NSAN HYATINDA TQLDN ROLU

AYTULLAH MHMMDTQ MSBAH YZD

Kitabn ad:.........nsan hyatnda tqlidin rolu Mllif:..Aytullah Mhmmdtqi Misbah Yzdi Trcm edn:...................................................li Nur Nr edn:...................................................... ap tarixi:..............................................................2008 ap nvbsi:....................................................Birinci Tiraj:.......................................................................3000

MQDDM nsan btn seimlrind mqsd atmaq n zruri biliklr malik olmaldr. O, ld etdiyi elm v mrift, aradrmalarla iqtisadi v ictimai, dnyvi v xrvi (axirt aid) hyat yolu v nnlri myynldirmlidir. nsann istedadlar v gc mhdud olduundan, elc d, btn sahlrd mtxssislik drcsin yksl bilmdiyindn o baqalarnn biliklrindn faydalanmaa mcburdur. Bli, frdi v ictimai tkaml, etiqadi v mli nizam n tqlid qalmaz bir zrurtdir. Qanunlar v dalt briyytin mtxssislr, alimlr tqlidi saysind tmin olunur. Dzgn tqlid nticsind cmiyytdki nizamszlqlar, hrc-mrcliklr aradan qaldrlr. nsan mlumatsz olduu pe v ixtisaslara mdaxil etmmli, ry bildirmmlidir. Bu bard Quran buyurur: gr bilmirsinizs, zikr hlindn (bilnlrdn) soruun.1 nsann bir ox mlumat v biliklri tqlid yolu il ld etdiyini nzr alsaq, bh yeri qalmaz ki, hr hans sahd mlumatlanmaq n n yax yol layiqli ideala mracit edilmsidir. Btn bunlardan agah olan Allah-taala insana xeyirxahlq gstrrk hzrt Peymbr v onun msum caniinlrini tyin etmidir. Bu ilahi nmunlr insann maddi v mnvi tkaml n geni fqlr ar. Sadt v tkaml
1

Nhl, 43

yolunda addm atanlar bu nmunlrdn parlaq gn kimi faydalanr. Msumlarn olmad, elc d imam Mehdinin () qeyb dvrnd slam cmiyytinin mlumatlandrlmas, hidayti din alimlrinin, tqlid mrclrinin zrin dmdr. Bu layiqli davamlar z hyatlarn dinin hifzi v tbliin srf etmilr. Onlar z davaml mcahidlri il dini dyrlri bdxahlarn v vsvsilrin hcumlarndan qorumaa alm, z ilahi missiyalarn yerin yetirmilr. Btn bunlar nzr aldqda bh yeri qalmr ki, imam Mehdinin () qeyb dvrnd ehtiyac hddind bu insanlara tqlid zruridir. Hqiqtin kfi v mqsd atmaq n mtxssislr tqlidin zruriliyi aydn olsa da, bzilri din rhbrin tqlid qar xr, saxta arqumentlrl saslandrmaa alrlar ki, insann seim azadl var v o istdiyi kimi hrkt ed bilr. Onlar bu tbliatlar il cmiyytin, xsusi il gnc nslin dncsini zhrlyirlr. Bli, tqlid qar eytani tbliatlar planl kild hyata keirilir. lk nvbd mqddsliklr v din mnasibtd biganlik yaradlr. Uyun ynmd faliyytlr dnya imperializmi trfindn himay olunur, hr vchl dini dyrlrin insanlarn hyatndan sxdrlb xarlmasna chd gstrilir. Tqlid mnasibtd bh yaradanlar tkc tqlid mvzusunu yox, btn dini dyrlri sual altna alrlar.

Bu ynmd Allah-taala din alimlrinin zrin myyn vziflr qoymudur. Onlar qtiyytl ayaa qalxmal v uyun msllr etirazlarn bildirmlidirlr. Byk ustad hzrt Aytullah Misbah Yzdi tqlid v onun hatsi mvzusunda hicri-msi 1381-ci ilin (2002 M) mbark ramazan aynda mqdds Qum hrind shbtlr etmi, uyun sahd bhlri cavablandrmdr. linizdki kitab cnab Krim Sbhani trfindn qlm alnmdr. Ona tkkrmz bildirir v bu kitabn Allahn v hzrt Mehdinin razl, ziz oxucularn mhbbti il qarlanacana mid edirik. Elmi Aradrmalar Mrkzi

BRNC SHBT
PEYMBR V MSUM MAMLARIN MQAM V VZFLRN BR BAXI

QDR GECSNN HMYYT Bu gn mbark ramazan aynn iyirmi birinci gecsi, qdr geclrindn biridir. On doqquzuncu gecy mnasibtd iyirmi birinci gecnin qdr gecsi olmas daha ox ehtimal edilir. Bu ziz gecnin hmiyyt v zmti Qurani-krimd aydn kild byan olunmudur. Frsti qnimt saymal, mrmzn bu dyrli anlarnn boa getmsin yol vermmliyik. Olsun ki, kimlrs rvaytlrd buyurulan, alimlrin nql etdiyi mlumatlara bh il yanar. Amma Qurana zrrc iman olan ks qdr gecsinin dyrini inkar etmir. Allah-taala z smavi kitabnda aydn kild buyurur: Qdr gecsi min aydan stndr.2 Min ay sksn il drd ay demkdir. Bu hqiqt inam insan qdr gecsin diqqtli olmaa, hmin gecnin anlarnn qdrini bilmy svq edir. lbtt ki, mllrin n stn ritin vacib buyurduu mllrdir. gr bir insann hdsind qza namaz varsa, imkan hddind hmin gec qza namazlarndan qlsn. gr bir mslmann boynunda xms v zkat, qohumlarn v qonularn haqq varsa, alsn ki, bu haqdan he olmaya bir qdrini dsin. gr mmin xs kiminls ksldrs, hmin gec barmaa alsn.
2

Qdr, 3

Unutmamalyq ki, gnahlara diqqt n vacib mllrdndir. Vacib mllrdn sonra Quran oxumaq, zikrlr sylmk v Allahla raz-niyaz etmk hmin gecnin faydal ilrindndir. Qdr gecsi yerin yetirilmsi mslht grln msthb mllr din rhbrlrinin v alimlrinin buyuruqlarnda ks olunmudur. Mrhum eyx Sduq imamiyy i etiqad saslarndan bhs edn drsind buyurmudur: Bizim etiqadmza sasn, qdr gecsi iyirmi birinci gec il iyirmi nc gec arasndadr. Hmin geclri ibadt n oyaq qalmaq min ay oyaq qalmaqdan stndr. Alim sonra bel lav edir: "Hmin geclri elmi shbtlr mul olmaq daha yaxdr.3 lbtt ki, alim dini shbtlri, insan Allaha yaxnladran mvzular nzrd tutur. Alim bunu da nzrd tuta bilr ki, qdr gecsi elmi mzakirlr mulluq mrift v agahlqdan uzaq oyaqlqdan (ehyadan) stndr. Bu o demk deyil ki, elmi shbtlr btn ibadtlrdn stndr. Elmi mzakirlr vacib mllrdn, baqalarnn haqqnn dnmsi kimi zruri ibadtlrdn stn ola bilmz. Alimin nzrd tutduu ibadtlrin agahlq v mriftl hyata kemsidir. nka agahlq v mrift ibadtin dyrini yksldir. He bhsiz, qdr gecsinin n mhm ibadtlrindn biri mirl-mminin () mhbbtin izhardr. mirl-mminin li ibn bu Talib tarixin n mzlum qhrmandr. Bu msum xs zadarlq
3

Sduq, mali, s. 649)

min ayn ibadtlrindn stndr. Mn qdr geclrini mirl-mminin zadarlqla keirn insanlar qarsnda ba yirm. Onlarn lindn prm ki, tqvallar mvlasnn xatirsini yaadrlar. Amma unutmamalyq ki, zadarlqlar, nvhxanlqlar birbirindn frqlnir. zadarla dyr vern zadarlarn mriftidir. mirl-mminini daha yax tanyan insann zadarl daha dyrlidir. Bel insanlar hmin zadarlqdan byk ruhi qida alrlar. Mn frsti qnimt sayb Peymbr (s) v onun hli-beytinin () mqam haqqnda danram. mid edirm ki, bu yolla hmin insanlarla tanlmz artsn. PEYMBR V MSUM MAMLARIN MQAMI Peymbrlik v risalt Allahn rsuluna mxsus mqamdr. Bu mqam Allahn iradsi il tyin edilmidir. Peymbrlik silsilsi slam peymbri il tamamlanr. Allah-taalann slam peymbrin ta etdiyi digr mqamlardan mirl-mminin () v baqa msum imamlara da pay dr. Msum imamlarn bhrlndiyi mqamlarla bal alimlrin v din byklrinin mxtlif byanatlar vardr. llam Tbatbai Tfsiri-lmizanda v digr kitablarnda bu mvzuda aqlamalar verir. llamy agirdlik bizim n byk iftixardr. Haqqnda danacamz mvzuda bildiklrimiz yalnz ondan yrndiklrimizdir. Bu byk ustadn xatirsini ziz tutur v bu dyrli gecd Allah-taaladan onun n

ali drclr arzulayrq. mid edirik ki, bu iimizl ona agirdlik haqqn dy bilk. llam Tbatbainin slam almi, xsusil i almi zrind byk haqq var. Ustad ona qdr diqqtdn knarda qalm, hmiyyt verilmmi bir ox hqiqtlr z drslrind v kitablarnda aydnlq gtirrdi. llamnin elmi nailiyytlri bugnk aradrmalar n sasl bir bazadr. Hmin bazadan slam maarifinin yaylmasnda istifad edilir. nanmram ki, slam v i maarifi mvzularn aradran hr hans bir frd llamnin lmizan tfsiri v digr kitablarna mracit etmdn kein bilsin. Ustad ay b rvaytlr sasnda sbuta yetirir ki, slam peymbrinin peymbrlik v risalt mqamndan lav d mqamlar olmudur. Hmin mqamlar nzrdn keircyik. QURAN TFSR, HKAM V MAARF BYANI MQAMI He bhsiz, Qurani-krim briyytin hidayti n gndrilmi smavi kitabdr. Bu kitab qiyamt gnndk briyytin ehtiyaclarna cavab versidir. Bu da aydndr ki, maarif v hkamla bal Quranda byan olunmam nqtlr var. Msln, hr birimiz bilirik ki, gndlik vacib namazlar slamn zrurtlrindndir. Btn firqlr, i v snni mzhblri bu hqiqt etiqadldrlar. Bununla bel namazn qlnma qaydas v rktlrinin say Quranda byan olunmamdr. nki Allah-taala Qurani-krimi

dini hkmlrin trafl byan n nzrd tutmamdr. Quran hamnn mracit ed bilcyi kild trtib olunmudur, onun asan yrnilmsi v yaylmas n xsusi bir slub izlnilmidir. gr slam maarifi v dini hkmlr tam kild Quranda byan olunsayd, smavi kitab bir ne yz cilddn ibart olard v bu halda insanlarn oxu ondan istifad ed bilmzdi. Amma insanlara tqdim olunmu kiik hcmli bu kitab htta yeddi-skkiz yal uaqlar trfindn istifad edil bilr. Bu kitab uaqlar da zbrly bilirlr. Bli, bir ox hkmlr v mvzular Quranda byan edilmmidir. Uyun istiqamtlrd mlumatlar tamamlamaq slam peymbrinin hdsin dr. Nhl sursinin 44c aysind buyurulur ki, gndrilmi hkmlr peymbr trfindn izah olunmaldr. Bu ay Qurann tfsir ehtiyacl olduunu aydn kild tsdiqlyir. gr bu ayd Qurann tfsiri, hkmlrin aydnladrlmas nzrd tutulmasayd Xalq n aydnladr yox, xalqa byan et deyilmsi kifayt idi. Cumu sursinin 2-ci aysind d slam hkmlri v slam maarifinin tfsir v rhi nzrd tutulur: Odur oxumamlar arasnda onlarn zlrindn peymbr sen. Bel ki, aylrini onlara oxusun, onlar pakladrsn, onlara kitab v hikmt yrtsin. Nzrdn keiriln ayd tilavt, hm d tlim szlri ildilmidir. bhsiz ki, bu szlr

10

ayr-ayr mnalar ifad edir. Tilavt dedikd Qurann oxunmas, tlim dedikd onlarn rhi v tfsiri mnas anlalr. Adtn, mqdds kitablarn oxunmas tilavt saylr. Tlim is hamnn anlaya bilmycyi mnalarn dqiq kild byandr. Allah-taala trfindn Qurann tfsiri, ilahi hkm v maarifin byan vzifsi ortaya qoyulduu vaxt insanlarn anlayaca rhlr verildi. Quran z xalq n bir dlildir v Quran qbul etmy ham vziflidir. Peymbr trfindn veriln rhlr d dlildir. nki peymbr msumdur, onun byanatlar Allahn buyuruqlarna saslanr. Peymbrin buyuruqlarnda nqsan taplmas mmknszdr. Hzrt Peymbr dnc v ml baxmndan da msum olmudur. Allah-taala gndlik namaz gstriini verdiyi vaxt slam peymbri bu namazlarn on yeddi rkt olduunu v nec icra edildiyini aqlayr. nsanlar peymbrin buyuruunu Allahn buyuruu kimi qbul etmlidirlr. Kims dey bilmz ki, peymbr vhy yox, z elmin saslanb aqlama verir, biz d z elmimiz sasnda ry syly bilrik. Eyni zamanda din alimlrinin slam maarifi, xlaq v hkam sahsind myyn bax frqlri mvcuddur. Msumlar trfindn aylr aqlanmasayd, ox byk ziddiyytlr yaranard. Olsun ki, iki alim hr hans ay il bal eyni fikird olmazd. Qeyd etdiyimiz kimi, pak Peymbr hli-beyti () d Qurann tfsiri, ilahi hkmlrin byan

11

mqamna malik olmular. Bu mddann isbat n dlillr oxdur. Nmun olaraq slam peymbrinin hli-beyt () haqqndak bir buyuruunu nzrdn keirk: "Mn sizin n Allahn kitab v hlibeytimi () iki dyrli miras qoyuram. Onlar Kvzr hovuzu knarnda mn atanadk bir-birindn ayrlmaz.4 Quran v hli-beytin () bir-birindn ayrlmamas onlar arasndak kamil uyunluu gstrir. gr Quranla hli-beyt () buyuruqlar arasnda ziddiyyt olsayd, onlarn bir-birindn ayrl da zrurilrdi. Bel bir ehtimal Peymbrin buyuruuna da ziddir. Quranla hli-beyt () buyuruqlar arasnda ayrl mmknsz edn onlar arasnda zrrc ziddiyytin olmamasdr. Nec ki peymbr snnsi il Quran arasnda ziddiyyt yoxdur! VLAYT V HAKMYYT MQAMI slam peymbrinin ixtiyarna verilmi mqamlardan biri d cmiyyt zrind vilayt v hakimiyyt mqamdr. Hr bir peymbrd bel bir mqamn olmas zruri deyil. Ola bilr ki, bir frdd peymbrlik mqam olsun, vilayt mqam olmasn. Bel bir peymbrin yalnz Allah trfindn gtirdiyi gstrilr tabeilik zruridir. Uyun mrlr itat peymbr yox, Allaha itatdir. Allah rsuluna itat o zaman gerklir ki, insanlar peymbr trfindn verilmi gstrilr tabe olsunlar. Peymbr bu
4

Biharul-nvar, c.2, bab 14, rvayt 59, s.100

12

saya itat ona vilayt mqamnn verilibverilmmsindn asldr. Allah-taala Qurani-krimd bu bard buyurur: Sizin vliniz yalnz Allah v Onun rsulu, hm d iman gtirn kslrdir. O kslr ki, namaz brpa edr, rku halnda zkat verrlr. Hr ks Allah, onun peymbrini v iman gtirn xslri zn vli bils (qalibdir). Allahn firqsi (hizbi) hmin qalib glnlrdir.5 Bir ox rvaytlrd qeyd olunmudur ki, hazrk ay li ibn butalib haqqnda nazil olmudur. Yni ayd iman gtirnlr dedikd hzrt nzrd tutulmudur. Bu rvaytlrdn biri d mrhum llam Tbatbainin Tfsiri-yyaidn v imam Hsn Mctbadan nql etdiyi rvaytdir. mam () buyurur: mmar Yasr bel deyirdi: Yoxsul bir xs li ibn butalib namazn rkusunda olduu vaxt ona yaxnlab kmk istdi. mam el hmin vziyytd barmaqndak zy xarb ona verdi. Hmin vaxt peymbr mscid daxil olub hvalatdan xbr tutdu. Ay nazil oldu. Peymbr hmin ayni bizim n oxudu.6 Nvbti ayd Allah, onun rsulu v msum imamlarn vilaytinin eyniyytindn danlr. nki bu ayd Allahn, peymbrin v msum imamlarn vilaytini qbul edn xs Allahn firqsi kimi tantdrlr. Baqa szl, bu zmrdn olan insanlar ilahi vilayt tabe olanlardandr. stniln bir halda uyun iki ayd vilayt deyrkn hkm, icra, mr v qadaa vilayti nzrd tutulur. Bel bir hakimiyyti
5 6

Maid, 55, 56 llam Tbatbai, Tfsiri-lmizan, c.6, s.18

13

Allah z peymbrin v peymbrin msum caniinlrin ltf etmidir. nsanlarn bu vilayt tabeiliyi vacibdir. Baqa bir mqamda Allah-taala buyurur: Ey iman gtirnlr, Allaha, Allahn rsuluna v znzdn olan mr sahiblrin itat edin.7 Bu ay d ncki aylr kimi ilahi hakimiyyt mqamndan v bel bir hakimiyyt xalqn tabeiliyinin zruriliyindn danr. Bir ox rvaytlrd bildirilir ki, ulil-mr dedikd on iki msum imam nzrd tutulur. Elc d Cabir ibn Abdullah nsaridn, byk peymbr shabsindn bel nql olunur: Ya yyuhllzin amnu... aysi nazil olan vaxt mn sorudum ki, ey Allahn rsulu, biz Allah v onun rsulunu tanyrq. Bs itati siz itatl bir sraya qoyulan mr sahiblri kimdir? Hzrt buyurdu ki, ey Cabir, onlar mnim caniinlrim, mndn sonra mslmanlar n msum imamlardr.8 Bzilri iddia ed bilrlr ki, yuxardak ayd peymbr itat deyrkn vhyin tbliind peymbr itat mnas nzrd tutulmudur. Bel bir itat is vhy itatdn daha geni mna dayr. Uyun mddaya cavab olaraq dey bilrik ki, nzrd tutulan halda bu itat Allaha itat mnasn atdrmaq n kifayt edrdi v peymbr itat edin mrin ehtiyac qalmazd. Amma Allaha itatl yana peymbr itat gstriinin verilmsi frqli
7 8

Nisa, 59 llam Tbatbai, Tfsiri-lmizan, c.4, s.409

14

bir mna ksb edir. Peymbrin hdsin ikinci bir msuliyyt qoyulur v bu msuliyyt vhyi byan etmk msuliyyti deyil. tat edin peymbr tbiri itat edin Allaha tbirinin hat dairsindn knardr. Bu mr peymbr bir hakim v rhbr olaraq itati zruri edir. Bel bir rhbr Allah trfindn seilmidir v ictimai-siyasi baxmdan msuliyyt dayr. slam cmiyytindki paralanmalarn qarsn almaq onun ilkin vziflrindndir. Peymbr el bir rhbrdir ki, Allahn ona verdiyi qdrt v ixtiyar saysind btn xlmaz vziyytlrdn yol tapr. Onun buyuruu btn buyuruqlardan stndr. trafdaklar ona itat etmy borcludurlar. nsanlar bu ilahi rhbr itat saysind salam mr srr, birlik v qardalq nemtindn bhrlnirlr. lahi rhbr cmiyytdki dava-dalalarn v qarda qrnlarnn qarsn alr. slam cmiyytinin mhkmlnmsi v davam n n saleh insan, ilk nvbd msum xs xalq zrind vilayt v hakimiyyti z zrini gtrmlidir. nsanlar da z nvbsind bel bir rhbr tabe olmaldr. Hr bir insan ilahi rhbrin mrini nemt saymaldr. ks tqdird slam cmiyyti yaayas deyil. Allaha itat v onun hkmn qbul etdikdn sonra Peymbr v onun msum caniinlrin tabeilik dini zrurtlrdndir. mam Sadiq () buyurur: slam namaz, zkat, oruc, hcc v vilaytdn ibartdir. nsanlar vilaytdn

15

mhm bir hqiqt doru arlmamlar. Amma onlar drd mri qbul edib, vilayt mrini boladlar.9 Btn slam firqlri yekdil olaraq hzrt Peymbr itati vacib sayr, onun vilayt v hakimiyytini qbul edirlr. ilrl snnilr arasnda frq bundan ibartdir ki, ilr Peymbrin vfatndan sonra vilayt mqamnn mirl-mminin kediyin inanrlar. Bel ki, mslmanlar Peymbrdn sonra hzrt liy itat etmy borcludurlar. Cabir ibn Abdullah nsaridn nql olunmu rvaytd Peymbrin ulil-mr ifadsinin hzrt li v onun msum vladlarna aid olduunu tsdiqlyn buyuruu nql olunur. Snn hli bu hqiqti inkar edir. Onlarn nzrinc, Quran bel bir vilayti tsdiqlmir. slind msum imamlar tanyb, onlarn vilaytin tabe olmaq o qdr hmiyytlidir ki, uyun mriftdn bhrlnmynlr dnyadan cahil getmi saylr. mam Hsn sgri () buyurur: Hr ks z dvrnn imamn tanmadan ls, cahil bir lml dnyadan getmidir.10 bhsiz ki, imam tanmaq dedikd onun adn, ata-anasnn adn bilmk nzrd tutulmur. Nzrd tutulan imamn vilaytini, hakimiyytini tanyb ona tabe olmaqdr. Bel bir mriftdn bhrlnmyn insan siyasi oyunlarda pua xr. Bli, vilayt mqamn tanmayan, msumlarn vilayti saysind rhbrliyi hdsin gtrnlr tabe olmayan toplum flakt z tutmudur.
9 10

Kafi, c.2, s.18 Kafi, c2, s.18

16

VLAYT-FQHN YER V QANUNLY Diqqt yetirilsi nqtlrdn biri fqih vilaytinin yeri v tannmasdr. Fqih vilayti msumlarn vilaytinin davam olaraq onlarn icazsi il gerklir. mirl-mmininin hakimiyyti dvrnd slam hakimiyytinin hdudlar genilndirilrkn mntqlrd layiqli v saleh insanlar nmaynd tyin olunurdu. Malik tr, Mhmmd ibn bubkr imam trfindn tyin olunmu valilr idilr. Onlar msum deyildilrs d, msum imam trfindn tyin olunduqlarndan onlara itat vacib saylrd. nki msum imam trfindn tyin olunmu xs vasitli kild Allah trfindn tyin olunmudur v ona itat Allaha itatdir. Hr bir mslman Allah mrlrin birbaa tabe olduu kimi Allah xliflrinin d mrlrin tabe olmaldr. nki Allah bu insanlar ulil-mr (mr sahibi) kimi tantdrr. Biz bu insanlara itat etmk taprlr. Onlara itat Allaha itatdir. Demk, msum imamlarn hakimiyyti dvrnd d onlar trfindn tyin olunmu nmayndlr itat vacib saylmdr. Msumlardan nql olunmu bir ox rvaytlrd zruri rtlr malik fqihlr qeyb dvrnn hakimlri saylr v onlara itat zruridir. Bel ki, vilayti-fqih msumlarn vilaytinin davamdr v Allah trfindn onlarn qanuniliyi tsdiqlnir. mirl-mmininin () dvrnd mslmanlar Malik tr kimi valilr itat gstrirdilr. Qeyb dvrnd d zruri rtlr malik fqihlr tabeilik vacibdir. Frq budur ki, msum
17

imamlarn dvrnd valilr xsn onlar trfindn tyin olunurdu, qeyb dvrnd is bu i msum imamn icazsi il gerklir. MHAKM MQAMI Peymbrlik, risalt, vilayt, imamt v Qurann tfsiri mqamndan lav peymbrin mhakim mqam olmudur. Msum imamlar da uyun msuliyyti damlar. stniln bir cmiyytd hakimin olmas zruridir. Hakim cmiyytin ehtiyacl olduu hquqi msllri hll etmli, mbahis edn trflr arasnda hkm vermlidir. Mbahis trflri d hakimin hkmn tabe olmaldr. lbtt ki, hakimin hkm vilayt hkmndn frqlnir. Bzn cmiyytd ixtilaf yaranmad halda nizamn qorunmas n vliyyi-mr hkm xarr. Msln, mdafi mri bu qbildndir. Bzn d cmiyytin iqtisadi ehtiyaclarnn dnmsi n myyn vergilr tyin olunur, bu vergilrin dnmsi vacib saylr. Mhakim mqam is yalnz vtndalar arasndak mbahislri hll edir. Trflr zlri d aralarndak mbahisnin hlli n hakim se bilrlr. Amma seilmi hakimin hkmn ml etmk lazmdr. Qeyd edk ki, bu sul yalnz myyn rtlr daxilind ilkdir. xarlan hkmn icrasn zruri edn hakimin Allah trfindn tyin olunmasdr. Bzi Quran aylrin sasn Allah-taala myyn xslri hakim mqamna tyin etmidir. Msln Sad sursinin 26-c aysind buyurulur ki,

18

ey Davud, biz sni yer zn xlif sedik; xalq arasnda haqq-daltl hkm ver. Hzrt Peymbr xitabn buyurulur: Biz bu kitab haqq olaraq sn nazil etdik; xalq arasnda Allahn sn yrtdiyi sasnda hkm ver.11 Baqa bir ayd peymbrin hkmn itatin zruriliyi il bal buyurulur: And olsun Rbbin, aralarnda ixtilafa sbb olan msl il bal verdiyin hkmdn narahat olmayanlar, tam tslim olanlar iman gtirmidir.12 Yuxardak ayd peymbrin mhakim mqam, onun hkmn tabeiliyin zruriliyi aqlanr. Uyun mnasibt Quran boyunca tkidl vurulanr. Allah-taala uyun andla mslmanlara aydnladrr ki, btn vcudlar il peymbr tslim olmal, onun hkmlrini smimi-qlbdn qbul etmlidirlr. Peymbr hkmn mnasibtd nigaranlq, giley-gzar, ikayt olmamaldr. Htta bu hkm tam zrr olsa bel, ona itat vacibdir. gr saleh v layiqli bir hakim Quran v rvaytlr sasnda hkm vers, amma kimlrs bu hkm etiraz ets, hazrk ayy sasn onlarn iman varm? Allah hkmn qar mqavimt Allaha imanla bir araya srm? Bu mqavimt v mxaliftilik inadkarlq, nifaq v kfrdn qaynaqlanmrm? gr nzr alsaq ki, hzrt Peymbrin tlim, tfsir, vhy, byan, hkm mqamlar olmudur, eyni zamanda o msumdur, he bir xtaya yol vermir, onun buyuruqlarna inanmamz, hkmlrin tabe
11 12

Nisa, 105 Nisa, 65

19

olmamz zruri olar. Peymbrin ictimai hkmlrin, mhakimlrin mxalif xmaq haqqmz yoxdur. Qurani-krimd buyurulur: He bir mmin kii v qadna yaramaz ki, Allah v onun peymbri hkm verdiyi zaman seim aparsn. Allah v onun peymbrin itatsizlik edn ks, bhsiz, akar aznlq iinddir.13 Allah v onun peymbri hkm verdiyi vaxt kims ry bildirmmlidir. Xalqn azadl dedikd Onlarn Allah v peymbr hkmn mnasibt bildirmsi nzrd tutulmur. Htta peymbrin Allah hkm il bal ry bildirmsi v ya bu hkm dyimsi caiz deyil. nc qeyd etdiyimiz kimi, hzrt Peymbrdn savay msum imamlarn da mhakim mqam olmudur. Peymbrdn nql olunmu rvaytd onun mirl-mminin n tyin etdiyi vilayt haqq tsdiqlnir. Hzrt liy () verilmi bu haqq digr msum imamlara da atr. slam Peymbri dflrl mirl-mminin buyurur: Ey li, Harun Musa n hans mqamda idis, sn d mnim n hmin mqamdasan. Bir frql ki, mndn sonra peymbr olmayacaq.14 mirl-mminin Qasi xtbsind peymbrl yaxnln vurulayb onun dilindn nql edir: Ey li, mn n eidirms, sn d eidirsn. Mn n grrms, sn d grrsn. Amma sn peymbr yox, mnim vzirimsn, doru yoldasan.15 Cbril
13 14

hzab, 36 Kafi, c.8, s.106 15 Nhcl-bla, xtb 192

20

nazil olub Allahn vhyini peymbr atdranda mirl-mminin li ibn butalib d orada idi. Bu grd itirak edn li () peymbr nvanlanm vhyi eidirdi. Bli, bzn iki nfr dananda nc bir xs onlarn dann eidir. Amma deyilnlr hmin xs nvanlanmamdr. Bir xs ona yazlm mktubu oxutdurduu vaxt hmin mclisd baqalar da itirak edib mktubun mtnindn xbr tuta bilr. Mktub birin nvanlanr, amma oradaklar da mktubda yazlanlardan xbr tutur. VHY HAQQINDA XLAS ARADIRMA Sual yaranr ki, son peymbr dnyasn dyidikdn sonra mlklrl rabit birdflik ksildimi? Grsn, li ibn butalib, xanm Fatim Cbrili grm, onu dinlmimi? Rvaytlr sasn bu sual msbt cavablandrlr. Amma bu o demk deyil ki, hmin xslr peymbr olmular. Bel ki, mlklrin v ya Cbrilin gtirdiyi xbr peymbr atdrlan vhy nvndn olmaya da bilr. mumiyytl, vhyi iki qism blmk olar: risalt vhyi v qeyri-risalt vhyi. gr vhy peymbr nvanlanmsa, bu vhy risalt vhyidir. Peymbrlr qeyri-risalt vhyi d gl bilr. Bzn bu qbil vhy ilham adlandrlr. Rvaytlrd uyun mfhum thdis tbiri il ifad olunur. suli-kafi kitabnda nnl-immt muhddsun mufhhmun adl bir bab var. Mrhum Kuleyni trfindn nql olunmu rvayt tsdiqlyir ki, hli-

21

beyt () mlklrl danmdr. Xanm Fatimnin () lqblrindn biri d Muhddsdir. Muhdds dedikd mlkl danan xanm nzrd tutulur. Muhdds sznn mnasn dzgn anlamayanlar el dnmlr ki, imamlar muhddsdir. Yni imamlar da baqalar kimi hdis nql etmk mqamna malik olmular. Quran nazil olan vaxt vhy termininin mxtlif anlamlar yox idi. Msln, ilham sz vhy sz kimi geni ildilmirdi Vhyin lt mnas iti v gizli xbrdir. Bel bir tbir risalt vhyi, ilham, htta fitri yolla hidayt mnalarn hat edirdi. Msln, bal arsna vhy dedikd fitri bir hidayt, qlb yolu il gstri mnas anlalr.16 Ayd buyurulur ki, snin Rbbin bal arsna vhy etdi... Bzi aylrd insana vhydn danlr. Msln, hzrt Zkriyya vhy nvan kimi tantdrlr. Uyun mqamda vhy dedikd iarlrl anlatmaq nzrd tutulmudur. Ayd bildirilir ki, o (Zkriyya) mehrabdan qvmnn arasna glib onlara gndz v gec dua oxumalarn iar etdi.17 Qurani-krimd iki lyaqtli v saleh qadna, hzrt Mrym v Musann anasna vhy nazil olduu bildirilir. bhsiz ki, nzrd tutulan risalt vhyi deyil. Allahn yaxn mlyi hzrt Mrymin yanna xsusi bir taprqla glmidi. Hzrt Musann anasna vhy is qeybi bir ilham saylr.
16 17

Nhl, 68 Mrym, 11

22

Hzrt Mrymin hvalatnda nql olunur ki, o, Beytl-Mqddsin bir gusind ibadt v dua n yer semidi. Hmin xlvt yerd raz-niyaza mul idi. Qfildn bir xs tcssm etdi. Uyun mvzudan danan ayd bildirilir ki, biz z ruhumuzu onun yanna gndrdik v ruhumuz ona br surtind grnd...18 Tfsirilr arasnda hzrt Mrym grnn ruhla bal mxtlif fikirlr var. Kimlrs onun Cbril, kimlrs baqa bir mlk olduunu bildirirlr. Hr halda xanm Mrymin gzn grnn qeybi bir varlq olmudur. Bu varlq insan surtind grnm, gtirdiyi xbri ona ilham etmidir. Musann anasna vhyin gndrilmsi il bal bildirilir ki, Firon kahinlrin yuxu yozumu sasnda Bni-sraildn olacaq btn olan uaqlarnn ldrlmsi mrini verdi. Onun gstrii sasnda mmurlar yeni doulan btn uaqlar mhv edirdilr. Hmin vaxt hzrt Musa () dnyaya gz ad. Anas Musaya gr narahat idi. Allah-taala x yolu gstrrk Musann anasna vhy etdi. Ona taprq verildi ki, krpni Nil ayna atsn v bu krp ona qaytarlacaq.19 Ayd Musann anasna onun vladnn peymbrliyi mjd verilir. Demk, Musann anas qeybi xbr sasnda hrkt etmidir. ks tqdird o z vladnn peymbrliyindn xbr tuta bilmzdi. Deyilnlrdn bel bir ntic ld olunur ki, Quran
18 19

Mrym, 17-20 Qss, 7

23

buyuruqlarna sasn, ilahi vhy tkc peymbrlr aid deyil. Risalt vhyindn lav vhylr d var. Peymbrlr aid olan is risalt vhyidir. Amma msum imamlara da vhy olunmudur. Cbril onlara grnm, onlarla danm, Allahn gstrilrini atdrmdr. Onlara vhy nazil olmas peymbrlik dlili saylmr. Cbril tkc peymbr yox, hzrt Mrym, msum imamlara da grnmdr. Bli, slam peymbri dnyasn dyidikdn sonra risalt vhyi tamamlanmdr. Ay v rvaytlrdn mlum olan budur ki, peymbr olmayan bzi xslr d Cbrili grm, onunla danm, onu dinlmilr. Nql olunan rvaytlr sasn, msum imamlarn Cbril v sair mlklrl laqsi olmudur. Onlar bzn mlklri grm, bzn onlarn ssini eitmilr. TZKY (PAKLAMA) V TRBY MQAMI Shbtimizin bu mqamnadk hzrt Peymbrin rsmi mqamn nzrdn keirdik. Peymbr hli-beyti () d bu mqamlardan faydalanmdr. lbtt ki, yalnz peymbr aid mqamlar nzrd tutulmur. Hm peymbr, hm d hli-beytin malik olduu n mhm mqamlardan biri paklama v trbiy mqamdr. Allah-taala Qurani-krimd buyurur: Odur oxumamlar arasndan onlarn zndn olan birini sen. Bel ki, aylri onlara oxusun, onlar pak etsin, onlara kitab v

24

hikmt yrtsin.20 Bli, Qurani-krimd hqiqtlrin byan, Qurann tfsiri kimi mqamlarla yana mhm paklama v trbiy mqam da qeyd olunur. nc qeyd etdik ki, kitab v hikmt tlimi dedikd Qurann tfsiri, hqiqtlrin byan, hkmlrin aqlanmas nzrd tutulur. Qurann yegan hqiqi mllimi Allah-taaladr. Bu kitab qlbi ilahi kitabn nzul mhlli olan xs aqlaya bilr. Paklanma dedikd is mnvi v xlaqi trbiy nzrd tutulub. Paklanma (tzkiy) bzn frdi, bzn ictimai ynmd olur. Bel ki, frd trbiyi il nsiyytd olur, onun nsihtlrindn bhrlnir, onun tsiri il batinini paklayr. ctimai ynml tzkiyd is hr bir frd z tutumu hddind bhrlnir. Quran peymbrin tzkiy mqamna malik olduunu vuruladndan bu proses daha ox hmiyyt vermk lazm glir. Amma biz qfltd olduumuzdan tzkiy v zntrbiyy bir o qdr fikir vermir, elmi msllri aradrrq. Biz btn slam elmlrin yiylnsk bel, Peymbr v onun hli-beyti () sviyysind kompleks bilik ld ed bilmrik. Elm dyrli olsa da bu dyr mtlq deyil. Daxiln paklanmayan insann elmi faydaszdr. Msln, eytan Admdn ncki elmlrl yana bu gndk ld olunan tcrblri ksb etmidir. Mgr bu biliklr onun mqamn ucaldrm? Elc d hzrt Peymbrin masirlri olmu mnafiq alimlr hans mqama atmlar? ksin, malik olduqlar elm onlar
20

Cumu, 2

25

daha drin faciy srklmidir. Btn bu tnzzllrin sbbi hmin frdlrin tzkiy v gzl ilahi xlaqdan mhrumluu olmudur. Demk, yalnz tzkiy va paklanma il mayit olunan elm dyrlidir. Tzkiysiz elm ninki faydaszdr, htta zrrlidir. Demk, tzkiy v trbiydn uzaqlamaqla eytann qlbsin zmin hazrlayrq. Bel grnr ki, trbiy v tzkiy mqam slam peymbrinin malik olduu mqamlardandr. Peymbrdn sonra bu mqam hli-beyt () taprlmdr. nsanlarn trbiy v tzkiysi msum imamlarn hdsindir. gr gnmz qaytsaq, qeyd etmliyik ki, thsil nazirliyind trbiy ilri il mul olan xsusi bnin tkili faydaldr. Biz zmz bel bir bnin faliyytindn bu gndk faydalanrq. lbtt ki, bu qbil blrin faliyytini arzulamayanlar da taplr. Thsil mssislrind trbiyvi proqramlarn dayandrlmas eytanlarn v mnafiqlrin, pu xlaqn bu mssislr yol tapmas il nticlnir. Biz msullarn nzrin atdrmalyq ki, trbiy mslsin ciddi yanasnlar, briyytin sadtind bu ynmn misilsiz rolundan qfltd qalmasnlar. Thsil mssislrind trbiy il mul olan istniln bir formal qurumun faliyyti zruridir.

26

KNC MCLS
TQLDN MAHYYT, YER V ZRURLY

TZKY (PAKLANMA) V TRBYNN MAHYYT Shbtimizin mvzusu tzkiy v trbiydir. Bu iki sz mna baxmnca bir-birin yaxn olsa da, tzkiy daha hatli mnaya malikdir. Trbiy dedikd tkaml n zmin yaradlmas, istedad v qabiliyytlrin son mrhly atdrlmas nzrd tutulur. Aac v ya gl kn baban onun inkiaf n rait yaradr, onu suvarr, ona ehtiyac duyulan istilik v iq vermy alr. Amma bzn o, bitkinin inkiafna yn verir, manelri aradan qaldrr. Msln, bitki v ya aacn artq budaqlarn, yarpaqlarn qrr, inkiafa mane olan amillri aradan qaldrr. Bu qbil faliyytlr tzkiy adlanr. Demk, inkiafa mane olan, keyfiyyt v kmiyyt mnfi tsir gstrn amillrin aradan qaldrlmas tzkiydir. Trbiy v tzkiy prosesi bzn bitki v heyvan kimi ursuz mvcudlara ttbiq edilir. Amma ursuz varlqlar ixtiyar sahibi saylmr v seim apara bilmir. nsann trbiy v tzkiysind is onun z seimin v istyin d ehtiyac var. gr insan trbiy v tzkiyy meyl gstrms grln tdbirlr faydaszdr. Demk, insann trbiy v tzkiysi zaman tbii v fiziki vasitlrl yana insann tutum v qabiliyytlri nzr alnmaldr. Yalnz bu amillr nzr alndqda onun trbiy v tzkiysi n
27

mnasib zmin yaradla bilr. nsan z trbiy v tzkiy seimi aparrsa, bu proses onun tkaml, doru yola hidayti il nticlnir. lbtt ki, insan agah v urlu olduundan trbiyi tlim vasitlrindn d bhrlnmlidir. Trbiy v tzkiy il yana insana zruri mlumatlar verilmli, onun mxtlif biliklr yiylnmsi n rait yaradlmaldr. Bli, insann trbiy v tzkiysind trbiyi qar trfin tlimi il d mul olmaldr. gr mllimin vzifsi bilik vermkdirs, trbiyinin vzifsi moiz-nsiht, doru yola ardr. Trbiyvi ilr mllimin vzifsi saylmr. Tzkiy il tlim arasndak frq d mhz bu nqtddir. lbtt ki, mllim trbiyi rolunu da oynaya bilr. Bel olduqda o trbiyvi ilri d hdsin gtrmlidir. Trbiy v tlim arasndak digr frq tlim prosesindki tkrar v mllrdir. nsan z biliklrini tcrbd i salmaq n tkrar v mllrdn faydalanr. Bzi biliklr srf zehn aiddir v onlarn yax drk olunmas zruridir. Bzi biliklr is hkmn tcrbd ttbiq edilmlidir. Bu sbbdn d uyun biliklri drk etmkl yana onlarn tkrarna ehtiyac var. Msln, srclk pesin yiylnn insan zruri biliklr ld etdikdn sonra skan arxasnda z biliklrini tcrbdn keirmlidir. Trbiyinin sas rolu ondan ibartdir ki, trbiy olunan xs z biliklrini tcrbd yoxlasn. Yni mumi biliklrin czi mli gstrilr klind

28

icrasna ehtiyac var. Trbiy olunan xs xatrladlmaldr ki, hans mrhld hans gstri ml edilmlidir. Demk, insann trbiy v tzkiysi n xsusi tutumlara, qabiliyytlr v lyaqtlr ehtiyac var. nsann bu ynmd ehtiyaclarndan yalnz onu yaradan varlq xbrdardr. Yalnz Allah insann dzgn trbiy v tzkiy yolunu bilir. O bu mlumatlar z peymbrlrin yrtmidir. Onlar ilahi tlimlr saslanaraq insanlarn tkaml n zmin hazrlayrlar. nsan ixtiyar sahibi olduundan ictimai rait v trbiyinin tlalarnn ziddin ged bilr. Yalnz trbiy olunan xsin istyi il trbiy prosesi bhr verr. Bli, istedad v qabiliyytlrin doru yolda istifadsi n trbiy olunan xsin istk v iradsin ehtiyac var. NSANIN TRBYS N N AL NMUN Trbiyini mvffqiyyt atdracaq trbiy sullar haqqnda ox danlmdr. Trbiyilrin yekdil ryi budur ki, trbiy prosesind mvffqiyyt qazanmaq n nmunlr tqdim edilmlidir. Bli, yalnz dzgn nmunnin tqdimi trbiy prosesinin mvffqiyytl baa atmasn tmin edir. lbtt ki, bu prosesd mvffqiyyt n trbiyi z d nmunvi olmal, mli kild qar trfi mqsd doru aparmaldr. Trbiyi trbiy olunan xs tlqin etdiyi xsusiyytlr z d malik olmaldr. Baqa halda dzgn nmunlr tqdim etmkdn

29

savay yol yoxdur. xlaq alimlrinin ustad seimind diqqtli olmaq gstrii d bu amil saslanr. Ustad tkc xlaqi gsrrilri yrnmk n seilmir. Ustad z trbiy etdiyi xs nmun olmal, qar trf onunla nsiyytd mli kild nmunlri tanmaldr. Baqalarna nmun olmaq istyn insan rftarlarnda nqsana yol verrs, trafdaklar trbiy ed bilmz. Allah-taala z bndlrin minnt qoyaraq nmun n msum xslr semidir. Bu xslr istniln bir nqsandan uzaqdr, onlarn danq v mllri n kamil hdddir. Onlar sl ideallardr. Allah-taala Qurani-krimd peymbrlrin, xsusi il slam peymbrinin nmun olduunu tkidl vurulayr. Trbiylnmk istyn insana n byk xidmt ona dzgn, msum nmun tantdrmaqdr. Belc, sonuncu v n kamil peymbr olan slam peymbri Allah-taalann insanlara ltf etdiyi byk nemtdir. O hm vhy daycsdr, hm stn mqamlara malikdir, hm insanlarn zndn olduu n yax nmundir. slam peymbri gnah v xtadan uzaq olduu n bizi sadt v kamilliy atdracaq n dzgn nmun saylr. Biz z danq v rftarlarmz bu nmun sasnda tnzimlmliyik. Bu ynmd ilrin baqa slam firqlrin mnasibtd imtiyazlar var. ilrin slam peymbrindn lav onun hli-beytindn () olan msum imamlar kimi ideallar var. Mhz bu xslr tqlid edilmsi, msum imamlar v xanm Fatimnin

30

() ideal seilmsi n dzgn yoldur. Biz onlarn rftarlarn nmun gtr bilrik. Allah-taala msum imamlarn vcudu nemti il, onlara ardcllqda z yardm il nemtlrini tamamlamdr. Bu ilahi nemtlrdn n stn istifad yolu ziz Peymbr v msum imamlarn mqamndan nmun gtrb bu nmunlri z hyatmzda i salmamzdr. nc onlarn rftarlar il yetrinc tan olmaq lazmdr. Yetrli tanlqdan sonra hyatmzn mxtlif ynmlrind hmin rftarlar ttbiq etmy almalyq. Bir nv z danq v rftarlarmzda onlara tqlid etmliyik. lbtt ki, bdxahlarmz msumlarn danq v rftarlarna tqlid mvzusuna mnasibtd bh toxumu spirlr. nc bu bhlri cavablandrmaq lazm glir. Uyun bhlr cavablandrlmasa insanlar ilahi ideallardan mhrum qala bilr. QURAN V DORU YOLDA OLANLARA ARDICILLIQ ksr dillrd ildiln "nmun" sz dini mahiyyt malik deyil. Quranda uyun mna usv v iqtida szlri il ifad olunmudur. Rvaytlrd d bu szlrl rastlarq. Allah-taala Quranda bzi peymbrlrin adlarn v xsusiyytlrini sadaladqdan sonra buyurur: Bunlar Allahn hidayt etdiyi kslrdir, onlarn hidaytin iqtida et. 21 Bu ayd Allah peymbrlri mhz z hidayt etdiyini
21

nam, 90

31

vuruladqdan sonra bndlrin onlara iqtida etmk gstrii verir. Bli, peymbrlr ilahi hidayt nemtindn bhrlndikdn sonra nmun olmaq lyaqti qazanmlar. Onlar nmun semk bizim iimizdir. qtida etmk nmun semk mnasn bildirir. Cmiyyt namaznda imama iqtida etmk namazda onu nmun gtrmk mnasn bildirir. Nmun gtrmk mnasnda tssi szndn istifad olunur. Bu szl yana itba sz d geni ildilir. Bu sz iqtida v tssi szlri il bir srada dayansa da daha geni mnaya malikdir. Dnc il bal, nzri v etiqadi msllrd tbiyt, yni tabeilik szndn istifad olunur. tba sznn mxtlif formalar il Quranda rastlarq. Hzrt brahim buyurur: Ey ata, elmd mn veriln sn verilmyib. Mn tabe ol, sni doru yola hidayt edim.22 Yuxardak ayd iki nqty diqqt yetirmk zruridir: vvla, hzrt brahim Azri ata dey arr. Hans ki, Azr brahimin misidir. Bel bir mracitin sbbi qar trf ehtiram gstrilmsidir. Uyun hadis ba vern vaxt hzrt brahim bir gnc idi, Azr yaa dolmudu. Onlar arasnda btprstlik v bir Allahla bal mbahis gedirdi. Uyun mbahisd hzrt brahim () btn db qaydalarn gzlyrk ona n nzaktli kild mracit edir. Nec ki, yal insan zndn kiiy mhbbt gstrdikd ona olum dey mracit edir.
22

Mrym, 43

32

Digr bir nqt budur ki, hzrt brahim misi Azr onun etiqadnn batil olduunu sbut etdi. Azrin he bir bhansi qalmamd. Hzrt brahim hqiqtlri drk etmi, sadt yolunu tanmdr. O baqalarn da doru yola hidayt ed bilrdi. Azr is hqiqtlrdn xbrsiz idi, xeyir yolu tanmrd. Onun vzifsi brahim tabe olmaq idi. Hzrt brahimin dvti bilmynlrin alim tqlid dvti idi. Doru yolu tanmayanlar bu yolu tanyanlarn mrift ra saysind azn yoldan kin bilrlr. slind dzgn nmunlrin doru yola ar insann fitrt v dncsinin ssidir. TQLDN MAHYYT, ONUN AIL V FTRTD YER Al v fitrt tlb edir ki, insan bilmdiyi v mtxssis olmad sahlrd hmin biliklr sahib olan mtxssis tqlid etsin. Mtxssisin szlrini qbul etmk tbii bir ehtiyacdr. stniln bir milltdn, istniln bir dindn olan dncli insanlar cahilin alim mracitini qbul edir. Belc, bilmdiyimiz sahlr ehtiyac duyduqda mtxssislr z tutur, onlarn biliklrindn faydalanrq. Xstlnn insan hkim, ev tikmk istyn insan mhndis, mhkm iddias qaldrmaq istyn xs vkil mracit edir. stniln bir sahd cahilin, bilmyn xsin alim mraciti fitrt v aln tlbidir. Xstni mcbur etmk lazm deyil ki, o hkim z tutsun. nki o z yax bilir ki,

33

xstlikdn yaxa qurtarmaq n hkim mracit olunmaldr. Yuxarda deyilnlri nzr alsaq, aydn olar ki, dini vziflrini, ri hkmlri bilmyn insann uyun sahd mtxssislr mracit edib ehtiyac duyduu mlumat almas tbii bir addmdr. Din sahsind mtxssis mcthiddir. Htta ay v rvaytlri bir knara qoysaq, mcthid tqlidi qbul etmliyik v bilmliyik ki, bel bir mracit cahilin alim mracitinin bir nvdr. Hans sahd bilmyn insan biln mracit etmirs, shv yol verir v zrr ddkd zrl saylmr. Dnc sahiblri ixtiyarnda ri msllrin aqland risal olduu halda bu risaly mracit etmyib zbana addm atan v nticd xtaya yol vern frdi mzmmt edirlr. Din alimin mracit etmdiyindn dini vziflrind shv yol vern xsin Allah hzurunda zr olmayacaq. Demk, al v fitrtin tlbi olan alim mracit mslsin diqqtsizlik insan n problemlr yaradr. Alim hm ifahi, hm d yazl kild gstri ver bilr. sas msl uyun gstrilrdn istifaddir. Psixoloqlar v sosioloqlar insan hyatnda tqlidin hmiyyti mvzusunu ox aradrmlar. Onlardan biri d tannm qrb psixoloqu Qabriel Tarddr. Onun nzrinc, insan ictimaildirn, onu mdniyytlr diqqtli edn sas amil tqliddir. gr tqlid olmasayd insann danq dili, yaz xtti olmazd. Tqliddn imtina edn insan yazb-oxumaq kimi

34

misilsiz dyrlrdn mhrum olar, z cdadlarnn elmi v mdni irsindn faydalana bilmzdi. bana gln istniln bir nsil, zndn vvlki nslin tcrblrindn faydalanmal, z ictimai hyatn nizamlamaq, ehtiyaclarn aradan qaldrmaq n onlara tqlid etmlidir. Demk, kemi irsin mnimsnilmsind aparc amil tqliddir. gr z hyatmzda ata-babalarmzn tcrblrindn faydalanmasaydq, onlarn mlumatlarndan istifad etmsydik, htta yemk v geyim kimi ehtiyaclarmzn tminind misilsiz problemlrl zlrdik. Ax kemi tcrblrdn faydalanmadan xrk biirmk, libas tikmk, ev tikmk nec mmkn olar?! Briyyt tqliddn imtina etsydi, hazrk tkamldn mhrum olard. Bli, kemi elmi, mdni biliklrdn faydalanmann n sas amili tqliddir. lbtt ki, btn sahlrd tqlid z tutmaq ifratlqdr. Biz dnmrk ki, insann formalamasnda yegan yol tqliddir. Hr halda yuxarda sadalanan faktlar tqlidin qalmaz olduunu gstrir. gr insan tqlidi yanl bir addm sayrsa, tbii ki, yerind sayasdr. gr vlad ata-anasndan danma yrnms nec olar?! Mllimdn yazma yrnmk istmyn insan nec savadlanar?! Bli, hyatn ksr sahlrind, o cmldn, lmqalm kimi zruri nticlr aparacaq ilrd tqlid etmk zruridir. gr xst z malicsind hkim tqlid etmirs z hyatna dmn ksilir.

35

QURANIN MSUMLARA TQLD AIRII V AZINLARA TQLD QADAASI Alimlr v doru yolu tapmlara mracitin zruriliyi, eyni zamanda cahillr, yolunu azmlara itatin yolverilmzliyi il bal Allah-taala Quranikrimd buyurur: Haqqa doru aran ks, yoxsa yoldan xm birin itat yaxdr?!23 Bu aynin mesaj insan hyatnn btn sahlrind ilkdir. Bu gstri hm dini-xlaqi, hm d ictimai-siyasi ynmlr amil olunur. stniln bir halda biz mnasib yol gstrilir. Allah-taala fitrt v dncy uyun mvzulardan danarkn sual slubundan istifad edir. Bu sul Qurann hidayt sullarndandr. Haqqa saslanan istniln bir mvzu inkar edilrkn Allah inkarlarn al v fitrtin mracit edir. Bli, insanlarn dnc v fitrti soruya kilir, bu yolla insanlara anladlr ki, onlarn tutduu yol dnc v fitrt ziddir. Nzr atdrlr ki, sadt soranda olan insan Allahn hidayt etdiyi insana z tutmaldr. Mhz bel bir xs insana haqq yolu tantdrb, onu bu yola hidayt ed bilr. lbtt ki, z haqq tanmayan bir xs baqa birini nec hidayt ed bilr?! Bu iki yol ayrcnda dnc v fitrt hans yola sslyir?! bhsiz ki, insan doru yolu tutmu insann arna cavab vermli, haqq tanyan birin tabe olmaldr. ksin, yolunu azm biri z chaltini etiraf etms d, onun danq v rftarndan haqq tanmad, hidayt olmad bllnir.
23

Yunus, 35

36

Doru yolda olmayanlarn akar bir nmunsi istniln bir mvzuya bh il yanaan ziyalnmalardr. Onlar hr ey bh edir, bu bh il ynrlr. Biz kim z tutmalyq? Allah trfindn doru yola ynldilmi peymbrlr v vliyalara, yoxsa hr ny bh il yanaanlara?! bh iind olandan yolmu istyk?! lbtt ki, bh iind vurnuxanlar z mntiqlrin don geyindirmk n yqin mrtbsin atman mmknsz olduunu bildirirlr. Onlar deyirlr ki, insan hqiqi yqin mqamna ata bilmz. Onlar iddia edirlr ki, yqin mrtbsind olduunu iddia ednlr znn-gmana uyurlar. Bli, bu zmrdn olanlar insan doru yola ynltmy acizdir! FAYDALI TQLDL ZRRL TQLDN BRBRNDN SELMS Aydn oldu ki, elm v bilikdn mhrum olan insan al v fitrtin hkm il mtxssis mracit etmlidir. Xsusil dini msllrd din alimlrin mracit etmk zruridir. Bel bir mracitin hyat hmiyyti var. Yalnz din alimlrinin gstrilri saysind insan z vziflri il tan olub onlara ml ed bilr. Mhz bu hqiqtl bal Allah-taala buyurur: gr bilmirsinizs bilnlrdn (zikr hlindn) soruun.24 Bir daha qeyd edirik ki, istniln bir sahd hmin sahnin mtxssisin mracit etmk, ona tqlid al v fitrtin mridir. nsan daim
24

Nhl, 43

37

doru yoldan azdrmaq fikrind olan eytanlar n akar msllri d bh altna alrlar. Akar bir hqiqt olan dind tqlid mvzusu da bhli bir msl kimi tqdim edilir. Hans ki, btn din alimlri z risallrind dini hkmlrd tqlidi ri vzif sayrlar. nsan ya mcthid olmal, ya ehtiyat yolunu tutmal, ya da tqlid etmlidir. Dini hkmlrd zruri rtlr malik (cameu-rait) fqih tqlid olunmaldr. Amma bzilri hyaszlqla tqlid meymun iidir sylyirlr. Mgr mcthid tqlid bilmdiklrini biln xsdn yrnmk deyilmi?! Mgr xst z drdin ar qlmaq n hkim mracit etmirmi?! Htta hkim z xstlndikd zn aid olmayan sahd baqa bir hkim mracit edir v o hmin hkimin gstrilrin tabe olur. Unutmamalyq ki, tqlidin mxtlif mnalar var. Tqlidin arzulanmayan nvlri d mvcuddur. kkbh yaradan insanlar bynilmyn tqlidi llrind bhan tutaraq zruri tqlidlr qar hcuma keirlr. Hans ki, eyni bir sz mxtlif mnalar daya bilr v hr bir mnann z hkm olar. Bzn mnalar arasnda frq o qdr byk olur ki, onlar ayrmaq tin olmur. Misal olaraq top szn gstr bilrik. Kr killi oyuncaq da, hrbd ilnn mrmi atan silah da top adlanr. Bu mnalar arasnda frq o qdr bykdr ki, onu ham drk ed bilir. Bli, bzn bir szn ayr-ayr mnalar o qdr yaxn olur ki, insan nzrd tutulan mnan myynldir bilmir. Yalnz nzr sahiblri bu

38

mnalar xsusi diqqt gstrrk bir-birindn se bilirlr. Eyni zamanda, kk-bh yaratmaq istynlr mnalarn yaxnlndan sui-istifad edrk msbt mnann zrin klg salrlar. Onlar bu yolla z irkin mqsdlrini izlyir, trafdaklar aldadrlar. Btn bunlar nzr alsaq, hm ay v rvaytlrin aradrlmasnda, hm d qli mbahislrd hr ndn nc mhm szlri (bir nv terminlri) dqiq mnalandrmaq lazm glir. Msln, hazrk shbtimizd nc tba, usv, tqlid szlrinin mnasn dqiq myynldirmy ehtiyac var. Tqlidin mnalarndan biri cahilin alim mracit etmsidir. str nzri, istr mli baxmdan uyun mna msbt dyrlndirilir. Amma tqlid sznn bynilmyn, mzmmt ediln mnalar da var. Azn insanlara kor-koran itat tqlidin mnfi mnalarndandr. bhsiz ki, bu saya tqlidlr nfs istklrin saslanr. Meymunlara xas olan tqlid d mhz bu tqliddir. Geri qalm cmiyytlr, frdlr, xsiyytsiz insanlar bu qbil tqlid yolunu izlyirlr. Msln, gnclr mxtlif sahlrd tannm xsiyytlr, musiqiilr, idmanlara tqlid edrk, onlar kimi geyinir, onlar kimi sa dzm seirlr. Bir gn hanssa kino ulduzu san myyn dzm salrsa, kor-koran tqlid ednlr shri gn eyni sa dzmn maraq gstrirlr. lbtt ki, bu saya tqlid mzmmt olunur v cahilin cahil tqlidi saylr. nsan z seimi n dlillr malik olmaldr. Kimlrins xsi baxlar sasnda sediyi geyim dbi

39

v ya sa dzm baqalar n nmun ola bilmz. nsanlar bu ynmd mstqil olmal, z seimlrini aparmaldrlar. Zahiri grnd baqalarna tqlid elmi v mntiqi dlillrdn uzaqdr. Kims varl olduu n, idman meydannda seildiyi n, kino ulduzu tk sevildiyi n tqlid etmk kkndn yanldr. Bzn bel d olur ki, bir sahd mvffqiyyt qazanm insandan baqa sah il bal mslht alrlar. Msln, arlq qaldrma zr dnya empionu olmu bir xsdn iqtisadiyyat mvzusunda soru-sual aparrlar. Hans ki, ondan yalnz idman haqqnda sorumaq olar. Bzn d siyast meydannda tannm insandan din haqqnda aqlama istnilir. Htta aktyordan din haqqnda soruur v onun dnclrini norma kimi tqdim edirlr. ox tssf ki, bu qbil yanl tqlid tez-tez gz dymkddir. Hans ki, dini msllrd fqih tqlid edilmsi al v fitrtin tlbidir, cmiyytin dini ehtiyaclarn dyir. Mnnidn din haqqnda soruanlar mcthiddn din haqqnda soruma qbaht sayr, bu ii meymun ii sayrlar. Onlarn nzrinc, ruhanilrin insanlar dini msllrd tqlid dvti qbahtli bir idir. Hans ki, bu yolda addm atanlar zlri meymun saya slam dmnlrin tqlid edirlr. Onlar dmn dyirmanna su tkr, dmnin proqramlarn hyata keirirlr. Bu qbil hrktlr mzmmt olunur v nifrtlayiqdir. Dmnlrin son mqsdi insanlar htta peymbr v msum imamlara tqliddn kindirmkdir.

40

DZGN TQLD V ONUN RTLR Dini vziflrimiz v ri hkmlr mnasibtd Peymbr (s) v hli-beytin () yolunu izlyn bizlr hqiqi slam maarifindn faydalanmaq istyindyik. Tqlid msumlarn ry v baxna yaxnlamaq n zruri rtdir. "Hr ks z ryini meyar gtrmlidir" kimi eytani bhlr bizim n qbulolunmazdr. nc prinsipial olaraq tqlid mvzusunu aradrmal, tqlidin dnc v fitrt, Quran v snn baxmndan tsdiqlnn bir hqiqt olduuna inanb tqlid dairsini myynldirmliyik. Tyin etmliyik ki, hans hallarda tqlid olar, hans hallarda olmaz. Tqlid mvzusunu aradrarkn zaman v mkan mhdudiyytlrini nzrdn qarmamalyq. Bzi dini hkmlr v gstrilr n zaman v mkan mhdudiyytlri vardr. Msln, geyim mslsind isti mntqlrd yaayan insan soyuq mntqlrdki insanlara, soyuq mntqd yaayan insanlar isti mntqd yaayan insanlara tqlid ed bilmz. Bu onlarn salaml n thlklidir. slam peymbri isti haval hicazda yaadndan hmin iqlim uyun geyinmidir. Tbii ki, soyuq mntqd yaayan insan peymbr tqlid edirm deyib eyni libaslar geyin bilmz. Htta tqlidin dzgn olduu hallarda onun mtlq olub-olmad, zaman v mkan kimi myyn rtlrdn asll yrnilmlidir. Bzn danqda da myyn qeydlr edilir. Bu qeydlrdn aydn olur ki, yrniln sz nzrd tutulmayan bir hala aid ola bilr. Eyni
41

zamanda sz rti rftara amil olunmur. nki rftar danqdan frqlidir. Rftarla bal qeydlr lbbi v ya mqami sciyylr malikdir. Bzn danq n d uyun rtlr zn doruldur. CTHAD ZRURT V DND TQLD bhsiz ki, dini hkmlri tanmaq n hlibeytdn () nql olunmu rvaytlri trcm edib xalqn ixtiyarna vermk dzgn deyil. Bzilri iddia edirlr ki, fqihlrin risal yazmasna ehtiyac yoxdur v xalq z rvaytlrdn ntic xarmaldr. Hans ki, rvaytlri anlamaq n mqddim biliklr ehtiyac var. Rvaytin qbul olunmas n rtlr mvcuddur. n sas rvaytin mtbrliyi tyin olunmaldr. Bunun ns fundamental biliklr ehtiyac var. Yalnz fqihlr rvaytlri aradrb, onlar mqayis etmk v sonda dzgn qnat glmk imkanna malikdirlr. Bzn nql olunmu rvaytin sas mqsdi qapal olur. Bu qbil rvaytlri dzgn anlamaq n insan hdis elmi il tan olmal, dzgn ntic ld etmk n oxar rvaytlrdn istifad etmlidir. Msumlarn rftar v mllrindn danan myyn rvaytlr n is hr hans rt qoyulmur. Bu qbil rftarlardan ham, istniln mkan v zamanda istifad ed bilr. Uyun rvaytlri nmun gtrmk n ictihada ehtiyac yoxdur. Msln, hzrt li ibn bu Talibin dalt mnasibti hmi rnkdir. Bzi rftarlar is mtlq deyil, onlarn

42

qbulu n myyn rtlr dnmlidir. Kims bh etmir ki, li ibn bu Talib ibadt hli idi, Quran oxuyurdu. Onun dmnlri d qbul edirlr ki, mirl-mminin vaxtnn oxunu ibadtd keirirdi. Hzrt htta xurma balarnda ildiyi vaxt zikr edir, dua oxuyur, Quran qirat edirdi. Amma aradrmaya ehtiyacl suallar da var. Msln, bir msthb ml o biri vacib ml mane olduqda mirl-mminin msthb mli yerin yetirirdimi? Msln, mr ibn bduvdl savaa getmli olduu vaxt namaz dydn stn sayrdm? bhsiz ki, mirlmminin hm ibadt, hm d cihad hli idi. ki i birbirin mane olduqda hzrt daha mhmn seirdi. Demk, mirl-mmininin ml v rftarlarndan ibrt gtrmk n myyn rtlr nzr alnmaldr. Msln, namazn cihada mane olmas bir rtdir. Bu qbil qeyri-mtlq msllrd elmin drinliyin varmaq, ictihad etmk lazmdr. Hr hans rvayt kor-koran tqlid etmk olmaz, myyn dlillr ld olunmaldr. nsan zruri rtlri aradrmaq gcnd olduqda daha mhm mli se bilir. Bli, hli-beytin () buyuruqlarn anlamaq n ox vaxt ictihada ehtiyac olur. hli-beytin () myyn mllrin tqlidd d ictihad zruridir. Fqih myynldirir ki, hans ml hans raitd tqlid olunmaldr.

43

NC MCLS
TQLD AMLLR V BAQALARINA TAT

TQLDN ZRURTLR V TQLDN DAXL BR MEYL SAYILMASI tn shbtlrd mtxssis tqlid v itatin qli v fitri bir tlb olduu bildirildi. Bu mvzu aydnladqdan sonra sual ortaya xr: Kimlr tqlid edilmlidir? Hans msllrd tqlid olunmaldr? Tqlid n hans amillr var? Bu suallar cavablandrmazdan nc aydnladrmaq lazm glir ki, tqlid dncli bir idir, yoxsa daxili bir meyldir? gr tqlidin dnc il hyata ken bir proses olduunu qbul etsk, onun amillrini aradrmalyq. Tqlidin daxili bir meyl olduunu, instinktiv hyata kediyini qbul etsk msly mnasibt dyir. Mhur qrb pisixoloqlarndan olan Vilyam Mark Duqal iddia edir ki, tqlid dncdn asl olmayan daxili bir meyldir. Onun nzrinc, insan uaqlq dvrndn balayaraq trafdaklara tqlid edir. Msln, krp alr ki, btn ilrind ata-anasna oxasn, onlarn hrktlrini tkrarlasn. Pisixoloq dnr ki, insan uaqlq dvrn adladqdan sonra da heyvani tqlid prosesi davam edir. Qeyd etmliyik ki, ksr pisixoloqlar v alimlr onun bu ifrat nzriyysin mxalifdirlr. Onlar qbul etmirlr ki, tqlid heyvani bir meyldir.

44

Yuxardak nzriyyy cavab olaraq bildirmliyik ki, uaqlq dvrnd insann tfkkr formalamadndan onun bir ox hrktlri instinktiv olur. Amma tfkkr inkiaf etdikc amillr d dyiir. lk vvllr he nyin sbbi il maraqlanmadan trafda grdklrini tkrarlayan insan (krp) zaman tdkc msllrin mahiyytin varr. Bli, krp z anasnn sinsin dncsiz kild meyl edir. Amma sonradan el bir mrhly atr ki, qidalanmann zrurtini anlayr. O artq n yeycyini, n vaxt yeycyini myynldirir. gr krp dncsiz kild alayrsa, bu o demk deyil ki, hyatn nvbti mrhllrind d onun gz yalar ixtiyarsz kild axasdr. gr zmz diqqt yetirsk, min olarq ki, hrktlrimizin arxasnda mqsd dayanr. Biz baqalarna itat edrkn d bunu planladrrq. Demk, tqlidin dlillri olmaldr. Bu gn qrbd ictimai ry, ictimai nnlr qar etiraz hal yaanmaqdadr. Mxtlif qruplar he kimin bynmdiyi kild rftar etmy sy gstrirlr. Onlar bu yolla azadlqlarn nmayi etdirdiklrini dnrlr. Bu cryann iddtlnmsi nticsind cmiyytd ox eybcr tiplr yaranr. Bir qrup insan guya kimsdn asl olmadn sbuta yetirmk n libasn, sa dzmn, hrsini, hrktlrini caib kl salr. Onlar btn bu ilri cmiyyt etiraz olaraq yerin yetirirlr. Demk, htta bu dncsiz insanlar planl kild hrkt edirlr.

45

Tqlidin heyvani bir istk olmadn tsdiqlyn dlillrdn biri d budur ki, cmiyyt daxil olan gnc qarlad rftarlar arasnda seim aparr. Onun btn grdklrin tqlid etmsi tbii deyil. Onun hr seimd hanssa bir dlili var. n az bir qrup insann dncli kild tqlid etdiyini nzr alsaq, bel bir sual yaranar ki, tqlidin hans amillri var? Qeyd etmliyik ki, tqlid iki ynmd zn gstrir: dncd v mld. Bzn insan baqalarna tqlid edrk he bir sas olmayan bir ey inanr. Bzn d sassz kild baqalarnn mllrini tkrarlayr.

DZGN TQLD HQQT APARAN YOLDUR nsann dncsi, drketm qvvsi olduundan hr hans etiqada tqlidd hqiqti kf etmlidir. gr insann myyn nzri mslni drk etmy gc yoxsa, o uyun sahd mtxssis tqlid ed bilr. Nzri baxmdan baqalarna tqlidd mqsd doru yol v salam hyat trzinin tmini olmaldr. Hqiqt atmaq zmind olan insan baxlarnda he bir yanllq olmayan ks tqlid etmlidir. Baqa szl, ideal bir xs nmun gtrlmlidir. lbtt ki, czi nqsanlar da nzr almamaq olar. gr bir hkim arabir shv yol verirs, ondan birdflik z evirmk olmaz.

46

Amma bzilri hqiqt atmaq n yox, tamamil pu mqsdlrl baqalarnn baxlarna tabe olurlar. Bellri ilk addmda mvffqiyyt qazansalar bel, mqsdlri dzgn olmadndan sonda uursuzluqla rastlarlar. Layiq olmayan kslr tqlid insan doru yoldan azdrr, nticd bdbxtlik ba verir. Bzilri d hqiqti kf etmk mqsdind olsalar bel, ideal seimind yanlrlar. Msln, ba aryan bir xs bzn hkim vzin z kimi baqa bir xstnin gstrilrin ml edir. Nticd ninki xstlik aradan qalxmr, htta bir az da iddtlnir. Hans ki addm atmazdan nc yax aradrma aparlmaldr. Tibbi baxmdan mslht vern xs ixtisas sahibi olmal v onun mtxssisliyi baqa mtxssislr trfindn tsdiqlnmlidir. Dncli insanlar htta adi hyati msllrd ideal seimin ciddi diqqt yetirirlr. Onlar mtxssisliyi, lyaqti nzr alrlar. Msln, bir hkim mracit etmk istdikd nc aradrma aparr, hmin xsin mtxssislik drcsini myynldirmy alrlar. Yalnz min olduqdan sonra ona mracit edirlr. Elc d dncli insanlar dini msllrd tqlid etmk istdikd istniln bir nvana z tutmur, fiqhi biliklri baqalarndan stn olan seirlr. Onlar mqsd atmaq n yetrinc aradrma aparr, daha elmli fqihi myynldirdikdn sonra arxaynlqla tqlid edirlr. lbtt ki, mcthidlik iddiasnda olan hr adama tqlid etmk yanl addmdr.

47

KOR-KORAN TQLDN NVLR 1.cdadlarn yanl nnlrin tqlid Cmiyytin kor-koran, he bir dlilsiz tqlidi thlklidir, frd v cmiyytin xobxtliyi n manedir. Bu nv tqlid misal olaraq kemi nsillrin yanl adt-nnlrin tqlidi gstrmk olar. Uyun mnasibt bir ox qvmlrin mhvin sbb olmudur. cdadlara tqlid sbbindn bir ox milltlr htta peymbrlr qar xm, cahil nnlr ballqdan zrr kmilr. Qurani-krimd buyurulur ki, biz insanlarn hidayti n hans peymbri gndrdiks onu tkzib etdilr, msxry qoydular, sehrbaz, divan, air adlandrdlar.25 Onlar iddia edirdilr ki, air v divan bir xs gr btlrdn l kmmlidirlr. Peymbr onlarn fitrtini oyatmaq n btlrdn hans xeyir grdklrini soruduqda inadkarlq gstrirdilr. Dncli insan anlayr ki, insann z li il yonduu btdn ona fayda yoxdur. ursuz bir cism prsti etmkmi olar? Onlar z yanl mnasibtlrin haqq qazandraraq cdadlarnn yolunu getdiklrini sylyirdilr.26 Bli, hmin yolunu azm qvmlr ata-babalarna tqlidi pozulmaz snn sayr, he bir mntiqi dlillri olmadqlar halda mqavimt gstrirdilr. Onlar Allahn nazil etdiyi kitaba itat arldqlar vaxt atalarnn yoluna stnlk verirdilr. Quran bildirir ki,
25 26

Saffat, 36 Zuxruf, 23

48

onlar atalarnn drk etmyib getdiyi bir yola z tuturlar.27 Tarixd heyrt douran ayinlr ox olmudur. Bu gn d dnyann mxtlif nqtlrind bu qbil ayinlrl rastlamaq mmkndr. Bu gn d hindistanda yz milyonlarla btprst var. Onlar normal mntiq smayan ayinlr icra edirlr. Sonsuz qadnlar kii btdn szln sudan iirlr ki, vlad sahibi olsunlar! cdadlarnn yolunu mqdds sayanlar bu gn d azn nnlri yaatmaa chd gstrirlr. Bizim d mmlktimizd rnb axamlar od zrindn atlmaq kimi yanl ayinlr yaanmaqdadr. nsanlar bu iin faydasz olduunu bildiklri halda onu icra edirlr. slam yolunda minlrl insan canndan kemi, tvhid ayinlrini dirltmk n fdakarlq gstrmilr. slam dmnlrinin ignclrin mruz qalm alimlrin say-hesab yoxdur. Bu gn d din alimlri v mcahidlrin btprstlik ayinlri il mbarizsin ehtiyac var. bhsiz, uyun ayinlri yaadan yalnz dncsizlik v milli tssblrdir. Quran yuxarda haqqnda danlan axmaq adtlri mhkum edir. Amma zn hamdan all sayanlar, dini hkmlrin icrasnda fqih v tqlid qar xanlar axmaq ayinlr arxa durur, dncli tqlidi meymunluq saydqlar halda dncsiz tqliddn ilham alrlar. slind cahil adt-nnlr kor-koran itat cmiyyt n bir sra thlklr yaradr.
27

Bqr, 170

49

Msln, baharn glii dvrnd rnb axam yncaqlarnda xoaglmz hadislr ba verir, namhrmlr qeyri-ri rabitlr qatlr. Dzgn tqlid doru yolu tanmaq, ilahi qidlr yiylnmk ndr. Bu mqsd atmaq n insan dyr v etiqadlar tanyan, bu qidlri yaymaq slahiyytin malik insanlara tqlid edir. lbtt ki, ata-babalarn yanl adtlrin tqlid bundan frqlndirilmlidir. Bu qbil tqlid Qurann bir sra aylrind srt kild mzmmt olunur. Baqalarnn ml v rftarlarndan rnk gtrmk istyn insan aradrmaldr ki, hmin rftarlar al v mntiq uyundurmu? Digr bir trfdn rnk seilmsi nzrd tutulan insann bel bir slahiyyt malik olub-olmad myynldirilmlidir. Bli, insann tqlid etmkd mqsdi hqiqt atmaqdrsa, bel bir tqlid ninki dzgndr, htta qalmazdr. Bel bir tqlidsiz ictimai hyatn davam mmkn deyil. Amma tqlid etmkd insann mqsdi milli adtlri v qohumluq nnlrini qorumaqdrsa, bel bir tqlid insan mhv ed bilr. lbtt ki, adt-nnlr tqlidin zrrindn danlarkn zrrsiz tfrratlar nzrd tutulmur. Prsti v ibadt kimi mvzularda, ail tkilind, insann dnya v axirt sadti il bal msllrd nnlr z tutmaq insan ac aqibt dar edir. nsan tale ykl msllrd he bir aradrma aparmadan ata-babalarn yoluna tabe ola bilmz. Bu qbil mnasibti al v rit mhkum

50

edir. Al v mntiqdn uzaq nnlr kor-koran tqlidiliyin sonu yalnz insann z n thlklidir. 2. an-hrt ld etmk n tqlid Bzilri an-hrt atmaq, ictimai mqam ld etmk n tqlid edir. Bzilrinin sabit xsiyyti yoxdur, cmiyytd etibar qazanmamlar. Onlar hr vchl xalqn diqqtini clb etmy alrlar. Amma bu id dzgn yolu tanmrlar. Onlar hr vchl zlrini mhurlara oxatmaa chd gstrir, onlar kimi geyinir, onlar kimi davranrlar. Bir ox gnclr hrt ardnca gzrkn al v dncy mracit etmir, yalnz zn hrtli insanlara oxatmaa alr. Onlarn i-gc zahirn bznmk, mhurlara oxamaqdr. Onlar htta yerilrini d mhurlarn yeriin bnztmy alrlar. bhsiz ki, salam dncdn qaynaqlanmayan bu qbil tqlidlr mntiqi sasa malik deyil. Bellri ya hvslsizlik gstrib lazmnca dnmr, ya da tfkkrlri lazmi hdd inkiaf etmmidir. Onlar yalnz tannmaq n tannmlarn yolunu izlyirlr. Bir xs cmiyytd mhurdur dey hr id ona tqlid etmk dzgn deyil. He bir sassz, sadc mhurlua xatir tqlid dncsizlikdn qaynaqlanr v bynilmir. lbtt ki, gr bu qbil tqlidd din ziddiyyt yoxdursa v harama yol verilmirs, keinmk olar. Amma rit baxmndan haram, dncnin mhkum etdiyi msllrd kimlrs korkoran tqlid etmk frdi v ictimai hyat n thlklidir, cmiyytd fitn-fsad genilndirir, n

51

az, xsiyytin mstqilliyini pua xarr. Bu gn gnclrin bzi qcqlandrc libaslar geymsi milli v dini varlmza zrb vurur. Bu meyllr mdni v ictimai mstqilliyimizi limizdn alr. Qeyd etdiyimiz kimi, uyun istiqamtd tqlid z milli mnliyini dyrlndirmynlrin iidir. Qeyd etdik ki, Hindistanda hl d oxlar bt sitayi edir. Amma onlar ne yz il qrbin mstmlksi olsalar da, z milli mnliklrini qorumu, adtlrini ldn vermmilr. Hl d hindlilr v pakistanllar milli libasda gzir, beynlxalq konfranslara hmin libaslarda glirlr. Onlar hr vchl z mdni v tarixi mnliklrini qoruyurlar. Bzilri is bir anda z rngini dyiir, he ny istinad etmdn milli adtlrin arxa evirir, biganlrin ardnca dr. stniln bir cmiyytin dnc azadl el bir hdd olmaldr ki, zrrsiz milli nnlrindn l kmsinlr. Bli, milli mnliyini dyrlndirnlr zrrli v alaldc ilrd zlrini baqalarna bnztmirlr. 3. Firq v qrup mnafelrin xidmt edn tqlid Bzn insanlar bir baxn yanl olduunu bildiklri halda frdi v ya firqvi mnafelr xatir hmin baxlara tqlid edirlr. Bzilri ictimai v ya beynlmill bir raitd biganlrin dikt etdiyi yolu tutur, z al v dnclrini ayaq altna alrlar. bhsiz ki, bu saya tqlid cdadlarn adtnnlrin tqliddn d hqartlidir. Bzi qrbprst siyastilr qrbdki imperialist dairlrin planna

52

uyun olaraq hrkt edir, lknin inkiafn qrb kor-koran tqlidd grrlr. Bu qbil riyakar insanlar mslmanlq iddiasndan da kinmirlr. Onlarn z qidlrini aq byan etmy d csartlri atmr. Mslman cmiyytlrind bu gn d anti-islam hval-ruhiyysind x ednlr var. Blk d, son illr bu qbil hrktlr daha da gclnmidir. Bellrinin slubunu cmiyyt d bynmir. bh etmirik ki, mqdds dinin ziddin addm atan bu qbil insanlar biganlrin muzdurlardr. lbtt ki, onlarn arasnda aldanmlar da ola bilr. Amma dnndk slamdan dm vuranlarn birdn bir yz sksn drc evrilib mqdds din mxalif olmas tbii grnmr. Bellrini aldanm saymaq olmaz v onlar zlrini biganlr tslim ednlrdir. Bli, bir ox tqlidi rftarlarn qli v ri sas yoxdur. Psixoloji baxmdan bzilri frdi v ya firqvi mnafelr namin sassz tqlid z tuturlar. Bu mnasibtin tarixi kklri var, Qurani-krimd d uyun yersiz tqlidlr iar olunur. Msln, btprst mriklrl bal bel bir ay var: (brahim) dedi: Siz yegan Allah vzin dnya hyatnda aranzda olan btlri seirsiniz.28 Quran aylrind drin psixoloji v sosioloji kklri olan nqtlr iar olunur. Tssf ki, bu nqtlr diqqtsizlik gstrir, onlar tez bir zamanda yaddan xarrq. Daha az hmiyyt ksb edn msllr is lazm olduundan artq diqqt
28

nkbut, 20

53

gstririk. Yada saldmz ayd d psixoloji v sosioloji bir nqty iar olunmudur. Bir ox aznlqlarn v yanl nnlr tqlidin sbbi mhz bu amildir. Allah-taala btprstlr buyurur ki, siz btlr al sasnda itat etmirsiniz. Bli, bu qbil tqlidi n al, n d ilahi aylr tsdiqlyir.29 Ayd bildirilir ki, insanlar dostluq laqlrini qorumaa xatir al v Allahn rdd etdiyi irk v btprstliy z tuturlar. QRB MDNYYTN KOR-KORAN TQLD Bu gn al v smavi kitabn tsdiqlmdiyi bzi qrb dyrlrin rsxt verilmsinin sbbi onlarla dostluq laqlrinin qorunmas, onlarn rbtini qazanmaq istyidir. oxlar Avropa birliyin qatlmaa xatir bu addm atr. Msln, umuruq ki, Almaniyann v ya ngiltrnin xarici ilr naziri bizi trif etsin, beynlxalq bank biz pul ayrsn. Bel rftar qrb lklri qarsnda skilmkdn baqa bir ey deyil. Qrb dvltlrinin istyin tslim olmaqla nlrs ld etmk istyi Allah trfindn mhkum olunur: Allahn vzin mbudlar sedilr ki, onlar izzt atdrsn.30 Bzilri btlr ona gr yilirdilr ki, baqa btprstlrin rbtini qazansnlar. Bzi mslman dvlt xadimlri v tannm xsiyytlr btprst lklr getdiklri vaxt dostluq rabitlri
29 30

nkbut, 20 Mrym, 81

54

yaratmaa xatir btxanalara gedib btlr tzim edirlr. Qrb mdniyyti plralizm v tolerantl cahanmul mdniyyt kimi tantdrr. Bzi mslmanlar da bu cryann tsiri altna dr. Onlar dnrlr ki, hr ksin dini onun z n mhtrmdir v btn dinlr eyni gzl baxmaq lazmdr. Guya bir dini haql sayb, o birilrini rdd etmk mdniyytsizlikdir! Bellri dnrlr ki, biz onlarn btlrin ehtiramla yanasaq, onlar da bizim etiqadlarmza hrmt gstrr, mscid v ziyartgahlarmza rbtl baxarlar. slind slam dnyagr bu qbil dnc trzi il mnasib deyil. Baqalar bizim etiqadlarmza hrmt qoysalar da, qoymasalar da, slam biz bu bhan il pu mbudlara sitayi etmk icazsi vermir. Ax nec ola bilr ki, bir mslman saxta mbudlara boyun y?! Mslmann bir para da v ya taxta bt yilmsi onun slamn izztini alaltmas deyilmi?! MNAFQLRN BGANLRL HMRYLY Qurani-krimin mtalisi biz kmk edir ki, nifaq v kfr dnc trzinin formalama amillrini myynldirk. Msln, dnndk slam cbhsind olanlarn bu gn yz sksn drc dyiib dini dyrlr zidd xmas amili Quran aylri sasnda myynldiril bilr. Nisa sursinin 138ci aysind buyurulur: Mnafiqlri arl zabla mjdl. Mnafiqlr baqalarn aldatmaq istdiklri

55

vaxt zlrini xeyirxah kimi gstrirdilr. Allah da onlara mllrin uyun cavab verrk arl zab vd edir. slind mjd dedikd nemt nzrd tutulur. Bu ayd is istehza nvannda zab mjdsi verilir. Bzi aylrd bildirilir ki, Allah-taala chnnm hli il istehza dilind danar. Dnya hyatnda zn qdrtli sayb baqalar il tkbbrl rftar ednlr buyurulur: Dad (chnnm zabn), sn hmin byk qvvt sahibisn!31 Nisa sursinin 139-cu aysind mnafiqlr bel tantdrlr: Mminlri qoyub kafirlri dost tutanlar ba ucal onlarn yanndam axtarrlar? (Bu xam xyaldr) nki izzt btnlkl Allaha mxsusdur. Allahn yada sald mnafiqlr slam cmiyytind yaayr, baqalar kimi namaz qlr, htta zkat dyirdilr. Onlar zlrini xeyirxah kimi gstrirdilr. Amma cihad mqam gldikd bhan gtirir, savadan kinirdilr. El mqamlar da olurdu ki, riyakarlqla cihad meydanna xrdlar. Amma sava mqamnda bir knarda dayanrdlar. gr mslmanlar qalib glsydilr, zlrini bu qlby rik sayr, mslmanlar mlub olsaydlar, onlar savaa qatldqlar n mzmmt edirdilr. Bir szl, onlar mminlr v mslmanlara dmn mnasibt gstrir, llrin frst dn kimi onlar incidirdilr. Hr addmda hiyly l atrdlar. Amma kafirlr mnasibtd mehribanlq gstrir, onlarla xlvt kiln kimi mslmanlarn ziddin quru qururdular. Onlar istyirdilr ki, kafirlrl
31

Duxan, 49

56

rabitlri saysind izzt v qdrt atalar. Bizim d dvrmzd zn demokrat v islahat adlandran bir zmr biganlrin rbtini qazanmaa can atr, nticd cnbi radiobklr onlar triflyir, Amerika senatorlar onlarn himaysin qalxr. Bu zmr gc v nfuzunu artrmaq n biganlrl hr hans rabitdn kinmir. Grn bu qafillr bilirmi ki, izzt v qdrt yalnz Allaha mxsusdur? gr bilirlrs, n n izzt ardnca dmn qapsn dyrlr? Bu biarlr slam dmnlri il rabitlr qatlr, bu yolla mqamlarnn ykslcyini dnrlr! Allah-taala nvbti ayd buyurur: lbtt ki, kitabda siz nazil edilib ki, Allahn aylri inkar olunub msxry qoyulan vaxt shbti dyindk onlarla ylmyin. Yoxsa siz d onlar kimi olarsnz. Allah btn mnafiqlri v kafirlri chnnmd bir yer toplayar. tn ayd Allah mnafiqlri kafirlr v Allah dmnlri il rabit yaratdqlar, bu yolla izzt atmaq istdiklri n qnad. Bu ayd ilahi aylrin msxry qoyulduu mclisdn uzaqlamaq mr edilir. Gstri verilir ki, onlarla bir yerd ylmyin, onlarla hmshbt olmayn. Bli, mslmanlarn haqq yoxdur ki, slam hqiqtlrinin rdd edildiyi mclisd yllr. Msum imamn mqdds mqamn btn varl il sual altna almaa alanlar var. Bu qbil mclislrd ylmy haqqmz yoxdur. Ax slam maarifinin,

57

mqddsliklrin thqir olunduu bir yncaqda nec ylmk olar?! gr hmin mclislrd ylib deyilnlr biganlik gstrsk, tdricn danlan szlr z tsirini gstrr, insann din v iman ziflyr. Din qar thqirlr cavab vermyib susmaq bir nv onlarla razlamaqdr v bu mnasibtin axr kafirlr v din dmnlri il yoldalqdr. nsan bu qbil mclislrd ylib susduu n Allahn qzbin gl bilr. Uyun aylrdn bel bir ntic xarlr ki, insanda nifaq, dinsizlik, mqddsliklr etinaszlq kimi xsusiyytlr birdn-bir yaranmr. Bu ynmd balanc nqt din qar thqirlri dinlmkdir. Bu qbil dinlmlr ardqca thlk gclnir, insan dini tssb falln itirir, i bir yer atr ki, din yolunda canndan kemk istyn xs slama dmnilik amilin evrilir. lk addmda din mnasibtd msxrlri dinlyn insan nvbti addmda z dini hkmlr qar xr, bu hkmlrin yenidn nzrdn keirilmsini tlb edir. Belc, slamda protestantlq sayla bilsi yeni bir cryan zn gstrir. DN DYRLR GZDN SALAN PROQRAMLAR nsanlarn dini dyrlr balln, dini tssbn aradan qaldrmaq n xsusi layihlr ilnilir, qzetlrd, kitablarda, shbtlrd, mavi ekranda uyun istiqamtd faliyytlr gstrilir. Dmnlr bu yolla dini dyrlr trdddl

58

mnasibti vrdi halna salmaq istyirlr. Bli, dmnin proqramlar yalnz dini tssb olmayan yerd ntic verir. gr dini tssb varsa, kimsni dini mqddsliklr qar kk-bhy salmaq mmknszdr. Nigeriya, Afrikada keiriln gzllik msabiqlrini, Peymbri thqir edn mqallrin mkafatlandrlmasn misal gstr bilrik. Amma dini tssb olanlar bu tdbirlr qar ssini qaldrr, nmayilr keirirlr. Yzlrl insan bu mbarizd cann fda edir. Mlun Salman Rtnn slam peymbrini thqir edn eytani aylr kitabna qar dnyann ayr-ayr gulrind keiriln nmayilri unutmamq. Bu nmayid bir ox insanlar hadt atd. Nticd hmin xs dnyaya mrtd v kafir kimi tantdrld. Salman Rty lm hkm verildi. Bunun ardnca dini tkilatlar Salman Rtnn qtli n mkafat tyin etdilr. Amma uyun hkmn icra olunmamas n ciddi faliyytlr d bir gerklik idi. Hl d uyun hkm icra olunmam qalr. Maraqldr ki, adn mslman qoyub, zn islahat sayan bzi mmmal xslr rtlri mdafi edir. Htta slam lksind d dini mqddsliklri, msum imamlar thqir ednlr taplr. Bel bir xs mhkm trfindn edam hkm verildikd onun himaysin qalxanlar olur. Htta ruhanilr arasnda bellri taplr. Allah dmnlrinin mdafisin qalxanlar xcalt kmirmi?! Bellrinin Salman Rtdn frqi ndir? Bli, bu qbil ziddiyytlr

59

aradan qalxsa, imamn Salman Rt il bal hkm d hyata ker. gr mslman lklrind bu czaya layiq grlnlrin edam hkm lv edils, irad tutmazlarm ki, z lknizd dini thqir ednlr balanr, lknizdn xaricd dini thqir ednlr hkm z gcnd saxlayrsnz?! n az onun n mhakim tlb edrlr. Bu i bir dam altda iki hava tssrat yaradr. gr bellrinin edam hkm lv edils, Salman Rty verilmi edam hkm gcnd qalacaqm? Mrhum imamn dvrnd dini mqddsliklri kim thqir ed bilrdi?! mamn dvrnd bir qadn xanm Fatim () biz rnk deyil dediyi vaxt imam hmin msahibni yayan msullar v mxbirlri idn knarladrd. mam buyurmadm ki, hmin qadn dediyi szlri drk edirs, mrtddir? Amma bu gn dinsizin biri din hkumtlr n tirykdir sylyir. Nec olur ki, slam mmlktinin rsmi v qeyri rsmi xslri bel bir kafir, mrtd gz yumur?! Bli, Allah biz kframiz szlri dinlmyi, bu qbil mclislrd ylmyi qadaan etmidir. nki nifaq v kfr dinlyn insan tdricn tsir altna dr. Bu gn ox rahatlqla dini dyrlri bh altna alanlar bir vaxt hmin szlri dinlynlrdir. Onlar buna vrdi verdikdn sonra tsir altna dm, nhaytd din v dini dyrlr qar alt evrilmilr. Bzn iddia edirlr ki, insan istdiyi vaxt dinini dyi bilr! Onlara el glir ki, din libas kimidir, insan istdiyi vaxt birini xarb o birini

60

geyr! Bzn d deyirlr ki, demokratiya el bir hdd atmaldr ki, insanlar istdiklri vaxt hakimiyyti dyi bilsinlr. Bu hkumt yz minlrl hidin qan bahasna baa glmi slam hkumti olsa bel!

61

DRDNC MCLS
MSUMLARA TAT MMKN V ZRURDR

TN SHBT BR BAXI Qeyd etdik ki, ilahi peymbrlrin mhm vziflrindn biri insanlarn trbiysidir. Quran leksikonunda trbiy mnas tzkiy sz il ifad olunur. nsanlarn tzkiysi son peymbrdn sonra msum imamlarn hdsin dmdr. Bu keidin sbbi trbiyd nmunlrin, ideallarn mhm rol oynamasdr. Ay v rvaytlrd bildirilir ki, Allah vliyalar v din balarnn rftarlarna tqlid etmk lazmdr. nsan msumlarn davrann nmun gtrmli, z faliyytlrini bu istiqamtd nizamlamaldr. bhsiz ki, din vliyalarna tqlid mvzusunu aradrarkn nc mqddim verilmlidir. Bu sbbdn d tn shbtimizd hyatn istniln bir sahsind tqlidin qalmaz olduunu dil gtirdik. Qeyd etdik ki, tqlid fitri v qli bir idir, qalmaz bir zrurtdir. gr bir xs he vaxt he n bard kimsdn sorumaq istms, hyatn nizama sala bilmz. Amma bu o demk deyil ki, insan istniln bir id istniln ks tqlid ed bilr. Tqlid o zaman mntiqi v dzgndr ki, onun rtlri dnsin. El mqamlar var ki, baqalarna tqlid mzmmt olunur v thlklidir. Onu da qeyd etdik ki, tqlidd nqt nzrd saxlanlmaldr: Hans hallarda tqlid edilmlidir? Kim tqlid edilmlidir? Hans mqsdl tqlid
62

edilmlidir? Xlas kild cavab budur ki, insan z ehtiyaclarna istniln bir sbbdn cavab vermy gcsz olduqda tqlid ed bilr. Elc d insan onun ehtiyac duyduu sahni bilnlr z tutmaldr. Onu da qeyd etdik ki, tqlidd mqsd hqiqt atmaqdr. nsan hqiqti bilmdikd onu bilnlr mracit edir, onu hqiqt ynld bilck insanlara tabe olur. Bel bir tqlid dzgn v dnclidir. Bzn insanlar tqlid edrkn onlarn mqsdi hqiqt atmaq olmur. Onlar kor-koran baqalarnn ardnca gzir, onlarn hrktlrini tkrarlayrlar. Bu tqlidlrin kknd bzn tayfa ballqlar, bzn mqam ld etmk istyi olur. nsan yalnz ata-babalarnn yolunu izlmk mqsdi il kor-koran cdadlarnn hrktini tkrarlayr. Bel bir tqlid ox thlklidir v Quran uyun thlk bard xbrdarlq edir. Mqam, hrt qazanmaq n tqlid ednlr d var. Onlar danqlarnda, geyimlrind, sa dzmlrind zlrini tannm insanlara oxadrlar ki, mqam ld etsinlr. Bli, yalnz hqiqt atmaq mqsdi il tqlid dncli tqliddir. Bu ynmd yalnz mlumatl, hqiqti daha yax tanyan insanlara tqlid edil bilr. Tqlid n ideal serkn he bir nqsana yol vermmi insanlara z tutman zruriliyini kims inkar ed bilmz. gr ideal insanlara tqlid n rait yoxsa, he olmaya tqlid edilck sahd nmun mtxssis olmaldr. Bel bir yol dncli, mntiqi, bynilmi bir yoldur. Biz mslmanlar da

63

msly hmin prizmadan yanaaraq fiqhi msllrd bu sahnin mtxssisi olan fqihlr tqlid edirik. QEYB DVRND MSUMA NEC TQLD ETMK OLAR? Allah-taalann mslmanlara, xsusil ilr ta etdiyi n byk nemt hzrt Peymbr v msum imamlarn brktli vcududur. Allahn n stn bndlri olan, sonsuz kamal v elmdn bhrlnn, btn insani v ilahi fziltlr sahib, istniln bir baxmdan msum insanlara tqlid insann xobxtliy atmas n n yetrli yoldur. Yalnz msumlar biz mslmanlar n ideal ola bilr. Biz onlara he bir nigaranlqsz tqlid ed bilrik. ox zruridir ki, bu byk nemtin qdrini bilib Allaha kr edk. Ax Allah-taala bu mqdds insanlar biz tantdrmasayd v bizim n tqlid qaplarn amasayd bu byk nemtdn mhrum qalar, chaltd mhv olub gedrdik. Baxn dnyann ayrayr gulrin! N ox firqlr yetrsiz ideallar sbbindn bdbxtliy dar olmular. Bli, msumlara tqlid ninki dzgndr, htta zrurdir. gr onlara tqlid etmsk yolumuzu azarq. Bu mqamda iki sual, iki bhni cavablandrmaq lazm glir: vvla, peymbr v msum imamlarn dvrnd onlara birbaa tqlid ednlr olmudurmu? kincisi, peymbr v imamlarn olmad bir dvrd,

64

hzrt Mehdi () qeyb kildiyi bir vaxtda biz onlara nec tqlid ed bilrik? Bli, msum imamlarn insanlar arasnda olduu iki yz lli il mddtind insanlar onlara tqlid ed bilrdilr. Amma oxlar ninki tqlid etmdilr, htta msumlara cfa qldlar. lbtt ki, gr hzrt Mehdi aramzda olsayd btn ml v rftarlarmzda onun yolunu izlyr, bugnk arl problemlrdn ziyyt kmzdik. Amma fsus ki, imam qeyb kilmidir v biz ona birbaa tqlid ed bilmirik. hli-beyt () zlm ednlr lnt yadrmaqdan v bu ayrla dzmkdn baqa armiz yoxdur. Amma msumlara birbaa iqtida ed bilmsk d, dolays il onlarn yolunu izly bilrik. Bizim dvrmzd msum imam olmasa da onlarn hyat tarixsi, buyuruqlar yetrinc qeyd alnmdr. Onlarn hyatn yrnmk, buyuruqlarn aradrmaqla yolumuzu iqlandrb onlarla addm-addm hrkt ed bilrik. Bu i mmknsz deyil. Grn bugnk dnyamzda hr hans tannm xs uzaqdan-uzaa, msln, televiziyada tanlqla iqtida ednlr n qdrdir! MSUMLARA QTDA MMKNSZ DEYL Bugnk dnyada msumlara iqtidann mmknlyn bh altna alanlar da var. Onlarn nzrinc zaman v mkan tqlid mslsind zruri rtlrdndir. Bzilri iddia edirlr ki, min drd yz il bundan nc dnyasn dyimi msumlara tqlid mmknszdr. Onlar hmin vaxtlar mhariblrin

65

qlncla aparldn, bu gns modern silahlardan istifad olunduunu dlil gstrirlr. Guya hmin dvrn bugnk tikililrdn frqlnn alaq daml, palaq divarl evlri hmin dvrn insanlarna tqlid n manedir. Hzrt Peymbr Mdind mscid trafnda zvclri n hcrlr tikmidi. Buradak evlrdn biri d mirl-mminin mxsus idi. Hmin hcrlr uzun mddt brbad vziyytd qald. Nhayt, mr ibn bdl-zizin dvrnd Peymbr mscidini genilndirmk qrarna gldilr. Abadladrma zaman skln hcrlr kiik v sad idi. Bu hcrlrin qarsnda heyvanlara ot vermk n yer dri srilmidi. Htta bzi evlrd quyudan su kmk n dv saxlanrd. Peymbr v msumlara tqlidin mmknszlyn iddia ednlr btn bu nqtlri ciddi mane sayrlar. Onlarn nzrinc peymbr v onun hli-beytinin () yaad dvrn xsusi raiti, ab-havas olmudur. Guya zaman dyidikc hr ey dyimi v onlara iqtida etmk mmknsz olmudur. Min drd yz il bundan nc yaam xanm Zhrann yolunu izlmk xlya saylr. Hans ki, Qurani-krim mslmanlar slam peymbrin iqtidaya arr v buyurur: Allahn rsulunda sizin n bynilmi nmun var. O kslr n ki, Allaha, qiyamt gnn inanr, Allah ox zikr edirlr.32 Uyun hqiqti Quran aylri il yana mtvatir (yetrli sayda olan) rvaytlr d tsdiqlyir.
32

hzab, 21

66

oxsayl rvaytlrd mslmanlar msum imamlara iqtidaya arlr. stniln bir halda uyun bhni cavablandrmaq, tqlidin dnc v fitrt uyunluunu sbuta yetirmk lazm glir. TQLD SAHLR a) Etiqadlar sahsi Tqlid sahlrindn biri etiqadlarda, baxlarda, dnc trzind tqliddir. Bzi etiqadi msllr qli dlillrl sbuta yetmlidir. nsan dncsind bel bir gc var. Tvhid, nbvvt, mad kimi etiqadlarda insan z dncsi vasitsil dlillr ld ed bilr. Uyun etiqad saslarn qli dlillrl sbuta yetiririk. Bu sahd tqlid yoxdur. Amma bzi etiqadi msllri qli dlillrl sbuta yetirmk mmknszdr. lk qbir gecsi, qiyamt shnsi bu qbil msllrdndir. Bu qbil etiqadlarda tqlid etmy mcburuq. lbtt ki, uyun etiqadi msllrd tqlid dedikd fiqhi msllrd zruri rtlr malik fqih tqlid kimi bir tqlid nzrd tutulmur. lm v qiyamt kimi msllrd tqlid msumlarn biliklrin yiylnmkdir. ctimai v psixoloji mvzulardak tqlid d bu qbildndir. Bu mnada tqlid ri hkmlrd tqliddn daha hatli mna dayr. Tqlidin uyun hatli trifin sasn hkim, mhndis, istniln bir mtxssis mracit d bir nv tqliddir. qli dlillrl sbuta yetirilmsi mmkn olmayan etiqadlar Quran aylri, Peymbr v onun

67

hli-beytinin () buyuruqlar sasnda qbul edilir, uyun sahd hmin buyuruqlara itat gstrilir. Bli, bu qbil etiqadlar da bizim sabit etiqadlarmzdandr. nki onlar mtbr mnblrdn xz etmiik. nanmal olduumuz v alla sbuta yetirilmyn etiqadlarda he bir shv yol vermmi msum insanlara tabe olmalyq. Bel etsk, onlarn buyuruqlar bizim n dlil olar. Allah-taala bndlrin minnt qoymu, mracit n mtbr bir mnb v peymbr hli-beytini () qrar vermidir. Onlarn buyuruqlar bizim n mtbrdir. Onlarn tqdim etdiyi etiqadlara hkmn yiylnmliyik. lbtt ki, etiqadi msllrd mtbr buyuruqlar sas gtrlr. Rvaytin nql olunmas bs etmir, hmin rvayt mtvatir, mtbr olmaldr. Sndi, mnbsi mtbr olmayan rvaytlr sas saylmr. Bir szn msumun dilindn xd sbuta yetrs, artq hmin buyuruq dlildir. gr rvaytd hr hans etiqad tqdim olunursa v rvaytin mtbrliyin bh yoxdursa, hmin sasa inanmamz vacibdir. Quran v hli-beyt () trfindn tqdim olunan, elc d bizim qbul etdiyimiz etiqadlar sabit v daimidir. Onlar n zaman v mkan mhdudiyyti yoxdur, bu etiqadlar maddi hyat boyu dyiilmzdir. qli dlillrl sbuta yetn tvhid mslsi sabit v bdi bir msldir. Allah yegandir v onun yeganliyi zaman v mkandan asl deyil. qli v nqli dlillr malik etiqadlar he bir ictimai tbddlatlar dyi bilmz.

68

Msln, bildirilir ki, ilk qbir gecsind Nkir v Mnkr dnyasn dyin xsi soru-suala kr. Bu mlumat slam peymbri kimi sadiq bir xs byan etmidir. Peymbrin buyuruuna hmin hadislrdn min drd yz il tb dey bh il yanamaq olmaz. Bu qbil xbrlr sadiqdir v zaman dyidikc dyimz. Etiqadlar sahsind vaxtn tmsi tsirsizdir v onlar hr zaman aktualdr. b) Dyrlr sahsi Tqlid edilsi sahlrdn biri d dyrlr sahsidir. nsan mr v qadaalara, yaxlq v pisliklr mnasibtd tqlid ed bilr. lbtt ki, bel bir tqlidd etiqadlar mumi kild nzrd tutulur. slind elmi baxmdan dyrlr etiqadlardan ayr bir sahdir. Dyrlr sasn xlaq mvzusudur. Amma el dyrlr var ki, insann dncsi trfindn qavranlr. bhsiz ki, azn yox, hqiqi aldan shbt gedir. Al bu hqiqtlri drk etmkd mstqildir. xlaqi dyrlrin qbulunda vhy v rit ehtiyac yoxdur. Bu i aln iidir. Uyun dyrlri al mstqil kild drk edir. Bu sahd nmunlr, tqlid, itat mhtac deyilik. Aln tsdiqldiyi istniln bir i vzif olur. gr al bir ii pis dyrlndirirs onu qbul edirik. Htta fiqhd mstqil qli ntic dlil saylr. gr bir msl haqqnda nqli dlil yoxsa, hmin msly mnasibtd aln sbutlar yetrlidir. Htta fiqhi dlillr axtarmazdan nc ala mracit etdikd al bir hqiqti tam tsdiqlyirs, onun tsdiqi bs edr.

69

lbtt ki, aln mstqil kild drk ed bilmdiyi msllrd mtbr mnblr ehtiyaclyq. Bel olduqda nmun semli, itat gstrmli, vhy tabe olmalyq. Yni peymbr hli-beyti () bir mslni tsdiqlyirs, biz d onlara tabe olaraq onlarn dyr olduuna inanrq. Vhy, vhy dayclarnn tqdim etdiyi dyrlr, msumlardan xz etdiyimiz biliklr mtlq, sabit, bhdn uzaqdr. lbtt, bilmliyik ki, sabit v mtlq dyrlrin varlna etiqad, onlarn isbat bu iin asanln gstrmir. Qdim sofistlr v kkahlar sabit inanclarn varln mumiyytl rdd edir, htta iddialarnn sbutu n elmi qaydalar da gstrirlr. Amma bel bir bax qdim v masir chalt cryanlarna aiddir v he vchl qbul oluna bilmz. ksr alimlrin v dnc sahiblrinin fikri budur ki, bizim elm v etiqad sahsind dyimz mvzularmz var. Msln, bir ox riyazi, mntiqi v metafiziki msllr sabitdir. Bizims qidmiz budur ki, peymbrlr v msum imamlardan sabit biliklr yrnmk olar. Amma dyrlr mnasibtd alimlr arasnda fikir ayrl var. oxlar htta etiqad ynmnd sabit dyrlrin mvcudluunu inkar edn sofistlr kimi dnmr. Bir ox alimlr mindirlr ki, etiqadlar dyimzdir, yalnz dyrlrin nisbiliyindn danmaq olar. Onlarn nzrinc, yax v pis sabit deyil. Bu zmrdn olanlar Allahn birliyin etiqad sabit sayrlar. Elc d qbul edirlr ki, lmdn sonra hyat mvcuddur. Amma bir dyrin hmi yax

70

olmasn inkar edirlr. Onlarn nzrinc, bu gn pis saylan bir dyr sabah yax dyrlndiril bilr. Onlar dnrlr ki, bir dyrin msbt v ya mnfi olmas htta cinsdn, corafi mvqedn, iqlim v zamandan asldr. Onlarn nzrinc, 1400 il bundan nc yaam insanlarn dncsi sasnda nlris yax, nlris pis saymaq olmaz. lbtt ki, dyrlr mnasibtd nisbilik nzriyysinin n drcd doru olduunu aradrmaq lazmdr. Myynldirmliyik ki, mumiyytl sabit dyrlr mvcuddurmu? Bu dyrlrin mvcudluunu sbut etdikdn sonra sabit dyrlrin dyikn dyrlrdn nec frqlndirildiyini myynldirmliyik. Btn bu mvzular olduqca mrkkbdir v xlaq flsfsinin iidir. Hazrda bu bard danmaq istmirik. mumi kild dey bilrik ki, Quran aylri, peymbr v msumlarn buyuruqlarna sasn, slamda sabit dyrlr mvcuddur. mumiyytl, dinimizd xlaqi dyrlr dyimz qbul olunur. Zaman v mkan kriteriyalar xlaqi dyrlr tsir gstrmir. Bli, zlm hmi v hr yerd pisdir. dalt hmi v hr yerd yaxdr. Grdynz kimi, bu dyrlr d bzi etiqadlar kimi sabit v dyimzdir, zaman v mkan mhdudiyytin tabe deyil. Allaha etiqad, peymbr v mada inam sabit olduu kimi, bir sra xlaqi dyrlr d sabitdir. xlaqn bnvrlri d dyimz v mtlqdir. Zaman tdkc xlaqi dyrlrin saslar dyimir. Sabit dyrlrin drk olunmasnda

71

tqlid ehtiyac duysaq 1400 il bundan nc yaam vhy dayclarna tqlid ed bilrik. Onlarn yolunu izlmkl sabit dyrlr inanmaq mmkndr. Amma bzi rftarlar v dyrlr rait dyidikd xsusi bir rivd dyi bilr. Msln, doru danmaq gzldir, amma myyn raitd doru danmaq pis saylr. gr doru sz bir insann qtlin sbb olarsa, baqa yol semk lazm glir. Yalan pisdir. Amma gr yalan bir insann hyatn xilas ed bilrs, yax saylr. Myyn mqamlarda htta yalan danmaq vacibdir. Bli, myyn xlaqi dyrlr dyi bilr. Amma bu dyiiklik zaman rtin bal deyil. Zaman xlaqi dyrlr tsir gstrmir. Meyarlar dyiikliy sbb ola bilr. gr dyi biln dyrlrin meyarlarn nzrdn keirsk onlarn da sabit olduunu grrik. Bir szl, etiqad v dyrlrin al ilmyn sahsind vhy z tutub, vhy dayclarna tqlid etmk olar: v)sullar sahsi Tqlidin baqa bir sahsi taktika, mli slublarda tqliddir. Biz malik olduumuz dyrlr sasnda hyat mqsdi myynldiririk. Bizim mqsdimiz Allaha yaxn mqama atmaqdr. Bu mqam kamil insan mqam da adlandrmaq olar. Hmin mqsd doru hrktd ara mqsdlr d var. bhsiz ki, hr bir drcy atmaq n sullar mvcuddur. qli dlillr, mtbr tcrblr sasnda myyn sullar myynldiril bilr. qli dlillr v mtbr tcrblr sasnda myynldiriln bu sullar uca

72

mqsdlr atmaqda biz yardm gstrir. sullar bilindikdn sonra baqalarna itat ehtiyac qalmr. Biz ilahi mqsdlr doru hrktd mvcud olan sullardan xbrsizik. Olsun ki, tcrbmiz azdr, ya da dlillr tapmaq gcmz zifdir. Bel olduqda uyun sullar baqalarndan yrnmli oluruq. Cmiyyt n sabit dyrlrdn biri asayi, min-amanlqdr. Frdi v ictimai baxmdan minamanlq zruri bir ehtiyacdr. stniln bir zamanda, istniln bir raitd cmiyytin min-amanl tmin olunmaldr. min-amanlq olmasa da-da st qalmaz, he bir i yoluna dmz, insanlarn araml lindn xar. Demliyik ki, min-amanln qorunmas n sullar raitdn asl olaraq dyiir. Msln, msum imamlarn dvrnd czi bir qvv il cmiyytin min-amanl tmin olunurdu. Amma bu gn min-amanln qorunmas n geni, gcl, oxsayl, yetrli proqramlara malik tkilatlara ehtiyac var. Bu qbil tkilatlarn idar olunmas n byk bdclr ayrmaq lazm glir. Btn bu ehtiyaclar yer znd ictimai raitin mrkkblmsi il laqdardr. Ona gr d asayiin tmin olunmas sahsind xsusi tdbirlr grlr, qanunlar tnzimlnir, texniki vasitlrdn istifad olunur. Zaman tdkc, rait dyidikc digr hkumt idarlrind d dyiikliklr ba verir. slamn ilk dnmlrind bir yaltin idar olunmas n bir vali gndrilirdi. Bzn ona beytlmala nzart n etibarl bir xs, xalqn haqq yola

73

ar n bir alim v tfsiri qoulurdu. Bu bir ne nfr bir yalt v hri idar edirdilr. Amma hazrk dvrd hmin xs kiik bir kndi d dolandra bilmz. hrin mxtlif idar v tkilatlara, mtxssislr ehtiyac var. Onlarn ehtiyaclar is ciddi bir bdc tlb edir. Kim iddia ed bilr ki, mirl-mmininin dvrnd oxsayl asayi keikilri olmadndan bu gn d hmin qvvy ehtiyac yoxdur?! gr slam hkumti qurmaq, peymbr v msum imamlarn yolunu getmk istsk n etmliyik? bhsiz ki, dvr dyimidir v 1400 il vvlki idarilik strukturlar il kifaytlnmk olmaz. Tqlid dedikd bugnk cmiyytin ehtiyaclarna gz yumulmas nzrd tutulmur. n byk bh v suallar da tqlidin mhz bu sahsin aiddir. Mlum mqsdlr atmaq n hans sullardan istifad edilmlidir? Etiqadlar v dyrlr sahsind bhlri cavablandrmaq asan idi. nki etiqadlar sabitdir, zaman onlara tsir gstrmir. Dyrlr sahsind d vziyyt bu crdr. Bzi dyrlr dyis d onlarn meyarlar sabitdir. Demk olar ki, zaman n etiqadlar, n d xlaqi dyrlri dyiir. Bzi firqlr arasnda etiqadlar v dyrlrl bal ixtilaflar var. Amma biz eyni bir mzhb v qidd olanlar nzrd tuturuq. Eyni bir firqdn olanlar arasnda etiqad v xlaqi dyrlr mvzusunda problem yoxdur. Amma mqsd nec atmaqla bal

74

istniln qdr mbahis aparlr. Bu sahd tqlidin rivlrini myynldirmk ox tindir. Myyn fiqhi sullar fqih mracit v ya ona tqlidl myynldirmk olur. Msln, vergi alnb-alnmamas fiqhd aradrlan mvzulardandr. Fiqh myynldirmlidir ki, slam dvlti xms v zkatdan lav vergi ala bilrmi? Yoxsa el vergi xms v zkatdan ibartdir? Fqihlr bu mvzunu aydnladrmaq n hzrt Peymbr v msum imamlara mracit etmi v qrara glmilr ki, slam dvlti cmiyytin ehtiyaclarn tmin etmk n xms v zkatdan lav vergi ala bilr. Bzi sullar v gedilr is fiqh aid deyil v fiqhi biliklr hmin sahd fayda vermir. Uyun suallar cavablandrmaq n ictimai-siyasi biliklr ld etmk, sosiologiyan yrnmk lazm glir. Msln, mmlkt v dvlti idar etmyin n mhm taktikalarndan biri dvltltr aras siyastin myynlmsi, digr lklrl rabitlrin hans kild qurulmasdr. He bir cmiyyt uyun istiqamtd siyastini myynldirmdn yaaya bilmz. Hanssa dvltin z srhdlrin hasar kib dnya il laqni zmsi mmknszdr. Beynlxalq rabitlrin hans kild qurulmas is olduqca mrkkb msldir. Bu sahd Peymbr v msumlarn qonu lklrl rftarlarn yrnmk bs etmir. nki dvr ox dyimidir, yeni siyasi ab-hava yaranmdr. Hazrda dnyann n byk siyasi problemlrindn biri Flstin problemi, sionist rejimin Amerikann himaylri saysind

75

trtdiyi cinaytlr mvzusudur. Dnyann ksr gclri uyun problem mnasibtd n az bigan mvqe tutmudur. z azadln v dini dyrlrini qorumaq n Flstin xalq misilsiz ignclr mruz qalr. Onlar mqdds amallar urunda byk fdakarlq gstrirlr. Azn sionistlr flstinlilrin evlrini viran qoyur, kin sahlrini mhv edir, hyatlarna qsd edirlr. Mlun sionistlr htta qocalara, krplr, qadnlara rhm etmirlr. flstinlilrin fryad smaya ucalmdr. O byk problem mnasibtd bizim vzifmiz ndir? rait biz icaz verirmi ki, biz Flstinlilr arxa duraq, onlara yardm li uzadaq? Flstinlilr kmk slubunu tyin etmk ox tindir. Bu sahd aradrmalara ehtiyac var. Biz hanssa rvayt sasnda bu istiqamtd vzifmizi myynldir bilmrik. Qeyd etdiyimiz kimi, mqsdlr atmaq, dyrlri dirltmk, hkumti idar etmk n sullar myynldirrkn iki nv ixtisasa ehtiyac var. nsanlar hr iki ynmd hmin mtxssislr tqlid etmlidir. Birinci ixtisas fiqhi msllrl baldr. Tssf ki, bu ynmd hkumtl bal faliyytlr ox az aradrlmdr. Fiqhd idarilik baxmndan ciddi aradrmalar aparlmasna ehtiyac var. kinci ixtisas siyasi v ictimai suallara cavab verir. Sadlvhlkdn el dnmk ki, mumi fiqhi hkmlri myynldirmkl ictimai-siyasi ynmd d msllri hll ed bilrik. Hans ki, fiqhi

76

hkmlrl bal mvzularda xsusi ixtisasa ehtiyac var. Msln, siyasi mvzularn aradrlmasnda ayrca ixtisas formalamaldr. Bu sahd xsusi mtxssis tqlid olunmaldr. Dvltilik mslsind hr fiqhi gstri mtbr deyil. Biz siyasi tcrbsi olmayan fqihlr tqlid ed bilmrik: Yalnz siyasti fqihlrin baxlar uyun sahd mtbrdir. Msln, Flstin mslsin mnasibtd vzifmizi myynldirrkn risallrl kifaytln bilrikmi? Risallrd yazlbm ki, bizim flstinlilr mnasibtd vzifmiz ndir? Htta bu mvzunu aradran fqih yalnz mumi hkmlr verir. mli addmlar atmaq n is fiqh aid olmayan nqtlr aydnladrlmaldr. Fiqhi msllrd daha elmli (lm) fqih mracit edirik. Siyasi baxmdan vzifmizi myynldirmk n nc siyasti fqih mracit etmliyik. gr, Allah elmmi, fqihlrimiz siyastdn ba xarmasalar, bu ynmd daltli siyastilr mracit etmli olacaq. Siyastinin fiqhi baxmdan lm olmas rt deyil. Amma o daltli olmaldr. Siyasi msllrd tqlid edcyimiz xs nc daltli olmal, sonra siyasi biliklrdn bhrlnmlidir. Tcrbd sbuta yetdi ki, mam rahil fqih olmaqla yana, byk siyasti idi. Byk rhbrlik mqam da bu qbildndir. Byk rhbr hm fqihdir, hm d byk siyasti. Bir mr fiqhl mul olmu mam Cmaranda x edrkn dnyann tannm siyastilrini heyran qoydu. Htta

77

hmin vaxt Amerikann prezidenti idn ayrlb mam rahili dinlmidi. lbtt ki, onlarn maraq dairsind olan, ran rhbrinin hans addmlar ataca idi. Fiqhi msllrd insanlar n tqlid nvan olan fqihlr siyasi msllrd d ncl ola bilrlr. nki onlar siyast v dvltilik msllrind d nclly baqalarndan daha layiqdirlr. Msumlarn fqihlr tqlidi zruri sayb, siyastilr tqlid gz yummas mmknszdr. vvla, msumun gstrii fiqhi msllrl baldr. kincisi, tqlidd qli dlillr d ehtiyac var. Al cahilin alim tqlidini zruri sayr. Cahil, bilmyn insan istniln bir sahd bilmdiklrini alimdn yrnmlidir. Bu baxmdan da fqih ftva verirs ki, xst xs oruc tutmasn, biz fqih tabe oluruq. Amma oruc tutman zrrli olub-olmamasn dqiqldirmk n hkim mracit edirik. gr fqih hm d hkim olsayd, uyun suala da z cavab verrdi. q) Vasitlr sahsind tqlid Tqlid n drdnc sah vasitlr sahsidir. Bu vasitlrl insanlar z ehtiyaclarn dyirlr. Geyim, i altlri, dil bu qbildndir. Ehtiyaclarmz tmin etmk n bu vasitlr mracit etmy mcburuq. Msln, baqa bir milltdn olan xsl danarkn onun dilin tqlid edib, hmin dild danmal oluruq. rblrl nsiyytd rb dilini, ingilislrl nsiyytd ingilis dilini bilmk lazm glir. Dyr saylmayan vasitlr mnasibtd ehtiyacmz dy

78

bilck qar trf tqlid edirik. ngilis dilini v yazsn yrnmk istyn bir xsin tqval mllim mracit etmsin ehtiyac yoxdur. Bu sahd kafir d mracit etmk olar. lbtt ki, nsiyyt zaman ri llr gzlnilmlidir. Demk, ehtiyac duyulan vasitni ld etmk n insan hmin vasity malik olan trf z tutur. Biz texniki vasitlr, nqliyyat vasitlri ld etmk n qeyri-islami lklrl d laq saxlaya bilrik. nki ld etmk istdiklrimiz dyr yox, vasitdir. Amma bu id d siyasi nqtlr nzr alnmaldr. Msln, sionist rejimi kimi tcavzkar rejimlrl rabitdn kinmk lazmdr. Qsaca bel dey bilrik ki, tqlidin yuxarda qeyd etdiyimiz drd sahsinin etiqadlar v dyrlr blmsind 1400 il bundan nc yaam Peymbr v msumlara tqlid etmyimiz zruridir. nki etiqadlar v dyrlr sabitdir, zaman v mkandan asl olaraq dyimir. Amma nc sahd, yni sullar, taktikalar sahsind siyast v sosioloji biliklr malik msum caniinin, vliyyi-fqih tqlid etmliyik. Bel bir tqlid msuma vasitli tqlid saylr. Vliyyi-fqih (mslmanlarn rhbri) fqih olmaqla yana, siyast v idarilik sahlrind d mtxssis olmaldr. Onun tqval v daltli olmas da zruridir. Vliyyi fqihin mtxssis olmad sahlrd onun mavirlrinin bax mtbrdir. Tqlidin drdnc sahsind is, qeyd etdiyimiz kimi, ehtiyac duyduumuz vasitlr malik trf mracit ed bilrik.

79

BENC MCLS
DN BH YARADILMASI SULLARINA BR BAXI

DN QARI ADDIMLAR BGANLDRM SYASTNN NTCSDR tn shbtimizd Peymbr hli-beytinin () nmun seilmsi v onlara itat haqqnda dandq. Cmiyytimizd bu sah il bal problem olmasa da, dnyaya hakim baxlar, tssf ki, bizim d cmiyytimiz z tsirini gstrmkddir. Bu sbbdn d qidlrimizi v dnc saslarmz dlillrl mhkmlndirmyimiz ehtiyac var. Yalnz bundan sonra din mnasibtd yaradlan bhlr tsirsiz qala bilr. Bu mqsdl tqlid mnasibtd ortaya atlan kk-bhlr, suallara cavab verdik. Qeyd etdik ki, bir qrup xs baqalarna tqlidi mnfi dyrlndirir. Onlar bhan gtirirlr ki, insan z dncsi sasnda qrar xarmal, seim aparmaldr. gr bu qbil bhlr cahil frdlr trfindn ortaya atlsayd, onlar cavablandrmaq asan idi. Amma uyun addmlar mqsdli kild, din zrb vurmaq mqsdi il atlr. Bir qrup insan slam dmnlri il l-l verrk dini ictimai hyat shnsindn sxdrb xarmaq mqsdi il faliyyt gstrirlr. Onlar bu id dini hqiqtlri sual altna alr, uyun dyrlr mnasibtd trddd yaradrlar. Byk Rhbrlik Mqam hl on il bundan nc uzaqgrnlikl din qar ideoloji hcumlar bard xbrdarlq edirdi.
80

Hmn vaxt oxlar bu iin hmiyytini drk etmirdi. Amma bu gn hr birimiz dnya aznlarnn antiislam faliyytlrinin akar nmunlrini mahid edirik. bir yer atb ki, cmiyytdki biganlik ruhu sbbindn mqddsliklr thqir olunur, msxry qoyulur. Htta dini zrurtlr inkar edilir. Cahil bir qadn bu gn xanm Fatim bizim n nmun deyil syldiyi vaxt mam buyurmudu: gr hmn qadn bu sz bilrkdn deyirs mrtddir. Bu qbil xbrdarlqlar bir mddt cmiyyti sortalayrd. Bu gn is kframiz szlr o qdr tkrarlanr ki, qulaqlar buna vrdi verir, hr hans reaksiya gstrilmir. Htta bu qbil azn szlri dananlar bzi msullar trfindn himay olunur! DN QARI TDRC ADDIMLAR Dini dyrlri v slam nizamn aradan qaldrmaq istynlr mxtlif sullara l atrlar. Onlar tdricn irlilyir, nc czi msllr mnasibtd bh yaradrlar. El ki, hssaslq ziflyir v zmin yaranr, dinin sullarna hcum edirlr. Biz tdricn kfr srklnn mminin psixologiyasn thlil etdik. nsan n hr hans dini hkm yerin yetirmk tin olduqda ona meyl gstrmir, nfs istklri ba qaldrr. nc mcthidin ftvas bh altna alnr. Deyirlr ki, mcthid ftvasnda shv yol verib. Mcthidlrin ftvalarndak frqi dlil gstrirlr. Bildirirlr ki, yanlma ehtimal olan ftvalar mtbr deyil.

81

Bildirnd ki, mcthid z ftvasnda snn v msumlarn buyuruqlarna saslanr, rvaytlri bh altna alrlar. Deyirlr ki, bir ox rvaytlrin sndi zifdir. Mcthidin istinad etdiyi rvayt d bu qbildndir. Onlara uyun rvaytin mtbrliyi sbuta yetirildikd msumun buyuruunu bh altna alrlar. Deyirlr ki, imamn sznn mtbrliyin dlil ndir? Guya tkc biz ilrin imamlarn buyuruqlarn mtbr saymamz bh n sas ola bilr. Htta uyun mvzunu tsdiqlyn Quran aysi gstrildikd mcthidin Quran dzgn anlamasn bh altna alr v deyirlr ki, Quran aylri mxtlif cr rh edil bilr. Quran aysinin dzgn mnalandrldn sbuta yetirdikd Qurann Allah trfindn nazil edilmsini bh altna alrlar! Bu gn Qurann Allah klam olmadn iddia ednlr var. Onlarn nzrinc, Quran Peymbrin z yaradcldr. Onlar Peymbrin shv yol ver bilcyini v buyuruqlarnn etibarl olmadn iddia edirlr. Qurann Allah klam olduu sbuta yetirildikd Allah klamnn zn bh altna alrlar. Universitet mllimlrindn biri bel demidir: Tutaq ki, Quran Allah klamdr. gr yax v pis, dzgn v yalan rtidirs, Allah mslht bildiyindn yalan dey bilr! Yuxarda deyilnlr briyyti azdrmaq n eytann qurduu tllrdndir. eytan hr yolla insan kfr kir. Allahn hakimiyytindn xb eytann

82

hkmn tabe olanlar bel bir pis aqibt dar olur. eytan ona tabe olanlar ardnca kir, nhaytd chnnm srklyir. Quranda oxuyuruq: Onun (eytann) hakimliyi yalnz onu zn hakim senlr ndr. Bellri Allaha mnasibtd rik qourlar.33 eytann z planlarn hyata keirmk n laltlar var. Onlar Allahn bndlrini aldadb haqq yoldan azdrmaa alrlar. eytan and iir ki, onlar birbbir azdrasdr.34 Byk Rhbr buyurmudu ki, bu gn gnclrimizin dnc v iman hdf alnmdr, onlara bhlr tlqin olunur. Bli, onlar zruri rtlr malik fqih tqlidi yersiz saymaqla i balayrlar. Nhaytd, aylr v rvaytlr thrif olunur. Dmnlr z cazibdar flsflri il tfsir ehtiyacl ay v rvaytlri z bildiklri kimi yozur, dini mddalarn hqiqtdn uzaq olduunu bildirirlr. Bir szl, z alaq niyytlrin elmi don geyindirrk gnclrin dnc v imann zhrlyirlr. Uyun istiqamtd faliyytlr saysind inanlmayas xslr yolundan azdrlmdr. ncdn tsvvr etmk olmazd ki, bir ne il rzind bu qdr dyiiklik ba ver. Bli, ayq olmal, imanmz hifz etmliyik. Hm d almalyq ki, gnclrimizin dnc, qid v rftarlar azdrlmasn.

33 34

Nhl, 100 bax: Sad, 82

83

DN BAILARINA MNASBTD BH tn shbtlrd dedik ki, tqlidd mqsd hqiqt atmaq deyils, insan kim gldi z tutub, kim gldi itat edsidir. Bel bir tqlid dncsiz v kor-korandir. Milli qhrmanlara, kino aktyorlarna kor-koran tqlidi misal gstrmk olar. Bu qbil tqlidlr mzmmt olunur v insana yaramr. Amma hqiqtin kfi mqsdil, cahilin alim mraciti il mayit olunan tqlid ictimai bir zrurtdir v bundan qamaq mmknszdr. Bu sasla Peymbr hli-beytinin yolunu ged bilrik. Tqlid szn mnasibtd tssi sz myyn mhdudiyytlr malikdir. gr tqlid dnc sahsini d hat edirs, tssi dedikd yalnz rftarda nmun gtrmk nzrd tutulur. Peymbr hli-beytin () tssi, yni ardcllqda iki bh tlqin olunur: Nmun gtrlsi frdin rftarlar gz qabanda olmaldr v 1400 il bundan nc yaayanlara ardcllq mmknszdr. kinci bh budur ki, 1400 il bundan nc yaayanlarn dvr baqa olub v hmin dvrdki rftarlar bu gn ttbiq oluna bilmz. Birinci bhnin cavabnda dey bilrik ki, hlibeytin () rftarlarn bu gn mahid ed bilmsk d, msuma daha yaxn olanlarn yolunu ged bilrik. Bu gn msumlarn olmamasnn sbbi v ya imam Mehdinin () qeyb kilmsinin illti onlara mnasibtd zlm yol verilmsidir. Bli, msum yoxsa, ona daha yaxn olanlarn rftarn izlmk olar. Amma psixologiyada qbul olunmu ideal prinsipin
84

elmli, tqval, mnviyyatl nmunlr semkl d ml etmk olar. kinci bir trfdn, biz msumlarn buyuruqlarn v hyat yolunu mtali etmkl onlarn yolunu tanya bilr v rftarlarn nmun se bilrik. kinci bhy mnasibtd dey bilrik ki, dmnlr z mqsdlrin atmaq n mzmmt olunmu tqlidi d meydana kirlr. Bli, onlar tqlid mvzusuna mnasibtd hiylgrliy l atrlar. Quran ata-babalara kor-koran tqlidi mzmmt edir. Dmnlr msumlara tqlidi d ata-babalara tqlidl bir sraya qoymaa chd gstrir. Qeyd etmliyik ki, msumlara tqlid ninki dzgndr, htta vacibdir. nki msumlara tqlid cdadlara tqliddn frqli olaraq dncy saslanr. Bel bir mqamda mxaliflr msumlarn myyn rftarlarn n krk iddialarn sbuta yetirmy alrlar. Msln, iddia edirlr ki, msumlar iy krpicdn ev tikmi, aac budaqlarndan dam rty hazrlamlar v bu gn uyun ii grmk mmknszdr. Hans ki, msumlarn rftarlarn izlmk dedikd bu qbil ilr nzrd tutulmur. Amma onlar dediklrini deyirlr. Geyim, mit yalar, tikintilri bhan gtirrk yalnz qrb z tutma mmkn sayrlar. Onlar mhz bel bir tqlidi tkaml sbbi kimi tqdim edirlr.

85

DN PRNSPLRN V MSUMLARIN HYAT YOLUNUN AKTUAL OLMAMASI DDASI bh toxumu spnlr yersiz misallarla Peymbr v onun hli-beytinin () rftarlarn izlmyin mmknszlyn bildirirlr. Onlar deyirlr ki, ninki tqlid mrcsi olan alim tqlid dzgn deyil, htta imamlarn da yolunu izlmk dncsizlikdir. Onlarn nzrinc, imamlarn z dvrnd faydal olan rftarlar aktualln itirmidir v hazrk dvrd smrsizdir. hli-beytin () yolunun izlnilmsini ninki faydasz bilir, htta zrrli sayrlar. Onlarn nzrinc, hli-beytin () yolu vaxt tm drman kimidir v bir knara qoyulmaldr. Onlar bu mvzuda mqallr yazr, xlar edir, imkanlar atan btn yollarla gnclri azdrmaa alrlar. gr bu eytani tlqinlrin qars alnmasa, uyun hrktlr mdniyyt formasna db dini dyrlr n thlk yaradar. Hr halda bu qbil bhlr cavab verilmlidir. Aradrlmaldr ki, dini dyrlr zaman tdkc gcdn dr, yoxsa yox? Aydnladrlmaldr ki, hli-beytin () rftarlar zaman tdkc aktualln itirirmi? Dmnin hli-beytl () bal gstrdiyi misallar slam alimlri trfindn d eyni mnasibtl qarlanr. He bir fqih iddia etmir ki, bugnk mslmanlar evini palqdan tikmli, aac budaqlar il dam rty qurmaldr. Amma dmnlrdn frqli olaraq slam alimlri hli-beytin () rftarlarn iki
86

yer blr v bir qrup rftarlarn izlnilmsini zruri sayr. He bir insan dlil gstrmdn iddia ed bilmz ki, hans rftarlar izlnilmli, hanslar bir knara qoyulmaldr. Bzi cahillr fqihlrin rait dyidikc myyn hkmlri dyidiyini grb, iddia edirlr ki, slam alimlri Allahn hkmn dyiir! Onlarn nzrinc, fqihlr briyytin myyn hkmlri qbul etmdiyini grb onlar dyiir v glckd btn haramlar halal saylasdr! Yaxnlarmzdan biri bir ne il xaricd yaamd. O z mslman mmlktin qaytdqda tccbl deyirdi: Hl d filan ilr halal edilmyib? Ona el glirdi ki, zaman tdkc haramlar halal olur, dini hkmlr dyidirilir. Bel bir tsvvr yaradan qrb mdniyyti qarsnda tslimilik, bir nv kils dncsidir. Msihi keilri dini gstrilr mnasibt baxmndan slam alimlrindn ox frqlnir. Biz fqihlr v tqlid mrclrin din sahsind mtxssis kimi baxrq. nanrq ki, onlar ay v rvaytlri baqalarndan daha yax anlayr v daha dzgn ntic xarr. Qrbd is kilsni ixtiyar sahibi bilirlr. Msihilr el dnr ki, kils istdiyi hkm ver bilr, Allahn hkmn dyi bilr. Qrb mdniyytinin tsiri altnda olanlar dini msllr d kils prizmasndan baxrlar. Onlarn nzrinc, mslmanlar haram halal ed biln alimlr tqlid edir. Onlar anlamrlar ki, ilahi hkmlri dyimk irk kimi byk gnahdr. Allah

87

hkmn dyimk istyn Allaha rik qomu kimidir. Bu mvzuda Qurann srt buyuruqlar var. Allah-taala htta z peymbrini bel bir i gr balamayacan bildirir. Quranda oxuyuruq: gr o (peymbr) bizim admzdan yalan syls, ondan brk yapar, rk damarn qrarq.35 Onlar tqlid mrcsinin Allah hkmn dyimsi kimi xam bir xyalla ictimai ryi dyimy, ruhanilri bu ryin tsiri altna salmaa alrlar. Guya ruhanilr xalqn bynmdiyi hkmlri dyimli, hamya srfli hkmlr vermlidirlr. Bu bhni yaymaqda mqsd budur ki, insanlar hli-beyt () rftarlarnn izlnilmsini mmknsz saysnlar. Guya hli-beytin () rftarlarn nmun gtrmk mmknszdr, xanm Fatim (s) qadnlara nmun ola bilmz. Bir szl, biz ideallar qrbd axtarmalyq. Bir ox mslmannmalar da bir mddt qrbd yaadqdan sonra lksin qaydb, zn ideal kimi aparr. Onlar din rhbrlrin iqtidann yetrsizliyini n kmkl kifaytlnmir, dini hkmlr d l atrlar. ddia edirlr ki, bir ox slam hkmlrin hazrda ml etmk mmknszdr. Guya orunun lini ksmk, gnahkar qamlamaq olmaz. Bir vaxt universitetlr iini dayandrmd. mam rahil gstri verdi ki, universitetd islahatlar aparlsn, hvz (dini elmi mrkz) universitet mllimlri il hmkarlq etsin. Bu istiqamtd faliyytlr gstrildi, hvz v universitet arasnda
35

Haqq, 44-46

88

hmkarlq qurumu tsis olundu. Hvz ustadlar il universitetin etiqadl mllimlri universitet n mnasib proqramlar hazrlamal idilr. Drsliklr l gzdirilmli, islahatlar aparlmal idi. Mllif d hmin qurumla hmkarlq edirdi. Yncaqlardan birind qrara gldik ki, Tehran universitetinin ruhani libasl doktorlarndan birin mracit edk. Ondan xahi edk ki, bu qurumla hmkarlq etsin v islami hquq drsliyi hazrlansn. Dnrdk ki, o bizim tklifimizi hvsl qbul edck. Qurum hid Behiti adna universitetd faliyyt gstrirdi. Hmin xs dvt edildi v oraya gldi. nc mqddim olaraq mn dandm. Bildirdim ki, slam prinsiplri sasnda universitet tdris proqram hazrlanmaldr. Hquq sahsinin slam hkmlrinin ayrlmaz trkibi olduunu nzr alb islami hquq drsliyi hazrlanmaldr. Hmin xs nc tkkr etdi v dedi: Hl d bzi axundlar el dnrlr ki, insan qamlamaq olar. Onun bu szlri bizi heyrt gtirdi. Dndk ki, gr kimi hmkarla armq! db qaydalarn gzlyib ynca birthr baa vurduq. KFR V MRTDLK TZAHRLR L MBARZ Byk alimlrdn birinin yaxn qohumu msul bir vzif dad halda bel demidi: Bizim azadlmz tmin etmyck dini rdd edirik! O, azadl nd grrd? Bu bard demidi: Azadlq odur ki, xalq istdiyi vaxt slam hkmlrini shndn

89

xarsn! Bel xrd ki, onlar slam qbul edrkn onun kkn qazmaq ixtiyarn zlrind saxlayrdlar. gr slam onlara bel bir icaz vermirdis, demk btnlkl shnni trk etmli idi. slamn hquqi saslarn, tyin etdiyi cza nvlrini msxry qoyanlar, "baqa yol varsa orunun li ksilmmlidir" deynlr kfr tribunasndan x edir. ritd nzrd tutulmu cza nvlri Qurann dyimz hkmlrindndir v onlar inkar edn imandan xmdr. Kfrl iman arasnda ox az ara var. manl bir insan bir anda kfr cbhsin qatla bilr. Rvaytlr sasn, dnyann sonlarnda bu qbil hadislr ox ba versidir. mam Sadiq () son dvrn insanlar haqqnda buyurur: nsan sbh mmin olar, axam kafir!36 Hl biz uaq olan vaxt minbrdn deyilrdi ki, dnyann sonlarnda din saxlamaq ld qzdrlm dmir saxlamaq kimi tin olar. Hmin vaxtlar bunu tsvvr etmk tin idi. Tccb edirdik ki, Allaha inanmaq, dindarlq, namaz v oruc nec olur ld od saxlamaa bnzdilir? Uzun illr deyilnlri anlamadq. Bu gns deyilnlri gzmzl grrk. Mslman lksind 100 minlrl nr olunan qzet v jurnallarda islami dyrlr inkar olunur. Dini hkmlr msxry qoyulduu bir vaxt kims ssini xarmr. El dnmyin ki, bzi zdniraq qlm sahiblri msum imamlar v dini hkmlri msxry qoymaqla l kck. gr bellri edam olunmasa,
36

Biharul-nvar, c.69, bab34, rvayt17, s.225

90

nvbti il onlarn say bir ne df artacaq. Onlar dnya imperialistlrinin tsiri v tviqi il mqddsliklr hcum edirlr. Nigeriya 100 milyondan ox halisi olan Afrika lksidir. Orada halinin ksriyyti mslman olsa da, hakimiyyt msihilrin linddir. Qoca ngiltr imperializmi xeyli pul xrclyrk hmin lkd gzllik msabiqsi keirmk qrarna gldi. Dnyann ksr lklrindn xlaqszlar dvt olundu. nc bel bir mrasimin keirilmsi n ictimai ryi yrnmy aldlar. Msihi bir yazya slam dyrlrini bh altna almaq taprld. Amma qeyrtli Nigeriya xalq ayaa qalxb bu irkin ilr yox dedi v yzlrl mslman hadt yetdi. Orada ba vernlri dnyann informasiya vasitlri iqlandrdlar. Qeyd etmliyik ki, Nigeriyada dvltin himaysind olan islami qurumlar yoxdur v yalnz xalq dini dyrlri mdafi edir. Nigeriyada dini plralizm d rvac tapmayb. Bu sbbdn mslmanlar szn dey bilir. Amma ciddi islami qurumlara malik mslman bir mmlktd i bir yer atr ki. aznlar mtbuatda v xlarnda islami dyrlr qar xr, slam maarifini msxry qoyurlar. Htta bzi msullar bu qbil ilr gz yumur v deyirlr: Grk bel demyydi! Bu mnasibt davam edrs, vay halmza! bhsiz ki, dini mqddsliklr eytani hcumlara mnasibtd hr birimiz msuliyyt dayrq. Msuliyyt ilk nvbd ruhanilrin zrin

91

dr. hli-beyt () mktbi il tan olanlarn vzifsi daha ardr. Onlar slam v iliyin mdafisin qalxmaldr. Bugnk skut sabahk cavab n d ykdr. Mslman xalq v slam hkumti vzifsin ml etmlidir. Hammzn mtrk vziflri var. Ruhanilrin is vzifsi daha ardr. Biz bhlri mntiqi baxmdan cavablandrmal, dini etiqadlarn mdafisin qalxmalyq.

92

ALTINCI MCLS
AIL V VHY TAT MVZUSU

TQLDD AILIN ROLU V DZGN NMUN SEM Trbiy prosesind myyn rtlr daxilind nmun seilmlidir. Bu istiqamtd myyn bhlr cavab verdik. Bu gn tez-tez tkrarlanan bhlrdn biri budur ki, insan dnc sahibidir v dnc sahibi olan ks baqalarna tqlid etmmlidir. Guya all insan tqlid ed bilmz. Tqlid meymuna xas idir. Qeyd etdik ki, bu bhni yayanlar mqsdlrin atmaq n hqiqtn d qbul olunmayan tqlidi zruri tqlid qardrrlar. Biz d deyirik ki, hr sahd tqlid etmk olmaz v tqlidin rtlri var. Onlar is slamn mzmmt etdiyi tqlidlri nvan serk faydal tqlidlri bh altna alrlar. Sonda bildirirlr ki, peymbrlr d tqlid etmk dzgn deyil v insan z dncsini dinlmlidir. Bu mvzuda kitablar da ap olunmudur. Bzi ziyalnmalar iddia edirlr ki, Quranda hqiqtdn uzaq byanatlar var. Bu qbil iddialarn arxasnda ciddi elmi dlillr dayanmaldr. gr dlillr olsa, deyilnlri qbul edrik. Amma dlillr yoxdur v biz uyun cfngiyyatlar rdd edirik. stniln bir halda slam v hli-beyt () maarifinin daycs olaraq uyun bhlri cavablandrmaa borcluyuq.

93

Qeyd etdik ki, mxaliflr kor-koran, mzmmt olunmu tqlidi ld sas tutaraq btn tqlid mvzusuna hcuma keirlr. Deyirlr ki, insan yalnz z alna mracit etmlidir. Biz cavab olaraq bildirdik ki, hqiqtn d, qbul olunmayas tqlidlr var. Quran bu qbil tqlidlri mzmmt edir. Amma el tqlid sahlri d var ki, ninki zrrsizdir, htta vacibdir. Onlar aldan dm vururlar. Amma aln tsdiqldiyi tqlidlr var. ddia edirlr ki, bir eyin dzgn v ya shv olmas alla myynlmlidir. Bli, slamn vacib sayd tqlid al trfindn tsdiqlnir. Bu qbil tqlid al sasnda zruri saylmdr. slam mqam, vzif, var-dvlt, ad-san qazanmaa xatir tqlidi mzmmt edir v dncsizlik sayr. Quran bu qbil tqlidlri mzmmt edrk buyurur: Onlara Allahdan nazil ediln itat edin sylnildikd deyrlr: z atalarmzdan qalana itat edrik. gr atalar bir eyi drk etmyibs, doru yolu getmyibs (yen d onlarn yolunu izlycklr)?37 Zuxruf sursinin 24-c aysind oxuyuruq: (Peymbr) dedi: Siz atalarnzn sitayi etdiyindn daha ox hidayt ednini gtirsm nec? Dedilr: Biz sizinl gndrilni inkar edirik. Bu aylrd cdadlara tqlid ona gr mzmmt olunur ki, onlarn ala zidd rftarlarna tqlid edilmidir. Amma onlar ata-babalarnn rftarlar al v mntiq zidd olsa da onlarn yolunu gedirdilr. Bu sbbdn d
37

Bqr, 170

94

Quran hmin insanlar dncy itat arr. Aln tsdiqlmdiyi istniln bir rftar trk edilmlidir. Quran uyun zmrni mzmmt edrk bildirir ki, onlar daha salam, daha dzgn yolla rastladqlar zaman da cdadlarnn yolundan l kmir, insanlar rahat buraxmrlar. Hans ki, bel bir mnasibt al v mntiq ziddir. Al insan dvt edir ki, doru yola aparan mslki sesin. Hans ki, cdadlarn qnanan yolu mntiqdn uzaq idi, sbuta yetirilmirdi. Bli, onlara itat etmk olmazd. cdadlara tqlid, onlarn mllri ala uyun olsa bel qbuledilmzdir. Quran insanlara mtbr dlillr malik yolu tutma tvsiy edir. cdadlarn getdiyi yol sasszdrsa onu qbul etmyin. Peymbrlr insanlara aln tsdiqldiyi bir yol tqdim edirlr v bu yolu qbul etmk lazmdr. Bu dvt boyun ymynlr allarn ayaq altna almlar. Bu qbil insanlar chnnm odu il gr hazrlamaldr. Al dzgn tqlidi zruri sayr v ona arr. Tqlid ar sassz deyil. Tssf ki, knlmz yatan ilrd tqlidi qbul edir, hvsimiz olmayan mqamlarda onu rdd edirik. AILIN TSR DARS Aradrmalarmzdan aydn oldu ki, insan ilk addmda alna mracit etmli v onun hkmn dinlmlidir. Nzrd tutmuruq ki, insan yalnz hqiqti isbat olunmu ciddi dlillr malik addmlar atmaldr. Myyn izahatlardan sonra istniln bir

95

dnc sahibinin qbul edcyi dlil kifayt edir. Tssf ki, bu gn ehtimallar, txyyllr, nfsani hvslr d dnc mhsulu kimi tqdim olunur. Demk, ayr-ayr insanlar al haqqnda frqli tsvvrlr malikdir. Hans ki, qli dlil malik bir tklif mnasibtd ixtilaf olmamaldr. Yalnz aln tsdiqlmdiyi ilrd ixtilaf tbiidir. Salam aln xeyir sayd addm qbul olunmal, bla sayd addm rdd edilmlidir. Bzn ntic xarmaq n tkc al bs etmir. Hissi, mnvi, ictimai ilr arasnda bellri oxdur. Msln, al myynldir bilmz ki, bir evin daxilind nlr ba verir. Bunu tyin etmk n hiss zvlrinin itirakna ehtiyac var. Bizdn soruurlar ki, Makedoniyal sgndr n vaxt yaayb? Quranda ad kiln Zlqrneyn hmin sgndrdirmi? Bu suallara al cavab ver bilmz. Uyun suallar cavablandrmaq n tarixi mlumatlara ehtiyac var. Tbit elmlrinin d bir ox suallar al trfindn cavablandrlmr. Msln, al myynldir bilmz ki, hans drman hans xstliy faydaldr. Baqa bir misal: lahi dinlrd bildirilir ki, Allah mlk adl mvcudlar yaratmdr. Cbrail, Mikail, srafil v zrail adl drd yaxn mlk var. Mgr al onlarn varln sbuta yetir bilrmi? Al sbut ed bilmz ki, Allah ne peymbr gndrib. Demk, al bir ox msllrd mhakim aparmaq gcnd deyil. Dini hkmlrin, xlaqi v ictimai qanunlarn

96

tnzimlnmsi aln ii deyil. Msln, al mstqil kild ourluq edn insana cza tyin ed bilmz. Bzi etiqadi saslar da al vasitsil sbuta yetiril bilmz. Msln, peymbrdn sonra kimin caniin olmas mslsi ilr v snnilr arasndak ixtilafl msllrdndir. ilr bu qidddirlr ki, hzrt li Peymbrin caniinidir. Amma snn hli bu mddan inkar edir. Bu qbil msllri al vasitsil aydnladrmaq mmknszdr. Al sbuta yetir bilmz ki, Peymbrin li adl bir caniini olmudur. Bu qbil mvzular srf tarixi ynm malikdir v nqli dlillrl sbuta yetirilir. Tarix v nqli dlillr tsdiqlyir ki, li ibn bu Talibin caniinliyi vhy yolu il myynlmidir. Al he ndn kmk almadan bu mslni hll ed bilmir. li adl bir xsin olduu, onun imtiyazlara malik olmas sbuta yetdikdn sonra al bu mlumatlar sasnda li ibn bu Talibin peymbr caniinliyin daha layiqli olduunu tsdiqlyir. ETQADLARI LKN MNBDN YRNMYN ZRURT Qeyd etdik ki, al mstqil kild bir ox msllri drk etmk gcnd deyil. Amma bir ox msllr al trfindn drk olunmasa da bir o qdr hmiyyt ksb etmir. Msln, al sbuta yetir bilmz ki, Marsda hyat var, yoxsa yox. slind bu suala cavab taplsa da, hmin cavab hanssa problemi hll etmir. Bu qbil msllr yanl cavab verils d,

97

el bir qorxusu yoxdur. Myyn msllrs aydnladrlmad halda az zrr verir. Ona gr d onlarn aydnladrlmas istiqamtind ciddi tla gstrmyi zruri saymrq. Bilirik ki, onlar bilmsk d, bir o qdr zrr dmrk. Amma el msllr var ki, insan n hyati hmiyyt dayr, onun xobxt v ya bdbxt olmasnda aparc rola malikdir. Onlar al drk etmir dey bir knara qoymaq dzgn deyil. Msln, ilahi peymbrlr lmdn sonrak hyatdan danr. Peymbrlrin bu mvzuya toxunmas n az bizi ehtiyatl olmaa arr. Qurann qeyd etdiyi mad mvzusu inkar edilrs, insan bdi zaba dar olar.38 Demk, mad kimi mvzularn aydnladrlmas zruridir v onlarn yanndan asanlqla tb kemk olmaz. Mada inanmaqla inanmaman eyni olduunu iddia etmk dncsizlikdir. Bu msly ciddi yanalmaldr. Mad bir hqiqtdirs, onun inkar insan bdi bdbxtliy dar edr. Htta bu qbil mvzular sbuta yetir bilmdikd inkar etmmliyik. Uyun mvzulara ehyiyatla yanamal, ya al, ya da baqa smrli yollarla onun mahiyytini drk etmliyik. Allah-taala buyurur ki, madn inkar insan bdi zaba dar edir. nsan madn varlna azca ehtimal ets bel, mvzu hyati hmiyyt ksb etdiyindn onun mahiyytini drk etmk lazm glir. Madla bal suallara qti cavab verilmlidir. gr al bu id acizdirs baqa yollar tapmalyq. Myyn
38

Frqan, 11

98

aradrmalardan sonra mada inandqda uyun etiqad hyat yolumuza tsir gstrir. Btn rftarlarmz, hrktlrimiz, danqlarmz mad inancndan baqa bir rng alr. Mada inanan insan z danq v rftarlarna diqqt yetirir, ilahi bir msuliyyt hiss edir. Qiyamt inanan insan hyatnn bir ann olsun bel bo keirmk istmir. nki bu mvzuya diqqtsizlik insan bdi zaba dar edir. Bli, mada etiqadl insan dand hr sz diqqtlidir.39 Mad v qiyamt etiqadn msuliyyt yaratmas bzilrini qorxuya salr v bu mvzu bard dnmmkl rahatlq tapmaa alrlar. Onlar cilovsuz azadlq ld etmy xatir llrind dlil olmad halda mad inkar edirlr. Allah-taala bu bard buyurur: nsan el dnr ki, onun smklrini bir yer ymayacaq?! Bli, Biz onun barmaqlarn bnd-bnd ymaa qadirik. (nsan mada kk etmir) O istyir ki, (azad) zbana olsun. Soruur ki, qiyamt n vaxt olacaq? 40 Digr bir ayd oxuyuruq: El ki onlara Allahn vdi dzgndr v qiyamt kk yoxdur deyildi, syldilr: Biz bilmirik qiyamt ndir? Bu bard yalnz gmanmz var, min deyilik!41 Qiyamti inkar ednlr msuliyytdn azad olmaa xatir rklrindn ken ii grrlr. Onlar mad v qiyamti inkar edirlr ki, dnclri asud olsun. slind is qiyamtin olmayacana he bir
39 40

Bax: Qaf, 18 Qiyamt, 3-6 41 Casiy, 32

99

dlillri yoxdur. Dediklri yalnz bhandir. Ax nec ola bilr ki, insan hedn yaradan Allah onu yenidn brpa ed bilmsin?! AIL VHY TSLM OLMALIDIR Al mad v qiyamt kimi bir sra mvzularn sbutu n yetrli olmasa da, qli dlillrl Allah tanm v iman gtirmi insann onu inkar etmy dlili yoxdur. Allah qiyamtin varln xbr verir v al bu hkmn qbuluna arr. Allah buyuruunun qbulu qlin hkmdr. Allah buyurursa ki, mn sizi bdiyyt n yaratmam v orada lm yoxdur, al Allahn buyuruqlarn inkar ed bilmz. nki uyun mlumatlar vhy yolu il, vhyin qbuluna lyaqtli xs trfindn atdrlr. Allah trfindn seilmi v slahiyyti sbuta yetirilmi xs bir sz deyirs ona iman gtirmk zruridir. gr peymbr Allah trfindn bir xbr byan edirs, salam al onu qbul edir. nki xbr mtbr bir mnbdn glmidir. Peymbrlr briyyt arasnda vhyin qbuluna v atdrlmasna lyaqtli yegan frdlrdir. Baqalarnda bu saya lyaqt yoxdur. lahi sciyylr malik peymbr vhy gtirirs, bhsiz ki, onun dediklri Allahn szdr v bu szlr bh il yanamaq olmaz. Kims gzlmmlidir ki, Allah onunla bilavasit danacaq. nki Allah buyuruunun qbulu n lyaqt olmaldr v Allah yax bilir ki, vhyi kim gndrmlidir.42
42

nam, 124

100

El ki bir szn Allah trfindn buyurulduu v Peymbr trfindn atdrld mlum oldu, al bu sz tabeiliy arr. nki istniln bir qvm v irqdn olan peymbr msum olduundan onun dediklri dlildir. Biz al sasnda ona tabe olmal v dediklrini qbul etmliyik. lbtt ki, bzilri nfs istklrin tabe olub tssb gstrir, htta bu sbbdn z qvmlrindn olan peymbri qbul edirlr. gr Peymbr baqa qvmdn olsayd, bir ox rblr onu qbul etmzdilr. Allah-taala buyurur ki, gr onu (Quran) qeyri-rb dilli bzilrin nazil etsydik v peymbr onlar dvt etsydi, ona iman gtirmzdilr.43 PEYMBR V ONUN HL-BEYTN () TAT MEYARI Bizim peymbr itati zruri saymaqda mqsdimiz bu deyil ki, peymbr br nslindndir v aqildir. Biz onun islahatln, mtfkkirliyini, xeyirxahln, cmiyyt canyananln sas gtrmrk. nki bu xsusiyytlrdn he biri deyiln sz dlil sviyysin qaldrmr. Biz peymbr ona gr itat edirik ki, o Allaha baldr v dediklri Allahn buyuruu, yni vhydir. Onun peymbrliyi ilahi mczlrl biz sbuta yetmidir. Sbuta yetmidir ki, onun dediklri ilahi vhydir. Btn bu sbblrdn al hkm edir ki, onun dediklrin iman gtirk. Hans ki al mstqil
43

Bax: ra, 198, 199

101

kild bu sahd mhakim apara bilmir. Al yalnz hmin xsin mtbrliyi bard hadt verir. Ayd buyurulur ki, onlara hmin brdn olduunu v yegan Allah trfindn vhy nazil edildiyini syl.44 Bzilri tqlid mvzusuna bh il yanar, htta Allahn peymbrin tqlidi bh altna alrlar. Biz bhlri aradan qaldrmaq n uyun mvzularn al trfindn tsdiqlndiyini qeyd etdik. Peymbr msum, Allah trfindn seilmi, vhy daycs olduundan al ona itat arr. Bu saslarla biz peymbrin btn danq v rftarlarn nmun gtrmliyik. Peymbrin vhydn qaynaqlanan buyuruqlar slind Allah klam olduundan dinlnilmli v qbul edilmlidir. Peymbr itat Allaha itatdir. Peymbrin snnlri d ilahi hkmlrdn qaynaqlanr. Bu baxmdan hmin snnlr d qbul edilmlidir. Peymbr danq v rftarda xtalardan uzaq bir msum olduundan onun snn v buyuruqlar dlildir. Digr bir trfdn, Allah qti kild peymbrin rftar v danqlarn izlmyi taprr: Onun elisinin gtirdiyindn yapn, kindirdiyi ilrdn uzaq dayann.45 Bundan lav, biz ilr inanrq ki, Peymbr hli-beytinin d buyuruqlar peymbr buyuruqlar kimi dlildir. Peymbr itat v tqlidi vacib saydmz kimi onun hli-beytin itat v tqlidi d vacib bilirik. Al bu bard birbaa hkm vermir. Amma Quran dlillrindn, peymbr
44 45

Bax: Khf, 110 Hr, 7

102

buyuruqlarndan sonra al tsdiq edir ki, bel bir itat zruridir. Peymbr hli-beytin () itatin zruriliyini tsdiqlyn aylr var: Ey iman gtirnlr! Allaha, Onun rsuluna, znzdn olan mr sahiblrin itat edin.46 bhsiz ki, bu ay hakimiyyt krssn ylmi hr adama amil olunmur. Nec ola bilr ki, Allaha iman gtirnlr Onun dmnlrin tabe ola?! Peymbrin z dvrnd d uyun ay dvrn hakimin itat kimi qbul edilmmidir. Cabir ibn Abdullah nsaridn nql olunmu rvaytd bildirilir ki, ulil-mr ifadsi il bal peymbrdn soruulduqda o buyurdu: Onlar mnim caniinlrimdir, mndn sonra mslmanlar n msum imamlardr Sonra hzrt Peymbr on iki msumun adn birbbir sadalamdr. Onlarn birincisi li ibn bu Talib, sonuncusu li vladlarndan olan hazrda qeyb kilmi imam Mehdidir (c.).47 mam Sadiqin () dvrnd slam hakimiyytini qsb etmi xliflr dalti brpa etmk vzin zalm sultanlar kimi davranrdlar. Xsusil hli-beyt () ilri sxntlara mruz qalr, tqib edilirdilr. Xliflrin trafndak saray adamlar onlarn hkmlrin ri don geyindirmy alr, Quran aylrin istinad edirdilr. Onlar xalq inandrmaa alrdlar ki, ulil-mr dedikd dvrn hakimlri nzrd tutulur. Xalqa tlqin olunurdu ki, z hakimlrin itat etmk vacibdir. slind is ulil46 47

Nisa, 59 Biharul-nvar, c.3, bab 41, rvayt 67, s. 25

103

mr dedikd Peymbr hli-beyti nzrd tutulurdu. bu Bsirin imam Baqirdn nql etdiyi rvaytd bildirilir: Ulil-mr li ibn bu Talib haqqnda nazil olmudur. bu Bsir deyir: Xalq bizdn soruurdu ki, n n Allah li v onun hli-beytinin adn Quranda zikr etmyib? mam cavab olaraq buyururdu: Onlara syl ki, Allah namaz hkmn verdi, amma onun ne rkt olduunu Peymbr aqlad. Allah hcc hkmn verdi, amma yeddi df tvaf etmyin zruriliyini Peymbr atdrd. Hmin ay li, Hsn v Hseyn haqqnda nazil olmudur. Peymbr (s) li () haqqnda buyurur ki, mn hr kimin mvlasyamsa li d onun mvlasdr.48 Allah-taala Quranda ulil-mr, yni mr sahiblri ifadsini ildrkn dvrn hakimlrini nzrd tutmur. Biz uyun ifadnin kim aid olduunu myynldirmk n peymbr buyuruqlarna mracit edirik. nki Allahla rabitd olan peymbrdir v onun vhylrini d o aqlayr. Peymbrin Quran aylrin verdiyi tfsir bizim n dlildir. Peymbrdn savay kimsd bel bir slahiyyt yoxdur. Btn tfsirilr d etibarl dlil olaraq peymbrin buyuruqlarna istinad edirlr. Quran aylrini yalnz msumlarn buyuruqlar saysind drk ed bilrik. Bu id msum olmayanlarn syldiklri dlil deyil. Bli, Peymbr ulil-mr ifadsinin msum imamlara aid olduunu bildirir. Bunu qbul etdikdn sonra hli-beytin
48

Tfsiri-yyai, c.1, s.276

104

buyurduqlar da bizim n dlil olur. Allahn hkmlrin itat etmk aln mridir. gr Peymbr Allahn buyuruunu atdrrsa, onun da buyurduqlarna itat vacibdir. Nhaytd, Peymbrin buyuruqlar sasnda msum imamlara tabeiliyi al zruri sayr. ksin, bzilri bir mddann qbul olunmas n ksriyytin ryini sas sayrlar. Onlarn nzrinc, yalnz ksriyytin ss verdiyi mdda qbul edil bilr. ksriyyt al v vhyin ziddin xrsa da, onu qbul etmk lazmdr! Hans ki, ksriyytin ryi vhy v al sasnda qbul edil bilr. Peymbrin mbus olduu dvrd ksriyyt kafir, mrik v btprst idi. Hmin ksriyyt din qar xrd. Bel bir ksriyytin ryini nec qbul etmk olar?! Onlarn nzrinc, Peymbr insanlar tvhid dvt ed bilmzdi. ksriyytin ryi mtbr olsayd, hzrt brahim btlri sndra bilmzdi. Amma o ksriyytin ryini nzr almadan btlri qrr v tvhid bayra ucaldr. N n slam peymbri hicazda ksriyyt tkil edn btprstlr qar xd? Mlum olur ki, yalnz qli v nqli dlillr mtbrdir. gr al bir hqiqtin tsdiqind acizdirs, Peymbr v imamlarn buyuruqlarna z tutmalyq. Onlar hqiqtlri baqalarndan daha yax grr v byan edirlr. Msumlarn buyuruu itat olunas n stn buyuruqlardr.

105

Tqlid dedikd fqihin ftvalarna itat nzrd tutulsa da, tqlid sznn daha geni hatsi var. Tqlid dedikd qid msllrind d ideallar izlmk nzrd tutulur. Peymbr v msumlarn buyuruqlarna itat d tqlid qismindndir. nsanlar Peymbr v msumlarn buyuruuna qli dlillr sasnda itat edirlr. Biz mslmanlar peymbr v msumlara tqliddn kindirnlr deyirik ki, Allaha yaxn insanlara tqlid aln hkmdr. Htta aln drk etmdiyi msllrd msumlara itat qli saslara malikdir. Peymbr msum olmaqla yana nhaytsiz biliy sahib olmudur. Bel ki, peymbr itat mntiqsiz bir itat deyil. Al hkm edir ki, insan btn msllrd mtxxsis z tutmaldr.49 AQLLRN MNASBT FQH TQLD MEYARI KM Msumlarn qeyb dvrnd, peymbr v onun msum caniinlrin l atmayan bir zamanda tqlid mrcsi olan alimlr tqlid mslsi ortaya xr. Bzilri mrc alimlr tqlidi ala zidd i sayr v meymunlara xas bir i kimi tantdrr. Cavabmz budur ki, msumlara ardcllq aln tlbidir. Tqlid mrclri is msum olmadndan onlarn ftvalarnda frqlr mvcuddur. Amma onlara tqlid ala saslanr v cahilin alim mracit nvdr. Cahilin alim mracitinin zruriliyi aqillrin qnatidir v onlarn bu qnati mrclr tqlid n
49

Bax: Bqr, 151

106

d bir sasdr. gr insan bir sahdn ba xarmrsa v al da kmy glmirs, uyun sahd mtxssis mracit olunur. Bu yolla insanlarn ehtiyaclar tmin edilir. Mtxssis mracit edn bilir ki, hmin xs msum deyil v xtalara yol ver bilr. Amma mlum msldir ki, uyun sah il tamamil tanl olmayann btn hrktlri xtal olasdr. Bel bir xsin mtxssis mracit etmkdn savay yolu qalmr. Shrada yolu itirn ks yolu tandn deynin mslhtin qulaq asr. Bel birinin bax, bhsiz ki, yoldan tamamil xbrsiz insann kmyin glir. nsan dnr ki, gr z yol ses azmayacana mid yoxdur. Amma ona yol gstrnin gstrilrinin faydal olacana daha byk ehtimal var. Xstnin hkim mraciti dnc sahiblri trfindn bynilir v qli saslara malikdir. Hkim mracit edn ncdn bilir ki, hmin hkim shv yol ver bilr. Amma onun shv yol vercyin ehtimal azdr. Ev almaq istyn insan bu sah il mul olan mtxssis mracit edir. Ev tikn insan memar v mhndis soraqlayr. Dini msllrdn xbrsiz birinin d fqihin soranca getmsi, mrc alim tqlid etmsi tam mntiqidir. gr bir ne fqih varsa, insan onlardan daha elmli bildiyin tqlid edir. Daha bilikli mrcnin hqiqt daha yaxn hkm vercyi ehtimal bykdr. gr xst hkim mracit ed bilcyi halda bu ii grmrs, mzmmt olunur. Daha yax hkimdn faydalanmaq n bzn uzun yollar getmk, pul

107

xrclmk lazm glir. mkan olmayanlar is yerli hkim mracit etmkl kifaytlnmli olur. Demk, mcthid mracit ibadt yox, aln tlb etdiyi bir suldur. Aqil insanlar bir xsi daha bilikli saydqda ona mracit edirlr. Daha bilikli insana l atmadqda qismn biliyi olanlara z tutulur. Bli, mcthid mracitd meyar elm, tqva v daltdir. Bir xsi baqalarndan bilikli grdkd ona mracit edir, onun ftvalar sasnda hrkt edirik. Bel bir tqlid ala saslanr. Bu id qli v ri meyarlarla yana elm v tqva meyarlar da var. Tqlidd milli, irqi, qvmi yaxnlqlar, dil birliyi meyar deyil. DEMOKRATLARLA FRONULARIN MNTQ FRQLR Bzilri iddia edirlr ki, hr id oxluun ryini yrnmk, ictimai ry tabe olmaq, inkiaf etmi qrb mdniyytindn bhrlnmk lazmdr. Onlarn nzrinc, byk elmi nailiyytlri olan qrb btn ilrd rnkdir. Bu dncy sasn slam peymbri btprstliy qar xmamal idi. nki btprstlik xalqn qidsi idi. Hans ki, Peymbr insanlar tutduu yoldan dnmy, cdadlarnn yolundan imtina etmy arrd. Bel xr ki, hzrt Musa Firona etiraz etmmli imi. Fironun srvt v qdrti vard, dvrnn mdniyyt tmsilisi idi. Onun hakimiyyti altnda byk elmi nailiyytlr ld olunmudu. Bel xr ki, ham Firona itat edib, onun

108

yolunu izlmli imi! Hqiqtn d, Fironun dvrnd bir ox nailiyytlr ld olunmudu. Hmin nailiyytlrin bir nmunsi d Misir ehramlardr. Bu ehramlarn tikintisindn ne min il ts d, onlarn sirri almamdr. Mlum olur ki, hmin dvrd elm bu gnkndn d gcl olmudur. Firon xalq zn itat arrd. nki onun brktli torpaqlar, byk qdrt v srvti vard. Hmin dvrd Firon zn mmlktin sahibi bilir, gnn ey-irtd keirirdi. Hzrt Musa Knan mntqsindn idi. Orann halisi z torpaqlarndan qovulub didrgin salnmd. Hzrt Musa sad libasla lind aac Fironun saraynn qarsnda dayanb dedi: Mn Allahn peymbriym v Firon mn tabe olmaldr. Musann Fironun saraynn qarsnda dayanb peymbrlik iddias etmsi trafda gl doururdu. Hzrt Musa bir mddt sarayn qarsnda doland. Amma onu saraya buraxmrdlar. Tlxk gnd Fironun hzuruna glib hzrt Musan yamslayrd. Nhayt, Firon gstri verdi ki, Musan onun hzuruna gtirsinlr v onun kimliyini grsn. Hzrt Musan saraya buraxdlar. O z szn Firona dedi. Firon Musann yolunu izlynlr dedi: Mgr bu brktli torpaqlarn hakimiyyti mnim limd deyilmi?! Mgr byk qdrt v srvt sahibi mn deyilmmi?! Bs nec olur ki, siz mnim kimi imkanln qoyub Musa kimi zif iman gtirirsiniz?! Hans ki, o all-bal dana da bilmir! Nec olur ki,

109

bel bir yoxsulun szn dinlyirsiniz?!" Quranikrimd bu bard buyurulur: Firon z qvmn arb dedi: Ey insanlar, misirin hakimiyyti v altndan axan aylar mn mxsus deyilmi? Yoxsa grmrsnz? Mn doru-drst dana bilmyn bu miskindn stn deyilmmi? N n onun qzl qolbaqlar yoxdur? N n onunla mlklr glmyib?50 SLAM QANUNLARINA TAT, QRB QANUNLARININ NKARI gr bir xs Firon mntiqi sasnda baqalarna tqlid edrs, onun tqlidi kor-korandir v meymunsayadr. Firon kimi elmi v var-dvlti il ynn qrb tabeilik d bu qbildndir. Bir lknin texnoloji baxmdan trqqisi onu mnvi chtdn nmun gtrmk n sas deyil. Biz inkiaf etmi lklrin yalnz elmi nailiyytlrindn istifad ed bilrik. Amma onlarn qanunlarn slam qanunlarndan stn saymaq olmaz. slam qanunlarnn stnlyn nzr alsaq, qrb qanunlarna tqlidiliyi alszlq saymalyq. Biz mslmanlar Allahn peymbrlr v msum imamlar vasitsil biz atdrd qanunlar insanlarn tnzimldiyi qanunlardan stn tuturuq. nki msumlar btn nqsanlardan uzaq olmular. Onlar bizim n ideal nmunlrdir. Hazrda onlara limiz atmr v onlarn yolunu izlyn tqlid mrclrin,
50

Zuxruf, 51-53

110

mcthidlr itat edirik. nki din alimlri msum imamlara daha ox oxayr, onlarn buyuruqlarn daha yax drk edir. Xstnin hkim mraciti all i sayld kimi, dini msllrin yrnilmsi n fqih mracit d mntiqi qbul olunmaldr. Demk, bizim tqlidimiz kor-koran v meymunsaya deyil. Qrbin aldadc elmi nailiyytlrin aldanb onlarn yolunu izlynlr al v mntiqdn uzaq addm atr. Qrbin mntiqi hiyl v yalandan ibartdir. Onlar br hquqlar, demokratiya ad altnda milltlrin bana oyun ar, he bir cinaytdn kinmirlr. Amerikann son prezidenti Bu ksriyytin ryini qazana bilmmidi v sekilrdki saxtakarlq btn dnyaya mlumdur. sonda mhkmy kildi v prosesd itirak edn yeddi hakimdn respublikalar partiyasndan olan drd Buun xeyrin hkm verdi. Bli, haqq-daltdn danlan lkd trfbazlqla prezident seildi. ndi znz deyin, biz min bir frldaqla seilmi hakimiyyti, yoxsa elm, tqva v mdiriyyti il lyaqtini tsdiqlyn rhbrliyi nmun gtrmliyik?! Elm v tqval insanlar cmiyyt can yandrr, sad kild yaayr, peymbrlrin v msumlarn yolunu izlyir. gr Amerika v qrb insan haqlarnn tapdanmasndan narahatdrsa, n n Flstin xalqnn bana od yadrlr?! Hazrda avropallar da, amerikallar da z dvltlrinin ial sionist rejimini himay etmsini qnayr, z etiraz sslrini ucaldrlar. Onlar z dvltlrinin atd addmlardan xcalt kir, hr

111

vasit il ona tsir gstrmy alrlar. Bel bir vziyytd hans midl qrb v amerikann yolunu izlmliyik?! Peymbrlr v Allahn vliyalarna, onlara daha ox oxayanlara arxa evirib badan ayaa irkab iind olanlar nmun semyimiz hans al v mntiq saslanr? Mgr Amerikann sabiq prezidenti z xlaqszln etiraf etmdimi? Bugnk Amerika prezidentinin ayanda sekilrin saxtaladrlmas kimi bir cinayt yazlmaybm? Amerika demokratiyasn nmun semk alszlq deyilmi? Fqihin hakimiyyti qrb hakimiyyti il nec mqayis oluna bilr? slam inqilabnn byk rhbri v onun saleh caniininin hans nqsan var? Bu saleh insanlar azn qrb v Amerika balar il mqayis etmkmi olar?! Bu gndk kim mrhum mam v onun caniinini z mqamndan sui-istifadd sulayb? Bu sayaq ilahi rhbrlri qoyub baqalarnn ardnca getmyimiz alszlq deyilmi? Bu gn fqih hakimiyytinin yerin qrb demokratiyasn oturtmaq istynlr, htta Salman Rtnn himaysini qazanmaa alanlar n dnr? Bu gnlrd Nyu-York Tayms qzetind oxudum ki, mlun Salman Rt z hmmslkin xarlan hkm tssflndiyini bildirmidir! Quran buyurur: Allahn nemtini kfr dyin, z qvmn flakt aparan grmdinmi?!51

51

brahim, 28

112

YEDDNC MCLS
SLAM V LBERALZMN ADT-NNLR, ETQAD V DYRLR MNASBT

TQLDN ZRURLY V ONUN MXTLF SAHLRN YENDN BAXI Qeyd etdik ki, din sahsind tqlid v ardcllq qli dlillr v aqillrin kediyi yola saslanr. Yni aln mstqil kild drk etmdiyi v isbat ed bilmdiyi ilrd insan onun yolunu iqlandranlarn ardnca gedir. lk addmda slahiyytli mcthid tqlid olunur. Al hkm edir ki, insan istniln bir nqsan v xtadan uzaq olanlara tqlid etmlidir. Bu zmrni is peymbrlr v msum imamlar tkil edir. gr msumlara birbaa tqlid mmknsz olarsa, ikinci addmda, aln hkm il msumlara daha ox oxayanlara, ilahi maarif sahiblrin z tutulur. bhsiz ki, din sahasind bellri daha az shv yol verir v onlara ardcllqla insanlarn dini ehtiyaclar dnir. Buna gr d mslmanlar fiqhi msllrd fiqh bilicisi olan mrcy tqlid edirlr. Onlara mracit cahilin alim mraciti nmunsidir. Din sahsind dini maarif daha ox yiylnnlr z tutmamz zruridir. Nvbti sual budur ki, biz hans sahlrd tqlid etmliyik? Hr id tqlid olunmaldr, yoxsa tqlidin z sahsi var? gr insann uyun sahd xsi bax yoxsa v baqalarndan istifad etmirs tinliy dr. Msln, Marsda hyatn olub-olmamasn
113

bilmiriks, bu sahd baqalarna tabe olmamza ehtiyac yoxdur. nki bu msldn xbrdarlq he bir hyati hmiyyt ksb etmir. Yalnz dnya v axirt sadtimiz n hmiyyt dayan msllrd tqlid etmyimiz zruridir. xsn etiqad olmayan v bu sahd baqalarnn yolunu izlmyn insan thlk il zbzdr. Al tlb edir ki, bu sahd insan zn ar qlmaldr. Al ninki zrrin, htta ehtimal olunan zrrin aradan qaldrlmasn mr edir. nsan din sahsind ya alb z ictihada atmal, ya da ictihada atanlarn nzrin tabe olmaldr. Din sahsind mqdds ritin zruri sayd etiqadlara yiylnmliyik. Allah v ilahi peymbrlrin byan etdiyi gstrilri yerin yetirmyimiz vacibdir. Bu sahd shlnkarlq edn xs Allahn zabna dar olacaq. nsann onun sadti n zruri olan biliklr mstqil yiylnmsi tindir. nsanlardan az bir hisssi zruri dini biliklr yiylnib ictihada ata bilir. ksriyyt is ictihad sviyysind biliklrdn mhrumdur. Hans ki, bu biliklrsiz xobxt olmaq mmknszdr. Demk, dini ehtiyaclarn dnmsi n bu sahnin mtxssislrin, mcthidlr z tutmamz vacibdir. Bel bir tqlid fiqhi msllrd tqliddn daha geni mna ksb edir. Nzri v etiqadi msllr d bu rivy daxildir. Tqlid sahlrini tanmaq n myyn mtalilr ehtiyac var. Zruri mtalilrdn sonra mlum olur ki, dinin drd

114

sahsind tqlid etmk zruridir. lbtt ki, bu sahlr arta da bilr. Birinci sah etiqadlar, inamlar sahsidir. Bu sahd varlq v yoxluq kimi iki mfhumla rastlarq. Msln, deyilir ki, Allah var, peymbrlr Allah trfindn gndrilib v ya qiyamt haqdr. Demk, birinci sahd gerkliklrdn danlr. kinci sah gstri xarakterli dyrlrdn ibartdir. Bu sahd vaciblrdn v olmazlardan danlr. Msln, bildirilir ki, doruuluq yaxdr v doru danmaq lazmdr. Yalan pisdir v yalan danmaq olmaz. Bu iki bax yalnz doru v yalann msbt v mnfi dyrlrini byan edir. nsan doruuluq gstriin ml etmli, yalandan kinmlidir. lbtt ki, dyrlrin etiqadlarla laqsi var. nsan etiqadlara sahib olduqdan sonra, msln, Allah v peymbri qbul etdikdn sonra myyn dyrlrl zlir. gr Allahn varlna inanrqsa, ona itat edib razln dnmli, onun bndlrin xidmt edib razln qazanmalyq. Allaha qar mxalift, cmiyytin xeyrin biganlik mnfi dyrlrdndir. nc sah yollar v sullar sahsidir. Dyrlrin hyata kemsi n sullara ehtiyac var. Dyrlr zaman v mkan kimi rtlrdn asl olaraq frqln bilr. Msln, min-amanlq bir dyrdir. Cmiyytd min-amanlq yaradlmas mhm idir. Tqlidin drdnc sahsi vasitlr sahsidir v bu sahd he bir mhdudiyyt yoxdur. nki bu sahd dyr v xlaqlardan danlmr. Biz vasitlri

115

istniln bir xsdn qbul ed bilrik. Msln, yaz v ya dil z-zlynd dyr saylmr. Onlar sadc vasitdir. Eyni dild danmayan insanlar xtt v yaz vasitsil laq saxlayrlar. Bu vasitlri hm mslman, hm d kafirdn almaq olar. TQLDL BALI BZ NQTLR Tqlidin etiqadlar sahsind ilahi peymbrlr v onlardan sonra msum imamlara, slahiyytli alimlr tqlid etmk olarm? Peymbr v imamn, onlardan sonra mtxssislrin sz mtbrdirmi? Bu suallar cavablandrmaq n dzgnlk v yanllq meyarn tyin etmliyik. Biz qeyd etdik ki, tqlidd meyar aldr. Sbuta yetirilib ki, peymbr msumdur v Allahn rsuludur. Al ona itat arr. lbtt ki, insan z etiqadn qli dlillrl sbuta yetir bilirs bu ii grmlidir. Allahn varlnn v peymbrliyin sbutunda tqlid qbul deyil. gr bir xs n Allahn varl sbuta yetmyibs, bu hqiqtin sbutu vzin peymbr buyuruuna itat mnaszdr. Amma etiqadn qeyrizruri msllrind aln gc atmayan sahlrd nqli dlillr istinad etmk olar. Msln, peymbrliyin zruriliyini v hzrt Mhmmdin (s) peymbrliyini qli dlillrl sbuta yetirdikdn sonra hmin dlillr Peymbrin son peymbr olduunu sbuta yetirmk n bs etmir. Bu mvzuda nqli dlillr ehtiyacmz var. lbtt ki, peymbrliyin hqiqtini sbuta yetirn dlillr

116

vhyin d Allah trfindn gldiyini tsdiqlyir. Amma bu dlillr Quranda byan olunmam, peymbr trfindn aqlanan snnlrin qbulu n bs etmir. Bu sahd digr dlillr ehtiyac var. lbtt ki, uyun mslni sbuta yetirn aylr d mvcuddur. Msln, peymbr brzx almindn, qiyamt shnsindn, qbir sxntsndan danr. Uyun nqtlr Quranda aqlanmamdr. Bu sahd peymbrin buyuruqlarn qbul etmy vzifliyik. Bunu Quran aylri tsdiqlyir. Peymbrin dil gtirdiyi gstrilr htta Quranda byan olunmamdrsa da, qbul edilmlidir. SNNNN MTLQ QBULU, MAN V KFR ARASINDA SRHD stniln halda slam peymbrinin risaltin etiqad tlb edir ki, onun btn buyurduqlarna iman gtirk. Peymbr n buyurmusa hqiqtdir v ona tabe olmaq lazmdr. Bu sahd qli dlillr malik olub-olmamamzn frqi yoxdur. Bu mqamda al msllri trafl drk etms d, hmin msl Allahn elisi trfindn byan olunduundan al onun qbulunu mr edir. gr peymbrin buyuruqlarndan bzisini qbul edib, bzilrini inkar etsk, slind ona iman gtirmmiik. Tvhid v peymbrliy hadt vermiiks d, hl ki, iman srhddin atmamq. nsan xobxt edn qidlr, qanunlar v hkmlr toplumuna iman

117

gtirmkdir. Bu hqiqtlr peymbr v onun msum caniinlri trfindn vhy v snn kilind biz atdrlmdr. slam peymbrinin Allah trfindn gndrildiyini qbul edib onun bzi buyuruqlarna etiraz edn xs bhsiz ki, hqiqi iman gtirmmidir. gr bir xs peymbrin zndn hzrt linin caniinliyini eitmis, amma onun vilaytini qbul etmirs, iman naqisdir. nsan inanrsa ki, peymbr yalnz Allahn buyuruqlarn atdrr, nec ola bilr ki, hmin buyuruqlarn bir hisssini qbul etmsin?! Sbh namaznn gnin tlusundan nc qlnmas peymbrin gstriidirs, bu msly nec hmiyyt vermmk olar? Bu qbil insanlarn iman nqsanldr. gr Quranda namaz gstrii verilirs, amma namazn nec qlnmas aqlanmrsa, slam peymbrinin risaltin inanan xs hm Qurann namaz gstriin, hm d peymbrin bu bardki snnsin tabe olmaldr. Fqihlr bildirirlr ki, dini zrurtlrin inkar insann dindn xmasna sbb olur. slind bir xs peymbr trfindn byan olunmu qeyri-zruri hkm d inkar edrs kafir olar. nsan dey bilmz ki, mn yalnz almn tsdiqldiyin iman gtirirm. nsan al bzi hqiqtlrin drkind acizdir. gr btn hqiqtlri al vasitsil drk etmk olsayd, ilahi peymbrlr ehtiyac qalmazd. Bu sbbdn d al hqiqtlrin drki sahsind yetrli saymaq olmaz. Al sadc zruri biliklrin qazanlmasnda

118

faliyyt gstrir v yalnz vhyin kmyi il insann dnya v axirt sadti tmin olunur. Bli, slam tvsiy edir ki, insan btn etiqadlarnda qli dlillr ld etmy alsn. Amma bu i ham n myssr deyil. ksriyytin Allahn nazil etdiyin, peymbr v msumlarn buyuruqlarna etiqad bs edir. lbtt ki, bel bir etiqad rtlndirilmmlidir. gr insan meracn ruhani v ya cismani olduunu bilmirs, al sasnda hkm yrd bilmz. Bu qbil msllrd peymbrin buyuruqlar qbul olunmaldr. SLAHAT PRDS ALTINDA SNN V FQHN NKARI Etiqadlarmzdan biri slam peymbrinin son peymbr olmas v slam qanunlarnn, hkmlrinin bdiliyidir. slam peymbrinin risaltin iman tlb edir ki, onun son peymbr olduuna v gtirdiyi qanunlarn qiyamtdk ilkliyin inanaq. slam qanunlarnn hanssa bir dvr aid olduunu iddia etmk olmaz. slam peymbrinin risaltini v slam qanunlarn myyn bir dvr aid edn, bu qanunlarn texnoloji trqqi il ayaqlamadna inanan insan slind slam v slam peymbrin iman gtirmmidir. Ax bel bir etiqad hzrt Musa v hzrt sann risaltin etiqaddan n il frqlnir? qidmiz budur ki, btn peymbrlrin risalti myyn dvr n nzrd tutulmudur, slam peymbri is son peymbrdir. slam qanunlarndan savay btn qanunlar dyidirilmidir,

119

amma Qurann dyiilmzliyin Allah-taala z zmant vermidir. gr bir xs slam qanunlarn bir dvr aid edrs, demk, slam peymbri il digr peymbrlr arasnda, slam riti il digr ritlr arasnda frq qoymur. Bu gn bzi ziyalnmalar slam peymbrinin risalt dvrnn baa atdn, slam qanunlarnn aktuallqdan ddyn iddia edirlr. Htta siyasi partiyalardan birinin bas aq-akar bildirir ki, slam fiqhind dyiikliklr aparmaq lazmdr. Guya rit myyn dyiikliklrl demokratiyaya uyunladrlmaldr. Bzi aznlar is dini ninki milltlr, htta hkumtlr n tiryk adlandrr. slam fiqhi v ilahi hkmlr biz taprlmayb ki, onu oyuncaa evirk, qrbin liberal demokratiyasna uyunladraq. slam qanunlarn msxry qoyan, dini hkumtlr v milltlr n tiryk adlandran xslr dorudanm mslmandr?! slam mdafi etmy vzifli olanlar dini hkmlrin v fiqhin dyiilmsi thlksi yarand bir vaxtda fryad kmli deyilmi?! Dorudanm, orunun lini ksmdn min-amanl mdafi etmyin mmknlyndn danan, dini hkmlr l gzdirmk fikrin dnlr slam fiqhini qbul edir?! Unutmamalyq ki, bellri sabah aytullahlar quralayb z qara llrini dinin taleyin uzada bilrlr! Ne illr bundan nc mam rahil Salman Rty lm hkm vernd bel buyurmudu: "Mn narahatam ki, on il bundan sonra kimlrs "bu hkm

120

diplomatik olmayb" syly. mam bu gn grrd. Dara kilmli olan hmin Salman Rt bu gn randak hmmslkinin mdafisin qalxr, onun n xarlm edam hkmn tssf edir. O iddia edir ki, mtdil mslmanlar slam mdniyytind islahat aparb islami protestantl yaratmasalar, onlar z i balayacaq! Maraqldr, materialist tfkkr, qrb liberalizmi sasnda dini dyimk, mqddsliklri thqir etmk, peymbr v msumlara mnasibtd bh yaratmaq, din n istifad mddti tyin etmk mdni islahatdrm? SLAM V LBERALZMN ETQAD V DYRLR FRQL MNASBT Biz inanrq ki, ilahi v dini dyrlr prinsipc sabitdir v yax n vaxtsa pis ola bilmz. Amma dinin rolunu inkar ednlr btn dyrlri dyikn sayrlar. Onlarn nzrinc, bu gn msbt saylan bir i sabah mnfi sayla bilr. Bir vaxt qrbd homoseksualizm xlaqszlq saylrd. Bu gn is bu hal dyr kimi qbul olunur, htta bzilri onunla iftixar edir. Onlar bildirirlr ki, homoseksualizm genilndikc dvltin xrclri azalacaq, sosial partlaylarn qars alnacaq. Biz is dini etiqadlarn v dyrlrin sabitliyin inanrq. Dyrlr n zaman v mkan mhdudiyyti yoxdur. Al onlar drk ets d, drk etms d dalt gzldir, zlm pis! Al z ilahi hkm mnblrindndir. Mmkndr ki, insan myyn bir hqiqti drk etmkd aciz olsun, amma

121

peymbr hmin iin halal v ya haram olduunu buyursun. Bir szl, istr ql, istr vhy yolu il myynldirilmi etiqad v dyrlr sabitdir, dinin yalnz qeyri-zruri hkmlrind qismn dyiiklik mmkndr. Qrbd dind dyiikliklr yol amaq n, onu ictimai hyatdan sxdrb xarmaq mqsdil flsf kitablarnda "dinin gvhri v sdfi" (ii v qab) kimi mvzular aqlanr. Onlarn nzrinc, dinin yalnz gvhri sabitdir, qalan n varsa dyikndir. Ziyalnma islahatlar dinin gvhri v sdfi kimi anlaylar meydana atmaqla qidlri, hkmlri, dyrlri dinin sdfi (qab) kimi tantdrrlar. Dinin gvhri (ii, zat) dedikd is yalnz brin Allah saylmamasn nzrd tuturlar. Demk, insan yalnz brin Allah olmadna inanmaldr. Qalan n varsa dyikndir. Htta yegan Allaha etiqad dinin sdfi sayrlar. Yni insan Allah qbul etmy d bilr! Hans ki Quran etiqadlar, ilahi dyrlri dyimz sayr. Bu hqiqtlrin al, vhy v ya snn trfindn tsdiqlnmsi mmkndr. Allahn v peymbrin buyuruunu htta qlbind inkar ednlr mrtd v kafirdir. Onlar zahird mslman saylsa da, slam haqlarndan mhrumdurlar. Onlar chnnm zab gzlyir. Bli, biz mslmanlar qli v ya nqli dlillrl sbuta yetmi etiqadlar v dyrlri toxunulmaz sayrq. Yalnz ictihad elmin sahib olmayanlar etiqad v dyrlr sahsind tqlid ed bilr. Onlarn tqlidi ninki dzgn, htta zruridir. Peymbr v

122

msumlarn rftarlar is ri hkm kimi tanndqda izlnilmlidir. Tqlidin vasitlr sahsind is he bir rt qoyulmur. nsan istifadsi n yararl vasitni istniln bir xsdn qbul ed bilr. Msln, Peymbr v onun hli-beyti rbc danmdrsa, bizim rbc danmamza ehtiyac yoxdur. Ehtiyac yoxdur ki, btn mslmanlar Peymbr v onun hli-beyti kimi geyinib, onlar kimi grnsnlr. gr peymbr evini palqdan tikmis, mslmanlarn bu id ona tqlidi lazm deyil. lbtt ki, kimlrs peymbr aiqi kimi hr id onlarn yolunu izly bilr. Bel bir ardcllq yalnz vliyalarn gcnddir. Mrhum llam Tbatbainin xlaq ustad ona taprmd ki, Biharul-nvardan peymbrin btn rftarlarn yrnsin v onlara ml etsin. llam z ustadnn gstrii il Snni-nbiyy kitabn trtib etmidir. llam htta bir-bir peymbrin istifad etdiyi qidalardan istifad etmidir. DN RHBRLR TATL BALI BHLR Qeyd etdik ki, bzilri Peymbr v onun hlibeytinin () bu gn izlnilmsi tin olan rftarlarn bhan gtirrk onlara tqlid qar xr, onlarn btn rftar v danqlarnn khnldiyini iddia edirlr. Biz Xanm Fatimnin (s) qadnlar, li ibn bu Talibin kiilr n nmun olduunu deynd onlar xanmn l dyirman il arpa ytdyn qabardr v

123

bu gn bel bir hyat trzinin nmun olmadn bildirirlr. Bli, btn bunlar ilmni dolaq salmaqdr. Biz xanm Fatimnin v li ibn bu Talibin nmun gtrlmsi dedikd onlarn ri hkmlr mnasibtini nzrd tuturuq. ri hkm yox, srf vasit nvanl rftarlar is tqlid nvan saylmr. Peymbr v onun hli-beytinin () hans rftarlarnn nmun olduunu myynldirmk n din alimlrin mracit edilmlidir. Onlarn hyat yrnilmli, hans rftarlarnn nmun olduu myynldirilmlidir. Qeyd etmliyik ki, dini rhbrlrin rftarlarnn zahiri v batini olmudur. Olsun ki, hanssa rftarn zahiri kli dyisin. Mahiyyt is qorunmaldr. Xanmn z dvrnd l dyirman il un hazrlamas bu gn tqlid nvan saylmr. Bu gn texnoloji trqqi saysind uyun ilr xeyli asanlamdr. Amma xanmn uyun ii onun ail ehtiyaclarnn tminind itirakn gstrir. Bli, xanmn aildki zhmtlri bugnk qadnlar n nmundir. Xanm toy gecsi kynyini yoxsula balayr. ftar n hazrlad ryi yoxsula verir. Bu mllrin mahiyyti haqqnda dnmk lazmdr. Bugnk insann yoxsula arpa ryi v ya kynyini vermsi zruri deyil. sas msl yoxsula l tutulmasdr. Xanm z yediyi arpa ryindn verirdis, bugnk insan qidaland qidalardan vermlidir. hli-beytin () rftarlarnn mahiyytini izlmk istynlr n

124

gzl libaslarndan, n stn qidalarndan infaq etmlidir. Qurani-krimd oxuyuruq: Sevdiyiniz eylrdn infaq etmyinc yaxla nail olmazsnz. 52 mirl-mminin haqqnda nql olunmu rvaytd bildirilir ki, imam yediyi rk quru olduundan onu dizi il sndrarm. mamn dvrnd arpa ryi sas qida idi, yoxsullar bundan da mhrum idilr. Yoxsullar rk qazanmaqda aciz qalmdlar. Zkat olaraq arpa ryi verilrdi. Bu gn is zkat tkc ryi olmayanlar n nzrd tutulmur. Dvrn mnasib imkanlarndan mhrum olan hr bir insan mhrum saylr. Bir vaxt mqdds Qum hrind varllarn da kondinsioneri yox idi. Yay aylarnda zirzmidn istifad olunard. Bu gn is ksriyytin kondinsioneri var, kondinsioneri olmayana zkat vermk olar. Bli, biz peymbr v onun hli-beytinin () mllrinin mahiyytin varmalyq. mllrin zahirin yox, onlarn mahiyytin tqlid lazmdr. mirl-mmininin nmun seilmsi dedikd msullarn, vzifli xslrin eynn imam kimi z hyatlarnda yoxsullarn hyat sviyysini nzr almalar baa dlmlidir. mama tqlid o demk deyil ki, evimizi palqdan tikk, arpa ryi yeyk. mamn uyun rftarlarn izlmk tindir. Amma hmin mllrin mahiyytini nzrd tutub imama tqlid etmk olar.

52

Ali-mran, 92

125

SKKZNC MCLS
QANUNLAR V HKMLR SABTDRM?

DND SLAHATLAR STYNN KK tn shbtlrimizd hli-beytin () nmun seilmsindn, onlarn danq v rftarlarnn izlnilmsindn dandq. Qeyd etdik ki, din dmnlri dini etiqadlarmz v dini sul-idarmizi hdf almlar. Onlar srin elmi nailiyytlrindn, qrbin ictimai-siyasi tcrblrindn faydalanaraq xalqmzn etiqadn sstldirmy chd gstrirlr. Onlar kk-bh yaradr, z eytntlrin flsfi v elmi don geyindirirlr. Son illr uyun bhlr yetrinc cavablar verilmidir. Mxtlif kitablar ap olunmudur. Amma az insanlarn mtali imkanna malik olduunu nzr aldqda uyun hqiqtlrin sad bir dill aqlanmas zruri olur. Bu mqsdl tn shbtlrimizd itat, tqlid, ardcllq mvzularna toxunduq v bu mvzularla bal suallar cavablandrdq. Gz qarsndadr ki, din dmnlri v imperializmin nkrlri z irkin mqsdlrin atmaq n xalqn etiqadlarn zifltmy chd gstrirlr. Onlar alrlar ki, slam cmiyytind tfriq yaratsnlar, cmiyyti fundamentalist, nni, islahat, yeniliki kimi zmrlr blsnlr. lbtt ki, bu blgn aparanlar, hr vchl modernizm yer aanlar slam prinsiplrin etiqadszdrlar. Onlar, adtn, bu blglri cmiyyti adrmaq n
126

aparrlar. zlrini islahat mslman sayan bellri slam arlar vermkl z kframiz dnclrini mslmanlarn beynin yeritmy chd gstrirlr. lkmizd yenilikilik v islami protestantlq mvzular tz mvzu deyil. Bu cryanlarn uzun kemii var. Bu mvzunu ilk df ortaya atanlardan biri Axundov soyad il tannm Fthli Axundzaddir. Axundovdan sonra framasonlar islami protestantlq cryann davam etdirmilr. Bu gn d zn millti sayan bzi ziyalnmalar uyun cryandan qidalanaraq eyni szlri tkrarlayrlar. Onlar htta danqda Fthli Axundzadnin szlrini ildirlr. ddia edirlr ki, slamn ad saxlanlmal, mahiyyti dyidirilmlidir! DN MNBLRL BALI BHLR Yenilikilr slam z istdiklri formaya salmaq mqsdil dini mnblri hdf almdlar. nc ry sasnda tfsirlr aparm, digr trfdn islam tarixini, peymbr snnsini thrif etmilr. Onlar n meyar nfs istklridir. lkin slam dvrnn tarixi haqqnda bildirilir ki, Peymbr Mkkd peymbrlik iddias ednd btprstlr trfindn igncy mruz qald. Mnasib frst dn kimi Mdiny hicrt etdi. Mdind mvqeyini mhkmlndirdikdn sonra dmnlrindn intiqam almaq qrarna gldi. Mkkd ona zlm ednlr qar xd. Belc, Bdr sava v baqa savalar ba verdi. Peymbr mrnn sonunadk z dmnlri

127

il vurudu, amanszla amanszlqla cavab verdi. Bildirirlr ki, Peymbr dnyasn dyindn sonra lini () msid gtirib ondan zorla bu Bkr beyt aldlar. Bir ne il td v mslmanlar liy beyt etdilr. Hzrt li hakimiyyt atdqdan sonra dmnlrindn intiqam almaa balad. Onun be illik xilafti amansz mhariblrl td. Ondan sonra hakimiyyt mam Hsn gldi. O da bir mddt Maviy il vurudu. Nhayt mlub olub slhl razlad. Nvb mam Hseyn atanda mam qiyam qaldrb sonda mlub oldu. Peymbrdn mam Hseyndk mhariblr davam etdi. Nhayt, hlibeyt () mlub oldu! Sonrak imamlar z rftarlarn dyidilr. Hmin doqquz imam lin qlnc almad... Yenilikilr Peymbr v onun hli-beytinin () rftarlarn iki nv blr v bununla bal frziy irli srrlr: 1.slamda iki frqli qanun var. Birinci qanun lv olunduqdan sonra ikinci i dmdr. mam Hseyndk sava qanunlar hkm srm, ondan sonra slh siyasti yeridilmidir. Demk, slamn sabit prinsiplri yoxdur. Belc, slam qanunlar v hkmlri tarixi raitdn asl olaraq dyiir. Demk, bu gn orunun lini ksmk, gnahkar qamlamaq zamanmza uyun olaraq dyimlidir. 2. Din rhbrlri iki nv baxa malik olmular: mam Hseyndk barmazlq nmayi olunmu, mam Hseyndn sonra dinc-yana yaamaq prinsipi sas gtrlmdr. Demk, slam rhbrlri

128

ziddiyytli hrkt etmilr. Htta peymbr v imamlarn msumluunu qbul etsk, onlarn frqli davrandn tsdiqlmliyik. Budur plralizm, dini tolerantlq. Dini prinsiplr sabit deyil, dini mnblrdn mxtlif qnatlr glmk olar. N ilr, n d snnilr zlrini haql bilsinlr. N modernistlr nnilri mhkum etsin, n d nnilr modernistlri. gr imamlarmz arasnda fikir mxtlifliyi olmudursa, demk dindn frqli nticlr xarlmdr. Biz d onlar kimi baqalarnn fikirlrin hrmtl yanamal, tolerant olmalyq. Btn problemlr danqlarla hll olunmaldr. 3. mam Hseynin dvrndk din rhbrlri dzgn addm atmamlar. Onlar tsvvr edirdilr ki, sava v amanszlqla mqsd atmaq olar. Amma tcrb gstrdi ki, bu sul dzgn deyil. Bu sbbdn d digr imamlar z hrkt slubunu dyidi. Onlar z atalarndan ibrt gtrb qidlrini yenidn nzrdn keirdilr v islahatlar apardlar. mam Sccaddan balayaraq hr bir imam z dvrnn ictimai-siyasi durumuna uyun hrkt etdi. lbtt, onlar arasnda uursuzlua dar olanlar da vard. mamlardan uzun illr zindanda saxlanlanlar da olub.. Hr halda inkiaf da olmudur. Bel ki, nticd mam Riza xlifnin caniini oldu, yax mqama atd. mamlar da baqalar kimi shv yol vermilr. Onlar tcrb qazandqca z fikirlrind islahatlar aparmlar. Xeyr, onlarn rftarlar ilahi olmayb v xtalara yol veriblr. Bu da bir dlildir ki, dini

129

prinsiplr sabit deyil. Biz dini qidlri v dyrlri dyimz saya bilmrik. Dini rhbrlrin istniln bir shvdn uzaq olmas da dzgn deyil. Onlar msum olmam, baqalar kimi shv yol vermilr. Onlar mqdds saymaq olmaz. Dini rhbrlr Quran v rvaytlr sasnda yox, z dnclri sasnda hrkt etmilr! Yenilikilr deyir: Dini rhbrlrin frqli hrkt etdiyi z xdqdan sonra mlum olur ki, kimsnin msum saymad mcthidlr d frqli dnmlr. Onlarn hrsi dindn bir ntic xarr. Onlarn frqli ftvalar var. Msln, bir vaxt onlar ftva verirdilr ki, qzlar mdrsy getmsin. Zaman dyidikdn sonra onlar da fikirlrini dyidilr v bu ii caiz saydlar. Bir vaxt radio-televiziyadan istifad etmk haram buyurulmudu. Zaman td v hr ey dyidi. Demk, mcthidin ftvas da rait uyun olaraq vz edilir. Htta eyni bir dvrd d mcthidlr frqli ftvalar verir. Bu hmin plralizmdir. Bli, dini saslarn sabitliyindn danmaa dymz!.. Belc, yenilikilr alrlar ki, dini hkmlrdki slub frqlrini prinsip frqlri kimi qlm versinlr. Bu is dnya imperializminin, slam dmnlrinin proqramlarnn trkib hisssidir. lk daxilindki nkrlr insanlarda dini saslara bh yaradr, Peymbr v onun hli-beytinin () msumluunu hdf alrlar. Bli, Salman Rt kimi bir mrtd bizim yenilikilrdn frqli dnmr. O da dini

130

saslarn yenidn nzrdn keirilmsini istyir. slind btn bunlar dinsizlikdn baqa ey deyil. gr onlardan slamn ruhu haqqnda sorusanz, cavab verrlr ki, slamn ruhu demokratiyadr. Onlar xalqn ryin uyun siyasi nizamn dyimsini slamn ruhu sayrlar. Yni slamn ruhu budur ki, slam olmasn!! UYUN BHLR CAVAB Yuxarda qeyd olunan bhlr insanlarda bel bir fikir yaradr ki, hm msumlarn ml v rftarlarnda, hm d din alimlrinin ftvalarnda ziddiyytlr vardr. Onlar dnclrin frqli olduunu bildirmkl yana, slam hkmlrinin mvqqti, zamandan asl olduunu iddia edirlr. Guya hkmlrin vaxt var v vaxt kemi hkmlr bir knara qoyulmaldr. Cavab olaraq demliyik ki, bizim Peymbr v onun hlibeytinin msumluu il bal fikrimiz qtidir v sbuta yetmidir ki, onlar vahid bir nurdurlar. Onlarn mxtlif raitlrdki mxtlif hrktlri frqli dncdn yox, raitl bal sliqdn yaranr. Uyun sliq frqlri hkmlrin dyikn olduunu gstrmir. Dyin hkmlr yox, nmunlrdir. Hr bir hkm mvzuya tabedir v xsusi nvan n nzrd tutulur. Eyni bir dvr v eyni bir mkanda eyni bir hkm mxtlif sullarla ttbiq oluna bilr. Msln, btn fqihlr ftva vermilr ki, hr bir yetkin mslmana oruc tutmaq vacibdir. Digr bir trfdn ftva verilir ki, xst xs oruc tutmaya bilr.

131

Htta bzilri insana zrr vercyi tqdird oruc tutman haram olduunu bildirirlr. Bu iki hkm frqlndirn mvzularn ayrldr. Birinci hkm salam, ikinci hkm xst insana aiddir. Demk, ftvalarda he bir frq yoxdur, sadc mvzular frqlidir. Salam insana oruc tutmaq vacibdir, xst insan n is vacib deyil. Bu iki hkm arasndak frqin sbbi zaman v mkan frqlri deyil. Msln, namaz qlmaq istyn yeniyetm xs dstmaz almal, cnabtli olduqda qsl vermlidir. Amma su ld ed bilmyn insan dstmaz v qsl vzin tymmm edir. Uyun ftvalar arasndak frq mvzularla baldr. xtiyarnda su olan insanla li suya atmayan insann hkmlri ayrdr. Dstmaz v qsl mvzular ixtiyarnda su olan insana aiddir. Baqa szl, dstmaz v qsl vacib edn hkm ixtiyari hkmdr. Bu hkm ixtiyarnda su olan mslmanlara aiddir. Tymmm hkm is mstsna bir hkmdr. li suya atmayan v ya xst olan insan namaz n tymmm edir. xtiyari hkm bzn ilkin hkm adlandrlr. Yni ilk vzif dstmaz v qsldr. stisna halda ikinci hkm ortaya xr v bu tymmmdn ibartdir. Tymmm ikinci drcli (sanviyy) hkmlr srasndadr. Sanviyy hkmlr adtn bhranl vziyytlrd ilk olur. Bu qbil hkmlrin bzn Quran v snnd ad kilmir. Sanviyy hkm bzn o qdr genilndirilir ki, baqa myyn hkmlr amil olunur. Msln, slam qaydasnca ksilmi qoyunun ti halaldr.

132

Amma qsbi qoyunun ti haramdr. Yni ti halal olan qoyun ara (etibari) sbblrdn haram olur. Halal ti haram edn onun qsbiliyidir. Nticd qsbl bal haram hkm ti halal qoyuna ttbiq edilir. lkin hkm zati olaraq ttbiq ediln hkmdr. Sanvi hkm ara sbblrdn yaranm mvzu il baldr. Hkmlrd frq yaradan onlarn mxtlif killrd drk edilmsi deyil. Allah ncdn hr bir mvzu n hkm myynldirmidir. Mvzu dyidikd hkm d dyiir. Sudan istifad ed biln dstmaz v qsl vacibdir. Sudan istifad ed bilmyn n tymmm vacib olur. Uyun hkmlr dind dyiiklik mnasnda deyil. Hkmlrdki dyiikliklrdn biri d hkumt v vilayt mvzusu il baldr. Bu mvzu xsusi hkm malikdir. mam rahil z drslrind buyurard: gr ri hakim slamn xeyrin mndn bam ists, onu vermyim vacibdir. Hans ki, bu vaxtadk hmin ba mnim olmudur v kims mndn icazsiz ondan istifad ed bilmzdi. ri hakimin verdiyi hkumt hkmlri ilkin hkmlrdndir. Dini mvzular yarandqda veriln hkmlr is sanvi hkmdr. HKM V QANUNLARIN CRASINDA MSLHT AML Hzrt Peymbrin haqlarndan biri d itat haqq olmudur. Bu bard Allah-taala buyurur: Ey iman gtirnlr! Allaha, onun peymbrin v

133

znzdn olan mr sahiblrin itat edin.53 bhsiz ki, Peymbr itat Qurandak hkmlr itatdn frqlnir. nki bel bir itat ayrca zikr olunmudur. Peymbr itat dedikd onun z trfindn veriln hkmlr nzrd tutulur. llam Tbatbai buyurur: bh yoxdur ki, Allah zn itat dedikd vhy vasitsil gndrdiyi hkmlr itati nzrd tutur. Amma peymbrin iki ynm var: vhyi atdrmaqdan ibart rit ynm v peymbrin z hkumt v mhakimsi sasnda buyuruqlar. Aydn olur ki, peymbr itat mstqil bir mvzudur.54 gr Allah-taala z peymbr v imamlarna rit mqam vermis, bu o demk deyil ki, onlar uyun hkmlri dyi bilrlr. Mvzuya uyun frqli hkm frqli bir msldir. Msln, mirl-mminin li ibn bu Talib slam hkmlrinin v dyrlrinin hifz olmasna xatir iyirmi be il z haqq olan hakimiyytdn l kdi. gr peymbr v digr imamlar da onun yerin olsaydlar, eyni cr hrkt edrdilr. Demk, rhbrlrin rftarlarndak frq hkm yox, mvzu frqlridir. Onlarn frqli hrktlri hkmlrin dyimsi kimi qbul edilmmlidir. Demk, dini rhbrlrin hkm v rftarlar mvzulara uyun olaraq dyiir v onlardan bzilrini myynldir bilrik. Msln, dinnas bir fqih hzrt linin iyirmi be il xilaftdn l kmsinin sbblrini aradrb tapa bilr. Eyni rait
53 54

Nisa, 59 Tfsiri-lmizan

134

tkrarlandqda dini rhbr d eyni cr hrkt ed bilr. Demk, sabit hkam v rftar mvzu v nvandan asldr. Onlar dyin zaman deyil. Sadc, hr mvzunun z hkm var. Msln, sfrd olan xsin namaz vtnd olan xsin namazndan frqlnir. Vtnind olan gnorta namazn drd rkt qlrsa, sfrd olan bu namaz yar qlr. Bu iki hkm iki mxtlif mvzuya aiddir. Demk, hkmlr v rftarlar arasndak frqlrin sbbi plralizm yox, mvzularn mxtlifliyindn qaynaqlanr. lbtt ki, frqli mvzularla bal mxtlif hkmlrin mvcudluu dinin kamilliyini gstrir. slamn kamilliyi ondadr ki, hr mvzuya aid hkm mvcuddur. Salam adamn z hkm, xst adamn z hkm var. Msafirin z hkm, vtnd olann z hkm var. Dstmaz ala bilmyn tymmm edir. Orucdan zrr kn oruc tutmur. gr din salam adam xst adamdan frqlndirmsydi, bu nqsan olard. Mvzularn dyimsind ictimai rait, htta iqlimin rolu var. Dini rhbrlr hr bir raiti nzr alaraq hkm verir. slam hakimi z ixtiyari rivsind cmiyytin mslhtini nzr alr. O, slam cmiyytinin xeyiri n nyis haram, nyis vacib ed bilr. Bir vaxt mrhum Mirza irazi trfindn ttnn haram buyurulmas buna misal ola bilr. Bu hkm hkumti bir hkm olmudur. Hkmd mslmanlarn mumi xeyiri nzr alnmdr. Hmin vaxt qrb lklri bir ne vasit il, o

135

cmldn ttnlk bhansil mslman lklrini sart altnda saxlayrdlar. Uyun hkm slam cmiyytini uyun sartdn qurtard. Cmiyytin xeyri istniln bir raitd nzr alnr. gr lky hcum olmusa mdafi gc olanlarn mdafiy qalxmas vacibdir. gr bu gn Amerika v sionist rejim slamn mqdds mkanlarndan olan Qds ial edib Flstin xalqn qrrsa, slam hakimi bu lklrl ticart qadaa qoya bilr. Nefti olan lklr Amerikaya neft vermkdn imtina ed bilr. Bel olsa Amerika v srail diz kr, tcavzkarlndan l gtrr. mam () buyururdu: gr hr bir mslman srailin zrin bir qab su tks srail qrq olar. Bu buyuruqlar slami birliyin zmtindn danr. Tssf ki, zninamszlq v qrbprstlik hazrda bu vhdtin qarsn alan amillrdndir. Vliyyi-fqihin, slam hakiminin verdiyi hkm msumun verdiyi hkm kimidir. Qeyd etdik ki, dini rhbrlrin hkmlrindki frq frqli baxlardan yox, mvzular arasndak frqdn yaranr. Dini rhbr yalnz ona veriln ixtiyar rivsind hkm dyiir. Bel bir dyiiklik dind dyiiklik deyil. gr mrhum Mirza irazi ttn haram buyurdusa, bu id mqsd ngiltr imperializminin mslman cmiyytin uzanm irkin lini ksmk idi. Uyun hkm mslmanlar izzt atdrmaq mqsdi izlyirdi. Allah buyurmurmu ki, O mminlrin ziyanna kafirlr yol qoymamdr.55
55

Nisa, 141

136

lklr arasnda daltli rabitlr tbiidir. Hr bir lk z ehtiyaclarnn tmini n digr lklrl laq qura bilr. Bir rtl ki, bu laqlr trflrdn birinin mstqilliyini zrb altnda qoymasn. Bel olduqda slam hakimi uyun rabitlri qadaan ed bilr. Bel bir hkm qismn maddi zrr sbb olsa da, nticd mstqillik qorunun. Qeyd etmk yerin dr ki, biz slam hakimi, ri hakim dedikd ya Malik tr kimi, msum trfindn xsusi tyin olunmu hakim, ya da msum imam vasitsil ixtiyar verilmi hakim nzrd tuturuq. Bel bir hakimin hkumti qanuni v ilahidir, ona itat etmk vacibdir. Allaha, peymbr v msum imamlara itat vacib olduu kimi, ri hakim d itat edilmlidir. Daha geni mnada is vliyyi-fqih trfindn tyin olunmu xslr d mtbrdir. Bundan savay he bir hakimiyyt etibarl saylmr. nki hakimlik msumun icazsil myynlmlidir v bu id Allahn izni nzr alnr. mam rahil buyurmudur: gr i banda fqih dayanmasa bir azn dayanasdr. Prezidenti fqih tyin etms, o qeyri-qanuni saylr. Qeyriqanuni rhbr is tautdur, ona itat tauta itatdir.56 mamn bu szlri bdi olaraq yaddamza yazlmal, siyastilrimizin v msullarmzn arna evrilmlidir. Kims dnmsin ki, hakimiyyt xalqn ryi il etibarl olur, htta vliyyi-fqih d xalqn ryi il etibar qazanmdr.
56

Shifeyi-Nur, c.9, s.253

137

FQH FTVALAR ARASINDA FRQN SBB Qeyd etdik ki, dini rhbrlr msumdurlar v Allahn sil hkmlrindn xbrdardrlar. Buna gr d msumlar arasnda bax frqi yoxdur. Fqihlr is msum deyillr v xsi aradrmalar il z ftvalarn byan edirlr. Bzn onlarn dlillri arasnda frqlr olur. Buna gr d ftvalar arasnda frq tbiidir. Biz bunu inkar etmirik. Bzi fiqhi mnblr mtbr dlillr malikdir v hmn mnblrl bal he bir ixtilaf yoxdur. Btn fqihlr ri hkmlrin isbat sulu il tandrlar. Onlar hmin mnblr arasnda yekdil qrarlarn bildirirlr. Qeyd olunan mnblr sasnda xarlan hkmlr zruri v qtidir. Bzi fiqhi dlillrin is mnblri qti olmadndan ftvalar arasnda frq yaranr. Hzrt Mehdinin (c.) qeyb dvrnd fqihlr msumla gr bilmdiklrindn ri hkmlrin isbat n rvayt kitablarna mracit etmy mcburdurlar. Bu kitablarn mxtlif nsxlri var v ayr-ayr nsxlr arasnda frqlr mvcuddur. Bzn khnlmi kitablar oxumaq tin olur. Qdim xtlri oxuyarkn frqli mlahizlr yaranr. Nzr alsaq ki, bugnk nrlrd d frqlr olur, uyun problemi anlamaq asanlaar. gr fqih btn mnblri ld ed bilmirs, tbii ki, ftvalar arasnda frq olasdr. Rvayt mnblri arasnda da frqlr var. Bzn mxtlif rvaytilr trfindn nql olunmu hdislr arasnda frq olur. Fqih rvaytin mtbrliyini tyin
138

edir. Msln, bn Snan ad il iki rvayti tannmdr. Onlarn biri Mhmmd ibn Snan, digri Abdullah ibn Snandr. Fqih min bir zhmtl rvaytin hans ibn Snan trfindn nql olunduunu myynldirir. Rvaytlrin anlalmasnda da problemlr var. Bir ne rvayti trfindn trlm buyuruqlarn mtbrliyi dqiqldirilmlidir. Bzn eyni bir sz msumun dvrnd bir mnada, hazrk gnd baqa mnada ildilir. Msln, Quran v NhclBlad tqiyy sz tqva mnasnda ildilmi tqah sz il eyni kkdndir. Bu sz mam Sadiqin () dvrnd tqiyy, yni qidni aqlamamaq mnasnda ildilmidir. Msumlarn myyn buyuruqlar tqiyyy saslana bilr. Fqih btn bu problemlri hll etmlidir. Bu qbil aradrmalarda frqli baxlarn olmas tbiidir. Fqihlrin ftvalar arasndak frq mxtlif sahlrd mtxssislrin baxlar arasndak frq kimidir. Biz aln mhakimsindn istifad etmli, daha elmli insanlara z tutmalyq. Bu sbbdn d daha elmli fqih mracit edilmsi taprlr. lbtt ki, lm (daha elmli) fqihin ftvasnn Allah hkm olduunu iddia etmk olmaz. Hr halda daha alim fqihin ftvas daha mtbrdir. Fiqhi mnblrd ictihad v ri hkmlrin xarlmas myyn sullara saslanr. Fqih bu rivdn xa bilmz. Fqihin ixtiyar yoxdur ki, z baxn msumun bax kimi tqdim etsin.

139

Rvaytlr ry sasnda rh oluna bilmz. Demk, ftvalar arasndak frq dvrn dyimsi il laqdar deyil. Eyni bir dvrd d ftvalar arasnda frq olur. Htta eyni bir fqih nc bir ftva verir, bir mddt sonra ftvasn dyiir. Fqihin ftvas bzn min il bundan ncki fqihin ftvasna uyun olur. Bzn d eyni dvrd yaayan fqihlrin ftvas frqlnir. Fqih vziflidir ki, din rivsind fiqhi qaydalardan istifad edrk dini hkmlr bard ry bildirsin. Bu ynmd kims z meyl v hvsin saslana bilmz. Bli, fqihlrin ftvalar arasndak frqin kk dini plralizml yox, mnblrl baldr. daltli v tqval fqihlr z aradrmalar nticsind frqli ftvalar verirs, onlarn ftvalar mhtrmdir. Kimsnin onlara eyb tutmaa ixtiyar yoxdur. Baqa sahlrd d mtxssislr frqli fikirlr sylyir v onlarn fikirlri hrmtl qarlanr. xtisas olmayanlarn sz is mtbr deyil. Hkim olmayan bir xs tibb elmindn n dansa, mqbul deyil. Dini biliklrdn xbrsiz insann da ftva vermk haqq yoxdur. lbtt ki, kimlrs xalqn v ya Amerikann istyin uyun fikir syly bilr. Amma yalnz mtxssislrin syldiklri mtbr saylr.

140

DOQQUZUNCU MCLS
NFAQ V KFR CBHS HAQQ CBHSN QARI

HAQQ MEYARI ALLAHA V ONUN SELMLRN TATDR Son illrd dini mqddsliklrin adildirilmsi, dini tssbn aradan qaldrlmas n bir sra mkirli planlar hyata keirilir. Tssf ki, bu qbil proqramlar bzi mslman msullar trfindn d himay olunur. Uyun proqramlar trtib ednlr xalqa mxsus etiqad v mqddsliklri sual altna alr, htta Peymbr v onun hli-beytinin () msumluuna mnasibtd bh toxumu spirlr. n dhtlisi, Qurann Allah trfindn olub-olmamas mzakiry xarlr. bhsiz, btn dindarlar vziflidirlr ki, bu qbil fitn-fsadlarn qarsn almaq n alsnlar. Biz d uyun mvzuda shbtlr etmiik v uyun shbtlri davam etdircyik. Qurani-krimd Allaha, peymbrlr v onlarn caniinlrin itat vacib saylmdr. Eyni zamanda, Quran baxmndan itat meyar haqqa z tutub aznlqdan uzaqlamaqdr. Bu mqdds amala yalnz Allah, onun peymbrlri v din rhbrlrin itatl atmaq olar. Allah haqdr, haqqa hidayt edir, onun peymbrlri xalq haqqa arr, onlara doru yolu iqlandrr. n layiqli yol Allaha ba yib, aznlq yoluna knlrdn z evirmkdir. Quranda oxuyuruq: De ki, riklrinizdn el biri varm ki,
141

haqq yolu gstrsin? De ki, Allah haqq yolu gstrir. tat haqq yolu gstrn layiqdir, yoxsa yol gstrilmyinc onu tapmayan? Siz n olub? Nec mhakim yrdrsnz? Onlarn oxu yalnz gmana uyur. Gman he vaxt hqiqt ehtiyac dmir. Bli, Allah grdynz ilrdn agahdr.57 Yunus sursind haqq sz ox ildilmidir. Zikr olunmu iki ayd uyun sz drd df tkrarlanr. Haqqa hidayt Allaha hidaytin zruri meyar saylr. Yuxardak aylrd bildirilir ki, haqqa aran v hamn haqqa hidayt edn Allah itat daha layiqdir. Ayd mhtac olanlara z tutman n faydas?! Hmin mqamda Allah-taala insanlarn al v vicdann mhakimy arr. bhsiz ki, haqqa bal dnc v vicdanlar Allaha itat yolunu seir. Ax z bh iind vurnuxanlara nec tabe olasan?! Digr bir nqt budur ki, Allaha itat insann hidaytind mehvr kimi tantdrlr. sas msl, ilahi dinlrd maya Allaha itatdir. Allah insanlarn sadti n yol amdr. Peymbrlr v msum din balarna itat Allahn izni il rsmilir. Allah buyurur: Allahn mrin tabe olmayan he bir peymbr gndrmdim.58 Digr bir ayd Allah-taala peymbr itati n kir: Peymbr tabe olan, hqiqtn, Allaha tabe olmudur.59
57 58

Yunus, 35, 36 Nisa, 64 59 Nisa, 80

142

Allahn elilrin itatin Allaha itat olmas al trfindn tsdiqlnir. nki onlar Allah z yoluna hidayt etmidir. Onlara mr olunmudur ki, baqalarn da Allahn yoluna dvt etsinlr v onlara sadt zmini hazrlasnlar. MSUMLUQ (GNAHDAN UZAQLIQ) ALLAH PEYMBRLRNN ZAT SCYYSDR nam sursind Allah-taala on skkiz peymbrin adn kdikdn sonra 90-c ayd buyurur: Bunlar (peymbrlr) Allahn doru yol gstrdiklridir, onlarn doru yolunu tutun. nc Allah-taala buyurur ki, biz peymbrlri haqqa v z yolumuza hidayt etdik. Bli, peymbrlr tutduqlar yola mindirlr v Allah trfindn onlara zmant verilmidir. Peymbrlr insanlar znn-gmanlar sasnda dvt etmirlr. Sonra buyurulur ki, siz d onlara itat edin, doru yolu tutun. ar olunmu aylr peymbrlrin msumluunu gstrir. Peymbrlrin msumluu bizim zruri etiqadlarmzdandr. Onlarn msumluunun flsfsi baqa aylrd bel aqlanr: Allah qeybi bilir v kimsy qeybdn xbr vermir. Yalnz peymbrliy bynib sediyi istisnadr. Onun (peymbr) n qardan v arxadan nzartilr qoyacaq. Bilsin ki, (peymbrlr)

143

Rblrinin mrini atdrmlar. Onlarda olandan tam xbrdardr, hr eyi saymdr.60 zn mslman sayan bzi ziyalnmalar peymbrlrin msumluunu inkar edir, deyirlr ki, peymbrlr d vhyi baqalar kimi anlayrlar v shv yol ver bilrlr. Onlar z danqlarnda, mqallrind, kitablarnda mslmanlarn mqddsliklrini v etiqadlarn bh altna alrlar. slind bu i dini zrurtlrin inkardr. Tssf ki, bu qbil hrktlr htta mslman msullar trfindn himay olunur! EYTANIN AZINLARA BLDLY Haqqa dvt edn v Allah trfindn seilmi peymbrlr qar eytanlar v eytansiftlr faliyytddir. Allah-taala ciddi kild insanlar eytan v eytansiftlr itatdn kinmy arr. nki onlar al v fitrtin ziddin hrkt edirlr. z haqq yoldan xm bellri baqalarn da azdrr, bdbxtliy srklyirlr. Qlblrd nifaq v kfr toxumu spn bu zmr eytana itatddir. Onlar eytanlarn dostu crgsind dayanr. Bellrinin qlbin eytan hakimdir v onlarn cilovu eytann linddir. Quran buyurur: O (eytan) yalnz onu sevn v onun rhbrliyini qbul edn kslr hakimdir.61

60 61

Cin, 26, 28 Nhl, 100

144

Allah peymbrlrin vhy nazil edir, onlara doru yolu, sadt yolunu gstrir. Onlar xalq doru yola dvt etmk n seir. eytan da z dostlarna v ardcllarna tlqin edir, onlar azdrr. Onlara baqalarn azdrmaq yolunu yrdn d eytandr. Quranda oxuyuruq: Hqiqtn, eytanlar gizlind z dostlarnn qulana pldayrlar ki, sizinl dmnilik etsinlr. gr onlara itat etsniz, bhsiz, siz d mriksiniz.62 eytan z ardcllarna onlarn bilmdiklri sullar yrdir. eytandan ilham alanlar hmin sullarla haqqa qar mbarizy qalxr, peymbr mktbil vuruur, mminlrin qlbin kk-bh toxumu spir. Buna gr d Quran mminlr xbrdarlq edir ki, eytann ardcllarndan zlrini qorusunlar, onlarla oturub-durmasnlar. nki onlarn mqsdi trafdaklar azdrmaqdr v bu id zif qidli insanlardan yaprlar. Bli, bzilri z dini inancn mdafi etmkd acizdir. Bellri ox tez tsir altna dr, imanlarn ldn verir. bhsiz ki, eytan hqiqi alimlrin v haqq yolu tanyanlarn soranca getmir. Yax bilir ki, onlar azdra bilmz. Bli, eytann hdfi kk-bhlrdn yaxa qurtarma bacarmayanlardr. Quranda bellrin xitabn buyurulur: Allah bu kitabda siz nazil etmidir ki, onun aylrinin inkar olunduunu, msxry qoyulduunu eitdikd onlarla ylmysiniz. Bel ki, shbtlrini dyisinlr.
62

nam, 121

145

Yoxsa siz d onlar kimi olarsnz. Allah btn mnafiqlri v kafirlri chnnmd bir yer toplayacaq.63 YENLKLRN V MNAFQLRN AZDIRICI TBLATINA QURBAN GEDN GNCLR Mnafiqlr v biganlrl ylnlr onlarn tsiri altna drlr. Bellri zahirn mslman kimi tannsalar da, qlblri nifaqa bulamdr. Mnafiqlr v din dmnlril mbahisy girmk istyn xs nc z etiqad saslarn mhkmlndirmli, yetrinc dini maarif yiylnmlidir. Shbt zaman mbahis sullarn bilmk, dlillr malik olmaq lazmdr. Yalnz bu yolla etiqadlarn mdafisin qalxmaq olar. Gl fndlril tan olmayan insan pekar gli il meydana xa bilmz. gr meydana xsa ilk addmda mlub olar. Dini etiqadlar haqqnda xlas mlumata malik olanlar da bhlri cavablandrmaq imkannda deyillr. Onlar dini etiqadlarla bal suallarla rastladqda istr-istmz tsir altna dr, sonda imanlarn ldn verirlr. Mnafiqlr v fitnkar biganlr etiqadl insanlar qarsnda dayanmaq gcnd deyillr. Bu sbbdn d onlar dini biliklr malik insanlara yox, bu sahd biliyi zif olan gnclr z tuturlar. Gnclrin dncsin demokratiya, azadlq arlar il hakim olurlar. Gnclr deyirlr ki, siz szlri dinlyin v
63

Nisa, 140

146

onun yaxsn sein! Biz d bu qbil azadln trfdaryq. Amma pekar eytansiftin tcrbsiz gnclrl zbz ylmsi yolverilmzdir. Pekar eytansiftlr aldadc fndlr yiylnmilr v lazmnca biliyi olmayanlar tovlamaq onlar n tin deyil. Dnyann eytansiftlrini iyirmi ildir ki, mbahisy arrq. Hr df bir bhan il bu mbahisdn qarlar. Onlar yax bilirlr ki, slam alimlri il zbz oturmaq gcnd deyillr. Bu sbbdn d alimlrdn yaynb gnclr z tuturlar. HAQQA ARDICILLIIN V PU QRB DNCSN ARXA EVRMYN ZRURLY Elmi Allahdan yrnmi, insanlar doru yola hidayt ed bilck peymbrlr itat etmk yaxdr, yoxsa danq v rftar ziddiyytl dolu aznlara? nsan kimi dinlmlidir? Akar mcz v aylrl glmi peymbrlri, yoxsa azn nfs istyi sasnda dananlar? Tarix boyu briyyt 124 min peymbrl nsiyytd olmudur. Onlar eyni yola arm, eyni sz demilr. Bu ilahi elilr inanaq, yoxsa sznn vvli il axr dz glmynlr? slam dmnlrinin danna diqqt yetirsk, onlarn iki cmlsinin bir-birin uyun glmdiyini grrik. Ondan soruanda ki, dnn dediyin n idi, bu gn dediyin n? Cavab verir ki, dnn dediyim dnn aid idi, bu gn dediyim bu gn! Guya hr ey dyiir v insan gnd bir sz danmaldr! Bir yazdan

147

soruurlar ki, bu gn dandqlarn doqquz il bundan qabaq dandnla uyun glmir, bunun sbbi ndir? Cavab verir ki, mn doqquz il bundan qabaq lmdm, indi dirilmim! Bellri n qid dyiikliyi su imk kimi asandr. Peymbrlrin v onlarn ardcllarnn mntiqi budur ki, yolumuz Allah yoludur, dediklrimiz al v fitrt uyundur. nsanlar z ardlarnca aran biganlr is yeni sz danmaqla ynr v xalqn rbtini dlil gstrirlr! Mgr ksriyytin rbti haqllq gstricisidir?! Bel bir mntiq Allahn mntiqi il uyun deyil. Allah peymbr buyurur: gr yer hlin tabe olsan, onlar sni Allahn yolundan azdracaq. Onlar yalnz znn-gmana uyur, bo v sassz danrlar.64 Yuxardak ayd peymbr xitab olunsa da, Allah btn briyyt mracit edir. Burada qzma deyirm, glinim eitsin msli yada dr. Allah bizi ksriyyt itatdn kindirir. nki xalqn ksriyyti sasl bilikdn mhrumdur. Onlar haqq batildn semk gcnd deyillr v elmi dlillri yoxdur. ksriyyt znn-gman sasnda danr, nfs meyillrin saslanr. Haqq yolu tapmaq istyn haqq yolda olana mracit etmli, dlillr malik olmaldr. Havadan dananlarn ardnca gednlr, szsz ki, yolunu azasdr. Din dmnlri gzl v aldadc danmaqla ksriyytin aln ourlayr, dini etiqadlara mnasibtd kk-bh
64

nam, 116

148

yaradrlar. Bu iin uzun tarixi var. Tarix boyu din dmnlri olmu v eyni sulla hrkt etmilr. Yenilik deynd elmi aradrmlar saysind kf olunmu hqiqt nzrd tutulur. Bu qbil yeniliklrin elmi saslar olur. Amma chalti dirltmk, min illr tkrarlanm szlri tz libasda meydana xarmaq yenilik deyil. Onlar deyirlr ki, tcrbd sbuta yetirilmyn bir ey qbul olunmur. Mgr bu tz szdrm?! Bu sz bir vaxt Bni-srail sylmidi. Onlar hzrt Musaya dedilr: Ey Musa, gr Allah akara grmsk he vaxt ona iman gtirmrik.65 Bir szn tz olmas da onun hqiqt olduunu gstrmir. Dnyada bir ox yeni nzriyylr sassz olub v ayaq aan kimi d meydan trk edib. qli v elmi dlillr malik olan, ehtiyaclara cavab vern nzriyy hqiqi nzriyydir. stniln bir nzriyynin ya dlillri olmaldr, ya da bu nzriyy Allah trfindn tsdiqlnmlidir. Allahn tsdiqldiyi istniln bir bax mtbrdir. Bli, insann qarsnda iki yol var: Allah yolu v eytan yolu. Allah biz mr edir ki, onun yolunu tutaq. Bizlr peymbr v msumlarn yolu il gedib haqqa yaxnlamalyq. Bel etsk fitri istklrimiz v xobxtliyimiz tmin olunar. Allah-taala eyni zamanda eytana itatdn kindirir. nki eytann yolu batildir v chnnm aparr.

65

Bqr, 55

149

QURAN V HZAB SAVAININ BRTLR slam peymbri v digr peymbrlr itati zruri sayan aylrl yana onlar nmun kimi tantdran aylr mvcuddur. Ayd buyurulur: bhsiz, sizin n Allahn rsulunda nmun, yax yd var.66 Tfsirilr v tarixilr bildirirlr ki, hzab sursi hd savandan sonrak hzab sava il bal nazil olmudur. hd sava mslmanlarn zahiri mlubiyyti il sonucland. Mslmanlara ar zrb dydi. Peymbrin yaxnlarndan bir hisssi hid oldu, bir hisssi yaraland. Hzrt Peymbrin dii snd, mirl-mminin yaraland. Bu mlubiyyt mnafiqlri daha da hvslndirdi. Onlara el glirdi ki, artq slamn squt an atb. Digr bir trfdn, zn qalib grn mriklr mslmanlara son zrbni vurmaa alrdlar. Onlar Peymbrl baladqlar mqavilni nzr almadan savaa qalxdlar. Hmn vaxt mriklr, yhudilr v mnafiqlrdn ibart dmn buca yarand. Onlar eyni bir mqsd trafnda birldilr. HD SAVAINDAN SONRA PEYMBR TKLF hd savandan sonra mslmanlarn ruhdan ddyn grn mriklr peymbr slh tklif etdilr. Onlar z balarndan bu Sfyan, krm ibn bu Chl, bul vr Slmini Mdiny
66

hzab, 21

150

gndrdilr. Onlar Mdind mnafiqlrin risi Abdullah ibn Ubyin evin gldilr. Sonra ev sahibi v baqa iki mnafiql birlikd peymbrin grn getdilr. Onlar dedilr: Bizim aramzdak dmniliyin sonu hr iki trf n ziyandr. Glmiik ki, dmniliy son qoyaq, slh mqavilsi balayaq. Qrarmz dinc-yana yaamaqdr. Sizin biziml, btlrimiz Lat, zza, Mnatla iiniz olmasn, biz d sizin qidlriniz toxunmayaq. Biz dost olmaq, get-gl etmk, ticart qurmaq istyirik. Glin birbirimizin qidsin toxunmayaq, hr z dinin itat etsin. Hzrt Peymbr bu tklifi qtiyytl rdd etdi. Bir qdr diqqtl nzr salsaq grrik ki, mriklrin hmin vaxtk tkliflri bugnk plralizm, tolerantlq arlarna ox bnzyir. Bu gn d hrnin dini z n ar verilir. Mriklr yax bilirdilr ki, peymbr onlarn tklifil razlasa, slh mqavilsi imzalansa, mriklr tdricn sadlvh mslmanlar yoldan xara bilck. Onlar bu yolla slam squta uratmaq istyirdilr. Allah buyurdu: Yalanlara tabe olma. Onlar sndn mlayimlik istyirlr ki, mlayimlik gstrsinlr.67 Zahirn mslmanl qbul etmi mnafiqlr d mriklrl gizli rabitd idilr. Onlar da mriklrl sazi trfdarlqlarn bildirirdilr. Deyirdilr: trafmz dmn tutub, mriklr v yhudilr ll verib. gr bu dmnlrl slh getmsk,
67

Qlm, 8,9

151

inadkarlq gstrsk, onlar bizi mhv edcklr. Amma Allah-taala z peymbrin gstri verdi ki, onlarn tkliflrini rdd etsin: Ey peymbr, Allahdan qorx, kafirlr v mnafiqlr tabe olma. Hqiqtn, Allah biln v hikmt sahibidir.68 XNDK SAVAINDA MNAFQLRN FTNKARLII Peymbr (s) mriklrin slh tklifini qtiyytl rdd etdi. Onu bu idn Allah kindirdi. Mriklr qrara gldilr ki, mslmanlara son zrbni vursunlar. slamla tarixi dmniliyi olanlar zlrin hmfikir toplamaa baladlar. Onlar rb tayfalarna, yhudilr z tutdular. Btn bu gclr bir yer topland v slam aradan qaldrmaq qrara alnd. Mxtlif firqlrdn tkil olunmu bu qvv hzab adlanrd. (hzab firqlr mnasn bildirir.) Mriklrdn v yhudilrdn tkil olunmu hzab mslmanlarla sava n hrbi hazrla balad. Onlar ox byk bir qoun sfrbr edib Mdiny gndrdilr. Hzrt Peymbr (s) d sfrbrlik apard, mdafi hazrl grd. Salman Farsinin tklifi il hr trafnda xndklr qazld. Bu xndklr dmnin nfuzuna mane olmal idi. Mslmanlar xndklri qazmaq n ox ziyyt kdilr. Aclqdan ziyyt kn mslmanlar qarnlarna da balayb ii dayandrmrdlar. Peymbr onlar fdakarla sslyir, qlb vd
68

hzab, 1

152

edirdi. Peymbr (s) vd edirdi ki, btn rbistan fth olunas, ran v Rum diz ksidir. Mnafiqlr peymbrin szlrini msxry qoyurdular. Dnrdlr ki, qarnlarn doyura bilmynlr ran v Rumu mlub etmk fikrinddirlr! Mnafiqlr mslmanlar qorxudur, hzab ordusunun gcndn danrdlar. man zif olanlar tsir altna db idn soyuyurdular. Amma hqiqi mminlr dmn mqavimt gstrmkd zmli idilr. Onlar hzab qoununu grdkd peymbrin vdi gerkldi syldilr. Onlar tezlikl qlb qazanacaqlarna midvar idilr. Onlar ninki qorxmadlar, htta imanlar artd. lb-ldrmy hazrlqlarn bildirdilr. Allah-taala onlarn iman v mhkmliyi haqqnda buyurur: Mminlr hmin qounlar grb dedilr: Budur Allahn v onun peymbrinin vd etdiyi. Allah v Onun peymbri dz dedi. Onlarn yalnz iman v itati artd!69 Nhayt, mriklrin v onlarn trafndaklarn qounu Mdiny yaxnlad, amma xndk onlarn nfuzuna mane oldu. Onlar iyirmi gndn ox Mdin trafnda qaldlar. Qrey balar dndlr ki, burada qalmaq ziyanadr v hcum etmk lazmdr. Nhayt, mr ibn bduvd adl dy xndyi keib meydana mbariz ard. Bu xs li ibn bu Talibin zrbsil dnyasn dyidi. Belc mslmanlar qalib gldilr.

69

hzab, 22

153

PEYMBRN ALLAH TRFNDN NMUN TANITDIRILMASI Peymbr (s) mriklrin slh tklifini qbul etmdi. Hzrt btn varl il irk qarsnda dayanb mqavimt gstrdi. Nhayt, mslmanlar qti qlb qazandlar. Allah-taala hzab sursinin 21-ci aysind peymbri nmun kimi tantdrd. Peymbrin nmun olaraq xsusiyyti qeyd olunurdu: 1.Allaha midvarlq; nki insan Allaha midvarlq, sonsuz qdrt snma saysind vziflrini mtantl icra edir, he bir amil onu z yolundan dndr bilmir. 2. Axirt midvarlq; axirt inanan insan nfs istklri v eytani istklrl mbariz aparr, iin sonunu dnrk gnahdan kinir, bdi sadt atmaq mqsdil Allahn onun hdsin qoyduu vziflri yerin yetirir. Digr bir trfdn, Allah yolunda mbarizni sadt sayan insan he bir thlkdn qorxmur. O bdi sadt v Allahn grn atmaq n canndan kemy hazrdr. O baa dr ki, bu yolu gedn insan zahird mlub olsa da, slind qalibdir. nki o Allahn razln qazanm, bdi sadt atmdr. 3. Allah ox yada salmas; Allah ox zikr edn insan qlbini irkablardan v zlmtlrdn tmizlyir, Allahla rabit saysind aramlq tapr. Allah zikri insann qlbini, rftarn v dncsini ali mqsdlr ynldir.
154

ar edilsi nqtlrdn biri budur ki, bizim bugnk vziyytimiz ilkin slam dvrndki vziyyt ox bnzyir. gr hmin vaxt yhudilr v mriklr mslmanlar mhasiry almdsa, bu gn d dnya imperializmi v Amerika islami mmlktimizi mhasiry almdr. Onlarn mqsdi mslmanlarn diz kmsidir. Amerika rann btn srhdyan lklrind z mvqelrini gclndirmidir. Bir ox mslman lklr ninki Amerika, htta sionist rejimi il d diplomatik rabit saxlayr. Onlarla srail arasnda hrbi mqavil d var. Amma son dvrd bir sra dyiikliklr mahid olunmaqdadr. Msln, Trkiyd hakimiyyt glmi slam firqsi orada kk atm laik (dinsiz) dvltilik nnlril mbariz aparr. slam firqsinin hakimiyyt gldiyi sekilr son illrd vahid partiyann qlbsil baa atm yegan seki idi. Hr halda btn mslmanlar kafirlrin v mnafiqlrin qurularna diqqtli olmaldrlar. KFR V RK QARISINDA HZRT BRAHM NMUNS sv (nmun) sznn ilndiyi surlrdn biri d Mumthin sursidir. Hmin surd hzrt brahim mminlr nmun kimi tantdrlr. Bu sur d hzab sursi kimi ibrtamiz drslrl zngindir. Surd kfr v nifaqla mbariz n bir sra gstrilr verilir. Hqiqt axtaranlar bu iki surni, onlarn tfsirini v surlrl bal rvaytlri oxusalar

155

yax olar. Mumthin sursinin balancnda mminlr Allah dmnlri il rabit qurmaqdan kindirilir. Bildirilir ki, onlar sizin mhbbtinizdn sui-istifad edib slam cmiyyti n thlk yaradarlar. Mminlr tvsiy olunur ki, btn varlqlar il Allah dmnlrin mqavimt gstrsinlr. Surnin ilk aysind buyurulur ki, Allahnzn v znzn dmnlrinizi dost tutmayn. Surnin nc aysind buyurulur ki, brahim v onunla olanlar yax bir nmundir. brahim z qvmn dedi: Mn sizdn v Allahn vzin prsti etdiklrinizdn zara glmim... Hzrt brahim v onun azsayl ardcllar Nmrud v onun btprst qvm qarsnda dayandlar. Onlar az olsalar da qorxmadlar. Bu sbbdn d mminlr nmun kimi tantdrlrlar. Nmrudun byk imkanlar vard. Amma brahim qorxudulas bir xs deyildi. Nmrudun var-dvlti, gc, oxsayl traf brahimi sazi svq ed bilmdi. Biz d bu id brahim iqtida etmli, bizi dmnlrl slh aranlara rdd cavab vermliyik. He ndn qorxmamalyq. Bizim Allahmz var. gr sabitqdmliyimiz olsa, qlby atasyq. Hzrt brahim misinin btprstlikdn l kmdiyini grb ondan midini zd. Allah buyurur ki, brahimin atas (misi Azr) n istdiyi balanma ona verdiyi vddn baqa bir ey deyildi.70

70

Tvb, 114

156

KFR CBHSN MQAVMTN ZRURLY Peymbr, haqqa itatd, dmn mqavimtd, fitnkarlara qar mbarizd ardcllq lazmdr. Grrks ki, dmn bizi mhasiry alb, sstlmmli, Allahn yardmna mid balamal v hadt rbtini imy hazr olmalyq. Peymbrlrin hqiqi ardcllar bel olmular. Quranda buyurulur: Onlardan bzilri hadt atdlar, bzilri intizardadrlar...71 gr dmnin gcl olduunu, texnoloji trqqiy atdn grrks qorxmal yox, Allaha snmalyq. N qdr zif olsaq da, Allaha snmaq saysind dmn qalib gl bilrik. Allah mmin bndlrini bhranl vziyytd tnha buraxmr. Allah Bdr dynd kafirlrin v mriklrin ordusunu datd kimi, bu gn d z qdrtini nmayi etdir bilr.72 Biz aiq v mmin knlllrin fdakarl saysind ox zif texniki imkanlara malik olmamza baxmayaraq, dmnin (Sddamn) hrbi mann sndrdq, Allahn qdrtil onlar lkmizdn xardq. Allaha iman v tvkkll meydana qdm qoysaq qalib glsiyik. Bu yolda qalib glmyimizin hid olmamzdan frqi yoxdur. sas msl bdi sadt, qurtulua nail olmaqdr. Quranda buyurulur: De ki, biz yalnz Allahn
71 72

hzab, 23 Ali-mran, 123

157

yazdna atasyq, Odur bizim hamimiz. Mminlr yalnz Allaha tvkkl etmlidir. De ki, bizim n iki yaxlqdan baqa bir eymi gzlyirsiniz?!73 Biz Allaha tvkkl, Peymbr v onun hlibeytin () tvssll ruhiyy v imanmz gclndirmliyik. min olmalyq ki, Allahn istk v iradsi dyimzdir. sas msl drin inanmamzdr! Peymbr v vliyalarn yolunu izlyrk dmnlr mqavimt gstrmliyik. Son damla qanmzadk onlarla vurumalyq. Dncmizd qddar dmnl slh tkliflrin yer vermmliyik. Btn bunlar bo ardan baqa bir ey deyil. Bilmliyik ki, dmn he vaxt haqla vurudan l ksi deyil. Buna gr d son imammz hzrt Mehdi (c.) silahl qiyam qaldrasdr! Dnya slh trfdardr deynlr Flstin ba ksinlr. Mzlum flstinlilrin slhsevr dnyadan n kdiyini grsnlr. Onlara azca da olsa haqq vermk istyirlrmi? nsan haqlar, Amerika demokratiyasna trfdarlq ad altnda mzlum milltin bana mrmi yadrr, htta qadnlara v uaqlara rhm etmirlr. Onlar htta rzaq anbarlarna, kin sahlrin od vurub yandrrlar. Bellri insan qanna susamlardr. N vaxtadk bu eytanlara aldanacaq, onlara tslim olmaq bard dncyik? ndi d rana hcumdan dm vururlar. Hans lky hakim olarlarsa, orada fqanstan v raq tcrbsi tkrarlanacaq. gr lm labddrs, glin Allahmz
73

Tvb, 51, 52

158

v qidmiz yolunda lk! fqanstan v raqdan sonra nvb ran, Suriya, rbistanndr. Dini tlimlr v tarixi tcrb gstrir ki, yegan doru yol mslmanlarn z istiqlaliyytini qorumaq n almas, sabitqdm olmas, son qlb v ilahi yardma midvarldr!.

159

Mndricat
MQDDM..........................................................................3 BRNC SHBT...................................................................6
PEYMBR V MSUM MAMLARIN MQAM V VZFLRN BR BAXI...................................................6
QDR GECSNN HMYYT..................................................6 PEYMBR V MSUM MAMLARIN MQAMI....................8 QURAN TFSR, HKAM V MAARF BYANI MQAMI.....9 VLAYT V HAKMYYT MQAMI.......................................12 VLAYT-FQHN YER V QANUNLY..............................17 MHAKM MQAMI....................................................................18 VHY HAQQINDA XLAS ARADIRMA.................................21 TZKY (PAKLAMA) V TRBY MQAMI........................24

KNC MCLS....................................................................27
TQLDN MAHYYT, YER V ZRURLY.............27
TZKY (PAKLANMA) V TRBYNN MAHYYT........27 NSANIN TRBYS N N AL NMUN........................29 QURAN V DORU YOLDA OLANLARA ARDICILLIQ...........31 TQLDN MAHYYT, ONUN AIL V FTRTD YER....33 QURANIN MSUMLARA TQLD AIRII V AZINLARA TQLD QADAASI.....................................................................36 FAYDALI TQLDL ZRRL TQLDN BR-BRNDN SELMS........................................................................................37 DZGN TQLD V ONUN RTLR....................................41 CTHAD ZRURT V DND TQLD...................................42

NC MCLS................................................................44
TQLD AMLLR V BAQALARINA TAT..............44
TQLDN ZRURTLR V TQLDN DAXL BR MEYL SAYILMASI.......................................................................................44 DZGN TQLD HQQT APARAN YOLDUR...................46 KOR-KORAN TQLDN NVLR...........................................48 QRB MDNYYTN KOR-KORAN TQLD..................54 MNAFQLRN BGANLRL HMRYLY.....................55 DN DYRLR GZDN SALAN PROQRAMLAR...............58

DRDNC MCLS...........................................................62

160

MSUMLARA TAT MMKN V ZRURDR...........62

TN SHBT BR BAXI.........................................................62 QEYB DVRND MSUMA NEC TQLD ETMK OLAR? .............................................................................................................64 MSUMLARA QTDA MMKNSZ DEYL............................65 TQLD SAHLR.........................................................................67

BENC MCLS.................................................................80
DN BH YARADILMASI SULLARINA BR BAXI .....................................................................................................80
DN QARI ADDIMLAR BGANLDRM SYASTNN NTCSDR...................................................................................80 DN QARI TDRC ADDIMLAR..............................................81 DN BAILARINA MNASBTD BH.............................84 DN PRNSPLRN V MSUMLARIN HYAT YOLUNUN AKTUAL OLMAMASI DDASI......................................................86 KFR V MRTDLK TZAHRLR L MBARZ.......89

ALTINCI MCLS.................................................................93
AIL V VHY TAT MVZUSU..................................93
TQLDD AILIN ROLU V DZGN NMUN SEM. . .93 AILIN TSR DARS.................................................................95 ETQADLARI LKN MNBDN YRNMYN ZRURT .............................................................................................................97 AIL VHY TSLM OLMALIDIR...........................................100 PEYMBR V ONUN HL-BEYTN () TAT MEYARI ...........................................................................................................101 AQLLRN MNASBT FQH TQLD MEYARI KM 106 DEMOKRATLARLA FRONULARIN MNTQ FRQLR. .108 SLAM QANUNLARINA TAT, QRB QANUNLARININ NKARI.............................................................................................110

YEDDNC MCLS............................................................113
SLAM V LBERALZMN ADT-NNLR, ETQAD V DYRLR MNASBT........................113
TQLDN ZRURLY V ONUN MXTLF SAHLRN YENDN BAXI............................................................................113 TQLDL BALI BZ NQTLR........................................116 SNNNN MTLQ QBULU, MAN V KFR ARASINDA SRHD..........................................................................................117

161

SLAHAT PRDS ALTINDA SNN V FQHN NKARI..119 SLAM V LBERALZMN ETQAD V DYRLR FRQL MNASBT..................................................................................121 DN RHBRLR TATL BALI BHLR................123

SKKZNC MCLS........................................................126
QANUNLAR V HKMLR SABTDRM?....................126
DND SLAHATLAR STYNN KK..................................126 DN MNBLRL BALI BHLR.................................127 UYUN BHLR CAVAB....................................................131 HKM V QANUNLARIN CRASINDA MSLHT AML..133 FQH FTVALAR ARASINDA FRQN SBB.....................138

DOQQUZUNCU MCLS...................................................141
NFAQ V KFR CBHS HAQQ CBHSN QARI ...................................................................................................141
HAQQ MEYARI ALLAHA V ONUN SELMLRN TATDR........................................................................................141 MSUMLUQ (GNAHDAN UZAQLIQ) ALLAH PEYMBRLRNN ZAT SCYYSDR..........................143 EYTANIN AZINLARA BLDLY....................................144 YENLKLRN V MNAFQLRN AZDIRICI TBLATINA QURBAN GEDN GNCLR...........................146 HAQQA ARDICILLIIN V PU QRB DNCSN ARXA EVRMYN ZRURLY.........................................................147 QURAN V HZAB SAVAININ BRTLR..........................150 HD SAVAINDAN SONRA PEYMBR TKLF..........150 XNDK SAVAINDA MNAFQLRN FTNKARLII....152 PEYMBRN ALLAH TRFNDN NMUN TANITDIRILMASI..........................................................................154 KFR V RK QARISINDA HZRT BRAHM NMUNS ...........................................................................................................155 KFR CBHSN MQAVMTN ZRURLY.................157

162