiiiiir sive
v e r o f o n l c m Patris ininirae csse. Et quod de Palre speculelur , a omnem scqnenlibus gubstanliam duna i a n i f e e t a t u r . Ea e t e n i m , i n q u i t , quae sunt gene* r a l i o u i s divinaB, qtias super * men iaxat Hoc generalionis aulem e s l , n o n c o n v e r l u u t u r ad i n v i c e m . Hoc enhn n o divinae P a l r e m et F i l i u m ille generet, bic r e s p i c i t , cura generelur.
stionis rationes b r e v i l e r r e d d i d i . Q u
inconvenienlta c o n l r a v e r i l a l e m couclusionis bus d o c l o r u m rissime probata
ex r a t i u n i b u s a d v c r s a r i o r u m , sive ex a n c l o r i i a l i s o l v i . E i q o i d e m u t p o l o suflicien- teritas ciae s l . Tuuua vero e r i l e l a l 4 o r u i n , l e r . E x q u i b u s , n i f a l l o r , fidei noslraa
manifeglius apparet, curo s u b j u n g i t , Filius Paicr : paiei soli cst, et ipsam p a l e r u i l a l e m solus generans
c u i u P a l e r non sit F i l i u s , ncc i g i t u r q u o d generare ac si
q u o r u m io manus lior, opus legendom p ^ r v e n e r i l , allente absque passione sa?pius eadem lcgere et r c l e g e r e , e i bcne quie i eo p l a r i ; forlas&is e t e n i m noslro inconveniens djcta s u n l conlemsed veri Hon i n u t i l i s , neque l a b o r i vus f r u c t u s s e q i i e i i i r ; est. Siquidem
T a t r i i r i b u c n s , solana fontem eum a i t d i v i n i t a t i s , d i c e r e t : Soius P a t e r , n c c i p s e g c n c r a t u s , ncc F i l i u s gencrans, c u m ea
q u x s u n t generaiionia divinae n o n c o n v e r l a n t u r ad
qiialis m a x i m i e x i s i i m a n d u s
4i7
BESSARIONIS nec
S.
.. E . C A R D I N A L I S P a t r u m auclorilatee etcnim r a l i o liis contradlcens reprobanda
4 facillime arguenles : o n i n i s e$t,
nec i n q u i r c n d i f r u c l u o s i a r labor est,
inventt
p r e i i o s i o r Tructus. Sed ante o m n i a s a n c t o r u m P a t r u m et d o c t o r u m occidenialium a u c l o r i l a t e s , quaa c u m bis s i m u l ad le m i l t o , legentes, attente ex l i i s colligelis p r o b l e m a l i s Iiujus d a r i s s i m a m v e r i l a l c m . S i q u i vero n o n v e r i i a t i s , sed ontentionis a m i c i , a u l meis r a l i o n i b u s , a u l dogmali L a l i n o rura i n u a n t i a e i n f e r a n t , eog deridentes ei per
tanquam v e r i t a i i c o n t r a r i a , s i q u i d e m Pulres v e r i talem l o c u l i s u n l . T u r e r o una c u m O c c i d e n l a l i u m P a l r u m l e s l i m o n i i s e t i a m aKquas O r i e n l a l i u r a a u c t o r i t a i c s a nobis accipe, iH e t i a m istos eadem iHis dicentes, i i U e l l i g a g ; I non eolura s e n i e m i a , verura eiiam ipgia v e r b i s eos p l e r u m q u e esae concordes.
E J U S D E M CARD. BESSARIONIS
AD
EXHORTANTIS EOS ET ET DE AD
GRJECOS
EPISTOLA
SACROSANCT^! ROMANJE ECCLESLE,
OBEDIENTIAM
SUSCEPTIONEM
SYNODI FLQRENTINJE,
E L E C T i O N E S U A 1N P A T R I A R C H A M C O N S T A N T I N O P O L I T A N U M ,
ARGUMENTUM. Grscci n o s l r i , m o r t u o Josepbo p a l r i a r c b a C o n s l a n l i n o p o l i t a n o Florenliae n o l u e r u n t a l t e r u m c l i g r r e

t
e l i u locuin d e m o r t u i s u b s t i l u e r e , quem c o n i i r m a r e t summue ponlifex Eugenius I V , quod dicerent n c m csse m o r i s eum eligendi e x l r a G o n s i a n l i n o p o l i m . Quibus excusando se humanissiroe pontifex rcepond i t , se non posse dcponcre L a l i n u r o p a l r i a r c b a m t i i u i a r e m , n i s i Grasci p r o p o n e r e n t a l t e r u m Graccmn i b i u b i celebrabalur c o n c i l i u m , a se c o n f i r m a n d u m . Quem a u l e m poslea Constantinopoli p r i m u m e l e g c r i n t , non adeo constat. i n b i s t o r i a q u a n v s c r i p s i l nostra aetale Tbeodosius Zygomalas ad u t notavimus i n u l i b r o de Martinum G r u s i u m liserelicum, f e r t u r fuisse Gregorius Proiosyngelus. Sacramentis
versus finem. Dociissimus Caryopbyllus i n l i b r o q u i n q u e c a p i t u m , quero i n l i n g u a m t r i t a m et v e r n a c u lain Grshccrum v e r t i t , ex aliis b i s i o r i c i s c o l l i g i l fuisse B e s s a r i o n e m , quod ego n o n credo, fecissct e n i m a l i c u b i ea de r e Bessarion nTeulionem. F c r a n l eum facere i n e n i i o n e m i n hac ipsa epistola cum d i c i t , se babuissc inter Graecos Mimmos bonores. A t hoc \er?siniile esl enm dicere propler d o c i r i n a m et p r u d e n l i a m : a l i o q u i n eliara imberbem et j u v e n e m apud imporalores prae caeteris ephcbis i n bonore h a b i l u m fuisse l c s i a t u r . Sed e u m , a i u n t , subslitisse Roma cardinalem c r c a l u m . Si i n l e l l i g a n l Bessarionem posl c o n c i l i u m n o n fuisse reversum i n G r a c i a m , falsum e s t , u l constat cx cpislola Bcssarionis ad L a s c a r i m P l i i l a n l l i r o p i n u m , c i r c a proocmium , u b i r e p e r i u n l u r bajc v e r b a , , \ Constanlinopolim tinopoli redilum. Si a u l e m , post celebratum sacrum concilium, ct nostrum in i n t c l l i g a n i c u m b r e v i substilisse i n ea urbe e l revcrsum fuissc i n lamen acceptarc. Sccundum in peraloris , a i u n l fuisse M e l r o p b a n e m , cl tcnuii quen prolo-
I l a l i a m , quamvis non s i l c e r l u m , lamen Geri p o l c s l , e l l u n c d e b u i t b i s t o r i c u s d i c e r e , quamvis G o n s l a n pra?sens eleetus f u c r i t , n o l u i l i h o r d a c l scommale per c o n t e m p l u m vocabant , et , t e r l i u m G r e g o r i u m syngelum , q u i f u i l a confessiontbus Joannis Palaeologi
locnin Alexandrini i u
synodo. U i omnes f u e r u n t cx P a l r i b u s c o n c i l i i , q u i s u b s c r i p s e r a n t , et p e r m a u s e r u i i i constantes i n c u n cordia et unione c u m Ecclesia Bomana. P o r r o de Gregorto prolosyngclo i i v e f u e r i t p r i u m < , sive l e r et Iloc Forum Boariuro. t i u s , boc c e r l u m e s l , eum sponle cessisse p a t r i a r c b a l u , et co m i i n e r e d i g n i t a t i s se abdicassc, imo Romae se recepisse, ac inbabilasse m o n a s t c r i i i m S. Gôrgii i n Velabro , prope
- l o i u m c o n t i g i t tcmpore Nicolai V, q u i etiam s c r i b i t ad Goustantinum postreuium i i n p e r a l o r e n i , et e t u n b o r l a l u r , u t p r o p r i u m p a l r i a r c h a m , non m q u e m d a m a l i q u e m leiniis fortunas sacerdoicm misere vivere s i n a t , sed u t decel v e r u m p a t r i a r c b a m C o n s l a n l i n o p o l i t a n u m , summopere ipsi comnoendando ro* gat, u t e u m r e d i r e ad s u u m i b r o n u m c u r e t : ciqae reverso c u n c t i bonoretn et o b e d i c n l i a m cxbibeauL
E u m d e m f e r u n t post o b i t u m , e d i d h s e m i r a c u l a . De eodem Gregorio, de Isidoro e i i a m R u i h e n o r u m a n l i s l i t e , e l Bessarione sic s c r i b i l Piug secundus l i b r o x i i n suis C o m n i e n t a r i i s , circa l e r l i a m partem l i b r i : c H U D C a n n u m v i r i tres i n Ecclesia p r x c e l l e n t e s insignem morienles reddidere ; p r i m u s f u i l Isidorus cardinalis episcopus S\bipcnsis, q u i d i u aulea percussus apoplcxia p e r d i d e r a l s e r -
ENCYCLICA A D GRiECOS.
450
m o a i s u s n m . R u t b e n i s hic praefuerat q u o n d a m p o n l i i e x b o r e a l i b o i populis C r r r c a n i c u m r t i u m servaat i b a s . C u m c a p u est Constantinopolis a T u r c i a , legatum i l l i c agebat apostolice sedis, j a m p r i d e m ab Eugenio poniifiee m a x i m o cardtnalalus d i g n i t a i e d o n a i u s . I n c e d e G b r i s i i a n o r t i m , q n tngens i b i facta esl, j a c e n t i cadaveris b o t n i n i s , q u i sibt fuiaset s i i n i l i s , v e s i t m e n i a s u b t r a x i t , et CUIII suis pcrnmtavii, eaeuila et r u b e n t i pileo supra m o r t u u m d i m i s s i s , ipee i a n q a a m unus de plebe captus parvo p r e t i o re* d e m p l a * e e i ; c a d a v e r i , eoper qao insigne cardinalaius r e p e r i u r a , caput abscissum est, et hastae suffixum cum ptteo per a r b e m caeiraque T u r c a r u m per ignoraiaiam c o i i t e m p i u m q u e sedis apoetoJicae r e GonslanlinopolUano, q u i anno c t a i a m , c l a m i t a i i u prsecone, esae R u t h e n i c a r d i n a l i s v e r t i c e m . Ipee Yero paulo ad N i c o t a u m p o n tiGceia r e d i i t , quero a l i q u o t a n n i s poeiea defunclo G r e g o r i o p a l r i a r c h a men quo M a n i a a m i t u m eat, n o n aine eanctitatis o p i n i o n e , Romae o b i i t , Pius p o n l i f e x ad p a t r i a r c h a t o s c u l e v e x i l ; eique fatis f u n c t o , Bessarionem c a r d i n a l e m T u s c u l a n u m , v i r u m d o c t i s s i m u m , s u b s i i t u h , natione Grascum, genere T r a p e z u n t i n u r a . > Sic Piue aecundu*, q u i deinde p r o s e q u t t u r i n aua b i s t o r i a declarare q n i n a m e i n l i l l i a l i i d u o v i r i praecellenles i n Ecclesia D e i , q u i vitara c u m m o r t e c o m m u i a v c rint. Cardinalis itaqoe Bessarion a P i o secundo post o b i t u m I s i d o r i creaius p a t r i a r c h a C o n s t a n t i n o p o l i tanus t i i u l a r i s , praeseatem satis gravera, palhelicara et eleganlem ad Grsecos exaravit epistolano.
KYPor
EPISTOLA GENERALIS
SAPIENTISSIMI GARDINALIS
BESSARIONIS
, > h ( - BESSARION, misoralione d i v i n a , \ m a n Ecclesiae c a r d i n a l i s , e l lanae novae Romae ; ' ( ! ) , , aacrosancue R o ConstanlinopolU iis (pcuroentcus p a i r i a r c b a ,
;, , , \ , -
qui patriarchali G o n s t a n l i n o p o l i l a n c aedi q u a c u n que m i o n e e i u b i c u u q u e s u b s u n l , p o i i l i f i c i b u s , sacralis roonacbis, s a c e r d o l i b u t , monacbis, et filiis, saecularibus, dilectis i n S p i r i t u f r a t r i b u s ac
\ , , \ >
, \ \ , , . , %t \ , , -
g r a t i a m , pacem et benediciionem a b o m n i p o t e n l i Deo volenlibus et opUntibutf, o m n i b u g , o m n i q u o aludio conaniibas u t ea adipiacantur. Volebain sane, i n Deo c b a r i t s i i u i fratres l i i , ipse vobis e l Apraesens, ipse t o b i s c u a diaaerena
Petri A r c u d i i
fl
notffi.
(I) arptdpxr)c( )-Mirandumqui Joanne et c u m Cyriaco saccessore e j u s , nii ab fieri p o i u i l , u l caiboiicus, el R o m a i u e , boc esl bac appcllatione d e a i s t e r e n t , u t conaiat ex cpistolu Cbristiauae, et verae fldei xelaniissimus, boc l i t u l o t r i c e s i m a , tricesima p r i i n a l i b r i s e x t i , et a l i b i ae o r n a v e r i t , c u m Gregorius Magnus Joannem p a passim. Prseterea A d r i a n u a p r i t m i s scribens ad i r i a r c b a m G o i i a U n l i n o p o l i l a n u m p r i m u m hoc n o G o i i s t a i i i i u i i m et I r e n e m imperalores rogat eos no niCQ sibi usurpautem i n o i i u e n t , u t ab s i u l t i vocadeinceps p e n n i U a n t p a l r i a r c h i c C o n s i a n U n o p o h l a n o b u l i se appellalioue compescerel, et suum a p u c r i T a r a s i o , scribere se universalcin , quod fecerai i t i aarium \eluer:t coinmuiiicare i n sacris c u i n prulcsbione s u ftdei, quam m i s o r a t a d poniiiloein () Yide Alorsium Baodinium i n Commeolario, supra col. xxxw. TDIT. P4TROL. GR, C L X I . J5
451
BESSARIONIS S. R. E. CARD1NAL1S
ac diccre
t
152
d * i i * quae.ad uostram saiutem p e r t i n e n i , u l t r o c i - i r o q u e raiione u i i , dcque iis qua: facere desi(kro, , \ \ . , , \ , ! , \ ^, \ , . , * ( , * \.? . ( , , ;, , & , & .
J 1
e i precor. Quoniam vero r e s qna* nos e s l e l posierius, l i t l c r i s vobiscum
e i r c u m s l a m , e t t a n l a locorum distaniia i d proltibct, quou roPquuni versari, c t epislolari hac ratione partem aliquam e o r u m qua* ipsi praesenies diceremus, nccessc est vobis e n u n l i a r e . Piecor auiem L)euni,qui est super omma, u l c n m eadem c b a r i t a i c , quaj direnda s u n l , excipiaiis, qua eiiam nos ca d i c l u r i s u m u s . Teslte eiiiui esl 1111 ipse, quem n i b i l l a l e t , ne eor u m quklem q u s u n l i n eogilatione, quod p r i vero a m i c i t i a m u m q u i d c m x d u s d i v i n u s , deinde
noslrae genlis c x o i i a i p r o m e r e q u % d i c l u r u s sum ; ncque quiescerc sinit, tienon mauifesia vobisfaciarn qu;e vos nosse nccesse esl. Aule fralres oimiia i g i t u r ( u l b i c e x o r d i a r ) mementole, in Spiriiu et filii, quaiila e l qtialis fuii
(* ) , \ \ , \ , , , \ \ . , .
nosira gens, p a r i i m q u i d c m sapieniia, p a r t i m vero reliqaa v i r t u i e ; praelcrea quae mundana e s l , p o lcsiale et i m p e r i o , vjribusquc. Quippe noslri non t a n l u n i u n i i i s sapicntise, cunclarumque d i s t i p b n a n i m invcniopcs, v e r u m etiam perfectores e x s t i t e r u n i . I b i lota sanclilas effulsit, inde m o n a r c h i a i o l i o r b i impcravil.Gsetcrum i>unc (beu mala !) non sol o m i m p c r i u m araisimus, sed et s c r v t l u i e m , ei cam gravem, ac niolcslam cxperientia p a t i m u r , Barbar i a et mpiis (heu Pe m i s o r u n i ! ) nobis d o m i n a o h bus. Neque i d s o l u n i , v e r u n i eiiain sapienlia* ne vestigium pesi acquisilioneiii r e r u m iiccessarlaruin qua?ratur e t s o l i i a s i l a d v e n i r e . Qîae c u m nos deseriiermt
\ , \ , . (
! ) , \ , , \ (!) . \ , * , . Qv
T
q u i d e m penes nostros r c m a n s i l . C u m C * ( ,
P e l r i A r c u d i i notae.
Y i d e oclavam synodum aciione secnnda. Sed nostri Graeei p r o p l e r b o n o r c m Tarasii aliasque causas uon s u n l passi integras lcgi epislolas A d r i a n i . \n conetlio qm>que F i o r e u l i n o L a l i u i Paires c u m de aliis rcbus ad Gdem speciamibus, l u m poiissim a u i dc hoc l i i u l o s i n e d u b i o c u m Craecig egissent iiisi i i l i dc bac re u l de m u l l * a l i i s , audire et agere rccusassenl. Nuuquam enim banc vanam e l falsam appellalionein G r x c i s L a t i n i peruirserunt nequc permHient. I g U u r d i c c u d u m c s t , Bessarioncm cxisliinasse a L a t i n i s banc Y O C O I U l u l e r a U m fuisse. Nam ct Josepbus Florcnli.t* cuin ad fincin viix pervenissel, e x i r c m a m snam eenter.liaiu palcfaciens i a omuibus 0 se aubjicit Uomaoa? Ealesiae, e t u i b i l o m i n u s vocal sc /uincnicum p a l r i a r c b a m . Yel Bcssarion e l iosepbus decepli s u n l cx psLudobynodo a Pbolio f l t l a , u b i i n l r o u u i i i P b o u u s legatos ponliQcis, q u i c i l i l u l u m ujiivcrsalis a l l r i b u u n l , ubi eiiaiu p r i i n u i u locuin i n sessiune i m p u d e n i e r sibi arrogat. P u s l r e 1110 i l l u d quuque vcrisimile c s l , Bessarionem e l i o s e p b u m ab bujusiuudi l i i u l o absiiuuiuse, s<d a p o s l e r i o i i b u s Gra^cis a d d i l u u i fuisse. Nou euiin babomua aulograpbum Josrpiii e l Bessarionis I D H I I U p r o p i i a b u b s r n p u u n , praiocnim cuiu ipse Ueariu 111 bac cadein episiula Koiuanmii p o i u i bceiu vcre a c u n i o i u c u n i niun.upel. Qa& cauâ i u i l , u l cuin bibliolbeca Bcssarion 3 douo Mi daia s e i e n i s s i m * reipubiicus VeneliC, per amicoa i i i q u i r e r c m u s , u l r u u i t*a ci-scL e x a r u u 111 ea e p U l o l a , vel i n t i l u l u , vcl i n subbcriplmiic. Ncgaui cam r e p e r i i i , et q u i lideni a J i i t b t i , adeai ipsam bibliolliecain. Prajierea Bcssarion eam epislolam Ipscmel in L a l i n u m r e r l i u ttbi lamcn nusquam i n v e n i t u r i n eius persona e a
vox (Bcumenicus.
Repuguai a u i c m vocare se (Bcumenicum, e i s c r i bere, ^ , c t non / . Oeinde p a l r i a r c h a GonstaniinopolitaAus, vocando se oecamenicum ^ p r o b a l el oslendit posse errare i a (ide lolam c clesiam, quando ia q u i appellaiur uuiversalis i n flde l a b i l u r , ciwn c o n i r a , Romanue poniifex. q u l revera esl et polesl dici rccumenicus, non p o f ^ i i e r r a r c . Undc Gregorius Magnus l i l u i v , e p i s l . 3 i Mauriciuin AugueUii, conira Joannem J e j u n a t o rem : c Quis esl isle, i n q u i t , q u i c o n i r a s i a i u t a cvangclica, coulra canonum d e c r e t a , no\um s i U i usurpare nomcu p r & s u m i i ? Uiiaaro vel aine a l i o r u m i m m i u u l i o u e unu a i i , q u i vocari appeiit u u i versalis. cerle mullos CoiisianUnopolilaiiae E c rlcsiai i n baeresiOs voraginein iucidisse n u v i m u s sacerdoies, e i boluin ba:relicos, scd e t i a u i ha*rehiarcbas faclos. l n d e quippe Neslorius, q u i tuedialurem Dei e i b o m i n u m Jestiui C l u i s i u u i d u a s csse personas exisiimans, quia Deum i i e r i b o m i nem pousi&sc nou c r e d i d i l , usque ad Juda :caiu p c r Ndiatn e r u p i t . Inde Macedomus, q u i c o n * u b i a i i lialem P a i n l F i l i o S p i r i l u m s a j i c i u i u Deuni e s s e dencgavii. Si i g i l u r i h u d uouiea I U ea t c c k s i a s t b i qui^quam a r r i p u i i , quo c a p u i se bonorurti o i u n i u i u i a c i l , umvcraa rgo Ecclcbia, q u o d . a b s i l , a SUiltA suo c u r r u i i , quaudo is q u i appelialur u u i v e r s a i i a c a d i l . bed abb.t a c o i d i b u s L b r i s i i a i i o r i u u n o u i c u ibiud blaspbcmia;. 1 Sic G r e g o r m s .
v
453
E N C Y C L I C A A D GRiECOS. n u l l a r a l i o babelur sapientiae, nulla bonarum lium inquisilio. ctat, nam cur e f l i c i l , ipsa cerle perpciuo probi, V i r t u s p o r r o quae ad mores et honeslos, ea apud q u x q u e probos
iSt
arspc-
4, (, \ ob gentis s e r v i l u l e m e i ejuseomitem pnupertalcin, \ , \ , . , \ , \ \ . \ . , \ , , \ ; - , \ , ' 0 , \
prreditos
nostros permanet, et u l i e l s a p i e n l i a m , et
perseverei. Quid i g i u i r caiisae est,
oplimeque morali
t u i p c r i u u i , alque e l i a m ipsam l i b c r l a l e i n a m i s e r i n t ? N o n e n i m profecio f o r t u n a et casus r e r u m que inslabilis i l u x u s , et quod a i u n l , ut evenit, hanc tantam calamilatein nobis i n d u x i l . Nisi e t i m e t , ne gubernari qu%ii> absurdum e s i . qnis exiquidem divina P r o v i d e n l i a ,
, .
rerura nalura e x s i s l u n t , q u o d veJ cogiiarc ponderi ac mullituseniientes, genies,
, \ \ , ! -
A l q u i iicque peccaiorum
( , \ B d i n i (qua* n o n n i d l i secundum aliaiu rattonem recte facienles e l b u m i l i a de se, iH par e s i , magis nos ), \ . , , , * - , , * * , * \ . ; , dicereconeweverunt) causa i r i b u e n d a c s l . Non e n i m q u a m cailerae C h r i s i i a n o r u m est qujecunque feliciler agunt, p r o p r i i e Deum peccaiis i r r i l a m u s : diclura tes, quam e n i m , ac vere d i c l u m c s t , non sunt deterioquod epectat ad mores, nostri et p r x s l a n i i o r e s . J g i l u r cavenduni cst nc forle a v e r i l a l e fidei dec l i u a i i o , r c c l o r u m dogmalum negligeniia, ab clesia catbolica d i v i a i o , baium Ecc a l a m i l a t u m nobis ,
Feliquaram nalionurn, quibusdam vero
; . ' o l , ; , TUX \ ot , , : , , \ \ , . , \ \ , , \ , \ 11^, , \ ; , ' ( \ , \ )
o r i g o e x s t i l e r i n l . Hujus e n i m mali n o n n u l l i nos4 r o r u m auctores f u e m i i l o b a r r o g a n i i a n i pro|>riam, q u i sibi p r i n c i p a l u m vero quidem liam ob p r o p i i u m n u l l i subjectum nanoiscebanf u e r u n l eiiarn v i f i u i n , sed p o s i c r i , noti proplcr mali-
^ l u r , parlicipee
corum qui
cos anleccsserunu banc labcuj salutarc. ul ouuii recu-
c x p e r l i s u n i , quam prudemes alduere aliquando, ac deponere, et coiisunlaneum est s i m u l ct Quocirca lu desideraliasimos rogo, et obsecro, eliain vos f r a i r e s e t filios i n sanclo S p i vobi.s n o b i l i i a l e m et sanclos
sludio e l cura a u l i q u a m p e r c l i s , et a a t i q u u i n quos doctores no&lros
splendorcm rcvocetis, a m i Patres secnti
( q u o r a m eadem professio fidei, eadcm pieiaiis est d o c l r i u a , quaAi e l i a m nunc Roinaua Ecclesia p r o e l l e n e l ) , iios rcceiiiiores, Ecclcsiaruin el exsecrandi Dei auclores scbismatis, dissidiiquc
, , ,, , \ ixi , , \ . \ . .. , . \ ,
- D a v e r s e i n i i i i , et synodum Florentia3 celcbratam r e l i giosc suscipialis. E l quae i b i divisio S p i r i l u coopcrante pro ipso sanciia sunt, amplectimiui, ei vos c r e d i l e . Mulia i b i e i egrcgi;e pro boc dogmale jaclae s u n l quasi lundajnenia r a l i o n e s : m u l l a ex apud oumes Patreui Spiritus, ct ex u i r a q u e parie d i c l a s u n l , qiue p r o p r i a m opinioneiti comniendabaiil. Taudcm e i F i l i u u i u n u i u esse priucipium
ambobus tpsum tauquam ab uuo p r o d u c t o r e p r o cedere. Blulta s u i i c l u r u m c i d o c t o r u m n u n t a n l u a i O c c i d e n i a i i u n i , sed eliaui Orienlaliuin ct boc nostror u m producta s u n i teslimonia fralres, significantia^ tauti
, \ * . , \, , 6 -
m u l l i s oslcnsum esl cunsideralionibus. N u m e n i m . negligeuler, n u m o b i l e r c i r c a reiu ponderis nos e x b i b u i m u s ? M u l i u o i e v i ^ i l a v i i n u s ,
455
BESSARIONiS S. R. E. C A R D I N A L I S
6
456
,
m u l t u m solliciti ( u t scilis) ftiimus. V e r u m cessimus * * ; v e r i t a t i , locum d & i i m u s d o c i o r i b u s . A b s i l claudal o c u l o s ! cuhn, ut animue probus e i G h r i s l i a n u s ostcnsae v e r i t a t i
, , . ' * . 1 , 6 {
Partem a l i q u a m hoc in scribendaruin
i l l a r u m r a u o n u m n u n c etiam nisi raiio prohibcret, et s i i n u l sunt, e l i -
; , , \ ;; . \ \ ,
loco u i i q o e exposuissemus, epistolarum
aliunde m u l l o plura h i s , quae b i c dicla
gendo logere l i c e r e l . M u l l i e n i m anie nos beati v i r i p l n r h n a , eaque opiiina de boc a r g u m e n l o disseruer u u l , nosque ipsi non pauca, vel amicis pelettlibus, vel per nos ipsos considcrantes, vel fraatra temereque c o n l e n d e n i i b u s , e l sc opponemibus m u t u o
, * , \ , \ , \
respoudenles, eornmque sopbismala dissolventes . \ * , , \ composuimus e l edidimus. E i o m n i a penesnos s u n t , vel i n t e r vos apud eos, q u i studiosiores e l a v i d i o vclit audire) .
rrs a u d i l o r e s s u i i l . Qiuesi quis vestrum bono auimo el sine conienticne a u d i e r i l (modo favente Deo non parvaiu u l i l i t a l c i n c a p i c t . Unam
x d l , \, ( ' ) . . : , , ; . " . * , , , \ \, , \ /, , \, -
lamen solam, illamque quam brevissime bic r a t i o nem u b i commemoravero, ad r e l i q u a m c o n v e r i a m . S p i r i i t n n sancluin d i c i S p i r i t u m l i u s asseril, ipsum F i l i i , ipse F i appellans S p i r i l u m v e r i l a t i s . Deus SpiSpiri-
E*t a u i c m ipsc v e r i l a s . E t l n u l t i s i n locis magnus Paulus i d praedicai: Mi$it emm i i i q u i t ,

y
rilum Filii sui in corda vetira ; tnm Christi non habet

%
c t : Si quu
hic non est ejut, ct saepe
passim idem d i c i l . IIoc v c r b t u n v c l s o l u m , fratrea, ^ . \ uuivers rei confictendae saiisest. N o n e u i m opus estplurtuni effusione verborutn o b r u i ; cst e n n u ipsius S p i r i i u s n a t u r a l i l e r et esseulialiler, non a u lcm a d v e n l i l i e ; cujus a u l e m esse a l i q u i d d i t i l u r , i l l u d cujus d i c i l u r , necesse esi u t dignitate aliqua et p r & s U n l i a emineal respectu UHus, quod ejus esse d i c i i u r ; aut ergo eininenlia e l praesiantia esl p r u ducentis ad p r o d u c i u m , a u i pra-stantia G r e a l o r i s ad ad crcaltiram, ut sed boc non babel l o c u m i n cs\. proposito, Crealor c l Domiitus dcducatur . \ , , ^ . " x z \ , * /. . ' . , , i\ , \
. '
, ! &
. \ . ( ) i & \ ; . " .
c r e a l u r a m . Nam i d vcl cogilare i m p i u m
Rcstal i g i i a r u l s i l producenlis ad p r o d u c l u u i .
Qu.venim aiunl nonnulli
veriutcin
effugicnUis,
" ^ . -
S p i r i i u i n dici esse FiJii consubslamialilaleio F i l i i
Petri A r c u d i i
not.
( 1 ) Textus crat c o r r u p t u s boc modo. ' D . Sensus est, i l l u d d i c i t u r a l i q u i d esse, esl praesianlius vel a d e x i r a / , n a l u r a , quippe alia est n a l u r a C r e a i o r i s , alia c r e a i * , lurae, e l per consequens d o m i n i ac servi ( q t a a a u . . eamdcm r a l i o n e m t c i i g i l Besaarion i n l i b r o , c i c , vidcre esl i n bibliotbeca Valicana. Lascariiu P b i l a n t b r o p i n u m ) : vel ad i n i r a , c o n f e Correximus ctiui ulcuuque cx Ycncla, u l alrquem rendo personam c u m persona : c i l u n c i l l u d c u j u s seiisum e n n r c possenus boc m o d o ; ' ; d i c i i u r esse, esl eniuieiis nou n a l u r a , sed o r , , diue n a l u r a l i . N i b i l euiui i n Deo est pro:ler n ^ t u , , * r a m , quippe u n u m c s l p i i u s non l e m p o r e , s e U o r l ; , d i n e , a i t e r u m p o s l c r i n s / U o c e i i i m ab i l i u r a i t o i x ^ o r i g i t i i s , seu causalilatisûi l o q u u u i u r P a l r c s G r ^ c u . \ ; i l l u d ab huc. ' * . > >; .' . "
457
ENCYCLICA A D GK2BCOS..
458
, , c u m S p i n i u d e m o n e t r a r e , vel a F i l i o m i t l i , et q u o l x a l , , \ q u o i s i m i l i a . a r a n e a esse fila saepe noa osiendimus. . Sive eniru d i c e r c l u r S p i r i l u s e j u a p r o p t e r c o n s u b s U n , t i a i i t a l e m , ob hoc ipsuni c l F i l i u s diceretur Spiritus , ' * * , . , , \ , \ , \ , \ . \ , ' eancii, sed nu*quam hoc reperies ; sive quod ab ipso m i i l a i u r , r a l i o a nobis el effundere, est. IIoc enim mitiere, el praesupponil produciionem
csseiuialem processum. E l fieri non poieat u t i s q u i 11011 p r o d u c i t , m i t i a t , m u l l i s e i sufllcicntibus r a l i o n i bus passiin d e m ^ n s l r a v i m u s . Multa i g i i u r vitandae cauaa bujus v e r i i a l i s a nosirie dicla s u n t ; qui veriiati palrocinaniur, afferunl; sed omnino n i b i l vatant. Multo vero p l u r a e l m e l i o r a , elomniadiligenler novirous, c u m contra omnes rationes c o n irarias dispuiaveriinus ; hoc vero loco, ob p r o l i x i laiem s e r m o n u m , haec mtssa facimue; e t a d s c r i p l a , quae de hoc composuimus volente* conaiderare, cum mar e m i t t i m u s . Hoc u n u m vero nunc vobis l u m , c e r i o gciatis, ad v e r i l a t e m
x a l \ . iwp\ . " \ ^ , ( ) ,
gna flducia d i c i m u s , qiiod sufliciens eel bo^ eocomprobaodam, quod S p i r i l u s sanctus eliano ex F i l i o , q u e i n a d m o d u m et ex Patre : u t ab u n o p r i n c i p i o , * t u n a p r o d u c l o r e procedat et revera w praesena essem u l t r o citroque dala e l aceepta u l i l l u d : Qttem. ego mittam De meo accipit, et Quoecunque audiel, loquelur,el ralione experti csseti*, vobit Patre; vobis; et i l l u d : et i l l u d : reuHa aliaconstare t e s l i m o n i a 8 a c r a r u m L ' i i e r a n i a i , annuntiabit
\ .-, \ . \ , \ \ , , Ov
m
, *,
, "
alia s i t m l i a . Ex quibua docet e t
\ *^ .
singulis eadem lidet veritas facile probatur ; q u a m tenet, qnam prius universa Ecclesia complectebatur. Sed objicies, quod Dotuinus de boc disserens, SpirUus, i n q u i t , qui Pntre procedit, n o n autem addidit seipsum. E t qualis e s t b ^ c o b p c l i o , quseso, fralres? N o n enim d i x i t quod n o n procediL ab ipso ( F i l i o ) . Hoc c n i m forlassis vehementius urgeret. Quarovis neque hoc aufficeret ad probandum quod v u l i i s . Quippo i d e m d i x i l : De die illa et hora neque angeli, neque Filiut ni*i
f
^ , - G oltni c l modo catbolica Romana Ecclesia \ " , \ , , , \, . , \ ,
, ; . * , . , , , , ,
nemo scii, i n q u i t , t r u r mfi $ed qui misit
* \ , Yiv,
tolu$ Pater,
t
s u s : Mea doctrina Pairis;
non est mea
^ \,
e t : Nemo novil Filium,
ni$i Pater, et tameti
\ ; . \ ,
nos recte facienies, c o n t r a r i u m credimus. diem e i seipsuro nosse similUer atque P a i e r . E t d o c l r i nara ejus m a x i m e ejua essc d i c i m u s . Si i g i t u r e o r u m q u * ipse manifeste inficiatus est, nos laudab i t i l e r c o n l r a r i a credimus : c u r eiiam quae n o u negavii, pie n o n credatnug? Praeierea boc eliaio c o n s i d e r a n d u n v e a l . P r o m i R U Gbristus superconfesaionera Pelxi f i m d a l u r u m Eccleaiam s u a m , e l porias i n f e r j , nimimm haeretic o r u m n o v i l a t e e , i p s t nunquan praevaliirae. Q u v ' i g i l u r , fralre^, s i l baec Ecclesia, quaerendum e s t . Promissionem e n i m ftrmam eise, lacem oporiere crcdere, siianos s i t , inficiabUur. mimmeque f a l crgo quyenemo, q u i inter C l i r i Ecclesiaui boc loco
\ , D nium, e l b o r a m i i a clare eum scire sictit et P a i e r ,
, \ \ , \ . , , & , ; \ \ t
, :\ , \ [, , / . ; , \, . \ , \ , \ /. -
459 nam sit Gracornm n o n essel. videamus. ca Vel esset. Alia
B E S S A R I O N I S S. R. E . C A R D I N A L I S eniro Lalinorum, praeier enim
60
vel . * (, , , bas \ , , vr/., . , tlc ^ , 8* , ( !) , \ , . ! . , \ ' , , , , , , ' , ! " , ), , , , , \ , , ? * -
Siqnidem omnes a l t o Patribus, ct fgimr
congregationes plena?, o l i m atque rehanc nibiac
illegiiimae quaedain suirt, quondam a SS. conciliis probatarum. lum Si oniversalibus
baeresnm
doeloribus,
condemnaiarum
G r x c o r i r m dlxeris
esse : i n nngnstum a d m o d u m , i m o vero ad q u o t i d i e effluit, Barbari ita tros vel et ad n i h i l u m ut
Eeclcsiam concludis. Quae sane (o m a l u m I ) evadit, n e d t c a m , si malura nosi m p r i occuparunt, omnia i l a in postcrum, defe<uura s i n t
e v a s i l : omnia enim vicerunl, progredilur,
ciliss*me
ipsa lhigtia G r x c a , omnes
l l b r i , omnia
c o m n i e n t a r i a , non solum Ecclesiae d o & o r u m , sed eliani ipaa dmnae S c r i p t u r a , ct ipsum dico sacrum E v a n g e l i u m : t e l lteseilis, qeod omnes q u i ad Orienletn s u n t , si tamen q e i d e m r e m a n s e r u n t C h r i s l i a n i , alque ad Occidentem q u i GnEcorum s c q u u n t u r Ecclesiam, i l l i quidem anlc c e n t u m v e r o ante ipsa Constantinopoli et annos, b i quinquaginta e l a m p l i u s annos, exccpta insnlis circumjacenlibas, divinam Scriplu-
ne de n o m i n e quidem n o v e r a n l
r a m , n e c e n u m e r a r e p o i e r a n i , q u o t e l qtialia biblia i l l i u s essenl. N e q u c o m n i n o a l l r o citroque reddere et exige*e ralionem de spe, quae i n nobis est, valeb a n l : neque peniius inteliigebant a l i q n i d e o r u m fragquas l e g i i n m r i n sacro EvangeHo: nec i p s i , q n i l e g u n t , sacerdotes, q u i neque i n t e g r u m , sed w e n t a q i K r d a m , qiwe i n Ecclcsia
\ \ , , ' ,
1
, ,
l e g u n t u r , v i x < , \ ^ aliquando h a b e b a n l : et quasi psillacus, v e l a n i m a , \ , l i a qoaedam, quai i r a i i a n l u r v o c e n i huinanara, vocem q u i d e n i G r e c a m etmUebaiU, e l l a i i l u m quse i n l u s , ' . \ (!) \ , \ | ) > sunt, teguni, eaque non recie, omnjno r e r o quae d i enittur n o n i n i e l l i g u n l . Nunc vero (heu i n i h i t) e i ipsa capta e t dealrucia Gonalaitliiiopoli, qualis est vel e r i l Ecctesia cur poriae i n f c r i non p r a v a J e b u n l C u t p r o m U s i o hsec Salvaiorfe s e r v a b i l u r ? Agnoec i t e ma&rem ac m a g i s t r a m . P e r c u r r i t e v o l u m i n a ; ei accurate p e r p e n d e r i i r s , Ecclesiam Romanara perietts ettpra otnnes
r
; & ; , , , . \ . , , \ ' , \ , ; \ \ . . , ' . \ \ , , 01 -
re-
slatiai
ab
initio
babere quae-
p r i o G i p a l u m et adeo unWersse Ecelesiae praeesse, ut sine ea n i h i l onanino ecclesiasticarutn s t i o n u m ac dognratuin a l i q u a n d o conclusum c r e d i t u m q u e s t . H x c U I a r e v e r a est, aupcr q u a n V G b r i etue diOcavit suam Ecclesiam. Ilusc i l l a e s l , quas P e l r i fidem tenet et cowservat, aliisque praedical. Qui eam sequuntur tHiain, c u m eaecclesiam f a c i u n l . Q u i ab ea discissi s u n t , e l a sua c o m m u n i o n e d i s j u n c t i , salulem consequi non possairt. Q i i i p p e e x t r a G b r i s i i aulam salus non esl. I n lupos et raptores atque latrones incidere necesse esl eos q u i vocem Pastoris non a u d i u n t . Quod ne aliquis Cbristianus p a i i a l u r (palalur vero ne unus q u i d e m uitquam) i l l a fldcs credenda est alque docenda, q u a m c a t b o lica hxc Ecclcsia c o n d i e m r e l c o l i t . Hanc u l v o omnes religiose e x c i p i a i i s , et c u m ea sentialis a d h o r t o r , Deumqueprecari non desinam. Volo e n i m voêssc s i c u l elego : non p a r v u m q u i d d a m b o n u m
. 0 1 ' , \ ' ^ , . " . , , ~ ( ;) \ , .
461
ENCTCLICA AD GR.ECOS.
mihi i p s e , lioc e i i a m vobis opto
4f2
bonum. E t -
, nec despiciendum vobis volenset deprecans, s i q u o d . , , . ' , >, , , \ * , . , . . . , \ * e n i m majorem cbaritaiem ostendere p r o x i m o n o n b a b c r c l a l i q u i s , quaui si qnai s i M , h c e t i l l ! p r c c e l n r bona. DHiges c n i m , inqcrit, proximum sicut teipsum, tuum, e i hoc majua a nobis Dens n o n e x t -
g i i , quasi hoc summse d i l f ciionie s i t incHcnim. N c que e n i m ignoratione et fnscttta d i c e l i * noe v e r i t a lem tem, noii assecuios; c u m sciaiis nos ab i n e u n i e penes vos n u l l i essc secundos : et m t i t t a m x t a i e stndiis irabuios, et quod spectat adbanc p a r studii circa bocdogina adbiboisse, c t v e r u n t , q u a n t u m fleri p o i u i l , iuvesligasse, et q u i d n a m a l i u d v e * r i s i m i l e est homlnem eligere Yoluiese a j u v e n t u t e modcste, e i b u m i l i t e r edacatnm et i n s i i t u l u i n , q u i pro v i r i l t , Deo j u v a n l e , v i t a m v i x i i ? q n l (absit a a lem jactanlia) multa de vanitale m u n d i , m n l t a de m u h a de crticiatibus et prsemiis profeclu m o r u m ,
' , , '
\ ' , \
, \
, , . ^ qiie sub obedienlia, et abnogalione s u o l t m l a t i s , - ' , \ , , ; ( ) \ , , \ , \ *5 / ;
qiiae r e s e r v a n t u r , l e g i l , et i n animo r e c o n d i d k , u t a n i m u m reciisdogtnatibus praestamiorem redderet, et veram invesiigaltonem i n fide amplceteretur. Quanr profecto eo magis n n n c qnam p r i u s plnria et n i a x i m i Tacio, quo jaro geneelule instanle c e n i i n u t m o r b i ingruenles q u o t i d i e m i h i m o r l e m m i n a n i u r , c i v i t a m acerbaio faciant : o m n i n o scio, frairet e t patres, seio et m e m h t i m e l a l e t , n o n amplius m u l t u m m r h i ese v i v e n d u m , et quod tempus j a m t n stat resolutionis, quando ( u l b a r u m r e r u m experti
, \ ; \ , ; , \
. , \ \ ^ aiunt) advenit h o m i n i b u s n o n parvus m e t u s , de quibus , ! quibui n o n valde admodum prius l i m e b a n t : ad , \ venlare j a m tempns aspicient reddcndi r a l i o n e m aclse vitae. Me vero tamen q u o tnagis appropinqual m o r s , eo amplius consolatur fidci candor, sperantem, quod ex operibus deeal ad s a l u t c n i , c o m p e n aalum i r t opinionc r e c l o r u m dogniatum. tus Quorum causa etiam honorcs coniemnens, s i quos assecuapud vos eram (assecutua auiera eram n o n paucoa) toius secutug bum banc v e r i t a l e i n . S c i e n tibus e n i m l o q u o r , c t a ecieniibua a u d i v U i i s . e i a u d i t u r i estis, si v o l u e r i t i s . Qood j u v e n i adbuc, e t n o n d u m pubescenli maximus honor babilus est, ab iis etiaro q u i me nunqnani v i d e r a n i , et notum erat nomen m e u m nmnbus ubicunque lingna
r u m
( ! \) , \ , - . , , I , \ , * ( , ) . , ' , , \ D , \ / .
4
Grco-
a u d i t u r . Necdum vicesimum q u a r l u m a n n u m agebam, ducibusque e l p r i n c i p i b u s , et o m n i b u s vobis venerandus e r a i n , imperaloribus acceptissimue : q u i n o n solum a qua1ibus e l aelaie provectis,
>
\ \ , , \ , , , ) \ , '. , ( * , ' ) . \ , ,, \ , \ ,
sed e i i a m i i s q u i i n d i g n i l a i i b u s c o n s l i i u l i e r a n l . uos p r a f e r e b a n t , et d i g n i l a t i b u s ac polesialibus, quae aeiaiem snperabant, non propler mcam v i r t u leru, sed propriaiu b o n i i a t e m , ornabaut. q u a m vis aiodo magnum i n Ecclesia Dei b a b i i u m geranv, qitamvis splendidaoi d i g n i l a i e i n obliuoain, e i rcvcra mngr.is bunoribus et excellenlibus f r u a r , c l q u i meum merilum superanl; postea accesserunt, cxstiiisse. Siquidem sed p r i m u m quidem nequc s p e r a l i , u l Deus s c i l . i b i apud vos statim inler
Deinde fortassift, d i x c r i l a l i q u i s , majores apud vos
463
BESSARIONIS S. R . E . C A R D I N A L I S
464
prinios ordine l o c a b a r , b i c vero p l u r i m i s e x - , ;, * , sisienlibus, i m o vero numerum excedentibus, ' * q u i et sapienlia prudentiaque et o m n i v i r l u t e v i n c u n t , v i x stim u n i i s d e m u l i i s . D i x i l autem q u i dam ex valde a m b i i i o s i s , s i m e m o r i a m tenetis, i n o p p i d u l o l e n u i ac s t e r i l i malle p r i m u s esse, quam Roiuse i n n i a x i m a e l i l l u s l r i s s i m a n r b e secundag partes i e n e r e . Habere e n i m quamdara v o l u p l a i e m p r i m a l u m , quanwis inter minimos eit. . C x t e r u m e i q u a a p u d vos b a b u i m i n i r a i f e c i , e i pr;i!senlia m o d o ( D c u m teslor) u t s l e r c o r a d i t c e r e m , e l a b j e c i i g o m n i b u s , quamvis m u l l o plura bisessent, ne r e l r o q u i d e m aapiciens, a d voe me conferrem, t i o r a magis, e l s a l u l i f e r a , esset, calbolicam sauctam riocere, nisi m i b i persuasum Romanam Ecclesiam ' * \, \ , , , \ ^ , , \ * , , \ , . " , , , , -
| \ ' ,
n i s i n t i b i coiiscius essetn, quod elegerim praestan-
\ , \ . \ , & , , . () . , , , \ \ * ,
e i credere, quae ad v i l a m a?ternam d u c u n t .
Si i g i t u r ad ea vos b o r t o r e i obsecro, quae propriae s a l u l i eubidia esse e x i s l i m o , grato aniroo, e l aequo andire pcre. Sed scandafom, tnqttUis, nobis e s l , qua* a L a t i n i s facla eel ad S y m b o l u m a d d i l i o . St recte eonsiderare, i r a t r e s , v o l u e r i t i s , non a d d i t i o , sed e x p l i c a l t o e t explanatio e s l quod d i c i t u r . Quippe a d d i t i o e*t etiarn secundum ipsos nostros doctores e o n t r a r i o r u m d o c l r m a d o g m a t u m . A l v e r o non additio. Quod si a v e r i t a t e s t a l , et o p i u i o n i opus d c b e t i s , e t quae d i c u n t u r l i b e n t e r exci*
e o r u m d e m e t e i i n i l i u m Uluslratio explicatio e s l , ^ \ \ . , \ , , \ ) , . d d c l o r u m c o n i e n i i , l i m o r e m t i i n e m u s , u b i non est t r m o r , e i s u p e r s i l t i o n i s potius quam pietalis agiiutis. M u l t a a d d i d i t secunda synodus ad Nicaen u m S y m b o l u m . E t e n i m d e d i v i n i l a l e eancti S p i r i t u s , de n n t i a i e Eecleaiae, de b a p i i s m o , dc r e n u s sione peecatorum, de regtirrectiorte mortuorum, de v i i a aeterna; m u l i a alia e t i a m d i x i t , de q u o r u m n u l l o p r i m a synodus e i p l i c i l u m f e c i l s e r m o n e i n . M u l t a posleriores Patres fidem declaranies uberius d o c u e m n t : tamen iion a d d i i i o , sed explieaiio facia est. C u r i g i t u r e t i a m catbolicae Eccletiae hoc i d c m facere n o n H e u i i ? a i m H i i e r baereticorum ii>slante neccssilate?
\ , \ , , \ : , . , .
* \ , . \ ; D ; ;
Q u o n i a m , i n q u i t ( a l i q u i s ) , tnnc q u i d e m Pcebat, po&tea vero c u m l e r t i a aynodua p r i m a f u e r i l , q u omuem addiitonem p r o b i b u e r i l , n u l l i fas e s l a d d e r e , ne quidero ipeam v e r i t a l e m . Sed ista r a i i o falsa est, f r a t r e s , r c r e r a e l f u t i i i s ; legite ei v u l t i s , q n a m de bac r e composuimos o r a t i o n e m , i n qua l u c u l c n t e r c o n i i n e i u r baec v e r i t a s ; e t certo scio, quod eadem n o b i s c u i n sentietis. Ob liaec i g i l u r , fraires e t patrcs, nolite aemuiari conlendentes, neque eos i m i i a n t h i i , q u i boc ipso, q u o d v e r a d o g m a l a o p p u g n a n t , s i b i gioriaro coinpar a r e o p i n a n t a r ; sed h u m i l i a n t e s vosmelipsos Deo, e l t o l viros sapienlissimos ac piissimos consectan-
, \, , , \ , * , , \ . , , \ , ^ , \ , , . , \ , , ) , , . ; \ -
465
E N C Y C L I C A A D GRiECOS. , \ ;, , ;,
46
les, quos Romana Ecclesia n u t r i l , i l l i u s d o c l r i n a m et fidem suscipite, ac ponlificem c l paslorem ipsius E c c l e s l caput, et p r i n c i p e m , c t fidei d u c e m , i d o c t o r e m eese e x i s t i m a n i c s , i p s u m v e n o r a m i n i , et d u c l o r e m i l i n e r i s , quod d u c i l ad v i i a m , s e q u i m i n i . Namquo capui ceps, boc e l i a m esse necessarium ad salutem rectoretn o p l i m e s c i l i s , nosee p r o p r i u m pastorem, agnoscore univeraitatis f i d e l i u m , p r o p r i u m et n o l u m liabere, e l colere. U b i e n i m non esl p r i n i b i non esl o r d o ; u b i non esl o r d o , i b i est confusio ac dissolutio, i n q u i l Grcgorius Tbeologus; s i v e c n i m i n d i v i n i s , sive i n b u m a n i s rebus c o n s i derare v o l u e r i l i s , r e p e r i e l i a cunctorum u n u m oporlere esse ficri non posse p r i n c i p i u m , e l aliler
\ . *
\ , \ \ , , . ; , , \ , \
. , * , , ; . \ , * \ , , , \ . , \ . , \ \ , ,
n l qusecunque res s u n l recie g u b e r n e n i u r . P r i m n m e n i m i n d i v i n i s v e r a C b r i s i i a u o r u m iheologia i i n u m esae Denm s u p e r o m n i a docet, e l q u o n i a m h i c D e n s i n t r i b u s est bypostasibus, u l u n i t a l e m servei ejusdero ac per o n m i a s i m i l i e subslanti<e Hlas diviuas personas p o n i t , e l s l a t u i l . G c n t i l i u m vero a sensib i l i b u s ieiie sumpla n o t i l i a e i ipsa boc idem f a t e l u r . N a m unns q u i d e m apud ipsos c e l e b e r r i m u s , i i n a m p r i m a m causam, u n u m o m n i u m reruro a u c l o r e i n et c o n d i l o r e m p o n i l . Quamvie posl i l l u m m u l t o s r e r u m , quae s u n t , g r a d u * i n d u c a l : u n u m p r i n c i p i u m et i n u l t a p i i n c i p i a , qnae t a m e n e x s i s t a n l opinatus sub p r i n i o . A l i e r vero idem ponit e l ipse m u l l i s r a l i o n i b u s ; deinde quasi concltidensab alio q u o d a m , q u i m u l l u i n c u m anlccessit, senteiHiam i n u t u a l u s ; N o n e s l , i n q u i i , bona m u l l o r u m d o m i naiio ; unus d o m i n u s esto, unus r e x . Non e n i m , i n q u i l , possunt e n l i a recte a d m i n i s l r a r i . N i m i r u m male a d m i n i s l r a r e n t u r , nisi unus o m n i b u s p r a G ccrelur De bnmanis vero e l p o l i i i c i s a d m i i m l r a t i o n i b t f s ipsoque p o l i i i c o bono i i d e m auctores, e l omncs a l i i , et anle ipsos Salvator nosler Jesus Cliristus p l u r i s facit, quam alia r e g i m i n a , l e g i l i m a m m o n a r c l i i a m . Beddite e n i m , t n q u i t ille, quce gunl rit Casari, et quce sunt Dei Deo
%
* , \ . * ,
, ' 8, , \ , . , , ' , , ' , \, . , . , \, , , . , , \ \ ,
*.,
Casa-
. ^ , \ ,
u l uno q u i d e m
Deo i n coelis cxsistentc, uno vcro G&sare m o n a r cba exsislenle i n l e r r i s . E x sapiemibus vero m u n danis, q u i apud eos primaa partes sapientiae o b l i n e t , hanc speciem imperii, el u n n n i aliquem omnibua aliis i m p e r a r e , q u i excellat v i r i u i e , super alia r e g i m i n a censel ese, q u o d ctiara dicaa o p t i roiim p r i n c i p a l u m , q u e m looge praestantiorem aliis sialuil, tanquam s i m i U i m u m v e r i t a i i (dmnae) e l o m n i u i n o p t i i i i u m . H u n c talem p n e f e r t aliis e i e x l o l l U . E j u s t e r o a u d i i o r omnes p o l i l i a s expqnens banc magie q u a m a l i a t approbat, eam appellans summam regiam polesiateni. Hanc i g i i u r in o p i i m a m et a b s o l u l i s s i m a m , quae
, \ . * , \ , . , , ; , \ , . ' , ^ , . |& \ ; , , -., ; .
adeo i n bis fluxis e l caducis rcbus necessaria est, rebus seleruis a n i m o r u m , et sacrosanciae Dei Ecclesix principatus a d m i n i s i r a t i o n e c o n t e m n i m u s , fraircs? a b s i l . Uic e n i m magis necessarius e^t b o -
i68
hus o r d o , lantoque, quanlo preliosiora sunt sem- Y*p , \ , p i l e r n a t e m p o r a r i i s ; et nosier legislalor Jesus . Christus quanto excellit omnem humanam sapien ; , t i a m , c u m ipse sit nobis o i n n i u m a u c t o r , ipse l e , gislalor, meliorem profeclo regiminis rationem E c clesiaesuaestatuit, P e l m m c o n s t i t u c n s m o n a r c h a m , et per ipsum suos successores. Tu enim, i n q u i t , es Petrus, meam. rum. fralres ei sttper hanc Petram Et i l e r u m : Pasce tuos. tedificabo Ecclesiam cceloagnot conftrma Et rursus : E l libi dabo claves regni oves meas, pasce , , , , * . (\) , , E t ne putelis me novam sanctionem i n l r o d u c e r e , n o v a m dogma vos docere, redigite i n m e m o r i a m \ $
. ,
tneos E l ilerura : E l tu aliquando conversus
/ \
. '
quotquot i n anliqiits b i s l o r i i s , quotquot i n actis , > u n i v e r s a l i u m c o n c i l i o n / m c u l t i ct exercitati estie, , qnantam poiestatem Romanus pontifex supra ora' \ . nem Ecclesiam babel. Papa Coelestinus solus ipse synodum Ephesinam approbavil atque i n d i x i i ; \ , , \ ( I ) . \ , , \ , * licet tota Orientalis Ecclesia, e l ipsi patriarcbae i n idera convenerint. Leonis Magni episiolam Palres sexcenli e l t r i g i n l a n u m e r o , q u i fucrunt Chalce4one cpiscopi exsistentes, u t sacra Evangelia accept a r u n t , et c o l u m n a m ortbodoxiae a p p e l l a r u n l , et juxla i l l a m de proposila qusestione i u d i c i u m t u l e -
P e t r i A^cudii not.
( I ) Verba : . . . . t u m Romae convocata a se aynodo epiacoporum Oc , Bessarion i n interpretalione p c i d e n l a l i u m , et reprobala psendosynodo O r i e n t a sua sic r c d d H i t : c Coeleslinu3 p r i m a m Epbcsinam ] ' i i m , t u m impetrala gfatia a Marciano successore synodum salus rcprobavit i r r i l a v i l q u e , quamvis Theodosii, synodum Ghalcedonensem i n d i c i l . Cnjus omnis Orienlalis Eccles<a, et ipsi palriarchae unaepislola, etc. Sic ctiaai refert hanc bi3loriano G*nnirnes i n ea convenissent.> Unde verba G r x c a , nadius (modo sit Gennadius, et Jion potius G r e g o , \ , aliquis G r e c u l u s i m m u t a r i u s prolosyngclus, vcl a l i u s ) i n l i b r o q u i n q u e y\\, cum potius exstarent, , \ capitum pro defensionc concilii F l o r e n u m c a p . 5 , . Idque convenire v i d e t u r scopo Bessaf o l . 586 primae et solius Grxcae c d i l i o n i s . Y i d e r i o n i s , q u i probare v u l t auctoritalem Romani p o n etiam pra?faiionem, quae prajfigiiur concilio C h a l lificis supra alios ex eo q n o d , quamvis patriarchae cedonensi. Vel etiam posstimus dicere (si non f u i t Orienus una c u m snis episcopis i n unuin conve Bessarionis) deesse n o n n u l U nissent. e l slaluisscnl quod s l a l u c r u n t , i l l u d tamen m epistola Bessarionis ab aroanuensi pra3iermis>a, Romaiius poniifox i r r i t u m f e c i l , et tnane declara I o l r o d o c e b a l enlm Bessariou Goelestinuin, lanquam alioquin non dicerelur solus probasse s y n o eura q u i decem d i e r u m ad r e s i p i d u m , si eiiam c x l e r i conveneranl. A t q u o d speciat scendum Neslorio praescripseral, e l Cyrillo suaa &d v c r i l a i e m bisioriai, prsedicta verha non v i d e n parles c o m m i s e r a l cuni amplissiiiia polesiale s u b l u r possc convetiire Cjelestirio p o n l i f l c i , neque siitoendi a l i e r u m patriarcbam loco N e s l o r i i . J o a a primae synodo, sed potius Leoni Magno. Ilaquo nes ileai A n i i o c b e u u s , c l Tbeodoreius v i r d o c l u * ecnbendun) esset: nolebanl convenire cum C y n l l o , scd se d i s j u u x e r a n i , et consociaveranl cuni N e s t o r i o , u l i i i e r i i o , _ ^ quasi solu Coelesliuus p r i m u i n ct verum c o n c i \ l i u m Epbesinum indidisse e i approbasse d i c a i u r . . Lco Magnus solus ipse Epbeî ceDeindc Bessarion i n t r o d u c i t eiiaiu Leonem Maguuiu Jebratum conciliabuluiii rcjecK e l i r r i t u m fecit, j u x t a ea quue paulo supra coiiitneinoravinius. quaiuvis omnis Orienlalis Ecclesia e l ipsi p a l r i a r Quaproplcr posseuuis probabililer conjeciurando cliaB i n idem c o n v e n e r i u l . E i loco, primam, i n hunc locum ita resliiuere : Lalina versione scribas secundam synodtim. E r a t cleniiu i q ea synodo Dioscorus Alexandrinus p a \ , quia n i i n i r u m C y r i l l u i u , l a u q u a m t r i a r c b a , c t Doiimus A n t i o c b c n u s , ct Juvenalis suum lcgaiuui lolaiu suam potesiateiu i r a u i U i l e r j t , lliero&ulyinorum palriarcba , c u m non paucis. e p i - c l deceiu dierum spalium Ncsiorio ad re.îpiscenhcopis, e i rejec Fiaviano Gonslanlinopuliiano, duai pra3iixeral. Ipbeque Cyrillus j u x i a i n u i i d a u p o u iino pugnis e i calcibus a Dioscoro c o n t u s o , e l lilicis ea omnia exsecutus u s i , v c l exsequi cunatus propierea posl t r i d u u m i n exîlio m o r t u o , c i Doesl. Deiiide tsequebalur i u eîslola Bessari.mU, rildbi episcopo, e l sequactbus calbolicis euruin \ episcopis male b a b i t s , uno e i legalis Kouiani p o u \ uiicis ab bujusuiodi violenl.ssimis turbis clapsis, - Tlicodosius J u n i u r , relalione suorum aulicorutu , lalsa deccpius, falsam synoduin Nicasnas jussit /. xoJ arquari, ct Elavianum d a m i u v i t . L c o deinde primus , e l quae sequuntur.
469 ,
ENCYCLICA A D GRJECOS.
470
' ^ r u n t , cjusque vestigiis insisienteg, cjus dogmata secuti s u n t . Iitlcm i n t e r patriarcbas s e c u n d i s p a r t i bu& A l e x a n d r i n u m p r i v a n t e s , et C o n s t a n t i n o p o l i lano eas concedentes, ad i m i t a l i o n c m eccunda s y u -
. \ . , (1) Petri
A r c u d i i notae.
lanqtiam o p p o r t u n e t l b i hoc tempus o b f u l e r i t , (f) C o m m e m o r a n l n r hoc Ioco canones c o n c i l i o quo sftcunrii honoris p r i v i l e c i u m spdes Alexandrina m m , q u o r t i m Gonstantinopolitanus tertius sic h n b c l : p o r d i d e r i t , et Aniioclieiia E c c h s i a proprielatem terliae d i g n i i a t i s a m i s e r i l . u l bis Iocis j u r i l u o s u b " , . i C o n s t a n t i d i l i s oninos m e t r o p o l i t a n i episcopl p r o p r i o h o n o r e nopolitanae c i v i t a t i s episcopum babere o p o t t e t p r i p r i v e n l u r E t i n epistola ad epiecopos, q u i i n sancla matus honorem post Romamitn episcopum,propterea synodo Cbalrodonensi congrcgali f u ^ r u n t : c De c u quod s k nova Roma. Canon autem 28 Cbalcestodiendis quoque sanclorum P a l r u m statutis, quae donensis p r o l h i u g non t a n l n n i eamdem r a i i o n e m i n synodo Nicaena i n v i o l a b i l i b u s stint fixa d e c r e i i s , c o m p l e c l i l t i r , sed etiam aequaliiatem addi l liis v e r b i s : obêrvantiam vestrae aanclilalis admoneo, n l j u n , e c c l e s i a r u m , s i c t i l ab i l l i s trecentis decein et octo \ ; g P a t r i b u s d i v i n i t u s inspiraiia s u n t o r d i n a i a , p e r m a neant. \ A t quod magis m i r e r e , n o n c u r a n t Cbalcedo, neiises si p a r u m s i b i conetent et c o h x r e a n t . ' , , Quippe i n p r i m o canone s t a i u u n t , et recte j u d i c a n t , , \ \ * . c R c > ' gulas s a n c l o r u m P a t r u m per singula nunc usque ' , concilia constituias p r o p r i u m r o b u r o b t i n e r e . > Sed , ipi o b l i i i bujus canonis recensiti novis suis cano , \ n i b u r c o n t r a r i u m sanciunt. l l e m qua ralione G b a l cedonensfts i l l i commernorali Patres n o n e r u b e s t u n l dicere : , , \ , s a n c l o r u m Patruin decrela ubique ae , ) quentea,> si G o n s t a n i i n o p o l i i a n u m , poslbabilis o r a ' , \ n i b u s , aequanl Koinano pontiQci, e l c o n l r a canonog , , Nic^nos agunt ? Quamobrem legati pontiiicie , * . f S a n d i x e r u i i t t e r t i u m canonem secundae synodi esse c t o r u r o P a t r u n i decreia ubique sequentes, e l canoa d d i l u m , e l non r e p e r i r i i n t e r acla syuodiea : nem, q u i nuper lectus e s l , c e n i u m e l qninquaginta ', Uei a m a u t i s s i m o r u m epicoporum agnoscenles, ^ ' , eadem q u o i u e e l nos decrevimus ac statuimus de ; , p r i y i l e g i i s s a n c t i s s i m s Ecclesiae Gonstanlinopoli* . novae fiomne. E l e n i m antiqu;e Romae i h i o n o , quod , , urbe illa i m p e r e t , j u r e P.ilres privilegia f h b u e r u u t , ; c V i d c n t u r addila esse c o n s l i i u e t e a d e m cousideratione m o l i centum q u i n q u a ^ i n l a l i o u i b u s i r e c e n t o r u m decem et o c l o , et c e n l u m Dei aniantissimi episcopi, sanctissimo novie Roaiae quinquaginta P a l r i b u s , q n i postea f u e r u n t , q u i b r o n o aequalia privilegia i r i b u e r u n t , recie j u d i modo c o m m e m o r a n t u r , e l i n synodicis canotiibug cantes, u r b e m , quae e l inip e l senalu bonorata non r e p e r i u n l u r , q u i dicant baec c o n s t i l u t a fuisse. aii, et sequalibus c u m antiqua regina Roma p r i Si ergo his t e m p o r i b u s hoc beneficio usi sitnt , vilegiig f r u a l u r , e l i a m i n rebus cccleaiasticis, n o n q u i d niinc r e q u i r u n t , quo n o n secundum canonea eecus ac i l i a m e x t o l l i , ac magni fieri, secundara sunl? H a b e i u r i n L a l i n o : Si numquam ti*i sunt, poel illara exsislenteni. > quare requirunt ? , lla Palres c o n c i l i i Cbalcedonensie p a r l i m cano; nera ( i o n s U n l i n o p o l i l a n u i n p r o d u x e r u n t , p a r l i m Inde quoquc paiet e u m canonem non esse l e g i n o v u m c o n d i d e r u n i . Idque uon otnnes Paires, sed l i n u i m , quod T h e o p h i l u s A l e x a n d r i n u s l a n q u a m l a i i t u n i d u c e n t i , u l conslal ex s u b s c r i p t i o n i b u s , f i n i u e n t i o r vindicabat sibi coiisecrationem episcopi eum aJioquin i n eo concilio i n l e r f u e r i n t sexcenli et G o n s l a m i n o p o l i t a n i i e l Dioscurus ipse A l e x a n d r i Iriginta. nus cosisecravit A n a t o l i u m G o n s l a i i l i i i o p o l i U n u u u A d v e r t e n d u m est, bos esse pseudocanones, et Ex quo matiifestum est, canonem i l l u m esse s u p e r manifeste pugnare c u m aliis canonibus. Duui e n i m a.ldiiuin c o n c i l i o . Non c i i i m Constanlinopolitaiiu pra*ferunlCouslaiihiiopo)itanum a n l i s l i l e m A l e x a n in lanto fasligio positus x q u o a n i m o l u l U s e i ab d r i i i o , c t A n t i o c b e n o , d c s l r u u n t M c x u u m scxiuin , A i e x a u d r i n o cousecrari, sed vel a Roinauo p o n l i e l d u m eidem e x b i b e n l faculiaiem Cbalcedoneuses iice, v d eo modo quo sc poslca c o n ^ e c i a r u n t , et i n aecunda parie vicesinii o c u v i canonis couseniodo consecrani i l l i pairiarcba?. c r a n d i metropolitas (qiu p r i u s consecrabanmr a Quocirca p r o d u x e r u n l legali canonem NicieninTi p r o p h i s ptoviucbe epUcupis) subjiciendo c i A s i a i i sexlum i n hicc verba : ' tos, PoDiicos, Thraces, et i n i e r barbaras gentes alios archiepiscopos i i i c l r o p u l i l a n o s , s c r v a n i , * p r i v i l e g i a eecieoiis suis, tti d e s l r u u i u purlem e j u s , \ ' dcm canouis octavi iSicustii parleai seoundi c a . is C o n s l a i i i i n o p o i n a n i , q u i i e r m i i i o s pruprios s u i *, ..; ; g u l i * assignal, c l j u b t l cauones fticasnos esse ssr- . . Sancla R o yandos. Quud eliaiu Leo Magnus frequeuier i u c u l c a l iiiaua Ecclesia sempcr tenuit p r i i u a l u m ; U i i e i i g i i n suis epislolis, poiUbimum vero i n episola ad iur e l i E g y p l u s , u i episcopus Alexandria: o m i i i u m A o a l o i i u i n , c Doleo eiiatu (ioquiuns) i n boc d i l e c i i o babeai poiestatem. Qtioniaui et Romauo epiacopa nem tuam essc prolapsam, u l sacratissimas N i c a i Uxc esl consuetudo. S i i n i l i t e r aulein e i in A n l i o n o r u m canonum cunstitulioiies couareris i i i f r i n g c r c , clua, ct i n aliis p r o v i u c i i s p t i m a l u s ccclesiis c o n -
471
odi,
BESSARIONIS S. R. E. CARDINALtS
472
n i h i l feciss e x i s i i m a r u n l , nisi eidem e t i a m , , el , \ \ . '
L e o aanciissimus papa* ipsam confirmassct, et u t hoc faceret, por epislolas e l legatos ipsi s u p p l i c a r u n t . Ipse tamen non a n n u i l ; et n i s i alitiffdeinde
Petri A r c u d i i nolee.
servelur. Etimdom sextum canonem p r o d n x e r u n t Chalcedonenses liis aliis verbis : ' \ , , . \ ' . .< Anliqurc consueturiiWa feneant in >Egypto et L i b y a . ct Pentapoli, u t Alexandrinus episcopus h o r u m o m n i u m habeal poteslatem, q u o n i a m e l Romnuo episcopo h # c c o n M i c l u d o est. > N j h i l i b i de Constaniinopolitano, cnm notidum egille thronus ad dignilaiem pntriarchatus erectus. I l u n c canonem N i c x n m n Gbalcedonenses m u i t l m n p r o d n x e r u n t , n i h i l de p r i i n a l u Rotnani ponltflcts exprimentes. Cum iiaque non concordarent ranones, legati npntificis domi se c o n i i n u e r a n i , et Cbalcedonenses Paires ducenti c o n f i r m a r u n t can<>n<s C o n s i a m i n o politano episcopo de sequalibus p r i v i l e g i i s . Postera die legali poniiflcis r o g a r u n l gloriosissimos p r i n ripes, nomine imperatoris assielenlee, u t q u i d q u i d in abseutia et sine scitu i l l o r u m acium e s i , i r r i i t i n i essel. I g i i u r Palros c o n c i l i i dederunt litteras sd Leonem Magtium, significantes p r i m o loco, q u i d auxiiio doctrina? i l l i u s , ipeiusque legatorum a d j u l i s t a l u e r i n i . Secundo loco urgenle A n a i o l i o , e l ejus amicis, referunt se confirmasse canoncm t e r t i u m r o n c i l i i Gonstanlinopoliiani de p r i v i l e g i i s , e i enixe rogant u t ei ip*c dignetur acceptum babere et r o n i i r m a r e . U b i clare f a l e n l u r oppugnalionem l c g a t o r u m . Quippe a i u n t , \ \ - C .- . Q u i e n i n i Incum vesirae sanctitaiis obtinent, sanclissiini e p i scopi Paschasius e l C u c e n t i u s , et q u i c u m eis t*st reverendissimus presbyier B o n i f a c i u s , bis i i a consliiutis vebeioenter resiaiere lentaverunt. Leo, probaiis aclis synodicis circa fideui, cauonem s u p p o s i l i l i u m r e j i c i l , e i A n a l o l i u m conaniem se Alexaudrino prasponere c o n l r a canones N i c w i o s Kuperbiae i n s i m u l a l , oppugnalionemque auorum legaiorutn laudat. c Nec polesi, i n q u i l , de eorura 'uniradiclione d u b i l a r i , do qutbus i n epistoia lua e l i a i n ipse conqucreris , quod conatibus l u i s vuluerint obviare. l u quo cos q u i d e m n i u l l u m u i i b i liaec scribendo commendas; sed l e m e l i p s u r a , quod eis parer nolueris, duin i l l i c i i a i n o l i r i s , accueas, superllue non coucedenda appeiens, e l i n ealubriler u b i c o n l r a r i a coucupisceiu, quae n u l l u u i unquain poterunt n o s l r u m Obiincre conseusum. > C H c exsiant i n A c l i s c o n c i l i i , e i i i i Leonie cpislolis u?tro c i l r o q u e daiis.
R B
Quamobrein i m u i e n i o Graeci hos canones i n Jib r u m canonum c u m aliis i n e e r e i j d o s c u r a r u i i i . S u n i e u i m , , , , \ . Ilisce tamen pro fuudamento p o a i t i s , Nilue Tbessalonicensia, boalia Romani poniiiicis infensisf i m u a , suum axiuma BUDIU , o i m i r u m Patrca dediste privtlegia Ruoiano p o n l i f i c i , quod ialttissirouia e $ l , e i veruni o p p o s i t u m , u t egregie probat dociisaimus v i r , e l d i v i u i zeli plenus arcbiepiscopus lconseusis Joauoes Mailhyeus Carvopbyllue 1 0 l i b r o nuperrime e d i i o c o a i r a N i l u m Tuebaaloniceosem. Siquidein priuceps aposiolorum Petrus i n s l i l u i t p a t i i a r c b a m A l e x a n d r i i i u i n Marcuui evangelibtaui, e i E v u d i u m A r i l i u c l i e i i u m suos discipuloa. Gur auiein Petrus paiiiarchaiua ilioe i n s i i l u e r i i , causa i u r u a s i s e^l :
qnia erant provincia maxima o t priaian c i v i f a tes. Nam et Romam deinde propterea elegit. u b i sedem r o l l o c a r e l , quod ea esset princeps et caput orbie. Byzanltum auiem non e r a l urbs comparanda cum isiis, qttod postea evasit Consianiinopolis. N e que q n i d q n i d p o t u i t Petrus praestarn Alexaiidrino e i Anliocrifenn, potnerunt sequenies Palres e.flic*Te cum Constanlin' politano. Sed d l i q u i d q n i d j u r i s l i ctionis babent a Petro b a b e n l , eamqne l i m i t a l a m , Peirus a Christo absolutam et i n d i s c r e t a m . I g i t t i r interrogandi e s s e n t , quinam Patros concesserint privilegia Romano ponlifici? Diccnt fortasse , c o n cM Nica?ni i n sexio canone. Verum i b i habetur j u x l a Gracos, . Anliqua cnnsuetudines teneant. Ergo prodant a n t i q u i o r e i Patr<u, q u i ea concesserint, pra?seriim cum i n eodeni canone d i c a l u r , quaa speclant ad A l e x a n d r i nnm, eum babere, qtiia Romanus pontifex solilus s i t e a i p s i c o n c e d e r e , ' sv ' . E l proiVcto si Patres concesserunl privilegia Romano pontifici, c u r iidem Palres non concesserunt GorislaiUinopoliiano, sed scrtpserunl ad Leonem Magnum pro eo r o g a n i e s t Unde Nicolaus p r i m u s i n eplslola octava ad M i chaelem imperalorem circa m e d i u m , t Ecrlesia?, i n q u i t , Roroanae privilcgia Gbristi ore i n B. Pelro i l r m a l a , i n Kcclesia ipsa d i s p o s i l a , a n t i q n i i n s o b servata, c l a sanciis u n versalibus synodis celebrala, atque a cuncta Ecclesia j u g i l e r v e u e r a l a , n u l l a l e nus poesunt m i n u i , nullatenua i n f r i n g i , nullateuus c o m m u t a r i , quoniam f n n d a m e n t u m , quod D e u s p o auit, humanus non valet amovere conatus. E i quod D e u s s l a t u i t , f i r m u m v a l i d u m q u e c o n s i s l i l ; illeqtie p o t i s i i m u m peccat, q u i Dei o r d i n a l i o n i resisCcrelent a l . P r i v i l e g i a , inquam , i s l i n s sedis, v c l Ecclesiae perpeiua s u n l , d i v i n i l u s radicala alque plantata sunt. I u i p i n g i possunl, iransferri n o n p o s s u n i ; t r a b i possunl, evelli non possunt. v t % iniperiuro vestrum f u e r u n t , et permanent (l)eo gratias) hacienus i l l i b a t a , manebuntque post vos, et quousque Gbrislianum nomen p r e d i c a l u m f u e r i t , illa subsist e r e n o n cessabunl i m m u t i l a i a . Ista i g i t u r p r i v i l e g i a buic sancia3 Ecclesiic a G b r i s l o donata, a synodis non donata, sed j a n i soluminodo celebraia, ac venerat a , i etc. E l p a u l o infra : c Proinde advertendum e s l , quia non Nicsena, non deuique ulla synodus q u o d (juam R o m a u x Ecclesiae C O I M U I U |itivilcgium , qaas i u Petro noveral eam l o l i u s j u r a polesiaiis p l e n i l e r ineruisse, e l c u n c l a r u n i G b r i s i i o v i u m regimen accepisse; sicut beaius prabsul Bonifackis a u e s i a t u r universis episcopis per Thessaliani c o n s i i t u l i s bcribens, i n s t i i u t i u utiiversalis nascenlis E c c l e s i de beali P c l r i sumpsit bonore p r i n c i u i u m , ia q u o rcgiinen ejus e i suinma c o n s i s l i l . h x ejus cinio ecclesiasti< a disciplina per oiiuies ecclesias r e l i gionis j a i u crescente c u l l u r a Toiis e m a i i a v i u Nicas* nx ayuudi non a l i u d pnecepla istaniur. Adeo u t non a l i q u i d super eaui autu s i i c o n s i i t u e r e , c u i a videret m b i l supra raerilum s u u m posse c o n l e r r i . Oronia dciiique buic n o v e r a l Douiini eerinoue e o n ceasa. Si o a i n i a , ergo d e i u i i n i b i l , quod n o n i i l i conceascrit. Denique si i n s t i i u l a Nicsens synodt diligcnler iii9piciaiiiiir, invemeiiir prulecio, quia Koinanae Ecclesia; n u l l u m eadem sytiodua C O Q t u l i i i i i c r e i n e m u i i i , sed potius ex ejus f o n n a , q u o d Alexaudriii Eeclesi e i r i b u e r e i , p a r i i c u l a r i l e r sumpaii exeinplum. > Sic i l l e .
u a n t e
Pra?terea rationein r e d d i m t c u r C o n s t a n t i n o p o l . u i c x t u l e r . n l , quud nuva Roma esêt, l u i p e r i o q u e
473
, \
ENCTCLICA A D GRACOS.
474
pontifex conflrmaeset, praevaluUwt. Ante h u n c Innocenliua Arcadium et Eudoxiam imperalores, q u i aureum illud os immerito exsilio multarunt, analbemaie percussit, et communione Ghristiano-
, . ' , -
Petri Arcudii n o t .
a c s ^ n a t u h o n o r a t a . Sed non q n i d q u i d potuit n r i n cep* apostolorum, potueriint et Paires. N a m C h r i sius Dominns non P a i r i t t i i s , sed P e i r o concessit p l o n i l u d i n e m poiestaiis, dtim non haa ve! Hlas, sed snas ov*s p n e b M pa^cendas. Falso i g i t u r a s c r i b i tur illa r a l i o sanclis P a i r i b n s . I g i l u r mndn amisso i n i p e r i o (justo Dei j n d i c i o ) et senalti, a m i s i t q u o q u e p r i m a t u m , et aequalia, facta e i i a m non a m p l i u * Constantinopolis, sed T u r c o p o l i s . Pr.Tterca c n r Patrcs i l l i debebant constituerc Ecclosiam Dei ? et cum Modiolanum f n e r i t aliquando urbs i m p e r i a l i s . e r i l Ecclesia - <paV)c, et i l l i n s aniistes babebit ttqualia privtlejia post Rornanum p o n i i i l c e m . I m o quando i m p e r a t o ros e l senalus I r a n s m i g r a r u n l a veteri Roma i n T b r a c i a m , Roma velus desiit esse Roma, si ratio i l l o r u m valet. Adde quod neque Ecclesia Dei e r i t ;, sed , et *. Nos e n i m proplerea c r e d i m u s Ecclesiam Dei esse unam, quod m ea Chrislus sit p t i m a r i u m et invisibile c a p n t , secmidarium et visibile ejus vicarius c u m ainplisgima poteslate. Sed quos isti c o n s t i l u u n t p a t r i a r cbas, i i l i m i l a t a m o b t i n e n l potesiaiem, etiam q u i se j a c i a n l oecumenicos. Sed hujusmodi Hmitata prsedili potestale sunt i n f i n i l i , excepto Romano p o n t i f i c e ; i g i t u r . etc. Quis ergo eos canones s u s ceplos non babeai, si vel superlicie tenus p e r c u r r a l , u t Constantinopolilanus babeat ' , et n i b i l o m i n u s j u x l a Cbalcedonenses sequalia privilegia o b i i n e a i ? E l il)a urbs C secunda exsistens post Komanam veterera, aequalibus lamcn prmlegii i n rebns ecclesiasticis g l o r i e l u r ? e t c u m illa Ecclesia possil e r r a r e . e i defacio e r r a v e r i l , Eccle&iam oecumenicam ( u t se jaciat) posse e r r a r e , fateri necesse est. A t non sic Naziaitzenus i n c a r m i n c I a m b i c o de sua viia : q u i c u m veterem, et novam Romain ad insiar d u o r u m solarium l u m i n n m sequales gloria laudasset, novam tamen aliquando suain (quod i n ea f u e r i l episcopus) i n dogmaiibus fidei l u r p i i e r errasse a f l i r m a l , veterein n u n q u a i n , u l decel p r i n cipein Ecclesiaruin. Qui i g i t u r fieri p o t e s t , u i i l l i eanctissimi Palrea, q u o r u m unus erat Gregorius, eam e r r a b i l e m , c u n i illa q u errare non poiest, aequare v o l u e r i n t , e l comparare i n rebus ecclesiaslicis ? E l profecio si validc ac legitime bujusmodi privilegia i l l i Palres coiicessissent, nou inepie posiea Joanues ille Pbarisaicus j e j u n a t o r oecumen i c u i n se nuncupassel. Qoippe bic l i t u l u s v e r a c i u r convenit Romano pra.'suli. Carmina Nauanzenu Dedit ipsa binat altamen mundi faret Romas, vetustam scilicet Romam ac novam, Hoe dincrepantct invicem, quod qua cadit Sol, illa fulyet, fulget hm qua te exserit. Par utriusque pulchritudo, par decus. Fides vetusta* recla erat jam antiquilus, Et recla perstatnunc ilem nexu pto, Quodcunque labent tol videt, devinciem: Vt nwversi prmidem mundi decet, Tolam colil qua> numini* concordinm. Nova vero quondam (de mea jam non mea iVttfic termo nobis) rectipet erat in fide, At non Uem posi, Postremo canones Constantinopotitanns non affnoscit Ecclesia Romana. teste Gregorto Afagno l i b r o v i . epist. 5 1 , ad Eulogium episcopum A l e x a n d r i n u m , et Anastasinm episcopum A n t i o c h e num. Romana, i n q u i i , Eccleiia eosdem cannnes vel gesta synodi illius (primap Consiantinopolilanae) bactenus non habet, nec accipit. >
y % %
, * ' /. , . , , ' ; . . * , , " . "U ' , ' . : , ' . (Ju&> carmina Btllius sic v e r l i l . Nalura binos haud quidem sote$ dedit:
Est autem obs*rvandum , quemadmodum Gra?ci in constituendis bi?ce canonibns de immoderatis privilegiis Gonstantinopolitani p a l r i a r c h , q u profecto no. ipse corypbaeus aposiotoriim Petrus pnssel conredcre, nm sc ipse r e l l e t p r i v a r e , IOIO coelo e r r a r u n t ; quamvis impudonter oppoiium f a t e a n l u r ; ita etiam l u r p i l o r e r r a r u u t i n damnatione sanclissimi ponliGcis H o n o r i i lanquam Monothel?ta3. Unde s i h i contradicere non Terentur. e i falsas cpislolas reddere s u m m o r u m p o n l i f t c u m . H o n o r h i s c n i m scripsit diias epistolas. qua3 exstant i n sexta synodo actione et 13, ad Sergium Conetantinop o l i i a n u m , i n qnibns prohibet dici unatn v o l u n i a tem. e' unam operaiionem i n C b r i s t o . N o n ergo M n n o l b c l i i a . Quippe Eutychianistre r u m non possent aperle ncgare duas naturas i n Ghristo, d i v i n a m et h u m a n a m . excogilarunt dicere, unam v o l u n t a l e m , et o p e r a t i o n e r a , quod Gyrus Alexandrinus snb prnetextii unionis illis permiseral, n l constat ex epistola S e r g i i , u l p e r i i i d i r e c t u m a d p r i o r e s errores EnlycliHtis devenirent, e i deciperent . Unde sccundum varia qure scripsit Sergius ad H o n o r i u m , respondet l l o n o r i u s ; c u m enim Sergius i n epistola posuissel, Cyrum A l e x a n d r i n u m produxisse n o n nullas atictoritales s a n c l o n i m P a l r u m di9persiin i n quibusdam opusculis suis unam operationem ass e r e n t i u m , et eas ostendisse Sopbronio Hierosol y m i l a n o , respondel Honorius : Unam voluntatem f a l e m u r D o m i u i nostri Jesu C h r i s l i , unam scilicet h u m a n a m , non sibi c o n l r a r i a i n . Sic Honorius i n t e r p r c l a t u r i l l a m unam voluntatem q u o r u m d . m sancloruni P a t r t i m , si q u i sunt q u i d i x e r i n t . E t quoniam Sergtus, si dicereuturduae voluiilalc?, non recte colligcbal, nocewario eas esse conlrarias : / , ' , \ , \ , . \ . T a n q o a n i D e o q u i d e m V e r b o saiularcm voleule a d i m p l e r i passioneui, b u manilale vero ejus obsislenle ejus v o l u n l a l i , et resislente, e i periude duo c o n t r a r i a volenles i n t r o d u c a n l u r , quod i m p i u m est. Impessibile quippe est i n uno eodeinque subjeclo duas s i i n u l , e l t*rga boc ipsum conlrarias subsisiere voluutates. Uude cupiebat Sergius m i n i n i e dici duas Tolunlaic, ne sequeretur eas esse contrarias, quod tamen n p u -
475
476
,
r u m alienoe etfecit, qnod utique non fecisset, nisi ; , , supra omnem Ecclesiam p r i n c i p a l u m baberet. Nisi n i m universalis esset pastor, et commuuis C l i r i slianorum paler et magisier, et onstantinopolis . , ,
, \
P e t r i A r c u d i i notae.
H o n o r i u m stibsocnli RAmani pontific^s, Ronianam gnabat sanctts q o l non a<rnoscebant banc c o n t r a Eccle.siam o m n i fiducia, et ore r n i u n d o v r r a c i t e r r i e l a t e m . Respondet Honorins oas non e.se v o l u n enuntiant nunqintm a via v e r i t a l i s in qnalibet ertntes contrarias. nec u n a m , sed d u n s ; scd ita roris partft dpflexisse, ramdem perpetno i m n i u n e m l o c u l u m fuisse C h r i s t u m u t nobis piveberet exemfuissp. ab omtii labe .-eieseos, alqne ilbrsam seinp l u m quomodo nos*gerere oportfret, si quando por l u e n l i i r , e.i facile ^robant. Agalbon vero dc a divina volunlate nostram conlrariem baboremus ; s;s praidecosf?oribus, q u o r i i m unus erat H o n o r i n s , quippe doberemns oonformes nos red 'erc divin.e d i c i t apostolicos viros commonuisse. rogasse, v o t u u t a t i , i i t fecit Christus , q n i se subjecit, et increpas-c, obsecrasse, arguisse, et o r r n e m m o d u m nobis exeroplum dedit. Quocirca Honorius agnoscit exbor:ationisexcrcnissc, qiialenus l u e i e l a m posset et fatetur duas voluntates in C h r i s t o , d i v i n a m e l recens vulnus acciperel Et ipsi Paires c o n c i l i ; n o b u m a n a m : u t propterea irnperalor Gonslanlbius niiuaiit papam \ astorem universae Ecdesia?, e t e u m i n seeunda epislola de Houorio scripscrit, enm non roânl sua a u c l o r i i a l e velit et d i ^ n c t u r Acla c o n sibi constare, . Si inodo unara c i l i i coiifirmare. E l eum ex caibedra P e l r i doccre voluntatem i n Cbrislo praedicet, medo duas. Scd agnoscunt, quw t i l vera s i n t , nescio quomodo stare Honoriug unam falebalur humanam itftn sibi adpossinl cutu eo quod a i u n t , euui errasse, vel posse versam, qualis esl h i b o m i n i b n s , scilicei spiriwis errare. e l viiiata? carnie ob peccalum o r i g i n a l e , c l idco aiatim s u b j u n g i t , quia profecto a d i v i n i t a i c asQuin et ipse imperator Constantinus v o r a d o g e u n i p U el nostra n a l u r a , non culpa. llla profecto maia ex ftomana Ecclosia e " i a n a r e aiTirmat : quse anle peccaium creata est, non quae post |vra> ; . varicationem v i t i a l a . Qua ralio nulla e s t , si aflfe lan-.lem infert r a i u r ad probandum i n C b r i s i o Deo e l bomine # , ; / unam l a n l u m esse v o l u n l a l e m ; esi autem effica . , ciseima ai inde probetur non fuisse i n C l m s l o h o , >. mine duas contrarias volunlates eamis e l spHriius, Naro eontrarielas ista cx peccato nata csl, Cbristus ; aulem babcl butuaiiain naturam sine peccaio. ; , \ ; , \ Cur ergo v e l u i l Honorius nomina u u i u s , vel d u . Deo, qut plicie v o l u i u a l i s ? Quia n i i n i r u m tunc temporis , gloriosa f a c i l , ac lidem apud vos iaiegram conserj i o n d u m celrbraio ea de re concilio, expediebai v a v i u Quoinodo e n i m id facturus non erat in ea silentio legcre ista noiniBa, e l i t a conveneral i n i e r S o p b r o n i u i n llierosolymoruiu ant.siitem o n b o d o - p c t r a , super quam ipse Ecclesinn fundavit, ac p r a d i x i t nunquam fore, u l porlas inferi bsereiicia x i s s i m u m praesulem , e l Sergiuni Gurisianliriopoliiusidiis adversus eaiu proevalerciit, a qua tanquam ttuum,qui tamen non snasil Cyro A l e x a n d r i n o , ut e coelorwm convexis vcrai confessionis sermo elTulab una v o l u n l a l e e l operaiione abslinerel, ut s i l , aniraas diligciittum Gbr^slum i l h i s l r a v i l , cripsil ponlHici, e l quasi calbolicus unam vei duas operatiooes faieri v e i u i i , e i silent.um cousulutl ad . suscilaviique r e l r i g e r a i a m u r i b u d o x i a m . t Haec rauo i i u p e r a l o r i s , divinae Scriplurae i u n i x a , esl solidisexslinguendam b x r e s i m , cum aboquin rem ipsain sima. doceret sine islis uoiiiitiibus, videlicet G b r i s i o m es*e operatilem divina e l b u u i a n a , per d i v i n a m i l i s i l a probatis, c l d c d a r a t i s ncscio cur Palres o a i u r a u i e l buiuanani. Sed e i ipse poslea v i r i n eeplimi c o n c i l i i dicant de H o n o r i o , ee ^ onslans ccepil s j a r g c r e ba:rcsim dalis l i t i e i i s ad * ; / varioe episcopos, qua; quidem b x r e s i s eo usque *3, progre&sa est, ut uou essct amplius l u l u m , eaui c u m Uonorius vivre u i Roiaauus potiufex ex caileutio obvoivere, ideoque Tbeodurus Kouianus Ibedra docens f u e r i i calholicissiinus. |K>mifex i i u p e r a i o r i s , qua bac noiuiiia v e Gensesigiiur, dices sexiaui synodum errasse, vel i a b a l , r e p r o u a v i l . A l i o q u i n si l l o n o r i u b fui^set b<ecorrupLatn fuisse. Hespondeo islud non esse 110<relicus, s i u u l u e r Sopbrouius catbul.cissiiiius pcr v u m , nam ipsi G r x c i p r i i u u n i c o r r u p e r u n l A c i a liquud tcuipus , quu isla noiuma s i l u i t , luisaet concilii p r i m i , e i secundi, u t probavimiis : deinde bairelicus. Orieiuales per Dioscorum A l e x a n d r i n u m , et D o i u Heatat landem ut clare respondeamus : U i r u m 9 n u i u A i i l i o c b e n u i u , e l l u v e n a l e m I h e r o s o l y i i n t a n u i i i dauinaruiit sancluin Fiavianuiu episcuputu i l o n o n u s , au synodus sexla, ei bcpitma, c r r a y c n l , Gonslanlinopoliiaiiuin, e i Patres quaria3 synodi H|>iippe ^. nolcuiessubbcribcre pscudocanoneai de p i i v i l e g i i s Hspoudco, cuiu H o n o n u s f u e r i i ortbodpxu3, u l Cousiauliiiopoltlaui, laudcin voleiilesiioleiiies roâsoie c i a r i u s consial e\ ejus episiolis, si syuodus baul baacluiu Leouem ut c o i i l i r m a r e l canoncnt. E l exia eum d a u i n a v i i , graviler c r r a v i i , c l i n t o l e 111 ipsa so.xla synodo repereruui Paires d u o s q u a i e r r a b i l i e r r o r e , e l iiupudeulia l a b o r a v i i . Si auiein niones M o i i o l u e l i t a r u u i buu aoiuine Mena: p a l r i Âcla synodica ab aliquo s u u l c o r r u p t a , Paircs arcbas, et Yigilii p o n i i t i c i s , quos JUonoihelitae cpiinu c o n c i l i i decepli cx lai&aia sexla ^yiiodo, n n i i i b e r u c r a n i , uaani operaliouem aileslanles, quoa ineriio d a n u i a r u i u i i o u o n u n i ( a l i c r u u i eiuiii ex Uis Palres c o n c i i i i s i a l i m penilus rejeccrunl. Quid d i vel u i r u m q u e l i e r i p o l u i i ; n n m e n l o , i n q u a u i , d a i n cam de quiniscxia? siue cousensu Roinam p o n l i * j i a r u u l H u i i u r i u m j a m iiiuilis aule leuiporibus deUcis, cerie sine legaiij* ejus, conLra canuncs cele/ u u c l u i u ( d u r a v i i cuiai Uoc acnisiua pcr sexagiuU b r a l a , e l i i i u s i l a l o uomiue iiuncupaia 1 (Juaiu i a aiioos) e l Romanus ponufcx si ex caiuedra doeuit, men Graici u i cecuiueuicam j a c l a u l , ac Komanaiu p r o u l cerie docuit, lola Ecclcsia o t r a v n , c i verba Eccieiaiu i u u l i i s i n ea paeudocanunibus uxanu G u n a i i 11011 s o r n u luisbenl iiilalabileni e l l e c i u i u , U l do caelibaiu p r e s b y l e r o r u u i , de j c j u u i o SaDbau, q u i b u * d i c i l u r : liogavi vro le ut deftciat fides q u s dociisbinius Garyopbyllus i a l i b r o G r a c o - L a 4ua. Quod e a l o i n n i i i o blabpbcinuui, neduiu u i p r o une conlra Niluii) liicsbalonicenscm scriplo C R 4eratur, sed nc quiucm u i cogiielur. Quaproplcr
R K
477
ENCYCLICA A D GRîCOS.
478
\ ;, \ , et i b i imperaiores i l l j u s essent vives, non utique ol , \ . , ' * , ; . , ; , ; , \ , ; ; 5, \ , \ * ' , (1) ; eos a c o m i n u i i i o n c e l unitate Ecclesiae scparassel. N u l l u m e n i m r o b u r illius sententia habuisset, ncc eos laesissci, ne l a u i u l u m q u i d e m , non Hli subjectos. Post ba?c P b o l i u m Gonslanlinopolilana? sedis invasorcm, q u i sanctissinium I g n a l i u m ab lem. et expulerat, Ecclcsia ejocit, et i n l r o d u x i t I g n a t i u m . Quo Postea c u m s a c e r Ignatius ad Dcum migrasset imperalores m u l l i s e l freqneni bus pro P h o i i o
j u r c ? N i n t i r u m quod su\>ra oinnes babeal potesia-
u r g c r e u i p r e c i b u s ; nonne Joannes posi N i c o l a u m el A d r i a n u m Roinana; EcclesiaB adeptus i m p e r i u i n , i n p a l r i a r c h a l e m sedem r e s t i l u i t , p a l l i u m i l l i per episcopum Pascbasium iniitcns ? Quid h & c o m n i a sigitittcanl, fratres, qtiani m a x i m u m R o m a n o r u m dignilalem?
, - & ponliflcuiii ûpra l o l a m Ecclcsiam p r i n c i p a l u i n ac , , * ;
P e t r i A r c u d i i not.
m i l t e r e t snos legatoa N i c o l a u s , q u i omnia p r o ganter, et veraciter a o c l o r l t a l e v e t e r n m P a l r u m be ac legilimc acla esse cognoscerent. N i c o eonfutat, u t nos i n Hbro De iacramentit, ubi agiIans, missis lcgaiis, q n i p a r i i i n m i n i s p o r l e r mus de n i a t r i m o n i o , ex ea parle mairiroonii e x p l o r i t i , partim muneribus eorrupti eram, cuni aimus. A d haec, conciliabulum concinnarunt l e m didi< iseet fraudes P h o t i i , babila synodo, eum d a m pore G o p r o n y m i , u b i episcopi trecenti i r i g t n l a e l n a v i t , I g n a t i u m i u n o x i u m d e d a r a v i t , ct r e s l i t i i i t . octo decepii snnt, e l subacripstirunt contra aanP h o t i u s , postipiam agnovil fraudes stias detcctas cias imaginea. fuisse, majori i m p u d e n l i a ipsiirn caput petere, N i Ad e x i r e n m m i n scptima synodo n o l u e r u n l Pacolaum, i u q u a m , d c s i i n a v i l . I g i t u r U u x i i c o n c i l i u m tres Gneci, u l l e g e r e i u r i i i l e g r a , sed u t d e t r u n e a universalc i r e c e n i o r u i n sepiuagiula i r i u m cpiscor e i u r epistola Papae Hadriani rcprchendenlis T a >orum, i n l e r quos a d m i s c u i l eiiatii q u i leneroiit r a a i n m , quod faciua e laico p a t r i a r c b a , vocaretur ociiiu r p l i q u o r u i n p a i r i a r c h a r u m , et quasi coaclus euaro oecumenicus. Nicolaum lanquain r e u m , c r i i n i n o s u m et f a e i n o r o Quocirca j u s t o D e i j u d i c i o quolfes in conciliie gene* ralibua Orientales non suirt secuti d u c l u m , e t i u i n e n Q sum daninavit. Deinde celeDraiuin ;it o c t a v u m c o i i c i l i u n i geuerale Gonsianiinopoli, imperaute pncviwra sedig apoatolica, ea ex parie e r r a r u n u Basilio Maccdone i n favorem l g n a i i i , u b i d a i i i n a Froiode nulla p r o b a b i l i l a l e f u l c i r i opinio illa v i d e l u r , tueest P b o t i u s , e i r e p e r u ojus comuienioraia pseuqua? conciliuDi u l d i s t i n g u i l u r eonlra p a p a m , sit dosynodus ad A d r i a n u m aecundum missa, publice supra papam, nam membra corporis. q u * possunt conclamaia, conculeaia, e i concremala e s l , legaiij* e r r a r e , e l dc facio e r r a r u n t , i m p l i c a l e$se stipra G r x c o r u m pra^semibes, q u i minaculi e i i a m oculati c a p u l , c u i Cbrisius promisit i i i f a l l i b i l i l a l e m fidei. testes luere. Cowi e n i m vebemenler p l u e r e i , e i deVidendus esl i n bac maieria cx antiquis sancius beret i g n i s e x s i m g u i , aqua instar olei majoreiu flamMaximus coiifessor e l m a r t y r , q u i eodein lernpore niam e&ciiavii, c i relicio l e i r o f e l o r e , ouinia i n c i v i x i t , quo U o i i o r i u a , et secretariuin U o n o r i i a l l o iiercm redegii. Posl oclavam syuodutn Pbotius e x culus esi, ab eoque expiscatus est quo setisu jus* bul per fraudem cujusdain b i b l i o i b e c a r i i , composiio s i l acribere H o n o h u s illa verba epistuke. Tbeopbapseudovaiicinio sub l i l u l o , i u nes Isauricus historicus Graecus^ Eminantiel Cagratiam iinperaloris se hisiuuavit, et i n palaiio d e loca i n l i b r o queiu s c r i p s i l c o n i r a errores Graecogens i i i u l l a c o n l r a cauoncs ausus est. P o n o c j u s r u i o . Ex iieolericis A l b e r l u s P i g b i u s , l i b . u i u d i v a i i c i i i i u m IraUduienier q u i d c m , uou tauien Uierarchia Ecclesiasi. c. 8 : Osius, l i b . n , conira sine p r o b a b i n u i e quadain excogilavU.Geiiealogiam, B r e n l i u m ; ct Joannes a L o v a n i o , l)e perpetua caihtdras Petri prolectione, ei firmitaie c*p. I I : O n u - I) qua* nusqiiain e?i, f u i i , a u l i u i u r a e r a l , c o m e x i t . T i n d a l e i u i l i u m i i i c l y l o i n Armciwa; regem stirpi f r i u s i u Adnolationibus ad P l a l i n a m , i n Vita l i o n o caput l i n g i l , ex i l l o nouiiuibus pro a r b i i r a l u e x c o r i i . Ex postremis Baroriius lomo V I I I , anno 633 giiaiis g?mem d e d u c i t , et alios ex alio iabuloâ c l 6 8 1 : Bellarminua, louio I , l i b . i v , de Romano iiarraiione c o n d i l . Quando denium ad parenieiu ponlibcc, cap. 1 1 , ei noster M a i l b x u s G a r y o p b y i h s , Basilii p e r v c u i l , scripîl buiic babuitjhe l i l i u i u n a l i b r o conira N i l u i n Tbcssaloniccnsem. l u r a lateiu v i r u m , quaiis ipse erat Uasilius, eique () tiacyaulyov. . iioiueii esse Vecias. Observalia eiiitn n u i i i i u i b u * eniui per Pascbasinum, sed Paulum e l Eugeiiiuiu s i i i g u i o r i u i i , ipsius, m q u a i u , iuiperaloris Uasilii, e l a Joanne oclavo pabiuiu niissurn, u l consial cx LxHioxvd* A u g u s l * conjugiii, Jiberuruuiquc Coii^latipseudosyuodo a Piiolio licia. l i u i , Leoiiiu, A l e x a n d r i , Sleptiam, ex p n i n i s s i u g u rsoianduni esi i u p r u i u s , P b o u u i n , Micbaclis i i n l o r u i i i i i o i u i i i i u i i U l l e h s cutupobuii i r a u d e m . S^c p e r a i o n s s l u l t i juveuisi, eonu*ique, e l l i a r d j e Caisadecepil Baaihuui, qucm o m i i i u i u r e i r o regum f c a m lavorc n i m x u i n , expulisve a sedc G n o l a n t i n o cissiiiie, et diutihsnue rcguasae c o i u i u i i i i b c u u r . p o l i u n a I g n a l i u u i v i r u m sanciuni, c l conira euin Vidc iNicetam l aptilagoiiciu ViLu, quaut b r n p d i i liiixisêbis ps&udusyiioduni, ubi Ignaiius e i absens, sancii i g n a i i i pairiarcbe vcrûs l i n e i u . V i U l u u c u * et praisens damnabatur. E i q u o m a i i i Pbolius dedeIgnaito n i o i i u ^ m i e r innumeras macOiuaUoues, m l lilieras ad INic<!auin p r i i u u u i iiieiidacioruin quas re|ieril digtias suu iugen.o. iiauc t l a i a d pluas, quibus siguilicabal, I g u a t i u m patriarcham i n v e n i t . H u l i o s antisiiics ad c p u i u i u m v i i a v i i , d i s tfeiiiu coufecium rtnuiuiasse uiguiiaienj p a i n a r c b a suitulavilque se cnusbe iiuuauua uona Eccicsia, 1U9, se \ e r o e m c i u m p a i n a . o l u m , rogare ut
479
BESSAMONIS S. R. . C A R D I N A L I S
480
f t e c i g l t u r o m n i a repuianl^pB, e t b i s a n i m u m a d -
bibenies, deponile omne vanum p r a j u d i c i u m , emne i n j u s l u m o d i u m , omnem de L a l i n i s o p i n i o n e m non r e c t a m , e t , v e r u m amplecicntes, fideique s i n c e r i l a l e m j u x u catholicam Ecclesiam, et Spsam sanctam R o m a i i o r i i m Ecclesiam, et ip&i p l u r i m i e t i n a x i n i i facienles nobis c u m sitis c o n j u n c t i , m u l U i m valere dicentes i i s q u i sine causa, ob p r o p r i a m ambitiosam v i n c c n d i c o n l e n t i o n e m , teuiere, e i u t sors l u l e r i t , quidquid i n buccara v e n i l , elTuliunl
f
, , , \ . \ , ' , \ , ' , \ * \ , . '
vosque a
recla Gde a b d u c u n t ; R o m a n o r u n i q u e E c c l e s i pae i o r e m , vere oecumenicum Palrein e l d o c i o r e i n , alque p o n l i f i c c m existimanles, ipsum v e n e r a i u i n i , et u t par est, b o n o r a l e . Nosque (quamvis indignog) p a l r i a r c b a m v e s f r u m Dei gralia l e g i t i m e ab Ecclesia creatum
, , , . ( \ )
ducentes et credent^s esse, noslras , a d m o n i t i o n e s , u t parentis sermones, suscipile , communicanles mecum caradera senlentiam et 11d e m , u t i n eodem s p i r i l u et meule idem credentes, idem scntieules, ad i n v i c e m q u a n d i u sumus i n c o r pore aller a l i e r u i n diiigainiis et foveamus paler l i l i i s congaudens, e l oinuia vobis bona, u t fieri polest, porrigens, e i oinnibus modis benefaciens ; post a u i e m bujua labernaculi d e p o s i l i o n e m , e a m dem i u Cbristo conscquarour g l o r i a m , e t aelerna v i i a f r u a m u r , desiderabilem Qnein feliciter consecuti. Anien. Daia est* V i l e r b i i sexlo Kalendas Junias, anno , ; \ \ , ' \ vot , , , * , \ , \ , , ; , , \ * , \
, & . . 5 , . , \ , \ , ^ , ^ , \ . \ \ . , c
D o m i n i U 6 3 . Obsignata c a r d i n a l i l i o noslro sigillo, ^ ,', quod1 abessei p l1 umb euin palriarcha le - . aignaculuin 1 u .. .. Ob m a j o r e m vero s c c u r i u i e r o , ne q u i s suspicetur csse fictain, e t n o n esse nostrarn banc e p i s l o l a u i , c u m n o n r e p e r i r e i u r ob ioci p e n u r i a m m e m b r a n a , scripta est i n bambacenis consutis, ipsasque s u l u ras t r i b i i s i n locis obsignaviinus, scilicet i n e x t r e m i s e i u i e d i o . E t haec quae i n c i p i u n l ab iJlo, c Dala est V i l e r b i i , bucusque manu p r o p r i a s c r i p s i m u s , Praeterea et subscripsiuius. BESSARWN, menicus Roma!, miseralione patriarclia propria manu divina cardinolis subscripn. el oecunovat
, , ', .
Con$tantinopolilanu$
optare ad Qrmitatem i l l i u s e m p t i o n i s e o r u m c h i - D d a m n a v e r a t u , et prorsus ad l a n l a m d i g n i i a t e n i l o g r a p b a , e t s i g i l l a i n a l b a p a p y r o , illis i m p e t r a i i s i n e p t u m r e d d i d e r a i u . Quod q u i d e m verum e a e e t quasi ipsi rogarenl p o m i t i c e m , s c r i p s i i illos oinues quando dan.naius essei c o u l u m a x , e l n o n r e s i p i s e u m desiderare, u i s i l eorutn p a i n a r c b a ; additis c e r e i . A l e n i m lalis f u i t P h o t i u s ? V e r u m d e c e | i i t e l i a m l i l i e r i s i m p e r a i o r i s , e l se i n u l i i s laudibtis p o n l i f i c e m : a l i o q u i n c u r n o n possit patriarcba p a exiellens, e l sibi prascunia cuiuulans. Dccepius t r i a r c b a r u m poniifex Romauua damnatuni s i r e s i Joannes o c u v u s bono publico prospiciens, u l o p i piscal absolvere ? I n ea synodo, quaiu Zonaras i n nabatur, deslinavii Pauluui e l Eugeiiium presbyiel e r p r e u i u r , s t u d u i i Pbotiua conUrmare s c p i i m a m ros, et P e i r m i i Diacouum cardiitales pallio iiusso synodum de i m a g i n i b u s , lacite damnata o c i a v a , cuin facuhale e u m veniaui a concilio p e i e n l e m , quae coulra eum celebraia ( u e r a i , i m o a b o l i u l e g i r t h l i l u e n d i . l l l e c o r r u p i i s l i u e r i s aposlolicis alia t i m a , e t (Bcuinenica, suatn p r o oclava o b t r u d e r e pro aliis Graece s c r i p s i i , neque deprecaius est c u l - conalus e s l , e l i n e d i i U canonibus canone p r i m o p a i n , aed impudeuler prsesideudo ad l i b i l u m , s y u ut e s l viderc apud Z o i i a r a m , praifert se R o i u a n o odum c e l e b r a v i i , e i canones c o n d i d i l p a r i u u f a p o n i i f l c i , lauquatu babens majoreui a m p l i i u d i n e n i ventibus suis s i m i l i b u s Graecis, p a r i i m aliis Gra?cs j u n s d i c l i o n i s , quam babeal i^se p o n t i t e x . Quae c u t u ealleiitibus subdoluiu i i i g e n i u m P b o t i i , R o m a n u m didicissei J o a n i u s oclavus, e u m pubiice p u s i m u l poniiUcein, q u i e u m daiunaluni reliiuebai, baud tos pontilices q u i euui antea e x c o u u u u i u c a v e r a n l laudauiibus, uuo clare lettlaulibus male fecisse, et auaibeinale percussiu Vide o c U v u i n c u n c i l i u i u , iion puluiaae a b s o h e r e , ac restitucre quem aui p r a i et sticcessorem Auasiasii GuUieliuuid B i b l o i b e c a Uecessorea, c t conciliuiu oecuiuemcuiii ligaverant, r i u m i n Vilis Pontificum, ceelerosque b i s l o r i c o s .
9 t
481
ENCYCLiCA AD GR ECOS. S U P E R I O R E M E P I S T 0 L A M * 1 P S E M E T BESSARfON GRJECA L A T I N A M F E C I T , Q U A M NOS POSTEA R E P E R T A M I M P R I M E N D A M C U R A V I M U S .
482
I . E S S A U I O N , d i v i n a miseratione sancta?que ScdU p o t n i l * ut m o r a l i b u s v i r i m i b i i s p r a d i l i , et sapienApostolicae g r a l i a , sacrosanetae Roman;e Ecclcsi;p c a r d i n a l i s , p a t r i a r c b a C o n s l a i u i n o p o l i t a n u * . Dileclis i n Gbristo i r a t r i b u s c t risque ccclesiaslicis et filiis archiepiproscopis, episcopis, p r e s b y l e r i s , m o n a c b i s , cacirsaicularibus v i r i s vincias nanctae sedi G o n s t a n l i n o p o l i i a n x subdilas b a b i t a n l i b u s , g r a i i a m , pacem et a Deo que lain tibus. Yoluiasemus p r o f c c t o , d i l e c t i fralres o l i i l i i , ipsi Tobiscum loquentes dare atque accipere r a l i o n c m
A A m
ham, el iiina, vol
p r i n c i p n l u m , ct
ipsam
omnmm
renun eventus,
d t i l c i s t i m a m l i b e r l a t c m arfiiserinl? Non c n i m f o r casus, aut l e m e r a r i u s r c r u m nc flnxns i n s l a b i l i s t a n t a m noslrls c a l a n u l n l e m i n l u k - r c , nisi quis p u l c t pium est, atque res liumanas d i v i n a P r o v i nec dcliclorum dentia m i n i m c g u b e r n a r i , quod etiar.; cogiiare i m n e f a r i u n ) . Sed nostrorum m u l l i l u d i n e m r j u s r c i cansam fuisstf
benediclioncm qua; conatn ad i l agon-
omntpotente. Volentibus duutaxat, eamoblinere desiderantibus ducunt

t
et
d i o c n d u m cst, u t q u i d a m Deo se h u m i l i a n t c s diccre c o n s u t v e r u n t . Ncque e n i m nos magis q u a m c;clera C b r i s l i a n o r u m naliones, quas nunc m u n d a n a ista (Vlicilatc f r u i v i d e m u s , pcccatis n o s t r i s Deam i r r i t a v i m u s . S i q u i d c m c t d i c l u m est, ct v e r c d i c t u m
"
oblinendam
omni
. . J * . l . . i **-\ Oiinl e o r u i n qaac ad vestraro salulem necessana sunt ,
est, u l a r b i t r o r , nostros i n iis qua; ad mores viia?, bonestatem r u m fonies, p e r t i n e n t , n u l l i s cssc
...
i.
el
qua?que vos et l o q u i , et agerc f r a t e r n o et patcrno affeclu desideramns. Sed quoniain el condilio ac pnpseiuiui reliquui r c r u m , e l tanta vasliias r c l a g i , l i l t e r i s officiuin n o s l r u m
inferiores. vcris
V e r e n d u m i g i t u r ne potius l o t l a n t o r u m q u e m a l o et tuateria f u e r i l , quod Graeci dugmatibus per socordiam omissis ab inletnerata
intcrjacens l o n g i l u d o l e r r a r u m i d p r n h i b e n l , quod csl, exsequi c o n a b i m u r , ct hac epistola p a r l i c n l a m a l i q u a m eor u m quas coram l o q u e r e m u r e x p r i m e m u s . Obsecro autem D o m i n o , est c n i m m i b i u t ea vos c b a r i t a l e a u d i a l i s , qiue a l l o q u o r . Teslis coipse Deus, quem nullac noslrae d i c i u r u s s u m , cura qna ipse ?os
fidei v c r i t a l c sccesserunt, et i i i c o n s u t i l c r n D o m i n i t u n i c a m ecindenlee a calbolica Ecclcsia sunt d i v i s i . Cujus r e i causa f u i l t c m e r i l a s q u o r u m d a m r u m , nc a l t e r i p r i n c i p a i u s s i i i rationcrn coge.reniur. Hos deinde poslcriorog nostroreJdere
quoquc n<w
t a m sua p r a v i i a l e m o l i , quam i l i o r u m allecti p e r versiiale sunt s e c u l i . Sed deponcre a l i q u a n d o , ac prorsus abigcrc hanc p e n i i c i e m decens, ac sajtitifcTum C M . Quamobrem vos b o r i o r e i rogo, fralres d i o , ac c o n a l u , a u l i q u a m n o b i l i t a l c m r e s u m i l c , vindicate i i o b i s p r i s l i n a m g l o r i a m . Veteres i l l o s doclores nostros sequiRoac sanclissiroos Palrcs et
gitaiiones latere possunt, quod p r i m o q u i d e m * > lus c j u s , deinde bam movcnt, \obis c o g n i t u exciellcns omni arctissifuum c h a r i l a t U vinculun, ut bxc scripaiiuntur filii, q u o n a t i o n i n o s t r a s t r i n g i m u r , me neque ea
r e t i c e r e , quai Q e l (iiii i n S p i r i l u sancto d c s i d e r a t i s s i m i , o m n i s l u 0
neccssaria s u u l . A t i l c omnia i U u r qualis o l i m , quamque celeris \irliilibus,
memenloie, fraircs c l sapicniia?
Tuerii Dalio n o s l r a , t n m d o c t r i n a , l u m gcncre, cum
m i n i , quoruna eadem confessio i i d c i , cadem s e m per f u i t d o c t r i n a p i e t a l i s , cum ea quam nunc mana natc, Ecclesia l c n c t , ac persequimini, protitetur. istos l a m pcstiferae d i v i s i o n i s auctores rxterminate. Recenliores condemsusciOEcumenicam
qux p r x l e r o a v i r e s , qua3 p o l c n l i n , q u i p r i n c i p a i u s n o s l r o r u m f u e r i n t . Quis genlem omnium enim dubitet Grxcorum l i b e r a l i u m a r i i u m , ac totius sa-
pientia? n o n inoJo i n v e n l r i c e m , v e r u m etiam p c r feclriccm cxsiilisse ? I l l i c sempcr e l v i r l u s , e l r e l i gio, c l sanciimonia florucre; illic enitull totus o r b i s i m p e r i u m , ntinc vero (lieu i n f c l i c c m , et m i seram pairia* noslrai c o n d i l i o n e m 1 ) non modo p r i n c i p a i u m , atque i m p c r i u m o r b i s a m i s i m u s , v c r u t n e l i a m servituleoi p a l i m u r , e l banc quideiu homiues truces, b a r b a r i , atque inGdeles; solum dem boc pa *si crudcncque I e i n , aique t u r p i s s i m a m ; d o m i n a n l u r e n i m nobis ^ s u m u s , sed ne s i m u l a c r u m q u i e n i m disciplinsc
synodum FlorentLe b a b i t a m devota menle s n n l , sincero corde c r c d i l e , et cflicacesque eo
p i t e , etquse i b i sancto cooperant^ S p i r i l u decreia p r o f i l e m i n i . MolUe de i n loco rationes adducUe s u n t
processione sancti S p i r i i u s . M u l i a m r i n q u e a p a r ^ t i b u s i n u l r i u s q u e seiilenliac c o n f i n n a l i o n e m d i c t a . V i c i t (andctn apud omnes ol Filiuiu redere. baec s e n l c i u i a , P a i r e m principiunj, non modo unura esse S p i r i t u s sancti sanclorum doctorum,
cumque cx u t r o q u c l a n q u a m ex nno s p i r a n l e p r o Mulla O L c i d e n l a l i u m , \ e r u n i e t i a m O r i c n l a l i u m , alque noslrorum ad i d probandum testiiiionia adducta neque enim segniler, sunt, multis id ralionibus dcmonstratum, i d n o s t r o r u n i i n c u r i a e v e n i t ; non
disciplinae , aut u l l u m fapientiac v e s t i g i u m
a p u d nuslros r e l i c l u m esl, Solent cessaria s u n t , q u a ; r i atque
e t booae a r l c s , p a r a l i s p r i m o , quae ad v i c l u m nei n v e s l i g a r i , quae c u m den o b i s i n praesenlia ob s e r v i i u t e m e i i u o p i a m
s i n l , n u l l a a m p l i u s sapicntiai r a t i o c?t, nulla d i sciplinarum cura, nullum opiimarum ariium s l u diuDi. V i r t u s bola, q u x ad mores p c r i i n e l , quaeque aludiosos s u i bonos e f f l c i t , ea vero nanet; mancatque scmper apud nostros. PATROL. GK. Sed qua3 causa essc
ueque iiegiigenter eam r c m invesugarc conati a u i n u s f r a t r e s ; n i u l i a s nocles insomnes t g i m u s ,

f
m a g n a m v i g i l a n t i a r a , solers s t u d i u m , surnmam c u rani a d b i b u i m u s , fuimus doctorum cedere o p o r l u i t v e r i t a l i ; sententiis Absit euim a 16 victi bona
CLXI.
483 oamque nisi
BESSARIONIS victoriae ambitione despiciat.
S.
. E. CAROIXALTS
484
anima c l fldeli, u l oslensae v e r i t a l i claudat oculos, Referrem vobis ex nquc vobis p a r l i c u l a m a l i q u a m r a t i o n u m I l l a r u m , lex epistolae p r o b i b e r e t : s i m u l quod Iicet longe p l u r a a l i b i v i d e r e , et Iegere, q u a m nos referre i n p r e s e n i i a posscraus. Plerique e n i m his q u i nos antecessisse d o c l i s s i m i c t sanciiasimi v i r i m u l t a atque praeclara de boc dogmale l i l t e r i e m a u d a v e r u n l . Nos q u o q u e n o n rem pauca s c r i p s i m u s , cogip a r t i m u t a m i c o r u m i d obnixc e f f l a g i U n t i u m m o gereremus Y o l u n l a l i , p a r t i m u l v e l nos t a l a , vel altis f r u s i r a conlendentibus apud vos s i n t , si qaie v e s t r u m sine vel omnes (si Hcebit) n o n responsa i n contemione
dam v e r i t a t e m d i c i solent, n u l l i u s sane m o m e n t i ; plura vero melioraque d i c u n t u r a b b i s q u i v e r i l a tem s e q u u n l u r . Quae ct si nos o p t i m e tencmus, c u m saipe n u m e r o contradicenlibus adversati s i -
m u s , b r e v i t a i i s tamen gratia m i t t i r o u s ad m o n i t o s : si q u i e r u n l i n v e s l i g a n d s v e r i t a t i s c u p i d i , u t ea legant, quae o l i m de bae r e conscripsimus. Hoc ratiotamen vobis d i c i m u a , et i n l r e p i d i asserimus, s1 res tulisset, u t pnesentes d a r e , atque accipere nem bujus r e i potuissemus, j u d i c a t u r o s vos fuissc. Hoc u n u m , q o o d d i x i m u a , salis superque esse ad v e r i l a t e r a ostendendam, ex P a t r e , tanquam ex rante proccdat. nilAlque dubitalionis requeroadmodum uno p r i n c i p i o et uno s p i quem accil i n q u i , q u i n S p i r i t u s i t a ex F i l i o
c o m m u n e m u l i l i l a t e m t r a d e r c m u s . Quae omuia c u m leget, vel a u d i c t . Legetis aulero v e l audietis p a r v a m , quod ad Dei g l o Verum
Multa quoque a l i a sacrarum l e s i i c t rursus : De meo
monia sunt l i t t e r a r u m , u t puta Paracletus, ego mitiam vobis Patre;
r i a m d i c l u m s i t , m U i l a t e i n consoquetur. rationem adducamus. De Spiritus sancti proces&ione.
tamen unam d u n t a x a t , et cam p e r b r e v e m , si l i b e t ,
pxely et annuntiabit vobis. E l i l e r u m : Qucecunque audiet loquelur, e i alia i i s s i m i l i a . E x q u i b u s om n i b u s luce c l a r i u s e a fidei v e r i t a s o s t c n d i t u r , quaro et sancla Romana Ecclesia u l semper antoa, i u aliquis : C u r ipte ait
v
S p i r i l u s ganclus S p i r i t u e F i l i i d i c i t u r , tesle ipso F i l i o , q u i S p i r i t u m i l l u m vocat S p i r i i u m v e r i i a t i s . V e r i l a s vero i l l e ipse est. E t Paulus : Miait, i n quix, Deut Spiritum non e$t ejus. Quod Filii sui in corda notlra ; et
1
n u n c lenet, c t p r & d i c a l , c t o l i m oiunis Ecclesia f a l e b a l u r . Sed dicet fortasse Dominus c u m de S p i r i t u l o q u e r e t u r : Spiritus,
qui Patre procedit, neque a d d i d i l e i i a m a se ipso procedere? Quse l a n d e m , aut qualis est I i x c r a t i o , fraires ? E i s i e n i m d i x e r a i a Patre procedere S p i * r i t u m , non laroen negavit euro a se quoque pro* cedere. N a m si i d dixisset, a l i q u i d fortasse r e l u r ingerere d i f f i c u l i a l i s . dem ipse Salvaior : De ad t u t a n d a m vestram o p i n i o n c m die illa vidcQuanquam neque hoc sufficeret. S i q u i et hora, i n q u i l ,
l u r s u r a : Si quis Spiritum Christi non habet, ipse a l i i s quoque i n locis idem Apostolus c r e b e r r i m e r e p l i c a l . Hoc verbum,fra-
i r e s , salis superque ad i d probandum de quo a g i i n u s . Neque enim e.xcedere decct rnodum epistolae. I s t itaque S p i r i t u s sanctuft C h r i s t i S p i r i t u s n a l u r . t l i t e r et esseniialiter, non accidcntaliter. I d vero cnjus atiquid boc modo est, aucforitale aliqua et cxcellcnlia i d excellat necesse est, quod suum ease d i c i l u r . Haec vero a u c t o r i l a s profecto non talis d i cenda est, q u a l i s est D o m i n i ad s e r v u m . e n i m auderel creatorem in Quis creaturam verlere,
nemo notit, neque angeli, neque Filiut hominis, nid solus Pater. Et rursus : Mea doctrina non est mea ted ejus qui misU me Patris, novii Filium E l ilerum :
f
Nemo
ni$i Pater. Q u o r u m o m n i u m nos p r o bonm co-
cul d u b i o c o n l r a r i u m et s e n l i m u s , et proGtemar. Ac F i l i u m Dei, perinde d i e m i l l u m et gnoscere, u t Patrem e x i s l i m a m u s . E u m d e m q u e i(a se nosse, u t Paler e u m n o v i t , d o c l r i n a m q u e i l l i u s suain p r s c i p u e divereo
1
quod eliaro cogitare sacrllegum est? Superest i g i l u r a u c t o r l l a t e m , alque excellenliam o r i g i n i s esse ejus q u i e p i r a t , ad s p i r i l u m q u i s p i r a i u r . cerle a l i u d assererc n e f a r i u m est. Nam quod nostrorura aUqni a v e r i i a l e declinamee, ideo d i c i F i l i i S p i r i tura c o n l e n d u n i , quod ejusdem sit cuiti eo essen* i t o , ve1 quod ex eo m i u a i u r , aranearum potins telae s u n t , q u a m rationes, u t aacpe demonetravin i o s . ^ i e n i m p r o p t c r consubstanlialitatera d i c a t u r Sptriius, Filii S p i r i t u s , p r o p t e r eamdem causam quia el FiHus d i c e l o r S p i r i t u s sancti F i l i u s , quod n u n q u a m i n sacris H t t e r i s a u d i t u m est. Si vero ex P i l i o m i t t i l u r , i l a d i c i t u r , ea certe r a t i o magis Toboral sententiam n o s l r a m . Quod c n i m m i t l e r e i s t u d , e l s c a t u r i r e , et profluere, caeleraque similia e p i r a t i o n e m , ac subslanlialem quamdam processionetii praesuppooanl; quodque impossibile s i t F i l i u m
d o c t r i n a m esse. S i i g i t u r e o r u m e noa
quae aperte negavii C h r i s l u e , nos quidera recte c r e d i i n u s , c u r e t i a m boc, q u o d negavit, pie credimus? E o i m v e r o i l l u d atlentissime considerandum Cbriato desideratiesimi. c l quod spbemiaj Nam portie i o f e r i , boc nunquam
in p r i m i s
esl, fratres et (ilii i n
Promisit o l i m Christua est, baereticorum adversus bla* eam. nal-
super confessiooe P e l r i aedificare Ecclesiam suara, pramlerent
Quaerendum eet, fratres, qua?nara isia sit Ecclcsia. veram certamquo fuisse promissionem )us ausit negare C h r i s t i a n u s . A u t i g i t u r L a l i n a , aot Grseca Eccleeia e s l . T e r t i n e n i m d a r i n o n p o test. S i q u i d e m aliae omncs baeresibus sunt pleoae; quas sancli Palres, et gcnerales synodi condemnar u n l . Si ergo banc Ecclesiam Grsecorum Ecclesiam d k i s , i n angusium n i i n i s arciatn Ecclesiam, i m o
mittcre S p i r i t n m Binctum, niei e i i a m

plerisque i n locis ostendimus multis
i l l u m spiret,
idonetsque
r a t i o n i b n s . A l i a quoque m u l t a e noslris ad v e l a n Galat. , . R o . 8 , 9 .
4g5
ENCYCLiCA
AD GRiECOS. accidal, fratres, arare illa pradicaada, cuni rcverenlia illa el lenenda est
486 fldes,
9
i i l a m ad n i b i h l m redigis. Qualis e n i m , m i s e r i nos, pastorum non a u d i u n t , quod ne c u i C h r i s l i a n o r u m aut quanta est Ecciesia n o t t r a ? L a b t l u r , h c u , l a b i l u r , p e r i t q u e q u o t i d i e , ne dicaro eam penilus j a m i n l e r i i s s o . S u b d i t i eunt infidelibus Gracci o m nes ; i t a o m n i a peesumdedere barbira? gentes, u i n o n post m u l t u m i i u e r j e t t u m tempus i p s u m que linguse Graeca 9plendorem, quol i b r o s omnes, u n i q u a m P e t r i calbedra p r o f u e l o r . Hanc voe quaeso
b u i o i l i l a t e euscipile, induenlea, id,
b u i c inbaerele, b u i c i n s i s t i i e . N o n ceaso p r o vobia Dominum, u t sapientiara qwod voa b o r i o r , agalis. Vellem e n i m i t a vos o m nea esae, u l ego, nec p a r t u m vobie, t t i l conlemnendura videor optare b o n m n , f r a t r e s ; sV q u o d t n i b i i p $ i , boc e i t a m vobis b o i w m desidero. Ma}or e n i e n i m e b a r i t a t e m n e m u exbibere l e n e t u r p r o x i m o 8uo, quain eadem tUi quae s i b i boua xelle Ditiges e n i m , a i t , proximum tuum sicul plus boc n o n r e q u i r i i a nobis Deus, te ipaaift, quasi boc
?er*a opera e a n c l o r u m d o c t o r i i m , sacrarum e t i a m l i t t e r a r u m codices, et E v a n g e l i u m i p s u m nostram infelicero p a t r i a m desertura n o n d o b i i e r o , niai p i e tas e l m i s e r i c o r d i a Sal?atoris n o s t r i l a n t a m a v e r t i c e nostro calarailaiem propulset. A n ignoratis, fcequerenB
f r a i r e s , a t Orientales o m n e s , si q u i t n t e r Gdeles s u p e t f a e r a n t , q u i i n O r i e n t e Ecclesiam centium l u r G n r c o r u m , C o n s l a n t i n o p o l i l a n i s , et c i r c u m j a i n s u h r u m c u l l o r i b u s d u m a x a t excepli, noverant Scrialios ante c e n t u m , a l i o e e n i m q o i n q u a g m l a e t arap l i u s annos, nc n o m i n a r e q u i d e m lom fidele dogtna Sciebant, p t o r a i n sacram, nec ejus v o l u m i n a n o n e r a r e . N u l nullam qusetionem, tiullam de apa futurae vlta r a l i o n e m ; i n summa leguntur, intelligelegen-
e u m m u m s i t signum e b a r i t a l i s . Ncque ine cx i g u o rantia, vel imperilia a verilate, u l a r b i l r o r , dicetis aberrasse, c u m mc acialis a leoeria annis oinne viue meae tempus i n l i u e r a r a m s i u d i i s c e i t s u a i psisse, quo suinmaque opera ac d i i i g e n l i a b u i c , iacubuisse, de l o q u i n i u r , dogmati et q u a n t u m a?la(e
fieri p o t u i t invesugasse v e r i U i e m , Quid e n i m aliud eligere sibi p o l u i l botoo, q u i ab volunutc vixeril, iueunle p r o p r i a abdicatus obedtenua i n b u m i l i i a i c aique
n i h i l eoruro quse i n Evangelio
b a n t . P r c s b y t e r i , q n a n q u a m i l l u d assidue
tes, non m i n u a q u a m caeteri rudes e r a n t ; nec i n t f g r u m q o i d c m babebani E v a n g e l i u m , sed qucedam ejus fragwenta, quje tegl i n ecclesiis selent miesa c i r c u m f e r e b a i t t . E l quemadmodura efOngere siue inteHectu nostra verba peillaci, conswve-
e l qi (siue j a c l a i a i a d k u u
s i i ) m u l t a da t a n i t a t e i n u m l i , de emeinialione m o r u m , de p r a j m i i s , vel poeuis a H c n i i s l e g e r i l , a u d i e r i l , s c r i p s e r i t , <xam ttcik alere a u i m a m , et invenla v c r i s q t i t senteBliis fidei veriialem am-
aJiaque jusraodi a n i m a l i a c o n a r i a i i q e a n d o , atqve
p k a i ? Quara cerle eo p l u r i s q u a m a i c a i n p r a v
1 1 1 f a c i l l , u s u o m a i s
r a n l , ita h i vocem q u i d e m c m i t t e b a n t Grtccam, c ^ ^ <l ngrafescenie j a i n aeiate leciilabaDiqwe ea s o l u m , qnae scripta e r a i H , nec BiulUplicati corporis m o r b i mortem m i b i q u o i i sine b a r b a r i e ; e o r u m vero qnoe legebatit nibil die w i u a n U i r , et vitaai leedio esse f a c i u n t , Scio prorsus pereipibani [deest]. Reoognoscite, recocerte f r a t r e s , et Paures, e l scio u l i i i n G b r i s l o d i l e c i i , n o u raaUum esse q u o d nobis superesl <*i j a i n leittpus B O B U Fesoluiioois tnslat, u t sapieales a i n n t , a d v e a i t horainibus l i r o o r r u m r e r u m , quas aetea f o f m i d a r e n o n ieaxbe v i u reddeuda ait r t t i o . vit, qeo, eagnoscite a l i q u a n d o , f r a i r e s , caput E c c l e s i a r u n i , cat b e d r a m P e l r i . Recoguoeciie r n a l r e m v e s t r a m , a t que roagistram, a m p l e c t t m i n i fldem apostoiico ore postulele cibum, doctorum nostroruui l a u d a t a i n ; irxie anima veslrse i n d e qttseriie c o n s i l i r t n i . Si
solebanl. quo
V i d e m euim appropuiqitare diem , quo omnis a n Me q u i d e m uiagis viciaa e s i m o r , eo magia coasoJalur h n e g r i l a e fldei. Spero e n i m i d , quod ex operibua ad aaluieni aoiaue meae d e e r i t , fidei v e r i i a i e poaee banc
f
l i b r o s e v o l v e r i t i e , ai scripta e o m m d i l i g e n t e r COH d c r a v e r i i l s , i r i v e n i e t i s Romanam Ecclesiaoi supra c s l e r a s oranem poleetatem l i a b e r e , e l ita i m l v e r %m praesae E c c k e i i c , u t abequ^ nolbi ejus aucLoriiafc p r o r t a a bccleeiasliea qUaistio s o l v i , nuHuiu
d o g n a c o i i c i u d i , a u l poseit, aH debeat. Hace est i l l a p e t r a , aapra q u a m C b r i s t u * suam Eccleaiam : bxc e s l , quse fidem Petri lenet, et
s a p a i e n . Ob
cavsam gpretia
ei
coniem-
piis hoaoribos si q 0 8 apud \$ b a b u i (habui a3ddoavit ^ a e i e nec p a r t o s , nec paueos) totus baiic fidei verKaiem samsecuiias. E q u t d e m d i c o e l iifS qH i s c i e n t i b w seiemibus, si ci priaudieruut, aadienlqae,
praedicat. H&c sola est, a d t e r s u s quani porla? i n f e r i Doa p r s v a l u e r u n t . Hic semper servaia tti ia* c o r r u p t a P a l r u m a u e t o r i t a s ; bic Sol j u s i i i i o r i t u r ; bic LoX u t u o d i ; b i c sal t e r r a a ; l u c e u n t vasa aurea e i argenlea. Quicuuque h u i c saacta* comm u n i o n i con&oeianiur, noa possuiU; q u i Qukauqoe bic unaiu c u n i ea Eccletiatii babere pcdfani nou colligunl, sp^rguw.
volent i n poslerara : Adolescetttulum m e , ma adkuc l a n u g i i i e c a r e n t e m , p l u r i m i e i i a m qw aunquam mea nteunu o m n i b n e Graecani
faciebaii,
ine v i d i s i i e , n o l u m e r a i m>inteJligemibus l i n anwos nalns a
g u a m , oontAoai q u a t u o r et v i g i n l i tpais dentque
f a c i u n i ; q u i ab ea suut separali, saivtem e x i r a bauc afMum coniedua4,
priucifptbus iiatiotus u o s t r a , a vobis o m n i b u s , ab i m p e r a l o r i b u s , et b o u o r e , et ( b g t t i exioklebar. Prttpofiebaat e n i m sed etiam sentouou pollenlibus, Utte supra a u i e a i
aunt. Si q u i i u Noe arca nun f u e r i a l , p c f t a o o t n ; gp.anie d i l u v i o . E x t r a oviie C b r i s i i salvi esse a a i i Irossunt; i n lupos rapaces, i n furcs neccbse est, latronesquc qui Voces i n c i d c i i t . Quandaquidem
m e . non medo aeîaiibus m*is, r i b a e , et a u c l o r i u i e , gratiaque
inea v i r l u t e , *ed sua b o n i l a i e . Quamvis e n i i n m a gna boc tciupore i a C h r i s i i Ecclesia d i g n i i a l c pra^-
487 adeptus sim bonores, tamen
BESSARIONIS baec omnia
S. mea
. E. CARDINALIS
illic veritalero i n v e n i e t i s , et ni&i f a l l i m u r , aliler
488
iJem non
fulgeam, magnosque et longe supra m e r i t a t u n t secuia, ei u i Deus o m n i u m
o l i m de hac re orationem e d i d i m u s , manifestissime nobiscum f a l e b i m i n i . N o l i t e aemulari conlentiosos homines, ncque i m i t a r i Hlos q u i c u m possint, viros saltena pugnando v e r i t a t e m , g l o r i a m t u sapientia,
postea
r e r u m conscius
r p t i m e n o v i t , neque exspectala a m e , neque per a l a . A l e n i m fortasse d i c i n o n i m m e r i t o possem majora Hla q u x apud vos cum mulli sinl, habui. Quandoquidem vero, antei l l i c facile i n t e r p r i m o s adnutnerabar, h i c sapieniia, d o c t r i n a , cselerisque v i r l u t i b u s
cupari c o n a n t u r . H u m i l i t a t e vos Deo, et t o t laiesque s i n g u l a r i p r e d i l o s d e v o l i o n e , ac

Rormaaa3
i m o pene i n n u m e r a b i l e s , q u i me
Ecclesiae alumnos secuti, fidem ejus SUSverutn ipsius paslo^ tidei, aiquc
c i p i l e , ponliflcem Romanum
ecUunt, v i n l e r postrcmos habeo l o c t i m . N o t u m cst aulem i l l u d R o m a n i p r i n c i p i s d i c t u m , q u i cum csset bonorisstudioeissimus nialle se dicebat i n o p p i d o , quamvis b u m i l t atque obscuro p r i m u m b a bere l o c u m , quam i n glorioeissima, a l q n * e x c e l leutissinia urbe Roma secunduni esse. Habet enira principalus quamdam elsi i n rainimis, maximam et quae tamen ac dulcissimam v o l u p t a l c m . A t , et quae apud TOS habebamus n o n magni fecimus, nunc liabemas tesicm invocamus Deum , aeque haberemus, nisi nobis Ecclevos
r e m , l o l i u s c a p u t Ecciesiae, d u c i o r e m
m a g i s l r u m credentes v e n e r a m i n i , et v i a m , q u x ad .clernani d u c i t v i t a m o s l e n t a n t e i s , s e q u i m i n i . Nam e l hoc u n u m eorum eet, qux* ad saluiem neceasaria sunt, p r o p r i u m nosse pastorem , et recogngscere p r i n c i p e m , e l scire alque Jionorare d u c l o r e m . U b i enim n o n e s t princeps, i b i i n o r d i n a t i o ; u b i i n o r d i n a t i o , i b i s o l u l i o , u t Gregorius Nazianxenus a i t ; ct cerie sive d i v i n a s , seu humanas res consideraie v o l u e r i l i s , f r a l r c s , invenietis u n u m esse p r i n c i p u m , nec omniumdebere recte a l i i e r rce posse g u b e r -
parvifecissemus , q u i n potius spretis, c o n t e m p t i a (\ue o m n i b u s , e t i a m si m u l l o p l u r a ad TO8 q u a m c e l e r r i m e defecisseraus, baberemus banc sanctam
n a r i ; nani u l a d l v i n i s i n c i p i a m u s , C b r i s l i a u o r u m theologia u n u m qui supra omnes est, docci Deum esse, q u i c u n i i n t r i b u s personis s i l u t i illaesa serv e t u r unitas, ejusdem similisque s u b s t a n t i x divioas illae p o n u n t u r esse personae. G e n t i l i u m vero ex i i s senaibilibus. accepta scienlia, ipaa quoque boc idem f a l e t u r . Quidam eniin inter caeteros e o r u m o m n i u m r e r u i a aeserit m u l i o s e l i a m post illum Creatorera ; ci pbiloquamvis credat, laa muliis sophos n o b i l i o r , unam esse p r i i n a m caosaiii, u n u m gradus e n l i u m
esaemus conecii elegisse m e l i o r a , n i s i e x p l o r a t u i n e i catholicam siam illa credere, i l l a tradere, e i docere, quse ad v i t a m t e r n a m i l e r f a c i u n t . Si i g i i u r ad ea b o r t o r , q o * t a l u t i veslrae p r o f u l u r a non d u b i t o , c u m b u m i l i t a t e , ct reverenlia a u d i r e debetis, ac cum gaudio, e i alacrilale auimi monila nostra suacipere s a l u l a r i a . A t niagnum apud vos scandalum genuisse d i c i l i s additionem L a l h r o r u m i n Syrobole. Gur ita fralres ? Cerle si recte considerare v o l u e r i l i s , non i l l a f o i t , sed exposiiio, r a l i o . A d d i l i o namque s l r o r u m senienliam mata verum ir.troducit: sed explanatio, sed addilio declano-
> u n u m p r i n c i p i u i n , et m u l t a p r i n c i p i a , omnia men sub p r i m o i l l o c o n s t i l u i t . A l i u s vero boc idem asscrens verbie, m u i u a l a q u e landem
quodara a n t i q u i o r e senlenlia : Non est, i n q u i t , bonus muJlortun p r i n c i p a l u s ; unus p r i n c e p s . uims rex 8to. Neque e n i m v o l u n t enlia nialc g u b e r n a r i , quasi male gubernari v i d e a n t u r . nii unus s i i , q a i praisit univcrsis. I n rebus autem b u m a n i s , civilibus iidcm i p s i , quorum mcntionem alque fccimiis,
etiam j u x l a doctorura
illa est, quae contraria dogquae vero eadem , s i m i l i a q u e uiique a d d i t i o est. Quippe si
proiUetur, declaratio, n o n
n o n esset, qtiod d i c i t u r , f u g k n d a
haecaddiiio f o r e l . Quod si verum est, et Odei sane t o r u m consonans, i b i t i m e m u s l i m o r e m , u b i non csl t i i D o r , et s u p e r s l i l i o n i magis, quam pietati i n dulgemus. Multa Nicseno Symbolo secunda synodus a d d i d i l de d i v i n i t a l e S p i r i t u s sancli, de unilale Ecdesbe, de baplismate, de remissionepeecaiorum,
cselerique omnes, et anle eos Salvator noater Jesut Cbrislus l e g i l i i n a m monarcbiam caeleris gubernandi modis anieponunl. Reddite, Ccesaris Cmari, ^ bic vero i n q u i l i l l e , qua
1
sunt
et quce Dei Deo ; pbilosopbos
qnasi unus q u i p r i m u m obtinet
dem sit Deus i n coelis, l unus priuceps i n t e r r i e ; qui inter l o c u m , i l l u d reipublicae genus n o n modo generibue c & t e r i s , sed e l i a m e p l i t n a U i m p r i n o i p a t u i anlepon i t , et d i v i n o quara
t
de resurreciione m o r l u o r u m , de v i l a a i e r n a . De quibus p r i i n u m c o n c i l i u m nullaro o m u i n o expedile n i c i i i i o u e m fccerat. doctorcs, q u i M u l l a praeterea alii quoque quam i l l i additiopes, baevero i l l i s snccesscrant L a t i n i ,
glmillijnum
esse d i c i t . U b i omuibus gu-
u n u s , q u i v i r l o l i b u e caeieros antecellat, omnibus dominetur. A l i u a autem b u j u s a u d i i o r polilbe enumeratis g e n e r i b u s , eumdein hunc
f e c e r a n l , t r a d i d e r e ; q u tainen non sed declarationes
f u e r u n t . C u r i g i t u r et calholtca? respon-
Ecclesiaj non l i c u e r i t hoc idero facere, eiroili r c l i c o r u m neccssiiate urgenle ? Nara quod dere solctis, tunc q u i d e m , licuisse, nuoc
b e r n a n d i m o d u m anic omncs c o n e t i t u i t , prfeciissim u m r c g n u m appellans. Huuc i g i l u r a Deo bonuin et perfectum, et neceesarium fluenlibus, atque o r d i n e m i n rebua terrenis servabimus, fratres : i r i
poslquam teriia synodus omnem a d d i i i o n e m p r o h i b u i t , ne ipsam q u i d c m v e r i l a i e m addere l i c e r e , siulta sane e l vaua r a l i o cst. Legiie, si libet, q u a m
1
a i e r n a r u m vero a n i m a r u m , et sancue Dei Ecclesiae guberoaiione c o n i e m n e m u ? Indecens certe est,
MaUb. xxii, 2 1 .
9 n i u m est o r d o servandus. gniora sunt flaxis,
DS
V E R B I S CONSECRATIONIS. babuissel, di-
4giT non i l l i s
et ab o m n i r a l i o n e a l i e n u m . Hic e n i m maxime o m - poniiflcalis sententia r o b o r i s S i q u i d e m perpetua moraenlaneis, alque caducis. d i t i exslilis9ent. P b o t i u m Ignatio ejecio Ecclesiam nonne
attulisset d e t r i r a e n l u m , niei Romano praeseli s u b deinde C o n s t a u l i n o p o l i q u i sanctissimo fldelium viro coraquia sibi v i r i b u s subegerat, tanam aedem o c c u p a n t e r a ,
l l i n c legislator noster, et Dominus Jesus C b r i s l u s o m n e m h u m a n a n i s a p i e n t i a m , cujus Ipsc dator est, excedens, o p t i m o m gubernandi m o d u m s u a r e l i q u i t Ecdesiae, c u m P e t r o , et per c u m euccessoribus ejus p r i n q f p a t u m i l l i u s t r a d i d i t . Tu e t , i n q u i t , Pttrus, super hmnc petram cedificabo Ecelesiam r u r s u * : Tibi dabo claves regni culorum Pasce oves meas, patce aliqunndo convenut p u l e l i s fralres novam
#
Nicolaus Romanus p o n l i f e x
munione p r i v a v i t , et r e s t i l u t o Igoalio ab Ecclesia r e p u l i t ? Qua r a l i o n e Sd egit Nicolaus, n i s i super omnes Ecclesias poteslatein babebat. Post- q u a m vero v i r sauctu Ignatius ad D o m i n u m m i gravit rauliis,
t
tt
meam \ E i \ Et iterum:
agnoi meot * E t a l i b i : tu fratret tuos\ Nec me legcm i n l r o d u c e r e , n o v u m legtslis, quantum papa primam
noitne
imperaiores
ConstaniinopolUaui Ro-
eonfirma
ac crebris precibus i a favorem P b o l i i
mano p o n t i t l c i i n t e r p e l l a r u n t ? Nonue Joannea, q n i post N i c o l a u m , e l A d r i a n u m uoiversalis raisit, Eeclesia gubernacula susceperat, i n palriarchalero r e i l i m i t i n quo r e f u l g c l p o n t i l i c i s d i g n i t a s . Quid landem haec omaia pnesefer u n t , f r a i r e s , n i s i sumiuam ease R o m a o i pomificie super omnera Ecclesiam a u c l o r i l a t e r a , sumraam poteslatera ? H s c i g i t u r omnia cogHanlea, haec c u n i a n i m i aitentione considerantes oranem vanam o p i nionem e x u i l e , omne i m m e r i t u m o d i u m depontte, omne i l l u d de L a t i n i s non r e c t u m j u d i c i u m i n m e l i u s rautate; a m p l e c t i m i n i v e r i t a t e m ; i n t e g r i l a l e m fidoi una cura calholica e l sancta Romana E c d e s i a ipsi q u o q u e m a x l m i existimantes a o b U c a i n r e n i t e . Missoe facite eos conqui conUntiouU polius
dogma docere. Repelite l o e m o r i a , q u i priecas h i s i o r i c a s , q u i c o n c i l i o r u m acta aucioritatera babuit.
aeioper Romanus ponlifex aupcr oainem Ecclesiam sedem, palliuroque i l l i Coelestinus Ephesioam synodum solus r e p r o b a v i t , i r r i l a v i l q u e , quaiDvis o m n i s O r i e n l a l i s Ecclesia, et ipsi p a l r i a r chae unaiiimes i n ea convenissent. Leonis Magni epbrtolaiu Palres Chalcedonenses n u m e r o sexcenli, e l t r i g i i i l a episcopi i n s l a r aacri Evangelii receper u n t , earoque orlhodoxae fldei coiuinoam agebatur, secundi se t e r m i n a r u i U quaestioaem. f i d e m conciUi nominaPatres r u n t ; necnon j u x l a ejus*Benlenliam, eam, de qua A l e x a n d r i n o C o n e t a n t i n o p o l i i a u u m per i m i l a t t o n e m pra?posuerunf, nec tamen fecisse conflra l i q u i d censuerunt, nisi hoo idera Leo
gratfa, q u a m v e r i i a l t s vana loquentes, vos a recla flde seducnnt. Pasiorem Ecclesiae Roroanae u n i v e r salero Pairera, aique m a g i s l r u m e x i s l i m a i ^ . Hanc ac veneratione proeeguimiui.
roaret : q u o d u t i r o p e t r a r e n t , m u l t i s e i legationibua, e t precibas c o n l e n d e r u n t , q u i b u s tamen v i r sancioa annuere recasavit; P o u t i f i c e concessum exslitiseet. n u l l i u s fuisset sane r n o m e n l i . Ante bunc Irmncentius R o m a n u s p o n t i f e x A r c a d i u m et E u d o x i a m feriii, siam niam et Christianorum reges, qjuod Joannem communione os a u r c u t n inique de Ecclesia pepulisscnt, analbemaie privavit. iuisset omQ a o d cerie non feciseet, n i s i supra omnem Ecclebabuisset i m p e r i u m . Quippe el si non oniversalis pastor, e( stanlinopoHtana u r b s ab
1
et nisi postea ab alio Romano ^ e n i m b o n o r e , laude
Nus vero q u a n q u a m i m m e r i t o s , lamen graiia Dei per apostolicam aedem et s u m m u m pontifioem D o m i n u m n o e t r u m , vobia i n p a l r i a r c b a m l e g i i i m e d a t u m , u t par est, euscipile. senlentiam M o n i t a aoslra lanquam et palernas adborlationes audite Eamdem mecum
et fldem c o i i t e , u t i n eodem s p i r i l u e t
nseaie credentes, idemque de fide senlientes q u a n d i u hac f u n g i m u r v i l a i n v i c e m d i i i g a m u a , i o v i c e m consolemur. Post vero b u j u s m o r t a l i s sarciaae d e positionem eamdein i n Christo g l o r i a m o b t i n e a m u s . et desideratum t i n e m a d e p t i , v i i a f r u a m u r aelerna, Ameo. * Luc. x x n , 32.
p o n i i f e x , et commanis et imperalores
C b r i s t i a n o r u m Pater,
magisler. Si C o n de ejus
g r e g e D o n fuissent, n o n separasseteos taJis p o n t i f e x a n i t a t e , et c o m m u n i o n e M a t t b . x v i , 18.

1
Qdelium. N i h i l e n i m
1
I b i d . 19.
Joan. x x v i , 1 5 - 1 7 .
GRiECORUM
BESSARIONE EXPOSITA IN
CONFESSIO
TRANSSDBSTANTIATIONE,
DE VERBIS CONSECRATIONIS E T
CONCIUO
Italicum,
FLORENTINO
(1).
(MABILLOH, Uusmm
I , t i , 2i5.)
Die Dominica, q u i n t a JulH CCCC X X X V I U I , i n generali congregallone, clissimo domino nostro pnesidenle i n eadem sandomino Eugenio, d i v i n a
p r o v k i e n t i a papa q u a r l o , praesenlibus simie reverendisque Patribug et
revereadistanctae
dominis
Romaua; Ecclesise c a r d i n a l i b u s , p a t r i a r c h i s , a r c b i c anthenlicis l i t t e r i s u n i o n i s , L a t i n o s * i i i l e r atqtie Groecos faclac i n concilio F l o r e n l i n o . Hanc v c r s i o -
(1) l l u j u s versionis a u l o g r a p b u m i n tbcsauro serenissimi Magni E l r u r i x Ducis asscrvatur, c u m
4 1 p i s c Q p i f , epiaeopis,
B E S S A R I O N I S S.
R. E. C A R D i N A L I S
492
abbaiibue, docloribue et m t - aequimur do necesftitaie. De bac qeeeaiione b r e r t l c r d i x i m a e s o f f t a e n t e r , et veetrarn beaiittidh gi&tris, t a m L a l i n i s quam Graecis revoreadus Patcr n c m de iroslra i a t e n t i o a e eertam reddSmus. A R N O L d u m i a e s arcbieplseopus Nicaeaus, suo ac aHoruav P a i n t m fccclesiaia Orienialero reprjeaeiuanliuro nomiftft, p u b l i c e , alLa tt i n t e l l i g i b i b vo<e exposuii i n baae v c r b a , ytl e\s i n effeclu a i n i l i a . t Bcatissime P a t e r , vosque Fever* ndiasinii Patres e i d o m i n i hie prssenttte. Quonlam in praecfedeiitibvs congregationibtt nofclrfe i a t e r ahae difEerentias nostras orttm e*| d u b i u m do conaecrallone sacratitsiuw saeraiUud pret.osiastn w i u i Eucharis|ia3: et a l i q u i aaepieatt a u a l , et E c e l e e i & n n o a l r a m n o u credere nknai tacramenti.ro per verba asetmos SaWatoris D o m i n i oronibusqoe D U S aotarhia Ego N k o i a i i a Sagadineue Eoripontinu, w n n i a m s u p r a e e r i p l o r u m v e r b o r o m i n t e r p m , et de Graeco i o L a i i n u m t r a d u c i e r , latcor omjwa s k ad licieram per prasdiclum d o m i a u r a Nitatavra, naod^ a i aprs|
v
Grasce d i e l a f n w s e , e l a rae fidetiter i n L a i i n a m cofiyersa. I n cajas r e i i c a U m o i i b i n i et Hde/U9eionem requisitus b i c m a n u p r a p r i a t c r i p s i , et t n banc redegi f o r m a m . Floreatiae d t e x x v u mensls A i i g u s l i , anno Dominiose N a t i v i u d i s CCCC XXXVIIII . A a KOEDU n o l a r i a s . Quod et cgo Bartboioma?u8 Joauoes de Ljd,
naatri Jeau C h r i e t i e o o f l c i ; p r o p U r banc cansam coram vestra b e a t i l u d m c .
aliis b i c astaadbus, q u i p r o p a r t e saacue RomaH ^ c l e r i c a s Leodieaai9 diocesis, publicos aposlolica e t Eectaisc s u n t , ad c e r i i f l c a n d u m v e s t r a m b e a t i t q dmem et alios Patres et dominoa bio pneeeotes de bao d u b i i a t i a n e , et d i c i m u a b r e v i l e r : Noa uaea fuisso Sexipturis et s e n i a n l i i s sauctorom P a t r a m , cegnoseealee e t animadTerteates f r a g i l i i a t e m b t i m a n i sensu*, v o l v m u s a d b a m e seaicatii& sanctorta P a i r u m et r a t i o n t b u s , spretis hamania iuven* t i s ; qua quidem de r a , P a l e r acaiissime, can m o m * t b u s atii a v e l o r i i a t i b u s P a t r w n aanclorom wsi saraoe, e t l a m bia fa pr &senii d u b k a t i o n e n t i m u r . E t quofiHMii ab onmtous saitetis d a c t o r i b u a Eecles, pra?seriiai ah baaUssiiite Joanne Cbryso n o i r a a l m u a est, aadiaros rouiant rtrba. sfcomo, q w n o b f e t i a n i aanem i m p e r i a l i a u c i o n t a i i b u s ac aacri F l o r e n t i n i ycuaxen i o i concibr n o t a r i u s , q u i a praedictorum v e r b o r a m p r o t a i i a n i , expoeitioni, c a n f e s s i o m , rendie&imss Feverendisque i d c i r c boc pmttm num ouinibusque aliis c t siaguiis pra3miiei8 una caiu pnefatis r a v e P a i r i b u s et cennoiario i n f r a scriplo w i i e r f u i , eaque 4c Oeri v i d i et a u d i v t ; paWicirm H M l n i m e n l u m pcr et nomine reqiiieleriprafaivMa valerpveien i i d e H l e r de Gra?co H I L a s i t r a d o c i u m Mbscripsi, signoque meis aeblis et eofiaaelis stgnayi rogalue e i
situs m teslhnoranm premissoram. Eft ego A r a o l i h i s L i a d o l p b i de Btv4nycA, c u t T r a j e c u n s i a dwcesisv p u b l i c u s apoeiolica
D a n r i a t c * tsxe Ula q e *
et et transsobstan- Q i r a p e t i a l i aocftoritalibus noCarius, q u i a v e r b o r o m et v i o u m m eorpus vexun> C h r i s t i e t pvavxklemim p r o l a t i o n i et eoafesstoni, oemibtieqiie alfis prenifssiav d o n ^ s k a t p r a e m i u i t v r , per veverendisetmuai Patreai dicttira a r t b i e p i s c o p w n N i c a > num agci e a l u r , p r o p e o e r e n t u r , et OeeM, tina
saaFgutaem; e t f i o A Ula verba dfoimft 9 a H a t o m o m a e n w t o t e m Iranssubetontiatioaie b a b e i H ; n o t ipMf eancliesimaw. doetorem, et i l l i o e sentenUam
i n f r e q u e n l i concilio exposuit, c u m o o n d u m essei nem c u m legissemua, i l l u s t . A n l o n i u m MagliabecarcHnalis. I l o j a s p o r r o confessioms roenlio i h i n c u m , quocum tunc eramtis, rogavinras, u t ejus i p e i a e o n c i l u Aeiie, cap. i x [G OBC . L n b . U X H I , c o l . nobte eopiam ficri p r o sua i r>os huroanitaJj* c u 491) paulo anle raoriem j o s e p h i palriarchflB : u b i ra#l. I d q*iod diligeniissime p r a e s i i t U , a d h l b i i o u t r u m q u c n i i n i r u m et verba consecralionis , et v i r o clatissimo Gaslruzzio, q u i i l l u d ipsum a u l o g r a iranssifbsrantiairo, disertis verbts a s i r u i t u r . fternde p b n m perltrssime i m i t a l u s est. Praedicta Grsecorum poet vceitalam e|iisdero tnortem i l l u d ipsuni denuo confeesio non lcvie est roemeftt* aA parsvadcndaa rop^Litur. Cseierum quod aUinet ad Palros Graecos, G r a ^ o r u A i de Etfcbar .Mkt fideais da qua l o t e l maxime GbrYSOslomuin, q u o r u m sentcnliam sequi tantae controversiae a Galvinisiie nuper excitaine se i n pvaedicta ft>rraula Gneci per Bessarioncm s u n t . Confessio hsec duae babct parles, n e m p e r a a u t e n u i i r : eovuro l e s t i m o n i a r e f e r l i d e m Bessaconsecralioncni verbis C b r i s l i D o m i n i c o n f i c i , I M M V r i o n i n praelaudata oralione de E u c b a r i s l i a . C b r y precibus i l l i s , qnae post verba gacra i i u n t a G r s c i a : aique his verbis pancm e l v i n u m m C h r i e i l coapus aoscout laca c i t a n t u r f x h o a v l i a x x x u s t i p e r M a t U i . r u m , ex x x v i i super p r i m a m ad G o r i n i b i o s , ex e t s a n g u i n e i n m u t a r i et transsubslantiari. Etsi v e r o b o m i l i a de p r o d i t i o n e t r a d i l o r i s , ct sacramentorum de p r t o r i aaseriione aliqua l u i i conccrlatio i n t e r tradiiione. B^ssaridnem Nicaenum episcopum supcrioris f o r ' Jlaud sck> an Nicolame i l l e Sagudineus E u r i p o n inula3 pra3Conem, i n t e r q u e H a r c j f n Epbeeinuai t i n n s , <|ur supcriorctti Confessionera L a l i n e v e r l i t , n u l l a tamen prorsus i n i e r eos de posteriori discei d e m s i l atque Nicolaus Euboicus, de quo ita s c r i p t a i i o agitata esL I d paiet ex oratiooe Bessarionis, b i i MatUiaiii Pafmerius i n l i b r o de Hemporibus ad (uio cardinalis de Eaeharisria : q u a i n e r a l i o n e a n n u i u 1459 : ftuolaiu Euboictu, Lalitue et Grccece oamdem docirinan^ q i k * i i v a u p e r i o r L Gonfessione Hnguw atque ebegonlitz princeps laudaimhnus habeproposita fest, egregie Cueiur adKersus conlra sentur, : QMt in frequenti concilio medius at$i$tens, iienies, i h p r i m i s conira Marcum Epbeainoin : c u i i t t multis el eruditis virit audienlibu$ me quoque teste objecla, ex dictis Nicolai Gabasiix desumpia, r e f e l vidente audienteque, disputantium verba alque senJ i t : E x quibus manifeste i n i c l l i g i t u r , i n illa c o n tentias, lum Grwce, lum Latine prolatat, mira celeUoversia ncquaquam l i l c m iuisbc dc transsubstaurilate \\Ure cirroque in utramoue Imguam fid*fa$ime ihrtione, quam uterqee pro i n d u b h a i a G r c e f nm ei titmnio ortmtu reddebut* I U ttk, q u i codem i n (ihtctriflta b a b e b a i : sed d e v e r b i s , q i i i b u a coneecraiio loco A u i b r o s i u m , Gamaldulensis o r d i n i s abbaiem ^ o r l i c i l u r . Prajinissa veix) Giaecorum confcssio, eo gencratcni, i concilio i i c m clurum fuissc a u b j u n tnajoria csk n i o m c n t i , quod Bessapion i l l a m , c o m pnbaniifMia aiaiti Grucis>imo fursaa excoplo Marco L p b c & i n u , q u i cjus porpeuius adver&aiiud e x s i i l i l ,
% y
493 cum revereudissimis
D E SACRAMENTO E U C l l A R L S T i ^ . reverendisque fleri vidi Ego J a l i a n u s , l i t u l i Sancbe S a b i n a
49* presbyter
P a t r i b u s et quisitus i n Qdem et t e s t i m o n i u m praamisaorum. el audivi: subscric a r d i n a l i s , S a n c l i Angeli v u l g a r i t e r nuncupalus , praesens f u i omnibus p r a d i c i i s ; et recognosco J i l teraro scriptam n i a n u praefati N i c o l a i S a g u d i n e i , communie i n t e r p r e l i s L a l i n o r u r o et Graecorum : e t ad pcrpetuam r e i m e m o r i a m p r o p r i a m a n u s u b 8cripsi.
d o m i n l s p r a f a t i s aC connotario mco suprascriplo praesens i h t e r f u i , eaque sic ideo boc prasens p u b l i c d m i n s t r u m e n l u m , per i n l e r p r e t e m hojus sacri y c u m e n i c i p n t n t , Una coni d i c t o connotario ineis soliiis el consiioiis s i g n a r i concilii subscripsi, et i n et nomine et r e rogalus
b a n l p i i b l k a n . f o r i n a m r c d e g i , signo
BESSARIONIS
EPISCOPl TDSCULANI, S A N C T E ROMANiE E C C L E S U E CARDINALIS, CPOLITANI PATRIARCHJS
DE SACRAMENTO EUCHARlSTIiE
QUIBUS VERBIS CHRISTI CORPUS CONFICIATUR.
(Claud. Sataclee, liturgim SS. Patrum. Anlwerpt. 136. LaUoe.)
Sacram d i v i n u m q u e est Eucharistiae p e r quod fifil
raysterium, prsesumpsissem, nisi m e et j u s t e p r e c a n t i u m p e t i t i o n e s , ac cupido u t i l i l a l i s n o s l r o r u m b o m i n u m , ad i d m e i ipsius o b l i i u m c o m p u l i s s e n t , et illos i n t e r se concordes r e d d e r e , d i v i n o fretus a u x i l i o , gperarera. U t i g i l u r recle nostra procedal o r a l i o , et verilas r e i quam quaerimus facilius elucescat, aliqua a l t i u s repetenda s u n l , antequam institulae quaestionis seriem aggrediamur. A n t e oronia i g i t u r sciendum e e t , tam boc s a crosanctum c o m m u n i o n i s , d e q u o agimus ca3tera Ecclesiac sacramenla
v
D e l , e t haeredes, e t cohaeredes, e t
ejasdem c u m D o m i n o corporis efflcimur c u m d i - q u o r u m ealutis et gloriae semper avidissimjis f u i gne eo p a r i i c i p a m u e , Sed quaeri i n t e r Gbrislianos s o l e t , quibus potissimara v e r b i s , i n t r a solemnes Missarum r i t u s , sacrosancturo sdnguis conflcialur. Alii existimanles , L a t i n i D o m i n i corpua e t alia cura e n i m boc facere
Ambrosium , Augustinum,
G r e g o r i u m , aliosque doctores suos s e c u l i , m i n i verba i d facere Boc eit eorput meuni; manifestissirae
d o c t r i n a , iuirt v i t x sanctilate praeslantes, illa D o asseverant, meus, e t , Hic est tanguis
quam
ideo sacramcnia v o -
anamque pforsus eine i i s esse oralionera sacerd o t i s o p i t i a n t u r . Graeci v e r o , p r a s e r i i m r e c e n l i o r e s , c u m Jacobo fratre D o m i n i , Basilio e l C h r y moniae viris, non illis Salvatoris n o s t r i v e r b i s sacerdolum.
c i t a r i , q u o n i a m a l i u d i n se b a b e n i q u o d v i d e t u r , a l i u d quod uon c o r p o r i s oculi?, scd sold i n l e l l e c l u c o n i p r e h e n d i t u r . Q u x v i d e n t u r , sensibilia s p i r i l u s e t vita vobi$, rum pnrlerea esl d i c u n t u r . Verba sacramenlorum sunt; dixi
sogtomo s e n i i e n i e s , singularis exempli et s a n c l i - ^ quae vero i n t e l l e c t u p e r c i p i u n l u r , s p i r i t a l i a : unde autem qua singula C b r i s i i corpus e t sangutnem confici p u t a n i , se<J quibosdam quae s e q u u n l u r precibus Q u i b u a i n Alissarum o f B c i i s , qoae s i n g u l i quique e o r u m c o m p o s u c r e , d i u post r e c i l a l i o n e m verboruro D o m i n i , quae supra m e m o r a v i m u s , adhuc p a n e m et v i n u m oblata Deo m u n e r a a p p e l l a n t , e t S p i r i l u m s a n c t u m , u t super ea descendat, b e n e d i c a t , eanctiOcet, ac corpus et eanguinem D o m i n i e f f i c i a t , i n v o c a n l e l p r e c a n l u r . G u m lalis itaque que d i s s e n s i o , s i quidem i n t c r pr .Tsentes t a n l u m ac u o s t r x aetalis viros controversia f o r e t , facilius de i i s posset q u i v i s p r o stia opinionc disserere : cura vero i n t e r communes Eccles1& d o c l o r e s , v e lereeque et sanclissimos Palres nosiros conlentio a g i l e l n r ( i i s u n i e n i m q u i c l dissentire i n v i c e m , et u t a l i i quoque d i s s c n l i a n t , facere v i d c n t u r ) ips6 me i n t c r eos a r b i l r t u m constitucrc liaud temere i n q u i t D o m i n t i s . spiritus $unt et vita. H o quxque
duobus a c c i p i t u i t u r modis : aut e n t m sacrainentum signum

y
a u t i d quod
signtficatur. P r i r a u m
quidem s i g n u m l a n l u m r o o d o e l est et d i c i i u r . Se~ cunduro vero res c s t , quae eo signo signiQcatur : Oinnis enira Lbeologica d o c l r i n a , lcstc AuguRtino, signis constat et rebtis. E t res q u i d e m s u n l , quae n t s i g n i f i c a t x a c c i p i u n l u r , signa signum res s i l ( n a m vero, quorum
lanlaque s i l de r e m a x i m a i n i e r L a i i n o s Graecos- ^ omnis i n signiiicando e s l usus. Etsi e n i m o m n c quod n o n est r c s , u l idem acciAugusiitms i n q u i l , u i l i i l o m n i n o e s t , e t sic sdgnnm cs&e non p o i e s t ) , boc lamen loco signum p i i u r ^ lion u t res s i g n i H c a l a , sed u ( siguum r e m ipsam signiGcans, qualenus scilicct signum e s t , e l n o u quatenus cum res aliqua cst. Quemadmodum fumum, rion q u a ascendcmctn cernimus
lcnus substanlia aliqua sivc res c s l , scd quaicuu?*
495 soluni esl
B E S S A R I O N I S S. I .. E . C A R D I N A U S
4y6
slgnum i g n i s , signuui csse d i c i m u s , > c r a m e n t a l i l e r , e l noo s p i r i t u a l i t t T , i i eunt q u i q u i a substaulia et res aliqua e s l . Nam omne q u i indigne c o m i n u n i c a n l : sumunL e n i m v e r u m cor d e m s i g n u m res aliqua e s t , non tamen otniiis res pus C b r i s l i , non tauien sacramenti effectum accia l l e r i u s rei cst s i g n u m . S u n t e n i m rcs a l i q u x d u n p i u n l , nec C b r i s t o u n i u n t u r . De \\x i n q u i t A p o l a x a t u l higniiicalap, autem u t signa comprebeudi potesi. ut duniaxal siIpsa eniiu pecaliquid s t o l u s , q u o d j u d i c i u m sibi manducant et b i b u n t . N o u e n i m j u d i c i u m et conderonationem c a r c n i et b i b e r e n t , h\ s p i r i t a l i t e r s e n l , i m o j a m Cbri&to u n i r e n t u r . manducoinmunicasSunt alii q u i , si vel a l i u d s i g n i f i c a n t i a , quod i n aliis sacranrenlis facile E l e n i m i n sacramenlo baptismaiis ablatio carnis per aquam ita est s a e r a m e a l u m , g n u m s i l a b l u l j j m i s peccatorum. signilicaiis. Hoc idem
e U i non flunt sacramentaliier participes, s p i r i t a l i l e r tainen c o m r a u n i c a n t , qucmadmoduro infans post b a p t i s m u m , vel aeiale provectus, n o n d u m , ob a l i q u a m i n e v i l a b i l c m necessitalem , r e cepto C h r i s t i corpore , repcntina m o r t e deiiciant. .NHiil quam enim n i i n u s sacramenti parlicipes cepiseent: (iunt fiunt, cniin si coramunionem
c a t o r u m r e u m s i o res esl s i g n i O c a l a , n i h i l u l l r a i n r e l i q u i s sacramentis. E r g o et i n sacraineuto Eucbarisliae, a l t e r u m est s o l u m signum , u t panis e l v i n i visibilts species : a l t e r u m res significala u l ipsum v e r u m D o m i n i corpus e i sanguia, quod ex V i r g i n i s sanguinibus assuropsit. V e r u n i hoc Eucbaristiae, quod pro-
i i n m a c u l a l i s b e a t a I ^ membra C b r i s t i et regni coelestis baerodes. Ha?c i g i t u r c u m omnibus manifesta s i n t ( q u i s cnim n e g e t , e x bis q u i communionem eumonl, alios quidein n u l l a m g r a l i a m , imo v e r o p r o gratia j u d i c i u r a e i poenam , alios vero g r a t i a m largissime consequi : quosdara etiaiu sine communione , cum, dislriduplex d u m m o d o i d non c o n t e m p t u , vel negligentia . sed necessitalc flat, d i v i n a m roereri g r a t i a m ? ) : inquam, partitam banc d i v i n o r u m sacramentorum haec adeo clara et perspicua s i n t , t r i -
p r i u n i babet p r a U i r alia d i v i n u i n hoc s a c r a m e n f i m i n eo rcs significata alterius e t i a m r c i signuiu est. Ipsum euiin v c r u u i D o m i i i i corpus e l s a n g u i s , c u m res sit signo panis e l v i n i signilicala , u t mox o s l e n d e m u s , est tanieii a l t e r i u s r e i signuro , c u m significet m y s i i c u i n C h r i s i i c o r p u s , et Eeclesise i n S p i r i t u sancto u n i t a i e m : b o c . v e r o uon ampiius a l i a m r e m s i g n i f t c a l , sed l a n l u m significatur. Ua fit u l v i s i b i l i s siraul ac xensibili* species pauis et , duplicis r e i s i g n i b c a t r i x s i t : significat e n i m e l v e r u m corpus D o m i o i , e i res significaia et signum sacrum e s t , et
(
b u t i o n e m v e r a m et necessariam esse p r o b a u t , ex his sequi v i d e t u r C b r i s t i quoque eorpus esse, verura a l t e r u m , a l t e r u m m y s l i c u r o . E t v e r u m quidem e s t , qood i n boc d i v i n o Eucbarisdas
m y s t i c u m Ecclesiae corpus. Quare pants e l v i n u m , sacramento c o n s e c r a i u r aique c o n f i c i l u r sub v i s i signuiu esl d u i i t a x a t , ipsum autem v e r u m C b r i s t i b i l i specie panis et v i n i . Hoc i d e m est c u m eo corpus et s a n g u i s , quod sub uiubra tegUur panis corpore quod f u i t ex beata V i r g i u e S p i r i t u e aancti c l v i n i , significatum quideiti a paue et v i n o , s i gniiicans autem n n s i i c u n i Ectlesiae corpus , e l rcs cst e l s i g u u m : mysticurn vero ex ulroque s i g n i i l catum , res t a n t u m e s t , nec u l l r a a l i e r i u s s i g n u m , P r a l e r e a quod taatuni signum e s t , d u a r u m r c r u m cst signum
t
obumbratione
conceptum.
De quo ipse Doioinua sensibilen
i a e x h i b i i i o n e s a c r a m e n t i , c u m nobis meum; e l . Bic eni sanguu meus;
paneni vjtiurijque oslendisset, a i l : Uoc est corpus deinde a d d i d t t , quod pro vobis I r a d i t u r , et q u i p r o vobis effundilur iu remiasionem p e c c a i o r u m . M y s t i c u m aulem ejus corpus est Kcclesia, et congregatio audiens Apostoiura dicentem , fideJiuiu. Ecclesia? Hanc caput e n i m negare corptis C b r i s t i nemo a u s i l , p r x s e r l i t n C b r i s t u m esse. Caput enira sine et caput
s
veri res
scilicet e t est,
mysiici
corporie.
Quod
auiem
et n o n ainplius s i g m i m .
d u o r u m sacrorum s i g n o r t i m res e s l , boc e;t visi* b i l i s speciei panis et v i n i , et v e r i i u eis coiiteitii c o r p o r i s D o n i i n i . V e r m n autem corpus et sanguis, * i ad a l i e r u m aspicias i n v i s i b l e s a c r a m e n l u m , res e s t ; si ad m y s l i c u m c o r p u s , cst s i g n u m . Rursus p r i i u u n i quidein , quod signum tantuminodo e s t , oculis g u b e s l ; s e c m i d u m , quod res esi et signum aniino exceditur; leriium, quod res sola est, non curde p e r c i p i l u r . A d baec p r h n u m q u i d e m
menibris non es~ clamat ex nonne sumu* * ex
sei c a p u u Quapropter membra Clbristi nos sumus , n o s t r u m est C b r i s t u s . Undc el Apostolus : Vos eslia corpu$ Chrisli parte Unus communicalio pani$, E l reddens corporis Domini membra
. E l r u r s u s : Pani$ quem frangimut, a i t , et unum corput multi
est ? E t i l e r u i n :
Uiodo s i g n i O c a l , sed etiam c o n t i a c t secundum. I u *pecie e n i m panis et v i n i veritas corporis et eanguinis c o n l i n e t u r , c u m i n i l l a subslanlia pauis v i l i i q u e m u i e l u r , T e r l i u m vero quauquam signicor|icet, n o n tanjen c o n i i n e t . H,<c cuiu verissima b i n t , i l l u d etiam s e q u i t u r , ex iis q u i d i v i n i poris participes flunt, alios q u i d e m sacrantcnta-
ejus r a l i o n e m a d d i t : Omnes enim
uno pane parlicipamus.
Quae verba duro exponere surous. Q u i d corpora enim
u i l i t u r Cbrysosioinus nosler, ita i n q u i t : Quid d i c o couimuiiioneni? ipsum i l l u d corpus m u l t a , sed e n i m esl panis, nisi corpus Cbrisli? non
corpus u n u m . Quemadmoduiu
panis, ex multis constans g r a n i s , ita compositus est, u l nusquam grana v i d e a n l u r ; et sunt q u i d e m grana, sed p r o p l e r conjunciionem n u l l o d i s c r i a i i n e
j i t e r s p i r i t u a l i i e r q u e pariicipes i i e r i , quales suut q u i digue coinmumoiiein a c c i p i u n t , aiioe vcro sa 1 Car. > n , 27.
a
i Cor
x,
10. i b i d . 17.
497
DE SACRAMENTO
EUCHARISTI.E. nunc q u i d e m
498
d i s c c r n u o l u r : ita nos quoquc et i n v i c e i n i n [al. v i n i t a l i s . Quod e t j C b r i s l o c o n j u n g i m u r . Damascenus quoque u b i de sacroaanctis m y s l e r i i s i r a c t a i : Hoiiorerous, a i t , C b r i s i i corpus o m n i aniroi corporisqne purilate, duplex etenim eel. Augustinus e l i a m , Occidentalis Ecclesia? i a m e n : Qtum>admodum, i n q u i i , ex i i m l l i s grants unus c o n f l c i t u r p a n i s , et ex m o l t i s onus calix e x p r i m i t u r , sic ex m u h i s c u t ex m u l l i s m e m b r i s et pariibus racerois fldelibus
apertius et Gregorius d i c i l , q t i o d parlieipamus corpus et sanguinem

t
sub spcciebus panis e l v i n i
l u n c autem clara v i -
sione, et s i c u l vere est, videbimue i l l u d . Cavendum a u t e m , ne quis proplerea quod e u cbaristiae l u y s t e r i u m figura esse d i c i i u r , dicere aut o m n i n o suspicari audeat, non esse v e r u m D o m i n i corpus. A b s i l lanta blaspbemia a fidelium m e n t i b u s . Hoc modo et pretiosa mors ejus n o n eaeet vera n i o r s , quod p a r l i m a b l u l i o n i s d c l i c t o r u m n o s t r o r u m , p a r i i m j u s l i f i c a t i o n i s noslrse ligura s i t . Yas namque electionis c s l q u i d i c i l : (llirittm esl pro peccatis ficalionem g pro nobis nostris, et re&urrexil propter nostram*. nlhiquent mortuut juttiest
unum corpos mysticum integratar. Eiiimvero s i unumquodque praedesliquos pminquit c o r p u s conslat, ita Ecclesise u u i l a s cx diversis per* sonis e o n f i c i l u r , videlicet ex pnvscitis , prmcivit dettinavit, ficavit; Deu$ kos ct pr(cdehlinvit; et quos vocavit et
%
n a t i s , Tocaiis, j u s i i O c a i i s , et g I o r i f i c a l i 3 . Qvos e n i m
%
E t Petrus : Christus pattut nobis exemplum* noslra'
hot vocavil;
hos et juslicorporis, communi-
Mors i g i l u r cl re-
et quot justiftcavil,
hog et glorificavil,
C b r i s t i i u o r l i s nostrae secundum peccatum s u r r e c l i o ejus v i i x
Aposlolus *. Efficiens vero bujus inystici e s l ipstim v e r u n i C h r U t i corpus et ejus
per j u s i i f i c a i i o n e r a ,
j u x t a p r i m a r i o r u m apostolorum s e i i t c n l t a m , exetnpluro et iigura f u i l . Nec tamen adeo mors et re* s u r r e c i i o ejus nou f u i l vera mors et r e s u r r e c l i o : esl i g i l u r eucbarisiiae s a c r a m e n l u m , e l v e r i i a s , et ligura ; ex quo n i h i l absurdi sequi v i d e l u r . E t e n i n i ipaum quoque sacramenli oomen n i b i l i i g n i f l c a t aliud quam figuraru a l i c u j u s e l signum a l i e r i a s . S i q u i d c m sacrainentum teclum m y s t e r i i s secretuinque esse d e c e i , e l a l i u d exlrinsecus pra* se f o r r e , a l i u d habere q u o d i n l e l l i g a t u r intriusecus. *Nemin e m a u l e m c o n t u r b a r e debet nomen islud nec i d quod ait Dainascenus flgura, panis e l v i n u m n o n
c a l i o , si digne fiai. Quod signiilcaut verba i i l o r u i n q u i d i c u o i : Oramus u t boc corpus l u u m p r a s l e t p a r l i c i p a m i b u s sobrietalem animae p e c c a l o r u i n , communionem
f
remissionem Quid enim
lecum.
a l i u d est corotnunio, quam unilas cum C b r i s l u , a n i i e x i o m e m b r o r u m ad c a p u l , conTenientia p a r t i u m a d l o t u m ? unde et c o m m u n i o vocatur p r o p r i e hoc a a c r a m e n l u m . Et synaxis apud D i o n y s i u m d i c i t u r , h o c eef colleciio. C o l l i g i t e n i m quae a p u d s e d i s l a n t , iu e t m u l t a u n u m f a c i t , r t dissimiiia srquat, et
u n a m aparsa r e d u c i t . Quamobrem ideni Damascei n q u i t , d i c i l u r , et est ideo, quia per eam commualque et
t i u s eo quo snpra memoravimus loco, Coromunio ^ est nisi flgura corporis et sanguinis C b r i s t i . A b s i l t sed ipsum corpus D o m i n i d e i i i c a t u m , ipso Domino dicente^Hoc esl corpus meum , et n o n , figura c o r meut, c l n o n , iigura nomine, sed p o r i s m e i ; c i , Hic est sanguii n i c a m u s c u m C h r i s t o , et carnis d i v i n i l a l i s q u e ejus p a r l i c i p e s sumus, et invicem c o n j u n g i m u r u n i m u r . C u m e n i m ex uno o r o n e s u n u m C b r i s t i corpus, et unus i n e m b r a , alter a l l e r i u s , ejusdem paue p a r i i c i p a n m s , sanguis, cum C b r i s t o c o r -
sanguinis m e i . P r i m o enim panis et v i n i
non ipsam v i s i b i l e m speciem panis e i v i u i , nem i n t e l l i g i l . Deiude flguram
substantialiler transmulalara i o corpus et sangui* hoc loco i n t e l l i g i t flgura onmino sacrau m b r a m i l l a i n , quse n i b i l a l i u d praeterquam est, s i m p l i c i t e r a l i u d biguiOcans, n u l l a i n sacramenia veteris l c g i s , N o v i T e s l a m e i u i
p o r i s efficimur. rursus i b i d e m : Per C h r i s t i c o r p o s et sanguinem p u r g a l i , u i i i m u r c o r p o r i D o m i n i e t s p i r i t u i ejus, e l corpus C b r i s t i e f l i c i m u r . Unde e t Messias, seu et M e d i a t o r , et lapis angularis d i C i t u r D o m i n u s , quasi conjungens exlrema e l unicns diriaa. Mediator unios non e e t , sed d u o r u m , i n q o i t Paulug et lapis anguiaris d u o r u m p a r i e l u m l e r t i o Joco addendum est, quod verbum Doiniui
faciendi v i m et poieslalcm babens. Quemadinodum m e n t o r u m figura f u e r u n l , ut d r c u r o c i s i o baptismal i s , sanguis b i r c o r u m et v i l u l o r u r a D o m i n i i i sani n eremo corporis D o m i n i i n crucc pendentis. r u m illa quidero figurx signiflcativa, n o n effectiva, e l sacrorum b i g n i G c a i i v a , non ipsa ctiam s a l u t i f e r a , hoc cst sacra. roodo significativa et figurae sahuts s u n t , Ve-
v i n c u l u m et conjunctio est. Post baec i l i u d quoque J) guinis i n arca crucis e f f u s i , e i serpens pendcns c o r p u s et veritas est et figura. Siquidem oslensum e&t, quemadmodum panis et v i u i v i s i b i l i s specics; figura seo signum est v e r i et i n eis c o n l e n l i D o m i n i c i corporis et etiara m y s l i c i corporis , ila corpus v e r u m fignraai niystici et ecclesiastici corporis esse. A d baec v e r u m D o m i n i corpus quod i n a l t a r i c o n aecraior
v
t a n t u m e r a n t , et a l i o r u i i i quidem non verum lNoslra vcro
effecliva saluiis, ipsaque
sacra et sacrae sacrarum r e r u m Hgura3. Hoc e n i u i interest i m e r veieris e l novae legis eacramenia quod illa q u i d e m d u n l a x a t signiiicabant s a l u l e m , basc etiam praebenl, et illa sacrarum untummodo quidem non sacra, sed efr e r u n i signiOcativa : haec Hilariua a'a ; Corpus
f u t u r o r u m figuram d i c i , Daniascenus
eo
q o o eupra sinl
memoravimus loco, testalur. SignificaCbrisli v e r u s , scd quia
l i ? a . i n q u i t , f u t u r o r u m d i c u n t u r , non quia v e r u m corpus sanguisque i i o n c quidem per illa d i v i n i t a t i s participes efficimur t u n c vero per i i i l c l l e c l u i i i sola visione i r u e m u r d i 1
a u l e m et signiiicativa sacrarum r c r u m aique feciiva s u n i . i l i n c sancius
R o a i . .u, 50.
Cor. w , 3.
1 Pctr. n , 2 1 .
499
100
f h r i s t i quo i n a l l a r i p a r t i c i p a m u s , ilgura quidem Nam si bumanae preces hoc poseent, p o i i u s i r o est, quatcnus panis et v i n u m c x t c r i o r i b u s a p p a r c i scnsibns, v c r i l a s aulem cst, quaicnus corpus e
l
r u m b o n o r u m preces, elsi n o n eacerdotuto, q u a a i p r a v o r u m sacerdotum boc d i v i n u m opue efficerent. A i q u i indecens esset, atque ab humaoa salnie a K e m i m , e x i a i i m a r e U n l u r a sacramenUim a r e dobia dependere: quippe d u b i u m aique ambigtttim est, Dee aeeeptts an preces ac supplicatiooes noeine t u t e bujus m y s t e r i i exspectala pantibus hoc
sarcgnis i n v e r i t a t e corde c r e d i l u r . E t A u g u s t i n u s : C b r i s l i corpus, i n q u i t , ct veritas et figiira est : v e r i l a s q i r i d e m , i n q u a m u m v i r t u l e s p i r i t u s e x sub~ ftiamia panis et v i n i corpus eflficitur; iigura vero e*l illtid qnnd e x t e i i o r i b u s sensibus snbjaceat. Nos ilaqne ilguratn hoc loco i i a accipimue, quae scilicet qnoad sensibiles species panis et v i n i , aliud d u n laxat slgnificet quoad v e r u m corpus C h r i s t r , et a l i u d s i g n i t i c e t , et tamen veritas s i t . Damasccnus Quemadmodum memoraquoque , s i c u i i paulo ante
s i n l fuiuras : ex qoo fleret, u l e t ealus aobis t i r d u b i a fbrel* Qaod alqoe ne accidat, i m o salus n o s t r a , q u a m digne p a r t t e i sacramentum praibet , c e r i a indubia s i t , necesse eat D o m i n i c i s verbis d u n t a s a l , e l n u l l i s aliis l a n t u m coniici s a c r a r a c n l u m . A d b * e , precibus tummodo ficienlia quidein n o s i r i s n o n perGcimus, sed l a n rogamue ut perGciatur sacrameiuam.
v i n i u 9 , veleres seoulus doctores, v e r u m corpue e i ianfgolncm C h r i s t i (ignraiiva f u t u r o r u m n o m i n a v i t U b i enim pgnrativa d t x i t , el figuram m i n e dicere potuissei. Sed de iis satis, ut a r b i t r o r , disseruimug, nonc quod r c l i q u u m ost aggrediarour. E r i i aulem noslra omnis o r a l t o t r i p a r t i i a . P r i m u m e n i m c o n a b i m u r ostcndere divinissimum corpue C b r i s t i e l saiigninem, n u l l i s aliis v e r b i s , a u l sacerd d l u m precibue conGci, qaam iis quae supra m e p i o r a v i m u s D o m i n i verbis : Hoc est corpus meum ; e t , llxc est $angui* meus. rlesise d o c t o r u m ac Post b x c sanctaruni E c Poslremo P a i r u m n o s t r o r u m unam c t
sine d i s c r i - * V e r b a vcro qua3 hoc d i v i n u m corpus o p c r a a t a r , e f sacratnenti esse debent. n o n o t c o n f i e i a ut conOciatur o r a n t , UDtiMn opoa t u r deprecantia. E r g o n o n noetris verbts qua? u o n conficiunt, sed t r i b u e n d u m , ged verbis D o m i n i c i s t e r e eoffficien-
t i b u s , eo raodo quo Dominus ipse per eadem * e r ba, u t l e g i l u r i n Evange.lio, congecravU. Praelerea vcrba D o m i n i p r o f e r u n l u r a s a c e r d o i e , taitquam poiestalem babenle ea perficieodi q u ipsa varba aigniflcanl. Precibus vero auii polesuiem peiit idem sacerdos tanquam n o o d u m babens. A l e n r m babeote, rt>
camdem esse sententiani declarabirous. eujas^res a g i i u r , dissolvcmus.
q B b u i c o p i n i o n i adversari v i d c n t u r , duce D o m i n o , Q u o d i g f l u r imposgibile sit aliis quam D o m i n i c i s
nielius certiusque res ab eo polestaiem
q u a m a n o n d u m babente, sed u t eam habeat,
gante, p e r f i c i t u r , faciliusque i d agii q u i j a m p o i e s t ,
v e r b i s Eucharisiiae sacramenlum confici c t i d e n t i s - ^ quam q u i posse se sperai. Non i g i l u r supplicibue ahne et luce clarius apparet. E n i m v e r o nemo est sacerdotum, sed e n u n t i a i i v i s D o m i n i verbis effici qitero l a t e a t , qucraadmodum panis et v i n i corpus c r e d e n d u m est hsec sacra m y s l e r i a . I i e m d u m r o et ganguinem C b r i s i i i n i n s l a n t i facta transsubstan ( i a l i t a s , h u m a n a m o m m j i n f a c u l i a l c m excedit, i a pensque opus e s t , et certe divinum : iia etiam b u j u s sacramenti efficientia v e r b a , instar ipsius sac r a m c n t i , eximia? cujusdam v i r t u t i s esse debere. C b r i s i i vero d i v i n i s v e r b i s , n i b i t esse potentiuS, i i i b i ! efficacius csse posse manifestum est. Quamobr c m fateri neceese e s t , Dorainicis i l l i s v e r b i s , et riullis a l i i s d i v i n u m boc sacramenlarti confici posse. Nec enim divinissima per d i v i n a m p o i c n l i a m c o n ih i negaverit q u i s p i a m , nec p m n i n o efflcacius esse, cum verbis C b r i s l i nibil non modo b o m o , vegat s a c e r d o s , a u t p e t i t o b l i n e r e potestatem c o n f l c i e n d i m y s t e r i i , a u l n o n ; si p e l i t , n o n i g i t u r i n e r a i sacerdotis precibus ea poteotia (quie eniuk peteret quod j a m tenet ?) Quod si non p e i i t , f r u s l r a r o g a i . Qaapropter non ipsas sacerdotum preces, sed roini Doverba eucbaristiam conficere manifcsluna eai.
Adde quod verborura quaz baec mysteria c o n f i c i u n t , Dulla dWersitas , n u l l a m u l a t i o esse d e b e t : una e n i m cujusque et i m m u t a b i l i s forma est, qua m u tala t o t u m eliaro rautatur. Unde Matibseus c t M a r cus et L u c a s , et c u m i i s apostolus P a u l u a , c u m b u j u s consecrationis m e n l l o n e m f a c i u n t , quae a
r u m e i i a i n Deus s i t , creatorque O m n i u i n , q u i sdlo 0 Salvatore nocte qua I r a d e b a l u r perfecia est, eadem verba omnos eodem roodo p r o n o o t i a n t : quamvia e l n a t u cuncta p r o d u x i t , q u i verbo aegros c u r a v i t , roortuos s u s c i t a v i t , c s l e r a q u e miracula fecit, qua3 preces, orant f a c i l l i m e consequuntur', cum i d i n superioribus e i i n sequeniibus Hoc ett corpus meum; d i v e r s i diverao i n Evangelits r e c i t a n t u r . Praaterea hamanse i u n c quod modo sunt l o c u t i . H i c p a r i t e r omnes d i x e r u n t : e t , Hic ett sanguii meus. P r e ces vero e i supplicationes sacerdolum, q u i b u s n o n n u l l i e x l s t i m a n t boc m y s t e r i u m confici, alias apud alios et longe quldero diversas esse v i d e m u e . A l i i enira o p l a n d o , a l i i imperando i d agunt. Siquidem Clemens et Jacobus : Rogamus. i n q u i u n t , u t m i l U 9 S p i r i t u m sanctum t u u m super boc s a c r i f i c i u m , q u i efliciat bunc panem corpus G h r i s t i l u i , e i q u o d i n b o c c a l i c e e s t , aanguiuem C h r i s t i l u i . Jacobus vero : Rogainus, i n q u i t . u l S p i r i t u s sancius nicns sancla, bona atquc gloriosa cjus advepncsenlia
^nerit s i n t , et a beneroeritis elTundilur. A l q u i panis et v i n i i n corpus et sanguinem t r a n s m u l a t i o , pon per p c t e n t i u m m e r i t i s , sed ejus potentia q u i ex tanquam pcrversis, i n s t r u m e n t u m quoddam e f l i c i t u r . Undc n o n atque n i b i l o eoncta p r o d u x i t , per sacerdoiem m i n u s ab i n d i g n i s sacerdotibue
quam a bonis eanctisque consecratur. Ex quo m a nifestum est, noit o r a n l i s s a n c t i t a t e m , sed i p s u m D o m i n u m p r o p r i i ? suis v e r b i s , a sacerdole p r o l a l i s , pancm e i y i n u m i n p r o p r i u m corpus transroularc.
501 gaacliflcet
v
DE e i faciat l i u n c quidera
SAGRAMBNTO EUCnARISTLE. panera corpas n o n i n ens, sed i n non ens m u u r e t u r . Hunc
&2
vcro
SAncli C b r i s i i U i i , et calieem b u n c preliosuin s a n f a i n e m C b r i s l i t u i . A t magnus ftogamus, doctor B a s i H u s ; tuus i n q u i t , u t v e n i a t S p i r h u s aancius
t e r m i n u m d u p l i c i l e r considerare possumus : a l i quando quidem ipsum corpus c t sanguinem i n t e l ligeutes i n quoe eubslantialitas fit; e l boc ficatur c u m d i c i t u r , corpus et tanguit; signiaHquandp
saper nog, e i xuper b a c proposita m u n e r a , et b e aedieat â, sanctiCcet et faeiat, bune q u i d o m p a u c m , ipeum p r e t i o s u m corpua, et v i n u r a pretiosum saagiunem D o m i o i , et D e i , e t Salvatorig n o s t r i Jeau C b r i s i i , q u i effusus est p r o m a n d i v i t a . D i v i aux autem Gbrysostoiaus : E o i i U e , a i t , S p i r i t u m l a n n i , e t b u n c panem lui, p r e t i o s u m corpoa C h r i g l i quod vero i n boe calice est, preiioauro ganguialque
v e r o i d coosideranles, u t haec traussubstaniialilas determinata e i p a r l i c u l a r i s sit e l u n a . Quemadniod u m ii8 e l i a m quac per artem fiual, s u n t , una c u juaque f o r m a et epecies e a t : i i a e i i a m u n i u s oper a l i o n i s nais effeclus est, p r o p i e r quod a d d i i u r meum. TerUua* vero alque p o s i r e m u i a , per quod oiodus IranssabsiAntialitetis e x p r i m i u j r , salis apte e x p r i r a i l a r per v e r b e ul. Qaod e n i i a i n i n s t a a l i facluM et jaio optalivo, quod esl, , jara B O Q f u l a r u a t , aed qaasi
n c o i C b r U l i t u i . traasmuians ea S p i r i t u t u o anc t o . C u m i g i l u r l a n t a sit i n i i s differentia w i e t a s , verba autem aacramemi efficieniia, i m m u l a b i l i a csse d e b e a n t , p r o f e c l o nou i l l a quse alia a p u d alios s n n i , sed b x c D o m i n i v e r b a , qua? apud onmea t a d a m s i r n i , e i ab b u e n d u m esse perGciendi coosideraudum omoibue eodcm aoodo polentiatxi maaife&tuin p r o i e r u B t u r , t a n l i my&terii forroam esse, e l i i s t r i c s l : per ea e n i m fil u l sit q u o d e s l . I l l u d quoque e&t, ea esse alicujus r e i eflicieniia, aliisque milla mystcrii p e r quae res illa ad esse p r o d u c i l u r , ab disUDguilUT. H u j u s a u l e m d i v i n i a l i a quam verba Ergo ipga d u u t a x a t , e i non
plana tieMtens noD k a p e r a t i v o , non dem teaipor^, q u M>i* t a n l , noc i d
. cu|ttSYlf a k e r i u a a t a d i v e r b a , IK?C fuUiro q u n sed q o o d f u l a r a m e9t, q e o d e l i a m non fieri posjet, s i g a i i k a t , sed i p t o v e r b o e$i lemporis pra?senii, el a i o d i H H t k a t i v i , quod i p s u m Jam esse eignitieai, suillctenler e x p r i m i t u r : iroo uia, vero duntaxal boc modo e x p r i m i polest c t non a l i t e r . Haec i g i l u r owtadeo i a bac n a l u r a l i iransaubstaniialfiale n c Dominicie c;ssaria, cura n u l l i s aliis praelerquam #xisftimare coglmar
D o m i n i effii-tenUa esse y i d t n t u r . gacerdelalea preces
v c f b i a cotttiftearUur, s i c u l i ostensum est, profecto atque f a l e r i , iUa ipsa eflicieihtia aaae fcam sacii l n y j t e r i i , quibne n i b i l deficit, a r b i i soperest, e i a o n preces bumauas qutbus a l i qoa desunt qn& sui roemoriam fleri magis neoessaria f o r e n u Praeler in cerimroaculatum sacriGcium
f & a t u i B opus conficere diceuda s u a i . Hujug r a l i o n i g p r i m a quidem pars pev se ipsa n o i a est, q u a r e ea pcnissa m i n o r e m p r o b a b i i m i s , Ipsutp certe cruiu 01. raysleriura conse-
c r a i i o n i s opus, et per consecrationcm efficili*r sa- baee o m a i a , cqra boe i a exireroa p r o l a t i o n e v e r b o r u m quaecnuque i l l a s i t , et i n instanti conGcientiuiB,
jiiaserit Doroieue : Hoc eDirn,
i n q u i l , facile i n meam comoeRoralionem , ba sacratisaimo i l l o ore prolata dieii
S i q u i d e n pants e i v i n i subsianiia i n sua per-
le expressior ejtis memoria G, c u m i l l i u s v c r repeltmue, q u a m si alia qusccunque refcraaxus. Qaod couGrn i a t aposlolus l c m i u hoc do anmiDliari Paulus, d u m Doniini laorsacriiicio a d n u n l i a r i . Quo c n i m i n o -
t u a n e l n a t u r a , donec o m n i a i l l a quaecunque s u n i , qoae sacramenluni p e r f i c i u n t verba d j c a n t u r : q u i b u s d i c t i s I U O I consecratio fit, traf.ssubglantia.ttas p e r f i c i l u r , consummalur s a c r a i n e n l u m . Quod e l de b a p l i s o i a l e beaius Augustinus a i l : A u f e r , v e r b a , et q u i d aqua nisi aqua? Acccdat e l e m e m o , et c f b r i l u r s a c r a m e n i u m . uUi Unde inquit, verbum tania
cxpressius polcst quam d u a i c o r -
ptts e l sanguis ejus p r o p r i i s ejus v e r b i s q u a m q u t busvis a l i i s l a n t u m cotiGci s a c r a m e n l u m . YcrunvPatrem ac S p i r i i u m aancium tau>eit c o n c u r r e r e
p o t e n t i a aquae u l c u m l e i i g e r i i c o r p u s , p u r g e l cor, ex eo q u i v c r b o lioc facil? Cura i g i t i i r i n a u i s i t , per ?erba boc sacrameuium confici, substafiliam fesluia
FUio i n hoc d i v i n o oper^ lra4iss>ibstaiitialiiatig p a aia e l v i n i i u corpus c t sanguineni C h r i s t i , fas cet a fidelibug c r e d i . ^ Trinitali Oiunia eniroopera i n creaiuris oranino, et in Poriant fjpiritu* eju$ haMtat morktis, inhabilanau~ dividim comiminia s a n t , n i b i l q u e fit
d e c e l quae ad hanc ex substanlia i n
i r a o a u u i t a i i o n e m , s i m i l U u d i n e m a l i q u a m babeanl, eiqjue conformia s i n t . Unde quoniatu t u bac t t a n s n m i a i i o D e i r i a baec esse necesse esi^ leriniuuw a
t
n i s i creante F i l i e , beneplaciio 6aneit v o l t t o l a l e . Ex ipto enim ipso omniu Per quem et tacuia ftcil
f
Patris, e i Spirilue el per ipsum,
, t e n u i n u m ad q u e n ipsa t r a n s m u i a l i o UL
et
j u x u aposiolum lâulum. E t r u r s u a r V E l ilerum : $uw . E l Joannes e v a n g e l i ^
modun ip&itts I r a n s m u l a l i o n i s , q u s o m n i a i i l a &i g n u k a n t ; talia vero esee verba D o m i n i facile p r o b a l u r , i n iis emm conlinetur lerminus a q u o \ e r b u m Eoc;
r
omnia verbo potettalit la, Omnia qui e$i qui vvificat retuscilavU
9 5
per m
per iptum facia *unt \ E l i<ltn : . E i Paulua : Si enim Spiriiui Chrittum corpora eju* mortmi$
f
nam niai i n ea esset l e r m i n u s a qjuo, lermitermino si
B o n eesei t r a n s m u t a t i o ; a i i n ca de subsianiia M i b & l a m i a m t r a n a m u U l i o flt : b u n c i g i t u r Roim aJ signiflcal i l l u d Uoc. Simili quem iisdem v e r b i i i a e a t ; nam siiie eo
Jesum
in nobi$
qui siucitavit et mortalia
Jesum Chrittum nosira per
modo t e r o i i n u s
vivificabU Um J , 3.
tem in nobis Spirilttm hecc operatur
E l i l e r u m : Bmnia
B O I I catset i r a n s m u l a t i o , sed * R O i i . , 56.
poLius c o r r u p l i o , i b i d . 3.
idem atque unus SpirituB * Roui. v m , 1 1 .
H c b r . i , 2.
Joan.
Joaii. v i , 04.
503
vnkuique prout vull .
l
BESSARIONIS S.
Et D a v i d . EmiUe Spiritum
4
. E . CARDINALIS
504
qua\ etsi ad e&se ret m i n i m e necewaria s i n t , mnht u m tamen c o n f e r u n t ad decorem perfeclionemqne m y s t e r i i ; ex q u i b u s si q u i d a l i q u a n d o j u s t a neceasitate p r a t e r m i l l a t a r , n u l l a j a c t u r a sit : l a l i b u s vestibus i n d u i , sacerdolcm, bujosmodt sunt m y s t c r i u m super a l i a r i conficere, sacerdon m l t a e t anle verba D o m i n i c l posl i n laudem D e i , i n n a r r a t i o nem o p c r u m s u o r u m , i n i m p e t r a t i o n e r a vitae aetern;e, p a r i i m a sacerdotibus, p a r t i m a populo dici. Uude et a)ia apbd alios d i c u n i u r , e t a p u d quosdam p l u r a , apud alios pauciora. H i n c cst quod Basiliag, J u c o b i , Chrysostomus vcro BasiJit missas breviores fecerunt, quod non necessaria enim f o r e n t o m n i a qajR quidquara dicebantur. Nemo nccessarium
tuum et creabunlur
*. l l l u d sane simpIicUer t e n e n -
d n m , e l pro generali quadam regula o b s e r v a n d u m , d i v i n x T r i n i t a t i s operaliones, si quis intrinsecus eam ipsain speclet, d i s t t n c l a s o m t i i n o ac nicare, qucmadmodum separatas geesse, aliquando e t i a m n u l l o roodo i n v i c e m c o m i n u se habent g e n e r a r e e l n e r a r i , spirare e% s p i r a r i , et alia quaedam s i m i l i a . Extrhftsecus vero, e l q u a t e n u s ad c r e a l u r a m spectai, u n a esi o p e r a t i o , et idera opus Patris el F i l i i e l S p i r i l u s s a n c l i , n i b i l q u e esl e o r u m quae i u n o b U fiuni; men quod non ex tota T r i n i l a t e emanet, una l a operalione, una polentia, una volunlatc.
Qoare u n u s e i i a m d i c i l u r c r e a t o r , et unuro p r i u c i p i u m e o r u m o m n i u m , q u s u n t , quae G u n t , T r i n i tas esse c r e d i t n r . Quibus auteoi verbis couseniire decet Patrem et S p i r i t u m s a n c l u m q u a m
delrahere praesumpsisset. Quod si qais n u n c n o n
potiua per c o n t e m p i u m Ecclesiae, quae i t a o r d i n a v i t , nec tanquam n o v a m i n t r o d o c e n d o baereslo, sed i n e v i tabiJi aliqua neceesitate coactus, sola Dominica verba c u m d e b i t a i n t e n l i o n e p r o t u l e r i t , ipsa d a n taxat qua3 i l l e d i x i t et f e c i t , dicens et faciens, d u m modo que saccrdos s i t , convenientemque roaieriam babeat, profecto v c r t i m C b r i s t i corpus s a n g u i n e i u perfecit. Gontra v e r o si q u i s c x i e r a o m n i a , e i alia pene inGnita proferens, verba D o m i n i o m i s e r i t , l u s i t o p e r a m , t i i a i i m l , n i h i l q u e peregiu Quod si forte quispiam auctoritatem quserat, et iis quid minime contentai doctores Eeclcsia? sa-
F i l i i , q u i ejusdem est naturae, ejusdemque c u i n eo subsianiiae ? Manifcstum hoc o m n i b u s esl c o n l e n dere n o l e n t i b u s . Eet a u l e m ad bsec necessarius et idoneus et suiliciens t n i n i s t e r . Sufficiens a u t e m esl q u i polcstaiem per coiisecrationem b a b u i l et sacerdos faclus e s l . Nec eniui a q u o c u n i r n e p r o l a l a e j u s roodi verba efficere possunt quod quseritur, iuio eel quod i l a Deo p l a c i l u m ero n i b i l o m n i n o possnnt, nisi a secerdole p r o f e r a n l u r . Ejus r e i r a t i o est, i l a o r d i n a v i t , banc t u l i t legem. Transgreesori i g i i u r legis et v o l u n t a t i s ejus d i g n u m p a r a l o m eat raerilum, cerdotem ne q u i d facorc possit. O p o r l e t autem aac u m debita i n t e n t i o n e ad ea quae D o m i - , haec ageremus, u t -
senserint a u d i r e deaideret, i n p r i m U v i d e a t A n i b r o s i u m nelate q u i d e m praecedentem c & i e r o s , pientia v e r o a c viiaa sanctiiaie i i u l l i , yel O r i e n i a l i u m vel O c c i d e n t a l i u m , c e d e n l e m . H i c i n serraone q u c m de sacramentis s c r i p s i t , ita i n q u i t ; Quoniodo e o i m panis potcst esse corpus C h r i s t i ? Quibue verbis perGciuntur ? non aut q u o r u m verbis hacc sacramenta f r a : Cum autem boc
n u 8 m a n d a v i i accedere. S i q u i d e m m a n d a v i t nobis u i i n cjus commemorationem sciamus corpus ejus e l sanguinem ( i n s t r u m c n l a l i l c r ipai facientes, c u m ba&c o p e r a m u r ) m o r l e i n ejus a n n u n l i a r e . Si q u i s e n i m v e l verba D o m i n i ^ vel alia quaelibel, q u i b u s e x i s i i m e t b n j u s n i o d i sacram e n l u m c o n f i c i , p r o n u n l i e t , non ad ea q u dicia s u n i i n t e n d e n s , seque i d agere q u o d ille j u s s i t a r b U r e t u r , n i h i l o t n n i n o a g i i ; eed suo f r u s l r a t u s d e sideno fallitur. Materiam p n r t e r e a ad hac aptaro esse necesse e s i . O p o r l e t e n i m dicil
4
E t a d d i t : Ipeis D o m i u i nobtri Jesu C h r i s t i . E t i n sacramentum perGcit, p r o p r i i s verbis sacerdos scd ipsius C h r i s l i u t i t u r : vcrba cnira C b r i s l i boc s a c r a m e n l u m conGciuni. E l posl pauca : A n t e cousecralionem panis est, v e r bis autem C b r i s t i d i c i i s , niox corpus C h r i s t i e s l : Accipite enini, inquit, comedile ex eo omnc$, hoc est corput meum. S i u i i l i t e r i n calice ante v e r b a D o -
e t convenientem granum mortuum frumenti,
pan?ni ex f r u m e n i o , v i n u m ex v i l e Geri. NUi enim P o m i n u s , cadent in terram (uerit, nullum [ruclum afferet *. El r u r s u s : verba D o m i n i vel
m i n i v i n u m est aqua m i s l u m , C b r i s t i v e r b i s oper a n l i b u s sanguia e f l i c i t u r . R u r s u s idetn Arabrosins ' cura m u l t a signa et m i r a c u l a c o m m e m o r a s 5 e t , q u * solo D o m i n i v e r b o facta f u e r e , u n i v e r s a m q a e que aiia tanlum raund u m verbo eodem ex niliiloesse p r o d u c t u m , m u l l a o r a t i o n i b u s , et benedictlonibas h u m a a i e posircmo ba?c a d d i t : Si i g f i u r p o i u i t buioana benedictio ad t r a n s m u l a n facla oslendisset,
Ego sum vitis vera . Quod st aliter sacerdos, eiimm c u m debita a l t e n l i o n e , vel ipea a l i a qusocunque nec e i i i m u n q u a m ex p r o u u n t i e t , vanus eat omnis l a b o r ; bordeo m i l i o v e a6t alio se-
m i n u m geuere panis f a d u s , neque sicera aut l a c , a u t m e l i n corpus e l sanguinem D o o i i n i t r a n s m u t a r e i u r . Hoc canonca a p o 9 l o I o r t i m , hoc posteriores doclores aCQrmant. Quamobrera hoc? Quuniam ille opifex rerum ita voluit, iia c o n s t i i u i i : transgredi auleni e t v i t a r e q u i d q u a m e o r u m quae i l l c o r d i t i a v i t , nefas est. Haec ergo ad sacri m y s t e r i i c o n s u m m a i i o n e m necessaria prorsus s u n t , et sine quibus n i h i l o m n i n o fleri potest. S u n t autem alia quaedaiu 1 C o r . x i i , 11. * Psal, C I I I , 50. Joan. x n , 24.
daai r e r u m n a i u r a m , q u i d dc bac d i v i n a conaecratione d i c c m a s , u b i ipsa verba Salvatoris o p e r a n l o r ? IIoc e n i m sacramentura q u o d accipie, v e r b o C h r i r t i conGciiur. A l i i s q u i d e m locis plura in idem doctor mnlio dicH. banc sentenliaui manifesiissirae
A u g u s l i n u s v c r o sanctissimus et ipse d o c t o r , D i f i n i c o r p o r i s consecraiio, i n q u i t . a calbolica * Joan. x v , 1. Ecclesia
505
DE SACRAMENTO EUCHARISTI*.
c r e d i t u r n o n m a g i s a b o n o , n o n m i n u s a m a l o sa- ipsum i n q u i t Salvatorcm hste perficere, ipsnro o m nia o p ^ r a r i : ncc a d d i l precibus sacerdotum i d fieri cerdote conOci : neque e n i m roeriio consecraiitis, aed Creatoris efficitur v e r b o . E l a l i b i : Credenduro. C b r i s t i v e r b i s sacramenlura confici : cujus e n i m poientia p r i u s c r e a u s u n i ea qaas s u n t , h u j u s o e r i e verbo ad raelias m t i t a n t u r . I d e m i n 2 de verbis D o m i n i : A n i e verba verbis
1
quod
cerle
addidisael, si scivissel
necessarium
l o r e , s u b l i c u i t autem tanqnam non necessarium. Qui e n i m omnia f a c i t , n u l l o i n d i g e l operaiore. Ycr u m ex i l l i s C h r y s o s l o m i , quae supra raemoravimus v c r b i s d i s r i t u r quaedam h a u d coalemnenda c o i i i i d e r a l i o . A i l e u i m , non accepisse P a u l u m a C b r i s t o banc i r a d i l i o n e m , cura t a i n e n ipse se accepisse agaerat. recic q u i d e m Cbrysoatonms. E r a i enint e l boslis n o m i n i s C b r i s t i , l u m Paulua persccutor
Domini,
i n q u i t , qtue, Boc
ett
eorpu* meum, d i c u u t , panis d i c i l u r quod o f f e i l u r ; a u t e m Ulis d i c l i s , n o n amplius panis, scd v o c a l u r . E t rursos i n expoaiiione super corpua
Joanacm vocalur corpus e l c a r o C b r i s t i , quod caro c o n l i n e r e non p o l e s l . Conftciunt autem i l l u d c a r n i s verba, qiue ipsius carnis C b r i s i i verba f u e r u n t . A i t eniin. Hoc est eorpus meum. Q u i d clarius bis lesliinoriiis ? q o i d manifeslius esse polesl? Neque
et n i i i i i o post ascensionem SaWatoris i n coelos, sacrarn fidem ab eo q u i sibi in via fuerat obvius, d i dicerat. Q u i b u s i g i i u r tradeniibue accepii ? Neinpe aposlolis e l iis q u i d e m n o n verbo t a n t u m d o c e n i i -
e n i m Sios doctorcs quisquam raentis compos, et bus, sed d e m o n s l r a n l i b u s opere. Paulus vero t r a d i d i t nobis quae acceperat. C u m auiera ca sola t r a Christianus esse desiderans respueret quos sacrse d i d e r i t qua? i n Epistola ad C o r i n t b i o s s c r i b i t , cerle onanes tynodi, et comiauiies Ecclesiae doclores acc e p t a r u n t , quos u t sanctos ac Deo roaguis pnecouiis acceptissiinos memoriam i l l a sola acc^pit, et illa sola apostolos facere T i d i i . exlulerunt, quorum N a m si plura facere v k l i s s e t , ea quoque tradidiaset. N i b i l autem io ea Epislola d i c i l amplus, n i s i C h r i s t u m accepisse panem fct manus suas, benedixi88o dite hoc est corput meum.
v
cura stunma laude n o n modo Occidentaiis, v e r u m ettam O r i e n t a l i s Ecclesia c e l e b r a t . Manifesium est i g i t u r bos n o n obscure, roini neque sub d u b i o , sed p a l a m e i manifeste scnsisse, acratiasimie i l l i u s D o v e r b i s boc sacramentum c o u f i c i , Boc est cormeus. Q u i d i g i l u r ? pni meum : e t , Hic e$t tanguii senliuai.
dediase d i s c i p u l i s , atque dixisse : Accipite ei eome%
Idem i g i l u r o m n i cx
p a r t e apostoli, q u i b o s tradeotibus Paulus i d accep i t , faciebant. Jacobus, Hoc t a n l u m accepil ab i l l i s Paulus aliaa o r a l i o n e e e t hoc t r a d i d i i n o b i t . Poslea . v e r o ai?e Clemena, aiyo sive a l i u s q u i c u n q u e b y n i n o s e t canlica n o n ad necessilatem, sed ad o r -
H t ^ u i d e m boc m o d o d i c u n t , Orientales vero a l i l f r A t hoc niodo n o n i d e m i n cis locutus sancli S p i r i l u s , sed v e n t r i s sermonea fuisset S p l r i t u s : nec
sui e r u c l a l i o n e s essent
vero unus atque idem S p i r i i u s loculue cel per os
e o r u m . N u n c ^ natum a d d i d e r u n u Quas c u m ita s i n t , ealis constal beati Cbrysoatomi l c s t i m o n i u m adeo c l a r u m aique apertura esse, u t n u l l a excusatio, n u l l u m s u b l e K u gium calunmiantibus relinquatur. Audtamus nunc euradem doctorem seipenm exponentem, e i i i a rem hauc d e c l a r a n t e m , u t u u l l u s , quamvis audax quani et cootenliosus, contradicere a u s i l . H l c i n ea h o m i l i a de p r o d i i i o n e i r a d i i o r i s et sacraraeniorum mensam f e c i t , iile tpse t r a d i t i o n e c o n s c r i p s i l , ita i n q u i t : Adcst nunc qnoque C h r i s t u s , q u i illatn n u n c etiara o r n a t . Non est e n i m b o m o . q n i baec m u n e r a facit c o r p u s e i saiiguinem G b r i s i i , s e d q u i cruciflxus esl p r o nobie Gbristus. F i g u r a m q u i d e m adimplens aslat eacerdos, verba illa pronuntians ; potestas vero et g r a i i a tota Ghristi eat. Boc est cor-
u l r o r u i n q u e . A l q u e r o a d m o d u m i n caHeris o m a i b u s i l a e t i a m i n hoc sacrameoto concordes sunt O c c i dentalibos Orienlales. A u d i e n i m q u i d aniea iJIa Joannis i i n g u a i n x x x i i super Malthaeum b o m i l i a dicat : Non s u n t , j n q u i l , bumanae p o l e n i i x opera, quae p r o p o s i t a s u n l ; q u i tunc ea f e c i l i n coena, ipse n u n c ea quoque o p e r a l u r , nos u i n i s l r o r u m l o c a m t e n e m u s . Q u i vero s a n c i i i i c a t , e t , ea m u t a t , ipse est. R u r s u s i d c m i n x x v i i su; cr I ad C o r i m b . b o m i l . i t a i n q u i l : Quomodo Paulus a Domino accep i t ? N o n e n i m aderat t u n c , sed uiius erat ex per-' secuioribus. I H inielligas, a i i , n i b i l plus illain m a n s a m babuisse, quuui babeant bae poslcriores.
N a m e l bodie ipae esl q u i o p e r a l u r , ct i r a d i t , quera- D pus meurn, a i l . H o c v e r b u m r e s proposiias t r a n s r n u l a t . Nam queroadmodtim illa qua d i c l u m est : a d m o d u m et t u n c . Videsne i g i l u r , u i nos rainist r o r u m locum teneraus; q u i vere ea sanctificat ct m u i a t ipse e s l . Vides u t ipse est, q u i onania r a l a r , et i r a d i t , queraadraodura et t u n c . opePersuade Crescile, et multiplicamim ti replete Urram, aemel quidem dieta eet, eefDperautenifuoperae n a i u n e o o stra? Tim p r x b e n s ad generandum, i i a haec quoque YOX semcl d i c l a i n singulis aris ex co tempore u s qoe in praesentera d i e m . et usque ad G h r i s t i adven* t u m boc sacramentom integre p e r f i c i l . Y e r a i n ad baec dicere s o l e t i s : Quemadmodum v e r b u n i quo creata s u n t o m o i a , noa ipsum soiura sufllccre ad p r o d u c t i o n e i u e o r u m qtise fiunt, eed m a r i s e t f e m i nae conjunctionem requiri, ut aniinalium genus propagetur. c u l t u m q u e l e r r a r u n i e l a g r i c o l a r u m opera necessaria esse, u t qnx nascunlur e terra producantur el coalescant, eodem modo soluiu
i g i l u r l i b i , ipsum esse q u i ea n i u t a l : nec, r a i i o n i tuae qua? d u b i a est, l e d i u f i n i i a e i l l i u s polenthe hoc t r i b u e . Dices forlasse, baud l i b i conlradicere bnuc d o c l o r e m : e i e n i m le quoque et a c n i i r e e i p r o f i t e r i i l l u m esse q u i haec o p e r a i u r , sed per oraiiones, sed p e r preccs sacerdoiis. A i q u i m u l l u m i n t e r e s t . o p e r a r i aliqwid, e t o n j f i t a o p e r a r i . T u namque S p i r i l u m s a n r l i n n eis descendentein luis precibns a l i q u i d o p c r e n t u r . t l i c vcro doclor sanclifif a r e baec m u n e r a , quamvis e l i a m verba D o m i n i sanciissimus
507
BESSARLONiS
S. 1 . E . C A R D I N A L I S
M)S
SaWaloris v e r b u m haud sufficere, sed c t precessa- j m a t o r i a m panig e l v i n i qua Ipsi quoque u t e r e n t o r osteirdefrt, t r a d i d h x i s f o r m a m qua eacramentom cerdetis, e i benedieiionem, e l alla pleraque necesconfloerent. Haê a u i e m s u n l verba ejue : Hoc e$i garia esse ad boc m y s t e r i u m p e r h c i e i i d u i n . H#c e n i m Marcug, Epbeslnus antisles, ex dictis N i c o l a i Cabaeilac suropta objicere solebat, etsi longe i m p a r i n g e n i o , aculius sane r u u l l o ille d i s p u t a v i t , q u a n q u a m nec los ipse quidein d i g n u m a l i q u i d dlsgeruit. E n i m v e r o admirandos s i m u l atque deflendos i l ceneeo, q u i sponte t n a ad clarigsimas ree e i otxuos c l a u d u n l , et i l a u t tam pcripsam v e r i t a t e m eorpus meum, e t , B\e et snnguh meus.
Quae eemel pnesidio
a Salvalore dtcta a i t sacratissimtts doetor semper opcrari, non e o o p e r a r i . nec cujusqnam egere. Magnain e n i m , i m o maximain o u i n i a m r i m b a b e r e n l humana v e r b u , si q u i d a u e t o r i l a i i s aiti potealise que d i v i n i s adderent, i m o v e i o i l l a excelteInqeit Ephtsinus, r e n l d i g n i t a t e , qnod e i i a m cogitarc i m p i o m esi a t ncfariuro. Cooperaniur, D e m i n i r i g TerbU sacerdotie ficientibng, preceg. Qeoraodo,
clara atque aperla eanclissimi doctnris verba
Yertere c o n e n t u r , e i i i a conlra p r o p r i a m salutem exponere, u l o m f i i b u s eentemptui sint atque d e r i s u i . Quid e a i i n a i t S. Deetor? F i g u r a m adhnplens aetat sacerdog, verba iUa p r o n u n t i a a s , p o t e n l i a
b o n e v i r , c o o p e r a n i u r ? A n tanquajn per ae insufan i a n q u a m suilicienlibue ? 8 i lafiqaam gupcrflua certe el vana eet tva guflicicnUbug,
v a r o et g r a l i a lota C l i r i s t i est. Hoc est corptts 1 oajuis o r a i i o ; gi taaquam non sofficientlbus, liea ! q u i m p r o b i i a s e s l , quae blasphemia dteere , m e u m , a i l . Hoc v e r b u m res propositas irattgmtrlat. u t qtod d i v i n m deort v e r b i s , b o i n i n w supQ u i d boc certius desideras? I l l a , i n q u i t , verba a aacerdote p r o n u n t i a l a . Quae a u l e m Ula s i n i , Subjmi* g i t . Boc est cerpu* meum. Hla, inquam, reapropoilla u>4* Cbrisilas t r a i t s o i u t a n l . F i l ergo iransioutatio per verba. aan a sacerdola, scJ a C h r i s t o , cujus g r a l i a e l poteatas eat. Sacerdos e n i m ejus, quemadmodum figura, pkant simul prtova? Praiteroa cum verba basc dicis cum oralioae lolam perfieere, utromf|oe alittd sit, lo,
i m p t r f e c u i m pulae, neeesge est
igitur ut
lorliaai advenieiM i d agat. Qaid vero boc it& esse d k e g : aiquldem boc est quod an quodnfeat e o r a m luat sanciaui acabo c o n l e a d U Dominlca ad ia agendum
q a a o , nabig apert. Neqne enwa S p i r i t u m sanctnm qua*ritnr, per ae, an ambo s i i n u l S p i r i i n c l i n e t . Qtrod si
elus ve#o T e r i i a l e h a c i r a o g t t i u i a t , sacerdote Terba ille a t a u w a t , pronautiante. E t r u r a u s , Hec v e r b u m gacrauienluni mlegre p c r f t c i t . Gongidera, posiiaa boaio, q p i d i u t c g r a baee perfeclio prosjgnificet. altende q u i d v c l i i . l l o c v e r b u n roa pro i r a n s m a i a t . N o l i pcrvicaeiter contra
\4 po#ee, intelHgas necesse est possnnt, quatcnns i n i b i confi-
quod gi ambo g i m u l boo
vcrbe e b n i i a e i i t a r , ea s i m t q a
priaoa salutem c o n i e n d e r e , e t bujug aenieuii n i a - , , c i u n t s a c r a m e n l u m , s i r e cquatur, h'ue n o n seg U prc&cipuis ac maaifeslis p a r t i b u g r e j e c l U , p e r - ' q u a t u r o r a l i o . liaque n i b U eig ad boc a d d i t o r a t i o |cerdotig nee Ulia a l i q u o d necessariam est aliunde x e r t e r e raliquag* Nec enira Epbeeinus illo aec Ca~ ppaBsidium. Quod si qoalenug suppiicat gacerdos basilas i n t e g r a m istam sententiam a d d u c u n t , ged
t y
quibuadam ejas p a r t i b u s r e e i t a l i s i r a n s i l i u n t , toqui,
fra-
i>t denceadeng S p i r t l u s sanclus itla ssttrificet m u Dcra, ealenus d u n l a x a t consecrantur, n i h i l ergo
graeata ejug qustdain, v e i u l i n d o c l i j u x i a Plalonem q u i neecuint, voluntve per a r t u s d t v i d e r e , *ileatk> prauereufUes, e i boc modo obnooouila proferentes, ctelera vero quae magte ad renv facetenl, lenebranies v e r i t a t e a i . l n prirois i t a q i t e , eietrt supra d i c l u m e s l , ex b o j u s m o d i verbie gancii d o c t o H s D o n b i e q u e a i TOJ d i c i i i s t e t w u s c o t t i g t i t t r . B e i u d e , e bone v i r , nooae iHic atictor a i q u e opifex OiDoiuni reraai m m r a e i f e m i n a m ea l e g e c r e a v i t , Ui n o n nigi par conjunctionem eerum animalte naeei e i nappopagartattir ? rurgttgque in atiia gemefi tex i e r r a o m u n a v i l , u l f c u i i n e l i i r , e&i i i a ftari. O p e r t e i dlvixuB oblemperaatea tuus, QuecnadnioduiB Cre$ciu
o p c r a n l u r verba D o m i n i c a , nec v e n u n d i c i l C b r y sostomue, c u m ea asserit semper o p c r a r i , et t r a n j mirtare, et integre p e r b e e r e ; aec oooperatur ci boc modo gacerdotis gupplicatio, u t t u ats, scd l o t u m operaiur. Qiiid eueharietia falsam i g i t u r c o m i m p i s verba sacri babea o p i n i o n e m ? A t q u i , i n d o c l o r i s , n o n rccte ea exponens, et de sacrametito qi8, e t i a m baptismo sola sacerdotis oratione p e r i i c i t u r . E t i a m i n boc e r r a g , et verilas i n te non est. E l e n i m baptisma quoque Dominicis p e r i l c i t u r v e r b i s . Euntc$ PnlrU, enira, i i i q u i t , baptizote ei Spiritvt taneti eo$ in nomine t FilH, Tunc perficilur
seminatum
s c a l w , aaiiinqHa mulUplkeif ? A i i d d r e o iiaceeee enirn esse a r a m a a i , o p o N e i v e l a a i a i i , hoc t a i i u ageni l l a v e * qua dicinni eat: caie gapeateoa, operlet essa genaraatem, QiarMsqtM teg u l iUa g t a l u i u S i a i u i l e n i m ea modo quo d i x i #1 multipluamim, perae naturat nostro
bspliema, q a n d o d i c i t sacerdos, b a p t i z e i u r s e r v o s D e i ; a u t , baptiao te i n n o m i n e f o i r i s , el F i l i i , c t SpiriHie aancti. pwler hoc Uude si q u i s e l i a n i n i b i l recte alind hftc verba d i x e r i t , b a p l i z a t , et q u i
modo baptizatas f o e r i t , galutem adepius est. vero p n e l e r m i s e modum aposlotl ct
converso v e r o , si quis c a t e r a d i x c r i t , et i n l i n i t a g ad D t t t i i i porrexerie preces, h&t r i i , nibil omnino per impositionem agit. l u hunc
i l a praebet ad |eoeraadum. Operso, iaqaii, nauiree nofltrie v i m p r a i b o i , hanc s c i l i c e l ei legem poaene, u t illa quod guam eat agai ipea vero o n m m
f
vim et
m a n u u m et bencdictionem
pratbens. l u hoc yero d U i n o da quo agiiuus sa^ram e n l o , d u n u x a t apoelolus sacerdotes efficieus,

1
pronuritiationcin h o r u n i v c r b o r u m baptizabaul, in bunc n i o d m n cucbarigtiae m y s l e r i u m consccrabant.
Maub. xxvtii,
19.
609 N o n d u m oraliones, n o n d u m
DE
SACRAMENTO KUCIIARISTI.E.
510
cae- r u n i ba?c v e r b a , nobis vero non s u f l k i u n t ? Si e n i i n i l l i suffecerunt, el nobis u l i q u e sufficere debenl, tera quae i n ecclcsia d i c u n l u r . composita e r a n l . potentia i i l i u s , e l lanquam ab i l l o dicente p r o l a t a . Cogitemus e n i m , quod fieri cerle p o t u i t , ipso PasQuod si nobis a l i q u i d necesse cst a d d e r e , i m p e r sionis die aut sequenli, P e t r u m vel a l i u m q u e m i i fecta s u n l verba i l l i u s . A b s i t aulcm a p i i s r u c n l i bei ex apostoliSy i n i n e m o i i a m C b r i s t i e l Passionis b y m n i , nondum ejus sacramentora altaris conflcere voluisse (neque e n i m c r e d i b i l e est, non assidue eos i l l i u s meniinisse in cnjus commemoratioiiero q u i b u s aliis verbis i d eos i d fieri fecisse mandaverat). exisiimabirous bus talis c o g i t a i i o . Quam e n i m aliam polestalem per consecraliunem a c c i p i u n l tacerdoies, nisi i l l a m , C h r i s t i personam adesse, ct posse s u b i r e , et pro eo nobis quemadmoduin ille f e c i l , corpus ejus pos-
nisi Dominicis ? et posl coenara, quod e l i a m longo teraporum i n t e r v a i l o observaium est, et communibus vesubas indutos ? A l b c v e r b a , inquie, n a r rando recitata, n o n possunl sacramentum conficere. N o n auiem tanquam r e i geslae seriern n a r r a n s , sacerdos baec verba p r o f e r t , sed tanquara personam C h r i s t i i n d u i u s , u t ita ea proferens, quasi D o m i n u s esset q u i l o q u e r e t u r , e i eam babens h i t e n t i o n e m , u t per verba illa, j u x l a i l l i u s m a n d a l u m q u i i l a prxcepit, corpos C h r i s t i sanguinemque conficiat, quemadmodum itle fecir, fecit autem per ea quae re-
possc consecrare ? F e c i l autem illa per verba qua? d i x i m u s . E n i m v c r o s i m p l i c i i e r orare quisque n o n sacerdutc n o n n u l l i s sacerdotibus. plerique sacerdotea ila v i v u n l ; u t non cbari sunl ct grati, ul sel, i m o vero edicacius sa3pcnumero o r a r e n t m u l t i Siquidem sint Deo
a c c e p t i : p l u r i m i vero ex saecularibus, ita ob e o r u m b o n i l a i e m Deo plerumque m i r a c u l i s decorari r e n t u r , certe quamvis n o n cerdotibuf. sacramentum raagis m e r c a n l u r . Si i g i l u r vel sola perficereniur est. atque a v i r i s jusiia* ab i n d i g n i e saPorinde eniin nialus
o r a t i o n e , v e l ea p r a c i p u e bapc sacramenia pcrfiicesacerdotibus, quara vero falsum
supra m e m o r a v i m u s verba. Possant bsec sane d u o bus modis accipi : aut l a n q n a m ab evangelista l a t a ; et tunc n a r r a l i v e a c c i p i u n t u r , evangelistis
Hoc
conOcit sacerdos, qnamvis
alque perversus, u t o p l i m u s
sanctissimus.
ccilicet ea quae G b r i s i u s i u i l l a saluliferae Passion i e nocte egit> n a r r a n t i b u s ; a u l lanquam a sacer- . d o i e p r o l a t a , i n t e n t i o n e m babenle, u t j u x t a o r d i nem a Salvatore traditum sacramentum boc conflciat, e l lunc n o n n a r r a l i v e , sed c u u c t a t i v *
Saecularis v c r o pereona, q u a l i b e i fide religioneque excellat, n i b i l o m n i o o potest, quia n u l i a m ad fac i e n d u m a Doraino poiestaiero accepit, CUIQ sacerdoe acceperii maximam. Si i g i l u r non esi vis oralionie quae boc facit (e&sci enira o m n i b u s corapoiestalis, q a i et insiar facite in quod ipse meam fcci,
p r o f e r u n t u r , c u m i n t e n t i o n e conOciendi m y s t e r i u m j u x t a i m i t a t i o n e m G b r i s i t , et quasi ipse esset q u i (j c t d i c e r e i et faccret. I d c i r c o sacri dociores asser u n t , necessariam i o p r i m i s esse sacerdoti rectam i n i e n l i o o e m et p r o p o s i t u m ea faciendi quae dicta s t i n t , quippe sine i l l a nihil oranino confici posse. Queroadmodum si quis regum per aliquem ex HB q u i a p u d se g r a l i a et a u c t o r i t a t e valent, v o l u n t a l e m suam cupiens s u b d i t i s suis facere manifeslam, e i U a i d apud illos valere, ac si se a n i m u m suum e x p r i m e n l e m a u d i r e n t , sanciat u t i l a illa verba i n p r i m a persona referat, u l i a se dicla 8 u n t , populosque ita prolata audiens, tanquam ab ipso rege d i c t i a obtemperet. Manifeslum est e n i m quod si bac lege d a t a , reniens ad p o p u l u n i n u n t i u s i u d i c a t : Rex vestrse saltnis c u p i d u s , vestramque r e m p u b l i cam i n fclicitaie ac copia o m n i u m r e r u m lenere continue i i s rebus i n v i g i l a t , e l leges ^ desiderans,
m u n i s ) , superest u l p r o Cbristo adsial nubis sacerdotes, ejusdem i n hoc i l l e prsecepit. i l l i u s o p e r a r i p o a s i n t , et a n n u n t i a r e populo qii Hoc e n i m , i n q u i i , Hoc scilicet commemorationem.
accepto pane et v i n o i n m a n i b u s , P a l r i , et i n corpus e l sanguinem Hoe e$l corpus meum; t r a n s m u t a n d o . Hoc e n i m ea
respiciendp i n per ea verba, meui, ea
cclum,frangendo,benedicendo, gralias agendo Deo e t , Hic est sanguit
trausmutat, hoc
integre p e r f i c i l , ut beatus CbrysostoiDUS a u . H c q u i d e m , niai me a n i m u s f a j l i t , satis superque essc v i d e n l u r ad obluranda o m n i u m ora q u i l a m aperta? et manifesiae r e i coniradicere c o n a n l u r . lameo, si p l a c e l , eiiara Gregoriuui v i r u i n e t doctrina e i vitas sanciitate roentif Audiamus Nyssenum, excellentem. panem Yerbi (inlel-
Is i n catecbetico cjus eermone de d i v i n i s eacrai t a l o q u i t u r : Recte i g l t u r et nunc d i v i n o verbo s a n d i f l c a t u m , i n corpus Dei t r a n s m u l a r i c r e d i m u s . Naui ct i i l u d c o r p u *
c o n d i t , quaa ad i d e x i s t i m a t u t i l e s ac necessarias. U n d e cura i n m u l i i s a l i o r u m exempla secuius, l u m p l u r i m o r u m ipse i n i e n t o r hanc legeoi s a n c i l : Volo qaemlibet veatrura, q u i eonditia a une legibus p a r u e r i l , talentum a n r i ex aerario publico t o t aniiis a c c i p i a t . Profeclo nec n a r r a t i v e baee d i c i t , sed s i roul atque dicla suni, r a l a t l u n t quas j u b c n l u r . modo Q u a m o b r e m ? Quia rex ila s a n x i l . Eodem
l i g i t a u i e m corpue aasuiupiutn ex Y i r g i n c ) paaif p o l e n t i a e r a l , aanclificatus vero fuit habitatioiie Y e r b i i n carne b a b h a n i i s , a quo ila paiiis q u i i n i l l o corpore e r a t , iraussubstanliatus f n i t i n d i v i n a m p o l c n i i a m , per eutn nunc quoque acqualiter l i t ; et i b i e n i u i g r a l i a Y e r b i sancttnn fecerat pus quod ex pane consislebal. iihid corE l Ulud q u o d a i a per werbum pro-
b o c inteUigendum est, talem a Domino saccrdolibus Iradiiani poiesUtein, u l ejus vcrba ab i l l i s iti p r i m a p e r s o n a , c l lanquam s i m u l ab eo d i c c r e u l u r p r o l a i a , l o l u m efliciant. A u l c u r i l l i q u k l c m
1
mudo etiam p a n i s e r a t , e i bic s i m i l i l e r panis q u c m ndniodum Aposlolus a i l , Sanclificatur Dei el oraiwnem *, comcsiionem, ad boc
suffcic-
1 Tim,
i v , 5.
511
B E S S A R I O K I S S.
;. E . C A R D I X A L I S , bujus s a c r a m r n t i m y s t c r i u m Jesus qua nocle tradebatur, agens fregil in meam

%
513 fiori, c l accepit et Daminut gratitt Hoe

f
ccdens, u t corpus v e r b i flat, aed m o x ad corpus p c r v e r b u m t r a n s m u t a l u r , quemadmodum ab ipso Verbo d i c i u m cst, Hoe est corpus Verbo Dei sanctificalur. meum. Quid c l a inquit, r i u s certiusve i i s audire desideras? Panit,
t r a d i d i t . Accepil autcm haec, quod icilicet accepit panem, et et dtxit : Accipite
et manducate. SimHiter et
Hoc i n p r i i n i s probat m a -
est eorpus meum quod pro vobis frangitur: commemoraiionem. ccenavit, dicent: postquam Hic calix
hoe faci e calieem testa-
nifeste, verbo Dci sacramenlum boc confici. Beinde modns probalionis idem apertius o s t e n d i l . Corpus, a i t , polentia panis est quia pane constat. A l t m e n l u m e n i m ( u l Arisloteles docct) p r i m o quidem d i s s i m i l c , poslea vero similc Gt ejus cujug est a l i i n c n t u m . Corpus i g i t u r quod ex Y i r g i n c Dominus nssumpsit, potenlia panis e r a l . A t tale corpus ex Y i r g i n e assumptum quod potentia pnnie e r a t , non ftmset aliter s a n c t i t t c a l u m , nisi V e r b u m i l i u d car nem illam inbabiia?set. I l a nunc panis quoquc altaris n o n aliter quam per v e r b u m Dei et o r a l i o nem sanctiftcatur. Gujus r e i testfim P a u l u m c i l a l . Quod aotem a i t , per orationem, nihil corroborat cibis d i a d v c r s a r i o r u m r a t i o n e m . Siquidem i n p r i m a ad T i m o t b e u m Epislola hoc de communibus c i t . H i c vero doctor non de communibus qure i l l i c d i c u n t a r , i l l i u s usae est leslimonio, scd duntaxat q u a n t u m ad coiiGrmationem p r o p o s i i i s u i spectat, de transmutaiione quae s i i p e r v e r b u m D e i . Unde paalo post concludens, a i t : Mox ad carnem t r a n s m u i a t u r . E t ad hujus confirmationem s u b j u n g i t , Quoniam ipse d i x i t : Hoe ett corpus meum* A d v e r t e , quaeso, curo canera o m n i a , l u m quod i n fine a i t , quod mox p e r v e r b n m I r a n s m u l a t u r . Y e r b i i m vero i n q u i l esse : Hoc ett corpus meum. Nonne, o r o t e , f c r b u r n i l l u d mox
%
novum
mentum est in meo sanguine
: hoc fccite
quotiescun*. E t n i h I
que biberitis in meam commcmorntionem
pr.xterca i d d i d i t : Quta e n i m n i h i l amplius a r c e p e r a l , n i h i l amplins t r a d i d i t . E l a d d i d i l m o d u m consecraiionis d i v i n i corporis c t e a n a u i n i s , o m n i ex p?rte snflicientem atque p c r f e c l u m , quali usus f i i i t C h r i e t u s , q u a l c m ab co ipso accepit : accipere gcilicet paneto, gratias agere, frangere et dicere : Accipite rum tt manducate, hoc est corpus meum, c t hoc raunus? Promodo conficere s a c r a m e n i u m . Q u i d , obsecro, b o -
consecrat d i v i n i s s i m u m i l l u d
feclo n o n acceplio panis ; boc eniin s u b j e c l u m cst consocrationis, quod i u corpus D o m i n i tranesubs t a m i a r i o p o r t e i , non g r a l i a r u m a c l i o , n o n f r a c t i o , q u a r u m altera ad coromemoralionem i n e f f a b i l i u m erga nos beneflciorum D e i , aliera ad d i s l r i b u l i o n e m nccessaria sanguis eet. Superest i g i t u r u t verba ista s l n t E t i t a e x i s t i m a n d u m esf, ct t u u e ct nunc consecrari, concurquae consecrent : Boc est corpus meum ; e t , Hie t*l meus. fuisse consecratum,
rentibus scilicet, u t d i c t u m cst, et P a i r e . e t S p i r i l u sancto, c u m omnia i n crealura opera i i s t r i b o s . communia sinl. Y e r u m Salvatori q u i d e m haud necessc f u i t , Patrem et S p i r i l u m sajictum palam ad hoc opus invocarc, c u m iinus idemque et uniua cum i l l i s subslantiaB s i t , propter quod q u i d q u i d ab vcl fiebat, vel dicebaiur, idem ab aliis quoque Gebai dicebalurque. Nos vero fas est e t n o n i i n a t i n v illos i n v o i a r e , e l u t munera nosira sanclificcnt, precari : v e r u m i d non alio aique alio modo agere nec alio aique aiio lempore, s e d e t quo tempore Domini remus, ut pronuntiainus v e r b a , e l quomodo d u m gratias agebat benelictis vcrba significani. Quod si i t l u m tanquam bominera d i c e acrcptis, deinde orassc e l i a m tacite P a t r e m et S p i r i l u m s a n c l u m , ad cam consecraiioncm concurrereni, verbis i l l u m prolatig m y s l e r i u m peregfose, n o n
n o n reltnquU locum o r a t i o n i meum,
bus? Si i g i t u r v e r b u m i l l u d : Hoc etl corpus
mox t r a n s m u t a t , manifestum i l l u d solum esse est, quod transrauial, aliter e n i m n o n m o x , sed aliquo c t n o n parvo fieret. intcrjecto temporc transmulatio Ua certe i n t e r se conveniunt sancti Palres
e l doctores n o s l r i ; i l a sibi invicera consonlanei l o q u u n l u r , sive O r i e n l a l e s , sive Occidentales. Quippe Damascenus i n l i b r o Sententiarum a b s i l , scd ipsum corpus undc c. 23 i t a i n q u i l : Non est panis figura oorporis e l sanguinis C b r i s l i , Chrisii deificatum. E t boc, sanclissime doctor? Hoc babemus ab meum, et n o n figura
ipso, i n q u i t , D o m i n o , dicenle, non : Hoc est figura corporis, sed ipsum corpns Hoc est corpus meum, sanguinis, sed ipse tangui$ meus. Yerba i g i t u r illa : e i i a m j u x l a sententiam i l l i u s docioris f a c i u n t , u t panis allaris v e r u m C h r i s t i corpus sit credaturque. Sed iis omnibus quae supra m e m o r a v i m i t s , quasi sacratissiuai mysierii uliimam manum imponit Epielola doctoris g e n t i u i n ad Gorinthioe de bujus t r a d i t i o n e speculamis. Ego vobis enim, i n q u i i , acctpi a Domino quod et tradidi
sine ratione diceremu$. Eodem i g i t u r modo et nos agere necesse e s l , invocato scilicet Patre, e: F i l i o , et S p i r i t u sancio, n o m i n a t i m e t manifegte, sire ante verba Dominus sive post, seu ulroque m o d o ; n i b i l e n i m i m e r e s t , u t postea disseremus, i u d e m u m prolatig D o m i n i v e r b i s , sacrum boc m y s i e r i u m conGcere. Ua accepil Paulus, i i a nobis t r a d i dtt; transgrcdi autern t r a d i t i o n e m ejus neque Abunde posstioms, neque debemus, gi d i s c i p u l i e j u s , i m o vero C b r i s i i , et esse et vocari c u p i m u s . vero superius d e m o n s l r a i u m est, quoniam Paulus banc t r a d i l i o n e m non a C b r i s t o , sed ab apoeiolis accepit, n o n modo vcrbo hoc, scd opere etiain i i a
Oeinde cnumerat quae accepit. P r i m o itaque v i d e a raua, si l i b e l , a n s u f l k i e n l e r t r a d i d e r i t . Palet s i q n i d c m niamfeste euin tradidisse : neque e n i m i m pcrfecte acceptt, neque luinus q u a m acceperai, i r a d i d i t , s e d q u i d q u i d decebat e l neccsee e r a l c i r c a 1 Cor. , 23. * ibid. 24.
514 513 D E SACHAMENTO EUCHARISTliE. facieniibos, manifestum ease non aliis quaro C b r i - vero ipsa sunt verba Salvatoris, quae apod o m ne.s sunt eadcm, quod m i n i m e habent aanctorum s l i xerbia ipsos etiam apostolos posl G b r i s t u m c o n secrasse, et caeterie eumdem m y s l e r i i r i t u m i r a d l disse. Praelerea boc idem ostendunt p o p u l i ad ea verba responsiunes. Sacerdote enim verba illa alta voce, u l TOS Graeci soletis, p r o n u n l i a n t e , assielens populus i n ulraque parte respondet, A i n e n , quasi dicat, Vere ita est, u l l u d i c i s . Amen e n i m c u m aflirinandi respondena apud Hebraeos a d v e r b i u m a i t , Graece populus, Cerle, i n q u t t , corpus e l eanidern quod vere significal. Ameo i g i l u r a d ea verba guis Christi sunt munera ista p r o p o s i l a , ita c r e d i inus, i l a c o n f i i e m u r . E t quomodo, quaeso te, n o n essel turpe p u i u n d u m eoa q u i doctiores baberi v o l u m , e a ign<jrare quae s&cuiares e i sacrarum L i t l e preces, cuin a l i t e r et aliier et aliis atque aliis verbis diversi s u p p l i c e n l . Hunc m o d u m e t aposioli a Salvalore, u l eredenduin est, et ab apostolis sancti Patre* poslea gumeules, i n singulis Ecclesiae sacram e n t i s , qneinadmoduin materiam p r o p r i a m sine qua n u l l o modo flerel quod p r o p o u i t u r , i l a e l i a m p r o p r i a m formam s t a l u e r u n t . Hoc calholica q u i dem L a t i n o r u m Ecclesia uaque i n praesentem d i e m observat. E t verba i l l a , quibus unumquodque l a u q u a n p e r i n a i e r i a m p e r f i c i t u r , n u l l i noo sacerdot i / m apud eos noiissirua s u n i . N o s t r i v e r o , m u l l a alia quae p r i m u m apud nostroe o r l u m b a b u e r u n t , propter calamilaies t e m p o r u m perdidere, i l a eiiain
r a r u m i g n a r i , respondendo A m e n , mantfeste se ^ b o r u m r i t u u m sunt o b l i t i . Quod manifestum ficl, ai q u i s ad e h r i a m a l i s eacramentum nientem c o n fccire eignificant? Q u i d , nonne assislens sacerdoli (juzta Orientalis Ecclesiae r i t u m ) verba i l l a p r o n u n i i a l , Hoc est corpus meum, e l , Uic est tanguis menst ipse p r o p r i a stola duobus p r i m i s digitis taota, panero e i calicem ostendii? n i b i l certe aliud signiGcans, n i s i panem i l l u m C h r i s t i esse c o r p u i , et quod i n caJice e s l , esse sanguinem ejus, q u e m qua3 sacrum
diaconus eique miniairans, d u m sacerdos alta voce
v e r l e r i t . E l e n i m secunda oecumenica synodus verba c b r i s m a perflciunt, tradens, i n seboc e s l , dicimus
p t i m o canone i l a i n q u i l : Obsignantes, sacratissimo cbrisraale eos cbrismantes,
signum d o n i S p i r i t u s s a n c i i . E t baec verba sdcund a m eos c b r i s m a t i s sacrameiuum perGciunt. H o c idera i n caeteris diligens investigator i n v e n i e t . Qua i g i t u r de divino E u c h a r i e t i * sacraraento s a n c l o r u m o p i n i o s i t , quae C h r i s t i , quae P a u l i t r a d i t i o f u e r i t , eaiis, nisi me aiumus f a l l i i , supra d e m o n s i r a i u m e s l . Manifeaie e n i m apparet, Oriealales alque O c cideotalce oranes ejusdem i n hpc eeae sententia?,
adnnodum verbis i l i i s aseeriiur. Et haec sane o s i e u dens diaconus non m e n t i l u r , et non mentien c u m i i s senlit q u i sola D o m i n i verba a i u n t hoc aacrum perficere sacramentum. Neque e n i m f r u s i r a lales insiitula sunt ab Ecclesia caereraoni. I l l u d quoque
h a u d conteninendum v i d e l u r , quod cura d n o sa- Q u t scilicet verba D o m i u i s i n t , q n s sacrum -corpus Ghristi sanguinemque c o n i i c i a n t . Idem affirmat, craroenla nobis a Salvatore tradita f u e r i n t , b a p t i s mus e l E u c h a r i s l i a , u t r u m q u e verbis suis conflci supra sancti. j u s s i t . E t e n i m b a p l i s m u s , quemadmodum eot in nomine Pairis, t\ Filii, et Spiritu$
idein ipse Doniinus asseverat. Nunc r e l i q u u m est o t t e r i i a m aggrediamur p a r t e m , e t r a t i o u i b u s q u a
m e m o r a v i m u s , per verba illa c o n f l c i t u r , Baptizat C u j u s r e i t e s l i m o n i u m e s t , quod Palres n o s t r i sancti Ecclesia3 doclores q u i s t a l u e r u n i , quinam ex i i s q u i ab haereticis ad calbolicani r e v e r i u n l u r E c c l e s i a m , r c b a p i i z a n d i s i n t , q u i DOD eos baud r e b a plizandos eese censent, q u i i n nomine T r i n i l a l i s aeniel f u e r i n l b a p l i z a l i . Quod eliam expositor eynodaliuro canoaum apud Graecos v i d e t u r conflrmare. Is e n i m i n quadragesimo aeptimo apostolorum cauone i t a i n q u i t : Vere
i n c o n l r a r i a m adduci solent aoluiis, finem o p e r i iroponamus. Sunt aolem tres pr*cipua3, una e&i auctoritas sanctorum Ecclesiae d o c t o r u m , G l e m e n t i s , Jacobi, Basilii et C h r y s o s l o m i , q u i omnes i n missis, quas ipsi composuere, post verba D o m i n i c a , sacerdotis precibus, boc sacrameoium conQcere v i d e n t u r , siquidem eiiam post verba D o m i o i p r o lata, non corpua et sanguinem, sed panem et v i n o m n o m i n a n t . Secunda vero est a u c t o r i u s Daroasceni, diceniis beaium B a a i l i u m haec raunera ideo p r e f i -
baptizalur a l i q u i s , c u m gurativa n o m i u a s x e , q u i a n o u d u m sanctificata secunduni vocem D o m i n i semel b a p l i z a l u r , i n n o - D e r a n t : ita vero ea nominasae m u l t o post verba D o m i n i c a . T e r l i a r a t i o eet o p i n i o eanclissimi v i r i i m n e Palrie, e t FiJii, et S p i r i t u s s a n c t i , tanquam p r o n t i n l i a l i o n e T r i n i t a l i s e t fldei i n ea, j u x l a D o mimcam i r a d i l t o n e m , p e r f i c i a l u r baplismus. S i i g i l u r ha?c duo sora sacramenta i i i Evangeliis m a nifeste t r a d i l a iegimus : aHerum vero e o r u m , hoc esi baplismus, Domiuicis perilcitur v e r b i s , profeclo e i i l l u d quoque, boc et E u c h a r i s i i a m , d i v i n i s i l l i s et a Deo t r a d i l i s verbis coolici e x i s t i m a n d u m e s t . Siqoidem i n o m n i genere r e r u m quatuoreasecausas o p o r t e t : effecti?am, foroialein, flnalem e t m a i e r i a l e m . F o r n i a a u i e m hujue gacrameoti verba eunt Donnnica, e t n i b i l a l i u d . Propter quud u n u m i d e o v que essc dccei unumquodque, c u m e i i o r i u a una ait, propier quaui esl quod est et ease d i c i l u r . Hicc PATROL. G R . C L X h Dionysii A r e o p a g i i s , q u i aperie s e n i i r e f i d e t u r , post verba Domiiii hoc sacramentum c o u l l c i . l i g i n p r e s e n i i a r a l i o n i b u s a npbis regpondendum esU I D p r i m i s autem verats sanctorom doclorura q n i missas c o m p o s t i e r u n t , unica ratio satisfacit. C u m ip*t quatuor Paires idem plane dicant, e o r u i n ?erba ante o m n i a audiaraus. Clemeos ilaque p r i m o f
9
cnm
iniracula D o m i n i et rea geetas e j u t , ac tacraoien* l o r u m a D o m i n o t r a d i t i o a e m CfmmemoraaH^ pott ea i n q u i t : Mernores itaqua noa pasaionif, mortif e i resurreciionis e j u f , e l c , offerjmua l i b i Regi e i Deo secandnm ejus p r x c e p t a , eto. Rogamus l e u t clcmenlcr inspicias b x c p r o p o s i u coraoa te -aiu*
17
515
BESSATUONIS
S. R . E . C A R D I N A L I S e l B c i u n t u r . E l hoc pretiogum myslicum
U6 quidem corpus iaciat

f
n e r a , t u n u l l i u s indigens Deus, ti i n eis bene com* cum Cbristo corporis placeas, ad h o n o r e m C b r i s l i l u i , et m i l t a s S p i r i tura sanctom t u u m , teslem passionis D o m i n i n o s t r i Jesu, euper hoc'sacrificio, q u i h u n c panem corpus C b r l s i i t o i , et h u n c calicem sanguinem C h r i s t i t u i eflicial. L i c e t enira bsec Glementie verba i n t e r apocryphas ecripturas c o m m e m o r a r i soleanl, placet tamen eis impraesentiarum tanquam veris assenl i a m o r . Jacobus quoque m u l t o post verba D o m i n i obsecrat, t r t m i t l a t u r S p i r i t n e sanctus. De quo cum mulla dixisset, s u b j u n g i t : U t adveniens sanclificet, e l faciat b u i t c q u i d e m panem curpus C h r i s i i i u i et
f
pelere sacerilolem, cuin r o g a t , utdescendens S p i ritus sanclus, hoc est, u t panem q u i d e m fidelem populum faciat, C b r i s t i , calicem vero preliosum sanguinem Ghristi sanguinemque
corptis
quo membra et p a r el
tes corposque ejus cffecti, et sibi ipsis chariiate et C h r i s i o u n i l i , v i v a n t c u m eo v i t a m aetcrnam , (lant ipsius c o b x r c d e s . Nos vero praeter hsec i l l u d potius dicendum cxistimamus, quod c u m d i v i n u m hoc sacramenlum s i t commune, sit opus t o t i u s supra T r i n i t a t i s , necesse est nos, q u e m a d m o d u m
b u n c calicem raagnas
pretiosum sanguinem C b r i s t i l u i . A t
d i x i m u s , e t P a t r e m e l S p i r i t u m sancluin c u m F i l i o invocare, u t proposila munera p e r f l c i a n l . Quod et passim per t o i a m rnissam facimus/ei non ante
Basilius s i m i l i t e r post verba Salvatoris i n panem
vocat sanctum S p i r i t u m , u t ad proposiia descendat m u o e r a , e l s a n c t i f i c e t , e l faciat
quidem verba Salvatoris, sed etiatn posi multie c u m p r c c i pretiosoni corpus Doraini Dei et Salvatorls D o m i n i bus invocantes, supplicantesque u t d i g n i m i i i i s l r i n o s t r i Jeau C h r i s t i , et calicem p r e t i o i u m sanguitanlae rei efficipmur, quo pos&imus illa raunera p e r uem G h r i s t i n o s l r i q u i effesos est pro m u n d i v i t a . A d baec Cbrysosiomus, p o s i verba D o m i n i e l r e r o m per eam geslaram n a r r a t i o n e m , s u b d i t : Rogamus t e , e m i t t e S p i r i t u m l u u m sanctum super nos, super haec proposita preiiosutn corpus C b r i s i i t u i , quod vero i n et boc m u n e r a , et fac hunc quidem ficere, nt acccpia eis fiant, et g r a i i a S p i r h u s aancti quam u i populo ostendamus P a t r i s , et Spiritus et super ea descendat. Quae oronia non l a m a g i m u s , u l ipsi ea faciamus, admodum enim communia esse i n creatura opera T r i n i l a t i s . Q u e m beneplacito sancii v o l u n l a l e , unus i n T r i n i l a i e n a t u r a Oei Patris F i l i u s , ex eanguinibus allaris
calice est, p r e l i o s u m sanguinem G b r i s t i l u i . Poet -haec s u b j u n g i t : Transraulans ea S p i r i t u sancio t u o .

-
sanctis et ioimaculalis V i r g i n i i sanctus fideli neaddi-
corpue asaumpsit, i t a e l boc corpus
x q u i b u s omnibus facile
esset c u i v i s
argumene$t eorpus
ipsa T r i n i t a s creat, ipge S p i r i t u s
v u r i : Si t e r b i s i l l i s D o m i n i c i s , Hoc . meum, e t
t
potcntia sua ex subslantia i n s u b s l a n l i a m , boc est,
n e m et v i n a m n o m i n a r e n t . Gotn vero i d agant, neo fruetra sancioe viroe Mt e x i s l i m a n d u m , palara fit q o o d boc sacrnm m y s l e r i o m D o m i n i c i s verbis n c quaquam confici e x i s t i m a b a n i . H u i c i g i t u r a r g u mento respondere volenles, p r i m o quSdem i d repeaimua quod supra p r o b a t u m est, omnes lam O r i e n tales qaam Occidentalcs d o c i o r e i i n boc conveuire, u t aacrosanctis D o m i n i verbis Eucharialiae inysleT i u m conficiatur. Deinde audimus, non esse baec qnse modo r e t u l i m u s , superioribus i l l i s c o n l r a r i a , nec a l i u d b i c , a l i u d i l l i c sanctos viros vel dicere vel sentire, nec esse Occidenialium senleniiam ab
Bic etl ganguis meus, gacrum E u c b a r i * ex pane i u corpus t r a n s m u t a t . Quae res u l stiae conflcitur sacramenti roysterium, sancti Eccle- populo palam i l a i , i l l i u s eliaro nos merainisse tiae doctores m i n l m t p o s t e a verba t d p r o p r i i s s u p ceese e s l . E t boc ?elle illos doctores q u i per plicationibus efflcere conarentur, nec deinde paventum S p i r i t u a sancti sacramentura hoc fieri
c u n t . S u i a vero i i d e n i plane, q u i ex solis D o m i n i erbis Eucbaristiae sacrameDlum existiroanl c o n f l c i . I d e m enim u t r u m q u e d i c u n t , non c o n t r a r i a , aot s i b i invicem repugnanlia , sed eadem dicere e x i s l i m a n tes : u t r u m q u e enioa v e r u m ^st. E t cum u n u m et idem ambo s i n t , u n u m idemque c f f l c i u n l , e t uno aique eodem t e m p o r e . I n i o s l a n t i e n i m temporis non aliter atque a l i t e r , neque alio atque alio m o m c n t o , sed eodem momento, e t , si dicerc fas est, eodern nunc, ulruroque idern e f f i c i u n l , c u m et divinae T r i n i t a t i s pereonaB, quas invoc^mus, u n u m alque ideni
eubstantia e l inseparabilef s i n t . Quod si r e r u m oOrlentallum apinione diver&ara. Nec enitn si ita 5 n a t u r a tale aliquod v e r b u m p a l i posset, quod mox J b r e t , enus et idem d i v i n u s S p i r i l u s , sed diversus, et sine alicujus temporis i n t e r v a l l o r e m omnem uec Tefitalis, ed uiendacii p o l i u s atque e r r o r i s exprUneret, profecto nos s i m u l et eodera tempore sprrktte in iis loculue i u i s s e t : quod e t i a n i cogitare illis cum abeqoe i m p l e t a l e non Jicet. Necease est i g i t u r u t Haque n o n in p r i c u m verbis D o m i n i caeiera omnia p r o n u n t i a r e m u s , i l l a quidem duntaxat sacramenti efficientia credenles, et tamen P a l r i s et S p i r i l u s sancti g r a t i a m dubilantes adesse, e i boc oratione e l precibus m a nifeslanles. Adsunt e l e n i m i l l i quoque c u m isiis D o m i n i v e r b i s , etiam n o b i t n o n n i h i l u l t r a flagitan t i b u s . Sed c u m desiderii n o s t r i nequeamus ardor e m continere, n o m i n a l i r a quoqtie e u m invocamuft, e i pnesentiam ejus populis aperimus. Caeterum quoniam n a i u r a r e r u m i d v e t a l , neceaseque est pcr inlenraua temporis u n u m posi a l i u d verbum proDontiare, atque i t a totam h i s l o r i a m sacranienil re-
i l l a ?era s i n t , e i b e c per rectam expositionem coneentanta etse o s t e n d a n l u r . Dicere ine r a t i o n e fortasae quispiam posset, quod corpus D o m f n i d u p l e i l i t iquemadmodum
mofiio n o s t r i sermoiiis o i t e n d i m n s ) , verum acilicei

i y t i w m , llhKiquideHi ipsias D o m i n i t e r b i s c u j<M eorptfe eet, conftci, hoc v e r o , qood ipsi suntas, aacrie sacerdotum precrbtw; et j u s t i s a c i i o i i i b u s , et
viua ac mornm honetate c o m p l e r i , cutn digne hon l t t e t saeram EoclrarisUata capiuni, ei ejosdem
517
DE
SACRAMENTO EUCHARlSThfi^
518
pelere, deinde P a l r e m e l S p i r i t u m t a n c i u m - preces i l l a s , quibua n o n n u l l i c x i s t i m a n l sacram Eucharistia3 m y s t e r i u m confici. Quod si iis p r l o r i care, idcirco i i i q u i non bene r e m considerani, v i d e r i solel a l i u d eise quod postea invocatione sancti S p i r i t u * d i c i t u r , idque t o l u m m o d o absquc v e r b i s D o m i a i l a c r a m e n t u m conficere. Quod certe a v e r i taie longissiine abest. O p o r i e i enim baec aliaque liujuemodi, u o u lanquara i a teuapore ia quo d i c u n t u r , sed u o q u a i n io tempore pro quo d i c u n l u r , i t a intelligere, ac si lempus i l l u d maneret m i n i m e q u e deflueret, aed i n uno eoderaque nunc i l l a d i c e r e n l u r : profecto e n i m i t a . d i c e r e n t u r , si fieri p o i s e t , et r e r u i n n a i u r a m i n i m e repugnaret. C u m i g i t u r p r o lempore i n quo illa Dominica verba d i c u n t u r , iovocationes etiam posterioree fianl, e t a d i l l u d r e f e r a n l u r lempus, profecio e i eodem haec ipsa d i c u bus verbis et hac Clirysostonii oratione sacraraenturu non c o n i i c i t u r , profecto nec p o s l e r i o r i b u t p e r i i c i e t u r , quaa cum i l l i s eadem s u n t : ead^m e n i m e o r u m d e m sunt ef&cienlia. PerGcitur auiem verbia i l l i s quae i n i e r ulraque niedia, maxirae p r i n c i p a l i a s u n t , boc esl Dominicis verbis. HJCC s u n l quae t o l u i n efliciunt, baec ad quae omnia referenda s u n t , eive antea, sive poslea d i c a n t u r . Hoc ipsuro aperl i u s e l i a m ex Basilii verbis i n eodern loco p e r c i p i polest. Mox e n i m posl m u n e r u i n oblalionein : R e s p u e , i n q u i l , super uos, Deus, e l auper hanc nos i r a m l a t r i a m , et acceptam earo habeas, q u e m a d l u o d u m accepia b a b u i s t i m u n e r a A b e l , i m m o l a t i o -
eese lempore e x U t i m a n d a s u n t , quod cerlc factum nes A b r a h a r a , Moysi e l A a r o n aacerdotiura, Samuelis paciucas. Quemadnioduni ceptsli a saoctis fuisset, i l oalura r e r u m p a i e r e t u r . E i e o i m quemadm o d a m si quie sermoneiu alicujus moleste ferens, apostolis l u i s yeraua hanc l a t r i a m , i u a nobis et audire ipsum recuaans, dicerei Clansi t i b i a u res c u m laoten n o n d u m clausiaset; v e l a l i q u i d stbi molestum videre nolens, d i c e r e t : O b d u x i o c u l o s , c u m i d n o n d u m , e l alia i i s s i m i l i a ; i l a lale nescio q u i d i n i i s D o t n i o i verbis a n i m a d v e r t i polest. Cura e n i m i t a l o q u i s u i s , Accipile debuieset, dicens discipulis meum, et manducaie, hoc e*t corput peccatoribua, maoibuaque oostris, accipe b * c DIU* n e r a , b o m i a t e t u a , Domiae. Vidêue ut poat m u l t a quae orans d i c i t , poat propositum sacriGcium l a t r i a i , quod soli Deo e l a u l l i a l i e r i debetur, post precea, quibus u t accepta Deo ficrenl, siculi A b e l , Noe, et cauera aacriflcia, taraen n e a l i q u i s c o n i e n i i o o i r e l i a q u e r e t u r JOCUB, s u b j u n x i t : Queroadmodum m a nibus aanclorum apo^tulpruna l u o r u m baiM! v e r a m Jairiam accepisti, i ' a e maoibua noslris lia>c m u nera accipe ? Quid c r g o tergiversamur ? Uoc modo ei yerba haec salis esse ad consecrationem dicemua c u m dicat Basilius : I t a e manibug n o s i r i s
c
f r e g i t , e i d e d i t e i * . Hoc enhn ipse ordo r e r u m p o acebat, p r i m o cooaecrare, deinde frangere, postea dUtribuereJS qiiod nos meum, figurato i n p r e s e n l i a f a c i m u s . Ille e$t corput l a m e n a i l , F r e g i l , et d e d i t , dicens, Uoc
aermone quem bysterologiam
bc
c a n l , usaa. J u x U Uiud poeia?, S i m u l n u t r i l i nalique f u e r u o t . E l a l i b i , Soouit cadeiis. P r i m o enirn n a s c i t u r a l i q u i s , deinde n u l r i t u r , et cadit quis a n t e q u a m aonuoi faciat. Decet i g i t u r nos recie j u d i c a r e o l e n i e s , siogula quaeque i n t e l l i g e r e , u t p r o p r i i a d t c i a u n t locie, nec io q u o , aed p r o quo tempore dicuntur a n i m a d v e r i e r e ; e l quae v e l ante vel post a i i q u a d i c u u l u r , aliquando q u i d e m taoquam s i m u l c u m i l l i s , aliqaando v e r o , v e l u i posterius quaa p r i u s , vcl u t p r i u t quae posteriue dicta s u n t , dicta e x i a l i m a r e . Siquidem ipse quoque Chrysoslomus m u l i o anle et p o s l verba D o m i n i i n oratione q u x p o * l oblaliouem d i c i l u r m u n e r u m , Dignos nos, i n q u i l , fac D o m i n e , u t coram le g r a i i a m i n v e n i a i n u s ,
y
munera
accipe, quemadinodiira a
tuis
apoalolis tuit,
hanc veraro i a t r i a m accepisti. Si enira apoftloloruni nianibus v e r u m C b r i s t i corpus conaecraturo idque nunc i n manibus euis fieri rogai Basiuue, c u r non bis v e r b i f subito p e r f i c i l u r sacraoaenlum ? N i h i l eoim basc differunt a poaierioribus precibus, quibus n o n n u l l i p u U n t perflci sacrum m y s i e r i u m . A u d i e n i m q u i d dicat, Rogamus le u t deacendal S p i r i l u s sancius tuus super haec propoaiia m u n e r a , et faciat panem corpus, calicem vero sanguinera. Si i g i t u r p r i t n i s i l l i s o r a t i o n i b u s , q u s sirailliraai posterioribus s u n i , non p e r i i c i t u r sacrura m y s l e r i u i o , profecio iiec postremie perficietur. Simillimas enim preoes s i m i l liinos parerent effeclus. Supereat i g i t u r u i ver-
e i accepium l i b i fiai sacrificium n o s l r u i a , et i n b a - bis Salvaloris n o s t r i haec vis tribuenda s i t , et ad ea caetera referenda sunt o m n i a , qiueve anle quasTe b i i e l Spiriiua graiiae tuae bonua super nos, et super poatea d i c u n t u r , et pro eo tempore quo i l l a verba tuec propoaita m u n e r a . U b i consideranduua q u i d d i c u n t u r , boc quoque dici e x i a t i m a n d u m . D i u t i u s baec verba, Dignos nos fac, u t S p i r i i u s sanctus tuus i n b a b i t e l super baec proposita i h u n e r a . N i h i l d i f f e r u o t a verbis Ulis Clementis, vel J a c o b i , v e l Basilii
9
autem i n hac parie dedita opera c o m m o r a l i s u m u k : tutn quod ad coguilionem eoruni quae aupra dieta s u n t , non parvam afiferre^ u i i l i u i e r o v i d e b a n i u r , tum quod necesearia eraot ad ea aplveada q u e ex d i v i o o Dionysio et Damaaceno oppoai eoleni. H i s addi l e r t i a quoque ra|io n u l l i foruaaa e a p t r i o r o n v
v
vel q u
supra r e i u l i n i u s ipsius Gbrysoslomi
q u i b u s u o n n u l i e x U l i m a u t boc sacrameolani
con-
l i c i . E l e n i m i l i i quidem Deam p r e c a n l u r , u t m i l i a l S p i r i t u m sanctum, q u i adveniens saociificet, e l pa~ l i e m efficial pretioaum G b r i s i i corpus : bic vero, D i g n o s , i u q u i t , facias, u t i n b a b i t e t S p i r i t u s s a n cius luos super ba?c proposita. Q o a verba nuUam saoe i n l e r s e d i v c r s i u t e m habent. Hoc U i n e n Chry aosloiiii anle D o m i n i verba d i c u n l u r , et longe anle
I n f e r i o r , posset : bierarcbamy l o t u m Deo j - e p k l u m divinoque aiaore j u x u Bionysiuai De dhinu nibui num

v
aoatt-
c a p t u m , v e l u l i exatasin q u a n i d a i D et d i t i paii x e l u m ; ob boc a&penuniero e x i r a t * p&
s i t u m , e l l o i u m r e i amatas basreutem, zelo quodam
e l t i m o r e , ne i d quod dcsiderat
, . CARDINALIS BESSARIONIS S . 1 n o n aseequatur, } positug, lotus r e l aroaiae b x r e a t quasi d i v i n o qoodam furore
li )
1 t
e t eadem xaepitici repetat

y
tsepius eadem ex verd ac pene i n c r e d i b i l i menlis desiderio petere, nec ignorare quidem sc j a m quod quserebai adeptum, t e d insatiabili quodam quibusdam symbolis amore i t e r u m aiqoe U e r u m eadem repelere, u t etiam i n quaei evidenlisaimis signie, q u i adsunt, i m e l l i g e r e po&sil, totura Deo c a p t u m , t o l u m j a m d i v i n u m e f f e c l u m , ac per boc i m i t a * i i o n e ejua ad v i r l u i e m v i t e q u e integrilatera a l l i c i a n t u r , et, u l aiuirt, quasi manuductf ponantur i n T i a m . Hoc sumnius ilte propbeta David plerisque i n lo$is facit. Nani c j i m d i x i e s e t , Cum invocarem , exaudiuit me Deus jubtxtim mece, paulo post i n eodem psalmo s u b j u n g i t , Mherere met, tt exaudiprationem meam *. Quem locum Theodoreius ex e e n sostomum apud nos i n p r a e e n l i a babemus) e x p o nens, Non s a i i a t u r , i n q u i l , h i c juatus orando, sed s u p p l i e a n a e i i m p e l r a n s , e t f i u c t u s oratiqnis c o l l i gene, adbuc orando ac supplicando perseverat; scit eniru quando inde sequatur u t i l i t a s . A l i b i quoque
e
correplus
quemadmodum i n terrenis ieiis a m o r i b u s a c c i d i i , u t amans ab amato inseparabilis s i t , profecio n o n parva et contemnenda, sed magna e t mystica ratio est. Quod vero justus non satielur o r a i i o n i b n s , sed qoae deeiderabat j a m consecntus adbuc perseveret, cadem petens, fingamus
9
desiderio
cerie ae devotioni ietaro
lalis
tanliqne sacramenti r.onpentaneam eet. Deinde vero adveraariorum r a t i o n e m validam csse nec qaovia roo.lo refutari debere. Nonne p r o nobis magis f a c i l ? i m o vero nonne a nobis i n c o n flrmationem sententiae nostrae adducia esL? Hoc esl e i i i m , qood i n p r i n c i p i o fere hujus d i s p u t a t i o nis d i x i m u s , duplex esse Gbristi corpus, v e r u i n c t satis sunt a d solutionem ac confirmationero e o r u m quae ab adversariis d i c i solent. Quod vcro n o n n u l l i subjnngunt e i i a m post verba Domini panem e( v i n o m pioposita monera a gacris i l l i s doctoribus
l e n t i a , nisi f a l l o r , Cbrysostomi (neque e n i m C h r y - ' * m y s t i c u m . E t baec q u i d e m , n i s i me animus i a l l i t ,
n o m i n a r i , quod non v i d e r e t u r esse faciendum s i j a m consecrata / o r e n t (non e n i m j a m ampliug p a nis e l v i n u m , sedcorpus e t saoguis D o m i n i , e i esaent e l d i c e r e n t u r ) , facilis est a d ea responsio. Qais e n i m neget v e r u m G b r i s t i c o r p u t e t s a o g u i n e m , recte panero et v i n o m n u n c u p a r i poese?Nam u t praeteream m u l l a raonia, q u i indifferenter eliam p o s l
t
idem D a v i d , Dirigatur, i n q u i t , oralio mea sieut t n vensum in contpectu tuo . Q u i d , quaeso t e , clamat Da?id o t aua exaudiatur o r a t i o ? S i e n i m i n i q u a prseter r a i i o n e m erat nunqaaro ad |Oeum ascendiseet, qoomodolibet eo rogante atqne obsecrante; quod 8i recta et e x a u d i r i d i g n a , j a m directa erat ad D e u m , ipeo qooque propbela tacente. Nempe i g i t u r p e i i t quod tenebat, e t quae praesentia j a m eraut t l e siderat. I d e m n o s t r i quoque doctores, q u i missam j compoeaerurrt, fecere. E i e n i m post verba illa : Fac hanc panem corpus l l e r i consecrationera Gfaristi et hunc calicem e a u 9
d i v e r s o r u m doctorum t e s t i conaecraiio-
n e m , modo corpus et sangninem C h r i e t i , modo pa nem et viiiura Dominant (neque e n i m est i n rt fac i l i d i u l i u s c o m m o r a n d u m ) , nonne ipse Dotuinus, quo n u l l u s fide d i g n i o r e s i , dc suo pra.*sertim corpore loquente, indifferemer modo hoc, modp i l l u d n o m i n a t ? Qui mandueat, i n q u i t , meam carnem, ti
g u i n e m G h r i a t i , quibus
t
solis n o n m i l l i evistimant
adhuc p r o eis adorant, a u l
i r u s t r a prorsus i d facientes, quod nec cogitandum est, a u t vehementi quodam desiderio eadero saepine Tepetentes. Memento e n i m , i n q u i u n t , Domine, im beciUilatis mea?, e l p r a s t a lnibi veniam omnis sive Toluntari, *hre n o n voluntarioe roeae culpa?, neque p r o p t e r peccaia mea iobibeas S p i r i i u s sancli g r a tiam a b his proposiiis m u n c r i b u e . E t rureus paulo post ad popnlum d i c K u r : ^ r o oblatts consecraUsque l a a n e i i b u s p r e t i o t i e Deum rogamus. E u quomodo o r a n t . n e ex proposilis m u n e r i b u s S p i r i t u a graiiae a r c e a t u r ; en quomodo pro sanctiflcatis p r o p o s i l i s - 1 que m u n e r i b u s b o r i a n t u r Deura precari , q u a n i v i s f i i u l l o ante sanclificata f o e r i n t , quarovis perfecte oneecraia, etiara jnxta e o r u m o p i n i o n e m , q u i n o bis c o n i r a r i a et l o q u u a i u r t eeniiirat.^Quid i g K u r dicemus boc leoo, fratres ? n i s i quod ex sentcntia Ghrygosiomi Tbeodaratus a i t : N o n satiatur orando j u 8 d i s e t reHqaa quae aupra meinoravimus. Quod
t 1
bibit meum tanguinem, liabet vitam (Bternam. E t rureus, Caro mea vere ett cibus, et sanguit metu vere e$t potus. Et i t e r u m : Qui mandueat tneam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego
fft eo * . A l i i n vero, Ego tam pani* vU<c, ir.qult.
Patres vetiri manducaverunt manna in deterto, et mortui $unt. Eie est panit qui de cmlo dacendit, ut
qui ez eo comedat, non moriatur. Et aJio i n !oco :
Si quis manducat ex hoc pane, vhet in (tternum. Et rurMis : Panii quem tgo dabo, caro mea cst, quam
ego dabo pro mundi vita \ Manifestum eet i g i l u r , nominat e t h m quod i t e r u m suum corpus panem Damasceno o p p o n i t u r , venimus. Idem i n q u i t B a s i l i u m niunera i l l a praefiguratfva corporis nondam e t sanguinis D o m i n i nuncupasee, consecrata e r a n t , e t t a m e n quod boc vcrbo
Dominus. Sed de b i s saiis ; nunc ad i d quod d e
i qui forfaste dicerent, N o n pro d i v i n i s m u n e r i buf

y
usua esl Basilius i n composiikme missae s o a , m u l l o poet verba D o m i n i . A d baec reaponeuri, p r i m o l a u quam fllii a palre veniam pascimne, si duobuf proposikis amicis p r * f e r * m u s v e r i u i e m . Debinc di* cimus aacramenla etiam poslqaam consecrata stint, figuram esse, e i ideo eiiam pneGgurativa veri c o r p o r i s et sanguinis C b r i s t i d i c i posse, q u o d e i i a m ' ibid. 50-52.
sed p r o nobis fil, quod
significani quaeram
t
ab eis p r i m o q u i d e m , c a r nestra expositio n o n e o n v e n i e n l i o r sit aique s u b t i l i o r ? Nam quod h i e rarcbae d i v i n a quaedam uceidat, i t a u i ?ebementi passio, e l v e l u t i exstasis quodam amore e x i r a se
1
^ Psal. i v , 2 . ^ Psal. c x t , 2 .
Joaa. v j , 55, 56.
21
perius oslendimus.
DE SACRAMENTO E U C I I A R I S T L E .
521
Sensibilis c n i m panis e l v i n i i r a r i u m scnliebat Babilius, nec v e r i t u s D i o n y s i i , et s a n c l i , ct m a r l y r i a a u c t o r i l a l e m , q u i contra c j u t opinioncm j u d i c a r e l , diceretque, ad fldem ex baeresi vcnientes rebaplizari debere, qtiod rer.ie neque i n nomine P a t r i s , et F d i i , ea
e l i a m post consecraiionem epeeies figune q u a d a m et praeftgurativa u l i s u n t , ita etiam dici possunt, l u m contenli sub e i s v e r i D o m i n i c i corporis e i sang u l n i s , t u m m y s l i c i corporis et ecciesiaslica u n i l a i i s , ipsurn qtioque corpus mystici corporie s y m b o l u m ac signuni esse, ut latius pauto anle disser u i i n u s . Decet (amen, u t tunc qooque m e m o r a v i m u s , haec d e b i l o modo, e l non instar sacramenlor t i i n vcteris legis, quae t a n l u m figurae sunt,accipere. Quod r t i a m Dionysii lestimonio c o n f l r m a t u r , q u i ftacramenlum boc etiam post consecrationera ( i n 3 Ecclesiatticce rarclia hierarchta capitulo) symbolum n o m i d i v i n i s s i m a , et manin a t . I t a e n i m i n q u i i : Sacras divinas operationes b i e laudans, consccrat
et S p i r i u t s mcmi-
sancti essenl bapltzatt. E l nobis i g i l u r m i r a n d u i n cst, quomodo d i x e r i l hoc Damascenus. Sed nisse o p o r l e t , b o m i n e m e u m fuisse, qnamvis m i r a sanctitate p r a d i t u m , et fleri aliquando poluisse, u i p r o i m b e c i l l i t a l e b u m a n i ingenii non recle a l i q u i d s e n s e r i t ; nos vero non ex Hs vel i p t u m r e l alios de illis qua palam atque u n a n i m i t e r i r a d i d e r u u l , potius ex i i t baec discernere ced ac j u d i c a r e dcbero. ha?c munera
Fortassis a u i e m , qaod i m p o t s i b i l e non est, dicerct q u i s p i a m , verba ilia B a s i l i i , quibus
feslat quaelaudata s a n t , per symbola sancte p r o p o - praeiiguraliva n o m i n a v i t , teniporc Damasceni locutu * i a. E t i n f r a : Populo quidem divina soluni s y m ante verba D o m i n i i n missa Basilii babuUse, i d e a b o a i n t u e n t e . Et rursus : I n sacram memoriam nos que eo modo e l recte exposuisse Damascenum^ d u c i t divinae cccnx , quae prtncipalc symbolum f u i t r o r u m quae i n altari flunl. Unde et ipse symbolorum r r e a l o r optiroo j u r e eum r e p e l t i t , q u i n o n sancie neque s i m i l i m o d o com eo sacra illa cocnaYcrit. C u i n i g i t u r sacra illa munera etiaro post consecrationem symbola norainet, crealoremque e o r u m fluni, principale quae nunc q u o i i d i e i n ecclesiia t o r u m i n eo d i s t r i b u t i o n e m , nunc ?ero nescio quomodo ea verba fuisse tran&posifa. lum bis M u l l a e n i m h u t c s i m i l i a laro longo icmpoo Aposlow vero illa verba posila sunt : Hoc facite meus. N04 r u m i n l e r v a l l o a c c i d e r u n l . Siquidem apud nuam corhmemorationem.
Idem p o s l : Hoc est corpus dicirous. juxla
tneum. E l p o s l , Uic e$t sangui*
seincl t a n l u m i n sacra lonsecratione boc l i t i m i n e m o r i a m , rnuho anle Doniini tnitllo posl,

t 1
a y m b o l u m , iUam sacranienlalem coenam sacramenipsumque D o m i n u m eorum videlicet a y m b o l o r u n i creaiorem appellet,
Pnvlerea sacras particulas, boc est eacre d o r m i e n verba eumdem Dionysium facere s o l e b a n l ; vero lioc mutato nescio quomodo o r d i n e , facere (empore , con uevimns. M i n i m e i g i t u r m i r a n d u m csset, si boc praefiguraiivi v o c a b u l u m , Daniasccni ame Oominica \erba l o c a t u m , dchinc a r e c c n l i o r i bus eo quo nunc legiiur loco : u u t a t u i n ac p u s i l u m fuisset. His ita exposiiis, superest u t ad ca landem quae de sancto Dionysio ab adversariis o b j i c i soleni, respondeanius. Terba ejus liaec s u n t : Inde d i v i n u s bierarcba accedens ad sgcrura a l t a r e , l a u d a l p r x dictas sacrae operationes D e i , ipsius Jesu providenliaB, quas p r o saluie generis n o s t r i , beneplacilo sanciissimi Patris, i n S p i r i t u sancto, secundum o v a n gelica verba operatusesl. Postqaam a u t e m l a n d a v i t , et venerandam intclleclualemque spec u l a i i o n e m secuin e o r u m inleliectaalibus oculis p e r s p e x i l , ad symboHcam e o r a m ônsecraiionem v e n i t , et boc
quae t u m creavit, haec vero f u c r u n t p r o p r i i corporis c r n s e c r a l i o , d i s l i i b u l i o , i r a d i t i o , cur non e l i a m fig u r a m convenienltesime v o c e l ? A t q u i q u o d n e c praeflgurativi q u i d e m vocabulum vero C h r i s l i c o r p o r i Damascenus lestaiur s a n g u i n i q u e conveniat, i d e m
i n eodem capilulo, ita dicens : Pracflguraiiva f u t t i r o r t i m d i c u n l u r ; v e r u m c o r p u s etsanguis C b r i s t i , non q u i a non fiunt v e r u m corpus et sanguis, sed quia n u n c quidem per ea participes efficimur d i v i n i t a t i s C b r i s l i , tunc vero per solam visionem i n l e l l i g t b i l i t e r . Hoc idero aperiios conflrmare v i d e l u r beatue G r e g o r i u s , ideo inquiens h c n o m t n a r i q u i a c o r p o r e et sanguine i n u s i n figura panis et v i n i , tunc flguram, D o m i m nunc participavero eum taiem
q u a l i s vere est, manifestissima visione contemplab i m u r . Quamobrem non T i d e o q u i d tandem f o r m i -
d a n Damascenus, praefignratifi vocabulum r e n n e - D d n m ( r a d i l i o n e m d i v l n a m . Unde devote s i m u l ct bierarebice post laudes d i v i n a r u m operationum de r i t , ideoqiie ita exponere sit conatus, cum possib i l e it, lam ex sive figuram, ipsins q u a m ex caeterorum docton o m i n a r e . Lioet consecralione e o r u m , respondet, Tu dixisti, sitilans ut dignns flat bac inqtiiens, povaleat. r u n i aentenlia, v e r u m etiam corpus et sanguinem, sive p r a f i g u r a t i v a i g i l u r n o b i s b o c l o c o dicere, quod sanctus Basilius ad A t p p b i l o c h i u m scribens lconiensem, de Dlonysio A l e x a n d r i n o m a r l y r e i n q u i t . Nam C4im l o q u e r e l u r de h i s q n i rebaptizandi s u n t , Pepusianosque, ira I l i r o r , i n q u i t , quomodo boc l a l u e r i l b a l sane Pionysius, quanquam sanclus, icin v e n i r e n l , non debcre baptizari. conDionysii sententiam, rebaptizandos c e n s e r e l : Dionysium, imo vcro Hoc facite in meam commemorationem.Oe\i\dc. s i n i l i t t i d i n e m C h r i s l i haec divina perficcrc nifeslal laudata per symbola sancte
consecrationo, c i ad
el casle d i s l r i b u c r c , consecral d i v i n i s s i m a , c t m a proposila. Ad liaec D i o n y s i i vcrba, quanquam d i ( i i c i I i ? f o r e responsio v i d e a i u r , apud eos praescrtim qtti contcnlionis cupidiores s u n l quam v e r i i a t i s , dicimus lamcn ei ingcnue a l l e s t a m u r , apud proba^ et devoâs auros n i b i l i n bis essc quod iis qtia? supra d i x i m u s a d vcrsctur. Quid e n i i o , 0 aporlius, quid bonc Jesu, c l a r i n s , quid pitrs!, qtiaiu manifestius iixveiiir
q o a m t i s canonum o m n i u m e x p c r l i s s i m u m . Volec i i a m martyr eos q u i cx Pepu&iaiiorum liacrcsi ad Cnjus c o n -
B E S S A R I O N I S S. R, E.
CARDINALIS
t>54
verba sanctorum d o c t o r u m , de quibus supra m c n - pcccatorum. Quaroobrem, j u x l a hujus doctotis aent e n t i a m , j a m perfectum est sacramentum, c u m d i tSonern fecimus, verba D o m i n i mutare panem i n corpus, il!a sacramenlum inlegre perflcere, bum m u t a r i , iniinus quod verbo cimus mini, remissionem imo vero enim peccaiorum boc in ipsius nobis Domini praebeDoverbs. Dei panem sanctiflcari, panem i n corpua per v e r anle verba panem stmpliciter ese offertur, posi verba mox i n corpue quomodo, quibus r i . Dicimus autem Sequuntur subito post verba
baec illa
D o m i o i verba q u l meu$ quemadmodum cujat divina
i n u l a r i , aliaqtie bujusmodi?
bus perficitur sacrarafentum, ecilicet, Hoc ett corput mium, e t , Bic e$t tanguit
f
quaeso t e , dissenlirel Dionysius,fpraesertim doctrina e i sapienlta ac vilae sanclitale aequalibus alque s i m i l l i m i s ? Profecto nemo hoc menlis compos faleal u r . Est autem quod Dionysius i n q u i t , tale a l i q u M quale superius d i x i m u s . Quod cum opera i n c r e a tura l o l i u s T r i n i i a l i s c o m m u n i a s i n l , u i boc o n i n i bus palam fiat, operae p r e t i u m est totam nos T r i nhateni i n v o c a r e . Quod cam s i m u l et absque i n tervallo temporis fieri non poasit, cum p r a s e r t i m oporteat omnem i l l o r u m quae ea nocte historiani e n a r r a r e , necesse est gesta sunt nos u n u m post
res ipsa r e m ipsarn sequittir, boc e s i , peccatorum remUsio D o m i n i c i r o r p o r i s c o m m u n i o n e m , est efifectus. Medio igitur i l l o lempore, qao opera anle verba
D o m i n i l a u d a n t u r , et quo ea-
dera post illa verba populo manifesla Ount, consecratio fit, i l l i s videUcel D o m i n i T e r b i s . A d d i t etiam posiea idem sacer D i o n y s i u s : Postquam autem l a u d a v e r i t , et venerandam intellectualemque speculationero eorum intcllectualibus oculis perspexerit, exad symbolicam eorum consecralionem veoit, et boc secundum d i v i n a m i r a d i l i o n e m . Quem locnm calicem sacrorum m u n e r n m . Ergo eamque secundum c i i o i g i l u r panis ponens Maximus a i t : Benedicens scilicet panem e t benedictionem panis et calicis consecraiion^m a i i esse Dionysias, divinara t r a d i t i o n e m . B e n e d i et calicis, qua tunc secundum dicebanl: manducate,
a l i u d , secundum vini et naturam uostrae p r o n u n tialionis, exponere. Ita ergo posl verba Dominica (quibus j u x t a Chrysostomum integre perficitur sacranienlum ac proposiia t r a n s m u i a n t u r , quibusve, u l Gregorius Nyssenus a i t , sanctiflcatur panis, i n corpusque transfertur) Patrera ac S p i r i t u m palam atque aperte fnvocamus. Hanc vero roanifestam i n vocalionem tanquani m u l l i t u d i n l noliorem Iradit bealus Dionysiue, c u m sacerdotem pro se r e s p o n d i t , dicens , Tu dixitti, d i c i t , poslquam
Dionysium sacerdotes u t e b a n t u r , c u m ditque discipulis euis dicens: Accipiu et
E t graliaa agens benedixit, sanctiOcavit, f r e g i t , dc-
Hoc facite in , hoe e*l corpus meum : b c , i n q u a m , benediciio per verba D o m i n i perftcit g a c r a m e n i u m . Quaroobrem meam commemorationem, tunc demum ad consecraiionero accedere. Consecraiionem e n i m boc loco C secundum d i v i n a m t r a d i i i o n e m boc fieri i n q u i l vocat, non illam quae sola e l principalis est, et sine (jua perflci m y s t e r i u m non posset, sed eam quae notior est ac manifestior m u l l i t u d i n i , quaeque ad p r i m a n i i l l a m atque praecipuara quae (it verbis Doi u i n i , r e f e r t u r , quam eodem temporis momento, e i , u i supra d i x i m u s , eodem n u n c , cuin verbis D o m i nicis prolulissetaacerdos, si i d natura rerura ferre potuisset. Hoc autcra ex eo quoque fit manifeslius, quod uliam ante baec verba perfectum j a o i sacrament u o i ponere v i d e t u r , cuip d i c i l quod hierarcha, accc* deus ad sacrum allare, laudat praedictas gacras juxta operaiiones, et i l a consecrai d i v i n U s i m a , et m a n i feslat laudata. Manifesiare a u l e m laudaia, cxposiloria senlentiaro q u i f u i t v i r sapientissimus Dionysius. T r a d i t i o e n i m C h r i s t i haec f u i t , accipere panem, gralias agere, benedicere, e i verba Hla p r o n u n t i a r e . Nonne i g i l a r luce d a r i u s videniua c t i a m testimonio D i o n y s i i , per verba D o m i n i c o n secratum esse Euchartstia3 m y s t e r i a m benedictione praxcedenie ? praesertiro j u x t a Graecorum r i l u m , q u i posl oblalionem m u n e r u m i n a l l a f i , n u n q u a m ea, uec anlea, nec post benedicunt, xiisi lanluna curo se e x i a i i m a n l consecrare,quasi benediciionem c o n sccrationi necessariam exisiimanies. Propter quod f t banc benediciionem, q u a m Dionysius e i M a x i mus anie verba D o m i n i facicndam censent, p r a l e r - . m i t t u n l u o s t r i , i.on recie q u i d e m facienles. Qood | si lunc beuedicere decel, u t h i doctores scntimit, iuio vero u t Dooiinus i r a d i d i t , p r o c u l d u b i o tunc prolatis D o m i u i verbis credendumeatOericongeeral i o n e o i . S u b d i t deinde Dionysius, quod postulant b i e r a r c h a , n t dignus flal bac cunsecratione, e i ad s i m i l i t u d i n e m G b r i s l i bajc d i v i n a perflciat, elcasle d i s t r i b u a l , p a r i i c i p a i u r o s q u e , p r o u t sacros decet, p a r t i c i p e l , consecral d i v i n i s s i m a , Ex quibus m a n i fcstissime apparet, q a o d bii-c verba tonucrart que perftcere au per synecdocben ad e a q u a sequua*
Maximus, esl clara facere quae laudata s u n l , boc est, divina opera C h r i s t i , quae enumeravit facta a Sal vaiore nostro i n remissioiiem peccatorum e l i n vilaro x l e r n a m . Haec verba sunt M a x i m i , i m o e i i a m D i b n y s i i . N e m i n i autem d u b i u m est, commeraorationem d i v i n o r u m bencflciorum fleri anle verba D o m i n i c a . Quaevero illa s i n t . i p s e doctor enumerat. Q u a m o b rem e l ante verba D o m i o i fuisse baec m a n i f e s l i s auiem i n remissiosime doccre v i d e n i u r . Quod
neni peccatorum et v i l a i n aeternam ipsa opera d u cant, roox per verba Dominica s e q u i t u r , iroo vero i n l e r ipsa D o m i n i verba c o m i n e l u r . Hoc e n i m ett j n q u i t , corpu* meum minionem qui pro
t 9
t i i r accipi debent, i d est ad casiam disiribiitionein c l dignam p a r l i c i p a t i o n e m , quae omnia post cooaecralionem m y s l e r i i precari ac peiere solemus. Quod facile est intelligere, ai quis inissas a Jacobo, Basilio e l Cbryaostonio ediias diligenter aniuoadvcrl a t ; tunc e u i m supplices oramus, u i dignc commu
quod pro vobit (rangitur ; et, Uic est sangnis effundetur in
in re~ meu$
t
peccatorum vobn ti multu
remusionem
S?5 rciu
COMPENDIUM quas a a b j u n g u n t a r v e r b a , cotuecrare, ac
S. dt-
BASILH
ASCETIC:
526 hac
nicare et c a t e r i s d i t l r i b u e r e possimus. Q u a i n o b - O c c i d u i , t o m quod i t a d a r e a * manifeste de re l o q u u n t u r , u t nulla o m n i n o d u b i l a t i o v:na eonficere, a u t p e r synecdochen, a u t p e r b y s i e rologiam d i c u n t u r , v e l forle ( q u o d a u p r a d i c l u m inTocationem, qoae S a l v a l o r i s e s l ) manifestiorem
inpersit
t i b i . Q u ex adverso d i c u n t u r * i t a obscura e l q u i bnsdam quaai lenebrie involuta sunt, u t plures v a riasque e l v l x extricabiles recipiant exposiiionea* Glarioribu9 autem ad e o r u m q u a tant e i j u b e n t . Quae cura obscuriora sunt ei pucognitionem u t e n d u m esse, e r u d i t i omnes
v e f b i s n o n i t a aperie c o n t i n e b a t u r , signiflcane. HSec habui quaede E u e b a r i s l i e sacramento, s i c o t i ab i n i i i o p o l l i c i i o s

v
f u e r a m , i n p r e s e n i i a disseread vereantiura rationee a t posibac frustra et videretur ; quam-
i l a a i n t , ad e x t r e m u m rejecta conten-
r c m . U b i i i a ni f a l l o r , inaniier
eos in q u o r u m manashaec forte p e r v e n i e n t , b o r t a m u r atque obeecramus, u t , o m n i tione, s l u d i o d u n t a x a t inveniendae v e r i t a t i s taaec
que argumenta s o l v i , u t n u l l i
c o n t e n d e n d i relicta occasio
modo omnee m e m i n e r i u t , q u a m manifesta
legcntes, ad ipsam v e r i t a l e m accedant, inventam suscipianl, eusceplamque ctelerfs patefaciant. V a leant autem h i omnes, q u i r a l i o n i s callem m i n i m e sequentes, c u m c o n l e n t i o n e ac saepe fcliam j u r g i i s buccam v e n e r i l , n e m i n i parcentes, e r n c i a r e atque evomere n o n erubescuot.
qne extra oronem contentionem s i n l sanctorum l e s t i m o n i a , qaibus ostenditur verba Dominies&e quae sac r u m Eucbarisliae m y s t e r i u m iniegre perGciunt,.ac idcirco v e r o a d a l i a m i n i m e esse t r a b e n d a ; bis p r a t e r e a m a xitne o r a n i u m esse c r e d e n d u m , t u u i quia unaniraes e l u o i u s aeoteotia) oomes aunt give Orieniales sivc
caetera quidera o m n j a verba ad haec, baec- et c o n l u m e l i i s , q u i d q u i d eis i n m e n t e m r e l potius
BESSARIONIS
S. R. E . CARDINALIS
ASCETICARVM
S. BASILU
CONSTITUTIONUM
COMPENDIUM
(Joan. Yriarte, Cod. Gr. Matrit. p. 411.)
Cod. CV, l i n e titulo, Patrii
index operis p r o x i m o sequentis : ; \ et $apienti$$imo in Chriilo beati Patre
, CoMtitutionet, compotitus
? . . '. Prologu$ in sequentes undequaque noslri Dasilii ascciicas reverendistimo Bessarione oardinali Nicctno. Asceticae bojusmodi Constitutiones non sunt equidem u n i v e r s u n i saocii B a s i l i i ejus tantummodo compendium, quod idem Bessario, u t i n Prologo ipse
Regulae corpus, sed
testatur, ordtnte BasiUani
coenobitarum causa per omoem Ualiam ac S i c i l i a m degentiura, ex i i i g e n t i e j i u d e m v o l m n i n e c o n c i n n a v i l . Ctni) V.TO de hac Bessarionis.Graeca l u c u b r a i i o n e , sive impressa, sive m s . , omnia l i b r o r a m Index, o m n i s n o t i t i a , a t q u e i p s e D . M a r c i b i b l i o t h e c a catalogus eileat, q u a m i l l e p u r p u r a t o r o r a l i t t e r a t i s s i m u s a a m m o undique siudio c o n q u i s i l a m , t r i g i n t a a u r e o r u m m i l l i b u s c o m p a r a t a m Y e n e t t a r u m eenalol dono
t
d e d i t r e m sane lectoribus monasticae dtsciplinae addiscendae c u p i d i s p e r g r a l a m v i d e o r factoros si l a m

f
r e c o n d i t i operis Jndicem e l Prologum ipse vicissim i n specimen eiargiar. INDEX. . '. ? * - C . '. \ & \ . . '. { \ . . '. t l v a t . . ^. \ . . '. "
0
xfl povf| * \ ; . . ' \ 4 . K a V \ \ ; * . '. \ . . '. \ ;, xa\ . xaV -
. . . .
*I7
BKSSARIONiS
S. R . .
CARDTNALIS
fi9g
. '. - . . . \ \ \ . '. . \ * \ * \ . . '. \ . . '. \ . . \ \ , . . '. \ % prailer capilis quarti, \ . '. \ . . '. " \ * . . '. . . '. \ , . . '. . . \ , \ ,
Singula hujusce indicis capiiuni lemmaia plane c o n g r u u n t lemmatibus i n t r a ipsum opos i n s c r i p l i s , u b i pro s u b s t i l u t u m ; oetavi, i n quo p r o b a b e t u r w p , e l c . ; decimi, u b i post vocem geminalur v e r b u m ; decimi tertii denique lemma, quod non , sed , nqn , sed c x b i b e t , PROLOGUS. Beatssimus magnusque Paler n o s t e r B a s i l i u s , p r o sapienlia divinaque v i r i u l e ac aua, de viia ascetica locuples opus uiHissimum materiae varifitate . f> , ,
c o m p o s u i l . V i r i n i b i l o u i i n u s aliqui v i l a m m o n a s t i cam secianles et q u i , i o Iialia Siciliaque p r e s e r t i m , leges ac regulas i l l i u s viiae observare p n e s u m u n t , linguae Gra?cse i m p e r i i i , siquidero ex L a l i n i s renlibus o r i u n d i , Graca lcgere pv nequeunt, aut si
\ ? -. \ ^ * , * \ *
l e g u n i q u i d e m , wepe i n errore v e r s a n l u r , et lecla ininus comprchendunt. A l i i circa canones ac r c gulas Tiue nionaslicae, secundum quas se victuros esse p r o m i s e r u i i t , l a n t u m non caecuiiant, nec n i a g i s l r o i l l i u s l i b r o s explanante carere possunl. Quare quos d i x i ,
v i s u m est m i b i d i v i Palris noslri l i b r u m , qtiem i l l i , ^ \ ; ob materiarum Taslilatem et linguae \ * ignorantiam guslare n o n valent, b r e v i t e r e x p o n e r e , \ m iude eliganl quod i n quoiidianuio usum m o uastice vivenlibus ulilc et commoduin esse poiest. E l quidem islas regulas, qualenus c o m m u n i usui respondent, exponaro, ex q u a r u m obscrvanlia m o nacbi perfectioucm altingere p o t e r u n l . Gum eniui opns nieuin i n cumpendium redactum e r i t , i i q u i bac b r e v i i a l e delectanlur possunt, s l u d i o a d h i b i t o Regulae ctione enim nudis ifetuttr, et ubiquc
v
. , , & ' ; : \ , * , . ./
opus majus quoque c o inleiligere r e m facile comprebendent.
guoscere v o l e n t , et q u i n o n d u m
sancli doctorie verbis t r a -
i n d i o a b i t u r , quo capite a u i se-
/ ^ ad fonlem r e c u r r c r e polis s i l videre, tios ne t a n i i l - D * \ ^ l u m quidem de nostro adjecisse, sed q u x c u n q u e * / damu, sancli doctoris ipsius verba esse. Sed l a ^ * ^ l i o r i quoque sensu d i c l o r u m v i m ac causas c o i u \ \ ;. ?\ } plecti quis p o l e r i l , si l u b e l . I g i l u r , fralre*, a n i o i u m ad divina cjus verba a i i c n d a m u s ; aurem oris ejus vocibus praebeamus. Labia enira ejue sapieniiaiu f a n d e n t , et cor ejus p r u d e n i i a n i p r o f e r e i ; e l u b i o m n i Etudio a u d i v e i i m u s , p r x c e p t a ejua observare * , ' , \ * \ %*\
unaquaeque \iesumpta est, i l a u l q u i volel
525
C O M P E N D I U M S. B A S I L I I A S C E T I C .
tJA
, \ , . opefam riemus; s i q u i i l e m , u t d i c i l Paulus apofttolus. , , * . , \ \ \ ol . r.ap

9
non auditores legis j u s l i e r u n t coram Deo, sed q u i i l l a m e x s e q u u n l u r , justificabuntur . Si enioi q u o d penes nos est f a c i m u s , Dominus quoque q u i d i x i t : Sine me nihii poteslis faccre ,
9
gratiam
cooperaiiquodquod
vam et buna efficientem euper nos m i l l e l : quae si nobiicum operalur , coelorum r c g n o , i l l u d ftst, p o t i e m u r . Hocce e n i m M i m r a i i m est b o nuro ac maximopere e x p e t e n d u m , qoia u l t t m a est c r e a i i o n i s spiritualis (inis. , *
"
ol \ , ' , \
\ . \ *
, \ ,
. Secundum ascelici hujus compendii caput, seu p o l i u s p r i m u m , nisi Prologus p r i n c i p a t u m usurpassct, i n c i p i t : , \ . N o v i s e i m u m , q a o d c o m p l e c l i t u r , d e s i n i l : \ , ' . C o n i i n e n l e r r u b r i s litteris ascripturo : ; * : hoc est : Finit Asceiicorum BaiilitMagni / epitomen contractorum.
P o r r o , u l de opere proxiine recensito c e r t i a l i q u i d proferam, quod non A l l a l i u s i n I t a l i a , n o n G a r n e r i u s , sancli Basilii operum e d i t o r , i n Gallia, n o n F a b r i c i u s i n Genuania m i b i e i p e d i v i t , i d t a n d e m i n Hispania L u d o v i c u s ab Angelis, Basiliani o r d i n i s monachus, a p e r u i t . H u i c enim non l a u d a l i o p e r i s solommodo n o t i i t a m , sed Hispanae quoque i n t e r p r e l a t i o n i s emendalionero debemus , quam ipse c u m exemplari L a t i n o , cardinalis S i r l e t i , ejusdem o r d i n i s p r o i e c t o r i s , m a n u subscripto, diligente * c o n t u l i t , quae i n l e r p r e l a t i o p r o d i i t Hispali anno 1 6 1 5 ( 1 ) . Eadem e d i i i o iterala est M a l r i t i anno 1664 ( 2 ) . D e i n d e Hispalensem ibidem anonymus Basilianus mendis a l i q u o t expurgatam, anno 1699 e m i s i l ( 3 ) . P o s t r e m o idem opus ad ultimae bujus editionis fidem exptessuin P. Franciscus de B e j a r , Basiliani coen o b i i lfatritensis o l i m abbas, eadem i n u r b e prodire jnssit (4), l u m minutissirais l i t i e r i s , t o m i n i n i m a f i i r m a sancii Benedicli Regttlae l i b e l l u l u m , q u i i n omniura manibns versatur, aemulalue.
1
Grsecus autem l i b e r et Hispana i n l e r p r e l a l i o boc i n l e r se diasident, quod i l l e LIX l a n t u m c o n l i n e a t , elsi LX pne se f e r i , u n o , ctijus i n i t i u m , i n d u o , nempe LI e l LM d i e t r i b u l o ; batc vero LXII : adeo q u i d e m , u l i n i l l o tria d e s i d e r e n l u r , quae i n Uispana i n t e r p r c i a t i o n c n o n u i n , quadragesimum, n o n u m n u m e r a n l u r . Cetera ad hanc p e r l i n e n t i a expendendi conferendique o l i u m m i n i m e suppelit. N o n possum tamen (quod ad Graeca mss. c u m Graecis excusis collala speciai) s U e n i i o praeleruiKlere, i n l e r poenas a Garnerio i n editione Basiliana edilas deflcere exemplaris n o s u i
1
R o m . , 1 3 .
Joan. x v , 5.
(1) E d i l i o h * c Ua i n s c r i b i t u r : Compendio de forme al tenor de las Utra$ de nuestro santo Paars Reglade nuestro P. S. Basilio Matmo, arfobispo de Cregorio XIII, felUi* memoria, dadas en primero Cesarea de Cupadocia, y patriarca de todas las t e - . dia de Mayo de 1574, el segundo de su ponlifiligionet Itecopilada por el cardenal Besarion ISiscado. Y por verdad lo prmh de mi nombre en 12 de $eno, por mandado del papa Eugenio quarto. Ago$to de 1615 ano*. Jmpre4ioenSevUla,jMrClementeHidalgo \ni U l i n a m v c r o i d e m Paler. quetnadmodum c o i n * praefixa ejusdem sancli Pairis imagine aeri incisa. pendii liujus emendatorem collatoremque tcstalus A r c e d i t comineiilariolus sic insci i p i u s : Modo de e s l , i l a nobis significasscr, quis fuissct i n t e r p r e s , dar et habito lot novicioi, eonforme la religion ex quo e x e m p l a r i , Graecone, an L a t i n o , an l l a t i c o , de nuettro Padre S. Basilio. n u m excueo, n u m mslo i r a t u l u l i s s e i . Hac profecto (2) Eodem l i l u l o , 1664. En Madrid: Ppr signilicalione i n Unla operie ambiguiiaie se nobis Domiugo Garcia Morras, i n 4, c u i s n b n e c i i l u r aller iUe prastilisset OEdipum. b i c Hbel!us : Modo de dar el abito lo$ noviciot, (5) Eodem t i t u l o , liis l a n l u m addilis verbis : Con conforme la religion de nueslro Padre & Basilio el el modo de dar el abilo, y profeuion,y lainitrucrion magno. Hujus pag. 36 o c c u r r i i , quod i u H i s p a l e n de novicios. En Madrid: En la imprenla de ilanuel sis edilionis l i b r o , q u i p r e uianibus f u i t , invenire ftuiz de Mnrga, ano de 1U69, in 8. n o n p o l u i , P . L u d o v i c i ab Angelis de Hispanici (4) Hoc l i i u l o : Regta de monge$ que escrhib el c o m p e n d i i Bessarionis cmeiidalione leatimoniuni patriarca de todos S. Basiiio el magno, compendiada hujusiiiodi: ' por ct cardenal Beuarion Nisseno, monge de la El maettro Fr, Luis de los Angeles, difinidor misma orde. Con licencia. En Madrid, en ia imgeneral de la orden de nuestro Padre San Basiiio C prenta de Lorenzo Mojados. Afio de 1749, i n 3 2 . magno, doy fee, que por mandado y orden del capiE d i l i o altera ; p r i u r , u i c r e d o , p r o d i i l aiino 1736. tulo provincial de e$ta provincia del Andaiuiia, corA l q u e bic d i g i l o , qua&i properaule, iiidicare liceat rtyu y enmenue el sobredicho compendio de la Regla niendum Msseno p r o Niceno per q u a t u o r , quas r e de nuettro Padre San Ba*ilio, conpricndolo con et fcriiuus, bujus l i b r i editiones impune c o n i i n u a i u i n : eer iadero original Lali.o, finnado del curdenal quod saue i n scriptoribus , p r a s e r l i n i B a s i l i a n i a , bir!cto protector que (ue de nucsira religion, condcinireris.
f t 9 t
Ml poenam x v i ab liis v c r b i s ,
B E S S A R I O N I S S. R . . C A R D I N A L I S i n c i p i e n i e m , e l LX, cojus mCum
; c o n m v c r o . quae apud Garneriura est L V I I , et t n c i p i l , i n l u i s l r o desider a r i . Denique $ancti Basilii Comlituiionum ni asceticarum Compendium a cardiaaU Bessarione c o n f e c l u m , neque e l i a m cujus bibliothecae a n e m i u e , quod s c i a m , nisi ab Hispano coenobita supra laudato m e n i o r a i u m , n o n d u m G r a ^ ac
L a i i n e q u i d e m , vel I i a l i c e , licet Hispane ssepius, prodiisse a r b i t r o r ; tenebris a l l e r u i r o illo sermone d e s c r i p l u m laleat, nobis adhuc p a t e l .
1 2 0
SVPIENTISSIMI
ARCHIEPISCOPI
CONCIO
CUMULAT.
NICEM
OPDSFUIT,
Q U A S Y N O D U M (1) L A U D I B U S O R N A T
EJUS PRJESIDES, Q U A N T U M
HONORIBUS
(Acla conc. Florent. ap. Labb. Concil. X I I I , 55.)
Magnarum
rerum
non sed
roodo
exitus, cum pro
* \ , '% \
Toto eucceaaerint,
ipsa etiam n i b i l o secius o b l e c t a n l e o t q u i suara Neeetse est e n i m p r i n roul-
exordia, cum adreneriBt, in eas operam i m p e n d u n t .
. \ , > * \ $ , (5 . * \ \ . (5, , , \ . * \ ^ * , , * , * > , , \ ; , \

9
c i p i u m fortasse q u i d e m et alia quavis i n r e l i b u s totius dimidiara
l u n i v a l e r e , qoando a c u n c l i s c o r a m u n i i e r s a p i e n a p p e l l a i u r , faciliusque est p e r v e n i r e ad finem o r d i c n d o quara o r d i r i p r o r s u s ftocordiae i n d u l g e n d o . Sed p l u r i m u m i n d i v i n o boc n p e r e , qttod nobis propositum est, valere speran* dum, gucceasainqiie p r o s p e r u m p r o m i i t e r e exislim a n d u m ; q u o d et d i v i n a i r e i i p o l l i c i l a l i o n e Deum in coneessu nostro affore c o n f i d i m u e ; quo q u i d e u i p r e s e n t e n t b i l est desperanduro : et ex prseleritis magnain de f u t u r i s l i c e t facere c o n j e c t u r a m . N a m q u o d Ecclesiae m e m b r a , U n t o j a m lempore a se i n v i c e m d i s j u n c t a , u t ne c o n r e n i r e q u i d e m u l l o modo erat vellent, sed vel ipsam fere Tocem convenonc t a m o utrinqae n i e n d i moleste f e r r e n t , ae i n eo q u o d s i b i n o x i u m libenler persiilerent, a n i t n i ardore poslhabills c i l i a t i d a m pacem, q u i s p i a m divinae bonorum licc dia, (I) est exhilarati. omnium tetitiae, qua m u l t i e quae i m p e d i m e n t o ralione hoc n o n ascribat
e r a n l , iUud u n u m e n i l a n l u r , quod l e n d i t ad c o n v i r t u t i , et p r o i n d e c e r l i s e i m u m i n d i c i u r a e x i s t i m e l ? Dies ergo etlqoe cur exsultemue s p i r i t u
* , . ,
Habent i l l o a l r e s exitus i l l u e t r i a e x o r -
uberes fruges primitiae uberea. MacbinatioSc^sione I , Forrariic liabila.
533 x l '
O H A T I O F E R R A R I J E . , \ nes i u i m i c i , p e r qase a m i c i
634
dolusque c n n l r a nos ab eo consuins, et fratres, i m o vero ejusdero c a p i -
, * \ , \
x a
tis m e m b r a e t partes e l unius ovile pasloris i n i i n i c i i i a s susceperuni, defluere i n c i p i u n t , dilabi aique disaoWI. Jaro e n i m disjancia c o p u l a l i , i n i e r r u p i a r u r s u s cobaerere f e s l i n a n t ; estque i l l i s o p i a l i s s i mum, gulo eodem et v o l i s oinnibus e x p e t e n d u m , eodem a n conjungi ac c o n t i n e r i . Etenira utraque pars r e l i n q u e n l e s , quar v i n sed c o n t e n proposito parique studio c o n v e n i i , nuHuin
, ^ , \ 0 xa\ . , ! ^ ; , \ \ . \ , \ , ' , \ \ , \ ^ . " $ ^ , \ , * , , ! \ , * \ ; ; ; , , \ . ,
plane l o c u m v o l u n l a t i i l l i Cbristi tus
cere a u t v i n c i s t u d e t : i d eniro noo discipulorura et m o d e r a t o r u m h o m i m i m , tiosorum f u e r i t ac sibf suisque cupiditatibus p e n i unius veritalis adinveJam e n i i n necease e s i
indulgentiura : v e r u m
niendae affecti desiderio, c u m qun e l v i n c i cupiant, sine qaa vel vincere n o l i m . d e v i c i i s i i s quae f r o s t r a cul filii ablgi, nactjim v c r i t a l e m palam d i l u c i d a r i , e t praevalere o m n i b u s , i l l i o b s i r e p a n t , e t eese i o o m n i u m animos Insinuare : roendacium vero p r o loca i l l a , i n q u i b u s v e r e a m u r m e n d a c l i ; e l regnans i n i i s q u i p l a r i s faciunt p a i r e m , sub i l l o viiae duce agentes o m -
mendacli
nia et dicenles : E c q u i s p r e s e n l e negolio d i g n u m q o i d p i a m e l o q o i valeat ? ecquid ex rebus ante g e stis conferri possii c u m praesentibus ? Praeierita cedunt o m n i a , i n flunl. Plaudamus oinnia praeseniibua o b r u u n t u r , ieriora eunt o m n i a i i s qua Jaro vatori bymnoni,
omnes, l e t e i a a r oranes s p i r i i a , canant otnnes S a l t o m u l ob collocala Beneflcla i l l i
C grnliae aganlr, l u m u t nostris precibns congruens , * - p r i n c i p i o flnis coocedatur. V e r o m quisqae etiam nofilrum de euo c o n f e r a l o m n i a quascanque p r o cnv , \ . \ , \ , \ \ \ . , , , , , , , \ , . , , , , ^ * \ . " \ , , * \ , * \ \ , , , \ ^ \ \ CfjV, \ , , \ , , ' \ , ; . \ ,
D
viribas polerit, el
e l condacont ad ftnera e l aacram

9
ChriatianoruiB e o n s o c i a t i o n e n r e n adeo deooram u t i l e m : tentanda o m n i a , experhinda o r a n i a , parcendatii n a l l i non etudio, non diligcntia, non
sudoribue, n o n l a b o r i b a e ; i l l a d q u e m e m o r i a repet e n d u m , o p o r i e r e n o n a o l u n preces f u n d e r e , sed n o s t r u m eliara Deo m i n i s i e r i e m offerre. Neqoe e n i n i a Deo speranda sunt o m n i a n i b i l nobis e l a b o r a u l i b o s : n a m p r e c i b o t nostris i d esaet c o n l f * r i u m , si Dei q v i d e m i m p l o r e m u s a u x i i i a r a , n i b i l vero praesletur a iiobii d i g n u m c u i se Deus praebeat a d j u i o r e m . l u e n i m magis e t ipae nobis o p i t u l a b i t u r , e i noa ad finero faciliue expeditiusque p e r v e n i e m a i . Quod ulinara eveniat, Deus Salvator et videamue i l l u m d i e m q u o t i b i v i c l o r i e Ueliliaei n u n o eoderoqae s p i r i t u concentas, et i n que h y r a n u m canarous, unam
concinentee, u t u n u s cfficiatur qne te capile v i v a r a u s , i d e m sentiamos, i d e m Chrisle rex, unum
convenienlee b a r i o o n i a i n , eub u n o e o d e m moveamur, epiremus, idem simos. regem voluraus e t loqnamur,
l e nobis
o p l a m u s , cujns preiioao rederapti euiuus sanguine, qui l e p r o nobis sub peocato v e n d t t i s p r e t i u m r e demptionis libi efflciaj, tradidieti, q n i noa a t y r a n n o o p p r c f l o o s i n t e r se diaeidere, flagranies; quin aos e r l p u i s t i . U o a i n quoqne parles a m b a i o v i l e ne paliaris
, ; ' , . " \
ne projicias rau o i n t e r se bello
5 Imo libi nc p a r t e m alteram ascisras. P r o u l r i s q u e
B E S S A R I O N I S S. R . E. C A H D I N A L I S
36
projicias , a l l e r a m v e r m A , , le ipsura p r o f u d i s t i ; * , , sit eliam favor fer
sauguis tuus preiiosus q u i effusus est, p a r i i s u t r i u s que futt lavacrum : n u n c ergo tuus nobis communis; commuuem ulrisque
opom, tralieque ad leipsum utrosque, u n u m e u m dctnque le finem cousiituena, nos v e r o p r o p o r l i o n e i n t e r nos e i c b a r i l a l e m u i u a conjungeiis, e l n u l l a ralione permiitens. dUjunclio; lus ex u t s i l i n t e r nos d i s s i d i u m ac parlibus alleri.,Spiriquo Gal necessario, u t p o l i r i fine
ptov. \ 0 , : , \ , \ , ) ; , \ , \ . , , , , , \ * 3 , ' , ,
non liccat ex duabus cerle
sancle, c b a r i s m a i u m i o n s , s p i r i t u s sapientue,
s p i r i l u s inlellectus, spiritus l i m o r i s D e i , de quo e l c u m quo p r o p o s i l u m esl Ecclesiis boc c e r l a m e n , omnem a nobis uobis stiperbam abigae et sapientiam cogilalionera, d o n a n s ; alque Dei vero t i m o r e m o i u n i u m n o s t r u m animig tnferas, iiitellectum ptum una c u m nobis qpinibus i n certamen p r o te auscedescendens, veritarem o m n i b u s palefacias, u t oranem nobis veracem e l n u l l o u l q u i non modo sie e l voccris Spiritus v e r i i a l i s , sed eiiam modo niias, illud tibi yindicaris, sccundum veritatem annuiuics,
\ , \ ' , , \ , \ , \ . , ^ , ,, \ , \ , , . , ,
deficienlem v e r i l a t i s vocem. Deus ipsa T r i quae ineflabilibus modis omnia p r o d u x i s l i ,
et comiues omuia et p r o v i d e n l i a regis, tuura opus c s i b o m o , posi omnia quideui fortasse alia, sed u t sit anle omnia visibilia, p r o d u c t u s ; boc e t i a m , i i l ego qnidera a r b i l r o r , e x l m i o regioque b o i i o r e
affecms, u t i n v i l a m ingrederetor c u m parata j a m
bona a c p r a s t o essenl. H u i c sepe t u q u i d e m , i m o C \ !, \ . voro sempor ne d e s i n l quae ad corpus speclajfit c t pracsentem v i l a m l u a providentia p r o s p l c i s : sed n o n m i n o r i gubernaiione nd consulis, u l babeat quae illa melior s l a i u n f aiiinue p e r t i n e n t , q u i b u s ballucinari \ \ , , \ 1 $ \ \ , , , \ . \ , ^ , \ , , , \ , \ ,

bat : cujiis p r o p r i u m bonuna est v e r i i a s , et itequaquam i n i i s i n quibos summa r e r u m cum i d s i t oronium quae babeo p l i m u m ac d i v i n i s s i c o n s i s l i l , qnippe
inits aique b a b i t u r i gumus,
i m i m . l d nunc e i i a m nobis concede, et t r i b u e u t i l l a i n i n l e r nos babeamus, et coinparentem a m p l e e i a m u r . Igaoscas vero i n t e r i m , 91 qua ex parte i n v i i i aberramus ab ea, et praeeerlim u b i de te a g l lur, q u i n o u roodo ipse perveetigalionem effugis
D
ac p c r a c r u U l i o a e m , sed ex liis q u creaali, p l e r a q u e , cum lamen l e n u i quadam alqae u m b r a i i l i plane ranl. tibus ralione divjnam toain imagiiiem refe Aduue pcube. s u p p l i c a m i b u s , lcque nobis v i d u E t queroadinoduro ipse c o m b y p o personis t r i a sia, unam c t eamdem
* , * , \ \ * , \ .
0
c e m , quae d u c i l ad le solum veruin Deum, sequenaiasibus sive ro.nibil uiulti
. \ ; , \ \ , r p o o , , \ , , ! \ \ , , \ ^ \ , \ \ , , .
babes subsianiiam c l n a l u r a m , personarum i i u m e o b i t a n t e b u i c i d e n t i t a t i ; Ua nos, elsi siraus, j a m vero diversarumque n a l i o n u i u
aubsemiiiaule i a i m i c o , dixeraae e t i a m , prob d o l o r t o p i u i o n i s e t fldei, d i v c r s i i a l e hac sublaia, u n u m u t ainuis idcm aique i d c m omnes eflice, idem credentes, quorainus de lo o p i n a n l e s ; n i b i l q u e obsiet
UIIIIIU simus, i d e m q u e d c le scnliamus. non d i v c r i i i a s gcneris num.

T
non n u m c r u s c l frcqueniia b o m i -
ORATtO FERRAHI.E
11.
&3S
&. , ol :, oi , , \ , \ ^ , \ , \ ; ; * , ; ,
oaclenus preccs. Vos a u l e m quicJ d > c i l i s , q i i i sacram liauc evnodum celebraiis, q u i r e i agemlse prxeetis, q u i roullos suecepielis laborcs, et i n u l u aaepeHuinero vola fecislis, u l diero bunc v i d o r e l i s , quasi j a m p n e n u n i i u o i i t i i u r o m m , q u i s i m u i e l r e ruiu i u i t i u r o , et finia praeco esset cl*ris*imus ? Quis aeque ac decel beatos vo prasdicei, quie saiia idoiieis v o i a f f i c i i l laudibua, q u i l a b o r u m yeetror u m f r u c l u s j a m puIJulare virieiig? Beaiisaiuie Paier, revcra nunc es bealus erisqne m u l t o bealior c u n i , Deo dtice, ad flnem p e r v e u e r i m u s , queni nobie d u x ipse couceaseril. M u h a l i b i e r u n l a Dco r e p o s i u premia, fioeni si sanctani ejus Eccleiaui ad uniiaietii reduxeris : loagDum o p n * p r a s i i i e r i e , si usque ad perseveraveria : s i ecandala quidetn e inedio vero i n d u x e r i s et c o n c o r d i a m .
, , t , . / . , , \ \ . , , \ , ! , * \ \ . , , . , \ \ , , ' \ \ , \ . \ \, \ ,
, eusluleris, paeem raullum
Wuitum adbibuisli zelum, m u l U i n solliciludiiiem , e v i g i l a s i i , m u l u s curas c o n l u l i s l i ad congreviclrig a n d o i undique C b r h l i filios, u i i r a l e r n o a c s p i r i i a l i afleciu c o m m u n i deliberaliono babUa, cein aequendo v e r i l a t e m , i o unam eant w n i e n i i a i u . Neino i d negat, n o l u m est o i u i i i b u s ; ietee b u j a s r e i sumus t i b i ego et omnes. Sed o p o r t e i eiiani specure fiiiem, conailioque Uio ad i i l u u agere et dirigere o m n i a : u t l a i i t i a , quaui i n preaenti p e r c i p i m u s , p a u l a i i m cretcendo progressuaque f a ciendo, m u l i i p l i c e t u r ad finera aique ad u h i m a m perveniat curouJum. S i spiendida i n i t i a e l lalia s u n l e x o r d i a , cousidera qualie e r i l finis h i i j u i m o d i p r t n ctpiis congruens. Quantis vero fausia p r e c a n t i u m quantaa a d i p i t c e i u r b u r e a s , q u t lanla j a i n r e r u m iundanienia j e c i l e t praiorea j a c i e i ? Ilabes h i c , q u i suara l i b i d e t o p e r a m , leque a u b i e q u a l u r q u a cunque opua i n r e f u e r i t , filiuin et i i n p e r a i o r e t n , piiesimum e i t e r e n i M i m u m et Gbriati a m a n t e m , q u i cuoi rouUis teipsura bonis o r n a v e r i i , praecipue^ t a mcD Dei et b o o e e u i i s 1 c e n a n d i q u e p r o pieiate studhi flagrat: q i i i ab ioeunie t a i e insituni h a b e m sacrum boc d e w d c r i u m sanclai u a i t a t i a E c c l e t i a r u u i , nunquain i n t e r m i t i l s i u d i u m inquirondae o p p o r i u n i l a l i s ad conficienduin boc n e g o l i u m ; quam eliara p r u d e n i e r c o g n i u m e i i n v e n U m , u l v h a esr, a r r i p u i t , remque i n euitv s l a l u m perduxit i n quo
. x x l - C v o i i s ac l a u d i b u a , quam J t t t i * c e l e b r a b i l u r vocibos, , , , \ , * ; , * , \ \ * , \ * , , , \ * ; , \ , , \ , \ \ , \ \ , , , \ \ . * \ * , * , \
^ nunc c o n a p l c i l u r ; q u i , a d boc u m i m bonuin spectane, loluquo i n boc desiderium incumbens, p e ricula p r o n i b i l o d u x i l , deliciae c o n t c m p e i i e l o i i o m ; l a m vasium pelagus e l undas insiar i n o n i i u m i n lumescenies d e s p e x i l ; v i l a m e t opee projecit ac ipsain p a t r i a i n , u i Oei fierel cooperalor, e i pacem E c c l e s i * cunJicerel, cujus non iuodo a l u m n u s , ve* r u m etiam propugoalor ease e l s i u d e l e t p o l l i c i l u s o s i . P ^ r i l i b i aludio prseaio e r i l sacer ac t e n e r a b i lia p a t r i a r c h a , q u i t e n i o q u i d e m conrecina est e t effeto )ani e t l c o r p o r e , sed p o l i e l ad prxeclara qoa qoe j u v e n i l i a n i m o , fervelqae t p i r i l u ; et magin. uavel; q u i d e m a r d c l desidcrio, m u l l a vero e d i t vota, d i gnus u l fiat q u i b u i c o p e r i suam operam aique ob i d fortaaae p r g s c n i i b u * oblectatur, o i
, \ , , *
539
BESSARIONIS S. I u E. C A R D I N A L I S
(
540
Iibemler commoratur in corpore, u i divinuin hoc i , xa^ ' opus ad bouuDi exitum perducat, citrt quem valde , \ ,
graviter ferrel illi animus inbabitaiionem corporis,
6 , \ . \ ' \ * ;
t jam coneumpii. Omnee euaoi tibi pnebebunt operam ad flnem et opus hoc ardaum : nemoquidquam niagia exoptai fine hoc optaliseimo : illum speclamua omnes, vebeinens illiut amor inilammal omiiium aniinos, omne* propierea e longe dissiiis peregrinaraur, bomines pariiin e media ipea Grsecia, parlim ex ullimift orbis ad sepientrionem a l que ad orientem maiime vergeniiboe plagis hauc ipsam in llaliam navibui advecti.
Ne ergo tam multorum studio prevaleal boetis ;
* ; * , , ' 4~ , , * , , , . \ , . " ; , , . * ( , \ , \ * , , \ . , , \ ' * \ * , $ * , * , , * ^ \ , . \ xtvou , \ * \ * \ . , * , \ ; , , ,

1
regionibus conYenimus : propterea in allenaregione ' * -
nequaquam Cai boc, Salvaior Deua : ne lantae noeter conventiis, tom frequens, tam multo ante mediuius, tam muliis annis coneideralus, lam Diultis labortbiis mulloqtje etudio habilas, ejus opera sil fniaira. Non est boc sapientum divinorutnque hominum, eornmve qai aermones saos norunt in jadicio disponere. Alios adoriator hostis, aliis devictis inauliet, nos autem neqaaquam attingat. Spirilalibus armts ipsi nos armemue boeti obviam i l u r i . Induamur loricam jusiiiise et galeam epirilvs, ac doce nobis Dei verbo irmamus in bosles; aubaistamas auteaa queeunque illud nos d u xerit, destruenlet oiunem altUudinem extoJlealem ae adversu* gloriam Dei, omnem eogiUlionem guperbaiD et gloriol avidam ; bamilitatem vero Deique timorem adbibentee ad obeanda eeriamina, i l lumque prse ocolit habenlee, utqao ad illum perveaiataas coniendeotes, neonanquam vinci quoqae bene potios volenles, qoam incere in omaibas mal o ; com ralio boni noo aolam in eo instt, sl qais v i ctoriam obtineat, com babeat a ae veritatem ; sed aibiloraiau* in eo ctlam ideui boni modas senrelor, 8i quisbene saccambat, qaod perinde censetur ae vincere. Quanqnam dixeril (brtaese qaispiam, roajus eliam bec esse priori illo boaam, quando nicuique coadicit magis, ipsum afflci bcnelcio, qiiam afficere alium : et audlre potias, qaam alite dicere : el liberari ab errore, quam liberare, l a v i ctissime imperaior, jam reeesl in cardino, veaitque leutpus quod jam dio exoptasti. Da ergo Deo gloriam et collauda etim; illius boc opas esi, ille tibi banc injccit cogilationem, taniura Inatillando aiaorem : Ulo quoque opilalaate ad bunc etaium perducu esl. Si igitur ob anle acta quidem magnas ei gralias babuerimue, pro fulurie vero toto animo preces effuctoriinus, rem certe ei nobis et opere qood proposiluiii esl digDam effecerimue, nobisque propilium magis ipsuin reddtderimus, si nos tolis nostrisdignos praestemue, dum etde pneterilie 4 n grali nonerimi, noique Ipsos et negoliem totuta in euai rejeceruuat, omni noura tpe e l M t t i c i t o dine collocau ui eo : quippe om ipae ia sit a quo nutrieodi sumus coeleali ae divino aumento, alne quo non vivel bomo.* E l quenadmodum nunc u t qae non desiiUaii tutu^rcciboa a Deo auxilium ef-
* * * * * \ . \ , \ , \ , \ ( , , * , \ , * ^ \ , xaV , . " ,
54;
OBATiO F E R R A R I / E 1.
, \
42
, \ , , , \ , \ , , * , , \ . , \ ' " \ , . \ \ ,' , , , \ \ , \ \ , , \ \ , \ , * . , \ , * ' , \ , * . " , \ , \ , \ , \ \ , \ [. \ ] , , \ . , " * *
flagilare, l u u i e l quac par crat p r s n t a r e , i i a m u l l o magis i n p o a t e r u m , quanto sumus fini v i c i ntorea, ostende te p r o m p t i o r e m , e i p a r i i m invocaio Deom, p a i t i m et fpse novaio operam, n o u n o c i u , non i n i e r d i u q u i e l i te iradens, donec ad b o n u m pcrvenias flnero e l c u r i s a n i m u m liberes. Quae v i i e r u n l u r a l i q u o , et q u e c u n q u e m o t u s p r i n c i p i u m
x
exfrinseeus babenl* tar<Hus m o v e n l u r ad iinem\ qafc vero natura et ex intrrnseco f e r u n l u r p r i n c i p i u , m o v e u l u r c i i i u e , c u m fini propiora fiunl. q u o que cutu ex ingeniio p r i n c i p i o e l v e l u t i natura m o vearia ad bona, quoruro caput estpraesens n e g o t i u m , no p r i u s i l l u d p a l i a r e ; sed cupiens quaiu p r i n i u m assequiproprium l i b i flnem (boni euiui bonus finis per bona eet p r o p r i u s ) , leipsum e l nos omnca r e t l dtlo alaerioroe t u m a d b o r t a n d o , t u m omnibus praec i p t e n d o ; beatfesimimi quoque p a t r e m , si qua ex parte g r a v e l u r setiio, auccumbens seiali ac m o r b i * , ad niemoriam e x c i t a , e t stioiulos adinove t u m c o b o r t a i i o n i b u a , t u m r e ipaa negotii aciorem l e pnefeens. R e v e r e b i m r sane is i u i p e r a i o r e m b o r t a n l e m , remque accuralius iraciando una c u m aacralissimo nosiro pairiarcba et revereiidtsaiinis s a n cUe R o m a n o r u m Kccleaiae o p t i m a l i b u s , ac caeiem o m n i b u i , flnem Deo duce b o n u m i m p o n e m . Quod u l i n a m nos omnes conspicianius, et pieuiore f r u eoles laetilia epirilalique gaudto r e p l e i i ad b e a i i i s i n i i p a t r i s tuique aacri i m p e r i i laudes a p e r l i u s e x c i t e m u r , admiranies atque u t par esl plausum d a n n e c 1 ) 0 0 < : ,
* C ^ ' ' pairiarchae, u l e l eacro b u i c c o n v e n t u i universo posi b y m n u n i Deo d e b i t u m c o m m u n e m T o b i s T e r b o r u m c o r o o a m necienles.
Detur m i b i postreniua b i c l a b o r , u i coramuni vos

laude*prosequar, b o n o r e r a v o b i s bac fnaclione :
novisaimum boc roibi subeaiur c e r i a m e n , u i quibus UDUS idemqoe d o m i o u s est i n omnibua Deus V e r bum, u n o eodemque aermone c o u i m u n i i e r a m a o r n e m i o i , reddenle ex i i s quae TobU d e b e n l u r , ea quae v i r i b u e offeruulur i n Gbrislo Oeo, queui decet omuis gloria Ui eaecula. , .
, '
, \ \
543
B E S S A R I O N I S S. R . E . C A H D l . N A L I S
541
SAPIENTISSIMI ARCHIEPISCOPI KIGMI

AD SYNODUM ORJENTALEM
O R A T I O DOGMATICA
SIVE
DE
UNIONE *

p w ' .\ , \ * * \ \ ,
\ , , \ ;, , ' . , \ . \ * , \ , \
, Xra &% V , , . * * * , , \ * Sacram Eccleeiarum Dei pacem
, \ , \ \ . \ , * . noniinatos, e t eumdem babentes pro i n i u i i -
atque concor- g siianos Iquidem
d i a m nemo est, v i r i p r x s l a n t i s s i m i , q u i non l u a x i m i aestimei, e t loco sunimse felicilalis esse d u c a i . Ob eam q u i p p e Salvaloris nostri oratio ad Patrera p o r r i g i i u r , q u i c u m p r o discipulia e l i i s q u i nomine ejus vocati e u m , p r t c a r e t u r : F a c , i n q u i t , Pater, ut unum iinl, quemadmodum et no$ unum sumus *. Per h a n c d i v i n u e a m o r , quod sigiium d i s c i p u l o r u m C b r i s l i eat, i n nos i n f l u i l , l o l l u n t u r q u e a n o b U i n i uiiciiiae ac dissensiones muluae, quae a b h o n i i n i b u s praserlim C b r i s i i a n i s alicnissimae tsse debent : l o j l u n t u r et derieiones et o p p r o b r i a , q u i b u s a C h r i a l i crucia boslibus cooitnue a f t i c l i n u r , q u i noa i r r i d c u l , c o n t e i n u u n i ac p r o n i b i l o b a b e u l , o l C b r i 1
D o m i n u m , veruralamen i u i n l e r nosdivisos e t d o g matibus fldei dissidenlea, u t a l i i alios aliisque cis atque hostibus babeamua. His i g i t u r r a l i o n i b u s p e r m o t i , pacera quidem atnamus o n t n e s maximi omnes facimus. Quo a u t e o i alque o p l a u i u s , * t concordiam alque unitatera C b r i stianorum e t quae r a i i o modo a Deo praeclarum b o n u m consequi p o s a i m u s , babenda s i t ad sanctissimam o p u s p e r f l c i e n d u m , b i c diversis o p i n i o n i b u s sarooe v a r i i s q u e i n l e r nos aenlentiis discrepamus. Q u a p r o pter de boc a nobis i n prassentia c o n s i d e r a n d u m , e t q u a n t u m ingenioli n o s i r i vires sufficient, disserendura e x i s l i m a v i m n e .
J o a n . x v n , 11.
* Jpsomel Bessariooe interprete. Yerum adeo libera est ejus veraio,ul e regioae Greci textusponi nou p o l o e r i l
545
ORATIO DOGMATICA PRO UNIONE.

. '.
516
be causis schismati*, et qnod tametsi ante qenerale concilium aliqua nobis de nostra Lathiii divisione excutatio eral, nunc tamen jam celebralo eoncitio (Bcnm$nico, nan possumut absque tcelere dividi ab ei$, niti eos verilate deviare probabimus.
- * \ \ , \ , , \ . \ , , , I , * , , \ . , , * . \ \ , \ , / , \" , ^ , , , \ *\ . < \ ( \ ,
\ , \
, , , IV * , , * \ , \ , ^ , . *' , \ , \ * \ * \, * . * '* , ! ' , * , \
* > ^ , \
, \ , \ * \ ,
!.
, !\ , \ . \, \ , \ ,
CAPUT
. \ \ .
Fuit
aliqiiando
lempus
quo
iramaculata Dei C slaniee, qiios laiere m i n i m e polest qnanla* jacturat causa baec d i s s c n f t o e x s t i t c r i t , sed, ncscio quomod<\ divisi invicem atque alienati, e l p r a s e r t i m nos a L a i i n i s . OporSere majorea nostri d i x c r u n t , qitt rebus in fidei, duin nulla necessitas ca lcmpeslaie fuere, qua o r i r i b x c dissenslo coepit i t i urgnl, bisacexplicaia quieacere q u nobis i n sacns l i i i e r i a I r a d l l a s u n t , quibus omnis fidei veriias aut plane e s i , a u t laleiis e r u i haud d i f l l c u l i e r p o i e s l ; q i i o i i c * vcro uecessitas i n g n i a t , c l si aliqtia o r i l u r l u r f c s i s , quod imbecilliuite buiiiani iugeiiii siepenuiiicro i n l c r m o n a l e s e v o n i t , deberc Eccle&iam O e i u n i i m i n l o c u m congregatam de rebus dubiie j u d i c a r e , ac secundum pra3cepla divinae legis c i saucioruni Pafruebalur,
sponsa Erclesia sancla, summa c o n r o r d i a , t r a n q u i l l i i s i m a pacc et inteinerata veritate c u n i scilicet simplicilatem ac p u r i l a l e m evangelicae doclrinae m a x i m i omnes faciebamue, solis sacris d o q u i i s c o n i c n t i , his i n b & r e n l e s , bis acquieecemes, i n u n u m ab his collecii o v i l e , stib uno pastore o m nes agentes, eamdcm uniils audieulcs vocem, et j u l n i h i l prater ea qune nobis Iradiia c r a n t , cogilantes, nulla ufgcnie n c c c s s i l a t e : aut necessitale c o a c i i , e l bseresibus undiqtie scaieMtbus, ununi i n locuin uuiversa Ecclcsia congregala, aiqbiguilate* rescindenles, e l declaraiiones hecessariae l a c i e l i l e i . Pusiquam aulem bairesi quadam, u l L a i i n o *
safpenumero dicenies a u d i t i m u s . tu occideniali r e - ry t r u m , quos j a o i u t sacrarum l i i t e r a r u m doclores gimie vigenle , Rotnanorum prsesul p o n i i f c x m a x i a p p r o b a v i t , c o m m u n i o m n i u m conscnsu senterim u s sua u i i i u s aucloritate frelue, advocala synodo generali, p a n i c u l a m iilain c o n i m u n i Symbolo n o n c u m comrauni conseueu ascripsit, i n p a r l e s , beu reni fidei, raulias l i a m f e r r e , e l per b u n c m o d u m Adem C b r i s l i a n a m augere, obviam eundo bacresibus, proctil ab Kcclcsia p t i eas fugando. Ubique tamen asseverant i i d e m majores nosCri, c o m m u n i i e r h c agi d e b e r c ; ct quic c o m m u n i a s u n l , c o i m m i n i consensu o p o r l e r e t e r m i u a r i . Per b u n c u j o d u m eynodus priiua g c n c raiis coiisubslamialilatem Palris et F i l i i p r c d i c a v i t , A r i o de inaequalilale i p s o r u m ncscio quas nugai e i d e l i r a n i c n u p r o f e r e n t e . Per b u n c n i o d o m secunda S p i r t l u t d i v i n i l a U m confessa est, Macedoniu
miacram aique a c e r b a m ! Cbristi
sacraiissiiiiuin corpus d i v i s u m est, ineinbraque c j u s , boc esi C b r i s l i a n i b o n i i n e s , adversus se i n v i c e m a n n a ceperunt, m i n i m e intelligcnles , boslcs esse c t contra l a u l t i sint inier se sibiipsis seipsos a r m a r i , d u m se a sapientia prse-
f r a l r i b i t s d i v i d u n l ; aut intelligendum q u i d e i n , c u m uos doclrina ac PATROI. G. C L X l .
18
547
BESSARIONIS S. R. . CARD1NALIS
548
\ , , . , . , * , *> , \
* , -. , , * , \ * . \
. , \ , ,
. , . \ , *
, \ * \ , * ,
. g -
, " , \ , ^ *
\ , \ , \ \ * , * , \ * , * . * , s x p e n u m e r o coram objecimiis, palamque i n eoe i n -
, , \ * \ \ , illum creaturis , * , -
a n n u m e r a n t e . P e r h u n c moduro
vecti s u m u s . Q u i b u s q u i d i l l i r e s p o n d c r i n t . q u a s e x f u e r u n t , p r o n u i i t i a v i i , insiante duntaxat necessi- Q cusalioncs i n m e d i u m a d d u x e r i n t , quibus r a t i o n i b u s t a t e . Neque enim licere i n q u i u n t , pace ac t r a u q u i l objecta p u r g a v e r i n l , latissime omnes i u t e l i e x i m a s . liuie fidei vigente, novas movere qusestiones, Uaque non est i n p r x s e n t i a r e p e l e n d i l o c u s , p r s sertim c u m nostra oronis- qu&slio m i n i m e verseiur, utrum per se s p l i , ao i n hoc nobiscoui una neque o r l U baercsibus a o l tacere aut solum \el u m paucia de b i s quae c r e d i c o m m u n i t e r ab o m nibus d e b e n i , t r a c t a r e , sed c o m m u n i q u i d e m c o n sensu boc fieri o p o r i e r e ^ f i e r i vero duntaxat necesaiiaie urgente. l quemadrnodum generali concilio cougregato, opus esae a i u n t summo etudio ac cogiiaiione omnia d i s c u t e r e ; e i , quod r a i i o l a n de.u obtvnueril, accipere omnes atque a m p l e c i i : i t a , si ante commuue j u d i c i u m de aliqua r e q u i s p i a m d u b i i a v e r i i , mota quaestione, et ab aliquibus d e t e r m i n a t a , j u r e i d facere, nieriloque ab bis d i v i d i q u i absque c o m m u m consensu ausi s u n l de
subinde unaquaeque synodus, q u * posita i n a n c i p i t i
parlicularn i l l a m a d d i d e r i a t , e i licueritue a d d e i e , n e c u e ; sed a i r u m v e r u m falsumve s i l quod a J d i u m e s l , boc i n primis considerandum a nobis esse universi j u d i c a v i m u s . Y e r u m demus i n aeseniia.non recle illos fecisse, q u o d sine l o l i u s M c clesiae congregaiione de rebus gravibus ad fidem Christianam p e r l i n e u l i b u s i r a c l a r i n t , q u o u s q u e q u i dem i n bac sementia pcrmansere, ne aliquod d o g m a i n generali syuodo proposilum discuterelur, fortassis haud i n j u r i a succenscre iljis v i d e b a m u r , e i
rebus coimnunibus j u d i c i u m f e r r e , quandoquidcm D nostrae adversus illos accusaiiones j u r e o p i i m o ipse c o i n m u n i b u s rebus et coromunitcr i r a d i l i s defendi polerant. N u n c a u l e m c u m bnjusinoiu asseulialur, i l l e v e r o aliquid dicant quod anlcquam culpa v a c e n l , sponteque i n generalem s y n o d o i n c o n u u u n i t c r d i s c u i i a l u r n o n partim i n se babcat tlubUatiofli$. Qnas ob res nostrura ploriqwe asscrunt, haud *t i u j u r i a a L a i i n o r u m cotisoriio a b b o r r e r c ; quod n o n s i l i e r e n d u m , a n i r i no$ ew amequam j u d i c i d . universalU Ecclesiae, quod recens per eos inirod u c t u m f u i i , s u b j i c i a l u r . A l q u e his q u i d e m d u plici accusaiione succensondum e x i s t i m a n l ; p r i m o , . q u o d iguans et equaquam assentienlibus nobiu quidqjiaui i p c o m m u n e m Ecclesiam i n l r o d u x c r i n i ; t u m , quod p a l i n o l l c n t generalera s y t i o d u m e i a n t i quis i l l i s a i u i i l e m c o n v o c a r i . Haec nos quoque ilrlis r.onvenerinl, ac o m n i a se facturos afihpmarml quae ratio persuascrh, ei ipsi se o m n i a i c u s a l i u n e prorsus immunes r e d d i d e r i o t , et nos o p o r t e i n o n fuediocre mus, bluclium cogilalionemque a d b i b c r c , u l Laiiais accusnquae agenda a nobis sint caute p r u d e n l e r q u e agane quod anle b u u c diera objicere consuevituus, i n nos r e c i d a t ; denique ca tione j u d i c e m u r , cujus illos o l i i n reos
agebamoft.
Nam s i , ut diccre ipsi consuevimus, n o o d u i n a d v o cata synodo gcnerali accusandi c r a n l L a l i u i , q u o d siio d u n t a x a l j u d i c i o de r c adeo g r a v i redidissent, q u i d n i nos quoque, cura i d quod quaercbamus f a -
5i9
ORATIO DQGMATICA PRO U N I O X E .
650 -
, * , \ , ; , . " /^ , * ttap' , , \ . ; , \ , \ \ \ . , \ ,
, \, \ . , , \ , \ , ^^ / , , \ \ \ \ . , \ \ , " ' \ , ,
& , , \ 6 \ , \ . /. \ , ,* , \ * \ , * *" ' , * a j ; * \ \ ,

. II*.
, ' \ , tfizt ^,
. " * * \ .
Probatio,
qitod neceite eti lahctos
doctore*, mm Occidentales,
tum Orientales,
invkem
e$te concordtt. ,
\ , \ , \ -
*; \ ,, , * , ,
c l a m s i l , omne$que i o u n u m convenerimus, m a - Q m u r , a u l non sine nostro detrimento i l l i s u n i a m n r . gnuiM jngredi c c n a m e o ingensque subire p e r i c u l u m neoetae est, u t absque eulpa h i n c abire poseirons? Siquidem ille quoque j a m r a i i o o e m eorum reddiderunt quae e i d i c u n i e i s c n t i u n l , p*s>im elam Neque e n i m h i s q u i s i m p l i c i i e r e l sine ulla ratione discendum esae a i u n i a L a i i n i s , tanquam longe a veriute aberratilibus, as<entiendum arbitror: union .
;
heque hia etiam oblemperanddm qui^ nulla a u a dente r a l i o n t , i n c u m b e n d u m d i c u n t esse E i i i m v e r o assiduo studio d i l i g e n i i q u e invcstigi.lioi.e v e r i i a t i s , e t exactissimo j u d i c i o doclofes eacros lanquain ducpg sequi o p o r t e i ; e l per hauc u l p o t e quxs sola tula b e r a , ftQcm j a m d i u o p i a l u m elariasimi, aentio. diis fiiiem viair, s i t , a l q u e o m n i pericnlo l i aitrngcre. I U c mca Tiri
singtilis quibusque pelftnlibus raliopes d * h w q u * Eccletia c r e d i l , afferenle* : e l nos a(J aliqua q u i d c m ex his qeje d i x e r u n l , quoad ficri poluit, obv i a m j v i m t i s , ad p l u r a vero opporluHroraqwt! e l i l l o r u n i opinioneui maxime qonfinnamia,, n i b i l o m n i n o l o c t i i i sunius, ncque fpflaasia d i g n u m a b q u o d , q u o d loqui possimua, babcmus. Hic igltur r e i l o j u d i c i o e l exaciissima cogUatione opui c s l . tteque eni.n luinc saiis; e r i l d i c e r e , gûoraiis concilii quai nolle iiqeu) u m o n c n i , nequc
esl de bujaaraodi rcbus seHleniia : lioc ego, Robis p r o p o s i i u m assequi
Qtiomodo autero quibusye m e possimus, ingens p r o -
aubinde d i c a m , Deofreluu ; quanquam
esw; existimandam
e ^ t ; eod diligenier
c o n s i d o - D fecto MQS p r o -
cenamen et non mediecre onus subire
r a n d u m quse dicla a. L a i i n i s s i n l , Ycrilali consentanea
I n b l l i g o . Vcrurn ea est c o n d i i i o pracaenlis r e i , tit honiiQem cfll.igiiel q u i libenlor pro verilale p e r i c u lutii subcat, nibilque 4nagnmn a u l d i c i a u l fieri polcsl, nisi quis, quae sibi vcra v i d e a n l n r , forii a n i m o dicat, pafatuxque sit caluronias e t pericula pati pro defeiuiono r e r i i a i i s . H i c auiem e x o r d i u m suiiiam, Oei o p i i m i m a x i m i auxilio fretos.
posuerimusi scruiandumque ûibns i n robus i l l i d i c a p i , qqibus i a rcbtjs a b e r r e u t : q u i d nobis dicendupi s i i , q u i d iilis au* d t e n d u m ; postremo, quoniodo u n i r i poasimus f r a i n b u s , q u o r u m d i s j u u c i i o m c i i t o d i p l o r a n d a esi e l illis e l o o b i s ; nc voJuntalcra absque raiione sequcules, a u t cuin j a c l u r a nostra ab i l l i a d i v i J a -
CAPIJT I I . Dominns noster Jesus C h r i s t u s , c u m discipulos fuos ad p r a d i c a i i d u m iuter genies Evangelium t u i l l e r e t , mtiUa, q u a eis evenlura e r a o l , prasdicens ; e t i n l e r c x l e r a , quod anle reg s e l pr.csides sua causa d u c e f e n l u f : Notite i n q a i t ,
9
cogitareqno-
modo aut quid l quamini: Hla hora quid loquamini
dabiiur
enim vobis tit
(non enim vos esti* qni
loquimini, scd Spiiittu Patrii testri, qui loquilur i ; i
fl , ~
B E S S A I U O N I S S.
t. E. C A R D I N A L t S
h\l
i , * ! \ \ . " \ , \ . ' \ * , \ * , , \ '
, ; :: \ ,
, ' I , \ , , \ . "
, \ ,
\ ' , , , , *
, , ^ , . " \ \ ,
\ , \ , -
. , : \
\ , , \
: , \ , \ ' , \ , \ \ ; ' \ . \ \ est, nec boc ncc
'. , \ . , \ * \ , , , , , ' * ; * \ , *obU * ) ; manifcsle his v c r b i s signiflcans quaecunque ab illis d i c e r e u t u r , sua csse vcrba e l S p i r i t u s sancli i n iltis loquentis : qucm a l i b i s u p c r v e n l u r u m affiruiavit, d o c l u r u m q u e eos oinoem v e r i i a l e m , u i e l i a m verba i p s o r u m , S p i r i l u v e r i i a i i s i n eis l o quenbe, veritas e l v i l a cssent. A l q u i verba baec, nemo esl q u i a m b i g a i , n o n modo ad priioos illos r e f e r r i Salvatoris d i s c i p u i o s , q u i b u s daluni est ut praesenlem eura m t u e r e f i l u r , sed etiam ad pasiores Ecclesiarum e i doclores caeicros q u i p o apostolos EvangeHum praedteavere. Hoc e n i m e i ipse Saly a l o r probat c u m i n q u i t : Qute vobis dico, dico : et res ipsae maiiifestiasime omnibus
i l l u d asserere , quemadmodum
sapienlis eignum est, sibi assidtie conslare, n u l l i s quc i n rebne a caeteris aapientibus discrepare. Quanlo i g i t u r bomines gapienles sapientiae e l v e r i i a t i s S p i r i l u s a n t c c c l l i l , tanto magis necesse est eum sibi i p s i consentaneum esse. E l si quis forie sit, q u i sanctos Palres et dociores nostros c o n i r a r i a invicem dixisse e x i s t i m e l , emn profecio curo i n f i delibus e l c r u c i s bosiibus c o n n u m e r a r i fas e e l , q u i binc arguere fidem nostram irarielaies lillerarum consueverunt, c o n quasdam et contradiclioncs sacrarum i n t e r se flngentes : quas lamen neroo
osieuduni. S i -
praeter ipsos lales existimat, c o n l r a quos u n i r e r s t doclores c e r t a n t , cosque c a l u m n i a l o r c s esse v e r i latis a r g u u n l , consentanearo sibi esse ubique s . cram S c r i p l u r a m asseveranles. Prselerea c u m nos per bunc m o d u m gentiles et eos q u i e x l r a nostram Ecclesiaui s u n t , argoamus, ignorantiamque e o r u m comprehendamus, eorum praecones, pbiloaophos scilicel et 6dci i n q u a m p l u r i m i s sibi i n v i c e m
quidein p r i o r e s c u u c i i d o t t o r e s iUdeni c l a r o a r u n t operationibus e t signis, quod d i v i n i v e r b i p n e d i c a tione d i v i n u m v c r b u m non minus per eos quara 1 perapostolos sequenlibus signis c o n f l r m a t u m f u i i : u i palam o m u i b u s s i i , ipsos quoque sancios Patres et doctores Cbristiana} fldei per S p i r i i u i n sauctum locuios fuisse, verbaque i p s o r a m Salvaloris n o s i r i verba exstitisse, cuin adversus lyrannos et preidea et v e r i u i i a sibi boetes c e r t a v e r e , scnpsere c i palam raiio cogit v e r i l a t e m p r x d i c a y e r e . Quo fll u l necesae s i t , eos i n v i c e m consenianea d i c e r e ; e i f a l e r i n i h i l ab i l l i s d i c l u m esse, quod i n v i c e m r e pugnet ne n i i n i m i s q u i d e m i n rcbue ; a l i l e r e n i m non v e r i l a l i s inagis q u a m i l l i s locuius luisset. M a l t b . x, 19, 2 0 . mendacii s p i r i l u s i n Mendacii namque p r o p r i u m
conlradicentes, oslendenles : quomodo etiam c o n t r a nos ipsoe boc i d e m acceptabimus, et nostros doclores ejusdem c r i m i n i s rcos esse a r b i i r a b i m u r , nisi e l nostram ipsi sponie noxlra e t e r t e r e velimus lidero ? Scd absil boc a C b r i s l i Ecclesia a l u m n i s q n e ejus. Videmus e n i m uunc universalia cuncia c o n c i l i a , Patresque i n eis congrcgalos, dc d o g m a t i b u s proposiiis non bumanae sapiontise persuasioiiibua.
553
ORATIO DOGMATlCA PRO U N I O N E :
554
, ,
, \ . ^ , , , \ \ , \ \ , \ ' . " h o V * \ , .-, . , ' \ , 1 \, , \ . \ * , \ ; , \ , , \ . \ \ \
, , , \ * , * \ . '- \ ' ;, * . \ . \ \ ,
....
, , * \ . \ \ , \ \ , \ . , \, * . , , , , \ .
^ ' ' \ & , \ : , ! , \ . \ , - * \
- ^ , n o n ariiftcio v e r b o r u i n , u o n bus, no raliouibus naturaliq u a m n o n eadein d i c e n t e s , aliquosque e o r u m ad suam pravam opinioncm probandam i r a b e n t i b u s , beaius Joannes ncque eos q u i v i d e u l u r baerelicos j u v a r e , negat, nec lameu eos i n t e l l i g i t , p r o u i i l l i , enim sancii sanctos scd accepiai quidem eos, conatur auieiu e l sibi ipsis e l iiivicem convenienles probarc. I l o c docloris, boc esi G b r i s l i a n i o f l k i u m . Scplitua i l c i n gcneralis synodus, per eos T a r a s i i i n prima cjus aciionc, I a n u l l o
denique syllogisinis usos fuisse, sed a u -
c i o r i l a t e d u n t a x a t ; nudaque ipsa vcrba s u p c r i o r u m d o c l o r u m , q u i cos (empore praeveneruni, lanquam r e c i a m r c g u l a m , gloriara v e r i i a l i s secuios fulsse : el per ea quascunque de fide quastiones lermisi quis iinpueadem fides nasse, sanctorum P a t r u m vesligia sequendo. Quare n c s c i o q u i d dc nostra Gde sapere l i c c r e l , concedat lari. sibi omnes, aiilcm posse hoc inconveniens P a l r i b u s sed d i i qtiiilem i n v i c e m , a l i i noslra in illorum raliouibus Si e n i m Gdei n o e l r a principes n o n ipsis, rem absurdam ! contradicant,
Palres, i n q u i t , invenimus d i s c o r d e s ; sed cum omncs ejusdero scnlenliae s i n t , idem quoque prscdicanl et docent. E l eadcm rursus i n cadem aciione : Ubique
vero e i i a m fundelur;
etenim Palres concordcs invicem s u m , conirarieias i n a n i s est crgo p r a d i c a l i o n o s l r a , inanis esl fides I veno nulla i n eis esl. V e r u m conlraria eos dicere n o s l r a . A l magnae siuhitiae est, cogilare etiara talia p u t a n t , q u i oeconomias c t i n l e n l i o n e m c o r u m d c i l l i s S p i r i l u plenis b o m i n i b u s , necesse esl enitn i g n o r a n l . V i d e , quod eiiam seplimi concilti Patres c l p r o p i c r praeiiicla e l alia p l u r a , consentanca et sibi ipsis e l i n v i c e t n , n i h i l q u e oinnino c o n l r a r i u m n o n dicere, non saperc. Dicit eliam de eis beatus Joannes Syrus ad Jordancm scribcns : Sed cia, q u a s . p r o d u c u n t a u c t o r i u t e s consideremus, c u m paiernse s i n l , et cis n u l l o modo contradicendum s i i . A l vero concordes, ncque contrarios i n v i c e m , el muilo m i n u s sibi cadcm bac de re s c n l i u n l , c l coocordes sibi ipsis et invicem essc sanplos doclores dicenics, eamdein e l i a m ralton^m assignant, quain bealus Juanncs. Idem c n i i u S p i r i i u s , a i u n t , i u omuibus loculus c s l : quem sibi ipsi non consenlaneum csse, neque cogilare fas esl. longum quidem esscl e n u m e r a r c .
quemadmodum omnes doctores i n lota sancla S c r i ipsis oppugnanles , decel probare san - * p l u r a boc sibi p r o p o n u n l , apparenles i n ca c o n l r a cios Patres c l doclores noslros : q u o r i i i u de fidc rietales concordare ; concludere vero manifesle pcr s e n l c n l i a m unicam e l indiffcrenlcni csse fecit una S p i r i i u s sancti v i r l u s e l i l l u m i i i a t i o . Uinc apparet, quod lixTCticis calumnianlibus sanclos Patrcs, t a n p r e d i c l a , fidei n o s i r x principes ct doclores, q u o r u m d o c l r i u i s c t i l l u i n i n a i i c t t d o c i i sumus, n e ressc esse cadein e l consentanca noti solum sibl
BESSARIONIS S. R. . CARDINALIS
556
* , - \ ; * , \ , ; * , \ * * \ , . , \ *
t
, ' *\ ' '
\ , \
, \ , \ ;, ,
%, ', , ; \ , \ , \ , * \ ,
%
, " . , \ , \ , \ . .
' * , , , , , , * * , ,
.
Qtwd quamvis not oporlerel exempla. uulla ownino U in dictis conlradictio, conari concordare , lanquam summe
.
$i tamen attquid tate saUem apparenter necessarium fidei no&tra? : el hoc astruitur euet pcr
y
ol , * \ ; . ; * \f \ ' , $ .' , ipsis, sed non mirnis invicem
, , *\ , ' ^ , , ! * \ , \
d i c e r e , lanquam i n C i n bac v i i a p r o v e r i l a l e passi f u e r u n t , p r o e a q u t fidem taiid6 B u n t ; verunUamcn Tivunt, n o n solnm apad Deum I n l i b r n VIUB d e s c r i p l i , verum etiam apud nos per ea quai r c l i q u c r u n l nobis opera et doctfiuaa snas, qtiae pro rfegiriis Adei haberi debeni a iiobis, a3quc fere atque sancla S c r i p i u r a , vencratie et cr^diia;. Faciemns igitar oillciiim n o s l f u m , et quod a filiis gratia d e b e i u f , Pairibtis o n m i b n s q u i d c m aarcs aeqnas praebenies, oinnibus veru proprium animum subjicienles, e l scmina e o r u m accrptaiues. A d eunidem eniip flnem nos d u c c n l , et earadem nobis fidcin p r a d i c a b i m t , i l q u e c o n f i r inabant, carn ipsi p r i m o idetn inier se diram,
i d e m concnrreret hoc uon esse, et totam e v B r i ^ et q u i n a n concederet boc, n i h i t ab
Jibui d i t f e r r e i . f i i s i g i t u r Ma pr&supposttfe, babemus q u i d e m sanclos doctores eos, q u i ex Orienve nobis veritatis fldei h m i e n Uluxerunt, Atbanasiunn, Basiliijm.Qregorioa ambos, Cbrysostomum, C y r i l l u r a , Bâximmp, Tarasium capteramque c o h o r i e m eorura. flabeôs i l c m eos q o i ab Occidente
r a
ex-
a i i u x e r u n t e r r o r i n n ftammas sana clarissimaquc docirfoa, Hilarium, A b r o s i u m , Auguslinum, Hieroiiymtrm , D a m a s u i p , G r e ^ o r i u m , Leonem , q u i r u g i t u suo b s r e t r c a s omncs d c i e r r u i l , c( cacteror o m sanctorum c b o r u m ; omnes communes doclores, e t P a t r c s , et fldcl priqcipea, q u i ipuita qiii<fciu
lanqiiam uno e l eodem p p i r i t a modo considerandtim est.
l o c u l i . Qiiod boc
C A l t J T II, E l Patre d i c u o l Ofrienlalcs sancti doclores san- D diccr^ sanclo? invicern c m m procedere S p i r i i u m , et cx Palre per F i l i o m : ex Palre et Filfo Opcldentales e u m d c m procedere a i u n i . l d e m e i i a m nonnulli Q r i e m a l i q m asseverant. Quid i g i l u r dicemus? C o n l r a r i u i n boc esse i l l i ? A b s i l ! Neque c n i m c o n t r a r i a , neque c o n t r a d i c l o r i a in7icem sunt, ex Patre proccdere, e i e x P a i r e e i F i l i o . A l q u i eliamsi c o n l r a d i c t o r i e eermo p r o f e r r e t u r , i t a u t abos ex P a l r e lion ex F i l i o , , alios ex Palre e4 F i l i o d i x i s w argiermr, nec luttc auderetn
1
c o n t r a d k e r c , scd p o i i u s percipietilein a Tarasio ct i n t e n -
meipsum accusarem, illorntn
lanqimin non
i n l e l l e c t u t n , secanduin quod
d l c l u m f S t i n scptima synodo ; q u o d sciiicet eis c o n i r a t i a n t u r , qut ignorant oeconomias lioiiem c o r u m ; quam iJlis coutradictioncni aut tneus,
et
c o n l r a r i e l a i e m imputarern. Mulla habeo bujus r e i i n ipsa canonica S c r i p l u r a exenipla : Pater inquil,

major me
r ^ i . K i r n r s t i s : Ego
1
Pater con-
unutn xHtnus . llac qu;u inajor possit v i d t r i
Joan. xîy, i 8 .
4oan. x, 50.
557
\,
O R A T i O DOGMATICA U N I O N B .
\ \. .
558
\ -
. " ' \ '
\ \ , , . \ , , , \ ; \ ; , \ \ > , \ ,
; ' ^ . , , \ * \ $ -. \ , , . \
, ^ , , , .
, \ , . , * . \ \ , \ <sw, . , \ , \ ,
* ,
, .
\ . . '. Quod ad intelligentiam Ulorum doclorum, qui obicurius iocuti tunt, utendum etl iUi$ Patrtbut, aperliui el clariut loquuntur. \ , , , * * - qui
. ' -
^ , \ \ , d o c t o r e s ; al bealus C y r i l l i i e , i a eis quae a d H e r m i a m s e r i b i t , una c u m OcddentaUbus P a t r i b u s n o n a d m i u i i quidein boc n o m e n causx i n d i v i o i s personis. E u m d e m autem dicere causam, et noo causam, et presertiift sere ad i d e m , n u l l u s est q u i non concedat cOBtradiciorie d i c t u m fulase. E t quis facile r e c e n posset, q u o l s u u l quae, c u m contradictoria v i d e a n l u r , pie taraen a docioribue intellecia s u n l , et ad u n u m c t c u m d e u i sensum ab eis r e f e r u n l u r ? Quod e i nos i m i i a r i , eiiamsi dc proposila qinesiione accidissel c o n l r a r i a c o n t r a d i c t o r i a q u e dixiese s a n clos doetores, nobis ipsis polius ignoraulia? culpara e l eos conari reconciliare i u l e r se, et quoad possit per omnia concordes oslendere. N u n c vero d i c u n t q u i d e m n i b i l c o n t r a r i u m , consenlanea a u l e m sibi ipsis e i invicero a i u n t . hoc experienlia p e r c i p i e m u s , si modo d c b i l o eis e l e o r u m d o c i r i n a u i a m u r . Mudua autem qualis s i t , a u d i l e , e i a i t c n d i l e , q u a m verus quamque j u s l u s &jt.
\ -
t r a d i c t i o ? A l t a m e n contraiiqpnt v e r i l a i i , q u i hoc cottiradiciioncm putant. Slepbaaus, c u n essct p l e n u s S p i r i l u t a n c t o , iniendons i n coeium, v i d i t g l o r i a m D e i , et Jesum stanlem a dexiris D e i , L u c a i n A c t i b u s teele ; at Paulue una c u m David euin
1
a d d e x i e r a m majesialis i n excelsis sedere a i l . Sed e r e autem, et n o n sedere (siare c n i m non sedere eai), manifesu contradictio eal. Euoidem ilem g l o r i a m et ejus untgeniiuin F i l i u i n . Al S l e p b a u u m beaius i n t r o d u c i i L u c a s , Dei e l P.ilris viaisse sanclus Joannes Evangelisia, Deum nemo vidii i m quam*, ab ipsa Y e r i t a i e edoclus aaaeveral. Videre coniradicioria videoHlur.UnusevaogelUtarumeexia bora Daiiiinum c r u c i f i x u m faisse a i l * ; aller n i a l : Ertt el claaulem hara leriia, et crucifixerunl eum . ffiauifesta coatradiclio est. Deum
a u i e m , et non videre D e u m , nescio si c u i aoo c*se ^ i i n p u l a r e debemus, quam illos credere discordare :
Sexta vero, patet qaod non eet l e r l i a ; l e r t i a v e r o , non i e r t i a , Patrero causam esse F i l i i et S p i r i l u s s a n c i i , palam p n v d i c a n i et docent omnes Orienlales Patrcs et*
CAPUTIV.. Omnis fides e t p r o b a l i o babet q q U m aliud, impossibile e s t ; sed c u m ex a l i q u i b u s conccssis qrjod deroonslrare p r o p o n i t ; babet vero a l i u d , pcr q v o d p r o b a t quod eibi p r o p o n i t . Neque poie^l i d e m esse qood probat et q u o d p r o b a t u r . Ipsum q u i d e m seipsuai, a u l ipsum a l i q u i d per seipstuii p r o b a r e ,
1
et o m n i b u s notis ad a l i q u o d quaesilum proccdero o p o r t c a t , per ea quae manifesla s u n t , ad incognita e l q u x s i t a e u n d u m e s l : el per n o l o r i a p r o b a n d u m qpu? nobis i g u o l i o r a s u n t . Hoc vero ita est v c r u m ,
4
A c t . x v ! , 55.
* Hebr. i , 1 5 ; PeaJ. c i x , I .
J o a n . i , 18.
Joan. x i x , 14.
Marc. x v . 2 5 .
55
BESSARtONIS S. . E. C A H D I N A L I S

56
-
* . \ * ', , , \ 0 , , , , ' , \ , , . , : , \ * , \ : , ,
1
.. \ , , . ' ; , ' ot ,
. ; ' <; , \ -r ,

, \ , , ' , \ ,
- . , \ . , \ . . ' , . \ '
, \ , \
Proponit hanc concixmonem ex dictis Orienlalium doctorum 'duniaxat probare dupliciter : vtdelicei per pr&potUionetn per, et per ex, ct primo de vi ipsiu$ prcepositioni* per, dispulat, probans eam cau$am nudiantem lignificare. 6 \ * * . ' .\ , * ; et ab omnibtra concessvm, u t non indigeai pluribue v e r b i e . E l i n proposito i g i t u r , c u m p r o p o n a n l u r nobis auclorilaies d o c t o r u m O r i e n t a l i u m , p r o p o n a u t u r r e r o e i i a m O c c i d e n t a l i u m , sitque necessar l u m , si C h r i s i i a o i s m u m velimus nobis e e r v a r e , consentanea oronia omnibos esse probarc : si aeque clara e i aperia nobis e o r u m dicta s i n t , neque a l i quod d o b i u m inest i n eis, nou e s l o p u s discussione a m p l i u s , i u v e n l o quod quaeritur. Quod si q u i d i n cis d u b i i i n s i t , c i aliqua non i t a aperlo dicta i n d i gcnt decfaratione m a j o r i , regula praedicta a t e n d u m est. A l i l c r c n i m irapossibile e s l a t l i n g e r e f i n e m quaeea qunc nou i i a clara s u n i c o m p a r a i i s , p e r c l a r i o r a etiaro i n l e l l e c t u m e o r u m investigare, quae ob*curius dicta s u n t , c t b o c modo una hanuonra cx n n i babua partibus composila, i n concordem e i consonanterti g l o r i i i c a l i o n e m Dei acccdere. E t mco q u i dem j u d i c i o , l u m Orienlales t u m Occideniales Paires clare manifesteque t o c u l i e i i i i t , et veritatem , , 5 , * , \ , \ : fldei ,
nobis i r a d i d e n i n i E t facile quia poesel a l l e -
r i u s partie aucLorilalibus usus, per eas d u n l a x a l proposiiam q u a s t i o n e m concludere. E l hoc paulo poet, si Deus concedet, p r o b a b i n i u s . Coocedalur l a m e n , n o n i t a c l a r e , nec i l a expresse O r i e n U l e s locutos fuiese de S p l r i t u s sancli ex F i l i o sione, queroadmodum Occidenlales : q u i d procesigitur
faciendum e s t l N e m p e n i l a l i u d , nisi c u m G c c i i l c n lalee Palrea aperliasime banc pra*dicaveriQl Gdein, Orienlalee quoque pulaitdum boc idem d i c e r e , nec oppugnare illos q u i ideni de Ode aenserunl. Q . i i e n i m i n i l l i e , i d c m e t i n bis loculue eel S p i r i t u s : d o c u i l , o b cam q u a m ille scivit c a u s a m , c l p r o p i e r neccssariam iunc foriassis dispeneationem. A t 1 1 0 bis p r o b a n d u m est, eliatn absque comparaiiooe a d Occidentales Patres, ipsoe per S p i r i t u * sancti senlienies. ipaos O r i e n t a l t s illi doclores idem c u i n Occidentalibus de proceasione concludenles, et i d e m quod
s i l u m : e i contrapositis u t r i s q u e , a c l a r i o r i b u s ad D et qnae per illos subobscure, eadem per hos a p e r i e
CAPUT V, P r x p o s i i i o n e m i g i i u r pcr, i n o m n i b u s i n quibus accipiiur, causaio significare nunquamque d i c i , nisi aliquam roediantem eubostendat causam, n e m o e s t qui i g n o r e i . Semper e u i n i c t i n o m u i b u s q u i b u s hoc ab h o e p e r boc esse aut ficri d i c i t u r , i l l u d per l a n quam communicans a t i i c o o p e r a n i p r i m o agenti accipitur. Quemadmodum si f a b r u m p e r eerram f a b r i c a r i dicamus, serram quoque cooperari fabro ad secandum i n t c l l i g i m u e , et modo ei c o n v e n i e n t i , bec est, i n s t r u m e n t a l i l e r ipsam e t i a m secare, nec supervacaneam eam a c c i p i . Per l o c u m e l i a m , aut per tempus a l i q u i d fuisse vel iransivisse d i c c r e , niJ
&61
ORATIO DOGMATICA PRO U N I O N E .
5fl
, . . \ , , \ . " * \ \ * \ * -
; , , \ , , , , " , * , . , ' ,
* , , . \ , , ' , . , , , ' , , , *

^ \ ; , , ' ' , >, * , \ ; * , , 2 - , * \ , \ . \ \ , \ . , \ , \ ' m o i i ? a m v e r o , si d i c i l u r , q u o d o p e r a i u r p e r i m p c r i u m a l t c r i u s . Quandoque vero d i c l i o causalis, c u i a d j u n g i l u r baec p n e p o s i l i o , per, e s l causa actionis, secunduoi quod l e r r a i n a i u r ad f a c t u m , u l c u m d i cimua : A r t i f c x o p e r a i u r per n i a r l e l l u m . Non c n i m significalnr, quod m a r l e l l u s sit causa a r t i i i c i quod a g a l , eed quod s i t causa arliOcialo u i ab arliOco procedal, et quod boc ipsuro babcat ab a/iiGce. Qiwe cum i t a ae babeant, considfcrandom q u i d v e l i l s a n Spiriat p r i dicemus causam clos dicere, ex Palre pcr F i l i u m procedere l u m sanctum. Nempe bic e i i a m quamdam significare p r a p o s i l i o n e m per;
. \ ,
\ , ,
, ,
\, \ \ , , , , , ' \ * , '
. " , *
, - Q , , \ , , a l i u d dicere e s i , nisi Jocum e i i a m c u i e m p u s , aJiq u a m causaro i l l o r u i n quae i r a u s i v e r i n t , v c l facta f u t - r i n l , esse. iocus e n i m m o i u s causa e s t ; s i q u i d e i n omnis motus i n m a g n i l u d i n e e l disiamia esl. T e m p a s quoque m a x i m c confert m o t u i ; o m n i s e n i i u molus i n teinpore. Absque voro inotu n i l o m n i n o corporaliuro et senaibilium ficrel. S i n e q u o a t i l e m non flerei a i i q u i d , boc sui causam b a b e l . I n s y l l o g i s m i s quoquc d i c e r e , p c r m e d i u m c x t r e m a e o n j u n g i , palel quod por m e d i u m tanquam pcr c a u s a m , secumlum m o t u m aut discursum i n l e i l e c l u a a c c i d i i . C u j u s r a l i o est, u l u n i v e r s a l i l e r debac i n q u i b u s d i c i t u r aliquis per aliquem o p a r a r i , baec prsepositio, per, designai i n causali aliquam causam seu principiara i l l i u s a c t u s : sed cuni a c i i o s i t m e %ia i m e r faciens e l f a c t u i n , qoandoque i l l t i d c a u bale, c u i a d j u n g i l u r baec p r e p o s i i i o , per, causa a o l i o n o i s , secuudum q u o d e x i t ab agentc : e i l u n c est causa a g e n i i quod agai, sive s i l causa finalis, ftive f o r m a l i s , sive effecliva, sive m o l i v a . I n m a l e r i a l i namque causa non esi i n usu accipi, scd p r o ca tur ex; u o n e n i m pcr ligna e l lapides, scd ex bis l u c r i c u p i d i l a l c m dicitnus a r t i l l c c m e i h i s d o m u m essc composilani d i c i m u s . C u m i g i propier o p e r a r i , finalem signiflcatmis c a u s a m ; f o n n a l e m T c r o , c u m d i c i m u s , quod o p e r a l u r per a r l c m s u a m ;
praepositione t r a c l e m u s . I n o m n i b u s l o c u l i o n i b u s , m a r u m q u i d c i n i r i u r o n u l i a m . Nec e n i m F i l i u s P a t r i causa esi u i ex eo S p i r i i u s sancius procedat, q u o d universaiiter priina trescausae p u s s u n l : sed e converso e s i . Ncc e n i m F i l i u s causa aul finalis , aul cflectiva est Spiriius cura effecliva i e r a l u r , nec beaia nalis Trinilas causa quideni cl causa forroalis, sancti :
ad crcalurara r e vcro l o U alieprocc-
couveniat S p i r i l u i ; ipsa bunitas s i l , non
cjus c r c a l u r a r u i A fi
aulem una persona
r i u s : formalis a u l e r n , ipsa d i v i n a esscnlia, sec u n d u m quam F i l i u s e i S p t r i i u s sancius d u n l : quai t r i b u s cadem ebt. R d i q u u m i g i l u r est, u i r c l i q u o c l q u a r t o modd i n re proposila a c c i p i a m n s c i i l l u t n quoad fieri p o l c s l . H i c c u i m , i n q u a n (um l e n n i n a l u r i n e f f c c i u i n c u m s i l a c i i o n i * caus*
9
503
BESSARiONIS S. R. E. C A R D I N A L I S
561
,- \ \ . \ * , ? ' , , , , \ . ' , \ . \ , . , , . " , cV Ylov

%
\ \ , ' . \ \ , \ , \ ^,
, \
, \ \
\ , - I I . . , , , ' , , . \ , ' , , ' , ' . \ * , \ \ , , *
. , \ ^ / , . \ \ ' \ . \ ; ' . * , * \ ), $
C
c o n v e n i t h u i c q u & s t i o n i , c u m d i c i m u f ex P a l r e p e r F i l i u m procedere S p i r i l u m : i n q u a n t u m vcro l a n quam inslrumentum inieHigalirr, valde dissimiie habet significaluin Non enim u t per inslrumeiUuro vel per l o c u m , vel p e r l e t n p u s , a u i aliquam causam jinperfeciam d i c i m u s S p i r i l u m sancium per F i l i u m p r .cedere : longe e t e n i m lisrc ab illa ejus aumma pcrfectione, c t sumina ad Palrem aequaliiate et uniiate absimt. Nec e n i m alia potentia n u m e r o p r o d u c i l S p i r i i u m , quam Paler, e l F i l i u s , u l i a n q u a m eecunda vel i n s l r u m e n l a l i s causa a c c i p i a l t i r : sed c u m eadem c i una i n Palre et F i l i o p r o d u c t i v a p o lenlia sit
v
tre causain diceret F i l i u m , quippe q u i eadem a n a quc polcntia c t aclione c u m Palre m u n d u i n c r e a v e r i l . S t i n i l i i g i l u r m o d o e l i a m de S p i r i t u s p e r F i l i u m p r o d u c t i o n e , i n s l r u m e n t a l e m quidera causana e t i a m solum c o g i i a r e , blaspbemia e s t : eausam a u t e m , e i hanc n o n iroperfeciam, boc v e r o necessar i u m esl ; imperfeclionera eteniin bujus p r s p o s i lionrs per longe r e p e l l e n d u u i ; q u a n t u m a u t e m p e r feclionis e l pietalis b a b e l , hoc vero a c c e p t a n d u m . A i i e n i m i n o c U v o a d A m p h i l o c b i u m beatus B a a i l i u s : Patrem creare per F i l i u m , nec i m p e r f e c l a m Patris crealionein, nec i m b c c i l l e m F j l i i a c i i o n e m sigtuftcai, 6ed u n i l a l c m v o l u n t a l i s e o r u i u n i a n i f e etal : quare haoc v o x , per F i l i u m , non m i n u i l e f D
aequaliier ex u l r o q n e procedere d i c i t u r .
Nam ct s e r r a , si h o m o essel, qucmadmodunt ipse faber ct idem bomo, sicuti Paler e l F i l i u s , idem p e u s e s i , secarel u l i q u e e i i a m Hla, p r o u i ipse f a b c r : e i quod d i c e r e t u r per s e r r a m , nullam i m p e r fcclionem de serra n o t a r e i . Nec m i r u i n , ei i n d i v i n i s u t a m u r i m b e c i l l i b t i s et imperfectis v c r b i s c l p u m i n i b u s , c u m a l i l c r non possumns. Diviuas e n i m res per noniina et iniefilioiies qtiidem cousuetas pobis manifestare conamur. A l i i e r e u i m impossibile psi nobis sensu v i v e n l i b u s de i l l i s l o q u i . Quod y e r o p r o l a l i o n i v e r b o r u m accidit, e l i a m signiftoatis r e bus velle i m p u l a r e , cavendutn ne s i i nefa* : mullae c n i i M boc modo certaeqne fidei veritales evaneacer c n i . E i c n i m u n i v e r s u n i quoque cx Patre pcr F i Jium c r v a t n m csse d i c i m t i s . Nullus lainen est i t a audax, u i inbiruaienlalem e l n o n eamdem cum Pa-
feclivam
causam, sed ad p r i n c i p a l i o r e m caosaui
nos r e f c r t . Palam itaque p a l e l , praeposilionera per tausain signiQcare. Non c n i m h n b c c i l k m , a i t , o s tendii F i l i i a c l i o n e i n , sod causam c u m o r d i n e . A d p r i n c i p a l e m c i u m , i n q u i l , cûsani nos r e f e r t . S e i n per eleniiu c u m a l i q u i d ex aliquo pcr altqueto es$e d i c i l u r , ordo quidain ad i l l u u i ex q u o , i l l i u s per q u e u i , significalur. Ex q u a q u i d e u i , lanquaui p n n cipali causa; per q u c m v e r o , U n q u a m i n s t r u i n e o t a l i accopla vel concausa, quae pracsupponit s i b i i l l i i i u , q u i d i c i l u r ex quo : bunc a u l e i n o r d i n e m n t > cesse e i i a m i u i e r P a l r e m . e i F i l i u m essc. E x P a t r e elonim o m n i a , qu,e Palris s u n t , a c c i p i l F i l i u s c l b a b e l ; poMque Palrcm e l s i m u l c u m co, subito c l immelialc i n t c l l i g i i u r F i l i u s . Gum e n i m Filiioxx*
5C5

ORATIO DOGMATICA PRO U M O N E .

,
566
,
* <\ . . , , ' , , \ . avtov, * * cV , . \, , '
'. , \ * \ . " ; \ , \ , )
\ ,
, \ . .
\ . Atictorilates sanctorum doctorum qui hac prwpoiitione per utuntur : et probatio quod causnm significat.
' \ 7 , ,^ \ . , ' , * , \ . , , , " *
* ' ;
, * , , , \ * . , : * , . ' * * . "
, ' , ;, . ' , , , , * * ' . , , * * \ ,
; \ , , , \, ' , ' , , \ , . 4 * ; , ,
d i c i r a q s , subiio io P a l r e m , c u j y s F i l i u s c s t , m e n i c C n i l u m e s s e . Q u a r e , secundum b u n c e t i a t n d o c t o r c m , r e i l u c i m u r ; e t c u m Patrem d i c i m u s , F i l i u i n s i a l u n i n l e U i g i m u s . Ha?c autem maxirae p r x p o s i l i o ptr p o l e s l ad p r i o c i p a l e m causain, lesle beato Basjlio, u o s r e d u c e r e . Per F i l i u i n e n i m dicenies S p i r i t u m s a n c l u i n procedere, P a l r e m , ex q u o F i l i u s hoc h a b e l , c o n c i p i m u s ; et quod ad a l i u m r e f e r i quae sua s u n l . I t e m C h r y s o > l o o i U 8 e i i a m i l l u d Evangelii e x p o n e n s , Omnia pet ipsum faela sunt: Si c n i m b i c , a i l , per ipsttm, d i c t n m c s t , m i l l a alia dc causa d i c t n i n c a t , nisi \ \ $ aliquis suspicclur F i i i u m ingur pnwjiosilio per, ad n a t i v i i a l e m ex P a l r e nos r e r n i t l i i , u i i n i e l l i g a m u s i l l t n c e i p o t e n l i a m d a l a m , cun imiversi creandi, l u m Spiriiussancli produeendi: e l plus aliis potesl scilicet praepusilio per, o r d i n e i n F i l i i ad P a i r e m aigniflcare, quae raaxime necessaria est i n T r i n i l a l e . Q u e m a d m o d u m c n h n summa i u e i s p o l u n i k e aequaiilas cst, i m o potius sumraa i d e n l i tas, i l a n i l m i n u g etiam suraimis csl o r d o , queui ipsa per roaxime potest. u l p r o b a t u m e s l , s i g n i t i care. dc bis quid^m saiis.
CAPUT V I . D i c e n d i i m a u i e t n , q u i n a i n Palrcs O r i e n i a l c s , i l D ex Deo per F i l i u m , e u m esse emanative, n i l a l i u i t q n i b u s i n l o c i s , te processione S p i r i i u s sancii usi s u n l ipsa, p e r , i n F i l i o . P r i m u i n itaque Meletii el Eusebii ilivinus RedarguA t b a n a s i u s , i u serinone q u i i n s o r i b i l i i r : tio simulationi* possibile, inquil, c s i d i c e r e , nisi ex Deo per F i l i u m subsislere e n m e l exsislere. Oicens vero, ex Deo per F i l i u n t , u o u ex P a l r e per F i l i u n i , vanam a r g i t i t a l i q u o n i m ral i o n e m , q u i d i c u n t , ideo e u m dixisse per F i l i u m , quia Patrero n o m i n a v i i , quod r e l a i i v u m e s l n o n i e n , e l ideo r e q u i r i l F i l i t i m . Hal>erei e n i m hoc aliquain r a i i o n e n i , etsi Deo aon suillcientem, si ex Patre per. D inde Bitili\is, c u m quaercrel F J J I H H I d i x i s s c l ; IHIHC verp n o n hoc. d t c i t , s i cx per F i i i u u i . qiiare S p i r i l u s n o n d i c a l o r F i l i i filitis : N o n ideo, i n q u i l , quia n o n cst ex Dco per F i l i a m ; .sed u i T r i n i l a s n o n i n n i i i U i i u d i n c m i i i f i n i i a m i n c i d a l , filios cx l i l i i s , u l i n b o m i n i b u s , crcdiia propagarc. P r i m o Uaquc ex ipsamct q u ; r s i i o n c , ccmi q u x r a (
: Erat auicm i m -
S p i r i t u r o inter T r i n i i a t e m c u m
g l o r i a n u m e r a r i , si n o n essel emanalus ex D c o p e r F H i u r o , ecd p e r m o d u m crealurae vx Deo factus, u i a i i t i t t n a n l . A n i m a d v e r l e u d u i n i g i t u r , quod de p e r sona S p i r i i u s est b i c r a l i o , q u i uuus i u T r i n i l a i e est : scd n o n , u t a l i q u i d i c e r e n l , de quadam nom subsisieDie g r a i i a ; quodque ipsum S p i r i i u m , q u i T r i n i i a l c m c o m p l e t , esse a i i ex Deo per F i l i u m . Esse etenhn exaistere signiiicat c l a r c , e i ipsum s u b f i s t e r e , e| inaxime esse e m a n a l i v c . Et affirmare,
567
BESSARIONIS S. R. E. C A R M N A L f S
568 .
, ) , y . , \ ' ; , , , ; , , ' , ( ; ) , , ' , \, * . \ . ' , .1 .. _ . TL _ > ! f i . . , , \, \ . ' , \ \ , \ * , \ , \ ' , . \ , ' , , ' , , '
, , ; " , & , , . , 6
, \
, \ * , \, , '
\ , , \, . \ % ' r * ~ Vf - _ . \ , . - * , . , ? . ' \ : , . , , , ' \ , r a i i o est, ideo aliquos euspicari, i i l i u m c u m F i l i i posse d i c i et esse, quia ex Oeo c u m F i l i o c s i ? C u m igiltfr n u l l u m de liis i r i b u s r e f u g i i s , ad q u x sc omnes solenl r e f e r r c , bis sancloruin d o c t o r u m l c s l i m o n i i s r e l i n q i i a l u r , ncque conveniat, palaro pa~ lot, per. causam b i c significare banc prxposiiionem l d e m ex alia ojwsdem a u c i o r i l a i e p r o b a l u r , qui
cur S p i r i l u s sanclus non dicatur iilius F i J i i , m a n i - * fesle apparet, n o n fuisse bealum Basilium hujus o p i n i o n i s , n i b i l videlicot F i l i u m couforre ad esse S p i r i l u s . N o n e n i m lalem quaeslionem movisset ; quemadmodum n u l l u s quaererel quare Spirrius non s i l patcr P a l r i s , vel g e n i l o r F i l i i . Dcindc ex ipsa soluiione quaeslionis a p p a r e l , qnod p u l a b a l F i l i u m causam S p i r i l u e ; e i hoc per praepositiotiem pcr s i gniflcare. Curo e n i m liceret ei d i c e r c , quod idco non osi, esi filius F i l i i , quia nec ex eo, nec pcr eum nec e u m h a b e l sui ipsius catisam ( q u x n a m
d i c e m i s : Ideo quod ex Deo q u i d e m S p i r . l u s s i t , palam p r r r d i c a v i l Aposlolus, dicens : Spiritum, ex Deo esi, accepimus riltim, cum *. E t quod per F i l i u m mantctiam Dei n o n i i u a v e r i l ;
fcslalus s i t , apcrlc ostenditur, c u m i l l u m F i l i i S p i quemadmoduin ideo c n i m d i c i l u r F i l i i S p i r i l u s , i n q u i t , q u i a p c r manifcslatusest. Guncli c l i a m Palres Occiden-
cssetsoluiio c o n v e n i e m i o r ? ) ; boc quidem n o i i d i x i l , scd aliam r e d d i d i l r a i i o n e m : Est e n i m , i n q u i t , ex Dco per F i l i u m , e l boc iiegaiidum n o n est. Quod d i c e r e l u r , i n q u i l , e l i a m hoc, nisi hoc inoonveniens scqueretur, quod T r i n i t a s m u l l i l u d o inflnila p u l a r e l u r . Quod si hoc a b s u r d u m n o n l i m e r e t u r , dicer e t u r eliam Glius F i l i i . A l si filius F i l i i d i c e r e t u r , u u l l u s d u b i l a r e i , quod F i l i u m e l i a m haberet s u i causam. I g i l u r eiiam c u m d i c a l u r per F i l i u m esse, F i l i u u i b a b c l c a u s a m ; ipse e i i a m esse a i t , q u o d v e r b u m potissimum exsisienliam et subsistentiain significat, e i esse ex Deo per F i l i u m , p r o u l saccr Aibanasius d i x i t . Nec i g i l u r de g r a l i i s non s u b s i sienlibus esl c i p r o p o s i l u m dicere, nec propier r c laiioncm pcr idcm per F i l i u m d i c i u m c s t ; nec p r a p o s i t i o polcst quod p r x p o s i l i o cum. Quac e n i m
si b o c c o g a l , e l ( i l i u m eum F i l i i ei esse et d i c i ; c l D lales c o m m u n i s e n t e n l i a , ideo d i c u n t F i l i i S p i r i l u m e l esse et d i c i , quia ex eo p r o c c d i l . I d c m 4 g i l u r Occidcntales doctores significanl, c u m d i c u n t ex F i l i o S p i r i l u m procederc, quod sanctus Basilius, r n m d i c i l , per F i l i u m e u m m a n i f e s t a r i r A t d i c e r e , cx F i l i o eum procedere, n i b i l aliud signiOcai, nisi qtiod F i l i u s etiam s i l causa S p i r i l u s . I g i l u r e i per F i l i u m dicere e u m m a n i f e s t a r i , palam significat, F i l i u m causam esse S p i r i l u s s a n c l i . Quod si h o c , quod dicimus per F i l i u m eum m a n i f e s i a r i , dicat a l i q u i s signiflcare, ad sensibilem b u n c m o d u m ejus manifestalionem c i temporalem inissionem, n o n rcclc dicet. S i c n i m ideo S p l r i u i s e s l F i l i i S p i r i l u s , ncc selcrualiler hcc n a t a r a , scd accidcntalitcr e i
Cor. n , i i .
569
.
DOOMATICA P R O U N I O N E .

570
, - , ' . \ , \ ' , ' , ' , . \ , , , , , \ * , . \ , * ' , '
'
' . , . ^, . " : , \ , \ . ' , , , \ , \
, \ :. " , . ' , \ ; , \ , \ * , \ . " , , , \ , , * ^*-
. \ \ . , \, * * . ;' ' , , \ , * . * * \ , ' * l e m p o r a l i i e r i l l u m kabet, ex quo sciJicet mundo i l l u m m a n i f e s l a v i t : quod i m p i u m est eliam lare. cogiEfleclus e n i m u t praesupponat causam pe-
> \ ;, . , , ) , \ ,
, * ' a u r f j
S p i r i t u m . Quo fil, ut aliud s i l , per c u m m a n i f i v s t a r i , et a l i u d , quod cum eo manifcstelur. Sed d i col aliquis : Ideo F i l i u s non d i c i l u r S p i r i l u s , n e Pater ejus videalur csse S p i r i l u s s a n c l u s ; F i l i u s c n i m , c u m nonicu g i l r e l a l i v u m , r e f e r t u r ad Pa t r e m . Quare, si non l i m e r e t u r boc inconvenicns, F i l i u s e i i a m S p i r i l u s d i c e r e l u r , eo q u o d c u m S p i r i t u , et s i m u l curo S p i r i l u p r o g r e d i a l u r ex P a l r e . At, v i r opliine, Spiritusquoque relalivum nomrn esl, et ad spirantem r e f e r t u r : et cujus d i c i l u r S p i r h u s , ab illo etiani s p i r a l u r . Quod e n i m persosanclii9
cesse e s l . Quod autem per F i l i u m Spiriius m a n i f e s l e l u r , hoc esl causa, u l S p i r i l u s s i i S p i r i i u * F i l i i . Si i g i t u r eflecius, v i d e l i c e l quod S p i r i l u s sit S p i r i t u s F i l i i , a?iernalitcr etiam est, m u l t o niagis e l c a u s a , videlicel quod per eum niauiiestalus fucr i t , asterna et naturalis s i l nccesse esl : aeternalter a u l e m per e u m m a n i f e s l a r i , q u i d a l i u d , nisi q u o d a u e r n a l i l e r ab eo procedit, signiflcai? Ulud etiaaj q a o d a d d i l u r , Quemadmodum e t D e i , nosiram e x posilionem corroborai. Ila enim, ait, dicilur Spiritus F i l i i , quemadmoduiu e l Dei. A l D c i d i c i i u r S p i r i i u s , lanquam ex eo procedens ; i g i l u r e i i a m F i per e u m manireslalus. Idem enim acabo signiGcarc p r o b a t u m cst. H i c aulem nullo cum. eum poiissimtim apparet, inodo praeposiiionem per debere accipi p r o Quod enim 0 l F i l i i S p i r i t u s , signuin est, i n manifestari, ideiu aique c u m eo raanifeslatus manifesiari,
nalia nomina T r i n i l a t i s relaiiva g i n t , n u l l u s i g n o r a t . Personale vero nomen Spiritus esse, quod Palrie p a i e r , et F i l i i filius; c t necessario S p i r i t u s d i c a i u r , nemo i n f i c i a t u r , q u e m a d m o d u m relaiiessemia
l i i d i c i t u r S p i r i t u s , lanquam cx eo procedeus, sive p v u m , quemadmoduin e i iJla : siquidein
non suiU, ne.c aliud esl i n d i v i n i s praetcr essentiam e l relaliones. Queraadinodum i g i l u r F i l i u m , cum sit nomen r e l a i i v u m , e i r c f e r a t u r ad P a t r c m , filium S p i r i t u s dicere, ne S p i r i t u s pater veremor
q u i l , quod per e u m manifeslalus s i t . Si i g i l u r per s i g n i f i c a r e t , c u m n i l m i n u s c u m F i l i o S p i r i t u s quam cura S p i r i t o F i l i u s s i l , oporteret u t e i i a r o F i l i u s S p i r i l u s d i c e r e l u r , i n signum quod c i i n i S p i r i t u FHius manifeslalus s i t . A l hoc n o n d i c i t a r , i g i l u r nec c u m S p i r i l u F i l i u s manifestalus est. Sed hoc mendacium e l i m p i u m est d i c e r e ; i n a uiiesiatus est euiin cuin S p i r i t u , non lamen per Zach. iv, 2. . -
ejus p u i a r e t u r ; i i a et S p i r i t o s , com sit nomen r c l a t i v u m e l necessario ad spirautem r e f e r a t u r , ab eo etiam epiratur, cujus d i c i t u r S p i r i i u s esse. U t vero nulla cuiquam excusaiio r e l i n q a a t u r , et clarius appareat praepositio per, significans causam, sanctus Maximus i n m e d i u m a d e a t ; q u i , exponens q u i d velit i l l u d Zachariac propbetae : Aurea , lamet quod tupra eam \ sic d i c i t : Spiritus e n i m
aancius, quemadtnodum naiura secundum e^sea-
h:l
kul ol *
BESSAR10N15 S. R. E. CARDhNAlAS

572
, ;,
, * \ ; , \ ' , ; ; ' , . ;, ' \, , -
, \ :,
, ' * , , \ \ ! . \ * , *
\ ,
' , . \ , ' . : ' \ , , ^! \ '
, ' ^ \ '. , , * , , , $ \ . ' \, , \, \ ' * ; \ , . * , , ' . ; , \ , \ , ; , ' * * !, \ ' ' * ; ! , \ . \
* , \ , , , \, \ '
* * * * . , ' , , ' , t l -
l i a m Dei et P a i r i s e s t , et F i l i i secundum essentiam esl, tanqnam ex Palre esscnlialiler per F i l i u m enim esl, Spirilus, non adventilius inoffabiliter n a i u i n procedens : F i l i i iiiqait, essewlialiler
quod u i c r q u e increatus e s t , e l sccundum q u o d ulerque ex p r i m o p r i n c i p i o suam subsistenliatn l i a b c l , conjunclua, d i s l i n g u i i u r ab eo sua p r o p r i e l a l e , quae c s l , quod nec ut i m i g c n i t u s ex P a i r c p r o d u c l u s est, et quod p c r ipsum F i l i u m s i t raai i i f e s l a l u s . E t c u m creatura per F i i i u m s i l p r o d u c t a , ne quis putet a l i q u i d comraone essc S p i r i l u i e l crealurse, proptcrca quod d i c i t u r p c r F i l i u m manifislatus, creaiura immulabiliiaic o i immobilitate a d i s l i n g u i i u r . H i c c u m manifeste de < ! i S p i r i t u m sanciura : q u e m a J
el d c f o r i s , nec lemporsdilet i l l u m accipienlie, sed ab seterno esseiuialiter i l l u m b a b c n l i s , q u c m a d m o d u m e i Pater : c u j u s r a l i o est, quod ex Palre per e u m essemialiler p r o c e d i l . E l a i t e n d e , q u o d uuiiis cur idco e l ejusdem r e i r a t i o n e m reddenies, l a m ulerbealus Basilius, quara sanctus Maximus, v i d c l i c e i S p i r i l u s d i c i t u r S p i r i l u s F i l i i , caiudcm Spirilum ejus cssc que r e d d i i . Quia enim ex Paire per e u m p r o c c d i l , ct d i c i asseverant. E i quod fancius Maximus per e u m . procedere i n q u i i , i i l u d beatua Basilius per e u m manifesLari d i x i i , eigniflcans i d c m pnsse m a u i f c e l a i i atqqe p r o cedere. Quod si per C U M procedere, p c r eua) csso ci cxsisieniiam babere s i g n i f i c a l ; i g i l u r e l per euiu m a n i f e t l a r i , per eu.n essc e l exsislentiam rio At sigmfical, baberc significal : c l pneposilio per causam b i c necessanec ullo modo a l i l e r capi p o t c s i . Nysscnus qiiaro Grcgorius idcm plehsque
vina u n i o n e e t d i s i i n c l i o n e sanclus doctor l o q n e r e l u r , p r o p o n i t sibi Pairem coroparans et F i l i u m , i n v e n i l quae c o r a ^ m u n i a cis e'l u n i e o t i a , qua; vero p r o p r i a c l d i s t i n yucntia s u n t . Patri i l a q u c , - i n q u i t , c o n j u n c t u s , s e c u n d u m quod uterque i n c r e a l u s e s t ; a c s i d i c e r e t , pcr absolula et essenlialia, qua3 per nomen i n vero creati s i g n i f i c a n l u r ; rursus ab e.o d i s t i n g u i l u r , eo quod n o n cst Paler u t ille est. C u m F i l i o comniuiie l.abens, q u o d u l e r q u e increalus, e i o r a nia cis a b s o i u u c o i i u u u i i i a s i n t , c u m una eadeinque u l r i u s q u c essenlia s i t , iiem quod ulerquc Dcuui c l P a i r c m sui p r i u c i p i u i u b a b e l , lamen ab eo bis duobus d i s l i n g u i l u r : p r i i u o , quod n o n p c r gcneralionem u l F i l i u s , sed per p r o c c & s i o D e m v i d r l i c e t ex P a l i e s i t ; ac s i d i c e r e l , per diver>um s u b s i s l e n l i x m o d u u i ; secundo, F i l i u m maiiifesiatus quod p c r ipsum idcm s i l . S i i g i i u r pcr r t i m
JocU a i l ; nou solum c u m T r i n i l a i c i u c,au*a e i c a u sato d i s i i n g u i asseverai, sed etiam i n p r i m o s u o r u i n c o u i r a E u u o i n i u m l i b r o r u m , de d i s l i n c l i o n e d i v i n a r u m pcrsonarum i r a c u n s : S p i r i i u s , i u q u i t , P a t r i c o n j u n c l u s , secumluin quod uterquc i n c r e a tus, e i r u r s u s ab co d i s i i n g u i t u r , et quod non tsi P a i e r , p r o u t ille esi : F i l i o v c r o , et secuoduni
573
ORATIO DOGMATICA t>RO UNIONE.
57*
. *, , , , \ , . \ , . . \ , \ ; \ ; * \ \ , * . " , ^ \ , \ , \ . ; \ , * , ; * \ \ ' ' \ - , ' \ \ . " , ' \ .' , ), \ ), \ , , , , ,
\ , ' \ . , , , 1$ . ; \ ; . ; \ , ' , ' . ! , ' . \ ; , \ \ ' ' . \ ' , ' , ' \ ,
\ \ . \ ;
signiflcarel ac rum
, ,
cum eo, p r o u i a l i q u i s o m n i a n i , m i - c u m j a n i a i l r i b u i s s e t S p i r i t u i , per F i l i u r o m a n l l c s t a r i ; creatura?, per F i l i u m creatam fuisse, liii.cns ne quis propter boc, quod S p i r i i u s e l creatura pe? F i l i u r a esse d i c a i i t u r , cjusdem e l i a m csgentke S p i r i l u m c u m c r e a i u r a p u l a r c t ; m u l a b i l i et i t n i n u l a b i l i haec ab i n v i c e m d i s i i n g u i t , quod S p i r i l u s q u i d e m per F i l i u m m a n i l e s l e t u r , per Filium s u b s i s l a t ; boc uirisque creatura ver<> et idem repecommune
csset p r o f e c i o , si ideo S p i r i t u s d i s t i n g u a t u r
a F i l i o , quia c u m eo m a n i f e s i a l u r : u n i t u r enira hoc modo, n o n d i s i i n g u i l u r ; et c o n j u n g i l u r , n o n dividilur. Nec etiam d e divisione c h a r i s m a l u m b i c l o q u t l u r sanclus d o c t o r , q u i n Imo de d i v i n a r u m personarum d i s t i n c l i o n e . Nec quisquam babet d i c e r e , S p i r i l u s per F i l i u m i n mundo m a n i f e s l a l i o n e m per baec verba significari. P r i m o namque C Q i n de d i s t i n c t i o n e personaruin bic sermo h a b e r e t u r , qaonara modo t e m p o r a l e m hanc inanifestat i o n e m aeternae r e i caosam linguunlur quod cnim p o n e r e l ? auernaliter dici polest, e n i m F i l i u s et S p i r i t o s sanclus personalibus d i s p r o p r i e t a l i b a s . Neque antequara manifestaretur mundo Spiriius,
p u i a n s , d i s i i n c l i o n i s vero a l i u m
riens i n o d u m , v i d e l i c e l quod Hle q u i d e m i m m u l a b i l i s , illa vero m u t a b i l i s s i t . A l s i , c u m d i c i i u r , S p i r i l u m per F i l i u r a m a n i f e s l a r i , n o n significaret u r , quod F i l i u s s u b s i s l e i i l i x S p i r i t u s esset causa, queroadmodum cum d i c i t u r , m u n i l u m per F i l i u r a e&se factutn (boc c u i i u manifeste F i l i u r a signiGcat esset S p i r i l u s a crealura distinctio : licuissct t n i m dicere q u o d , etai u i e r que sit per F i l i u i n , creatura lamen esl ex eo t a n quam causatum, S p i r i l u s vero n o n l a n q u a i n c a u s a l u m . Nunc a u t c m hoc non d i x i t : q u o d euim sciebal n o n esse v e r u r o , dicere non e r a l s u u m ; sed aliuro d i s t i n c l i o n i s m o d u m i n v e n i l , q u i c i vcr u s visus est, e l q u i solus i u v c n i r i praeposilio per idem p o l e s l , c u m per Filium esse : potesl. I g i l u r dicilur quud factam. Sed de
u m i erant ab i n v i c e m p e r s o n a l i t e r d i s l i n c t i ;
hoc D causam esse), facilis
absurdissimtirti etiam cogitare e s i . Deinde
c u m opera i n c r e a t u r a m c o m m u n i a T r i n i t a l i eint, n o n magis per F i l i u m , q u a i u per seipsura S p i r i l u s sancius manifeeialus e s t : q u i n i m o i p s u m etiam F i l i u m S p i r i l u s g l o r i f i c a v i t et m a n i f e s l a v i l , et n o n m i n u s P a i r e m eumdera e i i a m F i l i u s . Quare c u m bac ratione a seipto e l i a m S p i r i l u s d i s i i n g u e t u r , c u m seipeum m a n i f e s t a v i t ; i t e m et a P a t r e ; F i ~ l i i i s quoqne e l a seipso, c l a P a l r c , ob eanidcm r a l i o n e m . Sed ncc dc bis u u q u a m hoc d i c i u m est, neque de re nobis proposila i d c m dicerc refugia conven i t . Quod a u l e m palaio a r g u i t , bas raliones vana esse, i l l u d est, quod S p i r i t u m s a n c i u m volens a creatura d i v i n u s isie doctor d i s l i n g t i c r e ,
S p i r i i u s pcr F i l i u m i n a m f e s l a t u r ; q u o d c u m d i ciinus -crealuram boc signillcat crcalurae causani d i c i m u s et c r e d i m i i s F i l i u m , et prxpoMlio per i g i l u r etiam S p i r i t u ipsa sigiiificat F i l i u m causam esse. P r x -
terea patel quod q u i a bsereiici per F i l i u m f i m s e
tfs
176
; ; ., ; ; . * ; , \ * , ;. '* \ , , , , . ; \ , \ , \ \ . , \ . , :, ' \ , \ ; ' : ' , , , \ , \ ;
, , , *
\ , * ' " * , ' ; ,
' .
. .
, \ , * \ ' ;, \ ' , \ ,
' . , , , , " ; , ,
.
*, , , , \ , >, , ' ,
factum S p i r i l u m sanctum blaspbenaabanl, e o q u o d Evangclisla d i c i l : Omnia per ip$um [acla nia connumeranies, ideo sancti doclures eos pugnanles, e t conlra e o r u m suni, opmale et impie S p i r i t u m e i i a m sancium i n t e r o m impietaleni bis usi dixerunt.
i m m e d i a i e a Paire est, boc esi per F i l i u m ; et eo distinguilur, i n q u i l , Spirilus a F i l i o , quia per i p s u m est. Quasi diceret, quod cum ambo a p r i m o a i n t , non suflicienler d i s l i n g u e r e n l u r , nisi alter p e r a l i e r u m essei. U t manifesle per d i s t i n c t i o i i e i n h i c signiGcaret, e l d i s i i n c t i o n e m quae ab aeleruo e s i , quaeque secundum causam e l causatum e s t ; c u m anlea d i x e r i t , causa e i causato t a n t u m ab tnvicem divinas personas d i s l i n g u i . Quod e n i m infert, aliaro d i f t c r e n i i a m de F i l i o c t S p i r i i u sanclo i n i e l H g i , n o n recie quis p u t a r e l a l i a m secundum spcciem ; conlradiceret nainque sibi i p s i , si c u m a n ica causa
k
verbis de S p i r i t u sancio, per F i l i u m e u m proced c r c , e i p c r F i l i u m esse e l manifestari Sed b x r c l i c i quod per F i l i u m faclum fuisse S p i r i t u m creaturam si pulabant; secuodo, ipsam per essct, unquam
sanctum dicenles, duo b x c c o n c l u d e b a n t : p r i m o , Spiiilum q u o d F i l i u s causa ejus cssct, e l boc signilicare. Igilur uirumque
falsum
u t r u m q u c doclores oppugnassent, q u e m a d m o d u m c i i l l u i u a c r e a l u r i s e x i m u n t : quare ucc
ct causalo
tanium
dixcrit
personas
divinas d i s l i n g u i , deindc a l i u m m o d u i n d i s i i n repei ies eos usos dc S p i r i t u hoc vocabulo, facius D c l i o n i s tpecie tliiTcreiitein t r a d i d i s s c l . A l i a m i g i l u r
t
est, tanquain creatura3 a p p r o p r i a l o : i t a necpraepos i l i o n e per usi fuisseni u n q u a m , si cara bscrciici c a m p u l a r e n l <ausam significarc, ipsis non soluni f a l s u m , v e r u m i m p i u m boc o i n n i a Yerilas ipsa s i b i v i s u m essct. I t a per accipiac o n c o r d a l , e i manifesle
diffeccniiam secundum n u i n e r u m accipienle*, e t recte c u m sancto doclore sciuicmus c t p n e p o s i i i o nciu per c u m causa i n t e l l i g e m u s , ita u i n u l l i r a l i o r c l i n q u a t u r , YCJ p r o cum eam accipere. C u m eniin n o n d i s t i n g u i t , vel raundo per F i l i u m e n i n i n o n est ab roanifestari, manifestationeni S p i r i l u s , eam significare p u l a r e ; b x c aMerno. Quod si v e r b u m h o c
9
causani signiflcal pcr, c u m de a i i q u i b u s
l u r . Hoc idem ex ejusdem doctoris ad A b l a b i u m oratione p r o b a t u r . E t e n i m c u m i l l i c etiam de d i Ainarum personarum d i s l i n c l i o n e I r a c l a r e t , p o s l quain u n i f c r s a l i t e r causa et causato ab i n v i c e m eas d i s l i n x i t , deinde F i l i u m a S p i r i i u etiam praeposilionc Ire; per d i s i i n g u i l . Spirhu Ille quidem est, inq u i e n s , i m m e d i a l e a p r i m o , F i l i u s videlicet a P a bic vero de d i c e n s , per euro q u i
aliquos scandalizal, v e r b u r o , p r o c c teroporalem e l ad eorumdcm
dere, l a n i o m S p i r i l u s Bobsistentiae pulantes debere a l t r i b u i : m a n i i e s l a r i v c r o ad mundi manifeslalionein trahenies : processionem, e i c b a r i s m a l u m d a i i o n e m ,
e i i a m c r i l F i l i u m iiiundo i t a r i , v c l l e m p o r a l i l e r m . l i i dicere, c u m c u m a u d i u n i a Patre manifest-
577
ORATIO DOGMATICA , $
PRO U N I O N B .
5W ,
ot \ ' ', ' \ ; , \ , \. , , \, . , \ * \ $ , \ , \ * , \
( , "
. \, , \ , . " , \ , * \ ' . " \ , * ; \ , \ . \ ; \ , ' , ;. * . *, \ \ \ , ' , * , \ , ' , ' , ; , \ . ' \ , ' ' ri, quod ab o m n i b u s c o m m o n h e r d o c t o r i b u s d i c i t u r . Beaius e l e n i i n C y r i l l u s ad Y a l e r i a n u m episcop o m : C u m e n i m q u e m a d i r f o d u m P a t e r , a i t , i l a et q u i ex eo m a n i f e s t a i u r , unigenilus F i l i n s n a i u r a i n q u i t , n o n solum i n q u a n l u m m a n i f e s t a t u m , sod etiain i n saucius s i l . E t r u r s u s i d c m : P r o p r i u s esl F l l i i Spiritus s a n c l u s , V e r b u m est ex Palre
\ , \ \ * ^
, *4 , \ . * 0 , , , ' , '
, '
. \ '
\ , * , , \ : . " < T t o y , * supponit nccessario p e r F i l i u m j t u e r n a j i i e r procedcre: nisi i*ec p e r eum l e m p o r a l i t e r inaoifeaiaretur, per eunj seternaliter p r o c e d e r c i . A l t e r e l i a m
Gregoriua, Nazianzenus v i d e l i c e t , q u i a tbeologia per excellentiam Tbeojogae cognominaius cst, q u a * rens c u r et S p i r i t u g noa nooainelur F i j i u s , e i an e i a l i q u i d deOciat u l F i l i u s e i t , nou c i q u i d q u a m deficere a i t , d i v i o i u t f namque deilcit n i j , sitas, diversa quoque ftiojiem ritus eniin inani fcstalioiiie a u t e m v e l rejatioitis ad i n v i c e m d i v e r eis a t t r i b u j l n o m i n a : h i s v c r b i s , m a n i f e s l a l i o n i s v e r b u i o , aolcrnain procc&r aigriificare probans, p r o u i e i i a m ex verbis sancit et ab i m i c e w disiinclioaej iradeite. Nyssenl G r e g o r i i apparuix, e i earadera FiJii et S p i Nyssenus Gregurius ; queroadmodmn
q u a n l u m i n l e l l i g k u r h o m o secundum nos factus. Quod si i n h i s , H i a o i f e s l a r i , esse et x t e r n a m s u b sisiettftam, et g c n e r a l i o n e m F i l i i signiOcat, q u a r e non i d e m et de S p i r i t u sanclo signiflcaret? Quod a u i e m ct r.olenies cogerel c o n c e d e r e i d e m s i g n i i i care, i l b j d est, quod e l i a m de S p i r i t u e i ejus x l c r na processione boc i d e m d i c i l u r , diccnte B. Basilio de sed liinr Spiriiu aeternaliter o m n i a habet tanquam Spiritus quod
e a n c t o : N i l a d v e n t i i i u r a i n se babet, D q u a m
i l l e , eo q u o d nec n l U u i g e n i l u a ex P a i i e Spirituu) a Filio disiinguii ; i u et
D e i , e i ex eo manifestaius : i t a o m n i s occasio l o l uialignari c u p t e n l i b u s . I l l u d etenlm, p r x d i c i u s Gregorius Nyasenus i n r e r e l a i i o n c N e o ca*sarcensis G r e g o r i i , q u i m i r a c u l i s coruscavit, de Spirfiu d i c i t , quud per F i l i u m manifestaius a i t , addeiis, vidclicet b o m i n i b u s , n i l contra nos f a c i t : siquirfem boc q u o d per F i l i u r o manifestalus s i i , significat q u i d e m u l r u m q u e e t i a n i , liuu) quod vero jiuin sit b o m i n i b u s noliflcatus pcr F i l i u m ulraque aelernalitaler vera, q u o d per F i sint t e m p o r a l i t e r , et producalur, locis a c c c p t a .
p r o d u c l u s e s l , c l quod per ipsum F i l i u m s i l m a nifeslalue, Naziauzenus l u m jmanifeslalionis, l u m r e l a i i o o i s ad u i v i c e m diyersitaUe distinctionera e o r u m p o n i i . Quod i l l c d i x i t , n o u u l U h i g e n U u m esse ctum, produb i c m a n i f e s U l i o i i i s d i v e r s i l a l e m , boc est,
d i v e r s u n i subsisiemiae m o d u i o . Quod v e r o NysscDU8 per F i l i u m a i t , m a n i f e s t a r i , Naziaozenus d i versitalcra r c l a t i o a i s nescio quae ad i n v i c e m n o o i i n a v i i . Re* e l Spirims sancti, p r a t e r eatn reperiai l a i i o n e i n v c r o ad i n v i c e m F i l i i an a l i a m quisquam s e c u n d u m causam
ia propriis
O m i l i o namque dicere i n praescnli, q u o d per F i tcmporatiter ^TROi. hominibus maniieslati, p r a GR. CLXI.
c l causalum s i l , secu-
d u m quaro F i l i u s q u i d c m ad S p i r i t u m u t causa s#
579
4
BKSSARIONIS (.
&
L E. C A R D I N A L I S \
580 '
f v . ' , , * , , \ \ , , , \ \ , , , \ . "? \ , , , \
, '
, \ , , J ' * *\ . , \ , U \ , . , \ . ( , atyaf , \ . ' \ ' \ , ; , -
(, , \ \ , \ ' , , ? \ , . , , ' , , * \ , * , non . >
\ . , \ \ ^ \ , \ , , , . \ , \
1
* , , \ \ , habeal ; S p i r i t u s vero e converso ad F i l i u m , u i causalum ad causam, e i ideo diversimode. A u t ostchdat m i h i quispiam aliam i n t e r F i l i u m e i S p i r i l u m sanclam r c l a i i o n e m , secundum quam a l t c r a d a l t e r u m r e f e r l u r : sed profecto n u n q u a m r e p e r i e t . El cniro si quis nobis i l l a m opponel, quod S p i Spiritus F t l i i , primo quidem isla enim rilus dicaiar
magis u n u m q u a w t r i a e s l , i l l u d ee**n|ia, l o c sive proprietaiibu'; uniqntur eltniro
personis
uua c u m d i s i i n c t i o n e , et dialinjjuNntur * c u m u u i t a l e , sic B , D i o a j s i u a a i t ( { ) . E t q u i a i n q u i buscunqye p l u r i b n e , i n q u i b u s e^t pUqnid ruune, e%\ e i i a m aliqMid d i s l i n d u r o i tale essenUac c o n v e n i u n t , tohac e l i a m ilJod, auiem no-
d i v i n a r u m per&onaram T r i q i i t i e , quê sjbi \B U B I qvanreodaBa es( diyinia q u o d eas d i s l i n g q i i , et c u m i d n o q s i i qsaonlia [ i n hac enim gumme c o n v e n i u n t j , i a processuum m o d u m , qntm p r $ i e r e s s e n i i a m , e i relationea, aiqute d i v e r s u m L a i i n i origioem m i n a n t , n i h i l aliud i n l e l l i g e r e s i t ; r e l i n q u i U i r , v?l o r i g o , vel r e l a l i o , vel u i x u m q u e d j v i i u s p e r s o nas di&Unûal/ C u m vero relauo et o r i g o , elsi secqndum inoilum iuleJUiigendi d i f f p r u m (iiquidem origo signiQoaiur per tnodura ae(us, u l geoeralio ; r e l a t i o vero per rnodvm f o r m a ; , u l p a t e r a i l a a ) , o r e tamen oon t l i f f c r u n t ; I J C Q u i r ^ q u e quidora distinguuniur diviua? per &QwaB, principaliler sccundum yioduiu relaiioues, per quas eiia,m dum modo et per p r i u * laroen inlelligeudi
relatio et eecundum ipsum Nyssenum G r e g o r i u m , e t a l i o s omnes doclores n o n c o u v e r l i t u r , Nec F i l i u s d i c i t u r e l i a m S p i r i t u s , nec h u i c ad F i l i u m S p i r i l u s r e l a l i o n i aliqua alia F f l i t ad S p i r i t u m c o r reepondel r e l a t i o , IICC eadcm, neque diversa sec o n d o m actionem et passionem. Deinde q o o d d i c a t u r F i l i i S p i r i l u s , n i b i l aliud signrficat, n i s i q u o d per F i l i u m manifestatus sit secunduui magnum ; B a s i l i u m , sive quod per F i l i a m procedat secundum M a x i m u m , sive quod ex F i l i o procedat secuudum Occidentales doclocee. H a j c e n i m quatuor [ u i p r o b a t u m esl] aequivalcnt, videlicet
v
Filii
Spirhum procedi
d k i , per F i l i u m
roanifestari,
per F i l i u m
I p r o c e d e r e ] , e l ex F i l i o p r o c c d i . Wxc a u l e m r e l a i.or.cm ad i n v i c c i n causaj causaii s i g n i i k a n t ; q u a n i Nazianzcnus Grcgorius audacler assevcrat et d i v i i i a r u m pcrsonarum F i l i i c l S p i r i l u s d i & l i n c l i v a m csse,el causam ut diversa n o m i n a h a b e a n l , et unus F i l i u s , a l i c r S p i r i l u s d i c a l u r . Hrcc a u l e m e l ipsa ratio a t t e s t a t u r : divina enim et sancta T r i n i t a s
#
conaUtuuntur d i v i i u a Non enira et
pcrsonaj : coosequcnl^r a y l ^ m pcr d i v e r s u m m o processuum, sive per o r i g i n e m . gcnerare e l g e n i l u m cssc, quod o r i g i n i s cst, r o n s l i i u i t p r i n c i p a i i t c r personam : sed paterniias i i l i a l i o , sive Paireni et F i l i u n i essc, quod relatio-
( i ) De divinis nominibus, cap. 2.
581
*-
.
O R A T I O DOGMATICA PRO \ - \ Tibc
UXiONK. ' viu>v ,
. , '
, \ , \ ; ;, , , \ , \ ; ,* , \ , , , , ' , . " ^ , \ , \ . * , , , \ \ , .
; , , \ \ . Ha\ \ , , , , , \ * , ) . . , , . , %\ , ' * ,
' .
, ' . '* \ , * , *' , , \ \ * , \ , * m e d i t i m addueere, et q u i d n a m de boc illc sentiat, coneiderare. Joannes i g i t u r Damascenus de Patre loquens : [Ipse quidem esl, a i t , IntdlecXus V e r b i abyssu9, V e r b i g c n i l o r , et per Y e r b u m manifestal i v i S p i r i l u s s p i r a i o r . f rursus : P a t r i s , et ex Patre per Certe supervaeaneum esl Filium [Spiritos vero sanctas, manrfestativa occaltae d i v i n l f o i i s potenlia dicla
, , . \ . , ' , . , ,
nis cst. Sed quia relatio et orio i d e m
sunt
re,
c l r c l a l i a c o n s e q u i l u r originei, ideo utroque q u i dein modo d i s i i n g u u i U u r d i v i n personse, sed p r i n cipalius relaiione aive p r o p r i e t a t i b u a . Quare n o n i m m e r i i o ibeologi et dociorea noetri F i l i u m a S p i r i m dislinguentes, d u p l i c i l e r eo* d t s l i n g u u n t , ab procedentea, momodum i m p e r f e c i i o r i roodo ad p e r f c c i i o r c m dnin fil, diversuiu illam
procedens est.]
distinctiouem qnse per d i v e r s u m proeeasuum manifesutioaia quse nominaiiLes; vero,
velfe quae aperle
s u n i dcefarare. Procedens e n m i est, l n q a i t , q u o d palam ipaum eese et subsrstentiam S p i r l t u s i i g n i ticat, magis qeatn alrquod a t i u d n o r o c n , praesertim secaudum notttros q u i b o c n o m e n sojutn subststentiae Spiritiraapproprianc. Gum I g i t u r per F i l i u m eam p r o cedere dicat, per F i l i u t n eum t u b s i s t e n t i a m babere i g n i f t c a l : e i per hoc e x c l u d i t T h e o d o r i t i errorem, n c f a n t i s p e r F i l i o m subsistereSpiritum sanctum, ita y t a t t H e m n e b j s i n d e r e l i n q a a t u r s u b s i d i u m , si T h e o doito ba?c p r * WMB coram generali Ephesino concilio tacendo ncc pcr e\ diotftAe, sacrura concutura t a c u e r i t , hoe f w e r e , q u i putamus
Gl per r e l a i i o -
no, Nyssenus quidem Grcgorius pcr F i l i u n * m a n i l e s t a r i , Nazianzeuusvero d i v e r s i u i e m r e l a l i o t t u m ad invicem appeJlans. Paier ergo, q u o d ha*c relat i o i i u n i divcrsiia, relationis distioctio eai, e l r e laiive F i l i u s ad S p l r i l u m , e t a d F i l i u m S p i r i t u a r e f e r i u r . E l c u m F i l i u s , p r o u t FiUus, ooa r c f e r t u r a d S p i r i l u t i i ( u o eniiu d i c i l u r F i l i u s S p i r i l u s ) , r e s l a l u i refcratur ad S p i r i l u m ritus. SpLriius cnink taaquam spirans, c u m Spirilus eliaca r e f c r a l u r ad F H i u m tanquam S p i s p i r a n u , et passiva s p i r a t i o Yero el ncliva spiratioui c o r i cspondel. S p i r i l u e t u r , c i apiraiio ejus. Filiuui [tiic
qwasi conciKwm
verbis I b e o d o r r t i consenserit. Nam c u m Theodor i t e s unrumqne negasset, nec ex F i l i o , F i l i u m subsieiere S p t r i l u m sancluui asserens,
S p i r i l u s F i l i i muUis i n locis sacrae Scriplurae d i c i eniro S p i r i l u s ] sacer Aibanasius a i l [ s p i r a l i o csi S p i r i l u s e l lanquara F i J i i . ] GUDI i g i l u r ad s p i r a t i o , et lanquatn
omues
d i c t i s tamen horntn sanclortim, elsi n o n a m b o , a l t e r a m saltem, v i d e J i c e t q u o d per F i l i u m subsistat. palam p r o b a l u m esi : c a m omnes dociores, et n o n m i n u s q u i posi T b e o d o r h u m f a e r u n t , ex Patre per F i l i u m procedere S p i r i t u m s a n c l u m , clara voce praedicenl; l u m Joannes Damascenus c t Maximus,
S p i r i i u s r c f e r a l u r , F i l i u s quoque tanquam spirans reforetur ad S p i r i t u i n . A t c u m l o n g u m s l l aliegare doclores, q u i per F i l i u m e\ Patre S p i r i -
l u m s p i r a r i d i x e r u n t , sudiciai UHUMB et u l i i n u i m i n
583
5*4
, \ , * \ , \ , , '
pto,- , \ ; \ ' , , \ , \ , , * , ; , : * ' \ , \ \ * , , ' .
, \ * \ ' , \ , * , , \ , \ ." * ' , , * '

1
'
* ' .' , *\ , , * \ \ , ' . , \ ., , , \ * * , * , . 1 1\ , , v i r i o l i doctissimi, i l a e l i a m s a n c t i s s i m i ; lota idem gcneralis septima synodus per sanctuin T a r a s i m n p a t r i a r c h a m .ConstanlinopoJitanam, credere d i c e n |em i n S p i r i t u m sanctum, q u i ex Paire per FiJium p r o c e d i i , Deus quoque ipse esse cdgnoscitur. A U i vro ex Deo per F i l i u m esse, videlicei Spiritura ex DfiO per Y e r b u m , et ex P a l r e per F i l i u m proced e r e ; quae onraia i d c m atque epirari signiQcant, e l esse, e l s u b s i t l e n i i a m babere. E i quibue patet q u o d T h e o d o r i l u s e r r a l , quoad alteram partem ad n y i i u s , eam v i d e l i c e l , qua negat S p i r i l u m s u b s i s t e r c j ) e r F i l i u m : Palres tamen concilii t a c u e r u n i , eo etiara j j a b c , partem ucgante; i t a u i eoruni silenrtuoi non debeai nobis l e s l i m o n i o esse, quod nec ex F i l i o , nec per FUUira i j p i r i t u s babeat s u b sisteniiam. Quod e n i m p e r . F i l i u m subsiaial, teslanl u r q u i e u m per F i l i u m ^ r o c e d e r e d i x e r u n l : a i q u i dcm procedere, e i i a m secuoduro noairoe i p s a m subsisiere s i g n i f i c a i : cura tamen l o n g o poel T b c o d o r i t u m teropore f u e r i n t , et a u d i v e r l n t q u i d e m e u m baec d i c c n i e m , s c i v e r i o t autem sacram syaodura atl b x c tacuisse, altanien non j u d i c a r u n l e u m esae scquendum. T h c o d o r i t o e n i m et quod ex F i l f o , e l quod per F i l i y m a u b s i s U t S p i r i l u g , neganie, beatus Joannes Daroascenus, quod ex F i l i o , ipse quoque u c g a t : qua vero r a l i o n e , paulo posl e x p l i rabimus. Quod autera per F i i i u m procedat, i d e*t, subsistat, boc u t verura p o n i t . Quod ei qtits i l l u d g p b i * o p p u n a i , Solus Paier esf causa, Joaone D a C
\ \ , , , ' ' ' , , , \, ' \ . , ' \ , , ' * .
maeceno auctore : i l e m , quod Maxirous i n cpisiola ad Marinum de Romanis a i l , quod sciJicel non n o n dicanr, quod scilicet nec p o n a n i F l l i u m causam S p i r i t u s esse; quse ad baec Laiini d i c i i n t , ego iJlud Damaeceni omnibus i n ejus l i b r i s i n v e n i a t u r , quodque epistola M a x i m i n o n eei ejus, c u m uec u b i q a e , nec i n a t i t i q u i o r i b u t condicibus, nec i n t e r opcra ejus i n v e u i a t u r , qiiodqut* n o u n u l l i n o s t r o r u m etiam eam non esse suam p u t a n i : baec, i n * q u a m , n o n d k a t i i ; sed concedam haec i l l o r u m esse d o c t o r u m et verba e i senteniias. Dixisse tamen eos i b e c ego d i c a m , ne q u i s principalem cauaam S p i ' ritus putet F i l i u m , quasi n o n a Patre ceperit, u t per euro S p i r i l u s sanctus p r o c e d a u Comraunis D eniro l i n g u s Graecorum uaus, c u m per praeposiilo* nem ex princtpaiem signrOcet causara, et B a m a scenum c o e g t i , n o n ex F i l i o , eed per F i l i u m dicere procedere S p i r i l u m s a n c t u m : et M a x i m u m , q u o d a Romanis d i c e l u r ex F H i o proccdere, i d e m signiflcare s e n l i r e , ac si dicerent per F i l i u m procederc. Quanquam e i i i m , a i t , ex F i l i o S p i r i t u m sanclora p r o d i r e Rofnam asserani, praepositio aotero ex p r i n cipalem significel causano, n o n lamen ideo d i c u n t , u l lalem causaro significent scenus e l i a m , namque Filium esse. Damainquit, Ex F i l i o q u i d e m S p i r i t u s ,
mUiime est, p e r F i l i u m auiera c o n c e d i i u r ; solos Paier est causa l a l i s , videlicet qnalem ipsa ex îgniticat." Quare l a l e m q u i d e m catisam neganl F i l i u m esse : praeposilionein a u i c m per a i t r i
, ,
O R A T I O DOGMAT1
U N I O N E .
586
\ , \ * , , * \ ' , , ' , , , '
, & -, ' . * , \ , , ' ' , * \ , ' .
, \ , , \ , \ ,
, , , , \ slair, * ' * \ *
, \ , \
{
\ , , \ ' , \ , . \ * ' \ , ' . , \ , \ , * , , , \
, , , , , \ , \ , \ , \ , \ . , , ' \ , \ , \ , " . b u u n i F i l i o , per quam siraul e u m c u m Palre c a u eam sive p r i n c i p i u o i S p i r i t u s sancli esse slgniflc a i u r . Qaia eniro, i n q u i t Maxiinus, per e u m p r o d i l S p i r i l u s s a n c l u s ( i d e s t , u t a l i b i d i c i t idem doctor, q u i a per e u m p r o c e d i i ) , ideo a Romanis ex F i l i o p r o d i r e d i c i l u r : et Damascenus, E x Patre per F i l i u m procedit. Quse omnia aperte Filiura eiiaro s i g o t f i c a u t caasara sive p r i u c i p i u m esse, et tale imperfep r i n c i p i u r a , qualis eat P a i e r , c u m n i h i l
, \ , negarent F i l i u m e l S p i r i l u m sanctum causam es*e c r e a l u r a r u m : ipsa eadem i l l i s sofliciel, q a i F i l i u m non esse causam S p i r i i u s p o n u n t . Eadem e i i i m r a tione et Damascenus, c u m diceret S p i r i t u m n o n esse ex F i l i o , a d d i d i t : Solus c n i m Pater causa e s i . E i Maximus dicens de R o m a n i s , quod ex F i l i o assererent S p i r i i u m p r o d i r e . signiGcet ex: N o n e u m causam p o n u n t , a i t , c u m acirenl quidenr, quarero causam lalem F i l i u m esse u i i a i m e conceder e n t ; quippe q u i omnia quas fcabet a P a t r e a c c i p i t , q u i solus priina e t principalis causa e s l , qualein ipsa ex signiflcat, c u m ipse q u i d e m a seipso omnia babeat, F i l i u s vero a Patre. E l ideo n o n p r i m a ncc principalis causa est, est tamen causa , sive p r i n c i pium Spiritus unum e l idem cum Palre; nec quisquam hoc o m n i n o negare p o t e r i t , per e u m ,
c t u n i apud F i l i u m s i t , quanquain n o n p r i n c i p a l c m , nec p r o p r i a i n ; o b lioc e n i m caveniee, negam F i l i u m causam esse, ert quia o m u i a quaecunque Filiusb a b e t , a Patre babet, et ad e u m omnia r e f e r u n l u r , qnemadmodum c i sanctus Basillus i n octavo ad quia ad e u m A m p b t t o c h i u m capitulo a i l : Ideo i n q u i t Doininus ad P a t r c m : Mea omnia tua sunt, principium creaturarum r e f e r t u r . fit Nazianzenus
audiens doctores dlcentes, S p i r i i u m sanctum p r o cedere. S i e n i m per F i l i u t n procedere, p r o d i r e , e i esse, ipsi quoque a d v e r s a r i i , n o n valentcs aperlc veritati contradicere*. concedunt idem significarcv ac si d i c e r e l u r per F i l i u m iiabere subsistchtiam-: hoc autem dicenlcs doxtores, nec manifeslationem S p i r i t u s ad hunc sensibileqi m u n d u m srgnificant, e l exsiidem nec de gratiis et donis S p i r i t u s , sed" de ipsa h y p o slasi S p i r i t u s et ejus aeterna eroanacione quod p r e p o s i t i o stenlia l o q a u n t u r : noc ista praeposilio per,
i n eermone ad i E g y p t i o s : D e u s , i n q u i t , t r i b u s i n m a i i m r a c o n s i s t i t : caosa, creatoce, et p e r f i c i e n l e ; P a t r e v i d e l i c e l , F H i o , et S p i r i t u sancto. Haec autem d i c e b a t , n o n quia o m n i n o negabat, F i l i u m e i S p i r i l u m sanctum esse p r i n c i p i u m sive causam c r e n t u r a r u m ( b o enira i m p i u m est cogilare),sed quia Patrem e o l o m eimpliciter p r i n c i p a l i t e r causam esse sciebat, e t ab eo F i l i o m e t S p i r i l u m sancium babcre q i l i d q u i d habenl.Quse ergo rcsponsio saffecisset contra t|trofu n n q u c . q u i c i bis verbis CTcaiuraruin, d o d o r i s non F i l i u m , ncc S p i r i l u m , scd P a i r c m ponentis causain malignc arguerc volcntcs, toialitcr
cwn ( u l probavimusy sfgriiticat,
adqnae refugere solcnl a d v c r s a r i i ' : q u i d aliud r e l i n q t t i l u r ; nisi u t pcr sigmficei causam sive p r i n -
.'87 , ,
B E S S A R I O N I S S. ,
. E. C A R D I N A L I S
588 ,
. \ , , , , ; ' , * , \ ,
, \ ' ' * . ' , ' \ , , \ . * \ , , . * , ' \ , , . * \ * ' . ' , \ . " ' ' , *
7
* , ' . " , , , &\ , , \ \ , \ , . "
, \ { ' , ; , \ \ ; \ , \ .
1
\ *'
, \ , , ' ' , ' . , , \ , \ . ' , '
, \ \ . . \ \ , \ * , \ * saroque roanifesle eigndtteare, e l banc T b e o d o r t t u m negare, banc eaeieros sanctos d o c t w e aitdaoer p r o f k e r i . Sed ne rursue ad illa consueia refugia te recipias, ideo dicens per F i l i u a i prodtre Spiriiun, d i c l u m f u i s e e , u l c o n j u n c i i a , c o i n n ; x i o , e l HteHliias substanliae e o r u m giguiOcelur. P r i m o natnque bic p r o d i r e p r o procedere c a p i t i i r . in exposiiione ad Zacbartaim, Damasc^nns, blem Ipse enbu procedere ideoi inquiu Maxiiaus, q u i i n epislola ad Mariiwttev p r o d i r e a i l : Idem per non seplinta synodus a i i :
c i p i t i m ? C u m enim SpiiUum eanclum
per F i l i u m
dicant doctores
esse et cxsistenliam h a b e r e ,
cumqae ipsar per non possit p r o cum i n t e l l i g i , suam \ i m e x p r i m U u i i q u e , e l causam signilicat, c u m j a m p r o b a l u m s i l causam significare i n q u i b u a a c c i p i t u r . Quod aulem ipsa per n u l l u i u t r i u m praediciorum qui b i c significet, ez epislola M a x i i n i ad M a r i i i u u i ipsam ex m u l a n l i n per, c t de ipsa persona c l ejus aeierua exsistcntia loquuulur. praedjcla, e l ex ipso Damasceno palam p r o b a t u r , Spirilus
Q u a n l u m i g i l u r coitveuiuut ex c l cum, l a n l u m per c l cum coDvenire p o s s u n l , quod c l p e r T b c o d o r i tum maxime p r o b a l u x . C u m enitn ille d i c e r e l , S p i per F i l i u m , c u i n
#
Procedere v c r o , subsieieiiiiani babere a i g n i f i c a i : e i Filium poleril, procederc, p c r F i l i u m subsUleiiUam airtem esse Spiriius uisi et F i l i u s sul)Sisienliee babere p r o c u l d u b i o signiftcaL Hoc
r i i u m n o n babcre exsisienliam
F i l i o n e i n U l l i g e b a l ? Ergo palam n i c i u i o b a U i r nec decel nos n i t i eoncilii silentio. E t e u i m cum A n aeqaivocam banc d i c l i o n e m per signiftcarei, pcr F i l i i u n Spiritus F i l i o s i m u l e $ i , et ex Patrc s i m u l emanans.
t
principiura s i l . D e i n d e , non quia nos dtcimus Spi* r i l u u i p r o d i r e per F i l i u m , ideo a u t e s l , a u l o i a nifeslatur stibstanli ideulilas ( n o n eniai pcr nos, neque per n o s l r u m dicendi m o d u i o , divioaesseniia d i v i n i s u n i l u r a u t tdentificalur persoais)^sed esl quia eiseaiiae i d e m i i a s , ideo p r o d i r e d i c i l u r , e t p r u -
illc p u l a n s , t i l
aliquando idum quod cum, aliquando seipeum per negai S p i r i i u m es$e? A l oporluisset vel ipsnna, v e l c o n c i l i u m banc aoquivoc a l i o n c m d i s l i n g u e r e , et docere de quo feigniiicato d i c c r e l , p r o u i omnes solent d o c i o r e a ; sed neo i d e m per, c u m F i l i o , ille putabal posse i n l e i l i g i , c u m diceretur per F i l i u m : e i per F i l i u m oegans S p i r i l u m babere exsistentiam, causam signiQcarc, b a n c praeposilionem putabat. Palaui iiaque bis oinnibus patel so ipsain i n produclis a u c t o r i l a t i bus per signiGcarc, et quod suum est per se c a u -
d i t per F i l i u m S p i r i t u s . Uoc a u l e i a L a l i i i L e i i a m d i c u n l . Q u i a e u i m eadciu esi esseuiia P a t r i e l F i i i ^ v a i u u t : E t onuiia Palris F i l i u s eliam b a b c l , praslcrquam quod uon s i l P a i e r ; i d e o e i i a m boc euui b a bere asseverant, quod ex e o , v e l pec etu S p i r i t u a procedai. Hoc idem quinlo i)ci ad Herroiain proprium quoque bealus C y r i l l u s i n probal, diceus: Cujusnam U t r u i u soliua
cssc S p i r i u u n d i c i m u s ?
el Palris, an cliam F i l i i ,
au et d i s j u n c i i m
58$
ORATIO DOGBlAl CA PRO .
590
, . * , , , ; , ; \ \ , '
, \ \ , \ , ' , \ , \ , . " , \ * , \ \ , , *\ , , . , , * \ , . \ \ ' \ , , \, , \ , . , ' , , \ ' ? , \ ' . ctuni futsae, p*2r P i l i u m Spiriium procedere;
; . , . \ . , \,
\ , \ ' , , \ , \ . \ .
#
\ \ , , \
, ,
, \ \ ' , \ \
. "
> , \ .
, \ m r i u a q u e et s i m a l a m b o r u m , tanquam uoata ex ( P a l r e per F i l i u m p r o p i e r identitatem essentiae ? A d quae respondcl Hermias : Iia mihi videtur. At d o c t o f atf eum : Recte q u i d e m . Propler i d c n l i i a t e m essentiae, i n q u i l , P a i r i s e i F i l i l , et aroborum S p i f i l u s est, et ex Palre p r o c e d i i per F i l i u m . q u i d a l i u d v u l t , n i s i quod propier Quod i d e n l i l a l e m es-
propter prlxicipii, et ejus quod a p r i u e i p i o , r e l a t i o nem eos dixisse putemus, per F i l i u m d i c i proeedere S p i r i i u m sancluro, et ob nullara aliam r a t i o nem, c u m isiam consubslanlialitatem p o i i s s i m u m p r i n c i p i i , et ejug quod a p r i n c i p i o , relatio p r o b e t . Cujus una c u m aliis magnus quoquc Basilius testis e*t, i n epislola ad canonicas haec d i c e n s : C u m raerito sunt, eniiti Paier l u m e n sine p r i n c i p i o esi, F i l i u g q u o q u e l u m e n , sed n a l u m , l u m e n tamen u t e r q u c , tem significenl. N o n e n i m , quae germana consubstantialem e u m d i c e n l , u t naiurae i d e n l k a consubslanlialia d i c u n l u r , u t q u i d a m p u l a n t , scd
s4nlk F l f i i c t P a l r i s , et per F i l i u m S p i r i l u s p r o c e d i t , 61 ejus S p i r i i u s esf, quemadmodum et P a l r i s f a t i t t m L a l i n i e l i a m concedunl.Praeterea i d e n t i i a s essentix Palris c u m F i l i o e i S p i r i i u , ac F i l i i cum se Patre 61 S p i r i l u , l u m p r a c i p u e p r o b a l u r , c u m babeant. I n q u a n t u m enim tales, e i niaxime ad invicem sintul cmn iulelligi ad invicem u t p r i n c i p i u m , e l i d quod a p r i n c i p i o , i i m c e m c o m m u n i c a r e n t , e l maxime d i s l i n g u e r e n t u r . Q u i modus vel uuiendi raodis
cura causa, et quod a causa subsislenliam babc>, ejusdem nalurae s i n l , l u n c consubslanlialia d i c u n l u r . Rnrsus i d e m i n aermone contra Sabellium c t A r i a n o s , de Patre dicens c t F i l i o : N o n c n i m eos, i n q u i t , germanos d i c i m u s , sed Patrem profltemur ei F i l i u m : i d e n l i l a s autem essenii i n eis est, quia F i l i u s ex Patrc. Si i g i i u r p r o p l e r consubstanlialilatem d i c l u s est per F i l i u m S p i r i t u s , causa vero et cairsalum, c u m ejusdem naturae sint, consubstanlialia sunt, u t a i l B a s i l i u s , manifeste patet, p r o p t c r relationem causae et causali, sive p r i n c i p i i et eju qtiod a p r i n c i p i o est, per F i l i u m procedere S p i r i lum d i c l u m fuissc.
possit, m e r i l o i n d i v i n i s oronibus aliis d i s t i n g u e n d i praiponilur. Quemadmodum e n i m i n i l l i s rebus d i v i n i s e l una c u m u n i t a l e d i e i i n & i o , et c u m dislinctione summa untas e s t : i l a necesse esl nos etiam lalem unionis m o d u m l i n e a l , et talem d i s l i n c i i o n e m , quae unionem illic in i n l e l l i g e r e , q u i non miuue eliaui d i s i i n c t i o n e m c o n se babeat lalts vero sola p r i n c i p i i , et ejus quod a p r i n c i p i o , r e l a l i o est. Quarc si quos audiamus doctores diccntes propter consubslaniialitaloui d i -
501
B E S S A H I O N I S S. R . E . . Z\
CARDINALIS
Aucloritate$ docforum in quibus Spiritut tanctu* ex Filio, et ex embobus dicilur eue, prodire, et profluere: quodque non gratia Spiritu* non tub$i$lens, $ed ipta pertona Spiritut dicitur prodirc, profluere, cmanere, e l c . , Filio. * \ * ; \ , . \ , *, , \ , , * * , * , \ , . \ , , , \ , * \ ,
\ . , , , \ , \ ,
* , , * , \ , \ , \
. , ^ , , , * . * , . , * \ , , , , ' , , , \ ,
\ , , : . \ , \ ,
* , \ , \ \ , *\ * * , \, \ '
CAPUT V I I . Sed j a m per ipsa sofa raaniieslissime probatum Deo et Paire i n t e l l i g i l u r , omne dubiura quaereniibus causam loilens. Idero r u r s u s i u sermone ad i m p e r a t o r e m : Baptizantein, inquii Jesum i n igne et S p i r i t u sancto, n o n a l i e n u m baptizandie effudisse S p i r i t u m cum servilitcr e l i n s t r u proprius m e n t a l i t e r , sed tanquam Deum secundum n a t u r a m a u c t o r i i a l e a u i i i m a , q u i ex eo c t ejus e a t . E t i t e r o m i n Thesauri*: Legem i g i i u r cum 3St, Oricntales doctores F i l i u m p r i n c i p i u m S p i r i i u f eoruin praeposiirone quoqae ex n o n m i n u s usos fuisse de F i l i o i n subsistentia S p i r i t u s . Iltos itaque, q u o r u m iestimonia c a l d m n i a m p a t i o n i u r , lanquam tion e o r u m , v e l n o n i t a per eos e d i i a , sanctum . v i d e l i c e l A i b a n a s i u m , B a s i i i u m , GregoriQin Nysset i u m , omitlendos d u x l , nec i l l o r u m a u c l o r i l a l i b u s u i e n d u m , q u i plerisque i n locis ipsarn per, p r o b a n t aequivalere ipsi , tbeologia : h i vero quasi d o c t o r u m est. omnes aut m a j o r pars earictorum dum
esse palam p r o l i i e r i . Probandtim atUem nonnullos ^ Theodosium
ferat C b r i s t u s , i t a c o n d i t e a m , lanquam i n eo e l ex eo ait Spiritus ejus. E t r u r s u s : Nullara i g i t u r naturae differentiam F i l i i e l S p i r i t e s sancti Paulus n o v i t , sed tanqnam ex eo et i n eo n a t u r a l i t e r s i t , D o m i n i c o n o m i n e e u m vocal. Et animadverte, qu<xl ideo d i c i i Paulum appellasee S p i r i l u m Dominum, quod F i l i i nomen est, quia ex F i l i o e s t ; causarura e n i m n o m i n a causatis solemus iroponere. I i e m i n exposilione noni a n a l b e m a t i s m i : H o m o f a c t u s , i n -
C y r i H u m a u l e m duniaxat et E p i p l i a n i u m p r o d u c e n d u x i , q u i caeteris a p e r l i u s et magis ubique Operum soorum prsfepositione ex usi s u n t : q u o r u m quanta qualisque auctorilas i n Ecclesia Dei s i t , certaoiinaque e o r u m contra infldcles et h&reses.
nemo est quem lateat. Producam vero n o n o m n i a D qiR o n i g e n i i u s Dei F i l i u s , n o n m i n u s p c r m a n s i t Deus, omnia habens q u s c u n q o e e i P a i e r , praeiere o r u m tesiimonia (nec e n i m facile esi), sed aliqua pauca, fugiens verborum prolixitalem. Beatus meo, -quam quod fion s i l P a l e r , e i p r o p r i u m babens, q u i ex eo et i n eo inshus esl S p i r i t u s sanctus. Quod si q u i s rursus opponat quaj a T b e o d o r i t o i n bunc anaihematismum dicla siint, p r i m o q u i d e m sciat, qoarcunque T h c o d o r h u s couira Cyrillum scripsit, oinnia reprobata et aiiathemaii i r a d i i a ab o m n i b u s sequentihus sanctis conciliis fuisse, ita ut non deceat ex malediciis et j a m r c p r o b a i i s ar* itaque C y r i l l i i s , i n expositione propbetae Joelis eupra Hlam a u c t o r i u t e m : Effundam SpiHtu sic a i t : l n quantura e n i m Deus ex Deo secundum n a i u r a m F i l i u s est, c u m natue eit ex Deo et Patre, p r o p r i u s ejus et i n eo et c x e o S p i r i t u s eet, q u e m admoduni e i de ipso Deo e t P a l r e i n t e l l i g i l u r ; et ex o est, i n q u i i , e i i i a ex eo, quemadmodum de ipso
O R A T I O DOGMATICA PRO U N I O N B . , 6 i \ , , . , \, \ , ' , goere. Deinde salis j a m de hoc per nos d i c t u m est, quando eisi non i n otroque, i n altero tamen euni m e n t i l u m ftiisee probavirous, c u i n ipse q u i d e m , quod per F i l i u m S p i r i l u s habeat subsislentiam, n e g a r e t ; nos autem testimoniis d o c t o r u m proba . \ , , \, , \ , \ , \ , ' \ , , \, \ , quod boc de S p i r i t u ? , , Postremo eo,
dixerat Dominus.
idem probat per i l l a m a u c l o r i l a i e m , quod ex
id est, F i l i o accipial S p i r i l u s . Hoc e n i m e i sanrius Epiphanius ( u l p a u l o posl o s t e n d i t u r ) , pro co q u o d ex eo procedat, accipit. Ipse quoqiie beatus Cyr i l l u s i n exposilione super Joannem, ipsain a u c t o -
v e r i m u s veram esse, ita u t non debeamus sitenlio sacri c o n c i l i i n i l i , r i i u s scripsisset
et inde arguere, q u o d T b e o d o ritatem c x p o n c n s , sic i n q u i t : Accipere e n i m S p i S p i r i t u m sanctam, nec ex F i l i o , & r i t u m dicimus ex Patre et F i l i o ea quae i l l o f u m nec p e r F i l i u m subsislenliam babere, et c o n c i l i u m s u n l , non tanqoam aliquando q u i d e m non b a b e n bis a u d i t i s t a c u e r i t , nec eum r e d a r g u e r i t : Ideo l e m insitam i n eis sapienliam et p o l e n l i a m , cum l a c u i t , q u i a e u m vera dixisse scicbat. E c t e eteniin probatura cfmdem est, S p i r i t u m sanctum per F i l i u m sobsistentiam b a b e r e ; synodus vero non solura de a l t e r o , videlicet quod non ex F i l i o babeat subsis t e n i i a m , t a c u i t , sed e l l a m de allera p a r l e , hoc est, q u o d nec per F i l i u m procedat, quod lamen palam falstim esi. Quemadmodum e n i m boc silentio p n e l e r i i t , cum tamen falsum s i t , i t a e i i a m r e l i q u u m , v i d e l i c e l quod nec ex F i l t o subsiatenliam riorfbus d i x i m u s , et nunc babeat, c n i n ipsura quoque fatsum s i t . Haec i g i t u r i n s u p e i l l i u s n o n i anathemaet l i s i n i , conlra qucra T h e o d o r i l u s scribens illa d i x i t , i p s i u s C y r i l l i expositionem i n d u x i t n u s , seipsum suam mentem cxponeniis, et conlra Theodoriti replicantis. N o n decet i g i l u r , maledicta i n t e l l i g a l u r babere eamdem essenliam, semper etenhn sapiens et potens e s l S p j r i i u s ; i m o vero ipsa sapientia e l potenlia e s t , non p a r l i t f p a l i o t i e , eed n a t u r a l i l e r . Si i g t l u r i d quod S p l r i t u s ex F i l i o accipit, sapienlia et potentia e s t , aliquando q u i d e m scmper namqne habet, talis est baec v c r o n n n non; non
1
aliquando vero
n a i u r a , non p a r t i c i p a -
t i o n e ; semperque a F i l i o a c c i p i l , qnae c u m
babeat p a r l i c i p a i i o n e , natura e j i u s u n i : qufd b i n c c o l l i g a l u r , quis ignorat? E l m e r h o baec bealus d i c i t C y r i l l u s , q u l i n plerisque aliis locis manifestc F i l i o , s i c u l i ex P a t r c , procedcre s a n c l u m . I n epislola cst, inquit, cx dicit Spiriium
naroque ad N e s i o r i u m : Eisi
prout omisso S p i r i t u s est, non F i l i u s , non est tanien ab eo a l i e i l l o a l i u m quaerere v e r & o r u m C y r i l l i expositorem, nus, p r o f l a i l autem ex eo s i c a t i ex Peo et Patr^. et praeserlira a c e r r i m u m ejus hoslero. Quare autem Ne quisautero boc v e r b u m , Proflucre, dc aecunda C y r i l l u e S p i r i t u m d i x e r a t p r o p r i o m F i l i i , i n nono et l e m p o r a l i processione putet b i c fuisse d i c i u m ; p r i m o qtiidero sciat, disiributione donorum quod non esl bic s<*rnio de et cbarismatum S p i r i l u s , Profluere, quod T b e o d o r i t u s carpsit, ipse
S p i r i l o s i n propria byposiasF
analbematismo,
e x p o n e n s : Quia d i c i t , Ex eo esl, c t conveniens i n b o c Occidentalibus P a i r i b u s . E l i l l i e n i m S p i r i l u m d i c u n l F i l i i tanquam ex eo procedentem. Praeterea ex responsione G y r i l l i ad T h e o d o r i t u m idem p r o b a r e possumus, si q i i l s sine conienlione audiat : P r o c e d i l q u i d e m , i n q u i i , S p i r i i u s sanctus ex Paire aecundum verba Salvatoris, noo Deo tamen est
sedde i p s a e j u s bypostasi. Deinde boc,
semper reperies apod b u n c doctorem p r o , P r o c e dere. E l e n i m t u m i n expositione S y m b o l i , p r o f l u i t q u i d e m , i n q u i l , boc est, p r o c e d i l : l u m i n sexlo ad R e r m i a t n , et S p i r i t u m q u i d e m v e r i i a i i s eum n o m i n a t , profluere autem ex
ipso asserit P a t r e , a l i e n u s a F i l i o ; omnia namque cutii Patre habet. D t u m etiam plerieque aliie i n locls idem d i c i i . H l u d E l boc ipsemet d o c u i t , dicens de S p i r i t u sancto : quoqae qaod d i c i l . S i c u u ex Deo e l Patre, non
Omnia qutccunque habel Pater,
mea sunt : ideo
s u p e r f l u i t ; n i b i l e n i m i l l e sapervacaneuii), sed o m nia cum magno pondere d i c i t ; e l i t a v u l t , S p t r i i i i n i esse F i i i i , p r o u t esi Patris : et i l a profluere, p r o d i r e , e l emanare peratorem dc a Filio, prout a Palre, el nuUo iinFilio
/
d i x i l v o b i s : Ex meo accipiet, et annunliabit vobis. N a * i e u i a Patre, i n q u i t , procedere S p i r i t u m s a n c l o i n Salvalor d i x i t , n o n roinus tamen e s l etiam F i l i i : est autcm F i l i i , lus cjus, sicut quemadmodum et P a t r i s . Superius oamque d i x i t : E r a t oamque et est S p i r i et Palris ; et non magis P a t r j s , m i n u s F i l i i , sed s i m i l i t e r a m b o r u m . Hoc vero n i h i j a l i u d est, n i s i : Quemadmodum esl S p i r i t u s P a t r i s , l a n q u a m ex esl, eo procedens, i i a scilicet ctiam F i l i i ex eo per eum proccdens. E l hoc accipiat, tanquam
modo a l i t e r . Ideo i n sermone ad Theodosium esse F i l i i S p i r i t u m , p r o u t P a i r i s ; et i i a cx eura, roodum Patri i n q u i t , secundum
boc loquens, et volens probare i i a
nobis emanare c a m , p r o u t ex Paire : Non cx m e n Joannera, dat S p i r i l u m qucmadF i l i u s , aed ipse eum ex seipso e o i i u i t ,
el ipse Pater. Quare bcattis Paulus orani iilum allribuit, nunc rursusFilio. Profcii
signilical cum i n testimoniuin bujus r e i
i n boc differentia p r o p n j i i a , n e j i c quidem fdeo e l ,
quod F i l i u s omnia liabeat quae e l Pater, et addat,
5 5
B E S S A R I O N I S S. R . . A f t D I N A L t S
59
, . ' \ * ib , \ $ . \ , ' , . * ' , , * , , ' , ' . , \ . \ , , \
* , " * \ * * , \ . & , \ , * , , *0 ,
, - ^ , 8 \ * . \ \ , , ' * \ ,
, ', ' , ,
. * * * ; ; - ; , , ,
4
, \ \ , , * . \ , , * ; .
. \ ' ,
, . \ * " ) , , , 6
; ; \ , , ' ;
* , * (1 , * , \ * . , \ - . ' ' * , \ \ , * . " \ ' , */ , ' * ' \ tleinde PauU verba, qiubus aeque F i l i i esac S p i r i tue, sictfti e l P a l r i s , p r o b a t o r . N u i l a e n i m d i f l e rentia cst, F i l i i S p i r i i u m , vel P a l r i s d i c i ; o m n e m emm i n boc drfferenliam P a i r i s d i c U u r S p i r i t u e , tanquam ex eo p r o c e d e n s : e r g o e o d e m modo W\i quoq-ue d i c i i u r S p i r i i u s . Preterea i n siiperieribus satis disseruimu*, quoiirodo d i c i i u r SpirUua F i K i secunduiii d u c i o r e s ; secundufw e n i m B a s i l i u w , lanquaiu per F i l i u m m a i r i f c s t t f s : secundum M a x i o i u m , l a n q u a m per F i l i o m p r o c c d e n s : aetundiHB Palres aTia raiioiie d i i i e a e t , S p i r h u i t i F i l i i Octidonlales, eese e t FUii tnqnani #x F i l i o procedens* Nec i g i i u r C y r i l l u s p r o p r i u m , quam a l i i idom c n m co saptentes d o d o r c s d t x c r u i i t , lamûamea F i l l o scilicet, sivo ppr Fitium, proce4ea%em. tttbu onim intcreal, Ex F i l i o , v c l , Per F i l i u n i dicere. Etonirn ipse quoque n u n c p o n i t , E x , nunc eaw m u l a l i n per, u n q u a m . * \ , , , S \ . ' , ; ^ \ ; ; ; , , II , ambae verc d i c i possinl. Unde i n eis quae a d f*a1ladium i n forma diaiogi s c r i b i t : Murabilis vero m i n i m c , i n q u i t , e s l S p i r i t u s ; n a m si m u l a b i l i t a t i b e r c t u r . Siquidem Dei et P a t r i s , nec n o n bt f i l i i eai, q u i esseniialiter cx u i r o q u e , scilicet cfx P a t r e per F i l i u m , protiuit S p i r i t u s . Tieut i n quintoi ad diciH e r m i a m , reddens caus.im, c u r S p i i l i u s F i R I d i eaiiir S p i r i l u s . Gujusnaiu, i n q u i t , p r o p r i u r o mus esse S p i r i l u m sancium ? U i r u i u solius D c i e i
Paalus p o s i p o n i l . A l ^ subjacerel, ipsi divina? nalurae iste defecius a s c r l -
PalFis? an etiam F i l i i ? a n e l d i s j u n c l i m u l r i u s q u e . s i m u l et a m b o r u m , tanquam u n u m ex P a i r e p e r FUium prepier idcntitalem cssenliae? Proprium hfenliiiaque F i l i i ip6e quoque S p i r i l u t t i d i c i l , q u i a p e r F i l i u m e s l . Per F i l i u m a u l c m cst p r o p l c r talera essentix, Patris videlicel c t F i l i i . A t p r o p l e r eaindem ipsam omnia cliatn Palris s u n l F i l i i , p n e i c r q u a m quod uon sil Paicr. Ita sibi ipsi p c r o n n i M
597
ORATiO DOGMATICA PRO U N i O N E . .
59S
61 ; , \ *- \ , ) ; * ;
. \ ; . '
, , , \ \ , *
. * \ * ;
* \ . " ,
, \ , \ , \ . \ * , ) , \ ; ' , ' . \ * , ' * . ".
( 6 g \ * \
' , , ; , ;
%
, , \ \ * cottsona d f c i i aanctds b i c doctor. Unuro ttwum c l e n r o d e m S y i r i l a w ex Palre per F r l t u m cese, una et e a o V n spiratione sive p r e c e s s k w e ; e i iduo t l l u a i
em-Bm p r o p r i u m a i l esse, quia ex Palre pcr F i l i u m e a i , boc auiero propter idetuiiateiH csscn-
C A P U T UI. U l a u t e m clarius omnis e o n i u i arguatur c a l u m - < gralia^, non D e i , vocalum fuissc b o m i n e m . Post n i a , q u i contra sanam doctoris scmenciam aattnbacc consequenter pcr omnia probans, quod hy" poslasis sivc pcrsona S p i r i l u s , ipse scilicet uniis i n Triniiale, bominis Deus erat, q u i d i v i n a m nobis i n prima plasmalione i i n p r e s s i l imaginem, non i l c m plasmalis msufllar lnant e u m e x F i l i o dixisse dona S p i r i t u s n i r t i r , rroh ipeam ejus byposcasin stve p e r s o n a m ; ipse rtiraus adsil, liuro banc falsatn e o n t m argnens o p i n i o n e m , et qaidnaro s i t quod a i t , per F i profluere, p r o i l i r e , emanare, ab co m U t i l u r . ei iiisitum qoris b a b c r e i etmi q u i seipsum exponcns, sive ex F i l i o
gralia n o n subsislens : secundam r e p a r a t i o n e m , pcr salularem lionem f a e l a i n , pcr e u m d c m
discipulis
s c a l u r i r e : ct simpliciter qood i n s a n c l i f l c a t i o n c m in b u n c mundum tem eniirt sibi A i l etenim i n s e p l i m o ad H c r m i a m : I n b a b i l a i r n a t u r a e l vcre Deus csi ( d e F i f i o dicens)\ ctmi S p t r i t u m accipiat, q a i rion afienus c l esseirtia d i s j u i i ctus ab eo e s i , sed q u i ex eo, e l i u eo, et ejtrs tslftl p r o p r i u s est, et aeque aique I l l e Dominaa per q i i e m e i i n qno Dobiscum est b i t a t : n o n alienura i n senliae suae et Patria
S p i r i t u m sancluin
faclam fuisse p o n i i . Dicebal e l c n i m : q u o , a tcquam essct, modo faclus f u e r i l botno, per s a n clum eodcm videficcl Spirilum b y p o s l a i i c u m D e u m , ab gratia cnr Spiritos al) cjits r u r s u s , d e p e r d i l a sanclillcalione, eum rccssel, boatus q n i d c m per S p i r i l n m quidcm dicluin
p a r a r i . Si e n i m , i u q u i t , substantia disjuncta Moses,
b o m i n e ad essc p r o d u c l o , non d i x o r a l : graiiam illic nobis : A c c i p i t c gratiam pcr Scd
post paaca : M i s i l autcm nobis e coelo Paracleltnn, D SuiP.avil C r c a l o r o n i n i u m

K
e i i n nobie b a -
viias ? C b r i s t u s vero n inisterium Spirilus?
nobts afllans, sed qu'i ess u i p r o p r i u s est S p l r i u i s .
cst, S p i r i t a s viUfi (vita enira vere d i v i n i l a l i s n a t u r a esl), bic vcro pcr S a l v a l o r e m , Spiritus s a n cltis, ipsum p r o c u l dubio S p i r i l u m credentium animabus e m i u e n l e m . Haacapcrla sant r e i p r o p o sila? l e s i i m o n i a . A p e r i i u s sub>islenlem l a m c n i n sequentibus d i r i r o i l illam o p i n i o n e n i , qua quidam p u t a n t , non nobis graliam m i t l i , e l p e r cam nos sancliilcari. A i t e n i m : T e m p l a v e r o H e i , n e c n o n d i i e l vocamur et sumus. Qua de causa, qua:ras ab adversariis, si gratia non subsistenle? A t non p a r l i c i p a m u s nuda ct i t a se v c r i i a s babct :
Qood aulein h.ec de subsiantia S p i r i i u s , non c b a r i s m a i i b u s non subsi*U;nlibus a i t , o m n i b n e p a i e l . Idfm rursus i n eodero : Q u i vcro nobis d i v i n a m et s i m i l i i u d i n e m cujusdam insculpsit i m a g i n e m , nonne S p i r i l u s
s i g i l l i , eupremam nobis p u l c b r i t u d i n e m I m p o n r t , esi? Ua ( i n q u i t Rcrmias) non l a nobis, sed ejus ftcrmias. Iia v i men u l Deus, verum o t divinae graliac m i i r i s l e r . E t Cyrillus : N o n i g i t u r ipse S p i r i t u s per eum gralia nobis i m p r i m i l u r .
d c t u r . C y r i l l u s . Ergo neccssarium e&sct, iiuagiaem
590
B E S S A R I O N I S S. R . E . C A R D l N A L l S \ "
6C0
- , *
, , \ . . ' , ' . \ ,
1
\ , * , ^ ,
9
ral
'
' * \ , , , * 6
; , \ ; ' . ; . '
' , , .
, \ , ;
' , \ \ . , - \ * , \ , * \ * ! . \ , ; , ' \ ' , , .
' , (5
\ , \ -. , \ , , * ' . \ \ &
* ,
, ; \ \ ,
, , , . " , , \( ,
C
Templa sumut .
l
l a m flguram rursus ab e o p c r sufflationem r e d d i t a ; convenire namque decel c r e a l i o n i novam r e p a r a i i o n e m . Convenientiam autem sed i d e m , doctor figuravil s u f f l a n s , qui non esi alius praeter i l l u r o , q u i a p r i n c i p i o sufflavii, per quem Deus suiQavil, tura q o i d e m S p i r i l u m a i t emisisse d i a u t e m pac u m a n i m a , nunc vero i n a n i m a m . I l a b i c quoqoe ipsum ^ u m d e m scipulis J e s u m , q u i ipst e l P a t r i t a n q o a m crealor connumeratus c t eonjuuctus es(. Hoc hypostasis m i n i s per t e l , q u o d f p s a hyposiasis S p i r i t u s est : i g i t u r i p s a Spirifos et p r i m a m plasmationem boi l l a m d i v i n a m sufflationeqa c r e a v i i , et
nawque Setl
exMtstentn
$ub$i$tentis
Spiritut
ex eis
quidem,
quse ad H e r m i a m
s c r i b i l , cuin m u l l a sint (quae q u i v o l e t , i l l i n c sibi rlig*t); bacc sola s u f l k i a n t , illud, docior non fhlcin quod a u i e m , qtue c u m apcrle probent e r a t . Ex p l u r i m i s nobis proposimra dixil,
i n exposilione super Joannem idem Ulud nos adducemus
elegaulissime \
goluin, quod super i l l a m a u c i o r i l a i e m d i c i t : Qui ex sanguinibus io Chrislo etc. A i i c n i m : Si Deus ex est S p i r i t u s , q u o e i per d i i nos eliaro ei inambulabo in nobis ipsie babentes Deo secundtim n a l u r a m efticimur,
pariicipamus ,
lanquam j a m i n
e u i n , s e : u n d u m Ulud : lnhabitabo
discipulis poslea d a u est, e l per eos c r e d e n t i b o s .
eis . Quonnmque modo tenipla D e i essemus, n i s i E t beec cst, quae a Patre per F i l i u m , e i c x F i l i a S p i r i i u s naiura Deusesse.l? Sed beaiissimus q u i - D proOuit e l e m a n a t , q u e m a d m o d u m e i i a m N i c * n a dem C y r i l l n s haec e l his eimilia d i c i t : audiendum p r i m a synodus i n qnodam loco dc S p i r i l u d i c i t : o n l c m c l i a m alios, q p i d de cadera re d i c a n t . Q u o d p r o c e d i l quidem a Patre, p r o p r i u s a u l e m F i i i i Magnus i l a q u e ctort diceus, l u m Spiritus Basilius consona predicto doest, e l ex e o e m a n a l . Ipsum enim e u m d e m , q o i ti Spiritum bomini a principio fuisse asserit c o n t r a E u n o inqniens, v i Palre procedit, ex F i l i o emanare aiunt i i paires E l q u i d dico, p a t r c s ? I p s e S a h a l o r dicla i s l o r u m oninium discipulia approbans, i l l u m e u m d c m p o l l i c e i u r s e raissuruin, q u i a Palre p r o c e d i i ; c l n o n quem ego mit\ q u i a P a l r e p r o c e d i t , qucm ipse m i i i n q u i l , Paracleiut, veritalis, qui Patre proudil
a u f l l a l u m , l u m a Salvatore discipulia d a t u m , ipsam hyposlasin mium venii i n capilulo cui tilultis : Quod Spiritus d i Yerbo ad c r e a n d u m a d j u n u t u s , vivens p o -
v na n a l u r a e s i : S p i r i t u s namque,
esse a l i u m tam vobh,
t e t : Cum vcnerit, Spiritui
i e n i i a , d i v i n a i i a t u r a , i n e f l ' a b ! l i s ex ore ineffabili m a iiifeslata, ineffabililer per aufllalionem ad h o m i u e m roissa, c i sccunduin corporalem a C h r i s i o m o n s i r a 1 Cor. i n , 16. Joan. i , 13.
1
Huc e n i m ipsi qiioque g r a m m a l i c i boc modo c o n s t r u e r e n l ; C u m veierii S p l r l l u s , q u i a P a t r c p r o k
Levit.
x x v i , 1 2 ; U Cor. v i , 1G.
Joan. x v , 2C.
6G1 Vt ,
O R A T I O D O G M A T ICA P R O ,
UNIONE.
602
, \ > , , , . . , \ ,
*.
, * ,
. , \ , \ , ' . . \ * , \ , * , ^ cedit, quem ego mvtlara vobis : o t manifestum s i l ipsum, i d est, F i l i u m m i s s u r u m , quod e i a Paire procedit. Si i g i l u r persona S p i r i t u s a Patre p r o cedit, eadem e l i a m a F i l i o m i l t i l u r . Quod si g r a liatu F i l i u s n o n subsistenlem m i l l i t , a P a i r e eliani nou persona, scd uno gratia p r o c e d i t . Sed boC c u i n duo s t u l l u i n , l u m i i n p i u i u est dicere. Gum e n i m de e l eodera subjecto, v i d e l i c e t S p i r i t u , modo quaedam p r e d i c a u l a r , eodein dere p r a d i c a t o . Si i g i t u r debemus nu.Mau) : aliter procedere scilicet et m i l t i , bypostasin Spiritus procoratione, procedere
, . " ^ * , , ' ,
'
, , , -
\ , ; . vel ex ulroque,
qaeraadniodura a i l C l i m l u s hic ex meo accipiet,
Qxi ex Putre procedil,et
Et pa-
l e l q u o d h i c d i c t o r n o n de d i s l r i b u t i o a e c b a r i s m a t u i n , de d i v i n i s a u i e m personis et s u b s i s i e n i i a eo r u m l o q u i l u r . I n teeiiinoniura vero e l p r o b a t i o nem, quod S p i r i l u s ex F i l i o adducit quod : quoque p r o c e d i t , Ex ex meo acapiei illam auctoritalem dicentem
doccns, u t c u m audiamus i n Evaogelus D o m i n u m de S p i r i i u , eo a c c i p i e t , i i a eo procedere dicel i n i e l l i g a m u s , ac quispiam. si d i c c r e t , ex Fillos
accipiendum s u b j e c t u m de u i r b q u e
S p i r i i u m s a n c t u m . Idera i n E r g o duos
eisdem : Sed
i n i e H i g i m u s , eamdem e i i a n i m i l l i intelligere enim dicere absque el proballonem adducendo,
esse d i c i m u s ? E t
quomodo est u n i g e n i t u e ? A l quisnam ea t u , q u i
q u i d e i n , hyposlasi S p i r i l u s a t l r i b u e r e ,
c o n l r a d i c i s Beo? Si e n i m F i l i u m n o m i n a t , q u i e x m i l l i vero, Q Patre, S p i r i l u m vero g a n c t u m , q u i ex u l r o q u e , graiiae n o n subsistenli, boc r i d i c u l u m , i r r a t i o n a etc. E t i l e r u m : S p i r i t u s sanctus, S p i r i t a s v e r i i a biie, e i v o l u n t a r i u m est, et quod n u l l u s concedet. lis est, l e r i i u r a l u m e n a P a l r e e i F i l i o . E t r u r s u s : Quemadmodum Filiut, nec Filium enim Nemo
1
M i U i l u r i g i l n r ex F i l i o ipsa S p i r i t u s hyposla&is, q n * e i a Patre p r o c e d i l , q u e m a d m o d u m ab ipsis Evaitgelii Qaare v e r b i s , et a d o c t o r i b u s p r o b a l u m c s t . si e m a n a r e , si p r o d i r e , ei p r o si l i i i t i i ,
novit ;
Patrem
mst
nisi Paier
i l a dicere audeo,
nec S p i r i l u m n i s i Pater e l F i l i u s , a quo p r o c e d i t , et a quo a c c i p i l , (sed a d v e r t e , q u o d i n s u p e r i o r i b u s accipere p r o procedere p o s u i t j ncque F i l i u m e l Palrero, nisi S p i r i l u s saocius, q u i vere g l o r i f i c a i , q u i o m n i a docet, q u i ex Patre et F i l i o . Q u i d bis aperlius, isti quid clarius dici poteai? Nonne palam dociores F i l i u m quoque causain sive p r i n c i Quid i g i i u r ? Claudemuane
Quere, e i scaturire, si o r i r i S p i r i t u m a F i l i o audiantus, d i v i n a m ejus hypostasin i n t c l l i g e r e neccsse ex F i l i o csl : d i v i n a m atiiem S p i r i i u s bypostasio
proQuere, vel emanare, c l r e l i q u a , quonam a l i o modo possibile est, n i i i F i l i u s causa aive p r i n c i piuin i p s i u e aubsisienliae S p i r i t u s s i l ? Sed ea q u a Cyrillos sancii ex de processione Patre ipsius p e r s o n s S p i r i t u s sanclum E p i p b a n i u m i n n o m i n a l i o n e . Et et F i l i o d i c i t , hajc e l bis s i m i l i a
~ p i u m S p i r i i u s p o u u u l ? Nonne d o c e n i ex eo q u o queipsum aures tam corde procedere? nostras h i s a u c t o r i t a l i b u s , e t lesiimoiili/ u i u l t i s , tain a p e r l i s , t a m d i v i n i s , iuvicem bonoruiii et v e r i t a l i , et o b a i i u a l o consonis conlra non
suut. Caeterum audiatuus cios e * sm e l crediiur
soo Ancorato eermone i t a dicenteiu : S p i r i l u s s a n Palre et F i l i o , l e r t i u s rursuft : U i e r q u e b a b i t a i i n j u s l o h o m i u e , C b r i S p i r i l u s ejti. Qaod si Gbrisius ex Patre Deus ex Dco, S p i r i i u s quoquc e x i p s o ,
D sanctorum l a m
baec coniendemua? A t b o c n o n s a bominum proprium eal,
pientuin,
e i eoruni q u i dispensaiores v e r b i et m y s l e r i o r u i a C b r i s i i e l essc et v i d e r i v e l i n l .
M a i i b . x, 2 7 .
B E S S A R I O X I S S. R . E . C A R D I K A L I S . H ' . Q ,a eiiitm occideulaUs dactores idem aperle dicunt quod orienlule*. proul ex e^rum auclorUtttilnu
601
noto
per Lulinot datis, clare apparet inlueniibut. , , \ , \ . ^ \ , , \ \ , " ', \ ' ' , , \ * \ ' , \ , \ , \
, \ \ , , \ ,
<, \ . ' , ' ' ', \ \
\ , \ , ' .
-
, \
'.
, . 0 1
. \ * * \ , " . , \ . \ \ ., \ \ , \
, \
, , \ * \ * , ) \, . ; ;
, , , ', , ^ , \ VIII. apertc una m e n t e , una voce u b i q u e o p e r u m suoruin, non uno a m duobus m o m b r u e t a r t i c u l U , sed p l u r i b u s vcrbis p r o l i x i s sermouibus et proha t i o n i b u s ex Patre e i F i l i o procedere S p i r i l u a i t a n c t u m a f l i r m a n i , et i f a ex FiJio si<nt ex P a t r e , e i p r i n c i p i u m S p i r i t u s F i l i u m esse fcicul tpse P a t c r , et u n u m e i i d e m ejua p r i n c i p i u i p esse P a i r e m F i l i u u i simuJ, Don duo p r i r i c i p i a . Qaae Ofniitamcnie volvcnlea, et O r i e m a l i u m d o c i o r u m d i c i i s cowpa* r a n i e s , q u i ex Paire per F i l i u i n , e l ex P a i r e e i F i lio procedere dicunt S p i r i i u m sanctuni, item ex sentiettF i l i o e i ax u t r o q u e esse, neceseario eos contonles i n v i c e m reperieinus, e i eadem de eodem
\ , . , , , CAPUT Ego q u i d e m paucis, quoad efe, quod p o l f i c i t u s s u m , perfecisse p u t o . P r o b a v i namque suftlcienler, n u l l o d o c t o r u m O c c i d e i u a l i u m tisus, ipsos scilicel P a l r c s i i o s l r o s ct doctores O r i e n lales F i l i u m quoque causam sive priiicipiu.ni esse. S p t r i t u s senslsse, et per omnia nientes et concordes, invicein conveet p a r t i m cx Patrc per F i , , , ,
p o t u i , m u h i s o m i s - C L e o , Gregorius, et caeieri m u l t i , quam c l a r e , q u a a
, p a r t i m ex Paire e l F i l i o procedere S p i r i i u r a s a n c l u m , e i s a p e r e e t docere. V e s l r u m a u l e m e s l , n t eis d o c t o r i b u s , et q u i d e m r e c t i s , L a i i n i s e l sacroaancue Romaiwe Ecclesiae u n i a m i n i , ctiro eadcm quse e l Palrea et doctores n o s t r i c r e d i d e r i m . N e qne puteiis aut i p s o s , a o l palres e o r u m e i noslros, ( k c i d e n l a t e s v i d e i i c e l sancios, c o n t r a r i a O r i e m a l i -
bua P a t r i b u s dixisse. M i n i m e , m i n i m e i t a esi. E l ^ t e s i n o m n i b u a . E i superiores e u i m r a i i o n e a , q o a i apposuissem vobis auctorrtates et lestiinonia eiiam de concordia c t q u i d e m nece&saria d o c i o r u m a d ilH>rum ad persuadendum v o b i s , e l corura c u m d u x i n i u s , c o g u n i uos c r e d e r e e o s consentiemes i n Ortentafibus concordiam p r o b a n d a i u , nisi vos o m nes sctrem c i scivisse, e t audivisse eas, ctun L a l i n i p r o d u x e r i n t . A d ha?c c u m o r a l i o n o s l r a p r o l i x i o r f u e r i t , non sunt alta addenda. Practerea ] i c e b i l c u i q u c , c w n v o l u e r i t , oas c t v i d e r e c t l e g c r e , cum lum s i n t apud uos a L a i i n i s dala?. Hoc aulem soad vestram reducendum mcmoriain pulavi, v i c e i u , e l eadcni dc bac d i v i n a proeossiode S p i r i lus sancli s e n l i e n t e s , qumadinodum eliaa de aliis dogmalibus fidei. E l nunc ipsi O r i c a t a l e s p c r acipsos eadem c u m Occidcnlalibus dicere s a l i s p r o b a i i sunt, u l ncmo ncgare possil aiupHus c o r u i a sumniani c o i i c o n l i a m . A l q u i e l s i m i i l o m o d o Pa tres Orienlalcs a l i r i b u e r c n t F i l i o esse p r i u c i p i u i a S p i r i i u s , cuni tamcn n u l l i b i aliquid n c g e l <*xpres>e prucessionem S p i r i i u s cx F i l i o , itcmo c?sct, q u i
q u o d omnes Paires Occidenlales, H i l a r i u s , H i e r o n y m u s , Damasus, Augustinus, A-nbrosius, mngnus
05
O R A T I O DOGMATICA PRO U N I O N E .
606
, , ' ' .. '\ \ ; ' ' \ . \
, , ' * \ , ' \ \ , , \ $ . ,
, " ,
, \ * \ \ \ -
. ' . Epilogatio et upetido prtcdictornm, occidentalium et solutio frhola re*pon$fonh\ qna quidam ad re$pondenl et exhortaiio ad unionem.
9
auclorttalet
* ; , - * \ , , \ , , , ;, \ \ , * , , , -
, \ ' '
' \ ,
, \ \ .
. " , , , ,
, , , , , , \ ,
, \
, ' ,
\ *
], - ^ , , auderet, eos dicerc Occidenialibus P a l r i b u s dixisse c o W r a r i a . Nqnc vero cum non solura non negeni, s e d aperlissinie e l i a m dieant, per Filiupa c t ex F i l i o proccdere S p i r i t u m , audebirausnQ d i c e r c , n o n eos convenire et concordare c u m Occidcnlalibus? A t nemo nos c o m r a e n d a b i i , iino vero neaio e s l , q n i n nos audaciae, l e m e r i l a i i a , stuUiiiae accusqt. S c i r e autcm clorom boc e l i a m debetis, quod a u i n u l l o m o d o acceptanda a u n t , quae r e p e r i u n i u r opera sando$lQrum Qccidentalium ; a u l si baec acu t faciendqm est, oportet, quae de cepiabimns^ c n i m m u l t i g i n locis o p e r u m e o r u m , i m o vero i u omnibus sparsa sunl * , lanlaque et lalis est c o n t i n u a l i o o l sequenlia pra?cedeniium ad ca quae seq u u n t u r , u t n o n possil aliquis de his a l i q u i d s u s p i c a r i . Si quis eniin hanc conclu&ionem, e l r a i i o nes eam probanies ex operibus e o r u m adimat, n i b i l amplius restat, n e c s c u s u m aliquem r e d d u n f , quaB r e m a n e n i : i i a connexa, c o n j u n c i a cactera omnia i i a conghitinata et c u m boc dogmaie s u n t .
Sed de dogmale q u i d c m , q u b r e v i i e r dicenda e r a n t , dicta s u n t , raec quidquara uUeriug a d d e n d u m est.
l i o c arliculQ iicqnt, e l *c$ep|are e l x?redere. T a m
CAPUT I X . Rogo a u l c m , posco, pcto, et supplex oro omnes, roro palres o p l i m i ,

t
vos D t u m facilior nosira excusalio e r a l , i l a post
boe
saccr conventus, a n i m a -
gravis nosira accusalio e r i t , si non b a b u e r i i n u s dicere causara tali divisione d i g n a u i . Deinde n o n fugiant vos quae de necessaria d o c t o r u m concordia dicta s u o t , uec a l i l e r nos dicere posse, d u m C h r i siiani esse, e l p r i n c i p i a fidei salvare vclimus : quodque Paires Occidentales aperlissime, cx P a tre et F i l i o S p i r i i u m sanctum procedere asscver a n t , et F i i i u m csse cjus p r i n c i p i u m , p r o u t Pater : Orienlales quoquc hoc i d c m dicere, p a n i m cx Patre per F i l i u m , p a r t i m e x Patre et F i l i o , et c x u i r o q u e procedere, e l ex F i l i o esse i p s u m d i c e n t e s ; cumque baec d i c a n t , OccidentaJibus con ven i r e , et cadem non soium l e n l e n t i a , verura e t i a m
paslorci
duces caecorum, erudiiores i n s i -
p i e n i i u m , u l bis omuibus cousidcratis, e i bene peusatis, i l l a m feraiie s e n l e n l i a m , quae tanUe r c i c o n v c n i l , quacque pcrpcluam vobis i a m a m , g l o r i a m c l salutcm p a r i a l . Repelalis e n i m m e m o r i a p r i m o , quod n o n e r i t iiobis de c x t e r o excusatio e a d c m , quae p r i u s , c u r a talibus d i v i d a i n u r , c t bosles velimus esse L a l i n i s t a m i n u l l i s , tam sap i e n i i b u s , laiu doctis, o m n i v i r t u t e praedilis, n o n solum illa quse a n i m u m o m a t , sed etiain ca quse ad corpus et iemporales res a t t i n e t : quodque queaiaJmoduiii ante generale concilium congrega-
607
Tfjj
608 B E S S A R I 6 N I S S. R . . C A R D I N A L 1 S , , ' ;
, ; ; , , ; , , ; ' ; * , \ . \ ;, , , , '
, ' ,
, , ; ; ' ' , , .~ , ,
, , vot. * \ ,
, ' , ; ; ; ,
, / ; / , \
, ; , - ^ , ; , ' , ,, ;; , ^ ; . " ; ' , ,
* , -
; , ' , , ; ,
' , , . dicemos; noeiros inen ' ,
; , ,
, ; verbis d i c e r e , l a n q u a m u n o e t eodem S p i r i t u cos
c o r r u p t a , m u t a t a , e l superaddila esse c u m videamus ipsos quoquc
i l l u m i n a n i e l o c u l o s . D e m u m , q a a m solam nobis Q m a x i m e ail ca qunc L a t i n i d i c u n t , r e l i c t a m rcsponsionem v i d e o , c u m ipsi quoque n u l l a m csse j u d i c a v e r l t i s , i i n o vero rein pucrUetn et oronino r i d i c u l a m , c o n sulanius nobis i p s i s quae u l i l i a s u n t , c t u n i r i L a linis c o n e m u r , si ea q u a plaeila s u n i Dco facerc nec d i c l i s e o r u m acquie&cendura : a u t eoveJimus. A u t c n i m n o n acccptandi sunt sancli d o ctores, aeceplandi q u i d e m , e t acquiescendum d i c i i s q u a m bomines i n quibusdarn e r r a r c
e l i a m a n l i q u i o r e s , et q u i i n ipsis p r i u c i p i i s h u j u s a c e r r i m i dissidii f u c r u n t , facientes q u i d e m tionem nibll aucloriiaium doclorum l a m e n c o n i r a eos habcnies q u o d Occidentalium, dicercni modo quis as inscri-
r a l i o n e d i g n u m . Quo fil, u t n u l l o
piitare dcbeat c o r r u p t a s fuisse, s i q u i d e m i n i p s o e l i a m c o n t e n l i o n i s p r i n c i p i o eodcm modo ptum libris eral; apud nos alia potissiinuin cino .ncc c x s t c n t
r u i n , n o n l a m e n o m n i b u s ; c u m ipei q u o q u a i a n poluerint: a u l q u o d r e l i q u u m et t e r l i u m c s t , nec i n aliqueni inclderunt e r r o r e m , e i cunciis corum vcrbis acq u i e s c e n d u r o ; bac l a i n e n , quae L a l i n i p r o d u x e runt "temiie tanquani illoruin sanclorum lestimonia,
e o r u m d o c l o r u i n anlfqua v o l u m i n a
lingua L a t i n a s c r i p i a , ad quoc, facla c o m p a r a t l o n c possemus deprebendcre eorura c o r r u p i i o n e u n

L
Quao oninia c u m a n i m a d v e r l a m u s e t menle
repe-
l a m u s , non eligamus quae pejora s u n l , nec c o n t r a nos ipsos s e n l e n i i a m i e r a m u s ; n o l i m u s nec n o s d c m avcrtenies a v e r i t a i e , ei oculos, ne v i d e a m
^ n o n ex e o m n i m e n i e p r o c c d u n t , nec e o r u m s c n - D ipsos, nec n a l i o n e m n o s l r a m p r o d e r e , p r i m o q u i s u n t , sed L a l i n o r u m b o r u m fictjoncs, a d diitunes et appositiojies, inanu menieqiie aliena libris sanctorum inscripla. A l primorum duorum neiiiruno c e r l e scio, uec vos a p p r o b a i i s , nisi q u i s omnia vero fldci noslrdc fgndamenta, Eecjesiae m y s l e manifesla s t u l l i l i a , aperlissima ria, e i omnem veriiaiein cverlere v e l i t : reliquum et t e r i i u m ignavia est, si t o t e o r u m l i b r o s , 1 0 1 e o r u m opera d o c t o r u n i , l o t eoruin labores, l o l v o l u m i u a , praeBcrliin aniiquissima iuanu n o m i u l l a c o r u m c o n Kcripia, c l p c r l o i u m o r b e m l e r r a r u m sparsa, c t m u l t i p l i c a l a , p c r ipsum i l e m s c q u e u l i u m ad p r a cedcmia c o i m e x u m e i c o n v e n i c n i i a m , ipsam v e r i Lalfi luce c l a r i u s o s t e n d e n i i a , ( e m e r a r i o ausu l u m e n , claudeules ; deinde ipsirnet p r o p r i a s p o n t c c o n l r a nos ipsos orone genus malorura a c c o m a lanies, e t m u l i i p l i c i l e r raJia mala ( o i a m n o s i r a m nalionera offendentes. Quis e n i m i g n o r a l , quie e i i a m t c m p o ex bac divi&lone nos s e c u l u r a s u n l ei qu<e i n f o r l u n j a ? quodque c o m m u n c m bostem
i u i m i c u m nobis T u r c a r u m princip tm r o b u s i i o r e i n contra nos ipsos clBcimus? i n p e r i c u l o q u e s u n t , u l o m n i n o ferc p e r e a n i q u i c u n q n c r i l u m n o s t r u m s e q u u n i u r C b r i s l i a n i , nomenquc C b r i a t i i l l i c l o i a l i t e r d e l e a i u r . E t enumcrasseni, e l deplorassem onincs p a r i i c u l a r i u s , qna3 f u l u r a sunt n a i i o n i n o s i n e caiaraiiaies, quae cuuctis noslris b o m i n i b u s ,
09
10 D O G M A T U . A P U O U N I O N K .
C10
, .;,
, ; ; * , , ' \ , \ ^ \ \ , \ . ? , \
, , \ ; \ , , , \ \ , ; , , * , \ , ; , . ; ; \ ' > 16 , , *
' * ; , * , \ ' . ;
,
1
, \ \ ^ ; , , , \ . ; ; ; ; \ ' , \ , \
, \
, * \ , \ , \ , , , / \ . \
, ; \ . ,
\ ,
\ * \ * \ \ . , \
q u i i n insulis, q u i ubique t e r r a r u m , q u i orientem. qni quae septenirionem, q u i occidentem inhabilant, nobiscumque i n r i l u coaveniunt, ad corporaJia resque n o n dico solum
ne c o r p o r i s qtioque e x i l i u m u n a Cum a n i n i i i n t e r i l u e t i a m e l l g a m u s , s i q u i d e m quae vera, q u s p i a s u n t , c t n i b i l e r r o n e u i u L a l i n i s sapienlibus, q u e m a d m o d u m Paires e o r u i n et n o s i r i , v i d c l i c e t doctores, ac O r i e n t a l i b u s P a i r l b u s eadem et consenlahea p r o p r i o n o s l r o malo absquc Occidenlales conimunibus nos
lemporalcs atlincnt periineni; pars,
(non e n i m t a n l i essent irstiinandae), v e r u m e l i u m quae ad ahimara et i n t e g r i i a t e m fidei c u m oranes s i m p l i c i t e r , a u t m a j o r e o r u m fide, reliuquere Deum, et e r r o r i b u s
dicentibus,
ulla r a l i o n e ab eis autem
p a r t i m sponle, p a r i i m v i , p e r i c l i l e n i u r a b e r r a r e a inildeliuin nisi conaeniire. Narrassem baec, i n q u a m , o m n i a ,
d i v i d t vellemus. Quod e n i m i p s i Occidenlalcs P a Ires s e q u u n l a r , vos quoque d i c e l i s . Quod i l l i eadem c u m O r i e n l a l i b u s eapiant, hac i n o r a l i o n e b r e r i l e r e i sufficienter probatura est, i l a m omnibng mauifestuni e i l L a t i n o s omncs, tutri Occidenlales, l o m Orientales Patres sequi, q u i
vos alloquerer, q u i o i n m a melius nte noeiis. Quis e n i m nescit q u o d s o l u m nobis r e l i c l u m r e f u g i u m e r a l L a l i u o r u m a m i c i l i a e l a n i o c u m eis f u l u r a , bac r e speraniibua e t nos ipsos l u e r i lioalee d e v i n c c r e ; quodquc boc solum bostem d e l c r r e b a t , et ejus c o n l r a noe f u r o r e m r c f r e n a b a l ? qua re si nunc privabiinur, quo iugiciiius? q u i n a m n o s l r x c a l a i u i i a l i s finis e r i l ? q u i s avertcre deprebeadisseatus, aiuietione nec ipse ct maloruin profecio uniri, majoris animaimo e n i u s 1 E i si e r r a r e q u i d e m L a i i n o s , et a v e r i t a i e v o b i s consuluissem cis i l a se b a b e n l i b u s icmporaHum ruin delerrilos, praescniia q u a m f u t u r a , c o r p o r u m quaui
posse, e t ^ communes u i r i s q u e doctores e t Palres s u n t . Qu i g i l u r r a l i o n e a l a l i b u s v i r i s dissidebimus? Quam cxcusalionem afferrc p o t c r i m u s , c i i r eis conven i r c n o l i m u s ? Q u x nobis r e l i n q u c t u r apud Ocum rcsponsio, q u a r e a f r a t r i b u s d i v i s i f u e r i m u s , quos u i u n i r e l , c l ad u n u o i oviJe r e d i g e r e t , ipse a c c n d i i dc coslis, * i n c a r n a i u s , e t crucifixus v c r o apud pnesenies dcesi?
Q u x n o s i r a defensio apud posteros nostros? i m o homines i i o s t r o s ? Nescio c n i m , an aliqua nostra posleritas e r i t de tsm m a gna, t a m g r a v i c a l a m i u i e , l o t p e r i c u l i s , quac c i s i u g c i i m u a . N o n p a l i a n i u r baec, Palres o p l i i u i : n o n habcamus hanc s e i i l e u t i a m : n o n i l a male n o b i s consnlainus e l n o s l r i s : n o l i m u s . l u p i p r o p a s t o r i bus i l l i s Geri, q u i ad nos r e s p i c i u n t : n o n c o i 20
l i b e r a l i o n e m facerc b o r t a l u s fuissem,
x e r o e l ipae ouinia q u s c u n q u e acerba p o i i u s s u s i i i i u i s * e i u , e l vobis, u l passi fuissclis, h e i u , quam c u m e U u n i r i rccie

PATUOL. GR. CLXI.
consuluis-
sapieulibus.
iSuiic vero l i m e n d u m csl, o i q u i d c m vclien>cnier
B E S S A R I O N I S S. R . . C A R D 1 N A L I S
01
; \, \ \ *\ , ; ;, .;, ' , " , , , .

>
\ , \ , , . "
\ ,
\ ,
\ ; , \ , \ , \
vl \ 6! \ . , *
, .
'
\ ' *. , ,
, \ * \ , ; < , , *** ' , ' \ \ ; , , ; * \ \ , \ \ , , \ ; \ **
, \ , , ; . ; , -
, . ,, \ , *\ * , \ '
\ ,. , , , , , . eplassem, d i r e x i t atque r e x i i , e o m m u n a b o n u a i
* , prodamus hosiibus, i n aniroarum et corporun cunctU-
s i m u l i n l c r i t u r a . Ego enira (et a i n i m i h i baee verba i u p e r p e i u u n i teeUinonium t o i i qite GhristiaiM*) vitaiea, pairum nationi, namque b u j u s seniciuiae ero, sepulcra, l i b e r i a i e m , e i onmia ei divisioct et
n i i h i , u i fmeitt, p r o p o e t i i ; e l a d boc solum r e s p i cicns c i feci c t d i x i , qu;ecunq<tc \c\ fcci vel d i x i , s i m u l et fidei verilalero quoad p o l u i , e i corpira* vcro, c u m l i b e r a s i l vobis volnn:as, q u o d c u n q u e apud vos, quce uielim a e l saniora ouinis
i\ec u n q u a m p r o d a m eorpora, a n i m a t , ( i d e m , c i - ^ leiu salulcin u l n o s l r i a d i p i s c a n l u r , c o i i a l u s . V o s s i m u l , qua: o m n i a i n v e u i o sccutura scbisma, uosiram a L a l i i i i s absque aliqua r a l i o n e t a m b o r r e n d a ellgatniis p e r i c u l a * agendum v i d e a t u r , i d a g a i i s . Vineant auiein uiuudiviuo ctiain r a b i t , hoc s u n l . Quod si (quod absil) p r j o r s c n l e n l i a s u p e tanien omne genus b u i u a n u m , iclas, o m n i s ordo atque c o n d i l i o sciat ( p r o i e s i a u d u m e n i m r u r s t r t esl) q u o d iimocens ego s u m a b hoc m a l o , boc acerbo scbisrtiale; nec tionein dco, a L a l i n i s d i v i d i . ftec c n i m fi(ie bujus u n q u a m ênientiae T u i , liec s u m , prselet o n i n c n i r a u i i b i pcrsua aapei-e, et non recic e l vefe de eos
n e m . Q u x n a m digna causa c s i , ob q u a m l o l e l Oro a u b i n rogo, u l e l i a n i vos vel oiuues-, v e l major pars vea l r u m , eadem quae ego, dc bis rebus sentiat, bene c o i n i n u n i u t i l i l a t i consulat. Quod si n o l u e r i t i s , ego quidera suminura D e u m , et vos oinnes p r x s e n l e s , et cuncios q u o d sine passione et posieros fraude, noslros tesior, nosira quae vera, quae j u -
s l a , quse u l i l i a , quas c o n d u c e n l i a n o b i s e l
eadem quae sancios d o r t o f c s , t a m O H e o u i c s , toox Occidenlales, non chedere eos. Nec i g n o r o , quaev hinc nos e l nostram reittpttbffcam sequeniur p e r i c u l a , qua3 calamilate*, q u c x c i d i a . Sml p r * v i d i si proQccre n o n p o t u i , d i e n i i u m culpa o s l .
r
s a l u l i m i h i visa s u n l , a p r i n c i p i o usque ad b u n c d i e m n o n cessavi d i c c r e , non oniisi consulfere, nec l i m o r e d e t e r r i l u s (ne quis me putet) l a c u i , Laltnis aflectutti nec p r o p r i a m s e c u r i i a i e m c o m m u n i
p r & d i x i , c i ne Danl, quoad p o l u i , p f o v i d i . O u o d tioii m c i d k e n l i d , scd a u -
u t i l i t a i i p r e p o s u i : sed me e l mea omnia Deo COIDmendans, et ejus cfivinas v o l u n t a l i fcubjiciens, q u i loiaro mibi v i t a m ab i n e u n i e auate melius q u a m
BESSARIONIS Declaratio a[iqMorum

%
EJVSDEM qua Groecit
f notimma,
quos in dicta oratione dogmatica continmtur, Lalinis ignota sunt.
N o i a o i h i n V p r i m o , q u o d sanclt doctores O r i c t u a Ics fetiam i i i d i v i n i s a t o m u r a o m i n c ^ et c a u s n i i , largo t n o d o ; non q u i d c i n , u t l i m i t a l i o n e m et depcndenliam i m p o r i a t , i e d p r o u t p r o d u c i i o n e m f l en a n a l i o n c m a p r i u c i p i o , ejus q u o d csi a p r i n -
c i p i o , s i g n i l i c a l ; et ideo me e t i a m a d Graecos l o queniein bis i r o m i n i b u a usrm fuisse. Caîerum totum quta ad quasdam opposiiiones Gnvcoiruni reapondco b r c v i t o r , lamen n o n declaratis p r i m o o p p o s i ' i o n i b u 9 , sed a laciiam quaestionem resoou-
dens, co
O R A T I O D O G f i A T t C A PHO UNiOXfi quia ad Graiios loqucbar, Nesiorii errorcm, qui blaspbcmabal
CU F i l i u m Dci Cypro-
quibus Hla rorcs illius anatbematizat'; q u o r o m i n nono contra p u r u m h o m m e m esse, S p i r i l u * sancli gratia p r r parlicipattoncrii s a n c t i f t c a t u m ; i d e m sanctus rillus Spiritum sanclum Spiritam Filii el
noia e r a n t : s c i c n d u m , quod cuai doclorcs d i c a n l Spiriluiu saactum ex Palre per F i l r a n procedere boc appaquoque Spirilus p r i n c i p l u m esse, Primo fiamque, vero v e l p r o f l u e r e , et ccelcra s i m i t t a ; fel es reat F i l i u m quod
contra eos f a c i t ; bis q u a l u o r evasionibus
p r i u m F i l i i esse d i c i i . Post hsec q a i d a m T h e o d o nfctue C y r i pisco|rtis i n synodum aiinn, ei sero

f
banc v e r i u t e m e v a d e r e c o n a n i e r . ex Palre
vfr quidem
lilteratissimus, Antiocbcno
c u m r a r i s s i m e d i c a n t d o c l o r e s , S p i r i l u m sanclum per F i l i u m proccdere, ssnpissime m i t t i , p r o f l u c r e , p r o d i r e , einanare, s c a l u r i r e , o r i r i , et h a j u s f n o a \ feceruitf sibi hanc v o l i i e t a r i a m dislinclionem, qnad t i d e l i & l Vefrbtifti pVoCedde vert rocki n nos conced u n l a x a i aignificarel bypoataiicam et personaleiii S p t r i i u s saneti emanalioaem : caeftera d i s t r i b u t i o n e n i , et lemporalem b u l a , c b a r i s m a t u m et d o n o r u m ejusdem mtssienem, quam e l i a o i per F i l i u m fleri
bumawae l a m e n f r a g i l i i a l i cum
subjectus, superveniens pairiarcha
Joanne, c u m reperisscni j a m N c s l o r i u m c o n d c n i p r o d e o r o r i i i s &tu sede p a l r i a r c b a l i quod eis conclusuaa foerat, defensiouem I f t h & t e h i i h o p o l i i a n a privartftoi, indigffati n o n exspeciatis
Neetorii s u e w p e r o n l . Tbeodoretus i g i t u r , tanquam v i r d o c t i s s i m u s , c o n i r a dnodecim Anathematisinos duodecim capiiula e d i d i t ; q u o r u m i n n o u o , u b i sanctus CyrBlus S p i r i t u r a saoclum F t l i i , et p r o p r i u m F i l i U d t e i t e s s e , bis verbia a i t : Q j o d si CyrUlus SpiriUim sanclum p r o p r i u i u F i l i i d i c i t , lanquam consubstanlialem e i , boc vero mus : quod st l a n q u a m ex esse et exaisientiam babenlem, boc u t acceplablaspbeconca F i l i o , vcl per FHiuiu
i n m u n d m n ejus C y r i l i i aiia
d u n t . Secundo d i c u n l , q u o d ideo d i c i t u r ex P a i r e per F i l i u m , non q n i a F i i i u s est p r i n c i p i u m S p i r i tus s a n c i i , sed q u i a Pater et F i l i u a s u n t n o m i t i a r e l a t i v a ; a l t e r u m vero r e l a i i v o r u m n o n poiest d i c i , q u i n i n l e l l i g a i u r a l l e r u m ; ideo dicendft, E x P a t r e , necesse cst etiam F i l i u m n m u m a r e p r o p t e r v i m ipsiasrclaiionis. TerUo, consubsianlialilatem Pai r i s e l F i l i i causam esse a i u n t , u l ex Palre per F i i i u m S p i r i t u s esse d i c a t u r : c u m e u i m ejusdcm subsianiisc s l n l Pater et F i l i u s , necesaario, d i c i t u r ex t a l r e , oporlel n( cuui ex dicatur etiam
miara e j i c i r o u * . A d haec tolura cecumenicum lanquam novis raaledtceulera : Gyrillus tamen ad
ciliura t e r l i u m tacuit, ncc i n c r e p a v i i T b e o d o r e i u m rcspondit, oraniaque sua capitula aliis c a p i l u l i s i t a denuo e x p o n i l , ut duodeiim senuntia
cjas, e u i BOO nirais aperlis verbie,clare i a m e n p r o nobis esee appareat. i l o c maxime G r a c o s oblectat, i a boc potissirocm r o n l l d u n l , boc p r o m a x i m o et
F i l i o . Q u a r i o , quia n o n n u n q u a m , rarissime u m i 11 e i apud poelas, q u i b u s ob angustiain m e t r i l i c e t nem per aliquando r e p e r e r u a l quod praeposiiio cum; idem signiflcare
metaphorice et abusive vocabulis u t l , prseposiiio- Q i n s o l u b i l i argnracnto p u u n t , q n o d Tbeodoreto n c gante S p i r i i u m ex F i l i o , vel per FUUioi habere esse et subsistenliam, concUium t o i u m ctiai mendacii et l a o u e r i t , ncc erroris r e d a r g u e r i i ; Cyrillus propierea condeaioacjectuai Graecis, d i c u n t . S p i r i t a m sanctam
idco d i c i ex Patre per F i l i u r a p r o c c d e r e , q u i a ex Palre c u m F i l i o s i m u l p r o c e d i t : et his oiodis o r a nea illas anctorilaies e x p o o u n t , sive p e r v e r i u n t . Ha3C nos ex ipsamet a u c i o r i l a l u m sentenlia et r a toc l i o n i b u s vcrissimis c o n f a i a v i m u s , probantes sanctoruai dociofum coavenire ,
qnoque non ita aperie, u t p u l a n l . r e s p o n d e r i t ; c u m tamen sciant T h c o d o r e i u m t u r o , et ab Ecclesia fursse. A d b x c non m u l t i s abbinc aonis
i g i l u r taaquam noiissima
i i o n posse coasUiere, nec o p i n i o a i b u s et verbis p r o u t ex ipsis verbis clarius videtar. Praeierea setondum e s l ,
ea l a i i u s expticaado, u l i n oratione v i d e i u r ,
respondelur. Sed nemo de Theodorelo v i r o d o c i i s simu d o i e a i ; suum e n i m recognavil e r r o r e m , et i n quajrio Cbalcedonensi vixit generali concilio (supercum tanquam bonoranamque ad i l l u d usque teaipus) palam
quod i n t e r l i o eecuineoico coacilio t a n c l t t s G y r i l l a e c e n t r a N e s t o r i u m et ejus baeresim i n t e r alia muUa quae sapienlissime s c r i p s i i , duodecim e t i a m c a p i l u l a edidtt c o n i r a bgereiicos Neslorii articuloa, quae Analbematismos appellavit, eo q u o d i n eis cr
confessus, a sancta a y n o d o , b i l e m e i n b r u m Ecclesia:, fuit.
suscepius e i r e s i i i u i u s
615
BESSARIONIS
S. . . C A R D I N A L I S
010
BESSARIONIS
ARDINALIS
MONODIA
NICANI
t
OBITU
MANUELIS
PALJEOLOGI IMP. *
(Nicolao r e r o t t o , arcbfepfscopo Sipontino inlerprete. Apud Bzovium Coolin. A o n t l . Baroo., j d an. 1472, n . L V I , tiraece exeUt tn biblioiheca S. Marci Veoela, eod. 535.)
Si flere e l i a m atiquando fas e s t , et amaram s o - te vilae j u c n n d i t a s polest, v e l potius quomodo ?i~ c i t i a l c m c o n s i i l u e r e cantus alque d o l o r l s , n o n v i deo quod tempus h u i c r e i accommodari prasens, melius
t
vere sine te amplius possumus, quasi corpora q u i bus s u b l a t u m s i t caput? M o r i u i e n t m j a m oiunes v i d e m u r , et ad n i b i l u m redacli stimus. S o l , q u i t e r r a r u m ooera fulgentibus r a d i i s l u s t r a s , b c u t qaaro i n i a u s l u m atque i n f e l i c e m bunc d i c m nobis illuccscere fecislil Heu ! qnam acerbum, indig n u m ac miserabile speclaculum ipse v i d i s i i ! M e l i u s cerie f u e r a l , l e sub t e l r i s d u n t a x a t e i r a n t e m , i n perpeluis n o g t e n e b r i s
A
possit,
quara
i n quo q u i d q u i d gaurdii
Jatiiirc ac v o l u p l a t i s e r a l , s u b l a l u m atque e x s t i n i l u m e s l , e i pro b i s successil d o l o r , n i i t u s . Quod potest,

raruni,
moeslilia,geamplius tanlae
nunc esse nobis s o l a l i u m
q u s m e l i o r i s fortunae s p e s , quod
i n f e l t c i l a i i s r e m e d i u m ? T o n d e a t u r nunc orbis l e r m u t e n t u n i v e r s i vestem, l u g u b r e m omnes ferimus h a b i t u m s u m a n l , e l l a m iiisignen calamitatem una voce deplorent. Neque e n i m m c d i o c r c m j a c i u r a m , nec malntn passi sumus c u i a d h i b e r i r e m e d i u m possii. A b l a l u s nobis est repcnle divus i m p c r a t o r , totius o r b i s l e r r a r u m d e c u s ; . q u i dono quodam Providciuiae r e r u m gubernacula r a t , m I r a n q u i l l h a t e m , q u i c l e m , (elicilatcni omnibus p r a s i a r e l ; u l communis oninium p a l e r e s s c i ; res biimana* d i g n i l a t c e l g l o r i a florerent. ut Jamjain
r e l i n q u e r e , quam r a d i o -
ram
t u o r u m splendore i l l u s l r a r e superiores plagas tot p r o nobis labores, t o l vigiJias, radios o c c i -
u l i n f e l i c i b u s oculis b u s i u m boc cerneremus r e g i i eorporis, q u o d tot pcricula saepe subierat. quales
dens, quales r u f s u s oriens e m i s i s l i ! Gorreplus esi aiaie, scd v a r i i s e i i a n i Jaboribu.*, conlclum ac lanlusque animos o n i u i u m repcnic
auscepe- ^ roorbo o p t i m u s i i n p e r a t o r , corpus ejus i l a non modu d e b i t i i a i u m e r a t , u t suspicari mox omnes coeporint qnod.cvenil, viderelur. l i e u ! q i i u t p r e c e s , quot supplicaliones, q u o i vola p r o illius salute, vel p o i i u s p r o t o l i u s orbis l e r r a DJUI i n c o l u m i t a l e o m n i u i n g e n e r u m , aetalum, o r d i num slile, banl f u c r e ! N e m o e r a t q u i m o r i p o l i u s ilto supcrquam moriuo illo t i v e r e amplius v e l l e l . singulos melus i n v a s i l , u i n i b i l i n d i g h i u s esse ferendum
(juinis l o r t u n a mutala esl : l a b u n l u r o m m a io pcjus ei rcs ad p r i s i i n u m s l a l u m r e d e u n u Mu i m s e r u m 1 q i i a n i u m unlns b o i u i n i s i n t e r i i u d a m n u m res b u inaiiae fccerunl 1 A b i i l ille aique cxeessit e v i l a : nobis abslull n i l i i l praeter suspiria, et l u c t u n i , et l a c r y A b s t u l i t e nobis omneni Ixliliam, f e l i c i u i c m , a b s t u l i t l i b c r l a l e m , et quod mas r e l i q u i t .
o m n i u m p u l c b e r r i m u m e r a l , seipsum a b s i u l i t . l l c u ! quis adeo constans, v e l d u r u s p o l i u s , e i vere adam a n l i n u s esl, q u i leroperarea l a c r y i m a p o s s i l : q u i i i u i i e i a n i m o commoveatur, e t l o i o corpore t>er-
Salutem i l l i u s suae quisque saluii a n l e p o n e b a l : scicitamqae s i n g u l i ealuiein suam ad pertincre , illius boraines vero i n c o l u i u i i a i c m
o m n i u m m o r t a l i u m et l o i i u s o r b i s t e r r a r n n i essc missima qusedam coluiona suslinebal, nec labcfa-
b o r r e a t ; q u i n o n quaeriiet d e f u n c t u m , ac g e u i i t u , ^ cominuoein. H i c e n i m universum orbeiu quasi i i r SI l i e r i p o s s i l , revocare i n vitam coniendal? Cur a n o b i s t a m repente evolaeti, piisaime i m p e r a t o r ? Cur uianere nobiscum d i u t i u s o o l u b l i ? C u r regio i i l u v i r i u i u m i u a r u u i concentu f r u i n o b i s u l t r a u o n l . v u i i ? Sucepisvi de uubis bacienus o m n e m c u r a m vi u t i p s i t u i i ac l a b o r i s experles f i v e r e m u s , l u bolus niaxiine serapcr populi o u t n c s ; claborasii. Tcslanlur boc l e s t a u l u r omnes p r o v i n c i * ; l e r r a ciari?exari, e v e r t i ulloprocellae geuere p a i i e b a t u r ; sed aequo v i r t u l u i u o n i i i i u i n , q u i b u s praedilus c r a l , Itiiupcramenlo Grmum ac s i a b i l e m i n m c d i o regc b a u quibus a r l i b u s , q u o labore f u n d a v i l h i q ^ r i u m , q u a v i r l u l e O n n a v i l ac s t a b i l i v i i Jiber|ateiu, qua clememia a u x i l p o p u i o r u u i s u o r u m foriunas, q u i e t e m , f c l i c i i a i e m 1 eximiae p r i n c i p i s a d m i r a bilesque v i r t u t e s , q u i b u s omnibus omnes superabal, p m d e n i i a foriea v i n c e b a i , f o r l i i u d i n e prtidenies,
luii.iiis et inaria o n i n i a t e s i a n l u r . Nunc vero boua uiuuia lecum ferens a b i i s l i . Quaejam nobis essc sine
Anoo U19 defuacli. He<r juveais adhuc Bessarlo peioravil. Maouelis tcripla eoliegimuK in lomo uoslro C L M .
617 bitstos rio
M O X O D I A I N O B I T U i N U K L I S PALEOLOGf. a n i e i b a t . A t q u i lemperantia neino ei par babitus est praestaniior. Quid m a n i b u s . Undecunque
618
vei u l rcctius l o q u a r , congilio calJidos, v i r i b u s r o i u i t . Juatiiia o m n i b u s , q u i unquaro Romano i m p e praefuerunl, iideni ejus c o m m e m o r e m > q u i d facilUatem ? q u i d i n g e n i u m ? q u i d e x i m i a m r e r u m o m n i u m scienliam? q u i d libra]ilaiem?qtiid a n i m i m a g n i t u d i n e m T q u i d b o r a a n i l a l e m , m a n s u e t u d i n e m , c o m i t a l e o i ? Me m i s e r u m ! i l a lacrymis ac dolore d e b i l i l o r , ut p r e n i mio moeror* referre v i r l u l u m ejus exceUentiam non possim. His omnibue nunc infehciseimi b o n i i n u m p r i v a l i sumus. H e u ! quantam j a c t u r a i o non uoa g e n t , nec u u i u s c i v h a t i s p o p u l u s , sed omne C b r i s l i a n o r u u i genus i n prsesentia f c c i l ! misera boroinum c o i i d i l i o l s p e s i n a n e s ! dulce quondam noraen G r e c i a l i b e r l a s ! j u s i n v i o l a b i l e et sanclissimse leges ! huccine (andero omnia recidigtis? bem l quo pervenimus? hein I quo m i s e r i a r u m et c a l a m i l a i i s redacti sumus? L u g e i n u n c senalus, moerent p r i n cipes, provinciae omnes q u e r u n t u r , p l o r a n l urbes, flent m u n i c i p i a , squalent coloniae, domus afflictanl u r , agri denique ipsi tam m a n s u e t u m , tam p i u m , tain s a l u l a r e m p r i n c i p e m s u s p i r i i s , e l l a c r y i n i s , et fletu prosequi v i d e n l u r . 0 tempu&I siccine superioribtis malis, u l l i o i u m hoc, unquaiu f o j m u s , mam ac advcrsa et o m n i u m , qi;ar passi l n a x i m u m atque indignissimum malorum fa-
t o r r e n t i b u s o b r u l a t d l u s ferebatur fuuus p r o c e r u m vero c i v i u u i atque e i t e f o r u m m u l l i t u d o coufluebal, implentcs vias et m i s e rabili g e m i l u aercm aiqua aeihera complentes. Uoa o m n i u m v o x , unua c l a m o r , unus geraitus e r a t .
1
Iste vero silensac m o r i u u s jacebat, ncc qux g c r e b a n t u r sentiens, ncc h o m i n u i n c l a i n o r e s i n l e l l i g e n s . Nibil quasi prxter inane cadaver conspiciebatur, ct nalus u n q u a m non fuisset, aut n u n y u a m ab
iinperasset,
a u t t o l annos non vixisset, prdrsns pro roapougo
o m u i seneu erat d e s i i t u t u s . Pelebatur q u i d e m eo r a l i o c u r noa dcscrcrc v o l u i s s e l ; bie m i n i m e exspectalam! e r u d i l a , tam suavis, ex t u r , cujug uberias i l a sttpenumero
e i l e n l i u m e r a t . t a c U u r n i t a l e n i invisaiu e i a n o U b i esl l i n g u a illa l a m qua melle d u k i o r e x i r e
i m p e r i i ! toties desiderata e i a l i q u a n d o r e s t i t u l a ' o r a l i o solebat, cujus m o l u omnia ionare \idebanomnem a[\eriebal q u x s l i o n o i i i , i t a vero docebat c u n c u u nec taiu a u d i i o r e s c x c i t a b a l , u l aoa l a m omne d u b i u m s o l v e b a t ,
suadere q u a n i r e m antc oculos pouere,
accendere alios quaip ipse ardere v i d q r e t u r ? Unde nunc l a m r e p e n t i n u m s i l c n i i u m ? Unde larc subita m u l a i i o ? A n te qtioque, o p l i m e iqiperator, superare m o r l i s sncviiia p o t u i t , q u c m A t l a n l i c u m p e l a gus pro nubis p e r i c l i t a n t e m v i d i l , qucoi llalia aspexit, e i qna: u l i r a l l a l i a m sunt occiduae genles? A d quas cuui poiendi f u i s i i . E x quo facile
{
adversus Barbaros praesidii perspeximus non pecuniarum sapienlia Laiini
addere debebas ? siccine ca?ieronim recordaltonem conlingebaut,
gratia profcctus fuisses, m a x i m o i n bonore habilus n i u h i l u d i n o , non c o p i a r u m n u m e r o r o b u r i m p e r i i c o n t i n e r i , sed v i r t u t c , moderatione ac principis. prudcntia singularis, quain
postremi hujus magniluu t p o i e bella, conflictus, in
dine obsi urare ? E l e n i m q i i f t c u n q u e nobis a n i e b o c c x d e s , spolia e l alia quae ex i i s sequi consueverunt d i v i u a ilJa i m p e r a l o r i s sapicuiia emendabantur nieiius. Nunc autem ab i l l o r e l i c l i , quem a l i u m Deventura est
bomitics, c t n a l u r a e l m u l l a r u m r c r u m experientia p r u d e n l i s s i m i , a d m i r a r i ac s l u j e r e solebant, qua a d b i b i l i s cloquenlia? s u x n e r v i s , facile Persas i n d u x i l , u t adveruus rum impcratorem Medos c l impium illum Turca-
babemus ad quem confugere, quem a p p e l l a r e , c u j u s p r e s i d i u i n implorare.poasumus? a<l extrcma i n a l o r u m o r o n i u m , f a c i i sumus quasi p u p i l l i o r b a l i p a l r e , a quo nostro o m n i s viia p c n debat, cujus aesidtio labore o m n i s nos laboris e x perles vitara durebamus ainoenissimani. Jain vero longe nobis e m o r i p r a s t a r e l , quain i n lanta c a l a m i tale c t miseria v i v e r e . E i e n i m malc v i v e r e , u t res e s l . magnum i n l a c l u m ; v i r u m , alquo nou poeia i n q u i l , laboriosa c l neminein r e l i q u i i
arma capesserent, quibus il!o poauas l u i t . - T a c e o quoiies quod
parvo i u l e r j e c l o l e n i p o r c , victus ac profligatus debilas sceleruin s u o r u m sine a r i u i s , sola a u c l o r i l a t e et p r u d e n l i a ,
p u l c h e r r i m u m victoriae genus e s l , bostcs s u p c r a v i t , quamque a n n i s quoque ((iiando rcs ferret, i l a u l e baiur , u t m e r i l o e l fortissinius e l r c i l u i l i i a r i s Q u o l urbes nupcr, quoi peritissimus baberetur.
i t t i o l e r a b i l e n i d o l o r e m , q u i omnes p a r t l e r i n v a s i t , , m u l i e r e m , non j u v e n e m , n o n sencm ! l u g u b r e m i t l n n fainam ac m i n i u i c optabilem quae passim p e r vagata omues a*l funus p i i a s i i m i m p e r a l o r i s e\< i t a b a l ! infcLicissima m o r s i l l i i i s cujus i n vila salus crbis t e r r a r u m n i i c b a l u c 1 guspiria, l a c r y m x , luctus omnis sexus, s i o g u l i u s , voccs acCrbissimae, aiiiarissinii c l a mores, geinilas, Qetus, ajl-itis, o r d i n i s , c o n d k i o n i e ! A l i i q u i d e m d o m i n u i u qua?rebaiil. ab'i p a l r e i n pairiae, a l i i i i u p e r a l o r c i n , alii palronum, alii magialrum, alii j u r i s el legum c o n d i l o r e m , oinncs vero e u m , q u i pro u l i l i c i n q t i i t , o m n i a faclus omnibus, alque e r a l . gravis
oppida, et situ e l n a l u r a l o c o r u m m u i i i i i s s i m a , i u Peloponneso r c c e p i l ! Nonne etiam m a x i u i a i n Tbe>s a l i x partem i i n p e r i o suo adjecil? Idem e l arinis strenutis c r a t , c l consilio p r o v i d u s ; babebal e n i n i T h u c y d i d e i n sccum, et X e n o p b o u t c m , liis s i n i i l i s erat, q u o r u i n consilio e l si quis utclaconlinuo
l u r : ex quo licbat u t , quemadmodum i n q u i t I l * t iuerus,,et rcx opihuus essct e l bcllator rortissimus. et quod u b i IIUUC nos ad i i u i i i s , facundissiinus o r a l o r . At hajc omuia sunl? U b i plausus, et p r x ineffabilis i i l a
conia, et laudes? u b i p o p u l o r u m
oluplas, quam cx p r i n c i p i s v i r t u t c , moderationc, clcmeiitia, laula.n pcrcipicbanl, u l , illo iinperiuui r c g c n i c , bcalissimi sibi cssc v i d c r c n l u r ? suinina r c r u i n i r a n q u i l l U ^ ! IHu pru nobis laboratitc, i c -
aspcra u i l c r eos q u i a d e r a n l c o n l c i i l i o ! ccrlabat quisquc u l flclu supcrior v i d e r e t u r . 0 l a c r y m a r u m
619 rem
B E S S A R I O X I S S. R . E . C A R D I X A L I S rcddet, quis p a l r e m , quis p a i r o n u m , quis c b e r r i m u m babcbas. U b i punc $st lua i l l a
620 aurea
t : u r i o t i o fruebarour. Quis nobis
modo i m p e r a l o - decus i i l u d at<]iie Q. nanxentuin, quod omniura p u l w s a r i e s , u b i m o r l a l i b u s voinibus gralaa aspectus? H e u l quales t i b i crines. quibue V i r t u l i b u s i n t o r t o s iippia mors e v u l s i l ! qualero o c u l w n a b s t u l i t , quod caput abscidit, e l le seminecera a<? $emiqaortuam, iino v $ r u m o r t u a m prorsus alque imniobilera r e l i q u i l ! Qeu! pum quam l a l u i n et quam spaliosuro camt i b i proposqit l a c r y i n a r u m et l u c t u s , m i n i n i e
p r o p u g n a l o r e m , quis roorum e i vitae m a g i s l r u m , quis d o m i i i u m tom beneOcum et salutarcm? L u gcat nunc C h r i s l i a n a r e s p u b l i c a , cujus s p l o n d i d i s simus ocolus e x s l i n c l u s est. I n c i p i a t j a m (erra flebilcm solebat. canium; columna c o r r u i t qua susientari induant cinere non babet ista calamitas. p o t e r i i ? lilterse, in Omnes nunc saccum
sparganlur. Romedium
Quis nunc claves tanti r m p e r i t lenere quis i r a ctare lotiirs orbis gabernacuta ploraie eultorem v e s l r u m . P e r i i t ille q u i vos
quidem l i b i o p t a b i l e m . Veruralanien i i a facrurn est, ct l u isla p a t c r i s ; q u i d e n i m facere poies, Deo iia j u b e n l e ? Stamus nuuc t u i filii, ipiserabilem i n d u i i b a b i t u m , et flebil^qi canlu.m inchoanles. varii mullipliceaque sermoncs animo H l i u a , quasi i n venerabili quodam diversorip disposilt, c t ii\de v e l fidem, p i e l a t e m , religionem e x i o l l e b a n t ; i l l i l e m pla, sacrificia, dies festos o r u a b a n t ; a l i i do v i r l u i c viiia insecta* ei m o r i b u s d i s p u l a b a n t ; n o n n u l l i
roeno et s o r d i b u s jacentes c r e x i l ct quasi e tcnebris ad lucera r e v o c a v i t ; q u i tanio vos amore p r o sequebaiur, o t i w c p u b l i r a nec nec somnus d i s l r a b e r e eum p r i v a t a negolia, consoriio studio
iicc curae aut s o l l i c i t u d i n e s , nec voluptas aliqua u t i e x abundantissimo f o n i e m a n a n l c s ! H i quidoio a vestro posset. E t qneniadmodum vos increriibiji
ac diligeDtia sequebalur , ita caeteros, u t idera f a cerent, e x c h a b a t ; nec adolescenles d u n t a x a t , v e u m e t i a m senes ad disciplioam b o r t a b a l u r . Quo f a c l u m est, u t p l e r i q u e q u b r u m aetas j a m i n g r a vescens e r a l , exemplo o p t i m i i m p e r a t o r i s p e r m o t i , ad o p t i m a r u m a r t i u m studia se t r a n s t u l e r i n t . Sic eniro n a t u r a comparatum est, u t q u a l c s s u n t cipcs, lales etiam s u b d i l i fiani; prine l quemadmodum omnibus
b a n t u r ; p l e r i q u e , q u i d agendum , q u i d v i l a n d u m essct, i n c r e d i b i l i f a c i l i t a t e , splendore, g r a t i a , d i s screbant. T e s t e s s u n t , q u i exsianl illius l i b r i , s t u n niam d o c l r i n a m , singulare i n g c n i u m et diYinam sap i e n i i a m prae se ferentes, tem quanquam infclicibus concionannobis tonge praeslaret v i v u n i i t l u m , ac vita*, e l v i r l u i i s , Magnam in et m o r u m
a d m i r a r i , quam post cineres cx i l l i u s s c r i p l i s facere conjecturam. virum. concocerte j a c i u r a m orones fecerunt, sed nos adolescentes lafero
oa a quibus principes a b b o r r e n l , omnibus l u d i b r i o 5 u n t , i i a quae i l l i b o n o r a n t , c o l u n t u r ab el i n p r e t i o babentur. leges., judices, f o r u i n , pcm q n i vobis i r i b u e r a l u t p r o p t e r juslitiae e l
prirnis q u i adhuc
subsellia, I r i b u n a l i a , lugele e x s l i n c l u m p r i n c i - ^ prius fere q u a m nosse possumus, a m i s i m u s . N o n l i c u i t nobis orantem saepius a u d i r e , non disceiteret, p r i m i t i a s i n g c n i i n o s l r i :equilaUs a d m i n i s l r a t i o n e n i lisec nomina justissime possideretis. cives et u r b i u m oplimates, muerele a b l a i u m vobis i m p e r a l o r e m pauperes, snblevabat, flete
t
n a n l l plausum reddere, non i l l i priusquam e v i i a qualcsrunque cssenl, oflerre. Nunc vero, me m i s e r u m atque i n f e l i c e m ! mcBroris e i l a c r y m a r u m e l luctue offerre p r i m i l i a s cogimur. Heu ! I n quoe tempora roservaii sumus, qnam a m a r u m n o b i s c e r t a m e n , mors i n v i d a , p r o p o s u i s t i ! ctades o m n i b u s quas njiquaro f u e rurit eladibus m a j o r ! quomodo v i v e r e ampllus p o t e r i m u s l quoinodo infelicem hanc a n i m a m , q u a n l u l n m c n n q u e v i t K eupersit, i n tanto l u c i n ae moer o r e I r a d u c c r e ! L bi nunc est regius i U e p r e nobis
T
q u i tanla facilitate et prolegebai, sanguinis sitis, nunc
prudentia vobiscum dc rebus omnibus l o q i i c b a l u r ! p a i r o n u m q u i vos a l e b a t ! q u i d q u i d Grseci veslro gubernaiore
usqiiam esi, o m n i a , u t facilis, lacrymis ac moerore c o i u p l c l e , cum privati iui vos ab o m n i i u i p e l u e l procella fortnnae l u e b a > t i r , et rninantos sa?pe b e l l o r u m t u r b i n c s a r m i s e l bcllo, nunc sola p r u d e n t i a alque a u c l o r i tate a v e r l e i a l . E l c n i m boc i n p r i m i s sapientissimi imperatorls p r o p i j u m c r a t , nec tempus, ncc modurn, ucc aries belli e i pacis ignorarc. H u n c profcclo 'pinor eliarn bostes atque inimicos ejus niagna cx p a r l e p r o s c q u i , ac l a m e i u i s , et i u l a m gravi atque acerbo l u c l u nobiscuin m i s c e r i . V i c i t onmes p r i n c i p i s v i r t u s , cujus t a n l a v i s e s t , u t e i i a m ab bosiibus b o n o r e l u r . B y z a n l i u m , Ryzanlium t o m u i u n i u r b i u m clarissimum l u m e n , decus orbis l e r r a r u m , naufragorum p o r t u s , m i s e r o r u m p e r f u g i u m , praesidium o m n i u m bonoruno, qualem i m p e r a t o i e m , , quama sapienlia, pietale, clenienlia praedilum bacicnus b a b i i i s t i ! q u i t i b i p r i s t i n a m l i b c r t a t e m , d i g n i t a i e m , foriunas, i m p c r i u i u r c s l i t u i l ; q u i boslcs iuos d o m i u a r i autca solilos , t i b i s u b j e c i t ; qtii | a cis cis legcs pracicr s\cu\ o n i n i u m d c d i t . I l c u ! i n < uaulas niiiic .> i n c i d i s t i ! f u M i x ! amisi^ti
semper p e r v i g i l oculus
quem
nuoquam
vincere
s/)innus pokepal, r e r u m , u t Homcrua I n q u U , o m n h i n d o m i t o r . Vigilabat ille nocies t o l a e , aut modiisuia a l i q u i d , a u l l c g e n s ; dies i n sepmonibus aique n e gotiis c o n 9 u m e b a t . Oplime f m p e r a l o r ! quomo.lo s u 9 l i n e r c sub boc amaro lapide t a m n m o t i m n pol c r i s , q u i quasi pennas habens, lum orbem c i r e u m v e l i i a r e U\solebas? Quomoda tam d i u l u r n u m s i -
k n l i u n i f e r r e , cujus e r a l i o , qnasi e.inlus S i r o n u m , demulcebat h o m i n u m aures, e l quasi niagixis i e r r u n i , quocuuque v e l l e t , scmpcr (rahebal? Y c r u n i lu quideni abHsii, e l ad meliora babilacula vocalas migrasli rn coelum, ubi perpcluam scdem (ide, ew rriiqitisti?
;
r c l i g i o n e , v i r l u t e t i b i paraveras. Nos aitiem in l a n l o l n c t u c l moerorc, e l lacrymis Ctir d i s c c d i n s onines
vocasli? M<ri f R t m ic-
cuiu quam sine lc îvcre comuifidius fu ssct!
621
I N I L L U D , S l B U M V O L O M A N E R E , lTC.
612
BESSARIONIS HlEROMONACHl
IN
OBITU
THEODORÊ AUGUSTiE
(Leo Allat. De amtenm, p. 955.)
N a r r a t Theodosius Zygomala, epistola ad M a r i i n u m C r u s i u m , i n obsidione Gonstanlinopolilana a l r o x Constantini iroperatoris f a c i m i s ; q u t y p e q u i sacroruni m y s t e r i o r u m parliclpea feclos l i b e r o s , affines a l q u e propinqtios, decoliari j u s s e r i t , ne i n T u r c a r n m s e r v i l u t e m v e n i r e n t : , \ , ^ \ , \ , ~ , . *. \ * , *. Fertur quam prius saera my$teria liberis suis et imperatrici potestatem et multig consanguineis vivi ineiierent. dicere potuit, et propinquis udimw ostendere. HQM onute decoUari jussisse, licet multos interrogaverim n: in kostium Imperalrici* auL kistormm hunc, /impertivUtsct, ncmen nescio, R t i m o r fric
; sed nemo mihi veritatem
falaua o n . o i n o est. Conslantiuua e n i m d u c e r e l r c g i s I b c r o r u m flliam, c u m
nequa filios h a b i t i t , e l d e m o r l u U U l i u * uxoribu, p r i o r e T b o o X u r c a GonstanLiuopolin invasil,
dora, principis GaroJi filia, et secunda i E c a i b a r i n a Catalusia, d o w i u i L e r a n i i n s u l , a n t e q u a m t e r l i a m qua c o n l r a x e r a l m a l r i r o o n i u m , eoquc c o m r t t c i d a l o occupal. l n priraani Tbeodoram quae i o p a r t u occubuerat, sunt, apud me iauibi sepulcralea Bessarioni*, a d b u c h i c r o m o n a c h i , u l ea ferebat a e i a s / u o n inelegajites. Ut v a r i e u i o taedium effugiae, k c t o r , c l p i u t a l i o n e r e r u m aniroum lc?es, eo b i c appouara. Quam sant quis d i x e r i t m i n i m e d u b i l a n s imitationem omni raprebeuaiont stipertorem unius i m a g i u u , s l a m a m beais, beu q u a n t i s ! excelientem, convivinm lautissimum
"Hv ' , " , 1 , &: , \ . \ ", \ , "Q 1 ' r<mX; "^ . \ , \ , \ > , \ . . , , ' , " " , , \ .
w m u l a c r u m g i a i i a r u m , e l pradentiae t e r i u l n u m , e i geaeris ornaanenlum, e l ofnnibus e x p e a i l u w . Uanc terra , boc eum a b t c o n dissel e t p v k f u n exanimem nee s p i r a n t c m , et o m n i sermetie d e s t i t u U m , omnibos m o n t f r a l . admiraiftdufli a r c a a u m ! H u i f , ex L a t i n o r u m generc p i i U u l a n l i , exorlaeque ex radiee Rala, B r o g e n i l o r e s b o n i papeniesque a m l c i s v r c u l i vtsi suiU esse, p r o p r i o q u e geAeri magiHim o r n a m c n t u m . T a n q u a m U i q i i e ea, q u * e t gcnere et moribtia praeccllerel, c o n j u n g i t u r i n m a l r i m o n i i socielate M a r l e m s p i r a n t i , uecesque i u conQictibus, sensus menlisque p r o f u n d i l a l e e x p e r l o b e l l a l o r i Constantino despoi ; c ; et l o r o i i y p e r i a l i d i g n a Ot, nec non et appell a l i o n e , q u i b u s indigna n o n e r a t . C u m quo c u m vixissel p a r v u m n i m i u m a d lempus, ad mansiones coclestes iranslata esi, i n ipsis parlus doloribus v i lam l i n q u e n s , u l e vilae d o l o r i b u s exiens, l a e l i l i * u u j i q u a m desinentis i n coelo parliceps ( i e r e l , q u a m nou tabefacil ncque obecurat lempus, a m o r i b u s e m o i n o indulgens, et corouai poasidens.
Frustra ergo ultiinae i m p e r a l r i c i s , quap. n u l l a e r a t , nouien quaeriinus. Nec a l i i i l l i p r o p i n q u i o r c s A n drea, Manuele et Joanne Tbomse Palaeologi despoia^ filiis, q u i excidio s u p c r v i x e r c , u t r a n i . Quamvia v e r u m s i t , nocte ante funestum i l l u d e x c i d i u m , impfiratorem e l immaculala alii commcmoaliosque p r i m a r i o s v i r o s
in auguslissiinum Sanctae Sophirc l e m p l u m ingre&sos, precibus i b i d e m et lacrymis eflusis, sacramenta mysieria percepisse, et i n p a l a l i u m c u m r r g r c s s u m , veniam ab omnibus p e l i i s s c ; IUJII d e m u m ad bcliuoi se accinxisse.
623
BESSAMOXIS
S. R . E .
CARDIXAUS
G2I
BESSARIONIS
1
EPISCQPI T U S C U U N I , CARDINALIS
DE E A PARTE EVANGRLII JOANNIS
UBl SCRIBITUR * . ; , ; Si eum volo manere donee veniam, quid ad U t
M C J E N I
ERUDITA
ET VALDE
VTILIS
DlSClPTATIO
Reverendo ac e r u d i t o P a t r i D . ULDERICHO F A B R O , coenobii t u s S. D . P .
D o m i o i c i S e p u l c r i i n Denkendorf p r a jurecoosul-
posito digniseirao e t p a t r o n o suo de se bene raerito, Joannes ALRXANDER BRASSICANUS
Yideo quosdam in eam o p i n i o n e m , ei i l l a m q u i d e m mire perversam, adductos esse, P r t r s u l o r n a t t s siroe, u t h i f e l i c i s s i i m i m l o l seclarum alque d o c t r r n a r u n i p r o v e n t u m , q u i b u s i n l e r se m i i i u s qnam b o r o logiis c o n v e n i t , j a m n o n i n angulis t a n t u m , q o i mos est, sed propahqo quisex et p t i b l i c e pro suggestu Graecis l i u e r i s t m p u t e n t . Qua r e q u i d v e l i n d i g n i u s c o g i t a r i v e l i n e p l i u s e i i a m dici possir, i i s q u i v e l m e d i o c r i t e r e r u d i i i sunt n o n i n t e l l i g i t ? Sic et terrae m a i r i a bcneGcia, si d i i s p l a c t , a c c u s e m u s ; sic elenoenta d a m n e m u s ; sic d e n i q o e , u t i l l e i n q u i l , i n j u s r a p i a m u s , quae omnia e l incutpaia c t nostris usibus ubique s e r v i e n t i a , nos ipsi q u i a b u i i m u r , d c i e r i o r a e t n i e r i t n reprehendeuda efficimus. Quoniam a u i e m , U l r i c h e praeslanlissime, c u m s u p e r i o r i b u s diebus i n coenobio IUO csaem, de eadem iita r e , quae l u a est egregia e r u d i t i o c u m summa tnodeslia conjuncta, c t e x q u i s i i a suavitaie v e r b o r u m , e t a c e r r i m o c u m j t t d i c i o disiertabas, a r b i t r a t u s seni me n o n vulgare opera? p r c t i u m csse faclurum, si siroul e t t u i demerendi s l u d i o , e t i l l i u s praeposlerac o p i n i o n i s confutand.e causa, D . Bessarionis cardiualis d o c l i s e i m i c o m m e n t a r i o t a m i n hoc a r g u m e n t i genere doclissimum ad l e m i i t e -
r e m . N a m ex U l o , quod alias l e coroprobaase certo s t i o , l i q u i d o i n l e l l i g i s , quis usus s i t G r x c a r u m l i t t e r a r u m , pnBsertim i n l i b r i e e a c r o , qiuenecessitas, quse dtgnitas, t t q u a e tandem i l l a r u m r a i i o babemla s i l . ( J u a n d o q u i hoc praesMio c a r e n t , fieri potest, t i l n o n p u e r i l i i e r b a l l u c i n e n l u r , u l n o i t g r a v i l e r i m p i n g a n t , wi n o n o m n i t i m n i a x i m o malo csecnltanl. Dcprehendes e t i a m , quodnaa) felicioris inlerpretis o f l k i u m , q i r e c u r a , qaae d i l i g e n t i a esse debeat, quam n o n teniere de t r a n s l a t i o n i b u s j u d i c a n d u m s i t . I d quod l i a c T t a t e peculiare v i i i u m est, i n t e r p r e l e m v i d e l i c e t i n h u j u s linguae versione dainnarc, i n q u a v f x u h r a a l pfiabetutn progressu.s f u e r i s . Gujus r e i v e l tinus ille sedentarius s a l o r , c u m c o n t r a E r a s m u m s c r i b e r e f , p u l c h e r r i n i u n i specimen d c d i l . I n s u n t praHerea e i alia b u i c libeRo leulu dignUsima et h u i c saeculo q u a s i nata, qucru t u , v e l u t i perpetuo c o n s u e v i s i i , eo animo accipe q u o tios l i b i d e d i c a v i m u s . S i c c e r t e s i g n i i i t a i i o n e m a l i q u a m dare volui, ut q u i n i b i l tibi debeo, v e l a l i q u a m mediocrem visse v i d e a r , douec cx o m n i p a r i e rissime. ViennaD Austri;p, anno a nato J.esu 1552, inensis J a n u a r i i die 3. solvendo esse possira. Vale, portionem peisolpraeposite o p t l m e , ac auiice c b a -
SAPIENTISSIMI D. BESSARIONIS
S. R . E. GARDINALIS
l n i l l u d E v a n g e l i i s e c u n d u m Joanaeoi :
, ; Si volo
eum manere donec veniam, quid ad te ?
C u i n n u p e r sacruin Evangelium l o a n n l s Exangcl u l u i i n ejus feslivitate L a t i n c l e g e r e t u r , v e n l u m quc easet aa cam p a r i e m u b i P c l r u s a Salvalorc
de Joanne
quarcus,
iiiquil,
llic
auUm quid?
ct quid
Dominus respondit, j t i x i a G r x c ; c v e r i t a l c m : Si eum volo manere
quidcni l i l i e r e
donec veuiam,
f l ) Hagenns, ap. i o a . Secepiom excudebatur anuo a Cbristo n i l o btbbolbeca Mauriaaa sub . 11,6^1.
W ! ) X \ \ l l , m:*n*e voro !*cbr ;:ario Kx ^tal ia
25
I N 1 L L U D , SI E U M VOLO M A N E R E , ETC.
636
nd te? j u x l a L a i i n a n i v c r o i n t c r p r e l a t i o n e m : Sic i n c e r t i t u d i n e m s u i , nr.c c u m i n d i c a i l v o w n n i n o a f eum volomanere donec veniam, quid adu 1 Quei l r m a r e , nec c u n i e u b j u n c l i v o prorsns es&e a n c l p i s i v i t a me q u i d a m , an r e c t e i n t e r p r e s eam p a r l i c u l e m ; praeseuli vero e l i a m subjunctiTO a d j u n c u m ,
x
l a m i n L a t i n u r a vertisset? Gui ego : Recte q u i d e m ab i n i l i o translatara fuisae a r b i l r o r , et * i , non sic, ab i n t e r p r e l e scripturo exstiiisse ; sed postea (quod accidere frequenter solet) v i t i o d o r m i u n i i e l i b r a r i i , si c o n j u n c l i o n e m i n a d v e r b i u m sic fuisse c o n v e r s a m , w i a l i t i e r a a d d i u . Facilis est e n i m a d e r r o r e m lapsas, quoiies d i c t i o a l i q a i d significans i n d i c t i o n e m a l i u d sigoificantera, uoa d u n t a x a i a d d i t a v e l dctracta l i t l e r a , coramutari potest. Tuni alii q u i d a m ex b i t q o i aderant, c o n t r a d i f e r e , non $i, sed ic legi debere asseverantes beneque se habere L a t i n u m sermonem dicenles, et aut rectiorem esse Grseco, aut i l l o n o n m i n u s r e c t u m ,
ceriitudinem
eignificare. Hanc e o r u m senientiam
quibusdam V i r g i l i i ac Gicereais exempli n i t u n t u r afiirinare. C n m i g i t u r apud Gnecos U a s c r i p t n m s i i , , boc eat, <i veitm, p r o c u l d u b i o $i veUm, ni Graeci, sive sic volo ul Lalini crrlitiidicamns, dinem utrobiqae significari a s s c r u n U Ideoque g ^ i i ,
t t
unam p r o r s u s e t eamdem esse M a i e n l i a m . P o s t t e DIO u b i negatio, i n q n i u n t , v c l ambiguilas l o r u m non h a b e l , i n d i c a l i v o c u m si conjunciioiie Hiendmn est. I n boc r e r o , dc quo l o q u i m u r , Evangclii loco, nulla habet l o c u m ambigailas. Indicalivo igitur dicenduin, adjungenda illa conjunctio, et, $i volo,
quaudoquidem ^ quod idem est ac ei d i c e r e t n r , t\c volo; i d c i r c o , sic volo i n Evangelio l e g e n d u m . Quod v c r o ba*c sive * i , sive sic d i c a t u r , eadem s i l utriusque senduoidemeignificent, b u j u s m o d i c o n f i r m a n l e x e m p l o . l e n t i a . Quod vero rectiusse b a b e r e t s e r m o L a t i n u s , Si quis e n i m , i n q o i u n t , a l i c u i \n die Veneris c a r i n i n i m e auei s u n t prosequi, stulte i d a ec d i c l u m intelligenles, et c o n l e n l i o n i s veritatis. Siquidem potius gratia quam nes edenti i l a d i x e r i t , T u n e die Veneris carnee Si edo, q a i d ad le? Evangelisla Joannes et E v a n e d i s T e l i l l e i t a respondeat,
gelium suum Graeco, n o n L a l i n o sermone c o n i p o suU, et conjunctione usus est, quae, i n L a i i u u i n versa, si absque ulla ambiguitate slgniHcai. l n t e r pres vero, quicunqoe is quidem f u e r i t , nec taota S p i r i i u s g r a t i a , quanta Joannes i l l u s t r a t u s fuisse exislimandus e s t , e t v e r b o usus est ad c r r o r e m p r o c l i v i , quippe addita l i c o n j u n c t i o u i , per i g n o r a n iiam s i v e i n c u r i a m l i b r a r i o r u n i , c l i l t e r a , omnis scnest, a d v e r b i u n i eQicUur a f l i r m a n d i . Quod vero aeque dam conati s u n l oslendere, quae b r e v i t e r boc loco rcferenda exisliniavimus, et ad ea q u a n t u m divinue favor concesserit, respondendum. Primo enim id a u c l o r i l a t c H i e r o n y i n i et A u g u s t l n i e i a l i o r u m L a t i n o r u m d o c l o r u m c o n f i r m a n l , quoa eo i n loco non */, sed $ie, acripsisse et ita eara pariem exposuisee c o n s t a l . Iloa e n i m non esl v e r i i i m i l e et v e r i l a l e m laluisse, q u i et sapientiores nobia fuere e l non niodo Latinae, sed e l i a i u Graecae Jingtia? docliores, quando praeserlim anle ipsorum quoque x l a t e m * i , sed tic apud L a l i n o s s c r i p l u m fuisse i n n o v a n d u m esse, praecipueque animadT c r t i t o r . Posr haec asserunt, n i h i l i n sacra Scriptura
Profecto $i edo idem est ac si d i c e r e t u r , sic edo, vel ita edo, q u i d ad le? Quemadmoduin I g i i u r si edo c t tic edo u n u m s u n t , i t a e t i a m si ro/o e l sic rolo idem esse fatendum cen&enl. Quod si quis causam flagitet c u r E v a n g e l i s U d i x e r i l , Et non dixilJtsus quod non morUur, sed, Si eum vo/o manere, n i b i l eum dicere a s s e r u n t : p r i m o e n i m non v i m et t e n sum v e r b o r u m , sed verba ipsa ab Evangelisla n e -
tentia s u b v e r l i t u r e l pro conjunctione, quae dubia Q g a r i , deinde e l tic volo significare slc velle e u m manere, sed voluisse G h r i s t u m reprehendere P c i r u m , v e l u l i q u a i r i i a b u n d u r a de h i s quas ad se m i u i m e p e r i i n e r e i i t . G e n c l u d a n l ergo i n j u r i a m ficri Evangelio, si quia hunc l o c u m m u l c t , m o r i e n d u i n que potius esse q u a m tale a l i q u i d i e n t a n d u m ; nec deber? qnemquam catholicuro p u t a r i , q u i m u l a n * dam banc E v a n g e l i i a u c l o r i l a t c i u e x i s t i m e l , c c n sendumque eum q u i i d ausus f u e r i t , e l i a m pejora f a c t u r u m a d d i i a ei a u c t o r i t a i e alque potenlta. Ha2C quidem i l l i . Nos vero ad ea b u n c i n m o d i i n i respondemus. O p o r l e l c a i m q u i aliqr .id ex una i n aliam iransfert l i n g u a m , e l l i n g u a m ipsara nosse quaiu I r a n s f e r t , et ejus non modo s c n i e n l i v c r i l a t e m , sed eliaro verba de verbis e x p r i m c r e , idquc
bcnc L a t i n u s sermo se babeat, argumenlis q u i b u s -
i u Evangelio, ubi ^ praesertim i n sacris l i l t e r i s , u b i 11011 modo verba ipsa c u g t o d i r i , sed ordo quoque v e r b o r u m , quoad Y C I u n u m apicem, aut u n u m iota i m m u l a r c nefas ejus fieri p o l e s l , s e r v a r i debet. Siquidem i n sacra c s i . Daretur enim boc modo facultas volcntibus S c r i p l u r a etiam ordo ipse v e r b o r u m , u t l u e r o n y S( r i p i u r a m sacram c o r r u m p e r c , quod n u l l o modo est p e r m i l i e n d u m . Cum i g i l u r apud L a t i n o s E v a n g e l i u i n sic habcat, asseri a l i t e r m u i a r i v e sine c r i m i n e non quiunt posse. Pnetcrea si conjunclionem i n vero aliquando affiriualive, n o n u u n q u a m mus ad Pammacbiuin esl; periculosum scribens i n q u t i , o i y s t e r i u m esi c i i i m a l i q u i d i n ea n i u l a r e ,
nisi p r o p r i c l a s linguai, i n quam i r a n s l a t i o , t a n l a m i n t e r i i n obscrvanliam non p a l i a l u r ; l u n c e n i m l i c e l d i v e r s o r u m v e r b o r u m a m b i i u canidem fideliler r e p r a s e n l a r c s e n t c n l i a m . Sed boc i n p r x s e n l i a l o c u m non h a b e l . Gum baec i t a s i n l , i l l u d quoquc aniraadvenere c o u v c n i i , quod licct n o n n u l l o r u m opinio f u c r i t , bcatuin Joannem Evangclislam n o a -
e l d u b i l a t i v e a c c i p i , et cum praesenli vel p r a t e r i l o i n d i c a i i v o a d j u n g i i u r , quae lempora c e r t i o r a s u n t c t quasi delertninatain rem notamquc significant, affirmalive capi, c u m vcro s u b j u n c l i v o a d u e c i i t u r , u u b i l a l i v e . Quod si f u l u r o j u n g a i u r , lunc propter
1
Joan. x x i , 22, 23.
BBSSARIONIS
S. ] I . E . C A R D I N A L I S
6!8
d w a vita f u n c t u r a esse, sed secundum C h r i s i i a d - t r a d u c t i o n e calbolica u t a l u r Ecclesia. L e g a i q u i \6\t ejus ad P a m m a c b i u m de optimo gevere interv e n i u m v i v e n d o p n e s t o l a r i , vera tamen s a i i c i o r i i m pretandi epistolaa, ad Marcellum contra delraelores d o c l e r u m sentenlia est, m o r l u u m etnn esse, n o n l a m e i i per m a r l y r i u m , nec h t i r m i t a t c p r i i o o n i a o e r a i m n , vej m o r i i s doiore et angustia oppressuro, sed sua sponte, d u m santts esset, ad e e p o l c r u m , fossum, descendisse, 4>jus j u t s i o n e per discipulos suos, ad beatum A u g u s t i n u m q u a m p l u r i m a s ejus ad i n prafetione sudefensiones, et i t a esse i n t e l l f g e u Q u i d v e r o Damasum pontificem Romanum
per Matthaeum gcribat, si l i b e l , videamus. N o v u m , I n q u i t , opus rae facere cogisex v e t e r i , et post e x e m plaria S c r r p t u r a r n m toto orbe diffusa, quasi q u i dam a r b i t e r scdeam, et quia i n l e r se y a r i a n l , q u s sunt illa q u x cuin Graeca consenliant, v e r i i a t c d i s cernam. q u i b u s omnibus luc$ clarius apparci, liceatne, et p i u m an nefas s i l sacram S c r i p l u r a m Poslhaecinem-
jacuisse, s p i r i t u t n C r e a t o r i reddidisse et ad patres apposilum fuisso. L e g a n t q u i v o l u n t w i e r o n y m u m i n F r o l o g i s , tura ejue, de quo l o q m m u r , E v a n g e t i i Joannis, t u m t i b r t Apocalypsia, cujug ea e u n t v e r b a 4|ie tnodo retulinf)ti9. Legaut A u g u s t i n u m super Joanne u b i dc bac qua&lfone a g i t u r . Legant C h r y sivsioniHfn tn m u l l i s loeie, oaetcrosqne q n a m p l u r i uioe et cura tot tantfsque qnoque seniiant doctoribus i d e m ipsi
ex alia translatam lingua ad originalis Hngtiae, unde traducta cst, v e r i t a t e m reducere.
(as est). N a m etsi a l i q u i ex r e - ' ^ r i a repetenda ^ u n l , quae sancii doclore^ de p r o fando m a l t i p l i c i q u e sacraruni Scriplnra.runi i n l e l k cenii< r i b u s a l i i c r scnserint, n o n n u l l i tamen ex eis, tu e d i x e r i n t , quanta de varia ejusdem d i c t l e x p a s i e i i i q u i d e m i n t e r i l l o s doctiores h a b i l l , i l l i s a p e r l e ooiiiralicunt, e o r u m qaos d i x i m u s d o c l o r u m senl o n t i a m probante9, et q n a n t u m i n eis e s l fxcogkatif sii ei onmi
t
t i o n e n o n mo.to s e n i i u n t , T e n i m e i i a m p r x s e f e r u n l , expoiientes eas m u l t i p l l c i b u s v a r i i s q u e s e n t e n i i i c . Hinc c s i q i i o d sanctam S c r i p l u r a m p r o f u n d i s s i i n o comparant pelago, ex q u o q u a n t u m l i b e l a q u ^ b a u rias, plus lamen semper est quod snperesl.. I d c i r c o cam asserunt p l u r e s diversasque expositiones s u s cipere, omnes tameu veras. Hoc autem adeo p l e r i que omnes affirmant Ecclesioe doctores, u t s u p e r vacaneum s i i ad i d probandum tesles adducere, p r s sertim b r e \ k a l i s l u d e n l i b u s . Poslremo i l l u d s c i e a d u m e s i , e x e m p t a r i a t r i b u s modis d e p r a v a r i solere,
de novo
r a t i o n i b u s c o r r o b o r a n l e s , adeo u t haec d t i b i t a i i o n e earens, a u t si dubia s i l ,
sanctoram de morte Joannis o p i n i o a u l necessaria apMil paueissimos sit d u b i a , quod e l p i u m non sit t l n t i i a r e . Taroen u t d i s p o t a t i o n i s g r a i i a i n p r a s e n lia eonetHialer, Hlwd cerie mamfestum est, m o r u i u m esee Joannem, p l u s c e r l i habere r i m u m , c a m m i l h t e ex priscis P a t r i b u s quam a m sanctiaque b i g w : Ti?ere v e r o , c e r l i n i h i t , sed a m b i g u i p h i -
doetortbus i d affirmel. N e m i n e m praeterea lalere de- , appositione, a u t c o m m u t a l i o n e , a u l s u b l r a c l i o n e . Apposilione q u i d e m , c u m pro a r b i l r i o noslro i d b o l , tacpos Hbroe Vcterie Noviqae Testamenii ab ipis E c e l e s i * nascemis e x o r d i i s a p u d L a l i n o s tuin ax Hcbneo u l voleres, t u m e Graeco, u t ct novos et veleres, per Septoaginta I n t e r p r e t e s ediios fuisse i a n g o anie H i e r o n y m u m t e m p o r e , trecentis scilicct * i ampliaa a n m s , qua editione sancta L a t i n a Ecelcsia tonc uiebfttur, e a n q o e veieres sanciissimi do c e m , Cyprianiis, Hilarius, Atiguslinus, llivronynio coaetanees, i m o v e r o i l l o sene.lpse j u v e n i s , e x p o a u e r e . M n l t o s p r & l e r e a fulsse s a c r a r u m l i t i e r a n i m e Graeco i n L a i i u u m i n t e r p r e t e s , l e s i a l u r A u g u s i i nus i n t e r t i o De doctrina nain Chrutiana Jibro, ita i n qui quens : Q u i e n l m S c r i p t u r a n i ex Hebraea i n L a t i v e n e r u n i linguam, numerari possunl; supplerc v o l u m u s i n S c r i p t u r i s , quod i n i p T f e c l u m ac m i n u s conlinens e x i s t i m a m u s , sicut esl i n l i b r o Regum, ttbi c u m I r a c t a l u r de sectmda diffusione Philiskiiiorum i n valle R a p h a i m , iriTertur : C o o < luit ttutem David Dominum MHistlum, et dabis
>
e i i n quibusdam m e i H ad tnea \ q u o d i n
tk)sis codicibus a d d i l u m r e p e r i i u r , Si aicendam eo$ in manu
Hebrapo fonie non r c p e r i t u r , j o x i a e o r u m senlen l i a m , q u i eam l i n g u a m a p p r i m e c a l l c n t . Sed q u i a i n p r i m a P h i l i s t i n o r u m diffusionc l e g i l u r , b i c q u o que n o n n u l l i censere d e b u e r u n i repetendum. A l i u Gcnesi co i n loco, u b i d i c i l u r : Nonne servivi tibi ? quare imposuisli mihi*l pro Rqchel q u i d a m super-
a u l e m e G r a c a i n i e r p r e t a t i euat, n u l l o m o d o . Haue D a d d u n l Liam. Gommutaiione v e r o , c u m e y l l a barum aul pariium similiiudine vel ambiguilqlo faritum ScripUiram n m l l o post l e m p o r e superveDiens H i e r o n y m u s , egrcgius doclnr, denuo veierem JLI Hebneo, novam e Graeco fonte i r a d u x i t ; qtia i n causam, corr e eisi m u l l i s praebuit l a t r a n d i c o n t r a se d i c t a v i t , ti d e c c p t i , nunc deirabendo a l i q u i d , nunc a d d c n d o , i n t e r d u m a u t roulando ad n o s t r i a r b i t r i i f o n j c c i u ram
f
partes p r o partibus v a r i a i n u s , u l i n Exodo : autem populus videbat voces *, pro videbat Joseph Ei toniocontriiio scripscre co quod vox a u d i r i p o k
i i i u l t a tamen a l i t e r quam edita a p r i o H b u s f a e r a n t

9
Cunctus
u t ipse d i c i t , eraendavit atque
p l c r i q u e audiebat duodecim vaticinatio rcm yregis,
r c x i t , nec c x i e r a s solum Scriplurac p a n e s , sed ipsa q u o q u e E v a n g e l i a . Haec e n i m s u u l ejus verba a d versus detraciores suos, qua3 niodo r e i u l i m u s . I i a i a i n e n probata ab o m n i b u s ejus t r a u s l a t i o f u i t , u t a n i i q u a , v e l , u( v e r i u s d i c a m , tot antiquis i n l c r prclalionibus oblitlcralis, Hicronymiana dunlaxal I I Reg. v , Gcn. x x i x , 2 J .
c
tius soleal quam v i d c r i . E t i n Gencsi, Cum esiet annorum et conlritio. pro lomura i n L a m e n l a t i o n i b u s Jeremiae pro vaitalio regis. et
pro decem ct scptem.
E t i n Amos propfieta
Sublraclionc auleni,
cuin de S c r i p i u r a m i n u e r e a l i q u i d pra?surairaus, sinc. * Gcn. x x x v n , 2.
Exod. xx, l ^ .
629
I N I L L U D , S l E U M VOLO M A N E R E , ETC. ad tirum, qui indutrs
6t
quo plenus n i h i l o m i i i a s r e i j d i l u r i n i e l l c c l u s , u l esl v i i i a l a j n atqne mendosam ; opnsqiije csc u t i s q u i i l l u d !n Ez<*chic]e : dixll cx una i n atiam l i n g n a o i a l i q u i d i r a n s f c r t , eam ex qua fil Iranslatio, i n o m n i b u s , qtiantjim flerl po^ test, sequatur, si se v c r i t a t i s i u l c r p r e t e m esse a i qqe v i d e r i c u p i t . Quod si quis i n i n l e r p r e l i s opcre e r r o r a n i m a d v e r t i t u r , 91 qua dubitalio o r i t i i r , profeclo eo r e c u r r e n d u m est, unde facla est I r a n s l a t i o . A u d i e n i m q u i d beaius l l i c r o n y m u s i n p n r falione super Matlbaeura s c r i b a l : Si veritas, 1x1 a viiiosis q u i l , est quaerenda de p l u r i b n s , cur non ad Graceam Qriginem recurrentQs, ea quae vel i n l e r p r c r i b u s m a l ^ d i c l a , vel a praesuipptoribus i m p c r i l i s eai^ndata perversiiw, vel a l i b r a r i i s d o r n i i l a n l i b u s aut addila s i m t , a u i m u l a l a Auguslinus quoque i n sccundo corrigimus? ChriDe doctrina erat tineh ei ail *, boc quod u h i m u p o n i t u r , s c i l i cel, et ait, si quis p r a s u m e r e t d i m i n u e r e , i n t c i l e c l u i nullatenus derogaret. Et i n Zacharia : Ipse templum Do(vdificabit lemplum Domino ei exslruet templum D o m i n o \ quod postrcmo p o n i t u r et exstruet m m o d e m u l l i s excmplaribus dotraclum est. Quod si quis de h i s p l u r a d e s i d e r a t l e s t i i n o n i a c t lalius nosse hanc rem c u p i i , Nicolaum legal l i l u l i Daniasi diacon o m et b i b l i o l b e c x suOraganeum, \ i r u m , q u a n t u u i intelligere Ifcet, Hebraicae linguse p e r i t i s s i m n p i , q u i , L u c i i secundi K o r a a n i p o n l i f l c i s lempore, ad P e mulu probare di^seruii. volumus, i r u m b a s i l i c s Sancti P e t r i canonicum scribens, de siuclae Scripiurae emendaiione vel duobiw lcsliraoniis quod
Nobrs eniro prottxitateni f u g i e n l i b u s , saiis est uno sliaua s s l m e r e , lectorcm i m p i g r u m ad eos, a quibus nos haec sumpsimus r e m l l t e n l i b u s . P l u r a namque idem N i c o h u s a h : L u s l r a n s a r m a r i a , nequibani b o c a d i p i s c i , veracia scilicct exemplaria i n v e n i r e , quia t t q e a doctisaimis v i r i s dicebanlor ut correcta, o n o queque i n suo sensu abundante, adeo discrepabant, pene quot codices, t o t exemplaria r e p e r i r c m , usqtte adeo e l i a m m i l l e a i m o fere post i n t e r p r e i a tionera H i e r o n y m i a n n o , codices s a c r x S c r i p i u r ^ mendosi roasum rem alque c o r r o p t i e r a n t , et ita i n f e r ee i n plerisque d i s c w p a n i e s , u t quas B i e r o n y m u s ad Dascrlpserat, eadero Nreolaus, post t o i a n n o -
l i b r o ita t n q u i l : Lalinae q u i d c m l i n g u s b o -
mines quos nunc instnieudos sjiscepimus, duabus aliis ad S c r i p t u r a r u r o d i v i n a r u m cogriitionein opua habent, I l e b r a a scilicet c l G r x c a ^ u t ad ^xemplaria prapcedcntia r e c u r r a i u r , si q u a m d u b i l a i i o n q m a l l u l e r i l L a u n o r u i n i n t c r p r e l u m infinila vnrhuas. Rursus : Godicibus emendandix p r i m i t u s v i g i l a r e debet soleriia eoruro, q u i S c r i p l u r a s divinas nosse desideranU u l eraeudaUs non cipeudalt cedant. E t i l e r u m : L i b r o s a m c m Novi T c s t a m e n t i , 9i q u i d i n L a i i n i 9 varietatibus l i t u b a t , Graecis cedere oportere non d u b i u m esi. Nonue bis sanciisaimorum doctor u m verbis i u * l n i i m u r , c u m m u l t a fuisse c l egse vel i n i e r p r e t u m v a r i e t a l e , v c l i m p e r i t e eoiendan* depravata, t u m ea c o r r i g i licere alquc debere ? Per i l l a m qnippa regulam naonemur i n i n q u i s i t i o n e v o r i t a l i s alque ejue i n v e i l i g a l i o n e ad originalem guam e i e x e m p l a r i a p r a c e d e n l i a r e c u r r e n d u m ess^^ ac L a l i n o r n m R b r o r u m oporierc. Yidendum v a r i e t a l e m Gr.ecis cedere se da lingua, hac, i l a q u e p r i i p o , quomodo
c i r c u l a , s e r i b a l ad P e t r i u n , tot scilicct e x e m - C tiura v i t i o , v e l d o r m i t a a t i u m l i b r a r i o r u m i n c u r i a
plar?a ease q u o l codioes. A d d i t p r a f e r d a se n o n n u l ! a comperisse de RVbreo abcssc q u taroen i n omnibus Lalinis codicibt* pariformiler reperiunl u r . Quod e n i m i n Genesi cst, Dixit Cain ad Abel [rairem
suum,
Egrediamur
(oras *, quainvis i n o m i t a l e g a l u r , i n Itebraicis foras, n o n essc s c r l p t u m ;
i i i b a s L a l l n i s codicibus l a n t u m i l l u d , Egrediamur
babeat i n Graeca alque o r i g i n a l i
c l eodem modo dc caMeris quibusdam a i t . Cujus rei causam, sive quod I t i e r o n y m u s i n aHis reperla t r a n s l a t i o i i i b a s , i n sua eiiani c o n n e x u e r i t , si?e ab a l i o , usu p r i s l i n o praevalentc, postmodum conneXa sitit, nescire se asserlt. A d d i t q u e boc sui s i u d i i e i ca rursus addere quae a prseftiisse, quoad p o t u i t , sunerflua rrsecare, I r a n s i o r maia rcformare,
qua q u x r i m u s , Evangelii a u o t o r i t a s et an id facilo p o i u e r i l d o T m i l a n t i u m l i b r a r i o r u m
sermo vilio po-
Lalinu Graeco c o n s e n l i a t ; qood si d i s s e n l i a l , an f i c r i , e l an i n aliiSjquoqne simile aliquid Oeri
t u c r i i factumve sit absque sancli docloris p e r i l i s * simique i n l c r p r e t i a Hieronyrui cnlpa a u l r c p r e b e n sione. Deindc a l i q u a l rationibus Graeca l i l l e r a c o m esl. PosiremQ cst ralioncs ab adversario addueUe a o h e n d x xunt. Apud Gnecos oiantfeslus sensus E v a n g r l i i , neque aliqua v e r b o r u m a m b i g u i t a l c i i i v u l u t u s ; apcric nainque apud illos i l a s c r i b U u r , , ; quod nh\ i U i n l e r p r e t a t u r , u t dicat, S i eyim vcl'\m v e l , S i eunk
%
s u m p t o r i b u s lanquani supcrflua f u e r a n l a m p u l a l a . ^ probanda ac condrmanda I j a y i r i j l e doctus, eiiain Iougissirao post I l i e r o n y m i c d i t i o n e m l e m p o r e , multa p u l a v i t , i m o vero cerlo i r n u i l , v e l apposita, vel c o m m u l a l a , vi.I d c t r a c i a , qncmadsr.odum ct aule H i c r o n v n i i lcmpora f u c r a n l , vt ideo d e l r a b c n d a , readdenda, emcndanda et c o r r i g e n d a csse. I l i s igiLur i l a < o g n i l i s , tiunc ad rem ipham de qua qua:&lio r s t , v c n i a m u s . C u m sacrum Joamiis Evangclium Joanncs aposlolus et Evangclisia, S p i r i l u s sancli scrmone s e r i p s e r i l , n u l l i non plcnus, Grxco rx ipsc graiia dubium scd i v , 8.
volo manere donec veniam,
quid ad U ? rccto i n t e r cnim illa C O I K
p r e t i l u t n essc n o n p o t e s t ; G r x c a
j u n c l i o n i l i 1 aliud quam si c o u J i l i o u a l e m c o n j u n c t i o n e m causalemvc significal, l a n t i i m q u e i n lerosl i n t c r i ^ v , a p i d Gr.^ros,

:
esse debot, quamlibcL I r a n s h t i o n e m o r i g i n a t i l i t ( o rospoudcntcui, Ezccb. i \ , . rcciani os<o,

a
i d est , c l , , boc cst
sic
q u a n i u m fcrc i u l c r duo c o n t r a r i a .
* Zacbar. v i , 12.
Gcn.
631 S i q u i d e m a m b i g u a m ,
B E S S A R I O N I S S. R . E.
CARDIXAMS
632
ad de
vero cerlissimam p r a p o s i i i o n i a d d i l a . Ua i n priroa E p i s l o l a C o r i n t h i a s , u b i Graeci s c r i b u n t , 0 1 , i d e s l , uno pane parlmpamus calice.

B
r e m aignificat, u t nuUo modo suspicari quis possit, l i b r a r i i v i t i o hoc apud Graecos evenire Nulla enim quae sit i n altcra ; potuisse. est i n una d u a r u m d i c i i o n u m l i l t e r a
Omnes cnim
\ Latiiw addunt et de mno Exiverunt

9
uulla i n l c r eas est penitus s i -
E t apnd MaUhaeum cap. x x v , quae
uiUitudo, quippe t r i b u s Iitteris componUur quod L a i i n e significat , vero, quod sic a L a t i n i s i n t e r p r e t a t u r , q u i i i q u e l i t t e r a s habet, (anla i n t e r bas duas d i c l i o p t s apud Graccos differentia habeal hic, est. de hia Quomodo i g i l u r se apud G r a c o s
, i d e s l ,
obviam profeclo pro librariis
$ponso , L a f i n i babent, el *pontw exposilionibus u b i Gneci faciem
augurari licel tn marginibus olim l i b r o r n m posita, ab ignaris deinde
o r a l i o n i i n t e x l a fuisse. I i e n i I I ad G o r i f i l b i a s , h a b e n l , % Lalini 0 * t , addenles Dei. , e c r i b - m l In E t i u 1 ad . Laliui Multa nos, i d eat, In faciem eecletiarum ecclesiarum
quo l o q u t i n u r , L v a n g e l i i locus, ct quomodo L a l i nus sernio i n boc a Graeco dissenliat, saiis ex quae d i x i m u s appareU Quod a u l e m i u L a l i n a l i n -
gua facile lalis e r r o r evenire potueric, i n prompcu osl i n l u e n i i , quanta sit b a r u m d u a r u m d i c t i o n u m si et sic s i m i l i t u d o atque v i c i n i t a s . Unica e n i m l i t iera c, d o r m i t a n t i s lecloris v i t i o a d d i l a , i l l u d si et sic m u l a r e p o t u i t , q u e m a d m o d u m i n tunsorem gregis, et vastalionem in tonsuram regig valicinationetn os-
T i m o t h . , \ i d est, Incidunl a d d u n l diaboli, perfectum in tentatienem ti in laqueum,
quasi volemes supplere q u o d i i n -
et m i i t u s continens v i d e b a i u r . i n v e n i e t , quae
h n j u s m o d i , per omnes saerarum l i U e r a r u m l i b r o s addita, diligens i n v e s i i g a l o r brevitati sludentes, inpraesentiarum o i u i & i m a * . comrauiapi falimniovolen-
m u l a l a fuisse, n o n n o s t r a , s c d a n l i q u o r u m d o c t o r u m senlentia stipra demonstravimus nianifesteque exsiitisse p r o b a r t polcst. Mox i n ipso , Nec exvotuntate dam ncc ex voluptate camis fcre l e n d i m u s . I d e m m u l l i s quoque aliis i n l o c i s facium inilio ejusdera Evangelii J o a n r m u b i , \ a i l , imperiti q u i perlineat ipsa vocarnis s c r i b u n l , i n c o n n n u -
Per gubtractionem eiiatn itemqae per l o r , ostendimus,
tionem ejusmodi errores posse fieri, saiis, ne a m p l i u s i n his nobis r a n d u m f o r e t , paucis raulta coinprebendere iissimi doctoris A u g u s t i u i compelleret Hinc i n n De docirxna Chrisiiana E x anibiguo linguae praecedentis
t i b u s , nisi quaedam adbuc summa addere o o b e a aucioritas. libro ita i u q u i l : plerumque i n t e r -
l a n i o s , quod scilicct ad carnem
l u p t a s . E t a p u d eumdem post verba C h i i s l i quibns aflalus est M a t r e i n , et eam J o a n n i , quem diligebat,
pres f a l l i t u r , c u m n o n bene senientia n o i a est, e l
c o m m e n d a v i l , s u b j u n g u n t u r ipsius apostoli verba Q eam significalionem t r a n s f e r l , quae a sensu s c r i de se l o q u e n i i s , " ptoris penitus aliena eal, s i c u i i q n i d a i u codices , hoc est, Accepil eam discipulu ille in $ua *, babent, Acuti pedes eorun\ ad effundendum sanguii d est, i n d o m u m suam t r a d u x i t , c o m m u n i t e r suam, m l i l t e r a a d d i t a ; quasi dicalur, in lanem
T
euim e l acutum veloces pedes
e l veloeem apud G r a > \idit senleiuiarn, ad qai effundendum sed falsa non
uren L a t i n i omncs codices b a b o t u , accepxl eam in suam maier poteslf, neulri, malroMi, ob C b r i s t i scilicet tua, quod evenire verba, dicentis : 3 f u -
cos s i g n i f i c a ! ; ille a u l e m Iranstulit, sanguinem.
eorum
Et alia q u i d c m n n n obscura, dicilur,
l\er, ecce filius luus, c l ad d i s c i p u l u m : Ecce i n Grseco sermone non est generis u b i n u l l a esi dubStatio vei a m b i g u i l a s ; e n i m , id est, [in sua, nomen i d esl in mam,
s u n t , q u o r u m alta c o n d i t i o est. H i n c est i l l u d q u o d quia moschot Gnece vitulu* quidani intelligentes, plantaliones vitulamina s u n l , q u i e r r o r tam multos codices iis. Nunc ad comprobandam interpretali pr.coccupavit, aa-
casus accusalivi, n u n i e r i p l u r a l i s ; v e r o , pronomen esl r e c i p r o c u m , n u m c r i n u l l u s Graecoesl s i n g u l a r i s , casus g e n i l i v i ; p r o i n d e
u t v i x i n v e n i a t u r a l i t e r s c r i p l u m . Sed de bis l i t t e r a m G r a c a m nostra v e r t a i u r o r a l i o .
corroborandamque
r u i n l i b r a r i o r u m i n ea p a r l e fuisse credendus l i t l e r a a d j u n c t a . Manifestius autem r u n i rodicibus n o n in $uam,
P r o b a v i m u s per s a n c i o r u m doclorura a n c t o r i l a EranLatinae gelistam m o r t c m obiissc. Hoc anle o m n i a Sic eum volo manere; non e n i m nam si
e r r o r . A t de sua i n suam facilis lapsus est, unica R l e m , et q u i d e m sati9, u l a r b i t r o r , Joannem bunc e r r o r c m probat quod i n quibusdam emendatioribus L a l i n o sed in sua s c r i p i u m a n i m a d v e r l i m u s . Rursus apud Joannein i i a s c r i b i l u r : " , i d cst, Adducunt prcetorium tft prcelorium Jesum ad Caiphain Caipham Gr.ixos *. I m p e r i t i t e r o homines
littcroe manifesiissimc c o n l r a d i c i l i n qua d i c i l u r , ita voluit, quani i a voluisset, ila d o q u i d e m noo i l a f u i t ;
profeclo fuissel : aut i g i l u r m e n t i e n t U , a u l p u c r i l i i e r conlendentis verba forene, ex Ulius ore p r o deuntia, q u i conlraria iis q u E n i m v e r o i g i l u r quod n o l e b a l , loqucbaiur voleesl. ejtis rolo b a l . Sed ba3C de Salvatore cogilare n e f a r i u m quoniam eum nolcbat i n bac v i l a secundum a d v c n t u m cxspcclarc, non d i x i s s c t , manere.
v
s c r i b u n t , quo i n loco apud
q u i d c m nulla e r r o r i occasio d a l u r , c u m prcepositio quae i n ab t r a n s f e r t u r c t quaj i n ad

9
d i x i & s e l ; et Sic eum
n u l l a m prorsus i n l e r se s i r o i l i l u d i n e m h a b e n i ; apud L a t i n o s vcro facilis csl i n e r r o r e m lapsus, d l i t i c r a Joan. , 13. Joan. x i x , 2 7 . viu, 31. Pbal. x u i , 3.
1 7 e
Quid quod scquens ct

1
penc c u n l i n t t a l a I I Cor.
Joan.
x v i n , 28
1 Gor. x , 17.
Malib. x w , l ;
633
I N I L L U D , SI E U M VOLO M A N E R E , > ETC. refulari facile possunl.
634 N a m quod p r i n c i p i o do
o r a l i o boc ipsum o s l e n d i l ; mox eam sanctissimus quibue a d v e r s a r i o r u m Evangclisla Joanncs opinionem c o n d i s c i p u l o r u t n , q u a m e i Salvatoris sermone concepcrant, dicentes discipuluiu i l l u r a n o n m o r i l u r u m , l i i s verbis a r Jesu$, N o n morilur, i n eum ecd donecveniam. Quod perinde est sensum eum voto discipude falsa enim dixisse g u h , diceas : Et non dixit S i eum voto mtnere
quoque argmnenla sulvi et
c t o r u m L a l i n o r u m a u c t o r i t a t o m a d d u c u n l , et nos q u i d e m Graecorum a u c t o r i t a i e m oppontmus, q n i bus cerlo, cum de bis quae i n e o r u m lingua s c r i pla eunt l o q u a n t u r , e l a l i o q u i n nec sanctitate v i u e , nec doclrina babeantur fatendum inicriores, credendum aliqui p o l i u s esse esl. A d baec d i c i m u s nou siquidem
ac si eos errasse d i c e r e l , quod manere,
verba C h r i s l i accepissent. Quod s i , Sic dixisset G h r i s i u s , q u i d n i vera Nec Joannis verba l o r u m opinio fuisset? a d v e r s a r e u l i i r ac
esse sufficiens v e r i t a l i s l e s t i m o n i u m , quod dociores i t a c u m locum cxposueruiU,
d i s c i p o l o r u m opinione conslarenl, sed s i b i i n v i c e m conlradicercnt; manere, et dixisse non C b r i s t m n , Sic enm volo
plcraquc alia i n bujusinodi t r a n s l a l i o n i b u s i n v e ni<js, vel per l i b r a r i o s c o r r u p l a , v e l p e r interpretes non recle liueram traoslata, quac tamen sancli doctores, r c p e r e r u n t , s e c u l i , j u x l a eamdem i l a exposuel i l t e r a m quam
quod non m o r i l u r , aperta c o n l r a d i c l i o u e , si vera de sc Evangelista l o q u i l u r , q u i et i u caHeris magis
conaii s u n t e x p o n e r e , e i
d i l e c i u s , c l u t de seipso loquens, aperlius inenlem ' r u n t , t i t aliquando, quamvis lilierae v e r i t a i e m f u e r i n t aesecuii v e r a m tameii sentenuain c u m v o l n n l a i e m q u e Salvatoris intelligebat, profecto, Si
v
eum manere volo, n o n , Sic eum volo manere,
legen-
suinma s a p i e u l i a e x c e r p s e r i n t , nonnuuquam e l i a m , si atiam c d i d e r i n t senteuUam, edidennl, u l ipsa e l uon q u a m aucloris e x s t i i e r i t ^ i t a lauten aculam et gravein et l u c u l c n i a m alia videatur cssc doexposuisse, c l quideia r a t i o u i b u s / b o c autctn bere. E q u i d e m fateor A u g u s t i n u i a , l i r u t n subJimi.s i n g e t i i i , per sic hunc iocum gravissimis acutissimisque
\\um est, et vero Evangelislae l e s t i n i o n i o G d e s b a bcnda, q t i i mox asserit, se i l l u m esse q u i s c r i b i t vi T c r u m testimonium de bis p e r b i b e r e , non modo de C b r i s l i aciionibus hoc asseverans, &ed dc o m nibus a se i n Evangelio ecriplie. Hoc ipsum C b r y sostomi qaoquc verba manifeEtissirae comprobant, q u i super bis verbis qitasi vociferabundus : M i r a r e , i n q u i l , E?angelislx h u m i l U a t e m , quomodo a l i o r u m dc se non reclam o p i n i o n c m c o r r i g i t , q u i non i n l e l l e x e r u n l quod de ipso Domimis d i x e r a t , p u t a r u n l e u m uon m o r i l u r u m . Praeterea cum sed c
iion satis csse ad persuadendum i l a dcbere s c r i b i , ex eodern doclore manifeslissime probabo. ls e n i m l o c u m Hlura Epislolae primac ad T i m o l b e u m e x p o nciis, u b i apud Graecos s c r i b i l u r , \ , boc esl, Fidelh et omni acceplion* locum Quid slc per termo. et dignus, quoque bunc inquii, repercrat ioterpreiaius esl, termo Uumaniu
G r x c a lingua i n Latlnara t r a n s l a i u m esse bunc c o d i c c m , n a l l i s i l d u b i u r o , constetquc apud c o t sine aliqua anibiguitaie l e g i , boc Gra> * esl s i ,
i t a e i i i i n Hieronymua
ita ? Quia i l a l u o c s c r i p i u i o i u i e r p r e t e m fuiaae i r a n s l a etelegantia ac gravilate expoucns i l l u s i r a t alque
profecto nece&e est u t e l L a l i n i quoque l i legant. Quae e n i m cuin G r x c a v e r i l a t c c o n s e n l i u n t , H i e r o nynius i n q u i t , illa correcta ad exemplaria prscedeutia s u n l . Et Augustiuus, r e c u r r e n d u m a i i , si libros N o v i Testa
tuui , lanloque
acumine
senteniiarum euin locura
e x o r n a l v i r iJle sapientiseimus atque sanclissiinus, u t nemo c r e d c r c l a l i t e r s c r i b i debuisse, p r a s e r l i m q u i d apud G r x c o s scribatur ignorans. N u i l a quippe apud illoa vocabuli hujus a i n b i g u i l a s . S i q u i d e m fidelis sinc d u b i l a i i o n e signiScat, quemadmod u u i e i nlvxitfides bujus verbi humanum d i c i t u r ; uec aliqua eet s i m i l i l u d d cum ea dictione G r * c a el lamen i i a g*pe eo qux iu
quara d u b i i a t i o n e m L a l i t i o r u m i n l e r p r e t u t n i n l i n i l a varielas a t t u l e r i t ; rursasque m e n t i , si q u i d i n L a l i n i s arietatibus t i t u b a t , G r a > *cte cedere oporlere d i j u d l c a i . Taceo quod doctores Grseci, Origenes, Chryeoslomus, G y r i l l u s et caeleri orones bunc locum eo modo exponant quo e i se unquam habere H l i e r a m d i x i m u s , quibus profecto
signiQcat;
s u m m i s t i r i e , ac i n p r o p r i a lingua appriine e r u d i bus, p o t i u s quam quibuevis a l i i s < rcdendum esse n c g a r i non potest. Sed ne recentiores quidem Tboex docloree L a l i o o s baec i a t u e r e , praeseniinque
loco r e p l i c a i boc v e r b u m aposl^Jus,
utvebemcnia Latiaum kuui quo
t i s , e l quae i a eadem lingua scripia s u n i e x p o n e u t i - l e r a d m i r e r quo pacio q u i p r i i o i i s boc
m u l a v i l e l o q u i u m , l a n t u m a Grxcae vocis significatione discesseril. Q u i d e n i m conunuiie b a b e l mantu cum fideii? Hieronymus postca boc,
m a m A q u i n a i e m , v i r u m u t sanctissimum, iia ctiain d o c l i s i i m u m . H i c i n ea quam super E\angeliis v r i e r u m d o c l o r u m d i c i i s exposiiioue $i a c r i p l u m e s l , u ( Tboraas verba, eed e l u m dcpravatos, Ri bxc siiiceritateiu c u m p o n i l , si
p l e r a q u e a l i a , c o r r e x i t , e i G r x c a i o TOCDJ reprai aeiRans, fidelis sermo di u i nec f c r i p s i t , n o n kumanus; Latino .cuiquam d u b i u m esse debeal
scrtpturo es$e i n q o i t i n Gneco. Quod si i n Graeco asseril, i n t r a n s l a i i o servandus n i b u s vero 11011 v i l i o s i s , tesie l l i e r o n y m o , nun modo o r d o ipse verboruu c^t, constat sane L a i i o o s codices l i b r a r i o r u m v i l i o non recie se baberc. quidem saiis ad probandam G r x c x litlerae dixisê, ex $it i n p r e s e n l i a
errasse U l u m , q u i pro fidelit' kumanus antea s c r i p s e r i l c o n l r a H i e r u n y m i , q u i Graecae liuguae p e r i l i s aimus i u i l , j u d i c i u m . Huuc U m e n sive i t n p e r i i i i n t e r p r e i i s seu d o n u i l a n l i s e r r o r e m l i b r a r i i , i l a s c i l e , g r a v i i e r ac sapienler e x p o u i l suuimuro i l l u d A u g u s;ini aculissimuiuque ingeniura, u l , quemadiuod u i n supra d i x i m u s , diiCcile s i t exielimare a l i l e r d i c i d e b u s s e , uisi quis ab auctore d i c t u m fuise
m pctSpi^fcTft. Quod
B E S S A R I O W I S S. u t facilius i n l c l l i g a t u r , l i b e t
l. E . C A R D I N A L I S
636
lioneSf non esi m i r a b i l e c x i s l i m a n d u i n , si praeter verain alicojus a a c t o r i i a i l s s c n t e n t i a m , alia m i nus recta diversis r a i i o n i b u s i i a defendatur, ut reclc videalur ex o m n i parie consistere. E i e n i m cura i n canerls d i s c i p l i n i s omnibus voces l a n t u m modo s i n l , quai r e s signiGcent, boc p r o p r i u m e$t ac pcculiare Scripturai eacrae, quod n o n m o d o i n ea voces res signiOcant, sed eliaro res p e r h u signiGcant. j u s m o d i voces significalaB, r e s alias I i i n c est quod non
ipsa Atfgtistiril verba, q a in i c r m o n o be vertris Apottoii sttfipsit, inserfcre. c A u d i m u s , i n q u i t , b e a iuiti Jttus t non H6h Den. solom quare Paubitn a p o s t o l a n i , tt otnni acteptiohe Dtnit tn mundum, prinrui difcehiem ditjnus, : tiumanm serfno, qttonm otimi qniathrislug
peccaxom sahos facete, humaiioset humanua
ejo *um *. HnTnaiiuS ergo sermb iste
accejrtiurre d i g n u s . Quare
( f t r i n o s t P r o c u l dnbio nisi
sertm> e t dfvintis
esset, digntfs o t n n i acceptione Cbristas 6 i horae c t etfam divinum, quam
niodo j u x l a l i t l e r a m , sed a l l e -
sset. Sed stc est eerirro isie humanus e $ i recee intelligifnas sermonetn i s l a m n o n bufnafiatn esse, Yefum Aposlotas hiirttanum ditene raaluit
gorice et m o r a l i l e t , et anagogice sacrara Scripturara e x p o n u n l , i l a u t quaevis ejus particula ad aliqoem i s i o r u m sensuum r e d u c i possit. A l ubi bislorica seu l i l t e r a l i s exposiiio prosequenda est, Disi t e r a s i l prcrH t l e r a , sensus quoque claudicet necesse est. Quod vero secundo loco que an aupra asserunt, n i b i l sus i n Scriplura sacra i n n o v a n d u m esse , i m p i u m esse ex ea i m m i n u e r e a l i q u i d , vel m u t i r e , i i a s i t , Bieronymus ipse respondeai, q u i , o i relulira8, n o n eolum HiuUsse, sed e m e n i n l e r p r e i i b u s raale dicta i n v e n i t , v e l a emendata aed N o v u m perversius, vel a l i b r a eiiam TeeUmeoluro, ellain fo
d i v m u s tjuomodo tsi ipse
d i v i n u m ? YroaA dubto e n i m q u i n o n n f e n i i r e i u r , si d i t e r e i diyiuuWi, nt>n s i i w causs m a l u i i dicerte h u m a i r n m . f l o c ergo fclegfy per quod ChTistus i n iiMindutti f enh. non enim ead tus fton YenH e n i m pet q u o d homo erat, p e r qaod Deus ^ r a t . Sfemper hic qgat. U b i eet Dees, q n i x f i x i t : tJalutn el i c r r f l M tmpte* * CbriBtus certe est sapientia et V i r D e i fte trna d t c i t u t , A i f i a p f l fine vsque vd Ergo e r a t , e l mandua per ipsura facius E l b l c erat, e i tenlt
dasse se ac correxisse proGtelur, q u a p r x c e ^ deniibus praesumptuosis solum Vetus,
fintm fortiter, et ditponit oitona tnuvitet \ in boc ffttindo * s i , e\ nvatrdiis e a m n o t i c o g n o r i u
riis d o r i n i l a n l i b u a a d d i l a v e l c o m m u l a U . Neque ipsumque emendasse mum Evangelium tanquam auica c o r r u p i u m j a c l u r a i n posl Hieiony-
t e t r i i : brc fcrai per d i v i a a r n majestatem,
sc p r a d i c a t , u i posleriorea
p e r humanato mtWmitatete. ^Qaia ergo v e t i i l p e r iltflrtnitateui bttfbaftaiii-, ideo pr#dicatis adventurti ejtte t l i i i t liumunus $emo\ tnantnn genus, irisi smno ftomo bdtMHos. Nam N o n Hbeirartetur h u D e i dignaretur esse ille dicilar butnahus,
cissc, S c r i p l u r a camdem
passa, supra demonstravimus. Si i g i t u r n o n piissiroom f u i t , Hie* licuit proui cerle
i m p i u m , sed p i u m , imo vero n i u l a n d o ; s i poslerioribus licuil, quo t o t doctorum
ronyraum talia emfcndare, addendo, s u b i r a h e n d o , quavie causa ortos errores c o r r i g e r e , ex i n d i t u m , eur
qn4 8 eXbibet b o m i n i , e t laaxtme qui b o s p i i i u totiph homttrem. S i efgo bujbanus d i c i t u f , q u i in ?sV, dotttO aaa SUSCiptt botiolnein, quaui buma-ius q t i i se Q B d p t t b o m i n e m ? Ergo humdnus
v i r o r u m l i b r i fluxeruut, q u i
bus correctoriura Bibliae nomen esi id noslrae
aetatis b o r a i n i b u i non liceat ? Audeaal
rtnito, et
atttpMont dignuz. > Yidesne u l l o - ilaque p r i m o H i e r o n y m u m . e l caHeros q u i e u m eecuii sunt, E c c l e s i doclores impios d i c e r e , e t ciMn brnre santtTSshbus dtjcior g r a v i t e r l a c u l e n tunc nos quoque ejusdena c r i m i n i s peragaat. Sed vtrtfto fexponit, i b i u u m i i , HreroTiytTio teste, nou
<jmM
reate Airtftrtv**, sfed
drcendum csse e x p l o r a -
baec cerie a u t r u d i u m Nunc ad i l l u d quod
b o m i n u m verba 6imi a u i
itiffif ffbn 81 igittjr ^strfncieas t e r i l a t i s a r g u r a e n l u u i , Jdeo s l t crtbeirdatn asserei*6 qtiia 6 u m i o cm Augtrttintrs et n b o i r b l h atil dovlores i i a e x H t e r o n v m a m aulCin Ua exponenlem Paiet hoc idem i l l i u s , itferivoraviitwrt, Nicolai b t b l i o l h e c c posirertiTit. quem lavil, eupra
maievolorura maleque d i c e i i t l u m . tertio ioco posueruat, a r ^ u m e n l u m r e s p o n s u r i , si conjunclionem Meo c o u d i l i o n a l e m d i c i affirmamua , quod n u n q a a m vera s i i nisi conditione c o m p l e l a , e t r e g u l a m banc q u a m I r a d u n t , u i novam q u i d e m temereque
v
t t i t r i r r n i i D a a leglsse.
iaveniain
fiffragatiti verbiS, qirl posi mufla quui commeaiotnen<4tr$a t c l tfanslala vel p e r I l b r a r i o s inendaciorum seripia, a d d i t postt^rJTo, t Q a o r U m
lniiiime veram asserimus. Neque e n i o i i n d i c a l i v o , sive p r x s e n t i sive praeterilo, j u n c l a , c o n d i t i o o a l i s semper vera esl, sed aliquando c t i a m f a l s a ; oeque c u m subjunctivo posita, falsa semper, sed aliquando v c r a , p r o u i ex rerura conditione falsitas veritasvc c o l l i g i l u r . Quod u t maaifesUus I n t e l l i g a t u r , q u i d gramroaiici sentiant diceraus , deinde quaedam ex
p
noumrila etiatn expt>sita reperissc m e m e m i n i . > E x quibtw verbfe appafcl potuisse aliqua a d o c t o n b u s c x p o n i , q u l t i n g t i a m tinde translaia f u e r a n l ,
9
igiwraates,
ttnerarh
quam reperiebant necessario esse mendosa. A d
aequtebantffr, 61 t i i b i l b m i n u s
dialectica sobjungemus. non modo
G r a m m a t i c i omnes l a m sed i d se facere
baec a c t e d i t , qtiod cuni sacrae liiterae, sicut supra dtetutn t a i , laniaa sint p r o f u n d i i a i i s , u t varios senstrt, tMnluisque et diversas suscipiant exposi*
1
Graeci quam L a t i n i , e l i n p r i m i s Priecianus, q a i sequilur G r x c o s , n n i l l i s i u locis g l o r i a t u r , $l c o n j u n c t i o n f m c o a t i k
1 , i , 15.
l e r e m . x x u i , 24.
Sap. v m , 4.
I T i m . i , 15.
537
I N I L L U D , S l EUM
0 L 0 M A N E R E , ETC.
n t i a i i v a m esse a i u n t ; quanrio eivim G r x c u m s i g a i - / f a e a ^ l u r , condmonaloHi lantuin ex vi l ^ u t t o n i a n i b i l p r o r s i affirmare, nuOamqiie soarum parPicat, eamque s i c u l et reliquas c o n l i n n a l i v a s , eofli a Grxcis rei
1
ab Apolionio Herodiaai patro, i a i e r c a u sigitificare cum a l i q v a d u b f i a u t , Si *uriit, dormil; et
ittttn aeeerere t r a d u n t , eed aiiiofiig p a r s , sive
tftHlum infefre
Hm&ti stn
sales c o n n u m e r a l a m esse, ordinemque p r x c e d e n l i e ad sequentem tione esseniix r e r u m , v e l , m G r a c i dtouJK, aine
q e n e a#tteoedeiue conf<w^. Nolla t t e t l f m p f d p o indfoaSvt> tte fcMbjurrctivo eondittimaUa c o n j a i i d i o a d j w i g a i a t ' , a b s o l u t t
signiGcalione csseniiat,
c a i e g o r k e f m t t i t u f , fefed Boltfni ctmaeqtiehs pnopoa i l i o ^ m f a f e r l , p o s i t o t a i w n afii^cetientc c o n d i t i o fialiter

>
Si (egroialy patlel; et, Si febri veKatw, c+let; neque eiiim eonvcrso ordine i n hia consequeetiem s c n t e n l i s eervat o r a t i o . Non e n i m q u i d o r m i l . o m n i n o fcieriil, et sic Je c x t e r i s . iNen i r r a l i o n a b i l i i e r eat causales esse a i u n t . E l couUfHiaUonie quefHadmod u m et adjunctionis e i effeciioaie, per bas causa o&lendilur r e d d i . Gonlinuadoaia, u t , $i movciur: ambulai, causa e i i i m c u r movelH\ ipea eat anfeti-
<el n o a alias ; ideo n u l l i u s p a r i i a veriias i n f e r r i . Quie enim s a n x tarram, dies et; et,
x t o i i w ?eriiaie potest p w p o e k f o n e s , Si soiest S* Uomo

CHYHI
men((s a u s i l d i c ^ t e , qeroniain t i e r x s t m i h u j a s m o d i tupta , ffnfmttii i n f r l t , W t i r c o et aniecc-
detiiia t e f a es9^,
s d l i o e t qirod 8ul sit aupra l e r -
i w n , et b o t n o ' c o r r a i ? l i a q v e i n t t r i l l a t p m p b s i i i o -
Jivis poni c o u i m e m o r a n l , qwoaiaHi ecilicet, i * i d quod dicioius, ita e e r i u m aperluaque tsst*
l a t i o . Hujustnodi causaJee inLerdum p r o approba* * WDB i n qui^ws * i i n d i t a i l t t ) b d j t i n g i l u t , e l 6as f n quSbus Jrdjfltigitttr s t i b j t t f r t t i r o , boc i n l e r e s t , nt quod tite qtiidetn certitfrdiTitiiti, b x w r o a t i i b l g u i u u e M babeirtit, sied qttod i l l a f t m i prfncipales partes k o r ^ u m a c c e p t x , atque p e t f t c l u f i l , 6t aiDrittaht tvegamt* alfqt>M, instar ptt>pt>9itronuro caifegot-icai r a t n , q t i x Terurn f a t s u m v t ^ g n i i c a b l . E i e n l m ab hac preposhttm^, Si Socrtilet ftbri vcTatnr, categorioa febri Mexalut, ablata tsi Socrates et ai c o n j o n c l i o n c , r e l i q u a pavs, qux imposstbile s i i a l i l e r o p i n a r i , t u i r t q u e dnataxat i n d i c a l i v o conjungi , ut apud V i r g U i y B i , >Si quid
utquiim Jtuiitiac
etl;
et a l i b i , # j , $i qwa cxzlo
ett
pieiat. I i t d t t b i t a l u m e n i m et i n coelo p i e i a l e m esae, et i n rouiidu juslilias a l i q u i d . H i u c i a facilem e r r o r c i n i u c i d e n i n l adverearii n i e i , pulames q u n n i a m $i causalis p r o approbaiiva poeila cutii i n d i c a l i v o t o n j i m g i l t f r , kteo e i e eoftver*e, quetiea emn i o d i calivo c o n j u n g i l u r , essti a p p r o b a l i v a m , quod l w i g e esl a v e r i i a i e ; 11011 e u i i u quoiies indicaUvo con* j u n g i i u r , esse apprabaiiva p o l e * l , quainvis^qtjoties ipprobaliva est, iadicativo j u i i g a l u r . l o f i n i l a h u j u * ^ rei cxciupla suiU sed nobis St male locuius sum
1 %
effitilur propositio,
v e r u m falsumve significat. I l t a r u m vcro partibus boc t n h i i m e c u t t t i u g i t . Nam si ab bac Sf Socrutes curret, ei conjunclionem curret, r d t q n a p a t s , qux 6st SocraUs propofciiione, absluleris, nec categonegative,
Hca pt*opesiito esl, nco aliqaid affinnat
b x c inodo sufBciaul. bene
scd u i ftiharn r e l veruin signiTicct, sensumque pert k i a t , e t atiis dependet parUbrrs. Kx Iiis ergo manifesta ad ifertium aiigunienlum adversarlorum est respohsio. Siqtlideni bxc manert dohec venUm, propositio, Si eum volo non ideo c c r l u m significat,
f
i a q u i i Doiitinus apud Joan* de malo ; st auiem ioce asseral conjunctionert,

9
n e m , tcstimomum quid me cadi* approbativain
ptrkibe
? Si qs boc
klco loeu*
esee
qiiaiiiani
pnesenli i n d k a i i v d j u n g t t a r > ccrie e l niake
qnfa i n d i t a t i v o c o n j u h g i t l i r p t o p l e r eas quas d i x i \nn% rairnncS. Fpl8a est tgftur advcrsariorum cont
Uim DouiiBiHii aaaeral necewo esU Qaod i i mala locuius eei Doaiiiiiie (quod n e i a r t u m eat s e n l i r e ) , cur mox a 4 d i i , Si uuttm Hne t E l crnoi de fio dicer e l Salvaler Si egt quod rn Btchcbu* ejiew damofm^ i n BeeUrebub eum cjiccre da*outa faieawit
d t i s l r t , q i i o d s d l i o e t ^parilcula i l l a 6 i g n r f l c e t , ac ei drceHelu^ Sffc toto iiianere, quippe fallacia cionscqoitilis t s t . N e t e n i m , ut supfa d i c t u m est, coYit^nlitHt-, vXtipfc vcr-e posgumus dicere, quoniaoi cnm appfobaliva 6sl
9
o p o r l e l q u i w indicaUvo j u n c i a m * approbaiivaAi ? u l i 68 o p e r u r e . V e r u m ooa aobfo, wed liaic nos UU-ere cogaMibua h a j v s m o d i biaspêtnfaa i m p u l f t r i vgiumu^. S i M i l i t o r a p u d YirfuUnil d t e f i t t r , Si daiut IfoliaYii, iociis et rege recepto, iendere, ut iuliam / w i t Lftiumquepelamm. *Sinubsumpia$aluêl t^pater ofkm* Teucrum^ Poniut habet Libyw, e i reliqua, ubi
v
si i n d i c a l i v o cionjungilur, ut jam quartum adversa-
approbativatn 0Ss6. Scd
riorntti ar^tttttebtutn aggredianiur, dicimus n i i n o ) ttm fahaTU 68se. E t e n i m satis a hobis supra ostensutti est, eoniikiuatam adhuc v l i a m Joannis Evangel i s l x , d u b i f qtJidem babere p l u r i m u m , c e f t i vcro wibii, mortem vero ejus plus c e r t i babcr^ quam p r x c i p u e tundant d u b t i . Adversarii v e f o i n boc
qeaacjuaai kkdicaUvo $i pnepoattio j e n g a l u r ,
a r g u m c n i u m , quod n u l h slt de ioannis morie d u bitalio.^tiod vtrO ad couiirniationcm opinionis sux c i e i h p l u m adducuiit die qoid aliud diccndum est, quam
9
n e i i taait afv/rabativia esi, sed eaasahs , sive c o n d i i t o r a i i * ; a e f t e e m i n sigaificai r e m c e r l a r a ; unde iiMix a f k l i m r , Sin absumpta Sed baec de praecepiis nuuc aulem de dialeclica jundionem
1
Veneris carnes edeniis, qaod paulo anle
saltts. graininaticis satis s i n t , referamus. L i c e t si cone*be, etiam d i a l e c l i c i
r e i o t i n i u s , Teritatem vel f a h i i a l e r a rei hujusraodi proposilionem vel cerlain facere, vel ambiguam ? E i i i m v e r o q u i tali die c a r n i b u s vescilur , si verum l a i c r i v e l i l , e l i n c r e p a n l i i l a responderit, Si comedo,
conditionalcm obscurus
9
Lvcus
Joan. x v u i , 23.
631 quid idem ad te? dicatur
B E S S A R l O N i S S. tt. . C A R D I N A L I S comedere sc aclu afflruial. Q u i d si quoquc n o n comedenti? Nonne quid ad lef e l ille i l a non quidem partem i n t a c t a m
640 praHeriisse v i d e a r a u r , non modo
H i e r o n y m u m , A u g u s t i n u m cxterosquc e l veleres et novos dociores habeantur, opponimus, qui cum c a l h o l i c i , v e r u m etiam sanctissimi Cucrint atque multa tamen e l i n Veteri ex H e b r a o , corrigerc, emendare, resce l i n Nove Teataroento ex G r c o fontc e d o c i i , m u l a r e , demere, addere, care, r e f o r m a r e , e t , u t c o r u m verbis u t a r , readderc n o n e r u b u e r u n i , quemadmodum i u supcrioribus saiis superque a nobis ostensum p u t a m u s . Y e r u m , u l aliquando d i c e n d i tinem faciamus, dissolutia j a m a i q u c rescissts a d v e r s a r i o r u m a r g u r a e n l i s , d i c i m u s ingenueque rei, l e s t a m u r , licere c u i v i s , t u m v e r i l a l c coucordi* t u m Graeca* atque o r i g i n a l i s linguae
r e a p o n d e b i l , Si comedo, tem
u t t e s c i se carnibus f a i e a t u r , sed u t falso a r g u e n i r r i d e a l , et i o j u s t u m accusaiorem i r r i t e t atque ab coniemnat. Q p i d si eo die comedens carnee,
accusaiore suo provocalus , i t a r e s p o n d e a t , Si co~ medo vel non comedo, quid ad te? recla certe l o c u t i o c r i l , an ideo diceinus, q u o n i a m condilionalis i n d i r a i i v o c o n j u u g i l u r , approbalivam esse, v e r u m q u e cssc, quod ne illc carnes edat, c l n o n edal : i d vero dicemns iusani quidem f a t e r e n i u r . A n vero
u n a m quideni p a r i e m v e r a m esse, a l i e r a m falsaro ? Falsum i g i t u r c r i t , quoties si i n d i c a i i v o c o n j u n g i l u r , esse a p p r o b a i i v a m . Quod vero adtcrsarii, v d u l
i r e i o , absque u l l o m e t u aliquove injuslae calumniae r i b u s , Si alque eum volo manere donec veniam, legere
tacitie o b j c c i i o n i respondenles, v i m v e r b o m m ^ p e r i c u l o , c u m sancto Evangelisla Grsecisque d o c t o el sensum inlellexisse D a m i n u m , sed negare E v a n ^ e l i s i a m . a i u n t , i l l u m bujuscemodi verba p r o l u l i s s c , incpia sane et p u e r i l i s Evangeliaiae sentenlia f o r e t , si scicns D o m i n u m velle ee i u bac vha, maaere donec v e n i r e t , coadiscipulos v e l u l i falsa optnanies r o d a r g u e r e l , idque d u n i a x a t p r o l a l i o n e v e r b o i u m ; i n quo i l l i quidein roirifice forem laudandi, nimio acumine ingenii ex anibiguo sermooe verain e l i corproferre, n i u l i e b r i b u s m i n i s et v a n o r u m oratiortis quasi s i g n u r a , u t nos recipcre. Eta igicur cat,
b o m i u u m j u r g i i s coatemplis ac p r o n i b i l o h a b i t U . L i c e t aulem i n calce cmnes oppugnanles lcrarum a i i m t , i m p r i r a e r e s e r m o n i , et v e l u i i a s y l u m c o n l r a p r o g r e d i a t u r q u c i n m e d i a m egregius sacraruni l i t interpres, intcgerrimus v i r Ilieronymus, et quasi v e r i l a l i s a c j u s t i t i * p r o p u g n a t o r , q u o m o d o ipse h u a c l o c u m t r a n s i u l e r i t , ostendat. U i c i n ea, quam ad J o v i n i a u u m de virginiiale s c r i p s i t , elegancingendus tissima o r a l i o n e , r u r s u r a , i n q u i t , de P e l r o loquens, post auditam ecnteniiaroi quod ab a l i o esset, et ducendus quo n o l l e t , e t c r u c i s i l l i f u U s c t passio p r o p h e i a i a , . et i l l e d i c e r e t : D o m i n e , q u i d iste? nolens Joanaera d e s e r e r e , cum q u o f n e r . i t seinper copulatus, d i c i t e i D o m i n u s : Quid ad te, si eum volo tic e$$e f Quie aroplius alios lesles c i l a l ? quis a l i a d desiderat testimooiuna ? caio H i e r o n y IUIHH i u audiamua d i c e n l e m , Si enim tolo tic ma~ nere. Qurd e n i m a l t u d eat *ic eaae, n i s i manere ? Nam ret, i i a dicere Sic tum volo
9
cicntes s e n l e n t i a n u Quos contra Ghrysoslomusfalsae de se opinionis r e f e r i ab Evangelisla fuisse r e p t o s ; quod caeleri quoquc, q u i eura v i l a f u n c l u m p u i a n t , p r o c u l dubio d i c e r e m . Dicere praeterea per ea verba, Sic eum volo manere, iu voluisse Christura mancre Joanncm, sed P e i r u m redarguere, m i fallaciis, quam
m i n e ad ee p e r l i n e a l i a quaerentem, p u e r i l i potius c o n l e n l i o n i vel a r g u t u l i aopbtstx D o m i n i D o s t r i Jesu G b r i s l i g r a v i l a l i e l sapieniias c o n v e n i t . Sed eslo sane u l d i c i t u r ; nonne boc s u p e r i o r i b u s dictis repugnat? t a x a i Evangeltsia negat, E l e n i m si r e r b a d u u u i d i c i u m est, sen6um rao-
i g i i u r c o n c e d i l ; d t x i l ergo c u m Gbristus n o n r i i u r n m ; quod a i - i l a est siabunl, aed u t quod ct eum

9
quomodo bac duo c o u non moriiurum dixeril
tic e*$e, uemo a u d e q u i $ic pro $i
niai b a r b a r u s . Manifestum est i g i t o r , e t a n t i interpretea
C b r i s l u s , e l quod non ideo d i x e r i l , q u o d ita v e l i e l , P e l r u m redargueret arcana quaereniein? D e m u i u , quis n o n videat q u a r l u m a d v e r i a r i o r u m a r g u o i e n t u m b u i c s o l u l i o n i c o n t r a r i u m esse ? S i q u i d a i n i l l i c d i c u n l p r o c u l d u b i o Joannem quod adbuc
qutorea H i e r o n y m o
acripaeriuiit aiei l i b r a r i o r u m menda f u e r i t , e r m s e , c i i n H i e r o n y m u * ipse, si volo, d i x e r i t , ct eos q o i Hieronymum a u n i secuii p r i s t i n o usu corrupii s e r m o n U pnevalenie, vel ianperiiortim pnasamptio^
#
ae manere, bic v e r o , n o n ideo sic dixiasc D o m i o u m |) n e , ?el i n c u r i a l i b r a r i o r u u i

;
p r o $i H i e r o i i y m i a n o
i i a veJlel, sed u l P e t r u m increparet. Naiu a d d u n t , mortendura p o i i u s esse
sic
illud
pristinum noe
coaiinuatU lemporibus
condoctomanere,
qttod poetremo
scripsiase. Sed
q u i d e m caoi H i e r a n y m o , cua
1 quain q u i d q u a m de sacra S c r i p l u r a c o m x u u l a n d u o i ; ^ neque posse esse c a t b o l i c u m , q u i bunc Evangelii l o c u u i c o m m u t a r e prssumpaeriL, adduulque qui a u c l o r i i a s et vires accesserint, eisi lalia uoa ad r i s u n i p o l i u s dcudi laboreni i n o v e a n l , quaui ad auscipiendum, cum, boc a u s u e f u e r i l , eliaua pejora f a c t u r u m , si ei s i u l quui responbanc
siuccriiate Graec s c r i p i u r e e , c u m G r s c i s r i b u s , u t fas est, seiitienles, Si eum volo EvangcliaUe Joanuis os Graeco sermone b o r u m , Si eum* i n q u i t , volo manere quid ad te ? Tu, sequere me.
lcgaiaua ad g l o r i a i n ejus q u i per s a c r a l i f a i m u o i acribeoua, tnniam, baic loqueus absque ulla prorsue aaibiguitate v c r * donec
tatnen ne
641
OlUTlOfiES
CONTRA
TURCAS.
CARDINALIS BESSARIONIS
AD PRINCIPES ITALI D E C H R I S T I A N O R U M C L A D E 1N C H A L C I D E (, D E P K R I C D L I S UAUJE 1MM1NENTIBUS E X P U G N A T O H Y D R U N T O ,
DE SEDANDIS DISCORDIIS T D E C E R N E N D O B E L L O 1N TURCAS,
ORATIONES
Quibus s u b j i c i l u r persuasio c x Demosthenis Olynlhiaca.
N o t a t u ( l ) et l e c l u dignissimffi s u n l epistola)du quseOratiooibus praemissfiD l e g u n t u r i n c d 9
dice R e g i o T a u r i n e n s i n u m . Latine ase ptorum
1165,
m e m b r a n . SABC. x v .
Cum
e n i m Bessario
orationes
bas Scri* con-
compositas misisset ad pag.
G u i l i e l m u m Fichetum, Sabaudum, rectorem eruditione eos et prudentia,
Universi-
tatis Parisiensis, sacr theologiffi d o c t o r e r a , ac v i r u m , u l h a b e i Rossotlus i n Syllabo Sabaudorum, 250, magnum doctrina, u l res i i s
tentas G a l l i a r u m r e g i a l i i s q u e p r i n c i p i b u s e x p l i c a r e t , eas F i c h e t u s , i n hoc v o l u m e n c o l i e c t a s , o b l u l i t Sabaudi D u c i b u s , s c r i p t a ad eosdem e p i s t o l a , q u a capessanl, atque horlatur, ut bellum forliter a v i t i s p l e n d o r i s meraores p r o r e l i g i o n e a t q u e I t a l i salute defendeuda
vires suas o p e r a m q u e prflestent. P o r r o a u l e o i Bessarionis epistola est h u j u s m o d i : BfisSARio, episcopus Sabinensis, c a r d i n a l i * Nicae- o r a l i o o i s n n s , p a i r i a r c b a Gonslantinopoliianus, reverendo et dociissimo p a t r i magistro G u i l l e r m o F JCIIETO , sac r s Ibeologise professori i n collegio Sorbooae P a r i amico nostro cbarissimo. Rcverendc e t doctissime P a t e r , amice nosler c b a r i s s i m e , a u d i m u s non eolum i n pbilosopbia et gacrarum l i l t e r a r u r a cognitione vos elaborare, sed e i i n m i n eloquenliae etudiis dicendique r a i i o n e d i u v c r s a l o s , eaque m i r i f i c e dclectalos. Quo i n gcnere c i s i n i b i l babemus quod magnopere cupere debeatis, tainen m i t i e r e s l a t u i m u s oraiioncs quasdam boc tempore a nobis edilas pro gravissirais p c r i c u l i s q u a l l a l i x C b r i s t i a n i s q u e ohmibus i i n r a i n e n l : won inagU quidera u t vel sermonis p u r u a l e m vel S e q u i t u r F i c b e t i epislola ad Sabaudiffl duces : l i l u s t r i s s i m i s p r i n c i p i b u s AMADEO S a b a u d i x d u c i cipes attos Cbristianac defensioncm r e l i g i o n i s a d Hjusque f r a l r i b u s , G u i l l e r m u s F ICHETUS , P a r i s i e n sis iheologus doctor, p a l r i a vero Sabaudus, salutem I l u r i m a m p l u r i m o c u m bouore miltil. S i sercni9sirai prlncipes yeslrae desideralis e x celsae f a m l l i x nomen i n dtes a l l i u s e x l o l I e r e , 4 > r o fecto vesiram G b r i s l i a n x q u c r e i p u b l i c a : causatn, q u a m bujus opusculi suavissima leeiio vos d o c e b i l , alacres accingeroini cognoscere cognitamquc t u e r i . Bessario, Sabinenais cpiscopus, C o n s i a i i t i n o p o l i t a nus p a i r i a r c b a , q u e m vulgo Nica?num c a r d i n a l e m a p p e l l a n t , operis s u i , quod ipse nunc ad vos m i t l o , n i i b i j a m p r i d e m cxeinplar r e d d i j u s s i t , s i m u l q u c p r x c e p i t u l apud C b r i s i i a i n s s i u i u n i regem et p r i u ( l ) P a s i n i , Codd.wwi. Tuurin. PATROL. GR. Lat.
%
v i m ac praesianliam desideretis, qiiam forlunas rogem impendct, e l apud quod flain-
u l i n i e l l i g a l i s quanla m a l o r u m procella i u C b r j sLiao remque sunt, r e i p u b l i c x capila e l et apud serenissimum t o t a m ac

9
alios q u i opem
i l a maxinie f c r r e d e b e n l , u t pospersuadealis :
explicelis
poiius a c e r b u m e s i quam o b s c u r u m , non e x a r s u r a m Italiam l a n l i s w a l o r i l m i n c e n d i i s , q u i n m a r u m globos cum longius e v o m a t . cauaa I d ne oplare rcgtiorum omnium aocida, debeni,
q a o r u m salus i n d i a c r i m e n a d d u c i i u r , l u m p r o p l e r i i n m o r l a l e i i i Deuro cujus r e l i g i o sanclUsima v e x a l u r ac t r a b i t u r ad i n l e r i l u m , roagna C h r i s l i a n o r u i n o m n i u m clade. V a l e l e . Ex U r b e die decima icit<a Oecembris 4470.
versus i m i n a n i ^ s i m u m T u r c u m suadercm, q u e i n admodum i l l i u s ad mc l i l l e r i s coguosceiis. luier a, taroetsi l a n t u m i l i i u s fascem b u m c r i fragilcs im-i i n i t i o recusabanl, tamen v i c i l i n p r i m i s Gbrisliau;u religionie amor et d i g n i l a s , i n qua non l a n t t i m i u i t i a l u s sum u l c a u e r i , v e r u m banc c l i a m i n d o c l o ralis m c x professionis stis< eplione d o c t u r u m mc spopondi. V i c i l desidcnc viuc defensurumque m o r l c posibabila
etiam gravlssima Bessarionis p.ntris a u c l o r i l a s , c u i p r o s i n g u l a r i sua d i g n i l a t e sanclissimoque r i o deforc labores meos non p a l i a r , sed
q u i d c m i n tam o p p o r l u n o negotio subire rccusabo d i s c r i m e n . V i c i l p r x l e r c a quam inde f u i u r a m m u l i o
p.;29J.
CLXl.
f43
B2SSAHI0XIS S
R. E. C A R D I N W L l S aecepit. quod pra&ettantiori PotiUfex
(44 nierUa
iii.qorciii e*ccU& domos vestra gl&riam a p e r o c e r tissimeque conjeclo. Tanlisper lamen cxeequi quae j u b e b a n i u r inUermi*J, d u j n bic e i i s l i c dotpestici belli roinoree o o n p o s j l t s ctrlp *>ggwscerem, Wnnt vcro i n lempore u o n c o m m i i i a m , u l aut paruniper deluisse proiessioni meas j u r e cnarôar, aut Ni c:rno P a t r i pro v i r i l i ntea parte IHV pnwiigee, a*il q u o d opus caeieris G a l l i a r u m Germaniaraiuque p r i n c i p i b u s , et aKis w praestamibus a44as ipse coram e x b i b u i dedique c o m p l u n b i i f , atias mw$ r i i m l i i l e r U m i s i , aliasve b r e v i roissurus auw # V e s l r i s t i d e a r Serenitatibus occuluisse ; pra?seriini cuui bellttni quod ab omnibus C b r i s t i a n i * imw*el Bessario perfidis bostibus i n f e r r i , n u l l i u s quam vestra inagis h i l e r s i l , quippe quibus domestiea
, ^
postea v o l u i l electionis j u r e m a n d a r i , t a u q u a m baereiiiant S#xanH>H8 ynrcrtyen|ia l o j s s e l , m u l t i s su]ift asaidtif &$ JSexopiois sedibus bospilala esl, i m o propeniodum baereditnria p o i i u s faota. Quandoquidem uon l a m a proavis Macedonibu&a piibue cosperai eo s e t o c a p i t , sed ob e g t r g i a quoque nnliliae facinora aplcmlorem a l i b i pareiu poetea e n taventl. fâin 6exe p r t nciprbus aliis ad iwnfam n a t p p b l i c a i n Christiaiiaro, ncdum p r i v a l a m 56 seooper f x a w p l o p r o p o s u i t . Quod e i i a m poslea f u i l ad boc lempus a Sabaudis p r i n c i p i b a s eucceasjonis j n r e possessum, bac est, u i i m p e r i u m justo bello sibi suisque p a r a r e n t , publica c o n i i n e n i e r jusleqtie regerent, allena luendo d o m e s i i .
jactura et illata familise contumelia s t i m u l u s ad cas opes augerent, factis famam exienderenl locge boc b c l l u m esse debebii. E n i m v e r o non recuper a n d i sohim C y p r t c i regni, sed A R n i c i q u o q a * i t u t f o e o t y o i n a n i vobie d e b i t i , r o b i s e r e p t i , r e l i qm tiimlrom i * l a cerklsaima spea 81. Quin copiis \eslrkii)iu<%ue bri8tiaiioruti o m n i u m qua* Beaario v a s M a i bftafca i l i e ptacdwibm ?hteei>4i e t a r m a l , baud s a j * iQbnque reeViUii. Naque d i H o i l e Cuarii opaliiue$iia veetra regoa perftdi# laleque. fiaec, Sevantssiini Principea, c u m l t g e l i e v e l i n Unu taganlMi quamîam a a d i e n t i f , lum p r i i o o BeoiIfie, ** poMi^, qawio. reax q u i d e m i i l a a i Sabaudte capet hmuim d u m 6axoDei ooram ocu\H negibe
qaem i w a w i s d i ^ j i i s u4 aiun i a a l a i p aitiogaex,

ft
e r a ; êlkKor cgragiux, aede9 iaiorea dfpeoqua
eriâ
eejpiel a i ppiufi suppaUa
Cacutue aiuebac fuit uiajcr a u i po *Uiac flo-
Uxm V M H a w p l x aud fafiiiliae muxrone

f
vobis a d f u i u t a esi, u t p o i e tot una d o w o lecli&sjm i s f r a i r i b u s sanguine naiis prjecelso, alate tenlisetuiav magriarrlmis b H a t o r i b u s , d o m i ferieqtie
invrut i o v e i i t a s q i ^ bosiUi cruoxe U c r u m i i c r u m que respersit. Ula Maurianna tantae f u n d a n i e i i l u i n d^mns v e s t r e (qutfla l e r r a m forro (otiea peaei r a v H ^ ^Mi S e c u m i S a l u c U n j m a r e b i o . i e s co*wU
pacc f r t i e n t l b u s . sammts duclbus, eummis regibue, conjunctie, Eccleeix sanctae R o m a n amiclasiaiie, PoaliAce maxtme BOH aolum optitno et aaiioliesimo, eed et cofrterraneo * l v e e i r i generie ataaMiiaalmo, e l i n b o c eeiifte4n4o b t H k d u c e saaioque wbiacw* adfaiure. ftm ei pergUie arma capessere, uix ia 4>ntitiA G e f m a n i a m , G a l l i a m , Heeperiam, Haliaro, o m n e m denique aniiHum C b r i & l i a n u m vestroe rapieti. bo8i8 m c c n d e l i s , êbtram amorem nuelamque Opiimue bclhKor quieque aigna veaira ve a b i b i t , t n e b k a r atqua e x t o l l e t . G r u x U l a caadida per omnem Graeciam, onde quottdam d a m o m elram ae v i c t r i c e m c x l u l e r a i , boetee fidet e f f u l i u i n a b i t , e s e r v i l u i e , s i i u , squalore, l u c l u , carceribus Q b r b l i a n o a dissolvei q u a o i p t u r i m o s . Denuo Mace-
gtimmis i m p e r a t o r i b t n todere, beaeOcia stirpeqe veaq PedetnoniaiM (quae t o i i e * fadiO* q i d p r . e t e r BewlditMHii e n w a i acre u n q u a o i leoaeniMi ? N i i n i r t i m ba?c me t u s poatea lacen4 l o q o a n t u r i H i . Neque s i k b u n t qua g l a r i a m i l i t a r i Beroldi filius H u m b e r i e e r i t , a u t Amadeus a i t e r , aut p r o n e potee quos longa serie prseiereo : q u i beHioa q u i p p e laude maguis reg bus etiamsi maximis c o n f c r a i r t u r iiwpares uequaqtiam f u e m n l . A l q t i e nisi lales l a n * t l q a c fuissent, neutiquam iatat opes d o m i h a b c r e i\s n e u l i q u a m i9las u i b e s oj>Mlenlissiuias. n e w t i t
qnam ad H e h e l i o s , Aflobroges, A r a r i m , transque Paduni ad Insubrea e l N i c i a n u m a^quoris p o r l u n i v e s t r u m t e n d e r c l u r i m p e r i u t n ; pcrpetuam l u i p o r i i v i c a r i a m Sabauda domua npa o b i i n e r e t ; ex c e m i -
ubtia duces, cx ducjbns r^ginaa regesqae non f u doues Amadîque v e s i r i Iropaea impouent sua G r x - D dissenL Uaudquaqnam CDUD oscitanics ( JII p l e r i s cis l i o i i l i b u s . Vobis siqujdem non roodo genus que p r i n c i p i b u s v i t i o d a l u r ) , aut dooiesiicis l i t t b u s a n l i q u i s s i m u m a Uacedonibus e3t, v e r u m quoque i m p l i c i i i viian) v i x c r u n l ; a t vero p a r t i m i i n i u a i r b , gcutilibua. ?estris fataJe f u i t Graeciae dominari. l a b o r e , consilio, v i r i b u s , opera, diJigenua, b c q c ficio, j u s l o u n p e r i o , publicye l i b e r t a i i s
a
E l e n i m proavus ille vester P b i l i p p u s a r m i s bibi suL'que familiic s u b j e c i i G r a c i a m o n i a e m . A l c x a n d e r , ejus filius, q u i i m p e r i i j u s a patre pcrcepit, prosapia quoquo tuo) laiissimum l e r r a r u m orbem Macedouibus beiio qua?sivit, cujus spleudidissima ppatea se c o n l u l i l sempcr dominata esl. N a m i n o m n i l e r r a r u m p a r l c , n c d u m i n Groccia, slirps M a cpdonica regna p u l c l e r r i m e gessu. Q u i n etiain a Graecis posteaquam nomen i m p e r i i ad Gcrmanos t r a j e c i t ^ p n l i f e x niaxirnus, Otbonibus i n Saxonum aviia Yeatra doiuo ionga quippc succesîone sedcm
cwslodia,
t
p a r t i m d i n n c a i i o i i i b u 8 pujrvjs accrr'iQiis , ca$ira caslris, u r b i b u s m b e s , io)pc*iu,m Unperio b r c v i c o u i u i i x e n i i i t , u t p o i e quibm> a r i i b a e a m o r i s u b j o c l i s iisdem bosii l e r r o r i S6n)per fuiseenK E q u i dem si Sabauda tellus ista (quam ipsi q u o i i d i e conculcalis) i m b u l u m sanguinein Qxsudart posset, prufccio praedoiium cruore t o i a rubescereC tolaque r e d u u d a r e i , quos i l l i cruenioa i s l i n c e j e c e r u n l , qiKieque repugnantes i s l i c c c c i d e r u m . Q u i n e i i a m w i i 8i l o q u i d a r e l u r , Ego (dteerei), p r i n c i p e a S a -
*4&
ORATIONES CONTRA TURCAS.

Mri
feadi, yeatrts ab iatie majoribas opee, libertaUaa, Macedonico q a k t a n paaeo parvaqee aepe maiNi,
q u i e t e m , splendorera, famam g l o r i a m q u e a c c e p i , quae n u n c YOS praeier m e u m m o r e m p r i n c i p e s u a a septem a l o . V e r e o r ab a r m i s n e deauescaiia. Saspe dum n n i c u m c a p u t b a b o i , Yictricia longe lateque T e x i l l a t o l i . Y e r e o r n e forlassie, d u u ipsi doroes i i c a m oUura patetnque <ne d i c a m m o l l i t l e m ) i u i i u r a a m a i i s , e f f e m i n a l i , l i m i d i eegnesque v i d e a mini. N e s i d i o t i o e qiwe t u r p i t e r s a n l amissa, repeiitom i r e c u D c U w i n i , q u a teaeiie heatibtie Graecia ( q u t u n c arrois l i b e r i a i e m m a x i m e t u f b a l a r ) , u i r i T l exterbus p a t u i t o r b i s : v e i l r i s et o r a n i u m C h r i s t i a n o r u m a r m i s i l l a p r o p e m o d u m i n e r m i s n o n p a r e b i l 7 Deprecantibug ac r e p o g n a u tibae grave e e r v i u u i s j u g u m i m p o s u i t P b i l i p p u s , impoguit A l e x a n d e t . ExpeteaLlbttg * l i m p l o r a o t i b u s suaia Sabaudamque l i b e r l a t e m negabnni Sabaudi? Usque nempe adeo n o b i l l s i l l a Graeca n a i i o ( q u n u a c deliteecit) s e n r i i u i e m eemper e x b o r r u i i (prees e r t i m abhorrentetn a C h r t s l o ) , u t c u m m o x suis perfidis t y r a n n i s b e l l u m a vobis aliisque G b r t s l i a nisaimis p r i n c i p i b u s p a r a r i conjectura capiet, a d se v e n t u r i s prisiinae l i b e r t a l i s r e s l a u r a t o r i b u s i l c r i m p e d i m e n t a , s t i p e n d i a , praesidia aponle stia m i nistrabit se$e s u a s p o n t e quoquoversus signa ? e r t e r i t i s , v e s t r u m sub i m p e r i u m missura paTituraqae veris piisqae d o m i n i s . E t eo q u i d e m l i b e n l i u s q u o t y r a n n i s inYitias d i u l i u s q u e s e r v i v i t . E c q o i d ego p r i v a t u s p r o vesirae praeslanlis prosapias c o m m o dilalibus, pro lerreno requirendo i m p e r i o , pro r e petendis p r o a v o r u m sedibus YOS longiug p l u r i b u s v e c o h o r l e r , q u a n d o q u i d e m , vel i s t i s q u i d e m o m n i b u s posthabitis, ipsa quippe Cbristlanae r e l i g i o n i s salas eo TOS q u o princeps Bessario monet optiroo j u r c traducere d e b e i . flac nerope i n p a r l e n i b i l opus fore c o h o r l a t i o n e raea d u x i , ne fortassis a u i supervacuo labore r e m quae se Tobis abuude p e r s u a s e r i l . sario p r o W o c i a m d e l e g e r i t , o p i i m e q u e gesserii, t u e r i q u e pergaro. miliiaria quod atlinet)
detfs a u f e r e n d i a u d a c i a m . Majoribue yestris sWe i l l l s i E a c i d i b u s , eive istis S a x o n i b u s , aive m e i Ber o l d i tuccessoribus aut n e sitis landem pudori n o n q u i d e m ob res p a r u m q u i d e m i p s a vereor. Quas major.es meminisse, aut quod
aliquando dispodeat tara clara sidera vestros ^ vel f e r r o vobis r e c l u d e i , a l i m e n l a , naves, p o r l u s i l l i vobis iter osien-
d u n t , i n C y p r u m , i n A r m e n l a m , i n Salomonis e t C b r i s t i r e g n u m ocius praeripile. Eosem Yestrum G r a c i a n i o r a i u r , praedonum b o s t i u m q a e t b e s a u r i o p i m a vobis spolia futura s u n t . De v e s l r i s hostibus i r i u m p h u s d u c e n d u s ; v o s posterique v e s t r i d i t i s B i m a regna p e r e n n i lempore possessuri estis. Jarajam a sedibus Graecis t a n d i u extorres P b i l i p p i A l e concux a u d r i q u e falo suo r e v e r t i d o m u m suam
piscant, q u i b u s u i m i r u m (si quis m o d o g e n l i l i u m s u o r u m sensus e s l post m o r t e m ) r e g n u m G r a c o rum sibi r e s t i l u l u m i r i v i d e b i t u r , quaodo vos d e cus sui geueris gloriara r e l i q u a m s u i n o m i n i s eo sentient adventaros. Atque Qtinam j a m nunc a l t e r uter tem, i l l u c alicunde possei e m e r g e r e ! q u a m i l l i c profecto s i i r p i s suse n o m e n , a u c t o r i t a o b l i i t e r a r i s i l e r i v e p a t e r e t u r : q u i n ad isias Alpes i t e r a Graecia ferro vobis Yetras usque
H a u d q u a - Q n a n c ipse i n t e n d a m , a o t quam s i b i d i v i n u s Besi n e r i n i s ego post b u n c gercre Nara (ad v o s causaroque
a p e r i r e t . Neque YOS P b i l i p p i a u i A l e x a u d r i d e l e r reat m a g n i t u d o , tanquam oequidqaain c o n a r i de* b e a t i s , quod i l l i confecerint. I m o vero c u m i l h s longe vobie c o m m o d i o r bonestiorque b e l l i gerendi r a l i o e s t . U n u s P b i f i p p u s unusque c o n s i r a v i t ; vos septem, no Philippo Alexander : alter Graeciae, a h e r orbis clvitaiee omnes armaque unum aut alterum, a u i n o n exslinguetis A b regna quidem t r e s a d suinrnum praedonea aliena, imo aangume,
q u i d e m i n s i g n i a q u i b u s enses, c l y p e i , vexillaque Y e s l r a m u l t o magis r e f u l g e n l , spolia s u u t , quac C h r i s t i a n a m causatn vobis p e i ^ u a d e r e verbis f a c i l i u s o m n i b u s p o s s o n t , quippe quae q u a r t u s a B e r o l d o vesirse doraus princeps Amadeus G b r i s t i victis ab b o s t i b u s d o m u m r c p o r t a v i L Unde r e p o r i a v i i ? U t i q u e r e p o r i a Y i i e Graecia. Quod s i n u n c o r e r o l u n d o rnagnaque Graeco inore s o n a t u r u m Bessarion e m a l i e n t e placet a u d i r e , I b i i i s alacres, viclores i t e r u m r e v e r s u r i . Sed qoas b u i c b o m u n e u i o Y e & i r o suoque
D
unoqoe A l e x a n d r o
ab iHo p e r Graeciam, n u n c ab b o c reclamatione d e t r a -
longe per o r b e m quaesila s u n t . vobis vestra sine sine sudore, sine b e a t u r ? t ' n i PbiMppo unique A l e x a n d r o , m i l i i e
roancipiolo
litteras ille reddi jusserit, quid
et n e g o i i i m a n d a r i t , j a r o j a m anioio p r o p i i i o bencvoloque p e r c i p i i e .
47
B E S S A R I O N I S S. R . E.
CARDINALIS
REVERENDISSIMl C A R D I N A L I S
NICJENI
BESSARIONIS
AD ILLVSTRlSSIMOS INCLYTOSQVE 1TAL1JE PRINCIPES
CONTRA
TURCAS
EXHORTATIO.
( R o m * ap. Aidouiuro B l t d i u m M D X X X M I i n - 4 . Bihltolb. Ifjxarin. n . 11,560. Insufit clUm orattone aiie a n i l l u r c i c * eodem tempore babiup.)
A eversioncm, Hucrac abs lc reddiue sunt i n qu*be B K S S I R O . episcoput Sabinus, iunritsimis uKjue inclylit cardinalis Nicamut t7Uaixas principibug. principcs, c u m ea legissem quae de regiac majeslalis a n i m o sludioque non m e d i o c r i ad s e ^ r o C b r i s t i l u l a n d a m p e r s c r i p s i s l i , collegi paululuro m e n l e m e i r e s p i r a v i , ceq>ique oplare v e h c m c n l e r u l re p r a s i e t quod v e r bis ipsum promisisse serti, crudeliora i n olios aifirmas. Sed, nos i n f e l i c e s i e i graviora p a l i a i n u r ; vereor ne c r i m i n i b u s nosiris ab i m m o r l a l i Deo d e praterea d c m u m , percunclando, culpam a l l e r a l i e r u m exspcciando,
C u n i Nonis S c x l i l i b u s , i l l u s t r i s s i m i
i u i e l i c i s s i i n u m i l l u d u o v u m Euboicae evcrsionis ad nos r i a l l i l u m fuissel ( 1 ) , e s t e m q u e , supra quain d l c i poiest, a n i m o auxius aique s o l l i c i l u s , u l v i x r e - p i r a n d i causatn vidercr b a b i l u r u s , accidtl affef o r i e f o r l u u a u t eo ipso d i e , duro cssein i i a
c t u s , abbalis cujusdam v i r i o p t i m i Bessarionis l i t u r a s a Neapoli, u b i nunc monasterio Saucti Severini, ex consorxio bealae Juslina?, praefcclus, acccstudio ad propugnalionem
B
r e j i c i c n d o , ad u l l i m a m labaraur Deo Non comquod
p c r n i o i e m . 0 miscros C b r i s l i a n o s t cîicos I l a l o s ! Acceleranduin, Bossario, m vel ex boc s x c u l o volente m i g r e u us cerle i n acvuin i l l u d Turcum Ilaiiam vel i n a l i a m a l i q u a m regionera exspeclrnlus advolemua. scmpitcnmin, invadenicm.
p c r i u i , quibus ad nie ecribebat majeslatem regiam niro qucdara a u i m i tcritum ardetem monui. Cbristianse l i d e i e l i m m a n i s s i m i hoelis n o s l r i i n atque Duas i n f l a m m a l i i m esse. I l l i s p r a i e r e a oraiiones pro iuox r e s p o u d i , e i u i l i u e r a s meas C e l s i t u d i u i regiae osieaderel, publicae lam.ne r e i n i a g n i l u d i n e ac p e r i c u l i s Cbrisliaiiae r e i i i n n i i n e n l i b u s edidi : altera d e m o i i s l r a l u m est f o n u n a m pcriculaque isla ad omnes p e r l i n c r e ; a l i e r a vos, Italiae p r i n c i p e s , ad concordiani b e i l u m q u e i n bostes deccrnenduui a d b o r l a l u s s u i u . l d euini raeo conveuire oflicio p u l a v i . A l cuna f a c i lius audilores pcrsuaderi soleanl quo g r a v i o r aucloritas e i iides d i c e n i i i r i b u i l u r , Deraoslbenis, pfoilosopbi n o b i l i s s i m i sumrnique o r a t o r i s , o r a t i o n e i n q u a m i u ejus geueris causa b a b u i i e Graeca l i n g u a in L a l i n a m c o n v e r l i , plane u l onines o p m i o u i b u s aliena consulcre. intelliganl
I I u c spectat, crcde m i b i , boc a g i t , ad hoc se c a m , dicatn p l a n e , p r o b d o l o r ! assequiiur guiiur, cxpcrgiscattir [sc. l l a l i a ] , flgmoniis, nisi
parat, boc conalu o m n i et s l u d i o c o n l e n d i t . E( d i c u p i t , nii a somno c a p U a l i , quo p a u l a l i m exsiir.concors

:
atque uno consensu f o n i l e r totisque v i r i b u s l . m i o f u r o r i resislat, n i s i omigsis jaciare caus 5 q u a f s<dtl, u t justae v i d e a n i u r , inani v e r b o r u r a d i s c r i m i u e B y z a n l i u r o . NulJa
fuco, re ipsa, opera, a r m i s , c r u c i s bosles a d o r i a t u r . Versabalur o l i m i n llaliae pars iuisit subsidia, r e m a l i e t i a m p u u b a n t orones; p e r i c u l u m ad se non p e r t i n e r e falso c r e d e b a u t . A i q u i postea senserunt q u o i roala c x p e r l i l a u i , q u o l C b r i s i i a n o r u m fortunae, opes, i m p e r i a i n T u r Trapezuntiorum, inftrioris, Epiro S n o p e n s i u m , M i i y i e n o r u m , P c l o p o n n e s i o r u m , Caria?, Cilicie, llysia? , Panuouhe t a r u i n , U l y r i c o r u m magna ex p a r t e , poslrenio Eu b o c o r u i n . Q u i d i i a ? Quia n o l u e r u n t q u i n q u a g i n l a millium aureorum sumplu I i i d e n i m i r u r o haec o m n i a iinpîum i a lempore ivere opitolari cl, ioB y x a n l i o et ab ea c o m m u n e m hosiem propulsare. perditum
9
mc n c q u e i n u t i l i a , neque a m p l i s s i m o r u m v i r o r u m C c o r u n i d o m i n a l i o n e m r e d a c l a ; Ea e m n i a vobis m i i u n d a censui , u l aut ipsi lcgaiis, c u m per publica n r g o i i a , q t i x i n u l i a q u b l e i u et gravia s u n l , U c u e r i l , a u t aliis lcgenda atque referenda i r a d a l i s . Sunt qui, pnecslis, e u i i n c u n c l i s vobis p r i u c i p i b u s c o m m u n i a , u t f c l i c i i e r h u i c nobilissima; provinciae n i u s , et vos c o i i a r i d e b e i i s . II. IkasARio cardinalit BESSARIONI monacho atque abbati salutem* Cbalcidis Euboicas
i i a i n p o s l e r u m felicius eain r e g a i i s , e i nos o p l a -
tanqiiam o v i l i s f o r i b u s c o n f r a c t i s , lupus i n oves f e c i l ; i n l r a e a r u m lalera v e r e a l u r , e n l i a t , caidibus f u r i l , e i mua unuroquodque i u m c o r u m quae a m i s l -
ceniies millenia m i l l i b u i n o n
D c p l o r a n l i n u p c r m i b i G b r i e l i a n o r u m boniinura calaiuilales et acerblssimam
i n i p r u d e n l e r e m e r e l u r , i n i o vero n u m c r o i n A n i t o q u i n q u a g i n t a m i l l i a s u p c r a l . Quid uobis c u m G n e q u i d m a s c o l i n i sexus d u o d e c i m a m t a l i t a n n a m excedens e r a t , i u l e r f e c i l n r o p i e r d c d i l i o n e m r e c u salaiu. Turco-Gra-cia, p . z 5 .
(1) A n n o a m u n d o c o n d i t o 6978 (Cbr. 1470) fttiliauus b t j i i i i i i V e u e l i t l e c i i , l?rra n i a r i q u e a g grvssus. E x p u g n a v i t Cbalcidcio Euboea;, u b i q u . d -
6#
O B A T I O N E S - C O N T R A TURCASL
5fr
cfs, q u i d eum Mysiis, lllyrici, Pantionibus? Pe- n i b u s q u i p r i v a t i s t t u d i l e et affectibus xacul r e a n l , i n q n t u n t , q u i d nobis? Nobis bene s i t , i n aent, ea o m n i a palam e r a n t e l i n p r o i r p l u . T u m tereant a l i i . Huc adea, b o n e v i r , i t a aiqoidero I I eibilis v u l g i , honeslorum m o r i b u s explodebar. J u b e r i a a t u a servari poierit. A t n o n intelligis l u i e dicabant d e m e n t e m , somniie d e d i t u m . Risus da viriboa ( t u a enim Chrisiianorura vires sunt), tuis,
inqtiam
9
ine qui
non
parvue u i
9
scis, excitatus. Sed lamen accidat in
exbaostis
v i r i b u e t a n l o te
imbecillioreiD
p r o b dolor t e v e n e r u n t o m n i a , u i praedixi. Gaveanl, baec a u d t u n l , ne idem poslerum. N o n l i m i d a s Bessario i n subeundis periculis : l i -
e t i n f e r i o r e m fore, quanlo hostis tuus s u p e r i o r
ac
p o l e n l i o r evadel, cura q u o tandem t i b i d i m i c a n d u m esl. Satis enim v i d e b e r i i ab hoste i m p e l r a s e e , si quod Polypbemus Ulyssi, n t i n fabulis d e d e r i t , u t vcl i n v i l o cedendum e r i t et per se t u r p i s s i t , florenlissiina, colonia, undc unde subeunda, quae cum ullimue conficia-e.Tibi servitus tum
midoa i n prospiciendie. Posset adhuc i n e r n i i s , m o nachus senex, m a j o r e m a n i m u m et prae se f e r r e et prapetare, q u a m i s l i quod cum persuasum haLeant, roodo G h r i s i i a n i p r i n c i p e s vellent facere quod possunt, debcnt. Trci ipse i n boslem c u m m i l i l i b u s , coborlibus armaiis, cum prnpugnalortbaa
t o n d i l i o u e d o m i n i turptssima.Obsessa C h a l i n Gainpania deducta esl
cis i n Eiiloea, u r b s quondam Gumas
Turcorum yaâtur ; aufugii, ampliesiina fugalus ce l i t loco , averlunt per tolum Hellespontura excrciius
crncie i i a q o i d e m i n s t r u c t i s , u l vires et copiae, o l
'
prn'rciem
~" r ~oplantibue artiolnos
homines inanarnrrt q uignique i Neapolim incoluerun l, vi r a p t a , eversa , fcrro consumpla. Classignavalia V c n e t o r u m
lcgiones hostiles o s l u ld ao n . ie Qn uliid Is agilamusae a n i m o canciix adphoc rtm bu , d l s s i d e n t itsta but i n t e r sesc, altero a l t e r i u s et m o l i e n t i b u s ? Undene Bessario c u m a l l e r o , ae-
lalilal. Turci viclorix f i r i a omnes insulas ilias deomncm ordinem, latem, Us
nes a m b o , incerta v a l e l u d i n c , v i r i b o s f r a c t i , g u i n e m C b r i s l i a n n m anhelanlis? lom

f
r o r e m superbtssimuro barcbantur, texuni Q u i d ad
c c b u n t l a n t u m T u r c i i m p e l u m poientissiiuf, t a n Inepiuoi i n n t i l e . V e n i , migremos alio. Relinquamua
i n p n e d a m ; vastant a g r o s , d e p o p u l a n l u r . nos? Venelis c u r s i t . Recte c u m
p r i n c i p i b u s lialiae c u r a m i s l a m . Nara et i l l i
a c i u m . U t i l e e n i m esset, si g r a v i o r i b u s incomraodie c o n f l i c l a r e n i u r : q u i e t i u s capleri e l securius r e m i i t . T a n l u m o t i o nosiro accedit q n a n i o m i l l i s i m p e r i i d e m i l u r ; si cat. is V e n e l u s , quis q u i inalis islis i n g e m i larpem Venetorum p a r l i b u s f a r e l , n o n
r e l i q b e r u n t , atque o b a u d i u u i jamdiu u n q u a r a
apeeulo clamantes, praedicente6, proponent s ante oculos c o r u m p e r i c u l a . Optemus tamen adhuc ab immoruli Deo Salvaiore noslro, ut criminibut ei l a t o r f u i t et n o s l r i s i g n o s c a l ; et fldem, cujus
aadicndus, coniemnendus.
h o m i n a r a Q auctor, quam ad saeculorum finem nunquaro occasuram p o l l i c i t u s i n l a n i i s malie, q u iiobla i m ignoraniiam, vecordiain, oinsanabile o d i u m , pcndent, t u m u r g e n t , l u c a l u r . N o n i n t e r m i l i a m u t I n i m i r i t i a s slultas et i n a u d i l a s quse i n a u c t o r u i n b o r t a r i e l rogare principes nostroe, u t ad s a c r o r u m , r x r e m o n i a r u m , l o t i u s principatus ecclesiasiici l u t e m , consilia nium. omnia confcranl laborero, s t r i a r a , cogitationem, t o l u m a n i m u m atque Appelleraus Siciliae rcgem finibus rogerous u t , i m p e r i i sui v i c i n o et $aingeindirt u r I V e n i , Bessario, ftigiamus sitrnil. P r o x i i m i s to es periculo : ego p r o x i m u s . Paulo e n i m post p r a > 8lo e r i l B r o n d u s i i navalis m i n a l u r , Veuetis cedenlibus, r a . I l a isiis consultanlib 9, mtilta Turcorum exerciius, lerab iis p r a s i o N e a p o l i , praeslo R o m . Jam ila m a r i d o -
viscera saeviuni, quamvis i n alios susceplae v i d e a n -
florenliesimum t u t a n d i s , neqii
quemadmodum abundant;
l i a j i c i e n t i n Apuliaro
c u r a , neqae opibus desit. Res i p s i e r i t c i u n boste polentissimo. Cousulant rebas sais T u ~ s c i , L i g u r e s , Insobres, V e n e t i : cogiient quo paclo ab b o s t i l i saeviiia t u t i s i n t . N u l l a i n l e r ovca e l l u pos g r a t i a . N u l l u m i n t e r profanos b o m i n e s e l C b r i slianos j u s amiciliae. Non d o n i s
9
m i l i t o m m i l i i a , quibus
q o o l i d l e fient incorsiones i n agrum N e a p o l i l a n u m , i n R o m a n u m . Gedamus, i n q a a m , tanto l o r b i n i , ne nos p a r i l e r bic o p p r i m a i ; infensi i l l i q o i d e m s u n t n o m i n i meo, et l i b i p r o p t e r m e , taoielai n u l l o eos
non
muneribus
v n q u a m aflfeci i n c o m m o d o a u t lacessivi, non sane D pacatur bostis i m m a n i s , b a r b a r u s . N u l l a fcederit religione tenetur perfldus, non raovelur n i l a e r i c o r q u i a m d u e r i m , sed quod non p o t u i . L o c u t u s sum m a l l a , cura a l i b i , t u m i n eenatu. N u n q u a m d e s t i t i suadero, monere, pradiccre, ciscentur. V e n i , demus l o c u m d u s . Profecto, m i Bes*ario, rogare. N o i i ira3. limiBessario. defuit v o l o n l a s , q n i n i m i c i s s i m a i l H s ; hanc a c r i l e r u l DeJiral Dessario, i n s a n i t , senex, f r i g i d u s , non insanit dia crudelissimus. D o m i n a r i , praeesse, i m p c r a r e vic u p i t ; cruore et flamma cuncta delere v u l t . S u b j u g a r e sibi conctos siudet. Quis i l l u m a l a n i o ctoriai oursu r e l a r d a b i l ? Peragrabit l o t u m Siciliaa r e g n u m . Romaro usque p e r v e n i e t . Quis e r i l i m p e dimenlo ? llyperboreine p o p u l i , et gentes r e m o t i s s i m ? A l i l l i s tam n u l i u s h a r u m r a r u m sensus, quam oflicio alienoro p u t a n l p r o aliena salule eese in d i s c r i m e n o f f e r r e . GaUine, p u l a n t l l a l i a m i n medio Britanni, Gennani, magna rerum c~ exleraa naliones? A t p r o c u l s u n t a periculo : n o n periculo, p e r l u r b a l i o n e vcrsaniem cessare, aut sopilam
es n . i h i testis, cum Bononiae esscinus, e l adhuc Pascbal s nuncupareris, alque allalus esset i n f e l i nunlius, fotura pru* aliquo vel cissimus ille de u r b i s Byzantinae e x c i d i o praedixisse, non ea saue de causa, q u o d dentia ftxcellenii,
ra o m n i a , q a s poslea contecula s u n t , me vel d i v i n a l i o n i s f u r o r e
d r t p i c e r e m quae alij non c e r n o r c n t ; scd quod o m -
sc, quani i n f i n i t i s pene I r i u m p h i s e! bostiuno sp*
B E S S A R I O N I S S. R . B. C A R D I N A L I S
! See
fi!
$C L ' ? *a i I m m i n e t , quibus c a d e m , f e r r n o i , aereitutet, ex

U a H n e < u i b u s h o e l A
1_!??" .
possunt adduci ptane verenduro s\l
"
D e i
mort*tle teepla. eomoe, tedes, a m , focos,
] i a d e n u n t i a l et ostemat ? A m o l u n t , n e g l t g u n t , n o j i u t credant sese adeo propiaquoa niroium, u i esse p e r i c u l o ; suis v i r t b u s conQdunt

%
seputara m a j o r t t m , leges, l i b e r l a i e m , ttberox, pat r i a m ir> perfeulo Tei*pari, non e x c i t e t n r adversos h o s t e m , et non roodo forttmae emnes, qnas aot habet a t u habitBrus eei, sed t i t a m tpsam i n dfeerimen o f e r a t , et coro A g n i t a t e eadere m a l i t , quam cnra i g n o m i t i l a senrire? haque perpetoa oratione nnbii n i t e n d u m est, n o n u t vobis prinelpibns sapienttsaiaiie, qtribas h c nobto, sairt magts exptorata, quam sed ot ante ociiios iis ista pereuadeamus,
i\e i n suis p o l i u s , quam i i e x e r c i i u m alere
boslts flnibus casirametari aique
c o g a n t u r . Y e n i j a m , Bessarie ; pelamuasoHtudinem ct deserta loca. Satis ex r c r u m c i v i U u n slalB p e r cepimus. P a r u m nobis vitae superest, et m i h t qm senior s u m , et t i b i q u i i n i b e c i l l i o r . S i aliqua i n r e c o n a i l i o m m n o s l r o r u m , voeis, c o r p o r i a , r e i p u b l i c a Cbrisliana? usus esset manendum aane adbuc eenr
p c r i c u l u m propenamus, q u i , d a m procul admodam a periculo se abease p u l a n t , f u t u r a prospicere nequeuiiU i u v a t i g i t u r p t i m o n i o m n i u m de origine et genere ac commemorare, v i r i b i t e T u r c o r u m bre?itcr aNqnid plane t omnes tntelligant. Hae
serem, adhuc l a b o r a n d u m . Ego vero j a i o l o t annie conalus quoad p o t u i , n i b i l professione m e n , n i b i i
bac dignitate p r o f e c i . T u , quamvis l u i ordinia h o - A t b u m a n o n i m famtlta, m i n l m a Turcorum pan, m i n i b u s prosis, plus tamen proficiea mecura i a a q u a m p a r v o homiKqoe p r i n e r p i o , quam brevt rebus conlemplandis, u b i , st i n desjdia i s l a p e r s i tempore , s o l e n i a , d i l i g e n i i a ae vigihiilia m gtant C h r i s t i a n i , soli Deo v i v a m u s , et nobts ipsie. qoi coeli voIatUia et besiias in t a n t o m fastigium v e n e r i t , u t j a m non roodo sed ipst profineiarom no> IiaHae, et inipenrt H e d i a m , Jlabylonitm, potemissimaeqtre A l a t iios, agri sua perreliquis n a i i o n i b u s , biJiasima tam
clemeuiia saiiat. Neque grave ai>i difficile fore a r * b i t r o r divinae l i b e r a l i i a l i duos boraunciones, quam brevi tempore, quod nobis suis opibus susteniare. reliquujp a t t ,
a s s n e t , s t u p o r l ac f o r m i d i n i s i t . T u r e o m m nailo, aliqeandiu Persiam, Arabiaro, S y r i a m e l n o n m i l h s alias superiorls Asiat
III
pESSiRioma, epucopi, Sabim, cardinali$ Nicmni, itluilrissimoi inclylosque llaliai principe$ periculis imminenlibus oralio.
t
pariea tenaisset, tandem e u m ab incolig aese ia ad de H b e r u t e m vindieanUbiie, i u m ab aliie byperborefi p o f u l i s i n d e expulsa, coaftuxit; ad t a i e r i o r e s Asic partei atque i b i m u i t U variisque bellls cum
M u l t a sunt profeclo, i l l u e t r i s s l m i i n c l y t i q n e I t a )iae principee, quse ad r e m , de qua c o n s u l i m u r cog i t a n d o , dicenda, u t facienda a nobis s u a t . Ea p m n i a si persequi i n praeseotia v e l i m u s , nec aos servare moduro i n dicendo, nec vos i n audiendo moleslia carere p o t e r i l i s . Reliqyis i g i i u r i n a l i u d tempus reservatis, de una taniura p a r l i c u l a disser e m u s , et ea quidem pernecessaria, q u * si salis a pob\s explicar! possit, i i a u t i n a n i m i s veslris i f t baBreat, ac v e r i l a t c m cogitaliqne a l i i n g e r e valeaiis, facilis ad r e l i q u a f a l u r a est v i a , u t n i h i l amplius a r d u u m v i d c r i queat. 14 vero facile nos consecuûros a r b i t r a m u r , si p r o b a b i l i b u a docuracntis $ 1 raUonibus ostendere p o t e r i m u s maxima baec, qua? impendere cernimus p e r i c u l a , e i gravusimoa atque acerbissimos casus, non u n i u s aut a l t e r i u s , n o n i n p r i m i s llaliae c o m m u n i a . Elst e n i m aliis quidem p r i u s , aliie vero posterius tanla calamitas i m i n l n e l , ad e x i r e m n m tamen unaH)tnnium f o i u r a est p e r n i cies, ac h u j u s Uostis n o s l r i tanta a n i m i vaslilas (uiifiam falsi vates simus I) o m n i b u s tandero runi atque ignorainiosum e x i t u m a l l a t u r a , roisenisi
c r
Crflrcofu i m p e r i o M a r t e a n c l p l i i geeiis, l u ad e x t r e m u m supexior evasit, u i Pampiiylbm, C3i* i r o , L y c i a m , P a p h l a g o e a n reliquaque onaia itti

a
loca i a d i l i o n e m redegerit. S d
paoe fofis paiia,
aeditio d o m i o r l a e s l . N a m de i m p e r i o inter se ierro d i m i c a r e cceperunL E r a a l i n i e r eos geplen nobi* liorea familiae, ad qaas fackionom reromqne on n i u r o suiama d e f e r e b a l u r . B , beUomm dhimru* tate fessa, eas, quaa d i x i m u a , provincias farta polius q u a m armia d i v i d e r e , ac p a r l i r i Miier ie statuerant. I i a quod perextgum et tenue a d n ^ duna e r a i imperUire, i n septeoi p a r t e i d i Y i w * Atbucaanorum f a j n i l i a ^ ex qua oeUvaa jam ftf*J n o s l r o lempore T u r c o r u m p r i n c e p a , Cilicia locaqne A n i t i m a obveneruat. Haec T u r c o r u m res, boc brir t i u r o , inde t a n i i l e r r o r i g o r i g o . Interjecta deinde quo b i c sextus ordiae r e g n l sceptrum accepii, noa v i r i b o a , non d i v i t i i e , n o n m U i l u m aomero nooimp e r i i magiviludine f r e l u s , sed ob civiles discordiaf accersitas a Graecis i n E u r o p a m trajecit, annm nunc ferme a g i l u r cenlesimus e l tricasimos, ooo t a m iis adversue qaos provocaiug fuerat, quam i i i q u i accersiverant perniciosos et peslilentissimo^ PaulaUro c n i m scrpens, ac aibi, non amicie imper i u m comparans, usque adeo a u x i l viros, ut xolea* tes posiea eunt ejtccre. n o n potaorint, saitf
0
t r i u m esse, sed l o l i u s Chrisiianae reipublicse, et D tempor^ biyus q u i nunc regnal T o r d alaxus, a
f o r i i i e r magno anuno t o l i s v i r i b u s r e a i s l a i u r . Qua in r e , si omoes i n meam senteniiam persuadere potuero, u t non aliter atque ego sentio e l v e r u m eei, ipsi quoque senliant magnam profectQ r e m fecisse, nec d i r o i d i u m t o t i u s , u i i l l e i n q u i t , Ised ppue i n l e g r u m nve absolvisse a r b i l r a b o r . Quis eniro adeo i i i i i r m i alque i m b e c i l l i a n i m i e s i , adeo sui ftî^ns et propriie salutis o b l i l u s , q u i , si v i d c r i l
^
10
effecisse arbitrali si fooderc icto squie cuo> eo legibas vivere i m p e l r a r e n l . A t q u i ree *ltier* Q * inops, s i m u l ac dqlcedincm f r u f i i m c l *uwt*l* o p i n a t i f u e r a n t , e v e n i l . K i e n i m geus barbara al-|ue
10
C53
O I U T W N E S CONTRA TURCAS.
d i v i i i a r u m gnstare coapit, n u l l u m c u p i d i t a l U i c r - Graeciam dixxmue, quamvie paaeoriHn oppidarin m i n u i o s i a i u i t . Ex parvo itaque ac d e b i l i i n i t i o r e g u l u m , d i v i n i s c o i u a t b o a o r i b u s , e l perpaiua usque adeo eorura vires centum e l I r i g i n U a n n o fama ac sempUerna g l o r i a celebiaaL Sancitiai e u n rum spalio c r e v e r u n t , ut j a m non parva E u r o p e ac bealam nonwcant, ccslestibus praedicani l o t a wibjugaib, ftuul eos parie occopala, nec Danubii profuiidissimua- a m n i s , nec l l l y r t c i asperrimi moniee e o r u m i m p e t u m r e l a r d a r e poasint q u i n , flumine iransmisso, et l o c o rum dtfficultalibus superatis, i l l i n c grassenlur, per omnem usque Pannoniara b i a c in mediam t u m sedibus, c u m princeps belluro adversus C b r i aiianae gesserit, et pauei quibusdam cos impiae Mabumeiana? secta* dtoaverit.
lamlero erga &e faciuros e x i s t i m e i , si curo l o l aliia Clirisiianis populia, l i a l o s q u o q u e (quod e t i a m cog i l a r e b o r r e t aiiimus) s u b j u g a r i t ? A n vero gloriaa a v i d u m d u b i t a r e poteriroua, cura boc n a l u r a e i a nibus i u s i t , praeserti principibus, e i bic sciat m i l l u m s i b i ad immortaJilatem a m p l i o r e m p a t t r a campuro ? Nam de u i i l i i a t e ambigere, supervacoam certe v i d e t u r . Cum e n i m r a l i o baec b i f a r i a m divida^t u r , e l h i n c quomodo serxari qua? parla s o n t , i l l i a c quo pacto augeti queant, c o n a i d e r t l u r , qua tandeni ralione q a babet iacilias ac c e r l k i s servara potcr i t , quain aogendo p r i n c i p a u i m , et Dnee Unperii propagando ? Solenl medici i o corporibus curandia ea rcmedia adbibere, qua? aliquando i i t d e m m o r borum generibus u l i l i a e x p e r t i s u n t : hoc quasl idem roedicaTurcorom fmperalor facU e l boc
Gertnaniam, et I s l r o s , et Forura J u l i i
penelrent,
dcpopulantes ac foedantes orania, acflores iilos p r o v i n c i a r u i n ferro igneque vaslantes. 0 u o loco i l l u d i n p r i m i s a nobia auimadveriendum censeo, q u a m via haec omnia eo, quo d i x i m u s , temporis spatio f c c e r i n t , p l u r a t u m postremis quadraginta annis, q o a m aonaginla i l l i s superioribus fecisse. I t a e n i n i n a t u r a coraparatum est, ot p r i n c i p i a v i r l u i e q u i deio ac v i r i b u s majora s i i r l , magnitudine vero copiaque v i n c a n t u r . Ex his i i e m qtiadraginla annia longe p l u r a b i s decem et sepiem patrasse, quam i r i b u s e l v i g i n l l p r i o r i b u s . Plara i m m a n i s iala b e t lua C h r i s l i a n o r u m sanguineru semper anbelans, posi Byzantinum exctdium solus gexsit, quam pater ejue aique avus per o m n e m v i i a m fecere, d e c e m , ut saepe a nobls explicatum e s l , interea rcgnis occupalts, ut palam ooinibus s i l quo magis ejue v i r e s augentur, eo aggredi deinde
9
m e n t u m quoddam ad ea, qua? parta t u n t , conservanda s a l u b e r r i m u m r a t u a ; eo scaiper u l i i n r , b u k h x r e t , boc f r e q u e a i a t . M u i a r e h o c u t a l i u d expa9
roinore
negotio, quoscunque Quemadmodum
r i a l u r , n o n putat t u t u m . C u p i t (ut par est) o r a n i que conatu n i t i l u r conaervare i m p e r i u w . N u l l a i n ad i d t u i i o r e n eaee v i a m i n t e l l i g i t , quam c u m non passet, n u l l a nobis l i m o r i s r a i i o eaeet, nuUa de rebue oostris d u b i u t i o : sed, t i r i i n bac roemiseruin 1 meup a r i e e l i a m yolens non possum. N i h t l
voluerit
posse superare.
enim io d i s c i p l i n i s atque a r i i b u s et o m n i actioais que anno, quam omnibus superioribus roini didlcile esse, i n immensum profectus. divhias
geaere fieri v i d e m u s , ui major b i l poslremo q u o - Q aliena j a c l u r a vires euas augere. Oqod si assequi Unde i l l u d quoque vulgo d i c i solet, dilescere b o vero augere f a c u l i a i u r a . I u i n rebus quoque m i l i t a r i b u s a c c i d i i , u t vincere difficUe admodura s i t , evagari poslea per viclorias n u l i i u s l a b o r i s . Quare persuadere s i b i quisque facile polest, q u i d sceleralus hoslis, quo n i b i l d l c i d e t e r i u s , n i b i l crudelius p o t e a l , p r o x i i n o boc quinquennio faclurus s i t , tauta j a a i decem et 6eplem annis polenlla comparata, et p r i o r i ejus potentiae a d d i t a . M a g n x raensa ciaa doraiaandi florida, l i b i d o ^ scientia incomparabirei mililaris, lesque sunt e]us v i r e s , inexbauata c u p i d i i a s , i m cotp*is laboribus as&uetum. A n i g i t u r
ooquara aJicujus facilius f u i l . A d haac p e c u n i numerus iraniensus, m u l i i l u d o m i l i t u m i n a u d i l a , ut cujus exercituro sopra duceata b o m i a u m m i l l t a a e q u u n l u r . Gkseem babet, quaro superioribue d i e bus i n expugnatione Cbalcidis non sine eiupore aodi 8li8 q u a a u r o inetruere v i x o m n U s i m u l Ilalta poaset. E r a t a n l e h u n c diero d u o t a x a l t e r r e s t r i c x e r c i t u p o Cens. Marie i m p e r i u m adhuc noslris sopercrat. Nunc v e r o (o cogilationein quoque tanlae cladie acerlibei, liberat qu b a n t ! ) mare quoque Cbristianis a b l a t u m ilHs a d d i t u m est. L i c e l a i j a m libere vagari qoo
c i i a > v e l i i , e l p 9 s s i t , e i s c i a i , d u b i l a r e aliquis p o i e i t D oniues p o r t u s , omnes m a r i i i n i a s s u t i o o e s q u i n toto aniroo ac tota inenie i n nos dics noclesque feratur ? A n varo a r m a t u m p r s s t o l a m u r d o m i oscitanle, u i l u m demura credamuu cura eum ante oculos noslroe virus exbalanletn videbioius ? N o u decel p r o f e c l o , nec l i a l o r u m potentiac fas est Aicere : N o n p u i a r a m . P r o p r i a I i a l i sanguinis est prudenua, p r o p r i a l i b e r l a s , propriuro i m p e r i u m . najoribus erpulat ducal, A a degeaerare uobilisaiinus animus a Yire geiili rauro A p u l l o n i a m , l o c a q u i d e m llalias
babei : A n i b r a c i u m s i n u m , porlura i l l t i m n o b i l i s s i finilima; olina Romanis i n Graeciara, s\ eadem nunc i l l l via i n l l a l i a m e r i t , perqoam breve f r e i u m , brevissima navigaiio est. Terrestre prselerea i t e r usqtie ad F o r o m J u l i i patens atque a p e r l o i n . M a r i terraqne
cingere I l a l i a m polest. Quid est, quod eum vel non h o r i a r i atque impellere dcbea( ad ea, quae t a n d i u a n i m o p r o p o s u i l , perflcienda, vel ab iis deterrera possit a t q u e a v e r i e r e ? Audialis m u l l o s , q u i i l l u m
9
suis, c l , q j e i n Deus v o l u i i caBlcria i m p e r a r e , faediesim s i i s l i n e b i l u r ? N i b i l
Turcue. s t facere dignius posse, a i b i l n o o i i n l suo glurioeiua, quara &i i n l u l i a m e x e r c i i u m A l a v i cjiis p a r c u i c m , qucm et imperarc solitam proviuctam suo addat iraperio. p r i n i u t n (rajcisse i a
saepius I t a l i a m o o u a t a m , I t a l i a m sperantem l i a m ac Romam vociferantem euro possil ab hoc c o p i l , e l posae se spcrai. N i h i l ceMe esl
Ilaqood
i n l e l l e x e r u n t ; si et
9
proposito r e m o r a r i , praesenim
"
BESSARTONIS
S. R . B . C A R W N A t l S
tf
I P S decoratam esse s c i u n i . U a l i n e , quibus botUe Dei i m m o r t a l i s t e n p l a , domoe, tedes, aras, focos, i m m t n e t , quibus c x d e m , f e r r n o i , sereituteno, e x a i s t p u l e r a m a j o n t m , leges J l b e r U i e m , liberox, pal l a d e n u n t i a t et osteniat? A i n o l i m i , n e g l i g o n t , n o t r i a m i n p e r f o i l o T e r ^ a r i , non e x c i t e t o r aayerens possunt adduci ptane verendum u t credant sese adeo propiaqtiof ia hoatem, et n o n modo fortnnas amnes, q u a t aothabet att b a b i t a r u s eet, sed ?itam ipsam i n dFfsmmen o f e r a t , et curo A g n i t a t e e a d f r e maHt, quam cnra i g n o m i i i l a a e r r i r e ? ltaque perpetoa oratione nnbis a n i t e n d u m est, n o n u l vobis prinelpfboe sapientiss i m i s , qtiibas nobis, hc gairt magts expforata, qnaia sed o t ante ocnlos iis ista persuadeamus, esse p e r i c u l o ; suis v i r i b u s c o n f i d u n i n i m i u m , u l s i t , ne i n suis p o l i u s , quam boslis finibus ca&lrameiari atque e x e r c u u m atere
c o g a n t u r . Veni j a m , Bessarie ; pelamussolUudinem e l deseria loca. Satis ex r c r u m c i v i l i u s t a l a p e r cepimus. P a r u m nobis vitae superest, e t raihi qm aenior s u m , et t i b i q u i i n i b e c i l i i o r . S i a l i q u a i n rt c o n s i l i o r u m n o s t r o r u m , voeis, c o r p o r i a , r e i p u b i i c a Cbristianae usus esset, m a n e n d u m aano adbuc censerem, adhuc laborandura. Ego vero jau> l o i anni conalus quoad p o l u i , n i b i l professione m e a , n i b i l t n i n i b u s prosis, plus tamen proficiea mecura ia
p c r i c u l t i m proponamtie, q u i , d a m p r o c u l admodao a p e r i c u l o se abesse p u t a t i t , f u t u r a prospicere nequeuuU J a v a l i g i i u r p i i m u r a o m n i u m de origine et genere ac commeniorare, v i r i b u e T u r c o n i r a b r e t i t c r afrjoid plane u t omnes familia, tntelligant. Rae m i n l m a T u r c o r u m pan, vigihmia sua
bac d i g n i i a t e p r o f e c i . T u , quamvia t u i o r d i n i a ho^ A i b u m a n o r u m rebus conlemplandis, u b i , si i n desidia A l a l 1109, q u i cceli v o l a t i l i a et isia persitempore , in
a quara parvo b u m i b q o e prineipio qoam brevt eolenia, d i l i g e n l i a ac sed t a n i o m fasiigium v e n e r i t , u t j a m non motfo psi provinciaram noItalis, et iniperjre potontissimseqo^
alant C b r i s t i a n i , soli Deo v i v a m u s , et nobrs ipsie. bestias agri sua perclemeuiia satiat. Neque grave ai>i difficile fore a r b i l r o r divinae l i b e r a l i t a t i duos homunciones, quam brevi lempore, qnod III. B ESSARIOKI*, epUcopi, Sabtni, cardmalu Nicmni, ad illunritsimot inelylosque llaiiai principe$ de periculu imminentibus oralio.
%
r e l i q u i s natiooibus , bilifsim
aesaetaa, s t u p o r l ac f b r m i d i n i s i t . T u r c o m m natio, cum a l i q e a n d i u P e r s i a m , M e d i a m , âbylontam, ab incoiia sese in Arabiara, S y r t a m e l n o n n u l h a alias superioris Asia partea lenaUaet, t a n d e m cura populis i a d c expulsa, coalluxil; extremum MbePtatem v i n d i c a n l i b u e , i u m a b a l i U byperboreti ad I n f e r i o r e s Asiae pariei atqae i b t mttUis v a r i i s q u e bellis com supexior evasit, u i Pamphyfiam, CStpace foris paiia*
nobis r e l i q u i u p a t t ,
suis opibus susteniare.
Multa suni profecio, illustrissimi inclyliqee I t a }iae principes, quae ad r e m , de qna c o n s u l i m a r gitando, dicenda, co-
G r a x o r u a i i m p e r i o l i a r t e a n c l p l t i gesiii, l u ad
u t facienda a nobis s u n t . Ea ^ ciana L y c i a m , P a p b l a g o a n n r e l i q u a q u e onaia ittt loca i n d i t i o n e m r e d e g e r i t . S d vos i n audieado aeditio d o m i o r l a est. N a m de i m p e r i o inler se ferro d i m i c a r e coepernnu E r a a t i n i e r eos seplem noail i o r e s familtae, ad qaas fackionom reramqne on n i u m surama d e f e r e b a l u r . Bm beRoram diuiarw9
p m n i a si perseqoi i n praeseoiia v e l i m u s , nec nos servare moduro i n d i c e n d o , nec moleslia carere p o l e r i i i s . Reliquis i g i t u r i n a l i u d tempus reservatis, de una t a n i u m pariicuJa disser e m u s , et ea quidem pernecessaria, q u * si salia a pob^s e x p l i c a r i possit, i t a u t i n a n i m i s veslris kr baareat, ac v e r i l a t c m cogitalioae a l t i n g e r e valealie, facilis ad r e l i q u a f u t u r a est v i a , u t n i b i l ûros a r b i t r a m u r , si probabUiboa amplius a r d u u m v i d c r i queat. 14 v e r o facile nos consecudocoraentia r a t i o n l b u s ostendere p o t e r i m u s maxima baec, qua? impendere c e m i m u s p e r i c u l a , et gravusirooa a^que acerbissimos casus, non i n i i u s aut a l t e r i u s , n o n i n p r i m i s Italiae c o m m u n i a . E l s i e n i m aliia quidem p r i u s , aliie vero posterius tanla calamitas i m m i n e i , ad e x i r e m a m lamen una*otnnium f u t u r a est p e r n i ciee, ac mni b u j u s Uostis n o s l r i tanta a n i m i vastitas ignominiosum exilum allatura, nisl (uiifiam falsi vaies simus l) o m n i b o s landem miseatque f o r t i l e r magno aniino totia v i r i b u s r e g i s l a i u r . Qua i n r e , si omoes I n meam sententiam persuadere poluero, u t non a l i t e r atque ego aentio et v e r u m d i r a i d i u m t o t i u s , u i i l l e i n q u i t , 'sed eet ipsi quoque s e n i i a n t , magnam profectp r e m fecisse, nec ppus i n t e g r u m nve absolvisse a r b i t r a b o r . Quia e n i m adeo i i i i i r m i atqne i m b e c i l l i a n i m i e s i , adeo s u i ftî^ns et propri< salulis o b l i i u s , q u i , si v i d e r i l
tate
fesss,
eas,
quaa
d i x t m o j u proviacias
teite
poliua
q u a m a r m i s d i v i d e r e , ac
p a r l i r i mier te
s t a l u e r a n t . I i a quod
p e r e x i g u i m et lenue adroo
duna e r a t i m p e r U i i a , i n septeoa patiea diviw. A i b a m a n o r u e i ( a m i l i a ^ ex qisa oelavna jam ctgnai nostro lempore T a r c o r n m p r i a c e p e , finilima obveneruat. Ciiscia locaque H x c T u r c o r u m res, boc b i r
U u r o , inde u n i i t e r r o r i a o r i g o . Interjeclo deinde b u j u s , q u i nunc r e g n a l , T o r d alatus, a q u o b i c sexlus ordine r e g n i sceplrum accepii, noo v i r i b o a , n o n d W i t i i s , n o n m i l i l u m Bomero nooimp e r i i m a g a i m d i u e f r e t u s , sed ob civiles discordiai accersitus a Graecis i n E u r o p a m trajecit, i n n u i a g i t u r centesimus e i incasimos, perniciosas c t ooo n u n c ferme
t r i u r n esse, sed l o l i u s Chrislianae reipublicae, et D tempore
t a m i i s adversue quoa provocalos fuerat, quam iis q u i accersiveranl pesUlentissiroai. Pauladim c n i m serpens ac a i b i , non araicis impe* r i u m comparans, usquc adeo a u x i t v i r c s , ut xoleates postea e u m ejiccre. n o n potaerint, salii w effecisso a r b i l r a l i , si fopderc iclo e q u i i cum to legibos Tivere i m p e l r a r e n l . A l q u i res alHer, quam o p i n a t i f u e r a n t , e v e n i t . E t e n i m geus barbara al|uc i i i o p s , s i m u l ac dqlcedincui frutjnm c l s.uaTiialw
C&3 d i v i i i a r u m gnstare coepit,
ORATtONES CONTRA TURCAS. n u l l u m c u p i d i i a t f s l e r - Craaciam d t x i m a s , quaoivig p m e o r i m ) debili Initio r e g u l u m , dtvinia c o l u a t ac beaiam bonortbus, el
tH oppidttrtrai perpaiua
m i n u i D s i a i u i l . Ex parvo i t a q u e ac rum
usque adeo eorura vires c e n l u m e i t r i g i n U a n n o spalio c r e v e r u n t , u t j a m n o n panra E u r o p e parte occopata, nec D a o u b i i profundissimus- a m n i s , nec l l l y r i c i asperrtmi monlee e o r u m i m p e t u m r e l a r d a r e possint q u i n , flumine iransmisso, et l o c o rum difficuliatibus superatis, I l l i n c grassenlur, hiac ii\ et Tstros, et Foruno J u l i i per omneai usque Pannoniam Genoaniam, vinciarum roediam
fama ac sempUerna g l o r i a celebvaaL Sanciiiai a u n nonunant coftlestibug pra?dicani l o a a Cbrieoe SJibjugaxb, ftuid t u m sedibus, c u m prineeps b e l l u m adversus siianae gesserit, e t p a u e i * quibusdam cos impiae Maburaeianas sectaa d t a a v e r u .
landem erga ae facluros e x i s t h u e i , si c u m l o l aliie Gbrisiianis p o p u l i s , Italos q u o q u e (quod e l i a r o cog i l a r e b o r r e t auimua) s u b j u g a r i t ? A o vero g l < m a v i d u m d u b i i a r e poteriroua, cura boe n a l u r a o i a nibus i u s i t , praesertU principibus, e i bic scial m i l l u m s i b i ad i m m o r l a l i t a t e i n arapJiorem paiara campura ? Nam de u i i l i i a t e a m b i g e r e , supervacaum certe v i d e i u r . C u m e n i m r i l i o baec b i f a r i a m d i x i d ^ quo pacto augeti queant, c o n s i d e r t i u r , qua tandera r a l i o n e quee babet facilias ac c e r t k i s servara poter i l , q u a m augendo p r i n c i p a i u m , et fines imperii propagando ? Soteol m e d i c i i o corporibus c u r a n d i t ea rcmedia adhibere, qua? aliqnando i i i d e r o m o r bornm generibus u t i l i a e x p e r t i s u n t : boc quasf idera roedicaTurcorum i m p e r a l o r f a c i t , e i boc
penetrent,
dcpopulantes ac foedantes o m n i a , a c f l o r e s illos p r o ferro igneque vaslantes. Quo loco i l l u d eo quo d i x i m u s , temporis spatio i n p r i m i a a nobls a a i m a d v e r i e n d u m censeo, q u a m v i s haec omaia
v
l c c e r i n t , p l u r a t u m postremis quadraginta annis. n a i n r a comparalum dem ac est, u t p r i n c i p i a v i r l u t e q u i -
q o a m aonaginta i l l i s superioribus fecisse. I t a e n i n i t u r , e l h i n c quoroodo serxari quae parla s a n t , i l l i n i v i r i b u s m a j o r a s i r r t , magnitudine ?ero
copiaque v i n c a n t u r . E x h i s i i e m quadraginia annis Ionge p l u r a b i s decem e l sepiem patraase, quam i r i b u s e i v i g i n i l p r i o r i b u s . P l u r a i m m a n i s tsla b e l lua C b r i s t i a n o r u m sanguineru semper anbelans, p o s i B y z a n t i n u m e x c i d i u m solus gegsit, quam pater ejus aique avus per o m n e m v i t a m fecere, d e c e m , u l sxpe a nobis e x p l i c a t u n i e s l , imerea rcgnis occ u p i t i s , u l palam omnibug s i l quo magis ejug v i r e s a u g e u t u r , eo aggredi deinde roinore negotio, quoscunque Quemadmodum v o l u e r i t , posse guperare.
m e n l u m quoddam ad ea, qua? p a r l a s u n t , eonaervanda s a l u b e r r i n i u m r a l u s ; eo scmper u i i t u r , bUic b x r e t , boc f r e q u e a i a t . M u i a r e hoc, u i a l i u d expar i a l u r , n o n p u l a i t u t u m . C u p i t ( u t par est) o r a n i que ad conatu n i t i l u r conaervare i m p e r i u i u . N a l l a m id t u t i o r e m esee v i a m i n t e l l i g i t , quam c u m
e n i m i n d i s c i p l i n i s atque a r t i b u s e l o m n i aciioais que anno, quam o m n i b u s superioribua profeclus. Unde i l l u d quoque vulgo d i c i solet, dilescere b o m i n i difficile e s s e , i n immensum vero diviiias augere f a c u l i n i u r a . I i a i n rebus quoque m i l i t a r i b u s a c c i d i l , u t vincere difflcUe a d m o d u m s i t , evagari poslea per v i c l o r i a s n u l b u s l a b o r i s . Quare persuadere ftibi quisque facile polest, q u i d sceleratug boslig, q u o n i b i l d i c i d e t e r i a s , n i h i l crudelius p o t * 8 t , p r o x i i n o boc q u i n q u e n n i o l a c t u r u s s i l , l a u t a j a a i decem et septem annis polenlia comparata et p r i o r i ejug potentiae a d d i i a . Magnae incamparabN lesqoe s u u l ejus virea, inexbausta c u p i d i i a g , i m roensa claa doroiaandi florida, libido. scienlia rei mililaris, cotpus Iaboribus as&uetum. A n i g i i u r
geaere fieri videmus u l major b i l poslremo q u o - Q alieaa j a c t u r a v i r e s euas augere. Quod si assequi non pesset, n u l l a nobis t i m o r l g r a i i o easet, nuUa de rebu8 nogtris d u b i u t i o : sed, roe m i s e r u i n 1 m e u l i r i i n bac unquam p a r i e e t i a m volens n o n p o i s u m . N i h d Ad haac p e c u n i multitudo miliiuai inaudita, aJicujus f a c i l i u s f u i t .
numerus inuuensus,
u t cujus exercitura supra duceala b o m i n u m m i l l i a a e q u u n t u r . Ckaeem babet, quaro superioribus d i e bus i n expugnatione Cbalcidis non sine eiopore a u d i 8lis quaaiaro i n s t r u e r e v i x o m n i t s i m u l I u f i a posset. E r a l a n t e b u n c d i e m duotaxat t e r r e s t r i e x e r c i t u p o i e n s . Marie i m p e r i u m adhuc nostrts sopereraU Nunc vero ditum (o cogiUlionein quoque lantae cladie acerb a m !) roare quoque Cbristianis a b l a t u m ilfts a d est. L i c e t e i j a m libere vagari roariiimas quo l i b e i , liberas sutiones
c u m v e l i u e l p o g s i t , e l s d a t , d u b i l a r e aliquis p o i e i t D omnes p o r l u s , omnes q u i t i toto a n i m ac tota inenie i n nos dics nociesque f e r a l u r ? A n varo a r m a l u m praestolamur d o m i oscitantea u t t u m demum credamuu, cura eum ante oculos noslroe v i r u s exbalanlein videbioiua ? Nou decel p r o f e c l o , nec I t a l o r u m potenliac Tas est dicere : N o n p u l a r a r o . P r o p r i a l i a l i sanguinis est prapria liberlas, proprium imperium. roajoribug serputat prudenua,
babei : A m b r a c i u m s i n u m , p o r l u m i l l u m n o b i l i g s i roam ApolloQiam, l o c a q u i d e m llaliae flnilima; quaa o l i m Romanis i n Graeciam, si eadem nunc i l l i via i n U a l i a m e r i l , perquam breve f r e l u m , brevissima navigatio est. Terrestre praeterea i l e r usqtie ad F o r u m J u l i i pateas atque a p e r t o m . M a r i h o r t a r i aiquo impellere dcbeat ad ea terraque
cingere I i a l i a m poteal. Q u i d e s l , q u o d e u m vel n o n

t
A a dcgeaerare iiobU>saimus a n i m u s a vire geiili
quaB t a n d i u
sais^ c t , qucin Deus v o l u i i caDlcris i m p e r a r e , faedigsinxa g n s i i n e b i t u r ? N i b i l
a n i m o p r o p o s u i t , perftcienda, vel ab Us deterrera possit alque a v e r u r e ? A u d i a l i s m u h o s , q u i i l l u m saepius I t a l i a m o o u n U m , I t a l i a m sperantem l i a m ac Roroam vocifepantem curo possit ab hoc
9
Turcua. s t facere dignius posse, a i h i l n o o i i n l ftuo glurioeius, quara si i n l i a l i a m exrcitum ducat, e t imperarc solitaoi p r o v i n c i a m suo addal iraperio. A t a v i cjus p a r c u l c m , qucni p r i m u m irajecisse i a
Ita-
i a l e l l e x e r u n i ; gi e l
c u p i t , e l posse se sperat. N i h i l cefle e s l , q o o d proposilo r e m o r a r i , praeseriim
635
B E S S A R I O N I S S.
I . E. C A R D I N A L I S
6L6
t i u m Italos eonfldit n u n q u a m uno consensu i n se\ i m o n l i b n s nsperrimis, pro I l l y r i u m penuria e u m euscepisse p u l a t i s ? p r o Italiae autem opibus, p r o conspirataree, nunqaam adversus sc a r m a s u m p t u r o s . H U ille contenlionibus spem suain conflrmat, et quaccunqae optat sibi facile p o l l i c c l u r . Refcram, qaamvrs nota s i l v u l g o , fabellam, qua nuper usus d i c i t u r , cum cx suis q u i d a m dissuaderc ei belJum adversus Gbristianos conaretur. Nam cum ille adf o r m i d a n d u m esse dicerct ne C h r i s t i a n i bello i r r i t a l i landem i n u t i u m c o u v e n i r e n t , bellumque ridens, Meminisse, Cyrannus i n q u i t , illiua titudinera advenlare sent, ingonsque versas eum o o m m u n i consilio et ope g e r e r e n t ; at fabula? convenit. Cura l u p i aliquando magnam canum m u l adversus se forle i n t e l l e x i s t e r r o r eog occtipasset, propterea a g r o r u m feracitaie, p r o suavitate fruguro, p r o hac ipsa luce i n qua versari c o p i t , n o n majora f a c t u r u m ? Hic arcem ponere, h i c praesidia collocare ad reliquura orbem subjugandum c o g i t a t ; aiqne i u cogitat, u i per bostium suornm dissensionem i d se facile consecuturum speret. Eadem a n l m o c o u c i p i i , quae P y r r b u s m e d i t a b a t u r . Rle e n i m , fuso Roraan o r u m e x e r c i l u , t o t u m sibi t e r r a r u m orbis i m p e riuro plane polliccbator, quem curo Cineas Thessalus, Italiae oraior summus, v i r q u e invadendae consilio sapicnlissimus, ab abducere conarelur,
E g r e g i i , i n q u i t , beilo Romani csse d i c a n t u r , ma> gnoque v i r o r u m f o r t i u m et m i l i t u m numero i m p e -
umis ex i i s , q u i i n t e r eos scnior e r a t , i n p r o p i n -
q u u m montem profeclus, cacumen ejus, u l canum ' ^ r a r e . Quod si eos superare nobis d i i d e d e r i n t , q u i d n a m agemus, P y r r b e ? Q u i d e r i t , i n q u a m , 110epecularetur a d v e n l o m , conscendit. V e r u m c u m cos multos q u i d e m , sed d i v e r s o r u m colorura esse conspexissei, laeius gestiensque ad suos boslibus n o s l r i s c o l o r u m , m o r u m quod revcrsus, t Bono, i n q u i t , < este a n i m o . Tanta e n i m est i n giudiorumque diversitas, u t conseutire una ac conspirare i n a t i s i m u l omnes non p o s s l n t ; singulos v e r o , si consiv e n e r i n t , absorbere sine d i / B c u l u t e poterimus. Haec est (yranni spes, haec cogiiatio, boc l i u m , nisi gpe sua f r u s t r c t u r . F r u s t r a b i t u r autem bis ? Nulla practerca moenia, neque Latina, Grxca.neqoe Romanis superatig n o g t r o r u m i r o p e t u m
sustincre valcbunt. Totatn e vesiigio Ualiam o c c u pabiiuus : cujus cum a i n p l i t u d i a e m , t u m v i r l u l e m m i n i m e ignoras* Occupata vero Ttalia, q u i d turo, i n q u i t , r e x , faciemus? P r o x i m a , i n q u i t , S i c i l i a , insula felix e l b o m i n u m m u l l i l u d i n e f r e q u e n t i s sima, sesc nobis dedet.Ea atilem farile capi polest, nani s e d i l i o n i b u s , bellis c i v i l i b u s , magno luroullu fluciuat. rcruni rex, T u m Gineas: A n l i b i e r i i ,
si v o l u e r i t i s . NunqOam ferocem i l l u m a n i m u m m i t i o r e m reddere p o l e r i t i s . Habei enira i n a r m i s m i l i tero decrelis perpeluisque qui

9
b e l l o r u m finis Sicilia? D i i , i n q u i t , faveanl, C i n e a . Nam L i b y a m

{
siipendiis c o n d u r t u m ,
proximasqne provincias a d o r i r i , et
sive doroi quiescal, sive foris bella gerat, idem ab serario m i l i i a r e s l i p c n d i u m , nullo p r i n -
. Garlbaginem superare f a c l l l i m u m e r i t , quam A g a * Ibocles, exigua classe profccius, p a r u m abfuil q u i n caperet. Quibus v i c l i s , n u l l u s nos v e u i e n l . l u cst, i n q u i l Cineas. amplius bello te bostis lacessere a u d e b l t ; sed c u n c l i i n d i l i o n e m Constat e n i m Macedoniam totamque G r x c i a m i n polestale h a b i l u r u m ; sed, parlis o m n i b u s , q u i d taiidem agemus? A t ilie ridens , Otio u l e m u r ^ i n q u i f , c o n v i v i i g , v o l u p i a t i b u s , l i t l e r a r i i s confabulationibus. A t q u i d p r o b i b e t , i n q u i t , n u n c q u o q u e v o l u p t a l i b u s . o t i o isto u l i e l dispulationibus? Quid tanlis l a b o r i b u s , m o lesiiis, perictilis q d x r l m u g , q u , cara v o l u n i u s , riTicere possumus? His verbis Cineas regem p o t i o s offcndit, quatn a spe et consilio i n s l i l u t o d c i e r r u i u Ha?c vobis recensui, u t non defuisse cognoscaiis
tfccipil
cipis sai s u m p l t i , atque eo nomlne singulis annis ad i m p e r a l o r e m suum accedcre j n r e j u r a n d o adactug, et ei operam ct laborem p o l l i c e r i . Uabel usu plane perspectntn et praeterea longo r e r u m funarum, quam quam
exploratum n o n alia de causa tantam glorise, f o r i m p e r i i accessionem sibi bellorum fartam e&se, suos quod perpeiuig discedct, Jaboribus
c x e r c u i l , hosbss p r o O i g a v i t : a q u o i n s i i l t i t o n u s nisi quod u l i l c , quod gloriosum, suquod necesgarium sibi esse i n t e l l i g i t , gtulie o m i l t a t . Quo pacto, bone Jesu ! spcrare possumus a u t spicari i l l u i n non m o l i t u r u m s c r v i i u l e m , cacdem, fidci nostrae i n l e r i l u m ? Nonne i l a natura compara-
t u m esse i n t e l l i g i t , u l n i h i l eodcm siiu permaneat, ] ) q u i eadem c u p i d i i a t e Incendereotur qua T u r c o a inflammatus est. A l P y r r h a s non Gineae a u c l o r i i a l e sed cuncta j u g i , v a r i o , novo m o t u agantur? Quod ei a m p l u m babet i m p e r i u m , idque r e r u m o m n i u m lege m o v e r i o p o r l e l , nonne diosum dem et i m m i n u e l u r , nisi egi augeatur? Nc pntaveris T u r c u m augendi i m p e r i i s t n c u p i d u m ; a l certe vero non p o l e r i t , nisi est quod non couservandi. siquinon progrcdiatur, Conservare augeat: c i v e r b i s , quo chariorem habebat n e m i n c m , non paucitate n i i l i t u m , non R o m a n i n o m i n i s f a m a e x i m i a ab l i a l i a qui rielerreri p o i u i t ; et T u r c u s non a u d e b i l , robore, flnium magnitudine irridere gerendas, Pyrrho mililum
longe locupletior e s l ; q u i I t a l i a m v i r i b u s e i s t u d l i s dissipalam non i g n o r a t ; q u i P y r r h i gcsU solct, Alexandro suam aequare A i c x a n d r u m Macedonum regein nd res i l l u m ipsum Alexandrnm q u i , cum v i r t u i e m ? Nain
regrcssurum
lapsurum qcod n o n
surgat, r u i t u r u m quod
majns e f l i c i a l u r . Qua conttrmalus opinione exercil u m suum augel i n dies. quem babei a m p l i s s i m u m . Alicna invadit, nc sua a m i t t a t . ' A n vero pedilioncs gravisftmas atqiie nliewissimo pro Mysiorum exiguo i m p c r i o , pro sumplus tompore ingentcs, t o t . m i l i l u m pericula e i vulnera , t o l exTriballorum
ad aemulationem gloriae sibi u n i l a n d u m p r o p o s u i t , Anaxagoram ingeunutn ncquiplures mundos esse disputantem audiissct, muisse d i c i i u r , e l lacrymas enitsisse, quod sallcm cx ii$ t o t u m i n d i l i o n c m r e d i f c r e
657
ORATIONES CONTRA
TTRCAS.
6?8
yisset. gesta l e g i t ; i n i l ! o lotus r e r s a i u r ; u i Asianis hoslibus formid.-ilnsiim efficiat, qii<> neque sane se infeciorem p u t a t , c u m jactare p!etandem I r a n s m i u e r e c o g i i a l ? U b i sui consilii alendi rumqoe soleat et r o e e m illam frequentis^me segctcm uberiorein videt ? u b i niagis admiranda a s u r p a r e , se deciwa a m p l i u s parte Aiexandro s u p e r i o r e m esse : i l l u m e n i m c n m t r i g i n t a h o m i n u m m i l l i b t i s d u u l a x a i et eoptuaginla lalentis arma per lerrarum rciir! orbcm c i r c u i u t u l i s s e ; se vero quanlo p a r a t i o r e m , d i t i o r e m , rcbus omnibus SoI<*nt hap cogitalioncs, qtio abundaniioeo c o n : i r i poiesl? arma de continere Non excident g l a d i i ; non fliioitl iile m a n i b u s . Nam socios i n oflicio ac sladel, et eos ipsos q u i c u m
quoiidic
v i v i t . Maxime est suis omnibus
i n y i s u s ; oderunt
s o c i i ; non amant f a m i l i a r e s ; parvo momcnto ad ipsius e x c i d i u m ac necem omnes i m p e l l e r e n t u r . I I quoniam e x p l o r a t u m habet domeslicam Ususque et compertum , bella experiaiur. uiilius p^regrina stiscipere, gerere, conficere s l a t u i t , ne civilemque dissensionein Scipionis consilio foris pugnare
baec aemulalionis facultas Tbe-
s l u d i a , solcnl plerumque rcs magnaa p a r t r e , c t pervenire i n t e n d u n t , p r a s e r i i m si a d s i l . A l ea profecio T u r c o non seus HercuJts, sic Themislotfp.s
deest, q u i se eo MiUiadia exemplo
qtiein i m i l a t u r locupletiorem e x i s t i i n a t . Sic
a r b i t r a t u r , quam domo v i n c i . A n extra fines d u B
d u i l i , inaxiroa facinora e d i d e r u n t . H a b e l profecto nescioqoiri falale A l e x a n d r i i m i l a t i o , c u m ea Julius G e s a r incensus, posl res pracclarissime geeta*, i n pairiara etiam c i v i l e m sangutneni, arma convorter i l . Quod si i l l i u s exemplo agit q u i L i b y a m , A s i a m , t o l u i n ferme orbem s u b j u g a v i t ; si i l l i u s persequit u r v e s i i g i a ; si propagandis i m p e r i i finibus laudem n o n roodo a e q u a t u r u m , se I t a n l o inagis s u p c r a i u r u i n conSdit, quanlo majores copias i r i g i n i a bom i n u m m t l l i b u s , g r a n d i o r e m pecuniam septuaginta t a l e n l i s babct, quo tandem eum spectare e l conari e x i s l i m a m u s ? Quid sibi poslulat c u p i d i t a s i l l a pacis cum illustrissiino piUsimoqtie Sicilhe regc c o m p o i t e m L e ? Q n i d rnissi legaii ? Nain q n i nomen C b r i etianum odio h a b e l , omuique c r u d e l i i a l i s gencre i n e t u , nulla gratia Chrietiani rogia foedus dcside
n
c t u r u s sit e x e r c i l u m adhuc dubitas? Non sentis. i perspicis? Nonne saiis novimus i m p u o n p a r i e
rissiinam illius n a t u r a m , t i i r p i s s i m a m v i t a m , quod faciuus, qtianri euperbiam? Nibil est
sccquod
leratam consuetudinem TQnara facm, bone Dcust animo non sorbcat, n i b i l quod non b a i n i a t cogiiatione. E l non putamus t l l u m tem incumbere, spe, i n noslrain c a l a m i t a fidelissimos Ne illud, i n q u o r u m fortunas deflxit.
socios, a n l i q u i s s i m a m r e l i g i o n e m , v i i n , l o r m e t i t a , cruees, s u m p l u , labore q u x s o , m i b i objicias, quod solcnt, peregrinas naiiones nuisse, eam enim d u m antiqua nonnulli nunquam nullo rerum Iialiam (c-
usu p r . e d t i , n u l l a vetuslatis m e i n o n a e r u d n i jnciare s&penumero leutasse i n f e l i c i t c r . E t memoria r c p n t o , dum r e r u m
insectaiur e t d e s p i c i t , n t i l l o quidem C b r i s l i a n o r u m ^ gosfarum seriem ad nostra usque lempora deduco, exteras gentes i n I t a l i a m p r i u s arma i n l u l i s s e , quam ab Iialia r a t , sed u t , oppreseis quos universos eodem i m l u non e v e r i i posse i n l c l l i g i t , tandem q u o d c u p i t assequalur. A t v^ro infelicem i l l u m sua fallit spcs e l o p i n i o , cum saperioribus diebus magnifice regeque C b r i s i i a n o digne inclytos cex lg.%lum ( i i m i eeril eo rcsponso, ut non solum pernitiosaro bonis o m n i b u s societatem aspentatus esse, sed et b e l l u m b o s i i indixisse pro C b r i s t i religionc facile i d c a t u r . E l ne ulla o m n i t i o ex parle q u i d m e d i l c t u r obscur c i n s i t , cogilale parumper qtiid illa liutnauitas sibi v a l t , q u * i m m a n i s b a r b a r u s , c t a d sacviliam u a t u s , erga n o m i n i s n o s t r i negotiatores i n t r a suos OIIFS a l i t u r . P o r i e n d i t profeclo aliud , et prodigiiiro esl efferum lissiniuni mansuetum roonstrum iliic Oori , omniuo ingenlesque invexisse calamitates
accrpisse, plane comperio. N a m , u l Gallos o m i t l a m , qui vel eo l e m p o r e , quo ad Clusiuni pugnatum est, ul Plularcbus noster tradit, vel ducenlis ame duxein a n i i i s ; ^ i U - X i v i o Romano p l a c e i , i n llaMiun Pannontaqiie urbibus, ferro, inslructi, b.cc erumpcns ipsa excrchu
r t i n l e x e r c i t u m , parva manus T i o i l i o r u m , cx T l i r a c i a collcctilio, Italiam v c n i t , vastatisque llalias agris, IlJi inccnsis incendio, manu
rnoenia c c p e r u n l ,
caede onuiia complentes. s l o l i d i l a t e quadam
parva
gestiontes , assequi au-
potuerunt quod Turcus m a x i m i s copiis, certo p e r linacique consilio, II1 per suscipcre ac tcntare non ilinera o n i n i u m difflcillima t r a n s -
i n nostros , p o - D d e a l ? a crudclissimo invito cxpriinioplaium nolit. finem cuin Non
gressi s u n l : a i T t i r c u s m a r i t i m o et expediio cursu legiones suae trajicere d u b i i a b i t ? 11:i i n I t a l i a m , quae alter o r b i s dicitur, i r r u p e r u n t : T o r c u s ita audebii? I l a l i a i vires l e n t a v i t , ut conlcmnat, e l non
bosle a m i c i i i a m , a i r u o n l e n l i s s i m o pietatem s i m u l a r i . Non d i u p e r s e v e r a t , quod ab tur. S c r v i l temporibus, dum ad
p c r v e n i a l . E t q u i d agat adtiuc ignoramus? p r . e s e r l i m i l a agat, u t nos euorum Asianos intelligit, roilituip populos si ambigere
Q u i d , si antiqua consectari l i b c t , P y r r h i l u c l u o s u m adveulum conimemorcm t Quid A l e x a n d r i Molossi ? q u i d A r c b i d a u i i Agesilai Ailila, mea T o l i l a , Saraccnis refriccra?Al quos filii?quid illatas Aiiuibalisbusla? clades oralione quod N i m i s magna, n i n i i s veiera nomina repeto. Quid ab Pyrrhua, crcdo, poiuit
c o n l i n e b U domi tantuin e x c r c i l u m ; non p a t i e l u r aniiqos e f f e m i n a r i , quos i n a r i m s itifensos et i n suam dcposuerit, a u l pcrniciem aperie pcrcxercilus babcre ipsi necesse e s l . Habct e n i i n non paucos i m m i n e n t e s ; quos i u se i m p e t u n i faclnros aut a n n a fauiani i n c o n l e m p t u m h i : i i b i iumquc ai/duci
T u r c u s nequeal. l l l e , salvis t o l d u c i b u s , l o l c x o r citibus, sccundiim postca P u n i c u m bcliuin loabsumpsit, ad U r b i s propc niocnia viclore c x c r c i t u
m i s c r U : queni u l lau-.ULus orx:mibîi:mt:: t c d J a t ,
c o i i t e u d i i i Turcus , q u i K p i r u n i , Maccdoniam
653
BESSARIONIS
S. R . E . C A R D I N A L I S ea p r o p n l s e m u s , alque i n boetfttrn pita

f
660 no9iroru earelorqoeaww,
tamque G r e c i a m , t o t imperia subegit, I i a l i a m i n v i d o o , ul o m m cenaiu conimflnique consilSo i ope tot principatus et studia disstpatam ac dissealientem l i m e b i t ? non adorietur n o n ? . . . H c u me miser u m I Nescio quo oralionis cursu eo deducor, q u o d dolor e x p r i m e r e non s i n i t . A t ne i n veieribns t a n lnm jurali versari y i d c a r , i n quibus qnadrala a g m i n a , rnililes, lanta iroperaiorum virlus, tanta d u m l i c e t , d u t n iittegntra e s l
Cum
Tero i d reele fieri n*a pos*it, niai OHIAUMI e r m a l t a t i b a s , o d i h , dmiqte i n primis opera
sedalie (Hscordiia, seneu bosteai
cunctie susfiictonibaa de medio eublatis, liberorot* adoria tur, damfo eet, u t Uafoe c e n n m m i percusso fcedere, idtm l i a m o s omaes, ktera TtKmtrs atque opiemus. Quod s\ i n eo exponendo v e r s a r i v o i n e r o , qirod ad raa aostram maxiroe a l l i n e r a v i d e u i r , qaot coinmoife, quam tililHaiem, quam d e a i q u e M k i i a t e m coneornofRitKc i u dia c t arrimorura i n idetn eonspiratio cum cifltattbae, tiim p r o t i n e i i s afterat, scw mt attditiiroe, u t ntfail quidero ROTI , ged plaw
legionum patieniia ac disciplitia conslabat, u t ad rccentiora nosira r e v e r l a t u r o r a t i o , q u i d H u n n o r u m ac Vandalorum manus incondila ? Inusta s u n t , innsla suut ipsis moenibus seinpiierna j l l o r u m i n ~ juriae m o u u m c n t a . A t si post u r b e m Christiano n o i n i n e c o n d i l a m exetnpla te movent, Leonis Pontificis Ma x i u i i lemporibuSy A i l i l a s , de qoo paulo ante verba feci, subacta tota GalJia Gisalpina, ad U r b e m
cverlendam e x e r c i i u m a d m o v i L Cujus f u r o r c m b a r - & cogafea e t pervoJgau a n m i a m n a r r a r * arbitrenb a r u m et agrestem Pontificis eloquentia r e l a r d a v i l . t e r , c u m nemo iHad i g n o r e t , a u a n t i rint \n wQtiod si post A u n i b a l e m c l veteres illas v i c i o r i a s , biia vel paraadia vel t a e n d i a eoncordia habeat. si post nomen G b r i s t i p e r v n l g a l u m , e x t e r o r u m bomintim sentina ad llaliae gubernacula confluxil
K
Rs ego noa
h n m e r i l o responderira : Cur meae orationem ? Quin spoote un
i g i t u r exspectatis
q u i d tandem lanlatu hoc
tempore procellam
IIOR fluctns
ap)ctifiDi ? (fuafii adeo n i i l e m esse atqne ie* eesaarian i H ? ! l i g i i l 8 , u l , n l s i a d s i l , n i b d qoioi, n t b i l boneatum, n i b i l s a a c l u m fieri powit. Coo* eordia p a r v a res c r e s c u n i , diseordia maximdibb u a i u r . Q t f i d q a i d i n ceelo a t q u e infcer murlakiopiMiHira est, i d omne a c o n c o r d i a proficiaeiuir et pendet. N o n p r o v i n c i i s d u a l a x a t , urbibua, convea* tlcnlrs, d e m u i , sad p r i v a l o h o m i n i maiime aeect* saria est. Q u i d e n i m h o m i n e t u r p i a s , qui stbiipsa causiet et varirs repugnanlibuaqne eeasiKii e i eontrariM a c l i o w b e a a g i l e t o r ? tyiis aon despicil? quis M n deridei? L e v e n v iaeone4anie, ooll i u s erdmis bominem n a e a i a s . Quidqotd eonaloff eiasseqiiitar,alamitale i g n ^ m b H , ptroieie ttfer*
f
Uniemus ? q u profecto tantos calamitalum
allaiura esi, si e r u p e r i l , u t ad n u l l u m Ua s i l p e r v e n l u r a , q u i n i u caeierorum capila redundet. N a m ut i n lempestale cernimus m o l u r e f e r r i , u t quam procellas, c u m i n sconavem, n o a puluro i n quem ferebanlur saeviliam i l l i s e r i n t , tanlo occupaverint, a l i l c r o b r u a n t , q u a m c u m integrac e r a u t ; ita nobis o m n i b u s B a r b a r o r u m i n u n d a l i o n e m timendam c e n v u l i ; de r e r u m -summa sibi decemenduai sutuii.
seo. Non enim boslis de una a u i altera urbe ceriare Q nm Qui doroinari c u p i l , neque superiorem ferre poteat, neque parem p a l i i u r , neque p r i n c i p i s n o m e n a m a U A t q u e u t i l l u d o m i i t a m , grave esse ab aliqao aJiq u i d sperare, m i s e r u m ex aiiena l i b i d i n e salutem Bitspensam habere niam,
v
t u m e s i . N a m dom sibi ipae dieaidet,
nihil
coa
lurpissimum e i c n m eo
lacUiosum
a ve*
soia coaimodk a u l o r a a m a n l i e consaaUMOtn bftbeL I n reaotem familrapi, quodoflieiuraeseepoiBil, 8i XOT , l t b e r i s e r v u

r
c o m m u n i o m n i u m boste p r i v a l a m exspectare quae pax l i b i i n noslros esse potest acerbitas boroines u l i r a
cujus
mauiia odiia coafiicteuuirt drssenaiontboa labefaaugaada ope-
niortem pro*
Palerfamilws
doraesticie
g r e d i t u r ; q u i n u l l o supplicio s a l i a r i p o t e s l ; a quo si l o r m e n l a e l cruciatus absint i n nostroruro m o r l e , n i o r t e m h i bcneficii |em inusilatam, C u m eo pax csse parlem aecipias? crudeUta9
c i a t u s , naUam p o n i i in ra faiailiari
ram. L a c r y m i s conOciuir, dum per discordiam tolam donum r y i t u r a m f a c i l e p r o e p t e i t ; miserdooiit foris ridioulua. litde lUnairum itlud e&l,qaod apod poeiam s a p i e n i i s s i n u i m Ulysseaa Nauaicaa* llcinm
D
inaudilara
feram,
barbaram!
polest? Pace si f r u i v o l m u u s ,
Joellum g c r c i u l u m e s i : si bellum omiuimus> paoe iiunquara f r u c n i u r . Quare cuni a tam parvo i n i l i o i n t a n l u m c w v e r i t fastigii boslie nosier, ciuu &cial
f
regis filia, m a x i m i s affectue beueftciie, n i l babuit quod feHcius o p t a r i poase a r b i l r a r e i u r , qnan t i rum liberosqne cancordeg, q i w n i b i l auavius ait, n i b i l a u l I a i m k i a moleaiiue, a u i aroici jucvndiax accidere posse. A i q u i d nnseriaa quid bamana io* dignius socielaie, quam curo c i t i u t e e aut provia* * domesticU seditionibus bellieque civilibus conI k i u a l u r ? Nam %uos necessarlos^ fralres parentei n a i u r a genuit^ hosles e t alieuos discordia efficiii grarini ubi e l vincere luciuosuna c s l , e l cadere scelerawn
v e l i l e l paasii a d o r i r i h a l i a m , c o m i d s s p c n u m e r o ( d i t u m fuisse audleriiis^ i l a u l ad ownes p e r i c u Juin auineat, prupulsaie ac propellile bosiis i m p e * (uin, u t incoluraiialciu aobi8
9
l i b e r U l e m Ualiae,
baiuiciu oQiuiUis canseruelig IV Ejusdem ad eosdem de discotdiu udandii, in Turcum decernendo. oraiionc et bello
aique neCarium. B e l l u m d o m e s l i c u eo
externo est, q u o d e x t c r i w i m nennullaui aliquando affert u i i l i t a t e m , saspeque i l a suscipilur, o i in P*<* vivamus : c i v i l e v e r o p r o f o i t nunquam nemim. 0* bclJo c x i e r n o saepe consultamus an gcrcndumid;
Satis, u t a r b i t r o r , de p c r i c u l i s t o l i Italiaa i m m i p o n t i b u s bestcrna d spolatmn es(, qnap r c l i q u u m csse cuui ct ajicria $\nl c l gravbsima,
661 cmlt aolem
ORATIONRS CONTRA TURCAS. nunqaam i n deliberalionem r i s facit, q u i ea,
662 quae ca?teri a u d i u n t , perpessus
c a d i l . et pcrnpicer* potesiis, laroen sensus d o l o r e m p l a est. N o n ita a n i m o inha&rcat, quaa a n l a u r i b u a p e r c i p i m u s , a u l cernirous o c u l i s , u t ea i m p r i m u n t u r , quae vel sua, vel s u o r u m v u l n e r a , aeces, l o r m e n l a per s i i m m a m hosliuw crudelitatem intuleruut. Credile experto, credite passo. N i b i l aliud m i e e r a n exatinxit G r e c i a m , n i s i discordia : n t h l i aliudeanx orbis partero d e l e v i t , n i s i bella c i v i l i a , neqne s o l u m noslra roerooria, sed et priscis t e m p o r t b u s . N a m P b i l i p p u s , Amyntae Glius, A l e x a n d r i Magni p a t e r , p c r A l b e n i e n s i u m , Laceda?raonierum, T h e baaorum aliorumque muiua odia.Greciam e v e r l i L Quandlu c o m m u n i ope et consitio fugabant hostem, exaebant
B
N a m qnemadniodura n o n de rebus necessariis, sed de d u b i i s c o n s i i i u m i n i t u r , ita neque de iFs, qunc a d u t r a m v i s partero e x p l o r a t e sunt. Q u o l n g e n e r e sediiio est, quam q u i a m a t , nec privatos focos, nec publica l i b e r l a l i s j u r a chara b a b e r e v i d e l u r . Tyrannidem invlsam bonis o m n i b u s , maximcque perniciosam c i v i t a t i b u s esse, plane omncs p e r s u a nm habemus. A l l y r a n n i urbes nonnunquam o p i biis potenliaque a m p l i f t c a r u n t , et i n magnuro aux e r e i m p e r i u r o . Quod vel i n hosie nostro facile cog n i t i i m perspicuumque e s i , q u i , cura l y r a a n o r u m o m n i u m crudelissiinus s i t , tamen qaascunque v e l urbes vel provincias suo adjecit tiores effecit. Per sedilionem mihi firmiora unquam iraperio, polenquis vero c i v i l e m ,
bella g e r e b a n l , superabanll
caslris,
d e m o n s l r a v e r i t , quaenam moenia
s i n t , vel quae p o l i u s n o n f u n d i t u s eversa ?
C u m vero a l i i aliis non fidere, i i n i i i m u m q u e i n v a dere i n s i i t u e r u n i , bostis ad alteras partes a c c e r s i t u s , non m i n u s a quibus v o c a b a l u r , quam adverius quos provocatus e r a t perniciosus, bello- Peloponnesiaco, c u m eadeio a n i m o r u m conspiralione d e T i n c l i essent, neque l e r r a , ubi Lacedaemoniorum vero maximas virea amplissimae e r a n t , neque m a r i q u i c q u a m ab bosle incommodt a c c e p e r u n i ; etrages h o s i i i n t o l e r u n t , aique i l a i n t u l e r u n t , u l , quod nunqoam fando a u d i l u n i essel, q u a d r i i i g e n i i aroplius Lacedaamoniorum n i i l i l e s , q u i b u s p a l r i u s mos e l praeceplum e r a l , aut vinccre i n bello, a u t m o r t e bostiuro roanibus sese e r i p e r e , captivi A i b e nas i n t r i u m p h u m d u c l i s i n t . Guia vero l i o s i e m
I l a q u e * i tyrannis h o m i n i Ubero c i v i q u e fortissimo ftigienda e s l , an de discordia est cogitandum ? e l q u i t y r a n n i d e m vel capiiis periculo propulsandam p u l a b i t . c i v i l e b e l l u m , quod acerbiusesi et l u c i u o s i u * , sponle conseclabitur ? Solemus curo p r i v a l i s p r e c i b u s , l u m p u b l i c i s supplicalionibus a Deo o p l i m o m a x i m o pacem concordiamque q u o d D c i n o s l r i ope declinare pelere, e t , quod s c i m u s nobis perniciosum f o r e , quod deprecarour n i t i m u r , i d dediia opera libenterque persequerour? Q u i d landem boc a l i u d e i i , nisi b o s t i u m nostrorura r e m agere, et q o o d auis profaois precibus contendunt m a -
x i m e efficere ? I l l i s e n i m primae omniura preces Q d o m i i n v e n i r e , bellisque c i v i l i b u s acse c o n i e r e r e coaperuDl eoruin classis firtuiasiina atque a m p l i s s a n t m u l i i s qutdem n o u e nobis foriaese m i n i r a e ,
t
oi
inter
saog pax, a n i m o r u m consensus,
quies, hoc
ainia i n Lacedaemoniorum
d i l i o n e m rcdacia
est,
I n i e r Cbrislianos o d i u m ^ i g c a l , scditio,l>ella c i v i l i a . V o l u m u s n e i l l o r u m nbidini satisfacereTAt e a i boslis u l i l i t a t i consolcre, e i i l l i u s c o m m o d u m n o s l r o incommodo p a r a r c . Praccepta (ni f a l l o r ) , u t aaepe v i d l e i I e g i , q u i n u r b i b u s rcgendis b e l l i s qne f e l i c i l e r conflciendis nobis praescrip'a siini, boa l i l e r s i a l u u n t , e i docenl, u t scilicet exploraiis
p o r i u s e o r u m custodia amissa, u r b i s rooenia solo a>quaia. Q u i d v e r o , c u m Xerxes, Persarum rex p o tentissimus, quinquagies centenis b o m i n u m m i l l i bus, classe niille ducentisque Graeciam iuvaderet, eos dia, pax, idem i n bostem navibus i n s i r u c i a , s e r v a v i i , viclores r e d d i animus?Quod si c o m -
d i t , sempilerna fama e t l a u d e o r n a v i t , u i s i concorm u n i robore atque exercitu bostem non proputsassent, q u i d tandem probibuissei quominos ad o n u m orones bello absumpli fuiasent? I d e m nabia i m m i nere c e r n i l i t p e r i c u l u m , idem e x i t i u m , eodem tnoda arcere hoslis i m p e t n m debetis, c a m n u l l o alio pos-r b * Ei<Jem m o r b o idem m e d i c a m e n t u m apposita

s t i i i m consiliis, c o n l r a r i a efficiatis, si i n republica s t a t u m r e i i n e r e , sl i u bello v i c i o r i a m consequi v e l i t i s . A n vero c o m r o i i t e n d u m e s l , u i q u i nobie U i * c l u m , l e r r o r e r o , t o r m e n l a , caedem d e n u n i i a i , nostra lactelur c u l p a , e l exsullet? E x c i U n d u s eal boc loco Neslor ille Homericus, q u i Agaroeomonem A c b i U i conciliare cupiens, his verbis sapicntissimis osus e s l : Proh Suoen ! horreadut Graias feitmat in urbet Lucttu quem magno Piiamus, Pvianxiqut nepoUt Mrrcentur, eum vot lanlo concurrere motu Iwarum amdierint, duo qui per cettra Ptlatgum toimlio atqtu armu cbmmm mperttitJkchwos* Al nobU pnreto omfa.
y y
c o n v e n i l , q o o d saris q o i d e m v a i i d u m est. Nam s* Graecl, quamvls X c r x i s v i r i b o s lorrge inferiores es? sent, t a m e n , concordia (hice, hostcm s t r p e r a r u n t ; q u i d tandem vos agcre, dtvina f a r e n t e g w i a , p a t e r i t i s concordcs, et comraunibiis v i r i b u s , q u i na* roinum n u m e r o n o n paitciores, T r r i a t e k>nge cstla prsestantiores bosllbtts? ai dies Hle mifat
t
illuce*
scat, q u o abolctig sepuliieffoe ediis attHHbu, p a r i consensu bostetn a g g r e d i a m i n i ! NuUa nrilii p r t f r? ea d n b i l a t i o relicta cst de Tictoria : jam Tieimas. M u d , quaeao, animrs vesCna paraioper o r t a , pernicioeissifini cst, i t a e^se ooireipit
%
N o n d i c a m , u t itte, qttonram serrior vobie snm et plura v i i f i , t e d q u o d p h i r a s u m passirs, plurcs ab boste c a b r n i i a l e s accepi, q u i amfcos parenies, p a t r i a m , qoae h o m n d i n v i l a jucandlssima stint, per maximos doh>reg et cmciattts m i b i e r i p o i l . Qua* etsi prudcntia vcslra ac sapêatia animo comptccli
p r i n c i p e s o p t t m i : qnemadmndiiiiv in ' ediiia Ia c i v i t a l e ; rt, nt In c i v i t a l c gravis cst, ita i p r u v i n c i a mtifta pe
C63
7
664
8liIenl orem. Nam q n o p l n r e s s u n l , eo lalius m o r b i gerenuir ? Mininie : siquidem bis eliam r e m e d i i * a d b i b i i i s , eflici non polest q u i n solvanlur e l i n l e r contagio serpit,*eo difbcilior e s l c u r a l i o . A c q u e i n admodnm exercitus ordine m i l t i u m q u e obedicn6ant. Quemadmodum graviores m o r b i sont qus lia c o n t i n e l u r , quae riisi adsint, ad internecionem omnia p e r e u n l ; i t a i n provincia m u t u u s consensus e l benevolenlia necessaria est i n l e r eos pr.Tsertm qni polentiores s u n i : qua re sublata, p r i u s suis quadaro aegrituv i r i b u s c o n f i c i u n l u r , quam c x t e r n i s . Insidialur dif o r d i a , vires extenuat, et occulla dine imperia a b s u m i l ; aique ob eam caosam d i s cordiam i n q u i t Hle venenum esse datum i m p e r i i s , ne i m m o r l a l i a forent. E t e n i m perinde ac p b i b i s i s sensim conflcit, neque p r i u * desistil q*iam profligatum corpus e v e r t e r i t . Non est contendendum u t necessarios et eodcm cmlo educatos bomines perpei n t e r i o r e m corporis p a r i e m grassantor et vexant, ita sedilio a p e r t o b e l l o acerbior est. Nam i n altero bosies nobis ipsi s u m u s ; i n altero nos tuetnur. peN u l l t unquam s u o r u m caedes p r o f u i l , q u i b u s
r e u n i i b u s , ei gravius c o m p a r a i u r p e r i c u l u m . N a m simul ac i l l o r u m n c g l i g u n i satulem, suam bosiibus p r o d u n l ; idcmque iis a c c i d i t , qu<d b o n i h i l n i r e solel, cujus cit, m e m b r u m d u m pltagsna i d n ^ g l i g i t , speralque eveconfi-
r e l i q u u m corpus l u i u u i
fore alqtie i n c o l u m e ; landcuique sensim l o l u s a b s u m i l u r : t u m demum plane tntelligit i d non f u t u nun fuisse, si i n i l i o m o r b u m curasf^t. Q u i d , le natura nobis t r i b u i l ? duos pedes? N i n i i n i m
tuo bello insectemur. Nam q u i sapienier suae saluli ] o b s e c r o , manus geminas q u i d geminos o c u l o s ? q u i d consulunt, bosies quidem seniper vincere n i t u n t u r , *is vcro nonnunquam p a r c u n l , maluiUque ctoria ulilis est, aut a Dco inlerdum superari quam superare. Neque enim oronis v i profecta. Fugienda est Cadmea v i c l o r i a , et, u t tragicus ille i n q u f t , A m i c i s doininabere, si l a n t u m non v i r e r i s q u a n l u m v o l u e ris; amicis, i n q u a m , iniperabis, quam ab amicis fllii p a r e n t i b u s , aut cives c i v i r i n c c r i s . Ac Demoslhenes, T u n c , i n q u i t , p r x c l a r a ^ i c l o r i a , curo aut bus l i b e n i e r c e d u n l . A n vero i n u r b i u m o b s i d i o n i bus perniciosuni j u d i c a l i s , si cuslodes i n l e r se d i s sideani ? i n l e r cives a t i l e m , vel i n provinciis s e d i tionem u i i l e m fore putalis? cum in diversas partes
ut mutno conslenl a u x i l i o . Manus m a n u m l a v a l ; p r s pcdem s u s i c n l a t ; sinistra d e x l r i s I c v a n l u r , e l d c x l r a l e v a n l u r s i n i s t r i s : i l l i n c molus p r i n c i p i u r o , b l n c onera suscipiinus. PIus gemina bacc m e m b r a e l B c i u n l ; nam altero occupr.to, ab allero c o m m u n e p r a 3 3 t a t u r ôfflcium. Cur non sequimur n a t u r a m , dticem o p l i m a m et magislram ? u l ille i n q u i t . Naia quod allnr perspicere n o n polest, a l l c r i i n nienteni Ycniet, ac m u t u o a n x i l i o p r o p o s i t u m finera a t i i n gent. c Quam b o n u m et qiiam j u c u n d u m esl b a b i lare f r a l r c s i n u n u m ; u t Propbeta i n q u i t , q u i mullarum r e r u m variique eventus perilissinws
i t t i r , crnn o p l n i o n u m varietale c o n i e n d i t u r , c u m ^ f u i t , q u i furore d i v i n o concitus, homines ad coucord i a m p r o v o c a l . Quod ne temere prarccpium v i d e unusquisque suam sonlenliam p l u r i s f a c i l quam salutem. Gontemionis duo genera t r a d i l Hesiodus, a l i e r n m o p t i m u m c u m q i m p i a m alterius t m i i a l i o n e adductus recte a g i l ; a l l e r u m i n i m i c i l i a r u m , discordicc, b e l l o r u m s e m i n a r i u m , qiiaro pravam cemque appellat, dc qua Homerus : Principio parva e&t; tcrram sed protinus imit Coniwgens pcdibus, capnt inler nnbila condit. P r i o r sequeoda e s l , aliera pcnitus fugienda : illa maxime u l i l i s , hirc admoduro pcrniciosa. decet nos profeclo pro ingenio, e r u d i l i o n e , sapienlia, qua nos Deus o r n a v i l , omissa m e l i o r e , sequi pejorem. A b j i c i c n d a cst, tollenda de medio ; pax e t c o n c o r dia ptiblice ineunda. Quod si esl c o n t e n d c n d u n i , i n co vobis d e m u m cerlamen p u l c h e r r i i n u m c l gloperveniaf; riooum proposituro est, quis vestrum p r i m u s sc i p sum v i n c a t ; quis p r i m u s adconcordiam quis p l u r a ct magis egregia facinora i n communeui saluiem conferal. H x c cst pleua l a u d i s c o n i e n i i o ; h x c a Deo h o m i n i b u s d a U . Quid est, quod cuncla coniineat ? H a r m o n i a . Quid e s l , q u o d cuncta exorn e l ? C o n c i n u i u s . CoBlura boc quodcunque ccrnim u s , sphspraistellarum, spatia s i d e r u m , r e r u m o m n i u m cleinenia e i i n i t i a , n u l l a alia re n i s i c o n c o r rtia coustaut. Nisi divinaeprovidentfae leges ea l u e T e u t u r , n o n consiateronl, sed labefactarenlur ac r u e r e n l . Res vero humanas, quae fluxx caduca?que s u n t , e l m o i u pcrpetuo c i r c u m a g u n l u r , pulas cohaer e r c possc, nisi mcusura, poudcre, concordia reinfclir e l u r , i l l i ^ a i l : c Mandavi t Dominua benedictionem et vitaro usque i n sa^culum. P o r r o ejus filius p r u dentia praedhus, ut nos a discordia dcterreat, C u m untis, i n q u i t , ap.dificat, et rex alier" demolitur. quid aliud a g u n l , nist fruslra l a b o r e n t ? C y r u s , Persarura poicntissimtis, cam e v i u excederel, l i l i i s acoraiione plaaeqne cersitis, et i i n p e r i o cis diviso, longiore c b a r i t a t c m , ad concordiam b o r l a l u s est, demonstravit eos dispersos
apud X c n o p b o n l e m , cunclos ad fidem m u i u a m , ad ac dissidcnles neque
r e i p u b l i c p r o f u l u r o s , neqne sibi pra*sidio e&se posse. l d autem usque adeo v e r u m facilcque p e r speclum einina, oculis afferri inipetu a r b i l r a b a l u r v i r longo r e r u i n u s u , m a x i u t rationibus aperlissiniis non contentus, cliam exemplo quodam lubjicerc tenuno praeP niis p f r i c u l i s , i n g e n l i f o r t u n s varietale saplentis-
t a v c r i t . Itaque v i r g a r u m , u l f e r u n l , m a n i p u l u m j t i s s i l , ac singulis i m p e r a v i t u t e u a i confringerent, ei poss!nl. I d c u m eingulat inquit, nemo, trnn rerniiis,
stare valeret ren ; A n fuiurum, qni vcro
perfringenvobia
daa d e d i t ; quas c u m aingali n u l l o labore couOee* idem i n u l m u t u a pace devinetos nuliusexpa-
gnare valeat, odiis vero sejunclos
superare pofa t
v e l i i ? Quare q u i v o t ad concordiam, o p i i m i repor-
Italiae p r i n c i p c s , b o r l a t u r ^ v o s ad vcslrain b o r i a t u r salutem, ad g l o r i a m , ad I r i u m p b p s d e h o s t ; taudos. Nam q u i d \cslra cxposcit utiJilab ? Concor
ORATIONF.S CONTRA
TURCAS. fide, cxm C b r l s t i a n i s Iiomiiribus
bbb Dci com-
<!iain. Q u i t l vestra laus ac d i g u i l a s postulal? C o n - pugnata c o r d i a r a . Concordiam i g i t u r e i pacem a m p l e c i i m i u i , a u s c i p i i e , c o l i t e , u i per eain m u l u o consensu l i o r e s , belloque siem i n hosiem comparalo ccrvicibus boHoc iiosiria iminineulem inipeliim propulscmus,
n o s i r i majesiate v i o l a t a , . dolebiinus ? non
parabimus b e l l u o i ? non sumetuus de bosie suppJic i u m ? N u n q u a m p r o f c c l o , a u i pubJica?suorum i n j u r i a * , a u l privala? salutis r a i i o majore suasil arma i n boslcin cani ille slatiin quam liberam uiovenda. Ncque e n i m aequilate
l e l e r r i m u m i i o s i r n r u m sanguine c r u e n t a l u m
u i t i s c a i n u r , Italiae amplificemus d i g o i t a i e m .
Salis d i x i de gewcre b e l l i quam j u s l u i n s i t : d i * i t necessariuim ralioncm ({uieiis r e l i n q u e t , ingens
triiiiii bello n u l l m u u n q u a m j u s l i u s , a u l niagix n e cessario geeluui e s l , a u l f a e i l i o r e n i a p e r l i o r e m q u e o s l e n d i l v i c l o r i a m . N . m q u i d aequius, q u i d v e m a gis p i i l m , quaro n o s i r o r u m sanguiiicm per infiniias lacryinaa et t o r m c n l a ellusum ulcUci ? Quid ncfandi homines i n tioinen n o s t n u u p r x i e r m i s c r u n l i g n o i n i u i x , i n j i i r u e , c r u c i a l u a , necis? T e m p l a s a n c l i s s i m a per suoimaiu i m p i c l a l e r a p o l l u e r u n t : sanclorum, beaLe V i r g i m a , ipsius c o n i c m p t u , r i s u , o m n i c o t i i u m e l i a r u i i i geuere p e r s t c u t i sunt. Q u i d sacras virgiaes violalas memoreoi ? p a r e n l u m couiplexu ereplos iiupuberes? oroni d e docorc fcedalum C l i r i s t i a n u m uomen ? llaec ne p c r xcquar, el rei magailudiae et dolore impedior. Quis e i i i i u fidelia&imos, vel dicendo consequi posset, v e l sine e q u o r u m ungulis o b l i i i o s , i t a i m p e u l n i o r i e m beneflcii saivisaimus T u r c u s Cbalcidis
l e r r a m a r i q u c b c l l u m m o l i l u s . Nam si i d p e r m i i t c r c t , nenio sanc essct qtii bellum paci atiieponeret. Sed coi ias i i i s l r u x . i l , legiones firmissitnas habei i n capila nostra comparatas, ad certaoien p r o v o c a t . aui accrbusima salulisque spcs laccssit, u r g e t , dcli-
A u t beSlum gerenduni est, uobis i o r i u n a r u t n acrve-
servitus subeunda. N u l h n n r e l i q u i l : uua
i i o s i r i Dei slaiuas b e r a l i o n i locum
proposila e s i , 11I v i r i b u s uolris,
Deo O p l . Max. j u v a n i c , l i b e r l a t e n i noslrain
m u s : pro qua bono v i r o e t c i v i 11011 m i n u s l a b o r a n d u i n cst, quam p r o s c r v o r u i n reiqtie domesticse i n c o i u m i t a l e t u i a n d a . A l nemo est q u i , vel servo lacessilo, vel expilalo grege, 11011 g r a v i i e r Teral, arints ad i n j u r i a m ulciicendani uon conleiidat, 11011 r e p e l a l sua. conjugura, l i b e r o r u m , patrias r a i i i e r m e s exepcctau i i n pace vivanitis. babemus n u l l a i o . maxiinis Arroa a n n i s p r o p u l s a n tionem n u i i a i u d n c r m u s ? Quid mus T u r c o r u u i furorein? t u r . BeJlura gereoduiu Si b e l l u n i o n i i l l i n u i s , Quod ai Tuicus, nobis aucius esl; cst,
u i u l l i s i a c r y m i e a u d i r e C b r i s t i a n i n o m i o i s socios r a m e ho&le sceleraiissimo aique i n a p i c i e i i l e ; e x c c r i a i o e , sublaios i n c r u c e m , loco acceperinl? E d i d i t o l i u i
o i u n i a c r u d e l i l a i i s exeinpla i n Byxanlinos. q u o r u m niemoria u l r c f r i c a r e t u r , qualia nuper
paccni
qaicsceittibus,
Euboica: l u m u k u s f u i t , cuin,efTraclis p o n i s a c r u u - ^ opibus r i s , ioniienloruiu impetu runl; unde gemilus ilii dejeciis, arce v i capla raiscuead noslras propc aures ;tOaii* acerbissime esl; a r t i i a l u r u i n c u r s u , f e r r o flamiaaqtie ouinia p t r v c n e r c . Cuncios railitaris
si laoguentes o l i o i u g r a v i s el umbra rem feliciter ge-
siiua dauuia prolapsi sumus, *quia l a n d c m ^perare audebit nos i n o i i o aturos? lanla talutem Paulus pericula cl Resipiscendiim sccuriialem esi, et cuni eo |wc:o i n redcuuduro. Ouiillenda
d c t i d e i i r t i u s , c o n l r a r i o i t i n e r e a>l N a m , n t beatus
I r u c i d a i . N o s t r o r u i u cadavera, c u m m02111 a o p p u g i u r e m u r (al nou d i c a m ; i n c r e d i b i l e c n i n i i m o v*ro d i c a i n , quouiaui i i a so babel); n o s l r o r u i n , i i i q u a i n , cadavera i n vasa imposila oiacliinis b e l l i c i s i u l r a u r b e i n adrcrsus noslros i m i n i l l c b a n i u r . c r u d c l i l a l e m anle hunc diem i n a u d i i a m , 0 perd i u m i e r i t a i e m , o t r u c u l e n l i s s i n i u m ssvilia? goiiusl Q > i d lain coimnune v i v i s q u a m g p t r i t u s ? A l n o s l r i c a p l i v i i l a v i v u n t , u l ducere aniinaro de ccelo uon q j o a n t . Q u i d t a m commune m o r l u U q u a m l c r r a ? a p a r g a n i u r . Quid l a m exanimala rinibuin, taiUa tur quidera coraraune cadaveri Roniaiii, quam quod
segnilies : bell m s u s c i p i e i i d u m . inqoit, c Non
c o r o n a l u r nisi q u i l e g i l h i i o
ceriaverii, ei Aristolelcs, c Non c o r o u a n l u r q u i spe c l a n i . a e d q u i i u r e r l a a i e a d e e c c n d u i i l , i i enun b u de a l i q u i d dignuai e f f i c i u u t . 1 Salusdonii nobis n n n exspcclanda e s l , sed i n sole c l pulvere defcndcnda. N e m o 681 babeal lariveliiea vesirum q u i , cum a naiura tribaium i i n t . Iloslis exercilittii u t v i m vi r e p r i cxitus C K C pro lilvru t se, corpus v i l a o i q u e t u e a l u r , p r e s t o quae n o c i t u r a
A l n o s l r i i u m o r i u n i u r , u l e o r u m ossa per aerem ^ habct l i b e r l a l i nostrae i m m i n e n t e i i i . Y i s irop^Mini arcerc ? Bello id asspqui poteris, uianius. N a m ut concedain b e l l i , Marlemque cuiumunem, qtties? A t n o s l r o r u m corpora i i a j a c i a n t u r , u l ne conquiescant. e o r u m legati paulo acerbius appellati esscnl, C o nrbeni p u l c h e r r i m a m , e v e r U i r u n l . Nos a o s t r a , uudo nooruui recbeque pelunx e r o , t o c i i s crudelisuime necalis, contempta e l d e regioae viue d o c u m e n u a lam reiuoiis nalionibus
9
incertos lamen
t a l e , p r o \\lst p e r i c u l u d c c c r t . n i d u m e s l ; pro Dco ipso p i i g n a n d i u i i , pro cujus a m p l i t n d i n c r e i i n e i i !a c a d e r e , i n aevum s e n t p i i e r i i n m xitamque i m n i o r s p i r i l u v i t a consl t ,

v
talem m i g r a r e esl. Non e n i m conservatione maxime
sed p i e l a i e , quae pairia?, t e m p l o r i i m siatus d i v i n i c o n i i n c l u r . Qu:d v e r o , *i c x p l o r a t a i u v i c l o r i i e r a i t o n e m babemus ? Jam c a h u t o m p u s c l aures vesirae p o s l u l a n l u t de facaliate gerendi plaac belli, profi'Cor de amplissinio i r i u r o p h o q n i nobis dicamus. Quo i n loco i l l a d de b o s l i u m copiis c l \ i r i b u s uie proposilus est, a l i q u i d
non e x c i u b i m u r ? Fabius Maximos, u l c a p t i -
T08 rediaerel, a g r u m v e n d i d i l , et 1108 l o l sociorum corpora desidcrala negligeraus? T b e o d o s i u s , quod Tbetsaluiiicenêe, n o v i vectigalis i m p o s i i i o a e i u d t g n a t i , Placidiae slaiuas per u r b e m I r a x i s s c n l , f r e qacnteoi i n i b e a i r o p o p u l u m c x d i j u s s i L Nos, o p -
' 667 n i h l l oraiione giturum Exercitus magiia c u m
B E S S A R I O N I S S. R .
E. C A K D I N A L I S
663
mea d e l r a c t u r o m , sed omnia 6 x p o - celeriter f u g i u n t . Castra castris conferre n o n a u d e n t ; e t , u t i l l u d r e p e i a m , v i c t o r i a est t n m a n i tide. A t q u e inde e x o r d i o r . hominum multiludo bus, modo v e l i t h . N u l l a e n i m b e l l i g e r e n d i las tum pore bet. f i u m e r u s e l p o t e n i i a . Sant p e e a n i in facalTobts, vobis deest. Adeat i m p e r a t o r u m v i r t o s , raHiquas non m i n o s b o e t e w ba-
ifle h o s i i l i s , i l l a
i n i l n i t a , n o n t a n i i r o b o r i s est q o a n t i vel n o n t i u l l i p u i a n t , vel a nobis e u p e r a r i f a c i l l i m e n o n possit. Magna turba adacti ejus pars milite Nulla t u m u l t u a r i o constat et jurisjurandi religione collenitia. laborie
g u n t , Italiae p r i n c i p c s , t a m quisque Debet
p u b l i c u m conferre debetis, q u a m p r i v a salutem, leges, p a t r i a m c h a r a m nnusquisque, diligenli r e n i m soarora
s u n t , n u l l a mercedc c o n d u c t i . Levisshna i m p a l i e n l i s s i m a : praedam, n o n si paulo d i m i u s c a r u e r e d e u n t . N u l l a m praediactplinae peniiasexhabemas,
corpora, rint,
e x e r c i t u m s e q u u n t u r , qua domum velocissime slant i n
ralione habha,
t a n t o m erogare q a a n i u m p o t e s L a a c c u s a r i , q u o d i n
A u d i o Byzanlinos
b c l l o o p e r a m , n u l l t i m servant o r d i n e t n :
ealute c o m m u n i prWataB pecuniae p a r c e n t e s , stia o m n i a b o s l i p r o d i d e r u n t : i n quo p r o f c c t o g r a r i s sima calpa d i g n i s u n t , raeritoque repreheoduacar. tsi; I d ne ipsi quoque c o m m i t t a m u s , c a v e t i d m n
latrones, sicarii, rmliiaris
p e r l e s , et q u i facilius v i n c i poesinl, q u a m v m c e r e eciairt. R l u d sane proraus comparaluro eepiuaginta d u n t a x a t essa h o m i n u m m i l l i a ,
q o i * ne q u o d i n aliis t u r p e vnuiileque fnisae cogncwiraus e l senltmus, i m p r u d e n l i s s i m e seqnaaar. stipendia ex p u b l i c o aerario faciant. Sed a u d i l e m e , Comparato a nobis exercUn, q u i d e s l , q n o d T i e t o q a a s o , p a r u m p e r requo a n i i n o . E x eo sepluagiiiia r i a m laelaque o m n i a n o n p o r t e n d a t ac p o l l i c e a i Q r ? m i l l i u m h o m i n u m n u m e r o , praeter qutadeeim v i giatife piunl, niiUia, ad reliqui s u m n w r a , q u i i m p e r t l o r i s sui qaolidianam aociorum mercedetn caproviacialiem A d e r i t Deus O p t . rias ulctscemur. Maximus, pro cujua pietate, injulatas cuetodienlee, Iribulie ia adao exigua at loto anno Ex acctpianl. g l o r i a , fide amplificanda p a g n a b i r a u s , c u j u s q n i n o s l r a m bac m r e operam
omnes
l r a t u s hosti est, nobts prosper, et laborem noo so-
bello e u e t e n i a n t a r ; quae sane i r i b m a eunt, vix adeo aoppeditaaiur l e n u i t e r , qualuor mensibus mereedero
l o m accipit, sed e x i g i t , sed repetit aed d e b i t v m eibi r c d d i Jubet. < Ne tiraeas, i n q u i t , a facie eor u m , qata ego lecum a facie e o r a m ; nee quia ego Et tecum sam o t e r u a m tt. N e t i m e a t e n i m 16 faciam t i m e r e v a t t a m a i t D o m i n u s , n t Bbcrem ego dedi i n manus ejus, omnesque fortes \t-
re f a c l u m v i d e l i s u l n i i l l a m e x p e -
d i t l o t i e i D auadrimeslj-i d i u t u r n t o r e m sustineat, aed 6 0 8 omnes d i m i U a t , q u o n i a m p r o r i n c i * pecuniam ampUas coaclos iur, et domura non a u b m i i t i s l r a n t . Qaa r e r u m penuria Byzinlii porveuire
e o r u m . BelhibttAt adversus t e , e t n o n praeYalebnnt, sam, ad Josue : t Ecce
acepe v i d i m u s , c u m d i m i t l e r e n - Q l e . poaseal. Hoc robar hostilis pe-
oquoe, e i a r m a , 6 1 vealcs T e n d i d i s s e , u t m a g n i t u d o , bie roirandus ille
toas Jericbo, et regem
ros. < Si Deus pro nobis, u t i n q u i i Apostolu.% quis contra nos? Ipse efficiet u t unus perseqnatar m i l t e , ct duo fugare possint decem m i l l i a . A i n o s longe numerosiorem e x e r c i l u m b e l l u m ducere victorlae cursus manu reiarpossmnus, quam hoslis baboat. Q o i d , si ille plures etiam bomines h a b e a t ? a n dabitar ? quasi v e r u n o n ludine plcrique exercitus m u l i i saepenu-
excrcitue, b x c iUiae cam qa utm fiaea exigua io ejai
ditatua et equitaiua. Quod ai C h r i s i i a r i u s e x e r c i i e s , popolaudo, e u m l o t o anno e x e r c i l u m a u t a suia doetiuitus impWetup, u b i raanu ad pugnara i a aratts babera c o e g e r i t , facUliiao auperari
q a e a t / a u t i l l i s ipais pecutriis neeeeee e r i t : qood qnidem eat i l l i pecuma. S i q t i i -
p r i v a i u m sBrarlom c o n f o r u n l u r , t o alai
i n f i n i t i , parva adoiodum
exercitun
mero fusi fugatiqne f u e r i n t et d e i e l i . X e r x i s exerc i t u s , Mardonio duce, c u m t e r centnro bominun niiftibus ab octoginta Graecorum m i l l i b u s direptus ac trucidatus est. Ducenta
D
praaatara d i a o o n p o i o r i L Neqtie o n k n , a t temere n o n n a l l t j s a t a n t , immeuea deai ex tie jMiai, plane coguitunt q u i i n itiius aegoiiie gerendie versali esl non amplias q u a m v i -
C i m b r o r u m uoillia Ma-
r i u s delevit octoginta m i l l i b u s b o m i n a t n . Rursus cum Gatalo centum et quataor m i l l l a necavit. l.i scxag n i a , cum tdtius Orienlis raillia, T V s s a l i a Pompeius com quadraginta m i i l i b u s ped i t o m , equitimi auxiliie, com o m n i n o b i l t t a l 6 , a Ciesare fogaius babebat. Qaid inflnilas Tlgranis
ee&ies cenrteua a u r e a r a m miHia ex o m n i r e d d i l u u i n 8auiia ad aam d o f e r r i t . u n d e e l v i g i n l i Ula tniUia p e d i i a m l i b c r a l i t e r m K o a t a t , pro c o r poris s u i ouaiadia, c i svmpliboa domeattcis, q u i maxtiui st, s u n t , sailsfacil. St q u i d p r a t e r o a saperconveriit, o l neque coiiQandl i\tet i t i l i i w ei facoUas p n e i m p e r i a siibjngaveri l id omne ad a r m a , macbioas, t o r m e n t a b e l -
6 S i , et exotus caairis, q n i i r i g f n t a peditum milte equites copta* commemorefn
Uea peuilua bcalar.
a L a c u l h ) , parvo exercflu, videntar. Qnfd noslra
aari, neque coadncciidi lara exiguis v i r i b u s , t o t ium
supcraias? H ;EC n i m i s vctera, et f a b i r i e fortasse qtiam b i s t o r h ^ propionr mcmoria Nonne ssepius v i c t i , vicloriam bosles nostri paueorom v i r t a t c regis,
Qaod auiem t a m effeaiinala m u R t l u d i n o ,

v
l u m miraRdatm magis q u a m d o l e n d u m est. N u l ontm b a b u i l bo6(cm : facile tHimodum f u i t rttstele l68. Date sigaum belH : j a m Utenimcci l a inscqooulcs e o r u n i igaavtaia. Ytntere
f t i g a l i , caesi f t i e n m t T O m i l l o d e i i s
insignem L a o d i s h i , Pannonlae
q n i , u t o l i m a n o b i * d i c t a m eet, c u m q u a t o o r d i chn b o m i i i u m m i l l t b u s (qai e o i m phts t r a d a a l , deccm e l ocio mHlia n o n excedonO aperto Marte.
tacilc perspicieiis
dculcs v e b e i t t t i i l o r iueqauniur,
m jusla ade exerttium imperalere pereeruxus
ORATiONES CONTRA
TURCAS.
670
eiguts collalts c a m hostc d i m i c n v i t , a l i q u e m ex v e i e r i b o s , et sapientia o r a a t i s s i m u m . p r o f l i g a v i t , ac longe laieque f u d i l , et ampttesimum auclorrtale i n m e d i u m adducerem, virinerato : ac essei, nisi victoriam aTidiu* qui p l m e leslaretur sese o l i m i n talt causa q u a l i i cum sensfsse, t o m monutsse et mortiqne seae objccissel, p r o uoetra est, eadem nntin i n senatu Nunc litteris Demostbenem,
feeteChrhuiamis
o r b i s E u r o p a m oninein r e t i n e r c t . t r i o m p h o illfus Cbrisiianas
suos t i v e s , qaa> a nobis, et a p u & P o n t i f l c e m M a x i ssepenumero dteputala s u n t , Venlt mandaia. auiem i n nicntem
ffeec o m i l i o . A d reccntiora nosira festinat o r a t i o . Qtdd dicam de i u s i g n i jukiladinis q u , mma Amderalba n u i l o ducc, crucis t a n t n m s l oppido poiitMm, inira ntagna muetiia
p b i l o s o p b u m excellentlssimum, et eo conferas e x s t i t e r i t n c m o , eamdem pcrorasse noslr gravio-
gao a n a a l a , T n r c o n i m e x c r c i l t i i n omnem n n m i u s s i r i c t o ense diacurrentem, caede r i c t u m rcdaclis?ld ittfcr.o-
o r a l o r c m adeo o m n i laode c u m i i l a l u r o per l o t sa> ctila, qtiem c u m in eadem tnctdisse l e m p o r a ,
j e c i l , ipeo isto i m p e r a l o r e g r a v i t c r v u l n e r a t o , ac HRf *dt <iiefiile o m n i b u s i n sceleratiisque hoslie potcslutem a u i e i n THS eemel occidisse v t d e r e t a r , c u m m i p i u s Pannotiiam o m n e m
catisam, deuique nibi) babaisse, quod r e i p o r i s . Itaquc c u m b t i j u s et a u c l o r i i a l e m
non convcniat, praeler nomina h o m i n n m sui l e m r e m , e l o r a t i o n e m magis npposiiam ad persuadcu-
ron oceupassel, otnni que a r m i s eoinptessei, e i , d u m e x i s l i m a r c m quam verba mea, c o n s i h u i u t prafaldlisjnclytu, r e g i i q u e a n i m i e l e x c e l s i , P a p ipse d i c a l s e n l e n l i a m . O l y n l b u s Tbraciae u r b s o p u Bonias tiperiori& r e x , parva admoduni m a n u e x h n t i s s i m a e r a t . P b i l i p p u s , A l e x a n d r i Magni MaceBagaaio Javicia appido e l n a l u r a el a r l e e u n i i i s atina, maximas T u r c o r u m copiae f u d i t , parteniqiie p r o v i n c k s euo a d j c e i i i n i p e r i o . Cum q u o boste nobia rea s i t , facile v i d e t i s , R a liae p r i n c i p e s . Cum quo? i n q u i e s . Qui mukitudin c i n incottdilaui uabel atque hMballem, q a i b o t n i ntuii i i u i u e r o noe q u u l e i u non s u p e r a l , v i r i u i e *er u v i u c t i u r ; de qua p a r v i n o s i r o r u m e x e r c k i i s # pemimenu i r i u n i p b a r u j i l . I d a u t c m miitinte d u u i eaU Laiigc u i u i i Uficaat, qsiaiu qui rairanf o r t i u e et COIIBUMUUS p u d o a u m regis p a t e r , c u m i n Graeciam ad universain eam r e m i m p e t u m facere decrcvisset, s i a t u i t Movel artna i n eain ;
aiiinere ut Olynthum primo i n dilionem redigerei. depopulalur agram. Olynlliii o p i t u l a a d u m ease, ne inflnili Allienienses ac l e l i q u a m legaloa m i t t u u t epem i m p l o r a i u m ab A t h e n i e n s i bus. Demostbenes suadei e l v a s l i , Olyntho capta, P h i l i p p u s , ad Graiciam occupandam a n i m i
G n r c i a i n o p p r i r o a l . Ua e n i m t u n c G r a e e i * P h i l i p p u a i m n i i n e b a t , u t n u n c T u r c u s Italiae. Sustiueat i g i i u r
Pbilippus T u r c i personam, R a l i A i h e n i e n s i u m , nos spoliaque aeclanlur. ^ Deinosibenis. Jaai facile iuielliges l o t a a i o r a i i o n c i u Naui i l i i l a r i i m a i u i t i u n i , ai v i c i o r i a non p o i i u u causx i i G s l r . i ' c o n v e n i r e . l u r : lus vciO cuncla p e i e u n t , si aegnUi* rem geDemoiihenis oratio pro ftrenda ope Oljirthut advetr a n i . P i t g u e n l , i n q u i l Laccdaxinouitis, u l m o r i l u r i , u$ Philippuw, regem Macedouum. e i ito t u o r i e n i u r . > liaqwe c u m adeo necessariu pra-daut nobie concordia s i l , praeeiaRiigaHiii principos, c i i m Grandi lror
%
g n a i i t , q u i pro m o r l e R e r v i l u t e q e e propnlsaiida d i -
pecunice vos futurum
profeclo pal
antepositurot
f
arbireipuest eo% tlatuunt. in ve-
a i b s , l u i n lioc leiupore i u p r i n i i s , e l ad prtvata* fortunas lutaiidaa, e l ad couiiNunem defendeiidain s a l u i e m , concordiatu aniploclaiuur o m n i aique u u l c ad pacU o m a u i e n l a proptfgiiaiidaiH, suscipiamue. s l u d i o et e o n s c n u i . B*lluiii j i t s i i s & i i m i m , maxinie g l o r i o s a m , i v l i i i e j t d a , et ad piclatemque Italiam Omeinus Dei O p t . H a x . i n j u r t a s ulcisoendas,
Athenicnses,
si ptanum
quidnam vestrum dicere
blicce utile tiberalur. altenti medium rum mulla venient
$it; qua de re nunc vobis de* qui tententiam
Quod cum ita se habeat,
audire velle, attulerit, op, orluna dicenda,
Non solum enim ti qui$ utite atiquid excogilatum id, cum audieritU, forluna ex omnibus nonnullis ut ex accipielis; in nobit emiisa, quo pacto, ac etiam quod veslra aceidere tempore optio
existimo, mentem detur pra>read

y
ui*ria aBiplUaiuia et be&tiura spoliis, q u a i n m a n i b ^ s e u n t , u t noe aostraque omnia w e i u IM perpetuBoi BC pericuk) libereuiue.
j j eligendi quod vobh tit utui futttrum. $en$ lemporii oceatio, but illis opitulandum este
Enimvero
voce propemodum
inqttit, si quidcm
earum cen$eo
Kjuidem
ad eotdtm
per$ua$io ex auctorUale Uaeni$

0
Dtmo-
salttt nobii cura ett. Nos vero, nescio hcec videmur hcec sunt: affecli. auxilia statim legaios est modo decernenda mittendos, qui
Quat autem ego agenda nt idem hcec iihtd vafer
Mmt a B o b i e pro C f M j i m u f l i a u i n i u m s a h i t e d i s p u t a l t s Btiuam eo studio a vobia snscipianlur, i l l u iriaeiuii luliae principee, quo a itobis dicta sunt, e t Snhaercatit animis vestris, alque persuadeani, u t t i u h i s amplius a d b o r l a l i o n i b u s BoairaiB et b o s l i u m nullisque raiionib a opus a i l , sed re ipsa et opera ad defefi9ionem propuUationem exettemini. D a o d Riinc facilius ficri posse c o g i l a ? i , si consiliis m t t s vireg aliquas a d b i b e r e m , et a u c i o r i l a t e a l i cujna Tiri excellentis ea plane c o n f i r m a r e m , aiquc
bistrucnda quod renunmaxiet ad fide per-
quam celerrime, olim patiamini; me veundum negotia merito postutabity catumniit
ul hine opem feratis,
tient, et rebus gerendit intersint. ne, cum obeunda callidus haberetur), intectando,
Eienim
Pliilippns
modo cedendo cum r s (dignns sane absentiam Phitipvi
interminando
modo vot vctiramqne Atqui quodin rebu$
aliquid d$ summa rerum
vertat atque convcllut.
C71 permunitum et vobis omnium, tor

%
BESSARIONIS videtur, vix ut oppugnari ett. Nam solut dominus po$*it ille sit, ad
t
S. idem
E. C A R D I N A U S et jampridem valeat, id not paiii qua> no$ hot tnus, el nupcr societas ra omnia referendum etse arbitror, tingeresoltt. resarcire rum immortalium atque tiobis exstiteiit, erga
672 fnerituperwdeepermde eo*~ eas 1* comacta inrelieliam miki futurum, Auue v/aVf, qna Ptddemum Pagas+s, , in *Uu cum dedinunc Pttonus, proviuciam. ? detrimeuti sinerc enm vt prmagendh qnn i* accrpium
, ris : quvd autem
percommodum nulla excepta, malure
quod
rerum impera res quiin tem* vero longe esl cercerviAmquid iy~
modo ea utt velimus, Verum
qucestor,
ubique tuis copiis pnesil, conficiendns, longe tuperior ineundai, non
benevotentw
dem belticas pore gerenda cum Olynilim
et omnia
plane affirmaverim. Si enim quauunqut ingentes habel
est. Ad conditione* obuurum patrlos quid in eot prodidcrunt, Demum liberi* finitimos alia incitari certe
in pecumarum
pouesjione
cui rei mirifice ttudet, enim Olynthiis de glotia pro servitule aut agri parte
quis acquisierii, forluna* gratias. ne
aliter te habet. Neque sese hoc lempore tare, sed pro cibus depellenda phipolUas in Pydnceos, rannidem Jtaque belloque incumbere, aul ralio, est, quin cuncti Phifippo $e tponte bii tuscepment, ad aliquod fortasse titi, miciiius tjfensus etse existinw; deranies, egerit
9
$ervat incolumes, medi quidem, rccordantur.
rebut idem. Qui occaswne ExuUimoenim
non recte uti sunl, beneficio
excidio,
si quid deorum
consecuti,
; neque ignoranl qui ei patriam
rerum eventu ante solent. Quamobrem ett, ut eorum Athenien$e$, el At$i hos
omnia plerumûepen&itari quh valde prospiciendum superiorum homines . prwterea quispium, quominus PhUippus gnm nam in
t
qui eum terra prmerlim
receperunl.
emendatwne Olgntkum
rem infidam et suspectam si agros
civitatibut habeant. cotnivelle, maxime per enim relicla quod animot tt sua bellum el decrevute iacchinipropter oblula paiienrcvcrsi Sirato* marilimo idem Euin omni cum
t
[asiorum Pi.ilippus
labem deleamus. oceupaverit, tulerii,
perdideritutu,
et IKCC non ignoranles, diligenter gerendo, pecunias aut si unquam, haud
et cuncta nunc
demottitret conlendut.
dico nos oportere tegniter
quid sit amplius quo libido amwi cum iniiio perienui
impedimenlo^ ei rationem cepit,
conferendo, Neque Nam evenil,
ve&trum aliquis anunadvertit, evasii? Theisaliam u AmpMpoUm iuvasil; vero, contulxt.
nosmet exeuudo,
nihil prorsu$ omittcndo. excusatio sunt peragalis. es&e, uitro vobit
in itatu , repente M deinde Methonem, Pharas, ejeclii laboramt.
ulla vobis amplius Olynihiorum
primo rursum deinceps
qucc agenda
iterum Potidwam, Cunclis adversa Olynlhiot , et
fremebatis obtulit; Si fidei usque
quondam atqudid emin

t
infestos reddendos
Maynetinm. Thraciam rcsiitutis, paululum dil.scd de Ulius
tcl libuil,
conslitutis regibus, Qua $ete
eo maxime modo quo 10suadenlibus, id
Ibi, aliii
conducil.
vaieludine statim
sane dubiiv habendi essenl socii, iempus, Cum cum non semper, vero injurii* melum, Non ab ilto eos tum neque auxtliati Uierax ut el
tevatus etset, expcdilionibus iuquiet,
non in teguiiiem adorlutett. adversus lllyrios, volueris quanium siugulalim
Non dko
viderentur. gesturos
odio Iwminem persequanlur, propler est. veriiimillimum
conslantes esl xgilur
Arymbam it
quamcunque Athenienses, aliqtmm
At, quispiam
quid twba ista coiumemoras
et cognoicmi*,
occa$io prwtermiltenda, dum qnod iuperiori Num si cum mrnus, olim rebug
Atheutetues, Euboicit subsellia
afferat rem setnper tetlabi. studium pariter nime acerrimum, vitam ducil, conlenlus
tempore tcepsmimero
passl esiis*
Et p'ane advertaiis
PhiPppi in rebns as&iduam non
el curam fieri
et ad hacipsu
ob quam rebus
$e geili% i n i * poierii, sempar fortiier *xit*m vestrum ucglexesi m (ttic-
cies Amplilpoliix ap, araiu profccti, pio bo.corum liitiouem curereii*, Pyduam, alicui ex tuluie, nostram
aderanl,
liorunle$
, dcinceps
urbem suam el lunc veui**et

f
acciperemus, quod pro Amphipolis moletia Rursus Pagasat, obiidari opem i
quiete permaneat. moi.endum tperare rimui, evenerit,
Quod *i ille majut uliquid vos contra uullam rem quem tandem rerttm Deum fidem ! qui$
y
nobis ipiis iludium pra$tili$$emus, nimirum et uunc e$l.
decreverit,
obeundam judicavertiii, dtbemus ? Prok bellum adeo lurdi ingenii equidcm
qune inde Melhonem, diuiiut

t
comecula immoter,
t
eal el incon$uUi veltemenler postremo
qui, $i vetmi
Polidaam, ul
reliqua
huc conversum ex magnis
iri nescial ? Qned Umeo ne

%
ne in singalis
afferebaiur, ferte ei Uu,rerum Aiheunuuttm rebus in
ixs cito
et
re* pottulubat, profecio dum
rati, qui facile amiserunt; cnncla
['noribtu brevi tempore bona omnia el ad
aggre&ti etsemus mtUore uteremur. occusione* tvcniuru nieiuct, quam rex
, faciliore At vero,
Philippo prasenles nos ipsi
rernm copia versati,
funditvs libidinem gratia sunt, et quideiti
ila no$ iynaviw dediti, et de iis. qna reprehendere, nostto
ubjichnu*, duui [utura protpere putumus, tanlumque occaxio. *ua sponie illit inlerior dicimlus voluerit, accidUse auximus Philipptiin iptum rcddidimus, exsinil Quanam vctlrte est.
ma $, onte
ijUKventet, tundem vel \nv\li mulia et in agro Alqui inquies
subire coga.nur, pericliiari. facile, el cujusvis
quanlus si
fortaue, negoiio
Macedonum
nemo. Nunc ? wquics. cmtuli,
e$t, sed de prccsenti senatorU. auctoribut ws,
sese exliibet Olijnlhiacis re primti quai nobit suppitrlare commode diti gratias
nam agendum compertumhabeo aliquid tamen silcntio existiwo. oportere, evencrii, proptcr Uko puriim sen entiutn
sit edocere, uon mali priuata igilnr
Ego vtro, sed
quw nulla
%
cum praeter senlfntiam

%
et $pem i t i q&i mm miki opiiulari 1
Equidem sunt;
quis r i * , adhibita, non sutis enim magnits usuipte-
dala
asquitaie pleraque tumeu extilimo. nuiiiiV eum
uliimo loco dixerint, tecurliaiis arbitror,
ira$ci quas vobit
toUre,
quanquum videnlur, opiimo
rutionem rtbus
picclercunda
profularm
meriio habiiuruni
Quod
vo$ bifariam
mult.t beliOy jure
dttid.a'
oppida agrumque
Ohj ihtorum
6*1 iando, emisiis Philippi incurtionibus neglexeritis, r:que piat vastelxs.

9
ORATJONES milUibus qux id praifent, exerciiu, depopulando. vereor ne lota Nam citm terrestri tum classe si alterum frustra
CONTRA
TURCAS.
C7i agere praigitur diffxrem et

%
purtim fxnes marilima utrum lemeagrum xujurias miitaiis, , acrius in axixioportere
minime mirandum videtur: nam feliciler prcpter merxtum intanicndi causam demenlibus
%
bet. Quamobrem quarere cultates, suscipere, in mililiam qua&o, lippus plerumque vestram partes suvt,
patla*
ope$ tueri,
quam xnitxo eas illius
expcdxtio
difliciiius judicatur.Vestraf has temporum ducere occasfonem , stulimque miUendo quo miuendi concipile.
nobit suscepla sil. Siie enim ro$Wius idque interea sustineal, in pairinm : sive subsxdia dunlaxat carere temporisque viclor reversus , [acile
Atheniense*,
et Ohjnlhum vi ca~ Ohjntho
ei legatos exeundo, animis
sunt, Si
uldscetur rem
et alios omnes horlando. parumper geratur, nos occasionem impelum faclurum arripxat,
lilud
ille fines suos periculo urgebit, potestutem ttaluo. De facultate puunlas ct quidem tot, vos, ut libel, lerea sur.i. Ego detunt; Quid, vero
ammadvertens
vestris
Phijuxcum At c:iSeqne
esse.
diulurnUale ferenda
obsessos fieri
talem adversus eum huc
rediget. 'itaque
et firma et bipartlta
taque fines ve&tros bellum alacrilate tws non pudet;
qua landcm putaiis ? sx ille poiset
lia miltenda sunt.
Hivc in ope
et qua> palereminx
pecuma* invenienda: pecunioe, nemini.
sunt liobis Athenicmes, Fas autem redpra?eas !
dem, cum facultas

V08
sit, inferre non audebilis! vobis hodie slalucndum resisleni, percipietis. vos illic Al si
militares,
sunt nobti
tateat, illic
Athenienses,
quot mortalium accipiatis. xmo vero inquics,
xttrum envn bitis, vcstri
vos, an ille hic bellum geUurus agrum secure damno afficielis, simul
Si belligeraagri quinvparadomi
y
Eas ccrte
st militibus
res Olyntliiorum et illius frucius
detis, nullce vobis desunt prceterca : sin minus, omne* penilus refenne tu ad seiiatuni
iuvenieuda: mehercule el et esse;
Phiiipput
rcgiouem
HLtm occupnvcrit,
qui$ eum .taudem,
Vtcunias
militaret
esse debere? Minime, esse ccnseo, mililares operam, sunt,
mi>ius huc perveniat, tissime irru npcnl. tueri ncquCLinl, quies, demlil lur, uolcl quce,quamvi$
%
arcebit ? Tkebani ? At quod Phocensa ? scilicet qui se Al
vero milites imiruendos etse oporiere Vo$autem

%
pccunias m:iotium esse tnuliis pesinc ex exisiiquo pecuniam
Inn nimis acerbc dictum videri, una elium ipsi tiisi vos, aliusve amentim arguatur, opituletur.
qu<B ii$ submhiitlrandic tuumque accipere. ad
prmtare
insi non nolit. gera-
ntscio quo pacio, in publicum inquam,
eas per si
(ovlu&se. Absurdissimum
sane fuerii,
diet fettot accipili*.
Quare vidco reliquum con[erati$ cst

9
lamen jactare hic an illic

T
ut cuncti pecunias opu$ esl, cuuiis quibus qnibui Sed
ea ipsa nec
cum dcmum pos&it, efficere intersit bellumne verbis diebusvos opus esse arbitror. in catlris morari exercilus nullo, existimo,
multas, sin paucis,
paucus.
Enimvero pecuniis,
Porro quantum equidem ^ triginta fnerit, duntaxat
opus eil : opus, nihil opporiunum tm diligite
A am si nccesse necessaria
%
effici potest. Commemorant pecunias raiiones; vobis couducere est rem vtruntur. mtimarel, te ti satis belle ralioneque colligere,
alii etiam
aliat comparandce quam commodum
ct qucccunque
ad usum
suni ex agro vestro percipere, tiO&te xn agro versante, rum illa dominos inde capluros Quod vos
xnquam prorsus delrimenli quam agroomnia coniturpxduxclocupauc.s juvencs agro tutanorutoreddere convcro veslras huc
metis, atque dum
aggredliini. Nam nequi eas habent, slalu sx ita cum
plus sane
est ttquum considerare
slalu res Philippi que ul vel videntur, parum cssent. deincep* speravit. prater dinem pertxtrbai, diligenter Ntmquam [acile
hoctempore vel quupiam
e$sent, quce xn wperioris [uisseuL quanta, obsecro,
bellx apparalnm jaclura res el rei
sumpta gruerxt,
st bellum aliquod
intpexissel,
neque eo pacto quo te haberent manum tibi comerendam omnes, At ea deceptas exspeclathnem a/ferl. Aceedunt
optxmo t Sed ut imlio, rerum Qnod
affectum t r i pulalis ? Accedet conlumclia ril. Ituquc, hxs omnibus contideralxs, et totam betli molem pletiores erogalis, vero, ul eruditi, res, ditio, ut pro rcliquis rei xlluc converlere multis,
$ane arma movuset Philippus, putasiet. prosperotque est
tudo, quam nemo tapietis uilo damno levxorem cuncti debent:
opiiulari
evcnius
opinione. cju* animo
quas recte po&sident, dxsciplina efficiantur; (uerit in PltUippx denique
prjimum acciderii, res Thessnlorum, Pagasas
valdexpsum solliciluqw ab eo cum veluti re-
libere et securius fruantur; incolumem
iion medxocremque
milxtarxs cusiodes
ad rem tuam familiarem
temper infidce omnibus natura fuerint, eranty nunc etiam isti tunt. Nam pttere decrevisse dicuntur, cingx prohibuefunt. redditus cliquU in percipial; provenxre. Equxdem
maxime
dam formidolosi possinl.
ut rerum te gestarum Qualis etenim in ecs judices tales
rationes facilius rerum vestrarum opto.
ei Magnesiam ex quibusdam ut^vel portorii oporieat, exercitus ei Illyrici,

t
moenibus audxvx vet fori
futurx estis. Omnxum
eot non amplius permiuuros Tliosalorum mttximam administrari profecio
gratxam vobis bene et felxciter evcnire sapientissimi viri Deinosthenis
eum scilxcet ex iis
rempublicam non Philippo fuerit, omnes libertale sunt, Ac quoi
l l o c cst, i n c l y t i l u l i t t p r i n c i p e s , s u m i n i i l l i u s a c consilium , non alicnuin a n o s l r o ; I i c i l l i t i s senlenlia quain s i -
Quibus pecuniis si privalm alendi Pwones ac in
diffxcullatem
ihilUma n o s i r a ; ha.c A i h e m e n s i b u s s o l u i n aiiversus P h i l i p p u m Macedunem, sed umnibus Iialiae p o p u l i s , scd universis CJirisiiauis adversus T u r c u r u m l y noslrie religumis i r u c u l e n i i s s i m u i n h o vidoiur. Conrar.num,
adducelur.
Denique
alii hujuscemodi vxvere libentius Ule quxdem
Itomines sute legibus uli quam senire aiterx parere CLXl.
velle eiistimandi consueverutit. esl, cuntumeliosus
quxppe quxnunquam
t
siem, prardieere lix*c proponercquc 22
ut aiunt, valdc
d i l i o n i pr^senlis t e m p o r i s , quae l o q u i i u r , ;.cco:n-
PiTnuL. GK
(J75
C75 R. E. C A U D I N A L I S opcni suam implorare N a m , u l praclarc a l i b i Demodola s u n l omuia , et ad hnnc qucm cernimus \ mo<?ihencs i n q u i l , non niodo Deus, scd nc a m i c u s r e r u m s l a l u m m i r i i i c e q u a d r a n l . Sequamur i g i t u r q u i d e n i rogaudtis e s l , u l d o r m i i a n l i c u i q u a i n aot t a n l i v i r i c o n s i u u m , q u i citm i n o n i n i docirinrc . R l t e S A R I O N I S S. gcnerc, u u n vcl maximc i n c i v i l i s disciplmai scieiuia f u i l cxercitalus, et i n communis hostis c x c i d i m n insurgamus. Communc exislimemus i m m i n e r c per i c u l u m ; comroune b e l l u m aggrediamur non ignavo, non l e n l e , non parce, non u l fieri, cum de re alicna c e r i a i u r , c o n s u e v i l , quemadmodum baclenus f a c i u m e s f . e c d f o r i i l c r , s c d celeriter, sed l i b c r a l i t c r , sed u t fieri i n p r o p r i o d i s c r i m i n c mos c s l . T a n t u n i quisque quanlum i n bac pro re conferat, principes G l i r i s l i a n i , saluie imperii s u i , quoticus rci et q u a n l u m d i l i B
desidi scd
pnesidio s i l . E n i m v e r o si hatc, quae
dixi-
inus, faciemus,
n o n modo l u l a r i quae s u p e r s u n l , coate&li
< l i a m quae p e r d i l a sunt recupcrare
p r a s i d i o p o t e r i m u s . A l i o q u i n magno d i s c r i r a l n i res Iialicas exponcmus. u l c u m ea d i s j t i n c i i f a o r a lionem i m n i n e m , qna s u p c r i o r i b u s diebus, a u d i U l u m p r i m i t m Cbalcidis caiis rcbus, e l o m i i i viribus in unum obsidione i n ponliGcio scpanatn usus f u i , u l omnia l t a l i a , composius ac
s i i n u l l a l e deposila, o m n i u u i atque i n f r i n g e t ; a u l &i
collaiis, Ueo O p i . Max. ducc,
- e x e g i l , non d u b i l a v i l effundere,
T u r c o r u m vires c o n l e r c l
g n n i rationc b a b i l a , uniuscujusque vircs e l facultaies p a t i u n i u r . Non unius alleriusve h i c o p u s e s i . Hostem habemus f o r l i s s i m u m , p o l e n l i s s i m u m , accrr i t n u i n , cervicibus vcslris i m m i n e n l e m . Satis s u pcrque negoiii omnibus s i m u l e r i l . Scd nec exlerae i . h r i s l i a n o r u m genies nobis deerunt, d u m nbs v i d e r i n t nobis ipsis nou decsse. A d e r u n t , favebunt, snppetias ferent.Nequc nos deseretSalralor r.osier ChrisUis. Jesus, sed audiet nos alquc exaudiel, luodo nos v i d e r i l dignc ea, qaae decent, facicntes,
quod d u o d e v i g i n l i jatn annis po&t Byzanlii e x c i d i u i a experli sumua, iiianibua d u n l a x a t vcrbis ac vaois pollicilalionibus^vacabiQius, b r e v i tcmporeuniver>a Ilalia sed conipesco l a b e l l u i n , nec id expriroait>, quod a u d i l u quoque d i r u m atque h o r r i b i l e e s u Quare u t gravissima decliuemas pertula, a l q u e oplatam victoriara consequamur, vos o a w e t , priacipes populique C h r i s i i a n i , u l o i u u i ad i d s i u d i o i n c u m b a i i s , q u a m i s uiaximis poesuta p r e c i b u s , o r a alque obteslor ( I ; .
B E S S A R I O N I S S . R. E . CARDINALIS
EPiSTOLÊ.
1.
Bessariouis, episcopi Sabini, cardinalis Nic&ni ac patriarchm Conslantinopolilam, ad Pauium ponlificem maximum, de errore Paschatis (). Non d u b i u i n est, beatissime P a l e r , i n r e s u r r e c i i o n i s Pascbale celebrando errorem aliquando evec o m m i l l i : n o n n u n q u a m oclo dierun, q u a n d o q u e u u i u s mensis et a m p l i u s , u i boc niet; boc lamen raro e r r o r e x e i s l i t ; altcra ex aano 1470 a c c i d i l . Duabus de causis l u n a i i o u i b u s , altcra ab
posi aequinoctium opposilio Junaris, quo d e b c l csse Pascba Juda3oruni, ac dics i n quem
lcmpore
seplioianae
cadit ejusmodi lunae opposiiio, ac d e i n -
ceps djes Dominicus, quo Pascba noslrura celeb r a r i oporlet, quod usu e v e n i l per c a l c u l a l i o n c m 19 a n n o r u m l u n a r i u m ; vcteres agi, nam astronooii l u n a m 49 a n n o r u m spaiio ad ideiu signum c i r c u m unde i u c o p i t , c x i s l i m a r u n t . N i l i t u r p r c t c r c a bsec labula opiuione illa de x q u i n o c i i o , quod s c i l i cet vernalc ^ q u i n o c l i u m 300 a n n o r u m i n l c r v a l l o eodem die mensis M a r t i i fieri c o n l i n g e r e t , q u o r u m n c u i r u m v e r u n i e s l . Nec tamen o i i r a n d u m , s i l a n i i v i r i i n cjuscemodi re lapsi s u n i ; n a m e l si a s i r o nomi vetcres eam scienliam opiinie lenuertni. molusca^ leslis, non sua quidem i g u o r a n l i a decepti, sed r c r u m C03lesiium natura s u p e r a l i . A s t r o u o m i a c n i m , c u m non plane v e r i i a i c m assequatur, aed p r o p i u a accedai, u t pbilosopbi a f l i r m a u t , quo plureaobserl a m c n non a i t i g e r u n t v c r i l a l e m omnem
aequinoctio. N a m sancti Patres n o s l r i Pascba n o s l r u m celcbrari voluerunl primo, p o s l x q u i t i o c d u n i v c r i s , secundo, post q u a r i u m d e c i i n u m diem prirpae lunae posl aequinociium vernale ; l e r t i o , non cuut Juda3is; qaarlo, die Domiuico post Judxorum astronomicae Pascba. Quae o m n i a u l r i t e sint e l cognita serveniur aportaque
vel iis q u i sciculiae
non sunt p e r i t i , l a b u l a m q u a m d a m , sive canoaem edideriHU, i n quo singulis annis repexitur p r i m a (1) Descriplor \mc a d d i d i l . Leclor, judicium meum requiri*. Uic Demosthene non minor, Latinis llaud est inferior. Quid ipse ? Quod :u. Yivat Nestoreos dies, rogamus. (i) Zaretti, Cata og. bibliotb. S. Marci V e n c t , p. 196.
617
EPl-VrOLi;. p i e n t , e l sequelur ac bomines,
f,T8 Si vero i i m i a b i t u r , i i l i nou i v c i confusio, u t , aliia C h r i s i i a n i s a
valiones c(elcbtium m o l u u m c o i n p l e c l i i u r , eo n.a- 61 honcslum cst gis per i l l o r u m comparalionem ad v e r i l a i e m l e n d i l ; qua de causa posicri p r o p i u s sempcr accesserunt, c u m p l u r c s b a b u c r i n l o b s e r v a l i o n e s . E l c n i m Plolemaeus, a s t r o r u m gciemia erudiiissimus, qui p r i m u s eam absolule i r a d i d i t , augem solis i m n i o bilem esse p u l a v i l , qucm taincn posieriores m o v r r i scnliDiU, veluti spbxra non erralica moveiur, qttod T e r u n i est. Eaindein prailerea spbaeram P l lcmaciis u i i o g r a d i i moveri ait anuis cenluni ab o c c i clcnie i n o r i e n t e i u ; posleriores vero paucioribus. Idcm cl i n re dc qua a g i t u r ; quamvig a n l i q u i l u n a m iucipienleoi p r i m o a n n o , v c r b i g r a t i a , a p r i m o gradu Arielis, nam poslea expleio 19 anno i l c r u u i ad i d e m
B e
jejunaulibue, alii pascbalibus gaudiis iiidtilgeam ; elsi uon c a l h o l i c i omnes, lanieu C b r i s i o Oomiiti a p p v l U i i variis diebus Pascba c<>lebrent. Mandarc praelerea, n l C h r i s l i a n i lunaiioncs sequanlur, ac prinso die Domiitico posl p r i m a i n opposilionem luna?, factam post sequinocliuiu v e r nale, Pascba f a c i a n l , dilficile e r i l , p r a $ c r l i m r e r u m ccelesiium i g n a r i . Quisnam i n vicis partiaque oppidis, ubi n o n est d o c l o r u m b o m i n u m copia, scire possei quando e r i l n o v i l u n i u m ? quando oppositio? A u i q t i i d tliilicilius esi e l magi* v a r i u m quando sit acquinociium ? E r r a b u n i omnes e l d i s scniient. Praeierea b i c e r r o r n i b i l nftali a f f e r t ; cum i m iu Pascbale c d e b r a a d o quatnor s i n t senranda. ut d i c l u m e s i : u t (iat posi acquiuociium v e r a a l e ; post p r i n i u m p l c n i l u n i u m post tale q u i n o c l i u m . non cuin Judaîs ; dio Dominico post Pascba Judae )rum. Onmia baec, aut cerle magis necessaria pcr banc tabulam s e m n m r , et quamvis c r r e m u s celebrando Pascbaie, a o n n u o q u a m lardius altquibiis neccsd i e b u s ; tamen bic c r r o r f a c i l nus diligcaUus s e r vare l e r t i a m c o n d i l i o n e m quac adaiodum saria est, u l scilicet non c u m Judseis dius agiinus. Itaque u i h i l celeWmns.
signum r e v e r i i p u l a v e r i n t ; non tamcn v e r u m e s l ; 76 anno deerit e i una ocnnino quaria pars sit a d f n i u r a ; inde n i m t nam Pascba d i c i ad idem p r i n c i p i u i n a l l i n g n n d u m , ita u l 303 annis u i i i u s diei spatio nonnunquam una r u n i c r r o r manavit de Pascbatc nostro per t o i a m s e p l i m a n a m . Facimus septimana l a r d i u s , qua i n re e r r o r est qtti ex Ro346
aurco numero p r o v e n i t ; nam lunationee islas se q u i l u r . A d bsec nos agimus a n n u m secundum mauorum consueiudinem d i c r u m 365 ac q u a r l i ; ila u i q u a r i u s annus comprebcndat; seinper dies uniue
uade biggexlus d e d u c i t u r , e l inde
T a n i o e i i i m niagis ab i l l i e discedimus, quanlo l a r hnroulandum videiur, Runt. ob eas raiiones, quse aupra coramemorala
solaris annus, ac verus non s i l tantus, sed major 5 0 0 vcl 200 unius d i e i p a r t a ; proptcrea vel 300 q u o q u e anno, vel 200, u l j u n i o r e s aculiug i n l c l I c x e r u n l , a j q u i n o c l i u m uno dic r e i r o c e d i l ; ex quo c c v e n i l u t iu Paschale nosiro e r r o r sit uaius a l i q n a n d o mensis e l a m p l i u s , ac menge post celebrei n u s Pascba quam debcremus, quemadmodum anno, hoc i d tamen r a r o a c e i d i t . Quare planum esl ac perpeluam observaLionem caosain
(I. Ad Paulum I I Pontificem Maximnm in librum de processiune SpirUus tancti Procemium (1). ( K x l a l supra, c o l . 319.) iil. Ad Gratcos. Exhorlatur eos ad obcdtenliam sacro* inncias Romance Ecclesia et susceptionem synodi Florentinm. Et de eleclione in patriiircham Cpolitanum (2). (Vide supra, c o l . 447.)! IV. Ad capitiuvm, canonicot el cupelhnog ecdeiia* Duo~ decim aposlolorum de Urbe. Ei$ staiuta $t eou slituliones mitiit. (Vide supra i n Appendice v. ad V i t a m Bessarionis.) Sorbonicun ltalia directu*
e l d c c e r n e n > i 0
a u r e i n u m e r : ac l u n a l i o n u m isiorurn 19 a n n o r u m velcrem csse bujus i n v e i e r a l i c r r o r i i ; idcirco ab i i s , c t
e o r n m via ac regula disccdenduin. A l si quis buic r e i apte consulere v e l i t , oporiet u i c a l c u k l denuo i s l a s iunationeg, novamquc labulam conficiat, per q t i a a i aeque d o c l i alqae i n d o c t i Pascba r e p e r i a n l ; s c d nou d i u e r i l uiUis. Nam post annuro 300 r u r sus uno die e r r a b i t , et eodem modo dei.nccps. E r i l
praeierea admodum d i t f k i l e , u l C b i i s t i a n i s o m u i b u g cuiusque naiiouis e l seciae boc sit c o g n i t u i n , AdGuUlelnmmFichetumdociorem ' ^ . / , . . Uratione$ tntllil se ad pnncipeg h o c nam tempore cuncu C b n s l i a n i nalionis o m n i s , ^ J
d e p e r i c u l i s ! t a l i ( C i i n m l c i r n t
sec!;e e l b x r e s i g , codomque dic
do Pascbatis die
conveniunl,
bello coulra
Turcag.
omnes celebraat, quod p u l c b r u m VI. Ad Padagogutv liberorum
(Praemiuitur o r a l i o m b u s praediclis, c o l . 641.)
Thomce
despotcc.
v
4vep \ ^
, ;
Vir nobilissime ct amicisime tum
aecepi l o m p r i u s ,
\ x a l T C O , , ^ . odv , .
nunc per H c r m c l i a n u m l i t i e r a s tuas, ad quas
non respondi, quopiam cxtpcctare s t a i u e r a m , d o nec rcbus adolcscenium p r i n c i p u m consultum foret. Q i o d c u m j a m factum git, nutic ad ;e s c i i b o . C o n solari vos e l principcs dc m o r l c aecrbissima bcati (l) A r c o d . Opvzc. aurca.
() Zanelti Calalog., . 76.
-579
f>30 E S S A I U 0 N 1 S S . R . E. C A R D I N A L I S i l l i u s e t sancti despouc, non est Ittijus loci : quare xx\ ; . ; ; 6ta ^ <5 ^ \ l i u j u s r c i veniam te p c i o . Scilo a u t c m , s a n c l i s s i m u m papam, a m i c o r u m q u o r u m d a m a u c l o r i t a t e r t sua ipsius bcnevolenlia c o m m o t u m , slatuisse, p r i n c i p i b u s nicnsibus singulis numtnos aureos t r e . )
^ , \ . , \ \ ^ \ , , " * , \ , 0 , ;
^cntos pcnderc, quos hnciisque beato despolae p e n <lebal. V u l t aittetn, ac d c r e v i i sanciissimus papa, u l d u c e n t i n u m m i singttlis mensib ;s aMjualilcr d i s i r i b u a n l u r i r i b u s f r a l r i b u s , u t i m p e n d n n l u r ad alendos ipsos ct scx seplemve s i n g u l o r u m ministros ; ad emendos et alendos q u a l u o r m i n i m u m equos, ad m i n i s l r o r u m siipendia ct p r i n c i p u m v e slimenta, q u x pulciira s i m necesse est, e i de cu> jusvis p o r t i o n e a l i q u a n t u l u m c o m p a r c i l o r , ut b a b e a n t , quo ula*tilur, si foric i n m o r b u m anguslias i n c i d e r i n l . A l q u e hxc ita fieri, nec l i e r i q u i d p i a m a l i t e r , j u b e l . vel alias Reliqui quidem o m n i n o
, \ \ >, ' , , \ / . ;. T i t
u u l e m c e n l u m n u m m i aurci s i n g u l o r u m m e n s i u m , vcl nwJle e l d u r c n l i iotius a n n i , i m p c n d a i i l u r i n -siipendia p r o c c m m a l i q u o t et bomiwtini elegant i u m , q u i c u m p r i n c i p i b u s v i v a n l et consuetudincm Jiabeant, i i s serviant e l eos c u s t o d i a n l . C e r l i o r a u lem factus sanctissinius papa, q u o l buc advenei i n t , miratus cst et s u b i r a s c i t u r . Si e n i m bealae mcmorioc p r i n c i p e m , taleai v i r u m m i r a i i sunt c t suslentalurus huc v i i u p c r a r u n l , q u o d t o t buc m i n i s l r o s adduxtsset, quos pecunia et l i b e r a l i t a i e aliena osscl, quanlo magis n u n c , cuin a l i i p l u r c s
\ .4: ?* , ' \ \ . , \ / . \ 6 \ , ^ , \ ,
i m m i g r a r i n t , p r i n c i p i b u s praesenim pueris et o r b i s succensendum c s l , q u i ncc d i g n i i a l e , nec l i l u l i s , nec fania nobiles s u n l ! nec iis i r a s c u n i u r s o l u m , scd v c i a n t e l i a m , v c l u n u m i c r u n c i u n i supra pecun i a m decrelam i m p e n d i , m a u d a r u t i l q u e i n i h i n i o nercn), u l accurale haec flerent nevc quidquam t m m u l a r c l u r , q u e m a d m o d u m alias factom esl n u n n u u q u a m . Quare ncccsse est, v i r uobiliasimc, t i b i el C r i l o p u l o medico V . C l . n u u c q u i d e m cursc s i n t res p r i n c i p u m : atque eligemus nos praeierca, q u i oas a d i n i n i s i r e t e l strcnue r e g a l . Deinde s i n g u l a r i bic consilio d e l i b e r a b i t u r , q u i loous d o m i c i l i o iis aeeigiiandus s i l . Ac q u a n l u m q u i d e m s l a t i m diseerni poiest, maxime opus s u n l , q u o r o n i deesse -ncino p o i e r i i , p r i m u m n i e d i t u s , deinde magister G r x c u s , t u n i magisler L a t i n u s , poslremo i n i e r p r e s . i l i i g t l u r planc necessarii s u n l , c l o m n i n o deesse non possunt. P r a l e r e a opus esl uno vel duobus saccrdolibus L a l i n l s , q u i p e r p c l u o cananl lilurgiatii L a i i n a m . E i e u h n pueros L a l i n o more v i v c r e o p o r l e i , i d quod etiam ipsc p a l c r c o r u m v o l u i t . l i a q u c qui cos c o m i l a b u n l u r procercs, vidcaut necesse principes ex Ecclesia seccdaol propter s l , ne
\ , \ i i ; \ , ; \ , * ^ , \ , \ . ' , i . ), ^. \ . ,
; , , , ! : \ . \ ; * cwat \ ; .
c o n i m e m o r a l i o n e m papae, quetnadniodum i n i i i n e r e faciinn est. N a m si ex Ecelesia sccedam, cos e Francia quoque eecede/e oportcL. N c m o e i i i m b o njinern tolerat, q u i se i m p i u m et baerelicurn a p p e l l e l ct mauifesto fugiat. Quarc i i , quos necessarios essc d i x i , s u u m j u d i c a n t o c u r a r e , u l i i a Praplerea volo fial. c t i l l i s cominendo , u t v i d e a u l ,
: : ; , \ . tta\ ol ; ' : ' , . ^ , , ; ,
qiiantiim r c l i n q u a l u r de ilorenis inule et d u c c n t i s .
681
EPISTGL/E.
m'
; - Hoc a u i c m l u , v i r nol>ilisimc, una nobiscum d e \ l i b e r a , (juis r e l m e n d u s s i t c t q u i d cuitjue muneris , . * I r i b u e n d u m . A c m i l i i q u i d e m v i d e l u r , q u o plnrea , . \ \ , . \ ,' . \ ; \ . , \, , !& , s i n l c l p r o p l e r m i n u l o s laborcs m i n o r i c o n t e n l i s l i p e n d i o , boc pulcbrius fore, quoniam p n e r i plo babebunt ( O t m l i i m , m i m s l r o r u m c i b o n o r i s . Sed boc una d e l i b e r a b i m u s e t quam fieri potest pulcber-t r i m e i n s t i l u e m u s . I n l e r i m t u nunc quitlcni c u m Grilopulo res p u e r o r u m a d m i n i s l r a . Ilaque n e ccsse est anlc o m n i a , e o r u m cducationi e i m o r i * bus p r o s p i c i a i i s , u l u r b a n i et e r u d i l i i i a n l , si eos b i c i n aliquo bonore esse v u l l i s . Quod nisi fiat* c t ipsi et juvenes b i c n e g l i g e m i n i , nec ulla v c s l r i e\is t i m a l i o e r i t . De qua re c u m beatae m e m o r i x p r i n *
v
cipe, i l l o r u i n p a l r e , c o l l o c u t u s s u m , v o l u i l q u e i s , > . " ; ) - ^ u t oronino mores F r a n c o r u m i m i t a r e n t u r et i n d u e , \ r e n l , boc est u l Ecclesiae inieressent p l a n e e o d e m , . quo L a t i n i , modo, u t L a l i n o v c s l i m c n t o u l e r e n l u r , . \ , \ , . , \ \ , *. \ \ ; \ ) , \ , r e v e r e n i e r ealularent papani, cardinales et reliquos p r i i n o r e s , delccto capiie, u t b o n o r c m e x b i b e r e n t salutantibus, u l , si a d i r e n t cardinalem vel alium fiexis similem principem, n o n a s s i d c r e n t , sod genibus p r o c u m b e r e n t , donec ab illo j u b c -
r e n l u r surgere. D i x i i q u e beatus ille v i r , s%pe sc iis imperasse u t ne considereut. Quac i g i i u r omnia vobis c o m n i c n d o , u l moneatis principee e t probc eos educeiis. Praeierea c u r x vobis esto, u l incessiis e o r u m gravis s i t et magnificus, sernio c o n s i deralus, vox modesla et placida> v u h u s verecundu
, , Q neve huc i l l u c vagus. Erga omnes comea e l o f f i ' ciosi snnto, o m n i b u s t u m suis t u m alienis blandt* \ \ \ ; ; , , , , , \ . ; \ * . \ ; . \ , \ \ ; \ , ; , 6. " , , e i affabiles, m i n i m c g l o r i o s i , sed demisso et sedaloa n i m o . N i b i l s u p e r b i u n t o , quod imperatoris postcri s i n t , sed cogitanlo, sese palria cjeclos, orbos, h o spiies, niendicos esse, q u i a l i o n n n beneGciis egeanl ad \ i l a m siislenlandani, n e c , nisi v i r t u l e m colant, prudentcs ac modesli s i n t , omnes bonoriflr.e babeant, abaliisbonorifice babiium iri,sed inomniuro vcnluros esse i n v i d i a m . Quae omnia l u , v i r n o b i l i s s i m e , c u m C r i l o p u l o considcra, quandoqnidem id oncris tibi i m p o s i i u m est. PraHerea operam danlo l i l t e r i s . u t progressusfaciant, neve, quod p r i n c i p e s s i n t , i l i i s careresc p o s s c e x i s l i m a n l o . N o b i l i i a s q u a e c a r e t v h lute, nibili est i n o m n i b u s p r i n c i p i b u s , eliamsi
\ D magna regna c t bona babeant, n c d u m i n i l l i s , q u i rebus o m n i b u s o r b a l i s u n t . Quare nec*ssc esi eos ; . \\, \ . \ , ; , , , , , \ , , & , , , . \ , . ; , , . \; ; .;; ; liiteras c o l e r e , obedientes oblemperantesque cs*u l i b t , et mcdico, c o r u m q n i v a l e l t i d i n i p r o s p i c i t , e i magislro diclisque veslris sludiosc flexis audicnics genibus s u n i o . l n s u p e r ainguli brcvera aliquam orationem mernoriae m a n d a n l o , qua papam c i nudo capite s a l u t e n l , c u m buc v e n c r i n l : q u o d cavento ne a l i l e r f a c i a n l . Si public^ ambulanles ab borainibus s a l u t a n t u r a p c r i c n d i s c a p i t i b u s , ipsi quoque caput a u t planc a u l plus minusvc p r o c u jusvis conditione a p e r i i i i i l o . S i m i l i l e r si alieni h o n o r a i i bomines eos visum v e n i u n l , digne bos c x c h piunto, caput a p c r i u n l o c l p r o sua q u c i n q u e d i g n i l a l c babcnto, L o q u u n l o r pauca q u i d e m , s c d .
fS3 ea l a u d a b i l i a ,
B E S S A R I O N I S S. R . E . C A R D I X A L l S
I
'
634
graliosa e l placida, n u n q u a m r i - ; ;, \ ; , \ . , \ \ , ; , , \ , \ ; . " ] * ; , \ , \ . " \ , \ ^ , ; . ; \ cibis
d e n l o aut c a c b i n n a n l o r , sed v u l t u severo c l c o m p o s i l o sermonem c u m i i s c o n f c r u n l o . I n capiemiis temperanlo s i b l , labulae roodesie et v c recunde asstdenlo. Si eos n i o r n m c u l t u m coram ailenis pracsiare v u l i i s , necesse esi eos coram suis decoruni scrvarc docealis. U t n e m i n c m rfcstiam Ixdanr, i-ssuefacite cos d e b i n c ad m o r u m c l e g a n t i a m , m o e l l e n i t a l e m . Discunlo j a m flexis gonibus apte ct eleganter s a l u t a r e ; neve pudeat cos facerc, q i i o d magni reges e l imperatores f a c i u n t . Quando ccclesiam L a t i i t a m i n t r a n l , flectuiuo genua c l p r e c a n l o r sicut L a t i n i . Ne negligalis cos ad missas ct l i i u r g i a s d u c e r c , e l assistunlo verecunde e l a l l c n i e , sine risu vel g a r r i l u , flexis genibus e l aperiis calancli sunt. HJCC si f e c e r i n l , suLsidiis non c a r e b u n i , apud omnes i n bouore c r u n t , e l ipsc si qnid pol e r o iis opera? p r a s t a r e , sludiose praeslabo. Si c o n t r a r i a f e c e r i n l , cquidem nulla o m n i n o re eos a d j u v a b o , bomines eos n e g l i g c n l nec u l l u m iis b u n o r c m habebunt. \ . . \ .
p i l i b u s , s i c u l L a t i n i faciunt, q u i o m n i n o i i s i r a i - ^
, ,
, . , \ , ,\ , \ . &
, .
\ . \ \ , \ ;
; . , \ , , ; , . ,
\ . " ,
> ; \ , " ,
\ . \ ,
. ,
, \ ; . Racc l a m copiose ad t e , v i r n o b i l i s s i m e , et r e l i - C quos s c r i p s i , n o n u t l e v i a e l i n a n i a , scd u l monealis ea p e r p c t u o p r i u c i p e s , per m a g i s l r u m ea perpeluo j i s legcmla c u r e l i s , que aecuratius ab iis et i n l e l l i g a n l u r e l fianl. A d ipsos b%c scribere volebain ; sed q u i a , u l p u e r i , ea non probe i n l e l l e c t u r i e r a n l , \de.o ad l e , v i r nobilissime, s c r i p s i , u t e l meo e l t u o noniine acripsi. Pestilentia nunc banc urbem invasit. 0uare qui iis coinmendares, u t facerent qiue ; ' , \ , * , . * , ' , \ \ ; . . At* , , * * , c o m m o d u t n visum est i n consilio p r i n c i p u m
bic. s u n t , et v o l u n l a l e papa sancitum est, u l p r o p t e r p e n c u l u m priiicipes buc nc veniant. A l ncc Anconac iis c o m m c m o r a n d u m , quia ea quoque urhs
peste infecta est, sed i n r e g i o n c m q u a m S i c i l i a m D , v o c a n t , u b i aer salnber cst, t r a n s e u n d u m , i b i q t i e , c u m p r i n c i p i b u s ad S c p l e m b r e m vel Octobrcin ; . c o i i u n o r a i i d u i n . D c l i b e r a l e vos i n l e r i m , sempcrne i b i b a b i l a r e v e l i t i s , i d quod iis q u i bic suiit princ i p i b u s placcbit. Ego e l sanciissimus papa ad l e g a l u m c o m i l a i u s scribcmus, u t vobis a u x i l i e l u r 1 1 p n r s l o s i l i n re quacuuque. Ibideni etiam epis< opus Comi csl m i b i s u b j c c i u * e i scrvus sancti D o m i n i . Hujus dioccesis Sicilia esi, ubi pulcbras scdci >5 ^ . > , \ . ; ; ; ; \ ; '( cTva: *. "
85
EPISTOL.E.
686
; , eTvat \ - possidel, quas t i b i Iradfcl c u m r c l i q u i s liabilatidas, . , \ \ , \ ; . ' ', ,' . ).. , VII. Ad Theodnrwn Cazam. Quce ex inUrprelationibus Theophrasli et Aritlolelis littcrurim proventura sibi promtserit, ingenue confitetur (1). Tu v c r o Tbeopbasii De commoda rei Romae, die Augusti 9, anuo 1465. Bessario, c a r dinalis et p a l r i a r c h a f.polilanus ( ) . j , ; \ onup.no t e , q u a n t u m p o t e r i l a d j u l u r u s . . , ; -
, \ , , \ , ; ' , , , ' \ * \ , ' \
planlis,
e i Ari&lolelis
Problemata i u t e r p r e t a t u s , ingens n e g o t i u m a b s o l visti, magnoque.dono quae nuIJo roodo L a i i n o s d o n a s l i : quaedam, apud illus e r a n t , qua&dam c i i a n r
^ apud nos ipsoe ita perverse h a b i t a , u t v i x i n l e l l i g i p o s s e n l : sed c o r r e c i i 9 o m n i b u s , v e l eamdem eent e n l i a m vel eamdem d i c t i o n e m , l i c e l i m m t i t a t a cssent, sed A r i s l o t e l i , e t p r o p o s i l o o p e r i , u l p a r e r a t , resiituens. Proplereaque et e i i m i a l i b i laudie n w r ces apud e r u d i l o r u m , t u m q u i n u n c v i v u n t , t u m q u i f u l u r i s t e m p o r i b u s v i v e n t , animos f u e r i t . 0 ; us i l a q u e magnum i n se c o n t i u e t l a b o r e m , scd iiluch honos s u b l i m i s c o n s e q u e t u r ; etsi non a muliis, neque e n i m m u l l i sunt q u i i n l e l l i g a n t . I l o c e l e n i n f , quod e i i n aliis o m n i b u s a c c i d i t , exercendum n i b i l o m i n u s est, l i c e t nullus s t i q u i i d calleat, n u l l u s s i l q u i i d a d m i r e l u r . Quare si l u quoquc solo Ire* ponliGce, docio equidem v i r o , j u d i c e a l q u c leste l a n l u m m o d o contentus e s , elsi vel duo vel
\ , , \ , ^,
* \ ; ,
, \ * < , /\ ' \ , , \ , \ . \ ) \ , \, \
\ Q f u e r i n l , q u i et intelligere e l a d m i r a r i possunt* opus , , , \ , * ( \ , fcvl * , * * * . * , , , \ \ , , \ ' * \ , , '- . c o n t i n u a , deque L a i i n i s , s c i i i s plane et quavis re d i g n i s , bene m e r e r i ne cessa; cuni U b i de t u i s n o u suppelant, de quibus bene inerearis. Quod si plebis eliarn t e s l i m o n i u m m a x i u i i f a c i s , uno licet Socrales l a u t u m , c u m quo c o l l o q u i u m i n i v e r a t , c o u i e n Sed aiiis u l i l i o r i b u s alteodere volens, o i u *
lus esset, a u l ne i d q u i d e m , neque enira t i b i c o n venii. n i n o ab i n l e r p r e l a l i o n i b u s abstinebis. A l l u v e r o ne c r u c i a r e , quaerens unde l i b i alimeiita comparee, i n t e r p r e l a l i o n i b u s neglectis. Nostra s i q u i d e m e i l i b i coinmuuia s i x n l : e i unde nobis, inde e i t i b i pracs l a b u n t u r a l i m c n t a , noi u l c u n q u e , s e d quasi eadeni qua e l iios dignitate fulgeres. E t si t i b i i n a n i m o f u e r i l sedcm i n u l a r e , non ad a l i u m quain D gressam d i r i g i l o ( 2 ) . ad nos
(1) L c o AMat. De Th*odwis ap. tfai Bibtiolh.no*. Patrum, t o m . V I . parte n , p.. 197. (2) Liceat i n i h i ( i n q u i t A l l a l i u s ) , hic o b i l e r i n i q u a n i ac perpeiuo c o m i l a n i e m l i l i e r a t o s b o m i n c s , ; f l i i r i a i ac m i s c r a i n c o n d i l i o n e m d e p l o r a r e . T b c o <brHS Gaza, q u i v i r l l o t e t u d i o r u m laboribus a p u d Cra*cos c i Laliaos e i n e r i i u s , l o t voluroinibus c o m posilis clarus e l conspicuus, surumo P o n t i l i c i n o l u s , purpuralis Palribus charus, in llalia sludioruin a l l i i c e , spcclaiilibns p r i n c i p i b u s v i r i s ct l a u d a n l i 1>IIS, ita egcl, u i ncc sibi uitde vivat d o m i s i l ; c l ad inendicilalem *c d e l r u d e r e t , anitnuiii a s t t t i h i i a b b i i a b e r e , e.i n l i c n i agelli glrbas colere o o g i l u ; . Non credcrcin ipsc bercle, n i i d c t i i t i i f l Tbccdot-us
%
falcr'tur, et suam banc cgeslalcm cxponerct i n cpistoia ad D e m e i r i u i n S g u r o p u l u m : ' \ , , ^ ; \ ; \ ; * , , . Exemplar fuerint forlasse malum reinosinv. Nobis enim cnm prorsttsnon suppelerent vitce necetsaria, ttostram trt alnnto ugro cotendo operam collocavimus; sirgue ncccssuna com'.'91.
(a) Vidc Ce:rg'i Ph:-:iiitzoc
(lii:
nico:i, .om. Ci.VI, co\
087
B E S S A R I O N I S S. R . E . VIII.
CARDIXALIS
688
conka Tlteo*
%
Ad Michaelem Aposlolium. Bessarion cardinalis
Eum reprehendit quod in apologia pro Gemhto Plelhone scripta, dorum Gazam el Aristotelem calidius cssel invectti* (a). Apostolio tmliora / (5) ^ ,
Michaeli tapere.
1$,
Venerunt ad nos U r d i u s q u a m ipse pulaveras, at magis Haboraia, ca qnai conlra T b e o d o r u m Gazam p r o r i e l h o n e s c r i p s i s l i . A n d r o n i c u s enim Ca!lesti F . p r i u s a se examinala et discussa, ea nobis d c m u m e l s u a ipsius s i i m i l m i s i l . A c nos a n i m u m q u i d e m t u u m , et te quod Plaloni Plalonisque sec i a l o r i b u s bene velles, i w r a l i sumus : quod aatein eo modocausam i l l a m dcfcnderes, non laudavimus. N O D e n i m adversarium nbjurgando, sed p r o b a t i o n i b u s e l a r g u i n e m o n i m , amico patrocinandum, l u m i n i m i c u s propulsandus. Quamobrem si q u i d Pletbo A r i s l o l e l e m , si q u i d T h e o d o r u s P l c l b o n c m lacessivii, si q u i d t u le ipse Theodoro
r
* , & . , \ ; ,
(4) \ , \
. , , . * \ ' . " \ ,
v w w w ^ / ,
. . . w , w-
, (5)
- - ~ \ - / ~
roaledixtsti,
,
, (6) ;
J V f
cmnia ea, iprseterquain orleba erat, , \ d i c t a esse n i b i v i d e n t u ro .p Neque cln et i m aequum fas esi m a l e - . (7) d i c i sive A r i s l o l e l i , q u i l o t b o n o r u m auclor nobis , * l ' u i t , s i v c P l e l b o u i , sapicnli e l revera magnac i n -liolis v i r o ; nisi forle aliqnis htinc dicat, eo quod p r i m u s m a l e d i x c r i t , e l i a m r c malediceniibus e x c u sationem aliquam p r a b e r e . Tbeodorus quoque, v i r p r i m a r i u s i n l e r bodiernos Graecos, dignus m i n i m e cst q u i abs le niale audjat, ab bomine a d b u c j u v e n e Jara senior, c i ab eo q u i logicas argumenlaiioncs ac disciplinas n o n d u m r i t c a l l i g i l , homo p e r o m n e s sapienlije ac doelrinae pcrvagatus ; prseserlim a u i e m u b i de ejusmodi tbcoremaiis q u x s t i o est, quae u l p b i l o s o p b i c o n n u o n i n i u m maxinia s u n l , i l a n e dir.ere scu sallem quid perfecie intelligere is , > ; , , (8), \ . , \ 3* , , , \ \ \
* \ \ ' , * , ? \ , \
eesse est u l vulgi c a p l u m s u p e r e n l , nec de bisseu C : p o s s i i , q u i non i n pbilosopbia multuro opcrae p o s u e r i t , nec a p p r i m e e r u d i l u s s i t . Tbeodorum igitur accusaium ignorantiae a (e, moleste equidem t t i l i . A t ipsum c i i a m A r i s l o l e l e m queni nos ducem babemus et p r i n c i p e m oninis d o c i r i r u e , idipsum pali poiuisse; eumdemquc e l i n t l o c t u m , et malae m c n l i s , e l d e l i r u m , e! i n g r a l u m v o c i t a t u m a l e essc (prob facinus !) i d q u i d e m m i b i o m n c m audaciam ac l e m e n l a l c m supergredi visuni est. V i x ego a u d i r e , i m o nec audire sustineo Plc-
, \ . (9) ; \ ^ (10) , , , , , \ , , ! ^ \ . , ' , , * ,
tnntes, neccssnria tolummodo sano minittrant;<tgnparantes, nemini sumus qiticritando neque molesii tudinis vero el bimilium accidenlium nultam curam ueque odiosi. Nulla vcro cogit necessitas te agros cosuscipiunt, ac si m% ex quercu vel saxo el non ex lere. Mihi enlmvero bellum quod tum a.erebaiur, ad nrbes aditum inlerdudebai. Tu vero Florentiaim& hominibu** prognati essemus. manus priucipnm puinice ipso a r i d i o r e s l d i v i l i a s luculciiias ege* morarU ia urbe frucluoiissima, et perquam commoda stale ipsa avariores 1 omnibu* qui animum ad aliquod exerciiium appli) , \ , cnerini.El i u episloU ad A n d r o n i c u m Callisli : , , Cod. R^ 50b4, f o l . 3 4 1 . , \ * (4; ^ i d . c o d . , , (5) abcsi ab eodem. \ > () . , , (7) , c o d . 3 0 4 . . Tibi vero cum pau(8) , i d e m . per sts, necesse esl ut rerum hujutrnodi inopia pre(Uj , i d e n i . muris; quod milii quoqne male habenti contingit. (10) . . Vomini siquidem uo$lri nobis necessuriu suppcdit
() ediiiviic Boivini Junioris in Memor. Acadcm. loscripl., I . I I .
689
;. \ , \ , ,
EPISTOL.E.
690
, \ I b o n c m i p s u m , ejusmodi v i r u m , c u m i n A r i s t o l c lcni talin p r o j e c i t ; n c d u m l e , q u i i n i i s r e b u i n o n - ' dum quidquaig accuravisli. , Si q u i d ergo m i h i credis, P b l o n e m t u e l A n etolcJem sapienlissimos putans, et horurn vesligiis i n s i s t e n s , t u i u l r u m q u e ducem f a c i l o . T u m e l o l i o et medicatione, ct magistris usus, quibus par e s i , p r i m u m q u i d e m i n i d i n c u m b e , u t e o r u m qua? ab ambobus i l l i s dicta sunt p r o f u n d u m sensuin p e r c i pias. Noque enrm volenti cuique coinprchensu f a cilia d i c u n l v i r i illi d u o . Deinde et si q u i d dissent i u n t , non i g n o r a n l i x (apagesis), scd c o r u m sununae facultatis, e l habilis ad d i s p i i l a m l u m i n g e n i i , a r g u n i e n l o m i d esse slaiuens, e i q u o d illa? q u x s l i o n e * , ; , , * \ , ;
\ ?, , , , , \ \ \ , * 0, , , -
ob res incertas et obscuras, paulo momento i n , - u l r a m q u e p a r t e m t r a h i possinl, i l l o r o m sapienliam ? . a d m i r a r e , et q o o r u m i i nobis L o n o r u m auclores , , f u c r u n t , ob ea ipsa ambobus gralias babc. l l a c n i m . ' , in t i b i q u i d e m m e l i u * consulueris, m i h i aulcni et o m nibug sanse m c n t i s h o m i n i b u s gratum fcccris. lNain nunc q n i d e m , g r a l i f i c a t a r u m lc a r b i t r a i t i s , valde prodimolesius f u i s t i ; l u m quia i m m c r c m i b u s sic palam n o n o m n i n o v c r s a i u n i esse , ; ', tcipsum ; c l aperte m a i e d i x i s l i ; l u m quod et disti. . , , T b e o d o r u m i l e m melius m c r i l u s cole, eoque ad omuia magislro utere, Est e n i m is e j u s m o d i , u t et te pcssil et alios j u v a r c . Qnod ad me a t i i n e t , ne per e r r o r e m r u r s u s exisiiines, talia i n tales viros dicenlem te m i b i g r a t i t i c a r i , scito me et amantem Plalonis, et amaniein A r i s l o l e l i s ct bosce ambos t a n q u a m sapicntissimos v e n c r a n t o m : i o Plelboue e l i a m m a g n u m tngenium c i proeclatam indolem i i a roirari m e , u l adversus Arisiotelem a n i m u m tam pugnacam, t a m m a l e v o l u m , m i n i m e l a u d c m . V c l i m quippe o l illura A r i s t o l e l i , e i alios quosvis s c u d u o bus pbilosopboruro p r i n c i p i b u s , sive ipsi P l e i l i o n t , sive aliis q u i b u s c u n q u e , tanta adbibiia eatiiinne c o n c u r r e r e , quanla Aristotelcs i i s q u i jkiile se f n c r u n l c o n l r a d i x i t . Neuipe is r a l i o n u i n v i scmper, et petita plerunique r e n i a , sive ab audiitribus, sivc ab iis quos r c p r e b e n d i t , r e m sic deinoiislrat u l a conviciis absiineat. Q u i n e i u b i vcbcmentius i n v c b i t u r , t u m quoque m o d u m scrvat.
i e m
i l l o r u m scriptis
. \ \ \ * ,
, * , \ .
\ , \ . , , , , \
, *
\, \ (11) , , , \ , \ , ' , (12). . (13)
Formcc ex
au<*
\ , >. . D , , ? . ^. ,
* i n q u i t , valeant. Nam el
%
arguiiolce
stmt: diaUcti-
el $i sunt
nihil ad rem. E i rursns de aliis q u i b u s U i c esl ei c o n v i c i o r u m cumiilus.
datn h o n i i n i b u s l o q u c n s , / / / / , i n q u i t , viri cam non attigerunt.
Mos vero b o i n u n c u l i , e l quidam v e l u l s i m i f p r x illis beroibus indoctos, bcu ! appellare cos a u d e b i m u s , e l c o n v i c i a d e plauslro i n g e r e m n s l i c e n l i u s q u a m comoedia ipsa i n Clconcm e i H y p c r b o l u n i ? Ecquinara v c i o nos ? Qua c o g u i i i o n c , qua r e r u m sciemia i n s t r u c l i ? ! I x c reipsa s l u l l i l i a e s l , f u r o r q n e m a u i f e stus. Gave e n i m credas, bonc, quia b o m i n i b o t Piaionem et A r i s t o t e l c m spiranlibus scu P l c t h o n ^
, I
( U )
> \ 6 ; ; , ; \ . , , (15) , \, ;, (11) . cod. 50JA. (12) Vide Aritlolcl. l i b . i : . (13) , cicadarum cuutus ,
cul(c.
cantiun-
(14) Lcgo . (15) , c o d . 3 0 6 i : Plethonis menliouem tom puto ab inepto Plctlionis admiratcrc.
addj-
087
Ad Michaelem Aposlolium. Be$sarion cardinalis
B B . S S A R I O N I S S. R, E. VHI.
CARDIXALIS
Eum reprehendit quod in apotogia pro Gemislo Pielhone tcripta, dorum Gazam el Aristolelem catidius essel invectus (a). Apostolio mtliora / ( 5 )
conka Tlieo* ',
Michaeli sapere.
V e n e r u n t ad nos tardius quam ipse pulaveras, ai magis rlaborata, ca quae contra T b e o d o r u m Gazam p r o Pleibone scripsisii. A n d r o n i c u s enim C a l lesli F . p r i u s a seexaniinala et discussa, ea nobis demura e l s u a ipsius simul m i s i l . Ac nos a n i n i u m q u i d e m t u u m , et te quod Plaloni Platonisque sec l a t o r i b u s bene vellcs, i w r a l i sumus : quod aatem eo modocausam illani defenderes, non laudavimus. Non e n i m adversarium objurgando, sed p r o b a t i o n i )usel a r g u m e n l o r u m v i , i n m amico patrocinandum, ium i n i m i c u s propulsandus. Quamobrem si q u i d Pletbo A r i s l o l e l e m , si q u i d Theodorus Plclbonem lacessivit, si q u i d t u te ipse Theodoro m a l e d i x i s l i ,
* *
7
* ; ;
* , . * (
(4) \ , \
\ ;
. , , . , * \ * . " \ ,
n " ^ r "
i
, w
, (5)
" "
w
, (6) ;
"
-
i m n i a ea, praeterquam oporlebat e l aequum erat, , \ ; dicta esse i n i b i v i d e n i u r . Neque enim fas esi male . (7) d i c i sive A r i s l o l e l i , q u i lot b o n o r u m auclor nobis l u i i , sive P l e l b o u i , sapienli e l revera magnae i n îolis v i r o ; nisi i o r l e aliqnis Imnc dicat, eo quod p r i m u s maledixertt, e i i a m r e malediceiuibus e x c u sationem aliquam p r a b e r e . Tbeodorus quoque, v i r p r t m a r i u s hiter bodiernos Graecos, dignus m i n i m c csl q u i abs (c nialc audiat, ab bomine a d b u c j u v e n e jam senior, c i ab eo qtii logicas argumenlaiioncs ;ic disciplinas n o n d u m r i i c a i t i g i l , homo p e r o m n c s sapientia? ac doclrinse p c r v a g a t u s ; pra?sertim a u icin u b i de ejusmodi ibcorematis q u x s l i o est, quae \\t pbilosopbicortiin o n m i n m maxima s u n l , i l a n e diccre seu sallem quid perfccte inlelligere is opcra po, , > ; , , (8), \ . ' , \ 5 , , , \ \ ; \
\ /
w
\ , -* , , \ ,
cesse est u l vulgi c a p l u m superent, nec de bisseu C : p o s s i i , q u i n o n i n pbilosophia multura s u e r i t , nec apprime e r u d i l u s s i t . Tbeodorum igilur accusauim ignorantiae a l e , moleste cquidem t u l i . A t ipsum ciiain Aristotelem quem nos ducem babemus c i principem omnis d o c l r i r u e , idipsnm pali potuisse; eumdemqnc e l i n d o c l u m , et malae m c n l i s , c l d e l i r u m , et i n g r a l u m v o c i l a t u m a le cssc (prob facinus !) i d quidem m i b i * o i o n e m audaciam ac lemeritaiem supergredi visum est. V i x ego a u d i r e , i m o nec audire sustineo Ple\
, . (9) \ (10) , , , , , \ , /> , ! ; $3 \. axoy* , ). ' ,

%
&
tanta necctsaria solummodo sano ministrant;a^ paranles, nemhti sumus qttirrilando ncque molesli tudinis vero el bimilium accidenlium nultam curem tieque odiosi. Nulta vero cogit necessitas te agros cosuscipiunt, ac si no$ ex quercu vel saxo, et non ts lere. Mihi enimvero bellum quod tum gerebatur, ad urbes adiium intenludebat. Tu vero Florentiw im- & homimbm, prognali cssemus. manus P " P " " pumice ipso a r i d i o r c s l divitias luculeJilas egc moraris urbe fructuoiissiiua, et perquam commoda stale ipsa avariores 1 , u, onmibus qui animum ad aliquod exerciiium appli() , \ ^ ^ ' ' aierint.El i u epislola ad A n d r o n i c u m Callisti : , , t o u . W 3004, . 3 4 1 . , \ * (4; i d . cod. , , () abcsi ab eodem. \ () . , , (7) , cod. 3004. . Tibi vero cum pau(8) , i d e m . ^ per i i s , necesse e$t ut rerum liujunnodi inopia pre(Uj , ideni. muris; quod milti quoque male habenti contiugit. (10) . . Vomini siquidem uostri nobis necessuriu suppcdiI,CI 1
(a) E\ edi.ijue Boivini Junioris in Memor. Academ. Inscript., t . I I .
689 . \ , \ , , *
EPISTOL.E.
690
, \ t b o n c m i p s u m , ejusmudi v i r u m , c u m i n A r i s l o t c l c n i talin p r o j e c t t ; nedum l e , q u i i n i i s r e b u i n o n - ' dum quidquaig accuravisli. , Si q u i d ergo m i l i i credis, P l a t o n e m tu el A r i , , * \ , etotcJem sapientissimos putans, et h o r u m vesligits i n s i s t e n s , l u i u l r u m q u e ducent f a c i t o . T i i m e l o t i o et m e d i l a t i o n e , ct niagistris usus, quibus par e s l , p r i m u m quidem i n i d incumbe, u t eorum qua? ab ambobus i l l i s dicta sunt p r o f u n d u m sensitm p e r c i pias. Neque e n i m v o l e n l i cuique c o m p r c h e n s u f a cilia d i c q n t v i r i i l l i d u o . Deinde et si q u i d dissenl i u n t , n o n ignoranliai (apagesis), sed e o r u m summae facullatts, et habilis ad d i s p u i a n d u n i i n g c u i i , a r g u i u e n t u m i d esse slatuens, e i q u o d Hla? quocslioncs ob res i n c e r l a s e i obscuras, paulo m o m e n l o i n auclores
\ , , , , , \ \ , ' 0, , , . ,
, - u l r a m q u e p a r t e m i r a t i i possinl, i l l o r o m sapienliam a d m i r a r e , e i q o o r u m i i nobis L o n o r u m , f u c r u n t , ob ea ipsa ambobus gralias babc. Ua c n i m l i b i q u i d e m m e l i u * consulueris, m i h i auleni et o m n i b u g sanse m e n l i s honiinibus g r a l u m fcccris. lNam nunc quidem, gratificaturuin lc a r b i t r a m s , valde prodi moleslus f u i s t i ; t u m quia i m m c r e t u i b u s sic palam n o n o n m i i i o v e r s a t u n i csse
. '
* , & ', . lcipsum et aperte m a l e d i x i s t i ; t u m quod et disli. - . , \ ,
i n i l l o r u m scriptis
T b e o d o r u m i l e m melius m c r i t u s co!e, eoqtie ad onmia magislro u t e r c Est e n i m is e j u s m o d i , u t c t le pcssit e l alios j u v a r c . Qnod ad me a t i i n e t , ne p e r e r r o r e m rur&us e x i s t i m e s , lalia i n tales viros d i c e n l e m te m i b i g r a t i f i c a r i , scito me et a m a n l e m P l a l o n i s , et amaniem A r i s l o i e l i s et bosce ambos t a n q u a m sapicntissiroOs v c n c r a n t c m : i o Pletbone e l i a m m a g n u m i n g e n i u m c t preclat-am indolem t l a roirari m e , u l adversus A r i s i o t e l c m a n i m u m t a m ptignaccm, t a m m a l e v o l u m , m i n i m e l a u d e m . Y c l i m quippe c l illuro A r i s l o t e l i , et alios quosvis scu d u o bus p h i l o s o p h o r u m p r i n c i p i b u s , sive ipsi P l c i l i o n i , sive aliis q u i b u s c u n q u e , tanta a d b i b i l a eatiiinne c o n c u r r e r e , q u a n i a A r i s t o t e l c s i i s q u i .anlc se f u c r a n l c o n t r a d i x i t . Neuipe is r a t i o n u m v i scmper, et petita p l e r u m q u e t e n i a , sive ab auditt>ribtis, sivc ab i i s quos r c p r e b e n d i t , r e m sic d e i n o n s l r a l u t a conviciis absiineat. Q u i n c t u b i vcbcmentius i n v c bitur, lutn
i i m
\ . \ \ \ , ,
, * , \ . \ p s \ , . , , ,
\ .
, ' ;
\, \ \ (11) , , , * \ : , \ , ' , . (12. (13)
quoque
moduin
serval.
Formw
au*
\ , ^ . \ D , , ? . . , - ,
i n q u i l , valeant.
Nam et argutiola
ea3 sunt diaUcli-
et si sunt, nihit ad rem. Et rursus de aliis q u i b u s dam b o m i n i b u s i o q u c n s , / / / / , i o q u i t , viri cam non alligerunt. H i c esl e i c o n v i c i o r u n i cumulus.
Mos vero b o i n u n c u l i , e l quidaiu velut s i n i i i pnc i l l i s beroibus iudoctos, beu ! appellare cos audebinuis, e l c o n v i c i a d e plaustro i n g e r e m n s l i c e i u i u s q u a m c o moedia ipsa i n Clconcin c t Hypcrbuluin ? Ecquhtara vcio nos ? Qua c o g u i t i o n c , qua r e r u n i scicmia i n bominibas s t r u c l i ? ! I c reipsa s t u l t i l i a eef, f u r o r q u e m a u i f e stus. Cave e n i m credas, bonc, quia Plalonem et Aristotelcra s p i r a n i i b u s seu P l c t b o n ^ cula*. (14) Lcgo . (15) , c o d . 3 0 6 1 : Pletlionis menlionem tiim puto ab incpio Plctkonis admiratcrc.
, I
\ (14)
> \ 6 ; ; , ; \ . , , (15) , ? , , (14) . c o d . 50J4. Vide Arisiotel. l i b . i : . (13) , cicadarum cuulus ,
cantiun-
addj-
A t l i c o , seu
B E S S A R I O N J S S. R. . C A R D I N A L I S P o r p b y r i o sivo alii cuipiam e o r u m si : . \
32 , 4.
i l i i c l i s s i n i o et magni ingcuii v i r o , seu P l o l i n o , seu , , i i i i l i , P l a t o n r n i Aristol<Icmqtie castigare, et n l i c u b i c t i a m verbis violarc c o n t i g o r i l , iileih el noLis fas ejjse. Nam i l l i s q u i d c i n qnoil vcl l i o r u m aiiaie vel n o n longo posi lcuiporc v i x o r i n i , e l q u o J cnniinuae func ncqnc c.x minus coiilculingae di&putalioucs tfxtulli, mullum i i longo c x s l i i c r i n t , e l quia n o n d u m reslincta e r a l i n v i d i a , c l quod i i v i r i cssent o m n i d o c l r i n a l.aif ad sui excusation m valent. tanlo illis iuferiores suuius, Nobis v e r o , q u i \ , \ , " (16) ' , e i r '; \ , (17)
, , , . , (18) , . '/
poslquam
teivpore c l e o m i m m i o m n i i i m approbalioue l a l c m j a m c l l a n l a m a u c i o r i l a t c m couseculi s u n t , nuila j ni r c l i o q u i l u r venia. T u i g i i u r e i A r i s t o l e l i prorsus i m m e r i t o c o n v i c u i m c i c j u s m o d i o r a i i o n i b u s ad causx suaedcfenMoncni opiis est) c t v i r u m sapientem T b e o d o r u m verbis maledicis injuriose inseclatus, quae cecininli t c c a n i a , seculus ine a u c t o r e m , boioineiu l u i a m a a l c m , volentemqnc et cOmprecantcni t i b i m e l i o r a , ir.jusia 11 convicia, laudibus et bonis v e r b i s d e l( t a , o b r u c ; atquc A n d r o n i c i i n lua sctipta a n i r a a d versionibua alienla cogitalione et a n i m o scdato p e r l u s i r a l i s , cum r a t i o n u i n v e r i t a t c m ipsam r e v e r c r c , l u m ejus v i r i excniplo poslquam i n g r a m m a lica, tn o r l b o g r a p b i a , i n v e r b o r u m propriorum composid e i e c i u , i i l r b e t o r i c a , e i i n cognosceuda
ctalus, cl Plcthoni nequaquam p a l r o c i n a l u s (neque ^ , , , , \ , , , \ , \ \ \ . \ inwv (19) , \ * , \ ^ \ , ^, \ , ' (20) . , \
ttunis elegantis recla e l venusla r a t i o o e , salis c t a i ipsara quoquc p b i l o s o p h i a m . nene r e m gerc, ot ca quae dicia s u n t , anianlis a d n i o n i l i o n e m p u l a n s , scijuerc c o n s i l i u m . Datum apud T b e r m a s Yiterbienses, Maii 1 9 , anuo C b r i s l i 1462.
fcludii posucris, i l a demuui ad majora aggredero, ,
, \ , .
(21) , ;, ,' .
IX. Ad Andronitum Bessario Callhtum. Millere te nunliat latce se senienliw apographa, tjnificam qua Blichaetcm Apostolium reprehendit. Andronico pliari. Callisto philoso epktolam mpenorem -
cardiualis
(). \
Perlegi o b i t e r Micbaelis quoque c o n t r a T h e o d o r u m sodalem Misccllanea et tnas iu eumdem c o r r r c i i o n c s . De u i r o q u e quse j n d i c a m u g ac s c n t i m u s M6) S c r i b c n d i i u i , . (17) . h i c e l m o x . (18) , cod. 3064. (19) , c o d . 306 i . (20) , cod. 3064. (21) Abiunt hase a cod. 3064. (1) A n d r o n i c i Callisti l i b r a m c o n l r a Michaelcm l a u d a l Nicolaus Secundinus i n episiola ad ipsum Callisium d a i a , quam e d i d i t Boissonadius. Eam buc addihcere j u v a t . 'Aroporlxip JLacq ah . ^ ( 1 ) , ' , ' 0 - : : , (1) lâpaCallixlo I I I . () codice l l c g i o 5053 iu Anecdotis Buissouadii, Uin. V.
^ \ <
\ f (1) *
.- (2) * , ^ w , \ ^ ^ . ; /. , . ' , * a f ,, , \ ; * , . t W V \ OiX]J axovo^ (2) TbcodoriGaz.
<W
EPISTOL.E.
0
604 manu e x a r a l u m libi millimus.
- , f ; , . r > n i m o x < m p h r \ 0 xa\ . : * , \ , , \ \ \ \ ' \ , 0 , , , \ . \ ' \ , *\ \ ' /' , . " .% \ . , ,5 \ g >. \ , ), .) , ' \ . , \ , ^ . , \ ; \ 3* : , \ (3) - : , \ ; , \ , (4) \ , ' \ , \ . > \ . * ', \ , \ \ , ., ^, \ ' /, * (5) . " , , (6). * , Jj \ , \ ' , -' , ' - ' , ' * \ . , \ \ 2 0* \ . , ', , . ' \ Ao: : \ . , ' , ; 6 , ', r n # t 0
Ty n Vcel r n i m pharmacis u i c n t i etiam tccum v e r bosiorcm csse. ) * \ ., \ ,, : , . \ ; ' . , \ '^ \ '.^, \ , \ , \ \ > /, ^ : , \ -, \ , , \ : (7) \ ? , ^ 3 \ . , \ , : ' ^ ^ \ \ : \ ; , / , ; \ . \ ' ^, \ , \ ^ \ , > 7 . ' \ , ' , * \ , \ , . , \ , , * , \ , 2, (8) . * \ \ ; <| , \ , (9) , \ , , / ; . ' , ,
^ . : ,'\ \ , /.: . / ., \ *3 '., ; . ( 1 0 ) , ' \ , , ; , l e r i hanc

VOCBIII ?
(3) (4) ck ? (5) ?

(G) 'HHMHT . t, 1 U\.
( 9 ) S*r i v u Piaio T t i c ; i : l 6 : *.
VoluHn ' l o n c t i o r () ^ . / , ?
() ? ni peiicril nomon.
()
S u p r a cr.c.c .!'
[ '.:r.cla
!
'
BESSARIONIS
S. I I . . C A R D I N A L I S \ ( 2 ) . \
. M 6 -
Dala e x e o c c m loco ct codcm t c . p o r c ac ca ad Michaelcm.
/ f / i o i Bestario
PlethouU.
Pemortnum filiis,
eorum patrem Deme-
elcganli$simo
elogio
prosequhur.
cardinalb sapienti* Ge.mhti trio et Andronico.
: Kapdivd.lir ' copcv / V / u ( ) .

' ( I ) \ , ,
P c r l a t u m est ad m e , r o m m t i n e m p a m U e m ac m a p i s l r u m , t e r r c n i s dcpositis, i n c a d u m ac l u c i d i s sima loca avolas* , arcanam una cum diis coelesiiIMIS saUationcm saltalunun. Ego e q u i d c m niihi g r a l u l o r , q u i l a n t i h o m i n i s c o m m e r c i o usus s u m , q n o post P l a t o n c m , cxcipio ot A r i s t o t e l e m , s a p i e n l i o r e m G r a c i a non t t i l i l ; adeo u t , si quis de infin i l o a n i m o r u m asccnsu descensuque Pylhagornroi l i u d c t i a m addere d u b i l a v c r i m , Platonis a n i imim, fali v i n c u l i s i n f r a n g i b i l i b u s , quando i d opus ftiH,seculuruni,Miiecessariamcomp!erel periodum, i n t c r r a m v e n i e n t e m , c o r p u * G e m i s t i , illiusque viiae r a i i o n e m , sibi se'cgisse. Vos p o r r o si non gatideiis r t p l a u d i i i s (anlo prognatt p a l r e , indccora f a c i t i s . Nefas o n i m est similein l i o m i n e m l a c r y m i s proseq u i , q u i ii-gons b o n o r Graeciae universae f u i t , m a jrnnsquc dccor i n p o s l e r n m e r i t . I I I I J U S gloria n u n quam okscurabitur, sed nomen et fama, cum l a o d i b u s sempUcrnis, i n f u t u r u i n d c m a n d a b i t u r . Bene omne tempus
, *0) ". (2) ( \,
;) \ \ '$
. "*
e l Plalonis sentenliam i m p r o b a t , ego sane \ ,
&v \ , *
: -
, . , ^, . . ( 4 ) , ( 5 ) . \ ( ) , -
' , \ '
valetc, et P r i n c i p e m Chilam
\ 3 -
: (5 ' : \ ?, , \ ' , ) \ \ , ' . , \ , ' \ ' . 5 . : ; \ ; - : " \ ,'. , , (2) S c i l i c c l apud Ibcrmns Viterbienses a. d . 1 9 \ m a i i i 4 6 i . Yide H i s t . A c a d . I n s c r . , lora. I I I , ( pag. 287. ), \ (1) Ex A l l a t i o , de Consenhu, l i b r o , pag. 9 3 7 . \ . ot M o r c l l i o , C a l a l . B i b l i o l b . S. M a r c i , camdcm h ^ t i c \ o p i s t o l a m r x l i i b e n l e j u x l a codicem V c n e l u m , n * 5 3 5 , >. ' \ qui Bessarionis a u l o g r a i d i u s b a h c i u r . I n t i t u l o * babct ., M o n d l . , \ (2j Quae h i n c p r o c c d u n l , ... . ; \ \ divcrsa ac pleniora e i s l a h t i n codice M o n a c e i i s i , . " ry tanquam ab" ipsa Bcssarionis m a n u , sic n c m p e : ' ^ \* - \ * - . i . , , , tj ', , .) \\ ) (supple scu s i n i i b q i i f l ) . . /. Inde s u s f H c a i u s cst M ; i r e ! l i u s iulerpolatain c o n s u l t o \ " f u i s s e i n A l l a l i a n o l c x t u epislolam. Sed p o i t i i t B e s N f ,5 , ' sario sua se ipsc manu cmendare. A l l a l i i c c r t e ' < bona lidcs uobis m i n i m e suspecla cst. , " () A l l . , scd falsa, ncque ipsi p r o b a t a , l c c i i o n c , q u u m o p t i w e v c n c r e l : si n o n p l a o dilis. \ , \ \ ( 4 ) Sic c o d . l c n i s p i r i l u , non .^. , - ' iOiav , ( 5 ) A l l . . Meqne ipsum p r o ^ 1 > satis a t i i c u m est, scd poelica n o i i n u n q u a m s i b i i a dulgere Bessarioncm, alias quoque n o t a v i m u s . , ",
1
0 Q L
() Hanc epislolara cum scquenli c l A ' c x a : d i e Pl&hon, i r i tlarissimi
TraMdcs
Lois
Par\s, \&JH.
Noue s . n l
fjusdctu
6U7
EPISTOLiE.
, ; * . , , p t c r v i r l u t e m quam m a x i u e d i l i g i . Ejutdem dhlichon funebre in Plethonem.
OljB
. \ . - ^ mco nomine salvcrc j u b c l e ; q u i scial sc a me p r o , ).
(1), * (2)
Plclbonis corpus t e r r a , animam' coelum habet, Oiimiiuodae sapienliae templum sacerrimura. Mullas ccrte Graecia divinos procreavil viros Ducirina c%lerisquc v i r t t i i i b u s p r a s l a n l e s ; Quantum autem sol i n l e r aslra, tantum Gemibtus Quoad u l r u m q u e inter oinncs | nclucet.
. , > , (3) , (4) .

XI.
Ad Sicolaum
Secundinum.
Superioris
epistolie
exemplar
cum versibus
parentalibus
miltit. Secundiiio
<* Basarioncardinalis
.
doctmimo viroNicolao
bene ageie.
(1) \ , ! , , , , :, ' . ,
Cuni. bene s c i a m , G e m i s l i le sapiemiam ac s i n gularem v i r i u l e i u rnagni a ' S l i m a s s e , versus a l i q u o l fuimbres i n ejus laudem composilos c t e p i s l o l a m l i b i m i l t o q u a m ad ejusdero iilios consolalurus q u i laelo neilum aegro animo esse debebant, sed i l l u m laudaturusscripseram.Quam u b i legeris, noli credere n i m i s encomiaslicain essc. Ftiit enim ille v i r p b i iosopbiae c l omnimodae doclrinse exemplar v i v u m ; non i l i i u s quidein qnrc de a s i r o r u m roolu a u l d ^ cJoquenliae p r a c e p l i s a u l de geomeiria a r i i h m e t i cave i n q u i r i l , a u l Plalonis d o n t a t a t pliilosophiai aliorumque iheologicis qusestionibus operam d a t b c t m o r e s e t vilae i n s t i i u t u i o p e n t l r a l , circa q u o d ipse adeo excellebat u t n e c Diogencs nec s t o i c o r u m aliquis e i comparandbs s i t ; q u o r u m gravitatem c t c o n l i n e n l i a m i m i t a n s , j a c t a n l i a m *ei oslentationeiii longe r e j e c i l . Quam o b causam, u l quae sentio d i c a m , neminem aeqoe ac i l l u m admiraius sum ex omnibus quibuscum c o m m e r c i u m h a b u i . Nuoquaiii ego q u i d e m , q u i c u m m u l l i s iisquc dociis b o n i i n i bus v i x i , v i d i , q u i a u t res presenies m i n u s inarel aeslin a l a sopbistarum vaniloqoenlia magis
, ^, \ \ , \ \ \ ( 2 ) , '
\ - ^ (quae omnia ille perbene n o v i t ) ; sed quae c u j u s l i , \ \ , & , , * \ , \ , \ * , \ , : . , \ ^. * & . . , , , \ , ' x a l ,
r e m o l u s , quod i n philosopbia v e r i e s t , curiosius i n vesligaret. I d c i r c o paucis verbis magnas c j u s landcs celebravi, d u m nec longi sermones ad i d sufficerenl. Quare satis e r i t ejusmodi viros q u i nos i n o m n i b u s adniiratione U c i t u r n a p l u s q u a m panegyricis h o n o r a r e . Vaie.
, ; (3) D euperanl,
, \,
. \ ^
' ; , ' , ! / , \ ; . " ^ . Ctavcris . (1) Ex eodein codice Sancli Marci 333, quein s n pra Bessarionis autographuia csse Oix-mus. I n l i i u J o , u l apuri nos. (2) Cod. , solita Grsecis o r t l i o g r a pbia. (3) C o d . .
( ) iisdcro, quibus p r i o r epislola, f o n l i b u s . (2) Apud A l l a t i u i n e l i n codd., versus posleriores q u a u i o r a p r i o r i b u s separali e x i i i b c u l u r , tnsiar a l l c r i u s e p i t a p h i i , e l recie q u i d e m . (3) A l l . . INos m e l r o consulutraus, ctsi m u l i a i u bis versibus borrida supcrsuut. (4; A U . , pro quo melius sane Morel l i u s e codice suo , c u m lamcn exspe-
699
XII.
B E . ^ S A U i O N i S S. R . . C A R D i N A L l S lmpendeat.
100
e i proximus s i t , c l strictis prope gladiis pralia* Majestalem T u a m rogo per majorem laudom i m m o r l a l e i n , pcr C l i r i s l i a m s s i m i norocii quod donieslictim e s l e l b a r e d i t a r i u m , per e x ^ leniera pielatis et m i s e r i c o r d i * g l o r i a m , perChrisii majeslalem, qua l a n l i regni gubernaculajamdiu lenes, u i praelio abslineasprorogalisiDduciis.qajp^ u t a u d i o , die lunae insequeoii eximrse stxoi. Ego paulo pobl adero, Deo d u c e , Majeslaiiaqoe Tes consilii religiosissiinis, et voluntate opliioa earaed i t a r i e i periicere studebo q u f l e l i b i , reliquis oranibas p r i n c i p i b u s , c o m m u n i l i b e r i a l i praesidiuiu, sempiiernamque pielalis laudero videotur allaiura. Mtsi nunc reverendum P a i r e m 1). Burtholomxum praesulem P a r e n t i n u m , v i r u r a c u m ingenio cum
Ad Ludovicum X I regem scribit sumrro pontifice legatum se elecmm, ui pacem iuler rcgem iptum el duces Burgundice ac Britanniai, armis depo&itis, componere curaret [a). Bessario cardinalis sercnissimo strissimo domino Serenissime D . Ludovico principi e l i i l u Francorum regi
Cbrisiianissimo, domino m i b i coleudissimo. princeps c t i l l u s i r i s s i m e i l o m i n e , nusquam deflexi a b i n domine m i b i coleudissime,
s l i l u t o i l i n e r e postea quam suin e x U r b e cgressus, u i ad Majesialem Vestram pervenireui. Nam meum legalionis obeundae ofliciurn, piissiraaque poiuiflcis m a x i m i m a n d a t a v i x Taleludinis curaridae i n c l i n a t a q u e aeiaiis recreandje spatium r e l i n q u e b a n t , cum
praesertim res Gallicae undique luraullus et ^ fide n o n vulgari praedilum, q u i baec nieo noroine r o g a b t i , exponctque alia n o n n u l l a coram. Oro ul c.vdcs p a r l u r t r e n l , armatique exercitus, quod slne m a x i i n o aniini dolore scribere n o n possuui, ad audiat b o m i n e m , Odemque babeas ac mibi ipsi si adeseem, a m e e n i m p r o f l c i s c i l u r e i loqui'ur. Felii sit Majestas V e s t r a , c u i me commendo. S a m u r r o , d i e decuna q u i n i a Augusli, miHcsimo quadrlngemesimo septuagesimo secundo. Majeelaiis Veslra?, Dcdilissimas B . cardinnlis Nicxnos, aposlolica? sedis legatus. Xtll. Ad principem senatumque Venetiarum, Bibliothecam suum omni librorum generc imtruclhiimam eidem senalui defett ac donat (b) (Anno 1 4 6 0 ) .
IlhislrissHflO ac i n v i c t i s s m i o p r i n c i p i YeneltruiB
c r u e n i a m diniicaiionem i n dies magis coniparareat u r . Hac una cogitalione et cura nec salutie m e , uec i r o b e c i l l i l a l i s raliofiem u l l a m d u x i , c a m a u l C i n i w u m i n o n l e m Alpeeque d i f l k i l l i m a s s n p t r a b a m , aut reUquum i l e r asperrimum conticiebam. N u l l u m e n i m vcbiouli genus, nulli acceleratio tanta esse p o l e r a t , quanlam sedes aposiolica, meaque i n C b r i - iiantii nomenpietasffiaxtHie postttlabai Itac r c r u m conditione e l f o r t u n a . Nara cum ponUfex m o x i i M i e bane nalionem r e b u t gestis ampliasimam, m u l i i l u dineque pcne i n f i n i i a m , eujus opibos a c v i r l u i e Dei E c c l e s i a e t secuiuiis rebes oraata es4, et d i f t i c i l l i mia leinporibus defenea, m u t u u sedilionibus b e l lisqtie lal efaciari i n t e l l i g e r e t , i n g e m u i t Yehemenier, ac p r o boni pastorta oflicio deligendum s t a l u i t , q u i gregein D o m i n i c u m dissidetitem mutua c o m p o nerat pace e i q u t e i c , ne bnpetam faciat e*Tiesimue lupufi, c a i n o m e n GbrislianuAi jaradiu esl t a d i b r i o . Mulii q u i d c m i u g c n i o e t sapientia prapsunliorce m i t l i p o l o r a n t , scd q u i me voluntale superarent, e t eludio coniiciendae, p a u c i . Naro, u t caHera aJiie conccdam, r e l i g i o n i * aniorc vinci l u r p e esset, c a m anieactas viiae, l u m praeaenli a i l a i i . C u m aulem o u i n i Ittnere admodum suepensus et soNiciius f e r i i n , ut p r i u s adessem quam manus c o n s c r e r e n i u r , ntiuc inaxiipe a n g o r e l c r u c i o r , quod m c quoque
C b r i s l o p h o r o Moro d n c i , e l i i i c l y t o senatai, saE q u i d e m semper a lenera puerilique aetateomnem meum laborem omnemque opcram, sludium curaroqne a d b i b u i , u t quoscunqae possem libros i n o m n i disciplinarura genere compararera : propter quod n o n modo plcrosque c l puer el adolescens m a n u p r o p r i a conscri^si : sed quidquul pecuniae seponere i m e r d u m parca frugalitas poiuit, in bis coeinendis absumpsi. Nullam cnim magii. d gnain atque praeclarara aupclleciileni, nullum uill i o r e m praestaniioremque ihesaurura parare milii
e x e i n g ? e n 1
lanta celeritalc fesso c t pene p r x s e n l e beUi wevitia ^ posse c x i s l i m a b a m . Vocibus p l c n i , pleni antiquiii- .u .. .... ^ pji p j j m o r i b u s , pleni legibus, pl^' n l il a ex parte c o n q u i e s c i i ; ulinara u u o raoioento a p u d Majeslaiem T u a m , illustrissimosque duces ^ u r g u n d u m e l B r i t a n n u m m i b i adesse l i c c r e t , d i viso etiaui boc corpusculo p l i l u d i n e , saluie roandalo i n ires partes, u i u u o ordine armis repressis de c o m m u n i d i g n i t a t e , aa>ageretur. I d quoniam fieri n o n est. Sum omnes a d i t u r u s poleet, moleslissimum religione v i v u n t , c u u i . Docent e memoria eorum oosira conversatilur, loqunnlar nubisremouseimas quasi prxstnitt nos, i n s l i l u n n t , consolantur, rcsqne
exbibent, e l anle oculos nobis ponunt. Tanln cst polcstas, U n t a d i g n i t a s , l a n u majesias, t a n l u m denique n u m c n , u l , nisi libri foreul, rud'* omnes esscmus et i n d o c l i ; nullam fere praelenia * r u m r e r u m m e m o r i a m , riullum cxeioplum, nullaw denique ncc h u m a n a r m n nec divinarum reruai
1
p o n t i f l c i o ; ac i n s l i t u l o ordine legaiioqls
p r i r o u m a*d le venio, Cbristianissime princeps, q u o n i a m ium clsiludinis r a l i o ita p o s c i t ; me conft ram dcincrps ad illustrissitnum ducem B r i l a n n u m cura () Exdomni d'Acbcrii Spicilegio, in fol. lom. I i i .
cognilionom babcreimis. Eadem uniaqoaibomi"* *
(b) Philologicar. Kpist. e<J. M e l c h . Himinsre!dii G o l d a s t i , post R i c h a r d i dc B u r i , cpisc. Irar.Cufuni, ii>10,inJ12 B i b l i o l h . M i i z - r i u . . 29.
Duo^^W' ^"**'
5
701
BIBLIOTIIEC/ECATALOGUS. magis c l inodiorcm vires
702 c l n o m c n p r n p a g a i u r a m . Dchinc bominibusaptio-
corpora c o o t c g i l , c i i a m nomina o b r u c r e l . Q u a m v i s d n m esi c i v i t a l e m v c s t r a m , quod a p l a m u s , i n dies a u l e m h u i c r c i a n m i o semper i n c u b n c r i m , a r d m l i o r i l a i n e n a l u d i * poet G n r c i s deflendaro oiiineniqae l i b r i s Graeois e x c i d i u m , et operain Byzaniii captivilalem, in pcrquirendis omncs mcas v i r e s , oiunem f a c u i l a l e m i n d u s i r i a m q u e consumpsi. i n l e l l i g e b a m n u l l u n i l o c u m a me eligi posse c o m ac nostris praeserlim r e r o . Gum c n i m i n c i v i t a t e m v c s i r a i n omnes fere t o i i a s o r b i s naiiones m a x i m e c o n f l u a n t , l u m praec i p u e G r a c i , q u i e suis p r o v i n o i i s navigio v e n i c i i les, V e n e i i i s p r i n i u u i dcscendunt : ea dcvincti, ut ad propterca veslram v o b i s c u m necessiiudine v i d e a n i u r . Post hxc miues q u i b u s ego
Verebar e u i m et vebenietttissime f o r m i d a b a m , ne c u m caeieris rebus tot excelleniissimi v i r i , t o l s u m m o r u m v i r o r u m sudoree atquc vigiliae, t o t l u m i n a o i b i s l e m e p e r i c l i i a r e n l u r aique admodum c l i a m superiori lempore rum, quos Plalarcbus referl perirent, quemtanlaro j a c i u in bibliotbeca
appuisi u r b e i n , quasi a l t e r u m B y z a n l i u m i n t r o i r e q u o m o d o p o t e r i t boc b c n e i i boi n u l l i s eorum. i n ine bcneGciis c i u m a nobis honestius l o c a r i , q u a m apud cos
r a m f e c i m u s , u t e* ducentls v i g i n l i m i l l i b u s l i b r o Apamaeorum fuisse, v i x m i l l e aetate nostra supers i n t . Gonali a u l e i n SUIDUS, q u a n u m i n nobis f u i t , tam muhos q u a m o p i i m o s l i b r o s c o l l i g c r e , c l ftiiigulorum c i a fere quae r a r a Oosidcrio o p e r u m singula v o l t i m i n a , sicque c u n sapientum erant meo Graecorum opera, pra3 .seriim coegimus. pariler i n v c n t u q u e dilTlcilia, salisiecisse
B c
d e t i n c t u s obstrictusque essem ; et i n ca c i v i t a t e , q u a m n i i b i , subjugaia G r a j f i a , pro p a t r i a elegissom, Q accitus a vobisatque h o n o r i n c e n i i s s i m e receptus fuisscin. I l a q u e conscius i n o r t a l i l a i i s racas
l n u a m
et ingravesceniem j a m s l a i e m diversosque q u i b u s a f l l i g i i i i u r m o r b o s , e l c a l e r a quae e v c n i r e posseni consideraiis, otunos l i b r o s l a t i s dono dedl atque meos u l r i u s q u e linguas civime.c sacralissinue ajdi beaii Marci v e s i r x inclylac a n i m u m c t excellcnliae vestrae e l g r a i i l u d i n i buisse, u l v o s ac l i b c r i posteiiquo
Csctermn c u m hoc
saepe niente r e p e l e r e m , p a r u m v i d e b a r , nisi
p r o v i d e r e m , o t l i b r i , quos l a n l o sludio e l labore e o e g c r i i n , me v i v o i l a c o l l o c a r e n t u r , u l e i i a m dei u n c t o dieeipari a u t a l i e n a r i non possent, sed i n l o c o a l i q a o t u t o s i m u l ac commodo ad c o m m u n e m b o w i n u i D , U m G r a c o r u m qoam L a t i n o r u m , u l i l i latem servarentur. lloc i g i l u r cogitanli n i i h i , n i u l lasque llaliac urbes a n i m o v o l r e n t i , sola vestra i n c l y t a atque amplissima civitas o c c u r r i t , i n qna e n i m n o n v i d e b a m , quem tenctur, Jocum eligere possem
d i c a v i , s c n t k n s t a l c m tno
et q u a m m i b i c o m m u n e m esse v o l u i s i i s , p a i r i x dev c s l r i , q u i nie babclis, v t r t u t e ac sapicnlia v e s l r a , m u l l i s q u e i n me bene* ficiis a d d i c l u m , d c d i l u i u o b s t n c i u n i q u e hxcrcdes l a b o r u m t n e o r u m , f r u c l u s uberes d i u l u r nosque c a p i a i i s ; dcindc caeteri q u i b o n a r u m d i s Quapropter e l d o n a l i o u e m dicem, blicx ipsam, c l l i b r o r u m i n ad vc&iras ut r e i n t i -
a n i m u e meue o m n i ex partc conquicscerel. P r i i n o Q c i p l i n a r u m s l u d i o s i c r u n t , vcstra causa c a p b i m . t u t i o r c m , q u a i u c u m q u i aequitate r e g i i u r , l e g i b u s i n u n i l a t e nc s a p k n i t a g u b c r n a l u r , u b i v i r t u s e o a t i u c n i i , g r a v i t a i i s , j u s l i t i i e , Qdci d o m i t i l i u m est ; u b i i m p c r i u m , u i i n a x i m u m est atque a m p l i a s i m u m , i l a ajquabilo ac m o d e r a t u m ; a n i m i iu consulendo l i b e r i , nulli libidini, nulli dclicto o l n o x i i ; prudentea i m p e r i i t l a v H m l e n e n t , ct boui n i a l i s praepoQuntttr, ac p r i v a l o r u m c o m n i o d o r u m o b l i i i , l o i u m corpus reipublicae u n a n h n i consensu c l surama i n t e g r i u u p r o c u r a a t . Ex q u i b u s speraubasilics e i pontiflcis maximi decrclum vestrae o m n i a
excelientias n i i t t i m u s , precantes Deuin
bcne, f e l i c i i e r p r o s p t r r i j u e Valeant excellcntias
c v c i i i a n t , et pacein h a b e a l , I r a n q u i l l i l a l c u i , o i i u m concordiamque veslrae fcliciver. V i t e r b i i , i v N o n . Maias. BESSARION, c a r d i n a l i e , p a l r i a r c h a ConstantiiiopolilaoMS, B . Marci Veneiiis d i c a v i l . perpciuam.
Caialogtii () biblioiliecae Bcssarionis praesiantiasimus B . Monifauconius d u d u m e x b i b u i t i n soa theca biblioihecarum cotlicvm ms$. Sed curo ipsc h u n c Gaialogum l u c u l e n t i o r c m e i exaciiorem ex Beeearioni babcum, non cardiana biblioihcca c m l u i t t , et i p t i , u t v i d e t u r , prope
BtbCoBic-
ingrataiu
r e u i c r u d i t i s me f a c i u r u m a r b i l r o r , gi i l l u m h i c i l e r u m p u b l i c i j u r i s f a c i a m . Est v c r o q u i s e q u i t u r .
T a i ) u l a i i b r o r u m , tam Grcorumpquam L a t i n o r u m , quos re\erendissimus i n Christo Pater d o u i i n u s cardinalis Nicaenus, ao episcopus Albanensis, (Jono tledit serenissimo et exi -elI t n l i s s i a i o d u c a l i Venetiarum d o m i n i o : q u i r e e o n d i l i (prout Roma Iransinissi f u c r a n t ) i n capsis X X X c o m m e n d a t i i u e r e mognihcis et generosis d o m i n i s p r o c u r a t o r i b u s rodis D i v i M a r c i tantisper quoad i n s t r u a l u r et e x o r n e l u r domus a l i q u a , bibliolhecae, i n qua r e p o n i debent p r o c o m m u u i s l u d e n t i u m u i i l i t a t e , ac decore e l o r u a m c n l o urbis hujus ceieberrim.
9
//* cupta tignata suut codices lii, qnorum inscriptiones hic infra aduotalcB videntur.
T o l u s Aristoteles pratier l u g i c a m , i n pcrganieuis el noTus. Pbysica cjusdem c u m exposilionc usqne ad quar() ioao. Lami, Delicice Eruditorwn,
tura l i b r u m cujasdam a i t e r i u s . Deinceps S i m p l i c i i , i n pergariienis, e l c s l i i b c r p u l c b e r . , Pbysica ejuxdem, c u m expositione S i m p l i c i i , pcrgamenis. Siajplicius m pnudicamoiua A r i s l o l c l i s : c c u - -
l o . n IX, riorenlia? 1710.
703
B E S S A R I O N I S S. R
E. C A R D l N A L I S v H o m e r i Odyssea, i n papyris.
704
jusdam altcrius c x p o s l i o i n p r i i n u m et secunduia de a n i m a , i n pergamems, pulcher. Theoplirastus de p l a n l i s , i n pcrgamenia. Philoponus i n l i b r u m de Generalione et c o r r u p t i o n e , e l Alexander i n meteora, i n pergamenis. Logica A r i s l o i e l i s c u m exposilionibus ad l o p i catn usque, i n p a p y r i s . Pbysiognomoiiica, paradoxa, blemata A r i s l o t e l i s , i n papyris. Rbciorica ArislotelU, el nonnulla paralle.la Plutarchi, in papyris. A l e x a n d r i quaesiiones n a l u r a l e s , m o r a l e s , e i de a n i m a , i n pergamenis. Quaedam pergamenis. Scxlf E m p i r i c i i u niatbemaiicos, i n p a p y r i s . Interprelalio m u l l o r u m io logicam, i n papyris. Metapbrasis i n logicain, i n papyro. Qusestiones cujusdam Joannis Ualiei i n logicam e t l o p i c a m , i n pergaraenis. A t n i n o n i i i n praedicamenta A r i s t o l e l i s . S i m p l i c i i i n l i b r u i n dc coelo et m u n d o , i m p e r fectus et i n o r d i n a t u s ; et erolemata d r o m i , in papyris, clc. Cbortasuieni i n logicam et r b c t o r i c a m , i n p a pyris. In capsa imcrtpta B , quce est %onderis Ubrarum tunl volumina mjrascripta. 230, Piochoproepigrammata c l moralia Aristotelis ' magna, et Eudeniica, p a r t i m i n p a p y r i s , p a r t i m i n roechanica, et p r o -
l i o m e i i l l i a s , i n peigainenis, l i b e r oulcbemnns. E u s t a l h i i i n Odysseam, i n pergamenis. E u s t a i h i i io p r i m o s novem libros^ lliadis, in pcrgainenis. Garinina Gregorii Nazianzeni, i n pcrgamenis. A r a t i p o e l a L y c o p b r o n i s , i n perganieuis, cum exposiioribus. E r o l e m a i a a n l i q u a , i n pergamcnis. E u r i p i d i s , i n papyris, iragoediae i r e * . Arislophanis comoedix I r e s , c i gcediae quatuor, i n p a p y r i s . Sophoclis l n -
E t N i c a n d r i tberiaca, i n pergainenis. In cap$a iignata D ponderit Ubrarum 2 2 5 , sunl volumina infrascripta.

f
Omnia opera Platonis in eodem et pulcbeniniu v o l u i n i n e , i n pergamenis. Omnia Moralia P l u l a r c b i i n eodem voluinine, i n pergamenis. P r o c u l i i n Parmenidem P l a l o u i s , i n pcrgaroeois, novus l i b e r et p u l c h e r . Proculi i n ihcologiam P l a l o n i s , c l Hierociis i i aurea c a n n i n a P y t b a g o r x , cher. Proculi i n Tiraaeum P l a t o n i s , i n pcrgamsnis, d i a l o g i , et de rep., in peri n papyris, et Vita n o v u s l i b c r , et p u l c b e r . Platonis n o n n u l l i gamenis. Platoois dialogi x x x t m , Iamblichi, n o v u s l i b e r el pul-
Evangeliuro Malibaei c u m c x p o s i l o r i b u s , i n per- * ipsius i n p r i n c i p i o . gainenis. O l y m p i o d o r i i n quosdam dialogos P l a l o n i s , io pergamenis.' Arrianus i n Epicletura, i n papyris. P l o i i u i nonnullae oraiiones, i n pergamenie. M a x i o i i P l a t o o i c i oraliones, i n pergamenis. l a m b l i c b i i n episloiain P o r p h y r i i , i i i pergameis. P o r p h y r i i dialogus i n pradicanienta A r i s l o l c l i s , e l d i a l e c t i c a m , e l a r i l b m c l i c a m , ihcologicam, i a pergamenis. S i i n p l i c i i in tres libros de a n i m a , et P r o c u l i , et i l e r i m e , i n quosdam Dialogos P l a l o n i s , i n perga11'enis. Herodiani de octo Caesaribus, et Z o s i n i i b i s t o r i c i , i n pergameois. Heliodori i E l h i o p i c a , i n pergamenis. P b o c y l i d i s , T h e o g n i d i s , P u l l u c i s , et alia qua> * d a m , i n papyria. l l i s i o r i a Pacbymeris, i n p a p y r i s . E : Xenopboniis Ascensus C y r i , i n p a p y r i s . Pbilonis orationes iioiiuullae, i n pcrgamenis. In capta tignata G, ponderis Ubrarum libri infrascripti. 2 2 0 , sunt I
f
de v i l a Pylbagorae, i n pcrgamenis.
P l o l i n i opera o n i n i a , i n p a p y r i s . Dainasccui de p r i n c i p i i s i n Parmenidem, in pcrgamenis. P r o c u l i duo h b r i de theologia PJalonis, el clenienlalis ejusdem theologia. Hisioria de r e b i i s geslie M a u r i l i i Imperaloris l i b r i octo, e l yEsculapii T r a d a n i expositio in Ariihineticam, io pergameuis. N i c c p h o r i Gregorac, i n pergaraenis. Xenopbontis p o s l T b u c y d i d e m , et de d i c l ^ et factis Socratis, et aJiae quaedain orationet, io papyris. Josephi de captivitate, i n pergamenis. Josepbi de c a p t i v i t a i e , i n pergamenis, et Zonarse e t G h o n i a t s historiae, i n papyris. In capta siynata ponderis Ubrarum 2 3 0 , sunl codices infrascripti. Diodori h i s t o r i c i a i n x x l i b r u m , in papyris. D i o d o r i ab x i ad xv usque, i u pergaincni. A p i a n i h i s t o r i a r u m R o m a n a r u u i , et aliaruffi, in papyris. Tbeogeitis et Ghariclse, in pergamenis. B i o d o r i b b r i y p r i i u i , in papyris. Dioois Romanarum b i s l o r i a r i i m , i n papyris. B e r u d o l i i n p.ipyris, c l Juliaui qua^dara oraliones.
I l o m e r i Ilias, Odyssea, H y m n i , gamenis.
Belium m u r i u m
e l ranarum ; Quinli supplemenlum Iliadis, in per-
705
Chronica c u j u s d a m , i n papyris.
EPISTOL.E, cum adnotaCleomcdis, i n papyris, et Plolcmaei Quadripariila cum oxposilione,
706
cl
Deroosihenis oraiiones o m n c s , i n pergamcnis. S l r a b o n i s ab x i usqile ad Uonibus G e m i s l i , i n p a p y r i s . Pluurcbi fcocraiis parallela o r o n i a , l i b c r p i i l c h c r r i n u i s . oralioncs x x i , et Diunysii de i i o m i n u i n fincm,
m u l i a alia i n A s t r o n o m i a i n , i n perganienis. In capsa signata G ponderis librarum infra icripti. 240 tunt libri
coruposilione. S y r i a n i Sopbistae, e l a l i o r u m i n noniiullas parles R h e l o r i c i e , i n pergamcnis. L i b a n i i deelamationes, i n papyris. Lysiaj oralioncs x x i x ; D i o n y s i i , De L y s i u j ; Gorgiae i n laudcm HelenaD. nes duae ; Demadis o r a l i e u n a . AgalhiiE hislori;\i q u i n q u e l i b r i s , c l d e n o r a i n i bus et o r d i n i b u s a n l i q u o m m . T b e o g n i d U poetae ; P h o c y l i d i s ; A u r e i versus PyI b a g o r e ; Moscbi S i c u l i . Musaei H e r o et Lcander, Dionysii L o n g i n i dc nvagnitudine o r a l i o n i s , i n pcrg; m e n i s , eic. Naucratis convivia l i b r i o c l o , i n pcrgamenis. Tbucydidis bistoria, in papyris. Jn capsa signata F sunt libri infra $cri}M librarum 240. pondcris
;
Geomelrica
E u c l i d i s , e i Dala ejusdem,
Spbrcra
Tbeodosii, A p p a r e n i i a e l Gaiholica
Euclidis. L o Tbeunis, au-
gica B a r l a a m , et Almagesli Plolomsei, i n p a p y r i s . Almagesius Piolemsei c u m exposiiione l i b c r pretiosus, i n p a p y r i s . Gcomelria E u c l i d i s , et a l i o r u m raullorum c t c r u t n numero x v m tbeoremata geometrica, l i b e r pretiosus, i n papyris. Albacus Graece, Geodaesia, labulae Persicae, t a U bulre Theonis, P r o c u l i i n A s t r o n o m i a m . Q u a d r i p a r l i i a Piolentsei, ei alia i n A s l r o n o m i a m , i n p a pyris. Magni Logothelae i n Aslronoraiam, in papyro, l i b e r untts. I l u s i c a Ploleniaei c u m expositione L a u r e n l i i , i n papyro. Tabulce papyro. Quaedam labube Aslrologioae parvo voluraine, i n pcrgamenis. A r i l b m e t i c a N i c o n i a c b i ; A r a t i Pbaenomena, C k o medis, e l st\x l i b r i Gcomclria3, in p a p y r i s . Ariihmelica Nicomacbi P b i l o s o p b i , i n papyris. Cleomedis c u m exposilione, e l A r i l b m e i i c a cuut C exposilione P b i l o p o n i , in p a p y r i s . Clooinedis, e l A r i t b m e t i c a D i o p h a u l i l i b r i scx in papyro. L i b e r legalis c o m p e n d i u m pyris. L i b e r legalis i n a l p b a b e t u m , i n pergamenis. S i m i l i s , i n pergamenis, et S i m i l i s , i n pergamenis. Armenopoli, in paPiolemaei i n compcndiuro redacls, iit
characlere
A l a d a m a n l i s oraliones duae ; A n l i s l b e n i s o r a i i o -
Dionis Cbrysostomi orationcs oologinla, i n pcr ganieitis. Dionysii Halicarnassei, Demelrii Pbalerensis, Alexandri, Mcnandri, Aristidis, Uraliones L i b a n i i , i n p a p y r i s . Epistolae cujusdam Michaelis G a b r a , i n p a p y r i s . L i b a n i i Declamationes, i n pergamenis. Libanii Epislolu', i n papyris. Qu;edam opcra A r i s i i d i e ; P r o c u l i n a l u r a l i s e l c nienialio) legalia quacdam A l c i n o i de dogmaie P i a l o n i s , tn p a p y r i s . A r i s t i d i s o r a l i o n e s , i n pergamenis. Dionis R o m a n a r u m b i s i o r i a r u m a Aristidis oraliones, in papyris. Rbelorica Hermogeuis, A n l b i u c l i c a N i c o n i a c b i , GeomelrUe l i b r i sex, u l Geodaesia i n p a | ) r i s . Rbelorica Hermogenis, i n p a p y r i s . Demoslbcnis orationes phia Lysiae, i n p a p y r i s . t o n a , vei dcmegorica, iuenis. E u c l i d i s Geonictria, i n p a p y r i s . Clcomedis t a b u l x Persica: ; E r i s o c i n * A r i l b m c l i c a , e i iniagines P b i l o s l r a i i . L i b c r i n auo s u n l j u d i c i a l i a c o m p l u r a , i n papyris corio r u b e o . A l l e r s i m i l i s , corio n i g r o . T a b u U Persicae ; et descriplio A s l r o l a b i i i u pa pyris. P i o l c m . i i A l i u c g i s l i , i n pergamcuis. Plolcmaei Gcograpbia, i n p c r g a a t c n i i .
S'ATROL. G R . CLXI.
X L I V
Apsinis, Honila
o r a l o r u m m u l l a e l p r x c l a r a dc r a i i o n e d i c e u d i .
ad
quin-
In capta
quagesimum usque n o n u m , i u pergainems.
signata ponderis librarum infra tcripti. l e g u m per
230 tunl
libri
Epitoma L I l i b r o r u m i n pergamcnis. I n s l i t u l i o n e s Grxcx,
alpbabeium,
in pergameni3. Irium
L i b c r lcgalis, C o m p i l a i i o , e i collcclaneum
q u i u q u a g i n l a , et cpita* jy i m p e r a t o r u m , i n papyris. M e l c l i u s de uatura b o m i n i s , i n p a p y r i s . De cura e q u o r u m n i u l t o r u m a u c t o r u m , i n p c r gaiucnis. De v a r i c i a l c pyris. Dioscorides i n t n e d i c i n a m , i n pergaroenis. Oribasii i n i n e d i c i n a m , i n papyris l i b r i q u a t u o r , et de a g r i c u l i u r a d i v c r s o r u m a u c l o r u i n , i n papyris. A c l u a r i i de u r i n i s , i n papyris. Pauli iCginctac m e d i c i , i n pergamenis. Eusebii de C o n s l a i a i i i i V i l a , i n p a p y r i s l.cgum
# #
Deiiiosllienis oralioncs x x n , proocniia concionae l E p i s l o l x sex, i n pcrga
el virliile elememoruin, ia
pa-
rpiioiua,
ci
Ganoncs c o n c i l i o r u m 23
in
pcrga:ueuis.
707
n a r r a t i o c o r u m mer.is. qu
BE.SSARlDNtS
S . R.
E. C A R D I N A L I S gamcms. Basiiii i n I s a i a m , i n pergamenis.
7CS
L i L c r legaus t r i u m ' m p o r a l o r u m , i n p a p y r i s . l r g c r a i , i n pcrga-
Basilii Hexaemeron, e l Conlra E u n o m i u m , in per-
A l l c r s i m i l t s , i n pergamenis. Incapta signala I ponderh librarnm infra scripti. 250 sunt Ubri
Epistolae P a u l i Grsece, e l L a i i n e , e l Hebraice. Doginatica a r m a l u r a , i n p a p y r i s . Excerpta dc sanciis d o c l o r i b u s , i u pergamenis. Quaedam oraiiones Gbrysoslom.', i n pergamenis. L i b e r Monaslicus A n i i o c h i , i n perguraenis. Origenis Pbilncalia, i n pergamenis et Coiiiuiciilaria qu&dam i u oraiionem Gregorit N a z i a n z c u i , i n pcrgaincnis. In capsu signata (\), pondertt Ubrarum25Q,$unt Ubri infra icripti.
Climacti cum esposhione, i n p a p y r i s . Eusebii EvangeUca praparatio, i n papyris. Acta q u a r l i c o n c i l i i , i n papyris. A c t a q u i n t i c o n c i l i i , i n pergaincnis. Acla synodi c o n l r a P b o i i u m , e i a l l e r i u s pars, in p a p y r t s , consumpla i n pcrgamenis. Acla eoncilii t l o r e n l i n i . Sancti Bionysii Areopagius omnia opera i n p e r gamenis, l i b e r p u l c b e r r u n u s . Pliiiosopbia et Theotogia gamenis. A l i e r l i b e r s i m i i i s , h t pergamcnis. A l l c r liber siinilis, i n papyris. baijcti Tbomac p r i m u s et secundus conlra lilcs Grxce, i n papyris. Ejusdcm ad Saneiorem A n l r o c b e r i u m , c i p r i m a priniae Gra?co, i n p a p y r i s . A c y n d i n i quajdain b u t i g , i n pergamenis. Nicolai Cabasila de V i t a , j n p a p y r i s , i n x . Sancti Basilii alice. Ejusdem dc eadero r e , i n pergamenis, c t Ejusdem de eadem re gamenis. 240 sunl libri
t
Bamasccui, in pcr-
G r c g o r i i Nazianzeni serroones c u m glossis, ia papyris. Legcs i n cotnpendium r e d a c t a , et canones cone i l i o r u m , i u pergamenis. Leges navales R h o d i o r u m ex 14 l i b r o Digestoin pergamcnis. r u m , ct alia, i n pergamenis. Orationcs Gregorii N a z i a n z e n i , Pricna pars uis. Ghrysoslomi bomiliae i n diversas auctorilales EvangeUi pulchrae, ii> pergamenis. Ejusdem Margariiae, i n p e r g a m c n i s . Ejusdem i n Epistolam ad penses, i n pcrgamenis. Ejusdem i n Joannem p r i m a p a r s , in pergamenis, ct Homiliae Gbrysoslomi ex ipsitis Sermonum iloribus c o m p o s i l x . }n capsa signata ponderis itbturum infra scripti. 230 $unt libfi H e b r a o s , ad Philipsancii Thotnae G r x c e i n pergame-
Gen-
o p e r a ; e l P r o c b o r i de a l t r i -
oralioircs, i n pergameno i u o n a -
in pergainenis..
C m o i Be proeessione S p i r i l u s s a n c i i , i n p e r -
In capsa signata ponderia Hbrarum infra bcripti.
Zonarse b i s i o r i c i a n i u n d i creatione ad i m p e r i u r u usque A l e x i i , i n p a p y r i s . Decst p a r u m , et i n p r i n c i p i o , ct i n One. Alexandri ct Aristolelis p r o b k m a t a , i n papyiis. Galeni decein i r a c i a l u s , i n pergamenis. T l i e o n i s i n PJatoneni de m a t h e n i a l i c i s , i n pergamcnis. Aristidis orationes, i n papyris. Moralia P l u t a r c h i , i n pergamcnis. L u c i a u i orationes, i n papyris. Acia sexii e l s e p l i m i c o n c i l i i , i n papyris. Moralia P l u t a r c b i , et A r i s t i d i s oraliones, i n p a pyris. Epiatol m u l l o r u i n pulclirai i n papyris. Dialogus Planudis i n G r a m n i a l i c o s , e l Ovidii MaMeiamorplK)ses Grarce, i n papyris. Flores ex divcrsis aucU)ribi>s pcr ({uemdam c a r i u i u , i n papyris. M u l i a i u G r a m m a l i c a , i n papyro. G r e g o r i i Nazianzeni de h o m i n e , e l Basilii conlra E u n o i n i u m , i n pergamcnis. (i) l l i c cst, u i v i d c l u r , d u a r u m l i u o r a r u m h t a l u s , naiu l i t l ^ i a i m e r t t O p o s t p o i u u i r , udeoque ^
C y r i l l u s i n J o a n n e m , iu p a p y r i s . GUrysostomi i i i p r i m a m p a r i e m Malthaei, in pcrgamenis, i n i l i u m a xv H o m i l i a . Ejubdem i n e u m d e i n , lorlia lloinilia. Sancii gameiiis. Cbrysoslomi i n secundam partem Joannis, ia pcrgamcnis. l n c i p i i a L V H o m i l i a . San( l i Dionysii Areopagitae oinnia opcra, in pergamcnis. Sancii Basilii in I s a i a m , i n pergamenis. Coutra Agarenos per Jud&os, i n papyris. Cliry&osloiui A n d r i a n l c s , i n pergmeuis. Cbrysostomi l l o r a i l i a i quaedam, inler quas sunt q u i n q u c i n beali Pauli laudcs, i n pergainenis. Cbrysoslomi i n Joannein secunda pars, in |*' r
in pergamenis, inilium a
Basilii l l c x a e m c r o n et moralia, in per-
gainenis, ct Quxdam Zacbaria;, gainenis. dna? iiuerae d e s u n l , vel l i b r a r i i incuria \ti aiia dc causa i n i i i i ignoia. G r e g o r i i Nysseui, Eusebii, Origf i>, Eiic;, T h e o p b i l i e l Epipbanii, i P ' "
1 1
709
ln capia signata ponderis librarum infra scripti. Incipil quinta Septembiis. p b i , i n pergamenis. Metapbrastae niensis N o v c m b r i s a x v n usqne. Vitae Sanctorum pcrgamenis. Melapbrasbe pcrgameni.s. secttnda men is M a r l i i
EPlSTCi.E. i n pergameius. Sancii Joannis Damasccni menis, et C y r i l l i thesauri, i n pcrgamenis. In cap$a signata Cbrysoslomi menis. S ponderis librarum 240 sunt infra scriptu in Acla A p o s l o l o r u m , Jose-
710
9
230 snnt libri r i n i h i o s , ad P i i i l e m o a e m , ad T i i u m , e l nd Gulalas pnrailcla, i n perga-
Oratiofies m u i t o r u m d o c t " r u i n i n variis festis. F i n i l i n laudcm
i n flnem
libti
et A p r i l i * , in
in p c r g a -
pas mcnsis J a n u a r i i , i n
Cbrysostonii inEpfetoIa? ad Ephosios, P h i l i p p o n sfes ac Colossenses, i n pergamenis. Sancii Chrysostomi

%
Oraiiones oclo ex quibus Ircs sancti B a s i l i i , et qu.i dain a l i i t , i n pergaincnis. Meiaphraske mensis Novembris a x v n i n linein usquc, i n pergamcnis.
i n primam
partem sancti
Joannis Evangelisla?, i n pcrgamcnis. Exposilio Chrysostomi i n partem !saia% c! m n l l o -
MuUi Sennones beaii G r e g o r i i Nazianzeni, i n ^ r u m d i c i o r u m i u eiimdcm Isaiam, v c l i n quanidani * p a r t e m , Chrysosiomi i n partcin Jcrcnii.. âpyrie. Metapbraslae de raense Decembris, i n pergamenis, a medielate, e i u l l r a . Melapbraslae de v i l a S a n c t o r u m , i n pergamcnis a mediclaic et u l l r a de mense Mclapbrastae nis
;
Tbeodoreti episcopi C y r i i n l o i u i n J c r c m i a m , i n pergamenis. ScrmoneS Magni A t b a n a s i i , i n p a p y r i s . Epislolie I s i d o r i Pelusiotx i n papyris. Chrysoslomi pcrgamenis. Sancli M a x i m i P h i l o s o p b i , U\ pcrgamcnis. A r i s t o b u l i Monacbi c o n i r a iudasos, Exposilioncs i n papyris. n o n n u l l i c i n Evangclia D o m i n i c a i n secundam p a n e m Matlbaei, irt i n secundam partem Malthaei, i n
Decembris.
de mense O c l o b r i s , i n pergamc-
Laudes bealse V i r g i n i s , ct m u l i o r t i m S a n c l o r t i m , i n pergamenis. Jn capsa rgnala Q ponderh librarum infratcripti. 240 sunt Vtbri
lia secundum Grsecos, i n papyris. Cbrysoslomi pergamenis, et B a s l i i conlra E u n o m i u m , e i G r e g o r i i Nazianzeui i n Hexacmeron, i n pergainenis. In capsa signata ponderit librarum i r / r e scripti. 230 tuui libri
Scrmones panegyrici d i v e r s i , Sn pergamenis. E x p o s i l i o i n L u c a m : C a r m i n a Nazianzeni cuai ^ expositionc tlieologica Dionysii A r e o p a g i l , c u m exposilione Damasceni. E x p o s i l i o i n A p o c a l y p s i m , , Novembris, in
el alia m u l i a , in papyris. lleiaphrastae secuada medietas pcrgamcnis. Metapb*aslas de Vita S a n c l o r u m niense Dcct:mbris a p r i m a medietale, in pcrgameuis. M c l a p b r a s l x Novembris priraa roedietas, i n o c r gaii cnis. Metaplirasia; J a n u a r i u s , in pergamenis S a i u t i E p i p b a n i i Panaria, i n pergamenis, e l Sancli M a x i i a i o r a i i o n e s / m pergamenis, diveisrc. MctnpbrasLc mcnsis Novcnibris secunda pars, i n pcrgamcnis. In cap*a signata R ponderis libratum in(ra scripti. 230 suu libri D
Ghrysoslomi pars M a r g a r i t a r u m , i n p c r ^ a n i c n i i . Ghrysostomi A n d r i a n l e s , i n pergameuis. Gbrysosloini pergamenis. Ortgenis expositio i n papyris. Cbrysosiomi llexaemeron secutida pars, i n p o r gamenis. S a i i t l i Basilii Moralia, i n pcrgamcnts. Ghrysoslomi A n d i ianlcs, i n pcrgametiis. A u c i o r i i a t e s de a l i r i b u l i s , i u papyris. Epislola: sancti B a s i l i i , tn pergaments. / ; i capsa signata V ponderh Ubrarum 230 sunt injra scripli. in pergamenia. Glirysostonii c i p o i l ; o i n Epislolas PauJi nd C i 9
Honiiliae i n divcrsas
maierias. i . i
i n M a l l h a j u m c l Joaaiiciu,
libti
Sancii C y r i l l i ad Palladium de L a l r i a i n s p i r h n e i veritate, i u p a p y r i s . Epistolcc sancti G r c g o r i i Nazianzcni, i n pcrganicnis. Scrmones sancii G r e g o r i i Naztanzeni, i n pergaaicais. S a i u t i A l b a a a s i , i n pcrgamenis. Seni.oacs sancii Chrysoslonii i n Epfctolam ad I t t w n m o s , i n pergamenis. Scraiones d i v e r s o m m docloruin de V i t a Sancior u u i moiibis J u l i i fcl A u g u s i i , i n pcrgameais. Clnysoslomi exp:>sitio i n Epistolas Paoli ad -
Chrysoslomi i n PsaKcriuni, c l a l i ; i i ojns lloniili .r,
lossenses c l Tbcssaloniccnscs p r i m a m et s t c u n dam , ad T i m o l b e u m prrgaaicnis. Reûla sancli Basil.i q u x Ascclica i n s c r i b i i t i r , in pcrgaincnia. A a d r i a n l e s Gbrysoslouii i n pergaaicais. i s a i a s propbeta cuin expositioaibis, i n perfaprimam c l secundam, ia
711 h i pergamenis.
- B E S S A R I O X . S S. i\. E . : A R D I N A L I S gamcnis.
: \ I
O j r y s o s l o m i cxpositio i n p r i n i a m ad C o r i n l b i o s , Sancti Basilii M o r a l i a , i n pergamenis. G r c g o r i i Nazianxeni Oraiioncs diversa?, i n p e r gamcnis. Gregorii Nazianzeni Oratfones, in papyris. Chrysoslomi i n P s a H e r i u m , et ejusdem Dc v i r g i n i l a t e e l aliae oraliones pulchrae, i n pergamenis.
1
P s a l l c r i u m c u m exposilionc T b e o d o r c t i , in pcrVeius T e s l a m c n l u m , Gcncsis usaue ad Eslher, i n pergamenis. Qualuor Evangclia curo exposiiionibus, i n pergnmcnis. // capsa sigvata sunt tibri infra librarum 2 5 0 . scripli ponderh
Sancii Gregorii Naziamzeni oraliones x x v m c u m cxposilione, in papyris. !n capsa signata ponderi Hbrorum 2 " 0 sunt litrri infra scriplu Chrysoslomi H e x a c m c r o n , i n pergamenis. Chrysosiomi l l c x a e m e r o n p r i m a pars, i n pcrgaiuenis. Sanclus Grcgorius Nyssenus, in pergamenis. Grogorii Nysscni coulra E u n o m i u m , i n p a p y r i s . Mtt .iphrasLE mcusis S c p t e m b r i s , i n pergamenis. S a n c l o r u m B o r u l b e i , Isaisc, M a r c i , e l Dialogi de vita monaslica, i n pergamenis. Sancli Nili oraliones divcrsa?. et oplimae, i n pergamcms. Saocli E p b r e m oraliones de monastica v i l a , i n })crgamcnis S a n c i o r u m P a t r i i m Vilae p e r T b e o d o r u m C y r i ad Palladium d a u s u m , et de Brachinanis, i t i perganicnis. E r i n i a c b i e l Isac, i n pergamenis. Saneiorum P a l r u n i m e m o r a i u d i g n a , i n pcrgainenis. Sanctus Marcus, i n pergamenis. In capia tignala 9 ponderit Ubrarum infra scripli. c i o r u m o p l i m u n t , i n pergawcnis. Veuis T c ' h t a m e n l i t m , Gcnesis V I , usque ad E - d r a m , in pcrgamenis. Et ccce Gaia.'ogus illc Biblielhecce Betsarionii, 230 sunl libri ^
Procopii cxposiiio super Isaiatn, i u pcrgamenis. Sancti E p b r u m mullae Oraliones de vita monaslica, i n pergaineuis. T b e o d o r e l i i n Epistolas P a u l i , i n pergamenis. Exposilioncs i n l i b r o s Salomotiis e l Jub, i n perganienis. Climacus c u m exposilione papyris. Job, P r o v e r b i a , Ecclesiasles, Cantica caniicor n n i , Sapientia Salomonis, Jesus S i r a c b , Propbciae, Tobias, J u d i t b , M a c b a b c o r u m i n pcrgaraenis. Ectlesiasles e l Gantica c u m exposilione, in pergamenis. P r o v e r b i a , Ecclesiastes et Gantica c u m exposit i o n e , et J u s t i n i de Fide C a t b o l i c a , e l s a n c t i Basilii quod n o n s i l idem subslantia e t bypostasis, in Z y g a b c n i , in pcrvoluminecopergamcnis. Psallerium c u m exposilione gamenis. Q u a l u o r Evangeliaa p u l c b e r r i m o o p e r l o c u m sericu, i n pergamei)is. Melissa, Gassianus e l M a x i m u a , i n pergamenk Quatuor Evangelia parvo v o l u n i i n e , i n pergauieiiis. Octaleucbus, Regum l i b r i q u a l u o r , Macbabarorum l i b r i d u o , i n pergamcnis. libri tres, c l Josepbi quod r a l i o sit m o d e r a l r i x affecluum aninii, Eliae Grelcnsis, in
Psalicriuui c u n i t x p o s i l i o n i b u s p l u r i m o r u m d o -
q u l i n Bibliolbeca Riccardiana asservaiur Pluieo S. el exactiorem, quam is. quem B . Monlfauconius
ordine 11 num. et q u c m non alia de causa luculenliorem
valgavit, d i \ i , quain quia c t syncbronos B c s s a r i u i i i , u t i n n u i , esê v i d e l u r ; et is q u c i u d u m libros in capsis Gollocarcnt c o n c i n n a r u n l i l l i , q u i buic negotio praeerant : i l a u l n o n s i t d u b i t a n d u m , quin I b i i , q u i recensenlur, i l l i ipsi s i i i t , quos V e i i c l i s Bessario d o n a v i l . C c r i e , quem Moulfauconius edidii, non hoc s i m p l i c i et l u m u l l u a r i o adgestu conipositus est, sed secundutn e l e m e n i o r u m o r d i n e m : ex qo i u r i e u i i t l i o p o s l c r i o r esse i n l e l l i g a l u r . 1111 a u i e u i , q u i b u s vacat, u l r u m q u e Galalogutn conferre polcr u n t , alque i t a cognoscere aa omnes i l l i ipsi l i b r i servati c i u t , an a l i i deinde f u e r i n t a d d i l i , an ullaalia d i i l c r c n l i a i n t e r cos i n l e r c e d a t . Cata!(gus c e r l e , quem ipse p r o d o , ab h o m i u e niituis p e r i i o scriptas v i d c l u r , e l quidero Grseco. i d quod c v i n c i t ipsa Graecarum vocalium p r o n u n t i a i i o ; c l rainus Jiucrarum l . a t i n a r u m e r u d i i o , q u u d orlbugrapbica menda a r g u u n l ; e l paulo i n d o c l i o r i , quod n o m i n u m corruptio passiva d e m o n s l r a i . Nos tamcn pleraque menda, quoad .'cripiionem fieri p o l u i l , s u b s l u l i m u s , e l ad emcndaliorcm rcdeginius, l i c e i m u l i a inlacta r e l i q u e r i m u s , u b i seusus ex pravo c l i a m posiiu dcprehendi
aliqualenus p o i e r a t . CaHerum i n boc Gatalogo perlegendo n o n n u l l a o b s c r v a v i , quas bic recenserc Le< l o r i c n t d i t o i n g r a l u t u n o n f u e r i l , e l s u n l qua?. s c q u u n t u r . CAPSA A . Joannes Iialicus Aristoielis in Lngicam
%
el Topica
discipulus f u i l , cujus quoque exslat Melhodut #jfnoptica

CAPS.V
VUW. Labbeus c o i i i u i e i u o i a t l a n l t m i b u -
rhclorices.
EADEM. Erolemala Ptochoprodomi; C"j
,,s
jus c o n i m e n l a r i u i n i n l i b r u m [-\ ; ; L a m becius v c r o , a l i u i n i n Topica. 11ic M n b a c l i s Psclli
multa alia opcra,
el qucrdam alias igMOia,
713
EPISTOL/E.
711
i i i e m o r a n i u r i n Gaialogo mss. q a o r u m d a m Graico- Albacus rum libroruin, B. m e c u m a v. c l . Scipiune i r i quosdam Maffcio Dialogos Exposiiioliberalifer CIPSA communicalo. Olympiodorut
G r a c e , fortc nomcn
c o r r u p t u m ; c t certc Proculiu in cum expositione legum et ct
apud M o n t f a u c o n i u m l e g i i u r Abacu$. A s i r o n o i i i i a m . Musica Laurentii. Gompcndium Ptolemai Armenopoli.
Plalonis ; c l Evangelium Malthiei c u m n i b u s . Plolini cumferuntur. CAPSA D . Proculus maicenus, Mauriiii f a c i c n d , si diversae
GAPSA I I . C o r o p i l a l i o , CAPSA I . Acta quinLB Tbeologia Damasceni.
et Gnllectaneuni synodi.
nonnullae o r a i i o n e s , p l u r i m i q u i d c m sunt ab ejus l i b r i s q u i c i r i n Paxmcnidem Platonis. Da-
I r i u m i m p c r a l o r u t n . Mcleiius de Natura b o m i n i s . Pbilosopbia pHmus Saniii Thomw
sccundus contra gentiles, Graece ; nam D c m e i r i u s Cydonins Graecc boc el sit, esl Declaratio Armenos opns c o n v e r l i t . l n s c q u c n i i Anliochenum, contra Cbioi illud articulorutn Quid a r t i c u l o legendtim cst ad Cantorem quorumdam et Saracenos. Grwcos,
s c i l i c e t , ut v i d e t n r , Damascius imperaloris, et Asctepii seu
de P r i n jEsculapii bcllo J u Chariclet illa q u c m
t i p i i s et i n P a r m c n i d e m . H i s l o r i a de rebus geslis T r a l l i a n i , non Tradani, daico. CAPSA E. Thcogetm Medicus, u l videlur. M a l b e m a l i c u s , et Plularchi polest Parallela o m n i a , expositio i n A r i l b m e t i c a m .
Duo codices Jo&ephi de c a p t i v i l a i e , scu
ignoro prorsus, ifisi f o r i e G y d o n i i
legcndum Mclamor-
o s l , n t e Monifauconio c o l l i g i l u r . GAPSA K . Epislolae m u l l o m i n . Ovidii phoses G r x c e . queindam nasticus Flores ex diversis Macarium. Antiochi. Graecc. a u c l o r i b u s per
l i b e r p i i l c l i e r r i n i u s . Is esse non
Epistolae P a u l i Gracce, L a A r m a l u r a . L i b e r m<>-
Bessarioni c o m m o d a r u i i t monacbi B e n e d i c l i n i F l o r c n t i i i i ; ille e n i m partem t a n t u n i P l u t a r c b i Paral^ l e l o r u m c o n l i n e b a t ; et m e m o r i a exstat i n alio codice p u l c b e r r i n i o P a r a l l e l o r u m P l u i a r c b i , q u i apud eosdem monacbos iheca Bibliuthecarum. r e m a n s i l ; ut c t i a m videre ei iu scd N o n Atadamuutis, acierum. est Atciapud Monlfauconiuin i n Diario Italico, damanUs, Biblio-
l i n e et Hebraice. Dogmatica
CAPSA 0 . Priraa pars sancti Thotnv, rum.
CAPSA P. Laudes V i r g i n i s m u l l o r u m sancicCAPSA Q. Sermoncs panegyrici d i v e r s i . Garmina Nazianzeni Si vcre cuir. E x p o s i l i o n c Dionytii opinioueni , Areopagitcc. Pseudoquimo ila l u b c t inscriplio, liinc m u l l u m juvari q u i censenl demiim Areopagitam sonculo
legendum est, oraliones duae. NaucralUos
Aguihias, JSaucratis,
de n o i n i u i b u e e l o r d i n i b u s boc est Athenxx aopbisiae. CAPSA rbelor medis F. Henandcr,
video i l l o r u m Dionysiuni
k
C o n v i v i a , scu Deipno-
vixissc. St d p u l o l o c u m i i t i c r p u r i c l i o n e I a b o r a r c , ( i q u i bic non c o n i n i e i n o r a i u r , Q legendum esse: Carmina Mmucianus Gabrce. CleoArilhmeeliam tra Dionysim Damasceni. CAPSA S . Observandtim v c n i t i l b i d , $uncli ximi philo&oplii. l i l u d v c r o , Arhlobuti Juda'os
y
Nazianzemciimexposxtioue. cum Expositione theologica Macon-
esse v i d e l u r , Tabuke
coiuicus. Michaelh
Areopagila
r b e i o r . Epislobe cujusdam Persicx. l i c a , crodo
l i l u d Erhocince Clmjsococc(v
c o r r u p l u m , nec
facilc a me r c s i i i u i
t
monaclii
potest. N u m legcndum coniiim ?
cujus
pulo lcgctidum
Chrittoduli
monachi exsunt, rcspiccre
Tabula; i n A s t r o n o m i a m e m o r a n i u r apud M o n t f a u CAPSA G. A p p a r c i u i a et Caibolica gislk,a Harlaam. silione T b e o n i s ; biblioiheca ctorum numero Almageslutu Ptolemaa qux XLIY exposilio cxslal Euclidis. eliain Loin
conlra
Judivos;
et q u i d e m bujus Dialogi coulra
J u d x o s i n bibliolber.a D. Marci Veneliis c u m expoGAPSA T . Auctoriudes de altributis,
s i c u i i F l o r c n l i i u i n bibliolheca R i c c a r d i a n a . v i d e n l u r ba?resin P a l a m i l a n u n . GAPSA I V Procopii exj oîtio supcr l s a i a i u .
Laurenliana, ni fallor. Multoruin auTkcoremata Geomelnca.
E i bsec q u i d e m o b i t e r , d u m Caialogum l c g e r e m ,
observabani m i b i
animadveraione
digniora, r e l i n -
quens aliis ea m u l t a seligcre i n usum s u u m , quae b i c
p r x s l a n l i s s i i n a s u n t . Elsi vero alius b o r u m o i n ipse e d i d e r i m , c a d c m i n causa fucrc, quoc
n i u m l i b r o r u m Calalogus exaclissimus a v i r i s doclissimis concinnalus nuper Voneliis p u b l i c i j u r i s factus s i l , lamen e l c u r bunc p e r a n t i q u u m e l forl a r c h e l y p u m s u p c r i u s , c u m de eo, qucin Munlfaucouius e d i l i l , verba f a c e r c m , i u m c d i u m a d d u x i .
S e q u e n l e m e p i s t o t a m c u m duabus ( J o m i s t i P l e t l i o n i s ad B e s s a r i o n i s qnp?!la r e s p o n s i o r d b u s p d i d i t T r a n c . D i o n y sius L a m u s a l u s i u n o l i s ad Ciaconii U i b l i o i h e c n m , P a r i s . 1731 l o l . , sed adeo mtMidose, u l v i x seusus e x p i s c a r i p o s s i t . l i e m a u u s c r i p l o q u o usus e*i C.nnusalus uikiil c u m l . e c l o r e commuDicavjt. t\s ;ire i n c o d . M a t r i t . LXXX^ I r a d i t J o a n . Y r i u r i e . q u i i n i l i a d c J j l i u Catalogo c o d d . Gr. M a t r i t . , p . 295, o m m a ad'iuc l a l e r e i u q u i e a s eliam i o mss.
Caesareis.
'
jy ; \ , ', . ' * ', , \ Oiij?ij, - ; , ; .
'. xa\ , \ , , 5), \
(), /, ; (:)
HESSARtONIS
S. R.
E. C A R U I N A L I S
716
, ; :, *\ , . , , * -. , ' OJ -. . , \ \ \ \ , , ; o f t * , \, ' ; > , \ ' . , . , , ? \ \ ' , *, , . . ; * , ! . * \ \ (^) , , . ^ " , \ , * ; ' . . f} , \ & .. ; ouv : * **> ^ , * , ; \ , \ * . ' . , , \ , . '.-
* , ;
, , ' ; ' \ Sv , , ; , , ; !, , . , \, - \
, ' \ \ , ' ; ' \ I V \ \ , \ ' \ \ , , \ * ; ' * , \, ' . \ , , *, , , ; ; . '. .
, ' \ - Q ; * ; . , \ ; \ , , * . , ' ", \ . * . \ ; . \ , ; & * - D , ' . , \ . W. \ . \ . \
\ ; \ \ , ; %*\> " \ ^ \ ^ \ \ \ , , * , ' * . ; , \ ' \
" \ , * ^ \, , \ $ , ; , -
f
, ... , \
; ;. OU
717
^ \, \,
EPISTOLtf.
, ,
718
, ;
; ; , ;, ; , , - > , ; \ * , \ ; ^ , \, * . , . \ ; , , * , \, \ . , ' . \ ^ , '
; , ! ' \ \ . ; , \5, ;
; \ ; ;. ; ', , , ' .
\ . , . .
, , \ ,
( ; ; , , \ & \ -.. , * , ; , . $ \ ) \ )
, . ,
\ \ ; , \ ' , , ' \;, ' . oh * , . , \ , \
5v- C * . , ' ' 6, ; \ . 6 . ; \ , ' , > > . , , , \ \ . \ \ . ^ ' .
. " *
\ \ . 0 1 , ' * , ; .\ \ . . \ ; , . , \ ,
1
. \ . ^ \
; ' . , , ' , \ ; '^
?/ \ , '/ ? ; ,
719
B E S S A R I O N I S S. R . . C A R D I N A L I S
720
\ , , , * . * , \ , \ \ \ . 6
1
, * * ; , \ ! ' ' . * ' . ' *5 . , . 3 \ \ . / .
\ , \ , \ ^ , \ $, \ * \ \ , * , , , , \ , \ , * , . . \ * \ ^ , \
, ' , \ , , \ \ , \ , ' , , , , , , , , , * , ,
, ' \ .
\ , * ^ , ' \ . \ , \ ; ,
8tvat
* , \ . . ' . , , \ -
' , \ , , \ \ , , \ ' , : , \ \ , , ' , \ \ , \ , \ \ , x a l \ . , \ , . \ *
, \ , \ ' ' ' \ ' ; , ' \ ^ . ; ' , ' . #, \ , , - \ , ; , , \ .\ , . * /' ^.'.
. ' , ' * . * ofoot , ' , , \ / ,
721
EHSTOLJE.
722
\ - . ' , \ * , . \ * , ,
, \ . \ , , \ , \ ' * , , \
; * $ ' . \ , , , ' , \ \ * " , , \ \\ ,
* \ , , , , \ . ' \ . , > -
' . , \ , ' , , *\ $ . \ ' . * * * , * . * \ *

4
; " , & . , \ ' \ \ \ * ' \ , , /. , ' /' , . . ' -
' -
$, * -< , \
1 \
- C . , .
\ ' * , , * ^ , , \ , , ' , * , , * \
' , ' . , , \ , -
* . ; ' ,
\ , ^ . * * \ * ' \ \ \ / , * ' . \ , ' , \ * , ' , \ \ \ , ' \ \ ', \ ' . , ; * ' ; . " '
72)
BESSARIONIS S. . . CARD1NALIS
121
, \ , ', ', ', te ,' , ;, ; t *, , , , . \ fj , \, ; \ . \ \ , , , \ ;. , ' . \ , , \ ,
' \ ', ' \ ', ', '. * ' ' , ' / * \ \ \ . O J (5 ! , ' . , \ \ , \ ; , \ , .
\ ;
, ,
() & \
V
. " \ ,
, , i ' , , , , , \ \ , . , , . *0 \ , \ , ; , ^ <, , (2) ( ), /:3 \ , *^
, &-
\ ;
, , \ . \ \ oot , . ; " \ , , -. \ . ( t ) ! * "~ -- -- . ' ' * . c o d i c i b u * regiis 2966 = c t 5045 = . A d Beisarioiiem > Hodius a i t De Graecis i l l u s l r i bus, pag. * 7 7 , % Epislola Grarca A n u i r u t z a j scrvaf l u r i n codice r e g . p a r i s . 395 > [eodem ilJi meo 2 9 6 6 q u i e t o l i i n n u i u e r o 2211 sigaalihs f u i t ] . I E r a l isle G. A m w r u U e s philosophua wedicusque i n f a m i s , q u i , posl Gonslaniinopolim captatn, faclus pst iMabumcdanus. > F u e r a i lainen iile hoino i n Joauuis Palaeologi c o u i i l a l u , quaudo Graecus i m p e r a i o r cuin Bessariotie et aliis ihcologis a c d o c i i s v i i i s i n Iialiam ad c o n c i l i u m profeclus esl ( v i d . H o d . i i ' i d . p . 1 3 7 ) ; alque exstat adliuc i n codic 5045,
4
\ , ^. ,^ * ^ . * " | , qua prorsus proeessionem SjMriMii sancti ex Patre ac F i l i o a i n p l e c g i u r . Esl et m cou. 1760 M . A p o s l o l i i . Qtiaui c d a n u n c ejes * " epislola a. 1461 scripta f u i l , qurppe qua ? J [ " facia T r a p e z u n t i s a T u r c i s expugualio, qu uu incidit annum. ( I ) E r a t Bessario patria Trapeauntin&. ( i ) Ducas, H i s l . p . 192, pauloluiutliJfcrl; - W J J : ^ '.
0 1
R L A
() Ex Boissonadii Anecitolis lom. V, u l c l quie scmjuatur Gregorii cpialolaj.
725
EPiSTOL.fi.
72 | , ,
. . ), , ! \ ; ', ; ,
\ , . ^
\ / , ;
, . * ( I ) , (2) . * , \ , '
* . ^ . \ , , * \ \ . , ,
(3)
>. ; (4) (5). , * , . ' ,
;, , " * \ - 8 . * , , \ , \ \; , \ . , \
5 : ;,
; ' * ^ I ^ . ' ; , \ . ' * , (6), . ( 7 ) , \ , \,

1
, * ; . (9) .
, . , , \ \ ( I t y , \ , , ! \ ? . \ $ (11) . , , \
- ^ \ \ . \ , \ , , , . . , , * ' , ; , , ; , \ , ; \ : (1) P h r a n l z a . 92 : " ; , , . Duca?, U i s t . pag. 193, Sinopcs princeps Isniael est d i c l u s . (2) Forsan legendum , v c l . (3) , rapczunliorutn scilicet. \A\ vocali a Duca H i s t . p . 193. (5; Ducas H i s i o r . pag. 193 : , ;, . . . . ; . (6) , . (7) - ? (8j Laonicus , . 262, p a u l u l u m d i f l e r l : \ '. V i d e l u r excidisse c o n j u u c l i o : ,
, \ ; ^, ; (12). ; \ , ! , . , . , ; , . . % :, . . . (10) Puto ; excidissc : . . . . . . . . (11) David Coitmenus i m p e r a t o r se ac buos o m nes sultano I r a d i d i t , avunculos, p r o p i n q u o s , p r o ceres ac nobiles. Vide Ducaui U U l . p . 194. ' (12) Laonicus H i s l . , p. 2 6 5 : ^^ ; \ , , ( Meheaie^ s u l t a u u s ) ; . . . ^ ; , ; . (13) , \ . Lcciiciu-m auiplioren\ codicis I I l i r m a t Duca^ lucus indicaius pag. 396, t i . 3. Coni. L a u n i c . l X ^65.
r
\ ' (8) , ; \ ; (13) -
727
BESSARIONIS
S. W. . C A R D I N A L I S
728
, , , !' ; ( I ) . , \ \ , , , . , * ' , , , , , \ \ , , \ , , , , , ^ . \ \ , , \ \ , ' , . $ . ^ , " \ , , \ * , , ' , \ , ( 2 ) . . . * , \ . \ , ^ \ ', , . , \ \ . \ * , . ' (5) <, ^ \ * \ \ .. * *\ (} \ .
, * \ . \. ,
( 4 ) , . G . " , , , \ . , , \ \\ \ , , \ \ , , \ \ ) * \ ' (5. . *-
10
1 \ . (6) \ -
*.
(5) , ^ , \ \ \ . \ , \ , , > ; , ! \ \ , . \ , oot
() ' s u n l Gra?ci. (1) , '. P h r a n l z a , . 9 2 : (4) Videlicel post caplam C o n s l a u i i n o p o l i m . '. * codicc 3043. De ilto Gregorio n i h i l c o m p e n i V i d e Ducam, . 1 9 4 ; L a o n i c u m , . 263, 264. liabeo. E u m d e m fere esse puio cuiu G r c g o r i t f inol n loco Phrantzae s c r i b e n d u i n , . Scynacho, <|ui Gcmislo P l e l l i o i u o r a l i o n e encoiuiasiica m n u s 78 : , p a r e n l a v i t , [quain e d i d i l Alexander V . D . i n A p ; pend. ad Pleilioncni De legibus, p. 3 8 7 ] . V i d e A I fortan . . . . . ' - l a l i u m De Georg., p. 5 9 2 ; B i b l i o i h . G r . X I , . . . . . 051. (2) Keligionem scilicel C h r i s t i a n a m , a qua p o s l (5) A n .\ . ? hac ad l u t c i s n i i i m palcr ipsc descivil. Davidis q u o que G o u i i H u i i i m p e r a i o i i s (ilius Georgius ad n i a h o (6) Caslignlio.
l n c l i b i n u n i se c u n v e : l i l .
729
EPISTOLiE.
; , ' ' \ ,
730
\ , \ , , ' \ . * * \ ; \ ; ;,
* \ , \ , . , ( 7 ) , , \ . ' . \ , ! \ '. \ ^ , \ \ \ , , (8) . , \ , \ , ' , \ ( 9 ) , \ \ ' \ .
\ , ; \ .
\ , , \ \ \ (1) \ . ; . \ >, , !
:
. , ;, ^ \ ; , ( 1 0 ) , \ \ ; \ * /;, ,

\ , \ , (2) , . , 9< (4) .-, /., , y.ai \ , / ' ' , ' , ;
(3) \ C
(11) - , \ $ , \ 0> . , (12), , ' ; . , \ ; >. \ , \ ; . ;, ; \ ' ' , \;, . , a d v e r b i u m . (7) Melbonc P c l o p o t i . , parva Metlione dicia Valerio Flacco , : hodie Navarinum. (8) A n ? (ti) A n ? s u p p l i c i u m i l l u d augens. > (10) Codex, , e l sic alicubi circa accentus peccavit l i b r a r i u s . U l i l i u s ex b i s l o r i a locinu i l l u s l r a r e i i i ; sed nihil b a b e o q u o d n o l c m , nisi l c galuui P i i I I Ycneliis pgisse Bessanoiiein, c l l u n c sibi magnaluni procui d u b i o a n i i c i l i a i u c o n c i l i a VISSC. ^ l t ) Melius foret . (12) Sic codex. ? i n o ^ u s r u l i i . Ci supra .
', ^ , ^ , * : , \ \ \ 3, ( 5 ) , \ \ , \ . ; ; , , ; ,
, , ^ , \ . , , -
, ( 6 ) .
(1) Prac sunimo dolore eynlaxim v e r b o r u m et ni-glcxil Gregorius. (2) Id n o i u m ex A c l i s aposl. (5) Lacuna; signa i n s e r u i . (4) A g i l u r dc nescio q u o famoso l i b c l l o , q u e m i n Bessariunem c m i p o s u e r a l Gregorius duni f c r v c b a n i , p u i o , i m e r duas Ecclesias rixae velicuienlis simaj. (5) Bessarion i n i t i o e p i s l o l s ad p a 3 d a g o g u m r u i u ThOinae Palaôiogi :
;
. {) V o l u i l , p u l o , s c r i b c r c , . . . ;, ! /. q u o vcrbo p c m l c b i t
731
B E S S A R I O N I S S. R
. C A R D I N A L T S
732
* , 9 , - , \ - t)/at, , \ , , 5 ; , , ' \ & . ' ', , , ' , * , , \ , . , {5) . \ " '
. \ \. * , \ , , , ,
, \ \ :, , \ * \ , ( 2 ) , \ \ 6 . \
, bippCo , \ . , ' ; \ , , , , , , , \ : xa\ . , \ , & , \
(1)
,
4
. \
, ' \ , , . , ; " , , \ , /. \ , \ * \ * * ' -
, :, \ , , () \ , SI .
, ^ .

' ( 7 ) ,
(4) , , ( 5 ) , , , , ( 6 ) , ' \ -
, \ (8) . \ \ (9), \ , , ,
Les Vertus, qui dfcs lors.suivirent lear exemple, (1) Yerba s u n l filii i l l i u s p r o d i g i : , - D Virent avec plaisir . . . . Que le coiur de Louis 6tail le plus beau lemple (2) L u c . , 1 3 : \ Ouelles pussent choisir. , * , (6) I d non saiis accuratc d i c l u m . Oleastro eoiin , . q u i l u d i s v i c e r a n t olynipicis conmabantur,apioqui (3) Sirach u , 3 : . . , . ncmaeis ; a r u n d i n e alba juvenes Aihenis. $. (7) Melius transposuisset \ , , ac praesertim propler scqnens**" Pronaiserat supra Gregorius sc Bessarionis i n , quod v i x prupric jungeutr. laudem oralioneui s c r i p i u r u m esse, quain nunc e Codice 3013 p r o f e r o . (8) , D i x i l ex veleruro im^ l i o n e ; sed post non exspecttbaiur. (4) Bessario s c i l t c e l , legalione peracla r e d u x . (9; L o c u t i o est noiissiina. Eumaihius Ilysinen. (5) M e i n i n i l Plalonis epigrammatis : x , p. 598 : w | J , \ , , . ; ^ . Cujus meminisse v i d e ; Codcx 2897, ., rccie. l u r e l H a c i n i u * versibua non o p i i i i i U :
4
7S3
EPISTOLiB.
7?4.
. \ '. \ , :> . , I \ , \. : \ \ , \ , ) , \ \ , * . ' (1) \ \ (2), ' . (3), , \ . (4) \ \ \ , , \ ' \ \ ; \ \ , \ \ , \ , , \ (5), , ' \ * ' \ , \ > , \ . \ \ , ( \ , ), \ . , ; , (\ , (7) ) , ' , \ * , \ ( 8 ) , * ( 9 ) , \ , \ , \
, \ - ^ * \
, . , ?]> \ \ ; \ , , (6) . \ \ \ , ^ , ' , * , , \ (10), , \ , , ' ( I I ) , J ^ . \ \ ' , \ , '
(1) Legatio i n d i c a r i T i d e i u r qua funclus est apud (6) V i d e t u r deesse . Bessario ctiam s i c F n d e r i c i i i n i m p e r a t o r e m , ni serior i n n u a i u r Jegaesi locutus epist. ad A p o s l o l i u m {$upra) : l i o quam apud L u d o v k o i i i X I Galliarum regem Q ubivit. :. (2) Bessario, supra col. i n epist. ad A n d r o n i (7) Homerea et Hesiodea d i c t t o . ûinCatlisiiHH, seexcusalscribundi (8) Pylbagorait, apud Anonymum- De vilaPytha<f. labore. p . 57, b o m i n e m se ipso ineliorem fieri d i c e b a u l . . . (3) Forsan . Quae m u l a i i o sxpe facia f u i t . Sed verbo non r a r o u t i t i i r . . Aristoteles e p i s l . 3 : \ (4) Id dicium esl in lati oralione paulo c r u d i l i u s e doctruia P y l l i a g o r a o r u i n de n u i n c n s . Aiebant codices 2 5 5 1 , 3054, -. Gregorius N a i . l o m ^ c n l m , lesle Sexlo E m p . i , 277, i t i p r i n c i p i i s , . 1 8 0 : - , queiih ././ , versiim sibi pro lemmaie sumpsii N i c e p l i . Basila* . SlobaiU^ E e i . cas Progynm. p. 4 4 2 . l o r n . I , . S8, referl PyUiagorain slatuisse (9) Codcx, / . k l si eervabiUir, c M > ^, scribendum. \ , \ (1U) Y i d . M a l l h . x x u , 5 9 , 4 0 ; E p U t . ad Gal. v , * u b i lleeren. vidcndus. 1 4 ; e i E p i s i 11 ad Cor. x m , 13 : INuvl (5j D i c i l u r bcssano a suinuti pojililicalus spe . , , , * excidisae p. s l P i i 11 m o r i c m , cum ipsi nocuU.*>t'i )/ . vel nocuisse visus cssel ejus eontijvi a tunsaiu( 1 1 ) 1 Joan. , 8 : *0 . nali PcrroUus. I d lorsau i n n n i l u r .
B E S S A R I O M S S. R
. C A R D I N A L I S
736
, ; ; - : ?> ' (2) ; (5), \ ' ; ; '.' ' , ; , , , \ , ; . , , \ . , ' . > \ , , , \ , . .

R
\ : \ \ \ , , . \ \, , \ ' , \ : ' , \ \ , \ ' \ \ \ . , \ , \ \
' \ , , ,
; , \ , \ ; ; , \ , \ \ \ , * \ \ ^ \ , ' \ , \ , \ , , . , \ , \ , \ , \ , , ' \ \ >. . , (1), | (1) Pythicuni oraculuro de moenibus ligneis. (2) Legalionem Themisioclis ad Laceda:monius, c t qua arie e o s e l u s e r i l , d u m c i v e s s u i muros r e s l i t u e r i n l , n a r r a l C. Nepos. Godex , quasi l i b r a r i u s v o l u e r i i s c r i b e r e , quod dc moenibus u r b i s p r a v u m essel et i t i i p r o p r i u m . Pro v t l i m * quae prapositiones noiinufiquam fuerunt perinulatae. (o) X e r x e m c e r l i o r e m dolo fecil Tbemisiocles i d a g i , u i pous dissolvereiur quem itle i n liellesponlo lecerat : vide C. Nepotem. (4) Guin Uessarionis l i b r i italice scripti n u l l i m c i n o r e n t u r , signiiicari v i d e n l u r Latina ejus opera,
(4) ( ), \ \ \ \
, - Q . ' , , ( 5 ) ; \ , , , ^ (6) , , \ $ \ ^ . \ . \ \ , , , (7) , . \ \ ,
, \
- D ; ' , , , q u o r u m recensum vide i n Bibl. Cr. t . X I , p . 432. (5) Kespicit I I . , 506 : ' . . . . . (6) Est i n codice . N i l u m vocatam fuisse Cbrysorrboam nie docuit Alhenaeus v , 3 6 , c u m noia Gasauboni. A d j e c t i v u m $ nomen suum amieit, quod divinare j a m n o n esi f a c i l e : fursan , o u i i l l o epitheto apud H o m e r u m ornatur. (7) Godex, . S u n l , rosarum, ctsi . ad pocula ducere videatur. Caelerum senlenlia est imperfecla, nisi ad participia s u b a u d i a l u r , quod non csl valdc n i l i d u m .
717
EPISTOLE.
78
- \ ; \ , \ , \ \ $ \ ) , fj , . . \ \ ( 6 5 ) , ' ; ; ; (66) ; , \ (67) ^ \ \ \ >, \ \ \ ; , , , \ \ |&; ,
, \ \ \ , \ , * , , , ; , \ \
\ , , $ \ (61), , \ \ . \ , '> \ , \ . " , . ' \ * ,

%

\ -
> \ , ' (5 , \ , \ , ' \ . . \ ^ , , \ ,

\
c
, ' '(62) \ , ' ;
; ;
; / > \ , \ , ) \ , \ \ ; , ' ( 6 5 ) , ' \ , , \ (64), \ ; ' , \ \ , ' , , , , . ; \ \ ! * ' , ^ (61) Qna dc re mnlta i n praecedenli epistola c o n quesius f u i t . (6z) ! potcsl vel de locuoi l u e r i . (63) Gregorius N a z . O r . x x u , p . 598, de E l e a zaro : , /. J . (64) Porpliyrius De a b m i n . , 29 : \ , / * u b i nota V a l e n t i n i . Ideiu , 55, . 90 : . PATROL. G R . C L X l . , \ \ , \ , , \ , ; \ , \ , \ , (6S) \ (69), ; (65) V i d . Georg. Cypr. i n Proverbiis {Pair. f. CXLU). (66) DeBessarionelegato cf. supra c o l . 7 3 3 . n . 4 3 . (67) Valde esi 0 i l b l o l a . (6^) Dicebai e n i m Socraies Xanlbippen sc babere d o m i * verba sunt Joannis Gbrysost. apud Menag. ad D i o g . L a e r l . u , 3 7 . A c Pericles paiientissiure per i n i e g r u m diei spalium buiitiriis cujusdam coilumelias l u l i l , , Basilius a i t l l o i n i l . ad j u v e n . $ 12. '69) Socratis, Periclis e t Euclulis Megarici s i m u i
\ D ,
\ \ , ,
2k
739
740
\ , ;
- ^ , ^ & \ \ , \ ; \ , * \ \ , u\ , ; ^ , , ; , ; , ; ^ ^, ' , \ * \ $ \ ; \ . ^ \ ) , ; ; \
\ \ \ . & , \
, \ \ ; , \ ^, , ; ; \ ,
\ , \ \ ; \ , ; \ .
, \ (70) / , ' , &\ * , ^ , \ , ; , , \ ^ , ' \ , , *
?>
(71), * (72). ,
D
* . \ \ (73) , \ $ *\ , aw (74) , , / , , , , \ ' iv , \ ^ \ & , )[ *
; * , \ , \ \
, , \ ; ; |&; ; , ; ; . ; .
, . , , \ . ; \ \ -
, \ , D ' * . ,' .

' \ :
4 , * 41 * '' * secttre poiuissem recipere (75) ? (74) Xiui s e q u u n l u r accusativi IM>U babent uade pendeanl. iufra i n non est synuxs. Vel l i b r a r i u s euas p a r u s e g i l pesstme, vel auclor sibi ipsc d c f u h , e l qnae cfluiierat nou potuii scnus einettdare.
m e m i n U , eos ob s u n i m a n p a t i e n l i a m k t i d a n s , B a ilius r b i d . ; m d e p r o f e a t Gregorhis. ( 7 0 ) f &cidiesetidfeltfr arlrctuus, si<:: ;. Soni s*iliui(to o j n r l i e n d i eantfa f u e r i i . Sallem abeat . (71) VeiiHir. De ttes9ark>nis bibKotbeca vrde supracol. 761. i 7 i ) C d e x , * . Forsan , quod
741 . .
EPISTOL*.
; (81) , $ %\ * . ; *, (82), \ (85) \ , \ ; ;, , (84) \ , \ \
( 7 5 ) , ' \ * (76) * , (77) \ , \ \ -, *
, * (78) ' , * , 6 # , ^ , ^ , * 1 &: (7) , txy , ). * \ * 5 ;, ; \ , \ , \ > , ', , >, &* **iyo ^ ;, )/> \ . \ ^, , *\ , ,
!
, * ; ; \ ., ' \ , ; , (85) & . >. , \ ; , . ; * ^ , \ \ \ ; , ' \ ^ * \

1
; \ ' ; ; . , \ , , * " , ^. , , ' , \ , . * ^86), \ , , 4 ; \ , \ '
\ >. , , \ , , ; ,

\ . *\ ; ; ^ ; \ , . -
, (80) j ) ; ; Cra^m. Adag. u i , 6, 82. (76) Georgius, T r a p e i i m i i u s c o g u o j a i n e , p a l r i a GreleAsis. (77) SLrepsiades i n Nubibu* a i t ease . (78) Gf. A l l a l . de Georg. p . 3 7 8 . (79) Sic aiios sse locuios non m e m i n i . F u i i Golys obsceuus d e a s i e r ; f u e r u n t e i eo nouiiue T b r a CJS. (80) Slrepsiadie esl e p i t b e t m o , Nub. 397. (81) T U e r a i d i s e s l e p i i h e l u m , / / . B , 2 4 6 . (82) ;, i n iVufr, 906. (83) Tbersilee Ule, / / . . 2 1 7 . ( 8 i ) Lilxris iv : Comra culumniaiorem PlaionU. (85) A n ^ ...? Cojif. c o l . 736 . (86) Non l l a l i c a m versiojiem i u t e l i i g a m , sed L a i i uam.
(75) De A f r i c a quideu) novi quod p r o v e r b i a l i l e r d i c e b a n l , \ , u t eat ea A r i sLoiele apud Z e n o b . , n , 5 1 , c u m S c b o l t o ; D i o g e n i a n . , i , 68 ; Suidam Adag. i , 5 4 ; N i c e p l i o r . G r e g o r a m Kpislola ad G b r y s o l o r a m , cujus lioc e s i i n i l i u r a , , . Meuiini et a d i d p r o v e r b i u m (de quo a d i et E r a s u i . A d a g . m , 7 , 1 0 ; Scbasfcr. ad G n o i n . p . 279) allusUse v i d c r i P s e l l u m de ilaeuion. pag. 20 hacce seitienlia : " . . . * indeque illustranda s u n l V e U u r i i vei ba G<ii l e l l o s c r i b e n i i s : L ' A f r i q u e ne m*a r i e n f a i l v o i r 4 de plus uouveau que vos ouvrages. > Sed de Cappadociae l u o i u i r i s u i b i l c o i u p e r l i Uabco. F u i t taiueu quud buc facial adagiuui, , ; , , * vide >8. ad C a l u l l u a ) , . 5 * ; Z e i b i c b . diss. de T a r s o , 1 ;
743
BESSARIONIS S. R . E . C A B D I N A L I S E P I S T O L ^ E .
74
- , r .oi (90) * ; , \ \ , ; , ; , ' , 6> (87) ; . \ * : ' ; \ . ^ , . (91), (92) ;, , " \ , , ; . , /5, ^ , , , \ \ \ , ; , ; \ ; ;. \ ; , \ , , , ; ( * . \ } , \ : , , *
; ) , \
(88).
^ ! \ \ ; ; \ . (94) $ (93) ' , ( ) , \ ; , /
^ \ . \ , \ \ , xa\ ( 8 9 ) . , :;, , \ 1 ; \ , ; , \ ; , , , \ , \
1
\ ; $ Q . , * (95) \ , \ , ; \ ; , , , ; ; . , ; , \ , \ . , ; ,
, \ . \ , ; \ \ , \ . D
\ .
(87) Lucus c o r r u p t u s e s l . A g i l u r de Bessarionis l i b r o typis imprcebo, q u o d , u t i n i n u i i s a r i i s t y pograplnca:, o u i a l u digitum e r a t . M c a i o r a i u r q u i deui e d i l i u Laliita iue nula a n n i , Koinai auleui lacia per Panuariziuiti : vi(jc B i b l . G r . l o m . X I , p . 432. (8tt) Au L o c u s eal omoino iiuperlcctus.
(89) Fors. , ; . Godex, . (90) Melius l u e r i l . (91) Nescio quein i i m u a l . Gudex, . (92) A n e x c i d i i * ? (93) Sic codex. (94) Odyss. Z , 1 8 0 : \ \ , \ ,. (95) Malim * .
l n c o d . Graec. M a i r i l . L X X V l l l l e g i l u r , , , , ' , ; . O r a i t o , seu l a u d a i i o , venerabiiis admuduin nieimpolilae Nicj,-ui, poslea vcro c r t a t i Rooia* car<linalis, domiui Bessarionis, i n palria suaru T r a p c z u u l e i n . I n c i p i t : ' -,
7*5 ,
GEORGIUS TRAPEZUNTiUS. -
. . ; .
74
\ ; , *(
* D e s i n i l : \
HJCC Bessarionis o r a l i o modo typis cst i n l a c l a , sed i n mss. etiam b i b l i o l b e c i s i n f r e q u e n s ; Venetiis l a m e n exatai i n Graca D . M a r c i bibliolbeca codicum mss. cod. GGGGGXXXUl, i n t e r varia ejtisdein cardinalis o p e r a , hoc l i l u l o non sali accuralo : Encomium in Trapezuntium, s l ; . Eam vero bic apponerem l i b e n s , nisi p r o l i x i o r f o r e t ; i m p l e t e n i m ampuus duo o l i r i g i n l a folia m i n u l e c o m I eudioscque exarata ( ) . () YriaHe, Catalog. cock Gr. Matrit. p. 288.
CEORGIIS TRIPEZITIIIS
NOTITIA
(Ex Allat. De Georglie n. L . ap. Fabric. B i b l . Gr. ed. Harles, tom. X I I . )
De Georgii T r a p e z m i i i i p a t r i a , v i l a et a l u d i babe t i b i bopc f x elogiis P a u l i J o v i i : Paternam originen a Pontica celebri orbe I r a i i t ; l i c e l i n Creta nalus (a) essel, Trapezuntw sibi n o m e n , quia ad Trapez u n t e m Cappadocia; u r b e m genus p a t e r n u m refcrebat, a d e c i v i l , u t Gyraldus (b) p u t a t , v e r i l u s veteris poeue Epimenidis (c) v e r s i c u l u m , quem e l aemulains esi a l i e r poela Gallimacbus (d). C u m feliciore stylo Graeca i n L a t i n u m v e r t e r e n t n r , Romse fere p r i m u s Graecorum h a b i l u s est, p l u r a enira ex Graecis L a t i n a f c c l , nec i n f e l i c i t e r . Ingenio f u i l a c r i , v i v i d o , licet i n alios i n i q u i o r e . fit praeier u n u m A r r s i o t e l e m , quem ipse Yeiuii n u m e n venerabatur, cseteros omnes, aed Platonem p r e c i p u e , a c r i ae nialedico-denle r a v i t . Hinc m u l l o r u m odia, sed Bessarionis dilaccp o i i s s i m u m (e) calamum i n se c o n c i l a v i t , et cum e o r u n i
Wnpeium ipsc sustinere non possel, prsesidiis i l l i andique ad v i t a m suslenlandain a p o t e n l i o r i b u s b o s l i b u s tnterclusts, misere v i l a m agere coactus eet. E t sane l a n t a n i r a s i i n u l t a t u m l u r b i n e oppressus pene occubuisset, n i rex Apbonsus, quod Andreas illius Qliua i n praefalione Ptolemaica ad S i x i u m ponlificem r e f e r t , Neapolira advocassct, e l i n annos singolos desponsa pecunia non m e d i o c r i , c o m i l e r benigoeque stieccptssei. I n e x a c u senectule repuerascens, et memoria t a n l a n i m r e r u m d e p e r d i l a , m de oo quoqtie r e f e r l Rapbael YolaierranuK, l l b . x x i , q u i ante memoriara amissam j a m s e n e i n p u e r audWerat d o c e n i e m ,
x
i n u r b c t u l u s d e u i l o i n p a l l i o , pileatus, et nodoso o b e r r a b a t ; j u x t a Minervae babilasse fernni,
scipione j a m j a m r u i l u r i oorporig membra stisiinens una (Igilur. Sed, beu r e r u m fatal lapis ille o m n i u n i
i t i qua et m o r t u a s s c p e l i t u r ; et no t a u l i v i r i nomen
c u m ipso tempore c l a b e r e l u r , marmorea inscriplione
oculis d u m e Sccvopbylaceio eccleeiam i n g r e d i u n t n r , p r o s l a l . I n s c r i p i i o a U r i t a pedum o b a m b u l a n l i u m iionMiiun) abraea, lempore, e l co non ita l o n g o a u f u g i t , adeo ut praHer unius T r a p e z u n t i i nomSais v e sligia, c s c a i n a c r i p i i o senstm evanescens, a v o l a r i t . E x t r e m a scneclule d o c t r i n a m suara universam u b l i v i o n i tradidisse (f) e i a n n o 1486 decessisse Genebrardus i n S i x t o I V et Guallerus ad sacculura x * , n a r r a i i t (g). Jacobus Gordooius, i n opere c b r o n o l o g i c o , anno 1454 fuisse Roroae gymnasio p r x f e c l u m , () A . 1306. [ a u l poiitis 1595. v . Zeui diss. Yoseiane utox c i l a i i d . p . 3, c l Niceron, 1. cilando p.32.1 (b) L i l i i i s Gyraldus de poetis &ui (eiupuris l i b , 2. p . G3. [s. d i a l . i , Opp. l o m . I l , p. 553.] ( 4 ; \ , quod ex Epiraenide r e p e t i l Gallitnacbus byimio i n Jovein v, 8. Ob e a m i l e m causaiu Audrcas Eudftinon Joajines Cretensis d i c i n u l u i l , sed Gyrionius ; n o n , quod Gydonii non bini Crelcn&es, v c r u m ne probro p a l e r c t , quod e i o b j i c i l Gasaubonus, Exerc* . ad B a r o u . c. I V . (d) Gum nomine U m e n ( u l verbis u t a r Boerneri p . 112 l i b r i paulo post c i t a l i ) , nequc i n g e n i u m , nec mores deposuii facile, valcr, si q u i d j u d i c o , subdolus, et cum altcrius dedecore decoris appeicns, lacessendis aliis, iisquc s u m m i s , p r o m p i u s , n i m i u s s u i , parcus a l i o r u n i a d m i r a i o r , cuucla, modo summa, experlus u l l r a v i r c s . [Ilarl.) (e) Cardinalis Bcssarionis, Yalla j u d i c e , Latinorum GracUsimi et Gracorum Latinitiimi in calumniatorem Plaionis l i b r i q i u t u o r lucem v i i i e r u n i Veueliis apud A l d u m 1516 f o l . una cum e j u s c o r reclione l i b r o r u t u Platonis de legibusa T r a p e z u n i i o v e r s a r u m , et l i b r o de n n l u r a et arte adversu* eumdem T r a p e z u n l i u m e l Plelhonem p r u Theodoro Gaza. I n bujus l i b r j capile t e r l i o , a i l Bessarion. odiuiu ab eo lempore conccpluin i n se fuisse a T r a p e z u n l i o , quo T b e o d o r u m Gazam i n doctrina prajponcndum ei censuisset. (Fabr.) Gonf. s u p r a , v o l . X I , p. 422 sqq. p . 428, not. hh. p r i m i s p . 432, eecl. 18, e i iu(ra A l l a t i u m ad secl. 8 c i 2 0 . (Uarl.) ({) Uuod tamen ab i n i m i c i s ficlum esse, N i c c r o n a l i i q u c suspicaulur. (Uarl.) (g) [tum a. 1485 d i c m obiisse s u p r c i n u m , a f firniaiu Pclavius, Ration. iemp. p a r t . , I . r x , c. 9 ^
747
GEORGIUS TRAPEZUNTiUS. aiitiq.
7 hb. , atqne Erinnym
docuisse rhetOTicam, ei m o r b i gravitale o b l i t u m p r o p r i l n o m i n i s (). Rbodiginus, Leet. cap. u l i i m o , ob.Hbros i n Plaioncro conapositos, et c o n t i c i a rn eum jaCta, Cctnotimonem DunOdpatnm, e l i n s i g n i l e r a Desiarione fuiise rnm piOscissom.
1 . S c r i p s i i pleraque utraque irngiia partitn de sno, p a r t i m e r una rn alidfn l i n g u a m fransfefens, quopotissimam partefn, ttt e l t o r t i n aliis fecfmns, cnuinerabimas. T r a i w t u l l t itaque 6 Gftecfe i n Larlnnm in Ecarigelium Jeannh (t). Thesaurum, sive de Trinitate libros x i v , sa?pius c u m C y r i l l i operibos impfessos, c l sepadenuo a Bonaventura V u k a n i O p a f t i m 4 ititegfo tfefios, f u e r a l , r e s t i l u t u s . N a m i n p r i o r i b u e editiontbvg The$ium* nuncupatam iu serroonem, CyrilH commentarht 2 . I l e m Cyrilli
r a l i m Parisiis 1314, i n f o l . (k) CyrilH Thesaurus
p a r t i m casiigalus, c l o r d i n i quo a G y r i l l o conscripius
o r d o omnis a T r a p c z u n t i o i m m u l a t u s e r a t , m u l t a de s u o a d j u n c t a , neque patica pcrperara ersa erant ut i n Pratfalione et A d n o l o t i o n i b u s Yulcanius probare c o n a i u r . Opu hoe plerisque codicibaS htanusci iptis Alhanaaio Ale.xandrino i r i b u U u r , snb CUJMS nonnine i n L a l i n u m tnlerpretaiio Joannis feaptistae C h a m o i i i , n o n d u m c d i t a , quod sciam, eet pents me. 3. Plures Homilias 4. Gregorii Nysseni Chrysostomi in Mattliaum (/), i n l e r opera Ghrygoslomi. l i b r u m ( m ) , cum operibus Nysseni, Basilea? 1562, de vila Moysis, slve vita perfecta
et separaiim Viennae 1527 c i a l i b i s#pius. p . 597 ; Lambec. i n edmmefit, de b?bl. V l h d o b . Y f t , p. 2 0 1 ; K o l l a r . n o t . 2 , u b i Lambec. : < E i i a m , p l u r a , i n q u i t , de eodem Georg. T r n p e z . ut et ejus effigiem aeri i n r i s a n , vide i n Analect. Vindobon. lom. 1, pag. 1196-1209. > E t HodiUs, De GtJetit illustr. ( L . G r . ) instauratoribus (ubi i n cap. 4, 102 455, viiain ac scripla i l l i u s p e r s e q u i t u r ) , p. 108ttbi d i s e t t i s verbis : c OSilt. a i t , Rotnae, non ante Gazaiu* quod e x i s i i m a v i l Jovius qiii idcirco i l l t i m ante Gazam collocai, sed a n . 1485, aaiatis 90, e l spullu j a c e l i n L&mplo quod o l l i n Minervas e r a l , J t i x u quod babitabat, honesla donio slbi 1 eleris exstructa ad d i v i H a u r i minores obeliscos. M i l l a r e l l i n s i n b i b l . c o d d . mss. monaslerii S. M i cltael. Venrtt. p. 1143, T r a p e z u i i i i u m s c r i b i l o b i i s se anno 8 & s a % selalis; A S U C U U fluiem a. 1488. Saxius i n Onom. l i t . p a r l . , p> 411 sqq. ad a. 1430 (ubi m u l i o s , de Georgio noslrodisserenles, excilat) s c f i b i t , eurn iiatum esse a. 1396, ct t n o r i u u m a. 1486, a i clrca a. 1430 i n I t a l i a m venisse. Gontra ea Zenus i n Diff. Yoss. p. 5, c o n l e n d i t , T r a p e z u n t i u m i m l u m esse a. 1595, d . 4. A p r i l . et p. 6 eum iflortuiih) esse doe.ei ante an. 1486, etiain ante a. 1 4 8 5 ; quoutam ejus tiliue Andrcas versionem A I magesii P l o l e m x i , a palre faciam, quod ab illo ipso, i i i o r i e praevento, tieri non p o l u e r a l , Sixtu l Y , if. aulebi 12 A t i g . 1484, t i t a detuncio dedicassci, tdemqiie ZenUe laudat in eam rehi Dan. Papebroc b i u n i i n Aci. SS. l u m . Y l M a i i . p. 536 ed. Yen. Hinc i n Fnbr. Bihl. tned. et t n f . Lalin. 111, pag.^6, <ed. Manai obilud GcOrgii Thp(z. collocatur i n a n n . 1484 ahte 12 A u g u s t i . (tinrL) PraDter bus de Trapezuulioconsulendu8FernandusAlpbonsuslIerr e r a , i n eilis Y i i a pt*a:inissa qutu<|ue i i b r i s r b e i o r i c o r u m T r a p c z u n l i i , c d i l i s t o i n p l u l i a. 1511 sol. Jo. Jacobus Boissardus de itiiaglnibiis parie i , p. 153: P6trU8 t a i n b e c i a s , l i b . v i De bibi. Vindob. p . 278, A n l o n i u s YariliasiUs, Wbto qnario Anecdv ivti Flotentinorutn, GaJbte e d i i o r u m l i b . i v . , pag. 1 7 5 ; Gbristianus Fridtericus B o e m e f u s , i i i l)iss. secunda de cxsiilibus (ir3ecia3 iisdemqiic l i t t e r a r t n t i i n Italia i l i s l a u r a i o n b u s , L i p s . 1705. Praj e;titris vero adiffe j u v a b i i crudilos ailciurses Diatil Veneti, Iwrnale dc teiteraii d'Ilatia UMi. X V I , p. 414-446, qiH de T r a p r z u i i t i o el ojus scriptls accurate d i s j e r u n l . (Fabr.) A u c l o r in Giornaie, c i C , a F a b i i c i o laudauisl\JU Apo&iol.Zenus, q u i e a q d x i l i i Diurio liti. pdssini I n u c r u e n i t , poîva collegU l u o p t f e l i u c l . Vissertazione Yossiane, ctc. Ycnet. toto. \ 1752. t o n i . I I , 1753, 4 ; i n huC tomo p. 2-27 âd quaiii diss. jainaliquotieii proVucasi,)UbciTmie d.tspuiitt tle Gcorgio l i a p e z . cjusqitti settplisj c l j i u r a nolat suppknque, qute Gvr. Jo. Yossius De iuiiunm J.ai, l i b . n.i, cap. 7, p. 597 sq. ed. L u g i .
1 9 s
Bat. 1651, 4, scflpêfat. Boerner. cujus disp. l a u d a l F a b r . conimenlat. de d o c i i s ilfis exsulibos postea a u x i t , emeudavii et j u n c t i m e x b i b u i t i n e n i * d i l o l i b r o , i n s c r i p l o ; CAr. F r . Boerneri de docus hominHnis Grapoie, l i t l e r f t r u m Graeearera {nstaural o r i b u s l i b e r L i p s . 1750, 8, u b i p. 105 s<iq. coiose exposuit v i l a m soripiaque Georgii Trapez. III i g i t u r v\t\ doctiss., JSiceron. i n Memor. erudiu. v i r o r . l o m . X I . pag 2 2 s q q . , ex versione German. Baumgarien. Fabric. i n BibK med et inf. Lalin.l. c. aliique, quos p a r i i m j a m anlea, p a r l i m supraad t d l . X I , pag. 397, n o l . e, l a u d a t i , o l t u m mihi fcceruril (HarL) (fi) Idem accidisse f e n n U P b i l i p p o Decio ac Tbetuloro Beza3, atqae v e t e r i memoria Orbilio f*ramn)atico, Me^sala? o r a t o r i , Hermogeni gopliisus ne aiios j a m referam a Garolo Friderico Peioldo meinoraius i n diss. de o b l i v i o n e meroorabili Lips. 1703. (i) P r o d i i l Parie. 1520 f o l . V i d e quae notati l u i u . I X . p . 459 *tq< d e e d i U o p p . GyrHIi Paris.Gr. L a l . 1638. f o l . (Fobr.) Jo. Fabric^ i n Hiiloria btblioih. Fabrtc. p a r l . I , p. 137 sqq. edit. Cyrilli A l e x a t l d r i n i opp L a l i n e , V l o m i s dlgeslorum, Ba* a i l . 1566 (de qua aliisque e d i l t . Y . eiiam supra, t o l . I X , p. 454 anq.) paulo ul)erius recensendo, observat, i t i tonio c o n l i n e r i i) commentarior. in Evangel. S* J o a i i n . , Hb. * u , Georg. Trapei. l e r p r e i e e l p. 140 &q. qnasdam de hoc Georpo IradiU Euni vero i n converiendis Graecorum libns hiala fide et fatioue parum felici versalum essp, t n u l l i Y Y . D b . j u d i c a r u i u . Y . T b . Pope Blount m ceiisura celcbriur. a u c i o r u m p . 460, sqq. el Aer. u a i l l c t d a n s les jugemeus dcs savans sur b pncipauY ouvragcs des auieurs, toin. I i , 581 sq. add. p. 122, sq. Araslel. 1725. 4. (tiarl.) (k) Yide i b i d . p . 4 6 1 Sq. . (/) I)e bis d i c t u m v o l . V I I I , p. 552 sq. W H u d i u s l . c. p . 110 sq. p r i n i u m observal, ej)isw lam uuncupaloriaiii ad Nicolauia Y. qujj t r a p c z . pnitlixii boiuiliis Cbrysostomi in iioiidutn cdiiam seivari i n v o l . inss. CaroJi Tlicer i n coirtitaiu Cloncesircnsi : ( h . cod. 170 s. u. w* \\i C a i . IIISS. Anglla;, etc. v o l . l l ) , tum ^ 5 logii Liiirolnieiisis 0 cod. 26, s. n. 1346, cit. v o l . 1, p a r l . n ) ejUsdem Gtjorgii episloiaw Frauciscum Barbarum a. 1470 scr.plam i eidem vcrsioni s u b i e x i a m , f o r m u l i s typouraphici ut&c bendam Cur&vii. A d d . Zeut Diss. Vobs. I . c. P- ' n . 5, et i n i r u ad n . 26. . (m) Volun. I X , p. 193 Sq. [Fabr.) Jam a n i m a d v e r l i , c d i l u m e.>se Vienn* , V ' j j ,. 1527, e l alia adnotavi. De edd. < ^ Mysbdii L a l . Basil. 1517. l o l . ia CUJUS caiaj
!
1 1 #
i a
749 5. BptilH lippum i n - f o l . (o). $. Eu$eHi De prmparalxene nangdUa libro* Magni Ukrot () contra Eunomium 1570. Ilorura Nutium
1. l i b e r t e r l i u s liabeiur l o m . I I Conciliorum x i v . Vorsionem eonsecratit e d i l o r u m Coloniai
750 1538,
edilos, cum opcribus Baeilii Antverpiae i n f o l . apud P l i i -
Nicolao V . E d i l a est sarpius
c u m Eusebio. Ea laroen i n t e r p r e t a i i o non m u l t i fii a v i r i s d o c l i s , i m o a plerisque nec i.mmerilo v i t u p e r a t u r ( p ) . Ex Eusebii naraqee t e x t u m u l t a Trapezuntiae d e t r a b i t , adoo u l ssepe imegra capita o m i i l a t , et quod nec ipse T r a p e z u n l i u s excusabil, t o t u m u l t i m u m l i b r u m . Q u i d quod CoufupdU, e l u t p l u r i i n u m perperam v e r t i t , adeo u t , quemadmodum ret
9
etiam
saepenumero o r d i u e m jam hinc non sirediinde totum Et L i l i u t
111 dieebat : Eusebim veriit,
xllius iraductxomm
ex scripiis
suis faciam
esse, aut vix landem, non Eunbiutn licet carmxnibu*
aut omnino non agnosccrel. Latine $ed particulas fidem exemplarti
Gyfttldus de b k i o r i a poetarum d i a l . 9 : Trapetuntius decerpiU. expresserit, ut ex Grceco codice facile videre potettis,
E l dialogo , de paetis sui temporis ; Etxtebium
ad Grtvd recte valuit.
E t banc i n t e r altas causain Franciscns Vigehomo et txalione , exEupqgiLibrum Ensebii ut quippe hotno,
t
fiitete s c r l b l t Petrus H a l l o i x N o t . ad cap. 8 ViUe S. P o l y c a r p i non m t u i m a m , o b q u a m Sentenlia de ea versiune V i g e r i f u l l : Graxu$> et Latinis quenlum eipit, sebium crudilionis nebh ulique imuper liileris ae tokrtice cunx eorum, afferebat, Exttilit anle hos centum anno$ Trapeiuntias ad Ubrorum et otii
%
ru3 aliam aggressus fuerit t o l e r p r e t a i i o n e m , et raagno coiifectam j u d i c i o i n lucem nuper {q) e m i a c r i l .

%
non mediocriler non alteriu* tuo ex
mfomatu$
: qui i t horuw
interpretathnem potuisset vel geuirel, periodos, qui cum quidam
tantum curtt gravioribus operoe necetsitatem $enm, vultim Iwge etiam
temporis
conferre aquare
legendi voluptatem, suffuralus integra*
reliqui$$et. At dum ceicruaHm finxit,
quod ipsemet ut ab ee
vei excmat, Eusebio
quxbus urQebatur, desiderio Ita eapUum quidem. hunc librum parlim erdxnem
(r) vertendi ei speciemqne gravius
esl: itaqui
Trapezuntium
vertMS quam Enubinm nas nennunquam cette decimum Grmca quintum
kaberemui. nc alligxt postrtmum nonnullos
nnmerumqxie
tnutat; ita sententias, ett, expungit fraudi GryiHVits fuit,
modo inlerpolat,
modo, quoi 14 quod virit periUse
qc rtteeai.
doetissimis Oitenderat facere;
non Ugistcnl,
9
credidcmnt.
uhtnt, Hctreticu$ qui labes
velle te tam inveteralo sanctorvm
morbo medicince oliquid duntaxat Barlaam et Josaphat,
sed ostendU re4psatantutn impleverU.
fdalutque
ac scepe n o r i i erroribu$
7. De versfone Hitlorim Trapezuntii morum pularem, prectri reniem ciarwrem Trapezuniio, vidctur jam venione nihil
q u x Georgio T r a p e z t i n l i o t r i b u i h i r , edita^pte temptr valde rudem et impoiitam etinm ac~ pa-
esi posl opera Joannis Damasceni, Basileie anno 1548 aliud dicam, vi$am fui$$e. Po&t autem ubi per Joannem et docti$simorum librorum loci$ titiosam qneat. : quod quidem lubenliut S. Andreq
f p l . ex oflicina U e n r i p i P e i r i , b^c B i l l i u g ; o i r t i m , ut optimum exemplaris quam Graci TrapexwUium et doclimmnm* sermouis ita eliam opti* iribuenduv. h\tjmce
nisi eam mihi ouidem aniea

%
copia in$iructi$$imuni in quibus
Grcecicopiz excu&atione
/Vir/a esl, v\nnmeris ignoralioni
certe nimice [esliuaiionl, nonnullam habes, injicerel
ni&i nimi* mulia loca essent, Quw res mspieionem

t
vix fettinationis pertcepe

y
ln$c\t;a$ nolam interpres (urtasse vertionit es$e
milti
non e$te
nlsi in quibusdam novam Sed eam
e/iam alm eum Graca
non $aiu attecutum prcecedentx profecto, quam lolunl
eomperiisem. pavlo Georgio i/i/n* et Uosveidus, Pelri.
Utcutique
res $t liabeat, ti Uliuiriorem.
Iraductionem
si nihHaliud ver&io,
nteifallor,
f r a p e z u n t i i pon esse, aperussime et alia antiqua Damasceni
o^Lenuit l l e r i l m r i u s esse procuralam ex offichia Henrici ($).
De vitis Patrum
l i b . 1, i n Nolis : Exslat mulio vixit antiquhr
cujus nomine edUur
itt edilione
anno 1548, Pasitew,
vetu* iranslatia
Trapezunlio.
iVaw invenitur elaptis.
ea in manHscriplis membramceis,
ante annos 300 ea translatione memoria
usus csl Vincentius
in Speeulo Historiali $upra ciiais
Traptzun*
tius vero patrum
nondum 150 annis
s c r i p i o r i i m Georghis Trapez. falso vocalur Gregor i a a , v. Jo, Fabric, b i s i o r . b i b l . F a b r . p a r t . I , p . 111 gq. A d d . ad n . uAHarl.) (n) Iîbros q u i n q u e , de q u i b u s e t de T r a p e z u n t i i vcrsione vide vo). I X , p . 22 eq, [ u b i i u n o t . pp. l i b r o s quoque Ct ecriptos et ediios Laemoravi. HarL\ (0) pag. DCCCX. b . ip) P r i e r ea qua? n o u r e de Eusebio T r a p e z n n l i o nie m e m i n i v o l , Y l l , p . 344 sq. [ u b i piures i a u d a v i e d d . Harl.\ addes H u e i i u m de c l a r i s i u i e r prlibua, pag. 292, eiGeSneri biblioUiecam p . 2 3 2 , Aibi e l ipe^ Lusebii praBparatioiiem Graice s e e d i t u r u m p r o n u i i i ' (>on L a l i n a m novam ejus y e r s i o u e n , u l leges i u Diarxo Veneto, l u m . X V I , p . 433. TrapezunMi versio p r i j n u m v i d i l lucem Yencliis apnd N i c . Jensoo, 1470 f o l . e i recusa i b i d . 1472 f o l . per Lônbardum A i i r c l . e l 1497, e l Paris. 1 5 3 1 . eic. [ a d d . Zeni Diss. Vos*. I . c. . 0 s q j . Ilarl.\ (q) Paris. 1028 fol. "
(r) Trapezuntius 111 epistoia ad Nic/)laom Y p r o fllelur se non absque i l l i u s jussu q u x d a m o m i sivê, qitaBnempe bieresim o l e r e m . Quare $entibu* 'mquUJuo justuamputatis, rosassolummodo Latlnis hominibus hac Iraductione obtulimus. Sed q u i Gra3oa c u m ejus versione c o n l g l e r i t , videbit cuin zizaniis snRpins ctiam bonum semen ab boc i n l e r p r e i e r e j c c U i m fuisse. L n d . E l l i c s i u m d u Pi fefellit m e i n o r j a , quando libro Eusebii de DemomirQiione evangelica a T r a p e z u n i i o L a t i n e versos * c r i p s i i . (s) l i b . x v , cap. 04. E l i a m Peirus de N a l a l i b u a l i b . x, c. 114, e i Jacobus de Voraginc UUtoriie Lombardicaf. c. 175. Gonfer q u * uotavi v o l . I X , p. 737 sq. Diarium Yeneium i o i n . X Y l , p. 4 3 2 . \Fabr.) s. Z e n u o i , D u s . Yoss. 1. c. p . 10. P l u r a 111 baitc setilenliain aduolaia sutl a t a b r l c . e i a me supra. i n v u l . V I I I , p . 144 sq>, e i ad v o l . X I , p . 4 " 3 . A d d . Boccai. Geuealog. deorurp, i x , 7, e l x , 9 ; attTUu J . Fabric. ju ISistor. bibl. Fabric. p a r l . 1 p. 1 5 1 . (llarL)
% %
7 8. Wietoricorum Aristoiclis 1538. Venetiis 1560, et a l i b u 9. Xlmogesti quidem dunlur. 10. I i u e r p r c t a t i o Aristotelh ProbUmatum. Ptolemcci
GEORGIUS TRAPEZUNTIUS. libros (/). Habentur c u m
',55
caeteris A r i s l o l e l i s operibus impressis Basiks
libros x u i [u).
Opus postumum Basileac apud l l e n r i c u m Petri i n folio. Elhac N o U m a n u s c r i p i a i n e d i l a , quod De generatione ipae sciam, i n latebris ab; De anmaHbut.
edita s u n t . Quae s u b d u n l u r ex
De anima (v). Phtjsicorum. homine,
ti corruptione.
[el RheLorcorum]. nisi eadem s i l >um illa (x) dt vtla MoytU, Magni. Bessario legibus. uve mta perfect*. ( p u l o , legendum G r e g o r i i ) De landibu$ Baailii
1 1 . G r e g o i i i Nysseui, De perftcto [ v . supra, n . 4 ] Basilii
12. E l jussu Nicolai V . Plalonis l i b r o s De p o i u i l , detexit.
Hane T r a p e z u n i i l interpretalionem (g)
cardinalis adversus c a l u m n i a t o r e m P l a l o n i s l i b r o 13. S c r i p s i l vero de suo L a i i n e , De uctg pariibut
p . 88 sqq. e d i t . A l d i n . e x a m i u a v i t , et crrores, uli orationis compendtum (*). Aagusiae i n 8, 1537. (Allal.) (Harl.)
Gouf. paulo anle ad n . 8, n o l . c. de quibusdam T r a p e z u n l i i opusculis l a l . (t) Vide v o l u m . I I I b u j i i s b i b l . p. 222. in p r i m i s p. 3 0 5 . (Fabr>) Conf. Zeiii Diss. Vos*. 1. c. p. 1 0 , q u i plures ennmerat c d d . Saxii Hist. litterar. typograph. Mediolan. praf. p. 10, et b i s l o r . f o l . CLVII. - De c d i l . Basil. ap. V a l e n i i n . G i i r i o n . 1522, 4 . V . panzcr. A . T y p o g r . v o l . V I , p. 235, n . 458. l)e e d i t . Aristolelii Rhetoricnrum ad Theodecten Hb. I I I , Georgio Trapez. i n t e r p r c l e . c u m ejusd?m T r n p e / . R t i e i o r i c o r u m l i b r i s V . Venet. in wdibus A l d i , 1532 . b i b l . P i n e l l i i , t o m . I I I . p. 31 sq. e l infra ad n . 14, nol. i T a u r i n i i n I r b l . Reg i u cod. L a t . 401 s u u l plures Trapezuntii vp\so\x : n . lndiculut in Ubrum Platonis De republica; Prwfotionet ad orat. Demosthenis ; i t i d e m quc ad Platonem De repubUca ei ad libros Rhetoricoruru Arlslolelis lum iiUroduclio ad libros magna Piolemwi compositionis, atque in eosdem comment . V . Gat. codd. K a i i u T a u r i n . p. 98, u b i i n l e r alia n a i a . u r , cod. manu ipsius T r a p e z u n t . esse e x a r a l u m , sed oinnia sralcre l i t u r i s (flar/.) (u) T r a p e z u i i i i i vcr&io Almagesti p r m i i i m p r o d i i t Veneliis a. 1515 f o l . , cdente Peiro L i c h i e u s l e i n , ColoiiioHsi; d e i i x k a. 1528 fol. cx Lucae A n i o i i i i Jtuilas olliciiia per Lucam G a u r i c u m N e a p o l i t a n u i n . Hinc Basilea) 1541 f o l , cura H i e r o n y n i i Gemusa'i una CUIII aliis Ptolema-i s c r i p l i s e\ a l i o r u m v e r s o i i e , e i a. 1551 f o l . receuseiile Tubingensium inaibeuiaiico Oswaldo Scbrcckenfusio. P c r o t t i s i n i s i r u m de T r a p e z u n l i i labore j u d i c i u m A l l a l i u s d a b i t infra p. 378. {Fabr.) Conf. supra, v o l . V , p. "282 sq. u b i F a b r i c . e d . Venet. prodiise scripserat 1525. bed l t o c l o e o r o c l i u s a . 1528 n o u v i t . A l q u e ceiifcor v o l . V , in Ien A . L . Z. a. 1806, n. 229. p. 602 observara , i n suo exenipluri legi : anno Chritii 1528 iabante. AdiU Uodium 1. c. p. 115 sqq. Boer* n e r . 1. c. p. 109, e i p. 115. ct Z c n i Diss. Vottian. . I I , p. 13 sq. De e d i l . antiqua v. M i t t a r e l l i i n Appendice l i b r o r u m sjeculi xv ad biblioibecam S. M i t b a e . i a u . VeueL mss. codd. c o l . 391 sq. e l 458. (Uail.) (v) 11 versiones l i b r o r u m A r i s i o t e l i s , quas T r a pezumius composuii, el A l l a l i u s m e m o i a i , adbuc, quod bciam, s u i u inedila?. P o l i l i a u o , q u i vcrsionem i r a p e z u n l i i i a m l i b r o r u m Dc aniinalibus pr^.ferl i n tcrpreUJtioni T b c o d o r i Gazje, e i b u u c , licet d i s s i i i i u l e l , illius pai&iin legere vesiigia a d l i n n a l c a p . 90. Misc. indignalus Janus Parrbasius qua?siiis per Epislolas, epi>to)a 60. (Fabr.) De l i b r i s ArisloieJ:s a Georgio t i a p t z . L a l i u e versis, eorumque ediit. e l codd. quibusdain v. Zenum l . c. pag. 10 sq. et dc o r l a ejus cuin Gaza c o n l r o v e i s i a Boeruer. 1. c. pag. 116. q u i i a nola j a n i l a u d a v i l Jos. A n l o n i i &\\ Ilisloriam Hllcrano typographic. Mediolanenem pag. 156 sqq. A d d . supra in v o l . 111, passim capile de A r i s i o t e l e . Codd. a Zcno memoraiis adde cod. 15 schobe ap. Coveniriain, s. n . 1460, Cat. n^s. A n g l i * , e t c , v o l . U . Gcorg. Trapez. l i b r o r u i u A r s i o l . Dc anima trantlalw. L c i d j i ' , i i i b i L l .
1
publica esl GeorpriusTrapezuntinsinperTersionem P r o b l e m a t u m A r i s t o i e l i s a qtiodam Tlieodoro Cage [ q u o nomine per c o n t e m p l u m Gazam adpellare soJelJ, e d i t a m . et p r o b l e m a t i c * Arietotelis pbilofopbia? proleciio ad d i v u m A l p h o n s u m , regem Arr*gonum et u l r i u s q u e Siciliae. V. Gat. b i b l . Leidensts p. 3 3 1 . n . 1 5 1 . (Hart.) (x) Eadem u l i q a e v i d e i u r . {Fabr.) V i d . ad n.4. Z^nns 1. c. p. 8, n . 4 , c i u t : Gregorii NysseniDe viia Mo$i$, sive De vita perfecta l i b . , Trapex. inl o r p r e f e , e t m e m o r a t e d i t l . ac p. 9, n . 7,veFsionem G r e g o r i i Nysseni o r a t . Be taudibus Ba$ilii (tris; n . 8, G r e ^ o r i i Nazianzeni orat. Be laudibui S. BaiiliiM. ejiisdemque o r a l . DetaudibusS.Atha' nasii, episcopi Alexandrinu hasque dnas posteriorcs versiones, aoctoritaleNioolai V. p o n l i f . Roni.fact exslare a i t i n cod. Valicano 4249. (HarL) (y) H ^ c q n o q u e versio P l a i o n i s librorum Dclegibui necdum, quod sciam. esl e d i t a , eisi eamja a. 1452 legU Hermolaus B a r b a r u s , t i t consui ei r j u s Epistola ad T r a p e z u n l i u m , qna illam interpretauonein valde celebrat. T r a p e z u i i l i u s illam juwu Nicolai V susceplam dedicavit serenissimajreipubK Veneue. Vide Diarium Venetum, t o n ^ X V I , p. 4la c i 429, et t o m . X V I I , p . 2 7 5 . [s. i i i Zenl Diss. Voa. I I , . , sqq. Harl.]. Versionibus htece Trapezunt i i ab A l l a l i o m e n i o r a t i s , adjuiigo.uda lnterpretatio Centiloquii sivfe Aphorismorum aslrolodcorum Cland i i Ptoleroaei, dicala Alphonso Neapoliiano el cuin c o m i n e i i u r i i s T r a p e z u n i i i ediia Venet. 154, 4. Colon. 1544, 8, Basil. 1550, etc. (Fabr.) Conf. Zeni Diss. Vos$. I . c. p. 14 s q . q e i p. 1 5 , addil versionein Demoslbenis Orat. contra CietiphoMUm ad Alpbonsaui regem, i n cod. Jac. Soranzi, seiiaio* r i s . De Grammatica Gr<gca v . supra ad vol. VI, p. 343. (Harl.) (z) V i d e n d u m , diversane s i t Prisciani Epitome, quam T r a p c z u n l i o scriptam m e m o r a l Labbeus, p. 4 5 , b i b l . nova mss. (Fabr.) Prisciani esee Epiiom e n , affirniant quoque Zenus i n Dm. Vaw, P1 7 , n . 34 ; ac Bocrner. I . c. p . 117 sq. el ulenjue laudat Saxli Hi$t. typograph. Mediol. p. I l l i 5 . Q u i , u t a i i Boerner., compendium Pmeium De pailibus oratioms, Georgio Trapez elaborajuai (s. Georgii Trapezuntii De part. orat. ex PnicMQ compendtum), Mediolani a. 1 4 7 2 , 4 , Uerufnque 14*4 e d i t u m esse t c s t u t u r , el ex aucioris ad Lolamxon tanum epistola, Romae 1471 scripta openque SODj u n c t a , laborein hunc a'o ipso, l i l i i Audrea? cao, susiepluni, inde vero, ob ingravescentis w>* inoleutias animiqne anguslias liiiermreso, " g " dcmutn i u g r a t i a m absulutum esse. t o n l . r zcr. Ann. typ. I I , p. 13, n . 1 0 ; et p. 19 . T r a p e z u n l i i Coinpendhim Grammalicai, bi! i n b i b l . Vatic. cod.l. V . Monlfauc. ^ mss. p. 56. B. (Hart.)
1
7 14. Rhetoricorum emendatione Grccca : et quibut rum novitatem tibrot quantum hujus operis. ei Gr&ch ad status transtulil,
. praieipue retlituendis invenlionis ubi interim non parum nos adjuverunt et formas elocutionis reddila, tie Latine Hermogenis attinet, bonam ut propier in margitum
rhelorica partem vocabufoascripsiUi-
V ( ) , Basileae 152%. i n - 4 ; et P a r i s i i s 1538, i n - 8 . De illis lypographus : In pracepta,
i n tuos libros Trapezuntius vix intelligas,
quaedam suul Proinde
ni$i priu$ Gxtca
legeris.
Gracca nonnunquam
mus. Fernandue Alpbonsus Herrera e d i d i l ! n eosdem Rhetoricorum tpanica, pag. 570. inplera$que Ciceronis orationes,
1'ibros Scholia ex l l e r m o g e n i s Tarsensis
m e i b o d o , G o m p l u t i anno 1 5 1 1 , cura ejusdcra T r a p e z o n i i i V i i a , i n f o l . , u l a d n o l a i u r i n Biblwilieea 15. Gommenlaria 16. Dialecticam e i p r a c i p u e Philippicas
(b), ParijwU apud Aseensium errori*
et Basilea* cum aliis i n Ciceronem C o m m e n l a r i i s apud R o b e r l u m W i n t e r , et apud O p o r i n u m 1553 brevem q u i d e m , sed absolutam, Coloniae apud G y m n i c u m 1530, quas postea ab bus repurgata, e l s c h o l i i s Joannis N o v i o m a g i , (c) et Barlbolomaei L a l o m i i l l u s t r a l a , e d i l a c s t i b i d e m a p . Franc. G r y p b i u m 1544, i n 8 , et mox A r g e n l o r a t i 1519, i n 4. 17. In Claudii 18. De Antitciis, dialogo, Quatenus Plolemmx centum sententiat rationem plerumque $it a$trohgis u t ex
t
Commentarium. (d). (alluntur.
[ V . Zenum
I . c. p . 14 s q . ]
in quorum judicia credendum
fata tua rejicit
19. Cur aslrologorum
Orania s i m u l jColoniae 1544. c u m Joannis P o n t a n ! Venet.
i n 8. Posteriores duo c u m Oraar De Nalivtlotibus,
anno 1525 i n 8 (e). Ex b o c l a b o r e i n i q u i o r u m i n v i d i a T r a p e z u i i t i u r a consecuta est. V i r i i m e n i m l i i t e r i s etiain dalis insectati eunt, rompellare voluit, adbuc ejus epistola, quisquis i l l c f u e r i l , nara nec de n o m i n e q u i d e m i l l u n i conspicere possumtis : ; . , *\ i n e d i l a (f)
t o i , \ \ \
. \ ; , \ * \ , : ^ , ; . .
. , ^ ' ' ,
, \
() E d i l i o n i b i i s R h e t o r i c o r u m T r a p e z u n f i i n o m i n a i i s ab A l l a i i o adde p r i m a m Venetam 1478. f o l . Basilfensee 1520, 4, et 1538 ; ParUiensem apud Cbristianam Weclielum, 1532, 8 ; Lugdunrosom S e b . G r y p b i i 1547, 8 ; e i Venetam 1560, i.(Fabr) A d d . Georgii T r a p c z . Rheiorica, V e p e l . a p . V i n d e l . S p i r . (1470 ) ful. e i M e d i o l a n i a p . Pacbel. 1483 fol. ( c u i posleriori e d i t . addila smit ejusdem De artificio Ciceroniatiur oratiomsjro Q. Ligario e l a l i o r u n i opusoula). V . M a i i l a i r e . T . l o m . 1, p. 3 2 0 ; l o m . I V , pnrt. , 297 , et Panzcri A . l o i u . I I I , p. 68, n . 1 8 ; t o n i . I V , p. 428, n . 18, atque t o m . I I , p. 7 1 , n . 416. fcadem B a s i l . apnd G u r i o n e m , 1522, 4 . V . M a i i t a i r e . 1. c. l o m . , p a r u n , p . 630. Eadem cum aliis veleribus r b e i o r i c x a n c i o r i b t i s , L a t i n e , edenlc l a c . Tûrello Fanensi, cnjue e p i siola i n i t i o p n e f l g i l u r . Venetiis i n aedibus A l Ji c l A n d r c * Asulani soccri, 1523 f o l . V . M a t l l a i r e I . r . l o m . V . p. 434. e l A n l . A u g . Renouard', Annalet de Pimprimerie des Aldes. l o m . 1, Paris. 1803, 8, p . 107 sq. alque b i b l i o t b . Maphaei P i u e l l i i , elc. l o m . I I I , p. 31 sq. G o n l . Zeni Diss. Yoss. I I , p. 17 sqq. n . 35, q u i i b i d . etiam j a m inemorat Georgii T r a p e z . , De tvavHate dicendi ad H i e r o n y m u m B i a g:icleuum, i u i t . : Scripti ad te brevioribus antea verbis, i n cod. Venet. b i b t . Marc. D. v. C a l a l . coJU. l a t i n . Marc. p . 204. (Ilarl.) {b) Commentaria T r a p e z u n i i i i n x m Philippicas e l i n oralioneui p r o Q . L i g a r i o exstant e l i a m a l i o r u m c o m m e n l a n i s i n Gicerunis o r a t i o n e s a d j m i c i a i n colleclione qua: p r o d i i t L u g d . 1554 iol. P a r i s . 1561. elc. (Fabr.) Ue artificio oral. Cic. pro Q. Liyario. V. ad n o t . aniec. et Zenus 1. c. p. 2 4 , m c i i i o r a l quoquc c d i l . cum Q, Asconii Pediani a l i o r u m q u e coniuicniariis ad Gic. o r a t i . vetuslam sine n u l i s a n n i , ioci ct lypotbcLt i u f o l . el a l i a m , c u m Asconio, F l o r e i i t . pcr P b i l i p p . J u n l a n i , 1519. 8. ' Vcnet. ir. b i b l . Micbaelis propc M u r i a n u i n custod i l u r Trapez De uriificio orat. Gic. pro Ligario,
c n m Asconô Podiano, L r s c o et Siccone ( X i c l i o n e a u i X i r o n e ) Pol^nlono, euranle Hieronytno S q n a r zaiico, a n n . 1477 f o l . v . A p p e n d . ad eamdem b i b l . iiQild. n ^ s . r o l 457 eq. i n p r i n i i g Panzeri A . l o m . I I I , p. 125 sq. n . 2 8 1 , ex qno discimns, Venet. per Joann. de Golonia et Jo. Mantbem de Gerrelzem id opus esee typis expressum. I l e m . I . e l anno circa a. 1490. f o l . V. Panzeri A . t o m . I V , p . 8 9 , n . 123. Gomrocntarius i n Philippicas Cicemnlg editns esi sinc I . e l a. f o l . (Venetiis, per N i c o l . J e n eon,) c t Veneliis, sinc anno, i n - 4 . V . Panzeri A . T . t o n i . I I I , p. 486, n . 2726 et p. 499, n . 2827. (Harl) (c) Gtim N o v w m a g i scboliis p r o d i e r a i P a r i s . 1537. (Fabr.) M<i. Venet. i n b i b l . Marc. cod. 3 1 1 . V . Gat. codd. Marc. L a t i n . pag. 135. E d i l . A r g e n t o r . ap. Scburer. 1513. 4. P a r i s . a p . S i m . G o l i n . 1328, 1532. 1534, e l 1544, 8. Gmii scboliis Jo. Neomagi. Paris. 1535, 8. A p . F r a n c . G r y p h i u i u . V. Maittaire . T , l o m . I I , 247, t o m . I I I , n . 769, p. 8 0 7 ; l o m . I I I , p . 3 6 4 ; et t o m . I I , p. 828, e i i n i n d . p. 435. Basil. a p . Y a l e u l i n . C u r i o n . 1522, 8. V. Panzer. . T . v o l . V I . p . 2 5 5 , n . 457. G. Trapez. Gompendtum dialectk(C tx AriHolete, sine uila n o l a , S*BC. x v , 4, dc qua rarissima e d . v . e l . M o r e l l . i n b i b l . P i n e l l i i , t o m . I , p. 268 sq. . 15^6. e i P a n z e r . . T . v ( d . I V , p. 203, n . 1235. Zenus, i u Diss. V O M . I I , p. 2 4 . . 42^ m e m o r a t p r x i e r e a c d . H o r a l . T o s can^ll. V e u e l . ap. J . B a r i l e i i . 1567. 4. (Uarl.) (d) Roma: i n codd. V a t i c a n . V. Monifauc. Bibl. bibiioth. 8$. . 58, C. 88 D. Ilarl.) (e) Zenus I . c. p. 26, 59, exsiare c l i a m s c r i b i l , i l l u d opuscul. i n Gervas. Marstalleri Ariis diOiniIricit, quam astrologiam seu j u d i r i a r i a i n v o c a n l , P a n s e x c . C h r i s l i . W e c h e l . 1549, 4, cap; 1 4 8 . ( W . ) (I) Ms. Paris. i n b i b l . p u b l . cod. 817, . 17, c t Mosquai ia b i b l . svnod. cod. 279, V. Maltba.i M o l . t o d d . 0 r . Mosq. p." 181, n . 27, (Uarl.)
e
755
GEORGIUS TRAPEZUNTIUS.
7C6
; . \ , ; . nuncupalum, invenisli, men biam, qua lur, hi$

9
; . " \ \ , \ , ' ; ; , el ejus librum, fructum xijv non absque rotione tum. Qnii vel ipa adcum audisli, existimo, . Georgio comnuntaria tantum Trapetunlio. perlegi: audeas, timilia aut sapientiee tantum,
. Inceriut
Tua in Ptolemaum,
et non audaciam manumque divendere, tcnbtre illis
sed in$eitiam quoque admiratut recte aliquid sane Monstrum Et prius
enhn tibi aut dttciplinarum ut jure atque ipse n\hii scias,
inest, vel quando tu ex HH* admovea* f tibi arrogare. jactareque Thersites, nullum. Porro
opinione omnium scieniiam quemadmodum ostentat quis, dignationis
qnidem haud quolidie Licebil plenum,
opinabar mpercompicimut, al ta tmpoiioblw*
existimalionem igram
pos$e. Et plane multos possunl, exsibiletur.

%
verbis imlrni, atquc
Hercukm,
qui nec in certamen, semetipsum

9
descendere Nullus librum
wque alque atini ne in quibus qui futuri tu primut non
penenliscit,
enim ea quce non $unl scriben inscitia te quoque
ad ea non colliman*
namque quolidit d meo coruMo
$unt res nutlius multo iUum
experiru
esse indicare utens ignavia
pnst omnibus innotescet,
ni qnis illum prius
comburet.
Propterea
Vulcano eommiUe. Glorio$iu$
quippe tibi accidet, $i sapientia
tua iaceatur, quatnii ^ u\ \ , ,
inseUiaque
deprcvdicetur.
A d haec T r a p e z u n t l u s p u l c h r e acriterque
rescripsit ; ;
. , \ , ,
\ . * , * , ' \ , , \ , , \ . , \ . ; , \ ; . \ 4
, & cou hfcpiwt
sl ,
\ . , *\ ^ , $ , , 0(5. ' ; , $ incerto. quippe Litleras , \ xixfc plenas pereum perplexa , , \ el condilionem dicta studio, vel timilibui Ad luam mheralus non ^ tum : ignavos habuimui, nostra quod , \
}
, f) 5 \ . Georgius exercilaiione, praceptorem muUorumque
luas invidentia
%
nos et audaees judicas
Ptvttm
commodo, quid enim vetal hoc addere ? ezposuimus. Q*od t* neque nos invenimtu eaque ipei> satit tamen id erit
9 %
tnulm, to$pt
sapienJes, audire noe, et scripta longe te sapUmiores remns, imaginarU jttteras, sed luam / ne qxus erisque tior. admirantur, : nec sine invidiam
pereurrere,
nobls adinventa
fui*$e quce iit libro tradidita consulat, ques mulii nunquam dediutt
9
ea tn ceque atque asinus ad lyram ludibrio de illis nosirU
te habtt. Quidni?
cum ea Vulcarw eommiitere : quin et extibilari Nunc wo imtar quae $i vera existinias$es
et quati oraeula venemnlur $egnes no$ compellat; veritas decantantur uiivolueris, existimala
no8> quod veritate abat
mederelur.
affeciu enectu*
n*c (erre net durutnpt'
pro scriptionibus gloriosior
atque circnmferuntur, invidice valedicenset ac rabie,
asini calcilras insanus
ris. Verumtamin,
si nobit consitiariis
maledicentium
ablegans,bene vakb'*, inveheris, tapti*qtml*

M$M*
taciturnitate
quam garrulitate,
qua in omnet teluti
De versione P l o i e m a n , c i C o m m e u l a r i i s i n eumdem T r a p e z u n l i i scriptionuin non aeqous gsiimsarchiepiscopus S i p o n l i n u e liaec l i a b e l : In Commeniariis, Theone subtractos perverlit. E t : Mentitur pollicetur duntaxat se Ptolemamm, quem jamdiu Ptolemoei furlo edidit, tum eliam in margine Problemalum Aristotelit,
tor Nicoiaus Perotluft {g) composithnem barbarum, urtim, et gloriatur, iractum. est
9
qum Grecca lingua in Laiinam nomini Sed vcrba non adhuc
non Latinum %ti
et tnultis in locii mendacem fecerat, nondum edidiue, eju* se dedicaturum e*l aluuju* iueptissima editus. iu quibutnlhil
ideoque tatn egregium opu$ ad eum quibus scse id cpu* exposum nobis tradnctus Hnguatn Almagesiutn compenmttt,
una cum Commentariis, jampridem
momenlh quod non sil Tlteone PtotetwBi exposilore$ubin Lalinam
ponemui;
Plolemaus
sed
E l qnoviatn exposuimus,
ad hunc u$que diem non intellectum
Commentariis 20.
ipsum nostris
Comparalionem
Platonis
et Aristotelis,
q u a A r i s t o l e l e u i <A) Platone tongo inlcrvalio supcriofem Dhs. Voss. I I , p . 2 i s q q . ubi nniltus esi de ba coniroversia ejusque o r l i i causaque. . } * $ ! . ' i n Platooem, i n cod. b i b l . Eacorial. J^ Itinerar. per tlispan. p. 170. E l . IMV* V I I , p, 26'). not. 3. (Harl.)
(g) Bessarionis, p a l r o n i s u i , odio i n T r a p t z u n liuin obwquens, (li) D i c i l u r T r a p e z u p l i u s Arigtotelem P l a l o n i pra'tulis6e i n g r a l i a n i Pault I I Plaionicos aeade9iia3 Romana? yegre f e r c n i i s . Vidc. Diarium Venetum, t o m . X V I , p. 442 c l 420 ecq. (Enbr.) s. Z c n i
757
ledicenlia roentem l i b r i essent exsecratos, referii, u b i eos
758
esse c o n t e n d i t , Veneliis 1523, per Jac. Pensium de Leuc. i n 8. Sed c u m i n Plalonem conviciis ac maB e s i a r k m p e r l e g i t , h o m i n i s t e m e r i l a t e permotus, e l b o m i n i s in c a l u m n i a t o r e m Plaloms fibris , respondit ( t ) , Ucito T r a p e z u n t i i nomine
quibus primum l a p i e n l b r a Platoms atque d o c t r i u a m , mox s c r i p t o r u m ejus c i m i nostris (k) s i m i l i t u d i n e r o , Cam p r o b i t a t e m roornm titortMfue i a t e g e r r h m r m e x p o n i i ; e t , u i i n s c i t i a m h o m i n l s magis ac magis p r o p a l a r e t , q n i n t u m a d d l d i t , i n q u o T r a p e z u n t i i i n f n t e r p r e t a t i o n e legnm Platonis semel alqne i t e r u m ab f o d e m e d i t a , errores ae lapsas collegit, r e f a l a r i t et e m e n d a v l t , rainime posset, d i s p a t a t i o n e m cam Grela e suam adco u t plane ostendcrit, non potuisse e u m de t a l i pbilosopho j u d i c i v m f e f r e , q a c m l i o r iraclalio baberi 21. Anno 4465, emndem Trapezuntium, anno {t) i n i n t e l f e x U ; et u t a c c u r a i i o r alque a b s o l u -
De natura et arte, m u l l i s anlea anuis scripiam i n
ad a t r u m q u e p b i l o s o p h u m quaestio illa p e r t i n e r e t , a d j u n x i t . ConstanlinopoIIm navigans Andrece Chii marUjrium quod eodem f e r m e

%
p r o l e s l a l i o n e m fldei Christianae ille s u b i e r a t , a B y z a n i i n i s n a r r a n l i b u s a u d i t , idque
postea
Rom;e post duos annos promissionis d e b i t u m persolvens L a t i n e c o n s c r i p s i l . Habes apud S a r i u m , t o m . I I I , 29 Maii ( m ) . De fide iiujus llistoriac v i d . Petrus Ganisius, De B. Virgine Vib. v, cap. 2 9 . 22. I l e m expositionem i l l i u s l o c i Evangelii Joannis : Sieumvolo manere donec veniam, cap. 2 1 , ad la S i x t u u i I V pontiflcem ( n ) , quo c o n a i u r asserere Joannem eTangclistam n o n d u m esse m o r t u t i m . L e g i i u r i m e r orlbodoxographa BasileaB iinpressa, et t o m . V I Bibliothec<e Patrum, Parisiis 1577, et a l i b i . cam sentenliam peculiari opusculo fiessarton cardlnalift inveclus est. At bonus otr, a d d i t Possevinus, e x a i n i n a m u s , et quaenam e a r u n i v e r i o r s i t , i n q u i r i m u e . [Conf.
aliud dxctreiy sx modo e$set tupersle*. Nos itera syntagmaie n o s t r o (o), De fine el vitce exitu Joannis Fvangelitta, u l r a m q u e senlenliaro
Zenum I . c. p . 2 6 . n r . 56.]
2 3 . Qusc s e q u u n t u r , an edila s i n t , q u & r e n t a l i i . Oralio in funere (p) Michaelit Veneti ad Turcarum
imperatorem. 2 4 . hagoge, et Commentaria (q) in magnam compositionem Ptolemcci.

2 5 . Oraiioncs. [Conf. Hodium I . c. . I I 9 . )
26. Epistola ( r ) . 27. Exhorlatio de recuperanda Terra Sancta.

2 8 . Contra Theodorum Gazam. [Conf, Z e n u m 1. c. z u n t i i adversariis, i n i l l o j u d i c a r u n t , p r o d u c i t . (UarL) p . 20 sq. e l Bocrner 1. c. dc Gaza.aliisque T r a p e . p r i r o i s H o d i u m 1. c. p. 119 sqq. q u i ejus quoque p r a c o n e s , aut q u i m i l i u s de
29. Ad Leoncllum Estensem (), et respontio in invectivam Guarini.

(i) P r o d t i t rtpng Bessarionig V e n e i . 1516 f o l . , n t jara n o i a v i supra p. 722. e d . v e t . ed. nov. p . 7 1 . Be ejusdem cardinalis epistola, Grncce s c r i p i a , atl T l i e o d o r u m Gazam de T r a p e z i i n t H l t b r o pro A r i s t o l e l e c o n l r i P l a i o n e m , m o m i n i l Lambecins l i b . V I I I , 163 seq. (Fabr.) At Lambec. i n lioo v o l . V I I I , p. 1087 sqq. r e c e n s n cod. 6 1 . i n qno n . 6, n t i cod. 62 e*l Beasarionigepisiola ^ x h o r i a l o r t a ad omnes Gra?cos de praistanda obcdieniia R o m . Erclesiae, etc. Gonlra i n v o l . V I I , p. 347 eqq. f d . K o l l a r . n . 5, eod. 90 recenset Bessarionis a d T h e o d o r . Gazam de Georgii Trapez. 1ibro p r o A r i s i o l e l e c o n l r a Plaionem epistolam, u b i quoque a f f e r l e p i t a p b i u m i n Trapez. et K o l l a r . ablcgat leclorea ad Analecla Vindobonensia, l o u i . I , p . 1198 sqq. e l p . 1206. {UarL) (k) Sacris. (/) 29 Maii a. 1465. [ a d d . Zenutn 1. c. p. 2 1 . i i . 43.] ( w ) E x s l a l c i i a m i n A c l i s sanclor. t o m . V I I , l l a i i p. 185. (n) P r o d i i t et scparalini Basileae a. 1545, 8, apud R o b e r i u i n W i n l e r . E t i n o r i b o d o x o g r a p b o r u m utraque edilione babetur boc opusculum a. 1555 et 1569. (o) Hoc syntagma A l l a l i i n o n v i d i l lucera. F a n l i n i Micbaelis, p a i r i c i i Veneli [ m o r t t i i t i ! f t I M . N o n . ] . Vide Diarium Venetum . X V I , p. 444 (Fabr.) s. Z.;num 1. c. p . 24, n . 4 6 ; m s . L a l i n cod. T a u r i n . 6 0 1 , . 179. V. C a i . codd. L a u T a u r p . 1 6 1 . (Uarl.) (7) I I . L C sunt quae ex Tbeone subiccla P c r o l l u e supra, . 19, arguebat. ( r ) O r a t i o n o s c l e p u l o k e i n cod. apud Munlfauc, i n B i h l . b i b l i o l h . mss. p . 107 C. E p i s t o l a , qua mordenlem re.mordet Paris. i n b i b l . p u b l . cod. 817. n . 18. I b i d e m i n cod. 2 5 6 1 , n . 6, exstartt G. T r a p f z . EpUloIae ad Nicolaitm d H , u b i de rcbus ad llieologiam p e r t i n e n l i b u s . Mansiiis ad F a b r i c i i Bibl. mediag et infimm Latinit. t o m . I I I , p . 36 sq. ( u b i a g i t u r de Georgio T r a p e z u n l i o ) , a d d i t , epislolas ejits septero i n collectione Francisci B a r b a r i eatis a m p l a , quam e Mss. codd fere ex l o l e g r o e r u t a m dedit cardinalis Angelns Maria Q n i r i n u s , Brixiae 1743, 4 . ( t . M a n s i n m , i b i d . . 1, p . 171 sq ) ieque l o m . I I I , p . 3 6 ; prapterea : t I n epistola, i n q u t t , ejusdem c o l l e r t i o nis 104 scrmonom habet cpislola?. seu p o i i u s , t u ipse appellat, o r a l i o n i s De (orlunn $uh ad N i c o l . p o n t i l l c c m scripla?. Insuper Malaleslarum b i b l i o Ibeca Gaesenx servat codiccin m s . b o m i l i a r u m S. Gbrysosfomi i n Mallbaeum ex versione A n i a n i , c o n t i n u a l a a T r a p e z u n l i o ; siinnlque b a b e i e p i s l o las mss. ejusdem Georgii ad Franciscum Barba* r u n i , datam ex Urbe K a l . M a r l . a. 1450, quam cpisiotam i n colleciionc epistolaruut B a r b a r i u e quaquam legas. De episiola, ab l l o d i o pitblicata v . eupra, n o t . ad n . 3. ct de epist. ad N i c o l a u m I b i d . e l l l o d i u i n I . c. p. 119, Epislulara L a i i n a m Ad Eugenium, p o n l i f . i n a x . , ex cod. b i b l . niss. monasterii S. Micbaelis Veneiiar. prope M u r i a n u i n i n lucein e d i d i l M i U a r e l l u s , i n b i b l . iliius nionaster i i , c o l . 1113 sqq. add. Boerner. 1. c. p. 106 n o l , * . ct Z e n u m I . c. p. 2 5 , n . 48. (Uarl.) () Hxc ad Leonelluni episiola c u m responsione ad G u a r m u m ms. e x ^ u i Yenetiis apud Apoaloluui Z c i i i i i u , vidc Diarium Veneium, I O U I . X V I , p . 459 &cq. [9. Disserl. \o$s. I I , p. 2 0 . ] u b i c l i a i u [ i u Dits.
% %
GEOKOIUS THAPEZUNTIUS. 30. Dialogusde Fide (l). AuMil Gcsnerus. 3 1 , De divina subttamia secundum ArisioUtis doctrinaun 3 2 . De veriiatefideiChristianw. 33. Latina brcs i n Epi$to(a$ in ut infra, Ptalmum X L I V ~ '
1C0
quarum qtuedam exslant Veneliu ad S. Antouium. Quae quawms
l i a b e a n l u r , n u l l u s lamen d u b i t o , polissiuiam e o r u m partcm Graecc e l i a m ab eodem fuisse cood u m ejus t r a c i a t u i G r x c o s e n u m e r a b i m u s , abunde patebit. Eo namque aeto celegloriamque sibi ex u l r a q n e l i n g u a r e r a m c a p l a r e n t , ac solidam, quod Gntce * u t r a q u e l i t l e r a t u r a v i r i , et i n utriusque eloquenliae facullate e x i m i i , u t ulriu?que prirais na-
scriptam,
tionibus satisfacerent,
p r i u s s c r i p s e r a n l , L a i i n e postmodum e n u n t i a b a n l , vicissimque Gra?ce, quod L a l i n e . Dictuin coroproI ant T r a p e z u i i i i u s , Bessario c a r d i n a l i s , Theodorus Gaza, A r g y r o p u l u s , e i a l i i . 34. C a r m i n a etiam L a i i n a non i n f e l i c i t e r composufose babeo ex G y r a l d i dialogo i , de poelis sui lempo* r i s . Docti plerique, Georgium meum, fatentur, versut composuisse, quod vel palam cognoicere poteitiseim quas de phili. 35. Ex iis v e r o , quae Graece c o m p o s u i t , Epiitola ad Joannem Palceologum, Romanorum imperatortu, qua eum c o h o r l a t u r u l i n I t a l i a m ad synodura (u) n a v i g e l , c o n c i l i u m BasHiejise.. cum ab lucioriiale Bpmani pontificis desciverit, p a r v i p e n d a t , nec ad i l l u d aniraum a d v c r i a t , edila est (v) Graece el Laline cum S i m o c a t i a , e l Pbranlza a Jacobo Pontano I n g o l s t a d i i apud Adaroum S a r t o r i u i o 1640, i n 4. Habelor ms. i n bibliolbeca regis G a l l o r u m ( x ) , Bavarica, Augu^laua, V a l i c a n a ; eralque apud Aulonium Augustinum sub Iioc littilo, Georgii Trapezuntii defentio missa ad imperatorem Romanum Joannem Palao160. Ex dictis tamen e r r o r manifeste deprehenditur. Et logum. De navigatione ejus in Italiam, cod. phum. t i l videtur de Manuele rege. 36. Graeca vero inedita s u n t , . inlroductio inmuf nnm Plolemai construclionem, i n b i b l i o t b . Auguslana, ct Scoriaci calholica. (Allat.) De cod. Escorial. V Piuer. Hinerar. per Hispan. p. 170. Indicc G o l l l o b . K r a n z i n M e m o r a b i l . b i b l . p u b l . f. Uebdigerianae, p . 85 ; s u n l i n i l b b i b l . ins. Ptol*m:ei Almagestum EHsabelbao* Wralislau. sirurtionis 37. e l quadripartiia conOrpheo, Musoeo, Lino, et aliii pluribus Groecii poetis in Lattnum convertit apud Euiebium *
forle non a l i u d est, quod i n Augustana conservaiur. ludex manuscriptus Georgii Trapetuntii aefojre-
opus, a l q u e G c o r g i i Trapez. i n Plolemaeum notse et Tbeoricam p l a n c t a r u m . Add. supra
ad n . 8, ei Z e n u m I . c. p. 15. (Ilarl.) Ad Esaiam m o n a c b u m , Utrum natura consilio agal, , epistola. Mediolani i calonPlalonhs, conlra quam et s c r i p s i t . . *, auciorts i n n o u n u l l i s codicibus 3, , ; W bibliotbeca Ambrosiana. Eam L a t i n e i n l e r p r e l a t u s cst Bessarto cardiiralis l i b . 4 (y), adversns niaiorem . Sed cuin nomen confundalur,
m u l t i namque libelli iRioi,
Naluram alicujus gratia omnia agere, parenlem T b e o d o r u m Gazam, m u l l i Beesarioneiu faciunt, uode e r r o r i r r e p s e r i t , ex codem Bessarione l i b . v i , cap lum qtiod b r e v i i e r qiuedam in Bcssarionem, ab addiscamns. Gum e n i m Bessario i n hocargumenconceperat, ali ad *Theodorum perscripsisset, Georgius T r a p e z u n t i u s , i l l i s perlects, ut odiun eo tempore quo ei T b e o d o r u m i n d o c t r i n a prajposuerat, ea s c r i p s i l . Sed n t honeslius Bessarionem i m p e i e r e l , Unxit se ignonre
quando
p a r e r e l , adversus
q u i t n a m ejus l i b e l l i aucloreeeet, eC T b e o d o r i , n o n Bessarionis disputationera i l i a m esse, sequeTheodor* r o n t r a d i c e r e s f m u l a v i t . Ostendit pra>lerea s c r i b i t Bessario, Aihanaimm fuitte,qui hcec scripta ei tradidet
rat,
cum tatnen Isaias,
non Athananius fuiuet. Solu* enim haica scripta nobh habuerat. Ric tameu,
quasi nostra intercaet, quo ea aceepiaet, epistolam ad no$ tcripsit, qua oblatum libi ab Athanasio fuiut opusculum significatit. Plures crgo de eodem a r g u m e n l o T r a p e z u n l i u s epistolas dederal, quibus Be Mc i l . p. 19. n . 3 7 . ] de G u a r i u i l n v e c l i v a i n T r a p e - z u n i i u m . quam s c r i p s i l snb noinine Andrea: Agasonis. (Fabr ) I n cod. L a t . T n u r i i i . 6 0 1 . f o l . 38. G. Trapez. L i t i e r . T ad Leoiiclltim E s l e u s e m , i n quibus de G i i a r i n i i n sc malcdiclis c o n q i i c r i l n r ; e i f o l . 4 0 , ejus.l. R b c l o r i c o r u m s n o r u n i apologia a d vorsu* G u a r i n u m , Vcro .iens. V. C a l . codd. I . a l . T a u r . p. 160. {Ilarl.) (t) Hodius 1. c. p. 179 : O r a i i o n e s , a i l , quas coinmenioral T r i l b c m i u s , el Dinlogus de fide , l U r u n i ca Gra?ce a n i L a t i n e conscripia s i n l , salis i u e t . Dtalogum autem !)e fide, v e r i s i m i l e cst, eumdem csse cnm asserlioue fidei Chrislianae conlra t u r c a . Zentis 1. c. . 25 sq. n . 52 ct 5c, a n i m a d v e r l i l , a Conmeno Panadopol. de G y m nasio Patavino, l o m . I I , p . 1 8 1 ; Gesuero dtice, t i l a r e Gcorg. Trapez. De fide et substantia Dei, secundum Ariitolelit doclrinam, alque opusc. De virlute fidci Chrittianiv. A d d . pauio posl, u . 42, e l Z e n u m 1. c. p. 19, n . 27. (Harl.) (u) F l o r e n l i n a m a. 1348, posi Rasileense liabil u m a. 1431 [vel potius ad concil. Ferranenee, indice Hodio, 1. c. . 18. (v) G r x c e exslal i b i p . 3 1 7 ; L a l i n e , p. 325. (x) Paris. i n b i b l . p u b l . codd. 1316, n. 5, el 2965. De cod. Barar. ( q u i numeratur 27. f l . ) . c l . Ilardt in AretihiBei' trdgen, etc. a. 1803, p a r i . i v , p . 16 eq. ' i n b i b l . Marc. cod. 589, v. Cat. codd. Gr.Marc. p. 309. A d d . supra v o l . V I I I , pag. 76 sq. e t ^ n u m 1. c. pag. 15, n . 2 1 , idemque n. 2 2 ; suspic a t n r , ab illa epistola baud diversum esse Protnpticum ad /. imperat. Gracor. quem ^ xR 85, exstare s c r i p s i l i n cod. Paris. Rcg. " {Harl.) (y) L i b . v i , ed. A l d . lcslc Boerncro 1. c. p* 119 (Harl.)
i e a b i ) e u 4 s w
761 rion p. (Harl.) 38 quct. c t Gaza respondil. (Allat.)
01.
762
H$. Motqtue i n b i b l . synod. c e d . 279. V . M a l i b & i N o t . codd. G r . Mosq.
1 8 1 , n . 2 7 . Qont. Zenutn I . c. p . 16, n . 3 0 , q u i e liaiu l a u d a l Saxii H i s t . lypogr. M c d i u l . c o l . C L V I I . E r a t i n bibliotbeca L o l l i a n a ejusdeui :, de eademne, an alia m a t c r i a , m i b i non l i , ol conira Grcecos. De pro~
39. V i d i p r e l e r e a ejusdeui i r a c U l u m Hip\ , De Eleanosyna. ; . 40. ' ? . Ad Joannem ceuione SpirilM
CuboclUium
sancti .() . " . S e r v a W Scoriaci i n Libliotheca r e -
gis calbolica, e l Vaiicana, e l Ambrosiaua M c d i o l a n i . e l apud A l e x a n d r u m C b e r u b i n u m eieganlissimo c h a raclere (). Hinc noto, alium esse hunc Joanncm Gubuclesiuiu, quem Trapezunlius a d l o q u i l u r a Joanne G u buclesio p a r i l e r cognomenlo Gaminiale, q u i s u b L e o n e Sapienie imperalore de obsidione, et excidio Tbessalontcensi anno ab o r b e c o n d i l o 6410, a Gbrislo S e r v a l o r e 9 0 2 , non inelegaater scribebal. ad monacliot Crelensts et tacerdoles de proGodex 4 1 . , \ \ , ; ; \ , , . Ephtola ceisione Spirilus tancli el de una sancta,
9
et calholica
Eccletia
(b) . e l c . a. 1803, n . 4, p . 16. Parie. i n b i b l . (Uarl.) (c). E r a i i n L o l l i a n a . suspicaiur iu Allaiius. Ecciesia iu Gal.
. L e g i l u r manuscripta i n bibliotbeca Valicana, Alterapsiaua e l Bavarica c o d . 115. (Allal.) Bavar. bodie n u m e r a l u r 2 7 . V . H a r d l . i a Arelini p u b l . cod. 1316. n . 4. Venet. [43. DeManuele Iiarl. ] methodus et ralio ad quam reperiri postint anni lotius (esta
9
Beytragen,
i n b i b l . Marc. cod. 589, V . G a l . c o d d . G r . Marc. p . 309.
42. \ . De verilate fidei ChrUliana rege, , u l v i d e l u r , i n cod. b i b l . Angusl.
Vindel. V . Reiser. I n d i c . uiss. b i b l .
August. p . 9 1 ; quod opusc. i d e m esse c u m epistola, p r e f a t . ad J o . Paheologum, [44. Trapezuntii Gracorum,
quce ceUbranlur
G r e c c , quod . e d i i u m essc Jassii i n p r i n c i p a t u Valacbix, 4701, 4, e l ese Paru. } patrilio Uarl.]
b i b l . Regix p a r l . i , P a t i s . 1739. f u l . u i l e r L i l u r g i c o s O r i e n L D . n . 108. p . 212. observal Zeuus 1. c. p . 15, n . 2 4 . llari. [ 4 5 . l l l u s l r i v i r o Jacobo Antonio Murcello, [46. Diodori Siculi Ubrorum quorumdam nero I . c. p . 120 Uarl. ] Veneto, de obitu Valerii filii, scr. 1461, i n c o d . b i i n b i b l . P a r i s , c o d . 5 7 1 2 i n l e r nis. l a t i . i . tesle Boer-
b l i o l h . M a r c e l l i , lcsle Zeno, 1. c. p . 2 5 , n . 50.
interprelalio,
I n Georgium T r a p e z u n l i u m , q u i Turcas o n i i i i b u s imperatoribus prsesUnliores esse v o l u i t (d) s c r i p s i t Nicokaus Junius de Albenodo episcopus Gelegeriaaus, e l i n casiro Sancii Angeli de Urbe p r a f e c i u s . A t Nicolaus P e r o l l u s e x s i a i apud Joannem P c r o t i u m episcopuni A m e r i n u r a . p r i m u m quidem P c r o i l u s ejus eloquenliam t a x a l : Sed quid e$t a i l , quo eloquentta:
9
Nicolaus quondam omne hcec OilenIuier Jovi
tux
tantum tribuit ? Fertur filios produceret.
Jupiter (erarum
summo studio quaamue, genu, et squamigeros
quodnam animantium
genus
pulchriores
Quocirca
etiam pisces iwmimbus permixto$ simiam
ad eum ittm Uberis confluxisse. et quasi omnium puicherriiuum prorupiue:
comparuiue
ttiam i t m t a m , paroum inter ulnas natum gerentem, Deum ad riium forte movistel,
9
tantem. Qua rescum
in hoc carmen
Juppiter hoc norit maneal victoria * i quem, Judicio praeit, omnibut itu meo. id mihi contingere ians, ab eo inprccsentia tibi videtur, cujus oratio tamen etoquentiam cum barbarasit, et barbarus. puerilii, inepta, et ne mediocri otlensenti*,
9
ter quidem erudito viro convenieiu,

9
luam extollu,
el quati tiniia Jovi
filium
suum non
atque omni turba irriderU, tuam extollis,
homo plane rudis, infamit.
E l : Non vides* aiine, oratio
non intelligit eloquenliam tes v t r o i ,
tcripta tua apnd omnes contemptui, [raeta e$t, humilit,
derisui ac ludibrio esse ? Cujus et plane pueriiis.
prw$eriim
ubi eloquenaique
Ubi legisti apud docios et ita augcri, auimi
bac r a l i o n e coaiinolus pro p e r i n o l u s , et irapulsus? Ubi e l o q u e m i a m eloquentiam
g r a i i a Dei pra? caeteris
habes, pro cloquenlia Deo p r o p i t i o superior c s l e r i a . ' (Jbi didicisii ( i ) E d i d i t Graece et L a i i n e A l l a l i u s t o i u . 1 Grce orthodoxa p . 468-536. a l n b i b l . Escorial. V . Pluer. I . c. p . 170 ; C o tru Grcecoi deprocenione Spiritus S. io codd. b i b l . Vaiic. c l a l . V. Moulfauc. Bibt. biblioth. p . 33 E 64 L\ e l 4 9 7 G. Paris. in b i b l . p u b l . c o d . 1299. Gouf. upra, v o l . X I , p . 397. e l Zatum 1. c. p . 15 sq. n . 2 5 e l 2 6 . de bac e i seq. epistoia. (HarL) (b) E i i a m hanc vulgavit Allaiiua Graece e l Laliuft i b i d . p . 537-582. Ex ea locuiu d u x e r a i p . 7 7 1 , De
9 K } 9
consensu, l i b . n . c . 15 n , et d e S i m e o n i b u s p . 0 2 . (c) A d A i u r a m u m . [Gonf. Z e n u u i 1. c. p . 16, I I I . 17. J Hoc s c r i p l u m loiuo o c U v o p u l r i i care voluit A l i a t i u s , n i falo impediius fuissei. U r a lionetn T r a p e z u m i i l)e pace Uirislianorum oiialNi . Gomncnus, p . 361 Prtenot. myttagog. Grammalica Grcsca m c i u o r a i u r a Labbeo, p . iO'6. Bibl.novce mss. (d) Seripserat boc T r a p e z u n l i u s , Oralione i n f u nere Micbaclis Veneti tnemorata supra n . 2 3 .
Ttt oorporis dotes, pro corporis
GEOKGIUS TRAPEZUNTIUS. ilii nomeii
7M apud omnes, qui unum Trapeiun[rustum, nonra irevirum, cerftereiicia, immaniwt
e l antiiH dotes? Ubi c o n f e r r e i i i , p r o , u l i l i s eesem, nullo catu adjnncio ? (JN, non ignoraut, comparareiu ? Sed nolo in-rt mamfwrtipulridce notlr<B carnis inutile
selerHum i l l i n o i B e u ad oiiuies, q u i L a i i n e s e i u t i i , alTeirero, pro &Mu*ia L a l i n a l i n g i a u n m i u r , vel, q u i L a i i n a m l i n g u a m timd axath nificem, letrum ram, diutiuB immorari. praclarum perniciosam et deteslabtle humani generis
p o s l r e m u m q u i d q u i d esi i a orbe m a l e d i c e m i * , i d t o l u i n i n cujus ex ore feile amarior dedecus hominum, infidelem, teelut, mitcrritnitm, barbarum, fluit oraiio,
l i u m c u m u l a v i t . Neque e n i i n verelur eum coiopellare belluam, Nestorem, pe$Um,
t n a m , sceleratiHtmum divinee rcligionis, portentum, prceclarum,
turpitu dnem WCHU, lordidum,

t
reipublicne slnquilimum,
lestissimum
, impuntm,
hnpittm, infamiam,
prodilorem prodigium,
monsirum,
fiagUtum,
luem, Utbem Turcum,
truculenlimmam \tueteraltonm \mo -
onrninm avarissimnm turpiorem, quindecim
nostrce cetalis, etti
mittn, tetrum, corum omnium mium crevit dia, secundo
fccdistimum turcistimum, lti>ido audacia,

9
ac detestabile omnium dominii.
monstrum,
imo Turco turcioretp, carcerem
quce memoravimu* crinun
quid dici lelritu Atixit nescio revocun est
potett. Addit, ift* primo iracun-
et temeritas
Ter inlra annos
e$t expertus; quo
lertio perdueilionis in Itatia
eum inrincuia
ccmpulerunt. quibus adventu lua
semper furorem, et i%
puniius euin ad quceois flagUia praecipxtem dam doctrinam pulta fueranl, iMcolaus con&ecuiut optimarum pontifex fuerai, dtsciplinarum undecunque furoris
fecit. P r a l e r e a : Nam quia, casu primis iltis temporibus, posiqaum accivit, ignoraniia Thessalonicensis draconis Jamque jure invidia
opinione olim virorum iHterpTeUedidil: u
in lucem, quas diuuprceterlim
sludia coepere, in Urbem
duciistimorum
t
Quintut
delecla tinguas
tione Problematum imlar
Aristolelis,
quas Theodorus invatit,
utriusque
doctiuimus TheQdorum^ tu
te rubie$ qucedam immensi rabidi canu huc

%
ac teluti ei paimam
epolo cnlice insanire, non modo ipsum debeut, tu eum Bine ferre. parcere.
ac palam furere eapitii $ed quoscn tim in owu* genuinumexercere. maledictit
alque illuc anxius circumferri. onnes autem

%
Theodoro tesemper
[avere
mielligerea,
oplimo
furim agiiare, prhicipibus, pro tanta
kinc *uperbia
indignatio,
prcecipilem pontifieibus
invehi, non laudaverat impuriiale, larel invisum
tion cardinatibus,
non tummis
E l haec qtiidem Perolius in v i r i o f l j c i i , quae lanloperc in medit* meciaurei tanta ttTbom* Deo hvminibuufu
T r a u e z u i i l i u m , o b l i l u s , ut itigenue falcar, m o d e s l i x , g r a v i i a t i s , alque boni c o d e m m e i T r a p e z u n l i o i n Bessarioue. Hccc omnia, ti volumet; otsc&niiate parlim el saluiem ted dedit hoc partim gravitati orationii, lam horrenda el linilute, atque mansuetudini exsecrabili afferre Bessario, mce, ne castat
a i t b a l , et plura poluissct et pudica* scelerum
commemoralione, hosttm,
atque iuficeret; redderei,
ne te quamvis
atrocmimum
ac vitam tuam in periculolponeret.
Vides ergo p r x s l a n l i s s i m o s quosque Hlios
cKiaiis viros a c r i l e r d i c l a T r a p e z u n l i i exaininassc, reprobasscque, q u o J leve est i l l i u s doctrin* irgun i c i i i u n i ; giaves u i b i l o m i n u s Bessarioni cum eu inimiciiiaB f u e r e , e l maguae rei Iiiteraria3 coulrover>i, IcgnBcssarionis cap. 4, l i b . v i i n C a l u i n n i a U r e m P l a l o n i s . Q u i d auteiu Angelus P o i i t i a n u s o l i m de d o c i r i n a scbtimaveril, ingenioque Wiscellan. cap. 9 0 , leslalus e s l . Illud broru.n pezunlius rum HUILS, De animalibus anle ipium ArUloielis, iuculenle cum cwtcris excogitalisque docueril, credo, -ddujenier contemplui quod ista inlerprtlibus, vocabulit, quo$, inquit, verlerit, prorsui Gazam Latinam in Theodoro vincere indolem Grieci, laudabti, laboribus mirari me fateor, quibus unis prcecipue commendatur, nultum negoiium qu^
t t
Georgii
Trapezuntii, ^ in pr(e[atiotu fl* certareadto Trt'
quid Ua tcripterii adjutum
sese nullo,nec
est cum Itbros eosdem, sic Ceorgm invenerat, primut, Hot
ul vel rcddilit,
apud veteres
vel per te denuo /fo" opinor, jttmoigiiur j i quis Ubroi &c nabilum p*** habebii gratiam, eMUHfla^quct dt tmAl eui* Cm^^
% rw
referenlibu$
viiio factuin noslro, imbeamus.
cur ipsiminus ttomadiabitMr ludibrioque,
mulia$, qnam
rerum appeilationes
legerit,
minus profecto
pene iUiu$ vesiigii insistenlem, per quem maxime

t
quin si homo erit inftfortatte w*o
sic Tltcodoro dvtimiUvUun, cujus polissimum siguificant, awtetkdamus. guibiu ute
preftcerat,
insidiubutur
uobit veroctiam *ti>i Georyjiu Theodurm
reddtre
*uts aucioritaiibut verba
Naw quanium
plaoueril ppere, vel tiegaMes ta itcm

t
illu de Prafutione iibus Grccce fucre.sicut Ineodorus yium Jtic edidii
librvs eo$ X a i i k M , uil,
minu* coticUur
t
que dare, quam apud Grwcos Labeantur. prodidit, appurel, Georgium acerbissima:
Sed el hoc ad tt trahere de qua lcquimur, inimicitia, quod aientem Gnpci sicut jvdiciu, cni veritas sicul
ex hujm potissimum, vocat hunc l ornobuscon,
interpreiaiioni* scortum
pxoaxmio tubleguniur. qu quesuo
inter hos Grvco*
iu gramm^co dixere. CctUra
stgn ficat, alludens, porre, diligeniiaque
arbilror
ad Geor',
% t
vetertm
9
Grammaucutn, videtur, lentumus
cuixognometUum
Ch&roboscon
quw Theodor** carent,
ubi modo non repeltutdarum apud
$k accusandus, stricliui decolortre volumtu, volumus, proftlcmur, cui euin
eruditione
non
miAt quidem tida nomma diideicmus lum, *um (ec.o

9 %
ad examen quoddam imperitorum tramiu paratumque vufridam Gaza,
curhiiusque
revocanda. neclamen
Nos hoc loco nec doctorum * ausuntUare, ilt quod t i ej*<ty" habtre
1
xmi iulionaraitun ingemtum, Nec eiiim lam
patrocinetur. indusiriam*
autem
quntnmatime jti noxium. confcrri
ita qxmm minime acctuatorium, quam exhibenms cequiparavil
quam minimittM*' ** Vonftiue Utnen Insiilut. ini|uH, pro^ Itaque jure poliliw*
oraior.
l l b . i v , cap. 5, quethadinoduin meruit cum Theodoro
et Bcssarto T r a p e z u n l i u m Gazx poslponit. Minime, Angelus Pvlitianu*.
765
7 6 Galalogo culpare.
mi ingenii virum hoc nomine reprehendit Parrhasiut in epistolis. Neque ignoro Trapezunlium errores atiquot observaite in translaiionibui Gazcs, quos hic monitu* correxerit, ut ei memoricc prodidit Erasmut L u c u b r a l i o n u m s u a r u m . Verum et illud scio longe plura et$e in Trapezunlio, peritiam. E t l i b . n De Uisior. Lat. cap. 8 : Filium quce Gaza poluerit iVem et itt eo desiderare potuit fidti plui in transferendis e Graco aucloribus, et majorem scripsit adversus Theodorum Gazam;
linguce Latince
reliquil Andream Trapezuniium, qui patris defentionem
ac prcefationem ad Sixtum pomificem prcemuit translalioai palernat testeperiit. Non sum
Piolemaici operis De magna conslruclione. Andrece filia nupsit Fausto Magdalence Romano poetce, qui Leoni pergratus $rat, atque anno 1527 Roma ab exercitu Caroli F , capla, ac diruta Jovio
t
l a m e n a Vossii sententia, q u i i b i d c m secretariuni p o n t i f i c i u m , niaximae c x i s l i m a t i o n i s ac d i g n i t a l i s i n t e r ecclesiasticos v i r u m , c u m scriba seu amaiiuensi, s e r v i l i raancipio, u t ila d i c a m , confundit. Quis l a n d e m , stomacbo lcgel T b o m a m R i v i u m i n Justiniani malignc defensione conlra virluie, alque custodum u t i d quoque o b i l e r adraoneam, sine
A l e n i a n n u m , q u i Vaticanae b i b l i o l b e c * custodem, munus e l dignitale sua, e l d o c l r i n a amplissiinum p u l c b e r r i m u u i q u e brit operam navare s c r i b i l ?
a d m o d u m , de puloerizandis Bibliolliecce Yalicanoe li~
NOTITIA.
ALTERA.
(Oirisl. Frtd. Bocroeres, Dedoclis kotmnUfus Grasch Uuerarwn Gtacwrimi iu ludia in%iuuraloribm.)
Gôrgins, a Trapezunte o r i u n d u s , nalos est i n Greta, anno saeculi q u a r l i decimo soxto et noifcagetinjo. Reitela p a t r i a , i n l u b a i t i leml eo c i r c i i c r leroporc, quo Eugenius I V ioierat p o n l i i i c a i a o i . N a n a l i q u o i protoi ctifn j a m moralus essel annoe, ad Joaonem Palaeologum, imperatorero GontAariliuopolUanutn de fcclione ad com:tlitnii FenraricnMS sfweto Llasileeitsi, suscipienda, liUeras dedit. I/mgusB Lal'm;e ipsius favenle Quo officio magistro nsus V i c t o r i n o Fdlrensi, ttarbaro, aiinos, echoias c o m p l u r i b u s locis aperuU ea quidem
f
Nasqnain geiitiuia atHena firtnaro ac s u b i l e u i f o r u i i i a m o ) nactus est sedem. Veueliis priHMJin , eonalibus i l l u s t r i senalore Frauciaco cuin aliquoft funciue es&et quas Franciscus Romam Pbdelpbus i n nrbe paulo aitle d e c u e r U , l i l t e r a s prefessus esl G r * c a s . Vcnciiis demigravii, ibique, Eugenii IV R. P. auspiciis, duclrioa? mae copiain Cccit aliis, irademlo a r i e m diceudi e l pbilosophandi scicnliam idquc laui fclici laboris successu ut permullos baberel a u d i i o r e s , rcnl. Hos Gcorgii conaius q u i ad ingeuia doctrinis dcdil ct ex ejus discipliua v i r i doctis&imi p r o d i obilum excolenda r e f e r e b a u t u r , Eugenii poel
Nicalaua V poHiifex suffectus, stipendio l i b e r a l i t c r c o n s i i l u l o , j u v i i , el ipsuni d i g n i u i e auctum ab e p i siolis esse v u l i i i t ; Itim vro id ncgoiiura c i ut praeslantissiinos l i b r o s Grxcos L a i i u a civitale lesiimonio slaiulum f o r e i , poniiflcis iram douarct. Quae l a m r n Georgii foriuua p a r u m sibi c o n s l i i i l , e i subila r e r u m couversione deiecil, offensa i n eum iia m u l i o posl pontificis voluntate. ^ u o d si ipsius i t i se c o u c i t a v i l , ct qtioruiudani ct pliilos^phorum Graecorum graliatu quam apud eum i n i c r a t c f f u d i i omneiu eo quod confeclas a se P a i r t i m
inlerpretaliones Laiiuas ad alios quosdam r e f e r r i n o l u e r a

r
auciores. A l cnimvero lionibus, \idclur-
u u l l o credibile esl inodo, lale q u i d postulasse p o n l i l j c e m ; q u i n potius p o n l i i e x et l i v o r i s plentim ipsius ingenium cognovit, odium i n euiu
u b i T r a p e z u n i i u m m i n u s dexlre l i b r o s illus Gra-cos L a i i n e converlisse, ex idoneis couiperit e x i s i i i a a arrogaulixque concepisse
i E i u u l o s advcrsariosque complures Georgius b a b u i l Roma^, nec c u m Thcodoro Gaza solutn, q u i b u m a n i i a i e docirinaque Ipsuiii praesiabal, i n s h m i i l a i e f u i l , sed c u m L a u r e n l i o Valla c u a i i i , posteaquana \ % Q u i n l i l i a n i susccperal defensiouein, eo noniiue contendit. A l i q u a n i o anle quam Urbe cederet, i n l l i e a l r o P o m p a i i , cuni labuhe pouUAci reccnsercnlur et scribjp. adeo ponlificis oroues adesseut, ipse et PoggiusF l o r e n t i n u s i l l i b e r a l i exemplo i n t e r se d c c e r t a r u n t . Gum Poggius verbis valde contumeliosis lacesseret Tra |t zuulium, bic verberibus convicialorera coercenduro p u t a v i t , illuraque colapbo semel alqoe iierun> percussit. Mrram v e r b o r u m cum êrberibus commulationera memorat Jovius
y
eamdemque Poggio
e x p r o b r a l L a u r . Valla. e n i m Poggias exprobraiioneiu banc i n l u d i b r i a v e r i i t , neque solum c o l a p l r i ^ sed caleibus, fuslibus, f e r r o , rem a c u m fuisse, n a r r a t , et V a l l a i u , lanquam m a n t p u l u m f u r a m quo v u l uera abslergerel, ad c e r u m e n lam a i r o x non accurrisae m i r a t u r . S*pe n i u l i u m q n e Trapczunlius Roma3 i n x d i b u s Bessartonis rersabalur, c l in circulo doctissimoruin
767 b a l u r , Verumlamon
GEORGJl T R A P E Z U N T I I
76
l i o m i u m u , l a m Graecoruni quam L a i i n o r u m , q u i ad hanc musariim sedem quovis die semper conspicies u m m i v i r i , e l c o m m u n i s Graecorum exsulura p a l r o n i , a n i m i i m plane rebus suis c o n i u m e l i a r u m , quibus Platonis fanum abalienavil, cum l i b r u m edidissei p l e n u m p r o b r o r u r n alque
lacerabat, u l , depressa t a i i l i sapienlis a u c i o r i t a t e , A r i s t o t e l i , cujus sese asseclam profilebatur, assererel p r i n c i p a i u m . Gum autem Bcssarion pbilosopbum quem i n oculis ferebat, conviciis illius proscindi iutell i g c r c l , r e i mcius i n d i g n i i a t e , libros aliquot pro vindicanda Plalonis g l o r i a adversus ojus quem vocavil d i x i n u i s commentalione, omnem Plalonis d o c l r i n a m , l i m a t o c o m m e i i i a i i d i genere, calumnialorem coropleios cum T r a p c z u u l i u m , s c r i p s i l . Quos quidem plane fgregios e l u l i n nostra de Bessarione
omnes, quibus birc florebal seias, e r u d i l i collaudarent exin i e , e i vcbemenlissime coiuprobarenl, graves T r a p e z u n i i u s l e m e r i i a i i s s u a pocnas d e d i t , e l publicac invidiae incendio couQagravit. . Georgius, postqua:n i n o d t u m , offeusionem ponlificis i n c i d e r a t , Neapoliui sese c o n t u l i l , perfugiim sublevavit, et bonesto conslitulo slipendio praebente Alpbonso, Arragouum Siculorunique rege, q u i d o c l r i n x quam amabal, studio conciliaius eisuli, c j u s , i u lidcm clienlelainque r e c e p l i , i n u p i a m perbenigne ipsum e l f a m i l i a m o m n c m Amio a l u i t ac susientavit. Francisco Pbilelpbo apud N i c o l a u m ponlificem pro
ipso i u t c r c e d c n l e , Rniuain inde redeundi ei facla esl polestas. saeculi q u i n i i decimi q u i n l o e l sexagesimo, T r a p e z u n i i u s i n Cretam indcque Byzanlium Mfi profcclus c s l e l irajccio raari Romam reveriens, ejus i i i n e r i s insigne posuit m o n t i i n e n l u m . Paucisfoiin mensibus anle q u a i n N o v a m i l l a m Romam i u i r e t , Kalendas Junias i n i l l a u r b e juvetiis quidam, cii noDien Andreae e i a l , p a t r i a C b i u s , acerbissinio crucialus genere affeclns, n e c a b a l u r , quod a Clinsljana religione ad Muhammedismum descisccre noJlet. Quod u b i T r a p e z u n l i u s a naalis Byzanlinis rclalumacee p U s c l , ipsuoique poatea b o m t n i i i n l e r f e c l i corpus inlegrura adbuc et i n c o r r j p l u u i GalaLfi conspeiuel, c r u c i a l u s , quos i l l e , n i h i l mulala erga Servalorem o p t i m u m lugravesceule seiale, accidit T r a p c z u i u i o , ipsiusque fide, summaque conslanlia, pertulerai, rcdux faclus, i u perpcluam r e i geslae m e m o r i a m , l i t t e r i s consignayU. quod m u l i i s clarisaimis v i r i s , ex priscis maxime Orbilio, celebri g r a m m a i i r o Mcesala?, sumnio o r a t o r i et praeslanlissimo i l l i sopbistae, Heraiogcni, u l , facta mefflori;v j a c l u r a , l i i l e r a r u m , noininis sui penilus obliviscereiur. E l s i i n mentem ?cnit, subtep r a n i i i , s u m m o ponlifici nuucupaiis, i l l i c o aurum cx poole pereat et eorum ingntt r e r i , ne quod G a z * evenire c o m p o r i u i u s , v i l i o nietnoriae, Gcorgiu i r i b u a l u r ; s u n l l a i n e n , qui conlendual, senem liostrtitn, c u m p r o ingenii suo m o n i m e n l i s , spe ingenlis ab hoc solos c e i t l u m uummos aureos accepissel, i n g r a i o isiius animo offensum, ALWo i n T i b e r i m abjecisse, e l s i m u l i n d i g n a b u n d u m drxisse : Perierc labores, m e r c e s ; aflectoquc e a m o b . r e m
r
animo i n m i s e r i a m islam incidisse. b a b i l a r c l , solus p r r urbem sordido
Iia vero T r n p c z u n l i u s , fraclo aiiiiiii robore elanguescens, eo calamitalis r e d i g e b a t u r , utonmibus repoe* asccpc videreiui*. Sa?pti tnuUumque, cuin Roraai ad sedem Minervae scipione vcro, muhis arduisque perfunctus molcstiis e i a l l r i i o palliolo amicltis geniculaloqiie v i t . Taudem q u i vacillanlis gradus s u s t i u e r e i , innixus iiiambolae l c e r l a m i n i b u s , auuos noiiagiula nalus.
sexlo et oclogcsimo q u i n t i d e c i m i s x c u l i auno, a c q u i c v i t . Neque ingeiiiuiu,*aiec d o c i r i n a . n , nec s t o d i u m , i n d u s i r i a m q u e i n T r a p e z u n t i o desideru; agaosco lamw a l i q u i d quod i n Cretensi p a r u m n n r o r . Velus esl verbuin quod d i x i t Epiineitides et ab boc repetiit ip^ divinus genlium nomine doctor, \ . . . E i s i Trapezunlius o r i u Greiensis dici Cretensis n o l u i t , iwalam, quod L i l . GyraMus o p i n a i u r c l inveteralam palriae famam n o n paruni veritus; ean
s
t a m e n , nequ^ i n g c n i u i n , nec mores deposuil facile ; vafer, si q u i d j u d i c o , aubdolus, ei cua

9
a l l e r i u s dedecore decoris appelens, lacessendis a l i i s , iisque s u i u m i s , p r o m p t u s , iiiixitus sui parcusaliuruui a J i n i r a i o r , cuncta niodo suimna c x p c r i u s u l t r a v i r e s . F i l i u i n r e l i q u i t Andreani T r a p c z u m i i h i i , bed d o c l r i n a palrc longe i n f e r i o r c n u I d quod facilc omoibus a p p a n i i l c u m p a i r i s s u i existiinalionedi ipso adbuc superaiile adversus Tlieodorum Gazam luendam susccpissei. Neque c i i i a i Gaza
v
I r a n s m a r i n o r u i n b o t n i n t i m , q u i c G r e c i a p r o f u g e r a n l , doclissimus, mi'
scri bujuscc adversarii scripLs m o v e r i se passus est, sed i l l i u s l i b i d i n e m c r i n i i n a n d i penitus conleoopsi^ Audrea; filia, lcsie J c v i o , collocata est Fausio Magdalenaj, Romaito, poeke lepido, q u i eleganlia ingeoii, Leoui X , R . P. p e r c b a r u s , conlrucidaios. Ignoius quidam auclor ; subjunxii: Hac urna Trapezunlii quietcunl Georgii ossa, purum diis amici, Quod acri et nimium procaei lingtta Platonem, supcrit parem, petivit. bos in Trapczuntium versus s c r i p s i i , quos Bovius elogio *
1115
de Gcorgii prosoccri d o c l r u i a c l l i t i u m a i e r b i l a i e m u l i a narrare solitu* est,
iuiserum aulein viUfi e x i t u m b a b u i i , i n expugualione u r b i s , anno saeculi scxti decimi septimo ei viceenuo
%9
D E P R O C E S S I O N E S P I R I T U S 5ANCTI.
773
.
.
GEORGII TRAPEZUNTII
AD J O A N N E M
DE PROCESS/ONE
CUBOCLESIUM
SPIRITUS
Grcpcia orthod ,
SANCT1. tom. I . )
( L . Allalio inlerprele in
'. " , \ - , \ \ , , \ , * . , \, , , \ . , , , , !, -, , \ , , \ . " , \ ) ' , \ , \ , \ , . , , * , , . , , . '* , , , , . duobus vero a l t e r u m prooeuiio evenial, rex Cbrisie, longiores moras nccieni, oriliar
i . Pigebat e q u i d e m et antea, l e c r e b r i s o b t u n dere l i i t e r i s , t u m l u a m circa res d i v i n a s s t u d i u m plane noscens, t u m mcara i n rcbus t e r r e n i s o c c u p a t i o n c m . A l n u n c pater meus buc adnavigans i u c i t a v i l , i n f l a m m a v i l q u e , m u l u i n m e d i u m proferens, et i n t c r alia, l e s i a t i m ad me de Ecclesiaruna d i s sidio r e s c r i p t u r u m , si ipse p r i m u s i d p e r l e n l a s s e m : necnon sibi v i d e r i , i n q u i e b a l , s i saepissime l i l t e r i s t c c u m c o l l o q u e r e r , v e r i t a i e m m e , qna n i l m i h i c h a r i u s est, a g n i i u r u n i . Quare Jconceptis v e r bis j u s j u r a n d u m p a l r i sancte j u r o , dedi, et nunc tibi quam teslero advgftfjis C l i r i s i u m Jesain, si praeseferrc commonstra?eri8 , r a avuisus s u m , i d o p l i m e f a c i u m huLc
r a i i o n i b u s , quae ipse calleas, Graecs Ecclesiae d o g mata v e r i u t e m pies una tecum G e o r g i u m , G r a c o r u i n q u e EccJesiae r a t u s , et i n fide, quaoi amplexus s u m , ad
. , \ - reslitues, a qua
diem p e r d u r a n s . Ne pigrere i g i l u r ad nos s c r i b e r e , e l ad e a m , q u a m t u v e r i i a t e m esse e x i s i i m a s , r e vocare. Jam c n i m nos p r i n i i ad le l i t l e r a s daiuus, e.t sennonem absque p e r i i n a c i a et a m b i t i o n e dige.r e n i e s , necnon o r a t i o n i s p r o l i x i t a l e m e l a r g u m e n lationes implicalas pro v i r i b u s p r o c u l aiuandantes, c u m o m n i benevolenliai c b a r i i a i e a d b o r l a m u r . N e que e u i m u t oratores vehenicntes et c o n s u m m a t i , a u l a l in dicendo valere p l u r i m u m videauaur, sed u t nos aut v e r i u t e r o addiscamus, a u i l u eam n u n c landeoi agrioscas, haec ad te i n p r a s e n l i s c r i b i i n u s . evcuiatque q u o d l i b i c o m p l a c i l u i n est. S]>iiiiu Sed ne i n aancio, de q u o eermo b a simUe, e l idem es25
nunc o r a i i o n e m , ipso
bendus est, i n a u x i l i u m advocato. \ PATROL. GR CLXl. - G 2 . Divinae iiAlurae per oinnia
, \ , -
wxiix confiietiies, trcs bypostases, e l ires persoiUi
771 omnes
GEOUGII TRAPEZUNTii , , ^.
77!
i n o m n i b u s , nequc cas d i v i d e u l e s , ncque , , , & , \ , \ , : * , ; , , , :, \ , ; \ * 0 , * , ' ; . : \ ;. , / ^ $ .

( | ffJW7tefv f t
conrundentes agnoscimus. E a r u m v c r o u n a m . q u o d p r i n c i p i o careal, a l i e r a m g e n e r a l i o n e , l e r t i a i n p r o gressione d i s l i n g u i i n u s ; e l asseverarous Filium ineiiarrabiHler, ct ab a l e r n o ex P a l r e g i g n i , S p i r i l u m sanctum ex P a l r e per FUiuin procedere ; per pracposilione ncque i u s l r u m c n t a l e m reialionem nequc l o c a l e m , neque n t i n i s i e n a l e i n , neque a l i a m , quam quispiam e x c o g i t a v e r i t , i n d i c a n t c , neque l e mcre p r o l a l a , ct ad nudam r e l a t i o n e m significan* dam, scd solam n a l u r a l e m e l esseulialcm, quae secundum causam e & t , c o m m o n s t r a n t e , et scilicet
p c r q u a m S p i r i l u s unus divina T r i a d i s p r o g r e d i l u r , u t s i t , i n p r o p r i a b y p o s l a s i . A l i i s ergo c o m m u n i l c r , e i a nobis i n l c r nos v e l u l i c e r l i s supposilis, de quo posiremo loeo l o c u l i s u r n u g , sermo babea- t u r . I d q u e u t rectc detnonslreraus, a n l e alia o r d o i n d i v i n i s a nobis considerandus e s l ; deinceps ad i d cooduceniia s a n c l o r u i u d i c l a ; l u m d e m u m a b burda, quae ex utraque senlenlia o r i u n t u r . 3 . E l o r d i n e m q u i d e m i n d i v i n i s esse, patet o u i nibus, d u m m o d o eani s u n t , Jiccl Graeci ipsi d i r t i m p a n t u r . P r i m u m q u i d e m , quod omne p u l c b r u m atquc b o n u m i n Deo p r o p r i e et p r i m a r i o , et secundum seipsum esl ; b o n o r u m autem ordo e s i ; autein supra unura a u t d u o est, aut c o n f u deinde i n o m n i m u l l i l u d i n e ; m u h i t u d i n e m TOCO, quod
% 1
, .
'. " . , m , \ ^. , \ \ \ * , \ ib , , . . :
sionein i n d i s c r e t a m , aut o r d i n e m a r a l i o n e n o n a l i e n u m csse necesse est. Supra duas v e r o h y p o -
. OJ t v xfi , slases Deus c s l . E s l i g i l u r o r d o i n Dco bis b y p o - ^ , \ slasibus ; ncque c n i n i confusio e r i t i n T r i a d e , quaj / . " arwdirtcu reliqna o m t i i a i n o r d i n e m cogit, u t i b e o l o g o r u m 0 \ tv w;
% %
voces i n l o n a n t . E l e n i m , si Omne donum desunum ett descendens

1
perjectum
, , % , \ wj?' ||. \ , * \ , 6: . ^ , ; , , , . , . , . 6 \ ; ' :: , , , '
; nec est i n c r c a l u r i s p r o -
b i i a i e m praeseferens, quod non inde emanat, p r o r sus necessarium esteam quae e t a n g e l o r u m o r d i n e s , et n i u n d i u n i v e r s i d i s p o s i i i o n e m o r d i n c e x o r n a v i l Triadem, ordine i n hajc T r i a d i s lalionem iria rantur, j i e q u i i , n l T r i a s vere i n l e r s t i n c l a m esse. A d e i reipsa d i e a l u r , n i s i re~ ipsius n o m e n o r d i n e m s i g n a l , e l (ieri illa i n t e r se b a b e a n t : n a m si quis
duo supposuerit, q u relaiione i n l e r se n o n r c f c erurit d u o i i l a p r o r s u s , et non d u a l i l a s . Quo.l si i r i a sunt, quae s u p p o n u n t u r , s i u n u m q u o d eiii m i n u s , t r i a . I g i l u F si Pater erga F i l i u m , e l
quc ad reliqua t r i a relalionem babet, e r i t T r i a s ; Q , , crga S p i r i l u m s a n c l u m r c l a l i o n e m n a l u r a l e m , eam i i e m p c , qua secundum causam est, possidet: F i l i u s \ero erga P a i r e i o , q u o d ex eo e s l , sed ad S p i r i i u m n u l l a r a , neqae S p i r i t u s erga F i l i u m , a u t dualiias 1'uerit, a u t i r e s d i i , h e u rero i n e p l a m atque a b s u r d a m ! e i n o n T r i n i i a e D e u s ; q u a m iitipietatem sedula provisione declinanles doctores iiibus c r e d i i u r , d i v i n a s
4.
\, \ " ' w ^ , \ Iwofot; , ^ " , ' ; . et c o m t n u n i b u s Christianorum opinfo-
optime affirmarunt,
byposiases
a l t e r a m a l t e r i adbaerere, quod apud

'.
u l j a m v e r s e n l u r i n p e r i c u l o , ne*de fide I n T r i n i t a i e d c c i d a n l . Quod si d i x c r i n t , F i l i u r a consubslantialilale

,
> ^
0
%)
relationem babere erga S p i r i l u m , temere i d p r o 1
',
Jac.
, 17.
773
T
DE PROCESSIONE S P I R I T U S S A N C T i .
77i
, . n u n l i a n l , ne dicamus cos stultc l o q u i . Nequc c n i m quod aiiqua coiisubslanlialia s u i t l , ideo et r e l a l i o -. xa\ . H v \ ; . , \ . , ; , * . Tb , * . \ . ' \ , '.. * , ; . , , . , *\ . praeponamus. Vel i g i l o r confusionero i n t e r c e d e l ; namque i d eiiam i n conciis h o m i n i b u s deprehcndereiur, c u m omnes ejusdem natura3 s u n t , imo vero Praetcrca o p p o s i l u m , i n quibns naturalis r c l a t i o o m n i b u * n o i u m cst, i n d i v i n i s personas nalura: relalio oborilur, intercc l i l , ea et consubslaniialia esse consequitur. esscntia u n i r i , relalionibus d i s j u n g i . Ego q u x pcr s i i n i l i l u d i n e i n , et idem u n i t p o i i u s , non d i s j u n g i l ; at T r i n i l a i i s n o m c n , et a l l e r a m a l i e r i hyposlasiin adbaerescere, planc q u o d disjungat, exposch. qune ex Trinilalem, N o n conscrval i g i i u r r c l a l i o , et Spiritus omnia, contra confundit c o n s u b s l a m i a l i l a l e est, F i l i i sed ferme
cura uniat et n o n d i ^ j u n g a t : qutn i u i o uon o r d i n e n i , confusionem polius ejuedem naturae relalio alleri i n i r o d u c i l . Neque e n i m ex ea a l i q u i d a r r i p c r e p o s aumus, u t eamdem n a t u r a m infert, quod et ete nec T r i n i i a s e r i i , a u l F i l i i e l
*H , \ ged
i n T r i n i i a t e concedemus,
P a t r i s , doctrinae sanclorum insielentes, ordineni ex relatione asseverabimas. '. , , , , , , 5. Qaod si magnum nobis p r o d a c u m G r e g o r i u m > Qua hccc relatione et ordine inter $ete habeant, d i c e n t e m , ipti $olummodo Trinitati mittere, et quibu* TrinUat expurgatis revelaverit, (Economice cogniiwntm pereorporeque sanctus ip$a animo
v e l n u n c tandem sciant ee
\ , * ' . , ' . fj . , , , * , , , \ \ * . . , ; .. $ , , . , ;
f r u s l r a o b l o q u i . N a m si de r e proposila
locutus non est, qaemadmodum n o u
praebct assensum, banc r e l a t i o n e m et o r d i n e m s tenere, i t a cam essc, baud inGcias H . I m e plane aperlcque p r o p o a i l ceconomiam, qua nsus esi. u m e n i m pleriqne ex Pneumatomaebis S p i r i U i m F i l i o occasioneru imparem esse conieH.Jerent, nc iUis
sanctas praeberet, o r d i m s nieiUieneni indueens, quo S p i r i l u s p r i n c i p i u i n F i l i u s est, e l i l l i s salulem eoncilians, et rios ordinera et relaiionem p c r alios edoccns, i l a o r a l i o n e m d i g e s s f l ; namque concedit, expurgaios eam posse cognoscere, quod plane i d t m est ac si diceret, altquam esse, iion tamen eam, qnae ex eadein natura & i t : hanc siquidem alta voce iu&inuat: Unius naturm, vos, Trinilatem Qua fateamini. ergo r a t i o n e , qiiam concedit expurgaiis a l i -
, * ; , *\ \ :\ ' , * . t , , , , .
quando revclatam fuisse, prorsus esse Grseci p e r n e g a n t ? Q u o d si eam ipse non c x p r i m i l , Basilius tamen ille maxiinus epistola ad canonkas pugna-
- D citer acerrimeque coitstabilil i l l i s : Spirim autem sanctui cum Patre et FHio annumeratttr, quod suprn omnem consittit creaturam , locum tero obiinet ter tium, quemadmodum, noi docet Dominus in Euangelio dicens : t Euntes bapiizale in nomiuc Palris, ei Eilii et
t
, , ,
Spmtus saneti.t
Qui vero ilium
prcrpotueril
Filio, vel Patre dixerit antiquiorem e$$e, resislit isle Dei ordinatiom, et sana fide alienut aberrat, dum non comerval inviolalum iUum ordinem nvbis tradidil glorificaDominus, Spiritum tionh. E l cpisloJa ad E u s t a l b i u m m e d i c u m : Vitandi snnt, qui seiiem,quam et Filium sanctum. qui Patri immutant, lunquam qui paiam pictati advertantur,
, ,
; \ ) , , /} ,
praeponunt, Filio vero
A u d i s , fugiendos csse tanquam i m p i o s , sanctuni F i l i o j>raponunt? TerLiu*
, -
Spirilum
VT5 cuudus a F i l i o .
GEORGIl
APEZUNTII
1T5
ilaquc ex Patrc cum s i l Spiritus, ncccssario est se-
; ;; , : ' . *\ , ! \ . ' : ; \ . , , , & , * , , ' . " ; 6 ; . , U ' , * . , \ ^ , . , ; . " \ ,

:
C. Idque novi Gnccorum llieologi non abnuenles, inscitiam t de prolaiione in o r d i n e sermonem a sancto Tactum esse t r a d u n l . A l vero hoc i m p i o m et prorsus absonum esse, non e r i l difficilc sirnre. Sed p r i u s ordinem duplicem esse consideranlis eflingilur; demonobserco-
v a n d u m e s t ; alterum , q u i i n re non esl, sed gitalione scd reapse est, et verissimus, non ab alio
altcrura, qui confictus, hoc
i n rebus ipsis esse consideralus. E l de
sanclunri vcrba fecisse, palet. P r i m u m , quod o r d o , qui ex dispositione h o m i n u m i i t , pie quoque i m m u t a r i p o i e r i t , cum s i l humanae intelligeniiaecomm e m u m : at iite de quo Theologus loculus e s l , nullam sui miKalionem a d r o i l l i t . Nam fugieudi sunt, q u i i t n m u t a n t , Unquara aperlissimi pielalis hostes. Praeierea T r i n i t a l i s a r c a n u m , n o n i n w m plicibus v e r b i s , e l nudis in mus, relalionibus subsisiil, wd sed reipsa, e l vere T r i n i i a s esi. Et non quia nos T r i n i l a t e m credimus, proplerea T r i n i l a s , quia T r i n t l a s e s i ; ideo nos i n T r i n i l a t c m c r c d i d i eC baplizali sumus. Quare censcnduro est, i n absurdissimum qood Triade o r d i n e m non esse secunduin noslram d i s posilionem : essei e n i m o i n n i u m i n noslrae cogitalionis inventa credere. Sed
, \ , , ( .
1
, ' te , \ . \ * . ., ; . ' ^ '. , (U * & \ . , / , . ' " ^ , * \ ; . ,
ordo i n T r i n i l a l e est, ideo ille staluendus s i m u l atque credeadus e s i ; e i u t G r a c i d i c e r e n t , p r o aptci ordinera i n Paire et F i l i o , non p r o p l e r n o m i n u m relationem, sed Pairis erga Spiritum propier r e r u n i veritatem, praVinlellecla causa n a l u r a l i . I t c m , Quemadmodum relalionem esse c r e d i m u s , licet nomina inter se non r e f e r a n t u r , i l a prorsus dibet esse e i F i l i i id r e l a i i o crga S p i r i l u n i . Quod si S p i r i l i u , sed si non est, neqne vere l e r t i u s c r i i
laolura n o m i n u m positione collocatus : Etenim
, , -
produclorem appellabimut Palrem, u t i n q u i t N i l u s , T i i n i l a l e m abrogans, et G r e c o r u m Ibeologus l e r -
. ,
l.us, Filius veluti perproductum e producente; quod si Palretn, leriius erit Spiritus, lanquam per Filium
4X Patre. Vides huoc inter F i l i u m el Spirilum millara interponere relationera ? Hoc modo duae hee bypostascs c o n f u n d u n t u r ab ipso et pietas palam o p p u g n a l u r . E s l i g i i u r o r d o i n i e r hyposlascs n a lura, non liDininum posilione, et F i l i u s non est secundus a S p i r i l u . Essel enim lertius a Palre, e l d i c c r e i u r depeudcre ex S p i r t l u , e l F i l i u s S p i r i i u s n u n c u p a r e l u r , quod nec ipsi d x m o n e s assevcrave- r i n l . Toturo c n i m opposilum aflirmalur e\ c r e d i t u r , S p i r i i u m S p i r i l u m F i l i i esse, e l i l l i a d h a r e r e , ab eoque dependere, et sic verbura FiJii, e l ex progrediens. 7. llaec c u m i l a se habeant, sequitur necessario ex Paire e t ex F i l i o , sive p w F i l i u i n exsislentiam babcre S p i r i l u m sanctum. Neque eniin modus alius excogitari p o i c s l , q u i d i v i n i s pcrsonis aptus, atquc ac< omniodus s i l . Quo et ordinerri rebiis i n ipsis servabimus, e t d o c i o r u m dicia s c q u r m u r , q u i eo
, ,
, el & , , *
. ; ; 6. " * , , 16; . ; ,
, * , ' . \ . \ . '. , i x *" , * . , , \ ^. .' ; ' x*l \ , \ 0) ,
777
DE PROCESSIONE S P I H I T U S S A I S C T i .
77 naluraliter et cssentialiler
, xo\ ex Patre per Filiui . 0, , , W , ; . ; . * , , , \ ' , ,

9
cflundi t r a d u n t . Sed ante omnia secreta r e v d a n t i s Basilii d i c l u m afferatur i n m e d i u m , quo duplicem o r d i n e m p r o b a i , u t inde deprehendas m e n l e m r e giain modis o m n i b u s Gra?corum i m p i c t a t e m refellere. Sic e n i m ipse eos n o r n i n a t , qui ordinem ora* Ilorum ordinis ordipotte* naluralis, r e j i c i u n t . P r i i n a ilaque adversus E u n o m i t u n tione - d i c i t : ille Verum ett ordo hic quidem tecundi vero arlificwsus, et paucis a n n e x i s :
primum cum occultassel Eunomius, mentionem facit;
, , , f j ,
aitque non oporlere dicere
nem esse in Deo, quoniam ordo in ordinanle rior est. lllud vero aut non animadvertit,
aul volens
, '
%
prudensque occuluit, quoddam videlicet ordinh esse genus non nostra conttitutum dhpotUione, sed ipsius naturoe vi con$equen$, cujuimodi est ignis el lucit. qiuc ab ipso esi. Nam in iit priorem esse causam dicimus, posterius vero quod ab ipsa est, non intervallo eimilia hoec ab invicem divino illo dirimenlei, sed cogitathne H . r c et noUumqne priu$ quam effcctum causam intelligenies. viro exclamanie,
(, . , ,
'
, , * \ , ; ; , , \ , ; , 3 ; '. * . , \ , \ , \ ' , ; , \ , ; . . , , \ , , \ , , , ' - , , >. | {. * , ' , . , , , El xal , , , * , * , .
a l i u i u o r d i n e m acceptanle, q u a m e u m q u i subseq u i l u r ex effeclu e i causa, et impios compcllanle eos, q u i n o n c r e d u n t , t e r t i u m esse S p i r i l u m , et post F i l i u m c o l l o c a r i , qua r a i i o n e audent Graici p r o n u n t i a r e , S p i r i t u m uon esse ex F i l i o ? 8. Sed eslo. A t c f f u n d i , e t e x s i l i r e , et p r o g r e d i , et apparere S p i r i i u m ex P a i r e per F i U u m , annon ex F i l i o S p i r i t u m esse s o n a n i t I I c apud plerosque asserentes i n m e d t u m afferendi n o n sunt. Quare inquiunt, e i
* , - Q f a t r e s h a b e r i , tute ipse o p l i m e nostf, proptereaque c o n s i d e r e m u s , an Graeci, u l i addecet, iila i n t e l l i gant, quod satis t i b i f u e r i l . E f f u n d i , e x s i l i r e , e l p r o g r e d i , et apparere ab u t r o q u e , sive ex Patre per F i l i u m S p i r i t u m , sccundura p r o g r e s sum signiiicant, quo S p i r i t i i s c r e a t u r dtaaluw, q u i nobis n o n a Palre s o l u n i m o d o , sed et a F i l i o quoque e x b i b e l u r . Progreesus itaquc b i c , c u m d o norum fiat, dispartilio s i t , e l l o m p o r e , et ad a l i q u u l ab u l r o q u e e s t : a i sempiiernus i l l e quo S p i prorsus ejiciant, qood
r i l u s habet, u t subsistal, ex eolo Palre est. I l c asseveranles, i i l o r d i n e m minime rev^rcntur, et jamucundum i m p i u m essc d e m o n s l r a i u m est, d i v i n u m C y r i l l u m i t a oralione ad Nesiorium Spirilus, Spiritus est,
D scribentein : Etsi est in hypostasi $peciali seiptum intelligitur,ul *
4t non Filiu, altamcn non est aiienus Filio : namque Spiritus verUalii appellatur, et e%\ Chmtus verltat, et effunditur ab ipto eo ipto modo, quo et e/funditur Deo et Patre. Hic G r a c i , 4icet acuminc, v a l e a n l e l r e b u s s i n l adinveniendis p r o m p t i s a i n u , n u n q u a m aflirmabunt effandi ad i l l u d , Etsi ett in hypostati npecialx Spiritu* r e f e r r i . E s t i g i l u r a F i l i o sicuti e l a Palre S p i r i i u s . Qitod si contenderis euia, cum Spiritum vellel osienderc per F i l i u m
* , .
, .
, " , . , ' , . ' . , ,
esse, i n i l l n t l prolapsiim e*se, u t e u m ex F i l i o d i ceret. Continesis te p a u l u l u m . Non m u l t o posl p r o p o s i l i o n u m discrimen c x a m i n a b i m u s . l l l u d quoque stoliduin cst,quod quidam Uradunl, i l l u d eo ipso merfov
773
GEORGIl THAPEZUNTII
780
s i m i l i t b d i n e n i notans n i l conduccre L a l i n o r u m o p i - , n i o n i , q u i v e l u l i a p r i m a r i o p r i i i c i p i o et origine a Palre esse S p i r i l u m asserunt, nec eo ipso modo c i F i l i o . S i m i l i t u d o siquidem hoc i n loco, u l et.am ea quse ab aliis d i c u n t o r , hic afferam, non ad n o ta> d u m m o d u m , sed causam, ex qua est, d e s u m i t u r . Quod 9 i ad notandum m o d u m , optime d i c t a m esl. p r o c e d i l e n i i o a P a l r e per F i l t u m , e t s i m i l i t u d o el originaexsisienli;K m o d u m respicit, qtiod ex utroque per tnodiim processionis e s l , n o n p r i m u m dus r i u m p r i i i c i p i u m . Non e n m . alhie exsislentiae m o est, esse per modum p r i n c i p i i p r i m a r i i , alius I er i l l u d non esse , sed anus et i d e m . I d enrm i n n u i t Ulud per m a d u m p r i m a r i i p r i n c i p i i . Quod una curo s i l p r o d u c l i v a facultas 1n Palre et F i l i o , ex Patre acceplam babet F i l i u s , unde e l esse accipit. Et rem cam qucniadmodum sl quis d i v i n a n . naturam ad
r 1
, \ ; . , \ ' , ; , ; . \ ; , \ . * , , ' \ 6 . , \ , , \ . \ , . . , ' , , . . , & , , , . "* . , , , , fj . , , tapi , . , . , . . . , , , . , , \ .
itiodum p r i m a r i i p r i n c i p i i i n Patre intelligi d i c e e t , pror:>us necessariam p r o n u n l i a r e t : Snde enira habet e l FiJius et SpirituB sanctus; a l d i f l e -
r e n l e m propterea naturam conciperc, l i e r i n e q u i t , q u i n opposiiutn, absolulam u n i o n e m , quod q u a m habet Pater, eam comniunical F i l i o : p a r i per ralione moduin p r i m a r i i p r i n c i p i i , duni d i c U u r S p i r i t u s
p r o c e d t r e ex Patre, n o n jeque v c r o ex F i l i o , n u l l u m discrimen m o d i exsisleiiliae i n f e r l , d u m o t i t o r i l l o ad m o d u m p r i m a r i i p r i i i c i p i i , sed opposiiatn, u n i o n e m , tU l i l idem per omnia modus. E l e n i m si exbibet producl.vam facullalem F i l i o Patcr absque p r i m a r i i p r i n c i p u i n d i c a i u r , m a n i i e s l u m reaianet i l l a m eaindem n u m e r o e x b i b i l u r u m , qua ex ipeo Spiriuii p r o g r t d i t u r . N u l l i u s itaquc absurdi reus erit, q u i aaeerueril ea ratioue S p i r i t u m esse ex modus exsielemiae F i l i o , q u a e s i ex P a i r e , cutii
p r i n c i p i o , ipsc eam babens , quod i l l o per uaodum ^ , ' . 6"
i l l e per moduir. p r i m a r i i p r i n c i p i i nullam d i f f e r e n l i a m , sed polius u n i t a i e m a d m i t t a t . ldque v e r u m esse, manifesuim e r i l ex opposilione. Nam &i p r i n . a r i u m p r i e c i p i u m F i l i o quoque concedainus, h a bebit i l l u d ipse absque p r i n c i p i o , et u o n a P a l r e . Non e r i t i g i l u r i l l u d i p s u m , quod Pater Effundi itaque
habel. Ergo diversuin. Sed p r i m a r i u m p r i n c i p i n m soli Pairi parliceps s i t , i i l u d idem Filius, et non dona, sed byposlasim iude esse i n d k a i per nioduni
e
conceditur. Habet i g i l u r , c u m o m n i u m p a i e n . o r u i n bonorura diversum a Filio Spiritum proccssionts, quemadmodum e l a P a l r e . 9 . Magnus qaoque Basilius ex Deo S p l r i l u m esse D plane aperieque a s s e r u i t : Apostolnt, a i t , Spiritum dicem, qui ex Deo est t% per Filium
y
tpparere pa-
, , , , * . " \
lam
ftrril, FUii
Spiritum illum nominant. E t bunc
qitoqae de S p i r i i u . q u i i n bypostasi eet,verba facere, inde manirestoêvincilur, quod i.ullus ad hoc * v i ex doctoribus F i l i i S p i r i l u i n dona, a u t ad nos, e l in tempore progressum scciindun. a p p e l l a v i i . A b F i i i i S p i r i i u s c s t . Proptereahypostatim, cum Illud aelerno enim S p i r i l u s r l o : Iptam, pralcrea
, \ , . . \ tp| , ' * % * *
1
que lingua prorstis aurea, b o m i l i a de S p i r i l u s a n a i l , inielligi Spiritus Spiritus F t / t t , vel veritatU, vel Chriiti dicitur. Spiriluin Filii
m a g i i ac uiagis a l l e n d c i i d u i n e s l , ideo ab Apostolo d i c t u m d i v i n o r u m a r -
, ,
*<">
\ , ', * ^ "
5Q
canorum i u l c r p r c s asscrii, quod pcr F i l i u m c o m -
781
DE PROCESSIOXE S P i R I T U S S A X C T I .
72
, ! . paruil. Quod si Filii Spirilui Spirilus byposiagi* , ' nuncupatur, ex Filio ilaque couiparuil Spirilus, , qui in propria byposlasi Spirilus esl, uuus ex d i . ' , / , '. . * , ,
vina Triade. Quod si nonnulli comparere, per FiPtnii Spiriiura revclalum fuisse, aulumant, pudeat ipsos
hnc dicere, quod poiius Filius per Spiritum r c v c 1
Jaius esl. llle enim, a i t , vos docebit omnia, el ducet , . in omnem veritaiem . Revelaturel Paier perFilium, / ' , ^ Rcvelavi nomen tuum, inqtiil, hominibu$ VScd nequc , , . ' Pater perFiliuui comparere, neque Filius perSpiri ' , turodicilur, imo prorsus opposilum. Tum, rcvelatio , ' ipsa lempore flt, aed Spiritue ab eeterno comparuit : . per Filium, cum el ab sterno Spiritus Filii sit. ' , \ . Nou ergo revelalionem lempnre faclam, sed eam , ' qua ab aeterno per Filium, u i eeipsu subsisieret, ' comparuil, apparere illed aigniQcal. Et hsec qub. \ . dem h i , A i divinui Atbanasius in Dispntalioue Or " " thodoxi et Macedoniani hffc babet: Itaque ti otien elVai lum fuerit ejusdem eue dwinitatis cum Filio et . , Patre Spiritum, qui ex ipso Patre per Fitium effutus , est, et adorandus, et colendus etse demotutrabitur. . Eece nuuc iterum effutum illud ad byposlasiiu Spiriius refertur. Priuitim, quod dooa nutlo modo . , dicuniur ejusdeoi divinitatU esse cum Paire el F i lio, licet ea iucreata esee in opinione bominum , 81, cum aliud a divina eeienlia operalio s i i . Se^ * cuoduro, qood nullus dumroodo pleno pectore sa , , pial adorandam ac colendam operationem nuncu . p a i ; quas ab eseentia diversa sit. Sed cum buc ' , Q dicepdo accesserim, molu animi coucitus, exlra , . ! me . Vae mihi niisero! vae m i b i ! quod gens ine.\ 1 quae aliquando orlbodoxam integerrime Gdein se , quebator, et Gbrisli amans In i d impielalis pro , ' lapaa es, ut synodice ea quac Palamas, sentias, e i singulie annia analbentale devoveae Triadem, i l * , ' ' liusque culiore : sic adversus ferilatem insanisti, ut, dummodo ineoJubile* veriialis raiiooes decli , nare, auea fueris, inOniiae Dei operalionea p r a 3 , ; , ; ; dicare, eaeque inerealas, et iufluite ab essentia , diflferre, credereque aliquid extra Triadera increa, Uun, et eos qui aiiler seniiunl, ab Ecclesia exlur ; . , bare. Accede, accede adChrisli, sive veterisRonue , ; * . , Ecciesiam. Qwere ei disces. PuUa, et aperieiur tibi. . , . Sequere luos pncceptores Athanasium Magnura,
K
, , & Basilitini, Cyrilium, Nysseiuira, el reliquos. Dic , \ . analbetna PalamaB, qui. ui Romanaro ecuicniiam, , , ' seu potius verilatcm ipsanr decliuarel, in cultuni , , ; . ; ; ; , , , \,
, \ , ; , \ , . ' .
niuUorum deorom, e i geniilium ipsoruiu mulio perniciosiorum, Gracorum noWeream Eccleslam conjecit. Quis tragoedus baac, u l i addecet, iragice proscquelur? QuU abunde deplorabil? Milii sane, veruiu eniro dicetar, dum hsec iu menlem vcniunl, veluli cuidam m lacryiiiaa pronae inulieri subit, unguibus genas laniare, manibus coraam evellere, et palmis pulsare genua, g^niis meaa exiiiuro reminiscenli. Sed similium lacrymarum nunc tempu* iMMi esl. Novi cnim, quod q u i opioionc Grarcus es,
Joan. x i v , 20.
J o a n . x v u , 0.
7fc3 mc v e l t i l i mente eaplttm i r r i d e b i s
GE0R6II TRAPEZUNTII
A t ego q n e m - 0! ^ . ' . t i \ , , \ , " 0 , , to , ,

#
a d m o d u m vera dico, i i a m i b i Christus parcal die j t i t f i c i i . Sed valeant barc quae vel deoruin m u l l i t u d i n e m , vel impielatem i n Ecclesiam Dei i n l r o d u t : u n t ; et unde egrcssi sumus o r a l i o n e , d i v i n u s noe C y r i l l i t s r e d u c a l , d u m secundo Thesaurorum tws Dei commonstrat, turatiter, in ipsa libro s c r i b i i : Spiritus sanctus ad nos accedens, conformet progreditur vero ex Patre et egredientem. E t hic FUio. Manifeslum est eum divince esse es$enti<B naet ex ipsa quoque de byposiasi sermonem esse, satis apparet ex eo q u o d sanclus cum a r t i c u l o e x l u l i i S p i r i t u m s a n c t u m : neque e n i m ca r a l i o n e d o n a p r o f e r u n l u r , c u m ex Patre et F i l i o siroul et S p i r i t u dona egrel i i u n l u r . Adde praelerea, _ divhnae essentia? dona eese,
9
. U
, . , \ ; . . Tofe \ . , , , , , . \ , * } , , . , * . "
(
miniine
a s l r u i l i s , at ex P a i r e et F i l i o
Spirilus proad
progrediens divtnae essemiae esc. H i s i g i l i i r o r a n i bus c r e d e n d u m est v e r e , effuntli, apparere, g r e d i , et q u i d q u i d aliud de S p i r t l u d i c e l u r ,
byposlasim p e r l i n e r e . Quod si quopiam i n loco et de donis idero asseritur, ne fallaiuur eodem n o rnine : ex i l l i s , quae a i i i e e l p o s t d i c t i o n e m , d e q u o sermo est, a f f e r u n t u r , res ipsa exculienda eet. S i t c r g o d e m o n s i r a t u m a nobis progredi e l effundi ex P a l r e e l F i l i o T r i a d i s u n u i n , S p i r i i u r a saiiclum s c i l i c c l . Haec a u t c m e i similia progressum i n exsisten t i a m S p i r i i u s sancti connolare.ex i l l i s , quae d i x i m u s , non e r i i diflicile deprebendere. Nara alio roodo ex Patre e i F i l i o , sive p c r F i l i u r a effundi Spirilum,
c
. \ , ' ; '. , , ! , , . - '
q u i i n speciaH byposiasi est, hitellexerimus? 10. Sed e x p o n a n t u r baec fusius. Si ab subsiare nempe ac subsistere bypostaeis n o m c n h a bet, quod p r o g r e d i l u r et e f f u n d i t u r i n bypostaaim, tta p r o g r e d i t u r , u t subslet subsisletque. Progred i l u r i t a q u e , et e f f u n d i t u r S p i r k u s ex P a t r e e l F i >io, ad s u b s i s l e u d u m , q u o d i n speciali bypostasi esse n o t a t : i d v e r o . e s l procedere. E x P a i r e ergo e t F i l i o , vel per F i l i u m p r o c e d i t S p i r i l u s sanclus, i l a u t ab u t r o q u e habeat, q u o d s i t . E t banc esse sen lentiam doclorum, audiex
. ix*o. , ' , . " , . 0 , ' , , 1
Cyrilli Commenlario i n
Joannis E v a n g e l i u m . Repelatur vero paulo a l i i u s t e s i i m o n t u m , u t quae c o n t r a nos esse, u l Graoeia v i d e r e t u r , nobis p o t i u s favere, plane cognoscas : P r o prim
t
Dei et Palris Spiritus e$t s c r i b i t , ed non nit- D non ut aliud et aliud, aul di(ructus ve
<
nu$ proprius est et Filii,
, , f( . , ,
%
vxie in utroque consideratus, aut exsittens. Sed quando ex Patre et in Patre naturaliier eit Filiut, ru$ exihlens Patriisecundum
f
* <& , teq , *
'
illius essenlice, Spiritus, qui proprius e$t naturam produeilur, etefunditur suppedilatur, non exiem,
Patre et per ipsum Filium crtalum nt jam dixi, ex ipsa Oei bum coMubstanliale,
modo aliquo servili, qui tn ministris agnoscitur, sed,

f
et Palri* emnHa
, flw* xol
%
effususque ilti$, qui eum acceptare digni sunt per Veret ex ipso apparens, per appat
, , ,
ritionem nempe in exsi$lentiam simul atque disjuncte.
tccundum perpetuo
teipsum, adhmu
* , *
et in ipso permanens mmoransque S p i r i l u i n csse F i l i i
, * *'
V i d c n ' aule
o m n i a , acquc
ulque est P a l r i s ? Essct vero
735
.
DE PROCESSIONE S P I R I T U S S A N C T T .
788
; m i n u s p r o p r i u s , irao nee p r o p r h i s , si ex eo n o n ; esset. E i e n i i n si S p i r i t u s , q u i i n hypostasi cst, est * 6' , , propritis F i l i i , q u u d et apud Graecos i n confesso . , , , \ .. , \ , . , . , \ . , , , , . , . , esse n u l l u s d u b i t o , a u i n a t u r a , a u t asciliiie est i l Hus p r o p r i u s ; a s c i l i t i u m vero dico> quod p o s t m o dum a d j i c i l t i r , d a t u r q u e , a p p l i c a l u r q u e , e l n o n est a n a l i v i t a i e n a t u r a p r o p r i & i u s i l u m , q u o d nec pluribus i n locis C y r i l l u s d e m o n s l r a t , slric l o modo p r o p r i u m est. Sed hociropietatentsaperc, mulloque magis i n allata p e r i c o p e . Cutn e n i m F i l i u s possid e a l o m n i a Patri?, tanquam q u i F i l i u s n a l u r a e s l , Patris p r o p r i u m S p i r i t u m secundum n a t u r a m c o n d i i c i i , non a s c i i i l i u m neque e x i r a n e u m ; destpienlis e n i m est, i t a l e n t i r e , u l alibi scribit. Natura autem c u m sit p r o p r i u s S p i r i i u s F i l r i , taoquam q a i
^ i l l u m una securo a d d u c i t ex P a t r e , ipso getieratio, ' . nis m o m e n l o , necesse est u t ex eo haboai esse. , . Neqne e n i m q u i a ejusdeui nalurae est, ideo et p r o * .
. ' > , , ' * ' , . . ; , . , , , .
p r i u s : essel e n i m et FUii hypcstatis a l i q u i d p r o p r i u m S p i r i t u s . Sed nemo u n q n a m d i x i l Spirilumex Pahabel Ire addticere una secam V e r b a m ; neque c u m p r o . c e d i l , natura d a r i ipsi F i l i u m ; neque quod S p i r i t u s omnia p r o d u c e n i i s , ideo babct e l ut sui p r o p r i u m . Sed lenes a Patribus Spirilum binc tradita. Filium,
c o n t r a r i a oinnia eai
Quapropler? Quoniam
et ex F i l i o sciebant, F i l i u m vero ex S p i una s i m u l a d -
r i t u n u l i o m o d o . Agesis e n i m , si quis d i x e r i t , d u m S p i r i l u s ex Patre p r o c e d i l , n a l u r a ducil Filium, et S p i r i t u s F i l i u m esse
proprium, ; Q concederesne l u i d quidcrn ? Bene n o v i t e , eura ex , , C b r i s t i a n o r u m coelu r e p u l e u r u m , eiatimque a n i m o . concipies, s i m i l i a efferentem, ex S p i r i t u F i l i u m , * ' , ^ , , \ . " , , * " , , ' esse o p i n a r i . Non i g i t u r p r o p l e r eamdem naturam S p i r i t u s est F i l i i p r o p r i u s , sed quod ex eo a p p a r u i t secundum a p p a r i i i o n e m , q u a u l seipso subsistat, c o n d u c i i u r , p r o p r i a nempe bypostasi exsistere, c t quia p r o p r i u s , ideo est et ejusdem nalorae. P r o p r i u m vero i t a s u m i , et i d i n e i n u a r e , C y r f l i o , q u i oralione ad N e s l o r i u i n admodum gulorum naturam, turque, enim hominis, animantium sic proprium quod ex estentia nec illiu$ illius discito ex sindicescribii: Quem-
non et alioruni intelligetur este
{etut, qui ex eoett,
leeundum
, * ; ,
erit. A u d i s t i n e , p r o -
p r i u m non de Deo s o l u m , sed et de b o m i n i b u s , c l , D de aliis a n i m a n l i b u s d i c i , q u o d ex aliquo esl ? Sed , , c l Alhanasius, O r a l i o n e c o n t r a A r i a n o s : Cum emm , . Verbum sit, a i l , propnum natura dwina* estenlice, , , , ,
%
. , , ,
e*t ex eo el in
illo.
E n u l deituo ex hoc Patre
quo-
que constabiliatur , F i l i u m ex
esse, q u o d haec a d bonorum habet enim et ex el Spirie$t
Y e r b u i n ipsius p r o p r i u r a v o c i i a t u r . D i v i n u s r u r s i i s C y r i l l u s i n i l l u d ; Ri ego rogabo Patrem, n o i a l : Nam euenlialium non imo ascititium furioti Det et Patrii naturalium sit, cum Filius parlicep*
, , .
'
tum eo moda, quo illum habere et Pater neque extraneum. Sed veluli spirilum Slolidi ita sentire. in semeiipso nottrum
inleUigelur,
%
singuli inlicx-
proprium
continenl,
, 5 ;
tnis visceribu*
foras effuiidnHl.
ViduifsiiiiilUiidinem ?
Suadcris j a m diclis? A n pruUcrca alios icslcs
787
GEORGII TRAPEZUNTII
7,3
poscis? P r o p r i u s ilaquc S p i r t l u s F i l i i eet, Nam
q u o d ex , , , \ ' . , oitt * , , , ' ; ;. : ' ; ' . U . ! , * , ; , . 77* * . , \, & kx * , ,
ipso est, v e l u l i et apud nos p r o p r i u s nosler s p i r i t a s si ex eo n o n esset, ncque essel p r o p r i u s ; sed sed ex T r i a d e uu9. A p p a r u i i enim ex i p s o , hoc autem est procedere. P r o c e d i l dum quid aureum inita e*$enquodam common- p r o p r i u s e s l , ergo et ex ipso, n o n d o n u m , operatio, ea apparitione ad exsislenliam d u c t u s , qua per se subsisleret, el i g i l u r e l ex F i l i o , sive per F i l i u n i , q u e m a d m o d u m divinus Maximus t r a d i t , apud candelabrum Zachariam propbeiam
n u i l , i n i e r p r e t a t n r : iVem Spiritus el Filii lialiter secundum per Fiiium essentiam genitum ex eo
tanctus, a i t , velu-
lt natura iecundurh essentiam est Dei et Patris, e$t uli Patre

9
inenarrabili procedere
modo procedem. strator.
E n r u r s u s secundum essentiam
' .
esse F i l i i S p i r i i u m ,
I I . Quod si dicas, essentialiter ab eo d t c l u m , u t ex esaentia i l l u m F i l i i esse sigmflcaret, l o l l e r e t v e r o cx byposlasi, quod ex G r e c i s n o n n u l l i suspicantur, et eamdem inde n a l u r a m n o l a r i contenduiu, non dici, comprehendenles, ai boc concederetur, Patrem q u o que ex csseniia S p i r i l u s esse pie a d m o d u m q u a m vocem n e m o ad hanc d i e m m i s i t . E t f r a u d e t n , quae i n dicto l a t e t , f a c i l i n e g o i i o deprebendes. A b surdissime namque l o q u e r e t u r r e t ; quemadmodutn seiniani esse aapientia praeclaoslendere esrissimus Maxiraus, si ex eodem i d e m conamonstrasi quis vellet h o t n i u e m , i d diceret esse : quod gi q u o d secundura esessen
'.
), , , \ , \ * , \ , /5 . , * , * * ; . * Tlou , C , ; , ^, ; , ; , . & ; . , , # , ' , , . " , , **>, , , \ 1%
cssentia b o m o est. E t e n i m
s e n l i a m F i l i i S p i r i l u s est, ideo c o o t e n d i t
l i a l i i e r esse ex eo, sive ex essentia i t l i u s , u t Graeci o p i n a n l u r , p k o e d e r i d i c u l u s eseet eermo, nibiJ ostendens ejusdem esseniiaa F i l i i S p i r i t u m ideo esae diceus, q u e d ejusdem essemiae esl. Videane r i d i c u l a rias Graecorura a r g u t n e n i a i i o n e s , q u o sese aguat Gonsidera p r e t e r e a i m p i e t a t e r a . Q u i d q u i d l u r , proceditque t n exsisientiam, a u t e s l ex nalura lanlum, e t absque geiierahypo-
slasi laniura qua hypostasis est, a u l ex esseniia et hypostasi c o n $ i d e r a U , aut ex u l r a q u e ex n a i u r a scilicet a u t essentia quse i n byposiasi est, et i n bypostasi c o n c i p i l u r . Secund u n i neque G r e c i ipsi d i x e r i u t ; n a m q u e a b s u r d t i m , u l v i d e t u r , e x i s t i m a n t q u o d inde sequitur : e j u s dem siquidem naiurae T r i n i u s c o n f u n d e r e l u r , adeo
u l ex t r i b u a o n u m q u o d q u e , c l e x seipso et ex <aliis ^ , i j , eeset, propiereaque ex byposlasi, qua bypoeiasis eet, e x i s l i m a n l esee, e l quod p r o e e d i t , ec q u o d g e n e r a t u r . Heu v e s a n i a m l E l e n i m s i hyposlasis, qua bypoBtasis eet, generat, atque p r o d u c i l , e r i l ex b y posiasi byposlasis secundura i d e m , sicque ba3c n a turae n o n f i i e r i u t , sed bypostasie. Quod si c o n i m u nes G b r i s l i a n o n i m sentenlias, et doclorutn o m n i u m dtcta rccte consideres, r e r i i m q u e ipsana n a t u r a m , b a u d fteri posse j u d i c a l a r , u t c u i q u e p a i e t . Dicee, ex hypofttasi senlia P a t r i s F i l i u m g e n e r a r i , certis v e r b i s uaturaliier iude generari m u h / ) r e p e r i t u r . Ipse quoque addo et ex n a l u r a et ex ese s s e , et u b c r i u s expresse i u v c u i r i . Quod fti ex byposlasi u a . " 1
\ , Jj , to# ' , \ , ' \ , ^ , \ f, . ** , . , * , \ * , . " , ; * ^' *
. ; \
789
DE
PROCESSIONE
SPIRITUS
SANCTi.
790
, ; l u r a l i i e r d i c i t u r , modis omnibus e r i t ex essentia, \ , * ,, \ ; . \ ; ; , \ -\ . ; ; ; , , , . " , , , , ^ ; . \ , , . , , . , , , , , , ,

B
quae i n bypostasi est. Qtiomodo vero concipies l i y poslasim, d i c i l o m i h i , sodes, si i n essentia i p s a m non consideraveris ? Essentiam enira e t absque naturam hypostasi u n i v e r s a l i o r i quodam modo i n -
lelligere possunvus; q u a p r o p t e r et n o n n u l l i s v i s u m est eam universe subsistere. A t e n i m h y p o s l a s i m concipere, enuntiareque n o n una s i m u l cousiderala, aut c o n c e p u essentia et n a t u r a , m o d i s o m n i b u s uen n e q u i t . Ideo et c u m ingenitura, et procedens essenliam genili, inet p r o p r i e t a t e s i n Lyposlasi d i c i i u u s ,
telligiious, q u i n speciali ingenii, et
procedenlis bypostasi c o n s i d e r a t u r . Neque e n i m i n nudas p r o p r i e l a i e s c r e d i m u s , neque ab eesentiissegregari, sed circa essenliam eegregari confitomur u l tbeotogica voce p r e s c r i b i l a r . C n m enira d i c i m u s P a l r e m noti esse F i l i r n n , n o n i d t a n l u m i n n u i i n u s , paternam scilicet proprielatem n o n esse et F i l i i , sed n a t u r a m atque esseniiain i n palerna bypostasi c o n sideratam, n u l k ) niodo rour, F i l i i p r o p r i e i a t e r o habere. Namque non nudas quasdani p r o p r i e l a l e s i m a g i n a quaesine esseutia, e l sine s u p p o s i i o e x s i s i a n t , sed n a t u r e inesse proprietales c r e d i m u s , et uon o m nia singulis. Sequereiur e n i m F i l i u m e s s e P a l r e m , et S p i r i t t i i D , et c o n t r a . Quod plane Sabellium o l e l . Sed veiuti, u t d i v i n u s D i o n y s i u e s c r i b i l , ex tribus etunilur, et indivise lampadis txuUiori proimo et m t i / lampadibus lumen exsilietu, eti totum lumen, et lumen unum nalura, ei inconfute disjungitur, proprium ralione, enim uniuicvjutque
* , , ,
, , , . , , \ . * , * , . , , . * , , , . . "
. - C Ltmen, quod in ea etl;hac dem
quodam m9do, cum Deu$ supra omnia sit, una quiiribut natura e$t, indivise vero disjungilur et prietatibus, et unitnr ineonfuse natura. quod dicimus, unttm Trinitalem eue
y
Et hoc est, Trinitatem
nnum. N o n ergo ex hypoeiasi, qua byposlasis est, quod generatur et procedit. Neque e n i m possumus intelligere hypostasim ipsam per se absque n a t u r a , imo neque ex essentia, qua esseuiia est. Eteiiim cuto una ait natura P a t r i s e i F i l i i , eesel eitam ex seipso F i l i u s . Qnod plane a b s u r d u m e s l . Quare r e l i q u u m eftl t e r i i u m : et sic generare e t producere opusesse natune i n confeeso esl, sed non c u j u s c u n -
\ .
que, eed H I qua generandi producendique p r o p r i e ; , ^ l a s c o u s i d e r a i u r . Hoc vero e s l ex esseniia, quae i n ; bypostasi e s i , quod et n a t u r e consonum est, et cura
(
: , ,
sauctoruni diclis c o n c o r d a l . Noo c n i m ex Dei abftolule F i l i u m ,
essentia vero non
, , - , , , . . tum
a u i S p i r i l u m e n i i n i i a n t , sed e l cum oaturani
i l l u m qiitdem cx essenlia Dei et P a t r i s , b u n c ex essenlia Patris e l F i l i i :
praetereant, e l byposlasim e x p r i n i a n t , a p e i u s s i n i e edocent, u t i F i l i u s e x iiatura P a t r i s , qua? ea i n bypostasi e s l , e l eseen&ia,cura sit g e u i m s . e s i p r o p l e r generanlis FiUus, ejusdemque c u m geueranle tx naiura modum processiOHis Uabenieiu, q u o d a i l , h o aturae, i t a et sanclissimuin S p i r i i a m
P a i r i s i n hyposlasi, per essenliam F i l i i i n byposiasi per ,'. \ ' , , , OJOV ; /
gratia egse ejusdem natorae c u m Patre e i F i l i o . E l baecquidem i l a dicla s i n t . 12. V e r u m t a m e n cuui a l i i ex Paire per F i l i u m , alii cx F i l i o S p i r i l u u i t r a d a n l . a n l e o m u i a d i s c r i j t i c n i n l c r p r u p o h i l i o n c m cx ci p n e p o s i t i u n c i n p v r
%
7,1
GEORGII TRAPEZUNTU

flj
0:, ,
p r o re propoftita d e c l a r e t u r : tura dcinceps si q u i d * ef couira o c c t i r r i l dicio d i v i C y r i l l i supra r e c i l a l o , u l i addecet, refiitelur. Per pr&positio s;vpenumero n i e d i u m , quod i n loco e s i , signiflcal, v e l u l i si quis d i c e r e t : Per Gorcyram i insularo Crelam advectum esse; sape e l i a m i o s i r u m e n l a l e . Sed q u i d opus est i l l i similia recensere q u i naturalem relalionem a l que mediationem aliquando eam signiGcare, o s i e n dere c o n a t u r ? Age i g U u r , c u m d i c i t n u s : E i radice per r a i n u m f r u c l u s , annon n a l u r a f r u c t u m ex r a mo d i c i m u s ? E l quonam alio sensu inlelligetur? T u m e i i a m , p e r r a d i u m e i sole l u m e n , nonne i l l u d ex r a d i o n a t u r a essedicimus? Sed non f u i t u n q n a m , neque e r i t radius sine l u m i n e . Quod si fleri n e q u i i , u t radius s i i absque l u m i n e , neque e r i i l u m e n solare absque r a d i o , s i c u l i nec S p i r i l u s absque F i l i o , nalura i g i t u r et non adjectione, a u l nova additione. A t c i l i l i a e n i m o m i i i a s u n l , quae non s u n l ergo naturalem nobis i u f e r t natural i a . Per r a d i u m l u m e n , et S p i r i l u s per F i l i u i n . Per r e l a l i o n e i n . Quaenara a u l e m illa f u e r i t , extra u n a m , quae ex causa e s l , niiUam a l i a m inveneris. E l b o c p a c t o ex F i l i o S p i r i i u m procedere manifesto s e q u i i u r s a n c i o r u m d o c l c r u m d i c l i s . I m o manifeslo expresstim e s l . 43. Si quis p o r r o opponal Joannem S y r u m i d i n t e r d i c e n l e m : Ex Filio enim, a i i , Spiritum non dicimus; vero addat quod statiin Filii uominamus. subsequilur, Spiritum Verbi E l preierea esl i n l e r l i o '. , * , , , ?
t
, , ; . , ; " , , ; " ; , ; * , . * , , . , w . , &' . . * , . , .
decimo c a p i t e : ipseenimett Spiritus. i i e r u m : Spintus
Verbi aby$*us, omnia sanclut
. genitor, el per Verbum produclor
revelanlis Q ,
revelans procedens. E t Spiriiut, quo-
\, , oi* . 6
tris [acullas ex Patre t%t per Filium non ex Filiu,
aJ Jordanem epistola : Per Ftlium, i n q u i l ,
* . , * , ,
uti Spiritus oris Dei. I n v e n i t u r
que unam esse Pairem F i l i i et S p i r i t u s causam. S i ba?c itaque p r o d u x e r i s , accurale considera eos q u i m o d u m magis A t t i c u m loquendi afiectani, praepositionem ex et causam p r i m a r i i s , per secundis c a u sis ascripsisse. Nusquam siquidein inveneri a p u d cos q u i reclam Graecoe lingiue l o c u l i o n e m a i n b i u n i , per p r i m i s causis attributam, neque etiani ex, nisi nude solumque secunda causa p r o n u n l i e l u r , secundis. Hinc a sanclis, q u i formulas linguaeGraeCUP, sed probatas, u s u r p a n t , et propriae l o c u l i o n i fuerit,
. , , ' , \ , . ; , ^ , , , ' . \ \ ,
w
s l u d c i U , ex F i l i o S p i r i l u s non d i c i l u r , sed per F i - D , , l i u m . Neque eniro l o c u i i o i l l a Gr;rca p u r a cx radice ct ramo i r u c u i s , e i ex sole et radio l u m e n , sed i i l a , ex sole per r a d i u m , non q u o d non sit ex radio n a t u r a l i i e r l u m e n solare, sed s i l . Pari quod, modo, c u m radius secunda causa s i t , non p r i i n a r i o s i b i vera e q u i d e m exprimit; periculum,
, * ^ ' , , , * &* , . " \ , . - , \ ' *\ * * . . -
v i n d i c a t causam, o l a b ea l u m e n
q u i ex Patre et F i l i o d i c i t S p i r i l u t n , u l q u i per F i l i u m d i c i t , riiiii per omne
d i c i t , r e m lamen perfecle, u l i e s l , n o n viiavii
illa signiiicet, non essc absque p r i u c i p i o
S p i r i t i i m a F i l i o . Ob ha?c itaque o m n i a u t i i n creal u r i s , Ua e l i n S p i r i l u nanclo potius per Graecorum doctores u s u r p a r u n t . R e p c r i l u r n i b i l o m i n u s ct ex Filio ailribula, c l potissiinum ab E p i p b a n i o i u
193
DE PROCESSIONE S P i R l T U S S A N C T I .
794
, . A n c y r o l o : Palre tl ex Filio, a i l , Spiritut $QH , , , *. . , . , , . ; * " , -. , , ^ , ^ ctus tertius est. vero ab iisdem alque ex v i r i bus pollcre apud plerosque repereris, Palre e n i m e l F i l i o S p i r i l u m f e r e o m n e s e n u n t i a n l , e t exutri$que esse G y r i l l u s . E t ne qois prtmarfo princ.pio Spiritum ex F i l i o tanquam a eese e x i s i i m e t , r e m per Filium. quod
declarans, subnectit, sive ex Patre
Annoti vides undequaque G r a c o r u m doclores, a u t i q u i t u s n o u esse professoe aliud , quara nunc Romana Ecdesia proflletur? Verumenirovero c o m p e r t u m m i b i est, eam Graecos d e r i d e r e , ac si secundam causam i n T r i n i l a t e i n n o d i i c e r e l , n o n intelligentes, ideo s i c d i c t u m a n o n n u l l i s e x n o s i r i s , quod n o n ita facile s i t alio modo similia explicare. I n rebus e n i m d i v i n i s secundam causam F i l i u m
, , B-asserentes, u l v i i n per praeposittonis e x l i i b c r e m u s , c o n euirr concipimus a Paire d i s c i t a m , neque t e m , , , , , , . , * \, , , , ; , ; '. \ , , pore, nequeloco, neqne a l i q u o quopiam, babei, quod quispiam i m a g i n a r e l u r , secundas f e r e n t e m , sed e l ipsum Palri ipst
quod quascunque babet, a Palre
etiam esse. E x eo iiaque S p i r i i u s , sed e u m r e f e r i a c c e p l u m ; ideoqae ex p r o p r i e P a t r i ,
p t r auribuimu8,ut e i p r i u i u m innoiescat, e i ex F i l i o esec n o n taceatur, et ex P a l r e S p i r k u m a F i l i o educi Don s u p p r i m a i u r . Yidea q u o pacio per <i F i l i u m causam p r o p a l a l , et ex Palre S p i r i i u m e d u ci non r e l i c e i ? 14. uuum I l i n c e i Palrem unam causam dicimas, e l f o n i e m , e i q u e r a a d m o d u m , si quis d i x e r i i
, Q u n u m solumque r a d i i e t l u m i n i s fonietn s o l e m , - euin n o n u l i ineiUieniem r e f u l a b i m u s : neque o b \ ; . ' i d ex r a d i o l u m e n e t s e uon percipiemus. Sed quod , * , . . , , \ . " , - , , , , , , , , . , . > , . , , . , . e x s o l e radius c u m s i l , inde una i r a b i l , e t q u o d ex ipso l u m e n prosiliaJ. Propiereaque fonlem e i causam solem p r o p r i e inlelligeuius, e i per r a d i u m n a l u r a l i l e r effuudi l u r o e n , n o n pernegabiinus. E o dera modo e l i n T i i i i U a l e pbilosopbanduin e s i ; s i quis unuro f o n i e m , e t u n a m causam, Patrera F i l i i et S p i r i l u s a s s c r u e r i i , ex F i l t o S p i r i i u m eese roiniine d e s t r u e l . E l hanc iu se babere disciio ex maximo Basilio : Sie et < Nemo novtt diemfinit,a i l , nisi solut Pater, > primam rerum tum prmentium, tum [uturarum cogniiionem ad Patrem Filio referente, et per omnia primam causam hominibut t n et iilud : Nemo novit Filium nisi Pater ; > neque enim ibi ignorantiam Spiritui appingit, sed primo Patrucognitionem Wius ineue naturue Uitatur. E l bis ilaque allenie cousidera, eliamsi Spiritus quispiam d i x e r i t , solum Patrem causam esse, e i igilur raiioomnino
ty dicanle, dictum esse opinemur. Et rur$um simite e$t
ex F i l i o eum esse n o n d e s i r u c l u r u i t i : Nam toltts primam causam indicat, a i l . Quanain per Filium, e l Filii ne, cuiu ex utroque d i c a l u r S p i r i t u s , et ex Paire S p i r i l u s , baerebit quispiaro, si sapientia n o n c a r e a l , et ex F i l i o S p i r i i u r a essc ? Hujus g r a l i a et d i v i n u s C y r i l l u s , Exat lire, a i i , JSpiritum ex essentia Dei et Patrii, effundi tero Ulit, qui eum exapere digni sunt, per Verbum, ejutdem cum eo naturce. S p i r i l u s ergo cx Palris
II . ,
; ' , , . ; ; . ; , , ,
795
GEORGII TRAPEZUNTII
y
1% kMW it ,;
essentia i n bypostasi effusua, e l cxsiliens, ea ipea Uarp\ . f u c r i t S p i r i l u s i n tiypostasi r i a l u r a . E f f u n d i l u r vero s u p p e d i U l u r q u e c r e a l u r ex F i l i o , v e l u t magis p r o p r i e l o q u a m u r per F i l i u m , s i c u l i e i sotis h i iiien per r a d i u m , a u l ex radio nobis s u p p e d i l a i u r , noti modo s e r v i l i , aut eo q u i i n m i n i s l e r i o ferendo agnoscilur, per i p s u m nobis suppediiatur, sed n a l u r a l i l e r ex sole emanaus radius u n a secum inde i i a t u r a u l e r i r a b i t l u m e n , c u m p r i u e , q u i i d accip i t , r a d i u s n o n esset, flcri e n i m nequit; neque quod anie i p s u m Itimen essel i n sole, l s i m u l ex sote per r a d i u m lumen. eimul una H i s igi|ur per Filiura
; ; . . \ , , *, \ :, \ ; , , ' ; ; , \ '- , , , ' , . , . , * npo&rjttp , * , , , , , \ * hparcir \
c u i n e m i u i t u r accipiens, sed s i m n l ex sole r a d i u a , m u l l o a u b l i m i u s , s i m u l Pater, F i l i o s , e l S p i r i i u a ; e l p r o s i l i l q u i d e m S p i r i l u s ex P a l r e , s a n c l o r u m P a i r u m sententiaro
vero n a t u r a l i i e r simul, et ab aeterno. hanc esse ^ & , \ , \ discilo ex G y r i l l o naturaliter, dicenle : Progrediens* enim per ipsum
uii proprius illiut cum omnibus suis perfecte dicilur Qtciperd sua. E l i n j a m allata pericope : Ex , a i t , Filio comparuit, tecundum apparitionem in Uetuiam kecundum$eipsum, extiEt ex d i v o Maximo a n -
t i q u a m eam Romana? E c c l e s i fuisse o p f n i o n e m , et t e r a i u , n o n receutem n o v a m . u t q u i d a m e x i . a t i m a n t , n t q u e a d d i i i o n e m , sed decJarationem N i casni S y r o t o l i : Prasentis, Manini synodica i n q u i l , $anctusimi papes
* *
, ' , , , Nwatj . , \, , . fcw , ivcl ut ) , ol , \, ,
non tot in rebus, ut $\gn%f%ca%lit, , * sed t / i duobus et ex Fitio Pa-
regiw urbh accolce crimiuati suni, Spirilum irum. tanclum. Al dkto,
tautummodo : quod ' procedere refcrl, C9ticordes auctoritatei
adduxerunt Q ,
Romanorum ianctorum
A u d i s boc a n i i q t i a m Roman;e Eccle&iaa o p i -
u i o n c m fuisse? E t prajlcrea C y r i l l i A l e x a n d r i n i i n sacro C o i n n i e n l a r i o ab ipso confecto i n Joanncm Evangelislam, quibus non se causam Spiritus F i lium facerc d e m o n s l r a r u n t : unam eiiitn Palrem, bujns noruiit quidem E i l i i e l S p i r i t u s causam
'
,;
; " U ^ lub , * "/, \ / , , ^ , ' ' ^, \ ; , ^ , * . ^ .
secundum g e u e r a i i o u e m , i l i i u s eeruiHium proces$ionein, sed u l per i p s u m S p i r i l u s progressionem s i g n i i i c a r e n i , eoque essenla conjunctionem, et j i e r f e c l a m siDiililuduiem s l a b i l i r e u i , c r e d e n d u m e s i per E i l i u m Spiriluui progredi.
15. Sicquc boc quoque os obstrue t u i N i l i i s s e - D r c m i s : ldeo per Filium inuntialo, Filium sancto* dixi$w,quod Patre intelligimus. N a m ad nudas r e l a -
'. \ * , , ^. , \ , . , *
Xioues subjcclis denudalas c r e d c r e , e l eancto c o n i r a d i c i t , e t e s s e n t i * c o i i j u n c i i o n e i u e l perfectam tiiiiiiiiidiaetxi n o n c o u s i a b i l l l . T e r i i u m , vide s a n c i u m i l l i s , qtiae paulo ame d i x i n i u s , caueam hujus g r a l i a a U r i b u i a m P a i r i , e l ex prpositionem p r o p r i e , concordia offerenlem ; quod n o n ab alio accipil facullalem p r o d u c l i v a m , se 1 eam absque furore p i i n c i p i o possidei. Quo seneu n e m o , nisi \ere adaplari F i l i o ima secum
, \, ^ ^
1
, ' ' ' \ , '* , \ . "H fc
ainens d i x e r i l , F i l i u i u esse causam S p i r i l u s . Per

Y
quod p r o d u c t i v a m facullatem conneclcl, e l cau-
a P a l r e , unde e i d i v i n i i a t c m d u c i u
A u i quuuiudo qui&piam simul
7.7
DE IRCCESSIONE S P I R I T U S SANCTL
sam esse soluin Patrem, alque ob ejusdem nalurae esse c u m F i l i o , q u o d p r o s i l i t i p s u m , n o n s i m i l e m causae s i g n i f i c a l u m
798
id Spiritum pcr compre-
, , ' , ; , , * . , ' , ' , ' , , . , , , , 't ; , . , . '
hendens ? Quartura i l l u d colloca, q u o d ab selerno absolute, et supra o m n e m causam per F i l i u m S p h r i t u s est. N a m si jusdem n a l u n e S p i r i l u s ab aeterno, e i est ejusdem p e r ipsum et. A b aeterno igitur esl c u m F i l i o nalurse, q u o d per i p s u m , et blateral.
non secundum circumstantiam, u t Nilus
Praeter hasc orotiia i l l u d quoque ne te fugiat, quod o r a t i o n e m prose.queiis bealus Maximus s u b d i t : Et hic quidem hcec, a i t , de quibus injuste Audis quam ille accusati sunU fert i n Grecos senlentiam? I n sed
, ,
j u s l e , a i t , d e h i s R o m a n o s c r i m i n a t i sunC civee C o n s t a n t i n o p o U i a n i ; neqoe sancius s o l u m m o d o ,
. " i i tpst e i i a m q a i c r i m i n a i i f u e r a n t , a Romanis p e r 6 . , , * . \ . s n a s i ; n a m aon m u l l o post d i v i n i M a x i m i schisma e x o r t u m est. A i u n l alio modo quam bue eo acvi e l accusaiUar. ' . , , * 46. Quod si Nilus asscrat, Nobis, ^dnexum S p i r i , , , , * . \ , _ n ... i r - . Jt.A . _ > { % . * . X , ,
porro Romani
ad b u n c diem
n o n a l i u d q u a m quod t u m t e m p o r i s , neque m i n c t u m r e m ipsam i n l e l l i g t m t . ! luisqnc juste i g i l u r , d i v i n o ] Maximo j u d i c e , et ab h o m i n i n u n e v l v e n l i b u s , e i a le
i u s cffusioni ex F i l i o secunduni progressuro i n d i care : scial p r i n i u i n a plerisqae sanclis p r o n u n t i a lum fuisse absque ulla circurostantia, personx, 11 i n q t i a m , l e m p o r i s , causa?, et s i m i l i u m , effundi quoa i l l u d nobis a p p o n i i u r ,
?: ._ ^ : . -.
procedere S p i r i l u r o per F i l i u m . Quod si apud a l i n o n propterea

r . >.
quod
F i l i u s S p i r i t u m nobis scaturire facit, ideo non p r o d a c i t , sed quia p r o d u c i t , ideo nobis s c a l o r i r e f a c i i . Cyrillum, Spiritu, el ex i n Oralione ad imperatorem deinceps, facit natura. ait, Patris Al
. " , .
* X Q V , , ^dvajirirdtei ,
Audisis inungit Verbitm,
Theodosium serlbentem : quem ipse
Proprio
emittit veluli Dei
$ua nobis icalurire
, , . * ,
ex tialura F i l i i
s c a i u r i r e , u t supra d e m o n s i r a l i i i u livpo-
est, t i i h i ) a l i u d est n i s i ex nalura i l l i u s i n b c l , qood s i t . Qnibas luce clarius
stasi s c a i u r i r e . I d s i i t a c s l , inde ergo prorsus h a est, nisi q u i ^ Spiriium, volens caecuttat, nobis e m i t t e r e F i l i u m
. , , , , D . ,
1
et S p i r i t u s m u n e r a , q t w d S p i r i t u s s i t i n speoiali hypostasi n a l u r a l i t e r ex ipso. Neque e n i m s e q u i l u r , u t d i x i m u s , si ex F i l i o S p i r i t u s m u n e r a effluunt, nou eo ab Nilus,
psl
, - D quae e l secundum progressum vocitat , , ' . ' , ' , ' , ' , , ' , * , \ , * . . , ' , \ . . o p p o s i l u m ; c u m cx
effundi neque procedere ex ea S p i r i t u m . I m o l o t u i n co S p i r i t u s p r o c e d a t , ex suppedilantur et i n u n e r a ; c l n a t u r a l i l e r i g i t u r
i l l o s u p p e d i t a r i , ab acterno esl s u p p e d i l a r i , el n o u ad aliquos, aut secunduoi causam, u l o p i n a t u r ; sed sicut si quis ab aHerno esse, et a n l e creaiionem ipsnra solem p o s u e r i t , esset u l i q u e , e l a n l c quam creata fuissent omnia l u m e n ipsius per r a d i u m absolute, e l non nobis; nobis vcro p o s t i n o d u m esl. Emitiil suum, F i l i u s al> crealio c r e a l i s , l u m e n etiam nobis praebuisset. Sic e l de u b i vero
v e r o sole r a l i o c i i i a n d u m xterno Spiriluin vcluli
absoluia esl, e m i i l i l ctiain c r e a l u r x . E\ ipso cniu exsistens, aut pcr fpsum i l l u i u i n a t nos inUfUeciuali
799
GEORGIl TRAPEZUNTIl
l u m i n e , et hoc paclo aecundum progreesum sive q u i d c r e a t u m , sive
n u n - * , , :, \ * . , . " ; , , ; , , , , , , *
1
cupamus e a m , qiue ex P a l r e dignis i l l u r o i n a l i o f i t , i n c r e a t u m , sWe eam i p Nes a m , stve q u i d a l i u d ex d i v i n a essentia p r o m a i t a n s , lianc i l l u m i n a l i o n e m quispiam c x i s t i m a v e r i l . que enim i n praesenli n o n de ista quid simile alicui controversiam conbaberi, cuin
s i r u o , ne extra scopum c o l l i n e a m . Verura a sanctis operaiione sermonem p r o n u n l i a t u r , sed de una Trinilalis
persona, Id quoque prae b i s quae d t x i m u s , a d d i s c i l o , quod c u m i l l u m i n a l i o liaec l o l i T r i a d i cominunis s i t , n u n q u a m d i x i s s c n l i l l a m ex P a l r e per F i l i u m eff u n d i , a u l p r o r e d i , sed absolute ex d i v i a a e s s c n l i a , a u l absolule ex Deo, vel sancta T r i a d e . E l hoc v e r u m esse ree theologtcas tractanb s i m u l cinens Damascenus educel : Posuisli non pudebit, deprecatricem hujas inlercessionibus Ex Palre, tum communieatbum gredienlem. lui, Christe, ex Putre propiiium bonilatii nobit, et c o n :
, , . " , * E6cv
m
, , ,
, \,
Ex
quam Spiri* de
\ ,
Genitricem
nobis trade
^ , ; ,
per te pro-
, , ' . , "
a i l , per te,
pronomine
sola d i v i n i l a l o F i l i i , absque
byposlasi d e s u m p l o . Pairem illud le
E l Per te dicens, N i l u m res d i v i n a s pessime faleeque p e r l r a c l a r e o s i e n d i t , q u i asserit, Cum dixhnus, Filium intelUgimus. Nemo enim
, , . ' xal , . " , . " , , , \ . . ; , \ , ;. . , $ . * * * . * , , , , , , . . , ; . ? , ' 8i , . * , , , , * , , . \* , , , . , ,
ad notandarn r e l a t i o n e m p r o m i m i a i , sed c i S p i r i t u m T r i n i l a l i s u n u m , n o n operaiionetn e x p r e s s i l ; bonilas s i q u i d e m est o p c r a i i o , e l d o n u t n , cujus doni, et conuuunicalivus Spiriius nunquam fuerii operaiio. Esset namque d o n u m operalio comniunicativum operalionis, quod e i
a u i m o concipere Q . lenem, benc pollenl, operaiio
sluUissimum s i t . U e m p r o p i i i u m ,
v o l u i n , e l s i m i l i a de i i s q u i v o l u n i a i e non suppiicalur i g i t u r , u t propilia sibi
p r a i d i c a n l u r . Sed operalio v o l u n t a i i s expers e s l ; e x l i i b e a i u r . Namque deinenlis f u e r i l , i i s q u i vo l u n t a l e n i n o n habent, velle, dedere, e l potissimuin si res llieologicas i r a c t a l . b i c v i r et saticiUale e l s a p i e n l i a praestat. Quod s i v o l u n l a l i s compoiem esse operaiioneiu o p i n a r i s , si ab essemia non d i f f c r i , uua eadeuique s i l c u i u Paracleto. E l sic e r i l Paracielus per F i l i u m : e l boc e s t , de q u o quaerit u r . Quod si aliud q u i d esl, e l increatum, et voalius l u n t a t e m u n i l u m , si alia v o l u n l a t e v o l u e r i t , e l n o u ea ipsa qua T r i i t i l a s velle d i c i i u r , en Deus e i alia i n c r e a t i diversas n a i u r a s i n d u u n t : si ea ipsa,
n a t u r a . D i v e r s e l e n i m voluniates D , . quomodo
a)iud ?quu3 namque una v o l u u t a l e c o l l i g a n t u r , una quoque n a l u r a c o m i n e n t u r . Quod si non a l i u d d i x e ris o p e r a l i o n e m , sed a l i u m eamdeni babentein v u l u u t a i e i i i , e r i i q u a r l a byposiasis. N o n est praed i l a ergo v o l u n t a l c o p e r a l i o , sed p i o p i l i u m de i i s qul modis ouiiitbus voluntale pra3 &taiil, d i c i i u r . ex Triade Queni ergo sanclus precalur b o n i t a l i s c o i n m u u i c a livura propiliuin esl, nobis e x b i b e r i , unus sive p r o c e d i i el progredilur, ex Patre p c r
, cuii*
F t l i u m , per, p i x p o s i l i o n e n a l u r a l c m r e l a l i o n e m s i gniucanlc, u i j a m d e m o n s l r a i u m e s l . Hoc quuque Nyssenus manifesiius explical : Ulius, ex cauta csl, aliud rurmm discrimen dicens, quod intclligimut.
, 1$, ,
801 , .
DE PHOCESSIONE S P I R I T U S SAXCTi. Yldr
H)l illud,quod
Hoc enim continue esl ex primo, hoc per continue
est ex primo. propler banc vocem t t w m ,
sancie terque q u a t c r q u e f c l i x , quod personas d i s linguens m a n i f e s l a oslemlisti e u m qitf n o n s u b d i v i d i l , quod ex causa est, duas t a n t u m h i l r o d u c e r e personas, e l q u o d nc d i c e r e n t : cum dixerimut U l cnim suela usurpasli per Filium Filium Patrem, una vocabula, est, intellexiPropterea Spirittu
, , , . , * ' \ ; r e ipsa per F i l i u m Spirilus dicilis, / , , concipiemus, si , ,
mus. Q u o n a m v e r o pacioe.l aliam differentiam vere n o n essel ? aut ihodo esi a P a l r e , a u l non differt ab b y exsistentiae d i f f e r i . E l si i d est, diccns, conlinue, hoc vero tanluinmodo
postasi F i l i i , quod nec vos equidem per illud quod conlinue est.
clarissimum p r a i e r i c n s , ad s u b l i m i o r a
o r a i i o n e m conferas,
Hoe quidem,
\ , , * , , ,
47. Quodsi N i l u s
o b j i c i a i , aliam
c u m dixisset
d i f f e r c n t i a m , non eam quae ex causa est, i n s i n u a s j a m d i x e r a l ; respondebiraue nos,
ae, earo enira

M
a l i a d c t a l i u d a n i m a l d i c i m u s e q u u m et c a n e m , _ . * * __. _, .i ^ i : > 4 ~ _ i ; ? j _ . " , quae non genere, sed specie d i f f e r u n i . A l i a m i g i i u r , . , , , , , , . et aliam d i f f e r e m i a m n o n genere, &ed specie differentem t r a d i t , causam quoque e i ipsam n o u n l e m . E t p o n i l q u i d e m ex causa esse u l genus, et si velis e i i a m u t speciem. S u b d i v i d i l vero i n species, qua> D i i m e r o d i f f e r u n t ; quod hoc sit ex primo aliud per aliud quod continue csl liones e l n o m i n a ex priitio. continue, Ilaque
*, , * ; ; , ; , ' . ;
c
si ea quae s u b d i v i d u n i u r o m n i a s u p e r i o r u m et r a conservant, quomodo t u aliam differenliam e x i r a eam, quse ex causa est, c o m m i nisceris ? Quodsi addas i b i non esse genera. neque species, sed d i f f e r e n l i a m u l i de iisdem p o n i . A t quoraodo prorsus subdivisa differenliaro, qu;c ex
a u s a e
, ; " , * , . . , , * ,
i eflectu o r i t u r , effugere ? A n n o n esse concausam signiflcal? Ah l ia am m signiiical? A igiltir
txnue ex pnmo.
d i f f e r e n i i a m e d i c i t o , quae causam e l ipsa n o l e l . I d e l e u i m sibi v u l l i l l u d ex primo. qugd continue. E t c u m ex A d d i d i t vero l a n c t , per indicat, illud cam medio quam i n specie* reducens, continue, causam
< ' . "
quoque per i n d i c a b i l , u t medius s i l F i l i u s
, , \ , . . ' . , , , ,
%
D e i l a l i convenienie. Alias o n i m c r i l p c r i l l u m S p i r i l u s lanqoam per canale, niodo, q u i i n m i n i s l c r i i s agnoscilur, q u o d impiisshmiti) i l l u d , quod c o n t i n u e est, et fucrit. N.que cn vohyquod i l l u d , q u o d ex
q u o d conlintie est, ad d i s l i n c i i o n e m i m p o r l a n d a m conducerct. A t discernentia baec essc sanctus l u i t . His enirn i l l e d i s c e r i i i t F i l i i et infert Spiritus per i l l u d ,
' * . D posiases. Causam i l a q u e ,

%
c o n l i n u e . Neque eniro a l i u d i n v c n i e l u r discernens, quod eausae e i p o s i i i o n e , et p r i v a l i o n e effugiai. Idque a p e r l i u s explicat p r i m a Putri rursut E u n o r a i u m o r a l i o n e : Spiritut creatumconjunctut, est, quemadmodum secundum exsistentius proprietate Rursus increatum sejungitur, raiioneui adversus t/in vero rursus ex apparuil. 8ub$tiiis$et ix
%
. , , , .
secuAdum Ad Filium
ab codetn, qnod Patenu et ut cum
et ille separatur. conjunctione, quod non
causam
ex rerum omnium
Deo habeat,
Unigenitus
Paire subslitit,
et quod per ipsum Filium aliquam cum ea Spirilus appareat, quce 26 et bonilatis,
vero cum creatio per Unigenitum quod per Filium
ne communionem existimareiur, *laittij
habere conaltcrius
"
atquc immutabili
PATROI. Gn. CLXI.
03
, mlnime indigente, ditcernitur
GEORGH TRAPEZUNTIi
Spirilus crea* ! . ; ", ! , , \ . , , \ $* . . ' , , ' ; " ota , , ;
?
inra. Oltiara sapieuliam 1 sanclc. Euge theologuin ! Quis bcrnionis perspicuilalein c l c x l r a omrfem h o inonymiam non admirabilur? Sejungilur, Fiiio Spiritus p r o p r i e t a t e , quod aii, a non Unigenitus
cx P a l r e s u b s l i i i t , e l quod per ipsum F i l i u m a p pareat. E l c u m p r o p r i u r a s i t S p i r i l u s per F i l i u m compnTere, v e l u t i e l n o n u l i U n i g c n i l u m ex Palre rsse, qiianam ralione s c c u n l o progressu, q u i c o m intinta est, e l tempore c o n t i g i l , p e r F i i i u m appar<re S p i r i l u s d i c c r c l u r ? V c l qua r a l i o n e pcr F i l i u m dicelur, quod cum dixerimus Patrem, Filium quoque menle concepimtu ? Proprietas e l e n i m n o n i i n n i H l a t u r . Quod ei quis p r o d u c l o r e m c o m p e l l a r e c i d e r e nec ipse _ v e r i t , p r i m u m t u u m sopbisma p r i c t a t e m i l l a m per Filium
%
. , \ > . ; 6 , loiif ; , *
peruegas. Quo paclo i g i t u r l a n l u m audes, t i t p r o S p i r i t u i denegcs, si i l l o n i p r o p r i o ab e o d i s j i m g i l u r ? Y i d e n ' i m p i a N i l u m Joqui c u m similia s c r i b i l ? 48. Sed altenlo a n i m o , quod s c q i i i l u r , pcrpcnde : Per quem Spirilus, perquem
v
'. \ ffl , ' . ; , , . ; -. , \ :5 ; , . ; ", , > > . , ' , , . \ -., , / \ * > , / ' , * , \ * . , , , . 1 , \ . ' ** , - &
et creaiura.
Creaiusne
rrgo Spirilus ? Non csl
Sanclus
i n q u i l . Quid i n -
leresse censcs? N u m quod per i n c r e a u i r i s causam s i g n i i i r a l , F i l i u s a c c i p i i a P a l r c q u o d cansa s i t , i n Spirku vero non i i e m ? N o n p r o p i c r c a , a i i . Quid i ^ i t u r ? Quod S p i r i l u s , a i l , constans at.jue i m m u a b i l i s , creatura iiiccusiaiis aiquc m u i a b i l i s . E l c a u s a e s i , q u o d SpinMis i i a t u r a l i l c r per F i l i n m , c r c a l u r a v^ro pcr m o d u m c r e a l i o n i s . Proptercaque q u e m a d crealurmn subsisicre, a i f r e q u c n l i u s n o s l r i s e s l , csse r a r i u s , p c r remil-
n i o d u m r a r t u s , q u o d c n i m a b u l i m u r tale e s l , e x F i J i o Q iiiagisque i i i - u s u , q u o d d i c i l u r , per F i l i u i n c r e a r i ; p a r i inodo e l ex T i l i o S p i r i l u m F i l i u m vero u s i l a l i u s , per nos ad primarn
i v i i t e causam, e l causam esse F i l i u m quoqtie n o n denegante. Ideo c u m E u n o m i u s d i c e r e t , ex so)o F i lio per m o d u u i crealioniS S p i r i i u m , ad i l l u d uon iolum oraiioiiem dirigcns diviiioruin arcanorum interpres, absoittlu tiegavii esse ex F i l i o , l i c e l eo e i b r o v^s.sime e i planissime responsionein absolvissel, sed q u o d ille ad u n u i n p r i n c i p i u m o m n i a n o n r e f c r r e t , segre t n l i l : Et quidquid Filio iitur.in principia primam causam referri factum did i x i l ; u l e l duo
v i l a r e t , et ex F i i t o esse S p i r i l u i n n o n
defteg:iret. l l i n c et i l l i : Quare non el Spiritus
F i - D
/ a l , ;
tii filittt ? o b v i a m obsisletis idera ipse, n o n r e s p o n d i t , quod n u l l o inodo esset ex F i l i o , sed n o n 4 ]uod n o n esset, i n q u U , ex Dco p * r F i l i u m . Vides i n c o n f i r m a v i i cx F i l i o S p i r i l u m esse? Sed ne T r t vitas ut reputaretur in liominibus muitUudo tnnumera, fieri amat, haberein filios exfiliis, suspicionem
. " -> , ; , * , \, *
, ' ' . " 1*" *1 6 ; , ,
veniens.
Hic vcre n o v i l e x F i h o esseSpirilum, non
m o d u g e n e r a l i o n i s , neque c r e a t i o n i s , sed processionis ex sacris c l o q u i i s i i l u d conjeclans, qux* i n t a ginein F i l i i S p i r i l u m , c t v e r b u m vocant. Hoc e l in aliis p e r i l a ac sciia divisione d c m o n s l r a l : Quod tx dum dtiquo est, d i c u s , est ex eo per modum aut creaut generaliojiis, noilra aui nalura'; quemadmosoiis cx ovcrulio ex nobis, vcl splcnihr niiouis,
, , w * , , & , \ ^ . \ :*3 , , , , ^, icvr k
805
D R PROCESSfONE SPIRITILS S A N C T i . non niodo creationis, incorruplibili cnim
806 aiquc
'- , ) *ole. \ a u i e m S p i r i l u s a u l per F i i i u m , sed ' . , * , 4* . ' , ^ . , * . . * - , , '. , \ , . * * , ' , , ; , , 19. T u p o r r o n o l a t o , tenetoque i n d u b i e , q u o t modis d i c a t u r , q u o d ex aliquo est. I d namqtie a u versus u t r a m q u e baeresim Grsecis v u l a u s h n p i u g i t letbale. P r i m u m , n a l u r a l i l e r ex aliquo esse, ex Ulo esl non g e u e r a l i o n i s , sed alio q u o p i a m e x s i s l e n i i modo; alterum operaiionis ex d i v i n a essentia, c l noii modo g e n o r a l i o n i s , ncque e n i m e s l F i l i u s , n o n i s . E r g o si a l i u d e s l ab o p e r a l i o n e essemia, a m u o n r e c l e , aut suflicientcr i r a d i d i t , q u o t modis i n rebus d i v i n i s t x aJiquo esse d i c a l u r , a r c a n o r u m coelestium m y s i a Basilius. Sed boc s e r v c i u r alio l e m p o r e . N u i i c p r i m u m considerenms. S i iiaque circa ea quae o r d i n i s s u n t , i m p i u s essc non v i s , sanctorumque dicta irrila infeclaque declarare, q u i S p i r i l u i u v e r i t a l i s audientes, e l S p i r i t u m F i l i i , et ex F i l i o a c c i p e r e , p r o p r i u m esse F i l i i S ^ i r i l u m decreverunt, uti ex queniadmodura c l P a l r i s , falendum Quodsi Nysseni d i c i u m
Spiritum procedendi
i m m u i a b i l i a c r c a l u r i s d i s c c r n i l u r : sed neque ge n e r a t i o n i s , neque e n i m e s l F i l i u s F i l i i , natuiaeergo ex ipso, v e l per i p s u m ; idque expresse a plerisqne sanctis P a l r t b u s p r o n u n i i a l u m n o s i i . Per i p s u m i g i l u r , quemadiuoduin eplendor a sole.
. " que nalurae, c u m n o n s i t S p i r i l u s , neque c r e a l i o \ , ; * , . . . , , , , , , , , -, . ,
prorsus e s t , e i ex ipso, e t per ipsum procedere, Palre.

enim iil
, , ,
*
aCTcras,
dixit soli
Huju$ David,
gratia,
diceniis,
oris, faeiendi
proprietalem
(5 - ' ' Patri inharenlem conslabiliret : anie o m n i a * m i * nirae sequuni f u e r i t , m a j o r e m p a r t e m testimo, , n i o r u m , e o r u m q u e d i l u e i d i o r u n i ncgligere. D e i n . ceps s t u l t u m est, n o u percipere saiiem ex aliis . ejusdem Patris iheoJogicis d i c i i s , d i c l u m boc esse corruplu*. S i q u i d e m d u m l c g i t \, r ex n i m m u i a l u m i r r e p s i t , e l nomen Spiritus \ P a l c r occupavit, i n i n i m a i n v e r s i o n e . I d q n e manifestuiri est, quod n u l l u s ex P a t r i b u s processionis p r o p r i c U l e m P a t r i a t t r i b u e n s r e p e r i a l n r , at S p i r i t u i p l n rimi. Namque v e r b u m boc , procederc, c u m n o n acque se b a b e a l v e l u i i et p r o d u c o e i p r o d u c o r , u t a c l i v c et passive p r o n u i i t i a t i i m , i l l o q u i dem modo P a i r i , boc vero S p i r i l u i adapletur , \ - , . 0 6, , , , , . .
. , p r o n u n l i a i u r , i i a u l S p i r i i u s t a n l u m p r o p r i e l a i e u i \ , . * e x p r i m a t . Dociores e l i a m i l l a , e l . ' , , per modum proceuionis. Ex eodemuno . , . \ , \ . * * , * . . ; \ 11 . , , , , /. , \ ' ;. ^ inodo verbo p r o n u n t i a l o , et quod ad soluin S p i r i t u m p c r i i n e l , deducla s u n l . Depravalus ilaque l o cus est a Graecis. A d harc. S i , soli P a l r i , dixissel, f r n s l r a sermonem habuisset,at n o n f r u s l r a b a b u i t , t u m e n i m sapienlia, t u i n sanctitaic si quis alius Nysscnus pr.vpollet. Non P a l r i e r g o , sed S p t r i l u i s c r i p s i l . Sic e n i m c l o r a l i o recle p r o c e d i t , c l sibi ipsi noR c o n t r a d i c i i . Idque d i l u c i d i u s fiei, si p o n a mns Davidem dixisse : E t verbum orit. Hursus eniiP procedendi (aciendi p r o p r i c l a s , cx q u o n e n i p e boc sernione indicala soli P a l r i inha?rcret. E i e n i i n si cx Deo e l Pa're procedit S p i r i t u s sanctus, tsi
07 vero e i V v r b u n i Dco et
GEOllGII TRAPEZUNTII verbmn o r i s , sive proccden* ex ' "

v
80g IJatpl
Patre. cum duo conspicerenlur p r o d u c ( a
unus l a n t u m n i r s u s e r i l p r o d u c l o r , e l i l l i soli adbserebil propriclas ex se procedere faciendi. F r u sira crgo esl Nysscnns c m n s c r i b i l : Vropterea videm non dtxisse verbum orin, ut proprieiatem soli Patri contlobiliret. $e procedere faciendi Daex Licct
. ;
, \ , . . ; , , , , Jra *
e i i i m et v e r b u m o r i s dicas, i t e r u m solum P a l r i f a culias alios procedcre f a c i e n d i , sive producendi iulioerebii. Prodttci vero esset solius S p i r i t u s s a n c l i . N a m q u e , q t i i v e r b u m oris d i c i t , u n u m p r o d t i c l o r e m , sed duo eese producta i n d i c a l , quod D a vid deslruens, u t o p i n a l u r Nyssenus, n o n d i x i t , oris, ut procedendi proprietatem Spiritui Quapropter paulo i n Verbum
, .
\ > ,
, "
soli inhatrenlem confirmarel.
f r a rem aperlius declarans, quod a maliiiae s o p h i - ^ stis r e l i c e b a l u r , a d d u c i t : Ut per Verbum, tanquam intellectus Dei et Patris nulti passioui obnoxiam et , inenarrabUem illud ttusim vero ei naluralem Filii generationem Spirilum aceeplaremus, oris Spirilus per hyponomine quod dixit sanctificanlem, . $ Md-
facultatem,
et vivifieam
1
, \ ; S p i r i i u s esse, q u i o m n i a , n u l l i parcens, resciiu
intelligcrcmus,
proeedendi proprietatis
scilicet prcenotatam. V i d e n proprietatein procedendi dis, alque depravas ?

/
20. A l l a m e n ego et ex hac ipsa pericope e t i a m ex F i l i o . S p i r i i u m esse comprebendo. N a m Dei F i l i u s i u sacris L i U e r i s os P a l r i s n u n c u p a l u r . Quod i g i l u r ex ore Dei p r o c e d i t , fieri n e q u U , ut dene-
'. xix . .
g e i u r , a F i l i o procedere. Q u i e n i m ex h i s , quae . ~ ' ' ' ' I " ipse adversuft E u n o m i u m s c r i p s i l i n A n l i r r h e l i c i s '#> sancii, imo Ecclesi opinioncm animadvenere non , ; p o s s u n l , u b i baec I r a d i t ? Quo modo praHnlelligilur , 4;; *0r
u
hypotlam dem
Palrit
hyposiasi
Filii
ratione
cauta*, eoesi, insoto differt. habens, non ul, sanctus prmnlti-
nec alio de Spirilu Patri
philosophandum Filius,
) .
Xaft,
ordine tecundum quod ita
nempe causam ei effectum et ex eo po$terior Spiritus extisientiam
Vi emm conjungitur $U, secundum rursus,
tqXatih ,
'
et Unigenilo coujungilur exsUlentim.
cogilationesola ieclo Spirilus
tecundum causas rationjem,
rtjc
ViderT, c o g i l a l i o n e soto,
por^
quae laiuen ex causa e s l , F i l i u m p r a i n i e l l i g i S p i r i l u i ? Considerasliue e l i a n i ex boc d i c l o raiioneni N i l i , sive o p i n i o u e m , sive potius impietaiem n u l l a m S p i r i l u i , quam i l l e babei erga P a i r e i n , n o n erga S p i r i i u m . Q u a p r o p t e r si p r o d u c i o r e m vocaveris P a i r e m , p n e i n l e l l i g e l u r S p i r i l u s Utiigenilo r a l i o n e cauaai, q u a u b a b e i a d p r o J u c i o r e m . H i c c o n l e n d i l , vere n u d i s r e l a i i o n i b u s , e i noniinura u r d i n e q u o dam m y s l e r i u m T r i o i t a t i s c o n s l i l u i , mentequeerga verilalera excaecalus, nun p e r c i p i l s a n c l u m , Quo pacto, pottati d i c e r e , prceinlelUgiiur Filii, liypo*tasit Patrit hyeodem et de Spiritu hyposlasi. pliilotophandum T u i n seipsnm Spiritumfjnigenito, de nuda n o m i u u m ,
' ;; , , ; , , , , . , . , !;,
s s e ? Causae r a t i o u e , a i l , praeinlclligitur Unigenilus
*, , , Ov ,
m
est. N o n d i x i l Pater F i l i o , ne p r a v & N i l i o p i n i o n i lucus d a r e l u r , sed hypottatis siculi Uniyenitu$ Patri. declarans, s u b d i t : lia inhxrere c i p i o p r o c e d i l , u l v i d c s , non
, .
**
ou
E t o r a l i o i l l i u s ab i p s o p r i n -
, ? 4 * , *
,'.
809

9
FROCESSIONE SPIRITUS SANGTI.

, -
810
& sed de hypostasum relalione, per quas e i i a i n m>- i n v i c e m r c f e r u n l u r . Neque eniin quod m i n a -ad n o m i n a i t a se Iiabeant, res ipsas relaiione i n sese referri eam d i c i m u s ; ' sed q u i n rcbus est relalio, n o m i n i b u s e x p r i i n i i n u s , et si r e s , quae vere
> \ ' ,
$, , , . , , , , , ,
subsunt, positionis v e r i l a t e m significanlium n o m i n u m causa s u n l : e f l i c l o r u m v e r o , q u i b u s res n o n s u b d u n t u r , res quae imaginaiionc e f i i n g u n t u r , i m a g i n a r i a m N i l u s T r i n i t a t e m Graecis, et n o n v e r a m t r a d i t , ex n o r n i n u m significaiu, non ex r e r u m i p s a r u m verilate o r d i n e m c o n c i p i e u s : ideoque n u n c q u i dcin S p i r i l u i F i l i u m , nunc F i l i o S p i r i t u m praeponrt.
, , , . \ , . *. ; 2 1 . Praelerea u b i n a n i N i l u s Spiritum niedium esse i u U n i g e n i t i gencralione r e p e r i l ? et quorooda e x b i b i l u m i r n m n l a t u r ? E l p r i m o i n t e r a l i o s magno Alhanasio oratione c o n i r a A r i a n o s l e r l i a dicente : Non ius Spiritus conjungit Verbum Pairi, scd potius Spiritut Verbo id accipit. A u d i s , Palris e l S p i r i -
, m e d i u m , quod i n rebus e s l , e i F i l i o ab o m n i b n a
; ' , , . \, ,
, ,
c o n j u n c t i o n e m csse F i l i u i n lanqunm m e d i u m ,
6 ,
non S p i r i t u m P a l r i s e i Verbi ? Verum m e d i u m , quod i n nudis relationibus c o n s i s l i i S p i r i t u i quoqtie c x l i i b e t , quod S p i r i t u i n o n inest. Re ilaqnc m e d i u m b o c e r i t , e t F i l i i l a n l i i m m o d o . Rursus idein ipse
N
; ' , . . " , " , , , r}r * .
alibi iptum
d i c i t : Spiritum eut.
qui in Verbo esl, in Deo per Spiritum l d et B a ab Palrem Filium, Filium cum Patre.
E t : eamdem habere unionem quam habet Filin* per unum progredi. uniri Filivm
ciim Filio, uno in qna Spiritu Spiritum
silius praedicat, c u m a s s e r i t : Dei cognitionem erga unum per esse. Et sanctitatetn vice versa, ex Patre I r a d i t Spiritnm Patri.
E t Dainascenus : per
E t q u i d opus est r e l i -
, ' , , .
ad t e , q u i baec q u a m optiroe calles, scribere ?
I t a q u e q u i procedendi faculiatem P a t r i soli inesse c r e d i t , quomodo i l l i vere F i l i u s m e d i u s ? quomodo c o n j u n c t i o e r i t ? Quod si d i c a * aliquando eum m e d i u m n u n c u p a r i , o l aliam quam F i l i i i n T n a d e b y poslasim, u t Damasceni illa s o n a n l : Deus ianclus, mediu* inter ingenilum etgenitum. quod sequitur : Per Filium non Palri conjunctus. Spiritus Sed vide Ut hic
; ; , ,
'
"
eiiam conjunctionem Fiiium nitum ingenitumque.
solura v e l i l . Deinde aut nalurali
m e d i u m d i x i l absolule, ted medium inter geMedium enim
. ,
J) aliquo o r d i n e m e d i u m eat, et sic e x l r e m a c o n j u n g u n l u r , quod F i l i o Pater c o m m u n i c a l ; aut e x t r e ' . , m o r u m p a r t i c i p a i i o n e , queniadmodum fuscum intor , a l b u m e t n i g r u m raedium cst ; a u t p r i v a l i o n e , e t , , , , , \ , . * ila l o c u t u m esse S y r u m de S p i r i l u , ipse c i i a m i u d i c a v i i , dicens, medium inter ingenitum elgenitum. llaec e n i m secundum b a b i i u d i u e m e l p r i v a i i o n c u i d i c u n i u r , i i a m c d i u m csse S p i r i i u m , u t n c q u c t b s que gerieratioue, aiU absque p r i n c i p i o , neque pcr sed per m o d i i m non absque m o d u m gcneralionis u t i F i l i u s ,
, , , , , ' , , ; , , \ . ; .
processionis, u t e l per m o d t i m generalionis ipso s i i , si pcr m o d u m g c n c r a i i o n i s csse p r i n c i p i o i n f c r a t , e l absquc gencratione : ncque c n i m F i l i u s e s l ; idooquc medius i n l c r ingcn l u m i l g o n i t u m . lucc i l a se babcnt.
* 1
GEORGII TRAPEZUXTII
(1;
22. T u p o r r o u l addiscas solere Graecos dicla i n - v e r l e r e , ncqtic t a n t u m ea, qtiae Nysseni sunt, depravasse, considcra Basilianum i l l u d i n A n l i r r b e l i cis a d y c r s u s E u n o m i u m , i n q u i b u s s c r i b i i , rem e$$e dignitate Filio b i vero forle Spirilum, pietatu iradere, nam adnectcntes, n i u l l a m potteriorationem sanclo
' . * ' ft , \ 7taps> , ; ;' , , 01 & .
a m e i i l i % liolani i n u r u n l , lanqttam q u i nesciat q u sit pielalis t n d i l i o , sed i n ea referenda d u scire manib i u s a m b i g a t , quam q u i l i b e t etiaui e i r h i o d e b c l . A l i d , ut illud plane et concedamus,
, , , \ . ', "' , / * .
fe&iam prorsus depravalionem o s l c n d i t . Abncgat e u i m i l l i c o , quod paulo ante i n d u b i o p o s u e r a l . E t bac ratione o m n i a convolvere confundereque, n o n scd p u e r i l i l e r vero non raediuui quispiam dixerit. Quomodo csse res Ibeologicas p e r l r a c l a n l i s , jocanlis, p c r c i p i u n t e a r u m d e m v i r i u m essc et F i l i u i n , u l praediximus, et S p i r i l u i
. , .
, ,
, ; * \ , , , , , dJJe , ecvrcv, fteyer*
esse , '-
prximelligi ?
E l qua r a l i o u c d u b i l a n l c r e x p o s u i l , quod a n t e e u m Albanasius o r a l i o a e p r i m a c o n l r a A r i a n o s assever a n l e r n i m i s a f t i r m a v i t : Discipuiis, minus iwn tam. divinilatem, et majeitalem dicebatque, minorem seipsum Spiriiu, Spiritum, fnquiens, Dosuam ostendent, aqua-
sed majorem,
)- .
iem exliibeiat
Ego illum m t i -
. >. ' , u\ . 11>. , . , . , * . '^, , ' . , ^ ,
Nequc e n i i n i n s c c u n d u m progressum o r a l i o i n f i n i i i s m o d i s superari
l e n d i l , c u m operalionci
a divlnis personis d i c a l i s . FilLus vero non l a n t u i u S p i r i t u m a j o r est, sed aequaiis. Reliquuin esl i g i t u r , u l hyposlasis S p i r i l u s inlclligatur. llli enim nibil aiqualis est F d i u s d i v i n i l a t e , et m a j o r p r o p t e r c a u s a i i u Nara c u m majus i n T r i n i l a l e essentia
d i c i possit, necessecst i l l u d discernenlibus a i t n - ^ . b u i . Sola vero causa eteffectu dirinae p e r s o n x d i s cernunlur. lummodo. Major ergo F i l i u s S p i r i l u causa l a n H i s ergo o m n i b u s manifesto palet, ex
F i i i o , sive per F i l i u m esse S p i r i i u m s a n c t u m . Hoc euiin m o d o et o r d o conservalur, et medius esse reipsa F i i i u s a p p a r e l , e l p r o p r i u s F i l i i S p i r i t u s ass e r i l u r , et reliqua o m n i a , a sanclis p r o n u n t i a l a , tas cogit. H u r u m c n i m melius ipse t u 25. on\o
, , ' . . tempus postulat, neqoe necessi-
sana ac salva s u n t , quae i n praesentia i n u m i m congcrcre, neque Quando v e r o , u t fieri p o l u U , swecincte, nobis e o i n p a r a i t , e i cx Deo S p i r i l u m et
q u a m ego cognitionem a m p l e c t e r i s . *. ?* , , , , * . '
diclum
P a l r i b u s ostensum est, agesis j a m , quae Grsecis videnlur cipua aut absurda consequi ex s e n l c n l i a Roroanae a u t nos i n a m i e r ostenlare, aut baec
Ecclesiaeeonsideremus, n o n o m n i a , s e d m a x i m e p r x - ^ aggcrentcs, ne necessaria pra?ierire bae uostra oratione v i -
, ,
, , . , \, < \ \, \ , * . " ) . . \ . " . ^ . . ", , , , - , , o&twi :, , . . , ! x*< ;, , *'
d e a m u r . Si ex F i l i o S p i r i l u s , i n q u i u n t ,
d u o b u s c o m m u n i a , n o n e r u n l et i r i b u s , aut p r o CHSsionis et ipse S p i r i t u s parlicepg e r i t , e i bac r a tionc essei e i i a m ex se ipso. Quod nemo n i s i a m e n s furensque d i i e r i l . A t p r i m u m falsum e s l . QU;B e n i m c o m m u n i a s u n t P a t r i c l F i l i o , cofnintinia e r i m l c t S p i r i t u i sancto, u t llieologi i r a d u n i . S o q u i l u r i g i l u r s e c u n d u m , qund furiosuin e s l . Falsum ergo i d ex quo eeqnUur, quod cst Itabjruni p n > p o s i l u i n . I t e m si non l a n t u i n P a l e r , scd e i i a m F i l i u s d e i l a tis causaest, a u l c r i t q u o q u e S p i r i l u s , aut m a i i cus, et SOIMS i n T r i n i i a t o , *\ i l a dicendttm est, i u -
813
, ,
DE PROCESSIONE SPIRITITS SANCTF.

,
811
. \ ifcmidiu, quod cst absurdum. Adbiec, si ei < * . ' , .
Filio Spiritus, non untim, sed duo principia e r u r t : et sequilur. Cum enim ex Palre el Filio Spiritui , \ dicilur, erit cx ipsis, aut ut ab uno, aul tit a dfco ' . . bus. Quodst tanquam ab uno,erit eliam ex sem< t . ipso. Nam Pater ct Filius divinitate unirm sunt, qua el Spiritus simul cum iis unum est. Ergo tanquani ex duobus. Et sic dtio priftcipia apud lulos erunt. 24. Ad primiim ilaque dicani Grxci, quis u n \ quam ex sanctis Patrrbns de disctrnendi vim ba, , , benlibus sermonem babens, dixit unquam : Qwr iunt duobus communia, e$$e communia et tribus ? ; ' . At id minquam stippelet. Si dicanl divum Grftgo rium, qu Palri el Fillo Insunt, ca inesse quo * , que et Spiritui asserere ; discant de divinilate sair , . 6 ctum verba facere, euni oraiio sil adversus eos, qui in Spiritum insaniebant. Illi vero non de , discernendi vim babeotibits, sed de Spirilus dr . " , vinitale maximo furore inflammali traciabant. , . , Et priroo loco propositum faUum esse, pluribua * , paiet. Primum quod Spirilus commuois esl Patri et Filio : Quibus enim Spiritus communis ett, . , illit prorsus et qum essentia sunt, separala non . siint, ail Cyrillus, El Spirilus quidem u l i Patris, . ila ditflur ct F i l i i . Nec tatnen dicilur Spirtluj , Spirilus. Qui enim boc modo loquererur duos * Spirilus insinuarct, cum non possel ununvdrceic . " ei sui ipsius. Communts ergo csl duobus Spirilus. , * Falsum igitur, quod proponitur. Ilcm : in san . ,
r
, . ctissima Trinitate tres . , , , *0 , ,
. , , , * , , , . * . , ' . * \ . . -
* ,
, ; , , ,
, . : , ,
1
, ' , ^ .
. , * ,
\, ' , -, , -
con&iderantur conjunctiones, et in singulis oommnne quid duobus reperitur. Hoc vero manifestum fueril, siprius diclioncm declarabimus, ne idem norocn nos lurbel. I n g e n i l u i D duobus modis dfcilur, ei cum absque principio est, u l euin dictmus Paler ingenitus, el cum non per modum generaiionis, vcluii Filius, ut Spiritux ingeuitus. Pari ralione el genituin, ei quod principium babet, et quod naluraliter, id est per moduro processionis exsistit: el oppositnm, quod principium non babet, et per modum processionis non exsisliu Hsec cum ita se habeant, ingenilum secundo suo signiftcalu Pairi el Spiritui commune e s l ; nullus enim ex ipsis per generalionem e s t : gcnilura priino signiikalu D commune st Spiritui ei Filio. Uierque enim ex causa esi ; el per inodum proccssionis non exsistere rur&us secundo signiiicalu coiniiiiuie c>t Palri el Filio. Nulli euira ex bis boc niodo esse compclil. Quanain igilur ralione Grxci asseruut, quae duobus conimunia sunt, esse el iribus? Quod si dicant omnia, quae natura insunt, sanciiiicalionem nempe, virtutcm, et siinilia, de ea rc mullum illos aniarans : quod si ea quae disremunt bypostases, inlelligun!, nunquam nobis euin illis convcniet. Namqne cum isla dupiiciter cousidcreniur, lum secuuduui principiuin ei (iuem, iuni secnndum opposilionein : priniuin qiiidem si O M : I muiiilcr quis accipial, ct u i duo, duobus in>uut ul scriurJum priiicipiuiu, ct sccuudum linoji.
815
GEORGII
TRAPEZUNTIi
816
O m n i u m cniro c o m m u n i s s i m u m est e o r n m q u * ; , , *ecundum divinam discretionem a c c i p i u n t u r , e l , . * tanquam aliquod u n i v e m J e ex cattsa esse. Hoc , ' erga principiam causam vocamus, erga fineio , .
1
ctfectum. q a e m a d u i o d u m a b s u r d u m non est, cx causa esse duobus inesse, quod tamen revera inest F i l i o ^ et S p i r i l u i ; imo rari, unum si qais ut medium flat i l a absurdum non f u e r i t , m e d i u m , et t e r a quod necessariuni e s t , causaro i n duobus cousider e ipsa e x t r e m a c o l l i g a n s , propterea
\ , . ,
conjunctio,
, \ . , \ , . . , ,
causa s i t , a h c r u m effectus. E t bac r a t i o n e , c o m m u n i i e r a c c i p i a i , et secundum u t r a et finem, i n duobus considerari n o n est.
que p r i n c i p i u m
c o m m u n i t e r , quod discernit, absttrdum
Si vero secunduin oppositionero una o p p o s i t i o n b c l i n g e n i t u m , et procedens et n o n procedens duobus conimune apparet. tum e n i m T r i n i t a s re ipsa s i t Deus, si que> modo una hyposlasis a duobus d i s cernitur, i d per opposiiionem assumptum, necessario duobus I n e r i t . Quod e n i m ex i r i b u s u n u m d e m i t , d u o prorsus r e l i n q u i t : i d q u e neque p u e r i , n e quc mulieres inficias i v e r i n t . T u p o r r o exactam o r a t i o n i s c l a r i t a i e m considera. Nam absque gener a l i o n e , sive absque p r i n c i p i o esse, Palrem a F i l i o et S p i r i t u separat : propiereaque cemmune est et S p i r i l u i per m o d u m generationis, sive generalionis e x Filio
pars i n duobus plaue consideratur : sic g e n i i u m , *
* ; , , , . , , , , , ; , . , , , , * , , , . que d i s c e r n i i o r a d u o b u s , i d peropposisive abeque
ex p r k i c i p i o esse. Per inodtim sistere, tui separatara : ideoquc illi
personain F i l t i c o n s t i t u i t , i l i o a duobus m o d u m processionis
o p p o s i l u m P a l r i e t S p i - g ,
inest. Pari r a t i o n e per
exsistere separai S p i r i l u t n a Palre et F i l i o , e l ob boe n o n per modiixn processionis exsistere, quod i l l i o p p o n i l u r , F i l i o c t P a t r i necessario c o m m u n e cst. I n o j n n i b u s itaque d i s c e r n e n t i b u s , sive b y ftiunpttun, si induabus reliquis
postasim e o n s d i u e n l i b u s , ei p r o p r i i i m bypostasis accipias, lionem d i c i l u r ; sifi m i m i s male a l U r i b u l u m est hoc g e n i i u m , e l i n g e n i t u m , e t n o n procedens oppositione m f e r t n r , signiGcatum. 2o. H i s i t a se babenlibus, qua raiione Gra?ci insulse admodum, e esse Patris dicam slolide, audenl d i asserunt. Quod vero p r o cere ? I i a e s l , *ed producere q u i d a m ex doctoribus proprium rit est, Filii. p r i u m e s l , non esl c o m i m m e . Vel quomodo f u e c o m m u n e , e t p r o p r i u m ? Jara saepius d i c t u m rcpelaturque ilerurn. Proprium Hoc e n i m est generari essc, considea Patre et S p i r i l n d i s c e r n i l u r :
T r i n i t a i i s hyposlasibus c o n s i d e r a t u r , p r e p r i u m esl cojoi p r o p r i u m . Proplereaque c u m i i i g e n i t t i m Filii, e l per processionem Spiritus ixncti,
p r i n c i p i o proprUim s i t P a t r i s , et per generalionem esse
reliquis duobu
commune f u e r i t , sccundem illum, qoi ex
'. ,
, , ; , , *. " ; " \ , . " * . \ . . \
proptereaque absque generalione
r a l u r i n Palre e l S p i r i t u . E l possumus dicere a b s (|ue generalionc, boc est n o n per m o d u m general i o n i s , exsisicre p r o p r i u m P a l r i s . Nam si per generalionera essc d i s c e r n i t u r a duobus F i l i u s : eo quod absqne generalione s u n t , d i s c e r n e i i i u r d u o ab codem. comniunc. E l v e l u l i i l l u d vere p r o p r i u m e^t F i l i i , Qua enim duo i l l i u s pariicipes sunt, unusquisque cx ipsis ilio a iia e i d u o r u m vere boc e r i l p r o p r i u m , i m o eliam c o m m u n c , qua vcro
, , . * , ' \
,
"
. f l . , 6
, , ' , ,
817
D E PROCESSIONE SPIRITUS SANCTI. moe mur, i n g e n i t u m esse qu
81S dicicommune P a t r i et S p i r i t u i , t n hit duobus est, s p e c u l a Palris, aut Spiritus d i c i -
, fj F i l i o d i s e e r n i i u r , p r o p r i o r a . Adeo n t c o m . " , , , . ' eommtsnionem,
qua uterque a F i l i o s e c e r n i t u r . C u m v e r o
. & . ,
rursus p r o p r i u m i l l u d
m u s , i d i n n u i m u s , ea u t r u m q u e a F i l i o d i s c e r n i , sive e i i a m potius p e r oppositum ab u t r o q u e F l ]ium. euiit, pria N o n ergo i l l a sunt o m n i a , quae duobus c o m m u n i a et t r i b u s c o m m u n i a . M u l l a enin> absurdum rion repulalur.
. \, , . , , \ , , , shai, ,
c o m p a r u e r e nobis c o m m u n i a d u o b u s , quae et p r o dtcere d u o r u m Cujus e n i m omnes p a r i i c i p e s non sunt, illud p a r gralia, ridendiillud
, ^ -
t i c i p a n l i u u i p r o p r i u m e s l . E l boc n o n i n T r i n i t a t e t a n t u m m o d o , sed i n reltquis aliis. E x e m p l i propriura est bumanae nalurse facultas
. " ,
- ^ et commune o m n i b u s h o m i n i b u s ex p a r t i c i p a n l i b u s , sed et p r o p r i u m b o m i n i s c u m aliis a n i m a n l r b u s j u d i c c n l u r , disciio ex Nysseno, dum absque causa $it, verta ritus, vero tur, rum Filio et Spiriiui reponi, aduplari alienum circa
aequo
uniuscujusque c o m p a r a l i . Ha?c Sed, quemadmoPalris Filii cum
eadem sanciis quoquc placuisse, c u m necessaria esse, dicente, tolius
^ )
, ,
non polest, $ic vice et SpiCum absque est nalura. non eise subjectum ut el
ex causa etse, quod e$t proprium in Patre commune sit Filio ne confusio est immislam esl, et proprium Filius vero ex Patre ei runus et Spiritui
. , , ,
generalione,
considerequcv in eocommune Nam traJisistit. et Filii SpiChristi esl. F t ista
differentium, invenire, non illius divinis ex Patre enim non est. Spirilus vertitur
proprielalibus
. \. , .
conseTvetur, Q unigenilus tur, Spiritus non ritus, que roura
confundatur. Litteris dicitur, Spiritum > Igitur Spiritus proprielatem
El . ,
et huc utque oralio sanctus inquit, ex ex
esse eonfirmatur. habet, qui diciiur.
Si quis hicipsiui
Deo e$t, et Chrisli Deo exsulens, Nec contra
tius vero
neqiie est, nerelalhnum
0,
$erie$. A l l e n t o quidem,
a n i m o accuratoque considera p r i bojus e n i m gralia l i b e n t e r i n boc
, , , ' \ , \ . ; " \ , ,
d i c t o versatus s u m , aaiiclum p r o p r i e U t e r a S p i r i l u s dicere n o n ex solo Patre esse, q u e m a d m o d u m et F i l i u m , sed esse e l i a m ipsius F i l i i , et r e l a t i o r.em hanc non conlraverti. commune Quoroodo Filio et igitur Spirilui ex quispiam p r o p t e r eamdein naluram dictum i n -
. teUigel? Deinceps , . " , ; , qufe principio; Et
saucto ipsissimis verbis a s s e r i t , non exsislere absi m o et proprium ipsorum causa esse. enim quod haec q u i d e m ad p r i m u m , quibus est, necessario hypostasi, general, modo
r u r s u s s e q u i t u r , et ex F i l i o S p i r i l u m esse. S i c u t i ingenitum sua nisi preinielligatur pari
, , ; . . , . , , .
quod est absque processione, c i t , nisi sua bypostasi i n t e l l i g i l n r ergo si est, producal,
necessario p r o d u -
p r a i n l e l l i g a i u r . Praeintelli-
g i l u r vero F i l i u s S p i r i t u i , u t sancti t r a d u n l . Pra>et generalio p r o d u c t i o n i . I d q u e ergo et F i l i u s per anlequara niodum praeinlelligilur
, , . '
babetque quod s i t , non
processiOnts. P r o d u c i l i g i l u r . Quodsi n o n p r o d u c i t , vel q u o d pcr m o d u m p r o d u c t i o n i s ipse babcl
, \ . .
iy
GEORGIl TRAPEZUNTII . Sed haec
quod s i i , non p r o d u c i l , aut quod non pra?intelli- uev > g i l u r S p i r i l u s hyposlasi. Sed n e u i r u m b o r i i m v e r u m est, q u i n i m o est i m p i u m , et t l e r i n e q u i t . P r o d u c i l ergo. manifeglius c l a r e s c e m . 26. A d secundum satis a d m i r o r , q u o m o d o n o n q u i d i c u n t , si d a r e l u r a l i q u i d , q u o d t u m non S p i r i t u s solura, sed \ f o i i e ex subsequentibas
percipiunt,
, *
u n i n o n inesset, eflicerel, u t aliquid deficeret i l l i , cui oo inest. Quod et numerata tamen ex bus, rio P a t e r , et F i l i u s i m p e r f e c t i esseni. Mulla e n i m eunt a n o b i s , quac duubus i n s u n t , e l a l l e r i desunt. Q u i b u s nemo d i x e r i t seqtii, personis imperfectam esse. Perfectum atque imperfeclum n o n ex discernenti* suut, i l l a si d e f u e r i n t , i m p e r c o n s l i i u u n t , et personas secernanl, sed vox est p r o d u c c r e . natura* Spirilus hypostai. Filio el
, , , x i U . ; , , , .
uisi ibeologiam Graecorum secutus, aliquam unatn divinis siquidem
, ; . -. ,
sed n a l u r a l i b u s c o l l i g i l u r . Quae e n i m necessanaturaj iitsita naluram efticiunl i l l i u s ,
fectam Vcrutn cient
c u i non i n s u n t . , : , , . } , * . , . produceQ9, q u a m seceruereltir a Filio, tx
quae byposlases nunquam
discernunt,
imperfecttim q u i d p i a m c f l i -
n a t u r a , curn n a l u r a s non Ex d i s r e r a e n t i b u s vero aliquid
circa n a t u r a m insouat. Non
s e c e r n a n t u r , u l Ibeologica
ergo imperfectnm
i n e r i t , quod non p r o d u c a l ; S(?d nec Seceriiitur enim snflicienter magis a F i l i o non p r o d u c t u s . 27. rem, et minime
P a l r e uon
Vertim hxc saiis esse, si ad a l i u m scribev i d e r e n t u r . A l enitn occultabo. l i b i s u b l i m i o r e m rern Generat F i l i u m Pater v e r e ,
'. oix ir^. , wUv
c u m generat
praetor ea quae confusionero i n f e r u n t , et quae antc postasis adversantur. nein que fieri Quiecunque vero
e x h i b e t i p s i q u x c u n q u e babet, ^ , > , , \ , ; inlelli." , , * . 4w5 . ^ , .
e l post bypostasim i n l e l l i g u n l u r , et r a l i o n i h y g u n t u r , nec adversantur, n o n l a n l u m e x t r a o n i confusionem s u n l , *sed p r i n c i p i o esse h a b u e r i t , poluit, et o r d i n e m c o n s i i i n P a l r i s byposlasi, l u u n u G u t n i g i l u r d i v i n a n a i u r a aemel i l l u d abeut illud Filio commiinicarclur.
' P r a e i n i e l l i g i l u r e n i m , advereaturque r a t i o n i F i l i i . F i l i u s c n i m e s l , q u i p r i u c i p i u m b a b e t , non q u o d lempore mensuralur, eed i l , q u o d est a Patre. Neque e l i a m iiinumeram (ieri polest, u l v i m generandi c o m excrescens nobis T r i n i l a s , filios
, , , . , , ; , *>V , . * ,
itiunicet, n e , u t t r a d i t Basilius, i n m u l i i i u d i n e m
filiis generaret. Hujusce praelerea causa est, q u o d lur. Finem ntmcupo,
ex |> . id, , ; , , ' , , . ^ , \, . **

:
generaiio seciuidum p r i u c i p i u m e l finem d e s u m i i n quem progressio Gnit, p r i u c i p i u m , unde i n c i p i t , n o n i n t e r j e c t o l e m p o r e , scd cogilaiione eola ipsius p r o g r e s s i o n i s , qua? i n generante u l p r i n c i p i u m est, u t fmis vero i n gefini,qui in n i l o . Generaiio i i a q u e tanquam p r i n c i p i u m c o n s i d c r a l a , u l esl i n P a l r e p n e i n t e l l i g i t u r ea t s t ; ideoque p r x c o n s i d c r a l a F i l i i illi incssc. csl. Eienim polcst personis byposlasi, duolms bypostasi,
. * , , ' "
n i l i t l ex i i s qiue
i n d i v i n a Triade i n s u n t , p r * i n l e l l i g i ! u r i n qua Ne s c i l i c e i u n u i n ex his s u b s c q u a i u r , awt anle et post i u l e l l i g i
, , . . ** . * ,
u i i u m c l i d i m , c l cx seipso csse ; a u l i n u l l i l u d i -
821
D E PROCESSIONE SPIRITUS SANCTI.
822
* nem F i l i o r u r o a d m i t t e r e . Non general ergo F i l i u - , ; , v e r u m p r o d n c i t , et r a t i o consenlanea e l c o n s t , quens e s i . P r o d u c i l Pater S p i r i l u m , e l cuui p r o , . . ' , . , d u c i t , communicat i l l i omnia qune non p r a h i l e l l i g u n l u r i l l i u s byposlasi, proplereaque i i c r i n e q t r t , ut ipsi v i m producendi a u l gencrandi i m p e r i i a l u r , queroadmodum neque rari, quod flnis F i l i o generandi : namquo Sed nequc gene* byposlasis Filii baec i n Palre p r a i n l e l l i g u n l u r . inerit. Prainlelligilur hyposiasi siquidem
. , . , , , . ,
generationis d i c e b a l u r , S p i r i i u i c u m nou
S p i r i t u s . V e r u m producere
p r x i n t e l l i g a l u r F i l i i byposlasi, neqtie ralione l i y poslasis advervelur. Neque eniin Filius, Com nem proptcrea Paier a u i p r o d u c t i o e s l , neque F i l i u s i n Patrem confusionem generet p r o d u muluam relalionem, illud
, * , ,
p r o l a b i l u r , neque S p i r i t u s ex s u U p r o p r i i s e x c c d i t . Uaque n u l l a m c c r e , i m o i o l u m o p p o s i l u m . si F i l i o i n e s l , et o r d i servet, et T r i a d i s prorsus F i l i o producat, Imo si Paler c o m m u n i c a b i l . E l sic esset et n o n i m p e r f e c t u s , quod non neque F d i u s , quod 11011 g e n c r r t . i m p e r f e c i u s ; nain fieri ncquit, vcl vel
, \ , /.
& . , .
. " , , , * , .
S p i r i l u s et F i l i i , sicuti
produccret, essel
seipsum ipse p r o d u c e r e l , quod
a l i u m , e l sic i n i n f i n i t u m p r o d u c e r c t u r progressio, quod non esse perfectionis, t u l e etiatn diccres. '. 28. Si d i c a s , causam praemlelligi efleclui; cf' * , \ feclus vero F i l i u s , et prpducere causa? cst. P r a ; i n l e l l i g i l u r ergo byposiasi F i l i i . Non c n m i m m i c a b i l c r go i l l u d F i l i o Pater, c u m praMiitelligatur F d i o , e l
* . . . " . .
, Q coitfusioncm inducat, si ipsi cominunu a r c t u r . Ralio ista ex pcnu sopbistarum ebi. P r s c i i u e l l g i l u r enim , ' Paler F i l i o causa non ea quce esl secundum proces . s i o n e t n ; namquc bic modus alius exsUleiilia? e s t ; cau*a v c r o , qua3 secunduin processionem c l p r o ductionem est, neque ante neque posl i i i t e l l i g i i u r Paler F i l i o . ISemo eniin ex ipsiserga a l i u m a : i l v e l uii principiuin, aul veluti Gnis esi bujuscemodi progressus : ne prorsus unus ex his S p i r i l u s s i t . P r o d u c i vero post u l r u m q u e i n l e U i g i i u r . Uierque namque pra?intelligiiur Spirilus hypuslasi, u l N y s senus a s s e r i i , propicreaque ab ulroquc S p i r i i u s . Quodsi non ab u l r o q u e , non ambo prseiiiielligiinl u r . Sod praeiiileHiguiiiur, ex u i n que i g i l u r . QuodSJ rursus dicas d e i i a t e i u , quae i n Pa<re esi, prainniinus eam coininuuicare P a l r e m iis qua ex se * .
, ,
. ' , . . , ,
* * D lelligi i l l i quas q&t i n F i l i o e l i n S p i r i t u , n n i l i i l o , s u n l , videberis q u i d e m a l i q u i d dicere r e r u m l i a r u m i n e x p e r l i s : sed m vere fatear , n i b i l sulidi atfcrs. Deitas e n i m , quae i n Patre cst, qua deilaa*est, prainlelligilur i l l i , q n x i n F i l i o e s i , cum eadcm s i l secundum o n u i i a , nullaque r c l a l i o i n l e r j i c i a i u r . Scd p r x i n t c U i g i l u r q u i d e m , quas i u Paire est, d e i las, qua aut aul qua generat, p o s l r e m u m i i u c l l i g i i i i r i n F i l i o , g e n e r a l u r . Quodsi addas haic a n u i l o diclata l l i c o l o g o , et propositiones assumcndas e**e eiuuiiicm, ex l i i e o l o g i c i s , qu;e exprcsse eas
> , ' . , . . \ , ,
, , , , , , ; , . ,
fuissc
, > . ' . , :-
ex consequenlibus a r g u m e i i i o d e m o n s l r a l i v o
e l i c i l i s , m i r o r equidcm l i l i i non mnolcsccrc ca x docloribus cssc accepta. Nam o m n c j , u i i i a dicaiu,
823 Filir
GEORGH TRAPEZUNTII , ;
824 * -
bypostasim hypostasi S p i r i l u s praetnlclligt ^ , . , " . ijxi . ' / , , , , .-
praedicant. Sed bene novi te c t i a m n o l e m e m hoc conccs&urum. Propositionein v e r o , quae asserat, p n v i n l e l l e c l a alicujus byposiasi n o n inesse h y p o stasi, quae postea i n t e l l i g i l u r , negabisne t u , sodes? Sed recidemus ex T r i a d e , c o n t r a r i u m concedat u r . N i l itaque deest S p i r i l u i ex F i l i o e x s U l e n l i , quod c t Nyssenus plerisque i n locis aperte p r o n u n l i a t . E t p o t i s s i m u m Oraiione adversus Mace-
donianos : In quibus enim, a i t , qucc secundum bo- vum operalio est, nullam imminutionem aut immu* ; " ^ , tationem liabet, quomodo ralioni consentaneum fuerit, ordinem, qui ex numtro oritur, imminutionu alicujus, aut secundum naturam immutalionis i - , { \gnum esse exislimare f Quemadmodum si quis in I r i, bus lampadibus subdivitamflammgmconsptciens ; ^ , ,
ctiusam vero Jertii luminis supponamus astrueret, eam vero imminui; igni* esse in prima quce lertiam operetur. nec primam extremum flamignem adurat subsequitur,
T^r
flammam>ex inflammanlem, ma abundare immutari, amplius el splendeat
communicatione poslmodum calorem;
cum medio
, * , . , ; , . iontv , , * '. . " ' , , ; , ,
et pautatim censendum , omniaque
e$e , licet cequa
ralione
Audis apud
se eum esse, q u i ob boec a l i q n i d defecti inesse S p i r i t u i o p i n a l u r ? T u vero p r a l e r baec omnia et illud a d n o l a l o , priniain flatnmanlem que flamraam exlremuro i n ex c o m m u n i c a t i o n e cuin m e d i o , t e r -
tue causam csse. A t ista c o m m u n i c a i i o n o n esl n e v e l u l i ex canale, neque localis : irao neque
midis relationibus luus p o l e r i t N i l u s l o c u m c o m - Q . m i n i s c i . Est ergo S p i r i t u s natura per F i l i u m ; per niedium e n i m , sive F i l i i bypostasim P a l e r p r o d u c i l S p i r i t u m sanctum , neque ideo mancus SpH*itus f i i e r i t . Crcdant iiaque Graeci D e i E c c l e s i x , ncc a u d i a n l Niluro d i c e n l e m : Prmnlelligi Fiiium Spiritui, si Palrem primum nominaveris , rursumque Spirilum Filio , $i productorem antea protuleris. Mi b o n i o , si i d esset, i m p i u m n o n esset, F i l i i et S p i r i t u s o r d i n e m i m m u t a r e , planeque m e n l i r e t u r B a s i l i u s , neque adnecleret prinaum per m e d i u m flammae lerliae ex c o m m u n i c a l i o n e . T u aulem s i in l i a assevcrans, o n m i a i m p i e confundi. E t haec q u i d c m de boc satis s i u t . Multaquc l u i n t e r i m ex bis p r i n c i p i i s elicies. 29. Undenam v e r o Graecis i n t n e n i e i n v e n i t a r - D g u m e n t a r i , duo Italos p r i n c i p i a i n l r o d u c e r e ? c u m Basilius f a l c a t u r , Quod per Filium e*t, in pritnam causam referlur. Quomodo ergo duo S p i r i i u s p r i n cipia s i m l ? Quando vero per F i l i u m omnia creala csse d i m n t u r , e l i n S p i r i l u , objiciamus nosquoque G r e c i s s i i n i l i a , aut a tribus omnia creata s u n l , aut ab uno? U t ab uno dicent Dco. Non alio niodo t i b i et ipse r e s p o n d c o , v e l u t i ab u n o Deo Patre et F i l i o S p i r i t u m sanclum esse. Sed infcres : E r i t ergo et ex seipso, c u m e l i a m Deus sit ipse S p i r i tus. Q u i d p o r r o ? A n n o n generalur F i l i u s ex Palrc l a n q u a m ab u:io Dco, Dcus e l ipse cxsistens? G e n c r a l u r c r g o , u l tua o r a t i o dictarc v i d c l u r , e t cx seiuso Nullo modo i d diccs, sal scio. Propter quid ? '. , ;; ec , , aktar . ; ' , , ; wv; , , ; * *
0
\ , , , , ^ . ", , , , * . . , , . '
'
, ^' \ . ' , . ; , ; x^* . *

1
. \ ^, *"
825
D E PROCESSIONE S P I R I T U S SANCTF.
826
fj , , , ^ QuoJ dcilas, quae i n Palre e s l , n o n qua deilas e s i . * , . , , , ' . \ . Paler cst, u t e i F i l i u s g c n c r c l , sed qua generat Pater est. Pari modo e l Paiur et F i l i u s , non q u a Deus p r o d u c u n t , u t producat et S p i r i l u s s e i p s u m , cuni Dcus s i i , sed qua p r o d u c t t n i p r o d u c l o r unus e s l . Scd e x p l i c e l u r i d m a n i f c s l i u s . S p i r i t u s discern i t u r a Palre e l F i l i o , q u o d per processionem est. Habet vero snam e x s i s t e n l i a m ex Patre per F i l i u m , q u e r o a d m o d u m a sanciis P a l r i b u s pronunliaiur, per p r e p o s i i i o n e q u e m a d m o d u m i n c r e a l i o n e , e i causam c o n n o t a n t e , e t ad p r i n i u m p r i n c i p i u i n r e i n i U e n t e , u t supra d i c n i m e s i . Sed m u t a b i l i atquo i n c o n s l a n t i crealura d i f l e r l a S p i r i l u . t i i b i l o m i nus non s u n i d u o p r i n c i p i a S p i r i l t i s , l u m quod ad
\ . " ' , , , , , . ^,
, ,
P a i r o n r c f c r a i n r , q u i d q u i d U u i g e n i t i est, l u m . , ' . quod Pater e i F i l i u s processione n o n d i s c e r n a n t u r . \ . ; , , 6 , . . , , . , . . . . ?, , N o n sunt ergo d u o i p r o d u c c n d o , sed u n u s ; ob quae i l e r u m s e q u i t u r , e l ex F i l i o esse S p i r i i u m . Quibus e n i m aliqua i u T r i n i l a i e h o n d i s c e r n u n l u r , ea si confusionem n o n i n i e r u n l , c o m m u n i a s u n i i i s qua3 n o n d i s c c r n u n t u r . N o n d i s c e r n u n i u r v e r o Patcr e l F i l i u s proccssione. G o m m u n i s ergo e s l P a t r i c t F i l i o processio v e l u l i p r i n c i p i u m , si c o n fusionem non i n f e r l ; a i n o n i n f e r l , i m o e l o r d i nem ipsum c o u s e r v a t . I g i t u r c o m n i u n i s est. verae sunt p r o p o s i l i o n c s ; i n d i v i n a siquidem n a t u r a unilas o m n i u m suprema c o n s i d e r a i t i r , quain discernere nefas e s t , iiisi i d agaut ea quibus h y postaseb discernere d a l u m esl. Paler e n i m e l F i -
, , ; \ , , ,
. , \
, d . ^ i i u s u n u m sunt secundum o i n n i a , d e i t a t c , poiestal e , saneiificatione , e l q u i d q u i d a l i u d d i x e r i s . , , . , , . , . D i s c e r n u n l i . r v c r o , quod is q u i d e m i n g e n i l u s , et generans F i l i u m , h i c vero g e n i t u s , et genitus a P a l r e . Veruro p r o c c s s i o n e , sive modo quo S p i r i tus babel, quod s i l , n c m o u n q u a m affiruaavit. Ncque e n i m fas est d i c e r e , bac processione vel P a i r e m a F i l i o , vel F i l i u m a P a i r e d i s c e r n i . Q u i b u s vero aliqua i n T r i n i i a l e n o n d i f t c e r n u u l u r , p r o d u c u n t , u n u m essc P a i r c m et F d i u r o , illis u n i u n l u r . Quare o m n i n o necessarium f u e r i i , c u m e t sic unus p r o d u c c n s , c l p r o p l c r c a p r o d u c t i o una e l unus p r o d u c i o r , e l p r o d u c l u s uuus S p i r i i u s s a n ctus ab u i r o q u e lanquam ab uno , unica produc i i o n c , q u i unus c u m s i t c u m P a l r e et F i l i o d e i seipsuoi. Quo e n i m ab aliquo d i s c e r n i t u r , fleri
, , , , , , . " .
, , ' .
\ \ . D late , discrelura v e r o p r o d u c l i o n e n o n p r o d u c e t , ' , n o n poiest, u t i n hoc u n u u i c u m eo s i l . C o l l i g i l u r enira ex c o n t r a d i c i i o n e . Neque p r a l e r e a a l i u m S p i r i l u m producet, c u m p r o d u c t i o praeiulelligaiur i a l l a l i s i m p o r t a i U u r , neque i d ex ratioitibos r e f e l l i t u r , et q u i d q u i d a b s u r d i ex G r a c o r u m r a t i o n i b u s c o u insislimus,
' , . rum subsequilur, i m o lotum opposilum cluditur. '. ; , , \ , ' , ! , , : ,
P a l r e e t F i l i o . N o n ergo d u o p r i n c i p i a , ncc xnulla ab
30. Propierea nos vestigiis P a t r u m
c r e d e n i i u i i i o r d i n e m csse, e i F i l i u m Patria e l S p i r i t u s c o n j u n c i i o n e m , per quem et S p i r i t u s est. A t v o s , beu d a m n a l T r i n i t a i e m ordine d e n a d a t i s : et n u n c q u i d e m P a l r i s et Spiritti F i l i u m c o n j u n * c t i o n e m , n u n c vcro S p i r i i u m Pairis et F i l i i o p i n a m i n i ; adeo u l aliquando s i l S p i r i l u s ex Patre
S27 per F i l i u m , aliquando F i l i u s ex
GEORGII TRAPEZUNTII
88
produ<Uore per ; * , , ipsum p r o d u c t u m , turbanles ac niisccnles o n i n i a , , ; xx\fvi e l i n uudas rclaiiones credcnles : c l quero mens . liumana longe a r e r u m natura a l i e n u m nuda c o g i taiione o r d i n e m c o m m i n i s c i t u r , T r i n i i a l i adaptanles, e l non v e r o c u n d a m i n i , rcs d i v i n a s - p r o n u n rcs ipsas e x p r i m i : t u m d i v i l i a l i o n i s solius o r d i n e agi e x i s i i m a r e , c l non p o l i u s per p r o n u n l i a l i o n e m non denlcs una nalura Deum i n causam et e f f e c l u m , re ipsa s u b d i v i d e r e . Conîdera p o r r o omnem scparari proprietate aliqua, quae pcr i n b x r e t , ut discerni, d i v i n a i n bypostasitn p r i m u m q u i d e m a duabus r e liquis simul oppositionem et c o m m u n i l e r duabus non , } . /, , . . , : ; , ; \\ , , \ , ,
d i x i m u * , et r e l a i i o n c aliqua a r e l i q u i s
acquiesccniem , c o m m u n i t e r d i s j u n g i , ad v i -
tandam prorsus i n T i i n i t a t e c o n f u s i o n e m , u t s i n gulis personis s i l alia proprielas ab ea quae est i n duabus, et alia ab ea quae est i n &ingulis, q u o r u m sccuudum i n iis quae r e l a i i o n e m babent, necessar i u m cst. P r i m u m enitn Paler, q u o d absquc principio e s l , d i s c e r n i l u r a d u o b u s , q u i ex p r i n c i p i o s u n l : et gencrans F i l i u m , et producens S p i r i i u m , relaiione generaiionis a FiJio, p r o d u c t i o n e a S p i l i t u disceruiiur. P a r i modo e t F i l i u s quod g e n i lus est, d i f f e r l a duobus, q u i n o n e x s i s m n i per generalioncm , a Patrc, r c l a i i o n e g e n c r a t i o n i s , qua ex eo giguUtir. S p i r i t u s vero sanclus , quod p r o cedut,a Patrc F i l i o q u e s i m u l d i s c e r n i l u r . P r o p t r r eaque qua absque produciione exsislere commune esse P a t r i et F i l i o
, ' \ , ; , . / ,
, > , . \ 6 ; I * T o t v , , jj ? , , .
. , : 9/1
videbatnr ; p r o d u c l i o n e v e r o , C , .
a Palre p r o c e d i t , differt a P a l r e . H a c c u m
ita se babeant, P a t r i s relatio ad ea qua? v% ipso s u n l , e i e o r u m quae ex ipso s u u l , erga Patrem salva ctiani esl apud Griecos. F i l i i vero et SpirUus iiulla r e l a l i o r e p e r i t u r , i u u t o n m i a ab ipsis p e r lurbeniur. Qucmadmoduin enim ingenilum , *el g e n i l t i m , c t procedens c u m s i t u n i c u i q u e p r o p r i u n i , a duobus a l i i s d i s c c n t i l ; ila cum rcperiatur rel a l i o Patris erga ea qua; ex ipso s u n l , e o r u m c i i a i a , quac cx ipso sunt erga P a i r c i n : nccessario quoque assignanda est relalio e l eortiin qui ex causa s u n t , u t o m n i cx parte a;que c o l l i g a i u r T r i n i t a s , ct p r o p o n i o servetur : q u a m o p i i m e nosccns N y s sonus, et i l l i u s , q u o d ex causa est, r u r s u s aliam Jitferentiam aasignai, Quod hoc quidem continue, quod continue e$t, aliam u l ti
D
, \ , , ." , \ , xal ,
, ,- , , , , , , . Xpoct , ; > j5o5

J
, , , , ..... , ' , \ reiineaiuur, rdalionibus
, , \
koc t>ero per illud, ram
i l l a m , u l causa i n utroque s i t , ne o r d i n i s j a c . u atque d a m n u u i iaciamus, c l junuin p r i n c i p i u m conservetur, et ealva alque i n l e g r a oinnia vis.r, c l natura c o n j u n c l a , c u i gloria Trinilati
. . ubique tndivise di-
i n saccula s x c u l o r u m . A m e n .
D E UNA K T CATHOLICA E C C L E S I A .
830

, , , .
EJUSDEM
PROCESSIONE SPIRITUS S. UNA,SANCTA, CATDOLICA ECCLESIA.
; : ; ,). '. , ; , >~ , ' , * ; , \ , . * , ;

9
D i v i n i s b o m i n t b u s , q u i i n Crela insula t u n t , h i c r o monachis et sacerdottbus Goo gius

r
Trapezuniius
bene agere i n D o m i n o . 4. S i m o n hieromonacbus ex praedicalorum o r d i n e , c u m impensius zelo d i v t n o r u m d o g m a t u m exardesceret, Rotnam a d i i t , u l p r o v i r i b u s h i D o m i n o Creienses, Cretensis i p s e , adjuvaret. E l p r i n i u m q u i d e m i n q u i s i l i o c l j t i d i c i u m de baerelicie, q u i i n Graecia degunt, i l l i a s u m m o poniiiice c o n c r c d i i a s u n l . Datse deinde lilterae ab eodem p o n l i l i c e , q u i b u s praecipiebalur, u l G r # c i ornnes l u n i antisliles , l u m sacerdoies c o m m e m o r a l i o n e m papoe i n l c r missarum sacra solemnia modis omnibus fac e r e n i ; et sacrum S y n i b o l u m , seque atque Romana
, , , , ,
E c c l c s i a , bunc i n m o d u u r r e c i l a r e n l : Et in Spi ritum sanclum Dominum , et vivificantem, qui ex & \ Patre Filioque procedit. Ego itaque Cretciisis et ; , ; . ipse, d i l i g o v o s , veslramque salutein (anquam , ' . propriorum, aliis avidius impensiusque cupio. , * ; ; ; 0, . Proplereaque ad vos s c r i b e r e necessarium esse d u x i , n o n i n sapienlia burnanorum s e r m o n u m , scd i n siuiplicitate qoantum mibi vcriialis et cerlitudine doginalum, coticcssum f u e r i i . A n l e alia ergo sancti S p i -
pauca qusedam de d i v i n a processione s u m i i i i pontiGcis scrrnonem a d d a m .
r i i u s edi&serenda s u n l : l u n i de c o m m e m o r a l i o n e '. \ , , ' , 2. De processione S p i r i l u s sancii q i m l i o n e o m nibus i n n o l e s c i l , p e r sacram e i universalcm F l o -
rentinam s y n o d u m d e i i u i t u i n esse, n u l l i q u e licere C a d d u b i l a r e , u n u m idemque esse, d i c e r e , Ex Pa , tre per Filium Spiritum sanctum e t , ex Palre et . Filio. E l Occidenlalcs q u i d e m E c d c s i dociorcs
t
; ,
i l l u d : Ex Paire Ex Filio id
et Filio;
Orientales raro i l l t i d : cum iHurparunt.
; , . , , , . , ' . " , , " . , .
, sed saepissime i l l u d : Per Filium,
Graecae d i c t i o n i s r a l i o posccret,
Omnes s i q u i d e m S p i r i i u m esse F i l i i , v e l u l i c l P a t r i s asscrunt, f a t e n i o r q u e et ex F i l i o esse, u t i e i cx Paire e s t ; ideoque et c x utroque esse, a u l cx Palre pcr F i l i u m d e c e r n u n l . H i n c manifesro appar c t u n u m idemque esse dicere, ab uiroque dere Spiriium procedere. sanclum, / t , ex per U s n r p a r u n t autem Orientalcs per proceFiltum Filinm
u l p l u r i m u m , veJuti d i c i u n i est, aplam atque acconiniodiun Graiccc lingua? l o c u i i o n e i n sibi p r o c u -
831
GEORGII TRAPEZUXTH
rantes. Namque c u m aliquod l e r l i u m o r d i n e , e l " , , fco non naiura ex duobus a l i i s , p r i m o scilicet et se , cundo v c l u l i ab uno suam subsislcntiam agnoscit, , si secundi solummodo m e n l i o n e m i n d u c i m u s , cx co dicinius t e r l i u m essc. Malum e n i m ex ramo esse d i c i i n u s , n p n per r a m u m , c u m radieis nulla i n c n i i o fit. Quod s i quis i l l u d quoque ex radice stiperaddat, ex radice enuntiabit per r a m u m m a l u m esse. Qua3 plane propositio i n d i c a t , csse q t i i dem ex raino m a l u m secundum n a l u r a i n , esseque r a m u m p r i n c i p i u m e l caugam m a l i ; i d vero r a m u m non babere ex se, sed a radice accipere, unde et ipse o r i u m babet. Proptereaque neque quispiam d i x e r i l d u o p r i n c i p i a uiali radiccm et r a m u m , sed u i i u r o . Qualhas siquidern radicis ramo c o m m u n i cxemplo n i b i l est rebus d i v i n i s accomroodatius, si recle i n t e l l i g a l u r . Namque i n r e b u * d i v i o i s c o n cipienda n o n sunt neque divisio t e m p o r a r i a , n e que interjecla i n t e n r a l l a ; sed una siraul Paler e t F i l i u s e l S p i r i l u s sancius, lotusque Paler i n F i l i o et S p i r i i u , e l F i l i u s i n Patre e l S p i r i t u , et S p i r i t u s i n Palre e l F i l i o . Quod p r o l i x i o r e sernione deroon* strare, ferara. 3. Yerumtamen ab u l r o q u e esse S p i r i t u m sanct u m doclores Ecclesise depraedieant non de suo, exiendcrunt. eed a sacris S c r i p l u r i s i d haurientes, i m p l i c i t e d i c lura e x p l i r a r u n l , et fusiore sermone Spiritusenim, i n q u i l C y r i l l u s , verilalis nuncupatur. '. ! ; ; * , :; , \ . /, ;, . n o n est operae, ne meiueiipsum, q u i indiguus s u m , i n sublimissimara tbeologiam i n . , , . \ p , ; * . , ; , \ , * ' , ; ; , . , . ; , . ptj , tlfo , ' , ti\ , \ , . ;, \ *.
cala, inde e g r e d i l u r n m a l u m conforinaia. Hoc .
Estque Chrislus veritas, et profunditur ab ipso,quem- , , admodum Deo et Patre. E t plane nunquam .
quispiam i n Evangcliis i n v e n c r i t , i l a Palris S p i r i t u m sanclum d i c i , u l nomen eliam F i l i i non i n c u l c e t u r : Spiritus veritalii, i n q u i l , qui Patre pro ; , . %
cedit. E t : Cum venerit ille, quem Pater mittet vobis , , I . in nomine meo. E l r u r s u n i : Cum venerii Paracle- , , zipf"
lut, quem ego miltam vobis ex Palre. Hinc apparcl, . , " $ ex ulroque esse, Palre nempe e l F i l i o , Spiritum persoet F i l i o
, )- /
. " , ">; , & . ? ; . \ .
s a n c t u i D . Nequc e n i m fas e s i , a l i u d quidpiam Pa~ raclelura concipere, praner unatn T r i a d i s c c d i l , unde e l m i u i l u r ; ex Patre i g i l u r nam. E l m i l l i t u r a Paire et F i l i o ; inde vero p r o
p r o c e d i l . Nam q u i lemporarias i n Deo et d i v i n i s D , * ; . pcrsonis progressiones coniingunt, insaniunt. N e que c n i m prorsus m u t a r i raoverique Numen v a l e l , neque l o c o c i r c u m s c r i b i i u r , nec magis bocquara i n a l i o , nec magis aUo quam dere vero descendereque infimo loco est. Ascen* ad actionea oaienden ; . , , ' , ' is , . \ ; ; , . ; *^ . ^
das propalandasque niore b o m i n u i u d i c i t u r , e l s i m i l i r a l i o u i m i l t i , iudicantur vero rebus l e m p o r a r i i s sempiterna. Namque mittens i n co quod m i t t i l u r d i g n i i a t e m quamdam pror&us ol^linet. A t i n sancia et adoranda T r i a d e n o n est fas nobis i n l e l ligere unius personae i n aliam d i g n i t a l c u i , nisi c a m t a n l u t n , q u % o r i i u r , ex aliquo esse ; ideoque neque a F i l i o P a l r e m , nequea S p i r i l u F i l i u m , nisi secundum humaniUilem m i l l i tradtmt divina c l o q u i a . E x
. ^ , . , âp* ,
833
D E U C A T H O L I C A ECCLESIA. tus, u l d i v i n u m E v a n g c l i u m d a m a l .
831 sancNec non et
. Patrc i g i t u r e l F i l i o h a b c i , quod s i l S p i r i l u s ipa \ . \ ; , , <, . \ , , , . \ : . , ; , , , , . " \ , . \ , . , . , , . , , ,
Patilus d i c i t : Misit Deus Spirilum Fitii iui. Itaque si Palris ilFilii S p i r i l u s e s t , quod sa?pc sarpiuslegil u r , j n a u i f e s l . i i i i cst, c i i r u a b i i i r n q i i e s p i r a r i , p r o ce.lerc scilicet.
4. Q u i vcro asscruut, FiJii S p i r i t n m d i c i p r o p l e r c.-.mTlen) n a i u r a m , d c l i r a n l . P r o p t e r q u i d dicimus c l P a t r c m cum Spirilus,

vnnn
non
c u m ojusdcm alquo
S p i r i t u s nalurae c s i ? A n n o i i inde a p c r t u m r c m a n e i q u i d i c i t Patrem S p i r i l u s , F i l i u n i dicerc S p i eminliarc, c t q u i Fil<\im dicit Patcr l i t u m , c t impia
S p i r i t u s , furerc c l baccbari, lanquam q u i S / m l u i i ) i n P a l r c m c o n i m u t a i ? Queinadmoduiu crgo e l F i l i u s noiuina suut byposiaiica, iuudti:ii q u u quo illius b y -
s u n l hyposlases i n d i c a n t i a , pari ratione et S p i r i t u s nomen h y p o s t a l i c u m c s l , n o d u m postasis esi, connolans. Ex Paire crgo e l F i l i o s p i r a l u r , cuin aiiiboriim s i l Spirilus. Ex uiroquc cigo b a b e l , quod s i l , vel proccdaL Practerea i l l u d q u o quc addcndum e s l : c u m F i l i u s vcrus P a l r i s F i l i u s sit, necessc c s l ipsuin r c i u a n e n i e m F i l i u m P a l r i s possidere. P r o d u c i t vero Paler ouinia Spirilum,
producit igiUir e i F i l i u s , u l ipsemel asseril: . , . QuuBcunque habet Pater mea MQ/. Propterea dixi , vobis, quodde meo accipiet. Accipict f u l u r o re d i x i t , n o n quod lempoenim \, , , . : , \ ' accepiurus essct: n i h i l
n o v u m , a u i a d j e c l u m , aut l e m p o r a r i u m i n Deo, sed super aposlulua, n o i a t o p e r a i i o n e m , sed peragendam. Na.nque o p e r a l i o n u m manifesialioncs, c u m s i n l respcclu n o s l r i l e m poraria?, i n l c m p o r e quoque f i u n t Cuin i g i t u r siinilis S p i r i l u s d i c i i . A d biec l i e r i et c o m p a r e n t . operatio apuslolis i n a -
n o n d u i n pcracia e r a t
. -
, ' . ", / , , , \ . . , , , , . , ' .
uifeslanda c r a t , ideo a c c r p t u r u m Paraeletum a s<i n o n poiest, c u m bomines s i n u i s , a l i i e r v e l i n t e l l i g e r e , vel i o q u i , v c l concipcre, ivisi i n l c m p o r c et per l c i n p u s : idcoquc quae l e m l-orum i n l o r v a l l i s e x p r i m u u l u r , ab x l e r n o i n Dt*o i u k i ; g u n i u r . Quarc quod nunc Paraclelus accepl u r u s a F d i o a s s c r i t u r , ab ipsa seierniiate ab e o a c c i p i l . QULL- vero ab ipsa a n e r n i l a l e Deo i n s u u t , ct quae ipse abseterno p o s s i d i t , a u t n a t u r x , a u t l i y puslahibusaccommodaniur ; a l accipere hypostasiui
a
\ , - & . ' .
>poslasi n o n a d a p U l u r n a l u r e , crgo b y p o s i a s i . Quod n i b i l a l i u d f u c r i l , quain b a b c r c , quud s i t ,

b
pcrsoiiam accipienlem ab ea, a qua a c c i p i t , (juoti vcro a c c i p i l , quod sit ab a l i q u o , cx e l i a m b a b e i , quidquid possiJet. Sj i r i i u m sanclum
'
5. Sed f o r t e m e n u n c quispiam asperius t r a c l a b i l , testesque c o m p l u r e s adducet, c x bypostasi F i l i i d i c t u m nus<|uaui r e p c r i r i , ex nal u r a vero c l c s s e n i i a F i i i i saepissime p r o n u n i i a l u m ab Ecclcsiaj d o c t o r i b u s , e l pnecipue O r i e u l a l i b u s , quos nos proc aliis c o l i m u s . Egregie supra i u o d a i u , <i ainice q u a m scile v e r i t a l i s causatn agis ! Q u i eni:n ex natura e l e s s c n l i a F i l i i asseril Paracleluiu n r o ccdere, ex ipsa hyposlasi F i l i i asserit. Haud e n i m fas cst personas, sWe byposiases nudas absquc i a 27
*,
; , : , , 3| , . \ .
C L X I . PATHOL. GR.
835
GEORGll TRAPEZUNTII
836
t u r a c o m i p e r c , ncque naturani absque bypostasi, \ , - \ absolute i n o m n i b u s , Deoque ipso. Uxc vero p l u , \ r i m u n i i n l c r se d i s t a n i , v e l u t rnclius d i c a m , i n f i . * n . t e . I n creatis s i q u i d c m natura n o n i n seipsa, sed i n i n d i v i d u o subsistil. E l p r o p i e r e a unus Dcus, c l divinae persona neque magis,neque m i n u s essentia ipsn s u b s i s l u n i : magis e n i m e l m i i i u s i n illisJocum non habet. I l a vcro subsistunt, u t i n l e r sc vicissim a d b x r e a n i ; ideoque vere Trias esl unusDeus, et n c que universale, neque i n d i v i d u u n i i n ca concipere possumus, composdlioucm e n i m liaec i n f e r u n l . E t i n Deo nulla composiiio est. Sed siuamus baec i n praesenti, quae a l l i o r e m indaginem ac i h e o l o g i c a m poscunl i r a c t a t i o n e m . E x F i l i o crgo e l i a m s e c u n d u i n o b j i c i e n t i s d i c l u m procedit S p i r i l u s sanclus. , . ' ,, ' * , * . t i , ' . \ , ' , . \
, \
, ? . . . ' . \
Quod si quis a f l i r r o a b i l , accipere quideno Paracle- . ' lurn a F i l i o , quajcunquc sanclis revelaturue e r a t , , : i i o i i lauien quod s i t , b i c plane i m p i a e f f u t i e t . H a , , . " b e b i t e l e n i i n a l i q u i d Jacquisitum Paracletus, et sic non e r i l v$rus Deus. Quuecunquc e n i m Deus possidct, ab ipsa aeiernilate possidel. E x F i l i o ilaque babel, quod s i l Paraclelus. Guin vero r u r s u m quaecunque babei F i l i u s , ex Patre b a b e l , et e i i a m quod s i t . Ex P a l r c c r g o b a b e i et hoc b a u r i e n s , n o n priu9 genitus, posimodum vcluii aliquod exlraneum b a u i i u n s , s i c u l i P e t r u s et Paulus S p i r i t u s g r a l i a i n , sed i n ipso generaiionis aclu per P a i r e m , oninia Ideoque inferat: n a l u r a ips e x i i i b e n l u r , quai Patris s u n t . Ex P a t r e i g i t u r c t F i l i o S p i r i l u s sancius p r o c e d i t . addidi o m n i a q u x c u n q u e s u n l P a t r i s ; ne quis , } .. $ . ;. ' , , , ;, ' , \ , ' , . 4 . ,* , " . 06 . H v , \
r
i l l a d , remanentem Filium, F . l i u i n babere Q , ,
l l a b c b i t i i a q u e e i generate. Nequc c n i m i d habere p o t e s i , laiiquam quod o p p o n a l u r r a t i o u i i i l i a l i . E s sel siquidem u o n F i l i u s s o l u m , sed e l i a m P a l e r , Spirilus, quOvl i n T n a d e fieri n c q u i l . Namquc byposialica uomiiia l a n l u i n , c l neque F i l i u s , neque itisi quis magis a m p l o signiiicatu nomen a c c i p i a l , c i Filui F i l i u s s o l u m , e l non Paler, nequc S p i r i t u s ; c i Spiritus sancius S p i r i i u s sancius, c l non F i l i u s . C u m ilaque verus F i l i u s s i t , babebit o m n i n o S p i l i l u m p r o d u c e r e , quemadinoduin et Pater. I d si babcat, neque F i l i u s verus f u e r i t : ct si boc est, ricque Deus v e r u s ; e l sic i u Hebraeorum sensa p r o l a b c i n u r , q u i P a l r e i n Deuin n u n c u p a n l e s , n o n U 6 nouiinc cobonestabaat. Q u o d d e s l r u e n s S e r v a t o r diccbai Palri : Revelavi nomen iuum nantque vcrum veium babcre hominiDeum bus *. Christo r u s vcro Ftlius Palrcm
. , \ , , ^ . , , , , , \ ; . , . ' , . , u\ $ , , ^ , . " Cov '. X p i w , . 0 < h

iX
v c r u m P a i r e m e u m \ocilabant, sed quasi d i g n i i a - D pi , *
csse d i d i c i m u s , c t
Filium. Ve-
. * , , { . " ' *
: 10
quajcunque s u n l Palris possidet,
Ex Palrc a u l c m , u l d i v i n a i r a d u n t Eloqui, S p i r i l u s sanclus p r o c c d i i ; c l ex F i l i o c r g o , n o n a l i a , scd cadcm p r u d u c i i o n e . T o l u s c u i i n e*l i u ipso Dco e l P j t r c F i l i u s , i n m t c m p o r e , , i n l e r v a l io aliquoâ Patre disjuncius. Naiu qua ralionc l i o r m n l a t i o i l i i i s di^juiigelui ? Mbdus vcro n o n q u o 1
. , , , '>* . ; - '.; , ; , . ' ; | , / "
ir.odocuiique, scd subliinius i i i t c l l i g c u d u s c s l . l i u 1
Joau. x v u , 0.
837
D G U N A CATHOLICA
ECCLESIA.
8*8
. & , * manis enini vocibus in rebus diviaiis .. . , , , * . ,
expriinctidis cdocti
u l i m u r , c u m n o n valeamus eas a l i o i n o d o indican*., a l seuleuliis n o n b u m a n i s , sed i i s , quas s i m w s . Audiaraus p o r r o C y r i l l u m lisec eadem p e r traclanleiD: Cum enim ext Deus, ait, et ex Deo secundum naiuram FUius, geneiaius ipsius, tiquideui e\l cx Deo et Patre, <o Spiritusett. proprius el in ipo, et ex i p non v o in
, , , , , , ,; ; , pcv , * *
S c c u n d u m n a t u i a m ex D t o c&l, in
q u i l , F i l i u s , n a i u r a sciiicet esl ex ipsn, cum de eo d i c a i i p s e : Ecce Filius quo milii bene compiacui;
l u n t a l c , noa qund non v e l i i P.Ucr F i l i u u i : q u i e i r i t n ? meut dileclas scd quod i d quod n a l u -
\ ) . * * . \ * . , , . \ ' * , * . $, \ ^ , . ; . , , , * ,
r a e s l , e l i d quod v o l u n l a t e i u divinis quodammodo o p p o n u n t u r . Nain n a l u r a d i c i m u s csse ea, q u u r c u i iiatura secuudum ec ipsam cauea c s i , vohjniaie v e r o , q u o r u i u volunlas, et iis quae uatura s u u i , c o i m t a t a r e i v o l u n i a s , eed u o n l a n q u a m causa, i i s v e r o , quae v o l u n t a t e s u n i , natura n o n c o n i i i a i u r . Sie, u l vides, i i a i u r a quispiam pirat, e l dcnles g i g n i l , v u l t q u e e a p o s s i d e r e : at non propterea q u c d v u l l , \aeo i l l a p o s s i d e l ; eed natura babens, v u l t t a p o s s i d i r e . Voiuulate Uein q u i s b a r b a m r a d i l , et ad radendum n i b i l natura coufert, nisi quis i l l u d c o x fcrrc d k a l , posse illtid eflicerc. Pari ralione in d i v i n i s pb.losopbauduui est. N e i i i r a Palre o l F i l i o : nalura, elsecundum eniin F i l i u s ex cx innaturam/id P a t r e , et S p i r i i u s sanctus secitndum n a t u r a m
. , * . , , 6 , . e r a t , d e s i d c r i o , qtio i i d l a u i t t i o r , ad
d i c a m e , n o n v o l u n i a t e m essecausam, sed n a i u r a l e m facuUaleui, quae alio modo soti P u l r i inbaeiei, s i m u l et F i l i o q u i i n p r o d u c l t o n e . E l de boc qtiidetn salis a b u n deque esl d i e t u m , multoqde eliain plura q u a m o p u s circum-
- Q q u i i n generalione est, e i aiio P a t r i
bsec qooque p r o p e l l e u i e . De b o c p o r r o p l e r i q u e Iracialas
f c r u n i u r , c i a l i o r u u i i n i i l l o r u i n , et m e i ipsius ad quosdam, q u i i n Crela iusula degunt trausuiissa. ^. , , , * . De secundo v e r o , faeiendam iietnpe eshe inter divinas preces papce commemorationem , veritas vobis, P a l r e s , aperienda c s t . F i e r i n e q u i l , u l q u i s piam saluiem consequalur, q u i i u u u a m c a l b o l i c a m Ecclesiain n o n c r c d i l ; catltulica vero sola una Romana e s l . Quare Qeri n u l i o modo poiest, u t sal u i e m habeat, nisi i n Koinanani Ecclesiam credat, sive u i Komana Eccleîa, i i a e i ipse c r c d a l . q u i commemoratioticin prodit, tidcin papa: rospuit, inan.fcsto .se Ecclebue Komanu; prorsus r e j i c c r e . ,
. ' ' ; ' ; , , ' . , ,, ' ,
Quare i i e r i n e q u i i , u t q u i comiueinuratioiieui i n i e r Missarum suleumia papai iiou f a c i l , salulem a d i p i -
, . * ^ s c a l u r : e l buc onmes q u i i t i Ecclesiis S y i n b o l u i n r e c i l a n l , palani quidem p r o n u i u i a n t , sed u o n i n t e N ; , . ) era xcu riuv. , , liguul. Namque saucti Palres i n d i v i n o Syu.-bulo ct a d u e c l u n l : el in unum et in Spiritum faieutui' in unam Lop r i m u i u c l a u i a n l , ee credere in unum Deum Patrem omnipoientem, minum Jesufii Wiristum, sanclum. sancium orbeai
T u m d e m u m , c u m i n sanclani T r i a d e n i fides r c c i lata est, se crcdere calholicam Ecelesiam, et aposlolicam Eccleiiam. Cathoticam quod per a p u Qux quomodo
, -
qux per uuiversuin l e r r a r u m e s l , nuucupaiil.
, . * .
sub C b i i s t o n i i l i l a l , e l aposlolicam, slolos funiiaia
pusbil esse una jaiu i n q u i r c u d u a i e^l. Eleuiui d i -
39 c u n t , i i i unam Ecclesiam
GEORGir
crcdere, i u coctuiu, %k ? , , , \ . , , , , , , ^ . ^, -, , , ;
1
u l e g o a r b i l r o r , e l universam C l m s t i a n o r u m m u l t i l u d i n c m c r e d e n i e s : si e n i m i n universam hanc Cliristianoruni mulliludineni crederenl, ct credendum (os cs*e e x i s i i i n a r e n l , et analhemati subjicerent q u i hoc idcm non pcraguut, i n cbimoeram ha?rcscon vocibus u t n r ,
quamdam, t i l p o c i a r u m o m m u m variclate plenam
atque confertaut c r c d c ilaque i u auimo b a -
r c o t , quod l n u l l u i n esset ab eorum s p i r i i a l i graiia d o c i r i n a q u c a l i e n u m . Quid bcnl, ciini f a l c n t u r caindem ipsi fidem servarc,
quaui una catliolica elesia p r & d i c a l , idque aliis prsescribunl, et a n a l j i e m a t i s u b j i c i u n t cos q u i n o n aa c r e d u n l ? Cerniinus siquidem eas varias esse ac diversas, a i illi unam esse contendemes , in unam
, ; ; ! . ,
t r e d c r e salvandos cdoceul, et unam tantura prae- . r.afigunt. Naiuque anaibeinale f e r i u n t eos omnes. q u i /. , 111 Symbolo coinprebensa o m n i a n o n c r e d u n t , 3 u b . ' scquiiurque s l a l i m , post T r i a d i s p r o m u l g a t i o n e m , in unam Ecclmam profesbio et lides. Quid boc i s t ? N u m uitaui a s s c r u n l , quod una cssel a n t i Hujus . ; ;\>
; . ; ,
quiUis totius orbis profeseio? N e q u a q u a m .
c Jiim g r a l i a S y m b o l u m ipsi composueruiU, u t q u i tilud ex animo cordeque uon sequerenlur, illudque j>aiam v c l u l ^ luba p r o n u u l i a r c n t , e c o m i n u n i l a i e i i d e l i u m e x l e r m i n a r e n t u r . Praelerea , quis n o n n o \ i t i c r r a r u m orbero u n i v c r s u m A r i i s , Eunomiis, iSesloriis, niullisque aliis olira c o m m o t u m f u i s s e , e i ad baec usque lempora p e r i u r b a r i ? Quod si addisAiere v u l i i s , Ecclesiis, quaj i u Cypro s u n i , enutner a l i s , i n l e l l i g e l i s . uinnes e l e n i i n unis aniinis c o n Ecclesiam c r e d e r e ; e t c x t r a utiani reliquae oiunes i n e n t i u n i u r . Q u i I itaque sancli Patres cum Manifesium esl eos m u l l i s viialis, linniunt, quas bene p r a i b c r i b u n i , in unam Ecctetiam crcdenduiu ?
, ; . ; , \ , \ ; ; " ,
%
. , w\
'\ ; * , , . , , , ; . , , xxl , '

(
filentur inunam sanctam catholicam et aposlolicam . )
n o r u n t , n o u e x i r a p c r i c u l u i n \ e r s a r i , i u unam oranescoiiipeMere, Q u i vero m u l l a v i l a t , v e l u t i e x c i d i i causam c t i n u u u u i confugtl (anquam quod s a l u teiu j m p e r l i r i v a l c l , i a d e t e r m i u a i u n i aliquod c o n i u g i i . Multa e n i m i u d e f i i i i i a esse possunt, a l unura i n quod quispiam l e f u g i i , et quod tanquam salulis s\ix causam honorat et c o l i l , oranino d c l e r m i u a iiaque e s i , et una caibolica l u m c s l . Determinaia
. '
, , . .
Ecclesia, seu d e i e n u i u a i e cuguoecilur a sciculibus, D , ( u valeique cognosci ab i i s q u i eam agnoscere satabuul. Onuiino vero oos onuieni eara baplisma regeneraii. 7. Quaenaua vcro i l l a f u e r t l ? Planum est esse quidem C. ; :. , , . ; D^* . . , $> ^ , ^ ffl \^ ^ *

invesiigare debeinus, cruce C h r i s t i s i g n a i i , et per sincioia
Homauam. E l undeiiain, d i c e l nescio q u i s , p e r q u i reulibus i d f n e r i t mamfesluin ? P r i n i u m quud Cbrisius ipse Peiro prai r c l i q u i s aliis regni
toe .leblis daves c l a r g i i u s e s l , Tu e$ Pclrus, dicens, porUe inferi non pravalcbunl adversus eam ' D e E c r k b i a \ero liomaua bajc p r u j j u m i a i a esse a S e r vatoie biuc p a l e l , quod adversus eain GhrisU g r a l i a
%
el super hanc pelram adificabo EccUsiam meatn : el, *

t
* f ^
1
^* (JLdpy oji &.*^ -,, . 3^> ^ ^
^ ^^^ ^
Mallb. x \ i , 18.
841
DE U N A C A T H U L I C A R C C L E 3 I A . riim lingua?, quae o b l o c n l injuslitiam. Sic
8 i T s u i i l i n d i v t n a m ma^ post myslic.nm Siman, illarii Salanas c.liquaudo Ro-
) , : 7: , - p r x v a l e b u n t porlae i n f o r i , improbae baTcticopx\ , \

;
. ", \ . ! , ,
jeslatem ad P e l r u m expclivil conversus
coenam, quasi de rebus suis disponens S e r v a l o r , conversus d i x i t : Eccr fides vos, ut cribrarel confirma frntres sicut triticum, tua : et lu sed ego ro-
, ,
gavi pro le, ne dcficiat esl, privilegium
tuos *. E t a i l c n d e n d u m
; ,
hoc scli P e t r o , c l per i l l u m
, * . , . , ^ , . . " , \ * , \ , . . ; ; , , . , , , , , <.17 , .
manre Ecclesiai concedi. Uudcnam vero i d l i q u e l ? P r i m u m , quod omnes c r i b r a r e v o l u i t Satanas, p r o solo vero Pelro rogatum d i c i l u r . prossius p r x c i p i t u r , i l l i u s succcssoribns, convcrsum T u m Petro c x confirmare p r o -
prios f r a l r c s . Quod n u i i q i i a m conligisse P c l r o , scd b i s l o r i i s i r a d i t u r . Succcssori* b u s e r g o per P e t r u m demaudatur, quod e t sarpissimc, et anleaclis l c m p o r i b u s f a c l u m l e g i m n s , et nostra bac aelale, q u a n t u m magnus Eugenius s l t i dium p o s u e r i l , u l i n u n u i n dispersas Erclcsias r e d i g e r c t , et nalinneui noslram i n l i b c r l a l e m v e n tcnetis. Hac rationc
dicaret, omnes j a m probe vit; a l illam
Romana Ecclcsia saepius c o n v e r s a , alias c o u f i r m a aliae n u n q u a m . Q u a p r o p t e r ? Quod tfnu ne dcficeret lidcs i l l i u s . P r ; r i n coRlum C b r i s i u s t i i n a illa amas tuin me? irinani etiam prins aliis deinccps Cbnslianam S c r v a l o r soli R o m a n * i d m u n c r i s c l a r g i t u r , rogasset u l b o m o , terea, asccnsurus inlcrrogalione, iiegalior.eu
Petre,
sanavit;
pr.c&eolibus proprias oves e l agnos, fideies c t c a rcligioncio omnibu3 consiiiuaniplexalos, u l ipse r e o r , c o n c r e d i d i i , pasrercque reciis clarum fidci dogmatibus j u s s i t . Quibus ac perspicuum est, ne esscl i n Ecch-siin
\, \ tecbumenos, a u t recens , , ,
#
, . , , ' . , , ' * \ . '

2
confusio, p r i m a m i l l a m a Christo fuissc
lam. Prinium itaquo, u l demonslraium csl, Romanam essc unam sanciain caibolicam e l apuslolicam Ecclesiam sacra t r . i d u n t E l o q u i a . Deinccps possit, consignarc p o f u e r i t . aliam extra i l l a m u l l a m ncn.o, d u m m o d o raJionis c o m Addc quoquc, o m u i s m u l l i l u d o . q u a m u b i : u d o e s t , n i l i i l peragcrc p o t f r i i , scd qua i u u u u i n nctur, frusira c o n f e r l u r , u n u m por i J facla co peragil ; nam u l n i u l l i l u d o , l i c e l a l i q u i d agcrc
' -
, , , , * , ,
, . 0
tanian operain i n s u m e t , c l confusa
f r a n g e l u r , ( l c o r r u c l . Ecce e n i m , si ducem amis< r i i sed v e l u l i i n o r d i n a t i i s e l iucomposilus, alio a l i u m in locuin i n i g r a n l e , dissipabitur ac p c r d c t u r . Unui: ilaquc m u l i i l u d o csse debel, si modo v c l i l con i l c m ac peragere. F i t vero onuiis laniummodo,
c u m Qiiuin
, , ' - D c x c r c i i u s , n i l i i l u n q u a m , q u a exercilus, c s l , peragcl, . \ .
, ., . * , ? c l , Sv ' \ ; , .
s l a r c , conservari muhiiudo cxercilus,
in iimim
c]us
dcni speciei r e d u c i l u r , u i i e x c r c i l u s i n ducloro;n i n quem rcspicicnies, i n u u u u i pcr ipsum urbcra a coajcfani, poptiln s c u n l : q u c n i a d n i o d u m c t uauiai i n g u b e r a a l o t c m navis oculos d i r i g c n l c s , i i n i i m u n u * s i l princcps. L i c c t enim navis salulciu f u l c i u n t . E l civilas una d i c i l u r , q u o d rcgi supponainus, c r i t lamen uuus populo s o r ; n
. , . , ' . . 4 iti , * JLuc. x x n , 5 1 . .
S13
GFORGII TRAPEZUNTIl
"
Ui
elcctos, q u i cam suo d o m i n a l u rcget. Ncq<ie i d i n h o m i n i b u s * o l u m , scd c l i n animanlibus rationis ', \ e i p e r t i b u s locnm h a b c i . Unam siquidem gruem ; ^ r e l i q u x g m c s sequentcs ordinate c o n v o l a n l , e i uno . ariele o v i u m m u l l i l a d o i n u n u m gregcm conve , \ , , , , , * . . ; &>, \ , \ , .. . , , ' , \ . \ , ; i i i u n l , c t unus taurus boutn gregem unum i n locum c o g i l . Omnfc itaqite m u l t i l u d o u n i sui gcneris non conjuncla n i h i l a l i u d f u e r i i , quam confusio ct p e r d i t i o , bomines h o i n i n i , bovcs b o v i , oves o v i , grues g n i i : nec n l h e r *e babnt i n piscibus, q u i stio qtioqiie generi etinm infiutn c o n g r e d i u n t u r . Nantqne k l i n omnibns a n i i n a d v e r l i t n r , qaod necesse s i i ita fifri. Quod c i t i m hatura fit, necessario et conftmdi, fit;elrtuili i l o d i n i s ca n a i u r a est, scindi i n m u l i a s partes, ae d i v i d i , tandemque a b s u m i , nisi
ejusdem gencris aHcui u n i a l u r . N i h i l ilaque m u l t i - . t u d o , qua m t r l u i u d o est, o p c r a b i t u r ; sed qua t i n u m f u e r i t , conservattir et agit. Ncque potesl m u k i l u d o i i n u m d i c i e t essc, nisi u n i sui u n i f o r m i i n u n u m eongrediatur et coalescat. Ha3C cnm i i a se i n unam siquidem esse. 8. Qua i g i t u r Ecclesia catbolica Ecclesia tma \ Tfar , . , . ; \ . , \

) , ,
habeant, necesse cst et catbobcam Ecclesiam, una cum sit, ex Symbolo a d d i s c i i n u s , aliquo ejusdem gcneris uuam
nobis
eredendum
esse
e r i t , h l manifcstum e r i t , si allius eermoncm a u s p j c a b i m u r . Ecclesia esl C h r i s i i a n o r u m o r l b o d o x o rum mullitudo, q u in uniim Ciirislianum ledigitur, ortliodoximi quem aliis pracesse, dommodo
C h r i s t i a n i s i n t , necesse est. Ita e n i m se res babct Sn o m n i b u s , q i i i p o p u l i d o m i n a t u i non s u b d u n t u r . Namque gregi praefeclits taurns, magnitudine alios, quandoqtie eiiam p u l c h r i i u d i n e praecellTt; e l d u etorem exercitvis nioJio aiiis p r a s l a n t i o r c m esse C cxpoaddecet, et audacia, et r e r u m bcllicarum h a b c n l , naturam p o s l b a b c n l e s ,
. *
* . * ,
r i e n l i a . Sed q u i a popwlo r e g u n t u r , i d neglectui quae pcrcsiantior e m pejoribus praeessc c o n s i i l u i t ; ncque e n i m r e bus honeslis, sed jucundissimis studerit. V i d e l u r v e r o i n gruibus p r o c u l esse a v e r o : nequc eniin excidil: e p l i i n u s p r a c e d i t , sed q u i oxdine secundus e s t : quod nequd ab bonesto, neque a natura scquenlibus o c a l o r u m a c i c , Proptereaque C b r i s l i a n u m namque q u i o r d i n e secundus e s l , tnagis aliis s u b quo avolandum e s l , c d i d i c i l . Iloe idem ct i n Ecclesia observaudum e s l . i l l u m , i n quem m n l l i tudo collata i n u n a m Ectlesiam congrcgalur, sac e r d o l i i cligniiatc c o n d e c o r a m u s , et u t a l i i s p n f s t a n t i o r c m b o n o r a m u s e t colimus, v e l u l i n e m p e s a n c t i i m . e t v i r t u l e , et rerurn divinarura scientia, e l si C T t c r a dciiceront, sacerdolali unclione insig n i t u m . Hac ralione una Ecclesia c o n s i i t u i l u r o i n n i u m m i n i m a , q u a apudbodiernos Lalinos parcecia, apud IIOS vero enoria, nomen babet, tanquam quae uno m l u i i i i o iermii>o c i r c i i m s c r i b a t u r . Gum vero paraciac mullac s i n t , niullarqne simi-les Ecclesia?, e l nos oslenderimus, neccsse esse, i n u n u m muU l i i u d i n e m congregari, eo quod cjusdem generis e s i , n a l u r a l i b u s demonsirationibus d u c t i , mulias p a roecias unam cpiscopabni Ecclcsiam cpisc<po cas c o n / i u g i m i i s . S i m i l i facimus, ct quoqnc rafionc
D
. (Vi , . . , . " . ' } , . x * l ^ . ,
, , ^* \ , ] , . ; , ** , ' * , , , (> , , ,
, . , \ . 4 -. \ ' w
/ :
845
DE U N . V E T CATHOLICA
ECCLESIA.
- multos episcopaius unam m e l r o p u l i i i i redaclos, .' u n i luctropolila uuiversa* subdimus. Rursusque . melropoles u n i patrarchali Ecclesias coagmeti, ' , , , , $ , , . , . necesse cst o m n i n o easdem u l una exsisicns universalis Ecclesia \ ; . tanles, u n i palriarcbae i n unam magnam Ecclesiam copulamus. Adeo u l Ecclesia arcbieralica d i g n i i a i e conspicua s i i ecclesiarum m u l l i t u d o u n i Ecclesia* per arcbipra&ulem eonjuncla. C u m auieni q u i t i q u c s i n t ntagnac Ecclcsia?, Romana, C o i i s l a n l i n o p o l i -
lana, A l c x a n d r i n a , A n l i o c b e n a , HierosoJymiiana, una aliqua c o p u l a r i . I m o nccessitas naluralis cogit, i n u\ compellens, possit rccta veritatis dogmata p r a s c r i b c r e : derooiistratuin s i i g i l u r ex bis quinque unain hf,
quidem est, n i b i l posse m u l i i l u d i n e m agere. " '.
9. Qua
quinque cogentur? Manifestura est non alia quaui prima. Oslcndimu* enim m u l t o aliis praicellere, absohtlc quod reliqua i n u n i i m r e d i g i l e l u i t i l . E t basc est Roruana, quod ab o m n i b u s Cbristinnis c o n c e d i l u r . Ciini ilaque per bauc universalis E e clcsia o b l i u e a t , u l s i l u n a , d u m unaro sanclani caIbolicam et aposlolicam Eccioaiam d i c i m u s . o m n i u o unai csse, qnod Uoinanan Ecc)esi;e professionem scqualtir, uec e x l r a Quicunque i g U w rein j u d i c a n l c s iutelligeinus. n o n s e q u i m r Ecclcstam R o m t e l a n a i h e w a l i obndxius i u Dominus.
. , , , \ , '
:. "
' , , , , . , , , , * ( , ,
n a u i , extra u n a m . sanciam, caibolicam c l apustol i r a n i Ecclesiam cst, niontibus et locis ct t e r r i t o r i a solilariis ac p n e r t i p l i s i n e r r a t ,
h a b i l a l , qu.x non invi>it
Naroque conspicilis uua haec non esso, sed e sacro Syaibolo, et cx s a n r l i s P a i r i b u s , q u i Ecclesiam o r d i u a r u n l , et phiiosopbia ipsa, boc est aJio, quam ex rernm nou
, . , , ; ; $ I , . ,
, , ' C n a l u r a r c c c l l e c t a , qnac magna VOCQ iotonat
ejusdciu geiieris possc m u i l i i u d i -
nem i u i i n u m c o g i . E l caeco k l n o i u m est, m i i h a s esse Eeclesias, sed magnas q t t i t i q o e ; u t u;ia hasce i n unara reducerc neeesse s!t. A d qnam i g i l u r e v bis q u i n q u e imiversas redigcijius ? A d qnain? b e u calamilalem 1 Non poseumus boc letupore- a l i a w proferre, n e q n & e n i m esi sed o m n e s a Itacbtiitiete absorplae, utkJHH lanltira Romanam r c l i q u a m fecer u n t . L i c e l eniin vesligium aliquod quatuor m a g n a r u m sedium remansisse videaUir , v e r u m cst s u b jeciura p e r i c u l i s , ct maximc terribile, beninibu l i t l c r a r u m nesciis, et Barbaroruin m o r i b u s efleratis confidere, e l ex iis saluiein nostram expiscari, quos
D
". \ , * , \ ^^, ,' , , ; . ,, , ; * , ^ ;
noviimis eimilia discereere > vatere. Quoinodo divinas Seripuiras i n t e l l i g e n i , q u i ncc ItUuras c q u i d c m sciuni, neque ea quae scripia s u m , l e g e r e didicere? Quomodo recie peccalures absolvent, a u l l i g a b u n l , q u i prorsus i g n o r a n l , q u i d peccaiuni t i t ? E l c n i m si ssepe saepius, q u i i n sttnUibus e x c r ciu sn(, i n nonnullis a d d u b i t a n t , q u i d a s a c r o r u m canoiium cafioncm de i i l i s cogui o p i n n n d u m est, q i i i
l i o n e longe diejanciissirai cxislimo> ne n n u n i q u i d e m
s u n t , efc q i , u i ipse legerutii ?
, , , ; , ; " , * \ , ; . >.., :
V
A n n o t i luce vlarius e s t , roulta v i l i a v i r l u t e s , c l cx. rebus seriis quam p l u r i m a s el aclioo.ee laudabilc v i l i a a b iMis r e p u l a l u m i r i ? Sicque bona i n mala^ ct maiaiieiH i n bona recident .QocinadmoduHi c n i m boiiuin bonum non c s l , si b c n c fial, parfc q t m
817 q u e modo m a l n m , -ne'nl,
OEORGIL TRAPEZUNTI1 usqucquaque m a l u m est, , ;
, \ \ ! , \,
cum niale non fit Undcnam i g i t n r i l l i hxc discercum neque i n exlranea, ncqtie i n nostra, r e q u e i n d i v i n a sapieniia e x c r c i l i sunt? Sed et apos t o l i , i n q n i u n t , cum litteras rrescirent, a S p i r i l u i l lurcinali sunt,etiEgyptiusilIe Antoniusperquam mcd i l a l e divfnas Scirpturas mtcllexissc d i c i t u r , q u i nec .-Cum una per cl itaque una s i l Ecclcsia c a l b o t i c a , et nolcntes
, . Kal ; , . * , . '. , , \
lillerasagnosr.credidice>rat:aposiolos et A n l o n i u m i n medium profercns, contra l e e t proverital^dpcerlasli. Romanam, u t supra oratro d e m o n s i r a v i i , \ ' , ,
rcs ipsae dicto fideiu adbibere ctiain
xiOoV-
cogsjut', prorsus ncccsse est o m n e s , et vos p o l i s s i m u m lanquam aliis p r u d c n l i o r e s i n t i n a m , sanciam, calholicam et aposlolicam credcnies, unam cssc quae p c r sic prxdicare, universalem per Roinaiiam c o n f i t e r i , et synodos d e c c r n u n l u r crcdere et emnmo pontificc pra3scribenle. scire, q u a n l u m ipsius vires
\ , ' , xahi , 'Exxty , . \
Adde etiam : n e -
cesse est e u m q u i i n aliquod c r e d i t , delcrminate c o n c e d u n l , quotnodo e r c d i t , et q n i d , e l p r o p l e r q u i d . E t c r c d e n d u m csse i n iinam Ecclesiam nemo est i n l e r Cliristianos, q u i rd ignoret, nequo quispiam cltam ex haereticis ipsis inficias i v e r i t . Quoniodo vero una s i t , pauci norunt. ipsi A l t a i n e n d i c u u t unaiu eam ipsam, quam queinadmodutn et vos alias. V e r u m imniissas distiocle sequuntur,
, , , \ , . " , , xa\ * . '
, \ , \ , ! . " , \ ,
aniea C o n s l a n l i n o p o l i t a n a i u , c t calimilales unam selani
oratio demonstravit, **t res ipsa p r o p i e r
calbolicam .Ecclcsiam scinci1
praedicanl, nulla Ecclesiarum alia nisisola Romana. A n a i h c m a l i i g i l u r obnoxius est, q u i eam non imiversales s y n o d i , staiim ab ipsa secunda q u i l u f , nec c r e d i l u l i l ! a . Omnes enim sanctae c t p i e n t f s , anatbemati i r a d i d e r u n t o m n e s q u i i n unam Ecclesiam calbolicam c i sanciam non c r c d u n t , c t cuin dixissent unam, deierminate unam intellex e r u n t . N a m si n o n d e i e r m i n a t e , i g i i u r i n d e t e r n)inate-:quod esl plenum impietatis e l blaspbemiao. Quomodo-eiiim i n unain credes, c u m , q u ^ n a i n i l l a s i t , m i n i m e leneas ? A n forte i n universam montis o r l h o d o x i i s , e l letn ipsam c n i c i lotius o r b i s credcrc tc dices? E r i i ergo apnd te et A r ^ t l i i o p s , et q u i Sergiura conseciantur I n d i , e l Monothclka, e i q u i D i v i n i t a aiTigunt. Quare unam c u m d i c i n i u i calliolicam Ecelesiam, scicndum esse asseveramiLS, per qtianniam al a r u m E c d e s i a r u m una est. Ejusdem e u i m generis uno m u l l i l u d o u n u m cst. sum est. Ulius ergo vesiigiis insislendum esl ab co qui se vcre r e c l i q u e seiittre a f l i r m a l , secimdum Guin vero et Romana Ecclesia (idei procssionem.
' .
, . *, \ , , ^ ' :; ,
\ ,
. , *' . , ; 0
, Afltwii
, \ , . ^ , * >. ^ . sw* . $ ^' . ' {
Est i g i l u r una calbolica per R o m a n a m , u t ostcn- ry . \
, . \ ' ' ** . ' ^
, &
una s i i , e r i l e t i p s a una &uo pontiiicc. Eo siqurdem, qnai i i i r a esi, saecrdolum, c p i s c o p o r u m ' et p r a j snluni iiianiis n u i H i u i d o in u n u m arcbb-piscopus cl c o g i t n r , idcoque pontifex Ronunciipalur.
'
. , '. / . w . ' ?
;
j o r r o r a i i o u e uiiiversa toiius orbis Ecclesia i n ijiuin per Uoatauuui d i r i g i l u r , n o i i Romanus, sed suiniiius poulifex a p p c l i a l u r . Ob boc, q u i dcnegarct, tanquaiu siinul rocniiina c i i m suuuno pontiiicc n o n s e n t i t , quasi unain caiholicam clcsiain
* ?"
8.9
DE UNA CATIIOLICA ECCLESiA. et
850
', /' * - b r u m p u t r i d u m rcjiriendtis est. Ncque cadein quac . " ot \ , \ , , summus ponlifcx s c n t i l , q u i i l l i n s c o m m e n i o C o m m c n i o r a i i o ilaque est. iUitis fit, Mtssarum soliMrmia facienda E l hacc ralionem non f i c i t . iiiter
\ '-
illitis m c m o r i a , non u t i l l i h o n o r i n i p e t i d a t n r , clesiae u n i a n l u r . V c l u t i enim in cxcrciin
, \ \ . , , , * . '
sed u l q u i i l l u m c o i r r m e m c a n t , u n i catboliea? E c deceni m i l i t e s d e c u r i o n i irt u n u m u n i u n l u r , et-deeem d*curioues c e n l u r i o n t , c l decem ciori cenluriones m i l l c ei corum n . i l i l u m p n r f e c t o , c l m i l l e m i l i l u n i prgerectns d u e x e r c i i u s , m u l l i vero e x c r c i l u s duces u n i regi et i m p e r a t o r i , i l a c t i n Dei Ecclesia
; . ,
fit. Sunt e n i m nobis d c c u r i o n u n i vice paroeciarum sacerdoles, et c e n t u r i o n o s cpiscopos non i n c o m modc appellaveris, archtepiscopos mille mtlitmn praefeclos : ductores v c r o m a g n o r u m e x e r c i t u u m magnos ego divinosque palriarcbas r e p u l o . Papa v e r o c s l v c l u l i Ecclesia iniperator et r e x . D i x i u t rex, neque e n i m l y r a n n u s e s l , q u i U A annuentibus rc nccessaria stibdilis i m p e r a t . Q u a p r o p l e r c u m de aliqna llieologica, stve de iis quae ad salutem
, ' ^
. " , ' , , , -
' 5 \ . "* , ' .
s u n l , quacslio i n r i d e r i i , n o n ipse j u d i c a t , sed p l t i r i u m p i w s u l i i m senient a2 i n s i s t e n s , calculum a d dit: veluti bac noslra aelale magnus Eugcnius i n Spirittis sancli qaa> u l j a m de illa qnapmoveraf, c o n f e c i t : synodo, qu?e de processionc stionem
-. , , . . .
stionc i i r m a t u m s i l , et a n a l h c m a l i subjaceant, q u i synodo Florenlise coaciai non obediunt. Hoc naraque i n eos q u i generalibus synodis ori o b e d i u n t . u n i n n csse, quo Ecclesia catholica i n u n u m c o g i i u r . UniversxcnimEcclcsia? R o m a i u p u n i u n t t i r , ipsa vero quo a.ldenc-
. \ , Q c o n s l i t u l u m est. His omnibus plane patet, pnpam , , , . papae. Ergo universae papae. cet, respuunt, '. cat. Quare q u i i l l i u s
c o m m e m o r a l i o n e m , c u m optis est, e l modo
p r o p r i a volnnlale sese ab una calholica Ecclesia c j i c i u n t . 1 1 . P r a t e r e a . i n calholica c l una Ecclesiii ccssario o r d o r e q i i i r i l u r . Quod e t e n i m Ecdesiani ct sccunda inorItna-
: 1 * . '.
\ $. :
tum e s i , u n u m esse non p o t e s t ; e l nobis i n unaro cre !ere, ab ipso Symbolo pmecipitnr. non cst. Prima autem Romana cst. Ordo vfiro i n Ecclesiis niillus c r i t , si i n illis prirna l i l i i g i l u r u t i primae dignitato, non enumeratione o b - c c u n d a n d u m esl. Nam p r i i n u m i n e n u m e r a t i o n e re p r i m u m n o n cst, scd a r b i t r i o siat enumeraniis, proptcreaque p r i m a i u cxci l i l , si eiiumerans locoEc-
, . 5
>, .
. ,
, \ , , . , '
, i l l i u s serun<!um aut i r r l i u m c o l l o c a v c r i l . Romana voro Ecclesia e l f u i t , et est, e l e r i t o n i n i u m rJcsiarum p r i m a . l l l i u s i g i t a r paslor est dtgnilnlc. U t i C n i m se babct Ecclosia ad omninni Eccle-
Ec*lcsi;c paslornm p r i m u s , n o n enumoralionf\ scd siam, i l a e i pastor ad pastororn. Mic ergo cst P c t r i aposlolorum priiicipis s-iccosôr. Oinncs s i q u i d e m insigniorca pnvsulcs apostolorum succcssorcs et d i c u n l u r , e i sunt. E t p r i m n s itaqao prassuK ^ p o sloloruin cieloruin p r i n c i p i s . Concrcdila? vcro s u n l clavcs soli Ecclcsia regni P e l r o i m m e d i a l e , t g i l t i r et Romana jividuntur, summi nou
, ., . " - , . 4 \ . ; \ 6 . : \:
papsn seciindiim sutccssionem. Qnicunque i i a q u c pr.tsules ab non commcmornnU:?, ut addecct, pomiflcjs,
. " ',
b a b c n . clavcs. Idcoqiic c l i p s i , ct e o r u m sc-
851 d!enl, h c u damna l novi $.
GEORGII TRAPEZUNTIl
S5!
ciniorcs c l a m a b u n l , Domine, fiomme, aperi, e\ a u - ,, -, , ; ; , , , * , \ ! fymr, 12. Sed d i x e r i t Torle quispiam : U l l r a modnm papam extollis, c l i n deorum n u m e r o :it rum soqui nos n o v i m u s , enm que c t pccoatis et impiciale c o r r u e r e ; scqui porro frustra coliocas ; ideoquc Iloc b o m i n e m c s s c , posse'. * , ; . ' ?. , \ . . w v i . . ; . ' ;.
i n rcbtis fidei n o n suslinemus.
est. Namqnc paslorem aliqucm nos
ncccssc est. Pastor vero quiounquc homo vel una liora viia
cst, c r r o r i b u s o b n o x i u s . I m o c t singulis dicbus ipsc veluti bomo d c l i q u i l . E i s i noslra cssc possumus. V c r u m p c r d u r a r e l , ncquc eo tempore inlamitiaii
4 , . \ , * -
de b i s nemo p r o papa ra
lionem r e d d e l , sed fpse p r o se respondebil. l l a est, '* . , \, i n q n i s , at c n i m ficri poiest, u l papa aeque atquc h o m o i n baeresim prolabatur ; at i n rebus fidei . ' / haereticum seqai fas non e s l . V e r u m enimvero si quae ille animo c o n c i p i t non e x c l u s c r i t , n i b i l i d ad gregcm; eorum c n i m q u x animo contecla s u n l , solus Deus judex e s l . Quodsi d c p r e b e n d a l u r , p c l l e t u r e paslorali d i g n i l a i e ab Ecclesia; namque supra d i x i r o u s , ipsum u l i rcgem Eccle&i praeessc. Rex vero non cuncla peragit. Scriptura, q u o r u m vesligiis roortc l y r a n n o r u m , sed norrua a prascripfa interprctes, legtbns c o m m u n i calculo confirmatis doclorcs i l l i u s . ' , . 3 ; ; . yu, , " , ;.
, . : ; , ; , *,
L e x a u l e m Ecclesiae est divina si deprehendalur n o n insisterc,
e l diviui
. \ * v e l u l i porcus silveslris e j i c i e t u r . Sed e l ipsam c * ' Romanam Ecclesiam d i c e l nescio q u i s . Y c r u m ' p r o p i t i u s s i t Dcus. Credendum siquidcm e s l , fleri

non posse u t Roniana Ecclesia, qti.ne prima c s l , et pcr quam universalis, u t una s i t , h i b e l , i n h.xresim l a b a t u r . E t e n i m si e l ipsa c u m haereiicis erat a b e r r a v e r i l , i n quamnam unam e t sanclam nos C b r i s l i a n i credemus? Necossc e n i m o m n i n o nobis iradi d i v i n i l u s Ecclesiat firmain, minime sivc
, ; "
, ; -
, , , p-
, * !yw* , \ > hi ; \ .
l u b r i c a i n , e l qtiic i n pictatis d o g m a l i b u s f a l l i non possct, u t haberenius, ab Iiaerclicis vexati, c t i a m nos ipsi addubiiantes, quo possemus c o n f u g c r e . H.TC vero esl Romana. Audiamus ClirisUini
Scrvalorem: petram Tu es Pelrus, Ecclesiam i n q u i t , el super meam, et portcc hanc inferi ecdificabo
. b , ,' \\ * ', *
. , . ; Utyv
ot ? . < '*
:
non pravalebuni advenut eam. Portas bic i n i c r i ^ , baercses v o c a l , u l c u n c l i doclores una s c n l e n l i a , a Spirilu illis communicala, inlerprclaii suut. Considerandum p o r r o c s l , qu.ie ex m.ignis scdibue ac palriarchicis aliquando liauresi deboncsiaia non f u i t . E x l r a Romanam plane n u l l a . I d vcro n u n quain illam perpessam fuissc, b u m a m i m c q u i d c m iion esl, sed d i v i n u m . V i r l u s enim i l l i u s , q u i d i x c raA : Et poria inferi non prwvalcbunt adversus eam,
-. . * ' . , . ' ; , , * , , , , .
c o n s c r v a v i t , e i conscrvabit ipsam praalcrea maculce c l hibis c x p e r t e m , i n c n l p a t a m , i n t a m i n a l a m , ab oinni hscrcsi disjunclissimam , r c c i a n i q u c v c r i l a t i s i m c r p r c t c m . U L IKCC o i n n i a , q u i ab ca s e j i u i g i t u r , xira cailiulicam Ecclcsiam dcgit. 13. Volo aulein i d quo<|uc i u pracsenli c x p o n c r c ,
'. '6 i v x ^ u -
853 ,
D E U N A CATflOLTCA , \ qnoci a
ECCLESIA. niuLis snnrlis PaLribus , c l
854
pra?cipue cx q u i n q u c
, vot; , ' , , , , , , " \ , \ \ , , ; . ' , ; , . , ,
O r i c n l a l i b n s scriptis mandaium est, dnnlaxat
magnis scdibus Ecclesiam univcrsalcni
c o m p o n i , queitiadmodum animal quinqnc aensibin, l a c t u , g u s l u , v i s u , nndita ct o d o r a t u . Qua i g i t i i r ralione rccle se habens animal c t perfecte bis q u i n q u e sepsibus plenum alque perfectnm cst, oa e l niversalem Ecclesiam t r a d u n t hisce babeant, qninquo sedibus absolutam esse. Ctim itaqne ba?c ita sc n t ab Ecclesiae d o c l o r i b u s addiscimus, ficri poi n q u i r e n d o m e s l , cuinam ex d i d i s sensibns u n a quaeque Ecclesia a s s i m i l a t u r . Neque e n i m tcst, i i t omnes o m n i b o s , aut plerasque n n i , scd unnrn Ecclesiam u n i sensni consimilem essc r.occsse e s i . Uique i d aptissime d i j n d i c e l u r , ani** tcrlii ha-
$ - .-
. "* , , , \ . , . , , , '
omnia nalorce tnlerpres Aristotcles audiendus cst. qwid ille dc scnsibus d e c e r n a l u i finc l i b r i De anima : Nulliim, sinual; a i t , polest auimal tensum
. \
\,
berc absque tactn. E t infra aliis verbis i d idera i u v c r a s i q u i d e m atque necessaria sa*pius lactu, i n q u i l , fteri non s t l . Hinc yatet aninlur : animal otitde<enquispuim tentu* mori, neque repetere solemus : Absque potest, ut alius malia ntcasario
. , ,
. "
cum eo $en*u priv ut alium cujusvis
neque enim fitri pott&t, ut tactum habeal, quod anitmal non est; neee$$e etl, pTceter hune unum mal non destruere, ilruere, habeat. T u m d e m u m c u m p r o setuitiUs tangibilis
C , , al
%
nuntiasset, exiupcralionem
, . ,
*ed extnperationtm
subinfert : Exsuperatio
cujutcunque
sentm detlruit itulrumentum, quare et tangibiU exsuperans ipium dettruil lactum; at lactu rfe/imtumett ammal. Demonslraium eorum quce tactu namque e*t, percipiuntnr, verum solum vitum ul absque exnon> eliam animal videat,. tmctu fieri non posse, ut animal $*perationc* sohtm habet, gustum alimenlo animal ipsum instrumentum ipsius *k. Quamobrem $en$us,
, ,
. , . "
interrmunt.
Huncenim
' ,
non ut sit, $ed ut bene teniial, et cupiat,
ob id quod voluptate afficit aut dolore, ut in et mowealur, auditum ut Q u cum i ' a se Romanam Ecclesiam ut alleri significei.
-' '.
, , " , . ; , < . '* . ' < , , -
$ibi, linguam, instar
h a b e a n t , apertnm r e m a n e l
t a d u s csse. Q u a m e n i m aliam Ecclesiam
t a c l u i ex3Pqoa\>imiw? Namque ipse c s l i n l e r alios scnsos c t propriissiaius, c i p r i m u s , e l quo dempto^ p o l e s l . I m o neque animal est ahsque t a c l u . Est vero e l Romana ipsa Ecclesia quispiam conlradicere a u d e b i t . T a c l u t
^ m i l l u s alius esse
. , *
p r i m a et p r i n c i p a l i s , u t i n oonfesso esl a p u d o m nes, ncc ficri i g i l u r soli Ula a s s i m i l a l u r . Quemai!tnodum i l a q u c noii p o l e s l , u i absque l a c i u aninial s i i , i l a Et u l i laclu p r i v a l u m i l l i c o nccessaria neque fieri polcst u t Ecclcsia s i l a U q u e Romana Ecclcsia. sario e m o r i l u r a n i m a l , i l a s l a i i m e l C b r i s l i a n u s necc*v i l a m a m i i t i l , u l n u l l o modo rccte s c n l i a i , ab Ecclesia Romana sejunclus. v e l u l i a n i i n a l , r c l i q u i s ali.s sensibns n u d a l u i n , lactu v i i a m prodncerc p o t c s l ; i t a c t Cbristiouus rcctc s c n l i r c p o l c r i l , a rcliquis Ecclesiis scparaius, d u m m o d o soli Romaihc adbaercal. E l lioc paclo Ecclcsia Ro
. " \ ' . , , \'
, ' . . ,
C f j v , ^ ;, \ , !*<5 . ' . > ' ^ * ' ;
8f*5 mana
GEORGll TKAPEZUXTH l a c l u i cxnrqtialur. Reliqtias ncccssc est
855
i t n ; . ; . ' 5 , >. , ; , . " ,
disponcrc. Scrunda esl G o n s l a n t i n o p o l i l a m , quae scnsimni s e r u i n l o , gushii s c i l i c e t , c o m p a r a b i l n r ; i l l e eniin post lactum primas sibi v l n d i c a t , quod lactns q u o d a m m o d o s i l , et posi taclum aliis scnsibus magis a n i m a l conscrvat. E t Gonslanlinopolilanus post B o m a i m m i n rebus ecclcsiaslieis c f l e r t u r d i v i n o r u m canonum s a n e i l i s ; i l a u l aliis i r i b u s Ecclesiis lutitis C o n s l a n l i n o p o l i l a n u s Eoclesiam conscrvarc quod post poiis s i l , quemadmoduin et gtrstus magis a l i i s sensibus, u n m n si excipias t a c t u m , a n i i n a l , r.l r r b i i s ipsis innotuil. Ea s i q u i d e m sola a d i s s i d i u m Orientalcm I t i c b a l , non
, \
" \ ,
Ecclesiam univcr&am c o n s l i Romana separala, Romanae et
recle q u i d e m
c o n s i i l u c b a l i i i b i l o i n i n u s , quod esset
ipsa exemplar q u o d d a m , v e l u i i e l gustus est q t i o dammodo laclus. T c r l i a Alexandrina l e r l i o o m n i n o , visui nempe; quaria poslremo Antiocberia a u d i l u i , odoratui, u l raiio qui ipsa q u a r l u m l o c u m occupat i n l e r s e n s u s ; r c l i q u a H i e rosolymilana p o s c i i , c o n i p a r a b i i u r . Mis patet, si aule Grapcorum scbisma ires Orientales Ecelcsiae s e p a r a l * fuisscnt, tamcn qui eas amjserant Gbristiani, orlbodoxi e q u i d e m erant, reciis dogmatibus a d d i c l i , l i c e l n o n usqucquaque bene valerent. Animalia elenim pleraquc suntcacca, pleraque s u r d a , pieraque odoratu spoliala. E l l i c e i t r i b u s b i s sensibcis p r i v e l u r a n i m a l , rursus a n i m a l cst. Quare e l C l i r i s t i a n i t r i b u s bisce chena, Ecclesiis p r i v a l i , Hierosolymilana, Antio-
", 61 ' >, . ;
, ; .
; , , ' . . , , , . , \ ; , , ,
Alexan I r i n a , o m n i n o o r t b o d o x j n i b i l o m i - C ,
nus sunt. Posl vero Graecorum scbisrua soli Rornana3 Ecclesix salva c t inlegra recia dogmala r o n s c r v a n t u r . Namque a n i m a l adhuc p e r d u r a t sensibus nliis, pne uno taciu s p o l i a l u m . E l guslu quoque dipcrdilo, v i v i m u s tamen solo l a c l u . Si q u i s c l e n i m edcndo bibendoque saporem n o n p e r c i p i t nc~ q u e d u l c c m , neque a m a r u m , neque salsuat, neque a c i t l u m , neque et bibeus, non reliquos, quos guslus d i j u d i c a t , ul p e r d u r a l lamen e l v i v i t r a l i o n e m sequens, c l edeus, voluptale m o u i s , sed l a n t u m i g i t u r e i Romana Ecclesia Guin vero solus tactus v i v a l , e l v i v i t q u i d e r n , c U i non j u c u n d e , et absquc d i s c r i m t i i c . Sic clcsiis spoliala. recte quideru de rebus Gdei s c n t i i , scd p a t i l u r aliis E e animali
. ' . > , ,
uty . * ; . \ , , , \ , , ; , \ \ , , ' , , . \ ' , . 1: > ' , ' / \ , . \ '^ ( \ . ;

5 ff
neccssarius s i t , u t a n i m a l s i t , r e l i q u i v e r o sensus, , ' , , ou/ non u i a n i m a l s i t , sed u t benc e l jticunde v i v a t , c i nbsque p e r i c u l o , e l sola Romana lactui c o m p a r e t u r , sola i g i l u r illa c r i t necessaria quai vero soluminodo Ecclcsiae ad bominibus, qui r e facNius atquc ctam aiquc o f t b o d o x a m d o c t r i n a m a m b i u n l : r e i i bene et suavius r e c i a m doclrinam luendum ncccssariae adducia
, ra'** F ^ " 3 . " , * ; , , * ' ;. ' ^

:
e r u n t . H x c e n i m o m n i a ex
s i i n i l i i u d i n e c o n s e q u u n t u r , q u a m sancli Palres c t dociores Eccles'i?e u ^ u r p a n t , d u m q u i n q u e niagnas Ecclc-ias q u i n q u e a n i m a n u s sensibus c o m p a r a a l , V e l u i e n i m a n i m a l est, q u o J ipsc sensus, a l i u d e n i m sensus babet, c t non aliiid est q u i possidet, c l
\ , ^ ^ ' ' ' , ; !:

',^
juod p o s s i d e t u r ; pari modu non cst Ecclcsia, qnod EcclCoias b a b c l , scd U i r b l i a n n s o r i b o d o x u s . D c l i -
' ^
857
D E U X A C A T i l O L I C A E C C L E S I A . dogmala Ecclosia Romana ; u i ortliodoxtis
858 illc
. \ . - \ n i l u r vcro animal t a c l u , ct ipsa recia , ' . s a l u l i sn p r o v i d e a i , q u i c u m Romana Ecclesia i$. ' tv , r e p u i e l u r , q u i R o m a n x Ecclesix piofcssioiiem seuna orlhodoxus non c s l . 14. Est p o r r o i n a n i m o , Ecclesiis, ex cum o r d i n e m essc i u rcbus ipsis, et s i m i l i l u d i n e , qua e.ts
q u i l u r . A t n u l l u s , t\u\ o r l h o d o x u s n o n s i t , salulem t u t i s c q u i l u r . Ftcrt ergo non potcst, u t unus aliquis
\, , ' , , \ * * ) . ,
sancti Patrcs cum seneibus comparant, oslcndiir.tts, i i o n e u m q u i ex enumcratioiie consequitnr, scd realem et v e r u m , q u i c s i sccunduni dignitatem ; neque e n i m ficri p o i e s i , u t alium quain i l l u m , q u i ex dignitale cst, o r d i u c m reipsa Ecclcsi;c possio r d i n e dissed c a n t , pauca quuedain dc reali hoc t u m quod aiiis
-. , K a i : . , \ , , , v\v, *\ . " , ' . " , . * , , '

c
r e r e ; c u m non plura vires i n p r x s e n t i a s t i p p e t a n i , m u i t i s praegravor, l u m quod i n
, , " . lingua Grapca, u l vellem, cxercitus non s i m ; quando et ipsas Grae. a r u m l i l t e r a r u r n notas exarare p e r difiicilo m i b i sii : qtiod si d a b i t i i r aliquando Olium, de iis iisdem rcbus scribam L a l i n e i i n i u s , aliud, cum feranlur. flagiliis qiiemnos admodum scripsi e i de aliis m i i l t i s ; u t , ctsi . n i h i l o n c r e m u r , sahem quae recie s e n l i m u s / ad p o s t c r o r u m u l i l i t a t e m c i r c u m U l i enitii G t i h s l i a n u m addecet propna conOteri pcc. ata, i i a e l p i o p r i a m rectam alque i n tcgram de rebus fidei d o g m a l i b u s evulgare debet eeiileiuiam, u l ab ipso Sei vatore n o s i r o d i d i c i r a u s , q u i p r o m i t t i l se coram Patre confessuruin i l l o s q u i eum coram boiniuibus c o j i l i l c b u n l u r . Est i l a q u c i t i ecclesia o r d o n o n cnumeralione,^sed r c , lurae, sed digiutatSs. exeiupli g r a l h , ftcalis non n a porro ordinis id p r o -
. , . ' , , . .
c
p r i u m est, priora iis q u * consequunlur, pnfeccllere, p r i i n u i n c o i i l i n u u o m u i b u s , qua* lerlium |>ost i l l u d s u n l , e l s e c u n d u m , uno e i c e p l o p r i m o , o u i n i b u s , qua; l u i i i inde n u n i e r a n l u r , e l Hierosolyroiiaua *trema
u l l a i u 4 , 1 o r
s i i n i l i l e r i i s qiue secundum i i l u d s u u i . P r o p t c r c a Ecclesia, .. s i l o u m i u u i ^ i i e , scmeiipaam solam g u b c r u a b i l , Jiec reliquas Eccie*ias a u c i o r i i a i e w a d b i b e b i i . occasio , Eiempli Aiitioeffi-
, . . . , . ,
.Aiiliocbena erga eas q u * sese p r a c c d u u l , j u s n u l l u u i aibi v e n d i c a l : si s e t t laiiieii l u l c r i i noanulla i n l l i e r o s o l y m i t a n a m e x e r c e b i l .

a u s a
Pnaiur : P a l n a r c b a Uierosolymilanus c o m buncque i l l e j n i b i l aliis
w u m o u e Udelium aliquem p r i v a t : ille ad c h e n u m confugit,
, ; D c i e n l i b u s , a u l a i i n u u t i a n l i b u s , coniiuuuioocm 7b , i r e s i i l u i i . E r i l n e b i c bomo lauquam d i r i s devoius , v i l a n d u s vel non? Magna voce s e n i e M i a m nieaiu , i u l o n o , si necesbilas me unquaiu ad " c o t n p u l e r i i : coiomodius m i b i fore c x i s t i m o ab t l i e r u s u l y i m i a n o c o m i u u n i o n e l i d c i i u i u esse p r i v a l u n i , r e s l i i u i u m q u c ab A n l i o c l i e n o , quam ab A n l i u c b c n o p r i v j i u i u , 1 r c s l i l u i u m ab l i i e r u s o l y m i i a n o . Uuc siquidem c i o n i i u i s r a l i o , c t posiulat i d q u u d d c c e l . Sciupcr eniiii c l o r d i n e e i d i g n i l a i e excelleuiioris Tacubas iu subsequentia r o b u r h a b c l : a l subsequcus Ideoque rex in cxcelleuliora n u n t f i a i u . jiircnicriio prai, *
. J . " , . , \ , .;,'\ ' , ,
t x e r c i l u i prcefecioi j u J i c a r e c i casiigare sccuadum leges e i consueludiueiu p o l e s i , e i e x e r c i l u i i c c i i cbiliarcbos, e l c b i l i a r c b u s cos q u i sub se s u u i ,
8:>9
GEORGII TRAPEZUNTH
60 .
conUiriones, u l opus c s t , o r d i n a t , e i a n o n s e r v a n - , ** l i b u s o r d i n e m pcenas p e l i t , et c e n l u r i o decuriones, e l o r d o m i n i m e c o n l r a v e r l i l u r . Neque e n i m , n i s i l y r a n n u m iiiduens e x e r c i t u i prajfeclus m a n u m f e r r e contra regem, s i legibus ac c o n s u c l u d i n i b u s p a et de aliis e t i a m pari modo ncque Alexanr e n d i i m esi, v a l e t , neque c b i l i a r c b u s c o n t r a e x e r c i m i praefectum : cdisscrendum Anliochenus e s l . Neque contra H i e r o s o l y m i l a n u s ergo
, ' . ' , * * , ' , ' ; . . , , , ;. ' , ; . , , , ' ' , , xil . $ , , , , , ti\ ." xpf , \ , \ , ; \ e o m q u i o r d i i i e praecellit, ant apod g u n l p o s l e r i o r u m , ita el calho , Jo> . apud
c o n l r a A m i o c b e n u r a , sed b i c c o n t r a i l l u m , A l e x a n d r i n u m , sed
driiuis coiara duos, q u i e u m ordine consequuntur. V e r u m ConsianlinopolUauus c o n t r a reliquos O r i e a lales omncs faculiatem habct. llli vero orones, quaruvis i r c s , nisi lyrannice nullain faculfaiem
contra G o n s l a n t i n o p o l i t a n u m
iieque i l l i u s E c c l e -
siam possunt exercere. Y e r u m papa absoluie c o n l r a , oiunes, u l p r i m u s . P o r r o facultalem baberc, a u i n o n babere u n u m c o n l r a a l i u m , non l y r a n n i c c , neque iiitcliigimus libidine Ecclesiae fas esi sibimetipsis ex
inorein gerentes eos q u i e i m u l cuua i l l i s
praesunt, i n j u r i a aQicere, sed v e l m i j u d i c e a , s e c u n d u i u consueiudines, e l canones, e i leges j u r a d i ~ cere. Namque q u i o r d i n e c u m a u c l o r i l a l e conjuneio aliis p r a : c e d u n i , subsequeulium j u d i c e s S U D I , n o u subsequenies p r x c e d e u l i u m , c u m beziiiie deprebensi sunt; uojiduai oiale u b i vero
deprehensi f u e r i n t ,
alios ouincs accusaudi s u n l . Queniadinodum e n i m a n l e r i o r e s judices lica Ecclesia, et raajore j u r e , u t ipse e x i s i i m o , el de 15. Quod vero de p a l r i a r c b i s d i c l u m est, i d i d e m Q Ecclesiis d i c l u m volo. S i c u t i enira q u i i u Oncnle ircs antecelluiit, nihil contra Gonsianituop o l i l a u u m pos&uiil, i l a i r i u i n i l l a r u m e p a r c b i a r u m episcopi e l arcbiepbcopi, i n unuin coacti, juste, Hl mea f e r i sentenlia, c o n l r a i i l u m facsre, si una c u m i l l i s tion c o i c r i i Ecclesia ConsLanlinopoliiana : q n o d si cx ca asscnsus f u e r i t , possunt El boc non prarter ralioncm. omninu. Omnis s i q u i d c m '. "
j u d i c a r e condemnareque p r i m o r e s v a l e l . \
. ' , \ , , , : .
^ , , . \ * . , . ) ^, ' . * 4 * ; aittf ,
Ecclcsia, i l l a r u m , i n q u a m , q u i n q u e adversus stium pablorein, si p r i o r o r d i u e n o n c o n t r a i v e r i t , putebialein habet. Et urbes i l e m possunt euin q u i iioii becunduui leges e l consueludiiies res rcgem deponere, aliuinque luUur; loco iliius adminsirai dcsignarc.
i r o p r i e eleniiu uiiperiuiu eletiione aliorum consiinattique quod successione a c q u i r h t i r , l a i m i d i s p r m c i p i u m esl. Quare fet oiunes Ecclcbias, de q u i u q u e raibi iisque niagnis sermo c s l , a d r c r bus suuiii paslorem polesiateui babere nianife&lum c a l . i l m c q u e patet ueque quatuor palriarcbas j u b l e adversus papaui, neque reliquas q u a l u o r Ecclesias iuagnas e l p a i r i a r c b a s advcrbas Ecciesiam Uoiua* u a m poteslaleni b a b e r e , ipsam vero sulani l i o u i a n a m Ecclesiam, c l i n rcliquas Ecclesias
l y - D ,
. " : , . * '; **
1
' ^'
et i n pa- . <^ t r i a r c b a s , et i u papam ipsuui babere. Sedeuiai , , , **\ Ecclesiam R u m a n a m , seu A n l i o c b e n a m , seu q u a m . \ ^ ' cuuque aliam ex q u i n q u e a u l etiaui dupliciier dicimus. Eleniin c u m " u l l c l l i g i i n u s , bts siquidcui fcciitemix universaleiu , ' *#
7
^
1
judiccs consti-
, ..
* x a ^ ^ ' ' ^f
l u i m u s , pra^bules q u i stib ea b i i n l tanlurainodo i n solis caiioaice iercudjc
poie îas facla est, alio modo oinnes sub ea C l i r i s l i a n o s .
DE U N A E T CATHOLtCA ECCLESIA. '. , ,
862
16 S c i c n d u m p o r r o est, ca qua? absolule prinia non s u n t , sed respcciu a l t o r u m , n o n tanlani b a bere potcslatcni erga ca quae subsequumur, q u a n tam post b a b c l , quod absolule p r i m u m c s l i n ea qii;c se v e n i u n t . N a m c x c r c i t u i praefecius c b i l i a r p r i v a r e , l i c c l i d ob c l c c l i o ad i p s u m
, , ' . * , ; , , ' 20 . *0 . " .
chos, u t feiipponimus, condemnare m u l l a r c q u e p o t e s l , cos vero muneris i l l i u s flagilia aui legum stalutis cbiliarcbi facta n i e r e a n l u r , n o n poiest, n i p r o m o r e ,
p c r i i n e a l . l n cujus e u i m manu electio cst, i n ejus dem esl e l deposilio. Pari iiaquc ralione et c b i liarchus c e n i u r i u n e m siquidem j u J i c i u m adinoncl, et c a s l i g a l , el m u l i a i : a l ptdlere co m u n e r c n o u p o i e s l . I l o r u n i et i n q u i s i i i o eminenliori, c i cujus i n inaiiu eleciio c s l , soli con< e d i l u r . Onniino r e x , vel c u i ille d e m a i i d a r i i . N a m e l civilas ipsa, n i coiilrci omnia p o l c s l r c x quas
^ , /. * \ , , . , . c- .
, , * autem is fuerit ,
ipsam civitatem a l i q u i d machiuari dcprebendalnr. I l i n c magnarum sedium dignilas e l poie^las q n a i nam s i i , non absque ratione dignoscitur. Papa?, i n Ecclesia, o n i n i a siquidem, q u i primas oblinei
. ; , * ^. 0 1 * , , . . ) . " , ' , * , , > ?; ,
bsec u t i regi c o n c i r d i l a s u u l ; n a m omnc e coeiu fideliuui separare, pellcrcque e sedibus, u t canones praiscribuiit, e t j n s l c polcst. K c l i q u i casligare niultarcque i u a l i j u i b u s cos q u i posi &e v e n i u u t , possunt, pellcrc vero ac deponere, nisi l y r a n i i i d e u s i , uon p o s s u n l : ncque e n i m b o r u m j u d k e s s u n t , sed papa o m n i u m j u d e x esl. Y e l u l i eniin r e x c l e c i u s a u c l o i i l a l u . i i ouinem et potestatetn c i v i t a l i s i u se assumit, bicol q u i i b r o n u i n Houianuin, u t canones
. C j u b c n l , ascenderit, Romanae ; e i univerfae Ecclesiae a u c l o r i l a i e m c l poiesiaiem * p i r i i a l e m , c i graliatu a Servaiore Ecclesia: coimiiuiiicaiaiu c u n U a m possidet :
IUIII
, , , . , . , , ; . : . * ; . " . ^
q u o d Horaanus arcluepiscopus est, l u i i i t i i u i i i e r a i i o u c , sed digniiate. Neque
quod sunimus, awi catbolicai Ecciesiae p o n l i i e x , c t prinius uoii e n i m quod p r i i u u s n u m e r a l u r , ideo p r i m u s e s i , sed quod p r i m u s d i g u i i a l e , idco c l cuunieralione p r i mus e s l . Maniiesiiiui a u i c m esl enuuieraliouem n o n rccidere,quaj vero r e c i d i t , r c r u o i o r d n i i prorsus i u s e r v i L Considerate quanla c s l t*t C o n s l a i i l i u o j K i l i laui d i g n i l a s . Univcrsi eniin o r b U , u l i l a d u a i u , primas e l ,
a
, , , , , ,
UIIUBI
SI
excipia* papam c i lJlius epar-
cJnani, u i s i i ipse o i u u i u m Lcciesiaj d u c l o r u i u d u c l o r d i g n i l a l e cullocatus, c l ouines alios a n l c c e l l a l . E t q u c m a d n i o d u m , CIIID vei d i c i l cx canonuni rt*x c o m p a r e l , oiinie j u r i s q u e prabscripio, doimac do i i i u m cessal, i t a cuin papa adesl, a u l a l i q u i d a g i i , rebus diviuis edisserit, sacive Scriplurae vcbtigiis el i r a d i t i s uobi9 a sanclis P a i r i b u s iusislens, r c i i quis illc naiu uuiesceiidum qui bxresi obuiuiescendumque c s i , n i aliqua niaucipaius; papa n o n t s l . Q i ^ m o d o r c x , rex deprebendaiur J j ^ r e i i favet,
^, . o p i i i i i u s iiiuuediaie post u u i v e R b a l i a Eccbsia: regciii , , , , , . , , . . . ; , ^ .
c n i i i i , q u i ex proiesbione caibolicae Ecclesiaj vuiens e x c i d i i ? S i c neque i n c i v i i a l e i u moliciis esi, bed tyrannus.
17. Adliific, i l l u d quoquc guiiaiem
o r d i n i s dccuudum d i sequiiur, quodaiu-
- , .
lanquam p r o p r i u m
m m o d o dictis defecerit,
GEORGU TRAPEZUNTII
Ht
cx a h c r a parlc rcspondens. E l e n i m , , -. , ou munia c u r a r c aique conftcere, . , , , , ; , , ; , , . . , ,

q u i sccundo loco s u n t , s i , q u i p r i m u m o b t i n e b a t , illius doncc ille non a f f u c r i t , polest; namque si rex alio se r e c e p e r i t , veJ vita dcfunctus f u e r i t , c o p i a r u m d u x , cisi nan per omnia u l r e x , scd majori c u m auclorilnte q u a m antea res a d m i n i s l r a t , et ducc abscnlc, vol hac b r c v i vila exccdentc, q u i i n t e r cbiliarcbos p r i m u s c s l , necessario chiliarchorum munus ad e x c r c i t u s p r i m u s ad gubcrnacula accedit, e l c c n l i i r i o n u m
ascondit, cbiliarcbo viia
defuncio. Hoc ilaque modo Hierosolymilanus A n tiocbenain Ecclesiam g u b e r n a b i t , ad superiorem v i t a m Antiocbeno patriarcba m i g r a n l c , quousque nlius, u l canones d e c e r m i n t , ad scdem i l l a m , r e -
c l o r e spolialam , p r o m o v e a l u r , et Anliocbenus ^ . A l e x a i i d r i n a i u , e l bic Conslaiitinopolitanae mnde , '.) r a i o r c r i t , d u m scdcs illa pablore c a r e l . Sic i l e m i n . ' ;,
; >
i n i c r r e g n o Romaiix Ecclcsirc, d u m rex EcclCiiiaj legibus naimai parucrii, Gonsianliuopolilanus palriarclia, donec Jius ad illam sedem p r o m o vealur, l c r r a r u i n orbis Uilius universalis Ecclesia? cttram, gubcrnacula e l a d ^ j i n i s l r a i i o n e i n . suscim o r d i n i s , q u i a d i g n i l a l c cst, c o n piel ( I ) . l d
; , ;, ^ ' 'J , , . . '. * , , , ' \ .
d i t i o c l j u s sibi poscil e l vendical. 18. Sed c u m buc dcducla s i l o r a l i o , n o n possum iiKMiiel c o n t i n e r c , q u i n i r i s t e cjulans c t l a nosiras c a mcnlans laerymis opplear. Quis c u i i n
lamilates d e p l o r a b i l ? Quis noslra i n f o r l u n i a ,
; sivc aplius, ncscio an m u l l u m gralusn dicara, ^ , , noslras iucogilaulias c i snpplicia mcdilans i n , ; . ? , . ; ; 0 ; ; ; , . , , , \ , '
1
flcluin non i r r u n i p e l ? A c l u m j a n i est de G r x c o * r u i n i i n p c r i o . Res Ecclcsiê omncs penilus occider u n l , quod nos l a n d i u i n scbisinaic Quis pocta hxc Iragice lapsus alquc crrores cnarrabil? posieris persliiimus. Q::is o r a l o r
c o m n i e i n o r a b i l ? Quis s c r i p l o l o l ac laiUos noslros commendabil ? Quandoquc e n i m p r o p l c r peccaia populi affliciionibus d c d u n t n r e l i a m pra.sides, Hcet et fide c l v i l a divinilalciu quodaunnoJo v i d e a u l u r assccuti. En e n i m Gonstaiiiinopoliianus p a l r i a r c h a , uiens e v i gilans, p r o salule gregis n i u i i u m s o l l i c i t u s , saccr vereque Gregorius, c l c u m uno solo noslro aevo confessor e l m a r l y r , e l exsilia, e l i n i i s iugruentos calamitaies , p r o una unione Ecclcsiaruui aiiinns amplexans, Ronia d e g i l , non u l i sccuudus
, ?, , ' , *"*
laelis ;
( I ) hac auctoris opinio, el omni memoria clesiam, cujus gubernatio et regimen etl tupcrior, d tnaudita, nunquam esl usu recepta. lmo argumenexcellemiorqucedam dignila*, el extrafutrtarcharum ium, quo eam probare niiilur, non incommode in ambiium. Grajci cpUcopi etiam vacaniis ad Ecckeumdem ipsum retorquebiiur hoc modo : Ideo pa- $tum vacanlem traiuitum, absqu* synodi, * Iriarcha Consianiinopoliiunui, lolius Ecclesice depleucB .consensu omnino proliibenl et damnunt. (/*" funclo Romano poniifice, licel injra illum sit, guber- non vacans in vucanlem, illiutgue prtvilanltorxi, nacula tuscipiet, quod inferiuris gradus liominct, universulit Eccle&uv assensn $*se jusie el tegUinu defuncto tuperiori, in iiiius locum sese inferunt : introminet ? Quodsi Trapeznntio ea mem etUp' sic inler palriarcha$ omntHm infimus Uierosolgmi- irutrcham Conbtanlinopoliiauum, cum Romuntu nnitaniifi, demorluo Antiochetw, Anliochenam Eccie- Lus esl , pUnu sgnodo , cui id opus inauHbei $iam gubevnal, el Anltochenus Alexandrinam, et elecium, jure in liomam locum vocuri, el &* Alexandrinui Constantinopolitanain, ted nunquam tiomanui uccesterti, t.alesia universalis adMi*insimili, neque Uierosotgmitanus Antiochenam, slrxtwnem exercere . id vero *uo Contlanlinopou' que Aniiochenus Alcxandrinam, neque Alexandrinus litn> nihil conferi, cum qailibet *ic in illam wte* Constnnlinopolitanam gubernavU. Lrgo multo miiitis vocatus, eadem qucc et CoMlanunopolilan** Constantinopolilanus Homanam, ei universalem Ec- peraget.
lt t ec 1
C5
D E IINA
CATHOLtCA
ECCLESIA.
8C6
; ; . ; post pontificem Ecclesiaj tcnens babenas. Sed q u i d , . , * * & . xapctfjnXzeicdai , ir j) olxeir kv ipse pnelerea proferam ? Mclius esl subsequenlia silentio i n v o l v e r e , quae praeler r a l i u u e m s u n t , et longi scliismatis, et male sani n o s i r i dissidii d i g n a . Proplereaque rursus non p r a t e r r a l i o n e m est, c u m uno solo i n pr&senlia vere ranere curu melodo e i propheta D a v i J e : Elegi 'met, magis quant habiiare rum*. pala, alque inUruinata, abjectus esse in domo Dei peccatoinculin- tabernaculh
Dixi vero cum uno o/o, quod et viia
, ,
1
e l sermoms dociissimus
c l sapietitia non externa m o d o , sed c l nostra p r a > clarissimus sacer Russiensis ac d i v i n u s cardinalis, baec eadem ycre ipse p r o n u n t i a v e r i l . P r o unioite floccisiqutdem Ecclesiarum d i l i s s i m n m Ecclesiam
' , .
, , /
f e c i t , et palriae pro v i r i b u s duin a u x i l i a p r o c u r a b a l , creo, conspicicns dejcctam n o s i r a i n nalioncni bo
. I I capitis p e r i c u l u m a d i i l . l n bis libcns nioras m i l i i r u m d u o r u m m a g n o r u m v i r o r u m facinoribus s n b l e v a l a m . Qualis eiiim esl b o r u i n o p c r a l t o ? q u a u l a m u n i f i c c n t i a ? ut csi c o r u m hospiialiias? O m n i u m apud omnes iamosa i n a d m i r a i i o i i e est, q u o d
. ; ; ; , \ , , , . ' . \ , , ; , * , , , , ',, * ^ , , \ , \ , \ , , \ , , # , '^/, , , , , * , , ; , ; . ' ; . * : ; \ ; , , ; . * , . $ * , * , , ; ; * $, , , \ ;

4
c u m parvis s i n l opibus ac facullatibus p r j e d i l i , nec beneficia ampla o b l i n e a n l , i m o n u l h i m sanclissimus p a l r i a r c b a , i n erogandis lamen elccmosynis universos superant. Sed undc egressa rcdeat. 19. Hic itaque lantus v e r i l a l i s aihleta, Ecclcsia* colunma, c u i Crela scdis Constaniinopolilana?, nort illius quae nunc est, scd anliquae, digiiisiimis p a l r i a r c b a , i m m e d i a l e subjecta est, cle liisce vubis cunctos q u i sancuC c t non synodi deOnilionem Orienlales, et s c r i b i t , analbemale ferieus oecunienicaj Florentinae acceplant, coactis fcrc d u c e n l i est o r a l i o
in qua pette P a l r i b u s q u a d r i u g e n l i s erant tribus uuis
cxceptis, seu p o l i u s uno solo E p b c s i o , nam dtiu aJii neque n o m i n a r i d i g n i b a b i l i s u n i , omncs animis, doclrinae el anliquorum una m e n i e , unaque v o l u n t a l c concordcs, P a l r u m atque d o c t o r u m Ecclesias quinimo Evangelium scconformes,
q u e n l e s , composiue ab iisdem d c f l n i i i o n i subscri* - p s e r u n l , i n qua duo potissima c o n t i i i e n t u r ; a l i c r u m e s l , S p i r i l u m sanclum ex Patre e l F i l i o p r o cedere ; a l t e r u m , p r i m u m o m n i u m p r u s u l u m manuna esse. P r i o r i s vero a posieriuribus c o m n i e facienda est. alta voce, et Quare hujus deflnitionis decreto signanter i n d i v i n i s ofliciis longe ab Ecclcsia scr-
; . * m o r a l i o
pap;e c o m m e m o r a l i o publice insonanda est. C u m crgo d i v i n i s s i m u s pellat palriarcba una c u m baerclicis c o U o c e t i i d e n i m usus merilo;
Ecclesiae o b t i n u i l , c u m a n a l h e m a t i , q u i 11011 v a n l deOnilionem, s u b j i c i u n l u r , et j u r e
nam omnes geiieralium synodorum deOuiiionibus non obediehtes, a n a i h c n i a i i t r a d u n t u r ; papa vero d e c r e t u m c o n c i l i i , sive S p i r i l u m sanclum ex Patre F i l i o q u e procedere, vocc p r o n u n l i a n d u m niandet, e i vos non obsecundabiiis? E t neque papai jussa, ncquc palriarcba3 praecepta exiimescetis? Neque
Psai. Lxxxm,
PATR#L.
11.
GB. CLXI.
867
OEORCH
TRAPEZUNTI1 ; ; ;
synodi deOnitionem ? e r e b i m i u i ? E t quaenam vobis , apud i r e m e n d u m C l i r i s i i I r i b i n a l responsio pelel ? 2 0 . E t reor m i l l o m ex vobis a i t s u n i m c o n l r a opponere, a l i u d p a p a m , a l i u d p a l r i a r c b a m p r a i c i pere. Ilunc siquldem dcfiniiionem servandam; i l l m n , c t e x F i l i o S p i r i t u m sanclum proccdcrc, voce e n u n t i a n d u m esse m a n d a r e . Hacc foriasse quispiam dixerit male senticns, non cadeni esse, planum esse, v e r o est eadem esse. Namque definitio credendum csse d e l e r m i n a t , S p i r i i u m sanclum cx E i l i o sanclisfiimus autera papa C a l l i x i u s , boc i d e m voce p r o n u n l i a n d u m i m p o n i l . Qux ergo liifferenlia c s l ? V e l quo pacto neccssc non est, u t quod q u i s c r e d i t , voce e t i a m e x p r i m a t ? Corde enim, inquil q u i i n t e r l i u m coeluin a s c e n d i l , q u i a u d i i t i n e n a r r a b i l i a v c r b a , quae non iicet b o m i n i l o q u i , l o r r a r u m orbis magister, S p i r i l u s gladius, vas e l e c l i o n i s : Corde, confessio i n q u i l , credilur fii ad justiiiam , ore aulem ad salutem *. Et G b r i s t u s , eos q u i sup '. ,
, . , . ' . . , , ; " , ; , , 6
Paulus, & , ^
& , : , , , , , , .
, . " . *0 , , . , , , , , ,
confitentur ipsuin coram b o m i n i b u s , confessurum se coram P a l r e p r o m i t l i l . Est vero verilas C h r i s t u s . Qui i g i t u r t e r i l a l c m n o u conGfetur i n o i m i i b u s , sed p o l i s s i m u n i i n Ecclesiae dograaiibus, G b r i s l u m ipsum n o n c o n l i t c t u r ; q u i atilem C b r i s l u m n o n cowfilelur, Gbristuoi pernegai; et q u i Gbrislum pernegal, regnum coelorum non o b t i u e b i t . P r o p t e r ea suevimus omnes, c u m ipsum C b r i s i u m d i v i n a missarum non Credo , et Domine, Domine, confiteor. solum dicere, s e d , Fides e n i m , quam inter Credo, qui-
solemnia, et mysleria v i d e m u g , . ? ,^, , 17
spiam n o n
c o n f i i e l u r , fides non ebt, sed a p i i u s , f r a u s , p r i u s n i sc e r r o r c bausto,
, . , ,
dixeiit alius,
. " , ; , , , ; . .
alios i n e r r o r e m adducens. Hinc saiis patet, e u m , q u i corde c r e d i t , et ore non confiteiur i d q u o d credii, nunquam salulem c o n s e c u i u r u m , cujns Domini nosiri Jesu bae.rcdcs nos essc ilat gralia Cbrisii. Amen.
1
R o i n . x , 10.
GEORGll
EXPOSITIONEM
TRAPEZUNT1I
ILLIUS TEXTUS EVANGELH * :
SIC
BT.QUOD
VOLO EUM MANERE,
ETC.
S. J O A N N E S E V A N G E U S T A
NONDDM SIT MORTDUS
AD SIXTUM I V PONTIFICEM MAXIMUM. (MoDomenU SS. Patram orlbodoxograpba. Basilea 1559. fol. Latine Uolum.)
N u p e r , sanctissime Pater, c u m eam dc i i l o i n t e r r o g a v i t dicens : Domitie, quid f a u d i v i l q u e : Sieum
pariiculani hic aulem
quid ad te ? p r i m u m o c c u r r e r u n t , quae alias de tictt de &i p a r i i c u l a disserui : deinde u t r u m niortues sit an adbuc v i v a t T o n i l r u i filius, coepi cogitare. N a m etsi u l r u m v i s q u i s d i x e r i t , a s i n o Ecclesi*
Evangelii Joannis Jegerom, qua P c t r u s Dei F i l i u m volo manere donec veniam,
* Georgio conlradixit cardioalis Bcssarion hunc eumdern locuro exponeos. Yide snpra col.^23.
869
I N I L L U D , SIC VOLO E U M M A N E R E , ETC. i d ex nunc sponie lotoque afjirno* revoco,
870 ejicio,
iiou reccdat. N e n e n i m r c l m o r i e v c l vita Joannis p o r i b u s miseratione d i v i n a tenet, posset oslcndere salvi f a c t i sumtts, nec a l i e r u m apertc sic i n E v a n gelk> d i c i t u r u t a l l e r u n i credere nefas s i t . I l a b e t tamen invcstigalio r e i hujtis n o n p a r i m i f r u c i u s si n o n conleniione v i n c e n d i , sed v e r i t a i i s aniore i n q u i r i l u r . C u i n e n i m i n v e s i i g a r i recie n o n possil n i s i per E v a n g e l i u m , opus c s i , d u m qua?rhmts, Evangolii verba sa?pias repetcrc. Id non solum a n i m u i n ab aliis cogilaiiouibus a!strahit, sed et ad a p i cem ipsnni sanclarum l i t l e r a r u i n inypellil. A c c c d i l , u l q u i ba?c faciliora e l i n qiubus n o n possumus c u m x l e r n a p e r n u i e a n i m i e r r a r c , s c r u t a t u r , is c x e n ilalioiie jai ingcnii gradu itinc faclo ad aliiora sccurior possit conscendcre. Hoc autcm et ipsi salulem a l l a t u n i m e s t e l alios P r i r n i i m , quoniam magisquc doclorum si quis divinas l i l l c r a s c r c b r o l i c c l omnia respuo, c t sicut non d i c l u m baberi supplico, l d modo b i c d i c i u t n , quasi d i c t u m i n o m n i b u * esse v c l i m qucc a u l Graece a u l L a t i n e a l t i g i u l atlingani* I n a n i m o e n i m c b t , n i s i v e l senectus r e t a r d a v e r i t , vel a?grotalio t m p c d i c r i t , ve) l e u u i u m f o r i u n a r u m c o n d i l i o r e v o c a v e r i i , uonnullos Scripturae locos p r o u t Deus aspirabit i r a c t a r e . Sed alios q u i d c m inlcrcessionc frcli alias, n i i n c autem ipsius Joannis de quo d i c l u - i sutnns,
v
quaesliunculam, q n x a verbis
Evangclii o r i g i n e m trnhere v i d e t u r , d i l u c i d e , q u a u tuin Dvus d o n a v e r i t , iraciare c o n a b i m u r . S.cpius post resurreciionei diversis Dominus modis a p p a r u i t d i s c t p u l i s , e i gaepius c u m ipsis e l non oculis s o l u m , v e r u m e l i a m l a c i u i undiquc oblulit, u l
ad sncrarum l i l l e r a r u m sLtidia p o i c r i l commovore. comedil et b i b i t , lalus quoquc e l manus ct pedcs, c i c n m fide l e c i i l a l , liuic via salutis i n dies magis a p c r i t u r ; a U e i t i m , quia Ecdesise d i l i g c r u i a , boc c s t , S p i r i l u s eumdem seipsum esse daemonsirarei q u i secundum
s i i r r e x c r a t , q n i crucifixus f u e r a t , quique anle pas* sioncm cum i l l i s conversabalur. Demum Joaunis Evangcliiiiu a p p a r u i t Jesus i n l i t l o r e i l l i s piscaulibus, i n l e r r b g a v i i q u e si q u i d q u a n i p u l i u e a t a r i i liabercnt. Quibus ncganlibus j u s s i t i n d e x l r a i n navigii parteiu rele i m m i t t e r e ; q u o faclo ceiUum c l q u i u q u a g i n i a ires niagnos mentalilcr piscati pisces s u n i . est. N a m e l Q u o d q n d e m ad f u l u r a m s a n c l o r u m quietem sacrap e r l i u e r e , perspicuum m a g n i i u d o c t m u l t i t u d o e i n u m e r u s pibcium ce.rUis c l i r a c i i o eoruni p e r fluclu* m a r i s , lanJem a d l i t l o r a l u l i o r , et d u c e i i t o r u m a l i i i o r e c u b i t o r m n r i u * d i s c i p u l o r u m n u m e r u s , ha?c omnia non absque magno mysierio d i l j g e n t e r n a r r a n l u r c t * f u t u r a m i r i u m p b a n t i s Ecclesiai c u m Oomino viiam apenc sigmflcare v i d e n t u r . E r a t i d certe suuir. i l l i u s q u i pectus i n c u b q i t e i inde hausit profundiasima s a cranfcnta c u i M a i r e m o r b i s d o m i n a m ipse l i u m Evangelii sui i n asterna generaiione Dominus moriens c o m n i e n d a v i t , u l quemadmodum i n i ~ F i l i i Dei fundavit i n s i a r l o n i l r u i clamans : / n principio erat Verbum, ei Verbum etat apud Deum, t\ Deuti erat Ytrbum : sic c u l m i n a per f u l u r a i n sanclorura vilas mysticam o r a t i o u e m i m p o n e r e t , ad q u a m u t l u t i u s poaseut. princeps Petrus autem quando ipsi d a v c s r e g n i coelorqra coramendaue f u e r u n t , Ecclesia t o i i u s conaiilutue, aperliue tunc v e l r e a i i l u i l u r vel c o n A r m a l u r . N a m ne f o r i e a l i q u i s , quoniam l e r D J * l u i n u m negaveral, aruisisse ipsum Eccleai* cipalum prinpularet, ler iuterrogatur an Dominuin
sancii g r a l i a unde omnia doita p r o f l u i u u salis p a t e a n t , lamen e l nova qusequc d e l c c l a n l c l l c g c u i r s ad f r e q e e n l i o r e n i ipsa n o v i i a l e a l l i c i u u i ieetioni i n . Crebra a u i c m n i s . Adde quod ad velus b a r u m r c r u m Icciio a m i u o r u m est abyssus ucc sinqdcx conferrc sed d u p l e x , PsalmisU! cibus quo adversus voluplates c o r r o b o r a m u r c a r diviua S c r i p l u r a e s l , si c u i placcl i l l u d nomuinquani
Tesiaiiiciituiii, exciama-
quod Creatorem m a g n i l u d i n e , m u l l i l u d i n e a l i i t u dincque r e r u m a d m i r a i i d n c i i i compulsus, v i l : c Abyssusabyssum Salvatoris
i n v o c a l a d vocein cataracta- ^ -disiamia e i i n d e x t r u m r e t i s demissio e i scpiena-
r u m tuarum. Yeieris e n i m T c s u m e n i i per g r a t i a m abysso patefacia, e t vclo l e m p l i ( q u o p r o b i b e b a m u r i n i e r i o r a prospicere) per suam paswonem ecisso, invocala e f f u d i l se n o v i Tcstaraenli e s l evangelistarum, a p o s i o l o r u m doclorumque o m n i u m Ecclcsia*. Si ergo S c r i p l u r a a l l i t u d o abyssus est magna, u u n q u a m d e e r u n t c u m zelo nobis v e ritatem r i m a n l i b u s quae c u m u l i l i l a l e communi conscribamus. Cojus r c i cxcessum ac m a g n i U i d i -
abyssus, e t e x c i i a v i t vocem caiaractarum D e i , i d plus aliie amabatur a G k r i s t o q u i i n DominiGum
nem Evangelium signiQcasse v i d e t u r , u b i d i c i i u r , Nec m u n d u m q u i d e m ipsura, si singula quae Jesus fecit c o n s c r i b e r e n l u r , v i d e r i c a p l u r u m . A d s a n c l i quaestione, a u x i l i o ejus cujus t u i n t e r r i s vicarius es, et postea q u s d i c i a b i m u s , raerito n i i i t e n d a p u t a v i u i u s : ne d u m volamus e i nobis et aliis p r o desse, i n laqoeem d i l a b a m u r . I d e n i m e t i u i l et est e t d i v i n a praesente graiia e r i t setnper mihi i n e i t u m et p r q p o s i l a m , m o r i e m o p U r e polius e t exitiHii bujus vila?, q u a m a l i q u i d , n o n dico s c r i b e r e a u t d i c c r e , sed ne cogilare q u i d e m , quod a p o siolicre docirinae ac Eccleaias D e i , cujus t u princeps es, repugnare v i d e a l u r . Quare si forte p a r u m a d v'ertendo7 a l i q u i d h u j u s n i o d i , a u t e i i a m ex i g o o rantia, scripserim, dixerim, cogiiaverim, aut i u l u i a r u m scripsero, d i x e r o , c o g i t t v e r o , q u o d aures sanctitaiis tuje quae r e g n i coelorum claves h i s t e m -
latera a u i e m l u a n i et q u a nunc i n bac perfacili D m a r i j a c i a l i e t u n d i s , sancli perveoire
a m a r e t , q u i m u l l o p r u d e n t i o r j a m alque s u b l i u i i o r gratia SaWcloris, n o n effertur prafc-uuiptione, ne r u r s u m negatione p r o s i e r n e r e i u r , ne l a c r y m i s e i amaro flelu i t e r u m sibi a d p r o p e l l c n d u i n p i a c u l u m opus esset, sed pia confessioae amare quidero se t e r i i o respondit, sed q u i d a m a r e l , i p a u m scire a i t , c y i n i b i l p o i e t t esse o c c u l t u m . Sic D o m i n u s terna i n i c r r o g a t i o u e , icrnaquc P e l r i coDfeisiooe a u i a i d i t
8 : c u r a v i t terne
tiEORlSl!
TRAPEZUNTII
83
nCgationis vulnus q u o d , flelu P e i r i \ Hrniando expresse d i x e r a n l u t nefoo ambigerat ganalam ad cicairicem usque p r o d u c t u m , crcdcnenm quoque Graccam p a r t i c u l a m non aliler quara d u m e s l . T u u c e n i m intorrOgalionia i l l i u s v i c t affirmaiive i b i positam esse. Sed de duptici potestaie $i paniculae, latius nobis i n a l i s dictum cst et vulgo p a l c t . Quis e n i m non v i d e r i l , aliud signifieari cum d i c i l u r ,
t
contessiouis v i r t u l e lumiillinia?, cicatricem quoque ipsam a b o l i l a m uemo d i i b i t a v i t , ac idco l e r sibi u t sano j a m et b u m i l i t e r aperte c o m m c n d a l u r Ect l e s ' a , u l pascat oves agnosque D o n i i n i , qnae c o m endalio m i l i t a n i i s Ecclesiae Pelro l u n c facla, successoribus c t i a m suis facia cognoscilur. O p o r t c l e n t m , s i c u l oves agnique veleres, v i d t l i c e t i n flde, atque n o v e l l i , ad diem usque advenlus i n gloria D o m i n i per successioneni d u r a l u r i s u n l , eodcm ulique modo i l l u m permauere cui deeenier mors quoque sibi coiumendalio binc facia est. Uaiversali ergo Ecclcsiac Petro proposilo prjedicilur, u l
St amo
tt
non detraho tibi;
aliud : Si amarem te non detraherem tibi? Allcmm e n i m et arnorem aQirmat e i non detrahendi volun* tatem c o n f i r m a t , a l t e r u m e regione amorem quidem vel suspendit, d u b i u m q u c facit, vcl pcnilus negal, quanloquc (amor) major n e g a l u r , tanto delraltendi volunias asseritur. I i e m : Si me auditsei, doclior esset: significant eniin non esse doclum, cum non audivi doclos, ti multa putas ? Non c u r me imperitum a u d i e r i l . Contra : Si mulios Ugi, si mutia scripsi,
v i t a m e l i a m D o m i n i expriir.cndatn pro v i r i b u s , esl opus p l u r a dicere de re nianife&ta, qua plcni duabus discerel r a l i o n i b u s , quoniam universalis sunt l i b r i , plcna p r i s c o r u m volumioa. quoque Graeca c o n j u n c i i o , easdem babel Testis poleslalcs. est P r i s c i a n u s , gramroaticorum omniuiu pasior et vicarius C b r i s l i prjecipuus f u i l c o n s t i t u t u s et quoniam crucis p a l i b u l o Oeum e r a l g l o r i i i c a i u r u s , q u o r u m a h e r u m i r a l i i t u r ex altero. Nam si noa esl servus doinino major, oportet palroni l a b o r e s c l i e n l e m subire. E t q u i labores d o m i n i s u m i l s u i , is m o r t e m non debel siniilem recusare; quare vita? quoque (otius i m i i a t i o p r o v i r i b u s n e cessaria mitnr. est Nam quae l i q u i d o Evangelii verbis e x p r i morte crucis exlensione mauuiun
excellentissimus, ncc minus i n Graecis quam in Latinis l i t t e r i s p e r i t u s , quippe q u i Graecus naiione f u i t . F u i l enim ex Gasarea, Cappadocensis, iiec in Italia , scd A t h e n i s et Graece d i d i c i t ei Laiine. ls i n l i b r i s De constructione, u b i de eubjungendi moidque lam Lalinis d o , e i de p a r i i c u l a s i , easdem omnino ait liabere ipsam vires quas G r x c a , quam G r a c i s o s i e n d i l e x e m p l i s . Sed seruio etiara ipsc Gnecus perspicuuin i d (actt, adeo uiexemplis opus non s i l . Dicatur a l i c u i carnes die Sabbaii
sub oculis P e l r i posila, s l a i i i n ci d i c i l u r , Sequere nie, i d esl, Q u i niorte mc sccuturus es, vestigia seûeris. quoque y i v e n d i i n ea
q u e r e l u r , v i d i i Joanncm (is e n i m discipulus q u c m
Peirus i g i t u r D o m i n u i u sequebalur, dumque se- ^ t o m e d e n i i : Carnes tu comedi$ in Sabbato ? respondeat, , %i ; i d est, Si comtdo, quid ad te? Patei quia comedere aseerit. Quod si dicerel, Si comederem, quid ad te ? noa omniuo comedere concederel, sed q u a s i negando sub conditioue poneret. Hoc i n Graico sermone non polest l i q u i d o p e i c i p i . Sed l a t e l adeo, u t periiioros eliam hnjus latis fugiat, nisi L a i i n s liiigoae proprieutes inspexerinf. Cujus r e i causa est, quoniam eubj i c i e u t i a Vurba m i n u t a quadam scribeudi ab indicaniibus differemia d i s t i n g u u n t u r . Priina enioi proeseutis indicans pcrsona et voce c l scriplura eadem est c u m subjangendi. S i c u l i n propoeiio, Volo eum manere, , UluU d i c i L a t i n e . Sed nHt poiest et volo e l tellem
i l i l i g c b a t Jesus) sequeniein. E i curiositate inentis h u m a r i x , qua magis aliena quara nostra q n x r i m u s , n i i n i u m commotus (lion eirim erat adhuc onurino perfecliis), audeta Domlno pelere, qua m o r i e Joannes m o r e r e l u r , dicens : Donmie, liic aulem quid? Domjuus aolem e l banc c u r i o s i l a l e m reprehendit nec i n o r i t u r u m Joannem usque ad e x i t u m bujus saeculi ( u t ego a r b i l r o r ) o s t e n d i t , d i c e n s : Si volo manere <hnec veniam, eum quid ad le ? H i n c quas-
aiiuncuia naacitur r e facilis, Tarietate opinionura d i l l i c i l i s . Nam m u h i j a m m o r i u u m fesse i o a n n e m * c o i i t e n d u n l , n o n n u l l i e x l r e m i s lemporibus cofra Etioch 4 Etia m o r i t u r u m o p i n a n t u r . Quod nos se-
qnentes, aperie ostendemus, i d i p s u i n e i per bunc D n u l l o pacio c o n v c n i i , e m u i n o e u i m a rebus alien u r a . Quare uec ulius u i i q u a m i d cogiiavit. Quas Eyangelii l o c u i u s i g n i f i c a r i , e l aliis r a i i o n i b u * conttrmari i l e m ipsius Joannig i n Apocalypsi tuni ob res et a u c i o r t i a l e i l l o r u m q u i traduxeruui ei consuetudiue m u l l o r u i u sapxuloruin, et ipsius Graec i eormonis p r o p r i e t a l e , et q u o n i a m res ipsa disj u n c U v a d u b i i a n d i vocem noa p a i i l u r , afliriaans donec veniaxt, Dotuinus d i x i l : lla toio eum manere, Evangelii a u c i o r i t a t e ac teulinionio eignificantius e o m p r o b a r i , atque adeo demonstrari : Si ( i n q u i i ) eum tolo mancre donec veniam, manere, eed, Si eum volo quid ad te ? Graece, s c r i p t u m eat. sic coojuncla, v e r b u m de verbo e x p r i m i t t i r , n o n Sic eum volo manere, V c r u i n q u o n i a m , s i c u t partfcula i l apud nos, apud Gr*cos i n d i c a l i v o q u i d e m verbo
quid ud te ? Sed d i c e l fortasse q u i s p i a m neminem unquaiu ausuui fuisse a l i i e r q u a m affirmaiive Ucniinica hmc verba i n l e r p r e i a r i ; sed Donec veniam n o n e x l r e r a u m i l l u m significare a d v e n l u m Domini: posse namque adventum D o m i n i appcIJari ciiam cuui quo uauequisque v o c a l u s , n a l u r x coocedii; u t Yelle Joaunem sic vivere a s s e r a t , doaec veniat, i d est d^nec ipsum per m o r t e m a d se vocarit.
affirmalive c a p i t n r , s u b j u n c l i v o autcm sospeusive d u b i t a i i v e q u e , j u n g i l u r autem b i c i u d i c a t i v o , i d circo n o n e e d i c P a t r e s m i e r p r e i a t i s u n l , ne s c i Ilcet r p a n i c u l a Latioae Graecxque linguae sciolos p r o p l c r duplicem polesiatcm l u r b a r e i . Sic vero a f -
873
IN ILLUD,
SIC VOLO E U M M A N E R E , ETC. AUerum flnein saebac vita u l t i m a m aposloli
874 p e r v e n e r u n t , lamen eo Fides enim in
I l a c senlentia d t v i s a , p r i m u m conslat Joannem Pentecosie* advetitu Paracleti ad pcrfectionem i n vivere donec v e n i a t , D o m i n u m dixisse. c r g o q u s e r a l u r , an i l l u d , Donec veniam, d i e , q u o h a c acta f u e r u n t m u h o s u b l i m i o r e s 0111 n i b q s successoribus gute fuisse. C h r i s l u m c r u c i f i x a m et e m o r i u i s s u s c i t a t u m , sua gratia c t d o c t r i n a Salvatoris c o n f i r m a l a p l u r i m u m eos elevabat i n dies. F u i t a u l e m d i c s i l i e , quo D o ininoa baec p e r e g i t , t e r i i a s a p p a r i t i o i m suae Nam ctsi SA'pius se lain m u l i e r i b u s quara v i r i s niartiiVs t a v i t , e i a l i i e r aHis m o d o p l u r i b u s , ntodo r i b u s , laraen t e r l i o d i c i m u s die nunc paucioapparuisse,
c u l i hu}us s i g n i i i c e t , v c l t c r m i n u m v i v e n d i i n hoc saeculo m o n s l r t t . Quod c e r l e , si qois a l i e n d a t , p r o cul a vero esse v i d e b i l u r . N i h i l e n i m a l i u d d i c i l q u i i l a d i c i l , n i s i a l planius et sub oculis p e r i a i u r , Volo eum v i v e r e donec m o r i a l u r ; sed absurdum volo Volo Dicam pcr scipsuin l o t o m f u c r i t si connexa talis exposilio f u c r i t . C o n n e c l a l u r igiVur c t d i c a t u r : Sic eum manere donec veniam , quid ad te f i d est, le ? euro vivere donec m o r i a l u r , q u i d ad
q u o n i a m t r i b u s m a x i m e diebus a p e r t i u s , e x p r e s s i o s , miraculo&ius a p p a r u i t p r i m u m i n ipso r e s u r reciionis die, deinde in ocuvo a reeurreriione; l e r t i u m , q q a n d o P e l r t i m pracfecil EcclesKe, ac dc polis patefaciens; dixit ei Jesus, manere, sed qnod s e q u i l u r , forsan sed, Sie eum alio vob
aperle quod modo i n m e n t e m i n c i d i t . Hotno c e r t e , non dta.o doctus et g r a v i g , ged m c d i o c r i t e r e r u d i t u s ac l ^ v i o r , si dala eibi potes ale horninis alicujus
f
v i l ; c , alque i n l e r r o g a i u s sic respondeat , ajiimadvertissc p u t a b i t u r : q u o m o d o i g i l u r ore soo arbilror,
p a r u m ^ Joannis m o r t e p r o n u n l i a v i l , d u o sacramenta d i s c i Deum t r a b i t u r ? Nequaquam. Q u i d e n l m s c q u i l u r ? Et non Quod non moritur, donec veniam, quid ad te f P u t a b i t nliquis n i o r i t u r u m ipsum nsquc ad ei Jeexcla-
sic l o c u t u m quispiani c r e d i d e r i t ? Sed c u e l C y r i l l o , v i r o d o c t r i n a prsecipuo, ad Pelro sanboc te?\d sa
r i o s i t a t i s , i n q n i e t , arguere d i s c i p u l u m v o l n i l . Sic c l i t a l e inagno, p r u d e n t i a et eloquentia g r a v i , ipsum placuisse legtmus, et i l l u d , quid aperle ostendit. Sed i n repreliendendo nira Joannem usque a d exlrema
f o r t e , perspicuo hic evangelisiam i l l i s contradicere q u i a r b i l r c n t u r non $m quod non moritur, finem sacculi b n j u s , c u m scribat : Non dixit s c i l i c e l (sic e n i m supplendum semper est),
c r a m c n l u m eiiara i l l u d aperire , m o r i t u saecidi bujus. Nam si c u r i o s i t a l i s ipsum arguere solummodo v o l u i s s c t , i l l n d u l l i m u m , quid ad te, v c l , C u r aliena quaeris, dixisse, salis superque c r a t , s i c u i omnibus simul q n a e r e i i i i b u s , si eo cognoscere anno r e s i i l u r u s essct Nunc inluler e g n u m I s r a e l i , respondit lenissime argueiis : Non e*tvestrum a u l c m non tempota vel momenla. a r g u i i solum cum vehemenlius
usque ad cxtrema tcmpura
mabitque ab eo ipso e x p l a n a t u m essc vobis q u c d . qu33ritur atque mutare non o p o r t e r c . Ego auieni
t
p r o modeslia summa et gloriam bumanam eum
v i r g i n a l i b u m i l i l a l e qna
ioannes omnino calcavit, iia
scripsissc c r e d i d c r i m u t e l v e r i i a t e m d i g i i o
m o n s i r a r i t , e l inanem b u j u s s x c u l i g l o r i a m a b j c c e r i t . Non cniro negal r c m , sed sermoncni e l verba. S u b j i c i a n l u r o c u l i s omrtia. Quid Jesus d i x i t ? Sie eum volo manere donec veniam, a f l i / m a n d o Jcsus discipuli ? quod i x i l , c t quisquam n e g a b i t ? Q u i d
r i l , quid ad te ? v e r u m e l i a m ad finem usque v i u c bujus v i c i u r u i n J o a n n e m r u m manere donoc g u t . Exivit discipulus atitem asseruit dicens : V o l o condilionem quod fuit? v c n i a m . I t a et sermo iste in
vilae Joannis a p e r u i t et c u r i o s i t a t e m P c t r i r e d a r discipuloi ille non moritur. e x i v i t ? per E x i v i t serrco ad d i s c i quem dissipalus
modo id cutn exisset i n p u b l i c t i m , i n l e l l c x e r u n t , quod Joanncs n o n m o r i l u r ? Teneo afnrrnationem D o m i n i ct apostolorum sentenliam o m n i u m q u o d n o n m o r i i u r . Q u i d poslea Joannes? non t a m v i r g i n a l i m o d e s t i a b u m i l i t a t c q u e praeditus quam v e r i lalie amicus, q u i d a i l ? Sed non dixit ei Jetut, eum non eum et si boc quod 11011 moritur. volo manere moritur; volo Non c n i m boc v e r b u m p r o t u l r t Quibus? Sic Jesui quod : Sic igilur
pulos. quo
quis discipulis o m n i b u s prsedicavil? Duo ccrlc sol u m sermoncm liunc D o m i n i a u d i e r u n t , P e l r u s ct Joaimes, o e t e r i s D o m i n o m ea replicasse, quse t r u s et Joanncs secretius acceperant, m i n i m c c r c d e n d u m e s l . Joannes aulem , et virginilalc tum D o m i u i et
Jesns, sed aliis v e r b i s usus eet. donec veniam. dixit ei
A n i m a d v e r t o , quod non si r e m ipsam ncgare v o supplc, dixil Sermonis
corporis l u t u s p i r i l u s a p p r i m e pracditus e l cx-teris jy s t e l i t Joanncs i b i , Non v i r l u t i b u s s u m m u s , quod e l d i l e c l i o n e stelissct a u i e m , donec commendatione M a l r i s cjns p e r c i p i t t i r , nequaquam i d q u o d ad g l o r i a m suam p e r l i n c r e videbat, sociis quasi jaclabundus praidicasset. R e l i n q u i t u r ergo dc quam eum a Petro f r a t r i b u s enarrala fuisse quse Dominus Joanne d i x i t . P e t r u m auiein a l i t e r dixisse Petrus? Quod Doniinus de Joanne d i x i l : Sic volo manere donec veniam. Id a Peiro, a l u i s s e t . Sed a d d i d i t , Scd, manere vcrborum collalionem
veniam.
f a c i t , non
r c n i m . Nam
r e r u m faccre coHationem voluissel i l l u d scripsissct : N o n d i x i l c i quod Sod, Non dixit quod non moritur, Sic eum volo manere donec veniam, spicuum e n i i n ita d i c l u m , s l a t i m ostejidit quod
solnm
non m o r i i u r ;
audierat tiefas esi d i c t u . Q u i d ergo r c t u l i t f r a l r i b u s catcris
morilur.
i n q u i l , sed d i x i t , qnid ad le ? P e r collalionem ncgnt,
o i m i i b u s eodem i n t c l l e c i u m modo f u i t , quod d i s c i pulus ille non m o r i t u r . Quare ipse quoquc d e l i n q u c r c m i h i v i d e r e r . si ila buirc Ooiniiii scrinoucm c a p c r e m , sicut omncs d i s c i p u l i l u n c inlcll c x c r u n l . Facile najuque c r c d i d c r i m , quamvis die
c r g o e s l , verborura i p s u m
facerc, n o n r c r u m , quamvis et r e r u m dicerc n o i i d u b i l o . AUer e n i m scrmo m o r i e m o m n i n o quod q u o n i a m falsuin est non d i x i l , Non m o r i l u r ; ;Ucr, qtiando m o r i l u r u s t s t , o s t c n d i l ; Donec c n i i n
8 : c u r a v i t lerne
GiEORGII T R A P E Z U N T I I
83
nfcgationis vulnus q u o d , flelu P c t r i flrmando expresse dixercmt u t neino ambigerai ganalam ad cicairicem usque p r o d u c t u m , credcneam quoquc Graccam p a r l i c u l a m non aliler qnara dtim est. T u u c e n i m interrOgalionis i i l i u s v i c t affirmaiive i b i positam esse. Sed de duptici poiestaie * particulae, latius nobis i n ali s dicHim csi et vulgo p a l c l . Quis e n i m non v i d e r i l , aliud significari cum d i c i t u r ,
t
confessionis v i r t u i e liumillima?, cicatricem quoque ipsam abolitam nemo d u b i t d v i t , ac idco ter s i b i Ecu t sano j a m et h u m i l i t e r aperle c o m m c n d a t u r
St amo te non detraho

r
tibi;
iles"a, pascat ovcs agnosque D o m i n i , quae c o n i ti endalio m i l i t a n t i s Ecclesiae Petro tunc facta, successoribus c l i a m suis facta cognoscitur. atque n o v e l l i , ad diem usque advenlus Domini ulique modo i l l u m permaucre cui Oporlcl fn g l o i i a e n i m , sicut oves agnique veteres, v i d d i c e t i n fldc, per guccessionem d u r a l u r i s u n t , eodcm coiumendatio binc
a l i u d : Si amarem te non detraherem tibi? Allcrum e n i m et amorem aQirmat e i non delrabendi latem c o n f i r m a t , a l t e r u m e regione aroorem quidem vel suspendit, d u b i u m q u e f a c i l , vcl pcniltis negat, quantoquc (amor) niajor n e g a l u r , tanto detrahendi oluutas asserilur. I l e m : Si me audissrf, doctior esset: significant e n i i n esse doctum, cum non a u d i e r i t . Gontra : Si multos auditi doctos, $i multa
facla esl. Universali ergo Ecclcsiac P c l r o proposilo decenter mors quoque vilam sibi pra?dicitur, u l eliam Domini expriii.cndam
legi, si mutia scripsi, c u r me imperitum putat ? Non

s u n l l i b r i , plcna p r i s c o r u m Teslis est P r i s c i a n u s , volumioa. quopotesiaics.
pro v i r i b u s , est opus p l u r a dicere de re manifcsia, qua plcni universalis que Graeca c o n j u n c t i o , easdem babei
duabus discerel r a l i o n i b u s , quoniam
pastor ct vicarius G b r i s l i prjecipuus f u i l c o n s l i t u tus et q u o n i a m crucis p a i i b u l o Oeum e r a l g l o r i l i c a l u r u s , q u o r u m aliei um i r a b i t o r ex a l t e r o . Nam noa esl servus doinino m a j o r , oportet patroni l a bores clientem-subire. E l q u i labores d o m i n i s u m i l eui, is m o r t e m non dcbet s i m i l e m r e c u s a r e ; quarc v i i a i quoque totius t m i i a i i o p r o v i r i b u s n e ccssaria e&t quse l i q u i d o f v a n g e l i i verbis e x p r i mitur. Nam morle crucis extensione manuuin vesligia sub oculis P e i r i posita, s l a i i m ci d i c i l u r , Sequere nie, i d esl, Q u i n m r i e mc sccuiurus es, sequeris. quoque v i v e n d i i n ea
g r a m m a i i c o r u m omniuiu
excellenlissimus, nec rainus i n G r x c i s quam in Latinis l i l t e r i s p e r i t u s , quippe q u i Grsecus nalione f u i l . F u i l e n i m ex C#sarea, Cappadocensis, nec w J l a l i a , sed A l h e n i s et Graece d i d i c i l et Laline. ls i n Jibris De comtructione, u b i de subjungendi mod o , e i de p a r i i c u l a st, easdem omnino a i l babere ipsam vires quas 6av G r x c a , idque lam Lalinis quam Graecis o s t e n d i l e x e m p l i s . Sed senno eiiara ipsc G r e c u s perspicuuin i d i a c i t , adeo ut exemplis opii9 s i l . Dicatur a l t c u i carnes die Sabbaii
Peirus i g i l u r Dominui sequebatur, dumque se- ^ i o m e d e n l i : Carnes tu comedis in Sabbato ? rcsponq u e r e i u r , v i d i l Joanncm (is e n i m discipulus quem d e a l , , ; i d est, Si comido, diligebat Jesus) sequentem. E t curiosilate l n e n i i s quid ad te? Patel quia comedere asserit. Quod si b u m a n x , qua magts aliena quara rtostra q u x r i m u , d i c e r e l , Si comederem, qtiid ad te ? noti oiDDiuO n i m i u m c o m m o i u s (iion e n l m erat adhuc o m n i n o perfeclus), a u d e t a Domlno pelere, qua m o r i e J o a u nes m o r e r c l u r , dicens : Domiue, hic aulem quid? Domjuus aoiem e l banc curiosiiatera reprebendit nec m o r i l u r u m Joannem usque ad e x i l u m bujus saeculi ( u t ego a r b i l r o r ) o s i e n d i t , d i c e n s : Si eum volo manere donec veniam , quid ad te ? H i n c qu<eaiiuncuia natitur re f a c i l i s , varietate o p i n i o n u r a d i l l i c i l i s . Nain n m l l i j a m m o r l u u m bsse Joanuem cum c o n t e n d u n l , n o n n u l l i extremis lemporibus comedere concederet, sed q u a s i negando sub condttiofie poneret. Hoc i n G r a x o seruione non polest l i q n i d o p e i c i p i . Sed l a t e t adeo, u l periiiorca eiiam h u j u s aitatis fugiat, nisi LalinaB linguae proprietates irvspexerini. Cujus r e i causa e s l , quoniam sub* j i c i c u l i a v c r b a m i n u t a quadam scribeudr ab indicamibus diflerentia d i s i i n g u u n l u r . Priina enim pcrsona et voce e l scriplura proposUo, illud proeseutis indicans Volo eum
eadem est c u m Bubjuiigendi. S i c u t i n manere,

9
EhOch 4 E l i a m o r i i u r u m o p i n a n t u r . Quod nos se-
poiest et volo e l vellem d i c i L a t i n e . Sed tellem
qaentes, aperte ostendemus, i d ipsum e i pcr b u o c D n o l l o pacio c o n v e n i t , e m u i n o e i i i i n a rebus alieEyangelii l o c u i u s i g n i f i c a r i , e l aliis r a i i o n i b u a c o n n u m . Quare uec ullus u n q u a m i d cogitavit. Quas t l r t n a r i e i l a m ipstus Joannis i n Apocaiypsi Evangelii a u c i o r i i a t e ac lesitmonio lum ob rea et a u c l o r t l a l e i l l o r u n i q u i iraduxerunt ci wgniicantius consuetudine m u l l o r u m s c u l o r u i n , ct ipsiui Grxc i s^rmoois p r o p r i e t a l e , et q u o n i a m res ipsa ditj u n c t i v a d u b i i a u d i vocein p a l i t u r , aflinaans
Douiinus d i x i l : lla tolo eum manere, donec veniazi,
c o m p r o b a r i , aique adeo deraonstrari : Si ( i n q u i i )
eum toio rhanere donec veniam, quid ad te f Graece,

*t v e r b u m de verbo e x p r i m i t u r , n o n Sic eum volo manere, eed, Si eum voio manere, s c r i p l u m eat. coojuncta, V o r u i n q u o n i a m , s i c u t p a r t t c u l a $i apud nos, sic apnd Grsecos i n d i c a t i v o q u i d e m verbo affirmalive c a p i l o r , gubjunctivo a u t c m saspensive d u b i u t i v e q u c , j u o g i l u r autem b i c i u d i c a t i v o , i d circo n o n x i sed icPatres r n t e r p r e l a l i s u n t , ne s c i Ueet *i p a r i i c u l a Laiinae Grseccque iinguai sciolos p r o p t c r duplicem p o l e s u t e m l u r b a r c t . Sic vero a f -
quid ud te ? Sed d i c e l fortasse q u i s p i a i u neiuinem unquaiu ausuui fuisse a i i i e r q u a m affirmaiive Ucnunica hmc verba i u l e r p r e u r i ; sed Donec veniam n o n e x l r e r a u m illium significare a d v e n l u m Domini: posse namque a d v e u l u m D o m i n i appellari eiiam doaec veniat, c u u i quo unuequisque vocalus , n a l u r x cooc^dii; u t velle Joaunem sic vivere asserat
9
i d est dqnec ipsum per m o r t e m a d se Yocarit.
873
IN ILLUD,
SIC VOLO E U M M A N E R E , ETC.
874
I l a c senlentia d i v i s a , p r i m u m consiat Joannem Pentecosiea advetitu Paracleii ad perfectionem i n vivere donec v e n i a t , D o m i n u m dixisse. A U e r a m c r g o q u s e r a l u r , an i l l u d , Donec veniam, finera saec u l i h u j u s s i g n i f i c e i , v c l t e r m i n u m v i v e n d i hoc saeculo m o n s l r t t . Quod c e r t e , si qnis a l i e n d a t , p r o cul a vero esse v i d e b i l u r . N i h i l e n i m a l i u d Yolo e u m v i v e r e donec m o r i a l u r ; sed dicil q u i i i a d i c i l , n i s i u l planius et sub oculis p e r i a t u r , absurdum velo Volo pcr scipsum t o l o m f u e r i t si connexa lalis exposilio f u c r i l . ConneclaUir igiMir c t d i c a t u r : Sic eum tnunere donec veniam , quid ad te ? i d est, te? curo vivere donec m o r i a l u r , q u i d ad bac vita u l t i m a m apostoli p e r v e n e r u n t , tamen eo d i e , qno haec acta f u e r u n t m u l t o s u b l i m i o r e e o m n i b u s succcssoribus guie fuisse. Fides e n i m i n G b r i s t u m c r u c i f i x u m et e m o r i u i s s u s c i t a t u m , sua g r a l i a c i d o c i r i n a Salvatoris c o n f i r m a i a p l u r i m i i m eos elevabat i n dies. F u i l a u l e m dics Hle, quo D o m i n o a baec p e r e g i t , t e n i u s a p p a r i i i o n i s suaj Nam ctsi SA'pius se l a m m u l i e r i b u s quara v i r i s n i a r t i O s t a v i t , e l a l i i e r aliis m o d o p l u r i b u s , roodo paucior i b u s , lamen t e r t i o d i c i m u s d i e n u n c quoniam tribus apparuisse, m a x i m e diebus a p e r l i n g , expresi n octavo a r e e u r r e r u o n e ;
Dicam
aperte quod modo i n m e n t e m i n c i d i t . Homo c e r t c , non dico docius c t g r a v i g , eed m c d i o c r i t e r e r u d i t u s ac I*vior, s i data eibi potes ale b o m i n i s alicujus
r
s i o s , m i r a c u l o t i u s a p p a r u i t p r i m u m i n Ipso r e s u r reetionis d i e , deinde t e r t i u m , qqando P e l r n m prscfecil Ecclesbe, ac dc alio vob
v i l ; c , alque i m e r r o g a t u g sic respondent , a.iimadveriisse p u t a b i t u r : q u o m o d o i g i l u r
p a r u m ^ Joannis m o r l e p r o n u n l i a v i t , d u o sacramenla d i s c i Dcum polis patefaciens; sed quod s e q t i i i u r , forsan dixit ei Je$u$, Quod non moritur, manere, sed, Sie eum t r a b i t u r ? Nequaquam. Q u i d e n i m s c q u i l u r ? E/ non donec veniam> quid ad te ? P u t a b i l n l i q u i s nioriturum ipsum nsquc ad ei Jeexcla-
ore suo sic locutura quispiam c r e d i d e r h ? Sed c u r i o s i t a t i g , i n q n i e t , arguere d i s c i p u l u m v o l u i t . Sic arbilror, e l C y r i l l o , v i r o d o c t r i n a praecipuo, s n n boc sa l e g i m u s , e i i l l u d , quid ad te? i d Petro c i i t a t e magno, p r u d e n t i a et eloquentia g r a v i , i p s u m placuisse aperte o s i e n d i t . Scd i n reprebendcndo nim Joannem usquo
f o r t e , perspicuo liic evangelislam i l l i s contradicere q u i a r b i t r c n l u r non sut quod non moritur, finem sacculi l i u j u s , c u m scribat : Non dixil sciucet (sic e n i m supplendum semper esi),
c r a m c n t u n i eiiara i l l u d apcrire v o h i i i , non m o r i t u ad e x l r e m a saecnli bujus. voNam si c n r i o s i t a i i s ipsum arguere solummodo
usque ad exlrema tempora
m a b i t q u e ab eo ipso e x p l a n a t u m esso, vobis q u o d . q u x r i l u r , alque m u U r c n o n o p o r t e r e . Ego aulcni p r o modeslia summa et gloriam bumanam v i r g i n a l i b u m i l i t a l e qna ioanncs omnino c a l c a v i i , iia
l u i s s c t , i l l u d u U i m u m , quid ad te, v e l , C u r aliena quaeris, dixisse, salis superque c r a l , MCinomnibus siutul q u a e r e i i l i b u s , si eo cognoscere anno r e s i i t u r u s essct Nunc r e g n u m l s r a e l i , respondit lenissime argueiis : Non e*tvestrum tempota vel momenta. a u l c m non a r g u i i solum curu vehemetilius i n l u l e r i l , quid ad te ? v e r u m e l i a m ad flnem usque v i u c bujus v i c i u r u m J o a n n e m asseruit dicens o u m manere donoc gu t . Exhil discipulus atitem v c i i i a m . I t a et sermo iste in : V(do conditionero quod fuil?
e u m scripsissc c r e d i d e r i m u l et v e r i i a t e m d i g i i o m o n s i r a r i t , e l inanem b u j u s s x c u l i g l o r i a m a b j c c e r i t . Non cnira negai r e r a , sed s e r m o n c m e l verba. S u b j i c i a n l u r o c u l i s o m n l a . Quid Jesus d i x i t ? Sie eum volo manere donec veniam, a f i i / n i a u d o Jcsus discipuli ? quod i x i l , c t quisquam n c g a b i l ? Q u i d
viiae Joannis a p e r u i l et c u r i o s i t a l e m P e l r i r e d a r discipulos Ule non nwritur. e x i v i t ? per E x i v i t serrco ad d i s c i quem dissipalns
modo id cutn exisset i n p u b l i c u m , i n l e l l c x e r u r i t , quod Joanncs n o n m o r i t u r ? Teneo afnrrnationem D o m i n i ct aposloiorum sententiatn o m n i u m q u o d n o n m o r i t u r . Q u i d poslea Joannes? non t a m v i r g i n a l i niodcslia b u m i l i l a t c q u e praedilus quam v e r i (alie amicus, q u i d a i l ? Sed Non cnim uon dixit ei Jetut, quod non moritur. volo manere moritur; volo boc v e r b u m protuTrt Quibus? Sic eum Jesus quod : Sic igitur non eum et si bnc
pulos. quo
quis discipulis o m n i b u s praBdicavit? Duo ccrlc sol u m sermonem hunc D o m i n i a u d i e r u n t , Pelrus et Joannes, cseteris D o m i n u m ea replicasse, quae PeI r u s et Joanncs secretius acceperanl, m i n i m c c r c dendum est. Joannes anlem , et virginitatc tum Domiui ct
Jcsns, sed aliis v e r b i s usus est. donec veniam. dixit ei
A n i m a d v e r l o , quod n o n
c o r p o r i s t u m s p i r i t u s apprirac praiditus e l caileris J) gietit Joannes i b i , Non v i r t u l i b u s s u m m u s , quod et d i l e c l i o n e c o m n i e n d a l i o i i e M a l r i s cjns p e r c i p i t u r , nequaquam i d q u o d ad g l o r i a m siiam p e r l i n c r c videbat, sociis quasi jaclabundus praidicasset. R e l i n q u i l u r ergo a l i l e r dixisse quam eum a Petro f r a t r i b u s enarrala fuisse quse Dominus dc Joanne d i x i t . P e i r u m auiem a u d i e r a l nefas est d i c l u . Q u i d ergo r c l u l i t f r a l r i b u s Pelrus? Quod Dominns de Joanne d i x i t : Sic volo manere donec veniam. Id a Pelro, a cateris l u i s s e l . Sed a d d i d i t , Sed, manere , donec vcrborum collalionem
slelissct a u i e m si r e m ipsam ncgare v o supple, dixit Sermonis veniam.
f a c i t , non r c r u m . Nam illud
r e r u m faccrc c o l i a t i o n c m v o l u i s s e t ,
solum
scripsissct : N o n d i x i l ei quod non m o r i i u r ; e n i i n i l a d i c i u m , s l a t i m oslejidit quod Sod, Non dixit quod non morilur, spicuum crgo e s t ,
morilur.
i n q u i l , sed d i x i l , collationem
Sic eum volo manere donec veniam, quid ad te ? P c r verbornra ipsum facerc, non r c r u m , quamvis et r e r u m dicerc iion d u b i l o . A l l e r e n i m scrmo m o r i e m o m i i i n o ncgnt, quod q u o n i a m falsuin c s l non d i x i t , Non m o r i l u r ; a l l c r , qtiando m o r i t u r u s cst, o s t c n d i t ; Donec euiin
o m n i b i i s eodem i n t e l l e c t u m modo f u i i , quod d i s c i pulus ille non m o r i t u r . Quare ipse quoquc d e l i u qucrc m i b i v i d e r e r . si non ita buirc Ouiuini sernioncin tapcrem, sicul ouincs d i s c i p u l i l u n c iulcll c x c r u n l . Faciie najuque c r c d i d c r i m , quamvis die
875
GEORGll
APEZUNTH , vere
87
v e n i a m ( i n q u i l ) i p s u m sic m a n e r c ,
aique v i -
e t d c r i p e r e s c i l i c e t , ac fo e r r o r c m dcmom
vere s c i l i c e L Quas o b rcs s i . q u i $ d i i i g c n l c r E v a n g e l i i verba c x a m i n e l , e l assenive d i c t u m essc, Sic eum toio manere donec tseniam, perpendat, quod f r u s i r a a u l superQue d i c l u r a pularc ncfas e s t : v i d c r e i u r a u i e m eese a u p e r f l u u m , si ad s i n g u l o r u m cxituin advcnlum Doaitni refcras; si praedicla omnes s i m u l d i s c i p u l i per illa ei deaique Joanncs ipse verba n o n m o r i
i n t r u d e r e ; dcinde t n f e r l u r : Ego anlem oravipr$
te ne defieiat fides hta; tu tero aliqando coih vertus confirma fratres tuo* 13bi duo maiima
9
aperte
e x p r i t n t i n l u r mysieria : p r i r o u m qiiod Pes u o r u m , i d esi Eccle-
t r i solitis et successornm s l a l fuisse P e l r u m ,
siae Romanas, cujus orbts d u n l a x a t cpiscopum conn o n deficiet fldes; alierum, quod cselerorum deiiciet a l i q u a n d o . Quare inqnit,
Joanucm usque ad e x i r e m a lempora i n t c l l e x e r u i u ; n o n r e r u n i , *ed v e r b o r u m e l s e r m o n i s f a c i l c o l l a l i o n e i n , v e l , quod verius c s l , e i i a m r e r u m : quis d u b i t a b i t , ipsum T o n i i r u i f i l i u m , q u e m Dominus n i a x i m e omniun d i s c i p n l o rum dilexil , c u i Malrem moriens saiculi i n cruce soli
;
Tu aliquando conversut, confirma fratres tuos. Ali*

qvando a u i e m d i x i t , u t o s l e n d e r e t , neminem apobUdoruin S p i r i t u s sancti c o n f i r m a i u m gralia errat u r u m , std eucrcssores, ad c o n f i r m a t i o n e i D qnorum P e i r u s , boc eel ipaius sdccesaores converti jubenl u r ; quod rcipsa p e r f e c i u m : sappc namquecxterc orbis Ecclesia? a Rotnaua c o n f i r m a t x w n t , ipsi ab aliis n u n q u a m . Sed lempora qwoque prapffcturx P e t r i a d m i r a i i o n e m , si c o n s i d e r n n t u r , adang^nl, ei fidem r e i f a c i u n l flrmiorem. Claves pronduunl u r , cum ipse anle alios F i l i u m Dei v i v i confessns e s e e l } (idei n o n de fectURe g r a i i a m a proOciscrnte i n c r u c e m quasi l c s l a m e n l o a c c c p i l , ovium fiitnpliciler pascendarum o m n i u i n , a l q u e agnorum auclo-
l o m m e n d a v i t , adbuc v i v e r e , v i c t u r u r a q u e v e l ad cxlrema b u j u s ? vel s i c u l ille q u i longe aiue alios ipsura d i l e x i l , o r d i n a v i t , i u s l l t u i l , prasd e s t i n a v i t . V c r u m q u a n i u m h i c E v a n g e l i i locus ad banc r e m e o n f e r a l , n e n i m i u n i crescat e i n i o d u m cxccdal o r a t i o , saiis j a m s i l . Nunc raiiunculis quoquc n o n n u l l i s , i d i p s u m afOrmari aperiamus. Priraum bil i g i l u r d i c i m u s , diligenter i n onmibus quod n i causa i n supcrfluc, nihil sine S c r i p t u r i s canonicis observari o p o r l e r e , fruslra, nibil ipsis e c r i p i u m e s l . S p i r i l u
r i t a l e m , post r e s u r r e c t i o n e m , p a r u m anlcqnara D o m i n u s i n coelos ascendcret. Q u o r s u i n haec?t*t ostendamus m o r t c m q u i d e m P e i r i et genos morlis p r i r d i c e t i d u m fuisse, J o a n n U a u l c m morieai, nisi quis i n e x l r c m i s b u j u s s:rculi f u l u r a m cum aposlolis e x i s i i m e l , n o n fuisse s c r i b e n d a m . Ad quid e n i m m o r i l u r u i n , curo Dominus ad eum vencritin bac conditione c o m m u n i , s c r i b e r c t u r ? Ad reprcbensionem c u r i o s i l a l i s P e t r i ? A l unico 6atisG:rel. A l i n c r e p a l u r c t q u i d c m Q u i d e n i m acrius quani quaerentem ad te ? G u r a u l e m nem bauc n i o r t a l i t a t i s n o s l r x verbn rcd a r g u i l u r , nc quacrai aliena, u t interroganli Poiro vehcmcnler. audire : Quid
etiim sanclo d k l a n t e
omnes scriplae s u n l , S p i r i l u s v c r o sanclus o m u i a s c i t , oronia praevidet, oinnia b r c v i t e r c l u l o p o r l c l c l quanlum oporlel e l sicui o p o r t e i , disponit, d i c t i l a t , e d i t . N o n esl ergo q u i d q u a m i n Evangel i i s absque magno m y s t e r i o d i c t u i n . Sed n i s i co^ prorsus pacto i n i e l l e x e r i m u s p r a d i c l a D o m i n i v e r b a , sic omnes aposloli ac d i s c i p u l i q u i t u n c e r a n i , ncceperunt, f r u s l r a lotus ille locus dc Joannc c o n scriptus esse v i d e b i t u r . G u r e n i m postcaquam u n i v c r s a l i s Ecclesiae pracfeclura P c t r o e l successor i b u s collaia est, et mors ejus qualis f u l u r a csset nd a p e r l u m de Joannis m o r t e d i s s e r i i u r ? Nam de Pclri quideui r m r l e praedicere m u l i i s de causis quiddam csse quod vicarius o p o r l u i u Non e n i m tacenda s u n t sacramenla. S a cramenluin autem G b r i s l i , Ecclesise suae p r a p o s i l u s et pontifex s u i n inus i m m e d i a i e posl praserlim C b r i s l u m e t p r i m u s crucis vitam quoque s i m i l i l e r m o r t e n i o r i t u r u s esset n o n esl negandum, c u m b u i c aperlissime M a g i f t l r i acquendara a p p r i m e d i c e r e t . E l cerle s i - ] c u t quae necessaria sunt saepius repeienda, sic qu-e nibil c o n f c r u n t , netno s c r i b i t , praefeclura Peiri a l i t e r saepe atque a l i l e r e x p r i m i t u r ne qui.s i n p o g l e r u n i audcat m u t i r e vel d i c e r e , Romanos p o m i iices q u i P e l r o s u c c e s s e r u n t , Eccleshe u n i v c r s a l i s D O R esse paslores. Quocirca d a v e s r c g u i coelorura c o m i n i U u n l u r , e l per hunc EvangelH e i ante pasei pracipue
aflirniando i n l u l i t , commucondiiionem omv
n i b u s c e r l i o r c m atquc
incviiabilem
n i s i na'ura?
ipsius Dominus a l i t c r s t a l u c r i l ? Quapropler si nib i l f r u s t r a e l absquc causa S c r i p i u r j e r u f e r u n l , tot i u s aulem l o c i quo de Joanne b i c s c r i b i l u r , wulla poiest i n v e n i r i causa n i s i quod Dominus voluii ad extrema tcmpora ipsum c o u s c r v a r e , palclDondam Juanncm m o r l u u m csse. So.d d u b i l a b i i f o n e a l i q u i s : S i i t i h i l scriptum sine causa e s l , neque faclum m u l l o inagis, cur putand u m est, non cessissâdlmc n a i u r e Joannem, cum e i i a m bujus causa n o n afferatur torum ignorare c e r l i o r , e l multa inficias.
; l l , e
e i n l i n S c r i p t u r i s q u o r u m causas ignoremus Mninos causas, nemo i b i l Causa e u i m p e r c i p i , quis n i o r l i s i n Joanne differendtt, p l
p o l e r i l a n i b i g e r e ! Profecio uemo. translaios, cujus
Jocuro quein m o d o i r a c l a v i m u s , grex agnorum a t que o v i u u i D o m i n i i l l i commendaLur, eiouem ad P e l r u m scrmone convcrso c i ad omnes c o m m u n i i e r p r i m o d i c i t u r : Ecce, Simon, Satanat expelivit vos cribrare quasi triticum atque
1
Clamat e n i m S c r i p l u r a , Enoch c t Heliam ad alia loca, i n y i t a m scilicel longiorem translationiscausa p r i m o quidem ignorabaiur ;credebant u m c n , quia exprcssc d i c l a . Sic accipienda nybis s u n t , u t c t f i r m i t e r crcdcrc dcbcamus, ctiarasi
convol-
Luc. xxu, 31.
877
I N TLLUD, SiC
VOLO E U M M A N E R E , ETC. reDia-
m bomimbus, qiiam realiluit eranapoEc-
nullaro causara videamus, p o s l i n c a r n a t i o n e m V e r - / liiro aliud m a n d a l u m exstabat b i , hujus quoque r e i , sicut a l i a r u m m u l i a r u t n r u m , ac pene o m n i u m causa nobis i n n o t u i t .
quod naluia in singulorum pedoribus insilnm eet; Eliae p r o p h e l a , q e i vel mortuos i n v i l a m oratione et sub lege g c l t e t a , quem Dominus plurimum c o r u i c a v i t ; ioannes dilexit,
bolus e n i m licentius i n u l t i m i i teroporibus p r o p t e r peccala nostra o m n i b u s suis v i r i b u s usurus est, u t e i i a m electi, si pbssibile s i t , i n e r r o r e m c o n t r u d a n t u r . Nam cuni revelalus e r i t homo i n i q u i l a l i s ( o m nes eniro l i b e r i a r b i l r i i t c r praectpue
S U I P U S
s i o l o r u m sanclissimus, q u c m ta o n i v e m l e m prxposuit, roartyrio discipulis
ileaiae pasloreni Donainus ( u t ego a r b i t r o r ) turo at i l l f y i r g i n i H&trem yirgtnem commendaret, l u m u l Petro t u n c {quem r e l o c i o r i d e s l i n a v i l ) , Joanni pesiea i n l e m p o r i b u s qnorum aller dilexit, alter dilecios in ipso A r U i c h r i s t i , Ecclesiam c o m m i t t e r e t , e i sic duobus Cbristo maxirae o m n i u m f u e r a t , a l l e r i secutionibus roaximis Eeclesia
) praestigiosis
ejus
m i r a c u l i s decepti p e r i r e r n u s , n i s i Dominus d u p l i c i providisset: prirouin Scripturarum t o t eanp n e m o n i t t o n e , quse magna t o c e figmenia et i m p i e tatem i l l i i r s praedicant, s u g i l l a n t ; deinde ctorum bomfnum miractilis, docirina, prophetiis,
quos parvo tempore antequam i m p i e t a l i s i l l i u s vis et falsa doctrina missurus est, q u i u t e t i a m a u c l o r i i a t e qua maxime nos temporibus et quasi etatini a t r i p l i c i r e r u m , tempo* r u m , aetatum p r i n c i p i o , et r e s e r v a l i ad boc est, u t p r a d i c a t i o n i b u s ipsis q u i sint e l cur r i t , sincera iniegraque flde credamus, diviaivenetu3 m i n i s i e r i u m s u n i et reservaios csse s c r i p t u m Scripturis
E v a n g e l i i i n i l i o , a l l e r i i n fine et u l r i s q u e i n p e r coimnendaretur. ler-
moveant, a vetustissirais 1 A c c e d i i , quod omnes apostolt m a r t y r i o v i l a m
m i n a r u n t , u t nemo possil ambigere veracissimon il los lestes fuisse, q u i sicut Doiuinus m o r l e l e s t i i u o n i u m auura persauxerunt. Nam G b r i s l u s Domtnns noster, F i l i u s D e i , et pontifex maximus f u i i u l l i o m o , s i c u l Psalmieta c a n i t , Tu e$ $acerdos in ceter-
p r a m o n i t i , d o c t i , c o n f i r m a t i , quod A n l i c b r i s t i t e n i p o r i b u s v e n l u r i s u n t . O p o r i u i t autem u n u m ex i l l i s n j i t t e r e q u i ante lcgem f u e r u n t , unura q u i sub lege, ( e r l i u m q u i C h r i s l u m ipsum a u d i v e r i t , a l l o culus fuerit, mulioque ex magis necesse adveraus Reservavit A n t i c h r i s t i i m , q u i se G b r i s t u m F i l i u m esse Dei finget, q u a m aliquem vetuslissimis. a u l e i n e x veteribus d u o s : r e s e r v a v i l i g i t t i r e t i a n i licbrislum, proveritaie u t i n flnem tantorum v i -
num, secundum ordinem Melchisedech
et r e x ; d i -
c i t u r e n i m i n peraonam e j u e : Ego autem constitu*
tu$ sum rex ab ipso super Sion montem $anctum

ejus ; et Pilatus i n l i l u l o , Je$u$ Nazarenus rex JK9
dccorum; et m a r l y r p r i m u s , et m a x i m u s ; nain ciiui t c s t i m o n i u m nec de se ipso s u u m , quod F i l i u s Dei esset, Judaei acciperent, nec P a l r i s sui q u i niiracu) s inauditis testabalur ipsum esse F i l i u m s u u r a , roorte cle inlellexisse verba D o m i n i , quibus P a l r o m suum o m n i p o l e n l e m Deum appellabat. Dei seipsum f e c i t . Nec Unde d i c e b a n t , m o r i ipsum secundum legem debcre, quia F i l i u m eniin a l i i e r i n l e l l i g i patest q i o d Deura P a l r e m esse suum prsedicabal; p r o p t e -
ex apo*tolis. Tres ergo reservali s u n l adversus A n * ^ t e s t i m o n i u m c o m p r o b a v i l . Scimus cerle Judaeos rc rorura testhnonio, m i r a c u l i a confirmato, ab i m p i c tale i n c r e d i b i l i atque i n a u d i t a homines i l l i u s sscculi rcvocentur. Erit aulem t e s l i i n o n i u m Joannis, ut ego a r b i l r o r , m u l t o majoris d i g n i l a t i s , q u o d f a c i l e p e r c i p i l u r , si quasi conlroversiam i n s i i l u a m u s . D i c a n l i m p i i A n l i c b r i s l u m esee Mess am et F i l i u m D e i ; lestes v e l u s t i n e g e n l , asseranlque T i b c r i i A u g u s i i t c m p o r i b u s C b r i s l u m vcnisse,qtianquam male t e r u n t tamen fuisse coniendenles impii por&plicare, n o n
rea d i c i t : Manifestavinomen tuum hominibus*. Nam

ante a d v e n t u m i n carne V c r b i r e c o n d i t u m magno i n aacramento tenebant quod Dcus i l a est Patcr, u t F i l i u r o h a b e a t c x subsianlia sua g e n i l u m , x q u a l e m uatura et consubstantialem ; v e r u m , q u o n i a m inors u l i i m o r u m t e r r i b i l i u m e s l , ncc adduci m c n t i s compos bomo polest, u t credat i n ipso t e r r o n : hac Hionis a l i q u e m v e l de se, vel de alio m e u l i r i , ^ p r o p r i a prsedicationem suam
illos t u n c Hierosolymis e l p r o p i e r c a falso
atfestari quod non v i d e r u n t . A l Joannes et vidisso c l a m a b i l e i audisse i l l u n i et letigisse, et a l l o c u i u i n . fuisse et astitisse i n cruce p e n d e n i i et aspexisse sanguiuem e t a q u a m e latere n i o r l u i p r o s i l i e n t e m , et se post resurreclionem comedisse ac bibisse vidisc u m i l l o , et manus atque plora quam disse pedes c r u c i f i x i
de causa m a r i y r e s vere n u n c u p a n t u r , q u i m o r t e veram csso d c m o i t s i r a r u n t . P r i m u a vero roarlyr Christus cum tradere s p i r i t u m Deo v e l l e t , magua voce i n l o n u i t clantans :
palpasscque. Miracula quoque n a r r a b i t , m u l t o scripsit, sl l a m e n m u n d u s tunc caillam

1
Pater, in manu$ tuas commendo tpiritum

Hanc tesiiQcalionem per apostoli omnes Dominura secuti de
mettm.
sangiitnetu et t n o r i c n i ptaHlicatiuiie
pcre p o i e r i t , auribusque Buis vocem assoverabii, Lazare, monuuiu veni foras Iriduanum exsiliisse foras
au-
el qtiasepulcro
sua feccrunl. Gur Joanncs bac gloria solus p r i v a r c t u r ? A n quia plus c x i e r i s amabatur? I m o c o n t r a , quoniam uiaxime diligebatur idclrco martyincipicns r i u m quod a Gbristo i n i l i u m cepit i n euui l e r r a i n a b i l u r . sicut plus d i l i g e n l i Ecclesia f u i t comiuissa, i i a plus dilecto desinens c o u i m e n a a o i i u r . i l a , quispiain i n q u i e t ; sed tamcn i n c r e d i ' Joan. x v n , 6.
vidtsse et inslitas quibue erat a l l i g a l u m L a z a r i corpns luanibus suis aolvisse. Uaec aliaque b u j u s m o d i m i r a c u l i s a i i i r m a b i t . Tres i g i t u r l e n i p o r i b u s i l l i * falsilati resisicnl lesies : Enocli ille j u s t u s , cujus auic d i l u v i u i u j u s i i l i a c l a r u i t , Joan. , 45. P&al. c u , 4. quando nui-
P a l . u , 6.
3
rfr
GEORGII
TRAPEZUNTII e x i s l i m a r i n l ; si d c n i q u c Joarincs ipse modesiissime sermonem et verba conferens rem non est iiiRciatus: lum, quis d u b i t a b i t , d i l e c i l s s i m t i m Chrisli discipaa l l e r u m v i r g i n i s Maria? pcr alteclum propicr fllium, c u i n i a t c r fillo conimeudaia selernam bominibiis
b i l e v i d e t a r , l a n t o (emporis spatio d i l e c t u m d i s c i - m o r i t t i r u m J<annem usquead extrema tempora p u l n m vineulis adhoc c o r p o r i s t e i i c r i , nec l i b e r a t u m hoc carcere fuisse i n Domino r e s o l u t u m , sed l o n g i s simo lempore i n boc resolotionie
f
desiderio j a c l a resohi
r i . Ncc c n i i n credendum est m i n n s Joannem qnam Paultim r e s o l v i desiderasse, q u i a i t : Cupio et esse cum Christo ; quasi vero non poseit D o i n i * nus e i ipsi et Euocb alque Eliae ante m o r t e m etiam b e a l i l u d i n e m e l a r g i r i , q u a m v i s non H!i atqtialein i n coq u a m r e s o l u i i b a b e b u n l , t a i i l a m tamen u t a u d i r e l atque v i d e r e l ea qua* nec oculus v i d i t nec a d l i u c a n i m o delenlo fieri g i l a l i o n e m h o m i n i s a s c e n d e r u n c ; q u o d i n corpcre posse, is ipse l e s t a t u r
t
Virginllatcm
f u i l , q u i generalionem V e r b i
i n t o n u i t , cui Ecclesia m i l i i a n t i s stalos ftiit retelat i i s ; q u i s , i n q u a m d u b i t a b i t , evangelislam, aposlolum, mis mum prophetam m a r t y r i t quoque corona in eilns lemporibus potiturum, ut ulerquc qui pluridileclus a Doinino alter incipionii d i l e x l t , et q u i p l u r i m u m
fuit, i n maxlmis persecullunibus,
dicens: Sive in corpore, sive extra corpus, ne$cio
atter desinenti Ecclesine praesit. I i a , inqulirnt; sed dentalcs j a m m o r t u u m esse ipsum scripserunt.qnorum aWr aiictorilatl r e p u g i i n n d u m non est. Sit sane. Abyssus e n i m esl S c r i p l u r a , incipicnlcs diximtis, ct a l i i singula c a p i i m t , et omnes siiscipicntei divisi aut evangelicae S c r i p l u r a ant allcri alieris c o n t r a d i c a n t . I n bac vero q u . T S l i b n c si praediclos Evangeiii locus c i rationcs solum sola r c m a i i e t . E i considennlar, ariioulis fidei 11011 coriiadicitnr, coulradiclio in re c r e d o , q i s , omni praioccnpit
Deus scit . Adde qood i n aeternum pro hoc b r e v i s - .. m u l l i doctoresEcclcsiae l a n i Orienlalcs quam 0<*dsimo temporis s p a l i o corona m n r t y r i i fulgens, et f u t i i r a p r a B d i c a i i o n c p r o m e r i t u s , magis magtsqtie r e eplcuidebil. Ulu J prafecto m i r n n i cst quod eum quem m o r l u u m c o n i e n d u n i , qua m o r t e a l i c u b i f a i e n l u r . Non cst dormierit, neq u e u n l c x p o n e r e , nec r c l i q u i a s ejus u n q u a m visas ccrie vcrisimile ut m u l t o r u n i non lanla? c l a r i i a l i s s a u c l o r u m , q u i i n e r c m o l u l t l a r u n t , e l mors n a r r c t u r et r e l i q u i ostendantur, etJoanuis aposlolonim i : i A s i x luce tur versalum fuisse clarissimi, quem conslat, i b i q u e ab cxpona-
l i o n c ac conienlione a b j e c l a , integ<*r ros ipsajcons i d c r c t , nobis afTutaruin. Certioi* vero sum cum jam t e r t i u i n locnm t r a c t a v e r o , absque conirovcrsia O I I I I I C S ' f i f f i i l u r o s . Nulla c n f m a l i o r u m cst aactoriiai, S c r i p l u r a i a u c t o r i i a t i collata. Nec lamen Palws si qnos i n m c d i u m addiiccmus n o n occurrcriMl, cam scribcrent. N i b i l c n i m l i a b o m u s , qitod > accepim u s , e l S p i r i l u s u b i v u l t s p i r a t . Quarc stuiinm eA si accepisti, g l o r i a r i quasi nori accopcris. Scd jaw S c r i p u i r a m dc rc proposila l o q u e n l c m flic ;dem Joanncs i n calce psis d i c t u m sibi esse s c r i b i t :
prophelare populis, geniibm,
bac vita recessisse (ut a i u n t ) , nec mors
nec exanime corpus unquam v i s u m i u e r i t . Sed
opcnfi p r e i i u m est, b r c v i t e r ac s u m m i s ( u l a i u n t ) d i g i t i s tangere, quas f e r u n t u r .
T r a d u n t omnes f e r c , q u i hac dc re l o c u t i s u n l , C contra F c n p s e r u i f t , c r i m i n a r i fas, si loci Striplonc, postquam Joannes sen3it i i l i i m u m advenisse d i e m , Jussisse discipulos fovcam facere, i n quam c u m v i vus veeiitiisquedescendisfiel, impefasse i l l i s , u t a b i r e n l ct eic jaccnlera i n fovea, D o m i n u m q u e exspcc l a n t e m r c l i i i q u e r e n t ; o b t e m p e r a r u n t i l l i , ctpostero die r e v e r s i , n o n i n v e n c r n n t i p s u m . Q u i s e x hac hihloria non i n l c l l i g a t , prx modestia hoc irapetrasscipsum a D o m i n o , ne pracdicaretur v i v u s i n coelum r a p t u s . Nam gue si raorilurum j a m j a m se p r a i c o g n o v i i , c u r i(a v i v u s perfodi v o l u i t e t n o i i e x s p e c l a v i i , corpusexsaoi n sepnlcro dcfodi? Dicam aperie quod scnlio. ISisi ratione modestioe, sicut d i x i m u s , feciese ipsum p u l a v e r i m u s , puerilc q u i d v i d e b i l u r , s i c v o l u i s i e d e f o d i . Quod a u i e m p o s l e r o dic n o n f u i t i n v e n t u s , n o n Mm. Ita prorsns. Quas ob res, si nuila potest i n v e n i r i
;
audiamus. te iten*
m
capitis ApocalyOportet
linguis et mullit np
bus
. I d certc n o n polest de
Evangelio dici, licel
postcaquam Apocalypsis, s c r i p l u m ab eo sit. Nam n c Evangelium propbetiam u l l n s unquam appell a b i t nec muUis s c r i p t u m est linguis, scd Gra*e sotum. Noc r e f c r l si per tratUtclionem ad mulias
pervencrit linguas. T t a d u c t i o n c s enim non suntaam u l t i i p o p u l i s , gentibus, regibus per mulus dicaar linguas. Accedit quod bis e i dictieconfesiim in initio capituli decimi d i c i l u r de duobus lc$tibus
EHOC
ne i n s o l u b i l i argumenlo est, v i v u m inde alio tralisJa- ^ c l o r u m , sed t r a n s l a t o r u m . Ipse aulcm prophetatora^ t l i a c a u s a cvangelicis digna sacrament 8, c u r de v i i a Jonnnis et morte Dominus bic d i x i i e l cvangelista i l e r a v i t ^ si c x l r e m a l e m p o r a teslibus e g e b u n t , q u i t e s l i m o n i u m j a m d i u venisse C b r i s t u m p e r h i b e a n i ; si apostoli alicujus e x c e l l e n i i o r est bac de re t e t i f t r a l i o ; si omncs apostolos obdormiisse m a r t y r i o consiat, Joannesa nemine conspeclus exanimis e s l ; 6i pneierea afflrmative d i c t u m est a D o i n i n o : Volo eum manere donsc veniam, ncc de p r o p r i a c o n d i aposloJi l i o n e hoc recte i n t e l l i g i p o t e f t l ; si omnes
et E l i a . Unde palet non s i m u l s i b i dicium d i v i n i ^ fuissc de t r i b u s l e s l i b u s , sed d i v i s i m in calce noni de seipso et a c t u t u m i n decimo de reliqais, ca o m u i a s i n l nota D o m i n o , ncc bonestis bominam dcsideriis u n q u a m r e s i s l a l , sed semper favendo pr* gequatur n o n roinns quain praeveneril. Propbeuri* i g i t u r semel de umverso stalu Ecclesia? aoUitaDits in A p o c a l y p s i ; sed o p o r i e t ipsuin iieruni m e
,us
et d i s c i p u l i D o m i n i vcrba ejus sic i n t e l l c x c r u n t , u t JI Cor. x i i , 3. Apoc x, 1 1 .
l i n g u i s propbctarc regibus m u l i i s , popujis mul&
881
I N I L L U D , STC VOLO E U M M A N E R E , > ETC.

ETJnigeKnnr prophetia ptismo qvoego
8SJ
g e n t i b a s mvUte. Qnare s i
baptixor baptixublmbri, hoc cst, K g o
n o n est, nec si essei, m u l t i s l i n g u i s al> ipso e d i l u m e s t , nec m u l l i s ipse p r t e d i c a t U gcfntibus, sd G r a c i s ; necomnibus G r x c i s , sed Asialicis solum ; nec subjecU Anlicbrfsti r e g i b u s m u l l t s , Romanis c n i m Asia ninc f u i t : p e r s p i c u u m est ante a d v c n l u m
pro vobis cseterisque h o m i n i b u s eanguinem m e u m eflbndai, s t d voa qnoque p r o v e r i l a l e p n r d i c a i i o n i s vcstra sanguinem vestrum effundetis. Hunc calicem b a p t i s m u m q u e sanguineum Jacobus q u l dem j a m b i b i t e t baptizatus est, ab Herode o c c i 6us ; Joannes v e r o , m i n i m e ; b i b i t u r u m ergo quis negat ? Cbristus e n i m Dotninus noeter de utrisque f r a l r i b u s d i x i t : Caliccm bnptismo quidem meum bibeth, ei mto baptizabimini, hoc est, Sanguine v e -
p r o p h e i a t u r u m , quando veniet h o m o i u i q u u s q u i p r e s t i g i i s suis m u l l o s d e c i p i e l , q u i v i quoque u t e t u r adversus e t Elias boc fldeles, caeleraqufc h u j i i s m o d i . Enocb e i m i l i t e r facient. Q u a p r o p t e r c t S c r i crein ex1 1
p t u r a non m o r l u o s , sed a l i o raptos i n corpore d i c i i , u t fideles illius temports facilius possint d u m et p r o p l i e t a n d u m , c u m roulto fulgore lione, d e r e , illos ipsos esse q u i d m n i i u s ad p r x d i c a n t r e m i s t c m p o r i b o t reservati f u e r u n t . Uac ipsa r a eademquc de eansa, l u m per explanalum locum , t u m iutdlo exprcsslns , e i Evangelii
stro infnsi pro v e r i l a t e m o r i e m i n i . Nec r e f e r l s i quis d i c a t , anhno i l l n m m a r l y r e m fuisse. N o n e n h n di x i t D o m i n u s , Calicem quidem roeum bibere, e i bapiismo quo ego baplizor baplizari parati e r i t i s , sed r e i n ipsam e t effusionent sanguinis aperie a f l i n n a n do, Bibetis et baptizabimini, i n q u i t . Quod si doclorie alicujue auctoritas nonrmllos p e r t u r l m l , s c i a n l Joanneui C l i r y s o s t o m u m , cujus auctorilas n o n i m m e r i l o magna sempcr f u i t et esl i n E c c k s i a , i l l u d Matthaei c x p o n a l , Calicem co, n i a r i y r i i e n i m corona quidem cuin mcumbibe-
g i i i f i c a n l i u * , clarius per Apocalypsim, Joaunis q n o q u c reservalio s c r i b i l u r . Nec ista s u f f e c e r i n l , sed ab evnngelislis M a u b x o e l Marco ipsorum flliorum Z e bedaei m a r i y r i u r a magno praconio conclamatur. N a m c u m u t r i q u e i r a l r e s , aeiliniantcs i n liac viia r c g u u m C b r i s l l f i i t u r u i n , peliissent ab eo u l a l l c r i n dexlris ejue alter i u siui&trts s e d c r c n l , ad boc preces atque e i i a m suae ( u t evangclistarum
tis, bts verbis u t i : Magna vobis ecrle bona praedip o t i e n i i n i et v i o l c n t a Prrcferea si iniention i o r l e , s i c u l et ego, a v i l a dccedclis.
l i c c b i l qi:se plane S c r i p t u r a p r x d i c a t non fticut d i cunlur accipere, sed ad a n i m u i n atque nera r e f e r r e , vereor ne facile pleraque omnia c o m mola labescant, labefacla r u a n t , d i r u l a i n nihilum r c d i g a n l u r e l A n t i c b r i s l o l a i i s s i m a i n v i a m praepar e n l alque a p e r i a n t . Credenduin i g i t u r est, Joanncm adhuc vivere, e t i n extremis leroporibus m a r t y r t o m o r i i u r u m ; nec credendum solum, verum etiam p r a d i c a n d u m , el i * Scripturaruiti c n i o i sacramcnta q u i l a c i l u r n u s r e l i n e t non cvadet i i n p u n e , prjBscriini id quod
f
s c r i p t u m a l l ^ r r c l i q u i t ) m a l r i s adbibuisscnt, iginrare ipsos q u i d pelerent, p r i m u m a u d i e r u n t , d e n dc sic i n l e r r o g a l j f u e r u n t : Poleslit gnem ego bibiturtu bibel s Celicem Duininus de a m b o b u s , Caiicem b i c nerao bibere quidem calicem Possumus. meum Q violcntam fuerii quo ego sum ? r e s p o n d e r i i r i l : dubilal,
m o r l e m , i d e s l u i y s l e r i u i n , a p p e l l a r i ; sive sic J u dajorum l i n g u a c t S c r i p l u r a consueludine Marcua autem ad luuc a d d i l : E l baplismo baplizor, sumus, u s n r p a l u i n , sive a l i t c r , u i l i i l r e f e r t . Sic Malthaeus;
d u b i u m apud omncs dicam adbuc v c r i i i u r . E l nist
baptizari. C u m q u e i l l i respondisseiil: Posp e r u l i l i s f u l u r a e s s e l C b r i s l i a n i s luijus p r x d i c a l i o , sirailiter i u f e r t : Calicem qnidem meum bibe- non c q u i d c n i l a n l a cura c r e d i d e r i m c o n s c r i p l u n i tis et baptismo qtto ego baplizor, baptizabimini, b a f u i i s e . S c r r p l u m esl ergo u t e l sciamus e l p n r d i ceinns poslcrisque conslans et flrroum r c l i n q u a i n u s quod et D o m i n u s e l pcr Evangelia et p e r A p o c a l y psiin nobis Iradidit, c o i n i n c n d a v i t , t i t bac quoquc S c r i p l u r j c p r x m o n i i i o n e atque doctrbia vcl moneantur c l fidem servent f u l u r i lemporis A n i i c l i r i s f i (idcles, v c l incxcusabiles undiquc facli conticcscant. sanguinis. I I x c Jacobus e l Joanuea non i n l e l l e x e r u n t , adbuc e n i m l c r r e n a , piscaluram ac relia n i m i r u m , colebanl. Ideo de potu ct de baplisnio et baaquatico d i c i putaules, i l l i c o se possc r e s p o n d e r u n l . E l Doroinas: Calicem quidem meum blbeiit
1
p l i s m u m b i c iittelligens, eOusioncm super s c p r o p r i i
M a i t b . x x , 22.
rfr
GEORGII TRAPEZUNTIl
880
b i l e v i d e t u r , l a n t o lemports spaiio d i l e c t u m d i s c i - m o r i t u r t t m J<;Annem usquead exlrema lempora p u l o m vineulis adhec c o r p o r i s t e n e r i , nec l i b e r a t u m hoc carccre fuisse i n Domino r e s o l a t u m , *cd longissimo (empore i n boc resolutionie desiderio Paulutn r e s o l v i desiderasse, q u ! a i l : Cupio et esse cum Chritto jactaresotvt r i . Nec c n i i n credendum est, m i n n s Joannem qnam ; quasi vero non poseit D o m i * f11i a?qualera i n coe x i s l i m a r i n t ; si deniquc Joannes ipse modeeiiteiroe sermonem et vcrba conferens r e m non est inficiat u s : q u i s d t i b i t a b i t , d i l e c t i s s i n i u m Chrisli discipel u m , a l l e r u m v i r g i n i s Mariae pcr aflfectum propier Tirginllalcm fllium, c u i tit riiaicr fdio commeudata selernam tiominibns f u i t , q u i generationem V e r b i
nus e i ipsi et Euocb aique Eliae ante i n o r t e m etiam b e a t i l u d i n e m c l a r g i r i , q u a m v i s non q u a m resoluli h a b e b u n l , t a n t a m tamen u t a u d i r c l aique v i d e r e l ea qu;n nec oculus v i d i i nec adliuc a n i m o detento d i c c n s : Sive in corpore, fieri g i l a t i o n e m b o m i n i s a s c e n d e r u n t ; quod i n corpore posse, is ipse t e s t a l o r corpus, netcio, $he extra
i n t o n u i t , c u i Ecclesiae m i l i i a n l i s stalus fuil rettlat i i s ; q u i s , inquam d u b i t a b i t , evangelislam, aposiol u m , prophetam m a r l y r i i quoque corona in extnm i s l c m p o r i b u s p o t i l u r u m , u l u l c r q u c qui plurin i u m d i l e x l l , et q u i p l u r i m u m dileclus a itomino f u i t , i n maxunis p e r s e c u l i u i i i b u s , alter incipicnti alter desincnli Ecclesia praesit. I i a , inqoiiml; sed denlales ja'm m o r t u u m esse i p s u i n scripserunl, rwm a i i c t o r i t a l l r e p u g n n n d u m non est. Sil sanc. Abyssus e i i i m est S c r i p l n r a , i n c i p i c n i e s cfixtmtis, cl aftlcr a l i i singula c a p i u n t , e t omnes siiscipicntct divist aut evangelicae S c r t p l n n e a u l alteri atoris contradicant. I n bac vero qua?st?one si praediciM Evangclii locus ct ralioncs sola rcmanet. solum ionsidennlor, articiilis flJei c o n n a d i c i t u i * , conlrndiciio in re c r e d o , i p i i s , omni pnBcwicupi4
Deus scit *. Adde qaod i n aeternum pro hoc b r e v i s - m u l t i dqcibres Ecclcsiae tam Orientalcs quam O^cisinio l e m p o i i s spatio c o r o n a m a r t y r i i fulgens, et f u t u r a prsedicationc p r o m e r i i u s , magis rnagisqtie r e eplcuidebil. Ulu J profecio m i r u m cst quod euni quem m o r t u u m conten l u n i , qua m o r t e a l i c u b i f a t e n f u r . Non c s l dormierit, neq u e u n l c x p o n c r e , nec r c l i q u i a s ejus unquani visas ccrte v c r i s i m i l e u t m u l ostenquem t o r u m non lanta? c l a r i i a t i s s a u c t o r u m , q u i i n e r c rao l a t i t a r n n t , et mors n a r r c t u r e l reliqube dantur, ctJoannis aposlolonnn i : i Asi:c luce vcrsatum fuisse clarisshnt, mors
conslat, ibiqtie ab cxpona-
lionc ac contenlione abjccla, inlog(?r, rcs ipsa'5Consldcrct, nobis affuttiruin. C e r t t o i jam vcro sum cum l e r t i i i m locnm t r a c t a v e r o , absque cofiirororsij
hac v i l a re^cssisse ( u l a i u n t ) , nec operaj p r e i i u n i esl, b r e v i i e r
t i i r ncc exanime corpus unquam v i s u m i u e r i t . Sed ac s u m m i s ( u l a i u n l ) d i g i i i s tangert, q u f e r u n t u r . postquam Joannes sensit u l t i m u m advenisse d i e m , jussisse discipulos fovcam facere, i n qtiam c u m v i vus veeiitiisquedescendissei, imperasse i l l i s , u t a b i exspcr e n t et sic jacentera i n fovea, Dominumque
onincs r.ffiiluros. Nulla c n i m a l i o r u m csl aactoriias. Scriplurae a u c t o r i i a l i collata. Ncc lamen Palfes si quos in n i c d i u m addiiccmns n o n occurrcniul, eam scribcrent. N i b i l n n i m I i a b o m u s , qnod non acoepim u s , e l S p i r i l u s u b i vuR s p i r a t . Quarc sluiinm si accepisli, g l o r i a r i quasi n o n accrpcris. Scd jaw S c r i p i u r a m dc rc proposita loquenlem flic ideni Joannes i n calce psis d i c l u m sibi esse s c r i b i t :
prophelare populis, gen;ibn$,
T r a d u n t omnes f c r c , q u i hac dc re l o c u l i s u n t , C conira Fcripserunt, c r i m i n a r i fas, si loci Stripianc,
ctantem r c l i u q u e r e n t ; obtemperarunt i l l i , c i p o s t e r o die r e v e r s i , n o n i n v e n c r u n l i p s u m . Quis cx hac historia non i n l c l l i g a t , pnE modcstia hoc iropeirassc ipsum a D o m i n o , ne praedicaretur v i v u s i n coelum raptus. Nam si raorilurum j a m j a m se p r a c o g n o v i l , gue c u r ila v i v u s p e r f o d i v o l u i i e t n o u e x s p e c l a v i i , corpusexsani n sepulcro dcfodi? Dicam aperie quod scntio. Nisi ratione modestiae, sicut d i x i m u e , fecisse ipsum p u l a v e r i m u s , puerilc q u i d v i d c b i l u r , s i c v o l u i s t e d e f o d i . Quod autemposiero die nonfuic i n v e n i u s , n o n t<nn. Iia prorsiis. Quas ob res, si nulla poiest i n v e n i r i aliacausa cvangelicis digna s a c r a m e n t s , c u r de vita
:
audiamas. te ilen*
*
capilis ApocalyOporlet
linguis et
mullis
bns
. I d certc n o n potest de
Evangelio dici, licd u l l u s unquam appellinguis, scd Grace
posteaquam Apocalypsis, s c r i p t u m ab eo eit. Nam * c Evangelium propbetiam l a b i l nec sorum. Noc r e f c r t si per m u l l i s s c r i p l u m est
tracUiclioHem ad rouliis
pervenerit linguas. Traductioncs cnim non snntaom u l l i s populis, genlibus, regibusper mullas diciwr linguas. Accedit quod bis ei diclieconfesiim in iniUe capiluli decimi d i c i t u r de duobus lestibus Eaoch et E l i a . Unde paiet non s i m u l sibi dicium d i f i w iuisse de i r i b u a l e t t i b u e , sed diviaim ia calce de eeipso et a c t u t u m i n deciroo de reliqoi^ tm oinnia s i n t n o t a D o m i n o , ncc honcslis hominani d* sideriis u n q u a m r e s i s l a l , sed semper favendo prowjquatur n o n n i i m i s quain praevenerit. Propheu^ i g i i u r semel de umverso slalu Ecclesia? i n A p o c a l y p s i ; sed o p o r l e l ipsum ifcrum mlw l i u g u i s propbctarc rcgibus m u l l i s , populi*
ne i n s o l u b i l i argumento est, v i v u m inde alio t r a n s l a - ^ c l o r u m , sed t r a n s l a l o r u i n . Ipsc autcni prophetatoras
Jonnnis et m o r l e Dominus bic d i x i t et cvangelista i l c r a v i l ; si cxtrema lempora testibus e g e b u n t , q u i ;estiraonium j a m d i u venisse C b r i s i u r n p e r h i b e a n l ; si apostoli alicujus excelleniior est hac de re t e l i f l r a i i o ; si omncs apostolos obdormiisse m a r t y r i o constat, Joannesa nemine conspeclus exanimis e s i ; 6i praeierea afflrmative d i c l u m est a D o m i n o : eum manere donsc veniam, ncc de p r o p r i a si omnes l i o n e hoc recte intelligi p o l e s t f Volo condiaposloli
vnlW*
c t d i s c i p u l i D o m i n i verba ejus sic i n t e l l c x c r u n t , u i I I Cor. x i i , 3. Apoc x, l l .
881
I N I L L U D , < S I C VOLO E U M MANEttB, > E T C .
8SS
geniibes mullis. Qnare si
ETangHmm proptretia ptUmo qvoego baptixor baptixainmtod, hoc est, Kgo pro vobis caeierisque hominibus eanguinom meum effondaiB, std vos qnoque pro veritale p r c d i c a l i o nis v c s l r a sanguinem v e s l r u m eflundelis. Hunc calicem b a p t i s m u m q u e gangniiieum Jacobns q u i dem j a m b i b i t et baptixa(us est, ab Herode o c c i de u l r i s q i t e ti sus ; Joannes v e r o , m i i i i m e ; b i b i t u r u r o ergo quis negat ? Cbristus e n i m Dominus noeier f r a l r i b u s d i x i t : Caliccm quidem meum bibeiis,
n o n est, nec si essei, m u l t i s l i n g u i s ab ipso e d i t u m est, nec raultis ipse pitedfcavit gefnribus, sfeft G r c i s ; n e c o m n i b u s G r a c i s , sed Asiaticis solum ; nec regibus m u l i i s , Romanis c n i m Asia tunc f u i l : p e r s p i c u u m est arile a d v c n l u m subjecU Anticbrisii
p r o p h e u i u r u m , quando v e n i e t h o m o i n i q u u s q u i praBStigiis suis m u l t o s d e c i p i e l , q t i i v i quoque u i e t u r adversus et Elias boc fldeles, caeteraqufc b u j u s m o d i . Enocb eimiliter facienl. Quapropterct Scricrein exR
baptismo meo baptizabimini, hoc est, Sanguine v e s i r o infusi pro verilate m o r i e m i n i . Nec r e f e r t s i quis d i c a t , a n i m o i l l m n m a r t y r e m fuisse. Non e n i m d i * x i t D o m i n u s , Calicem q u i d e m meum bibere, et baptismo quo ego b a p l i z o r baptizari parati e r i t i s , sed rein ipsam et effusionem sanguinis aperte a f l i n n a n do, Bibetis c t baptizabimini, i n q u i t . Qttod si doclorie alicujue auctoriias nonnullos p e r l u r l m l , s o i a n t Joanneut C h r y s o s i o m u m , cujus aucloritas non i m m e r i l o magita sempcr f t i i l et est i n E c c k s i a , cuin i l l u d Matlhaei exponat, Calicem quidem mcum bxbetis, bts vcrbis u ( i : Magna vobis ccrte bona praedico, n t a r i y r i t e n i m corona p o l i e m i n i et v i o l e n i a PrrKfrrea si intenlion i o r l e , sicut o,l ego, a v i l a dccedctis. c u n l u r accipere, sed ad aniuiuin
p t t i r a non m o i i u o s , sed a l i o rapios i n corpore d i c i i , ut fideles i l l i u s temporis facilius possint d i i m et p r o p b e l a n d u m , cum roulto fulgore Uone, eaderoque de cansa, t u m loctim , tum imillo d e r e , illos ipsos esse q u i d i v i n i l u s ad p r x d i c a n treoiis t c m p o r i b o f reservaii f u e r u n t . Uac ipsa r a per cxplanalum expressius , siEvangelii
g i i i f i c a n i i u * , clarius per Apocalypsim, Joaunis q o o q u c reservatio s c r i b i l u r . Nec isla suffecerint, sed ab evangelislis M a t l b x o e l Marco ipsorum b e d a i m a r i y r i u m magno N n m cum u l r i q u e i r a l r e s , aeiltmanles r c g n u m C b r i s l i f u l u r u m , peliissent ab ad boc preces flliorum Zep r e c o n i o conclamatur. i n bac vita eo u i a l l c r atque
i n dextris ejue aller i n s i n i s t r i * s e d c r e n t ,
l i c c b i l qi:se plnne S c r i p t u r a prsedicat non icul d t atque nera r e f e r r e , vereor ne facile pleraque omnia c o m m o l a labescanl, labefacla r u a n t , d i r u t a i n n i h i l u m r c d i g a n t u r e l A o t i c h r i s l o l a i i s s i i i i a m viam praepar e n l atque a p e r i a n t . Credendum i g i t u r est, Joannem adbuc v i v c r e , e t i n e x l r e m i s temporibus m a r t y r i o m o r i i u r u m ; nec credendum solum, verum eliam pnedicandum. et i * S c r i p l u r a r u m c n i m sacramcnta q u i l a c i i u r m i s r e t i net, non ovadel i i n p u n e , p r j i s c r l i m i d qiiod d u b i u m apud omncs dicaui adbuc v c r l i i u r . E l n i s i
e t i a m suse ( u i evangclistarum
s c r i p t u m a l t f r r c l i q u i l ) n i a l r i s a d b i b u i s s e m , igm>rare ipsos q u i d pelerent, p r i m u m a u d i e r u n t , d e n dc sic i n l e r r o g a l i f u e r u n t : Poleslit Domimis de a m b o b u s , Calicem bibells Celicem bic nerao bibere calicem quidem meum Q quem ego bibiturw sum ? r e s p o n d e r u n l : Possumus. dubitat, violenlam fueril quo ego
i u o r t e m , id est u i y s l e r i u u i , a p p e l l a r i : sive sic J u dasorum lingua ct S c r i p t u r a consueiudine Marcus autem ad b x c a d d i t : Et baptismo u s u r p a l i i i n , sive a l i l c r , u i b i l r e f e r t . Sic Mallbaeus;
baptizor, baptizari. Cumque i l l i respondissenl: Po$p e r u l i l i s f u t u r a e s s e l C b r i s l i a n i s btijus praedicatio, sumus, sirailiter i u f e r t : Calicem quidem meum bibe- non c q u i d c n i lanla cura c r e d i d e r i m c o n s c r i p l u n i ti$ et baptiimo quo ego boptizor, baplizabimini, bafuisse. S c r t p l u m est ergo u l et sciamus e l pr;idip t i s m u m bic intelligens, effasionem super s c p r o p r i i anguinis. Uxc Jacobus e l Joanue* non i i i t e l l e x e r u n t , adbuc eniin t c r r e n a , pi>cat!iram ac relia n i m i r u i n , colebanl. Ideo de potu ct de bapiismo baaqualico d i c i putaules, i l l i c o se posse r c s p o n d e r u n l . E t D o m i n u s : Calicem quidem meum bibclit et
1
ceinns poslcrisque conslans et firiuuui r e l i n q u a m u s quod e l D o m i n u s e l pcr Evangelia et per A p o c a l y p s i m nobis t r a d i d i t , c o i n m c n d a v i t u t bac quoquc
f
S c r i p t u r * praemonitionc atque tidc!es,
doctrina
vcl mo-
n e a n l u r c l fidein servcnl f u l u r i i c m p o r i s A n i i c b r i s i i v c l incxcusabiles undiquc facti comiccscant.
Maltb.xx,22.
883
GEORGII T R A P F . Z U N T U
MARTYRIUM
BEATISSIMI M A R T Y R I S
ANDREJE D E CHIO
Qul CONSTANTINOPOLl 1, ANNO PRIMO PAULl II SUMMI PONTIFICIS
GEORGJO TRAPEZVNTIO LATWE SCRIPTUM.
(Acla saoctorum 29 Maii.}
I . Q u a n d o j a m t r i e i i n i o e Creta Constantfnopollra aiHiaerere, u t b e l l o r a m Jabores sobâtn , penenb navigassem, universam i l l a m u r b e m c u m Galata m u l l i s tempomagna p r o i m p e r a t o r e m o r t a l i soscipiam, gladi i n Cbristianos C b r i s t i a n u s ipse natos dislringaai? et denique i n roortem r u e r e , q u a m fugiendara ccirs u k philosopbus, o t I n aeternam ac veram morten deferai prreceps? Haec i l l e . III. se V e r u m d u m haec Constaniinopoli ficreot, fore Reginae misericordifc Yirgini I l l i c o febribus, pauto A n d r e a s f e b r i b u s g r a v i t e r laborabat coeliberoqoe pcrpetuo Yovit, si c v a d e r e l . Sedalis s i m u l i n a d m i r a l i o n e alqne g a u d i o r e p e r i non p a r v o , p r o p l e r singulare et i n a u d i l u m r i b u s Andrere de C t i i o , p r o Jesu C h r i s t i professtone m a r l y r i u m . F u i t e n i m paulo ante m i r a b i l i constantia per g r a t i a m . Dci gestum. N a m cgo q u i d e m mense N o v e m b r i a p p l i c u i , anno ab i n c a r n a l i o n e D o m i n i 4465. Andreas vero m a r t y r C b r i s t i praecipuus 29 d i e nicnsis M a i i , ejusdcm anni c o r o n n m i v a r t y r i i nisericordia C b r i s i i consccutus, i n coelos asccndit ad e u m p r o q u o mnlios cruciatus s u s l i n u i t . V c r u m qnod a d m i r a b i l i n s r i t c consideranti v i d e b i t u r , i l l u d est, quod nisi Andreae m a r t y r i u m divinitus destinatum divina gralia Christianis opcm tiiltsset, e l animos e o r u n i firmasset, magna i n eos clades ac aernmna ingens ab i n i m i c o generis h u m a n i , procellae i n m o r e m fuisset effosa. Q u i dara e n i m
f
post quasi ex m o r l e s u r r e x i t , e t albrs se vesiiraentis i n d u i t , u t scilicet n u u q i i a m oblivisci posct m u n d i l i e m c o r p o r i s , q u a m Creatoris obiulit Malri. C o n s t a n t i n o p o l i m dernde p e l i i l , non ut mercalor, aut vagus q u i d a i n n i a g n a r u m u r b i u i n visendarum c u p i d i l a t e ; summa e n i m i n juvene viginti el septem a n n o r u m gravitas a t q u e constaitiia illucebat: r a r o q u i s inane v e r b u m ab ore ipsius excidisse a u d i v i t ; a j o c o e n i m p e n i l u s e r a i alienus. Cur igit u r i v i t ? g r a l i a D e i , o l ego a r b i t r o r , ad mariyr i u m v o c a b a l u r , u t ipse i n coelis Cbrislo eum aibs
qncm b o n o r i s causa n o m i n o % ex ortus u r b e , pcripaleiicorum p b i -
T r a j eztiniina
Josopbto prorcssor, sivc sua sponte, u t m u l i i a i u n t , sive impulsufi, ncscio , nec , si se.iam, dicere a u s i m , cruccm
IrSCSit.
Domiiii
m a n y r i b u s assisleret, et o m n i b u s prodeeset, qi negavit et M a b u m e t o a d - p h i l o s o p b i sive l e v i i a t e , si?e l e r r o r e fueranl cunt u r b a l i . S t a t i a i c u m i u u r b e n i applicuil, accasaias quemfuit, quod c u m C b r i s l i a n i s conversaretur, ecdc-
II
Quaro T u r c a r u m r e x e l a t u s , v i r u m
d a m , cnjus nomon me fugtt, ipsumquc T r a p c z u n l i u m militiae p c r i t i s s i m u m i n carccrem lons nolcnsve iinitarctur; cupiebat conjecit: enim ejus d i g t i u m r a t u s , u( pbilosopbum concivem suum v o opera u l i i u r e m i l i l a r i .
siasquc v i s e r e l , quasi C h r i s t i a n u s summa cum re ligione ac ilevotione h o m o , q u i crucem Alexandrii n e g a v i t , c o n c t i l c a v i t , s p u t i s foftdavit, et dcroonj i n stercora p r o j p c i l . Ilaec mercaleres Egyptii qm que ipsos vidisse e u m n e g a n l e m , cfmflienirmqM* quod Mabumeto a d b a i r e r e t , audivisse atiesiaAndreas iniquu baiiiur. I V . Trabiliir in judicium ,aceusationcqne r c c i t a u , unquam sc a Cliio. nalus* educaiusque f u i t , n i s i lunc rccesslsse aflif* mabat, i d q u c m u l l i s lestibus approbabal, universaiuque C h i i c i v i i a l e m boc ipsuin scire aicbal. Jn* dcx iniquus hac i n rc non csseaudiendosChrislian censebat. T u n c C b r i s t i a n o r u m muliiludo, circumfusa s l a b a i , S i , i n q u i t , Cliristianorum ^ z i i n i t m i a T n r c i s c x p n g n a u m dcscribil, cdiJ
supra, col. 7 2 3 . E D I T .
05
Cumque C h r i s i i a n o n o n Q l u n c i u u r b e a d e r a n t , ad j u d i c e m deiwlerunl, se-
c o n i i d c r c l , ad l l a l i u m e t u m i n i r u d o r e cupiebat. A l i l i e a n i i u o i n a r l y r : P b i l o s o p b u s , dicebat, i n d c l i ciis e d t i c a t u s , niajore spe ipsaruni C b r i s l i c r u c e m negavil; ego a u l e m , q u i p r o i m p c r a l o r e meo m o r l a l i l o t lantosque labores, cuni ScyUiia bella gerens l u l i , v u l n e r a q u e excepi ( d i x i t , c t aporlo pectorc, cicalrices ostendebal) pro i m p e r a l o r e coelesti m o r t c m liuiebo? A b s i l a me lanla iusania. Quae mens praeierea essel inea, ve) p o i i u s , quae s t u l i i i i a , v c r i i a l e m d o l o r i s fugiendi causa p r o d c r e , ac atterna coelcsliaque regua r e p u d i a r e , Mabumeloque
* A l l a d i t ad A m y r u t z e n T r a p e z u n t i u m pbtlosop b u i i i q u i ex G b r i s l i a n o Agarenus faclus o s l . Ejus c p i j i o l a m , ad Bcssarionein d i r e c t j m , q u a T r a p e -
,,,us
S85 sriroonium dum.
M A R T Y R I U M S. A N D R E . E D E C H I O . recipicn
885
i n b u j u s m o i i i caosa refutandum est, sit pneponemla ? E r r a s , ipsi r e s p o m t e n t : n a m n o s el ad i l l a m f ibi v i a m aperire siudetnus, et hane i n super l i b i felicem wddcre conamur. Non cobner e u t , i n q u i t , caduca aeternis, n o n felicibus miscra, non profana beairs. Sed q u i d opns esl verbis ? Ego feticiiaiera bujas s x c u l i n i b i l i facio : ego c r u c e m , passtonem, sepuliuramque C h n s t i mei n u n q u a m , a u x i l i o i l l i u s i r e t u s , negabo. S t a i u i i e i n me q u i d q a i d malueriti; unura rogo, ne me v e r b i s a m p l u i s tenietis. VI. H i s d i e l i s , conjectus i l l i c o i n carcerem, v i n culis catenatus, pedibus atque manibns alligatus, ad m e r i d i e m scquenlis d i e i , qiri f u i t 20 M a i i , j a c n i t . Post m e r i d i e m s t a t i m p r o t r a b i l u r , et i n p a r tcm
c i l u r >
M a h u i u e U a t a r o o i quoquc s i m i l i t e r non j n s t e defcnditnus, sic sis Ie9iibti9 , Mabumeiistae
N a m s i c u i nos G l i r i s t i a n u n i Calso accusaium accusalionem aliier legem
s u o r u r a veram csse c o n l e n d u n t . Quare praelermisres ipsa quatrenda est. ISon Mosaicam i g i t u r , q u a m Judaei secundum c i r c a m c i d i suos propbeta g e n i l a i i a bujua membra
vesier j u s s i l : quare si s i m i l i nola laesa s u n l , re
m o r t e j u r e p l e c i e t n r ; sin m i n i m e , c u m ipsa n u t n a n i m i e remanebtt. S p o l i a l u r Chrisii

y
c a u s a d e t e r m i n e t u r sua, et n i l a m b i g u i l a t i s b o m i interea n:iles nudnsque a tanta m u J l i l u d i i i e a s p i c i l u r :
n u l l u m i n eo i n d i c i u m , n u l l a circumcisionis m a c n i a , n u l l u m M a b u i n e l i s t a r u m apparet v e s t i g i u m E i c l a m a n l ex laetilia C h r i s t i a n i , c u s f u n d u n t u r a d - v e r s a r i i , et v i c l i peniius p r o s l e r n u u t u r : n i s i d i a b o l i c o aslu a d j u t i , expoeuissent nioris esse i n y t g y p t o , m i n o r i s boraines aetatis c i r c u m c i d i , m a j o r i s , si ad M a b u m e l u m Dei propbetam c o n v e r i a n , c i r c u m c i d i si v o l u n t : si vero a b b o r r e n l c i r c u i n c i s i o n e m , n u l l o cogi niodo posse , quoniam m e l i u s s i l l u c r a r i a n i m a m b o m i n i s , cx toto nobis c o r d e adbacrenlem i n caderis o m n i b u s p r a e t e r c i r c u m c i s i o n e m , quam rejicere, quoniam circumci&ion e m r c f o r n i i d e l . His r a l i o n i b u s , vel m a g i s , q u i a seciae favebal suae , cunfusus j u d e x , nullani p r o xiisi i n causis n u n l i a r e s c n t c n t i a m velle i n re lanta d i x i l , r e g e i n c o n s u l u e r i t ; i l a e n i m nioris e s l atubigtm cl ardui9. Y . llegetn i g i t u r , i n carcerem conjecto m i l i i c C b r i s l i , c o n s u l l u m a d i i t : c u i ouniia c u m r e l u l i s set, i n t e r r o g a i u s de aelate i p s i u s , babituque o m n i c o r p o r i s : Juvenis , i n q u i t ipse, animo i n v i c t u s , a l q u e magna s l a l u r a , grandibus ossibus aique n c r vis convallalus. Rex lales bomines habere i n m i l i i i a c u p i t : Vade, i n q u i t , et p r i i n u m i l l i , si nosier v o l u e i i t csse, u i f e r i i u u s c c n l u r i o n a t u i n i n m i l i t i a n o s i r a ; deinde, p r o u l i n v i r l u t e ipsum valcre c o n s p e x e r i m u s , ad u i a j o n i provebemus. Quud si neficiis non c o u i m o v e b i t u r , vta, i p s u m c o n c u t i a s ; c t si n c u t r a potcris p r i m u m regis p o l l i c i l a l i o u e s bem i n i s atque terrure prxvalcre uiira-
u r b i a qtiae o r i e n t e m spectal, prope m a r e , d u i ,] a l t i g a t u s , i l a - e l l i s atque

u b i a ( ) p a u m n u u s
l o r i s caeditur, cipio tur, flagelloruin
acrius
quam
d i c i possit : p r i n dici*
et v e r b e r u m coDtrcmuisse
et mambus ad peclus conlractiH, ac d i g i l i s i n
p u g n a m compressts, magna cxclamasse voce : Y i r go M a r i a , adjuva me. l n d c pedibus altero ad a l l c rum a d d u c l i s , stelit recdis i n eisdem vcstigiis, m i r a b i l e d i c t u , usque ad soiis occasum. Interea duro miles C b r i s t i bis c r u c i a t i b u s exercetur, T r a pezuntius i l l e . de quo supra r e l u l i , e feneslra l u r ris , i n qua fueral inclusus. prominens clainabal : 0 felicero G b r i s l i a n u m , beatam qia3 te genul i n s u l a m , n o b i l i s s t m u m alque o m n i laude d i g i i u m genus, uude ortus es. U l i n a i n istbic essem l e c u i n , ut cadem palerer pro G h i i s t o ! Haec aliaque voci.er a b a l u r , m a r l y r i i c o r o n a m , u t a r b i l r o r , desidcrans. GarniGces a u t e m , Andrea r e d u c l o , m u l l i s prtnioaa m c i u b r a flagellis, l o r i s q u e foede dilacerala, u n g u i i i unguentis, c i b u m quoque atque p o t u i u a d t f u l c i e n dam i a corpore a n i m a i n , de m e d i c o r u i n consilio, q u o r u m inuht ac perilissimi a d e r a u t , o b t u l c r u n l , ac aquain, i n qua non p a r u m d e i ccati a u r i pondus b u l l i c r a t , c o n d t i c u n l ad b i b c n d u m . I d faciebani, quo longior vita ejus a l i q u i d ad nogaiioncm crucis afferrct, s i m u l et o s l e n d e r e n t , q u a n l i v i l a m faccr e n t ejns : f u r l e c t i a i n , quouiam c u m G b r i s t i a n i s e n u t r i t i s i n t , et n o n n u l l i eorum C b r i s i i a n i f u e r i n t . Ncc ignorabant, quomodo martyrcs G b r i s l i o l i m i u die c r u c i a b a n t u r , e i i n nocle couvalcscebaut. Q u a tis suis occultarc veritatem studebant. VII. Vicesima prtma ejusdem incnsis die rursus p r o d u c i t i i r , denudatusque ferrcis unguibus t e r g o r a , quae p r i d i e cjus diei f u e r a n l flagellala, d i i a c c r a n i u r , nec q u i d q u a m aliud fecit d i x i l q u e railes C b r i s i i , quanquam prius c o n t r e i u u i l i n p r i n c i p i o , manusque ad sc a d d u x i l , digitos i n pugnos c o n l r a x i l , pedts in Yit: iisdem vcstigiis l e n u i t , magnaque voce clamaYirgo Maria, j u v a i u c . Sic T r a p e z u n l i u s e l i a m
capile plcclas. A l t e r o i g i t u r d i e , producto ipso, proponunlur
b i l i c u m a m p l i l i i aiione : Caput s t a i i m c r i s , A n - D r e , timeutes ne i d d i v i n i l u s e v e n i r e l , inedicaiucndrea, centum m i l i l u m , et a p r i v a l o r u m Iraclus c o n d a i o n e , curu (acileque principibus connumeraberis
t
v i r t u s et
d i l i g c n t i a tna c x l o l l c t te ad rcsponvidorelur, qui circuuia r g e n t u m aU|ue
majora. V e r u i u c u i i i n i a r t y r C b r i s i i , u i b i l dendo, conlemncre oblala fusi erant v e r i t a t i s b o s l e s , a l i i
a u r u m , a l i i vestes, a l i i supellcctilem variain p o l l i c c b a n l u r ; cumque i n s i l c n l i o a< rius perscverarct : Q u i d , i n q u i u n l , nc v c r b i s q u i d c i u l u i s nos dignus putas? Digni quidem , a i l , vos cslis m u l l o n b u s , quam cgo scd r e s , dicere aut cxcogitarc nulla quas offerli, majoquoam :
eadem, quae p r i d i e vociferabatur , e t u r r i i l e r u m alque i i c r u m repclebal. Advenicnlc nocle, u n g n c n lis i l l i n i l u r , s i m i l i t e r et niedicauitDiis alque a q u i s , i i i quibus inagna v i r i u s a u r i f u c r a l i n f u s a , sustcnt a t u r , quasi charam crucis bostes salutem ejus ba-
respousione sunt
d i / i % . Q u i d c n i i n c a d u c u n banc v i t a m alque i u o r U l c m p u l a l i s niagni aliquid baberc, quo cu;lcbli
8g7
GEORGII TRAPEZUNTll
pnedi- IX Yicesiraa nona ejusdem d u c i l u r Andreas de mensis d i e , praop r i m o p o n t i f i c a t u s papae P a u l i secundi u l i i m o proCbio, mariyr Cbri&li p u u s , i n l o c u n i s o l i l u i u ad o r i e n l a l e m u r b i s partem, p r o p e m a r e , sanus, v i v a x , v u l t u h c l o , d e c o r a facie, M a b u m c l t s l x , bis rcbu m o t i , m e d i c a m e n l o r u m f tr lule sic faclnm asserebant, el ingrathudiiiee Andrca! sludio, driti l l i t i s accusanies : N o n vides, c l a m a b a n t , Tuoe viiaB t u r a nobi* babita e s l ; n o s l r o
b e r c n l , magnam i i s rebus inesse v i r i u i e m t i a i i i , cibique*ac polus c o m m o d i l a t e m llluccscente namque
cattles, S p i r U a s sancli g r a t i a m i n m e d i c o r u m p o r i derivantes. marlyr fleri non d i e , sanus o m n i n o
C l i r i s t i a p p a r u i l , quae res medicamciUis d i g e n l lempore , f r e q i i e i i l a t i o n e q u e men
polcst : quas cuni n a l u r a l i i e r a g c r e n l , longiore i n conveniente, nc digcsia i n d u b i u m a l i q u i d conferant : quod l a m i n i m e faccre pos&unt, si denuo corpus ac praeler divinam? dic, sanpius e x a g i l e l u r , sive e i i a n i a t r o c i u s c r u c i e l u r . Quae v i r t u s opem afferre potest Profeclo nulla. V I H . Yicesima secunda ejusdem men-is p r o d u c i t u r s i m i l i l e r posl m e r i d i e m , ac niauus e t pedes sic t o r q u e u t u r , u t ne d i g i t o r u m q t i i d e m a r n e r e n t , sed locis suis o m n i a a a l i r e n l : q u i dolor
i m o regis i p s i u s , i n c o l u m i s es, e l v i r t u l e aiedseam e n t o r u n i , et M a h u m c l i g r a t i a , q u i l e v u l l despicore : qtiae beneficia sentis, roorle quotiiam ramcnta C b r i s l i a n o r u m de cruce a c paestone iesa i n g r a i n s wa sic , T e r b i s TeprofuerMt, posi m o r i e r i s . Non cst m o r s ,
a i t . sed v i t a . Quare n o l i i e p u l a r e , me medicaraenia
t i c u J i , nec c u b i t u s , nee genua i n locis suis r c n i a - ^ siritt t e r r e r i poese : nec maximus o n i n i u m c s l . G x l e r a s i m i l i l e r gesla d i c l a que , ab tpso solutn , q u i lamen n i b i l a J i u d , nisi : Virgo Maria, juva m e , i n principio dolorum, idque seniel c l a m a b a l ; v e r u m e l i a m a T r a p c z u n Uo i l l o , q u i r n a r i y r i u m sic e x p e i e b a l , u l mullis, e t i a m l l a h u m e l i s t i s , a u d i e m i b u s saepius repcteret, quae dicta strperius s u n t . M e d i c o r u n i q u o q u e d i l i g e n i i a e i m i l i i e r , i m o e t i a m m a j o r faisse d i c i i u r . Vicesima l e r l i a die i n c o l u m i s sanusque non m e d i e o r u m a r t e , sed Hlius p r i m i m a r t y r i s , e l D o m i n i o m n i u m Jesu C l i r i s i i produeias Andreae, n e v o genere .cracialus gladios vexatur : b u m e r o s carnibus per
quippe quae vel i n n i t n i m i s v u l n e r i b u a v i x Domini eccuii n o s i r i Jesu G b r i s t i , et V i r g o captU s u p p o s u i l cl ad
m u l l o s dies a l t q u i d aflerre possuiiL Me a u t c m c m M a r t a *a" reâa pstthunc d i e m c o n s e r v a v i l a l q u e r e s e r v a v i l . H i c dici

v
coelesiia
evolavit. X . T u n c niorti ejus m i n i s l r i , u t j u d ^ i r a l , cnput e l i r u n c u u i c o r p a s t r a b e r e v c l o e i e r a4 m a r c c o n a n l u r . E x c l a m a n t G b r i s t i a n i , q n i lacnradi effusis c i r c u m s l a b a n t , q u o r u m niagna e r a l muKit n d o , scpelieiidnm projicieudum. maj^slaiem IU19 esse esse m o r t u u m , non resisteniilwis , consulendam , ad regcm i n marc idH enim essc r e g i a m aiaac llocat-
sepeJiriee
denadant, sludenles s e m p e r , ne ceierior Q ipsum j a m i n o r t u u m , an i n mare p r o j i c i ? Si^rabant enim, ei non d i l o , ipse judex
niors ipsum t n v a d e r c t . t u r n i i a l e se bus d i e b u s , que non
p r o c u r r i l (ucc
acerbftaic ac i n a g n i t u d i n e d o l o r u r a , atlamen d i u v i c t u r o s , sed d e m i tandem j a c u e sicuti supcriori. quor u n l . Bbclinato die r e d u c i t u r , aliter quam
lieet j u d i c i b u s , quando regem c o n s u l e n d u m referanl). pcrccpissel Sed Cbrislianorum quoque
a u d i i i n l , q u i d q u a m facere u l t e r i u s , n i s i r e g i prios primaies, quaui v c l o c i i e r p o t e r a n t , regem a d e u i i i : ^ q u i cow

t
d i c t i s f a c t i s q u e , medicamenlts
p r i u s a d b i b i l i s . Die vice-
quibus c r u c i a t i b u s , c t q u a n d i u rexaUSMS fuisse , u l exaniims ea i r a , ci bonorifice,
sima q n a r l a ejusdem mensis , codem modo fiunt o r o n i a , eodemqne i n loco, q u o i n die clunes r a r n i bus novacuHs s p o l i a n t u r , n o n s u b i t o , sed c u m i n o r a , u t doloris acetbilas magis s e n l i r e l u r . Csetera u m n i a s i m i i i t e r acta, o t i n euperioribus diebus, dictaque eodem modo e l i a m a T r a p e z u n l i o niartyrc a n i m o atque v o i u n l a t e , q u i i l l i s diebus, q u i bus Andreas p a l i e b a l u r , s i m i l i l e r c t u r r i c l a m i tabat. D i e vicesima i;udanlur; nosa3 partcs q u i n l a , partes pedum h i t e r genua clunesque s u n t , carnibus s i m i l i t e r de~ cactera eodem pedum quse m o d o d i c l a geslaquc
v
tus f u i l Andreas, efferbuissc i r a d i c i t u r , et verbis i n j u d i e e m sic a l r o c i b u s ne m u t i r e l q u i d c m j u d e x i n i q u u s . Scd
i l l u ingentcs minsc simu) c u m verbis CTanueronL C b r h l i a n i s deinde j u b e t , u t A n d r c a m capitc c o r p o r i suo, s i c u l i decel v i r u m f o r t e m , s c p e l i a n l . Q u i apposrio ad Galatam d e p o r l a r u n U Ader a l auiem universus u t r a r u m q u e o r b i u m , Galats l i c r e s , p u c r i atquc rum multi puclbv, libcrt el servi nec
qua3 ^ atque Gonslantinopolis, populus, v i r t s i n n t l ac mo

%
C b r i s i i a n o r u n i solum , v e r u m c l i a m M a b u m c t i s u admiratione commott,

4
f u e r u n t . Vicesima 'scxla dic

v
s u r j e , id c s t , sunt
car-
non paticiorrs,
i u t r a genua ct
jrjuain decics deccm m i l l i a : q n i o m n e s , a l i i lacrym a n t e s , a l i i laudcs cjus pr r d i : a n t c s , c t alii cor>stantiam ac r o b u r a n i m i , gra?iialem, a l i i p r u d c i u i a i i i aiqae a l i i c o n t c m p l u m h u m a n a r u m remrn;
poplitcs , s i m i l i l e r c a r n i b u s d e n u d a n l u r . Caiieraque facia, d i c i a , p r o c u r a i a e i n i i l i t c r f u e r u n t . V i c o sima septima d i e , f e m u r , qua?que circa ipsum s u n t , c o r p o r i s paries c x c o r i a n i u r . Vicesima ociava die, t o t t i m corpus a c a p i t e a d pedes v c r b c r i b u s c x d i t u r , \ii doloribus r e n o v a l i s , l a n d c m m o v c r e i u r . Maxilla quoque una uno i c t u dcnudala carne f u i t , quam Cbristiani rapicnlcs s e r v a r t t n l , fuilque in monasterio beati Francibci inusilato fragrans odorc a l que m i r a b i l i .
m u h i fidcm i n Jesum G b r i s l u m , i n c r u c c i n cc passionein ejus, et i n i m m a c u l a l a n i V i r g i n e m derotioncm runi, narranlcs. Tandem in Galatap. parM f i rccie e x l r c i n a m versus o r l u m roari c o n l i g u a m dcvcac* u b i esl ecclcsia V i r g i n i Mariae , n t c u n n i , d i c a l a , i b i dcposilus j a c c l . X I . Uis ita g r s l i s , magna rcx cxarsit c u p i d i u t a
89
DK U N I O N E E C C L E S I A R U M AD E U G E N I U M I V . quo supra d i x i m u s , l i - solvissero, slalitn priroo d i e , \wo\n rogatus supplihora, conlra non m parvum flantibus, incidi perjculuni raarlyrts
90 ipsa solveudi nimbis depellentidevenirem, conpericula,
TrapezHiilii V i r i i l l i u s , de
berandi : scd quia boneste i d f a c e r e , n i s i roulieres eCfecit, u t uxor illius pro roarito
posse non j u d i c a b a t , per quasdam , u t d i c e b a l u r , c a r e l suo. Sic niors Andreaj alque n i a r t y r i u a i i l l u m q u t d e m p a l a m , sed m u l i o s quoque alies a periculo liberavil, bumcto mullos \n tide o r l h o d o x a cenfirmavit, moestilia et eos q u i ante m a r t y r i u m suum quavis r a l i o n e M a adbacserunl, pudore conftidit, a f l e c i l , ac i n a n i denique pcenilentia e l v e x a v i l v e x a i . l l i s o m m b u s ego vehementer
i n q u e fcaxa navem iitcolumis laironum
bus. I m p l o t a v i s u b i l o
auxJliuin, promi-
eique, si ad mees Roniam
m a f t y r i u i n ejus s u n i m a l i m L a i i n a lingua me s c r i p t u r u r a . Evasi m a r i s et
quodque m i r a c u l o est, senex argrotusque binc r e cessi,junk>r sanusqueac m u l l o r o b u s i i o r r e m e a v i , nec maris flactuaiio, nec t e r r a r a m i t i n e r a n i j m u m tenipore nocte ac alque veaspera, qusa a B m n d u s i o R o w a i n a s u t i s lyris quidcm nunquam f u i o b l i U i s , sed
commotus,
a i d e b a m desidcrio v i d e n d i corpus c j u s , sed n i v e , f r i g o r e glaciequc dcieulus , b i e m i s marieque i e m pestate , i l l i c f u i v i x roensc F c b r u a r i o ; eam m i b i o r a u i i g r a l i a m Dcus intercessione roarlyris con-
p e r d u c u n l , m i h i o b f u e r i j n t . I I u c vero delatus, m a r die c u m i p s o f u i , ejus niemoria t r u e b a r ,
oculis aspicere p u l a b a m non oiern d o r m i e u s , P r o m i e i i o n i s aaiem meaj n u n q u a m l y r i s inemoria. c e l e b r a i u r .
c e s s i i : vidiquc i p s u m j a c e n l e m i n sepulcro n i m i u r a r u m e t i a m vigilans jaceutem p r o f u n d o , s i l u b o r r i d o , ea l a m e n i n l e g r i l a l e m c i n b r o r u m o n i n i u m , eo t o t i u s c o r p o r i s c o l o r e , et d i g n i t a i e iormae, l a i i v u l l u s splendore e l b a b i t u , u t n o n a n i m u m exspirasse, sed d o r r o i r e n i i b i l e v i i e r s u b u m b r a v i d e r e i u r , ac q u i jacebat luco i l a h n m i d u , u l oranibus j a u i i n d u m e u l i e , quibus e r a l i n v o l u l u m corpus, p u l r e f a c l i s , n u d u n i t o t u m conapic e r e l u r , praeterquam quod geniialcs paries fi agmeni o l i n i o b t e g e b a u l u r : e x a r s i c u p i d i t a l e dcscendendi, l a n g e n d i , osculandi dendique
9
ipsuiu i u s e p u l c r o . mibi venil in rec.i-
m e n i e m , n i s i p o e t a m i e s duos, d t i m Georgii i n a r Nam c u m ea die l c r e m Georgii dulores, quos i l l c p r o . C b m i o D o i n i no n o s l r o s u b i i t , i l l i c o p u p u g i t a n i m u i n sionis i n e m o r i a . Ncc e n i m dreas , ue dicam multo eiiam i u a j o r a , promispropler minora loleravit A n mullo juvantur
coudilionem temporum, i n quibus r.liaritas iuirusa marcescii.
exemplo , q u i G b r i s l u m auaaut : adeo i n lenebris I i a q u c s t a t l m eo ipso dic c a l a m u m accepi, ct proiuis&ionjs d e b i i u m j a t n s o l v i . T u v c r o , praicipue l u a r l y r Gbriat.i p r c c o r , ampiiftcatione i p i i q s , e e e u n d o , cujus l e n i iu*urtua inlercedas d D o i n i n u m n u s l r u i n Jesuin G b r i s m n i p r o Eccleida u n i v e r s a l i , ac Paulo
pedes, manus , faciem praccipresbyleri
p u i m a r l y r i s , nec l a u l u i u loci b u m i d i l a s , descendiflicultas , q u a n t u m verba cusiodis, e l spes po*se i d alias c o m m o d i u s facere, d e i i i t u e i u u t . Gonsilium deinde i n i v i c u m p r e s b y e a n c i a s , rcsqnc j a m o r d i n a b a t u r , sed nescio modo ille d e t e r r i l u s , l a v i t suaui. X I I . Ego cura i n d e decimo oclavo M a r l i i die scntentiam fidetuque quo* IUU-
l e r o N . f u r i o inde R o m a m r e l i q u i a s illas defcrre ^ p r o sumino poniifice
pora i n a r t y r i o tuo d c c o r a s l i , perpetuSM|ue f c c i s l i ; c l M L U I i a Gra*.cia p e r i i d i a m d c j c c i s i i , bic gomes iu iuiia Piaipuicos reprime. iulerces&tono
GEORGII TRAPEZUNTU
EPISTOLA AD EUGENIUM I V PONTIFICEM
ECCLESIARUM
MAXIMUM
DE UNIONE
(Bibliotheca codd. m s i . momsterii
S. Michaelis Vgnet. prope Murianum, ed. Joan. Bened. M i l t a r e l l i , Veneiiis 1779.
,,. 1145.)
E t i i , Beatissime
Pater,
l u a spoule ad uniendos
cordia calbolicara verilatera cognoverim, t u r p i s s i m u m m i h i facioos comuiitterc v i d e r e r , c u m r e m , quod scribere, dubito. spco p l o , r e d u c i i o n e m t o l i u s n a l i o u i s mâe cujus Neque ineriiis universorura Graecorum jani
Ecclesiut luae calbolicae Graccos sic ardeas, u i d i v i n i l u s ad boc natus essc videaris, n o n a l i e n u m l a meu mibi visura est, m e quoque bac de r e , ad qoam S a n c t i l a i e m l u a m prasdestinatain quoniam ex parentibus pervideo,
cito f u l u r a m , n i b i l ea de re ad B e a t i i u d i n e m luam
cui dedilissiraus s u m , q u i d q u a m conscribere. Nam G r c i s natua, n o n solum errores eorum seculus s i i m , verura e l i a m a l i q u a n lisper t u u i u e ; c u o i dccennio jara d i v i o a m i s e r i -
generi YeriUiis cogniiioncm coacessum xri non

i d i n j u r i a ; nam Graecorani quingentis propc a i u i i s , ex quo ptrniciosissimum
scbistua per P b o i i u m c o n c i u i u m est, aodeo d i c c r e ,
GEORGII TRAPEZUNTH
q u o d etiam m c t a t e n l c ipsa res exclamaret, n e m i - unquara aeiaie h o m i n u m m a j o r , d m u i o i * a l q n e e t i n r m fide l a m s a n c i u m , v i r t u t e laro p r o b a t u m , t a n l a c h a r i l a l e a r d e n t e m , l a n l a spe praeditum, p o n i i f l cem E c c l e s i * gubernacula adolescentia deiuia fuit, opes quam i l l i c o lanta ut cum sibi tcnuisse. Quis e n i m ab i a n i singiriari p r u majeres
IISBC
l i o r p e r s u m m u m quemvis pontificem a u t gesia sk, (placet v a t i c i o a r i ) i n f u l u r u m geri p o s s i l . N o n e n i a , q u i a G r a r c o r u m boc ecbisma n o m i n a t u m e s t , i d c i f r o de Graecia s o l u m r e d u c i i o n e agetur, c r u r a pam Graccorum n o m i n e , q u i e x c o g i l a v e r u n t e l I r a r u n t schismati* foedissimum facinus, n o n pcrpe-
fide,
undique
fere ta-
privala? afQuercnt, t e r r e s t r i a despexeril? Qais i n ca
pien omrtia e i caduca essc p e n i l u s c o g n o v e r i t , et coguila omnino setale, i n qua m a x i m e n a t u r a b o m i n u m v o l u p l a l i b u s e v a g i l a t u r , l a m grandem pecuniam pauperibus, C l i r i s i i * que deditis e r o g a v i l unquatn? Quis t o l tantosqtic laborcs v i g i l i i s e l j c j u n i i s perpcssus est? Quis d e nique d i u r n i s o r a i i o n i b u s , n o c l u r u i s l a c r y m i s e i c o n i i n u i s precibus Ecclesiaj unionem taiu ardeuter
Euiopae pars, e i universa Asta, quam s o l a m parlem m u l t i , q u i de rfivisione orbis s c r i p s e r u n t , Africaeel E u r o p s i m u l aequalem asseraut, Graecomm errores sasceperunt. Itaque c u m sa?penumero aiihi hanc a c c i d e r i i c o g i t a l i o , an i n Horoana Ecciesb qex
TISOB
plures genles alque bomines s i n t , an p l u r e s Gr&cis e r r o r i b u s a g a n l u r , idem semper m i b i est, illos v i d e l i c e t m i n o s piures v i d e r i
namero,
a Domino p e l i i t ? Profecto nemo. Naro elsi c o g i - sed bis d o c t r i n a et m o r i b u s m n l l o s u p e r i o r e s , \m laiiones B e a i i l u d i n i s tuae ncscio, rebus lame tuis bos vero u t numero. p l u r e s , i l a d o c l r i n a j a m o m i i impulsus, praedicare a u s i m , n i b i l le magis u n q u a m amissa, et inftdelibus aut subjeclos, a u t Ticines o p i a s s c ; n i b i l magis effusis, o l d i c i i u r , lacrymis et precibus a Domino lime peliisse, quam Ecclesia? su t i i t i o u e m , e l i n f i d e l i u m dcpressionem ; c l c n i m op* ipsa experienlia magistra scio, l i e a l i s s i m e u l ouinis P a i c r , anie p o n l i i i c a l u m t u u m sic Graecoium g e n l e i n , a Teritaie calboiica abborruisse, bxreseos Romanam Ecclesiaiu p r i n c i p e i n assoreastuii quidain m o r i b u s eflettos docliores et i s t i , non dico qua? Grsocorum ossc, illos ut p a u c i o r e s , ita et sed inslituiione vivcndi oroaiiores, Gracci
t a n l i i m , scd orones gentrf,
errores secuta? s i i n l , d i r i n o jndido schismatis, m u l t i u t Scnri, ei capili j u n g u n l t i r , p u l o , sic, si ad un*k veriii-
deprebcnsi m u l t i s e r v i t m i s j u g u m s u b i e r u u r . Sic oinue pene auclores succumbentqae, nisi B l a c l i i , Hiberes innumerabilesque a l i i v i x rcsistust, abscissi s u n t . U t e n i m egoschisma e o r u n i labornm servitutisque suae causam tcm
c
r e n t . A d quod sciiicel credendum
n i a l i g i i i q u e bomines i n i n d i g n a i i o n e m sui a*(eriiam, eloqueniia u s i , q u i i n Romanam Ecclesiani s c r i pserunt, rudes cavillationibus suis populos i m p u * I c r o n t ; cujug me quoque o p i n i o n i s fuisse non i n H t i o r . Postquam vero universalis babenas Ecdesiae Sanclitas tua d i v i n i l u s o b l i n u i t , ita immutata? G r x * c o r a m o m n i u m inenies s n n l , u i n u l l u s fere s i t , q u i non moleftle ferat quod celebrandam tardiu^cule ad bujusce lintoncni Q u t t res conciliura cogi v i d e a t u r .
integre sinrcreque r e d i b u n t , l i b e r l a t e m eo
consecuiuros m i n i m e diffido. Y e r u t n s i c u i t o t u o tasquc gentes, q u a n l u m sc ab u n i v e r c i l i Ecclesia; corporc rcgredi

;
r c s c i d c r u n t , summis cogiienl,
cruciari
doloribes
Deus p e r m i s i i , u t tandem c o m m o n i l i i n o v i l e s u u n sic c r e d i d e r i m Romanse orbem e x a g i t a r i , quia non eo errantea ardorc, fralres r e q u i a i v e r a a t , Ecclcs a3 sapius quo debuerant,
cuni i n a u d i l a m a g n i i u d i n c , p r o d i g i i q u e
insiar 6it, n i b i l cniro video humanae opinionis ad hoc i n d u c a m u r Graeci, nefas m i b i v i d e t u r , si quis cam loco m i r a c u l i n o a oportet boc eigno babeat. Quare j a m c e r i a credere, te i l l u m cenjeclura
neque i m i t a i i D o i n i n u m sunt, q u i usque ad assumitudain n o s l r a m n a i u r a a i bumanam descendiL, v l amissam oveie ccelo r e s t i t u e r e t . Quas ob r e s G r e c o r u m unio l o i i u s o r b i 3 unio est, Europae e U b i h m e n t u m , Asia? aalas, Occideulalis Ecplesix g l o r i a , Orientalis generis liberias, uuiversi dcnique GhrUliami arerreparalio. Ad baec si uutlus n o n meoie
eese, quo pMilifice o m n i a m c m b r a G b r i s t i C b r i s t o r e d d a n t u r . P r a d i c a n t e m e l i a m Franciscum B a r b a r u r a , v i r a m genere, d o c i r i n a , v i r l u t e , una o m n i u m voce, p r i n c i p e m , q u i ex l e , c u m d u b i i a r e i u r , ite p r ^ p t e r m o n n u l U r u n i c o i i t c i i l i o n e m scbisma o r i r e l u r , Florentiae bane vocem audiesc asseril, e l q a t dcm cum hcrymis : Utinam me p o i i u s bac viia Dominus p r i r a r e t , q u a m inc v i v e n l e sua scindalur Ecclcsia. voceni piara, e i le solo d i g n a m , qua effoclum est, u t et te v i u Deus d o n a v e r i t , e l ab Erclesia, qtiod omnes p e r i i m u e r u n t , s c h i s m a e x t c r m i n a r e l u r . Y e r u m b x c , nec si de laudibus B e a i i t u d i n i u iua3 dicere m i b i p r o p o s i t u m esset, digna preciocoultis Bcum possem oratione c o m p l e c t i . Uts i g i t u r l u i i bus molus Dominus, bis l u i s ad
D
captus ncgare q u c a t , n i b i l pejus G r e c o r u m sione ac i n f i d e l i u m i m p i e t a i e i n v e i i i r i posse,
profeclo d u b i i a b i t , n i h i l fuisse a a l fore Uudabiiics gloriosiusque cuidam uaquxoi eummo poaiitci, q u a m B e a t i t u d i n i tua*, si Graecos reducas, infldeles o p p r i m a s , q u o r u m p r i m u i n U n l e majus est alquo d i v i n i u s , quanlo eic G r x c o r u i n fichismate aroplibrala inOdelilas est, i i a e o r u m Nec vero, auia reducuone faciliss res seroper quoqae t i l cx partc concidet. iiigcntes
consequiiur magna j u n c t a est, i m o p r o parva, q u a m rum, proh
diiDcuUas, b u i c roagnUudine
r e i vel oulla t d
tamen b i n c dolorl
magis, q u a m
clamoribus d e l i n i t u s , t u o zelo n i i t i g a t u s , luae lidei ardore et cbaritaie adduclus, tuis l a b o r i b u s , l a c r y rnis, gemiiibus inflexue, tantaro r c m parat, t v m d i vinain, lam Gbristianovum geuli u i i l e i n , ut nulla
G n c c o r u m , r e m o i i o n c l o c o r u m et d i l a i i o n e tempohuroani generis adversarius a d i n v e n i t . V e r u m Sanctilatis t u a m e r i t i s i p s a i n c i i o posse t o l l i c r e d e n d u m e s i . N a m sic dhrina p r o v i -
19\
DE UNIONB ECCLESIARUM AD EUGEXHTM I V .
W i
d e n l i a , quoe S a n c l i l a i i tuas l a n i a m r e m c o m m i s i t , l i b i hujusce r e i p r i n c i p i repcsita est. Nam si Atba-* effeclum e s l , u l quanivis m u l l i s j a m saeculis dejecti ab Ecclesia? gremio Graeci e r r a n t , n o n roines t a m e a eo r e d i r e , unde fuerant digresst, percupiant, q u a m cos rccipere jOccidui pontiGces paratv s u n l ; n o n longe profeclo a b e r i i tuis ad Domtnom intercession i b u s , et q u i d q u i d obslare v i d e b l l u r , tanquaiu f u mus cvanescet; p r x s e r l i t n s i q u i d pietatis nobis r e l i c l u m e s l , e t u o n penilas omnes ea p r a v i i a t e eef e r a m u r , u t redeuntibus i n Ecclesiam Graecis las cat, u t c o n v c n i a n t ; caetera per se ipsa nasius, si Grcgorius Nazianzenus, si ambo G y r i l . i ,
s a n c i i Tiri e i p o D l H f o e s , a c c i c r i , q u i p r o Ecclesia;
unione
ingentes Jabores perieulaque
aspera p e r soluni,
pessi s t i n l , surome
n o n lantum i n i c n i e
sed et i n coelis l a u d a n t u r , quam putas B e a t i t u d i n i tucc paratam ? tanto i l l u s t r i o r e r a majoremque, q u a n l o res, q o a m i m e n d i s , et m u l t f t u d i n e g e n t i u m et d i u i u r n i t a l e temporis major et a d m i r a b i l i o r est. 11JI suis lcmporibus i n c i p i e n l e m h a r c s i m oppresser u n l , l u quingcnlis j a m annis fundalam eradicabis. llli paucorum bominum iniquam proposilionem disseminare passi n o n s o n t ; t u G r a c o r u m o i u n l u m varias opiuiones roajori p a r i i o r b i s j a m d i u traditas e m e d i o lolles. I i l i v i x unquam c i v i t a l e m u n a m r e t u magnam partero Europne, tolam vidcA s i a m , oinnes O r i e n t i s Ecclesias, q u a i u o r m i n o nostro, e t t i b i ejus faciesque ovile u n u m membrorum aliquid simul suorum
d u l o n o n o c c u r r a l n r ; i t a omnis i n bac r e d i f l i c u l iient, rnaxiiue s i aflfectionibus paseionibusque suis c o m -
moda adbibcantur r e m e d i a . E x quibus l i c e t n o n n u l l a raibi, q n i passiones suas n o v i , q u a n r u m hoic s i i l u i , p r c s e r l i m quoniam adhuc ipsa . absum, praesertim quoniam maxime longiuscule ipsa celari r e i , quae
modo s u c c u r r a n t , s i l e n t i o tamen ea r e t i n e r e i n -^ d u x e r u n l ;
licet iJIas post p r i n i a m p r i i n a s , Chrislo Jesu D o vero vicario conjunges, et corpus u n u m Eccleata?, abscissione dolere necessc conferre
c o n d u c i t . T u v e r o , Deatissinic Pater, q n i semper r e bus maximis a n i m u m a d h i b u i s l i , buic uni, n o n o n i c i v i i a t i et populo, n o n genti a u t r e g i o i i i sed l o l i s i m u l o r b i l e r r a r u n i l i b c r t a t c m alque saluiem a l l a i u r a c s t , i n c u m b e , u t coepistt, subeasque q u x c u n q o c ad boc propositum ferre v i d e n l u r , ut facis. N o n pigeai cuncta oppugnare, quae e i adversantur, donec victor de advcrsario G b r i s t i a n i geaeris i r i u m p b e s . Naro si propler unias conversionem hominis g a u d i u m i n coelo fiat, inlelligis profecio t o i genlibus, t o t n a t i o n i b u s , r e g n i s , l i n t a b u n t coeli, e l te auctore Domini gloriam enar-
cujus c u m B e a i i l u d o t u a posl G b r i e l u m sit caput, est. Quam a d r e m u i i n a m e g o quoque
possem; n a m q u a n t u m e r r o r i b u s m e o c u m opinione m e o r u m r e l i q u i , ueque i l l u c Ecclesia,
r u o i niovear, v e l ex boc, quod f e c i , q u i eas parles r c v c r t a ^ n i s i a u t compulsus, a u l u n i l a tos conscripsi, lum
vel ex b i s quae ad accusantes parentes alque agnaapertissime p a l e l . Quare, si q u i d
g u i s i o v e r i l a t e m conversts, quanta gloria e x s u l - Q G r x c u s ad Graecorum r e m conducere possum 1 0 i d , neque ipsum B e a t i l t i d i n i tuas dcvote aique r a b a n t . N o n dico b s c u t e x b o r i e r , quo l i b e n t e r ngas, quae libentissime suscepisit; v e r u m c u p i d i t a i e m m e a m . q u a ardeo, omnes m i h i genere cognatione, quania Greaiore ejus, afflnilate conjunctos r e c i p i a m , n o n i n lum a v U u s ostendo. Nec e n i m f a g i t B e a i i t u d i n e m t u a m , laus, quanla g l o r i a , quae corona noslro a?terno, l u m e i i a m ab Ecclesia b u i m l i i c r offero. Sed ne longior s i m , quod oplo e l spero, universalis Ecclesiac pacem Deus G b r i s i i a n o rum generi per S a n c l i i a l e m t u a m c i u u s conccdat. devolissimus ac humiUimus commcndal Amen. Georgius Trapeiunliut, Sanctitalis tua (amulus, ac tradit (1). lotum $e ipsi
et universa G h r i s t i a u o r u m geuie perennis Ludovico Scarampo cardi-
(1) Trapc7 .iu;;iiim et banc ipsius orationem seu cpistolara co:nmendavit nali Francistus Uaibaiu8 anno 1435.
95
GEORGIl
TRAPKZUNTH
GEORGII TRAPEZUNTU
EPISTOLA
A D J O A N N E M P A L i E O L O G U M
VT IN ITALIAM AD SYNODUM PROFICJSCAIUR. ( A d c a l c e m P h r a n l z a i e d . P o u l a n i , l o g o l s t a d i t , 1601. I o b a c e p i s l o l a Basileense c o n c i l i u m , qoalenus aiicloriUlan ac p o t e s U l e m H o m a n i P o n i i f i c i s d e c r e t i s s u i s f m m l n u e r e e o n a t n m e s t , g r a v i l e r t n s e e l a U i r . Frandera e l stmliw s e r e n d discordiae d e m o n s i r a t . Y a r l a j u d i c i a s u p e r p r o f e c U w e i s t a , m e n i e q p e i r n p e r a t o r i s asteodit, ouemadpruO c i s c e o d u m p r o p o s i i a rei nec^ssitate vehememef u r g e l a t q u e i i r t p e l l i t . E c c l e s i a r u m . r e s a r c i r i Cuucordiaoi ei iniBO d e s i d e r a t . I m p e r a t o r i U m e u n i r a i a m i n eo v i i f e i u r b l a n d i r t , q u o d ab i p s o potissimim n o o Gracas ( i n i u m sed U i a d Patree BasilfieDxes c o n c i l i i pottus r e s p i c i t , q u o s d e l?ipa a u t G a l l o i n Gallia a u t G e r m a n o i n Germania inlroJoc e u d o v a l d e suspectos u a b e l ; q u o r u m i m p r o b a s l u d i a i m p . a d v e n l u siio f n l l a l i a m r e d i g e r e a d nihiiam possii)
D t t i i e m E r c l e s l houum s t a l u m e L iDColumitalem omneio d e p e n d e f e , n o n obscu/e sigojacat. Ouanquaro <
eorgu Trapezunlii epistola ad excettissiinum et rfi- ror xal Osidrarcr vinissimum Romceorum imperatorem Joannem Pa 1\ tor - <: Ueolugum, de..navigafiQHe in llatiam* lxaXiar nAayr ^ .
y
Non q u i a l e , u t plerique o p i n a n t u r , i m p e r a l o r o p t i m e , penitus baerere ac d u b i l a r e exislimein, n u m I r i r c m i b u s a principe eplscopoituii (1) missis i n Italiam t r a n s m i l l a s , c o b o r l a l i o n e m i s l a m i a s t i t u i ; sed q u o n i a m poieniise tuae e i i a m atque e l i a m inajoremque i n u i o d u m g r a t i f k a t u r u m m e j u d i c a v i , s i illa l i l t e r i s ad te c o n b r i b e r e m , qiwe l i b i utpote cadem magnopere s e n i i e n l i , v o l u p t a t e m , m i b i v e r o excusaiionem alquc veniam c o n c i l i a r e n t ; q u i l a metsi usum et e x e r c i l a l i o n e m linguae Grajcae, t e l u t \ reinolam coloniam deduclus, p r i d e m i i U e r m i serini non f o r m i d a r e m . Quemadmodum l o r i , sapientix cuim homUiis n i h i l o m i n u s ad t u a m celsUudiii^m scribere
, $, , . ^ * ?; J&V,
t
;:, ' ^
ptA
, \ , * P W ^ I t y >>, ^ > . { ^ * Jv % ^^, , ^P

v
,^
^, /
eanaB m e n l i s n e u l i q u a m f o r e t , si ejusinotli i m p e r a scilicet ac d i s d p l m i s dedttiesiBio couarer dare c o n s i l i u m , e l lameo quod a d persuad e n d u m valore posset non baberem ita c a n d i d i botuinis forlasse v i d e b i t u r , ac fidelis et o b s e q u e u ! H , mujUs i n t e r i m de v o l u n u t e ac senteniia tua Ribigcnlibus, t i b i placita scribendo persequi e x i s i i marique persuadere voluisse j u m p r i d e m persuaso, I m o vero q u i u l l r o ad boc incumbat, e i complurea Jani eeo, in earadem v o l u n t a l e m u t r a l i o n e e l v i a procedanms
f^. } , \ (5{, ^ ttl#
, ,^' , . '^' , ^ * p j x ^
1
\ , xal ^ & Tfj & 6 ; 8 t j | constiiuendom ce,,l>
inOexeril. Caeterum p r i n c i p i u m aliquod o r a i i o n i s I I D idem m i h i usu veniat quod i i l i s , taaien et grandia s u s c i p i u n t . 'U
q u i enm non nisi ei'g
o n e r i b u s ferendis s i n l , m u l t a Basileae quae
N a m s i o r d i u e m rerum sma?erinw* tfl ^

0
i d i p s u m n o s t r a m i n dicendo r u d i i a t e m f o r s i i a n a d j u v a b i t . esl u r b s Germaniae, congregata G ^ synodus, i m p e r a t o r , s i m u l ac congregala est, sanxit, U bi c i , q u i n u n c Ecclesia; c l a v u i u tenet, e v i l a cxcedere p r o bumana condiik>ne, synodo durante contigisset, soli synodo s u p r e m u m eligere cpiscopuin fas csset. Quo qutdero decreto satts d e c l a r a v i l , se ad Roinani ponlificis p r i i n a l u m , ad Gennanos, aut Gallos t r a n s l e r e n d u m coivisse. E t bodie, quaecunque a u t d i c i t a u t f a c i l , bac de caufta d i c i t et ( t ) Eugenio I V . , , Osi , 9 ^
* ^^ ^
, llfi** \ ,
/ , , *? W ' , \ ^
8'J7
E P i S T O L A A D J O A N N E M P A L / E O L O G . 1.
898
; , f a c i l ; 1 1 0 1 1 i l l a sane lota : etenim q u i v i r t u t e e i san, * ol > , , ^ \ c i i o r i s viu r a l i o n i b u s i i i i c r cos a n l c c e d u u i m e n lent m e l i o r e m i n d u e r u n l , pervcrsi autem n o n i n a gis de Grseca Ecclesia c:un Latina concordiiR v i n culis astringenda, quam de L a t i n a bac distrabenda niultasjue i n parles disci.idenda s u n l soll t i t i . Cujus r e i g r a l i a i r i r e m e s etiatii Avenione c o m p a rasse d i c u u l u r , quae le c u m synodo tua u h r a columnas I l e r c u l i s e l Gadira d c p o r l e u t . Hoc v e r u n i est, u i iania c a n i t , e i istuc uon ad cousensionem, sed confusioiiem polius E c c l e s i a i u m spectare, q u t libel cordalus inlelligii. iinperalorem Probe cum eniiu lanla noveruiit. sancloruui Rumanorum
! , ' \
. ,
', dp$ ', . 4 '
. ; ; \ (5 , * |
P a t r u m m u l l i l u d i n e a d exlremos t e r r a r u i n Gnes n a vigarc n o n possc. A d titiionciu i g i l u r Ecclesiaruin
; le i n c i i a u l ? Si i l a cst, c u r locis, i n quos facilis est adilu9 r e l i c i i s , euni p r o p o n u n l i n queiu devenirc propcmodum faclliimim esl iinpossibiJe l Q u i d ? c u m iliis s i l ia l i a l t a m asccudcrc u b i c s i s u m -
; \ ^ . ; , \ \ ' , \ fqteO* \ , * ; , \ ; *
mus p o n t i l c x , c l cutti eo synodus, quo c l majestat lua f a c i l l i m c j u x i a ac c c l e r r i m c a p p c l l e i u r , quarc ea p r a u e r i i a c u m sibiipsis d i f b c i l i o r a , l u m p o n i i iici maximo et poientiic luaj impossibilia e o n c u eos piscunt ? V e r u m c u i m v e r o , u t a p p a r e t , n o n
, \ {
, , '
f u g i t , posieaquam i n l i a l i a m p r o l e c l u * , Ecclesias pacificaris (quod u i i q u c i n beaiissimo papa E u g e ni e l i a niajcstale lua s i i u m est), nun a m p l i u s forc u l l a m l u a c b i n a m , p r i m a l u t n R o m x i n Galliam i n o v e o d i , et I r a n s f e i e n d i lerrainos quos Patres posueundaruin allisu vacillanics el vciusios adeo, u i cedere v i d c a n i u r . Usque eo a u tem de reciu non c o g i l a u l , u l e o r u m qu;e oxpcd i u n l ae decejU* o i b i l i i i l e l l i g a m , scd a r b i i r c m u r a u l sapieuiiam l u a m se pusse vincere c l c o n s i l i a l u u d o m i n a r i R o m a n o r u m q i i e i m p e r a t o r e m louge a sed; sua ad e x l r e m o s Oceani iincs abducerc, a u l l u a m in Italiain iiavigaiionem impedirc; utrovis c n i n i b o r u m E c d c s i a i n se d i v u l s u r o s o p i n a u l u r , quaui btquirenl, jamdiscerpsissenl; quibunl autem,si m in llaliam irajiccrc n o l u e r i s . Sive e n i m (e i l l u c i u e i i n a n t e , beaiissimi papaj rea f r i x c i j n t ; sive ab i l i n e r e i m p e d i l o , o p p o r l u n i i i t e n i a d e p t i , Ecclesiain scitidcre m e d i l a n l u r . I l a t r i b u s proposilis aut i i t Galliam a u t i n l i a i i a n i n a v i g a r e , a n l ncque buc
, $ , \ . " 6 , , ' \ ' , , ; . : ,- , , , ^ , .
, *\ g m i U , quanquam
, ' , ; ,
D nequc i l i u c , si i n l i a l i a i u n o n uaviges, reliqua duo geiuinum scbisma pro s i m p l i c i , heu m e ! i n Ecclesiatii i i n p o r l a b u n l . Nani quo Romana EccJesia c o n i u n d e t i i r ac p e r n i i s c e b i t u r , boc Graecorum Ecclesia c u m ipsa slare q u i p d t e r i i ? Prxaerea, CUIH neglecto l i t e a i Ecclesiae Rotiian;c u n i i i , qnis boc
' , ! ' , . , ,

;' '
\ ; '
aut A v e n i o n e n s i , a u l Narbonensi, a u l ncscro c u i d e i i i u i n a l l c r i t i n i r i s l u . l o b i t ? t i l non sccuin r e p a t e t , si niinus p r U r a pontiflces i l l a quaudo Galli cuin Rumaiius rcgnuiu eeciiin conspirames b a b e r c n l ,
\ ' , <, ; 6 ' , ^

}
; \ ' "
d i s l r a x e r u n t , e i Ecclcsias d i b u e r a r u n t (qu; duo ee n i u l i i o s e q u u n l u r ) , si b a c nun r e p u t c i , i n q u a n i , a l sallem receulia, qo:p luin r^ciderant. Ilaud l . t i g d u n i lentala ad nilit einni tdoneos esse j u d i c o
( -
), , / , 3 ;
T A T R O L . GR, CLXJ.
ad d i s l a n l i a coaptanda e l copulanda, q u i c o p u l a U
29
RAPEZUNTlf semper t u r b a n l e l snlva d i r u r o p u u t , e l ineolumia e*vat 3\. q u a n t b m possunl ililani:ni, e l lioc i c m p o r c i n b i s ipsis e l a b o r a r i l . Sed anliqna c memoria drleamus ; quale porro v c l a m e n i i i i n sumenles (paccm n i i n i r u m E< ( I t ^ i a r u m ) le ad synodum i p s o r u m a d d u r c r e n i lunlur? lalia ctijus i ) l radices mala; faciuanlcs lion ct Tunlamenia popularc*, p m r i a , sic u l l i m a quoque e r u n t i n f a m i a . Ego vero Dasilca synodi alisit, sod viros saitguiiui!n c i c o i i c i l i u m m a l i g n a n l i u m poiius appollo. Quis, q u i e s o , synodum Hlam sanclam d i c c r c a u s i i , imde abcsl sumnuis episco* pus corpore solo, sed animo quoque et j u d i c i o ot voliiiitalo penilus ? Nec abesi s o l u n i , scd insuper a quibiisdam de i l l o n u m c r o o p p i i g t i a u t r , ae dira p a r l i m pa>sus e s l , p a r l i i n p a i i l u r , dolens, quod ndne c o i i s p i c i l . A l euiin r e r u m m i r a b i l i u m Dens ^ O J ; ^ '
9C0
\ ,
, ; 3' - .*, ^ ( \ , > \ ; ' 5 4 ' * ' \ :-
, ; , \ ^ \ \ ;; \ , \
Ectle.siaj navim i l l o n i m deiucmia versari i n d i s c r i - ^ \ *, ! 7-,
^. 6
c i i a m i p s o malo curare i n a l u m n o v i t , quod sunimaa i l l i u s b o n i l a l U o s i . Quaproptcr c x c i l a v i t , e l t n s l i gnvit m u l l o inagis quam prius buuc n o v u m Moson, Eugeniiim d i c o , a n i i s l i i e m episcoporum c u m ipso consuniientitini et q u o l q u c l synodum o p i a n t , c t u t irrlssis triremibus boimm conimunc d i l i g u n l ,
\ % iiifoi ^, \ . , , \ , , ^ 1
p o t e n l i a i n t u a m i n l l a l . a m acecrseret. Cum a u l c m varia r u m o r e sparganlur, uemo lamcn prope d i x c rim te i n i r i r e m c s Aveiiionetises propendere c r e l c m c r i aiein ct i n c o g i t a m i a m navigia porro i u ea le nec t n l i a l i a m navigare s i a tlit : laniam
* \ , , ^ *
1
ab ipsis comparaia b a b e m . M u l i i opmione s u n t ,
; ,
luisse : q u o r u m noHnulli forlassc c u m i d summo* ^ , pere e x p e t a n i , v i x s p e r a n l ; a l i i a senlculia tuo , a b c r r a n t , quod prorapluto e i alacreni a n i m u m t u u m ad paccm Ecclesias coiificiendam parspicere n o n futurum , , \ ' * . "
r
v a i e n l : q u i d a m q u o d volunl i d e l i a i n
a u g u r a n l u r . Y o l u n t autem res nostrae semper im anguslo silas essc. c l e r u n l anguslae i n scbisnmie. U u e m a d m o d u m namque diviso i m p e r i o direinpla csl Ecclcsva, i i a p u l a u t (nec male p u i a n t ) , EccJeaia r u r s u m coalescenie, i m p e r i u m i n sublime e r e c t u r u m c a p u t . Qua c n i m alia de causa sic s e n t i u u l ? E l e n i m qui synodo i n l e r s u n t , n o n onines i n eauidem s e n eol e n t i a m e u n l , sed o p l i m i p r o bac r c e l i a m s a n g u i j i c m p r o i u n d c r e n i , quos diligere c l v e u o r a r i n i m q u e j i i d i c i u m o m n i u m c a j t c r o r u m j u d i c i o prae-
, OJ
, , . ; " ! , ' , \ , , , . * ^
; 4 e r r e , j t i s t u i n esl u i i q u e . S u n l q u i suapicentur, l e D , , , D U I I I synodicis fcedus iniisse. Quocirca i l l o r u m non * ; e m o c u m papa f a c i l . A l i i nec l o c u m , nec m o d u m , s c r v a n l , p a r l i i n d u m fenne e x l r a o r b e m iio&lrum I a i i i m c u m re prai&eMiain beatis&jmi papac baliitabileui expellere niajeslalem luam n i l u n t u r , flagii t t , e i hoc i n conventis c i pattie s c r i p l u m s i i , n e u l i q u a m , u i s i Pegasis i n c q u i l e t , a u i Perêi alas a o c i p i a t , ad locura destinaium p c r v e n i r e possit. Quod sine controversia ad occasionem i n d u c e n d i s c b i s malis ntacbinali s u n l . A l i i a f l i r i n a n i , c u m volueris ad synoduiii proficisci, ad syuodum i n i u i m e v e n t u r u n i . Quid ais? i n q u i u n t , ad synodum (Bcunienicam j a m coaciam coactus e s l i m p e r a l o r ? Quis boc aliquando audiviv, idque cuin synodi opcumcnicae , \ , , , . Touw ' ; , . * . ; & ; , \
' ; ' , \ .
9*1
E P I S T O L A
A D
J O A K X B M
P A L / E O L O G .
I M P .
9<>2
* - complures c e l e b r a l * s i n i ? q u a r t i m primae parlc posl R o m a n u m ponlificcm semper pcncs Roma ' . * . ; / ' ; , . , , -' ; \ ; , num i m p e r a t o r e m f u e r t i i i t . N u m c r a m i b i synodos e l p o r c u r r e ontires, unicain d u n t a x a l p r o f c r oecumenicam, cui impcralor Romanoruin non initiuni f c c e r i l . N u l l a m proferes. Quid crgo ? alias i m p e r a l o r i R o m a n o r u m idein c u m supremo episcopo s e n l i c n t i convocare licuisse censes, hanc a u l e m f u l u ram Avenionenses quosdam, a u l Narbor.enses, a u i Lugdunenses a u l quoscunque v o l a e r i e , cogere posse a r b i t r a r i s ? Q u i t prudens boc f e r a l f i m o q u i s n o n ore aperto claraet, n o n esse hanc sanctam s y n o dum, ncc v e t l i g i u m synodi nec s i m i l e m unibraj s y n o d i , sed insanorum b o m i n u m i n v e n U nequam o r b e m l c r r a r u m p e r l u r b a n l i a ? Quid i t a ? Q u o n i a m
, * , ' ; , ',
; ' $ '., ,
' -
. . , - , , , .
n o n ex sentenlia R o m a n i p o n t i f i c i s ; q u o n i a m i m perator R o m a n o r u m , c u i baec desuper mandala s u n i , n o n ipse c o n v o c a v i t , sed ad p r i u s convocatam t e l u t qufopiam i d i u l a et p r i v a l u s arcessitur. T u v e r o , i m p e r a t o r o p t i m e , leges a patribu i t i i s latas d i v i u o q u e j u r e conservaias considera e t a d mirare. Romani Illi cum miiKis genlibus iiiiperilarent, cogebant. episcopi a u c l o r i l a i e synodos
, xfj
" ; . , \ , \ ' , ,
F o r t o n a p o s l i n o d u m c o n i m u l a l a , eadem n i h i l o m i i w s dignitate tua e t a n t i q u o r u m p e r m a n e n i e , c a m ad emendationem Ecclesias a g i u n d u s e s t conventus, ei nemo j u r e p r s i e r i m p e r a t o r e m Romanorum teiiipus, e i l o c u m , e i m o d u m definire posidt, q a i a opes luae inflrmae s u n t , Deu* j u d i c i o q u o d ipse
\ , xpipaetv,
, , , * , \
\ , \ ,
\ , - Q n o v i t i n boc necessiiaiis r e m conclusit, u l l u solua , * . . \ 4 , 3 1 8 , s i c u l i o p o r i e b a t , et loci et t e m p o r i s e i ntodi e t unionis ipsius d o m i n u s , n e m i n e , a u l p a u cis a d m o d u m i n prasene c o n l r a d i c e n t i b u s , paulo a u ' e m po*t ad u n u i n o n m i b u s majestatcin t u a m u i b o n o r u m o m n i u m causam e t caput p r a d i c a t u r i s . A t q a e hoc u m m i r a b i l e n o n est, i m p e r a t o r , t a m etsi est m i r a b i l e , qnam i l l u d recie factuin e r i l , s i l a n t u m i n o d o navi conscensa, i n I i a l i a m diecesseris. Istuc c u j u s m o d i t i t a u d i , q u a m v i s p e r te nosti e l ab aliis forte a c c e p i s l i ; n i h i l e n i m obest talia saspius dicere c t a u d i r e . Das l u operam p r o officio i m p e r a l o r i s u l i C h r i s i i a n o r u m gcnus i n u n u m g r e gem, eub uno pasiorc c o l l i g a t u r . Hoc ipeum i i u u e n s princeps Imjus m u n d t diabolus c r u c i a i u r , coepia uua v i d e t u r , discindere roolitur. Taniopere enim
, \ , . * , , \ , \ * * , xaV
\ . .
, \ ' * , , . , , , , * ^ \ , ^ , * . I , , \ '. \ . , , . \ , * , \
\ , D l u a i m p c d i r e , Eccletfiamquc L a l i n o r u m qunn n u n c ad explendam cupidiiatein snam Gerinanoruin et Gallorum quidam ferunlur, cum scilicct, q u i nunc poniificalum maximum g e r i i gradu m o v e n d i , f t a l i u m ponlificera, Calluui p u l a , a u t o m n i n o barba*r u m , c o n i r a tmbstUiieDdi, u t j a m diriputssent E c clesiiim D c i , sureumque ac deorsum miscuissent o m n i a , nisi v c r e r e m u r , ne le i n l l a l i a m p r o f ^ c i o , pap?e ralioucs c o r r o b o r e i t l u r , ipsorumque d e b i l i l c n l i i r . E\ quibus p c r s p i c u u m l i l , n U i i n l i a b a m ad concordiam rcsarciendam navigos, amplius i c Ecclesiara sciasuruin, et c u m C b r i s i i a n o s i n u i i u i i i congregare s t u d u e r i s , d i s p e r s u r u m , e t a i D i c l u r u u i plagis insanabilibus. Sola i g i t u r v o l u o l a t e Uluc
903 davisli, flamtnam adversu*
GEORGIl
TRAPEZUNTII
9 i
nnvigandt s e d i l i o n e m c o m p c s n r i s t i , proccllam so Ecclcsiam Cnrcntcm c x s t i n x i s i i , i d quod cgo S0I113, sed u n i v c r s i q u u i i l t i r . Sic enjm Ecclcsia l u i n u I m a U i r , latitumquc
9
" , , , ; \ , ; - ' : ' \ $, ' ^ , * ^, , ; , . , $ . * f p i , , , , , ' * \ * $ , $ ' , , ;1
a i u o r c m et liic d r g c i i i u m c i I r a i i s a l p i n o r u m ût ex liis q u i inde v c i i i m i l cognosierc esl interrogare) erga l u a m beus, u i omncs 111:0 ure Pjhuai o r u n i impcralor ci l i c c l , si c u i CHITB cuinutavii c l u n e n l , Nisi a d j u v e r t l (ctii non voce poicntiam vocc
Ecclcbiam
sola rcs ip*a Lcsiiaioiiiuni f e r l , u u i l u u i
inissa inandi.tuii a Deu, u l c l p r i d e u i d i r u p t a c u n s i i a i , c l quai sunt coadtmaia, iila-sa, inlegra c o n si -rvel), a c l u u i est de E c d c s i a , pc; i i l i m p e r i u m , daMuon adversarius nosier r c g n a l , e l n i i i i l pror&us cxspeciaudutn est, q u a n l u m j u d i c i o liuuiano p e r exsolval. Hafc ego assiduo audiens, i m p e r a l o r ( n o Den, q t i i ii;oriani tc p r a d c s l i i t a v i l e l r c s t i t i i e n d i s i n lcnero ncqueo, nunc cviicurdtam Ecclcsiis ad a l c r n a m nuininis t u i n i e elegit), l a t r y m a s animo p r a v i d c n s q u a n l u i n Ecclcsia p c r i c u l u m i m pendcal, c u m l u venerU : n o n quod le non unturum exisliiuem, a l i i q u i d a m , si'd q u o d tiiagniiin dcsideriutii l i m o r c o m i t a t u r ; nunc Jaetilia I lane capius e l nie i i t t p c r a l o r c n i R o m a n o r u t n c u i n sua Ecclesia Rotnauaui
j
spiccre p o s s u i n u s , quod C h r i s l i a n o s islis miseriis , ^' ,
\ ^ .
, - t ; , ' \ , , ; , , ] \ ,
uiiieiiletn
cerncre
ratus,
q u i n ipsam Rotnanani observanlem et r c c o n c i l i a n l e m , et ab adi o rr.auifcslo casii cuslodieniem tam p r x d a r u m lacinus. Quo d i c c r c neino possil, e*sc Roruani h n p e r a i o n s pacio, u b i i n
l l a i i a m vcneri^, quispiam salvalorem l e , b o u o - C run.que OIHIHUIII eaiitfam secundum Deum p r o c l a n:are s u s l i n e b i l , quem e l i a i n inodo, quibuscunque ista c o r d i s u n l , itsdiMii appcllationibus culioneslanl ? liisignem profccld g l o r i a m l i b i , i m p e r a l o r , oflorre d e c r e v i l Deus, lua n i i u i r u i n recreatus \ i r t u l e , e i g a i i d t n s te amare u n i o n e i n , ac l u i i i r o r u m l i b i c l p e r le gcneri Roniauo bonorum quiililalem largilur, nisi cliiuni e s l , TiC Ecclcsia summain polagi I r . i n t u non venicndo p i o b i Roinanoruni d i l a n i i l u r , suscipere, lanla
, \ ' , , . \ } , }} ' , \ :, T J , , \ ; \ ,
(
boas. St i g i l u r h i i p e r a t u r i u m e i n n l u r s lue navig-aioneni luui poleutiae t u cunsccndes, 11 h a l i a i n
itunc pccunia quasi p n v l e r d c s t i n a l u m i n a d v c n f e l i c i i r r coacla, amioii cupide el piimo qiioqnu naviin
; * \ , , ! , , \ , &*, ; \ , . , , ^ , '
leinpore ^ *
Kctlcsia* conscnsionc dcvincies? Quis a u l c m recie i-aiiocinans, l a n l i s eiiain navigationi d t i l i c u l i a l i b u s -proposiiis, pro iis superundis Cbrisiianus q u i l i iict
m i b c niortcsi s u b i r e i , eam d i f f c n e t ? pr;cscriim
v u m quaiilo cst gloriosius veniendo scandaia, i e r o , tanio s i l p r o b r o s i u s non vemeiido Ecclcsiam :onfundcre ; c l ctfin l o i a m Europam liceai c o n s l i u i e r c , c l bona i n pacc collocarc, conlra, p r o h d o l o r ! i i d b c l l u m i n i c s t i n u i n exemplo pcssimoexcil;rc.Cnn c i a r i c n i m c l lergiversari v i i i o dandum c s l . Ojorl e t ilaqtie, i m p i r a l o r , isiiusinodi nccasioneni i l i v i n o lUunure oblalaiii iiegl^cri, sed O G D I C S eni p r a v i d e n t i a m a d m i r a r i ct gr. lias agcre, qunuiaiii l i b i cu|>iei)li p r o s i i n p l i t i dupliccm unioiicui donat. Ncc
. * . , * . , . W.iov ;
,
a v a p i i r . i O t
*> , /
; '
'/.,
905
EPISTOLA
A D J O A N N E M P A L i E O L O G . 1.
906
oofvvuoOa: eiwni i g n o r o , (c frequcnler rogasse Deum u t i a i m , * \ . * <>: . , 4
p l i r i t c r Ecclesix i n p r i s t i n a m concordiam r e d u r e r e n t t t r . I l l e v e r o , quo p r o m p l i u a venias, d t t p l i c i l c r id l i b i concedit. Quid i g i l u r ? quo Deus z e l u m l u i i i i t roagis exsuscitai c l amorera veliemenihis accendit, hoc, ne i m p e d i i u e n l o s i t , a qnibusdam t i m c b i t t i r ? Istuc s i m i l e est, u l st q u i s oleo i g n c m non pasci, sed exstingui a u t u m c t , aut si quia a f f i r m e l , decem (alentis acceptis volenlem q u i p p i a m facere, idem bis decem talcnlis acquirendis nolle faccre. Se! basc o m i l l a m ; nec c n i m v i d e o , q u i d te ab a d v e n i u reJardare qucat. C u i p l u r i m u m s l n d u i s t i , tn foribiis adesl Ecclestartim pax. Nec ipsa lua s o l u m , sed c t Romana EcrJesia p u s t u l i s e l l i i m o r i b u s taamque opem flagiiat. laborai, Quos a o i e m n c g o t i i tstius
\ \ , \ ' * , . , : , , : , , ^, . , 6: ' ^ ,
c u r a s o l l i c i l a t , &imu1 omnes, imp <Tator, ad le r e s p i c i t i n i , non niiniis quam s i , u l C o n s l a n l i n o illo M a gno, a u t Theodosio, a u t J n s l i n i a n o splendida l i l . i f o r l u n a a s p i r a r c l . E l r d v c r a , c u m venoris, baud sccus quam a solis fulgorc stcUarum I M X , prsecedeniiuin rcm i m p e r a i o r n m fama glonae tnae claritale possuiil. obscural i i u r . Nam i l l i m u l t a cliatn per v i m (si j u s l e expcndamus) betue fecissc v i d c r i Magni quippe p r i n c i p e s ac dynastrc violcnlhe s u s p i cionem n o n e f f u g i u u l . T u v e i o , anle mullas j a m aetaies generi t u o adversanlc f o r l u n a , p r u d e n l i a , j u s l i l i a , m a n s u e i u d i n c , caeterUque v i r t u l i b u s , q u i bus imperiurtl l u u m condecorasli, e l Ecclesiam n a vigatione i n I l a i i a m peracta i u c o l u m c m conservab i s e l male disjuncta probe copulabis, c t i i n p c f r
-* * , \ : ;, , , , : .
* :, ; \, , ; -. *
, , ; , , : ; \ , -.. , , , . " - ! ' ( , xa\ , Equidcm adeo infauslum vaiiclnari nolim, possum. Nisi i n Italiam , , ,
instaurabie, e l q u a m nunc obliues c i v i t a l c i n , c o m r a r i a l c sequcn-
nniUis g e n l i b u s posl ie i m p c r a m e t n rolinqnes. Quod si n o n venias, o m n i u o l i o r u m lur. rum Haud e n i m c r i l , I i a u d , i n q u a m , e r i i in p o s t spes, i m p c r a l o r , si l c m p u s boc p r x l e r i e r i t , ad posse. Q u i e n i m ?
c o n l r i t o r u m c a r a l i o n c m accedi
quando e l quaa p r x v a l i d a e l l a n q n a m i n u r i B:byl o n i i apparent, rcs R n u i a n x sciltcet c o n c u t i t i n t u r c t fluclibus agitar.lur. rcbiis Nec fas lurbiucm vciuorum e v i t a r e , n i s i l u gubernaculo dexteram a d i n u v c r i s .
vcrnmtamen
;
ipsis compiilsns c o u l i n c r c inc n o n in ulti -
navigavcris, scilo Ift C l i r s t i a n o r u m
genus prodidisse c l Ecclesiam
loas calamiiales praccipilasse. cusum ! Nec ipsa Romana Ecclosia, si G n c c a non u n i a l u r , s l a b i i ; a l G n r c a , labefaciala Romana , v c r c o r dicere, dicam t a m c n , o m n i n o possumibit. , , , - D . , \, ' \ , H;cc, i n j p e r a t o r augusle, c u i nunc poicstalcm E c clesiarum d i v i u o impulsu tota Europa i r a d i l . lecuni v o l u l a . Quo q u i d e m ceu signo non i n u l l o post t i b i , Deo v o l e n l e , t r a d e m l i c o m p l u r i u n i g e n i i u m p r i n cipatus quispiain u t a i u r . E i c u m biscc c o g i t a i i o n i bus, (nl quibus te v e n l u r a u t prresenfia puto inlueri dc T b e m i s l o c l e n a r r a l u r ) , exsere a n i m u m et
$, , , , : , , *6 , * , psetv . .
p r i i d e n l i a i n l u a m ; alio le duccritcs a u t s e d u c e n i e s repelle, s i q u i d c m vera surit q u & d i x i m u s : et si t r i r c m c s Avenioncnses Constantinopolim l c n u c r i n l et n o n c x p u b r i l eas Oeus, aut cortim a quibus u . t U i i n l u r incntes, n d m i r a b i l i l e r v i r t u i c lua Hexus n i u t a v c r i l , e l b i * c l i i l i s i n I i a l i a t u te d c d u c a l . Eô i g i l u r s c r i p s i , non quod e l o ^ c n t i c m e x c o n f i u o r c i n (sum c u i m conscius n i . h i paupcrtalis Cr.vc:-
^ , -
CONSTANTINUS LASCARIS. $03 a r l i u m ) , sed quod Ecclesiarunt pacein nuriOce pot , desiderarein e i genns n o s l r u m i n a n i i q u i i m d i g n i ; ; tatis l o c u m per celsiiudinem tuam r o v o c a r i o p i a ; ; rem. Uac una re c o m m o i u s , m u l i o ante hoc etiam , \ , mm c u m beatissimo papa super bis d i s s e r u i . Quod r e s t a l , eacraiissime i m p e r a t o r , v i v e , genus n o s l r u m ad vet e r e m felicilateiu e x l o l l e , inipcrili&mque e i verbo sitatcm meam a q u i bunique consufe. \ . , , , , \ .
607
C0\ST1\TI\IS LASC4RIS
( Cbrietiani F r i d . Boeraefi libro De doclii homimbu* Grcvcis liuerarum Gwcarum m Itaiia instauratonbus. Lipsis 1751, 8.)
I l e r o n y n u i s Ragusae i n Elogm
Siculorum
( 1 ) : c Constaiuinus Lascaris, p a t r i c i u s D y z a n l i n u s ( 2 \ cnm in
T n r c a r n m potcslalem post foedi ao d i n i u r n i belli incommoda B y z a n l i a m cessisset, anno reparauesalulH 1454 v i l e m i l i a m s e r v i i u i e m aique indignam b a r b a r o r u m t y r a n n i d e m a l i i s w m o a n i m o atpernalus, alio aliis n o b i l i b u s p a r i portavit. P r i i m i m Mediolnni, aFranc i s c o S f o r i i a , M e d i o l a n e n e i r e g u l o , l i b e r a l i i e r exceplus, juventatisemolumf oto sane m a x i m o cas l i i l e r a s pubHce docuit ( 4 ) . Deinde Romam p r o f e c l u s , cardinalero Bessarionem, m Magtiis i n d e praemiis a Ferdigeneris t u m m o r u m afQniiate arctissimo amiciiiae v i n c u l o sibi a s i r i n x U . f o r i i t u d i n e c o m m i g r a u l i b u s , i n I j a l i a m , v e l u l i n commnne sumniorura litteras iJlac id o m i c i l i u m , profugus venit ( 3 ) , s e c u m q u e , u t Êneas Trojanos p e n a l e s , Graecas
nando I i n v i t a t u s (5), Neapoli eloquenliain et p a t r i a m linguam o n m i laude professus est. Postremo i n Siciliam navigans, Messanae perpcluam sedem f i x i l , coeli s a l u b r i l e m p c r i e , soli amceniuilf, bumaniseimis c i v i u m n i o r i b u s a l l e c t u s , quodque frequens essct n a v i u m appulsus Messanam ex Oriente, (1) C o n s i a m i u i L a s c a r t s , cujus Graccos i n t e r exstiles, n n i Gra?cas l i l i e r a s i n Italia i i t s l a u r a r m t i , i m i n o r l a l e qnoque nomen est, elogium conscripsil Hieronvraus Hagusae, SiculusMolycensis, Soc. J..|de q u o v i d e r i poiesl A u l o i t i n u s M o n g i l o r i u s , BiBliolh. Sicul(C l o m . I I , pag. 284. Praiinisii i l l u d suis S i c u l o r u m , q u i v e i e r u t n memoria l i l t e r i s floruerunt, Elogiis, L u g d u n i p r i m u m , anno 1690 edilis et i n Tbeenuri a u i i q u i l . c l b i s t u r . Sicilipe volumiiie X I V recusis , quinpe quibus ipsius G o n s l a i i l i n i de s c n p l o r i b u s Grceois, patrla S i c u l i s , h i s e r u i t c o m n i e n t a i l o n c i u . A u n i o r istius Ragusi; l i b r i e d i l i o sub t i l u l o . SicW(B Dibliothecoe veteris, p r o d i i l Romae an. 1700. Copiosius quidem Gonslanlini L a s c a r i s v i taiu e x p o s u i l , i n meiuorandis ejus laudibus n i m i u s fere ac prodigus, Placidus Reyua in u r b i s Messanae n o i i l i a Isistorica, quam Ilalice scripsit, e d i d i i q u e Messantf a u . 1658 l 68, q u $ i t t e , ab i l l u s l r i Jo. L a u r . Mosbetuio L a i i n e conversa, itoiisque l o c u p l e l a l a , paulo anle l a u d a l i Tbesaiiri v o l u m i n i s I X uiserta est p a r i . , p . 22 e l seq. C u m auiem i n d i c t o Ragosse eiogio ea , qtise de dociissiino illo exsule Gnvco d i c i p o s s i m l , omnia suiniiialini s i n l exposila. biucque eliani Pelrus Bayle quaeiu D i c i i o nario hifcl. e l c r i l . t . I I I , 56 de Conslaniino L <s* aro r e f e r t , x e<yjeiu r e p e i j e r i l . visuni csi n o lU8, i l l u i u i p s u n i , oriiale perelcganierque i c r t p l u m , cuui a d u o U i i o i t i b q s quibusdaui ad iJluslraudam
%
conflrmandauiqiru Ragusa narrationem Jacientâi, bic e x h i b e r o , ac praciermissam ab illoConsununi 6criptorum ad-lere rccensionom. (2) lllusires Consianlinus h a b u i t naules, ex oa ortus s l i r p e , quam nobilissiman e l iuippraloriam d i c i t Aldus Manutius i n epistola qna rhelores Gra? oo4 t y p i s suia excuses, Jano Lascaii cleli<avil. Maximis quondam apud iinpcratores Consunnnopol i l a n o s d i g n i l a i i b u s gcns ipsius d i c i l u r perfuntU. t3) Falsum o m n i n o esl quod Tbeodosins malas i u epUlola ad M a r t . C r u s i u m , Turco-Grvcm lib. i , pag. 9 0 , fando se accepisse scribii, bostantinuiu n i i u i r u m Laacarem ex nuii<ro nobil i u m dociorumque Gra3Coruiu fuisse , qwt, l e f cogiiatione p r a c i p i e n i e s , cx pairia decesserm , eumqtie anle captam Consiantinopolini r u n i w * f a m i l i a , e l c u m aliis Messanam S i n i l i * navigasic. (4) Sexennium Mediolani Constaniinura dnceiiun peregisse, indeque, a L a u r e n l i o Medice infiifI" Flonsiitiam concessiese, t r a d i l Placidus Reyna M ' t i t . b i s l . u r b i s Meesanas p a r l . u , pag. 25. R ?"^* num a u l c m boccc arque ac Gallicuui, quod iin " b u i l , i i e r p a r u m idoneis probal docuuieniu. (5) L i t l e r a s , quibus Fi :rdiandus l rex w s l a m i i i o artc;n o r a i o r i a m c l Grxcas l J f 7 , blicc profiiendi munus d e m a n d a v i i , cx Pauli clcgiu Lascans a d d u c i l Reyna, 1. c.
url 111 , lcr s l
90. hoc quoque blandiinenlo i m l i g a t u m s
1.
Wi exsilii ca>swn bonesla ipsius causa, e t i b i Iradtdii d i s c i p l t n a s , u l ex
undti suorum l i l U F . i n j h r o ciiroqîc p e r f c r r e u l u r U c i l i n s : acerbum
Joanue Aragonio regc, anno 1165, donatur c i v i l a l e a s c n a l u , d o -
uis a c i v i b u 5 , titrisque grali<>sissimiii , lanla n o n w i i s ceJcbrilaic m i l i o r e s
lialia i n Siciliam prarpolenles v i r i (iliossuos ad e n u l i e n d u m ablegarenl (G). Pairus Bembus Yeneius, adnlesrctis a d b n r , posiea i n l e r purpuratos Patres a CJeinenle V I I coopia-tr.s. nuditor e x s l i l i i Coiistanlini etm quc loco p a r e n l i * c o l u i t ( 7 ) . Senalui bibliolhecam Ab codeiu s r n a l u piibiico x r e , a civibus liosisbiinos cinAres iri l c m p l o lcstamento legavit ( 8 ) , qitatn selcclissinioriim libror u m c o p b i n s t r u e l i s s i m a m a Gr.xcia a p o r t a v e r a t ; c i v i b u s exempla v i r t u t i i r o euaruin (9) r e l i q u U . moestissimis. lacryniis m o r l i i o (10) p a r e n l a l u m . ExcepU p r c insanis m o l i b u s , m u U o r u m $a> C a n n H i t a u o r u m inaruiorcus t u m u l u s , quctn paucis ajile annis d t r u l u i n
P a u l u s Bellius S. J . q u e r i l u r , cuin oa s i l l e m p o r i s r o r a c i l a s , u l iieque
c n l o r u t n spatio e x s l r u c l i s , pareat laborcsque n i u l l a r u m g e n l i u m sa?pc nno d i c dissoJval : v i g e i taiueu Cttiisiatiiifxt tiiemoria ad banc aetalem, neque unquani consenescei, u i a j o r i n o m i n i s p r e l i o ex a m i o r u i n l o i i i j n q i i i i a i c d e r i v a l o . Ilacienus U i e r o u y m u s R a g u s a e ( H ) . Praclarant grammalicje Greca? concinnandae posl Chrysolorarn e l Gaxam,operam i m p e n d i l C o n s l a n l i n t i s Lascaris, q u o d grammaucam d i s c i p l i n a r u m a r l i u i i i q u e o m n i u i n scienlhe fundamenlitm esse verissime j n t l i r a r e t . Iluncce, egregio Graecarnm l i t l e r a r u a i cupidse j u v c n l u t i s c o m m o d o , Mediolani suscepU, llessanacqiie I erftu u l a b o r c i n , quemadmodum ipse i u l i b r i t e r i i i operis sui g r a m m a l i c i fine d o c e l , u b i eliam quibus ad i d componeiiduin usus f u e r i l s u b x i d i U , r e f c r l . Magno graminalicae Gonslanlini I n s l i t u i i o n e s , ad perfccomparalae, exceplae sunt apptausn ; i d quod t u n i sa?pius o l i m adornnuc carumdem ctiorcra videlicei Hnguae G r a c acquirendam c o g n i l i o n e m
cuni coiigesue in illas ab b a r u i n H i t e r a r u m bene p c r i l i s laudes,
(0) r i a i i s s i n i o s nliqnoi v i i o s . Mcssana* inschnla C. Lascaris G w c i s l i l l c r i s i m b n l o s , r o i n n i e m o r a l R**yna 1. c , pag. 24 e,t 2 5 , e i ex ipsis quidoin S i c i i l i s , C b r . Schob rem, Franc. M a i n o l y c i i u i , P l i a r a o n i u m , J a i i i n d h m el Bern. R i r c i u i n ; ox cwleris Pelr. B e i u b m n d A n p H u n i G a b r i H e i n , Venelos, iiemque U r b a nuin B o l z a n i u m , Belhuiensem, q u i po?iea I n s l i t i l i o t i t i m lingtiae Gr.eca* g r a m m a l i c a r u m dnos s c r i p&il l i b r o s , Veneliis apud A l d u m , a. 1497 i i u prcssos. (7) I n l e r illos, qnos p r a s i a n i U s i i n i hnjtis Gnecar u n i H l i e r a r t i i i i d o c l o r i s fama Messanant, alteras, p r o p i e r i l h n n ipsum , u i Aldus a i t , eo tempore A i b c n a s , ex I i a l i a a l l r a x i l , quiquc e x i m i a i n , boc magisiro Gra^ci s^rmonis sibi c o m p a r a r u u l cognil i o u e m , p r i n c i p e n i utique cum Urbaiio locum i e u e l P e l r u s Benibus ; de q u o J o . Casa i u Vita oius (luaj exsiat i n l e r Vitas selectorum virornm , ' L o n d i i i i a n . 4 6 3 f . e d i i a s pag. I 4 i : f l n S i c i i i a m , i u q t i i i , a d Coiistaiitintiin Lascareiii, Graecarum l i t i e r a r u n i causa , profectus , i r i e n n i u i i i q u e i b i comiiiorauis c > l ; lanliinique ingenio, labore, assiduilate pnl'ec i t u t Gnece modo optimc s c i r c t , sed eitaiu p o l i t e luculenlerque s c r i b e r e i . Quanti vero d o c l o r e m buncce suum fecerii Benibus ipsius docenl \\ller& Epistolarum familiarium 1. i , pag. 596, q u i b u s p a l r i suo Messana a n . l'*92 s c r i b i l : E r u d i m u r inira C o n s l a n l i n i Lascaris d i l i g e n l i a , I U I U ainore prope paterno. n i i i i l i l l o senc b u m a n i u s , n i b i l & a n c l i u 3 . > Ideni epp. I . v i , pag. 653, Francisco Maurolyco, Messanensi, respoiiden^, u b i louge gralissinias i l l i u s l i l l e r a s sibi iuisse a i t , b.ec a i l d i l : f Natu et ilhus temports, quo Mcssanae Grascorumediscendis l i l t c r i s l u i , u i i n i i b u s a l i i s , quai deinceps v i x i , l c m p o r i b u s , nou j u c u n d i o r i s inodo *ed cerle eliam f r u c i u o s i o r i s , e l C u i i b t a u l i u i Lascar i s , o p l i t n i sauciissimique v i r i , q u i mc e r u d n l u i c 9
moFiamad mcos senstts atque a n i t m i m suvissima c<>mmcmoratimi< rcvocaiant excitasti. % (8) K a m l a b i l i bac i n re Rcssarionis <:ardiun! s i m i i a l i i s e & t c x e m p l n m . Bibliotbccam banc, cndd. niss. Gr.ecis r e f o r i a i u , Mcssan;R i n a r m a r i o vnlgo Tesoro assorvari d o c f t G c . Guallerius i n Tabulis antiquit. Siciliat, pag. 179. Conf. Josepb. Bonlilius i n Deucript. M^ssan;e, I . m , The$. anliquit. Siciluu. v o M X , pag. 2 6 . (9) A l lus Mannlius. i n epistola nd Ai )gclmn G a b r i c l n i u . p a t r i c i i i m V c n e i u i n , G o i i s l a i i l i n i grammatic.u p r . t f i x a , tmne seinper bealeqne Lasc.arcm vixisse a i t . Gasios illius mores et viiaB sanciiinoniatti m tximop^rv pr*<!icat Reyua, loc. c i t . 2 0 . Sacris e m n o r d i n i b u s i n i i i a l m n ac sacrrdoiorn fuisse, idcin c u n j e c l a l . Mirse auleui sunt, quas a b V r l , conjeciur.eratioues, nenipe quod o p l i m u m s a u c l s s i m i i m q n u v i r u u i ipsmn v o c a v c r i l B c n i b u s ; quud in Spcrouii dialogo de l i n g u i s , l i l n l u s Monsignorc, sacerdolibns co tc:^pore p r o p r i u s , c i i r i b u a t u r ; quodque Lacans i u proosiuio l i b n gr.iinmatica; sn;e, inanis g l o r i e e i d i v i l i a r u i n c o i i i c n i p l i o n e n i , ac s i n g u l a r c a b o r u m c.iiniiiodts inservien.li s i u d i u i n p r u l h e a i u r e l pr;c se l e r a i , liujus anicin gencris v i r l u i i b u s sacri u i d i n i * v i i i plcruinque ûJeaiilesse exornali. (10) Gonstantiniiiii sencin Mcssan;e i n o r l u u n i esse Volaierranus Commenlar. urb. I . x x i , pag. 770, e l Tbomas Poreacbus i u Dewipl. C P . p. 137, i r a d u n l . Plac. Ueyna I . c , pag. 2 8 , peraitti l e l i c i t e r e a i n urbe v i ^ i i u l e l scplem aimis diein i l h u i i obiisse r e f e r i s i i p r e m u i o , v i d e i u r q u c o i u u i i i o dies ipîus c m o r t u a l U i n sa;culi xv i e r l i u m c l uouages i i n u m , p r o x i m u n i v u incidisse a n i i u m . (11) Uagus bocce Labcaris elogiuin Joscpbus AiUoiiiiLS Saxiub i n suain eltam i u i u h l b t s i o r i a n i l y p o g r a p b i c o - l i u c r a r i a m Mediolane.iscni, p . 175 scq.
; t
() Joaoues Yharle i o Pratfalione ad Calalogum cudd. Gwac. M a t r i l . : f \*> uiquit, (calalogus) o i a x i m a m parlrm cx misceliis codicibu* euuslal, quorum Cousuintiiius Lasraris, Byiauliuus, posi capiam Cuiislauiinopulun iu liauarn profiigus, grjramalica? ariis liumautorumque liuerarum scientissimus, idemque scriptur diligeulissimus, scxagiiita c i r ciier uudequaque c o l l e g i l , maiuique sua descripsil; partim eliam vel supplevil, vel auxit, luoi deuique aul S L U O I I I S aut aduouuooibus Ulusiravil. Hi aulem codices adeo variam, mioulam ac inulliulicem opueculoruui cupiam complecluniur, ul unlus viri c l meotis e l manus laborem merito demireris; u l in iiulla alla bibliolbcca que miuulain roulutudinem iiiveniri posse credas : quare ipsam oou sublili minus ralionc proseculi sumus. Horuui aulem codicuin, ut rem ab oriuine repelarn, ad Juaiuiis Fraucisci Pacbeco e l Mendoza, Uzedse ducis, e l Plitlippi V regis tn Sicilia v i c a r i i , bibliolhccam niaxima pars uUm pertiuuil, umle iu Regiam Mjinieusem illala. Yriarlus suo calalogO fra* Kineuia beue niulia operum Loijiiauuni inscruil, vel corum nuliliam prabuil. L D I T .
911 ConslaiUini Lascaris
CONSTANTINI G r x c a cx rccogniiione
LASCARIS l i t t e r i s impressa
92 (13) recensenl. P r i n i u m Gramnuiica cst pcr Dionysiom Ta-
t e s U n t u r etfitiones, quas Fabricius (12) c l i n p r i n i i s M a i l U i r i u s Dcmctrii Crelis,
r a v i s i n u m , M e d i o l a n i , anno 4476, i n forina q u a d r i p a r i i i a ; baccquc p r i m a solum i l l i u s e s i c d i i i o , sc>l e t i a m quod singularc ei c o n c i l i a l decus, p r i m u s is l i b e r intoger est ab invenla lypograpbia Graecc ex" r u s u s (11). B e r n . de Monlfaucon (15), bibliotbecae B . Mariac F l o r c n l i i u e codicesinss. enarrans, hosinier rarissiinam hancce Mediotanensem C. Lascaris grammaticne Gracae r e f e r l e d i t i o n e m . Es complurilms, Las?*ris quae i l l a m insecutae s u n t , e d i l i o n i b u s , dua? p r x s e r i i m commemoraiida esee v i d e n t u r : Vencta Aldi IUn u l i i et FJorenlina Jantae. E t e n i m , ad Veiietaro quod a t l i n e l , A l d n s g r a m m a l i c a * C. Inetitutiones, quod dcflcientrbus, u t i n praefationc a i t , impressie, c d k i s longe c o r r e c l i o r e s , ad l i b r i n n v i d e l i c e i , fnquenler ab ipso pelercntur, aniea
ipsius C o n s t a n l i u i mauu e m e n d a t u m , receii*ilas, addika
Joannis monacbi P l a c e n l i n i i n t e r p r e t a i i o n e L a t i n a , n i i n u s lamen oumibus probala, una cnm aliis quibusdam opuscnlis, i n a?dibus suis Venetus, anno 1494 i n - q u a r t o , u t vulgo d i c i s o l e t , excu-as pnblicavit, casdem v c r o e t i a m , altero ac t e r l i o l i b r o a u c t a s , i i e r u i n e d i d i i amio 1512 (16). A l t e r a , metnoralti inaxime d i g n a , e d i t i o esl F l o r e n t i n a ( 1 7 ) . C o n l i n e t ea , seque ac A l d i n a posierior, Grammattcac Lascaris lihroi tres : 1 , de oclo p a r t i b u s o r a t i o n i ; % d e c o n s l r u c i i u n e ; 5, de nomitie ac verbo ; i t c m q u e de pronomino, quoadomnemdiafaclum usumque p o e l i c u m , l i b . l l u m ; q t i i b t i s a i i a quoqite n o n n u l l a ad tila stint cpusccla. Grap.ce c u m i n t e r p r e t a t i o n e L a t i n a , omnia ba?c impressa e u n l Florenlbe o p e r a e i etintptu Philippi J U H U , anno a N . C. 1515, i n - q u a r l o , ac Pelro V i c i o r t o inscripla a Bernardo J u u l a , q u i de bac cdilioneita pr.vfil u r : c Non i g n o r a n l i , quaui ncccssaria sint vel e r u d i t i s s i m o c u i v i s i n i i i i i h a ^tixque gramnraiices praei-rpt.i. v e u i l i u m e n l e m C o n s i a n l i u i Lascarie, q i i c m inclyta quondam g e u u i l B y z . i n l i u i n , pulcberrimis noUiis lypis r u d c r e . Composuit elia;n Gonslantinus Mcssaiiae duos l i b c l l o s , a l i c r u m dc s c r i p t o r i b u s G r x c i s , patria Calabris, aUcru.n de s c r i p l n r i b u s Graecis, palria S i c u l i s , et i n Historiae Sicanica?, Messanaj, a. 1562 i l l u i n quidcra Alplionso A r a g u n i o , Calabria duc hunc vero Ferdinando Acunae, Sicilia* p r o r e g i , d i c a v i i . U i m m q u e doclis&imus abbns Franciscus Slaiirolycas, editae, et Tbeaauris a n l i q u i t a U i m e l l i i s t o r i a r u n i S i c i l i i volam i n i I V i n s < T i # , l i b r o i , pag. 22 sqq., v u l g a v i l ; indeqtie d c p r o m p i u n i Joan. A l b . F a b i i c i u s exbibmiin B i b l i o l h . G r . , v o l m i i i n e X I V , p . 22 sqq.; p o s l e r i o r c m v c r o e l i a i n supra laudatus l l i e r o n . Ragu$aeinn i r a n s t t i i i l EU>gia S i c u l o n n n . Prceter ea quoque S. D e m e i r i i consccravil epistotam (18). I , Sacram quae vocari solct, . V. Marix ad Messanena i l l a m babcnl (19), celebraiur, toi io m a r t y r i s v i l a m s c r i p s i i , eamqtic Juliano Cenlelles, stratego Messanensi, p u l c b e r r i m a srripta
E i G r a c o i n L a t i n u n i e o n v e r t i l sermoneai
; qua i n l c r p r e t a l i o n e magnatu a Mcssanonsibus, q u i pro vera e l a u l b c n l i o a cjusdem i*j>islolaR proptiguaioribus
i n i i t g r a l i a m ( 2 0 ) ; coque noniinc cum a c a i c r i s
(12) P l b l i o t b . G r a i C . v o l . V l l , p a g . 3i). (13) I n Anttulibns typographicis. Vi-.l. l o m . V , q u i i n d i c f s i : i illos c o i i l i n r l , p a r t . , p. 7. (14) V i d . M i c b . M;iuairc , Annal. Ujpograph. l o m . I , pai!. 38, *dilionis p o s l r r i o r i s pag. 4 2 , 97; f l J . A . Snxms I . s. c . p. 173 sqq , cnaias Mediol a n i inloiiros lil>ros G r t ^ i s c l i a r a i l e r i b n s c o n f i c i e n d i a r l i s d o c u m e n l u i n uiemorans, Lascari* g i a m naiicnm, d i d o nnno, i b i i m p r e ^ a i .
(15) uiar. Italicum, cap. 25, pag. 569.
(16) V i d . Ma t a i r e I . e., l . I , 329 s<|. e d . poster., 8Wc toini I V , p. 577, et l o m . I I , pag- 48. 1 0 5 , 2 1 0 . Glarissiiii;s Saxius I . c. p. ! 7 t > A l d u m G-;rc* suai ivpiigrMphi .r a grammalicis G. Lascari I n s i i i n i i o i i i b u s a n . 4494 impressis e x o r d i u m duxisbc, inde c o l l i g i l , quod i n p r a f a l i o i e ipse l a b o r u i u s n o r u m qtiod.tam qnasi p i a l u d i u ' ilias esse p r o f i t c a u i r . M a i U a i n u s a u i e m . I , p. 253 s q . , M U S S D I de l l c r o u u e l L e a n d r o puemaiioii pro p r i i n o , quod A^diis c m i s f r i t , Kiiuruui i n typograpbia laltoruni speeiluine v u l i b a b e r i . (17) Uauca Fab icio c l M a i l i a i r i o o m i s s a m , nos ipsi pussidcnius. (18) P l . R e y n a . l . c. pag. 27. (19; EpUtoiaiit ad Messaueue$ ( i i u j u i l F a b r i c . i n Cod. pseudepigrapho), quaui c G r a v o L a i i u e a . 1467 ConstaJitimis Las<aris i r a d i l u r verlisse, pseuduBexter ad a. G. 43U s c r i b i l (abulario Messauetisi r e p c r i a i t i Hebr.iice c x a r a t a m . Mciuoria ejusdem (H fesio di Murin della lellera) publicp. solennii r i t u q u o l a u n i s Mc>an.*i ab a. 1636 c u l i l i i r dic 3 J u u i i , dc quu Placidus Rcvna i u N u t i i i a urbis Mcs-
snna? p . 65 sq. ftaquc i n s n b s r r i p i i o n e cpislol lcgendusn : Anno Filii nostri XLl! 3 Non. hnu non J t t / i i , n l i n Godice a p o r r y p h o . T . , pa<?. "0, perperam excusum cst. I n t c m p l o S. Scpulcri llierosolymis i m e r c i m c l i a c l a n a l b c i n a i i donaliva sorvantur q n a l u o r urnaeargenleie d o s i n a i * A.inbus et itnago G r u c i f i x i cx argcnto c'aborali>siini upcr i s , <jua? a c i v i t a l e Meisaiicnsi dcdicala: sutil in nie* m o r i a t i i c j n s ' e n i epislnl;i u i n u i a v i l Jo. Franciscus G c m o l l i C a r r o r i . Neapulilanns, l l i n e r e perorbent, l . I c d i r . G a l l i c i * , p. 175. Ecquis referal oiunia s c r i p l a , lamies, p a i i c g y n c o s , apologias qua* : I ppialolam coinmciiilandani l y p i s o i s c r i ^ l i c x s l a u t , ct a Reyna in N o l i l i a Messaciensis inbU l . I X T b e s a n r i A n t i q u i t a i t . S i c i l i a ! , p. 29 a! 6 1 , ( 245, 24'Jad ^ 0 6 rcr.tuiscntur ? Epislola aulem l a l i s o s t . vx i n l c r p r c l a l i o i i c Cotislaittini Lascaris: SJariti VtrgOyJoucliim ftlla, Uci IntmHUma Chrisli Jesu Mater/ex tribu Judu, stirpe bacid, lAeiiantn$ibu% Oiiiuibtti salulem, ei Dei Patris omitipolentit benedictionem. Vos omne$ fide magna , legnlos cc nutuios, fcr pnblicum documenlum ad nos misisic couslut. f i/im* nostruin Dei geniium, licuux ei hominem c$e [alimini ; el i u cotlum po*l tuam re*urreciwncni utbtn* diste, Puuli apunluli elccti pra>di(inwne medianlt viain ventatis cognocenUb : ob qnod vos et iptam w* (alein bencdicimus, in cnjns perpeinam protcctioncM HOS eh*e volnmas. Attno Fitii no&tri li, indktioui 1, I I I i\oitis Junii, luna j 7 , Jcria 5, ex llkroiolgm s. VntGo. ("20j Mo^sancubci C u u a U u t b i u i i i , uiiquaai sa% y f t
913 qtiibns Pauli i n urbem p i r i e I I . p. 92 ? q I V , Sergii,
D E S C R I P T O R I B O S STCULIS.
911
p r i m i s a Placido Reyna summis ad coclum e x t o l l i l u r l a u d i b u s ; I I , Acta SS. apostolorum Peiri et Pauli, \i\ Mcssanain advenlus m e n i o r a l u r ; quam vertdonent, ad senatores a. 4490 tirbis i m p c r i u m admiuisirantes , n i i s s a m , una c u m l e x l u Graeco idem ille Rcyna c x b i b e t . i n N o i i f . Messan.
M
qnamqiie i m l c r e p c l i i l J . A . F.ibricius i n BiblioLli. G r . v o l . X I V , pag. 56 ,sqq. ; virginig et martyris, qua i n Thesanro urbie i n lavdem U
t
I I I , Vitam S. Agalha\ palriarchw
Mcssan.c adbuc as*urv:iur (21) ; tns. i n bibliolbcea Joavnca
Constantinopotitani
V. Mariw
Jitjmnos (22).
Gonslantini Lascaris e p i l o m e n l i b r i
opiiHCiila,
x v i H e r o d i a n i
l l a i n b rgciisi e x s l a r e , J . A . Fabrioius (25) r e f e r t . Mediolani autem i n Aitibrosiana ba*cce G r r c a ejusdciu J . A . Saxio tesle (24), asservaniur : De construciiono v e r b o r u m ; soluliones qnarumdani qu;ejactaret de Gra-cae litiguaeperitia, plures ejusdeii) c r s i i o m u n g r a m m a l i c a l i u m ; prolegomena i n Orpbeutn ; epislola ad Barlbnlomseam S u l m o n c u s e n i , r o n t r a r h i l H p b u m , i n qua i l l u m c n r p i t , quod n i m i u m se rorcs condemnans, a<* genuinam i i o n n u l l a r u m vocum originein et significationem cxponcns. p i o n i : v n r a r i i l n m , snpexisse a i t H i p p o l . Maraceiu*. i t i Bi^tiolh. Mariana. ( 2 1 ) P l . R'yiia I . o. De vitae S. A ^ a l h r s r n p t o l i b n s r x i i t s t t i u i o c o m i n e n l a l i i s e s l S. V . J>. L a t i r . MoslnMuius i n p r x f a l i o n c ad Jo. B a p i . G u a r n c r i i dissrriationes hisuincas Caianenses, Tbesatiri a n t i q i t i l a l u m e l b i f t t o r i a r u m Sicilia? v o l u m i m X I i n serlas.
: f
(22) I I i Sergii l i y m n i a G. Lascare L a t i n c c.onversi, niss. oxstam B i b l i o i b . Cassinen.si. V i d . Moiu> fancon. B i b l i o i h . mss. novne . I , pag. 227. (25) B i b l i o t h . G r . v o l . V I I , pas?. 40, (24) I n Hutoria ttjpograph. litter., Mcdinlan. p. 47G. Orpbei Arcjonantica, amissa fere, C. Lascaris beneficio, ab i n l e r i i u scrvala f u i s s e , R e y n a , I . c , pag. 2 7 , i r a d i i .
A
CONSTANTINI LASCARIS
EPISTOLA.
AD
JOANNEM
GATUM,
CATANJE
EPISCOPUM.
Librum suum de scriptorxbus Grcecis, patria Siculis, miltit, et insulce Siciliee tt Siculi prcesuUs laudes persequitur.
(Yriarle, Oalalog. Gr*c. Malrit. p. 184.)
6 , , .
Conttantinvs Lasearh illnstri Gato, Calauie epitcopo,
et crudilo bene agere.
Joanui
, , \ * , \ ixtiv \ , , ' . / . jxfcv , * & ' \ . , *
I n t e r ea roulla et m i r a b i l i a q u * f c r l i l i s b i l i o r c m o b t i u e r e , quod v i r o s doctos non la, ne

i
Sicilia paucos illi ct
p r o d u x i l , i n boc puto p r i m i u n l o c u m e l b o i m r a a l u i i c l soleries inventores ; i i a u l i n s u l a r u m n u l nobilis quidem oiim ergo Peluponnosus , propler fritineuii c l virlulc possil a q u i p a r a r i . Si lales viros
cquorum proveulum celebratur, quauto i i K g i s o U q u o r u m sapientia nobilit a t u r e t os o m n i u m p e r v a d i i ; et boc l a n i o n i a g i % quanto c;iilcris sapicntia pr .TSial. Equi enim i n a i c r i a l l b n s iiisorviunt nccessilalibus, fruniciUo c o r p u s a l i l u r ; sapientia auiem omnium d o m i n a t r i x , vt suos n i e l i o r i b u s i n f o n n a n s , scclalores
; ; \
\ , ; a n i m a m . : '. " , \ ' \ \ 0^ \ : \ \
i m m o r i a l c s cfTicil. Ipsa sane, ex quo S i c i l i a m Gracc i o b l l n u e r e , b i c scdem suam e l c g i t , c i v i l a l e s , l c gcs, consueludines, v i r i u l c s o r d i n a v i i , e l fcrinos quondam Sicanos et Siculos, v i i a i n noinadicam inslilula docuii; Eorum a g n i l e s , mansUetccil c t c j v i l i a longum lciupus
, - \ * \ , % , * ^ -:, f ;, * \
undc lales viros p r o d u x i t , u l c o r u u i nicmoria posl n o n d u m sil o b l i l l c r a i a . \ilas sino Jahore colteclas s c r i p l o m a u d a v i , c l l i b i , u l podlulabli, I r a n ^ i n i b i , putans, ad , p r a : -
9!E omni
CONSTANTINI LASCARIS quo iutelligilur
W ^
aliis, u l opus rvolvas pcriineie, qui aliis doclior es ^03 , \ scicntia excellcns. Ex ncc a b s u r d u m nec impossibile e.^se et bodie S i c u los laudare j a m d u d u a i lales exeislenles, et t e , q u i Siciilus es e i c l a r o r u m l i o r o i u Gra c o r u m nepos, nobis i u exemplar p r o p o n i , q u i b u s u o n Latini l a n l u m , sed generis alins bomines omnia bona, u l i l a d i c a m , accepla r o i c r u n i . U i i g i t u r quondam E m pedocles, Gorgias, Gbarondas c l Siesichoi t i s , i t a n u n c , ex quo Laiini insulam u b t i u u e r e , mulli poeta.*, at plures r b c i o r e g , pbiiosopbi e l i b e o l o g i . E t si n u l h A alius essci, sufliceres solus, o i n u i u m v i c e , \i\ omnibits e x c d l e n s et patriae antiquam famam renovans ; e i proavos superans, quod certe p a l r i bns tuis o p t a b i l e , sapieniia vera et d t i p l i c i s e r m o e , Ua u l i i Graeci, l u L a l i n u e e i Gracu3 : meue mia i n duabus l t t i g u i s , a h e r a m a l i e r i u s v e n u s t a i i bus e x o r n a n s . Profecto si a n i i q u i s isiis p r a s c n l i u m sensus esset, niagna h r t i l i a afficerentur, et anie civem baomnes D i c x a f c l i u s et A r i s t o c l c s , lalem ' , \ , ' . , * , *, . , \ ; . " xa\ , \ ;, \ , \ \, , . \ , ,

' ,
io-.cu ", * \ . , ; / \ xa\ ' . , \
bentcs d i v i n i s donis p r a d i l u n i et n i b i l non scientem ; poela e n i m e s , r b e i o r , pbilosopbusj tbeologus, m a i b c i n a t i c u s ; l u scientbe ui lialia pater, sermonis dux et fons, cujus fluentis Sicilia oinnis i r r i g a b i i u r o l i m a sapiente Pyibagora. T a l i s i g i l u r exsisicns e l epiecopus bujusce adiniVanda? u r b i s f a c l u s , docirinae sis suspiialor et quas fovct arteg Gaiana u l l i a l i c i s p r x s l e n t efficias, i i a u l te p r a > senle aliis oon i n d i g e a n t ; quae L a t i u i b ineipieniia v i d e n i u r tua diligeniia sapiemia evadant ; l u e n i i n i u l c r p i e s o p t i n i u s e s , i n l e r p r e s f a l l i uescius; cujug noiueii hge. ^ " ^ , \ . posteritas ad se Iranstuissum immoriaSiculos l i t a i c d o n a b i t . V a l e , et quog deiderasli
, , , , - \ ' -, . :, ^ ^, , & aso, )
CONSTANTINI
LASCAR1S
DE SCRIPTORIBUS G R ^ C I S ,
PATRIA SICULIS.
Constantinus Lascaris F e r d i n a n d o A C U N ^ , S i - [ ) r a n l i a m ac l i b r o r u m i n o p i a m , iustaurare ct c w* nebrts i n l u c c m e d u c c r e , atque i n bominum nolicilia, p r o r e g i , s a l u l e m . t i a m revocare p o s s i i n u s , p r a i s e r l i m ut Sicili* Si a n t i q u i i l l i t a n i o p e r c l a b o r a v e r u n t , i U u e t r i s g i o r i a m q u a m de suis vtris i l l u s l r i b u s consequjtcr, sime princeps, u t n o n s o l u m d o c i i efficerentur, adaugeamus ? E q u i d e m q u a m v i s non paucos proiuv e r u m e l i a m u t apud * | ) u <> baberent l e r i t insula celebres v i r o s , U m e n p l c r i q u e ob lenixtfcrnum : nonne c t nos elaborabiinns l u m p a l r i a poris i n j u r i a m atquc Graccorum calamil^lcs ignol u m ftcienlbe a m o r e , u t i l l o r u m j a m d i u o b l i v i o n i r a n i u r . Itaque nos q u o t q u o t poiuiinus cx Lacruo, t r a d i i a o o m i n a , ob l i n g u x , u l a r b i t r o r , n o s l r x i g n o s t e r o s n l l i e n
&7
DE SCRIPTORIBUS
SICULIS.
918
P b i l o s l r a t o , Suida aliisque veteruro m o n u m e n l t s AJHstoriam composuit librh quadraginta, quam fltc a r p t i m collcclos i n lioc notaviuius coinpendio, bliolhecam vocavit ; de a n l i q u i t a t e i E g y p i i o r u m , T i b i q u e , prorex exceUemiesime, d i c a v i m u s , q u i de S i c i l i a et a l i i s insulis de bello T r o j a n o , dc ger c r u i n a n l i q i i i l a i e et ingonuis i i l t e r a n i m s l u d i i s siis A i e x a n d r i e i R o m a n o r u m usque ad suam a l a apprime d e h c i a r i s , et ob i d l i l t c r a t o s srngulari Exordiar ergo a Messep r i n i u s Trinacriae igilur meque u l facis philosophus l e u i , q u o r u m sex a Poggio F l o r e n l i n o t r a d u c i i c i r c u i n f e r u n t u r . R c l t q u i v i x i n v e n i u n i u r . Ego CPtdiiani. 40, Demeler sivc Ceres m u l i e r Slcula et legifera, eximiae p u l c b n l u d h i i s Orco Molossorum rege testc D i o d o i o , qu;e prima Siculos f r u m e m i c u l l c i i i Siculus Messenius, d o c u i l ; cujus fdia Prourpina j u x t a Enn.nn urbm ab rapla cst. \\. Philonides bcrrimus. 12. Philistidn * elleus, 13. Corgias Siculus Messenius, pbilosopbus libro$ de philosopliia comparationem, c d i d i l , i t e m Artem Pelus Empcdoclis naturuli, dicendi, uler doSicnlus, pbilosophus ac mcdicus Gnidii. i n incdicina praeccplor E u d o x i Siculus Ennensis, meJicus c e l e aulcm oinnes ejus l i b r o s v i d i i n bibliolbeca i u i p c r a t o r i s benevolenlia prosequeria. angulus, rcgnique fclix, Fernaude, ama. 2 . Dicccarckus Peripatelicus, o r a i o r ac geonieira, A r i s l o t e l i s a u d i l o r : q u i leges e l statuia concivibus suis d c d i t , p l u r i m a i n pbilosopbia s c r i p s i l , i l e m tvtius descriplioncm, moresque Grcecne coiitplexus c s l : Politiam diebaul. 3. Aritocln r i p a l e t i c u s , decem i l e m llomeri Pelvponnesi iribus libris
n i i s n o s l r i s , curo sit Mcssana Siciliae
clavis et i n i t i u m . Lege dccus,
quoqtie Lacedmmoniorum
quam s l a i u t o quodaiu singulis annis legeiidam a u -
L e o n l i n u s , orator s u b i i l i s , d i s c i p n ac Tisiae. P r i m u s A t b e n i s a r l e m l e g i t , lnuliosqne d o c u i t . P l u r a Florcntiiia
o r a l o r i a m publice Oraliones D. Marci.
e i l u l i d c u i trt moruli
arte e i h d i t , p l u r a c o m p o s u i t . Hujus ires cxstanl quas ego legi i n bibliotbeca
ac Plutonis
ctior f u e r i t , u b i pbilosopltos i i m u m e r o s eoruiuque

opinioncs c o m i i e i i i O r . . t .
l i . ilerodicus L e o n t i u u s , f r a t e r Gorgi .i', medicus cckberriinus. 45. Dinomenes Syracusanus l i i t e r i s dedilus : c u i l l e , l i l i e r i s et rouei Tlirasyjus l i l i i l y r a n n i , scilicel llieron bulns. 4G. Hieron Syracusanus t y r a u n u s , Diiiomcnts ( i u n u s , Hbeginus
4. lbycus Siculus Messenius, b i s l o r i c u s e i p o n a , ex novcm gcncre. s.imbucam valibus l y r i c i s Grxciae P l u r a c o m p o * u i i lingua D o r i c a . Primtts i i i s l r u i i i e i i l u m i n v e n i t . Hic i a silva q u a -
s i c x d e d i l u s , Gelon i l l c potens, Polybiut
dam Calabriae a l a l r o n i b u s captus e i ab cis i n l e r i ineudiis, ad grues casu illac v o l a n l e s d i x i t : S a l i e m ernpio lairones die quadaiu i n I b e a l r o speciandi g i a i i a sedcuies, cum grues forle volantes v i d i s s u n l , d i x c r u u l ad i n v i c e i u : Ecce grues I b y c i . Quod q u i dam audicus, i d quod eraji s u s p k a i u s , c i v i l a l U eos pnefcclo r e i u h t , q u i rc discussa e l cognita, i n re ceria : Grues 5. Lyrus cabaiur, Siciliu I b y c i . Quod
vos le>tes i n o r i i s meae et u l i r i c e s estoie. Quo i n t c r - ^ l i a s , I r a l e r Gelonis, l i b e r a l U e l beucQcus i n l i u e ratos et mus cos. 17. Ilieronymus Syraiusanus, nepos H i e r o n i s , v i r saue d o c l i s s i x u s , sed c r u d d i s s IIIUJ * f u i l . 18. l/ionysius p r i m u s Syracusanus Hieronis n c pos, v i r d o c i u i ac l y r a n n u s crudel'bsimus. S c r i p s i t Tragadias, CoiHttdias e i Historiam. Dc boc l e g i l u r , quod qua?daui vetula Uiiiierensis i n soinnis v i d e r i l se coelos consceudissc, ac hub sode JoVis v i r u m i n voinceudio fcrrea caUua y i u c l u u i : cuoique quis sel inierrogasset, audivisse, esse. Post a l i q t i o l annos, cum esSicilia^ liomicidain v i d e r e l Diouysii
suspendio d a m n a v i l . Unde p r u v e r b i u i n o r i u m cst bcalus C y r i l l u s d i r i n a factuni proYidentia aflinnat. sive Lupus L a i i n c , q u i e l Butherai Messeniua b i s l o r i c u s ac poela, p i u r a de conscripsit. Messer.ius, pbilosopbus ac medicus qui Pbalaridcm Agrigeniiuum t y -
e i de Libya
6. PolycUtas celcberriitius,
c r u d e l i t a l e m , s o i i i n i u m e x p o s u i l , quo lyranuus a u d i i o , auum ipsam i o l e r e m i t . 19. Dionysius c l Commenlum 20. Dionyiius dclis ac doclus, historiam. 2 1 . Dion Syracusanus t y r a n n u s , Platonu p u l u s , f r a l c r Arislomacbae I l i c e x p u l i t socundum f u i i expulsus. 22. Uermocrates Syracusanus, v i r sane p o l i l i c u s c i amator palriae, miraquo doctrina o r u a l u s , p a i c r Dionysii sciitoris sivc soccr. liunysiuin, a quo distiposka uxoris p r i i u i Oiouysti. secundns, p r i i n i in poemala filius, pbilusopbus composuit, comici. lyraunus c r u comxdias ct ac o r a t o r , Platoni* discipulus, Ephlola* Epicharmi
r a i i n u m m o r b o i i i c u r a b i l i l i b e r a v i l , sicut c x p r i n i a ^ 1 balaridis epislola c o l l i g i l u r . 7. Timotheu* mordax : q u c u i ( I ) T a u r o m i n i l a n u s , o r a l o r salis Atbenienscs E p i t i m ; u u i n , argumentis boc esl et aliishi
alius Syracusanus, s c r i p s i l trngxdiai,
i m r e p a l o r c m vocabant. U Ubros octo de Siciliiv lt<tli(v getiis composuit, i l e m i)e que neceisariis ttoricorum pbus, 8. Cliartndas arlit oratorice, erroribus, il< m l)e omnium
quos amarisstiuc c a r p i t . pbilosooiuuibus Chalcidcnsibus
G a l a n x u s , Pylbagoricus
lcguuilalor, qui
h a l i y e l S i c i l i x incolis leges d e d i l . 9. Diodona Stanlisfiimus, Stculus Argyrcusis, btsloricus p r a i qui sub T i b e r i u Cacsaro t u i l i l a v t t .
( i ) L c g . Timaut
919
23. Epicydes e l Hippocrates,
CONSTANTINJ L A S C A M S
f i a i r e a Peeni, Sed Siculoe a Hoitiauis
'
52)
l u U ex concivibus pauper, quisi dupticempfomiseratniercedcm:
*iVe Ctesiat
Syracusis o r i u n d i , a r m i s ac l i l l e r i s c l a r i et c o p i a r u i n d u c i o r c s : fraude lamen 2 4 . Archimedeg ir.cira ad Pceno* i n c l n a r e c o n a b a u l u r . Syracusanus, pbilosopbus ac geomeeh.inice auctor, in Ascaloscripsit e l Commcntum Lycius. Syracusanus, ct coinposuh. v i r poliiicus aculissiiuus, artisque
a r i c m addidictssel,
edoctus vero promi&sam n r g a v i t . Ad judiciunt vocalus Tisias Goracem i n l c r r o g a v i l : Qiiidnim est ars oratoria ? c u i Corax r c s p o n d i l , Persuadendi ars. Tisisfc autem Si pcrsuasoro ab a n i s bac diffinilione ita a r g u i : t i b i , Corax, tanquam pcrsuadens,
pleraquc in Ceometria Ilomerum. 25. 2(J.
I l u j u s opcra exposuit Eudocius sivc Achivut Latine,
non s o l v a m , nam v i c i : si v c r o persuasero, nou solvani, nain persuadens noti didici arietn. Corax vero e conlrario : Imo si persuasiro tibi, T i s i a , proimssun: capiani u l v i c l o r : si autcm persuasero, e l i a m nierccdem solves, cum talem fecerim t e , persuadcre n o n p o t i i e r i m . Tnnc ja-
u i t a , v i t a m vero s c r i p s i l Proclut Acltcem, poela coiuictis Coma>dius decem Aihenagoras Syracusanus,
o r a i o r suavUsimus, amatorque palrise. 2 7 . Awi/oc/ Syracusanus l i i s t o r i c u s , q u i m* s c r i p s i t et Siculas nias. 28. Bion Syracusanus o r a t o r , q u i artem cam e l p l u r a c o m p o s u i l . 2 9 . binoluchus chxrmi scripsil. 3 0 . Epicharmui poeta coniicus Syracusanus, v e l a u d i t o r , co cx Caslro oppido Sicanico, Pythagorw Syraciisanus, poeia comicus, E p i Comcedias Dorice d i s c i p u l u s , quatuordecitn rheturiHistorias, Romaquem c i l a t Pausa-
diccs ulriusqwe a r g u t i a m m i r a t i clamare coeperunt: Mali c o r v i n i a l u m o v u r n , id e s i , gravi prseccpiore g r a v i o r d i s c i p t i l u s , quod d c i n d c prolapsiiiii esl in provcdvum, edidit. 5 7 . Ctesias sive Tietfla Syracusanus diiJum mcraor a l u ? , Corach 58. Lysius dcccm Epistotas, prardicii d i s c i p u l u s ct rlielor asiulus. ct E v a t b l u m appellai. illc suavissiiniis o r a l o r , Copliali filios, Syraeubiiius, uuusei Orationes ul ra ireeeulns, Hog A . G c l l i u s Prolagoram ' discipulus ct Gorgia*, Artem oratoriam q u o t i r s e malo tnalura prodil. Ilic pritmis arieu Corax, teslc A r i s l o l e l e , Oratoriam
mocdiam p i i m u s i n v e n i t , i l c i n q u e lres l i l i e r a s G n e cas duplices. Mulias pra terea Comwdxa$ e d i d i l . I l i c ab Uierone muUalus esl, quod lascivos versus co r a m rcgina recitassct. Siculus, Agaiboelis lyrantii filius, cx 3 1 . Eudoxus
magnis 4ratoribus Graeci;!, plures eilid'1

%
cx quibus p a u c x e x s l a n l . 59. Menccrates Syracusanus, mcdictis coltberrinius, b o m i n e s a c o m i t i a l i m o r b o libcralial. HicJovem se v o c a r i , cos a u l c m s i b i subdibis, qiiossa40. Simmias Syracusanus pbilosopbus fuil w Sulponit a u d i l o r , cujus (iliam p a r u m ptidicam dusil. 4 1 . Monimus Syracusanus, pbilouoplius Cyuicus Philoxopliin.hme l Diogcnis Cynici filius : v i r sanc clegauiissiiuusei copiosissimus, m u l l a scripsit i i i lus a u l c m f u c r a l cujusdain m c n s a r i i Corinilni. Uic conlcmpla g l o r i a , v e r i l a l c m semper appeiiii. 4 2 . Moschus appcllasum. 43. Sosiphanes tragicis
a c
poeia c o m i c u s m u l l a s c u i n p o s u i l Comoedius, q u i b t i s octics adcplus est v i c t o r t a t i i . 32. Then*it(ogene$ reyU a*cemum

t
Syracusanus, hisioricns : Cyri ^ nabat, v o l u i t .

t
et de palria $ua Syracusanus
iniiha c o n s c r i p s i l .
53. Tlteodorus 5 i . Theocriiu$ stiniis, Bucolicorum Ectogas coiicum apud gcmis,
o r a t n r , q u i prajlcr
ali:>, m u l i a de re mUitari
composnil.
Syracus:.uus poela p r x s i a n l i s a u c i o r i l l u s l r i s . Plures b c r i p s i l ut quidaiu a i u n t , i n v e n l u n i esl apud Tyndaridam
divorso i d i o m a t e , q i t o r u m 39 exslant. B u Lacedaemonios, u l a l i i ,
Syracusauus, grammaticus ct poeia
Sicilia? u r b e m , q u o tempore Orestcs c n m I p l i i g c n i a Dianae s i m u l a c r u m ex T a u r i s r c p o r l a v i i . A l i i , quod verius est, Syracusis i n v e n l u m asserunl. Nam cuin Syracusani concordiam braruul. 35. gtr.la. 5 6 . Corax, sive Corvus L a i i n e , Syracusanus, i n pacali ac v c n l o r et o r d i n a l o r a r l i s r l i c l o r i c a i sive oratoriae. Nam c u i n Syrarusani a l y r a u n i d p l i b e r i ac i n l c r sc r c i n p u b l i c a n i ordinassenl, dissuudure, Is orationeni aricm puLlitc p r i i m i s Gorax Callias Syracusanus, liisloricus, ttistoria* pinres s c r i p s i l , c i i n b i s Ag iilwclit Siculi l y r a n n i p o i t multas D i u i ; e opera sedilioncs ac d a d o s ad parediissent, D o r i c i
f u i t , q u i m u l t a s c r i p s i t , q u c m o p i n o r c i Vosctaomm Syracusanus, Euripidis, poela comicus sive unus c sepum </ " *
K,/ i
Iragicus, syncbronu muliebres,
teinpore P b i l i p p i et A l e x a n d r i . Himos vviiragocdias 73 scripsit, est. I t e m alia taru tnetro bujus pocmata lcgentcm,
slores l i o c c a n n i n i s genere psallenles Dianam c c l c - D
seplies paluiam adoptus q u a m prosa. 4 4 . Philemon Comadias, Plalouem s o m n u n i cepisse a i u n i .
Syracusanus, poela comicus lcm-
pore A l e x a n d r i , annos v i x i l 90, et lolidcm edidii o b i i t q u c ex vebemenii r i s u . Syracusanus vel Naucratila, h\s\oF u i l aflinis Dionysu Garlliagineuses 4 5 . Philistus lyrainri, el gesto. 4C. Philislus itbrh XI. alius Syracusanus, bisloricus.plura libris XII; De Sicanktt* De thcologia g0^ el Libya. Hic a DioiivsiO s c r i p s i l De rebus jEgyptiacis, Ilera De Baccho, VI, De Sgria rum libris
r i c u e , p l u r a scripsit de Sicilia. obiit in
iticepit sc excrcere e l v i orationis pcrsuadere
bello couira
moncrequc omncs ad b '*iic c i l i b c r e in t r i a d i v i s i t , scilicct i u c x o r d i u m , c l u i u l l o s t r u d i v i l , q t i o n i m uuus
v i v e n d u i n , et ob i d univcrsis gratissituus e x s i i t i i . i i a r r a t i o u c i u c l epilogum ; rogaluaquc a ooncivibus,
921
DE SCHIPTORIBUS S I C U L I S .
922
scuioiv ia e x s i i i u m aclus, i b i bonau Ilistori par- manibus l a u r u m , g l o r i a i u dei quaeriiana. A i b c n i s publice l e g i l , s c i i p s i t carmine De naturaiibu* et de Ifin a b s o t v i l . 4 7 . Phormus cl.armi Syracusanus, poeta cotntcus, E p t invcnlor, cum eo g r a l u s purifieationibus lunc vitaui priiuuro l i b r o s duos, c a r m i i i i b u s q u i i i q u i r s m e t r o e l prosa. N o n n n l l i fuisse atunt : &ed ejus i n inccudia
t
socius, comcedicc
n i i l l e . Iteni De medicina, oratorem Laertius laie
Gil >ui l y r a n n o , e l O l i o r u m ejus praeccptor. P l t i r c s Cowtrdiai scripsit. P r i i u u s vcsie talari usus est, c t Syracusanus, sive Alhcuiensis, sccna ex p e l l i b u * r u b r i s . 4 8 . Philemon p<cia comicus, m u l t a e d i d i t , u n u m supra c e n l u m annos v i x i t , cuiu sensibus seinper solidis. Postrcmo subdormiens v i d i l n o v c m pucllas donio sua exc u m e s , q u a s cutn inlcrroga&*ei c u r e x i r e n l ? respond e r u n l , Non licet amplius banc d o m u m babitare : el expcrgefactus narravil liiio visioncm, perliciensquc quod coiuponebal, obdoriiiis~ens s p i r i l u m eiu>sii. 4 9 . Philemon quauior cxaravil 50. Niceta* bnjus fllius, comicus i l i d c m poela Comoediat. Syraeusnnus, d i x i t o m terramqtic P I O pbilosopbus
scribit. Periit
iElnaeo : nam una cx ejus c r c p i d i s a?.neis q u a i u Dan.iua c r u c l a v i l , circa m o n l i s c r a i e r e u i est. 5 7 . Empedocles viginii. 5 8 . Carchiut 59. Meiellus 6 0 . Polus burburorum, iogiam A g r i g c n t i n u s , puela iragicus T r a A g r i g c n l i n u s , v i r doctus e l m u s i docuil. et A g r i g e u t i u u s , o r a l o r e l magnus soL e o n t i n i d i s c i p u l u s . Groecorum fuerant pro[ecti
t
reperla
alter A g r i g e n t i n u s , p r i m i nepos, quatuor supra
poela t r a g i c u s , s c r i p s i l Tragocdias
go&diai 16 composuil B cus exitnius, musicam Plutonem p b U t a , Gorgice oxposuil. AgrigcniiBorum princcps l i l t e r i s a quo Eumenides inTheronis ef Galcyopensis
qui in Trojam
Genea-
nia l i e r i barmonia ct necessitale, 5 1 . Orpliem 52. Timagoros phrusti minati. 53. F.uelides Gelensis,
vcri jnxia primum circiilum, u i a i l Laertius. Cam&rmensis, cpicus, q u i carmine ad inferos, c t alia m u l l a . ac Tlteosupcrtus n o Plalonicus Gclensis, pbilosopbus c o m p o s u i l desccusum
6 1 . TcUmaclnu deditus : slructus, sludiosi. 0 2 . Phalaris
cujus (ilius Gne$$idamu$ paicr
t v r a u n i AgrigenLinoruui e l Xenocralis Asypalensis,
: q u i omnes
d i s n p u l u s , ct iude Slilponis
pairia p n t a t u s s u s p i aini-
pbilosopbus
cione t y r a n n i d i s , i a S i c i l i a m v e n i l , ac suasu corum
ac gcouinira p r ^ s t a n l i s s i t n u s , alius f u i t a b i l l o Mcg a r e n s i , dc quo L a e r i i u s , c t q u i dialogos s c r i p s i t , u l ait Proclus i n sccundo K u c l i d i s . U l q u e s c r i b i t U e r o n , v i x i t tempore
cdeclus est A g r i g c n t i u o r u m l y r a n n u s . Y i r
sane maximus ingenio, sludiosus, ac erga probos
scrmoiie i n p r i i n u m ^ et l i l i c r a i o s l i b e r a i i s s i m u s . l l u j u s v i l a m j u p i i o r P t o - ^ duobus aiiuis p n d o n g a v i t , u l a i l S i q d i a n u s , quod liuiuaiiil<:r Iraclasset Charitonem el Menatippum. suiii noiisbisloricus con* I l i c m l a u r u a n i c o P e r i l l u m l o r m e n i i ejus a u c l o r c m p r i u i u m e x u r i j u s s i l , cujus aiiii?. 63. Demelrut scripsil. 64. Gacilius q n i e t Archagulhus vocabatur, S i c u \us ex Calacla o p p i d o , Graccus naiione ac l i n g u a , Jtnlajus lamen logc, o r a l o r p r . i s t a n l i s s i i m i a . R o u ae tcmpore A u g u s l i Gaesaris publice l c g i l . Multa c o t n posuit, Conlra Phrygas libros duos, Elegantias Atticas sccuudu.u elemenia, quaj adbuc apud Suidaiu Siculus Calaclinus, p r x s u n i i i b s i i u u s , 20 libros de Asia el Europa Ephlolm
lemad p r i m i , j u n i o r Platone, sed v e t u s t i u r E r a l o stbene ct A r c h i m c d e , f u i l q t i e Gelous, u t ex verbis Laorlii XIU; Arisiero nit c o l l i g i l u r . Mulla nam a l i i (1) nb Eudoxo et Theattelo libro$ et Catoplrica, polhisTheorcge s u n i p t a p e r i e c i t , bcripsiique ilein Musicam, Elementomm Optica, quae
duo a d d i i i f u r r u n l ab Hypsicle Dedomena,
Pkitnomeua,
Porismata,
suni. Ilic,
u l a i t Proclus,
a Plulcmaeo
i n l e r r o g a m s , cssclnc ulla ad gcoaieti iam via c o n c i s i o r quain c l c m e n l a r i s , gromctriam ullutii. h\. Arhtoteles c l Orationem . >5. Acron
r
respondil : rsse ad r e g i a n t viam plura callcinve
capesseudam
Siculus o r a l o r panegyricnm
contposuit,
contra
l&ocraiis
A g r i g c u l i n u s , n o b i l i s pbiloaopbus Icgcrat una c u u i Empedocle
Oemoslhcms ei sEschinis; oratoris. D I t f g u n i u r : De comparatione item Oemoalhcnis et Ciceronis; iton De styh deccm ac oraloruni GritciiC. Sicttlus Galactinus, o r a i o r , ac sectarum dcsciipsit. composuil, poema. illc. ex$ucce*~ philoIluic 65. Thales 66. Tlieo.jnis
m c d . c i ^ , Uippocrale a n i i q u i < i r , Xenonis fiiius. Uic A u i c n i s publico s n p b o , m u l i a q u e Uoricc s c r i p b i l Jie medicina. Vtta E u i p c i i o d i s : Acronem iummum meditnm ex Acraganie Verlicis excelsi celsn sepulcra tenent. 5G. Einpedoclet pbilosopbns A g r i g c n t i n t i s nobilis pro[ecium
siones philobophorum
i r i b u i te c p i i a p h i u m t l l u d quod r e f c r l L a c r t i u s i n
M*culus M e g a m i s i s , pueia m o r a l i s plurcs elegias
simus c l admonitivus
qii;<rum c x s l a n l i i o u n u l k e c admonilorium v i d c n d i i m e l audietidinii v e i t c - n i Porphyrius
6 7 . Probus v i r d o c i i t t i u t u * cx L i l y b a o , ad quciu 68. Siesichorui U i m c r c n t i s , poeta l y r i c u s
ac
divcs,
P x i b a g o r i c u s , coronam auream i n caacnea s u i e l a r i % ct i n
cclleniissiiniis ac pbilosophus, i c m p o r c P l i a l a r i d i s . l l i c Tisias vocabaiur, e t q u o n i a m cborcam i n s i i l u i t ,
p i l e Jcrfbat, c i i n pcdibus (1) Legc, Arista-o.
923 Siesicborus appellalus est, quasi r r a l r e s h a b u i l Marinum geomclram c i h g i t m l a l o r e m , filiasque doctissimas. serip&it, Uelenam Euphorbii,
CONSTANTI stator chorca*. Haiianactem Plura Dorice contra comut alii Ue-
[ LASCARIS simus et 5i7. a d m o n i l i v u s , synclironus
1 Tbeognidi*,
potins M i l e n u s f u i t , pbilosuphus ac poela momlisnam ulerque c l a r u i l post b e l l u m Trqjanum annis I I ic m u l l a carmina poema el eUgos ftcripsit. EisUt beroico melro uiilisejtis admonitorium sitntim. 70. Pythiat rmxima allerum profeclus cum e l Damon S i c u l i , Pylhagoricse sectac, amicitia conjuncti. Quorum interimrre Dionysius Syracusanus inviccm
q u o r u i n n i l i i l exslat. Idem cum scripsissct, vistim a m i ^ i l . Palinodia u l a i i i Euclidis, u l a l i i Byetis,
posita r e c u p e r a v i i . Hic fllius f u i t Euphemii,
u l alii
siodi. N o n n u l l i Mctauriau o r t u m m e m o r a n i i n I l a l i a , i.ouiiulJi i t i oppido P i l a n l b o Arcadiae, atque inde p r o f u g u m Gatanam venisse, i b i q u e d e i u n c t u m : ante c i v i t a t i s p o r i a n i quaB ab ipsius iiomine Slesicboria d i c l a e s l , ejus sepnlcruiu octo columnas gradtis et angulos emitic*e a d e m 69. Piiocyhdes loiidemque exslal babebal, de quo adhuc
dcerevisset, eique tenipusdclerminassei, uidomum res suas o r d i n a r e l , altcr vadero sc lyf e f e l l i l ; nam ille d ranno p r o atitict r e d i m o b i u l i t , cerlus de i n i r i conslaitlia. Nec etim o p i n i o borarn coristilutam superveniens radem liberatli. Q u o r u m Dionysius fldcm a d m t r a i u s , reum absobil, eo?que o r a v i t , ut se l e r l i u m i n sodalitale recipereot.
i c s l u d i i i a l u m i i i t m u n i e n l u m , quam D. Mariae B e i h l e vocant. Siculus ex oppido Mylis, nist
CONSTANTINl L A S C A R I S
BYZANT.NI
DE SCRIPTORIBUS GRiEClS,
' PATRIA CALABRIS.
(Fabric. Bibliolheca Grjeca, ed. 1, tom. X I V , p. 22.)
Gonsiantinns Lascaris briae d u c i , salulem.
ALPHOXSO
A r a g o n i o , Cala- Pherecydem
pbilosophum
audivil,
quo
defundo
iEgyptios ac Babylonios Magos adiit, unde philo* sopbiam ac alias scienlias Sanium altulit. UIMdef u n c i i s p a r e n l i b u s , Polydeuci fugiens tyrannidem,
CUID
1. Gum d i u mente revolverem, Hluslrissime p r i n ceps, q u a n t u m laa le opuleniissima Calabria d c l c e t e l , l u m propter diversas i n ea c i v t l a l e s , oppida, ticos, l u i n propter jucundissimos rnonies, colles, stagna, ftnmhia, nec non c t q i i a m laude d i g n a ,
discipnlis fere ducentis
Crolonem ac Meta-
p o n t u m Calabriae civiiates - profeclus incobiii. I M
u l venationc? c l boneslissitna
alia lain a d m i r a l i o n e discipuli a b e o e d o c t i a m i c o r u m bona commuuiêsse debere, concordiam et rempublicara inler se qoamdaui constiluenlcs. c o m m u n i l e r vixerunt. rribagoras midlos Galabros, Gnecos et alios ulira qutgenlos r e d d i d i t dociissimos. Leges Graecis qui I t a l i a m babitabant c o n s l i i u t l . Duin Croionem liai d i a r e t , uxorem d u x i i Tbeano, Broniini Croloniaia? l i l i a m , (\\v,v. a v i r o i n s l r u c u , multa Doritcscripsii, De vita viri $ni e l Eputolm mora'e$. Ex bc
corporis e x e r c i l i a o m i u a m : decrevi ilhistrcs viros ac pbilosopbos ejus provinciae b r e v i l e r l i b i commcm o r a r e . E x i s i i n i o e n i m id non parvae l i b i dclcclationi fulurum, tatum cum sis speculaiionuin e l a u l i q u i Quibus rebus qusnlum sludiosissiimis.
Galabria r c d u n d c l , si cxplicare v c l l c m , opus esscl i n g c n l i v o l u m i n c . Video e u i m pcr Calabros p l i i l o -
sopbos l l a l i a n i , S i c i l i a m ac p a n e m Giaccia? itostraj C gopas suscepil Telaugen gyumasii %vtccM*ortn, queni m u l l i e l Empedoclee Wle Agrigenliuus i " * i l l u s l r a l a s fuisse. V e r u m ego i n compendium v i r o s l i l t e r i s ac v i r l u t c insigucs, quos Galabria o l i m p r o U i l i i , cungeram, iiictpicns a pbilusopbia; ac u b e r r i m o fonle Pylbagora. 2. Pyihagorat itaque patrem b a b u i l Timesarc b u m , a u r i l i c e m Ilaliae Graecum, q u i :\b i u s u l i s T y r r . enis (quas Mbeiiienses T y r r b c n i s expulsis h a b i l a r u n i ) i u Samiam iusulatn profectus, uxorem d u x i t Samiam, q u Pylhagoram Saraium cognomento, in S q r o insuli vitina p e p c r i l . I l i c Pythagoras, parenlc d i e r e . H i c q u a t u o r l i b r o a composnil De letrade^ quo i E g y p t i i i p s u m deum babebant. Filias auteffl ires b a b u i t , duas A l y a m e l E r i g o n e m periias, qaam m exstan', Epislola* : et lertiam Damodilifwe*
11
cut moriens t r e s U I M O S , quos compoeoeral-kfw *

1
pnccipicns u t illos a a n q v f t a extra fores a?diuro dar c l . Qaas l i b r o s (anti fecit, u t nc inopia qni
|,enl
coacta eos p r o d u x e r i l , c u m magno vemlere po* s c l . Haec moriens l i b r o s Biscalse fibaj eidem qu*
a
9 cla
D E SCRlPTOmH I i b r i ad Philolaum Pytbagoricum peiVenerc.
S CALAHRIS. non sine Arcbine , q u i lunc Syracnsas a d j u i o r i o . l d e m Myslcllus f u i i : Ubi ab tethria trdifica.
926 condebat, a l i u d quoque saiis a i n hivenies, civitatcw
palre acceperat r o m l i i i o i i e r e l i q t i i l . Hac vero d e f u n 3. Zamolxit S c y l h a , P y l b a g o r a servus, p b i l o s o plms maxiiuus f u i l . A d l i u n c aliosque Pylhagoricos vidcndos Anacliarsis Scylha philosophus ab H y perborcis Scyibis i n Galabriam venit lemporc Pbal a r i d i s , cuju> Epislobe adbuc e x s t a n l . Hunc Z a m o l x i n e l latorem leguiu Scytbac sui b a b u e r u n l . 4. Philoiaus Groioniala, Pytbagoricusphilosopbus p r i m u s Pylhaôra^ secreta e d i d i i , a quo pecunice cupidissimo Plalo ille Albenicnsis i n l l a l i a m vc niens ad Pyibagoricos visendos, Ires l i b r o s illos Pythagor* d u d u i n memoralos e m i t xL mtnis A l e x a u d r i n i s , quas Dionysius sccumlus Syracusanor i i i u tyrannus solvic. E x q u i b u s l i b r i s leciis tradunt Plaioncin composuisse gravissimuni i l l u d opus De natura mundi, i n quo Ttmccum t l l u m Locrenscm Dnricc loqiienlem t u d u c i t . 5. Alcmaon Groioniatcs, Pyibagoricus p h i l o s o pbtis ac mcdicus pnustanlissimus f n i t , q u i de p b i losopbia ac medicina complura scripsit, animam immortalem d i x i t , ac pcrpetuo m o v e r i i n s l a r s o l e . 6 Milon Groloniala, Pylhngoricus celeberrimus, a cujtis domo incensa dtim f u g i l Pytbagoras, c n m pluribus discipolis a pefsecutoribus peremplus est. 7. Democide* G r o t o n i a l a , v i r doctus ac medicus ex< ellens, tempore D a r i i floruif. 8. Orplteui Grotoniata a Pylbagoricis c r u d i l u s , EpWureus ( I ) f n i t , Pisislralo A l b e n i e n s i u m tyranno adhsil, bi curo d e g e r e i , Argonautica beruico carmine l u s i t , et alia. 9. Ascon Grotoniala, Pyihagoricus pbilosopbus f u i t e l m u l i a coroposuil. Sed curo eermo de Crotone prace&serit, o p p o r t u n u m visumosl aliquid de civilatis origine dicere. C r o l o n , Slrabone teste, civilas o l i m G r . r c a f u i l , re bellica littcrisque florenlissiroa, mater a i b l e t a r a m celebris, q n o r u m septem in ludis unius Olympiadis caUeros omnes s u p e r a r u n t : unde raerilo e l boc tunc ferebaiar : Postremus Crotoniatarum it primut est; vetusque est apud nos p r o v e r b i u r o , Quid Crotone talubnui? Hujus cWilatis p r i m u s conditor fuit M y s i e l l u s , Achivus n o b i l i s s i mtis, q u i de babitanda colonia consuluit A p o l l i n e m , quo tempore A r c b i a s C o r i n t h i u s de condendis S y racneis c o n s i l i u m pctebai. Guinque ambo a deo inlerrogarenlur quid in condendisurbibusoptarenl, Arcbias d i v i l i a s , s a l u b r i t a U m Myslellus elegit. Unde factuni est u l Syracusse d i v i i i i s , Croton sa* 1 ubritato gauderel. Mystcllus i g i i u r u b i p r i m u r o ad considerandum locum v c n i t , c u m vidissei Sybarim aediticatam, iia posl a fluvio d e i i o m i n a t a m , hanc pr ;i 'Slaiitiorcm existimavii, reversutque ad deura, Sybariui petebai. T u r b a t u s vero deus bos p r o t u l i l versus : Terga brevis, Mytfelle, tuo de pectore omitte i.aiera perquirem, frusira en venarit iniqua, At rectum quodcunque datur, fu laude probalo.
9
bigtuim o r a c u l u m accepissc f e r l u r , id aulem tale pluviam Sed curn i E l b r i a serenitatem signilicct,
confusus ille deum non i n l c l l i g e b a l : v e r u m c u m m u l l a c l Apuliai et Galabriae loca peragrass*i, p e r venU landein ad I r c u m i p s u m , u b i c u i n i E i b r i a ipsius concubina longi i l i n e r i s labore fessa l a c r y mas affatim emisisgel, adeo u i ierra madctterct, intellexil Mysiellus o r a c u l u m , ibique c i v i t a l e n c o n d i d i t , u n d i q u c ad novam coloniain incolis c o n c u r r e n t i b u s , m u l t i s lamen ante Pylbagorac a.Ivcnl u m anuis. F u i l i g i l u r Groton civitas privatis c l publicis gestis proeclara. Nam una adversus
C I I U I
Graecis aliis
vicinos barbaroa d i m i c a v i t , plurcs<(uc
viros magnanimos p r o d u x i t , i n quibus et Pbaylluui i l l u m atbletam, saltatorcm c x r e l l e i i l i s s i m u m : q u i Irireme sua w c l u s i n a u x i l i u m Graecorum c u m A l b c n i e n s i b u s e t Lacedaemoniis contra X c r x c m p u guavit. Gujus beneflcti post multos annos rccorda* lus Alexander, ab Asia c u m aliis G r x c i s c t C r o t o niatis spolia barbarorum Locrcnsis misit. Sed omigis roaximos mundi Crotoniaiie ad Locrenses atque alios vcnianms. 10. Timccus Pytbagoricus, pbilosophns, ad qucm Tldendum v c n i l ille sapienlissimus Plato, q u i e u m i n opcribus De natura i n l r o d u x i t , i n dialogo scilicel 1 1 . Eurytus Tinueo.
L o c r e n s U , sive T a r e n t i n u s , u l q u i -
dam o p i n a n h i r , Pytbagoricus pbilosopbus f n i t , quem eliam v i d i l Plato. 12. Zuleucus Locrensis, Pylbagoricaspbilusophut e i l e g u m l a l o r , concivibue suis legem d e d i t , consulenle M i n e r / a . 13. Theano Locrensis m u l i e r , rates lyrica f u i t , q u x l y r i c i s versibus do patria &ua m u l t a composuit. 14. Xenocratet 15. Euryphonius Locrensis, poela beroicus a c m u L o r r e n s i s v i r doctue ac c i l b a Hujus o l i m stalua c i l h a r a m sicus cxccllentissimus f u i t . rocdus eximitis f u i t .
tenens apud Locros f . ; i l . Locrcnsinm e n i m eivitas o l i i u insignia f u i t , q u i coloni profccli sunt a L o c r i s Grelnrn flncs b a b i i a n t i b u s , Evandro ductore, paulo post condiiam Crotoncin ac Syracusas. de qtiibusdam Rhcginis diccndum. 16. Claucu$ Pylbagoricus o l musicus excellcnlifisimus, Rlicginus, Democriio, qucm rcuiu fuissc asserit, conlcinporaueus. 17 Andromadat Pyibiigoricus philosopbus q u n que Rheginus c t lcgunilator f u i l , q u i Chalcidensibus T h r a r i a m babitantibits legcs d e d i i . 18. Pythagoras alter lUieginus, v i r eruditus c t K t a l u a r i u h exceilenli.ssimu, primus stafuarum p r o porlioncin c o n s i d c r a v i l , d i s i i p u l u s Clearchi R b e g i n i , quem Euchcriut Pausanias. C o r i u l b i u s docucral, u t a i t ipse PytbagoNUJIC
autcm
Quas
c u m attdiissct, rcvcrsus
urbem c o n s i i l u i t ,
(\) Epicureus ante E p i c u r u m .
027 19. qui primiift llafe ac
CONSTANTI> Hippia* Hbegimis orator ei litsloricus f u i t . Siciliue r c r u m UUlnriam
LASCARIS 2 9 . Heraclides celeberriu.us.
m T a r e n i i m i s \ i r e r u d i l u s , medicus
scripsil. 2 0 . Ibycu* poela l y r i c u s unus e. itovcin v m i b n s l y r i c i s p r a c l a r i s , Messanm tialus est R h c g i n o ex ab p a i r e . l l i s p r i i n u s sambucam i n s t r u n . c n l u i i i G!ab r o r u i u i u v e u i t , mtillaque composuit l y i i c o w e l r o . Cumque pcr Calabriam i l e r faceret, scmircl i n silva q u a volantibus dam i n Inlrones i u c i d i t , a quibus cntn sc o m n i n o i n i e r f i c i e m l i m i , g r t n l i u s forte n<l cas d i x i i . Vos saltem m o r i i s me?e tesles o r i i i s , q u r m i i l ' d ritlcutos i n i c r f e c e r c . ad spe t a m l n m sodercnt, Sod prrcengimn illiic lblis s c n n n . Nain eimi fcnrones i n i b c a l r u quodain alque grtics casu I r a n s i r c n i , a l l c r a l l c r i dixere : Eccc g r u - s I b y c i . (Juod cwm quidam audivissent, id qiind c r a t suspi cnnics (naiii vulg:ila l u e r a l b o m i r i d i i fama) relufcre d v i i a t i s r o c i o r i b u s , q.torum inandato lalroncs capli ac d i l i g c n t e r c x n i n i n i l i faciiws confessi ac mox siisprmJio cnoc t i s m i t . Uiitc p r o v e r b i u m o r l u m apud G n c c o s L a t i n o s q u e j u r c c o n s u l i o s : Grnes I b y e i , lioc csi rcs c<*ria ccrlisque i n d i c i i s manifesla. 2 1 . Rbcgiiiin c i v i t a s , n l a i l S l r a b o , a rumpcndo d i c l a , qtiod i b i Sicilia maris a*slu aut l c r r u m o i u ab llalia s i l a b r u p i a . H h e g i n i aulein Gra^ci f u c r u n l coloni C b a l c i d c n s i u m , c u m c l Lacedsemouu n o i i nulli in Calabriam I r a n s m i g r a r u n l . 22. Alcman pocia l y r i c u s cx Messana f u i i l a l c velusliSkSima, (Ihegio v i c i n a . 25. Cijnomaclms T b u r i n u s , q t i i de pbilosopliorum opiuionibus scripsil primua. 2 5 . Alexii ex eadi>in T h u r i o urbe poeta comictis, q u i d u c e u l a s o t quadraginta comoedias e d i d i t . 25 llippasus M e l a p u n l i n u s , pbilosopbus P y l b a d e i i n i l u m es$e lempus d i x i i m u n d i navigafilius, goricus, qtii civi-
30. Wiinto T a r o n l i n u e , poela~comicus. 5 1 . Parmenides Elca civiiare fonto quodam Pytliagoricus pliilosophu? E l e a i a , Pboccnsium vetusta, quam a Helam vocabanl, inde vero IleUan*. plures sive Diomcdontem
et V e l i a m . H i c i n v e n l o r dialecltrae, mundos esse d i x i t . Contra Nenrebum
a r m i s i n L i p a r a parajis c o n s p i r a v i t : et inlerrj>ga l i i s , l y r a n n i attrem sive nasum m o r d i c u s pra?cidiss<, c l abscissnm sibi lingtiam i n ora l y r a n u i conspuisso, l y r a n n u s a u l c i i ! a populo lap.dibiis o b r u l t i s p e r h i belur, 5 2 . Phavorinus ab bac V c l i a , u l n o i m u l l i , v i doclissimus, q n i de pbiiusopbia, r t e i o r i c e e l b i s i o r l a n n i l l a c l -r.ei |ai\> s c r i p s i l : P l u l a r c b o s o c i u s , cuni quo ^wl T i a j a n o H o r u i l . 53. Empedocle* S i c u l . i s , Pylbngori* us pbilosopbiis c i o r a i o r , a quo Guryius L r o i u i u u s a l i i q u e S i c u l i ct pbuosopbiani c t o r a t o r i a m audivcre. 54. Cliaroudas babi',anlibus. 55: Pythias et Damon, S y r a c u s a n i , singulare par a m i c o r i i t u , q u o r u m a t i c r p r e a l l c r o sese m o r u a d d i x i t ; de quibns P l u t a r c b u s . 55. S d p r ; f i e r e o alios noslros Crjccos Pyibagoricos Asiano^, Eudoxum, Leucippum raclitum, cnrvs Nausiphunem Xenophanem e l Nnuctdem, C*uophomum
t
Calancnsis, 1'ylbagnricus
;
pbtloso-
pbu?, i o g c s d c d i i Cbalculnsil>ns S ; t i l a n i c l l U l i a m
E l e a l e i n , Melissuw,
Democrilum,
He-
quoriim Eptorigines,
discipulus f u i t . O i u i l l o c i v i l a t u u i
gcsla c l a u t r q u i l a l e s , e l alia q u x i c sludtosi>sinittiii ac S l r a b o u i s geograpbi f a m i l i a r i s s h n u m lafcre non pussuul. Yerutu i l l u d i t e r u m absque r i i b u r c n em o r a b o , l i a l i a m , S i c i l i a m ac n.aguan) Gracias n o slra? p a r l e i n p r i m u m Galabriac lusc a h r i c i , d c i m i c Pylbagone euisque Pytliagoricis m a x i m e debere. Nam per annos nongenios, ab ipso ecilicei Pytbagura ueque ad G o n s l a n t i n u m h i i p e r a t o r o m cognotuento M a g n u m , d o c l r i n a ipsa e l secta Pylbagorica diclas regionee sin v e r o , floruit pcr Sed c u r h;rc ad m e scribU?
i n u l a l i o n c s . Mt*laponlus vero l u i l o p p i d m n a Pyiiis c o n d i l u n i , q u i T r o j a c&pta c u m N c s l o r c

.
2 6 . Archyias Mnesagorae, vel u l a l i i j E s t i c i
T a r c n l h i u s , c x i m i u s Pytbngoricus pbilosoptius f u i l , ac geomelra insigtiis. l l i c Platonem i n S i c i l i n m n c r u m Oionysio m o r a n l c m per l i l l e r a s i n o n u i l u l l y r a u m i m caveret. A b lioc Eudoxus G n u l i u s / E s c h i nis filins geumetriatii d i d i r i t . H i c c u b u m p r i m u s i n v e n i l , o i per i n o i i i m semicircnlt i n c y l i n d i o duas inedias p r o p o r l i o n a l c s : fuilqut* niccbaniciis, c i c o l m i i b a m lignoam per sc volautem c o n s t r u x i t . 27. Lysides T a i c u l i n u s Pyiliagorictis pbilosophns f n r t , cnjtia Epislolu? adbiic exstanl. 28. Arhlonicus T a r e n l i n u s , pbilosopbns.
inquies. U i sic, si s i n t t i b i noia, g r a t u l e r scieriti : u l nola f a c i a m , leque duceln i l l u s t r i s s i m u n i , sunimae spei adolescentein, e x c m p l o t o t tan* l o r u m q u e p b i l o s o p b o r u i n , quos ttia GaJabria genuit c m d i v i t q t i e , ad cnlmcn v i r l t u u m ac m a x i m a n i m reruin avidiiatcn cobortor. B f i i e valcas a c d i u felix et d n d i i m m o m o r a t i G o n s i a n t i n i siinilis vivas, el Gonslanlinopoltm m i h i p a t r i a m infclicqn a barbar o n i m potestale vind.ccs, meque Citse cclsiludinis obscquio paratuui r e c i p i a s !
I N T E R P H B T A T I O A C T O R U H SS. P E T R I E T P A U L I .
930
GESTA SS. A P O S T O L O R U M P E T R I P A U L I
CONSTANTINO LASCARI iyTERPRETE.
6 & * , \ . \ \? '), ^ .
D u m sancttis Paulus aposiolus a Melila c l G a u disio insnlis jccessissel, u l se ad parics ltaliaa con* ferrel, Judaei q u i tunc l e m p o r i s Romac e r a n l , i n t e l l c x c r u i i l Paulum Roma? a f l u l u r u m , e i propleroa maxima affeclt molcslia ad semelipsos d i x e n m t : Nun salis est omnes fralres noslros aflccisse m o l o posiulans i i t
I I O R
: \ , ; \ ' , \ , * \ , ' . , ;, ; ,
1
slia i u Juda?a et Samaria et P a l x t l i n a , adhuc q u o que v e n i t arroganter a Casare p c r d c r e t . C o n c i l i u m fecerunt Judaii c o n l r a P a u l u m , e i c u m l n u l l a iraciavissent, p l a c u i l illis Neroneni adire, nc p e r m i t l e r e l Paulum Romara i u i r a r e : et afferentes m u n e r a d i x e r u n t : c Te vehemîiler r o g a m n s , i m p e r a l o r bone, u t o m u i b u s t u i i m p e r i i p r o vinciis scribas, u t Paulus buc nequaquam a c c e d a l ; suilicit c n i m nobis molestia quam a Pelro p e n u l i pctitioncs vestras, c l scribemus per orania loca, u t Paulus i n parles Ilalise n o n acccdat. c Hoc quoque Siuion Magus ( I ) c o n s u l u i t . l l i s roiserunt, ilaque gesiis n o u n u l l i n o v i i e r G b r i s l i a n i , m o n i l i a P e i r o ad P a u Jiiin legalos Paule, Petrifrater, rum magistrit cunqueinventus admodum dividit, scilicel bapiiiali h u j u s m o d i scripla ierenlos :, Domini noslri Jesu Cliristi, Audivimus i.c Judwopetiisbe* ubiquodquem$erve legilime
'). , , , . ; , ; ^ , \ ; . , , ; , ) ; ^, c , \ , , , , ,,; '., ; : . -
, \ B m u s . Haec audieng N c r o respondit : c Fiat j u x t a
aposlolorum primi.
hic ex$istentibus, eosaCcesare (ores. Notvero credimus,
ut omnibut provinciis
scriberet le interficiendum
Deu$ luminaria
magna duo qucc fecit non Sed vero crePau-
ita et vos duos minhne dividet, nec Petrum Paulo, nec Pautum Petra. notlrum Jcsum Christum in quo
, \ - dimu* t/i Dominum ' , *1\ , , , '^, \
$umus, dignot not fore ve$ira doctrina.
lus recipiens duos v i r o s missos c u m epistola, 20 d i e menais Maii p r o m p i u s faclus est, gralias egit Domiuo n o s l r o Jcsu G b r i s l o , ac navigans a M e l i u e i Gaudisio, non per A f r i c a m i n Ilaliae partes, sed i n Siciliani Syracusas se contuUt, cum duobus v i r i s missis ad euin : ac intle R h c g i u m Calabriae, unde alcssanam, n o b i l c n i Sicilise civilatem p e r v e n i t , u b i cp scopum B a r c h y r i u m (2) c o n s t i t u i l . Mox Idessana
" ^,
{\.'
( I ) A l i l e r h i G r x c o , sfc nempc : Sugye*$eruni quoquc Simoni Mago, eumque instigaruni, faceret ul^sicui dictum, ad partes Panlui neutiqnam venirel.
PATROL. GR, CLXJL
(2) G r . Bncchylum. Gonfer Placidura R c y i i a m p. 93 c t 195 sq. Noliliae bisloricae u r b i s Messaiieue i G o i n m e i i d a i o m Abelae Melitam i l l o s t r a t a m l i b . , n o l i t i a 7, p. 179 . X V ThaauH Sicitia. 30
9 1 d grediens T e n d u a p p l i c u i t ,
1
CONSTANTINI LASCARIS mansilana ibi per xa\ )\
* J , \ * \ ptyi lr
utiatn noclem : sequcuti dic Puteolos canccssit. , , .
' \,
IlavJicv, Xptctlv,
; ; $ 4V ; \
, \ *: ) \ ' . , ' \ / - , " . ' , *> , 5 , ' ; Bixpiov , \ , ;
' . >;
\ ; .
PRO0EMIUM
'
AD
LIBROS
SUOS
DE
GRAMMATICA
q u o d excusis desideratur. (Apud

JOIBD.
Y r i a r l . . CaUiog. codd. Grc. Malrit., p. 165, cod. LVI.)
INDEX L I B M . Primuslibcr verborum continet levem octo pailium orationis n o l i l i a m , posl quam sequilur traclalus de modis e l i n c r e t n e i t l i s . Mediolani vero o m r o u m v e r b o r u m synlaxita thema c o n s c r i b e r c ; et vpeciebus. De speciebus De praeposilioI j l i o r composilus f u e r a t . Secundus c o n l i n c l secundum quam expodit dc seplem d e r i v a l i Y u r u m iiumiiii subjectis.
H I N A S . w , * \ , <& . * \ \ tet* * ^ \ , \ , ; w* , ; \ MJIJW; ;, \ \ , \ \ aw '

v
L>e l e r m i n a i i o n i b u s adjectivo-
r u i n . De n o m i n i b u s n u m e r a l i b u s .
n i i i n s y n l a x i . De accenlibus g e n c r a l i i u . T e r l t u s contiuet laiissiina prajcepla de n o m l n e c l verbo sccundum antiquos. De generibus e l l e r ntifiationibus nominura De f o n n a t i o n i b u s casuum c i poelicam l i c e u secundum o m n c m dialcctuni l i c c u o m n i n o necessarium. llem de verbis circumflexis e t barytunis. De oinnera d i a l c c t u m . Oe primominibus sccunduiu
l i a m ; i d v c r o l a l u m est, e l ad praclicaui g r a m n i a -
; * * . " \ ^ , \ **"** Utp\ . \ \ f W * "

vocalibus a s c r i p l i s . I)e supra j a i n d i c t i s , ac de vocalium et d i p b t h o n g o r u m modis. De acceuUbus ocio parliufta o r a l i o n i s . PRCHJEMIUM. Quemadinodum saplenies medicos videre l i c e i pro temporibas , l o c i s , praescribcre, corporibus medicamenla i u etiam diligenles grammalicos pro ^
\ .
\ . DPOOIMION. " **' \ \ . 0 1 * -*^^

11
W '
, \ ; *
s u U f o r l u n i s et discipulis p r x e e p i a componere. A n l i q u i s s i m i eniin prospeia geuli suae favenie f o r l u n a , de gramroatica diligenlissime scripserunt;
933
EPlSTOLiE FRAGMENTA. mine I r a d e r e n l . Quod autem
934 volud i c l n u i s , palet ex
* (1) ? - adeo u l o m n i a ad eam p e r l i n c n t i a non uuo . , , \ \ \ . ' (leg. ) , \ \ oi ' * \ , \ ,

4
Diouysii T l i r a c i s , A r i s t a r c b i , T r y p l i o n i s , A p o i l o n i t el Herodiani e r o i e m a l i s , i n q u i b u s ct tnemorta, c t t c m p o r e , e i acre opus c s l . <Jui v c r o illos posl consccuti s u n i , i l l o r u m el alii, quoruni scripta conlraxcrunlque, u l Tbeodosius, niuho ainputarunt
Chccrohosclius
erolemala Moscliopulus cjusque
actaus aequales, p r o p l e r gentis infcliciialeiu b r e viantes, antiqua o c c u l t a r u n t ; et Moscbopulus ferc solus rcgnavit, cujus opus, ctsi breve ad opera ojusdem temporis bominibus ppeiea tamen l o n g u i n , grave, o m n i b u s q u c illorum discividebaitir,
\ . " \ ,
pulis m i n u s accomiuodatum v i s u m e s l . Unde i n G r a c i a pauci graromalica? d i u l u r n a m operam d e discendam p r o m p t u s evasit. Manuel \oro C i i r y s o loras, v i r studiosus, r e l i c l a p a l r i a , i u Italiam v e n i i ; pcimusque Iialos nostra edocere aggressus, e p i l o men non arapliiudine mediam c o m p o s u i t , qua llalos pium Ambtosiuin , plurimos, qui eliam Itali, paucos Fiorentiae i n s t i l u U , L e o n a r d u m nempe aliosque
; ' . - d e r e ; Latinusqae nemo aelale florens ad eam a d ; , , , :* , * ; ' , \ ' , \ ;, , 0* , ' \ ' \ \
Ulura et Garolum A r e t i n o s , U g a r i n u m , Pbilelpbum laiUum c Grjficis l i t l e r i s non modo didicerinl
f r u c i u m prceperuiit, ut d o c u e r i o l q u e , sed
m u l l a noslra i u R o m a n a m l i n g u a m c o n v c r t e r i n t . A n o i auiem c i r c i i e r p l i u s ac octoginta s u n t , cum Graeco sermone deguslalo, Graecis l i i t e r i s , et a m diligcntius Laliuis operam navare n o n s e r m o n e m , suam ulili-
, , \ . ' \ 0# , . , " , , , \ ; \ . * \ , ; \ ., \ . ; * \ ' i*\ ). ; 2 . '* \ * ^ * \ , \ , ' , , , -
^ desistunt. N a m p o s l Gra^cuin
ipsi l i n g u a m j a m olira i n c u r i a d e p e r d i t a m ,
bus l i b r i s denuo emendaiis, i n s l a u r a r u n t . M i r i f i c o vero Florenxia, tanquara i n e l r o p o l i s , ex quo b a b i i u m i b i c o n c i l i u m , e l u x i t c u m Graicis b i b l i o t b c c i s constituendis, l u m dociie Grajcis e c r i p l o r i b u s pacia merccde ailiciendis. Quam plurimae l l a l o r u m urbes iniitala* , Gra?ci s e r m o u i * participes factai sunt : p l u r i b u s c t i a m Graecii b o m i n i b u s diseriis p r o p t e r calaraitales eo p r o f u g i e n l i b u s Huerasque i b i d o c c u l i b u s , sapicnle videlicct Joannc Argyrop u l o , m a g i s l r o mco, Patavii p r i m u i n , deinde posl patriae e x p u g n a l i o n e m , f loreiiliaa sub c l a r U s i m o Cosnia Medice, i t c m sub P e t r o L a u r e n i i o q u e ; l u m o p i i m o T b c o d o r o Gaza i n m u l i i s U a l o r u m c i v i i a rionis cardiualis, u b i graiumaiicam i n IV libros dislributam o p l i m e c o n c i n u a v i t ; F r a n c u i i u vero Y e n e t i i s ; A n d r o n i c o Callisto i n mulUs, atque e l i a m BononidK; D c m e l r i o Caslreno F e r r a r i x , et C l i a l c o condyla Patavii ac F i o r e n i L e ; aliisque alias urbes i n c o l e n l i b u s , Graecus effloruit sermo, non Graecis ino.!o, sed l i a l i s e u m cdocenlibus : adeo ut noslra soU X X , q n e m a d m u d i i m Laacaris ipse l e s i a t u r i n EpistoJa ad Jacobuiu X i m e n i u m M u r i e l l i u m , de qua i u f r a . Ea vero vocula ob s i u i i l i m d i n e m conirguae ^ e x c i d i t procnf d u b i o Lascari celeriuscule s c r i b e n l i , u t a l a p l u r a e x c i d e r u n t , quas p a r l i m aacripsil m a r g i u i b u s , pariiro versiboa i n lerscripsil. Eaui iiaque i n subjuucta Latina, i n i e r * prclaiione exprimendam umnino duxiaius.
. * t i b u s , ac deniuni Rotna? lempore sapienlis Bessa*
( ) H i c v i d e t u r aecessario inserenda negatio , u i o r a l i o n i s bu]us senienlia bene c o n v e n i a l c u m s e q u e i t l i s periodi v e r b l s : \ , i d est : / n quibus el m$moria, et tempore, tt are opu$ ett; praeterea ne a d e r s a f r o n i c pugnet cum numerosis v e t e r u i u g r a m m a l t c o r u m s c r i p t i s , i n t e r quos Herodianus v e J de Proiodta, sive Accentibus, l i b r o s c o m p o -
935 ncscire p u d c r esset,
GONSTANTINl LASCARiS magisquc e o r u m scrmo in *
l l a l i a , q u a m i n Graecia ob c o n t i m i a s gciuifrcalaroilates v i g e r c l . E t n i scioloruni invidia et p o l e n mirat i u m i l l i b e r a l i t a s p r o b i b u i s s e l , omnia Graicia l l t l e r i s plcna aevo u o s l r o , v e l u t i v e t e r u m longe b i l i u m R o m a n o r u m t e i a p o r i b u s evasisseut. l d a u l e m bonum per varias i n s i l u m est eptlomas, q u a r u m angiistias et vi*a, v o x , e i a u d i c u t i u m s t u d i u m s u p p l e v i l ; m u l U e n i m juTcncs ct senee addisceb a n l , quod per Moscbopulum ficri non p o l e r a l , c u m ipse e Grela Mediolanuin ven:*sel sub p r i u cipe S f o r l i a , a quo e i i a m ego roercede donatus s i i i n . N u l l a m vero u l i l e m inveuieus e p i t o m e n , cx \eieribus g r a m m a t i c i s , quos magno labore naclus s u m , l u u l l o r u m epitomas i n g r a l i a m discipuloi M H I c o m p o s u i , q u i et u i u m de deciinatione que necessariit borum roullo secundum de iropit roulti e r a n t et ingeniosi. orationi* , oclo parlium aliisvcr-
; . \ ; , /. ' , '. * , * , \ \ ^^ # ' xa\ . , ' ( , ; r i j c tiar 4!: ; xsfl
P r i - i\ \ xtpl / xepl ^
(scripsi); s c c u n d u m , de tyntaxi Latinot : lerlium
copiosissimc, i i e m de rhetoricu
a d h i b i l o l a b o r e , d e nomine et verbo; et figuris poelicis ac
anomalis, cam
aliisque, q u i b u s p l u r i m o s ad g r a m m a l i c a i u , p o e i i rlieioricara e r u d i v i . P e r epiiomas a u i c m sempcr docui l u m M e d i o l a n i , t u i n Neapoli ac Mcssanui i u S i c i l i a , niulios adjuvans et Graecos e l L a t i n o s . Uaque ab e p i t o m i s incipere n i i n i m e iudocorum; neque illas c o n l e m n e r e , neque v i t u p c r a r e , u i s i o l i d i quidain f a c i u n i , o p o n e t ; siquidem b a r u m ope diviies et paupercs, p u e r i , juvene, senes, sive Graeci, sive L a l i n i parutn doclos esse, quara oiunino i u d o c l o s ; a p a r vis enira p r i n c i p i i s ad magna provebi l i c e t . fluod quidem si docli i n Graecia dcgentes f e c c r u n t , uae i t l i multos ingenio praasiaules %docucrunt. Nunc v e r o longa detrectanles e i epilomas a s p c n i a i i , l i t t e r a r u m proreas j e j u n i permanserunl. Quapn^pier omnes l i l l e r a r u m amatorcs l a u d o , q u i , c g j u s c u n que sint aelalis, facile possuni ab e p i l o m U cam d e g u s l a r e , q u a c u m audire c l legerc quanam r c b o m o b o m i n i praeslabil, si f u e r i l
babebit diviliis onuikbus p r a i S U n t i o r e m ; si
\ -; -
\ (5. \/ \ \ , - \ . ; *' , * 0: , ; . \ , , , , , " . , (4 4& , ; *
p e r d o c e n l u r ^ praestalquc C \ , ' * wov *-
' , . ; * * ' , \ ' . ; ; ; *
docii jucuuindovero
m a g i s t r i , quas i n v e n e r i n l , incipere e i g r a m m a l i d u m e s i . Quid c n i i n l i i l e r i s melius ac beaiius? a u t ^ ctus? Si quis eniin dives illas adipiscaiur, o r n a i u m pauper, inolesliarum solamen, e l viUc qnae sunt roiseriarun,
, ^ ,
9
^ . 6 \ . ^ . \ ( \
innumcrabiles, conteiupluin. Sluden-
d u m p o r r o e s t , et ornandus a n i m u s o r n a m e n t o p u l c b e r r i i u o , nunquara adimendo, c i i n v i v i s m o r litisque aeiernum p e n u a n s u r o . 12. l i i c dica declinationU \
i n c i p i l ipsa l-ascaris graramatica, boc l i l u l o : ^ ; . oraiionii Conttantino Latcari . speciebtu Desinil : nomimim '. Meihodicon, Liber %m ralio melboi i i c i p i l : * octo partium composita.
^ o m n i n o esl i r i excusis. Hoc i n libro desiderum libri

f
: Q u i iitiis a l i u s r a n t u r capita, seu seciiones De prmpotitiombui per ordinem earumque casibus, liiierarum de spiritibut,
derivat
de
tpecicbus
nomini
tubjeetii, cooiri
de cognatioue verborum,
temporum quod
verborum,
de verbii anmtfo ila inscripia
: q u q u i d e m o m n i a i n excuws (ormathne temporum
e x e m p i a r i b u s Uivenias. ab l l l i s , saltcra
i u m s . codice o c c u r r i l De exsulat.
3 7
23 averso. 24.
E P I S T O L * F R A G f t E N T A . Sine t i t u t o , Proocmium l i b r i secundi, cujus i n i t i u m : , 2 -

0
g s i g
\ 1<| ab ; C o n s t a n l i n i Lascaris ; Huic De constructione quorumdam
impresso
n o n n i l i i l d i v e r s u m , eoque fusins. . /. dispoiitiones ( i d cst, : . D e s i n i l : inscrrptiim : \ verbis. '. *\ genera).
verborum
tecundum
L i b e r i n c i p i i : \ ,; . sccundo l i b r o deest, quod in
excusis p o s l r e m i i m cst caput, i l a se iubjuncthis De
De per
ei insttbjunclivU septem speciebus nomini
I n ejns vero Ejnsdrm
l o c u m s u b e u m bnjtismodi capila : 36. \ . (ncmpe Lascaris). 37 averso. \ 38 Eod. 33. laxi . derivativorum. subjectis.
. De specicbut
\ . De terminationibiu averso. \ . De nominibu$ \ praipositionum : quibus construantur catibus, et quid De accenlibns quidem generatim;
adjectivorum. numeratibus. De tyn* . significent. ubi e l i a m de l e m p o r i b u s , de spiritibus,
4 1 . \ .
dc puncto ac t o n o r u m locis. Q i a s c x e m p l a r i b u s scdem obtinent suarn.
sex capita
bic prapostere collocala , i n excusis l i b r i
44 averso. . Post unius e l semis folii CovManlini Lascaris Byzanlini prowmium
vacantis i n t c r v a l l u m , o c c u r r i l : \ \ ; et icrbo ' tcrtii. : libri de nomine I n c i p i l : Con-
; \ . 45 averso. ttantini Bytantini
et verbo.
Incipit :
\ ; \ multa
LatcariA
liber
De nonine
\ ad Graeca? lilleralur
, , , Cuin aulem Epilogus, quo t e r t i o s hic et postremus bistoriam spcelantia contincat,. q u atquc i n l u c c m edcre. \ \ - , ' \ \ \ \ i n excusis liber claudilur, a l i t e r et b r c v n i s se b a b e n t , c u m l i b u i t i r a n s c r i b e r e
* . . \ \ , \ , , ; ' ; , ' \ \ ' ' ' - , \ ' ; ; ' >. ' 6 \ * ! ' ; , . \ * -
t
\ \ \ \ \ \ \ \ , \ \ \ \ , \ \ ;\ ; \ (2) \ \ > * \ \ \ \ \ , ' , , , -> \ , \ \ ) \ - . ' \ * \ \ , \ ' \ (2) Adversus b.TC vcrba margiui a s c r i p l u m , n o n Lascans manu , neque apposila additiouis nuta ; \ .
\ \ W 6 ; - \ ; ;
( I ) Huic d i c t i o n l snbscripla est lineola, c l s u p c r s c r i p l u m , signiiicandi n i m i r u r a causa pro Jegendum.
939
#0
- . \ . Itsr ,\ *\ (5; xa\ri \ ; ' \ | , . * ,*. tres a l i t c r se i n boe ms. adjunciis vel clctraettf accedrapassim
, I \ ( \ . ^ \ , I l l u d postremo cxemplari tibus. admouendirin
e u p e r e s i , Lascaris De grammatica l i b r o s itunc r e r u m o r d i n e h n i n u t a f o , eC castigaiiombira malris nunc praterea
atque i n cxcusis b a b e r e ,
nonnuUis, t u m adnotationibue
idiograpbis
CONSTANTINI
EPISTOLA
LASCARIS
AD
JACOBUM
XIMENIUM
MURIELLIUM
PROREGIS I N S U L i E S r C I L L E S E C R E T I S
De Herodiani Grammaiici vita el scriptis, et de Theodosio, ejus epitomatore.

(Codd. Gr-rc. Malrit., p. m.}
ConstanCinus Lascaris JacoDO X i m c n i o Binrioll i o ( 1 ) , proregis figere. Herodianas, m u U i p l i c i s doclrinre v i r , cujus m a gna e x i s t i m a l i o i n g r a m m a t i c a , dociisshnc J a c o i e Ximeni, Apollonii illins Alexandrini ftlius, c u m a p a l r i a ob i n o p i a m discessiseet, m i r a b i l c m o l i m R o i n a m , coromuoe domiciliunv, a p p u l i t sub A n t o n i n o imperartore, aeque j u s t o ac u t r i u s q u c l i n g u a e p e r i t o ; a qtio ofliciose exQeptus, o r n a l u s c i bcneOciis affccln$, non mudo Graecam Hnguam a m pUficavit doeendo , sed plora e l i a m digna , erga ipsom admrratione imperalorem gralns, compoK
tw
insulae
Sicilise a secrelis , bcne
, . , 2<, > ' *, 5ta , ', , \ , to ' 6\ \ , * , * ' \ , ' ' . . * \ . xW*> ; . , . * \ * *vl ,j
s u i l : i n q u i b u s i r a c l a t i i m De accentibus magnam I l e x a m , o p n s c o p i o s i s s i n m m . Quod postca T l i e o d o eius c o n l r a b e n s , e l l i b r o r u m n u m c r u n i ma, praesertim i n acccntu n o i n i n u m r i o , capere n e u l i q u a m poterat. Quin et n i a g n i t u d i n e m s e r v a v i l ; quoiifam i l l u d epitome brcvissimaxime v a cliain cum
dico p r o s o d i a m , eidem i n s c r i p s i l v i g i n t i l i b r i a c o m - Q ,
r g o ipse n o n scinel i d breviare pereupiissem, baud l a m e n feci, ne idera o m n i n o paterer q u o d n o n n u l l i , q a i et ipstim contrabenles, visi sunt e N i b aqua gutlam haurire. Librum vcro d^cinMini s e x l u m c o n l r a b e n s , ac secundum q t i a i u o r rccent i o r u m conjugaiiones d i s t r i b a e n s , e m n l i b i G r x t i sermonis c l accentuum sludioso m i s i , qHO scire l a c i l i u s possis q u a verba accenlu g r a v i , quae c i r cumflexo n o l e n l u r ; hoc e n i m et Graecis e i L a i i n i s ( I ) n o m i n i b u s p r o p r i i s rcspondcnt n i i r . , .1)U8 S i c i l i a t e n e b a l u r .
C
aot , ' ^

, vsT* \ \ ; \ ^ ; \ ^ e; Murhl; ca e n i m tcmpestaic ab ItoP "

3
Hispana Ximencs
94! Ep(*i)io.
EPISTOLiE FRAGMENTA. dignum j u d i c a s l i , opus etiam Dc nominum
942 u t ipse faeui ac-
. necessarium. Tempus autem n a c i i ,

m
cenlibu* pernecessarium irv epitonicn cogemus. Valc. Epistolam s i a l i m e x c i p i t T r a c i a l u s d3 quo i b i a g i l u r , sie i n s c r i p t u s : . De verbis . ; In fine tracuiui barytonis et clrcumfleii*. I n c i p i t : urbe, anno 1 4 8 1 . accenlibus octo p a r l i u m o r a l i o uliliiaieiii lanliim adbilibrum , \1 . Desinit :
; ; 5 ,'. Hoc e s t : Messanat Skilue \ 5 & ; ' \ ; , \ ; ;
l e g i u i r Epilogus idiographus bujtismodi : A i q u e bac de n i s ex Tbeodosii grammaLici G o m m c n l a r i i s . Quai C o n s l a n l i n u s Lascaris ad d i s c i p u l o r u m c o m p o s u i l , c u m tale opus non inveniatur; mullo dfbcile
o c c i i r r a t , sed etani difficillime propter genlis c a e n i m labore b i l o , a?gre i n v e n i Tbeodosii De accentibu*
; ; . J a m i t a t e s ; ; ; ; ; ; ; ; 6 . " ^ , , \ / ; ; '. " ( 2 ) ,', . '. . God.
vetusto codice monasterii Salvatoris (3) i n s u n i m i t a t c Messanw c o n s l i l n l i . I d vero opus ille c o u I r a x i t ex H e r o d i a m , m u l l i p U r i s disciplinae v i r i , magna Prosodia, cujus c l i a m l i b r o r u : u v i g i n i i u n i n e r u m servavit. V a l e t e , leclores. c l m c l i o r a prec a m i n i . Measanse i n urbe SieilLe d i c t . 8 . Deo g r a l i a s . mensis N o v e m f
bris (die) 2 5 , aimo a N a i i v i t a l e D o m i n i 1488 i i i -
L V U , cbarraceus, i n q i r a r l o , f o l i o r u m 185, candida crasxicrique cbarta ; l o l u s a G o n s i a n i i n o 1 4 9 3 ; i n quo Q u i n l l G a l a b i i , sve C i m s l a n l i n i La*ca-
Lascari satisquidera pcrspicue, licet p r o p e r a n t e r , exaratus anno r i s idiograpba s u b n o i a i i o : ;
SinyrnaV?, C a r m e n , ab I l o m e r o i n l i i a d e pralerroissa complectens. I n One l e g i l u r hxc
* . Hoc c e l : descrip$it eodem corrigenda tuni. Anno
\ ; >. , - , ^ ' , Finis poemalis Quinli inventu difficitis, guod ConHantinus exemplaribus. Lascaru Meuance NativUate m urbe Sicilim ex hfidelissimis Domini 1496, die 13 duo$ tt uxagknla annot natut
Quare minus recte scripta
men$i$ Jvnii.
S u u m Ubris
gingulia a r g u m e n l u m praefigilur, ab
L a s c a r i e l u c t t b r a l u m , u t ipse i n Q u i n t t poetae N o l i t i a ejus G a m i i n i
p r x m i s s a diserie p r o b l e t u r . Qoae c o n j e c l o r a , licet h o j u s l e aberal, bic profirendatn
q u i d e m a r g u m e n l a , v e l u l i g e r m a n u m ejusdem Laecaris f e l u m , n o n infelici a d m o d u m v e r o ea i b i l i b c n l e r p r o l u l i m u ^ , piosa v e l e r u m tiujtismodi: , Kotvrov, , xepl Comtantmi LascarU i l a e l Q u i n l i M u t i l i a m , quae i u d c
s t i m o n i i l u n c inimeinoresêdidirpus i n codice28 () aliad bujus poemalis exempluna complectente. Q e m o n i n i n o judicamis, q u i p p e j u x t a ciiro i l l i s i n e d i t a m , e l ob r a r a , v e l poties n u l l a de boe scriptore com o n u m e n t a baud ingrataui v i r i s amoenioruro l i U e r a r u m curiosis f u t u r a n i . Est autem Byzantiui de Quinto.
\ \ \ , * ' , ' (2), ancops v o c a b u ^ u m u t a verbo - C , gignor, ye\ natcor, d e d u c l u i o , v a r i c L a t i n o sermoiie r e d d i l u r ; a b f l i i s q u i d e m lncarnalio De% a b aliis vero Nativitas, sive Ortus; q u i n etiam ab nno ftodnnqiie auclore b i f a r i n i n . I i a P . de M o n t faucou Palasogr. Gracm pag. 88, i n i e r p r e l a l u r Ghrisli ortu; pag. 9 1 , a n o nearnaiionit. l t a ipse Lascareae graniaiaticae L a i i iios i n l e r p r e s i i t tlne t l b r i i r i eauidem f o r m u l a m v e r l i t ab ortu O ^ t ; ideinque i n opusculo De vocatibus svb$criptis r e d d i t ab Incarnalione Dei. His i g i i u r ego a n i m a d v e r s l s , c i i m i n b i v i o ba^rerem, deligendae via? d u b t u s ; potior vtsa esl i n t e r p r e t a i i o naiivitate Demini, \ci Chritti, q u a m bacienus a s u r p a v i , ac deinceps, nisi v a l e u i i o r aliqua r a i i o i n t e r v e u e r i t , usurpabo. Caelcrum quts non m i r e i u r , i i i b i l a peritissiino i l l o Palceographim scrtptore de
r %
Gujas f u e r i t bie poeta Q u i n l u s , q u i b u s p a r e n l i * b u s , quo l e m p o r e , nec ipse d i x i t , ncc aSius de vocls potestate a d n o i a t u m , lara f r e q u e n l e r i n deeignandi r e c e n l i o r u m c o d i c u m Gra?cor u m aelalibus adhiberi soliue? Quis eam d i c i i o nem a d i l i g e n l i s s i m o Ducangio i n Ghtsario medice et infimcB Graatatis praelermiesani non o b s l u pescat ? (3) De bujas monaslerii l i b r i s qon s e m e l j a m i n c i d i l serroo, cujus Bibliolhecae mss. G r e c o r u m ad sacra et eccfesiastica speciantium Galalogum a m p l i s s i m u m affVrt A n l . Possevinns i n fine t o m i I I Apparatus $acri. Is aulero Galalogus jussu P i i I V , Poiiiiflcis M a x . , abjAnloiiio Franchco perfectus c>l Mcssan .e anuo 1503, mense A u g u s t o , prorege cilia Joanne d e l a Gerda, c u i e i i a m ea res abeodem suromo Pontificc commeodala, u t i d e m Posaeviniis ledtalur.
l
() Hscargiimeota posl nolitiana lcgcs, cx codice 28 deprompta.
i!lo (qnod s c i a m l scripsit ; nec de eodeni a p u d S n i - \ , dain q u i d q u a m s c r i p t u m est, nec ego ab (sive ullo v i Corollarii) v c n l i u i u accepi. P l u r i m i v c r p ex toribus ejus m e n l i o n c m A u c t a r i i Hodicri enarra-
9U , *
\ , r.opk * '. . " i i \, ' ; * , > -
vicc f a r i u u t . Smyriucuin autcrn fuisee conjicerc esl ex bisce versibus ab ipso i n x u pocmalis sui l i b r o s c r i p l i s , i n quo Musas e Sinyrnu b e r o u m calalogo loquens : llorum l)kite, quemque mihi, quadrupedem tittue quoiquot , jnm no&cere aventi gubiere eapacem ; invocal, iia in
rvr
natf
[Movoui,
Nam vos ontniqeno implestis mea pectora versu, Anie mcas quam sparta genas lamigo nolarel Eximins pa$centis ovet Smyrneea per arvn Ter lantum diuanie taeis ub ovilibu$ Uerim,
%
[.
Quantumhominis vateat $patiumd*ctirrere clamor; ArtenAdispropedelubrum, qua latior hortus, Monteiupernon mutlum humili, mullumvesuperbo. A t q u e ejus n o m e n , c u m ltalicunr s i t , eum rton priscis q u i d e m lemporibirs rroium fnrsse o s l c n d i t , sed i l l i s q u i b u s R o m a n i Grsecoruin p o t i e b a n f i r , c u m b i Romana e l t a m dissolulam sigi:ificat. nomina, prinripibus aduquintum Romane opiinnis lanles, u s u r p a b a n t ; vex e n i m , quam nus Koivwvêfferimus, P o r r e , quisquis Ule f u e r i t ,
\ * IJpfr Hr / riporrt, ' ixa[ (k) \ . \ 0 .

%
\ ' ; , * ; , \ ; * ^ "/, ; ;
; , ' * ; ; \ , * , , , , , ; \ (. -
poeia f u i t e t maxtmus H o m e r i i m i i a t o r , omnia iude bauriens, o m n e m poetieani i n i i t a t i o n e m , diciiones, p b r a e i m , coroparaliones, descripiiones, senteniias u i e r i autem studiosissimu9, ab H o m e r o i n Iliade p r e l e r m i s s v o l u i t H o m e r i c o s l y l o conderc. U b i eniiu i l l i fiiiia H c c l o r i s f u n u s , b n i c i n i l i u m esi Penihesileê adventus, quaect A m a z o n e l v i r a g a , c u m p l u r i b i i s a l i i s Amazonibus e l v^rorum m u l t i l o d i n e Trojse subaidio v e n i l . H c vero cwm T r o janos ad b e l l u m c o n c i t a s s e i , m u l l u m resliiissel ac v i r i l i t e r depugnasyet, facile, A c b i l l e i u l e r f e c l a est, e i cum eiiam Thersitaj quippe femina , ab ea p l u r i i u * . T u n e Acbille ad-
et a l i a , q u x c u n q u e p e r f e e t u m po^tam a r g u u n t . l i o - ^ , '^ **; / " ?\ ; , * * \ \
. \ ; , * * , \ * \
* "
i l l i u s v a n i l o q u i mors ab
* \ * xal \ \ ; ' * * * * ;,
c o n t i g i l ; atque bujus causa A c b i l l i s et Diomedis contcQtio c t r e c o o c i l i a i i o . Postea Meninpnis v e n i u m e t c x d e m ab A c b i l l e , A n l i l o c h i c u s s i , A j a c i s , Paridis m o r t c i n , interitum,
ipsius A c b i l l i s Inaapecto v u l n e r c ab A p o l l i n e p e r o r d i n e d i l i g e n l e r e n a r r a t , c t ipsam Uii e x p u g n a l i o n e i n , q u a m poematis tu\ iinem c o n s i i l u i l . A r g a n i e n l u m i g i l u r a n t i q i n t m , n o b i l e , b c r o i c u m ; si q u i d v c r o iabnlosi admisitun est, i d quoque ad poeticam p e n i n c i ; fabula cnira secuuduni est f u n d a m e u t m o , cujua flnis voluplas et (animi oblectallo) r e c e n l i o r u m ; n i e t r u m a u i e m h e r o i c u m , facile c u m a p l i s a i f e c i i b t i s , e i l l o n i e r o d i g n u m , perinde atque atia. I n s c r i p i i o i i e u i v e r o i M i l l a i i i i n l i b r o i n v e f i i , e x q u o (hunc) iranscripsi ; Jibrorumque nomerus m a n i f e tus(ei), quippe s u n i decem et q u a l u o r . Cum talem v i r u m n o s l r a i i u m a n l i q u i o r e a nescio quotnodo r e -
atiaque omnia ex D \ , \ ; ; & . ; \ \ , ^ . \ , \ - , \ ^ \ ^
. ** * * 6 * * , "
( ) codicc 48 supra r c c c n s i l o , atque i n cxcusis c x c m p l a r i b u s lcgas ; .
945
EPISTOLJE
FRAGMEiVFA. aelat* noslta
MG posi
& \ spuissenl parvique fecrssenl, \ ' \ ' ; , : '. ( 5 ) , * . , * \ ** . . & , \ 3 , , \ , \ > ; . , , \ . . ."^, , , . posui, e t , quoad ejus fleri Juclius p r x s t a l e *
comnaunis p a l r i exptigtialioucm r e p e r l u s cst xc servalus, c l i n vulgus editus ab uiidiquc bono etvcre sapiente, a l q u c a n l i q u i t a t i s 'inslaiiratore Bossarione, Nicaeae c a r d l n a l f m a x i m o , q u i m c m o r i a n o s l r a e x s t i i i l : et c u m alia m n l t a r c p a r a v i t , t u m boc poema i n aede S. N i c o l a i Gasulorum e x i r * ur-> iwm Hydnmtam posita i t r r e n i l . Omni porro j a m opera elaborandum a i l i n eo adipiscendo, logendo, c u p i e i i l i b u s t n i p e r l i e n d * , u t , vuigare fiactum, n i i nirue posibac i n l e r c i d a t . N o n e n i n i scquum est i r t ab aliis magno labore confecla i n o b l i v i o n i s b a r a i b r u m vel incuria liam invidia demcrganltir. L e proficiamus , si tempeslale, Mediolafaissenr gendum ilaqiie e*t, e l ii> i b u l t o r u m ajiricoruni g r a iinpcrtiwidwiv; quid cnim
; " \ . ^ quae pweclara j u d i c a n t u r , ea- p e r i i w i d i a n i u o l i n i u * i m p e r l i r i , oiax-imo in qua o i n n k i i n hac Hifelicissiina penuria ? Quare peregrinatione) c u m ipee h r
(circwtvaga
n u m p e r v e n i s s e n ) , e t n o s t r a aliaqae i m i l t a d o c u w seni, e l b u n c ( l i b r u m ) non sine d i l l i c u l t a U adcptus, ( c u m ) d e s c r i p s i , i m p e r t i v i atqtie e x p l a n a vi : quod e i alios b u m a n i l a l i s e t s a p i c n l i * a m a lores facturos iuisse a r b i t r o r . L i b r o a u l c i u nudfr prorsus i n v e n i o , l i b r o r u m ipse argumenta coinlectores, c t , si q u i d roinua recte scriptum.
p o i u i t , emcndavi. Valcle
ARGUMENTA
LIBRIS
QVINTl
CONST
C
LASCARI
PRAFIXA.
A R G U M E N T U M LTB. I . ^, " > \ , " , , , * , -, (5 , \ \ . \
ARGUMENTUM L I B . I I . , o l \ . - ,
, (
\ ; . \ * , , ; " . ,
, , , \ " , . ;
, \ , * * , \ , \ , &, \ . \ \ . , ; , , . .
, * ^ ',
\ , , , \ , *, * \ *. , , * ' . ,
(5) Vita Celuihi, ) .
ejus pocmati ab Aldo prafixa, ubi ctiam dc Quinli pocUe inventione, lcgilur
917 ,
CONSTANTINI \
LASCARIS ARGUMENTUM L1B. V I .
918
. . , ,
A R G U M E N T U M L I B . 1. " , /, , \ , \ \ . \
D
" ,
. " \ . , ; , , ARGUMENTUM L I B . V I I . " / \ *^ ; \ , * , ; ; , \ , , \ \ ' , \ " , . \ , \ , 1\ ; , \ . ARGUMENTUM L I B . V I I I . \ -
, ) . , \ * . 0 1 " , ., \ , \ , * , \ * ' . \ ; , \ !, . ; , , , "), , , ; , , , , \ . ARGUMENT13M L I B . I V . \ \ , , \ " , ot \ ^ \ ; ; \ " " \ . \ , \ , ; \ , * \ \ . ARGUMENTUM U B . V . '
, ,
^ \ , ; , \ \ , \ , \ ( , \ , , ' . , . \ " , ARGUMENTUVI L I B . I X . " ;, . . \ , . 6 ; \ \ , , . / ^ \ ^. ^ , .
; , & ; , , \ \ , ' \ ' \ , ' ; , \ \ , ' " * . ;, \, \ ; \ . .
94
E P I S T O L A
FRAGMENTA.
. 61 , \ , * . , \ : \
, , ;, . , . ' , , |, , \ * , : ^ . . ,, \ . ' , \ * ^ ' \ . . , \ T f u ) j \ , , . A R G U M E N T U M L1B. X I I I . / " , () . \ , \ , , " , , . , , . ARGUMENTUM L I B . X I V . t& \ \ \ \ $ \ , \ , \ * , \ n/ , \ .
, <*
\ ^. \ , ARGUMENTUM L I B . . c l Tpco8c , ' 50\ , \ \ .
. . \ * ^ . , \ " . \ . " ; : \ \, \ . A R G U M E N T U M L I B . . ' 10 , \ , ; \ . , \ / ; ,
"
/ . \ " , \ . A R G U M E N T U M L I B . . ' 6 ^\
95
COISTANTIM EASCAKIS
S52
CONSTANTINI L A S C A M S
LIBER D E POETA
/ n breviier potseos natura atque origo indagatur
r
et varia iUius g.enera
indicantur.
(Pa*ini codd. Gr. Tauriu. p. 373>
Quandoquidem de p o e t U et p r i n c i p i b t i s i n b a t scienlia i n c i d i t s e r m o , pauca q u x d a r a de ipso n o m i n e ad u l i l i i a i c m a u d i c n l i u m nobis prscmiilenda s i i n l . E s l i g i t u r pocla a n t i q u i s p r i m u s p h i l o s o p l j u s , eL pocsie p r i m a - p b i l o s o p b i a , nobis ab adolesccntia v i v e n d i n o r m a m oste.ndens, ac mores, affectus c i operaliones suavitcr cdoccns, non solum ad r c creutioucni animi i n v e n i a , secundum Eratostben c m , scd insuper aJ d i s c i p l i i t a m . Vel p e c l a e s i , seciimliHti S l r a b o n c n i , v i r optirmis e l sohis sapictis, iwc quispianv o p i i m u s evadel p o e l a , nist prius o p i i m u s v i r s i t . Insupcr poela a r l i l e x cst primai composiiionis m e l r i c x , pocsis vcro esl p r i m a p r ; c p a r a l i o , i n i i i u m et fons lucittionis aique r b e l o r i ces: scu, ex P l u l a r c b i sentenlia, peesisosl ars imi t a l r i x , alque facullas p i c U i r a c f l a l u m i l l u d , p i c t u r / . m loqucntom esse, poesim vc ro-lacilam picuiram V e l , poeta esl oalurse i n i i t a t o r , ac pocsis ejusdero i i u i l a i i o . I i i i l u i m vero habuit apud Graecoea Cadmo Agenorco, aliisquc Pbcenicibus, q u i Boeoliam advenleutes Tliobae scptcm p o r tis instruclas h a b i l a r u n l . E t p r i m o q u i d c m sac r dotes et vates cam p r o f i t c b a n t u r , unde oracula
M U S . T I I S
; , ' \ ' . " : : ; , \ ! , \ \ * :, . , . " \ , \ : \ \ ; , ,

W
repondcns, unde . " , . H ,
, \ . ; . * ' \ ^ \ . * \ ^ \ . \ , \;, , \ , \
et cpigrammata p l u r i i m i m iutic i n usu e r a n t . P r i mns itnqne Gra-corrttii pouia, ac sapiens Eleustniug a Phoenlribus edoctus, tbeogoniam r l
a p b x r a m versibus expressit. Sectindtrt L i n u s T h c banus cosmogoniam, soliv e t Hiuae c u r s u m , ncc
\ . , n o n a n i i n a l i u m e l f r n c t i i m n g e n c r a i i o n e s cxposuit. T e r t i u s Orplicus T l i r a x , L i n i disciptilus, phira s c r i - ^ , ; > . p s i l c a r m i n a , m u l l a eapicntia r c f e r t a . Hos i g i l u r ires p r i m o s sapienles poetas pbilosopliise duces i n vonire esi apud G w c o * , i n q i i i i Diogenes L a e r l i t i s . Disposuerunt autem omnia uietro ac r h y i b m a , r a lionc m i q u e ( k w e . E*t enim philosophia Det i i n i tatto, q u a n l u m l i u m a n x vires f e n i n l . Qnaproptcr rnm phis Dcus i n oninibus m e i r u m c l r b y l b n i i i m scrDciquc imitatoribus, similcm moduni et \ a v e r i l , neccsse ipsis vtsum e s i , lanquam pbilosoformain adbibere. A l c o r u m deindo suceessores, ; , . \ ^ . \ , \ ^ , \ . c l ' ,
, . \ ' , , , ",
%
i n e t r u i t i solvenies, pedcslrern sermoneio f c c e r u n l , a poetices s u b i m i l a l e lanqnam ex equo dclapsum. P r i n i i i g i l u r b i G r ^ c i * sapienles, a quibus p l e ^ que a l i i , M e l a m p o s , Djudalus, A p o l l o , Asclcpius cx G e n t a u r U , Lapithis. Argonautis, Tlicbas iisque, qtii ad
*,
, , ^\ \ \ *\ \ . * .. ^, , ",
Chocron, Hcraclcs, NaupliiiR, Palamedes, m u l l i q u c D , ', \ l l i u m q u c bis pugnaruiit. P-osl kos m u l l i
9,3 .
K P I S T O L A F R A G M E N T A . '
96t
; , \ ;. adbuc bomines poelicam c x c i d u c n i i H , Syager, I l o m c r u s , ilesiodus, a l i i q u e , suis quisquc l e n i p o r i bus. IIoc a u i c m poeiae n o m c n , generale c u m s i l , mullas sub bicum, se c o i t t i n e l spccies, d i v i d i l u r q u e i n pociam c o i n i c n m , i r a g i c u m , s a t y r i c u m , d h b y i - a i n byiiinorum, canticorum , epigrammaluin monodictim, el flnis scripiorci, c p b i l a l a m i c a m , l y r i c u m , ! ; , -
, , *. , , , , , \ , \ . ; ' , , , * -; ^, \ . , \ * \ . , ; . \ \ * , ",, , , -
aliasque n i u l i a s species, q u a r u m nalurrt cxccllentiain d i c t i insignia q u a t u o r
o n i n i n o diversus e s l . A l l a i n c n p o e t p r o p r i e ^ t p e r liuineranlur, b i s t o r i a a m i q u a , seu nobiJis, eujus flnte veritas ; fabula allegorica, cujus finis suavitas a i q u c a n i m i adolescenlum o b l c c l a t i o ; d i c l i o copiosa, s e u g r a n d i s , p r o p r i i s vocabulis r c m unamqtiaiuque c x p r i m e n s ; ( k m q u e n i e l r u m i i e r o K H i m c u m yuie figuris
, . atque aflectibus. Q u i c u n q u e his n o n u l i l t i r , poeia ; , , , \ . d i c i i i e q u i t . E l poetas q u i d e i n per e x c e U e m b m h i , , appellali s n n l , H o m e r u s , Uesiodus, A i t l i u i a c l t u s , * \ ' . personas alque l u a i e r i e m , U o i m n u m n a l u r a m imitali. * PanyaeU, P i s a n d e r ; versiftcalercs autem h i a u m e r i . D i v i d U u r vero poelicns sty4iis i r i f a r i a m , iii g r a n dem, rocdimn e l gradHeni. Grandem a d b J U i e r u t i i \a a c i i e n i b u * hcp r i m u m p h y s i c i , dcinde b e r o i c i , ipoie'alidum.et d i c l i o n e m aique a r g i n n c n l u m alque s i m i l i a cripserufii ; r o u m e x b i b e u t e m : inedio usi s t i n i , q u i georgica gracili tandem, q u i
\ \
\ ,
bucolica atque a m a t o r i a . Saepius lanien c o n t l g i l u t poetae n d b i b u e r i n l oranes tres gecanduni i u d u c t a e
EPISTOLA
AD DISCIPULOS SUOS
Littllo de iropis et figuris prceflxa.
(Codd. Malrit. Gr., p . 145.)
; , C . \
Constantinus Lascaris discipuiis suis, gaudere. Cum troporum c l iigurarum conferat , par cssc j u d i c a v i c o g n i l i o nou p a r u m u l , q u x c m i q u c a sau i i l i t a i i s ad l l o i n e r i e l o i u n i u u i p o c t a i u m poesim piente P l u l a r c b o de i l l i s dicla sunt coliigens, <a i n v e s l r i c l a l i o r u m graliain c o i n m u n c a r c m . U i a r vero p l e r u m q u e exemplis cx poeia ( l l o i n c r o ) p e l i i i s , quibua P l u t a r c b u s ipsc non sine ralione uûs e a . e l fons, scd ea(doPoeta e n i m , d i v i i i o p r ^ d i l u s i n g c n i o , nou modo scieniiarum omniuui principium r u i n e i i a m i u v e n t o r f u i i : ex quo postca uaii
\ , , \ , ' ; , \ . * \ ;, , . , , \ , \ . * * (lcg. ) \ /.; 1$ . ^ . (1) GoiHinuo s u b j i c i t u r l i b e l l u s \ \ : i)e tropit t jiguris
c t r i n a i n ) baurienies, apud omiies i n c l a r u e r u n l . II c vos quidero et legere e i meimnisse o p o r i e t , q u i bus aliorum opcra facilliine iiitelligere liccal. Valctc(l). poeticit , cujus i u i l i u n i : ; fiuis \cro :
955
COXSTANTINJ LASCARIS
9 .-6
CONSTANTINI L A S C A R I S
EPISTOL\ T?
significatU
AD G E O R G I U M
I
< * >
dictionum
tt ,
quas Groecus strmo Latino mutuatus ttt.
.{Co(M. Grcc. M a t r i t , p. 258)
XurctarxWoq
. atpy? , ^, , , * ,
, , -
, ' -.. , *. \ * , ' , \ ;, ' , \ : * ;
, ; ^ \ * * * ' , , , * ^ * , , . " \ ; , , , , , \
, \ . {leg. -.) \ : 1 . " * ^ - , \ .

%
\ . * , : \ , \ / * . . , \ \
' \ ] ', , \ * ,
\ , ' p \ , ; *
* * ; - Q 8 . . ^, . o i j j ^; * ' , , * , . Talein Iâscaris epistulam JibeUuinque s c r i p i i s e j u s m i u i i o e a n n u m e r a i a , n e dum lypis e d i u inveuias.
( I ) I s , ut plaiie credo Gcorgitu est PiacenUutu, ad quem ejusdem C o i i s t a i u i n i Episloia i a t e r aiias ipaius ad aiios e x s l a i i n f r a .
967
EPISTOL.EET
FRAGMEXTA.
CONSTANTINI L A S C A R I S
KPISTOLJE
QUATUORDECIM
(Cod. Gf. IfattMl. L X M X , . 29.)
FAMILIARES
* > , , 1 , ! * , * ' , ', \ \ , ' . * \ , \ , , , , , ' ' ; , ' . / ., *
'
' . , -. , \ \ ;, , , ^ , \ , , . 1 , \ * , \ ', * \ . " , \ , , \ * \ . " \ , , \ ' ' . \ , . ; , '
\ . \ ; , * * ; * * * ' * * , * ' , \ *, * ' *-
, / ; . .
#
/ C . " , ^ ,
; . , \ ; , \ , * , ' * \ * ' . ,
* ; * * ;, - ^ , ' ' , * ' \ ' " ' ; * , ;. \ .
CONSTANTIXi LASCAIUS - \ , ' \ ' , ; ^ ; , oliV ' \ ; . \ , , ' \ * , -
900
\ ; '. : ; - f '. ^, \ * ^ ' . " , , , , ; ; ', ; ! , ; -
' - [ . . ^ . . *0 : . t ; .> ; * * , * ' ;, , ; , * , .'* ^, ' ^,, , ^ * . -, . . \ * , ; #
, ; . "^, . . . , ; } < . ; , * , , . , ' -
, \ , - ( , , * , , \ , X J \ '* ' , ; ; , '

7
* \ -
* , , . , ' . ^ , .
1
\ \ , , ' * , ) , ; \ \ . ". . ; '

4
, ' ' ; ; { . \ ; , \ , . ^ , ^ \ ^ , .
. , . 3 , ; " 4 , \ ; \ ; ; " , , ; * * -
E P I S T O L E FRAG.MEN.
9'2
* - - * , , ^ ; , ; , ; * , , , J ; ' , ' ?, " * * \ ! , * ' * . "^. . ' ' ; ' \ * \ * , \ $ ' * *(&. . * * , * . " ^ . . : : , , * , Cod. G r x c . M a l r i l . L I X I I , 140 : * DeAdamo. rici$ colUcta. . l i u j u s m o d i Synopsie i n i t i u m ab A d a i n o d u c i t , finem kabel i n ConstaniinoPalaeulogo, G r a i c o m m impe r a l o r u m u l l i m o , sub quo a T u r c i s Consianlinopolis expugnala; cujusjcxpugiiaiionis k m p u s i i a Lascarit e l oculaias ipse U s l i s , e l c a p l i v u s , refert : () ' . -i ^'. , $tantinopoli$ manc,anno focdiaime 6961 (Cliritii ac crudetistime ab impiu Turch muliit aliis 1455) el ipsecum l d e*l : Secundo occidit. Imjus (Contlanlini) anno Consummo capta e$t (die) 29 mentu Afait, (eria terlia, Incipit . Synopsis hisloriarum Lascari e variis liitlo Conttanlitw ' ; , . \ ;, ; * * . " ^ . . ; , * > * , ' * . " ^ . . , , * , ; - * . . * ; , '
, ;.
C ; ' , -
* '
.,
; * , ", '.
T u m palria suae liis verbis lainenialAis imperiuw, ei tibertas, etnobilitns et discifui.
e x c i d i u m : ' \ , nempe : Sub hoc periil p/iwof, et divitia *l

9
Romanorttm
omne bonum,
addit cutiliiiuo bas vocula* : , ei ego capius eorumque sobolis alibi scriem,
S l a i i m poel b c idem Lascaris loponnesi Quorum itimavi. ATaOL. G . C L X L i j e s p o t a n i i n , casus, Hisioria*
D c m e l r i i ac Thoma, cjusdem C o n s i a n l i i i i i m p i r a l o r i s f r a l r u m , Pe variosi |ue i i e m evenius b r e v i i e r e u a r r a t . occurral, hoc ioco apponendam 31 OAI-. forsan m i i i i m e
parliculam, cum
961
CONSTAXTINl LASCARIS
964
PoStea<vero captae s u n l Trapezus, e{ T r i b a l l i s , et oiunifrPeloponnesus, d u m a l i i fratres Demelriqs et T h o m a cssenl i b i despola?. Demctrius a.uiem una oum*eonjtige e i filia H a d r i a n o p o l i m abducius est, tffaae i l l i p r a e m o r l u ^ $ u n t ; ipse vero a Turca Mahamete njUiiare slipeadium o b t i n u i t , Tbomas, n l t i m u s f r a i e r , c u m uxore et Hberis fuga prasgressue, i n Corcyram v e n i t ; inde Roinam sub Roma? filios annos aluit u m m o pontiflcc, v i v e n i i b u s canjinalc Be9sarime, -ct I s i d o r o episcopo Russiae. Y i x i l ralor uxorem d u x i i . a l i q n o t ; i b i decessit, ejusque filiarn Russia i m p e Dutos cjusdem Ecclesia Romana. J u n i o r q u i d c i n Manue) fogiens, ConslanlinopoUm se c o n t u l i l ad T u r c a m , R o m a n o r u m geniis i m e r f e c l o r e m ; i b i q u e v i x i t . P r i o r veto Andreas nunc Romae, nunc a l i b i e b e r r a v i l artale noslra, auno 6909 (ChrisU 1 4 0 U . P r i m a ejue filia aiUe (urbis) spoine perfuit Servihi vidua nnpsit. cum Bo duabtis expugnaibnem d e defanclo, filiabns, ipsa uquarom
, \ \, \ ":, *<\ > * \ \ \ \, ! \ ' $ \ \ ' \ :, \ . * ' , \ ' ', \ \ . .
u t c i c c u t o l o r * ' , ?' ,-^' * ' * , * \ * ; , 6jbv # ^ \ , ', , / .
p r i o r e m u x o r e m d u x i i despoia Sanctee Mauroe i n i l ex qua f d l a m procreavit Doo C a r o l u i u , e t fitias tres, formosissimas saQClissimasque, R e m u siam, L e o n o r a m , 64 Maraait) ; secuadam vero Qlius Soeten.
EJI/SDEM A L T E R A B R E V I S
* W P P . C P O L I T ANOBU
T h e o d o r o Lascari ad C u n s l a n t i n u m I I I et urben) c a p t a m .
Tbeodorus Lasearis, v i r strenuus. Joannes Ducas Yatatzes. Theodorus Lascaris, l o a n n i s filiu. M i cbael Palaeologus Magnns, q u i L a l i n o s U r b e e x p u lit. A n d r o n i c u s ejus fllius. Michael Palxologus Andronicus Joannes, qui Terlius. Catitacuzenus Palaeologus. filii quinque : primus
. , . . . ;. " . * ' 6 , \ h i v ( I ) ; , * *; , ; * j i , \ , "^ . \ ; \ , j5U/ ; . ' '
Palaeologns. Manuel ejus filius, cejii9 aetaie noetra (exslilere) i m p e r a v i l et niorbo consumptus i n t e r i i t ; T h e o d o r u s , q u i Selymbrias o b i i t ; Constantinus, post J o a n n e m adeplu i m p e r i o m poslremus, q u o imperante, urbs ab i m p i i s T u r c i s capta e s l , ipse factus sum c a p t i v u s ; Demetriaa H a d m n o p o l i defunctus post Peloponnesi expugBaiionem, in qua Thomas uJiim u s , c n m o x o r e liberisque frjgiens, Romain v e n i t ; i b i q u e decessit, r e l l c l i s duobus flHis unaque ftlia, quseRussiac t m p e r a t o i i m i p s U ; fiMorum v r r o p r i o r Romae v i x i l , alter ad T n r c a s profugus a b i i t x t a i e mea. (\) Ea u r b s Herodoto, Siraboni, Ptglemao, ; Xenophonli, Scymno, Scylaci, Stephano, , quse forma L a t i t i i s Melv et Plinio placuit; Secrati vero i n Hht. Ttipart., . E u i u d e m Theodorum Cangius, f/. Byxanl. p a g . Selybriat despotain vocal. Ego vero, u l A u c i o r i s Graeci verbis, q u i per melalhesin,
a u l r e c c n l i o r e m usum s c n p s i l , propius acce^rem, L a l i n e Selymbriam m a l u i . Sila porro e e l i ^ * ' " nia, T u r c a r u m p r o v i n c i a , o l i m Thracia, ^PjiJJf" l i d e m , leucas 1 8 occaeain versus aburbeCPwt; eadenique liodie, v i x i m m u i a t o noiuinc, Stwn* voc.lalur.
1
96->
FhAGMRNTA.
EJUSDEM
B A S I L I I 1 . SDCCESSORUM 1
usque od caplam
urbtm.
\ ; '. ' , , ;, ', ; '. ; ; \ \ '. ; ', ". \ ;, 7' -" ( 1 ) . ;". * ; ' *. ', '. ', '. ; \ ', ". \ \ ', \ ; ', % '. , ', '. * ', ; ', '. d \ -', '. - C ', \ " \ ' , ', ^.
\ '. , '. ; \ '. *% '. ", \ ', '. ** 0 *% " \ '. TOJ ', \ *. ' ' \ i f * * * * ,* * \ , \ . *.. .. ... , , ... ... ... ..* ^ ..^ / *> 4 * ^ * (2) 6 ^ OYiftjv *&**
apparet. Qnod i n tanta N u m e r o s ititer ac L t t l e r a s ( I ) ';". e l i a m ejusdem Lauaris manu s c r t cognaiione, i n tam m u l l i p l i c i i l l o r m i i o r d i n e , r a p i u m i n proxiine scquenti i m p e r a t o r e . S i i m l i l e r i n t i o n e , coinpositione profeclo d e m i r e r i s . u i r o q u e alia manu i n vetugtiori Co<L 8 5 , [ot. 2 5 8 , (i) *0 *4. Skâb iptto o n s i a n t i n o L a s c a r i ubi pariter o c u n i t i n Conslantino Heractii/\ Berspicuis litteris Uim lioc i n codice exnroiiian eet. ''. , i u Batil $co ". i n Phea ", et stc tirnt i n scfpetlorf tttel \*T1$ itiv*Yi<f vetu % *M i n muUls :iltis f d e w denique LascorU infferius i n Manuele Porphyrogeimete Comneno scripsk D de eodetn Joanne sermo. * v * c w CJWtfl i n Gloswio Graco affiaf l u e m p a l ^ > , thw''. QoUi vero bibr v e l i i k e c *tumeralis noue pare pLici lambda s c r i p i O , q u o d Claudus s i g n i f i c a t ; extrcma ', faieor me prorsus n e s c i r e ; * i q u i d c m adeoque illa i n Joannem Palaeologum MafiiieTTs fiu i r u m q n e Wcephorum Phocam eiJoannem Tztmisiimi\ i w i f c r a i e r M 4pi\tOe aMlt. ls iiV.fVr a Dura chen 6 umttHtv anftoe imperasee eonetat; Manneiem ejus v i l e scriplore a o i e n i PorphyrOgennetum 37 i n i p e r i u m lenutsse s i , podagra multosper conflielafu* fuisie g n i l l c a l u r . A r i l i i m e l i s i bujus aiHigmalisexplanailoi r a d l l i i r . Jani vero h i n c recle colligas, s i Joanncs nem p e i i t u r u s , Monlfauconii Paiieoyraphiam adivi; Cotnncuus ob p u l c b r i t u d i i t e m > o l i m eed abra<:iilo i l l o n u l l u m rcspousuiu. E i s i e n i m i u e r i l o appellalus e s l , bunc ub c l a u d i l a l e m mtilta idein de lAUerarum f o r m i s , nexibus, c o m uoaiuej^te cogROtuwri . Celependitft d t t $ e r i l ; i i i b t l u m e u de yumtrorwn Nor u m do Inijusinodi coii04eftio m b i t I s a m i B u l f iis babel pneier ver*uuin quinque paniculaui, JialcJfiis i u buis ad U u i a n i N o l U . q u u m cjusdem opcris pag. 544 quasi l i a n s c u r r c a s o s l e n d i i ; a t uc vox quidem Numerus l o l o i n d i u i
t 4
963
CONSTANTiNI
LA9CARIS
<68
, \ ' * * ' \ * \ 6 . , , \ * \ * \ TJ * ( i ) / ,?*' \ *> * \ . {1) . Haec d i c t i o redundat. (2) l d Chronographia fragmenlum exlrema part. eal Groecorum imperatorum Chronoloqiw, quatn Conslantinus L a s c a m i n a e r u i i Synopti Hutoriarum evariit kutoricis a se collectaruni, qu exsiai cod. 12, foJ. 1 4 0 - 1 7 6 ; licei nonnuUa et verbia e l rebue
\ 6 * * , . \ \ \ * * ^xb , , ' ;
\ * \ - , ' * * , * \ *
, \ , \ \ )., \ & (%).
discrepent ab iis quse hic legas. Q u rero de Constamino imperalonre, de C P . excidio, de L a s c a ris c a p i i f i u t e , iutn de ejusdem Constaniini f r a I r u i u , eorumque sobolie variis casibus i n illo c o dice refcruntur, ea j a m Grsece et L a i i n e edidiumt aupra eodem cod. 7 2 .
GAHMINA PARENTAUA.
PtnUutxchon
heroicum
in Theodorum
Gaiam
defunctum.
Ittc j i c e l , qui eapienlia floi exetitit Theodoros <3aia, quera peperit, ornavitque cia; Habuilque Italla pretom. laciforom, ut peritum dhciplinis Grae*
\ *
I n i e r - ^ ( 1 ) . \ 6 { 2 ) * .
S i t e r o urba p i m viruni tanlum lumulo c o n l i n e l , * m i r e t a r ; sapioniia enim ingrata merooria praevaJei.
11.
ZJauaVm in Phauurium Geraciuth Rhodium. Quem P h a n o r i a m R h o d u s mium ximam; HUDC amarue juvonem Cttfl, Wgnnm cm\o vivcre . a d sutnmain ueque eenectnlem. ( ! ) Htric voctriae L a t c a r i s m a n u , velot D (*) Ejusdem lanqoam emendantis m t n u , bis imbigentif, aecripimn est , id e s t : vel vocibus \ 8 ^ 4 \ , i d e s i ; iummum. in sinu. , eripuit prajter spem Or $ omamenmm, , babuit U n q a a m exi"Ov
Pnaelanimque tnimam e i corpos fortunaraque m a -
CARMINA. III. * epigramma (funebre) t n principem Hispanict ( I ) . Cmnianlini Lasoarti tlerum
' ;
Qui m o d o niagnaniaium princeps
florebal
' * ; , ; , , I .
per populos, urbe, aequoreasque d o m o s ; Celsorum atque p i u m q i i i proles unica Augusta felix conjuge sponsus e r a t ; regum,
x
H u n e 8 0 r s , taeut s u b i l o lacrymabilis a b s l u i i l i c t u ^ N e i l o r i s b u o c d i g n u m vivere esecla senis. Kjudem i n Ferdinandum Cunium (%)

9
Kovvtov, ,. Sieilm rcctorem.
; * \ , VL ixi
* - , 1 * '
' * * \ , \ , ; \ , \ , " ? ' $, \ , * , , . ^ \ \ * ( 4 ) . (3) H u i d o e o ipniois Eascarh, felut emendanlis, m a n u adecriplum ; . (4) QuaJiivU i n boc elpgio j n v e n i s b i c et palerno c l inaierno genere longe nobilissioius, atque c i i a m e Graeconim m o n a r c b a r u m , i d esl i m p c r a t o r u m , sauguiiie o r t u s , h i s diserte versibus praedicelur ; ' * ; nusquam l a m c n g c u l i l e iiomcn RaU$ aive Rhalc* i i i Vamiliis Byzantinis a Ducangio Uloetratta m e m o raiur. I*eg. .
f
-p<u .
n
, * \ \ 1 * , , , , :, , ( 3 ) , , * , : ' \ , * ' , " , (1) Joannem videlicel, Calholicorum regxm filiuoi n n i g e n a m , lantas indolis ac epei quam immaiunae sfttaiie p r i n c i p e m , qat ncerbissimo funere praereplus, o b t i l universae HUpauiae d e s i d e r a t i s i i m o s . (2) I t Ferdinandus C u n i u s , cujus b o n o r i hoc s c r i p t u m e p i i a p l i i u m , i u i l s c i l i c c t DonFernando de Acuna, F e r d i n a n d i V , l l i s p a n i a r u m regis i u S i c i Jia v i c a r i u s , q u i Calaniae anno 1494 decessit; i b i quc H I cccleatM c a l b e d m l i sepullus est. Vide Y i n cenzo A u r i a , llutoria ckronologica deili vicere di Sicilia, pag. 2 2 e i 2 3 .
THEODORUS GAZA
1
(Et AUalio u* TAtorfort*, ap. Maiuiz Bibl. No*. PB.
f
lom. Y f )
Tl.e^dorus Gaza , urbe Macedoniae Tbessalonica o r i i u i d u s , i n s l a u r a t o Ferraria l i t i e r a r u m g v m n a s i o p r i m u * aludiis prajfeclne et moderator c r e a i u s , litteras Graecas pnbHce professus est. Multa ipse de suo scripait, nralla v e n i l e Graeco h i L a i i n u m , e i e L a l i n o i n G r a c i u n . Seripsit de soo Grsece ItistitHtionU granwiatica lkbros q u a i u o r , diveraia locis impreseos, Veneiii api>d A t d t u n , Basileje apud C u r i o n e m , Parisiis apud W e c l i c l u n i ; e l p l e r u n M j u e eum v m t o n e L a l i u a . Poslremo Basikae a p u d N i c u h u u i B r i l i n g e r u m atino D o m i n i 1540. Quanti Robortellus f e c e r i i i n rebus g i a m m a l i c i s disponendis a r l i f i c i u i n Gaxae, audiaIUUS ex i p s o i n expositionibus l i b r i A r i s t o l c l i s de poelica : tiinc Theodorus Gaza, tir doctitsimus, qut tummo w$ewQ metli*d*m ilfattr cetiAcripiil, eit $ub igiiium kbri qtuuni: , ekc. Ilqtc $go volui Gaza nerba apponere, quia tanto artificio videntur e$$e prolaia, m agnosca emendfitmmi illius kominis mirapi quamdam iudmtriam m ditcerntnda meibodo Mac tt disthiguenda : ticuli tolel in reliquis arlibus et tcientiis Arittolelez, cum oput i$t; tanuqHe mekerclt facio Gazam in hoc prmsertim quarto Hbro , %l nulli veierum pozlponendum pul&n, T b e p d o r i Q a z x f n u u o u l i c a i u aliam ab Qxciisa b a b e l Joannes Sambucus. (Gesnertis.) De menzibuz / l i b c r Gra?cus iropressus Baeilea? apud R p b e r t u m W i n i e r emn U t l i u a versiiuie J o baonis P e r e l l i , et nunc denuo j u Uranologio Dionysii P e U v i i , LuieTiae apud Sebaeiiauum Graiaay &UiuiN, 1030, i n fof. ^. * ; ; , ^ , , , \ , ' -, . Orationem antirrhelicam. Dicta (uit Beszarioni patriarcfue in iis quie ille dixit in UbrU pro Plalvne, quod spertverat quidem olia majoris studli theoremala invenire in libro illiui, qui Plaloni conlradictbai. E l de specUbta, utrum aUqua $eparabiU* *int an omne$ inseparMles : et si separabilet, utrum peru wbmlanl, anvere sola cogitatioiie dUctrnantyr. I n quibus c l i a m babes a r g u m e n i u m o r a i i o n i i , . ) . \ . De voluHtario et involuntario. . \ \ . . Quod u o i a n i eomUio re$ gerit (i). De origineel aniiquilatc Turcarum, ad FfaAciscum P U i k i p b u m , P. \ ' , \ (2). pi$lolas v a r i a s . I F r a l r i b u s P e m ^ l r i o e l Georgio. . . \U D e n e m e l r i o Sguropulo. . , . Uaec cpielola l e g i l u r quoque io bibtiotbeca regia Pari&iia. 1 H . Andronko CMllhti. . " . \V.Eidem. . ; ; V B e u a n o n i cardinali. . " , . V I . w k m . . ' ; . V I I . Eidem.. . / . . Alexio. . ' . I X , Eidtm. . # . . Philelpho. . ' . X I . Alexio. . 4 , . X I I . Eidem. . * . X I I I . Etdem. . \ , . X I V . Eidem. . , .
f
Iudex regius Sancli L a u r e n l i i n o u i : Theodori Gaza Temmachia : de anima, de voluntario ti inDo/alario, depnitiones et defentionez contra Plethonem. Scripsil prdeierea carmina, ideoque i u t e r poelas s u i lemporis rccenset euiu Gyraldus dialogo I . A u dieuda 9 u n l , q u * Ludovicus Carbo i u quadam de a r l i b u s l i b c r a l i b u s o r a l i o n e ad L e o n e l l u m Esleusem
* ^
(1) H i n c videntur corrigenda quae ambigue de b o c Gaza: opusculo d i c u m u r apud F a b r i c i u m t d . . T . X . p . 391 ct 5 9 5 . . M .
(2) E d i d i t ipse Aflaiius G r . et L a l . i n l i b r o pobter.oie, p. seqq. . M .
Symmictu,
73
THEODORUS GAZA. -
1.
971
Fertarhje p r i n c i p e m s c r i b i t i n l e r c.etcra : Dicam equidem quauto dignus Theodorus honore, qneii p ? k j f * a m dimidium cnmnw meas temper diligam, cujus verticutos, quos de muzis tuii eieguntis$ime edidH, in zaerario ilfo pulcherrimo incidi jubeas, eliam atque etiam roge t obsecro. Quid enim gratnuz CalMnnclamt quid $uavht PropertiUi ? quid puichrius TibullH* dicere unquam potuitset ? Nam et nomen et oflicium mutmrum concinne txprimunt, tt edrttm laudem ad picturam alludentet breviuz concinunt. NobUe hminh t*o*m#ai, tnntum phitosophutn in hujuzmodi delicm prccstare! ' E x Gra?co ab eo 1n L a l l n u m sermonetn versa s u n i : l\am de in$truedit tuitbu* liber, Gol0fria*cuH) aHis q a i b m d a m , et Yeneiits i n 4. iHonysii Haliccrnassei de compositione orattohit. Theophraiti dehi*toria ettaush pthntutnm l\b. XV. Arttiolelii de historia animalium libri IX. De partibH* animaliuin, et earutn catuh tibri IV. De gentraitone animalium libri V. Problematum uclxoxut XXXI. omnia c n m carteris Aristotclis operibus L a t i n i t a l e donalis sgpius impressa s u n t . Alexandri problemaium tibrot li extutft fJu*ileae Gi-ataftder aftiio 1537 c u m P r o b l e i o a t i b u s A r i s t o t e l U ab eodem verais. Dti bae versidne T l i e o d o r i Fraiicfocus Patricitie Di$cuts. peripateiic. l i b . 11 : Leonardum Brunum $ecntu$ Theodorki G o w titca annum Artetotetts tibros omnes be animolibuz, et Problemma : nee non Theophrnsti tibroz t>e plantis, et Ahxatittri probUmata Latina fecil. Quem $ecuti tunt in eo munere trfi alii doctissimi G r < r d , tieorgiuz Trapezuniius, Batarion, el Joannes Agryroputus, qui varioz Arittotelii libros Latinitate t f o n * vnnt. P e i m s Pamfntts fti episiola ad l c c l o r e m , quam p r a r f x i l Michaolis Apostoiii p a r < B m l t 8 , i n t e r alios Grttiws q u i cum Bessarione irt t l a l i a m v e n e r u n l , recensens T b e o d o r u m G a i a m , a c r i b i t : ArUtolelei veto 'P1uodoru% Gaza, ioannes Argyropulut, et Geory'm$ trapezunlitu rlielor, brevi omne$ Latlnum scribendo $ic exercitati, ul et Gaxa Romatoi sermonit pomeria in animalium Aristotelis hiztoria tk proiukrit, nt quem ilti cmnpartm tix habeam, ptceferam vero neminem. Nec alienus esl ab hac mente Franoiscns FJoridoe bect. succisivarum l i b . 1Y, cap. 42, q u i i n Grsccis auctoribus L a t i n e reddendis T b e o d o H prseatantiani i n (er summos illius o r d l n l s procefes-collocat, Hcet i n leviesio)is> vocibus l a p s o 8 m o x l a i M qttandoque de tana capritia rixas l i n g u s Gra&ctt imperiUs r ^ l t q i i e r i u I n h i t e r p r e l a t i o n i b u s Gazne Problema(um ArisloteKs. e i i i b e l l i Ciceronis Da senectui^, i n v e a i t Angelus P u l i l i a f u i * nsevos quosdam , quos sua i n t e r p r e U l i o n e a b s i e r g c r e t , Mi$cellan. cap. 90 e l 9 1 . E l insaper e r i m i n a l u r T l i e o d o r u m , quod d i s e i i m i l a v e r i l , per quem m a x i m e profeceril habweritque pcne conieeip t u i et l u d i b r i o , cujus p o l i s s i m i i m laboriliUs insUliabalur. C u i plane respondere poierat Theodorue, se hominetn eeac : non m i r u n v e r g ^ , ei i n a l i q u i b u s e r r a v e r i i , q u i i n t o l aliis m e n l c m aucloris e x p r e i s i t : et a l i u d esae iMium a u i Hwm l o c u m a u c l o r i s , aliud t o l u m opua e x c u l e r e , e l exanrinare : slomacbariûe se i a m paruta eano Judlcio P o l i t i a n i , q u i sua vel Grasca vel L a t i n a c u m t r a p e z u t i l i i conferat, qoero ? M I eere n u l i u m hfcgotium f u i t , eliamsi m u l l i i m sibi placeat i n eo opere T r a p e z u n i i u ^ , e l plane insolescat, q u i c r e d i t se eos (ibroe hun niinu elegaiUitrs emehdatosque d a r e , quaoi apnd Graecos habeantur. I i a ne a u r e u m i l l u d e l o q n e n i i Quraen A r i s i o i c l i s P o l i l i a n o v a k k i t , u l c u i h eo quae Trap<izumii s u n t , exa:q i i e n i u r ? Poierat l n i t u s h c silenliio disslmalare, quam palam afferendo, risu a lcgcntibus e x p l o i i . Quid si c u m M.iuswco I B prokgoraeiMs ad AristoieKs hisloriara Die a n i m a l i b U I d i c c r e l , ame T h e o d o r H n Gazam, neininem b i e l o r l a m banc de aniroalibas v e r i i s s e , prseter Teterein i l l u m inlerpheiehi ign&ivi, q u i pbilosopbi epcra verbo ad v e r b o m k a l l n e reddidit? Qoidam Boeihio a i n l q a a i n i l l a m versioneai I r i b u u a t , aed fab^, u l opinor : naio verbo ienus t r a u s i u l i t textura Pbilosopbi qeisqiws ille f u e r i l , qwi primura o p e r i adinovit m a n u n u qîue hodie baberaus a , n o o a , sed el^ganier versa
t y
N^'c rainor Tlieodoro Us f u i l c t i m A i l i o Scaligero^ qai n o h lantiiffl UieldHam Ue animalibils A r i s t o l e l i s , scd Historiaai e l De causi* p l a u u r u m T h e o p b r a s l i nova i n t e r p r ^ l a t i o n e e i o b m M n t a r l i s a d o r n a t l t , l n quibus ob non inielleclajn lingtiam Graecam, neque L a t i n a r o , e i non probe r e d d i t a m eetiienliam, aa^pisbime et acriter t l i c o d o r u s vapulat, sic u t videaUir labor Hle assumpiua a ScaJigefo n o n alia de eausa quam u i , dejecto Tbeodoro, palmam sibi i n Graecis aique L a t i n i s g l o r i a adipiscerelur. Uuo lamen verbo scieiidant esl, non csse m H i o r a , qua: i n Scaligeri i n t e r p r e t a l i o n e et c o m m e n i a r i i s d o c l i n o U n l , i i s quae i n TheoxJoro Scaliger n o t a v e r a t : i m o eumdem non inteUigentla t a n t u m v a r b o n i m , sed i n e o r u m senlenthi etiam L a i i u c expritnenda sa^pissime l a b i . Peracre i i e m est de i n i e r p f e l a t i o f t e Iibror4im T b e o p b r a e l i , quarn n i o l i t u s esi Gaaa, Joannis C r i s p i n i j u d i c i u m : Gatenim quod maxxme erat opianium, eloquenliuimo vir* docli$$imts> obtigit interpret, Scaliget UU nimiruni L&tbxe tt ptoprie expllcani, quce thcophra$lu$ Grmcias qnohdam itadiderat. Hoc quidem pemulti cuttatl sunt per/kere hiter quo* Theodoru* Gaza, air eruiitiuimu* el SUK, id eu Grtccte, Ungwe petitiHiriiks, c*ju$ $ane taudandut **t conalus sed lamen hucUnut ut ag*o$cumu$ iilum $he Grtvci, aut Lutini $trtnoni* non Ua distincta cogniilont, $ rei, quod v$ri$imiUu$ e*t ignoratione, infiniiU propemodum tn lds / a i i l e hatlueinutunt, a l Julio Scatigefo el emendalore oput habueril. Q u i d q u i d sit de l i a l l u e m a l i o n i b u s G a z , anne Grisptno e r u d i l i a t h n o s est, rlemque linguae Graecae p e r i t i s s i n i u s , q u i Grxci seimonis d i s l i n c l i o n e m nullara b a b e i et reruti) i g n o r a l i o n c , i n f l n i l i s propemodum i n locis h a l l u c i n a i u r ? Soaligcro, quo v i r o ! apud G r i s p i m i m a s s e r e n t e , i n n u n i c r i s prope suorum c o m m e n l a r i o r u t n i n T b c o p b r a s l u m locia, T b e o d o r u m i m U a i u m s u o r u m poputarium negligcntiam, ambiûis verbis u l i , niinis r c r u i u quas i r a c t a l o r d i n e m pecverlere, e i p e & i m e e l * e m i l a line tranbfcrre, de suuque addcre c o u t r * fidcm imerpreiuiD , quae csl u l ipse cxplicet non q u i d ipsa
t f f
975
THEODOBUS GAZA.
976
s e u i i a l , Mcl q u i d a u c l o r quciu suscipii interpretandui. Ncque c n i m s i m i l e hoc esi l u g o t i u m , aique q m d de Sopbocle atquc E u r i p i d c c i r c i i i v f e r l n r : b o r u n i a l l r r pcrsonns quales ftiissciu , aller qualcs etse debuisseiil sese eflingore professti" cst A t L a t i m i s q u i Grarca i g n o r a r i l , si c i aucioriiate Theophrasli u t e o d u m s t i , falso senipcr i m p o n i i aliquid i l l i ex T b e o d o r o , quod ipse de sao nunquara p r o m p s e r i t . praelerea pingit o r a l i o n e m suam v a r i i s modis. M i i l i a ex Theophrasto sublipet : nequc ex officio p a r a ptiraelse quod saepe profitetur, i u t c r p r e l a t u r : v e r b o r u m flexu, e l verbis alteraiionera significanlibns p r o i i e , qua babitum significant sa?pe a b u i i t u r . antecedens genus p r o specie consequenli poDtt: i r i i a verba deCugii, vitioque sibi p e e u l i a r i perplexissime docet, L a i i n i l a l e i n non sustinet. E t quid non? B i c , i n q u a m , T b e o d o r u e , q u i j u x l a c u m ignarissimis n e s c i i , et erudilisaimus et sapieulissimus r e p a l a b i l u r C r U p i n o ? E r r o r e r u d i l i o n e m p e l l i t , tgnoranlia saplentiaiii. Nisi i d quoque curo t o l aliis innocenti appin g a t u r , i l l i t n i n o n ex i g i i o r a i i o n e sed malUia <l?errasse. Sed quis i d credel? Sed p e l U i n u s a T h e o d o r o aemulum Scaligeraln, quod p o s s a m u s ; et qtiam honorilice de Tbeodoro l o c u l i s i n l T h e o d o r i v i r i a l i a s p r o b i , e l o m n i scientiaruni genere i n s i r u c l i s s i i n i , audiamus. Nicolaus Secundinus i n episiola ad A n fironicum C a l l i s l i : ?, \ , , \ , , . * * , \, \ , \ , , , . , \ , ' , *\ 6, , \ * , . Graviler ilaque luli, quod Theodorut probria atque igHominia a/ficiatmr, tnaleque prttttr fas omne audiat. Verum cum tuas pro illo rctpomiouet ad verbum perlegistem, gaudio affeclus sttm, eoque maxitno, multas ob causas. Namque ego Theodorum insigniUr amo, et maximi facio, admirorque non lanimm itlius termones, el circa omne doclrinarum genut ttudiutn ac diligtntiam, $ed magU mores, virtutem, jgravtiatem, vitce quoque castimoniam et decorem, nec non circu bona omnia timul aptitudinem et iolertiam , adeo ut i t quis eum propter omnimodam erudilionem, et mornm ptobitalem Grtecii* qui hae eetate vhunt, anleponat et praferal, veritate non aberraverit. E l carlinalie Bessarion i n cpislola ad e u m d e m T b e o d o r u m , quat ex inierpretatiombu$ Theophrasti el Arhioulu eommodarei lilleraria proventura sibi promiterit, ingenue confessm e$t. Verba eleganlitshua f x s c r i b a a l o r . \ , \ , eteatera qum j*m edidimus svpra. Vide cot. 6 8 5 , inter Bessarionis epitlolas.
1
Liceat i n i b i hic o b i t e r i n i q u a m Latinos poratts emeritue,* t o t volurainibus
ac
perpeiuo
coinitaniem
liiieraioe homines aflliuUni
ac ia>ee-
r a n c o n d i i i o n e m d e p l o r a r e . Theodorus Gaza, q u i Patribus c b a r u s , i n Italia s l u d i o r u m a l l r i c e , unde v i v a t d o m i l i i ; el
v i r ! l o t s l u d i o r u m laboribus a p u d Gt"aecos e t spectantibius p r i n c i p i b u s v i r i e et laodantiboft,
composilis clarus et conspicuus, summo P e n i i t i c i notus, p n r ne ad m e i i d i c i i a i e m se d e l r u d e r e t , a n i m u m a s t u d i U
ita eget, u t nec sibi
a b s i r a b e r e . e i a l i e i t i a g e l l i glebas colere c o g i l u r . N o n crederem ipse h e r c l e , DiidemmelTbeo4ortiefaien!< iisr, et ûam hanc egestaiein cxponerel i n epislola ad D e m e i r i u m S g u r o p o l o m : * * * , \ Exemt
* \ * plar fuerint itram neque
, \ \
* * !, ,), & . fortasse matum res notlrce. Nulia vero Nobh enim cum pronusnon sicqus neceuaria te agros suppeterent ttitce neces$aria alieno agro colendo operam collocavimut; molesti neque odioti. ad utbu adilum intercludebat. comparantes,
aotum
nemini $umn$ quarrilando et perquam
eogit nevcuitas
cotere. Mihi enimvero beltum quod in urbe frucluotiuima,
grrebaiur,
Tu vero Floreniia
immorari*
commoda omuibm
qui animum
ad aliquod exerciiium
appUcuerinl. E t i n epislola ad A n d r o n i c u m C a l l i s t i : \ quod n+sex
So\ , * , , . Tibi mihi quoque tolummooOsano quercu vel saxo, minUtrant; vero, cum pauper I I J , neceueest Domini siquidem nottri et iimilium ut rerum hujwmodi , ; , inopia premarit; tuppedUantes, ae si maU habenii contingit. uobh neceuaria neetunrim
(egrUudinuvero
aecideniium
uuttam cnram iuicipiuut,
et non ex hominibui. prognati emmui.
manus p r i n c i p u m pumice ipso aridiorea 1 d i -
v i i i a s luculenlab egestaie ipsa avadores 1 Sed ad scripta T h e o d o r i . Praîer i o i e r p r e i a l i o n e m suani, divisionem quoque l i b r o r u m Tbeodqrus dc suo a t l u l i t . Franciscus Pairicius Discussionuin p c r i p a l e t i c a i i i m l i b r o : Intereos, qui arisioteticos libros ex Gmco Laiinos Theodoriu Gaza uo quodam modo ab Averroico differente, libros in capiia secuit, quod item et Argyropulum et Btuarionem, el alios exislimo fcchte: ul variis medh Aristotctis Hhri pro cnjusqnc arbitrh sini dftisi. tum ipte integrot atquc continualoi tcriptcrU, quatc* ab Mdo fjutquc hercdlbus bii, BaiiUcc aulcm ttmtl
1VJT1TIA. tzpretsi iendo, quitque. AristoteiU fuerunl.

r
97 tnodo suo AritioUlU Beaarion. nee erant secueral aliique ditimcti textum pro aut in
Maussacus d i c l o loco : Theodoru* libri, ante interprete$
Gaxa pott Averroem ut Argyropulut,
verlibidim cupile,
in capila tecuit,
et po*t enm multi alii inlerpretes,

9
A am Aristotelis Aldi une
uno tenore tegebantur, primi hduxere. : nonênim
aut in tummasy aut in alias tectiones,

%
qua$ interpretes
Vnde fit ul antiqua
editiones
operuui libronuos, ftierat :
ieclionibug $crip$erat
t
el dimionibus ut el Pliniut.
utti* videantur
philo$ophu$
ted oratione conlinua quia occupationibui junxi, summaque
Q u i d q u i d sit de A w t o l e l e , de P l i n i o p l a i i e f a l s u m est, I W U I erat, quid gwguti* conlineatur Ubrit, huic epitiolct ne txa-
que ille l o l u m Hislorise suae l i b r u m p r i n i u m i n eo c o n s u m p s i i ; el ad Verfpwianum p r x f a l u s tu>$ publieo cura

9
bono parcendnm
ne perlegertdos
eot habcre$, operam w tantum qumrat, hatc Historiarum generatione
dedi. Tu per hoc, et aliis prmtlabu invenial. qui nonut explicaturum. in exscribendit collocandum, pollicilut e*/.
perlegant.
Sed ut quisqut detideraveritjitiquid, quanquam coniinetur, ralione, et uxio collocarit. depravavit, Arhlotelcs exetnplaria Ubri$ novem interpretaiio hune ego $eplimum animalium Teiu$
t
et iciat quo ioco cotuumatur, tamen
Ex l i b r i s De animalibue u n u m e x t t i i i t , et ordinera aliorura i i n m u t a v i i . Ipse i n sua p r c f a t i o n e : S*d in exemplari ltaque cum Grceco genequbtto kunc Ubrit c*m etiam cautas inier quidem collocavu generathnem nee temere factnm exposuisset, plura, ullimum existimo. Agitur cnim in co d hominis quin ilU leptimum ArUlotelit quoniam Kl tunt liaque non
quam rem ArUtoteles caHerorum Sed Apdlicon sic petmutaue agere lum Graca
conlinuo
animalium ul alia eite
pollicetur permuUa
nulli dubium euedebet, totius Hislorias
de quo Strabo existimans inciperet, generationii
videtur,
de generatione agentesque
uliimo
toco dt homine dicturum non histonam uspiam ert, libris
tum etiam Latina,
quct habent fragmentum humancB exponit,
quoddam hiitoriU
additum : $$d id meo
Quatdam materiales indicio,
complcclitur.
historiiB libros hoe ego ponendum conjungendum.
d*xi. Sed i t collocandum Chrysostomi vertisse.
de generaUont,
Y e r l i t i l e m homiliai quinque Joannis riiii imperatorii libros De re milHari
de incomprehensibili Gallus e l
Dei natura, impressaa c u m caeleri
Chrysosiomi L a l i n i s operibtis. S c r i b i i auiem Tbeodorus i t i p r x f a l i o i i e super bas homiliaa, e i i a n i J f a Paschalis Joamics Scbcncbius s c r i b u n t v i d e u librum. et Somnium De physiognomonia EpUtolam ad roedica. Scipioni*. librum, Lentulum ad C o i d u m esse an Tbeodorus Gaza y e r i e r i t Aphorismos qu33 aliquoties j a m sunt excusa. I i e m Joannis una cum tibro De balneit, Cieeronh, primnm Rippocratis. f)e senectute in Biblioth. Valavini
Ex L a l i n o vero i n Grajcom sermonem i r a n s l u l i t Ciceronis Joannc9 Georgius S i b e n c b i n s
Michaelis Savonarolce
u t r e f e r l Andreas Scbotlus Tullian.
quw>t. l i b . i v , cap. 12, quamvis id non c e n o V Romam pontifici* epittolam
a f l i r m e u Quomodo i l e m a T b e o d o r o Gaza, sive quo a l i a , JSicolai siantinum u l l l m u m Graecorum atirra Bomae. 4650.
i m p e r a i o r e o i . Graece Laitneque banc e d i d i l A r c u d i u s i n t e r opuaciâ
h t t e r T b e o d o r u m e l Geraistum simohates fnisse, et v a r i i s se s c r i p l i s , d i c l a refellendo, nec sine co?iv i t i o proscidtsse, c i i m nos i n t r a c l a l u De mensura t e m p o r u m a n t i q u o r u m fuee probavimus, l u m scripla e o r u m aperiiseime reboant. Uinc f a c l u m ifi variae ecissi est u i a l i i t i n e c i ea ipsa l a t e , licet m i n o r u m g e n l i u m d i i
9
partes, alins G e m i s i u m , alius T h e o d o r u m , vulgatis scriptionibus
oppugnaverinl v r l Andronicus
d e f e m i e r i n l . T b e o d o r u m insecUtus esl Micbael Aposlolius, G e m i s i u m defensans. Micbaelem C a l l i s i i , T h e o d o r i causam suscipiens, o p p u g n a v i l , U t sese i n bac defensioiic
gesserit Andronicus latc
e x p l i c a l Nicolaus Secundinus i n epistola ad e u m d e m A n d r o n i c u m ( I ) . Y e n i m ego imquissime Mnsis ipais i i i i u r i a m iacerem, si prudentissiinam alqae ingenuissimam cardinalis Bessariouis de boc negotio epistol a m ad Micliaelera A p o s i o l i u m , r a r u m s c r i p l o r i b u s d o c u m e n t u m , ex meis ciineliie hic p r i i n u s non p r o merero. Ea auiein eal : . ; , etc.
(1)
Vide tupra
691.
coL
687.
PATR.
Exstai supra, col.
EDIT.
NOTITIA ALTERA.
<B<>eroeru8, de kommibu* Grcecis Graxnrum liUerarum in Italia in*tauratoritu$. Lipai 1TS0.)
T b e o d o m s Gara, Tliesaalonieensis, Gnecarum l i t t e r a r a m i n l u l i a i n s t a u r a l o r u m , c o m m u n i fere aevsu, docuesimus, v i c t r i c i b u s armie Grjeciam pervasiante A m u r a t e , i n Itatiam f c n i t (1), q u a n l u m conjcciur .i assequi poseumus, l e m p o r e , quo Barbarus n a u l e m T h e o d o r i niap s o l n m , sod c l i a m lotins Graeci* lumen e x p u g n a v i l ; i d quod saeculi q u i n i i anuo (2). (1) Jovinn i n Eloqm pag. 48. (2) De Tbcusalouicensi boc ex- i d i o i i a F f a l i o i i e u i
con-
eo s p e c i a l i m ,
u r b e m non MacedoGr*carum
decimi iricesimo a c c i d i l
l u l u l u i n u b i Gaza |>crvenil et e x q u i s i u L a l i n e loquendi scientia ad e x c i l a n d u m
compoauiU q u i p a i r i a c a l a m i i a t i a d f b i l , ^ a n n e s AuagnoeU. N a r r a l i o n e m d l a m , a d d i u e j u s d c m m i H
979
T i l E O D O R U S GAA.
i h t e r a r t n n decus, f a l d e sibi opus csse v i d i t , p r o i m u s ad Y i c t o r i f t u w Feftreftsem accessit, a QOO e r u d i l u p , b r e v i postea sermonis L a t i n i e x c c l l u i t p c r i t i a , u l , aive Greeca L a l i a e , sivfc Latina Grfece redd e r e t , omnes eum a d m i r a r e n l u r ( 5 ) . Docirina ua Tbeoderus F e r r a d a m c a m m a x i m e flltislravit (4), qua i n u r b e retiovaii gymnasii p r i m u s teste L i l . Greg. Gyraido (5)* consiHtnns m * o r , fcttecas liuerae proiessus eet, eoapplausu, u i ex omnibus undiquaque I l a l u e loeia iftuwi coirfhtoetent, quoiquoi Jilterarnin ftladia aiuarent. Eadem i n urbc poslero etiana lempore deCuit sitftifdem Rudolphus Agricola, gente F r i s o , c u m sexlo et septuagesiino q u i n l i d e c i m i s a x u t i aftnOt ex n l R a I h llaliatn venlsseu F e r r a r i t t T b e o d o r n m Gazam, A r i s t o t e l i s scripla enarranletu a u d t v i i ( 6 ) . Q o i qtrftffefti fet sttiola ejus d o m u m revertens, p r i m u s i n Germania Htieras i n s l a u r a v i l . Ex Gaxae diselpfiUs V o l a * e m n o (7) cotnmem o r a n l u r Oemeirius qtii clarissimus exinde Gra?carcn l i u e r a r n m dector Mudioiattt exstiiH )e\ Joahncs Veiietus, quem Innocentius V I I I R. P . Vaticanae b i b l i o i b e c a posiea p r f c c i l . Romam a Nicolao V ponltflce accitus Gaza, u i i l l i u s satfs toeret v o l u n t x i i i , Gra&fe scriptoribus L a t i n e reddendis operam i m p e n d i l , ac praeler caeleros, T h e o p k r a s t t i i i i be p l a a l i s Latiaa donavii c i v i t a t e . A m t o t e l r s P r o b l e m a t u m , quem confccit i i U e r p r e i a l i o a e , T r a p e z u n t i t i e i , q n i eadem illa Laiine v e r t e r a t , t t a offemlit, t implacabile is i n T b e o d o m m susciperel odiwm, ac p e r p e t m e cum co gererei eiroaltaiee. Sunraium autem Romae p a l r o n u m b a b u i i Bessarionenv, q u i G a z * n , o b extmiam itocninam \ i r l u t e u ) q u e , s m g u l a r i prorsus complexus est benevolentia c4 quibuecnque r e b n s p o t u i t , fcraTpovhunc qaent dixit,<et famiKarem sunm j u v i t . l i a q u e c m eattem qua caeterorum exsulum G r a e o r u m p l e r i q n e en&e*, egefttste Gaxa premerfetof (8), Beasarien nen eluni facollatibus suis inopiaro ejus a n b l e v a v i i , sed etiain u t cfaarissinri sibi bominis q q i p o s l Nicotai ponllficis o b i l u m , Neapolin ad Alpbonsum regem se c o n t u l c r a t , e& anlecn duobus annis post mortuo Romain redierat, f o r t u n i s magis coneuleret, c o m i u t n d a t i o n e alque a u c t o r i i a t e iua eflfecii, u i eater4oiirm i n Magna quae d i c i l u r G r x c i a ei d e c e m e r e t u r . R w n f t iamen G*za w a l n U manere, quam ail sacerdotii s u i sese r c t i p e r e sedeui (9)* Casu landem qoodam g r a t i i e r commotum, Romi c n m disccssisse, ct ad B r u t i o s *e conluiisse, f e r u n t . Rem i l a n a r r a i Jovius : u t n noDilissimas IUCQbraiiones ( A r i s t o t e l i s videlicet flistoriae a n i m a l i u m i n t e r p r e U U o a e m L a l i n a m ) , i n membranis accur&te p e r s i f i p t a s , Sixto IV p o n l i l l c i delultsset, nec pecuuia, vel ipsius l i b r a r i i p r a n n i o digria, redderetur, i n d i g n a m s sabagreste j u d i c i u m : Effugere l i i n c l u b e l , i n q u i t , postquam o p l i i n a egcies i n Ifactu praep i n g u i b v s asinis s o r d e s c u n i ; atque ita i n B r u t i o s ad sacerdoiii sacram eedem c o t i t e t i d i i (10). uodia Graece e i L a l i n e e d i d i t Leo Allaiiae l i b . , . 318 sqq. Gonf. Jo. Leunclavius H i i t . Mu &Jilinanai T u r c o r u m Hb. x i v , pag. 544 sqq., q u i i ; u i ( l f m a n n o 1 4 3 l Tbessalonicam occupatam fuisse a i u G r a v i e r r u r e , Lambecius comtnentar. de B i b l . Yindob. lib> i , p. 3 1 , Gazam Gonslamiitopoli anno 4453 capia una cuai aliis quibuadatn e r u d i l i s Grajciai exsulibus, i n Italiam se contulisse, s c r i p s i l . (3) Jovius I . c. V i c t o r i t i u m Feltrensein Manluac docuiase Hodius De L . Gr. inttaurat. I . i , c. 8, pag. 35, d i c i t . N i c . Gomneuue Papadopoii autem illamqire n u l l o p r e t i o concedere Toluerit petenit Bessarioni. A d d t l idin, A r i s i o l e l i s Polilica, Gx* manu eleganler exarata, VeneiHs i n bibliothec* S. A n t o n i i , Homeri rbapsodiam, ab eo gcripun). i b i d c m , i n Bessarionis bibliothpca aftservari. Sel hxz qtiidem i n Graeca D . M a r c i bibliolheca poo r e p e r i u i r : nec G a z m c t t t i o flt in Catalogo call;g r a p h o r u m , a B e r n . de Moaiftiocoti euiiimo studio confeclo PaUeogr. G r . l i b . 1, c. 8, p*g. 94eqq. (9) Jovius, 1. c. Gazam l i c c t sacerdolioin M a g n a Graicta, Bessarionis commendaliohe, poiiiuslessel, 'Ist. Gumn. Palav. t o m . I I , 1. u , c 9 , pag. 175. quod salie fueril moderato frugique bomini, paucymnasii Patavini professoribus i l l u i n a n n u m e r a i , perem U m e n c t egeitum sernper niansiese iradii; P a u v i i q u e Gazam Latinas l i t i c r a s didicisse afllru e d e c l a , duin Roma absens viveret raUoae touas mal. rediius et rapacibus Graeculis et Bruliis rei fauul i a r i s cura detnandata. (4) Gazam, ante quam F e r r a r i a m se conferret (10) QuiiiqtiaginiaaureisGacam apoRitfieedonaScneusibus, ad Graecaui linguam docendam, opel u m , a quo l o t u m se i n a u r a t u m i r i gpcraveraii >H raiu suam oblulisse, ex quadaui P b i l e l p b i ad ipsos a u i e u i , i u d i g n i i a l e r e i permolinn in Tibeniu Saccum epibtola c o l l i g i l Hodius I . c. pag. 56. abiecisse, summoque inde moerore coefectttHiiM . * I d e m p. sq. concilio F l o r e n l i n o e u m interluisse, r e f e r i Jo. Picrius Valerianus, De infeliciuie liu" i r a d i l . Hoc v e r i s i m i l e l i t ex eo quod collecta ab r a t o r u u i 1. 11, pag. 70. l n g r a t i poniificis in Tneoipso f u e r i n t , dispulalionuiu Grsecos i n i e r et L a l i n o s d o r u i n , opit ipsius maxsnie iudigenlem, animi uiende processioue Spiriluct s a n c l i , e l de igne p u i g a t o Uoiiem quoque f a c i u n l T h . de Pinedo in MM r i o b a b i l a r u m , acia, quai culleciio uis. i u B i b l i o S t c p h . De urb. pag. 306, et Leoub. Cuzûdoi w iheca regia Parisieusi asservatur. V i d . Galalogi xnagUlerio a u t i q . philosophoruni l . 1 P\ .' c o d d . mss. b i b l i o i b e c x bujns t o m . I I , pag. 275. que pluree. A i u m e i i , q u i d q u i d de illo Sixl' ' ^ (5) Gyraldue, i u d i a l o g o poateriori De poelis zuoei de Gaz<e i u d i g n a i i o n e , nutiuuisque ab co rum temporum, Opp. l . I I I , p. 550, p l u r i b u s i d T i b e r i m abjecli n a r r a i u r , i d OIDIIC labulam1 reooipsuin testiuioniis c o n l i m i a l , e l Leonelli Eslensis, lere v i d e l u r clarissimci Hodio I . e., V *V Ferraria^ p r i i i c i p i s , auspiciis eo uiunere Gazam eo quod P b l l . BergotweiKia, ejusdcui tajis sttifunctuiD fuisse, ducel I l o d i u s 1. c. pag. 57 et seq. ptor, magiio i l l a m , ob librob ex Gra** i ^r^. (6) Videantur Agricolaj b i o g r a p b i , pra*seniin Irauslatos, prctio apud Sixluui ecmpcr u* ~ M e l c h . Adatnus i u Y i t i s G e r m . p b i l o s o p h o r u u i fuisee, l e s l e t u i : quaui i n rem eliam alia (juawa a f f c r i arguineiila. Weque vcro his iptis. ^ " ^ " ^ (7) Gommentar. u r b . 1. 1x1, pag, 775. que Bergoinenais, prorane couHci aflnKor, co {&) L i b r i s Graicis deacribeudis T b e o d o r u m i n i t i o claui esse a i u v i o , quam adduxiinus, iiarralio opcraui iropendisee, H o d i u s , I . c. pag. 58 seq. Volaterranus cerie I . c. non pareai viriuii iiw c u m quibuadam ipsiua vereicnlis, U I I D inde inaxitne doro Roma? coniigissc fortunam, ipsuiuquc t r u b a i , q u o d P h i i c l p b u s , u t ex bujua episiolis p a cedere iuopia coactum f u b s e , couliruial* t e t , dCbcnptaui s i b i ab eo babucrit i l o u i c r i lliada
08 , s , ! f a c 5
b
1 1
981 Bonta r e l i c i a , aniequam i n Apuiiaiu exceplu, recepit, c t a b koc perbeaigue d k l u u i est, o b i i l W U I H I S .
. se - c o u f e r r e i , ad f t e r c u l e n i F t i e u s e m , Ferraria? d u c e m ,
982 se
F e r r a r i aJiqaandiu comuioTalae e s i , doceadique, u t s u p i a
Neque r e r o i u m u l i o post, quana ad B m t i o s venerat, aetaie euro jaaa provectns eaeet ex v i n i i i i i g r a v i i (11), sseeuli q u i n l i deciari oclavo e i septaageshno a o n o . Haud i n i q u a i s , u i J o v i u e a t t , eorie c u i u i n G m c l a naias eaeet atque educales, i n Italia a a l e m , de G n e c k Laiiniaqiie liueri p r * c l a riaeime w e r e n d o y i u r o egtaaeW l o Magoa G r a c i a t sepultua (12). Gaxae doclriuai q o a o t i fecerit Boasarian, Moaeus m a x i m e j u d e x , qoaqne i l l i u s t r g o T b e o d o r u m complexue f u e r i l benefoleotlo, ajiiea ulttom e e l . S u m m i s e n n d e a i U u d i b m e x l o l e r u a i F r a n c P b i lelpbue, L u d . C a r b o , P o m p o n i i s LaHnfi, B a r l h o l . Scala, H e r m o l . Barbarus, J a c P b i l . Bergomowsie, M . A . Sabellieu, Petrua C r i n i t u e , Jaeua Parrliaaiaa, A l d o s M a n u i i w , L u d o v . Vivee, Erasmas, G u l . B u dau (13) Quin euaro PoliUaniu, l f c e l p r o T r a p e z u m i o f u e r i i c o u l r a Gazam, coafoctaniqae ab hoc C i ceronis De seneeivie l i b r i Gnecam . n o i a v e r h i o i e r p r e U H o n e m , debitain tamen d o d r i n a s i n g e n i i q a e eiden I r i b u i l laudem ipstusqee b o n o r i epigrammaia aliqaot G r a c a et L a i i n a d t c a v i t ( l i ) . Joeephus Scal i g c r , 6 i a i e r eo oranea q u i l U l e i a r a i n siudia i n l i a l i a i n Inoem r e v o c a r a n t , t r i b e s l a n i u r o et i i t bis praecipue Tbeodoro Gaxae, niagno eerle e i doclo v i r o , se i n v i d e r e fassus e e t ; Mlum ipsem lamen i n A r i s m t c l i s Oe animalibus l i b r i s L a i i n e iransiereudis, a l i q u o l locis l a p s u n etae, d i x i l (15). S u n i vero tiam a l i i i w o i i u U i q u i K d c m i n w r s i o n i b u s ejus d e s i d e i a u t , l u i u vro ipsius io fiugendis ac Tormaodia uovis vocibus L a i i n i a audaciani r e p r c h e n d o n l ; quam laroen p r a i i c r cwteroe I l u e i i u a Jaudai, q u i p p e c u i Gaza praeclaie lueruisae v i d e l u r ee qaod solerler excogitalia vocabtilis, quibns roa L a t i n e igoota* e x p r i m e r e t , Homanam l o c u p f t c u v e r i i l i n g u a m (16). Plularcbum Cbxroneusem p r e i e r caetoros acripiore* Grjecos, i n d e i i c i i * h a b u i l G a i a . Quarc rogatus aliquando a fainiliaribus suis, quem U n d e m ex o u i n i Grsecorum s c r i p i o r u i n n u m e r o d i l i g e n d u m p u l a r e t , si j a c t u r a m l i b r a r i * swpelleclilia e u m facere o p o r l e r e i . Satis, i n q u H , babeo, ai uiiuta a e r v a v c r i l P l u l a r c l i u m q u i ooines d o a r i u , quae per amplissimos G r a x o m t n Ubros spursa e s l ac d i s & e m i n a u , p c r feciam absolulamque b i b l i o l b e c a m instruere v i d e i u r (17). Magnilicc h\tm iUe de A r U l o p b a u e , c o m i c o r u m p r i n c i p e , e x i s i i r u a b a i , e i o o m i b u s , q u i i i q u o l Graecas lillerae d i K e r e v e l l e n t , buuc scriptoren, A l t i c s elegamiuj d i u g e i i i i s u i m u m , assidua veraaudum i u a n u , commundabat (18). Qua? Gaza i n g e o i i sui r e l i q u i i i i i o i i u i u e n l a , illa quiiieia omoia e i singula recensere, conslitatum habuH Leo Allatius, i n Diatriba de Georgiis () et earuia acripiU cojus adcndai $pom f e c i l pnefaiione ad ; l i b r o s duos, quos B a r l . N i b u s i u s , Colonia3 A g r i p p i o * , anao 4653 e v u l g a v i t ; q e v r o D i a I r i b a locem non a s p e x i l . I l l u d ipsum a u l e m praedare prxiitii J o . A l b e r i n s F a b r i c i i i a , i n BibHotbeett Gnccae v o l u m i u e I X l i b r l r capiie 33 quod c s i do Tbeodoro Mopeuetij:no e l de aliia Tbeodoris, q u i G r a x c s w i p s e r u n t pag. 194 sqq. S c r t p u quae Gaza ipse coinposuit, eaque e d i l a , fcre U c g i i a l : 4* G r a j n n a l i c a Graeca qiae U b r i s qua*
9
(14) l a Aptrtia Gazam obiisse, n o n Jovms s o l u m , sed eiiaqn Volaierranus 1. c. diserlis verbis t r a d i l . Asseuiiunlur iia Scaliger i u ScaUgerunu pag; 464, e l Lambecius Ue B. V t i t d . , 1. , . 278. C u u l r a ea H a t l h . Palinerus et P b . Bergomensis i n Gbronicis et q u i hoa s e q u u n t u r , Homa3 ipsuin decessisse d i c u n i . Gorpu cjua i n A p u l i a , seu Magna G r e c i a , tecpulium fuisse i n i e r OIDIMSS ciMisiai. (12) Elegaas buc special P u l i l i a n i c p i g r a m m a Graicuiu uiox e x l i i b e i u u m , itemque L a t o m i , apud Joviun: 1U$ Deum munu$ (fer thu$ et libu, sacentot), Aiqu* adeo kU itaaaur guxa utrituqud jaeei. Qrmcia quem genuit, $u*cepit lioma : tepuliuin CommHni liiulo Grwcia Manu / o a f i . G e m i n u m b u i c ipsiu efligiei a p v d Latubecinra, Comnunl. de BibL Vindeb., L , a d d i i a m eai U i slicboa : * . Altfis J l o i M , parem cmi Gracia, Grcecia Magna Ftl M f l M ^ M , Imgum gaza utriu$que tocor. (15) H o r u m , q u i ejusdem, v e l p r o x i a i auatia f u c r u n t , a l i o r u m q u e viroruui d o c i o r u m elogia ti lestiiuoiiia, quibus cxcelieniem Gazae Graeei " p a r i l t r alque Rouiani seruioois p e r i i i a m , aiugularenive diceadi e l i u t e r p r e i a o d i facultaleiii e x o r a a r u a l , niore S D U fuse d c a c r i p u exbibei Hodiue 1. c. (14) Ex bis u n u m , idque egregiuiu, U l v d q u e d P u l u i a n u s , Miscell. cap. 90 e d i i . Baa. a n . .4555 peg. 505 ipsis suis tu Gazam auimadveraiMUIma subjecit legenduin d a u i u * : () Leê Ihcodoris. d i u est ab Aog. Maio. E D I T .
K e t i o * \ V ' . , ' 5 * , , * . ' {^ ' ' , ' ' *: , . (15) V i d . Scatigerana, e d i i . a n 4695, pag. 342. G r a v cam vero eliaui GioeroRis Do seiiecHiie l i b r i , speciatimque E u n i i , e t a i i o r u m , q u i m i l i o o c c t i r r t t n t , v e r s u u u i i n i e r p r o t a i i o n e n i baudquaquam approba* v i l Scaliger, q u i n poiius Gazae iuelapbrasin d i c l o r u m versuuiu casligavit, eique aliaui ipse sub&iiU i i i ^ i n M O I M i n Caloois dislicha u i u r a l i a , Gr^ce a se conversa, e d i l . A m s t . a n . 4646, pag. 446 e i sqq. tte bac Scabgeri i n G a i a m aniniadversione v t d . l a . Gaoaubonus t n episiola, Fturilegio e p i g r a i m u a t u i n M a r l i a l i s q u o d c u m Gneea J i * . Scaligeri i u * t e r p r e U i i o a e L u i e l i c , ex lypograpbia K o b . S i e p h a m p r o u i i l a u . 4607, prasnxa : U a n . Heinsms i n Proiegom. ad A r i i r U r t h u r o pag. 684 c l P. i ) . H u c liu l>e claris i m e r p r . p . 219. (16) V i d . A d r . BailleJ, Jugementt det sgavanl*, loau. U , u * 8 0 9 , pag. 379. (17) Kefert i d G u l . X y l a n d e r > V i t a P l u i a r c b i , ejusdûi opcribua pracmisaa e d i t . Pana a. 1624, pa. I I . (18) Teelia esl AWits M a n a i n n , i n prsefaliooc ad auaia A r i u i o p b a m t e d i l i o n e m , quaj una cuiu c n a r r a l i v u i b u s O r ^ c i s p r o d u t a u . 1 !K>.
983 m o r , et Herodiano
T H E O D O R i GAZifi
i De constractione librisqi-
l u o r constal. P r i m n s eam tma c u m G a z a * D e m e i u i b u s optiacolo,
De n u m e r i s , ex e r u d i t a officina sua, Venetiie c o n s l i t u t a , e d i d i t A l d u s MannUue R*
m a n u t aivno 1485 i u f o l i o . Persa?pe i n d e ab i l l o tempore h i g r a m r a a l i c a r u m I n e l i t i i U o n n n i l i b r i , inn j u n c t i m , t u m separaiim G r a c e vel L a t i n e , vel G r a c e e l L a t i n e s i m u l , corapluribue i n locis lypis sunt excusi (19). I n i l l i s L a l i u e c o n v e r l c n d i s , Frasmus, R i c h . Crocus i n Academia operam Lipsiensi profeaeor, Jac. Tusanus Parisiensie eos Hiustnmi posuerunt, commeiitariisque A n g l u s , p r i m u s Grsrcarum liuerarom Histiiatiooiim Academiae d o c t o r e t G o n t r . Hertsliachiw
E l i a * Aiidreas ; turo ?ew> h a r e m
praeslaniia p e r m o t i laudatua modo Tusanaa publicie easdem e x p l i c a r u n t . G u l . B u d u * \ i r iice Taeeo caeteros, q u i elogiis
et Lazarus Bouamicus, iHe P a r o i i s , h i c P a t a t i i , acholii, Graece e r u d i t i s i i m i i s , dc Gane G r a m m a t i c a lain magoigenere s i m i l e aese n n q n a m fogisae uegaverii
e x i s t i m a v i t , u l , ei q u i d q u a m i n istb scribendi
suis eara e x o r n a n i n i , VMPOS doctos (29). I * tamen p l e r i q u e t e r e itotaruni,
p r o v e c l i o r i b u s et Graecarum UUerarura gnaris magis i l l a m i n e e r v i r e , qoam Graeca diecere incipieatibos; e i l i b r u m p r i i i i a m , b r t v i l a t e n i m i a obacariorem, q u a r i u m v e r o , q n i est De s l r u c i o r a sennonis ei variii dicendi modis, e l i n quo A p o l l o n i i i m m a x i m c aecuius est, Gaza, p r i o r i b u s l o n g e eaae dilficUiorem. Conal. Laacaris, i n p r o o i m i o Hbri I I I Graramalicse i l l u m eese e i , Delio scienlibus, a n l i q u o r o m cootinentcin nmbraa. 2* De mensibus A t i i c i s l i b e r , Grsece scriptus arnio 1470.1 ona cum Graoimalfca Tbeoxtori, ab A l d o a n . 1495 e d i l u s et Floreiiiiae apud P b i l . J u n l a m aiw 1515 alibiqtte Graece r e c u s o s cum Launa Jo. Perelli i n l e r p r e t a t i o n e , p r o d l i t Basiles an. 4556 insertueque esl Uranologio 3* P & a r i a n o , ileinque, sed Litbu L a t i n e t a i i l u m , Jac. G r o n o v i i tbesauri A n t i q u i t a t . Graec l o m o I X , pag. 977 seqq* UtpX , de origine T u r c o r u m e p i i l o l a , quae, c u m L e . AJIatii Tersionc i n ejus , 1. n , p . 348 seqq. e x h i b e t u r . Ex Grseco i u L a i i u u m Gaza t r a n e t u l i t sermonem : 4* A r i s t o t e l i s P r o b l e r a a t a ; 2 * Arietotelis De animalibas l i b r o s . P r i o r i s i n t e r p r e t a l i o n i s , q u a m , Nicolao , P . R . dicatant, sub Sixto I V r e c o g n o v i l , ediiionea Romanani a n . 4475, poslefrioris Veueiam a n . 4476, m e m o r a l M a i t t a i r e , A n n a l . t y p o g r . t o m . V , part.i pag. 76. U i r a q u e i n L a t i n i s 3 Tbeopbrasli quibusdam et Grseco-Latinis operum A r i e l o t e l i s editionibas babetoL
r
de q u a r i o Gaxae l i b r o p r o u a n i i a t , bretero quidtm naiaiore i n d i g e u l e i n , aed l a u d a b i l e m , peratifemqae
Hisioriae p i a p t a r a m l i b r o s X . H o r u m vereionera i n gratiam N i c o l a i V a d o r n a v i t ; qaa D a n . Ileinsiug e l J o . B<xlaeusa Slapel a d G n e c a eastigaruaW Problemaiuin libros duos Veneiiif
Veuetiis, a n . 4504, ediiaro e i a l i b i recusam
bicque emendalam ille i n sua Tbeopbrasti o p e r u m e d i i i o n e , blc i n ejusdem H i s l o r i a planiarura cum comtneulartis suis e v u l g a u e x b i b i i e r u u t (21). 4 A l a x a n d r i (Aphrodisei) a n . 4501 indeque aaepius impreseos. c t i a m e x s l a n i ediiiouea. 7* Gbrysostomi De 6* 5* i E I i a n i Dionyeii Halicarnassei De Instruendis aciebus J i b r u r o ; c u j u e versioois plaref De oratione n u p i i a l i e l natali tia praecepta (32).
i n c o m p r e b e n s i b i l i Dei n a i u r a homllias q u i n q u e : q u a r u m interpretationera Laliiiae s c r i p l o r o m inlerpre-
p a n l e r aique Graecolaiina D u c s i o p e r a m Cbrysostomi i n se continent edilioues. Praeler has v e r o , q u typia excusae s u n t , plures Theodorus confecit Graecorum sionein, ut ue conjunctissimi b o m i n i s , A r g y r o p n l i , q u i eosdem i l l o s , non ea r u m q u e a p p a r a l u , t r a n s t u l e r a t , famae crcsceiili couibussii <23). M a u r i l i i i m p . De in prafaiioue ad e u m d e m , re m i l i u r i Gbrysoslomi f r a u d i esseui, latiopes. Elenira A r b l o t e l i s alios e l i a m l i b r o s quosdam L a l i n e c o n v e r i i i ; hanc t e r o suam illoram rertamen f a c u l u t e pra?sidiouiodesiis exenipJa r e g i sese obtalisw s i n g u l a r i prorsus
l i b r o r u m interpreiationera Alphonso sed b o r u m quidem
boroiliia praeiuitsa,
ipae l e e t a l u r . L a u d a l u r eiiam a JOTIO i r a n s l a l i o perperaia a
A p b o r i s m o r u m U i p p o c r a l i s versio Gazae aludio a d o r n a t a ; J o t i o ei aacribi \ i d e i u r ( 2 4 ) .
E x L a l i n o Graece c o n v e r u t Giceronis De senectute, e l Do t o m u i o Scipionis miaoa aliisqtie e x t t a t . Nicolat V , R . P . ad C o n s i a n t i u o i i i n p . Gp. (19) Ediiiones v i g i n t i memorat Maiitaire AnnaL typogr. l o m . V , p a r t . i , pag. 4 x 8 . (20) Hos* eorumque de grammatica Gazae j a d i c f a recenset A d r . B a i l l e i , 1. c , u 694 pag. 326, copiosius Hodiue I . c. pag. 72 sqq. (21) Gazam, i n Tbeopbrasio v e r l e n d o , P l i n i i vestigiis pressiua i u s i s i e n t e m , hujus e i i a m n o n i i u n q u a m rrores p o i i u s , quaoi Tbeophrasii fldem aecQlura esse noLavil Jo. M a l l b i o l u e Epp. med. 1. i v , f. 147 V . F a b r i c . 1. c , pag. 19.. (22) Exc Dionygii Ualic. praecepU Gazain L a l i n e vertisse l e s l a i u r Volaierraous 1. x v , pag. 544, et ex eo Gesncru. Sed neminem se vidisse a i l F a bricius, q u i interprelaiionein iliam ediiam memorassei. Hemorat vero e d i i i o n e u i Mcdiolanenseui, sine l o c i , typographi et a n n i uotaliuue clari. Saxius, i n H i s i o r i a l i l t e r . t y p o g r . Mediolau. pag. 610. (23) A u c i o c i u i e u l o r i o T i i i n Elogin pag. 5 1 .
t # % 9
libros (25). Gneca bsre
ulriuaque l i b r i f e r s i o et aeparaiim e d i i a , et i n c d i l i o o i b u s o p e r u m Cicerouis, A l d i n a an. 1525, SmrE p i s l o l a m , G r c e ab ipso reddiUa,
Huc etiam quodam modo p e r t i n e t cximium et g u l a r e , q u o d b o m i n i b u g dociia Gaza navavil, d t u u i . P r * d i c a l i d i p s u t n , aeque i n edeudii Plinio, et GelMo, m i r i i i c e ab i l l o a d j u t u m fuisse, lesiamr J o . Andreas Aleriensia. V i d . M a i l U i r e , Aonal. i j * pogr. t o i n . 1, pag. 13. Consilio i i e m , operaqaes Theodorus a d f u i t Barlbolooiaeo Facio, Arrianuia vt rebus gesiia A t e x a n d r i i n L a i i n u m convertenn aeriiionein. V i d . M a i l t a i r e , AnnaL typ. I I . pag. ). (24) H i p p o c r a l i s A p h o r i s m o r u m versfuuem, Gux a lo%io a s c r i p t a n i , n o n solura Fabricius 1. c. pag* 496 i n d u b i a m vocat, sed et iliani ipsam Houius I . c. pag. 7 1 , ad L a u r e n i i a n u m , Jo. aoctoritate r e f e r t . (25) P o l i t i a n u m p a r i i e r , atque Jos. 5caligeroia Graecam Ciceronis l)e uueciute versionem * aupra d i x i m u s .
0 8 6
L A U D A T I O CANIS. 1630. I n Grxcum scrnionem
9*6 quoqua ejus
. A r c u d i u s Tnaerult opiiscuiis Iheologicis, Romae e d i t i s . anno t r a n s t u l i t M i e h . Savonaroia De balneie llaliac l i b r o s duos ( 2 0 ) .
l n t e r azae qiue i n Ilaliac maxime e l Gallioe b i b l i o l l i e c i s asservantur, p r a t e r efdsiolas praecipuum fere s c r i p t u m est, q u o d Pletbonis De differenlia Plaiouicae atque opposuit l i b r o et quo A r i s l o t e l e m c o n l r a cujus vero t e r o e r i u t e o i g r a v i t e r coarguit i l l u m defeudit. I m p u g n a v i t i d dicemus. sunt, intueri ipsutn Hich.
Aristoielic phiiosophiae Aposlolius ;
Bftssarion, quemque scripla p r o Gaza apologia, A n d r o n k u s v i l a e l s c r i p i i s exposila incredibilem propenaedati i n g e n i i , b e n o r i et glortas eininere Boscru
Callislus, c o n f u t a v i t , de q u o , i n Tiujus et A p o s i o l i i V i t a pltira J u v a t , post ca qiwe dfe Gazae aique T r a p e z i u i l i i siooibus,
Yarietalem, qua h i d u u m v i r i , c o m m u n i gemis or-Uj, s i n d i o r u n i q u e socielale ; c o n j i m c U , t u m m o r i b u s , f o r l u u a e l vilae r c r u m q u e e x i i u d i s i i n g u u n t u r . r a t Theodorus q u i sccum sempcr m o r a b a i u r e l vero, prasideniis Georgius m e i t t i e q u e composiia? e i GraBCorum m o d e s l i s s i i D t i s , p r u d e n i i a et r a t i o n e m o d u m siatuebaU semper studebat. Uterqoe Tnagnus i t f i e r manae l i t l e r a t u r a p r e s i d i i s i n n i x u s , b i c
animi
a n i m i et projeclae e m i n c n l i s q u e
i u i e r d u m audaciae horao, i m p e t a et l e v i t a i e u l t r a vices f e r e b a i u r , e i n i h i l n o n uisi arrogaos, erudilos v i d e r i n i m i u m iugenii facullali cemmcntalus fidens,
volebat, ille i n Graeciae p a r i i e r , aique erat, t a M i o r , emendando quod in publicum
e l i n l e m p e a l j v a parlac c o g n i protru.lens
tionis persuasione inflalus,. ille ad e d e n d u m quod
pserat, n u n q t i a m dcfessus ; b i c p r e c i p i l i festinatione crudos Gaxa, pauca exbibendo magna dabal nebat, Gaza autera, reddere
saepe labores
e r r o r u i n q u e q u i b u s i m p l i c i l u s erat tenax. T u m w o T r a p e z u n i r u s , m u h u m agendo, m u l i u m p e c c a b a i : : b i c , Graece dociissimus, l i n g u a m Q u i r i t i u m Dierquc r h c t o r i s personam gloriam Apbihoninra Tbeonumve g r a v i t c r excolec u m laude s u s t i ipsum bovirtuie 01 bat, i l i e i a patria lingua peregrirue praesidra collocabai. drcendi y\ ac g r a v i t a t e , n o n Videbatur. Deoioetheiieui
q u e m d a m , sed
i s n u l i i u a laudes t e n t a b a i , et snam sibi
a e s u i e agendi c e m p a r a b a t : i l l e a m o r e vero eamdem
T r a p e z u n l i o a e r u d i t o t i n j u r i i s lacessebat, et laudem oblreeiatione p a r I l l a d i c i aemper t o l u i t . Trapezuntiuin fortuna, Utrnmque cont-
l a m u l t o r u m v i r t u i e a m i l l e b a t . A m i c i t i a r a a l i e r officio, n i i l i l a l e a l t e r m e t i e b a t u r . H u n c patnae p u d n i t , prosecutus esl, geque ab ponie conaecuia, c i l o d e s e r u i l : Gazai, l a r J i u s quidetn c o n c i l i a l a , longius f o v i t . fmiMM (alurn p a i r i a cedere c o e g i u que misere el cutn i l l e vixit, pejus p e r e g w n a r e l u r , e f l e c i l ; ailfcri a u i c m senex repuerascere i u t e r alieuigeiias palrhe beneficia r e d d i d i i . Gaza d e i r h u e n i a vifce placido moriis
sed a l i e r u m p e r p e i u i s egit e r r e r i b u s , e i , u i i n l e r peregrinos semper Trapezunliua d e i i i genere ccnsolatus, seueciu-
uioriuua c s i :
v i d c r c l u r , hic v i r i l i s x t a t i s v i g o r e m
ad e u r e m a i n u&que
lem aervavjt. <26) V i d . Uodius, p . 71.
THEODORI
LAUDATIO
GkZM
CAMS.
(Ang. Mai Bibl. Sova Palnan, lom. V I I . p. 203.)
, &vcp , -. - \ , \ &* M V , * \ , \ * ; , , , , ., *
1 & | u i d e m , v i r i l l u s l r i s s i m e , i n i e l l i g o p c r e g r i ntim q u l d e l i n s o l i l u m , lassc etiani a b s u r d u i n . me f;iccre, quia d u m a l i i missa a se ad amicosdmia deprselianl et verbis exlenuant, e g o c o n l r a m a g n i f i care el Oxornare aggredior. Al4|ui ncc cxemplo bujns r e i careo, nec probabiit oblentu. Exemplo con-
q u i d c i n m i h i est, non q u i l i b e t h o m o , non dc m u l l i * tinus, sed is q u i p r i m a l u o i c r u d i l i o u U i i i l e r icmporaneos suo g e r i l , et imperiuiu luaxtoivin
987
) 0'MLML
988
( ) ,
atque i n t e r b o m i n e s polcntYsMimim occupaf. i m - p e r a i o r e m i l l u m drco, q u i c n m Gbristianis b c l l u m geseit, nec levia mala i n l u l i t , et ipsf mihi paria c n r a v i t . O b t e n l a i autem m i b i esf, gpes concepfa, fore u t l i b i haud m i n o r i v o l t i p t a i i sit parergon b(rc q u a m i p s a m o p u s ; i m m o vcro polius boc j u d i c f s parergpn esse opus, et adjecfam dono mantissam plurie aestimes. Qufppe ceii d o e i r i n amairtissimns, r<j oroni bonn u t p a r cat delectaris, et praraertim iis q u a d o c i r i n a p r o e e d u n l . Quae ego reputans, ad hec s c r i p l i t a n d u m oposculum adduclus s t i m . 2 . I g i t u r missnm a m e t i b i d o n u m , vocabulo q u i d c m cania est, reapsc a u l e m una de p r e l i o s i s simis apod bomines rcbus atqne aesiiiriationc d i g n i s s i m i s . Nam cuni caniera aiiimalia unam uliquam b o m i n i b u s v i d e a n i u r t u i l i t a l e m praebere, unamque peculiarem v i r t u t e m babere, boc- eolum aidmal l n lconibus oiunimodas utilitales b o m i n i b u s e x b i b e l , et p l u r i mis m a x i m i s q u e o r n a l u r v i r l u l i b i i s . q u i d e m animositae pollet : i n bobus jussni o b e d i e n t i a e t agricuhurae idoneitas : i n equis i n t e l l i genlia e l velociias : i n a s i n U ae m u l U , u t a i t poeia, l a b o r i f e r i s , patienlia : et aliee aJiia inaunt a f i i m a t i bua doies : soli hutc n i l i i l n o * i i w s t , eed a v i e r o rum c t m c i a coeipIeciiLur bona. Hujms enim a n i i n a l i s n a i u r a sive i n u r b i b u s , sive r u r e , c t i n pace ac b e l l o u l i l i s simiri eel ac deleciabilis. Sed e n i m cuacus aniaaalie hujue v i r t u t e e , e i snppedtiata
* , , Xpisna , , ^* , $ , & , \ \ . VJ , , ; ^ . \ ' *, Sv \ . ( , , & , rJ4 \ . * ** |bua\ \ *, wv *, \ >
^, 6- , (2), , 4 * . iktw, , \ ^^, ; \
\ , \ ,
h o m i n i b u s a d j u m e n t a , haud facile est percensere : Q ^ . si pauoa i g i t u r e m u l t i s exposuero ac patefecero, n t r i q u e n o a l r u m satis fore j a d i c o , t i b i q u i d e m ad persuasionem, n i i h i a u i e m ad demonstrattotiem. ^ ,
, . ! 4< \ :, , , & ,
3. I n p r i m i s
i g i t u r , q u a d r u p e d a m wiimaliiMn
* . ) ,
venatio nomen a canibus i n Graecorum sermone s o r t i l a est ac r e t i n e t , (canum e d u c l i o ) ; quain aesiimabilem esse vilaeque buman:c u l i l e m quts nescit? Hanc d i i e x e r c u e r u n l , c t heroes, et bomines, Gracci p a r i l e r ac B a r b a r i , e l o l i m c t n u n c , ai n b i q u e . A t q u e b u j u s e x e i e h i o praesidêt A p o l l i uis soror Diana, quae boa p r a e i p u e i i t v l o inter <Jeos b o n o r a t u r . Venalioni i t c m d c d e r u u t operatn postremo l a n l u s b c r o u m n u m e r n s , q u a n t u m n o * m t n a u f n appellare labor s i t . Nonno e l A d t f e o m i n apientissimum i n l r o d u c i t H o m c r u s v c n a n t c m apud Aulolycum, tum ! (4) Qod llobaniedea I I , is q u i C o n ^ a n r l n o p o l i m o c c u p a v i l (de quo n t i n c G a z a ) . o x q u i s i l e l i t l e r i s r x ^ i : u l n i 8 f u c r i l , et doctis apprime l i o m i n i b n s f a v m r , alis constat ex O m a n o r u m Historia c l . Joscpbi H a r a m e r i . Quomodo autcra reliqua Gaza verba ad r e m canis laudemve doni p c r t i j i e a n l , ilivinare n u n queo ; niai f o r t e Mobamedes, m o r c p r i n r i p u m l u r r i c o r u m v e n a l i o n i quoque d e d i l u s f u i t , ndcoqtio e l c a n i b u a delecialu?. Sea n i h i l p r o p e r a n t c r d^finio ; 4iJii videant. U l i q u e J u l . Scaliger i n beroibus, de e i i n aliero femore ab apro v u l n e r a -
ti\ , i o r t v \ , . ; &*. \ , \ >, \ " * , \ , \ , \ xe^ : 'A*&)wvof ", \ , , \ > a ^ x i p '' \ " (4) ' , * * ;
C b i r o n , Cepbalus, i f i s c u l a p i u s , Melanion, c S U ) r , D , , , . *
G r i R u i a oppreg%a loqueivs, ipgiini * > h a i i i ^ w > d<* canrnv, quas muertmde cavi pr<tda fntur* fuU. . (2) >$. I V , b 5 G ; X X I . 25. Et sic grapb qnasi ex l t o m c r o Oviditis noster : Aspice ffff aurilus misernndit sorth atetlu Auiduo domitus vtrbert Untnt eat. (o) E x i n i t i o X e n o p b o n r c i clegantissimr ueH*' ttone t r a f taius. ( 4 ) Odyss. X I X , 4 6 ^ .
98
LAUDATIO
CANIS. Natvqve renanlem sauciavU aver alto deiite Ad Parnassum profeeium cum Antolyci fitiis. Coluit
990
' ddom * vtifoir . \ (4) ** ; (2) $), \ , (3). , , / , \ , , . . , ,
Sparta quoque bellicosissima v c n a t i o n e m .
Iiaquc l c x i b i fuit i n Dianse festo, u t q u i a i i c n n v i v i u m haud peracta venalione v e n i r e t , poenas sua culpne daret. Poena a u l c m e r a t , j u v e n i quidcm aqua* plejia silula i n c a p u t ; seniori autem, i n u n u n i manus d i g i l u m cffusa : quae sane, si dolor spect?tur, levis forlasse p u n i l i o alii-ui videbiUitr; scd babila ignominia? r a l i o n e , m a x i m a f u i t . C o l n e r u n t venerationem e l i a m Macedones : aam q u i sine r c l i b u s a p r u m conflxisset, buic coenare non sedenii scd recmnbenli covicedebanl : quod apud ipsos p a r i t e r honoratius erat. Po&lremo etiam Persse von a l l o n i addicii f u e r u n t ; atque apud bos r e x , liauri aecus v e n a t i o n i , quam bellici operibus praeerat, educcndo scilicet ad venaiionem juvenes, atquc u l buic operam d a r e n l c u r a n d o . Ncqite rd absurde f a c i e b a n l ; etenim m e d i l a l i o prajcipua v i d e l u r b e l licae r e i venatio : nam et mane expergjsci,. et fcfro decumbere, e l v i g i h r e nocles consuefacit, et a r d o r e m s i i n u l et frigus, e l s i l i m famemque lolerare, e t i i e r agere, et per Jovem si opus s i t , c n r r e r e per plana e l aequa, et per ncmorosa loca v c l etiam confragosa. Insuper j a c u l a r i et f e r i r e ; ct si forti aliquis p u l s e l u r , m t n i m e cedere, et laborem q n w n l i b e t ac p e r i c t i l u m e l diflicultatem suslinere. Qna! o m n i a m i r a b i l i t e r , lanquam si b c l l u m g e r e r c i u r ,
, ( 4 ) * . * \ / (5) , \ ] , , \ , * * " . > \ , , - , * , , \ , \ , \ , ! , \ * , , \ \ , , , ', ! & *>?.
- j u v a n U Quod si cognoscere aves qnaienus r c i b e l eum i l l o q u i venandi n u l l u m usum p e i i l i a i n q u o babeal, comperiesque o m o i n o quanlopere p r i o r i l l e bunc bellica v i r t u l e superet. 4. Proplerea P l a l o , i n suo De legibus operc h o r l a l u r juvenes, n l h u i c e x e r c i t i o s t u d i u m i m p e n d a n l , si modo v e l i n l p a l r i a m regionem bene p e r t teque habilare. Sed praeslal foriasse ex ipsis Jegislalorif tabulis verba sumpta exscribere. A i t
^ C l i c a venatio p r o s i l , fac compares v i r u m v c n a i o r e m \ , \ -. * , . * ' 6 ( 6 ) . , * !> \ , ! * , ' < ; !, , , ' , * * \ \ , . KaV \ ^
i g i t u r : c i t a u d m i n o r i s m o m e n t i s i u d i u m esse v i d e t u r , o t oranes exquieiie o m n i a s u x regionis loca pernoscant. Cujus r e i g r a l i a , non m i n u s quam obleclamcnto aut a l l e r i c u i q a a m u t i l i t a l i , adolescenies v e n a l i o n i , quae e l canibus et alio q u o l i b e t v e r o q u i b a s n a m i n s t r u m e n t i s v e n a m u r ? Videlicet caittbus. E i e n i m canes i n venalionem e d u c i ! ; * v c r feras conspeclas p e r s e q u u n i u r ; v e l cornperHs vesligiis, per h c post eas c u r r e n d o , currentes nos elociter d e d u c u n t , et nobiscum p r o nobis pugnant. Sa?pc etiam ante quam venalores 8 u p e r v e n i a n i
r
. > KaV . ' modo ftt, operam dare debent. > Ffec i l t e . Jam
feram j a m d i l a c e r a r u n t . E t de canum q u i d e m i u venando m i i i l a t e bactenus. N a m posset aliquis,
3 * . , (1) Gonfer Cragtum De rep. Laced. l i b . i u , tab.
(2) Dianrc ciHcot Vonatricis, cnjus statoam sagUias lenenioro uon semel d e s ^ r i b i i Pausanias. (3) Propit^r L y c u r ^ i legcm adversus ignavns. (4) Sedoliani convivanies aruiqiiitus, deindc CODp c r u n t d i s c u n i l ) e r e ; B<HI pnsiretmim boc b o n o r a Uua Dc Uomaiiis V a l . Max. , o> c i Isidor. x x , 1 1 .
De Gnecis Feilbiiw AuUq^ Bomer. lib. m , 5. (5) I m i t a l u r bic Gaza X e n o p b o n i e m , Cyropad U b . i , 40, u b i de Persarum venandi studio ac d i sctpliaa. (6) P l a i o De Ugibu* l i b . v i , e d . S c r r . t o m . I I , p . 703, Idem Plaio copiosiws de venationa s c r i b i t sub linem l i b . v n . Coiir^ratur eiiain Plutarcbu Ui l i b . De animalium solertia.
911 T H E O D O R I GAZAS V.i
exponere, quomodo omissa venatione onmia fie
Jc(inandi fmuirce indigus, dcmonslrare ac lalius , \ ; r e n t plena i e r a r u m , quae b o i m n i b u s male faccreut, , * , . '. , \ ; , \ , \ '/, , ; - , tk \, xa\ , , ar.o * \ , \ \ \ ; ;
%
et i n u r b i b u s clausos o b s i d e r e n t ; a quibus c u n c l i s i n c o m m o d i s v c n a t i c o r u m canuin ope l i b e r a m u r . 5 . Qiiodnam p o r r o animal est cuslodiendo aplius quam canis, reique cominissai aervand Qdelius ? Prt>pterea e n i m e i gregibus eos p r a f i c i m u s , q n i quidem illos ad pascua educunt et praemitlunt, phemiisosque c u s l o d i u n l , et cusloditos ad taulas l e d u c u n i : ovibus mansueti, lupis i c r r i b i l e s , pastor i b u s obedienles. E l vivis q u i J c m canibus, b a u d allingetiL greges l u p i ; n i o r t i i i s a u l e u i , i l l i c o d i l a c e r a b u i i l . Quare e i i l l i aosopici lupi pacia societa tisque focdus gregibus ofiferebant, duiuraodo aspe t r a d e r e n l : probe g n a r i , s i bis p o t i r e n i i i r , greges sine ullo labore i n i p s o r u m poieslatem rcdactum i r i . Jam c u r l i b i n a r r e m de iJlo Capparo, vcl p o t i u s de i l l o d i c a m t e m p l i isculapti custode ? N a m cum pnedo q u i d a m sacrilegus clam ingressus p r e liosiseima quneque a t i f e r r e i , canis q u i d e m q u a m validissima voce allalrabat : verirni aediluis m i n i m e experreciie, sed praedoni spaliuin fugiendi conced e n l i b u s , ipse p r a d o n e m peraeculus est neque ab eo unquam d e s l i t i t . P o s l r i d i e autem occurrenles hinguloe blande e x c i p i e b a l , p r x d o n e m vero a l l a i r a b a t , et n o c l u quoque insectabalur : donec missi ad inqubrendum reuui b o i n i n e s , audiia i n via de canis negoiio r e l a l i o n e , p r e d o n e m c e p e r u n l , et post se irahentes Albenas d e d u x e r u n t : quem canis valde h i l a r i s scquebatur, tropbacum v e l u l i de boste agent, speciaculura egregium ac videntibus j u c u n d i s s i i n u m exbibens. Quamobrem Albenienses c a n i publica alimenia d e c r e v e r u n t , aediluis u l ejug c u ram gererent niandantea.
ros illos ac saevos et invisos c a n e s V i b i deditos , ' * , ;,
( 1 ) . \ ; ; , , , * . , , * * \ , , & , \ , , * \ , ^
1
, \ ^. *0 , , . ' \ , \ (axopuc j 2 ) . *. , \ , , , * (3) * < , clc , ; ;
6 . Ilsec r e p u U n s d i v i n u s iile Plato, d u m i d o n e u m aliquem pulcherrhnae suae slupendiseimaeque e i v i t a l i impouere cuslodem quaireret, non babuit unde a l i l e r iniagiiiem ejus aumere.l, quam a canuin n a t u r a . Sic a i t ilaque i n Reipublicae dialogis, c u stodem describens. c Existimasne i g i i u r generosi caluH e t nobilis adoleeoeniia n a t u r a m , ad v i m c u i t o d i e n d i q u o d aUinct, d i f f c r r e ? Quid aie? C o n -
seotaaeuuine sit v i d e l i c e l n a l u r a m u l r l u s q u e v a - D , \ , \ U$ l e r e , e l ad sensum esse sagacein, et vcloccm atque expediiam ad i d quod s e n i i l u r p o r s c q u e i i d u m , e l lattien v a l i d a m , si opus f u e r i t , ad d i m i c a n d u m ? > panlo post : Erga notos q u i d c m c i faDiiliares ftiiul perquam mansueli ( c a n e s ) : erga ignolog, âfcvi. Novi enirovero. I l o c e r g o , i n q u a m , b u j u s i n o d i e s i , n i l i c r i possil c o m m o d e ; neqne praeler n a t u r a n i , talem custodem i n v e s t i g a m t u . Non v i d e tur. Nonne c t insupcr boc v i d e l u r i i n l i g c r e is q u i d i g n i i a t e m consecuiurus est, u l p r a l e r quara quod iracundus es&e debeat, natura qiioqtie s a f a c i prapd i l i u s i l ? Quoraodo? i n q u i t ; non cnifn h l t o l l i g o . (ii l n e d i l i o n e c\. Furias fab. C C X I . (2) Ex P l u l a r c b o , De auima iitm $olcnia. tUvxa ; \ ^ , ? . \
4
; . , ' , \ , ' . "' , ,
, ; \ , ^ , ' )(5) Plato De rep. Ub. n , c d . c i i . 375.
893 ; " . ,
LAUDATJO CANiS.
, E t boc quoque, i n q u i l , i n canibus vidcre e s l , quod in animalis n a l u r a d i g m i m admiratione c s i . Quaki i&ltid? I n i n c o g n i i u m q u i d c m excandcscfl, etsi fttidl ab co mali perpessus sit : cogniio aulein b l a n d i l u r , eltamî n i h i l ab co unquajn boni p e r c e p e r i l . N o n d u n i t u hoc a d m i r a l o s es? Non magnopere q u i d c m , inquil, balcre, i d liactenus a n i m a d v e r t i ; Ua autam perspicuum est. A t q u i bic ejqs llic vercque sagax. se tialurre autein
; ' , , * ; , ! , . " , ; , \ . \ , \ \ \, ; , pot. , . , \, \ . '. , ; \ ' , , \ \ \ , \ / \ J \ \ , , , 01 ^ , . , \ , . \
impetus scitus esl
snbsistciv, p r x c l a r u m cst. Nam q u i s , maxitna v o lens n o n modo de c a n i b u s , v c r u m eiiam de l i o m i n b u s dicere, majus a l i q u i d a u t p u l c b r i u s possii
;
eloqui ? Non equo, n o n b o v i , non clepbanlo s i m i l e m custodcm q u x r i l , scd c a n i . Canls, i n q u i l , c u stos optimtis meae c i v i l a l i s s i l , canis animo sagax. S i t b u i c s i m i l i s custcs meus. 7. N i l crgo m i r u m , si lemporibtis priscis v i r i p b i l o s o p b i , magnaeque apud aequalcs suos e x i s l t naliotiis, canis coguoinen non respqerunt, i m o u i splendidtim q u i d et m i r a b i l e sibi p r o p r i u m i m posiierunt, neque se a l i i e r quam Cynicos d i c i v o l u c r u h t . t l t i q u e et rusticano quodam ac stupido convicii causa ingerenle Diogeni, quod canis essel, r e s p o n d i i Diogenes'mansuele a d i n o d u m , q u i n l a men rem rtegarel: Gancs m o r d e i i t i u i m i c o s ; cgo \t-ro amicos, u l salvcm. Neque egregii tantuiu ho mi.ies canes appellati s u n l , sed et splendidissi.mum i l l u d sidus, q u o d samnia aeslale einicat. Q u i n c i
ipsl d i i : etenim canis ^ g y p l i i s deus cst. Age vcro . ' ' - ^ qUod canis suapte nalura cusios a p p r i m e , e l animo ( ) . sngax s i t , ex d i c l i s , u t r e o r , d e m o n s i r a l u i n es'. ( 2 ) , , Quod autera idem et perainans benevolusque s i i , \ , ; * , , , \ , , ; ; (5 , , 8
quis d e m u m nescil ? N a m d o m i n o d o m i
morante,
d o m i manct : abeunie a u i e i h , s i m u l a b i i : ncc viae longltudo aut asperilas, nec s i i i s , nec bieins, neque a?stus cobibct, quominus quocunque sfequaliir. C o m i l a l u r autem modo pr&cedcns, modo ad d o m i nuin r e v c r t e n s , modo ludens caudamque agitans, atque i l a se o i n n t n o gerens u t "obleclationi ac j u cundilait domino s i t . Vocal hunc dominus? venit. M i n a i u r dominus? l i t admoduin b u m i l i s . V e r b e r a l ? non irascilur. jiibsus Feslive cerle selecia iEsopus a d o m i n o earnis frusiilia Xanlbo
benevdiaB
\ , \ \ ^ , , , . *h}
quaedam
. ; 2 \ ,
, -
d a r e , ille baud u x o r i , sed caniculae d e d i u neque iCsopi callidiiati sibi rem i r i iiialam
0 Reverso autein d o m u i n d o n i i n o , et u x o r e ob i d
stomacbautc , bueule, scd a X a n l h o contumeliain
\,
*\ -
* . , ' , \ ,
credenie, a i t ASsopus : Nonne cgo recic e g i , d o m i n c , q " i carnera canicufue u t benevolae o b j e c i ? Hxc enini eliamsi verberes, etiamsi flagelles, tamen o b l i v i s L i i u r . uxor si semel ee i n j u r i a c x i s t i u i c i , iinplacabilis i i t . aflectmu
' ; , ;
; -, ; , , ( ) .
\ ; (\) Videlicet l a i r a t o ^ A n n b i s . Sunt autein passini d i i cynocepbali i u A i g y p i i o r u i n i n o n u m e n t i s p i c l l s ficiisquc. (2) Elegantcr de bis cania v i r t u i i b u s PAXBOL. G R . CLXl. loquitur
8. Gum innuraera s i n t canum erga d o m i n o s a m i e i i a m S. Auguslinus i n sermone q u i n t o , inier illos a nobis nuper editoa, q u i est de rauliere Cbaiiaa*a. (3) S u m i i u r bsec lepida n a r r a i i u n c u l a ex Y i u isopi a Maximo PlaAuJe s c r i p i a . 32
995
THKQDORl G A Z i E
16 .
c i l l a benevoleiilia*que exempla, pauca e m u l l i s i i i - , signiora m o m o r a b i m u e . L y s i m a c h o canis n o m i n e Hyfcanus f u i i , q u i c u m eo p a r i t e r o b i i l . Canis alius c u m idiota h o m i n e , c u i n o m e n P y r r b u s , c o m r o o r t u u s e e t : e l e n i m e x s i i n c l o d o m i n o , ab ejus cadaverc abstrahi n o n p o i u i t ; et i l l o i n r o g u m i m p o s i l o , canis i n eunidem i n s i l u i l , defensorem se c u m q u c eo coiubuslus est. Caclio Ronano p a i r i c i o canis ccu d o m i n o suo prsebuit, pugnansque c a p u l ejus a m p u t a r i s i v i t , donec c t ipse ab i n i e r f e c t o r i * bus i c l u s s i m u l o c c u b u i l . A l b e n i e n s i u m univcrso populo i n navcs conscendentc, potuisset, i n roare se cum Xantippi, qui paler f u i t Periclis, canis i n n a v i m insoenderc haud d e j e c i t , et n a v i adnatans Salaminam usque labore tolerato, s l a t i m i n l i l t o i e exspiravit. P y r r h u s r e x i n i i i n e r e o c c u r r i t cani q u i d o n i i n i cadaveri i n via assislebal. Gaptum ergo canem i n custodia b a b u i t , donec e x e r c i l u m r e c e n sens , asiaule rcgl c a n e , bic erga alios q u i d c m quielus f u i t , sed m o x visis donoini i n l c i T e c i u r i b u s , i n eos i r r u i t cuni clamore et l a l r a i u , sarpe ad r e gem semet convertens, i n l a n l u m u l prsesenlibus ipsique r e g i suspicionem de i l l i s i n j i c e r e t . Q u a m obrein capti raini necem bomines et e x c r u c i a t i , ulciscenie. Siiuile caedem se fecisse confessi s u n i , poenasque l u c r u n i , cane do prorsus fecisse n a r r a n l Hcsiodi c a n e m , q u i poqlae occisores i n d i cavit. T i l u m S a b i n u m a Roinanis c o n j c c l u m i n vineula ceu s u p p l i c i o a d d i c t u m , canis ejus a c a r (1). \ ^ , . * '
, \ } | ' , , ., , \ \ . , , \ }
B . ^^ ' \ '/ * , , :, , f,o> ; -
( , ; , ' ,
, , ' . ,
, \ , * . \ , -
cere abigi nullaienus p o l u i t . Qumque S a b i n i ca- C , daver i n Gemonias scalas fuisset p r o j e c t u m , canis ' ^ e t i m n u n q u a m deseruit, l u g u b r i i e r a d m o d u m ulu> lans coram m u l l i s s p e c l a l o r i b u s ; q u o r u m cadavere i n T i b e r i m unus detuc u m ei panem objedsset, i l l e ad d e f u n c l u m lit. Ad exiremum , tip * ; ^;, , , , <pi* . , \ , \ 9. Quod vero etiam aniroosum et pugnax a n i m a l eanis s i i , detnonstravit A l b a n o r u i n r e x , misso a d A l e x a n d r u i n m a g n i i u d i n i s eximlai c a n e ; quo r e x delcctalus u r s u m i l l i et deinde a p r u m i n certamea , > \ ; (2). '. " \ tofwov, , , , ,

abjeclo,
dejecit se i l l u c e l i a m canis, cadaver sustentans, e l p r o v i r i b u s a t l o l l e n s , i n n u m e r o spectanie s u m m c que a d m i r a n l e p o p u l o .
o b j e c i t : q u i c u u i eas belluas aspernaretur, neque D ' <5 secum p r e l i a r i dignas j u d i c a r e t , iratus A l e x a n d e r , \ canem occidi j u s s i i . Re intellecta, A l b a n o r u m rex . (* allum misit, Alexandruro monens, ne i n parvis , , ' , ' belluis e x p e r i i n e n t u m i l l i u s faceret, sed i n leone vel elepbanto. I g i l u r cauis t u m l e o n e m , t u m paulo p o s i etiam elepbanlura p r o s t r a \ i l cum mirabili A l e x a n d r i et a s i a n i i u m o m n i u m v o l u p t a i e . Testes nobie S U D I e i i a m Garamantum canes ; e i e n i m d u (1) Hoc et scquenlia pleraqae exempla s u m u n t u r ex Plutarcht l i b r o De animalium soiertia, et ex P l i o i o l i b . v n i , 61. N a r r a u l u r canum a l i q u o t m i r a b i l i a facla e l i a m apud S. A u g u s i i n u m sermone de aaacio apostolo T h o m a , q u e m nos i n Vaiicauo codice observaviraus. '
\ 4 7\ , , ( ) . & (2) Legesis de Sabini can^PJiniiim )ib. wii, W; Ego v e l e r e m quoque U b u l i f n canisvidi douuni cadaver prolegeulis ab aviuio voratu. () l>e boc e i sequeniibus scribuul PlioiM** Piuiarchus in libris predictis.
91)7 ; ; ;
LAUDATIO CANiS. .-
993
^ ceiHi caues Garamaittuui r c g e m , boslibufc p r a l i d repulftis, i n regnum r e d u x e r t j n t . Testoe s w l t *4iam Colopbonii et Caslabalien&es q u i canum p b a l a a | r i habebant, q u i p r i m i i n acle d i m i c o b a j i t , e i f o r t i a ginii auxiliares e r a n t , pugiueque e v e n l u m pra^tipue i o c l i n a b a h l . Tertes i l e m sunt C i u i b r o r u i h cajies q u i , proetralis i n pugna d o m i i i i s ; dowos i n c n r f i b i i s cousiilulas euU>dieruui pugnandoquo s e r v a r u u l . Guin liarher raulla mibi supereasent dleenda l u m bic U a i e a aermonem Volni generaiim de tolo c a n u m genere, t u m de hac p o c u veuusla eanicula, c o n c l u d a m , quia pagina plura capit.
\ , ;, , \
( * , -. , ' . " ' ; , \ \ ; , , >; ' , , \ , * :. ^ \ *.
i i i b i l o m i u u s b u n c quaai l u m u l l u a r i e d i c l a r e serm o n e m , q u l cani eit l a u d i , m i b i l u s u i , Ubi o b t a c l a l i o n i . Valo, e i e i a n i m i ftenieirtia v i v e .
THEODORI
DE RIGI
GkZM
TURCARUM.
( Leoate allatii Sytnmictit> parte , . 589.)
Theodorus Prancisco Philelpko S . . D .

Quinam aliquando T u r c a j f u e r i n t , e i unde p r i n cipio egressi, i c r r a m , quam Runc i n e o l u n i , o c c u paverint, non adco d i c l u tarile e s l . Nam non idem liniim o m n i b n s convenit, q u i anie nos de illis scripsertint. fet, quod neque aQirmatur iieque uoa asaeflione a p p r o b a l t i r , saepe sa?piu&, non q u i n controversia s u n l , sed clara etiam e i a p e r i t , d u b i u m v e r t i l . Scylax i l a q u a , q u i i m p e r a l o r u m r e s geslas a Nicepboro ex Genicis ad Isaaciinn Gojnn e n u n i , sub quo tl populari genere ipse v i v c b a t , prosecotvis esi, v i r , si Semeniiam species, non contemnendus, eisi d k c n d i , quandb i l l i i u p l a c u i l , u i a t n r , Turcas Unicam naliouem fuiase n a r r a t , et seplcnlrionales C a u c i s i raoniis paries i n b a b i l a s s e ; ciiin vfero Arabes, polissiroa Asiae p a r i e occnpata, ih plures praefccturas scissi f u i s i e n l , Moametem I m Lraeli muni filiiim, fllio, Per&fdis d o r o i h u m , sub Basilio, h o imperatore, b t l i u m cum Homanoruni
, ' ! , *, , $ , \ . / , . < , ; ^ , ' , , , , . ' ' , , \ ' ' \ , \ ; , , \ * . , \ , . ' \ \ -
Babyloniis et Indfe gerentem, sed v i r i b u s i n f e r i o r e m , a T u r c a m m principg, lium capiti et fortunis suis a u x i ct fillum qui tos ducerot, pciiisse : Tut*cam sagitlarios ter m i l l e ,
Taiigroiipicem Michaelis
misisse : Moametem, u b i bos c u m stiis consoeiasset; ad Pissasiruro, Arubiae pra-fectura, acicno d u -
illEODORl
GAtJE
1(X)0
xtase,et congrcssum lionoriflcS a d m o d t i m i n fagain , -,boslem v e n i i s e : deinceps p r o p r i a regressum, to Babyloolos ludosûe b e l l u m cum auxiliafiis c o p i i t m e d i l a r i : r e n u e n i i b u s i i l i s , ac postulantibus o i d o m u i o p o i r i a m d a r e t , c u m ilJe, r e i i n c u m b e n s , v i e l i a m a b d u c t u r u s d e p r e b e n d e r e l u r , eos l i u s i n s l a r e ; v e r u m , c u m aibi ardenm e l u e r e n t , si prae, , , , !: . , \ ;, , \ , , . * -^: 4' , . \ . , . ! ,
c c p i i s et a d i o o n i t i o n i b u s n o n o b t e m p e r a r e n l , d e l c cissc, i n Carbonidoeloca deseria secedenies indeqtie p o p u l a b u n d o s ingentibus damnis i n fines h d s t i t i m et agroe e x c u r r e r e : M o a m e l e m i n cos ad v i g i n l i m i l l i a , qtiibue decem peregregios v i r o s bominura
prarfecerat, eduxisse : e x e r c i l u m , v e r i t u m ne aqua s i b i e l alimenta deessehl, ab ingressu l o c o r u m abstinuisse, et i n Gnitimis staiiva b a b c n l e m . r a l t o n i bus suis prospicere ac de iucredibili celeritale i r i u m grolipicem baec subodoraLum, etsi m u U u m abesset, d i e r u m spaiio advolasse, n o c l u q u e inexspeclatum i a bosles desidcs i r r u p i s s e , delurbatosque de f o r l u n i s o m n i b u s r e pultsse : b i n c a r m i s , equis et pecuniis a u c t u m , more clam iDipelum 11011 i u g i e n i i u i i i ac Jatronuni
bello consultare. T a n - , \ (3 , ^, , \ . ) ; \ ; , , , , \
u l l r a facere, sed p a l a r o , et acie, u t i p a r e r a i , i n B i m c t a , c u m p l e r i q u e ex i l l a regione transfuga? ac ptaedones a l i i q u e , q u i r e r u m i m r a u i a t i o n i b u s g a u d e n t , c u m eo conveni&sent, adeo u t n h n i s c i i o ad quinquaginla hominum millia illius exercilusexcrev e r i t : Moametem r e r u m successu, i r a c u n d i a m o t i r a i , duces i n t e r i m e r e , fugiitvos m i l i t e s m u l i e b r i a m i c t u Ornalos t r a d u c e r e u l t r o . c i l r o q u e , s i b i i n a n i m o proposuisse : u t pernovere milites omnee ^ ad T a n g r o l i p i c e n confugisse, q u e m roagnis v i r i b u s instrucium i n Moameiem i r r u p i s s e , eo a n i m o , u t fullum, non pavede f o r t u n i s o m n i b u s p e r i c u l u m f a c e r e t : Moametem quingentift b o u i l n u m m i l l i b u s ecefe b e l l u m , sed hostem p e r s e q u i ; d u m acie toia Circa Persidis Aspachanum d i m i c a l u r , plures t i i r i n que, et u n a c u m i l l i s Moametem r e g e m , fcecidisse: cole o m e n i m , cura a t i d a c i t i j o b e q u i i a r e t , et p r o p r i i s m i t i i i b a B a n i m o s adderet, c u m l a b e n l e equo l a p s e m , cer?icem fregisse : eo e x s t i n c i o m u l i i t u d i nein c o m h o s t i b u s concordasse, et T a n g r o l i p i c e m , c o m m i r n i o m n i u m sufffagio, regem P e r s a r u m elec i u m : T u f c a s praeterea pnecluaum s i b i antea adi lum AralMusqae, qui i M eranl omnibus , iraperium
. "QSTI ' ; . \ , * ^ ^
. ; . . -
\ , \ \ ; , \ , \ ^ , ?2 . * ; , \ ^ 6 , ; ^ , , u\ " , , ; , \ , \ ; , ' ' , ' q u * adbuc aub i m p e r i d Romanoruni
in Persidem paUfecisse, e t , debellatis Persis ^ \ . ;
a u o m p r o l u l i s s e , e t T a n g r o i i p i c e m s u l i a n u i n , quasi Olcerea Oionrtim Iftoderatoreni e t p r i n c i p e m , d e o o minasse : l u r a Babyloniam, Arab'ram ,
Mediam A i r o p a i i n a m ,
e r a t , e i alia m u l t a ex Romanae d i l i o n e sibi subjecisse Turca? Haque, u t Scylax r e f e r t , e Caucaso o i o u l e exeentes, d e v i c t i s A r a b i b u s , deinde Romanis i m perarunt. osdem Tradit enim, i d e m aucior et C u r i o s v o e a i . Curiorura A m e r m u m n e m decem Kam , <;, . ><>{ . , , * , \ ^ , . 1 , , *. . \f.iw**
rnillia filio tradidisse, et o m n e m A r r a e n i o r u m e x e r c i i u m , adhuc Tbeophilo imperatore aupersiiie. Et r u r s u s , Basilio n u n t i o s e caplivos ftfesopoiaoaio reddiios fuisse, unaquc c u m i l l i s m u l l o a C u r t o s e t Saracenos conductos. Geinistus v e r o , cognomemo
1001
DE ORIGINE TURCARUM;
<
lOCi nostris l e m p o r i b u s p r CflFteris. arrogasee, Paropamisada Alexandro Pbillppi filio iiwi-
' , ' ; P l e t h o , q u i hisce , , ; bisloriam esee
sibi videtur
, * , '
T u r c a s l a l e t u r , ab
Graecisque aliis q u i t u i n eo m i l i t a b a n l , per
, ". " , * , ;. \ ,
dias captos e t devtctos, re p e r f a n c t o r i e e t q i w i a l i o d a g e n l i , d u m i n tados coulendepet, f a c t i l a u , n u n c poei t o t a n n e t , poenas, DMIUO abundaniiere*? perpessoMim, a Grjecie sumere. Quare I H a Paropamiao T u r c a s erupisse r e f e r a l . mulum Manifoi n t e r se d i f f e r u n l , c u m ille q u i d a m e Gaocaso, b i c s t u m s i q u i d e m est, cavere ScyUcem n o n e u m appellare
Gaucasuin m o u t e m , q u e m i c m e r e i a Iiidia i l a v o Maocdonee, para T a u r l n o n t U eet, t e d e u m , q u i mare u l r u m q u e , P o n i i c u m et C a e p k n i ,
, \
"
'
D"
s u p e r e m i n e l , e l loco m u r i e a i , I s t b m i m o t i a t e p a l l u n c i l l e , ab u l et aila iis r e est, c am tu riab ntis i. s , I aliestque Ind s lian d im i t oploa t r iC g ia ou la i ilu vocai. Paropamisut vero p a r a T a u r i eei, I n a o e l I m l t a p r o x i i n u a , e i q u o Macedonee, u t A r i s l o b u l u a r e f e r t , I n d i a m invaeere. H a c a u i e m praeler r a l i o nein a Pletbone d i c u etse v i d e n l a r ; q u i b u s a d m i ralionem potius c a p t a t q u a m v e r i t a t e m aliquam limat. Neque e u i m quispiaro ante i p s o m geniera Paropainisadarum T u r c a a , vel a l i u d q u i d p i a a i
;, ; . \ ; ' , ' . " , \ .
, , ' . ' ; , , ; \ , , , , \ . , , ( , ; ' ; \ ; , . " , , / ; ; ; . * ? , ; \ . '^ , , \ , \ , \ \ . "
p r o x i m o r u i n h o m i n u m g e n u s , neque aliunde sedcm m u t a n t e s , i n Paropajniao podcra flxisae, n a r r a v i t . Quin Hiio neque conscnlaneum eet, M o a m e i o m , finilimis, legatis fldea P c r s a r u m p r i n c i p c m , c u m Babyloniis e i I n d i s p u g n a n t c m , a Paropamisadis, I n d i s auxilia peiiisse, s i quidero Scylaci
' . ' C niissis,
adbibenda e s i , q u i Moametem s i m i l i a inier Tanaidem e l rerum Hyrcanum baram inare
legailone
tentasse s c r i b i l : sed r a l i o n a b i l i a s est, ab i i s , q u i interjacenl, Pielbo opero imploraese e t Scylacem, r e p e r i s i e . V e r u m ei
n e s c i u m , falsa d i c e r e
e x i a l i m a t , undenam ipse v e r i l a i e m bauriena e o l l i * roat, c u m nemo anle i p a u m , Paropamisadas Turcaa fuisse, fassus s i l ? UndenaiD i p a i , qnadringentoa annos p o s l Scylacem n a t o , v e r i i a s i n n o m i l ? Quod 8 i e o t , q u i rebus gestis p r o x i m i o r e s f u e r e , res gcstaa, u l i successerunt, prosequi verisiroilius praecesseril, esl; plane Scylax, c u m Pletbonem q u a d r i n g e m i e a n n i t uiagis r e r u m c o g n i i i o n e m atiigrsse, ideoque v e r i o r a d i c e r e , cftnscri debet. E t q u i d e m ab A l e x a n d r i milile pcr insidias c i r c u m v e o t i ae
". & i l l u d m i r u m est i n r a i i o c i n a t i o n e P l e i b o u i s , si j n i n capli ParopamUadae, n u n c t a n d e m , p o s l o c i i n g e n t e s i m i i m ct millesimum a n n u m , ob banc i n j u r i a a t siippUcintii s i b i s u m u n t a Graecis. P r o v i d e n t i a e n i n i et j u s l i l i a d i v i u a murtales r c g i , humaoa ralio l e s i a t u r . Y c r u m , quarc potius n o n speclaret ad P e r sas, q u i i m p e r i o Asiae spoliali aunt, rapli v i n d i c l a m suscipere, q u a m ad Paropamisadas? E t , c u m ea aUale Turcaa i n l e r ipsos Pcrsas annumerarentur, r a t i o Pletbonis c r e d i b i l i o r esset : popuii aiquidera q u i Persidemtenebani, eranl Patiscborenses, Acha> uieuida:, Magi, gravis ac modcrata viuc inaliCull sectatores ; iicra C y n i i et M a r a i , pncilalores ac d i r c ptorcs. A n , quod P e r s x p r i u s Grsecis maleOci f u r e
r
, ; ;, \ ;, \ ; , \ : ! , ., -
1001
ido pcenas illis, quas commerOerant,
THEODOIU GAZA.
1041
dedenmt? , , & "; ; \

', ; ' ; ; ; * , ' ; > ;, , , \ . , \ \ .
Qaod I tta eet, quare non pofius ad Bactrianoe, Sogdianoa, Artos,plurlmosque alios poputos, longe ParQpainiaadis pmdentiores rooderatioresque, qui, cum iiftM prio^ Gra?cos deliqnisaent, subacii nttrilominos tunt ab Alexandro, uHio illa perlineret? Et qtuenam fuerwu Alexandri, eiveejue soc* cefsormn, in Paropamisadas insidiae, reltqois ioaidiie, aetuliie aceonsMiis inililaribos seetimabiliorea? Nam Parapamieum i n partibut seplenlrionalibuft, et Bactrianam, Alexandrum superasee, iradunt,
qui ejus res geataa liueris commeqdarunl, ibtque oronibus, quae sub dilione Persarom erant, debellatia, occupaada* defccepe lndiaedesiderio flagraese. Nemo vero insidiarum meoiinii; dignum sancquod animadrertalur.
Quare n a f i s r a t i o i l i consona Scylax roibi videlur ' Xxub^
; . * , ' \ , , , , , / * . \ ^ \ . , \ , \ ', \ ; ' . \ , \ . , .^ \ ;, itt , * * . , ;. " ; ; ' ). , . " . , BaJWifoy
iradidiaae, et Sirabonis geographi dictis conve* nientiora. Spribil quippe Strabo, Mediae Alropaieiia? partee teptcntrionales inqnlanas, durae atque agreates, easque montanorum Gadusiorum, Amatv dorain, Tapyrorura, Cyrliorum el simiHum aedem csee, qui aliunde \n iata inigrarunt loca, et stipt lairones ; Zagrum enitv atque Niphaiem easgentea inaeee dteperaas binc ipde babere^ e l q u i iuPcrtide aont, Cyrltos, Aoiardo*, et Armeniae tncolas, cjusdefD cuni HIU babiiudinis eaae. Gyriii ilaque, n l Strabo refert, montanaui Airopaieiue Media partao babilant, ei in Artneniain quoque infusi, eedem babent. Brachta vero qua*iaui Caucasi raontie, in meridiem porreeia, mediara Iberiam disira9
b u i t l , prodncuntQrque uaque ad cognala A r i n e n o - C , " .
fj&m mdniium juga. Hioc non praeter raiiooem est, Cyriios, qui luoc in ArmeaU eraul, illoe eosdem e&ae, qttos Scylax Curio*, vel Turcas nominans, êplenirionalla Gaocasi \w* colero Iradil. Uaorum ilom nomeu ab ifinianibus ea.t, quorum lalera Hyrcaaom rnare inierloit, nomine per barbaros corrupto, ut ti iiiultia a|ii$ accidil. Sic eiiara nou Tuerit a raiione abenuin, Turcas, qui circa Isirura degunt, sub Leone Rooianoruiu imperaiore, ex Ganca&i moniis aftfractibus, Bosporo Cimerio i r a jecio, at on a Parppamiso, iransmigraase. ln PatinotHa item Turcas, Iairo (iniiimos, ScyJax ponit, manifeala Turcarum boa quidem in Asua, iHoa in Europa, collocat, Leonemque, Basilii impc-
ratoris fllium, ex T u r c i s el U n g r i s , q u i u l l r a I s t r u m D ' babilabaat, auxilia sibi conira Pulgaros submini- " itcl
strasae. I^cque abaurdum videri debei, si Cunos Gyrlios appellat, u auiem t/, prouuntians. Notnea enim, a Romaiiiadeûmptuin, moreRomano cuJiicribit. Romani namque pleraque, qaae a G r a cla per y scribunlur, in sonum muiaalea, u l bene
t
^ . ; , , , . ' . '* , o w , , , , , ; x*t . , ' . , , , . *<
i i o a i i , proferunl. S k u i i Cyman Cuman, el dyo du0 B C non et mu$ el w dicunt, quod wys el
t
ujt Graecis esU Eodem ilaque modo, quos Strabo Cvrtfai vocal, Romani Curtioi, et nomine conlracto Curto* appcllaai: eoedem el Torcos consonantium inveraione, vel quod concinuiori oris sono iia v i 8um pronuniiari, vel quod ab eodem populo nonien exâciius accepere. Gum cnim diu immiscc-
1005
EPISTOL&.
1006
at\ ; , ' - r e n l u r , ac i n t e r scfte coneuescerent, factum eet, u t , C y r i i i G r s c o r u m Tyrcii e t n o n C y r i i i d i c e r e n l u r . . \ E l nos i i e n i propterea Tyrcio* vocantes s c r i b i m u s , , \ , , \ ( , , . , . . et c o n l r a c i o nomine Turcos, u b i vieuin fuerii. E x i s i i m a m u s q n e , bos esse, quos Strabo circa M e diam e l A r m e n i a m G y r i i o s vagos latronesque fuisse t r a d i t , n o n Paropamisadas, u t i P l e t h o n i p l a c e l . S i q u i d vero i n b i s e r r a t u m est, t u j u d i c a b i s . Yale.
THEODORI
GXZM
EPISTOLJE.
(Apud Boissonade, Anecdota Grasca, tom. V.)
'. Jtparteir \ , ' . , , ' , \ , (1) , \ . \ * \ , . \ \
' . , \ \ * , ' \ , \ . * * ' \ , * . ' , \ , \
, ' , * . \ , , (2) . \ , , \
1
. , , , ' , . ' , , ' , \ \ . \ , *'> \ , , \ , , . , ' J ' ( . ; \ . rat n t ab Andronico Callisti ad T l i e o d o r u m Demciriuin scriplani. (1) F l o r e n l i * litieras Graecas docuit D e m e l r i u s Cliaicondvles. (2) J o / A r g y r o p u l u s lilteras Gra*cas Romae per plures aunos docuit , ,
, ' ( ), , , \ , . , \ ' . ' . ; , , , , ,
' ; 1 I ,
codicibus 2966 = et 3043 = . T b e o d o r u s Gaza ad D e m e l r i u m scripgit hanc epislolain, Cbalcondvlem D c m e i r i u m ; nam de nullo alio Oe i n e l r i o facile cogitandum est. Notandus c r r o r Jiarlesii ad Fabr. B i b l . G r . t . xr> j>ag. 5 6 1 , n . gg, q u i hanccc epislolam e codicc 5043, i i / 2, incino-
1007 . ,
THEODORI GAZE \
1008
, - , . , , ' . \ (4), *
4
'
*\ xaV , ' ; ' ' , ' '' '. " \ . ' , . ^fi
, \ . ' , ' (5). '. *. "^.
\ -
R
, , , , ' \ , ; , . -r , ' ; , ; . ; (6) \ ; , , ; , , , \ , , ' \ ^7). , \
! 1 , ,
\ , \ , # \ . , ^ * \ )
%
[1
'
'
1
'
; (1) . ' ^ , , , \, (2),

c
\ . \ () * ' , . , , \ ,
(8) \ 0
, \
*** , , ; , \ , : , . xa\ , , \
;
. \
' , ' , ; . , . , , , * ' ( & * , ;, . ', ' , , * (1) Hes. . 399. (2) Ligone ( e r r a m et a r a t r o versavisse T h e o d o roro n o n d u m legeram ( ) . (3) E x c i d i t nomen quod c u m . copula j u n f f e b a l u r , n i scrityendum . vel . (4) Demotrio r o g a l T b e o d o r u s sibi Pausani l i b r u m d e s c r i b i . Ipse Tbeodorus describendis Graecis codicibue sappe i n v i g i l a v c r a t . Vide H o d i u m De Graci* illuttribus. p. 5& (5) Scripta fuit baec episiola i n t r a annnos~ 1473 ? l i 4 7 8 , c u m p r i o r e m o r l u u s sit Bessario, posieriore T l i e o d o r u s .
col. 9 7 5 L D I T .
\ *> '. , . \ ,
\ , ^
' , \, ; \, CI , ; , \ , * E c o d i r e 2 1 3 1 , pag. 174. Adscripsit recentioj a n n o l a l o r : Epist. T b e o i l o r i [Gaia, fortasse ad D e m e l r i u m Ghaloiuid.* (b)]. > De Tbeodori nomioe n o n d p b i l a b a n i , cuio ipee i n f r a Don seaiel s c r i p l o r sic se vocct v c l vocare v i d e a i u r . Deroei r i i auiem n o m e i i , eisi' non male conjecisse putcm a n n o l a i o r e m , c l p u l a b i t e l i a m q u i praecedenieiu o r d i n e , l e m p o r e auiem posteriorem, legerit epieiol a m , n o l u i l e m i u a l i a mc addilo addere. (6) Conf. Xheodorus Gaza supra i n i t i o eplst. \ (7) Sic rodcx c u m iaeunula. (8> , ?
() Hunc locum cilat et imerprelaiup Allaiius io Dialnba De Theodorit apd Maium Bibl. . PP. V I . (Vide sopn [b) lo caialofcO Epislolarum Tbeodrri c;az, apud Allalium, Alexio i n n r f b i t u r . EDIT.
10Q0
EPISTOL*
1010
, 11 Ssa 0T&4 xt ! . 4 , : , \ (8) , , (9), ; , , ' \ . \ , , , ; , , , , . \ , ', , , . , \ * ', c * ! , , . \ "\ , , $'
; ; ; , , (1) * , ( 2 ) ; . ' ( 5 ) , ! , . , , ^ * ' (4) , , . ' ' > :
. , , ; , , \ , (10) , , \ , . ; ' , , , ^, , \ * ,
, ' ; ; , /, ,
(5), ' * , ' , \ , , * .
(41) , /.' ( * , \ (6) ), - Q \ $ , \ . ' , ' , ** \ . * ,; \ ^ ; , , ' \ , (7) , \ ; ** , , ", (42) ' , ? ' , ; ' , , ^ , , \ * :
, ;
, * * ^ ' . \ '
, ^ , \, , , f) (1) Palavii c o m m o r a t u m esse ClialcondyJem d i ncotx epislola Const. Lascareos i n t r i n r l a e Calalogo M a l r i t . p . 4 8 6 ; MedioJani habitasse vel ex liodio noium esl. * (2) Irouice i d esse d i c t u m p u t o . f o n v i c i o r u m f u c r u n t epistoltt plenae : vidc infra c o l . 4010 C. (?) Fors. ' , , . (4) l n marginc esl, ' . (5) Marginalis est i n codice varielas : * 3:1 . (6) Hodios de Bessarione . 448 : Legaliones q i a l u o r o b i v i l : p r i m o B o i i o n i a m legalu? a I I anno 4458, j u x l a alios a Nicolao V inissus, d i f f i c i te praefecturam secunda lama annos plures a d iniuislravii. > (7) De Jo. Aurispa Siculo, praelcr notiores b i o gr.iphiu: foules, adi Dacicr. pracf. ad H i c r o r i . f o l . e ; L i r o n . S i n g n l . b i s l o r . 1 . 1 , p . 5 4 7 ; Harles. Biffl. G r . t . 1, p . 799 ; Heyn. ad T i b u l l . p. x x v i u ; Ginguen. H i s t . l i l l c r . I t a l . . I I I , p. 286. (8) Sic codex. V i d e i u r gupprcssum ex i n d u s i r i a fuisse eius bominis nomen ad quem scripsil Tbeo-. dorus. Possit suppleri : U , , . . . (9) Codex , . Sed p u u c l o n o i a i u m f u i l posierius , delendi signo. De canibus M e l i lcnsibus t g i non paucis verbis ad Herod. E p i m . p . 8 2 . Êsopus pag. 137 Goray. : ,. Aposiolius Adag. x u , 67 : v s ^ . . . Forsan . Adde H a r d u i n . a^ Tbeniisi. . 503. (10) Varielas est marginalis,, . (11) A n ? (12) Cod?x
1011
, ;
T H E O D O R l GAZifi
, ,
1012

ttxt , ; , ! ( ! ) \ , 8* , , ' , . * , \ , , , ' , \, , . , , \ , ; \ \, , ' *, , . 4 ' , , , \ , , \ , * , , , , , , , , \ , \ ( 2 ) , . 4^ , , * , c , ( 5 ) , , ; ; , ; ' \ \ ;, ; , , \ . ; , \ , , ' , ' ; > * ;

1
, ; , \, . c , , c \ , * . \ , \ * , . ' , \, , , , , * ' /, , * . , \ , \ , \ , . , \ \ > . , , * * / \ ', \ \ , , , * ! , \ , . , " , \ \ \ \ (4) , \ , , \ , , \ . ' \ \ , \ \ . \ l e m , q u i T h c o d o r o Gaza magistro c r a l usus. (3) Sic codex cuni l a c u n u l a . (4) Margo, . -
, * C \
\ - D \ , \ ' *, > ,
, *, , , \ ;; * | ;,
1
, , ( I ) ? Displiccl i d i n Bessar i o n e , v e l . '2) Quadrat i d oninino i n Dcniclr. Chalcondy-
l f l
l?
EtMSTOLA.
1014
^, \ () ' :, . ; , *. , ; 1;, () \ ( ;, , 5 \ \ ~.\ \ \ . * . . ^. s c n p s i l Pahvologus e p i s i o i a m , quam edidi sup.a l . i l , pag. 287. (5 A n Ailtanasius B y z a n l i n u s , dc quo egi i n N o l i l . Manuscr. I . X I , , p . 5 ? (5), , \ , $ . , ( 2 ) , , . . " (4) Codex, . ( 2 j Forsan cum respectu ad L u c x , 4 2 . (5) De H i e r o n y m o i l l o n i h i l c o m p e r t u m habeo. (4> J o a n . Bapiisia G u a r i n u s , Verotiensis, q u i d i u Ferrariae d o c u i l , G u a n n i i l t i u s filius ad queiu
ANDRONICUS CALLISTUS.
NOTITIA.
(Boernems Oe claris viris Grcccis braecarwn litlerarum in Grcecia inslauraioribus.)
C u m haud exignus c l i r o r u m A u d r o m c o r u m s i i n u m e r u s ( I ) , l u m , sajculo posl. C. N . q u i m o ac d e Cio, a l i q u o l hujas n o m i n i s q u e m ex zantinus. (1) PIus v i g i n t i e r u d i l o s Andronicos i n B i b l i o l b . id quod ipse i n p r e f a i i o n e L c x i c i sui Hebraici et Graunnat. Jib. I , pag. 2 0 , r e f e r l . Idcm i l l e A i x l r o sua Graeca iaudat Jo. A l b . F a b r i c . nicus Gonloblaca Basilcaeanno 1477 ad Reucblinutn (2) Praelcr eum de quo dicere aggre J i m u r , duo e p i s l o l a m s c r i p s i l , qua ad Grsecam linguam doccnpotissimum aequales f e r e , scriplis c e l e b r a n l u r A n dam eum e x l i o r t a l u r . Inserla illa c s i i l i u s t r i u m d r o n i c i . t l o r u m unus esl TranquiUus A n d r o n i e n s , v i r o r u m ad K e u c b l i n u m episiolis, eamdemque e x D a l m a l a , dc quo m e n l i o n e n i facii Pnulus Jovius i n bibent M . Grusius, A n i m a l . Suev. p a r l . l i l , pag. Elogiis p a g . 224, u b i , Dalmatas i n t c r ueminein d i 4 4 9 , e i J . H . Maius i n v i l a R e u c b l . pag. 160. gnura elogio comparere d i c i l , uisi i n lucein siudiose ba?c illa snnt q u dc A n d r o u i c o bocce cognita producalsuos Tranquillus Andronicus, pnrclarus babcinus, alia omnt illius u o i i i i a destim i . CiceroQis seraulalor, d u m gravissimaruui a c i i o n u m e i Ouomanicae legaiioiiis, obscurorumque nobis T e r l i u i n bis P. Bayle !. c. pag. 238 addit A n U i n e r u m coimuenlaria p e r s c r i b a l . Exsiaut A n d r o droiiicum, o r l u GonsUiiliiiopolitanuai, < u j u s , apu^ n i c i bujus oraliones a i i q u u i c l l a n n i n a , i l e m q u e Bouonienses Grsecarum l U i e r a r u i u d o c l o r i s , Kranc. d i a l o g u s , Sylla i n s c r i p l u s . Falsum aulem esl quod Pbilelphus, i n epi>loJs sois passim, ac pra^senini epp. l i b . x x i v , ep. 1 , cum laude faît u i e n l i o n e m Simlerus i u E p i t . B i b l t o l b . Gesncr., pag. 806, e j n s Sed B y z a n t i u m , quem Hbilelpbus l a u d a i , A n d r o n i dein lide P . Bayie, Diclion. l o i n . 1, pag. 238, I r a d i t , i n nosira i l l u m academia L i p s i e u s i , P e l r i M o cuiii d i v e r s u m esse a r b i l r o r ab A n d r o n i c o d c sellani l e m p o r e , litieras docuissc. Ualuialam b u n c quo d i c l u r u s s u t n , Gallisto, quod non soluiu de c u m A n d r o m c o Callisiu c o n f u o d u n l , q u i post H e r ilto dicia i n b u n c prorsue conveniant, sed is ipse m o n y m u m , G r * c a s liueras doceudi causa, i u G a l - Q etiam i u scriptis suis, posiea m e m o r a n d i s , B y z a a l i a m i l l u m veuisse d i c t t i i t ; quod f a c i u n l G. N a u l i u s d i c a i u r . Sola, u l v i d e l u r , ft. V o l a l e r r a n i , datus i n A d d n . ad b i a l . L u d o v . X I , pag. 187, et Commeni. urbun. l i b . x x i , pag. 775, T b e s s a l o n i caoi A n d r o n i c o C a l l i s i o p a i r i a m a i i n b u e n t i s , a u M p r e r i u s , j u r e adeo n o l a l i a B a y l i o , 1. c. pag. 237. c t o r i t a s eam j n seuteniiain Baylium a d d u x i t , E u i u d e m veru eiiam e r r o r e m a d m i s i l G . E . ttataeus i n tocni V Ilist. Univenil. Pari$. i n d i c e , u b i baec duoaeodem lempore i u l l a l i a claruisse e x i s t i m a v e eiua legUDiur v t r b a : c T r a n q u i l l u s A u d r o n i c u s , r i t A n d r o n i i o s , Byzanliuui a l l c r u m , a l i e r u u i T b e s Dalmaia, G r x c u s e x s u l , regiiante adbuc L u d o v i c o salouiceiibem. Sed m e m o r i a f o r l e lapsus csl V o l a X l L u t e l i a t n v e n i u i publice G r x t a s l i l i e r a s c x t e r r a n u s , vel Tbessalonicae nalua, Andronicus G o n ponil. s t a n l i n o p o l i v i i a m e g i l , iudeque B y z a u i i i iiomei^ accepil. A l i e r A n d r o n i c u s cst, q u i cognomento Contoblaca (3; A u c l o r l i b r i q u i i n s c r i b i t a r : Athenes anctennt v o c a i u r , a quo J o . l i e u c h l n u s p r i i n u i i ) Gra?cas el nouvelle, pag. 259, notaiitc Baylio l . c. cx A t i l i U e r a s , viccsiniu aHalis SUJU aujiu, Basilea.* d i d i c u ;
%
florueruni
v i r i docii (2) quos
i n l e r doUrina? t n e r i i o m m q i i c lama
eminet,
liilerarum
G r c o r u m i n s t a u r a l o r u m choro j a m p r o d u c h n u s , A m l r o i i i c t i s Callisius (3), Uy-
1015 l s capia
ANDRONICP CALLISTI Constnntinopoli i n U a l i a m v e n i t e l mox i n d e , plerumque doctorum exsulum
1016 Grecorum
exemplo, ad palrias l i l i e r a s docendas a n i m u m a p p u l i t (4).
apud m u n i f i c e n l i s s i m n m i l l o m pairia
expulsorum c i v i u m b i i o r u m M x c e n a i e m Bessarionem.graiiosus
f u i l (5). S i i m m o i l l i v i r o slngularero e t
excclleulem d o e t r i n a m suam, e x i m i a cura modeslia c o n j u n c t a m , maximopere p r o b a v i t A n d r o n i c n s , u b i c o u s r r i p l a m a se p r o Gaza adversus A p o s l o l i u m ad e u m roisit, ipsiusque j u d i c i o s u b j e c i l ( 6 ) . Gum Roma? a l i q u a n d i u vixisset, q u o d , u l Volalerranus a i l , a o n pari v i r i u i i proGteretur e m o l u m e n t o , egoslale coactus, cx Urbe excessii e l F l o r e n l i a m c o m m i g r a v i t . Magno ad e u m confluente d i s t t p u l o r u i u n u m e r o , a l i q u o t annos G r x c a s i b i docuit litieras (7) ac prseter caiteros i p s u m c i i a m P o l i i i a n u m b a b n U i n Galliam a b i i l , u b i vero n o n fla n m h o a u d i l o r c m ( 8 ) . T a u d e m , m a j o r i s spe i n d u c t u s e m o l u m e n l t ,
posiquam advenerat, cutn summa jam esset senectute, morbo exslinclus esl ( 9 ) . Ea Graeoarum l i i t e r a r u m doctrinae A n d r o n i c u s prseditus f u i l p c r i t i a , u t Thcodoro Gazrcpar b a b e r e t u - , q u i n iino i l l u m Graecse H n g u # scienlia hunc unus oiunee Graeci ca vero etiain A r i s i o l e l i c a m qmnera ciscus Philelpbus ( H ) . Perpauca i n g e n i i doctrinaeque A n d r o n i c i s u p e r s u n t m o m i m e n t a , eaque, pleraque Italiac oiaxime Galliaeque latent bibliothecis. P r e c i p u a fere h c s u n l : Monodia i i i captarn differenlia, i n t e r Graecos viroe doctos eo lcmpore a g i i a i a m ; Epigramma i n laudem l i b r i a oinnia, l n ConstantmoBlssarionc Palaeolog. anlecellere quidam judicarcL E l e r i i m , Y o l a i e r r a n o l e s l e , (10). P r x c l a r a m cjusdem erudiiionem Fran s e r m o n i s evolveral auclores, ac s c i e n t i a m , quam cyclicam vocant c a l l e b a t ; p r e i e r disciplinarn probe tenebai
cuin m a x i m e collauJat v i r Graece aeque ac L a t i n e longe doctissiraus, certissimusque adeo j u d e x ,
polim ( 1 2 ) ; Defensio Theodori Ga%x advenus Hficfi. Aposlolium, i n coi)lroversia de P l a l o n i s c t A r i s t o l e l i s pro Plalone c o m p o s i i i ( 1 5 ) ; Epistoice ad N i c . S e c u n d i n u m , Bessarioneni cardinalem et G r e g .
scriptae ; Oratio in laudem Ge. Palccologi (a); De animi affeciibus ; De fortuna ; De varits poetarum geritribub (14). A s s e r v a m u r e i i a m i n b i b l . L a c r e n t i a n a Medicea A r i s t o i e l i s De generatione et corrupttone l i b r i d u o , ab A n d r o n i e o C a l l i s l o B y z a n t i o , L a u r e n i i i Medicia causa i u l i n g u a m L a l i n a m traustati (15). tbe.ca* r e g i Parisiensisxodice ms. Gallice c o n v e r s s d r o n i r o A n l o n i c u m finxit. Antonium ineple i l l n m exbibenur. vocat J u l . N e g r i , i n Hisioria scriplorum Florentin. (7) FrMicinus V a r c h i c n s i s j n supra dicla epistola paff. 4 6 , consimiliqtte M o r e r i u s e r r o r e Callixium. n u n c u p a i o r i a , Pollucis Onomaslico pra?Qxa, sum V i d . Bayle 1. c. Joannem A n d r o n i c u m B y z a n i i u m a ma doclrina v i r o s , F l o r e n t i a m ad f)ublicam l e c t i o F r a n c i n o V a r c b i e n s i , i n epUtola n u n c u p a i o r i a nem bonesta mercede conductos, n o m i n a t E m . nd T h . P i n a c r u m , Pollucis onomaslico, Florentias C b r y s o l o r a m , J o . A r g y r o p u l u m , Joannem A n d r o 1700 edito, p r . i flxa, eum n o i n i n a r i , l l o d i u s , De insiauruloribus G r . linguw 1. 11, pag. 2 2 9 , d o - n i c u m B y z a u t i u i n , D e m c l r i u m A t h e n i e n s e m . I l o d i u s 1. c. Ct t ; A n d r o n i c u m C a l P s i i , ( i l i u i u s c i l i c e t , dici B o i (8) T e s t a l u r i d Volaierranus I . c. pa. 7751 vinius pulaf. Uemque pag. 777 ; cujus adeo, i d o n e i m a x i m e bac (4) Boitoniensiltus operam suam A n d r o n i c u m eo i n r e l e s l i i a u c l o r i i a t e , t u m Vossius De hnlorici$ n o m i n e oblulibse, ex Pliilelpht episiola a . 1 4 6 4 , Lat.j I . I I I , Opp. T o m . I V , pag. 1 9 5 , t u i n Baytius p r i d . K a l . N o v . data, e p p . I . x x i v , ep. 1 , pag. 463, IHciionar. l o m . I I I , pag. 2340, i n Gra?cis l i l l e r t s c d i t . Venet. a. 1502, i n l e l l i g i l u r , i n qua ilfe s c r i addiscendis A n d r o n i c o magistro P o l i l i a n u m usem b i l : c Qu;re possum vos o m n e s , q u i Bononiae fi îsse a i u n t . Ilaquccausara non b a b u i t auclor H i s L agitis, non roirari p l u r i m u m , quod cuin vobis v i r i c r i t . r e i p . i i t l e r . quare, l o m . 1H, pag. 2 5 1 , i n B a y doclissinie e r u d i t i copia daia s i i ad Graeeam d i s c i l i u m boc diceniern animadvc r i e r e i ; quemadmop l i n a m penilus cousequendam, malitis i n d o c l i esse d u i i ! p l u r i b u s o s t c n d i l Mencbenius i n H i s t . vhae quam d o c t i . N u n q u a m eqnidem discendi graiia Irajecisseui i n T h r a c i a m , C o n s t a n l i n o p o l i m , qua i n P o l i i i a n i , pag. 3 8 . urbe seplenuium e g i , s i ieiiusmodi i n i h i A n d r o n i c u s ^9) Volaterranus, 1. c. Byzaulius i n l l a l i a csset o b l a l u s . > (10) V o l a t e r r . 1. c. q u i vero i d e i i a m de illo a d (5) A u d r o n i c u m Romae apud Nicaenum ( a r c l i i c p i d i i , fuisse euin a l i o q u i n pronunTialione i n e p l o m , sropuin videli* et, Bessarionem) vixisse, V o l a l e r e l q u i praeier s l u d i u i n l i i l c r a r u m n i b i l o m n i n o r a i i u s , I . c. t e s i a t u r . Franciscus Pbilelpbus i n r e r u m gererct. 'pisio a, quam ad T b e o d . Gazam, Mediolano, d . 2 1 (11) y i d e a n l u r loci cx epislolis ejus sopra a d J a n . a n . 1469 s c r i p s i t , epp. l i b . x x i x , ep. 31 p a g . d u c i i . Plura i n laudcm A n d r o n i c t dicta i n iisdein 205 : c Gaudeo e q u i d e m , i n q u i i , p l u r i m u i n e r u d i e p i s i o i i * , v . c. I . x v i , pag. 119, I . x x i v , pag. I f 7 lissiinum v i r u m , mibique amicissunum, A n d r o n i b , o c c u r r u u t u b i c r u d i u s s i m i p a r i t e r aique ettrc m n K a l l i s t u m , necessarium t u u m , apud vos agere, qucutissimi v i r i elogio o r n a i t i r . id est, i n m u s a r u m et sapienlia; d o m i c i l i o ; quem (12) E x c i l a i u r a Car. d u F r e s n e , Oom. d u C a n g c u l meis salvere jubeas, peio, ineque tirfiin notis ad J o . Z o n a n i i Aiiualcs, p a g . 6 7 . M u quaui ditigeulissime c o m Parisiis i n B i b l . Regia exslat. V i d . Gat. c o d d . uiss. liuiida. l o m . U, p. 4 0 1 . (13; M s . sub A n d r o n i c i B y z a n t i i noroine i n b i (6) Y i d . B o i v i n i u s , i n Dissertaiione de c o n t r o blioiheca L a u r c u l i a n a M^dicea h a b e i u r . V i d . M o n t vers:a p h i l o s o p b o r u m saeculi x v , qua? exsiat i n fauc. Bibl. mss. N O V . , pag. 503 c l 3 0 4 . G o i n m e u l a r i i s Acad. l n s c r i p t . e i elegant. L i u . (14) S c r i p i a haec A n d r o n i e i m e i n o r a n t a r i t i C a t a l . klimoirei de liltirature de iAcademie royale des nscriptions ei belles-letlres,) . I V , pag. 485 s q q . cod. u i s s . reg. P a r i s . l o m . 11, qwi Graccos c o m p l e c t n u r pag. 6 0 1 , 582, 4 4 7 , 3 9 4 , 5 7 1 . ed. A m s i . , u b i ipsius eiiani Bessarioms ad A n d r u n i c u m e p i s l o l a , q u a delcnsioiicm ejus k i u d a l , i t e i n (15) V i d . M u u l f a u c o n . I . c. pag. 4 0 3 . qiic N i o . Secumiiui ad cumdem I t l l e r . u , ex b i b l i o t
(flj Imo epiblola adG. Pata?ol f i d e Boissonadii nolam 1 ad banc episloUm ab ipbo edilam, iofra. EDIT.
1017
EPISTOLA
AD GEORGIUM
PALJEOLOG.
10!ff
, , , \ . ' (1), \ \ , \ , , \ ' . , , , \ , \ * ^ fj , , \ . \ * (2) \ , \ , \ , , \ \ , , \ * , \ , (& * \ , \ * 6\ \ \ ' * codicibue regiis 2066 = et 3043 = . BibJiottaeca G r a c a . , . 5 6 1 , n . g g , Harlesius e codice 2966 rnemoral A n d r o n i c i Gaflisli c O r a tionein i n laudem Georgii Palaeoloci; quae haec ipsa est a ine n u n c edila epislola. Harlesio f r a u d i f u i l G a l a l o g u s regius. De Georgto PaLeologo D i e h y palo ( n a m esi cognomen g e n l i l i l i u m , dignitatis notnen), vel Bissipalo, vide Gangium Fumil. Byxant. p. 2 5 6 ; de A n d r o n i c o CaUisli supra p. 5 7 7 , 3 8 1 , 388, 403. (1) De Georgio H e r m o n y m o A l l a t i u s D i a i r . de Georgiis ; Harles. B i b l . G r . . , p. 635. Ejua v e l i u Grarcis l i l i e r i s d o c t r i n a magna fuiase ? i d e l u r , sf fiJes s i t L u d . Regio, cujue verba vido i n B a y l i i Dict. v. Budi, n . U . ? (2) Quem vocat est papa S i x l u s I V . T e s i i s sit ipse Heriuonyiuus, cujus quae D swiu vrba ad calcein B a r b e r i n i codicis Q u i n t i Cal t b i i ab ipso scripta a l l i g a v i t A d a t i t i s , ac, post A l i u u u i n , UoUius pag. 235 : '
, , , , ^ , \ ( 3 ) . , '. * , \ , \ * , * , , ^ * , * \ , \ /5, , 5 , , , \ . , , \ ,* \ " (4) \ \ \ . , \ . * * ^ ' ) ; , \ ^
, \ C . \
, , , * *1 ( E b o r a c i , Anglice Yorck), ,-', ^ ^ *, ' . Jam ab auno 1472 Eboracensis episcopus Guisniae i n carcerc erat hiclusus E d u a r d i l V j u s s u , q u i ab eo, u i countlie W a r w i c k e o s i s f r a i r e , aibi cavebai. M o r i l u r carcere a. 1476. Vide R a p i n u m T h o i r . (3) F r a i i c o r u i n rex LuQovicue X I , apud q o e m p l u r i m u r a gratia vatebat Georgius Pateulogus i l l e de Bissipato : vide Gangiuui FumiL Buzant. pag. 256. (4) M u l t a fecisse i n b e l l U egregia Georgium s4g n i l i c a l Gangius l o c o l a u d a i o .
1019
CPOLITANORUM IMPP.
VOiO
( ' $ , \ ), \ . . , \ \ , ' . \ \ ( , \ \ ), * . , \ > \ . , \ ^, . , ototf \ , . , , , \ \ , \ * , \ . \ , , \ , \ , ; . K a l . ) , .
(\) , . Daia fuit epistola ( L u g d u n i ? L o n d i n i 1) a. d . M a r l i i mensis 1476.
GONSTANTINOPOLITANORUM
IMPERATORUM
NOVELIÊ CONSTITUTIONES.
(1220-1453 * )
t . Jmp. Theodori Tlieodoriis Lascarus. Conveaio pacem p u r a m firmamque e l siue scandalo babere lecutn, felicissimo e i nobilissiino do* m i n o J a . Teupulo, de mandato alLissimi Dncis V e tiecie Polestate Venelorum i n R [ o m a n i a ] el Despote l m p e r i i Romanie et quarle P a r i i s e l diaiidie ejus Imperit vice sui d o m i n a t o r e , a festo Aesumpiionis supersancie Dei G e l i i t r i c i s et sempervirginis Marie nuper venluro presentis mensls Augusti bujus c u r renlts sepiime iiidicliouis anno a p r i n c i p i o mundi sex millesimo DGG vigeaimo ociavo, omnee Veneti i n oinnibus t e r r i s mei I m p e r i i , e i i n omnibus d i Versis aliis locis per l e r r a m e l p e r m a r e , c u m n a v i bue Ipsorum et c u m bominibus et rebus omnibus infra asiantibus eisdcm navibus, ab I m p e r i o nieo ) Ex L i b r o albo f o l . 4 7 , et L i b r i s p a c i o r u m f *), I , f o l . 2 4 2 , c i I I , f o i . 256, e d k i e r u n t t a f e l e t T b o m a s : L a t c a r i t pactio cum Veneth (A. 1 2 2 0 . ) [), e i liominibiis ejusdem sine damptio et sinemollestii |iq inquietatione couservabuntur.
c l 8 | n e a U a
i n Cliristo Deo fidelis Imperalor c l
isti Veneii cum oinnibus rebus ipsortim in oimn subjectione l e f r a r u m inci l i n p e r i i per terram ei per mare debeni esse liberi <*t sine cominerkio 1 sine aliqua alia daciione, e i d e b e n i facere, qualescunque merces eis placent, per meuin e l s i n e a l i q u a inquisilior.e. Mercaiorcs q u i d e m lerrarum Imperif n e i in Conslanlinopou et i n aliie l e r r i s l u e dominaliori?, eiinies, stanles e i reddeuutes, d e b e n l Tacerc merccs ipsoniin sine iinpedimenlo, salvo quod dare debeni. Conveutum est et boc, q u o d , s i aliqaa navis hoi n i n u m Veuecie p e r i c l t t a b t i u f vel m e f c a l o m m lerI m p e r i i ; Tel si navis b o m i n u m m e i i m p e r i i pericliu b i i u r i u partibus t e r r a r o m w e dominationis, res, quc de ambabus partibusextracifiierinidepcricuk reddi debeut liominibus q u i de periculo exieut. urkunden zur filteren ffaudels- und Staatsgttch* Rep. Venedig. I I ( W i e n 1 8 5 p. 205-207.
rf
moderator Romenrum e l s e m p e r a i i g i i s i i i s C o m n a n u s
totum Imperium
j u r e coramcrkii,
e t b o m i n e s Yenecie e u n i e s , stantes e l reddeuiites r a r u m t u e d o m i n a i t o m s i n partibtis l e r r a n i m mrf
(+) Ropra jam Leonie PbUoaopbi (toon. 107), Coosltottni Porphjrogeoili (lom. 113), Basilii PorphjrrogeoiU (W. 117), Alexii Comneiii (lom. U7). MajmelJs Comoeol, A i e i i i Comoeui I I (tom. 153), Isjacii Aogeli (lora. 1S5), IHtelus Consiilutiooes recudimas, eas DUDC uoo leaore exhibemui quas ediderunt eorum iucces*ore$ qui iude ao anno 1 2 * 2 0 usqoo ad capuro aooo 1453 urbium reginam imperium Nicaeaj vel Consianlinopoli, lequerunl. Oof nes collegii, ediias emendavit, inediUs adjecit V. C. Zacbari a Liogeulhal i n suo J t i r e GrMO-Komano LIOSI*, anoo 1857, apudT. O. Weigelium cum nolis edilo. ' ) 1U appellaUi soot coHeftiones dutoroeniornm ad reinpublicam Yeoelam specUaliuai, qaas d u i Audreai Dandulus (1542-1354) coofcribi euravit. Oe his videodi sunt Tafel ei Tbomas Der Doge Andrea* und dk von * * lelben. aiigelegten Urkmdenuimmlungen, Municb 1855 4.
1021 tue dominatiouis
NOVELLiB CONSTITUTIONES. m o r l u u s f u e r i t i n aliqua tcrre el

f
022 . . . . . . . .
si auquis de parie m c i I m p e r i i vel de parie \ mei I m p e r i i vel tue d o n i i n a l i o n i f , res d c f u n c i i .
d c b e n t d a r i secundum lenorem s u i leatamenll et invenielur aliquis de
; \ . " \ ?., \ \ \ . \ . ' . . . . ; . . . . . . . *0 y.a\ \ / ov ; \ . . \ . . . . . \
per securiialem. E l si sine teatamento m o r t u u s e r i t
genere vel de gcnle sua, e l uon
debet recipere res defuncli p r o parle d e f u n c l i . E t si aliquis mortuus fuerit sine tesiamenlo, f u e r i l inventus i n morte sua aliquis de genere nec de genle sua, res isliua debent conservari ex parte i l l i u s , cujue terra e s t . i n qua m o r l u u s e r i t ; etdebent r e d d i bec res illis borainibus , quibus alia pars n o l i l i c a v e r i t , per s c r i p l u m et securitatem. Conventum est e l boc : p r o rebus m e r c a t o r u m , q u i p e r i c l i U t i suot i i terris mei I m p e r i i a princi p i o o u p e r iransacle treuge, v e l q u i p c r i c l i i a b u n t u r , ^ et p r o aliis bominibua tue dominauonis tio tua debet s i m i l i l e r operari racionem i e c e r i t I m p e r i u m m e u m convenienter ; q u e d o m i n a i n illis, qui pericliU l i sunt vel p e r i c l i l a b u n l u r i n hoc lerupore, m o r catoribus I m p e r i i m e i convenienter. Gonvenlum esl i n t c r hoc, quod nec l i n p e r i u m n i e u m , neque l u u s d i s p o l a t u s h a b e a t l i c e n i i a m f o r mare yperperos v e l manuelatos, a u t siameua equalis forme alieriue p a r t i s . Convenil e l b o c : l i p p e r i u m meum p r o m t s i i , q u o d usqtiead complimentum quinque ncc galee neque e u r r e n l i a ligita annorum Iinperii pacis mei de-
. \ '
, , \ , \ \
X O
beant babere licenliam i r a u s i r e de Gonstaniinopoli, _ nisi boc f u e r i l de voluutaie tue d o m i n a i i o n i s . N e quc solidarios debet lale lue d o m i n a t i o n i s . Hec oinnia superius dcclarata j u r a v i l m e u m proprio ore super sancta i p e r bonorabilem e l vivificara Imperium Dei evangelia e t c r u c e m et super tollere Imperium meum a parie lue dominationis, nisi et hoc f u e r i t de v o l u o -
. , \ '
. \
\ ; '. H v
T
aconam (b) Dei G e n i t r i c i s , quod s e r v a b i l b e c usque a d c o m p l i m e n i u m quinque a n n o r u m . Et inde factum e s i presens cbrusoboluni verbum mei I i n p e r i i pro mense A u g u s l i , Y l l i n d i d i o n e anno a p r i u c i p i o m u n d i sex m i l l e s i m o ^ D G C X X Y U I , in qiK) nostra poteatia a Deo data subsignavit. T b e o dorus i n C h r i s t o Deo iidelis I m p e r a t o r e l m o d e r a l o r Grecorum Gorananus Lascarus. I f . Imp.Joannis Duca Yalatxctdt monatterio ad montem Ltmbo prope Smyrnam (. 1228.) . . (b) f. e. , imaginem. () co I . V i n d . hist. G r . 68 primus edidit Za. b . a L i n g e n t h a l . I n i l i o quaedam desiderantur, . * . retiaurando (c).
\ , \ , JS , \ *

. \
xa\ D , (d) \ , .
' , \ \ , , \ , \ , \ , . \ qua* margine p r i m i folii abscissa exciderunt () F o r l e , .
1023
C P O L I T A N O R U M 1. ;, , , ,
1024
, , (e), \ , \ \ 3 / , \ , \ , ' * . \ ; , \ . . ' , ' \ , , ', \ \ ,
"
" : ; , ^ . ; * ^ \ , , \ . ' ; , . ,*^ , \ & . ; . I I I . Itnp. Joannis bucce Vatatzce ne defunctorum metropnliiarum she epiuoporum bonis chites magislralus sete ingerant ( f j . ( A . 1229.) > . " , . , ; \ -' , , * \ .
;
' ,-, *
. ' \ , \ . '. \ \ , - \ \ ,
, * \ - ^ \ . , \ \ , \
\ , , \ / . \ ' * 0
, \ ,
; , " "
%
, \, , "
\ * -
. ;* ' - 0 " ' \ , \ . , , \ &; , , , . , , \ , , , " ; ,, , , , , , \ >, . \ , ^, * , ; , \ ,
(e) Quod pro pascuis s o l v i t u r . \[) L e u n d . JusGrcoco-Rom.y I , p . 17G. Yide infra r i u m . 2 5 .
125 ,
JTOVIILL* CONStlTUTlOtfES. o m n i a , qufc ipsis commissa fueruut
'
1020 Com honori-
a prcedici^ nostrum, I m -
, \ . \ , * ^ \ -
eoriiin d o m i n i s , Poiestate, Gapitaneo et toio mtini Januae: v e n e r u n i ad I m p e r i n m p e r i u m n o s i r u m recepit eosdem fice, et locuti f u e r u n i cuin hilariter,
t m p e r i o noslro omnia
c a p i i u l a , q u * eis conimissa f u e r u n l pelenda, e l pet i e r u n t ab ipso I m p c r i o nostro efleclum eorumdein : d*scendimus e i nosiruin tmperium condescciidit ct proa<) prspdicia capilula complenda, et j u r a v i t
erarrlor
\ , , \ ^ - , *
i n i s i t d i c l i s n u n t i i s e l p r o c u r a t o r i b u s alquc s y n d i r i s reciptcnlibus nomiue e l vice Coinniiinis Jauuse ipsa capilnla ei prxsens p r i v i l e g i u m de nurea bulla I m p e r i i n o s l r i i i n i m l t i t n , ad sancta Dci evongelia e i honorificam e l vivificairicem crucem c l omncs sanctos : I m p r i m i s . qnod a presettti die inanlea babebit
. ,
, \ I m p e r i u m uostrum c i successores ejus amorem < i pacem perpetuam c i i m C o m i n u n i Jantiae e l D i s t r i , ' , , *. , ; \ , th . ' \ . , , ' , \ , \ \ , . '\ ^ \ , ' , ' , \ . I V . Imp. Michaelis Palwologl aurta butla pro Geuuemibm. (. 1 * * 1 . ) Michael i u C r i s l o Deo fhlelis luiperator Moderator Grjecorum Ducas Angelus Gom[n]enus P.deologus. Ex quo G u i l l e l m u s Yiceconies e l Guarnerius J u dex delegaii f i i e r u n t maudato d o m i n o r u m s t i o r u m , videlicet D o m i n i M a r t i n i de Facio Polesiatis Janu.T, D. G u i l l e l m i Boucba N i g r . Capttanei J a n u x , c o n sensu e i conununi consilio oclo ISobilium e i A n t i a n o r u m populi e i Communis Januse, ad n o s l r u m I m p e r i u m s y n d i c i , n o n i i i e l procuraiores, ad l o quendum, pelendum, tractaudum, conflrmandum, nostro afljrmaudum et eomplendum c u m I j n p e r i o d u a l i b u s ejus, e l quod b a b e b i i g u e r r a m dc caelero cuin Gommuni V e n e l o r u m et c u m Venelis omnibns i n i m i c i s nostris, et quod non faciei p a c c m cun
9
ipso C o m m u o i , treugam ncc concordiani sine c o n s c i c m i a et voluntale Gommunis Januas. d i c l u m C o m m u n e Janua? non faciet pacem, t m i g a m cque concordiam cuiu ipso Cotnmiini V e n e l o r u m sine consciemia et v o l u n l a l e uostri I m p c r i i . I t e r n , quod salvabil per se e i honiines sui I n i p c r i i , quo.H babet et Dei misericordia a d q u i s i e r i l , i n - m a r i el l e r r a , i n portibus et i u s u l i s , quos e i qua* habel [ e i | de caetero divina piciaie a d q u i s i c r i i , m i i Jantienês appellabunlur, i n personis e l rebus n a p fragos, dtiin tainen lestiOceiur Puieslali Jauuensi seu Gapilulo vel Consulibus Jannao, q u i tiuic f u t r i n l i n pariibus Romauiac, eos cognitos Jamienses vel districlus Janu;c vel diclog Jatiucnscs. I t e m dedit et
COIICKSSII
, , , Q verso$ Jauuenses c t disiricluaUis Januae e l eos, q u i
d i c i i s n u u i i i s e l syndicis,
recipientibus nomine e l vicc Gounuuiiis Januac singulorum Januensium secundum l i b e r l a l c m , f r a n cbistani e i i m m u m i a i e i n (fe csctero i n perpeluum i n m a r i e i t e r r a , i n portibue e t i i i s u l i s n o s l r i s , quos c l quas n u n c babet [ e t ] de caetero Dei m i s c r i c a r dia a d q n i s i e r i t : i l a l a m e u , quod omites Jaiuiens et d U l r i c l u s Januensium e l dicli Janueutes aint iranclii et l i b c r i c t immunes i n l o i o pmeiiicto linpt*^ r i o iueo a b o m n i conimercio, dacila, exaction^, i n trando Imperiuut meum e i C K e u n d o , siaiido < t euudo de lerra i n l e r r a r n , per mare el pcr i c r r a u * , cuin inercibus e i sine mercibus illuc dclalis vel i l l c einplis, cuin aliodefcrcudis, personaliter vel r e a l i l c r . I i e m dedit e l c o n c e s s i l iu u r r i s iufrascriplis c i qualibet earuin ad l i b e r u i n proprieialis j u s et d o Saro-
m i n i i , i n Anea, S i m i r r i s , in L a u d i i n u l i , et Dci l t n sericordia i n Gonstantinopoli, e i i n partibus nicht, apud Gorsandruin, (g) et i n f r a s c r i p l i s insuhs qnalibet e a r u m , scilicel i n Metelli, i n Scio, t>t Dei mUericordia i n C r c l i , in Negropoute, l o g i a m , t i u i r i , ct pra;ier Cofistanhi>opolin Thea5alonica.n c i Gassnmiriaiii Iric i n d i r a n nolat Z a q h . a L i n g . 33
( / ) E d i d i l Dncange i n Recueil de divertes pitce* pour IhUt. de Consf., e d . P a r i s . , p. 9 s q q . ('/)Aueam (pnpc Eptieftinu), S m y r i i a m , A d r a m y l PATIIOL. GK. CLXJ.
1057 patatiuut, eccle*iam,balneum, e t d o m o s suflicienies ftmitim
CPOLITANORUM IMPP. et j a r d i n u m , \ i n t r a ipsam ecclesiam, c l c i m i t e r i o ipsius, ad stalloa m e r c a t o r u n i , q u i debet nec e x i g i , et s o l u m c a s t r i V e n e l o r u m , quod
1028 atque esl i n ipsa c i v i u t e ,
ibideni v e n e r i n l causa negoliandi : i t a t a m e n , quod e x i p s i e aliqua pensio peli non in praediciis terris e i insults babere debenl e i poss i u i Januenses el in quallbet earum ad eorum velle eonsules, c u r i a m c l j u r i s d i c t i o n e w merain e i i i i i x tam i u c i v i l i b u s ct crimiualibiis omnibus dislriclu erii, vcl super utrura appcllaomnibus Januensibus e l de Januae [ e i j
si dicluir. commune iusianlem etefficacem ad d f c l a u i civitatem capiendam snccursum i n l s e r i l g a l e a r u m . I t e m d c d i l et concessit j u r e p r o p r i e t a i i s et iniirii CUJII plena j u r i s d i c t i o u e mera et tatem sive locum S i n i i r r i et ejns bus, i n l r o i l u c x i t u q u e mixia cum poriuui docivi sa-
pradiciis possessionibus e l d i s t r i c l u et b a b i i a l o r i maris e i terrae liberam expeditam, perpetuo possidendam : videlicet t o t m i i i l l u d , quod p e r i i u e l iniperaioriae M a j e s i a i i , s a h t s j u r i b n s episcopatus et ecclesiarum ipsius c i v i i a l i s , et eoruin miliium qui sunt p r i v i l e g i a i i i n ipsa c i ? i late inbabitare ab l m p e r i o nosiro in ordine i n i l i l i a * , quai c u n c l i * est utilis ad leum m e r c a l i o n u m , et
qui d i c u n t u r Januenses. E t si quaeslio aliquis erit Januensis vel de d i s t r i c t u ninii), qtii l u n c lemporis fueriitt.
t i t r , credetur e l s t e l u r asserlioni consulum J a n u e n PromisiL aulem fidelem, et conveuit, qiiod n o recipict aliqitem Januensem nec de d i s t r i c l u in vasallum b o m i n c m seu
quia semper s i i s u b cnria et j u r i s d i c i i o n e consulum 3 babel bonuni portura et est affluens bonis o n i o i b u s . Januensiura, c l eub ipsis respondete tcueaiur t a n P r o m i s i l i l e r u m el couveml dare a n m i a i i m c o m quaoi civis e l babiiator Janueiisis. muniJaiiuae pro solemniis yperperos (h) quingeitIiem promisii ei convenii, quod impodict tos e l d u o pallia deaurata, e i nuensium arebieptscapaitii Javcl i m p e d i r i faciel nec p e r m i u e l i n (010 noslro I m perio, quod babei et Dei misericordia nueiisein pro facto vel adquisieiit, aliqiitiiu J.muensem vel de d U l r i c l u vel d i c l m n J a delicio allerius occasione hcvel aliqna i n persouis vel rebus, sed poena euos teneat aticiores, ita quod eaeieri tiullum damnum vcl sionem p a t i a m u r pro delicto requisilus de aliquo debito, a l l c r i n s , debito yperperos L X et palliiun u n u i n deaurafelicis n i e u i o r i n aliquod laciei iu dc tou
tinti 1 1 1 m e m o r a i u r i n privilegio Iiem p r o i u i s i i et convenit, quod taiiero conimuni Januae develnui diciu
Domini ManuelU Jmperatoris qiiondaiu G n r c o r u m .
I m p e r i o , quod habet et Dei misericordia a d sed ipsis niercatioiies, v i c i u a l i a de tolo j a m ei
q t i i s i e r i t , de aliqtiibus m e r c a t i o u i b u s , viciualibiis aique grano, granuiii peruiillet conirabere auledicio
rapiua. Et si q i t i s e r h acctisaiufc vel i n c u l p a i u s vel rapitia vet delicio a l i * cttjus, cognoseatur de bis snb curia e l j u r i s d i c l i o n e coneulum Jatiuensium. si a l i q u i s de l e r r a n o s t r i l i n p e r i i , vol aliquis q u i nou s i i de nee feil Januensis, offenderii aliquem praediclurum Jaiiuensiimi vel e r i l d c b i l o r de aliqua q u a n i i t a i e , t t n p e i i u i n uostrum procedal ei factcl j u s i i i i a i n s u m inartani et expe<filam. l i e m , quod p c r m i i t e t dc caciero i n tota l e r r a t e l i n insulis n o u r i l u i p e r i i , quas Del mitericordia adquiierii
(
Imperio omnibus et aingulis Januensibus, et deferre
libere el expediie, sine aliquo iiupediineulo d a o u e . noslro I m p e r t o C c o m m e r c i i sive exaclionis. Item p r o m i s i t e l coiivenit, quod ncc d e i i n c r i faciel nec non delinebit naviai sed perinhlel aliquam
neque l i g u u m alicujus Janucnsis aliqua occasione, nec aliquem Janucnseni in p e r s o n i s ct rebus, ipsos e i ipsas semper e x i r c p c r m i l t e t de (oto l u i quibus non sub
sua et
babel
p e r i o persunaliter et F e a b t e r , nisi iuculpatus f o i e i de aliquo debilo, f u r l o vel r a p i n a , de curia Jatiueusiuui debeal j u d i c a r i . I i e i n proiniîi e i convenii, quod inipourt aut exiget nec exigi faciel ab aliqoa persoca a l i adquisic-
aliqtiatn
armalam coinnon r e -
l i e r i , quod armata s i l e i esso debeat
coniro
mune Janu;e vel Janu^nses c i d i s i r i c i u s :
e f p l a b i i neque roccpiari p e r m i n e l aliquam a r m a tain conlra Jauiiensea in toio dicto l a j p e r i o , neqne concedel i n i i n i c i s couitnunis i a n a e n s i u m iitcrcaluni a l i q u o d , excepite Pisauis, qi sunt litieles n o s l r i
quod novum c o i n m e r c i u m , daciiam seu exaciioneiu i n 1 0 I 0 l i n p e r i o pra?dick>, quod babet vel
r i l Dei n i U e r i c o r d i a , de i l l i s uiercaiionibus, quas I i r i p e c i i : et oiunes piratas coulra commune Januen- ^ i J j n u e n s i b u s uec ipsis vendiderit uec qi
e m t a
H I I I I de t o l o nostro I t n p e r i o expellet, et persequcl u r eos alque putilei sccundutn j u s t i i i a m offeusorcs. l l e i n p r o m i s i l , c o n v e n i l et c o n n r m a v i t j t i r a , r a tiones (h) e i p r i v i l e g i u m j u r i u t n e i ae.liiiciorum, d i vina misericordia favenle, qnod comtnuue Jamio} urbe seu aliqnis pro comnuini consuevii liabere in concesserii I m p c r i o nostro recuperare et
dicuntur Januonses, n i s i u l liiuc relro l c m p o r e licis memoria: d o m i u i ltuperatoris
foe-
Katoioannis
aguati uostri s o l i i u m i u e r i l exigi et babcri de c i v i libus mercationibus. Promibil i l e r u n i e l convenit, quod uon p e r u i i u c l de coitero negoliari i n i e r M a j u s iuare a l i q u e m L a t i 1111111, ni.si Jaiiueusein c l Pisanum c i eos, q u i deff e i i t i t r u u i p o r l u a i *eu res V e s l i a r i i , quibus Janueusibus dcvelum faciet euiidi i n l e r ct redeundi cio e i r e d i r e . Prouii&il insupcr e l c o n v c n i l , Orinaii^ c i raliliMajcis u>arc cum u.ercibus, vcl sine mercibus, scd
magna Couslanlinopoli. E l si Dominus oiiinipoleiis capere diclaut c i v i l a l e i u , lunc dablt in c i v i t a l c praedicu
palalium cointnuni Januje, s l a l l a m , possessiofies, c l t n l e r r i s et g r a i i a i n faciet dicio c o i u n i u u i , vilc licet quod dabil dicto c o m m u n i eccleslam S. Mariai quaoi tuodo lenenl V c n c t i c i , cuin logiis, q u x sunt (k) Neutpc , .. Z A C H .
libere.possinl irc ei redeundr (i) ab t o t u i w e r -
(i) L c g c n d u r t i : iwmunes, vcl cl expcdiie.
1029
N u V E L M S CONSTITUTIONES.
e i quod d i c i u m Gommune, Potesiaa non possial ipsos deiinere. I i e m quod omnes Janaenses e l de Iniperio nostro, e l adjuvabunt ad l
W!
Capiimeus d i s t r i c t u ex
caiis per sacramentum Hs, qaac c o n t i n e n i u r in prac- possint vcnire uin galcis, a r m i s , navibtta e l equw, eenli p r i v i l e g i o , per r o i e s t a i c m Januae, Capltaneum Januae et oclo Nobiles et Antianos et l o t u m mune et Consiliares Janua versus s i r a a i , quod liberabit e l absolvel qui dicuatur Januenses, qui Comnoel Imperiuai a carceribus
q t i i p r o Jamiensibus se appellabunt, q u i f u e r i n l i n defendendum et bona persodefendenl l e r r a m nostri I m p e r i i c l bomines lide : non lamen possini propierea d e t i n e r t taiem de nosiro I m p e r i o personaliter e i r e a l i l e r . I l e m qaod si aliqua navis mercatoruta sium f n e r i i i n I m p e r i o n o s l r o , el Jaiiuenalicl a a c accideii*
vinculis omnes Januenies et de d i s i r i c l u suiit i u
Jaauae et carceribus
noslri I m p e r i i , et ipsos redire et recedere p e r a i i t tet. Praeterea oinitia et siagala, u t c o n i i n e n t u r s u perius, p r o m i s i i e t convenit dictis syadicis et n a n i i i s e i g u l o n i m Jaauensiam, E\ quo crgo p r a d i c l a s petiiione* pradiclorum lmperium nostrum, rec\-sine l j u r a m e n t o c o n l i r m a v i t per se t\ successores pweprocuratoribas, pienlibus noinine et vice Coiiimuiiis Januae e l
naliler vel realtier, q u i n semper ad eortim v o l u t i e x i r e possinl et recedere
quod (/) slolus Pisanorum ve* Yeneloruin t e l
n i m , qui habent g u e r r a m c u m l m p e r i o nostro, e i n u n i i o r u m recepit e i adimplevit I m p e r i u m nostruni ^ Gapiianeus eeu Ducas vel Casicllanus l o c i , u b i et per j u r a m e n l u m c o n f l r a i a v i i , j u r a v e r u n t namque p r a d i c l i a u n l i i , videlicet Guillclinus Yicecomes ct Guaherius Judex ad sancia Dei cvangelia e i l i o n o rabilem et v e r a m crucem et omnes eanctos, et r e ceperunt super animas suas e i d o m i n o r u m s u o r u m , Putestaiis, Gapilaaei, A u l i a n o r u m , octo N o b i l i a a i ct Communis, omncs peiiiiooes l i n p e r i i n o s i r i s u b scriplas, e l j u r a r e debeani inultoliens, videlicct Poleslas, Capilaneus, A n i i a n i , octo Nobiles et G o i n iuune Janua?,ul adimpleaai i a i a , I n p r i m i s quod Gominiiue Jauiise airo ac successoribus ejus, e i non e l per j u r a m e u habebit faciei de ca?pacem,
r
j a i n dicta navis esscl, r e q n i r e r e t de bomittibus na^ vis praediclae pro muaiendo c a s i r u m , tutn p a c i u m vc! lud feceril t% pepigerri quanvideliqm cuni ipsis Januensibus per t a n l u m lempus, dando ipsis soltdos, quod dicti c c l decem d i e r u m vel v i g i n l i plus v e l m i a u s ,
v c l unius i n e n s i i Januenses, casirum i ! ~ propriuiri dicu Goroipso* esseni ad eo-
pepigerint, teneaulur debitara debilo
defendere et salvare sicut castrum
Janaeasiuin, e l non faccre aliquam i n a l i l i a m c a s i r i seu i r a d i t i o n e m d i c l i c a s h i ; teneatur nuinc Jaiuia*, Gapilaiicus 61 Putestas conlra correciionem e l v i n d i c i a m facere, sicut si i u s i m i l i causa t r a d i i o r e s Gouiniuuie I i e m quod n u n t i i I m p e r i i n o s t r i l e m p e r ei districiu babito et babeudo commercio araia et equos. I i e m cam necesse b a b u e r i l galearum libere siae
l u m conlirment e i r a i i i i c e n t infra3cripta : tcro pacein e i amorem perpetaaw c u m I m p e r i o 110ireugam nec concordiam c u m commuuibus ci noslrae coinniunia3 Ycneiis sine scienlia
Januensium.
i n i i u i - Q u i n voluutatem possint cxirabere dc civitaie Janux. ei voaliquo
luoiaie nostri Imperii, sicul Imperium nostrum t e nelur non facere t r e u g a i n , pacem neque concordiam cum communibus i n i m i c i s uostris Vcnelia siue v o i u n u i e e l conscienlia dicti Corainunis Januensium. l i e m quud salvabuut, custodienl et defcndent i n Janua e i d i s l r i c t u Jauux quem habenl e i de liuSlri linperii. Ueiu quod onines mercaliones et omnes e l s i n g u l i , q n i suut dc l e r r a n o s l r i l u i p e r i i , possinl i r e Januain et facere m e r c a n t i a i n , et t o t u m d i s l r i c t u m f j u s , quem babat e l de cauero a d q u i s i e r i t , ei cxD
Imperium Po(k).* scri-
n o s i r u m et eas peiere v o l a e r i t pro serviendo I i n perio noslro, Coaimuae Januas, Gapiiaueas et tesias ab uaa galea usqae ia quinquaginta cuai expeasis l a i p c r i i n o s l r i , s i c u l apparel et [ a l ] 0 : videlicet quod
c-
tero a d q u i s i e r i n l , omue& n u i a i o s e i fldeles boiuines
piiira est de expensis i n isio prWitegio sacramealhomines uniascajasqae gaGant. leai quolibel mease habcaal pro victualibus Roaiania? librae XIVMCCCC, iieai caseum lil>. ftomauia!, iteia
XG de panis b i s c o l l i , q u t t s u n l ad poadus l i b r a r a i u caracs salitas Ronunai, Gaut. V U a a u . , qaa? sunt l i b r . DCCCCLX
iraberedc Jauua e l d i s i r i c t u ejus de o n i n i b u s m c r calionibus e l a r m i s e l equis libere sinc aliqua d a c i l a vel comuiercio, e i quod s i n l l i b e r i iu Janua e l d i b t r i c l u ejus, quem babet aani e l naufragi. Itoin quod p c r m i l t c n t a l i q u a i n a r u . a t n u fieri i n Jauua vel d i s i r i c l u ejus babilo vel conira d i c i u i n l u i p e r i u m vel l i i i p i i r i i no&lri. l i e m quod oumes Januenses e l dc d i s i r i c t u Janua?, 4111 v o l u c r i n l venire i n s e r v i t i u m n o s l r i lmperii, (j) Quod delendum esse v i d e l u r , nisi vcrbiuu advtncril (k) bupple, inslruerc icneantur. geuies babeudo seu pcr aliquoe iniiuicus l a i p e i t i n o s t r i e l per aliquos alios instilas ei ei fiauclii adqui-
i i e m , v i i i u a i ad m f l a i p e r i i nostri piu hic
i r u i i i ISisi G C X L . Itetn quod boiuines d i c t a r u a i g a learuin debcal habere solidos q a o l i b e l niease et pro quolibet buaiine, sicut yperpera V I e l d i m i d i a u i ; IV nauiileni
a i e r i l , eundo e i redeundo, e l quod custodiri dcbeanl
continelur : videlicet Comiies imniscujii^que galeui uniascujusquegaleao yperp. X I I I , videlicei q u i l i b c i naucle rius yperp. I I I e l k a r . V I ; supersal eales m.iuscijasque galea; yperp. C, viJelicei pro qno ibet yperp. I I , e l d i i a i d i u m ; panelariit uaiuscajus que galeai yperp. G L X X X I X , v i d e l i c t pro cxciderit gale.e qtioliet y p c r p . I et k a r . X V I I I ; vogherii C V U I auiuscujusbel 1 vi k a r . X V U I . Predicloa uanique w l ejMsmotli quid solidoi
1031 strum populo d i c l a r u m galearutn
CPOUTANORUM IMPP. n o - Januenses a p p o r l a b u n l de partibns ab ea d i r , qua eas negoiiaiiones i n s c n p t o e l commissariis Jinperii n o s t r i , m
v i c t u i l i a d a b l l c t soivet pracdiclum I m p c r i u m
cxiraneis, el
per sacramenium eomniissarii jus afferent alii ex Janua,
recesserint de p o r t n Januae diclsgalcse, i n anien, e l CommuneJanua? leneatur debilo dictisgaleis apparare bene ct iniegre de toiis sarciis earum et appar a i u . Quas galeae et bominea micos cum Imperii tioslrt, ipsarnra servire deb e n l I i n p e r i u m no&triun conlra o n n c s botnines i n i exceplo contra Ecclcsiain Homanam et contra illas Communitates et Barones quibus Jantia pacem seu conventionera habct, et dari i u ecripiis Impcrium noslrum Coonostrum priinam versus qui debeni nomtnari e l cognosci llla d i e , qua j u r a b u n l
d a b u n l e l manifesiabunt eidenuniiabiwtcertissime. 8ii ) accipiant ab illis jextraneis praner a Januensibus. Alia2 a u i e m mereaiiones, quas mercatores Graeci c l aliae generationes p a r t i r e debenl
poni debenl ad domos imperiales, e i i b i ipsis comJanuenees, u t qiudem liberi singula p r o m i i l i t Itiiperium sacratneniainni s i n l , a l i i aiuem solvant j u s c o m n i e r c i i . Praedicla onmia e l mcum per prxsens privilegium
Potestas, Gapiianeos, octo Nobiles, A m i a n i , eiliares et Commune Janua*. I m p e r i u m facto serviito : e l si a c c i d e r i i infra i n t r a n t i s mensis O c t o b r i s , galearuin h a b u e r i n l dicios solidos diein
salvareet atiendere, si Poiestas, Gapitaneus Janiia, octo Nobiles e i A n l i a n i et Consilium totum [ci] Commuoe Jatiua? jtiraburit conveniiones praedicia* ! juratas a p r a d i c l i s n u n l i i s , syndicis el procunloribus delegalis, videlicct G u i l l e l m o Yiceconijie ei GuaHcrio J u d i c e , e i salvabunl e l confirm ibuni omnes ipsa& jtir &ias e i iirmalas per praedicios syndjcns in p r i v i t e g i o inde f a c l o , Acta rnerunl praedicta i n Romaniae Imperio ui atila iinpe>iali, que cst apud N i s i e i u , MCCLXI a n a l i v i i a i c Doniini Jcsu C b r i s t i , XIII M.iriii. V. Imp. Micltaelh Palvologi aurea bulla.pro firmandn pace cuni Veneti*. ( r ) . ^ A . i 2 6 5 . ) 6 / \ ;3
{ 9
galeas sibi conunissas l i c e a l i a b i i de I m perio nosiro quod boinines ipsarum et dispetidium ex ac-
d i c r u m quadraginia l u n c p r o x i m e f u l u r o r i t m , n i i i n dierum quadragiuta dicUegalese iKere I j n p e r i o nostro solidos s u p e r c r u n l , de quibus faciai itoslrum Hceniiarel dicias portum
quo l i c e n l i a l a f u e r i n t , si non (/) anie d i c t u m t e r m i cesserinl Janna?, lenealur d i c t u m Couiuume r c s i i et dispeudium q u i Impcrium quod noslrnm linperiuin dicta
nuntios e l proctiraiores, s c c u n d u m quo conlinctar
l u d i c l . quaru.die
v o l u i i i a l c m suam. E l si accideril
galeas transacla
prima die Octobris, quod dabit l i n p e r i o nosiro (m) solidos c l dispendiiiui bomioibus ipsarum g a l c a r u m per l a r . i u i n lempiis, q u a n i t i m m o r a m fecerinl accedendo p o n u m Janum. Teneatur tam|en] a d m i r a l i i s , comiles e l nauclerii dictaritui galearum j u r a m e n l o , C q u o d , l i c c l I i i t p c r i u m nosirtini antc d i c i u i n i i u m ipsos l i c e n l i a r o l vel post, nc cuiu gaieis e i oilicacius ommbus npnd Jauuam commodc clu modis (>/) ntillo lennidictis la/dalu
* \ ^ > \ ; ; ;
; : , '
(o) ad c o r m n posse.
Iiem quod aliquis m c r c a i o r Januac vel de d i s i r i v d q i d d i c i l u r Januensis n o n p o r i a b i t res a l i Impcrii ncc cnjiis extranci iuirando t e r r a m n o s i r i ci
; , ^ , ,/ \ \ , \ ; \ \ xoy > , ^' \ -.; \ 6>

D
f x e u u d o dt: eo i n fraudem commercii I m p e r i i n o s i r i , boc cognoscamrliUeris vcl leslimonio Consulum Iieai quod omues mercalorcs Jamian et districtus babeanl l i c n i h m f a c i c u d i e l exerceiidi e l extrabendi de toio l i u p e r i o u o s i r o omr.es inerces, <xceplo auro ct a r g e n l o , nisi foret de volunlatc l m p c r i i noslrS : yperpcros aureos I () T u r c b i f iros liceat t :is e x i r a b e r c ad e o r u m voluntalem ct deferrc. V.x q : o aulem dicti s y n d i c i , n u i u d e l procnraiores r c q u i s i v e r i n l a b i p s o l i i i p c r i o i i o s l r o logiain apud L a n d r i i u i r ( o ) , i n S i o , A n e a , M a r e l l i n i , Carsandria, S i i n i r r i s , et Dco volenle i n Gonstanlinopoli, ei i n JMegreponli c l i n C r e l i , e i dedit e l concessit ista[-n] \ps\%, promisoruiU e i promUlutU ipsi u n n t n , quod negoiiaiiones, quas Januenscs e l q u i n o i u i i i a i i sunl (/) Ncgatio dolenda csse v i d c h i r . Z a c h . Im) Legc : imperium no&trum I D . i n ) L e g e r i m : yct poniea, cum l o . (o) Legerim ; conlendere. l o . {p)Et abundare videtur I D . () De liia noininibus vidc sttpra ad n o i . g .
( r ) Ex OrigiiiMU ^ d i t l e n i n l Tafel cl Thoutas in
JanneDsium qui lunc f u e r i n l R o m n n i x .
" , \ \ ; *\ , \ ? ' , ' \ * (5

;
: \ \ Silzungsber. d . k. k. Akad. d.Wisicnsch. 1850, phil. l n s l . G i . I I , p. 4 8 0 . Ibidem i b i v e r s H n i e m vernacitlani a d d i d c r m i i , e l a d j e c e r u n i versinuîn aaliquam l . a i i i i u i i i , quse L i b r o albo e l Lil>ri-* paclorum c x s i a r e i . Ooclissiinas edilorum a d u o t a i i o i i ^ cxegeiican, liistoricas c i geograplncas adeal c<i opus.
ZACH.
1033
NOVELLA
CONSTITUIIONES.
1054
, , . '. > , . " , \ . \ , , , > , \ (> , \ ,
, ) $
\ \ ^ * - * * , () , , , , , 0 , , , , , : , . , () ' ; $ * , , - \ , . \ , \ , , \
. " \ , . \ ! , \ , \ , \ \ , * , \ , . , \ \ , . * , * , \ ( * * ^ \ , ) ' \
\ ^ , ,
* " , \ . " ot \
? , \ D , . " , , \ , . " , , \ . , , , \ , , lorlc \ () L a l i n u m exemplar habct /.ni sit. undc

scri'.,eiidum ; . Z A C M .
* " * \ . " \ \ . . \ , , * (/) Ouinino iwgaiio deesl. Z A C I I .
10S5
CPOLITANORUM IMPP. . "
1036
' , - " \ .
, , ,
* , . , \ ,
, . " , & , . " , , () , \ , ^ \ . , \ \ , \ , . , , . " ) , . H " ' , , , \ ,
\ \ . \ . \ [] 0 , , ' 0 , , . \ , , \ , . ' , .
, Q * , . , \ , \ ' , . " , , . ', , \ \ \ , * , , , . } * , ', , \ ', . , , \ . , \ '* , , xat , \ ' , \ sed , '
1
, \ * , * , \ .
- ^ , *
\ \ ; , , , \ . , , , \ * , / ,
, \
C3I,
() Eriitores , \ forma loco ejut. Z A C I I .
Italica d i c t u m f i u i a n l :
legendum. I n L a t i n o exempl"
\vV
N O V E L L A CONSTITUTICWES.
IflSt
* el - > l c r * i # 6 y , , . , \ " , * . ' , \ , \ ; , \ .. , \ \ , \ , , ' \ , 0 , \ ^*-*^ ^ *V *** * * ^ , ,

1 5 0
* \ ^ i ^ w . * \ ^ . <* , ' * , $^( , * \ , \ . " , , . " , \ , ' * . , \ \ * \ , \ , ^ \ . \ , "
\ , \ - Q '. ^ , * , |} \ , * \ , \ . , , ; . \ , *6 " V I . Imp. Michaelit Palceologi renovatio paen eum

Venetis. ( ) ( A . 4 2 6 8 . )
, , * , \ \ * \ \ , * ' . ' "
Michaelis Palitologi rescriptum, quo ^ V I I Imp. Theodoro Scuiariolce diacono dicaophylacn dignila$ confertur. () ( 1270.) \ , " (tj) t f j . . \ *\ , , . \ - < ' , , pacto \ , \
() E x s l a l L a l i n u i n L i b r o albo c i L i b r i e
riim.
() I I O C r e s c i i p t u m cum iribus novellis soqnenittjtis ex coit. nis. Gcrasimi an-hiep. etiiitertiut IVIiaMb e l Poilis i n Cotlect. can. l o m . V , p .
(y) l i i t e l l i g i t o r Michael Pataologas, q n i Comneni rognomenlo ulebalur. Sub i l l o enim TUeoilorus Scularioia dicajopliylaris iitnnere funcins cst, u l cx Pacbymere editorcs a d n o i a v c r u n l . Zvr.n.
1039
CPOLITANOHUM IMPP.
10
. \ ", - , , , \ , , , \ \ , ; \ * , , \ ' *, , \ \
/
, , , \ 6 , , , , , * * ' . \ -, ( -
xu-*
, \ * \ , , \ , , \ , ' \ . " \ , \ \ , \ \ , , \ , * , \ . \ , ' . * Mrprl . '
- _ , , \ , \ . , , \ \ \ . ' H \ \ , ' | , i j \ *
- Q
V I I I . . Michaelis Palaohgi resctiplum de promovendo Theodoro Scutariota ad alliorem digni laUm eceleiiaiticam. ( A . 1270.) \ ^ * \ , \
\ *
, 6 ^ * . Mvprl , \
I X . Imp. ilichaelii Palaologi, ut tidetur, rmrk p / u m , auo moniitSinai prapoiitut hyperlimns * o minaiur. ( A . 1271.) - " $. \ , , , \ ' ' , , ' , , ; * \ \ \ , , \ , \
, ' \ , * \ , , , \ \ , , \ . \ , \ & -
1041
NOVKLUS
CONSTITUTIONEG.
7
1042
- * * \ . .\ , , \ , \ < , * \ ; - '. '> \ ; \ \ -
, , \ & ; . , , ' \ * ' , \ , , ' , . '. \ , * , , , \ & \ [] , \ , \ , \ . " * , , *6, \ \ , \ . ,
*, ; \ : ; ; , ; * \ \ , , ^ * , , \ , \ \
\ \ \ , , ; \
\ C / \ " ; \ || ; * \ * & \ \ ', . / m p . Michoeiii PaUeologi aurea setbionibu* monatteruUacr'mili$$x. bulla <U po$() ( A . 1272.)
. * $ $ ., \ , , , \ . \ , \ \ , *, \ , . '\ \ \
^ \ ^
, , ' \ , , , , \ , \ \ " . '
, . \ \ , / > ,
( ) Pasiui Cutalog.
,
Tauri. I , . 510.
Cvdd.
1043
CPOLITANORUM IMPF. , ,
1044
\* \ , \ ' \ , \ \ , \ ; , \ [] , \ \ , . ' , , \ . \ \ , \ f] . ; , * \ } ,, ; . , \ ( \ \ , \ ), , , \ \ * \ \ , * * \
\ ' \ " ; \ ^ , \ \ , , , \ , \ \ \ , , \ . \ , , \
\ Q
, - , ' ?
\ . ' , . graliam
*\ \ , - , \ , ' . , , \ [\| . X I . Imp. Michaelit Palceologi rescripium, quo Theodorttt Scuiarioia metropolita Cyzici hypertimi digmlute condecoratur. () (Juier 1275-12x2.) .
X I I . Imp. Micltaetii Palceologi decrelum t n monattcrii Nottv Peirw (b).

"
\ , / 6 , , ; , * , -. \ . {b) Pasiui i b i d .
" \ () Pasinl C (nl.
1045 '
NOVELLiE C O N S T 1 T U T I O N E S .
101
'. * , , !; \ \ , \ , , \ , \
\ " , \ \ , \ , , \ , \ \ , * '.
1
, "
\ ^ . " : \ \ , \ \ \ , \ , \ \ , \ \ , , , \ , -
\ \ \ ,
, ; \ \ \ . '^ \ ( \ \ ) \ , \ \ , \ ( \ \ , \ ' \ , , , \ , \ * ) \ \ \ \ ' \ * \

\ - Q , * ' . X I I ! . / m p . Michaelis PalcBologi aurea bulla qua monasterium Salvatoris Christi Latomi, quod Thettalonicce eit, Comneno Jotuaph Maltasino conceditur ; ei de conjunciione inler monaHerium Hacriniiiuatel Nova Pelra:.(c)
%
. <\ , \ * - D \ \ \ 0 , \ ^ * \ , ^ \ , ' \ , , , . :. (c) Pasini j b i d . ,
,6
\ \ $ , [\] , \ . , ^ , . , , , , \
1047
CPOLrrANOHUSf
lGi8
/ \ * ( " '.- * , \ \ - ' ; , \ , \
\ \ \ * , ? . , . \ \ , \ , , , \ * \ ^ \ ' , , \
; , \ , \ ' , \ / \ -
; , \ \ ' , , , \ \ \ -., 1
' , * \ \ . \ , (d) , \ -
\ Q , \ , \ \ , . '.
X I V . lmp. Androntci senioris aurea bulla de immn nitaie habilalorum Monemba$ite. (e) (\. 1284.)
. \ , * \ \ * , ' \ \
, \ \ , - * . \ ' , , , , ' ' ' ,
. - * , , , \ . * , \ . , ' \ ' , \ , ; \ ; , ' Cal. dcs HIss. grecs de rEncurial. 12 cJUil Millcr (Par s ISS3} .
, , \ ; , ; , \ , , \ \ \ , * \ ((/) Ueliqua tleeraul tit codice. ( ) t\ cuiiicc Scunaleusi
5).
1049
N O V I L L A CONSTITUTIONES.
10
: \ ; - * . " (* (5 ) \ \ \ ( , \ \ \ , \ ' . '. " \ , , \ , \ , \ (/) . '. , ' \ * , ', , , , \ \ {5 \ , , \ , - \ , : ,
. ' ^ \ , \ \ * \ \ \ \ \ , * \ \ 4* .
, , , \ . \ ,
\ Q \ : , \ , * . \ \ \ ' . ,* ' , . ' . , " , . : * * , \ * \ . \ , \ ; , , \ \ ; ^, ' \ ; ?;\ \ . X V I . liup. Andronici seniorh aurew bu-l<e de me~ iropolibu* Phdadelphenn. The*saloniceusi el Liioadoium (h) (Circa 1292.) (/) I . e. A r a g o i i u i n , m c * l i n versione a n l i q u a . (tj \i\ catlem versionc cst : Dalmatinm Segnerinni.
X V . / m p . Andronici tenioris priwiegium metcaloribu* llUpani* conc%t>$ *m. (g) (. 1290 )
*?:\ ol , ' :, ':, , (),., , ; , ^ / : ' \ ; ^ (), ; /. (f) l d s i Miclmcl Pahcologus. Zach. ({/) \\.\tu aiireaiii bullain p n v s i i l i l Captnany, Memorias hitt, sobre Burcelona, . I I , (Madrid MlV) p. <4b7, ex o r i g m a l i i u arcbivo BarceloueiiM a s s e i v a t o ; iueui p . 507 versionem uuliquaiit ejns e d i d . l . <Juoti illam A n d r o n i i semoi i e l auno i2D0 u i b u i l , ejus rei arguuieula salis iduuea babel Ititn l i i u l o s b o r i i m d o c u m e u l o r t i u i , iiim U M u i i a u i r
AnagonLe ZACH.
(/) Ibidem vcrbo relaxaiionit ri"*ililur. I D . {k) Landaniur i u Disp. l l i r o n . sub A m l r n n i r o f e n oix' lacia i n Go 1. cuii. e d . K l i a l l i e i Polii i'Jl.
iji ZACII.
1051
CPOLITANOBUM IMPP.
1052
W l l . lmp. Androniei enioris aurea bulla de privi* * ; , legiis mctropolitce Monembatia*. (I) (. 1293.) ; \ ' ; * . * \ , \ , \ , * * * , * , , * . \ ' , * , \ * , \ ^ , \ , , \ ; , \ , \ , : , \ , \
D
, \ , * * \ ; , \ ' , , , \ , , * $ , , \ \ \ \ , ay: , * , \ \ \ . ' , \ \ ; , , , \ \ ^ \
\ , \
\ , *
, \ , *

* , \ , \ ^ , . \ , ^ , * ( ) \ *, ! \ \ , , , \ . \ , , , . 3 * 6 \ ... (m)
, * \ \
\ \ , \
, , , , * , \ , \ \ ; , \ \ \ \ . \ \ > \ , , "
' \ , , , , , ' , \ , \ \ ' , . \ , , , , \ \ , * \ , , , ^ ; . () Nonnulla non p o i u c r o n i enucleari : et scquenlia ciiatn iucerla leclu f u c r u n l , UJ cJitores n o u v c t u n t asieribcis apposilis.
, \ , ,
, \
\ , \ (0 Khalti e i P o i l i Coll. Can. V , . 5 5 3 ; Bnclion Hccktrches hi$t. sur la principauli fraucaise de MoUe l o u i . 1, p. L X X T U .
t
1053
CONSTtTUTlONES.
1054
; , \ - ' \ \ \ \ * ' , \ ' * ^ \ , , , \ ' , , \ , ' , , \ ' 8 \ ,

, \ '
. \ ,
", , , \ , \ \ \ ' , - * " ' * \ * ,
, \ , \ , ' , \ , \ \ \ , * , $ . \ , \ ; * , \ ,
, \ *, ^ , , , \ , \ * * . '. . , * * - , * * " , \ 2 , * * ' * * , \ , ', ; ' '
- Q -
\ ^ , \ . \ \ , . \
\ , , ; ,
D |] \ , , \ , , . , \ ; * * \ ; ^, , \ , \ ptl' \ * , * * / /, \ \ ,
, \ , ^ \ \ .
; \ ,
10J5
C P O L I T A N O R U M IMPP.
10L6
\ '* ; ", \ , ', . , \ \ , , , ,
* , , * * ,
() , . " * ~ ' . ordinationlfaeiendu.
, \ . \ , * \ \ \ , , ' , \ . , \ \ \ , , , , ; \ , ' \ , ,
X V I I I . Imp. Andronici tenioris de bus abtque prcestMliene consutiudinum ( A . 1295.)
" ; ; , 1 . (Vidt G. Pachumeri* Hitt. Andronici CXLIII, col. 436 ) III, 3. T o m .
XIX^. / m p . Andronici tenioris aurea bulla in graliam Gregorii Meii**eni(o). (1. 1296.) X X . / m p . Andronici senioru aurea butla de pctsessionibui ecclesiie Monembasia: ( ) . ( A . 1301.) \ \ \
-,
, , , \ > \
' \ * \ Q . \ ' \ - , , , * ' , & , * > \ , , \ * \ . \ , , .. * , \ (n) Post verbuin locus vacnus i n IDS. relicnift e s l . Addenduin esl , ut ctim i i t d . V I qtiadret. Bnchon indiclionis nuiueruiu i n mtilare m a l u i u ZACH ( 0 ) Buclion Nouvellet recherchei hisL sur laprinc. * franc.de Morie, l o m . I . Paris 1845, p. 245 laudat U11 cbrysobulle de f einpereur A n d r o n i c GomneiteP.ileologue en langue g r e c q u e , en date d ' a v r i l 6XU4 du monde (011 121)6 de J . C ) , I X i u d i c i i o n , en faveur de la famille Molissene c i eu particulier de Gragoire Melisseue, quulifio i c i son p a r e n l , despoie de loule la C b e r & o i i n & e , de r i l e l l e s p o i i l , vffcnos, de X a n l b o s , de P6rib4orio!i, de la ville de Samus, de l M l u s t r e ville <le M i l e l , d u golfe Ambracique et du golfe de Mess^nie datis le PeloI onnese. A n d r o n i c Paloologue commencc par faire 1111 graud eloge de la l a m i i l e Melisscue, aucienpe, illuslre et opulenle. 11 rappclle que c ' e s i a ceiie famille qu'apparlenail A l e x i * S l r a i c g o p u l e , q u i avail d e l i f ro (ioiistauiinople des L a i i n s . LCu coiihideralion des meriies do ceile. f t n n l l e , i l veui e i a l l i r la bonne b a n n o n i e e n i r e elle e l la lamille i u i * p^riale. I I iiicnlionne la ravolle de C o n s u m i i i , hun I r o r e , conlre l u i . I I d i i q u ' i l Tavail v.iincti e i l a i l
u
* , , \ :~ , \ * , \ \ \ .cmprisonner dans une forteresse avec ses pariisans, au nombre desquels se i r o u v a i l l l i c l i e l Meliss&ieGomn&te-Sirai^gopule. Depuis ce j o u r , Gr^goiri* Melisseue, parenl de Tempereur et neveti de Mtclicl Melisseiie-Comneiie-Siralogopule, s'dlaii adrcss^ au f|sc pour avoir les biene de son oucle e i avail de plus reclaine Tliessalonique, comme dot de sa graiid'mdre Marie Comnene-, qtii êiaii g r a n d ' u n i e de r e n i p e r e u r , e l dc plus Gallipoli e l les villes frontieres. Puur meltro l i n c f s loclamaiions d'iine maniore amicale, Feinperetir A n d r o u i c o r donuo que justice s o i l faiie e i q u V n reitde G r d goire loutes scs terres de f a m i l l e : iuoius Tbessaloiii<|iie ei Gallipoli, q u ' i l e l a i i utile au bieu pnblic de liusser oture les maiiis tle r e m p e r e i i r . E\i c o m peiisaiion de ceue perte A u d r o n i c l u i abank>un* U proprieie dcs villes, lerres et l l e t placees <n Asie reiiiboucliure des lleuves Moandre e i Lycee e l vers la mer dc M y r i o j u s q i r a u golfe de Rhodes: aussiioi qirelles seroul Oelivrees des mainsdee 111lidt:les (les L a i i n s ) , q u i les possodaient eocore. A u d r o t i i c , daus ce cbrysobulle, donne loujour a G eguirc le l i i r e dn de^poip. () l l e r , Guialof. codd. Gr. Scorial. p. 6 1 .
1057
NOVELL/E
CONSTITUTfONES.
1058
\ . ' - , \ '., \ , , \ \ \ \ \ \ \ , \ , . ' \ , ; \ >., \ , \ , ( ' ) > " tfap* \ \ , \ \ \ , * \ \ > \ .
'
\ , I ' . ' \ * \ . \ . , , \ \ , . \ \ , * , \ () \ . \ \ , , ' , : \ \ * \ , \ , , \ \ \ , * \ ; , , , ,
' \ * \ \ \ * ' , ; , \ * , \ \ , ' \ \ . \ , : \ , \ ' , '. , * >. ' \
, \ \ ' , '
. "
\ ( r ) \ \ , \ ; , .^ \ , \ . ; \ " ' \ , ; * , ? mappa majori G.iliica et ex libro : ; ; ; 1837 a Klado Aihcnis 457 i n 8* cdtio adnoiavii Miilerus.
, \ , ; \ , \ , , \ \ , ; ' , ; , . . '. ' \ \ () \ ? (r) tluuc locuin simul c u m aliis inferius u u m i naudis bodiedum sub eodem nomine exsiarc, ex
t
\ , D ,
PATHOL. GR.
CLXI,
34
1059
C P Q L I T A N O R U M 1.
1060
( & . , ' , \ , )* \ . \ . XX. . stnioris de metropofi (. 1504.) Apro. Jmp. Andronici "
' * * ' .
(Hoc privilegiam jam edidimus inler constrtullones patriarch ioanuls Glycif, sub oura. X L V I K , lom. CLII.) X X I . / m p . Andronici senioris aurea bulla pro Gt nuensibui ( ) . (. 1304.) Gura iransmissi fuerint ad I m p e r i u m noslrura ex parte illuslria Comunis Janae dileclat f r a l e r n i i a t i s I m p e r i i noslri Ambazalores et sindici speciales
\ \ , , , \ \ , \ \ \ \ . " , , \ , , , , ,
1
Embriacus et d o m i n u s Acursus F e r r a r i u s , ad exponenda corara nostro I m p e r i o c a p i t u l a , ex q u i b t i f quedam ad ipsorura Januensium j u r a lia videbanlur e l observari debebant, et quedam de speciali g r a r e q u l r e b a n l j u x l a ea que I m p e r i u m nosLrum illustre comune Janue I m p e r i a a i noslnim anfacere consuevit i n i u i i u affectionis, gratie et a m o r i s , quem erga n o s t r u m b a b e t : quibus capiiuils per eosdem n m i cios exposilis et n a r r a l i s I m p e r i u m nueus ipsa coucessil caphula u l inferiug d i s i i o g u e l u r . Et ecce presens p r i v i l e g i u m aurea buKa n o s l r u m m u n i l u m eidem i l l u s i r i c o i n i i n i Janue c o n ceditnus et l a r g i i n u r , ad declaraiionem, robur e i firmilalem cio iinniobilis e i inviolabilis perseveraceorundem c a p i t o i o r u n i , que accepiavlnius e i requisicionem ipsius i l l u c a p i i u i o r u m talis e s l ic Quorum
, \
. \ , ; \ - ;5
i l l a adimpleviwus j u x l a atris c o m u n i s . nor.
, ' , \ \ , , , *
P r i i n o quidem quod habere debeanl Jauuenses i n loco Galalbe locum quem requisivertinl i n forma quadrangula l c r m i n a l u m e l assignalum, secuitduni quod locus ille a m b i i u s est per f a c l a m foveatn c i r cum circa ( t ) . E l volumus et j u b e m u s , quod a c i r c u i t u ipsius loci mensurando vacuus lucus loialUer resideal absque babiiacione aliqua alicujus pcrsoue per spalium sexaginta c u b i l o r u m . a iburo C a secuudum laliludiaera ipsius irniri stri Galathe
usque ad ipsorum Jauuensium coaGnes e i i a m s i l
, \ locus l o l u s vacuus nec a l i c u i liceal h a b i l a c i o n e a yjx\ . facere quoquu m o d o ; infra v e r o l o c u t n p r e d i c t u m \ habilaciuuis ipsorum Januensiuui babeaai ipsi J a , ' ' < \ \ , * \ , () \ regio arebio d i Corlc c d i d i i Sauli Della cvl. dei Genoo. t / i Galata, I I , p. 2 1 1 . ( l i ) u s i r u i t i e i i t u i u , quo limiies Galaia! tfcfluiunuuenses l i b e r i a i e m et mauclatum faciendi luausioncs e i slruci^ras et alias firmiiates e i omneui aliam securilalem ad eorum v o l u n l a t e m praeler
l a i a u m modo n i u r u m c a s l r i , quod q u i d e m c o n s l r u ere i u ipso loco volumus uon licere. l i e i n quod babeant io eodcm loco Januenses e i qui leuenlur Januenses l i b c r i a i e m sine aliquo i m pedimenlo, et babeant macelbiui e l macellarios J a nuensium, e l mcssilas Januensiuin, logiam, b a L l n r , mense Majo i n d . 1 a. G 8 U (p. G h r . 1 5 0 i ) maiidalo iuiperaioris s c r i p i u i u , cx eodeiu arcbia c d i d i l Sauli I . 1. p. ^09.
lOCi
NOVELL.E COXSTri UTIONES.
10*2
iieuni, propriag eui ecclegiag, gacerdoiem vel sa- quod lieri debeal saiisfaiio ipsius d a m p u i , p i v i t i ipsi p r o b a v e r i n i I R v c r i i a t e e i j u r a v e r i m i n preseucerdoies Jatiuenses e i L a i i n o g , gtateram et ponde* ralores Januensiuin, ecribas, mausuras e l omnia alia que v o k i e r i n l ad volunlalem e l p l a c i t u m eor u m . Ponderare lamen res ipsorum presenie debeani p r e f a l i ponderatoscriba vel alio nuncio ex iia i l l o r u m q u i poteslatero habuerint Jamieasium Imperit ttogtri. Probare detaatit presente nuncio
siniilUer cuin veris j n r a m e n l i s eiiam a l i i q u i invc nientur i n eodem naufragio q u i evaseriui de ip $i> periculo preeenle ipso nuncio Imperii n o s t r i , qiri videai ipeos lestes j u r a r e , u t Supra d i c i u m e s i , < suflicere debeal hoc ad osiensionera ct p r o b a i i o n c m veritatis. Item quod prestabimus semper p a r t i illustris comanis Janite et eingulte Januenstbus e.l de d i s t r i c m Janne e i i l l o r u m , q u i lenebuntor u l J a n u e n ses, brt\iem et f r a n c h i z i a m et i m m u n h a t e i n de cetero sempor tam i n m a r i quain. i n l e r r a , i n p o r libtig et immite n o s l t i s quas babemus et babebimus Dei raisericordla e l per imercessionem sanctissime Dei G e n i t r i c i s , i i a qnod omnes Jamienses et de d i s t r i c i u Jarnie et q u i leneniur Januenses siut franci ei ttberi, nicbil solventes i n lota (erra I t n p e r i i uogiri p r o conierek) nec eau8a alieujus e i a c i i o n i s , iutranies videlicet per totam l e r r a m l w p c r i i n o s t r i v c l exeunies ex ipsa, vendenieg e i emenies et e x catnbiaoieg veJ aiiquod aliud negocianleg modis c o n guetig mercaciouis, sal et madiicem, giantes et de l e r r a i n t e r r a m exeuiUes, per l e r r a i n v d ^ e r inare, cura mercacidnibus vei gine meracOcibas, ad loea defereotes vel inde exirabenieg ex empttone ?el alio lucro et alibi deferentee, peraonalKer geti r e a l i l e r . I i e i u s i quig Janucngig v e l q u i leneiur u i j a n u e t i sie soWeril aliquid vl dampniiicatus foret i n aliqna ierra subjecla Imperio noglro, et abluUmi esset sibi raliene glaliana v c l maxerio aut propler a l i a m caugam vel raodutu operalutn f u e r i i cottira d i c i a m f r a n c b i z i a m e t l i b e r U i c m ipsorum Januensium, qtiod l u i p e r i u m nosirum facere debeai gaiisfieri e i r e s l i (ucionenv fieri b i i g , q u i danipnum passi f u e r i n t , t o l u m i d quod ipsi u l e g j u r a v e r i n l i n prescncia l u d tali modo a u i ablatum f u e r i l ab ipsis. l l d i n quod neo recipere debeat de cetero I m p e r i u m n o s l r u m aliquem Jauuensem vel de d i s i r i c i n Janue iri vassaiiuin, i l a quod e x i m a t u r e i n o n esse debcat aub exatnine e i j u r i s d i c t i o t i e Puiesialis v r l PoU s l a i i g geu Googelum Januensium quod d e d c r i n i i l -
parie comercii I m p e r i i n o s l r i . E l ipsi quidero J a nuen&es habere debeant o m i i i u i o d a m l i b e r l a i e m et franchiziani ad ponderaudutn mercaciones e o n i m : ccteri vero q u i redentes sunt coromercio I m p e r i i n o s t r i , dare debeanl pro ipsa pouderaiura i d quod esl decens secundum dare c o m c r c i u n i . I i e m cuni i n eodem looo sint eocieaie Irea G r e c o r u m , super quibus habet omnimodam poieaialetu sauctissimus dooiinus generalig palriarcba, dcbeam ipsas ecclesiaj ciissiinum d o m i n u m habere sacerdoteg Greci, e l p a l r i a r c h a m generalciu a n ordiuacionem e i coiieueiudi nero, i i a quod tian poasii occultare se t e l d e i r a u -
caniate et cuJebrare i u ipsig, quod per ipsum eaouuaiim fueril ordinalura. Item quod omnes, q u i secandum v e r i i a i e m f u e r i u i Janueoses e i q u i n o u i i u a b i i u r et leuebutir J a nuensis, esse debeai sub examiue curie ipeoruai Jauuensiuni, l i c e i iransposiius fuerit ad a l i a m n m i o i i e m , sive ntasculug fuerit sive f e m i n a . S i facii essenl Greci vel alterius nalionis, p r o u t si Grecus v d Greca vel aliue qui sub j u r i s d i c t i o u e uosira giut vel csse debeani rendabileg i m p e r i o u o s l r o , l i c e l e f l k c r e n t u r Januenses, debeant esse sub examine p a n i s Q I w p e r i i n o a t r i , nec eoaiputabiiiilur i u numero c i ardioaiioRe fraucbizie e i l i b e r i a l i s Januensium. Iteui quod concedimus p a r t i Ipsorum Januengium lucum babilacioais i n l e r r a S t B i r u a r u t i i , e i p e r t n i t l i m u s ipsos babere i eodeiu loco togiani, b a l t i e u m , f u r n u i n , eccleaiam et alia que s p t c i u c a u suiU p a r t i c u l a r i i e r i n capilulo de Galaia, u l d j c l u n i e M . I i e i n quod salvabimus l a m i n m a r i quam i u l e r r a , i n p o r i i b u s e i insujis qtiaa habemus et b a b i i u r i su mus per g r a l i a i n Dei et itUercessiouem ejus sanctissime .Geniiricia, onines Jatiueuses e i d e U U t r i c l u Janue e l omnes nominalos Jauuenses e l q u i pro J a iiuensibus d i s l i n g w i n i u r t e l l e n e b u n t u r , i n personis et rebus omnibus e o r u m , et liiis (u) q u i p a l i e n i u r
iiaiifragiuiii et inde evagerint, gi lestificabunlttr D Gonsulum Jauuensium, sed debeai ipse lalis j u d i per lileras Potestalis Janue scu Potesiatis vel C o u - c a r i per ipsos p r o u l ceieri civea e l babii.Uuree &ulis Jaiiaeusiuin q u i i u p a r l i b u s Romanie i n v e u i Janue. e n l u r eo lempore quo hoc tale c o i t i i g e r i i , e i d c l l e m quod non impeiliemus nec ilupedii i faciemus scu i m p e d i r i p e r m i u m u s i i i l o l a l e r r a n o t t r i i m p e r i i , qiiam kabemug et de g r a i i a Dei G e n i i r i c i s acqolremus, aliquein Janueuseui e l de d i e l i i c i u J a nue propter faciuoi qua, geu deticium vel f u i iwra seu Januensis vel q u i lenetur rapiuam vel debiluui alieruio i n persona vei re a!rscd unusqnisque Jaoucnsis snb culpaipsius tali modo exaininari d e beai sub curia e l j u r t s d i c i i o n e Poiegtatie vei G o u sulis Jauuensium, c l quod puniatur et r e d d u ractoinonslrakuiu i u e r i i per ku|usmodi tegtimonium ipscs esse Jannemeg vel de d i s t r i c i u Janue vel iiomioaioa e i appellaios ianuenses. l i e u i quod Janajetiseg, e l q u i d i c l i f a e r i n i e i n o m i n a i i f u e r i n i Jaituenseg supra, si contig^rit i l e r i eig ofluiigio scu dampnum aliquod i n l e r r i s I i u p e r i i n o s l r i de n a u f r a g i U proventenlibug ad ipsog cum rebtts ipsorum, e l dampnum passi f u e r i n l de noslri, ipsis rebug per aliquos subjcclos l m p c r i i ( u ) Lege lios.
CPOLITANORUM nem p r o c u l p a e i debilo suo, ei quod i u s a l i s f a i i i o - r.ein babeal i l l e q u i . i u j u r i a m \ c [ dainpnum passus J u e r i l , e i quod alius Januenais propler lalc f a c l u m uon consequalur offeusiotiein vel dauiptiuiti. S i qoie v c r o de l e r r i e n o s l r i g vel de parle nostra vel aliquis a l i e r , q u i non csset de l e r r i s n o s l r i i m p e r i i (eneretur u l Januensis, offenderct aUum nec ipsorum
IMPP.
1054 illatu
omnes ali ;ts res sine i m p e d i m e n l o aliqtio
eisdetn ex parle i m p e r i i n o s l r i : e l p r o p i c r hujusmodi mercaciones n o n debeant cogi solvere q u i quid aliquo roodo raiione* comercii seu alierius dacili. l i c m non detincbimus nec d e i i n e r i faclemus v c l periniitemus navcm aliquam seu aliqnod lignum alicujus Jaiiuensium vel q u i u t Januenses t e n e n i u r , nec Jantiensoni aliquem vel q u i t e n e i u r u t Januen* sis, i n peraoua vel rebus, sed habcre debeaui o m impsde nimodaro l i b e r t a i e m et gpaiiutn exeundi sine liler et r e a l i i e r , uisi forle fueriul inculpati
J a n u e n s i u m a u t essel accusattis de debiio vel aliqua alia l a l i causa, quod t i e r i debeat super b o c j u d i c i m n c l examen e i v i n d i i l a et j u s l i c i a ex parie noslri i u i p e r i i s u m m a r i a et expedita. S i m i l i l e r Geri debeai ex parie ipsornm Janueusiura omnibus noslris et omnibus a l i i s , q u i i u v e i i i u i i l u r i u lerris imperii n o s l r i . E i i l n i c h i l o m i n u s e l o p e r a b i i u r de aliig o m u i b u s , non tantuin de illis q u i c u m j u r a m e n l i s et n a m d c i l l i s e r i l i d , quod r e q u i r i i u r per ipsas c o n . venciones i p s o r u i n . t i e m quod omnes nofarios et maleffacloreg Grecos seu L a l i n o s subdiios nobig vel non subdiios, preter illos q u i de p a r l c s u n l i l l o r u m q u i convencionea et sacramentum. nobiscum babent, q u i contra comune vel bomiuee Janueitses vel contra illos q u i teneniur ut Jauueiises dampna i n f e r r e n l e i molestias, persequemur et tapienles ipsos punierous secundtim j u r i s ordineui : proul s i m i l i t e r ipsi Januenses debent omnes neiarios Jaouengeg e i maleffactores Janue et q u i Januenses d i c u n l u r p e i s e q u i , sapere et p u u i r e secundum j u r i g o r d i a e i n . I i e m quod Jaauensee e i q u i Jauuenses Iiabere debeant i i b e r i a l e m len&ilur
diroenio de omnibug l e r r i s nostri i m p e r i i , p e r s o n a aliquo d e b i l o , f u r t o vcl rapina, de quo debeal j u d i cari i n curia Januenei, i t a quod per ipsos fieri d e A c l u m f u i l h o c presens p r i v u e g i u m Itnpcrii n o s t r i i n nosiro sacro palacio B l a k e r n a r u n i , s c r i p l i u i i m a nu noiarii aule nosire Nicolai do Perina, mense M a r l i o secunda[e] i n d i c l i o n i s aexti i n i t l e m oc-
convencionibns i n v e n i u n t u r i u l e r r i s i m p e r i i n o s i r i : beal justa bujusmodi c r i m i n i s sen debili e x p e d i i i n .
tavi cenleni duodecimi a n n i a conslilucione m u n f i secundum n u m e r u m G r e c o r u m , sccundum vero n u meram Laiinorum ab incartiacione Domiui anno rubra subscrimillesimo Irecenlesiino q u a r l o indtciione secunda. Subsigiialum nosira i m p e r i a l i piione, e i roboratum aurea appensa, ad eorum bulla I m p e r i i inferius
omnium pariiculariur digiia-
c i o r u m c a p i l u l o r u m declaratiouem et firmiiale e l u l ipsa inaneant i u c o i n i u i i l a b i l i a .
emendi dc l e r r i s no- C *
i i r i s , quas babenius e; b a b i l u r i sumus,omuia v i c u a l i a , preter fruraentum et alia geitiina, c l etirab< r c de l c r r i s i m p e r i i nostri e l sine a l i q u o i m p e d i m e n l o vel duciia c o m e r c b i i vel a l i c r i u s e x a c i i o n i s . l l e i n quod de aliis l e r r i s , que s u n l i n marc m a j o r i nec s u n l subjecte i n i p e r i o n o s i r o , babeant liberia leiu ipsi Janueuses e l q u i u l Januenses l c n e u l u r exlraliere e i e x l r a l i i facere e l p o r l a r e e i facere p o r l a r i liicrcaciones quascunque v o l u e r i n l , e i f n n n e a t u m e l viclualia oninia, ligna, picem c l alumen,
ab Alhaiuwo
Imp. AndronUi
pairiareha
$e,oris
propotita de
constitutio
ttfnodaih
dicenu
causis (). (. 1306.) ;
(). \ , , \ ^ ,
(o) H u j u s conelitutionie d u s exstant receusiones : nis genuina?, eamdemque P a r i s . 1336, 1388, V a i i c . u n a , quam edimua ex God. Paris. 1351 A ; a l l e r a , 847, 856 videnlur c o n l i n e r e ; i u L a u r . I V , 10 d u n q i i x ex God. P a r i s . 1357 e d i u est i n I J a r m . e d . c o n s t i l u i i u n i g nosine i n t n l i o n e t u f a c i t , U c i m b . p . x x u s q q . ei i u C o l l . c a n . e d . R b a l l i e i l c x i n s auiem i u j u r i a temporum i n i e r i i l . A l l e g a i u r P o t l i V p . 121 s q q . Uanc Heimbachius genuinam c o n s i i i u i i o nosira a B l a s l . K 1% e i , 8 (ed. B o esge j u d i c a l , i l l a m maiiui r e c e n l i o r i d e b c r i . Sed vereg. I I p. 156 et 2 5 8 ) , et ab H a r m . V , 8, 9, 9 5 . o m u i u o vapulat : recensioni e u i m , quam e d i d i i , V I , 3, 8 e l 6, 6. E x Hariuenopiiio bausit Bouefid. i n s c r i b i l u r , q u o ipso e p i i o I I p . 112 s q q . men ( a n l u m praesiari i n d i c a i u r : e i quae i n God. (x) I l a i n s c r i p l i o esl i n P a r i s , 1351 ti I o 8 8 , T e l l e r i a n o mox laudando i u i e r ipsa Atbauasit opera nisi quod b i c . scribat. I n Paris. e x s i a l receiisio eadein illa esi, quam noe p r o g e n u i u a 1356 sic e s l : liabcmug. Praeier Paris. 1351 e l 1357 rnodo \ laudatos coinplures a l i i , quibug ba:c constiiuo in . S4i, rasa. Godices i i u i o i u e r u n t : v e l u l i P a r i s . 1263, , 1556, 1382,1388 e i alius Telleriauug, quem B o i v i u . , \ ad Gregor, ed. Parig. 7 5 5 w c i l a i : L a u r . 1Y, 1 0 : . I n V a l i c . 847 sic : \ a t i c . 8 4 7 , 856 e l 857 : V i n d o b . j u r . g r . 3 : \ / 23 : 12 : denique Go ^ dex Gerasimi, quo H l i a l l i s O l Polbs usi s u m . Quam ( f o r i e . |). V i n d . 3 : auiein recensiouem isti Godices c o n l i i i o a u i , ? ?p.que de omnibus consiat. l u Gcrasinii Codice e p i : ; lome laiiliiin baoelnr, gimiiisque videturesse Y i n d . ' ' . , ' , 3 ; e couirario i n P j r i s . 1382 uiagiia pars rccensio ),. I D .
%
NOVELL/E CONSTITUTIONES.
1066
: \ , , \ ^, \ : , \ " , , . '. \ \ , ^ . ' , * , # \ (). * , ^ , \ . '. \ \ \ . , , , \ , , , \ (). '. " \ , , ,

f
, * \ \ \ , . \ , ' \ ) \ , , , , , , , , , , , , , , ^ [ ', , {y) |, , , , ^ \ , , \ , \ \ , \ , \ \ -
: \ , - C ** *^ . ., * '. \ , \ \ \ (b); ' . \ , * \ , \ !..
\ , \ * , , , , , \ . , . ^ , \ . '. / , \ , \ \ , (&(5, , * (y) Quse uncis inclusa s u n l , U\ Paris. 1351 d e H d e m u t u r , addila a me ex epilome bujus c o n SHilulionis. (*) Epilome a d d i l , . . () Paris. 1351 ascriptum est hoc * , '., \ , I O J V ,
\ , \ . . '. \ ; ,, , \ , \ * * , * \ , , . ' . '. E t < ^ \ . , , \ , ; , * , ' ^ . Z A C H . (b) V e r b u m , quod i n Paris. 1351 . dccsl, cx Paiis 13M> a d d i d i . l o .
mi
crOLITANOKUAI
1.
103
' / , , , , . ! ; \ , ; \ \ *
\ \ ; . '. \ , -. , \ . '. \ , \ \ , , '
, ;
4
\ , \ , \ , ' \ * ,
\ , \ . \ , /? , . . '.
" , \ ; ,
, ' . ' , , \ . \ .
(e) \ , ; ' \ . ( ( / ) , , \
, \ Q \ * ; \ . \ \ \ , \ \ , X X I I I . / m p . Andronici seniorii ne civiles magnlratus defunclorum metropolitarum vel epi$coporum bona invadanl (d). ( 4 1512,) * . \ ; ;, :
\ , . (c).
. " \ * , \ * D \ \
, ; , * ' '
. \ , , ' ' (d) Ilanc p r u m i s e d i d i in Delin. llist. JGR. p. 1 3 4 P X C o d . Paris. 1263. Eadeiu exslat i n V a l i c . 6 4 0 . Zvcn. [e) Supra. . I I I . I D . (() Incditum e s l . Vide M o r l r e u i l I I I i n i m a p . 5 9 1 tlabelur eiiam i n Cod. Paris. 1563. I D .
, ; ; ; ; (e) V i n d . 3 subscripiionem babel : \ Mtnvl . ' \ . Paris. 1357 recenlior nianus a d s c r i p s i t : . ' ,-'. Quo simtificalur, c o n s i i l u l i o n c m nosiram a p a i r i a r cba amio 1505 proposiiam a b impcratore arino 1306
c o i i i i r m a l a m csse. Z A C H .
10 >9
r
N O V E L L * GON ttlTUTiOKES.
(
lf>70
' ,* 6 3 , * -
\ , ' , \ . , ' , \ * , , , . , * \ , [* [] \ , \ \ , , , , \ , \ \ \
\ , \ , , \ , \ \ , } ; * \ .^ . , , , { \ , \ \ . ' ,'. Monem, - , . \
. " \ * , * , ' * \ , , ,
X X I V . Jmp. Atidronici $eniori$ aurea bulla bauoih coneeaa. ( A . 4317.)
(Exstat ln Historia G. Phranli. Vide tom. CLVI.) X X V . Jmp. Andronici senioris de metropoli norum. (A. 1312.)
J J v
Joanni-
( E i s i a l inter acta episcopalta Glycys patriarcb, sub nora. L l . Vide l o m . C U I . ) X X V I . Imp. Andronicisenioris privilegtum bus Uiipauii concet$um (g). mercaiori-
', , ,, , , ; , , , , , , , , , \ \ \ , ( E l i t n m esl ex archivo I5areloncnsi i n Gapinuiiy Memoriat Itht. sobre Barclona, . I I , p. 408. Ex b i s i o n a rcfcis Aragoiiiac Jucobi 11 ciiiior
\ * , \ () \ xat \ , ?# \ \ ,
(5,
; , \ . boc privilcgium Aiulronico sertiori, ct quiJcm atiao1 3 2 0 vtpdicaiidutn csse ocnsuit. Z A C H . (h) M.ilim . I D .
1071
CPOLITAXOllUMi Imp. Andronici $eo$ ienloii dc
IMPf Jmp. Andronici teniorit d$ Bryseos. (.4. 1325.)
1C72
metropol:
XXYII.
melroOoli
Bry-
(i). (.4. 1324.)
\ , ) , \ , , \
(Exstal inler conslitutiones ivnodales Esaue palriarcba*, sub nom. X. Vide lom. C L I l . ) X X I X . lmp. Andronici unioru pacta cum Veneti* inita (/). ( A . 1285, 1302, 1310, 1324 et 1325 ) XXX. lmp. Andronici semorit aurea bnlla. qua prccdia nonnulla Irence AuguUct donanlur (k). . \ \ \ , ' ,
. " \
\ \ ' , . . . - . *?, 6C . \ \ , \
, \ \ \
. " , \ , ;
( ) ,
() E x s i a t in Cod. V i n d . l l i s t . G r . 65 f o l . 4 9 . (j) E j u s m o d i c o m p l u r a p a d a iusiitit ( a m Libro albo, quam Paciorum libris. Index L i b r i albi : c Treuga quarta facta per dominum Hugolinum Justinum, nuncium domini ditcis et eommunit Venetiarum, cum C Androwco imperatore Romeorum, caria 140. > I n d i x p a c i o m m l i b r i l e r i i i : c 1310. Paclum firmatum inler Andronknm PalaeoOgum imperatorem Conitaniinopolilanum el commune nostrum Veneliarum tuper Ircugua annorum duodecim et iuper negoiiis hinc inde fiendis cceterisque capiiibus conlentis iu pacto observandU. C a r l . 112. E t : < 1324. Treugua ad quinque . sertyinda cum Palaeelogo Impera(ore Coiislanlinopolis, cum diversis cenvenlionibut ct paclis ibi exprcssis. c a r l . 158. E l : < 1325. Pactum cum imperatore Gratcornm Palaeologo tuper treugua quinqueannorum, cum diversit aliis capiiibut contenus pacio obsercandii cum tacraiucnlo. C a r i . 215. Index P a c i o r u m l i l n i q u a r i i : Comtantinopotis. Pactum, $ive iniUum cnjusdam pacti facii inter i m peratorem Palaeotogum et nonrum commune super quibusdam ireuguii roboratis el firmatis cum sacramento, ut t n fol. 3U. > E t : Constanlinopolis 1302. Pactum fuclum Venefiis cum nunlin imperalorii ConsianiiuopiflUani uper ireugui$ priu$ habiiis cum sequemibui capitntis juramento observaudU. Primo, quod Cnpitula contenia in Ireuguis anie habitis firma Uabemu*. Si Graecus inluleril damnum Veneio, corrigatur de vestiario imperaloiis. Si autem Veneius damnum inluteril alicui Greco, emendatio fiat per liaiulum HQtlrum. aul Veneliis debonis malefuctoris, cum recta probatione tamen illorum qui hinciude damnum pussi (uerhit, r.isi damnum enet manifestum, et 6i eset dubiiaiio, fiat probaiio per jurameuium damnum patn, ultenium. Quod ohntes se abstineani uego iuri sulcm, et maiticani in suo imperio. ILmllaiilur dumna Uluia inler Venetos el Januenscs, tiec teneaiur imperator aliquid iatisfucere de kit, qutte commitsa essent in impeiio tuo, nec ipse nobis al guidpetere possit. Prae.eica vemiilci omniu da.ntta )*r siolum nosirmn illaia, iu quo erat Cooilaneut Piobilis Vir Itogerius Muuroceno, et icddul teplua yinta novem mil ia ypirpcrornm cum aliis quatuor*
devim milibui, computato danmo navis per noslroi captae et ductac Nigropontum. HeslUuet nobn etiaix seplem millta yperperomm pro derobatione rerum a / i quarutn navium euntium Conttanlinopolim, quando Baiulut detenius (uit, et fiet per nos inquitith oeriiafft de hujmmodi faclo. De damnit vero pernos aut ttostros illalis fiet ralio et tathfaclio. contra de damnis nobh per illos itlaiU fiet ab imperatore similiter raiio. imulue captae per nos tempore belli p a n ler per nos lenebunlur, excepiis aliquibu$ quat im peraiondimitiemuB. El hanc treuguam obserrabimut per decennium, el tantum p/au, quanlum placuerU imperalori. Si vero po$l dictum tempus aliqxa par* vellet renuntiare diclis treuguis, denuntiabit alteri, addito $ex mensium termino, ul quitquU kinc ixde possil ad patriam suam reverti. Quae omnia iupradicla debeant juramento firmari pariibus* ul ctnrius est in fol. 4 0 . : Conslantviopolis 1285. Paclum cum imperatore Gomlantincpoliimno tubtaiptum per dom. Joannem Danduio Ducem pro firmanda et roboranda treugua decem annorum, cnm retwvaiioue eonvenlionum et CapUudorum m elaptis ireuguit conlentorutn el cum addictione aliqxorxm, tilapparel in fot. 2 8 2 . > E l : Pacium site tremgu* praedicta dom. imperatoris Conilantinopolis per i p *um firmala, ut jacet infol. 291. : t ConsiamlinopoUi 1310. Treugua duodecm annorum emm imperatore Gon$tanlinopolitano sub eitdem conv**tionibus el capituli$*immutabilibu$ contenii* in praecedentibus ireuguii. [ol. 343. Haec o m n i a p r o pediem lucein v i d e b u n l i n T a f e l i i ei Tboroae l / r kunden z. all. Hundelsu. Slaat$gesch. Ventdigt.
9
ZACH. (k) Hauc, c l quae sequuniur quinqtie a u r & e b u l Ko, e d t d i l Buissouadc Anecd. Gneca, v o l . I I , p . 5 7 , t x P a r i s . reg. G r . 2105, q u i N i c e p b o n C i i u i n i i i opcra c o n i t u e l . Cbrysobulluin i l i u d , u i e l quae dcmceps e x l i i b e n l u r , ISiceptiorus c o n i p o s u i ( CIJIII sub A m i r o u i c o eeniore a canicleo essel. C f . C.miacuzcii Hin. I , p. 4 5 . V i d e m u r aulem haec ^ ''.^ ^ n i i t i o h n p e r i i A n d r o i i i c i vindicauda esse
v
Ip. (/) F u i l e .
, , ; ; , : , , ; * \ ' ;. , \ ^ \ * .
KOVELL/E CONSTIT13TIONES. 10 -4 , ', ; \ (), \ ( : ; \ > ~ ~ :; ' , , ,
, () . , , ; , ; ; , . '. , , , , ^ , ; , \ , ' ,
, , \ , , , . '. ' , , , , , ; , -, . ; . , , * ' ; ;
, C . -
, . , ' ;
, , '.
. " ,
D (), * , , , ^ . , ; , ;, , ' . c Longobardia Byzaniium venerat. () I m i u i l , p u i o , Andronicum n e p o t e m ; forsan etiai Michaelem C a i b a r u n i , Consianitni i i l i i ex pellicc l i l i u u i .
' , . ' (m) . . . . , , \ . . ,
, () E x c i d i l liic calalogus pnsdioruro Irenes A u gusise gralia e n p l o r u i n cique d o n a l o r t i i n . (n) F i l i i scilicel ct nepos i m p e r a i o r i s . (o) l r c n e neptis cral Marcuionis Montisferraii ct
10:5
C P O L I T A N O R U M 1.
1076
$ \ - \ ; . , ; , ' * ' * , . ' , '

qua Aiho
, ( ), * #& , .
. Imp. Androntct seniorit anrea bulla, prtpdium Cuizi mortasierw Serbico t t i monte ad instantiam Cralit Serbiw conctdtiur (q).
* ,
"
; . * ' . , ' ^ , j&ipcivai, ' (, ( r ) ; , ' . () ' * ^, . ; , () " , ^ ' ( ) , , , . ' .
. $ , , ) . , ' , , ' , ' . , ' ,
Q * " -
, ' ' ' . , # ' ,
; . ' ^ ' , * ( ) , () * ' . , * . '
. ; ; .. : '. , ' , ' , ,
, D ( ) , * , * (5. ; , , ' ' , , (q) Crales ille Serviae, q u i infra i m p e r a l o r i i l i c i t u r , duxerat S i m o n i d a i t i j r t nes et A n d r o n i c i i i l i a m . Yide N i c . G r e g . V i , 9 , 3 ; Gantacuz. H i s l . J , 7.
( r ) Psal. X L I I I , 6
(s) Psal. v t i , 12. (t) Forsan cx lsaia sumplus color. Cap. x x x i v , ' .., . (u) Psal. x x w i , 15.
() Psal. , 16 : . () E x o d . x v , 16 : , , (. (y) A d lianc expediiionem e l Scrvici exercitos socicialcm v i d e l u r referenda Cralis cum A n d r o n i co, apud Ganiaciizenuin I , c. 7, p. 2 5 , exposlulalio de diiotms Gomanoriiui m i l l i l M i s , quos posl bcUuia iinperator Grali non r e d d i d c r a i , sed Graecis cepris nniuiscticrai.
107
NOVELL.E CONSTITUTIONES.
1078
, * ( \ , * \ \ , * ^ \ , ; . , * * . , ; , * , ; 6 , , , * , . , * (3 ), , . '. (' ! ) * , " ( ) ' ,

(
3 * ^ * , * * , , * * * . r i j * , . X X X I I . Intp. Andronki $enhri$ componendo dissidio inter aurea bulla monacliot. pr#
. & ,
, , . , , . I , , 5 , , * , * , , * * , , / , () * 0 . ; , cssc , quod nomen negligeniitis c t e f f c r r i . fn Joannis Coinmeni d e $c?iplionc m o n l i s A l h o , suo loco dcscribiluT . {) Allusio ud Joau. x i s , 2 3 .
* * . , . . , *
, * ; '
, D ' , * , * - . , * . " ; . $ { -^ \ () l n calalogo m o n a s i e r i o m i n m o n l i s , a p . R u l g e r s Var. Lect. i r , c. 1 1 . nionasterium d e c i m u i u d i c i l u r , liac cdjccta n o i u l a , ''/ ,. I d esse puio C h u i n u i /. Mala csl nominis s c r i p m r a . Doetor b amico Gr.rco sct boiidum
1070
C P O L I T A N O R U M 1.
10*0
; ; (*/). %% , ' , . \ ' , , ' . , $ , (6), * , , , ; , , . ^ . ; ' .
, ' . ; (?) , , . * , (/) , , , , , . () , , ' , ! ' ' . , . , ,
, . ' ; ' , , ' ; " (e) * , \ , ,
^ ;
. .
, D * . , * ; , , . ' , (6) Joan. , 3 4 ; , 2 7 . lurbas iheologicas de proccssione S. S p i r i l u s , qtiaa ipse sedare ac componere sedula opera studuit Sed fuit illa coiiiposiiio n o v o r u m dissidiorum o i i g o . (d) I n n u i i A i s e n i t a * , q u i Josepho p a i i:\rcbac avKersabaniur. Cf. Ntc. Greg. V I , I , 4. , . " , , , . , (e) Boivinius ad N i c . Greg. V I , 4 e d . Paris, p . 753 vorba ex God. P a r i s . r e g . j a m o l i i u apposuit. (/) Joscplnift p a l r i a r c b a a. 1*282 r e s t i l u t u * , insequenti anno dieui eupremum o b i i i . (g) E i i a m ha*:c verLa B o i v i n . I . 1. p r x s l i l i t .
1081 .
NOVELLÊ CONSTITUTIONES.
1082
; - * , * ( , , ' ^ , * ) * * , * * , * \ , *, \ , \ . \ ^ , \ JJ * , , * * \ , , * * , \ ^ * , \ ^ . \ ' ; , \ \ ' , # , \ \ , \ ' \ . " , , ' ' ;, * \ . ' , \ , , . \ , \ * j j , \ , \ \ \ \ *
, , ; , * , ,
\ /. \ , , ^ .
;
* , > 0 , * , \ , \ * -
* - ^ . 5 ; " \ \ , \ \ * . . . , ; , ; ; [] , \
, \ * \ \ , \ \ .
, \ \ ,
, \ D , . \ . \ . ;
buiia de conResurreclionii.
X X X I I I . /mp.
jungendit
Andronici monatieriii
ieniorit aurea Galtni et S.
\ / ; \ * , \ , ' , \ * , \ , .
, , * \ . \ , . , -
11,83
CPOLITANORUM
IMPP.
1084
, ^ \ & ; ' , \ . '. " 61 , \ 6 ; \ , () ; , , . * 6 , ' ,
*/ , *
; , , \ . " , ^ . '
:
\ ,
* <* ; , , . , , , , ' , , * '
, ; \ , ; \ , , \ . " \ , , , * ,
. '
, ,'- ' - , ' . , . , ; , . . , , * , ' . , ' , ,

D
, , , . ,
; , (). 2 , , , * , ' , * , . , . . X X X l V . / w p . Andronici temoris de judicibus (k).
^ , * , , > . oot * , ; * ' , '
, ; () Mons de quo liic sermo, i n confinio B y z a n l i i ad oricntem s i t t i s e s t . I) coeaoliio Resurreclioms v i d c a l u r Ducange
., ConUaminop. Chritt. ed. P a r i s . p. 255. (k) Hanc (a Nicephoro C h u m n o conr.epiam) cx Cod. P a r i s . reg. G r . 2105, q n i C l i u i m i i opera COII-
108.) ;
NOVELL/R \
GONSTITUTIONES.
I0S6
, ' , ' , , { ' . , '
\ , , \ *
'
, , , , . ' , ,
. ' , , , , ' . , ' . " . ( ' * \ ' ;), , , - C . * , ; , * * * , * , ' ' , * l i n e t , e x h i b u i l Boiesonade ABecd. G r . I I , . 8 5 . Gf. D . 1 n o t . 1 . Gcorgius Pacbyraeres i n A n d r o u i c o seniore I I I , 16 imperatorem n a r r a t tcrra? n i o l u a d m o n r t u m concionem haboisse, et p r o m i sisse : c , ' , ' , : , ' ; , ' * , " . > Deindc c. 17 ( ) sic pergit a u c l u r : ' \ , ' . , , , \ , .
< , , ^ , ; , * , ( / ) , , w
X ;
l f f v
* ** * ?
> {
( )
, . . ^ , ; ' ' . , ' . , , ,
. " * >. , , ' . > U l i i t n teira m o l u i n Ka). J u n i i a a n n i 1296 accidiese e x i s l i m a t P. Pi>ssinus i u O b s s . Pacbyiu. L i b . 111 e d . H o m . p . 613 ; * u l proinde l i u i c auno j i o e t r u u i v i i i d i c a i u i u u i s i l . t ^ * a n quain q u i cuindem l o r r x m o l u i i i com nctuoral i N i cepb. Gregoras V I , 9 e d . P a n s . . 12, r < f o r m a tionis j u d i c i o r u n , q u j i i l i u m stibsccuia i u e r i l , m e n l i o o e m nullaro i a c i l . C x l e r u r a d u b i l a v e r i t a l i q u i s , u l r u m , quod j a m e d i l u r , an i i n p e r a l o ris c o i i l i i a a i . Z.vcii. (I) Paal. x\\, 3 ; L I , 7.
1087
CPOLITANORUM
IMPP.
1068
. ^ 3 ; * , , ' . ;
; ; , , ' . , * ' , - , ' , *
c ( m ) , > , , , ( n ) , ( ) ,
9
()
$ . * ( ) , ; ' * , , , , '
, , ' ' & . , , . . , * , ; ' ^ ,
. * , ' , ' ' ! ,
> . ; , > , . ,
. * .

[ _ , U I N
* . . . 1*. ^f.Sl -2 .;
* . ~ - f ~ . . . . . . . . . *%' m'.u * < I ; ' !
' , ) .
, * * , , , , , ' , , * ' , . ' & , , . ( , ),
' ; ' ,
. ' . ; " , , , , *
, ,
, .
. , ' ' , . * * , () Psal. , 14. () Peal. i c v i , 1 1 . -
* ) , ;, ' , .
( ; ' ), * , ' () ^ . ,
() P e a l . ., 2 5 .
8.
K,39
NOVELLiE CONSTITUTIONE3.
!0<
, - , * , ' ; * , , , . , . \ , , , : , , . \ 6 * * * , * ( , ; ,
0
, & . " , ( ) , , , , ; , () , * , ., ' ; , c , ( ) , # " ; ; ' , ; , ' ' * * , ; , () ; ; ( ) , ; , () , ^
u
w
) , , , , ; . , , ; , ; ,
* ' "
\ *
'
>
"
***
, ' ^ . > . ; ' * ,
. , () , , , , ; , , , , ( y ) , , , , * * , \ ! , -
, . - ; .
, D ( ) , ; , , '/, * * ; .-. . , * (q) * , . , ; * () (r) (s) </) (u) * ! < , ( ) , ( ) , , ; , (r) () iyl U) I I Petri 2, 9, I Joann. 5. Liit:. , 3 9 , 4 2 . Luc. x i i i , 27.
28.
lsa. , 17 Psal. , 2 . i.xv, 18. Psal. , 15. I C u r . 3, . 13,
() Luc X I I .
35
1001 , ,
CPOLITANOMJM iM-PP.
^ &;JUX , ! / 0 , \\ , ' *. ' . , ( ) . ; (c)
. > , ( ( ; ) ( ) , * , () *, ; , , ; , -. , * ^ . , , . , *
* xh , * 1
, $ . , 6 ,' , . . * * , * * ** ; ; " ^, , ' ; , , ,
, , ' , , * , . , * , t > {) , . * , : ( ) . * ; * , * ! ; , , , (*), , ,
, * . ( 6 ) , , , > ,
. , . ; , , ' , , '
, , * c , , , , . > * .
;
, ; - D , , ' . , , ; . ; , *) ; . , , (6) (c) id) (e) Isai. , C, / * a i . , 2 1 . P&al. , 2 9 . l l c b r . , 3 1 . Isai. , 17. 18. , ' ; ** .
1 , , ( , > . ' ' , () ; *! . ; , c , - > (f) P r o v . , 15. (g) Loci lacunosi s c r i p i u r a i u , qusHit od. exhibec exiiibui.
1093
CONSTITUTIONES.
1004
, ^, > , () ^ ; , , ; " , . * *\ ", , ! *\ , . * , ' ' , , , ^ * *
/ ;
, . . , ^ , '
' ,
, , '
r
()
, , * j ' ^ ~ ' " - , (, 4 () , ^ , ) ' . ( / ) , . , , &\ , *4 | , ' . $ , * , ^ * ^ >, | -^- ^ . \ I t . , -
, * II , , ' . . ' . , , ' ^ , , * , ' , ^... ~. ^, Itmmt e r* ?*A\t^t.\\t ftrr\CI I I t\it\t , , , ; ., ' $ ) , *;, > (/) * . , , - .. ' :; (
< -, , ( w )
^, , *y* '> , ^ . > ' ' , ' . ^; ' ,
/ , ^ >
, ; ;
) > , ' ' > - $ . , *

^ , , * , , . ' . , *
'
,, - ^ .
; ^ , , . , , , (k) Boiss. r o n j . . (^) . , 5 4 .
, , '
' ; () l l a b a c i , 2 . (t) iNblili, , .10, 0) Jeiem. L , 3 1 . .
1035
CPOLITAXORUM IMPP.
VM
; * - ,
* , * ' , * * /. 4 \ , * ,. , \ . ** : \ , * \ , , Tivft , \ ,
; \ , . " , \ -, , \ , \
; ' ' , , \ , . \ , , - , ' ; - , \ " \ " . , ' * , , \ 0 \ , ' -! \ , -^ \ , ( ), . , \ -
\ ' , \ , , . \ \ . ' ) * , , \ \ , \ ' , , . " ' , , " \ \ ' \ , \
X X X V . Jmp. Andronici teniori$ de festo Atwmplioni$per tatnmimenstm Augutlum cclebrando ( n ) .

\ -, , ( ) . \ , ' *5 < \ , \ .
, ' , . , * *
. , " ^ ^. / -. , \ , \ ^ , \ * , \ , . \ 3 , \ \ * , \ (m) Exstat i n l e r opera Nicephori C l i u m o i , ulpote a nuo Iroperatori Andronico suggcsia f a i i , i u C o t l d . P a r i s s . r o g . g r . 2105 c l 3010. I n d e e d i d i l Botssonade Anecd. G r . I I p. 107, ibideujqtie nolat, i n Cod. 3010 rubricam ^ u a m edimus, a l i b r a r i o lincola i r a n s , , , , * . \ ' \ . \ vorsa inditctaiH, et i n i m l i c e n o v a m rahricaiii stibstitiitain osse liauc : ^ ---. Zaoh.
1097
NOLELLiB
CONSTITUTIONES.
1098
- , ^ AOV , ; , ,. 6 ; j . ) , \ , , \ - , , . , , , ^ * , . ,
, ^ , ; , * , ' * , (), ^,, ; > ' , ' , ^ * ; * , . ^
, ' " . , , . ; , ; , * (: , \ , ; ,. - , 0 , & , ,
, , , 1 . ' ' , , *
6 a G
^ * , ,
a
, ' * , ^ . * ' , , ; '
* * ' ; . , , ! . " , ;, () ' . * . , . , ;, . , ; , . . : ,
^ ,
* . , ^ .
, - D
. , . , , -
, , , , ;
, , , ^, )
() Doiss.conj. vel .
() Psal. L X X Y U , 2 0 .
1093
C P O L I T A N O R U M JMPP-
tlOO
, , , * *} , . \ , \ , * , \ ^ , ' , * \ . ^ ;, : . ( ), * ' ; , , ' , ; ! , , , *
, ^ ,
, *
, , * ' , , & ' * ; * $ , , . , , ' : ; * , , ' , $ , . * , , , , , ; , , > . ; ,

D
, * ! .
, I ,
- . 0 -
, ^ \ , ; , , , ^ ,
] ' * " , (5 , ' (q) :, , $ , & ' ; , , . , , , , , , ; . , ^ , * , : , ' ; ,

(q) I - a i . ,
, ; ; * , , *
%
, ', 1
, , ' | . , ,
6,7.
1101
NOVEtLB
ONSTITUTIONES, ,
1 ;
; \ , , \ , , \ . \ , * ' * , , , , \ , . , ,
, . \ , ^ ' , * \ \ , , \ \ \ , * , , ( \ \
- ! ! !) ',' , , \ ^ . \ \ , \ , \ . \ , , ( ' \ * ), ,
1
\ \ , , . " \ , ). , *! \ , ?\ ' , ^ ' , . \ ' ~ ' \ , ; , , * * , ' . , *
, - * ^ , \ , , ' , \ , \ , \ \
, , , . \ \
' * . '
, \ ; \ , \ , . \ * ( \ ) ,
1
\ * \ * . * *
, \. |>. , , , \ \ $ < * > . ^ , ; , . \ . , \ , , ^ , \ * '. \
/ \ ; , \ ; , ' , , * . ; \ / , \ 3 ' \ ,
* , / , ;;
1103

CPOUTANOIi UM IMPP.
04
^ ' , ' , , \ / , \ * ',' , \. * 4 , * \ ' ,' , , , \ , , (5 ; . ' ' ' , , ( ;) . \ * /, ( ) . ., : ., ^ * , , - , .' , , , . * ' , . ' , , (^ ' ' ), , , * , ' . \ \ , ' . , ' ; , , , , , * ( ), ' . ^ '
, * ' \ Q ' $ * ' % , ( r ) . , , . , ' ' \ ;, . \ , , \ , * ; \ , ^ ,
; ; , ; \ , ; , \ \ \
, , - , * * , ' ; * ' , ' \ ^ , \ , , \ \ . " \ , , , , , ' zb , \ , * . , ' \ * , \ ,
, * , \ -. / ; ( ' ) \ ; \ , \ ' ; ;
* ' , '
, ' '
, \ ; (r) Boiss. allegat Anasiasiuiii S iiaiiam de i r i b u s fuailragcehuis h i fluccl Nouiocammcni apuJ C o -
teler. MimtJiu. Eccl. I . . 138. Scd ne orlbodoxos quidcut de koc jejunio couseusisse auciur eaL
1-05
NOV^KLL.E C O X S T l T U T i u N E S . ,
106 ,
' , - ; ' , > ' , , (*). ; , , * , , , ' , ( -. \- ), \ , , ' () , ' \ - , \ : , \ \ , () * ' . , , , , , \ , ; * \ \ * \ * ; , , ' , , . \ , , \
, ' '
' . \ , \ ; \ \ t , \ , \ , % * ; * \ ^ , * \ , ' , ' * , , , ' \ . , , \ , . , ' ' , ; , ' ; ' . \ ; , * ' \ ; ' & , , \ , , \ , , .
Q ,
, * D \ , , ; ' \ , , * , * , . , , , * ' () C m l . P . i r i ? . 3010, , , . ( 0 1. e. acde Virîuis lloJv^ciriê. u b i hoc ; , ; . , , ' , ' ,
, , \ , ab imperalore leclum f*se, c i verbif 4tf " * " lu ~ -* l l i g e r e t o l u i l Boisuouadc. * ( M ) Ecdesia S. S o p l u x .

,|: , _
1107
CPOLITANORUM IMPP.
1108
. , , \ , ' \ , , , , \
4
, ' . , ; , , , . " , \ \ . , * , , * , , / , ; * . \ . * , >. $ .
, .
X X X V I . . udronici jnniorit de metropoli Serr**

n i i n , (). (. 1329.) ' & ; *;. ' \ , * , ; ^ , * ^ , . > , , * \ (5 , \ , ^ .,
, c \ ; , . \ , * 4
, \ . \ , ' , *
, \ \,
, ! . " , \ , , (5 * . \
| , * , , , * . * .
*, , , \ , * >, ' . \ ' * \ . \ * \ \ . , , \ , * . ' * , * ;, * \ , ' * \ , H E x C o d . V m d . H i e l . g r . 65 fo!.75(cf . X X I V . V), ijbi i n l c r acla sYimlalia aimi 1 3 i 0 legitur.
\ \ . . * . ', ' ; . iutt-
\\\\\\.Imp.Andromcijunwrisde judicibus versalibus. (). (. 1521).) .
, '" [) T r i a , quje scqumi ir, r e p c r i u n l u r ii CvdkiOus M*s. P r o c l i i r i aucii subjucia >-
1103
NOVELLA
CONSTITUTIONES.
1110
x a l ' , , , , \ , * ' \ ' *, * ,
*\ \ ,
, \ , ' ; ; . , \ *
'
, \ ; , *\ \ \ , , /
' ' * \ , \ , ' \ , . []
, * , , ^
, \ * , , , , ' {
, , , , . *
Q , * ,
. , , \ , , ' , \ D (y) \ . , . . ', ^* .. , j i m c t a snnl i r i a , i n protnpiu est r e ferrfi nd qualnor Uk)9 , qttos at* AndronicO ntuiore i n s i i l t i i o s este n a r r a l NicepJu Gregoras I X , 9 ed. Paris, p . 269 e l X I , 3 ed. Paris* p. 350. Ohsiai qtiidem,quod Gregoras lotam r**m a J antmui 1329 n a r r a l , atiiem duo u K i m a iud ctiotie I I , qnae i n I H I H J W 1319 vel 1334 i f i c k l i i , signata e s s e d i c u n t u r : uinle vel . ' p r o . ' genduin, vel cum M o r t r e u i l I I I p. 97 snq. slaluendittit es, Hia q i i a l u o r jmticiDus anno 1340 eiectis anno dctiiiim 1334 promulgaia eese. Z A C H , (y) Legerim, oSxot \ . \ . .
, . X X X V I I I . / m p . Andronici junioris de judicibus univtrsalibut secunda. ( A . 152!).) " .
, \ eive j u d i c u m e l e c t o r u t i i . I l * c et illa p r i d r m cdidi e i Cod. Paris. 1543 i n l l e i d o l b . J a l i r b . 1856. . Wl # q q . : dno * u lein nUiina ex Cod. T a u r i t i . 500 e d i d i l Giraud i n Wolowki Revue I I I p. 4 6 U ei I V p. 147. ' i n Cod. Paris. 1356 d i t i m Itir ess* nlterniH . ' , alterum ., quiMii c . annuiu 1329 ah A n d i o n i c o seni >rc ad j u n i o r c m inlssnm esse l e i i t i r l c r esl J u . Caitlaciizciitis I L s l o r . 1, 4 i el 40. oiudc i l l a , el q u a i x u i i i iis con-
1111
XXXIX.
CPOl.STANORUM IMPP.
U ?
lmp Andronici jtmhrit de judicibut tcwi- , ; : , , , wertalibnt tertiaAA. 1329.) , , ^ , " ^ " . , , " , ' , ; - , , , ,
*\ , \ ; " ' , , , . . ', :* . X L / w i p . Androniri jnniorit de pottemonlbut monotterii inimula Patmo it/t. (*). (.1331.) \ ? ,
;, , , ' , , > , , , . , , , ', ,* . \ , '. * * , , , & ,

1
\ , , \ ,
*
w
\ \ - P ,
, i "
w v
, , , , '
, , ' ( , * ) , - &
* \ ' ) * ' . , * , ,

* * -
, ' , ' , \ * / , , ;,
, , , } , \ ; ; , , sNHMaer. d . k. k. Akid.d. 411 I V M I . io.n I X (1853), |.
, , i
, "
(%) Habeiur i n V l u d . I l i e t . g r . C6 fot. 67 (cf. Nov X X I V r.o . 1 ) . l n d ' ; n u p c n i i n e e d i d . l J . MiiUer Sil-
I ! 13
NOYELLJl COXSTiTUTCONES.
i s t i $ ie
UI4
m
- \ , xeiV , , , : , , , , , , , , , , , , , , /
[orma :
Cum
9*
P**in1, tenor tequitur tub hac
de babitatoribus c i v h a t U NarbonaBfubjeclis concedi nosiri,
eicellentissiino r f g i F r a n c o r u n i v e n e r i n t p r o p a r i e communis e o r u m et d e p r e c a v e r i n i ipsis p r i v i l e g i u m aurea Imlla m e n i l u m gnificatam e l Deo glorificatam rhti castria Jniperii Imperii
u l cuni pervetierinl ex tpsts a l i q o i l . i m i n Deo n i a et Deo custodttam -civUaiem C o n s t a n t i n o p o l i l a n a m , q u a m i n aliis t e r nostri, cnm merratoribug et s o l u l i o n e m e x i r c ligna p i i t i i s habere debeattt alotnatitmeffi ommergii : e i quod si c o m i g t r i l rpsie, et fecerint aliqua
r a l i c a de l e r r i s i p s o r u m s h e de aliis v i c i n a n i i l u i s ceiitra aliqtios de p a r l e t m p e r i i n o s t r i , n o n debeanl propierea susltaere

. " \ ,
<l * * * * * * * * * * * * * * * ex dieia c i v i t a i e , offensionem aNquaiii sive damnuiu i n s t i i i

u l u n c m y t n i l
niercaliouibus : i p s o m m tteprecationem aduiitiens Imperimn presens prifilegiam muuiium aurea b u l l a l i n p e r i i n u t i r i ipsis coocetlit, per quod i u a n d a i , u t i l l i , q o i a c t e s s e r m l de d i c t i c i v i i a i e ei p r o tempore v e n e r i n t taro i n d k i a m c i v i t a l e n i ConaiantinopoKtanam q u a w t n aliis terrie et casiris l m p * ~ . r l i n o t t r i , solvere debeani p r o niereallonibus, quas p o r u v e r i n t , de introtlu et e x i i u i n s i i n n l quaniiiatoin Y p e r p e r o r u m c e n i u m secnndum prim:im ($)
, , , , . \
consoetudioera Ypef|iera q u a t u o r , e i postea ab is non r e q n i r t t u r solulio aiia aliquo modo. S i u i l i i e r mandat I m p e r i a m

x W c r l D l l l g e r r a i e < > r , , m i v e a b
n o s l r u m , quod si
a l i l s
i l r . , ' f ' P * *Winlil* , ^&* dan.nun aliquod c o n i r a a l i q u o s d e parie l o i p e r i i n o s t r i , U l i , q u i tui .c i n v e n i r t i i i i i i r niercaioree i n p a r l i b u s i s l i o sivc i n aliis l e r r i s e i c a a l r i s I i u p e r i i n o s l r i , DOII i n v e i i t r e n i p r o stal ' . pierea offeiisibneut sive damnuin aliquod m p r -
X L l . / j i i p . Andronicijuniori$ paetio eum

(. 1332.)
Vtneiu ( ) .
ouis e i i i i e r c a i i o i i i b i i s n u t , sed expedientur o i u iiiiiKKJe indcmiies absque uUa ofleneioiie. I t e m si coniigerH iiaurragium pati i n m a r i a l quod liguuiu ipitoruui e i coutiugeiiti l e i n p e s u i e , im Imperii nostri, I t r r a t n r e c i d e r i n t ex aliqua partc
X L I I . / m p . Andreniei jutiiorU de priviitgiit mtrcalorum Narbonensium (b). (Inter 1 3 i 8 1 5 i l . )
Umvertis et tingulu prvuntem paginam uupectnm Nos tiugoArnaudi DomiceUm domimu de Monterotundo teoeantur ipaiat p a r i i s habtialores e l a l i i , q u i iKuc Vicarius, ei Gudlelmui Chuuseru Baccularmt in Legibus, i n v e o i r e m u r , noti usurparc seu rap^re a l i q u i d de Judex ordmnriu* Curim Narbonemi egregii ei potetitn triri Domini Atpnerici Dei gratm Vicecomttn et Domim rebus i p s o r o m , qaae etsent proji*tac i n t e r r a m , l e d Narbonut, notmn factinus per prwunte*, quod nos v i d i - ipsos d i m i t i e r e i p i a i eolligere res absqne ullu i m m w , legiwu$ ei de verbo ad verbwn inspeximtu quoddam e l qnod facere poasint de ipsis ad v o OriviUgium imperatorit CoHsUmtinopotitam (c) lilteris pedimenio, , t W c f i et Latiuu $criptun\ imllumm c*m bulti aurea Iuiiiaim e i p b c i t u m e o r n n i . Nain s i a l i q u i v o l u c tit Hlis ciricis vmcultuis non filulit pendentx, tubscriptiim litieru Gracit rubeis tit fhie cnjusiibet lemrii dicU p r i - r'mi dannmiii i n f e r r e d i c t i s nauiragis i u e r c ^ t o n b u a vilegtt, ut procnitltrtwr, pradiclii IHIerts *epartUiin scr*- ei aiiferre aliqua de rebus evaais, l a u i u n i r e pti, non vitialum, nm caiicellatum in atiqua $ui parte, seU omni suspicione caren$. Cnjus quidem privitegit teiioraliluere l e i i e b u u l u r e t saiis/acere integre de l o l o i l l o , m Itltem Graxii icripiwu (d), cum ItiUrv Gvacas in quod ab i p a i i acceperiui, sed e t i a m u i deecripiores
%
(a) C o i i t i n e i u r Libro I I I Paciorum, cujus I n de\ : 1353. Treugua cuui Andrunico Pabeidogo I m p e r a l o r e Oraeconun ad teriiiiiniii) s e i annoruui^ c u i i i conliriiMi4ioii aikliqiiariiiii lreuguruui vl pa t o r u i i i e i coiiveiilioiiuni i n eisdem uiscriarmi c l c . c a r l . 300 E l : i Instru! eniiiin Syndicalua sive P r o c u r a i o r i i "Oraturuni p r a d i c l i u o m . | e r a i u i i s p r o iretigua praedicu eic. c a r i . 3G3. Propedium p r o d i b i l i n collectiouc T a i e l n e l T h o n i t f , de qua . V I I iiol. I . ZACU. (b) DcM;npsii SlPplianus Baluzius ex arcbivis ec-
c l o t o Narlionensis e i r o m m u u i c a v i l Ducaugio, a quo edtia e s l i n Famil. Byzanitn. e d . Parid. . i 3 7 . I D . (c) A i i d r o n i e u m j n n i o r e m i i i i e l l i g e n d u m ese p a i c i l u i i i ex die, qua boc i i i h i r u i u f i i i i i i i i i coiiscriplniii eî, l u i n ex Nov. L \ I i i i f r a . I D . (d) Ilaec mentlusa essc appareU p r m c n , nlpote qu4s legi nou p o i u e r i u i , o u i i l l u i i d i r : L a i u t u Mila e.xlHbcniur. I D . (n) llasc obsciiriora sunt. F u r i c : pro qnanM" ta e -prwrem. ZM
1115
CPOLITANORUM 1.
1116
ii noslri aurea bulla muuiti j u - praeseniis priv dicaliunior et iodlguaiioneni Hosiraai consequenUir. Ilem cmn ipei prscfati reqiiisierinl et ut cnm pervencrint in pariibue siris possim consltlucre ei ordiuare Coitftulem, ut per ipsum oj-dinenlur inler ipsos babiue quttsikmes, ei qtiod possiul babere logeain el piacerium unuai....... acereg, eoncedil eiiaw Iinperium i.oelrtim hoc, et niaDdat ui hoc eiiam fiat, proui requisiverinl u l dicium eei ab lmperio nosiro. Non possii lamen dictus Gonsul, qui esl ei pro icropore fuerit, facere jusiiiiaiu sawguints. Iliijtis etenim.rei graiia roborc el variuie prttsea-
6 , \ ; \ , , '.

PG161

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PG161

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PATROtOGLE

OMMll SS. PATRII, DOCTORH SGRIPTORllQllE EGGLESIASTIGORIM.

SERIES GRiECA POSTERIOR

1NSTAURARVNT 8UPELLE0TILI SELECTA ACCURANTE LITTERARIA

QU.EDAM ; J.-P. MIGNE, .

SCIBNTIJ * KCCLESlASTICil RAMOS ' : . :

1H!S VOLIJKE DOES NOT CIRCUUTE OUTSIDE THE LH&Aifl

BIBLIOTHECA DNIVERSALIS, INTEGRA, OMFORMIS, COMMODA.

011 SS. PATRII, DOCTORIM SCRIPTORIIQIE ECCLESIASTIGORIM.

SERIES GRiECA POSTERIOR

ACCURANTE DENUO RECOGNOSCENTE J . - P . M I G N E ,

KCCI.ESIASTICiB HAMOS ^'* { *

VBNIT 1 0 FRAMCIS CALLICIS.

Parisiis, Ex lypis L. MIGNE.

Y l T U L I S. A L E X I I PRESBYTERO C A R D I N A L I E T SACRJB CONGREG. D E PROPAG. A L O Y 8 I U 8 BANDINITJS F E L I C I T A T E M .

temT A Q vero p r u d e n t i a m e i t o l l a m , i n t e g r i t a t e m et modestiara

deiicias a te loage tuisque aedibus eliminatas conspiciraus? Dios

REBUS CESTIS BESSARlONiS

DE VIT\ E T R E B I S GESTIS BESSARIONIS

oralione, quod ommbut $il prwponenda, e codice

(11) HiH. conc. Fior. sess. m , c. 15.

Bitl. pont. el card. ad a n . 1417.

(14) Hujiis rei mentio Gi apud Georgitim P b r a n l -

laiucn bic a d d i l , praccipuequc n o l a i , i i u p e r a l o r e i u , apprebe.nsa pouiilicis tuauu illaiu deosculaium iuisse : \ , * p u ; i p r v .

^ . Magnu$ sceuopliylax diaconut Theodonii Xanthopulus subscripsi. Tbeodorus

itaque G N B C I Patres, preeter n n u m a r e h j e p i -

() Vidc hoc volumuie mlcr ^ou^Uiiliui La^CvUii fragiaeula qu

D E V I T A REBUS r . E S T l S BESSARIONIS XX.

DE VITA REDUS GESTIS BESSARIONTS

ALOtSIt BANDINII COMMINTARIUS. * \ * * " * *

V i d i m d s supra J o s e p h u m , Cpolis p a l r i a r c b a m , F l o r e n t i f f i , antequam s y u o d o fiuis

[a) Yide iohoc volomiuc DetsarionU epislolam ad prieceplorona Uberorem T h o a deapot.

V i d i m d s supra Josepbura, Cpolis p a l r i a r c b a m , F l o r e n t i f f i , antequam s y u o d o fluis

(95) ba$ kHeras cx aiiiograplio <Ie-

(97) B e l i q u i x q u a a tabula ha^c, v a r i i s imaginibus l a u i u i b arguiete o r n a i a , c o u i h i e t , Oiwe s u u l

DE V I T A E T REBUS GBSTIS BESSARIONIS

Dei lege a d i m p l e n d a , q u i p r o cujusque m e r i t o prffitniajrel jiopnas r e t r i b u i t . Hcec o m nia Papiensis d i s t m c l i u s n a r r a | epistolu 4 1 .

duo miliia aurcorum fnisse Eaynal.ius tradil a l au.

(2) Vjde card. I^picns. Cpuiiueat. lib. i l .

iuai. X, nuui. 52.

ttBBUS GfiSTiS BeSSARIONIS.

i n v i o l a b i t e r atque o m n i c u m ftde s e r v a r i m a n d a v i l (16).

at parum accurate judicavimus. EDIT.

ideo potiu$ omiitetidum ex Fabricio

Vide mfra eo+

p r o p i c r hostiles incursus adeo lenues

DE V I T A REBUS GESTIS BESSARIONIS

n a i i , circumspeciioni d i c i a , canonicorum numeruin qualuor nandl, quod

vacanies p r a d i c l i , el Ires alii

decessuin illos o b l i n c n l i u m , lus et praebcnda! gcncraliler

moilis vacare c o n l i g e r i t , etiamsi onines

vel eorum a l i q i i i specialiier seu

dispositioui apostolicae reservali e x s i -

si qtia s i l , aliorpiin de nova per le

Bessarion, miseraiione d i v i n a SS. X I I Aposiolonobis. i n Cbrisio c a p i l i i l o , cauonicis et capellanis dicuc ec -

rccondiia sunt, et a l i o r u m aposlolorum sub amplialione divini cullue respicere,

quoruni nominibus dicta ecclesia conseerala

cliam ex dcbito n o s t r i l i i u l i , quo cidem praesiden*

tiv frascriptas edidimos

siae pecuniis, ne i n divinie ecclesia i n boc d e l r i m e n -

p r i m i s quidem staluimus e l ordinamus, quod

io dicta ccclcsia perpeiuis f u l u i i s lemporibus sint

I t e m , siaiuimus e l ordinamus quod d i c i i quatuor capelia omdeservice

liutn o f l i c i u m , slenl c u m maxima lioueeiaie e l a b s c b o r i , alia vero ab alia : ncque ab