You are on page 1of 75

1

NDEKLER TUTANAK ZET KISALTMALAR NSZ GR: ARAPA FARSA ETKLEM VE BUNDA ETKL OLAN FAKTRLER 1. Asker ve Siyas Faktrler 2. Meden Faktrler 3. Sosyal ve Kltrel Faktrler 4. Ekonomik Faktrler BRNC BLM ARAP DLNE GREN YABANCI SZCKLER KARILAYAN "DAHL" VE "MU ARREB" KAVRAMLARI, DAHL VE MUARREBLE LGL ALIMALARIN TARHES VE YABANCI SZCKLER TANIMA LTLER 1. Dahl ve Muarreb Kavramlar 2. Dahl ve Muarreble lgili almalarn Tarihesi 3. Dahll ve Muarreb szckleri Tanma ltleri 3. 1.Nakil (Dil Uzmanlarnn Rivayeti) 3. 2. Ses Uyumu 3. 3. Arapa Vezinlere Uymama 3. 4. Tarihsel Gereklik X X X X X X X X X X X X X X X

KNC BLM KLASK DNEM ARAP DLN GNMZE ULATIRAN TEMEL KAYNAKLAR VE BU KAYNAKLARA GREN FARSA SZCKLER 1. Klsik Arap iiri 2. Kur'n 3. Hadsler X X X

NC BLM ALFABETK SIRAYA GRE KLASK DNEMDE ARAP DLNE GREN FARSA SZCKLER, ANLAMLARI VE FARSA OLULARIYLA LGL KAYNAKLAR X SONU X

TUTANAK

SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRL'NE Bu alma, jrimiz tarafndan Dou Dilleri ve Edebiyatlar Anabilim Dal, Fars Dili ve Edebiyat Bilim Dal'nda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir. Bakan.. ye ye ye ye ONAY Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylyorum. ..// 2005 Sosyal Bilimler Enstits Mdr

ZET Klasik Dnemde Arap Diline Giren Farsa Szckler" adl tezimiz bir giri, blm ve sonutan olumaktadr. Girite Arapa-Farsa etkileimi ve bunda etkili olan faktrler hakknda bilgi verilmitir. Birinci blmde Dahl ve muarreb kavramlar ve bu konudaki almalarn tarihesi ilenmitir. kinci blmde klsik dnem Arap dilini gnmze ulatran temel kaynaklar yani klsik Arap iiri, Kur'n ve hadisler ile bunlara geen Farsa szckler hakknda bilgi verilmitir. nc blmde klsik dnemde Arap diline giren Farsa szckler alfabetik sraya gre anlamlaryla birlikte verilmi ve Farsa olularyla ilgili kaynaklar belirtilmitir. Sonuta alma zet bir ekilde deerlendirilmitir

5 ABSTRACT Our thesis called as the Persian worbs which joined into the Arabic language in the classical Period is formed by an entry, three parst and a conclusion. n the entry, there is information about Arabic Persian interaction and the factors which are affective on this. n the first part,Dahl (the interior words of the Arabic language) and muarreb (the words that have become Arabic), and the short history of the studies on this subject are given. n the second part, thereis information about the main sources which convey the Classical Period Arabic language to our time, that is Arabic poem, Quran and hadis (the Prophet Muhammeds sayings), and the Persian words that passed into these. n the third part the Persian worst passed into Arabic language in the Classical Period are given with their meanings in the alphabetical order and the saurces which indicates that they are Persian words. n the conclusion, the study is evaluated briefly.

KISALTMALAR

a. g. e. a. mlf. a. y. bkz. bs. c. Hz.

Ad geen eser Ayn mellif Ayn yer Baknz Bask Cilt Hazreti

7 Kr. m.. m.s. nr. . s. sy. trc. ts. vb. vd. v.dr. Karlatrn Milattan nce Milattan sonra Nereden lm Sayfa Say Tercme, Tarihsiz Ve benzeri Ve devam Ve dierleri

NSZ Her dilin szdaarcn oluturan szckler yerli ve yabanc olmak zere ikiye ayrlr. Bir dilin kendisine ait olan, kkeni o dilde bulunan, baka bir dilden alnmayan szckler yerli; toplumlar arasnda meydana gelen eitli etkileimlere bal olarak bir dilin szvarlna baka bir dilden giren szckler de yabanc olarak kabul edilir. Yabanc szckler, Arap dilcileri tarafndan ounlukla dahl veya muarreb olarak adlandrlr. Araplar tarih boyunca eitli milletlerle kurmu olduklar asker, ekonomik, siyasal, sosyal dinsel ve kltrel ilikiler sonucunda bu milletlerin dillerinden bir takm szckler almlardr. Gerek ilk filolojik

8 almalar olarak kabul edilen "arbu'l-Kur'n" ve "arbu'l-Hads" yazarlar, gerekse bata nl dil limi Sbeveyh (. 180 / 796) olmak zere erken dnem Arap dilcileri bu tr szckleri inceleme konusu yapmlardr. Klasik dnemde Arap diline "muarreb" veya "dahl" szckler arasnda Farsa kkenli olanlar en byk oran tekil etmektedirler. Buna ramen bildiimiz kadaryla lkemizde bu szcklerle ilgili mstakil bir alma yaplmamtr. Bu boluu doldurmaya katkda bulunmak iin hazrladmz tez bir giri, blm ve bir sonutan olumaktadr. Tezimizin giriinde Arapa-Farsa etkileimi ve bunda etkili olan asker, siyas, meden, sosyal, kltrel ve ekonomik faktrler zerinde durulmutur. Birinci blmde Arap diline giren yabanc szckler balamnda "muarreb" ve "dahl" kavramlar analiz edilmi ve konunun tarihesi zerinde durulmutur. kinci blmde klsik Arap dilini gnmze ulatran en nemli kaynak olan klsik Arap iiri, Kur'n ve hadslerdeki Farsa szckler konusu ele alnmtr. nc blmde klsik dnemde Arap diline giren Farsa szckler alfabetik sraya gre dzenlenmi, bu szcklerin karlarna anlamlar yazlm ve Farsa olularyla ilgili kaynaklar dipnotlarda verilmitir. Sonuta ise yaplan almann zet bir deerlendirilmesi yaplmtr. almann teknik boyutu ve metodu ile ilgili u hususlar belirtmekte fayda gryoruz: 1) Yumuak bir transkripsiyon sistemi uygulanm; bu konuda Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi (DA) baz alnmtr. 2) Yazmda Arapa szcklerin okunular dikkate alnmtr. 3) Ayn szck birden fazla iir veya hadis kaynanda geiyorsa bunlardan bir tanesiyle yetinilmitir. 4) nc blmde alfabetik sraya gre verilen szckler arasnda daha nce rnek verilen baz szckler de bulunabilir.

9 5) Baz szckler yer aldklar iir beyti, hadis cmlesi ve Kur'an ayetiyle birlikte zikredilmitir. Bu almamz hazrladmz sre boyunca nerilerde bulunup bana rehberlik eden danmanm Do. Dr. Kadri YILDIRIM'a ayrca kaynak bulmamda yardmlarn esirgemeyen hocam Doc. Dr. Faruk BOZGZe teekkrlerimi sunarm. MELEK OK Diyarbakr 2005

GR ARAPA-FARSA ETKLEM VE BUNDA ETKL OLAN FAKTRLER Dilcilere gre Arapann yabanc dillerden ald szckler arasnda Farsa asll olanlar en byk oran tekil etmektedir. 1 nedenleri aada belirtilmitir 2 Bunun eitli

Bk. Eddey r, Mucemul-elfzil-Frisiyyetil-Muarrebe, Beyrut, 1990, s. 3; Muhammed Hasan Abdulazz, et-Tarb fil-kadmi vel-hads, Kahire, 1990, s. 22; Eb Mansr Mevhb b. Ahmed el-Cevlk, el-Muarreb, nr.: F. Abdurrahm, Dimek, hendek kelimesi iin s. 279; sr kelimesi iin s. 382.

10

1. Asker ve Siyas Faktrler Araplarla Farslar arasnda derin dilsel etkileimi beraberinde getiren ciddi asker ve siyas ilikiler mild 279-309 yllar arasnda hkmdarlk yapan II. Sbr ile balam ve slm fetihlere kadar gelierek devam etmitir. Bahreyn, Hecer ve daha gneydeki Abdulkays kabilesinin topraklar zerinde nfuz kurmaya balayan II. Sbr, Irak ve am yrelerinde bulunan Bekr, Talib ve Ben Hanzala kabilelerine ait topraklar da alarak Bekr kabilesinden esir ald Araplar rann Kirman ehrine; Ben Hanzala esirlerini de Ahvza nakletmitir. 3 Araplarla Farslar arasnda daha ok Msr, am, Irak ve Cezre mntkalarnda younlaan bu tr asker ve siyas ilikiler, kanlmaz olarak Arapann Farsadan bu alanlarla ilgili ok sayda szck iktibasna da yol amtr. 4

2. Meden Faktrler Fars mparatorluunun ad hep medeniyetle birlikte anlmaktadr. Bu medeniyet bata inaat, mimari, giyim-kuam, yiyecek-iecek, kozmetik ve musk olmak zere birok alanda kendini hissettirmitir. Araplar bu imparatorlua srekli gpta ile bakmlardr. Bu gpta onlarda bu imparatorluun dilindeki baz szckleri kendi gnlk konumalarnda ve iirlerinde kullanmay bir tutku hline getirmitir. Muneccid bu hususta sosyolojinin medeniyete zayf olanlarn bu alanda gl olanlar taklit
2

Geni bilgi iin bk. Kadri YILDIRIM, "Klsik Dnemde Arap Diline Giren Yabanc Szckler Hadisler Balamnda bir rnek-", Din Aratrmalar, cilt: 5, say: 14, EyllAralk 2002, Ankara, s. 79-81.

Geni bilgi iin bk. zzuddn Ali b. Muhammed b. Esr, el-Kmil fit-trh, Beyrut, ts., I, 392-394. Bk. Corc Zeydn, Trhul-luatil-Arabiyye, Msr, 1904, s. 29-30.; Salahuddn elMuneccid, el-Mufassal f'l-elfzi'l-Frisiyyeti'l-mu'arrebe, Beyrut, 1975, s. 17.
4

11 etme prensibinin geerliine dikkat ekmekte ve Araplarn kendi ocuklarna baz Farsa isimler verme alkanlklarn da bu prensip erevesinde deerlendirmektedir. 5 Erken dnemlerden balamak zere dilcilerin Araplardaki bu taklidin farkna vardklarn gryoruz. rnein Chz Medineye gelen baz Farslar rnek vererek Medinelilerin kendi dillerinde de karlklar olan baz nesnelerin Farsa isimlerini kullandklarna dikkat ekmekte ve bunu; onlarn szcklerine yaptlar, asldlar eklinde pekitirici bir tarzda ifade etmektedir. 6 Suyt (. 911 /1505), Arap Dilinde Karl Olan Arapalatrlm Kelimeler bal altnda konu zerinde durmakta ve karlklar Arapada da bulunmakla birlikte Araplarn aldklar ok sayda Farsa kkenli szcklere yer vermektedir.7

3. Sosyal ve Kltrel Faktrler Araplarla Farslar arasnda sosyal ve kltrel ilikilerin kurulmasnda en nemli kpr grevini mild III. Yzylda kurulan Hre krall yapmtr. ranllar tarafndan baz Arap kabilelerine kurdurulan bu krallk, zamanla Farslara ait sosyal ve kltrel deerlerin Arap kavmine yansmasnda ve bu alanlarla ilgili birok Farsa szcn Arap diline girmesinde bir tampon grevini grmtr. 8 Kfeye mil kadar uzaklkta kurulan ve Farslarla hair-neir olan bu Arap krall, deiik amalarla
5 6

Geni bilgi iin bk. Muneccid, el-Mufassal, s. 18-20

Bk. Eb Osmn Amr b. Bahr el-Chz, el-Beyn vet-Tebyn, nr.: Hasan es-Sendb, Beyrut, 1993, I, 34-35. Bk. Abdurrahman b. Ebbekir es-Suyt, el-Muzhir,fi ulmil-lua ve enviha, nr.: Muhammed Ahmed Cdel-Mevl ve dr., I, 283-284.
8 7

Geni bilgi iin bk. Hasan brahim Hasan, Trhul-slm, Beyrut, 1991, I, 31-37.

12 buraya gelen ir, edip ve dier bir takm Araplarn urak merkezi hline gelmitir. rnein Nadr b. Hris(. 2 / 624) bu krall ziyaret ederek burada bata Rstem ve sfendiyr olmak zere Farslarn efsanev kahramanlar ile ilgili masallar renerek Mekkeye dnnde bunlar Kureylilere anlatrd. 9 Bata A(. 7 / 629) ve Hassn b. Sbit(. 54 / 674) olmak zere baz Arap irleri Hreye giderek buradaki krallar iin nazmettikleri methiyeleri ind eder, burada rendikleri Farsa szckleri dnlerinde nazmettikleri iirlerinde zikrederlerdi. 10 Bunun yansra Hre krallnda resmi grevler stlenen baz irlerden de sz edilmektedir. Bunlarn banda yd kabilesinden Lakt b. Ymer (. m. 380) ile bd kabilesinden Adiy b. Zeyd (. m. 590) gelir. Bunlar hem Farsay renmi, hem de bu dilden Arapaya eviri yapma grevini stlenmilerdir. zellikle Adiy b. Zeyd iirlerinde ok sayda Farsa szck kullanmtr. 11 Araplarla Farslar arasnda Chiliye dneminden balayarak slmdan sonra da devam eden evlilikler de Farsa szcklerin Arap diline girmesinde etkili olmutur. Bata Bahreyn ve Hecer olmak zere baz Arap topraklar zerinde hkimiyet kuran Farslarn buralara ok sayda kadn da getirdikleri ve bu kadnlarn Araplarla evlendikleri nakledilmektedir. bn Nedm(. 438 / 1047), Eb Hasan el-Medinnin Mecs Fars kadnlarla evlenen Araplara dair bir kitap bile yazdn kaydetmektedir ki 12 , bu da bu evlilik olaylarnn mnferid olmaktan kp cidd bir boyuta ulatn gstermektedir. Muneccid gerek bu kadnlarn, gerekse slm dnemlerde

Bk. Abdulmelik b. Him, es-Sretun-nebeviyye, nr.: Mustafa es-Sakk ve dr., Msr, 1936; I, 321, 384; Hayruddn ez-Zirikl, el-Alm, Beyrut, 1995, VIII, 33. Bk. Muneccid, el-Mufassal, s. 22 vd.

10 11

Kr. Ebul-Ferec el-sfahn, el-En, Beyrut, 1992, II, 94, 100-106; Muneccid, elMufassal, s. 22.
12

Bk. Eb Yakb Muhammed b. shk b. Nedm, el-Fihrist, Beyrut, 1994, s. 131.

13 Araplarla evlenen dier Fars kadnlarnn Arap diline birok Fara szcn girmesinde rol oynadklarn belirtmektedir. 13 4. Ekonomik Ekonomik Faktrler Yln belli aylarnda Arabistanda kurulan eitli panayrlar Farslarn da dikkatini ekmitir. Nevfel b. Abdumenfn Kisr Pervz ile karlkl ticar ilikilere dair bir szleme yapmas ve Kisrnn bu szleme erevesinde ticaret kervanlarn Ukkz panayrna gndermesi bunun tipik rneklerinden biridir. 14 Kukusuz bu tr ekonomik ve ticar ilikiler de Araplarn Farsadan szckler iktibs etmelerinde etkili olmutur.

BRNC BLM

ARAP DLNE GREN YABANCI SZCKLER KARILAYAN "DAHL" VE "MU ARREB" KAVRAMLARI, DAHL VE MUARREBLE LGL ALIMALARIN TARHES VE YABANCI SZCKLER TANIMA LTLER 15

13 14

Muneccid, el-Mufassal, s. 22.

Bk. Ebul-Fadl vadullah, Mekke f asri ma kablel-slm, Riyd, 1981, s. 134;Abdulazz, et-Tarb, s. 21. 15 Bu konuyla ilgili geni bilgi iin bk. Kadri YILDIRIM, Szckbilim, Diyarbakr, 2003, s. 10 vd.

14

1. Dahl ve Muarreb Kavramlar bn Manzr bir yere girme anlamn ifade eden "d-h-l" kknden treyen dahli, "Arap dilinden olmad hlde bu dile giren" eklinde tantmaktadr. 16 Araplarn kendi tanmlanmaktadr. bn Dureyd'in "dahl" terimini " Arab"(Arapa)nin karl olarak kulland grlmektedir. rnein " A-r-b" kknden treyen "mu arreb, nceleri herhangi bir dilde bir takm anlamlar iin konulmu iken, daha sonra dillerinde kullandklar yabanc szckler" 17 eklinde

(eli veya su kab) szcnden

bahseden bu nl dilci, "bu szck Arabdir; bazlar ise bunun dahl olduunu sylemilerdir" 18 ifadesini kullanmaktadr. Hafc de

(kaplan) szcyle ilgili olarak bunun "dahl" olduunu belirtmektedir. 19 Yazarn

(baston) iin "muarreb";

(bir ehir ad) iin de

"a cem" terimini kullanmasndan 20 , onun dahl, mu arreb ve a cem terimlerini ayn anlamda kulland anlalmaktadr. bn Manzr'un da bu terimi ayn anlamda kulland grlmektedir. rnein

szcnn

kkeniyle ilgili grn belirtirken bunun iin "dahl", "a cem", ve "muarreb" terimlerini birlikte kullanmtr. 21 Suyt ise, "mu arreb iin

16

Bk. Muhammed b. Mekrem b. Manzr, Lisnu'l- Arab, Beyrut, 1990, XI, 241, "d -hSuyt, el-Muzhir, I, 268. bn Dureyd, Cemheretu'l-lua, Haydarabd, 1355, II,4.

l".
17 18 19

Bk. ihabuddn Ahmed el-Hafc, ifu'l-all fma f kelmi'l-Arab mine'd-dahl, Beyrut, ts. s. 40. Bk. Hafc, ifu'l-all, s. 7. Bk. bn Manzr, Lisnu'l- Arab, II, 9, "b-h-t-".

20 21

15 dahl ismi de kullanlmaktadr" 22 diyerek bu iki terimin eanlaml olduunu aka ifade etmektedir. Buna gre Arap diline giren yabanc szckleri karlamak zere kullanlan "dahl" ve "mu arreb" terimlerinin klasik dnem Arap dilcileri tarafndan eanlaml olarak kullanldklar anlalmaktadr. Ancak bu iki terimi geni bir eklide tahlil eden es-Sn, bunlar arasnda nans derecesinde de olsa bir farkn bulunduunu ifade etmektedir. Sn'nin bu konuda vard sonuca gre "mu arreb" genellikle Arap dilinin kendi ses uyumu ve vezinleri dikkate alnmak suretiyle deitirilerek Arapalatrlan szckleri karlarken; "dahl", ister deiiklie urasn ister uramasn, Arap diline giren btn yabanc szckleri karlamaktadr. 23 Bobo da benzer bir mukyesede bulunmaktadr. 24

2. Dahl ve Muarreble lgili almalarn Tarihesi Arap dilcilerinin ok erken bir dnemde yabanc szckleri inceleme konusu yaptklar grlmektedir. Bu incelemelerin bir ksm muhtelif eserler ierisinde blmler hlinde, bir ksm da mstakil eserler eklinde kendini gstermitir. 25

22 23 24 25

Suyt, el-Muzhir, I, 269. Bk. el- Muhibb, Kasdu's-sebl, nr.: Osmn Mahmd es-Sn, I, 53 (nirin nsz). Bk. Mes'd Bobo, F Fkhi'l-lua'l-Arabiyye, Dimek, 1995, s. 166, 173-174. Bu konuda mstakil almalar olan dilciler ve eserleri kronolojik olarak unlardr.
1- Eb Mansr Mevhb el-Cevlk (. 540/1145). 2- Eb Muhammed Abdullah b. Berr (.582/ 1187). 3- Abdullah b. Muhammed el-Bibi (. 820/ 1417). el-Mu arreb mine'l-kelmi'lacem al hurfi'l-mu cem. Hiyetu bn Berr ale'l-Mu arreb. et-Tezyl ve't-tekml lima's-tu mile mine'l-lafzi'd-dahl.

4- Abdurrahman b. Eb Bekr es-Suyt(. 911 / 15005). el-Muhezzeb fma vaka a fi'l-Kur'n mine'l-mu arreb.

16 Mu arreb sahasnda yazlp gnmze ulaan ilk mstakil eser olan "el-Mu arreb"in sahibi Cevlk (. 540 / 1145)'den ok nceleri baz Arap dilcileri bu konuyu muhtelif eserlerinde "bb" veya "fasl" eklinde incelemilerdir. Burada gerek Cevlk'den nce gerekse sonra gelen kimi dilcilere ve eserlerinde konuyu nasl ilediklerine iaret etmek istiyoruz.

5- Muhammed b. Ahmed el- Al (. 918 / 1512). 6- bn Keml (. 940 / 1533).

Cmi u't-ta rb bi't-takrbi'l-karb. Rislutu't-ta rb.

7- Abdurred b. Abdussabr el-Huseyn (. 1068 / 1658). el-Mu arrebtu'r-Rediyye. 8- Ahmed b. Muhammed el-Hafc (. 1069 / 1659). ifu'l-all fi kelmi'l- Arab mine'dahl. 9- Antakyal Mustafa Remz (. 1100 / 1689). Nufzu'l-lisn ve ukdu'l-hisn.

10- Muhyiddn Muhammed el-Mun (. 1101 / 1593). Uslu't-takrb fi't-ta rb. 11- Muhammed el-Emn el-Muhibb (. 1111 / 1699). Kasdu's-sebl fma fi'l-luati'l- Arabiyye mine'd-dahl. 12- Muhammed en-Nihl el-Haleb (. 1186 / 1772). et-Tirzu'l-muzehheb fi beyni'l-elafzi'l-

muvelled. 13- Red Atiyye (. 1316 / 1898).


14- Thir b. Slim ed-Dimek (. 1337 / 1919). 15- Ahmed s (. 1365). 16- Muhammed Salhuddn el-Kevkib. 17- Eddey (veya Edd) r. 18- Salhuddn el-Muneccid. 19- Mar A. Afram. 20- Tuby el-Ans. 21- Muhammed Hasan Abdulazz.

ed-Dell il murdifi'l- m ve'd-dahl.


et-Takrb li usli't-ta rb. et-Tehzb f usli't-t arb. el-Kelimtu'd-dahle ale'l- Arabiyyeti'l-asliyye. el-Elfzul'l- Arabiyyetu'l-mu arrebe. el-Mufassal fi'l-elfzi'l-Frisiyyeti'l-mu arrebe, el-Elfzu's-Sryhiyye fi'l-me cimi'l- Arabiyye. Tefsru'l-elfzi'd-dahle fi'l-luati'l- Arabiyye me a zikri aslih bi hurfih. et-Ta rb fi'l-kadm ve'l-hads.

Mehmet YAVUZ mu arreb kelimelere ilikin yazlm eserlerle ilgili bir makalesinde Arapa'daki yabanc kelimelerin tespitiyle ilgili almalarn hicr I. asrn ilk yarsna kadar gtrmenin mmkn olduunu, bu husustaki almalarn ilkinin bn Abbs (. 68 / 687)'n "arbu'l-Kur'n" adl eseri olduunu ve mu arreble ilgili eserlerin ortaya k =amacnn Kur'n'n doru anlalmasn salamak olduunu kaydetmektedir. Bk. Yavuz, "Mu arreb Kelimelere Dair Yazlm Eserler Szlkler", Nsha, Yl: 1, say: 2, Ankara (Yaz 2001), s. 112 vd.

17 lerde szcklerin oalmas yntemlerinden biri olarak "Ta'rb" konusu zerinde ayrca duracaz. 1- Sbeveyh (. 182 / 798): Yazar "el-Kitb" adl nl eserinde Arapa'ya giren yabanc szckler konusu zerinde durmakta ve arlkl olarak Farsa'dan oluan bu szcklerin Arapalatrlrken ne tr deiikliklere uradklarn aklamaktadr. Szcklerin deiiklie uramalarn diller aras alfabe farkllna dayandran yazar, bu deiiklikleri u drt ksma ayrmaktadr: 26 a) Harf deiiklii: Farsa'daki (souk)'in oluu gibi. b) Hareke deiiklii: Farsa'daki (kural)'un oluu gibi. c) Harf ilavesi: Farsa'daki d) Harf dmesi: Farsa'daki

(put) kelimesinin olmas gibi. kelimesinin olmas gibi. Bu

son rnekte harf dmesiyle beraber harf deiiklii de vardr. 2- Chz (. 255 / 869): Yazar, "el-Beyn ve't-tebyn" adl nl eserinde Medne, Kfe ve ve Basra Araplarnn buralara gelen Farslarn dillerine byk ilgi duyduklarna iaret etmekte ve baz nesnelerin isimleri kendi dillerinde olmasna ramen bunlar brakp Farsa karlklarn kullandklarn belirtmektedir. rnein Medneliler karpuzun kendi dillerindeki ismi olan

yerine

ismini kullanmaya balarken, Basrallar da

kendi dillerinde drtyol anlamnda kullandklar szcn kullanmlardr. 27

yerine

Kategorize edilen bu deiiklikler iin bk. , Eb Bir Amr b. Osmn Sbeveyh, elKitb, nr.: Abdusselm Muhammed Hrn, Beyrut, 1966, IV, 305 vd.

26

27

Bk. Chz, el-Beyn ve't-tebyn, I, 80.

18 3- bn Kuteybe (. 276 / 889): Yazar "Edebu'l-ktib" adl eserinde "Bbu Ma Tekelleme Bihi'l- Amme Mine'l-Kelmi'l- Acemiyyi" bal altnda Arap diline giren baz szckleri tantmakta, bunlardan bir ksmnn kendi dillerindeki asllarn belirtmekte, grlerini Esma ve Eb szcklerden bir kesiti listeliyoruz: Mu arreb szck Varsa nceki asl Anlam Ait olduu dil Farsa Rumca Nebatce Farsa Farsa Nebatce Ubeyde gibi nl dilcilerden yapt rivayetlerle desteklemektedir. 28 Aada bu tr

arap Ayna nsanolu

Boyun l, ova Dml ip

4- bn Dureyd (. 321 / 933):

Yazar "Cemheretu'l-lua" adl eserinin

"Araplarn Dillerine Giren Yabanc Szckler.." blmnde Farsa, Rmca, Srynce ve Nebatce'den Arap diline giren szckler zerinde durmaktadr. Bunun yannda nceki dilcilerin yabanc saydklar baz szcklere itiraz etmekte ve buna, Arapa olarak kabul ettii

(ham

ipek) kelimesini ve dier bir takm kelimeleri rnek gstermektedir. Bu blmde unlardr: 29 Szck Anlam Ait olduu dil Srynce yazarn zikrettii yabanc kkenli szcklerden bazlar


28 29

Bir eye kulak vermek.

Bk. bn Kuteybe, Edebu'l-ktib, Beyrut, 1967, s. 323-331. Bk. bn Dureyd, Cemhere, III,1322 vd.

19

Toz, toprak. Zndk, inkarc. Gemi.

Nebtce Farsa. Farsa

5- bn Cinn (. 392 / 1002): Yazar "el-Hasis" adl nl eserinde "Arap Diline Kys Edilebilen Yabanc Szckler Arapa'dan Saylr" 30 bal altnda verdii

= Kuru ekmek gzel oldu rneinde

"hukunn" szcnn fil olmak zere bir Arapa szck gibi irplanabildii iin Arapa szck daarcna girebildiini kaydetmektedir. Yazar ayrca "el" takl olmayan isimler gibi bu taky alp

(bir tr ipek) szcnn tpk Arapa ekline girdikten sonra bu ve

benzerlerinin artk Arapa sayldklarn belirtmektedir. 31 6- Se lib (.429 / 1038): Yazar "Fikhu'l-lua ve esrru'l- Arabiyye" adl eserinde Arapa-Farsa szcklerin mukyesesi bbnda arlkl olarak Farsa, ksmen de Rumca kelimelerin Arap dilindeki varlklarna ilikin grlerini aklamaktadr."Farsalar Unutulup Arapalar Kullanlan simler" nvanl faslda yazar, iinde koku tr),

( komisyoncu), ( bir

( kerpeten) ve ( mancnk) kelimelerinin de

bulunduu deiik rnekler vermektedir. nvan, "Farslara Mahsus Olup Araplarda Bulunmad in Araplarn Deitirerek veya Aynen Brakarak Arapalatrdklar simler" olan faslda iinde u rneklerin de yer ald kelimelerden bir kesit kaydetmektedir:
30

(ibrik),

(kek),

Bu balk ve muhtevas iin bk. Ebu'lFeth Osman b. Cinn, el-Hasis, nr.: Abdulhamd Hindv, Beyrut, 2001, I, 356-367.
31

Bk. bn Cinn, el-Hasis, I, 356.

20

(gl suyu),

(misk). "Baz Dilcilerin Rmca'ya Nispet

Ettikleri Kelimeler" faslnda ise iinde u kelimelerin de bulunduu baz rnekler verilmektedir: (ayna),

(patrik veya komutan),

( panzehir), ( doru syledin, haklsn).32


7- Suyt (. 911 / 1505): "el-Muzhir" adl nl eserinin 19.bbn mu arreb konusuna ayran Suyt, burada yabanc isimlerin eitleri, bir yabanc ismin tannmasn salayan ltler, Araplarn baz yabanc kkenli szcklerde yaptklar deiiklikler gibi konular detayl olarak ilemekte ve Arapa'ya giren Farsa, Rmca, Srynce, Nebatce, Habee ve Hinte szcklere ayr ayr rnekler vermektedir. 33

3. Dahl ve Muarreb szckleri Tanma ltleri 3. 1. Nakil (Dil uzmanlarnn rivayeti) Dilciler erken dnemlerden balamak zere Arap diline giren yabanc szcklerin tannmas konusuna byk nem vermilerdir. Kaynaklarda Arapann szck ald halklarn dillerini ok iyi bilen, hatta bir ksm o dilleri konuan halklara mensup olan ok sayda Arap dilcisinden bahsedilmektedir. rnein Sbeveyh, Eb Htim es-Sicistn, Ezher ve Cevher ok iyi Farsa bildikleri gibi; Eb Htim Farsa'nn yannda Srynce'yi de ok iyi biliyordu. 34 Bu nl dilci Arapalatrlm yabanc bir szcn yabanc olduunu bilmekle kalmam; onun ilk aslnn
32

Bk. Eb Mansr Abdulmelik b. Muhammed es-Se'alib, , Fikhu'l-lua ve esrru'lArabiyye, nr.: Ysn el-Eyyb, Beyrut, 1999, s. 337-339. Bu bb ve muhtevas iin bk. Suyt, el-Muzhir, I, 268-293. Cevlk, el-Mu arreb, s. 21 (nirin mukaddimesi).

33 34

21 nasl olduunu ve ne tr deiiklikler geirerek Arap diline girdiini tespit etmek iin de almalar yapmtr. rnein

( yasemin )

kelimesinin asln aratrrken bunu bir Rm kadna sormu, kadn da kendisine bunun aslnn

olduunu bildirmitir.35 Annesi Nebat

olan Eb Amr e-eybn Nebtce biliyordu. 36 bn Dureyd, Ezher, Cevher ve bn Manzr gibi szlkler, eserlerine alm olduklar szcklerden yabanc kkenli olanlarn bu durumlarn belirtmilerdir. Bunun yannda eserlerinde yabanc szcklerle ilgili blmler aan bn Kuteybe, Se lib, Suyt ve daha nce kendilerinden bahsettiimiz dier dilcilerden, herhangi bir szcn yabanc kkenli olduuna ilikin bize ulaan bir nakil bizim iin delil tekil etmektedir. 37 3. 2. Ses uyumu Her dilin kendine zg ses uyumu kurallar vardr. eitli harf ve seslerin bir araya gelip gelemeyecei noktasnda dmlenen bu uyum kurallarna gre bir dilin szdaarcn oluturan szcklerin yerli veya yabanc olduklar tespit edilmitir. Aada grld gibi Arap dilcileri konuya bu adan da yaklamlardr. 1) Arapa bir szckte 2)Arapa bir isimde 3) Arapa bir szckte 4) Arapa bir szckte
35 36 37

- harfleri bir arada bulunmaz: harfinden sonra harfi gelmez. - harfleri bir arada bulunmaz. harfinden sonra harfi gelmez.

bn Manzr, Lisnul- Arab, XVII, 73. bn Manzr, Lisnul- Arab, X,48, h-z-r-k. Cevlk, el-Mu arreb, s. 21 (nirin mukaddimesi).

22

5) Arapa bir szckte

harfleri pe pee gelmez.

Yukardaki kurallara uymayan szcklerle karlald takdirde bunlarn yabanc olduklarna hkmedileceini ifade eden Cevlk, konuyla ilgili u rnekleri vermektedir: 38

Szck

Anlam

Szck

Anlam Bir zel isim. Kaln ekmek Irakta bir ky. Yumuak. Arlk. Mhendis. Bostan

Kaln boyunlu. Topluluk. Nergis Bir hurma tr. Tula. l. Bahe

{}

6) Arapa bir szckte

harfinden sonra harfi gelmez.

szcnn Arapa olmadn syleyen bn Manzr, zira

Arapa bir szckte lm harfinden sonra n harfinin gelemeyeceini kaydetmektedir. 39 7) Arapa bir szckte aralar elif ile alm ayn cinsten iki harf bulunmaz.


edilmektedir. 40
38 39

szcnn bu kuraldan dolay Arapa olmad ifade

Bk. Cevlk, el-Mu arreb, s. 100. Bk. bn Manzr, Lisnul- Arab, VI, 337, "k-l-".

23

8)

- harfleri Arapa bir szckte bir arada bulunmaz.


ve

szcklerinin Arapa olmadklarn belirten

Cevher, bu kural gereke gstermektedir. 41 9) Arapa bir szckte bulunmaz. Aadaki szckler bu kuraldan dolay yabanc kkenli olarak kabul edilmilerdir: 42 Szck Anlam Sepet. Sedef otu. Szck Anlam retmen Sade, basit.

ve

harfleri bir arada

3. 3. Arapa Vezinlere uymama Sarf ve nahiv kitaplarnda Arap dilinin kendi szvarl iinde yer alan isim ve fiiller iin belirlenmi bir takm vezinler vardr. Dolaysyla Arap dili vezinlerinden birine uymayan bir szckle karlald zaman bunun yabanc olduuna hkmedilir ki, et!) szckleri buna rnektir: 43

(ipek) ve

( kabul

40 41 42 43

Bk. Cevlk, el-Mu arreb, s. 24 (nirin mukaddimesi). Bk. Cevher, Sihh, VI, 2157. Bk. Cevlk, el-Mu arreb, nirin mukaddimesi, s. 22. Bk. Bobo, Fikhu'l-lua, s. 176.

24 3. 4. Tarihsel gereklik Bu gereklik daha ok ada Arap dilcileri tarafndan dikkate alnmaktadr. Bunlarn banda gelen Corc Zeydn, Arapa, Farsa ve Sanskrite'de mterek kullanlan gzel kokulu maddelerden "misk", "amber" ve "karanfil" rneklerini verirken bunlarn Sanskrite asll olduklarn tercih etmekte ve buna gereke olarak ad geen maddelerin anayurtlarnn Hindistan olmasn gstermektedir. 44

44

Bk. Zeydn, Trhu'l-lua, s. 8-9.

25

KNC BLM KLASK DNEM ARAP DLN GNMZE ULATIRAN TEMEL KAYNAKLAR VE BU KAYNAKLARA GREN FARSA SZCKLER Aratrmamzn kapsam klasik dnemde Arap diline giren Farsa szcklerle snrldr. Klasik Arap dilini gnmze ulatran nemli kaynak vardr. Bunlar klasik Arap iiri, Kurn ve hadislerdir. Araplarla Arap olmayan kavimler arasnda kurulan ekonomik, sosyal, siyasal, kltrel, dinsel vb. ilikiler sonucunda bu her kaynaa da yabanc szckler girmitir.

1.Klsik Arap iiri Klsik Arap iirinden maksat, chiliye dnemi,slmn ilk dnemi, Emeviler dnemi ve Abbaslerin birinci dneminde icra edilen iirlerdir. Bunlar ierisinde en fazla Farsa szck ierenler chiliye iirleridir. Bu dnemin iirine giren szcklerin byk bir ksm daha sonraki klsik dnem iirlerinde de u veya bu mnasebetle tekrarlanmtr. Burada chiliye kesitini vermek istiyoruz. Szcklerin anlamlarndan sonra yer verdiimiz irleri ve iir bulunuyoruz. kaynaklarn teknik adan ksaltmal olarak veriyoruz. Bunlarn ayrntl bibliyografyalar almamzn sonunda vermi


kaynak 45

ibrik.

Adiy,Dvn,78;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 46
45

krmz boya. A, Dvn, 313;

Farsa

oluuyla

ilgili

Cevlk, el-Muarreb, s. 120; Muhibb, Kasdus-sebl, I,149.

26


kaynak 49

ata tapan. Tarafe, Dvn, 206; Farsa oluuyla ilgili kaynak 47 ud aac. mrulkays, Dvn, 60; ardak. A, Dvn, 185; Farsa oluuyla ilgili kaynak 48 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 51

deve. d.

Nbia, Dvn, 236; A, Dvn, 293;

Farsa oluuyla ilgili kaynak 50 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 55
46 47 48

eli.

mrulkays, Dvn, 66;

Farsa oluuyla ilgili kaynak 52 Farsa oluuyla ilgili kaynak 53 Farsa oluuyla ilgili

bostan. A, Dvn,9; sancak. Antere, Dvn, 56;

kaynak 54 ksa don. A, Dvn, 191; Farsa oluuyla ilgili

Cevlk, el-Muarreb, s. 112; r, Mucem, s. 8; Muneccid, el-Mufassal, s. 92. Cevlk, el-Muarreb, s. 148; bn Esr, en-Nihye, I, 47. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 209; r, Mucem, s. 12; Muneccid, el-Mufassal, s. 95. Tubya Ans, Tefsru'l-elfzi'd-dahle fi'l-luati'l- Arabiyye me a zikri aslih bi hurfih, Kahire, 1965.

49

s. 5; el-Muneccid, el-Mufassal, s. 98.


50 51 52 53 54 55

Abdurrahim, el-Muarreb, s. 172. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 263; Ans, Tefsr, s. 8. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 275-276; Muneccid, el-Mufassal, s. 102. r, Mucem, s. 22. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 302; r, Mucem, s. 27; Ans, Tefsr, s. 13. Cevlk, el-Muarreb, s. 38; r, Mucem, s. 33; Ans, Tefsr, s. 17.

27


kaynak 56

frn.

Umeyye, Dvn,73;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 57

inci.

Alkame,Dvn, 94,

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 58

cevher. Antere, Dvn,87;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 59

hendek. Nbia, Dvn,242;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 60

sofra.

Adiy, Dvn, 85;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 61

ky reisi. Bir, Dvn, 113;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 62

ipek.

Zuheyr, Dvn, 77;

Farsa

oluuyla

ilgili

ip,yular. A, Dvn, 5;

Farsa oluuyla ilgili kaynak 63

Cevlk, el-Muarreb, s. 213; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 348. Ansye gre bu kelime brncedir. Bk. Ans, Tefsr, s.18.
57 58 59 60 61 62 63

56

r, Mucem, s. 45; Ans, Tefsr, s. 21; Muneccid, el-Mufassal, s. 109. Cevlk, el-Muarreb, s. 237. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 466; r, Mucem, s. 57; Ans, Tefsr, s. 25. r, Mucem, s. 58; ans, Tefsr, s. 25; Muneccid, el-Mufassal, s. 113. Cevlk, el-Muarreb, s. 303; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 40; ans, Tefsr, s. 29. Muhibb, a. g. e., II, 43; Muneccid, el-Mufassal, s. 115. Cevlk, el-Muarreb, s. 337; r, Mucem, s. 72; Ans, Tefsr, s. 30.

28


kaynak 64

zmrt. Tarafe, Dvn, 31;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 65

dehliz. Sellme,Dvn,19;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 68

komisyoncu. A, Dvn,319; Farsa oluuyla ilgili kaynak 66 toynak. Tarafe, Dvn, 111; Farsa oluuyla ilgili kaynak 67 Farsa oluuyla ilgili

satran. mrulkays, Dvn, 468;


kaynak 69

tambur. A, Dvn, 359;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 71

aslan. mrulkays, Dvn, 175;Farsa oluuyla ilgili kaynak 70 ya yem. Evs,Dvn, 41; Farsa oluuyla ilgili

eli.

Adiy, Dvn, 39;

Farsa oluuyla ilgili kaynak 72

64 65 66 67

r, Mucem, s. 76; Ans, Tefsr, s. 32; Mneccid, el-Mufassal, s. 119. Cevlk, el-Muarreb, s. 398; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 127. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 152.

Cevlk, el-Muarreb, s. 362; Muhammed b. Mekrem b. Manzr, Lisnul-Arab, Beyrut, 1990, IV, 380. Cevlk, el-Muarreb, 414; r, Mucem, s. 100; Ans, Tefsr, s. 41. Cevlk, el-Marreb, s. 444; es-Sn, Kasdus-sebl, II, 265. Abdurrahm, el-Muarreb, s. 473. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 339. Cevlk, el-Muarreb, s. 472; Muhibb, a. g. e., II, 349; r, Mucem, s. 122.

68 69 70 71 72

29


kaynak 73

lek.

Zuheyr, Dvn, 21;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 78

kfur. Adiy,Dvn, 86; bardak. Tarafe,Dvn, 78, kahverengi. Adiy, Dvn, 74; kp. gem. Adiy, Dvn, 67; Zuheyr, Dvn, 22;

Farsa oluuyla ilgili kaynak 74 Farsa oluuyla ilgili kaynak 75 Farsa oluuyla ilgili kaynak 76 Farsa oluuyla ilgili kaynak 77 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 79

reis. Evs, Dvn,105;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 80

cbbe. A, Dvn, 293;

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 82
73 74 75 76 77 78 79 80 81 82

misk. A, Dvn, 219; mest. Sellme,Dvn, 14;

Farsa oluuyla ilgili kaynak 81 Farsa oluuyla ilgili

Abdurrahim, el-Muarreb, s. 527. r, Mucem, s. 136; Abdurrahm, el-Muarreb, s. 544. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 381; r, Mucem, s. 131. r, Mucem, s. 137. Cevlk, el-Muarreb, s. 559; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 407. Cevlk, el-Muarreb, s. 564; r, Mucem, s. 141; Abdulazz, et-Tarb, s. 402. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 457; Muneccid, el-Mufassal, s. 147. Cevlk, el-Muarreb, s. 573; Muneccid, el-Mufassal, s. 147. Cevlk, el-Muarreb, s. 548; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 467. Muneccid, el-Mufassal, s. 150.

30

mum. mrulkays, Dvn, 115; yastk. mrulkays, 79; at. Zuheyr, Dvn, 9;

Farsa oluuyla ilgili kaynak 83 Farsa oluuyla ilgili kaynak 84 Farsa oluuyla ilgili kaynak 85

2. Kur'n Dil alimleri yabanc szcklerin Kur'an'da yer alp almad hususunda gr ayrlna dmlerdir. Suyt bu konuyu "el-Muhezzeb fima vaka'a fi'l-Kur'ani mine'l-muarreb" adl eserinin nsznde zl bir analize tabi tutmutur. Biz burada daha ok onun analizlerine yer vereceiz. 86 Bata mam afi' (. 204/ ), bn Cerr et-Taber (. 310 / ) Eb Ubeyde Ma'mer b. Musenna (. 210 / )Kad Ebbekir el-Bakllan (404 / ) ve Ebu'l-Hasan Ahmed b. Faris (. 390 / ayetleri delil getirmilerdir: = Anlayasnz diye biz onu Arapa Kur'an olarak indirdik. 87 = Eer biz onu yabanc dilden bir Kur'an klsaydk yle diyeceklerdi: Ayetleri anlalr ekilde aklanmal deil miydi? 88 ) olmak zere ou alimler Kur'an'da yabanc szcklerin bulunmad ynnde gr belirtmi ve u

bn Manzr, Lisnul-Arab, XII, 566; Abdurrahm, el-Muarreb, s. 577; Muneccid, elMufassal, s. 151.
84 85 86

83

r, Mucem, s. 154. Abdulazz, et-Tarb, s. 406.

Bkz. Suyt, Ebu'l-Fadl Celaluddn Abdurrahman Ebu Bekir, el-Muhezzeb fima vaka'a fi'l-Kur'ani mine'l-muarreb, nr.: Semr Hseyin Haleb, Beyrut, 1987, s. 21-34. Yusuf: 12 / 2. Fussilet: 41 / 44

87 88

31 mam afi Kur'an'da yabanc szck vardr diyenlere sert km, Eb Ubeyde de Kur'an'n sadece Arapa olarak indirildiini sylemi ve Kur'an'da geen ilgili bir kelime iin "bu Nabatce'dir" diyenin byk bir gaf yaptn ifade etmitir. bn Faris de eer Kur'an'da yabanc szcklerin bulunduu kabul edilirse, bunun bu tr kelimelerin karlnn Arap dilinde bulunmad, Dolaysyla Araplarn bunlarn karlklarn kendi dillerinden bulmakta aciz olduklar anlamna geleceini belirtmektedir. bn Cerr ettaber'ye gre Kur'an'daki baz kelimelerin Farsa, Habee, Nabatce veya baka bir dilce olduuna ilikin bn Abbas'a dayandrlan rivayetleri yle yorumlamaktadr: Bu kelimeler Araplarla Arap olmayanlar arasnda mterek kullanlan kelimelerdir. Yani ayn kelimeyi Hem Araplar, hem de Farslar, Habeyler ve dier baz kavimler mterek olarak kullanmlardr. Dier baz alimler ise Kur'an'da yabanc szcklerin bulunduunu kabul etmilerdir. Bunlar redd cephesinin delil getirdikleri ayetlere de farkl alardan bakmlardr. rnein bunlara gre naslki Farsa bir kasidenin iinde bulunan Arapa bir kelime o kasideyi Farsa olmaktan karmyorsa, Kur'an'da birka yabanc kelimenin bulunmas da O'nu "Arapa bir Kur'an" 89 olmaktan karmamaktadr. Kald ki dilciler tarafndan Kur'an'da da geen "brahm" ve benzeri isimlerin gayr- munsarf olmalarnn, dolaysyla kesre ve tenvn almamalarnn iki nedeni olarak 'Alem (zel isim) ve ucmet (yabanc kkenli) gsterilmektedir. Bundan da anlalyor ki bu tr isimler yabanc menelidirler. Bunun yannda Eb Meysere ve Dahhak gibi bilginler Kur'an'da her dnya dilinden kelimelerin bulunduunu sylemilerdir. Suyt ise bu szlere aklk getirmek asndan yle bir yaklamda bulunmaktadr: Kur'an gelmi gemi btn insanlarn ortaya kardklar ilimlere ve her eyle ilgili bilgilere iaret ettii iin onda her dnya diline iaret eden kelimelerin bulunmas kanlmazdr. Dolaysyla

89

Yusuf: 12 / 2

32 deiik dnya dilleri kelimelerinden ho olan ve Araplar arasnda kullanm fazla olan bazlar Kur'an iin seilmitir. Ayrca madem ki Hz. Peygamber btn insanla gnderilmitir, o halde kendisine gnderilen kitapta da her mmetin dilinden kelimelerin yer almas kanlmazdr. Bunlar syleyen Suyt, daha sonra Kur'an'da geen yabanc szckleri alfabetik sraya gre dizmektetir ki, bunlar arasnda Farsa olanlar da bulunmaktadr. Biz burada Farsa olanlarn listesini vereceiz ve Suyt'nin "el-Muhezzeb" adl eserinin dnda bu szcklerin Farsa olduuna ilikin baka baz yazarlarn eserlerine de atfta bulunacaz


90

eyh, byk ibrikler. ipek kilise frn, su

Farsa oluuyla ilgili kaynak 90 Farsa oluuyla ilgili kaynak 91 Farsa oluuyla ilgili kaynak 92 Farsa oluuyla ilgili kaynak 93 Farsa oluuyla ilgili kaynak 94

Suyt, el-Muhezzeb, s. 33. Kelimenin getii ayet udur:


91

= brahim babas Azer'e.dedii vakit (En'm: 6/74)

Cevlk, el-Muarreb, s. 120; Muhibb, Kasdus-sebl, I,149.

Bu kelimenin oulu olan "ebrk" u ayette gemektedir:


Akp giden arap kaynandan doldurulmu testiler, ibrikler ve kadehlerle (Vk'a: 56/18) Mecduddn Ebu's-Seadt el-Mubrek b. Muhammed bn Esr, en-Nihye fi arbi'l-hads, nr.: Ahmed Thir ez-Zv- Mahmd Muhammed et-Tanah, Kum, 1347, I, 47; Suyt, elMuhezzeb, s. 38; Ans, Tefsr, s. 3. Bu kelime Kur'n'n u ayetinde gemektedir:
92


= nce ve kaln ipekten yeil elbiseler giyerler (Kehf:18/31)
93

Suyt, el-muhezzeb, s. 48. Kelimenin getii ilgili ayet udur:

= Manastrlar ve kiliseler yklacakt (Hacc: 22/40

33


94

cehennem altn para zencefil sayfa piirilmi ta kaln duvar,dehliz.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 95 Farsa oluuyla ilgili kaynak 96 Farsa oluuyla ilgili kaynak 97 Farsa oluuyla ilgili kaynak 98 Farsa oluuyla ilgili kaynak 99 Farsa oluuyla ilgili kaynak 100 Farsa oluuyla ilgili kaynak 101

cehennem atei

Cevlk, el-Muarreb, s. 213; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 348; Suyt, el-Muhezzeb, s. 50; Kelime u ayette su veya sel anlamnda kullanlmtr:


= Nihayet emrimiz gelip de sular coup ykselmeye balad vakit (Hd: 11/40)
95 96

Suyt, el-Muhezzeb, s. 52. Suyt, el-Muhezzeb, s. 59. Kelime Kur'n'n u ayetinde de gemektedir:


=Onlardan yleleri vardr ki ona bir dinar versen onu sana demez (Al- mrn: 3/75)
97

Suyt, el-Muhezzeb, s. 66. Bu kelime u ayette gemektedir:


=Onlara orada karmnda zencefil olan bir kseden iirilir (nsn: 76/17).
98

Suyt, el-Muhezzeb, s. 67. Kelime u ayette gemektedir:


= Kitap sayfalarn drer gibi g de toplayp drdmz gn (Enbiy: 21/104)
99

Suyt, el-Muhezzeb, s. 69. Kelime Kur'n'n u ayetinde de gemektedir:


100

= Onlara atete piirilmi talar atyorlard (Fl: 105/4)

Cevlk, el-Muarreb, s. 398; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 127; Suyt, el-Muhezzeb, s.

71. Bu kelime Kur'n'n u ayetinde de geer:


= Biz zalimler iin kaln duvarlar kendilerini epe evre saran bir ate hazrladk (Kehf: 18/29)

34

ince ipek kilit kfur. hazine drlmek misk.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 102 Farsa oluuyla ilgili kaynak 103 Farsa oluuyla ilgili kaynak 104 Farsa oluuyla ilgili kaynak 105 Farsa oluuyla ilgili kaynak 106 Farsa oluuyla ilgili kaynak 107

3. Hadsler

101 102

Suyt, el-Muhezzeb, s. 75. Suyt, el-Muhezzeb, s. 14. Bu kelimenin getii bir ayette yle deniliyor:


103

= nce ipekten ve parlak atlastan giyerler (Duhn: 44/53)

Suyt, el-Muhezzeb, s. 109. Muhammed Sresi'nin 24. ayetinde bu kelimenin oulu

olan "akfal" yle gemektedir: Kur'an' dnmyorlar m? Yoksa kalpleri kilitli mi?
104

Suyt, el-Muhezzeb, s. 113; r, Mucem, s. 136; Abdurrahm, el-Muarreb, s. 544. Bu kelime Kur'n'n u ayetinde gemektedir:


= yiler, kafur katlm dolu bir kseden ierler (nsn: 76/5)
105

Suyt, el-Muhezzeb, s. 116.

106

Suyt, el-Muhezzeb, S. 116. Szck u ayette gemektedir: Gne drld zaman (Tekvr: 81 / 1).

107

Cevlk, el-Muarreb, s. 548; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 467; Suyt, el-Muhezzeb, s. 121. Bu kelimenin getii bir ayette yle deniliyor:


= Sonu misk kokusu gibidir; yaranlar bunun iin yarsnlar (Mutaffifn: 83/28)

35

Hadis kaynaklar verilirken Ktb-i Sitte ve Ahmed b. Hanbel'in Msned'i olarak A. J. Wensick ynetimindeki "el-Mu'cemu'l-Mufehres" (stanbul, 1988) adl eser baz alnm; bunlara ilaveten Zemaher'nin "elFik fi arbi'l-hads" (Kum, 1347) ile bn Esr'in "en-Nihye fi arbi'lhads" adl eserlerinden yararlanlmtr. Zira bu iki eserde geen hadislerde yer alan yabanc szcklerin kkenleri yazarlar tarafndan belirtilmitir. imdi de konuyu biraz amaya alalm Hz. Peygamber bir hadisinde ey hendek ahalisi! Cbir sizin iin bir sr(ziyafet) hazrlam; haydi gelin! demitir 108 . Hadiste geen

ve

kelimelerinin ikisinin de Farsa olduunu syleyen Cevlk(. 540 /


1145), Hz. Peygamberin Farsa konutuunu nakletmektedir. 109 Rivayete gre Hz. Peygambere Zimmlerden herhangi bir konuda nasl izin istenecei sorulmu, O da kendilerine sylenmesini

(gireyim mi?) gibi eyler

emretmitir. 110 Muneccid, Farsa olan ve baka yazl

biimleri de bulunan bu kelimenin yer ald hadisle iligili yaplan yorumlar erevesinde Hazreti Peygamberin Farsa bildiini kaydetmektedir. 111 Hz. Peygamberin kulland yabanc szcklere bakldnda bunlarn nemli bir ksmnn krallarna slma dvet mektuplarn gnderdii halklarn dili olarak Farsa, Habee ve Rumca olduu gze arpmaktadr. Bilindii gibi birer davet mektubuyla Dihyetul-Kelb Rm kral Herakliusa; Amr b. Umeyye Habe kral Necye (asl ad Ashame);
108 109 110

Buhr, cihd: 188. Bk. Cevlk, el-Muarreb, hendek kelimesi iin s. 279; sr kelimesi iin s. 382.

Bk. Mecduddn Ebus-seadt el-Mubrek b. Muhammed b. Esr, en-Nihye fi arbilhads, nr.: Ahmed Thir ez-Zv Mahmd Muhammed et-Tanah, Kum, 1347, I, 74. Bk. Muneccid, el-Mufassal, s. 24.

111

36 Abdullah b. Huzfe ran Kisrs Husrev Pervze; Htb b. Eb Baltaa da Msr Firavnu Mukavksa gnderilmitir. bn Sadn tespitine gre gnderilen elilerin hepsi gnderilmi olduklar memleketlerin dillerini biliyorlard. 112 aatay, Dihyenin Hz. Peygambere d lkelerle ilgili nemli bilgiler vermek konusunda byk yardmlarda bulunduunu ifade etmektedir ki 113 , bu bilgiler arasnda dil ile ilgili olanlar da bulunabilir. Bu bakmdan biz bata ad geen sahbiler olmak zere komu memleketlerin dillerini bilen baz Mslmanlarn Hz. Peygambere bu konuda yardmc olduklar ihtimalini uzak grmyoruz. slmn ilk yllarndan itibaren Fars asll Mslmanlarn arasra ak bir ekilde Farsa konutuklarn syleyen Muneccid, bunlara rnek olarak Selmn- Frisyi gstermekte ve bu ztn Hz. Ebbekirin halife seildii gn duygularn Farsa dile getirdiini kaydetmektedir. 114 Meselenin bir yn de Peygamber-Kurn balamnda dnlebilir. Eski peygamberlerin isimleri de dhil olamak zere Kurnda yabanc szckler olup olmad hususu tartmal ise de, yaygn kanate gre daha nce nzil olan semv kitaplardan her biri belirli bir kavim iin indirilip sadece o kavmin dilini ierirken; Kurn btn kavimlere gnderilmi ve bata Fara, Rmca ve Habee olmak zere iinde birok kavmin dilinden szckler bulunmaktadr. 115 Meseleye bu adan bakldnda Kurnn ilk mfessiri olan ve kendisine ara sra baz yet ve szcklerle ilgili sorular sorulan Hz. Peygamberin bu szcklerin ait olduklar diller hakknda en azndan ihtiya nispetinde bilgi sahibi olmas muhtemeldir. Aada

112 113 114 115

Muhammed b. Sad, et-Tabaktul-kubr, nr.: hsn Abbs, Beyrut, ts., I, 258. Bk. Neet aatay, Sorularla slm Dini ve slm Tarihi, Ankara, 1997, s. 191. Bk. Muneccid, el-Mufassal, s. 26. Bk. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 108.

37 hadislerde geen Farsa szckler ve anlamlar ile getikleri hadis kaynaklar ve Farsa olularyla ilgili kaynaklar verilmitir:


kaynak 116

kurun.

Eb Dvud, Edeb: 88.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 117

ipek

bn Hanbel, II, 100.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 118

satran at Nihye, I, 47.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 119

ipek

Buhr, cihd: 77.

Farsa oluuyla ilgili

kaynak 120

silindir.

Mslim, salt: 264.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 121

ksa don.

Fik, I, 63.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 122

gireyim mi? Nihye, I, 74.

Farsa

oluuyla

ilgili

116 117 118

Muneccid, el-Mufassal, s. 91. r, Mucem, s. 6. bn Esr, en-Nihye, I, 45; bn Manzr, Lisnul-Arab, II, 208; r, Mucem, s. 10.

Nihaye'de konuyla ilgili u hadis gemektedir:


= Satran at ve tavla ile oynayan kii elini bir domuzun kanna batrm gibi olur.
119 120 121 122

bn Esr, en-Nihye, I, 47; Ans, Tefsr, s. 3. Ans, Tefsr, s. 3. r, Mucem, s. 12; Muneccid, el-Mufassal, s. 96. bn Esr, en-Nihye, I, 74; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 216.

38


kaynak 123

krmz arap.Nes, eribe: 24,28.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 124

saban demiri. Nihye, I,129.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 125

eit

Fik, I, 71.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 126

pimi.

Nihye, I, 101.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 127

kuzu.

Tirmiz, kyme: 6.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 128

Jpiter.

Nihye, I, 113.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 129

grup, frka.Nihye, I, 118.

Farsa oluuyla ilgili

123 124 125 126 127 128 129

Cevlk, el-Muarreb, s. 208; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 239; Ans, Tefsr, s. 8. r, Mucem, s. 23. r, Mucem, s. 16. bn Esr, en-Nihye, I, 101; r, Mucem, s. 17; Muneccid, el-Mufassal, s. 99. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 259; Muneccid, el-Mufassal, s. 99. es-Sn, Kasdus-sebl, I, 264; Ans, Tefsr, s. 9. Muneccid, el-Mufassal, s. 101; bn Esr, Nihaye, I, 118. lgili hadis Nihaye'de yle

gemektedir:


=nsanlar frkalara ayrlmadka kyamet kopmaz

39


kaynak 130

zatlcenp

Mslim, kasme: 13.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 131

kuzu.

Fik, I, 104.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 132

mermi, fndk. Buhr, zebih: 2, 5.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 133

kalitesiz.

Fik, I, 140.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 134

hasr.

Eb Dvud, salt: 22. Farsa oluuyla ilgili


kaynak 135

piyon, piyade. Mslim, cihd: 86.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 136

mest.

Nihye, I, 189.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 137
130 131 132 133 134 135 136 137

tahmin.

Nihye, I, 269.

Farsa oluuyla ilgili

Muhibb, Kasdus-sebl, I, 270. r, Mucem, s. 21; Ans, Tefsr, s. 11. Abdurrahman, el-Muarreb, s. 175; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 304. bn Esr, en-Nihye, I, 166; r, Mucem, s. 29. Cevlk, el-Muarreb, s. 158. Cevlk, el-Muarreb, s. 210; Muneccid, el-Mufassal, s. 104. Muneccid, el-Mufassal, s. 106. Cevlk, el-Muarreb, s. 38; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 384; Nihaye'de ilgili hadis yle

gemektedir:

= yiyecek maddelerini tahminen de alp satnz.

40


kaynak 138

gl suyu, . Nihye, I, 282.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 139

kubbe.

Nihye, I, 305.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 140

orap. Eb Dvud, Tahret: 61.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 141

mcn.

Nihye, I, 319.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 142

ceviz.

bn Hanbel, IV, 184.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 143

uval.

Mslim, tevbe: 56.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 144

kavun.

Nihye, II, 19.

Farsa oluuyla ilgili

Cevlk, el-Muarreb, s. 248; bn Esr, en-Nihye, I, 282; r, Mucem, s. 42. Nihaye'de Bu kelimenin getii ilgili hadiste yle deniliyor:

138


= Cenabetten ykand zaman glsuyu gibi bir ey ister ve elinin arasna alrd 139 Muneccid, el-Mufassal, s. 109.
140 141

r, Mucem, s. 48. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 402; bn Esr, Nihaye, I, 319. Nihaye'de bu kelimenin getii

sz yledir: =Irakl bir adam Abdullah b. mer'e -Allah ondan raz olsun- macun hediye etti.
142 143 144

Cevlk, el-Muarreb, s. 238. Cevlk, el-Muarreb, s. 251. Cevlk, el-Muarreb, s. 287; Muhibb, a. g. e., I, 452; r, Mucem, s. 52.

41


kaynak 145

et suyu, orba. Nihye, II, 20.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 146

kp.

Nihye, II, 82.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 147

arap.

Eb Dvud, eribe:6.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 148

dirhemin altda biri.

Fik, I, 605.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 149

el yapm.

Fik, I, 126.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 150

sekreterya.

bn Hanbel, I, 31.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 151

ky.

bn Hanbel, IV, 419.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 152

ss, altn.

Nihye, II, 294.

Farsa oluuyla ilgili

145 146 147 148 149 150 151 152

r, Mucem, s. 53; Muneccid, el-Mufassal, s. 110. Mneccid, el-Mufassal, s. 111. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 6. r, Mucem, s. 66. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 28; r, Mucem, s. 64. Cevlk, el-Muarreb, s. 317; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 49; Ans, Tefsr, s. 30. bn Manzr, Lisnul-Arab, X, 116; Ans, Tefsr, s. 30. r, Mucem, s. 76; Muneccid, el-Mufassal, s. 119.

42


kaynak 153

sepet.

Buhr, savm: 31.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 154

inkrc.

Buhr, murteddn: 2.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 155

cva.

Fik, II, 132.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 156

sade.

Eb Dvud, tahret: 60.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 157

gecelik.

Nihye, II, 331.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 158

kap oyunu Nihye, II, 354.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 159

tospaha

Buhr, zebih: 12.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 160

kap oyunu. Nihye, II, 354.

Farsa oluuyla ilgili

153 154 155 156 157 158

Cevlk, el-Muarreb, s. 43; r, Mucem, s. 80. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 97-98; r, Mucem, s. 80-81 r, Mucem, s. 82. Cevlk, el-Muarreb, s. 394; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 107. Cevlk, el-Muarreb, s. 368. bn Esr, en-Nihye, II, 354. lgili hadiste yle deniliyor: = Ebu Hureyre'yi kap oyunu oynarken grdm.


159 160

Muhibb, a. g. e. , II, 144-145. bn Esr, en-Nihye, II, 354.

43


kaynak 161

tezek.

Buhr, vud: 66.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 162

tabak.

Buhr, atime: 23.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 163

ziyafet.

Mslim, eribe: 141. Farsa oluuyla ilgili


kaynak 164

souk.

Nihye, III, 21.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 165

tava.

bn Hanbel, IV, 428.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 166

taze.

Fik, III, 195.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 167

yksek bina.

Fik, II, 357.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 168

toprak harac. Nihye, III, 124.

Farsa oluuyla ilgili

161 162 163 164 165 166 167 168

Abdurrahm, el-Muarreb, s. 374. r, Mucem, s. 92; Ans, Tefsr, s. 36; Muneccid, el-Mufassal, s. 126. r, Mucem, s. 96; Muneccid, el-Mufassal, s. 127. Cevlk, el-Muarreb, s. 420; r, Mucem, s. 107; Muneccid, el-Mufassal, s. 132. Ans, Tefsr, s. 45. Muneccid, el-Mufassal, s. 134. r, Mucem, s. 111. r, Mucem, s. 113.

44


kaynak 169

asker, ordu.

Buhr, cihd: 77.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 170

arap.

Fik, III, 46.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 171

8 km.

Buhr, nikh: 107.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 172

kl adr.

Mslim, libs: 82.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 173

ipek.

bn Hanbel, I, 218.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 174

kk mest.

Fik, III, 219.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 175

vekil, glip.

Mslim, zekt: 40.

Farsa oluuyla ilgili

169 170 171 172

Cevlk, el-Muarreb, s. 453; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 292. r, Mucem, s. 115. Ans, Tefsr, s. 50; Muneccid, el-Mufassal, s. 138.

Muhibb, a. g. e. , II, 337. Abdurrahme gre Ltincedir. Bk. Abdurrahm, el-Muarreb, s. 485. Abdurrahm, el-Muarreb, s. 523. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 356. r, Mucem, s. 130; Ans, Tefsr, s. 59; Muneccid, el-Mufassal, s. 141.

173 174 175

45


kaynak 176

pamuklu elbise.bn Hanbel, V, 414. Farsa oluuyla ilgili


kaynak 177

boyun.

Nihye, IV, 162.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 178

kazma, kral tc. Fik, II, 408.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 179

pamuk.

Nihye, I, 316.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 180

turna kuu. bn Hanbel, VI, 23.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 181

kek.

Tirmiz, menkib: 3.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 182

alg.

Fik, II, 112.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 183

testi.

bn Hanbel, I, 102.

Farsa oluuyla ilgili

176 177 178 179 180 181 182 183

Mneccid, el-Mufassal, s. 143. Cevlk, el-Muarreb, s. 534; Muneccid, el-Mufassal, s. 144. r, Mucem, s. 133. r, Mucem, s. 133; Ans, Tefsr, s. 62. r, Mucem, s. 134. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 400; Ans, Tefsr, s. 63. Muneccid, el-Mufassal, s. 145. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 409; r, Mucem, s. 140.

46


kaynak 184

bir bitki.

Nesa, imn: 45.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 185

geni alan.

Nesa, hayl: 1.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 186

hakim.

Nihye, IV, 369.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 187

arap.

Fik, III, 398.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 188

tavla.

Eb Dvud, edeb: 56. Farsa oluuyla ilgili


kaynak 189

yumuak.

Nihye, V, 39-40.

Farsa oluuyla ilgili

184 185 186 187 188 189

r, Mucem, s. 142; Ans, Tefsr, s. 67. Cevlk, el-Muarreb, s. 575. Muneccid, el-Mufassal, s. 149. r, Mucem, s. 149. Cevlk, el-Muarreb, s. 605-606. r, Mucem, s. 152.

47

NC BLM

ALFABETK SIRAYA GRE KLASK DNEMDE ARAP DLNE GREN FARSA SZCKLER, ANLAMLARI VE FARSA OLULARIYLA LGL KAYNAKLAR


kaynak 191

kurun. kk havuz

Farsa oluuyla ilgili kaynak 190 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 193
190 191 192 193

ipek ibrik.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 192 Farsa oluuyla ilgili

Muneccid, el-Mufassal, s. 91. Hafac, ifa, s. 16. Hafac, ifa, s. 13; r, Mucem, s. 6. Cevlk, el-Muarreb, s. 120; Muhibb, Kasdus-sebl, I,149. Bu iki eserde geen bir iirinde Adiy b. Zeyd yle diyor:

48


kaynak 194

kemer tokas

Farsa oluuyla ilgili


Kaynak 195

iirme/reviyye

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 196

krmz boya.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 197

ata tapan.

Farsa oluuyla ilgili

satran at ipek stun,silindir.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 198 Farsa oluuyla ilgili kaynak 199 Farsa oluuya ilgili kaynak 200

Bir gn sabah kahvalts arab istedi, Bir cariye elinde bir ibrikle geldi. Bu kelimenin oulu olan "ebrk" u ayette gemektedir:


Akp giden arap kaynandan doldurulmu testiler, ibrikler ve kadehlerle (Vk'a: 56/18)
194 195 196 197 198 199

Cevlk, el-Muarreb, s. 124 Hafac, ifa, s. 34 Cevlk, el-Muarreb, s. 112; r, Mucem, s. 8; Muneccid, el-Mufassal, s. 92. Hafac, ifa, s. 16; Fik, I, 31; Cevlk, el-Muarreb, s. 148; bn Esr, en-Nihye, I, 47. bn Esr, en-Nihye, I, 45, 47; bn Manzr, Lisnul-Arab, II, 208; r, Mucem, s. 10. bn Esr, en-Nihye, I, 47; Suyt, el-Muhezzeb, s. 38; Ans, Tefsr, s. 3. Bu kelime

Kur'n'n u ayetinde gemektedir: = nce ve kaln ipekten yeil elbiseler giyerler (Kehf:18/31)
200

Ans, Tefsr, s. 3.

49


kaynak 202

kk sirke kab Kalya ta, orak

Farsa oluuyla ilgili kaynak 201 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 203

oyun ve raks yeri

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 204

Zhre

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 206

ksa don. gireyim mi?

Farsa oluuyla ilgili kaynak 205 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 208

ardak. krmz arap

Farsa oluuyla ilgili kaynak 207 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 209
201 202 203 204 205 206 207 208 209

doan kuu

Farsa oluuyla ilgili

Cevlk, el-Muarreb, s. 131. Cevlik, el-Muarreb, s. 124. Hafac, ifa, s. 20 Hafac, ifa, s. 21. Zemaher, Fel-Fik, I, 63; r, Mucem, s. 12; Muneccid, el-Mufassal, s. 96. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 216. Fik, I, 460-461; Ans, Tefsr, s. 5; el-Muneccid, el-Mufassal, s. 98. Cevlk, el-Muarreb, s. 208 Cevlk, el-Muarreb, s. 182.

50


kaynak 211

saban demiri. bir kap tr

Farsa oluuyla ilgili kaynak 210 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 212

ba

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 213

esans iesi

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 215

eit kaplan

Farsa oluuyla ilgili kaynak 214 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 216

pimi.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 217

ans, talih

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 218
210 211 212 213 214 215 216 217 218

deve.

Farsa oluuyla ilgili

r, Mucem, s. 23. Cevlk, el-Muarreb, s. 211 Hafac, ifa, s. 49. Cevlk, el-Muarreb, s. 163. r, Mucem, s. 16. Cevlk, el-Muarreb, s. 178. bn Esr, en-Nihye, I, 101; r, Mucem, s. 17; Muneccid, el-Mufassal, s. 99. Cevlk, el-Muarreb, s. 171 Nihye, I, 101; Abdurrahim, el-Muarreb, s. 172.

51


kaynak 221

put kuzu. barbat algs

Farsa oluuyla ilgili kaynak 219 Farsa oluuyla ilgili kaynak 220 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 223

Jpiter. pay, hisse

Farsa oluuyla ilgili kaynak 222 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 224

esir(lik)

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 226

grup, cemat. atl, sava

Farsa oluuyla ilgili kaynak 225 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 227

bir kap tr

Farsa

oluuyla

ilgili


219 220 221 222 223 224 225 226 227 228

zatlcenp

Farsa oluuyla ilgili kaynak 228

Cevlk, el-Muarreb, s. 212 Muhibb, Kasdus-sebl, I, 259; Muneccid, el-Mufassal, s. 99. bn Esr, en-Nihaye, I, 112; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 263; Ans, Tefsr, s. 8. es-Sn, Kasdus-sebl, I, 264; Ans, Tefsr, s. 9. Cevlk, el-Muarreb, s. 209 Cevlk, el-Muarreb, s. 159 Muneccid, el-Mufassal, s. 101. Cevlk, el-Muarreb, s. 169 Cevlk, el-Muarreb, s. 189. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 270.

52


kaynak 229

kuzu

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 230

uurlu gebelik

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 231

elbise

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 232

eli.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 233

koruma

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 234

bostan.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 235

batl, bo

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 236

krmz boya

Farsa oluuyla ilgili

229 230 231 232

Hafac, ifa, s. 40; Cevlk, el-Muarreb, s. 157 Hafac, ifa, s. 55. Cevlk, el-Muarreb, s. 170. Hafac, ifa, s. 45; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 275-276; Muneccid, el-Mufassal, s. 102. Cevlk, el-Muarreb, s. 186. Hafac, ifa, s. 40; r, Mucem, s. 22. Cevlk, el-Muarreb, s. 160 Cevlk, el-Muarreb, s. 176.

233 234 235 236

53


kaynak 237

cppe

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 238

sancak.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 239

mal ok olan

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 240

mermi, fndk.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 241

meneke

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 242

Merih

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 243

kalitesiz.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 244

krmz renk

Farsa oluuyla ilgili

237 238

Cevlk, el-Muarreb, s. 157 Nihye, I, 157; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 302; r, Mucem, s. 27; Ans, Tefsr, s. 13. Hafac, ifa, s. 55. Abdurrahman, el-Muarreb, s. 175; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 304. Cevlk, el-Muarreb, s. 204. Hafac, ifa, s. 55; Cevlk, el-Muarreb, s. 169. bn Esr, en-Nihye, I, 166; r, Mucem, s. 29. Cevlk, el-Muarreb, s. 168

239 240 241 242 243 244

54


kaynak 245

hasr.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 246

Bari

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 247

gemi

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 248

piyon, piyade.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 249

kilise

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 250

hastane

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 251

ksa don.

Farsa oluuyla ilgili

245 246 247

Cevlk, el-Muarreb, s. 158. Hafac, ifa, s. 39. Cevlk, el-Muarreb, s. 167. Muallakt airlerinden Tarafe'nin bir iirinde u msra geiyor:


Dicle nehrinde ykselen bir geminin sakinleri gibi
248 249

Cevlk, el-Muarreb, s. 210; Muneccid, el-Mufassal, s. 104. Suyt, el-muhezzeb, s. 48. Kelimenin getii ilgili ayet udur:


250 251

= Manastrlar ve kiliseler yklacakt (Hacc: 22/40

Hafac, ifa, s. 56.

A, Dvn, 191; Buhr, salt: 9; Cevlk, el-Muarreb, s. 38; r, Mucem, s. 33; Ans, Tefsr, s. 17.

55


kaynak 252

giysi

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 254

mest. frn, su

Farsa oluuyla ilgili kaynak 253 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 255

ok

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 256

eski elbise

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 257

tahmin.

Farsa oluuyla ilgili

gl suyu, bal. kubbe.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 258 Farsa oluuyla ilgili kaynak 259

252 253 254

Cevlk, el-Muarreb, s. 223 Muneccid, el-Mufassal, s. 106.

Cevlk, el-Muarreb, s. 213; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 348; Suyt, el-Muhezzeb, s. 50; (Ansye gre bu kelime brncedir: Bk. Ans, Tefsr, s.18). Kelime u ayette su veya sel anlamnda kullanlmtr:


= Nihayet emrimiz gelip de sular coup ykselmeye balad vakit (Hd: 11/40)
255 256 257 258 259

Cevlk, el-Muarreb, s. 218 Hafac, ifa, s. 68. Cevlk, el-Muarreb, s. 38; Muhibb, Kasdus-sebl, I, 384. Cevlk, el-Muarreb, s. 248; bn Esr, en-Nihye, I, 282; r, Mucem, s. 42. Muneccid, el-Mufassal, s. 109.

56


kaynak 260

enk mzik aleti

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 265

orap. mcn. ceviz. uval. inci.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 261 Farsa oluuyla ilgili kaynak 262 Farsa oluuyla ilgili kaynak 263 Farsa oluuyla ilgili kaynak 264 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 266

cehennem

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 267

cevher.

Farsa oluuyla ilgili


260 261 262 263 264 265 266 267 268 269

kavun. et suyu, orba.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 268 Farsa oluuyla ilgili kaynak 269

Hafac, ifa, s. 77. r, Mucem, s. 48. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 402. Cevlk, el-Muarreb, s. 238. Cevlk, el-Muarreb, s. 251. r, Mucem, s. 45; Ans, Tefsr, s. 21; Muneccid, el-Mufassal, s. 109. Suyt, el-Muhezzeb, s. 52. Cevlk, el-Muarreb, s. 237. Cevlk, el-Muarreb, s. 287; Muhibb, a. g. e., I, 452; r, Mucem, s. 52. r, Mucem, s. 53; Muneccid, el-Mufassal, s. 110.

57


kaynak 271

kp. hendek.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 270 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 272

sofra.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 274

arap. dirhemin altda biri.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 273 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 275

dikim

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 276

yalan

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 278

el yapm. koridor

Farsa oluuyla ilgili kaynak 277 Farsa oluuyla ilgili

270 271 272 273 274 275 276 277 278

Mneccid, el-Mufassal, s. 111. Muhibb, Kasdus-sebl, I, 466; r, Mucem, s. 57; Ans, Tefsr, s. 25. r, Mucem, s. 58; ans, Tefsr, s. 25; Muneccid, el-Mufassal, s. 113. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 6. r, Mucem, s. 66. Hafac, ifa, s. 98. Hafac, ifa, s. 104. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 28; r, Mucem, s. 64. Hafac, ifa, s. 99.

58


kaynak 279

sekreterya.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 280

ky reisi.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 281

altn para

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 283

ipek. her ayn 21'i

Farsa oluuyla ilgili kaynak 282 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 285

ky. ip,yular.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 284 Farsa oluuyla ilgili

279 280

Cevlk, el-Muarreb, s. 317; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 49; Ans, Tefsr, s. 30.

Hafac, ifa, s. 99; Cevlk, el-Muarreb, s. 303; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 40; ans, Tefsr, s. 29.
281

Suyt, el-Muhezzeb, s. 59. Kelime Kur'n'n u ayetinde de gemektedir:


=Onlardan yleleri vardr ki ona bir dinar versen onu sana demez (Al- mrn: 3/75)
282 283

Muhibb, a. g. e., II, 43; Muneccid, el-Mufassal, s. 115. Hafac, ifa, s. 108. Eb Nuvs bir iirinde yle diyor (bk. Hafac, ayn yer):

Bana iki ver, zira bugnmz Ram gndr Ram'n teki gnlere bir stnl vardr.
284 285

bn Manzr, Lisnul-Arab, X, 116; Ans, Tefsr, s. 30. Cevlk, el-Muarreb, s. 337; r, Mucem, s. 72; Ans, Tefsr, s. 30.

59


kaynak 286

zmrt.

Farsa oluuyla ilgili


ilgili kaynak 287

ss, altn.

Farsa oluuyla


kaynak 288

zehirli madde

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 289

altn suyu

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 290

sepet.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 291

zencefil

Farsa

oluuyla

ilgili


kaynak 292

inkrc.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 293
286 287 288 289 290 291

cva.

Farsa oluuyla ilgili

r, Mucem, s. 76; Ans, Tefsr, s. 32; Muneccid, el-Mufassal, s. 119. r, Mucem, s. 76; Muneccid, el-Mufassal, s. 119. Hafac, ifa, s. 114. Hafac, ifa, s. 106. Cevlk, el-Muarreb, s. 43; r, Mucem, s. 80. Suyt, el-Muhezzeb, s. 66. Bu kelime u ayette gemektedir:


=Onlara orada karmnda zencefil olan bir kseden iirilir (nsn: 76/17).
292 293

Hafac, ifa, s. 113; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 97-98; r, Mucem, s. 80-81. r, Mucem, s. 82.

60


kaynak 294

inaata gerilen ip

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 295

at

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 296

sade.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 297

gecelik.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 298

sayfa

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 299

piirilmi ta

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 300

kap oyunu

Farsa oluuyla ilgili


294 295 296 297 298

kaln duvar,dehliz.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 301

Hafac, ifa, s. 114. Hafac, ifa, s. 122. Cevlk, el-Muarreb, s. 394; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 107. Cevlk, el-Muarreb, s. 368. Suyt, el-Muhezzeb, s. 67. Kelime u ayette gemektedir:


= Kitap sayfalarn drer gibi g de toplayp drdmz gn (Enbiy: 21/104)
299

Suyt, el-Muhezzeb, s. 69. Kelime Kur'n'n u ayetinde de gemektedir:


300

= Onlara atete piirilmi talar atyorlard (Fl: 105/4)

bn Esr, en-Nihye, II, 354.

61


kaynak 304

tezek. ayakkab ba cehennem atei

Farsa oluuyla ilgili kaynak 302 Farsa oluuyla ilgili kaynak 303 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 307

tabak. ekerlik

Farsa oluuyla ilgili kaynak 305 Farsa oluuyla ilgili kaynak 306

tospaa

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 308

ziyafet.

Farsa oluuyla ilgili


301

komisyoncu. toynak.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 309 Farsa oluuyla ilgili kaynak 310

Cevlk, el-Muarreb, s. 398; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 127; Suyt, el-Muhezzeb, s. 71. Bu kelime Kur'n'n u ayetinde de geer:


= Biz zalimler iin kaln duvarlar kendilerini epe evre saran bir ate hazrladk (Kehf: 18/29)
302 303 304 305 306 307 308 309

Abdurrahm, el-Muarreb, s. 374. Hafac, ifa, s. 127. Suyt, el-Muhezzeb, s. 75. r, Mucem, s. 92; Ans, Tefsr, s. 36; Muneccid, el-Mufassal, s. 126. Hafac, ifa, s. 128. Muhibb, a. g. e. , II, 144-145. Hafac, ifa, s. 120; r, Mucem, s. 96; Muneccid, el-Mufassal, s. 127. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 152.

62


kaynak 311

ince ipek

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 314

satran. ahlarn ah souk.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 312 Farsa oluuyla ilgili kaynak 313 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 319
310

tava.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 315

taze. yksek bina. toprak harac. tambur.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 316 Farsa oluuyla ilgili kaynak 317 Farsa oluuyla ilgili kaynak 318 Farsa oluuyla ilgili

bn Esr, Nihye, II, 406; Cevlk, el-Muarreb, s. 362; bn Manzr, Lisnul-Arab, IV, 380. Suyt, el-Muhezzeb, s. 14. Bu kelimenin getii bir ayette yle deniliyor:

311


312 313 314 315 316 317 318 319

= nce ipekten ve parlak atlastan giyerler (Duhn: 44/53)

Cevlk, el-Muarreb, 414; r, Mucem, s. 100; Ans, Tefsr, s. 41. Hafac, ifa, s. 130. Cevlk, el-Muarreb, s. 420; r, Mucem, s. 107; Muneccid, el-Mufassal, s. 132. Ans, Tefsr, s. 45. Muneccid, el-Mufassal, s. 134. r, Mucem, s. 111. r, Mucem, s. 113. Cevlk, el-Marreb, s. 444; es-Sn, Kasdus-sebl, II, 265.

63


kaynak 320

asker, ordu.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 322

arap. aslan.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 321 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 326

8 km. kl adr. ya yem. eli.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 323 Farsa oluuyla ilgili kaynak 324 Farsa oluuyla ilgili kaynak 325 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 327

ipek.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 328

kk mest.

Farsa oluuyla ilgili


320 321 322 323 324

vekil, glip.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 329

Cevlk, el-Muarreb, s. 453; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 292. r, Mucem, s. 115. bn Esr, Nihye, III,429; Abdurrahm, el-Muarreb, s. 473. Ans, Tefsr, s. 50; Muneccid, el-Mufassal, s. 138.

Muhibb, a. g. e. , II, 337. Abdurrahme gre Ltincedir. Bk. Abdurrahm, el-Muarreb, s. 485. bn Esr, Nihye, III, 451; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 339. Cevlk, el-Muarreb, s. 472; Muhibb, a. g. e., II, 349; r, Mucem, s. 122. Abdurrahm, el-Muarreb, s. 523. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 356.

325 326 327 328

64


kaynak 330

lek.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 331

kfur.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 332

bardak.

Farsa oluuyla ilgili

329 330 331

r, Mucem, s. 130; Ans, Tefsr, s. 59; Muneccid, el-Mufassal, s. 141. Abdurrahim, el-Muarreb, s. 527.

Suyt, el-Muhezzeb, s. 113; r, Mucem, s. 136; Abdurrahm, el-Muarreb, s. 544. Bu kelime Kur'n'n u ayetinde gemektedir:


= yiler, kafur katlm dolu bir kseden ierler (nsn: 76/5)
332

Muhibb, Kasdus-sebl, II, 381; r, Mucem, s. 131.

65


kaynak 339

pamuklu elbise. boyun. kazma, kral tc. pamuk. turna kuu. kek. kahverengi.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 333 Farsa oluuyla ilgili kaynak 334 Farsa oluuyla ilgili kaynak 335 Farsa oluuyla ilgili kaynak 336 Farsa oluuyla ilgili kaynak 337 Farsa oluuyla ilgili kaynak 338 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 340

hazine

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 342

alg. kp.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 341 Farsa oluuyla ilgili

333 334 335 336 337 338 339 340 341 342

Mneccid, el-Mufassal, s. 143. Cevlk, el-Muarreb, s. 534; Muneccid, el-Mufassal, s. 144. r, Mucem, s. 133. r, Mucem, s. 133; Ans, Tefsr, s. 62. r, Mucem, s. 134. Hafac, ifa, s. 193; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 400; Ans, Tefsr, s. 63. r, Mucem, s. 137. Suyt, el-Muhezzeb, s. 116. Muneccid, el-Mufassal, s. 145. Cevlk, el-Muarreb, s. 559; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 407.

66


kaynak 344

testi. gem.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 343 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 345

bir bitki.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 346

geni alan.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 348

hakim. mum

Farsa oluuyla ilgili kaynak 347 Farsa oluuyla ilgili


kaynak 351

arap. reis. cbbe.

Farsa oluuyla ilgili kaynak 349 Farsa oluuyla ilgili kaynak 350 Farsa oluuyla ilgili

343 344

Muhibb, Kasdus-sebl, II, 409; r, Mucem, s. 140.

bn Esr, Nihye, IV, 234; Cevlk, el-Muarreb, s. 564; r, Mucem, s. 141; Abdulazz, et-Tarb, s. 402. r, Mucem, s. 142; Ans, Tefsr, s. 67. Cevlk, el-Muarreb, s. 575. Muneccid, el-Mufassal, s. 149. Hafac, ifa, s. 202. r, Mucem, s. 149. Muhibb, Kasdus-sebl, II, 457; Muneccid, el-Mufassal, s. 147. Cevlk, el-Muarreb, s. 573; Muneccid, el-Mufassal, s. 147.

345 346 347 348 349 350 351

67


kaynak 352

misk.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 353

mest.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 354

mum.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 355

tavla.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 356

yumuak.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 357

nesrin iei

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 358

yastk.

Farsa oluuyla ilgili

352

Hafac, ifa, s. 225; Cevlk, el-Muarreb, s. 548; Muhibb, Kasdus-sebl, II, 467; Suyt, el-Muhezzeb, s. 121. Bu kelimenin getii bir ayette yle deniliyor:


353 354

= Sonu misk kokusu gibidir; yaranlar bunun iin yarsnlar (Mutaffifn: 83/28) Muneccid, el-Mufassal, s. 150.

bn Esr, Nihye, IV, 373; bn Manzr, Lisnul-Arab, XII, 566; Abdurrahm, elMuarreb, s. 577; Muneccid, el-Mufassal, s. 151. Cevlk, el-Muarreb, s. 605-606. r, Mucem, s. 152. Hafac, ifa, s. 228. r, Mucem, s. 154.

355 356 357 358

68


kaynak 359

at.

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 360

nilfer iei

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 361

bilezik

Farsa oluuyla ilgili


kaynak 362

yakut

Farsa oluuyla ilgili

359 360 361 362

94; Abdulazz, et-Tarb, s. 406. Hafac, ifa, s. 233. Hafac, ifa, s. 244. Suyt, el-Muhezzeb, s. 137. Bu kelime Kur'n'n u ayetinde gemektedir:


= Onlar yakut ve mercan gibidirler (Rahmn: 55/58)

69

SONU Hemen hemen btn dnya dillerinin szdaarcklarn oluturan szckler yerli ve yabanc olmak zere ikiye ayrlr. Bir dilin kendisine ait olan ve kkeni o dilde bulunup baka bir dilden alnmayan szckler yerli; toplumlar arasnda meydana gelen eitli etkileimlere bal olarak bir dilin szvarlna baka bir dilden giren szckler de yabanc olarak kabul edilir. Yabanc szckler, Arap dilcileri tarafndan ounlukla dahl veya muarreb olarak adlandrlr. Bir dile yabanc bir dilden szck girmesinin eitli nedenleri vardr. Konumuz olan Farsa asndan bu nedenleri yle sralayabiliriz: 1) Asker nedenler 2) Siyas nedenler 3) Meden nedenler 4) Sosyal nedenler 5) Kltrel nedenler 6) Ekonomik nedenler Gerek ilk filolojik almalar olarak kabul edilen "arbu'l-Kur'n" ve "arbu'l-Hads" yazarlar, gerekse bata nl dil limi Sbeveyh (. 180

70 / 796) olmak zere erken dnem Arap dilcileri bu tr szckleri inceleme konusu yapmlardr. Klasik dnemde Arap diline "muarreb" veya "dahl" szckler arasnda Farsa kkenli olanlar nemli bir oran tekil etmektedirler. Buna ramen bildiimiz kadaryla lkemizde bu szcklerle ilgili mstakil bir alma yaplmamtr. Bu boluu doldurmaya katkda bulunmak iin bu tezi hazrlam bulunuyoruz. Konuyla ilgili gzlem ve deerlendirmelerimizi yle zetleyebiliriz: 1) Arap diline giren dahl ve muarreb szckler arasnda en byk oran Farsa oluturmaktadr. 2) Araplar Farsa szcklerden bir ksmn hi deitirmeden; byk bir ksmn ise deitirerek Arapalatrmlardr. yle ki; a) Arap alfabesinde bulunmayan harfleri tamayan ve Arap dilindeki vezinlerden birine uyan szckler ounlukla deitirilmemi, az bir ksm deitirilmitir. b) Arap alfabesinde bulunmayan harfler tayan Farsa szcklerdeki bu harfler mahre itibariyle uygun Arap harfleriyle deitirilmitir. Arap dilindeki vezinlere uymayanlarda ise harf eklenmesi veya harf drlmesi gibi yollarla bir takm deiiklikler yaplarak uyum salanmtr.

71

BBLYOGRAFYA ABDULAZZ, Muhammed Hasan, et-Ta rb fi'l-kadm ve'l-hads, Kahire, 1990. ADY B. ZEYD, Dvanu Adiy b. Zeyd, nr.: Muhammed Cebbr el-Muaybid, Badat, 1965. ALKAMETU'L-FAHL Dvanu Alkameti'l-Fahl, erhn: A'lem e-entemr, Halep, 1969. ANS, Tuby, Tefsru'l-elfzi'd-dahle fi'l-luati'l- Arabiyye aslih bi hurfih, Kahire, 1965. ANTRE B. EDDD, Dvan, Beyrut, 1893. A', Meymn b. Kays, Dvanu A', nr.: Muhammed Hseyin, Kahire, 1950. BR B. EBU HZM, Dvanu Bir b. Ebu Hzim, nr.: zzet Hasan, Dimek, 1960. BOBO, Mes d, F Fkhi'l-lua'l-Arabiyye, Dimek, 1995. CHIZ, Eb Osmn Amr b. Bahr, me a zikri

72 el-Beyn ve't-tebyn, nr.: Hasan es-Sendb, Beyrut, 1993. _____, Kitbu'l-hayevn, nr.: Abdusselm Muhammed Hrn, Beyrut, 1950. AATAY, Neet, Sorularla slm Dini ve slm Tarihi, Ankara, 1977 CEVALK, Eb Mansr Mevhb b. Ahmed, el-Mu'arreb, nr.: F. Abdurrahm EVS B. HACER, Dvanu Evs b. Hacer, nr.: Muhammed Yusuf necm, Beyrut, 1960. HAFC, ihbuddn Ahmed b. Muhammed, ifu'l-all fma f kelmi'l- Arab mine'd-dahl, Kahire, 1922; Beyrut, ts. HASAN, brahm Hasan, Tarhu'l-slm, Beyrut, 1991. BN CNN, Ebu'l-Feth Osmn, el-Hasis, nr.: Abdulhamd Hindv, Beyrut, 2001. BN DUREYD, Eb Bekr Muhammed b. Hasan, Cemheretu'l-lua, Haydarbd, 1344. BN ESR, Necmuddn Ebu's-Sedat el-Mubarek b. Muhammed, en-Nihye fi arbi'l-hads, nr.: Tahir ez-Zv, Mahmd Muhammed et-Tanah, Kum, 1347. BN HM, Abdulmelik, es-Sretu'n-nebeviyye, nr.: Mustaf es-Sak ve dr., Kahire, 1936. BN KUTEYBE, Eb Muhammed Abdullah b. Muslim, Edebu'l-ktib, nr.: Al F r, Beyrut, 1988; Beyrut, 1967. BN MANZR, Muhammed b. Mekrem, Lisnu'l-Arab, Beyrut, 1990.

73 BN NEDM, Muhammed b. shk, el-Fihrist, nr.: brhm, Ramazn, Beyrut, 1994. BN SA'D, Muhammed, et-Tabaktu'l-Kubr, nr.: hsn Abbs, Beyrut, ts. MRULKAYS, Hunduc s. Hucr, Dvn, nr.: Hasan es-Sendb, Kahire, ts.; Dvanu mrii'l-Kays, nr.:Muhammed Ebu'l-Fadl brahm, bask yeri yok, 1974. SFAHAN, Ebu'l-Ferec, el-En, Beyrut, 1992. VADULLAH, Ebu'l-Fadl, Mekke fi asri makable'l-slm, Riyad, 1981. JESPERSEN, Otto, Language: its Nature, Development and Origin, London, 1954. LAKT B. YA'MER, Dvanu Lakt b. Ya'mer, nr.: Hall brahm, Badak, 1970. LEBD B. Reba, Dvn, nr.: hsn Abbs, Kuveyt, 1962, MUHBB, Muhammed el-Emn, Kasdu's-sebl fima fi'l-luati'l-Arabiyye mine'd-dahl, nr.: Osman Mahmd es-Sn, Riyad, 1994. MUNECCD, Salhuddn, el-Mufassal fi'l-elfzi'l-Frisiyyeti'l-mu'arrebe, Beyrut, 1975. MUSAKKAB EL-Abd, i'ru Musakkab el-Abd, nr.: Muhammed Al Yasn, Badat, 1956. NABA, Ziyd b. Muviye, Dvanu'n-Nabia, nr.: Muhammed Thir b. Ar, Tun9us, 1976. SE LB, Eb Mansr Abdulmelik b. Muhammed, Fikhu'l-lua ve esrru'l- Arabiyye, nr.: Ysn el-Eyyb, Beyrut, 1999.

74

SELLME B. CENDEL, Dvanu Sellme b. Cendel, nr.: Luis eyho, Beyrut, 1910. SBEVEYH, Eb Bir Amr b. Osmn, el-Kitb, nr.: Abdusselm Muhammed Hrn, Beyrut, 1966. SN, Osman Mahmd, Kasdu's-sebl fima fi'l-luati'l-Arabiyye mine'd-dahl, Riyad, 1994. SUYT, Celluddn Abdurrahman. El-Muhezzeb fima vaka'a fi'l-Kur'n mine'l-muarreb, Beyrut, 1988. ---------el-Muzhir f ulmil-lua ve env iha,bask yeri ve tarihi yok, (Dru ihyil-ktbil-Arabiyye). R, Eddey (veya Edd), Mu cemu'l-elfzi'l-Frisiyyeti'l-mu arrebe, Beyrut, 1990. TARAFE B. EL-ABD, Dvanu Tarafe b. el-Abd, nr.: Al el-Cund, Kahire, 1958. UMEYYE B. EBU'S-SALT, Dvanu Umeyye b. Ebu's-Salt, nr.: Ber Yemmut, Beyrut, ts. YAVUZ, Mehmet, "Mu arreb Kelimelere Dair Yazlan Eserler Szlkler", Nsha, yl:1, say:2, Ankara,2001. _____, "Yabanc Kelimenin Arapa'da Kullanl ve Tannmasndaki ller", Nsha, yl:1, say: 2, Ankara, 2001. YILDIRIM, Kadri, "Klasik Dnemde Arap Diline Giren Yabanc Szckler Hadisler Balamnda Bir rnek-", Din Aratrmalar, Cilt: 5, say: 14, Eyll-Aralk Ankara 2002. ------------, Szckbilim, Diyarbakr, 2003.

75 ZEMAHER, Ebu'l-Ksm Crullah Mahmd b. mer, el-Fik fi abbi'lhads, Kahire, 1971. ZEYDN, Corc, Trhu'l-luati'l- Arabiyye, Msr, 1904. ZRKL, Hayruddn, el-A'lm, Beyrut, 1995. ZUBYN, Nbia, Dvn, nr.: kr Faysal, Beyrut, 1968, ZUHEYR B. EB SULM Dvn, Msr, 1944.

You might also like