STPM Sejarah (Pelajar Malaysia Sahaja)

1
1. Tamadun Dunia
2. Tamadun Islam
3. Sejarah Malaysia
4. Sejarah Asia Timur dan Tenggara
5. Soalan Contoh
Jacky Li Chun Leung
2
Sejarah Dunia
TAKRIF PRA SEJARAH
Mengikut Frank Hole dan Robert F. Heizer, pra sejarah bermaksud sebahagian masa silam manusia yang tidak direkodkan secara
bertulis. Sejarah hanya mula direkodkan secara bertulis lebih kurang pada tahun 3,500 SM. Pra sejarah boleh juga dikatakan zaman
sebelum 3,500 SM. Zaman pra sejarah ini boleh dikesan melalui bukti terawal yang dijumpai oleh ahli-ahli arkeologi seperti
bangunan, tembikar dan sebagainya. Selain itu, fosil-fosil manusia zaman pra sejarah juga ditemui di Palestin, Eropah Tengah,
Ethopia di Afrika dan China. Orang Neanderthal dan orang Cro-Magnon merupakan dua jenis fosil manusia yang telah ditemui.
Orang Neanderthal ini hidup lebih kurang 50,000 tahun dahulu. Orang Neanderthal ini lebih tinggi daripada manusia Peking dan
manusia Jawa. Mereka hidup menetap di dalam gua. Selain itu, mereka juga tahu menggunakan api dan membuat pakaian daripada
kulit binatang.
Orang Cro-Magnon pula muncul menjelang tahun 20,000 SM. Mereka mempunyai tahap intelektualisme yang lebih tinggi daripada
manusia terawal dan manuisa Neanderthal. Waris-waris bagi orang Cro-Magnon didapati tinggal di Wales, Perancis, Sepanyol dan
Afrika Utara.
ZAMAN PALEOLITIK
Pengenalan
Zaman Paleolitik juga dikenali sebagai Zaman Batu Lama. Zaman ini berlangsung dari 50,000 SM hingga 10,000 SM. Manusia
Peking dan manusia Jawa wujud pada zaman ini. Menjelang 50,000 SM, orang Neanderthal mula hidup di Eropah, Asia dan Afrika.
Selepas itu, menjelang tahun 20,000 SM, orang Cro-Magnon tinggal di Eropah dan mengasaskan kebudayaan moden di Eropah dan
Afrika Utara. Orang pada zaman ini melukis gambar-gambar di dinding gua untuk melahirkan perasaan dan idea-idea mereka.
Ciri-ciri
Tempat Tinggal
Orang Paleolitik sudah mula belajar untuk mengadakan tempat tinggal. Mereka tinggal di dalam gua-gua atau berlindung di bawah
ranting-ranting yang ditutup dengan rumput-rampai dan di dalam lubang-lubang di bawah tanah. Mereka tinggal di kawasan ini
kerana ingin melindungi diri daripada serangan musuh atau binatang liar dan tiupan angin dan sebagainya. Tempat ini telah dijadikan
sebagai tempat rehat bagi mereka yang telah penat selepas melakukan aktiviti harian seperti memburu. Sebagai contoh, Gua Niah di
Sarawak dan Gua Badak di Perak.
Cara Hidup
Orang Paleolitik hidup secara nomad, iaitu berpindah-randah dalam kelompok kecil. faktor utama yang mendorong mereka hidup
secara nomad adalah disebabkan oleh faktor bekalan makanan. Sudahpun diketahui oleh kita semua, manusia zaman ini tidak tahu
menternak binatang dan menanam tanaman, mereka mendapatkan bekalan makanan secara memburu dan sebagainya. Apabila sumber
makanan di suatu tempat didapati berkurangan atau habis, mereka akan pindah ke tempat lain yang dapat membekalkan makanan
yang diperlukan. Maka, tempat kediaman mereka juga tidak tetap.
Kegiatan Seharian
Aktiviti yang dijalankan oleh orang Paleolitik setiap hari ialah memburu, menangkap ikan, memungut hasil hutan dan sebagainya.
Semua aktiviti yang dijalankan kebanyakannya berkaita dengan mencari bekalan makanan harian. Pada zaman ini, mereka tidak
mempunyai apa-apa hiburan. Selepas memburu, mereka akan berehat, makan kemudian tidur, tiada perkara lain yang akan dilakukan.
Binatang yang biasa dicuru adalah seperti harimau, rusa dan sebagainya. Hasil hutan yang dikutip pula adalah seperti sayuran liar,
buah-buahan dan sebagainya.
Peralatan
Peralatan yang digunakan oleh orang Paleolitik dibuat daripada kayu, batu dan tulang. Bentuk peralatannya tidak berapa kemas.
Bentuknya boleh dikatakan kasar. Peralatan ini digunakan untuk memburu, menumbuk, menetak, memotong dan mempertahankan
diri daripada musuh dan binatang liar. Sebagai contoh, kapak dibuat daripada seketul batu berbentuk bujur yang hujungnya
ditajamkan dan tanduk rusa dijadikan sebagai cangkul untuk meluaskan gua-gua tempat tinggal mereka.
Kepercayaan
Orang Paleolitik mempunyai kepercayaan animisme, iaitu percaya bahawa semua benda di dunia ini mempunyai roh. Mereka percaya
bahawa unsur alam semesta telah mempengaruhi setiap aspek kehidupan masyarakat. Sebagai contoh, mereka memuja unsur alam
semesta untuk mendapatkan hasil tanaman yang banyak. Unsur alam semesta yang dipuja termasuk bulan, matahari dan sebagainya.
Pakaian
Orang Paleolitik sudahpun tahu berpakaian. Pakaian mereka dibuat daripada kulit binatang, contohnya kulit rusa, harimau, beruang
dan sebagainya. Semasa rusa berhijrah ke Selatan, mereka telah menangkap rusa tersebut. Daging rusa telah dijadikan sebgai
makanan dan kulitnya digunakan untuk dijadikan pakaian. Kulit ini kemudiannya disambung dengan tali kulit.
Penggunaan Api
Orang Paleolitik tahu menggunakan api untuk memanaskan badan, menakutkan binatang liar dan memasak daging. Mereka mendapat
pengetahuan penggunaan api daripada fenomena kebakaran hutan yang dihasilkan akibat pokok-pokok disambar kilat. Pada
permulaan, mereka tidak tahu membuat api. Lama-kelamaan, mereka mengetahui bahawa api boleh dihasilkan dengan kaedah geseran
3
batu. Selain itu, ada kemungkinan juga api dihasilkan secara tidak langsung, iaitu hasil daripada usaha seseorang yang bersungguh-
sungguh memperbaiki alat kayunya sehingga keluar bunga api disebabkan panas. Di Australia, api dihasilkan dengan mengumpulkan
daun-daun dan lumut-lumut ke dalam sebatang kayu yang berlubang dan kemudiannya pusing sebatang kayu tajam ke atasnya
sehingga ia terbakar.
ZAMAN MESOLITIK
Pengenalan
Zaman Mesolitik juga dikenali sebagai Zaman Batu Pertengahan. Zaman ini berlangsung di antara 10,000 SM sehingga 5,000 SM.
Manusia Zaman Mesolitik ini mengamalkan zara hidup yang berlainan sedikit kalau dibandingkan dengan Zaman Paleolitik. Di Asia
Tenggara, Zaman Mesolitik juga dikenali sebagai Zaman Haobinhian.
Ciri-ciri
Tempat Kediaman
Tempat kediaman orang Mesolitik masih di gua, bawah ranting kayu dan lubang bawah tanah. Yang berbeza sikit ialah sekarang
mereka tinggal di tepi sungai dan laut. Sebab utama mereka tinggal di sini ialah tempat ini akan membekalkan air dan makanan laut
yang diperlukan oleh mereka. Air ini diperlukan untuk minum, mencuci, mambasuh badan dan sebagainya. Sekiranya mereka tinggal
di dalam hutan, adalah sangat payah bagi mereka untuk mengangkat air ke tempat kediaman mereka.
Kegiatan Seharian
Manusia Zaman Mesolitik mengamalkan kegiatan yang sama seperti orang Paleolitik, Mereka menjalankan kegiatan memburu,
menangkap ikan dan memungut hasil hutan. Semua kegiatan ini dijalankan dengan tujuan untuk mendapatkan bekalan makanan. Pada
zaman ini juga, mereka sudah mula belajar untuk bercucuk tanam. Tanaman utama yang ditanam adalah makanan bijirin dan buah-
buahan. Orang Mesolitik mula belajar bercucuk tanam kerana mereka mendapati adalah sangat susah untuk mendapatkan makanan
secara memburu, menangkap ikan dan memungut hasil hutan. Apabila mereka tidak memperolehi buruan, maka mereka akan
kelaparan.
Peralatan
Peralatan yang digunakan oleh manusia Mesolitik masih dibuat daripada kayu, batu, dan tulang. Walau bagaimanapun, peralatan yang
dibuat adalah lebih halus dan kemas kalau dibandingkan dengan peralatan yang digunakan oleh manusia Paleolitik. Mereka sanggup
menciptakan senjata dan alat yang lebih kecil. Alat yang kecil ini juga dikenali sebagai mikrolit. Kini mereka sudah tahu
menggunakan panah dan anak panah semasa memburu binatang dan menggunakan jaring dan perangkap untuk menangkap ikan.
ZAMAN NEOLITIK
Pengenalan
Zaman Neolitik juga dikenali sebagai Zaman Batu Baru. Zaman ini dianggarkan berlangsung di seluruh dunia di antara 5,000 SM
sehingga 3,000 SM. Tamadun awal manusia dikatakan bermula pada akhir Zaman Neolitik ini. Daripada pelbagai bidang, Zaman
Neolitik telah menunjukkan perubahan yang amat besar. Contoh petempatan orang Neolitik ialah Lembah Indus, Lembah Hwang-Ho,
Lembangan Sungai Eupharates dan Tigris dan sebagainya.
Ciri-ciri
Tempat Tinggal
Manusia Neolitik tinggal di rumah yang dibina oleh diri sendiri. Rumah mereka dibuat daripada batu-bata, kayu dan sebagainya.
Bukti yang menunjukkan manusia Neolitik tinggal di rumah ialah penemuan tiang-tiang kayu yang ditinggalkan oleh orang zaman ini
di Switzerland. Tiang-tiang ini telah ternampak apabila air tasik besar ini menjadi tohor. Setelah dikaji, didapati rumah ini
disambungkan antara satu sama lain dan tebing tasik dengan titi-titi yang boleh diangkat pada waktu malam untuk menjaga
keselamatan.
Cara Hidup
Orang Neolitik hidup secara tetap di rumah yang didirikan. Kini, cara hidup mereka juga lebih teratur. Rumah-rumah dibina untuk
membentuk sebuah kampung. Kampung ini biasanya terletak di tepi sungai atau laut. Setiap kampung mempunyai seorang ketua yang
akan menyelesaikan sebarang pertikaian yang berkaitan dengan pertanian dan hak milik tanah. Benteng dibina untuk melindungi
kampung itu daripada serangan musuh atau binatang liar. Faktor utama yang mendorong orang Neolitik hidup secara tetap ialah
mereka perlu menjaga tanaman dan binatang ternakan mereka daripada dimusnah oleh binatang dan serangga perosak.
Kegiatan Harian
Masyarakat Neolitik mencapai perkembangan dalam bidang pertanian yang mengagumkan. Kini mereka menjadi petani dengan
menanam sayur-sayuran dan bijirin seperti barli, jagung dan gandum. Selain itu, mereka juga menternak binatang seperti kambing,
lembu dan memelihara anjing. Selain daripada bercucuk tanam dan menternak binatang, masyarakat ini juga terus memburu,
menangkap ikan dan memungut hasil hutan. Tujuan mereka melakukan kegiatan ini ialah untuk mendapatkan bekalan makanan
tambahan. Selain itu, masyarakat ini juga mula menghasilkan alat tenunan, kain dan tembikar.
Peralatan
Orang Neolitik telah mencipta alat-alat yang lebih elok dan halus seperti kapak, beliung dan pisau daripada batu dan juga logam untuk
memburu, memotong dan bercucuk tanam. Selain itu, teknologi baru dalam bidang pertanian seperti bajak, tajak atau cangkul juga
diperbuat daripada granit juga dicipta. Penggunaan peralatan yang disebutkan di atas telah membantu masyarakat ini menghasilkan
pelbagai jenis tanaman. Orang Neolitik juga pandai menganyam bakul. Bakul yang dianyum ini digunakan untuk menyimpan bijirin,
4
mengangkap ikan dan memburu binatang. Selain itu, masyarakat Neolitik juga pandai membuat alat tembikar daripada tanih yang
dikeringkan. Alat tembikar ini digunakan untuk memasak, mengisi makanan dan menyimpan air. Hasil tembikar ini menjadi lebih
bermutu apabila roda ceper digunakan.
Kepercayaan
Masyarakat primitif ini mengamalkan kepercayaan animisme, iaitu percaya bahawa semua benda di alam ini mempunyai roh. Selain
itu, mereka juga percaya bahawa semangat atau tuhan mengawal alam semesta. Sebab itulah mereka cuba memuja semangat yang
mengawal alam semesta seperti banjir dan kemarau yang dianggap pemusnah pertanian. Masyarakat Neolitik juga mengamalkan adat
dan upacara yang lebih maju dripada masyarakat sebelum ini. Contohnya, upacara pengebumian dan sebagainya.
Pakaian
Masyarakat Neolitik mula menenun kain daripada bulu binatang dan gentian-gentian tumbuhan dengan menggunakan alat tenunan.
Kini, mereke telah mula berpakaian kain dan jarang sekali mereka berpakaian kulit binatang. Mereka mendapati pakaian yang dibuat
daripada kain adalah lebih selesa jika dipakai. Selain itu, berpakaian kain juga dapat menunjukkan bahawa mereka ini lebih tinggi
tamadunnya kalau dibandingkan dengan orang yang berpakaian kulit binatang.
Aktiviti Perdagangan
Sejak Zaman Neolitik, aktiviti perdagangan telahpun mula dijalankan. Perdagangan dijalankan di antara kampung-kampung. Mereka
saling menukar barang yang dikehendaki. Sistem tukar barang dikenali sebagai sistem barter. Selain perdagangan antara kampung
dijalankan, mereka juga menjalankan aktiviti perdagangan dengan masyarakat yang berhampiran. Pada zaman ini, wang memang
langsung tidak digunakan. Sistem yang diamalkan juga menemui pelbagai masalah, contohnya, kehendak yang serentak sukar dicapai
di antara satu sama lain, unit ukuran atau kadar pertukaran sukar ditentukan dan sebagainya.
Organisasi Sosial
Organisasi sosial dalam bentuk kekeluargaan telahpun wujud pada zaman ini. Setiap keluarga mempunyai seorang ketua yang akan
memimpin keluarga ini untuk melakukan aktiviti harian. Daripada kumpulan ketua keluarga ini, seorang akan dipilih untuk
memimpin kampung ini. Tanggungjawabnya adalah menyelesaikan pertikaian di antara penduduk kampung dalam pelbagai perkara.
Beliau juga dikenali sebagai ketua kampung.
Teknologi Baru
Zaman Neolitik telah mencapai perkembangan yang amat pesat dalam bidang infrastruktur. Pada zaman ini, roda buat pertama kali
digunakan. Roda telah dicipta untuk menjadikan sistem perhubungan yang lebih cepat. Sebagai contoh, roda dipasang di kereta kuda
membolehkan kereta kuda berjalan dengan lebih cepat. Selain ciptaan roda, kapal layar juga telah diciptakan. Ciptaan kapal layar
membolehkan mereka berhubung antara satu sama lain dengan mudah walaupun dipisah oleh lautan yang luas. Bukti penggunaan
kapal layar ialah perjumpaan pelabuhan awal seperti Santubong dan Kuala Selinsing.
ZAMAN LOGAM
Pengenalan
Zaman logam dianggarkan bermula kira-kira 2,500 tahun dahulu di dunia. Zaman ini boleh dibahagikan kepada Zaman Gangsa dan
Zaman Besi. Masyarakat logam ini mengamalkan cara hidup yang berlainan daripada masyarakat sebelumnya. segala aspek terus
mencapai perkembangan. Pada zaman ini, terdapat beberapa masyarakat yang bertamadun telah wujud di lembangan sungai utama.
Sebagai contoh, Tamadun Shang (Hwang-Ho), Tamadun Sumeria (Mesopotamia) dan Tamadun Mesir.
Ciri-ciri
Peralatan
Penduduk pada zaman ini mula menggunakan peralatan yang dibuat daripada logam seperti gangsa dan besi. Sebabnya mereka berasa
alat-alat gangsa ini adalah lebih tahan lasak daripada alat-alat yang dibuat daripada batu. Bukti penggunaan alat gangsa adalah seperti
gendang dan loceng gangsa yang ditemui di Batu Buruk di Terengganu dan Sungai Lang di Selangor. Gendang gangsa ini dipercayai
berasal dari Dongson, Vietnam. Sebabnya, Dongson di Vietnam dan Ban Chiang di Thailand adalah pengeluar alat gangsa utama pada
zaman itu.
Kegiatan Seharian
Masyarakat ini terus bercucuk tanam, menternak binatang, menangkap ikan, berburu dan berdagang. Selain itu, mereka juga mula
melombong bijih timah. Mereka melombong bijih timah dengan menggunakan tulang mawas. Dengan adanya alat yang dibuat
daripada besi, manusia zaman ini dapat menggali, menebang dan menebas sesuatu benda dengan mudah.
Adat dan Upacara

Manusia kini mengamalkan adat dan upacara yang lebih maju daripada penduduk zaman batu. Sebagai contoh, mereka menanam
mayat dalam kubur batu kepingan dan kubur jenis ini telah ditemui di Batu Ubin, Perak. Selain itu, mereka meletakkan mayat di
dalam keranda kayu yang berbentuk perahu. Buktinya, keranda sebegini dijumpai di Sungai Lang, Selangor. Contoh di atas
merupakan adat pengebumian bagi masyarakat zaman ini. Selain adat ini, upacara lain seperti perkahwinan juga dimulakan pada
zaman ini.
TAKRIF TAMADUN
Daripada catatan Kamus Dewan, tamadun diertikan sebagai kebudayaan, kemajuan, peradaban sesuatu bangsa yang bertamadun,
bermakna bangsa yang beradab, bersopan-santun dan berkemajuan. Kalau ditinjau dari segi aspek bahasa, perkataan tamadun berasal
5
daripada kata dasar Bahasa Arab Tamaddana atau Madana yang mengandungi erti pemilihan sesuatu lokasi sebagai tempat tinggal,
membangun sesuatu kawasan hingga menjadi suatu perbandaran.
Dari perepektif Barat, Arnold Toynbee telah mengatakan tamadun ialah satu sistem masyarakat yang dapat membantu manusia
menambah hasil pengeluaran atau produktiviti dan ia mempunyai empat elemen, iaitu bahan-bahan ekonomi, sistem politik,
pengetahuan dan seni.
Dari perspektif Islam pula, Dr. Muhammad al-Bahly mengatakan tamadun itu ialah keseluruhan penghasilan atau produktiviti yang
menggambarkan nilai keperibadian manusia sama ada berbentuk falsafah, pengetahuan, kesenian, politik, kesusasteraan dan
sebagainya.
CIRI-CIRI TAMADUN AWAL MANUSIA

Pembentukan Bandar
Setelah manusia mengetahui cara bercucuk tanam dan menternak, mereka mula membentuk penempatan menetap. Perkampungan-
perkampungan ini lama-kelamaan akan membentuk bandar-bandar kerajaan atau negara kota. Proses perubahan ini juga dikenali
sebagai urbanisasi. Negara kota ini akan menjadi tumpuan kegiatan ekonomi manusia, pusat perdagangan bagi petempatan-
petempatan yang ada di sekitarnya. Contoh negara kota yang terdapat pada zaman ini ialah negara kota Ur, Urech dan Kish di Lembah
Tigris-Eupharates di Sumeria dan Mohenjo DAro dan Harappa di Lembah Indus di India.
Pembentukan Kerajaan
Perkembangan bandar ini seterusnya mewujudkan satu sistem kerajaan atau pentadbiran yang teratur. Ketua-ketua masyarakat
bertanggungjawab mentadbir bandar-bandar ini. Sebab itulah munculnya golongan pemerintah dan golongan diperintah pada zaman
ini. Undang-undang telah digubal untuk menjamin keselamatan nyawa dan harta benda. Sebagai contoh, Kod Hammurabi yang
diamalkan di Tamadun Sumeria telah merangkumi 280 undang-undang atau hukuman yang meliputi semua aspek kehidupan.
Wujudnya Organisasi Sosial

Perkembangan bandar atau negara kota melahirkan satu masyarakat yang mempunyai organisasi sosial yang tersusun. Setiap individu
menjadi anggota dalam satu lapisan masyarakat yang tersusun dan memainkan peranan tertentu mengikut kedudukannya dalam
lapisan masyarakat. Raja mempunyai kedudukan yang paling tinggi diikuti oleh golongan pendeta dan bangsawan. Golongan
pemerintah ini diikuti oleh golongan yang diperintah seperti rakyat bebas, petani dan artisan. Golongan yang mempunyai kedudukan
yang paling rendah ialah hamba abdi.
Perkembangan Teknologi
Perkembangan sains dan teknologi telah tercapai dalam bidang pertanian, perdagangan dan pengangkutan. Dalam bidang pertanian,
terusan dibina untuk mengairi sawah. Roda dicipta untuk memudahkan sistem pengangkutan, digunakan sebagai pedati, kincir air dan
peroda untuk membuat tembikar. Penemuan-penemuan baru ini telah berlaku dalam beberapa bidang sains seperti astronomi,
matematik dan perubatan. Wujudnya penciptaan layar kapal, kalendar, alat menyukat dan penimbang pada zaman ini juga. Sebagai
contoh, rakyat Mesir membina piramid dan orang Mesopotamia membina Ziggurat.
Pengkhususan Kerja
Kemajuan dalam teknik-teknik baru berlaku serentak dengan kepelbagaian dan pertambahan kegiatan ekonomi dalam masyarakat
susun lapis yang diurbanisasikan sehingga wujud masyarakat yang mengkhusus dalam satu-satu pekerjaan. Pengkhususan telah
melahirkan orang yang pakar dalam bidang-bidang seperti pertukangan kayu, barang-barang kemas, kain dan sebagainya. Hal ini
disebabkan permintaan yang tinggi. Secara tidak langsung, pengkhususan telah meningkatkan kecekapan seseorang.
Wujudnya Kepercayaan
Agama dan kepercayaan menjadi unsur penting dalam masyarakat bertamadun. Penduduk awal ini percaya kepada semangat roh yang
ada pada alam semula jadi seperti pokok, binatang, sungai yang dikatakan mempunyai semangat yang tersendiri yang dikenali sebagai
kepercayaan animisme. Selain itu, mereka juga mengamalkan pemujaan nenek moyang. Amalan ini dapat dilihat di Tamadun Hwang-
Ho. Kepercayaan mereka berkait rapat dengan kepercayaan Politeisme atau kepercayaan kepada banyak tuhan. Dengan itu, mereka
telah menyembah dewa-dewi dan patung atau tuhan tertentu serta pemujaan alam semesta dan kehidupan selepas mati.
Wujudnya Bahasa dan Tulisan

Perkembangan ekonomi dan perdagangan berkait rapat dengan perkembangan dalam sistem tulisan dan bahasa. Sistem tulisan ini
diperlukan untuk mencatatkan semua urusan yang berkaitan dengan agama dan perdagangan supaya dapat diperturunkan kepada
generasi yang lain. Kemajuan dalam sistem tulisan dan bahasa memudahkan dan menggalakkan lagi perniagaan dan interaksi antara
masyarakat negara kota yang berlainan. Tulisan yang terawal merupakan tulisan lukisan (piktograf), terutama di Tamadun Sumeria
dan Mesir.
CIRI-CIRI TAMADUN SUMERIA

Latar Belakang
Tamadun Sumeria merupakan salah satu tamadun terawal di dunia. Tamadun ini juga dikenali sebagai Tamadun Mesopotamia.
Tamadun ini terletak di Teluk Parsi. Ia dipercayai bermula kira-kira tahun 6,000 SM. Perkataan Mesopotamia bererti tanah di antara
dua sungai, di mana tamadun ini berkembang di antara Lembah Sungai Tigris dan Lembah Sungai Eupharates. Pada tahun kira-kira
4,500 SM, orang-orang Sumer menetap di Dataran Shinar. Mereka melakukan kegiatan pertanian. Pada tahun 3,000 SM pula,
perkampungan Sumer di Lembah Sungai Tigris dan Eupharates berkembang menjadi beberapa buah negara kota yang makmur.
6
Ciri-ciri
Pemebntukan Bandar
Kira-kira pada tahun 4,500 SM, orang-orang Sumer menetap di Dataran Shinar. Tanah di dataran ini amat sesuai untuk kegiatan
pertanian. Dengan adanya kegiatan pertanian, satu perkampungan Sumer di Lembah Sungai Tigris dan Eupharates mula wujud.
Beberapa buah negara kota yang makmur dibina, antaranya Ur, Urech dan Kish. Setiap negara kota mempunyai sebuah bandaraya dan
tanah yang luas di sekelilingnya. Setiap negara kota diperintah oleh seseorang pemerintahnya sendiri atau seorang paderi yang
dikenali sebagai patesi. Katanya terletak di tebing terusan dan sungai berhadapan dengan hutan yang mempunyai banyak hasil hutan.
Setiap negara kota ini juga mempunyai peraturan dan undang-undangnya yang tersendiri. Pemerintahnya juga membina dan
memelihara terusan dan benteng untuk menjaga ladang-ladang di sekelilingnya. Pemerintah ini juga membina tembok pertahanan
untuk mencegah pencerobohan musuh luar dan untuk memberi perlindungan kepada penduduknya.
Peperangan sering berlaku di antara negara kota menyebabkan sentiasa berlakunya penukaran pemerintah, kemusnahan negara kota
dan keruntuhan Tamadun Sumeria. Kira-kira pada tahun 2,750 SM, Raja Sargon dan Akadia menguasai tamadun ini. Baginda
meluaskan wilayahnya sehingga Elam di Timur dan Laut Mediterranean. Kira-kira tahun 2,200 SM, sekumpulan orang Amorotes
menyerang Mesopotamia dan menawan Babylon. Babylon ini kemudian berkembang menjadi sebuah negara kota yang indah, kuat
dan termasyhur di bawah pemerintahan Hammurabi. Selepas kemangkatan Hammurabi, kerajaan ini diserang oleh Kerajaan Assyria.
Nebuchadnezzar dari puak Chaldea menjadi raja Babylon (625 SM) dan Babylon dibina semula menjadi sebuah negara kota yang
kuat dan pusat empayar yang baru. Selepas itu, orang Parsi (Raja Cyprus) menyerang dan menawan negara-negara kota Mesopotamia.

Golongan pendeta dan raja mempunyai kedudukan yang tertinggi. Golongan ini juga dikenali sebagai Amelu. Golongan saudagar dan
peniaga atau dikenali sebagai Mushkinu pula mewakili kelas pertengahan. Seterusnya, golongan petani dan artisan pula menduduki
lapisan yang ketiga di mana amalan pengkhususan kerja paling jelas dilihat. Golongan yang dibawah sekali ialah golongan hamba.
Golongan ini terdiri daripada tawanan perang serta orang tempatan yang dijual sebagai hamba. Mereka boleh menjadi bebas jika
mereka patuh dan setia kepada tuannya tetapi mereka tidak boleh mengambil bahagian dalam pentadbiran. Kadang-kala, hukuman
yang dijatuhkan terhadap mereka juga lebih berat iaitu dua kali ganda daripada hukuman biasa atas bangsawan.
Kapal layar dihasilkan oleh orang Sumeria akibat hubungan perdagangan mereka dengan dunia luar. Sistem pengairan yang maju
dibina untuk mengelakkan banjir dan kemarau. Pokok-pokok pula ditanam sebagai penghalang angin. Orang-orang Sumeria
dipercayai mula-mula mencipta roda. Pengetahuan membuat roda membolehkan orang Sumeria menggunakan kereta kuda dan lembu,
menggunakan pedati dalam peperangan, kincir dalam sistem pengairan dan membuat tembikar dengan peroda. Dalam bidang
pertanian, penciptaan bajak dan alat menabur mempercepatkan kerja pertanian. Sumbangan orang Sumeria yang paling penting ialah
dalam bidang seni bina. Mereka merupakan orang pertama membina arca dan tiang-tiang batu dengan menggunakan batu-bata yang
diperbuat daripada lumpur. Ziggurat dibina dengan menggunakan batu-bata. Orang Sumeria telah mencipta sistem-sistem nombor
yang berdasarkan unit-unit 10 dan 60. Mereka juga telah mencipta kalendar yang terdiri daripada 12 bulan dan setiap bulan
mengandungi 30 hari. Seperti orang Mesir, mereka tahu mengira keluasan sesuatu kawasan dan isipadu.
Pengkhususan Kerja
Kewujudan organisasi sosial mendorong kepada kewujudan pengkhususan kerja. Raja berperanan sebagai ketua kerajaan. Baginda
berkuasa mutlak dalam pengurusan segala hal yang berkaitan dengan pemerintahan dan pentadbiran. Baginda juga merupakan ketua
tentera dan sebagainya. Golongan pendeta pula bertugas menguruskan hal-ehwal agama. Beliau secara tidak langsung terlibat dalam
penciptaan kalendar. Golongan petani bertugas melakukan aktiviti bercucuk tanam, penternakan binatang dan sebagainya. Golongan
artisan pula bertugas membuat roda, tembikar, mengukir dan sebagainya. Yang akhir sekali, iaitu hamba abdi bertugas untuk
melakukan kerja-kerja berat tanpa menerima gaji.
Orang Sumeria menganggap raja sebagai wakil Tuhan di dunia dan bukannya sebagai Tuhan. Mereka menyembah Tuhan yang turun
ke bumi dari langit untuk melindungi negara kota mereka. Sebuah kuil telah dibina di atas menara yang berbentuk piramid setinggi 6-
7 tingkat yang dipanggil Ziggurat. Ziggurat yang termasyhut ialah The Towel of Babel. Mereka mempercayai Tuhan yang mereka
sembah menetap di sini. Ziggurat pertama yang dibina ialah Nippur (untuk Tuhan Enlil/angin). Orang Sumeria menganggap dewa-
dewi menentukan kejadian bencana alam dan melapetaka. Apabila berlaku bencana ini, berertilah dewa-dewi telah menjatuhkan
hukuman ke atas rakyat. Walau bagaimanapun, orang Sumeria tidak percaya kepada konsep kehidupan selepas mati.

Orang Sumeria mula-mula menggunakan tulisan yang berbentuk gambar untuk merekodkan urusan perdagangan dan pentadbiran.
Kemudian, tulisan ini dipermudahkan ke dalam bentuk simbol. Simbol-simbol ini ditulis si atas tanah liat. Orang Sumeria kemudian
membentuk sistem penulisan berbentuk pepaku. Bentuk tulisan pepaku ini dipanggil cuneiform atau tulisan berbaji. Dengan
menggunakan tulisan cuneiform, orang Sumeria telah membuat rekod-rekod di atas tanah liat yang menjadi sumber sejarah Tamadun
Sumeria.
CIRI-CIRI TAMADUN MESIR

Latar Belakang
Mengikut Herodotus, negeri Mesir ialah anugerah dari Sungai Nil. Sungai ini mengalir di kawasan tandus yang berbatu-bata
membawa bersama-samanya lumpur-lumpur yang mendak di tebingnya. Kejadian banjir telah menyuburkan kedua-dua tebing sungai.
7
Selain itu, Sungai Nil telah membekalkan air untuk tanaman yang ditanam dan bekalan makanan laut serta menjadi alat
pengangkutan bagi penduduk. Adalah dipercayai orang Mesir datang ke kawasan Sungai Nil dari Timur melalui Aden pada kira-kira
5000 SM. Apabila mereka mendapati delta Sungai Nil ini sangat subur, mereka mula membentuk perkampungan di sini. Adalah
dipercayai juga, kewujudan kerajaan di Lembah Nil ini bermula sebelum tahun 3100 SM.
Ciri-ciri
Pembentukan Bandar
Dipercayai orang Mesir datang ke kawasan Sungai Nil pada kira-kira 5000 SM. Orang ini bergerak merata-rata di kawasan ini pada
permulaan. Apabila mereka sedar betapa suburnya delta di sebelah Utara Sungai Nil, mereka pun menetap di sini. Di sini, mereka
menjalankan aktiviti pertanian. Suatu perkampungan kecil dibentuk. Perkampungan ini kemudian mengalami urbanisasi dan
membentuk negara kota yang mempunyai ramai penduduk, merupakan pusat perdagangan dan sebagainya. Memphis dan Thebes
merupakan contoh negara kota yang terkenal di Tamadun Mesir ini.
Di sepanjang zaman lampau ini, perkelahian sering berlaku di antara penduduk yang tinggal di sepanjang Lembah Sungai Nil. Setelah
mereka menjadi lebih mahir membuat senjata, mereka ini dapat mengatasi jiran-jiran mereka. Apabila satu-satu puak berjaya
mengatasi puak lain, puak-puak yang dikalahkan itu akan dipaksa mengiktiraf totem (simbol) puak pemenang itu sebagai tuhan yang
maha berkuasa. Lebih kurang dalam 4300 SM, dua puak telah menghapus puak-puak yang lain dan masing-masing membentuk
kerajaan di sebelah Utara dan Selatan Lembah Nil. Lama-kelamaan, Kerajaan Hulu dan Hilir bercantum menjadi satu dan diperintah
oleh seorang raja.

Kedudukan sosial seseorang individu dalam organisasi sosial Tamadun Mesir tidak berubah beribu-ribu tahun lamanya. Firaun atau
Pharoah dianggap sebagai anak tuhan matahari Amon-Re. Baginda mempunyai kedudukan yang tertinggi. Selepas Firaun, golongan
pemerintah yang terdiri daripada pendeta dan bangsawan menduduki tempat kedua. Mereka berkuasa sebagai pentadbir di negara
kota. Seterusnya, peniaga, artisan dan tabib menduduki tempat yang ketiga. Mereka merupakan kelas pertengahan yang mempunyai
bilangan yang amat terhad. Selepas kelas pertengahan ialah golongan petani yang hidup secara sederhana. Hamba berada di tempat
yang paling bawah yang terdiri daripada orang tawanan perang. Mereka hidup dengan amat menderita. Golongan wanita juga
mempunyai kedudukan yang istimewa dalam masyarakat Mesir sekiranya dia melahirkan banyak orang anak.
Sumbangan orang Mesir yang amat penting ialah dalam bidang astronomi, takwim (kalendar) dan matematik. Bidang astronomi maju
kerana para pendeta dapat mengkaji bumi, langit, peredaran bulan, bintang dan planet-planet lain. Ahli kaji bintang melahirkan
takwim yang mempunyai 12 bulan dengan setiap bulan mengandungi 30 hari dan 5 hari lagi ditambah kepada bulan terakhir atau 365
hari setahun. 12 bulan ini kemudian dibahagikan kepada 3 musim iaitu musim banjir, menanam dan menuai. Mereka juga mencipta
jam yang menggunakan bayangan matahari dan air. Dalam bidang matematik, orang Mesir mengetahui cara mengukur keluasan
empat segi tepat, bulatan, menghitung isipadu dan silinder. Pengetahuan ini membolehkan mereka mengukur blok batu yang
digunakan untuk membina piramid. Dalam bidang kejuruteraan, kebolehan mereka dapat dilihat melalui pembinaan piramid. Alat-alat
mudah seperti pahat, tembaga, baji dan tukul batu digunakan. Dalam bidang perubatan, mereka mempelajari teknik-teknik mengawet
mayat dan fungsi tubuh manusia. Mereka juga menghasilkan sebuah buku perubatan mengenai pembedahan.
Pengkhususan Kerja
Kewujudan organisasi sosial telah mewujudkan pengkhususan kerja bagi setiap lapisan masyarakat. Firaun bertugas memerintah
negara Mesir dan berkuasa mutlak serta mempunyai kuasa penuh ke atas tanah air di Mesir. Baginda memerintah dengan dasar kuku
besi. Dasar kuku besi bermaksud rakyat dipaksa patuh kepada Firaun dan rakyat dipaksa membayar cukai. Golongan pendeta
bertanggungjawab menjalankan upacara untuk mententeramkan tuhan mereka. Golongan bangsawan pula menjadi gabenor daerah,
pegawai istana atau pemungut cukai. Kelas pertengahan pula menjadi peniaga, tabib ataupun artisan. Golongan petani bertugas untuk
menanam tanaman seperti gandum dan barli. Mereka dikehendaki menyerahkan 2/3 daripada hasil tanaman kepada kerajaan sebagai
cukai. Hamba pula bekerja sebagai petani atau bekerja di kuil atau di projek pengairan.
Agama dan kepercayaan memainkan peranan penting dalam kehidupan orang Mesir. Masyarakat di Mesir percaya bahawa alam
semesta dikuasai oleh tuhan atau dewa-dewi yang menentukan hidup atau mati segala-gala benda dalam alam semesta. Mereka
memuja semangat tanaman dan binatang seperti kucing untuk mendapatkan kebahagiaan kepada mereka. Tuhan yang disembah oleh
orang Mesir termasuk Amon-Re (matahari), Osiris (Sungai Nil), Isis (Bulan), Nut (langit), dan Shu (udara). Orang Mesir juga percaya
kepada kehidupan selepas mati. Mereka percaya orang yang mati akan hidup dengan penuh kebahagiaan di akhirat, maka roh mesti
dibekalkan dengan segala keperluan dan barang kemas. Mereka memumiakan mayat dan mayat itu disemadikan bersama-sama
dengan segala keperluan dan barang kemas. Dalam proses memumiakan mayat, mayat disumbat dengan garam dan kemudiannya
dibalut dengan kain. Golongan pemerintah pula membina piramid untuk menyimpan mumia dan dijadikan sebagai tempat roh
bersemadi. Piramid juga digunakan untuk menyimpan harta Firaun yang mati. Piramid yang terkenal ialah Piramid Agung yang dibina
di Giza untuk Firaun Khufu.

Pada tamadun awal Mesir, tulisan digunakan untuk menyimpan rekod tentang upacara keagamaan dan harta yang ada di kuil-kuil.
Bentuk tulisan yang dicipta oleh para pendeta ini dikenali sebagai hieroglif. Tulisan hieroglif berbentuk gambar dan diukir pada batu
atau kayu. Setelah membuat kertas daripada pokok papyrus, orang Mesir menulis dengan menggunakan dakwat dan berus.
8
CIRI-CIRI TAMADUN HWANG-HO
Latar Belakang
Tamadun awal China telah wujud di Lembah Sungai Hwang-Ho atau Lembah Sungai Kuning pada tahun kira-kira 5000 SM. Lembah
Sungai Hwang-Ho ini mempunyai tanah loes yang subur yang sesuai untuk kegiatan pertanian. Bukti yang menunjukkan kewujudan
Tamadun Hwang-Ho ini ialah perjumpaan manusia homo sapien Cina di Sze-Chuan dan Yang-Tze. Selain itu, manusia Peking juga
ditemui dan dipercayai bahawa manusia ini hidup hampir 500,000 tahun dahulu. Kerajaan Shang wujud pada zaman ini tetapi asal-
usulnya kabur. Namun begitu, Kerajaan Shang ini dipercayai bermula antara tahun 1700-1600 SM dan berakhir pada tahun 1122-1100
SM.
Ciri-ciri
Pembentukan Bandar
Penduduk Cina mendapati Lembah Sungai Hwang-Ho sesuai untuk pertanian. Mereka mendirikan perkampungan tetap di sana.
Perkampungan ini berkembang dengan pesat dan mengalami urbanisasi dan seterusnya menjadi bandar. Bandar ini mempunyai sistem
ekonomi dan struktur masyarakat yang kompleks. Contoh bandar atau negara kota yang wujud ialah Kota Shang (2000 SM), Anyang
(1800 SM), Loyang, Changgan dan sebagainya. Kebanyakan bandar ini muncul di tebing sungai dan tembok telah dibina untuk
melindungi bandar tersebut.
Pada permulaan, setiap negara kota itu merupakan satu kerajaan. Terdapat satu daripada negara kota itu telah berjaya memperluaskan
wilayahnya dengan menawan negara kota yang lain. Negara kota itu ialah Shang. Juga dipercayai bahawa sebelum Shang, terdapat
satu dinasti yang bernama Hsia. Raja Shang ini kemudian memperkuatkan kekuatan tenteranya dan negara kota yang lemah pun
secara sukarela menunduk terhadap kekuasaan Shang. Maka akhirnya Kerajaan Shang pun ditubuhkan. Kerajaan Shang ini diketuai
oleh seorang raja dan setiap orang bangsawan pula akan diberikan sesuatu wilayah untuk ditadbir secara turun-temurun. Kerajaan
Shang ini beribu kota di Anyang. Kerajaan Shang ini kemudian diguling oleh Wu Wang dari Kerajaan Chou kerana kezaliman raja
Shang yang bernama Zhou Hsin.

Dalam organisasi sosial Tamadun Hwang-Ho, Raja menduduki hierarki yang tertinggi dalam masyarakat Cina. Di bawahnya, terdapat
golongan bangsawan, mereka merupakan golongan yang berpengaruh di kalangan rakyat. Selepas bangsawan, golongan petani
menjadi golongan yang penting. Namun begitu, ramai daripada mereka menjadi hamba berhutang pada zaman Dinasti Chou kerana
tidak dapat mengeluarkan hasil yang mencukupi. Artisan, peniaga dan askar menduduki tempat yang paling rendah dalam hierarki
masyarakat China. Selain itu, terdapat ahli-ahli sihir yang mentafsirkan mimpi raja dan pawang yang menjalankan upacara-upacara di
istana Shang.
Sains dan teknologi di Tamadun Hwang-Ho maju sejak Dinasti Shang dan bertambah maju pada zaman Dinasti Chou. Pada zaman
Dinasti Shang, gangsa digunakan untuk membuat alat senjata dan alat pertanian, tanah liat digunakan untuk membuat tembikar, jed
digunakan sebagai alat perhiasan, sutera dihasilkan dan sistem kalendar dan perpuluhan diperkenalkan. Pada zaman Dinasti Chou
pula, wang yang dibuat daripada logam digunakan. Buku mulai dicetak dan alat tulisan mula dihasilkan.
Pengkhususan Kerja
Raja dianggap sebagai anak tuhan iaitu Tian Zhi, maka baginda berkuasa memerintah negara dengan penuh berkuasa. Baginda juga
merupakan "Tuan Tanah" dan bangsawan pula merupakan "Penyewa Tanah". Golongan bangsawan akan dianugerahkan sebuah
wilayah untuk ditadbir secara mutlak dan sebahagian hasil yang diperolehi akan diserah kepada raja. Golongan bangsawan ini juga
mewujudkan sistem pemerintahan birokrasi di bahagian pusat di mana jabatan-jabatan seperti kewangan, pasukan bersenjata, undang-
undnag diwujudkan. Di antara kurun ke-8-3 SM, golongan ini menjadi terlalu kuat dan kerajaan pusat tidak lagi berupaya mengawal
kuasa mereka. Golongan petani pula bekerja sebagai pencucuk tanam ataupun penternak binatang. Hasil yang diperolehi akan
diserahkan sebahagian kepada bangsawan sebagai cukai. Seterusnya, artisan, peniaga dan askar masing-masing menjalankan
kewajipan mereka mengikut kemahirannya.
Mengenai Tamadun Hwang-Ho, mereka mengamalkan pemujaan terhadap nenek moyang. Mereka percaya nenek moyang
mempunyai pengaruh ke atas kehidupan mereka. Apabila mereka hendak mendapat mertolongan daripada nenek moyang, mereka
akan menggunakan tulang nujum. Tulang nujum ini akan diukir dengan beberapa soalan dan kemudian dihempaskan. Berdasarkan
retak-retak atas tulang, mereka akan membuat ramalan. Selain daripada pemujaan nenek moyang, mereka juga menyembah Tuhan
Shang Ti, tuhan matahari, tuhan bulan, tuhan angin dan sebagainya.

Sejak zaman Dinasti Shang, sistem tulisan dalam bentuk gambar yang melambangkan sesuatu perkara atau benda telah wujud. Tulisan
ini menggunakan idea abstrak. Terdapat lebih kurang 3,000 simbol ini kekal selama 3,500 tahun sehingga masa kini. Bentuk tulisan
ini dipanggil ideogram. Ia ditulis secara menegak dalam lajur-lajur kecil. Jurutulis yang mahir menulis menggunakan berus atau kayu
runcing untuk menulis atas tulang, buluh, gangsa, tembikar, kayu dan sebagainya. Contoh bentuk tulisan ideogram ialah 山 yang
mewakili bukit dan 日 yang mewakili matahari.
9
CIRI-CIRI TAMADUN MOHENJO-DARO DAN HARAPPA
Latar Belakang
Tamadun Mohenjo-Daro dan Harappa juga dikenali sebagai Tamadun Indus. Tamadun ini wujud kira-kira dari tahun 2500-500 SM di
sekitar Sungai Indus. Tamadun ini terdiri daripada 70 buah bandar di dataran-dataran yang direntasi oleh Sungai Indus dan Sungai
Ganges di Barat Laut India. Walau bagaimanapun, hanya dua tempat sahaja mempunyai kebudayaan rumit dan jelas iaitu Mohenjo-
Daro dan Harappa. Kedua-dua bandar ini juga merupakan bandar terancang yang terawal dalam sejarah manusia.
Ciri-ciri
Pembentukan Bandar (klik sini untuk keterangan selanjutnya)
Seperti dengan tamadun yang lain, bandar negara kota ini terbentuk apabila satu perkampungan ini mengalami urbanisasi.
Pembentukan ini menunjukkan corak kehidupan manusia yang semakin berorganisasi dan berkebijaksanaan. Antara negara kota ini,
Harappa dan Mohenjo-Daro mempunyai struktur yang teratur.Kedua-dua bandaraya terbahagi kepada petak-petak perumahan
berdasarkan corak checker-board. Jalan raya utama amat luas dan terbentang dari Utara ke Selatan dan dari Barat ke Timur. Rumah-
rumah dibina dengan batu-bata dan terletak di kedua-dua belah jalan raya. Setiap rumah ini mempunyai bilik mandi, tandas, dapur dan
telaga. Selain itu, bandaraya ini mempunyai jelapang-jelapang, dewan orang ramai, kedai-kedai, sistem saluran najis di bawah tanah
dan citadel yang dibina untuk didiami oleh golongan pemerintah. Seterusnya, kubu-kubu telah dibina untuk melindungi bandar-bandar
ini daripada serangan musuh.
Secara amnya, setiap negara kota ini merupakan satu kerajaan. Ia diperintah oleh pendeta atau paderi dengan kuasa mutlak. sistem
pemerintahannya adalah teratur dan bersistematik. Tamadun ini telah mengalami kemerosotan dan terus lenyap kira-kira 1500 SM.
Organisasi Sosial
Organisasi sosial bagi tamadun ini tidak berapa jelas. Tapi, apa yang dapat dilihat ialah para pendeta menjadi ketua kerajaan dan
selepasnya terdapat satu golongan petani yang bilangannya agak ramai. Selain itu, terdapat juga golongan peniaga yang dipercayai
menjalankan kegiatan perdagangan dengan bandar Ur di Mesopotamia.
Perkembangan teknologi tamadun ini tidak berapa jelas juga. Tetapi apa yang diketahui ialah roda telah dicipta dan digunakan sebagai
alat pengangkutan.
Pengkhususan Kerja
Para pendeta bertanggungjawab mengawal pembinaan bangunan baru, menetapkan piawai timbangan dan ukuran dan mengawal ketat
sistem tulisan, bentuk bangunan, pelan jalan dan saiz batu-bata yang digunakan dalam pembinaan. Golongan petani pula
bertanggungjawab menanam tanaman seperti gandum, barli, padi dan kapas dan menternak binatang seperti lembu, biri-biri, kambing,
babi dan ayam. Selain itu, terdapat orang yang mengamalkan pekerjaan berniaga, pengukir batu, pembuat barang kemas, tukang besi
dan pembuat tembikar.
Menurut sumber arkeologi, masyarakat Indus mengamalkan kepercayaan animisme. Oleh itu, penduduknya menyembah binatang,
pokok dan batu. Berdasarkan kepercayaan ini juga, lembu jantan dianggap sebagai binatang suci. Masyarakat Indus juga menyembah
Dewa Siva dan Dewi Shakti yang bermuka tiga. Namun demikian, kuil-kuil tidak dibina untuk tuhan-tuhan ini. Masyarakat rakyat
Indus mengamalkan upacara pengebumian dan pembakaran mayat. Habuk mayat biasanya dibuang ke dalam sungai. Kira-kira pada
tahun 1500 SM, orang Aryan menyebarkan agama polytheistic, hasilnya mereka mula menyembah tuhan matahari, langit, petir dan
api. Walaupun begitu, orang Aryan ini sebenarnya menyembah kepada satu tuhan sahaja (monotheistic) dan percaya kepada konsep
hidup semula dalam jasad lain.

Sistem tulisan yang wujud di Tamadun Indus adalah berbentuk gambar. Terdapat hampir 400 simbol keseluruhannya. Arah tulisannya
bermula dari kiri dan menuju ke arah kanan.
CIRI-CIRI PERBANDARAN TAMADUN MOHENJO-DARO DAN HARAPPA
Pengenalan
Menurut Kamus Dewan, tamadun ditakrifkan sebagai kebudayaan, kemajuan, peradaban sesuatu bangsa yang bersopan-santun dan
berkemajuan. Merujuk perspektif Barat, tamadun ialah kemajuan seimbang dari aspek kerohanian dan kebendaan ke atas individu
dan masyarakat. Manakala, menurut sarjana Islam, 'Umar 'Audah al-Khatib, tamadun ialah himpunan ilmu pengetahuan, peraturan
tradisi dan moral yang menunjukkan keadaan pemikiran, ekonomi, akhlak, politik, kesenian dan seluruh kehidupan dalam sesuatu
sejarah.
Secara umum, tamadun ditakrifkan sebagai sesuatu masyarakat peringkat kemajuan dalam kehidupan manusia (merangkumi aspek
politik, ekonomi dan sosial) melalui pembentukan organisasi sosial, bahasa dan tulisan, agama dan kepercayaan, pengkhususan
kerja, pertumbuhan bandar serta sistem pentadbiran yang sistematik. Tamadun manusia merupakan satu proses yang berlaku
secara beransur-ansur. Perkataan "tamadun" berasal daripada perkataan Latin "citivas" yang bermaksud kota.
Ciri-ciri
Penempatan Tetap
Penempatan tetap mula berkembang apabila perkampungan-perkampungan dengan bilangan penduduk yang kecil mula
10
menjalankan kegiatan pertanian, penternakan dan perdagangan. Proses perubahan dan kemajuan ini dikenali sebagai proses
perbandaran atau urbanisasi. Misalnya, pertanian dan perdagangan merupakan kegiatan ekonomi Tamadun Mohenjo-Daro dan
Harappa yang utama. Bekalan air yang mencukupi dan kekayaan tanaman menyebabkan pelbagai jenis tanaman dapat dihasilkan
seperti gandum dan barli disamping betik, tembikai, dan kacang. Kejayaan paling memberangsangkan ialah penanaman kapas.
Dengan penanaman kapas, mereka telah menjalankan perusahaan ekonomi yang melibatkan kain kapas. Selain itu, penternakan
turut dijalankan. Orang Harappa juga membela anjing, lembu dan kerbau. Unta, gajah, kuda dan keldai digunakan sebagai alat
pengangkutan terutama bagi kafilah.
Perdagangan
Perdagangan yang dijalankan juga merupakan salah satu ciri perbandaran. Apabila penduduk menjalankan aktiviti perdagangan,
penempatan tetap akan mula mengalami perkembangan. Sebagai contoh, perdagangan merupakan ekonomi Tamadun Mohenjo-
Daro dan Harappa yang penting. Barangan utama yang diperdagangkan ialah kapas yang merupakan salah satu bahan eksport
utama bagi Tamadun Indus. Selain itu, terdapat bukti-bukti yang menunjukkan barang-barang keluaran Indus telah sampai ke
Mesopotamia kira-kira antara tahun 2300 dan 2000 SM. Di samping itu, orang Barat dikatakan pernah tiba di Harappa. Kapak
yang diperbuat daripada tembaga atau gangsa dijumpai di kawasan Indus menunjukkan adanya hubungan dengan Asia Barat.
Dengan kehadiran benda-benda di kawasan Indus seperti lapis lazuli, jed, turquoise dan sebagainya membuktikan perdagangan
yang dilakukan antara Tamadun Mohenjo-Daro dan Harappa dengan Iran, Iraq, Afghanistan Pertengahan Asia. Selain itu,
Tamadun Indus juga mengamalkan industri kecil-kecilan seperti menenun kain serta pertukangan tangan.
Perancangan Bandar
Salah satu ciri perbandaran lagi ialah perancangan bandar. Bandar dirancang supaya menjadi lebih sistematik. Misalnya, bandar
Harappa dan Mohenjo-Daro merupakan perancangan bandar (town planning). Bandar Mohenjo-Daro dan Harappa boleh
dibahagikan kepada dua bahagian iaitu Bandar Benar (city proper) dan pusat benteng atau kubu (citadel) di Timur yang lebih kecil
dan tinggi. Terdapat juga sebuah citadel yang didiami oleh golongan pemerintah. Kesimpulannya, Tamadun Mohenjo-Daro dan
Harappa memperlihatkan perancangan bandar yang sempurna.
Pembinaan Jalanraya
Pembinaan jalanraya yang sistematik dan lurus juga merupakan satu ciri perbandaran. Jalanraya dibina untuk menghubungkan satu
kawasan dengan satu kawasan yang lain. Di kota Mohenjo-Daro dan Harappa, jalan utama dibina berturut-turut dari Utara ke
Selatan dan ke arah Timur serta Barat. Di Kalibangan antara jalan Utara-Selatan mempunyai 7.2 meter lebar, sedangkan jalan
Utara-Selatan yang lain adalah tiga suku daripada lebarnya. Jadi, boleh dikatakan pembinaan sistem jalanraya yang lurus dan
sistematik adalah ciri perbandaran yang amat penting.
Kemudahan Maju
Bandar raya yang dilengkapi kemudahan maju adalah ciri perbandaran yang ketara. Kemudahan yang sempurna memperlihatkan
taraf hidup rakyat yang tinggi. Contohnya, Tamadun Mohenjo-Daro dan Harappa yang memiliki kemudahan yang maju. Di pusat
bandar, mereka membina rumah kedai dan rumah tinggal. Rumah-rumah diperbuat daripada batu-bata dan beratan serta
mempunyai bilik mandi, dapur, tandas dan longkang. Bandar raya terbahagi kepada petak-petak perumabahn berdasarkan corak
checker board. Terdapat juga jelapang-jelapang, dewan orang ramai dan kedai-kedai. Bandar raya tersebut mempunyai sistem
saluran najis di bawah tanah. Dengan itu, kemudahan yang ada pada Tamadun Mohenjo-Daro dan Harappa adalah agak maju.
Tumpuan Pelbagai Kegiatan

Setelah perkampungan-perkampungan berkembang menjadi sebuah bandar utama, maka bandar tersebut akan menjadi tumpuan
kegiatan ekonomi, tempat pembinaan kota, istana dan tempat ibadat. Dari segi penduduk, Mohenjo-Daro dan Harappa mempunyai
40,000 orang penduduk. Dewan orang ramai dibina supaya para penduduk dapat berhimpun bersama. Jelapang-jelapang dan kedai-
kedai dibina di pusat bandar Mohenjo-Daro dan Harappa menjadikan bandar setelah tumpuan kegiatan ekonomi. Kubu-kubu
Harappa menjadikan bandar sebuah tumpuan kegiatan ekonomi. Kubu-kubu dan menara-menara turut dibina untuk melindungi
bandar-bandar itu daripada serangan musuh. Citadel di bandar pula merupakan tempat kediaman golongan paderi atau pendeta.
Kesimpulannya, Kota Mohenjo-Daro dan Harappa menjadi tempat pertemuan rakyat dan tempat mereka untuk menjalankan
aktiviti kehidupan seharian.
Penutup
Tamadun Mohenjo-Daro dan Harappa merupakan bandar terancang yang terawal dalam sejarah manusia. Pembentukan bandar
Mohenjo-Daro dan Harappa jelas memperlihatkan corak kehidupan manusia yang berorganisasi dan kebijaksanaan penduduk
dalam proses perbandaran.
TAMADUN ARAB
Latar Belakang
Arab merujuk kepada kawasan yang terletak di antara Asia dan Afrika. Terdapat banyak tamadun di kawasan Arab, di antaranya
termasuklah Anbat, Palmyra, Ghassan, Hirah, Main, Qatban dan Himyar. Di antara tamadun ini, Anbat ialah tamadun yang terkenal.
Ia merupakan tamadun yang teragung di Arab dan berkembang sebelum zaman Jahiliah. Tamadun Sabak pula bersifat tulen - kurang
menerima pengaruh dari tamadun asing. Ia melambangkan keemasan zaman Arab Purba. Ia terletak di bahagian Selatan Semenanjung
Arab, iaitu di negeri Yaman dan diasaskan oleh Sabak Bin Tasyjab. Kerajaan Sabak boleh terbahagi kepada 2 zaman: Sarwah
(sebelum 950 SM - 650 SM) dan Maarib (650 SM - 115SM). Pemerintahnya yang cekap ialah Balqis
11
Ciri-ciri
Pemerintahan dan Pentadbiran
Tamadun Arab berbentuk ala demokrasi. Terdapat beberapa majlis dalam sistem pemerintahannya, iaitu Majlis Diraja dan Majlis
Perwakilan. Majlis Perwakilan diwakili oleh orang kecuali hamba yang bekerja di ladang. Majlis ini akan diadakan persidangan 2 kali
setahun. Bukti amalan demokrasi: Puteri Balqis memanggil menteri-menteri untuk membincangkan kandungan surat yang diterima
daripada Nabi Sulaiman.
Organisasi Sosial
Tamadun Arab mempunyai susun lapis masyarakat yang jelas. Pemerintah yang dikenali sebagai Malik, Mulak atau Ratu menduduki
tempat yang tertinggi. Ia diikuti oleh golongan bangsawan yang memegang jawatan penting dalam kerajaan dan mempunyai ladang
yang luas. Golongan pertengahan yang terdiri daripada peniaga dan tentera menduduki tempat ketiga. Di tempat yang bawah sekali
ialah hamba yang bekerja di ladang.
Teknologi
Teknologi Tamadun Arab adalah tinggi. Buktinya, Empangan Maarib yang berfungsi mengawal banjir, membekalkan air pada musim
kemarau. Banyak istana telah dibina, antaranya Istana Salihim, Ghuradan dan Bainun. Benteng-benteng pertahanan juga dibina.
Tamadun Arab menghasilkan barang-barang ukiran pada dinding rumah ibadat dan istana, contohnya patung Puteri Balqis yang
diampit oleh 2 orang dayang. Selain itu, tempat-tempat penyembahan juga banyak dibina.
Pengkhususan Kerja
Raja berkuasa mutlak dalam memerintah negara. Golongan bangsawan pula membant raja dalam pentadbiran, memegang jawatan
penting kerajaan dan mempunyai ladang yang luas. Seterusnya, peniaga melibatkan diri dalam perniagaan dan tentera menjaga
pertahanan dan keselamatan negara. Akhir sekali, golongan hamba bekerja berat di ladang dan kehidupan mereka adalah susah.
Agama
Agama yang diamalkan oleh Tamadun Arab ialah agama kosmologi (alam semesta) pada peringkat awal. Agama yang menyembah
matahari dan bulan (cakrawala) yang dikenali sebagai animisme turut diamalkan. Terdapat banyak tempat penyembahan untuk dewi
bulan dan matahari di Arab. Selepas itu, agama ini telah bertukar menjadi agama Tauhid (monoteisme) iaitu apabila Puteri Balqis
menerima ajaran yang dibawa oleh Nabi Allah Sulaiman.
Bahasa dan Tulisan

Orang Arab merupakan orang pertama yang merekodkan tamadun mereka. Mereka merekodkan pembangunan yang dibuat,
kemenangan dari peperangan, penjenayah, perkembangan pemikiran dan sebagainya. Bahasa Arab digunakan. Banyak istilah bahasa
digunakan secara meluas terutamanya di Hijaz. Contoh: al-Rahman, al-Rahis, Syirik dan Kutur.
Ekonomi
Aktiviti ekonomi yang diamalkan oleh Tamadun Arab ialah perdagangan. Mereka aktif berniaga sehingga ke peringkat antarabangsa.
Mereka mengeksport emas, batu permata ke Haspa, Mesir, India, China dan Kepulauan Melayu. Pelabuhan yang penting ketika itu
ialah Pelabuhan Adana. Mereka turut memonopoli aktiviti perdagangan di kawasan Lautan Hindi dan Lautan Merah. Pertanian turut
dilaksanakan dan Empangan Maarib amat membantukan mereka dalam aktiviti ini. Empangan Maarib menakung air semasa musim
hujan dan digunakan semasa musim kemarau. Hasil pertanian yang diperolehi bukan sekadar untuk memenuhi keperluan mereka
malah boleh dijual di kawasan berhampiran.
TAMADUN INCA
Latar Belakang
Tamadun Inca juga dikenali sebagai Tamadun Andean. Tamadun Inca ini merujuk kepada masyarakat pribumi Hindia Barat yang
telah mula berkembang di kawasan tanah tinggi Barat Laut Amerika Selatan untuk beberapa ribu tahun sebelum Masihi sehinggalah
kedatangan Sepanyol pada tahun 1532 di kawasan tersebut. Unsur asas ekonomi yang diamalkan oleh masyarakat ini masih terdapat
di kalangan penduduk kaum India di Peru, Bolivia, Ecuador dan Colombia. Frasa "Andean" ini juga termasuk penduduk yang tinggal
di tepa pantai Peruvian. Di tepi pantai, ikan dan makanan laut merupakan makanan penting manakala di kawasan tanah tinggi,
kegiatan memburu merupakan kegiatan yang penting bagi mendapatkan bekalan makanan. Seperti tamadun yang lain, Tamadun Inca
juga terlibat dalam kegiatan pertanian dan dipercayai kegiatan pertanian ini mula berkembang sejak 4,000 tahun dahulu. Mereka
tinggal di rumah yang dibina dengan separuhnya di bawah tanah. Mereka tahu sedikit tentang penanaman jagung dan pembuatan
tembikar tetapi mahir dalam penanaman cili, lada dan kapas dan membuat pakaian dan bakul.
Ciri-ciri
Maharaja Inca bertanggungjawab mentadbir empayar. Baginda suka berperang. Baginda menjalankan pentadbiran secara pecah dan
perintah: pembesar dan etnik terdapat di merata tempat dalam empayar; cuba sedaya upaya agar kumpulan etnik tidak berkeyakinan;
menyukarkan segala yang dilakukan oleh kumpulan etnik supaya mereka tidak berjaya. Baginda sering berperang demi agama. Kaum
lelaki dibahagikan kepada berbagai unit: 100, 500, 1,000, 5,000, 10,000 untuk menjadi tenaga buruh atau tentera. Wanita yang cantgik
pula dipilih untuk dijadikan gundik kepada pembesar dan raja. Gadis yang tidak cantik dijadikan "virgin of the sun" serta diarah
menenun kain.
12
Organisasi Sosial
Maharaja (emperor) dianggap sebagai "Tuhan Matahari" selagi masih hidup, berkuasa penuh. Selepas Maharaja, apo yang mentadbir
4 tentori dalam empayar (dengan itu mempunyai 4 orang apo). Mereka merupakan saudara mara Maharaja. T'oqrikq pula merupakan
gabenor wilayah. Beliau menduduki tempat selepas apo dan memerintah wilayah yang terdiri daripada pelbagai golongan etnik.
Kurakas pula merupakan ketua etnik yang bertanggungjawab memungut cukai daripada kalangan penduduk dalam unit manusia.
Sebagai balasan kepada kurakas, dia tidak perlu membayar cukai. Formen pula bertanggungjawab mentadbir 10 buah rumat. Akhir
sekali ialah rakyat.
Masyarakat Inca mula menggunakan dacing untuk menimbang. Selain itu, mereka juga mempunyai sistem pengaliran yang maju.
Sistem pengairan ini telah membantu meningkatkan hasil pertanian. Mereka juga membina jambatan yang tergantung merentasi lurah.
Masyarakat Inca juga tahu membina jalanraya. Jalanraya mereka dibina melalui gunung-ganang dan pantai. Sistem sukatan telah mula
wujud pada zaman ini iaitu ukuran tangan Inca (8 inchi/20 cm) dan ukuran tubuh badan (160 cm). Mereka juga mempunyai sistem
kalendar iaitu setahun mempunyai 12 bulan dengan setiap bulan 30 hari (mula dengan Disember). Setiap bulan pula mempunyai 3
minggu dengan seminggu mempunyai 10 hari.
Masyarakat Inca memuja nenek moyang sendiri. Selain itu, tuhan pencipta (Virococha) juga disembah oleh seluruh empayar.
Penyembahan Virococha akan dijalankan di kuil-kuil yang dibina oleh paderi. Penduduk tempatan dibenarkan menjalankan
penyembahan sendiri tetapi dengan syarat menyembah Tuhan Inca. Selain daripada penyembahan Virococha, tuhan matahari juga
disembah. Dalam penyembahan-Nya, upacara pengorbanan manusia akan dilaksanakan.

Tulisan masyarakat Inca adalah berbentuk gambar. Selain itu, rekod yang melibatkan nombor dibuat di atas ikatan tali yang dipanggil
quipu.
TAMADUN MAYA
Latar Belakang
Maya merujuk kepada bangsa India Amerika yang tingga di Mexico. Tamadun ini dianggar muncul pada tahun 300-900 Masihi. Dua
buah negara kota yang terkenal ialah Tical dan Kalakmul. Negara kota ini dianggarkan mempunyai 40,000 orang penduduk.
Ciri-ciri
Pembentukan Bandar
Masyarakat Maya membentuk satu perkampungan pada permulaannya. Lama-kelamaan, satu bandar diwujudkan. Bandar ini
merupakan satu kawasan kosong pada hari-hari biasa. Bandar ini hanya didiami oleh golongan pemerintah, iaitu paderi dan pembesar.
Pada hari perayaan, suasana bandar akan menjadi riuh-rendah. Bagi rakyat biasa, mereka tinggal di luar bandar. Rumah mereka hanya
dibina dengan tiang biasa, beratap daun dan lantai ditambun.
Corak pemerintahan teokrasi diamalkan di Tamadun Maya. Frasa "teokrasi" ini bermakna semua keputusan yang diambil
berlandaskan unsur agama, khususnya agama matahari. Raja menjadi ketua kerajaan. Baginda memerintah dengan mengikut kata-kata
paderi dan kitab-kitab.
Organisasi Sosial
Raja menduduki tempat yang paling tinggi dalam hierarki organisasi sosial. Selepas baginda ialah golongan pendeta dan pembesar.
Rakyat pula menduduki tempat yang paling rendah.
Tamadun Maya mahir dalam bidang senibina. Buktinya, kuil piramid telah dibina dengan mempunyai 3,000 tiang, keluasannya
mencapai 16 km persegi, dan piramid ini mempunyai 200 tingkat (tingkat teratas ialah kawasan lapang yang digunakan sempena
perayaan agama) dengan setiap tingkat mempunyai bilik-bilik yang berpintu tetapi tiada tingkap. Selain itu, terdapat 10 buah
empangan telah dibina di seluruh Kerajaan Maya. Dari segi astronomi, mereka mengkaji tentang planet Venus. Mereka menghasilkan
jadual luna (bintang) dan jangka masa bagi kejadian gerhana matahari. Mereka juga menghasilkan 2 jenis kalendar. Dalam bidang
matematik, mereka mengkaji tentang sistem nombor, sifar. Mereka menganggap nombor 13 mempunyai kuasa magis.
Pengkhususan Kerja
Raja merupakan ketua kerejaan dan baginda sentiasa menurut kata pendeta. Pendeta pula merupakan orang yang berilmu tinggi.
Golongan pendeta ini boleh dibahagikan kepada 3 jens mengikut kerja yang dilakukan: membelah dada dan mengambil hati;
memegang kaki dan tangan mangsa korban; mentafsir kitab agama.
Masyarakat Maya percaya bahawa dunia ini mempunyai 4 arah dan diwakili oleh warna, warnanya bersama-sama pokok dan ada
burung diatasnya. Bukti kepercayaan ini ialah 4 arah dunia yang ditemui di kuil penyembahan mereka sempena hari perayaan. Mereka
juga percaya bahawa kedudukan bumi adalah di antara 13 lapis syurga dan 9 lapis "underworld" dan dunia ini terletak di tengah-
tengahnya.
13
Tulisan masyarakat Maya berbentuk hieroglif: piktografik (gambar) dan logografik (fenotik, akhirnya menjadi huruf).
TAMADUN AZTEC
Latar Belakang
Masyarakat Tamadun Aztec merupakan sekumpulan atau puak memburu. Mereka tinggal di Mexico (Amerika Selatan). Tamadun ini
eujud pada tahun 1325 M.
Ciri-ciri
Pembentukan Bandar
Tamadun Aztec pada zaman kegemilangannya meliputi kawasan seluas 13 km persegi dengan penduduknya seramai 140,000 orang.
Kawasan ini dikatakan paling padat pada ketika Tamadun Amerika Pertengahan.
Raja Tamadun Aztec sangat zalim. Baginda memerintah secara "sistem kuku besi". Baginda menggunakan kuasa tentera atau kaedah
peperangan untuk meluaskan wilayahnya.
Organisasi Sosial
Raja menduduki tempat yang paling tinggi dalam hierarki organisasi sosial. Raja yang terkenal ialah Itzcoatl (1428-1440). Selepas
raja, paderi menduduki tempat yang kedua. Dia bertanggungjawab dalam upacara agama. Kelas birokrasi yang mengendalikan hal
ehwal pentadbiran menduduki tempat yang seterusnya dan golongan serf yang terdiri daripada pekerja dan hamba menduduki tempat
yang paling rendah.
Masyarakat Aztec menjalankan aktiviti pertanian secara intensif iaitu semua tanah yang ada digunakan sepenuhnya. Mereka membina
sistem pengairan yang maju. Kawasan paya pula dibaikpulihkan untuk dijadikan kawasan pertanian. Dalam penciptaan kalendar,
paderi telah menghasilkan 2 jenis: berasaskan upacara ritual; berkaitan dengan ketuhanan. Kalendar yang berasaskan upacara ritual
mengandungi 365 hari (18 bulan dengan setiap bulan mempunyai 20 hari dan 5 hari malang lagi). Kalendar yang berkaitan dengan
ketuhanan pula mempunyai 290 hari setahun dengan salah setahun adalah Tahun Tuhan.
Masyarakat Aztec menganut kepercayaan kosmologi., iaitu menyembah alam semesta. Mereka percaya bahawa bumi adalah ciptaan
terakhir dalam siri alam semesta. Mereka juga menganggap kedudukan bumi adalah di antara 13 lapis syurga dan 9 lapis
"underworld". Banyak tuhan yang telah disembah oleh tamadun ini, antaranya tuhan perang, tuhan matahari dan tuhan hujan. Upacara
pengorbanan mesti diadakan untuk menyembah tuhan matahari. Manusia ditores hatinya di hadapan tuhan dan membiarkan darahnya
mengalir.

Sistem tulisan mereka merupakan campuran dari piktograf, ideogram dan simbol fenotik. Sistem tulisan ini berkaitan dengan kalendar
ritual yang menandakan spekulasi terhadap tuhan-tuhan dan universal yang dikenali sebagai codices/codex. Bahasa yang mereka
gunakan pula dikenali sebagai Nahua.
FAKTOR-FAKTOR KEMUNCULAN TAMADUN AWAL MANUSIA

Bentuk Muka Bumi
Bentuk muka bumi pada masa itu kebanyakannya terdiri daripada tanah lanar yang rata dan mempunyai tanih yang subur yang amat
sesuai untuk pertumbuhan tumbuhan. Penduduk-penduduk pra sejarah hidup semata-mata bergantung kepada keadaan alam sekitar.
Oleh itu, bentuk muka bumi yang strategik dan terdiri daripada tanih yang subur telah banyak membantu mereka untuk menghasilkan
makanan daripada sumber alam dan kemudian berkembang sehingga mereka mengetahui cara bercucuk tanam yang dapat
menghasilkan makanan untuk sara diri dan kemudian berkembang ke arah yang bertamadun. Penghasilan makanan yang banyak
dalam sesuatu tempat tertentu telah menyebabkan pertambahan penduduk dan menyebabkan tempat itu berkembang menjadi sebuah
bandar kecil. Sebagai contoh, tanah loes di Lembah Hwang-Ho dan tanah lanar di Lembah Sungai Nil yang amat subur untuk
menjalankan kegiatan pertanian telah berkembang menjadi perkampungan yang kecil.
Lembah Sungai
Sungai adalah salah satu faktor yang penting bagi kemunculan tamadun awal. Orang pra sejarah biasanya bertumpu di kawasan yang
berhampiran dengan sungai yang mempunyai sumber perairan yang baik. Hal ini adalah kerana kehidupan seharian manusia sejak
awal lagi adalah tidak dapat berpisah dengan air. Oleh itu, kawasan tepi sungai telah menjadi tumpuan penduduk pra sejarah awal.
Sungai menyediakan air untuk tanaman khususnya kepada mereka yang mengetahui cara bercucuk tanam. Sungai juga menjadi
sumber makanan yang utama kerana di dalam sungai terdapat habitat ikan dan mereka dapat menjalankan kegiatan penangkapan ikan
di ditu. Sungai juga menjadi alat perhubungan bagi penduduk pra sejarah dengan menggunakan perahu yang diperbuat daripada
batang-batang kayu yang berongga untuk dijadikan sebagai pengangkutan air dan mereka yang mengamalkan sistem barter dapat
berhubung antara satu sama lain untuk menjalankan aktiviti pertukaran barang.
14
Iklim
Satu lagi faktor kemunculan tamadun awal ialah dengan mempunyai iklim yang sesuai. Dengan adanya iklim yang sesuai, alam
sekitar dapat menghasilkan sumber makanan khususnya pertumbuhan tumbuhan. Iklim yang sesuai menggalakkan tumbuhan dapat
bertumbuh dengan subur dan haiwan juga dapat melakukan pembiakan dalam keadaan yang baik. Dengan itu, habitat haiwan tidak
akan menjadi pupus dan manusia dapat memperolehi sumber makanan yang banyak daripada binatang dan tumbuhan liar. Tamadun
awal bermula di kawasan iklim yang berhawa sederhana, contohnya seperti di Asia Barat yang beriklim kering telah menyebabkan
hutan terbakar dan tidak terdapat tamadun dan kehidupan angin kering di Mesir telah menyebabkan tumbuhan bertumbuh dengan
cepat.
Pertambahan Penduduk
Perkembangan tamadun awal manusia merupakan satu proses yang berlaku secara beransur-ansur. Pada peringkat awal, manusia
hidup dalam kumpulan-kumpulan kecil dan menjalankan aktiviti memburu dan mengumpul makanan. Manusia semakin bertamadun
apabila mereka hidup dalam kumpulan besar dan penempatan tetap serta menjalankan pelbagai kegiatan seperti bercucuk tanam,
menternak, membuat alat-alat senjata dan sebagainya. Kemajuan tamadun berterusan apabila penempatan mereka mengalami proses
urbanisasi dan berkembang menjadi negara kota yang diperintah oleh seorang ketua dengan sistem pentadbiran dna perundangan yang
tersusun serta sistem sosial yang teratur. Dengan pertambahan penduduk yang pesat wujud sebuah masyarakat yang lebih dinamik
atau berdaya maju. Penduduk-penduduk dapat melahirkan idea-idea dan ciptaan baru dengan menggunakan roda ceper untuk
menghasilkan tembikar dengan lebih bermutu dan cepat. Mereka mula mengamalkan pengkhususan kerja dengan menunjukkan
kemahiran dalam menenun kain daripada bulu binatang dan gentian tumbuh-tumbuhan dengan menggunakan alat tenunan. Mereka
juga pandai menganyam bakul dan membuat barang-barang tembikar.
Kemajuan Perlindungan
Menurut ahli-ahli sejarah tamadun manusia yang terawal muncul di lembah-lembah sungai kerana ia merupakan tempat yang paling
sesuai untuk dijadikan kawasan penempatan. Kedudukan lembah-lembah sungai yang dikelilingi oleh laut dan kawasan tinggi
menjadikan ia selamat kerana kawasan-kawasan tersebut boleh mengurangkan kemungkinan serangan musuh dari luar. Empat
tamadun terawal yang wujud di lembah-lembah sungai ialah Tamadun Mesopotamia di Sungai Tigris-Eupharates, Tamadun Mesir di
Lembah Sungai Nil, Tamadun Indus di Lembah Sungai Indus dan Tamadun Hwang-Ho di Lembah Sungai Kuning. Tamadun-
tamadun ini bermula sebagai perkampungan kecil kemudian berkembang dengan pesat menjadi negara-negara kota yang lebih besar
dan kompleks.
Kemajuan Teknologi
Satu lagi faktor kemunculan tamadun awal ialah dengan adanya kemajuan teknologi seperti penciptaan roda, layar kapal, kain dan
tembikar. Mereka pandai membuat barang-barang tembikar daripada tanah-tanih yang kering. Alat-alat tembikar digunakan untuk
memasak, mengisi makanan dan menyimpan air. Mereka menggunakan roda ceper untuk menghasilkan tembikar dengan lebih
bermutu dan cepat. Baka-baka baru tanaman yang dicipta membolehkan lebih banyak tanaman dihasilkan. Kewujudan sistem
pengairan yang maju turut membantu kegiatan pertanian dapat menghasilkan hasil yang berlipat ganda. Roda telah dicipta untuk
mempercepatkan perjalanan dan memudahkan pergerakan. Di Sungai Hwang Ho, tembok telah dibina untuk menghalang banjir.
Perkembangan Agama dan Kepercayaan
Agama dan kepercayaan merupakan satu ciri penting dalam pembentukan sesuatu tamadun. Ia adalah penting untuk mengatur tatacara
hidup masyarakat dan juga bertindak sebagai alat untuk memupuk semangat perpaduan. Perkembangan agama dan kepercayaan
kebanyakannya terpengaruh dengan kepercayaan animisme dan yang berdasarkan mimpi. Mereka mempercayai bahawa setiap benda
mempunyai roh. Mereka menyembah unsur-unsur alam semesta dan roh si mati agar tidak ditimpa malapetaka dan bencana alam
seperti banjir, kemarau, gempa bumi dan sebagainya. Pemujaan unsur alam semesta telah menjadi satu amalan yang penting untuk
mendapatkan hasil tanaman yang baik. Kepercayaan yang sedemikian rupa telah menguatkan lagi penyembahan berhala untuk
mendapatkan perlindungan.
SEBAB-SEBAB TAMADUN AWAL WUJUD DI LEMBAH-LEMBAH SUNGAI
Sejarah mula direkodkan secara bertulis lebih kurang pada tahun 3,000 SM. Tarikh ini menandakan bermulanya tamadun manusia di
dunia. Mengikut ahli sejarah pembentukan tamadun manusia yang terawal bermula di lembah sungai. Empat tamadun terawal yang
wujud di lembah sungai ialah Tamadun Sumeria atau Mesopotamia (kira-kira tahun 3,500 SM) di Lembah Sungai Tigris-Eupharates,
Tamadun Mesir (kira-kira tahun 3,100 SM) di Lembah Nil, Tamadun Indus (kira-kira tahun 3,500 SM) di Lembah Indus dan
Tamadun Shang (kira-kira tahun 1,800 SM) di Lembah Sungai Hwang Ho.
Secara umumnya, tanah di lembah sungai adalah lebih subur. Setiap tahun sungai-sungai ini akan mengaliri daratan-daratan di
sekitarnya dan membentukan satu lapisan tanah yang kaya dengan galian. Misalnya, Lembah Tigris-Eupharates dan Lembah Sungai
Nil memiliki tanah lanar. Pembentukan tanah subur di Lembah Hwang Ho berbeza sedikit, tanah subur serta halus yang dipanggil
"loess" yang dimendapkan oleh angin-angin yang kencang. Kawasan-kawasan sedemikian amat sesuai untuk bercucuk tanam.
Lebihan makanan turut wujud disebabkan teknologi yang bertambah maju. Keadaan ini mendorong pertambahan penduduk
seterusnya menggalakkan pengkhususan di dalam bidang teknikal dan vokasional. Tumpuan penduduk di satu-satu kawasan terus
menggalakkan kewujudan masyarakat yang lebih dinamik. Idea-idea serta ciptaan-ciptaan baru dapat berkembang dengan mudah.
Sementara itu, kawasan lembah sungai juga mempunyai bentuk muka bumi yang rendah dan rata. Keadaan ini sesuai untuk membina
petempatan dan telah menarik ramai orang berhijrah ke kawasan lembah. Misalnya, dikatakan orang Sumeria datang ke Lembah
Tigris-Eupharates dari kawasan pergunungan yang berdekatan.
Sistem pengairan yang maju juga merupakan sebab penting yang menggalakkan kebangkitan sesebuah tamadun di kawasan lembah.
Sungai boleh membekalkan air untuk pengairan tanam-tanaman. Terusan dan empangan yang telah dibina sejak kira-kira 5,000 tahun
15
dahulu turut memainkan peranan dalam konteks ini dan meningkatkan daya pengeluaran. Kemudahan-kemudahan ini dapat
menghasilkan makanan yang lebih banyak untuk menampung pertambahan penduduk yang pesat.
Selain itu, lembah sungai juga mempunyai bekalan sumber-sumber semula jadi yang kaya. Misalnya, sungai kaya dengan sumber
makanan yang penting seperti ikan. Lembah Sungai Tigris dan Eupharates pula membekalkan mensiang (sejenis rumput panjang) dan
tanah liat yang sesuai untuk pembinaan.
Keadaan iklim juga merupakan salah satu sebab yang penting. Keadaan iklim di kawasan lembah adalah sederhana, iaitu tidak terlalu
panas atau sejuk. Hal ini membolehkan aktiviti penanaman dijalankan tanpa banyak masalah. Malah, manusia tidak perlu
menghabiskan banyak untuk mengatasi cabaran alam seperti iklim yang terlalu sejuk. Keadaan ini memang menggalakkan
kebangkitan sesebuah tamadun.
Sungai-sungai yang menjadi asas kepadatan tamadun-tamadun awal ini pula menjadi alat perhubungan yang penting. Sungai yang
menghubungkan petempatan di kawasan hilir dengan kawasan hulu merupakan satu cara pengangkutan yang mudah. Pedagang-
pedagang menggunakannya untuk menghantar barang-barang ke kawasan-kawasan lain. Hal ini telah menggalakkan perdagangan dan
perkembangan tamadun di kawasan lembah.
Akhirnya lembah-lembah yang dalam akibat hakisan sungai turut bertindak melindungi tamadun-tamadun awal ini daripada serangan-
serangan luar. Oleh itu, didapati kebanyakan tamadun awal wujud di lembah sungai
Memandangkan pelbagai kemudahan dan kebaikan telah dibekalkan di kawasan lembah sungai, memang tidak hairanlah kebanyakan
tamadun awal manusia bermula di situ. Tamadun-tamadun lain yang tidak wujud di lembah sungai seperti Tamadun Hattites,
Tamadun Greek, Tamadun Kush dan Tamadun Olimecs turut memilih tapak yang berhampiran dengan punca air seperti tepi laut dan
tepi sungai.
TAKRIF NEGARA KOTA
Mengikut Kamus Dewan, negara kota ditakrifkan sebagai negara yang berautonomi atau memerintah sendiri yang terdiri daripada
ketua dan wilayah di sekelilinginya.
Mengikut Encyclopedia Britania pula, negara kota ditakrifkan sebagai satu komuniti urbanisasi yang saling bergantung antara bandar
dan kawasan pedalaman.
Dalam Bahasa Greek pula, negara kota disebut sebagai polis yang bermaksud sekumpulan penduduk bergabung menjadi satu
komuniti politik dan sama-sama menjalankan pemerintahan.
Negara kota biasanya terdiri daripada sebuah kota kecil yang dikelilingi oleh satu kawasan kecil pertanian. Sebagai contoh, Sparta,
Athens, Corinth dan Argos di Yunani; Rom di Rom; Mekah, Madinah dan Taif di Arab dan Langkasuka dan Kedah di Tanah Melayu.
Penubuhan negara kota ini didorong oleh perubahan corak kehidupan nomad kepada tetap.
CIRI-CIRI NEGARA KOTA
Kedudukan Strategik
Kedudukan sesuatu negara kota dikatakan strategik hendaklah dilihat berdasarkan bandar itu sendiri dan kedudukannya. Sebagai
contoh: Rom terletak di Lembah Latin yang mempunyai satu bandar yang dipanggil Bandar Tujuh Bukit; Langkasuka terletak di
tengah-tengah jalan perdagangan antara China dan India; Kedah terletak di Lembah Bujang yang menjadi tempat tumpuan pedagang;
Mekah terletak di tengah jalan perdagangan antara Syam di Utara dengan Yaman di Selatan.
Ekonomi yang Kukuh

Sebagai contoh, Athens semasa pemerintahannya dikuasai oleh golongan aristikrat berlaku perkembangan pesat dalam kegiatan
perdagangan laut dan wujudnya pembinaan kapal; Langkasuka telah menjadi pusat perdagangan yang menjadi tumpuan pedagang dari
China, Funan dan Asia Barat; Kedah menjadi sebuah pelabuhan antarabangsa yang dikunjungi oleh pedagang dari India, China dan
Asia Barat; Mekah merupakan pusat perdagangan penting kerana adanya sumber air dan kaabah (pusat beribadat).
Unir Bebas/Kerajaan
Setiap negara kota merupakan satu unit bebas. Ia mempunyai kedaulatan sendiri, cara pentadbirannya berbeza di antara satu sama
lain. Kerajaan telah dibentuk untuk mengarah, mengatur dan mengawal aktiviti manusia bagi membolehkan mereka hidup secara
aman. Sebagai contoh, Sparta diperintah oleh 2 orang raja dan dibantu oleh 3 orang ephor yang dilantik oleh Majlis Perhimpunan
yang dianggotai oleh semua rakyat lelaki Sparta; Rom pula mengamalkan sistem pemerintahan republik, ekoran daripada kekejaman
yang dilakukan oleh pemerintah Tarquim; Mekah sejurus sebelum kedatangan Islam, menjalankan pemerintahan bercorak aristokrasi
di mana golongan Bangsawan Quraisy mendominasikan pemerintahan; Langkasuka pula diperintah oleh raja-raja yang beragama
Hindu dan Buddha.
Pasukan Tentera
Setiap negara kota mempunyai tenteranya yang tersendiri. Sebagai contoh, Sparta merupakan negara kota di Yunani di mana militari
(tentera) merupakan elemen paling penting. Pasukan tenteranya terdiri daripada tentera darat dan laut. Kanak-kanak Sparta akan
16
menerima latihan tentera sejak berumur 7 tahun dan akan memasuki tentera apabila berusia 20 tahun dan terpaksa tinggal di berak
(kem) sehingga 30 tahun. Di Mekah, ia mempunyai tentera yang kemas dan tersusun. Urusan ketenteraannya terletak di bawah Majlis
Unnah (Jabatan Urusan Peperangan). Jabatan ini bertanggungjawab memanggil dna mengendalikan hal-ehwal ketenteraan serta
menyiapkan senjata perang. Jabatan ini dipegang oleh Bani Makhzum. Kewujudan pasukan tentera membolehkan Mekah
mempertahankan kedaulatan sepanjang masa walaupun ketika Rom dan Parsi begitu giat melakukan usaha untuk menguasai
Semenanjung Tanah Arab.
Agama
Di Yunani, mereka mempercayai tuhan seperti Zeus, Apolo, Athana dan lain-lain. Semua tuhan-tuhan ini dipercayai tinggal di
Gunung Olympus. Kota-kota yang mempunyai agama yang sama akan membentuk sebuah majlis agama. Majlis ini akan mewujudkan
pertalian di antara negara-negara kota tersebut. Di Alam Melayu, kebanyakannya terpengaruh dengan Agama Hindu dan Buddha. Di
Mekah, terdapat pelbagai agama yang dianuti tetapi majoritinya menganut agama berhala. Selain itu, terdapat juga penganut Agama
Yahudi, NAsrani, Majusi dan lain-lain lagi.
Tidak Ada Perpaduan

Keadaan ini berlaku disebabkan oleh keadaan geografi berbukit-bukau yang menyulitkan mereka berhubung. Ia juga disebabkan oleh
kepercayaan yang berbeza, di samping keinginan setiap negara kota untuk menyimpan kekayaan dan perdagangan masing-masing.
Prasarana
Di Yunani, setiap kota mempunyai tembok pertahanan, kuil, kawasan kediaman dan pasar. Di Alam Melayu, terdapat kemudahan
pelabuhan dan kuil-kuil untuk tempat ibadat disediakan. Di Mekah, pasar-pasar disediakan sebagai tempat untuk berniaga seperti
pasar Ukaz, Zulmajaz dan Zulmajinnah. Bekalan-bekalan dan minuman juga disediakan untuk para pengunjung.
Penduduk
Apabila disebut negara, Sudah pasti ia diwakili oleh sejumlah penduduk. Setiap negara kota mempunyai penduduk yang berbeza. Di
Yunani, negara kota yang mempunyai penduduk yang paling ramai ialah Athens iaitu seramai 40,000 orang. Negara kota yang paling
sedikit ialah 2,000 orang. Menurut Plato, jumlah yang ideal ialah seramai 5,040 orang.
Keluasan
Keluasan di antara sebuah negara kota dengan yang lain juga berbeza. Sparta luasnya ialah 8,400 km persegi. Ada juga sebuah negara
kota yang paling kecil iaitu seluas 22 km persegi. Sebuah negara kota yang luas tidak semestinya mempunyai bilangan penduduk
yang ramai dan begitulah sebaliknya.
KOTA MEKAH
Latar Belakang
Mekah juga dikenali sebagai Bakkah dan terletak di daerah Hijaz. Ia dipercayai didirikan dalam pertengahan kurun ke-5 SM. Mula-
mulanya, suku Jurhum menguasainya kemudian suku Khuzaah datang dan menaklukinya dan akhirnya suku Quraisy mengusainya.
Sejarah kota Mekah ini bermula dengan peristiwa Nabi Ibrahim a.s. meninggalkan isterinya dan puteranya di lembah yang kering-
kontang. Baginda merupakan bangsa Kaldani (di Iraq) dan bertutur dalam Bahasa Ibrani (Hebrew). Kota Mekah ini juga dikenali
sebagai Jantung Hati Semenanjung Tanah Arab memandangkan ia merupakan kota terpenting di Arab.
Ciri-ciri
Kedudukan yang Strategik
Walaupun ia dikelilingi oleh banjaran-banjaran gunung, namun masih terdapat jalan-jalan keluar menuju ke kawasan-kawasan utama
di Yaman (Selatan), Palestine dan Syam (Utara) dan Pelabuhan Jeddah (Barat). Kedudukan Mekah adalah di tengah-tengah perjalanan
ke wilayah-wilayah ini. Ia seolah-olah menjadi sendi perhubungan di antara kawasan-kawasan utama ini. Hal ini menyebabkan ia
sering dikunjungi oleh pedagang-pedagang Arab sama ada dari Utara atau dari Selatan.
Ekonomi Kukuh
Mekah merupakan pusat perdagangan di kawasan tengah yang bertaraf antarabangsa. Sebabnya, ia mempunyai bekalan air dari
Telaga Zam-zam yang terkenal. Semasa telaga tersebut belum ditimbus oleh suku Khuzaah yang dihalau oleh kabilah Quraisy,
terdapat satu Majlis Siqayah yang diketuai oleh Abdul Mutalib yang bertugas untuk memberikan air percuma kepada pengunjung-
pengunjung Haji. Hal ini terbukti bahawa bekalan air tidak pernah putus di Mekah. Selain itu, kedudukannya yang strategik juga
menjadikannya tumpuan kepada kafilah perdagangan dari Utara ke Selatan. Seterusnya, kehandalan kabilah Quraisy sendiri dalam
bidang perniagaan juga memperkukuhkan ekonomi di Mekah.
Unit Bebas/Kerajaan
Qusai Bin Kilab telah menubuhkan Dewan Nadwah yang menjadi tempat perbincangan pemimpin-pemimpin Mekah mengenai
masalah-masalah yang mereka hadapi. Kewujudannya telah menyatupadukan masyarakat Quraisy yang telah berpecah kepada satu
kabilah yang besar dan mulia. Semasa pemerintahan Abdul Manaf pula, 15 buah majlis telahpun dibentuk di bawah Darun Nadwah
ini yang berfungsi untuk menjamin keamanan kota Mekah dan melindungi jemaah Haji. Di antaranya ialah Majlis Siqayah (air),
Majlis Rifadah (makanan), Majlis Sidanah (kaabah), Majlis Asynaq (mahkamah) dan sebagainya. Terdapat satu perkara yang juga
penting ialah Mekah bebas daripada pengaruh asing dan tidak ada raja.
17
Pasukan Tentera
Majlis Unnah (urusan perang) telah ditubuhkan di bawah Dewan Darun Nadwah dan ia bertanggungjawab memanggil dan
mengendalikan hal ketenteraan serta menyiapkan senjata perang. Jabatan ini dipegang oleh Bani Makhzum. Kewujudan majlis ini
membolehkan Mekah mempertahankan kedaulatan sepanjang masa walaupun ketika itu Rom dan Parsi begitu giat melakukan usaha
untuk menguasai Semenanjung Tanah Arab. Di Mekah, semua lelaki dijadikan tentera. Pahlawan yang terkenal ialah al-Walid, Saad
Bin Ali Qaqas.
Agama
Pada permulaan, agama yang dianuti oleh masyarakat Mekah merupakan agama Allah (kemudiannya digelar Hanif). Agama ini
dibawa oleh Nabi Ibrahim a.s.. Baginda menyeru masyarakat supaya menganuti-Nya dan mengerjakan Haji. Kaabah telah dibina atas
perintah Allah. Apabila suku Khuzaah yang berasal dari Yaman mengambilalih pemerintahan Mekah, agama penyembahan berhala
diperkenalkan. Buktinya, di sekitar Kaabah sahaja terdapat 360 berhala. Berhala-berhala ini kekal sehinggalah dihancurkan oleh umat
Islam pada tahun 8 Hijrah. Selain itu, terdapat juga agama Yahudi, majlis dan sebagianya.
Prasarana
Di Mekah, terdapat Pasar Ukadz (Suq-Ukaz) yang terkenal dengan kegiatan pesta-pesta perdagangan dan kesusasteraannya. Selain
itu, terdapat juga Pasar Zul Majaz dan al-Majinah yang mempunyai fungsi yang sama. Majlis Siqayah dan Majlis Rifadah juga
ditubuhkan untuk membekalkan air dan makanan secara percuma kepada para pengunjung. Selain itu, Kaabah yang telah dibina di
tengah kota Mekah juga menjadi tempat tumpuan bangsa Arab. Sekitar Kaabah merupakan kawasan haram perang sepanjang masa.
Bangunan ini telah menjadi pusat ibadat dan pusat kebudayaan bagi mereka.
ATHENS
Latar Belakang
Negara kota telah wujud antara tahun 800-500 SM. Kebanyakan negara kota di dunia ini telah wujud di kawasan lembah sungai tetapi
keadaan ini sangat berbeza dengan negara kota di Yunani. Kebanyakan negara kota di Yunani telah muncul di kawasan bergunung-
ganang dan berhampiran dengan laut. Di Yunani, terdapat lebih kurang 150 buah negara kota. Antara negara kota yang sangat
terkenal di Yunani adalah negara kota Athens dan negara kota Sparta. Kedua-duanya merupakan negara kota penting yang menjadi
asas kepada Tamadun Yunani. Athens ialah negara kota di Yunani yang berkembang pesat dengan cepat sehingga terdapat negara
kota lain iri hati, terutamanya negara kota Sparta.
Ciri-ciri
Kedudukan
Kedudukan negara kota Athens yang terletak di Utara Semenanjung Peloponnesus adalah sangat strategik kerana ianya wujud di
kawasan yang bergunung-ganang serta berhampiran dengan laut. Kedudukan ini adalah sangat sesuai dari segi pertahanan kerana
terlindung daripada serangan musuh yang mungkin menyerang dari arah darat atau laut. Keadaan ini juga bersesuaian dengan
perkembangan komuniti-komuniti kecil dalam sesebuah kota. Selain itu, kedudukannya yang berhampiran dengan laut sangat
strategik bagi mereka kerana dapat memperolehi sumber makanan seperti ikan, dan lain-lain makanan laut dengan mudah. Di samping
itu, mereka juga dapat menjalankan kegiatan ekonomi dan perdagangan. Kebanyakan lembah-lembah Greek berbentuk piring terbalik
iaitu berbonggol-bonggol dan kawasannya sangat subur untuk pertanian. Apabila tiba musim menuai iaitu dalam bulan Mei dan awal
bulan Jun, hasil tanaman seperti jagung dan anggur sudah boleh dituai. Kawasan-kawasan belukar pula mereka akan gunakan untuk
memelihara kambing biri-biri.
Ekonomi
Athens juga sangat terkenal dalam kegiatan ekonominya. Mereka menjalankan kegiatan perdagangan seperti import dan eksport.
Menjelang abad ke-4, Athens terpaksa mengimport 75% daripada gandum dan ternakan dari Thrace dan kawasan Laut Hitam. Athens
juga turut mengimport ikan, daging bergaram, buah-buahan dan arak. Selain itu, bahan mentah seperti galian, kain-kain bulu, pakal
iaitu dibuat daripada damar untuk menutup celah-celah papan dan fleks. Namun begitu, eksport Athens pula terdiri daripada minyak
zaitun, perak, batu marmar, bahan buatan dan lukisan. Athens juga terkenal dan termasyhur dalam perdagangan kerana mereka
mengamalkan cukai import dan eksport yang rendah. Sebahagian besar kegiatan perdagangan Athens dilakkan melalui jalan laut
kerana jalan darat ketika itu amat mundur dan terancam daripada serangan musuh. Negara kota yang terkenal dengan sektor
perdagangan di Yunani antaranya ialah Athens, Corinth dan Aegina. Perjalanan perdagangan dapat berjalan lancar dengan adanya
pengawalan laut yang cekap dan ketika itu kemajuan dalam bidang pelayaran juga telah mula berkembangan. Tempat-tempat
membaiki dan membuat kapal atau limbungan kapal juga telah meningkatkan nama Athens dalam sektor perdagangan.
Unit Bebas
Negara kota Athens merupakan sebuah negara kota yang bebas iaitu tidak dijajah atau berdaulat. Athens menguruskan pentadbiran
dengan membentuk kerajaan yang ditadbir oleh menteri. Ianya bertujuan untuk mengawal aktiviti rakyat supaya dapat hidup dengan
aman. Melalui unit yang bebas ini telah diperkenalkan sistem demokrasi iaitu suatu konsep penyertaan rakyat dalam politik. Rakyat
berperanan memilih wakil mereka sebagai pemerintah melalui pilihanraya. Warganegara lelaki bermesyuarat memutuskan perkara-
perkara tertentu. Sistem pentadbiran terdiri daripada tiga buah institut iaitu Dewan Perhimpunan, Majlis Majistret dan Juri. Mesyuarat
awam atau Dewan Perhimpunan membincang dan meluluskan tindakan pemerintah. Majlis Majistret dan Juri pula berhak meluluskan
undang-undang serta melantik wakil-wakil untuk mentadbir hal-ehwal negara. Sementara itu, Mahkamah Undang-undang berjuri
ditubuhkan untuk membicarakan tentang orang yang melanggar undang-undang. Terdapat juga 10 orang jeneral yang dipilih daripada
warganegara untuk menjaga keselamatan negara.
18
Agama
Kepercayaan masyarakat Athens berasaskan Polytheism iaitu kepercayaan terhadap banyak tuhan. Masyarakat Greek percaya bahawa
dunia tuhan adalah sama dengan dunia manusia. Mereka juga mempercayai bahawa tuhan-tuhan mereka menetap di Gunung Olympus
yang berada di Utara Greek. Tuhan-tuhan yang utama ialah Zeus, tuhan kilat dan tuhan langit. Tuhan-tuhan lain antaranya ialah
Poseidon (tuhan laut), Aphrodite adalah tuhan kasih dan kecantikan, Artemis ialah tuhan pemburuan, Ares pula adalah tuhan
peperangan, Demeter pula merupakan tuhan bumi dan kesuburan serta Athena merupakan tuhan kebijaksanaan dan perang. Ketika
mengadakan penyembahan tuhan Apollo, ia diiringi oleh muzik, tarian dan nyanyian. Di dalam rumah berhala ini jugalah akan
diadakan mesyuarat majlis perwakilan negeri-negeri. Sukan Olimpik diadakan untuk memperingati tuhan Zeus. Sekiranya mereka
memperolehi kecemerlangan dalam permainan, mereka dianggap sebagai penghormatan kepada tuhan Zeus.
Ketenteraan
Sesebuah kerajaan perlu mempunyai pasukan tenteranya yang kuat untuk mengekalkan kedaulatannya daripada musuh. Bagi
masyarakat Athens, berkhidmat dalam tentera merupakan perkara biasa dalam kehidupan. Masyarakat Athens menerima latihan
daripada umur 18 hingga 20 tahun. Setelah 20 tahun, mereka dihantar ke kubu-kubu pertahanan sempadan di Attica. Dalam umur 20
hingga 60 tahun, dikerah berkhidmat bila-bila masa. Askar-askar dilengkapi dengan senjata berat dan berdiri rapat-rapat dalam
barisan. Mereka juga mempunyai angkatan laut yang handal dan telah ditubuhkan oleh Themispocles. Angkatan laut ini telah berjaya
menyelamatkan Greek di Salamis dan Mycale. Tentera Athens diberi kuasa memimpin bagi kuasa-kuasa laut Greek yang dikenali
sebagai "Gabungan Delos". Kapal laut yang terkenal ialah Trireme.
Penduduk
Sesebuah kerajaan yang aman memerlukan penduduk yang ramai untuk memerintah dan mempertahankan negara. Negara kota
Athens mempunyai bilangan penduduk yang paling ramai di Yunani iaitu seramai 40 ribu orang. Seorang ahli falsafah yang terkenal
iaitu Plato menyatakan bahawa sesebuah negara kota perlulah mempunyai penduduk lebih kurang 5,040 orang.
Tiada Perpaduan
Negara kota Yunani wujud di kawasan yang bergunung-ganang dan hampir dengan laut. Keadaan ini sesuai untuk perkembangan
komuniti-komuniti kecil tetapi amat sukar untuk mengadakan perpaduan. Mereka berhubung hanya melalui jalan laut. Selain itu,
persaingan antara negara-negara kota untuk menguasai pemerintahan oligarki orang Athens menyebabkan mereka memberontak.
Prasarana
Negara kota Athens terkenal dalam kegiatan perdagangan import dan eksport. Di antara prasarana yang terdapat di negara kota Athens
adalah pengawalan laut yang cekap. Selain itu, Kerajaan Athens juga mengadakan tempat-tempat membaiki dan membuat kapal atau
limbungan kapal. Di Athens juga terdapat pelabuhan-pelabuhan yang indah dan kubu di Piraeus. Menyediakan buruh-buruh untuk
memunggah dan memuatkan barang ke dalam kapal. Menyediakan pasar-pasar dan jimnasium. Di pasar, masyarakat Athens akan
bertemu dan berhimpun dan di jinnasium pula akan digunakan untuk bersenam.
SPARTA
Latar Belakang
Negara Kota dalam Bahasa Greek disebut sebagai polis menulis Kamus Dewan, ia ditakrifkan sebagai negara berautonomi yang
memerintah sendiri dan terdiri daripada kota dan wilayah sekelilingnya. Secara umumnya, negara kota bolehlah dianggap sebagai
kumpulan penduduk yang bergabung menjadi satu komuniti dan sama-sama menjalankan pemerintahan. Terdapat banyak negara kota
di seluruh dunia contohnya di Yunani, Arab, Alam Melayu dan Rom. Sparta merupakan salah sebuah negara kota yang terdapat di
Yunani. Ia terletak di Selatan Yunani iaitu di Semenanjung Peloponnesus dalam daerah Laconia. Seperti negara kota yang lain, Sparta
mempunyai beberapa ciri yang menunjukkan ia adalah sebuah negara kota.
Ciri-ciri
Unit yang Bebas
Sebagai sebuah negara kota Sparta merupakan sebuah unit yang bebas. Sparta mengamalkan sistem pemerintahan bercorak monarki
terhad. Pemerintahannya diperintah oleh 2 orang keluarga raja iaitu Agiadae dan Eurypontidea yang selalu selisih atau bertelingkah.
Selain itu, urusan pentadbiran dibantu oleh sebuah majlis yang mempunyai 28 orang yang kebanyakan anggotanya berketurunan
bangsawan. Perkhidmatan bangsawan adalah untuk seumur hidup. Ahli-ahli majlis dipilih oleh warganegara Sparta dalam Dewan
Perhimpunan yang kesemua ahlinya terdiri daripada lelaki. Bagi melaksanakan dasar-dasar kerajaan, Dewan Perhimpunan melantik 5
orang pegawai yang dikenali sebagai Ephors. Mereka berperanan untuk memastikan tidak berlaku pemerintahan mutlak di kalangan
raja. Lama-kelamaan, kuasa mereka mengatasi kuasa raja sehingga raja boleh dihukum buang negeri atau dibunuh. Oleh itu,
kebanyakan rakyat berasa tidak puas hati dengan kuasa golongan ini.

Sparta mempunyai kedudukan yang strategik iaitu terletak dalam daerah Laconia (Selatan Greek, Semenanjung Peloponesia) sehingga
membolehkan Sparta berpotensi menjadi sebuah negara kota yang kuat. Kedudukannya dilindungi oleh laut dan kawasan tanah tinggi
telah melindungi Sparta daripada serangan luar. Serangan musuh dapat diputuskan kerana terdapat lindungan daripada perairan
sungai. Walaupun mempunyai bumi yang subur dan persisiran pantai yang terteluk-teluk telah mewujudkan pelabuhan-pelabuhan
yang baik, tetapi keistimewaan semula jadi ini tidak menggalakkan perdagangan dan perniagaan di Sparta. Sparta turut membuka
tanah jajahan di Tarontum (Barat) sehingga ke Croton Paestum.
Penduduk
Sebuah negara perlu diwakili oleh sejumlah penduduk. Masyarakat Sparta diwakili oleh 3 golongan iaitu peer, helot dan perioeci. Peer
terdiri daripada golongan pemerintah dan pemilik tanah. Hamba abdi dan petani yang mengerjakan tanah golongan peer dikenali
sebagai helot. Golongan helot ini sebahagiannya diwakili oleh penduduk yang ditawan. Ia merupakan majoriti penduduk Sparta.
19
Perioeci pula ialah orang bebas yang menjalankan kegiatan pertanian dan perdagangan. Di dalamnya termasuk para pekerja tukang
dan pedagang yang dengan rela hati tunduk kepada pemerintah. Mereka memiliki kebebasan dan mengekalkan cara hidup mereka.
Ekonomi
Ciri-ciri lain bagi negara kota Sparta adalah berdasarkan dari segi ekonomi. Sebenarnya, negara kota Sparta merupakan sebuah negara
kota yang tidak menggalakkan kegiatan perdagangan dan perniagaan walaupun terdapat pelbagai bentuk muka bumi yang subur dan
mempunyai deposit bahan galian seperti bijih besi. Kesemua ini dilakukan semata-mata untuk memastikan masyarakat yang ingin
dilahirkan dan dibesarkan adalah masyarakat militer.
Pasukan Tentera
Pasukan tentera merupakan salah satu ciri yang amat penting dalam pembentukan sesebuah negara kota. Kewujudan pasukan tentera
ini bertujuan untuk menjamin keamanan dan keselamatan negara kota serta mempertahankan sesebuah negara kota daripada serangan
musuh. Kerajaan Sparta adalah sebuah negara kota yang terkenal dengan pasukan tentera yang kuat. Militari ialah elemen yang paling
penting di Sparta. Tenteranya terdiri daripada 2 komponen iaitu tentera darat dan tentera laut. Kanak-kanak Sparta akan menjalani
latihan ketenteraan bila mereka mencapai usia 7 tahun di mana mereka diajar menulis, membaca, berperang dan menggunakan
senjata. Mereka dilatih secara kuku besi: sepasang pakaian sepanjang tahun, berjalan tanpa kasut dan tidur atas bantal yang dipintal
sendiri. Hal ini adalah wajib bagi golongan peer. Mereka akan memasuki tentera pada usia 20 tahun sehingga berusia 30 tahun dan
terpaksa tinggal di berek tentera di bawah penyeliaan warganegara yang lebih tua dan pemuda-pemuda Sparta yang diberi nama
"Tukang Sebat". Sistem ini menyebabkan bayi-bayi yang lemah dibunuh sebaik sahaja dilahirkan tanpa perasaan belas kasihan.
Kemudahan Infrastruktur
Prasarana merupakan salah satu ciri penting bagi sesebuah negara kota. Di Yunani, negara kota Sparta mempunyai tembok pertahanan
yang kuat dan bertujuan untuk mempertahankan negara dari serangan musuh. Dalam masyarakat Sparta di Yunani juga menyediakan
kemudahan kuil bagi penduduk tempatan untuk menyembah tuhan-tuhan mereka dan antara seni bina kuil-kuil yang teragung di
Yunani adalah Temple of the Virgin dan Erechtheum. Kawasan kediaman dan pasar juga disediakan dan pelan bagi tempat kediaman
penduduk adalah lebih teratur dan bersistematik. Penduduk Sparta dapat tinggal di dalam tempat kediaman yang lebih selesa dan
dapat memberi perlindungan kepada mereka. Selain itu, kemudahan pasar yang disediakan telah menyenangkan penduduk Sparta
untuk menjalani kegiatan perdagangan di dalam kawasan pasar dan hasil jualan yang diperolehi dapat membiayai kehidupan mereka.
Agama dan Kepercayaan

Agama juga memainkan peranan yang penting dalam kehidupan orang-orang di Yunani begitu juga dengan penduduk-penduduk di
Sparta. Mereka menyembah beberapa orang dewa dan dewi, setiap orang mempunyai gelarannya serta sifat-sifatnya yang tertentu dan
menjalankan sesuatu tugas yang telah dikhaskan baginya. Dewa-dewi ini dipercayai serupa orang lelaki dan perempuan tetapi hidup
kekal abadi. Mereka mempunyai cara pemikiran dan hawa nafsu seperti manusia, tetapi kuasa mereka lebih daripada manusia. Mereka
tinggal di bahagian tinggi Gunung Olympus yang lengang dan diliputi salji. Di sinilah mereka tinggal sebagai satu keluarga di bawah
seorang dewa utama, Zeus, "bapa dewa-dewi dan manusia". Dewa utama Zeus yang menguasai guruh kilat dan taufan. Orang Sparta
percaya dewa-dewi ini pada keseluruhannya mementingkan keadilan dan belas kasihan sungguhpun mereka tersinggung jika
diketepikan. Mereka marah hanya terdapat orang yang mengeji penyembahan dan pemujaan mereka yang menyakitkan hati orang
lemah dan tidak berdosa dan berbangga di atas kezalimannya itu. Upacara keagamaan utama dalam penyembahan mereka ialah
pengorbanan lembu dan kambing biri-biri. Korban ini bukanlah merupakan pemberian rasuah tetapi lebih merupakan satu
perhimpunan suci dan mesra dan dapat merapatkan lagi hubungan manusia dengan dewa-dewi. Di samping itu, sukan olimpik
diadakan untuk memperingati tuhan-tuhan mereka. Kecemerlangan yang dicapai dalam permainan dianggap sebagai penghormatan
kepada tuhan Zeus.
Tiada Perpaduan
Di Sparta, sentiasa berlaku perang dengan negara kota lain seperti Athens, Corinth, Olympia dan Argos. Persaingan ini berlaku kerana
ingin meluaskan tanah jajahan mereka. Selain itu, kekayaan dan kekuasaan juga mendorong mereka berperang. Biasanya, peperangan
dan permusuhan berlaku apabila idea baru menentang fikiran lama mereka dan menggancang tapak pendirian hidup mereka.
Kepercayaan yang berbeza turut mengakibatkan peperangan dan pertelingkahan.
Keluasan
Sparta mempunyai tanah jajahan seluas 8,400 km persegi. Ia merupakan negara kota yang paling luas berbanding dengan negara kota
yang lain.
ROM
Latar Belakang
Kerajaan Rom diasaskan pada tahun 753 SM oleh Romulus. Ia bermula sebagai sebuah negara kota seperti negara kota Greek. Negara
kota Rom terletak di Lembah Latium. Penduduknya adalah berbangsa Latin (dominan).
Ciri-ciri
Rom terletak di Lembah Latium yang luas juga dikenali sebagai Bandar Tujuh Bukit. Kawasan ini adalah terletak di tengah jalan
Selatan ke Utara dan di tebing sungai Tibet. Di kawasan pantai Barat pula, kuasa sungai telah dijadikan pelabuhan. Kawasan ini
merupakan tempat tumpuan bagi pedagang-pedagang dari merata dunia seperti Mesopotamia, Arab dan Sepanyol. Mereka telah
merentasi Laut Mediterannean dan sampai ke pelabuhan tersebut kerana kawasan ini adalah selamat (tiada lanun).
20
Ekonomi yang Kukuh
Ekonomi negara kota Rom adalah berasaskan pertanian dan perdagangan. Mereka turut mengendalikan perdagangan import dan
eksport. Oleh sebab kedudukan yang strategik, Rom menjadi pusat tumpuan pedagang-pedagang dari Syria, Sepanyol, Afrika dan
India. Rom juga menjalankan kegiatan interport selain daripada import dan eksport. Mereka turut menggunakan wang syiling dalam
perdagangan. Sumber utama yang diperdagangkan di Rom adalah seperti gandum, anggur dan biri-biri.
Unit yang Bebas/Kerajaan

Pada permulaannya, Rom diperintah oleh seorang raja yang juga menjadi paderi besar, jeneral dan penggubal undang-undang.
Baginda bertanggungjawab menentukan peraturan-peraturan dalam perhubungan mereka dengan dewa-dewi. Selepas tahun 509 SM,
raja-raja ini digulingkan dan sebuah kerajaan republik ditubuhkan. Kerajaan republik tidak mempunyai raja tetapi mengamalkan
prinsip demokrasi. Rakyat memerintah negara menerusi wakil-wakil yang dipilih. Republik Rom diperintah oleh 2 orang Konsul yang
dilantik dengan tujuan untuk menjamin kedaulatan dan kebajikan rakyat dan untuk mengelakkan salahs eorang daripada Konsul itu
mempunyai pengaruh yang lebih kuat atau menjadi diktator. Konsul ini dibantu oleh Dewan Senat yang dianggotai oleh golongan
bangsawan yang dinamakan Ningrat dan orang kebanyakan (Marchaen). Dewan Senat ini dibantu oleh Dewan Perhimpunan atau
Dewan Orang Ramai. Dewan ini dianggotai oleh orang ramai.
Tentera
Penduduk Rom pula pada hakikatnya adalah bersifat ketenteraan dan semua institusi mereka mencerminkan kelakuan mereka yang
suka berperang, sementara bakat mereka ditunjukkan dengan sepenuhnya dalam usaha ketenteraan. Mereka telah menyusun semula
angkatan tentera, membesarkannya dan membahagikan warganegara mengikut kekayaan mereka. Hal ini adalah perlu kerana
askarnya terpaksa membeli kelengkapan mereka sendiri, dan juga perlu untuk menyelenggarakannya dengan licin.
Penduduk
Rom terdiri daripada 3 golongan penduduk, iaitu raja, golongan patrician dan golongan plebeian. Raja merupakan pemerintah dna
tarafnya adalah tertinggi. Golongan patrician pula merupakan golongan bangsawan. Mereka berasal daripada keluarga yang telah
lama tinggal di Rom. Mereka memegang jawatan tinggi dalam angkatan perang dan kerajaan. Mereka juga boleh memegang jawatan
paderi dan majistret. Golongan plebeian pula merupakan golongan rakyat biasa yang terdiri daripada orang yang lebih miskin. Selain
itu, saudagar-saudagar kaya dan tukang-tukang mahir juga termasuk dalam golongan ini. Mereka tidak boleh menjadi pegawai-
pegawai kerajaan dan sentiasa bertelingkah dengan golongan bangsawan. Penduduk di Rom ini juga boleh dibahagikan kepada 3 jenis
kaum iaitu Latin, Sabines dan Etruscan.
Prasarana
Prasarana amat diperlukan bagi negara kota bagi mempertingkatkan martabat negara kota. Di Rom, tembok dibina untuk
mempertahankan negara kota. Seseorang yang mula-mula melengkungi semua komuniti dengan satu tembok boleh dianggap sebagai
pengasas bandar itu. Bangunan Colleseum telah dibina di Rom dan ia menjadi tempat untuk menjalankan pelbagai jenis permainan.
Bangunan ini boleh memuat kira-kira 45 ribu orang penonton dan dibina dalam bentuk lengkung. Jalanraya juga dibina supaya
angkatan tentera dapat bergerak dengan mudah ke seluruh empayarnya. Pada masa yang sama, ia juga digunakan oleh pedagang-
pedagang. Di Rom, terdapat sistem saliran yang dinamakan aqueduct telah dibina untuk membekalkan air minuman. Antara 10
aqueduct, Aqua Claudia ialah aqueduct yang termasyhur. Orang Rom juga pandai membina empangan dan kolam air, pelabuhan serta
sistem pengaliran najis. Terdapat juga tempat mandi awam, air pancuran dan kolam renang. Salah satu kolam mandi raksasa dibina di
Caracalla. Kolamnya seluas 11 hektar dan boleh memuatkan seramai 1,500 orang sekali mandi.
Agama
Orang Rom amat cepat mempelajari sesuatu dari orang asing. Kesederhanaan yang ada pada agama mereka pada awalnya telah lenyap
dalam sekejap mata. Mereka selalu sedia menyembah tuhan jiran mereka sekiranya tuhan yang disembah masa itu rupa-rupanya tidak
sanggup mengendalikan permintaan mereka. Hal ini bukanlah menghina tuhan asal mereka tetapi mempunyai maksud yang tertentu.
Sebagai contoh, wabak hawar di Rom menyebabkan penyembahan tuhan penyembuh Greek dimulakan. Mereka menganggap tuhan
itu adalah makhluk ghaib. Bukti yang menunjukkan adanya agama di Rom ialah terdapat obor suci di kuil Vestal.
Tiada Perpaduan
Masyarakat Rom dibahagikan kepada 3 kaum iaitu Latin, Sabines dan Etruscan. Setiap suku kaum ini mempunyai 10 curiae. Setiap
curiae ini mempunyai seorang ketua yang dikenali sebagai curio. Di antara 3 kaum ini selalu berlaku peperangan kerana wujudnya
jurang perbezaan antara kepercayaan, kaya dan miskin. Selain disebabkan oleh suku kaum yang berbeza, bentuk muka bumi juga
mempengaruhi Rom kurang mengadakan perhubungan dengan dunia lain atau negara kota yang lain menyebabkan perpaduan tidak
wujud.
LANGKASUKA
Latar Belakang
Langkasuka merupakan kerajaan terawal di Tanah Melayu. Ia wujud sejak tahun 100 M. Ia merupakan sebuah kerajaan maritim, iaitu
kerajaan yang terletak di persisiran pantai dna berasaskan kegiatan ekonomi perdagangan. Ia merupakan sebuah kerajaan berunsur
keindiaan dan terletak di Timur Laut Semenanjung Tanah Melayu berhampiran dengan Pattani. Langkasuka diasakan oleh putera Raja
Mahadewa Mahawangsa yang berasal dari India. Pemerintah yang termasyhur ialah Bhagadatta.
Ciri-ciri
21
Langkasuka dikatakan mempunyai kedudukan yang strategik iaitu terletak di Timur Laut Semenanjung Tanah Melayu berhampiran
dengan Pattani yang merupakan tengah-tengah laluan perdagangan antarabangsa. Ia telah menjadi tumpuan bagi pedagang-pedagang
sama ada dari China, India ataupun Alam Melayu.
Unit Bebas/Kerajaan
Langkasuka mengamalkan sistem pemerintahan beraja. Raja-rajanya beragama Hindu atau Buddha dan mempunyai hubungan yang
rapat dengan Kerajaan India. Raja yang menjadi ketua kerajaan dan dibantu oleh golongan pembesar. Langkasuka tidak pernah
dikuasai oleh orang lain. Pemerintah yang masyhur adalah seperti Mahawangsa dan Bhagadatta.
Ekonomi yang Kukuh

Langkasuka merupakan sebuah pusat perdagangan entreport. Ia menjalankan kegiatan perdagangannya menerusi jalan laut. Ia juga
menjadi pusat persinggahan yang utama bagi pedagang-pedagang dari Arab, China dan negeri-negeri Kepulauan Melayu.
Kemasyhurannya dapat dilihat dalam catatan Sejarah China dimana ia dikenali sebagai Lang Ya-Hsiu. Bagi India, ia dikenali sebagai
Langasoka, manakala bagi Arab ia dikenali sebagai Langashuka.
Tentera
Langkasuka mempunyai tenteranya yang sendiri. Pasukan tentera ini diwujudkan dengan tujuan mempertahankan tanah air daripada
diserang oleh musuh yang lain. Semasa perang, gajah digunakan sebagai kenderaan utama bagi golongan raja, manakala askar-askar
lain terpaksa berjalan kaki. Badan gajah yang kuat membantu tentera mengalahkan musuh.
Agama
Langkasuka mengamalkan agama Hindu dan Buddha. Kerajaan ini dapat dibuktikan menerusi Hikayat Merong Mahawangsa:
Kerajaan Langkasuka diasaskan oleh Mahadewa atau Mahawangsa Mahadewa yang berasal dari India. Baginda telah membawa
pengaruh Hindu yang kuat ke atas Langkasuka. Langkasuka mempunyai hubungan yang rapat dengan India. Agama Hindu telah
dibawa masuk oleh peniaga.
Tidak Ada Perpaduan

Walaupun Langkasuka terletak di tempat yang berhampiran dengan Kerajaan Kedah Tua iaitu di bahagian Utara Kedah Tua, tetapi
tidak ada perpaduan yang wujud antara mereka. Kadang-kala berlaku peperangan antara mereka.
Penduduk
Penduduk di negara kota Langkasuka terdiri daripada 2 golongan utama. Salah satu golongan penduduk ini tinggal di dalam kota dan
satu golongan penduduk lagi tinggal di luar bandar. Penduduk yang tinggal di dalam kota terdiri daripada raja, tukang dan sami,
manakala penduduk yang tinggal di luar kota merupakan rakyat jelata. Penduduk di sini juga terdiri daripada pelbagai ras iaitu
Melayu, Cina, India, Arab dan sebagainya, tetapi yang dominan ialah Melayu.
Prasarana
Bandar Langkasuka ini dikelilingi oleh kota-kota yang mempunyai 2 pintu besar yang bertujuan menjamin keselamatan yang baik.
Selain itu, kerajaan ini juga mempunyai pelabuhannya di mana ia menjadi tempat bagi pedagang menjalankan kegiatan jual beli
mereka, membaiki kapal mereka dan sebagainya. Sebagai sebuah kerajaan yang beragama Hindu-Buddha, Langkasuka turut
mempunyai kuil-kuil yang dibina untuk tujuan penyembahan tuhan. Yang penting sekali ialah Langkasuka mempunyai bekalan
makanan dan miniman yang mencukupi.
KEDAH TUA
Latar Belakang
Kerajaan Kedah Tua muncul lebih awal daripada Kerajaan Melayu Melaka iaitu di antara abad ke-5 hingga abad ke-14 M. Bukti yang
menunjukkan kewujudan Kedah Tua dapat dilihat apabila kuil, candi, patung dewa-dewi Hindu, barang tembikar serta peralatan yang
digunakan pada masa itu dijumpai di Lembah Bujang.
Ciri-ciri
Kedudukan Strategik
Kerajaan Kedah Tua terletak di Lembah Bujang. Kawasan ini merupakan tempat yang strategik di mana ia merupakan pintu keluar
dari atau masuk ke Selat Melaka yang merupakan laluan perdagangan yang penting pada masa itu. Kedudukannya ini membolehkan
Kedah Tua menjadi sebuah pusat perdagangan dan pelabuhan persinggahan bagi kapal yang melalui Selat Melaka yang penting.
Kerajaan ini berpusat di Kampung Sungai Emas dari abad ke-5 hingga abad ke-10 M dan pada abad ke-10 hingga ke-14M, kerajaan
ini berpusat di Pangkalan Bujang.
Unit Bebas/Kerajaan
Mengikut al-Tarikh Salasilah Negeri Kedah yang dikarang oleh Muhammad Hassan Bin Dato' Kerani Muhammad Arshad, raja
merupakan ketua kerajaan. Baginda dibantu oleh segolongan pembesar. Pembesar ini pula dibahagikan mengikut pangkat masing-
masing iaitu Menteri Berempat, Menteri Delapan dan Menteri Enam Belas. Raja Kedah telah menerima pengaruh daripada India
terutamanya dari segi kebudayaan dan pentadbiran.
Ekonomi yang Kukuh

Kedah terkenal sebagai pusat perdagangan. Hasil utamanya ialah bijih timah dan padi. Ia merupakan pelabuhan antarabangsa bagi
kapal-kapal dagang dari India, Asia Barat dan China. Peranannya ini berlangxung sehingga abad ke-18. Selain itu, ia juga merupakan
22
pelabuhan persinggahan bagi pedagang-pedagang Arab, China dan India. Kedah mempunyai sistem mata wang dan sukat yang
sendiri. Sistem ini telah memudahkan lagi kegiatan perdagangan yang dijalankan. Sistem sukat yang mula digunakan termasuk kapal,
kal, cupak, gantang, bahara, kunca dan naleh. Wang yang digunakan oleh Kedah dipanggil Tra (wang timah) dan wang lembu (wang
emas). Wang timahnya berbentuk ayam jantan dan diperkenalkan oleh Sultan Muhammad Jiwa manakala wang emasnya berbentuk
lembu yang melambangkan pengaruh Hindu.
Agama
Sebelum kedatangan Islam, penduduk Kedah beragama Hindu dan Buddha. Bukti Kerajaan Kedah Tua ini menganut agama Hindu
adalah dengan jumpaan arkeologi berbentuk kuil Hindu. Ia dipercayai dibina dalam kurun ke-9 M dan dipersembahkan kepada bijih
Dewa, iaitu Raja Kedah. Apabila agama Islam berjaya bertapak di Tanah Arab, ia mula disebar ke merata dunia. Kini Kedah telah
diislamkan oleh Sheikh Abdullah. Raja Kedah yang bernama Pra'Ong Mahawangsa (mengikut Hikayat Merong Mahawangsa) telah
memeluk agama Islam dan memakai gelaran Sultan Muzaffar Syah.
Prasarana
Kerajaan Kedah Tua mempunyai kuil-kuil yang dibina untuk menyembah dewa-dewi agama Hindu. Selain itu, pelabuhan dan pasar
juga disediakan untuk pedagang-pedagang dari Arab, China dan India.
Penduduk
Di Kedah, penduduknya terdiri daripada Melayu, China dan India tetapi yang majoriti ialah kaum Melayu. Kaum China dan India ini
pula merupakan pedagang-pedagang.
Tidak Ada Perpaduan

Di Kedah, selalunya berlaku perebutan kuasa antara putera sulung dan petera bongsu selepas kemangkata Sultan Kedah yang tua.
Sebagai contoh, pada tahun 1724, perebutan kuasa yang sedemikian telah berlaku. Putera sulung telah mendapat bantuan Bugis
manakala putera bongsu dibantu oleh Raja Kecil dan orang Minangkabau. Peperangan ini berlangsung selama 2 tahun dan ia telah
memusnahkan perdagangan Kedah.
TAKRIF EMPAYAR
Empayar boleh ditakrifkan sebagai satu sempadan politik yang terletak di bawah pemerintahan seorang pemerintah atau sebuah
negara yang berdaulat. Ia juga diertikan sebagai kumpulan negara atau gagasan tanah jajahan yang diperintah oleh sebuah kerajaan
yang berdaulat atau diketuai oleh seorang Maharaja atau Emperor. Mengikut Encyclopedia Britanica, empayar diaplikasikan kepada
kawasan politik yang luas dan ada pengaruh dominan terhadap yang lain sama ada dengan kerelaan atau tidak. Biasanya, empayar
tersebut pemusatan kuasa dan dikuasai oleh emperor. Sebagai contoh, di India terdapat Empayar Maurya, di China terdapat Empayar
Han, di Alam Melayu terdapat Empayar Melaka dan sebagainya.
CIRI-CIRI EMPAYAR
Melaksanakan Dasar Perluasan Kuasa Wilayah
Empayar Maurya di bawah pemerintahan Chandra Gupta telah meluaskan kuasanya sehingga merangkumi seluruh India Utara hingga
ke Dataran Deccan dan di Baratnya hingga ke Saurashtra dan di Timurnya ke Mysore Utara. Empayar Han di China meluaskan
empayarnya hingga ke Kansu, Asia Tengah, Manchuria, Korea Utara, Annam dan Pulau Hainan. Empayar Yunani pula telah
meluaskan jajahannya hingga ke Mesir, Syria, Palestin dan Phoenicia. Empayar Rom berjaya meluaskan kawasannya hingga meliputi
3 buah benua, iaitu benua Asia, Eropah, dan Afrika. Empayar Melaka berjaya meluaskan kawasannya hingga ke beberapa negeri di
tanah Melayu dan Sumatera.
Pemerintah yang Cekap

Di India, terdapat Chandra Gupta, Bindusara dan Asoka. Di China, terdapat Shih Huang Ti dan Wu Ti. Di Yunani, terdapat Iskandar
Zulkarnain. Di Rom pula, Augustus dan Julius Caesar merupakan pemerintah yang cekap. Sultan Iskandar Syah dan Sultan Alauddin
Riayat Syah merupakan pemerintah bagi Empayar Melaka, makala Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam merupakan pemerintah yang
cekap bagi Acheh.
Kedudukan Ekonomi yang Kukuh

India menggalakkan kegiatan pertanian dan perdagangan. Perdagangan dijalankan di peringkat tempatan dan antarabangsa. Sistem
percukaian yang teratur diwujudkan bagi mengatasi bencana alam seperti banjir dan kemarau. Di Rom pula, perdagangan bebas antara
Laut Hitam dan Sepanyol amat menggalakkan. Perdagangan luar juga diadakan dengan Afrika, Rusia, Jerman, Asia Kecil dan lain-
lain. Infrastruktur telah dibina di Rom termasuk jalan raya bagi meningkatkan kegiatan perdagangan. Bidang industri dan pertanian
juga digalakkan. Melaka pula menjadi pelabuhan entreport yang terkenal pada abad ke-15 M. Begitu juga dengan Acheh, pada abad
ke-16 dan ke-17 M.
Angkatan Tentera yang Kuat

Empayar Rom di bawah pemerintahan Augustus telah mengambil beribu-ribu tentera untuk mempertahankan negara daripada
serangan musuh. Tenteranya dianggarkan berjumlah kira-kira 400 ribu orang. Mereka diletakkan di kawasan yang strategik. Empayar
Srivijaya pula mempunyai pasukan tentera yang kuat sehingga berjaya menguasai 3 laluan laut kegugusan pulau-pulau Melayu iaitu
Selat Melaka dan Selat Sunda. Pasukan tenteranya berjumlah kira-kira 20,000 orang.
23
Undang-undang yang Teratur
Rom membahagikan undang-undangnya kepada 3, iaitu undang-undang sivil untuk semua warganegaranya, undang-undang rakyat
untuk rakyat tanpa mengira kewarganegaraan dan "natural law" (undang-undang yang menegaskan bahawa semua adalah sama dari
segi undang-undang dan kerajaan tidak berkuasa untuk menindas). Di Melaka, terdapat undang-undang adat Kesultanan Melaka yang
terbahagi kepada 2 bahagian, iaitu Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut Melaka. Di India pula, Asoka mengenakan
hukuman yang keras seperti hukuman mati ke atas orang yang melakukan kesalahan tertentu. Acheh pula memiliki Kanun Mahkota
Alam.
Pentadbiran yang Kemas/Sistematik

Di India, sistem pentadbirannya begitu cekap dan teratur. Kerajaannya mempunyai 2 komponen yang penting iaitu raja dan menteri.
Raja menjadi pemerintah yang berkuasa mutlak manakala menteri akan membantu raja dalam pemerintahan. Empayarnya
dibahagikan kepada beberapa provinsi dan ditadbir oleh Wizurai. Beberapa jabatan diwujudkan seperti kewangan, percukaian,
pertanian, polis dan kehakiman. Majapahit pula memperkenalkan sistem pentadbiran yang cekap dan teratur di bawah pemerintahan
Hayam Wuruk. Majapahit juga memperkenalkan sistem pungutan cukai yang teratur dan adil.
Penduduk Pelbagai Ras

Di bawah Empayar Rom, Eropah telah disatukan di bawah satu pemerintahan walaupun penduduknya terdiri daripada pelbagai kaum
dan bangsa. Di Alam Melayu, di bawah Empayar Melaka dan Acheh, penduduk di negeri-negeri di Tanah Melayu dan negeri-negeri
di Sumatera telah diletakkan di bawah satu pentadbiran. Walaupun mereka terdiri daripada satu rumpun bangsa, tetapi mereka
mengamalkan kebudayaan yang berbeza.
Wujudnya Hubungan di antara Jajahan Takluk

Biasanya, hubungan baik akan wujud di kalangan negeri-negeri yang ditakluk sama ada hubungan politik atau ekonomi. Melalui
perhubungan ini, kegiatan perdagangan di antara negeri-negeri tersebut telah wujud. Contohnya, hubungan perdagangan antara
negeri-negeri Melayu dan Sumatera telah wujud dengan adanya hubungan politik. Mereka akan saling bantu-membantu, misalnya
Empayar Acheh turut membantu Melaka bagi menghadapi ancaman Kristian.
EMPAYAR CHIN
Latar Belakang
Kerajaan Chin ini pada asalnya merupakan sebuah wilayah Dinasti Chou yang terletak di kawasan tengah Shensi dan kawasan Timur
Kansu. Ia dipercayai diasaskan sebalum tahun 770 SM. Pada permulaannya, kawasan ini merupakan sebuah kawasan pedalaman yang
agak mundur tetapi selepas pembaharuan yang dilakukan oleh Shangyang, Kerajaan Chin ini mula berkembang dan menawan ibu
kota Kerajaan Chou pada 256 SM. Pada tahun 230 SM - 221 SM, raja Chin menyerang dan menawan kerajaan-kerajaan kecil yang
lain dan membentuk Empayar Chin. Empayar Chin ini akhirnya mengalami keruntuhan pada tahun 206 SM disebabkan pemerintah
Maharaja Chin yang zalim.
Ciri-ciri
Pada awalnya, Kerajaan Chin ini bertempat di kawasan yang agak terpencil di kawasan tengah Shensi dan kawasan Timur Kansu.
Pada masa ini, Kerajaan Chin merupakan kerajaan yang mundur sekali di antara kerajaan-kerajaan lain di China. Pada tahun 361 SM,
raja Chin membuat keputusan untuk memperkuatkan negara dan memperluaskan wilayahnya memandangkan kerajaan jirannya
masing-masing begitu giat melaksanakan dasar perluasan kuasa. Baginda melantik Shangyang yang berfahaman legalisme sebagai
Perdana Menteri untuk melaksanakan dasar memperkuatkan negara. Pada tahun 359 SM, Shangyang mula memperkenalkan dasar
kerajaan yang baru, begitu juga pada tahun 350 SM. Beliau berjaya melaksanakan dasarnya walaupun mendapat tentangan yang kuat
daripada golongan konservatif. Kerajaan Chin terus berkembang menjadi sebuah kerajaan yang kuat. Pada masa ini, Kerajaan Chin
mulai memperluaskan wilayahnya. Pada tahun 256 SM, Kerajaan Chin menyerang ibu kota Dinasti Chou dan menawan kota tersebut.
Pada masa yang sama, tindakan Chin ini ditentang kuat oleh bangsawan yang lain kerana raja Chou dianggap sebagai ketua mereka.
Raja Chin pun mengambil tindakan untuk menghapuskan negeri-negeri yang menentangnya. Pada tahun 246 SM, Ying Zheng
(kemudian memakai gelaran Shih Huang Ti) menaiki takhta. Pada masa itu, Chin telah mencapai kegemilangan dalam pelbagai
bidang dan merupakan kerajaan yang paling kuat. Baginda melantik Li Shi untuk membentuk dasar kerajaan baru untuk menjadi
perintis bagi menyerang keenam-enam kerajaan yang lain selepas kerajaan kecil telah disatukan. Mulai tahun 230 SM, Kerajaan Chin
telah menawan Kerajaan Han yang terletak di tengah Honan dan Tenggara Shensi. Seterusnya, pada tahun 226 SM, Kerajaan Ch'i
yang terletak di Utara Shantung dan Tenggara Hopeh telah ditakluk. Pada tahun 225 SM, Kerajaan Wei yang terletak di Utara Honan,
Timur Shensi, Barat Daya Shansi dan Selatan Hopeh dikalahkan. Pada tahun yang seterusnya, iaitu 223 SM, Chin menyerang dan
menawan Kerajaan Chu yang terletak di Hupeh dan Utara Hunan. Kerajaan Yen yang terletak di Utara Hopeh dan Selatan Liao Ning
dan Kerajaan Chao yang terletak di Shansi dan Barat Hopeh ditawan oleh Chin pada tahun 222 SM. Pada masa ini, Empayar Chin pun
terbentuk. Negeri China yang telah berpecah belah selama 800 tahun telah disatukan dan baginda memakai gelaran Shih Huang Ti.

Shih Huang Ti merupakan seorang pemerintah yang cekap walaupun baginda zalim. Baginda menaiki takhta pada tahun 240 SM.
Baginda merupakan Maharaja China yang pertama yang berjaya menyatukan negara China yang pada masa itu berada dalam keadaan
yang berpecah belah sehingga pada tahun 221 SM, Empayar Chin dibentuk. Baginda juga merupakan orang yang pertama
menggunakan gelaran Maharaja. Mengikut baginda, pemerintahan sesebuah negara haruslah bercorak autokratik iaitu berdasarkan
unsur-unsur legalisme yang percaya bahawa rakyat mesti diperintah dengan tegas. Baginda juga menekankan pemerintahan berpusat,
iaitu meletakkan semua kuasa negara di bawah kerajaan pusat dan menghapuskan sistem feudal. Oleh itu, baginda membakar buku-
buku Confucius yang menentang dasar dan pemerintahannya. Selain itu, baginda juga mengebumikan 460 orang yang berfahaman
Confucius di ibu kota Sien Yang. Bagi mengelakkan serangan orang nomad, baginda mengarahkan pembinaan Tembok Besar China.
24
Baginda juga berjaya mewujudkan sebuah negara yang terdiri daripada pelbagai kaum dan mengalami perkembangan ekonomi dan
kebudayaan yang pesat. Baginda menyatukan sistem kewangan, ukuran dan bahasa yang digunakan dalam negara. Pada tahun 210
SM, baginda mangkat. Kemangkatannya menyebabkan negara China mengalami kemerosotan yang drastik dan digulingkan oleh
pemberontak pada tahun 206 SM.

Empayar Chin lebih mementingkan aktiviti pertanian daripada aktiviti perdagangan. Antara tahun 219 SM - 211 SM, Shih Huang Ti
telah memindahkan lebih daripada 100 ribu orang penduduk ke kawasan Utara China untuk mengusahakan tanah terbiar. Jumlah
penduduk di sana pada asalnya amat sikti dan keadaannya juga mundur, tetapi dengan kehadiran mereka telag merangsangkan
perkembangan bidang ekonomi yang pesat. Baginda juga mengambil langkah untuk menghapuskan sistem kewangan yang digunakan
oleh kerajaan lama dan digantikan dengan sistem yang berasaskan amalan orang Chin. Selain itu, sistem ukuran yang diubahsuai dan
disatukan di seluruh Empayar. Kesemuanya ini telah membantu perkembangan ekonomi. Jalan raya dibina di sekitar empayarnya bagi
memudahkan pemerintahan dan kewujudannya merangsangkan lagi perkembangan ekonomi dalam negara.

Empayar Chin mempunyai angkatan tentera yang kuat. Hal ini dapat dibuktikan apabila Chin hanya menggunakan masa yang singkat
untuk menyatukan negeri China yang berpecah belah sejak 230 SM, iaitu lebih kurang 8 tahun. Selain itu, serangan orang nomad juga
dapat dipatahkan oleh tentera Chin. Empayar Chin juga dapat mengekalkan keamanan dan stabiliti dalam empayarnya dan ini adalah
hasil daripada memiliki angkatan tentera yang kuat di mana semua pemberontakan dapat dihapuskan dengan senang.

Pemerintahan yang diamalkan oleh Empayar Chin adalah bercorak autokratik, iaitu rakyat mesti diperintah dengan tegas dan mutlak.
Undang-undang yang ketat telah diperkenalkan oleh Han Fei Tsu, seorang pendukung falsafah legalisme. Beliau berpendapat bahawa
pemerintah yang berteraskan undang-undang lebih baik daripada pemerintahan melalui teladan. Mengikut beliau lagi, manusia hanya
dapat dikawal melalui kekerasan dan undang-undang yang kuat. Undang-undang ini lebih memihak terhadap tuan tanah dan ini telah
menyebabkan rakyat yang terdiri daripada golongan petani memberontak selepas Shih Huang Ti mangkat. Walau bagaimanapun,
undang-undang ini berjaya mengekalkan keamanan dan stabiliti Empayar Chin sebelum Shih Huang Ti mangkat.

Shih Huang Ti menjalankan pemerintahan berpusat iaitu meletakkan semua kusa negeri di bawah kerajaan pusat. Baginda
membahagikan empayarnya kepada 36 wilayah yang dikenali sebagai "Jiunn". Di bawah wilayah ini, terdapat daerah. Semua wilayah
dan daerah ini ditadbir secara langsung oleh kerajaan pusat dan kerajaan pusat sahaja yang berkuasa melantik atau melucutkan
pegawai yang memerintah kawasan ini. Di dalam kerajaan pusat pula, baginda melantik 3 orang pegawai tertinggi dan selepasnya
ialah 9 orang pegawai utama. Terdapat juga pegawai-pegawai yang lain selepasnya. Dasar pemerintahan ini ditentang kuat oleh
golongan konservatif yang menyokong pemerintahan secara sistem feudal dan mengugut akan berlaku pemberontakan. Shih Huang Ti
pun mengambl tindakan memindahkan semua golongan konservatif ini dari seluruh wilayahnya dan dikumpulkan di ibu kota untuk
menyenangkan pengawalan terhadap mereka. Bilangannya adalah seramai 120 ribu orang. Baginda melarang mereka memiliki
senjata. Bagi memudahkan lagi pemerintahan, sistem kewangan, ukuran dan bahasa juga disusun semula. Sistem yang baru adalah
berasaskan sistem yang diamalkan oleh Chin selama ini.
Wujudnya Hubungan antara Jajahan

Setelah Shih Huang Ti menyatukan negeri China yang berpecah-belah, baginda telah membahagikan empayarnya kepada 36 wilayah.
Bagi menyenangkan pemerintahan berpusat, baginda mengarahkan pembinaan jalan raja dalam empayar dan ini telah mewujudkan
hubungan antara jajahan takluk dengan jajahan takluk dan antara jajahan takluk dengan kerajaan pusat. Jalan raya ini dibina bermula
dari Sien Yang berhala ke Timur sehingga ke kawasan Hopeh, Liao Ning dan Shantung; ke Selatan pula sehingga ke Chekiang dan
Kiangsi. Lebar jalan raya ini adalah 50 kaki dan ia dibina dengan sebaik-baiknya. Selain itu, pembukaan sistem saliran juga
memudahkan lagi hubungan antara jajahan takluk dengan jajahan takluk dan jajagan takluk dengan kerajaan pusat. Hubungan yang
wujud adalah bersifat ketenteraan, perdagangan dan kebudayaan.
EMPAYAR HAN
Latar Belakang
Empayar Han diasaskan pada tahun 206 SM oleh Liu Pang. Empayar Han ini berlangsung sehingga 220 SM. Empayar Han ini boleh
dibahagikan kepada 2 tahap iaitu Empayar Han Barat yang beribu kota di chang An (206 SM - 25 M) dan Empayar Han Timur yang
beribu kota di Loyang (25-220). Empayar Han telah mencapai zaman kegemilangan semasa pemerintahan Maharaja Wu Ti. Pada
zaman ini, Empayar Han meliputi Kansu, Asia Tengah, Manchuria, Korea Utara, Nan Yueh dan Pulau Hainan.
Ciri-ciri
Pada zaman akhir Dinasti Chin, rakyat jelata tidak sanggup hidup di bawah pemerintahan Maharaja Chin yang zalim. Pada tahun 206
SM, mereka memberontak tetapi gagal. Usaha ini tidak bermakna sudah tamat tetapi diteruskan oleh Liu Pang. Dengan bekerjasama
dengan kuasa pemberontak yang satu lagi, Dinasti Chin digulingkan pada tahun yang sama. Walau bagaimanapun, Liu Pang berasa
tidak senang hati dengan kuasa tersebut kemudian melancarkan peperangan terhadapnya tetapi pada permulaannya gagal. Pada tahun
202 SM, baginda berjaya menewaskan kuasa tersebut dan memerintah seluruh negeri China. Maharaja Wu Ti menaiki takhta pada
tahun 140 SM, baginda menerukan usaha perluasan kuasa. Dengan mengadakan hubungan diplomatik dengan negara di Asia Barat,
pada tahun 121 SM, Han berjaya menewaskan orang nomad dan menawan kawasan Kansu. Seterusnya, negara-negara di Asia Tengah
25
terus tunduk terhadap kekuasaan dan keagungan Empayar Han. Selain itu, baginda juga menawan Manchuria, Korea Utara,
Annam, Nan Yueh dan Pulau Hainan sehinggalah mencapai kegemilangan.

Maharaja Wu Ti merupakan antara pemerintah Empayar Han yang cekap. Baginda merupakan Maharaja ke-5. Baginda memerintah
Empayar Han antara tahun 140 SM sehingga 87 SM. Semasa pemerintah baginda, Empayar Han telah mencapai kegemilangan dalam
pelbagai aspek termasuk ketenteraan, ekonomi, kesusasteraan dan sebagainya. Dalam bidang ketenteraan, Empayar Han membentuk
angkatan tentera yang kuat dan berjaya meluaskan wilayahnya sehingga ke Asia Tengah di sebelah Barat, Annam di sebelah Selatan,
Korea Utara di selelah Timur dan Monggol di sebelah Utara. Dalam ekonomi, Empayar Han telah menjalinkan hubungan
perdagangan dengan dunia luar melalui jalan laut dan jalan darat sehingga mewujudkan "Jalan Sutera". Dalam bidang kesusasteraan,
Sejarah China telah dihasilkan oleh Ssu-Machien dan Kamus Cina yang pertama telah dihasilkan pada tahun 100 M. Sistem
perkamusan yang digunakan masih kekal sehingga hari ini.
Ekonomi yang Kukuh

Seperti empayar yang lain, Empayar Han mempunyai ekonomi yang kukuh. Empayar Han telah menjalinkan hubungan perdagangan
dengan Rom, India dan Parsi melalui jalan darat dan jalan laut. Jalan perdagangan darat ini merentasi Asia Tengah antara India
dengan China dan ia lebih dikenali sebagai "Jalan Sutera". Seterusnya, jalan ini bukanlah sengaja diwujudkan tetapi adalah secara
tidak langsung. Maharaja Wu Ti yang ingin menyerang orang nomad di Utara China berasa dia haruslah mengadakan hubungan
diplomatik dengan negara Asia Barat. Untuk berbuat demikian, dia harua mencari satu jalan untuk ke Asia Barat. Baginda
mengarahkan Chang Qian untuk mencari jalan tersebut. Hasilnya, beliau berjaya mengadakan jalan tersebut dan orang nomad juga
dapat ditewaskan walaupun negara Asia Barat ini tidak bersetuju untuk membantu Empayar Han kerana mereka sudah bosan dengan
peperangan. Namun begitu, hubungan diplomatik telah dijalin. Penemuan jalan ini seterusnya digunakan oleh pedagang untuk
berdagang dengan pedagang yang tinggal di sebelah Barat terutamanya Eropah. China telah mengeksport kain sutera, kain bulu,
rhubarb dan kayu manis ke negara tersebut dan mengmport gelas, batu permata, mutiara, kain linen dan permaidani dari dunia luar.
Hubungan perdagangan ini juga mewujudkan pertukaran kebudayaan yang kesannya dapat dilihat pada masa sekarang. Penemuan
artifak yang berasal dari Yunani, Rom, Babylon dan Assyria telah membuktikan wujudnya hubungan perdagangan dengan dunia luar.

Empayar Han mempunyai angkatan tentera yang kuat. Hal ini dapat dibuktikan apabila Liu Pang yang hanya mempunyai 100 ribu
orang tentera telah berjaya menewaskan kuasa pemberontak yang mempunyai 400 ribu orang tentera yang pernah bersama baginda
menggulingkan Dinasti Chin. Selain itu, baginda juga telah berjaya mematahkan pemberontakan yang berlaku dalam negara yang
melibatkan 6 orang bangsawan yang pernah berjasa terhadap negara. Empayar Han mempunyai angkatan tentera yang kuat juga dapat
dibuktikan apabila ia berjaya mematahkan pencerobohan orang nomad di Utara China di mana orang nomad ini memang terkenal
sebagai orang yang handal berperang. Dengan memiliki angkatan tentera yang kuat juga, Empayar Han dapat meluaskan wilayahnya
sehingga banyak kerajaan kecil di Asia Tengah tunduk terhadap kehebatan dan keagungan Empayar Han.

Pada mulanya, Liu Pang amat tidak mempersetujui ajaran Confucius yang mencadangkan pemerintahan secara teladan. Baginda telah
bersetuju dengan fahaman legalisme yang menekankan pemerintahan secara undang-undang. Dengan itu, baginda mengarahkan Xiao
He (Perdana Menteri masa itu) untuk menyusun semula undang-undang Dinasti Chin. Hasilnya, Xiao He telah menghasilkan undang-
undang Han (Han Lui) yang mengadungi 9 bab. Undang-undang ini telah membantu kepada perkembangan ekonomi Empayar Han.
Selain itu, terdapat juga undang-undang tentera yang membolehkan Maharaja menganugerahkan tanah dan bangunan kepada tentera
yang memberikan sumbangan terhadap negara. Undang-undang juga menetapkan golongan hamba yang menjualkan diri disebabkan
kelaparan dipulih menjadi petani. Terhadap saudagar pula, undang-undang melarang mereka berpakaian sutera, menaiki kereta atau
kuda, membawa senjata dan menjadi menteri, malah mereka akan dikenakan cukai kepala yang berlipat ganda. Mereka juga dipaksa
melepaskan hamba yang dibeli tanpa diberi ganjaran. Kewujudan undang-undang seperti ini telah memberi hentaman yang kuat
terhadap orang yang mengagung-agungkan sistem perhambaan.

Seperti Empayar Chin, Empayar Han mengamalkan sistem pemusatan kuasa. Empayarnya dibahagikan kepada beberapa wilayah dan
setiap wilayah mengandungi daerah. Semua pegawai yang mentadbir kawasan ini dilantik atau dilucutkan secara langsung oleh
kerajaan pusat. Wilayah ini diketuai oleh Ketua Wilayah (Jiunn Shou) dan daerah diketuai oleh pegawai daerah (Xian Ling). Di
kerajaan pusat, Maharaja dianggap sebagai ketua dan mempunyai kuasa mutlak. Di bawah baginda, terdapat 3 orang pegawai tertinggi
iaitu Perdana Menteri yang menguruskan hal ehwal pentadbiran, Jeneral yang menguruskan hal ehwal ketenteraan dan Setiausaha
Diraja yang bertanggungjawab mengawal perjalanan persidangan yang diadakan antara pegawai kerajaan dengan maharaja dalam
istana. Selepas 3 orang pegawai tertinggi ini terdapat 9 orang pegawai utama yang masing-masing mempunyai tanggungjawabnya.
Sebagai contoh, menteri kewangan yang bertanggungjawab mengutip cukai, mengadakan akaun negara dan mengendalikan segala hal
ehwal yang melibatkan wang; menteri perundangan bertanggungjawab mengawal keadilan dalam negara; menteri hal ehwal luar
negeri dan kaum minoriti yang bertanggungjawab melaksanakan dasar hubungan luar kerajaan pusat dan menjaga kepentingan kaum
minoriti. Di luar jentera pentadbiran kerajaan, terdapat golongan bangsawan yang dianugerahkan kawasan tadbiran oleh Maharaja
Han. Mereka memerintah kawasan tersebut dengan melaksanakan arahan yang diberi oleh kerajaan pusat. Kuasa mereka adalah
terhad. Penasihat dan Perdana Menteri beliau dilantik oleh kerajaan pusat. Selain itu, mereka tidak berkuasa mengarahkan angkatan
tentera untuk membuat sesuatu tanpa kebenaran kerajaan pusat. Liu Pang juga memindahkan golongan bangsawan lama ke sekitar ibu
kota Chang An bagi memudahkan kerja pengawalan terhadap mereka. Adalah perlu ditekankan bahawa pegawai kerajaan adalah
dilantik melalui peperiksaan awam. Di sini mereka tidak dibenarkan meniru dan mereka akan membuat peperiksaannya dan seseorang
yang mencapai kecemerlangan akan dilantik menjadi pegawai kerajaan.
26
Oleh sebab Empayar Han ini meliputi kawasan yang luas, maka penduduknya terdiri daripada pelbagai ras. Yang utama ialah kaum
Han (Cina) yang tinggal di bahagian Timur China; orang Monggol yang tinggal di Utara China; orang Manchu yag tinggal berdekatan
dengan Korea. Selain itu, terdapat kaum-kaum minoriti yang lain yang tinggal di kawasan Selatan China. Keadaan Empayar Han yang
terdiri daripada pelbagai ras juga dapat dilihat apabila Maharaja Han yang telah mewujudkan satu jawatan kerajaan yang
bertanggungjawab menguruskan hal ehwal yang meluaskan kepentingan kaum minoriti.
Wujudnya Hubungan antara Jajahan Taklukan

Selepas Dinasti Chin, Han meneruskan pemerintahan di negeri China. Jalan raya yang dibina semasa pemerintahan Shih Huang Ti
dikekalkan dan masih digunakan. Kewujudan jalan raya telah memudahkan pemerintahan kerajaan pusat terhadap jajahan taklukan.
Hubungan antara jajahan taklukan juga diwujudkan akibat pembinaan jalan raya ini dan telah meliputi pelbagai bidang termasuk
perdagangan dan kebudayaan. Kewujudan hubungan ini adalah penting bagi mewujudkan satu keadaan yang aman dan stabil dalam
empayar yang seterusnya akan membantu Empayar Han mencapai kegemilangannya.
EMPAYAR MAURYA
Latar Belakang
Dinasti Maurya dan Gupta merupakan dua empayar yang terkenal dalam sejarah India purba. Dinasti Maurya merupakan dinasti yang
unik dan empayar yang pertama dalam sejarah India. Manakala, Gupta merupakan satu zaman keemasan dalam sejarah India. Dinasti
Maurya wujud antara tahun 324-185 SM. Empayar ini diasaskan oleh Chandragupta Maurya pada tahun 322 SM dan telah memilih
Palatiputra sebagai ibu kotanya. Kedua-dua dinasti wujud pada masa yang berbeza tetapi penyumbang yang paling besar dalam
sejarah Tamadun India, yang meliputi aspek politik dan pentadbiran, sosial, ekonomi dan kebudayaan.
Ciri-ciri
Melaksanakan Dasar Perluasan Kuasa dan Wilayah
Empayar Maurya di India meluaskan kuasa hingga merangkumi seluruh India Utara hingga ke dataran Deccan di Barat hingga ke
Sauras-Atra di Timur hingga ke Mysara. Empayar Maurya bermula selepas beliau berjaya mengusir orang Handa yang pernah
merampas kerajaan daripada bapanya dahulu. Selepas menabalkan dirinya menjadi raja, Chandragupta Maurya memilih Pataliputra
sebagai pusat pemerintahannya. Empayar Maurya kemudiannya berkembang ke seluruh Utara India termasuk Afghanistan. Hal ini
terjadi selepas beliau berjaya mengusir tentera-tentera Greek di bawah pimpinan Seleukos Hikator, Jeneral Iskandar Zulkarnain.
Selepas itu, beliau menyerang Selatan India dan berjaya menawan wilayah Mysore. Pada masa pemerintahan Asoka, Empayar
Maurya bertambah luas apabila beliau berjaya menawan wilayah Kalinga. Dengan tertawannya wilayah Kalinga, maka Empayar
Maurya sekarang meliputi seluruh benua kecil India hingga ke Afghanistan. Perluasan Empayar Maurya sedemikian rupa adalah
disebabkan oleh kecekapan Chandragupta Maurya dan Asoka memilih dan mengambil tentera-tenteranya.

Empayar Maurya diperintah oleh seorang raja dengan bantuan sebuah majlis penasihat. Empayar Maurya tersebut dibahagikan kepada
beberapa wilayah yang diperintah oleh seorang wizurai dan sebilangan pegawai. Maharaja Asoka (kira-kira 272-237 SM)
menjalankan pemerintahan berdasarkan dikri atau titah perintah dan kepimpinan beliau melalui teladan. Pegawai-pegawai dilantik
untuk memajukan kebajikan masyarakat dan memupuk kerajaan yang adil dan bermoral tinggi. Kerajaan Maurya diasaskan dan
dipimpin oleh Chandragupta Maurya. Dinasti Maurya mencapai puncak kuasanya dibawah Asoka, iaitu cucu kepada Chandragupta.

Maurya mempunyai kedudukan ekonomi yang kukuh kerana banyak terlibat dalam bidang pertanian, perlombongan, perdagangan dan
perhubungan. Dalam kegiatan pertanian, orang tawanan perang digunakan untuk membuka tanah-tanah baru dan dijadikan kawasan
pertanian. Chandragupta Maurya membenarkan petani-petani mengerjakan 1/3 daripada hasil pertanian kepada kerajaan. Sistem
pengairan yang diperkenalkan membolehkan petani-petani menggunakan tali air untuk mengairi tanah pertanian. Dengan itu,
penanaman 2 kali setahun dapat dijalankan. Pegawai-pegawai dilantik untuk mengendalikan kerja-kerja membekalkan air kepada
petani. Sistem ekonomi diperkemaskan lagi ketika pentadbiran Asoka. Orang Sundra telah disuruh untuk membersihkan tanah baru
dan dijadikan kawasan pertanian. Asoka memperkenalkan cukai tanah dan cukai ke atas hasil, seperti cukai pengeluaran pertanian dan
cukai jalan. Cukai-cukai biasanya ditetapkan dengan kadar yang tertentu. Misalnya, cukai hasil pengeluaran ditetapkan 1/6 daripada
jumlah pengeluaran. Hasil-hasil cukai digunakan untuk pembinaan sistem pengairan, jalan raya, bangunan-bangunan dan juga
merupakan sumber kepada raja. Perdagangan juga sangat aktif dalam atau luar negeri. Ramai pedagang asing berdagang di India.
Antara barang-barang dagangan adalah seperti emas, perak, rempah, permata dan berlian. Perlombongan juga dimajukan oleh
Maurya. Terdapat 2 jenis lombong, iaitu lombong di daratan dan lombong di lautan. Pegawai-pegawai di lautan ditugaskan menjaga
kutipan mutiara, berlian dan garam. Manakala pegawai di daratan melindungi lombong lama di samping mencari lombong baru.
Mempunyai Angkatan Tentera yang Kuat

Dalam bidang pentadbiran ketenteraan, Chandragupta Maurya dikatakan raja yang mula-mula sekali mempunyai organisasi
ketenteraan yang tersusun dan berkesan. Plini menggambarkan bahawa Chandragupta Maurya mempunyai jumlah angkatan tentera
yang terdiri daripada 600,000 orang askar berjalan kaki, 30,000 orang tentera berkereta kuda. Pegawai tertinggi dalam angkatan
tentera dipegang oleh raja. Untuk mengendalikan tenterannya yang begitu ramai, Chandragupta membahagikan kepada 30 badan
pentadbir dan diagihkan kepada 6 lembaga. Setiap lembaga mengandungi 3 orang ahli. Badan-badan tersebut meliputi tentera laut,
tentera darat berjalan kaki, tentera berkuda, tentera bergajah, tentera berkenderaan yang membekalkan alat-alat senjata. Tenteranya
juga terdiri daripada pelbagai kelas masyarakat dan bertugas semasa berlaku peperangan sahaja. Tentera-tenteranya dibayar gaji tetap.
Arthasastra pula menggambarkan bahawa terdapat juga jururawat-jururawat dan doktor-doktor yang ikut serta dalam peperangan
27
untuk membantu tentera yang cedera. Jelaslah disini sistem pentadbiran yang begitu teratur dan bersistematik di bawah
Chandragupta Maurya dan Asoka merupakan sumbangan yang besar kepada Tamadun India.

Salah satu ciri empayar yang amat penting ialah mempunyai undang-undang yang teratur. Undang-undang ini penting untuk menjaga
keselamatan rakyat dan negara, menjaga ketertiban masyarakat India dan menjamin kedudukan raja untuk memastikan pentadbiran
kehakiman dilaksanakan dengan betul. Pada masa pemerintahan untuk memastikan yang semua reformasi yang diarahkan oleh
kerajaan pusat dijalankan. Hukuman keras seperti hukuman mati akan dikenakan ke atas mereka yang melakukan kesalahan. Selain
itu, Asoka telah menjalankan konsep Dharma dalam pemerintahannya di mana beliau telah menggubal undang-undang negara dengan
dasar Dharma. Dengan itu, sebuah jabatan yang bertindak sebagai penyebar prinsip-prinsip Dharma atau undang-undang kesagihan
telah ditubuhkan.
Sistem Pentadbiran yang Kemas

Oleh sebab tanah jajahan Dinasti Maurya sangat luas, maka Chandragupta Maurya telah cuba mewujudkan satu sistem pentadbiran
yang kemas dan teratur. Chandragupta Maurya dan penasihatnya iaitu Kautilia telah melantik pegawai-pegawai yang berkebolehan
untuk mentadbir kawasan Dinasti Maurya. Namun demikian, sistem pentadbiran diperkemas lagi di bawah pemerintahan Asoka.
Dalam hal ini, Chandragupta telah membahagikan Empayar Maurya kepada empat wilayah penting iaitu Barat Laut, Barat Kalinga
dan Selatan. Setiap wilayah diletakkan di bawah seorang wizurai yang biasa terdiri daripada putera-putera raja. Wilayah-wilayah tadi
dipecahkan kepada beberapa kawasan tertentu. Pada peringkat ini, ia ditadbir oleh pihak gabenor (Mahatmatra). Kawasan itu
kemudiannya dipecahkan kepada daerah-daerah yang lebih kecil. Kemudian daripada peringkat daerah tadi dipecahkan pula kepada
unit-unit yang lebih kecil iaitu kepada peringkat kampung. Ketua bagi peringkat kampung ialah penghulu (gramini) yang dibantu oleh
dua orang pegawai "accountant" dan "tax collector". Pegawai di peringkat atas dipanggil stanika, beliau mengawasi seperti daripada
daerahnya. Samadharti pula merupakan pegawas kepada stanika. Di samping itu, ditubuhkan juga pasukan khidmat rahsia yang
merupakan agen-agen kepada raja, ahli-ahlinya terdiri daripada askar-askar pelapor rahsia dan juga para hak yang bergerak di satu
tempat ke satu tempat. Tujuannya ialah untuk melicinkan lagi jentera pentadbiran seperti para pegawai bekerja mengikut arahan dan
memastikan rakyat setia kepada raja tanpa ada pemberontak.
Penduduk Terdiri daripada Pelbagai Ras

Semasa Dinasti Maurya, terdapat banyak negara disatukan di bawahnya. Oleh yang demikian, terdapat pelbagai penduduk dalam
Dinasti Maurya selain daripada ornag Hindu. Dalam Dinasti Maurya, terdapat orang Mohenjo-Daro yang tinggal di lembah Sungai
Indua. Selain itu, terdapat juga orang Arya yang berkuasa dan memandang hina kepada penduduk asal yang berkulit hitam. Di Dinasti
Maurya, terdapat juga orang Parsi, Greek, Han dan Monggol. Mereka semua diserap menjadi penduduk India kerana mereka mara ke
Selatan sebagai tentera dan terpaksa melakukan kahwin campur dengan penduduk di situ. Terdapat juga orang Sundra yang disuruh
semasa pemerintahan Asoka untuk membersihkan tanah baru untuk dijadikan kawasan pertanian.
EMPAYAR SRIVIJAYA
Latar Belakang
Srivijaya ialah sebuah kerajaan Malaya yang berpusat di Palembang, Sumatera. Kerajaan ini diasaskan pada akhir kurun ke-7. Ia mula
muncul sebagai empayar selepas kejatuhan Kerajaan Funan (Segenting Kra) pada abad ke-7 Masihi. Pusat pemerintahan kerajaan ini
terletak di Pantai Timur Sumatera, Selatan Palembang dan Jambi. Ia diasaskan oleh Dapunta Hyang pada tahun 683 Masihi. Srivijaya
berada pada puncak kekuasaannya di antara kurun ke-8 hingga kurun ke-11. Pada zaman kegemilangannya, ia telah berjaya menakluk
kerajaan-kerajaan lain sehingga membentuk sebuah empayar Melayu yang pertama di Gugusan Kepulauan Melayu. Antara kerajaan-
kerajaan yang pernah ditakluk oleh Empayar Srivijaya ialah Kerajaan Ligor di Selatan Thai yang ditawan pada 775 Masihi,
Semenanjung Melayu termasuk Kerajaan Kedah Tua, bahagian Timur Sumatera termasuk Jambi, Jawa Barat dan Borneo Barat.
Seperti empayar lain, Empayar Srivijaya mempunyai beberapa ciri yang menunjukkan ia adalah sebuah empayar.
Ciri-ciri
Laksanakan Dasar Perluasan Kuasa dan Wilayah
Srivijaya melaksanakan dasar perluasan kuasa dan wilayah untuk memperluaskan kuasa dan pengaruh serta menambah lagi sumber
ekonomi. Empayar Srivijaya sangat luas. Jajahannya terdapat di Semenanjung Tanah Melayu, Sumatera, Borneo dan Ligor. Srivijaya
dinamakan sebagai Tuan Kawasan Selat kerana berjaya menguasai kawasan selat. Srivijaya mempunyai kuasa thalasokrasi yang kuat.
Jadi, ia menguasai daerah-daerah berhampiran melalui peperangan. Srivijaya telah meluaskan kuasanya ke Selatan Sumatera dan
Barat Jawa untuk menguasai Selat Sunda. Tujuan Srivijaya menguasai Selat Sunda adalah demi pelabuhan. Kemudian, Srivijaya telah
berjaya menawan Kerajaan Melayu-Jambi dan Kedah di Semenanjung Tanah Melayu. Seterusnya, Srivijaya menguasai kawasan lain
seperti Banga, Tulang Bawang, Minanga, Tarimanaga dan Langkasuka untuk menguasai Selat Melaka. Menerusi perluasan kuasa ini,
Srivijaya telah menguasai perdagangan di Asia Tenggara. Selain itu, Srivijaya adakan hubungan diplomatik dengan China (992
Masihi). Tujuan Srivijaya berbuat demikian adalah untuk mendapatkan perlindungan dan menjalin hubungan antarabangsa. Srivijaya
dapat berkembang pesat dan kuat adalah kerana ia menguasai dan mengawal pintu masuk ke Selat Melaka, pelabuhan menjadi tempat
persinggahan bagi kapal dari Timur dan Barat. Srivijaya juga mempunyai kekayaan barang dagangan dan angkatan laut yang kuat.
Zaman keagungan Srivijaya adalah semasa menguasai Selat Melaka, Selat Sunda dan Segenting Kra di Thai. Kesannya adalah
menjejaskan kepentingan Kerajaan Chola di India. Pada tahun 1023-1024, Kerajaan Chola menyerang Srivijaya.

Srivijaya mempunyai kedudukan ekonomi yang kukuh. Kegiatan perdagangan merupakan aktiviti ekonomi yang terpenting. Dengan
penguasaannya terhadap laluan perdagangan Selat Melaka dan Selat Sunda, Srivijaya memperolehi sumber perdagangan dan
pendapatan yang lumayan kerana laluan ini merupakan jalan perdagangan antarabangsa yang terpenting. Srivijaya menjadi pelabuhan
28
entreport dan juga menjadi tumpuan pedagang dari China, India dan Arab. Dengan itu, Srivijaya dapat mengutip hasil cukai
daripada pedagang-pedagang itu. Selain itu, sumber ekonomi Srivijaya juga datang dari penerimaan ufti. Srivijaya yang wujud
sebagai sebuah empayar yang kuat telah menerima ufti daripada negeri jajahan dan negeri naungannya. Di samping itu, Srivijaya juga
menguasai hasil keluaran dari kawasan pedalaman di Sumatera dan Tanah Melayu yang menjadi tanah jajahannya. Hasil utama
Srivijaya adalah damar kayu gharu, cendana, gading gajah, getah perca, ubat-ubatan dan rempah-ratus.

Empayar Srivijaya diasaskan pada tahun 683 Masihi oleh Raja Dapunta Hyang. Bawah pemerintahan Raja Dapunta Hyang, Srivijaya
mempunyai angkatan laut yang sangat kuat dan besar sehingga dapat menyerang dan menguasai Kerajaan Kedah Tua di Tanah
Melayu yang ketika itu meningkat maju sebagai pusat perdagangan penting di Asia Tenggara dan Kerajaan Melayu-Jambi.

Kerajaan Srivijaya mempunyai angkatan tentera yang kuat. Penemuan batu bersurat yang bertarikh 682 Masihi di Kedukan Bukit
yang menceritakan bahawa Kerajaan Srivijaya pada masa itu mempunyai angkatan tentera sebanyak 20,000 orang. Keadaan
semulajadi yang strategik telah menambah keutuhan benteng pertahanan Srivijaya. Kerajaan ini menggunakan taktik peperangan
untuk memperluaskan kuasanya. Sebagai contoh, Srivijaya telah menakluki Jawa untuk menguasai Selat Sunda yang menjadi laluan
perdagangan rempah yang utama. Selain itu, Srivijaya dapat menguasai kerajaan-kerajaan kecil kerana kekuatan tentera dan
kebolehan raja-rajanya. Pentadbiran tentera adalah diketuai oleh panglima yang bergelar Pratisava. Beliau bertanggungjawab
membina pasukan tentera dan mengadakan latihan yang berkaitan.

Pusat pemerintahan Kerajaan Srivijaya terletak di kawasan antara Palembang dengan Jambi di Sumatera. Terdapat tiga bahagian
pentadbiran di Srivijaya iaitu pentadbiran diraja tertumpu kepada hal-ehwal raja, bidang kehakiman dan mengutip cukai. Kedua ialah
pentadbiran ketenteraan yang diketuai oleh seorang panglima (pratisara) yang menguruskan hal ketenteraan. Bahagian ketiga adalah
terdiri daripada pentadbiran daerah yang diketuai oleh ketua wilayah atau Datu yang bertanggungjawab atas hal-ehwal tanah dan
kebajikan serta kesetiaan rakyat.
EMPAYAR GRAECO-ROMAN
Latar Belakang
Empayar Graeco-Roman juga dikenali sebagai Empayar Hellenistik. Perkataan Hellenistik berasal daripada perkataan Greek iaitu
hellenizein yang bermaksud to speak or act Greek. Selepas Iskandar Zulkarnain mangkat di Babylon (323 SM), tiada pengganti yang
handal. Akibatnya, Yunani (Greek) berpecah-belah kepada 3 bahagian dan setiap bahagian mewakili satu dinasti dari keturunan
seorang daripada marsyal, menjalankan pengaruhnya. Zaman ini tamat apabila Rom menguasai negara-negara Hellenistik pada tahun
30 SM.
Ciri-ciri
Dasar Perluasan Kuasa
Penubuhan sesebuah tanah jajahan Greek bukanlah dibuat tanpa rancangan. Kumpulan orang lelaki dan perempuan dihantar di bawah
pimpinan seorang warganegara yang terkemuka sebagai "pengawas" tanah jajahan ke seberang laut untuk menduduki satu tempat
yang telah dipilih secara berhati-hati. Tanah jajahan yang diasaskan oleh mereka itu dirancang menyerupai kota induk. Tanah jajahan:
Naucratis di Delta Sungai Nil dan Cyrene di sebelah Barat Laut. Corinth menubuhkan sebuah tanah jajahan yang kuat di Corcyra. Di
Barat terdapat Torentum (dibuka oleh orang Sparta) serta Sybaris Croton, Paestum, Naples dan Cumae. Keseluruhannya dikenali
sebagai Greek Besar. Daya usaha yang bersungguh-sungguh dijalankan olehnegara-negara kota Greek untuk berkembang menjadi
Mediterranean seperti Laut Greek.

Ptolemis merupakan pemerintah yang bercorak monarki Hellenistik. Ptolemy dan 14 orang penggantinya menggunakan gelaran yang
sama. Seleucids juga merupakan pemerintah yang cekap. Antiochus III The Great menaiki takhta selepas kematian Selecus I, Nicator
Chekhek pada 280 SM. Beliau telah menyatukan semula wilayah beliau dan menambahkan empayarnya sehingga ke India.
Macadonia pula membentuk negara di Asia Minor. Eumanes I dan penggantinya Attalus I memerintah di pengamun yang berkuasa
atas hampir kesemua pantai Barat Asia Minor termasuk beberpaa negara kota Greek.
Ekonomi
Rhodes menggantikan Athens sebagai pusat pelabuhan di Aegean. Dalam bidang pertanian, mereka menjalankan rancangan tali air
dan terusan di kawasan Fayum. Fayum menjadi kawasan penempatan orang Greek. Keperluan ketenteraan (menunggang dan industri
tekstil) menyebabkan penternakan juga dimajukan.Di Fayum, banyak kawasan ternakan dan padang ragut diwujudkan. Mereka turut
memberi perhatian kepada penanaman anggur dan zaitun dengan memberikan lesen wain dan menjatuhkan cukai kepada penduduk
yang mempunyai dusun. Industri tekstil, sutera dan pakaian dicos juga diberi perhatian. Perkembangan pendidikan menggalakkan
pengeluaran buku dan papyrus (daun lontar). Kuari industri juga berkembang. Pengamum menjadi pusat barang tekstil menggantikan
Miletus. Kawasan paling sibuk sebagai pusat pelabuhan ialah di Alexandria dan ia mempunyai ramai penduduk. Rhodes dan Cindus
menghasilkan jar untuk menjadi pengeksport wain. Kerajaan memonopoli perusahaan seperti garam, minyak, zaitun, wain dan bijirin
serta papyrus, juga berjak memiliki tanah. Dua jenis mata wang digunakan iaitu Attic sejak zaman Alexander yang digunakan oleh
Macadonia dan negeri Asia; Phonician oleh Ptolemy.
29
Kemajuan pesat dibuat dalam bidang kehakiman dengan adanya juru damai yang profesional menggantikan juri yang besar bilangan
itu. Atas kemajuan dalam bidang kehakiman, satu gerakan dibuat untuk membebaskan hamba abdi yang ramai dan wanita mendapat
lebih banyak kebebasan.
Tentera yang Kuat

Raja tidak pernah mengalami kekalahan di tangan musuhnya. Keberanian Laksamana Nearaus mengepalai kapal-kapalnya melalui
lautan yang dashyat dan tidak pernah ditempuhi adalah satu tindakan mengagumkan. Iskandar Zulkarnain adalah jeneral yang
terkenal, paling baik dalam hal strategi, taktik dan penyusunan perang. Baginda cekap dan yakin apabila menyerang.

Empayar ini terdiri daripada orang Greek dan orang Sparta. Orang Greek hidup menetap. Mereka tinggal di kampung yang
bersebaran. Lama-kelamaan, penduduk setiap lembah/dataran bergabung menjadi sebuah komuniti politik. Orang Sparta pula
memberi latihan tentera kepada lelaki. Perempuan pula diberi kesedaran bahawa tugas utama mereka adalah melahirkan perajurit yang
berdarah tulen Sparta.
EMPAYAR MELAKA
Latar Belakang
Melaka diasakan oleh Parameswara pada tahun 1400. Parameswara merupakan putera Raja Pelambang yang berketurunan Sailendra
yang memerintah Kerajaan Srivijaya. Melaka telah mencapai zaman kegemilangannya selepas kejatuhan Majapahit iaitu kira-kira
tahun 1414 Masihi. Ketika itu, Melaka diperintah oleh Sultan Muzaffar Syah. Baginda telah berjaya meluaskan kuasanya di negeri
sekitar Melaka. Ekspedisi perluasan kuasa ini telah membantu menjadikan Melaka sebuah pusat perdagangan yang penting di Asia
Tenggara pada abad ke-15. Sejak pengasasannya, Melaka telah mempunyai sistem pentadbiran yang tersusun, faktor ini menyebabkan
Melaka muncul sebagai sebuah empayar yang terkenal. Namun begitu, kegemilangannya hanya bertahan untuk beberapa tempoh
sahaja. Hal ini adalah disebabkan pada tahun 1511, Melaka telah mengalami kejatuhan akibat serangan daripada Portugis.
Ciri-ciri
Negeri Melaka telah diterajui oleh sultan-sultan yang cekap dan berwibawa. Antaranya yang terkenal ialah Sultan Muzaffar Syah,
Sultan Mansur Syah dan Sultan Alauddin Syah. Semasa pemerintahan Sultan Muzaffar Syah, baginda berjaya menyelesaikan masalah
perpecahan di kalangan pembesar Melaka. Sebagai contoh, menyatukan Tun Perak dengan Tun Ali untuk jawatan Bendahara. Ketika
Sultan Mansur Syah, baginda telah berjaya meluaskan kawasan taklukan Melaka. Antaranya ialah Bernam, Perak, Siak, Rupat dan
Rokan. Baginda juga berjaya mematahkan usaha Inderagiri, Kampar dan Pahang yang cuba melepaskan diri daripada kekuasaan
Melaka. Pemerintahan yang paling cekap ialah ketika pemerintahan Sultan Alauddin Riayat Syah antara tahun 1477 hingga 1488.
Baginda merupakan seorang sultan yang mementingkan keamanan. Baginda juga telah dikatakan menyamar dan meronda pada waktu
malam untuk menjalankan penyiasatan agar keamanan Melaka sentiasa terpelihara. Ketegasan baginda juga telah berjaya melahirkan
pembesar yang bertanggungjawab.

Usaha menjalankan kegiatan perdagangan sebagai sumber ekonomi utama. Pedagang-pedagang yang berdagang akan dikenakan cukai
yang berpatutan. Selain itu, Melaka juga mempunyai pelabuhan yang menjalankan aktiviti entreport yang terkenal pada abad ke-15.
Terdapat 2 jenis cukai iaitu duti import dan hadiah kepada sultan. Melalui cukai ini, ekonomi Melaka akan semakin kukuh. Selain itu,
terdapat juga urusniaga yang dijalankan melalui sistem tukar barang dan penggunaan mata wang. Pada mata wang tersebut terpahat
nama Sultan yang memerintah.

Sesebuah empayar perlu mempunyai angkatan tentera yang kuat untuk mempertahankan empayarnya daripada dicerobohi oleh
musuh. Melaka memiliki angkatan laut yang besar. Orang laut menjadi tenaga penting dalam angkatan laut Melaka. Selain itu,
Melaka turut mempunyai pahlawan-pahlawan yang gagah perkasa, berani dan setia kepada sultan. Antara pahlawan-pahlawan yang
terkenal ialah Hang Tuah, Hang Jebat, Hang Kasturi, Hang Lekir dan Hang Lekiu. Sebahagian besar kelengkapan tentera Melaka
terdiri daripada kapal, bahtera, ghali, ghalias, jong dan lancara. Peralatan senjatanya pula terdiri daripada panah, keris, lembing,
meriam, lela, rentakal, istinggar dan pemuras. Kekuatan tentera Melaka terbukti semasa pemerintahan Sultan Muzaffar Syah apabila
Melaka dapat mematahkan serangan Siam sebanyak 2 kali tanpa bantuan China.
Mempunyai Undang-undang yang Teratur

Melaka menjadi sebuah negeri yang kuat kerana mempunyai undang-undang yang teratur. Terdapat 2 undang-undang yang
dilaksanakan di Melaka iaitu Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut Melaka. Kedua-duanya digubal untuk melicinkan
pentadbiran dan mewujudkan keamanan. Hukum Kanun Melaka menyentuh tentang tanggungjawab pemerintah dan pembasar,
larangan rakyat menggunakan bahasa dalaman serta undang-undang Islam dan hukum adat. Namun begitu, Undang-undang Laut
Melaka pula menyentih perkara yang berkaitan dengan laut seperti kedudukan pengawai atas kapal, kuasa pegawai-pegawai dan
hukum pembahagian hak perniagaan. Selain itu, larangan dalam pelayaran juga dinyatakan.
Sistem Pentadbirna yang Cekap, Kemas dan Jujur

Sejak awal pengasasan Melaka lagi, telah wujud pentadbiran yang tegas dan teratur. Kerajaan Melaka telah diketuai oleh seorang
sultan yang akan dibantu oleh para pembesar. Para pembesar mempunyai tugas dan tanggungjawab masing-masing. Bendahara
merupakan penolong sultan dan penasihat baginda. Penghulu Bendahari bertanggungjawab menjaga semua harta kerajaan.
30
Temenggung pula ditugaskan menjaga keamanan di darat dan turut menjadi pengawal peribadi sultan. Semasa pemerintahan Sultan
Muzaffar Syah, baginda telah memperkenalkan jawatan Laksamana. Tugas utama Laksamana ialah menjadi ketua angkatan laut.
Selain itu, pembesar-pembesar berempat ini dibantu oleh pembesar delapan dan seterusnya.
Hubungan dengan Jajahan Taklukan

Melaka telah menjalankan hubungan yang baik dengan jajahan taklukan yang ditakluknya seperti Pasai, Siak dan Kampar. Hubungan
dengan Pasai wujud sejak xaman Megat Iskandar Syah apabila baginda memeluk agama Islam dan berkahwin dengan puteri Pasai.
Melaka menjalankan hubungan dengan tanah jajahan taklukannya adalah kerana kerajaan-kerajaan ini menyediakan barang-barang
untuk diperdagangkan, antaranya ialah Pasai yang membekalkan lada hitam, beras dan emas.
Melaksanakan Dasar Perluasan Kuasa dan Wilayah

Melaka menjalankan hubungan persahabatan dengan kerajaan luar sejak pemerintahan Parameswara lagi. Pemerintah Melaka berjaya
meluaskan empayarnya hingga ke beberapa buah negeri di Tanah Melayu dan Sumatera. Di antaranya termasuklah Pahang, Kedah
dan Perak. Di Sumatera pula seperti Aru, Kampar, Siak, Inderagiri, Rokan dan Pasai. Penguasaan Melaka terhadap Siak
membolehkan Melaka mengawal pengeluaran emas dari Siak untuk dibawa ke Melaka. Hubungan Melaka dengan Kampar terjalin
selepas Kampar ditakluki oleh Melaka. Penaklukan ini membolehkan Melaka mengawal eksport lada hitam dan emas yang dihasilkan
di daerah pedalaman seperti Minagkabau. Melaka turut mengukuhkan kuasa di kawasan taklukan dengan menyerahkan wilayah-
wilayah taklukan di bawah pentadbiran pembesar-pembesar Melaka. Sebagai contoh, negeri Pahang ditadbir oleh seorang pembesar
iaitu Seri Bija Diraja. Hubungan Melaka dengan negeri-negeri taklukannya menjadikan Melaka sebuah kerajaan yang terkuat pada
ketika itu.
EMPAYAR ACHEH
Latar Belakang
Empayar Acheh merupakan sebuah kerajaan Islam di hujung Pulau Sumatera. Ia juga dikenali dengan nama Kesultanan Acheh atau
Acheh Darulsalam. Sebelum tahun 1514, Kerajaan Acheh terdiri daripada beberapa buah kerajaan. Pada tahun 1514, Raja Ibrahim
(Pedir) telah menyatukan seluruh empayar Acheh dan menjadi Sultan Acheh pertama dengan gelaran Sultan Ali Mughayat syah
(1514-1530). Pusat Kesultanan Acheh ialah Bandar Acheh Darulsalam. Acheh mula menjadi empayar selepas kejatuhan Melaka pada
tahun 1511 sebab ketika usahanya menentang ancaman Portugis pada tahun 1512 dan mencapai kemuncaknya semasa pemerintahan
Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam.
Ciri-ciri
Dasar ini mula dilaksanakan pada zaman pemerintahan Sultan Ali Mughayat Syah dimana apabila Portugis mengawal perdagangan
lada hitam di Pasai dan menyerang Acheh tetapi gagal pada tahun 1512. Akibatnya, Kerajaan Acheh menguasai Pedir pada tahun
1521 dan menjajah Pasai pada tahun 1523. Seterusnya, melalui Perang Tiga Segi, Acheh berjaya menguasai Aru, Perlis dan Perak.
Pada zaman pemerintahan Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam, Acheh berjaya menguasai seluruh Tanah Melayu, Sumatera dan
Kepulauan Riau Lingga.

Antara pemimpin-pemimpin yang cekap ialah Sultan Ali Mughayat Syah, Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam dan Sultan Iskandar
Thani. Kewibawaan mereka terbukti dengan menyekat ancaman orang asing seperti Portugis dan memperluaskan Empayar Acheh.
Mereka juga membangunkan ekonomi melalui sistem monopoli perdagangan.
Ekonomi yang Kukuh

Acheh mula menjadi pelabuhan yang penting setelah kejatuhan Melaka pada abad ke-16 dan ke-17. Portugis ketika itu melaksanakan
dasar anti-Islam di Melaka telah menyebabkan pedagang muslim pindah ke Acheh. Pada tahun 1519, Acheh mula terkenal sebagai
pusat perdagangan yang penting dalam pengeluaran rempah. Kemakmuran ekonomi Acheh dapat lihat apabila umat Islam berjaya
menguasai perdagangan di pesisiran Sumatera Barat hingga ke Indrapira.

Undang-undang tersusun mula terbentuk di Acheh semasa zaman kemuncaknya, iaitu ketika pemerintahan Sultan Iskandar Muda
Mahkota Alam yang disebut Kanun Mahkota Alam atau Adat Mahkota Alam. Kanun Mahkota Alam dipertekankan hukum Islam
dengan tegas, sehingga puteranya sendiri dihukum rejam dan baginda kerana berzina dengan isteri seorang perwira. Undang-undang
dilaksanakan dengan penuh keadilan dan tegas tanpa mengira darjat/keturunan.

Penduduk di Acheh terdiri daripada pelbagai bangsa seperti Melayu, Arab, Turki dan Monggul. Walaupun majoriti masyarakat Acheh
terdiri daripada orang Melayu, namun mereka mengamalkan kebudayaan yang berbeza. Penggunaan berpuluh-puluh jenis bahasa
membuktikan masyarakat Acheh merupakan satu masyarakat yang majmuk dan berbilang bangsa.

Sistem pentadbiran disusun dengan cekap dan sistematik semasa pemerintahan Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam. Baginda
melaksanakan dasar Islam sepenuhnya, dimana setiap kampung didirikan masjid/surau, loggar atau madrosan. Ulama memainkan
peranan penting dalam pentadbiran Kerajaan Acheh. Setiap kampung diketuai oleh seorang ketua yang juga bertanggungjawab
sebagai Imam. Kampung-kampung digabungkan dan menjadi mukim yang diketuai oleh seorang hulubalang kecil. Tugasnya ialah
sebagai wakil Sultan, pentadbiran awam dan sebagai pengawai polis.
31
Hubungan dengan Jajahan Taklukan
Acheh mempunyai hubungan yang baik dengan jajahan taklukannya sama ada dari segi perdagangan atau politik. Empayar Acheh
menyebabkan hubungan perdagangan antara Sumatera dengan Tanah Melayu menjadi semakin rancak. Dari segi politik, Sultan
Iskandar Muda telah mengahwinkan puterinya dengan putera Sultan Pahang iaitu Sultan Ahmad Syah.
EMPAYAR MAJAPAHIT
Latar Belakang
Kerajaan ini muncul sebagai kuasa yang kuat selepas kemerosotan Kerajaan Singhasari pada tahun 1292. Pengasas kerajaan ini ialah
Raden Vijaya. Kerajaan ini mencapai zaman kegemilangan semasa pemerintahan Hayam Wuruk (1350-1389). Kerajaan ini runtuh
pada tahun 1478.
Ciri-ciri
Melaksanakan Dasar Perluasan Kuasa
Empayar Majapahit dibentuk menerusi hubungan khas dengan kerajaan di sekitarnya. Sebelum Srivijaya, Singhasari merupakan
kerajaan yang kuat di Jawa. Rajanya yang bernama Kertanegara berjaya menyatukan daerah-daerah kecil di sekitarnya. Pada tahun
1275, Kertanegara mengalahkan Srivijaya. Seterusnya, Singhasari telah runtuh pada tahun 1292 kerana diserang oleh Kerajaan Kediri.
Raden Wijaya (menantu Kertanegara) mendirikan Kerajaan Majapahit dengan pertolongan tentera Monggol dari China. Pada kurun
ke-14, Majapahit berjaya menyatukan seluruh Asia Tenggara dengan menggunakan kekuatan tentera laut di bawah pimpinan
Panglima Nala. Penyatuan ini dilakukan dengan cara: bersahabat dengan Melayu-Jambi pada tahun 1377 (Raja Muda Adityawarman
sebagai ketuanya), bersahabat dengan Kerajaan Tanjungpura di Kalimantan Barat, bersahabat dengan negara di Indo-China seperti
Syangka, Martaban, Rajapura, Dharmanagari, Singanagari, Kemboja, Yuwana, Langkasuka dan Tambralinga.

Hayam Wuruk merupakan pemerintah Majapahit yang terkenal. Baginda memerintah Empayar Majapahit antara tahun 1350 hingga
1398. Baginda juga dikenali sebagai Raja Sanagara. Baginda dengan bantuan Patih Gajah Mada, Perdana Menteri Majapahit, berjaya
menguasai wilayah yang hampir sama dengan Republik Indonesia pada hari ini. Hayam Wuruk ialah seorang pemerintah yang
berjiwa rakyat, sentiasa melakukan lawatan ke daerah-daerah naungannya, mengadakan kemudahan-kemudahan perdagangan,
mengadakan projek pertanian, membahagikan kawasan dan daerah ditadbir oleh pembesar (bupati), bersifat adil dan bercita-cita
besar. Selepas kemangkatan baginda pada tahun 1398, baginda diganti oleh pengganti yang bukan berkaliber dan inilah merupakan
salah satu faktor yang menyebabkan Empayar Majapahit merosot.
Ekonomi yang Kukuh

Selepas menguasai Srivijaya pada tahun 1377, Majapahit menjadi pusat perdagangan yang penting di Asia Tenggara. Majapahit
menguasai Selat Melaka dan Selat Sunda yang begitu penting dalam perdagangan. Kerajaan ini dikunjungi oleh saudagar dari Asia
Tenggara, China, India dan Asia Barat. Selain itu, Majapahit juga menjalin hubungan perdagangan dengan Thai, Burma, Kemboja,
Champa dan sebagainya.
Tentera yang Kuat

Angkatan tentera yang dimiliki oleh Kerajaan Majapahit adalah besar dan ramai. Walau bagaimanapun, dalam melaksanakan
perluasan kuasa, Majapahit kurang menggunakan kuasa tenteranya. Sebaliknya, mereka meluaskan kuasanya melalui mitos atau
perkahwinan. Angkatan Tentera ini diwujudkan semata-mata untuk mempertahankan kedaulatan kerajaannya.

Undang-undang di Majapahit disusun oleh Patih Gajah Mada (1331-1364) iaitu Perdana Menteri Kerajaan Majapahit. Beliau telah
mengarang sebuah kitab yang berjudul Kutaramanawa yang telah menjadi buku rujukan perundangan Kerajaan Majapahit. Dalam
kitab ini, ia menceritakan pemberian kepada pegawai-pegawai, yayasan agama, penyelenggaraan pasukan tentera, perlindungan
pengusahaan, pemilikan tanah, pembayaran hasil-hasil diraja, penaksiran cukai dan sebagainya. Dalam bidang kehakiman, segala
hukuman yang hendak dijatuhkan perlu rujuk kepada buku pedoman adat-istiadat tempatan. Buktinya, kewujudan sektor kehakiman
ialah pengukiran di atas sekeping tembaga yang menunjukkan bagaimana hakim diperintah menguruskan kes awam.
Pentadbiran Sistematik/Kemas
Dalam pentadbiran, Prapancha memberikan penerangan yang selanjutnya berkenaan jawatan dan tugas kerabat diraja. Bapa raja
bertanggungjawab menguruskan hal-hal keadilan, cukai dan pengelasan penduduk. Bapa saudara raja pula bertanggungjawab menjaga
hal-hal tanah dan jalan raya serta jambatan. Tanah kampung dan tanah suci telah diukur untuk membezakannya. Kerja-kerja lain akan
diserahkan kepada pelbagai lapisan masyarakat tertentu.
EMPAYAR ROM
Latar Belakang
Kerajaan Rom diasaskan pada tahun 753 SM oleh Romulus. Rom terletak di Lembah Latium yang luas, bersama-sama dengan
beberapa buah negara kota lain yang bebas. Mereka ini berbangsa Latin dan menggunakan Bahasa Latin. Sejarah Rom boleh
dibahagikan kepada 3 tahap iaitu zaman beraja (753-509 SM), zaman republik (509-27 SM) dan zaman empayar (27 SM - 476 M).
Ciri-ciri
Permulaan era "Imperial Rome" ialah pada 27 SM. Sebenarnya, zaman perluasan empayar ini telah mula sejak zaman republik.
Zaman pemerintahan empayar dimulai oleh Augustus (27 SM - 14 M). Pada zaman pemerintahan baginda, Rom mencapai zaman
32
kegemilangan dan digelar sebagai keamanan Rom (Pax Roman). Zaman ini berlangsung selama 200 tahun iaitu dari 27 SM - 180
M. Dalam jangka waktu ini, Kerajaan Rom berkembang sebagai sebuah empayar meliputi 3 benua iaitu Asia, Afrika dan Eropah.
Zaman ini merupakan satu zaman dimana empayarnya terbentang luas dan Eropah disatukan di bawah satu tampuk pemerintahan.
Empayar Rom terbentang seluas lebih kurang 2,000 batu dari Utara ke Selatan dan 3,000 batu dari Timur ke Barat dan keluasannya
dianggarkan seluas 2.5 juta batu persegi. Jajahan taklukannya menganjur dari Tembok Besar Britain dan dari bahagian Rhine,
Danube, Laut Hitam ke Pergunungan Atlas, Gurun Sahara sehinggalah ke Sudan dari Utara ke Selatan. Di bahagian Barat, menganjur
dari kawasan Atlantik, Timur gurun Arab dan Mesopotamia, sebahagian Sepanyol, Afrika Utara, Jerman, Macadonia dan Timur Jauh.

Julius Caesar memerintah Rom pada zaman akhir republik. Beliau telah menjadi Konsul pada tahun 59 SM. Beliau merupakan tentera
yang handal dan negarawan yang pintar. Pemerintahannya telah membolehkan terbentuknya pemerintahan mutlak semasa Maharaja
Augustus. Beliau memerintah sebagai diktator sejak 49 SM. Kata-katanya yang terkenal ialah veni, vidi, vici yang bermaksud aku
datang, aku lihat, aku takluk. Semasa pemerintahan beliau, undang-undang telah diperkenalkan untuk memperbaiki kehidupan rakyat
miskin di Rom, kalendar Rom diubahsuai menjadi Kalendar Gregoria. Caesar telah dibunuh pada tahun 44 SM kerana perasaan iri
hati di kalangan ahli senat. Octavius yang memakai gelaran Augustus merupakan Maharaja Rom yang pertama. Semasa
pemerintahannya, Rom mencapai zaman kegemilangan iaitu zaman Pax Romana. Beliau juga merupakan orang yang memulakan
pemerintahan warisan atau dinasti di Rom.

Sumbangan Rom dalam bidang perundangan sangat penting. Undang-undang mereka yang pertama dipahat pada 12 permukaan kayu
yang dikenali sebagai Papan Dua Belas. Papan Dua Belas ini dipamerkan di tempat awam supaya semua rakyat dapat membaca dan
mematuhinya. Ciri-ciri undang-undang Rom ini adalah: seseorang yang didakwa bersalah tidak dianggap bersalah sehingga terbukti
kesalahannya, hak individu untuk mendapatkan perbicaraan yang adil dihormati, hukuman hanya akan dijatuhakn oleh hakim
berdasarkan bukti yang cukup dan sahih dan semua undang-undang disusun dalam sebuah buku yang dikenali sebagai Kanun
Undang-undang. Walau bagaimanapun, undang-undang mereka dapat dibahagikan kepada 3 kategori: undang-undang sivil untuk
warganegara Rom dalam bentuk bertulis dan tidak bertulis termasuk peraturan senat dan dikri-dikri prinsip, undang-undang rakyat
untuk semua rakyat tanpa mengambil kira warganegara yang meliputi pemilikan harta persendirian, prinsip membeli dan menjual
kontrak dan rakan kongsi serta natural law yang merupakan undang-undang yang paling penting untuk semua manusia di sisi undang-
undang yang menyentuh hak asasi dan kerajaan tidak berkuasa menindas. Maharaja Justinian (527-567) telah menyusun semula
sistem undang-undang yang pertama di Rom. Undang-undang ini dikenali sebagai Undang-undang Justinian. Undang-undang ini telah
menjadi asas undang-undang di banyak negara moden pada hari ini.
Ekonomi yang Kukuh

Di Rom, perdagangan bertambah maju di bawah pemerintahan Maharaja Augustus. Keadaan politik yang stabil telah menggalakkan
perniagaan bebas antara Laut Hitam dengan Sepanyol. Barang-barang niaga dibawa masuk ke dalam empayar melalui jalan raya yang
dibina. Bandar-bandar telah menjadi tumpuan pedagang-pedagang dari Syria, Greek, Sepanyol dan Afrika. Laut Mediterranean
menjadi lebuh raya penting menghubungkan kawasan tengah Empayar Rom. Rom telah mengeksport gelas, kain linen dan emas ke
luar negara. Di sebaliknya, Rom mengimport sutera dan lada hitam dari China, mutiara, minyak wangi dan tekstil dari India. Bagi
bidang perindustrian, ia dijalankan oleh beberapa orang artisan tempatan. Mereka ini biasanya merupakan pedagang dan pengusaha
yang membuat dan menjual di kedainya sendiri. Majoriti penduduk di Rom menguasahakan tanah dan pertanian. Antara mereka yang
kaya-raya telah mengusahakan estet-estet besar dengan menggunakan kaedah moden dan buruh murah. Akibatnya, ramai petani yang
miskin terpaksa menjual tanah dan menyewa tanah daripada bangsawan.

Rom terbukti mempunyai angkatan tentera yang kuat apabila Maharaja Augustus menggunakan beribu-ribu tentera untuk
mempertahankan negara. Tentera-tentera di Rom bertugas untuk mengembangkan kebudayaan Rom. Selain itu, mereka juga
bertanggungjawab untuk menjadi jurutera, pembina jalan, petani dan hakim di daerah tempatan. Di Rom, tenteranya yang mengawal
kubu pertahanan dibahagikan kepada legion dengan satu legion 6,000 orang anggota termasuk 120 orang askar berkuda. Legion ini
diperintah oleh kaum bangsawan dan Centurior menjadi tulang belakang. Ia terdiri daripada warganegara Rom yang sebahagian
besarnya orang Itali. Legion merupakan tentera simpanan. Semasa berperang, pasukan pembantu digunakan. Maharaja Augustus juga
menempatkan tentera pengawal di luar Itali dan mengadakan pengawalan untuk diri sendiri di Rom. Di sempadan, tentera bukan
warganegara digunakan. Ia dibahagikan kepada cohort yang mengandungi tentera berjalan kaki atau berkuda dengan setiap cohort 500
orang. Tentera bukan warganegara ini akan diberi warganegara selepas berkhidmat selama 25 tahun. Pengiring rasmi baginda ialah
Praetona yang mengandungi 9,000 orang. Mereka dikehendaki berperang apabila maharaja hendka berperang di medan peperangan.
Jumlah anggota angkatan tentera mereka adalah sebanyak 400 ribu orang. Tempoh perkhidmatan mereka adalah di antara 20-25
tahun.

Penduduk di Rom terdiri daripada pelbagai bangsa iaitu Greek, Sepanyol, Britain dan Afrika. Antara mereka ini ada yang menjadi
tentera, ahli senat atau pedagang. Mereka ini disatukan di bawah satu parlimen.
EMPAYAR YUNANI (GREEK)

Latar Belakang
Di antara tahun 800-500 SM, negara kota Greek telah dibina dalam proses kolonisasi (penjajahan) dengan rancak. Sementara kota-
kota di Greek asyik bercakaran, satu kuasa besar telah muncul di kawasan pergunungan Utara Semenanjung Balkan. Di sebalik
Thessely terbentang Kerajaan Purba Makedonia, di mana petani-petani tahan lasak menjalankan kehidupan yang tidak langsung
33
disentuh oleh peradaban Grek. Dalam 359 SM, Philip mengisytiharkan dirinya sebagai raja di Makedonia dan memulakan dasar
perluasan wilayah. Empayar ini kemudian mengalami perpecahan akibat Iskandar Zulkarnain mangkat dan zaman Yunani beralih ke
zaman Hellenistik pada 323 SM.
Ciri-ciri
Memperluaskan Dasar Perluasan Kuasa
Pada tahun 359 SM, Philip mengisytiharkan dirinya sebagai raja di Makedonia. Dia bercadang hendak menguasai seluruh wilayah
Greek yang berpecah-belah itu. Dia menubuhkan angkatan tentera yang tertetap dan bergaji, terdiri dari petani Makedonia dan melatih
askar ini mengikut cara latihan askar di Thebes. Dengan tentera yang terbaik, dia mula menakluk puak-puak liar yang terdapat di
antara Makedonia dan Danube. Kemudian, dengan satu dasar bijak menggunakan diplomasi dan kekerasan, dia menguasai bahagian
Utara Aegean, kemudian melalui Thermopylae untuk menubuhkan suprimasinya di tengah Greek dengan menghancurkan tentangan
orang Phocia. Pada tahun 338 SM, Athens dan Thebes dikalahkan. Malangnya, baginda telah mangkat dalam satu kesibukan
menyambut perkahwinan anak perempuannya dan anaknya Iskandar Zulkarnain menaiki takhta pada tahun 336 SM. Dalam 334 SM,
baginda menyeberangi Dardanelles dan memasuki Asia Kecil dan menyerang Parsi, kemudian Syria dan Mesir. Pada tahun 331 SM,
baginda sekali lagi menyerang Parsi dan menaklukinya. Kemudian, pada tahun 326 SM, baginda menawan Raja India yang bernama
Porus dalam pertempuran Hydaspeas. Baginda mangkat pada tahun 323 SM ketika baginda berumur 32 tahun kerana penyakit
Malaria.

Iskandar Zulkarnain merupakan pemerintah Yunani yang cekap. Baginda menaiki takhta pada tahun 326 SM semasa baginda berusia
20 tahun. Dia mewarisi sikap sombong, penuh emosi dan berani dari ibunya; fikiran yang praktikal, kepintaran dalam politik dan
kemahiran dalam peperangan dari ayahnya. Baginda merupakan ketua tentera dan perancang strategi yang handal. Semasa
pemerintahan baginda, kebudayaan Hellenistik telah berkembang ke seluruh empayarnya. Kebudayaan Hellenistik merupakan
gabungan kebudayaan Yunani dan kebudayaan Parsi. Baginda merupakan pengasas bandar Iskandariah, sebuah pusat pembelajaran
yang penting dalam bidang sains dan matematik. Iskandar Zulkarnain tidak pernah kalah dalam peperangan dengan musuhnya.
Semasa pemerintahannya, Empayar Yunani telah mencapai kegemilangan sehingga meliputi 3 benua iaitu Asia, Eropah dan Afrika.
Tentera yang Kuat

Yunani mempunyai tentera yang kuat sehinggalah membolehkannya membentuk Empayar Yunani yang begitu luas. Philip telah
menubuhkan angkatan tentera yang tetap dan bergaji, terdiri daripada petani Makedonia dan melatih askar ini mengikut latihan askar
di Thebes. Angkatan tentera ini telah dilengkapkan dengan tombak yang lebih panjang. Phalaux Makedon dan Sekuadron besar
tentera berkuda yang berdisiplin kuat di sayapnya membuat tentera ini susah hendak dikalahkan. Angkatannya mara dalam barisan
yang serong, tentera berjalan kaki dan berkuda bergerak bersama mengikut rancangan yang telah disediakan. Kesemuanya sekali
menjadi satu jentera ketenteraan yang belum pernah disaksikan di dunia. Kekuatan angkatan juga dapat dilihat apabila dari 330-324
SM, Iskandar Zulkarnain memimpin angkatannya melalui gunung-ganang dan padang pasir yang penuh bahaya, salji dan banjir,
berjuang dengan semangat berkobar-kobar menghadapi bermacam jenis musuh, mereka mara beribu-ribu batu ke tengah Asia, masuk
Timur sampai ke Bactria, ke Utara menyeberangi Sungai Oxus dan Jaxartes ke Turkestan, ke Selatan menyeberangi Indua dan masuk
ke Punjab tanpa berhenti-henti.
EMPAYAR SARGON
Latar Belakang
Empayar Sargon diasaskan oleh seorang ketua Semitik yang bernama Sargon yang memerintah di Akad. Empayar ini dipercayai
dimulakan pada 2750 SM dan tamat pada tahun 2200 SM.
Ciri-ciri
Sargon merupakan seorang perwira yang agung. Beliau berjaya menjadi orang yang berkuasa di seluruh Akkad termasuk kota-
kotanya. Selepas itu, beliau pun menyerang penduduk di Sumeria. Beliau berjaya mengalahkan mereka dan menjadi raja di kawasan
itu. Kemudian, beliau menumpukan serangan ke atas orang Amorite. Setelah menakluki orang Amorite, baginda pun menyerang
Elam. Akhirnya, baginda berjaya menjadi pemerintah sebuah empayar yang terbentang luas, dari Elam di sebelah Timur hingga ke
Laut Mediterranean dan ke Utara sampai ke Sungai Tigris dan Sungai Eupharates. Baginda belayar ke Cyprus tetapi beliau
menganggap dia tidak dapat melanggarnya.
Ekonomi yang Kukuh

Perdagangan negeri itu agak banyak. Di darat, jalan raya digunakan oleh kafilah untuk pergi ke negeri-negeri jauh seperti India dan
Mesir manakala sungai pula merupakan jalan yang dilalui untuk pergi ke negeri-negeri di sebelah Utara. Mereka menjual barang
dagangan mereka kepada orang padang pasir yang berpindah-randah dan menjadi orang tengah. Barang dagangan mereka adalah lebih
terkenal dan lebih baik mutunya dari barang-barang negeri lain yang sezaman dengannya. Keadaan ini juga menyebabkan kegiatan
perdagangan di kawasan itu semakin giat.

Di Empayar Sargon, penduduknya terdiri daripada 2 jenis orang iaitu orang Semitik dan orang Sumeria. Kedua-dua ras ini hidup
aman damai di bawah satu pemerintahan pusat. Setelah beberapa lama tinggal bersama, orang Semitik menjadi lebih berpengaruh dan
orang Sumeria dalam bidang politik. Hal ini mungkin disebabkan bilangan orang Semitik yang sentiasa bertambah dengan kedatangan
puak atau keluarga bangsa mereka dari padang pasir dan menetap di sana, sementara bilangan orang Sumeria yang tidak bertambah.
34
EMPAYAR BABYLON
Latar Belakang
Lebih kurang dalam tahun 2200 SM, orang Amorite telah menghilir Sungai Eupharates dan menetap di sekeliling Kampung Babylon.
Lama-kelamaan, kekuasaan mereka bertambah dan membentuk satu empayar yang besar. Kerajaan ini telah mencapai kegemilangan
pada zaman pemerintahan Hammurabi. Selepas kemangkatan baginda, kerajaannya merosot dan akhirnya diserang oleh Kerajaan
Assyria pada tahun 1250 SM.
Ciri-ciri
Melaksanakan Dasar Peluasan Kuasa
Lebih kurang dalam tahun 2200 SM, orang Amorites telah datang ke Sungai Eupharates dan menetap di sekeliling Kampung Babylon.
Lama-kelamaan, kekuasaan mereka bertambah. Raja mereka yang bernama Hammurabi telah berazam hendak menyerang kota-kota
yang berjiran dan menubuhkan sebuah empayar yang kuat seperti yang ditubuhkan oleh Sargon. Baginda memulakan serangan
terhadap kota-kota di sebelah Selatan. Mereka berperang secara beransur-ansur setiap kota yang ditakluknya didirikan kubu yang
dikawal oleh angkatan tentera. Sehingga akhirnya, baginda berjaya menubuhkan empayar yang luas.

Hammurabi merupakan pemerintah Dinasti Babylon yang agung dalam keadaan aman dari zaman peperangan. Baginda sangat
mengambil berat tentang pemeliharaan kambing biri-biri dan penanaman jagung yang telah lama menjadi pekerjaan utama bagi
rakyatnya. Baginda membina satu terusan yang luas, menyusun semula sistem pengairan dan memperbaiki pengurusan sistem itu.
Raja ini terkenal, terutama sekali kerana kanun undang-undngnya yang dipanggil Kod Hammurabi. Babylon telah menjadi masyhur,
indah dan kuat dalam zaman pemerintahannya iaitu dari 1709 SM - 1669 SM. Selepas kemangkatan baginda, Dinasti Babylon mulai
merosot.
Ekonomi yang Kukuh

Sebahagian besar daripada hasil negerinya ialah hasil pertanian. Selain menanam jagung dan memelihara kambing, mereka juga
menanam pohon-pohon khurma. Buahnya selain dimakan sebagai buah-buahan, dijadikan juga kuih, manisan dan cuka. Bijinya
dijadikan arang ataupun digunakan sebagai bahan makanan lembu. Pokok-pokok lain ditebang dan kayunya digunakan untuk
membuat jambatan manakala pucuknya dibuat ulam. Semasa musim memetik hasil pertanian, hamba abdi dan kanak-kanak akan
diupah oleh tuan tanah untuk bekerja di ladang. Rumah berhala dijadikan pusat perniagaan dan pusat agama negeri. Dalam bangunan
ini juga dijalankan urusan-urusan bank. Mereka tidak menggunakan mata wang tetapi mereka menggunakan ketul-ketul perak yang
dinilaikan mengikut beratnya. Emas juga digunakan tetapi sangat berkurangan. Bunga yang ditetapkan bagi pinjaman ialah 20% dan
semua cukai kerajaan dibayar ke rumah berhala.

Hammurabi telah mengumpul dan menyusun semula undang-undang lama negerinya serta meluluskan undang-undangnya sendiri.
Kanun undang-undang yang diperkenalkan oleh baginda dikenali sebagai Kod Hammurabi. Baginda telah menulis undang-undangnya
pada kepingan-kepingan batu besar supaya rakyat berpeluang membaca dan memahami undang-undangnya. Dalam Kod Hammurabi,
terdapat 280 undang-undang atau hukuman yang meliputi semua aspek kehidupan. Prinsip utama undang-undang ini ialah hukuman
setimpal dengan kesalahan yang dilakukan. Kod ini menjanjikan keadilan untuk semua lapisan masyarakat tanpa mengira taraf
kedudukannya. Menerusi kod ini, terdapat satu sistem kehakiman yang merangkumi mahkamah majistret, mahkamah hakim dan
mahkamah rayuan. Undang-undang dalam kod ini berkaitan dengan banyak perkara seperti jenayah, perniagaan, perkahwinan, hutang
dan sebagainya. Selain itu, kod ini juga menetapkan bayaran bagi semua jenis pekerjaan.
EMPAYAR CHALDEA
Latar Belakang
Nabopolassar benci tinggal di bawah belenggu Assyria. Dia telah memimpin puak Chaldea menyerang dan menghancurkan Nineveh.
Dia mengisytiharkan diri sebagai raja Babylon dalam tahun 625 SM dan mengasaskan dinasti yang akhir sekali memerintah di zaman
keagungan Mesopotamia. Dinasti ini mencapai kegemilangan pada zaman pemerintahan Nebuchadnezzar dan 200 tahun kemudian
seorang penakluk yang lebih kuat dari Cyprus telah datang dan menawan empayar ini.
Ciri-ciri
Melaksanakan Dasar Peluasan Kuasa
Pada tahun 625 SM, Nabopolassar mengisytiharkan dirinya sebagai raja Babylon. Negerinya diambil nama Chaldea. Baginda telah
memimpin puaknya menyerang Nineveh. Pada tahun yang sama, anaknya Nebuchadnezzar telah menaiki takhta. Baginda
mempertahankan sempadan Utaranya dengan membuat pertikaian dengan orang Mede. Keadaan ini membolehkan baginda
menumpukan perhantiannya terhadap negeri-negeri kecil di sebelah Barat. Baginda telah menghancurkan angkatan Mesir di
Carchemish. Kemudian, baginda telah menakluk kota-kota di Phonesia, melainkan Tyre, yang tidak tertawan setelah dikepung selama
13 tahun. Selepas itu, Nebuchadnezzar mengepung Baitul Mukaddis dan menawannya. Akhirnya, baginda menguasai seluruh Lembah
Eupharates dan seluruh negeri Syam dan Palestine sampai ke sempadan Kerajaan Mesir yang dibangunkan semula itu.

Nebuchadnezzar merupakan pemerintah Empayar Chaldea yang cekap. Baginda menjadi raja Babylon pada tahun 625 SM. Baginda
memerintah selama 40 tahun. Di bawah pemerintahan baginda, Babylon dibina semula menjadi sebuah negara kota yang kuat dan
pusat empayar yang baru. Selain itu, baginda juga membina sebuah taman yang indah di sekeliling istananya di Babylon yang
dipanggil Taman Tergantung Babylon untuk isterinya dan sebuah jambatan merentasi Sungai Eupharates yang merupakan jambatan
35
terawal yang pernah dibina di dunia. Di bawah pemerintahan baginda juga, Empayar Chaldea mencapai kegemilangan dalam
sektor sains dan teknologi, perubatan dan perdagangan.
Ekonomi yang Kukuh

Babylon menjadi pusat perdagangan yang penting. Jalan-jalan kafilah dari India dan negeri-negeri di Utara bertemu di sana. Di sini,
para pedagang akan melaksanakan urusniaga mereka iaitu menjual dan membeli barang-barangan. Selain aktiviti perdagangan,
pertanian masih dijalankan juga. Di kawasan tinggi, ditanam bijirin seperti jagung, kurma dan sebagainya. Ternakan seperti kambing
biri-biri, lembu dan kerbau turut diusahakan.
TAKRIF NEGARA BANGSA

Negara bangsa terbentuk apabila manusia berkongsi sejarah, kebudayaan serta bahasa yang sama dan seterusnya menghasilkan satu
identiti. Hal ini jelas dapat dilihat di negara bangsa England, Perancis. Sungguhpun begitu, terdapat negara bangsa yang tidak
mempunyai persamaan ras, kebudayaan, dan bahasa. Negara bangsa boleh ditakrifkan sebagai negara yang ditubuhkan berasaskan
kepada bangsa yang serumpun, serta mempunyai tradisi yang sama. Ia sepatutnya sebuah negara yang merdeka dan daulat.
Kepentingannya diutamakan dari segala kepentingan yang lain di kalangan warganegaranya. Penubuhan negara bangsa dianggap
sebagai kemuncak kepada perkembangan peribadi sesebuah negara. Negara bangsa juga boleh ditakrifkan sebagai sebuah negara yang
bebas daripada konsep empayar dan berada di bawah kedaulatan raja mutlak. Setiap negara bangsa mempunyai penduduk yang
berteraskan satu bangsa, bahasa, kesusasteraan dan satu kesedaran kebangsaan. Raja mempunyai hak untuk mengisytiharkan perang,
mengenakan cukai, mentadbir dan menguatkuasakan undang-undang. Negara bangsa juga boleh disebut sebagai monarki kebangsaan.
SEJARAH KEMUNCULAN NEGARA BANGSA
England
Negara bangsa di England terbentuk dengan kemunculan Dinasti Tudor (1458-1603) iaitu apabila Henry VII berjaya menamatkan
kekacauan yang berlaku akibat Perang Bunga Ros. Peperangan ini berlaku selama 30 tahun. Ia menyebabkan kedudukan golongan
bangsawan lemah dan membuka ruang untuk raja dan rakyat merampas kuasa. Henry VII telah mengambilalih kuasa dari Richard III
(raja terakhir keluarga White Rose). Beliau telah meluluskan undang-undang menentang pemakaian pakaian khas, pengekalan tentera
persendirian dan pemakaian lambang kuasa sendiri sebagai amalan golongan bangsawan. Beliau juga menggunakan Majlis Dirajanya
sebagai mahkamah baru untuk berurusan dengan hal-hal harta benda dan keadaan yang mengganggu ketenteraman awam. Majlis ini
pada mulanya dianggap sebagai alat untuk mengukur kedudukan raja dan berjaya mewujudkan keamanan dan keadilan. Ia juga
memperlihatkan Henry VII sebagai pemimpin yang mulia walaupun beliau mempunyai peribadi yang tidak baik.
Perancis
Negara bangsa Perancis dimulakan oleh Louis XI yang memerintah antara tahun 1461 hingga 1483 dan diteruskan oleh penggant-
penggantinya. Beliau telah membina pasukan tentera diraja bagi menumpaskan pencerobohan yang menggunakan golongan
bangsawan untuk memberontak. Pada tahun 1519, Perancis berjaya memperluaskan kekuasaannya ke atas gereja melalui perundingan
dengan Pope Lee X. Beliau juga bersetuju menerima pendapatan gereja Perancis dan raja-raja Perancis akan mengawal gereja
kebangsaan.
Sepanyol
Negara bangsa di Sepanyol terbentuk ekoran daripada penyatuan 2 kerajaan iaitu Kerajaan Aragon dan Castrie. Penyatuan ini
dilakukan melalui perkahwinan Ferdinand dan Esabella pada tahun 1479. Pada tahun 1480, atas desakan kedua-duanya, Dewan
Parlimen Sepanyol telah mengarahkan golongan feudal menyerahkan tanah yang dahulunya dirampas daripada raja. Golongan
bangsawan tidak dibenarkan membina istana untuk kepentingan sendiri. Ferdinand dan Esabella menggunakan gereja untuk
kepentingan mereka sendiri, mereka melantik Bishop, Paderi Besar dan Biara sedangkan kuasa tersebut berada di tangan Pope di Rom
sebelum itu. Kerajaan Aragon dan Castile mengiktiraf kedua-dua raja tetapi tidak ada institusi politik, kehakiman dan pentadbiran
yang sama di antara kerajaan tersebut. Dalam keadaan ini, negara bangsa di Sepanyol telah menerima pengaruh agama dan
penyatuannya juga hanya berlaku di sekitar gereja dan mereka seterusnya mendesak kepada penyatuan agama dan semangat
kebangsaan. Penyatuan Sepanyol menjadi lengkap apabila orang-orang Moors yang beragama Islam dipaksa meninggalkan Sepanyol.
Pada tahun 1502, bermulalah sejarah negara Sepanyol dengan raja kebangsaan yang beragama Katolik.
KESAN PEMBENTUKAN NEGARA BANGSA

Pembentukan negara bangsa di Eropah menamatkan konsep dunia empayar. Ia juga turut memungkinkan pelayaran ke seberang laut
dan penemuan negara-negara baru. Pembentukan negara bangsa juga merintis jalan kepada kemunculan pemerintahan mutlak pada
abad ke-16 dan ke-17. Kemunculan negara bangsa semacam ini amat ketara di Perancis dan England. Kebanyakan rakyat Eropah
cenderung untuk menerima idea bahawa raja dilantik atas kehendak tuhan. Walau bagaimanapun, rakyat harus mempunyai suara
dalam aspek-aspek tertentu. Oleh itu, raja tidak boleh menggubal undang-undang atau menaikan cukai tanpa kebenaran. Segala
keputusan yang hendak diambil haruslah mendapat kebenaran daripada dewan parlimen.
CIRI-CIRI NEGARA BANGSA

Negara bangsa mempunyai kuasa dan tidak bergantung kepada orang lain. Hal ini disebut sebagai independent. Kuasa ini
menyebabkan penduduk dalam teritori (kawasan pemerintahan yang lebih luas daripada wilayah) memberikan ketaatan yang
sepenuhnya dari aspek politik.
Terdapat perbezaan dari segi sains dan bilangan penduduk. Ada negara bangsa yang mempunyai bilangan penduduk yang ramai dan
ada pula yang terlalu sedikit. Negara bangsa akan diminta kawasan gabungan dalam sempadannya untuk mengagungkannya.
36
Sebagai sebuah negara gabungan, negara bangsa jelas di dalam beberapa perkara diantaranya ialah keahlian negara bangsa adalah
wajib kepada semua warganegara. Terdapat monopoli penggunaan tentera dalam kawasan sempadannya dan pegawai-pegawai
kerajaan negara bangsa berhak untuk bertindak atas nama tanah dan orangnya.
Kesatuan negara bangsa adalah salah satu daripada bentuk negara bangsa secara keseluruhannya. Negara bangsa dunia adalah dalam
bentuk kesatuan, contohnya, Sepanyol dan Perancis. Ada yang memberi kuasa desentralisasi, antara kerajaan dengan sub negara
bangsa sehingga nampak seperti sistem persekutuan. Ada juga yang memberi kuasa kepada pegawai yang dilantik untuk mentadbir
dalam teritorinya. Di Perancis, desentralisasinya dilakukan secara terkawal iaitu secara pengawalan pusat. Di bawah sistem
pentadbiran Perancis, terdapat 95 department dan setiap satunya diketuai oleh prefect. Di bawah department ini, terdapat 322
cawangan department yang dikenali sebagai arrondisment yang setiap satunya diketuai oleh sous prefect dna sous prefest dilantik oleh
kerajaan untuk bertindak sebagai agen daripada kerajaan pusat dan juga bertindak sebagai pegawai eksekutif.
Dalam sistem persekutuan pula, pemerintahnya dibahagikan antara 2 set kerajaan autonomi. Satu secara kebangsaan dan satu lagi
secara sub kerajaan. Kedua-duanya dikendalikan sepenuhnya oleh rakyat. Biasanya kuasa sepenuhnya dijalankan oleh kerajaan
kebangsaan yang menguasai keseluruhan teritori kebangsaan dan pentadbiran wilayah sendiri. Bagi negara bangsa yang berbentuk
persekutuan, terdapat perbezaan dalam struktur pemerintahan dan proses politik ini dilakukan disebabkan perbezaan kebudayaan.
Wujudnya perdagangan antarabangsa, perdagangan antarabangsa dijalankan secara sistem barter: barangan atau perkhidmatan. Ia
muncul bersama dengan kemunculan negara bangsa ketika zaman pertengahan di Eropah. Ia merupakan ciri terpenting bangsa dan
orang yang terlibat ialah saudagar, merchant atau mercantile. Sistem perdagangan ini muncul pada abad ke-18 dan 17 dan ia lebih
menekankan kebajikan negara bangsa. Ia juga mementingkan keupayaan atau kemewahan terutamanya dalam bentuk emas. Emas
adalah perkara terpenting dalam polisi kebangsaan dan saudagar menganggap emas seolah-oleh keimanan.
Falsafah perdagangan negara bangsa adalah menggalakkan eksport dan mengurangkan imprt. Lebihan eksport adalah dalam bentuk
emas. Menurut Encyclopedia Britanica, polisi ini memusnah diri sendiri.
PENTADBIRAN PUSAT—Tamadun Mesopotamia
Pada zaman Empayar Ur Ketiga, sistem pemerintahan berpusat adalah kukuh. Raja merupakan pemerintah berkuasa mutlak. Raja
dibantu oleh sistem birokrasi yang amat cekap. Di samping itu, urusan dan komunikasi yang melibatkan pelbagai unit pentadbiran
dikendali dengan lancar oleh satu rangkaran messengers.
Semasa pemerintahan Assyria, sistem pentadbiran pusat menjadi kompleks dan birokratik. Raja merupakan pemerintah mutlak dan
mempunyai tanggungjawab dalam bidang keagamaan dan pentadbiran. Baginda dibantu oleh gabenor di peringkat provinsi dan juga
ambassador yang membantu menyampaikan maklumat. Raja adalah ketua kerajaan dan dilantik melalui divine election. Walaupun
raja merupakan ketua kerajaan, baginda masih memerlukan pengiktirafan daripada golongan bangsawan yang dikenali sebagai mar
banuti (sons of creation). Tanpa sokongan golongan ini, raja tidak dapat mentadbir negara dengan berkesan. Selepas raja, terdapat
sekumpulan pegawai tinggi seperti ketua komander, chief cup-bearer, pengawas istana, abarakku dan shaknu yang bertindak sebagai
penasihat kepada kerajaan pusat. Selain itu, terdapat ummane yang merupakan kumpulan profesional seperti pemilik bank, pedagang,
doktor dan sebagainya.
TAMADUN MESIR
Sistem pemerintahan pusat di Mesir diketuai oleh Firaun. Selepas Firaun, terdapat pegawai tinggi seperti Wazir, Canselor dan
Wizurai. Terdapat juga jabatan-jabatan yang mempunyai fungsi yang khas di peringkat pusat.
Wazir
Wazir merupakan pegawai yang paling berpengaruh. Pada zaman Thinite dan Kerajaan Lama, beliau dilantik di kalangan raja.
Selepas itu, jawatan ini dilantik dari kalangan bangsawan dan paderi. Menjelang zaman Kerajaan Baru, dua orang Wazir dilantik bagi
mentadbir Mesir Utara (kawasan menganjur dari Elephantine hingga Cusae) dan Mesir Selatan (kawasan menganjur dari Delta hingga
Cusae). Jawatan Wazir ini boleh diwarisi. Tugas seorang Wazir adalah berat, iaitu:
a. Memeriksa laporan perangkaan binatang ternakan, mencatatkan pembekalan barang makanan dan memeriksa tangki air.
b. Mengawasi kerja menebang pokok.
c. Membina terusan bagi tujuan pengairan.
d. Menyimpan rekod terperinci mengenai hujan dan banjir di Sungai Nil.
e. Menyelia ekspedisi raja, bengkel dan projek pembinaan.
f. Memilih dan melantik kaki tangan yang berkhidmat untuk keluarga di raja.
g. Memeriksa akaun mengenai cukai.
h. Merekrut pengawal keselamatan bagi raja.
Selain tugasan di atas, Wazir juga menjadi hakim. Dalam menjalankan tugas, Wazir dibantu oleh Canselor.
Canselor
Tugas utama seorang Canselor ialah:
37
a. Menguruskan hal-ehwal ekonomi negara yang kompleks.
Urusniaga di Mesir dijalankan secara sistem barter. Canselor perlu menetapkan cukai yang perlu dibayar. Oleh sebab cukai
dibayar secara barangan seperti tepung, ikan dan sebagainya, Canselor harus memastikan barang ini disimpan dengan baik
dan barang yang mudah rosak harus diedarkan dengan segera.
b. Menentukan gaji yang dibayar kepada pekerja di estet-estet raja.
c. Menjadi pengerusi hal-ehwal ekonomi rumah berhala.
d. Menentukan gaji yang dibayar kepada anggota tentera laut dan darat.
Wizurai
Jawatan ini diwujudkan semasa Dinasti ke-18 ekoran daripada kolonisasi Nubia yang menganjur hingga ke Napata. Wizurai Nubia
dikenali sebagai royal son of Kush. Beliau adalah ketua bagi satu organisasi yang dibentuk berdasarkan jentera politik di ibu kota.
Bidang kuasanya tertumpu pada aspek polisi awam.
Jabatan-jabatan
Dalam pentadbiran pusat, Mesir dipercayai menubuhkan 6 jabatan kerajaan yang dikenali sebagai six great houses. Di antara jabatan-
jabatan ini, jabatan perbendaharaan merupakan jabatan yang paling penting. Ia ditadbir oleh 2 orang penyelia yang merupakan ejen
kepada Wizurai. Dalam menguruskan perbendaharaan di raja, terdapat hubungan dan kerjasama yang erat dengan pentadbir wilayah
atau provinsi.
Mahkamah
Dalam perundangan Mesir, mahkamah yang paling tinggi adalah mahkamah Wazir. Dalam melaksanakan tugasan, Wazir dibantu oleh
golongan eksekutif, pengarah kabinet dan kerani-kerani (scribes). Dalam membuat keputusan penghakiman, Wazir bertindak sebagai
medium untuk menyampaikan idea firaun. Perlu ditekankan di sini ialah Firaun merupakan ketua hakim yang sebenar. Dalam sistem
perundangan Mesir, terdapat satu majlis yang dikenali sebagai Kenbet yang merupakan badan penasihat yang mengawasi dasar dan
hukuman yang diamalkan oleh sebuah tribunal perundangan yang dikenali sebagai Zazat.
TAMADUN INDIA
Zaman Klasik
Raja menjadi ketua kerajaan. Di bawah raja, terdapat Majlis Menteri-menteri, Mantri Parishad dan jabatan-jabatan.
Raja
Raja merupakan ketua kerajaan. Baginda bertindak sebagai ketua dalam bidang eksekutif, kehakiman dan ketenteraan. Lazimnya,
jabatan ini diwarisi secara turun-temurun. Raja ini dianggap suci dan bersifat ketuhanan tetapi baginda masih tidak terlepas daripada
hukuman sekiranya tidak menjalankan tugas dengan sempurna. Raja dikehendaki menjalankan tugas dalam masa yang ditetapkan, di
mana waktu siang dan malam dibahagikan kepada 8 bahagian. Sebagai contoh, pada waktu siang ke-3, raja dikehendaki mandi,
makan dan belajar dan pada waktu malam bahagian ke-8, baginda dikehendaki menjalankan tugas dalam negeri dan upacara
keagamaan. Tugas utama raja ialah melindungi rakyat jelata dan kebajikan mereka. Dalam melaksanakan tugasnya, baginda dibantu
oleh menteri-menteri. Menteri-menteri ini pula dilantik berdasarkan kebolehan dan kelayakan mereka.
Majlis Menteri-menteri
Bilangan anggota berubah mengikut keadaan iaitu 3 hingga 12 orang. Salah seorang menteri menjadi Perdana Menteri. Setiap menteri
yang lain pula mengetuai sesebuah kementerian seperti Kementerian Kewangan, Kementerian Peperangan dan Perdamaian dan
sebagainya. Raja akan membandingkan pendapat para menteri dan pendapat sendiri, biasanya baginda akan mempersetujui pandangan
majlis ini.
Mantri Parishad
Majlis ini ditubuhkan untuk membantu raja dalam pentadbiran. Ia terdiri daripada 2 majlis iaitu Majlis Negeri dan Majlis Eksekutif.
Anggota Majlis Negeri berubah mengikut keperluan negara. Mengikut petikan dan Mahabaratha, majlis ini mengandungi 37 orang
ahli, iaitu 4 Brahman, 3 Khastriya, 21 Vaisya, 3 Sundra dan 1 Sutta. Majlis ini sangat penting. Raja harus mendapatkan pandangan
daripada anggota yang tidak hadir sebelum membuat keputusan. Mengikut petikan Mahabaratha juga, 8 orang dari majlis ini akan
dipilih menjadi menteri.
Jabatan-jabatan
Mengikut Kautilnya, terdapat 28 jabatan kerajaan seperti perlombongan, akaun, emas, perbendaharaan, gudang dan sebagainya.
Setiap jabatan diketuai oleh seorang penguasa. Mereka dibantu oleh sebilangan kakitangan sokongan. Penguasa ini diwarisi oleh
Komisioner yang dilantik oleh Collector General (Ketua Pemungut Cukai). Penguasa-penguasa ini boleh ditukar antara jabatan ke
jabatan.
Zaman Kesultanan Delhi

Sultan adalah ketua pentadbir dan juga ketua hakim. Sultan mempunyai kuasa untuk menggubal undang-undang sivil dan politik demi
kepentingan rakyat tetapi tidak boleh bercanggah dengan Hukum Syariah.
38
Wazir
Wazir merupakan pegawai tertinggi. Beliau bertanggungjawab terhadap jabatan yang dikenali sebagai Diwan-i-wizarat. Jabatan ini
adalah untuk mengawasi pejatan kewangan dan pejabat lain di kerajaan pusat.
Naib Wazir
Naib Wazir ialah pembantu Wazir. Beliau dibantu oleh pegawai penting iaitu Mushrif-i-mumalik (akauntan jeneral) dan Mustaufi-i-
mumalik (auditor jeneral).
Jabatan
Terdapat 3 jabatan utama iaitu:
1. Diwan-i-risalat Bertanggungjawab terhadap hal ehwal keagamaan.
2. Diwan-i-arz Berhubung dengan jabatan ketenteraan.
3. Diwan-i-insha Menguruskan surat-menyurat.
Keadilan
Urusan keadilan dijalankan oleh Kadi dengan bantuan Mufti. Kes-kes orang Hindu pula diuruskan oleh Panchayat. Kotwal pula
merupakan penaung keadilan dan keamanan dalam negara. Muhtasib mengawasi tingkah laku rakyat, mengawal pasar-pasar dan
menetapkan ukuran dan timbangan.
Zaman Moghul
Maharaja adalah ketua bagi pentadbiran sivil dan ketenteraan. Baginda bertindak sebagai komander angkatan tentera, penaung
keadilan dan ketua perundangan. Maharaja Moghul bersifat autokrat. Walau bagaimanapun, mereka sentiasa mengambil berat
terhadap kebajikan rakyatnya.
Vakil
Vakil merupakan timbalan kepada Maharaja. Beliau merupakan orang perantaraan antara raja dan pengawai kerajaan yang lain.
Menteri-menteri
1. Diwan Diwan bertanggungjawab terhadap urusan kewangan dan percukaian. Beliau dibantu oleh pegawai-
pegawai seperti Diwan-i-khalisah yang bertanggungjawab terdapat pendapatan dari tanah, Diwan-i-tan
yang bertanggungjawab terhadap pembayaran gaji dan perlantikan Jagir, Mushrif-i-mumalik sebagai
akauntan umum dan Mushtaufi-i-mumalik sebagai auditor umum.
2. Mir Bakshi Beliau bertanggungjawab terhadap hal ehwal ketenteraan. Beliau juga bertanggungjawab melantik
Mansab, iaitu pemerintah pasukan tentera diraja, menguatkuasakan peraturan diraja dalam tentera dan
bertindak sebagai Pay-master yang bertugas meluluskan gaji Mansabdar.
3. Mir Saman Juga dikenali sebagai Khan-i-saman. Beliau merupakan menteri pembekalan dan perindustrian dan
bertanggungjawab menyediakan dan mengedarkan keperluan kerajaan.
4. Sadr-us-sudur Menteri ini bertanggungjawab dalam hal-ehwal keagamaan dan menguruskan pemberian bantuan
kerajaan untuk tujuan keagamaan. Beliau juga bertindak sebagai Ketua Kadi.
Keadilan
Tugasan keadilan diketuai oleh Quaziul-Quzat dengan bantuan Mufti, Kadi dan Mir'Adl. Mufti bertanggungjawab mentafsir undang-
undang dan Kadi pula membuat keputusan kes yang dibicarakan. Mir'adl pula bertanggungjawab membawa kedua-dua pihak ke
mahkamah dan menguatkuasakan undang-undang.
TAMADUN CHINA
Maharaja
Maharaja China mempunyai kuasa tertinggi seperti kuasa perundangan dan kehakiman. Baginda juga bertindak sebagai ketua paderi.
San Kung (Three Lord)
1. Canselor Beliau merupakan orang kanan Maharaja. Beliau mempunyai kuasa tertinggi selepas Maharaja
dan bertugas untuk mengetuai semua pegawai kerajaan. Peranan dan fungsi Canselor ialah:
(a) menyokong / melantik calon bagi jawatan penting kerajaan,
(b) mengawasi prilaku dan menghukum pegawai yang bersalah,
(c) bertanggungjawab dalam hal ehwal kewangan negara,
(d) membuat persediaan ketika melancarkan kempen ketenteraan,
(e) mengetuai mesyuarat dalam istana dan menghantar laporan kepada Maharaja, dan
(f) bertindak mengarahkan serta memeriksa pegawai pentadbir di peringkat Provinsi.
2. Setiausaha Diraja (Vice Setiausaha Diraja membantu Canselor dalam bidang pentadbiran negara. Tugas utama beliau
Canselor) ialah:
(a) menyelia dan mengawasi pegawai kerajaan,
(b) memastikan tidak berlaku penyelewengan di kalangan pegawai,
(c) mengawal disiplin pegawai dan pekerja di istana, dan
(d) menyimpan peta, buku pendaftaran, buku-buku suci dan menyimpan rekod tentang aktiviti
39
Maharaja.
3. Grand Commandant Pegawai ini bertanggungjawab dalam hal ehwal ketenteraan. Jawatan ini tidak tetap.
Qiu Qing
1. Menteri Upacara dan Adat-istiadat Menteri ini menjalankan upacara perayaan tokong-tokong kerabat diraja dan upacara
(Minister of Ceremonies) penyembahan syurga dan bumi. Beliau juga bertanggungjawab menyelia akademi diraja.
Anggota akademi terdiri daripada golongan cendekiawan yang akan mengajar bakal
pemegang jawatan penting dalam kerajaan. Menteri ini turut mengendalikan peperiksaan
kerajaan dan melaporkan kepada Maharaja sama ada pelajar ini layak memegang jawatan atau
tidak.
2. Penyelia Pembantu Diraja Pegawai ini bertanggungjawab terhadap pengawal keselamatan istana yang menjaga pintu
(Supervisor of Attendants) masuk dewan dan istana.
3. Komandan Tentera (Commandant Menteri ini bertanggungjawab mengawasi anggota tentera yang mengawal pintu masuk istana.
of Guards) Beliau boleh juga dianggap sebagai Ketua Pengawal Diraja - pengawal diraja dipilih daripada
kalangan orang awam.
4. Pambantu Kanan (Grant Servant) Pembantu Kanan bertanggungjawab terhadap kereta kuda dan kuda. Beliau memastikan
persiapan yang dilakukan memuaskan. Beliau juga bertanggungjawab memerhatikan kawasan
padang rumput dan kuda-kuda dipelihara.
5. Komandan Keadilan (Commandant Menteri ini pula bertanggungjawab dalam bidang undang-undang negara. Beliau menerima
of Justice) dan menyelesaikan kes-kes rumit yang tidak dapat diselesaikan oleh Gabenor di Provinsi.
6. Bentara Agung (Grand Herald) Pemegang jawatan ini bertanggungjawab terhadap orang gasar yang menyerah diri. Beliau
merupakan pengarah ritual semasa upacara pengorbanan bagi syurga. Beliau turut
mempengerusikan majlis dalam majlis jamuan yang diadakan oleh Maharaja untuk tetamu-
tetamunya.
7. Pengarah Kerabat Diraja (Director Pengarah ini bertanggungjawab terhadap anggota keluarga diraja. Beliau turut menyimpan
of Imperial Clan) rekod mereka dan menerima rekod saudara-mara mereka yang disediakan oleh pihak berkuasa
Provinsi.
8. Menteri Pertanian (Grand Minister Menteri Pertanian bertanggungjawab membayar gaji kakitangan kerajaan dan mengumpulkan
of Agriculture) cukai. Cukai kepala, cukai tanah, hasil garam dan besi serta jualan arak dimasukkan dalam
perbendaharaan negara. Cukai gunung, cukai laut dan tasik menjadi milik Maharaja.
9. Bendahari (Small Treasurer) Bendahari menjadi pengurus kewangan anggota kerabat diraja.
TAMADUN ALAM MELAYU

Empayar Melaka
Raja atau Sultan menjadi ketua menteri. Baginda merupakan pemimpin dalam hal peperangan, mengadakan hubungan luar dan
menjadi lambang kesatuan dan kebesaran negeri. Dari segi keturunan, Raja Melayu sering kali dikaitkan dengan Iskandar Zulkarnain
untuk meninggikan kedudukan raja.
Majlis Tertinggi
Majlis ini terdiri daripada 4 orang pembesar, iaitu:
1. Bendahara Bendahara merupakan orang yang paling kanan kepada raja. Beliau memangku tugas raja
ketika ketiadaan baginda. Beliau juga bertindak sebagai ketua angkatan tentera darat dan laut.
Beliau menjadi ketua hakim ketika mengadili kes-kes awam dan jenayah di peringkat negeri.
2. Penghulu Bendahari Penghulu Bendahari merupakan ketua kepada bendahari raja. Beliau mengetuai pengawal yang
menguruskan hasil kerajaan. Beliau turut mengetuai semua Syahbandar dan menjadi ketua adat-
istiadat dan upacara di raja.
3. Laksamana Pembesar ini merupakan ketua angkatan laut. Beliau mengiring raja semasa mengadakan
lawatan ke luar negeri. Beliau turut menjadi duta, pembawa berita atau utusan diraja.
4. Temenggung Temenggung bertanggungjawab menjaga keamanan dan keselamatan dalam negeri.
PENTADBIRAN WILAYAH: TAMADUN MESIR

Normach
Terdapat lebih kurang 20 Nomes di Mesir Utara dan 22 Nomes di Mesir Selatan. Nomes tersebut ditadbir oleh Normach. Mereka
berasal dari keturunan ketua suku kaum yang memerintah Lembah Nil pada zaman pra-dinasti. Peranan mereka ialah: pemimpin
material dan spiritual bagi sesebuah provinsi; pentadbir, hakim dan paderi bagi provinsi. Normach menjadi berpengaruh pada zaman
Dinasti ke-6 tetapi pada Zaman Kerajaan Pertengahan, pengaruhnya luntur.
Mayor (Datuk Bandar)

Tugas penting bagi Mayor ialah mentaksir cukai, mengumpul dan menyimpan hasil cukai serta menghantar laporan kepada Wazir.
Beliau juga bertanggungjawab menyelesaikan masalah kecil dan mewujudkan keamanan di bandar.
40
Medjay
Medjay bertanggungjawab menguatkuasakan undang-undang. Mereka terdiri daripada suku nomad dari Nubia yang pernah
berkhidmat sebagai tentera dan membantu Ahmosis menentang Hyksos.
Kapten
Kapten mengetuai pasukan polis dan tentera di sesebuah bandar. Mereka bertanggungjawab meronda dan mengawal kubur-kubur
diraja dan kawasan sempadan negara.
TAMADUN INDIA
Zaman Klasik
Daerah
Terdapat seorang pegawai daerah yang dikenali sebagai Sthanika. Tugasnya ialah mengawasi kerja-kerja yang dijalankan oleh Gapa
(juru akaun di kampung).
Kampung
Ketua kampung dilantik oleh raja atau dipilih oleh penduduk kampung. Beliau dibantu oleh assembly yang terdiri daripada penduduk
kampung dalam menguruskan hal ehwal dan memelihara keamanan kampung. Setiap kampung mesti menyediakan bantuan
ketenteraan dan tenaga buruh kepada raja dan membayar cukai dalam bentuk ternakan, bijirin, emas atau bahan mentah.
Gopa ialah juru akaun. Beliau menyimpan akaun dan statistik bagi kampung. Beliau turut menyimpan rekod mengenai tanah (sama
ada diusahakan atau tidak), kebun, hutan, kuil-kuil, kerja pengairan, tanah perkuburan dan jalan. Beliau menetapkan sempadan
kampung, tanah pertanian, hutan dan jalan. Beliau mendaftar penjualan hasil, pemberian hadiah, sumbangan darma dan pengecualian
dari membayar cukai. Tanggungjawabnya turut meliputi menyimpan rekod mengenai bilangan petani, gembala lembu, pedagang,
tukang kraf tangan, buruh, hamba dan binatang. Akhir sekali, Gopa menyimpan maklumat tentang bilangan anggota di rumah, sejarah
mereka, pekerjaan, pendapatan dan perbelanjaan.
Bandar
Pengawal tingginya ialah Nagaraka atau Penguasa Bandar. Bandar dibahagikan kepada wad dan setiap wad didiami oleh beberapa
keluarga. Terdapat majlis perbandaran, contohnya: Bandar Pataliputra (Empayar Maurya) mempunyai majlis perbandaran yang terdiri
daripada 30 orang ahli. Tugas majlis perbandaran ialah: (1) memelihara dan memperbaiki bangunan awam, (2) menetapkan peraturan
harga barangan, menyelia pasar, pelabuhan dan rumah ibadat, dan (3) menyediakan kemudahan untuk memelihara kebersihan dan
mengelakkan bencana seperti kebakaran. Di bandar, terdapat pengintip atau ejen rahsia yang berkhidmat kepada raja dan pengawai
penting untuk mengawasi tindak-tanduk para pegawai.
Kesultanan Delhi
Pada zaman Kesultanan Delhi, empayarnya dibahagikan kepada beberapa provinsi. Sebagai contoh, terdapat 12 provinsi pada
pemerintahan Muhammad Bin Tughluq.
Gabenor
Gabenor juga dikenali sebagai Wali. Tugasnya ialah bertanggungjawab kepada hal-hal sivil dan ketenteraan dan menyediakan
bantuan ketenteraan kepada Sultan. Jawatan ini tidak boleh diwarisi dan ia dilantik oleh Sultan. Sultan berkuasa menamatkan
perkhidmatan Gabenor atau memindahnya ke provinsi-provinsi yang lain.
Zaman Moghul
Empayar Moghul dibahagikan kepada beberapa wilayah (Subas) dan setiap wilayah pula dibahagikan kepada daerah (Sarkar) dan
seterusnya mukim (Pargana, kampung.
Wilayah (Subas)
Ketua wilayah dikenali sebagai Gabenor. Pada zaman Akbar, ia dikenali sebagai Sipah-Salar. Manakala, di bawah pengganti-
penggantinya, ia dikenali sebagai Subedar atau Nizam. Tugasnya ialah (1) memelihara keamanan wilayah, (2) menguatkuasakan
undang-undang, dan (3) membantu memungut cukai. Beliau dibantu oleh menteri-menteri yang mengawasi jabatan kerajaan di
wilayah.
Daerah (Sarkar)
Daerah ditadbir oleh Faujdar (Pegawai Daerah). Faujdar dilantik oleh Subedar. Tugasnya ialah mengawasi kerja pentadbiran dan
membantu mengutip cukai.
Mukim (Pargana)
Mukim diketuai oleh Amir atau Shiqdar (Ketua Hakim).
Kampung (Mahal)
Kampung merupakan unit pentadbiran yang paling kecil.
TAMADUN CHINA
Unit pentadbiran yang paling utama ialah Chun (Provinsi). Chun dibahagikan kepada Hsien (Council), Hsiung (Districts) dan Li.
41
Chun (Provinsi)
Wizurai
Lazimnya dilantik untuk mentadbir 2 Provinsi, terdapat juga yang mentadbir 3 Provinsi. Ia tertakluk kepada Maharaja. Kuasanya
seperti seorang raja di dalam kawasan takluknya.
Gabenor Jeneral / Gabenor / Gabenor Leftenan

Beliau terletak di bawah Wizurai. Beliau mempunyai fungsi dan tugas yang sama dengan Wizurai. Di Shantung, Honan dan Shansi,
mereka terletak di bawah Wizurai.
Hsien (Counties), Hsiung (Districts) dan Li

Pegawai bagi unit pentadbiran ini berperanan sebagai hakim, polis dan mengetuai upacara keagamaan dan mengumpul cukai.
Sebahagian besar pegawai ini dilantik oleh kerajaan pusat selama tempoh 3 tahun. Biasanya, pegawai ini tidak dapat memegang
jawatan di tempat kelahirannya untuk mengelakkan pemberontakan. Pengintip atau wakil-wakil khas juga dihantar ke sini untuk
mendapatkan maklumat tentang perkembangan yang berlaku di sini.
TAMADUN MELAYU
Empayar Melaka
Pentadbir jajahan takluk terdiri daripada raja-raja tempatan yang menerima ketuanan Melaka dan ada pula merupakan anak raja yang
dihantar dari Melaka. Bagi kawasan seperti Klang, Selangor, Bernam, Jugra dan sebagainya, ia ditadbir oleh Mandelika. Beliau
bertanggungjawab terus kepada Sultan Melaka. Jajahan takluk ini dikehendaki:
a. Menghantar ufti ke Melaka.
b. Mengerahkan tenaga manusia untuk menjalankan tugas awam dan ketenteraan.
c. Menghadap Sultan Melaka ketika sambutan hari kebesaran diraja, sambutan adat dan perayaan agama.
TAKRIF RAJA
Mengikut Kamus Dewan, raja bermaksud orang yang mengetuai dan memerintah sesebuah negara atau bangsa, menjadi kepala
negara, kepala negeri atau kepala suku. Mengikut Encyclopedia Britanica, raja lelaki dan ratu bagi perempuan adalah pemerintah
tertinggi dalam negeri, lebih tinggi kedudukannya daripada mana-mana pentadbir. Pemerintahan beraja adalah fenomena seluruh
dunia secara keturunan sempurna atau raja berperlembagaan. Biasanya dalam bentuk monarki dan raja juga dianggap sebagai
penghubung antara rakyat dengan tuhan.
CIRI-CIRI PEMERINTAHAN BERAJA
Institusi Tertinggi
Raja merupakan institusi yang tertinggi. Raja mempunyai kuasa pengurus dalam segala tindakan penggubalan dan perlaksanaan dasar.
Raja juga mempunyai kuasa mutlak.
Raja Sebagai Tuhan

Raja dianggap sebagai tuhan. Rakyat hendaklah mentaati dan menghormati raja sepenuhnya. Raja menganggap rakyat sebagai
hambanya. Buktinya: apabila rakyat mengadap raja, mereka akan menyembah dan menyebut perkataan terakhir seperti patik yang
hina dan sebagainya.
Secara Warisan
Institusi raja adalah berterusan secara warisan. Ada juga yang berjaya menjadi raja setelah berjaya menggulingkan raja yang sedia
ada. Mereka menggunakan kekuatan ketenteraan dan pengaruh yang dimiliki untuk menggulingkannya.
Undang-undang di Tangan Raja

Raja melebihi undang-undang dan hukuman di tangannya. Raja boleh mengampun kesalahan walaupun yang melakukan kesalahan itu
dirinya sendiri. Hal ini bermakna raja kekal daripada sebarang hukuman. Rakyat tidak boleh dipersoalkan tindakan atau peraturan
yang digubal oleh raja. Rakyat mesti menurut apa sahaja perintah raja.
Keistimewaan Raja
Raja sentiasa istimewa daripada orang lain. Keistimewaan ini dapat dilihat dari cara berpakaian, bertutur, majlis-majlis tertentu,
mempunyai daulat, ada lambang kekuasaan seperti cop mohor, pedang, keris, mahkota, cokmar, pending dan sebagainya.
Cara Pemerintahan
Raja akan dibantu oleh pembesar-pembesar yang menjalankan tugas. Hal ini bermakna pemerintahan adalah secara berpusat.
Pemerintahan berpusat di ibu kota negeri untuk seluruh jajahan takluk.
Berkuasa Penuh
Raja berkuasa penuh dalam hal ehwal kewangan dan ekonomi juga. Segala sumber yang mendatangkan keuntungan dikuasai oleh
baginda seperti pungutan cukai, hasil, pertanian, perniagaan dan semua perkhidmatan. Raja dianggap sebagai tuan punya tanah di
mana segala penggunaan terhadap tanah hendaklah dalam pengetahuan raja.
42
Agama
Dalam bidang agama, raja bertindak sebagai ketua agama dan dinasihati oleh tokoh agama yang bertindak sebagai penasihat.
Pertahanan
Dalam bidang pertahanan, raja mempunyai kuasa kerahan ke atas rakyat. Rakyat hendaklah sentiasa bersedia untuk berperang jika
diperintahkan. Hal ini kerana raja tidak mempunyai tentera yang khas. Tentera raja hanya pengawal istana sahaja. Oleh itu, rakyatlah
yang bertindak sebagai tentera.
Perbelanjaan
Perbelanjaan istana dan peribadi adalah dibiayai dengan menggunakan pendapatan negara atau sumbangan pembesar.
ALAM MELAYU
Kerajaan-kerajaan awal mengamalkan pemerintahan beraja. Raja mempunyai kuasa mutlak. Sistem beraja adalah gabungan sistem
tempatan dan pengaruh agama Hindu dan Buddha. Raja berkuasa memberikan undang-undang untuk mengukuhkan kedudukannya,
menjatuhi hukuman mati, memegang jawatan penting dan bertindak menurut keperluannya. Rakyat mesti mematuhi undang-undang
yang ditentukan oleh raja dan tidak boleh mempersoalkannya. Raja juga berperanan menguasai sumber ekonomi seperti pungutan
cukai, penggunaan tenaga buruh, perkhidmatan, hasil pertanian, hasil bumi dan perdagangan. Sumber pendapatan baginda ialah cukai,
ufti dan barangan yang diperolehi dari kawasan pedalaman. Ibu kota diraja berperanan sebagai pusat pemerintahan dan pusat kegiatan
ekonomi. Raja mempunyai hubungan baik dengan kawasan yang membekalkan barangan untuk perkembangan ekonomi bagi
menjamin penguasaannya terhadap kawasan itu. Hubungan raja dengan kuasa-kuasa kecil terjalin melalui kepercayaan dan amalan.
Hal ini membolehkan raja meluaskan pengaruhnya. Raja bertanggungjawab menjaga keamanan dan kemakmuran negara. Golongan
Brahmin digunakan untuk mendapatkan penghormatan rakyat. Golongan ini akan menyebarkan cerita dongeng, mitos dan lagenda
mengenai kesaktian raja bagi mendapatkan kepercayaan rakyat. Raja diberi keistimewaan dari segi penggunaan bahasa, wajah,
kehidupan, kedudukan, kekuasaan dan sebagainya melalui cerita kesaktian. Rakyat menganggap raja sebagai tuhan dan tidak
mempersoalkan tindakan raja. Raja bertanggungjawab menyelesaikan masalah tanah dan buruh apabila pembesar gagal
mengendalikannya.
Kerajaan Angkor
Pentadbirannya adalah berdasarkan kelas sosial atau hierarki sosial. Raja dianggap sebagai dewaraja atau raja tuhan. Baginda
mempunyai kuasa veto (kata pemutus) dalam semua hal kenegaraan dan kehidupan rakyat. Raja ini juga menjadi penggubal undang-
undang dan ketua tentera, menjaga ketenteraman dan keselamatan rakyat dan kerajaan.
Dalam pentadbiran, terdapat pegawai kerajaan pusat di peringkat tertinggi, gabenor di wilayah dan ketua di kampung-kampung. Di
peringkat pusat, terdapat satu majlis menteri atau kebinet. Majlis menteri ini berfungsi untuk membantu raja dalam pemerintahan dan
pentadbiran. Selain itu, terdapat juga pegawai yang bertanggungjawab berkenaan dengan perundangan dan pegawai-pegawai
kebajikan. Para pegawai dilantik menerusi sistem peperiksaan untuk menentukan kecekapan dan tahap keilmuannya, di samping
untuk menentukan kesetiaan mereka kepada raja. Dengan itu, mereka dapat bertugas secara teratur dan sistematik serta penuh taat
kepada raja kerana percaya berbakti kepada raja bererti menjalankan perintah dewa.
Kerajaan Srivijaya
Sistem pemerintahan dan pentadbiran adalah mencontohi kerajaan yang terdapat di India. Raja-rajanya mempunyai hubungan erat
dengan India. Raja di Srivijaya berkuasa mutlak dan bersifat ketuhanan. Raja dianggap sebagai "raja di gunung", suci dan istimewa.
Dalam pemerintahan negara, terdapat satu jemaah menteri yang menasihati raja dalam perkara yang berkaitan dengan masalah-
masalah yang dihadapi oleh rakyat jelata. Pentadbirannya juga mengikut hierarki yang dibahagikan kepada pentadbiran diraja, hal
ehwal diraja, perdagangan, hukuman/denda dan kutipan cukai.
Pentadbiran tentera pula diketuai oleh panglima yang bergelar Pratisava yang bertanggungjawab untuk membina pasukan tentera dan
mengadakan latihan yang berkaitan.
Di peringkat daerah, ketua wilayah yang bergelar "Datu" bertanggungjawab dalam hal-ehwal tanah dan kebajikan rakyat. Beliau
menjadi hakim dan menjatuhkan hukuman kepada rakyat yang menentang kerajaan. Beliau juga bertanggungjawab menanamkan dan
memupuk rasa setia terhadap pemerintah di kalangan rakyat.
Kerajaan Melaka
Orang yang menduduki tempat yang tertinggi ialah raja. Baginda merupakan ketua dalam pemerintahan dan pentadbiran. Konsep raja
di Melaka dipengaruhi oleh unsur agama Hindu seperti istilah devaraja. Pemerintahannya dianggap luhur dan suci. Baginda dianggap
sebagai wakil dewa di bumi dan berkuasa mutlak. Dengan kedatangan Islam, raja menggunakan gelaran sultan dan dianggap Amirul
Mukminin. Baginda juga mempunyai kuasa kehakiman dan kuasa menggubal undang-undang. Baginda dibantu oleh sekumpulan
pembesar yang bertugas sebagai pegawai pentadbir dalam Empayar Melaka.
Di peringkat pusat, terdapat satu Majlis Tertinggi yang dianggotai oleh 4 orang pembesar utama iaitu Bendahara, Temenggung,
Laksamana dan Penghulu Bendahari. Bendahara merupakan ketua pentadbiran negeri, Temenggung bertugas sebagai ketua polis
negara yang ada seperti hari ini, Laksamana menjadi ketua angkatan laut dan Penghulu Bendahari menguruskan hal-ehwal kewangan
43
kerajaan. Selepas Majlis Tertinggi terdapat 8 orang pembesar yang bergelar Sri dengan salah satu daripadanya ialah Syahbandar.
Seterusnya, terdapat 16 orang pembesar rendah yang bergelar raja dan 32 orang pegawai kerajaan yang menduduki tangga terakhir.
Di peringkat kampung, ketuanya ialah Penghulu dan Penggawa. Beliau menjadi orang perantaraan antara pembesar-pembesar daerah
dengan rakyat. Tugasnya adalah untuk memungut cukai, menjaga keamanan dalam kampung, menjaga keadilan dengan menjatuhkan
hukuman ringan, mendapatkan tenaga buruh untuk sultan, membekalkan tenaga tentera semasa peperangan dan memastikan rakyat
kampungnya taat setia kepada sultan. Mereka tidak diberi gaji tetapi memperoleh pendapatan daripada hasil cukai yang dikutip
daripada anak kampungnya.
Kerajaan Majapahit
Raja menduduki tempat yang tertinggi dalam hierarki organisasi sosial. Baginda mempunyai kuasa mutlak. Baginda bertindak sebagai
orang yang bertanggungjawab menggubal undang-undang dan segala undang-undang yang digubal mesti dipatuhi oleh rakyat.
Semasa Patih Gajah Mada menjadi Perdana Menteri, beliau telah membentuk sebuah kabinet. Beliau sendiri menjadi ketua kabinet
dan ahli-ahlinya terdiri daripada Demung, Kahuruhan, Rangga dan Temenggung.
MESIR
Mesir juga mengamalkan sistem pemerintahan beraja. Raja Mesir telah berjaya menyatukan Mesir Utara dan Mesir Selatan
menjadikan Memphis sebagai ibu kotanya. Beliau telah mewujudkan sistem beraja dan dinasti. Dalam sistem dinasti, raja-raja yang
memerintah Mesir berasal dari satu keluarga. Mesir telah diperintah oleh 30 dinasti di antara tahun 3500 hingga 1000 SM. Raja Mesir
dikenali sebagai Firaun yang mempunyai kuasa mutlak dan berkuasa penuh ke atas tanah dan air di Mesir. Rakyat mesti patuh kepada
Firaun dan mesti membayar cukai dan Firaun memerintah dengan dasar kuku besi. Firaun dianggap sebagai tuhan dan anak tuhan atau
disebut sebagai Amon Re.
Di bawah sistem pemerintahannya, Mesir dibahagikan kepada beberapa daerah yang ditadbir oleh pegawai-pegawai kerajaan.
Pegawai-pegawai ini terdiri daripada golongan bangsawan dan kuasa meraka diwarisi secara turun-temurun. Orang Mesir membina
piramid sebagai lambang kekuasaan dan kebesaran Firaun dan ia menjadi tempat bersemadi seorang Firaun apabila ia meninggal
dunia. Piramid juga dibina untuk golongan bangsawan.
CHINA
Pada zaman pemerintahan Shang, satu sistem pemerintahan beraja yang berwibawa dan berkuasa mutlak telah wujud di China. Raja
mempunyai kuasa tertinggi memerintah satu golongan tentera yang besar. Beliau juga dapat menguruskan tenaga buruh supaya
menjalankan projek-projek umum dan menyumbangkan bijirin kepada negara. Pemerintahan beraja ini dikuasai oleh golongan
bangsawan mengikut sistem turun-temurun dan berjaya pula memerintah kawasan masing-masing. Mereka memusatkan kuasa kepada
sesebuah bandar. Semua pembesar menjadi tuan tanah. Oleh itu, mereka dikehendaki taat setia kepada raja dan kerajaan. Mereka
mesti mengikut raja pergi berperang, menjaga sempadan, membayar cukai, mengurus tenaga buruh supaya dapat menjadi askar dalam
masa perang dan bekerja dalam projek-projek umum dalam masa aman.
Raja juga bertugas mengawal dan menokong pembesar dalam pusat pemerintahannya dan pembesar-pembesar akan menjadi
pelindung bagi raja. Hal ini bermakna raja harus menolong wakil-wakil atau pembesar dalam kes-kes yang mana mereka dilanggar
oleh musuh. Kuasa politik raja berdasarkan kuasa agamanya. Raja Shang menjadikan dirinya pawang tertinggi dan pemimpin untuk
menukar atau memilih kalendar dan takwim.
Rakyat menghormati raja dengan membayar ufti dan memberi khidmat dalam angkatan tentera secara sukarela. Pemerintahan Shang
kemudiannya telah digulingkan oleh Dinasti Chou melalui rampasan kuasa. Rakyat percaya bahawa dinasti baru telah mendapat
mandat daripada tuhan. Menurut konsep tersebut, kuasa pemerintah yang diperolehi daripada tuhan, pemerintah yang adil akan
mendapat mandat daripada tuhan manakala pemerintah yang zalim akan kehilangan mandat. Kehilangan mandat akan menyebabkan
bencana alam seperti banjir, kemarau, wabak penyakit. Apabila raja hilang mandat maka rakyat berhak merampas kuasa.
Pemerintah Dinasti Chou mengamalkan sistem feudal secara berleluasa. Golongan bangsawan merupakan pembesar kedua selepas
raja dan mereka berkuasa mutlak mentadbir wilayah masing-masing malah sesetengahnya mentadbir dengan menubuhkan beberapa
jabatan untuk mengawasi hal-hal seperti kewangan, pasukan bersenjata, undang-undang dan menyimpan rekod. Lama-kelamaan,
golongan pembesar ini menjadi pentadbir yang berwibawa dan bercita-cita tinggi. Sikap tamak ini telah menimbulkan persaingan
untuk menguasai wilayah lain. Akibatnya, Dinasti Chou mulai lemah dan berada dalam keadaan huru-hara dari abad ke-8 hingga ke-2
SM.
Selepas tamadun awal, China mengamalkan pemerintahan monarki di mana raja mempunyai kuasa mutlak. Kedudukan rajanya juga
meningkat apabila kerajaannya berjaya meluaskan kuasa dan membentuk empayar. Gelaran Maharaja mula digunakan. Maharaja
China dibantu oleh golongan birokrasi untuk memerintah empayar. Golongan birokrasi terdiri dari pegawai kerajaan yang dilantik
oleh Maharaja.
Pada zaman Dinasti Han, satu sistem perkhidmatan awam dibentuk untuk melantik pegawai kerajaan. Pemerintah Han juga
memperkenalkan Peperiksaan Awam China. Rakyat yang berpendidikan dan lulus peperiksaan awam boleh dilantik sebagai pegawai
kerajaan. Undang-undang dan sistem pemerintahan pada zaman ini adalah berasaskan kepada falsafah Confucius (pemerintahan
melalui teladan).
44
Pada zaman Dinasti Chin, undang-undang yang ketat telah diperkenalkan oleh Han Fei Tsu iaitu seorang pendokong falsafah
Legalisme (pemerintahan melalui undang-undang lebih berkesan daripada pemerintahan teladan). Beliau berpendapat tingkah laku
manusia dapat dikawal melalui kekerasan dan undang-undang yang ketat. Falsafah Legalisme berbeza daripada falsafah Confucius
yang mengatakan pemerintahan melalui teladan adalah lebih baik.
INDIA
Pada peringkat awal India ditadbir oleh seorang pemimpin daripada golongan pendita. Pemerintahannya adalah berkuasa mutlak dan
sangat dihormati oleh rakyat. Tugas-tugas pemerintahan ialah mengawal pembinaan baru menetapkan piawai timbangan dan ukuran
dan mengawasi sistem tulisan, bentuk bangunan, pelan jalan dan sebagainya.
Selepas tamadun awal, India mengamalkan sistem pemerintahan monarki dan pemerintahan mutlak. Kedudukan raja di India semakin
meningkat apabila kerajaannya berjaya meluaskan kuasa dan membentuk empayar. Raja menggelarkan dirinya sebagai Maharaja.
Empayar Maurya di India merupakan sebuah empayar yang cekap dan tersusun. Raja merupakan ketua pentadbir kepada kerajaan.
Raja juga sebagai ketua hakim, penasihat dan penggubal undang-undang dan juga ketua tertinggi dalam angkatan tentera di mana
kuasa raja adalah tidak terhad.
Raja akan melantik penasihat-penasihat untuk dijadikan pembantu dalam urusan pentadbiran misalnya untuk menjatuhkan hukuman
raja akan berbincang dengan penasihat beliau. Terdapat juga majlis menteri sebagai tambahan kepada penasihat-penasihat raja.
Jumlah menteri adalah tidak ditentukan dan ia bergantung kepada keadaan. Raja akan menghadiri mesyuarat jemaah menteri.
Di dalam pentadbiran harian, terdapat 13 jabatan yang mengendalikan urusan yang berkaitan. Setiap jabatan mempunyai seorang
pengawas. Terdapat juga kelas-kelas pegawai yang akan membantu raja di dalam kecemasan. Kelas-kelas ini dikenali sebagai Mantri
dan Mantri Parishad. Di samping itu, terdapat juga jawatan seperti Pegawai Daerah, Pesuruhjaya Bandaran dan badan-badan yang
mengendalikan hal-ehwal ketenteraan. Pegawai Daerah bertanggungjawab dalam urusan memungut cukai, mengukur tanah,
mengawasi kerja-kerja pengairan, mengawal paras air, mendaftar kelahiran dan kematian, mengawasi pengeluaran barang
perdagangan, penipuan perdagangan, denda dan hal-ehwal orang asing.
Asoka memerintah Empayar Maurya berdasarkan pemerintahan melalui teladan. Perintah atau Dikri Maharaja Asoka diukir pada
tiang-tiang batu di tepi jalan untuk dibaca dan dipatuhi oleh rakyat.
TAKRIF REPUBLIK
Republik adalah negara yang diketuai oleh seorang Presiden yang dipilih oleh rakyat. Republik juga bermaksud negara yang tidak
diperintah oleh raja. Dalam kerajaan republik, kuasa tidak sepenuhnya di tangan rakyat. Pemerintahan republik mengamalkan prinsip
demokrasi, serta tidak ada sesiapapun yang boleh mewarisi hak memegang jawatan politik. Bagi Kerajaan Rom di Rom dan Athens di
Yunani, kedua-duanya merupakan contah kerajaan yang mengamalkan pemerintahan repbulik.
ATHENS
Athens adalah sebuah negara kota yang mengamalkan sistem pemerintahan republik. Pentadbirannya dikendalikan oleh tiga buah
institusi iaitu Dewan Perhimpunan, Majlis dan Majistret dan Juri.
Dewan Perhimpunan
Dewan Perhimpunan adalah institusi yang diwakili oleh semua warganegara lelaki dewasa Athens. Setiap warganegara berpeluang
memegang jawatan selama 6 bulan hingga setahun sahaja. Dewan Perhimpunan ini bersidang 40 kali setiap tahun dan selama 3 kali
sebulan. Dalam persidangan, warganegara boleh mengemukakan pandangan mereka tentang dasar-dasar kerajaan. Dalam setiap
persidangan, 40 ribu warganegara Athens dibenarkan menghadiri perhimpunan. Sesungguhnya badan ini berperanan sebagai badan
legislatif/perundangan. Badan ini mempunyai kawalan penuh ke atas pentadbiran dan kehakiman.
Di samping tugas-tugas di atas, Dewan Perhimpunan juga berperanan dalam melantik ahli-ahli Majlis, menggubal undang-undang dan
dasar bagi polis; membahas dan membuat keputusan tentang deklarasi peperangan, membuat perjanjian dengan negara-negara lain
dan membincangkan hal-hal kewangan, percukaian dan berperanan dalam menerima wakil duta dari negara-negara asing.
Golongan hamba tidak mewakili Dewan Perhimpunan. Hanya di zaman Solon (negarawan Athens 638-558 SM), golongan tidak
bertanah dibenarkan menghadiri Dewan Perhimpunan melalui pindaan perlembagaan. Pindaan perlembagaan Solon menetapkan 9
orang Archon (pentadbir utama yang terdiri daripada golongan bangsawan) yang dilantik dalam Dewan Perhimpunan dan tidak lagi
diambil secara warisan. Antara Archon ialah Chief Argon atau Regent, Raja untuk mengurus hal-hal agama, Ketua Perang dan 6
orang Junior Judicial Archons.
Solon juga menetapkan bahawa selepas tempoh perkhidmatan Archon, mereka perlu dihadapkan ke Dewan Perhimpunan dan
menjawab tuduhan-tuduhan sewaktu memegang jawatan dan hanya bebas setelah mereka didapati menjalankan perkhidmatan yang
bersih. Setiap warganegara pula berpeluang menjadi salah seorang daripada 9 Archon. Dewan Perhimpunan juga berfungsi sebagai
Mahkamah Orang Ramai (Peoples Court); mendengar aduan orang ramai dan bukan hanya orang berada; menghadapkan pesalah ke
muka pengadilan. Sistem keadilan seperti ini melindungi dan memelihara hak-hak masyarakat miskin dan yang tidak bermaya
khususnya yang yatim piatu dan golongan janda.
45
Majlis
Sebuah dewan perhimpunan yang besar memerlukan sebuah jawatankuasa untuk mengendalikan urusannya dan juga untuk
berbincang tentang hal-hal yang penting. Maka dengan itu muncul Majlis yang melaksanakan keputusan-keputusan Dewan
Perhimpunan. Badan ini dianggotai oleh 500 ahli yang tidak dilantik tetapi dipilih melalui pengundian dan 50 orang mewakili setiap
suku. Oleh kerana Majlis ini diwakili oleh penduduk yang berlainan setiap tahun, ia tidak dapat melahirkan semangat bekerjasama.
Sesungguhnya inilah tujuan Majlis, supaya kuasanya tidak mengatasi Dewan Perhimpunan.
Kebanyakan jabatan kerajaan dikendalikan oleh ahli-ahli Majlis dan setiap tahun ahli-ahlinya diganti dengan muka-muka baru. Oleh
kerana 500 orang lelaki tidak boleh bersidang berterusan dan terlalu ramai untuk menjadi jawatankuasa eksekutif yang efisyen, maka
dibentuk sebuah Majlis dalaman yang dikenali sebagai Prytany yang terdiri daripada 50 orang yang diambil daripada setiap 10 suku
kaum yang bersidang untuk 1/10 daripada setahun. Pemilihan pengerusi Majlis pula dilakukan setiap hari melalui pengundian. Hal ini
bererti setiap hari ada pengerusi baru.
Walaupun Majlis memberi peluang kepada setiap warganegara menganggotinya, rata-rata mereka yang menguasai badan ialah
Archon yang kaya dan sering bertelingkah antara satu sama lain. Hal ini membuka jalan kepada kemunculan tyrant (pemerintah
mutlak).
Wujudnya institusi Dewan Perhimpunan, Majlis dan Majistret tidak menghalang kemunculan pemerintah mutlak di Athens.
Persaingan tetap berlaku antara golongan aristokrat yang merebutkan jawatan Archon. Salah seorang tyrant ialah Pisistratus, seorang
bangsawan dan jeneral yang membentuk pakatan di kalangan golongan miskin dan petani. Dia berjaya berkuasa mulai 546 SM hingga
528 SM. Setelah mati, kedua anaknya menjadi tyrant Athens. Tetapi anak-anaknya tidak terkenal seperti Pisistratus yang memerintah
dengan adil dan disukai oleh masyarakat tani. Hal ini kerana beliau membahagikan estet-estet milik orang kaya di kalangan penduduk
miskin. Malangnya dasar ayah tidak diteruskan oleh anak dan ini menyebabkan rakyat bosan dengan pemerintahan tyrant dan mereka
bersatu (golongan miskin dan kaya) menentang tyrant.
Pemimpin pemberontak ini ialah seorang pemilik tanah yang bernama Cleisthenes. Dia membentuk satu sistem pemerintahan yang
tidak lagi memungkinkan muncul para pemerintah tyrant. Salah satu sebab yang memudahkan kemunculan tyrant adalah kerana
adanya fahaman kesukuan yang kuat di kalangan penduduk wilayah kekuasaan Athens. Hal ini menyebabkan seseorang pemerintah
menguatkan pengaruh mereka di kawasan berkenaan. Cleisthenes bertindak dengan menyatukan satu daerah dengan daerah yang lain
untuk menamatkan semangat kepuakan dan kedaerahan. Keadaan ini sudah pastinya akan menyukarkan salah satu fahaman
perkauman manjadi dominan.
Cleisthenes membahagikan penduduk Greek kepada wilayah-wilayah yang bertentangan dengan unit-unit lama. Sepuluh suku kaum
baru dicipta dengan perwakilan yang sama dalam Majlis 500. Keahlian dalam Majlis terbuka kepada semua warganegara yang
melebihi umur 30 tahun. Untuk memastikan ia menjadi badan kewarganegaraan yang adil, keahliannya dipilih daripada orang ramai.
Orang lelaki yang telah memegang jawatan sebanyak dua kali tidak layak. Majlis tidak membuat keputusan muktamad dalam
perundangan tetapi menyediakan bil untuk dibawa ke Dewan Perhimpunan, mengeluarkan dikri untuk membantu perlaksanaan
keputusan-keputusan yang dibuat oleh Dewan Perhimpunan dan merundingkan dengan perwakilan kuasa-kuasa asing. Majlis ini juga
bekerjasama dengan Majistret dalam kerja-kerja pentadbiran. Cleithenes mengekalkan hakim-hakim lama tetapi sebahagian besar
daripada kuasa politik mereka berpindah ke tangan sebuah badan 10 orang strategoi (jeneral) yang dilantik setiap tahun.
Strategoi yang pada asalnya dicipta untuk mengetuai tentera, kemudian menjadi ketua eksekutif para pegawai negara dan boleh
dilantik semula setiap tahun. Sistem pemerintahan yang diperkenalkan oleh Cleithenes memulakan era kerajaan berperwakilan.
Majistret dan Juri

Majistret pula terdiri daripada para pegawai kerajaan. Merekalah yang melaksanakan dasar-dasar kerajaan yang diputuskan oleh
Majlis. Peranan majistret adalah sama dengan peranan Perkhidmatan Awam. Ahli-ahli majistret pula terdiri daripada pembanci,
pengutip cukai, pendidik dan beberapa orang dalam jawatan lain. Para pegawai ini dipilih daripada kesemua warganegara. Terdapat
juga 10 orang jeneral yang dipilih daripada warganegara untuk menjaga keselamatan negara. Semua pegawai akan melalui proses
penapisan (soal siasat di akhir tempoh perkhidmatan) di hadapan juri yang terdiri daripada beratus warganegara. Jika ahli-ahli juri
mengundi memutuskan pegawai terbabit sebagai bersalah. maka dia akan dibuang negeri selam 10 tahun.
Dari segi pengadilan pula, pada zaman itu kuasa pengadilan terletak di tangan warganegara. Si pesalah akan merayu secara terus
kepada rakan-rakan warganegara lain untuk keadilan. Kebiasaannya untuk hal-hal kecil ia akan diselesaikan dalam mahkamah
tempatan tetapi jika kes besar, jenayah atau sivil ia akan diselesaikan di mahkamah Athens. Juri adalah sebahagian daripada Dewan
Perhimpunan. Jumlah mereka berbeza-beza. Ada keahlian juri yang terdiri daripada 101 orang sehingga kepada 1,001 orang mengikut
keseriusan kes. Dalam persidangan ini tidak ada hakim, hanya terdapat seorang pengerusi dan mereka yang terlibat akan
mengendalikan kes sendiri.
Juri menjadi pemutus bagi sesuatu kes dan tidak ada peluang bagi yang tertuduh untuk merayu. Jika kesalahan yang mereka lakukan
tiada hukuman dalam kanun hukuman Greek dan juri juga tidak dapat menetapkan hukuman, maka pendakwaraya akan
mengemukakan hukuman dan pesalah akan memilih hukumannya sendiri.
Satu hal yang nyata, setiap warganegara Athens berpeluang bertugas sebagai tentera, hakim, pentadbir atau ahli Dewan Perhimpunan.
Susun lapis masyarakatnya pula terbahagi kepada aristokrasi, rakyat biasa dan hamba.
46
ROM
Raja Rom terakhir dikenali sebagai Tarquin the Proud. Pada tahun 509 SM, dia diusir dan sejak itu bangsa Rom memutuskan mereka
tidak akan memiliki raja lagi. Sebaliknya mereka memilih dua orang dari kalangan penduduknya untuk memerintah selama setahun.
Mereka ini dipanggil Majlis. Dua orang ini dipilih agar dapat mengawasi antara satu sama lain.
Majlis mempunyai kuasa yang banyak. Majlis mengetuai tentera, mengetuai hal-hal berkaitan dengan agama dan bertindak sebagai
hakim. Tetapi seorang Majlis tidak boleh mengambil tindakan tanpa persetujuan yang seorang lagi.
Untuk membantu mereka memerintah, ditubuhkan sebuah Majlis yang digelar Senat (Senate). Senat ini terdiri daripada 300 orang
yang mempunyai pengalaman luas dalam kerajaan dan nasihat mereka sering berharga. Senat memutuskan semua persoalan yang
berkaitan peperangan, keamanan dan mencadangkan undang-undang baru. Sistem kerajaan tanpa raja ini dikenali sebagai republik.
Rakyat Rom menganggap bentuk kerajaan republik ini sebagai sesuatu yang baik berbanding dengan pemerintahan beraja.
Sistem Pemerintahan Republik Rom

Dalam kerajaan republik, golongan aristokrat mewakili kelas bangsawan (Patrician), manakala rakyat terbanyak mewakili kelas
rakyat biasa (Plebian). Golongan Plebian dinafikan hak politik yang penuh, khususnya peluang untuk menjawat jawatan tinggi dalam
kerajaan.
Di zaman awal kerajaan republik, golongan bangsawan menguasai dua institusi kerajaan yang penting, iaitu Majlis dan Senat. Dua
majlis yang dipilih dari kelas bangsawan berkhidmat sebagai Ketua Setiausaha untuk jangka waktu selama setahun. Majlis ini
biasanya mengetuai tentera, tetapi di zaman perang atas nasihat Senat, mereka biasanya menyerahkan kuasa kepada seorang selama
enam bulan.
Ahli-ahli senat dipilih daripada golongan bangsawan. Dari segi teori, peranan senat adalah semata-mata untuk menasihati, tetapi pada
hakikatnya ia mempunyai pengaruh yang luas ke atas republik. Golongan rakyat biasa (Plebian) pula menyampaikan pandangan
mereka kepada suatu badan lain, iaitu Centuriate Assembly.
Menjelang akhir zaman pemerintahan republik, beberapa jawatan baru diwujudkan untuk mengambilalih tugas Majlis. Antaranya
ialah Quaster untuk mengurus kewangan negara; hakim yang dikenali sebagai Praetors mengambilalih tugas mendengar dan
memutuskan kes-kes di mahkamah; Censors dilantik untuk menjalankan banci penduduk, mengenalpasti mereka yang layak menjadi
tentera serta menyelia tanah-tanah awam.
Kesan Pemerintahan Republik

Sistem pemerintahan republik telah membuka jalan kepada kemunculan para pemerintah diktator. Hal ini menyebabkan sering
berlaku perkelahian, pembunuhan, perebutan kuasa antara beberapa orang diktator. Golongan bawahan Rom seperti kaum petani telah
mengadakan pemberontakan. Mereka mahukan pembaharuan sari segi ekonomi, terutamanya tentang tanah. Mereka telah dipimpin
oleh dua orang adik-beradik, iaitu Tiberius dan Cains Gracchus, tetapi kedua-duanya terkorban dalam perjuangan mereka kerana telah
ditindas oleh ahli-ahli Senat yang kebanyakannya terdiri daripada golongan bangsawan yang kaya.
Untuk mengubah corak pemerintahan dan membawakan pembaharuan kepada negara, kepimpinan seorang tyrant dengan sokongan
tentera yang kuat diperlukan. Hal ini menyebabkan bermula pertelagahan antara tokoh-tokoh yang mahu memimpin negara.
Antaranya Marius, Wsulla, Pompey dan Caesar. Setelah Caesar berjaya mengalahkan musuhnya, Pompey, dia telah memaksa Senat
meluluskan segala kehendaknya. Pada 49 SM, dia menjadi diktator dan sekali gus menamatkan sistem pemerintahan republik Rom.
Orang Rom menjadikan Caesar seorang diktator seumur hidup. Dia adalah pemerintah seluruh angkatan tentera sehingga digelar
maharaja.
Caesar memerintah Rom hanya selama 5 tahun. Tetapi dalam jangka waktu itu dia telah menghasilkan pelbagai pembaharuan yang
membanggakan rakyat jelata. Caesar dibunuh pada 44 SM oleh sekumpulan ahli Senat. Pembunuhan ini dilakukan beralasankan
Caesar menjadi terlampau kuat. Sebaliknya, keadaan menjadi kelam-kabut dan mula tercetus peperangan. Dalam waktu keributan
inilah muncul Octavian (Augustus) yang menjadi Maharaja Rom yang pertama dengan memerintah tanah-tanah luas di bawah
penguasaan Rom.
SEJARAH KEMUNCULAN REPUBLIK ROM DAN CIRI-CIRINYA
Republik bermaksud negara yang tidak mempunyai raja. Republik juga bermaksud sebuah negara yang diperintah oleh seorang
Presiden yang dipilih oleh rakyat melalui pilihanraya. Selain itu, Republik juga bermaksud kuasa tidak sepenuhnya terletak di tangan
rakyat. Tidak ada sesiapapun yang boleh mewarisi jawatan politiknya kepada orang lain mengikut sistem warisan. Terdapat dua buah
kerajaan yang mengamalkan republik dalam sistem pemerintahan iaitu Rom di Rom dan Athens di Yunani.
Rom pada asalnya mengamalkan pemerintahan beraja. Rajanya berkuasa mutlak. Raja Rom bersifat zalim menyebabkan rakyatnya
berasa tertekan dengan tindakan raja. Rakyat tidak mahu lagi ditindas oleh raja. Sikap raja yang zalim menyebabkan golongan rakyat
memberontak. Raja Tarquin adalah raja Rom terakhir. Raja Tarquin disebabkan kezalimannya telah diusir keluar dari Rom pada tahun
509 SM. Dengan itu, tamatnya pemerintahan beraja dan munculnya republik di Rom. Rakyat biasa yakin akan memerintah dengan
lebih baik mengikut sistem republik daripada sistem beraja.
47
Rom tidak lagi mempunyai raja semasa mengamalkan republik. Rakyat yakin mereka boleh tadbir sendiri dengan baik tanpa raja.
Rakyat telah memilih 2 orang dari kalangan penduduk untuk mentadbir Rom. Dua orang itu membentuk majlis. Rakyat memilih 2
orang wakil supaya mereka boleh sering mengawal kuasa masing-masing supaya tidak mempunyai kuasa yang lebih dan mutlak
seperti pemerintahan Raja Tarquin. Dua orang yang dilantik akan memegang jawatan selama satu tahun.
Ciri yang kedua Republik Rom ialah mempunyai 3 badan utama dalam pemerintahan. Ia ialah Dewan Perhimpunan, Majlis dan
Majistret. Majlis dianggotai oleh 2 orang Konsul. Majlis mempunyai kuasa politik yang banyak. Walau bagaimanapun, Majlis tidak
boleh ambil sebarang tindakan tanpa persetujuan daripada seorang lagi. Hal ini akan lebih menjamin keselamatan dan keamanan
rakyat. Majlis akan mengetuai angkatan tentera semasa berperang dan menguruskan hal keagamaan. Senat terdiri daripada golongan
Patrician yang mempunyai pengalaman banyak dalam kerajaan. Mereka menguruskan hal perundangan, cukai dan hal-hal lain.
Nasihat mereka adalah amat berharga.
Republik Rom mengamalkan sistem yang berunsur demokrasi. Semua rakyat diberi hak untuk menyampai pandangan. Mereka juga
berhak untuk memilih. Walaupun rakyat biasa tidak dapat jawat jawatan penting dalam kerajaan, mereka boleh menyampai
pandangan mereka melalui badan tertentu. Ia adalah Centuriate Assembly. Rakyat juga berhak untuk memilih wakil mereka di Majlis,
semasa pemilihan Konsul diadakan.
Selain itu, rakyat biasa di Rom tidak mempunyai kuasa politik yang sepenuhnya. Rakyat biasa hanya boleh menjadi ahli Dewan
Perhimpunan. Mereka tidak boleh menjadi anggota senat dan majlis. Mereka tidak boleh jawat jawatan tinggi dalam kerajaan.
Golongan Patrician memonopolikan 2 institusi yang penting. Ia ialah senat dan majlis. Jadi, kuasa rakyat biasa adalah lebih kurang
daripada golongan Patrician.
Ciri seterusnya di Republik Rom ialah hak rakyat. Di Rom, golongan Patrician mempunyai kuasa dan hak yang lebih luas. Mereka
boleh menjawat jawatan tinggi dalam kerajaan. Mereka mempunyai hak yang lebih luas. Golongan Plebian pula mempunyai hak dan
kuasa yang lebih kurang. Mereka tidak boleh menjadi anggota Senat dan Majlis. Mereka mempunyai hak rakyat yang terhad sahaja.
Walau bagaimanapun, mereka masih boleh mengemukakan pandangan mereka melalui badan tertentu. Badan itu ialah Centuriate
Assembly.
Dalam Republik Rom, golongan Patrician yang akan mendominasikan kuasa politik. Oleh sebab Senat dianggotai oleh golongan
bangsawan, maka pertelingkahan, pergaduhan akan sering berlaku di kalangan mereka. Hal ini menyebabkan mereka tidak bersatu
padu. Seterusnya ia telah membuka jalan kepada kemunculan diktator. Golongan petani dan bawahan telah bergabung memberontak
golongan Patrician. Mereka inginkan pembaharuan dari segi ekonomi terutamanya mengenai isu tanah. Hal ini menyebabkan
kemunculan diktator yang terkenal iaitu Julius Caesar yang mempunyai angkatan tentera yang kuat dan teratur.
Selain itu, pada akhir pemerintahan Republik Rom, beberapa jawatan baru telah diadakan. Jawatan itu diwujud untuk mengambilalih
tugas Majlis. Jawatan itu seperti Quasters, hakim, Cansor dan sebagainya. Quasters bertanggungjawab mengenai hal kewangan dalam
Republik Rom. Hakim atau dikenali sebagai Praetors akan ambilalih tugas Majlis. Hakim mendengar kes-kes kesalahan di mahkamah
kemudian hakim akan memutuskan sama ada pesalah itu bersalah ataupun tidak. Cansors pula bertindak seperti pegawai tanah atau
daerah. Dia bertanggungjawab menyeliakan tanah-tanah, memastikan ketaatan rakyat serta memungut cukai. Jawatan baru ini telah
mengurangkan kuasa dan tugas Majlis.
Di Republik Rom, jawatan politik tidak boleh diwarisi. Tidak ada seorang pun yang berhak untuk mewarisi hak politiknya kepada
orang lain. Sistem ini berbeza dengan sistem beraja. Orang yang memegang jawatan politik dalam kerajaan adalah dipilih oleh rakyat.
Sebagai contoh, Konsul yang telah meninggal dunia tidak boleh mewarisi hak politiknya kepada anaknya. Anaknya tidak semesti
menjadi Konsul. Jawatan kosong akan diisi melalui pilihanraya.
Semasa peperangan, salah seorang Konsul harus mengetuai tentera. Jadi hanya akan tinggal seorang Konsul di kerajaan. Orang yang
telah pergi berperang itu boleh menyerahkan kuasanya kepada seorang itu lagi yang mentadbir kerajaan. Jadi, seoranag Konsul lagi
itu boleh mentadbir kerajaan Rom seorang diri dalam tempoh tertentu. Konsul yang pergi berperang menyerah kuasa selama 6 bulan
sahaja. Jadi, pemerintahan seorang Konsul hanya boleh dijalankan dalam tempoh 6 bulan. Dia tidak boleh mentadbir lebih daripada 6
bulan.
Secara kesimpulannya, pemerintahan berbentuk republik adalah jauh lebih baik daripada pemerintahan beraja. Rakyat boleh hidup
dengan lebih aman. Republik mempunyai faedahnya sehingga corak pemerintahan ini telah diamalkan hingga sekarang, contohnya
Republik Jerman.
TAKRIF EKONOMI
Pengenalan
Istilah ekonomi berasal dari istilah Greek oikos dan oikonomia. Oikos memenuhi kehendak ahli-ahlinya dengan membekalkan
makanan dan pakaian, tempat tinggal dalam lindungannya sendiri tanpa sebarang pertukaran barang dengan orang lain. Oikos dan
oikonomia merujuk kepada perurusan rumah kerana rumah adalah asas unit ekonomi yang meliputi kegiatan mencucuk tanam dan
kegiatan pengeluaran. Perkataan Economistes pertama kali digunakan di Kancis pada tahun 1760-an dan pada abad tersebut, Adam
Smith menghasilkan suatu teori yang komprehansif tentang pertumbuhan nilai distribusi dan percukaian. Robbins mengatakan
ekonomi adalah sains yang mengkaji tentang perangin manusia sebagai hubungan antara matlamat akhir dan barang-barangan terhad
yang mempunyai kegunaan alternatif. Adam Smith menganggap ekonomi sebagai kajian tentang sifat dan sebab-sebab kekayaan
negara. Bill menganggap ekonomi sebagai sains praktikal mengenai pengeluaran dan pengagihan kekayaan. Ada juga ahli ekonomi
48
lain menganggap ekonomi dalam bentuk kebajikan dengan menekankan aspek manusia dan kebendaan. Secara kesimpulannya,
ekonomi adalah suatu ilmu yang mengkaji pengeluaran, pengagihan, pertukaran dan penggunaan bahan-bahan atau barang-barang
yang bersifat kekurangan serta beraneka. Ekonomi juga merupakan suatu ilmu sains sosial kerana kajian ekonomi melibatkan aspek
perilaku manusia.
Sistem Ekonomi Sara Diri

Sara diri merupakan sistem ekonomi yang paling awal digunakan. Dalam sistem ini, anggota masyarakat mengeluarkan barang untuk
keperluan diri dan masyarakat sahaja. Pada peringkat awal, ekonomi sara diri adalah berasaskan kagiatan memburu binatang dan
mengutip hasil hutan serta menangkap ikan. Pada peringkat seterusnya, kegiatan ekonomi sara diri tertumpu pada kegiatan pertanian
dan penternakan. Dalam keadaan ekonomi ini, manusia dapat mengubah keadaan keliling supaya sesuai dengan keperluan mereka.
Jika terdapat hasil berlebihan ia disimpan untuk kegunaan sebenar. Kegiatan ekonomi ini sukar berkembang kerana dibatasi oleh
sistem feudal.
Sistem Ekonomi Komersil

Komersil berlaku apabila penduduk yang menjalankan ekonomi sara diri mempunyai hasil berlebihan dan menjualkannya. Pada
permulaannya, ia merupakan sejenis kegiatan pertukaran barang iaitu sistem barter.
Sistem Ekonomi Perdagangan

Sistem perdagangan ialah mengagihkan barang atau perkhidmatan daripada pengeluar asal kepada pengguna terakhir dengan tujuan
untuk mendapatkan keuntungan. Perdagangan ini terbahagi kepada dua iaitu perdagangan dalam negeri dan luar negeri. Kegiatan
perdagangan melibatkan sistem barter dan kegunaan mata wang.
Sistem Ekonomi Kapitalisme

Dalam sistem ekonomi kapitalisme tidak ada campur tangan kerajaan. Ada tangan yang tidak nampak mengatur ekonomi. Terdapat
mekanisme pasar atau mekanisme harga dalam sistem ekonomi. Ada interaksi permintaan dan penawaran yang akan mengatur
ekonomi, contohnya dalam penentuan barga keseimbangan jika permintaan melebihi penawaran harga akan meningkat; jika
penawaran melebihi permintaan, harga akan jatuh. Dalam sistem ekonomi kapitalisme, individu bebas memiliki harta. Firma atau
pengeluar bebas menggunakan sumber bermaksud mereka boleh mengeluarkan barang yang dikehendaki. Individu bebas memilih
pekerjaan. Motif pengeluar adalah untuk mendapat untung maksima dan dalam sistem ekonomi kapitalisme dibenarkan menindas
orang.
TAMADUN MESOPOTAMIA
Pertanian merupakan sumber ekonomi utama bagi masyarakat Sumeria. Terdapat petani yang telah menyewa tanah daripada raja,
paderi dan pengawal-pengawal tentera bagi mengeluarkan hasil pertanian demi menampung keperluan sendiri. Terdapat juga tanaman
diusahakan di tanah-tanah persendirian yang dimiliki oleh golongan bangsawan yang kaya dan juga di kebun-kebun yang dimiliki
oleh petani-petani miskin dan orang-orang nomad.

Pertanian Sumeria mempunyai pengetahuan tinggi dalam pengairan dan pengeluaran hasil bijirin dan buah-buahan dapat diusahakan
secara besar-besaran. Sebahagian besar daripada tanah telah dibahagikan kepada ladang-ladang besar yang dimiliki oleh raja, paderi
dan pengawai tentera. Penanaman bijirin dan kurma telah diusahakan di tanah tersebut secara besar-besaran. Ia ditanam serta
diusahakan secara ekstensif di ladang-ladang yang dimiliki oleh rumah berhala atau istana. Ladang-ladang ini disewakan kepada
petani juga dan ia ditadbir secara langsung dan pengurusan dan kakitangan organisasi tersebut.

Bidang perdagangan di Mesopotamia berkembang dengan pesat pada zaman Babylon Lama. Pemerintah Mesopotamia tidak
menggalakkan perdagangan bebas, maka semua kegiatan perdagangan, perindustrian dan perbankan dikawal dan tertakluk kepada
peraturan yang ditetapkan oleh kerajaan, sebagai contoh, undnag-undang perkongsian, pergudangan dan agensi-agensi perniagaan.
Menjelang zaman Chaldea, rumah berhala yang bebas dari kongkongan kerajaan pusat memiliki sebahagian besar tanah dan
menjalankan kegiatan perdagangan secara besar-besaran di dalam dan di luar Mesopotamia.
Kegiatan ekonomi rumah berhala ditadbir oleh Shatammu dan beliau dibantu oleh qipu (penyelia) dan jurutulis. Di bawah golongan
pentadbir ini terdapat sebilangan pekerja yang terdiri daripada orang bebas (free man), kelas pertengahan (shirke) dan hamba (hired
man). Orang bebas berkhidmat dalam bidang-bidang yang beraneka jenis, manakala hamba membajak, menuai hasil tanaman,
menggali dan menyelenggarakan terusan, ternakan binatang dan mengendalikan pengangkutan dan penyimpanan barangan. Golongan
shirke pula bekerja tanpa menerima gaji tetapi diberi makanan dan tempat tinggal (secara sukarela). Hasil pendapatan rumah berhala
terdiri daripada sewa tanah, sewa rumah, cukai dan keuntungan daripada perdagangan.
Terdapat 2 bentuk perdagangan luar negara di Mesopotamia. Pertama, eksport barang-barang perindustrian seperti tekstil bagi
mendapatkan benda lain; kedua, perdagangan antara bandar di negara asing, pusat-pusat perdagangan dan di antara suku-suku nomad.
Pedagang-pedagang dikenali sebagai tamkaru. Mereka bertanggungjawab mengimport barang mewah dan bahan mentah untuk
kegunaan istana dan rumah berhala. Daripada teks bandar Kanis, pedagang dikatakan bertanggungjawab mengeksport tekstil,
menjalankan perdagangan melalui bandar Assur di samping menjadi orang tengah serta melebur barang logam. Mereka mempunyai
49
hubungan dengan raja tempatan dan memperolehi perlindungan daripada raja. Mereka menikmati kelas sosial yang tinggi.
Sementara itu, teks dan mari mengatakan, mari adalah stesen yang terletak di tengah-tengah laluan perdagangan timah. Penduduk
Babylon mempunyai banyak keistimewaan dalam menjalankan kegiatan perdagangan dengan dunia luar.
TAMADUN MESIR

Di bawah sistem ekonomi sara diri, bidang pertanian merupakan kegiatan yang paling penting. Pelbagai jenis tanaman telah
diusahakan seperti gandum, barli, millet, sayur-sayuran dan sebagainya. Mereka menghasilkan kegiatan ini adalah bertujuan
menampung keperluan mereka seharian terutamanya dari segi makanan.

Di bawah sistem ekonomi sara diri, tanaman seperti gandum, barli, millet, sayur-sayuran, buah-buahan, flex dan kapas telah
diusahakan. Akibat tanah di Lembah Sungai Nil amat subur dan terdapat sistem pengairan yang baik, maka usaha pertanian sara diri
telah menghasilkan pengeluaran yang berlebihan. Lebihan hasil ini telah digunakan oleh para petani memperolehi barang keperluan
yang lain dengan menukar dengan orang lain. Maka, dapat dikatakan sistem ekonomi berbentuk komersil telah wujud di Mesir.

Kegiatan perdagangan di Mesir dimonopoli oleh Firaun. Penglibatan pihak swasta amat terhad. Kebanyakan ekspedisi perdagangan
dihantar oleh raja. Umpamanya Snefru (raja Pertama Dinasti Keempat) menghantar ekspedisi perdagangan ke Nubia dan Libya.
Sebenarnya ekspedisi ini bertujuan ketenteraan, di samping mendapatkan barang-barang seperti batu untuk tujuan pembinaan dan
permata serta mineral.
Pada zaman kerajaan lama, pusat perdagangan yang paling penting adalah Byblos. Byblos dianggap penting kerana ia
menghubungkan Mesir dengan laluan perdagangan utama. Byblos merupakan pelabuhan entreport Mesir yang penting. Ia juga
merupakan pembekal kayu balak yang utama.
Menjelang tahun 2000 SM, kegiatan perdagangan di Mesir berkembang dengan pesat. Mesir berdagang dengan Crete, Phoenicia,
Palestine, Syria dan Cyprus. Mesir mengeksport gandum, linen, fabrik, kertas, ikan masin, tembikar dan jagung. Di sebaliknya, Mesir
mengimport emas, perak, gading gajah, wain, minyak zaitun dan kayu balak.
Di Mesir, ekspedisi-ekspedisi perdagangan dianggap sebagai duta dan barang-barang yang diterima dianggap sebagai ufti. Biasanya,
ekspedisi ini diketuai oleh seorang pesuruhjaya diraja Mesir.
Secara umumnya, terdapat 3 kaedah digunakan oleh pemerintah Mesir untuk memperolehi barang dagangan dari luar negeri:
Kaedah Pertama: menghantar ekspedisi diraja untuk mendapatkan bahan galian (tembaga, firus dari Sinai). Ekspedisi ini diketuai oleh
pegawai raja dan dibantu oleh tentera. Tentera dihantar untuk menundukkan orang nomad dan melindungi pelombong.
Kaedah Kedua: memperolehi barang dagangan dari pedagang asing. Segala urusan perdagangan dikendali oleh pegawai kerajaan yang
dilantik oleh Firaun. Pegawai ini akan menukar barang dengan pedagang asing ini di sempadan Mesir (contoh Elephantine, Kerma
berhampiran dengan Katarak-3) bagi memperolahi barang seperti ebony, gading gajah, damar wangi dan sebagainya.
Kaedah Ketiga: menghantar tentera laut ke negara asing untuk mengadakan rundingan dengan pemerintah asing. Kapal yang dihantar
amat besar dan dibina dengan kayu cedar dan dimiliki oleh Firaun. Sebagai contoh, Permaisuri Hapshepsut menghantar ekspedisi ke
Punt untuk mendapat barang dagangan seperti ebony, gading gajah, emas dan kera.
TAMADUN INDIA
Menjelang zaman Vedik, orang Aryan memainkan peranan penting dalam perkembangan kegiatan pertanian dan penternakan. Mereka
mempunyai pengetahuan yang luas tentang musim. Mereka juga tahu cara untuk membajak, menyemai, menuai menerusi Rig Veda.
Di samping bercucuk tanam, mereka juga terlibat dalam penternakan binatang. Mereka menternak lembu, kambing, biri-biri dan kuda
(untuk mengangkut bijirin). Menjelang akhir zaman Vedik (1000-600 SM), pertanian dan penternakan menjadi sumber makanan yang
penting. Antara tanaman yang ditanam ialah barli, gandum, padi dan tebu. Barli dan gandum merupakan makanan utama manakala
padi adalah makanan sekunder.

Pada zaman Pra-Maurya (600-322 SM), perkembangan yang signifikan dalam bidang ekonomi telah berlaku. Padi, tebu dan kapas
telah ditanam secara meluas. Walaupun peralatan yang digunakan adalah primitif, namun petani-petani berjaya mengeluarkan hasil
pertanian yang berlebihan. Hasil pertanian yang lebih disimpan dan digunakan untuk memenuhi keperluan penduduk bandar yang
melibatkan diri dalam perdagangan dan perniagaan. Selain itu, hasil yang berlebihan juga dijual kepada orang lain atau ditukar dengan
orang lain untuk memperolehi barang keperluan yang lain.
50
TAMADUN CHINA
Pada zaman Dinasti Shang, ekonomi secara keseluruhan masih primitif. Alat pertanian seperti cangkul, penukul dan bajak digunakan.
Pengairan diadakan tetapi skalanya kecil. Sekoi merupakan tanaman utama. Masyarakat Shang juga terlibat dalam penternakan. Hal
ini terbukti dalam amalan pengorbanan lembu secara besar-besaran dalam upacara pengebumian.
Pada zaman Dinasti Chou, satu sistem yang dipanggil well-field system dilaksanakan. Di bawah sistem ini, tanah dipecahkan kepada
9 bahagian. 8 bahagian diusahakan oleh petani sendiri manakala hasil tanah kesembilan diserahkan kepada pemerintah. Penternakan
masih diamalkan pada zaman Dinasti Chou. Dari segi alat pertanian, ia masih bersifat primitif dan dibuat daripada batu dan kayu.
Selepas Dinasti Chou, ekonomi sara diri masih diamalkan oleh penduduk tetapi pertanian secara ekstensif telah mula diusahakan.

Pada abad ke-7, alat pertanian yang dibuat daripada besi mula diperkenalkan. Penggunaannya dalam pertanian bertanggungjawab
dalam penghasilan tanaman yang banyak. Selain itu, sistem pembajakan yang menggunakan binatang juga dimulakan. Penggunaan
alat besi juga telah memperluaskan sistem pengairan dan kawalan air boleh dilakukan dengan berkesan. Salah satu contoh projek
pengairan ialah projek pengairan Chengtu di Szechuan. Selain pertanian, barang kraftangan seperti sutera juga dihasilkan dengan
banyak.
Pada zaman Dinasti Chin, China yang berpecah-belah telah disatukan dan satu kerajaan pusat ditubuhkan. Pemilikan tanah
persendirian telah diperluaskan. Matlamat ekonomi kerajaan zaman ini adalah memaksimakan pengeluaran melalui pertanian,
penternakan dan pengeluaran kain. Mereka yang tidak terlibat dalam pekerjaan berguna, malas bekerja akan menjadi hamba. Kerajaan
Chin menggalakkan kemasukan imigran dan Timur untuk memberi peluang kepada mereka membuka lebih banyak tanah pertanian
bagi meningkatkan keluaran negara.
Pada zaman Dinasti Han, pengeluaran pertanian terus meningkat dengan pesat. Alat pertanian besi telah digunakan, sistem pengairan
dan terusan diperluaskan. Tekstil terus menjadi hasil utama negara dan ia mempunyai kualiti yang tinggi.
Pada zaman Tiga Kerajaan, Kerajaan Wei yang terletak di Utara China berusaha untuk memulihkan ekonomi yang musnah. Kerajaan
Shu pula maju dalam pertanian disebabkan Lembah Chengtu yang diairi dengan baik dan subur, manakala Kerajaan Wu pula maju
dalam pertanian disebabkan Lembah Yangtze yang subur yang sesuai bagi pertanian.
Pada zaman Dinasti Tang, banyak tanah terbiar telah diusahakan dan ini menyebabkan pertambahan pengeluaran hasil pertanian
malah kawasan pertanian baru telah dibuka khususnya di Lembah Yangtze. Akibatnya, pertanian telah diusahakan secara besar-
besaran. Kemajuan dalam bidang pertanian turut mempengaruhi kemajuan dalam industri kraftangan seperti sutera, kertas dan
porselin.
Pada zaman Dinasti Ming, telah disaksi revolusi pertanian di kawasan luar bandar negara China. Kaedah pertanian baru dan
permulaan tanaman padi 2 musim yang dipinjam dan Vietnam Selatan dimulakan. Tanaman baru seperti jagung India, ubi kentang
manis dan kekacang telah diperkenalkan. Kerajaan Ming juga memperkenalkan tanaman bergilir dalam skala yang besar begitu juga
dengan penggunaan baju. Ksemuanya ini membawa kepada peningkatan pengeluaran hasil pertanian dan menggalakkan lagi
penanaman secara komersil.
Pada zaman Ching, pemulihan ekonomi di seluruh negara dapat dilihat pada zaman pemerintahan Maharaja Kang-hsi. Pengeluaran
pertanian dengan peningkatan dalam kawasan pertanian diperlihatkan. Pertanian secara komersil menjadi salah satu ciri ekonomi yang
penting pada zaman ini.
Sebagai kesimpulan, dasar-dasar ekonomi yang dilaksanakan pada pelbagai zaman berjaya merangsangkan ekonomi sara diri
berkembang menjadi ekonomi komersil dimana tingkat pengeluaran telah meningkat berlipat-ganda dan hasil yang berlebihan dapat
dijual kepada orang lain. Hal ini kemudian telah mewujudkan kegiatan perdagangan di negara China.

Kegiatan perdagangan telah mula wujud sejak Dinasti Shang dengan menggunakan kulit siput sebagaimana mata wang. Kegiatan ini
kemudian terus berkembang pada zaman Dinasti Chou. Penyeliaan jalan-jalan baru, terusan dan sungai meningkatkan kemudahan dan
membawa kepada kemunculan pedagang-pedagang prominen yang melabur keuntungan mereka khususnya dalam tanah berperanan
mengutip cukai. Tetapi golongan ini didiskriminasikan oleh pemilik tanah aristokrat dan mereka menduduki tempat paling rendah
dalam pengklasifikasian penduduk iaitu shih (bangsawan), nung (petani), gong (tukang) dan shang (pedagang).
Selepas zaman Chou, kemajuan pesat dalam perdagangan juga dapat dilihat pada zaman Dinasti Chin. Kemunculan kelas pedagang
dalam zaman ini adalah banyak sekali.
Pada zaman Dinasti Han pula, peningkatan dalam pengeluaran perlombongan dan garam telah membawa kepada kemajuan
perdagangan tempatan dan asing.
Selepas Dinasti Han, negara China sekali lagi menjadi huru-hara. Peperangan sering berlaku dan ini tidak menggalakkan kegiatan
perdagangan. Sehinggalah Dinasti Tang, negara China mulai menjadi aman damai. Keadaan politik menjadi stabil kembali.
51
Peningkatan dalam pengeluaran pertanian dan kraftangan telah membawa kepada kemajuan perdagangan domestik yang
dirangsangkan oleh komunikasi yang diperbaiki termasuk sistem pos baru dan jalan utama yang menghubungkan ibu kota.
Perdagangan dengan orang asing juga berkembang pesat tetapi berada di bawah pengawasan orang asing. Terdapat banyak koloni
pedagang asing bukan sahaja di pusat tetapi juga di kawasan lain.
Selepas kejatuhan Dinasti Tang, zaman selepasnya dikenali sebagai zaman 5 dinasti dan sepuluh kerajaan. Zaman ini menyaksikan
kemajuan dalam perindustrian dan perdagangan. Menjelang abad ke-11 M, banyak tembaga dan besi dihasilkan. Selain itu, banyak
bandar baru dan pusat perdagangan telah muncul.
Pada zaman pemerintahan Monggol, perdagangan terus mencapai kemajuan, tetapi perdagangan asing ini tetap terletak di bawh
penguasaan pedagang asing khususnya orang Islam dari Timur Tengah. Pedagang asing membawa keluar keuntungan cari China dan
menyebabkan pengaliran keluar mata wang negara yang memburukan lagi keadaan ekonomi.
Pada zaman Dinasti Ming pula, pusat perkembangan ekonomi adalah Lembah Yangtze. Kemajuan industri seperti industri tekstil di
Soochow dan Sungkiang telah memajukan lagi kegiatan perdagangan.
TAMADUN ARAB
Sebelum kelahiran Islam, ekonomi bangsa Arab berasaskan perdagangan. Mereka muncul sebagai bangsa yang handal, mempunyai
pengalaman, kemahiran dalam perdagangan. Semenanjung Tanah Arab telah muncul sebagai pusat perdagangan dunia yang
dikunjungi oleh pedagang dari seluruh pelosok dunia. Tanah Arab menghasilkan rempah, arak, madu dan buah-buahan seperti anggur.
Rempah ini memanglah terkenal dan diperlukan di Eropah. Hal ini telah dinyatakan oleh Bernard Lewis dalam bukunya The Arabs in
History.
Untuk menjalankan kegiatan perdagangan, banyak pasar telah diwujudkan. Antaranya ialah Ukadz yang terletak di Pekan Majad yang
dibuka mulai 15 Zulkaedah selama sebulan, Zul Majaz yang terletak berhampiran Pekan Ukadz yang dibuka selama seminggu dari
awal bulan hingga 7 Zulhijah, Nazat yang terletak di Khaibar yang dibuka selama 20 hari dari 10 hingga akhir bulan Muharam dan
sebagainya.
TAMADUN GRAECO-ROMAN
Sistem ekonomi di Tamadun Graeco-Roman bersifat laissez-faire. Sistem ini juga dikenali sebagai sistem ekonomi bebas atau
kapitalisme. Dalam sistem ekonomi kapitalisme ini, tumpuan yang lebih telah diberi dalam bidang perdagangan, perbankan, insurans
dan mata wang. Kini, institusi perhambaan mulai merosot. Individu-individu bebas untuk mendapatkan pekerjaan yang diingini, tetapi
rajinya mungkin rendah.
TAMADUN YUNANI
Kerajaan Sparta menggalakkan penduduknya bertani. Hal ini adalah disebabkan untuk menggalakkan Kerajaan Sparta dari masalah
kekurangan bekalan makanan. Dengan menjalankan kegiatan pertanian sara diri, permintaan untuk bahan makanan setiap keluarga
akan dapat dipenuhi dan tidak perlu lagi untuk mengimport makanan dari dunia luar.

Athens merupakan negara kota yang mengutamakan kegiatan perdagangan dan perindustrian dan mengabaikan sektor pertanian.
Athens mengimport 75% daripada gandum yang digunakannya. Gandum dan ternakan tiba di Athens dan Thrace dan kawasan Laut
Hitam. Selain itu, Athens juga mengimport ikan, daging, garam, buah-buahan dan sebagainya. Di sebaliknya, Athens mengeksport
minyak zaitun, perak, batu marmar, bahan buatan dan lukisan. Perdagangan berbentuk eksport dan import di Athens ini dapat
berkembang pesat adalah disebabkan dasar kerajaan yang mengenakan cukai yang rendah.
Secara umumnya, perdagangan melalui laut adalah berkembang secara semula jadi. Hal ini adalah disebabkan keadaan sepanjang
pantai di Yunani adalah berteluk-teluk. Mereka berdagang dengan koloni di Selatan, di sekitar Laut Hitam, Mesir, Syria dan
Phoenicia.
TAMADUN ROM
Penduduk awal Republik Rom mengusahakan tanaman demi keperluan sendiri. Mengikut Kirchner, pertanian mendominasikan
kegiatan hidup penduduk Rom waktu ini.

Penduduk Republik Rom telah berusaha untuk mengusahakan tanaman keperluan diri. Bersama dengan peredaran masa, hasil
tanaman mereka telah meningkat dan mengalami kelebihan. Mereka mengambil hasil lebihan ini untuk menukar barang lain seperti
besi, zaitun dan sebagainya dengan negara jiran mereka. Selain itu, sistem ekonomi komersil terbentuk.

Pada zaman Republik Rom, perdagangan tidak begitu penting. Hanya selepas tamatnya peperangan dan negara yang bertamadun
disatukan di bawah satu pentadbiran pusat yang berkesan iaitu zaman Augustus, kegiatan perdagangan bebas di antara Laut Hitam dan
Sepanyol baru digalakkan. Selain itu, mata wang yang sama, undang-undang yang sama juga menggalakkan lagi perdagangan. Sistem
pengangkutan yang baik pula membolehkan barangan dibawa dengan senang.
52
Perdagangan dengan negara luar juga diwujudkan. Daripada Afrika, gading, emas, bulu kambing, batu ambar dan lilin diimport.
Hamba pula diimport dari Rusia dan Jerman. Daerah Asia Kecil, Itali dan Gaul menghasilkan barangan berbulu. Dari India, mutiara,
batu permata, kain kapas, rempah ratus, pokok jati, ebony, lada hitam dan sutera China dibawa balik oleh pedagang Rom. Dari
Britain, timah hitam, besi, tiram dan anjing pemburuan dibawa masuk manakala dari Sepanyol, logam, emas, perak, bahan pencelup,
linen dan minyak zaitun diimport.

Dasar ekonomi di Rom bersifat laissez-faire atau memberi kebebasan untuk saudagar menjalankan kegiatan perdagangan. Dasar ini
membolehkan ekonomi negara bertambah baik. Kerajaan hanya mengambil langkah menyusun semula sistem mata wang kepada
emas, perak dan logam. Selain itu, cukai juga dikenakan dengan tujuan membiayai perbelanjaan penubuhan angkatan tentera bagi
melawan lanun.
TAMADUN BARAT
Pada zaman pertengahan awal (500-1050 M), sistem ekonominya adalah bercorak sara diri. Sebahagian besar daripada keperluan
petani seperti makanan, pakaian dan peralatan dihasilkan daripada institusi manor. Hasil-hail ini kemudian diedarkan dalam
lingkungan kawasan manor. Di bawah sistem manor ini, petani tidak mempunyai hubungan dengan dunia luar. Pendek kata, sistem
ekonomi sara diri di bawah sistem manor merupakan suatu dunia kecil di mana di dalamnya terangkum sistem ekonomi dan politik
yang mudah dan primitif.

Pada abad ke-18 M, Revolusi Perindustrian melanda di Eropah. Revolusi perindustrian ini telah juga membawa perubahan yang nyata
dalam bidang pertanian. Dalam bidang perindustrian, kaedah pengeluaran barangan secara mesin dan proses kimia diperkenalkan.
Kaedah baru ini membolehkan pengeluaran kilang meningkat berlipat ganda. Pengeluaran secara besar-besaran ini membolehkan
barangan yang dihasilkan dengan banyak itu kemudian dijual kepada orang lain atau dipasarkan ke tempat lain. Dalam ekonomi
pertanian pula, beberapa teknologi baru telah diperkenalkan. Sebagai contoh, alat penggali yang dicipta oleh Jethro Tull
membolehkan lubang digali dan benih ditabur pada jarak tertentu. Ini memudahkan kerja menggembur dan membersihkan tanah.
Sistem penanaman lama juga dihapuskan. Kini petani dikehendaki menanam tanaman yang sama sepanjang tahun dan kegiatan
membajak dan menuai dijalankan secara serentak. Penggunaan teknologi baru ini berjaya menambahkan hasil pengeluaran. Kini,
terdapat golongan tertentu yang bertindak untuk mengusahakan pertanian secara komersil. Institusi manor mulai menjadi lemah dan
akhirnya lenyap. Manusia kini hidup secara saling bergantungan untuk memperolehi barangan keperluan yang dikehendaki dan bukan
lagi menghasilkan barangan yang cukup untuk kegunaan sendiri sahaja. Pengkhususan kerja adalah semakin nyata pada zaman ini.

Pada zaman kemuncak pertengahan (1050-1270 M), perdagangan antara Eropah dan Timur Tengah dipulihkan. Pemulihan
perdagangan menghidupkan lagi bandar lama dan mewujudkan yang baru. Penggunaan mata wang mulai berkembang. Menjelang
abad ke-11 M, Venice menjadi pusat perdagangan penting Eropah Selatan. Ia membekalkan Constantinople bahan mentah dan
membawa barang mewah Timur untuk diagihkan di Eropah. Ia juga mengasaskan hubungan dagangan dengan masyarakat Islam.
Perkembangan perdagangan juga berlaku di Itali, Pisa dan Genoa. Di Eropah Utara pula, pemulihan perdagangan bermula dari
Flanders. Ia memainkan peranan seperti yang dimainkan oleh Venice. Pedagang dari Norway dan Denmark belayar ke Flanders
dengan kapal dipenuhi kulit binatang, madu dan kembali dengan kain bulu. Pedagang dari Eropah Selatan pula datang ke Flanders
untuk memperolehi barang keluaran Eropah Urtara.
Menjelang pertengahan abad ke-14 M, Itali telah mendahului daerah lain dalam pemulihan perdagangan. Bandar-bandar Milan,
Venice, Florence, Genoa dan Pisa dikunjungi oleh pedagang dari semua bahagian dunia Barat. Keadaan ini menyebabkan masyarakat
Itali terdedah kepada pelbagai gaya hidup. Kemudian, Gerakan Renaissance (abad ke-16) dan Reformasi (abad ke-17) yang bermula
di Itali telah menjadi asas kepada Revolusi Perindustrian dna Revolusi Pertanian (abad ke-18). Revolusi ini telah menyebabkan
kemajuan dalam bidang pertanian dan perindustrian dan meninggalkan kesan yang besar ke atas perdagangan luar terutamanya di
England. Penghasilan barangan yang berlebihan membolehkan ia dieksport ke luar negeri. Menjelang pertengahan abad ke-19 M,
perdagangan antarabangsa telah meningkat 20 kali ganda.

Pada zaman pertengahan awal, terdapat kapitalisme yang tidak menyeluruh. Walaupun semua penduduk di bawah institusi manor
diberi kebebasan untuk mencari pekerjaan atau menjalankan suatu perusahaan, tetapi kesemuanya ini hanya terhad dalam lingkungan
institusi manor sahaja.
Selepas gerakan Renaissance dan Reformasi, sistem kapitalisme menjadi lebih sempurna. Individu diberi kebebasan yang sepenuhnya
dalam mengerja kekayaan. Bukti yang menunjukkan bahawa sistem kapitalisme menjadi asas ekonomi di Barat selepas abad ke-17
ialah:
a. Parlimen England telah memansuhkan monopoli perdagangan SHTI dengan negara China pada tahun 1833;
b. Parlimen England juga mengurangkan senarai barang yang dikenakan duti import dan eksport; dan
c. Melonggarkan Undang-undang Jagung yang mengharamkan import jagung melainkan harga dalam negeri mencapai 8 syiling
satu suku oleh Parlimen England.
Pemansuhan penyekatan ini membolehkan perdagangan dijalankan dengan bebas di Barat tanpa gangguan dan sekatan kerajaan.
53
TAMADUN ALAM MELAYU
Sistem Ekonomi tradisional masyarakat Melayu bergantung kepada pertanian. Konsep pertanian ini meliputi bercucuk tanam,
menternak binatang, menangkap ikan, memburu dan memungut hasil hutan. Kegiatan pertanian ini berasaskan kepada sistem ekonomi
sara diri. Para petani menjalankan kagiatan pertanian untuk keperluan keluarga mereka. Mereka menanam padi, ubi, keladi, sayur-
sayuran dan buah-buahan. Antara tanaman ini, padilah yang terpenting kerana ia merupakan makanan utama. Mereka juga memungut
hasil hutan seperti damar, rotan dan gading.

Pertambahan penduduk di Alam Melayu merupakan faktor yang menggalakkan sistem ekonomi komersil. Apabila bilangan penduduk
meningkat, sudah pasti permintaan makanan meningkat dan kekurangan makanan mungkin berlaku. Hal ini menyebabkan terdapat
penduduk yang mulai mengusahakan pertanian secara besar-besaran terutamanya penanaman padi. Akibat sistem pengairan yang
baik, padi dapat dihasilkan 2 kali setahun. Pengusaha sawah padi ini kemudian mengumpul hasil keluarannya dan mengeksport
lebihan berasnya ke kawasan lain. Antara pengeksport padi yang terkenal ialah Jawa khususnya sekitar Surabaya, Majapahit dan
Dataran Tinggi Malang.

Kegiatan perdagangan di Gugusan Tanah Melayu telah berkembang pesat sebelum awal abad ke-15 M. Perkembangan perdagangan
telah menyebabkan kemunculan beberapa politi perdagangan di Alam Melayu. Sebagai contoh, Tun-Sun, Tou-Chu-Li, Tan-Tan, Pan-
Pan, Lang-Ya-Hsiu, Chih-Tu, Lo-Yueh, Ko-Lo dan sebagainya. Mengikut sumber-sumber negeri China seperti Liang-shu, Chui-chu
dan sebagainya, politi perdagangan ini mempunyai hubungan pedagangan yang formal dengan China. Sebagai contoh, Lang-Ya-Hsiu
menukar barangan mereka yang terdiri daripada gading gajah, tanduk badak sumbu, kayu gaharu dan kapur barus dengan pedagang
China yang mempunyai barang seperti beras, sutera dan porselin.
Pada zaman Kesultanan Melayu Melaka, pelabuhan Melaka terus menjadi pusat perdagangan antarabangsa. Pedagang dari seluruh
dunia telah datang ke sini dan bertemu dengan pedagang tempatan atau pedagang lain untuk berurusniaga. Selepas kejatuhan Melaka
ke tangan Portugis, Acheh dan Johor pula mengambilalih peranan pelabuhan Melaka sebagai pusat perdagangan yang penting.
PEMBANGUNAN EKONOMI
Perhubungan
Perhubungan merupakan salah satu prasarana penting bagi membangunkan sesebuah ekonomi, contoh jalan raya dibina di seluruh
empayar China. Lebarnya 50 langkah, tepi jalan di tanam pokok, di tepi jalan ditambak menghalang banjir. Selain itu, jalan sungai
China digunakan. Ada Jalan Sutera yang merentasi Asia Tengah antara China dan India. Di India, jalan raya dibina secara teratur dan
banyak di bina semasa perkembangan Tamadun Mohenjo-Daro dan Harappa. Di Mesopotamia, jalan sungai digunakan. Di Mesir,
perhubungan adalah secara jalan sungai. Di Rom, jalan raya sebagai perhubungan. Di Alam Melayu, sungai dan laut digunakan untuk
perhubungan.
Pengangkutan
Pengangkutan juga penting sebagai prasarana ekonomi. Di China, terdapat penggunaan pedati secara meluas, kapal laut dan tongkang.
Di India, pengangkutan ialah kereta lembu dan kapal. Di Mesopotamia, pengangkutan beroda ada digunakan. Di Mesir, terdapat
kapal-kapal laut yang besar. Kapal laut pertama dibina oleh orang Mesir awal dibuat daripada kayu bermutu tinggi digunakan untuk
tujuan perdagangan dan peperangan. Di Alam Melayu, sampan, kapal, kereta lembu adalah pengangkutan.
Institusi Kewangan
Institusi kewangan adalah badan yang mengendalikan hal-hal kewangan. Pada tahun 1019-1086, Maharaja Dinasti Sung yang
bernama Wang An Shih menubuhkan Bank Pertanian. Fungsinya memberi pinjaman dengan kadar bunga atau faedah yang rendah.
Petani akan membayar pinjaman bila hasil tanaman dapat dituai. Kaedah ini menguntungkan Kerajaan China kerana dapat mengutip
cukai daripada petani. Sebelum itu, petani terpaksa meminjam daripada tuan-tuan tanah yang merupakan golongan bangsawan. Petani
terpaksa mencagarkan tanah mereka dan dikenakan kadar bunga atau faedah yang tinggi. Di India, semasa Kesultanan Delhi iaitu
semasa pemerintahan Muhammad Tughluq, baginda menggunakan wang kerajaan dan menubuhkan sebuah badan kewangan untuk
membantu petani-petani dalam rancangan bumi hijaunya. Di Mesopotamia, ada urusan bank seperti pinjaman dijalankan di rumah
berhala yang menjadi pusat perniagaan. Bank tersebut mengendalikan penggunaan mata wang seperti mata wang emas dan tetapkan
kadar nilai 15 kali ganda daripada mata wang perak. Pinjaman rumah berhala di Mesopotamia dikenakan kadar bunga 20%.
Gudang
Gudang adalah tempat menyimpan barang hasil pertanian dan perkilangan kecil. Setor besar di Mesopotamia disediakan untuk
menyimpan hasil-hasil kutipan cukai dalam bentuk bijirin serta hasil pertanian. Di India, ada gudang yang mengutip cukai dan
menyimpan dalam bentuk bijirin. Semasa kemarau, bijirin ini dikeluarkan tujuannya adalah supaya harga barang makanan boleh
dikurangkan ketika negara mengalami kemarau, bencana alam contohnya banjir dan juga ketika wabak penyakit. Di China juga ada
gudang untuk menyimpan padi dan lain-lain.
Limbungan
Limbungan maksudnya dermaga iaitu membuat dan membaiki kapal. Di Arab, Kerajaan Sabak terdapat limbungan di Aman. Orang
Sabak pandai membuat kapal dan menjadi pelayar-pelayar. Di Mesir, perusahaan pembinaan kapal laut iaitu kapal yang digunakan
untuk perdagangan serta kapal perang.
54
Kemudahan Pelabuhan
Pelabuhan menjadi prasarana penting dan menjadi kemudahan berbeza bagi tamadun berbeza. Di Melaka, terdapat gudang
menyimpan barang untuk pedagang luar Melaka di pelabuhannya. Terdapat pentadbiran 4 Syahbandar untuk menguruskan hal-hal
berkaitan dengan perdagangan seperti cukai, tempat berniaga, tempat penginapan, keselamatan dan lain-lain lagi. Di Arab, terdapat
banyak pelabuhan, antaranya Adana.
Bazar
Bazar adalah tempat untuk berniaga. Di Mesopotamia, rumah kediaman dijadikan kedai mengikut jenis perniagaan. Di India, kedai-
kedai khas dibina terutama di Mohenjo-Daro dan Harappa. Di Arab, contohnya Mekah, terdapat banyak pasar yang disediakan
antaranya Ukadz, Zulmajaz, Zul Majinnah.
TAMADUN MESOPOTAMIA
Prasarana
Institusi Kewangan
Pada akhir abad ke-6 SM, sistem perbankan persendirian mula berkembang. Perkembangan ini menyebabkan lahirnya beberapa bank
seperti bank yang dimiliki oleh keluarga Egibi di Babylon. Mereka meminjam kepada orang dengan kadar faedah 20-30%.
Pusat Komersil/Bazar
Setiap bandar di Mesopotamia mempunyai satu pusat komersil atau bazar yang dikenali sebagai Karu. Pedagang-pedagang asing
boleh menjalankan urusniaga di situ. Pedagang asing juga akan tinggal di sini.
Gudang
Di setiap pusat komersil atau Karu, terdapat gudang yang membolehkan pedagang menyimpan barang dagangan mereka.
Sistem Kewangan
Mata wang perak telah digunakan sebagai medium pertukaran dan juga dalam urusan pembayaran untuk tujuan pembayaran, ketulan
perak ini akan ditimbang. Sebab yang menyebabkan penggunaan wang perak ialah syiling perak mudah disimpan dan digunakan.
Selain wang perak, wang emas juga digunakan. Nilai emas ini telah ditetapkan sebagai 15 kali ganda nilai perak.
TAMADUN MESIR
Prasarana
Perhubungan
Jalan sungai merupakan sistem perhubungan yang penting di Mesir.
Pengangkutan
Pengangkutan yang digunakan oleh orang Mesir terdiri daripada kapal-kapal. Kapal laut yang pertama digunakan oleh orang Mesir
dibina daripada kayu bermutu tinggi untuk tujuan perdagangan dan peperangan.
Gudang
Gudang-gudang besar di Mesir dimiliki oleh raja. Ia digunakan untuk menyimpan cukai-cukai yang dikutip dalam bentuk barangan
seperti gandum, wain, linen, ikan dan sebagainya.
Sistem Kewangan
Tidak terdapat sebarang sistem mata wang di Mesir. Penggunaan mata wang hanya bermula apabila orang Parsi memperkenalkan
wang perak Shekel. Menjelang zaman Remesside, sistem mata wang diamalkan secara meluas. Gelang-gelang yang dibuat daripada
emas, perak, dan tembaga dijadikan media pertukaran.
Sistem Percukaian
Cukai telah dikenakan terhadap institusi yang memiliki tanah pertanian, khususnya rumah berhala. Individu-individu terutamanya
tentera juga dikehendaki membayar cukai. Selain itu, para pedagang dan juga tukang-tukang juga perlu membayar cukai. Cukai-cukai
dibayar dalam bentuk barangan seperti padi, barli, lilin, ikan, gandum, wain dan sebagainya dan disimpan dalam gudang besar.
Sistem Pengukuran
Sistem ukuran yang standard bagi bijirin diperolehi daripada mitos mata Horus. Menurut mitos ini, mata Horus dipecahkan kepada 6
bahagian semasa berperang dengan Seth, iaitu 1/2, 1/4, 1/8, 1/16, 1/32, dan 1/64. Mata Horus ini kemudian dilukis dan digunakan
untuk mengukur bijirin.
Ukuran panjang di Mesir pula terdiri daripada jari, tapak tangan dan kubit (20.6 inci). Ukuran linear yang panjang ialah ukuran
panjang sungai iaitu 4,000 kubit. Ukuran ini digunakan bagi tujuan geografi.
Ukuran yang standard bagi keluasan ialah khet persegi, 100 kubit persegi / 2/3 ekar. Sementara ukuran jar yang berasingan digunakan
bagi bir, susu, madu dan wain.
55
TAMADUN CHINA
Prasarana
Perhubungan
Jalan raya telah dibina di seluruh Empayar China. Lebarnya ialah 50 kaki, tepi jalan ditanam pokok, dan tambak dibina untuk
menghalang banjir. Selain itu, jalan sungai di China seperti Sungai Hwang-Ho, Sungai Yang-Tze juga digunakan. Terdapat juga Jalan
Sutera yang merentasi Asia Tengah antara China dan India yang dibuka oleh Chang-Qian pada zaman Dinasti Han.
Pengangkutan
Di darat, kereta kuda telah digunakan untuk mengangkut barangan. Di laut pula, kapal-kapal telah digunakan. Terdapat juga
tongkang, sampan kecil dan perahu.
Institusi Kewangan
Pada zaman Dinasti Sung, Perdana Menteri yang bernama Wang An Shih telah menubuhkan bank pertanian. Fungsinya ialah
memberi pinjaman dengan kadar bunga dan faedah yang rendah. Petani akan membayar pinjamannya apabila hasil pertanian dapat
dituai. Kaedah ini menguntungkan kerajaan kerana memperolehi hasil sampingan.
Gudang
Di setiap bandar di negeri China, terdapat sebuah atau lebih gudang yang dibina untuk menyimpan cukai yang dikutip dalam bentuk
bijirin dari penduduk bandar tersebut. Kadang-kala, pihak pemerintah juga akan membeli bahan makanan seperti padi dan gandum
dari petani untuk kegunaan tentera dan ia disimpan dalam gudang ini. Terdapat juga gudang yang dibina bagi menyimpan ketulan
emas dan perak yang dikutip sebagai cukai dari rakyat. Gudang ini akan dilindungi oleh askar-askar raja.
Bazar
Di setiap bandar di negeri China, terdapat sekurang-kurangnya satu pasar yang merupakan tempat para pedagang bertemu dan
menjual-beli barangan. Sebagai contoh, pada zaman Dinasti Tang, kota Chang-An mempunyai 2 pasar iaitu pasar Timur dan pasar
Barat dimana semua urusan perniagaan dijalankan di sini.
Sistem Kewangan
Pada tahap awal, kulit siput dijadikan sebagai mata wang khususnya pada zaman Dinasti Shang. Pada zaman Dinasti Chou pula,
terdapat mata wang tembaga dalam pelbagai rupa dan saiz. Emas dan perak juga telah muncul tetapi bukan dalam bentuk syiling.
Wang kertas pula diperkenalkan pada zaman Dinasti Sung (907-1279 M).
TAMADUN INDIA
Prasarana
Institusi Kewangan
Persatuan-persatuan pedagang berperanan sebagai bank, deposit dan memberi pinjaman kepada para pedagang dan orang lain.
Mengikut Rig Veda dan Dharma Sutra, kadar faedah dan peraturan yang berhubung dengan hutang dan gadai janji telah ditetapkan,
iaitu 1 1/4% sebulan ataupun 15% setahun. Tetapi dari segi praktiknya, kadar faedah yang dikenakan lebih tinggi. Manu telah
menetapkan kadar faedah yang berlainanbagi pinjaman tidak terjamin mengikut kelas penghutang iaitu Brahman 24%, Khastriya
36%, Vaisya 48% dan Sundra 60% setahun. Bagi pinjaman jangka pendek untuk tujuan perdagangan, Arthasastra menyenaraikan
pedagang biasa 5%, pedagang yang mengembara melalui hutan 10% dan pedagang di seberang laut 20% sebulan. Selain persatuan
pedagang, raja juga bertindak memberi pinjaman kepada petani bagi menggalakkan kegiatan pertanian. Terdapat juga peminjam wang
berprofesional seperti ceti.
Gudang
Sesetengah syarikat pedagang di India mempunyai cawangan di semua bandar utama. Mereka mendirikan gudang di merata tempat
bagi menyimpan barang dagangan mereka. Semua gudang ini dilindungi oleh askar persendirian.
Pelabuhan
Menjelang abad pertama masihi, perdagangan maritim telah berkembang pesat. Di bahagian Timur, pelabuhan seperti Lampa dan
Tamralipti telah berkembang pesat. Raja-raja di Selatan India pula menggalakkan perdagangan maritim dengan membina rumah api,
bagan dan pelabuhan. Kavirippattinam merupakan pelabuhan utama Kerajaan Chola. Pelabuhan ini mempunyai kemudahan untuk
kapal berlabuh dan semua barang dagangan akan diperiksa oleh pegawai kastam dan dicap dengan mohor diraja dan disimpan di
dalam gudang.
Sistem Kewangan
Kemungkinan besar orang India mempelajari mata wang daripada orang Parsi. Mata wang yang awal dibuat daripada gangsa ataupun
perak dan bentuknya tidak sekata. Mata wang itu mempunyai lambang diraja dan tanda kawalan pegawai dan pedagang tempatan.
Mata wang emas dan plumbum juga digunakan. Kulit kowri (varataka) pula digunakan oleh golongan miskin sebagai mata wang.
Pada zaman pemerintahan Maurya, mata wang Rom digunakan secara meluas. Mata wang ini dibuat daripada emas. Dalam urusan
jual beli, wang perak dan emas ini telah digunakan secara meluas.
Wang tembaga pula digunakan pada zaman pemerintaan Naga, iaitu Ganapati Naga dan dinasti tempatan seperti Yaudheya dan
Mathura.
56
Sistem Percukaian
Cukai yang paling utama ialah levi yang dikenakan terhadap para petani. Mereka dikehendaki menyerahkan 1/6 daripada hasil
pertanian kepada raja. Cukai ini dikenali sebagai Bhaga. Di samping itu, petani juga perlu membayar cukai taksiran yang dikenakan
terhadap beberapa kampung. Terdapat juga cukai-cukai seperti berikut:
a. Bali Cukai keagamaan zaman Maurya.

b. Kara Penyerahan sebahagian hasil buah-buahan dan bunga kepada kerajaan.
c. Senabhakta Tanggungjawab rakyat membekalkan makanan kepada tentera yang melalui wilayah mereka.
d. Hiranya Cukai dalam bentuk tunai.
Kerajaan juga mengenakan cukai pengairan dan cukai persatuan pedagang. Kadang-kala, cukai darurat untuk mengatasi masalah
kewangan yang dihadapi oleh kerajaan.
TAMADUN ARAB
Prasarana
Bazar
Terdapat pasar yang berperanan sebagai pusat petemuan pedagang untuk menukarkan barangan dari bahagian Arab yang lain. Antara
pasar-pasar yang terkenal ialah Ukaz, Zulmajaz, Zul Majinnah dan sebagainya.
TAMADUN GRAECO-ROMAN
Sistem Kewangan
Dua jenis mata wang telah digunakan iaitu Attic sejak zaman Alexander yang digunakan oleh Macedonia dan negeri Asia dan
Phoenician oleh Ptolemy.
TAMADUN BARAT
Prasarana
Perhubungan
John Macadam telah memperkenalkan pembinaan jalan raya dengan batu dan minyak tar pada tahun 1815. Pembinaan jalan melalui
cara ini telah membolehkan jalan yang dibina mempunyai permukaan yang baik dan licin yang membolehkan pengangkutan barang
menjadi lebih cepat. Pada tahun 1761, Terusan Bridgewater telah dibina oleh James Bridley. Terusan ini menghubungkan tapak
perlombongan dengan bandar perusahaan di Manchester.
Pengangkutan
Seperti dengan tamadun yang lain, kereta kuda digunakan di darat, kapal digunakan di kawasan perairan.
Institusi Kewangan
Institusi perbankan telah berkembang pesat pada zaman kemuncak pertengahan khususnya di Genoa dan Tuscany, Itali.
Sistem Kewangan
Mata wang telah diperkenalkan pada zaman kemuncak pertengahan dan telah menjadi alat pertukaran. Menjelang penghujung abad
ke-13, urusan perniagaan secara tunai menjadi ketara. Venice telah membuat mata wangnya sendiri pada tahun 1200 M.
TAMADUN MELAYU
Prasarana
Gudang
Gudang bawah tanah telah dibina di Melaka untuk membolehkan para saudagar menyimpan barang dagangan mereka. Gudang ini
diberi perlindungan daripada api, kerosakan atau kecurian. Gudang ini dikelilingi oleh pagar kayu dan mempunyai pintu terkunci. Ia
dikawal rapi oleh penjaga yang bertindak membunyikan loceng sekiranya berlaku kekecohan ataupun kecemasan.
Pelabuhan
Alam Melayu memanglah dikelilingi air. Hal ini menyebabkan kegiatan yang mereka lakukan biasanya bercorak maritim. Kepulauan
Melayu yang berteluk-teluk ini seterusnya membolehkan pelabuhan didirikan. Antaranya ialah pelabuhan Oc-Eo dan pelabuhan
Melaka. Menurut Tom Pires, pelabuhan Melaka dikatakan begitu besar sehingga boleh menampung hampir 2,000 buah kapal yang
berbagai saiz pada satu masa.
Sistem Kewangan
Mata wang logam dibuat daripada celains digunakan dalam urusan jual beli. Di mata wang tersebut, nama Sultan yang memerintah
diukir (Melaka).
Sistem Pengukuran
Di Melaka, timbangan diukur dengan unit kati dan tahil. Satu kati bersamaan dengan 20 tahil. Satu tahil bersamaan dengan 16 mas.
Satu mas bersamaan dengan 20 cumduryns atau 4 cupoes. Empat mas pula bersamaan dengan satu pau dan satu pau bersamaan
dengan 4 cumdryns. Satu tahil pula bersamaan dengan 11.5 drams. Alat timbang yang digunakan dikenali sebagai dacing.
57
TAKRIF KETAHANAN DAN PERTAHANAN
Berdasarkan Kamus Dewan, ketahanan bererti sesuatu yang menahan, menghalang, rintangan dan keupayaan menanggung sesuatu.
Dalam konteks ini, ketahanan merujuk kepada daya juang dan sifat tahan lasak seseorang dalam menghadapi ancaman di medan
peperangan. Pertahanan pula bermaksud hal mempertahankan kubu dan benteng yang digunakan untuk mempertahankan diri daripada
serangan. Secara keseluruhannya, ketahanan dan pertahanan merujuk kepada semua usaha yang diambil oleh pemerintah dalam
mempertahankan negara mereka daripada serangan musuh.
TAMADUN MESOPOTAMIA
Kekuatan Fizikal dan Peralatan Senjata
Semasa pemerintahan Sargon, tenteranya menggunakan lembing dan anak panah. Mereka tidak menggunakan perisai untuk
melindungi diri mereka. Mereka berperang secara terbuka. Sargon dikatakan mempunyai 5,400 tentera yang mungkin merupakan
pengawal diraja. Setiap wilayah juga mempunyai tenteranya misalnya wilayah Mari mempunyai 10,000 anggota tentera.
Menjelang abad pertama Masihi, pasukan tentera Assyria menunjukkan kehebatan mereka dalam bidang ketenteraan. Senjata mereka
lebih superior kalau dibandingkan dengan masa lepas. Kini, tenteranya dilengkapi dengan busar khasnya bagi tentera berkuda.
Terdapat juga tentera kuda yang memakai tombak dan ada yang menggunakan pemanah. Bagi tentera yang lain, pedang kecil, pisau
belah dan cokmar digunakan. Mereka merupakan masyarakat yang paling awal menggunakan besi dan gangsa untuk membuat
senjata. Dalam pada itu, mereka bolehlah dikatakan sebagai masyarakat yang handal dalam bidang ketenteraan.
Jenis Tentera
Tentera Infantri (Tentera Berjalan Kaki)
Semasa zaman Assyria, ia terdiri daripada pemanah yang handal.
Tentera Kereta Kuda

Tentera kereta kuda merupakan ciri utama dalam tentera Assyria. Ia digunakan dalam kempen-kempen peperangan di kawasan
pergunungan. Kereta kuda ini mempunyai 3 roda dan digerakkan dengan menggunakan tenaga 2 atau 3 kuda. Setiap kereta kuda
digunakan untuk mengangkut 3 hingga 5 orang (seorang pemandu, dua orang pemanah dan dua orang pembawa perisai).
Tentera Berkuda
Tentera berkuda ditubuhkan menjelang abad pertama Masihi. Ia dilengkapkan dengan busar. Ia dibahagikan kepada dua kategori iaitu
yang membawa tombak dan yang terdiri daripada pemanah. Tentera berkuda juga memilik pedang kecil, pisau dan cokmar. Ia
memakai kasut boot bertali dan pakaian seragam.
TAMADUN MESIR
Kekuatan Fizikal dan Peralatan Senjata

Menjelang Kerajaan Pertengahan, terdapat askar yang menggunakan busur dan anak panah yang dibuat daripada rumput buluh halus.
Askar ini juga dilengkapi dengan lembing. Selain itu, kapak juga digunakan semasa peperangan.
Jenis Tentera
Terdapat tiga jenis tentera iaitu tentera berjalan kaki, tentera berkereta kuda dan tentera laut. Tentera laut ini bertujuan
mempertahankannya dari serangan dari laut. Perahu dan kapal biasa digunakan untuk mengangkut tentera ke medan peperangan.
Bukti kewujudan tentera laut: Ramses III telah berjaya dalam pertempuran laut di muara Sungai Nil pada abad ke-12 SM.
Kekuatan Mental
Pada zaman sebelum kedatangan Islam, angkatan tenteranya mempunyai satu objektif yang utama iaitu untuk mencari nama dan
kemegahan. Motif peperangan pula berdasarkan semangat asabiyah atau perasaan kesukuan.
58
Jawap semua soalan.
Zon Nama Tamadun Agama Periode

A Tamadun Yunani-Rom Kristian Ketiga
B Mesir Animanisme dan Islam Pertama
C Arab Islam Keenam
D Mesopotamia Islam Kedua
E Indus Hinduisme dan Buddhisme Keempat
F Huang He Konfucianisme, Taoisme dan Kelima
Buddhisme
59
Tamadun Islam
KONSEP MANUSIA MENGIKUT AL-QURAN
Pengenalan
Perkataan manusia dalam Bahasa Melayu adalah menyamai istilah yang disebutkan dalam al-Quran, iaitu al-Ins, al-Insan, al-Nas dan
al-Basyar. Nama-nama ini adalah merujuk kepada manusia yang telah diamanahkan oleh Allah untuk menjadi khalifah di atas muka
bumi ini. Dengan kata lain, manusia adalah pemerintah, pemilik dan pengguna bagi semua kejadian sama ada di darat, di laut atau di
udara. Sejak abad ke-4 M, orang-orang Barat begitu terpengaruh dengan teori evolusi yang menyebutkan bahawa manusia berasal
daripada beruk. Teori ini mula diperkenalkan oleh beberapa orang ahli falsafah Greek termasuklah Aristotle, Anazimander dan
Epidocles. Namun demikian, teori ini dipertikaikan oleh saujana sains Islam dan juga Barat. Mereka menganggap ia bukanlah suatu
kajian yang bersifat fakta sebaliknya merupakan satu ideologi sahaja.
Manusia Menurut al-Quran

Manusia menurut al-Quran adalah makhluk yang dikurniakan akal, roh, dan jasad. Ia adalah sebaik-baik kejadian berbanding dengan
malaikat dan binatang. Malaikat hanyalah dikurniakan akal tetapi tidak dikurniakan nafsu sedangkan binatang hanya dikurniakan
nafsu tanpa akal. Sungguhpun begitu kedudukan manusia akan menjadi lebih rendah daripada binatang jika mereka gagal
menggunakan akal dengan baik sebaliknya menjadi hamba kepada nafsu. Menurut al-Quran, semua manusia adalah berasal dari
keturunan Nabi Adam dan Adam pula dijadikan daripada tanah. Oleh itu, kaedah mantik atau logik manusia juga berasal daripada
tanah. Kebanyakan ulama tafsir berpendapat proses pembentukan bayi dalam kandungan juga bermula dari saripati tanah atau disebut
sebagai nutfah di dalam al-Quran. Pendapat ini ternyata benar kerana semua sumber makanan dan minuman adalah berpunca daripada
tanah. Berdasarkan kenyataan ini, jelaslah menunjukkan bahawa konsep manusia menurut Islam adalah berbeza dengan pandangan
yang pernah dikemukakan oleh para pengkaji antropologi.
Fungsi Manusia Menurut al-Quran

Beribadat kepada Allah
Menurut al-Quran, manusia berfungsi dan berperanan tersendiri. Fungsi utama manusia dicipta ialah untuk beribadat kepada Allah.
Sehubungan dengan itu, Islam telah menggariskan beberapa jenis ibadat yang perlu dilaksanakan oleh manusia sama ada dalam
bentuk fardu ain atau fardu kifayah. Ibadat fardu ain ialah ibadat yang perlu dilakukan oleh setiap individu yang menepati syarat-
syarat yang telah ditentukan, contohnya sembahyang, puasa, zakat, haji dan lain-lain. Ibadat fardu kifayah pula ialah ibadat yang jika
dilakukan oleh individu atau kumpulan tertentu, maka individu dan kumpulan yang lain tidak wajib lagi melakukannya, contohnya
melakukan sembahyang jenazah, berniaga, mengajar dan sebagainya.
Memelihara Alam
Selain itu, manusia juga berperanan untuk memelihara alam ini dengan sebaik-baiknya. Allah telah mencipta alam ini untuk
kepentingan manusia seluruhnya. Oleh itu, manusia boleh menggunakan ciptaan ini untuk meneruskan kehidupan mereka di dunia.
Sungguhpun begitu, manusia perlu menunaikan tanggungjawab yang telah diamanahkan oleh Allah dengan menggunakan ciptaan
tersebut hanya untuk perkara-perkara yang boleh membawa kepada kebaikan sahaja. Mereka tidat boleh melakukan kerosakan di
muka bumi ini sehingga membawa keburukan kepada manusia atau makhluk lain termasuklah binatang.
Mengenali di Antara Satu Sama Lain

Manusia juga perlu berbaik-baik di antara satu sama lain tanpa mengira bangsa, agama dan keturunan. Allah mencipta manusia
dengan pelbagai puak supaya mereka dapat mengenali di antara satu sama lain. Mereka tidak boleh berbangga diri, sombong dan
takbur. Sebaliknya mereka hendaklah sentiasa berbaik-baik dan bersatu-padu di dalam menghadapi sebarang masalah. Perbezaan
agama juga tidak boleh dijadikan alasan untuk manusia bermusuhan. Islam hanya membenarkan penganutnya memusuhi orang bukan
Islam sekiranya mereka dengan jelas menunjukkan penentangan atau cuba membahayakan orang-orang Islam. Dalam keadaan biasa
hubungan baik perlu dikekalkan di antara mereka.
Memakmurkan Muka Bumi

Selain dari memelihara alam ini manusia juga berfungsi untuk memakmurkan muka bumi ini supaya mereka dapat menjalani
kehidupan dengan lebih baik. Akal dan pancaidera yang dianugerahkan kepada manusia hendaklah digunakan untuk meneliti dan
berfikir bagi memanfaatkan semua ciptaan yang sedia ada. Banyak rahsia kejadian Allah yang boleh disingkap oleh manusia dengan
menggunakan akal yang ada. Di sebalik kejadian tumbuh-tumbuhan misalnya terdapat pelbagai jenis penawar, di dasar lautan juga
terdapat pelbagai khazanah, begitu juga di dalam perut bumi. Hanya manusia yang menggunakan akal dengan sepenuhnya akan dapat
menikmati semua ini. Selain untuk dirinya ia juga dapat memberi faedah kepada orang lain.
Mentauhidkan Allah
Manusia yang perlu mentauhidkan Allah, dalam konteks ini manusia ditegah sekeras-kerasnya melakukan sebarang bentuk perbuatan
yang boleh membawa kepada syirik atau menyekutukan Allah. Syirik adalah dosa besar yang tidak akan diampunkan oleh Allah
melainkan dengan taubat yang bersungguh-sungguh. Bagi mengelakkan berlakunya syirik, manusia perlu mengenali Allah. Manusia
boleh mengenali Allah melalui sifat-sifat-Nya. Terdapat 20 sifat yang wajib diketahui oleh manusia.
Mentadbir / Menjadi Khalifah di Muka Bumi

Fungsi manusia yang seterusnya ialah mentadbir atau menjadi khalifah di muka bumi ini. Fungsi ini sesuai dengan kedudukan
manusia sebagai makhluk yang terbaik. Manusia hendaklah sentiasa bersikap adil sama ada terhadap dirinya sendiri atau orang lain.
Manusia hendaklah memastikan tidak berlaku kemungkaran di muka bumi sebaliknya hendaklah memastikan berlakunya kebaikan.
Hal ini sesuai dengan tugas yang diamanahkan oleh Allah iaitu Amar Makruf dan Nahi Mungkar (menyeru kepada kebaikan dan
mencegah kemungkaran).
60
Kesimpulan
Berdasarkan huraian di atas, jelas menunjukkan bahawa manusia mempunyai tanggungjawab yang sangat besar. Sekiranya manusia
berjaya melaksanakan tanggungjawab tersebut sepenuhnya maka mereka akan dapat menikmati hidup ini dengan penuh kebahagiaan.
Jika sebaliknya yang berlaku maka kemusnahan dan huru-hara pasti tidak dapat dielakkan.
MASYARAKAT JAHILIAH
Pengertian Jahiliah
Jahiliah berasal dari perkataan "jahil" yang bermaksud bodoh. Menurut Philip K. Hitti dalam bukunya "History of the Arab's", jahiliah
bermaksud bodoh atau jahil dari segi agama kerana pada ketika itu, tidak ada nadi dan tidak ada kitab suci yang boleh dijadikan
sebagai petunjuk. Mereka tidak boleh dianggap jahil atau bodoh dari segi ilmu pengetahuan kerana mereka telah mempunyai tamadun
yang tinggi.
Al-Quran tidak memberi batas tertentu bagi zaman jahiliah. Kamus Bahasa Arab menyebutkan zaman jahiliah sebagai zaman sebelum
Islam, iaitu sebelum turunya al-Quran. Ciri-ciri jahiliah berdasarkan al-Quran adalah seperti berikut:
a. Tidak mempunyai nabi atau kitab suci sebagai petunjuk.
b. Tidak mempunyai tamadun / peradaban.
c. Masyarakat tidak berakhlak, angkuh dan bongkah.
d. Masyarakat jahil dan mereka tidak tahu membaca atau menulis.
Jika salah satu dari tersebut terdapat pada sesebuah masyarakat, maka masyarakat itu boleh dianggap sebagai masyarakat jahiliah.
Menurut Doktor Mahyuddin, zaman jahiliah ialah kira-kira 300 tahun sebelum kerasulan Nabi Muhammad s.a.w., iaitu selepas
kejatuhan Kerajaan Sabak.
Agama dan Kepercayaan

Agama Berhala
Agama berhala merupakan agama yang mempunyai pengikut terbesar di Semenanjung Tanah Arab. Berhala tersebut diperbuat
daripada batu, kayu dan kadang-kala dari buah tamal (kurma). Tiap-tiap kabilah mempunyai patung berhala masing-masing. Antara
berhala yang terkenal termasuklah al-Latta, al-Uzza, al-Manat dan al-Hubal. Sebahagian penduduk Tanah Arab tidak menganggap
berhala Tuhan tetapi hanya sebagai perantaraan. Kepercayaan mereka bercampur-aduk antara percaya kepada Allah dan percaya
berhala. Mereka ini dikenali sebagai golongan musyirikin, iaitu orang yang menyekutu Allah.
Agama Majusi
Agama ini tidak diamalkan seluas oleh orang-orang Arab Jahiliah. Ia dibawa masuk selepas Parsi berjaya mengalahkan Habsyah di
Yaman pada akhir abad ke-6 Masihi. Penganut agama ini menjadikan api sebagai objek ketuhanan mereka. Di antara penganut agama
ini yang terkenal ialah Zararah dan anaknya Hajib. Mereka berasal dari Bani Tamin yang sememangnya mempunyai hubungan
dengan Parsi. Agama ini terbahagi kepada 3 mazhab iaitu Kayumarthiyah, Zarwaniyah dan Zaradushtiyah.
Agama Yahudi
Agama ini adalah berdasarkan kepada ajaran yang dibawa oleh Nabi Musa a.s. berpandukan kepada kitab taurat. Agama ini tersebar
luas terutamanya di kawasan-kawasan Osis di Barat Laut Semenanjung Tanah Arab, iaitu Tai'ma Khaiba, Padak dan Yathrib. Orang-
orang Yahudi berasal dari Palestine. Mereka berhijrah ke Semenanjung Tanah Arab sejak abad pertama Masihi. Mereka telah menjadi
kaya-raya dan berjaya menarik perhatian orang-orang Arab untuk menganut agama Yahudi. Orang-orang Yahudi menganggap diri
mereka sebagai bangsa pilihan dan mereka menganggap al-Uzarr sebagai anak tuhan. Di antara tokoh terkenal yang menganut agama
ini ialah Yusof Zu Nuwas.
Agama Nasrani
Agama Nasrani adalah agama yang berdasarkan kepada ajaran yang dibawa oleh Nabi Isa a.s. pada tahun 1 Masihi. Ia dibawa ke
Semenanjung Tanah Arab oleh golongan pendakwah, pedagang-pedagang atau paksaan oleh tentera Rom atau Habsyah atas tanah
jajahan mereka. Agama ini dapat sambutan dari penduduk Mekah dan Yathrib. Di antara tokoh terkenal yang menganut agama ini
termasuklah Warraqah Bin Naufal dan Uthman Bin Huwairith. Agama ini mempunyai 2 mazhab iaitu Mazhab Nestorian yang
berkembang di kawasan Hirah dan Mazhab Jacobite yang dianuti oleh penduduk Ghassan dan kabilah-kabilah lain di sempadan Syria
/ Syam. Pusat agama Kristian yang utama di Semenanjung Tanah Arab ialah Najran. Bandar Najran terus menjadi bandar Nasrani
hingga ke zaman Khalifah Umar. Malah terdapat pusat latihan paderi Nasrani di Wadi al-Qura, iaitu kawasan pedalaman Timur Hijaz.
Agama Hanif
Agama ini adalah berdasarkan kepada ajaran Nabi Ibrahim dan Nabi Ismail. Penganut agama ini mempercayai konsep keesaan Allah
ataupun monoteisme. Di antara mereka yang menganut agama ini termasuklah Zaid b'Amr, Umaiyah Bin Abi Salt, juga kedua-dua ibu
bapa nabi sendiri. Walau bagaimanapun, agama ini telah diselewengkan oleh golongan-golongan tertentu seperti juga agama Yahudi
dan Nasrani, misalnya mereka menyembelih binatang korban dan darahnya dipercikkan di sekeliling kaabah.
Kepercayaan Animisme
Kepercayaan ini wujud bersama dengan kewujudan manusia. Ia berpunca dari sifat kagum manusia terhadap sesuatu objek yang
ditemuinya. Mereka percaya wujudnya satu kuasa yang boleh menolong atau memberi mudarat kepada mereka. Oleh itu, mereka
menyembah apa sahaja yang dianggap ganjil termasuklah bulan, matahari, pokok, batu, gua dan sebagainya.
61
Kepercayaan Adat (Sunah)
Kepercayaan adat dianggap sebagai unsur-unsur karut dan tahyul. Antara kepercayaan yang diamalkan ialah menilik nasib. Apabila
memulakan sesuatu kerja baru, mereka akan melihat keadaan sekeliling bagi mengjangka nasib. Biasanya, mereka akan melihat arah
burung terbang. Jika burung terbang ke kiri bermaksud tidak selamat dan sebaliknya.
Politik
Sistem politik Arab Jahiliah tidak seragam. Ia dipengaruhi oleh faktor perbezaan daerah, keturunan yang memerintah atau kuasa asing
yang menjajah. Di bahagian Utara Semenanjung Tanah Arab, sistem politiknya lebih berbentuk negara naungan, misalnya Kerajaan
Anbat, Tadmur, Hirah dan Ghassan. Kerajaan Ghassan adalah naungan Rom manakala Hirah adalah naungan Parsi. Kerajaan Anbat
dan Tadmur pula pernah dijajah oleh Rom. Oleh itu, sistem politik mereka telah terpengaruh oleh sistem politik sama ada Rom atau
Parsi.
Kerajaan di bahagian Selatan seperti Himyar, Ma'in dan Qatban mengamalkan sistem pemerintahan beraja. Pemerintahanya
menggunakan pelbagai gelaran seperti Malek, Zu, Makrab dan sebagainya.
Kerajaan di bahagian tengah pula terdiri daripada kerajaan kota, misalnya Kerajaan Kota Mekah, Yathrib dan Taif yang terletak di
Hijaz. Sistem pemerintahannya dipegang oleh keluarga / keturunan tertentu, misalnya kota Mekah pada mulanya dikuasai oleh puak
Jurham, diikuti ileh puak Khuzaah dan akhirnya ke tangan Quraisy. Taif pula diperintah oleh Bani Thaqif. Pemerintahan begini
dikatakan berbentuk aristokrasi. Mereka tidak mempunyai institusi diraja, tidak ada pasukan tentera dan tidak mengamalkan dasar
perluasan wilayah.
Di pihak lain, orang-orang Arab juga mengamalkan sistem politik berkabilah. Sistem ini adalah berbentuk primitif di mana peraturan
yang diwujudkan hanyalah untuk kabilah mereka sendiri. Ketua kabilah, iaitu Sheikh adalah orang yang bertanggungjawab terhadap
kabilah. Segala peraturan perlu dipatuhi, jika tidak mereka boleh disingkirkan dari kabilah tersebut dan mereka perlu memasuki
kabilah yang lain.
Ekonomi
Sistem ekonomi orang-orang Hadari lebih maju berbanding dengan orang Badwi. Mereka kebanyakannya ialah pedagang yang
bergerak dalam kafilah. Sesebuah kafilah biasanya mengandungi 500-1,000 ekor unta. Sistem perdagangan yang biasa diadakan ialah
sistem perdagangan dua musim, iaitu musim panas dan musim sejuk. Pada musim panas, mereka bergerak ke Utara, iaitu Syam dan
pada musim sejuk, mereka bergerak ke Selatan iaitu Yaman. Di samping itu, mereka akan berkumpul di tengah Semenanjung Tanah
Arab khususnya pada musim Haji kerana terdapat 3 buah pasar iaitu Ukaz, Zulmajaz dan Zulmajinman.
Orang-orang Arab Jahiliah juga melibatkan diri dalam kegiatan perdagangan antarabangsa. Mereka dikatakan mempunyai hubungan
dengan orang-orang India, China dan Nusantara.
Kegiatan perdagangan orang Arab melibatkan riba. Mereka juga sering melakukan penipuan terutamanya dari segi sukatan dan
timbangan.
Sistem barter masih diamalkan secara meluas terutamanya oleh golongan Badwi.
Selain dari kegiatan perdagangan, mereka juga melibatkan diri dalam kegiatan pertanian dan kawasan pertanian yang paling subur
ialah bahagian Selatan Semenanjung Tanah Arab, iaitu Yaman. Yaman sememangnya mempunyai tanah yang subur di samping
mendapat hujan tahunan yang agak seragam. Tambahan pula, penduduk Yaman mempunyai kepakaran dari segi teknologi sehingga
membolehkan mereka mewujudkan sistem saliran untuk kawasan pertanian.
Orang-orang Arab Jahiliah juga menternak binatang seperti unta, kuda, biri-biri, keldai dan lain-lain lagi. Dari binatang ini, mereka
memperolehi susu, daging dan kulit yang boleh dijadikan pakaian atau khemah. Sekiranya terdesak, mereka makan apa sahaja. Ada
kalanya, mereka merampas atau menyerang suku-suku kaum yang mereka musuhi. Hal ini menyebabkan peperangan yang tidak
berkesudahan.
Sosial
Orang-orang Arab Jahiliah boleh dibahagikan kepada dua golongan, iaitu orang-orang Arab Badwi dan Hadari. Arab Badwi ialah
orang-orang Arab yang tinggal di kawasan pedalaman. Mereka tidak banyak bercampur dengan masyarakat luar. Oleh itu, ciri-ciri asli
budaya Arab masih kekal pada mereka. Mereka sering berpindah untuk mencari padang rumput / kawasan yang mempunyai air. Ia
juga bertujuan untuk menjaga keselamatan diri. Orang-orang Hadari pula menetap di bandar-bandar tertentu dan cara hidup mereka
lebih maju serta mempunyai fikiran yang matang. Hal ini disebabkan mereka banyak terdedah kepada dunia luar khususnya melalui
perdagangan.
Mereka mengamalkan cara hidup berkabilah. Kabilah adalah satu kelompok besar yang wujud berdasarkan keturunan, kepercayaan,
adat tradisi, agama dan nilai-nilai kemasyarakatan yang sama. Setiap kabilah akan diketuai oleh seorang Sheikh. Dia berperanan
menyelesaikan masalah yang berlaku di dalam kabilahnya, membuat perjanjian dengan kabilah lain, melayan tetamu, memberi
perlindungan kepada anggota kabilah dan lain-lain.
62
Mereka mengamalkan semangat abasiyah. Oleh sebab mereka hidup secara berkabilah, mereka mempunyai semangat asabiyah
yang sangat kuat. Semangat ini menyebabkan berlakunya peperangan yang berpanjangan di antara satu kabilah dengan kabilah yang
lain. Mereka akan segera bertindak sekiranya terdapat anggota kabilah yang dizalimi.
Mereka juga mengamalkan sistem perhambaan. Oleh itu, di dalam sistem sosial mereka, terdapat golongan hamba dan merdeka.
Golongan hamba langsung tidak diberi hak untuk hidup bebas atau memiliki harta. Seseorang itu boleh menjadi hamba melalui
beberapa cara sama ada sebagai tawanan perang, melalui jual beli atau kerana keturunan.
Kedudukan wanita di dalam masyarakat Arab Jahiliah sangat rendah / hina. Mereka malu sekiranya mendapat anak perempuan. Hal
ini jelas disebutkan dalam al-Quran, al-Nahl dan Surah. Kedudukan wanita yang dipandang rendah menyebabkan timbulnya amalan
membunuh anak perempuan sebaik sahaja dilahirkan. Sesetengahnya ditanam hidup-hidup.
Orang-orang Arab Jahiliah mengamalkan empat cara perkahwinan, iaitu perkahwinan biasa, kahwin mencari anak pintar, mewarisi
isteri bapa atau wanita menentukan siapa bapa kepada anaknya.
Mereka menyamalkan nilai-nilai baik dan buruk dalam kehidupan seharian. Antara nilai-nilai baik yang mereka miliki ialah
menghormati tetamu, pemurah, setia pada janji, berani, sabar, serta memberi penghargaan terutamanya kepada golongan penyair.
Nilai-nilai buruk yang agak ketara ialah suka berperang, pendendam, minum arak, berjudi, berzina, merompak, mengamalkan
semangat asabiyah dan lain-lain.
Ilmu Pengetahuan
Penyebaran ilmu pengetahuan berlaku di kawasan pinggir iaitu Selatan dan Barat Semenanjung Tanah Arab kerana adanya hubungan
perdagangan dengan dunia luar. Walau bagaimanapun, keadaan ini tidak dipraktis dengan sepenuhnya. Ilmu pengetahuan tidak
diwarisi kepada generasi baru juga. Hal ini menyebabkan orang Arab tidak berupaya membina semula Empangan Maarib yang telah
runtuh. Dikatakan hampir semua orang Arab buta huruf. Buktinya menurut al-Baladhuri, hanya 17 orang kaum Quraysi yang tahu
membaca dan menulis sahaja.
Dalam kesusasteraan, orang Arab pandai bersyair, bersajak dan berkhutbah. Tokoh seperti ini ialah Imru al-Qais, Zuhair dan Tarafah.
Mereka dikatakan telah menghasilkan karya-karya bermutu yang disebut "al-Mu'allaqat-al-Sab" yang pernah digantung di Kaabah.
Syair-syair akan dikemukakan di pasar Ukadz setiap tahun semasa temasya tahunan. Karya-karya ini kebanyakannya berbentuk sajak
cinta, ratapan, pujaan, sindir-cerca yang bertujuan berseronok. Kebanyakan hasil ini dihasilkan secara kreatif atau pengalaman atau
khayalan. Semua karya ini dikatakan mengandungi kata-kata yang tidak sopan.
QURAISY
Asal-usul Quraisy
Perkataan Quraisy berasal dari kata dasar "taqarrasya" yang bermaksud penyatuan. Hal ini disebabkan kejayaan Qusai bin Kilab
menyatukan kaum Quraisy di Mekah. Qusai bin Kilab adalah datuk keempat Nabi Muhammad. Beliau adalah dari keturunan Kinanah
yang berasal dari keturunan Nabi Allah Ismail. Qusai bin Kilab telah berpindah bersama ibunya dan dibesarkan di Syam. Setelah
dewasa, beliau kembali ke Mekah dan berkahwin dengan seorang gadis dari Bani Khuzaah yang memegang pemerintahan kota
Mekah. Pada tahun 440 M, Qusai bin Kilab berjaya mengalahkan Bani Khuzaah dan mengambilalih pemerintahan Mekah. Daripada
kalangan Quraisy, muncul ramai tokoh terkemuka seperti Abu Bakar, Umar, Uthman, Ali, Muawiyah dan lain-lain. Di dalam kabilah
Quraisy, terdapat beberapa bani yang terkenal seperti Bani Hasyim, Bani Umayyah, Bani Adi, Bani Taym dan sebagainya.
Struktur Sosial Quraisy

Struktur sosial Quraisy boleh dibahagi dua, iaitu Quraisy al-Bittah dan Quraisy al-Zuwahir. Istilah ini diperolehi semasa orang-orang
Quraisy memasuki Mekah pada tahun 440 M. Mereka memasukinya melalui Lembah al-Bittah. Terdapat satu golongan Quraisy yang
tidak masuk kota Mekah dan mereka inilah dipanggil al-Zuwahir (pinggiran). Mereka masih mengamalkan cara hisup Badwi tetapi
mereka berperanan menjaga keselamatan kota Mekah.
Orang-orang Quraisy telah menyusun pentadbiran kota Mekah dengan sistematik bagi menjaga kepentingan penduduk dan
pengunjungnya. Para pengunjung dikehendaki membayar cukai perlindungan yang disebut "Muhajarah" atau "Harim". Beberapa
jabatan juga telah diwujudkan seperti Hijabah, Rifadah, Siqayah, Sirafah dan lain-lain. Dengan ini, suasana aman dan kerjasama dapat
diwujudkan di Mekah.
Mereka juga telah menubuhkan sebuah badan tertinggi yang dikenali sebagai Mala' (Majlis Ketua-ketua Suku) yang akhirnya telah
dikuasai oleh ketua-ketua suku yang berpengaruh sahaja. Oleh itu, golongan yang kurang berpengaruh telah menubuhkan satu lagi
badan yang dikenali sebagai Half-al-Fudhul. Ia berfungsi untuk mengimbangi pertubuhan Mala' di samping untuk menjaga
kepentingan suku-suku yang lemah.
Satu fakta yang nyata bahawa masyarakat Arab Quraisy mengenal dan mengamalkan sistem kelas suku dan kabilah. Kelas tertinggi
dipegang oleh golongan aristokrat dari keturunan Quraisy.
Golongan Quraisy merupakan kelas pemerintah bukan disebabkan oleh keturunan tetapi oleh kekayaan. Sebagai satu sistem sosial
feudalisme, terdapat kelas hamba yang besar bilangannya dan mereka tidak mempunyai apa-apa hak, walaupun ke atas diri mereka
sendiri hingga mereka boleh dijual beli.
63
Kedudukan wanita pada umumnya nilai mereka sangat rendah.
Di dalam pembentukan keluarga, terdapat empat cara perkahwinan yang diamalkan. Di dalam kehidupan keluarga, yang menjadi
ketua ialah lelaki.
Orang-orang Quraisy mengamalkan nilai-nilai negatif. Mereka juga mengamalkan nilai-nilai positif seperti memuliakan tetamu, setia
pada janji dan sebagainya.
Ekonomi Masyarakat Quraisy

Kebanyakan mereka adalah kaum peniaga dan pedagang sama ada secara berkafilah, tahunan atau bermusim.
Quraisy adalah bangsa yang berada dan mereka menguasai ekonomi kota Mekah.
Sistem ekonomi mereka melibatkan amalan riba dan mereka mengamalkan sistem tukar barang.
AUS DAN KHAZRAJ

Asal-usul Kaum Arab
Asal-usul kaum Arab tidak jelas. Terdapat sumber yang mengatakan mereka berasal dari Arab Utara dan telah berasimilasi dengan
agama Yahudi. Bagi puak Arab yang baru, mereka terbahagi kepada dua kelompok besar iaitu Aus dan Khazraj yang dikenali sebagai
Bani Qailah. Mereka berasal dari kawasan Selatan Semenanjung Arab. Ketibaan mereka dikatakan bermula sejak runtuhnya
Empangan Maarib di Yaman. Sesampai di Madinah, mereka menjalankan aktiviti pertanian di pinggir kota. Apabila mereka menjadi
kuat, mereka telah menguasai Madinah dengan bantuan tentera Kristian Syam yang memihak Kerajaan Rom Timur. Kenaikan mereka
menyebabkan kaum Yahudi tidak senang. Mereka merancang memecahbelahkan puak Arab baru ini. Akhirnya, peperangan berlaku
dan suku Aus mencapai kemenangan kerana adanya sokongan Yahudi.
Suku Aus
Jumlah suku Aus adalah lebih kecil dari Khazraj. Pengaruh mereka juga kurang. Sebelum Islam, mereka terdiri daripada penganut
berhala. Mereka mempunyai ilmu ketuhanan dan kenabian yang lebih tinggi dibanding dengan Quraisy.
Suku Khazraj
Jumlah suku Khazraj adalah besar dan pengaruhnya juga besar kalau dibandingkan dengan suku Aus. Seperti suku Aus juga, sebelum
kedatangan Islam, mereka terdiri daripada penganut berhala dan mempunyai ilmu ketuhanan dan kenabian yang lebih tinggi jika
dibandingkan dengan kaum Quraisy.
YAHUDI
Asal-usul Yahudi di Madinah

Terdapat sarjana yang mengatakan, kaum Yahudi di Madinah berasal dari Palestin. Kedatangan mereka dianggarkan selepas
tersebarnya agama Nasrani di Selatan Palestin. Jumlah suku Yahudi yang tinggal di Madinah dianggarkan sebanyak 20 suku. Yang
paling terkenal ialah Bani Qainuqa', Bani Nadir dan Bani Quraizah.
Bani Qainuqa'
Bani Qainuqa' ialah puak Yahudi yang paling ramai dan berpengaruh di Madinah. Setalah tiba di Madinah, mereka mendirikan rumah
kediaman mereka di kawasan Barat Daya berhampiran Musalla, tidak jauh dari Wadi Buthan. Mereka melakukan aktiviti
perdagangan, pertukangan tetapi tidak melakukan kegiatan pertanian. Mereka mempunyai angkatan tentera yang kuat.
Bani Nadir
Bani Nadir ialah kumpulan kedua kaum Yahudi. Mereka berpindah ke Madinah kerana tekanan tentera Rom yang menganut agama
Kristian di Palestin. Mereka menetap di Bukit al-Nadir. Mereka dikatakan daripada keturunan Yahudi tulen. Sewaktu di Madinah,
mereka menjadi petukang, petani dan peniaga. Kawasan pertanian mereka terletak di wadi yang mengarah ke Selatan kota Madinah.
Bani Quraizah
Ia juga digelar sebagai Darih. Mereka terdiri daripada Bani Ka'b dan Bani Amru. Mereka tinggal di Wadi Mahzur (luar kota
Madinah). Mereka bergiat dalam kegiatan pertanian. Mereka memiliki senjata dan makanan yang mencukupi.
NABI MUHAMMAD S.A.W.

Latar Belakang
Nabi Muhammad s.a.w. dilahirkan pada 12 Rabiuawal Tahun Gajah bersamaan dengan 571 Masihi di Mekah. Ibunya bernama
Aminah binti Wahab. Ibunya telah meninggal dunia apabila Nabi Muhammad 6 tahun. Bapanya bernama Abdullah Abdul Muttalib
dan beliau meninggal dunia apabila nabi dalam kandungan. Nabi dipelihara oleh datuknya Abdul Muttalib yang kemudiannya
meninggal dunia ketika nabi berumur 8 tahun. Semasa berumur 12 tahun, nabi mengikut bapa saudaranya Abu Talib ke Syam untuk
berniaga. Seorang paderi bernama Bahirah / Buhairah menasihatkan Abu Talib membawa Muhammad balik kerana bimbang dibunuh
oleh orang Yahudi. Ketika berusia 25 tahun, beliau telah berkahwin dengan Khadijah binti Khuwailid yang berumur 40 tahun.
Baginda mempunyai 6 orang anak, iaitu 2 lelaki dan 4 perempuan. Yang lelaki telah meninggal nudia semasa mereka kecil. Sewaktu
35 tahun, beliau diberi gelaran al-Amin kerana berjaya menyelesaikan perbalahan di kalangan pembesar Arab berhubung dengan
perletakan batu Hajar al-Aswad.
64
Perlantikan Sebagai Nabi dan Rasul
Nabi ialah seorang manusia lelaki yang terpilih yang disampaikan wahyu Allah untuk dirinya. Rasul juga sama dengan nabi tetapi
Rasul mesti menyampaikan wahyu yang diterimanya kepada orang lain.
Telah menjadi kebiasaan, Muhammad mengasingkan diri di Gua Hira untuk beribadat di samping memikirkan kejadian alam.
Akhirnya pada 17 Ramadan bersamaan 6 Ogos 611 Masihi sewaktu baginda berusia 40 tahun, datanglah malaikat Jibril membawa
wahyu pertama, iaitu ayat 1-5, surah al-Alaq. Wahyu ini bermaksud: bacalah dengan nama Tuhan kamu yang menjadikan kau dan
segumpal darah dan bacalah dengan nama Tuhanmu yang mulia yang mengajar manusia yang tidak mengetahui apa-apa. Selepas
menerima wahyu pertama, nabi terus ke rumah menceritakan apa yang berlaku kepadanya dan Khadijah telah membawa baginda
berjumpa dengan sepupunya, Waraqah bin Naufal, seorang pendeta yang menghafal kitab suci. Waraqah mengakui yang datang itu
ialah Jibril dan ini bermakna baginda dilantik sebagai nabi.
Selepas menerima wahyu pertama, baginda terus ke gua dan pada suatu hari, ketika baginda keluar dari rumah, baginda terdengar satu
suara dan apabila baginda mendongak, terlihatlah Jibril. Kerana takut, baginda masuk semula ke rumah dan meminta Khadijah
menyelimutkannya. Ketika inilah turunlah wahyu kedua, iaitu surah al-Mudduthir, ayat 1-7 yang bermaksud: Wahai orang yang
berselimut, bangun dan berilah peringatan, hendaklah engkau menggesakan tuhanmu, bersihkanlah pakaianmu, jauhilah perbuatan
dosa, janganlah engkau memberi kerana hendakkan balasan yang banyak dan hendaklah engkau bersabar kerana tuhanmu. Dengan
wahyu kedua ini, bermakna Allah telah melantik baginda sebagai Rasul kerana ayat tersebut dengan jelas memerintahkan Muhammad
untuk mengingatkan manusia.
SERUAN ISLAM DI MEKAH
Pengenalan
Segala ajaran yang disampaikan oleh Nabi Muhammad adalah dari wahyu Allah yang diturunkan kepada baginda melalui malaikat
Jibril. Ia diturunkan secara beransur-ansur dalam jangka masa 23 tahun bermula dari wahyu yang pertama di Gua Hira sehinggalah
baginda wafat. Segala wahyu ini telah ditulis dan dihafal oleh umat Islam. Penurunan ayat terbahagi kepada dua, iaitu:
a. Zaman Makkiyah
Zaman semasa baginda di Mekah sehinggalah berhijrah ke Madinah. Ia memakan masa selama 13 tahun.
b. Zaman Madinah
Zaman selepas baginda berhijrah ke Madinah. Ia berlangsung selama 10 tahun.
Peringkat Seruan
Peringkat Sirriah (tersembunyi)
Seruan peringkat ini bermula setelah Nabi Muhammad menerima wahyu kedua iaitu dari Surah al-Muddatthir ayat 1-7. Penurunan
ayat ini dianggap telah merasmikan perlantikan Nabi daripada seorang "Nabi" kepada seorang "Rasul". Baginda menjalankan
dakwahnya secara sulit dan bersembunyi kepada keluarga dan sahabatnya yang terdekat. Mereka ialah Khadijah al-Kubra, Ali Bin
Abu Talib, Zaid Bin Harithah dan Abu Bakar as-Siddiq. Melalui Abu Bakar, Islam disebar kepada Abdul Rahman Bin Auf, Uthman
bin Affan, Talhah Bin Ubaidullah, Zubair al-Awwam, Abu Ubaidah al-Jarrah, Amman Bin Yasser dan sebagainya. Mereka digelar
sebagai as-Sabiqun al-Awwalun (orang yang terawal memeluk Islam). Seruan ini dijalankan selama 3 tahun dan seramai 55 orang
penduduk Mekah memeluk Islam. Arqam Abil al-Arqam telah menyerahkan rumahnya sebagai markas gerakan umat Islam.
Peringkat Jahriah (terbuka)

Seruan kepada Ali Bin Abu Talib dan keluarganya. Seruan ini bermula setalah baginda menerim awahyu dari Surah Asy-Syu'ara'.
Baginda mengadakan majlis ceramah di rumah Ali Bin Abu Talib di Bukit Safa dan semua kerabat dijemput termasuk Abu Lahab,
bapa saudaranya. Baginda menerangkan dasar-dasar Islam yang telah ditugaskan oleh Allah untuk baginda sampaikan. Ramai yang
menyatakan kesanggupan untuk mengikut baginda, tidak kurang yang mencemuhnya. Abu Lahab ialah tokoh pertama yang menghina
dan mencerca baginda.
Seruan kepada orang ramai dimulakan setelah baginda menerima wahyu dari Surah al-Hijr. Baginda mula menyeru kepada segenap
lapisan masyarakat Mekah di mana-mana sahaja. Seruan secara terbuka ini berlangsung selama 10 tahun di Mekah dan 10 tahun di
Madinah.
Bentuk Ajaran Islam

Akidah
Nabi memperkenalkan tauhid, iaitu mengesakan Allah dengan segala sifat kesempurnaan iaitu sifat-sifat 20. Sehubungan itu, segala
bentuk syirik adalah dilarang termasuklah penyembahan berhala. Nabi menerangkan tentang adanya hari kebangkitan serta perkara-
perkara yang berhubung denganya seperti syurga, neraka, titian, neraca dan lain-lain. Baginda turut menerangkan perkara yang
berhubung dengan rukun Iman seperti percaya kepada Rasul, kitab-kitab serta percaya kepada Qadak dan Qadar. Seterusnya, Nabi
menerangkan tentang tugas dan tanggungjawab manusia sama ada terhadap tuhan, diri, keluarga dan masyarakat. Setiap individu akan
dipertanggungjawab terhadap apa yang dilakukan sama ada baik atau buruk.
Akhlak
Selama 13 tahun, Nabi di Mekah telah berusaha membentuk peribadi muslim di samping berusaha mengikis sifat-sifat yang tercela
seperti iri hati, takbur, dendam dan sebagainya. Sifat-sifat tersebut perlu diganti dengan sifat tinggi seperti jujur, ikhlas, amanah dan
sebagainya. Nabi juga berusaha mengangkat darjat wanita ke tempat yang sewajarnya sama ada di dunia atau di akhirat. Nabi cuba
65
banyak menekankan kepada cerita Nabi dan Rasul yang terdahulu khususnya tentang perjuangan nabi-nabi, balasan yang diterima
oleh orang yang ingkar. Hampir 1/3 daripada kandungan al-Quran adalah mengenai sejarah nabi-nabi dan umat terdahulu.
Ibadat
Di Mekah, hanya satu sahaja iaitu ibadat khusus yang difardukan kepada umat Islam. Ibadat ini mula diwajib selepas berlakunya
peristiwa Israk dan Mikraj. Ibadat ini ialah sembahyang 5 waktu sehari semalam.
Rumusan
Cara-cara penyebaran Islam yang dilakukan secara berperingkat jelas menggambarkan kebijaksanaan Nabi dalam soal berdakwah.
Baginda mengukuhkan dahulu pengikut-pengikut Islam sebelum mencabar seluruh masyarakat Mekah. Ajaran-ajaran yang baginda
bawakan jelas bertujuan untuk menyelamatkan manusia seluruhnya daripada kesesatan kehidupan dunia dan akhirat.
PENENTANGAN KAUM QURAISY DI MEKAH
Pengenalan
Semasa Nabi Muhammad menyampaikan seruannya secara sulit, tidak terdapat sebarang bentuk penentangan yang ketara dari kaum
Quraisy. Semasa seruan mula dijalankan kepada keluarga Abdul Mutalib, penentangan hanya timbul daripada kalangan kaum kerabat
baginda sendiri. Kaum Quraisy yang lain pula menganggapnya sebagai masalah dalaman keluarga Bani Hasyim yang boleh
diselesaikan sesama mereka sendiri. Namun setelah seruan secara terbuka dijalankan dan ia mendapat sambutan di luar dugaan dan
setelah Nabi Muhammad mula menyentuh soal-soal penyembahan dan ajaran nenek moyang mereka, maka kaum Quraisy mula
bimbang lantas mengadakan pelbagai usaha untuk mebendung perkembangan Islam.
Sebab Penentangan
Politik
Dalam politik orang Arab khususnya politik kota Mekah, perebutan kuasa sudah menjadi teras politik mereka. Hal ini dapat
dibuktikan dan pentadbiran kota Mekah yang pada mulanya dikuasai oleh Puak Amaliqah, kemudian oleh puak Jurhum, diikuti oleh
puak Khuzaah dan akhirnya puak Quraisy. Muhammad adalah dari kaum Quraisy yang berketurunan Bani Hasyim. Bani-bani lain
dari kaum Quraisy terutamanya Bami Umayyah mahu kuasa pentadbiran Mekah berada di tangan mereka. Menerima ajaran Islam
seolah-olah mereka tunduk di bawah Bani Hasyim. Keunggulan peribadi Muhammad yang terkenal sebagai seorang yang amanah dan
mempunyai budi pekerti yang tinggi membimbangkan bani-bani lain. Sekiranya Muhammad berjaya menjadi pemimpin, mereka
bimbang kuasa kepimpinan tersebut akan dipegangnya dan ini menyebabkan bani lain tidak lagi berpeluang meletakkan diri mereka
sebagai pemimpin. Tanggapan ini timbul akibat dari kekeliruan orang Musyirikin tentang konsep kenabian dan kepimpinan.
Ekonomi
Pengharaman berhala akan menyebabkan kedudukan musyirikin Mekah terjejas. Agama Islam menentang penyembahan berhala
kerana ia dianggap syirik. Pengharaman ini akan menyebabkan pengukir patung, peniaga berhala dan juga penjaga Kaabah kehilangan
sumber pendapatan.
Penentangan orang musyirikin juga disebabkan agama Islam yang dibawa oleh Nabi menentang penjualan hamba abdi. Orang
musyirikin yang menpunyai kedudukan tinggi biasanya memiliki hamba yang ramai, malah bilangan hamba dikatakan melambangkan
status seseorang. Mereka menggunakan tenaga hamba dengan percuma bagi membantu dalam kegiatan ekonomi. Pengharaman
hamba sudah pasti akan menjejaskan kedudukan ekonomi mereka.
Orang musyirikin juga bimbang kedudukan Mekah sebagai pusat perdagangan, pusat ibadat dan pusat kebudayaan akan terjejas
dengan kedatangan Islam. Mereka percaya Mekah maju disebabkan adanya patung-patung berhala yang diletakkan di sekeliling
Kaabah. Sekiranya patung-patung itu dibuang, mereka bimbang orang ramai tidak lagi mengunjungi Mekah.
Sosial
Menurut Islam, manusia akan dibangkitkan semula untuk diberi pembalasan terhadap perbuatan baik dan buruk yang dilakukan di
dunia. Orang musyirikin yang sememangnya sentiasa melakukan perbuatan buruk seperti berzina, membunuh anak dan sebagainya
takut akan pembalasan yang akan diterima nanti. Hal ini disebabkan mereka tidak faham tentang konsep taubat dalam ajaran Islam.
Ajaran Islam mengganggap semua manusia adalah sama tanpa mengira bangsa atau pangkat. Yang berbeza hanya dari segi
ketaqwaannya. Menerima Islam bererti mereka akan meletakkan taraf mereka sama dengan golongan hamba. Golongan musyirikin
juga menentang konsep persaudaraan Islam. Mereka turut menentang segala amalan sosial yang dianjurkan oleh Islam seharian kerana
ia bertentangan dengan kehidupan biasa mereka.
Agama Islam sangat bertentangan dengan ajaran nenek moyang mereka. Orang musyirikin sangat kuat berpegang kepada tradisi
nenek moyang atau sunnah. Mereka bimbang jika mereka menerima Islam, mereka akan melanggar adat tradisi mereka dan akan
dimakan sumpah.
Golongan musyirikin menentang Islam kerana perbezaan dasar agama dan ketuhanan. Islam ialah agama monteisme. Sebaliknya,
kaum Quraisy menyembah tuhan-tuahn berhala daripada pelbagai jenis dan bentuk. Malah mereka menganggap lagi bahawa
penyembahan berala ialah mendekatkan lagi diri kepada Allah.
66
Cara Penentangan
Perang Saraf
Orang musyirikin melemparkan pelbagai tuduhan terhadap Nabi dengan harapan masyarakat Arab tidak terpengaruh dengan dakwah
yang disampaikan. Mereka mengatakan Nabi gila, penipu, ahli sihir dan tamak. Sungguhpun begitu, semua tuduhan itu tidak memberi
apa-apa kesan kepada Nabi, malah telah menimbulkan rasa ingin tahu di kalangan masyarakat Arab. Mereka datang berjumpa dengan
Nabi bagi memastikan dakwaan itu benar atau tidak dan ini menguntungkan Nabi.
Menyeksa Nabi dan Orang Islam

Pada peringkat awal, seksaan hanya ditujukan kepada pengikut Nabi, terutamanya golongan lemah seperti golongan miskin dan
hamba. Antara yang paling teruk menerima seksaan ialah Bilal Bin Rabbah. Beliau telah dijemur di tengah panas tanpa diberi makan
atau minum. Seksaan ini sedikit pun tidak mengubah pendirian beliau. Oleh sebab seksaan ini tidak memberi kesan, mereka pun mulai
menyeksa Nabi dengan meletak najis di rumah Nabi, di sujut Nabi dan meletakkan duri di tempat yang dilalui Nabi.
Menawarkan Kekayaan
Orang musyirikin telah mengemukakan pelbagai tawaran bagi memujuk Nabi supaya meninggalkan tugas-tugas dakwah. Antaranya
termasuklah harta kekayaan, pangkat dan wanita-wanita cantik. Nabi bukan sahaja menolak tawaran tersebut tetapi telah menjawab
dengan tegas sambil mengatakan,"Sekiranya orang musyirikin berjaya meletakkan matahari di sebelah kiri dan bulan di sebelah
kanan, tetapi Nabi tetap tidak akan berganjak."
Meminta Kerjasama Abu Talib

Apabila semua tindakan yang diambil tidak berkesan, orang musyirikin menemui Abu Talib dan meminta beliau menasihati Nabi.
Permintaan tersebut tidak dipedulikan. Mereka juga pernah meminta untuk menukarkan Muhammad dengan seorang pemuda lain
yang setanding dengannya.
Memulaukan Bani Hasyim

Orang musyirikin akhirnya mengadakan pakatan untuk memulau Bani Hasyim dan semua umat Islam. Pemulauan ini dilakukan dalam
tempoh 10 tahun. Dalam tempoh tersebut, mereka enggan mengadakan sebarang perhubungan termasuklah jual beli, bercakap, ziarah-
menziarahi dan sebagainya. Orang-orang Islam telah mengalami penderitaan yang teruk dan ketika inilah 2 orang pendokong kuat
Nabi iaitu Khadijah dan Abu Talib telah meninggal dunia. Pemulauan ini hanya dilakukan dalam tempoh 3 tahun kerana tidak semua
orang musyirikin bersetuju dengan tindakan tersebut.
Merancang Pembunuhan Nabi

Apabila orang musyirikin gagal menyekat usaha Nabi, mereka akhirnya bersepakat untuk membunuh Nabi. Beberapa orang pemuda
telah dipilih untuk melaksanakan tugas tersebut. Rancangan ini telah diberitahu oleh Allah kepada Nabi melalui wahyu. Oleh itu, pada
malam rumah dikepung, Nabi ditemani oleh Abu Bakar telah keluar tanpa disedari oleh orang musyirikin. Sebelum bertolak ke
Mekah, Nabi dan Abu Bakar telah bersembunyi di Gua Ihur selama 3 hari.
Memerangi Orang Islam

Setelah Nabi dan orang Islam berhijrah ke Madinah, orang musyirikin telah berasa tidak puas hati. Oleh itu, mereka telah
melancarkan serangan ke atas orang Islam. Terdapat 3 peperangan penting yang berlaku iaitu Perang Badar, Perang Uhud dan Perang
Khadak (Ahzab).
Cara Nabi Menghadapinya

Bersabar
Pada peringkat awal, Nabi meminta orang Islam supaya bersabar menghadapi tindakan dari orang musyirikin. Mereka diminta jangan
bertindak balas bagi mengelakkan pertelingkahan yang lebih besar. Lagipun belum ada wahyu yang membenarkan orang-orang Islam
bertindak balas.
Membebaskan Hamba
Nabi menggalakkan orang Islam yang berharta untuk membebaskan hamba yang telah diseksa dengan teruk oleh tuan-tuan mereka.
Antara sahabat yang menyahut seruan ini termasuklah Abu Bakar yang telah menebus dan seterusnya membebaskan Bilal Bin Rabah
dari tuannya Umayyah Bin Khalaf.
Berlindung di Bawah Orang yang Berpengaruh

Bagi mengelakkan peyeksaan orang musyirikin Mekah, Nabi dan orang-orang Islam telah mendapatkan perlindungan dari orang yang
berpengaruh dalam masyarakat Quraisy. Nabi sendiri misalnya telah diberikan perlindungan oleh bapa saudaranya Abu Talib.
Berhijrah ke Habsyah
Apabila orang musyirikin menunjukkan penentangan yang semakin hebat, maka Nabi mengarahkan orang-orang Islam supaya
berhijrah ke Habsyah. Al-Najasyi yang memerintah Habsyah ialah seorang pemerintah yang baik dan sanggup melindungi orng Islam.
Penghijrahan ke Habsyah dilakukan sebanyak 2 kali. Kali pertama berlaku pada tahun ke-6 selepas kerasulan Nabi. Ia diketuai oleh
Uthman Bin Affan. Seramai 10 lelaki dan 5 perempuan terlibat. Pada tahun berikutnya, seramai 83 lelaki dan 18 perempuan yang
diketuai oleh Jaafar Abu Talib telah berhijrah ke Habsyah.
67
Berundur ke Taif
Sebelum berlakunya Bai'at Aqabah, Nabi dan anak angkatnya Zald Bin Harithah telah pergi ke Taif untuk berdakwah kepada Bani
Thaqif tetapi penduduk Taif mempunyai hubungan yang rapat dengan orang Quraisy di Mekah. Oleh itu, mereka menolak mentah-
mentah dakwah yang disampaikan. Malah mereka mengupah kanak-kanak untuk mencederakan Nabi.
Bai'at Aqabah
Setalah Nabi gagal menyampaikan dakwah di Taif dan kepada penduduk Mekah, Nabi berusaha menemui orang-orang luar yang
datang ke Mekah pada musim Haji. Hasilnya, pada tahun 11 selepas kerasulan Nabi, Bai'at Aqabah I telah berjaya diadakan. Hal ini
diikuti pada tahun berikutnya dengan Bai'at Aqabah II. Melalui Bai'at Aqabah II, Nabi dan orang Islam dijemput ke Yathrib
(Madinah).
Hijrah ke Yathrib
Pada tahun ke-13 selepas kerasulan Nabi, Nabi bersama orang Islam telah berhijrah ke Yathrib bagi mengelakkan tindakan yang lebih
keras dilakukan oleh orang musyirikin Mekah. Hijrah ini dilakukan secara bersembunyi. Dengan hijrah ini, peluang bagi orang
musyirikin untuk menghalang usaha penyebaran Islam gagal.
Perang
Setelah 2 tahun Nabi berhijrah, turun wahyu yang membenarkan orang Islam berperang bagi mempertahankan diri dan agama. Oleh
itu, di dalam Perang Badar yang berlaku pada tahun 2 Hijrah, orang Islam telah mencapai kemenangan yang besar. Kemenangan ini
kemudiannya telah menyebabkan orang musyirikin melancarkan serang kedua pada 3 Hijrah yang berakhir dengan kekalahan tentera
Islam. Pada 5 Hijrah, orang musyirikin sekali lagi membentuk pasukan tentera bersekutu yang bukan sahaja melibatkan orang
musyirikin Mekah, tetapi juga golongan Yahudi, Munafik, kabilah-kabilah Arab kecil seperti Bani Asad, Bani Salim, Bani Yasyjab
dan sebagainya.
Rumusan
Nabi Muhammad menghadapi perjuangan yang sukat untuk mengembangkan Islam di sesetengah masyarakat Quraisy yang
mengagung-agungkan patung-patung berhala mereka. Namun dalam tempoh hampir 13 tahun itu juga kaum Quraisy berasa amat
sukar untuk membendung perkembangan Islam walaupun mereka telah melakukan pelbagai tindakan. Perjuangan Nabi Muhammad
tidak pernah mengenal erti kejayaan.
BAI'AT AQABAH
Latar Belakang
Bai'at ialah persetiaan, ikrar atau sumpah setia. Bai'at aqabah telah diadakan di antara Nabi dengan penduduk Yathrib di sebuah
tempat yang dikenali sebagai Aqabah. Aqabah adalah nama sebuah bukit yang terletak antara Mekah dan Madinah. Bai'at ini diadakan
sebanyak dua kali. Bai'at yang pertama dikenali sebagai Bai'at Wanita / Bai'at al-Nisak kerana ia merupakan perjanjian keamanan.
Seramai 12 orang penduduk Madinah yang terdiri daripada 10 Khazraj dan 2 Aus terlibat dalam bai'at ini. Mereka berjanji tidak akan
menyekutukan Allah, tidak mencuri, tidak membunuh anak, tidak berbohong, tidak fitnah-menitnah dan lain-lain. Pada tahun
berikutnya iaitu pada tahun ke-13 selepas kerasulan Nabi, seramai 73 orang penduduk Madinah datang menemui Nabi bagi
mengukuhkan kesetiaan mereka dalam Bai'at Aqabah I. Mereka memeluk Islam sejak dari Yathrib lagi. Bai'at kedua ini disebut
sebagai Bai'at al-Haub. Di samping mengulangi ikrar yang pertama, mereka berjanji akan melindungi dan mempertahankan Nabi serta
umat Islam seperti mereka melindungi keluarga mereka sendiri. Mereka juga mengajak Nabi untuk berhijrah ke Yathrib.
Hubungan Aqabah dan Hijrah

Bai'at Aqabah mempunyi hubungan yang rapat dengan Hijrah. Kedua-dua Bai'at tersebut menandakan bahawa akan berlaku Hijrah
Nabi dan umat Islam ke Madinah. Hal ini adalah berdasarkan kepada fakta berikut:-
1. Kedatangan puak Aus dan Khazraj ke Mekah adalah untuk mendapatkan sokongan dari Nabi dan orang Islam bagi menentang
orang Yahudi di Madinah. Orang-orang Yahudi walaupun golongan pendatang, tetapi mereka telah berjaya menguasai
ekonomi di Madinah sehingga penduduk asal di Madinah yang terdiri daripada orang Arab tertekan.
2. Penduduk Madinah sedar tentang perlunya mereka mempunyai seseorang pemimpin seperti Nabi Muhammad. Nabi bukan
sahaja dapat menyelesaikan masalah mereka dengan orang Yahudi, malah menyelesaikan masalah perebutan kuasa yang
berlaku antara orang Aus dan Khazraj.
3. Orang Madinah yakin dengan kebolehan Nabi dan keadilan agama Islam, dengan ini mereka berharap pentadbiran kota
Madinah yang mempunyai penduduk berbilang bangsa dan kaum dapat ditadbir dengan sebaik-baiknya.
4. Usaha berterusan yang dilakukan oleh penduduk Madinah selama 3 tahun berturut-turut merupakan satu usaha yang gigih bagi
merangka strategi Hijrah. Ia bermula dari kedatangan Suwaid Bin Samit diikuti oleh Iyas Bin Muazth dan seterusnya
kedatangan 6 orang penduduk Madinah. Hasilnya, Bai'at Aqabah I telah diadakan pada tahun ke-12 selepas kerasulan Nabi
diikuti pada tahun berikutnya dengan Bai'at Aqabah II.
5. Selepas Bai'at Aqabah II diadakan, Nabi telah melantik 12 orang Naqib (ketua) yang terdiri daripada 9 Khazraj dan 3 Aus bagi
mengetuai gerakan dakwah di Madinah. Ia juga menjadi bukti bahawa Hijrah akan berlaku.
6. Persetujuan yang telah dicapai antara Nabi dengan penduduk Madinah yang terdiri daripada Aus dan Khazraj menandakan
bahawa peristiwa penting ini akan berlaku. Kedua-dua pihak telah bersetuju untuk sama-sama mempertahankan Islam dan
ancaman musuh malah penduduk Madinah sanggup menjamin keselamatan orang Islam jika mereka berhijrah ke Madinah.
68
7. Hijrah telah berlaku sebaik sahaja Bai'at Aqabah II diadakan. Hal ini jelas menunjukkan bahawa Bai'at inilah yang
menyebabkan Nabi berhijrah ke Madinah. Setibanya Nabi di Madinah, mereka disambut dengan gembiranya oleh penduduk
Madinah.
Rumusan
Bai'at Aqabah berlaku di antara seorang pemimpin yang sedang mencari umat untuk diserukan ajaran Islam dengan sekumpulan
masyarakat yang mencari seorang pemimpin yang dapat menyatupadukan mereka. Ia memainkan peranan besar dalam sejarah
perkembangan Islam. Ia membawakan sinar baru terhadap perkembangan Islam. Ada sejarahwan yang menganggap peristiwa Ikrar
Aqabah sebagai "penyelamat nyawa terancam". Ia merupakan anak kunci peristiwa Hijrah yang bersejarah yang dapat mengubah
perjalanan sejarah perkembangan Islam.
PERISTIWA PENTING DI ANTARA 2 HIJRAH
Pengenalan
Dalam sejarah perkembangan awal Islam terdapat 2 peristiwa penting iaitu Hijrah ke Habsyah dan Hijrah ke Madinah. Namun dalam
2 peristiwa ini, Nabi Muhammad hanya melibatkan diri dalam hijrah ke Madinah. Kerana itu jugalah peristiwa Hijrah tersebut
digelarkan Hijratul-Rasul dan disambut oleh umat Islam pada setiap tahun sehingga kini. Dalam perjanjian Hijrah ke Habsyah, hanya
sebahagian daripada pengikut Nabi yang terlibat. Hijrah ke Habsyah lebih bersifat sementara dan bertujuan mencari perlindungan.
Kebanyakan daripada mereka kembali ke Arab apabila mendengar berita pengislaman Saidina Umat al-Khattab. Ada yang kembali
semula selepas mendengar berita Hijrah ke Madinah.
Peristiwa Penting
Bantuan Perlindungan di Habsyah
Pada tahun ke-5 kerasulan, sebahagian daripada umat Islam telah berhijrah ke Habsyah untuk mencari perlindungan di sana. Nabi
Muhammad sendiri menyarankan agar berhijrah ke Habsyah kerana ia dianggap sebagai Bumi Kebenaran dan penganiayaan tidak
berlaku di sana. Terdapat 2 rombongan umat Islam berhijrah ke sana. Rombongan ini telah mendapat perlindungan di Habsyah
walaupun Maharaja Najashy menganut agama Nasrani. Kejadian ini telah memberikan perangsang dan menguatkan azam Nabi
Muhammad untuk terus berjuang menyebarkan Islam.
Pemulauan Islam (Moqato'ah)

Orang musyirikin telah melakukan pemulauan ke atas Nabi, orang Islam dan Bani Hasyim sebagai salah satu cara untuk menyekat
perkembangan Islam. Pada mulanya, pemulauan ini hendak dilakukan selama 10 ahun tetapi setelah 3 tahun berlangsung, ia telah
ditamatkan. Pemulauan ini telah menyebabkan umat Islam menghadapi penderitaan yang teruk. Pada tahun akhir pemulauan, 2 orang
penyokong kuat Nabi iaitu Siti Khadijah dan Abu Talib meninggal dunia. Walaupun orang Islam menghadapi penderitaan tetapi
peristiwa ini tetap memberi kesan positif terhadap perkembangan Islam. Penderitaan yang dialami telah melahirkan rasa simpati
masyarakat umum terhadap Nabi sehingga ada antara mereka yang mendesak orang musyirikin untuk menamatkan pemulauan itu.
Peristiwa ini tidak melemahkan semangat perjuangan orang Islam, malah orang-orang kaya di antara mereka telah mengorbankan
kekayaan mereka bagi membantu saudara lain. Hal ini menyebabkan hubungan antara mereka bertambah rapat. Kegagalan orang
musyirikin meneruskan rancangan ini telah menjatuhkan imej mereka pada pandangan kabilah-kabilah lain.
Pengislaman Umar
Umar Bin al-Khattab adalah antara sahabat Nabi yang agak lewat menerima Islam. Ketika orang Islam berhijrah ke Habsyah mereka
menerima berita bahawa beliau telah memeluk Islam. Sebelum menerima Islam, Umar ialah seorang penentang kuat Nabi tetapi
selepas menerima Islam, beliau menjadi sahabat Nabi yang kuat. Pengislaman beliau sangat besar ertinya terhadap perkembangan
Islam. Nabi sendiri pernah berdoa supaya Allah membuka hati Umar untuk menerima Islam. Sebelum Islam, Umar mempunyai
penyokong yang ramai. Dengan islamnya Umar, kedudukan Islam menjadi kuat dan orang Islam berani melakukan ibadat secara
terbuka. Pengislaman Umar juga merupakan satu tamparan yang hebat kepada musyirikin Mekah kerana sebelum ini Umar
bersungguh-sungguh menunjukkan penentangannya terhadap Islam.
Pengislaman Hamzah
Hamzah ialah seorang pemuda gagah Quraisy. Beliau ialah bapa saudara Nabi. Beliau tidak menyahut seruan Islam tetapi tidak
terlibat dalam gerakan menentang Islam. Pengislamannya mungkin berlaku secara spontan. Hal ini kerana pada suatu hari semasa
beliau balik dari berburu, beliau terlihat orang yang sedang menghina Nabi. Sebagai tokoh Bani Hasyim, beliau memarahi orang itu
dan menyatakan pengislamannya. Beliau merupakan panglima Quraisy yang ulung dan disegani. Pengislamannya memantapkan lagi
perjuangan Islam.
Peristiwa Israk dan Mikraj

Peristiwa ini berlaku pada 27 Rejab. Israk ialah perjalanan pada waktu malam dari Masjidil Haram di Mekah ke Masjidil Aqsa di
Palestine. Mikraj pula ialah perjalanan dari Masjidil Aqsa ke langit dan seterusnya hingga ke Sidratul Muntaha. Dalam peristiwa ini,
Nabi telah diperlihatkan dengan pelbagai tanda kekuasaan Allah. Peristiwa ini menjadi ujian kepada orang Islam. Bagi yang beriman,
iman mereka semakin mantap tetapi bagi yang kurang beriman, maka menjauhkan diri kerana menganggap Nabi mereka cerita.
Peristiwa inilah ibadat sembahyang mula diwajibkan. Peristiwa ini memberi keterangan kepada Nabi walaupun orang musyirikin
semakin kuat menentang.
69
Dakwah di Taif
Selepas tamatnya pemulauan, Nabi dengan ditemani oleh Zaid Bin Harithah telah pergi ke Taif untuk berdakwah kepada Bani Thaqif.
Pemergian Nabi disebabkan beliau kecewa dengan sikap penduduk Mekah di samping Abu Talib dan Khadijah. Di Taif, sekali lagi
Nabi dikecewakan. Mereka bukan sahaja menolak mentah-mentah dakwah yang disampaikan, malah telah mengupah kanak-kanak
melontar Nabi dengan batu sehingga Nabi cedera. Ternyata dakwah di Taif gagal kerana Bani Thaqif mempunyai hubungan rapat
dengan puak Quraisy. Sungguhpun Nabi kecewa, tetapi semangat untuk terus berdakwah tetap kukuh. Dari segi jangka panjang,
dakwah ke Taif tidak gagal kerana sekurang-kurangnya Nabi telah berjaya mengislamkan seorang penganut Kristian, iaitu Addas.
Peristiwa ini telah membuka jalan kepada pengislaman penduduk Taif pada 9 Hijrah. Kegagalan dakwah di Taif juga dianggap
sebagai Muqaddinah (permulaan) kepada peristiwa Israk dan Mikraj. Peristiwa ini menggembirakan Nabi dan menambahkan
keyakinan untuk terus berdakwah.
Bai'at Aqabah
Apabila Nabi sedar penduduk Mekah tidak mahu menerima Islam, Nabi mengalihkan perhatian kepada orang luar Mekah. Pada tahun
ke-11 selepas kerasulan Nabi, 6 orang penduduk Yathrib telah datang menemui Nabi dan menyatakan keislaman mereka. Pada tahun
berikutnya, 12 orang lagi datang dan mengadakan ikrar yang dikenali sebagai Bai'at Aqabah I. Apabila mereka pulang ke Madinah,
Nabi menghantar Mus'ab Bin Umair untuk menjadi guru dan imam mereka. Pada musim Haji tahun berikutnya, seramai 73 orang lagi
mengadakan ikrar Aqabah II. Dengan adanya ikrar ini, bilangan penganut Islam telah bertambah bilangannya. Secara tidak langsung,
tenaga pendakwah bertambah. Penduduk Yathrib berjanji akan menyebarkan Islam di sana. Ikrar ini dianggap sebagai Muqaddinah
kepada peristiwa Hijrah yang berlaku pada 622 Masihi.
Rumusan
Jangkamasa di antara Hijrah ke Habsyah dengan Hijrah ke Madinah mengandungi banyak peristiwa penting yang memantapkan lagi
perjuangan Nabi Muhammad. Setiap peristiwa yang berlaku sama ada yang mendatangkan kesedihan atau kegembiraan kepada
baginda ternyata mempunyai signifikasinya yang tersendiri. Sebagai seorang pejuang yang memandang jauh ke hadapan, baginda
menggunakan setiap pengajaran daripada kegagalan atau kegembiraan daripada setiap kejayaan untuk mengatur langkah yang lebih
padu dan teratur.
HIJRAH
Pengenalan
Hijrah dari segi bahasa bererti perpindahan dari satu tempat ke satu tempat yang lain. Dari segi sejarah, hijrah bermaksud perpindahan
Nabi dan umat Islam dari kota Mekah ke kota Madinah pada tahun 622 Masihi. Peristiwa ini telah menjadi satu titik peralihan dalam
hidup Nabi dan juga perkembangan agama Islam. Penghijrahan ini dilakukan secara diam-diam bagi mengelakkan diketahui oleh
musyirikin Mekah. Mereka berpindah dalam kumpulan yang kecil. Nabi sendiri hanya ditemani oleh Abu Bakar sebelum bertolak ke
Madinah. Mereka bersembunyi di Gua Thur untuk beberapa hari.
Faktor Berlakunya Hijrah

Bai'at Aqabah
Termeterainya Bai'at Aqabah mempercepatkan lagi proses Hijrah. Melalui Bai'at ini, Nabi telah dapat menjangka sambutan penduduk
Madinah adalah lebih baik. Dalam Bai'at Aqabah pertama, hanya 12 orang yang terlibat manakala dalam Bai'at Aqabah kedua,
bilangannya telah meningkat kepada 73 orang. Orang Madinah bukan sahaja mahu menerima Islam tetapi sanggup memberi
perlindungan kepada Nabi dan orang Islam.
Tekanan Musyirikin Mekah

Tekanan / Ancaman dari musyirikin Mekah telah mendorong Nabi dan orang Islam berhijrah ke Mekah. Nabi dan orang-orang Islam
telah dihina, diseksa dan dipulau. Malah, Nabi sendiri telah diancam untuk dibunuh. Orang-orang musyirikin mula menunjukkan
penentangan mereka apabila Nabi menyebarkan Islam secara terbuka. Mereka bimbang kedudukan mereka dari segi politik, ekonomi
dan sosial akan terjejas.
Kegagalan Dakwah di Taif

Kegagalan dakwah di Taif menyebabkan Nabi cuba mengalihkan perhatian ke tempat lain, iaitu Madinah. Kedatangan penduduk
Madinah ke Mekah dan kesungguhan mereka untuk menerima dan menyebarkan Islam memberi satu gambaran yang baik kepada
Nabi. Penduduk Taif ternyata tidak mahu menerima Islam memandangkan mereka mempunyai hubungan yang rapat dengan orang
Quraisy di Mekah.
Kematian Abu Talib dan Khadijah

Kematian Abu Talib dan Khadijah telah menyebabkan Nabi kehilangan tempat untuk berlindung. Ia sedikit sebanyak meninggalkan
kesan ke atas Nabi. Khadijah adalah seorang isteri yang sangat setia dan sanggup mengorbankan segala-galanya untuk Nabi dan orang
Islam. Abu Talib pula walaupun tidak menerima Islam, tetapi beliau tetap melindungi Nabi dari ancaman.
Mencari Tempat Baru untuk Berdakwah

Nabi berhasrat untuk mendapatkan sebuah tempat baru untuk berdakwah memandangkan sambutan dari penduduk Mekah kurang
menggalakkan. Nabi agak kecewa dengan sikap penduduk Mekah. Di Mekah selama 13 tahun, bilangan yang menerima Islam agak
kecil berbanding dengan tempoh 10 tahun Nabi berdakwah di Madinah.
70
Persediaan Penduduk Madinah Menerima Nabi
Persediaan penduduk Madinah menerima Nabi telah mendorong Nabi berhijrah ke sana. Penduduk Madinah sangat berharap Nabi
dapat membantu mereka menyelesaikan perbalahan antara orang Arab dan Yahudi, juga antara orang Arab dan Arab, khususnya
antara Aus dan Khazraj. Perbalahan ini berpunca dari perebutan kuasa di Madinah.
Kedudukan Madinah yang Strategik

Kedudukan Madinah di tengah-tengah jalan perdagangan antara Syam dan Yaman sangat sesuai untuk dijadikan sebagai pusat
penyebaran Islam. Ia juga berpotensi menyaingi kedudukan Mekah sebagai pusat perdagangan. Dengan ini, Madinah bukan sahaja
dapat dijadikan sebagai sebuah negara yang kukuh dari segi politik tetapi juga ekonomi.
Penduduk Madinah Hampir dengan Agama Samawi

Penduduk Madinah kebanyakannya sudah mengetahui serba sedikit tentang agama Samawi, terutamanya melalui cerita-cerita yang
dibawa oleh orang Yahudi. Pengetahuan ini memudahkan mereka memahami dan menerima ajaran yang dibawa oleh Nabi. Lagipun,
penduduk Madinah mempunyai sifat-sifat semulajadi yang lebih lembut berbanding penduduk Mekah.
Wahyu
Hijrah berlaku apabila Nabi menerima wahyu dari Allah yang mengizinkan orang Islam berhijrah. Wahyu tersebut ialah ayat 30,
Surah al-Anfal. Ayat tersebut mengingatkan Nabi tentang pakatan yang dilakukan oleh orang musyirikin Mekah terhadap Nabi.
Wahyu ini menggesa Nabi supaya segera berhijrah ke Madinah.
Kepentingan Hijrah
Perubahan Pusat Gerakan Islam
Pusat gerakan Islam berpindah ke Madinah dimana kegiatan Islam dapat dijalankan dengan lebih aman dan bebas dari ancaman kaum
Quraisy. Penyebaran Islam mula dapat dijalankan secara bebas dan terbuka tanpa ancaman kaum Quraisy. Ajaran-ajaran Islam
diamalkan dengan bebas tanpa kekhuatiran dimana-mana sahaja bahagian kota Mekah.
Penyebaran Islam Semakin Meluas

Ajaran Islam dapat disebarkan dengan lebih meluas dan pesat. Penyebarannya begitu meluas sehingga melepasi sempadan politik
Mekah dan Madinah. Nabi Muhammad telah menghantar utusan kepada pemerintah Rom, Farsi, Habsyah, Ghassan, Mesir, Bani
Bakar dan sebagainya yang menyeru mereka kepada agama Allah. Di antara yang menerima utusan tersebut ialah Heraclius
(Maharaja Byzantine), Muqaucis (pemimpin golongan Qibbi di Mesir), Najashy (Maharaja Habsyah) dan Kisra Farsi.
Perubahan Kedudukan Nabi

Baginda tidak lagi diancam secara fizikal atau dihina oleh kaum Quraisy. Malah baginda menjadi pemimpin utama Madinah yang
dihormati dan disegani. Semasa di Madinah, baginda turut menjadi hakim, ketua negara, panglima perang, guru agama, pemimpin
umat dan sebagainya. Peranan itu tidak dapat dimainkan semasa baginda di Mekah.
Pertambahan Umat Islam

Umat Islam semakin bertambah dan terdiri dari 2 golongan iaitu golongan Ansar dan Muhajirin. Golongan Ansar ialah orang Madinah
yang menganut agama Islam. Majoritinya ialah kaum Aus dan Khazraj. Golongan Muhajirin ialah umat Islam Mekah yang mengikut
Nabi Muhammad berhijrah ke Madinah. Muhajirin bermakna "penghijrah". Pertumbuhan masyarakat Islam ini mewujudkan sebuah
ummah Islamiyah. Umat Islam menjadi semakin kukuh dan mampu mempertahankan diri mereka.
Penubuhan Negara Islam

Kota Madinah menjadi negera Islam yang pertama di dunia apabila Nabi berjaya membentuk Piagam Madinah. Ia menukarkan imej
kota Madinah yang hampir dikuasai oleh kaum Yahudi kepada sebuah kota Islam. Piagam ini dianggap sebagai perlembagaan bertulis
yang pertama di dunia kerana ia mempunyai negara yang ditentukan kawasannya, mempunyai ummah yang tertentu dan menyentuh
hak-hak seluruh masyarakat.
Perubahan Kehidupan Masyarakat Madinah

Sebelum Nabi Muhammad berhijrah, penduduk Madinah hidup dalam suasana Jahiliah tanpa sistem undang-undang yang teratur.
Keadilan terletak pada kekuatan. Manusia yang lemah sering ditindas. Dengan kedatangan Nabi, sistem perundangan yang teratur
diperkenalkan. Peraturan ini meliputi hampir keseluruhan aspek kehidupan masyarakat seperti bidang ekonomi, kekeluargaan,
pemerintahan dan sebagainya. Semua penduduk Madinah hidup bebas dari penindasan.
Menamatkan Permusuhan Tradisi Golongan Ansar

Konflik diantara suku Aus dan Khazraj ditamatkan dengan mempersaudarakan mereka dengan ikatan semangat Ukhuwwah
Islamiyah. Sebelum itu, mereka saling bermusuhan. Peperangan sering tercetus sesama mereka. Peperangan yang terakhir ialah
Perang Bu'ath pada 618 M di antara suku Aus dan Khazraj yang mengorbankan banyak nyawa dan harta benda.
Permulaan Kalendar Hijrah

Tarikh penghijrahan Nabi Muhammad dijadikan sebagai titik terawal bagi pengiraan sistem kalendar Islam iaitu Tahun Hijrah. Hal ini
dilakukan oleh Khalifah Umar al-Khattab pada 634 M. Takwim ini mengikut peredaran bulan. Dalam setahun mengandungi 12 bulan
atau 354 hari. Setiap bulan mempunyai 29-30 hari.
71
Perubahan Dasar Politik
Umat Islam mula menjalankan dasar politik bercorak offensive iaitu menentang apa sahaja penentangan Quraisy secara kekerasannya.
Perubahan dasar ini dilakukan setelah turunnya Suruh al-Hajj. Sebelum itu, mereka hanya bertahan dan bersabar.
Rumusan
Hijratul-Rasul adalah suatu peristiwa yang mempunyai signifikasi yang sangat besar dalam sejarah perjuangan Islam. Ia jelas telah
membawa banyak perubahan dalam corak perkembangan Islam. Ia merupakan titik peralihan yang amat penting bagi Nabi
Muhammad sendiri dan perkambangan Islam di seluruh dunia. Penghijrahannya ini membawa kepada kemenangan umat Islam dalam
hampir setiap bidang seperti ekonomi, sosial dan politik.
UMMAH
Pengenalan
Sebelum terbentuknya ummah di Madinah, masyarakat Madinah hidup di dalam keadaan berpecah-belah. Hal ini disebabkan Madinah
terdiri daripada masyarakat berbilang kaum dan agama. Secara keseluruhannya, penduduk Madinah terdiri daripada 2 bangsa utama
iaitu Arab dan Yahudi. Orang-orang Arab pula terdiri daripada 2 puak iaitu Aus dan Khazraj. Kedua-dua puak ini sering bermusnahan
antara satu sama lain terutamanya kerana perebutan kuasa. Orang Yahudi pula terdiri daripada beberapa puak, yang paling terkenal
ialah Bani Nadhir, Quraizah dan Qainuqak. Hubungan di antara puak Yahudi dan Arab sentiasa di dalam keadaan tegang sehinggalah
Nabi berhjrah ke Madinah.
Definisi Ummah
Ummah menurut Sahifah Madinah adalah di dalam pengertian yang luas. Istilah tersebut adalah merujuk kepada semua penduduk
Madinah pada masa kedatangan Nabi ke Madinah. Ia termasuklah orang-orang Islam yang berhijrah bersama Nabi atau lebih dikenali
sebagai orang-orang Muhajirin, penduduk Madinah yang telah membantu Nabi atau yang lebih dikenali sebagai golongan Ansar serta
orang-orang Yahudi yang telah menjadi sebahagian daripada sebahagian daripada penduduk Madinah. Walaupun mereka terdiri
daripada pelbagai bangsa dan agama tetapi masih lagi dianggap sebagai satu ummah. Oleh itu, Sahifah Madinah telah menyebutkan
nama mereka satu persatu dan mereka masing-masing mempunyai hak dan tanggungjawab terhadap negara Islam Madinah.
Sejarah Pembentukan Ummah

Pembentukan ummah di Madinah bermula sebaik sahaja Nabi sampai ke Madinah iaitu pada tahun 1 Hijrah bersamaan 622 M.
Suasana di Madinah tidak aman menyebabkan Nabi mengambil beberapa langkah untuk membentuk ummha. Nabi sedar negara Islam
Madinah mungkin dapat ditegakkan jika penduduk Madinah tidak bersatu terlebih dahulu. Sehubungan dengan itu, Nabi telah
bertindak mempersaudarakan golongan Aus dan Khazraj dan mereka diberi nama baru iaitu golongan Ansar, golongan ini
kemudiannya telah dipersaudarakan pula dengan golongan Muhajirin dan seterusnya mengadakan perjanjian damai dengan golongan
Yahudi. Bagi mengukuhkan lagi kedudukan ini, Sahifah Madinah telah digubal, Nabi juga membina masjid sebagai tempat untuk
menyatukan umat Islam. Dengan usaha-usaha yang dilakukan ini maka terbentuklah satu ummah di Madinah.
Kaitan Ummah dengan Politik Islam di Madinah

1. Pembentukan ummah mempunyai kaitan yang rapat dengan politik Islam di Madinah. Dengan terbentuknya ummah, Madinah
telah muncul sebagai sebuah negara Islam yang pertama. Ia kemudiannya menjadi sebuah kuasa yang besar dan disegani. Di
bawah konsep ummah, penduduk Madinah telah bekerjasama untuk membangunkan Madinah sama ada dari segi politik,
ekonomi ataupun sosial. Kejayaan Nabi menyatukan penduduk Madinah di bawah konsep ummah telah membuktikan bahasa
Islam adalah agama yang lengkap dan ia tidak memisahkan di antara politik dan agama.
2. Pembentukan ummah Madinah juga telah menjamin keselamatan Madinah dari ancaman luar dan dalam. Sebagai satu ummah
semua penduduk Madinah perlu bekerjasama untuk mempertahankan Madinah dan sebarang ancaman. Di samping itu, mereka
juga tidak boleh bermusuhan di antara satu sama lain. Nabi dengan jelas menyebutkan bahawa sesiapa atau mana-mana
golongan yang mengingkari perjanjian yang telah dibuat akan dikenakan hukuman yang setimpal. Hal ini terbukti apabila orang-
orang Yahudi telah dihalau dari Madinah apabila mereka sering mempersendakan kemenangan tentara Islam. Malah telah
bekerjasama dengan pihak musuh iaitu orang-orang Quraisy.
3. Pembentukan ummah juga telah berjaya menyelesaikan krisis pemimpin yang wujud di Madinah sebelum ini. Semua penduduk
Madinah termasuklah orang-orang Yahudi bersetuju untuk menerima Nabi sebagai pemimpin Madinah. Sifat-sifat kepimpinan
yang ada pada Nabi telah menyebabkan mereka berpuas hati dan bersetuju untuk bernaung di bawah pemerintahan Islam.
Sebelum ini, penduduk Madinah sering bertelagah bagi menentukan kepimpinan di Madinah. Puak Aus dan Khazraj misalnya
telah berperang sejak sekian lama dan peperangan yang paling hebat ialah peperangan Buath. Orang-orang Yahudi juga sering
mengintai peluang untuk mengambilalih pentadbiran Madinah, oleh itu, mereka sering melagak-lagakan di antara kedua-dua
puak tersebut.
4. Pembentukan ummah juga berjaya mengukuhkan kedudukan politik Islam. Ia telah membuka peluang kepada penyebaran
agama Islam. Orang Islam bebas beribadat dan menyebarkan agama Islam. Hal ini menyebabkan bilangan penganut Islam
bertambah dengan banyaknya. Dalam tempoh 10 tahun Nabi di Madinah, penganut Islam telah meningkat lebih daripada
100,000 orang. Hal ini terbukti semasa Nabi mengerjakan ibadat haji yang terakhir, seramai 100,000 orang telah mendengar
khutbah baginda yang terakhir. Bilangan ini sangat besar berbanding dengan bilangan yang berjaya diislamkan dalam tempoh
13 tahun Nabi di Mekah.
72
Kesimpulan
Sesungguhnya pembentukan ummah di Madinah telah memberi kesan yang besar terhadap usaha-usaha penyebaran Islam. Ia juga
sekaligus menunjukkan bahawa Nabi Muhammad adalah seorang pemimpin yang unggul. Oleh itu, tidaklah menghairankan jika
baginda juga digelar sebagai seorang negarawan.
PENYATUAN UMMAH
Pengenalan
Nabi Muhammad tiba di Madinah pada bulan September 622 M. Dengan penghijrahan ini, pusat gerakan umat Islam telah bertukar
dari kota Mekah ke kota Madinah. Nabi Muhammad telah diterima sebagai pemimpin Madinah kerana Madinah pada waktu tersebut
belum mempunyai seorang pemimpin tunggal. Madinah adalah sebuah kota di Utara Mekah yang diduduki oleh pelarian Yahudi dari
Palestine dan bangsa Arab dari Yaman. Oleh sebab ia lebih merupakan kota tumpuan pelbagai bangsa yang belum pernah dipimpin
oleh mana-mana pemerintah, maka Nabi Muhammad terpaksa menghadapi pelbagai masalah yang timbul oleh pelbagai golongan.
Golongan yang Dihadapi

Golongan Muhajirin
Muhajirin ialah orang Islam yang berhijrah bersama-sama Nabi dari Mekah ke Madinah berjumlah 150 orang. Mereka datang sehelai
sepinggang meninggalkan kampung halaman semata-mata kerana Allah. Sewaktu di Madinah, mereka diberi pertolongan oleh
golongan Ansar. Muhajirin kesemuanya adalah dari keturunan Quraisy tetapi dari pelbagai suku termasuklah Bani Hasyim, Bani
Taym, Bani Adi dan Bani Umayyah. Tokoh-tokoh Muhajirin termasuklah Abu Bakar, Umar, Uthman dan Ali. Muhajirin adalah
golongan orang Islam yang pertama memeluk Islam dan diletakkan sebagai orang yang paling mulia di sisi Allah dan diberikan
keutamaan untuk memimpin.
Golongan Ansar
Mereka adalah penduduk Madinah yang terdiri daripada suku Aus dan Khazraj. Mereka adalah kumpulan pertama yang mendiami
Madinah. Mereka berasal dari Arab Selatan berpindah ke Madinah selepas pecahnya Empangan Maarib. Antara Aus dan Khazraj
sering berlaku pertelegahan. Dalam pertelegahan ini, suku Aus disokong oleh Yahudi. Daripada golongan inilah, lahirnya golongan
munafik. Mereka memeluk Islam Ba'at Aqabah. Jumlah mereka lebih kurang 500 orang berdasarkan jumlah yang menyambut Nabi
apabila Nabi sampai ke Madinah. Mereka digelar Ansar kerana membantu menyebarkan Islam serta memberikan pertolongan kepada
Muhajirin. Mereka juga banyak berkorban sama ada harta atau nyawa bagi menegakkan Syi'ar Islam. Mereka diletakkan setaraf
dengan Muhajirin dan disebutkan juga sebagai as-Sabiquna al-Awwalun.
Golongan Yahudi
Kaum Yahudi berasal dari Palestine. Mereka datang ke Madinah apabila Nabi Isa menyebarkan agama Nasrani. Kerajaan Rom yang
memerintah Palestine menganut agama Nasrani. Hal ini menyebabkan golongan Yahudi lari ke Semenanjung Tanah Arab
termasuklah ke Khaibar, Wadi al-Qura dan Madinah. Jumlah suku Yahudi yang tinggal di Madinah ialah sebanyak 20. Yang terkenal
hanyalah 3 iaitu Quraizah, Nadhir dan Qainuqak. Walaupun terdapat percampuran darah antara Yahudi dan Arab tetapi Yahudi tetap
dengan Yahudinya sama ada dari segi kepercayaan atau kebudayaan. Kaum Yahudi mempunyai angkatan tentera yang kuat serta
ekonomi yang kukuh.
Bani Qainuqak adalah Yahudi yang paling berpengaruh. Mereka juga dikatakan Yhudi yang mula-mula sampai ke Madinah. Mereka
tinggal di Barat Daya Madinah berhampiran Wadi Buhtan. Mereka bekerja sebagai pedagang di samping petukang dan mempunyai
pasukan tentera yang ramai. Mereka pernah membekalkan sejumlah 700 tentera termasuk 200 tentera berperisai bagi membantu kaum
Khazraj menentang Aus dalam Perang Bua'th.
Bani Nadhir merupakan golongan kedua berpengaruh. Mereka tinggal di kawasan bukit yang namanya al-Nadhir di Selatan Kota
Madinah. Mereka berniaga dan bertani. Mereka memihak kepada suku Aus dalam Perang Bua'th. Sokongan yang diberi kerana tujuan
tertentu, iaitu untuk memecahbelahkan orang Arab dan ini membolehkan mereka berkuasa di Madinah.
Bani Qainuzah pula dikenali sebagai Darih. Mereka tiba di Madinah agak lewat. Mereka tinggal di Wadi Mahzur, Selatan kota
Madinah. Pekerjaan mereka adalah bertani. Kebanyakan mereka kaya, mempunyai bekalan makanan dan senjata yang banyak. Jumlah
tentera mereka dianggarkan 750 orang. Mereka memihak kepada suku Aus dalam Perang Bua'th sehingga menyebabkan suku Khazraj
tertewas. Mereka sedar suku Khazraj adalah kuat. Dengan kekalahan Khazraj, pentadbiran kota Madinah akan terlepas ke tangan
Yahudi. Yahudi Madinah mempunyai hubungan yang baik dengan Yahudi di luar Madinah.
Golongan Munafik
Munafik adalah orang yang perpura-pura masuk Islam tetapi pada hakikatnya mereka memusuhi Islam. Sejarah kaum munafik
bermula apabila Nabi sampai ke Madinah. Mereka telah menimbulkan pelbagai masalah, misalnya dalam Perang Uhud, mereka telah
menarik diri sebelum berlakunya peperangan sehingga menyebabkan barisan tentera Islam kucar-kacir dan seterusnya menyebabkan
tentera Islam kalah. Pemimpin mereka yang terkenal ialah Abdullah Bin Ubay dari suku Khazraj. Allah menyifatkan munafik sebagai
orang yang bercakap bohong seperti yang disebutkan dalam surah al-Imran ayat 167, surah al-Taubat ayat 64-69, al-Ahzab ayat 1, 12,
24, 60 dan 73. Mereka menyokong Nabi kerana kepentingan sendiri; jika didapati musuh lebih kuat, mereka akan menyokong musuh.
Mereka mempunyai hubungan yang baik dengan Yahudi. Secara umumnya, mereka tidak mempunyai pendirian yang tetap. Oleh itu,
mereka tertewas dalam perjuangan mereka.
73
Usaha yang Dijalankan dalam Penyatuan Ummah
Membina Masjid
Sebaik sahaja Nabi tiba di Madinah, Nabi telah berusaha membina masjid yang akan dijadikan sebagai tempat ibadat. Selain itu,
masjid juga berfungsi sebagai tempat untuk orang Islam bertemu serta berbincang / bermesyuarat bagi menyelesaikan sebarang
masalah. Pada peringkat awal, masjid juga dijadikan sebagai tempat berniaga. Masjid pertama yang dibina di Madinah ialah Masjid
Nabi / Nabawi. Ia dibina atas tanah milik 2 orang yatim, Sahl dan Suhail. Ia dibeli hanya dengan 10 dinar.
Menyatukan Aus dan Khazraj

Aus dan Khazraj merupakan penduduk asal Madinah. Sebelum kedatangan Nabi, mereka sentiasa bermusuhan antara satu sama lain
sehingga mengorbankan banyak nyawa. Peperangan Bua'th merupakan perang yang berlarutan di antara kedua-dua puak tersebut. Ia
berpunca dari masalah kepimpinan kerana kedua-duanya ingin menerajui pentadbiran kota Madinah. Nabi sedar jika masalah ini tidak
diselesaikan, keadaan ini tidak akan aman. Oleh itu, Nabi berusaha menyatukan kedua-dua pihak tersebut dan menamakan mereka
sebagai orang Ansar. Nabi menanamkan sifat-sifat Iman kepada mereka sehingga mereka sanggup melupakan permusuhan yang
berlaku antara mereka.
Mewujudkan Persaudaraan Islam

Setelah Nabi berjaya menyatukan Aus dan Khazraj, Nabi berusaha pula mempersaudarakan orang Ansar dan Muhajirin. Tujuan Nabi
adalah untuk membantu orang Muhajirin dari sudut ekonomi dan juga kepentingan umum, termasuklah sosial dan politik Islam di
Madinah. Sekiranya masalah ekonomi tidak diselesaikan terlebih dahulu adalah sukar bagi Nabi membangunkan sebuah negara yang
benar-benar kukuh. Contohnya, Nabi telah mempersaudarakan Hamzah Bin Abdul Muttalib dengan 'Ithban Bin Malik, Abdul Rahman
Bin Auf dengan Said Bin Rabi' dan lain-lain. Dengan adanya ikatan ini, golongan Ansar tanpa ragu-ragu sanggup memberikan harta
benda mereka untuk dijadikan modal sehingga akhirnya ekonomi orang Muhajirin berjaya dipulihkan.
Menggubal Perlembagaan
Sebuah perlembagaan untuk negara Islam Madinah telah diwujudkan oleh Nabi demi untuk menjamin perpaduan di kalangan
penduduk Madinah sebagai sebuah komuniti / ummah. Ia diwujudkan hasil dari persetujuan bersama antara orang Islam dan juga
orang Islam dan Yahudi. Dalam perlembagaan ini, beberapa aspek penting telah diberikan penekanan oleh Nabi seperti
tanggungjawab bersama untuk mempertahankan Madinah, Kebebasan beragama, al-Quran sebagai asas peraturan perlembagaan dan
kedudukan Nabi sebagai ketua negara. Pada dasarnya kesemua penduduk Madinah menerima perlembagaan ini secara terbuka.
Memperkenalkan Dasar-dasar Ekonomi

Nabi menggalakkan orang-orang Islam supaya bekerja keras terutamanya dalam bidang pertanian dan perniagaan. Nabi
menggalakkan orang Islam menebus semula tanah mereka yang tergadai di tangan orang Yahudi. Mereka juga diminta berusaha
mengatasi masalah monopoli perdagangan yang dilakukan oleh peniaga Quraisy antara Yaman, Mekah dan Syam. Setalah semua
langkah yang perlu dilaksanakan, maka kedudukan ekonomi orang Islam telah dipulihkan sehingga membimbangkan orang Yahudi
dan Quraisy Mekah sendiri.
Melaksanakan Syura
Sistem Syura atau mesyuarat telah dilaksanakan oleh Nabi di semua peringkat. Ia bertujuan untuk menjamin keadilan dan
mengelakkan kezaliman. Sebarang masalah yang timbul sama ada dalam bidang ekonomi, politik dan sosial akan dibincang dan
diselesaikan bersama. Setiap anggota masyarkat diberi peluang untuk memberi / mengemukakan pendapat selagi ia tidak bercanggah
dengan dasar-dasar yang telah ditetapkan oleh al-Quran.
Membangunkan Masyarakat Islam yang Bermoral

Pembentukan masyarakat Islam yang bermoral adalah penting kerana ia akan memberi contoh kepada masyarakat lain. Nabi berusaha
membangunkan mereka dari segi fizikal dan spiritual. Dengan panduan wahyu, Nabi telah memperluaskan lagi kehidupan beragama
di Madinah dengan menekankan kepada konsep beribadat, bermuamalat, bermunakahat, jenayah dan kenegaraan. Hasilnya Nabi
berjaya melahirkan ramai tokoh yang mempunyai ciri-ciri keperibadian yang tinggi.
Menubuhkan Pasukan Tentera

Pasukan tentera adalah penting bagi sesebuah negara. Bagi Islam, ia adalah untuk mempertahankan kesucian serta kedaulatan agama
dan negara. Nabi telah berjaya menubuhkan pasukan tentera yang kuat dan mempunyai semangat jihad yang tinggi. Tentera Islam
telah memperoleh beberapa kejayaan termasuklah dalam Perang Badar, Khandak, Mu'tah dan sebagainya.
Dakwah dan Diplomatik

Usaha-usaha dakwah juga dipergiatkan. Ia tidak lagi tertumpu di Madinah. Beberapa utusan telah dihantar untuk menjalin hubungan
diplomatik di samping berdakwah. Antaranya termasuklah menghantar utusan ke Habsyah, Yamamah, Mesir dan lain-lain. Ada di
antara utusan tersebut diterima baik dan ada juga yang ditolak.
Rumusan
Nabi Muhammad terpaksa menyelesaikan pelbagai masalah setelah baginda berhijrah ke Madinah, sama ada masalah yang dihadapi
oleh umat Islam sendiri mahupun masalah yang ditimbulkan oleh musuh-musuh Islam. Baginda telah membuktikan ketokohannya
sebagai seorang negarawan ulung yang belum pernah disaksikan dalam sejarah Tanah Arab. Bangsa-bangsa Arab telah berjaya
disatukan dan sebuah negara Islam yang tidak berlandaskan perkauman telah berjaya ditegakkan.
74
GERAKAN AL-RIDDAH
Pengenalan
Gerakan al-Riddah ialah gerakan ahli kerajaan Islam atau gerakan mengingkari Islam. Selepas kewafatan Nabi Muhammad,
perjalanan sejarah Semenanjung Arab seolah-olah kembali surut ke belakang. Masyarakat Islam menghadapi krisis yang hebat yang
hampir-hampir mengalami kehancuran. Terdapat golongan yang mengaku menjadi Nabi, keluar terus daripada Islam (murtad) dan
tidak mahu membayar zakat yang merupakan satu daripada rukun asas Islam. Gejala ini muncul di Mekah, Madinah dan Taif.
Menurut Profesor Philip K. Hitti, hanya 1/2 daripada penduduk Tanah Arab yang benar-benar beriman dengan agama Islam dan
mengakui kekuasaan Nabi Muhammad.
Golongan al-Riddah
Nabi Palsu
a. Tulaihah al-Khuwailid daripada Bani Asad di Najed atau Tengah Arab. Di antara ajarannya ialah menghapuskan amalan sujud
dalam sembahyang. Beliau juga menghapuskan amalan zakat. Beliau pernah bersemuka dengan Khalifah Abu Bakar untuk
menuntut supaya diakui kenabiannya tetapi gagal.
b. Al-Aswad al-Ansi dari Yaman yang gemar memakai purdah. Nama sebenarnya ialah Ailat Bin Ka'ab Bin Auff al-Ansi.
Ajarannya ialah membebaskan setiap pengikutnya dari amalan sembahyang dan zakat dan menghalalkan perzinaan.
c. Sajjah Binti al-Harith Bin Suwaid Bin Aqfan daripada Bani Tamim di Yamamah.
d. Musailamah al-Khazzab dari Bani Hanifah di Yamamah. Beliau telah bergabung dengan Sajjah al-Harith.
Golongan Murtad
Golongan yang terus keluar dari Islam banyak terdapat di Bahrain seperti Bani Bakar dan Bani Abdul Qais, di Oman dipeloroti oleh
Laqit Bin MAlik Azadi, di Mahrah terdapat dua golongan iaitu yang menyokong syakrit dan yang mengyokong al-Musabbah, di
Yaman Selatan oleh Bani Kindah dan sebagainya.
Enggan Membayar Zakat

Golongan ini timbul di Yaman, Yamamah dan Oman. Ia dipelopori oleh Malek Bin Nuwairah. Beliau menyatakan sokongannya
terhadap Sajjah Harith.
Sebab Berlakunya Gerakan al-Riddah

1. Islam hanya mula tersebar luas selepas peristiwa Sulhul Hudaibiyah (6 H) dan penaklukan Kota Mekah (8 H). Selepas Nabi
Muhammad wafat, kefahaman agama Islam belumlah begitu meresap dengan mendalam di kalangan orang Arab yang jauh dari
Hijaz. Keadaan kefahaman tersebut semakin cetek di kalangan kabilah Badwi yang tinggal di pedalaman dan hidup dalam
keadaan berpindah-randah.
2. Ramai juga di antara mereka yang memeluk Islam tanpa keimanan yang kukuh. Mereka mengaku memeluk Islam tetapi tidak
mempelajari segala tuntutan dan larangannya. Kebanyakan mereka memeluk Islam kerana ingin menghindari dan mendapat
hak istimewa daripada tentera dan pemerintahan Islam. Mereka juga memeluk agama Islam kerana inginkan harta rampasan
perang, sanjungan dan kedudukan apabila mencapai kejayaan bersama-sama tentera Islam.
3. Golongan yang lemah imannya itu sentiasa memperlihatkan ketidakpuasan mereka terhadap peraturan-peraturan Islam. Mereka
menganggap Islam satu agama yang mengongkong mereka dari keseronokan kehidupan jahiliah yang menjadi amalan mereka
sebelum ini. Kewafatan Nabi Muhammad merupakan peluang yang paling baik bagi mereka untuk keluar dari Islam.
4. Penentangan ini juga timbul kerana mereka masih kekal dengan sifat kesukuan dan berkabilahan yang tebal. Semangat
assabiyah terhadap suku masing-masing belum terkikis. Terdapat golongan yang mahu mempunyai Nabi dari kaumnya sendiri
dan tidak mahu mengikut Nabi dari golongan Quraisy. Hal inilah kesan daripada sifat assabiyah membutatuli mereka.
5. Gerakan golongan Nasrani dan Yahudi yang memainkan peranan yang penting dalam menimbulkan gerakan al-Riddah.
Mereka sentiasa menjalankan propaganda dan dakyah untuk menyesat dan menyelewengkan umat Islam dari landasan yang
sebenarnya.
6. Golongan Nabi palsu pula muncul kerana mengkagumi kejayaan yang dicapai oleh Nabi Muhammad. Di antaranya yang
dikagumi ialah menguasai masyarakat Arab, mempunyai pengikut yang ramai dan sanggup berjuang bermati-matian untuknya
dan sebagainya. Mereka juga mengkagumi kejayaan Nabi Muhammad yang telah menyatupadukan penduduk Arab di bawah
satu kesatuan ummah Islamiyah. Oleh hal yang demikian, mereka inginkan kedudukan seperti yang dicapai oleh Nabi
Muhammad. Untuk mencapai tujuan tersebut, mereka mengakui diri mereka sebagai "Nabi" dan mengumpulkan pengikutnya.
Langkah untuk Mengatasi Gerakan al-Riddah

Menghantar Utusan
Khalifah Abu Bakar telah menghantar utusan kepada kabilah-kabilah berkenaan untuk menyeru mereka supaya kembali ke pangkuan
ajaran Islam. Walau bagaimanapun, hanya Bani Abdul Qais di Bahrain sahaja yang berjaya dipujuk.
Memerangi Mereka
Bagi golongan yang degil, Khalifah Abu Bakar telah memerangi mereka. Sebanyak 11 buah pasukan tentera baru dibentuk. Ketua-
ketua pasukan ini terdiri daripada Khalid al-Walid, Akramah Bin Abu Jahal, Amru Bin al-Ass dan sebagainya. Pasukan ini telah
dikerah untuk menentang golongan Nabi palsu, murtad dan enggan membayar zakat. Antaranya Kahlid al-Walid memerangi Tulaihah
al-Khuwailid dan Malek Bin Nuwairah, Amru Bin al-Ass ke negeri Qudhaah, Akramah Bin Abu Jahal memerangi Musailamah al-
75
Khazzab dan sebagainya. Setiap pasukan ini dipesan untuk memberi utusan dahulu kepada golongan al-Riddah. Sekiranya mereka
masih enggan kembali ke pangkal, barulah diperangi secara habis-habisan.
Kesimpulan
Pembanterasan gerakan al-Riddah merupakan titik tolak dalam usaha meneruskan syiar Islam supaya satu kesinambungan sejarah
yang dibentuk oleh Nabi Muhammad akan berkekalan. Dengan pasukan tentera Islam yang dipimpin oleh panglima Islam yang gagah
itu, gerakan al-Riddah dapat disekat. Islam telah menjadi agama yang unggul di Semenanjung Tanah Arab.
MASYARAKAT ISLAM DI IRAQ
Pengenalan
Pada zaman Khulafa al-Rasyidin, berlakunya beberapa peristiwa pembukaan wilayah di Utara Semenanjung Arab secara meluas
seperti di Iraq, Syam dan Mesir. Mereka yang terlibat dalam pembukaan wilayah tersebut digelar ahl-al-ayyam. Kebanyakan mereka
terdiri daripada suku kecil dan suku Syaiban adalah yang majoriti. Semasa Khalifah Umar al-Khattab, bilangan ahl al-ayyam
dikatakan sebanyak 12,000 orang.
Golongan di Iraq
Terdapat 3 golongan utama.
1. Mereka yang pernah murtad dan menentang Kerajaan Madinah
2. Muhajirin dan Ansar
3. Golongan ahl al-ayyam (peneroka)
Golongan Pertama
Dikecualikan daripada menjawat jawatan penting oleh Khalifah Umar al-Khattab.
Golongan Kedua
• Bilangannya tidak ramai.
• Kebanyakannya balik ke Hijaz, Mekah, Madinah dan Taif selepas selesainya pembukaan Iraq.
Golongan Ketiga
• Menjadi penting setelah golongan di atas keluar.
• Digelar sebagai trustee.
• Mengelolakan tanah yang dikuasai oleh orang Islam di Iraq dan menganggap sebagai hak milik mereka yang tidak boleh
ditukar milik.
• Menikmati kekuasaan yang penuh terhadap tanah-tanah yang ditakluki di Iraq.
• Ada di antara mereka berkongsi tugas menerima cukai yang dikutip oleh pegawai dan ketua tempatan, dahaqin dan
menukar mata wang kepada perbendaharaan negara.
• Boleh juga menjadi penyelia kerja-kerja dan pemungut cukai kepada (jizyah).
Pentadbiran Ketenteraan Islam di Kufah

Projek Perumahan dan Pentadbiran Sosial
• Tentera Islam telah disusun secara Sistem 'ashar (10 kelompok) kemudian ditukar menjadi asba' (7 kelompok) dan 'arafah
(unit).
• Perubahan ini diperlukan kerana ramai ahl al-ayyam tidak beada di Kufah kerana sibuk dengan peperangan di perbatasan
dan menjalankan tugas di bahagian lain di Iraq.
• Selain itu, sistem 'ashar yang dibentuk itu juga bertujuan ketenteraan tetapi kini kempen ketenteraan berkurang, maka
sistem ini perlu diubah.
Pentadbiran Kewangan
• Semua pembayaran elaun atau gaji dibuat oleh pemegang amanah (ahl al-ayyam), kelompok 7 dan pemimpin kumpulan,
kemudian dipindah kepada ketua-ketua unit ('urafa), naqib-naqib dan umana'.
• Setiap 'arafah mengagihkan 100,000 dirham kepada anggotanya: -
a. Unit ahl al-ayyam
20 lelaki - 3,000 seorang
20 perempuan - 340 seorang
340 kanak-kanak - 100 seorang
b. Unit ahl al-Qadisiyah
c. Unit ahl al-rawadif (pendatang baru)
76
• Bagi pewira yang layak menerima elaun, jumlahnya adalah seperti berikut: -
a. Muhajirin / Ansar - 3,000-5,000 dirham setahun
b. Ahl al-ayyam - 3,000 setahun
c. Orang yang menyertai perang Yarmuk dan Qadisiyah, pernah murtad dan bukan murtad - 2,000 setahun
d. Rawadif - 1,500-2,000 setahun
Pembukaan Kota Basrah

• Penubuhan Kota Basrah yang sebenar bermula pada 17 H / 638 M.
• Tujuan: untuk mengurangkan tekanan penghijrahan yang tidak berhenti-henti di Iraq.
• Komposisi anggota tentera Islam di Basrah pada mulanya terdiri daripada suku-suku yang berasal dari kawasan Timur
Semenanjung Tanah Arab seperti Tamim, Bakar dan sebagainya.
• Mereka merupakan pendatang baru, tidak memainkan peranan utama dalam perang al-Riddah dan penaklukan awal negeri
Iraq.
• Dikatakan pendatang di kawasan ini lebih kurang 300 orang (pada perawalan).
Pentadbiran Ketenteraan Islam di Basrah

Pentadbiran Sosial
• Pada awalnya masyarakat di susun secara sistem genealogi (salasilah).
• Kemudian digantikan dengan sistem 'arafah (unit) disebabkan ketibaan pendatang baru yang tidak berhenti-henti
menyebabkan kelompok suku Basrah berbeza-beza dari segi saiz.
Pentadbiran Kewangan
• Dalam pengagihan elaun di bawah sistem 'arafah, hanya pemimpin yang diiktiraf sahaja layak menerima elaun.
• Jumlah yang diterima ialah 2,500 dirham, sementara yang lain ialah 250-300 dirham.
• Bagi pendatang baru, elaunnya rendah.
• Pendatang baru tidak puas hati - menimbulkan kekacauan.
• Khalifah Umar menaikkan alaun kepada 2,000 dirham untuk menyelesaikan kekacauan dengan alasan mereka berani
dalam Perang Nihavan.
Kemunculan Golongan Baru di Iraq

Golongan al-Qurra
• Pada zaman Khalifah Uthman Bin Affan, sebilangan ahl al-ayyam memberontak kerana pengambilan kuasa pentadbiran
wilayah Iraq oleh kaum Quraisy dan penyokong Uthman.
• Mereka disingkir dari Kufah dan digelar al-Qurra.
• Istilah ini merujuk kepada kata dasar qaf ra ya yang bermaksud orang kampung.
Golongan Khawarij
• Kaum al-Qurra di Iraq memberi sokongan kepada Khalifah Ali ketika menentang Aisyah, Talhah dan al-Zubayr dalam
Perang Jamal dan menentang Muawiyah dalam Perang Siffin.
• Selepasnya kaum al-Qurra berpaling tadah dengan Khalifah Ali dan keluar dari barisan tentera Khalifah Ali dan digelar
Khawarij.
• Khawarij berasal dari kata dasar kharaja bererti keluar.
Mawali atau Orang Ajam

• Orang bukan Arab.
• Terdiri dari kaum Parsi.
• Bilangannya tidak ramai kalau dibandingkan dengan zaman Bani Umayyah.
MASYARAKAT ISLAM DI SYAM

Pengenalan
Syam merupakan sebuah wilayah di Utara Semenanjung Tanah Arab yang penting merangkumi Palestine, Jordan dan Syria. Ia
diduduki oleh bangsa Arab dan bukan Arab. Pengaruh Kristian juga kuat. Sebelum Islam, ia terletak di bawah Kerajaan Rom
(Byzantine). Sejak dahulu lagi, orang Arab Badwi telah membuka beberapa petempatan dan kerajaan seperti Hims, Petra dan Palmyra
di kawasan Syam. Kaum Arab di Syam terdiri daripada suku Kalb, suku Lakham dan suku Jurham. Selain itu, terdapat juga bangsa
asing seperti Syrian, Yahudi dan Rom.
Masyarakat Selepas Kedatangan Islam
• Kebanyakan mereka mula memeluk Islam
• Merupakan peyokong Khalifah Uthman dan Muawiyah yang selepasnya menjadi Gabenor Syam.
• Di Jazirah (Mesopotamia) terdapat masalah - perbalahan antara kaum Qays dan Rabi'ah sejak zaman Khalifah Uthman.
• Kaum Qais - pendatang lama
• Kaum Rabi'ah - pendatang baru
• Muawiyah menyelesaikan masalah ini secara muafakat
• Tetapi selepas Muawiyah meninggal dunia - masalah perbalahan berlaku lagi
77
MASYARAKAT ISLAM DI MESIR
Pengenalan
Mesir adalah sebuah negeri tua yang diperintah oleh 30 buah Dinasti Firaun. Setelah itu diperintah oleh Iskandar Zulkarnain, setelah
itu Ptolemys, Rom dan Islam.
Zaman Sebelum Islam

• Majoriti terdiri daripada kaum Qibti beragama Kristian
• Agama Kristian menjadi agama rasmi di Mesir pada 381 M
• Sebelum itu, penduduk Mesir menganut agama Buddha
• Agama Kristian terbahagi 2: Katolik dan Protestant
• Dua mazhab ini saling bergaduh sehingga akhirnya Rom mengambilalih Mesir (30 SM)
• Cukai tinggi - penduduk marah - membuka jalan kepada penguasaan Islam
Zaman Selepas Islam

• Bermula pada zaman Khalifah Umar al-Khattab
• Sejak itu, ramai bangsa Arab berhijrah ke situ
• Akhirnya, bangsa Arab menjadi majoriti dan bahasa Arab menjadi bahasa rasmi
MASYARAKAT ISLAM ZAMAN BANI UMAYYAH
Pengenalan
Kerajaan Bani Umayyah diasaskan oleh Muawiyah Bin Abu Sufian pada tahun 661 M. Beliau daripada keturunan Bani Umayyah,
bekas Gabenor Syam dan seorang pemimpin yang pintar dan mempunyai fikiran yang tajam. Penubuhan Kerajaan Bani Umayyah
menyebabkan sistem pemerintahan demokrasi dan pemilihan Khalifah Islam berdasarkan Sistem Syura lenyap dan mewujudkan
sistem pemerintahan monarki dan pemilihan Khalifah Umayyah berdasarkan sistem warisan. Kerajaan Bani Umayyah dibahagikan
kepada 3 tahap iaitu tahap kelahiran (661-705 M), zaman kemajuan dan pembangunan (705-724 M) dan zaman kehancuran (724-750
M). Pada zaman ini, masyarakat Islam terbahagi kepada golongan pemerintah, kaum Mawali, golongan Zimmi dan golongan hamba.
Golongan Pemerintah
Golongan pemerintah diterajui oleh keluarga dari Bani Umayyah. Nama ini diambil sempena nama ketua keluarga Umayyah Bin Abd
Syams Bin Abdul Manaf Bin Qusay Bin Kilab dari keturunan Quraisy.
Kerajaan ini diperintah oleh dua keluarga besar iaitu keluarga Abu Sufian (23 tahun) dan keluarga Marwan (68 tahun). Terdapat 3
orang Khalifah dari keluarga Abu Sufian iaitu Muawiyah Bin Abu Sufian (661-680), Yazid Bin Muawiyah (680-683) dan Muawiyah
Bin Yazid (683). Bagi keluarga Marwan, terdapat 11 orang Khalifah dimana kumpulan pertama dimulakan oleh Marwan I Bin al-
Hakam (684-685) dan diakhiri oleh Hisham Bin Abdul Malik (724-743). Khalifah bagi kumpulan kedua ialah al-Walid II bin Yazid,
Yazid III Bin al-Walid, Ibrahim Bin al-Walid dan Marwan Bin Muhammad.
Semasa keluarga Abu Sufian, masyarakat Islam aman dan stabil. Ketika keluarga Marwan mengambilalih pemerintahan, negara Islam
tidak stabil dan kucar-kacir. Keadaan ini diselamatkan oleh Abdul Malik Bin Marwan. Dengan itu, Kerajaan Bani Umayyah mulai
mengalami zaman kegemilangan. Khalifah Umar Bin Abdul Aziz telah menegakkan semula sebuah komuniti Islam yang teguh tetapi
penggantinya tidak berhati-hati, cuai dengan tanggungjawab menyebabkan usaha Umar disia-siakan.
Sebahagian besar corak kehidupan Khalifah Kerajaan Bani Umayyah terikut dengan corak pemerintahan Kerajaan Byzantine dengan
dikelilingi kemewahan dan hiburan. Perpecahan masyarakat ketara. Antara gerakan penentangan yang terkenal ialah gerakan
Azariqah dan Najdiyah.
Golongan Mawali
Terdapat dua pandangan.
Pandangan pertama - negatif. Ia disokong oleh J. Wellhausen, Goldziher dan Belyaev. Mereka berpendapat bahawa Mawali tidak
mempunyai tempat dalam pemerintahan dan pentadbiran. Ia disebabkan pemerintahan Bani Umayyah berlandaskan semngat
Asabiyah keturunan Arab. Oleh itu, orang Arab diberi keutamaan dalam semua perkara manakala kaum Mawali tidak dapat
memegang jawatan penting dan tidka bebas bergerak. Dari segi ekonomi, mereka merupakan golongan berpendapatan rendah dan
tidak menerima ganjaran atau sara hidup yang tetap dalam perkhidmatan ketenteraan. Dari segi sosial, golongan Mawali tidak boleh
berkahwin dengan perempuan Arab. Pernah dikatakan bahawa golongan Mawali ini diperintah untuk balik ke Kufah bagi
mengusahakan pertanian. Tangan dan kaki mereka dicop dengan nama kampung supaya dapat dikesan. Dari segi Agama, kaum
Mawali tidka boleh solat bersama-sama kaum Arab sehinggalah beberapa buah masjid dibina khusus untuk Mawali. Mereka
dikehendaki membayar jizyah (cukai perlindungan) walaupun beragama Islam.
Pandangan kedua menghala ke positif. Dari segi pemerintahan dan pentadbiran, mereka dikatakan memainkan peranan penting.
Mereka telah menjadi pegawai Jabatan Kewangan (Diwan al-Kharaj). Sebagai contoh, Maymun Bin Mihran menjadi Pengarah
Jabatan Cukai di Jazirah oleh Umar dan Ubaidullah Bin Barray menjadi Pengarah Jabatan Cukai di Iraq oleh Muawiyah. Selain itu,
mereka juga menjadi pegawai Jabatan Urusetia (Diwan al-Khattam) yang bertanggungjawab mengecap surat rasmi kerajaan. Kerja ini
merupakan kerja yang sulit dan rahsia dan memerlukan orang ikhlas dan jujur serta amanah. Sebagai contoh, Junah (oleh Khalifah
Abdul Malik), Syu'aib al-Sabi (oleh Khalifah al-Walid Bin Abdul Malik), Amir Binal-Harith dan Qatan (oleh Khalifah Yazid Bin al-
Walid). Mereka juga pernah menjadi pegawai Jabatan Perhubungan Awam (Diwan al-Rasa'il) seperti al-Laith Abi Ruqayyah,
Rusydayn dan Salim. Mereka juga berkhidmat sebagai pengawal dan penjaga istana. Tuganya ialah menjaga keselamatan istana dan
78
dibayar gaji setimpal dengan kerja yang dilakukan. Contohnya Abu Mukhriq dan Khalid Bin Dayyan. Rabah, Khalid, Safwan dan
Jubayr pula menjadi Hajib yang bertugas menyoal siasat pengunjung istana sebelum masuk bertemu dengan Khalifah. Di Afrika Utara
dan Maghribi, Abu al-Muhajir Dinar dan Yazid Bin Abu Muslim menjadi Gabenor wilayah. Dari segi ekonomi, mereka hidup kaya
raya seperti Fairuz Husayn. Hal ini membuktikan bahawa bukan semua kaum Mawali hidup dalam kemiskinan. Dari segi ketenteraan,
ia dimonopoli oleh orang Arab dan tiada jawatan yang diberi kepada kaum Mawali. Angkatan tenteranya diketuai oleh orang Arab
Syria sama ada keturunan Yaman atau Qais. Bani tentera pembantu, ia terdiri daripada kaum Arab dan Mawali. Tentera Arab didaftar
dan dibayar gaji manakala tentera Mawali berkhidmat sebagai tentera infanteri, tidak didaftar dan dibayar gaji.
Gerakan Penentangan Bani Umayyah

Gerakan Azariqah
Gerakan ini dipimpin oleh Azraq Bin Nafi. Is muncul di Basrah pada 683 M berikutan dengan penyingkiran Ubaidullah Bin Ziyad dan
kematian Khalifah Yazid I. Kemudiannya, gerakan ini berpindah ke Ahwaz dan Kirman dan berjaya memberi tentangan hebat kepada
Ibn al-Zubayr. Jumlah tenteranya ialah 20,000 orang. Mereka berjaya menguasai Ahwaz, Fars, Kirman, Isfahan dan Tabaristan.
Pemimpin yang lain bagi gerakan ini ialah Qatari Bin Fuja'ah. Doktrin kaum Azariqah ialah (1) orang yang berzina, derhaka kepada
ibu bapa, membunuh dianggap kafir dan kekal dalam neraka; (2) menghukum kafir ke atas orang yang tidak menyertai Azariqah; dan
(3) mengharuskan rampasan harta benda orang yang mengingkari mereka.
Najaiyah
Gerakan ini diasaskan oleh Najdah Bin Amir al-Hanafi. Ia muncul serentak dengan Gerakan Azariqah. Dari segi matlamatnya, ia
sama dengan Azariqah iaitu menjatuhkan Bani Umayyah dan kuasa Ibn al-Zubayr. Pada permulaannya, gerakan ini bekerjasama
dengan Azariqah tetapi disebabkan perbezaan ideologi, akhirnya berpecah. Perbezaan ini berlaku dimana Azariqah mengamalkan
konsep isti'rad (menghalalkan darah sesiapa sahaja yang tidak menyokong mereka) dan Najdiyah menganggap ia terlampau.
Golongan Najdiyah berpendapat bahawa mereka yang tidak sokong hanya boleh dikenakan kafir apabila mereka menentang. Najdiyah
menubuhkan komuniti sendiri, mengamalkan al-Quran mengikut tafsiran mereka. Mereka tidak mewajibkan adanya Khalifah tetapi
perlu mematuhi al-Quran. Mereka terdiri daripada kaum Badwi dan lebih bergiat dalam politik dan ketenteraan berbanding dengan
teologi.
Penentangan Kaum Syi'ah

Penentangan bermula sejak zaman Muawiyah Bin Abu Sufian. Pembunuhan Husayn di Karbala menaikkan semangat mereka untuk
menentang Muawiyah. Berikutan peristiwa karbala, wujud golongan al-Tawwabun pimpinan Sulayman Bin Surad al-Khuza'i
(pengikut Khalifah Ali yang setia). Golongan ini berasa berdosa dan bertaubat kerana tidak mempertahankan Husayn dan bagi
menebus dosa, mereka mesti berjuang dan berkorban bagi menentang Bani Umayyah. Perjuangan Syi'ah disambung baik oleh
Mukhtar. Perjuangan al-Mukhtar berbeza dengan kaum Syi'ah kerana (a) orang pertama memperjuangkan hak dan kedudukan
Muhamamd al-Hanafiyah. Sebelum itu, kaum Syi'ah memperjuangkan hak dan kedudukan Husayn; (b) orang pertama menonjolkan
jawatan Wazir yang tidak pernah dilakukan oleh Syi'ah; (c) tindakannya tidak direstui oleh Muhammad al-Hanafiyah; dan (d) cuba
memihak kaum Mawali menyebabkan kaum Syi'ah kecewa. Kaum Mawali menyokong al-Mukhtar kerana perasaan tidak puas hati
terhadap pemerintahan Bani Umayyah yang bersifat perkauman Arab. Al-Mukhtar telah mengambil kesempatan ini untuk
memperkukuhkan kedudukannya.
MASYARAKAT ISLAM ZAMAN ABBASIYAH

Pengenalan
Kerajaan Abbasiyah diasaskan pada tahun 750 M. Pusat pemerintahannya di Kota Baghdad. Khalifah pertama Kerajaan Abbasiyah
ialah al-Abbas al-Saffah. Kerajaan ini mengamalkan sistem berdasarkan sistem warisan. Kerajaan ini diperintah oleh 37 orang
Khalifah dari tahun 750-1258 M. Kerajaan mencapai kegemilangan pada zaman pemerintahan Khalifah Harun al-Rasyid dan anaknya
al-Makmum.
Ciri-ciri Masyarakat Abbasiyah

Semangat Fanatik Orang Arab Makin Luntur
• Sebab: tampuk pemerintahan dipengaruhi oleh bangsa asing.
• Ramai Khalifah beristeri berketurunan Parsi dan Turki.
• Begitu juga bagi orang Arab yang lain - beristeri bangsa asing melalui sistem poligami, gundik atau hamba abdi.
Kedudukan Kaum Wanita

• Dikawal ketat pada awalnya.
• Zaman berikutnya - mulai terlibat dalam urusan pentadbiran, contoh isteri Khalifah al-Mahdi, al-Khayzurum dan isteri
Harun al-Rasyid, Zubaidah.
• Adanya yang menyertai peperangan, mengetuai golongan penyair, terlibat dalam bidang intelektual dan kesenian.
• Zaman akhir - kedudukan jatuh ke paras yang rendah - sebab: merebaknya sistem gundik yang berlebihan serta kealpaan
yang mengikut hawa nafsu dan hidup yang lebih materialistik.
Sistem Perhambaan
• Semakin meluas.
• Kebanyakan digunakan oleh Khalifah, Wazir dan pembesar bukan Islam.
• Diperolehi melalui paksaan atau tawaran perang atau dibeli.
• Kebanyakan keturunan Negro, Turki, Yunani, Slav, Armania dan Barbar.
79
• Hamba perempuan yang masih perawan dijadikan penyanyi, penari atau gundik.
Golongan Masyarakat
• 2 golongan utama: (a) golongan atasan - bangsawan, pembesar, panglima, sasterawan, sarjana, pelukis, saudagar, pemahat
dan golongan pemahat yang lain; (b) golongan bawahan - petani, pengembala, penduduk Zimmi.
• Orang Kristin diberi layanan baik - ada yang dilantik menjadi Wazir dan pegawai tinggi - dibenarkan menghantar
pengembang agama ke China dan India.
Sukan
• Berkembang pesat.
• Permainan catur diperkenalkan semasa Khalifah Harun al-Rasyid.
• Permainan lain: memanah, memburu, berlumba kuda, polo, melontar lembing.
MASYARAKAT ISLAM DI CHINA

Pengenalan
Agama Islam disebarkan ke negeri China sejak abad ke-7 M. Islam masuk ke China dari negeri Arab melalui jalan darat dan jalan
laut. Sambutan masyarakat China terhadap agama Islam tidak menggalakkan kerana perasaan curiga penduduk tempatan terhadap
agama bangsa lain.
Cara Kemasukan Islam ke China

Versi Pertama
• Dibawa oleh Hamzah Bin Hamzah (anak Hamzah Bin Abi Talib).
• Beliau bersama 3,000 orang Muhajirin pergi ke China dan menetap di San Gan Foo.
Versi Kedua
• Semasa Maharaja Yung Wei (Dinasti Tang), utusan dari Tanah Arab pimpinan Saad Bin Abi Waqas bersama 15 orang
Muhajirin menghadap Maharaja Yung Wei.
• Mereka dibenarkan berdakwah di China dan satu masjid didirikan di Cheng-san.
Versi Ketiga
• Pimpinan dakwah Islamiyah yang pertama dipimpin oleh Saad Bin Lubayd.
• 630 M, beliau tiba di Canton.
• Menjalankan aktiviti dakwah di Chuan Chow, Chong Chow dan Canton.
• Sebuah masjid dibina di Canton iaitu Masjid Kwang Tah Se.
Hubungan Awal Arab-China

• Pada zaman Khalifah Uthman Bin Affan, Maharaja Kao Tsung membantu Firuz Bin Yezdegird III (Raja Parsi)
melancarkan serangan balas terhadap tentera Islam di Khurasan - tetapi gagal.
• Khalifah Uthman mengirim perwakilan - menyebutkan bantahan - Lalu, hubungan diplomatik diadakan.
• Semasa Khalifah al-Walid Bin Abdul Malik, tentera Islam mara ke sebelah Barat negeri China, memasuki Sinkiang dan
Kansu.
• Utusan dihantar kepada Maharaja Hsuan Tsung - diterima - aktiviti dakwah disebarkan secara meluas di China.
Perkembangan Islam di China

Peringkat Awal
• Terdiri daripada pendatang Arab dan Parsi.
• Berkahwin dengan wanita tempatan dan seterusnya berasimilasi dengan masyarakat tempatan.
• Petempatan orang Arab: Chang Chow, Chuan Chow dan Kwang Chow (Canton).
Dinasti Tang (618 - 905 M)

• Mengikut catatan, sebanyak 37 utusan diterima dari kerajaan Islam.
• 878 M, terdapat 120,000 orang asing - kebanyakan orang asing (Arab) beragama Islam.
• Dicatatkan, orang Arab dikenali sebagai Hui Hui atau Ta-Shih oleh orang China.
Dinasti Sung (960 - 1279 M)

• Aktiviti perdagangan Arab dengan China semakin meluas.
• Pedagang asing ini dibenarkan membuat perkampungan sendiri dan menjalankan perdagangan secara bebas - manarik
ramai pedagang Islam.
• Keadaan ini memesatkan lagi penyebaran agama Islam di China.
Dinasti Yuan (1127 - 1368 M)

• Para ilmuan dari Asia Barat dibawa masuk ke China untuk berkhidmat sebagai pentadbir, pakar kewangan, arkitek, ahli
sains dan sebagainya.
• Semasa Kublai Khan - 12 orang panglima beragama Islam.
80
• Abdul Rahman - pentadbir Dinasti Yuan yang beragama Islam menjadi Ketua Pemungut Cukai dan mengendalikan
urusan kewangan negara.
• Syeid Ajall berasal dari Bukham menjadi Menteri Kewangan (1259), Gabenor Yunnan (digantikan oleh anaknya
Nasruddin kemudiannya).
• Alauddin al-Mufari dan Ismail as-Syam mahir mambuat senjata meriam. Alauddin menjadi Wakil Panglima dan Ismail
menjadi Ketua Penyelia Kilang Meriam.
• Jamaludin - tokoh sains dan astronomi Islam. Telah mencipta Wan-nien-li.
• Mengikut Ibn Battutah - setiap perkampungan Islam di China ada masjid. Di Canton, jumlah orang Islam besar, terdiri
daripada Arab, India, Parsi - disini terdapat Kadi dan Mufti. Terdapat institusi pengajian agama, contoh Zawiyah di pinggir
Canton dan Chang-an. Ulama besar: Fuqaha-al-Mu'azzam Maulana Qawamuddin al-Sibti.
Dinasti Ming (1368 - 1644 M)

• Merupakan dinasti Islam yang paling terkenal di China dan ia ditadbir oleh orang China beragama Islam.
• Terdapat pandangan juga bahawa Dinasti Ming mengamalkan agama Buddha dan Taoism.
• Maharaja pertama - Chu Yuan Chang - Maharaja Huang Chu.
• Baginda dikatakan membentuk jawatankuasa tentera yang dianggotai oleh orang Islam dan mendirikan sebuah masjid
jamik di Nanking.
• Baginda pernah menghasilkan sebuah puisi memuji Nabi Muhammad dan keagungan Islam dan sajak itu dipahat pada
dinding masjid yang dibinanya.
• Orang China Islam dikenali sebagai Hui Hui Kaomen atau Hui Hui Kiao.
• Perkembangan Islam di China sampai ke kemuncak pada masa ini - Bukti: Nanking sahaja terdapat 36 buah masjid.
• Tokoh China Islam adalah seperti Ma Cha-Yehe (ahli astronomi), Laksamana Cheng Ho dan sebagainya.
• Tembikar China yang masyhur, Ming-Ts'ing dan Kang-Ts'ing merupakan hasil ciptaan orang Islam Yunnan - mereka
dipanggil Han Hui.
• Beberapa buah madrasah dan universiti juga ditubuhkan.
Dinasti Ching (1644 - 1911 M)

• Kerajaan ini memusuhi orang Islam, khususnya yang berketurunan bukan China.
• Justeru itu, banyak pemberontakan berlaku seperti di Sin Kiang, Kan Su, Yunnan dan Shensi menyebabkan 11 juta orang
Islam terkorban.
MASYARAKAT ISLAM DI INDIA
Pengenalan
Di kalangan masyarakat Arab, India dikenali sebagai Sind atau Hind. Sebelum kedatangan Islam, India telah pun mempunyai
hubungan perdagangan dengan masyarakat Arab. Apabila Islam hadir, hubungan perdagangan antara India dan Arab masih
diteruskan. Kawasan-kawasan pantai termasuk Lautan Hindi telah menjadi sasaran para pendakwah untuk menyebarkan agama Islam.
Perkembangan Awal Agama Islam di India

• Islam mula tiba di India pada kurun ke-7 M.
• 636-637 M, tentera Islam cuba menawan Thana - gagal.
• 634 M, tentera Islam menyerang India - dipimpin oleh Abdullah Bin Amir - berjaya menawan sebahagian besar Lembah
Hind.
• Zaman Muawiyah Bin Abu Sufian - menawan Kabul dan Lahore.
• Zaman Khalifah al-Walid Bin Abdul Malik - menembusi benteng pertahanan India.
• 712 M, Muhammad Bin al-Qasim menawan Daibul dan meruntuhkan beberapa buah kuil Hindu dan Buddha dan
mendirikan sebuah masjid.
• Kemudian, beliau dilantik menjadi Gabenor wilayah Multan.
• Ramai orang menyambut ketibaan tentera Islam seperti puak Jat dan Med.
• Beliau (a) membebaskan orang yang tidak menentang atau tidak terlibat dalam perang; (b) menjamin keselamatan harta
benda dan nyawa penduduk; (c) mengenakan jizyah terhadap bukan Islam; dan (d) menjamin tidak meruntuhkan kuil dan gereja
kalau mematuhi pemerintahan Islam.
• Ramai rakyat dari golongan Brahmin telah dilantik untuk menjawat jawatan tinggi.
• Perkembangan Islam terbantut apabila Muhammad Bin al-Qasim diperintah pulang oleh Khalifah Bani Umayyah.
Kerajaan Ghaznawi
• Zaman Mahmud Ghaznawi, Punjab menjadi daerah Islam.
• Penaklukan Punjab menamatkan ancaman lanun terhadap pedagang Islam, menamatkan ancaman raja Hindu terhadap
Kerajaan Bani Umayyah.
• Kalinjar, Lahoer, Gwalior, Kanauj, Delhi dan Ajmer diserah semula kepada penduduk tempatan untuk meneruskan
pemerintahan mereka.
• Masyarakat Hindu tidak tertindas, malah ada yang dilantik menjawat jawatan penting. Misalnya, Tilak seorang jeneral
beragama Hindu dilantik sebagai pemerintah wilayah Punjab.
Kerajaan Ghori
• Muhammad al-Ghori menakluk semula wilayah yang membebaskan diri semasa Kerajaan Ghaznawi.
81
• Setiap wilayah ditinggalkan seorang wakil untuk memerintah mangikut lunas Islam.
• Pembesar Hindu tidak dibenarkan mengendalikan pentadbiran daerah.
• Setelah kemangkatan Muhammad al-Ghori - Kerajaan Ghori mulai berpecah-belah.
Kesultanan Delhi
• Terdiri daripada Kerajaan Mamluk, Dinasti Tughluq, Dinasti Khalji, Dinasti Lodi, Dinasti Suri, Dinasti Syeid - Delhi
menjadi pusat pemerintahan.
• Dinasti Mamluk diasaskan oleh Qutbuddin Aibek (bekas hamba Muhammad al-Ghori) - seorang yang tegas dan adil -
seorang pemurah (sehingga digelar Laksh-Baksh).
• Dinasti Mamluk berakhir pada zaman Ghiyasuddin Balban - beliau berjaya membentuk dan membangunkan masyarakat
bertamadun.
• Alauddin Khilji - pemerintah terkenal Dinasti Khilji.
• Baginda bercita-cita menakluki dunia seperti Iskandar Zulkarnain.
• Mengenai projek ini - baginda memerintah agar perkataan Iskandar kedua ditulis pada mata wang negara.
• Atas nasihat Allu Muluk, niatnya dihentikan - baginda dinasihati supaya memberi perhatian dalam pentadbiran negara,
meneruskan usaha menewaskan raja Hindu yang belum tunduk kepada Delhi.
• Atas nasihat ini, baginda mula (a) mengharamkan penjualan minuman keras; (b) mengawal perkahwinan antara pembesar;
(c) mengharamkan perhimpunan pembesar tanpa kebenaran Wazir; dan (d) memaksa memulangkan cukai yang dikutip kepada
penduduk terhadap Zamindar.
• Pada zaman ini, kegiatan perdagangan dijalankan di kawasan Teluk Benggala sehingga Pergunungan Kabul dan dari
Tulingana ke Kashmir.
Kerajaan Moghul
Akbar
• Pemerintah ke-3 Kerajaan Moghul.
• Seorang yang mengamalkan dasar liberal.
• Beliau (a) mengasingkan hal ehwal pentadbiran dengan agama; (b) menghapuskan perbezaan yang berasaskan agama dan
bangsa; (c) semua rakyat diberi hak sama rata sama ada menganut Islam atau tidak; dan (d) amalan perhambaan dihapuskan -
mendapat sokongan politik daripada semua rakyat.
• Beliau menggalakkan perkahwinan politik di antara kerabatnya dengan kerabat diraja Hindu, misalnya baginda sendiri
mengahwini puteri Raja Rajputna - mereka masing-masing boleh mengamalkan agama asal setelah berkahwin.
• Semua rakyat dibenarkan untuk memegang jawatan kerajaan, misalnya Todal Mal menjadi panglima dan bendahari; Man
Singh menjadi panglima juga dan gabenor.
• Baginda berusaha segera menghapuskan pemerontakan yang boleh mengapikan isu perkauman dan keagamaan.
• Bahasa Arab - bahasa agama.
• Bahasa Turki - untuk bangsawan
• Bahasa Parsi - bahasa istana dan kesusasteraan
• Bahasa lain seperti Urdu (gabungan Arab, Parsi dan Hindi) dipopularkan.
• Kolej dan sekolah ditubuhkan - kurikulum pendidikan digubal.
• Rakyat miskin diberi pendidikan percuma.
• Undang-undang digubal bagi membolehkan orang bukan Islam memasuki sekolah khas untuk orang Islam.
• Pendidikan wanita juga diberi perhatian.
• Undang-undang perkahwinan diperkenalkan (a) umur berkahwin - lelaki 16 keatas dan perempuan 14 keatas; (b)
perkahwinan mesti dilangsungkan atas persetujuan kedua-dua mempelai; (c) mahar yang tinggi dilarang; dan (d) perkahwinan
poligami dilarang (berkahwin campur digalakkan dalam masyarakat majmuk).
• Baginda melarang adat sati, tidak menggalakkan para janda berkahwin lagi dan melarang berkhatan bagi kanak-kanak di
bawah umur 12 tahun.
• Dari segi agama, semua rakyat bebas beragama, agama bukan ukuran kedudukan.
• Baginda juga memperkenalkan agama baru - Din Illahi (1581 M).
• Din Illahi - gabungan Islam, Hindu, Kristian dan Zoroster. Melakukan pemujaan Tuhan dari semua agama utama di India.
Ciri-ciri: (a) sebutkan Allahu-akbar dan jalla jalaluh ketika bertemu dengan rakan; (b) jamuan mengingati arwah yang mati
sekali seumur hidup; (c) menahan diri memakan daging; (d) tidak menaiki kenderaan sesama tukang sembelih, nelayan atau
penangkap burung; (e) tidak boleh mengadakan hubungan jenis dengan wanita hamil, tua, mandul, gadis bawah umur; (f) tidak
boleh berkelakuan mengikut hawa nafsu; dan (g) dilarang menyalahguna kuasa, tipu, mengumpat, berlaku zalim, memeras
ugut, bermegah diri.
• Usaha Akbar mempopularkan agama Din Illahi telah menjejaskan perkembangan Islam. Contoh: hari beribadat ditetapkan
pada hari Ahab sahaja, jizyah terhadap orang bulan Islam turut dihapuskan.
• Akbar turut menghapuskan kira-kira 80 jenis cukai bagi meringankan golongan miskin, antaranya cukai pasar, cukai
tanah dan sebagainya.
• Baginda telah memberi bantuan kepada mangsa kemarau.
• Bagi mengatasi pengemis, pusat orang miskin didirikan di Khaipura (Islam) dan Pharmapura (Hindu).
• Kalendar Islam turut dihapuskan.
82
Aurangzeb
• Baginda cuba mengembalikan kedaulatan umat Islam.
• Dari segi sosial, banyak surau dan masjid dibina bagi menggalakkan solat berjemaah, orang Islam dibenarkan berkahwin
secara poligami, orang Islam dibenar menyembelih lembu dan orang bukan Islam dikenakan jizyah.
• Dari segi politik, orang bukan Islam dihadkan memegang jawatan penting.
• Dari segi ekonomi, aktiviti pertanian digalakkan.
MASYARAKAT ISAM DI EROPAH
Pengenalan
Masyarakat Islam Sepanyol (Andalus) mewakili masyarakat Islam Eropah kerana di situlah terdapatnya Masyarakat Islam di benua
Eropah. Terdapat pelbagai kaum di sini seperti Barbar, Arab, Muwalladun dan Mozarab. Selain masyarakat Islam Sepanyol,
masyarakat Islam Sicily juga penting peranannya di benua Eropah.
Kaum di Masyarakat Islam Sepanyol

Barbar
• Kebanyakan beragama Islam dan bukan kaum berpindah-randah
• Majoritinya tinggal di desa bekerja sebagai buruh dan petani
• Hanya sedikit yang tinggal di bandar bekerja sebagai tukang tangan
• Nenek moyang mereka merupakan pejuang Islam yang membuka negeri Sepanyol
• Mereka datang ke Sepanyol kerana mencari penghidupan baru
• Mereka bergabung dengan orang Arab bagi menghadapi penentangan orang Kristian
Arab
• Bilangannya kecil tetapi berpengaruh kerana merupakan golongan pemerintah
• Pengaruhnya tersebar dalam bidang politik, kebudayaan dan peradaban
• Memiliki ladang-ladang besar dengan hasil yang lumayan
• Pada mulanya, kaum Mawali bertuankan Arab
• Selepas itu, puak Mawali telah berasimilasi dengan orang Arab dan bersemangat Arab
Muwalladun
• Kaum Muslimin dari keturunan bangsa Sepanyol
• Lebih ramai daripada kaum Arab
• Dengan perkahwinan dengan kaum Arab, permisahan antara mereka lama makin lenyap sehingga ada yang mengaku
keturunan Arab
• Faktor mendorong bangsa Sepanyol memeluk Islam ialah perasaan bangga terhadap agama baru yang dianuti
Mozarab
• Orang Kristian yang tinggal di Sepanyol dan bernaung di bawah pemerintahan Islam
• Tinggal di luar bandar dan bandar
• Bertutur mengikut loghat Rom
• Bagi yang terpelajar: boleh menulis dan bertutur Bahasa Arab dengan baik
• Ada di antara mereka sangat terpesona dengan kebudayaan Islam manakala ada yang begitu fanatik terhadap bangsa dan
agama mereka
• Bagi golongan yang bergitu fanatik terhadap bangsanya, mereka menyokong gerakan yang dilancarkan oleh Ibn Hafsun
yang dikatakan beragama Islam dan cuba memperjuangkan kepentingan bangsa Sepanyol. Ada juga yang berhijrah ke negeri
Kristian di Utara Sepanyol.
Yahudi dan Hamba

• Puak Yahudi tidak ramai - mempunyai sumbangan dalam bidang intelektual
• Hamba terdiri daripada dua iaitu puak Negro dan puak Saqalibah (Slav) termasuk puak Frank dan Utara Sepanyol
• Puak Saqalibah sangat berpengaruh dan bilangannya ramai - berkhidmat di istana dan menjadi tentera upahan - menjad
berpengaruh dalam politik selepas memeluk Islam
Perkembangan Masyarakat Islam di Sepanyol

• Pemerintahan Muluk al-Tawa'if (raja-raja puak) terbahagi kepada 3 puak besar - Barbar, Saqalibah dan lain-lain (bangsa
Arab dan Sepanyol)
• Setiap puak mementingkan kepentingan sendiri sahaja
• Mereka mengamalkan dasar agresif yang mengorbankan jiran tetangga
• Matlamat mereka: mencapai kemenangan walaupun dibantu oleh puak Kristian
• Perpecahan ini memberi peluang kepada orang Kristian di Utara untuk mengukuhkan kedudukan mereka
• Kini, Kerajaan Muluk al-Tawa'if yang membayar ufti kepada orang Kristian
• Semasa Alfonso IV, baginda menerima ufti dari pemimpin Muluk al-Tawa'if seperti Seville.
• 1085 M, Toledo jatuh ke tangan Alfonso IV - kemudian menjadi tapak kuat tentera Kristian bagi melancarkan gerakan
Reconquista, penawanan semula Sepanyol oleh orang Kristian
83
Kaum di Masyarakat Islam Sicily
Arab
Golongan elit - mereka menganggap golongan lain sebagai masyarakat kelas kedua
Barbar
• Kaum majoriti - berasal dari keturunan Barbar yang tinggal di Afrika Utara
• Sering diperalatkan oleh Kaum Arab
• Kebanyakan menganut Mazhab Maliki
Penduduk Tempatan
Menyamai golongan Muwalladun di Sepanyol
Perkembangan Masyarakat Islam di Sicily

• Semasa zaman Fatimiyah, penduduk Islam tertumpu ke kawasan Val di Mazara manakala orang Kristian tertumpu ke
kawasan Val Demone
• Semasa zaman pemerintahan Bani Kalb, penduduk Islam tertumpu ke kawasan Val Demone yang majoriti penduduknya
beragama Kristian
• Pihak pemerintah Bani Kalb cuba menyebarkan agama Islam di Val Demone tetapi kurang berjaya
• Penduduk Islam pada zaman Bani Kalb semakin bertambah dengan penghijrahan penduduk Islam dari Afrika Utara
• Sebab penghijrhan: kedudukan ekonomi, wabak penyakit pada tahun 1004-1005 M yang merebak di Tunisia (Ifriqiya)
• Pada zaman Bani Kalb, pengaruh Mazhab Sunni lebih menonjol - banyak kitab teologi mazhab Sunni dihasilkan
• Bagi pemerintah Bani Kalb, mereka dikatakan menganut Mazhab Syi'ah
MASYARAKAT ISLAM DI NUSANTARA
Pengenalan
Sebelum kedatangan Islam di Nusantara, masyarakat di sini dipengaruhi oleh agama Hindu-Buddha. Kepercayaan mereka diselaputi
oleh unsur-unsur Hindu-Buddha. Selepas kedatangan agama Islam, masyarakat di sini masih tidak dapat meninggalkan amalan awal
mereka. Walaupun mereka telah menganuti agama Islam, tetapi masih terdapat amalan seharian mereka yang membawa unsur Hindu-
Buddha.
Masyarakat Islam di Melaka

• Terdiri daripada penduduk pribumi, Cina, India, Parsi dan sebagainya.
• Orang Melayu menjadi teras pembentukan Kerajaan Melaka - memainkan peranan penting dalam politik, ekonomi dan
sosial.
• Sebanyak 84 bahasa dipertuturkan tetapi Bahasa Melayu sahaja menjadi bahasa lingua franca.
Pengelasan Masyarakat
• Akibat kemunculan beberapa institusi pentadbiran dan kebudayaan.
• Tujuan: mengawal dan menjaga nilai, norma dan sistem masyarakat yang sedia ada.
• Kelas pemerintah: (1) Raja - Khalifatullah fi al-ard (Khalifah Allah di dunia), memakai gelaran Sultan atau Yang
Dipertuan, Menduduki hierarki pentadbiran yang tertinggi, baginda mempunyai daulat - bergantung kepada kekuatan rohaniyah
dan jasmaniyah; (2) Pembesar - terdiri daripada bangsawan, bergelar menteri, orang kaya dan Dato'.
• Kelas diperintah: Rakyat dan hamba.
• Di antara kedua-dua kelas ini ada alim ulama dan saudagar/pedagang.
Hukuman
• Setiap golongn itu adalah berbeza.
• Jelas dilihat dalam Hukum Kanun Melaka atau Undang-undang Melaka.
• Undang-undang untuk hamba berbeza dengan undang-undang untuk golongan merdeka.
Demografi Penduduk
• Raja dan kerabatnya - di atas bukit - kawasan yang strategik dari segi keselamatan dan pertahanan.
• Pembesar - lereng bukit mengikut kumpulan.
• Rakyat - kaki bukit.
• Orang laut - tepi pantai atau sungai.
Sistem Masyarakat
• Berasaskan konsep kesedaran kelas - terbentuk undang-undang Temenggung.
• Mengikut undang-undang ini, semakin tinggi taraf dan status sosial, semakin luas bidang kuasa dan boleh juga terlepas
dari hukuman.
• Perbezaan status dapat dilihat pada protokol istana. Sebagai contoh, dalam istana menjunjung duli, menteri dan pembesar
didahulukan, kemudian bentara, sida-sida dan seterusnya. Penggunaan bahasa seperti beta, santap oleh raja; patik, tuanku oleh
pembesar dan rakyat.
• Berasaskan sistem ini, wujud lagi konsep daulat dan derhaka.
84
• Konsep daulta (sovereignty) - kuasa halus yang hanya dimiliki oleh raja dan kata-kata raja menjadi undang-undang tanpa
banyak budi bicara.
• Konsep derhaka - sebarang tentangan terhadap raja dianggap derhaka dan akan menerima padah seperti hukuman bunuh.
• Kedudukan sosial juga mempengaruhi bentuk hukuman yang diterimanya - semakin tinggi kedudukannya, semakin besar
peluangnya terlepas daripada hukuman; semakin rendah kedudukannya, hukumannya lebih berat.
Adat-istiadat dan Peraturan

• Bercanggah dengan ajaran Islam.
• Dalam Islam, perbezaan darjat disebabkan oleh ketakwaan dan amal salihnya dan bukannya keturunan.
• Walau bagaimanapun, masih terdapat adat yang selaras dengan ajaran Islam. Sebagai contoh, hukuman rejam kerana
berzina, potong tangan kerana mencuri.
• Adat-istiadat yang berunsur Islam juga dipraktiskan, contohnya menyambut bulan Ramadan, Hari Raya Puasa dan
sebagainya.
Masyarakat Islam di Filipina

• Masyarakat Islam di Filipina biasanya dikenali sebagai masyarakat Moro.
• Kedatangan Islam ke Filipina bermula dari Sulu. (abad ke-13, Tuan Mashaika dan Tuan Maqbalu; 1380 - Karim al
Makhdum; abad ke-15, Raja Baguinda; Kesultanan Sulu didirikan - raja pertama: Sayyid Abu Bakar; Apabila Raja Baguinda
mangkat, Abu Bakar mengangkat dirinya menjadi Sultan Sulu; dari sini, Islam tersebar ke Maguindanao (Mindanao) pada 1460
M hasil dakwahan Sharif Awliya dan Sharif Maraja.
• 1515 M, Sharif Muhammad Kabungsuan (Arab dari Johor) berkahwin dengan Tonina, Puteri Cotabato - bermulanya
sejarah kesultanan Islam di Filipina.
• Islam tersebar ke Manila - kerajaan Islam Manila ditubuhkan.
• Kerajaan ini tidak bertahan lama disebabkan oleh serangan Sepanyol - kerajaan ini runtuh.
• Dengan itu, pendudukan Islam di Pulau Luzon tamat.
• Kemudian, Sepanyol sampai ke Manila pada 1566 M dan serangan dibuat ke atas Mindanao. Sejak itu, peperangan sering
berlaku antara orang Islam dan Sepanyol.
Masyarakat Islam di Pattani

• Islam sampai ke Pattani pada abad ke-10 atau 11 M.
• Selapas 300 tahun, barulah golongan bangsawan memeluk Islam.
• 1457 M, Raja Pattani memeluk Islam - gelaran Sultan Ismail Syah - sejak itu, agama Islam tersebar luas.
• Pattani yang dimaksudkan termasuk Naratiwath, Yala dan sebahagian Songkhla - namanya diambil daripada nama Pak
Tani.
• Masyarkat Islam Pattani bertutur dalam Bahasa Melayu.
Masyarakat Islam di Jawa

• Tarikh kedatangan Islam ke Jawa tidak dapat ditentukan.
• Pihak sejarahwan Indonesia percaya bahawa Islam datang ke Jawa melalui pedagang-pedagang - mereka berasimilasi
dengan penduduk tempatan dan mengembangkan agama ini melalui perkahwinan.
• Dipercayai juga agama Islam sampai ke Indonesia di bawa oleh Maulana Malik Ibrahim.
• Beliau datang ke Jawa pada 1416 M.
• Beliau merupakan salah seorang Wali Songo atau Wali Sembilan.
• Wali Songo ini mempunyai kebolehan luar biasa dan kesaktian yang tiada tandingan.
• Wali Songo ini telah diangkat sebagai ketua dalam segala hal yang berkaitan dengan Islam.
• Pada zaman Wali Songo, unsur Islam hanya diserap masuk dalam wayang kulit, gamelan dan sebagainya.
85
Sejarah Malaysia
Sistem Beraja
Pengenalan
Institusi beraja di Tanah Melayu di kesan seawall abad ke-15 iaitu semasa pemerintahan Kerajaan Melayu Melaka. Pada masa ini,
mereka mengamalkan sistem pemerintahan beraja. Sistem ini menerima pengaruh yang amat kuat dari India dan agama Hindu-
Buddha. Mengikut sistem ini, raja merupakan seorang ketua negara dan baginda dibantu oleh golongan pembesar. Sistem
pemerintahan beraja Kerajaan Melayu Melaka ini kemudian diwarisi oleh negeri-negeri Malayu yang lain seperti Johor, Perak,
Pahang dan Terengganu.
Konsep Raja Melayu
1. Dewa raja
Dalam sistem beraja, raja itu dianggap sebagai dewa raja. Baginda disifatkan sebagai seorang yang mulia dan berkebolehan
dalam pelbagai bidang. Menurut Sejarah Melayu, raja dianggap sebagai wakil Tuhan di bumi atau Zul-Illahi fil-alam. Menurut
Adat Raja-raja Melayu dan Undang-undang Melaka pula, raja dianggap sebagai “Khalifah Allah di Dunia”. Raja juga dianggap
sebagai seseorang yang paling berkuasa dan menjadi perantaraan rakyat dan Tuhan. Kepercayaan ini menyebabkan raja itu wajib
disembah.
2. Mulia
Raja dianggap sebagai seorang yang mulia. Keadaan ini dapat dilihat dari segi pentadbiran. Raja dianggap sebagai ketua
kerajaan di mana semua keputusan yang hendak diambil perlu disahkan oleh baginda. Baginda berkuasa untuk melakukan apa
sahaja mengikut budi bicaranya. Kekuasaannya bukan sahaja meliputi bidang pentadbiran tetapi juga soal ekonomi, agama dan
peradatan orang Melayu. Kata-kata baginda adalah muktamat dan menjadi undang-undang. Di sini dapat kita membuat
kesimpulan bahawa raja sebagai seorang ketua kerajaan, merupakan kuasa tertinggi dengan budi pekerti yang mulia.
3. Kuasa mutlak
Dalam pemerintahan, raja itu berkuasa mutlak. Raja berkuasa mutlak bermakna bahawa semua undang-undang yang dibuat
bertujuan untuk mengukuhkan kedudukannya, rakyat tidak dibenarkan mempersoalkan segala undang-undang yang dibuat oleh
baginda. Baginda juga berkuasa penuh ke atas semua aspek dalam kerajaan seperti memegang jawatan penting dan menjatuhkan
hukuman mati. Selain itu, baginda juga boleh melantik sesiapa sahaja yang akan menjadi pembesar. Walaupun baginda berkuasa
mutlak tetapi baginda masih tidak boleh memerintah sesuka hati. Dalam Sejarah Melayu menasihatkan : “Raja-raja itu jikalau
bagaimana sekalipun bijaksananya dan tahunya sekalipun, jikalau tiada muafakat dengan segala pegawai, tiada akan sentosa
kerajaannya; kerana raja-raja itu umpama api, segala menteri itu umpamanya kayu, kerana api itu tidak akan nyala, jikaalau tiada
kayu…”
4. Daulat
Daulat dikatakan berasal daripada perkataan Arab, “daulah” yang bermaksud “negeri”. Walau bagaimanapun, daulat bermaksud
kesucian seseorang raja dan bagi masyarakat melayu, konsep ini menjadi batas pemisah antara raja dengan rakyat biasa. Konsep
ini juga merupakan unsur asas kepada kekuasaan dan keagungan seseorang raja dan kerajaannya. Di Tanah Melayu, telah
banyak berlaku kes yang membabitkan persoalan daulat ini.
5. Derhaka
Konsep derhaka ini seiring dengan konsep daulat. Dalam konsep ini, seseorang yang melanggar konsep daulat didapati
menderhaka kepada sultan atau raja dan akan ditimpa tulah. Kepercayaan yang begini terus diperturun sejak zaman berzaman.
Sebenarnya, konsep ini dibiuat semata-mata untuk meninggikan kedudukan raja-raja Melayu. Golongan ini akan dipandang
mulia dan disanjung sebagai seorang yang sakral.
6. Hak istimewa
Raja-raja Melayu ini mempunyai hak-hak istimewa dan hak ini tidak boleh digunakan oleh rakyat. Contohnya, warna kuning
merupakan warna diraja dan hanya boleh digunakan oleh raja dan keluarga raja. Warna kuning digunakan untuk perhiasan,
membuat sapu tangan, tepi tabir dan tilam. Rakyat adalah dilarang menggunakan kain berwarna kuning kecuali untuk baju dan
destar. Selain itu, paying putih adalah khas untuk sultan yang memerintah dan paying kuning adalah khas bagi anak raja.
Penggunaan bahasa dalaman seperti santap, gering dan beta juga dilarang sekali terhadap rakyat jelata. Hanya golongan diraja
sahaja berhak menggunakannya.
7. Lambang kebesaran
Sejak dahulukala, sultan adalah lambang kebesaran tetapi baginda merasakan kedudukan sultan sebagai pucuk kerajaan
bergantung kepada alat-alat kebesaran yang dimilikinya. Alat-alat kebesaran ini ialah cop mohor, keris, payung, kendi, lembing,
tombak dan sebagainya. Alat kebesaran ini yang akan membezakan hak istimewa sultan daripada pembesarnya. Contohnya, cop
mohor yang melambangkan kuasa sultan yang memerintah digunakan dalam surat-menyurat rasmi untuk menunjukkan
pengesahan kuasa dan arahan daripada kerajaan. Nama raja yang memerintah terukir dalam cop mohor ini. Dengan cop mohor
ini, baginda dapat melaksanakan pemerintahan dan pentadbiran.
Struktur sultan dan raja
1. Perak
Di negeri Perak, raja yang memerintah dipanggil sultan. Pengganti yang akan menaiki takhta adalah secara bergilir-gilir di antara
3 ketua keluarga iaitu apabila sultan mangkat, Raja Muda menjadi Sultan, Raja Bendahara pula menjadi Raja Muda, Raja Dihilir
menjadi Raja Bendahara dan putera sulung sultan menjadi Raja Dihilir.
2. Negeri Sembilan
Di Negeri Sembilan, raja yang memerintah dipanggil Yang Dipertuan Besar. Sistem politik yang diamalkan dipengaruhi oleh
adat perpatih. Baginda dilantik oleh 4 orang Undang atau Penghulu yang menjadi ketua Luak, iaitu Undang Sungai Ujong,
Rembau, Johol dan Jelebu.
86
3. Negeri-negeri Melayu yang lain
Sistem pemerintahan yang diamalkan dipengaruhi oleh adat temegung. Raja yang memerintah digelar sultan kecuali negeri
Perlis dimana dikenali sebagai Raja. Apabila sultan yang memerintah mangkat, baginda akan diganti oleh putera baginda yang
sulung yang masih hidup.
Peranan sultan dan raja
1. Sebelum kehadiran British, Sultan bertanggungjawab sebagai :
a. Ketua kerajaan dan bertanggungjawab terhadap aspek pentadbiran.
b. Wajib mengekalkan keamanan dan kesejahteraan wilayah.
c. Merupakan seorang ketua tentera danpenjaga undang-undang dalam negeri.
d. Mengambil bahagian dalam perniagaan dan mendapat keuntungan yang banyak.
e. Melantik sesiapa sahaja untuk menyandang jawatan Bendahara, Menteri atau Orang-orang Besar.
f. Menjatuhkan hukuman bunuh terhadap orang-orang yang didapati menderhaka.
g. Melantik penggantinya sendiri iaitu di kalangan putera-putera.
2. Selepas kehadiran British, kuasa seseorang sultan dikurangkan. Peranan baginda diambil alih oleh Residen.
a. Di bawah sistem Residen, Residen merupakan kuasa tertinggi dalam pemerintahan. Sultan kehilangan kuasa
pentadbirannya. Majlis Sultan diganti dengan Majlis Negeri tetapi semua keputusan dalam majlis itu dibuat oleh Residen.
b. Menjadi ketua agama Islam atau mengenai adat-istiadat orang Melayu.
c. Melantik waris-waris, Permaisuri, Pemangku Raja atau Jemaah Pemangku Raja.
d. Membuat peraturan mengenai balai diraja dan istana.
e. Merupakan pihak yang penting bagi menyatupadukan rakyat.
Sistem Pembesar
Pengenalan
Sistem pembesar merupakan sebahagian daripada struktur pemerintahan Tanah Melayu pada abad ke-19. Seperti juga sistem beraja,
sistem ini berasaskan kepada sistem pembesar Kesultanan Melayu Melaka. Pembesar Empat Lipatan yang terdapat di Kesultanan
Melayu Melaka diamalkan di hampir semua negeri Melayu kecuali Negeri Sembilan, tetapi gelaran pembesarnya berbeza-beza di
antara satu sama lain. Selepas kedatangan British, sistem pembesar ini mengalami penjejasan.
Struktur sistem pembesar

Pada dasarnya, struktur pembesar yang utama di Tanah Melayu ialah seperti berikut : Bendahara → Laksamana →
Temanggung → Penghulu Bendahari. Walau bagaimanapun, terdapat juga pembesar yang bertugas sebagai penguasa sesuatu kawasan
jika kawasan pentadbiran sesebuah negeri itu luas.
Seseorang pembesar itu boleh jadi menguasai sesuatu kawasan yang luas yang mungkin terdiri daripada beberapa buah
kampung atau lembah. Perlantikan beliau dilakukan olah Sultan melalui sepucuk surat tauliah dan sebilah pedang sebagai lambing
jawatannya. Dan ketua-ketua kampung ini adalah bertanggungjawab kepada pembesar itu.
1. Kedah
Di negeri Kedah terdapat seorang pembesar Raja Bendahara yang lebih tinggi tarafnya daripada Menteri Berempat dan
gelarannya ialah Seri Paduka Maharaja Sura. Menteri Berempat pula terdiri daripada Seri Paduka Raja Laksamana, Seri
Maharaja Anggota Desa dan Seri Maharaja Putera Dewa. Selain itu, terdapat seorang Syahbandar yang tergolong dalam
pembesar enam belas.
2. Pahang
Di Pahang, Orang Besar Berempat ialah Orang Kaya Maharaja Indera Perba, Orang Kaya Indera Segara, Orang Kaya Indera
Pahlawan dan Orang Kaya Indera Syahbandar. Orang Besar Berempat ini diberikan kawasan tertentu untuk ditadbir. Pembesar
pertama berkuasa di Tanjung Lindung, pembesar kedua di Temerloh, pembesar ketiga di Bera ke Kuala Luit dan pembesar
keempat di Luit ke Bebar.
3. Perak
Orang Besar Berempat juga dikenal sebagai Orang Empat di Balai. Mereka ialah Bendahara, Orang Kaya Besar Penghulu
Bendahari, Orang Kaya Temenggung Paduka Raja dan Orang Kaya Menteri Paduka Tuan. Orang Besar Delapan pula terdiri
daripada Maharajalela, Syahbandar, Laksamana, Imam Paduka Tuan, Sri Amar Diraja, Sri Adika Raja, Panglima Kinta dan
Panglima Bukit Gantang. Orang Besar Enambelas memakai gelaran Maharaja, Paduka dan Sri.
4. Negeri Sembilan
Ketua pemerintah memakai gelaran Yang Dipertuan Besar. Di bawahnya ialah 4 orang Undang yang merupakan ketua daerah
yang dipanggil Luak. Terdapat 4 Luak utama iaitu Rembau, Sungai Ujong, Jelebu dan Johol. Di bawah Undang, Lembaga
merupakan ketua bagi setiap suku anggota masyarakat. Di bawah Lembaga ialah Buapak, iaitu gabungan perkataan ibu dan
bapak.
5. Kelantan
Terdapat 7 orang di peringkat pusat, iaitu Raja Bendahara Banggol, Raja Kampung Laut, Raja Bukit Panar, Tengku Kota,
Tengku Aria Pahlawan, Dato’ Kaya Hulubalang Kaduk dan Dato’ Panglima Perang Londang.
Peranan pembesar
1. Menjaga dan mengekalkan keamanan kawasan pentadbiran
Pada zaman ini, pembesar berempat akan diberi kawasan tadbiran. Pembesar ini bertanggungjawab menjaga kawasan yang
diberi oleh sultan dan berusaha mengekalkan keamanan kawasan ini. Beliau juga bertanggungjawab menasihati anak buahnya
supaya sentiasa taat setia terhadap sultan.
2. Memastikan jentera pentadbiran negeri dijalankan dengan berkesan
Tugas seseorang pembesar adalah untuk membantu raja dalam pemerintahan dan pentadbiran negeri. Keadaan ini dapat
dibuktikan malalui Kelantan di mana Sultan Muhammad I telah melantik 7 orang pembesar untuk membantu baginda dalam
pemerintahan dan pentadbiran negeri. Pembesar-pembesar ini akan membentuk satu Jemaah Menteri. Setiap pembesar
87
bertanggungjawab terhadap sesuatu perkara. Secara tidak langsung, jentera pentadbiran negeri akan dapat dijalankan dengan
berkesan kerana kerja pemerintahan telah dibahagikan kepada setiap pembesar dan bukan terkumpul dalam tangan seseorang
raja atau sultan.
3. Mengerah tenaga tentera
Mengikut sistem serah dan kerah, rakyat jelata bekerja untuk raja atau kerajaan merupakan suatu kewajipan khasnya dalam
menjaga keselamatan negeri, memperbaiki istana dan sebagainya tanpa menerima bayaran. Dari sini, pembesar akan menolong
sultan untuk mengerah tenaga tentera ketika menghadapi ancaman dari luar atau dalam dan menyerahkannya kepada sultan.
Sebahagian daripada tentera itu akan digunakan oleh para pembesar untuk menjaga kawasan pentadbirannya supaya keamanan
dapat dikekalkan selalu.
4. Melaksanakan istiadat menjunjung duli
Mengikut Kamus Dewan, menjunjung duli bermaksud memberi khidmat kepada raja. Ini bermaksud, seseorang pembesar
haruslah sentiasa bersedia untuk memberikan perkhidmatan kepada raja. Contohnya, semasa sultan hendak berangkat daripada
suatu tempat ke tempat lain, Temenggung akan duduk di hadapan gajah dan Laksamana pula akan duduk di belakang gajah. Ini
merupakan sebahagian daripada istiadat menjunjung duli yang harus dilakukan oleh seseorang pembesar.
5. Menasihati sultan dalam segala hal
Para pembesar telah membentuk Majlis Penasihat Sultan bagi membantu sultan dalam pentadbiran dan pemerintahan. Sebelum
sesuatu keputusan dibuat, sultan akan mengemukakan pendapat baginda dan pembesar akan menasihati baginda sekiranya
pendapat sultan mempunyai kelemahan. Cadangan juga akan dikemukakan oleh para pembesar terhadap sultan supaya suatu
keputusan yang sempurna dapat dicapai dan diperolehi.
6. Menyelaraskan semua istiadat dalam istana
Dalam istana, setiap pembesar mempunyai tugasan tertentu dalam menyelaraskan istiadat dalam istana. Contohnya, semasa
Kerajaan Melayu Melaka, Bendahara akan menjadi ketua adat-istiadat serta penjaga alat kebesaran raja. Penghulu Bendahari
pula bertanggungjawab menyediakan balai rong seri serta hidangan makanan dan memastikan segala upacara rasmi berjalan
lancar. Selain itu, Temenggung akan bertugas dalam urusan jamuan di raja termasuk mengatur dan menentukan orang yang
bertugas ketika upacara rasmi.
7. Memungut cukai
Setiap orang pembesar akan diberikan kawasan tertentu yang menjadi kawasan pentadbiran, misalnya di Kerajaan Pahang,
Orang Kaya Maharaja Indera Perba bertanggungjawab mentadbir kawasan Tanjung Lindung. Pembesar ini akan memungut
cukai daripada anak buahnya selain daripada menjaga keamanan kawasan tersebut. Pembesar ini akan melantik penghulu atau
penggawa di setiap kampung. Penghulu inilah yang bertanggungjawab mengutip cukai dari kalangan anak buahnya. Penghulu
ini tidak diberi gaji tetapi sebahagian daripada hasil cukai akan diberi kepadanya.
8. Serah ufti/cukai
Sudah diketahui bahawa pembesar utama akan diberi kawasan pentadbiran dan pembesar berhak memungut cukai daripada
anak buahnya. Ini tidak bermaksud semua cukai yang dikutip merupakan kepunyaannya, tetapi disebaliknya, sebahagian
daripada cukai yang dikutip ini akan diserah kepada sultan bagi menunjukkan kesetiaannya terhadap sultan yang memerintah.
9. Menyediakan tenaga buruh
Bagi masyarakat Melayu lama, adalah menjadi tanggungjawab bagi setiap rakyat untuk bekerja bagi pihak sultan untuk
membina istana atau bangunan lain tanpa menerima apa-apa ganjaran. Di sini, pembesar akan mengerah tenaga buruh daripada
kawasan pentadbirannya dan diserahkan kepada sultan. Sistem ini juga dipanggil sistem kerah dan serah. Tanpa pembesar,
sultan tidak akan dapat memperolehi tenaga buruh untuk bekerja bagi pihaknya.
10. Menjaga keadilan
Pembesar bertanggungjawab menjatuhkan hukuman terhadap orang yang melakukan kesalahan. Hukuman yang boleh diambil
oleh beliau tidak termasuk hukuman mati. Hukuman mati hanya boleh dilaksanakan selepas mendapat keizinan daripada sultan.
Dari sini, jelaslah kita lihat pembesar ini bertangguyngjawab menjaga keadilan sosial melalui undang-undang bertulis, undang-
undang tidak bertulis, contohnya hokum syarak.
11. Menjadi perantaraan antara raja dengan rakyat
Pembesar mempunyai pengaruh yang kuat di kalangan rakyat jelata khasnya di kawasan pentadbirannya. Beliaulah yang
menjadi perantaraan di antara raja dan rakyat dimana semua titah perintah sultan akan disampaikan oleh pembesar kepada
rakyat jelata. Di sebaliknya, pembesar akan menyampaikan ketidakpuasan rakyat jelata terhadap sesuatu kepada sultan supaya
langkah yang berkaitan dapat diambil.
Pembesar dan peranannya di Sabah dan Sarawak
1. Pada abad ke-18 dan ke-19, Sarawak dan kawasan barat Sabah telah dikuasai oleh Kerajaan Brunei. Sultan Brunei telah melantik
pembesar-pembesar tempatan untuk mentadbir Sarawak. Mereka ialah Datu Patinggi, Datu Temenggung dan Datu Bandar.
2. Setiap pembesar mempunyai tugasannya yang tertentu :
a. Datu Patinggi – mengutip dan menyerahkan hasil kepada Kerajaan Brunei sebagai ufti.
b. Datu Temenggung – mengawal keselamatan.
c. Datu Bandar – menyelenggarakan hal-ehwal perdagangan seluruh kawasan.
3. Di bawah Pemerintahan Brooke (1841-1941) :
a. Pembesar tempatan dilantik sebagai penasihat kanan dalam pentadbirannya digelar Pegawai Anak Negeri.
b. Berperanan membantu Residen Inggeris apabila Sarawak dibahagikan kepada 5 bahagian.
c. Pembesar ini bertugas untuk menasihati residen, mengutip cukai dan mengetuai ekspedisi ketenteraan
d. Di peringkat kempung, ketua penduduk tradisi mengekalkan peranturan, menyelesaikan pergaduhan dan memungut cukai.
4. Di Sabah, sehingga tahun 1881, bahagian utara dan timur Sabah dikuasai oleh Kesultanan Sulu dan ditadbir oleh pembesar Sulu
yang digelar Datu.
5. Jawatan Ketua Anak Negeri diperkenalkan di peringkat Daerah untuk membantu Pegawai Daerah berbangsa Eropah, hasilnya :
a. Peranan pembesar diperluaskan dengan penubuhan Majlis Penasihat Ketua-ketua Anak Negeri pada tahun 1915.
88
b. Di peringkat kampung, ketua kampung yang bergelar Orang Tua dilantik untuk menjaga hal pentadbiran kampung.
c. Mahkamah Anak Negeri yang wujud secara tradisional di kalangan penduduk pribumi Sabah dikekalkan. Mahkamah ini
diketuai oleh seorang Ketua Anak Negeri yang berfungsi sebagai hakim tempatan.
Hukum Adat
Pengenalan
Adat secara umumnya merupakan kebiasaan yang diamalkan oleh satu-satu masyarakat dan sesiapa yang keluar daripada norma
tersebut akan dianggap sebagai melanggar adat. Kebanyakan aspek peradatan ini adalh diwarisi secara turun-temurun. Di Tanah
Melayu, sebenarnya tidak banyak bezanya. Apa yang jelas dilihat hanya dua sistem iaitu Adat Perpatih dan Adat Temenggung. Selain
itu, terdapat juga adat-adat khusus lain seperti adat perkahwinan, adat pertabalan raja, adat bersalin dan sebagainya.
Adat Perpatih
1. Latar belakang
Adat Perpatih diamalkan di Negeri Sembilan dan Naning oleh orang Minangkabau. Adat Perpatih dibawa oleh orang
Minangkabau dari Tanah Tinggi Padang, Sumatera ke Negeri Sembilan pada abad ke-17. Adat Perpatih diasaskan oleh Datuk
Perpatih Nan Sebatang dari Sumatera dengan nyanyian “Asal Usul Adat Perpatih”. Semua undang-undang Adat Perpatih
kecuali undang-undang Sungai Ujong diwarisi secara turun-temurun.
2. Ciri-ciri
a. Lebih mengutamakan golongan perempuan
Adat Perpatih lebih mengutamakan golongan perempuan. Hal ini dapat dilihat dalam soal-soal pembahagian harta benda dan jurai
keturunan. Ini bukan bermakna lelaki lebih rendah tarafnya daripada perempuan tetapi mereka lebih suka mengembara atau merantau
untuk mencari penghidupan baru yang lebih baik. Maka, golongan wanita mesti dibekalkan dengan harta benda sebagai nafkah. Selain
itu, selepas berkahwin, orang lelaki mesti meninggalkan kaumnya dan mengikut kaum isterinya. Walaupun adat ini mengutamakan
golongan perempuan, tetapi dari segi pentadbiran, lelaki merupakan pemegang tampuk pemerintah tertinggi seperti jawatan Yamtuan
Besar.
b. Undang-undang bersifat pemulihan
Undang-undang tidak disimpan atau dimaktubkan dalam bentuk rekod bertulis tetapi berbentuk bidalan, peribahasa, pantun dan
sebagainya. Dari segi sifatnya, undang-undang jenayah adalah lebihbertimbang rasa, berperikemanusiaan dan bersifat pemulihan.
Seorang yang membuat kesalahan akan didenda mengikut kesalahannya. Mangsa akan diberi ganti rugi. Contohnya, jika seseorang itu
dilukakan dia akan diberi ganti rugi dalam bentuk ayam atau kambing bergantung kepada besarnya luka itu. Adat ini percaya bahawa
orang yang melakukan jenayah boleh mengubah perangai mereka.
c. Mempunyai unsur-unsur demokrasi
Adat Perpatih adalah bercorak demokrasi, iaitu orang ramai dilindungi oleh undang-undang dan pemerintah sendiri juga mesti
mengikut undang-undang dan tidak boleh berbuat sesuka hati. Dalam bidang pentadbiran, kuasa pemerintah dibahagikan di antara
pemerintah, Undang, Lembaga, Buapak dan orang ramai. Ini bermaksud, orang ramai memilih Buapak, Buapak memilih Lembaga,
Lembaga memilih Undang dan Undang memilih Yang Dipertuan Besar atau Yamtuan Besar.
Adat Temenggung
1. Latar belakang
Adat Temenggung diamalkan di semua negeri-negeri Melayu kecuali Negeri Sembilan. Adat Temenggung disusun oleh Datuk
Ketemenggungan, iaitu abang tiri Datuk Perpatih Nan Sebatang di Palembang. Adat ini dibawa masuk ke Melaka pada awal abad ke-
15. Dari Melaka, Adat Temenggung disebar ke negeri-negeri Melayu yang lain dengan perkembangan Empayar Melaka.
2. Ciri-ciri
a. Lebih mementingkan lelaki
Adat Temenggung mengiktirafkan lelaki menjadi ketua keluarga. Maka, adat ini dikatakan lebih mementingkan pihak lelaki. Dalam
hal perwarisan harta, lelaki yang mewarisi harta iaitu dari ayah kepada anak lelaki. Adat Temenggung juga mengkehendaki seseorang
isteri tinggal bersama dengan keluarga suaminya. Selain itu, Adat Temenggung menganggap kedua-dua pihak keluarga sama penting.
Perkahwinan di antara dua orang sepupu dibenarkan asalkan kedua-dua orang tua tidak mempunyai pertalian darah.
b. Undang-undang bersifat kekerasan
Sama seperti Adat Perpatih, undang-undang Adat Temenggung berbentuk peribahasa, bidalan dan sebagainya. Tetapi undang-
undangnya bersifat kekerasan. Setiap orang yang melakukan kesalahan, dia akan di hokum dengan hukuman berat. Sebagai contoh,
seseorang yang membunuh akan dijatuhkan hukuman mati. Mereka percaya bahawa hanya menggunakan kekerasan sahaja dapat
mengurangkan niat seseorang untuk melakukan kesalahan.
c. Mempunyai unsur autokratik
Adat Temenggung mengutamakan kedudukan istimewa dan kebesaran pemerintah. Ia bukan sahaja memberi kuasa kepada
pemerintah tetapi juga kepada para pembesar. Oleh itu, golongan pemerintah mempunyai kuasa berlebihan. Dengan itu, adat ini
dikatakan bersifat autokrasi dimana semua kuasa adalah terletak dalam tangan pemerintah dan pembesar.
Adat lain/khusus
1. Adat melenggan perut
Adat ini dilakukan oleh seseorang ibu yang sedang mengandung dan biasanya dibantu oleh mereka yang mahir dalam perbidanan.
Adat ini bertujuan untuk membuang bencana yang mungkin menimpa ibu yang bakal melahirkan anak.
2. Adat mengadap raja
Seseorang yang diperkenan mengadap raja harus membuat persiapan-persiapan tertentu termasuklah peraturan pakaian, cara duduk
dan sebagainya. Selain itu, bahasa yang digunakan sewaktu bertutur dengan raja adalah berbeza dengan bahasa yang dituturkan
semasa bercakap dengan orang kebanyakan. Seseorang itu haruslah berpakaian tertib dan sopan dengan bertanjak, berpancung dan
berkeris di hadapan.
89
3. Adat menjunjung duli
Adat menjunjung duli dilaksanakan oleh pembesar untuk menunjukkan kedaulatan sultan dan taat setia pembesar terhadap
sultan. Semasa upacara dijalankan, terdapat paluan nobat dan bedilan meriam. Antara lagu nobat yang dimain ialah Raja
Berangkat, Nobat Talal dan Nobat Raja.
4. Adat berserumah tangga
Adat ini menyentuh tentang kelakuan kanak-kanak di rumah. Sebagai seorang anak, ia dikehendaki sentiasa menghormati ibu
bapa mereka dan bersopan-santun apabila bercakap dengan orang tua. Kita juga harus berbaik-baik dengan jiran kita dan
melayan tetamu dengan baik-baik.
5. Adat kampung
Adat ini menentukan tingkah laku seseorang dalam masyarakat dan kampung. Kita haruslah mengadakan hubungan baik dengan
penghulu dan sering melawatnya. Kita haruslah mengamalkan semangat bergotong-royong agar perpaduan dapat dicapai.
Hukum Adat di Sabah dan Sarawak

1. Di Sarawak, masyarakat di situ mengamalkan
a. Adat Dusun Tunggu
b. Undang-undang Mahkamah Melayu
Undang-undang Mahkamah Melayu merupakan campuran adat Melayu dengan undang-undang Islam. Ia mempunyai 3 orang hakim
iaitu Pengeran Temenggung (wakil Sultan Brunei) dan 2 orang ketua yang mewakili suku-suku yang terlibat. Di peringkat kampung,
ia diketuai oleh ketua kampung.
2. Di Sabah, masyarakat di situ mengamalkan
a. Adat Dusun
b. Adat Timogun
c. Adat Tenom
Susun lapis masyarakat
Pengenalan
Corak pemerintahan dan pentadbiran di negeri-negeri Melayu telah mempengaruhi pembentukan susun lapis masyarakat. Setiap
lapisan masyarakat mempunyai kedudukan dan fungsinya yang tersendiri. Secara umum, masyarakat Meleyu tradisional dapat
dibahagikan kepada dua golongan utama iaitu golongan yang memerintah dan golongan yang diperintah. Biasanya golongan yang
memerintah ini mempunyai kedudukan yang lebih tinggi dan istimewa daripada golongan yang diperintah.
Golongan yang memerintah
1. Raja atau sultan
Raja atau sultan merupakan asas terpenting dalam susun lapis masyarakat Melayu tradisional. Baginda mempunyai kedudukan
yang paling tinggi dalam piramid organisasi sosial. Baginda mempunyai kuasa dan wibawa yang paling tinggi bagi memerintah
seluruh negeri dan jajahan taklukannya. Baginda dianggap sebagai dewa raja dan baginda merupakan tunggak menyatupadukan
rakyat dan merupakan orang yang bertanggungjawab memelihara keamanan dan memajukan negeri. Seseorang raja dilantik
melalui pertabalan di atas persetujuan semua pembesar dan biasanya putera sulong atau adik lelaki raja yang akan menggantikan
raja yang mangkat.
2. Kerabat raja
Raja sebagai seorang pemimpin, maka dirinya serta keluarganya akan dihormati oleh masyarakat malah kadang-kala rasa
penghormatan ini diseliputi oleh perasaan sakral yang tinggi. Mereka dianggap sebagai suci dan amat berbeza dengan golongan
rakyat biasa. Mereka juga mempunyai hak-hak istimewa, namum hak mereka adalah tidak boleh melebihi hak istimewa
seseorang sultan yang memerintah. Antara keistimewaan yang dinikmati oleh kerabat raja ialah mengguna payung berwarna
kuning dan penggunaan bahasa dalaman.
3. Bangsawan dan pembesar
Bangsawan juga dikenali sebagai anak baik-baik. Mereka menggunakan bahasa dalaman untuk mengekalkan identiti mereka.
Golongan bangsawan ini terdiri daripada kerabat diraja dan bukan kerabat raja. Mereka adalah berpengaruh di kalangan
pemerintah dan pentadbir. Mereka bertanggungjawab mengandalikan jentera pemerintahan dan pentadbiran negeri. Pembesar
pula merupakan golongan yang mempunyai kedudukan yang hampir sekali dengan sultan. Biasanya, golongan ini terdiri
daripada bukan kerabat raja. Golongan ini akan dianugerahkan suatu kawasan yang menjadi pegangannya dan sumber
pendapatannya di mana seseorang pembesar itu dibenarkan mengutip cukai dan mengawal tenaga manusianya. Biasanya mereka
dilantik secara turun-temurun.
4. Golongan pemimpin agama
Pemimpin agama dan pendeta juga termasuk dalam golongan bangsawan. Mereka merupakan golongan cerdik pandai yang
memegang jawatan mufti dan kadi. Terdapat juga pemimpin agama yang dianugerahkan gelaran kebesaran seeperti Maharaja
Kadi, Dato’ Mufti Seri Utama dan Dato’ Mufti Imam Maharaja. Mereka menjadi penasihat raja dan kerajaan dalam hal-hal
tentang hukum syarak dan selok-belok agama termasuk mengeluarkan fatwa tentang isu agama. Golongan ini merupakan pakar
dalam hal-hal kesusasteraan, kesenian, kebudayaan, adat-istiadat dan salasilah raja-raja. Mereka juga menjadi pakar perjuk
kepada raja serta menjadi penulis dan perawi diraja. Biasanya, golongan ini berketurunan Arab. Di negeri-negeri Melayu lain,
mereka memakai panggilan yang berlain-lain, contohnya di Terengganu, mereka dikenali sebagai Tokku dan memakai gelaran
Engku atau Tuan.
Golongan yang diperintah
1. Rakyat biasa
Rakyat biasa terdiri daripada masyarakat pribumi yang bermastautin tetap dan bilangannya adalah ramai. Mereka selalu menjadi
pengikut pembesar di peringkat pusat dan penyokong pentadbir di peringkat jajahan takluk. Mereka terdiri daripada pedagang
dan peniaga. Mereka menjalankan perdagangan di pelabuhan. Selain itu, terdapat juga mereka yang menjadi buruh kasar dan
90
tukang mahir dalam pembuatan alat perhiasan dan senjata. Rakyat biasa ini juga terlibat dalam kegiatan pertanian dan
penangkapan ikan untuk sara diri.
2. Orang asing
Orang asing selalunya adalah orang bukan Melayu yang hanya mengunjungi Tanah Melayu untuk tujuan tertentu. Mereka terdiri
daripada pedagang, perantau, mubaligh atau santeri. Secara amnya, orang asing ini dapat digolongkan kepada dua kumpulan
iaitu orang yang menetap terus dan orang yang mengunjung sekali-sekala. Selain itu, terdapat juga masyarakat Tamil-Islam yang
berdagang dan bergaul bebas dengan orang pribumi. Keadaan ini telah mendorong kepada kewujudan masyarakat majmuk.
Masyarakat majmuk ini dapat digolongkan kepada dua iaitu masyarakat asing yang menyerapkan diri ke dalam masyarakat
pribumi dan masyarakat asing yang masih mengekalkan cara hidup dan identiti masing-masing. Walau bagaimanapun, mereka
tidak terlepas daripada undang-undang tempatan.
3. Hamba
Dalam masyarakat Melayu, golongan hamba menduduki susun lapis masyarakat yang paling bawah. Golongan ini dapat
dibahagikan kepada 3 kumpulan iaitu :
a. Hamba raja
Hamba raja terdiri daripada mereka yang menawarkan diri untuk menjadi hamba di istana. Mereka melakukan semua jenis
pekerjaan dan taraf mereka juga lebih tinggi kalau dibandingkan dengan hamba yang lain. Terdapat juga bekas tahanan
perang atau banduan yang menjadi hamba raja.
b. Hamba berhutang
Hamba berhutang ini terdiri daripada rakyat biasa yang gagal membayar hutang kepada pemiutang dalam jangka masa yang
ditetapkan. Hamba ini juga disebut sebagai masuk hulun. Mereka yang menjadi hamba berhutang terpaksa bersama isteri dan
anak-anaknya tinggal bersama si pemiutang dan bekerja sehingga hutang dibayar. Mereka boleh dijual kepada pembesar-
pembesar lain. Walau bagaimanapun, mereka boleh menjadi rakyat biasa semula apabila ia setelah selesai berkhidmat kepada
si pemiutang dalam tempoh yang dijanjikan.
c. Hamba biasa
Hamba biasa menjadi hamba seumur hidup kepada pemiliknya secara turun-temurun. Mereka dapat digolongkan kepada tiga
jenis iaitu hamba abdi yang membuat kerja yang berat dan kasar. Dengan merupakan hamba yang dibeli dan biduanda yang
merupakan orang suruhan yang selalunya dimiliki oleh raja.
Sistem perhambaan ini membawa makna bahawa pemilik hamba ini mempunyai taraf sosial yang tinggi dan secara langsung ia
menyediakan bekalan sumber tenaga manusia bagi melaksanakan segala kerja.
Mobiliti sosial
Perbezaan antara kelas pemerintah dengan kelas diperintah adalah ditandai dengan aturan-aturan tertentu. Perkahwinan antara dua
kelas ini adalah dilarang dan sesuatu yang hampir mustahil berlaku dalam masyarakat Melayu. Perumpamaan Melayu yang
mengatakan “enggan sama enggan, pipit sama pipit” memperlihatkan bahawa terdapat dua jurang besar yang memisahkan mereka.
Selain itu, adalah mustahil juga bagi seseorang dari rakyat biasa hendak mengangkat dirinya dalam kelas diperintah. Walau
bagaimanapun, terdapat juga orang yang dapat mengangkat diri dari kelas diperintah kepada kelas pemerintah. Kesimpulannya,
mobility sosial bagi masyarakat Melayu adalah terhad.
Kepercayaan Animisme
Pengenalan
Sistem kepercayaan orang Melayu dan masyarakat pribumi di Sabah dan Sarawak adalah terlalu banyak. Namun begitu, apa yang
jelas dilihat ialah segala jenis kepercayaan ini merupakan rentetan daripada kepercayaan asal orang Melayu iaitu kepercayaan
terhadap animisme. Kewujudan kepercayaan ini telah mempengaruhi setiap aspek kehidupan mereka dan akhirnya mereka
menyembah pelbagai unsur alam semesta supaya mereka tidak terlibat dalam kemalangan.
Apa itu animisme ?
Mengikut encyclopedia, kepercayaan animisme merupakan peringkat awal manusia mulai mempunyai agama. Perkataan animisme
berasal daripada perkataan Latin “Animis” yang membawa makna nyawa atau roh. Mengikut kepercayaan ini, mereka percaya
bahawa alam ini mempunyai pelbagai kuasa yang menunggu atau mendiami di gunung, bukit, busut, sungai, laut, pokok dan tanaman.
Kepercayaan ini pasif kepada alam sekitar atau dengan kata lain alam sekitar mempengaruhi manusia. Dalam usaha mencari makanan
seperti memburu, mengutip hasil hutan, mereka telah mewujudkan interaksi dengan alam sekitar. Dalam perinteraksian ini, mereka
telah melihat pelbagai keanehan alam seperti bintang-bintang yang bertaburan telah mengeluarkan cahaya pada waktu malam dan
sinaran matahari pada waktu siang. Mereka menganggap semua benda ini berkuasa dan menyembah benda alam semula jadi ini
supaya dapat memperolehi pertolongan daripadanya. Apabila mereka membuat permintaan pertolongan, mereka akan memuja benda
ini. Sebagai contoh, masyarakat Melayu memuja padi supaya dapat memperolehi hasil pertanian yang lumayan. Aktiviti pemujaan ini
dilakukan melalui penggunaan khidmat orang tengah yang mempunyai keahlian ilmu ghaib seperti pawing, dukun dan bomoh.
Aktiviti ini juga disertai dengan pelbagai upacara. Ciri yang paling utama bagi kepercayaan animisme ialah percaya kepada
kewujudan roh atau semangat.
a. Masyarakat ini percaya bahawa roh seseorang yang mati akan merayau ibarat tanpa tuan.
b. Mereka juga percaya roh orang mati akan menganggu mereka.
c. Mereka percaya setiap roh orang mati akan kembali datang melawat mereka juga.
d. Maka, mereka akan selalu mengadakan arwah seperti pada hari ke-3, 7, 100 dan sebagainya.
e. Mereka percaya kepada semangat-semangat iaitu satu kuasa ghaib terdapat dalam tumbuh-tumbuhan dan binatang, maka
pemujaan telah diadakan oleh pawang untuk kebaikan seperti pagi menjadi, hindari bencara alam.
f. Selain itu, pantang larang juga diamalkan seperti hormat kepada laut dan sungai.
Setelah kehadiran Islam, segala kepercayaan ini perlahan-lahan hilang atau diubahsuai, contohnya semangat atau roh itu dikaitkan
dengan syaitan, iblis dan jin.
91
Kemasukan yang Agama Islam
Pengenalan
Agama Islam mula tersebar di Asia Tenggara pada awal abad ke-7. walau bagaimanapun, kenyataan ini tidak mempunyai bukti yang
sah. Menurut Sejarah Melayu, negeri Champa menerima Islam pada abad ke-15 dan Sejarah China mencatatkan Islam wujud di
Sumatera pada abad ke-13. Namun begitu, Islam mula dibawa masuk ke negeri Melaka hanya selepas hujung abad ke-14. Pemerintah
yang memeluk Islam di Melaka ialah Sultan Mahkota Iskandar Syah. Agama Islam ini telah mempengaruhi pelbagai aspek kehidupan
masyarakat Melayu.
Latar belakang agama Islam
Agama Islam diwahyukan oleh Allah s.w.t. kepada Nabi Muhammad s.a.w. di Gua Hira pada tahun 610 Masihi. Wahyu yang pertama
ini berbunyi “Surah al-alaq” (ayat 1-5). Selepas beberapa bulan, baginda menerima wahyu kedua iaitu “Surah al-Mydassir” (ayat 1-5)
dan baginda dilantik menjadi Rasul. Dengan itu, baginda pun mula menyebarkan agama Islam. Ajaran ini mendapat tentangan hebat
daripada kaum Quraisy di Mekah. Hanya selepas beberapa perjuangan dan peperangan, agama Islam ini baru dapat bertapak di Tanah
Arab dan berkembang dengan pesat sehingga membentuk masyarakat Islam yang berilmu, insaf dan bertakwa.
Apakah itu agama Islam ?
Agama Islam merupakan kepercayaan manusia yang percaya kepada adanya tokoh ghaib yang maha berkuasa yang dapat
mendatangkan manfaat atau mudarat. Oleh itu, manusia memuja-Nya supaya tokoh ghaib itu menurunkan manfaat kepadanya atau
menjauhkan mudarat daripadanya. Agama Islam di Tanah Melayu tidak sepenuhnya sama dengan pengertian “al-din” sebagaimana
yang dikehendaki dalam agama Islam. Agama Islam percaya kepada wujudnya Allah yang maha esa dan umat Islam mesti
menundukkan diri sepenuhnya ke hadrat-Nya. Umat Islam dikehendaki memastikan hidupnya mengikut “way of life” dan “way of
thinking” mengikut tuntutan illahi. Agama Islam juga termasuk dalam agama Samiah iaitu agama monoteisme yang mempercayai
keesaan Tuhan. Islam ini bermaksud “faat” dan “patuh” sepenuhnya ke hadrat Ta’ala. Islam ialah satu-satunya agama yang namanya
diberikan oleh-Nya dan bukan oleh orang luar. Islam percaya kemahaesaan Allah iaitu mahaesa zat-Nya, mahaesa sifat-Nya dan
mahaesa dalam perbuata-Nya. Kewujudan-Nya tiada didahului dan tiada disudahi oleh tiada. Ia maha berkuasa, maha berkehandak.
“Tiada daya dan tiada kuasa melainkan Allah”. Kuasanya tiada dikembali dan tiada disaingi. Dalam Islam, manusia ialah hamba
kepada Allah dan Allah itu pemilik segala-galanya. Dia pencipta, pengubah dan pulalah yang membinasakan sesuatu. Islam
menetapkan tuntutan hidup manusia dalam Kitab Allah (al-Quran) dan di dalam al-Hadis atau Sunnah. Setiap orang muslim
dikehendaki mempercayai Rukun Imam yang mempunyai 6 perkara iaitu:
a. Percaya kepada Allah s.w.t.
b. Percaya kepada Malaikat
c. Percaya kepada kitab-kitab Allah
d. Percaya kepada Nabi dan Rasul
e. Percaya kepada Hari Kiamat
f. Percaya kepada qadak dan qadar
Orang Islam percaya “orang baik masuk Jannah, orang busuk masuk api neraka”. Ketetapan Tuhan akan segala yang berlaku di dunia
yang sentiasa tiada berubah. Orang akan menjadi kafil kalau mengingkari salah satu Rukun Imam ini. Orang Islam juga dikehendaki
patuh kepada Rukun Islam, iaitu :
a. Syahadah – mengucap dua kalimah syahadah, iaitu “ Tiada Tuhan
melainkan Allah” dan “Nabi Muhammad s.a.w. itu pesuruh Allah”
b. Solat – menunaikan sembah 5 waktu sehari semalam.
c. Zakat – orang Islam diwajib memberi zakat kepada orang miskin.
d. Puasa – mewajibkan berpuasa pada bulan Ramadan.
e. Menunaikan fardu haji ke Mekah bagi orang yang mampu.
Agama Islam juga merupakan agama yang universal iaitu agama untuk seluruh umat manusia. Buktinya “wahai manusia” atau “wahai
mereka yang beriman” yang disebutkan dalam Kitab al-Quran. Umat Islam di Malaysia menganut mazhab al-Asy’an dan mengikut
figh (undang-undang) ialah mazhab Shafie.
Pengaruh agama Islam dalam masyarakat Melayu

Penerimaan agama Islam oleh masyarakat Melayu bukan sahaja mempengaruhi akidah tetapi juga membawa pengaruh dari segi
pentadbiran, undang-undang, adat dan pendidikan.
1. Dari segi pentadbiran
Unsur-unsur Islam banyak mempengaruhi pentadbiran kerajaan-kerajaan Melayu. Cirri-ciri kerajaan ini sama seperti kerajaan di
Timur Tengah seperti Kerajaan Turki Uthmaniyyah. Perubahan konsep sultan yang dianggap zul-illahi-fil-alam iaitu pegangan
bahawa sultan itu adalah amanah Allah s.w.t.. di muka bumi. Sultan dianggap sebagai Amirul Mukminin iaitu ketua kepada umat
Islam. Sultan menjadi ketua agama Islam dan bertanggungjawab memerintah dengan adil dan menjaga kebajikan rakyat jelata.
Ahli-ahli sufi dan ulama-ulama menjadi penasihat kepada raja. Islam menjadi agama rasmi.
2. Dari segi undang-undang
Undang-undang Islam telah memainkan peranan yang penting dalam kerajaan Melayu di Tanah Melayu. Para ulama memainkan
peranan penting dalam perundangan Islam. Perundangan Islam menjadi tunjang kepada undang-undang bertulis. Undang-undang
Syariah yang meliputi pelbagai perkara seperti hukum kesalahan jenayah (mencuri, membunuh dan sebagainya), jual beli, hal-
hal perkahwinan dan pembahagian harta pusaka diperkenalkan. Tokoh-tokoh yang memelihara undang-undang ini terdiri
daripada hakim dan kadi. Namun demikian, hukuman dijatukan oleh raja ikut adat dan bukan hokum Islam.
3. Dari segi kehidupan masyarakat
Cara hidup telah diubah. Kepercayaan telah berubah dari animisme kepada agama Islam. Islam mengubah cara pemikiran orang
Melayu. Islam menyuruh umatnya berfikir untuk menerapkan unsur-unsur rasionalisme dalam pemikiran masyarakat. Unsur-
unsur metafizik dalam ajaran Islam telah terterap ke dalam nilai hidup masyarakat tempatan. Pandangan dan falsafah hidup
92
sentiasa berkait dengan unsur-unsur Islam seperti mencari rezeki yang halal, kewajipan mencari ilmu pengetahuan dan
sebagainya.
4. Dari segi adat resam
Islam juga membawa pengaruh dalam adat resam. Islam membawa sistem nilai sosial yang berbeza dengan sebelumnya.
Penyesuaian unsur-unsur Hindu dengan Islam dilakukan untuk menyelakan amalan ini bertentangan dengan ajaran Islam. Islam
menghapuskan sistem nilai sosial yang berasaskan perbezaan taraf (sistem kasta). Gagasan bahawa semua umat Islam yang
beriman, bersaudara menjadi prinsip ke arah perpaduan masyarakat. Orang asing yang beragama Islam adalah bersaudara dengan
orang tempatan yang beragama Islam. Adat resam dalam masyarakat banyak dipengaruhi oleh unsur-unsur Islam seperti adat
bercukur, adat perkahwinan dan sebagainya. Banyak aspek Islam diamalkan seperti membayar zakat, bekerjasama, bergotong-
royong dan kekeluargaan.
5. Dari segi pendidikan
Pendidikan formal mula kedatangan para pendakwah dan alim ulama. Istana merupakan pusat pendidikan terawal, pusat kegiatan
intelektual dan menjadi tumpuan alim ulama dari negara-negara Arab, India, Parsi. Mereka berbincang dan berdebat tentang hal-
hal yang berkaitan dengan hal-hal agama Islam. Misalnya, mereka pernah membahaskan Kitab Darul Manzum yang menjadi
panduan pendidikan agama. Terdapat juga tokoh-tokoh tempatan seperti Tun Muhammad yang merupakan ulama Melayu yang
pakar dalam nahu Arab, ilmu sarf dan pengetahuan fikah yang mendalam. Istana menjadi khazanah hikayat yang memberi
pengajaran agama bertemakan kisah para nabi. Sebagai contoh, Hikayat Nur Muhammad, Hikayat Bulan Berbelah, Hikayat
Nabi Bercukur, Hikayat Nabi Wafat, Hikayat Nabi Yusuf, Hikayat Jumjumah, Hikayat Abu Samah, Hikayat Tamin-ad-Dari dan
sebagainya. Tujuan pendidikan Islam ialah untuk melahirkan pelajar-pelajar yang tahu tentang ajaran-ajaran Islam, memupuk
akhlak mulia, sentiasa beribadat dengan betul. Pendidikan ini diutamakan oleh ibu bapa. Kanak-kanak dihantar ke rumah guru
agama untuk menerima pelajaran agama. Mereka belajar pada masa selepas waktu Zohor atau Maghrib di rumah tok guru. Murid
lelaki dikehendaki duduk berasingan dengan murid perempuan. Pelajar-pelajar diwajib berpakaian yang menutup aurat. Pada
peringkat pertama, mereka membaca Muqaddam dan al-Quran mengikut tajwid yang betul. Setelah tamatnya upacara Khatam
Quran yang dijalankan oleh tok guru, peringkat pertama habis. Pendidikan mengenai fardu ain dan akhlak mulia akan diberi bagi
melahirkan umat Islam yang sempurna bagi peringkat kesua. Pelajar-pelajar tidak dikenakan bayaran tetapi ibu bapa akan
memberi penghargaan dengan menghantarkan padi, beras, ubi dan sebagainya kepada tok guru sebagai membalas budinya.
Selepas peringkat ini, mereka akan masuk ke masjid atau surau untuk melanjutkan pelajaran tentang ilmu agama. Kadi, bilal dan
sebagainya akan memberikan pelajaran tentang al-Quran, mendalami fardu ain pada siang pagi. Sukatan pelajaran termasuk ilmu
tajwid, lagu dan bacaan. Di samping itu, kanak-kanak akan diajar qasidah lagi yang bercorak agama yang memuji-muji nabi.
Kitab-kitab seperti fikah, usuluddin, tasawuf, hadis, tafsir dan sebagainya digunakan bagi menerangkan pengertian yang
berkaitan dengan agama Islam. Kitab yang terkenal ialah Riazah as-Salihim. Kaedah hafalan digunakan dalam pembelajaran
sekiranya terdapat kesulitan untuk memahami isi kitab tersebut. Di sebelah malam, masjid menjadi pusat pengajian orang
dewasa. Seseorang guru akan membaca kitab-kitab tertentu dan menerangkan maksudnya kepada penuntut yang duduk di
sekelilingnya dalam bulatan yang dipanggil halaqah. Walaupun pelajaran ini berbentuk formal tetapi kurang teratur kerana
bilangan muridnya tidak terhad dan gurunya berkhidmat secara sukarela. Sistem pengajian Madrasah nerupakan satu sistem
pendidikan formal, ia merupakan lanjutan daripada sistem pendidikan di masjid atau surau. Di Madrasah, kitab bahasa Arabatau
kitab bahasa Melayu yang ditulis ikut struktur bahasa Melayu digunakan. Kitab dipegang atau diletakkan di lantai dan kemudian
tok guru menjelaskan pengertian kandungannya yang disebut kaedah menadah kitab. Sehingga 1850, sekolah pondok merupakan
pusat pengajian yang tertinggi di Tanah Melayu. Tidak ramai yang mampu menghantar anak mereka ke sekolah pondok kerana
kesempitan wang. Pondok telah melahirkan penulis-penulis yang terkemuka dan ulama-ulama yang terkenal seperti Syeikh
Muhammad Idris al-Mabawi dan Haji Hassan bin Yunus dari Johor. Kelantan merupakan negeri pertama di Tanah Melayu yang
terkenal dalam sekolah pondok, maka Kelantan digelar sebagai “Serambi Mekah”. Pondok yang tertua ialah “Pondok Tok
Kenali” di Kelantan dan “Pondok Pokok Sena” di Seberang Perai. Selain Kalantan dan Seberang Perai, kebanyakan sekolah
pondok terletak di Kedah, Perlis, Perak, Terengganu, Melaka dan sejumlah kecil di Negeri Sembilan. Sekolah pondok didirikan
apabila terdapat seorang guru atau ulama yang mempunyai kepakaran dalam ilmu agama yang dipelajari dari Mekah atau
pondok-pondok lain seperti di Patani dan Sumatera. Penduduk tempat itu akan mendirikan sebuah Madrasah dan memberikan
kawasan tanah wakaf. Pondok-pondok kecil didirikan oleh murid-murid di sekitar Madrasah dan didiami oleh pelajar secara
berkongsi. Guru besarnya digelar Mudir dan ketokohannya amat dihormati oleh masyarakat Melayu pada masa itu. Sukatan
pelajaran menekankan aspek pengajaran agama dan sistem menghafal hokum fekah, nahu Arab, al-Quran dan Hadis nabi. Mata
pelajaran saraf, tafsir, wujudiyyah, pendidikan akhlak san sejarah Islam diajar. Pelajar yang lulus akan berkhidmat sebagai guru
dipondoknya juga atau yang belajar lebih 10 tahun boleh melanjutkan pelajaran di Mekah. Guru tidak dibayar bayaran tetap
kecuali bayaran zakat atau sedekah daripada orang ramai.
Sistem Ekonomi
Pengenalan
Sistem ekonomi di Malaysia pada abad ke-19 dan sehingga tahun 1963 boleh dikategorikan kepada 2 bentuk yang utama iaitu sistem
ekonomi sara diri dan sistem ekonomi komersil. Bentuk dan kegiatan ekonomi yang mereka amalkan telah menerima pengaruh
daripada sistem pemerintahan pada masa dahulu. Sebagai contoh, rakyat biasa menjadi petani, pedagang; pembesar pula menjadi
pemilik tapak perlombongan dan sebagainya.
Sara Diri
Ekonomi sara diri ialah kegiatan ekonomi yang bertujuan atau sekadar mampu untuk menampung keperluan harian keluarga.
Maknanya, hasil kegiatan ekonomi akan digunakan untuk keluarga mereka. Segala kelebihan pengeluaran akan dijual, hasil jualan
tersebut akan digunakan untuk membeli barangan keperluan yang lain yang juga menjadi asas keperluan seperti pakaian dan
sebagainya. Kegiatan ekonomi sara diri yang utama ialah bercucuk tanam, menangkap ikan dan memungut hasil hutan.
1. Pertanian
93
Kegiatan pertanian merupakan kegiatan ekonomi sara diri masyarakat Melayu tradisional yang sangat penting. Merujuk
kepadanya, padi pula merupakan tanaman utama memandangkan ia adalah makanan asasi masyarakat di rantau ini. Di Tanah
Melayu, dua jenis padi telah diusahakan iaitu padi sawah dan padi huma (bukit).
Padi sawah ditanam di kawasan rendah dan di lembah-lembah sungai yang subur dengan tanah alluvium. Penanaman
padi sawah dipercayai diperkenalkan oleh orang Thai di negeri-negeri Melayu Utara dan orang Minangkabau di negeri-negeri
Selatan. Negeri-negeri yang terkenal dalam penanaman padi sawah di Tanah Melayu ialah Kedah, Melaka, Negeri Sembilan dan
Pahang. Antara negeri ini, Kedah merupakan negeri yang terkenal sebagai jelapang padi negara kita. Menjelang abad ke-18,
dataran Perlis dan Seberang Perai juga turut menjadi kawasan penanaman padi yang utama.
Penanaman padi sawah ini berkembang dengan pesat adalah dipengaruhi oleh sistem pengairan yang digunakan sejak
abad ke-19. Air telah dibawa masuk ke sawah padi melalui tali air dan terusan. Antara terusan yang terkenal ialah Terusan Wan
Mat Saman yang dibina pada tahun 1885 di Kedah. Di Negeri Sembilan pula, kincir telah dibina untuk membawa air masuk ke
sawah padi.
Berbanding dengan penanaman padi sawah, padi huma ditanam secara berpindah-randah setiap kali penanaman
dijalankan kerana kesuburan tanah telah hilang atau berkurangan. Biasanya, padi huma ditanam di kawasan yang bergunung-
ganang. Sebagai contoh, suku kaum Dusun dari Murut di Sabah dan Sarawak yang tinggal di kawasan pedalaman melakukan
kegiatan penanaman padi huma.
Walau bagaimanapun, terdapat juga tanaman-tanaman lain sebagai pelengkap kepada hasil padi seperti ubi, sayur-
sayuran dan sebagainya. Penanaman tanaman ini menjadi penting kerana ia merupakan “makanan selang”. Selain itu, ubi juga
dapat dijadikan sebahagian makanan utama sewaktu bekalan beras tidak mencukupi.
2. Perikanan
Ikan merupakan sumber makanan kepada masyarakat Melayu tradisional. Kegiatan perikanan merupakan pekerjaan utama bagi
masyarakat Melayu yang tinggal di tepi laut dan sungai. Hasil tangkapan akan dijadikan keperluan diri sendiri dan lebihan hasil
akan dijual.
Kegiatan perikanan dapat dilihat khasnya di negeri Terengganu dan Pahang. Mereka menjalankan aktiviti mereka di
antara bulan Mac hingga bulan Oktober dan dihentikan antara bulan November hingga Februari kerana masa itu merupakan
musim tengkujuh. Pada musim tengkujuh, nelayan-nelayan di negeri ikan akan menangkap ikan di kolam, sungai dan sawah
padi. Selain itu, mereka juga cuba memperbaiki alat-alat penangkapan mereka pada masa ini.
Di laut, nelayan menggunakan pukat, jala, jaring, bubu, kelong dan rawai untuk menangkap ikan. Di sungai pula,
pancing, jala, tangguk, kai, lukah, tomak dan serampang digunakan untuk menangkap ikan.
Komersil
Sistem ekonomi komersil hanya wujud di Tanah Melayu setelah kehadiran penjajah British pada abad ke-19. Kehadiran mereka telah
mempergiatkan bentuk ekonomi tersebut memandangkan mereka mempunyai teknologi yang lebih maju. Salah satu perkembangan
yang nyata semasa itu dapat dilihat dalam sector perdagangan dan perlombongan.
1. Perdagangan
Kegiatan perdagangan di Tanah Melayu merupakan lanjutan daripada kegiatan perlombongan memandangkan bahan-bahan
perdagangan itu sendiri lebih berasaskan kepada bahan-bahan mentah. Walau bagaimanapun, terdapat juga bahan-bahan
dagangan yang berorientasikan kepada hasil-hasil pertanian. Dalam soal perkembangan perdagangan, beberapa aspek yang
berkaitan seperti sistem pengangkutan, perkapalan dan sebagainya telah dibincangkan.
Dalam tahun 1879, pendapatan cukai terhadap perlombongan bijih timah dari Perak dan Selangor masing-masing
berjumlah $281823 dan $107558. Dalam tahun 1895, eksport bijih timah mencapai paras 127714498 (89% daripada nilai jumlah
eksport Negeri-negeri Melayu Bersekutu) bagi negeri Perak dan Selangor. Hasil yang banyak membolehkan British menjalankan
rancangan pembinaan jalan keretapi dan sebagainya. Pembinaan infrastruktur ini membolehkan bijih timah dieksport dengan
mudah. Tetapi pengeluaran bijih timah yang banyak menyebabkan lebihan penawaran di pasaran dunia. Dengan itu, harga bijih
timah telah menyusut dari 99.7 pound setan (1870-an) kepada 96.7 pound setan (1880-an). Beberapa langkah telah diambil oleh
British untuk menyekat dan mengawal pengeluaran bijih timah agar harganya tidak turun.
Selain bijih timah, lada hitam, rempah, gambir dan tebu juga merupakan barang dagangan yang penting. Kegiatan
penanaman tumbuhan ini dapat dilihat di Johor dimana orang Cina yang berhijrah dari Singapura mengusahakan penanaman
gambir; di Pulau Pinang dan Perak usaha penanaman tebu dijalankan oleh orang Eropah dan orang Cina.
Bermula, abad ke-20, getah pula menjadi tanaman eksport atau hasil dagangan yang penting kerana ia sangat
menguntungkan. Perkembangannya berhubung rapat dengan sistem pengangkutan, sebab itulah banyak kemudahan infrastruktur
dibina. Perkembangan yang pesat dalam penanaman getah telah menambahkan lagi hasil perdagangan Tanah Melayu. Antara
tahun 1906-1929, purata keluasan penanaman getah di Tanah Melayu telah meningkat dari 129809 hektar kepada 2971000
hektar dan eksport getah telah bertambah dari 6500 tan dalam tahun 1910 kepada 456000 tan pada tahun 1929. Harga getah juga
meningkat daripada 1s3d sepaun kepada 2s6d sepaun antara tahun 1830-1900. Harganya terus menaik sehingga 8s9d sepaun
pada tahun 1910. Walau bagaimanapun, pengeluaran yang tidak terkawal menyebabkan kelebihan penawaran dan harga getah
telah merosot daripada 8s9d (1910) kepada 1s10d sepaun (1920-an). Fenomena ini menyebabkan British mengambil langkah
untuk menyusun semula program perusahaan getah dan beberapa pendekatan telah dibuat seperti Rancangan Sekatan Stevenson
(1922-1928).
Sejak 1917, kelapa sawit telah ditanam secara komersil di Selangor. Akibat kemelesetan harga getah, kawasan
penanaman kelapa sawit telah meningkat dari 4900 hektar (1926) kepada 25777 hektar (1933). Hasil kelapa sawit seterusnya
menjadi bahan dagangan yang penting di Tanah Melayu.
2. Perlombongan
Perlombongan di Tanah Melayu selalunya merujuk kepada perlombongan bijih timah memandangkan hasil perlombongan
logam lain seperti emas adalah terlalu sedikit. Secara amnya, aktiviti ini dijalankan secara kecil-kecilan terutama oleh pembesar-
pembesar Melayu. Dalam tempoh yang lebih lewat, penggunaan pam kelikir dan sebagainya telah merangsangkan hasil
pengeluaran terus meningkat.
94
a. Bijih timah
Industri bijih timah merupakan satu industri yang tertua di Tanah Melayu sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka. Bijih
timah telah menarik minat pedagang-pedagang asing dari Mediterranean, Arab, India dan China. Timah yang dilombong
daripada kawasan pedalaman telah dilebur dan dijadikan timah jongkong lalu dibawa ke hilir sungai untuk diperniagakan.
Kekayaan bijih timah di Tanah Melayu dapat dibuktikan melalui seorang pengembara Arab yang bernama Abu
Dulaf (abad ke-10). Beliau berkata “di seluruh dunia tidak ada lombong bijih timah seperti di Tanah Melayu”. Pada abad
ke-12 pula, seorang penulis Itali mengulas bahawa bijih timah di Tanah Melayu sangat tulen dan bercahaya. Menurut
sumber China pula, Melaka dan Pahang ada mengeksport bijih timah. Catatan J.F.A. McNair pula menunjukkan, bijih
timah mula dilombong di Perak pada tahun 1616 di Manjung dan Beruas.
Sehingga tahun 1820-an, perlombongan bijin timah merupakan perusahaan orang Melayu. Lombong-lombong
ini dikuasai oleh raja dan pembesar. Mereka menggunakan cara melampan dan mendulang untuk melombong. Hasilnya
adalah terhad. Selain itu, sikap orang Melayu yang menganggap perlombongan itu hanya merupakan pekerjaan sambilan
menyebabkan perkembangannya tidak pesat.
Atas inisiatif pembesar, mereka telah menggalakkan kemasukan orang Cina sebagai buruh. Keadaan ini jelas
dilihat mulai tahun 1820-an, apabila orang Cina mula melibatkan diri dalam perlombongan bijih timah. Selain itu, akibat
perubahan radikal di Eropah dari segi penggunaan bijih timah, permintaan terhadapnya telah meningkat. Pengambilan
buruh Cina juga dipergiatkan lagi.
Pada tahun 1840-an, perusahaan ini mula bertukar corak dengan penemuan kawasan baru, kemasukan modal
Cina dan pengenalan cara-cara perlombongan yang lebih efektif oleh orang Cina. Keadaan ini telah membawa perubahan
kekuasaan dan kaitan politik orang Cina di Tanah Melayu secara keseluruhan. Keadaan ini telah memberi peluang kepada
British untuk campur tangan dalam hal-hal pentadbiran Tanah Melayu
Selain itu, kerajaan British juga berusaha untuk mewujudkan suasana yang menyenangkan kepada
perkembangan perusahaan bijih timah swasta kepunyaan orang Eropah. Mereka menggunakan kapal korek untuk
melombong. Penggunaan kapal korek dapat melombong dengan banyak tetapi kaedah ini memerlukan belanja yang
tinggi. Dengan itu, perusahaan bijih timah oleh orang Cina mulai diambil alih oleh syarikat Eropah kerana modal orang
Cina adalah kecil dan tidak mampu memperolehi kapal korek menyebabkan mereka sentiasa mengalami kerugian dan
akhirnya menjual perusahaan lombong bijih timah mereka kepada syarikat British.
b. Emas
Menurut J. Kennedy, perlombongan emas mungkin telah dijalankan berhampiran dengan Melaka pada zaman Neolitik
lagi dan kenyataan ini mungkin benar kerana semenjak dahulu, emas merupakan dagangan yang penting di Tanah
Melayu sehinggakan Tanah Melayu dikenali sebagai Semenanjung Emas atau Semenanjung Kencana. Dinyatakan
bahawa di Pahang terutamanya di Kuala Lipis, perlombongan emas telah dijalankan selewat-lewatnya semenjak abad ke-
16 lagi. Perusahaan ini pada umumnya merupakan perusahaan orang Melayu dan jumlah pengeluarannya adalah kecil.
Pada tahun 1889, Raub Australian Gold Mining Company (oleh orang Australia) telah ditubuhkan. Ia merupakan
syarikat perlombongan emas yang terpenting di Tanah Melayu dan ditutup pada tahun 1960-an.
c. Arang batu
Perlombongan arang batu dijalankan di Batu Arang (Selangor) dan Enggor (Perak). Kegiatan ini dijalankan oleh Syarikat
Malayan Collieries semenjak tahun 1915. Arang batu yang diperolehi telah dijual dalam pasaran tempatan kepada
Keretapi Tanah Melayu, stesen-stesen kuasa dan lombong bijih timah. Dalam tahun 1950-an, pengeluaran arang batu
mula merosot sebagai akibat persaingan dengan bahan api minyak. Dengan itu, lombong arang batu di Batu Arang telah
ditutup pada tahun 1960.
d. Bijih besi
Perlombongan bijih besi hanya dijalankan oleh syarikat-syarikat Jepun hanya selepas Perang Dunia Pertama di Johor dan
Terengganu serta Kelantan. Bijih besi ini kemudian dieksport ke negara Jepun dan menjelang tahun 1938, kira-kira
setengah daripada jumlah import bijih besi Jepun datangnya dari Tanah Melayu.
e. Bauksit
Bauksit hanya mula dikenali dan dijalankan perlombongannya pada tahun 1936 di Bukit Pasir berhampiran dengan Batu
Pahat. Sebelum Perang Dunia Kedua, dua lombong bauksit telah dibuka iaitu di Perigi Acheh dan Sri Medan. Namun
kedua-dua lombong tersebut telah ditutup pada tahun 1941 apabila meletusnya Perang Dunia Kedua. Kebanyakan hasil
bauksit Tanah Melayu dieksport ke negara Jepun dan hanya sebahagian kecil sahaja dieksport ke Australia dan Taiwan.
Konsep Peluasan Kuasa Asing
Pengenalan
Istilah peluasan kuasa asing sebenarnya hanya akan muncul apabila sekurang-kurangnya terdapat dua kuasa pentadbiran atau kerajaan
dengan salah satu kuasa itu memasuki hal-hal pentadbiran atau mencampuri, menguasai hak pemerintahan satu kuasa lagi. Selalunya
juga, peluasan kuasa ini merujuk kepada aspek politik pentadbiran dan bukan merujuk khusus kepada aspek-aspek perdagangan
kerana ia melibatkan sial kedaulatan pemerintahan sesebuah negara atau kerajaan.
Latar belakang peluasan kuasa asing
1. Tanah Melayu
Selalunya, peluasan kuasa asing di Tanah Melayu sering kali merujuk kepada kehadiran kuasa-kuasa barat seperti Portugis,
Belanda, British dan Jepun. Peluasan kuasa ini boleh berlaku sama ada melalui penaklukan mahupun melalui perjanjian-
perjanjian yang ditandatangani.
Semenjak awal abad ke-16, Melaka telah ditawan oleh kuasa Portugis. Penawanan ini bermakna penguasaan kuasa
asing Portugis terhadap hal-hal pentadbiran orang Melayu di samping pengenalan beberapa unsur asing yang sedikit sebanyak
telah meresap ke dalam budaya orang Melayu.
Kehadiran kuasa Belanda juga memberi kesan terhadap Tanah Melayu. Kuasa ini menggantikan kuasa Portugis di
Melaka tetapi tidak seperti Portugis, mereka hanya menumpukan perhatian dalam hal-hal ekonomi.
95
British merupakan kuasa asing yang memberi pengaruh yang paling kuat dalam hal pentadbiran dan segala aspek
yang lain. Pada awalnya, mereka hanya bertujuan untuk menjalankan kegiatan ekonomi, namun atas dasar keutamaan dengan
China, maka mereka pun mula menukar dasar mereka daripada tidak campur tangan kepada campur tangan.
2. Sarawak
Peluasan kuasa asing di Sarawak lebih merujuk kepada pihak British di mana seorang bekas tentera Syarikat Hindia Timur
Inggeris (SHTI), James Brooke telah dilantik oleh Pangeran Muda Hashim sebagai “Raja Sarawak”. Kedudukannya ini
kemudian diperturunkan kepada anaknya. Apabila sampai ke tangan Vyner Brooke, baginda telah menyerahkan kuasanya
kepada rakyat Sarawak melalui Majlis Tertinggi dan Majlis Negeri dengan pengisytiharaan Perlembagaan Sarawak pada tahun
1941. Kemudian, Sarawak manjadi tanah jajahan British pada tahun 1946.
3. Sabah
Pada mulanya, Amerika berdagang dengan Sabah melalui perjanjian yang dibuat pada tahun 1850. Melalui perjanjian, C. Lee
Moses mendapat tanah pajakan daripada Sultan Brunei. Moses telah memberikan tanah tersebut kepada William Torrey. Beliau
mengusahakan tanaman kopi tetapi tidak berjaya dan kawasan itu dijual kepada Baron Von Overbeck dan Alfred Dent. Kompeni
Overbeck and Dent kemudian membentuk kompeni British untuk menarik palabur British. Overbeck tidak dapat menyertai
kompeni ini kerana dia bukan rakyat British. Dent mendapat piagam daripada British dan sebuah kompeni yang bernama
Kompeni Berpiagam Borneo Utara ditubuhkan pada tahun 1881. Kompeni memerintah Sabah sehingga tahun 1946 kemudian
diserahkan kepada Kerajaan British.
Mekantilisme
Mekantilisme merupakan satu dasar di mana kekayaan diukur dengan wang emas dan perak dan objektif utamanya adalah untuk
meningkatkan kuantiti wang dan galian berharga dalam sesebuah negara. Mengikut pengertian Thomas, mekantilisme ialah konsep di
mana hendak menjadikan sesebuah negara itu kaya dan kuat; menjadi semakin kaya setiap tahun disebabkan oleh negara lain.
Kemakmuran yang dimaksudkan oleh golongen mekantilisme ialah berdasar kepada penduduk yang ramai, pekerjaan yang
menguntungkan bagi seluruh penduduk semata-mata.
Secara ringkas, mekantilisme merupakan dasar yang mementingkan 3K iaitu kekuasaan, kekayaan dan kebajikan. Kekayaan
diperolehi dengan mengusai koloni dan mengadakan imbangan perdagangan yang memihak kepada negara induk. Kekuasaan pula
diperolehi dengan membesarkan angkatan tentera, memajukan industri perkapalan dan mengadakan akta perkapalan yang menafikan
hak berdagang di koloni untuk kuasa-kuasa asing. Kebajikan rakyat dalam negara induk pula diperolehi dengan meluluskan akta-akta
yang dapat meningkatkan produktiviti negara antaranya Apprentice Act 1563 dan Poor Law 1600 di England.
Imperialisme
Imperialisme ialah dasar atau tindakan sesebuah negara menjajah atau mengenakan kuasa pemerintahannya ke atas negara-negara
lain. Seperti dasar mekantilisme, imperialisme juga merupakan satu bentuk penjajahan malah ia lebih jelas kerana ia melibatkan kuasa
politik dan pemerintahan yang secara langsung meragut kedaulatan sesebuah negara atau kerajaan. Dalam erti kata yang lain, hak
untuk mentadbir dan menguasai sesuatu kumpulan masyarakat telah diambil alih oleh satu lagi kuasa baru iaitu kuasa imperialis. Kita
juga boleh mengatakan bahawa dasar imperialis itu bermula atau berasaskan kepada konsep mekantilisme.
Kolonialisme
Kolonialisme merupakan satu dasar menguatkuasakan atau mengekalkan kekuasaan atau pemerintahan atas negeri jajahannya.
Dengan kata lain, kolonialisme bermaksud tindakan menjajah negara lain. Kalau imperialis hanyalah meletakkan kekuasaannya
terhadap sesebuah negara atau kerajaan itu, kolonialisme pula adalah tindakan yang mencampuri hal-hal dalaman negara atau kerajaan
yang telah dijajah itu. Maknanya konsep kolonialisme itu merupakan lanjutan kepada usaha imperialisme dalam erti kata pengukuhan
kepada usaha penjajahan.
Kemunculan Kuasa Asing
Pengenalan
Kuasa asing di Tanah Melayu sering kali merujuk kepada kuasa-kuasa barat seperti Belanda, Portugis dan British. Kemunculan kuasa
asing di Tanah Melayu merupakan hasil daripada penjelajahan dan penerokaan kawasan-kawasan baru di dunia oleh negara-negara itu
sejak kurun ke-15 dan ke-16. Faktor yang mendorong mereka ke sini adalah disebabkan oleh keperluan dari segi bahan mentah,
kemjuan dalam pengangkutan dan perhubungan dan sebagainya.
Belanda
Negara Belanda menjadi sebuah negara yang maju dan mekmur akibat kegiatan perdagangan di Eropah. Orang Portugis yang telah
berdagang dengan Timur membenarkan Belanda menyebarkan barang-barang Timur di Eropah. Dengan cara ini, Belanda menjadi
orang tengah bagi barang-barang Timur di Eropah dan mendapat keuntungan yang amat besar. Peranan Belanda dalam penyebaran
barang-barang Timur di Eropah membolehkannya muncul sebagai sebuah negara mekantile yang mekmur.
Disebabkan persengketaan politik dan agama yang tercetus di antara Sepanyol dan Belanda, Portugis menjadi musuh ketat
orang Belanda di Eropah dan di Timur. Maka, orang Belanda berniat mencari jalan laut yang baru ke Timur dan berazam merebut
monopoli perdagangan di situ. Tujuan ini telah membawa kepada persaingan di antara pedagang-pedagang Belanda dan Portugis di
Asia Tenggara.
Pada tahun 1595, ekspedisi pertama yang diketuai oleh Cornelius de Houtman belayar ke Timur melalui Lautan Hindi dan
melalui Selat Sunda ke Bantam. Antara tahun 1595 dan tahun 1601, banyak ekspedisi dibiayai oleh syarikat-syarikat Belanda ke Asia
Tenggara. Banyak loji Belanda didirikan di Asia Tenggara terutamanya di Bantam, Banda, Pulau Ambon, Acheh, Ternate, Grisek,
Johor dan Patani.
Pada 20 Mac 1602, semua syarikat di Belanda disatukan menjadi sebuah Syarikat Hindia Timur Bersatu atau Vereenidge
Oostandische Compagnie (VOC). VOC ini menjalankan perdagangan di Timur dan juga mendirikan kubu-kubu di jalan perairan
penting untuk menguasai perdagangan di pelabuhan-pelabuhan tempatan. Malah VOC juga bertujuan melancarkan peperangan ke atas
raja-raja tempatan atau kuasa-kuasa asing untuk memperoleh hak-hak perdagangan.
96
Menjelang tahun 1660-an, Belanda dapat memonopoli perdagangan di Hindia Timur. Hakikat ini terbukti apabila Belanda
menawan Melaka daripada Portugis pada tahun 1641 dan memaksa orang Inggeris menutup semua loji mereka di Kepulauan Melayu
kecuali Bangkahulu selepas peristiwa “Pembunuhan Beramai-ramai di Ambon” pada tahun 1623.
British
British muncul sebagai sebuah negara mekantile pada permulaan abad ke-17. Hakikat ini jelas kelihatan apabila kerajaan Inggeris
menghantar ekspedisi-ekspedisi ke Timur pada akhir abad ke-16 dan pada awal abad ke-17.
Pada tahun 1600, SHTI ditubuhkan untuk berniaga di Timur. Syarikat ini telah menghantar ekspedisi-ekspedisi ke Timur di
bawah pimpinan James Lancaster (1602), Henry Middleton (1605) dan David Middleton (1610) dan mendirikan loji-loji perdagangan
di Bantam, Maluku, Sulawesi, Borneo, Siam, Kepulauan Banda, Sumatera dan Jawa. Penubuhan-penubuhan loji ini menimbulkan
persaingan antara British dengan Belanda. Persaingan ini bertambah buruk dan memuncak apabila berlakunya peristiwa
“Pembunuhan Beramai-ramai di Pulau Ambon” pada 23 Februsri 1623 dimana orang Belanda menyerang pangkalan Ambon secara
mengejut dan membunuh beberapa orang Inggeris di situ. Peristiwa ini menyebabkan SHTI menutup loji-loji mereka di Hindia Timur
dna berundur ke India. Hanya Bangkahulu dikekalkan sebagai ibu pejabat SHTI.
Namun, menjelang pertengahan abad ke-18, SHTI kembali semula ke Hindia Timur kerana ia memerlukan sebuah pelabuhan
serta pusat perdagangan terutamanya di sepanjang Selat Melaka untuk menjalankan perdagangan dengan negara China.
Pada tahun 1751, kerajaan China membenarkan SHTI berdagang di pelabuhan Canton. Akibat tindakan ini, perdagangan the
di antara British dengan China semakin bertambah. Langkah British (1784) untuk mengurangkan cukai import ke atas teh dari kadar
100% ke 12½% telah meningkatkan lagi kepentingan perdagangan teh dengan Canton.
Walau bagaimanapun, SHTI tidak mempunyai sebuah pusat perdagangan dan pelabuhan persinggahan yang sesuai si antara
India dengan China yang boleh memberi kemudahan berlabuh semasa penukaran angin-angin monsun, untuk memperlengkapkan dan
mengisi bekalan serta membaiki kapal dalam pelayaran mereka ke India atau China apabila tibanya angin monsun yang sesuai.
Kehendak ini akhirnya menyebabkan SHTI membuka satu petempatan di Pulau Pinang pada tahun 1786.
Penubuhan Pusat-pusat Perdagangan oleh Inggeris di Tanah Melayu
Pengenalan
Hasil daripada kegiatan perdagangan teh di antara China dengan British yang semakin maju, British ingin mencari sebuah pusat
perdagangan dan pelabuhan persinggahan yang sesuai di Alam Melayu untuk membolehkannya berlabuh semasa angin monsun dan
memperlengkapkan dan mengisi bekalan mereka serta membaiki kapal sementara menunggu masa yang sesuai untuk berlayar ke
China lagi.
Pembukaan Pulau Pinang, 1786
Pada tahun 1780-an, sultan Kedah, Sultan Abdullah Mukarram Syah (1778-1798) telah meminta bantuan SHTI untuk menentang
serangan Siam. Baginda telah menawarkan Pulau Pinang kepada SHTI untuk dijadikan pangkalan perdagangan dan pelabuhan
persinggahan. SHTI bersetuju menerima Pulau Pinang tetapi berasa keberatan untuk memberikan jaminan perlindungan tentara bagi
menentang musuh Kedah. Namun, Francis Light, seorang pegawai SHTI telah menyakinkan Sultan Abdullah bahawa permintaan
baginda sedang dipertimbangkan walaupun beliau sedar bahawa SHTI tidak akan memberi naungan kepada Kedah. Bagi mencapai
matlamatnya, Francis Light telah menipu Sultan Abdullah dengan memberikan janji-janji kosong. Atas janji-janji ini, Sultan Abdullah
membenarkan Light menduduki Pulau Pinang tetapi dengan syarat Light akan berundur jika naungan tidak diberi oleh SHTI.
Pada 11 Ogos 1786, British telah menduduki Pulau Pinang dengan rasminya. Hubungan antara Sultan Abdullah dan SHTI
mula tegang apabila Francis Light tidak menghiraukan syarat yang dikemukakan oleh baginda pada bulan Ogos 1785. Antara syarat-
syarat utama baginda ialah:
1. SHTI dibenarkan menduduki Pulau Pinang dengan syarat ia mengawal kawasan perairan Kedah daripada musuh.
2. Segala perbelanjaan perang hendaklah ditanggung oleh SHTI.
3. SHTI akan membantu Kedah sekiranya Kedah diserang dari darat oleh musuhnya dan segala perbelanjaan akan ditanggung
oleh Kedah.
Baginda tidak puas hati apabila SHTI enggan membayar ganti rugi dan bantuan tentera untuk melindungi Kedah daripada musuhnya
iaitu Bugis dan Siam. Hubungan antara Francis Light dan Sultan Abdullah bertambah buruk apabila Light tidak mengambil sebarang
langkah untuk memastikan SHTI mematuhi syarat-syarat tersebut.
Sultan Abdullah berasa kecewa atas sikap Light dan membuat rancangan untuk mengambil semula Pulau Pinang. Rancangan
itu dapat diketahui oleh Light. Beliau telah bertindak dahulu dengan menyerang dan memusnahkan angkatan tentara Kedah yang
berhimpun di Seberang Perai pada bulan April 1791. Sultan Abdullah mengalami kekalahan yang teruk dan terpaksa menandatangani
perjanjian damai dengan SHTI pada bulan Mei 1791. Syarat-syarat perjanjian 1791 ialah:
1. Kedah mengakui kedudukan SHTI di Pulau Pinang.
2. Kedah akan menerima elaun tahunan sebanyak Sp$6000 selagi SHTI menduduki Pulau Pinang.
3. British akan membeli bekalan makanan di Kedah tanpa sebarang sekatan atas cukai.
Walau bagaimanapun, perjanjian damai ini tidak menjanjikan sebarang bantuan kepada Kedah untuk menentang musuhnya.
Pengambilan Seberang Perai, 1800
Di bawah pentadbiran Francis Light dan penggantinya, Pulau Pinang telah mengalami kemajuan yang pesat dan membawa kepada
pertambahan penduduk. Pertambahan penduduk ini telah menyebabkan Pulau Pinang terpaksa bergantung kepada Kedah untuk
mendapatkan bekalan makanan. Akan tetapi, permusuhan masih berterusan di antara SHTI dengan Kedah walaupun selepas
Perjanjian Damai 1791. Ini telah menyebabkan Kedah menghalang bekalan makanan ke Pulau Pinang.
Oleh itu, SHTI berasa perlu untuk mengambil Seberang Perai, sebuah wilayah yang bertentangan dengan Pulau Pinang untuk
dijadikan kawasan pertanian. Pihak syarikat telah berunding dengan sultan Kedah dan berjaya menandatangani satu perjanjian pada
tahun 1800. Syarat-syarat perjanjian 1800 ialah:
1. Sultan Kedah menyerahkan Seberang Perai kepada SHTI.
2. SHTI bersetuju menambahkan ganti rugi daripada Sp$6000 kepada Sp$10000 setahun selagi syarikat menduduki Pulau Pinang.
Perjanjian ini tidak menjanjikan perlindungan kepada sultan Kedah tetapi berjanji akan melindungi pantai Kedah daripada serangan
musuh.
97
Pembukaan Singapura, 1819
Minat untuk membuka Singapura sebagai pusat perdagangan pelabuhan persinggahan bagi kapal-kapal dagangan antara India dan
China berlaku selepas Perang Napoleon yang tamat pada tahun 1815.
Selepas tamatnya Perang Napoleon, Jawa dipulangkan semula kepada Belanda pada tahun 1816 dan Melaka pada tahun 1818.
Apabila Belanda kembali ke Jawa, mereka mula melaksanakan dasar monopoli perdagangan dan menyekat perdagangan Inggeris di
rantau Kepulauan Melayu.
Oleh itu, SHTI telah mengambil langkah untuk memenuhi keperluan-keperluan berikut:
1. Melindung perdagangan Inggeris di Gugusan Kepulauan Melayu.
2. Mencegah perluasan pengaruh Belanda di rantau kepulauan Melayu dan memecahkan monopoli perdagangannya.
3. Menyediakan kemudahan-kemudahan bagi kapal-kapal British yang belayar di antara India dan China berlabuh, membaiki dan
melengkapi bekalannya.
4. Mempunyai kedudukan yang sesuai untuk mengumpul hasil-hasil selat untuk ditukar dengan barangan China.
Pada tahun 1818, Gabenor Jeneral India, Lord Hastings, telah menghantar Stamford Raffles untuk mencari pangkalan di
Acheh dan Riau. Raffles mendapati kedudukan Singapura yang strategik di pintu masuk Selat Melaka dan Selat Sunda amat sesuai
untuk mengawal monopoli perdagangan Belanda. Pada masa itu, Singapura merupakan sebahagian daripda Empayar Johor dan
ditadbir oleh Temanggung Abdul Rahman.
Pada bulan Januari 1819, Raffles telah menandatangani satu perjanjian dengan Temenggung Abdul Rahman. Menurut
perjanjian ini, SHTI dibenarkan membina loji di Singapura. Sebagai balasan, syarikat berjanji akan melindungi Temenggung dan akan
memberi bayaran tahunan sebanyak Sp$3000 kepada Temenggung. Walau bagaimanapun, Raffles masih perlukan kebenaran Sultan
Johor. Sultan Johor pada masa itu ialah Sultan Abdul Rahman yang berada di Riau di bawah pengaruh Belanda. Oleh itu, Raffles
yakin Sultan Abdul Rahman tidak akan melayan permintaannya untuk membuka sebuah loji perdagangan di Singapura.
Seterusnya, Raffles telah memujuk Temenggung Abdul Rahman supaya melantik Tengku Hussein, putera sulung Sultan
Mahmud III sebagai Sultan Johor. Tengku Hussein menerima tawaran itu dan menaiki takhta Kerajaan Johor dengan Sultan Hussein
Muhammad Syah. Pada 6 Februsri 1819, Sultan Hussein dan Temenggung Abdul Rahman telah menandatangani perjanjian rasmi
dengan Raffles. Menurut perjanjian ini, Singpura diserahkan kepada SHTI. British akan membayar Sp$5000 setahun kepada sultan
dan Sp$3000 kepada Temenggung. Selain itu, British juga akan melindungi baginda dan temenggung.
Perdagangan Singapura
Pengenalan
Singapura dibuka oleh Stamford Raffles pada tahun 1819. Dalam masa yang singkat, ia telah muncul sebagai pusat perdagangan yang
maju dan terpenting di Asia Tenggara. Nilai perdagangan Singapura telah bertambah daripada $8568151 pada tahun 1822 kepada
kira-kira $18 juta pada tahun 1833. Nilai perdagangan tersebut seterusnya bertambah sehingga melebihi $88 juta pada tahun 1873.
Sebab-sebab pertumbuhan perdagangan Singapura yang pesat
1. Kedudukan geografi Singapura
Seperti yang dinyatakan oleh N.J. Ryan, kedudukan alam Singapura merupakan faktor penting bagi pertumbuhan
perdagangannya. Singapura menempati kedudukan yang strategic di tengah-tengah jalan perdagangan yang utama antara timur
barat. Barangan perdagangan dari Eropah (tekstil dan barangan logam) dan India (candu) dibawa ke Singapura untuk dihantar ke
negara China atau diedarkan ke seluruh Asia Tenggara. Singapura juga terletak di pertengahan Asia Tenggara. Keadaan ini
menyebabkan Singapura menjadi pusat pengumpulan bagi hasil Asia Tenggara. Singapura terlindung dari tiupan angin monsun
oleh Pulau Sumatera. Dengan itu, pelabuhan Singapura mempunyai air yang tenang. Perairan yang tenang telah membolehkan
Singapura menjadi pusat utama bagi perdagangan melalui perahu dan tongkang. Singapura juga merupakan tempat persinggahan
yang sesuai bagi pedagang-pedagang Asia Tenggara, China dan Eropah. Sebelum pembukaan Hong Kong pada tahun 1842,
Singapura merupakan pusat pengumpulan yang penting bagi barang-barang dari negara China seperti sutera dan teh.
2. Dasar-dasar Inggeris
a. Dasar pelabuhan bebas
Dasar Inggeris menjadikan Singapura sebuah pelabuhan bebas telah mendorongkan perkembangan perdagangan Singapura.
Pedagang-pedagang tidak dikenakan bayaran cukai import dan eksport. Bagi sepuluh tahun yang pertama, Singapura
merupakan pelabuhan bebas yang tunggal di Gugusan Kepulauan Melayu. L.A. Mills berpendapat bahawa polisi pelabuhan
bebas ini merupakan faktor bagi perkembangan pesat perdagangan Singapura.
b. Sistem pentadbiran
Selepas Perjanjian Inggeris-Belanda (1824), Inggeris telah menubuhkan sistem pentadbiran yang menjamin keselamatan
nyawa dan harta. Keamanan telah menggalakkan perkembangan perdagangan Singapura.
c. Dasar penghijrahan
Dasar Inggeris tidak menyekat penghijrahan telah menyebabkan kemasukan ramai orang Cina yang telah mendorong
memajukan perdagangan Singapura. Bilangan penduduk Cina di Singapura telah meningkat daripada 3000 orang pada
tahun 1820 kepada 50043 pada tahun 1860.
d. Kemudahan-kemudahan perkapalan
Inggeris telah membekalkan kemudahan-kemudahan seperti membaiki kapal, limbungan kapal dan gudang arang batu yang
mendorong sebilangan besar kapal-kapal untuk singgah di Singapura.
e. Pemansuhan monopoli perdagangan dengan negara China
SHTI telah memansuhkan monopoli perdagangan dengan negara China pada tahun 1833. Pemansuhan ini menggalakkan
ramai pedagang berdagang dengan negara China melalui Singapura.
3. Pembukaan pasaran-pasaran baru di sekitar Singapura
Perluasan kuasa dan pengaruh Inggeris di Asia Tenggara telah mengakibatkan pembukaan pasaran-pasaran baru bagi hasil
perdagangan Singapura yang mendorong perkembangan perdagangan Singapura. Perlantikan James Brooke sebagai Gabenor
Sarawak pada tahun 1841 telah menambahkan perdagangan Singapura. Kejayaan James Brooke menghapuskan kegiatan lanun
di sekitar Borneo telah merintis jalan bagi perkembangan perdagangan antara Sarawak dengan Singapura. Pada tahun 1833,
98
tidak terdapat perdagangan antara Sarawak dengan Singapura. Menjelang tahun 1873, nilai perdagangan tersebut melebihi
setengah juta ringgit. Pada tahun 1855, Siam (Raja Mongkut) telah membuka pintu kepada pedagang-pedagang Inggeris melalui
Perjanjian Bowring. Perkembangan ini telah memberi peluang kepada Singapura menjalankan perdagangan yang maju dengan
Siam. Perluasan kuasa dan pengaruh Belanda di Indonesia telah juga membuka pasaran-pasaran baru bagi hasil-hasil
perdagangan Singapura. Antara tahun 1826-1858, Belanda membuka lebih daripada 30 buah pelabuhan bagi perdagangan di
Jawa, Sumatera, Bali dan lain-lain tempat.
4. Pembukaan Terusan Suez
Pembukaan Terusan Suez pada tahun 1869 telah menambahkan perdagangan Singapura dengan memendekkan perjalanan laut di
antara Eropah dan Asia dan mengurangkan kos pengangkutan. Pembukaan Terusan Suez membolehkan pemasaran lebih banyak
jenis dan kuantiti barangan perdagangan. Terusan baru ini memungkinkan penghantaran barangan yang memerlukan ruang yang
luas seperti beras dan gula. Pembukaan Terusan Suez merupakan faktor penting bagi perkembangan perdagangan Singapura.
Sesungguhnya seorang ahli sejarah, G. Bogaars, berpendapat bahawa pembukaan Terusan Suez telah memulihkan perdagangan
Singapura dan menghasilkan satu zaman kemewahan.
5. Pengenalan kapal-kapal stim
Perubahan daripada kapal layar kepada kapal stim telah menyenangkan perdagangan dan mengurangkan kegiatan-kegiatan
lanun. Perkembangan teknologi ini telah menyebabkan bertambahnya bilangan kapal dan pedagang asing yang datang berdagang
di Singapura.
6. Perkhidmatan telegraf di antara Singapura dan London
Perkhidmatan telegraf di antara Singapura dan London yang dimulakan pada tahun 1870 telah mempercepatkan urusan
perniagaan kerana laporan-laporan mengenai kedudukan pasaran dapat dihantar dalam masa yang singkat. Menurut C.D. Cowan,
perkembangan teknologi ini telah melicinkan dan menambahkan perdagangan Singapura.
Imperialisme Britishdi Sabah dan Sarawak
Pengenalan
Sementara melihat penubuhan pusat perdagangan di Tanah Melayu oleh British, di Sabah dan Sarawak juga berlakunya keadaan yang
sama. Apa yang tidak sama ialah di Borneo, penguasaan sesuatu kawasan adalah bercorak imperialis khasnya di Sarawak. Keluarga
Brooke telah menduduki Sarawak dan menjadi raja putih; manakala Kompeni Berpiagam Borneo Utara hanya memainkan peranannya
dalam sector ekonomi di Sabah.
Sarawak
Pada tahun 1841, James Brooke, seorang bekas tentera SHTI, telah dilantik sebagai Gabenor Sarawak oleh Raja Muda Hashim, iaitu
wakil Sultan Brunei di Sarawak. Perlantikan Brooke adalah untuk membalas jasa beliau menghapuskan pemberontakan yang
dicetuskan oleh Pangeran Indera Mahkota.
Pada 24 Januari 1841, James Brooke dilantik sebagai “Raja Sarawak” oleh Pangeran Muda Hashim. Dengan itu, James
Brooke telah memulakan pemerintahan Raja Putih di Sarawak.
Pada tahun 1842, James Brooke telah melawat Brunei untuk mendesak Sultan Brunei supaya mengiktirafnya sebagai wakil
baginda di Sarawak.
Dalam usaha mengukuhkan kuasanya di Sarawak, James Brooke mendapat tentangan daripada pribumi Sarawak seperti
orang Iban di kawasan Saribas dan Skrang serta Sharif Sahap, seorang ketua lanun di Sadung. Antara tahun 1843 hingga 1846, James
Brooke telah melancarkan beberapa serangan ke atas petempatan pribumi dengan mendapat bantuan angkatan tentera laut British.
James Brooke kemudian meluaskan kuasanya ke atas Mukah yang kaya dengan sagu. Selepas mendapatkan kebenaran
Sultan Brunei untuk meletakkan Mukah di bawah kuasanya, James Brooke telah mendirikan kota di Sarikei dengan alasan untuk
menjaga keamanan di situ.
Antara tahun 1853-1861, Sultan Brunei terpaksa menyerahkan beberapa kawasan kepasa James Brooke. Antaranya ialah
Sungai Sadong, Saribas, Rajang, Semarahan, Krian, Sekrang dan kawasan dari Rajang hingga Tanjung Kindurong.
Pada tahun 1890, Sultan Brunei telah menyerahkan kawasan Limbang kepada Raja Charles Brooke kerana beliau
mewujudkan keamanan di wilayah tersebut.
Sabah
Sebelum British bertapak, Sabah dikuasai oleh 2 pihak iaitu bahagian barat Sabah yang terletak di bawah Kesultanan Brunei dan
bahagian Timur Sabah yang dikuasai oleh Kesultanan Sulu.
British mula berdagang dengan Sabah apabila seorang pegawai British yang bernama Alexander Dalrymple berjaya
menandatangani perjanjian perdagangan dengan Sultan Sulu, Sultan Muizuddin pada tahun 1761. Menurut perjanjian tersebut, pihak
British diberi kebenaran untuk mendirikan pusat perdagangan dan berniaga dalam kawasan taklukan Sulu, iaitu wilayah-wilayah di
Timur Kimanis.
Pada tahun 1763, Dalrymple dibenarkan mendirikan pusat perdagangan di Pulau Balambangan tetapi telah dimusnahkan oleh
Datu Tating, saudara Sultan Israel Sulu pada tahun 1775.
Kemudian, John Herbert, seorang pegawai British yang mentadbir Pulau Balambangan, terpaksa membuka petempatan baru
di Pulau Labuan. Walaupun beliau memajukan Pulau Labuan tetapi petempatan ini terpaksa dibatalkan kerana pembukaannya
bercanggah dengan arahan SHTI. Walau bagaimanapun, pada tahun 1846, British dengan arahan James Brooke telah berjaya
mendapatkan Labuan daripada Sultan Brunei dan dijadikan Tanah Jajahan Mahkota British.
Namun, British tidak dapat menjajah Sabah sehingga penubuha Kompeni Berpiagam Borneo Utara (KBBU) pada tahun
1881.
Sebelum pentadbiran KBBU, kegiatan ekonomi Sabah dijalankan oleh seorang wakil Amerika Syarikat bernama Charles Lee
Moses. Pada tahun 1865, C.L. Moses telah mendapat konsesi ke atas beberapa kawasan di pantai barat Sabah selama 10 tahun dengan
bayaran $9500 daripada Sultan Brunei – Sultan Abdul Mumin (1852-1885). C.L. Moses tidak berniat memajukan konsesi ini lalu
dijual kepada The American Trading Company yang diketuai oleh William Torrey, seorang pedagang Amerika Syarikat di Hong
Kong.
99
William Torrey telah datang ke Sabah untuk memajukan kawasan yang dibelinya dengan menanam tebu dan kopi di
Kimanis tetapi tidak menguntungkan. Pada tahun 1875, William Torrey telah menjual secara konsesinya kepada 2 orang ahli
perniagaan iaitu Baron Von Overbeck (Konsul Jeneral Austria di Hong Kong) dan Alfred Dent (seorang peniaga British). Pada masa
pembelian konsesi itu, tempoh konsesi selama 10 tahun itu telah tamat.
Oleh itu, Overbeck dan Dent pergi ke Brunei memperbaharui perjanjian dengan Sultan Brunei pada tahun 1877. Syarat-
syarat perjanjian 1877 ialah:
a. Sultan Brunei menyerahkan hak kedaulatannya ke atas Sabah kepada Syarikat Overbeck dan Dent.
b. Sultan dibayar $15000 setahun sebagai ganjaran.
Seterusnya pada tahun 1878, Sultan Sulu di Jolo telah menandatangani perjanjian dengan Overneck dan Dent. Baginda
bersetuju menyerahkan haknya ke atas Sabah kepada Syarikat Overbeck dan Dent.
Kemudian, Syarikat Overbeck dan Dent membuat keputusan untuk membentuk sebuah syarikat British supaya rakyat British
boleh melabur dalam syarikat itu. Overbeck terpaksa menjual segala bahagian konsesinya kepada Alfred Dent kerana syarikat yang
akan dibentuk itu ialah syarikat British dan Overbeck bukan bangsa British.
Kini, Alfred Dent menjadi pemilik tunggal konsesi di Sabah dan memohon piagam daripada kerajaan British dan Kompeni
Berpiagam Borneo Utara (KBBU) ditubuhkan untuk mentadbir Sabah. Dengan menganugerahkan piagam kepada syarikat itu,
Kerajaan British dapat meluaskan pengaruhnya secara tidak langsung ke atas Sabah. KBBU telah memerintah Sabah dari tahun 1881
hingga tahun 1946.
Pelanunan
Pengenalan
Asal-usul pelanunan tidak diketahui dengan jelas. Kegiatan lanun di Perairan Tanah Melayu dan Borneo telah meluas menjelang awal
abad yang ke-19. Menjelang tahun 1825, pelanunan merupakan ancaman besar kepada perdagangan di Gugusan Kepulauan Melayu.
L.A. Mills menyifatkan sebagai “a great ang blighting curse”. Kumpulan lanun yang paling kuat ialah lanun-lanun dari Mindanao
(Filipina). Lain-lain lanun yang penting ialah Balanini dari Kepulauan Sulu, lanun Melayu dari Kepulauan Riau-Lingga, Dayak Laut
dari Borneo Utara dan lanun-lanun Cina yang berleluasa selepas tahun 1840. Perahu-perahu tempatan merupakan sasaran serangan
lanun. Kapal-kapal Eropah jarang sekali diserang oleh lanun. Ini adalah kerana kapal-kapal tersebut bukan mudah ditawan dan
lengkap dengan senjata.
Sebab-sebab kewujudan lanun
1. Pekerjaan turun-temurun
Pelanunan merupakan cara hidup tradisional orang-orang di Gugusan Kepulauan Melayu. Pelanunan dianggap sebagai pekerjaan
yang mulia dan memandangkan seorang lanun mestilah berani dalam perjuangan dan mahir dalam ilmu pelayaran. Menurut L.A.
Mills, pelanunan bukan sahaja dijalankan oleh rakyat biasa tetapi juga oleh golongan bangsawan, raja dan pedagang.
2. Kedatangan orang Eropah
L.A. Mills berpendapat bahawa kedatangan orang Eropah telah mendorong pelanunan. Orang Portugis dan Belanda telah
menghancurkan sistem perdagangan tempatan. Dasar perdagangan monopoli Belanda menyebabkan kehilangan serta mata
pencarian sebilangan besar pedagang. Mereka dilarang menjalankan sebarang kegiatan perdagangan di kebanyakan pulau yang
berada di bawah pengaruh Belanda. Kehilangan mata pencarian ini memaksa pedagang-pedagang beralih kepada lanun. Sebagai
contoh yang paling baik ialah orang Bugis di Makasar.
3. Bentuk muka bumi Gugusan Kepulauan Melayu
Bentuk muka bumi Gugusan Kepulauan Melayu yang berteluk, berpaya dan mengandungi banyak sungai memudahkan lanun-
lanun menyembunyikan diri semasa menanti mangsanya atau selepas mengalami kekalahan. Sungai-sungai kecil dijadikan
pangkalan memandangkan bahawa kapal besar Eropah tidak dapat mengejar kapal layar kecil lanun kerana airnya cetek. D.G.E.
Hall berpendapat bahawa tiada tempat lain di dunia yang mempunyai keadaan geografi sebegitu sesuai bagi pelanunan.
4. Ketidakstabilan politik
Ketidakstabilan politik di Semenanjung Tanah Melayu (terutama sekali di Selangor dan Perak) dan Borneo telah menggalakkan
kegiatan lanun. L.A. Mills berpendapat bahawa keruntuhan kerajaan-kerajaan Melayu telah mendorong pelanunan. Seorang
pemerintah biasanya terlalu lemah untuk mengawal kegiatan lanun.
5. Desakan ekonomi
Desakan ekonomi juga telah mendorong sebilangan orang tempatan untuk menjadi lanun. Sebagai contoh, penduduk Sambas
menjadi lanun apabila perdagangan mereka diambil alih oleh negara jiran, Pontianak di Borneo Barat.
6. Perdagangan
Jenis perdagangan melalui perahu dan tongkang di pesisiran pantai dan sungai memudahkan lagi kegiatan pelanunan.
Perkembangan perdagangan Negeri-negeri Selat yang pesat dalam pertengahan abad ke-19 juga mendorong kegiatan pelanunan.
7. Sokongan dari ketua-ketua tempatan
Kegiatan melanin bertambah luas kerana mendapat sokongan dari ketua-ketua tempatan. Ketua-ketua tempatan memberi senjata
dan perlindungan kepada lanun-lanun sebagai balasan untuk sebahagian daripada hasil rompakan mereka.
Langkah-langkah untuk mengawal pelanunan sebelum tahun 1835
Sebelum tahun 1835, Kerajaan British tidak mengambil tindakan yang tegas atau berkesan untuk mengawal kegiatan lanun. Negeri-
negeri Selat tidak mempunyai bilangan kapal dan angkatan laut yang mencukupi untuk mengawal pelanunan. Pada tahun 1831,
Negeri-negeri Selat hanya mempunyai 3 buah kapal kecil bagi melindungi perdagangan. Mahkamah Negeri-negeri Selat tidak
mempunyai kuasa untuk membicara atau menghukum lanun-lanun. Sebaliknya, lanun-lanun dihantar ke Calcutta untuk dibicarakan
dan selalunya mereka dibebaskan kerana kekurangan bukti. Keadaan ini disebabkan oleh keengganan Kerajaan British terutama sekali
selepas tahun 1833, untuk membelanjakan wang ke atas Negeri-negeri Selat yang tidak mendatangkan sebarang hasil baginya.
Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 memperuntukkan bahawa Inggeris dan Belanda akan bekerjasama untuk menghapuskan pelanunan.
Namu demikian, kerjasama tersebut tidak diamalkan. Kerajaan British hanya mengambil dua langkah yang positif sebelum tahun
1835 untuk mengawal pelanunan:
100
a. Kapal HMS Southampton bersama dengan kapal perang Diamond pada tahun 1830 berjaya menewaskan sebuah angkatan
lanun yang terdiri daripada 30 buah perahu di Selat Melaka.
b. Kapal HMS Harrier pada tahun 1833 telah memusnahkan sebuah petempatan lanun di Pulau Durian yang terletak di selatan
Selat Singapura.
Langkah-langkah untuk mengawal pelanunan selapas tahun 1835
Pada tahun 1835, pedagang-pedagang British dan Cina di Singapura menghantar surat-surat rayuan kepada Kerajaan India dan
Parlimen British yang menggesa mereka mengambil langkah-langkah yang berkesan bagi menghapuskan pelanunan.
1. Penghantaran kapal-kapal perang
Hasil daripada surat-surat rayuan yang dihantar pada tahun 1835, kerajaan British menghantar kapal perang HMS Andromache
di bawah pimpinan Kapten Chads ke Selat Melaka dalam tahun yang sama untuk mengawal kegiatan pelanunan. Pada tahun
1836, dua buah lagi kapal perang iaitu HMS Wolf dan Raleigh dihantar ke Negeri-negeri Selat. Kapal-kapal ini meronda Selat
Melaka dan sepanjang pantai timur Semenanjung Tanah Melayu dan berjaya memusnahkan beberapa petempatan lanun
termasuk petempatan di Pulau Galang. Pada tahun 1837, kerajaan British menempatkan secara tetap 2 buah kapal Angkatan Laut
Diraja dan 5 buah bot bersenjata di Negeri-negeri Selat.
2. Penghantaran kapal-kapal stim
Kapal-kapal stim memainkan peranan penting dalam menghapuskan pelanunan. Pada tahun 1837, Kerajaan British
menempatkan kapal stim yang pertama, iaitu Diana di Negeri-negeri Selat untuk mengawal pelanunan. Kedatangan kapal stim
Diana merupakan titik peralihan dalam sejarah penghapusan pelanunan. Kapal Diana mempunyai kelajuan sebanyak 5 knot
sejam dan tidak perlu bergantung kepada angin bagi pelayaran. Faktor-faktor ini memudahkan operasi-operasi menentang lanun.
Dalam pertempuran yang pertama (1837), kapal Diana telah memusnahkan 6 buah perahu lanun di sekitar perairan pantai
Terengganu. Pada tahun 1862, Kerajaan India menempatkan 2 buah kapal stim, iaitu Pluto dan Avon di Negeri-negeri Selat.
3. Kuasa membicarakan kes pelanunan
Pada tahun 1837, Negeri-negeri Selat diberi kuasa untuk membicara dan menghukum lanun-lanun. Langkah ini dapat mengawal
kegiatan lanun pada setakat yang tertentu.
4. Peranan James Brooke dan Angkatan Laut British di Borneo
James Brooke dengan bantuan Angkatan Laut British (Skuadron Timur Jauh) bertanggungjawab bagi penghapusan kegiatan
lanun di Borneo. Pada tahun 1843-1844, James Brooke dengan bantuan kapal HMS Dido yang dipimpin oleh Kapten Keppel
memusnahkan kubu-kubu lanun Saribas dan Sikarna (Dayak Laut). Pada tahun 1845, Laksamana Cochrane dan skuadronnya
memusnahkan petempatan-petempatan lanun di Teluk Marudu, Barat Laut Borneo. Tugas menghapuskan petempatan lanun di
barat laut Borneo diselesaikan oleh Captain Mundy yang memimpin kapal HMS Iris pada tahun 1846. Pada tahun 1847, kapal
Nemesis menewaskan satu skuadron Balanini berhampiran dengan Labuan. Pada tahun 1849, James Brooke dengan bantuan
kapal-kapal Angkatan Laut British (HMS Albatross dan HMS Royalist) dan kapal-kapal Syarikat Hindia Timur Inggeris
(Nemesis dan Semiramis) menewaskan lanun-lanun Dayak Laut dengan teruknya di Batang Maru.
Campur tangan British di Negeri-negeri Melayu pada tahun 1874 telah mengurangkan dengan banyaknya kegiatan pelanunan di
Semenanjung Tanah Melayu. Menjelang akhir abad ke-19, pelanunan di perairan Tanah Melayu dan Borneo telah luput sama sekali.
Kongsi-kongsi Gelap Cina
Pengenalan
Kongsi-kongsi gelap Cina di Negeri-negeri Selat berasal dari kumpulan Triad. Kumpulan Triad merupakan satu kongsi gelap yang
ditubuhkan di negeri China pada tahun 1674. Tujuan kumpulan Triad ialah untuk menggulingkan Kerajaan Manchu dan
menggantikannya dengan Dinasti Ming. Kumpulan Triad juga dikenali sebagai nama-nama seperti Liga Hung dan Thian Ti Hui (Liga
Syurga dan Bumi). Orang Cina telah menubuhkan kongsi-kongsi gelap tidak lama selepas British menduduki Pulau Pinang (1786)
dan Singapura (1819). Sejak tahun 1799 lagi kongsi-kongsi gelap Cina mula menentang pentadbiran British di Pulau Pinang. Antara
kongsi-kongsi gelap yang terkenal ialah Ghee Hin (Kantonis) dan Hai San (Hakka). L.A. Mills menganggap kongsi-kongsi gelap Cina
di Negeri-negeri Selat sebagai the Pirates and Robbers Co-operative Association. Sebilangan besar ahli kongsi-kongsi gelap tersebut
terdiri daripada penjenayah Cina.
Sebab-sebab penubuhan kongsi-kongsi gelap Cina
1. Kewujudan kongsi-kongsi gelap di China Selatan
Kebanyakan orang Cina yang berhijrah secara ramai-ramai ke Negeri-negeri Selat dalam abad ke-19 merupakan bekas ahli
kongsi-kongsi gelap di negara China. Tradisi kongsi-kongsi gelap ini telah diteruskan oleh orang Cina di Negeri-negeri Selat.
2. Keperluan organisasi bagi perlindungan dan bantuan bersama
Orang Cina yang berhijrah ke Negeri-negeri Selat berasal dari kawasan-kawasan yang berlainan di negara China dan terdiri
daripada berbagai-bagai suku. Mereka juga mempunyai bahasa pertuturan dan adat yang berlainan. Faktor-faktor ini dan
keadaan sekeliling yang baru telah menyebabkan orang Cina memasuki kongsi gelap yang seketurunan bagi tujuan perlindungan
diri dan bantuan bersama. Selain daripada menjalankan kegiatan-kegiatan jenayah, kongsi-kongsi gelap ini merupakan persatuan
kebajikan dan sosial. Mereka membantu ahli-ahli yang berada dalam kesusahan, menguruskan pengebumian ahli-ahli yang
meninggal dunia dan membantu ahli-ahli mencari pekerjaan.
3. Kewujudan peluang-peluang kekayaan dan kuasa
Kongsi-kongsi gelap juga ditubuhkan dengan tujuan menguasai lombong-lombong bijih timah, perdagangan kuli, perjudian dan
pelacuran.
4. Sikap tidak peduli Kerajaan Negeri-negeri Selat
Sikap tidak peduli Kerajaan Negeri-negeri Selat telah menggalakkan penubuhan kongsi-kongsi gelap Cina. Pegawai-pegawai
awam dan pasukan polis tidak mencukupi untuk mengawal kegiatan kongsi-kongsi gelap. Pada tahun 1831, hanya terdapat 18
orang polis sahaja bagi penduduk seramai kira-kira 16000 orang di Singapura. Malahan, tiada terdapat seorang pegawai pun
sebelum tahun 1867 yang boleh bertutur dalam bahasa Cina atau memahami adat orang Cina. Tiada terdapat jentera kerajaan
sebelum tahun 1877 bagi menguruskan hal-hal berkaitan dengan kaum Cina di Negeri-negeri Selat. Malahan tiada terdapat
101
kakitangan kehakiman yang mencukupi untuk menyelesaikan kes-kes jenayah. Sehingga tahun 1856 hanya terdapat seorang
hakim di Negeri-negeri Selat. Keadaan ini telah menggalakkan perkembangan kongsi-kongsi gelap Cina.
Langkah-langkah mengawal kegiatan kongsi-kongsi gelap Cina
1. Sebelum tahun 1867
Sehingga tahun 1867, tiada langkah-langkah positif yang diambil untuk mengawal kongsi-kongsi gelap. Pentadbiran Negeri-
negeri Selat sehingga tahun tersebut adalah di bawah kawalan Kerajaan India yang telah mengamalkan sikap tidak peduli dalam
hal ehwal tempatan. Langkah yang diambil oleh kerajaan sebelum tahun 1867 adalah hanya memanggil pemimpin-pemimpin
pelbagai puak Cina apabila berlaku kekacauan dan meminta mereka menjaga ketenteraman.
2. Selepas tahun 1867
a. Akta Pemeliharaan Keamanan 1867
Pada tahun 1867, Sir Harry Ord, iaitu Gabenor pertama tanah jajahan Negeri-negeri Selat telah meluluskan Akta
Pemeliharaan Keamanan. Melalui akta ini, Gabenor mempunyai kuasa untuk membuang negeri orang-orang salah yang
mengancam ketenteraman awam tanpa sebarang perbicaraan atau hak kerakyatan. Hukuman dera (Corporal Punishment)
dan menembak perusuh-perusuh dibenarkan.
b. Akta Pendaftaran Pertubuhan-pertubuhan 1869
Pada tahun 1869, kerajaan meluluskan Akta Pendaftaran Pertubuhan-pertubuhan yang mewajibkan pendaftaran semua
pertubuhan yang terdiri daripada 10 atau lebih orang ahli. Semua pertubuhan dikehendaki memberi nama ahli-ahli yang
memegang jawatan dan menyatakan tujuan-tujuan penubuhan mereka.1
c. Penubuhan Protektorat Orang Cina 1877
Pada tahun 1877, kerajaan menubuhkan Protektorat Orang Cina yang diketuai oleh W.A. Pickering. W.A. Pickering yang
boleh bertutur dalam bahasa Cina teklah mendapat keyakinan kaum Cina.
d. Kelulusan Undang-undang
Dua undang-undang untuk mencegah kuli-kuli serta melindungi pendatang-pendatang Cina telah diluluskan
e. Ordinan Pertubuhan-pertubuhan 1889
Pada tahun 1889, kerajaan meluluskan Ordinan Pertubuhan-pertubuhan yang mengharamkan kongsi-kongsi gelap Cina.
Kongsi-kongsi gelap diberi tempoh 6 bulan untuk menghentikan kegiatan mereka. Ordinan tersebut memaksa kongsi-kongsi
gelap bergerak secara rahsia atau disusun semula dengan menggunakan nama lain.
Walau bagaimanapun, langkah-langkah yang diambil oleh Kerjaan Negeri-negeri Selat untuk menghapuskan sama sekali
kongsi-kongsi gelap Cina tidak berjaya. Kongsi-kongsi gelap Cina meneruskan kegiatan mereka secara rahsia dan masih wujud
hingga hari ini.
Perjanjian Inggeris-Belanda 1824
Pengenalan
Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 juga dikenali sebagai Perjanjian London 1824. Perjanjian ini ditandatangani untuk mengatasi
masalah antara Inggeris dan Belanda yang mana hubungan keduanya sentiasa dalam keadaan tegang di samping adanya kepentingan-
kepentingan mereka sendiri. Termeterainya perjanjian tersebut merupakan peristiwa paling penting dalam sejarah Tanah Melayu dan
juga Indonesia.
Faktor-faktor membawa kepada perjanjian
1. Persaingan perdagangan di Timur
Sejak kedatangan pihak Belanda dan British di Timur terutamanya di Asia Tenggara pada awal abad ke-17, kedua-dua ini sudah
tidak mempunyai perhubungan baik. VOC yang bertapak di Betawi (1619) telah menjalinkan hubungan baik dengan raja-raja
tempatan. Kemudian, Belanda berjaya meluaskan empayarnya ke Melak (1641). Pada ketika itu, SHTI sedang mencari
pangkalan perdagangan dan pangkalan tentera di rantau Asia Tenggara.
Perselisihan sentiasa timbul atas dasar perdagangan yang diamalkan iaitu sikap Belanda yang menjalankan dasat ingin
memonopoli perdagangan di Asia Tenggara; manakala orang Inggeris berpendapat semua bangsa mempunyai hak dan
kebebasan untuk berdagang di rantau ini.
Hubungan yang buruk ini semakin meruncing kerana terdapat pegawai-pegawai Belanda yang bersifat anti-Inggeris.
Contoh yang baik bagi pegawai Belanda yang bersifat anti-Inggeris ialah Jan Peterzoon Coen dan Van der Capellan, kedua-
duanya ialah Gabenor Jeneral Betawi. Bagi pihak Inggeris pula yang bersifat anti-Belanda ialah John Jourdain.
Oleh sebab sifatnya yang anti-Inggeris menyebabkan Jan Peterzoon Coen menyerang orang Inggeris di Jakarta dengan
tujuan menghalau mereka keluar dari Pulau Jawa (1619). Kota Jakarta telah dibakar hangus, lalu didirikan kota yang baru dan
diberi nama “Betawi”. Keadaan menjadi semakin serius apabila berlaku peristiwa “Pembunuhan Beramai-ramai di Pulau
Ambon” pada tahun 1623. dalam kejadian ini, beberapa orang Inggeris dan Portugis telah dihukum bunuh kerana ditubuh
mengadakan komplot untuk menggulingkan pemerintah Belanda di Ambon.
Akibat dari kejadian ini, hubungan di antara mereka menjadi tegang dan pihak British hampir menutup hampir semua
lojinya kecuali di Bangkahulu di selatan pantai barat Sumatera dan berundur dari Kepulauan Hindia Timur. Kegiatan
perdagangan mereka kemudian bertumpu di India.
2. Dasar persahabatan Inggeris-Belanda di Eropah
Bagi British persahabatannya dengan Belanda adalah penting dari segi “pertahanan/keselamatan”. Ini disebabkan kedudukan
antara Negeri Belanda dengan British adalah berdekatan. Negeri Belanda ialah tempat yang paling sesuai untuk digunakan oleh
pihak musuh sebagai tapak untuk menyerang British. Peristiwa ini telah pun terjadi pada tahun 1795, apabila Napoleon
Bonaparte menggunakan negeri Belanda sebagai pusat gerakan tenteranya untuk menyerang British.
Dalam peristiwa ini, British sedar bahawa Belanda dapat menentukan masa depan Btitish. Oleh itu, pihak British benar-
benar mengharapkan bantuan dan persahabatan dari Belanda untuk menentang musuh. Malahan, British terpaksa membantu
Belanda menguatkan pasukan tenteranya supaya negeri itu dapat mempertahankan diri dari serangan musuh. Ini membuktikan
bahawa British berharap agar Belanda menjadi barisan hadapan jika terjadi sebarang peperangan.
102
British juga sedar bahawa kedudukannya di Eropah mulai terancam. Ini disebabkan perhubungannya dengan
negara-negara Barat yang lain telah pudar. Selepas Perang Napoleon (1795-1815), British terpencil dari rakan-rakan sekutunya
yang pada satu ketika dahulu sama-sama menentang Napoleon. Prusia, Austria dan Rusia mulai mengasingkan diri dari England
kerana perbezaan idea dan juga disebabkan perbezaan mazhab agama. Oleh itu, British mengharapkan Belanda dapat menjadi
penyokongnnya di Eropah.
Keinginan British untuk berbaik-baik dengan Belanda jelas kelihatan dalam Konvensyen 1815 yang berlangsung
selepas tamatnya Perang Napoleon. Inggeris telah bersetuju untuk menyerahkan Jawa pada tahun 1816 dan Melaka pada tahun
1818 kepada Belanda yang diperolehi melalui Surat-surat Kew 1795. Kerajaan British berbuat demikian sungguhpun mendapat
tentangan hebat daripada SHTI memandangkan Pulau Jawa merupakan sebuah pelabuhan perdagangan yang berpotensi.
3. Dasar-dasar Raffles di Singapura dan pertelingkahan mengenai Singapura
Stamford Raffles menentang keputusan pihak British yang hendak memulangkan Pulau Jawa kepada Belanda. Raffles
berpendapat bahawa Pulau Jawa amat penting bagi strategi British sama ada dari segi perdagangan mahupun ketenteraan.
Tambahan pula, Pulau Pinang yang dibuka pada tahun 1786 tidak lagi dapat berfungsi sebagai pusat perdagangan SHTI di rantau
ini kerana kedudukannya yang jauh di utara dan di luar laluan perdagangan. Selain itu, Bengkahulu juga kurang strategik
memandangkan kedudukannya di pantai barat Sumatera terpisah daripada laluan perdagangan di Selat Melaka.
Oleh itu, Raffles berhasrat membuka sebuah pelabuhan yang berkedudukan strategik untuk bersaing dengan pelabuhan
Betawi dan menyekat pengaruh Belanda di Hindia Timur. Akhirnya, beliau telah berjaya membuka Singapura pada tahun 1819.
Tindakan Raffles menduduki Singapura dan membuat perjanjian dengan ketua-ketua di Singapura telah dibantah oleh
Belanda. Pihak Belanda mendakwa bahawa Singapura adalah wilayah di bawah naungannya. Belanda mengatakan Raffles
mencerobohi wilayah mereka dan mengugut akan menggunakan kekerasan sekiranya British enggan berundur dari Singapura.
Dengan itu, masalah ini telah menimbulkan perang dingin antara British dan Belanda.
Bantahan juga dibuat oleh Gabenor Jeneral Betawi iaitu Baron Van der Capellan kepada Gabenor Jeneral India, iaitu
Lord Hastings. Ini telah mencetuskan sati “peperangan kertas” di antara mereka antara tahun 1819 hingga 1824.
4. Kemajuan Singapura
Gabenor Jeneral Lord Hastings menolak dakwaan Belanda memandangkan Singapura merupakan sebuah pelabuhan bertaraf
bebas yang membawa keuntungan kepada pihak Inggeris. Dalam jangka masa setahun sahaja, nilai perdagangan melebihi $4
juta. Pada tahun 1823, nilai perdagangan Singapura bertambah kepada $13.2 juta. Selain itu, penduduk di Singapura juga
meningkat kepada 10000 orang. Dalam keadaan ini, saudagar-saudagar SHTI di Calcutta mendesak petempatan Singapura
dikekalkan.
Kemajuan pesat Singapura telah menjejaskan perdagangan Belanda di Hindia Timur. Perdagangan pelabuhan-
pelabuhan Belanda di Hindia Timur seperti Betawi mulai mengalami kemerosotan. Untuk mengelakkan pertempuran yang
terbuka, pihak British mengambil langkah untuk berunding dengan Belanda.
5. Masalah kewangan Belanda
Negara Belanda menghadapi krisis kewangan yang amat teruk akibat daripada Perang Napoleon. Belanda telah kehilangan
perusahaan perkapalan dan perdagangannya yang diambil alih oleh Britain. Kini VOC hampir dengan garis kebankrapan. Untuk
mengelakkannya daripada berlaku, VOC telah berhutang kepada pihak British.
Bantuan dan pinjaman telah diberikan oleh British. Menurut J.S. Furnival, hutang Belanda pada tahun 1815 ialah 600 juta Florin
dimana hutang terhadap British adalah sebanyak £144 juta.
Apabila VOC dibubarkan pada tahun 1799, Kerajaan Belanda bertanggungjawab memikul beban hutang yang
ditinggalkannya. Untuk menyelesaikan masalah hutang piutang ini, Belanda telah mengambil langkah untuk berunding dengan
British bagi mencapai suatu persefahaman melalui perjanjian selain mengelakkan pertempuran daripada berlaku.
Syarat-syarat Perjanjian
Perjanjian Inggeris-Belanda telah ditandatangani pada 17 Mac 1824 di London. Pihak British diwakili oleh George Canning dan pihak
Belanda pula diwakili oleh Charles W. Wymn. Kandungan perjanjiannya ialah:
1. Syarat-syarat kewilayahan
a. Belanda menarik balik bantahannya terhadap pendudukan British di Singapura. British bersetuju tidak membuat sebarang
pelabuhan di Pulau-pulai Karimon, Bantam, Bintang, Lingga atau di pulau-pulau yang terletak di selatan Selat Singapura.
British juga bersetuju tidak akan membuat perjanjian dengan ketua-ketua di pulau-pulau tersebut.
b. British menarik semula bantahannya terhadap pendudukan Belanda di Pulau Belitong dan lain-lain kawasan.
c. Bandar dan pelabuhan Melaka serta tanah jajahannya diserahkan kepada British. Belanda bersetuju tidak akan membuat
sebarang perjanjian atau pelabuhan di kawasan tersebut.
d. Bangkahulu di Sumatera diserahkan kepada Belanda. British bersetuju tidak akan membuat tempat persinggahan atau
perjanjian dengan ketua-ketua di Sumatera.
e. Belanda menyerahkan semua lojinya di India serta hak istimewanya yang ada kepada British. Belanda juga akan
membayar sebanyak £100000 kepada Britsh sebagai penyelesaian hutang-piutangnya.
f. Wilayah-wilayah tersebut tidak boleh diberikan kepada kuasa-kuasa lain. Jika salah satu kuasa itu meninggalkannya,
wilayah itu mestilah diserahkan kepada kuasa yang satu lagi.
g. Semua penduduk di wilayah jajahan yang telah ditukarkan diberi tempoh selama 6 bulan untuk menguruskan harta
mereka sekiranya mereka hendak berpindah ke negeri-negeri yang mereka pilih.
h. Perpindahan hak-hak kedua-dua pihak hendaklah mula dijalankan pada 1 Mac 1825.
2. Syarat-syarat perdagangan
a. Kedua-dua pihak bersetuju membenarkan saudagar mereka menjalankan perniagaan di Kepulauan Timur, India dan
Ceylon dengan hak masing-masing. Kedua-dua pihak hendaklah mengikuti peraturan-peraturan perdagangan di tiap-tiap
kawasan.
b. Rakyat dari satu negeri mestilah membayar cukai tidak lebih daripada bayaran yang dikenakan kepada rakyat dari negeri
yang mempunyai pelabuhan.
103
c. Kedua-dua pihak mestilah mengarahkan rakyat, pihak yang berkuasa tentera dan awam supaya menghormati
kebebasan perdagangan.
d. Kedua-dua pihak mestilah menghapuskan lanun-lanun di laut sebelah timur dan jangan membenarkan lanun-lanun
menjual barang-barang dagangan mereka di kawasan atau daerah kepunyaan mereka.
e. Pelabuhan-pelabuhan yang baru tidak dibenarkan ditubuhkan di Kepulauan Timur tanpa mendapat pengesahan terlebih
dahulu dari kerajaan mereka di Eropah.
f. British mengakui monopoli Belanda terhadap perdagangan rempah di Kepulauan Maluku.
Kesan-kesan Perjanjian
1. Pembahagian Kepulauan Melayu kepada 2 lingkungan pengaruh
Kesan yang nyata hasil daripada perjanjian ini ialah terbentuknya 2 kawasan pengaruh. Belanda ingin menguasai kawasan-
kawasan meliputi Pulau Jawa, Sulawesi atau dengan kata-kata lain semua gugusan Kepulauan Melayu ke selatan Selat Singapura;
manakala British menguasai kawasan-kawasan yang meliputi Singapura, Melaka dan daerah-daerah lain di Tanah Melayu.
Perjanjian ini merupakan satu titik peralihan dalam perkembangan politik di Kepulauan Melayu. British dan Belanda kini dapat
meluaskan pengaruh perdagangan dan politik mereka di kawasan masing-masing tanpa gangguan daripada pihak lain.
2. Perpecahan Empayar Johor
Dengan pembahagian 2 kawasan pengaruh itu, secara tidak langsung telah membawa kepada runtuhnya Empayar Johor. Kini
Singapura dan Tanah Besar Johor dikuasai oleh British dan Riau-Lingga jatuh ke bawah pengaruh Belanda. Perjanjian ini juga
menyelesaikan masalah perebutan takhta Johor kerana Sultan Hussein menjadi sultan yang sah di Tanah Besar Johor dan Sultan
Abdul Rahman menjadi sultan di Kepulauan Riau-Lingga. Bendahara Ali di Pahang juga mengambil kesempatan untuk cuba
membebaskan diri dari kekuasaan Johor. Pada tahun 1853, Bendahara Ali telah mengisytiharkan kemerdekaan Pahang dan
Empayar Johor dikatakan runtuh sejak saat ini.
3. Perhubungan Inggeris-Belanda di Timur
Perhubungan mereka masih tegang. Rasa benci orang Inggeris terhadap Belanda disuarakan dalam laporan-laporan pegawai-
pegawai Negeri-negeri Selat dan dalam akhbar-akhbar Singapura. Persaingan perdagangan terus menjadi sengit. British
menuduh Belanda melanggar syarat-syarat perjanjian, tetapi, British terpaksa menelan hakikat ini dan terus memberi bantuan
kepada Belanda dan memastikan bahawa Belanda benar-benar menjadi sekutu yang dapat mengimbangkan kekuatan British
terutama di Eropah.
4. Pertelingkahan mengenai Borneo
Perbalahan antara pihak British dan Belanda di Kepulauan Melayu tersetus akibat salah faham terhadap syarat-syarat
kewilayahan. Perbalahan mengenai syarat “sebarang pulau lain ke selatan Singapura” tercetus apabila Sultan Brunei
menyerahkan Labuan kepada pihak British pada tahun 1846. Belanda menganggap bahawa Labuan terletak di selatan Selat
Singapura dan berada di lingkungan pengaruhnya. Walau bagaimanapun, masalah ini dapat diselesaikan apabila pihak British
dapat membuktikan kedudukan geografi Labuan yang sebenarnya.
5. Pelanunan
Belanda tidak mematuhi sepenuhnya syarat yang berkenaan dengan penghapusan lanun di perairan Kepulauan Melayu. Pihak
Belanda hanya mengambil tindakan terhadap kegiatan pelanunan di kawasan perairan di bawah pengaruhnya iaitu Kepulauan
Hindia Timur. Akibatnya, British terpaksa mengambil langkah-langkah sendiri untuk menghapuskan pelanunan dan ini
memakan masa serta menelan banyak perbelanjaan.
Negeri-negeri Selat
Pengenalan
Selepas tahun 1824, British mempunyai 3 bentuk petempatan iaitu Pulau Pinang yang telah ditubuhkan pada 1786; Singapura yang
diperolehi daripada Temenggung Abdul Rahman pada tahun 1819 dan Melaka yang diterima selepas Perjanjian Inggeris-Belanda
1824. Ketiga-tiga kawasan ini kemudian disatukan dan dipanggil sebagai Negeri-negeri Selat pada tahun 1826.
Penubuhan Negeri-negeri Selat, 1826-1890

Selepas tahun 1824, British mempunyai 3 bentuk petempatan. Pertama, Pulau Pinang yang telah ditubuhkan sejak tahun 1786. Pada
tahun 1805, Kerajaan India telah mengangkat Pulau Pinang menjadi “Presidency” ke-4 selepas Madras, Bombay dan Benggala di
India. Pulau Pinang mempunyai seorang gabenor sebagai ketua negara. Kedua, Singapura yang ditubuhkan pada 1819 dengan seorang
Residen yang bertanggungjawab kepada Kerajaan India. Sebelumnya iaitu di antara 1819-1823, semua arahannya datang secara
langsung dari Raffles di Bengkahulu dan bukan dari Pulau Pinang, tetapi selepas Raffles pulang ke England (1824), Singapura terus
diletakkan di bawah pentadbiran India. Ketiga, Melaka yang diperolehi melalui pertukaran dengan Bengkahulu yang diserahkan
kepada Belanda berdasarkan Perjanjian Inggeris-Belanda diletakkan secara langsung di bawah pentadbiran Kerajaan India.
Pada tahun 1826, Kerajaan India mengambil kesempatan untuk menyatupadukan ketiga-tiga negeri menjadi satu bentuk
pemerintahan dengan tujuan untuk mengurangkan bilangan pegawai-pegawai. Pernyataan ini kemudian dipanggil Negeri-negeri Selat.
Negeri-negeri Selat ini terus menjadi Presidency ke-4 dan Pulau Pinang dijadikan ibu negerinya. Seorang gabenor dilantik dan ianya
tertakluk kepada arahan-arahan dari Kerajaan India. Pada tahun 1832, pusat pentadbiran Negeri-negeri Selat dipindahkan ke
Singapura.
Pada tahun 1830, taraf Presidency Negeri-negeri Selat telah diturunkan ke taraf Residency. Dengan itu, jawatan gabenor
telah dijadikan Residen. Kemudian 2 orang Timbalan Residen telah dilantik di Pulau Pinang dan Melaka. Tetapi selepas tahun 1832,
jawatan gabenor digunakan semula di Negeri-negeri Selat.
Perpindahan pusat pentadbiran Negeri-negeri Selat
Ketika Negeri-negeri Selat di bawah pentadbiran Kerajaan India ia telah diletakkan di bawah kawalan 3 bentuk pentadbiran,
antaranya:
a. 1831-1851 – ditadbir oleh Kerajaan Benggala
b. 1851-1858 – diletakkan secara langsung kepada Pejabat Gabenor Jeneral
c. 1858-1867 – diserahkan kepada Pejabat India
104
Rayuan untuk perpindahan pentadbiran Negeri-negeri Selat dari Pejabat India ke Pejabat Tanah Jajahan telah bertambah
kuat selepas pengenalan Akta Mata Wang dan cukai pelabuhan.
Malah, rayuan dibuat kepada Kerajaan India pada masa itu terlibat dalam satu pemberontakan sepoi (Dahagi India, 1857) di
mana sepoi-sepoi India bangkit menentang SHTI. Peristiwa Dahagi itu jelas memperlihatkan kelemahan Pejabat India untuk
memerintah India sendiri dan membuktikan ketidakmampuan untuk mentadbir Negeri-negeri Selat yang jauh.
Dalam rayuan itu, saudagar-saudagar Negeri-negeri Selat telah meminta Pejabat Tanah Jajahan di London supaya mengambil
alih kuasa pentadbiran Negeri-negeri Selat daripada Pejabat India.
Selepas tamatnya peristiwa Dahagi, iaitu 1858, SHTI telah dibubarkan dan kuasa pentadbiran India diletakkan di bawah
Kerajaan British di London. Pada 10 Ogos 1866, Parlimen meluluskan Akta Perpindahan Pentadbiran Negeri-negeri Selat dari India
ke Pejabat Tanah Jajahan.
Pada 1 April 1867, Akta tersebut dikuatkuasakan dan pentadbiran Negeri-negeri Selat dipindahkan ke Pejabat Tanah Jajahan
di London. Dengan ini, Negeri-negeri Selat mencapai taraf Tanah Jajahan Mahkota.
Sebab-sebab perpindahan
1. Kedudukan India yang jauh dari Negeri-negeri Selat
Ketika Negeri-negeri Selat di bawah pentadbiran Kerajaan India, telah timbul beberapa masalah dan rasa tidak puas hati di
kalangan orang ramai terutama golongan saudagar yang merupakan golongan terpenting. Mereka menuduh Kerajaan India tidak
cuba menyelesaikan masalah dan memenuhi keperluan mereka. Dengan lain perkataan, Kerajaan India cuai menjalankan
tugasnya. Kesukaran-kesukaran yang dihadapi oleh Kerajaan India dan mungkin tidak dapat dielakkan kerana kedudukan India
yang begitu jauh daripada Negeri-negeri Selat. Keadaan ini menyebabkan satu-satu arahan penting yang hendak disampaikan ke
Negeri-negeri Selat mengambil masa yang lama untuk diterima. Keadaan ini menjadi semakin serius apabila tidak ada pegawai-
pegawai India yang mengetahui benar-benar akan kedudukan Negeri-negeri Selat. Yang penting, antara India dan Negeri-negeri
Selat mempunyai perbezaan yang besar sama ada dari segi politik mahupun dari segi sosial. Oleh itu, segala keputusan yang
dibuat oleh Kerajaan India sering-kali bertentangan dengan kehendak-kehendak atau tidak dapat memenuhi keperluan
masyarakat Negeri-negeri Selat.
2. Sikap kecuaian Kerajaan India dalam masalah Negeri-negeri Selat
a. Masalah lanun
Sikap cuai Kerajaan India jelas dilihat dalam usaha mereka membasmi lanun yang dikatakan tidak bersungguh-sungguh.
Kejadian rompakan berlaku berleluasa di Selat Melaka dan perairan Singapura. Kegiatan lanun dilakukan oleh beberapa
puak seperti Ilkanon, Sikarna, Melayu, Dayak dan lain-lain. Kadang-kala, mereka tidak sahaja merompak malah membakar
kapal-kapal perdagangan serta membunuh anak-anak kapal atau ditawan lalu dijadikan hamba abdi. Peristiwa rompakan
oleh lanun sudah pasti menjejaskan perdagangan Negeri-negeri Selat. Dalam tahun-tahun 1850, orang Cina turut terlibat
dalam peristiwa lanun.
b. Mengawal kegiatan kongsi gelap
Seperti masalah lanun, Kerjaan India juga dituduh tidak berjaya dalam usahanya mengawal kegiatan kongsi gelap cina.
Dalam hubungan dengan kongsi gelap cina, Kerajaan India menggunakan sistem “indirect rule” iaitu memberi kebebasan
kepada kongsi gelap itu menjalankan kegiatan mereka. Oleh sebab kongsi gelap cina di Negeri-negeri Selat ditubuhkan
berdasarkan puak-puak, menyebabkan sering terjadi pergaduhan antara mereka yang kemudiannya diikuti oleh peristiwa
pembunuhan. Keadaan ini semua memberi kesan buruk kepada saudagar.
Bagi golongan saudagar Negeri-negeri Selat pula, usaha-usaha yang lebih giat hendaklah dijalankan lebih-lebih lagi
memandangkan hilangnya monopoli perdagangan Inggeris di Negeri China pada tahun 1833. Dengan kehilangan monopoli
perdagangan itu sudah tentu tumpuan hendaklah dibuat ke Negeri-negeri Selat. Tetapi, jika kegiatan lanun dan kongsi gelap
tidak dapat dikawal, bermakna cita-cita hendak menjadikan Negeri-negeri Selat sebagai pusat perdagangan Inggeris yang
penting di bahagian timur tidak akan tercapai.
3. Sikap kecuaian Kerajaan India terhadap pentadbiran Negeri-negeri Selat
Dasar pengurangan pegawai-pegawai untuk menjimatkan perbelanjaan pentadbiran Negeri-negeri Selat menyebabkan
kecekapan pentadbirannya merosot. Ini adalah kerana Negeri-negeri Selat semakin maju tetapi bilangan pegawai tidak
mencukupi untuk menguruskan kerja tambahan. Selain itu, pegawai yang dihantar ke Negeri-negeri Selat juga tidak terlatih
dalam pentadbiran tempatan. Kebanyakan mereka adalah muda dan tidak faham tentang bahasa dan adat resam orang tempatan.
Oleh itu, mereka menghadapi masalah untuk menjalankan tugas dengan cekap. Pegawai-pegawai ini juga diberi gaji yang
rendah dan kenaikan pangkat tidak terjamin. Jadi, mereka tidak berminat dalam tugas mereka. Justeru itu, mereka mengamalkan
rasuah.
Kerajaan India juga tidak mengambil tindakan tegas untuk mengekalkan keamanan di Negeri-negeri Selat. Bilangan
anggota polis tidak mencukupi untuk menjaga ketenteraman, misalnya pada tahun 1831, hanya terdapat 18 orang polis untuk
menjaga penduduk seramai 16000 di Singapura. Sistem keadilan di Negeri-negeri Selat juga tidak cekap kerana tidak ada
hakim-hakim dan peguam-peguam yang terlatih dan kekurangan mahkamah untuk membicarakan serta mengadili kes-kes
jenayah dan awam. Hanya terdapat seorang hakim di Negeri-negeri Selat pada tahun 1856. Ini menyebabkan banyak kes
tertangguh.
4. Ketiadaan perwakilan tempatan
Kerajaan Negeri-negeri Selat tidak mempunyai majlis perundangan untuk memilih wakil-wakil rakyat dalam menyuarakan
pendapat rakyat tempatan berkenaan pentadbiran Negeri-negeri Selat. Jadi, undang-undang digubal dan diluluskan di majlis
perundangan di Calcutta atau Parlimen oleh ahli-ahli dan pegawai-pegawai yang jahil mengenai keadaan Negeri-negeri Selat.
Undang-undang yang digubal tidak secocok dengan keadaan di Negeri-negeri Selat kerana keadaan sosioekonomi di Negeri-
negeri Selat jauh berbeza daripada India dan Britain. Malah, undang-undang ini digubal tanpa menghiraukan pandangan
pegawai-pegawai tempatan. Oleh itu, pedagang-pedagang tidak puas hati dengan tindakan Kerajaan India dan menuntut supaya
sebuah majlis perundangan ditubuhkan dan diwakili oleh wakil tempatan.
5. Penempatan banduan di Negeri-negeri Selat
105
Kerajaan India mengambil keputusan untuk menghantar banduan dari India ke Negeri-negeri Selat, misalnya menjelang
tahun 1857, seramai 4000 orang banduan telah dihantar ke Negeri-negeri Selat. Tindakan ini dibantah keras oleh saudagar-
saudagar yang diketuai oleh W.H. Read. Mereka menganggap kehadiran banduan akan menjejaskan imej Negeri-negeri Selat
dan mengancam nyawa mereka. Besar kemungkinan perdagangan Negeri-negeri Selat akan merosot kerana saudagar asing akan
merasa bimbang untuk melakukan aktiviti perdagangan. Selain itu, Negeri-negeri Selat juga terpaksa membiayai perbelanjaan
untuk menanggung banduan-banduan itu dan seterusnya menambahkan beban kewangan dan sosial mereka.
6. Dasar tidak campur tangan Kerajaan India
Faktor ini adalah berkaitan dengan kepentingan golongan saudagar. Bagi pendapat mereka, polisi tidak campur tangan di
Negeri-negeri Melayu akan merugikan perdagangan dan mengurangkan pengaruh British. Mereka inginkan Kerajaan India
untuk campur tangan dan menamatkan keadaan huru-hara di Negeri-negeri Melayu yang semakin berleluasa. Mereka
mengharapkan agar keamanan di Negeri-negeri Melayu dapat dipulihkan untuk kemajuan perdagangan dan pelaburan. Namun,
Kerajaan India enggan berbuat demikian. Di sebaliknya, mereka mengamalkan dasar pro-Siam di mana dasar ini telah
merugikan kegiatan perdagangan saudagar British.
7. Akta Mata Wang, 1855
Pada tahun 1855, Akta Mata Wang telah diluluskan di mana akta ini menjadikan mata wang rupee dan paisa sebagai mata wang
yang sah di Negeri-negeri Selat bagi menggantikan mata wang ringgit perak dan sen. Akibatnya, bantahan-bantahan telah timbul
disebabkan saudagar-saudagar telah biasa dengan penggunaan wang ringgit dan juga disebabkan nilai wang rupee adalah tidak
stabil berbanding dengan nilai wang ringgit. Masalah ini menjadi kemuncak kemarahan dan rasa tidak puas hati golongan
saudagar terhadap pentadbiran India. Akhirnya, Kerajaan India terpaksa menarik balik pelaksanaan mata wang rupee.
8. Pengenaan cukai pelabuhan, 1856
Pada awal tahun 1830-an, Kerajaan India telah mengalami kemelesetan ekonomi. Untuk mengatasinya, maka pada tahun 1833
telah dicadangkan untuk mengenakan cukai pelabuhan. Kemudian dalam tahun 1856, ketetapan telah diambil oleh Kerajaan
Indiauntuk mengenakan cukai pelabuhan di Negeri-negeri Selat. Kutipan cukai tersebut akan digunakan untuk membiayai
pembinaan rumah-rumah api, pelampung-pelampung dan beberapa pangkalan. Ketetapan ini dibantah keras oleh para saudagar
kerana mereka merasa kemakmuran yang dirasai dan keuntungan yang diperolehi adalah bergantung kepada taraf pelabuhan
bebasnya, terutama pelabuhan Singapura. Mereka bimbang jika cukai pelabuhan dilaksanakan kemungkinan kapal-kapal asing
akan berkurangan. Jika keadaan ini berlaku, sudah pasti kedudukan ekonomi saudagar di Negeri-negeri Selat akan terjejas.
Pentadbiran Negeri-negeri Selat, 1867
Kerajaan Negeri-negeri Selat diketuai oleh seorang Gabenor. Gabenor yang pertama ialah Sir Harry Ord. Gabenor dibantu oleh Majlis
Kerja Kerajaan dan Majlis Perundangan. Majlis Kerja Kerajaan terdiri daripada ahli-ahli rasmi. Majlis Perundangan terdiri daripada 9
orang ahli rasmi dan 5 orang ahli tidak rasmi. Majlis Perundangan ini membuat undang-undang bagi Negeri-negeri Selat tetapi mesti
mendapat persetujuan daripada Parlimen Brirish terlebih dahulu. Gabenor Negeri-negeri Selat diberi kuasa penuh untuk memerintah
Negeri-negeri Selat.
Hubungan Inggeris dengan Negeri-negeri Melayu Naungan Siam 1826-1863
Pengenalan
Walaupun Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 memberi peluang kepada Inggeris untuk meluaskan pengaruhnya di Negeri-negeri
Melayu, tetapi Inggeris di India tidak berbuat demikian. Dalam perjanjian tersebut, ternyatalah bahawa Semenanjung Tanah Melayu
adalah di dalam lingkungan pengaruh British. Tetapi, Siam telah berusaha untuk menjadikan dirinya sebagai “tuan” ke atas negeri-
negeri Melayu. Keadaan ini telah menimbulkan huru-hara dan pegawai-pegawai Negeri-negeri Selat telah mengambil tindakan tanpa
restu dari India untuk mengatasinya.
Hubungan British dengan Siam dan Kedah sebelum 1824
Pada awal abad ke-19, negeri Siam menjadi kuat semula di bawah pemerintahan Dinasti Chakri. Raja Chakri, iaitu Raja Rama I telah
memindahkan ibu negerinya dari Ayuthia ke Bangkok (1783) dan ingin menegakkan semula kuasanya ke atas negeri-negeri Melayu
seperti Perak, Kedah, Kelantan dan Terengganu.
Negeri-negeri tersebut tidak menghantar bunga emas ke Siam sejak Siam berperang dengan Burma pada tahun 1760-an.
Selepas kemusnahan ibu negerinya, iaitu Ayuthia oleh Burma pada tahun 1767, Siam telah dapat mengawal jajahan takluknya di
Negeri-negeri Melayu Utara.
Pada tahun 1816, Kedah diarah oleh Kerajaan Siam supaya menyerang negeri Perak kerana gagal menghantar bunga emas
kepadanya. Sultan Ahmad Tajuddin dengan berat hati telah menyerang Perak. Sultan Perak disingkirkan dan sebagai ganti, dilantik
pula Raja Muda manjadi sultan yang disifatkan sebagai wakil pemerintah Siam di Perak.
Sungguhpun Sultan Ahmad telah memenuhi kehendak Siam, namun Siam masih curiga dan tidak puas hati terhadap baginda.
Ini disebabkan sultan telah berusaha untuk membebaskan Kedah dari cengkaman Siam. Dalam hal ini, Siam menuduh sultan telah
bersuhabat dengan Burma. Sebelum itu, kecurigaan Siam terhadap Kedah telah pun wujud apabila bekas sultan (Sultan Abdullah
Muharam Syah) menyerahkan Pulau Pinang kepada pihak British tanpa pengetahuan Siam. Berhubung dengan perkara-perkara di atas,
Sultan Ahmad telah diarahkan ke Bangkok tetapi baginda enggan berbuat demikian kerana dapat menjangkakan hukuman yang akan
di terima.
Keengganan Sultan Ahmad itu telah menimbulkan kemarahan Siam. Oleh itu, pada tahun 1821, Kerajaan Siam mengarahkan
Gabenor Ligor iaitu Nakhon Si Thammarat menyerang Kedah. Sultan meminta bantuan dari Inggeris. Malangnya, pihak Inggeris di
Pulau Pinang atas arahan dari Kerajaan India tidak dapat memberi bantuan ketenteraan kepada baginda.
Pihak British berusaha mengelakkan terjadinya perselisihan dengan Siam walaupun pendudukan Siam ke atas negeri Kedah
menimbulkan kebimbangan kepadanya. British bimbang, bekalan makanan yang diperlukan dari Kedah akan terjejas di samping
perdagangan British di Pulau Pinang terganggu.
British benar-benar dalam keadaan yang serba salah. Di satu pihak, British inginkan persahabatan dengan Siam dan di pihak
yang lain, British tidak mahu merosakkan hubungannya dengan sultan Kedah kerana ia sedikit sebanyak akan menjatuhkan imej
British di mata Negeri-negeri Melayu yang lain. Oleh itu, dari segi jangka panjang, British harus meneruskan hubungan baik dengan
sultan Kedah.
106
Oleh itu, pihak British menghantar perwakilan John Crowford ke Bangkok pada tahun 1822 bagi mengadakan perjanjian
persahabatan dan perdagangan. Dalam rundingan ini, John Crowford meminta Kerajaan Siam melantik semula sultan Kedah yang
telah diturunkan takhta. Cadangan beliau ditolak. Walau bagaimanapun, John Crowford berjaya memperolehi maklumat penting
mengenai Siam dan juga kelemahan-kelemahan tentera Siam.
Persetiaan Awal dengan Raja Ligor, 1825
Pada tahun 1825, Kerajaan India atas desakan Gabenor Fullerton bersetuju menghantar satu perwakilan ke Bangkok untuk
memulihkan hubungan perdagangan dengan Siam. Kapten Henry Burney dilantik untuk mengetuai perwakilan tersebut.
Akan tetapi, Gabenor Fullerton mengarahkan Kapten Burney untuk menemui Raja Ligor bagi mewujudkan hubungan damai
dan untuk merintis jalan bagi perwakilan Inggeris ke Bangkok.
Apabila Kapten Burney tiba di Ligor, beliau mendapati bahawa tentera laut Raja Ligor sudah bersiap sedia untuk menyerang
Selangor dan Perak. Burney memberi amaran kepada Raja Ligor bahawa sekiranya beliau menyerang Perak atau Selangor, maka
British akan campur tangan.
Oleh sebab Raja Ligor menyedari bahawa pihak British tidak lagi mengikuti dasar pro-Siam, maka beliau bersetuju
menandatangani perjanjian sementara pada 31 Julai 1825 dengan Kapten Burney untuk mengelakkan tindakan perang ke atas Siam.
Syarat-syarat Perjanjian Awal ini ialah:
a. Raja Ligor tidak akan menyerang Perak dan Selangor.
b. Raja Ligor memberi peluang kepada Perak dan Selangor untuk membuat keputusan sama ada hendak menghantar bunga emas
atau tidak.
c. Raja Ligor bersetuju menemani Kapten Burney mengadap Raja Siam di Bangkok.
d. Inggeris bersetuju tidak akan campur tangan dalam negeri Kedah.
e. Sultan Kedah dibenarkan kembali ke Kedah. Sultan hendaklah menghantar “bunga emas” setiap tiga tahun dan membayar
sebanyak $4000 tiap-tiap tahun sebagai jajahan takluk Siam.
Setelah perjanjian itu dihantar ke India untuk mendapatkan pengesahan, Gabenor Fullerton menghantar John Anderson ke
Perak dan Selangor untuk memulihkan hubungan kedua-dua negeri ini dan Sungai Bernam dijadikan sempadan.
Perjanjian Burney, 1826
Perjanjian sementara yang ditandatangani oleh Burney dengan Raja Ligor mendapat pengesahan dari Kerajaan India. Dengan itu,
Kapten Burney sekali lagi dihantar (pada bulan Disember 1825) ke Siam lagi bagi mendapatkan pengiktirafan perjanjian tersebut.
Sesungguhnya, Kapten Burney dihantar ke Bangkok dengan tujuan berikut:
a. Untuk menjamin bahawa British tidak berniat buruk terhadap Siam dan ingin mengukuhkan hubungan perdagangan dan
persahabatan dengannya.
b. Beliau dikehendaki merundingkan pemulihan takhta Kerajaan Kedah kepada Sultan Ahmad Tajuddin.
c. Memastikan Perak dan Selangor serta negeri-negeri Melayu yang lain terpelihara.
Sungguhpun keadaan ini agak sulit tetapi dengan kebijaksanaan dan diplomasi, akhirnya Burney berjaya mendapat tolak
ansur dari pidak Siam setalah rundingan-rundingan berjalan selama 6 bulan. Kejayaan ini juga adalah atas kerjasama yang diberikan
oleh Raja Ligor dan pegawai-pegawai Siam yang besifat sederhana. Akhirnya, pada 20 Jun 1826, satu perjanjian telah ditandatangani
iaitu Perjanjian Burney.
Perjanjian Sulit Inggeris Siam 1897
Pengenalan
Selepas berjaya menyekat pengaruh Siam dari mara ke selatan, pihak British mula memikirkan rancangan untuk mengambil 4 buah
negeri Melayu di utara dari kekuasaan Siam. Matlamat British ialah untuk menyatukan negeri-negeri itu dalam suatu gabungan iaitu
Tanah Melayu. Ketika ini, British sudah berjaya meletakkan Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang di bawah pentadbiran
mereka. Satu perjanjian sulit antara Inggeris dengan Siam telah diadakan pada tahun 1897 sebagai perintis untuk mengambil keempat-
empat buah negeri Melayu di utara dari Siam.
Faktor-faktor yang membawa kepada perjanjian
1. British berasa bimbang selepas mendapat berita bahawa kuasa Perancis berminat meluaskan pengaruhnya ke Lembah Menam
Chao Phraya dan merancang untuk membina “Terusan Kra” pada tahun 1880.
2. British juga bimbang akan peluasan pengaruh Jerman apabila mendapat berita bahawa negara Jerman sedang berusaha untuk
membina sebuah pangkalan di kawasan Siam selatan terutama di Pulau Langkawi.
Syarat-syarat perjanjian
1. Kebimbangan campur tangan kuasa-kuasa barat tersebut mendesak British untuk menandatangani Perjanjian Sulit dengan
Siam pada 6 April 1897. Menurut perjanjian ini:
2. Raja Siam bersetuju tidak akan memindahkan sebarang kawasan di Selatan Muang Bang Tapan dekat Tenasserim.
3. British mengakui hak Siam di Selatan Muang Bang Tapan berhampiran pantai Tenasserim hingga ke negeri-negeri Kedah,
Kelantan dan Terengganu.
4. British akan membantu Siam jika ia diserang.
5. Jika Raja Siam memutuskan hendak membuat sebarang pemberian tanah kepada kuasa asing, ia mestilah terlebih dahulu
mendapat kebenaran bertulis dari British.
Kesan-kesan perjanjian
1. Dengan perjanjian ini, permintaan Jerman untuk dibenarkan bertapak di Langkawi ditolak oleh pihak Siam.
2. British berjaya menyekat Negeri-negeri Melayu dan wilayah Siam di utara Semenanjung Tanah Melayu dari jatuh ke tangan
kuasa-kuasa asing.
3. Oleh sebab perjanjian ini ditandantangani secara sulit, tidak ada pihak lain yang mengetahuinya. Sesetengah sultan telah
berasa hampa berada di bawah naungan Siam dan cuba bertindak secara bebas. Keadaan ini memaksa British dan Siam
menandatangani satu perjanjian yang dinamakan Perjanjian Sempadan (1899) untuk menentukan sempadan antara negeri-negeri
Siam, Kedah, Perak, Kelantan dan Terengganu. Di bawah perjanjian ini, Reman menjadi wilayah Siam sementara Kedah,
Kelantan dan Terengganu hanya sebagai wilayah jajahan Siam.
107
4. Ekoran daripada perjanjian ini, timbul pula isu Duff yang mendorong Siam dan British menandatangani satu
pengisytiharaan pada 1902. British mengakui secara rasmi hak Siam ke atas Negeri-negeri Melayu Utara. Ini adalah disebabkan
keinginan British untuk mengekalkan kemerdekaan Siam supaya Siam dapat dijadikan negara penampan yang memisahkan
British dengan Perancis kerana sempadan bersama boleh menimbulkan peperangan di antar kedua-dua pihak itu.
Pengisytiharaan Inggeris-Siam 1902
Pengenalan
Antara tahun 1899 dan 1900, Jerman telah beberapa kali cuba mendapatkan Pulau Langkawi walaupun ditolak oleh Siam. Dalam
tahun 1900, timbul pula isu Duff di Kelantan menyebabkan hubungan Inggeris-Siam terjejas. Memandangkan keadaan yang demikian
British berasa satu rundingan harus diadakan dengan Siam bagi menyelesaikan masalah ini. Hubungan Siam dengan British
bertambah runcing apabila Siam mengambil tindakan ke atas Pattani yang cuba melepaskan diri dari kekuasaan Siam. Pada bulan
Disember 1901, Setiausaha Negara bagi Tanah Jajahan iaitu Joseph Chamberlin telah mengarahkan Menteri Inggeris di Bangkok
mendesak Siam supaya mengadakan rundingan dengan Inggeris. Hasil daripada peranan Frank Swettenham, satu pengisytiharaan
telah diadakan pada bulan Oktober 1902.
Sebab-sebab yang membawa kepada pengisytiharaan
1. Kebimbangan campur tangan kuasa asing
Kebimbangan Inggeris terhadap penguasaan kuasa di Negeri-negeri Melayu Utara semakin bertambah. Pada tahun 1901,
Inggeris mendengar khabar angin yang ada pihak-pihak tertentu di Pattani dan Kelantan yang cuba mendapat sokongan Jerman
untuk membebaskan negeri-negeri itu daripada cengkaman Siam. Antara tahun 1899-1901 kuasa Jerman, Rusia dan Amerika
Syarikat pula berusaha untuk mendapatkan hak-hak kewilayahan di Negeri-negeri Melayu Utara. Jerman telah mempergiatkan
usahanya pada tahun 1899-1900 untuk memperoleh Pulau Langkawi untuk digunakan sebagai pangkalan laut di Asia Tenggara.
Rusia juga berikhtiar memperoleh Ujong Salang (Pulau Phuket) untuk dijadikan sebagai pangkalan arang batu. Amerika
Syarikat berusaha untuk mendapatkan konsesi kewilayahan di Terengganu dan pulau-pulau di sekitarnya. Dengan itu, Inggeris
berasa bimbang kalau-kalau Siam tunduk kepada tekanan kuasa-kuasa asing ini.
2. Kegiatan R.W. Duff di Kelantan
Dengan keadaan ini, pada tahun 1900, Sultan Kelantan telah bertindak seolah-olah merdeka. Baginda telah memajakkan tanah
seluas 2000 batu persegi atau hampir satu pertiga daripada keluasan Kelantan kepada R.W. Duff, seorang saudagar Inggeris
tanpa kebenaran daripada Raja Siam. Tindakan Sultan Kelantan ini telah menimbulkan kebimbangan dan kerumitan Inggeris
kerana kemungkinan penyerahan serupa akan dibuat kepada kuasa-kuasa asing yang lain. Justeru itu, Siam pula membantah
kepada Inggeris tentang perbuatan Duff itu. Pada tahun 1902, Sultan Terengganu menerima permohonan Amerika Syarikat
untuk melombong di Pulau Redang. Dalam keadaan ini, Duff meminta sokongan pihak Inggeris bagi menentang bantahan Siam
terhadap pajakan tanah itu. Beliau mengancam mendapatkan sokongan Perancis atau Jerman jika Kerajaan Inggeris enggan
menyokong hak pajakannya di Kelantan.
3. Rusuhan dalam negeri
Rusuhan dalam negeri akibat daripada dasar Siam untuk mengetatkan kekuasaannya ke atas Negeri-negeri Melayu Utara juga
merupakan faktor yang membawa kepada Pengisytiharaan Inggeris-Siam. Raja Abdul Kadir dari Pattani dan Sultan Mahmud IV
dari Kelantan telah meminta bantuan Inggeris untuk mengelakkan ancaman dari Siam. Hal ini kerana Raja Abdul Kadir telah
dipenjarakan oleh Siam dalam bulan Februari 1902, manakala Sultan Mahmud IV berasa bimbang akan kedudukannya. Kalau
Inggeris tidak memberi bantuan, kemungkinan besar mereka akan meminta bantuan daripada kuasa Eropah yang lain.
4. Peranan Swettenham
Pada masa itu, Frank Swettenham ialah Gabenor Negeri-negeri Selat dan Pesuruhjaya Tinggi Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
Swettenham menyokong kuat tuntutan Duff sebagai alasan untuk meluaskan pengaruh Inggeris di Negeri-negeri Melayu Utara
naungan Siam khususnya ke atas Kelantan dan Terengganu. Beliau mencadangkan kepada Kerajaan Inggeris supaya melantik
pegawai-pegawai Inggeris yang berkhidmat di Bangkok sebagai penasihat untuk menguruskan hal-ehwal negeri-negeri Kelantan
dan Terengganu. Cadangan ini dibuat atas pendapat bahawa Siam tidak berupaya menguruskan hal-ehwal tempatan negeri-
negeri Melayu berkenaan dan berkemungkinan besar Siam akan mendapatkan bantuan daripada kuasa-kuasa Eropah yang lain.
Sistem penasihat ini diharap akan memelihara kepentingan Inggeris di negeri-negeri tersebut dan juga melindungi negeri-negeri
itu daripada ancaman kuasa-kuasa asing yang lain. Cadangan Swettenham mendapat bantahan kuat daripada Siam tetapi beliau
telah menggugut akan mengiktiraf Kelantan dan Terengganu sebagai negeri yang bebas jika sekiranya Siam enggan berunding
dengan Inggeris untuk menerima cadangan tersebut sebelum bulan September 1902. Siam berasa terancam dengan ugutan ini
dan bersetuju menandatangani satu perjanjian baru pada 6 Oktober 1902.
Syarat-syarat Pengisytiharaan
1. Siam akan menguasai hubungan luar negeri-negeri Kelantan dan Terengganu.
2. Siam tidak akan campur tangan dalam hal-ehwal dalam negeri Kelantan dan Terengganu.
3. Penasihat-penasihat berbangsa Inggeris akan dilantik oleh Siam untuk menasihati Sultan Kelantan dan Terengganu dalam semua
hal pentadbiran kecuali perkara-perkara yang berkenaan agama dan adat resam orang Melayu.
4. Kelantan dan Terengganu tidak berhak memberi sebarang konsesi kepada orang asing tanpa perakuan Siam.
5. Siam akan menerima 10% daripada pendapatan jika pendapatan Negeri-negeri Melayu Utara naungan Siam melebihi $100000.
Kesan-kesan Pengisytiharaan
1. Pada tahun 1903, Kelantan menerima W.A. Graham sebagai Penasihat Siam dan pada tahun 1905 Kedah menerima Meadows
Frost sebagai Penasihat Kewangan.
2. Terengganu enggan mengesahkan perjanjian tersebut dan enggan menerima penasihat Siam.
3. Mengernai Kedah pula, Inggeris cuba menguatkan kedudukannya dengan memulihkan kewangan Kedah melalui pinjaman
tambahan kepda Siam. Pihak Siam pula bersetuju berbuat demikian dengan syarat seorang Penasihat Kewangan bangsa Inggeris
dilantik untuk menguruskannya. Dengan itu, J.F. Williamson dilantik sebagai Penasihat Kewangan Kedah untuk memulihkan
kewangannya.
108
4. Walaupun persetiaan ini telah menjelaskan kedudukan Kelantan dan Terengganu sebagai negeri naungan Siam tetapi tidak
menenangkan fikiran pihak Inggeris. Hal ini kerana pihak Jerman ingin membantu Siam membina jalan keretapi di Siam Selatan.
5. Peringkat akhir yang membawa kepada penguasaan sepenuhnya Inggeris ke atas Negeri-negeri Melayu Utara ialah melalui
Perjanjian Bangkok yang ditandatangani pada 9 Julai 1909.
Perjanjian Bangkok 1909
Pengenalan
Inggeris semakin bertekad untuk mengambil alih pentadbiran ke atas keempat-empat Negeri-negeri Melayu Utara itu. Bagi Inggeris,
masanya telah tiba untuk berbuat demikian apabila Jerman menawarkan tawaran Siam untuk membina jalan keretapi di Siam Selatan.
Matlamat Inggeris ini semakin menyakinkan apabila satu Pakatan Inggeris-Perancis ditandatangani. Untuk mempengaruhi Siam agar
bersetuju untuk berunding, Inggeris dan Perancis telah bersedia menamatkan hak wilayah asing yang diperolehi sejak tahun 1855 dan
1856. Siam sedar bahawa Inggeris begitu serius terhadap perkara mengenai Negeri-negeri Melayu Utara lalu bersetuju untuk
mengadakan perundingan. Rundingan telah diadakan dan akhirnya Perjanjian Bangkok telah ditandatangani pada 9 Julai 1909.
Faktor-faktor yang membawa kepada perjanjian
1. Pakatan Inggeris-Perancis 1904
Selepas ditandatangani Pengisytiharaan Inggeris-Siam, sikap Inggeris terhadap Siam mulai berubah. Hal ini adalah disebabkan
Inggeris dan Perancis telah menamatkan permusuhan mereka di Eropah dengan termeterainya Pakatan Inggeris-Perancis pada 8
April 1904. Pakatan ini telah manamatkan ancaman peluasan kuasa Perancis di Siam dan dasar kemaraan di Negeri-negeri
Melayu Utara. Perjanjian ini meletakkan Siam dalam bahaya. Kemungkinan besar Inggeris tidak akan menolong Siam sekiranya
Perancis melanggarnya dari Indo-China. Kebimbangan Siam menjadi nyata apabila Perancis merampas Battambang dan Siem
Reap, iaitu jajahan-jajahan takluk Siam di sempadan Siam-Kampuchea. Inggeris tidak membantu Siam malah ia bersikap
berkecuali. Hal ini merugikan Siam.
2. Kebimbangan campur tangan kuasa asing yang lain
Perancis, Rusia dan Jerman berminat untuk membina terusan di Segenting Kra sebab tertarik dengan kepesatan perdagangan
Asia-Eropah kesan daripada pembukaan Terusan Suez. Pada tahun 1906, Jerman pula mendapat persetujuan Siam untuk
membina jalan keretapi di Negeri-negeri Melayu Utara. Tindakan ini dianggap oleh Inggeris sebagai satu helah untuk menguasai
Negeri-negeri Melayu Utara. Siam cuba mendapatkan bantuan modal dan buruh dari Jerman untuk membina jalan keretapi yang
akan menghubungkan Bangkok dengan sempadannya di Kedah. Inggeris berasa bimbang bahawa langkah Siam akan membawa
kepada kemungkinan besar Jerman campur tangan di Kedah dan mengancam kepentingan Inggeris di situ.
3. Pembatalan hak-hak wilayah asing
Siam tidak senang hati dengan pemberian hak-hak istimewa kepada Inggeris sejak tahun 1855. Siam kini ingin membatalkan
perjanjian-perjanjian berat sebelah seperti Perjanjian Bowring (1855) dan Perjanjian Sulit (1897). Sudah tentu Inggeris tidak
akan memansuhkan hak-hak tersebut dengan rela tanpa sebarang ganti rugi. Oleh itu, Siam mengambil keputusan untuk
menyerahkan Negeri-negeri Melayu Utara yang sebenarnya tidak menguntungkan kepada Inggeris. Sebagai balasan, Inggeris
akan memansuhkan segala-gala hak wilayah asing di Siam.
4. Masalah kewangan Siam
Sementara itu, Kelantan dan Terengganu menaruh dendam dan tidak pernah mengakui pertuanan Siam. Kedah pula menghadapi
masalah kewangan yang teruk selepas tahun 1904 kerana sikap Sultan Kedah yang boros. Siam terpaksa memberikan pinjaman
sejumlah $2 juta kepada Kedah.
Syarat-syarat perjanjian
1. Siam memindahkan segala haknya ke atas keempat-empat buah Negeri-negeri Melayu Utara di bawah pemerintahannya iaitu
Perlis, Kedah, Kelantan dan Terengganu, termasuk semua pulau yang dimiliki oleh negeri-negeri itu kepada Inggeris.
2. Siam bersetuju tidak akan menyewakan mana-mana wilayahnya kepada kuasa-kuasa asing tanpa terlebih dahulu mendapat
kebenaran dari Inggeris.
3. Kerajaan Negeri-negeri Melayu Bersekutu akan menanggung segala hutang keempat-empat buah negeri yang diperolehinya.
Kerajaan Negeri-negeri Melayu Bersekutu juga akan memberi pinjaman wang sebanyak £4 juta kepada Siam untuk membina
jalan keretapi di Selatan Siam.
4. Inggeris menyerahkan hak wilayah asing yang diperolehinya dari Persetiaan Persahabatan dan Perdagangan pada tahun 1855.
5. Inggeris berjanji tidak akan campur tangan di wilayah-wilayah Siam yang lain.
6. Perjanjian Sulit Inggeris-Siam 1897 dibatalkan.
Kesan-kesan perjanjian
1. Negeri-negeri Melayu Utara berpindah tangan dari Siam kepada Inggeris dan negeri-negeri itu menerima seorang Penasihat
British yang tugasnya seperti Residen di Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
2. Selanjutnya Penasihat British dilantik untuk berkhidmat di Perlis, Kelantan dan Kedah. Terengganu menerima Penasihat
Inggeris pada tahun 1919.
3. Perjanjian ini telah menetapkan sempadan di antara Siam dengan Tanah Melayu.
4. Perjanjian ini menjamin Inggeris agar dapat menjalankan dasar monopoli perdagangannya di Semenanjung Tanah Melayu.
Dasar Tidak Campur Tangan
Pengenalan
Sehingga bulan September 1873, Kerajaan British pada keseluruhannya mengamalkan dasar tidak campur tangan dalam hal-ehwal
Negeri-negeri Melayu. Pertambahan dalam tanah jajahan British adalah dilarang sama sekali. Segala percubaan untuk mengadakan
perjanjian-perjanjian politik telah dikecam oleh Kerajaan British di India. British khuatir bahawa perikatan-perikatan akan
mengakibatkan penglibatan dalam perang-perang tempatan (terutamanya dengan Siam) yang akan menelan perbelanjaan besar. Siam
dalam abad kesembilan belas ingin menegakkan semula kuasanya ke atas Negeri-negeri Melayu. British ingin mengekalkan
persahabatan dengan Siam memandangkan SHTI mempunyai perdagangan yang semakin maju dengan Siam. Sebab lagi dasar tidak
campur tangan tersebut ialah kepentingan-kepentingan British di Semenanjung Tanah Melayu adalah bersifat perniagaan. Negeri-
negeri Selat tidaklah dianggap sebagai batu loncatan bagi penubuhan satu Empayar British di Semenajung Tanag Melayu tetapi hanya
109
sebagai pusat-pusat perdagangan. Namun demikian, terdapat beberapa peristiwa di mana British telah campur tangan dalam hal-
ehwal Negeri-negeri Melayu sama ada untuk melindungi kepentingan-kepentingan mereka atau kerana menepati ikatan-ikatan
perjanjian.
Penawanan Kedah oleh Siam 1821
Pada tahun 1821 Siam menawan Kedah. Sultan Kedah (Ahmad Tajuddin) memohon bantuan tentera British di Pulau Pinang untuk
mendapatkan semula takhta kerajaannya. British enggan memberi bantuan tentera kepada Sultan Ahmad Tajuddin. British hanya
memberi perlindungan politik dan rela membantu baginda melalui cara perundingan dengan Siam.
Persetiaan Low 1826
Kapten James Low menandatangani satu persetiaan dengan Sultan Perak pada 18 Oktober 1826. Antara lain, SHTI bersetuju memberi
perlindungan kepada Perak sekiranya diancam oleh Siam, Selangor atau Negeri-negeri Melayu yang lain. Kapten Low seterusnya
memusnahkan pusat lanun di Sungai Kurau dan menawan Nakhoda Udin yang merupakan ejen Siam. Tindakan-tindakan Kapten Low
tersebut dikecam oleh Kerajaan British di India. Beliau tidak dibenarkan menjalankan pekerjaan politik untuk sementara waktu.
Penentuan sempadan antara Melaka dan Johol

Semasa penentuan sempadan antara Melaka dan Johol pada tahun 1833, Gabenor Ibbetson tidak membuat tuntutan ke atas sebuah
kawasan yang kaya dengan bijih timah dan emas. Kawasan tersebut tidak pula dituntut oleh Penghulu Johol. Gabenor Ibbetson
dengan kelulusan Kerajaan India menjadikannya sebagai sebahagian dari Daerah Johol.
Perang Linggi 1833
Perang Linggi meletus pada tahun 1833 apabila Saiyid Shaaban (Yamtuan Muda Rembau) ingin menawan Encik Katas (Pembesar
Linggi) yang menguasai beberapa lombong bijih timah. Perang tersebut mengancam perdagangan saudagar-saudagar Cina Melaka.
Mereka juga mengadu bahawa Saiyid Shaaban mengenakan cukai yang tinggi ke atas bijih timah yang dibawa melalui Sungai Linggi.
Gabenor Ibbetson enggan camour tangan dan tindakan beliau ini disokong oleh Kerajaan India.
Perebutan kuasa di Perak 1853
Pada tahun 1853 Sultan Perak digulingkan oleh musuhnya. Kedua-duanya meminta bantuan British. Kerajaan British di India
mengarahkan Gabenor Butterworth supaya jangan memberi sebarang bantuan. Beliau hanya dibenarkan menjadi pengantara.
Permintaan Raja Yusof 1869
Pada tahun 1869, Raja Yusof dari Perak meminta bantuan British bagi mendapatkan takhta kerajaan tetapi permintaan Raja Yusof
ditolak.
Pertikaian antara Tengku Ali dan Temenggung Ibrahim
Sebelum pembukaan Singapura oleh Stamford Raffles pada tahun 1819, Temenggung Abdul Rahman mentadbirkan Singapura dan
Johor bagi pihak Sultan Johor yang menetap di Riau. Sultan Johor ketika itu ialah Abdul Rahman yang di bawah pengaruh Belanda.
Beliau merupakan adik kepada Tengku Hussein yang sepatutnya ditabalkan sebagai Sultan Johor. Raffles membawa Tengku Hussein
ke Singapura dan mengiktiraf beliau sebagai sultan.
Perjanjian-perjanjian tahun 1819 dan 1824 yang menyerahkan Singapura kepada British telah ditandatangani bersama oleh
Sultan Hussein dan Temenggung Abdul Rahman. Kuasa sebenar di Johor berada di tangan Temenggung Abdul Rahman. Sultan
Hussein merupakan pemerintah Johor pada teori sahaja. Beliau tidak diiktiraf sebagai Sultan Johor oleh Negeri-negeri Melayu yang
lain.
Pada pertengahan abad ke-19, satu pertikaian atas hasil negeri Johor meletus antara Ali (anak Sultan Hussein) dan
Temenggung Ibrahim (anak Temenggung Abdul Rahman). Pada tahun 1847 Ali telah menuntut pengakuan sebagai Sultan Johor
daripada Kerajaan British di India. Tuntutan beliau ditolak apabila ianya tidak disokong oleh Gabenor Butterworth. Namun demikian
melalui satu perjanjian pada tahun 1855, Kerajaan British membenarkan Ali menggunakan gelaran Sultan. Beliau diberi pencen
sebanyak $500 sebulan dan kuasa mentadbirkan daerah Muar di Johor.
Perjanjian tahun 1855 tersebut mengesahkan hak Temenggung Ibrahim dan waris-warisnya memerintah negeri Johor kecuali
daerah Muar. Temenggung Ibrahim meninggal dunia pada tahun 1862 dan digantikan oelh anaknya, Temenggung Abu Bakar. Dengan
kebenaran British, beliau menggunakan gelaran Maharaja.
Semasa kematian Sultan Ali pada tahun 1877, British telah membenarkan Maharaja Abu Bakar menguasai daerah Muar.
Jumlah pencen bagi anaknya telah ditambahkan kepada $1250 sebulan. Gelaran Sultan ditarik balik dan beliau dikenali sebagai
“Tunku”.
Pada tahun 1855 Kerajaan British mengiktiraf Maharaja Abu Bakar sebagai Sultan Johor.
Perang Naning 1831-1832
Lewis (penguasa Tanah di Melaka) dan Gabenor Fullerton berpendapat bahawa penduduk Naning perlu membayar satu persepuluh
daripada hasil mereka kepada pentadbiran Melaka. Mereka juga bercadang untuk melantik pembesar-pembesar Naning sebagai
pengutip cukai atau membayar mereka pencen melalui cara pampasan. Cadangan-cadangan tersebut ditentang oleh Dol Said,
Penghulu Naning. Perang Naning meletus apabila British menghantar sebuah pasukan tentera untuk memaksa Dol Said menerima
cadangan-cadangan British. British memenangi Perang Naning yang melibatkan 1400 orang tentera dan perbelanjaan sebanyak
£100000. Naning digabungkan dengan Melaka dan diletakkan di bawah kawalan seorang Penguasa. Dol Said diberi pencen dan
sebuah rumah di Melaka.
Perjanjian Anderson dengan Selangor dan Perak 1825
Pada tahun 1825, Gabanor Fullerton mengarah Anderson untuk menyelesaikan pertikaian-pertikaian antara Selangor dan Perak.
Anderson seterusnya menandatangani perjanjian-perjanjian dengan Selangor pada 20 Ogos 1825 dan dengan Perak pada 6 September
1825. Melalui perjanjian-perjanjian ini, Perak dan Selangor bersetuju untuk tidak menyerang satu sama lain. Sungai Bernam
ditetapkan sebagai sempadan antara Perak dan Selangor.
110
Persetiaan Awal Kapten Burney 1825
Melalui persetiaan ini, Raja Ligor memberi jaminan untuk tidak menyerang Perak dan Selangor atau menentang pemulihan takhta
Kerajaan Kedah kepada Sultan Ahmad Tajuddin. Raja Ligor juga tidak akan memaksa Perak untuk menghantar bunga emas ke Siam.
Pembedilan kubu pertahanan di Terengganu 1862
Pada tahun 1862 Gabenor Negeri-negeri Selat, Cavenagh menghantar sebuah kapal perang untuk menyerang kubu pertahanan di
Terengganu.
Dasar Campur Tangan British
Pengenalan
Sebelum tahun 1874, British mengamalkan dasar tidak campur tangan di Negeri-negeri Melayu. Pegawai-pegawai British diarahkan
supaya hanya menumpukan perhatian di Negeri-negeri Selat. Tujuannya ialah untuk mengelakkan permusuhan dengan Siam kerana
Negeri-negeri Melayu, khususnya Negeri-negeri Melayu Utara yang diakui sebagai negeri-negeri naungan Siam. Selain itu,
pengalaman British akan penglibatan mereka dalam Perang Naning (1831-1832) di mana British mengalami kerugian 100 ribu ringgit
telah menyedarkan mereka supaya tidak campur tangan dalam negeri-negeri Melayu. Walau bagaimanapun, sebelum 1874, terdapat
beberapa peristiwa penglibatan British dalam hal-ehwal negeri Melayu seperti Perjanjian Burney, pembedilan kubu di Terengganu
dan Kuala Selangor dan sebagainya. Penglibatan tersebut dianggap sebagai campur tangan tidfak langsung dan tidak mempunyai
tujuan penjajahan. Akibat dari beberapa faktor, pada tahun 1874, British telah mengubah polisinya terhadap negeri-negeri Melayu dari
dasat tidak campur tangan kepada dasar campur tangan.
Faktor-faktor campur tangan
1. Faktor ekonomi
a. Keperluan bahan mentah dan pasaran baru
Ahli-ahli sejarah seperti Profesor Khoo Kay Kim, Margaret Kuowler menegaskan tujuan ekonomi adalah faktor yang penting
menyebabkan British campur tangan di Negeri-negeri Melayu sejak tahun 1874. Akibat perkembangan Revolusi Perusahaan, British
memerlukan tanah jajahan untuk mendapatkan bahan serta pasaran barang-barang industri mereka. Perkembangan industri mengetin
terutamanya selepas terciptanya teknologi mengetin oleh Peter Durar & Nicholas Appot pada tahun 1810 telah menyebabkan
permintaan bijih timah meningkat. Akibat permintaan yang tinggi, harga bijih timah meningkat kepada 7 paun 12 sherling 9 penn bagi
1 tan pada tahun 1872. Negeri-negeri Melayu terutamanya Perak, Selangor dan Sungai Ujong memang diketahui oleh British kaya
dengan bijih timah. British menganggap penguasaan ke atas negeri-negeri tersebut akan menguntungkan British kerana mereka akan
mendapat bijih timah negeri-negeri berkenaan. Campur tangan British kerana faktor ekonomi terbukti kerana British memulakan
campur tangannya di negeri-negeri yang kaya dengan bijih timah seperti Perak, Selangor dan Sungai Ujong.
b. Kepentingan pelaburan British
Walaupun sebelum tahun 1874, British mengamalkan polisi tidak campur tangan di Negeri-negeri Melayu, tetapi sudah terdapat ramai
pedagang British yang terlibat dalam kegiatan ekonomi di Negeri-negeri Melayu. Kebanyakan dari mereka melabur secara langsung
dalam lombong bijih timah di Larut, Kelang, Kuala Lumpur, Sungai Ujong, Kuantan dan sebagainya. Malah, terdapat beberapa
syarikat British yang telah mengeluarkan perbelanjaan yang banyak untuk mendapatkan konsesi (pajakan) perlombongan di negeri-
negeri Melayu. Sebagai contoh, Syarikat Patterson & Simons pada tahun 1861 mengeluarkan 33 ribu ringgit untuk mendapatkan
konsesi perdagangan di Kuantan dan Syarikat Bijih Timah Sungai Ujong telah membayar kepada Dato’ Kelana sebanyak $30 ribu
untuk mendapatkan konsesi perlombongan di Sungai Ujong manakala W. Mansfield & Rakan-rakan mempunyai kepentingan
perkapalan di Singapura, khususnya untuk mengangkut bijih timah ke Eropah. Pada tahun 1870-an, dianggarkan perdagangan bernilai
$2.5 juta setahun yang dijalankan oleh pedagang-pedagang British dan orang-orang Cina di negeri-negeri Melayu dibiayai oleh modal
Eropah. Walau bagaimanapun, perdagangan dan pelaburan mereka di negeri-negeri Melayu terganggu akibat kekacauan yang berlaku
seperti perebutan takhta, pergaduhan antara kongsi gelap Cina, pembesar-pembesar dan sebagainya. Pedagang-pedagang Eropah dan
Cina telah mendesak Kerajaan British supaya campur tangan di negeri-negeri Melayu bagi melindungi pelaburan dan perdagangan
mereka. Sebagai contoh, pada Mac 1873, seramai 248 orang pedagang Cina telah menandatangani surat rayuan mendesak British
campur tangan di Negeri-negeri Melayu. Bagi menamatkan kekacauan-kekacauan supaya kegiatan perdagangan mereka dapat
dijalankan tanpa gangguan, surat tersebut telah diterima oleh Lord Kimberley, Setiausaha Jabatan Pejabat Tanah Jajahan pada 31
Ogos 1873. Pada September 1873, Lord Kimberley telah mengarahkan Andrew Clarke supaya mengkaji dan melaporkan langkah-
langkah yang boleh diambil bagi melindungi pelaburan dan perdagangan di Negeri-negeri Melayu.
Memang tidak dapat dinafikan bahawa campur tangan British di negeri-negeri Melayu sejak tahun 1874 dipengaruhi oleh faktor-
faktor ekonomi kerana dasar tersebut dijalankan selepas Lord Kimberley menerima laporan dari Andrew Clarke pada tahun 1873.
Walau bagaimanapun, ahli-ahli sejarah seperti C.D. Cowan, J.E. Cady dan K.G. Tregonning menganggap tujuan untuk melindungi
kepentingan ekonomi British di negeri-negeri Melayu kurang penting jika dibandingkan dengan perlindungan ke atas jalan
perdagangan ke negeri China.
2. Kebimbangan terhadap kuasa asing yang lain
Ahli-ahli sejarah seperti C.D. Cowan dan K.G. Tregonning, Hanny Miller, Emily, Kennedy dan Gullick menegaskan kebimbangan
terhadap bertapaknya kuasa-kuasa asing di negeri-negeri Melayu menjadi faktor yang mempercepat campur tangan British. Pada
pertengahan abad ke-19, terutamanya pada tahun 1870-an merupakan zaman imperialisme di mana kuasa-kuasa Barat berlumba-
lumba untuk mendapatkan tanah jajahan bagi kepentingan bahan mentah dan pasaran. Pembukaan Terusan Suez pada tahun 1869
telah memendekkan perjalanan laut dari Eropah ke Asia. Keadaan ini telah menarik minat kuasa-kuasa Barat untuk mengembangkan
pengaruh mereka ke Asia. Pada tahun 1870-an, kebanyakan negeri di Asia Tenggara telah dijajah oleh kuasa-kuasa Barat, contohnya
British di Burma, Perancis di Indo-China, Sepanyol di Filipina dan Belanda di Indonesia. Hanya Siam dan negeri-negeri Melayu yang
masih belum dijajah oleh kuasa-kuasa Barat. British tidak dapat menjajah Siam kerana tindakan tersebut akan mendapat tentangan
kuasa-kuasa lain yang juga mempunyai kepentingan di Siam. British sedar bahawa jika mereka tidak menjajah negeri-negeri Melayu,
kuasa-kuasa asing akan menjajahnya. Kuasa-kuasa lain mungkin akan menjadikan kekacauan-kekacauan sebagai alasan untuk campur
tangan. Kuasa asing yang paling dibimbangi oleh British ialah Jerman yang telah muncul sebagai kuasa yang kuat selepas penyatuan
Jerman oleh Bismarck pada tahun 1871. Kejayaan Jerman mengalahkan Perancis pada tahun 1871 telah menyebabkan Jerman muncul
sebagai kuasa yang kuat di Eropah.
111
Pada tahun 1870-an, Jerman berusaha untuk mendapatkan tanah jajahan di Asia dan Afrika supaya dianggap setanding dengan
kuasa-kuasa lain. Minat Jerman terhadap negeri-negeri Melayu terbukti apabila terdapat pedagang-pedagang Jerman di Singapura
pada tahun 1870-an. Kebimbangan British terhadap tapaknya kuasa asing di negeri-negeri Melayu bertambah selepas Lord Kimberley
menerima sepucuk surat dari Saymore Clark, iaitu pengarah Syarikat Bijih Timah Selangor pada 18 Julai 1873. Dalam surat tersebut,
Saymore Clark menegaskan Tengku Kudin sebagai wizurai Selangor telah memohon bantuan British bagi menamatkan Perang
Kelang. Tengku Kudin telah mengugut sekiranya British enggan membantunya, beliau akan dapat bantuan daripada kuasa-kuasa lain,
terutamanya Jerman. Kebimbangan British terhadap kuasa lain terbukti dari laporan Lord Kimberley pada 22 Julai 1873 yang
menegaskan British tidak sanggup melihat kuasa-kuasa lain bertapak di mana-mana negeri Melayu kerana ia akan menjejaskan
kepentingan British. Kebimbangan terhadap campur tangan asing telah mempercepat campur tangan British di negeri-negeri Melayu.
Sekiranya kuasa-kuasa asing bertapak di negeri Melayu, bukan sahaja jalan perdagangan ke China terancam tetapi kedudukan British
di Negeri-negeri Selat dan kepentingan ekonomi dan politik British di negeri-negeri Melayu akan terancam.
3. Keselamatan Negeri-negeri Selat
Pada 1860-an dan 1870-an, berlakunya kekacauan di negeri-negeri Melayu akibat daripada perebutan takhta, pergaduhan pembesar,
pergaduhan pelombong-pelombong, pelanunan dan sebagainya. Antara kekacauan-kekacauan tersebut ialah Perang Kelang (1867-
1873), Perang Larut (1861-1863), Perang Saudara Pahang (1857-1863). Kekacauan-kekacauan yang berlaku di negeri-negeri Melayu,
terutamanya antara pelombong Cina telah menjejaskan Negeri-negeri Selat kerana kekacauan-kekacauan tersebut berlarutan ke
Negeri-negeri Selat. Kennedy pada bukunya “History of Malaya” menegaskan faktor keselamatan Negeri-negeri Selat yang terjejas
akibat kekacauan-kekacauan di negeri-negeri Melayu menjadi faktor paling penting menyebabkan British campur tangan di negeri-
negeri Melayu. Pendapat ini disokong oleh C.D. Cowan dalam bukunya “Nineteen Century Malaya”. Faktor ini dapat dibuktikan
dalam kenyataan Lord Kimberley pada 7 Julai 1873 yang mendesak supaya dicari jalan penyelesaian British dapat menamatkan
Perang Larut supaya keselamatan Negeri-negeri Selat tidak terjejas.
4. Faktor kemanusiaan
Frank Swettenham menegaskan bahawa campur tangan British di negeri-negeri Melayu sejak tahun 1874 dipengaruhi oleh faktor
kemanusiaan. Beliau menganggap tanggungjawab orang-orang putih ialah untuk menamatkan kekacauan dan wujudkan peraturan
serta keamanan bagi menjamin keselamatan harta benda dan nyawa. Walau bagaimanapun, faktor ini kurang penting jika
dibandingkan dengan faktor ekonomi dan politik. Malah terdapat ahli-ahli sejarah yang menegaskan faktor kemanusiaan ini sengaja
ditonjolkan dengan tujuan untuk melindungi sebab sebenar campur tangan British, iaitu sebab ekonomi dan politik.
5. Perubahan pegawai
Sebelum tahun 1870, pegawai-pegawai di Pejabat Tanah Jajahan dan kerajaan liberal di bawah Glodstone bersikap anti-imperialisme.
Mereka menganggap campur tangan British di Negeri-negeri Melayu akan membebankan mereka dari segi kewangan. Mereka tidak
bersimpati dengan rayuan pedagang-pedagang dan pegawai-pegawai Negeri-negeri Selat supaya British campur tangan di Negeri-
negeri Melayu. Sejak tahun 1870, berlaku perubahan pegawai-pegawai di Pejabat Tanah Jajahan dan Kabinet British yang membawa
kepada sentimen imperialisme. Golongan ini mahukan British campur tangan untuk melindungi kepentingan British. Pada tahun 1870,
Lord Kimberley dilantik sebagai Setiausaha Pejabat Tanah Jajahan. Pada tahun 1871, Edward Knatchbull Hugessen telah dilantik
sebagai Setiausaha Parlimen dan Robert Herbert sebagai Setiausaha Rendah Tetap Pejabat Tanah Jajahan. Sekiranya kepentingan-
kepentingan British terjejas maka mereka perlu campur tangan. Malah campur tangan setelah Lord Kimberley mengarahkan Andrew
Clarke untuk mengkaji langkah-langkah yang boleh diambil bagi melindungi pelaburan di Negeri-negeri Melayu. Pada tahun 1873,
Parti Konservatif di bawah Disraeli yang menganut fahaman imperialisme telah mempengaruhi politik England. Kejayaan konservatif
menguasai kerajaan pada Januari 1874 telah membawa kepada campur tangan British di Negeri-negeri Melayu. Selain itu, pada tahun
1870-an juga berlaku perubahan pegawai-pegawai Negeri-negeri Selat. Pegawai-pegawai tersebut juga menganut fahaman
imperialisme seperti Andrew Clarke, Frank Swettenham, Kapten Speedy dan Kapten Tathan.
6. Tindakan Andrew Clarke
Tindakan Andrew Clarke yang melampaui arahan juga bertanggungjawab terhadap perubahan dasar British di Negeri-negeri Melayu.
Andrew Clarke hanya diarahkan oleh Lord Kimberley untuk menkaji dan melaporkan langkah-langkah bagi melindungi kepentingan
British di Negeri-negeri Melayu tetapi Andrew Clarke dengan inisiatifnya sendiri telah campur tangan di Perak (Januari 1974),
Selangor (Februari 1874) dan Sungai Ujong (April 1874).
Campur Tangan British di Perak 1874
Pengenalan
Seperti Negeri-negeri Melayu yang lain, kekacauan-kekacauan di Perak juga berlaku pada tahun 1860-an dan 1870-an. Kekacauan-
kekacauan tersebut ialah lanjutan dari kekacauan yang berlaku sebelumnya. Di antara kekacauan-kekacauan itu ialah perebutan
takhta, pergaduhan di antara pembesar dan pergaduhan di antara pelombong Cina. Pada mulanya, British tidak mengambil langkah
untuk menamatkan kekacauan-kekacauan tersebut kerana sebelum tahun 1874, British tidak mengamalkan dasar campur tangan dalam
hal-hal Negeri-negeri Melayu. Walau bagaimanapun, kekacauan-kekacauan berikut dijadikan alasan oleh British untuk campur tangan
di Perak selepas tahun 1874. Selepas tahun 1874, berlaku lagi satu kekacauan iaitu Perang Perak 1875.
Perebutan takhta kerajaan di Perak 1871-1874
Sistem mewarisi takhta di Perak adalah berbeza dari negeri-negeri lain di Tanah Melayu. Sebelum dilantik menjadi Sultan, seseorang
itu perlu menjadi Raja di Hilir, Raja Bendahara dan Raja Muda. Selepas kemangkatan Sultan, Raja Muda dilantik sebagai Sultan, Raja
Bendahara sebagai Raja Muda, Raja di Hilir sebagai Raja Bendahara dan putera Sultan yang sedang memerintah akan dilantik sebagai
Raja di Hilir. Sejak tahun 1850-an, sistem ini mula tidak diikuti sepenuhnya sehingga melemahkan kesultanan dan hampir-hampir
mencetuskan Perang Saudara. Terdapat juga pembesar-pembesar yang amat berpengaruh kerana kekayaan mereka akibat penglibatan
mereka dalam perlombongan bijih timah. Sebagai contoh, Ngah Ibrahim yang dilantik sebagai Menteri Larut.
Kedudukan dalam pemerintahan Perak 1850-an adalah seperti berikut:
· Sultan Abdullah Muhammad Syah sebagai Sultan
· Raja Jaafar sebagai Raja Muda
· Raja Ali sebagai Raja Bendahara
· Raja Yusof sebagai Raja di Hilir
112
Selepas kemangkatan Sultan Abdullah Muhammad Syah pada tahun 1857, Raja Jaafar dilantik sebagai Sultan dan Raja Ali
sebagai Raja Muda. Raja Yusof dikekalkan sebagai Raja di Hilir kerana Sultan Jaafar telah melantik Raja Ismail sebagai Raja
Bendahara. Perlantikan Raja Ismail bukan sahaja mendapat tentangan Raja Yusof, tetapi juga pembesar-pembesar Perak kerana Raja
Ismail berasal dari keturunan Siak (Sumatera). Untuk mengelakkan berlakunya kekacauan, Raja Jaafar berjanji bahawa kedudukan
Raja Ismail akan dikekalkan sebagai Raja Bendahara. Baginda tidak akan dilantik sebagai Raja Muda atau Sultan. Selepas
kemangkatan Sultan Jaafar pada tahun 1865, Raja Ali dilantik sebagai Sultan. Baginda telah melantik putera Sultan Jaafar, iaitu Raja
Abdullah sebagai Raja Muda dengan mengekalkan Raja Ismail sebagai Raja Bendahara dan Raja Yusof sebagai Raja di Hilir.
Perlantikan Raja Abdullah sebagai Raja Muda telah mendapat tentangan Raja Yusof, Raja Ismail dan pembesar-pembesar Perak.
Keadaan di Perak semakin runcing apabila Sultan Ali mangkat pada tahun 1871 kerana Raja Abdullah, Raja Ismail dan Raja Yusof
menuntut takhta Perak dan masing-masing menganggap berhak ke atas takhta tersebut. Dalam upacara pengebumian Sultan Ali di
Sayong pada tahun 1871, pembesar-pembesar Perak telah melantik Raja Ismail sebagai Sultan kerana Raja Abdullah (Raja Muda)
tidak menghadiri upacara tersebut. Di antara pembesar yang memainkan peranan penting di atas perlantikan Raja Ismail sebagai
Sultan ialah Ngah Ibrahim kerana beliau mengharapkan Raja Ismail akan melantiknya sebagai Raja Bendahara, sebagai anak tangga
ke arah takhta Perak.
Perlantikan Raja Ismail sebagai Sultan telah mendapat tentangan dari Raja Abdullah, Raja Yusof dan pembesar-pembesar
Hilir Perak. Raja Abdullah telah mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan dan melantik Raja Yusof sebagai Raja Muda dalam usaha
mendapatkan sokongan. Setelah usahanya untuk mendapatkan takhta Perak gagal, Raja Abdullah menulis surat kepada Gabenor
Negeri-negeri Selat, iaitu Sir Andrew Clarke pada 31 Disember 1873 dan 9 Januari 1974 memohon bantuan British dalam usaha
mendapatkan takhta Perak.
Pertelingkahan antara kongsi-kongsi gelap
Larut ialah daerah yang terpencil. Ia tidak mempunyai ketua daerah, hanya seorang pemimpin bernama Panglima Bukit Gantang.
Pada tahun 1848, bijih timah dijumpai di Larut. Long Jaafar, seorang pemimpin kecil keturunan Panglima Bukit Gantang telah
menguruskan sendiri perusahaan bijih timah. Lombong bijih timah telah dibuka. Untuk menguruskan lombong bijih timah itu, maka
Long Jaafar telah mengambil orang-orang Cina untuk bekerja sebagai buruh. Akhirnya, Long Jaafar menjadi kaya raya hasil dari
cukai bijih timah.
Dengan adanya pembukaan lombong bijih timah dan galakan dari Long Jaafar, ramai orang Cina dari Pulau Pinang telah
datang ke Larut. Orang-orang Cina yang datang ke Larut terdiri daripada suku Khek dan kemudiannya diikuti oleh suku Kongfu.
Kehadiran mereka menyebabkan munculnya kongsi gelap Cina seperti suku Khek yang tinggal di Kelian Pauh membentuk
kumpulan Go Kwan (5 daerah) sementara suku Kongfu yang tinggal di Kelian Baharu (Kamunting) membentuk kumpulan Si Kwan
(4 daerah). Kumpulan Go Kwan telah bergabung dengan Kongsi Hai San sementara Si Kwan bergabung dengan Ghee Hin. Kedua-
dua kumpulan ini sering melakukan pertempuran kerana ingin menguasai kawasan-kawasan penting dari segi ekonomi seperti
kawasan lombong bijih.
1. Perang Larut Pertama 1861
Pertempuran yang pertama ini berpunca atas perkara pengaliran air ke kawasan lombong kepunyaan kongsi Ghee Hin. Mereka telah
berjumpa dengan kawasan tanah yang kaya dengan bijih timah dan telah mengusahakannya. Keadaan ini telah menimbulkan rasa iri
hati kepada kongsi Hai San. Akibatnya, mereka menyekat pengaliran air yang diperlukan oleh Ghee Hin untuk kawasan
perlombongan bijih timah itu. Ghee Hin telah membantah terhadap Hai San dan akhirnya telah mencetuskan satu pertempuran yang
hebat. Puak Hai San yang bilangannya lebih ramai menyerang Ghee Hin di Kelian Bharu. Kongsi Ghee Hin telah dikalahkan dengan
mengalami kehilangan nyawa dan harta benda yang besar. Mereka telah berundur ke Permatang dan setengahnya ke Pulau Pinang.
Memandangkan kejayaan Hai San, Ngah Ibrahim telah menyebelah mereka.
Kongsi Ghee Hin yang kebanyakannya adalah rakyat Inggeris telah membuat aduan kepada Gabenor. Seterusnya, Gabenor telah
campur tangan. Hasil dari kajian yang dibuat, Gabenor menyalahkan Sultan Jaafar. Sebab itulah baginda dikehendaki membayar
kembali semua ganti rugi sebanyak $17000. Malangnya, Sultan tidak berupaya untuk membayarnya. Setelah diadakan perundingan,
Ngah Ibrahim sanggup menyelesaikannya. Sebagai membalah jasa Ngah Ibrahim, maka beliau telah diberi gelaran “Orang Kaya
Menteri Seri Paduka Tuan” pada tahun 1863.
2. Perang Larut Kedua 1865
Pertempuran yang kedua berpunca daripada perselisihan akibat judi yang terjadi di Kelian Pauh pada bulan Jun 1865. Akibatnya
kongsi Hai San telah merampas kedai-kedai kepunyaan Ghee Hin dan membunuh beberapa orang tahanan Ghee Hin. Peristiwa ini
menyebabkan Ghee Hin ingin membalas dendam. Pada mulanya mereka berjaya mengalahkan Hai San tetapi selepas menerima
bantuan dari Ngah Ibrahim, Hai San telah berjaya menyerang balas. Beberapa orang anggota Ghee Hin telah melarikan diri ke Pulau
Pinang untuk mendapatkan bantuan. Ketua Ghee Hin iaitu So Ah Chiang telah ditangkap dan dibunuh dalam percubaan melarikan diri
itu. Dikatakan hanya 1000 orang dari 2000 orang anggota Ghee Hin telah cuba melarikan diri.
Hai San juga telah meminta bantuan dari Pulau Pinang dan ini menyebabkan pertempuran merebak ke sana. Pertempuran telah
menjadi selama 10 hari dalam bulan Ogos. Di Pulau Pinang, Hai San telah mendapat bantuan dari kongsi Toh Poh Kong yang menjadi
musuh Ghee Hin.
Oleh sebab pertempuran telah menjadi semakin serius kerana penglibatan orang-orang Melayu, Gabenor terpaksa campur tangan.
Kedua-dua pihak dikenakan denda sebanyak $5000.
3. Perang Larut Ketiga 1872-1873
Sungguhpun pertempuran telah reda, namun sikap permusuhan kedua-duanya masih terus menjadi. Kongsi Ghee Hin secara
bersembunyi telah melakukan persiapan untuk menentang kongsi Hai San. Akhirnya pertempuran tidak dapat dielakkan.
Perselisihan telah terjadi berpunca adanya hubungan sulit antara ketua Ghee Hin dengan isteri kepada ketua Hai San. Kedua-duanya
ditangkap oleh anggota Hai San lalu dibunuh. Menggunakan peluang ini, Ghee Hin yang telah mempersiapkan diri ingin menuntut
bela. Ghee Hin telah melakukan serangan mengejut ke atas Hai San menyebabkan Hai San dapat dikalahkan. Tetapi selepas
melengkapkan diri mereka maka dalam bulan September 1872, Hai San telah melakukan serangan balas. Hai San telah mendapat
bantuan dari Ngah Ibrahim. Pertempuran yang berlaku telah menyebabkan kira-kira 3000 orang Cina mati terbunuh dan ramai lagi
yang cedera.
113
Anggota Ghee Hin yang telah dikalahkan telah berazam untuk menebus kembali malu mereka. Mereka telah membina kubu
pertahanan di Simpang yang dianggap penting untuk mengepung Larut. Dengan menggunakan bot-bot ronda, Ghee Hin telah
melakukan serangan dan rompakan sesuka hati. Tujuan mereka adalah untuk menjejaskan kedudukan Hai San. Tindakan Ghee Hin itu
telah menimbulkan kebimbangan kepada Inggeris. Pihak Inggeris telah menghantar 2 kapal perang ke Sungai Larut iaitu H.M.S.
Thalia dan Midge.
Gabenor Sir Harry Ord telah mengambil keputusan membantu Ngah Ibrahim untuk mengatasi kekacauan di Larut. Raja Ismail gagal
untuk berbuat demikian. Ketika kapal perang Thalia dan Midge menjalankan rondaan, kedua-duanya telah dibedil. Akibatnya, Thalia
dan Midge bertindak balas tetapi Ghee Hin masih terus mengadakan pertempuran. Oleh sebab ingin membalas dendam terhadap Ngah
Ibrahim, Ghee Hin telah menyerang rumah beliau di Pulau Pinang.
Untuk menentang Ghee Hin selanjutnya, maka Kapten Speedy bersama-sama dengan kira-kira 100 askar sepoi tiba di Larut. Kapten
Speedy telah diambil bertugas di Larut oleh Ngah Ibrahim. Pada penghujung bulan November 1873, Speedy memulakan serangan ke
atas Matang, kubu pertahanan Ghee Hin. Tetapi Ghee Hin telah mempertahankannya dengan berani sehingga di akhir peperangan.
Perang Larut ini telah menjejaskan kegiatan melombong bijih timah dan perdagangan timah dengan Negeri-negeri Selat. Keadaan ini
telah mendorong British campur tangan bagi menyelesaikan kekacauan ini.
Peranan Sir Andrew Clarke
Pada 4 November 1873, Sir Andrew Clarke telah mengambil alih jawatan Gabenor Negeri-negeri Selat dari Sir Harry Ord. Dari segi
umur, beliau lebih muda dari Ord tetapi beliau mempunyai pandangan dan bersikap agresif. Dengan lain perkataan, beliau suka
bertindak segera dari membuat kajian dan tinjauan yang berlarut-larutan.
Mengenai peristiwa di Larut, Clarke tidak setuju sikap pegawai-pegawai Inggeris yang lebih menyokong kongsi Hai San.
Bagi beliau, sikap ini hendaklah diubah memandangkan pertempuran yang terjadi adalah melibatkan kedua-dua kumpulan dan juga
pembesar-pembesar Melayu. Oleh itu, penyelesaian hendaklah dibuat dengan melibatkan semua pihak.
Tindakan Clarke tanpa berunding dengan Pejabat Tanah Jajahan mengenai dasar untuk campur tangan di Perak dan Negeri-
negeri Melayu lainnya memandangkan adanya berita-berita yang mengatakan kedua-dua kumpulan yang terlibat sanggup
menamatkan pergaduhan mereka. Selain itu, Clarke memang sedar adanya perubahan sikap Kerajaan Inggeris terhadap Negeri-negeri
Melayu disebabkan adanya ancaman dari Jerman.
Keyakinan Clarke bahawa pertempuran Ghee Hin dan Hai San akan dapat diselesaikan adalah berdasarkan keterangan yang
diperolehi dari W.A. Pickering. Pada 2 atau 3 Januati 1874, Pickering yang fasih dalam pelbagai loghat Cina pergi ke Pulau Pinang
untuk mencari jalan penyelesaian. Dua hari kemudian, Pickering mendapat persetujuan dari kedua-dua pihak untuk menamatkan
pertempuran. Di samping itu, Frank Swettenham juga diamanahkan dengan tugas mendapatkan pembesar-pembesar Melayu Perak
supaya menghadiri persidangan di Pangkor pada 14 Januari 1874.
Pada 7 Januari 1874, Clarke mengarahkan pula Kapten Dunlop supaya mengaturkan pertemuan pembesar-pembesar Melayu
yang terlibat. Dalam pertemuan tersebut, Raja Ismail dan Raja Yusof tidak hadir. Yang hadir ialah Raja Abdullah, pembesar Hilir
Perak, pemimpin Ghee Hin dan Hai San. Persidangan ini berada di kapal Clarke yang bernama H.M.S. Pluto.
Dengan ini, persidangan ini menghasilkan 2 dokumen yang berlainan dengan pemimpin Cina dan pembesar Melayu, iaitu
Perjanjian Pangkor dam Perjanjian Orang Cina pada 20 Januari 1874.
Perjanjian Pangkor 1874
Perjanjian Pangkor telah ditandatangani pada 20 Januari 1874. Isi kandunagn perjanjian ini ini dapat dibahagikan kepada 2 kumpulan
iaitu mengenai takhta Kerajaan Perak dan mengenai orang Cina.
1. Mengenai takhta Kerajaan Perak
a. Raja Abdullah diakui sebagai Sultan Perak.
b. Raja Ismail dilantik menjadi Raja Muda. Beliau diberi sebuah wilayah dan wang bersara sebanyak $1000 sebulan.
c. Segala perlantikan yang disertai dengan alat-alat kerajaan yang dibuat semasa Bendahara Ismail menjadi Pemangku
Sultan yang sah.
d. Sultan akan menerima seorang Residen Inggeris yang nasihatnya mesti diminta dan diikuti dalam setiap perkara kecuali
perkara-perkara yang berkaitan dengan agama dan adat istiadat orang-orang Melayu.
e. Semua pungutan dan kawalan cukai serta pertandingan am mestilah dijalankan di atas nama Sultan.
f. Pungutan dan pengawalan terhadap semua cukai-cukai dan pentadbiran negeri dijalankan dengan berpandukan kepada
nasihat-nasihat Residen dan penolongnya.
g. Menteri akan terus berkuasa tetapi beliau tidaklah diakui sebagai pemerintah yang merdeka di Larut.
h. Menteri Larut ini juga dikehendaki menerima seorang Penolong Residen untuk menasihati beliau dalam urusan
pentadbiran Larut.
i. Gaji Residen dan penolongnya ditentukan oleh Kerajaan Negeri-negeri Selat dan dibayar oleh Sultan.
j. Gaji-gaji Residen, Penolong Residen, Sultan, Bendahara, Menteri Larut dan pembesar-pembesar atau pegawai-pegawai
lain ditetapkan oleh satu senarai awam (civil test).
k. Perjanjian mengenai penyerahan wilayah Dinding dan Pulau Pangkor kepada Inggeris yang telah menimbulkan
kekeliruan itu diperbetulkan.
l. Apabila keamanan dapat dipulihkan semula di Perak, kegiatan-kegiatan melombong hendaklah dimulakan semula. Ganti
rugi mengenai kerosakan jentera dan lain-lain akan dibayar dan tafsiran-tafsiran yang dibuat oleh pegawai-pegawai
Inggeris adalah muktamad.
2. Mengenai orang Cina
a. Bahawa kedua-dua pihak hendaklah meletakkan senjata dan memusnahkan kubu-kubu mereka.
b. Bahawa satu suruhanjaya yang terdiri daripada pegawai-pegawai British dan 2 orang wakil Cina, akan menyelesaikan
semua tuntutan terhadap lombong-lombong itu dan urusan-urusan di Larut pada masa akan datang akan dijaga oleh seorang
Residen Inggeris.
c. Bahawa mereka hendaklah mengikut janji sebanyak $50000 untuk menjaga keamanan dan menuruti syarat-syarat
perjanjian itu.
114
Kesimpulan
Berdasarkan Perjanjian Pangkor, Clarke telah mencadangkan supaya J.W.W. Birch dilantik sebagai Residen Inggeris di Perak. Birch
memulakan tugasnya sebagai Residen agak lambat iaitu dalam bulan November 1874 sedangkan Kapten Speedy yang dilantik sebagai
penolongnya telah memulakan tugasnya di Larut sejak bulan Januari. Kelewatan Birch menjalankan tugasnya kerana menunggu
persetujuan dari Pejabat Tanah Jajahan London.
Campur Tangan British di Selangor 1874

Pengenalan
Seperti negeri-negeri Melayu yang lain, kekacauan juga berlaku di Selangor pada 1860-an dan 1870-an. Punca berlakunya kekacauan
tersebut ialah kerana tidak adanya pentadbiran yang stabil selepas kemangkatan Sultan Ibrahim pada tahun 1826. Pengganti-
penggantinya, iaitu Sultan Muhammad yang manaiki takhta pada 1826 dan Sultan Samad yang manaiki takhta pada tahun 1857 adalah
pemerintah yang lemah. Mereka menyerahkan pentadbiran daerah kepada putera-putera raja. Dalam menjalankan pentadbiran daerah,
putera-putera raja telah menindas rakyat untuk kepentingan mereka. Kelemahan sultan terbukti apabila Sultan Muhammad tidak dapat
mengambil tindakan selepas seorang pembesar raja, iaitu Tengku Busu dibunuh oleh orang-orang Cina di Lukut pada tahun 1834.
Kekacauan utama yang berlaku di Selangor ialah Perang Kelang yang meletus di antara 1867-1873.
Perang Kelang 1867-1873

Kekacauan di Selangor berlaku kerana pergaduhan antara pembesar-pembesar dan pergaduhan pelombong-pelombong Cina. Antara
1867 hingga 1873 berlaku Perang Kelang antara Raja Mahdi dan Raja Abdullah (1867-1870) dan selepas 1873, di antara Raja Mahdi
dengan putera Raja Abdullah iaitu Raja Ismail kerana merebut kawasan Kelang yang kaya dengan bijih timah.
Pada 1853, pemerintah Kelang iaitu Raja Sulaiman meninggal dunia. Sultan Muhammad yang memerintah Selangor ketika
itu menganugerahkan Kelang kepada menantunya, Raja Abdullah dengan mengenepikan putera Raja Sulaiman, Raja Mahdi. Alasan
Sultan Muhammad ialah kerana Raja Sulaiman tidak memajukan Kelang. Selepas dianugerahkan Kelang, Raja Abdullah telah
menjemput orang-orang Cina dari Negeri-negeri Selat untuk mengerjakan perlombongan bijih timah sehinggan Kelang muncul
sebagai kawasan perlombongan yang maju. Tindakan Sultan Muhammad menyerahkan Kelang kepada Raja Abdullah telah mendapat
tentangan dari Raja Mahdi. Walaupun dibayar sagu hati tahunan, Raja Mahdi tidak puas hati dan masih menuntut hak Kelang, lebih-
lebih lagi selepas melibat kemajuan Kelang. Raja Mahdi mendakwa tindakan Sultan Muhammad menyerahkan Kelang kepada Raja
Abdullah bukan kerana Raja Sulaiman tidak memajukan Kelang, tetapi mengenang jasa Raja Abdullah menyelesaikan hutang Sultan
Muhammad kepada seorang saudagar Cina.
Pada tahun 1857, Sultan Muhammad mangkat. Dalam perebutan takhta yang berlaku, anak saudara dan menantunya, iaitu
Raja Abdul Samad telah dilantik sebagai sultan dengan mengusir Raja Muda Mahmud. Perlantikan Sultan Abdul Samad telah
mendapat bantahan pembesar-pembesar Selangor, terutamanya Raja Mahdi, lebih-lebih lagi Sultan Abdul Samad memutuskan
pertunangan Raja Mahdi dengan puterinya Raja Arfah yang dikahwinkan dengan Tengku Kudin, anak Sultan Muhammad Tajuddin
(Kedah). Pada tahun 1868, Tengku Kudin dilantik sebagai wizurai atau wakil Sultan Selangor. Perlantikan Tengku Kudin telah
mendapat bantahan pembesar-pembesar Selangor seperti Raja Musa (Kuala Selangor), Raja Hitam (Bernam), Raja Ali (Jeram) dan
Raja Mahdi (Kelang).
Perkembangan Kelang bukan sahaja menyebabkan kedatangan orang-orang Cina, tetapi juga orang-orang Indonesia.
Persaingan berlaku antara orang-orang Bugis dan orang-orang Mendeling. Pembunuhan seorang Mendeling oleh beberapa orang
Bugis telah memperhebatkan lagi Perang Kelang. Apabila pemerintah Kelang (Raja Abdullah) yang berasal dari keturunan Bugis
tidak mengambil tindakan ke atas orang-orang Bugis yang terlibat dalam pembunuhan menyebabkan orang-orang Mendeling
menyebelahi Raja Mahdi untuk menentang Raja Abdullah. Dengan bantuan orang-orang Mendeling, pengikut-pengikutnya serta
seorang saudagar Cina di Melaka, iaitu Tan Teck Chiang, Raja Mahdi telah menyerang dan menawan Kelang pada tahun 1867. Raja
Abdullah dan pengikut-pengikutnya melarikan diri ke Melaka. Beliau telah beberapa kali melancarkan serangan untuk menawan
semula Kelang sehingga beliau meninggal dunia pada tahun 1870.
Pada tahun 1870, putera Raja Abdullah, iaitu Raja Ismail dengan bantuan Tengku Kudin dan seorang saudagar Cina di
Melaka, iaitu Lim Teik Yee telah berjaya menawan semula Kelang dari Raja Mahdi. Raja Mahdi melarikan diri ke Kuala Selangor.
Dengan bantuan Raja Hitam dan Raja Ali, Raja Mahdi berjaya menawan Kuala Selangor dari Raja Musa pada tahun 1871. Pada Jun
1871, berlaku peristiwa rompakan kapal yang bernama Kim Seng Cheong dari Pulau Pinang ke Larut yang membawa muatan kain,
barang makanan dan ternakan. British telah menghantar 2 buah kapal perangnya, iaitu H.M.S. Pluto dan H.M.S. Renaldo ke Kuala
Selangor. Ketibaan angkatan British telah menyebabkan lanun-lanun lari diri dari Kuala Selangor. Oleh sebab ketika itu Kuala
Selangor diperintah oleh Raja Mahdi, maka British mengarahkan beliau menaiki kapal H.M.S. Renaldo bagi mengadakan rundingan
untuk menyelesaikan masalah lanun di Kuala Selangor. Keengganan Raja Mahdi telah menyebabkan Kuala Selangor dibedil oleh
British lalu ditawan. Oleh sebab ketika itu British masih mengamalkan dasar tidak campur tangan, maka Kuala Selangor diserahkan
kepada Tengku Kudin sebagai wakil Sultan Selangor. Raja Musa kembali ke Kuala Selangor dan menuntut haknya. Keengganan
Tengku Kudin untuk menyerahkan Kualan Selangor menyebabkan Raja Musa menyebelahi Raja Mahdi untuk menentang Tengku
Kudin. Akibatnya kekacauan di Selangor masoh berterusan.
Kekacauan di Selangor semakin hebat akibat pergaduhan pelombong-pelombong Cina di Kanching, iaitu Kah Yeng Chew
yang merupakan ahli kongsi Ghee Hin dengan pelombong-pelombong Cina di Kuala Lumpur, iaitu puak Fei Chew yang merupakan
ahli kongsi Hai San. Kekacauan bertambah hebat kerana pelombong-pelombong Cina menyebelahi pembesar-pembesar yang
bertentangan. Puak Kah Yeng Chew menyebelahi Raja Mahdi dan puak Fei Chew menyebelahi Tengku Kudin. Pada tahun 1868, Yap
Ah Loy dilantik sebagai Kapitan Cina di Kuala Lumpur. Pada tahun 1869, orang kanan Yap Ah Loy, iaitu Yap Ah Sze telah dibunuh
di Kanching oleh puak Kah Yeng Chew di bawah Chong Chong. Yap Ah Loy dan pengikut-pengikutnya menyerang puak Kah Yeng
Chew di Kanching. Chong Chong dan pengikut-pengikutnya melarikan diri ke Rawang dan menyebelahi Raja Mahdi kerana puak Fei
Chew mendapat bantuan Tengku Kudin. Pada tahun 1872, Raja Mahdi kembali ke Selangor. Dengan bantuan tentera Johor dan puak
Kah Yeng Chew, beliau berjaya menawan Kuala Lumpur, Ulu Kelang, Petaling dan Kuala Selangor dengan mengalahkan tentera
Tengku Kudin dan Yap Ah Loy. Tengku Kudin kemudiannya mendapatkan bantuan Negeri-negeri Selat untuk menentang Raja Mahdi.
115
Walau bagaimanapun, Gabenor Negeri-negeri Selat, Sir Harry Ord enggan memberi bantuan kerana ketika itu British tidak
mengamalkan dasar campur tangan. Tengku Kudin kemudiannya memohon bantuan dari Kedah dan Bendahara Wan Ahmad (Pahang).
Dengan bantuan tentera Pahang, Kedah dan pengikut Yap Ah Loy, Tengku Kudin berjaya menawan semula Kuala Lumpur, Ulu
Kelang, Petaling dan Kuala Selangor dari Raja Mahdi. Kejayaan Tengku Kudin telah berjaya menamatkan kekacauan Selangor pada
bulan Mac 1873.
Kegiatan lanun
Selepas tamatnya Perang Kelang, lanun-lanun di pantai Selangor tetap meneruskan keganasan mereka. Kegiatan pelanunan ini
memberi kesempatan kepada Sir Andrew Clarke yang baru menyelesaikan campur tangan di Perak untuk bertindak di Selangor.
Pada 16 November 1873, sekumpulan lanun yang disokong oleh putera-putera Sultan Abdul Samad telah menyerang sebuah
kapal dagangan Melaka berhampiran dengan Sungai Jugra. 8 orang daripada 9 orang anak kapal yang merupakan rakyat British
dibunuh.
Sir Andrew Clarke mengambil kesempatan ini untuk menyokong Tengku Kudin dan meluaskan pengaruh British di Selangor.
British berjaya menangkap 9 orang Melayu Selangor yang disyaki terlibat dalam kejadian itu. Sir Andrew Clarke memaksa Sultan
Abdul Samad mengadakan perbicaraan ke atas lanun-lanun berkenaan pada bulan Februari 1874. Lanun-lanun itu didapati bersalah
dan dikenakan hukuman mati.
Namun demikian, kejadian-kejadian pelanunan masih diteruskan lagi. Pada bulan Ogos 1874, satu kejadian pelanunan telah
berlaku dekat Sungai Langat. Peristiwa ini telah memberi kesempatan kepada Sir Andrew Clarke untuk menghantar Frank
Swettenham tinggal dengan Sultan Abdul Samad sebagai ejen tidak rasmi Inggeris.
Sultan Abdul Samad telah kagum dengan kepintaran dan kebijaksanaan Frank Swettenham dan meminta supaya British
melantik seorang residen untuk menasihati baginda. Pada bulan Oktober 1874, J.G. Davidson dilantik sebagai Residen dengan Frank
Swettenham sebagai Penolong Residen.
Campur Tangan British di Negeri Sembilan 1874

Pengenalan
Seperti negeri-negeri Melayu yang lain, kekacauan di Negeri Sembilan berlaku di antara tahun 1860-an dan 1870-an. Sebab utama
yang menyebabkan kekacauan di Negeri Sembilan ialah peperangan yang berlaku di antara Dato’ Kelana dan Dato’ Bandar di Sungai
Ujong atas kepentingan lombong bijih timah. Selain itu, kekacauan juga berlaku di Sri Menanti, Rembau dan Jelebu. Kekacauan ini
seterusnya mendorong British campur tangan sehingga akhirnya Negeri Sembilan diwujudkan atas penyatuan wilayah-wilayah
tersebut.
Sungai Ujong
Sungai Ujong adalah salah sebuah daerah daripada sembilan buah daerah di Negeri Sembilan. Ia sangat kaya dengan bijih timah. Bijih
timah menjadi punca pertelingkahan antara pembesar-pembesar Melayu. Mereka cuba mengenakan cukai ke atas bijih timah yang
dibawa keluar melalui Sungai Ujong.
Peperangan telah berlaku di antara 2 orang pembesar iaitu Dato’ Kelana dan Dato’ Bandar. Punca perbalahan antara mereka
ialah ke atas hak memungut cukai di kawasan perlombongan bijih timah. Kedua-dua pembesar itu telah mendirikan rumah tol untuk
memungut cukai di sepanjang Sungai Linggi. Tindakan mereka menyebabkan saudagar-saudagar yang membawa bijih timah dari
Sungai Linggi ke Melaka terpaksa membayar cukai kepada setiap rumah tol.
Permusuhan di antara Dato’ Kelana dan Dato’ Bandar seterusnya menyebabkan perlombongan bijih timah terhenti dan
perdagangan Negeri-negeri Selat dengan Sungai Ujong terancam. Malahan, kedudukan Dato’ Kelana terancam oleh Dato’ Bandar
yang lebih berpengaruh di Sungai Ujong. Oleh itu, Dato’ Kelana meminta bantuan Inggeris untuk mengukuhkan kedudukannya di
Sungai Ujong. Sementara itu, saudagar-saudagar selat telah mengadu kepada Gabenor Sir Andrew Clarke tentang pengenaan cukai
secara haram yang tidak menguntungkan mereka dan mendesak British supaya campur tangan di Sungai Ujong untuk melindungi
kepentingan perdagangan mereka.
Pada bulan April 1874, Sir Andrew Clarke telah mengambil keputusan untuk memihak Dato’ Kelana. Beliau mengadakan
satu mesyuarat dengan pembesar-pembesar di Singapura untuk mewujudkan pengaruh British dan menamatkan kekacauan di Sungai
Ujong. Mesyuarat itu hanya dihadiri oleh Dato’ Kelana Abdul Rahman dan Dato’ Muda Linggi. Hasilnya, perjanjian ditandatangani
di antara Dato’ Kelana dan Inggeris pada 21 April 1874. Melalui perjanjian ini:
a. Dato’ Kelana diisytiharkan sebagai pemerintah yang sah di Sungai Ujong. Beliau berjanji memerintah Sungai Ujong dengan
adil.
b. Dato’ Kelana bersetuju memberi perlindungan kepada saudagar-saudagar British dan mengenakan cukai yang berpatutan.
c. Dato’ Kelana bersetuju juga menjaga kepentingan British di Sungai Ujong.
Dato’ Bandar membantah keras terhadap campur tangan British di Sungai Ujong dan enggan menerima perjanjian tersebut
kerana beliau disisihkan daripada sebarang kuasa di Sungai Ujong. Seterusnya, Dato’ Bandar mencabar kekuasaan British.
Dato’ Kelana Abdul Rahman berasa bimbang akan keselamatan dan meminta perlindungan daripada Kerajaan British. Pada
bulan Ogos 1874, Sir Andrew Clarke menghantar W.A. Pickering bersama satu pasukan tentera untuk melindungi Dato’ Kelana dan
menjaga kepentingan perdagangan British di sana.
Dalam pertempuran yang meletus di antara Dato’ Kelana dan Dato’ Bandar pada bulan November 1874, Dato’ Kelana
berjaya menewaskan Dato’ Bandar dengan bantuan angkatan tentera British. Dato’ Bandar terpaksa berundur ke Kepayang.
Kedudukan Dato’ Kelana sebagai ketua Sungai Ujong terjamin dan British berpeluang meluaskan kuasanya dengan melantik
seorang Penolong Residen, iaitu Kapten W.I. Thatham. Dato’ Bandar menandatangani satu perjanjian pada 16 Disember 1874 dan
berjanji tidak akan campur tangan dalam hal-ehwal Sungai Ujong.
Sri Menanti
Pertelingkahan di antara Yamtuan Antah Seri Menanti dan pembesar-pembesar terutama Sungai Ujong memberi kesempatan untuk
Inggeris campur tangan di Sri Menanti.
Pemerintah Sungai Ujong enggan mengakui Yamtuan Antah Sri Menanti sebagai Yang Dipertuan Besar Negeri Sembilan.
Sir Frederick Weld telah mengadakan satu mesyuarat dengan Yamtuan Antah dan pembesar-pembesar Sri Menanti yang
116
menentangnya. Walaupun Antah meminta perlantikan seorang Residen British tetapi permintaan itu tidak diterima oleh Sir
Frederick Weld kerana beliau tidak mendapat sokongan semua pembesar Sri Menanti.
Oleh itu, Weld hanya melantik Martin Lister sebagai Pemungut dan Majistret di Kuala Pilah, Sri Menanti pada tahun 1885.
Pada bulan April 1886, Yamtuan Antah dan pembesar-pembesar telah bersetuju menyerahkan hal-ehwal hubungan luar kepada Martin
Lister.
Rembau
Sir Frederick Weld campur tangan di Rembau untuk menamatkan persengketaan di antara Haji Sahil iaitu Penghulu Rembau dan
Syed Hamid atas perebutan gelaran Yamtuan Muda Tampin.
Sir Frederick Weld mengadakan satu mesyuarat dengan pembesar-pembesar Rembau di Melaka pada bulan Mac 1883.
Dalam mesyuarat itu, pembesar-pembesar bersetuju melantik Serun Bin Sidin sebagai penghulu yang baru bagi Rembau kerana Haji
Sahil gagal mentadbir Rembau dengan baik. Serun Bin Sidin dan pembesar-pembesar juga menandatangani satu persetiaan dengan
pihak Inggeris dan bersetuju menerima dan mematuhi timbang-tara Inggeris dalam semua pergaduhan di antara mereka.
Pertelingkahan telah meletus antara Penghulu Serun dan pembesar-pembesar atas soal pungutan hasil. British campur tangan
untuk menyelesaikan masalah itu pada 17 September 1887, Penghulu Serun dan pembesar-pembesar Rembau telah menantangani satu
perjanjian menyerahkan kuasa memungut cukai kepada seorang pegawai British yang dikenali sebagai Pemungut Hasil dan Majistret.
Jelebu
British berpeluang campur tangan di Jelebu apabila tercetus satu pertelingkahan antara Yamtuan Muda dengan Penghulu Jelebu.
Kedua-dua pihak meminta timbang-tara British untuk menyelesaikan persengketaan antara mereka.
Sir Frederick Weld telah menguruskan satu mesyuarat dengan kedua-dua pihak pada bulan Ogos 1883 untuk menentukan
hak dan kuasa mereka. Residen Sungai Ujong dilantik untuk membantu mereka dalam hal-ehwal pentadbiran Jelebu.
Pada bulan Disember 1884, Yamtuan Muda Jelebu mangkat. Penghulu Jelebu meminta bantuan British untuk menghapuskan
jawatan Yamtuan Muda. Sebagai balasan, beliau menandatangani satu perjanjian dengan British pada bulan September 1886.
Menurut perjanjian itu, Penghulu Jelebu menerima seorang pegawai British untuk mentadbir hasil dan keadilan di Jelebu.
Kesimpulan
Menjelang tahun 1888, kesemua negeri kecuali daerah Tampin telah menerima timbang-tara dan perlindungan Inggeris. Pada tahun
1889, menerusi usaha Gabenor Negeri-negeri Selat, iaitu Sir Cecil Clementi Smith, daerah Tampin dan Rembau bersetuju menyertai
pergabungan Sri Menantidan menerima seorang Residen Inggeris. Martin Lister dilantik menjadi Residen Pertama.
Pada tahun 1885, Sungai Ujong dan Jelebu menyertai penggabungan tersebut. Dengan ini, pergabungan Sri Menanti yang
meliputi semua negeri dikenali sebagai Negeri Sembilan. Yamtuan Antah Sri Menanti diakui sebagai Yang Dipertuan Besar Negeri
Sembilan. Baginda dibantu dalam hal pentadbiran oleh Martin Lister.
Campur Tangan British di Pahang 1888
Pengenalan
Pahang merupakan sebahagian dari Melaka semasa keagungan Kesultanan Melayu Melaka. Apabila Melaka dikalahkan oleh Portugis
pada tahun 1511, Kerajaan Melayu Melaka berpindah ke Johor dan Pahang turut bernaung di bawah Johor. Seorang Bendahara telah
dilantik untuk memerintah Pahang sebagai wakil Sultan Johor. Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 telah melemahkan Kesultanan Johor
kerana ianya terbahagi dua. Kesempatan ini telah digunakan oleh Bendahara Ali untuk membebaskan Pahang dari Johor pada tahun
1853. Pada tahun 1857, Bendahara Ali meninggal dunia dan pentadbiran di Pahang diserahkan kepada Wan Mutahir dan Wan Ahmad
pula dianugerahkan Endau dan Kuantan tetapi Wan Mutahir tidak menunaikan wasiat Bendahara Ali. Keadaan ini telah menyebabkan
Perang Saudara (1857-1863) sehinggalah British berkesempatan campur tangan.
Perang Saudara 1857-1863
Pada tahun 1853, Bendahara Ali mengambil kesempatan untuk membebaskan Pahang dari Johor apabila Johor menjadi lemah.
Sebelum dia meninggal dunia, Bendahara Ali berundur ke Lami di Sungai Pahang Tua. Mengikut wasiatnya yang bertarikh 25 Mei
1856, pentadbiran Pahang akan diserahkan kepada putera Wan Mutahir dan Wan Ahmad pula dianugerahkan kawasan Endau dan
Kuantan.
Pada tahun 1857, Bendahara Ali meninggal dunia. Wan Mutahir yang dilantik sebagai Bendahara dengan gelaran Bendahara
Seri Maharaja enggan menyerahkan Endau dan Kuantan kepada Wan Ahmad sebagaimana yang diwasiatkan. Wan Ahmad yang
diusir dari Pahang telah pergi ke Singapura untuk memohon bantuan British bagi mendapat kembali haknya. Gabenor Negeri-negeri
Selat, Blandell enggan membantunya kerana ketika itu British mengamal dasar tidak campur tangan di Negeri-negeri Melayu. Wan
Ahmad kemudiannya ke Terengganu dan membuat serangan ke atas Pahang melalui Kemaman.
Perang saudara Pahang bertambah hebat kerana Wan Ahmad dan Wan Mutahir mempunyai penyokong-penyokong yang
menyokong mereka kerana sesuatu kepentingan. Sultan Mahmud Lingga yang diturunkan takhta oleh Belanda mendakwa beliau
berasal dari keturunan raja-raja yang memerintah Johor (termasuk Pahang) pada abad ke-18. Beliau mahu membantu Wan Ahamd
dengan tujuan mengembalikan pertuanannya ke atas Pahang. Apabila bapa saudaranya, Sultan Omar (Terengganu) enggan
membantunya untuk membantu Wan Ahmad, beliau memohon bantuan Siam. Permohonannya dipersetujui oleh Siam kerana Siam
bercita-cita untuk memperkuatkan pengaruhnya di Terengganu dan mengembangkan pengaruhnya ke Pahang. Pada tahun 1861,
Sultan Mahmud Lingga berangkat ke Bangkok untuk memohon bantuan Siam. Pada Oktober 1862, Sultan Mahmud Lingga tiba di
Terengganu dengan angkatan Siam untuk membantu Wan Ahmad menyerang Pahang. Kehadiran angkatan Siam membimbangkan
British kerana menyedari Siam memang bercita-cita untuk mengembangkan pengaruhnya di seluruh Tanah Melayu. Kebimbangan
British bertambah apabila tersebar khabar angin mengatakan bahawa angkatan Siam bukan sahaja membantu Wan Ahmad tetapi juga
membantu Sultan Mahmud Lingga merampas takhta Terengganu dari bapa saudaranya, Sultan Omar. Siam mahu menggulingkan
Sultan Omar kerana Sultan Omar tidak menerima pertuanan Siam ke atas Terengganu. British menghantar bantahan kepada Raja
Mongkut di Siam menegaskan tindakan Siam bertentangan dengan Perjanjian Burney 1826. Gabenor Negeri-negeri Selat Cavenagh
telah mengarahkan Sultan Mahmud Lingga dan Siam berundur dari Terengganu dan tidak melibatkan diri dalam Perang Saudara
Pahang kerana bimbang penglibatan mereka akan memperhebatkan lagi Perang Saudara Pahang. Apabila arahannya tidak mendapat
layanan, Cavenagh telah menghantar kapal perang ke Kuala Terengganu dan membedil Kuala Terengganu pada 4 November 1862.
117
Akibatnya, Sultan Mahmud Lingga dan Siam kembali ke Bangkok. Tindakan British telah berjaya menghalang Sultan Mahmud
Lingga dan Siam membabitkan diri dalam Perang Saudara Pahang.
Pada mulanya British tidak mahu melibatkan diri dalam Perang Saudara Pahang dan menganggapnya sebagai masalah dalam
negeri Pahang. Selain itu, British mengamalkan dasar tidak campur tangan di Negeri-negeri Melayu. Walau bagaimanapun, British
campur tangan dalam Perang Saudara Pahang untuk melindungi kepentingan British. Tujuan utamanya ialah untuk menyekat
pengaruh Siam daripada merebak ke Pahang. Selain itu, ialah untuk menamatkan Perang Saudara supaya perhubungan antara
Singapura dengan Pahang tidak terganggu. Walaupun British tidak mengamalkan polisi campur tangan di Negeri-negeri Melayu tetapi
telah terdapat pedagang-pedagang British terlibat dalam perdagangan di Pahang. Mereka mendesak British supaya campur tangan
bagi melindungi pelaburan dan kepentingan mereka. Desakan diterima kuat oleh British, Syarikat Patterson F. Simons yang
menjalankan kegiatan perlombongan bijih timah di Kuantan. Mereka mendesak Perang Saudara Pahang telah menjejaskan pelaburan
mereka.
Permohonan Wan Ahmad untuk mendapat bantuan Terengganu telah dipersetujui oleh Sultan Omar. Sultan Omar telah
membenarkan Wan Ahmad menggunakan Kemaman sebagai pangkalan untuk menyerang Pahang. Selain itu, Wan Ahmad juda
mendapat bantuan-bantuan lain dari Terengganu seperti senjata, makanan, tentera dan sebagainya. Semasa bermulanya serangan Wan
Ahmad ke atas Pahang pada Disember 1857, Wan Mutahir telah memohon bantuan Johor. Permohonan Wan Mutahir dipersetujui
oleh Temenggung Ibrahim kerana beliau bercita-cita untuk mengembalikan ketuanan Johor ke atas Pahang disebabkan sebelum 1853,
Pahang merupakan sebahagian daripada Johor. Keinginan Temenggung Ibrahim untuk membantu Wan Mutahir juga kerana adanya
hubungan kekeluargaan antara mereka di mana putera Wan Mutahir iaitu Tengku Koris telah berkahwin dengan puteri Temenggung
Ibrahim, iaitu Cik Engku Besar. Hasrat Temenggung Ibrahim untuk membantu Wan Mutahir di haling oleh British yang bimbang
penglibatan Johor memperhebtkan lagi Perang Saudara Pahang. Selepas Temenggung Ibrahim meninggal dunia pada tahun 1862,
Temenggung Abu Bakar yang menggantikannya dengan sokongan British telah menghantar bantuan Johor kepada Wan Mutahir.
Walau bagaimanapun, ketibaan tentera Johor terlewat kerana ketika itu hampir seluruh Pahang telah ditawan oleh Wan Ahmad.
Wan Ahmad berjaya menguasai Pahang pada Mei 1863 dan ditabalkan sebagai Bendahara dengan gelaran Bendahara Seri
Wak Raja pada Pktober 1863. Antara tahun 1866-1868, terdapat beberapa percubaan menyerang Pahang oleh putera-putera Wan
Mutahir, Wan Aman, Wan Da dan Wan Abdullah. Walau bagaimanapun, percubaan tersebut berjaya dihancurkan oleh Wan Ahmad.
Pada tahun 1875, Gabenor Negeri-negeri Selat, William Jervois, telah melawat Pahang dan mendesak Wan Ahmad menerima seorang
Residen British. Permintaan tersebut tidak dipersetujui oleh Wan Ahmad yang bimbang sistem Residen akan menjejaskan
kewibawaan dan kekuasaannya. Pada tahun 1882, Wan Ahmad menggunakan gelaran Sultan.
Peristiwa selepas Perang Saudara 1857-1863
Walaupun Wan Ahmad menguasai seluruh Pahang tetapi masih mempunyai musuh di kalangan pembesar-pembesar yang enggan
membayar cukai kepadanya. Hal ini menyebabkan Sultan Ahmad bercadang untuk menjual kawasan-kawasan di Hulu Pahang kepada
saudagar-saudagar Jerman yang berada di Pahang.
Tindakan Sultan Ahmad itu amat membimbangkan British kerana mereka tidak mahu kuasa-kuasa Eropah yang lain bertapak
di Negeri-negeri Melayu. Oleh itu, British cuba campur tangan secara langsung untuk mengekalkan pengaruh dan kepentingan
mereka di Pahang. Hasilnya, Sir Frederick Weld, Gabenor Negeri-negeri Selat, telah menghantar Frank Swettenham ke Pahang pada
tahun 1885. Beliau melaporkan tentang pentingnya untuk melantik seorang ejen British untuk menjaga kepentingan ekonomi British
di Pahang.
Pada bulan Oktober 1887, Sir Frederick Weld berjaya memujuk Sultan Ahmad supaya menerima seorang ejen British. Hugh
Clifford dilantik sebagai ejen British di Pahang.
Pada bulan Februari 1888, seorang warganegara Inggeris yang berbangsa Cina, Go Hui, telah terbunuh dekat Istana Pekan.
Sultan Ahmad enggan bekerjasama dengan British untuk menyelesaikan perkara itu. Oleh itu, Sir Cecil Clementi Smith telah
menggunakan kekerasan untuk memaksa Sultan Ahmad menerima seorang Residen untuk menasihati Sultan dan menjaga
kepentingan ekonomi British di Pahang. Dengan itu, J.P. Rodger dilantik sebagai Residen Inggeris yang pertama di Pahang pada
bulan Ogos 1888.
Cara Keluarga Temenggung Memperolehi Kuasa di Johor
Pengenalan
Sehingga tahun 1819, Temenggung memerintah Johor dan Singapura bagi pihak Sultan Johor yang bersemayam di Riau. British
memperolehi hak ke atas Singapura hasil dari persetujuan Raffles dengan Temenggung Abdul Rahman dan Tengku Hussein yang
diiktiraf oleh Raffles sebagai Sultan walaupun Belanda mengiktirsf Tengku Abdul Rahman (adik Tengku Hussein) sebagai Sultan.
Keturunan Temenggung iaitu Ibrahim dan Abu Bakar merupakan pemerintah yang berkebolehan. Di antara tahun 1855-1885,
keluarga Temenggung menjalankan usaha untuk berkuasa di Johor. Dalam usaha ini, keluarga Temenggung berjaya mengenepikan
kuasa keluarga Sultan ke atas Johor.
Cara-cara
1. Perjanjian 10 Mac 1855
Perselisihan berlaku di antara Sultan Ali (putera Sultan Hussein) dan Temenggung Ibrahim mengenai hasil Johor selepas Johor maju
dan makmur. Sultan Ali telah merayu kepada Gabenor Negeri-negeri Selat iaitu Butterworth. Temenggung Ibrahim mendapat
sokongan dari British dalam persaingannya dengan Sultan Ali. Dalam usaha itu, termeterai perjanjian 10 Mac 1855 di antara Sultan
Ali dan Temenggung Ibrahim. Mengikut Perjanjian 1855, kedaulatan Johor diserahkan kepada Temenggung Ibrahim dan
keturunannya. Sultan Ali dibenarkan mengguna gelaran Sultan. Daerah Muar-Kesang menjadi hak Sultan Ali dan keturunannya.
Daerah-daerah Johor yang lain diletakkan di bawah kuasa penuh Temenggung Ibrahim dan keturunannya.
2. Temenggung Abu Bakar
Daeng Abu Bakar menggantikan ayahandanya Temenggung Ibrahim sebagai Temenggung pada tahun 1862. Pada tahun 1868, beliau
mengisytiharkan dirinya sebagai Maharaja dengan keizinan serta persetujuan British. Tindakan ini memperlihatkan cita-citanya untuk
mendapat gelaran Sultan, sedangkan pada masa itu Sultan Ali masih hidup. Kalau pada masa Temenggung Ibrahim, beliau mendapat
kedaulatan ke atas Johor, kini Maharaja Abu Bakar ingin meluaskan lagi kekuasaannya ke atas Muar-Kesang. Pada tahun 1877,
Sultan Ali mangkat di Umbai, Melaka. Gabenor Negeri-negeri Selat telah menawarkan buat sementara Muar di bawah pentadbiran
118
Maharaja Abu Bakar. Tawaran ini mendapat persetujuan pembesar-pembesar di Muar. Maharaja Abu Bakar menerima tawaran
tersebut. Dengan itu, sejak tahun 1877, seluruh Johor terletak di bawah kuasa Maharaja Abu Bakar. Dengan bantuan British, usaha
diambil lagi bagi memastikan tidak ada pengganti dibuat pada hari pengebumian Sultan Ali. Pada hal Sultan Ali mempunyai putera
bernama Tengku Alam. Akhirnya, pihak British mengambil keputusan masalah pemerintahan diselesaikan melalui undian. Sebelum
upacara mengundi dijalankan di Kuala Kesang pada tahun 1877 oleh Temenggung dan Penghulu-penghulu Muar, dilaporkan
Maharaja Abu Bakar membawa Temenggung dan Penghulu-penghulu Muar ke Johor Bharu dan ke Singapura bagi memastikan
mereka menyokong Maharaja. Dalam upacara mengundi ke Kesang, mereka yang berhak mengundi menyokong Maharaja Abu
Bakar. Dengan itu, Maharaja Abu Bakar menjadi pemerintah seluruh Johor termasuk Muar-Kesang. Putera Sultan Ali mendapat
pencen yang besar tetapi terpaksa melucutkan gelaran Sultan. Pada tahun-tahun 1879-1880, Maharaja Abu Bakar berjaya mematahkan
percubaan Tengku Alam, putera Sultan Ali untuk menegakkan semula kuasanya di Johor. Maharaja Abu Bakar mempunyai hubungan
yang rapat dengan saudagar-saudagar British di Singapura, pegawai-pegawai kerajaan Negeri Selat, Pejabat Tanah Jajahan di London
dan juga Queen Victoria. Akibat dari faktor-faktor ini, British menyokong Maharaja Abu Bakar.
3. Perjanjian British Johor 1885
Maharaja Abu Bakar bercita-cita untuk diiktiraf sebagai Sultan. Beliau mengadakan rundingan dengan British semasa lawatannya ke
England yang membawa kepada termeterainya Perjanjian British Johor 1885. Mengikut perjanjian itu, Maharaja Abu Bakar diiktiraf
oleh Kerajaan British sebagai Sultan seluruh Johor dan gelaran ini boleh diwarisi oleh keturunannya. Perjanjian ini merupakan
langkah terakhir bagi mencapai martabat di raja yang diambil oleh Maharaja Abu Bakar. Maharaja Abu Bakar bersetuju Johor
diletakkan di bawah naungan British. Hal-ehwal luar Johor akan diuruskan oleh British dan Johor bersetuju menerima seorang
penasihat British bagi membantu Sultan dalam hal ehwal pentadbiran kecuali perkara-perkara yang berkaitan dengan agama Islam dan
adat resam Melayu.
Kesimpulan
Setelah menjalankan beberapa langkah dan mendapat sokongan dari British, keluarga Temenggung berjaya mendapat kuasa dan
menegakkan kekuasaan mereka di Johor. Punca utama kejayaan ini ialah kerana adanya sokongan dan perancangan British. Sokongan
British kerana ketokohan keluarga Temenggung sebagai pemerintah Melayu yang tidak dapat ditandingi oleh Sultan-sultan di negeri-
negeri Melayu lain pada zamannya. Pengiktirafannya ini merupakan sesuatu yang amat berharga kepada keluarga Temenggung.
Kerana ketokohannya Sultan Abu Bakar digelar sebagai Bapa Pemodenan Johor.
Sebab Johor Lebih Stabil dari Negeri Perak dan Selangor
Pengenalan
Sejak pertengahan abad ke-19, orang Cina telah bermastautin di Johor. Mereka datang ke Johor dari Singapura dan membuka ladang
gambir serta ladah hitam. Pemerintah Johor telah menggalakkan orang-orang Cina membuka perusahaan gambir dan lada hitam.
Kekurangan tanah di Singapura dan galakan Temenggung merupakan dua faktor yang mendorong orang-orang Cina berpindah ke
Johor.
Sebab-sebab
1. Sistem pentadbiran Sultan Abu Bakar
Semasa menjadi Temenggung, Abu Bakar melaksanakan sistem pentadbiran yang lebih kemas jika dibandingkan dengan sistem yang
berkuatkuasa di Selangor dan Perak. Pengusaha ladang gambir dan lada hitam diberi kawasan tanaman yang khusus serta disahkan
dengan “surat sungai”. Pengusaha ladang yang memegang “surat sungai” dilantik menjadi “Kangchu” (ketua) di sesebuah “Kangkar”
(tapak ladang). Perselisihan di antara Kangchu tidak timbul dan tidak menjadi masalah pentadbiran kerana sempadan di antara
kawasan telah ditetapkan. Pada dasarnya, sistem pentadbiran di Johor yang mencontohi sistem British lebih sesuai dengan kehendak
zaman.
2. Tidak timbul masalah orang-orang Cina
Temenggung hanya memberi pengiktirafan kepada hanya satu kongsi gelap iaitu Ghee Hin. Pengiktirafan ini bukan sahaja
menguatkan kongsi gelap Ghee Hin tetapi menghalang pertumbuhan kongsi gelap lain. Sehingga penghujung abad ke-19, penduduk
Cina di Johor yang menjadi peladang gambir dan lada hitam terdiri dari puak Teochew yang homogeneous. Mereka mempunyai
perpaduan yang erat kerana sama-sama menetap di Riau pada lewat abad ke-18, kemudian Singapura dan akhirnya Johor. Masa itu
memberi kesempatan kepada puak Teochew untuk mewujudkan organisasi sosial yang lebih kemas tidak seperti pekerja-pekerja
lombong di Perak dan Selangor yang terdiri dari dua puak yang bermusuhan. Di Johor, tidak ada perlombongan bijih timah yang
menjadi rebutan di antara orang-orang Cina. Kegiatan pertanian boleh dijalankan di mana sahaja. Kerana faktor di atas masyarakat
peladang di Johor lebih stabil. Rusuhan dan pertempuran tidak berlaku sebagaimana di Perak dan Selangor.
Kegagalan British Campur Tangan di Johor Sehingga Tahun 1914
Pengenalan
Johor merupakan sebuah Negeri Melayu yang paling lama dan rapat hubungan dengan British. Penglibatan British di Johor bermula
sejak kedatangan Raffles dan pembukaan Singapura pada tahun 1819. Walau bagaimanapun, Johor merupakan negeri yang paling
akhir menerima Penasihat British. Dengan ini, Johor dianggap sebagai negeri yang paling lama mengekalkan kemerdekaannya
berbanding dengan Negeri-negeri Melayu yang lain, terutamanya Negeri-negeri Melayu yang menerima campur tangan British mulai
1874. mengikut Rupert Emerson dan K.G. Tregonning, kemerdekaan Johor pada umumnya adalah disebabkan dua faktor, iaitu
hubungan berbaik-baik dengan British dan kebijaksanaan pemerintah-pemerintah Johor terutama Tememggung Daeng Ibrahim dan
Maharaja Abu Bakar.
Sebab Johor mengekalkan kemerdekaannya

1. Hubungan berbaik-baik dengan British
Sejak pembukaan Singapura 1819, pemerintah Johor dari keluarga Temenggung mengadakan hubungan berbaik-baik dengan
pegawai-pegawai British di Negeri-negeri Selat dan Kerajaan British di London. Hubungan yang dimulakan oleh Temenggung Abdul
Rahman pada tahun 1819 dengan Raffles telah diteruskan oleh pengganti-penggantinya seperti Temenggung Ibrahim, Sultan Abu
Bakar dan Sultan Ibrahim sehingga tahun 1914. Di samping mengekalkan kebebasan Johor, hubungan berbaik-baik dengan British
amat menguntungkan Johor. Dengan usaha British, Temenggung Ibrahim dapat mengukuhkan kekuasaannya ke atas Johor menerusi
119
satu perjanjian pada tahun 1855 dengan Tengku Ali, putera Sultan Hussein yang menuntut takhta Kerajaan Johor dan kekuasaan
penuh ke atas Johor. Tuntutan takhta Johor oleh Tengku Ali tidak menjejaskan kestabilan politik Johor kerana tuntutan itu dapat
dielakkan oleh pihak British dengan sokongan pihak British terhadap keluarga Temenggung. Sultan Abu Bakar (1862-1895) telag
mengeratkan hubungan mesra Johor dengan British. Gelaran Maharaja dan gelaran Sultan telah diiktirafkan oleh pihak British. British
juga mengakui kebebasan Johor melalui satu perjanjian yang ditandatangani pada tahun 1885 dengan Sultan Johor. Perjanjian tahun
1885 telah mengukuhkan kedudukan Sultan Abu Bakar sebagai Sultan berdaulat.
2. Kebijaksanaan pemerintah-pemerintah Johor
Pemerintah-pemerintah Johor telah melaksanakan sistem pentadbiran yang lebih cekap dan sistematik berbanding dengan sistem
pemerintah di Negeri-negeri Melayu yang lain terutamanya di Perak dan Selangor. Pada tahun 1895, Sultan Abu Bakar telah
memperkenalkan sebuah perlembagaan baru bagi Johor. Perlembagaan bertulis yang berdasarkan sistem perlembagaan di Britain
menjamin sistem pentadbiran yang teratur. Dengan adanya perlembagaan ini, kuasa Sultan dapat diperkukuhkan. Perlembagaan ini
merupakan perlembagaan yang bertulis yang pertama di Semenanjung Tanah Melayu. Kebijaksanaan Sultan Abu Bakar dapat dilihat
dengan jelas apabila baginda menandatangani perjanjian 1885 dengan British dan bersetuju membenarkan British melantik seorang
wakilnya, seorang Konsul untuk kepentingan British di Johor. Kebijaksanaan baginda turut terserlah dalam mengadakan
pembaharuan-pembaharuan berdasarkan Barat di Johor. Di samping memperkenalkan beberapa pembaharuan sosial, jentera
pentadbiran yang lebih kemas dan sistematik diperkenalkan dengan menerap nilai-nilai pentadbiran Barat. Baginda mengupah
beberapa penasihat Eropah tetapi pentadbiran dijalankan oleh Sultan dan Majlis Mesyuarat Negeri. Perlembagaan memperuntukkan
sebuah Jemaah Menteri yang terdiri daripada orang Melayu. Mereka ditugaskan untuk menasihati Sultan. Majlis Negeri yang
didirikan terdiri daripada rakyat Johor yang meliputi semua kaum dan dilantik oleh Sultan untuk membuat undang-undang. Dalam
keadaan ini, pihak British merasa tidak perlu untuk mengambilalih pentadbiran Negeri Johor kerana satu sistem pentadbiran yang
kemas telah wujud di Johor.
3. Tidak berlaku kekacauan di Johor
Temenggung-temenggung Johor seperti Daeng Ibrahim dan puteranya menggunakan kebijaksanaan mereka dalam menangani
penghijrahan masuk orang Cina ke Johor dalam pertengahan abad ke-19. Temenggung Daeng Ibrahim menggunakan sistem Kangcu
sebagai satu kaedah yang tersusun untuk mengawal peneroka-peneroka yang rajin berusaha itu. Melalui sistem Kangcu, orang Cina
digalakkan berpindah, menetap kekal di Johor dan membuka ladang-ladang lada hitam dan gambir. Temenggung memberikan satu
surat tauliah yang disebut surat sungai kepada setiap Kangcu atau ketua puak-puak orang Cina. Surat ini menentukan hak-hak dan
tanggungjawab mengawal dan membayar sewa bagi kawasan-kawasan yang dibuka. Sistem Kangcu ini membolehkan kemasukan
orang Cina secara beramai-ramai ke Johor. Pada awal tahun 1860-an lebih kurang 10000 orang Cina telah masuk ke Johor. Mereka
menjadi buruh-buruh di ladang-ladang lada hitam dan gambir yang dibuka pada pertengahan abad ke-19. Berbeza dengan Negeri-
negeri Melayu yang lain seperti di Perak dan Selangor, tidak terdapat kekacauan yang diakibatkan oleh kongsi gelap di Negeri Johor.
Keadaan terkawal kerana baginda membenarkan hanya satu kongsi gelap sahaja iaitu Ghee Hin untuk masuk ke Johor. Malah baginda
menggalakkan hanya orang Teochew memasuki Johor. Dengan cara pentadbiran yang agak sistematik, pergaduhan di antara orang
Cina terkawal. Mereka hidup aman damai. Keadaan perebutan kuasa di kalangan pembesar-pembesar seperti yang berlaku di Negeri-
negeri Melayu yang lain juga tidak berlaku di Johor. Pemindahan kuasa dari keluarga Sultan kepada keluarga Temenggung
terutamanya selepas kemangkatan Sultan Hussein telah berlaku secara lancar dan tanpa sebarang peristiwa yang tidak diingini. Oleh
sebab tidak ada kekacauan sama ada dari segi perebutan kuasa di kalangan pembesar atau permusuhan kongsi-kongsi gelap di
kalangan orang Cina, maka British tidak mempunyai alasan untuk campur tangan di Johor sehingaa tahun 1914.
4. Kurang potensi ekonomi
Walaupun Johor terletak berhampiran dengan Singapura, British tidak memberi tumpuan yang tegas untuk mengawal Johor kerana
negeri itu tidak mempunyai sumber alam yang kaya seperti bijih timah. Kekurangan kepentingan ekonomi British di Johor
mengurangkan kecenderungannya untuk mengawal negeri tersebut.
Pengenalan sistem penasihat di Johor 1914
Hubungan Johor dengan British mulai regang pada zaman pemerintahan Sultan Ibrahim (1895-1959). Baginda tidak mengekalkan
hubungan baik dengan Pejabat Tanah Jajahan. Sebaliknya baginda menentang kuasa pihak British. Baginda memerintah secara bebas
dan sering mengabaikan nasihat British. Malah baginda mengambil beberapa tindakan yang mengecewakan pihak British. Pada tahun
1899, Sultan Ibrahim enggan membenarkan British membina sebuah landasan keretapi dari Negeri Sembilan ke Johor Bahru. Baginda
mahu membina jalan keretapi mengikut syarat-syarat sendiri dengan mendapatkan pinjaman dan jurutera-jurutera sendiri. Tindakan
ini tidak disenangi oleh pihak British. Namun demikian, pada 11 Julai 1904, Sultan Ibrahim bersetuju menandatangani Konvensyen
Keretapi Johor setelah A. Lyttleton, Setiausaha Tanah Jajahan mengancam akan mengambil tindakan yang tegas ke atas baginda.
Tindakan-tindakan Sultan Ibrahim terus mengancam kepentingan-kepentingan British di Johor. Pada tahun 1905, baginda
memebrikan satu konsesi yang luas kepada Perbadanan Negeri Johor yang disokong oleh usahawan-usahawan Belanda. Perbadanan
ini diberi hak monopoli selama 20 tahun. Sultan Ibrahim juga mengambil langkah untuk memajukan Johor Bharu sebagai sebuah
pelabuhan supaya negeri Johor tidak perlu bergantung dari segi ekonomi kepada Singapura dari Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
Tindakan baginda mengamcam kedudukan Singapura sebagai pelabuhan dan pusat perdagangan. Tindakan-tindakan Sultan Ibrahim
yang radikal dan pengabaian nasihat British menyebabkan Gabenor Anderson menggunakan alasan pentadbiran negeri Johor untuk
memaksa baginda supaya menerima seorang Penasihat British. Akhirnya pada tahun 1914, Sultan Ibrahim menandatangani satu
perjanjian dan bersetuju menerima seorang pegawai British yang nasihatnya mesti diminta dan dijalankan dalam semua perkara yang
ada hubungan dengan pentadbiran umum negeri dan mengenai semua perkara selain daripada yang menyentuh agama dan adat resam
orang Melayu. Dengan ini, British dapat meluaskan kuasanya ke Johor.
120
Penentangan di Perak
Pengenalan
Kekacauan yang berlaku di Perak membimbangkan British terhadap campur tangan asing. Akibatnya, Gabenor Negeri-negeri Selat,
Andrew Clarke telah mengambil langkah campur tangan di Perak. Hasil usaha beliau, satu rundingan telah diadakan sejak 17 Januari
1874 dan hasil rundingan tersebut, Perjanjian Pangkor ditandatangani pada 20 Januari 1874. Mengikut Perjanjian Pangkor, Sultan
Abdullah diiktiraf sebagai Sultan. Baginda bersetuju menerima seorang Residen sebagai penasihat dalam semua hal pentadbiran
kecuali adat resam orang Melayu dan hal ehwal agama Islam. Lebih kurang 10 bulan kemudian, J.W.W. Birch telah dihantar sebagai
Residen yang pertama pada 1 November 1874. Kehadiran Birch telah menjejaskan kekuasaan dan kewibawaan Sultan dan pembesar
dari segi politik, ekonomi dan sosial. Akibatnya, Birch telah dibunuh di Pasir Salak pada 2 November 1875 selepas berada di Perak
hanya selama 12 bulan.
Sebab-sebab berlaku Penentangan di Perak
1. Kelemahan Perjanjian Pangkor
Ahli-ahli Sejarah seperti Kennedy, Tregonning dan C.D. Cowan menganggap kelemahan Perjanjian Pangkor adalah sebab utama
membawa kepada pembunuhan Birch pada tahun 1875. Perjanjian Pangkor tidak menyelesaikan masalah tentang perebutan takhta
Perak antara Raja Abdullah, Raja Ismail dan Raj Yusof. Pembesar Perak dan ramai rakyat Perak tidak mengiktiraf Raja Abdullah
sebagai Sultan kerana baginda tidak dilantik mengikut adat resam. Di samping itu, Raja Abdullah tidak mempunyai alat-alat
kebesaran yang diperlukan dalam perlantikan Sultan. Ramai pembesar dan rakyat Perak masih menganggap Raja Ismail sebagai
Sultan kerana baginda dilantik sebagai Sultan Perak pada tahun 1871 selepas kemangkatan Sultan Ali. Selain itu, Raja Ismail masih
lagi menyimpan alat-alat kebesaran diraja yang diterima semasa perlantikannya pada tahun 1871.
Walaupun Perjanjian Pangkor ditandatangani pada 20 Januari 1874, tetapi Birch dilantik sebagai Residen yang pertama pada 1
November 1874, iaitu 10 bulan kemudian. Dalam tempoh tersebut, Sultan Abdullah dan pembesar-pembesar mempunyai kuasa penuh
dalam pentadbiran Perak. Kehadiran Birch dirasai oleh Sultan dan pembesar-pembesar yang British cuba mengambil alih semua kuasa
pentadbiran Perak. Perlaksanaan sistem Residen juga mendapat tentangan dari Menteri Larut (Ngah Ibrahim). Beliau tidak lagi bebas
mentadbir Larut seperti sebelumnya. Semua urusan pentadbiran terpaksa merujuk kepada Kapten Speedy yang dilantik sebagai
Penolong Residen.
Bagi British, perlantikan Raja Abdullah sebagai Sultan dianggap sebagai satu kesilapan kerana Raja Abdullah dikatakan tidak
mengetahui hal pentadbiran moden. Raja Abdullah dianggap tidak menerima pembaharuan yang cuba dilaksanakan di Perak.
Kelemahan Perjanjian Pangkor juga terbukti kerana perjanjian ini tidak mengiktiraf Sultan Ismail kerana beliau amat berpengaruh
ketika itu.
2. Kelemahan Birch
Kelemahan Birch juga merupakan faktor yang penting yang membawa kepada berlakunya Perang Perak pada 1874-1875. British
menganggap perlantikan Birch sebagai Residen lebih-lebih lagi sebagai Residen Pertama sebagai satu kesilapan. Birch tidak dapat
bertutur dalam Bahasa Melayu serta tidak memahami dan menghormati adat resam orang Melayu. Birch merupakan seorang yang
degil dan tidak berganjak dari kemahuannya. Beliau tidak berdiplomasi dan tidak bertolak-ansur. Birch mahu melaksanakan
pembaharuan secara tergesa-gesa tanpa memikirkan kepentingan Sultan dan pembesar. Kelemahan peribadi Birch ternyata dari
peristiwa Ogos 1875 bila Sultan Abdullah serta pembesar-pembesar mengunjungi tempat kediaman dengan tujuan untuk mendapat
ganti rugi akibat penghapusan beberapa keistimewaan. Birch dengan biadap menegaskan ganti rugi akan dibayar sekiranya Sultan dan
pembesar berhenti memungut cukai di kawasan masing-masing. Kelemahan peribadi Birch lebih ternyata pada Disember 1874 bila
beliau membakar rumah Raja Ngah dan Tengku Panglima Besar kerana mereka terus memungut cukai walaupun ditegah oleh Birch.
Kennedy dalam bukunya: History of Malaya menganggap Birch sebagai “an idealist in a hurry” kerana mahu melaksanakan
pembaharuan secara terburu-buru tanpa memikirkan itu dianggap radikal oleh Sultan dan para pembesar.
3. Pembaharuan-pembaharuan Birch
Pembaharuan-pembaharuan yang cuba dilaksanakan oleh Birch telah menjejaskan kepentingan Sultan dan pembesar sama ada
dari segi politik, ekonomi mahupun sosial.
a. Politik
Dari segi politik, Sultan dan pembesar kehilangan kuasa kerana semua urusan pentadbiran dijalankan atas arahan Birch. Keadaan ini
menunjukkan Residen lebih berkuasa dari Sultan. Sultan Abdullah yang menganggap kehadiran Birch sebagai Penasihat mendapati
Birch bukan menasihatinya tetapi mengeluarkan arahan-arahan yang perlu dipatuhi oleh Sultan dan pembesar-pembesar. Sultan
Abdullah yang tidak berpuas hati dengan tindakan Birch telah menulis surat kepada Gabenor Negeri-negeri Selat iaitu Sir Andrew
Clarke meminta kuasa Residen dihadkan ataupun ditukar. Jawapan yang diterima amat mengecewakan Sultan Abdullah kerana bukan
sahaja suratnya tidak mendapat layanan, malah Andrew Clarke telah arahkan bahawa hubungan antara Sultan dan pembesar dengan
Gabenor mesti dibuat melalui Residen. Keadaan ini menunjukkan bahawa Residen lebih berkuasa dari Sultan. Kehadiran Birch
menjejaskan kuasa-kuasa pembesar daerah kerana Birch telah melantik pegawai-pegawai British untuk menjalankan pentadbiran
daerah. Selain itu, Sultan dan pembesar dilarang menjatuhkan hukuman, lebih-lebih lagi hukuman mati, lebih-lebih lagi kepada orang-
orang Melayu. Arahan ini mendapat bantahan Sultan dan pembesar-pembesar kerana ini menjejaskan kekuasaan dan kewibawaan
mereka serta kuasa tradisional. Kerajaan British telah mengarahkan bahawa hukuman hanya boleh dijatuhkan oleh hakim-hakim yang
dilantik oleh British.
b. Ekonomi
Dari segi ekonomi, pembaharuan British juga telah menjejaskan kepentingan Sultan dan pembesar. Sultan dan pembesar dilarang
memungut cukai seperti sebelumnya. Arahan ini menjejaskan pendapatan Sultan dan pembesar kerana Birch tidak membayar ganti
rugi akibat penghapusan keistimewaan tersebut. Dalam masyarakat tradisional Melayu, cukai adalah penting bagi Sultan dan
pembesar-pembesar. Birch telah mengarahkan bahawa kutipan cukai hanya boleh dijalankan oleh pegawai-pegawai yang dilantik oleh
Residen. Kemarahan Sultan Abdullah bertambah apabila Birch membatalkan pajakan memungut cukai kastam bernilai $26 ribu
setahun yang diberikan oleh Sultan Abdullah kepada seorang saudagar Cina dari Singapura iaitu Lee Cheng Tee. Sebaliknya, Birch
telah memberikan pajakan baru ke atas minuman keras dan candu bernilai $6 ribu sebulan kepada Lee Cheng Tee dan rakan-rakannya
kerana salah seorang rakannya telah memberi hutang dengan jumlah yang besar kepada Birch. Tindakan Birch bukan sahaja mendapat
121
tentangan Sultan dan pembesar, tetapi juga gabenor dan pedagang-pedagang Negeri-negeri Selat kerana ia bertentangan dengan
arahan.
c. Sosial
Dari segi sosial, Birch telah campur tangan dalam adat resam orang Melayu. Apabila beliau cuba menghapuskan perhambaan yang
merupakan adat tradisional orang Melayu. Dalam masyarakat Melayu tradisional, perhambaan merupakan lambing status yang
menentukan kekuasaan dn kewibawaan Sultan dan pembesar dari segi politik, ekonomi dan sosial. Birch hanya membebaskan hamba-
hamba perempuan sahaja. Tindakan beliau melindungi hamba-hamba perempuan di kemudiannya yang terdapat ramai tentera telah
mencurigakan Sultan dan para pembesar. Perasaan curiga mereka bertambah apabila Birch menyeludup 2 orang hamba perempuan
berketurunan Melayu, berpakaian Cina ke Pulau Pangkor. Hubungan Sultan Abdullah dan Birch bertambah runcing apabila Birch
enggan memulangkan 2 orang hamba perempuan Sultan Abdullah yang malarikan diri ke kediaman Birch pada Oktober 1875.
Kemarahan Sultan terhadap tindakan Birch bukan sahaja kerana mereka menjadi tuan kepada hamba tetapi kerana tindakan Birch
bertentangan dengan syarat Perjanjian Pangkor yang berkaiatan dengan adat resam orang Melayu.
4. Tindakan Sir William Jervais
Tindakan Sir William Jervais yang menggantikan Andrew Clarke sebagai Gabenor Negeri-negeri Selat pada Mei 1875 juga membawa
kepada berlakunya Perang Perak 1875. Selepas melawat Perak, William Jervois tidak puas hati terhadap pentadbiran Birch secara
tidak langsung di Perak. Beliau mahukan pentadbiran British dijalankan secara langsung di Perak di mana pentadbiran dijalankan oleh
pegawai-pegawai British. Beliau mahukan Sultan dan pembesar dibayar wang persaraan supaya menyerahkan kekuasaan kepada
British. Pada 2 Oktober 1875, Sultan Abdullah telah dipaksa untuk menandatangani perjanjian menyerahkan pentadbiran kepada
British. Beliau telah mengugut sekiranya beliau enggan menandatangani perjanjian tersebut, Sultan Abdullah akan disingkirkan dan
Raja Yusof akan dilantik sebagai Sultan. Akibatnya, Sultan Abdullah terpaksa menandatangani persetujuan tersebut.
Peristiwa Pembunuhan J.WW. Birch
Kemarahan Sultan Abdullah dan pembesar-pembesar sampai kemuncaknya menjelang akhir tahun 1875 dan keputusan diambil untuk
membunuh Birch. Pada 20 Julai 1875, satu perjumpaan telah diadakan di Durian Sebatang yang dihadiri oleh pembesar-pembesar
Perak atau wakilnya kecuali Raja Yusof. Dalam pertemuan itu, Dato’ Maharaja Lela dipertanggungjawabkan untuk melaksanakan
tugas tersebut. Raja Ismail menyatakan persetujuannya untuk membantu Dato’ Maharaja Lela. Sebagai persiapan, Raja Abdullah dan
Raja Ismail telah menyediakan alat-alat senjata yang dibeli dari Pulau Pinang.
Selepas beberapa hari dari peristiwa perjumpaan di Durian Sebatang, hubungan Sultan Abdullah dengan British menjadi
genting. Pada 24 Julai 1875, pihak British mengugut Raja Abdullah jika baginda tidak mengikut arahan mereka. Pada 2 Oktober 1875,
Sultan Abdullah dipaksa untuk menyerahkan kuasa pentadbiran kepada British. Birch ditugaskan untuk mengumumkan perubahan
sistem pentadbiran tersebut. Beberapa hari selepas persetujuan itu, Sultan Abdullah memerintah Dato’ Maharaja Lela membunuh
Birch.
Sungguhpun telah diketahui adanya komplot membunuh Birch, namun rancangan tetap dilaksanakan. Swettenham
ditugaskan untuk membantu Birch dan beliau bertolak dari Singapura pada 23 Oktober 1875. Swettenham ditugaskan di bahagian
Hulu Perak sementara Birch di Hilir Perak. Mereka bertolak dari Bandar Bahru dan akan bertemu di Pasir Salak pada 30 November
1875.
Pada 27 Oktober 1875, Birch telah menampal pengisytiharaan itu di rumah dan kemudian belayar ke Pasir Salak. Pada 1
November 1875, Birch bersama keraninya Mat Arshad telah tiba di Pasir Salak. Ketibaan beliau mendapat tentangan hebat daripada
Dato’ Maharaja Lela. Pada 2 November 1875, Birch ditikam oleh orang suruhan Dato’ Maharaja Lela, iaitu Pandak Induk dan
Seputum ketika Birch mandi di Sungai Pasir Salak.
4 November 1875, Swenttenham di Blanja menerima peristiwa pembunuhan. Dengan pertolongan beberapa orang Melayu,
beliau berjaya menyelamatkan diri.
Perang Perak 1875-1876
Pembunuhan Birch telah mengemparkan pihak British.
15 November 1875, tentera British dari Pulau Pinang menyerang Pasir Salak. Dato’ Maharaja Lela mengundurkan diri ke
Blanja. Kemudian, tentera tambahan British dari Hong Kong di bawah perintah Major Jeneral Calalborne menawan Pasir Salak. Dari
India, tentera di bawah Brig. Jeneral J. Rose menawan Kuala Kangsar.
Sebelum tentera British menawan Blanja, Dato’ Maharaja Lela dan Raja Ismail berundur ke Kinta. Dari Kinta mereka
bergerak menuju Kota Lama. British menawarkan hadiah kepada sesiapa yang menangkap orang yang dikehendaki iaitu $6 ribu untuk
Maharaja Lela dan $3 ribu untuk Dato’ Sagor dan Pandak Induk.
Pada pertengahan Januari 1876, Raja Ismail meminta bantuan dari Kedah. Pada akhir bulan Mac, baginda menyerah diri dan
dihantar ke Singapura kemudian Johor. Dalam bulan yang sama, Dato’ Sagor ditawan di Bandar Bahru sementara pada Julai 1876,
Dato’ Maharaja Lela menyerah diri. Dengan ini semua orang yang terlibat dalam pembunuhan Birch ditangkap.
Dengan itu, suatu perbicaraan diadakan dan keputusannya ialah:
a. Dato’ Maharaja Lela, Dato’ Sagor, Pandak Induk dan Seputum dihukum gantung sampai mati di Matang pada 20 Januari 1877.
b. Cik Gondoh, Ngah Ahmad Ngah Jabbar, Panjang Nur dan Cik Ali dijatuhkan hukuman penjara seumur hidup.
c. Sultan Abdullah, Ngah Ibrahim, Dato’ Laksamana dan Dato’ Syahbandar dibuang ke Pulau Seychelles di Lautan Hindi.
d. Raja Ismail dipindah ke Johor.
e. Raja Yusof dilantik sebagai Sultan.
Perang Perak ini akhirnya berkesudahan dengan kemenangan British. Kemenangan ini membolehkan British meneruskan
sistem Residen dan memajukan ekonomi Perak tanpa halangan.
Penentangan di Pahang
Pengenalan
J.P. Rodger memegang jawatan Residen British di Pahang pada bulan Oktober 1888. Seperti di Perak, pengenalan sistem Residen di
Pahang ditentang oleh pembesar-pembesar Melayu yang kehilangan kuasa dan keistimewaan mereka. Penentangan sistem Residen
oleh orang Melayu di Pahang berkesudahan dengan satu pemberontakan yang meletus pada tahun 1891 di bawah pimpinan Dato’
Bahaman dari Semantan, Tok Gajah dan anaknya Mat kilau.
122
Sebab-sebab berlaku penentangan di Pahang
1. Perasaan tidak puas hati Sultan
Hubungan Sultan Ahmad dengan British sememangnya tidak memuaskan sejak lama lagi. Hal ini disebabkan Sultan Ahmad masih
menyimpan perasaan benci terhadap British kerana memberi bantuan ketika menentang saudaranya Wan Mutahir dalam Perang
Saudara di Pahang. Oleh sebab itu, Wan Ahmad enggan menerima Residen British, tetapi dengan adanya tekanan dari British, Wan
Ahmad terpaksa mengalah dan menerima Residen pada bulan Oktober 1888 iaitu J.P. Rodger.
Sultan Ahmad berasa kecewa apabila baginda sedar bahawa kekuasaannya semakin berkurangan. Kedudukan baginda dalam Majlis
Mesyuarat Negeri tidak berfungsi kerana keputusan adalah diputuskan oleh Residen. Kekuasaannya semakin tercabar apabila pihak
British menunjukkan sikap lebih mempercayai putera baginda iaitu Tengku Mahmud. Akibatnya, Sultan Ahmad mengambil
keputusan meninggalkan Pekan dalam bulan Disember 1889 dan berangkat ke Pulau Tawar. Tengku Mahmud telah dilantik sebagai
wakil Raja.
Walaupun penglibatan Sultan Ahmad dalam penentangan tidak dapat ditentukan dengan jelas, namun sikap anti-Inggeris baginda
sudah menjadi pendorong kepada golongan yang menentang British. Oleh sebab itu, tidaklah menghairankan jika terdapat berita yang
mengatakan Wan Ahamd mempunyai hubungan sulit dengan golongan penentang.
2. Perasaan tidak puas hati pembesar-pembesar
Langkah-langkah yang diambil oleh J.P. Rodger untuk memperkenalkan peraturan-peraturan baru telah membangkitkan perasaan
tidak puas hati di kalangan pembesar Pahang. Para pembesar telah kehilangan hak mereka untuk mengutip cukai, menyimpan hamba
abdi, pentadbir keadilan dan sebagainya. Daerah-daerah diwujudkan dan diletak di bawah pengawal British yang dipanggil pemungut
cukai dan majistret, misalnya Daerah Pekan oleh F. Belfield, Kuantan oleh A.H. Wall. Residen pula mengambilalih peranan pembesar
sebagai penasihat Sultan. Mereka juga tidak mempunyai kuasa dalam Majlis Mesyuarat Negeri. Walaupun para pembesar dibayar
elaun sebagai ganti rugi tetapi jumlahnya adalah kecil, misalnya, Orang Besar Berempat menerima $100 sebulan, Orang Kaya
Semantan $70 sebulan dan orang Kaya Berlapan $20 sebulan. Keadaan ini menimbulkan perasaan tidak puas hati di kalangan
pembesar. Pada tahun 1891, mereka bangkit menentang pentadbiran British.
3. Perasaan tidak puas hati Dato’ Bahaman
Dato’ Bahaman menentang pihak British kerana beliau tidak dibenarkan memungut cukai dan tidak diberi elaun yang setanding
dengan elaun Orang Besar Berempat, iaitu sebanyak $100 sebulan. Beliau ditawarkan elaun sebanyak $70 sebulan sahaja. Dato’
Bahaman juga berasa marah apabila British membina sebuah balai polis di Lubuk Trua di daerah Semantan, aiitu daerah di bawah
jagaanya tanpa kebenaran daripada beliau. Beliau telah menulis sepucuk surat bantahan kepada majistret di Temerloh, iaitu E.A. Wise
tetapi beliau gagal mendapat keadilan daripada majistret Temerloh. Sebaliknya, Dato’ Bahaman diberi amaran kerana tindakannya itu.
4. Perasaan tidak puas hati Tok Gajah
Tok Gajah ialah seorang pembesar dari Pulau Tawar. Atas jasanya kepada Sultan Ahmad dalam Perang Saudara (1857-1863), beliau
dianugerahi gelaran Orang Besar Raja. Tok Gajah pula berperasaan anti-Inggeris apabila rayuannya untuk pertambahan elaun ditolak
oleh pihak British pada Januari 1890. permintaan Tok Gajah untuk menangguhkan pembayaran cukai tanah ke atas orang Melayu juga
ditolak oleh Majlis Mesyuarat Kerajaan pada bulan Disember 1890. Beliau disokong oleh anaknya dalam penentangannya terhadap
British.
5. Perasaan tidak puas hati rakyat Pahang
Pengenalan beberapa perubahan oleh British seperti sistem lesen dan permit telah mengakibatkan ketidakpuasan hati rakyat Pahang.
Sebagai contoh, mereka terpaksa memperolehi lesen atau permit bagi mendapatkan hasil hutan seperti kayu dan daun rembia. Rakyat
juga tidak dibenarkan memakai keris yang selama ini merupakan sebahagian daripada pakaian tradisional mereka. Mulai 1 Januari
1891, British mengenakan cukai ke atas tanah yang diperolehi (kecuali tanah warisan). Kadar cukai adalah tertakluk kepada kategori
tanah. Rakyat juga membantah terhadap sistem kerah yang dilaksanakan oleh British bagi projek-projek awam.
6. Perasaan banci orang asing
Mengikut Jang Aisjah, perasaan benci orang asing (Xenophobia) juga bertanggungjawab bagi peletusan pemberontakan Pahang.
Rakyat Pahang tidak puas hati dengan kehadiran orang asing, terutamanya pasukan polis yang terdiri daripada orang Sikh. Di Pahang,
terdapat juga ramai orang Eropah dan Cina yang terlibat dalam perusahaan perlombongan. Sikap kesombongan serta kejahilan mereka
terhadap adat resam tempatan telah menyinggung perasaan orang Melayu. Perasaan anti-orang asing jelas kelihatan apabila Dato’
Bahaman dan Mat Kilau Seringkali menyerang pedagang-pedagang Cina di Pahang.
Proses pemberontakan
Peristiwa yang membawa kepada meletusnya pemberontakan ialah tindakan tidak wajar British di Lubuk Trua. Ketika melakukan
penyiasatan di tempat itu, Pemangku Pemungut Hasil dari Semantan telah menangkap 3 orang pengikut Dato’ Bahaman kerana
dituduh mengambil hasil-hasil hutan tanpa kebenaran. Ketiga-tiga orang yang tertuduh telah dibicarakan di Lubuk Trua. Tindakan ini
merupakan satu penyelewengan kerana kebiasaannya perbicaraan dijalankan di Ibu Pejabat Daerah di Temerloh. Hal ini juga
menunjukkan pihak British merasa mereka lebih berkuasa.
Dato’ Bahaman bertindak untuk membebaskan orang-orang tawanan itu dengan menyerang hendap ke atas pasukan kerajaan dan
kemudian menyerang balai polis Lubuk Trua. Pada 21 Disember 1891, Temerloh pula diserang dan ditawan. Pihak British telah
bertindak balas beberapa hari selepas peristiwa itu berlaku. Satu pasukan yang dipimpin oleh Hugh Clifford telah mara ke Semantan
tetapi terpaksa berundur ke Temerloh kerana banjir.
Pihak British mendesak Sultan Ahmad supaya memberi kerjasama kepada pemerintah dalam menhadapi ancaman Dato’
Bahaman. Oleh sebab adanya desakan dan secara kebetulan hubungannya dengan Dato’ Bahaman tidak begitu baik, Sultan Ahmad
telah bersetuju. Sultan Ahmad dan puteranya keduanya iaitu Tengku Ali telah menyerang Semantan pada 14 Januari 1892 tetapi Dato’
Bahaman telah mengundurkan diri terlebih dahulu. Sultan Ahmad telah mengumumkan pengampunan dan meminta golongan
penentang pulang ke rumah masing-masing.
Tengku Ali telah diarahkan mengawal tempat itu tetapi tidak berupaya untuk menyekat kemaraan Dato’ Bahaman kerana
orang-orang Melayu menyokongnya. Dato’ Bahaman telah menawan semula Lubuk Trua pada awal bulan Mac 1892. Peristiwa itu
menyebabkan Clifford dan wakil Raja menyerang Semantan dan sekali lagi Dato’ Bahaman telah berundur. Bolo dan Cempaka
123
dimusnahkan. Clifford telah cuba meneruskan tindakan ke atas golongan penentang tetapi Sultan Ahmad mencegahnya
memandangkan bermulanya bulan puasa iaitu pada akhir bulan Mac 1892.
Keberanian Dato’ Bahaman telah memberi semangat kepada pembesar-pembesar Melayu yang lain untuk turut menentang
British. Atas usaha Tok Gajah, pertemuan telah diadakan dan dalam pertemuan itu, semua pembesar telah bersumpah menyatakan taat
setia kepada Sultan Ahmad. Selanjutnya, atas cadangan Tok Gajah, keputusan telah diambil untuk menentang British secara besar-
besaran. Mengikut cadangan Tok Gajah, serangan akan dilaksanakan secara serentak. Dato’ Bahaman akan mengambil Semantan,
Sultan Ahmad dikehendaki mempertahankan Chenor, Panglima Muda dari Jempul menawan Pekan, Mat Kilau dan Tok Raja akan
menawan Kuala Lipis dan Raub sementara Tok Gajah sendiri akan ke Tembeling.
Rancangan tersebut dimulakan dengan serangan oleh Panglima Muda pada 5 April 1892. Dua orang bangsa British daripada
Syarikat Penyelidikan Pahang telah dibunuh dan kemudian pasukan Panglima Muda mara ke Pekan. Orang-orang Melayu telah
memberi sokongan kepadanya dan ini menyulitkan pihak British. Gerakan penentang British ternyata telah terjejas kerana di medan
perjuangan yang lain, keadaan telah berubah. Wan Ahmad yang berada di Pulau Tawar telah mengubah fikiran dan memujuk Tok
Raja yang datang mengadapnya supaya tidak menyertai penentangan itu. Tok Gajah juga telah menyertai Sultan Ahmad dan yang
menyedihkan, kedua-duanya bertindak ke atas Dato’ Bahaman kemudiannya.
Dato’ Bahaman telah berjaya menawan Semantan. Sekali lagi pihak British meminta Wan Ahmad menyertai pemerintah
untuk menentang Dato’ Bahaman. Pasukan Sultan Ahmad dan Tok Gajah telah berjaya mengusir Dato’ Bahaman. Pasukan Sultan
Ahmad dan Tok Gajah telah berjaya mengusir Dato’ Bahaman pada 8 Mei 1892. Sementara itu, pasukan Clifford dan Leftenan
Kolonel Walker, terus bertindak menyerang Budu pada 21 Mei 1892 tetapi Mat Kilau berjaya melepaskan diri lalu bersatu dengan
Dato’ Bahaman yang berada di Cheka.
Dalam bulan Jun 1892, British menyerang Jempul dan menawannya. Keadaan ini menyebabkan Sultan Ahmad menasihatkan
Tok Gajah supaya melarikan diri kerana bimbang British akan mengambil tindakan ke atasnya. Oleh itu, dalam bulan Ogos 1892, Tok
Gajah melarikan diri untuk menyertai Mat Kilau dan Dato’ Bahaman yang berada di Tembeling. Oleh sebab tekanan-tekanan
seterusnya, mereka terpaksa berundur ke Sempadan Kelantan dalam bulan September 1892. Malangnya, Panglima telah terbunuh
dalam bulan Oktober 1892.
Melalui Tok Raja yang bertugas sebagai orang perantaraan, usaha telah diambil untuk menghentikan penentangan.
Perundingan telah dimulakan dalam bulan Disember 1893 tetapi Mat Kilau dan Mat Lela, putera Dato’ Bahaman, enggan mengambil
bahagian. Perundingan yang berjalan sehingga bulan April 1894 tidak memberi sebarang hasil.
Selepas perundingan mengalami kegagalan, perjuangan orang-orang Melayu semakin bersemangat. Hal ini disebabkan
peranan yang dimainkan oleh Engku Syed dari Paloh. Ketika ini Dato’ Bahaman telah berjaya mengumpulkan pengikut-pengikutnya
dari Besut dan Ulu Lebir. Pada 12 Jun 1894, penentangan meletus kembali apabila golongan penentang menyerang Kuala Tembeling.
Seorang anggota polis iaitu Ram Singh yang mendapat luka parah akibat ditikam telah dapat melepaskan diri menaiki sampan ke
Pulau Tawar. Golongan penentang telah cuba mendapatkan bantuan dari Tok Raja dari Pulau Tawar tetapi gagal. Hal ini
menyebabkan penentang telah cuba membina kubu pertahanan di Jeram Ampai. Satu angkatan tentera British yang besar telah
menyerang Jeram Ampai dan menawannya pada 29 Jun 1894. Akhirnya golongan penentang telah berundur ke Kelantan dan
Terengganu.
Pihak British telah meminta Kerajaan Siam supaya campur tangan. Akhirnya, dalam bulan November 1895, Dato’ Bahaman
dan Mat Kilau serta 4 orang pengikutnya telah menyerah diri kepada pihak Siam dan kemudian dihantar ke Siam. Sementara Tok
Gajah dan Mat Kilau terus menetap di Terengganu dan dikatakan meninggal dunia di sana.
Penentangan di Negeri Sembilan

Pengenalan
Campur tangan British di Sungai Ujong telah ditentang oleh Syahbandar Kulup Tunggal. Tindakan Sir Andrew Clarke mengiktiraf
Dato’ Kelana sebagai pemerintah Sungai Ujong menyebabkan Dato’ Bandar menentang British. Dato’ Bandar mendapat sokongan
daripada Raja Mahdi dan Raja Mahmud dari Selangor dan melancarkan serangan terhadap Dato’ Kelana. Dato’ Kelana takut terancam
keselamatannya dan meminta perlindungan British. Beliau bersetuju menerima seorang Residen British. Pada bulan November 1874,
pertempuran meletus di antara mereka dan Dato’ Bandar dikalahkan dan kemudian beliau berundur ke Selangor. Beliau
menandatangani surat mengaku salah pada Disember 1874 dan kemudian menetap di Singapura. Perlantikan Residen di Sungai Ujong
telah ditentang kuat oleh Tengku Antah di Seri Menanti.
Proses penentangan
Tengku Antah ialah Yamtuan Besar atau pembesar yang berkuasa di Seri Menanti. Beliau telah mentang perlantikan Penolong
Residen, Kapten Thatham di Sungai Ujong pada tahun 1874.
Pada tahun 1875, beliau dilantik sebagai Yamtuan Besar oleh penduduk di kawasan sekitar Seri Menanti – Terachi, Gunung
Pasir, Hulu Muar dan Jempol. Perlantikan Tengku Antah sebagai Yamtuan Besar tidak diiktiraf oleh Dato’ Kelana di Sungai Ujong.
Tengku Antah juga tidak mengiktiraf Dato’ Kelana sebagai pemerintah Sungai Ujong.
Pada tahun 1875 juga, perselisihan meletus antara Tengku Antah dan Dato’ Kelana apabila Dato’ Kelana menuntut
kekuasaannya ke atas Terachi. Dato’ Kelana mendapat sokongan British untuk menentang Tengku Antah. Askar British berjaya
menawan Parol dan ini menyebabkan Tengku Antah berundur ke Bukit Putus.
Pada bulan Disember 1875, British seterusnya menawan Bukit Putus dan kemudian menguasai Kuala Jempol dan Terachi.
Pada tahun 1876, Tengku Antah mendapat bantuan daripada Maharaja Abu Bakar untuk menamatkan pertempuran dengan British.
Atas usaha Maharaja Abu Bakar, pada bulan November 1876, Tengku Antah telah menandatangani satu perjanjian dengan
British di Singpura. Menurut perjanjian itu:
1. British mengiktiraf Tengku Antah sebagai Yamtuan Besar Seri Menanti.
2. Kawasan Johol, Hulu Muar, Jempol, Terachi, Gunung Pasir dan Inas diiktiraf sebagai jajahan takhluk Seri Menanti.
Perjanjian damai ini telah membuka kesempatan kepada British untuk memperluaskan pengaruhnya di seluruh Negeri
Sembilan.
124
Penentangan di Kelantan
Pengenalan
Melalui Perjanjian Inggeris-Siam 1909, kuasa Kelantan telah dipindahkan oleh Siam kepada Kerajaan British. James Scott Mason
dilantik sebagai Penasihat British yang pertama di Kelantan pada Julai 1909. Pada tahun 1910, British secara rasmi menguasai
hubungan luar negeri Kelantan melalui Perjanjain Inggeris-Kelantan. Perjanjian ini juga menegakkan hak British untuk melantik
seorang Penasihat kepada Sultan Kelantan, Sultan Muhammad IV. Baginda mesti mematuhi nasihat Penasihat British dalam semua
perkara kecuali yang berkaitan dengan agama dan adat resam orang Melayu. Perubahan sosio ekonomi yang dibawa oleh British telah
mengakibatkan pemberontakan di daerah Pasir Putih pada 29 April 1915.
British di Kelantan sebelum 1909
Kebangkitan menentang bermula sejak termeterainya Pengisytiharaan Inggeris-Siam 1902. Menurutnya, seorang Penasihat berbangsa
Inggeris bernama William Amstrong Graham dilantik sebagai Penasihat dan Pesuruhjaya Siam di Kelantan pada Julai 1903.
Pada tahun 1904, W.A. Graham telah memperkenalkan beberapa perkara baru dalam pentadbiran Kelantan. Pengenalan
peraturan-peraturan baru ini menimbulkan rasa tidak puas hati di kalangan rakyat Kelantan. Antaranya ialah:
a. Penubuhan beberapa jajahan baru seperti Kota Bahru, Hulu Kelantan dan Pasir Putih. Tiap-tiap jajahan ini ditadbir oleh
seorang Ketua Jajahan. Sebuah balai polis juga didirikan di setiap jajahan. Sebagai contohnya, Encik Ibrahim menjadi Ketua
Jajahan dan Sarjan Che Wan menjadi Ketua Balai Polis di jajahan Pasir Putih. Ketua Jajahan dibantu oleh 2 orang yang bergelar
Tok Kweng atau Penggawa dan Tok Nebeng atau Penghulu. Tok Nebeng bertugas menjaga keamanan dan memungut hasil
dalam kampung masing-masing.
b. Pada tahun 1905, Undang-undang Hasil Padi diluluskan. Menurutnya, semua pemilik tanah perlu memberi maklumat yang
tepat tentang kawasan tanah, hasil dan kedudukan tanah kepada Tok Kweng.
Perubahan-perubahan ini menjejaskan hak kuasa pembesar ke atas daerah masing-masing. Malah, kuasa Engku Besar Jeram
dan Pasir Putih semakin berkurangan.
Kebangkitan menentang British di Kelantan semakin hebat selepas tahun 1909. Pada tahun 1909, Kelantan dipindahkan
daripada pemerintahan Siam kepada Inggeris menurut Perjanjian Inggeris-Siam (Bangkok) 1909. Ekoran ini, British melantik seorang
penasihat di Kelantan untuk menasihati Sultan Muhammad IV dalam semua perkara, kecuali adat-istiadat dan agama Islam.
Penglibatan British dalam pentadbiran Kelantan menimbulkan rasa tidak puas hati. Mulai tahun 1910, perubahan yang agak
radikal telah diperkenalkan oleh Penasihat British kepada sistem pentadbiran Kelantan. Malah pihak British menggunakan pegawai-
pegawai Melayu dari luar negeri Kelantan untuk melaksanakan peraturan-peraturan tersebut.
Tindakan ini telah mencetuskan kebangkitan di daerah Pasir Putih, Kelantan pada tahun 1915 semasa pemerintahan Sultan
Muhammad IV. Kebangkitan ini dipimpin oleh Haji Mat Hassan bin Munas, lebih dikenali sebagai Tok Janggut. Pembesar-pembesar
lain yang menyertai pemberontakan ini ialah Engku Besar Tun Ahmad Jeram, Penghulu Adam, Haji Said dan Che Ishak Merbol.
Sebab-sebab penentangan di Kelantan
1. Ketidakpuas hati Engku Besar Jeram
Engku Besar Tun Ahmad dan penduduk kawasan Jeram tidak puas hati dengan campur tangan British di jajahan Pasir Putih. Engku
Besar adalah pembesar di daerah Jeram. British campur tangan dalam pentadbiran Jeram dengan menasihati Sultan Muhammad IV
supaya membina sebuah pondok polis di Pasir Putih. Kerajaan British juga campur tangan dengan melantik seorang Pegawai Daerah
untuk mentadbir jajahan Pasir Putih yang dahulunya diletakkan di bawah Engku Besar Jeram. Perlantikan pegawai daerah ini
menyebabkan Engku Besar Jeram kehilangan hak yang diwarisi turun-temurun sejak abad ke-18. Engku Besar Jeram seterusnya
kehilangan kuasa, wibawa dan keistimewaan. Engku Besar Tun Ahmad hanya berkuasa sebagai Tok Kweng Muda, iaitu
kedudukannya lebih rendah daripada Tok Kweng (penggawa). Sebelum perubahan ini, Tok Kweng adalah di bawah kuasa Engku
Besar Jeram. Engku Besar juga telah kehilangan hak memungut cukai’ sebaliknya, beliau terpaksa membayar cukai ke atas tanah
yang menjadi hak miliknya seperti rakyat biasa. Engku Besar Jeram yang tidak puas hati dengan sistem pentadbiran British lalu
menghasut pengikutnya Tok Janggut atau Haji Mat Hassan supaya bangun menentang dan mengusir British dari Pasir Putih. Tok
Janggut dikatakan lebih lama menyimpan dendam dalam hati kerana ayahnya, iaitu Panglima Munas dan abangnya Mat Tahir
sebelum itu telah dibunuh atas perintah Sultan.
2. Pengenalan sistem cukai baru
Pentadbiran British telah memperkenalkan sistem pentadbiran dan peraturan baru yang menimbulkan rasa tidak puas hati penduduk
tempatan. Sebelum pengenalan peraturan baru, cukai atau hasil di Pasir Putih berdasarkan kepada jumlah hasil tahunan. Sekiranya
jumlah hasil adalah sangat sedikit, dikecualikan daripada cukai. Tanah yang tidak dikerjakan atau diusahakan tidak dikenakan cukai,
misalnya pokok pinang kurang daripada 10 batang dikecualikan daripada cukai.
Peraturan baru yang diperkenalkan oleh pentadbiran British tidak ada pengecualian. Pokok buah-buahan dikenakan cukai 12 ½ sen
setahun, sirih dikenakan 5 sen sejunjung, lembu dan kerbau dikenakan 20 sen seekor, pokok-pokok kayu seperti temberu, mendung
dan kapur yang hendak ditebang dikenakan cukai $1 sebatang, tanah pula 60 sen seekar.
Menurut undang-undang baru itu, cukai dikenakan ke atas tanah dan bukannya ke atas hasil tanah seperti dahulu. Sebelum itu,
peraturan tanah padi tahun 1905 amat longgar, iaitu hanya mewajibkan satu penjuru bersamaan 400 depa tanah padi dikenakan cukai
30 sen setahun. Kurang daripada 200 depa dikecualikan cukai. Selain itu, penduduk Pasir Putih dikehendaki melaporkan keluasan dan
tempat tanah yang mereka miliki kepada Tok Kweng. Dengan demikian, rakyat telah dibebankan dengan bermacam-macam jenis
cukai yang diperkenalkan melalui sistem pentadbiran baru. Cukai tanah yang diperkenalkan oleh pihak British merupakan suatu yang
baru bagi penduduk Kelantan. Cukai tanah yang dikuatkuasakan oleh pihak British adalah tetap. Cukai harus dibayar walaupun tanah
tidak dikerjakan. Sekiranya gagal berbuat demikian, mereka akan didenda.
Penduduk menghadapi kerumitan dalam pembayaran cukai kerana pejabat bayaran cukai hanya diwujudkan di daerah tertentu dan
pejabat itu terletak agak jauh. Bayaran hanya boleh dibuat dalam waktu tertentu. Rakyat menghadapi masalah untuk membayar dalam
masa yang ditentukan. Pegawai-pegawai yang bertugas tidak cekap. Rakyat terpaksa datang ke pejabat beberapa kali untuk membayar
cukai, misalnya, Tok Janggut telah datang beberapa kali untuk membayar cukai tetapi gagal membayar dalam masa yang ditetapkan.
Pegawai yang bertugas kadang-kala bersikap kasar kepada penduduk.
125
Keadaan ini menimbulkan rasa tidak puas hati rakyat kerana mereka berasakan perlaksanaan undnag-undang baru membebankan
mereka berbanding dengan peraturan sebelum ini. Engku Besar kemudiannya mengarahkan Tok Janggut menjalankan kempen agar
penduduk Jeram dan seluruh jajahan Pasir Putih jangan membayar cukai. Dalam kempen ini, Tok Janggut mendapat bantuan dan
kerjasama daripada Penghulu Adam, Haji Said dan Che Ishak Merbol.
3. Sikap pegawai British Daerah Jajahan Pasir Putih
Pada tahun 1912, British menggantikan Encik Salleh, seorang Melayu tempatan dengan Encik Latiff yang berasal dari Singapura
sebagai Pegawai Daerah Jajahan Pasir Putih. Beliau telah melaksanakan pelbagai cukai baru yang membebankan rakyat seperti cukai
kepala, cukai buah kelapa dan cukai pokok buah-buahan. Encik Latiff merupakan seorang pegawai yang jujur dalam tugasnya. Beliau
telah bertindak dengan tegas untuk melaksanakan undang-undang cukai yang baru diperkenalkan oleh British. Pegawai Daerah dan
kakitangannya bersikap kasar terhadap penduduk di Pasir Putih. Mereka yang enggan atau lewat membayar cukai akan ditangkap dan
didenda. Ada kalanya, rakyat yang lewat membayar cukai dimaki dan dicaci oleh pegawai-pegawai. Perbuatan yang kurang ajar ini
telah menimbulkan kemarahan orang ramai. Perasaan tidak puas hati semakin bertambah apabila Encik Latiff telah menawarkan
kontrak bagi mengutip telur penyu dan kercut. Langkah ini mendapat tentangan hebat daripada orang ramai yang sebelumnya boleh
mendapatnya secara percuma tanpa dikenakan sebarang bayaran.
4. Pengaruh luar
Pengaruh luar seperti Perang Dunia Pertama dan Dahagi di Singapura pada tahun 1915 juga mempengaruhi penduduk Kelantan
melancarkan kebangkitan terhadap pentadbiran British. Orang Kelantan percaya British akan mengalami kekalahan dalam Perang
Dunia I. Begitu juga apabila Dahagi meletus di Singapura pada tahun 1915. Penduduk Kelantan mendapat berita bahawa tentera India
berjaya membunuh orang Eropah secara beramai-ramai. Kesannya, kejayaan Dahagi ini menyebabkan orang Kelantan tidak lagi
menghormati orang Eropah sebagaimana sebelumnya.
Proses penentangan
Tok Janggut yang mendapat sokongan daripada Engku Besar Jeram Tun Ahmad dan sokongan oleh Haji Said, Che Ishak, Penghulu
Adam, Tok Husin, Tok Abas, Tok Laboh dan Tok Deraman telah menjalankan kempen mempengaruhi penduduk Pasir Putih
menentang peraturan baru dan British.
Pada 28 April 1915, Encik Latiff, Pegawai Daerah Jajahan Pasir Putih mendapat berita Tok Janggut dan pengikutnya di
Kampung Jeram. Pada 29 April 1915, beliau menghantar Sarjan Che Wan dan beberapa orang anggota polis untuk menangkap Tok
Janggut atas tuduhan tidak membayar cukai. Dalam pertengkaran yang berlaku, Sarjan Che Wan ditikam oleh Tok Janggut dan
anggota polis yang lain dapat menyelamatkan diri dan membuat laporan kepada Encik Latiff.
Encik Latiff cuba mengambil tindak balas dengan menghantar 7 orang polis untuk menangkap Tok Janggut. Apabila pasukan
polis ini tiba di Kampung Kelubi, mereka diberitahu bahawa Tok Janggut dan pengikutnya sedang mara hendak menyerang Pasir
Putih. Dengan itu, Encik Latiff bersama kakitangannya berundur ke Kota Bahru dengan bot melalui Kuala Semerak.
Tok Janggut, Engku Besar Jeram, Penghulu Adam dan Che Ishak Merbol melancarkan serangan 3 penjuru ke atas Pasir Putih
kira-kira 4 petang pada 29 April 1915 dan mendudukinya selama 3 hari. Mereka membakar pejabat kerajaan, menawan balai polis dan
membebaskan orang tahanan. Mereka kemudian menubuhkan kerajaan sementara di Pasir Putih. Engku Besar dilantik sebagai Raja
Jeram dan Tok Janggut menjadi Perdana Menteri kerajaan sementara.
Penasihat Inggeris, W. Longham-Carter menerima berita serangan ke atas Pasir Putih pada 30 April 1915. Beliau menasihati
Sultan Muhammad IV supaya menguatkan pertahanan Kota Bahru. Penasihat British meminta bantuan dari Singapura. Pada 5 Mei
1915, bantuan dari Singapura tiba di Tumpat dengan kapal H.M.S. Cadmus yang terdiri daripada 239 orang di bawah pimpinan
Kolonel C.W. Brownlow.
Pada 9 Mei 1915, pasukan Inggeris tiba di Pasir Putih tetapi gagal menangkap pemimpin yang terlibat. Kebanyakan
pemimpin telah melarikan diri ke dalam hutan dan juga ke Besut. Hadiah $500 ditawarkan kepada sesiapa yang berjaya menangkap
Tok Janggut atau Engku Besar. Penghulu Adam telah menyerah diri. Rumah Tok Janggut, Che Ishak Merbol dan Haji Said dibakar.
Pada 23 Mei 1915, Tok Janggut sekali lagi melancarkan serangan ke atas Pasir Putih. Hal ini memaksa Major Borton
bersama 50 orang anggota polis Sikh dan 7 orang Eropah datang ke Jeram pada 24 Mei 1915 untuk menjejaki kedudukan Tok Janggut
dan pengikutnya.
Tok Janggut dan pengikutnya yang berkubu di Kampung Pupuh akhirnya bertempur dengan pasukan British. Dalam
pertempuran ini, beberapa orang terbunuh, termasuklah Tok Janggut. Engku Besar Jeram Tun Ahmad yang cedera diselamatkan oleh
Awang Deraman ke Reman, Thai. Mayat Tok Janggut dibawa ke Kota Bahru. Setelah diarak, mayat beliau digantungkan dengan
kepala ke bawah di Padang Bank atau Padang Merdeka, Kota Bahru selama satu jam sebelum dimakamkan di Pasir Putih.
Kebangkitan di Pasir Putih di bawah pimpinan Tok Janggut berjaya buat sementara mengundurkan kakitangan kerajaan yang
bertugas di Kota Bahru. Namun, kebangkitan ini telah gagal untuk mempertahankan kejayaannya. Pasukan British bertindak bebas
dengan cepat dan berjaya mematahkan kebangkitan dan Tok Janggut sendiri terkorban dalam pertempuran.
Penentangan di Terengganu
Pengenalan
Usaha British meluaskan kuasanya di Terengganu menyebabkan rakyat bangkit menentang British antara tahun 1922-1928.
Kebangkitan itu berlaku pada zaman pemerintahan Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah. Punca kebangkitan rakyat
Terengganu adalah pelaksanaan sistem pentadbiran dan undang-undang bercorak Barat dan cukai-cukai baru yang
membebankan rakyat seperti cukai tanah dan pas kerajaan untuk membuka tanah dan mengambil hasil hutan. Pemimpin
ulama penentangan ini ialah seorang ulama yang bernama Haji Abdul Rahman Limbong. Penentangan ini bertumpu di Hulu
Telemong, Kuala Telemong, Kuala Berang, Alor Limbat dan Tersat.
Kebangkitan tahun 1922 dan 1925
Penentangan terhadap British yang pertama berlaku pada tahun 1922 di Hulu Telemong. Penentangan ini bermula apabila
43 orang rakyat ditangkap dan dihadapkan ke mahkamah atas tuduhan membersihkan tanah dan bercucuk tanam tanpa
mendapatkan pas kebenaran daripada Kerajaan British. Mereka dibela oleh Haji Abdul Rahman Limbong. Beliau berjaya
membebaskan mereka dari tuduhan dengan menitikberatkan undang-undang Islam.
126
Pada tahun 1925, satu lagi kebangkitan menentang undang-undang British berlaku di Kuala Telemong. Kebangkitan ini
disebabkan oleh beberapa orang telah membersihkan tanah kawasan Kuala Telemong untuk bercucuk tanam. Tanah itu adalah
kepunyaan Tengku Haji Nik (200 ekar) dan tanah kerajaan yang terbiar (400 ekar). Mereka membersihkan tanah itu tanpa meminta
pas kebenaran daripada kerajaan kerana Tengku Haji Nik sendiri yang meminta mereka mengerjakan tanah itu. Kebangkitan ini
mendapat sokongan yang kuat daripada ramai rakyat Terengganu. Walau bagaimanapun, tidak berlaku sebarang kejadian buruk dalam
kebangkitan tersebut.
Kebangkitan tahun 1928
Peristiwa-peristiwa kebangkitan rakyat Terengganu di Hulu Telemong dan Kuala Telemong pada tahun 1922 dan 1925 telah
menambahkan kebencian rakyat terhadap British. Semangat kebangkitan rakyat Terengganu sampai ke kemuncaknya pada tahun 1928
di Kuala Berang.
Penduduk Kuala Berang, Kampung Pelam (Telemong), Tersat dan Dungun telah membuka tanah untuk bercucuk tanam
tanpa mengambil pas kebenaran dari pihak British. British mengancam hendak mengambil tindakan ke atas penduduk yang terlibat.
Berikutan dengan ancaman itu, penduduk dari kawasan-kawasan tersebut telah berhimpun beramai-ramai untuk bangkit menentang
British. Menurut buku “Pemberontakan Tani 1928 di Terengganu”, karangan Timah Hamzah, kira-kira 1000 orang penduduk
berkumpul di Tersat, Hulu Telemong pada 21 Mei 1928 dengan tujuan untuk memulakan peperangan terhadap orang kafir.
Pada 23 Mei 1928, penduduk yang berhimpun di Kuala Berang telah menduduki pejabat kerajaan dan memusnahkan balai
polis di situ. Pegawai-pegawai British di Kuala Berang terpaksa berundur ke Kuala Terengganu.
Setelah kemenangan awal itu, pejuang-pejuang itu telah menuju ke arah Kuala Terengganu untuk mengadu masalah mereka
kepada Sultan Sulaiman. Pada masa itu, Kerajaan British telah menghantar sepasukan polis di bawah pimpinan Dato’ Seri Lela Diraja
dari Kuala Terengganu ke Kuala Berang untuk mengawal keadaan. Pasukan polis itu telah bertempur dengan rakyat yang sedang mara
di Padang Kachong. Di situ, Dato’ Seri Lela Diraja telah memberi amaran kepada rakyat supaya berhenti dan tidak meneruskan
pergerakan. Walau bagaimanapun, kebanyakan tidak menghiraukan amaran tersebut. Akibatnya, pasukan polis telah melepaskan
tembakan.
Dengan bantuan polis tambahan dari Negeri-negeri Melayu Bersekutu, British dapat memadamkan kebangkitan rakyat
Terengganu. Semua pemimpin yang terlibat ditangkap dan dipenjarakan iaitu Haji Zakaria 7 tahun; Abu Bakar Chinting 10 tahun;
Abdullah Jurukka 10 tahun; Mat Tok Pitas 5 tahun dan Lebai Hassan 5 tahun. Penghulu Salleh Pasir Nyior pula telah dibebaskan. Haji
Abdul Rahman Limbong juga didapati bersalah tetapi beliau tidak dihukum penjara. Beliau dibuang negeri ke Makkah.
Sebab Haji Abdul Rahman Limbong tidak dipenjarakan ialah beliau dianggap sebagai pemimpin yang sangat berpengaruh
dan kehadirannya akan meningkatkan lagi semangat kebangkitan terhadap British. Selain itu, British juga tidak mahu menimbulkan
lagi kemarahan penyokong-penyokong beliau sekiranya beliau dihukum penjara. Beliau dihantar ke Makkah juga disebabkan beliau
berhasrat pergi ke tanah suci untuk mendalami dan mengajar agama Islam. Haji Abdul Rahman Limbong meninggal dunia di Makkah
pada 16 November 1929.
Penentangan di Sabah
Pengenalan
Seperti Negeri-negeri Melayu di Tanah Melayu, Sabah juga dijajahi oleh British melalui Kompeni Berpiagam Borneo Utara. Di
bawah pemerintahan kompeni, rakyat Sabah telah bangkit menentang kerana tindakan pegawai kompeni yang melanggar adat mereka.
Antara penentangan yang terkenal ialah penentangan oleh Mat Salleh dan penentangan oleh Antanum.
Penentangan oleh Mat Salleh

Mat Salleh atau Mohammad Salleh ialah seorang pahlawan di Sabah yang bangkit menentang pemerintahan Kompeni Berpiagam
Borneo Utara di Sabah. Mat Salleh dilahirkan di Inanam dan berketurunan Bajau-Suluk. Beliau berkahwin dengan seorang puteri Sulu
yang bernama Dayang Bandung. Beliau merupakan pembesar di hulu Sungai Sungut dan memerintah kawasannya dengan bebas.
Pada tahun 1894, Mat Salleh telah bangkit menentang Kompeni Berpiagam kerana kompeni campur tangan di kawasannya.
Kompeni telah menyerang dan membakar kampung Mat Salleh di Sungai Sugut apabila beliau membuat aduan tentang pergaduhan di
antara pegawai British dengan Iban. Kompeni juga telah membina jalan raya dari jalan keretapi merentasi kawasan Ranau yang
dikuasai oleh Mat Salleh. Selain itu, kompeni juga mengenakan pelbagai cukai ke atas rakyat dan mengerah buruh paksa.
Pada tahun 1897, Mat Salleh menyerang dan memusnahkan pelabuhan kompeni di Pulau Gaya. Beliau kemudiannya
membina sebuah kubu di Ranau untuk meneruskan serangannya. Kompeni membalas dengan menyerang dan memusnahkan kubu
Mat Salleh di Ranau. Mat Salleh tidak dapat ditewaskan tetapi beliau terpaksa beundur ke kawasan pedalaman.
Kompeni khuatir Mat Salleh akan menyerangnya lagi. Oleh itu, Pengarah Urusan Kompeni iaitu William Cowie
mengesyorkan supaya diadakan perdamaian di antara kompeni dan Mat Salleh. Satu rundingan damai telah diadakan di antara Cowie
dengan Mat Salleh. Menurut rundingan damai ini:
a. Mat Salleh dibenarkan mentadbir kawasan Tambunan dengan bebas.
b. Kompeni berjanji memberi pengampunan kepada pengikut Mat Salleh
Kompeni telah memungkiri janjinya. Pada tahun 1897, Kompeni telah membuat keputusan untuk mengambilalih kawasan
Tambunan. Mat Salleh sangat marah dan membina sebuah kubu di Tambunan untuk mempertahankan diri. Pada tahun 1900, pasukan
kompeni telah menyerang kubu Mat Salleh di Tambunan. Mat Salleh terbunuh dalam serangan tersebut pada bulan Februari 1900.
Penentangan oleh Antanum
Pada tahun 1915, seorang Murut dari kawasan pedalaman Sabah telah bangkit menentang Kompeni Berpiagam Borneo Utara. Orang
Murut bangkit menentang kompeni kerana:
a. Mereka dilarang menebas hutan rimba untuk membuka tanah pertanian.
b. Mereka terpaksa membina jalan raya di kawasan pedalaman tanpa dibayar gaji.
c. Mereka percaya bahawa pembinaan jalan raya itu telah mengusir roh nenek moyang dan menimbulkan kemarahan yang akan
mengakibatkan kemarau selama 4 tahun.
127
Kebangkitan orang Murut dipimpin oleh pemimpin murut yang bernama Antanum. Pemberontakan tercetus pada tahun
1915 apabila orang Murut menyerang dan membakar Pensiangan. Kemudian mereka menyerang Rundum tetapi Rundum dapat
diselamatkan oleh Kompeni. Oleh itu, pemberontakan ini juga dikenali sebagai Pemberontakan Rundum.
Selepas itu, Antanum dan pengikutnya (seramai 900 orang) telah membina sebuah kubu di Sungai Selangit. Kubu itu
diserang oleh askar kompeni. Antanum serta 400 orang pengikutnya telah terkorban. Pemberontakan Rundum tamat selepas kematian
Antanum tetapi orang Murut di kawasan pedalaman telah berpindah ke Kalimantan kerana tidak lagi takin terhadap pemerintahan
Kompeni.
Penentangan di Sarawak
Pengenalan
Sarawak di bawah pemerintahan Brooke telah berlaku banyak perubahan dari segi politik, ekonomi dan social. Perubahan ini telah
menyebabkan penduduk pribumi bangun untuk menentangnya kerana perubahan ini telah melanggar adat dan kepercayaan mereka.
Antaranya ialah penentangan oleh Syarif Masahor, Rentap dan Banting.
Penentangan oleh Syarif Masahor
Syarif Masahor dilantik oleh Sultan Brunei sebagai Gabenor Sarikei di Sungai Rajang. Beliau adalah pembesar yang sangat dihormati
dan disegani oleh orang Melanau dan Iban. Walau bagaimanapun, kuasa Syarif Masahor telah tergugat apabila James Brooke
mengambilalih kawasan Sungai Rajang daripada Sultan Brunei pada tahun 1853. James Brooke kemudian membina sebuah kubu di
Kanowit di Sungai Rajang.
Tindakan Brooke telah mencabar kewibawaan Syarif Masahor sebagai pembesar di Sungai Rajang. Syarif Masahor telah
berpakat dengan Dato’ Patinggi Abdul Gapur di Kuching untuk menyerang kubu Brooke di Kanowit dan mengusirnya keluar dari
Sarawak. Tentera bersekutu Syarif Masahor dan Dato’ Patinggi Abdul Gapur telah menyerang kubu Kanowit dan membunuh 2 orang
pegawai Inggeris, iaitu Charles Fox dan Henry Steel.
Pada tahun 1860, angkatan perang Syarif Masahor telah menyerang Kuching tetapi dapat dipatahkan oleh pasukan tentera
Brooke di bawah pimpinan Charles Brooke. Syarif Masahor dapat menyelamatkan diri dan berlindung di Brunei. Namun James
Brooke telah memaksa Sultan Brunei supaya Syarif Masahor dibuang negeri ke Singapura.
Dengan itu, Syarif Masahor dihantar ke Singapura dan meninggal dunia di situ pada tahun 1890. Dato’ Patinggi Abdul Gapur
cuba menyerang Kuching dari Pontianak tetapi beliau ditahan oleh Belanda dan dipenjarakan di Betawi.
Penentangan oleh Rentap
Rentap ialah seorang pahlawan Iban yang bangkit menentang pemerintahan James Brooke di Sarawak. Rentap ialah ketua orang Iban
yang sangat berpengaruh di hulu Sungai Sekrang. Beliau digelar “Raja Darat”. Nama sebenar beliau ialah Libau.
Rentap tidak suka kemaraan kuasa Brooke ke kawasan orang Iban. Pada tahun 1853, Rentap menyerang kubu James Brooke
di Sungai Sekrang dan membunuh seorang pegawai Brooke yang bernama Alan Lee. Kemudian Rentap meminta sebuah kubu yang
kuat di Bukit Sadok di hulu Sekrang. Kubu itu dilengkapkan dengan meriam besi yang besar yang telah dirampas dari Pontianak,
Kalimantan. Kubu di Bukit Sadok sangat kuat sehingga serangan Charles Brooke sebanyak 2 kali pada tahun 1854 gagal menawan
kubu tersebut.
Pada tahun 1861, Charles Brooke telah menyerang Bukit Sadok dengan sebuah meriam tembaga bernama Bujang Sadok
yang dibuat di Kuching. Kali ini, kubu Rentap di Bukit Sadok dapat ditawan oleh Charles Brooke. Rentap berjaya melepaskan diri ke
kawasan pedalaman.
Penentangan oleh Banting
Pada tahun 1893, orang Iban di bawah pimpinan Banting bangkit menentang pemerintahan kerajaan Brooke di Sarawak. Banting ialah
penghulu Iban di hulu Sungai Batang Lupar di kawasan Hulu Air. Banting menentang Charles Brooke yang cuba menghapuskan adat
dan upacara yang diamalkan oleh orang Iban.
Pada tahun 1902, Charles Brooke telagh menghantar satu pasukan tentera untuk menawan Banting tetapi beliau dapat
mempertahankan dirinya dan memerintah dengan bebas sehingga tahun 1908. Pada tahun itu, tentera Brooke berjaya menewaskan
Banting tetapi gagal menangkapnya. Selepas itu, kuasa Banting semakin lemah dan beliau menamatkan penentangannya terhadap
Kerajaan Brooke.
Kedatangan Imigran
Pengenalan
Abad ke-19 adalah titik tolak penting dalam sejarah Tanah Melayu bukan sahaja mengalami perubahan politik, tetapi juga perubahan
sosial dan ekonomi. Perubahan politik telah membawa kepada perubahan sosial. Perkembangan perusahaan bijih timah dan getah
telah membawa kepada kedatangan orang Cina dan India ke Tanah Melayu. Selain orang Cina dan India, terdapat satu lagi kumpulan
imigran di Tanah Melayu iaitu orang Indonesia yang datang dari Kalimantan, Jawa, Sumatera, Sulawesi, Riau dan lain-lain Kepulauan
Indonesia.
Orang Indonesia
1. Pengenalan
Sebelum pemerintahan Inggeris, orang Indonesia telah berhijrah ke Tanah Melayu. Mereka adalah orang Minangkabau, orang Bugis
dan orang Jawa. Orang Minangkabau dari Sumatera Barat telah berhijrah secara beramai-ramai ke Negeri Sembilan pada abad ke-14.
Orang Bugis dari Sulawesi Selatan telah datang ke Tanah Melayu dan menetap di Selangor, Perak dan Johor. Orang Jawa berhijrah ke
Tanah Melayu pada awal abad ke-20 untuk bekerja sebagai buruh di lading kopi, lading getah dan juga di lombong-lombong bijih
timah. Pada penghujung abad ke-19, penghijrahan masuk orang Indonesia semakin meningkat. Hal ini disebabkan keperluan buruh
dalam sektor penanaman padi dan kopi diikuti oleh perkembangan perusahaan bijih timah dan getah.
2. Sebab kedatangan
a. Faktor politik
Tekanan politik oleh pihak penjajah (Belanda) telah mendorong kemasukan orang-orang Indonesia ke Tanah Melayu. Sebagai contoh,
orang Jawa telah dikenakan Sistem Kultur (1830-1870) atau Sistem Tanaman Paksa. Sistem ini telah menyebabkan rasa kurang
senang orang-orang Jawa terhadap pemerintahan Belanda. Pertambahan penduduk Indonesia yang tinggi juga menyebabkan tanah
pertanian di Jawa tidak cukup.
128
b. Faktor sosial
Penduduk di Indonesia terutamanya dari Pulau Jawa dan Sumatera telah bertambah dengan pesat. Pertambahan penduduk yang tidak
seimbang dengan pertambahan keluasan tanah pertanian ataupun pengeluaran tanaman makanan telah menyebabkan kemiskinan dan
kemerosotan taraf hidup para petani.
c. Faktor ekonomi
Peluang ekonomi seperti sektor pertanian iaitu getah, padi, kelapa dan lain-lain adalah pendorong utama kepada kemasukan orang-
orang Indonesia ke Tanah Melayu. Kestabilan politik di Tanah Melayu adalah lebih baik jika dibandingkan dengan Indonesia juga
merupakan faktor pendorong bagi kemasukan orang Indonesia. Galakan pembesar-pembesar tempatan untuk mengerjakan kawasan
pertanian juga telah mendorong kepada lebih ramai kemasukan orang Indonesia ke Tanah Melayu. Sebagai contoh, Orang Kaya Bakar
(Muar) telah menggunakan tenaga orang Indonesia untuk mengerjakan dusun buah-buahannya. Persamaan dengan orang-orang
Melayu di Tanah Melayu dari segi bahasa, agama, adat resam dan sebagainya telah menyebabkan mereka dapat menyesuaikan diri
dengan keadaan di Tanah Melayu.
3. Sumbangan
Orang Indonesia turut menyumbangkan tenaga dalam perusahaan getah dan bijih timah di samping dalam pertania seperti padi,
kelapa, dusun buah-buahan dan sebagainya. Kecenderungan dalam mengusahakan pertanian yang sama dengan tempat asal mereka
adalah pendorong kepada kedatangan orang Indonesia ke Tanah Melayu.
4. Cara kemasukan
Tidak ada satu sistem yang tertentu yang dilalui oleh orang Indonesia untuk datang ke Tanah Melayu di mana mereka berusaha
sendiri untuk datang ke sini.
5. Komposisi penduduk orang Indonesia
a. Orang Jawa
Orang Jawa merupakan orang Melayu yang paling banyak berhijrah ke Tanah Melayu. Menjelang tahun 1930, terdapat
17000 orang Jawa di Tanah Melayu dan Singapura. Mereka bekerja sebagai buruh di lading kopi dan getah atau lombong
bijih timah. Kebanyakan orang Jawa terdapat di negeri Johor, selangor dan Perak.
b. Orang Banjar
Orang Banjar berasal dari Daerah Banjarmasin. Mereka mengusahakan penanaman padi. Kebanyakan mereka mendiami
kawasan-kawasan pinggir pantai dan lembah-lembah sungai di Perak, Selangor dan Johor. Pada tahun 1931, bilangan
penduduk Banjar di Tanah Melayu ialah 45382 orang.
c. Orang Bugis
Orang Bugis berasal dari Pulau Sulawesi membuka petempatan di Selangor, Johor dan Perak. Mereka menjalankan
kegiatan pertanian.
d. Orang Boyan
Orang Boyan berasal dari Pulau Boyan telah menetap di Bandar-bandar seperti Singapura, Kuala Lumpur, Johor Bahru dan
Pulau Pinang. Mereka mahir dalam pemeliharaan kuda lumba.
e. Orang Minangkabau
Orang Minangkabau dari Sumatera menetap di Negeri Sembilan. Kebanayakan mereka terlibat dalam kegiatan perniagaan
dan pertanian.
6. Bilangan penduduk orang Indonesia
Pada tahun 1947, bilangan penduduk Indonesia di Tanah Melayu adalah lebih kurang 307150 orang. Daripada jumlah ini, 60%
terdiri daripada orang Jawa. Pada tahun 1957 bilangan penduduk Melayu (termasuk orang Indonesia) ialah 2427834 orang iaitu
49.8% daripada jumlah penduduk Tanah Melayu.
Orang Cina
1. Pengenalan
Sejak abad ke-15, orang Cina telah datang ke Tanah Melayu. Pembukaan Melaka dan hubungan perdagangan di antara Melaka
dengan negara China menggalakkan kedatangan orang Cina. Penghijrahan orang Cina semakin bertambah menjelang awal abad ke-
19. Orang Cina telah berhijrah ke Negeri-negeri Selat akibat perkembangan perdagangan di Pulau Pinang dan Singapura serta dasar
pemerintahan British di Pulau Pinang dan Singapura yang longgar memudahkan lagi kemasukan imigran Cina. Orang Cina berhijrah
ke Johor pada masa pemerintahan Temenggung Ibrahim (1825-1862) untuk membuka lading gambir dan lada hitam. Penghijrahan
masuk orang Cina meningkat lagi pada pertengahan abad ke-19. Mereka berhijrah secara beramai-ramai untuk bekerja sebagai buruh
di lombong bijih timah dan ladang lada hitam.
2. Sebab kedatangan
a. Faktor penolak
i. Sebab sosial dan ekonomi
Bencana alam seperti yang berlaku di China seperti kemarau, banjir dan sebagainya menyebabkan penderitaan yang teruk ke atas
penduduknya. Pertanian yang menjadi nadi ekonomi China ketika itu tidak dapat dijalankan akibat bencana alam dan ini akhirnya
berlaku kebuluran yang teruk akibat bekalan makanan yang tidak mencukupi. Pertambahan penduduk yang tidak seimbang dengan
pembukaan tanah pertanian turut menyebabkan hasil pertanian tidak mencukupi. Sebagai contoh, penduduk Cina berjumlah 181 juta
pada tahun 1751 telah bertambah menjadi 432 juta pada tahun 1851. Serentak dengan itu, Kerajaan Manchu mengenakan cukai yang
tinggi untuk menanggung perbelanjaan pentadbirannya. Ramai petani tidak dapat membayar cukai dan terpaksa menjual tanahnya.
Akibatnya, 60-90% daripada petani kehilangan tanah.
ii. Kekacauan dan korupsi politik di negara China
Keadaan politik di China yang tidak stabil telah menggalakkan kedatangan orang-orang Cina ke Tanah Melayu. Dinasti Manchu yang
menguasai China pada tahun 1644 mengamalkan dasar diskriminasi terhadap penduduk Cina tempatan. Orang-orang Cina yang tidak
puas hati sering melancarkan pemberontakan untuk menggulingkan Kerajaan Manchu. Salah satu pemberontakan yang terkenal ialah
Pemberontakan Taiping (1850-1864). Pemberontakan ini dipimpin oleh Hung Hsiu-Chuan tetapi gagal menggulingkan Kerajaan
129
Manchu. Oleh itu, kerajaan bertindak lebih tegas dan kejam untuk memadamkan perasaan tidak puas hati rakyat dan
pemberontakan. Oleh itu, ramai orang Cina terpaksa melarikan diri daripada menjadi mangsa kekejaman Kerajaan Manchu.
b. Faktor penarik
i. Perkembangan ekonomi yang pesat di Tanah Melayu
Peluang ekonomi yang banyak di Tanah Melayu telah mendorong kedatangan orang Cina ke Tanah Melayu. Keperluan tenaga buruh
bagi menjayakan perusahaan bijih timah adalah salah satu faktor di samping peluang-peluang perniagaan yang banyak di kawasan
Bandar terutamanya. Peluang untuk mengerjakan pertanian di bawah sistem Kangcu (Johor) menggalakkan lagi kedatangan orang-
orang Cina. Di bawah sistem ini, mereka diberi tanah untuk mengerjakan pertanian terutamanya lada hitam.
ii. Kestabilan politik
Kestabilan politik hasil daripada dasar pemerintahan British yang liberal menjadi salah satu faktor penarik. British juga menggalakkan
kedatangan orang-orang Cina dengan menyediakan pelbagai kemudahan seperti subsidi tambang dan sebagainya memandangkan
keperluan tenaga buruh yang murah dan banyak. Pembentukan Negeri-negeri Melayu Bersekutu pada tahun 1896 telah menjamin lagi
kestabilan politik. Hal ini telah menjadi tarikan bagi kemasukan modal Eropah dalam sektor perlombongan bijih timah dan pertanian
ladang. Keadaan ini mewujudkan banyak peluang pekerjaan dan menarik minat orang Cina untuk datang ke Tanah Melayu.
3. Sumbangan
Kedatangan orang Cina telah menggalakkan perkembangan perusahaan bijih timah di Tanah Melayu terutamanya di kawasan bijih
timah yang penting seperti Larut, Lukut, Kinta, Lembah Klang dan Sungai Ujong. Buktinya berdasarkan kepada peningkatan eksport:
pada 1850 – 6500 tan, 1890 – 15101 tan, 1900 – 43000 tan, 1905 – 57733 tan, 1937 – 77000 tan. Dari segi perniagaan pula, banyak
kedai dibuka oleh orang-orang Cina terutamanya di Bandar-bandar yang terletak di kawasan perlombongan. Kegiatan penanaman lada
hitam juga telah berkembang terutamanya melalui sistem Kangcu.
4. Cara kemasukan
a. Melalui sistem tiket kredit
Orang yang tidak mampu membayar tambang sendiri dibiayai secara hutang oleh seorang ejen. Mereka terikat dengan
perjanjian untuk bekerja bagi suatu tempoh masa sehingga hutang mereka dijelaskan. Kumpulan imigran ini dikenali
sebagai “singkheh” dan mereka menjadi bebas setelah habis mambayar hutang tambang perjalanan mereka.
b. Melalui cara persendirian
Orang Cina datang ke Tanah Melayu melalui bantuan rakan atau ahli keluarganya ataupun dengan perbelanjaan sendiri.
Ramai yang masuk melalui cara ini apabila Kerajaan China memansuhkan undang-undang menyekat penghijrahan
penduduk pada tahun 1897.
c. Melalui Sistem Kangcu
Sistem Kangcu diperkenalkan oleh Temenggung Ibrahim di Johor untuk menggalakkan orang Cina berpindah dan menetap
kekal di Johor. Di bawah sistem Kangcu, orang Cina digalakkan masuk dan membuka ladang-ladang lada hitam, gambir,
kopi, teh, sayur-sayuran dan bunga cengkih.
5. Komposisi penduduk orang Cina
a. Orang Hokkien
Orang Hokkien menjadi pedagang dan peniaga dan menetap di oelabuhan-pelabuhan yang penting seperti Pulau Pinang,
Melaka dan Singapura.
b. Orang Kantonis dan Hakka
Orang Kantonis dan Hakka merupakan pelombong dan bertumpu di kawasan perlombongan bijih timah.
c. Orang Teochew
Orang Teochew menumpukan perhatian pada pertanian dan perdagangan. Mereka bekerja di ladang-ladang gambir, lada
hitam dan tebu terutamanya di Johor dan Seberang Perai serta di kawasan Pantai Perak.
d. Orang Hailam
Orang Hailam bekerja sebagai orang gaji di rumah orang Barat sebelum Perang Dunia Pertama dan menjadi buruh di
ladang getah serta membuka kedai-kedai minuman.
6. Bilangan penduduk orang Cina
Di antara kelompok-kelompok Cina tersebut, kelompok yang terbesar ialah Hokkien. Pada tahun 1921, 32.4% (380656) daripada
jumlah penduduk Cina di Tanah Melayu (1174777) terdiri daripada orang Hokkien. Kumpulan yang kedua besar ialah Kantonis
yang membentuk 28.3% (332307), diikuti oleh Hakka (18.6%), Teochew (11.1%), Hailam (5.9%) dan lain-lain (3.7%).
Kemasukan orang Cina bertambah dengan pesat pada abad ke-20. Pada tahun 1941, orang Cina merupakan kaum terbesar di
Tanah Melayu, mereka membentuk kira-kira 43% daripada jumlah penduduk Tanah Melayu berbanding dengan orang Melayu
yang merupakan 41% pada tahun tersebut. Menjelang tahun 1921, kira-kira 22% daripada jumlah orang Cina dilahirkan di
Tanah Melayu. Namun selepas Perang Dunia Kedua iaitu pada tahun 1957, 74.7% daripada bilangan orang Cina dilahirkan di
Tanah Melayu. Mereka membentuk 37.1% daripada jumlah penduduk Tanah Melayu.
Orang India
1. Pengenalan
Orang India datang ke Tanah Melayu sejak abad yang pertama. Mereka dipercayai datang sebagai pedagang. Pedagang-pedagang
India ini menggelarkan Tanah Melayu sebagai Suvarnabumi atau Tanah Emas. Orang India hanya berhijrah secara beramai-ramai
pada penghujung abad ke-19 dan awal abad ke-20 akibat perkembangan perusahaan getah yang telah meningkatkan keperluan tenaga
buruh yang murah dan ramai. Pada awal abad ke-19, bilangan orang India yang berhijrah akibat pembukaan Pulau Pinang (1786) dan
Singapura (1819). Selepas penubuhan Negeri-negeri Selat (1826), pihak British membawa masuk buruh-buruh dan banduan-banduan
India untuk membina bangunan awam dan jalan raya di Negeri-negeri Selat. Keperluan buruh India meningkat berikutan
perkembangan perusahaan getah. Hampir semua orang yang berhijrah masuk ke Tanah Melayu berasal dari India Selatan terutamanya
dari wilayah Madras (Tamil Nadu) dan India Utara dari Punjab.
2. Sebab kedatangan
a. Faktor penolak – keadaan sosioekonomi di India
130
Bencana alam yang berterusan di India telah menimbulkan penderitaan yang teruk pada penduduk akibat hasil pertanian yang
tidak mencukupi. Sebagai contoh, Dataran Tinggi Deccan dan India Selatan mengalami bencana alam seperti kemarau yang
merosakkan tanaman. Hal ini mengakibatkan kira-kira 30 peristiwa kebuluran pada pertengahan abad ke-19. Penindasan oleh tuan
tanah juga menyebabkan orang India semakin menderita. Walaupun India sebuah negara yang luas, namun bukan semua rakyatnya
mempunyai tanah. Jika dibandingkan dengan petani-petani di Tanah Melayu, walaupun miskin, mereka masih mempunyai tanah
sendiri untuk diusahakan. Kebanyakan petani di India terpaksa mengusahakan tanah yang dipunyai oleh tuan-tuan tanah yang
mengenakan cukai yang tinggi. Sebagai contoh, terdapat tuan tanah yang mengalami 80% daripada hasil tanaman sebagai bayaran
sewa. Pertambahan penduduk yang tinggi menyebabkan taraf hidup orang India semakin teruk, contohnya pada tahun 1845, penduduk
India berjumlah 131 juta dan meningkat kepada 390 juta pada tahun 1941. Penindasan kasta yang teruk di India juga mendorong
orang India datang ke Tanah Melayu. Mengikut Arasaratnam dalam bukunya Indians in Malaysia and Singapore, lebih 1/3 daripada
jumlah orang India yang berhijrah dari India Selatan ke Tanah Melayu pada tahun 1931 adalah dari kasta-kasta rendah. Kasta tertinggi
ialah Brahmin, kedua Kastranya, ketiga Vaisya dan akhir sekali Sundra.
b. Faktor penarik
i. Perkembangan perusahaan getah
Peluang ekonomi di Tanah Melayu terutamanya dalam sektor pertanian telah menggalakkan kedatangan orang-orang India ke Tanah
Melayu. Keperluan tenaga buruh dalam sektor pertanian di Tanah Melayu seperti getah, tebu, kopi dan sebagainya adalah faktor
utama kemasukan orang India.
ii. Galakan daripada Kerajaan British
Dua buah perkhidmatan awam yang paling banyak menggunakan buruh India ialah Jabatan Keretapi dan Jabatan Kerja Raya. Di
samping itu, peluang pekerjaan bagi golongan menengah di Tanah Melayu turut dipenuhi oleh orang India seperti kerani, guru, doktor
dan lain-lain. Orang India seperti kerani, guru, doktor dan lain-lain. Pada tahun 1920-an kestabilan politik di Tanah Melayu telah
mendorong kedatangan orang-orang India. Di samping itu, adanya koordinasi di antara Kerajaan British di Tanah Melayu dan
Kerajaan British di India telah memudahkan lagi kemasukan orang India di Tanah Melayu. Kejayaan orang-orang India yang lebih
awal datang ke Tanah Melayu juga telah mendorong kepada kemasukan lebih ramai orang India.
3. Sumbangan
Kemasukan orang-orang India telah menyebabkan pembukaan lebih banyak kawasan getah. Buktinya pada 1897 – 345 ekar, 1900 –
46 ribu ekar, 1905 – 48 ribu ekar, 1906 – 85 ribu ekar, 1909 – 200 ribu ekar, 1911 – 1 juta ekar, 1914 – 1.5 juta ekar, 1918 – 2.5 juta
ekar dan 1940 – 3.5 juta ekar. Di samping dalam perusahaan getah orang India juga telah menyumbangkan tenaga professional seperti
guru, doctor, kerana dan lain-lain lagi.
4. Kemasukan
a. Sistem buruh kontrak
Sistem buruh kontrak telah diperkenalkan sejak tahun 1820 bagi mengambil buruh-buruh India untuk bekerja di ladang tebu dan kopi.
Di bawah sistem ini, pemilik sesebuah ladang getah akan membuat pesanan bagi buruh-buruh melalui seorang ejen di India. Ejen ini
akan pergi ke kampung-kampung dan mengumpulkan buruh-buruh India yang ingin datang ke Tanah Melayu. Tambang pelayaran
buruh-buruh itu akan dibiayai oleh majikan-majikan yang membuat pesanan tersebut. Setibanya di Tanah Melayu, buruh-buruh itu
diserahkan kepada majikan. Mereka perlu menandatangani satu kontrak untuk bekerja dengan majikan itu selama 5 tahun dengan
suatu gaji yang ditetapkan. Pekerja-pekerja ini biasanya dilayani dengan teruk. Mereka dipaksa bekerja selama 9-10 jam sehari dan 6
hari seminggu. Gaji mereka rendah dan jika pekerja jatuh sakit, dia tidak mendapat gaji. Di samping itu, mereka juga terpaksa
membayar sebahagian daripada gaji mereka untuk menjelaskan tambang perjalanan. Pada tahun 1910, sistem ini dihapuskan.
b. Sistem Kangani
Sistem ini diperkenalkan pada tahun 1898. Sistem ini, majikan yang ingin mendapat buruh dari India akan menghantar seorang
Kangani atau mandur dari ladangnya ke India. Kangani ini akan balik ke kampung halamannya di India dan mengumpulkan saudara
mara, sahabat ataupun penduduk sekampungnya yang ingin berhijrahke Tanah Melayu. Kangani ini akan membayar tambang dan
lain-lain perbelanjaan bagi buruh-buruh sehingga ketibaan mereka di ladang majikan. Di ladang, buruh-buruh bekerja di bawah jagaan
Kangani yang mereka kenal dan dilayan dengan baik. Pada tahun 1907, Tabung Imigrasi diwujudkan oleh Negeri-negeri Melayu
Bersekutu untuk membiayai kos pengambilan buruh India. Melalui tabung ini, majikan dikehendaki membayar kos pelayaran serta $5
setahun bagi setiap buruh India. Sistem Kangani juga mempunyai kelemahannya. Tiap-tiap kangani dibiayai mengikut bilangan
pekerja yang diambil. Oleh itu, sesetengah daripada mereka cuba memperoleh seberapa ramai pekerja yang boleh dari India. Lama-
kelamaan, mereka juga menjadi ejen sistem kontrak. Pada tahun 1938, sistem ini diberhentikan akibat zaman kemelesetan ekonomi
yang menyebabkan permintaan buruh dikurangkan.
5. Komposisi penduduk orang India
a. Orang Tamil
Golongan Tamil membentuk 82% daripada jumlah penduduk India di Tanah Melayu pada tahun 1931. Kebanyakan mereka
bekerja sebagai buruh di estet-estet getah dan kelapa sawit. Sebilangan kecil orang Tamil juga berkhidmat dalam jabatan-
jabatan kerajaan.
b. Orang Malayali
Orang Malayali membentuk kira-kira 6% daripada jumlah penduduk India di Tanah Melayu pada tahun 1931. Kebanyakan
mereka bekerja di estet getah dan dalam perkhidmatan kerajaan sebagai kerani dan profesional.
c. Orang Telugu
Orang Telugu merupakan kira-kira 5% daripada jumlah penduduk India di Tanah Melayu pada tahun 1931 dan bekerja
sebagai buruh di estet.
d. Orang India Utara
Kumpulan etnik ini terdiri daripada Punjabi (Sikh), Benggali, Sindhi, Gujerati, Parsis dan Marwaris. Kebanyakan mereka
terlibat dalam perniagaan. Orang Sikh berkhidmat sebagai pegawai keselamatan dan pasukan polis.
6. Bilangan penduduk orang India
131
Jumlah orang India di Negeri-negeri Melayu Bersekutu pada tahun 1911 ialah 172465 orang dan di seluruh Tanah Melayu
ialah 267159 orang. Pada tahun 1921, jumlah ini meningkat kepada 305219 di Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan 470099 di
Tanah Melayu. Pada tahun 1931, jumlah penduduk India di Tanah Melayu ialah 621847. Pada tahun 1921, 12% daripada
penduduk India dilahirkan di Tanah Melayu dan pada tahun 1957, 62.1% yang lahir di Tanah Melayu. Pada tahun 1957 juga,
bilangan orang India di Tanah Melayu ialah 695985 orang (11% daripada penduduk Tanah Melayu).
Sistem Residen
Pengenalan
Pada 1860-an dan 1870-an, berlaku pelbagai kekacauan di Perak, Selangor, Pahang dan Sungai Ujong. Antara kekacauan itu ialah
perebutan takhta, pergaduhan pembesar, pergaduhan antara pelombong Cina dan sebagainya. Kekacauan tersebut telah dijadikan
alasan oleh British untuk campur tangan. Hasil usaha Andrew Clarke, dasar campur tangan bermula dari Perak, kemudian Selangor,
Sungai Ujong dan Pahang. Berikutan dasar campur tangan, sistem Residen telah diperkenalkan di negeri-negeri tersebut. Di bawah
sistem Residen, Sultan menerima seorang residen sebagai penasihat bagi menasihatinya dalam segala hal kecuali hal-hal yang
berkaitan dengan agama Islam dan adat resam Melayu.
Tugas Residen
1. Menasihati Sultan dalam urusan-urusan pentadbiran kecuali dalam perkara-perkara yang berkaitan dengan agama dan adat
istiadat orang Melayu.
2. Mengekalkan ketenteraman dan menegakkan peraturan serta undang-undang di wilayah pemerintahannya. Segala tindakan
hendaklah jangan menggunakan paksaan.
3. Membentuk sebuah sistem cukai yang berkesan.
4. Merancang dan membangunkan kawasan-kawasan bandar.
5. Membaiki alat-alat perhubungan
Corak pentadbiran
1. Peringkat negeri
Pemerintahan secara tidak langsung dan nasihat Residen kepada Sultan dijalankan melalui pembentukan Majlis Mesyuarat Negeri.
Tujuan utama majlis ini ialah untuk membolehkan para pegawai British berunding dengan para pembesar tempatan tentang segala hal
yang berhubung dengan kepentingan masyarakat Melayu. Majlis ini mula-mulanya ditubuhkan sebagai badan penasihat sahaja.
Kemudian, tugas-tugasnya termasuk juga membuat segala undang-undang, menjadi mahkamah rayuan tertinggi dan menjadi badan
kerajaan utama yang menguruskan perubahan dalam struktur cukai, pencen kepada orang Melayu dan perlantikan ketua tempatan,
pegawai kerajaan dan kadi. Pada amnya, semua perkara yang berkaitan dengan kerajaan tempatan diuruskan oleh majlis ini kecuali
urusan mengawal hasil-hasil yang berada di bawah Residen. Seluruh Mesyuarat Majlis dijalankan dalam Bahasa Melayu dan segala
perkara yang berkaitan dengan pentadbiran, ekonomi dan sosial dibincangkan dalam majlis ini. Semua cadangan dan usul Residen
harus dibahaskan dan diundi sebelum diluluskan menjadi undang-undang. Semua rang undang-undang harus mempunyai tandatangan
Sultan tetapi mestilah terlebih dahulu mendapat keizinan Gabenor yang mempunyai kuasa pembatal. Sungguhpun majlis ini amat
berguna untuk membincangkan pendapat mengenai perkara-perkara yang menyentuh orang Melayu tetapi sebenarnya, majlis ini tidak
mempunyai kuasa perundangan yang luas. Lagipun, apabila pentadbiran menjadi semakin rumit, fungsi perundangan majlis ini
diabaikan. Lama-kelamaan, majlis ini hanya meluluskan keputusan yang sudah dibuat.
2. Peringkat daerah
Setiap negeri dibahagikan kepada beberapa daerah. Pentadbiran daerah di bawah jagaan seorang Pegawai Daerah British. Di peringkat
awal, pegawai daerah dikenali sebagai “Pemungut Cukai dan Majlistret” kerana beliau bertugas untuk memungut hasil dan menjadi
majistret di peringkat daerah. Pegawai Daerah juga bertanggungjawab menjaga perbendaharaan daerah dan memungut cukai.
Beberapa cawangan jabatan seperti Jabatan Kerja Raya, Jabatan Polis dan Jabatan Perubatan ditubuhkan di bawah Ketua Pegawai
Eropah dan Pegawai Daerah bertugas untuk mengawasi Kerja Ketua Jabatan tersebut.
3. Peringkat mukim
Setiap daerah dibahagikan kepada beberapa mukim. Seorang pembesar dilantik untuk menjadi Ketua Mukim dengan gelaran
Penghulu. Anak raja dilantik menjadi Penghulu kerana
a. Mempunyai pengaruh yang kuat
b. Melibatkan mereka dalam pentadbiran British
c. Mereka lebih memahami sikap dan perasaan rakyat jelata
d. Mereka mempunyai pendidikan yang diperlukan untuk menjalankan tugas
Tugas mereka ialah:
a. Memungut hasil tanah
b. Mentadbir undang-undang tempatan
c. Menjaga keamanan dan keselamatan
d. Mengadakan hubungan erat dengan rakyat jelata
e. Menyampaikan dasar dan usaha kerajaan kepada rakyat jelata
f. Menyampaikan maklumat balas rakyat kepada kerajaan
g. Menyimpan kira-kira dan membuat laporan bertulis
4. Peringkat kampung
Pentadbiran kampung diketuai oleh Ketua Kampung. Biasanya, mereka terdiri daripada orang tua yang dihormati oleh penduduk
sesebuah kampung. Ketua Kampung bekerjasama dengan Penghulu di mukim dan mendapat pengiktirafan daripada Sultan
negeri masing-masing. Selain Penghulu dan Ketua Kampung, terdapat lagi Kapitan Cina dan Penghulu Dagang.
5. Peringkat bandar
Pada awal tahun 1890-an, sebuah lembaga kesihatan telah ditubuhkan untuk mentadbir Bandar Kuala Lumpur. Tugasnya adalah
untuk
a. Mengeluarkan lesen peniaga dan penjaja
b. Meluluskan pelan bangunan
132
c. Menjaga kebersihan bandar
Ahli-ahlinya terdiri daripada:
a. Jurutera di Jabatan Kerja Raya
b. Ketua Polis Daerah
c. Individu yang dilantik oleh Residen
Masalah yang dihadapi oleh Residen
1. Tidak terdapat sistem pemerintahan pusat di Negeri-negeri Melayu. Ada sesetengah wilayah dan ketua-ketua wilayah tidak
tertakluk di bawah kekuasaan Sultan. Mereka bebas menjalankan urusan pentadbiran sendiri.
2. Dalam kehidupan sehari-hari Sultan dan pembesar-pembesar Melayu telah mengikut cara hidup mereka sendiri sebagai
warisan sejarah turun-temurun. Oleh itu, amatlah sukar untuk mempengaruhi dan mendesak mereka agar dapat mengubah dan
mengikut sistem pentadbiran baru seperti mana sistem Barat.
3. Adalah sukar bagi Residen mengelakkan diri dari campur tangan dalam adat ketika menjalankan tugas kerana adar merupakan
kehidupan orang-orang Melayu. Sebagai contoh, sudah menjadi corak pemerintahan di Negeri-negeri Melayu bahawa Sultan dan
pembesar-pembesar termasuk ketua-ketua wilayah mempunyai kuasa untuk memungut cukai di wilayah masing-masing. Sultan
akan mendapat pembayaran pula dari mereka. Bukti yang jelas ialah Ngah Ibrahim (Menteri Larut) berkuasa dan bebas
memungut cukai di Daerah Larut, Perak. Dato’ Bahaman (Orang Kaya Semantan) di Pahang mempunyai hak memungut cukai di
Daerah Semantan terutamanya Sungai Semantan yang menjadi alat perhubungan penting bagi kapal-kapal. Perkara ini yang
harus dihadapi oleh Residen kerana sudah menjadi tugas mereka membentuk sistem tersebut untuk pembangunan negeri bukan
untuk kepentingan individu seperti yang telah berlaku.
4. Masalah yang tidak kurang pentingnya ialah masalah kewangan. Hal ini disebabkan Kerajaan British tidak memberi bantuan
yang cukup kepada mereka. Malah, segala perbelanjaan termasuk gaji Residen ditanggung oleh Sultan atau kerajaan negeri.
Masalah kewangan menjadi semakin serius apabila Residen terpaksa menyelesaikan hutang-hutang negeri kepada Negeri-negeri
Selat. Negeri-negeri Selat telah membiayai kira-kira £15000 di Perak dan dalam tahun 1877 hutang negeri Perak telah berjumlah
£160000. Selain itu, ramai pembesar-pembesar negeri juga telah berhutang, misalnya Ngah Ibrahim telah berhutang kira-kira
£50000.
5. Banyak masalah dihadapi untuk mengawal ketenteraman. Hal ini juga disebabkan Residen tidak mempunyai anggota
keselamatan yang cukup untuk membantunya di setiap wilayah. Hanya sesetengah Residen sahaja yang mempunyai pasukan
polis dan askar seperti Kapten Speedy di Larut. Itupun pemberian dari Ngah Ibrahim kepadanya. Kapten Tatham di Sungai
Ujong hanya dibantu oleh kira-kira 50 orang anggota polis.
Perubahan-perubahan yang berlaku
1. Pentadbiran
a. Pembentukan Majlis Mesyuarat Negeri (State Council)
Perubahan yang nyata dalam pemerintahan ialah pembentukan Majlis Mesyuarat Negeri (MMN). Suktan dilantik menjadi Presiden
dan ahli-ahli yang lain terdiri daripada Residen, Penolong Residen, pembesar Melayu dan ketua-ketua puak Cina. MMN merupakan
satu institusi yang mengendalikan urusan-urusan pentadbiran. Di Perak, MMN ditubuhkan pada tahun 1877 yang mengandungi 7 ahli
iaitu 3 Melayu, 2 Inggeris dan 2 Cina. Pada tahun 1895, keahliannya bertambah menjadi 12 orang iaitu 7 Melayu, 2 Inggeris dan 3
Cina. Di Selangor, MMN ditubuhkan pada tahun 1878. MMN mempunyai kuasa meluluskan perkara-perkara yang berkaitan dengan
kerajaan negeri seperti membincangkan hal-hal dalam negeri seperti cukai, perbelanjaan, perlantikan serta gaji pembesar. MMN juga
boleh menimbangkan sama ada hukuman mati patut dijalankan atau ubah. Namun demikian, perkara-perkara penting seperti
belanjawan negeri tetap dirangka oleh Residen yang kemudiannya mendapat persetujuan daripada Gebenor Negeri-negeri Selat.
b. Penubuhan sistem cukai yang efektif
Adalah menjadi tugas Residen untuk menubuhkan satu sistem cukai yang berkesan. Hasil cukai yang diperolehi itu hendaklah
digunakan untuk pembangunan negeri seperti membiayai pembinaan jalan raya, keretapi serta alat-alat perhubungan yang lain.
Dengan adanya jabatan cukai dan penghasilan dalam negeri, beban Kerajaan Inggeris untuk membiayai pembangunan-pembangunan
dalam negeri berkurangan. Yang nyata kerajaan negeri dapat membayar gaji Residen dan pembesar Melayu. Kerajaan negeri akan
dapat menyelesaikan sendiri masalah mereka seperti masalah hutang-piutang, misalnya ketika Hugh Low menjadi Residen Perak,
dalam masa 6 tahun sahaja, Perak berjaya membayar kembali hutang-hutang terutama kepada Negeri-negeri Selat di samping telah
menambahkan pendapatan negeri tersebut.
c. Terbentuknya satu pentabiran yang stabil
Sungguhpun pada peringkat awalnya pemerintahan Residen tidak berjaya seperti peristiwa Birch di Perak, namun kemudiannya
Residen Inggeris telah berjaya mengadakan satu pentadbiran yang stabil di Negeri-negeri Melayu. Satu pentadbiran yang stabil hanya
dapat diadakan jika mereka dapat menjamin ketenteraman dalam negeri. Oleh itu, perkara ketenteraman dan mengadakan peraturan
dalam negeri mendapat perhatian yang utama. Kejayaan sistem Residen dapat dibuktikan dalam zaman Hugh Low (1877-1889) di
Perak dan zaman Frank Swettenham (1882-1889) di Selangor. Untuk menjamin adanya satu pentadbiran yang stabil, Residen perlu
mendapat sokongan dan kerjasama dari pembesar-pembesar dan orang-ornag Melayu. Kelemahan-kelemahan Birch dalam tahun-
tahun 1870-an telah memberi satu pengajaran yang besar.
d. Mengadakan undang-undang
Memandangkan adanya rancangan-rancangan dan kemajuan-kemajuan dalam bidang pertanian, maka dibentuk undang-undang
mengenai penggunaan tanah, misalnya di Perak telah diadakan Undang-undang Tanah yang dibuat oleh Hugh Low. Dalam undang-
undang tersebut dinyatakan peraturan-peraturan pengawalan penggunaan tanah, meletakkan projek-projek dan pendaftaran bagi tanah.
Sistem yang serupa telah dibuat di Selangor oleh Frank Swettenham yang diberi nama Land Regulation.
e. Penubuhan badan perancang bandar
Dalam tahun 1890, telah ditubuhkan sebuah badan perancang bandar di Negeri-negeri Melayu yang diberi nama Town Sanitary
Board. Badan tersebut bertanggungjawab terhadap pembangunan peraturan-peraturan pembangunan, membina parit-parit, bekalan air
dan elektrik serta kesihatan.
133
2. Ekonomi
a. Pelancaran aktiviti ekonomi
Memandangkan Negeri-negeri Melayu sangat kaya dengan bahan-bahan mentah seperti Perak dan Selangor, maka melalui sistem
Residen, pihak British akan mengadakan satu polisi menggunakan sepenuhnya bahan-bahan mentah tersebut untuk memajukan
ekonomi yang bukan sahaja akan memberi manfaat kepada Negeri-negeri Melayu, malah juga kepada pihak British. Semua aktiviti
ekonomi di Negeri-negeri Melayu akan diserahkan kepada kapitalis-kapitalis Barat.
b. Pembinaan alat perhubungan
Untuk menjayakan rancangan-rancangan pembangunan ekonomi, beberapa rancangan perlu dijalankan seperti membina alat-alat
perhubungan, kemudian mendapatkan tanah dan kemudahan pinjaman wang. Kerajaan juga hendaklah memastikan tidak akan timbul
pertikaian mengenai penggunaan tanah terutama di kawasan-kawasan perlombongan khasnya bijih timah. Jika perkara-perkara di atas
dilakukan sudah pasti akan dapat menggalakkan kemasukan palabur-pelabur asing.
c. Kemajuan pertanian
Selain perkembangan perusahaan bijih timah, dalam pemerintahan Residen juga telah dicapai kemajuan pertanian. Beberapa jabatan
tanaman diperkenalkan. Dalam tahun-tahun 1880-an dan awak 1890-an telah ditanam lada, tebu, tembakau, gambir dan kopi. Di
Selangor penanaman kopi dan tembakau diperkenalkan oleh Frank Swettenham. Pada tahun 1885, terdapat kira-kira 20000 ekar
kawasan tanah untuk jenis tanaman tersebut di Selangor. Di Perak, penanaman kopi dan gula diperkenalkan oleh Hugh Low dan sejak
tahun 1883, negeri itu telah berjaya mengeksport kopi dan gula. Dengan adanya kemajuan perusahaan bijih timah dan dibantu pula
oleh pembinaan jalan raya dan keretapi, nilai perdagangan Negeri-negeri Melayu telah bertambah, misalnya, nilai perdagangan negeri
Selangor pada tahun 1887 ialah $11 juta sementara negeri Perak dalam tahun yang sama ialah $19 juta.
3. Sosial
a. Kemasukan orang Cina dan India
Dasar imigrasi yang longgar telah membawa kepada kedatangan orang-orang India dan Cina ke Selangor. Kedatangan mereka telah
menyebabkan orang-orang Melayu tidak lagi menjadi penduduk majority di Perak dan Selangor. Malah bilangan orang-orang Cina di
kawasan perlombongan melebihi orang Melayu. Kedatangan mereka telah mewujudkan masyarakat majmuk di mana orang-orang
Cina dan India adalah masyarakat yang berasingan yang tidak dapat mengasimilasikan di dalam masyarakat Melayu kerana beberapa
perbezaan.
b. Perbandaran
Kemajuan ekonomi dan pentadbiran telah membawa kepada berlakunya proses urbanisasi perbandaran di mana kawasan-kawasan
perlombongan telah muncul sebagai bandar-bandar seperti Taiping, Kuala Lumpur dan Klang. Kemudahan sosial seperti kesihatan,
perhubungan, pelajaran dan sebagainya juga diwujudkan.
Kelemahan-kelemahan sistem Residen
1. Kuasa-kuasa Raja-raja Melayu semakin berkurangan
Sungguhpun dengan pentadbiran Residen turut dapat membantu melicinkan perjalanan pentadbiran dan menambahkan ekonomi
Negeri-negeri Melayu, tetapi nyata raja-raja Melayu telah kehilangan kuasa yang ada padanya. Walaupun pada teorinya. Residen
hanya bertugas memberi nasihat tetapi pada praktiknya ia tidak terlepas dari amalan campur tangan. Raja-raja dan pembesar-pembesar
Melayu hanya mendengar apa yang akan diperkatakan dan dibincangkan oleh Residen tanpa diberi peluang mengambil bahagian.
Hanya perkara-perkara yang tidak penting terutamnya mengenai hal-ehwal kampung yang akan dibincangkan secara mendalam
dengan Raja-raja dan pembesar-pembesar termasuk ketua-ketua kampung. Dalam membincangkan perkara-perkara penting seperti
kewangan, belanjawan dan sebagainya, mereka telah dikecualikan.
Kehilangan kuasa Raja-raja Melayu dan pembesar-pembesar Melayu jelas kelihatan dalam Majlis Mesyuarat Negeri (MMN) kerana
MMN tidak lagi berfungsi. Sungguhpun Raja-raja dan para pembesar Melayu mempunyai hak untuk memberi pendapat ataupun
sebarang usul, jika ia bertentangan dengan polisi pemerintahan Inggeris maka usul itu ditolak. Kadang-kala, keputusan yang dibuat
oleh MMN tidak diterima oleh British misalnya pernah MMN di Selangor menyingkirkan salah seorang anggotanya iaitu Tengku
Panglima Raja tetapi sebaliknya beliau tetap menjadi anggota MMN. Di Perak, Residen telah menolak usul yang dikemukakan oleh
Raja Muda Yusuf yang menentang pengambilan orang Cina menjadi anggota MMN.
Kehilangan kuasa tersebut telah menimbulkan perasaan tidak puas hati di kalangan Raja-raja Melayu termasuk pembesar-pembesar.
Hal ini telah menimbulkan rasa bimbang kepada pihak Inggeris dan tindakan telah diambil untuk mengkaji semula polisi Inggeris ke
atas Negeri-negeri Melayu. Pihak Inggeris tidak mahu peristiwa pembunuhan Residen Birch di Perak dan diikuti oleh Perang Perak
pada 1875 berulang lagi.
2. Sistem Residen tidak sama
Ketidakseragaman dalam pentadbiran di kalangan Residen-residen British telah terjadi. Hal ini disebabkan setiap Residen tidak
menerima arahan-arahan tertentu dan Gabenor Negeri-negeri Selat. Residen hanya diberitahu bahawa mereka bertanggungjawab atas
keselamatan dan kepentingan rakyat Inggeris di Negeri-negeri Selat. Oleh sebab itu kelicinan pentadbiran dan kemajuan negeri adalah
bergantung kepada peribadi Residen itu sendiri. Tugasnya bergantung kepada kecekapan dan kebijaksanaan individu. Misalnya
kecekapan Hugh Low dan Frank Swettenham telah membawa kepada kejayaan negeri Perak dan Selangor.
3. Tekanan ekonomi
Sungguhpun kemajuan dan perkembangan ekonomi telah dicapai hasil perlaksanaan Sistem Residen, namun sebenarnya orang-orang
Melayu tidak merasai kenikmatan itu. Sebaliknya orang-orang asing terutama pengusaha Eropah dan Cina telah menguasai sektor
ekonomi dan perdagangan orang-orang Melayu kekal dengan corak tradisionalnya iaitu bertani dan menjadi nelayan. Sikap
pemerintahan Inggeris menyebabkan perbezaan ekonomi antara orang Melayu dengan kaum-kaum lain terutama orang Cina semakin
jauh. Inggeris tidak cuba membantu dan menggalakkan orang-orang Melayu menceburkan diri dalam bidang ekonomi dan
perdagangan.
Negeri-negeri Melayu Bersekutu 1896
Pengenalan
Idea penubuhan persekutuan dikemukakan oleh Frank Swettenham pada tahun 1892 kepada Gabenor Negeri-negeri Selat, Cecil Smith.
Pada tahun 1893, Cecil Smith menghantar laporan kepada Pejabat Tanah Jajahan mencadangkan penubuhan persekutuan yang terdiri
134
daripada Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang. Dalam laporan itu, beliau menegaskan penubuhan persekutuan akan
menguntungkan British dan negeri tersebut dari segi politik, ekonomi dan sosial. Frank Swettenham mengambil inisiatif dengan
mendapatkan persetujuan Sultan Perak, Selangor, Pahang dan Yang Dipertuan Besar Negeri Sembilan terhadap penubuhan
persekutuan. Pada 1 Julai 1895, Sultan tersebut menandatangani perjanjian persekutuan. Pada 1 Julai 1896, Negeri-negeri Melayu
Bersekutu ditubuhkan semasa Sir Charles Mitchell menjadi Gabenor Negeri-negeri Selat.
Faktor-faktor penubuhan
1. Untuk mewujudkan keseragaman dan kecekapan pentadbiran
Perlaksanaan sistem Residen telah menyebabkan Residen dilantik di Perak pada November 1874, di Selangor pada Disember 1874,
Pahang pada tahun 1888 dan Negeri Sembilan pada tahun 1895. Residen dihantar sebagai penasihat untuk menasihati Sultan dalam
semua hal kecuali hal-hal yang berkaitan dengan agama Islam dan adat-istiadat orang Melayu. Walau bagaimanapun, Residen tidak
diberi garis panduan di dalam melaksanakan tugas di Negeri-negeri Melayu. Perlaksanaan sistem Residen bergantung kepada
sepenuhnya di atas kebijaksanaan Residen yang dilantik. Kejayaan dan kegagalan menjadi tanggungjawab Residen. Akibatnya,
berlaku ketidakseragaman dalam pentadbiran di negeri Perak, Selangor, Pahang dan Negeri Sembilan. Kemajuan di antara negeri ini
juga tidak seimbang kerana kebolehan dan cara pentadbiran Residen berbeza-beza. Terdapat juga perbezaan-perbezaan dalam
pentadbiran Undang-uhndang Tanah, keadilan dan sistem cukai di antara negeri-negeri tersebut. Kemajuan juga tidak seimbang di
mana negeri yang kaya iaitu Perak dn Selangor lebih maju dari negeri yang miskin seperti Pahang. Kerjasama antara negeri sukar
dijalankan sebab negeri ini mempunyai unit politik yang berasingan. Frank Swettenham berpendapat penubuhan persekutuan akan
mewujudkan keamanan dan kecekapan pentadbiran kerana pentadbiran akan dijalankan mengikut arahan pusat. Perkara yang
berkaitan seperti sistem pentadbiran, cukai, undang-undang tanah dan keadilan akan disatukan dan diselaraskan. Hal ini akan
menjimatkan kos pentadbiran. Usaha memajukan sistem perhubungan juga dapat dilaksanakan dengan menghubungkan jalan raya dan
keretapi di negeri tersebut. Pada dasarnya, penubuhan persekutuan akan mewujudkan kerjasama ekonomi, politik dan sosial.
2. Menghadkan kuasa Residen
Perlaksanaan sistem Residen telah menyebabkan perlantikan Residen di Perak, Selangor, Pahang dan Negeri Sembilan. Walaupun
Residen dilantik sebagai penasihat, mereka muncul sebagai kuasa paling berkesan kerana segala urusan pentadbiran dijalankan atas
arahan Residen. Sultan dan Majlis Negeri tidak dapat menyekat kuasa Residen. Malah Sultan dan pembesar Melayu terpaksa merujuk
kepada Residen dalam menjalankan pentadbiran negeri. Majlis Mesyuarat Negeri kehilangan fungsi sebagai institusi pentadbiran
kerana Residen mempunyai kuasa mutlak. Semua undang-undang yang diluluskan seperti Undang-undang Tanah mesti
ditandantangani oleh Residen sebelum berkuatkuasa. Gabenor Negeri-negeri Selat juga tidak dapat mengawal kuasa Residen kerana
beliau berada di Singapura dan sibuk dengan urusan-urusan Negeri-negeri Selat. Penubuhan persekutuan akan mengurangkan kuasa
Residen kerana mereka terpaksa tertakluk kepada arahan kerajaan pusat dan pentadbiran negeri.
3. Masalah kewangan Pahang
Ahli-ahli sejarah seperti Profesor Khoo Kay Kim dan K.G. Tregonning berpendapat bahawa masalah kewangan Pahang menyebabkan
British menubuhkan Negeri-negeri Melayu Bersekutu. British menduduki Pahang pada tahun 1886 di mana J.P. Rodgers menjadi
Residen pertama. British mengambil Pahang dengan harapan Pahang mempunyai prospek ekonomi cemerlang. Apa yang sebenarnya
ialah Pahang merupakan negeri miskin dengan jumlah penduduk dan hasil bumi yang kurang. Pada tahun 1890-an, Pahang
menghadapi masalah kewangan. Dalam menjalankan pentadbiran, British mendapat bantuan kewangan dari Negeri-negeri Selat. Pada
akhir tahun 1891, hutang Pahang pada Negeri-negeri Selat ialah $600 ribu. Pada akhir tahun 1892, hutang meningkat kepada $800
ribu. Masalah kewangan Pahang semakin runcing apabila berlaku kebangkitan Pahang 1891-1895. Jadi beberapa cadangan
dikemukakan oleh British untuk mengatasi masalah ini.
Cadangan pertama ialah British berundur dari Pahang dan menyerahkan pentadbiran kepada Sultan. Langkah ini tidak dapat
dilaksanakan kerana ia menjatuhkan maruah British. Tindakan ini juga membuka peluang kepada kuasa lain untuk bertapak di Pahang
yang sudah tentu akan menjejaskan kepentingan British.
Cadangan kedua ialah British mendapatkan pinjaman dari Negeri-negeri Selat. Ia tidak dapat dilaksanakan kerana pada tahun 1890-an,
Negeri-negeri Selat juga menghadapi masalah kewangan. Hutang yang berjumlah $800 ribu pada tahun 1892 masih belum
diselesaikan.
Cadangan ketiga ialah British mendapat bantuan kewangan dari negeri yang kaya seperti Perak dan Selangor. Cadangan ini tidak
dapat dilaksanakan kerana Perak dan Selangor enggan membantu sebab ianya satu unit politik berasingan.
Diharapkan dengan penubuhan persekutuan, hasil negeri kaya seperti Perak dan Selangor dapat digunakan untuk membantu negeri-
negeri miskin seperti Pahang jika negeri-negeri ini digabungkan sebagai satu unit politik. Frank Swettenham dan C.D. Cowan
(Pegawai Tanah Jajahan) menegaskan British tidak sepatutnya berundur dari Pahang sebaliknya memajukan Pahang daripada hasil
Perak dan Selangor apabila ia bergabung.
4. Keselamatan
A.C. Miller menegaskan faktor keselamatan menyebabkan penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu pada tahun 1896. British
bimbang kekacauan seperti Perang Perak pada 1875-an dan Kebangkitan Pahang 1891-1895 akan berlaku lagi. Penubuhan
persekutuan akan membolehkan Negeri-negeri Melayu Bersekutu mempunyai kemampuan dan keupayaan dari segi ketenteraan,
khususnya dalam menjaga keamanan persekutuan tanpa mengharapkan bantuan luar. C.P. Lucan dalam laporannya menegaskan
penubuhan persekutuan perlu dilihat dari segi aspek keselamatan negeri Melayu dan Negeri-negeri Selat.
5. Dasar British
Memang menjadi dasar British pada akhir abad ke-19 untuk menggabungkan negeri kecil di bawah satu pentadbiran yang dikenali
sebagai persekutuan. Penubuhan persekutuan akan memberi kebaikan politik, ekonomi dan sosial kepada British dan Negeri Melayu.
Negeri-negeri Melayu Bersekutu ditubuhkan selepas kejayaan British dalam penubuhan persekutuan di Amerika Utara, India, Afrika,
Australia dan New Zealand. Pendapat ini disokong oleh ahli sejarah seperti A.C. Miller dalam bukunya “Federation Decision of
1895” dan Jagjit Singh dalam bukunya “Administration of the Federation Malay States 1896-1920”.
Syarat-syarat perjanjian persekutuan
1. Perak, Pahang Selangor dan Negeri Sembilan digabungkan sebagai persekutuan yang dikenali sebagai “Ngeri-negeri Melayu
Bersekutu”. Persekutuan menjadi negeri lindungan British di mana hal ehwalnya dikuasai oleh British.
135
2. Perjanjian ini mengesahkan semua perjanjian yang ditandatangani di antara keempat-empat negeri itu.
3. Kuasa Sultan hanya terhad ke atas negeri tersebut. Sultan tidak boleh mengadakan hubungan dengan kuasa lain tanpa
kebenaran British.
4. Persekutuan diketuai oleh Residen Jeneral.
5. Gabenor Negeri-negeri Selat dilantik sebagai Pesuruhjaya Tinggi Persekutuan.
6. Residen akan menjalankan pentadbiran mengikut arahan kerajaan pusat.
7. Beberapa jabatan persekutuan akan ditubuhkan.
8. Kuala Lumpur menjadi ibu negeri.
9. Negeri-negeri Melayu Bersekutu akan menubuhkan pasukan tentera untuk menjaga keamanan persekutuan dan Negeri-negeri
Selat jika diperlukan.
10. Kerjasama antara negeri akan dijalankan dalam politik, ekonomi dan sosial.
11. Majlis Mesyuarat Negeri diberi kuasa meluluskan undang-undang tetapi digubal oleh pegawai persekutuan yang dikenali
sebagai Penasihat Undang-undang.
12. Majlis Mesyuarat Raja-raja akan ditubuhkan.
13. Majlis Mesyuarat Persekutuan yang menjadi badan pentadbiran Negeri-negeri Melayu Bersekutu akan ditubuhkan.
14. Tiada syarat dalam perjanjian ini yang bertujuan mengurangkan kekuasaan dan kewibawaan Sultan.
Kesan-kesan
1. Politik
Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu berjaya mewujudkan keseragaman dan kecekapan pentadbiran di seluruh persekutuan.
Keamanan dan peraturan yang stabil dan menyeluruh berjaya diwujudkan di seluruh persekutuan. Perkara yang berkaitan dengan
persekutuan seperti sistem pentadbiran, cukai, keadilan, Undang-undang Tanah dapat disatu dan diselaraskan kerana semua urusan
pentadbiran dijalankan atas arahan kerajaan pusat, khususnya arahan Residen Jeneral yang mengenai persekutan. Bagi memudahkan
pentadbiran, beberapa jabatan seperti kewangan, polism kastam, perhutanan, hal-ehwal orang Cina, kerja raya, keretapi ditubuhkan.
Frank Swettenham dilantik sebagai Residen Jeneral pertama pada 1 Julai 1896. Negeri-negeri Melayu Bersekutu bukan merupakan
sebuah persekutuan dalam erti kata sebenarnya lebih merupakan kesatuan politik. Semua urusan pentadbiran dijalankan atas arahan
kerajaan pusat khususnya Residen Jeneral yang berkuasa penuh dalam semua hal-ehwal termasuk kewangan. Punca utama hasil (duti
eksport) juga dibawah kawalan kerajaan pusat. Tiada pembahagian antara kerajaan negeri dan kerajaan pusat. Kerajaan negeri hanya
mengikut arahan pusat dalam menjalankan pentadbiran. Penubuhan Jabatan Persekutuan menyebabkan tumpuan besar ke atas
kerajaan pusat. Jabatan negeri mengikut arahan jabatan pusat.
Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu menyebabkan Residen Jeneral muncul sebagai orang paling berkuasa dalam persekutuan
kerana semua urusan pentadbiran dijalankan atas arahannya. Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri tidak dapat mengawal
kuasanya. Mereka tertakluk di bawah arahan Residen Jeneral dalam menjalankan pentadbiran negeri. Gabenor Negeri-negeri Selat
yang dilantik sebagai Pesuruhjaya Tinggi Persekutuan juga tidak dapat mengawal kuasa Residen Jeneral kerana beliau berada di
Singapura untuk mentadbir Negeri-negeri Selat. Selain itu, sudah menjadi kecenderungan Residen Jeneral menjalankan pentadbiran
tanpa merujuk kepada Pesuruhjaya Tinggi. Majlis Mesyuarat Persekutuan yang diharap mengawal kuasa Residen Jeneral tidak
ditubuhkan sehingga tahun 1909.
Penubuhan persekutuan juga menyebabkan Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri kehilangan kuasa. Mereka tertakluk di
bawah arahan Residen Jeneral dalam menjalankan pentadbiran. Kuasa Sultan hanya dalam hal-ehwal agama Islam dan adat resam
Melayu. Residen tidak lagi bebas menjalankan pentadbiran negeri kerana mereka tertakluk di bawah arahan Residen Jeneral. Majlis
Mesyuarat Negeri kehilangan fungsi sebagai institusi pentadbiran. Majlis Mesyuarat Negeri diberi kuasa meluluskan undang-undang
tetapi undang-undang digubal oleh Pegawai Persekutuan yang dikenali sebagai Penasihat Undang-undang. Majlis Mesyuarat Negeri
tiada kuasa pembatal dan terpaksa meluluskan undang-undang yang dipersetujui. Penubuhan Jabatan Persekutuan telah menyebabkan
lebih ramai Pegawai British yang diambil tugas. Keadaan ini menunjukkan seolah-olah Negeri-negeri Melayu Bersekutu ditadbir
secara langsung oleh British. Pemusatan kuasa yang keterlaluan telah menimbulkan bantahan Sultan, contohnya, dalam Majlis
Mesyuarat Raja-raja Kedua di Kuala Lumpur pada tahun 1903, Sultan Idris (Perak) telah mengecam hebat pemusatan kuasa dan
mendesak diambil langkah melaksanakan desentralisasi (pengagihan kuasa) bagi mengembalikan kuasa Sultan, Residen dan Majlis
Mesyuarat Negeri. Sultan Idris juga mendesak lebih ramai orang Melayu dilantik dalam jabatan persekutuan. Penubuhan persekutuan
membolehkan Sultan Perak, Selangor, Pahang dan Yang Dipertuan Besar Negeri Sembilan bertemu dan berbincang bersama-sama
kepentingan bersama dalam Majlis Mesyuarat Raja-raja sejak tahun 1897 dan Majlis Mesyuarat Persekutuan sejak 1909.
2. Ekonomi
Perkembangan ekonomi yang pesat di Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan kestabilan politik telah membawa kepada kestabilan
ekonomi. Keseragaman dan kecekapan, keamanan dan keaturan serta pentadbiran yang berkesan telah menyebabkan lebihan hasil dan
hasil persekutuan dapat digunakan oleh semua negeri dalam semua gabungannya. Keadaan politik dan peluang-peluang ekonomi telah
menggalakkan pelabur-pelabur dari Negeri-negeri Melayu atau Seberang Laut untuk melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi,
khususnya bijih timah dan getah. Kedatangan mereka telah menyebabkan berlakunya pertambahan hasil di Negeri-negeri Melayu
Bersekutu, contohnya hasil Negeri-negeri Melayu Bersekutu pada 1896 berjumlah $8.5 juta telah meningkat kepada $24 juta pada
tahun 1909. Pembinaan sistem jalan raya dan jalan keretapi terutamanya yang menghubungkan negeri telah memajukan lagi kegiatan
ekonomi Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Pada tahun 1904, sudah terdapat jalan raya sepanjang 2400 km dan jalan keratapi
sepanjang 340 batu. Pada tahun 1903, terdapat jalan keretapi dari Perai ke Seremban dan disambungkan ke Johor Bahru pada tahun
1909.
Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu telah memajukan perusahaan bijih timah dan getah. Buktinya pada tahun 1889 eksport
bijih timah Perak, Pahang Selangor dan Negeri Sembilan berjumlah 20000 tan. Pada tahun 1904, eksport bijih timah persekutuan ialah
70000 tan. Selepas penubuhan persekutuan, orang-orang Eropah mula mengambil alih penguasaan ke atas perlombongan-
perlombongan bijih timah yang dikuasai oleh orang-orang Cina. Begitu juga dengan perusahaan getah yang semakin berkembang
selepas penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Pada tahun 1897, hanya terdapat 345 ekar, 1905 – 50 ribu ekar dan 1909
meningkat kepada 200 ribu ekar yang ditanami getah.
136
3. Sosial
Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu telah berjaya mewujudkan keamanan dan peraturan. Jaminan keselamatan dan
persamaan hak di sisi undang-undang telah menggalakkan imigran Cina dan India, lebih-lebih lagi terdapat peluang dalam
perkhidmatan persekutuan dan perkembangan bijih timah. Kedatangan imigran telah menyebabkan pertambahan penduduk di Negeri-
negeri Melayu Bersekutu. Selain itu, kedatangan imigran juga mewujudkan masyarakat majmuk. Orang-orang Cina dan India adalah
masyarakat yang berasingan dan tidak dapat mengasimilasikan diri dalam masyarakat Melayu. Penubuhan pesekutuan menyebabkan
perutmbuhan dan perkembangan bandar-bandar seperti Taiping, Kuala Lumpur, Kelang dan lain-lain lagi.
Selain itu, terdapat pelbagai kemudahan sosial seperti perhubungan, kesihatan, pelajaran dan lain-lain. Walau bagaimanapun,
kemudahan sosial itu mempunyai kepentingan ekonomi kerana ia disediakan di kawasan yang mempunyai kegiatan ekonomi. Pada
tahun 1909, terdapat 52 buah klinik di persekutuan dan 1904 kemudahan perhubungan diadakan (2400 km jalan raya dan 340 batu
jalan keretapi). Dalam bidang pelajaran, banyak sekolah-sekolah didirikan di Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Pada tahun 1907,
terdapat 266 buah sekolah Melayu, 1903 terdapat 15 buah sekolah Tamil dan 1911, 50 buah sekolah Cina. Selain itu, terdapat sekolah
Inggeris yang didirikan oleh kerajaan dan mubaligh. Pada tahun 1905, Maktab Melayu Kuala Kangsar dibina khas untuk anak-anak
golongan bangsawan. Pada tahun itu, kerajaan membina maktab teknik di Kuala Lumpur untuk menyediakan tenaga mahir bagi
Jabatan Kerja Raya dan keretapi.
DURBAR
1. Pada tahun 1897, DURBAR (Persidangan Rajaja Melayu) yang pertama diadakan di Kuala Kangsar kerana British
menghormati Sultan Idris Syah.
2. DURBAR ialah persidangan di antara Pesurahjaya Tinggi, Residen Jeneral, Residen dan Raja-raja Melayu.
3. Persidangan ini diadakan untuk membincangkan kepentingan bersama.
4. DURBAR ialah permulaan kepada institusi yang kini dikenali sebagai Majlis Raja-raja Melayu.
5. Fungsi utama DURBAR:
a. Mewujudkan kerjasama dan perpaduan di antara keempat-empat negeri Melayu.
b. Membolehkan Raja-raja Melayu menasihati kerajaan persekutuan.
6. DURBAR tidak ada kuasa untuk menggubal undang-undang.
7. DURBAR yang kedua diadakan di Kuala Lumpur pada tahun 1903.
8. DURBAR dimansuhkan apabila Majlis Mesyuarat Persekutuan ditubuhkan tetapi wujud semula pada tahun 1927.
9. 1930, DURBAR diadakan di Singapura dan dihadiri oleh 9 orang Raja.
Desentralisasi
Pengenalan
1 Julai 1896, Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang digabungkan sebagai persekutuan yang dikenali sebagai Negeri-negeri
Melayu Bersekutu. Pertubuhan persekutuan telah menyebabkan berlakunya pemusatan kuasa kerana semua urusan pentadbiran
dijalankan atas arahan kerajaan khasnya, Residen Jeneral. Pemusatan kuasa telah menyebabkan Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat
Negeri kehilangan kuasa. Berpunca daripada beberapa faktor, British mengamalkan desentralisasi dalam usaha mengembalikan kuasa
Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri. Desentralisasi merupakan satu proses pemulangan kuasa pentadbiran secara
berperingkat dari segi pentadbiran dan kewangan kepada kerajaan negeri di samping pada masa yang sama, kerajaan pusat
mengekalkan kuasa yang cukup bagi menjaga keselesaan pentadbiran. Densentralisasi dilaksanakan semasa John Anderson (1904-
1920), Lawrence Guillemard (1920-1927) dan Sir Cecil Smith (1930-1935) yang menjadi Gabenor Negeri-negeri Selat merangkap
Pesuruhjaya Tinggi Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
Sebab-sebab perlaksanaan desentralisasi
1. Bantahan Sultan
Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu telah menyebabkan berlakunya pemusatan kuasa kerana semua urusan pentadbiran
dijalankan atas arahan kerajaan pusat, khususnya Residen Jeneral. Pemusatan kuasa yang keterlaluan telah menimbulkan bantahan
Sultan, contohnya Sultan Idris (Perak) dalam Persidangan Raja-raja Kedua mengecam hebat pemusatan kuasa dan mendesak diambil
langkah-langkah dalam melaksanakan desentralisasi bagi mengembalikan kuasa Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri. Sultan
dan Residen telah kehilangan kuasa kerana mereka tertakluk kepada arahan Residen Jeneral dalam melaksanakan pentadbiran. Majlis
Mesyuarat Negeri telah kehilangan fungsi sebagai institusi pentadbiran kerana semua urusan pentadbiran persekutuan dijalankan oleh
kerajaan pusat. Walau bagaimanapun, Majlis Mesyuarat Negeri diberi kuasa untuk meluluskan undang-undang tetapi undang-undang
ini digubal oleh pegawai persekutuan yang dikenali sebagai Penasihat Undang-undang. Majlis Mesyuarat Negeri tidak mempunyai
kuasa pembatalan dan terpaksa menerima undang-undang yang ditetapkan. Sultan juga tidak bersetuju dengan tindakan British tidak
menubuhkan Majlis Mesyuarat Persekutuan sebagaimana yang terdapat dalam Perjanjian Persekutuan 1895. Walaupun Majlis
Mesyuarat Persekutuan kemudiannya ditubuhkan pada tahun 1909, tetapi ianya masih gagal mengembalikan kuasa Sultan, Residen
dan Majlis Mesyuarat Negeri. Sultan Iskandar masih tidak puas hati dengan langkah-langkah tersebut telah berangkat ke England
pada tahun 1924 dengan tujuan untuk mendesak Pejabat Tanah Jajahan mengambil langkah yang lebih tegas dalam melaksanakan
desentralisasi.
2. Mempengaruhi Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu menyertai persekutuan
Selepas Perjanjian Bangkok ditandatangani pada 9 Julai 1909, Perlis, Kedah, Kelantan dan Terengganu dipindahkan dari Siam kepada
British. Johor juga diletakkan di bawah pengaruh British pada tahun 1914. Rancangan British ketika itu ialah untuk menubuhkan
persekutuan yang lebih besar yang merangkumi Negeri-negeri Melayu Bersekutu, Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan Negeri-
negeri Selat. Penubuhan persekutuan akan memberi kebaikan kepada ekonomi, politik dan sosial kepada British. Dalam usaha untuk
mempengaruhi Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu menyertai Negeri-negeri Melayu Bersekutu, British telah melaksanakan
desentralisasi di Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Tanpa melaksanakan desentralisasi, sudah tentu pemerintah Negeri-negeri Melayu
Tidak Bersekutu tidak akan menyertai persekutuan kerana takut kehilangan kuasa seperti Sultan Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
3. Menghadkan kuasa Residen Jeneral
Penubuhan persekutuan telah menyebabkan Residen Jeneral muncul sebagai orang yang paling berkuasa dalam persekutuan kerana
semua urusan pentadbiran dijalankan atas arahan Residen Jeneral. Beliau mempunyai kuasa penuh dalam semua hal-ehwal Negeri-
137
negeri Melayu Bersekutu. Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri tidak dapat menyekat kuasa Residen Jeneral. Malah,
Gabenor Negeri-negeri Selat yang menjadi Pesuruhjaya tinggi juga tidak dapat mengawal Resdien Jeneral. Selain itu, sudah menjadi
kecenderungan Residen Jeneral untuk menjalankan pentadbiran tanpa merujuk kepada Pesuruhjaya Tinggi Persekutuan. Majlis
Mesyuarat Persekutuan yang diharapkan tidak dapat mengawal kuasa Residen Jeneral sehingga ianya ditubuhkan pada tahun 1909.
Akibatnya British melaksanakan desentralisasi dalam usaha untuk menyekat kuasa Residen Jeneral.
4. Sokongan orang Melayu
Desentralisasi juga dilaksanakan dengan tujuan untuk mendapat sokongan orang Melayu, terutamanya Sultan-sultan Melayu. British
mendapati sokongan orang Melayu amat penting bagi mengekal dan mengukuhkan kedudukan British di Tanah Melayu. Tanpa
sokongan orang Melayu, pentadbiran British di Tanah Melayu akan menghadapi masalah. Pada tahun 1920-an, sokongan orang
Melayu amat diperlukan bagi mengimbangi tekanan politik orang Cina. Pada tahun 1930-an, majority orang Cina menjadi ahli Parti
Kuomintang atau PKM yang sedang menjalankan usaha anti-British di Tanah Melayu. Mereka telah melakukan rusuhan, mogok dan
lain-lain untuk melumpuhkan ekonomi dan politik Tanah Melayu kerana matlamat utama mereka ialah untuk menguasai Tanah
Melayu dan menubuhkan Republik Komunis Malaya.
5. Kesan kemelesatan ekonomi
Kemelesetan ekonomi 1920-an dan 1930-an telah menyebabkan kejatuhan harga getah dan bijih timah. Kejatuha harga getah dan bijih
timah telah menjejaskan pendapatan Negeri-negeri Melayu yang bergantung kepada kedua-dua perusahaan tersebut. Pendapatan yang
berkurangan sudah tentu menyebabkan pentadbiran Negeri-negeri Melayu Bersekutu dianggap “Top Heavy”. Telah dikritik kerana
ianya telah membebankan kewangan. Sekiranya jabatan-jabatan ini dipindahkan pada pentadbiran kerajaan pusat kepada kerajaan
negeri, sudah tentu bebanan pentadbiran kerajaan pusat dapat dikurangkan. Cadangan tersebut telah mendapat persetujuan Jabatan
Kuasa Penggunaan Wang pada 1923.
6. Pergelutan kuasa antara Residen Jeneral dengan Pesuruhjaya Tinggi
Pada 1920-an, berlaku pergelutan kuasa antara Resdien Jeneral dan Pesuruhjaya Tinggi khususnya antara George Maxwell dengan
Lawrence Guillemard. Mereka telah mengemukakan cadangan-cadangan yang bertujuan untuk menonjolkan pengaruh masing-
masing. Akibatnya, Lawrence Guillemard selaku Pesuruhjaya Tinggi telah merangka cadangan-cadangan desentralisasi dalam usaha
untuk menyekat pengaruh Residen Jeneral.
7. Kebimbangan terhadap kuasa asing
Pada akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20 berlaku beberapa peristiwa yang membuka peluang kepada bertapaknya kuasa-kuasa
asing di Tanah Melayu yang sangat membimbangkan British. Sekiranya kuasa asing bertapak di Tanah Melayu, sudah tentu
kedudukan dan kepentingan British di Tanah Melayu terancam. Contohnya, pada tahun 1899-1900, Jerman berusaha untuk
mendapatkan Langkawi dari Sultan Kedah untuk dijadikan perhentian angkatan laut Jerman. Pada tahun 1900, Rusia berusaha
mendapatkan Ujong Salang dari Siam. Pada tahun 1902, Sultan Zainal Abidin (Terengganu) telah meluluskan permohonan Amerika
untuk mengerjakan perlombongan di Terengganu. Akibatnya British melakukan desentralisasi di Negeri-negeri Melayu Bersekutu
agar Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu menyertai persekutuan yang dicadangkan olah British, seterusnya dapat mengelakkan
Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu mengadakan hubungan dengan kuasa-kuasa lain.
8. Desakan Cecil Clementi
Cecil Clementi Smith yang menjadi Gabenor Negeri-negeri Selat merangkap Pesuruhjaya Tinggi (1930-1935) telah mendesak British
melaksanakan desentralisasi di Negeri-negeri Melayu Bersekutu ke arah mempengaruhi Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu
menyertai persekutuan. Akibat desakan Cecil Clementi, Kerajaan British menghantar Setiausaha Rendah Tetap Pejabat Tanah Jajahan
iaitu Samuel Wilson untuk mengkaji dan melaporkan langkah-langkah yang boleh diambil ke arah melaksanakan desentralisasi.
9. Kegagalan Majlis Mesyuarat Persekutuan (MMP)
Walaupun Negeri-negeri Melayu Bersekutu ditubuhkan pada tahun 1896, MMP hanya ditubuhkan 13 tahun kemudian iaitu pada
tahun 1909. Penubuhan MMP gagal mengembalikan kuasa Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri. MMP berkuasa penuh
dalam semua hal ehwal Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan semua urusan pentadbiran dijalankan atas arahan MMP. Sultan-sultan
dan Residen-residen tetap kehilangan kuasa kerana mereka tertakluk di bawah MMP dalam menjalankan pentadbiran. Majlis
Mesyuarat Negeri telah kehilangan fungsi sebagai institusi pentadbiran kerana tertakluk di bawah MMP. Dalam MMP kedudukan
Sultan hanya sebagai ahli biada tanpa kuasa pembatal. Akibatnya, cadangan-cadangan Sultan kerap kali ditolak oleh ahli-ahli lain.
Malah persidangan dapat dijalankan walaupun tanpa kehadiran Sultan. Kegagalan MMP dalam usaha untuk mengembalikan kuasa
Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Neegri menyebabkan British meneruskan usaha ke arah melaksanakan desentralisasi.
Langkah-langkah ke arah desentralisasi
1. John Anderson
Langkah pertama dalam melaksanakan desentralisasi dijalankan oleh John Anderson yang menjadi Gabenor Negeri-negeri Selat
merangkap Pesuruhjaya Tinggi Persekutuan (1904-1920). Beliau amat bersimpati terhadap bantahan Sultan mengenai pemusatan
kuasa. Beliau telah mengkaji bantahan Sultan Idris dan Persidangan Raja-raja Kedua diadakan di Kuala Lumpur pada tahun 1903.
Dalam usaha untuk melaksanakan desentralisasi John Anderson menubuhkan Majlis Mesyuarat Persekutuan pada tahun 1909. Majlis
Mesyuarat Persekutuan dianggotai oleh Pesuruhjaya Tinggi sebagai pengerusi, Residen Jeneral, 4 orang Residen, 4 orang Sultan dan 4
orang ahli tidak rasmi (3 British dan 1 Cina). Persidangan pertama diadakan pada 11 Disember 1909. Majlis Mesyuarat Persekutuan
akan menjadi badan pentadbir Persekutuan Negeri Negeri Melayu Bersekutu. Semua urusan pentadbiran dijalankan atas arahan Majlis
Mesyuarat Persekutuan. Majlis Mesyuarat Persekutuan juga diberi kuasa penggubal undang-undang tetapi undang-undang mestilah
diuruskan oleh Majlis Mesyuarat Negeri. Persidangan akan dilaksanakan sekurang-kurangnya setahun sekali. Penubuhan Majlis
Mesyuarat Persekutuan telah membolehkan Sultan dan golongan peniaga berbincang dengan British mengenai masalah-masalah yang
dihadapi. John Anderson juga memindahkan beberapa jabatan yang tidak penting kepada kerajaan negeri. Pada tahun 1910, jawatan
Residen Jeneral ditukar menjadi Setiausaha.
Langkah yang dijalankan oleh John Anderson dianggap tidak berkesan ke arah melaksanakan desentralisasi kerana ianya gagal
mengembalikan kuasa Sultan, Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri. Walaupun kuasa Residen Jeneral dikurangkan tetapi kuasa
tersebut diambil alih oleh Pesuruhjaya Tinggi. Penubuhan Majlis Mesyuarat Persekutuan hanya mengukuhkan kuasa Pesuruhjaya
Tinggi kerana semua undang-undang yang diluluskan mesti ditandatangani oleh beliau. Sultan dan Residen tetap kehilangan kuasa
138
kerana mereka tertakluk di bawah arahan Majlis Mesyuarat Persekutuan dalam menjalankan pentadbiran Majlis Mesyuarat
Negeri telah kehilangan fungsi sebagai institusi pentadbiran kerana semua urusan pentadbiran dijalankan atas arahan Majlis
Mesyuarat Persekutuan. Walaupun Majlis Mesyuarat Negeri diberi kuasa meluluskan undang-undang, tetapi undang-undang tersebut
digubal oleh Majlis Mesyuarat Persekutuan. Majlis Mesyuarat Negeri tidak mempunyai kuasa pembatal dan terpaksa menerima
semua undang-undang yang dipersetujui. Dalam Majlis Mesyuarat Persekutuan, kedudukan Sultan hanya sebagai ahli biasa tanpa
kuasa pembatal. Akibatnya, cadangan Sultan kerap kali ditolak oleh ahli-ahli yang lain. Malah persidangan dapat dijalankan walaupun
tanpa kehadiran Sultan. Keadaan ini menyebabkan bantahan terhadap pemusatan kuasa semakin lantang disuarakan terutama oleh
Sultan-sultan kerana mereka menganggap langkah John Anderson tidak berkesan ke arah mengembalikan kuasa Sultan, Residen dan
Majlis Mesyuarat Negeri. Antara tahun 1911-1920, tidak banyak langkah yang dijalankan ke arah melaksanakan desentralisasi kecuali
beberapa jabatan yang tidak penting dipindahkan kepada pentadbiran negeri. Kemakmuran ekonomi ketika itu menimbulkan rasa puas
hati kepada semua pihak. Selain itu, ketika itu juga British terlibat dalam Perang Dunia Pertama di Eropah.
2. Lawrence Guillemard (1920-an)
Langkah kedua ke arah desentralisasi dijalankan oleh Lawrence Guillemard yang menjadi Gabenor Negeri-negeri Selat selaku
Pesuruhjaya Tinggi Persekutuan pada tahun 1920-1927. Pada tahun 1920-an, bantahan terhadap pemusatan kuasa semakin lantang
disuarakan, terutamanya oleh Sultan-sultan kerana mereka menganggap langkah John Anderson tidak berkesan ke arah melaksanakan
desentralisasi. Pada tahun 1924, Sultan Iskandar berangkat ke England untuk mendesak Pegawai Pejabat Tanah Jajahan mengkaji
langkah yang lebih tegas ke arah desentralisasi. Selepas menerima arahan dari Pejabat Tanah Jajahan, Lawrence Guillemard telah
merangka cadangan-cadangannya pada tahun 1925 dan dikemukakan pada tahun 1927. cadangan-cadangannya ialah:
a. Jawatan Ketua Setiausaha (Residen Jeneral) dibubarkan dan kuasa diserahkan semula kepada Sultan, Residen dan Majlis
Mesyuarat Negeri.
b. Bilangan ahli Majlis Mesyuarat Persekutuan ditambah kepada 13 ahli rasmi dan 11 ahli tidak rasmi.
c. Semua jabatan dipindahkan kepada pentadbiran kerajaan negeri kecuali jabatan pos, kastam, telegram dan keretapi.
d. Hal-hal kewangan dibahagi dua iaitu berkaitan dengan kerajaan persekutuan diuruskan oleh kerajaan pusat dan yang
berkaitan dengan kerajaan negeri diuruskan oleh kerajaan negeri.
Pada tahun 1926, pentadbiran kerajaan negeri disusun semula terutamanya yang berkaitan dengan kewangan. Pada
tahun 1927, kedudukan ahli Majlis Mesyuarat Persekutuan telah dipindah di mana Sultan-sultan tidak lagi menjadi ahli Majlis
Mesyuarat Persekutuan tetapi 4 orang pembesar Melayu dilantik sebagai wakil Sultan Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan
Pahang.
Selain daripada cadangan Lawrence Guillemard, George Maxwell yang menjadi Ketua Setiausaha ketika itu juga telah
mengemukakan beberapa cadangan ke arah melaksanakan desentralisasi. Pada tahun 1923, beliau menubuhkan 2 jawatankuasa, iaitu
Jawatankuasa pengagihan kuasa pusat dan jawatankuasa kewangan. Jawatankuasa pengagihan kuasa pusat bertujuanmengkaji ke arah
melaksanakan desentralisasi. Jawatankuasa kewangan pula bertujuan mengkaji hal-hal kewangan yang berkaitan dengan persekutuan
dan negeri. George Maxwell juga mencadangkan semua jabatan dipindahkan ke kerajaan negeri kecuali jabatan pertanian, pertahanan,
polis, pos dan perubatan.
Cadangan Lawrence Guillemard dan George Maxwell mendapat sokongan Sultan di Negeri-negeri Melayu Bersekutu tetapi ditentang
oleh golongan peniaga. Golongan peniaga menganggap langkaj tersebut akan melemahkan kerajaan pusat yang sudah tentu
menjejaskan pelaburan mereka. Golongan ini mahupun sebuah kerajaan pusat yang kukuh bagi menjamin pelaburan mereka di
Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Mereka juga tidak yakin dengan pentadbiran kerajaan negeri yang dikuasai oleh orang Melayu.
3. Cecil Clementi Smith (1930-an)
Langkah seterusnya diambil oleh Cecil Clementi Smith semasa menjadi Gabenor Negeri-negeri Selat selaku Pesuruhjaya Tinggi
Persekutuan (1930-1935). Pada tahun 1930-an, selain dari masalah politik, masalah ekonomi juga telah disuarakan. Kedudukan
ekonomi orang Melayu jauh ketinggalan berbanding orang Cina. Cecil Clementi Smith amat bersimpati dengan nasib orang Melayu.
Beliau telah mengambil langkah-langkah untuk menyekat kepentingan orang asing terutamanya orang Cina. Sejak tahun 1932,
kemasukan orang Cina dan India dihadkan. Parti-parti yang dianggotai oleh orang Cina iaitu Parti Kuomintang dan PKM diharamkan.
Dalam persidangan Raja-raja di Seri Menanti pada tahun 1931, Cecil Clementi mengemukakan cadangan-cadangan ke arah
melaksanakan desentralisasi. Cadangannya ialah:
a. Negeri-negeri Melayu Bersekutu dibubarkan dan ditubuhkan sebuah Kesatuan Tanah Melayu yang merangkumi Negeri-
negeri Melayu Bersekutu, Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan Negeri-negeri Selat.
b. Semua jabatan dipindahkan kepada pentadbiran negeri, kecuali jabatan kastam, pertahanan, kewangan, pos, telegraf,
polis dan keretapi.
c. Jawatan Ketua Setiausaha ditukar menjadi Setiausaha Persekutuan yang tarafnya lebih rendah dari Residen.
Cadangan Cecil Clementi bertujuan untuk mengurangkan kuasa kerajaan pusat. Selain itu, ialah untuk mewujudkan satu gabungan
politik yang lebih besar merangkumi semua negeri di Tanah Melayu. Cadangan Cecil Clementi disokong oleh Negeri-negeri Melayu
Bersekutu tetapi ditentang oleh Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan golongan peniaga serta Negeri-negeri Selat. Negeri-negeri
Melayu Tidak Bersekutu tidak mahu menyertai kesatuan politik kerana bimbang akan kehilangan kuasa seperti Sultan-sultan di
Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Golongan peniaga dan Negeri-negeri Selat menetang kerana langkah tersebut menjejaskan taraf
pelabuhan bebas Negeri-negeri Selat.
Akibat bantahan Negeri-negeri Selat, Kerajaan British telah menghantar Setiausaha Pejabat Tanah Jajahan iaitu Samuel Wilson untuk
mengkaji dan melaporkan langkah-langkah yang boleh diambil ke arah melaksanakan desentralisasi. Beliau tiba di Tanah Melayu
pada 1932 dan mengemukakan cadangannya pada tahun 1933. Cadangan-cadangannya ialah:
a. Jawatan Ketua Setiausaha ditukar menjadi Setiausaha Persekutuan yang tarafnya lebih rendah dari Residen.
b. Gabenor Negeri-negeri Selat menjadi Pesuruhjaya Tinggi 9 buah negeri Tanah Melayu.
c. Ketua jabatan negeri akan diwujudkan.
d. Jabatan negeri tertakluk di bawah arahan jabatan persekutuan.
e. Semua jabatan dipindahkan kepada pentadbiran kerajaan negeri kecuali jabatan kastam, kewangan, pertahanan, polis,
pos, telegram dan keretapi.
139
f. Majlis Mesyuarat Negeri diberi kuasa menggubal undang-undang negeri tersebut.
g. Fungsi Majlis Mesyuarat Negeri-negeri Selat diteruskan bagi menguruskan hal-ehwal Negeri-negeri Selat.
h. Fungsi Majlis Mesyuarat Persekutuan diteruskan dengan beberapa pindaan.
i. Kenaikan pangkat bagi orang Melayu dipercepatkan.
j. Wakil orang bukan Melayu akan dilantik.
Kesimpulan
Cadangan Samuel Wilson mula dilaksanakan pada tahun 1934. Pada tahun 1934, jawatan Ketua Setiausaha ditukar menjadi
Setiausaha Persekutuan. Menjelang tahun 1939, beberapa jabatan telah dipindahkan kepada pentadbiran kerajaan negeri. Walau
bagaimanapun, usaha untuk melaksanakan desentralisasi terganggu akibat dari serangan Jepun ke atas Tanah Melayu mulai 8
Disember 1941.
Perubahan Pentadbiran di Sabah dan Sarawak
Sarawak
1. 1841-1946
Dalam tempoh masa ini, Sarawak adalah dibawah pemerintahan Raja Putih yang mengamalkan pemerintahan monarki. Raja adalah
berkuasa mutlak (absolutisme). Walau bagaimanapun, sistem pemerintahan tradisional masih diteruskan. Raja Putih bekerja rapat dan
mempunyai hubungan baik dengan pembesar tempatan. James Brooke melantik pembesar tempatan menjadi penasihat kanan dalam
pentadbirannya, contohnya Dato’ Patinggi, Dato’ Temenggung, Dato’ Bandar dan Dato’ Imam.
James Brooke telah menubuhkan Majlis Tertinggi pada tahun 1855. Tujuan Majlis ini adalah untuk membuat semua
dasar pentadbiran Sarawak. Ia dianggotai oleh pembesar tempatan yang terkemuka.
Pada tahun 1868, Charles Brooke telah menubuhkan Majlis Negeri. Majlis ini meberi peluang kepada pegawai dan
pembesar dari kawasan baru untuk menyuarakan masalah mereka. Ahlinya terdiri daripada anggota Majlis Tertinggi, pegawai
kanan Eropah dan Melayu serta ketua-ketua kaum Iban. Mesyuarat akan diadakan sekurang-kurangnya 3 tahun sekali. Majlis ini
akan membincangkan perkara penting dan dasar kerajaan. Ia juga berhak membuat undang-undang, manasihati raja dan
kerajaannya. Majlis ini mengadakan sidang pertamanya di Sibu pada tahun 1867.
Pada tahun 1868, Sarawak telah dibahagikan kepada 5 bahagian. Setiap bahagian ini diketuai oleh seorang Residen dan
dibantu oleh seorang Penolong Residen yang berbangsa Eropah serta pegawai tempatan yang bergelar Pegawai Anak Negeri
(dilantik dari kalangan pembesar). Pegawai Anak Negeri bertugas untuk menasihati Residen, mengutip cukai dan mengetuai
ekspedisi tentera. Setiap bahagian juga mempunyai majlisnya yang sendiri yang dipengerusikan oleh Residen dan ketua-ketua
pribumi serta pegawai Eropah.
Di peringkat kampung, ketua penduduk mengekalkan peraturan, menyelesaikan pergaduhan dan memungut cukai.
Pada tahun 1941, Vyner Brooke membentuk satu perlembagaan bagi Sarawak dan berjanji memberi kemerdekaan
kepada Sarawak. Mengikut perlembagaan ini, kuasa mutlak Vyner Brooke diserah kepada Majlis Tertinggi dan Majlis Negeri.
Majlis Tertinggi terdiri daripada 5 orang ahli manakala Majlis Negeri terdiri daripada 25 orang ahli iaitu 14 orang ahli rasmi
dilantik daripada pegawai perkhidmatan awam Sarawak dan 11 orang ahli tidak rasmi dilantik oleh Raja Brooke bagi menjaga
kepentingan penduduk Sarawak.
2. 1946-1963
Pada 1 Julai 1946, Sarawak menjadi tanah jajahan British. Perlembagaan 1941 dikekalkan selama 10 tahun yang pertama. Pada
tahun 1948, Majlis Tempatan ditubuhkan untuk memberi latihan kepada penduduk pribumi dalam pemerintahan. Majlis
Tempatan berkuasa menguruskan pelajaran, kesihatan, bekalan air/elektrik, jalan raya dan pungutan cukai. Pada tahun 1956,
perlembagaan baru diluluskan. Pada 1 April 1957, perlembagaan baru dikuatkuasakan. Mengikut perlembagaan 1956, Majlis
Tertinggi dan Majlis Negeri terus wujud untuk membantu Gabenor Sarawak. Ahli Majlis Tertinggi sebanyak 10 orang dan
Majlis Negeri 44 orang yang terdiri daripada 22 dipilih oleh rakyat secara tidak langsung dari Majlis Daerah ke Majlis Penasihat
Bahagian dan akhirnya ke Majlis Negeri. Majlis Tempatan pula diubah menjadi Majlis Daerah.
Sabah
1. 1881-1946
Kompeni Berpiagam Borneo Utara (KBBU) menggabungkan institusi pentadbiran British dengan institusi-institusi tempatan dalam
pentadbiran awam Sabah. Pentadbiran Sabah diketuai oleh seorang Gabenor (dilantik oleh KBBU atas persetujuan British). W.H.
Treacher Gabenor pertama. Gabenor dibantu oleh Majlis Penasihat yang terdiri daripada pegawai-pegawai kanan kompeni (Setiausaha
Kerajaan, Bendahari, Ketua Pasukan Keselamatan). Sabah dibahagikan kepada 4 Residensi iaitu Tawau, Sandakan, Pantai Barat dan
Pedalaman yang diketuai oleh Residen. Setiap Residensi dibahagikan kepada 7 daerah yang diketuai oleh Pegawai Daerah (orang
Eropah) dan dibantu oleh Ketua Anak Negeri. Tugas Pegawai Daerah ialah menjalankan tugas-tugas menjaga keamanan,
mengendalikan keadilan, mengutip cukai, membahagi tanah dan menguruskan hal pertanian. Pada tahun 1915, Majlis Penasihat
Ketua-ketua Anak Negeri ditubuhkan. Ia berfungsi sebagai orang tengah di antara kerajaan dengan rakyat tempatan. Di peringkat
kampung, ketua kampung digelar orang Tua dan tugasnya ialah menjaga hal pentadbiran kampung. Mahkamah Anak Negeri pula
diwujudkan secara tradisional di kalangan penduduk pribumi Sabah. Ia diketuai oleh Ketua Anak Negeri yang berfungsi sebagai
hakim tempatan. Mahkamah ini membicarakan kes-kes yang berhubung dengan hokum adat dan syariah. Pada tahun 1912, Majlis
Mesyuarat Undangan menggantikan Majlis Penasihat. Majlis ini ditubuhkan bagi memperoleh pandangan berbagai-bagai kaum dalam
penggubalan undang-undang. Majlis ini mempunyai 7 orang ahli rasmi, 4 orang ahli tak rasmi (wakil kaum Cina, kaum peladang di
Pantai Timur dan Pantai Barat).
2. 1946-1963
Pada 15 Julai 1946, Sabah diserahkan kepada Kerajaan British. Sebab penyerahan ini ialah KBBU tidak mempunyai keupayaan dan
sumber kewangan yang mencukupi untuk membina semula Sabah yang mengalami kerosakan teruk semasa Perang Dunia Kedua.
Sabah dieprintah oleh Gabenor dengan bantuan sebush Majlis Penasihat. Pada 17 Oktober 1950, perlembagaan baru diperkenalkan.
Mengikut perlembagaan ini, Gabenor dibantu oleh Majlis Eksekutif dan Majlis Mesyuarat Undangan. Majlis Eksekutif mempunyai 9
orang ahli yang bertugas untuk menasihatkan Gabenor atas hal-hal pentadbiran dan dasar kerajaan yang penting. Majlis Mesyuarat
Undangan mempunyai 22 orang ahli di mana 4 orang ahli terdiri daripada penduduk tempatan. Ahli-ahlinya mesti dilantik oleh
140
Gabenor. Pada tahun 1952, Majlis Tempatan yang pertama diasaskan di Daerah Kota Belud, kemudian Sipitang (Januari 1955)
dan Papar (1956). Tujuan Majlis Tempatan ialah memberi peluang kepada penduduk tempatan mengambil bahagian dalam
pemtadbiran kawasan masing-masing. Majlis Tempatan juga bertanggungjawab dalam hal-ehwal kewangan, pendidikan, kesihatan,
bekalan air/elektrik, pertanian dan penternakan. Majlis Tempatan ditukar nama kepada Majlis Daerah kemudian. Pada tahun 1960,
perlembagaan digubal semula. Ahli Majlis Eksekutif menjadi 12 orang ahli dan Majlis Mesyuarat Undangan menjadi 25 orang ahli.
Perkembangan Perusahaan Bijih Timah di Tanah Melayu
Pengenalan
Perusahaan bijih timah dijalankan oleh orang-orang Melayu berabad-abad lamanya sebelum abad ke-19 dan dipercayai sejak abad ke-
9, perusahaan ini dijalankan secara kecil-kecilan sebagai pekerjaan sambilan dengan menggunakan teknologi kuno terutamanya
mendulang. Orang-orang Melayu menguasai perusahaan bijih timah sehingga tahun 1830. Sejak tahun 1840, pembesar-pembesar
Melayu seperti Long Jaafar dan Ngah Ibrahim (Larut), Dato’ Kelana (Sungai Ujong), Raja Abdullah (Kelang) dan lain-lain telah
membawa masuk orang-orang Cina dari Negeri-negeri Selat untuk mengerjakan perlombongan bijih timah mereka. Sejak itu,
perusahaan bijih timah dikuasai oleh orang-orang Cina. Serentak dengan penglibatan orang-orang Cina, berlaku perkembangan
perusahaan bijih timah di Tanah Melayu.
Faktor-faktor perkembangan perusahaan bijih timah

1. Revolusi perusahaan
Perkembangan Revolusi Perusahaan sejak awal abad ke-19 telah menyebabkan permintaan bijih timah oleh industri-industri di
Eropah dan Amerika Syarikat meningkat lebih-lebih lagi selepas terciptanya teknologi mengetin makanan oleh Peter Durar dan
Nicholas Appot pada tahun 1810. Permintaan bijih timah juga meningkat akibat dari berlakunya Perang Saudara Amerika pada
tahun 1860-an di mana bijih timah diperlukan untuk mengetin makanan tentera yang terlibat dalam peperangan. Permintaan
yang bertambah menyebabkan harga bijih timah meningkat kepada 7 paun 12 sherling 9 pence pada tahun 1872. Harga yang
meningkat telah menggalakkan pengeluaran bijih timah di Tanah Melayu. Permintaan terhadap bijih timah juga meningkat
kerana bijih timah mempunyai kualiti-kualiti tertentu yang tidak terdapat pada logam-logam lain. Apabila bijih timah
dicampurkan dengan logam lain, ianya akan menambahkan kegunaan logam tersebut.
2. Campur tangan British
Campur tangn British dan perlaksanaan Sistem Residen sejak tahun 1874 di negeri-negeri yang kaya dengan bijih timah seperti
Perak dan Selangor telah menamatkan kekacauan seperti pergaduhan di antara pembesar, pergaduhan antara pelombong Cina,
lanun dan sebagainya. Keamanan dan peraturan yang wujud serta kestabilan politik telah membolehkan kegiatan perlombongan
bijih timah dijalankan tanpa gangguan. Selain itu, keadaan ini telah menarik pelabur-pelabur sama ada dari Tanah Melayu atau
seberang laut untuk menambah modal dalam perusahaan bijih timah di Tanah Melayu.
3. Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu 1896
Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu 1896 yang menggabungkan Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang telah
berjaya mewujudkan keseragaman dalam Undang-undang Tanah, cukai dan sebagainya di negeri-negeri tersebut. Keseragaman
dan kecekapan dalam pentadbiran, keamanan serta kestabilan akibat penubuhan persekutuan telah membolehkan kegiatan
perlombongan bijih timah dapat dijalankan dengan lebih giat. Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu juga telah menarik
ramai pelabur terutama dari Eropah untuk menanam modal di Tanah Melayu.
4. Sistem perhubungan
Pembinaan sistem perhubungan jalan raya dan keretapi telah memudahkan pengangkutan bijih timah dari kawasan
perlombongan ke pelabuhan utama untuk dieksport. Jalan keretapi pertama dibina pada tahun 1885 untuk menghubungkan
Taiping dengan Port Weld, 1886 Kuala Lumpur – Kelang, 1891 Port Dickson – Seremban, 1893 Ipoh – Teluk Anson. Menjelang
1903, terdapat jalan keretapi menghubungkan Perai ke Seremban dan disambungkan ke Johor Bahru pada tahun 1909. Pada
tahun 1911, sudah terdapat jalan raya dari Perai ke Singpura.
5. Penubuhan bandar
Penubuhan bandar-bandar di kawasan perlombongan bijih timah telah menyediakan pelbagai kemudahan seperti pejabat
kerajaan, klinik, sekolah dan sebagainya. Kemudahan-kemudahan ini telah memberi kebaikan kepada penduduk di kawasan
yang terlibat/terdiri dari perlombongan. Sebagai contoh, kemudahan kesihatan yang disediakan dapat menjamin kesihatan
pekerja-pekerja dan membolehkan kegiatan perlombongan bijih timah dapat dijalankan tanpa gangguan.
6. Kilang pelebur
Pada tahun 1890-an, kilang pelebur telah didirikan di Pulau Pinang dan Singapura. Pembinaan kilang pelebur ini menyebabkan
bijih timah tidak perlu dihantar ke Eropah untuk dileburkan. Bijih timah dapat dilebur di Tanah Melayu dan dieksport ke Eropah
dan Amerika dalam bentuk jongkong.
7. Kapal korek
Pengenalan kapal korek sejak 1912 telah memberi sumbangan dalam perusahaan bijih timah di Tanah Melayu. Penggunaan
kapal korek telah menambahkan pengeluaran bijih timah kerana kapal korek dapat digunakan di kawasan di mana teknik-teknik
lain tidak dapat digunakan terutama kawasan berpaya. Oleh sebab harganya mahal, pada peringkat awal, hanya mempu dimiliki
oleh pemodal Eropah. Kapal korek yang pertama digunakan dengan jayanya pada tahun 1912 oleh Malayan Tin Trading, Batu
Gajah (Perak). Menjelang tahun 1929 terdapat 105 buah kapal korek di Tanah Melayu.
8. Dasar British yang liberal
Dasar British yang liberal terhadap kemasukan imigran-imigran juga memberi sumbangan terhadap perusahaan bijih timah.
British bukan sahaja tidak menyekat kemasukan imigran malah menggalakkan lagi kedatangan mereka. Buktinya, British telah
menandatangani perjanjian dengan pemilik kapal dan saudagar-saudagar Cina di mana British akan memberi subsidi sebanyak
$5 terhadap tiap-tiap imigran Cina yang dibawa masuk ke Tanah Melayu. Untuk menggalakkan kedatangan orang Cina, British
menyediakan pelbagai kemudahan. Pada tahun 1877, Jabatan Perlindungan Orang-orang Cina telah ditubuhkan bagi mengurus
hal-ehwal orang Cina terutamanya yang berkaitan dengan kemasukan, pekerjaan, perlindungan dan sebagainya. Untuk mendapat
141
keyakinan orang Cina, Jabatan Perlindungan Orang-orang Cina diketuai oleh W.A. Pickering yang dapat bertutur dalam 4
jenis dialek Cina.
9. Bantuan modal
Pelombong-pelombong Cina bukan sahaja mendapat bantuan modal daripada saudagar Negeri-negeri Selat, tetapi juga dari
pihak British. Sebagai contoh, pada tahun 1883, Frank Swettenham telah memberi pinjaman sebanyak $52 ribu kepada
pelombong Cina di Selangor dan pada tahun 1890, Maxwell telah memberi pinjaman sebanyak $57 ribu kepada pelombong Cina
di Perak.
10. Sistem ekonomi orang Cina
Perkembangan perusahaan bijih timah di Tanah Melayu berkait rapat dengan kejayaan orang Cina yang berpunca dengan sistem
ekonomi mereka. Dalam sistem ekonomi orang Cina terdapat 4 aspek penting yang memberi sumbangan kepada perkembangan
perusahaan bijih timah, iaitu tenaga buruh, teknik peleburan, modal dan pengusaha. Tenaga buruh didapati dengan mudah dan
murah hasil daripada usaha-usaha mereka untuk membawa imigran-imigran Cina dari Selatan Cina terutama dari Kwantung,
Kwangsi, Fukkien. Terdapat di antara buruh-buruh ini yang sudah mempunyai pengalaman dalam kegiatan perlombongan di
negeri mereka. Merekalah yang kemudiannya menjadi tenaga mahir dan separuh mahir dalam perlombongan bijih timah di
Tanah Melayu. Orang-orang Cina juga telah memperkenalkan teknik-teknik melombong yang lebih baik dari orang Melayu.
Antara teknik-teknik tersebut ialah lombong dedah, enjin wap, pam berantai dan lain-lain. Orang-orang Cina juga telah
memperkenalkan teknik roda air yang dapat mengelakkan banjir di kawasan perlombongan. Saudagar-saudagar Cina di Negeri-
negeri Selat pula telah memberi sumbangan modal bagi menjalankan perusahaan bijih timah di Negeri-negeri Melayu. Selain itu,
terdapat pengusaha-pengusaha yang berkebolehan dalam menjalankan perlombongan bijih timah di Tanah Melayu.
11. Kanun Galian 1896
Kanun Galian 1896 meletakkan hal ehwal perlombingan bijih timah di bawah 2 orang penguasa galian persekutuan. Di bawah
mereka terdapat merinyu-merinyu yang ditugaskan untuk melicinkan kegiatan perlombongan bijih timah seperti mengeluarkan
lesen/menentukan kawasan perlombongan. Pada tahun 1893, seorang ahli kaji bumi telah dilantik untuk menjalankan kerja-kerja
saintifik yang berkaitan dengan perlombongan bijih timah terutamanya bagi menentukan kawasan-kawasan yang kaya dengan
bijih timah.
12. Perang Dunia Pertama
Perang Dunia Pertama yang meletus di Eropah pada tahun 1914 hingga 1918 juga memberi sumbangan kepada perusahaan bijih
timah di Tanah Melayu. Peperangan tersebut menyebabkan permintaan bijih timah meningkat kerana ianya diperlukan untuk
menetin makanan tentera yang terlibat dalam peperangan dan membuat senjata.
13. Undang-undang Tanah
Undang-undang Tanah yang liberal telah mebolehkan pengusaha-pengusaha asing memiliki tanah untuk menjalankan
perlombongan bijih timah. British juga berjaya menghapuskan hak permilikan tanah oleh pembesar. Tanah menjadi hak kerajaan
dan sesiapa sahaja dibenarkan memohon untuk mendapatkan tanah terutamanya bagi menjalankan perusahaan bijih timah.
14. Sistem pengukuran
Sistem pengukuran tanah yang tepat dan hak milik yang jelas telah menamatkan pertikaian merebut tanah terutamanya tanah
perlombongan. Keadaan ini sudah tentu membolehkan kegiatan perlombongan bijih timah dapat dijalankan tanpa gangguan.
15. Terusan Suez 1869
Pembukaan Terusan Suez 1869 telah memendekkan perjalanan laut dari Eropah ke Tanah Melayu. Keadaan ini sudah tentu
menarik ramai pelabur Eropah untuk datang ke Tanah Melayu dan melabur dalam perusahaan bijih timah.
16. Firma Eropah
Penglibatan firma-firma Eropah telah memajukan lagi perusahaan bijih timah di Tanah Melayu. Kekuatan modal mereka
membolehkan lebih banyak lombong bijih timah dibuka. Antara-antara firma-firma itu ialah Syarikat Peterson and Simons,
Syarikat Bijih Timah Sungai Ujong dan Syarikat Bijih Timah Selangor, Syarikat Tin Trading dan sebagainya. Selain itu,
terdapat juga firma kuasa Barat lain yang menjalankan kegiatan perlombongan bijih timah di Tanah Melayu. Sebagai contoh,
firma Perancis yang menjalankan perlombongan bijih timah di Tapah – Do Societe des Mines d’Etains.
17. Dasar Kerajaan British
Dasar Kerajaan British di Tanah Melayu dan di England memberi sumbangan terhadap perkembangan perusahaan bijih timah di
Tanah Melayu. Untuk menggalakkan eksport, Kerajaan British di Tanah Melayu telah mengurangkan cukai eksport ke atas bijih
timah. Kerajaan British juga berjaya menghalang pembesar-pembesar mengenakan cukai ke atas bijih timah yang dibawa
melalui kawasan mereka. Kerajaan British di England pula menghapuskan cukai import ke atas bijih timah pada tahun 1823.
Kesimpulan
Mulai pertengahan abad ke-19, perusahaan bijih timah di Tanah Melayu telah berkembang dengan pesat. Menjelang tahun 1883,
Semenanjung Tanah Melayu merupakan pengeluar bijih timah yang terbesar di dunia. Hasil daripada perusahaan bijih timah
membolehkan British memodenkan Tanah Melayu.
Kemelesetan Ekonomi 1920-an-1930-an ke Atas Perlombongan Bijih Timah
Pengenalan
Perusahaan bijih timah merupakan perusahaan yang tertua di Tanah Melayu. Sehingga tahun 1820, perlombongan bijih timah
merupakan perusahaan orang Melayu. Lombong-lombong bijih timah dikuasai oleh raja-raja dan pembesar-pembesar Melayu.
Perlombongan bijih timah dianggap sebagai kerja sambilan oleh orang Melayu. Mulai 1820-an, orang Cina mula melibatkan diri
dalam perlombongan bijih timah. Mulai pertengahan abad ke-19, pelombong Cina telah mengambil alih perusahaan ini daripada
orang Melayu dan perusahaan ini telah berkembang dengan pesat. Selaras dengan Revolusi perusahaan di Barat, permintaan terhadap
bijih timah amat tinggi. Pada 1920-an, berlaku kemelesetan ekonomi di seluruh dunia. Akibatnya perkembangan perusahaan ini mulai
menjadi lembap dan harga bijih timah telah jatuh dengan teruk.
142
Kemelesetan perusahaan bijih timah semasa 1929-1932

Pada zaman kemelesetan ekonomi dunia pada tahun 1929-1932, perusahaan bijih timah telah terjejas. Harga bijih timah telah
menjunam ke paras yang rendah akibat kekurangan permintaan di pasaran Eropah. Harganya merosot dari $2414 setan pada tahun
1926 kepada $1020 setan pada tahun 1931.
Kemerosotan harga telah mengakibatkan pengangguran di kalangan pelombong-pelombong. Akibatnya, kerajaan telah
menghantar pulang ramai pekerja ke negeri Cina. Misalnya, pada tahun 1931, kira-kira 10000 orang pekerja lombong dari Perak
dihantar pulang ke negara China. Ramai lagi pulang secara sukarela. Banyak lombong bijih timah terpaksa ditutup. Oleh sebab itu,
Kerajaan Tanah Melayu telah mengambil beberapa langkah untuk mengawal pengeluaran bijih timah. Sebagai contoh, pada tahun
1929, kerajaan tidak melayan permohonan baru bagi membuka lombong bijih timah baru dan menghadkan pengeluaran bijih timah
atas dasar sukarela.
Walau bagaimanapun, langkah-langkah tersebut tidak berkesan. Sebagai pengeluar bijih timah yang terbesar di dunia,
Kerajaan Inggeris mencadangkan satu skim untuk mengawal harga dan pengeluaran bijih timah. Skim ini dipersetujui oleh negara-
negara pengeluar bijih timah termasuk Bolivia, Nigeria dan Indonesia dan dilaksanakan menerusi Perjanjian Bijih Timah
Antarabangsa yang ditandatangani buat pertama kali pada tahun 1931 dan kemudian pada tahun-tahun 1934 dan 1937. Menurut
perjanjian ini negara pengeluar ditetapkan kuota pengeluarannya. Perjanjian Bijih Timah Antarabangsa ini telah berjaya
mengukuhkan harga bijih timah.
Perusahaan bijih timah semasa dan selepas Perang Dunia Kedua
Perusahaan bijih timah semakin merosot pada zaman pendudukan Jepun (1942-1945). Perusahaan ini merosot adalah disebabkan oleh:
a. Inggeris memusnahkan lombong bijih timah dan peralatan lain seperti kapal korek sebelum berundur ke Singapura.
b. Eksport bijih timah ke pasaran dunia telah terganggu kerana hubungan dengan dunia luar telah putus.
c. Permintaan bijih timah juga telah merosot kerana negara-negara perindustrian terlibat dalam Perang Dunia Kedua.
d. Jepun telah menyekat pengeluaran dan pengeksportan bijih timah dengan memusnahkan lombong-lombong dan peralatan
melombong.
Peristiwa kemerosotan pengeluaran bijih timah amat ketara pada tahun 1945. Pengeluaran bijih timah pada tahun 1941 ialah 79000
tan tetapi telah merosot kepada 3000 tan pada tahun 1945.
Keadaan perusahaan bijih timah telah berubah selepas tamatnya Perang Dunia Kedua. Sejak tahun 1946, harga bijih timah
turun naik akibat permintaan yang tetap di seluruh dunia. Oleh itu, pengeluar-pengeluar bijih timah utama telah menandatangani
Perjanjian Timah Antarabangsa pada tahun 1956. Perjanjian ini bertujuan menghadkan pengeluaran dan menstabilkan harga bijih
timah.
Perkembangan Perusahaan Getah di Tanah Melayu
Pengenalan
Getah mula diperkenalkan di Tanah Melayu pada tahun 1880-an. Sebelumnya, tanaman yang popular ialah kopi, gambir dan lada
hitam. Pada tahun 1876, Pengarah Taman Kew di London iaitu Joseph Hooker telah menghantar Henry Wickham ke Brazil untuk
mendapatkan bijih benih getah. Sebanyak 70 ribu bijih benih getah dibawa ke England dan disemai di Taman Kew, London. Tiga ribu
bijih benih dari Taman Kew kemudian dihantar ke tanah jajahan British terutamanya ke Sri Lanka, dan Singapura. Pada tahun 1877,
22 ribu bijih benih dibawa ke Singapura dan ditanam di Taman Botanical Singapura dan di perkarangan rumah Sir Hugh Low
(Residen Perak) di Kuala Kangsar. H.N. Ridley yang menjadi Pengarah Taman Botanical Singapura sejak 1888 memainkan peranan
penting terhadap perkembangan perusahaan getah di Tanah Melayu. Beliau telah menjalankan penyelidikan dan menggalakkan
penduduk Tanah Melayu menanam getah. Pada mulanya, galakan beliau tidak mendapat sambutan tetapi menjelang abad ke-20,
tanaman getah mula diminati oleh orang ramai. Berikut ialah jadual perangkaan penanaman getah di Tanah Melayu:
Tahun Keluasan Tanah (ekar)
1897 345
1900 46000
1905 48000
1906 85000
1909 200000
1911 1000000
1914 1500000
1918 2500000
1940 3500000
Faktor-faktor perkembangan perusahaan getah
1. Permintaan
Menjelang abad ke-20, permintaan getah meningkat akibat dari perkembangan industri kereta di Eropah dan Amerika, lebih-lebih lagi
selepas J.B. Dunlop berjaya mencipta tayar angin. Pada tahun 1905, perkembangan industri kereta di Amerika terbukti daripada
pertambahan pengeluarannya. Pengeluaran kereta Amerika sebanyak 500 ribu buah pada tahun 1910 telah meningkat kepada 8 juta
buah pada tahun 1920. Selain itu, getah juga diperlukan oleh industri lain seperti alat-alat elektrik, alat-alat perubatan, perkakas rumah
dan lain-lain. Permintaan yang bertambah telah menyebabkan harga getah meningkat. Pada tahun 1900, harga getah hanya 2s 3d
(penn) bagi sepaun tetapi pada tahun 1911, harganya meningkat kepada 5s 5d (penn) bagi sepaun. Antara tahun 1906 hingga 1918,
harga getah ialah kira-kira 15s sepaun. Kenaikan harga sudah tentu menyebabkan orang-orang Melayu menanam getah.
2. Kejatuhan harga kopi
Kejatuhan harga kopi juga menjadi faktor menyebabkan perkembangan perusahaan getah di Tanah Melayu. Pada tahun 1890-an,
berlaku kejatuhan harga kopi akibat saingan kopi Brazil dan juga pengeluaran berkurangan disebabkan penyakit yang dibawa oleh
kupu-kupu “Beehawk”. Harga kopi $45 sepikul pada tahun 1975 telah jatuh kepada $19 sepikul pada tahun 1899. Kejatuhan harga
143
kopi menyebabkan penduduk Tanah Melayu beralih kepada tanaman getah. Buktinya pada tahun 1898, taman-taman percubaan
Kerajaan Perak telah menjual 32 ribu biji benih getah dan 60 ribu anak benih getah.
3. Tenaga buruh
Perusahaan getah memerlukan tenaga buruh yang ramai. Tenaga buruh didapati dengan mudah dan murah hasil dari usaha untuk
membawa imigran-imigran dari Selatan India terutamanya dan Madras. Pelbagai kemudahan telah diadakan bagi menggalakkan
kedatangan orang India seperti Tabung Percuma, tempat tinggal dan lain-lain. Pada tahun 1907, tabung imigran orang-orang India
telah ditubuhkan bagi menguruskan kedatangan orang India. Pada tahun 1912, Undang-undang Buruh dilaksanakan bagi mengelakkan
penindasan majikan kepada buruh-buruh ladang. Imigran-imigran India dibawa ke Tanah Melayu melalui beberapa sistem seperti
Sistem Kontrak (Identuru), Sistem Kangani, buruh bebas yang dibantu dan yang tidak dibantu. Usaha untuk bantu orang-orang India
ke Tanah Melayu bertambah mudah kerana adanya hubungan kerjasama Kerajaan British di India dan Tanah Melayu. Kedatangan
ramai imigran India telah membolehkan lebih banyak ladang-ladang dibuka di Tanah Melayu. Orang India memberi sumbangan
penting terhadap perkembangan perusahaan getah di Tanah Melayu dan mereka dianggap sebagai rakyat British yang kuat dan rajin
bekerja, mudah dikawal dan tidak bercita-cita tinggi.
4. Campur tangan British
Campur tangan British dan perlaksanaan Sistem Residen di Tanah Melayu sejak tahun 1874 menamatkan kekacauan di Tanah Melayu
seperti perebutan takhta, pergaduhan antara pembesar, pergaduhan di antara pelombong Cina, perlanunan dan lain-lain lagi.
Kestabilan politik serta keamanan dan peraturan yang wujud telah memberi jaminan keselamatan terhadap nyawa dan harta benda.
Keadaan ini menyebabkan berlaku perkembangan perusahaan getah di Tanah Melayu. Selain itu, keadaan ini telah menarik pelabur-
pelabur untuk menanam modal.
5. Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu 1896
Penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu 1896 yang menggabungkan Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang telah berjaya
mewujudkan keseragaman dan kecekapan dalam pentadbiran seperti Undang-undang tanah dan sistem cukai yang seragam antara
negeri-negeri itu diperkenalkan. Keseragaman pentadbiran telah mewujudkan kestabilan politik serta keamanan dan ini telah memberi
tarikan kepada pelabur-pelabur untuk memperkembangkan perusahaan ini.
Pembinaan sistem perhubungan jalan raya dan jalan keretapi memudahkan pengangkutan getah dari kawasan pengeluaran ke kawasan
pelabuhan untuk dieksport. Menjelang tahun 1904, terdapat jalan keretapi sejauh 340 batu dan jalan raya 2400 batu. Jalan kertapi
pertama dibuka pada tahun 1885 yang menghubungkan antara Taiping – Port Weld, 1886 Kuala Lumpur – Kelang, 1891 Seremban –
Port Dickson, 1893 Ipoh – Teluk Anson. Menjelang tahun 1903 sudah terdapat jalan keretapi dari Perai ke Seremban dan 1909
disambungkan ke Johor Bahru. Menjelang tahun 1911, sudah terdapat jalan raya dari Perai ke Singapura.
7. Sistem pengukuran tanah
Sistem pengukuran tanah yang tepat dan jelas telah menamatkan pertikaian kawasan merebut tanah, khususnya tanah
penanaman. Keadaan yang tenteram membolehkan para pengusaha untuk mengembangkan perusahaannya dengan bersungguh-
sungguh tanpa merisaukan peristiwa huru-hara berlaku.
8. Iklim dan tanah
Iklim dan tanah di tanah Melayu amat sesuai untuk tanaman getah. Percubaan yang dijalanlkan menunjukkan getah dapat
ditanam di pelbagai jenis tanah di Tanah Melayu. Akibatnya getah dapat ditanam di seluruh Tanah Melayu.
9. Undang-undang Tanah
Undnag-undang Tanah yang liberal telah membolehkan pengusaha asing memiliki tanah untuk penanaman getah. Kerajaan British
telah berjaya membatalkan hak milik tanah oleh pembesar-pembesar. Tanah menjadi hak kerajaan dan sesiapa sahaja boleh memohon
untuk menanam getah. Pada tahun 1896, undang-undang yang berkaitan dengan penerokaan tanah untuk tanaman getah telah
dilaksanakan. Mulai tahun 1897, cukai ke atas tanah yang ditanam dengan getah hanya sebanyak 10¢ seekar bagi 10 tahun pertama.
Selepas tempoh tersebut, cukai tanah yang dikenakan hanya 50¢ seekar setahun. Cukai yang dikenakan ke atas getah hanya sebanyak
2.5% bagi tempoh 15 tahun pertama. Selepas tempoh itu, cukai yang dikenakan untuk getah tidak melebihi 5% setahun. Selain itu,
mereka yang meneroka tanah untuk tanaman getah diberi hak milik kekal.
10. Peranan H.N. Ridley
H.N. Ridley yang menjadi pengarah Taman Botanical Singapura sejak tahun 1888 bertanggungjawab ke atas perkembangan
perusahaan getah di Tanah Melayu. Beliau telah menjalankan penyelidikan dan menggalak penduduk Tanah Melayu menanam getah
sehingga digelar “Ridley Getah” atau “Ridley Gila”. Pada peringkat awalnya saranan beliau tidak mendapat sambutan. Hanya
beberapa orang pengusaha yang mengambil langkah menanam getah. Sebagai contoh, pada tahun 1896, seorang Cina di Selangor
iaitu Tan Choy Yan telah menanam 40 ekar getah dan pada tahun yang sama, adik-beradik Kindersley telah menanam 5 ekar getah di
Kajang. Pada tahun 1897, hanya terdapat 345 ekar getah diseluruh Tanah Melayu. H.N. Ridley telah mencipta teknik menoreh getah
yang dikenali sebagai “Tulang Ikan Herring” yang membolehkan pokok getah hidup lebih lama dan pengeluaran susu getah
meningkat. Beliau juga teleh mencipta cara mengangkut anak benih getah, iaitu membungkusnya dengan arang yang lembap. Cara ini
membolehkan anak getah diangkut ke tempat yang jauh.
11. Penyelidikan
Penyelidikan juga dijalankan bagi memajukan perusahaan getah. Pada 1899 sebanyak $4 ribu diperuntukkan untuk tujuan tersebut.
Pada tahun 1905, Jabatan Pertanian telah ditubuhkan bagi menguruskan tanaman getah. Pada tahun 1926, pusat penyelidikan getah
(RRI) ditubuhkan bagi menjalankan penyelidikan mengenai penanaman getah seperti teknik menanam, penggunaan baja, teknik
menoreh, cara memproses susu getah, penggunaan getah dan lain-lain.
12. Negeri-negeri Melayu Utara dan Johor
Penguasaan British ke atas Negeri-negeri Melayu Utara (1909) dan Johor (1914) juga memajukan perusahaan getah. Tanaman
getah dapat dijalankan di negeri-negeri tersebut sedangkan sebelumnya tumpuan hanya pada Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
13. Dasar ekonomi bebas
Dasar ekonomi bebas dan kemudahan yang disediakan oleh Kerajaan British telah menarik ramai pelabur-pelabur Eropah untuk
menanam modal dalam perusahaan getah.
144
14. Firma Eropah
Penglibatan firma Eropah telah memajukan perusahaan getah di Tanah Melayu. Kekuatan modal mereka membolehkan lebih
banyak ladang getah dibuka. Pada tahun 1910, sebanyak 142 buah ladang getah di Selangor. Antara firma Eropah tersebut ialah
Harrison dan Crossfield, Sime Darby, Guthurie, Dunlop dan sebagainya.
Sumbangan perusahaan getah
1. Ekonomi
Perusahaan getah merupakan punca hasil yang terbesar bagi kerajaan Semenanjung tanah Melayu. Hampir kesemua daripada
hasil tersebut diperolehi melalui cukai ke atas eksport getah. Hasil daripada perusahaan getah telah membolehkan kerajaan
memodenkan Semenanjung Tanah Melayu.
Pengeluaran getah juga menjadi sumber pendapatan penduduk dengan membekalkan pekerjaan dan pendapatan kepada
penduduk.
2. Sosial
a. Jalan raya dan keretapi dibina bagi menghubungkan kawasan-kawasan getah dengan pelabuhan.
b. Perusahaan getah telah mewujudkan peluang pekerjaan bagi penduduk Semenanjung Tanah Melayu. Beberapa kilang
yang menghasilkan barang buatan getah telah didirikan.
c. Perusahaan getah telah mengakibatkan penghijrahan orang India dan Indonesia dari Jawa dan Sumatera dan
Semenanjung Tanah Melayu. Hal ini telah menyumbangkan kepada kemunculan masyarakat majmuk dan tambahan dalam
bilangan penduduk yang pesat.
Kesimpulan
Walaupun harga getah meningkat kira-kira $5 sepaun antara tahun 1906-1918, tetapi pada tahun 1920-an, berlaku kejatuhan harga
getah. Pada tahun 1920, harga getah hanya 20 sen sehingga 30 sen sepaun. Akibatnya, Kerajaan British terpaksa melakukan
Rancangan Pembatasan Stevenson pada tahun 1922 bagi menghadkan pengeluaran agar tidak melebihi permintaan. Perlaksanaan
Rancangan Pembatasan Stevenson telah menyebabkan harga getah meningkat kepada $2 sepaun (1925). Walau bagaimanapun,
rancangan ini gagal dan dibatalkan pada tahun 1928 kerana hanya disertai oleh wilayah British. Indonesia yang mengeluarkan 24%
getah dunia tidak menyertainya. Kegagalan rancangan ini menyebabkan kejatuhan harga getah pada tahun 1931, harga getah hanya 5
sen sehingga 7 sen sepaun. Akibatnya, pada tahun 1934, negara-negara pengeluar getah telah melaksanakan Rancangan Pembatasan
Getah Antarabangsa. Rancangan ini meningkatkan harga getah kepada 40 sen sepaun pada tahun 1937.
Kemelesetan Ekonomi 1920-an-1930-an ke Atas Perusahaan Getah
Pengenalan
Getah mula diperkenalkan di Tanah Melayu pada abad ke-19 dan menjadi tanaman yang popular sejak awal abad ke-20. Getah
melalui zaman mewah antara tahun 1906 hingga tahun 1918 apabila harga meningkat kepada $5 sepaun. Pada tahun 1920-1930,
berlaku kejatuhan harga getah di mana pada tahun 1920 harga getah hanya 20 sen sepaun dan 1931-1932 herganya hanya 5 sen
sehingga 7 sen sepaun. Kenaikan harga getah antara tahun 1906-1918 telah menggalakkan penanaman getah bukan sahaja di Tanah
Melayu tetapi juga di negeri-negeri lain seperti Indonesia, Thailand, Indo-China dan sebagainya. Perang Dunia Pertama antara tahun
1914 hingga 1918 menyebabkan getah tidak dapat dieksport ke Eropah dan Amerika kerana kekurangan kapal dan masalah
peperangan. Akibatnya terdapat banyak simpanan getah di negara-negara pengeluar getah. Keadaan semakin runcing apabila Amerika
yang menjadi pengimport utama telah mengurangkan pengeluaran kereta sejak tahun 1920 lagi bagi menumpukan perhatian dalam
industri mengeluarkan perkakas perang. Kemelesetan ekonomi 1920-1930 telah memberi kesan ke atas perusahaan getah di Tanah
Melayu.
Kemelesetan perusahaan getah semasa 1920-an-1930-an
Tahun-tahun 1920-an
Pada tahun 1920-an, peladang dan pekebun getah menghadapi kehidupan perit terutamanya semasa Perang Dunia Pertama
(1914-1918) dan beberapa tahun selepas tamatnya peperangan itu. Hal ini kerana harga getah telah jatuh ke paras yang paling rendah.
Sebab-sebab harga getah merosot:
a. Amerika yang menggunakan kira-kira 77% daripada pengeluaran getah dunia telah mengurangkan penggunaan getah kerana
perusahaan keretanya dihadkan demi menumpukan perhatian kepada pengeluaran alat-alat kelengkapan perang.
b. Kekurangan pengangkutan perkapalan semasa peperangan telah menjejaskan eksport getah ke Amerika Syarikat dan Eropah.
c. Walaupun begitu, pengeluaran getah di Tanah Melayu tidak berhenti. Pokok-pokok getah yang ditanam sebelum Perang Dunia
Pertama mulai mengeluarkan hasil.
d. Apabila peperangan tamat, pengeluaran getah menjadi terlalu banyak, manakala permintaan bagi getah amat terhad.
e. Ini menyebabkan harga getah jatuh dengan teruknya sedangkan kos pengeluarannya masih tinggi. Harga getah menjunam
jatuh dari $5.50 sepaun kepada 85 sen pada tahun 1918 dan seterusnya kepada 20 sen pada tahun 1922. Pada masa itu, kos
pengeluaran getah adalah 40-50sen sepaun.
Kemelesetan perusahaan getah membimbangkan Kerajaan Inggeris kerana masalah ini memburukan lagi masalah kewangan kerajaan
yang terpaksa membayar balik hutang peperangan kepada Amerika Syarikat yang telah membantunya dalam peperangan itu. Oleh itu,
Kerajaan Inggeris telah mengambil langkah yang tegas untuk mengawal kemerosotan harga dan lebihan pengeluaran getah.
Tahun-tahun 1930-an
Zaman kemelesetan ekonomi dunia berlaku sekali lagi pada awal tahun 1930-an. Keadaan perusahaan getah di Tanah
Melayu ibarat “sudah jatuh ditimpa tangga”.
Pada awal tahun 1932, harga getah jatuh kepada 7 sen sepaun dan pada bulan Jun 1932 pula, getah mencatatkan harga yang
paling rendah iaitu 5 sen sepaun. Kemelesetan ekonomi dunia telah mengurangkan permintaan terhadap getah di kalangan negara-
negara pengimport getah sementara pengeluaran getah yang semakin bertambah dan simpanan yang bertimbun di kalangan negara-
negara pengeluar.
Punca utama pengurangan permintaan dunia terhadap getah ialah berkurangnya penggunaan getah di Amerika Syarikat
akibat kemerosotan perusahaan keretanya. Amerika Syarikat mengeluarkan hampir 90% daripada jumlah keluaran kereta dunia dan
menggunakan 75-80% daripada pengeluaran getah dunia. Akibat kemelesetan ekonomi dunia, keluaran keretanya telah merosot
145
daripada 5 juta unit kepada 1 juta unit pada tahun 1929. Oleh itu, perusahaan tayar kereta turut menurun dari 77 juta unit pada
tahun 1928 kepada 4 juta unit pada tahun 1932.
Kejatuhan harga getah telah membimbangkan negara-negara pengeluar terutamanya Kerajaan Inggeris. Hal ini menyebabkan
negara-negara pengeluar dunia bersetuju untuk mengadakan perundingan bagi mengatasi masalah tersebut. Hasil daripada
perundingan itu, negara-negara pengeluar getah dunia menandatangani Rancangan Peraturan Getah Antarabangsa pada bulan Mei
1934. Rancangan ini dianggotai oleh hampir semua pengeluar getah dunia termasuk Tanah Melayu, Sabah, Sarawak, Thailand,
Myanmar, Indonesia, Indo-China Sri Lanka dan India. Negara-negara tersebut mengeluarkan kira-kira 98.7% daripada jumlah
pengeluaran getah dunia pada tahun 1934.
Rancangan Sekatan Stevenson (1922-1928)
Pada tahun 1921, jawatankuasa Stevenson telah ditubuhkan oleh Kerajaan British untuk mengkaji langkah-langkah mengawal
kemerosotan perusahaan getah. Pada tahun 1922, Rancangan Sekatan Stevenson dimulakan hasil daripada kaji selidik jawatankuasa
ini.
Mengikut rancangan ini, pengeluaran getah dihadkan kepada lebih kurang 60% sahaja daripada jumlah pengeluaran tahun
1920. Bagi menjayakan rancangan ini, Tanah Melayu mengurangkan pengeluarannya daripada 50% kepada 38%. Hasilnya pada tahun
1925, harga getah meningkat kepada $2 sepaun.
Sungguhpun begitu, rancangan ini tetap gagal kerana pengeluaran getah dari negara lain tidak dapat dikawal. Indonesia telah
menambahkan pengeluarannya dari 24% kepada 38%. Syarikat-syarikat Amerika telah membuka ladang getah baru seperti Syarikat
Ford di Brazil dan Syarikat Firestone di Liberia. Rancangan ini ditamatkan pada tahun 1928.
Rancangan Peraturan Getah Antarabangsa (1934-1943)
Rancangan Peraturan Getah Antarabangsa telah dimulakan pada tahun 1934 yang bertujuan mengurangkan pengeluaran dan
mengawal harga getah. Negara-negara yang menjadi anggota ialah Tanah Melayu, Borneo Utara, Sarawak, Sri Lanka, India,
Myanmar, Indo-China, Indonesia dan Thailand. Negara-negara ini mengeluarkan 98.7% daripada jumlah pengeluaran getah sedunia.
Kuota eksport telah ditetapkan untuk setiap anggota tersebut. Penanaman baru dan penanaman semula tidak digalakkan. Atas
usaha ini, harga getah telah meningkat daripada 30 sen sepaun pada tahun 1935 kepada 43 sen sepaun pada tahun 1937 dan seterusnya
menjadi stabil.
Rancangan ini berjaya menstabilkan harga getah kerana:
a. Hampir semua negara pengeluar getah sedunia telah menganggotai dan mematuhi peraturan-peraturan rancangan tersebut.
b. Kemelesetan ekonomi dunia telah berakhir menjelang pertengahan tahun-tahun 1930-an dan permintaan getah dunia semakin
bertambah.
c. Ekonomi Amerika Syarikat berkembang dengan pesat dan kemajuan dalam industri automibil menambahkan penggunaan
getah kepada 80% daripada pengeluaran getah dunia.
Perusahaan getah semasa dan selepas Perang Dunia Kedua
Semasa pendudukan Jepun (1942-1945) di Tanah Melayu, pengeluaran getah hampir terhanti sama sekali. Hubungan perdagangan
Tanah Melayu dengan pasarannya di Amerika Syarikat dan Eropah terputus. Banyak ladang getah telah dimusnahkan oleh pihak
British semasa mereka berundur supaya orang Jepun tidak mendapat hasil getah. Ada di antara ladang-ladang yang telah terbiar. Pihak
Jepun pula telah melancarkan gerakan memusnahkan pokok getah dan menggantikannya dengan tanaman makanan.
Semasa Perang Dunia Kedua, Amerika Syarikat menghadapi masalah kekurangan getah apabila Asia Tenggara diserang oleh
Jepun. Untuk mengatasi masalah ini, Amerika Syarikat telah mengeluarkan getah tiruan. Selepas peperangan, getah tiruan memberi
persaingan kepada getah asli sebab penggunaannya telah diperkenalkan ke semua negeri perindustrian. Pada tahun 1955, penggunaan
getah tiruan telah menjadi 1/3 penggunaan getah di dunia.
Getah asli dari Tanah Melayu masih diperlukan kerana ia mempunyai keistimewaan sendiri yang tidak boleh diatasi oleh
getah tiruan.
Kesan kemelesetan perusahaan getah 1920-an-1930-an
1. Kesan umum
Kejatuhan harga getah bukan sahaja dirasai oleh pemilik ladang getah tetapi juga orang ramai. Ramai pekerja ladang telah
diberhentikan dan menyebabkan berlakunya pengangguran. Sebahagian daripada mereka terutamanya orang India telah dihantar
pulang ke India atas perbelanjaan kerajaan. Kejatuhan harga getah telah menyebabkan pemilik ladang tidak dapat menjelaskan hutang
mereka kepada ceti. Akibatnya banyak ladang getah jatuh ke tangan ceti. Sebagai contoh, pada tahun 1922, berpuluh-puluh ekar
ladang getah telah dirampas oleh ceti kerana kegagalan pemilik-pemilik menjelaskan hutang. Sebelum itu, British juga terpaksa
menjelaskan hutangnya kepada Amerika yang telah membantu British dalam Perang Dunia Pertama. Keadaan ini juga tentu akan
membahayakan kedudukan mata wang sterling.
Tindakan memberhentikan pekerja ladang menyebabkan berlakunya pengangguran dan kerajaan tidak mampu untuk menghantar
pulang semua pekerja ladang yang diberhentikan. Akibatnya, berlaku pelbagai kegiatan jenayah kerana penglibatan mereka dalam
kegiatan merompak, mencuri, pecah rumah dan sebagainya. Pada tahun 1930, terdapat 9000 kes yang dilaporkan tetapi pada tahun
1931, terdapat 10500 kes yang dilaporkan. Kejatuhan harga getah telah menyebabkan pekebun kecil mengambil sikap yang negatif.
Mereka tidak sanggup menanam semula getah kerana mengambil masa 7-8 tahun untuk mendapatkan hasil dan pada masa yang sama,
harga getah masih rendah. Akibatnya, ramai pekebun kecil telah beralik kepada kegiatan ekonomi lain seperti menanam padi, nelayan
dan sebagainya. Tindakan pekebun kecil ini telah menyebabkan kemerosotan pengeluaran getah pekebun-pekebun kecil. Sebagai
contoh, pada tahun 1934, pekebun kecil mengeluarkan 48% getah Tanah Melayu dan ladang mengeluarkan 52%. Tetapi pada tahun
1942, keluaran pekebun kecil menjadi 39% dan ladang 61%
2. Pusat Penyelidikan Getah (RRI)
Kejatuhan harga getah menyebabkan kerajaan mengambil langkah untuk menjalankan penyelidikan bagi membaiki mutu getah. Untuk
tujuan tersebut, Pusat Penyelidikan Getah (RRI) telah ditubuhkan pada tahun 1926 di Sungai Buloh, Selangor dan Kota Tinggi, Johor.
RRI bertujuan untuk menjalankan penyelidikan bagi mencari cara-cara yang lebih baik bagi menanam getah, penggunaan getah, cara
memproses susu getah dan sebagainya. RRI kemudiannya memberi sumbangan penting dalam perusahaan getah di Tanah Melayu.
3. Langkah berjimat-cermat
146
Kejatuhan harga getah menyebabkan pendapatan kerajaan melalui cukai eksport ke atas getah berkurangan. Untuk
mengatasi masalah ini, kerajaan telah menubuhkan jawatankuasa mengurangkan perbelanjaan pada Oktober 1931. Laporan
Jawatankuasa tersebut menetapkan bilangan kakitangan kerajaan serta gaji mereka dikurangkan 13%. Antara jabatan yang
terlibat ialah Jabatan Polis, Kesihatan dan Pelajaran. Tindakan mengurangkan kakitangan kerajaan menyebabkan berlakunya
pengangguran antara mereka manakala tindakan mengurangkan gaji membebankan ekonomi mereka. Selain itu, pembangunan
awam diberhentikan 2 tahun.
4. Rang undang-undang imigran
Pada tahun 1930, kerajaan telah mengeluarkan rang undang-undang imigran bagi menyekat imigran ke Tanah Melayu. Pada
tahun 1933, rang undang-undang orang dagang dilaksanakan bagi menyekat kemasukan mereka serta kebolehan mereka. Rang
undang-undang ini bertujuan untuk menyekat kemasukan imigran supaya tidak berlaku pengangguran yang berleluasa di Tanah
Melayu.
5. Mempelbagaikan tanaman
Kejatuhan harga getah menyebabkan kerajaan sedar bahayanya pergantungan kepada satu jenis tanaman sahaja. Akibatnya
penduduk Tanah Melayu mula menanam tanaman seperti koko, nenas dan sebagainya selain dari menanam getah. Selain itu,
penduduk Tanah Melayu juga digalakkan menceburi bidang ekonomi lain selain dari bertani.
6. Menambahkan pengeluaran makanan
Sejak 1920-an, terutamanya pada tahun 1930-an, kerajaan mula mengambil langkah-langkah bagi menambahkan pengeluaran
makanan, terutamanya padi. Buat pertama kali, kerajaan mula mengambil langkah-langkah bagi membina sistem pengairan,
membuka tanah pertanian baru dan menggalakkan penanaman padi 2 kali setahun. Tujuannya supaya penduduk Tanah Melayu
tidak akan mengalami kekurangan makanan sekiranya berlaku lagi kemelesetan ekonomi seperti pada tahun 1920-an dan 1930-
an.
7. Menyusun semula pentadbiran ladang
Kejatuhan harga getah menyebabkan pengusaha-pengusaha ladang terutamanya ladang Eropah mengambil langkah menyusun
semula pentadbiran yang dianggap “Top Heavy” bagi menjimatkan perbelanjaan. Pegawai-pegawai Eropah digantikan dengan
penyelia-penyelia berbangsa Asia dan bilangan kakitangan serta gaji mereka dikurangkan. Sebagai contoh, pada tahun 1918
terdapat 4 orang pegawai Eropah di setiap ladang, 1928 hanya tinggal 2 orang pegawai Eropah di setiap ladang dan 1932 hanya
tinggal seorang pegawai Eropah di setiap ladang.
8. Mengurangkan gaji dan pekerja
Kerugian yang dialami akibat dari kejatuhan harga getah telah menyebabkan pihak pengurusan ladang mengambil langkah-
langkah mengurangkan pekerja ladang. Tindakan memberhentikan mereka menyebabkan berlakunya pengangguran. Pada tahun
1929, terdapat 258 ribu orang pekerja tetapi pada tahun 1932, hanya tertinggal 145 ribu orang pekerja ladang. Sebahagian
daripada mereka telah dihantar pulang ke India atas perbelanjaan kerajaan. Antara tahun 1930-1933, 370 ribu orang telah
dihantar pulang ke India. Selain itu, gaji mereka juga dikurangkan. Pada tahun 1932, gaji pekerja ladang ditetapkan 20 sen sehari
sedangkan sebelumnya iaitu pada tahun 1929, gaji pekerja ladang adalah antara 50-55 sen sehari.
9. Rancangan Sekatan Stevenson
10. Rancangan Peraturan Getah Antarabangsa
Kesimpulan
Menjelang tahun 1930-an, perusahaan getah telah berkembang sehingga menjadi perusahaan dan sumber pendapatan eksport yang
utama di Semenanjung Tanah Melayu. Namun, perusahaan ini telah terbantut semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu (1942-
1945). Selepas Perang Dunia Kedua pula, getah tiruan yang diperkenalkan oleh Amerika Syarikat telah menyaingi pasaran getah asli.
Namun masih terdapat pasaran bagi getah asli memandangkan mutunya yang lebih tinggi.
Perubahan Penduduk Akibat dari Perkembangan Perusahaan Bijih Timah dan Getah
Pengenalan
Pada abad ke-19, Tanah Melayu bukan sahaja mengalami perubahan politik tetapi juga perubahan ekonomi yang membawa kepada
perubahan sosial. Perkembangan perusahaan bijih timah telah membawa kepada kedatangan orang Cina dan perkembangan
perusahaan getah membawa kepada kedatangan orang India. Kemudahan yang disediakan seperti Jabatan Perlindungan Orang-orang
Cina 1871, Tabung Imigran Orang India 1907 dan sebagainya telah menggalakkan lagi kedatangan imigran-imigran yang berpunca
daripada kesusahan yang dialami di negara mereka seperti bencana alam, pertambahan penduduk, takanan sosial, politik dan
sebagainya. Mereka dibawa ke Tanah Melayu melalui beberapa sistem seperti Sistem Buruh Bebas, Sistem Buruh Kontrak, Sistem
Kangani dan sebagainya.
Perubahan-perubahan penduduk
Sebelum 1848, hampir seluruh penduduk Tanah Melayu terutamanya penduduk Negeri-negeri Melayu terdiri daripada orang Melayu.
Walau bagaimanapun, terdapat beberapa petempatan kecil orang Cina di Negeri-negeri Selat, muara Seberang Perai, Johor, muara
Sungai Pahang, Kuala Terengganu manakala sebilangan orang India lebih kecil dan mereka terdapat di Negeri-negeri Selat sebagai
buruh di ladang-ladang kopi, tebu dan sebagainya. Mengikut bancian 1839, penduduk Tanah Melayu berjumlah 250 ribu orang.
Akibat dari perkembangan perusahaan bijih timah dan getah, telah berlaku perubahan penduduk Tanah Melayu. Penduduk Tanah
Melayu yang berjumlah 0.5 juta orang pada tahun 1870 telah meningkat kepada 3 juta orang pada tahun 1921. Pertambahan penduduk
berpunca daripada kedatangan imigran-imigran yang kebanyakannya terdiri daripada buruh-buruh dari Selatan China terutamanya
dari wilayah Kwantung, Kwangsi dan Fukkien serta dari Selatan India terutamanya Madras.
Kedatangan orang-orang Cina secara beramai-ramai berlaku antara tahun 1840-1914 semasa perkembangan perusahaan bijih
timah, manakala kedatangan orang-orang India berlaku antara tahun 1906-1921 semasa perkembangan perusahaan getah. Akibat dari
perkembangan perusahaan bijih timah dan getah, bilangan orang Melayu telah bertambah akibat dari kedatangan imigran Indonesia
dari Sumatera, Jawa, Kalimantan, Riau dan lain-lain Kepulauan Indonesia. Selain itu, bilangan orang Eropah meningkat kerana
147
mereka terlibat dalam kedua-dua perusahaan tersebut. Menjelang tahun 1921, 50% daripada kegiatan perlombongan bijih timah
dikuasai oleh orang-orang Eropah dan kebanyakan ladang adalah kepunyaan mereka.
Akibat perkembangan perusahaan bijih timah dan getah juga komposisi penduduk mengalami perubahan. Walaupun sebelum
1848, orang Melayu menjadi majoriti penduduk Tanah Melayu tetapi menjelang tahun 1921 bilangan imigran hampir sama ramai
dengan orang Melayu. Pada tahun 1911, 1/3 daripada penduduk Tanah Melayu terdiri daripada orang Cina. Mengikut bancian 1921,
pecahan penduduk Tanah Melayu adalah seperti berikut:
a. Melayu: 3,338,545
b. Cina: 1,170,551
c. India: 472,000
d. Lain-lain: 46,000
Sebelum tahun 1870, penduduk Tanah Melayu adalah penduduk yang menetap di Tanah Melayu. Mereka terdiri daripada
orang Melayu yang dilahirkan di Tanah Melayu dan nisbah antara lelaki dan perempuan seimbang. Menjelang tahun 1921, kira-kira ½
dari penduduk Tanah Melayu merupakan penduduk yang tinggal tidak menetap di tanah Melayu. Mereka terdiri daripada orang Cina
dan India yang dilahirkan sama ada di China atau India dan nisbah antara lelaki dan perempuan tidak seimbang kerana majoriti
imigran adalah lelaki. Pada tahun 1921, hanya 21% orang Cina dan 12% orang India yang dilahirkan di Tanah Melayu. Imigran-
imigran Cina dan India masih menumpukan taat setia kepada negara asal mereka. Bilangan penduduk Tanah Melayu juga bergantung
kepada keadaan ekonomi Tanah Melayu. Pada zaman ekonomi mewah, penduduk Tanah Melayu telah bertambah kerana keadaan ini
menarik kedatangan imigran-imigran. Pada zaman ekonomi meleset, penduduk Tanah Melayu berkurangan kerana kecenderungan
imigran terutama imigran India untuk pulang ke negara asal mereka.
Sebelum 1870, penduduk Tanah Melayu adalah penduduk desa kerana petempatan orang Melayu adalah di tepi pantai, kuala
sungai dan pinggir sungai. Akibat perkembangan perusahaan bijih timah dan getah kawasan tempat tinggal orang Melayu telah
mengalami perubahan penduduk orang Cina tinggal di pelabuhan dan kawasan perlombongan yang kemudiaannya berkembang
sebagai bandar. Akibatnya, orang Cina menjadi penduduk bandar hingga hari ini. Manakala orang-orang India pula tinggal di ladang
getah dan sebahagian mereka tinggal di bandar selain daripada kawasan ladang. Pekerjaan penduduk di Tanah Melayu juga
mengalami perubahan. Orang India menjadi penoreh getah, pekerja ladang dan buruh di jabatan kerjaan terutamanya Jabatan Kerja
Raya, Keretapi; orang Cina menjadi pelombong dan peniaga; orang Melayu menjadi penanam padi, nelayan dan sebagainya.
Kesimpulan
Selepas tahun 1921, terdapat tanda-tanda bahawa imigran Cina dan India mahu menetap di Tanah Melayu. Buktinya mereka mula
membawa keluarga mereka ke Tanah Melayu. Tindakan mereka untuk menetap di Tanah Melayu telah membawa kepada wujudnya
masyarakat majmuk di mana orang India dan Cina merupakan masyarakat yang tidak dapat mengasimilasikan diri mereka ke dalam
masyarakat Melayu kerana beberapa perbezaan dari segi agama, adat resam, bahasa dan cara hidup. Berdasarkan pernyataan di atas,
memang tidak dinafikan bahawa perkembangan perusahaan bijih timah dan getah membawa kepada perubahan penduduk di Tanah
Melayu.
Perkembangan Sosial di Tanah Melayu
Pengenalan
Campur tangan British di Tanah Melayu sejak tahun 1874 bukan sahaja membawa kepada perubahan dari segi politik dan ekonomi,
bahkan campur tangan mereka juga menyebabkan perubahan dari segi sosial. Sebelum British memperluaskan kuasanya di Tanah
Melayu, sistem perhubungan yang wujud amat mundur. Begitu juga dalam bidang kesihatan. Selepas British campur tangan semuanya
ini telah mengalami perkembangan yang pesat. British telah memperkenalkan cara membina jalan raya Barat, cara membina landasan
keretapi dan amalan perubatan yang diamalkan oleh Barat. Kesemuanya ini telah berjaya meningkatkan tingkat taraf hidup penduduk
di Semenanjung Tanah Melayu.
Perhubungan
1. Jalan keretapi
Keretapi merupakan cara pengangkutan moden yang pertama di Semenanjung Tanah Melayu. Jalan-jalan keretapi telah dibina
untuk mempercepatkan pengangkutan bijih timah dari kawasan perlombongan ke pelabuhan untuk dieksport. Jalan keretapi yang
pertama di Semenanjung Tanah Melayu telah dibina pada tahun 1855 oleh Sir Hugh Low bagi menghubungkan Taiping dengan
Port-Weld. Jalan keretapi sepanjang 12.8 kilometer ini dibuka kepada lalulintas pada bulan Jun 1885. Beberapa lagi jalan
keretapi telah dibina oleh British di Perak. Jalan keretapi di antara Tapah dengan Teluk Anson telah dibina pada tahun 1893
manakala di antara Tapah dengan Ipoh pada tahun 1895. Sir Frank Swettenham telah membina beberapa jalan keretapi di
Selangor. Jalan keretapi yang pertama telah dibina antara Kuala Lumpur dengan Bukit Kuda pada tahun 1886. Menjelang tahun
1889 jalan keretapi ini dipanjangkan ke Port Swettenham. Pada tahun-tahun 1892 dan 1893 British telah membina jalan-jalan
keretapi yang pendek bagi menghubungkan Kuala Lumpur dengan kawasan-kawasan perlombongan bijih timah di Rawang,
Kuala Kubu dan Sungai Besi. Perhentian keretapi tetap yang pertama dibina di Kuala Lumpur pada tahun 1892. Jalan keretapi
yang pertama di Negeri Sembilan, iaitu di antara Port Dickson dengan Seremban telah siap dibina pada tahun 1891. Jalan
Keretapi sepanjang kira-kira 38 km ini dibina oleh Syarikat Keretapi Sungai Ujong. Pada tahun 1908 Kerajaan Negeri-negeri
Melayu Bersekutu telah membelinya daripada syarikat tersebut.
Selepas penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu pada tahun 1896, jalan-jalan keretapi yang sedia wujud mula
disambungkan atas initiatif Sir Frank Swettenham. Menjelang tahun 1903, terdapat jalan keretapi yang menghubungkan
Seremban dengan Perai. Jalan keretapi ini telah dipanjangkan ke Johor Bahru pada tahun 1909 dan ke Singapura pada tahun
1923. Jalan keretapi di bahagian Utara Semenanjung Tanah Melayu yang menghubungkan Perai, Bukit Mertajam, Sungai Petani,
Alor Setar dan Padang Besar di sempadan Siam telah siap dibina pada tahun 1918. Jalan keretapi di bahagian Timur yang
menghubungkan Gemas dengan Bahau, Mentakab, Kuala Lipis, Gua Musang, Tumpat dan Sungai Golok disiapkan pada tahun
1931.
2. Jalan raya
148
Jalan-jalan raya yang pertama dibina untuk meghubungkan kawasan-kawasan bijih timah dan getah dengan pelabuhan-
pelabuhan. Kegunaan jalan raya bertambah popular selepas pengenalan kenderaan bermotor pada tahun 1902. Menjelang tahun
1906, Negeri-negeri Melayu Bersekutu mempunyai kira-kira 2560 km jalan raya bertar (metal led roads). Mulai dekad pertama
abad ke-20, jalan-jalan raya yang lebih lebar dan kukuh telah dibina bagi memenuhi keperluan kenderaan bermotor yang kian
bertambah. Jalan raya utama ke Perai siap dibina pada tahun 1911. Jalan raya utama dari Kuala Lumpur ke Kuantan telah siap
pada tahun 1899. Menjelang tahun 1928 terdapat jalan raya yang menghubungkan Singapura di Selatan dengan Perlis di Utara.
Jalan raya utama yang menghubungkan Terengganu dan Pahang dengan pantai Barat telah dibina hanya selepas tahun 1945.
Semasa penubuhan Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1948, terdapat kira-kira 9600 km jalan raya motor yang baik.
3. Perkhidmatan udara
Syarikat perkhidmatan udara yang pertama di Tanah Melayu telah ditubuhkan pada tahun 1937 oleh Wearne Brothers. Ia
dikenali sebagai Wearne’s Air Service. Syarikat tersebut telah memulakan perkhidmatan udara antara Singapura, Kuala Lumpur
dan Pulau Pinang. Perkhidmatan udara ini telah dihentikan apabila Perang Dunia Kedua meletus. Pada tahun 1920-an, lapan
buah lapangan terbang telah dibina di bandar-bandar utama seperti Kuala Lumpur, Pulau Pinang, Ipoh, Taiping, Butterworth dan
Alor Setar. Dalam pada itu terdapat sebuah lapangan terbang antarabangsa yang kian maju di Singapura. Pada tahun 1947,
Malayan Airways Limited telah ditubuhkan. Pada tahun 1956, sebuah lapangan terbang antarabangsa dibina di Kuala Lumpur.
4. Perkhidmatan perkapalan
Menjelang tahun 1870-an, terdapat beberapa syarikat perkapalan yang menggunakan kapal-kapal stim untuk membawa hasil-
hasil Tanah Melayu ke Singapura. Dalam perjalanan balik ke pelabuhan-pelabuhan Tanah Melayu, kapal-kapal tersebut
membawa bekalan-bekalan dan alat-alat jentera. Pada tahun 1890, Theodore Cornelius Bogaardt (seorang Belanda)
mengasaskan Straits Steamship Company yang muncul sebagai syarikat perkapalan yang terpenting. Selepas tahun 1896, Straits
Steamship Company memulakan perkhidmatan penumpang kelas pertama. Perkhidmatan ini menjadi penting selepas Kuala
Lumpur dijadikan pusat pentadbiran Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan tidak dihubungi oleh jalan keretapi persekutuan.
Pelabuhan-pelabuhan yang penting ialah Port Swettenham, Port Dickson, Teluk Anson dan Port Weld. Port Swettenham
merupakan pelabuhan yang terpenting sekali. Dalam tahun 1930-an, syarikat-syarikat perkapalan menghadapi persaingan hebat
dari sistem pengangkutan jalan raya dan keretapi.
Kesihatan
Tanah Melayu menghadapi beberapa masalah kesihatan pada abad ke-19. Penyakit-penyakit seperti malaria, disenteri, demam cacar
dan kolera biasa terdapat. Penyakit-penyakit tersebut telah mengakibatkan kematian ramai orang. Sebagai contoh, kira-kira 65 orang
telah menjadi mangsa kolera di Larut pada tahun 1874. Jumlah kes beri-beri yang dirawat di Selangor pada tahun 1894 ialah sebanyak
2817 di mana kadar kematian ialah 24%.
Selepas tahun 1900, taraf kesihatan penduduk Tanah Melayu telah bertambah baik. Penyakit-penyakit beri-beri dan malaria
dapat dikawal. Antara tahun-tahun 1900-50 kadar kematian bagi orang dewasa dan kanak-kanak telah dikurangkan sebanyak 50%.
Kerajaan British telah menubuhkan hospital-hospital, pusat-pusat perubatan dan menjalankan penyelidikan perubatan. Hospital
kerajaan yang pertama di Negeri-negeri Melayu Bersekutu dibuka di Taiping pada tahun 1878. Pada kira-kira masa yang sama,
sebuah hospital telah didirikan di Selangor. Selepas tahun 1884, pusat-pusat perubatan telah dibuka di Tanjung Malim, Batu Gajah,
Gopeng, Kerian, Kuala Kangsar. Hospital Besar di Kuala Lumpur telah didirikan manakala sebuah hospital baru di Kelang dibina.
Masyarakat Cina juga membina beberapa hospital seperti Hospital Tai Wah (1895) dan Hospital Tung Shin di Kuala Lumpur.
Menjelang tahun 1896, Perak mempunyai 15 buah hospital, Selangor 14, Negeri Sembilan 3 dan Pahang 2. Menjelang tahun
1908, terdapat 52 buah hospital di Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
Penyelidikan perubatan memainkan peranan penting dalam mengawal penyakit-penyakit malaria dan beri-beri. Institusi
Penyelidikan Perubatan telah didirikan di Kuala Lumpur pada tahun 1901. Maktab Perubatan King Edward VII telah ditubuhkan di
Singapura pada tahun 1905. Maktab tersebut telah menghasilkan beberapa orang doktor tempatan yang dapat berkhidmat di hospital-
hospital kerajaan.
Selepas tahun 1909, pusat-pusat spesialis bagi kesihatan mental dan penyakit kusta telah didirikan. Menjelang tahun 1941,
kira-kira satu pertiga daripada hospital-hospital di Tanah Melayu merupakan institusi-institusi kerajaan. Hospital-hospital lain
dikendalikan oleh estet-estet (melalui undang-undang), persatuan-persatuan mubaligh dan pertubuhan-pertubuhan Cina. Kebanyakan
daripada kemudahan perubatan ini terdapat di bandar.
Pendidikan
Pengenalan
Sehingga Laporan Jawatankuasa Pelajaran 1956 (Laporan Razak), tiada terdapat satu sistem pendidikan nasional di Tanah Melayu.
Apa yang wujud ialah 4 sistem sekolah yang berlainan di Tanah Melayu, iaitu Sekolah Melayu, Sekolah Cina, Sekolah Tamil dan
Sekolah Inggeris. Seperti yang dinyatakan oleh Paul Chang Ming Phang, sistem sekolah berbilang bahasa di Tanah Melayu
disebabkan oleh 3 faktor iaitu struktur penduduk yang berbilang bangsa, usaha individu-individu dan badan-badan mubaligh dan
ketiadaan satu dasar pendidikan yang sejajar dengan matlamat-matlamat yang tetap. Kewujudan sistem sekolah berbilang bahasa telah
menyulitkan proses nation-building selepas Tanah Melayu mencapai kemerdekaan pada tahun 1957.
Pendidikan Melayu
1. Pengenalan
Pendidikan Melayu secular telah diperkenalkan oleh British pada abad ke-19. Sebelum itu, pendidikan Melayu umumnya
berbentuk agama. Murid-murid diajar mengaji dan membaca al-Quran serta cara-cara bersembahyang. Bahasa pengantarnya
ialah Bahasa Arab dan guru-guru biasanya terdiri daripada imam-imam masjid. Bahasa Melayu tidak dititikberatkan. Hal ini
adalah kerana ibu bapa mementingkan pendidikan agama Islam. Pada tahun 1821, sebuah Sekolah Melayu dibuka di Gelugor
sebagai cawangan Penang Free School (sekolah aliran Inggeris) yang diasaskan oleh R.S. Hutchings pada tahun 1816.
2. Pertumbuhan Sekolah-sekolah Melayu
a. Negeri-negeri Selat
149
Akibat dari usaha mubaligh-mubaligh beberapa Sekolah Melayu telah dibuka di Singapura, Melaka dan Pulau Pinang.
Pada tahun 1855, sebuah Sekolah Melayu telah dibuka di Bayan Lepas (Pulau Pinang). Pada tahun 1856, 2 buah sekolah
Melayu telah dibuka di Singapura, satu di Teluk Belanga dan satu lagi di Kampung Gelam. Di Melaka terdapat 9 buah
Sekolah Melayu yang dibuka antara tahun-tahun 1858-63. Pada tahun 1871, A.M. Skinner, Pemangku Majistret di
Butterworth telah menyusun semula sistem pendidikan Melayu di Province Wellesley. Beliau mencantumkan sistem
persekolahan moden dengan sistem pelajaran Quran. Murid-murid mengikuti pelajaran sekular di sebelah pagi dan mereka
mengaji Quran di sebelah petang. Gaji guru-guru yang mengajar pelajaran sekular dibayar oleh kerajaan manakala gaji
guru-guru agama dibayar oleh ibu bapa dan murid-murid. Percubaan Skinner telah berjaya dan beliau dilantik sebagai
Nazir sekolah-sekolah pada tahun 1872. Bilangan Sekolah Melayu di Negeri-negeri Selat telah meningkat daripada 16 buah
pada tahun 1872 (jumlah murid 596 orang) kepada 189 buah pada tahun 1892 (jumlah murid 7218 orang). Pada tahun
1884, Kerajaan British telah membuka sekolah pertama untuk murid-murid perempuan di Teluk Belanga, Singapura. Pada
tahun 1889 pula, sebuah lagi sekolah sedemikian telah dibuka di Pulau Pinang.
b. Negeri-negeri Melayu Bersekutu
Nazir Sekolah-sekolah Melayu bagi Negeri-negeri Melayu Bersekutu hanya dilantik pada tahun 1897. Bilangan Sekolah
Melayu di negeri-negeri tersebut telah meningkat daripada 168 buah (157 bagi murid lelaki dan 11 bagi murid perempuan)
pada tahun 1898 kepada 266 buah pada tahun 1907 (232 bagi murid lelaki dan 34 bagi murid perempuan).
c. Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu
Sekolah Melayu yang pertama di Kedah telah ditubuhkan pada kira-kira tahun 1897. Sekolah ini mula-mulanya dikhaskan
untuk anak-anak lelaki orang-orang besar sahaja. Pada tahun 1910 telah ada 20 buah Sekolah Melayu di Kedah. Jawatan
Nazir Pelajar diadakan pada tahun 1911. Kelantan mempunyai Sekolah Melayu yang pertama pada tahun 1903.
Terengganu tidak mempunyai sebuah pun Sekolah Melayu sebelum tahun 1915 sedangkan Perlis telah mempunyai 5 buah
pada tahun 1913. Sekolah-sekolah Melayu tumbuh dengan pesatnya di Johor yang berhampiran dengan Singapura. Pada
tahun 1913, negeri Johor mempunyai 56 buah sekolah.
3. Tujuan pendidikan Melayu
Mengikut Dr. Awang Had Salleh, pendidikan sekular Melayu anjuran British mempunyai 4 tujuan besar iaitu:
a. Mengekalkan kestabilan politik dengan tidak memberi pelajaran yang berlebihan.
b. Mengekalkan status quo dengan memastikan orang Melayu tinggal terus di kampung-kampung sebagai penanam padi.
c. Menghasilkan pekerja-pekerja rendah seperti pemandu kereta lembu, penanam padi, nelayan, pekedai-pekedai kecil dan
kerani-kerani rendah.
d. Menghapuskan buta huruf supaya orang Melayu tidak tertipu dalam masyarakat berbilang bangsa.
Pada hakikatnya, pendidikan bahasa Melayu sebelum tahun 1942 kurang memberi peluang kepada orang Melayu mencapai
kemajuan dalam bidang sosial dan ekonomi. Pendidikan Melayu hanya bertujuan untuk memelihara cara hidup tradisional orang
Melayu.
4. Sukatan pendidikan Melayu
Pada amnya, pendidikan Melayu hanyalah untuk empat tahun. Sekolah-sekolah Melayu yang lebih besar menyediakan pelajaran
hingga ke darjah 6. Taraf pengajaran umumnya adalah rendah. Sebelum tahun 1917, pengajaran yang diberi di sekolah-sekolah
Melayu ialah membaca, menulis, mengira dan ilmu alam serta karangan. Sejak tahun 1917 secara beransur-ansuran, tumpuan
juga diberi kepada perkebunan dan pertukangan tangan. Bangunan dan alat kelengkapan sangatlah rendah mutunya berbanding
dengan sekolah-sekolah bahasa Inggeris. Kebanyakan sekolah tidak mempunyai bilik darjah yang sesuai.
5. Perkembangan pendidikan Melayu
Perkembangan pendidikan Melayu (terutamanya bagi kanak-kanak perempuan) pada peringkat awal adalah lembap oleh sebab
perkara berikut:
a. Ibu bapa cemburukan kehilangan tenaga kanak-kanak mereka yang diperlukan bagi kerja di rumah.
b. Mempunyai syak wasangka terhadap pendidikan sekular yang tidak menitikberatkan pengajaran Quran.
c. Lebih suka anak-anak perempuan duduk di rumah sehingga mereka dikahwinkan.
Mulai abad ke-20 pendidikan Melayu mula berkembang maju. Antara tahun-tahun 1900-23, Kerajaan British di Negeri-negeri
Selat dan Negeri-negeri Melayu Bersekutu telah meluluskan beberapa enakmen yang mewajibkan kanak-kanak lelaki Melayu
yang berumur antara 7-14 tahun bersekolah sekurang-kurangnya selama setengah tahun jika mereka tinggal dalam lingkungan 2
batu dari sekolah. Enakmen-enakmen tersebut telah menggalakkan perkembangan pendidikan sekular Melayu di Negeri-negeri
Selat dan Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Berbagai-bagai usaha diambil untuk memperbaiki nilai pendidikan Bahasa Melayu
selepas perlantikan R.J. Wilkinson sebagai Nazir Sekolah-sekolah Persekutuan pada tahun 1903. Beliau telah memperkenalkan
tulisan rumi yang sistematik serta menyusun kamus Melayu yang pertama. Wilkinson juga bertanggungjawab menerbitkan
buku-buku klasik Melayu yang membangkitkan minat orang Melayu terhadap bahasa dan kesusasteraannya sendiri. Kerajaan
British telah menubuhkan beberapa maktab latihan perguruan Melayu bagi meninggikan mutu pengajaran di sekolah-sekolah
Melayu. Pada tahun 1878, Maktab Melayu Singapura telah ditubuhkan untuk melatih guru-guru. Maktab ini ditutup pada tahun
1895. Pada tahun 1900 sebuah maktab latihan perguruan dibuka di Melaka. Kemudian pada tahun 1913, sebuah lagi maktab
perguruan dibina di Matang, Perak. Maktab Perguruan Melayu yang paling terkemuka ialah Maktab Perguruan Sultan Idris yang
telah dibuka pada tahun 1922 di Tanjung Malim, Perak. Pada tahun 1924, sebuah Biro Terjemahan telah ditubuhkan di maktab
ini untuk menterjemahkan buku-buku Bahasa Inggeris ke Bahasa Melayu. Pada tahun 1935, Maktab Perguruan Perempuan
Melayu dibuka di Melaka. Pelajar-pelajar maktab ini diambil dari Negeri-negeri Selat, Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan
Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu.
Pendidikan Cina
Pendidijan Cina di Tanah Melayu dipelopori oleh mubaligh-mubaligh Kristian. Persatuan Mubaligh London telah menubuhkan
sebuah sekolah Cina di Melaka pada bulan Ogos 1815. Namun demikian, kebanyakan sekolah Cina telah dibuka dan diselenggarakan
oleh masyarakat Cina sendiri. Pada tahun 1854, sebuah sekolah Cina telah diasaskan oleh pemimpin-pemimpin Hokkien di Singapura.
150
Di antara tahun 1854-84, lebih daripada 100 buah sekolah Cina telah dibuka di Tanah Melayu. Sekolah-sekolah ini
menggunakan berbagai-bagai loghat sebagai bahasa pengantar. Murid-murid ini mempelajari klasik-klasik Cina secara hafal dan
bagaimana menggunakan capua.
Pendidikan Cina telah berkembang pesat mulai abad ke-20 akibat pengaruh pemimpin-pemimpin politik negara China seperti
Kung Yu Wei dan Sun Yat Sen. Tujuan mereka ialah untuk memupuk kesedaran politik dan perasaan kebangsaan di kalangan orang
Cina seberang laut. Sekolah-sekolah yang berasaskan pengajaran Confucius dan sains moden mula dibuka di seluruh Tanah Melayu
dan Singapura.
Di antara tahun 1911-19 lebih daripada 50 buah sekolah Cina telah dibuka di Tanah Melayu. Guru-guru dan buku teks
dibawa dari negara China. Di sesetengah sekolah, perkembangan politik di negara China dimasukkan ke dalam sukatan pelajaran.
Mulai tahun 1920, bahasa Mandarin (Kuo Yu) digunakan sebagai bahasa pengantar di kebanyakan sekolah Cina. Hal ini
adalah selaras dengan perkembangan di negara China di mana Mandarin dijadikan bahasa kebangsaan. Pada tahap awal, Kerajaan
British membenarkan sekolah-sekolah Cina berkembang dengan pesat dan bebas. British tidak membantu atau mengawal sekolah-
sekolah Cina. Namun demikian, pada tahun 1920, Kerajaan British telah meluluskan enakmen pendaftaran sekolah untuk mengawasi
sekolah Cina. Hal ini adalah kerana sekolah Cina telah mula dipengaruhi oleh politik negara China. Di bawah Enakmen Pendaftaran
Sekolah, semua guru dan sekolah dikehendaki mendaftar dengan kerajaan. Kerajaan British mula memberi bantuan kewangan kepada
sekolah Cina pada tahun 1923.
Kerajaan British melantik seorang Nazir sekolah-sekolah Cina untuk mengawasi sekolah Cina. Sekolah Cina mempunyai
pelajaran rendah 6 tahun, menengah rendah 3 tahun dan menengah atas 3 tahun. Sekolah-sekolah menengah menyediakan para pelajar
untuk melanjutkan pelajaran ke universiti di China. Mutu pelajaran sekolah Cina lebih tinggi daripada mutu pelajaran sekolah Melayu
dan sekolah Tamil. Menurut Abu Zahari, peruntukan persekutuan bagi sekolah Cina telah bertambah berlipat ganda menjelang tahun
1938.
Pendidikan Tamil
Pada tahun 1821, sebuah sekolah Tamil dibuka di perkarangan Penang Free School. Pada tahun 1850, terdapat sebuah sekolah Anglo-
Tamil yang dibantu oleh kerajaan di mana Inggeris dan juga Tamil diajar. Namun demikian, seperti dinyatakan oleh Paul Chang Ming
Phang, sejarah sebenar pendidikan Tamil di Tanah Melayu bermula dengan perkembangan ladang kopi, gula, kelapa dan akhirnya
getah.
Mulai tahun 1870, sekolah-sekolah kecil telah dibuka di ladang-ladang di mana penduduk India memerlukan pendidikan bagi
anak-anak mereka. Kebanyakan sekolah ini merupakan hasil usaha persendirian. Kerajaan pada masa itu tidak menganggapnya perlu
bagi memberi pendidikan kepada anak-anak buruh Tamil yang berhijrah masuk. Pada tahun 1905, terdapat 13 buah sekolah Tamil
(kerajaan) dan 4 buah sekolah Tamil persendirian di Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Menjelang tahun 1920, jumlah murid sekolah
Tamil di negeri-negeri tersebut ialah lebih kurang 4000 orang.
Pada tahun 1923, Kerajaan British memperkenalkan satu undang-undang yang memaksa pihak pengurusan ladang untuk
mendirikan sebuah sekolah sekiranya terdapat lebih daripada 10 orang anak buruh yang berumur di antara 7-14 tahun. Sekolah-
sekolah ini hendaklah dibiayai oleh pihak pengurusan ladang.
Satu masalah utama yang dihadapi oleh sekolah Tamil ialah kekurangan guru-guru yang terlatih. Mutu pelajaran Tamil
adalah rendah. Sekolah Tamil di ladang hanya memberikan pelajaran rendah selama 4-5 tahun. Buku-buku dibawa dari India.
Persatuan-persatuan orang India ada menubuhkan sekolah Tamil di bandar. Mutu sekolah ini lebih tinggi dari sekolah ladang.
Pada tahun 1920-an, Kerajaan British mula mengawal sekolah Tamil. Seorang Nazir sekolah Tamil berbangsa Eropah telah
dilantik pada tahun 1930. Pada tahun 1932, Kerajaan British mula memberi bantuan kewangan kepada sekolah Tamil.
Pendidikan Inggeris
1. Pengenalan
Kebanyakan sekolah Inggeris dibuka oleh mubaligh-mubaligh Kristian dan benda-benda awam. Kerajaan British pada mulanya
tidak berminat untuk mengembangkan pendidikan Inggeris bagi faedah rakyat Tanah Melayu. Sekolah Inggeris boleh
dibahagikan kepada 2 jenis, iaitu Sekolah Free dan Sekolah Inggeris Separa Bantuan (Grant-in-aid English School). Sekolah-
sekolah Free dibuka dengan sumbangan wang dari orang ramai dan kerajaan. Sekolah ini seterusnya telah diambil alih
sepenuhnya oleh Kerajaan. Sekolah Inggeris Separa Bantuan dibuka dan dibiayai oleh persatuan mubaligh. Apabila telah
mendapat bantuan kewangan daripada kerajaan, sekolah ini mula berkembang. Sekolah ini juga dikenali sebagai sekolah
mubaligh.
2. Sekolah Free
Sekolah Inggeris yang awal ditubuhkan di Negeri-negeri Selat oleh mubaligh-mubaligh. Sekolah ini dinamakan Sekolah Free
kerana ia menerima murid-murid dari pelbagai bangsa dan agama. Sekolah Free yang pertama (dan juga di Tanah Melayu) ialah
Penang Free School yang diasaskan oleh Rev. R.S. Hutchins pada tahun 1816. Sekolah Free yang lain ialah Singapore Free
School dan Malacca Free School. Semenjak ditubuhkan, Sekolah Free berada di bawah naungan kerajaan. Terdapat wakil
kerajaan dalam Jawatankuasa Pengurusan sekolah tersebut. Sekolah Free telah diambil alih oleh kerajaan sepenuhnya akibat
kegagalan Jawatankuasa Pengurusan untuk membiayai penyelenggaraannya. Sekolah pertama yang diambil alih oleh kerajaan
ialah Malacca Free School. Penang Free School telah diambil alih kuasanya oleh kerajaan pada tahun 1920. Mulai tahun 1928,
sekolah tersebut menjadi sekolah menengah pada keseluruhannya.
3. Sekolah Mubaligh
Kebanyakan dari sekolah mubaligh (mission schools) telah ditubuhkan dan dibiayai oleh Persatuan Mubaligh London,
Kumpulan Mubaligh Roman Catholic, Kumpulan Mubaligh Methodist dan Gereja England (Church of England). Sekolah
mubaligh terbuka kepada kanak-kanak terdiri daripada semua bangsa dan agama. Tujuan sekolah tersebut ialah untuk memberi
pendidikan am serta memperbaiki akhlak berdasarkan ajaran agama Kristian. Sebelum Perang Dunia Pertama, lebih daripada
75% murid-murid lelaki memasuki sekolah Inggeris di Tanah Melayu dan Singapura adalah di sekolah mubaligh. Persatuan
mubaligh telah membuka sekolah bagi murid lelaki dan perempuan. Mubaligh-mubaligh Kristian adalah bertanggungjawab bagi
151
perkembangan dan kepopularan pendidikan Inggeris di kalangan murid perempuan. Antara sekolah perempuan yang
ditubuhkan ialah Sekolah Perempuan Bukit Bintang (Kuala Lumpur-1893), Sekolah Convent (Kuala Lumpur-1899), Sekolah
Perempuan Inggeris Pudu (Kuala Lumpur-1914) dan Sekolah Perempuan St. George (Pulau Pinang). Menjelang tahun 1947,
terdapat 33 buah sekolah perempuan yang ditubuhkan oleh persatuan-persatuan mubaligh di Tanah Melayu. Pada tahun yang
sama hanya terdapat 6 buah sekolah perempuan yang ditubuhkan oleh kerajaan. Antara sekolah mubaligh yang ditubuhkan bagi
murid lelaki ialah Sekolah Anglo-Chinese (Pulau Pinang-1891), Sekolah Lelaki Methodist (Kuala Lumpur-1897) dan Sekolah
St. John (1904).
4. Sekolah Inggeris Kerajaan
Sekolah Inggeris Kerajaan yang pertama di Perak ialah Government Central School yang ditubuhkan pada tahun 1883. Namanya
telah ditukar kepada Sekolah King Edward VII pada tahun 1901. Victoria Institution telah diasaskan pada tahun 1893 di Kuala
Lumpur. Pada tahun 1905, Kerajaan British telah menubuhkan Maktab Melayu di Kuala Kangsa yang pada mulanya dibuka
hanya kepada anak-anak raja dan pembesar-pembesar Melayu. Tujuan utama Maktab Melayu ialah untuk memberi pendidikan
Inggeris kepada golongan atasan Melayu bagi membolehkan mereka menjadi pegawai-pegawai tadbir dalam perkhidmatan
awam British di Tanah Melayu. Pada tahun 1919, terdapat 17 buah sekolah Inggeris kerajaan di Tanah Melayu. Sekolah ini
bertujuan mendidik anak-anak kelas pertengahan untuk menjadi guru-guru dan kerani-kerani. Kebanyakan murid sekolah
tersebut terdiri daripada bangsa Cina dan India.
5. Sukatan pelajaran
Pada peringkat awal tiada terdapat sukatan pelajaran yang seragam bagi sekolah Inggeris. Sukatan Pelajaran yang seragam hanya
wujud selepas adanya peperiksaan bagi memperoleh Biasiswa Queen (1885) dan Sijil Cambridge (1891). Sekolah Inggeris dapat
dibahagikan kepada sekolah rendah dan sekolah menengah. Sekolah rendah meliputi pendidikan selama 7 tahun, iaitu sampai
darjah V. Sekolah menengah pula meliputi selama 4 tahun sehingga murid-murid mencapai Sijil Persekolahan Cambridge. Mata
pelajaran utama yang diajar ialah Bahasa Inggeris, Sejarah, Ilmu Alam, Matematik Asas, Ilmu Kesihatan dan Latihan Jasmani.
Kelas-kelas sains hanya terdapat di sekolah menengah yang besar di kawasan bandar. Sukatan pelajaran sekolah Inggeris di
Tanah Melayu adalah berasaskan kepada sekolah menengah di Britain. Justeru itu, murid-murid sekolah Inggeris telah
mempelajari ilmu alam dan sejarah Britain.
6. Latihan Perguruan Inggeris
Satu sistem yang dinamakan Normal Class telah dimulakan pada tahun 1905 di Kuala Lumpur untuk melatih guru-guru sekolah
Inggeris. Guru-guru yang diberi latihan adalah mereka yang sedang berkhidmat. Latihan diadakan 5 jam seminggu di luar jadual
waktu pengajaran selama 2 tahun. Tempoh latihan telah dilanjutkan kepada 3 tahun mulai tahun 1925. Selepas Perang Dunia
Kedua, Sistem Normal Class telah digantikan dengan maktab pergurusan berasrama. Maktab Perguruan Kirkby telah ditubuhkan
berhampiran dengan Liverpool. Maktab Perguruan Brinsford Lodge di Wolverhampton telah ditubuhkan pada tahun 1955.
7. Pendidikan Tinggi dan Universiti
Maktab Perguruan King Edward VII telah diasaskan di Singapura pada tahun 1905. Maktab ini menjadi sebuah universiti pada
tahun 1947. Maktab Raffles telah dibuka pada tahun 1929 di Singapura bagi memenuhi keperluan pendidikan tinggi dalam aliran
sains dan sastera. Institusi pengajian tinggi yang lain ialah Maktab Pertanian Serdang (1931). Maktab Pertanian Serdang
dinaikkan ke taraf universiti pada tahun 1972. Pada tahun 1949, Universiti Malaya (gabungan Maktab Raffles dan Maktab
Perubatan King Edward VII) telah dibuka di Singapura. Pada tahun 1959, cawangan Universiti Malaya dibuka di Kuala Lumpur.
Cawangan tersebut merupakan nucleus Universiti Malaya yang ditubuhkan pada tahun 1962. Universiti asal di Singapura mula
dikenali dengan nama Universiti Singapura.
Gerakan Nasionalisme
Pengenalan
Secara umum, dalam konteks Tanah Melayu, nasionalisme bermaksud perasaan cinta dan taat setia yang tidak berbelah bahagi kepada
tanah air dan ingin membebaskan negara dan bangsa daripada pengusaan dan cengkaman kuasa asing. Nasionalisme juga ada kaitan
dengan “negara” dan “bangsa”. Nasionalisme pada umumnya bertujuan mewujudkan kebebasan individu dan negara daripada
cengkaman dan kongkongan pemerintah dan kuasa asing. Intipati utama nasionalisme ialah mewujudkan kebebasan dan maruah
seseorang serta membentuk nasib dan masa depan sesebuah negara dan bangsa. Dengan itu, nasionalisme bergerak ke arah
pembentukan satu identity bangsa yang berbudaya tinggi. Menjelang awal abad ke-20, kebangkitan nasionalisme semakin meluas di
kalangan orang Melayu. Menurut W.R. Roff, proses perkembangan nasionalisme Melayu dibahagikan kepada 3 tahap yang dipimpin
oleh 3 golongan yang mempunyai latar belakang pendidikan yang berlainan, iaitu:
Tahap Tahun Pendidikan
Agama 1906 – 1926 Arab
Sosioekonomi 1926 – 1937 Inggeris
Politik 1937 – 1941 Melayu
Faktor yang mendorong kepada nasionalisme

1. Agama
Pada penghujung abad ke-19 dan awal abad ke-20, masyarakat Melayu terutamanya yang tinggal di bandar-bandar berasa tidak
puas hati dengan keadaan ekonomi, sosial dan politik mereka. Mereka mulai sedar bahawa kedudukan ekonomi dan sosial
terancam sebab adanya masyarakat dari luar, iaitu kaum imigran seperti Cina dan India. Oleh yang demikian, orang Melayu
sedar bahawa mereka perlu bertindak bagi membawa perkembangan ekonomi dan sosial ke atas masyarakat mereka supaya tidak
lagi mundur dalam bidang tersebut. Kesedaran ini telah melahirkan kumpulan-kumpulan kecil yang berpengaruh dalam
masyarakat Melayu untuk memperjuangkan kemajuan orang Melayu dalam bidang ekonomi dan sosial. Kesedaran ini
melahirkan 3 golongan di bandar-bandar untuk memperjuangkan kepentingan masyarakat Melayu pada awal abad ke-20. Antara
ketiga-tiga golongan ini, golongan yang berpendidikan Arab memainkan peranan penting dalam gerakan Pemulihan Islam di
kalangan masyarakat Melayu. Mereka berpendidikan Arab dan melanjutkan pengajian Islam ke Universiti Al-Azhar di Kaherah,
Mesir. Golongan berpendidikan Arab ini yang mula-mula sekali menyuarakan rasa tidak puas hati mereka terhadap keadaan
152
ekonomi dan sosial orang Melayu pada masa itu. Mereka dari golongan ini hampir keseluruhannya memperoleh pelajaran
dari Timur Tengah dan terpengaruh dengan gerakan pemulihan yang berlaku di sana. Golongan ini menerima pelajaran dan
inspirasi dari gerakan pemulihan Islam moden dan gerakan Pan-Islamisme yang diasaskan pada penghujung abad ke-19 dan
awal abad ke-20 oleh Imam Syeikh Muhammad Abduh dan Sayid Jamaluddin al-Afghani. Di antara penuntut-penuntut Melayu
yang membawa pengaruh dari Timur Tengah ialah Syeikh Muhammad Tahir bin Jalaluddin, Syed Syeikh Ahmad al-Hadi, Haji
Abbass Muhammad Taha dan Syeikh Mohammad Salim al-Kalali. Sekembalinya dari Timur Tengah khasnya dari Mesir ke
tanah air pada awal abad ke-20, mereka telah berkhidmat dalam jabatan agama di negeri-negeri Melayu. Oleh sebab fahaman
mereka berkenaan ajaran agama Islam baru dan agak berlainan dengan fahaman seperti kepercayaan bidaah dan khurafat yang
sedia berakar umbi di negeri-negeri Melayu, mereka mendapat tentangan daripada golongan ulama tua yang kolok dan ortodoks.
Golongan ortodoks ini memusuhi bukan setakat fahaman baru dalam agama, tetapi juga memusuhi perjuangan nasionalisme
Melayu yang dibawa dan dirancang oleh revolusioner ini. Mengikut revolusioner ini, Islam memerlukan perubahan dan
penafsiran baru dan sesuai untuk menghadapi cabaran dunia yang menghadapi perkembangan pesat.
2. Bahasa dan kesusasteraan
Akhbar-akhbar tempatan telah memuatkan puisi, cerpen dan novel untuk membangkitkan semangat kebangsaan.
Puisi Omar Mustaffa yang tersiar dalam Utusan Melayu keluaran 18 Januari 1913 menggesa orang Melayu supaya rajin
bekerja dan jangan membiarkan kekayaan diambil oleh bangsa lain. Selain itu, terdapat juga puisi lain seperti Sedarlah oleh
Mahmud Ahmadi, Semenanjung oleh Harun Aminurashid (1919), Seruan Kebangsaan oleh Melati Pahang (1937) yang
menggesa orang Melayu mencari ilmu dan Serunai Pujangga oleh Anum (1940) yang menggesa orang Melayu bersikap berani
dan sanggup berkorban.
Selain puisi, novel juga dikarangkan untuk membangkitkan semangat kebangsaan. Antaranya ialah Hikayat Faridah
Hanum oleh Syed Syeikh al-Hadi (1925) yang mencadangkan wanita perlu diberi pendidikan, Melor Kuala Lumpur oleh Harun
Aminurashid (1930), Putera Gunung Tahan oleh Haji Muhammad yang mengecam British melalui kisah lucu dengan tujuan
memupuk semangat cinta akan negara, hidup maju dan bebas daripada penjajahan dan Anak Mat Lela Gila oleh Ishak Haji
Muhammad (1941) menyeru orang Melayu berjuang mencapai kemajuan.
Cerpen merupakan cerita pendek yang mempunyai masihat. Kebanyakan cerpen menyeru rakyat bekerja untuk
kemajuan dan kemerdekaan negara. Di antara cerpen yang terkenal ialah Cerita Awang Putat oleh Abdul Rahim Kajai yang
menyeru orang Melayu supaya rajin bekerja; Anak Dibuat Demal, Di Sini Kita Bukannya Orang Dagang dan Siasat Yang Tiada
Diminta yang ditulis oleh Shamsuddin Salleh; Rumah Besar Tiang Sebatang oleh Ishak Haji Mahmud yang menyeru orang
Melayu menbenci dan menentang penjajahan British. Melalui cerpen yang disiarkan, para pembaca akan mengetahui dasar
perjuangan yang hendak disampaikan.
3. Kewartawanan
Akhbar dan majalah memainkan peranan penting menyedarkan penduduk di Tanah Melayu. Akhbar berperanan menyalurkan
pendapat tokoh-tokoh perjuangan kepada masyarakat. Tulisan dalam akhbar dan majalah memberikan kesedaran kepada penduduk
Tanah Melayu mengenai kemajuan. Pengaruh dari akhbar dan majalah dapat menyebarkan semangat kebangsaan di kalangan
pembacanya.
a. Al-Imam
Akhbar al-Imam diterbitkan pada 23 Julai 1906 di Singapura. Akhbar ini diterbitkan oleh golongan kaum muda yang dipimpin oleh
Syed Syeikh al-Hadi, Syeikh Tahir Jalaluddin, Syeikh Muhammad Salim al-Kalali dan Haji Abbass Mohammad Taha. Matlamat
kaum muda ialah menyampaikan pandangan dan fikiran baru mengenai Islam untuk kemajuan masyarakat. Al-Imam bertujuan
membangkitkan kesedaran orang Melayu mengenai kemunduran dan menggesa mereka berusaha mencapai kemajuan sosial dan
ekonomi. Matlamat al-Imam ialah:
Membangkitkan kesedaran orang Melayu mengenai kemunduran.
Menggesa orang Melayu berusaha mencapai kemajuan sosial dan ekonomi.
Menyeru umat Islam mengubah sikap dan kembali kepada ajaran Islam yang berasaskan Hadith dan Al-Quran.
Menggesa umat Islam supaya jangan mencampurkan ajaran Islam dengan adat resam, kepercayaan dan amalan kolot.
Menyeru umat Islam bersatu memelihara negara daripada dijajah oleh musuh.
Menyeru umat Islam mengkaji sejarah Islam dan sejarah negara untuk mendapat pengajaran.
Mengharapkan umat Islam mengkaji sejarah perkembangan Islam dan sejarah negara yang maju supaya mendapat kesedaran
untuk mencapai kemajuan.
Walaupun al-Imam telah membangkitkan kesedaran masyarakat Melayu tentang pentingnya kemajuan sosial dan ekonomi tetapi ia
tidak dapat mencapai kemajuan yang cemerlang. Hal ini adalah disebabkan kegiatan mereka mendapat tentangan hebat daripada
majalah keluaran kaum tua seperti Pengasoh (1918-1937). Hasilnya, al-Imam telah menamatkan penerbitannya pada bulan Disember
1908 selepas diterbitkan sebanyak 31 keluaran. Perjuangan al-Imam diteruskan oleh Neracha (1910), Tunas Melayu (1913), al-Islam
(1914), al-Ikhwan (1926) dan Saudara (1928).
b. Saudara
Akhbar Saudara diterbitkan pada bulan Julai 1928 oleh Syed Syeikh al-Hadi. Akhbar ini meneruskan perjuangan kaum muda untuk
memajukan masyarakat Islam melalui pembaharuan. Akhbar ini disokong oleh akhbar al-Ikhwan, Idaran Zaman dan Semangat Islam.
Akhbar ini ditentang pula oleh Lidah Benar dan Suara Benar yang diterbitkan oleh kaum tua. Pada tahun 1930-an, akhbar Saudara
membangkitkan kesedaran politik. Saudara menyeru umat Islam mempertahankan kebebasan negara. Orang Melayu digesa berusaha
dan menjaga negara daripada dikuasai oleh orang asing. Saudara memulakan ruangan Sahabat Pena pada 29 September 1934.
Ruangan ini kemudian ditukarkan kepada ruangan Persaudaraan Sahabat Pena. Tujuan ruangan ini ialah untuk menimbulkan minat
membaca dan mengeratkan persaudaraan di kalangan masyarakat Melayu. Ruangan ini mendapat sambutan yang memuaskan hingga
kegiatannya disiasat oleh polis cawangan khas.
c. Idaran Zaman
Idaran Zaman merupakan suratkhabar kaum muda yang pertama. Ia diterbitkan di Pulau Pinang pada tahun 1925 dan berlanjutan
sehingga tahun 1930. Idaran Zaman diasaskan dan dikarangkan oleh Mohammad Yunus bin Abdul Hamid, kawan karib Syed Syeikh
153
al-Hadi. Idaran Zaman ialah suratkhabar mingguan yang menitikberatkan pembaharuan-pembaharuan agama Islam. Sebarannya
agak luas di seluruh Tanah Melayu terutamanya di negeri-negeri Melayu di Utara dan Barat.
d. Al-Ikhwan
Al-Ikhwan pula diterbitkan dan dikarang oleh Syed Syeikh al-Hadi sendiri. Ia diterbitkan dari tahun 1926 hingga tahun 1931. Al-
Ikhwan benar-benar menyarankan pembaharuan agama Islam. Ia telah meneruskan perjuangan al-Imam. Al-Ikhwan mempunyai
banyak persamaan dengan al-Imam bukan sahaja dalam cara penulisan dan isi kandungannya malah hingga menyiarkan beberapa
rencana yang pernah tersiar dalam al-Imam, seperti taksiran al-Quran dan sejarah Islam.
e. Utusan Melayu
Utusan Melayu diterbitkan pada tahun 1939. Pengarangnya yang pertama ialah Rahim Kajai. Pengarangnya yang terkenal ialah Ishak
Haji Muhammad atau dkenali sebagai Pak Sako. Beliau banyak menulis mengenai orang Melayu di Pahang, Terengganu dan
Kelantan. Beliau menyeru orang Melayu supaya bersatu-padu dan menguatkan semangat kebangsaan. Akhbar ini menjadi lambing
perpaduan dan kegigihan orang Melayu. Bangsa Melayu diminta berusaha dengan gigih untuk kemajuan. Pendidikan diutamakan
demi mencapai kemajuan. Penerbitan akhbar ini diusahakan sepenuhnya oleh orang Melayu. Orang Melayu diseru menyertai
pertubuhan politik untuk memperjuangkan hak mereka. Ruangan istimewanya melapurkan kegiatan pertubuhan politik orang Melayu.
Penerbitan Utusan Melayu turut menerbitkan 2 akhbar yang lain iaitu Utusan Zaman dan Mastika.
4. Sistem pendidikan
Sistem pendidikan pada zaman ini juga mendorong kepada perkembangan gerakan nasionalisme. Sekolah-sekolah agama telah
didirikan di Singapura, Melaka dan Pulau Pinang. Di Negeri-negeri Melayu, sekolah agama didirikan di Teluk Intan (Perak), Kuala
Terengganu dan Muar (Johor). Sekolah agama yang penting di Singapura ialah Madrasah al-Iqbal al-Islamiyah, di Melaka ialah
Madrasah al-Hadi dan di Pulau Pinang ialah Madrasah al-Masyor. Sistem persekolahan sekolah ini mengikut sistem yang terdapat di
Mesir dan di Barat seperti yang dijalankan di Madrasah al-Iqbal al-Islamiyah di Singapura. Di samping itu, Maktab Perguruan Sultan
Idris (MPSI) dan Maktab Melayu Kuala Kangsar juga bertanggungjawab membangkitkan semangat nasionalisme di kalangan
penuntut-penuntut. MPSI ditubuhkan pada tahun 1922. Ia merupakan institusi latihan guru-guru Melayu bagi sekolah-sekolah Melayu.
MPSI telah menerbitkan majalah-majalah seperti Cendera Mata (1923) dan majalah Guru (1924) untuk menyalurkan pendapat
penuntut maktab ini.
5. Golongan intelektual
Perkembangan pendidikan di Tanah Melayu telah melahirkan satu golongan intelektual terpelajar. Golongan terpelajar ini telah
terpengaruh dengan idea-idea dan falsafah-falsafah politik seperti demokrasi, liberalisme, sistem parlimen dan perlembagaan serta
nasionalisme. Golongan terpelajar yang dimaksudkan ialah Raja Chulan, Eunos bin Abdullah dan Dato’ Onn bin Jaafar. Mereka
diberi peluang berkhidmat dengan kerajaan. Raja Chulan (Raja Dihilir Perak) yang menjadi ahli Majlis Pusat memperjuangkan hak
dan keistimewaan orang Melayu. Dato’ Onn bin Jaafar dari Johor menerbitkan akhbar Warta Malaya dan Lembaga Melayu. Akhbar-
akhbar ini menyalurkan bidasan dan kritikan yang pedas terhadap pentadbiran Inggeris. Beliau mengadakan rapat umum untuk
menyelar pentadbiran Inggeris. Selain itu, graduan-graduan dari MPSI telah menubuhkan Persatuan Sastera Melayu (1923) untuk
menggalakkan pertumbuhan sastera Melayu. Karya-karya yang diterbitkan oleh ahli-ahli persatuan ini telah membangkitkan perasaan
nasionalisme di kalangan masyarakat Melayu. Novel berjudul Melor Kuala Lumpur, hasil karya Harun bin Mohammad Amin
menunjukkan bagaimana orang Melayu boleh maju. Karya-karya sastera ini menumbulkan perasaan nasionalisme. Pada tahun 1929
dan 1930, Ibrahim Yaacob semasa di MPSI menubuhkan 2 buah pertubuhan bercorak politik. Pertubuhan-pertubuhan ini ialah “Ikatan
Semenanjung Borneo” dan “Ikatan Pemuda Pelajar”. Ikatan Pemuda Pelajar khususnya mempunyai tujuan untuk menyebarkan
semangat kebangsaan di kalangan orang Melayu supaya mereka sedar akan nasib buruk bangsa mereka.
6. Pengaruh luar
a. Gerakan Pemulihan Islam di Mesir
Gerakan Pemulihan Islam bermula di Mesir sejak tahun 1850. Gerakan ini dipimpin oleh Sayid Jamaluddin al-Afghani dan Syeikh
Muhammad Abduh. Syeikh Muhammad Abduh dilahirkan di Mesir pada tahun 1829 dan mendapat ijazah dari Universiti al-Azhar.
Beliau menjadi Mufti Besar dari tahun 1899 hingga beliau meninggal dunia pada tahun 1905. Matlamat-matlamat Gerakan Pemulihan
Islam ialah:
Memperjuangkan konsep Pan-Islamisme, iaitu penyatuan umat Islam di seluruh dunia.
Membebaskan agama Islam daripada kepercayaan kolot dan ortodoks yang tiada kaitannya dengan ajaran Islam yang sebenar.
Memulihkan agama Islam mengikut ajaran Islam yang terkandung dalam al-Quran dan Hadith.
Mencapai kemajuan dalam bidang ekonomi dan sosial mengikut al-Quran dan Hadith.
Membebaskan negara Islam dari pengaruh penjajahan Barat.
Konsep Gerakan Pemulihan Islam telah memberi ilham kepada pelajar-pelajar Melayu yang menuntut di Universiti Al-Azhar, Mesir
untuk berjuang di negara sendiri. Pelajar-pelajar yang berpendidikan Arab dari Mesir pulang ke Tanah Melayu dan menjadi pelopor
Gerakan Islah-Islam. Tokoh-tokoh terkenal ialah Syed Sheikh Ahmad al-Hadi, Syeikh Tahir Jalaluddin, Syeikh Mohammad Salim al-
Kalali dan Haji Abbass bin Mohammad Taha. Mereka menyebarkan idea-idea Islam-Islamiah atau pemulihan agama Islam serta
konsep Pan-Islamisme di kalangan kaum Melayu menerusi majalah al-Imam.
b. Gerakan di Turki
Gerakan Pan-Islam
Perkembangan di Turki mempengaruhi umat Islam di Tanah Melayu. Sultan Turki dianggap sebagai Khalifah (pemimpin Islam).
Gerakan Pan-Islam ialah gerakan untuk menyatukan umat Islam di dunia di bawah Empayar Turki atau Empayar Uthmaniyah.
Gerakan Pan-Islam mahu menentang penjajahan Barat dan menghapuskan kepercayaan kuno yang bertentangan dengan ajaran Islam.
Empayar Turki ditubuhkan oleh Usman pada tahun 1300. Ulama Syeikh Haji Wan Ahmad dari Pattani ingin menyatukan Kelantan
dan Pattani. Beliau ingin menentang Siam dan menubuhkan Kerajaan Islam di bawah naungan Turki tetapi gagal. Pahang
mendapatkan bantuan Turki (1890-an) untuk menghalau British tetapi gagal. Mehemet Kiamil Bey cuba mengembangkan pengaruh
Pan-Islam di Johor tetapi gagal. Semasa Perang Dunia Pertama, Turki dan Jerman berpakat menentang kuasa Berikat. Umat Islam di
Tanah Melayu sangat menghormati Empayar Turki dan segala perkembangan di Turki mempengaruhi mereka. Turki mengisytiharkan
peperangan jihad terhadap kuasa Berikat (Amerika Syarikat, Britain dan Perancis). British cuba menyekat berita dari luar tetapi gagal.
154
Masih ada berita yang sampai ke Tanah Melayu melalui suratkhabar dan surat peribadi pejuang-pejuang Pan-Islam. Pejuang
Islam di Singapura, iaitu Kassim Ismail Mansur dan Nur Alam Syah mempengaruhi dasar India yang beragama Islam melancarkan
dahagi. Askar-askar India diberikan keyakinan bahawa pakatan Jerman-Turki akan menang dalam Perang Dunia Pertama. Pada bulan
Februari, askar India melancarkan dahagi di Singapura, tetapi dapat dihapuskan oleh askar British. Askar-askar India berjaya
membunuh lebih 40 orang British dan hampir berjaya menakluki Singapura.
Gerakan Khilafat
Pakatan di antara Jerman-Turki tewas dalam Perang Dunia Pertama. British cuba menguasai Turki. Orang Islam di India membentuk
Gerakan Khilafat untuk mengekalkan kuasa Turki dan sistem Khilafat. Gerakan Khilafat yang ditubuhkan di Singapura dikawal rapi
oleh British.
Gerakan Turki Muda
Golongan Turki Muda yang dipimpin oleh Mustapha Kamal Attaturk bergerak untuk memodenkan Turki. Golongan Turki Muda
menyebarkan semangat kebangsaan di Turki. Turki diisytiharkan sebagai Republik pada tahun 1923 dan sistem Khilafat dimansuhkan.
Abdul Kadir Adabi mengecam gerakan Turki Muda kerana memasuhkan sistem Khilafat. Golongan Turki Muda dikatakan tidak
mementingkan agama dan undang-undang Islam dalam perkembangannya. Abdul Kadir Adabi atau Abdul Kadir bin Ahmad adalah
seorang penulis dari Kelantan. Akhbar Pengasoh, al-Ikhwan dan Saudara turut menyiarkan tentangan terhadap Turki Muda. Namun
demikian, terdapat pandangan yang baik mengenai Turki Muda, iaitu mereka membangkitkan semangat kebangsaan di Turki,
ekonomi Turki dikuasai semula oleh orang Turki dan bukan oleh orang Yahudi dan Kerajaan Turki memberikan peluang yang luas
kepada rakyat untuk menguasai bidang ekonomi. Kegiatan Turki Muda memberikan perangsang kepada golongan Kaum Muda di
Tanah Melayu untuk menentang penguasaan British. Kaum Muda di Tanah Melayu telah menubuhkan Kesatuan Melayu Muda
(KMM) pada tahun 1938 untuk bergiat dalam politik.
c. Pengaruh dari Jepun
Sejak tahun 1868, Jepun muncul sebagai negara yang moden dan kuat. Pemimpin-pemimpin Meiji seperti Maharaja Mutsushito telah
memodenkan negara Jepun. Jepun mengubahsuai teknologi Barat untuk kegunaannya. Jepun berjaya menewaskan negara China
dalam Perang China-Jepun pada 1894-1895. Pada tahun 1905, Jepun menewaskan Rusia dalam Perang Rusia-Jepun. Kejayaan Jepun
menjadikannya kuasa baru yang kuat di dunia. Kejayaan tersebut membuktikan bahawa orang Barat dapat ditewaskan oleh orang
Asia. Kejayaan Jepun menjadi pendorong kepada penduduk Tanah Melayu untuk menentang penjajahan.
d. Pengaruh di Indonesia
Sarekat Islam
Sarekat Dagang Islam diasaskan oleh Raden Mas Tirtoadisoeryo pada tahun 1909. Nama Sarekat Dagang Islam ditukar kepada
Sarekat Islam pada tahun 1912. Sarekat Islam ialah parti politik yang pertama di Indonesia. Pemimpin Sarekat Islam yang terkenal
ialah Omar Said Tjokroaminoto dan Agus Salim. Agama Islam menjadi faktor utama menyatukan orang Islam di Indonesia supaya
menentang penjajah Belanda. Cawangan Sarekat Islam di Johor ditubuhkan oleh Haji Ibrahim bin Sidin dari Singapura. Cawangan
Sarekat Islam di Johor tidak mendapat sambutan yang memuaskan. Penentangan terhadap British di Terengganu (1928) dimulakan
oleh Syarikatul Islam yang diketuai oleh Sayid Muhammad dari Johor. Pertubuhan sulit ini berpengaruh kuat di Beserah hingga ke
Kemaman. Sayid Muhammad dipercayai ingin meluaskan cawangan Sarekat Islam di Terengganu. Pengaruh Sarekat Islam tersebar ke
Tanah Melayu pada 1920-an melalui ceramah dan kelas agama oleh guru-guru agama dari Sumatera. Akhbar Sinaran Zaman dan
Idaran Zaman yang diterbitkan oleh Syed Syeikh al-Hadi menceritakan perjuangan Sarekat Islam. Syed Syeikh al-Hadi mengambil
Mohammad Yunus bin Abdul Hamid menjadi pengarang di akhbarnya. Mohammad Yunus adalah ahli Sarekat Islam dan penerbit
akhbar Sinaran Zaman di Sumatera.
Parti Komunis Indonesia (PKI)
PKI diasaskan oleh Semaun, Tan Malaka dan Darsono pada tahun 1920. Kebanyakan orang Melayu tidak menyertai PKI kerana
ajaran komunis yang bertentangan dengan agama Islam. Ahli-ahli PKI termasuk Tan Malaka cuba menyebarkan fahaman komunis di
Singapura tetapi tidak berhasil. Tan Malaka berpendapat bahawa orang Melayu sukar dipengaruhi kerana mereka berfahaman
konservatif. Sutan Jenin dari Sumatera dapat mengembangkan pengaruh Komunis di Tanah Melayu pada tahun 1930-an.
Parti Nasional Indonesia (PNI)
PNI diasaskan oleh Sukarno dan Sartono pada tahun 1927. Pemuda-pemuda Indonesia memperjuangkan kebebasan mereka melalui
tulisan, pergerakan sosial dan kebudayaan. Pelajar MPSI dipengaruhi oleh perjuangan PNI yang mengamalkan dasar tidak
bekerjasama dengan penjajah. Dasar tidak bekerjasama ini telah diamalkan oleh pejuang nasionalis di India yang diketuai oleh
Mahatma Gandhi. PNI mengamalkan ideology yang menganjurkan revolusi untuk menggulingkan kerajaan Belanda. Pengaruh dari
luar yang tersebar melalui majalah dan akhbar dapat membangkitkan semangat kebangsaan di kalangan orang Melayu. Mereka
berjuang untuk memajukan bidang sosial, ekonomi dan politik orang Melayu. Penduduk Tanah Melayu menguatkan semangat dan
bersatu padu untuk melepaskan diri daripada kuasa penjajah.
Tahap-tahap gerakan nasionalisme

1. Agama (1906-1926)
Pergerakan nasionalisme di Tanah Melayu pada dasarnya dipengaruhi oleh perkembangan dan perubahan yang berlaku dalam Islam.
Perubahan besar tentang pandangan dan fikiran telah bermula di Mesir dan Turki iaitu pusat pengajian tinggi Islam yang utama ketika
itu. Berbagai-bagai pembaharuan dan pandangan yang lebih moden dan sesuai dengan keadaan zaman telah dilahirkan di Mesir oleh
Sheikh Mohammad Abduh dan Jamaluddin al-Afghani. Mereka telah melahirkan gerakan Pan-Islamism. Di Turki pula muncul
Mustapha Kamal Attaturk (1880-1936) dan dibawah pimpinannya, negara Turki sedang mengalami proses pemodenan. Mereka sedar
bahawa Islam memerlukan perubahan dan penafsiran baru dan sesuai untuk menghadapi cabaran dunia yang menghadapi
perkembangan pesat.
Di peringkat permulaan, pelajar-pelajar Islam yang melanjutkan pelajaran ke Timur Tengah telah memainkan peranan penting dalam
mewujudkan kesedaran di kalangan orang-orang Melayu. Pengaruh Pan-Islamism di Mesir dan penodenan negara Turki telah
memberi kesan yang mendalam dalam jiwa pelajar-pelajar Islam dari Tanah Melayu dan juga Indonesia yang telah menubuhkan
155
persatuan yang diberi nama Perkumpulan Indonesia-Malaya (Perpindom). Mereka bercita-cita untuk menubuhkan sebuah negara
Malaya-Indonesia yang merdeka dan berdaulat.
Antara pelajar-pelajar Islam terkenal ialah Sheikh Mohammad Tahir Jalaluddin, Syed Sheikh Ahmad al-Hadi dan Sheikh Muhammad
Salim. Sheikh Mohammad Tahir dan Ahmad al-Hadi pulang ke Tanah Melayu dalam tahun 1904. Mereka terkenal sebagai golongan
terpengaruh dengan ajaran Mohammad Abduh. Mereka yang digelar “Golongan Muda (Kaum Muda)” telah ditentang oleh “Golongan
Tua (Kaum Tua)” yang tidak mahu menerima pendapat mereka. Kaum Tua telah menuduh Kaum Muda sebagai golongan yang telah
menyeleweng. Pertentangan antara keduanya sampai kemuncaknya hinggakan beberapa orang pegawai dari Kaum Muda di Negeri-
negeri Melayu terpaksa meletak jawatan lalu berpindah ke Negeri Selat. Ketika ini Kaum Tua mempunyai kedudukan yang kuat
kerana ramai dari mereka telah menjadi mufti dan kadi kerajaan. Dengan menggunakan pengaruh mereka, tulisan dari Kaum Muda
telah dilarang bawa masuk ke negeri-negeri Melayu seperti yang terjadi kepada majalah al-Manar.
Di Negeri Selat, mereka telah menjalankan kegiatan-kegiatan mereka dengan mendirikan sekolah agama dan menerbitkan majalah
serta akhbar. Antara majalah dan akhbar yang memuatkan tulisan Kaum Muda ialah al-Imam (1906), Neracha (1911), al-Manar
(1914), al-Ikhwan (1926) dan Saudara (1928). Melalui majalah dan akhbar tersebut terutamanya al-Imam dimasukkan tidak sahaja
soal-soal agama malah disentuh perkara mengenai kemunduran orang Melayu dan pentingnya pelajaran termasuk ilmu pengetahuan
baru.
Perjuangan Kaum Muda ternyata mendapat sokongan kuat dari pelajar Islam yang masih menuntut di Timur Tengah. Mereka telah
menulis dalam majalah Seruan Azhar (1925-1928) dan Pilihan Timur (1927-1929) termasuk semangat Islam. Tujuan mereka yang
utama ialah mengadakan satu gerakan Pan-Islamism yang bersifat anti penjajah dan penyatuan Tanah Melayu-Indonesia.
2. Sosioekonomi (1926-1936)
Sungguhpun golongan agama menjadi pendorong kepada gerakan kebangsaan di peringkat awalnya tetapi pengaruhnya mulai mesorot
terutama dalam tahun-tahun 1920-an disebabkan munculnya pemimpin-pemimpin yang mendapat didikan Melayu dan Inggeris.
Mereka adalah lepasan dari Maktab Melayu Kuala Kangsar yang ditubuhkan dalam tahun 1905 dan dari Maktab Perguruan Sultan
Idris, Tanjung Malim yang ditubuhkan dalam tahun 1922. Selain maktab ini, banyak sekolah lain telah didirikan seperti Penang Free
School (1816), Singapore Free School yang kemudian dikenal sebagai Raffles Institution (1823), Malacca Free School (1826), St.
John Institution di Kuala Lumpur (1905), King Edward VII Medical College di Singapura (1905) dan Raffles College (1928).
Pemimpin-pemimpin Melayu lulusan MPSI merupakan golongan yang radikal. Mereka mendapat pengaruh dari perjuangan
pemimpin Indonesia dalam meninggikan taraf ekonomi dan penguasaan politik. Di Indonesia telah didirikan Budi Utomo dalam tahun
1908, Parti Sarekat Islam dalam tahun 1912, Parti Komunis Indonesia dalam tahun 1921 dan Parti Nasional Indonesia dalam tahun
1927.
Selain itu, pemimpin Melayu mendapat pengajaran dari peristiwa yang berlaku dalam negeri iaitu pergolakan di kalangan orang Cina.
Pada tahun 1927 telah berlaku perpecahan antara Kuomintang dengan Parti Komunis China. Perpecahan ini telah menimbulkan
pertentangan di kalangan orang Cina termasuk di Tanah Melayu sendiri. Keadaan ini menyebabkan ramai orang Cina mengubah
fikiran untuk menetap di sini dan menjadikan Tanah Melayu sebagai tanahair mereka. Mereka mula menuntut supaya mereka diberi
hak dan keistimewaan. Peristiwa tersebut telah menyedarkan orang Melayu untuk mempertahankan kedudukan dan kepentingan
mereka.
Kegiatan pemimpin Melayu terutama pelajar MPSI bertambah giat apabila mereka mempunyai hubungan dengan pemimpin Indonesia
dari Parti Komunis Indonesia yang telah melarikan diri ke Tanah Melayu selepas parti itu gagal melancarkan revolusi bersenjata
dalam tahun 1926-1927. Di antara mereka yang melarikan diri ke Tanah Melayu ialah Tan Malaka, Alimin, Musso, Semaun, Darsono,
Sutan Jenin, Mukhtar Lufti dan lain-lain lagi. Pengaruh mereka sangat besar kepada perjuangan pemimpin-pemimpin di Tanah
Melayu seperti Ibrahim Yaacob.
MPSI telah meluaskan kegiatannya dengan menubuhkan Ikatan Pemuda Pelajar (IPP) dalam tahun 1929 dan Ikatan Semenanjung-
Borneo (ISB) dalam tahun 1930. Tujuan penubuhan IPP ialah menyebarkan semangat di kalangan orang Melayu agar mereka sedar
dan insaf akan nasib bangsa. Sementara ISB telah memperjuangkan konsep yang menyatukan Tanah Melayu dengan Indonesia dalam
“Indonesia Raya”. Konsep ini telah diperjuangkan oleh Ibrahim Yaacob, Hassan Haji Manan dan Yaacob Muhammad Amin.
Gerakan pelajar MPSI telah menimbulkan kebimbangan kepada pemerintah Inggeris. Kegiatan mereka telah diawasi dan akhirnya
pemerintah Inggeris mengambil langkah-langkah untuk melumpuhkan kegiatan mereka. Pensyarah-pensyarah MPSI yang terlibat
dengan gerakan politik telah ditukarkan ke tempat-tempat lain supaya ia tidak dapat mempengaruhi pelajar-pelajar baru. Selepas tahun
1931, kegiatan politik di MPSI menjadi lumpuh.
Berbeza dengan pemimpin yang mendapat didikan Barat, mereka lebih bersifat sederhana dan bekerjasama dengan pemerintah
Inggeris. Mereka memperjuangkan kedudukan orang Melayu dengan menuntut supaya pemerintah Inggeris membaiki taraf ekonomi
orang Melayu, memberi peluang kepada orang Melayu dalam perkhidmatan awam dan mengikuti pelajaran tinggi di universiti seperti
di England. Di antara mereka ialah Raja Chulan, Dato’ Abdullah Haji Dahah dan Dato’ Onn bin Jaafar.
Raja Chulan dan Dato’ Abdullah adalah anggota Majlis Mesyuarat Persekutuan (MMP) dan muncul sebagai pejuang kebajian orang
Melayu. Dalam MMP, mereka telah membantah kemasukan orang asing. Dato’ Onn pula dilantik menjadi anggota Dewan
Perundangan Negeri Johor dan telah mendesak supaya diberi jaminan bahawa beliau diberi kebebasan bersuara dan bertindak demi
kebajikan orang Melayu.
Di Singapura usaha-usaha untuk membela nasib orang Melayu telah diperjuangkan oleh Mohammad Eunos Abdullah, Tengku
Abdullah Kadir dan Embuh Suluh. Dalam bulan Mei 1926, mereka telah menubuhkan Kesatuan Melayu Singapura (KMS). KMS
memperjuangkan kedudukan orang Melayu yang masih mundur dalam semua bidang. Mohammad Eunos Abdullah menuntut agar
kedudukan orang Melayu yang sedikit bilangannya dilindungi. Perjuangan beliau telah mendapat perhatian dan akhirnya dalam tahun
1929, pemerintah Inggeris telah menyediakan satu kawasan khas bagi orang Melayu. Kawasan itu dikenal dengan nama Kampung
Melayu.
Penubuhan KMS telah memberi ilham kepada beberapa pemimpin di Negeri-negeri Melayu dan hasilnya beberapa kesatuan telah
ditubuhkan. Di Selangor telah ditubuhkan Kesatuan Melayu Selangor oleh Raja Sir Iuda, di Pahang ditubuhkan Kesatuan Melayu
Pahang oleh Tengku Muhammad Ibn Sultan Ahmad dan Dato’ Hussein bin Mohammad Taib, di Negeri Sembilan pula ditubuhkan
Kesatuan Melayu Negeri Sembilan oleh Tengku Mohammad Nasir.
156
Pengaruh KMS begitu luas sehinggakan cawangannya telah ditubuhkan di Melaka dan Pulau Pinang dalam tahun 1937. Walau
bagaimanapun, sehingga tahun 1937, perjuangan golongan sederhana itu tidak berasaskan kepada mana-mana pertubuhan politik.
Kegiatan yang bersifat sederhana itu telah mendapat perhatian dari pemerintah Inggeris. Kesan perjuangan mereka telah terbukti
dalam tahun-tahun 1930-an apabila Gabenor Cecil Clementi Smith merangkap Pesuruhjaya Tinggi Negeri-negeri Melayu Bersekutu,
melaksanakan rancangan desentralisasi yang menunjukkan sikap menyebelahi Negeri-negeri Melayu dan orang Melayu.
3. Politik (1937-1941)
Pergolakan politik di Indonesia telah memberi perangsang kepada pemimpin-pemimpin Melayu terutama yang bersifat radikal untuk
bergiat lebih aktif. Oleh sebab itu, pada awal tahun 1938, Ibrahim Yaacub dan Ishak Haji Muhammad dengan bantuan Onan Haji Siraj,
pensyarah Maktab Teknik Kuala Lumpur, serta Mustaffa Haji Hessein, pensyarah Pertanian Serdang, telah menubuhkan Kesatuan
Melayu Muda (KMM) yang merupakan parti politik Melayu yang radikal. Perjuangan KMM ialah mencapai kemerdekaan bagi Tanah
Melayu dan bersatu dengan Indonesia dalam lengkungan Indonesia-Raya. Ternyata perjuangan KMM yang terlalu radikal tidak
dipersetujui oleh beberapa pemimpin KMM sendiri seperti Ishak Haji Muhammad. Beliau berpendapat KMM hendaklah lebih
memperjuangkan hak istimewa orang Melayu dalam pentadbiran, pelajaran dan ekonomi supaya orang Melayu tidak tertindas oleh
orang mendatang.
Pada 6 Ogos 1939, semua kesatuan Melayu telah mengadakan satu kongres di Kuala Lumpur dan hasil dari kongres itu telah
ditubuhkan sebuah persatuan kebangsaan yang diberi nama Persatuan Melayu Se-Malaya. Pengerusinya ialah Tengku Ismail bin
Tengku Mohammad Yasin, pemimpin yang terkenal ketika itu. Walau bagaimanapun, persatuan itu masih bersifat bekerjasama
dengan Inggeris dan konservatif. Dalam bulan Disember 1940, sekali lagi kongres diadakan di Singapura dan turut hadir sekali ialah
wakil-wakil dari Sarawak dan Brunei. Telah diputuskan persatuan akan mengadakan kongresnya yang ketiga di Ipoh, Perak, tetapi ia
tidak dapat diadakan disebabkan meletusnya peperangan.
Pergerakan KMM telah meluas dan ia mempunyai pengaruh yang besar ke atas masyarakat Melayu. Pada tahun 1940, beberapa
cawangan KMM telah ditubuhkan di tiap-tiap negeri. Di Selangor, ia dipimpin oleh Ahmad Boestamam, di Perak oleh Raja Shariman,
di Pulau Pinang oleh Puteh Badri, di Kedah oleh Muhammad Arif, di Negeri Sembilan oleh Jaafar Sidek, di Melaka oleh Muhammad
Isa, di Muar oleh Haji Abdul Hamid Fadzil, di Batu Pahat oleh Illias Karim, di Singapura oleh Ishak Haji Muhammad, di Pahang oleh
Muhammad Yassin Salleh, di Terengganu oleh Ibrahim Fikri, di Kelantan oleh Abdul Kadir Adabi dan di Petani oleh Abdul Rasihd.
Pergerakan KMM yang bersifat anti penjajah dan tidak mahu bekerjasama telah menimbulkan kebimbangan kepada pihak Inggeris.
Pemerintahan Inggeris bertambah curiga apabila melihatkan adanya hubungan rapat antara KMM dengan pemimpin Indonesia
terutama pemimpin komunis. Oleh sebab kegiatan KMM dianggap telah membahayakan kedudukan Inggeris, maka pada 1940, kira-
kira 150 anggota KMM telah ditangkap. Antaranya ialah Ibrahim Yaacub, Ishak Haji Muhammad, Hassan Manan, Idrus Hakim,
Sutan Jenin dan Ahmad Boestmam. Mereka ditahan sehingga kedatangan tentera Jepun.
Persatuan, kesatuan dan kelab

1. Kesatuan Melayu Singapura (KMS)
KMS ditubuhkan oleh Mohammad Eunos bin Abdullah dengan dibantu oleh Embok Salleh dan Tengku Abdul Kadir pada tahun 1926.
Tujuan penubuhan KMS ialah:
a. Menggalakkan orang Melayu menumpukan perhatian terhadap negeri dan hak-hak mereka.
b. Memajukan orang Melayu dalam bidang siasah (politik) dan pelajaran.
c. Menggalakkan orang Melayu mendapat pelajaran tinggi fan ilmu pengetahuan dalam pelbagai bidang.
d. Menjadi perantaraan bagi orang Melayu menyuarakan kehendak mereka kepada Kerajaan Negeri-negeri Selat.
e. Menjaga kepentingan orang Melayu di Singapura.
KMS menggesa orang Melayu bersatu-padu dan bekerjasama demi kepentingan orang Melayu. KMS berjaya mendesak Kerajaan
Selat memberikan sebuah kawasan untuk orang Melayu. Tanah kawasan itu seluas 251 hektar. Kawasan itu telah didirikan Kampung
Melayu. Selain itu, KMS juga mendesak Kerajaan Negeri Selat menubuhkan Sekolah Pertukangan bagi orang Melayu pada tahun
1929. Kejayaan KMS di Singapura adalah besar sehingga cawangan-cawangannya ditubuhkan di Pulau Pinang dan Melaka dalam
tahun 1937. Keseluruhannya, penubuhan KMS telah memberi ilham kepada beberapa orang Melayu untuk memperjuangkan
kebebasan dan kepentingan orang Melayu.
2. PASPAM
Persatuan Sahabat Pena Malaya (PASPAM) telah ditubuhkan pada 7 April 1934. PASPAM merupakan pertubuhan Melayu yang
pertama meliputi seluruh Tanah Melayu. Pertubuhan ini membolehkan kaum Melayu dari seluruh negara bertemu dan mencari
penyelesaian kepada masalah-masalah yang dihadapi oleh kaum Melayu. Sebagai satu cara untuk menegaskan kesedaran orang
Melayu terhadap bahasanya, persatuan ini menganjurkan cogan kata “Hidup Bahasa, Hiduplah Bangsa”. Pada bulan November 1934,
PASPAM telah mengadakan persidangan kebangsaannya yang pertama di Taiping. Persidangan ini merupakan mesyuarat pertama di
peringkat kebangsaan yang diadakan di kalangan orang Melayu. Sungguhpun tiada sebarang keputusan tetap diambil dalam
persidangan tersebut tetapi ia merupakan pendorong yang membawa kepada pertambahan anggotanya. Menjelang bulan Mei 1935,
PASPAM mempunyai keahlian lebih daripada 1000 orang di seluruh Tanah Melayu dan ini meningkat kepada hampir 10000 orang
ahli menjelang pertengahan tahun 1937 dan seterusnya meningkat lagi menjadi 12000 orang. Pemimpin-pemimpin utama PASPAM
ialah Syed Alwi, S.M. Zainal Abidin, Syeikh Abdullah al-Maghribi dan Hamidun bin Mohammad Hashim. Walau bagaimanapun,
menjelang tahun 1940 perpecahan telah berlaku di kalangan pemimpin PASPAM kerana kebanyakan mereka tidak puas hati terhadap
pemimpin pusat Pulau Pinang yang terdiri daripada mereka yang berketurunan Arab dan India Islam. Namun demikian, PASPAM
telah memainkan peranan penting dalam perkembangan nasionalisme Melayu.
3. Persatuan Melayu Perak
Persatuan Melayu Perak ditubuhkan pada 18 September 1939 di Ipoh oleh 104 orang yang kebanyakannya terdiri daripada kakitangan
kerajaan. Pemimpin-pemimpin yang utama ialah Wan Mohammad Nur bin Wan Nasir dan Dr. S. Kassim. Persatuan Melayu Perak
merupakan sebuah pertubuhan yang bersifat sederhana. Ia tidak mahu terlibat dalam bidang politik tetapi menumpukan perhatian
terhadap kegiatan untuk membaiki taraf sosial dan ekonomi orang Melayu di Perak. Tujuan-tujuan utama persatuan ini ialah:
a. Menggalakkan kerjasama antara ahli-ahli.
157
b. Meninggikan taraf pendidikan dan ekonomi orang Melayu.
c. Menggalakkan ahli-ahli melahirkan taat setia kepada kerajaan dan raja.
d. Mengadakan kerjasama dengan kerajaan untuk memajukan kepentingan orang Melayu.
Sikap sederhana, dasar kerjasama serta sikap tidak mahu terlibat dalam hal politik yang didukung oleh Persatuan Melayu Perak
dikecam oleh akhbar Majlis. Akhbar Majlis menyatakan bahawa Persatuan Melayu Perak yang tidak berbau politik tidak dapat
memperbaiki keadaan orang Melayu.
4. Persatuan Melayu Selangor
Persatuan Melayu Selangor ditubuhkan pada 5 Jun 1938 di Kuala Lumpur. Pemimpin-pemimpin utamanya berasal daripada golongan
pemerintah yang kebanyakannya berpengetahuan Inggeris. Antaranya ialah Tengku Ismail bin Tengku Mohammad Yassin, Raja Bon
bin Raja Yahya, Raja Yaacob bin Raja Alang dan Raja Uda bin Raja Mohammad. Pertubuhan ini bergerak sebagai sebuah pertubuhan
politik. Tujuan-tujuannya ialah:
a. Mendesak Kerajaan Inggeris supaya menambahkan bilangan pegawai Melayu dalam Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan
Negeri Selangor.
b. Memperuntukkan jawatan-jawatan penting seperti Pendaftar dan Penolong Pendaftar Mahkamah tinggi untuk orang
Melayu.
c. Memperluaskan peluang pendidikan di peringkat pengajian tinggi bagi orang Melayu.
Persatuan ini telah membuat beberapa bantahan dan permintaan terhadap Kerajaan Inggeris. Antaranya ialah:
a. Membantah cadangan Inggeris untuk menubuhkan sebuah universiti pada tahun 1938 kerana orang Melayu yang layak
memasuki universiti masih belum mencukupi.
b. Membantah Undang-undang Simpanan Tanah Melayu yang dianggap sebagai satu cara Kerajaan Inggeris untuk
menyekat kegiatan ekonomi orang Melayu.
c. Mendesak Kerajaan Inggeris supaya bilangan askar Melayu diperbesarkan lagi sehingga menjadi 10 batalion dan sebuah
angkatan udara dan laut Melayu ditubuhkan.
Dalam usaha menjalankan aktiviti-aktiviti ini, Persatuan Melayu Selangor telah menumpukan taat setia kepada Raja-raja Melayu
dan kepada pemerintahan Inggeris.
5. Persatuan Melayu Pahang
Persatuan ini ditubuhkan pada bulan Mac 1938 di bawah pimpinan Tengku Muhammad bin Sultan Ahmad, seorang kerabat raja.
Tujuan persatuan ini ialah untuk memperjuangkan kemajuan sosioekonomi orang Melayu dan menyampaikan masalah orang
Melayu kepada Kerajaan Inggeris.
6. Persatuan Melayu Negeri Sembilan
Persatuan ini ditubuhkan pada 9 September 1938. Pemimpin utamanya ialah Tengku Mohammad Nasir dan Raja Nordin bin
Haji Mohammad Tahir. Tujuan utama persatuan ini ialah untuk menjaga dan memajukan kepentingan orang Melayu di
Singapura.
7. Persatuan Melayu Kelantan
Persatuan ini ditubuhkan pada 20 April 1939. Pemimpin utamanya ialah Nik Yahya bin Nik Daud, Haji Othman bin Tahir dan
Ahmad Ismail. Anggota-anggotanya terdiri daripada golongan kelas atasan yang berpendidikan Inggeris. Tujuan utama
persatuan ini ialah untuk menyatukan orang Melayu dan berikhtiar memajukan keadaan ekonomi dan sosialnya.
8. Kesatuan Melayu Muda
Kesatuan Melayu Muda (KMM) diasaskan oleh Ibrahim Yaacob di Kuala Lumpur pada tahun 1938. Pemimpinnya yang lain
ialah Ishak Haji Muhammad, Ahmad Boestaman, Abdul Karim Rashid, Hassan Maran, Onan Haji Siraj dan Haji Othman bin
Abdullah. Pemimpin-pemimpin ini adalah bekas penuntut MPSI. Terdapat juga pemimpin yang lain terdiri daripada Sekolah
Teknik Kuala Lumpur dan Sekolah Pertanian Serdang. Tujuan utama KMM ialah:
a. Melindungi hak-hak orang Melayu.
b. Mendapatkan kemerdekaan penuh daripada penjajah baik dari segi ekonomi, sosial dan politik.
c. Menyatukan Tanah Melayu dengan Indonesia (konsep Melayu Raya).
KMM bersifat radikal dan berani menentang British secara terbuka. KMM menerbitkan akhbar-akhbar seperti Warta Malaya, Majlis
untuk menyalurkan serta menyebarkan dasar tidak bekerjasama sebagai matlamat perjuangannya. KMM juga mendapat sambutan
baik dari bekas pelajar Melayu yang menjadi guru sekolah Melayu dan guru dan penuntut sekolah agama dari Madrasah al-Masyhor
di Pulau Pinang dan dari Ilhaya Assyariff di Gunung Semanggul, Perak selain mendapat sambutan baik bekas penuntut MPSI. Hasil
dari sokongan mereka. KMM telah membuka cawangannya di Tanah Melayu, misalnya cawangan Selangor yang dipimpin oleh
Ahmad Boestaman dan cawangan Singapura yang dipimpin oleh Ishak Haji Muhammad. Sungguhpun demikian, KMM tetap
mendapat bantahan daripada golongan yang berpendidikan Inggeris dan golongan bawahan. Golongan berpendidikan Inggeris
membantah KMM kerana KMM bersikap anti birokrasi. Golongan bawahan membantah KMM pula disebabkan mereka masih
mengharapkan kepimpinan daripada sultan-sultan dan golongan aristokrat yang dianggap sebagai pelindung masyarakat Melayu dan
rakyat jelata tidak tertarik dengan idea penyatuan Tanah Melayu dengan Indonesia. Semasa Perang Dunia Kedua, Jepun menyokong
KMM kerana hendak membangkitkan perasaan anti-Inggeris di kalangan orang Melayu. Jepun telah membebaskan mereka apabila
British menyerah kalah setelah mereka dipenjarakan oleh pihak British pada penghujung tahun 1941.
Gerakan nasionalisme zaman Jepun (1941-1945)

Kejayaan tentera Jepun menakluki Tanah Melayu dan Singapura telah menambahkan lagi semangat dan kekuatan pemimpin-
pemimpin Melayu terutama dari KMM memperjuangkan kemerdekaan Tanah Melayu. Kekalalahan tentera Inggeris di tangan tentera
Jepun telah menjatuhkan imej keagungan tentera Inggeris. Begitu juga kekalahan tentera Inggeris di Eropah telah menjejaskan
kedudukan Inggeris di Tanah Melayu. Peristiwa itu telah melenyapkan kepercayaan rakyat bahawa Inggeris adalah pelindung Tanah
Melayu. Kepercayaan ini hilang lebih-lebih lagi kemenangan tentera Jepun dicapai dalam masa yang singkat iaitu hanya dalam masa
70 hari sahaja. Hal ini juga telah menghancurkan tanggapan bahawa kuasa Barat tidak boleh dikalahkan oleh orang-orang Asia.
158
Keadaan ini menyebabkan orang Melayu terutama golongan sayap kiri yang anti British tidak lagi yakin terhadap pemerintahan
British.
Pemerintahan Jepun sedar untuk menyatakan kedudukannya di Tanah Melayu terutama untuk menentang British, mereka
hendaklah mndapat sokongan dari orang Melayu. Untuk tujuan tersebut, pemerintah Jepun telah membebaskan pemimpin Melayu
yang dipenjarakan oleh British dan mengambil langkah-langkah yang boleh mendapat kerjasama dari orang Melayu. Antara
pemimpin-pemimpin Melayu yang dibebaskan ialah Ibrahim Yaacob, Ishak Haji Muhammad dan Ahmad Boestaman.
Kegiatan KMM telah menimbulkan rasa curiga pemerintah Jepun. Pemerintah Jepun merasa kecewa kerana KMM lebih
memperjuangkan semangat kebangsaan Melayu dari menyebarkan propaganda menyokong perjuangan Jepun. Pemerintah Jepun
merasa perjuangan KMM tidak menguntungkan maka KMM dibubarkan pada akhir bulan April 1942. Sungguhpun demikian, anggota
KMM tetap meneruskan kegiatan mereka.
Pada tahun 1943, dengan sokongan pemerintah Jepun telah ditubuhkan Pasukan Pembela Tanahair (PETA) yang diketuai
oleh Ibrahim Yaacob. Anggota KMM telah memberi sokongan terhadap PETA dengan tujuan untuk meneruskan kegiatan mereka.
Tetapi tujuan pemerintah Jepun ialah untuk menggunakan PETA sebagai alat untuk menentang gerakan anti Jepun seperti Parti
Komunis Malaya dan MPAJA yang mana kedua-duanya telah mendapat bantuan dari tentera Inggeris melalui Pasukan Force 136.
Selanjutnya pemerintah Jepun telah menunjukkan minatnya untuk memberi kemerdekaan kepada Tanah Melayu. Untuk
tujuan itu maka digalakkan penubuhan Kesatuan Rakyat Indonesia Semenanjung (KERIS) yang dikuasai oleh Dr. Burhanuddin dan
Ibrahim Yaacob. KERIS memperjuangkan idea untuk mencantumkan Indonesia dengan Tanah Melayu dalam konsep yang dikenali
sebagai “Indonesia Raya”. Pemimpin KERIS sering mengadakan rundingan dengan pemimpin Indonesia seperti Sukarno dan Hatta.
Perundingan telah diadakan di Singapura pada 8 Ogos 1945 ketika Perwakilan Kemerdekaan Indonesia berada di Singapura dalam
perjalanan mereka ke Saigon. Perundingan selanjutnya diadakan sekali lagi antara Sukarno dan Hatta dengan pemimpin KERIS di
Taiping pada 12 Ogos ketika mereka dalam perjalanan pulang ke Indonesia. Dalam pertemuan itu, Ibrahim Yaacob dan Dr.
Burhanuddin berjanji akan menghantar 8 orang dari Tanah Melayu ke Jakarta dalam upacara pengisytiharaan kemerdekaan Indonesia.
Tanah Melayu akan menjadi sebahagian dari Indonesia.
Malangnya, cita-cita Ibrahim Yaacob dan pemimpin KMM yang lain telah musnah disebabkan Jepun telah menyerah kalah
dengan pihak Berikat secara tiba-tiba iaitu pada 15 Ogos 1945. Sukarno atas desakan pemimpin Indonesia yang lain dengan segera
telah mengumumkan kemerdekaan Indonesia. Pemimpin di Tanah Melayu belum bersedia berbuat demikian hinggalah tentera
Inggeris kembali ke Tanah Melayu pada September 1945. Ibrahim Yaacob berasa kecewa dan mengambil keputusan berpindah ke
Indonesia.
Pendudukan Jepun di Tanah Melayu
Pengenalan
Sejak campur tangan British di Negeri-negeri Melayu (NNM) tahun 1824, keamanan, peraturan serta kestabilan politik telah dapat
diwujudkan di Tanah Melayu. Walaupun terdapat kekacauan seperti Perang Perak (1875), Kebangkitan Pahang (1891-1895),
Kebangkitan Tok Janggut di Kelantan (1911) dan Kebangkitan Haji Abdul Rahman Limbong di Terengganu (1928) tetapi kekacauan
tersebut dianggap peristiwa kecil yang tidak menjejaskan keamanan dan peraturan di Tanah Melayu. Walau bagaimanapun, menjelang
tahun 1940-an, keamanan dan peraturan di Tanah Melayu telah tergugat akibat daripada serangan Jepun sejak 8 Disember 1941.
Mengapa Jepun menyerang Tanah Melayu
1. Pertambahan penduduk
Sejak awal abad ke-20, berlaku pertambahan penduduk di Jepun yang tidak seimbang dengan pertambahan tanah pertanian. Pada
tahun 1932, penduduk Jepun telah meningkat sebanyak 70 juta orang. Akibatnya Jepun memerlukan tanah jajahan bagi menampung
penduduk yang berlebihan.
2. Bentuk fizikal negeri Jepun
Bentuk fizikal negeri Jepun yang bergunung-ganang menyebabkan mereka tidak boleh bergantung sepenuhnya kepada pertanian.
Akibatnya, Jepun beralih kepada bidang perisdustrian. Perindustrian memerlukan bahan mentah dna pasaran. Bagi menjamin bekalan
bahan mentah dan pasaran, Jepun perlu mempunyai tanah jajahan.
3. Kejayaan Rancangan Perindustrian Meiji
Rancangan Perindustrian yang dilaksanakan semenjak pemerintahan Meiji pada tahun 1868 telah mencapai kejayaan. Kejayaan ini
mendorong Jepun untuk memperluaskan rancangan perindustriannya. Bagi menjayakan cita-cita ini, Jepun perlu mempunyai tanah
jajahan bagi menjamin bekalan bahan mentah dan pasaran yang tetap.
4. Fahaman militerisme
Fahaman militerisme telah merebak di kalangan pemimpin Jepun sejak akhir abad ke-19. Sejak tahun 1932, politik Jepun telah
dikuasai oleh golongan tentera apabila mereka menguasai Diet (parlimen). Fahaman militerisme telah membawa kepada
perkembangan imperialisme. Fahaman militerisme semakin kuat apabila Jeneral Tojo Hideki menjadi Perdana Menteri Jepun sejak 18
Oktober 1941. Pembesaran angkatan tentera telah mendorong Jepun untuk menyerang negara-negara Asia terutamanya Asia
Tenggara. Kejayaan Jepun dalam peperangan China-Jepun (1894-1895) dan peperangan Rusia-Jepun (1904-1905) telah
memperlihatkan kebangkitan kuasa Jepun. Kebangkitan ini telah membimbangkan Kuasa-kuasa Barat (KKB) kerana mereka takut
tentera Jepun akan muncul sebagai kuasa terkuat di Asia dan mencabar kepentingan mereka. Untuk menyekat kebangkitan Jepun
KKB telah mengenakan beberapa sekatan ke atas Jepun. Pada Julai 1940, Amerika Syarikat mengharamkan eksport petroleum dan
logam untuk gred I. Beberapa bulan kemudian, eksport semua jenis logam ke Jepun turut diharamkan. Sekatan ekonomi ini
menjejaskan Rancangan Pembaharuan Jepun khususnya Rancangan Pembesaran Angkatan Tentera. Pada Julai 1941, asset Jepun di
Amerika Syarikat dibekukan. Dalam Persidangan Washington 21 November 1921, nisbah angkatan laut British, Amerika dan Jepun
ditetapkan sebagai 5:5:3.
5. Kejayaan awal
Kejayaan awal yang dicapai oleh Jepun telah mendorong mereka untuk menjalankan dasar imperislisme. Di antara kejayaan
tersebut ialah kemenangan Jepun dalam Pernag China-Jepun (1894-1895) dan Perang Rusia-Jepun (1904-1905).
6. Cita-cita Jepun
159
Kerajaan dan penduduk Jepun bercita-cita supaya mereka mendapat pengiktirafan dunia dan dianggap setanding dengan
kuasa-kuasa Barat. Untuk mencapai matlamat ini, Jepun perlu mempunyai tanah jajahan seperti yang dimiliki oleh KKB.
7. Alihkan perhatian
Pada tahun 1930-an, berlaku kekacauan politik di Jepun akibat daripada perbalahan di antara golongan awam dengan tentera.
Keadaan ini mendorong pemimpin Jepun untuk melaksanakan dasar imperialisme bagi mengalihkan perhatian rakyatnya
daripada masalah-masalah dalam negeri.
8. Perang Dunia Kedua
Perang Dunia Kedua di Eropah sejak September 1939 akibat daripada serangan Jerman dan Itali ke atas negara Eropah seperti
Perancis, Belanda, Rusia dan sebagainya. Keadaan ini mendorong Jepun untuk menyerang negara-negara Asia terutamanya Asia
Tenggara kerana ia yakin KKB tidak mampu untuk mempertahankan tanah jajahan mereka di Asia.
9. Kebangkitan nasionalisme
Sejak awal abad ke-20 berlaku kebangkitan nasionalisme di Asia yang bertujuan untuk membebaskan negara mereka dari
penjajahan Barat. Jepun yakin bahawa kedatangannya akan mendapat sokongan penduduk tempatan lebih-lebih lagi mereka
telah diyakinkan yang Jepun merupakan pembebas yang akan menyingkirkan KKB dari negara Asia.
10. Peranan Zaibatsu
Kejayaan Rancangan Pembaharuan Meiji telah melahirkan gergasi ekonomi yang dikenali sebagai zaibatsu. Golongan ini
berpengaruh kerana kekayaan mereka dan menjadi penyokong kuat parti-parti politik. Golongan zaibatsu telah mempengaruhi
pemimpin Jepun untuk melaksanakan dasar imperislisme supaya Jepun akan mempunyai tanah jajahan dan menjamin bekalan
bahan mentah serta pasaran bagi barangan mereka.
11. Perjanjian kerjasama
Perjanjian-perjanjian yang telah ditandatangani oleh Jepun mendorong ia untuk melaksanakan dasar imperialisme. Pada
September 1940, Jepun menandatangani perjanjian kerjasama dengan Jerman dan Itali. Mengikut perjanjian tersebut Jerman dan
Itali akan menyerang negara Eropah dan Afrika manakala Jepun negara Asia. Pada Disember 1940, Perjanjian Kerjasama
dengan Siam ditandatangani. Dalam perjanjian ini, Siam membenarkan Jepun membenarkan negaranya sebagai pengkalan untuk
menyerang Indo-China, Tanah Melayu dan Burma. Pada April 1911, Jepun menandatangani Perjanjian Berkecuali dengan
Rusia.
12. Balas dendam
Jepun menyerang Tanah Melayu dengan tujuan untuk membalas dendam terhadap British dan orang Cina di Tanah Melayu
kerana membantu negeri China menentang Jepun semasa perang China-Jepun 1937. Orang Cina di Tanah Melayu telah
menjalankan kutipan derma untuk membantu negeri Chian. Dalam tempoh 1937-1941, sebanyak $146 juta telah dikumpul oleh
orang Cina di Tanah Melayu membantu negeri China menentang Jepun. Selain itu, terdapat ramai pemuda Cina dihantar ke
China dalam usaha untuk menentang Jepun.
13. Tanah Melayu kaya
Jepun menyerang Tanah Melayu kerana Tanah Melayu kaya dengan bahan mentah yang diperlukan oleh industrinya seperti bijih
timah dan getah. Selain itu, Tanah Melayu boleh dijadikan pasaran kepada keluaran industri Jepun.
14. Daerah Kemakmuran Bersama
Serangan Jepun ke atas Tanah Melayu merupakan sebahagian daripada rancangan Jepun untuk mewujudkan “Daerah
Kemakmuran Bersama” yang berpusat di Jepun. Negeri-negeri yang akan digabungkan dalam rancangan ini termasuklah Korea,
Manchuria, China, Indo-China, Siam, Burma, Tanah Melayu, Filipina, India, Indonesia, Australia dan New Zealand.
Kemaraan tentera Jepun

8 Disember 1941 -Kota Bahru
10 Disember 1941-Jitra
13 Disember 1941-Alor Setar,Kuala Terengganu
17 Disember 1941-Pulau Pinang
21 Disember 1941 -Taiping
24 Disember 1941 - Kuala Kangsar
28 Disember 1941 -Ipoh
31 Disember 1941 -Kuantan
7 Januari 1942 -Slim River
11 Januari 1942-Kuala Lumpur
15 Januari 1942 -Gemas
21 Januari 1942 -Segamat
24 Januari 1942 -Keluang
26 Januari 1942 -Mersing
31 Januari 1942 -Johor Bahru
7-15 Februari 1942 -Singapura
Mengapa Jepun mudah menguasai Tanah Melayu

1. Kesilapan strategi
British menjangka Jepun akan menyerang Tanah Melayu melalui Singapura. Akibat daripada jangkaan ini, maka kekuatan pertahanan
British di Tanah Melayu tertumpu di Singapura, sedangkan pertahanan belakangnya lemah. Tindakan Jepun menyerang Tanah
Melayu melalui Utara di mana pertahanan British amat lemah menjadi faktor Jepun mudah menguasai Tanah Melayu.
2. British tidak bersedia
British di Tanah Melayu memang tidak bersedia untuk menghadapi serangan Jepun. Dalam masa yang sama ia terlibat dalam Perang
Dunia Kedua di Eropah menentang Jerman. Akibatnya kekuatan tentera British terbahagi dua iaitu untuk peperangan di Eropah dan
160
untuk mempertahankan Tanah Melayu serta tanah jajahan lain seperti Burma dan sebagainya. Pertahanan Tanah Melayu
berdasarkan andaian bantuan dari British akan diperolehi jika Tanah Melayu diserang. Walau bagaimanapun semasa serangan Jepun,
bantuan dari British tidak diperolehi kerana British sedang menghadapi kesulitan di Eropah. Ia baru sahaja pulih daripada kekalahan
di Perancis dan sedang membantu Rusia menghadapi Jerman.
3. Sokongan tempatan
Sokongan penduduk tempatan juga menjadi faktor memudahkan Jepun menguasai Tanah Melayu. Kedatangan Jepun mendapat
sokongan penduduk tempatan kerana ia dianggap pembebas yang akan membebaskan Tanah Melayu dari British. Golongan kiri
khususnya Kesatuan Melayu Muda di bawah pimpinan Ibrahim Yaacob telah bekerjasama dengan Jepun.
4. Kelebihan tentera Jepun
Tentera Jepun lebih terlatih terutamanya dalam peperangan di hutan kerana mendapat latihan di Indo-China dan Taiwan. Mereka
dilatih untuk menghadapi masalah-masalah tropika seperti cuaca, penyakit dan lain-lain lagi. Malah terdapat di antara mereka yang
sudah berpengalaman dalam perang di negeri Chian. Selain itu, tentera Jepun dipimpin oleh pegawai-pegawai yang berkebolehan
seperti Jeneral Yamashita dan Leftenan Jeneral Tsuji. Tentera Jepun lebih bersemangat berbanding dengan tentera British. Mereka
sanggup berkorban untuk kepentingan bangsa, negara dan maharaja disamping amat patuh kepada arahan ketua. Kejayaan-kejayaan
awal yang mudah telah menaikkan lagi semangat tentera Jepun. Akibat daripada semangat yang tinggi inilah, tentera Jepun berjaya
mengalahkan British walaupun bilangan tentera mereka hanya 60000 orang sedangkan tentera British seramai 130000 orang. Taktik
peperangan Jepun dianggap lebih baik dan paktis. Contohnya penggunaan basikal memudahkan gerakan mereka dari Utara ke Selatan
Tanah Melayu. Kelengkapan perang Jepun dianggap setanding dengan kelengkapan perang British malah kapal terbang Jepun yang
dikenali sebagai “zero fighter” dianggap dua kali ganda lebih baik dan lebih banyak daripada kapal terbang British.
5. Persediaan Jepun
Walaupun rancangan untuk menyerang Tanah Melayu dibuat pada 1940 tetapi dalam masa 6 bulan sahaja Jepun berjaya memperolehi
segala maklumat mengenai pertahanan British di Tanah Melayu seperti kedudukan pengkalan, bilangan tentera, kelengkapan
peralatan dan sebagainya. Jepun mempunyai rangkaian pengintipan terbaik di Asia ketika itu. Ia mengetahui kekuatan pertahanan
British di Tanah Melayu bertumpu di Singapura manakala pertahanan belakangnya lemah. Oleh itu, Jepun mengambil keputusan
untuk menyerang Tanah Melayu dari Utara dimana British amat lemah. Jepun juga telah mengetahui lapangan terbang British yang
strategik seperti Alor Setar, Taiping dan Kota Bahru. Langkah awal yang dijalankan oleh Jepun adalah menguasai lapangan terbang
tersebut bagi melumpuhkan pertahanan udara British. Selain itu, Jepun juga mengetahui 2 barisan tentera yang terkuat di Tanah
Melayu iaitu Jitra dan Slim River.
6. Strategi peperangan
Strategi peperangan Jepun juga menjadi faktor yang memudahkan ia menguasai Tanah Melayu. Jepun menyerang Tanah Melayu
melalui Utara di mana pertahanan British amat lemah. Ia juga telah menyerang Tanah Melayu pada musim tengkujuh dan British
tidak menyangka Jepun akan menyerang pada masa itu. Dalam usaha melumpuhkan angkatan laut British, Jepun telah
menenggelamkan 2 buha kapal British iaitu Repulse dan Prince of Wales berhampiran Pulau Tioman pada 10 Disember 1941.
Akibatnya British tidak mempunyai pertahanan laut bagi mempertahankan pantai-pantai Tanah Melayu. Keadaan ini
memudahkan Jepun menyerang dan menguasai pantai-pantai Tanah Melayu. Dalam usaha untuk melumpuhkan pertahanan
udara British, Jepun telah menyerang kapal terbang dan menguasai lapangan terbang tentera British. Lapangan terbang Alor
Setar dikuasai pada 12 Disember 1941, Kota Bahru 8 Disember 1941 dan Taiping pada 21 Disember 1941. Keadaan ini
membolehkan Jepun menguasai ruang udara Tanah Melayu.
7. Perjanjian dengan Siam
Perjanjian dengan Siam pada 11 Disember 1940 juga menjadi faktor yang memudahkan Jepun menguasai Tanah Melayu. Akibat
daripada perjanjian ini, Siam membenarkan Jepun menggunakan negerinya sebagai pengkalan untuk menyerang Tanah Melayu.
Oleh itu kita dapati Jepun mula menyerang Tanah Melayu melalui Siam.
8. Semangat tentera British
Semangat tentera British amat lemah jika dibandingkan dengan tentera Jepun. Kekalahan-kekalahan awal yang begitu mudah
melemahkan lagi semangat tentera British. Tentera British yang kebanyakan terdiri daripada tentera India bukan sahaja muda
tetapi berpengalaman dalam peperangan. Semangat tentera India kian luntur akibat daripada peperangan Jepun “Asia untuk
Asia” yang menyeru orang India untuk bekerjasama dengan Jepun bagi membebaskan negeri India dari penjajahan British.
Untuk menjayakan propaganda ini, Jepun telah menggunakan pemimpin buangan India iaitu Subhas Chandra Boes.
9. Kuasa-kuasa lain
Semasa Jepun menyerang Tanah Melayu, British tidak mendapat bantuan kuasa-kuasa Barat yang lain kerana mereka terlibat
dalam peperangan menentang Jerman dan Itali di Eropah dan Afrika. Selain itu, KKB lain juga terpaksa mempertahankan tanah
jajahan mereka daripada serangan Jepun. Sebagai contoh, Perancis di Indo-China, Amerika di Filipina dan Belanda di Indonesia.
10. Penyelarasan
Kejayaan Jepun menguasai Tanah Melayu dengan mudah kerana adanya penyelarasan di antara angkatan darat, laut dan udara.
Pentadbiran Jepun di Tanah Melayu

Kerajaan Jepun menubuhkan pentadbiran tentera di Tanah Melayu. Pentadbiran Tanah Melayu dibahagikan dua:
1. Negeri-negeri Selat
Negeri-negeri Selat diperintah oleh seorang Gabenor yang beribu pejabat di Singapura. Nama Singapura diubah kepada
“Syonan” yang bermaksud “Cahaya Selatan”.
2. Negeri-negeri Melayu
Pada bulan Ogos 1943, Negeri-negeri Melayu Utara diserahkan kepada Siam sebagai balasan kepada Siam yang memberikan
laluan untuk memasuki Tanah Melayu. Negeri-negeri Melayu yang lain dan Sumatera (sehingga April 1943) disatukan.
Semenanjung Tanah Melayu dikenali sebagai “Malai Baru”. Kawasan ini dibahagikan kepada 8 wilayah dan setiap wilayah
diketuai oleh seorang Gabenor Jepun. Gabenor ini menerima arahan dari Presiden (Gunseikan) yang beribu pejabat di Singapura.
Gabenor ini dibantu oleh Majlis Penasihat Melayu dan Majlis Perundangan. Gabenor menjadi pengerusi majlis-majlis ini dan
161
Sultan menjadi naib pengerusinya. Majlis Mesyuarat Negeri menjadi sebuah badan penasihat. Sultan-sultan kekal sebagai
ketua negeri masing-masing dan hanya dibenarkan melaksanakan kuasanya dalam hal ehwal agama Islam dan adat resam
Melayu. Jepun juga menubuhkan 3 jenis pasukan perisikan tentera:
a. Kempeitai
Perisik di kalangan masyarakat untuk mengawal keamanan. Kempeitai sangat kejam dan telah membunuh ramai orang.
b. Teitikan
Pasukan mata-mata gelap yang bertugas mencari orang yang menentang Jepun.
c. Toko
Merisik di seluruh Tanah Melayu.
Dasar Jepun di Tanah Melayu

1. Dasar pemerintahan
Pemerintahan Jepun di Tanah Melayu bermula pada 15 Februari 1942 apabila Leftenan Jeneral Percival menyerah kalah secara
rasmi kepada Jepun. Seterusnya Tanah Melayu dijadikan sebagai Tanah Jajahan Jepun. Sejak permulaannya, Tanah Melayu
telah disatukan dengan Sumatera atas sebab strategi ketenteraan dan politik. Jepun menganggap Tanah Melayu dan Sumatera
sebagai pusat pergerakan tentera bagi laut-laut di Selatan. Selain itu, penyatuan ini juga bertujuan untuk mendapat sokongan
orang Melayu serta untuk membangkitkan semangat Pan-Malayan. Sungguhpun begitu, Jepun gagal dalam usahanya ini kerana
ketaatan orang Melayu pada dasarnya adalah terhadap negeri-negeri mereka dan bukannya terhadap Pan-Malayan. Oleh itu, pada
bulan April 1943, Sumatera dipisahkan dari Tanah Melayu.
2. Dasar perkauman
Dasar Jepun terhadap kaum di Tanah Melayu berbeza-beza kerana setiap kaum mempunyai kepentingannya sendiri.
a. Orang Melayu
Pihak Jepun ingin mendapat sokongan orang Melayu. Oleh itu, mereka lebih mengutamakan orang Melayu terutama golongan elit.
Ramai orang Melayu dilantik menjadi Pegawai Daerah. Lebih ramai orang Melayu diambil bekerja dalam perkhidmatan kerajaan
terutamanya dalam bidang pentadbiran awam, polis dan tentera. Sikap pro-Melayu ini juga bertujuan memastikan orang Melayu tidak
bersatu dengan penduduk Cina menentang pemerintahan Jepun. Dasar pro-Melayu ini diperhebatkan lagi dengan menggalakkan orang
Melayu menubuhkan pertubuhan seperti KERIS untuk memperjuangkan kemerdekaan. Akan tetapi, orang Melayu tetap membenci
Jepun kerana mengalami penderitaan, kebuluran dan ketakutan.
b. Orang Cina
Layanan orang Jepun terhadap orang Cina sungguh buruk sekali. Hal ini adalah kerana Jepun mengetahui yang orang Cina membantu
perjuangan Kerajaan Nasionalis China menentang Jepun sejak tahun 1937. Dasar anti-Cina bertambah lagi disebabkan oleh
penglibatan orang Cina dalam MPAJA dan Parti Komunis Malaya yang begitu giat menentang Jepun. Justeru itu, Jepun telah bersikap
kasar dan keras serta melakukan kezaliman ke atas orang Cina di Tanah Melayu. Walau bagaimanapun, dasar anti-Cina ini terpaksa
diubah dan Jepun bersikap lebih lembut kerana mengalami kekurangan makanan dan kekalahan dalam peperangan dengan Amerika
Syarikat. Pihak Jepun memerlukan bantuan makanan daripada golongan pedagang Cina dan kerjasama orang Cina dalam ekonomi.
Perubahan dasar itu juga tidak berjaya mengukuhkan pemerintahan Jepun.
c. Orang India
Jepun berbaik-baik dengan orang India kerana ingin mendapatkan sokongan orang India dalam usahanya menawan India. Dalam hal
ini, Jepun membantu penubuhan Liga Kemerdekaan India dan Tentera Nasional India serta Kerajaan Buangan India iaitu Azad Hind
di Singapura yang di bawah pimpinan Subhas Chandra Bose. Sungguhpun demikian, orang India juga tidak terlepas daripada kerahan
buruh paksa serta penyeksaan, penderitaan dan kebuluran, pengangguran dan ketakutan sepertimana yang dialami oleh orang Melayu
dan Cina.
3. Dasar ekonomi
Ekonomi urusniaga bebas ditukar kepada ekonomi kawalan. Penanaman padi diutamakan supaya pengeluaran makanan mencukupi.
Rancangan 3 tahun sara diri dijalankan. Padi Taiwan diperkanalkan untuk penanaman dua kali setahun. Tanaman ubi kayu, sagu dan
lada hitam giat ditanam. Rancangan Jepun untuk menghasilkan tanaman sara diri tidak berjaya. Pengeluaran barang makanan seperti
beras tidak mencukupi. Ekonomi Tanah Melayu merosot dan menjadi lumpuh kerana:
a. Rancangan ekonomi tidak dapat dijalankan kerana serangan pihak Berikat.
b. Banyak kapal kargo yang menghantar keperluan pertanian diserang oleh pihak Berikat.
c. Perdagangan menjadi lumpuh kerana sekatan ekonomi.
d. Barang keperluan yang diimport berkurangan.
e. Perusahaan timah dan getah telah diabaikan.
Walau bagaimanapun, perusahaan besi dan bauksit menjadi maju sebab ia penting bagi pembinaan kelengkapan perang. Dari segi
matawang, nilai mata wang adalah rendah kerana pengeluaran wang pokok pisang yang tidak dikawal. Selain itu, pengeluaran barang
utama juga dikawal rapi. Permit juga dikenakan terhadap semua jenis pengangkutan dan perdagangan. Pihak Jepun juga memaksa
nelayan menjual ikan kepada wakil-wakil Jepun. Pemerintah Jepun juga melaksanakan catuan pembelian beras dimana:
a. Setiap keluarga dihadkan kepada 2 gantang beras sebulan.
b. Pembelian beras mesti menggunakan kupon yang diperolehi daripada Pejabat Kawalan Makanan di bandar.
Kekurangan makanan dan kadar inflasi yang tinggi menyebabkan penduduk terpaksa menanam bahan makanan sendiri seperti ubi
kayu. Selain itu, penduduk juga membuat gula daripada nila kelapa, garam dari air laut dan baju dari kulit kayu dan guni.
4. Dasar pendidikan
Jepun berusaha menghapuskan pengaruh Barat dengan melaksanakan rancangan “Penjepunan”. Kerajaan Jepun mahu mewujudkan
sikap taat setia penduduk di Tanah Melayu terhadap Maharaja Jepun. Langkah-langkah yang dilaksanakan melalui rancangan
“Penjepunan” ialah:
a. Pendidikan Barat dihapuskan dengan mengharamkan penggunaan Bahasa Inggeris dan mata pelajaran Inggeris.
b. Bahasa Cina diharamkan di sekolah-sekolah Cina.
162
c. Bahasa Jepun (Nippon-Go) menjadi bahasa pengantar di semua sekolah.
d. Tiap-tiap hari pelajar mesti menyanyi lagi kebangsaan Jepun.
e. Guru, pelajar dan belia diajar bahasa dan kebudayaan Jepun.
f. Kursus bahasa dan minggu bahasa Jepun diadakan.
g. Kelulusan bahasa Jepun penting bagi kenaikan pangkat.
h. Perpustakaan sekolah dilengkapi dengan buku-buku Jepun.
i. Bahasa Jepun digunakan dalam perkhidmatan pos dan telegraf.
j. Pelajaran percuma, cuti perayaan agama dan budaya Jepun diberikan.
Kesan-kesan Pendudukan Jepun

Pengenalan
Jepun mula menyerang Tanah Melayu pada 8 Disember 1941 dan dalam tempoh kira-kira 70 hari ia berjaya menguasai seluruh Tanah
Melayu apabila Ketua Turus Tentera Berikat iaitu Leftenan Jeneral Percival menyerah kalah kepada Panglima Tentera Jepun iaitu
Leftenan Jeneral Yamashita Tomoyuki di Singapura pada 15 Februari 1942. Sejak itu, Tanah Melayu ditadbir oleh pihak tentera
Jepun sehingga 15 Ogos 1945. Walaupun pendudukan Jepun hanya selama 3 tahun 6 bulan tetapi ia telah meninggalkan beberapa
kesan sama ada politik, ekonomi mahupun sosial.
Kesan-kesan
1. Politik
Selepas menguasai Tanah Melayu, Jepun menyusun semula pentadbiran dengan meletakkan Tanah Melayu di bawah pentadbiran
tentera yang dikenali sebagai Malaya Military Administration (MMA) sesuai dengan keadaan peperangan ketika itu. Matlamat utama
MMA ialah untuk memulihkan ketertiban awam, mengeksploitasikan sumber-sumber penting untuk menampung ekonomi perang dan
menjamin bekalan yang cukup bagi keperluan tenteranya di Tanah Melayu. Dalam menjalankan pentadbiran, MMA dibantu oleh
Polis Rahsia Jepun dan Badan Perisikan Jepun yang dikenali sebagai Kempeitai Tekkikan dan Toko. Negeri-negeri Selat (NNS)
ditadbir secara langsung oleh Jepun manakala sistem kerajaan di negeri-negeri lain diteruskan dan diletakkan di bawah kawalan
langsung seorang Gabenor Jepun. Majlis Mesyuarat Negeri ditukarkan menjadi Majlis Penasihat. Majoriti ahlinya adalah orang Jepun
dan orang Melayu. Walau bagaimanapun, kuasa sebenar berada di tangan Jepun. Untuk mendapat sokongan orang Melayu, Jepun
mengekalkan institusi Sultan sebagai pentadbir bersama-sama dengan pihak Jepun.
Pada peringkat awal pendudukan Jepun, Sumatera digabungkan dengan Tanah Melayu di bawah satu pentadbiran yang berpusat di
Singapura yang dikenali sebagai Shonan. Walau bagaimanapun, penyatuan ini gagal dan Sumatera dipisahkan dari NNM daripada
segi pentadbiran pada tahun 1944.
Pendudukan Jepun telah mengakibatkan kesedaran politik yang mendalam di kalangan penduduk Tanah Melayu terutamanya orang
Melayu. Hal ini dijelaskan oleh Yoji Akashi dalam bukunya “The Japanese Military Administration in Malaya”. Anthony Hill dalam
bukunya “Division in Malaya” menegaskan “The Japanese regime and its aftermath awakened for the first time the political
consciousness among the Malay People. They certainly developed it, leading its solidarity and direction”. Manakala John Fustons
dalam bukunya “Malay Politic in Malaysia” menegaskan yang pendudukan Jepun telah “politicize the Malay Peasantry to the extent
that they were available for mass mobilization immediately after the war”. Penderitaan yang dialami dan propaganda Jepun “Asia
untuk Asia” telah membangkitkan kesedaran penduduk tempatan untuk berjuang menuntut kebebasan politik dan kemerdekaan.
Dalam menjalankan pentadbiran Jepun lebih mengutamakan orang Melayu kerana ia menganggap Tanah Melayu sebagai hak orang
Melayu. Dalam buku yang sama Yoji Akashi menjelaskan “In the early stage of accupation, the MMA was obliged to regard the
Malays as the rightful owner of Malaya while the Chinese and Indian as subordinate races”. Orang Melayu diberi peluang memegang
jawatan-jawatan pentadbiran seperti Pegawai Daerah dan sebagainya. Dalam Majlis Penasihat bilangan ahli Melayu melebihi bilangan
bangsa-bangsa lain. Sebagai contoh, di Perak 14/20, di Negeri Sembilan 7/12 dan di Pahang 5/9. Pengalaman dalam pentadbiran yang
diterima oleh orang Melayu telah memberi keyakinan diri dan menyedarkan mereka bahawa orang Melayu mampu mentadbir negeri
mereka sendiri.
Dasar Jepun terhadap orang India agak memuaskan kerana ia mengharapkan sokongan mereka dalam usaha untuk menjayakan
rancangan Jepun untuk menguasai India. Orang India digalakkan bekerjasama dengan Jepun bagi membebaskan India daripada
British. Mereka diminta menganggotai Tentera Kebangsaan India (MIA) yang ditubuhkan oleh Jepun di Tanah Melayu. Dengan
tujuan mendapatkan sokongan orang India juga, Jepun menubuhkan Kerajaan India Buangan yang dikenali sebagai Azad Hind di
Singapura di bawah pimpinan Subhas Chandra Bose. Dasar Jepun terhadap orang India telah menimbulkan masalah dalam usaha
untuk mewujudkan semangat kenegaraan di kalangan orang India di Tanah Melayu.
Dasar orang Jepun terhadap orang Cina amat berbeza daripada dasar mereka terhadap orang Melayu dan India. Selepas menguasai
Tanah Melayu mereka melakukan pembunuhan beramai-ramai dan lain-lain kezaliman ke atas orang Cina. Keadaan ini berlaku
kerana permusuhan di antara Negeri Jepun dan Negeri China. Selain itu, Jepun marah kepada orang Cina di Tanah Melayu yang telah
membantu Negeri China semasa Jepun menyerang China 1937. Akibat daripada tindakan Jepun, ramai orang Cina melarikan diri ke
dalam hutan bagi mengelakkan penindasan Jepun dan seterusnya menganggotai Parti Komunis Malaya (PKM). Dasar Jepun terhadap
orang Cina dan India telah menebalkan lagi semangat kecinaan dan keindiaan di kalangan orang Cina dan India di Tanah Melayu.
Kekalahan British dengan begitu mudah telah menjatuhkan maruah British dan telah melenyapkan “mitos superioriti” yang
menganggap kuasa Barat tidak boleh dikalahkan oleh kuasa Timur. Cara mereka diusir oleh Jepun serta cara tawanan dilayan telah
menjatuhkan lagi maruah British. Kekalahan British menyedarkan penduduk tempatan bahawa mereka tidak boleh bergantung kepada
British untuk mempertahankan Tanah Melayu. Keadaan ini menyedarkan penduduk tempatan supaya berusaha sendiri bagi
mempertahankan hak-hak dan kepentingan serta tanah air mereka.
Tindakan Jepun menyerahkan Negeri-negeri Melayu Utara kepada Siam pada Ogos 1943 menyedarkan penduduk
tempatan bahawa Jepun tidak berminat untuk memberi kemerdekaan kepada Tanah Melayu. Jepun yang dianggap sebagai
pembebas yang akan membebaskan Tanah Melayu juga merupakan kuasa penjajah. Apa yang berlaku sebenarnya ialah
penjajahan British digantikan dengan penjajahan Jepun malah penjajahan Jepun lebih kejam daripada penjajahan British.
163
Permusuhan yang timbul dengan orang Cina akibat pendudukan Jepun telah menyedarkan orang Melayu untuk bangun
memperjuangkan hak-hak kepentingan mereka sebagai bumiputera Tanah Melayu. Jepun dengan nasionalis-nasionalis Melayu telah
menimbulkan lagi semangat nasionalisme. Jepun memberi sokongan kepada Kesatuan Melayu Muda (KMM) pimpinan Ibrahim
Yaacob. Ia juga telah menubuhkan Pasukan Tentera Sukarela (PETA) atau Pembela Tanah Air yang lebih dikenali sebagai Giyu Gun
di bawah pimpinan Ibrahim Yaacob. Selepas menduduki Tanah Melayu, Jepun membebaskan nasionalis-nasionalis yang dipenjarakan
oleh British seperti Ibrahim Yaacob, Ishak Haji Muhammad dan Ahmad Boestamam. Pembebasan telah membolehkan perjuangan
nasionalisme diteruskan.
Pendudukan Jepun telah memberi peluang kepada PKM untuk berkembang. Ia mula mendapat sokongan ramai terutamanya daripada
orang Cina dan dianggap sebagai pelindung mereka daripada penindasan Jepun. Apabila Tanah Melayu dikuasai Jepun, anggota-
anggota PKM lari ke dalam hutan untuk meneruskan perjuangan. Mereka telah menyertai Malayan Anti-Japanese Union (MAJU)
yang ditubuhkan oleh British. PKM seterusnya menubuhkan Tentera Anti Jepun Rakyat Malaya atau Malayan People anti-Japanese
Army (MPAJA). MPAJA mendapat bantuan seperti senjata, makanan, ubat-ubatan dan latihan daripada pihak Berikat terutamanya
Pasukan 136. Pengalaman dalam peperangan di hutan dan senjata yang diperolehi semasa pendudukan Jepun amat menguntungkan
PKM terutamanya dalam usaha untuk menjayakan matlamat mereka. Semasa pendudukan Jepun, mereka menyerang hendap tentera
Jepun dan menjalankan pengintipan bagi pihak British. Selepas pendudukan Jepun, PKM muncul sebagai parti yang kuat dan teratur.
Mengenangkan jasa PKM membantu British menentang Jepun, ia diterima sebagai parti yang sah sejak tahun 1945. Kegagalan untuk
mencapai matlamat melalui perlembagaan telah mendorong PKM melakukan pemberontakan bersenjata sejak 16 Jun 1948 bagi
menjayakan matlamat mereka menguasai Tanah Melayu dan seterusnya menubuhkan Republik Komunis Malaya.
Pendudukan Jepun telah mengakibatkan munculnya kesedaran politik secara berparti dan berpersatuan di kalangan penduduk Tanah
Melayu selepas pendudukan Jepun. Di antara parti-parti yang wujud ialah UMNO, MCA, MIC, API, AWAS, PKMM, Hizbul
Muslimin dan sebagainya.
Idea kemerdekaan juga didapati akibat daripada pendudukan Jepun. Ia telah berjanji untuk memberi kemerdekaan kepada Tanah
Melayu di bawah lingkungan “Indonesia Raya”. Untuk tujuan tersebut, Kesatuan Rakyat Indonesia Semenanjung (KRIS) telah
ditubuhkan pada Julai 1945. Rundingan telah diadakan di antara pemimpin Tanah Melayu iaitu Ibrahim Yaacob dan Dr. Burhanuddin
dengan pemimpin Indonesia iaitu Sukarno dan Hatta untuk menjayakan matlamat kemerdekaan bersama. Rundingan diadakan di
Singapura pada 8 Ogos 1945 dan Taiping pada 12 Ogos 1945. Walau bagaimanapun, KRIS gagal memperjuangkan kemerdekaan
Tanah Melayu akibat daripada kekalahan Jepun pada 15 Ogos 1945.
2. Ekonomi
Ekonomi dan taraf hidup rakyat Tanah Melayu mengalami kemerosotan semasa pendudukan Jepun. Ekonomi Tanah Melayu yang
bergantung kepada eksport bijih timah dan getah mengalami kemerosotan kerana pengeluaran berkurangan akibat peperangan dan
juga kerana dasar “Bumi Hangus” yang diamalkan oleh British dimana mereka telah merosakkan pokok-pokok getah, kilang-kilang,
lombong-lombong dan jentera perlombongan sebelum beundur dari Tanah Melayu bagi mengekalkannya daripada jatuh ke tangan
Jepun. Tanah Melayu juga telah putus daripada pasaran antarabangsa bijih timah dan getah kerana Jepun mengharamkan eksport
keduanya kecuali Jepun.
Selain itu, Jepun juga mengeksploitasikan sumber-sumber yang diperlukan di negeri Jepun terutamanya besi dan bauksit. Semasa
pendudukan Jepun, Tanah Melayu mengalami kekurangan barang pengguna khususnya tekstil dan makanan. Pada tahun 1943, Tanah
Melayu hanya menghasilkan 37.5% daripada beras penduduknya. Walaupun Burma yang banyak menghasilkan beras juga dikuasai
oleh Jepun tetapi import beras dari Burma tergendala kerana masalah peperangan. Beberapa langkah telah dijalankan atas arahan
Jepun bagi menambahkan pengeluaran beras Tanah Melayu. Di antara langkah-langkah tersebut ialah menggalakkan penanaman padi
2 kali setahun, memperkenalkan benih padi daripada Taiwan, membuka tanah pertanian baru dan sebagainya. Walau bagaimanapun,
pengeluaran beras Tanah Melayu tetap tidak mencukupi untuk keperluan penduduknya. Akibatnya penduduk Tanah Melayu terpaksa
bergantung kepada tanaman lain seperti jagung, pisang, ubi kayu dan sebagainya. Semasa Jepun, Tanah Melayu mengalami inflasi
kerana pengedaran wang kertas yang tidak terkawal dan kekurangan barang pengguna terutamanya makanan. Pada tahun 1945,
pengedaran wang kertas di Tanah Melayu berjumlah $4000 juta sedangkan sebelum pendudukan Jepun pengedaran wang kertas
hanya $200 juta. Kemusnahan sistem perhubungan dan lain-lain infrastruktur yang tidak dibaiki oleh Jepun telah mengakibatkan
kemerosotan ekonomi Tanah Melayu. Walapun Jepun melaksanakan beberapa industri seperti kilang kasut, tayar dan sebagainya,
tetapi ia tidak mencapai kejayaan.
3. Sosial
Pendudukan Jepun telah menimbulkan pelbagai penderitaan pada rakyat Tanah Melayu. Kekejaman polis rahsia Jepun khususnya
Kempeitai telah menambahkan lagi penderitaan rakyat Tanah Melayu terutamanya mereka yang anti-Jepun seperti orang Cina. Ramai
orang Cina telah dibunuh dan dizalimi oleh Jepun menyebabkan mereka lari ke dalam hutan. Mereka tinggal di dalam hutan dan
menanam tanaman makanan untuk keperluan sendiri. Tidakan orang Cina telah membawa kepada permulaan wujudnya masalah
setinggan selepas Perang Dunia Kedua. Semasa Jepun, terutamanya orang India telah dijadikan buruh paksa dan dihantar ke
sempadan Thai-Burma untuk membina jalan keretapi. Kekurangan makanan dan penyakit menyebabkan ramai meninggal dunia
sehingga jalan keretapi itu dikenali sebagai “Jalan Keretapi Maut”. Kekurangan makanan terutamanya beras telah menimbulkan
pelbagai penyakit. Di antara penyakit yang banyak membawa maut ialah malaria dan beri-beri. Masalah penyakit semakin serius
kerana kekurangan ubat lebih-lebih lagi bila ubat-ubat telah dirampas oleh tentera Jepun bagi keperluan mereka di Tanah Melayu.
Pendudukan Jepun telah mengakibatkan wujudnya permusuhan kaum di antara orang Melayu dengan orang Cina akibat daripada
dasar Jepun yang berbeza kepada kaum-kaum tersebut. Layanan baik Jepun kepada orang Melayu telah menimbulkan kemarahan
orang Cina. Malah Jepun telah mengambil orang Melayu untuk dijadikan polis dan tentera dimana mereka digunakan oleh Jepun
untuk menentang MPAJA yang terdiri daripada orang Cina. Tindakan orang Melayu menjadi pengintip Jepun telah menambah lagi
kemarahan orang Cina. Akibatnya selepas pendudukan Jepun, berlaku pergaduhan kaum di antara orang Melayu dengan orang Cina
terutamanya di Perak dan Johor. Pendudukan Jepun telah menimbulkan semangat rajin dan berdikari di kalangan orang Melayu
seperti menghasilkan barang daripada daun nanas dan gula dari nira kelapa. Pendudukan Jepun turut menimbulkan kesedaran orang
Melayu terhadap pentingnya pengajaran, dimana selepas perang sekolah-sekolah Melayu tumbuh dengan pesatnya di seluruh negara.
164
Malayan Union
Pengenalan
Kekalahan British di Tanah Melayu atas tangan Jepun dalam tempoh yang singkat menyedarkan British terhadap kelemahan
pentadbiran mereka di Tanah Melayu sebelum perang. Akibat pada Julai 1943, Malayan Planning Unit (MPU) telah ditubuhkan di
London untuk merangka perlembagaan baru yang sesuai dijalankan di Tanah Melayu selepas tamat perang nanti. Pada 31 Mei 1944,
kabinet perang telah meluluskan syor penyatuan politik Tanah Melayu yang dikemukakan oleh MPU. Pada 10 Oktober 1945,
Setiauaha Pejabat Tanah Jajahan British, George Hall, telah mengumumkan parlimen mengenai penyatuan politik Tanah Melayu yang
dikenali sebagai Malayan Union (MU). Pada 11 Oktober 1945, Harold MacMichael dihantar ke Tanah Melayu untuk mendapatkan
tandatangan Sultan-sultan bagi mempersetujui penubuhan MU. Beliau melaksanakan tugasnya dari 18 Oktober hingga 21 Disember
1945. Parlimen British telah mengeluarkan “kertas putih” yang mengandungi cadangan-cadangan MU.
Cadangan-cadangan MU
Cadangan Perlembagaan MU mengandungi 2 fasal utama, iaitu yang berkaitan dengan pentadbiran dan kerakyatan.
1. Pentadbiran
a. Negeri-negeri Melayu Bersekutu (Perak, Selangor, Pahang dan Negeri Sembilan), Negeri-negeri Melayu Tidak
Bersekutu (Kedah, Perlis, Kelantan, Terengganu) dan 2 buah Negeri-negeri Selat (Pulau Pinang dan Melaka) digabungkan
sebagai satu unit politik yang dikenali sebagai MU.
b. Singapura diasingkan dari MU kerana jumlah penduduk Cinanya yang ramai, kedudukan yang strategik dan taraf
pelabuhan bebas. Singapura menjadi wilayah yang berasingan dan ditadbir oleh seorang Gabenor.
c. Kedudukan Sultan-sultan dikekalkan tetapi kekuasaan serta kewibawaan mereka dikurangkan. Sultan tidak mempunyai
kuasa dalam pentadbiran. Kuasa Sultan hanya tertumpu dalam hal ehwal agama Islam dan adat resam Melayu di mana
mereka dilantik sebagai Pengerusi Majlis Penasihat Melayu negeri masing-masing.
d. Majlis Mesyuarat Negeri dikekalkan sebagai badan yang menguruskan hal-ehwal tempatan tetapi diletakkan di bawah
kawalan langsung kerajaan pusat.
e. MU akan menjadi Tanah Jajahan Mahkota British dengan pemusatan pentadbiran yang diketuai oleh Gabenor di Kuala
Lumpur.
f. Gabenor akan menjalankan pentadbiran dengan bantuan Majlis Mesyuarat Kerja dan Majlis Perundangan Pusat. Selain
itu, Majlis Penasihat juga ditubuhkan.
g. Seorang Gabenor Jeneral dilantik untuk mengawasi pentadbiran MU, Singapura dan wilayah Borneo.
2. Kerakyatan
Perlembagaan MU memberi hak dan peluang yang sama kepada semua warganegara tanpa mengira bangsa dan keturunan.
Syarat kerakyatan:
a. Lahir di Tanah Melayu atau Singapura.
b. Tinggal di Tanah Melayu selama 10 tahun daripada tempoh 15 tahun yang terdahulu sebelum 15 Februari 1942.
c. Lahir di luar Tanah Melayu tetapi ibu atau bapa atau kedua-duanya warganegara MU.
d. Mereka yang tidka layak mengikut syarat atas boleh memohon menjadi warganegara selepas tinggal di Tanah Melayu
selama 5 tahun.
Sebab penubuhan MU
1. Mewujudkan keseragaman dan kecekapan
MU dilaksanakan supaya dapat mewujudkan keseragaman atau kecekapan dalam pentadbiran di seluruh Tanah Melayu. Sebelum
perang, terdapat 3 bentuk pentadbiran yang tidak seragam, iaitu Negeri-negeri Melayu Bersekutu, Negeri-negeri Melayu Tidak
Bersekutu dan Negeri-negeri Selat. James V. Allen dalam bukunya “The Malayan Union” menegaskan bahawa sistem pentadbiran
tersebut bukan sahaja janggal tetapi mahal. Sistem pentadbiran sebelum perang perlu dihapuskan kerana ianya mempunyai banyak
kelemahan. Sekiranya semua negeri digabungkan sebagai satu unit politik, ianya bukan sahaja dapat mewujudkan keseragaman dan
kecekapan dalam pentadbiran, tetapi juga menjimatkan belanja pentadbiran.
2. Melahirkan semangat cintakan Tanah Melayu
Penubuhan MU bertujuan untuk melahirkan semangat cintakan Tanah Melayu terutamanya di kalangan orang-orang Cina dan
India. Taat setia orang Cina dan India masih lagi ke negara asal mereka. Diharapkan dengan pemberian kerakyatan yang
longgar, orang Cina dan India akan menumpukan taat setia kepada Tanah Melayu apabila mereka menjadi warganegara MU.
3. Mengimbangi perkembangan ekonomi
MU juga bertujuan untuk mengimbangi perkembangan ekonomi di seluruh Tanah Melayu. Sebelum perang, perkembangan
ekonomi antara negeri tidak seimbang. Secara umunya, Negeri-negeri Selat dan Negeri-negeri Melayu Bersekutu lebih maju
daripada Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu. Sekiranya semua negeri digabungkan sebagai satu unit politik, ianya akan
mengimbangi perkembangan ekonomi di seluruh Tanah Melayu.
4. Persiapan ke arah berkerajaan sendiri
Mengikut British, MU merupakan persiapan Tanah Melayu menuju ke arah berkerajaan sendiri. Sebelum hasrat ini tercapai
pentadbiran yang stabil perlu diwujudkan. Selain itu, kesedaran nasional perlu ditanam di kalangan penduduk seluruh Tanah
Melayu.
5. Meneruskan usaha British
MU juga dilaksanakan bagi meneruskan usaha British untuk menggabungkan semua negeri di Tanah Melayu sebagai satu unit
politik seperti yang dijalankan sebelum Perang Dunia Kedua. Buktinya: desentralisasi dilaksanakan dengan tujuan
mempengaruhi Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu menyertai persekutuan.
6. Meneruskan penguasaan politik dan ekonomi
Penubuhan MU akan membolehkan British meneruskan penguasaannya ke atas politik dan ekonomi Tanah Melayu kerana
Malayan Union akan menjadi Tanah Jajahan Mahkota British.
165
7. Membalas dendam
MU juga dilaksanakan dengan tujuan untuk membalas dendam terhadap orang Melayu kerana menyokong Jepun. James V.
Allen dalam bukunya “The Malayan Union” menegaskan sejak kekalahan British di tangan Jepun, majoriti pegawai British
bersikap anti-Melayu kerana mereka kecewa dengan tindakan orang Melayu yang bekerjasama dengan Jepun. Akibatnya,
perlembagaan MU amat merugikan orang Melayu, terutamanya yang berkaitan dengan hak keistimewaan dan kekuasaan serta
kewibawaan Sultan.
8. Mengenang jasa
James V. Allen juga mendakwa penubuhan MU bertujuan mengenang jasa orang Cina yang telah bekerjasama dengan British
untuk menentang Jepun. Majoriti orang Cina menjadi anggota Malayan People Anti-Japanese Army (MPAJA) dan bersama-
sama British dalam usaha mengusir Jepun dari Tanah Melayu. Akibatnya, perlembagaan MU dirangka sebegitu rupa yang
menguntungkan orang Cina yang berkaitan dengan kerakyatan.
9. Menghalang usaha ke arah kemerdekaan
MU dilaksanakan bagi menghalang usaha ke arah kemerdekaan yang diperjuangkan oleh penduduk Tanah Melayu, terutamanya
orang Melayu. Sejak pendudukan Jepun, orang Melayu telah berusaha untuk mendapatkan kemerdekaan. Usaha mereka akan
terhalang kerana MU akan menjadi Tanah Jajahan Mahkota British.
10. Menyusun strategi pertahanan
Penubuhan MU bertujuan memudahkan British menyusun strategi pertahanan. Sebelum Perang Dunia Kedua, British mendapati
sukar untuk menyusun strategi pertahanan Tanah Melayu kerana bukan semua negeri ditadbir secara langsung oleh British.
Sekiranya semua negeri digabungkan sebagai satu unit politik, ianya akan memudahkan British menyusun strategi pertahanan
yang berkesan.
Penentangan MU oleh orang Melayu

Pengenalan dan penubuhan MU telah menimbulkan penentangan hebat dari orang Melayu. Sebabnya:
1. Cara Harold MacMichael mendapatkan tandatangan Sultan-sultan
Orang Melayu tidak bersetuju dengan cara Harold MacMichael mendapatkan tandatangan Sultan bagi mempersetujui penubuhan
MU. Semasa diminta menandatangani persetujuan tersebut, Sultan-sultan tidak diberitahu cadangan-cadangan yang terkandung
dan perlembagaan MU. Sultan-sultan juga tidak diberi masa cukup untuk meneliti kebaikan dan keburukan MU. Selain itu,
mereka juga tidak dibenarkan berbincang dengan pembesar atau Majlis Mesyuarat Negeri sebelum menandatangani persetujuan
penubuhan MU. Ugutan Harold MacMichael telah menambahkan kemarahan orang Melayu. Sekiranya mana-mana Sultan
enggan menandatangani persetujuan penubuhan MU, Sultan tersebut akan dianggap pro-Jepun dan disingkirkan dari takhta.
Contoh yang jelas ialah Sultan Badlishah yang diberi kata dua sama ada menandatangani persetujuan penubuhan MU atau turun
dari takhta.
2. Kekuasaan dan kewibawaan Sultan
Penubuhan MU akan menjejaskan kekuasaan dan kewibawaan Sultan. Walaupun kedudukan Sultan dikekalkan, tetapi kekuasaan
dan kewibawaan mereka dikurangkan. Sultan tidak mempunyai kuasa pentadbiran. Kuasa Sultan hanya tertumpu dalam hal-
ehwal Islam dan adat resam Melayu. Malah kuasa Sultan dalam hal-ehwal Islam juga terjejas apabila British mencadangkan
penubuhan Majlis Mesyuarat Agama yang dipengerusikan oleh Gabenor. Sultan-sultan dianggap sebagai pelindung orang
Melayu. Kemerosotan kuasa Sultan bererti kehilangan kuasa orang Melayu.
3. Hak istimewa
Penubuhan MU akan menghapuskan hak-hak istimewa yang dinikmati oleh orang Melayu sebagai bumiputera Tanah Melayu
kerana perlembagaan MU memberi hak dan peluang yang sama kepada semua warganegara tanpa mengira bangsa dan
keturunan. Orang Melayu tidak mahu hak istimewa dinikmati oleh orang Cina dan India yang dianggap pendatang yang
menumpang di Tanah Melayu. Penghapusan hak istimewa menyebabkan orang Melayu bimbang penguasaan ekonomi oleh
orang Cina akan bertambah besar dan ini akan meluaskan jurang ekonomi antara orang Melayu dengan Cina.
4. Hak kerakyatan
Orang Melayu tidak bersetuju dengan syarat kerakyatan yang longgar mengikut prinsip jus soli. Orang Melayu tidak mahu orang
Cina dan India diberi syarat kerakyatan yang longgar kerana merek masih tidak yakin dengan taat setia orang Cina dan India
terhadap Tanah Melayu. Pemberian taraf kerakyatan yang longgar akan menyebabkan ramai orang Cina dan India menjadi
warganegara Tanah Melayu. Orang Melayu bimbang orang Cina yang sudahpun menguasai ekonomi akan menguasai politik
apabila bilangan mereka melebihi orang Melayu. Kebimbangan mereka bertambah kerana pada tahun 1947, jumlah Melayu
hanya 49.46% daripada jumlah penduduk Tanah Melayu.
5. Balas dendam
Orang Melayu juga menentang MU kerana mereka menyedari perlembagaan MU merupakan balas dendam British terhadap
orang Melayu kerana menyokong Jepun. James V. Allen dalam bukunya “The Malayan Union” mendakwa sejak kekalahan
British di tangan Jepun, majoriti pegawai British bersikap anti Melayu kerana kecewa dengan tindakan orang Melayu
bekerjasama dengan Jepun. Akibatnya, perlembagaan MU amat merugikan orang Melayu, terutamanya yang berkaitan dengan
hak istimewa dan kekuasaan serta kewibawaan Sultan.
6. Masa cemas
MU dilaksanakan pada masa cemas dalam hubungan antara orang Melayu dan Cina akibat pemerintahan Jepun. Oleh itu, orang
Melayu mendakwa perkembangan ini dilaksanakan dalam suasana anti Melayu dan pro Cina kerana MU merugikan orang
Melayu dan menguntungkan orang Cina.
7. Orang Melayu tidak terlibat
Orang Melayu tidak terlibat dalam merangka perlembagaan MU. Perlembagaan itu dirancang oleh Pegawai British dalam MPU
di London. Pendapat orang Melayu langsung tidak diminta oleh British semasa mereka merangka perlembagaan tersebut.
Bentuk penentangan
1. Akhbar
166
Akhbar-akhbar telah memainkan peranan penting dalam membangkitkan penentangan orang Melayu terhadap MU. Akhbar-
akhbar telah mendedahkan keburukan dan kerugian yang akan dialami oleh orang Melayu jika MU dilaksanakan. Orang Melayu telah
diseru supaya bersatu dalam usaha menentang MU. Orang Melayu juga diseru supaya memulihkan pertubuhan yang telah wujud dan
menubuhkan pertubuhan baru. Pertubuhan-pertubuhan ini perlu digabungkan bagi menguatkan penentangan orang Melayu terhadap
MU. Berita tentang penentangan orang Melayu dimuatkan dalam akhbar untuk pengetahuan orang-orang Melayu di seluruh Tanah
Melayu. Di antara akhbar-akhbar tersebut ialah Utusan Melayu, Warta Negara, Majlis dan Pelita Malaya.
2. Kerjasama
Sultan-sultan, pembesar-pembesar dan orang-orang Melayu telah bersatu dan bekerjasama dalam usaha menentang MU. Mereka telah
menulis surat kepada Raja British dan bekas pegawai British yang pernah berkhidmat di Tanah Melayu memohon sokongan mereka
terhadap perjuangan orang Melayu. Mereka juga mendesak Kerajaan British dan Pejabat Tanah Jajahan membatalkan rancangan
penubuhan MU dan merangka perlembagaan baru yang sesuai dijalankan di Tanah Melayu khususnya yang dapat melindungi
kepentingan orang Melayu. Bekas pegawai British tersebut telah menulis dalam akhbar di Britain, terutamanya akhbar Times untuk
menyatakan sokongan mereka terhadap perjuangan orang Melayu. Antara bekas pegawai British tersebut ialah Frank Swettenham,
Authur Richard, Cecil Clementi, Rolland Braddle dan Winstreadt. Orang-orang Melayu telah mengadakan perarakan dan
perhimpunan di semua ibu negeri dan di bandar-bandar lain di Tanah Melayu untuk menunjukkan bantahan mereka terhadap MU.
Sebagai contoh: pada 15 Disember 1945, 10 ribu orang telah berkumpul di hadapan istana di Kota Bahru semasa Harold MacMichael
menemui Sultan untuk mendapatkan tandatangan. Pada 25 Januari 1946, hampir 5000 orang telah mengadakan perhimpunan di
Padang Mahkamah, Alor Setar. Pada 10 Februari 1946, perhimpunan yang dihadiri oleh 15 ribu orang diadakan di Johor Bahru. Satu
perhimpunan raksasa yang dihadiri lebih 50 ribu orang diadakan di Kuala Kangsar pada 10 Mac 1946.
3. Kongres
Hasil dari daya usaha Kesatuan Melayu Selangor dan Dato’ Onn bin Jaafar, Kongres Melayu Se-Malaya diadakan di Kelab Sultan
Sulaiman, Kampung Baru, Kuala Lumpur pada 1-4 Mac 1946. Kongres tersebut dihadiri 107 perwakilan dan 56 pemerhati dari 41
pertubuhan Melayu di seluruh Tanah Melayu. Kongres tersebut telah mendesak orang Melayu supaya bersatu dan berusaha untuk
menentang MU. Kongres tersebut juga mencadangkan supaya ditubuhkan sebuah pertubuhan Melayu yang akan dianggotai oleh
orang Melayu di seluruh Tanah Melayu. Pada 29 dan 30 Mac 1946, Kongres Melayu Se-Malaya Kedua diadakan di Kuala Lumpur
bagi membincangkan penubuhan pertubuhan Melayu tersebut. Akibatnya lahirlah Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu yang lebih
dikenali sebagai UMNO dalam Kongres Melayu Se-Malaya Ketiga di Johor Bahru pada 11 Mei 1946. Dato’ Onn bin Jaafar dilantik
sebagai Presiden UMNO yang pertama.
4. Pemulauan
Walaupun mendapat tentangan orang Melayu, British tetap mahu melaksanakan MU. Akibatnya, Sultan-sultan, pembesar-pembesar
dan orang-orang Melayu telah memulaukan upacara panubuhan MU dan perlantikan Edward Gent sebagai Gabenor pertama pada 1
April 1946.
5. Perkabungan
Selama seminggu sejak penubuhan MU, orang Melayu telah mengadakan perkabungan untuk menunjukkan betapa sedihnya mereka
akibat penubuhan MU. Dalam perkabungan tersebut, lelaki Melayu memakai songkok yang dililit kain putih manakal wanita Melayu
melilitkan kain putih di lengan baju. Perkabungan orang Melayu mendapat simpati orang asli. Diberitakan dalam akhbar Pelita
Malaya, bertarikh 5 April 1946, orang-orang Sakai di Ulu Langat telah keluar ke Pekan dengan memakai bunga-bunga kabung.
6. Ahli Melayu
Ahli-ahli Melayu dalam Majlis Penasihat menarik diri untuk menunjukkan bantahan mereka terhadap MU.
Kesimpulan
Akibat tentangan orang Melayu dan perakuan Edward Gent serta Malcolm MacDonald, maka British telah menghantar satu
perwakilan ahli Parlimen British yang diketuai oleh L.D. Grammant dan D.R. William untuk meninjau kehendak orang Melayu. Hasil
daripada laporan mereka, British bersetuju membubarkan MU dan menubuhkan Persekutuan Tanah Melayu pada 1 Februari 1948.
Persekutuan Tanah Melayu menjadi lindungan British. Dalam perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu, hak-hak istimewa orang
Melayu dan kekuasaan serta kewibawaan Sultan dikekalkan. Selain itu, syarat kerakyatan telah diperketatkan.
Persekutuan Tanah Melayu
Pengenalan
Akibat tentangan orang Melayu terhadap Malayan Union (MU) dan perakuan Edward Gent dan Malcolm MacDonald, maka Kerajaan
British telah menghantar satu perwakilan ahli Parlimen British yang diketuai oleh L.D. Grammant dan D.R. William untuk meninjau
kehendak orang Melayu. Hasil daripada laporan mereka, British bersetuju membubarkan MU. Pada 25 Julai 1946, Jawatankuasa
Kerja telah ditubuhkan. Ia terdiri daripada 6 pegawai Eropah, 4 wakil Sultan dan 2 wakil UMNO untuk merangka satu perlembagaan
baru yang sesuai dijalankan di Tanah Melayu, khususnya yang dapat diterima oleh orang Melayu dan British. Pada dasarnya,
matlamat mereka ialah untuk menubuhkan kerajaan pusat yang kukuh, memajukan ekonomi Tanah Melayu dan menyelesaikan hak
istimewa orang Melayu, kekuasaan serta kewibawaan Sultan dan syarat kerakyatan. Orang-orang bukan Melayu tidak bersetuju
dengan penubuhan Jawatankuasa Kerja kerana mereka bimbang Jawatankuasa Kerja yang tidak diwakili oleh orang bukan Melayu
akan merangka perlembagaan yang hanya menguntungkan orang Melayu dan merugikan orang bukan Melayu. Mereka telah
mengadakan beberapa halangan bagi mengagalkan tugas Jawatankuasa Kerja. Walaupun mendapat halangan, Jawatankuasa Kerja
telah berjaya mengemukakan laporan mereka pada 11 Disember 1946 yang mengandungi draf perlembagaan Persekutuan Tanah
Melayu (PTM).
Perkembangan 1946-1948
Penentangan PTM berbeza dari MU terutamanya yang berkaitan dengan hak istimewa orang Melayu, kekuasaan dan kewibawaan
Sultan dan syarat kerakyatan. Pad 15 Disember 1946, Jawatan Perunding yang terdiri daripada 5 pegawai Eropah, 2 wakil Cina dan 2
wakil India telah ditubuhkan untuk meninjaukan pandangan orang bukan Melayu terhadap draf perlembagaan Jawatankuasa Kerja.
Jawatankuasa Perunding telah mengemukakan laporan mereka pada 21 Mac 1947 yang mengandungi beberapa pindaan ke atas draf
167
perlembagaan Jawatankuasa Kerja. Dalam usaha untuk menentang draf perlembagaan tersebut, mereka telah menubuhkan All
Malayan Council of Joint Action (AMCJA) pada 22 Disember 1946. AMCJA dipimpin oleh Dato’ Tan Cheng Lock sebagai Presiden
dan John Eber sebagai Setiausaha. Antara pertubuhan yang menyertai AMCJA ialah Malayan Democratic Union, Malayan Indian
Congress, Pan-Malayan Federation of Trade Union, Malayan People Anti-Japanese Ex-Services Comrades Association dan Parti
Komunis Malaya. Mereka telah mengemukakan beberapa cadangan untuk dilaksanakan dalam perlembagaan baru di Tanah Melayu.
Antara cadangan itu ialah:
a. Pernyatuan Tanah Melayu dengan Singapura sebagai satu unit politik.
b. Pemerintahan sendiri akan dijalankan melalui badan perundangan pusat yang ahlinya dipilih.
c. Kerakyatan yang sama yang memberi hak dan peluang yang sama kepada semua warganegara tanpa mengira bangsa dan
keturunan.
AMCJA telah mendesak supaya British membatalkan semua persetujuan yang telah dicapai antara British dengan Raja-raja
Melayu dan UMNO. Mereka juga mahu AMCJA diterima sebagai wakil bukan Melayu.
Pada 22 Disember 1947, golongan kiri orang Melayu telah menubuhkan Pusat Tenaga Rakyat (PUTERA) untuk menentang
draf perlembagaan Jawatankuasa Kerja. PUTERA dianggotai oleh Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM) pimpinan Dr.
Burhannuddin, Angkatan Pemuda Insaf (API) pimpinan Ahmad Boestamam dan Angkatan Wanita Sedar (AWAS) pimpinan
Shamsiah Fakeh. PUTERA juga mengemukakan beberapa cadangan untuk dilaksanakan dalam perlembagaan baru Tanah Melayu.
Antaranya ialah:
a. Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi Tanah Melayu.
b. Pemerintahan sendiri akan dijalankan di mana hal-ehwal luar dn pertahanan menjadi tanggungjawab bersama Kerajaan British
dengan Kerajaan Tanah Melayu.
c. Perkataan “Melayu” mesti digunakan sebagai rupa bangsa warganegara Tanah Melayu.
d. Bendera Tanah Melayu mesti mengandungi warna-warna kebangsaan Tanah Melayu.
Pada 16 Mac 1947, PUTERA telah bergabung dengan AMCJA yang menguatkan penentangan mereka terhadap draf
perlembagaan Jawatankuasa Kerja. Mereka telah mengemukakan “perlembagaan rakyat” yang merupakan gabungan cadangan
PUTERA dan AMCJA untuk dilaksanakan dalam perlembagaan baru Tanah Melayu. Mereka juga telah melaksanakan “hartal” di
seluruh Tanah Melayu pada 19 Oktober dan 20 Oktober 1947 untuk menunjukkan bantahan mereka terhadap draf perlembagaan
Jawatankuasa Kerja serta menunjukkan kekuatan mereka. Walau bagaimanapun, British tidak berminat untuk menerima cadangan
PUTERA-AMCJA. British menerima draf perlembagaan Jawatankuasa Kerja yang dijadikan asas perlembagaan PTM. Pada 21
Januari 1948, Raja-raja Melayu dan wakil Kerajaan British menandatangani persetujuan penubuhan PTM. Pada 1 Februari 1948,
lahirlah PTM secara rasminya.
Cadangan PTM 1948

1. Sembilan negeri Melayu iaitu Perlis, Kedah, Perak, Selangor, Negeri Sembilan, Johor, Pahang, Kelantan dan Terengganu dan
dua Negeri-negeri Selat iaitu Melaka dan Pulau Pinang disatukan sebagai satu unit politik yang dikenali sebagai PTM.
2. Singapura diasingkan dari PTM.
3. PTM menjadi negeri lindungan British.
4. Pentadbiran PTM diketuai oleh Pesuruhjaya Tinggi (PJT).
5. PJT akan menjalankan pentadbiran dengan bantuan Majlis Perundangan Persekutuan (MPP) dan Majlis Mesyuarat Kerja
Persekutuan (MMKP).
6. MPP terdiri daripada 3 anggota ex-officio, 9 Menteri Besar, 2 wakil Melaka dan Pulau Pinang, 11 ahli rasmi dan 50 ahli tak
rasmi yang terdiri daripada 22 Melayu, 14 Cina, 7 Eropah, 5 India, 1 Ceylon dan 1 Serani.
7. MMKP pula terdiri daripada 3 anggota ex-officio, 4 ahli rasmi dan sekurang-kurangnya 5 atau selebih-lebihnya 7 ahli tak
rasmi.
8. Majlis Mesyuarat Raja-raja ditubuhkan dan dianggotai oleh 9 orang Raja Melayu. Persidangan yang dijalankan akan
dipengerusikan oleh salah seorang dari mereka.
9. Kekuasaan dan kewibawaan Sultan ke atas negeri mereka dikekalkan. Sultan-sultan akan menjalankan pentadbiran mereka
dengan bantuan MMN dan MMK negeri.
10. Kerajaan negeri bertanggungjawab dalam kerajaan tempatan, kesihatan, pelajaran, tanah dan pertanian.
11. Hak istimewa orang Melayu dikekalkan.
12. Hak kerakyatan:
a. Mereka yang lahir di Tanah Melayu mesti bermastautin selama 8 tahun dari tempoh 12 tahun yang terdahulu.
b. Mereka yang lahir di luar Tanah Melayu mesti bermastautin selama 15 tahun dari tempoh 20 tahun yang terdahulu.
c. Umur minimum menjadi warganegara ialah 18 tahun.
d. Mereka mesti boleh bertutur dalam Bahasa Melayu dan Bahasa Inggeris.
e. Mereka diminta bersumpah untuk menentukan taat setia kepada Tanah Melayu.
Perkembangan 1948-1957
Mengikut perlembagaan PTM 1948, Kerajaan British bersetuju untuk memberi Tanah Melayu berkerajaan sendiri dan kemerdekaan
akan dijalankan beransur-ansur. British juga bersetuju untuk mengadakan pilihanraya bagi memilih ahli MPP. Walau bagaimanapun,
usaha ke arah tersebut terhalang akibat pemberontakan Parti Komunis Malaya (PKM) sejak 16 Jun 1948. Apabila keadaan mulai reda,
usaha ke arah tersebut diteruskan. Pada tahun 1951, Sistem Ahli diperkenalkan di mana 9 rakyat tempatan yang menjadi MPP dilantik
untuk mengetuai 9 jabatan kerajaan. Jabatan-jabatan tersebut ialah Hal-ehwal Ekonomi, Hal-ehwal Dalam Negeri, Kesihatan,
Pelajaran, Pertanian dan Perhutanan, Tanah, Galian dan Perhubungan, Industri dan Hubungan Sosial, Kerja Raya dan Perumahan,
Keretapi dan Pos. Antara mereka ialah Dato’ Onn bin Jaafar mengetuai Jabatan Hal-ehwal Dalam Negeri, Hau Sek Lee mengetuai
Jabatan Kesihatan dan Thuraisingam mengetuai Jabatan Pelajaran.
168
Mulai 1951, pilihanraya perbandaran mulai diadakan bagi memilih ahli majlis perbandaran. Pada 1 Disember 1951,
Pilihanraya Perbandaran Pulau Pinang diadakan untuk memilih 9 orang ahli. Dalam pilihanraya tersebut Parti Radikal Pulau Pinang
memenangi 6 kerusi, Parti Buruh 2 kerusi dan UMNO satu kerusi. Pada 16 Februari 1952, Pilihanraya Perbandaran Kuala Lumpur
diadakan untuk memilih12 ahli. Untuk menghadapi pilihanraya tersebut UMNO dan MCA telah bergabung sebagai Parti Perikatan
untuk menghadapi Parti Kemerdekaan Malaya (IMP) pimpinan Dato’ Onn bin Jaafar yang telah keluar dari UMNO akibat
perselisihan dasar. Dalam pilihanraya tersebut, Parti Perikatan UMNO-MCA memenangi 9 kerusi, IMP 2 kerusi dan bebas 1 kerusi.
Akibat kemenangan Parti Perikatan, 2 orang anggotanya iaitu H.S. Lee dan Dr. Ismail dilantik sebagai Ketua Jabatan Kerajaan dalam
Sistem Ahli. Pada tahun 1953, seorang rakyat tempatan yang menjadi ahli MPP dilantik menjadi “speaker” menggantikan PJT yang
tidak lagi menjadi ahli MPP. Pada tahun 1953 juga, Parti Perikatan UMNO-MCA telah mendesak supaya British mengadakan
pilihanraya umum bagi memilih ahli-ahli MPP.
Pada tahun 1954, Gerald Templer selaku wakil Kerajaan British telah mengumumkan MPP akan mempunyai 98 ahli, iaitu 52
dipilih dan 46 dilantik. Pilihanraya Umum yang pertama akan diadakan pada 27 Julai 1955. Berikutan dengan pengumuman itu,
UMNO dan MCA bergabung pula dengan MIC menjadi Parti Perikatan yang lebih besar. Antara parti yang bertanding dalam
Pilihanraya Umum Pertama ialah Parti Buruh, Parti Sosialis, Parti Negara, Parti Progresif Rakyat, Parti Islam Se Tanah Melayu (PAS),
Parti Perikatan Melayu Perak dan Parti Perikatan UMNO-MCA-MIC. Dalam pilihanraya tersebut, Parti Perikatan UMNO-MCA-MIC
telah memenangi 51 kerusi dan PAS 1 kerusi. Hasil dari kemenangan besar Parti Perikatan, Tanah Melayu telah diberi berkerajaan
sendiri di mana Tunku Abdul Rahman dilantik sebagai Ketua Menteri. Sebuah Jemaah Menteri yang terdiri daripada 6 Melayu, 3 Cina
dan 1 India telah dibentuk. Bagi mempercepatkan kemerdekaan Tanah Melayu, usaha-usaha telah dijalankan untuk menamatkan
pemberontakan PKM. Hasilnya Rudningan Baling diadakan pada 28 dan 29 Disember 1955. Pihak kerajaan diwakili oleh Tunku
Abdul Rahman, Tan Cheng Lock dan David Marshall. PKM pula diwakili oleh Chin Peng, Cheng Tien dan Rashid Maidin. Walau
bagaimanapun, rundingan tersebut gagal kerana Tunku Abdul Rahman tidak dapat menerima kehendak Chin Peng yang mahukan
PKM diterima sebagai parti yang sah dan Chin Peng pula tidak dapat menerima kehendak Tunku Abdul Rahman yang mahukan PKM
dibubarkan.
Pada 6 Januari 1956, rombongan kemerdekaan yang diwakili oleh Parti Perikatan dan diketuai oleh Tunku Abdul Rahman
telah berangkat ke England untuk merundingkan kemerdekaan Tanah Melayu dengan Kerajaan British. Rundingan yang diadakan dari
18 Januari hingga 8 Februari 1956 dipengerusikan oleh Lord Lennox Boyd. Hasil dari rundingan tersebut, British bersetuju memberi
kemerdekaan kepada Tanah Melayu pada 31 Ogos 1957. Bagi merangka perlembagaan PTM yang merdeka, Suruhanjaya Reid yang
diketuai oleh Lord Reid telah dibentuk. Anggota-anggotanya terdiri daripada hakim-hakim negara Komanwel, iaitu Ivor Jenning
(Britain), William Mackell (Australia), B. Malik (India) dan Abdul Hamid (Pakistan). Suruhanjaya ini telah mengadakan tinjauan dan
mendapatkan pandangan daripada orang tempatan, pelbagai parti politik, persatuan dan pertubuhan. Sejumlah 131 memorandum telah
diterima. Hasil dari memorandum ini, Suruhanjaya Reid telah menyusun dan merangka perlembagaan dan siap pada bulan Mac 1957.
Pada 31 Ogos 1957, lahirlah PTM yang merdeka.
Perlembagaan PTM 1957

1. PTM yang merdeka mempunyai seorang Raja sebagai ketua negara. Baginda dikenali sebagai Yang Dipertuan Agong.
Baginda akan dipilih di kalangan Raja-raja Melayu untuk tempoh 5 tahun. Baginda menjadi Raja Berperlembagaan dengan
mengikut nasihat Jemmah Menteri Persekutuan serta Majlis Raja-raja.
2. Majlis Raja-raja dianggotai oleh 9 orang Raja Melayu dan 2 orang Yang Dipertua dari Melaka dan Pulau Pinang.
3. Nasihat Majlis Raja-raja dikehendaki dalam perlantikan hakim, suruhanjaya pengundi dan perkhidmatan, kedudukan dan hak
istimewa orang Melayu.
4. Kuasa kerajaan terletak atas tangan Parlimen yang mempunyai 2 dewan iaitu Dewan Rakyat dan Dewan Negara. Ahli Dewan
Rakyat akan dipilih pada setiap 5 tahun. Manakala bagi Dewan Negara, ia terdiri daripada 22 ahli yang dipilih oleh Dewan
Undangan Negeri dan 16 ahli yang dilantik oleh Yang Dipertuan Agong.
5. Di setiap negeri, Sultan atau Gabenor memilih Menteri Besar atau Ketua Menteri dari parti yang mendapat suara majoriti
dalam Dewan Undangan Negeri.
6. Bidang kuasa bagi kerajaan persekutuan dan negeri akan diselesaikan melalui Senarai Persekutuan, Senarai Negeri dan
Senarai Bersama.
7. Perdana Menteri menjadi ketua pentadbir Negara.
8. Taraf kewarganegaraan:
a. Orang yang lahir dalam PTM pada atau selepas Hari Kemerdekaan.
b. Orang yang berumur 18 tahun ke atas yang dilahirkan di PTM dan telah bermastautin di situ selama 5 dari 7 tahun serta
boleh bertutur Bahasa Melayu dan mengangkat sumpah taat setia.
c. Orang yang berumur 21 tahun ke atas yang dilahirkan di PTM dan telah bermastautin di situ selama 8 dari 12 tahun boleh
memohon dengan syarat boleh bertutur dalam Bahasa Melayu dan mengangkat sumpah taat setia.
d. Dwi kewarganegaraan tidak dibenarkan kecuali kewarganegaraan Komanwel.
9. Hak asasi dijamin.
10. Hak istimewa orang Melayu terjamin.
11. Islam menjadi agama rasmi tetapi semua orang bebas beragama.
12. Bahasa Melayu menjadi bahasa rasmi.
Parti Komunis Malaya

Pengenalan
Ideologi komunis tiba di Tanah Melayu pada tahun1920-an terutamanya di sekitar tahun 1925. Imigran Cina telah membawa buku-
buku dan risalah-risalah mengenai ajaran komunis dan disebarkan di kalangan orang Cina di Tanah Melayu. Hasil dari kegiatan
mereka, guru-guru dan murid-murid sekolah Cina telah menubuhkan Liga Belia Komunis di Singapura pada tahun 1926. Sehingga
1927, komunis di Tanah Melayu bergerak di sebalik Parti Kuomintang (KMT) kerana wujudnya kerjasama antara Parti Komunis
169
China (PKC) dan KMT di China. Perpecahan KMT-PKC pada tahun 1927 telah menyebabkan PKC menghantar 5 orang
wakilnya ke Tanah Melayu. Mereka telah berjaya menubuhkan Parti Komunis Nanyang di Singapura pada tahun 1927. Agen-agen
komintern yang tiba di Tanah Melayu pada tahun 1928 telah mencadangkan supaya Parti Komunis Nanyang disusun semula. Pada 6
April 1930, satu persidangan komunis telah diadakan di Singapura dan hasilnya lahirlah Parti Komunis Malaya (PKM) yang beribu
pejabat di Singapura.
1930-1941
PKM telah diarah untuk menyelia gerakan komunis di Thailand dan Indonesia selain menjalankan kegiatannya di Tanah Melayu.
PKM telah diletakkan di bawah Biro Komunis Antarabangsa Timur Jauh yang berpusat di Shanghai. Sejak ditubuhkan, PKM terpaksa
menjalankan kegiatan mereka secara sulit kerana parti ini diharamkan disebabkan kegiatan anti-British yang dijalankan dianggap
mengganggu ketenteraman awam.
Sejak 1930 agen-agen komintern mula dihantar ke Tanah Melayu untuk membantu kegiatan PKM. Pada Jun 1931, seorang
agen kanan komintern dari Parsi iaitu Joseph Dacroux telah tiba di Tanah Melayu. Walau bagaimanapun, beliau telah ditangkap tidak
lama selepas ketibaannya di Singapura. Penangkapan dan pengakuannya telah mendedahkan maklumat penting mengenai PKM
sehingga menyebabkan ramai anggota dan pemimpin termasuk 14 ahli jawatankuasa PKM ditangkap. Peristiwa ini telah melemahkan
PKM.
Sejak tahun 1932, kegiatan PKM mulai pulih apabila mereka diarah untuk melatih pemimpin dan anggota baru. Pada 6 Mac
1933 satu mesyuarat jawatankuasa pusat PKM telah diadakan di Singapura untuk merangka perlembagaan PKM. Mesyuarat tersebut
telah membuat ketetapan bahawa matlamat utama perjuangan PKM ialah menguasai Tanah Melayu dan menubuhkan Republik
Komunis Malaya. Sejak itu, mereka menjalankan gerakan aktif, mempengaruhi kesatuan-kesatuan sekerja, sekolah-sekolah Cina dan
pertubuhan Cina. Mereka telah berjaya menimbulkan kegelisahan di kalangan pekerja semasa berlakunya kemelesetan ekonomi 1930-
an. Bagi melumpuhkan ekonomi dan politik Tanah Melayu supaya PKM mudah merampas kuasa, mereka telah mempengaruhi
kesatuan-kesatuan sekerja melakukan permogokan. Akibatnya banyak permogokan berlaku di Tanah Melayu termasuk Singapura
pada 1936-1937. Sebagai contoh, satu permogokan besar berlaku di lombong bijih timah Batu Arang, Selangor pada 1937 di mana
6000 pekerja telah berjaya merampas lombong tersebut dari pihak majikan. Berikutan dengan peristiwa permogokan, kerajaan telah
mengisytiharkan Banishment Ordinance pada tahun 1937 yang mengharamkan permogokan. Akibatnya ramai pemimpin dan anggota
PKM ditangkap kerana melanggar undang-undang tersebut. Mereka ini sama ada dipenjarakan atau dihantar pulang ke China.
Peristiwa ini sekali lagi melemahkan PKM.
Apabia Jepun menyerang China pada tahun 1937, PKM memainkan peranan penting dalam membangkitkan perasaan anti-
Jepun di kalangan orang Cina di Tanah Melayu. PKM telah menjalankan kutipan derma dan menggalakkan pemuda Cina di Tanah
Melayu kembali ke China untuk menentang Jepun. Akibat dari kegiatan mereka, PKM mula mendapat sokongan ramai terutamanya
daripada orang-ornag Cina. Buktinya pada tahun 1939, PKM sudah mempunyai anggota berdaftar seramai 37 ribu orang. Semasa
Peperangan China-Jepun, PKC telah mengarahkan PKM menghentikan kegiatan anti-British dan bekerjasama dengan British untuk
menentang Jepun. Arahan ini telah menimbulkan perpecahan di kalangan pemimpin dan anggota PKM kerana golongan radikal mahu
mengambil kesempatan ini mencapai matlamat menguasai Tanah Melayu dan menubuhkan Republik Komunis Malaya. Akibatnya,
komintern telah mengarahkan Setiausaha Agong Lai Teik menyatupadukan anggota PKM. Lai Teik telah berjaya meyakinkan mereka
bahawa kerjasama dengan British hanya sebagai muslihat dalam usaha untuk mencapai matlamat PKM.
1941-1945
Apabila Jepun menyerang Tanah Melayu sikap orang ramai terutamanya orang Cina terhadap PKM telah berubah. PKM mula
mendapat sanjungan dan pengikut yang ramai kerana PKM dianggap sebagai pelindung orang Cina daripada penindasan Jepun.
Semasa Jepun menguasai Tanah Melayu, anggota PKM telah melarikan diri ke dalam hutan dan bekerjasama dengan British dengan
menyertai Malayan Anti-Japanese Union (MAJU) yang dianjurkan oleh British. Sebelum Tanah Melayu dikuasai oleh Jepun,
anggota-anggota PKM yang dipenjarakan oleh British telah dibebaskan oleh British dengan harapan PKM yang anti-Jepun akan
bekerjasama dengan British untuk menentang Jepun. PKM telah menubuhkan pasukan tentera anti-Jepun yang dikenali sebagai
Malayan People Anti-Japanese Army (MPAJA). Mereka mendapat latihan dan bantuan seperti makanan, senjata dan perubatan dari
Pasukan Berikat. MPAJA juga mengadakan hubungan baik dengan pasukan 136 yang ditubuhkan oleh British. Henry Miller dalam
bukunya “The Jungle War in Malaya” menegaskan terdapat kira-kira 200 anggota PKM mendapat latihan dari British sebelum
jatuhnya Singapura pada 15 Februari 1942. Semasa pendudukan Jepun, PKM melakukan serangan hendap ke atas tentera Jepun dan
menjalankan pengintipan untuk British. Pengalaman yang diterima semasa pendudukan Jepun amat menguntungkan PKM
terutamanya ke arah menjayakan matlamat perjuangan mereka.
Apabila Jepun menyerah kalah, anggota PKM keluar dari hutan dan mengambil alih pentadbiran sebelum ketibaan pihak
British. Pemerintahan PKM berlangsung selama 2 minggu dan dikenali sebagai “Bintang Tiga”. Mereka telah merayakan kekalahan
Jepun sebagai kemenangan mereka dan mendakwa merekalah bertanggungjawab mengalahkan Jepun di Tanah Melayu. Mereka telah
merampas senjata tentera Jepun untuk digunakan dalam perjuangan mereka. Seterusnya, mereka telah melakukan kekejaman ke atas
orang yang enggan bekerjasama dengan mereka lebih-lebih lagi yang menjadi “tali barut” Jepun. Akibat tindakan PKM, berlakulah
pergaduhan di antara kaum Melayu dengan Cina terutamanya di Perak dan Johor selepas pemerintahan Jepun.
Apabila British kembali ke Tanah Melayu, mereka telah mengambil alih pentadbiran dari Bintang Tiga dan MPAJA
dibubarkan. Anggota-anggota MPAJA diminta menyerahkan senjata mereka kepada British. Pada 1 Disember 1945, 6800 anggota
MPAJA telah menyerahkan senjata mereka dan dibayar sagu hati sebanyak $350 seorang. Walau bagaimanapun, dipercayai masih
ramai anggota MPAJA yang tidak menyerahkan senjata kerana mereka tidak yakin dengan dasar British terhadap PKM.
1945-1948
PKM telah menuntut supaya merek diberi hak dalam pentadbiran. Kerana mengenangkan jasa PKM bekerjasama dengan British
menentang Jepun, PKM telah diterima sebagai parti yang sah. Sejak itu, PKM mula menubuhkan cawangannya di seluruh Tanah
Melayu untuk menambahkan anggotanya. Sejak tahun 1945, PKM berusaha mencapai matlamat menguasai Tanah Melayu dan
170
menubuhkan Republik Komunis Malaya melalui perlembagaan. PKM akan menganjurkan “Gerakan Massa” untuk memaksa
British memberi Tanah Melayu berkerajaan sendiri dan kemerdekaan. PKM juga menjalankan gerakan secara aktif mempengaruhi
parti-parti politik, kesatuan-kesatuan sekerja, pertubuhan Cina dan sekolah Cina. Untuk mendapat sokongan pekerja, PKM telah
menubuhkan Kesatuan Buruh Am dan untuk mendapat sokongan belia, PKM menubuhkan Liga Belia Demokratik Baru pada tahun
1946. Bagi menguasai kesatuan sekerja, PKM telah menubuhkan Kesatuan Sekerja Pusat, contohnya, PKM yang menubuhkan Pan-
Malayan Federation of Trade Union (PMFTU) telah menguasai semua kesatuan sekerja yang bergabung di bawah PMFTU. Bagi
melumpuhkan ekonomi supaya memudahkan PKM merampas kuasa, mereka telah mempengaruhi kesatuan sekerja melakukan
permogokan. Akibatnya 300 permogokan telah dipengaruhi oleh PKM telah berlaku di Tanah Melayu dan Singapura pada 1946-1947.
Bagi menghadapi permogokan tersebut, British telah melaksanakan undang-undang kesatuan sekerja yang mendorong pemimpin parti
politik supaya tidak menjadi pemimpin kesatuan sekerja. Tindakan tersebut telah menghancurkan PMFTU yang dikuasai oleh PKM.
Pada 15 Februari 1946, PKM telah menganjurkan satu perarakan besardi Singapura bagi memperingati kekalahan British di
tangan Jepun pada 15 Februari 1942. Tujuannya ialah menjatuhkan maruah British serta menunjukkan kekuatan PKM. Pada 22
Disember 1946, PKM telah menyertai AMCJA bagi menggagalkan penubuhan PTM. Pada 6 Mac 1947, satu mesyuarat jawatankuasa
pusat PKM telah diadakan di Singapura bagi mengkaji semula dasar dan taktik PKM. Setiausaha Agong PKM, iaitu Lai Teiktidak
menghadirinya dan beliau telah hilang diri bersama-sama wang parti. Akibatnya, pimpinan PKM jatuh ke tangan golongan radikal
pimpinan Ong Boon Hua yang lebih dikenali sebagai Chin Peng. Pada 18 dan 19 Februari 1948, satu persidangan komunis telah
diadakan di Calcutta, India dan dihadiri oleh perwakilan komunis dari Asia serta Australia. PKM diwakili oleh Lee Soong.
Persidangan Calcutta telah membuat ketetapan bahawa pemberontakan bersenjata mesti dijalankan bagi menjayakan matlamat
perjuangan komunis.
1948-1954
Berikutan dengan keputusan Calcutta, PKM mula mengubah dasar dan taktiknya sejak tahun 1948. Sejak itu, PKM berusaha untuk
mencapai matlamat melalui pemberontakan bersenjata. Langkah ini juga diambil akibat kegagalan PKM untuk mencapai matlamat
melalui perlembagaan yang dijalankans sejak tahun 1945. PKM menubuhkan pasukan tentera antu-British yang dikenali sebagai
Malayan People Anti British Army (MPABA) yang di bawah pimpinan pengerusi jawatankuasa pusat tentera PKM iaitu Law Yew.
Antara pemimpin lain ialah Law Lee dan Yeng Kuow. Kebanyakan anggota MPABA terdiri daripada bekas anggota MPAJA. Bagi
menjayakan matlamatnya, PKM akan menggunakan strategi Mao Tze Tung. Mengikut strategi ini, PKM akan menguasai kawasan
pedalaman di mana kawalan kerajaan amat lemah. Kawasan ini akan diwujudkan sebagai kawasan bebas daripada kawalan kerajaan.
Dari kawasan ini, PKM akan menyerang dan menguasai bandar-bandar di sekitarnya dan seterusnya menyerang dan menguasai
seluruh Tanah Melayu. Bagi melumpuhkan ekonomi, PKM mempengaruhi kesatuan sekerja mengadakan permogokan. Akibatnya
banyak permogokan berlaku di Tanah Melayu termasuk Singapura pada bulan Mei dan Jun 1948. PKM meneruskan usaha meresapi
parti politik, kesatuan sekerja, sekolah Cina dan pertubuhan Cina. Dalam keganasan tersebut, PKM telah berjaya membunuh 3 orang
pengurus ladang berbangsa Eropah di Sungai Siput, Perak pada 16 Jun 1948. Berikutan dengan peristiwa itu, kerajaan
mengisytiharkan Darurat di seluruh Tanah Melayu pada 17 Jun 1948 dan Undang-undang Darurat dikeluarkan pada 23 Julai 1948 di
mana PKM diharamkan. Akibat pengisytiharaan Darurat, anggota PKM melarikan diri ke dalam hutan untuk meneruskan perjuangan.
Mereka menyerang pasukan keselamatan dan juga orang awam terutamanya peladang-peladang dan pelombong-pelombong Eropah.
Pejabat-pejabat kerajaan terutamanya Balai Polis menjadi sasaran PKM. Mereka memusnahkan sistem hubungan jalan raya dan jalan
keretapi. PKM juga menyerang ladang-ladang bijih timah di mana pokok getah dan jentera perlombongan dimusnahkan untuk
menyekat pengeluaran bagi melumpuhkan ekonomi Tanah Melayu. Dalam usaha untuk mendapat bantuan, PKM menubuhkan
pasukan propaganda “Min Yuan” yang terdiri daripada setinggan-setinggan Cina yang tinggal di pinggir hutan. Edger O. Balance
dalam bukunya “The Communist Insurgent War 1948-1964” menegaskan terdapat antara 30-40 ribu anggota “Min Yuan” pada
peringkat awal pemberontakan PKM. Dalam usaha untuk menakutkan orang ramai dan menjejaskan pasukan keselamatan, PKM
menjalankan kempen membunuh pegawai tinggi kerajaan. Akibat dari kempen itu, mereka telah berjaya membunuh Pesuruhjaya
Tinggi British, Henry Gurney pada 6 Oktober 1951 semasa beliau dalam perjalanan ke Bukit Fraser.
Pada September 1951, satu mesyuarat jawatankuasa pusat PKM diadakan di Pahang untuk mengkaji semula taktik PKM.
Apabila menyedari keganasan mereka lakukan menimbulkan kebencian orang ramai terhadap PKM menyebabkan mereka berusaha
untuk mengelakkan serangan ke atas orang awam. Sejak September 1951, serangan hanya dilakukan ke atas pasukan keselamatan,
orang Eropah, pengintip kerajaan dan bekas anggota PKM yang berpaling tadah. Pada 1950-an, mereka meneruskan usaha meresapi
parti politik, kesatuan sekerja, sekolah Cina dan pertubuhan Cina. Menjelang tahun 1954, ternyata perjuangan PKM menemui
kegagalan kerana ramai anggotanya dibunuh, ditangkap atau menyerah diri.
Terbunuh: 16 Jun 1953 6304 (1948-1953)
Jun 1954 9581 (1948-1954)
Tertangkap: 1948 5097
1951 11000
1954 2000
Dihantar pulang: 1950 7000
1954 10000
Dasar dan Taktik PKM (1945-1954)
Pengenalan
Ideologi komunis tiba di Tanah Melayu pada tahun 1920-an terutamanya di sekitar tahun 1925. Ideologi ini telah tersebar luas di
kalangan orang-orang Cina di Tanah Melayu. Hasilnya Liga Belia Komunis telah ditubuhkan di Singapura pada tahun 1926. Pada
tahun 1927, Parti Komunis Nanyang ditubuhkan dan parti ini telah dicadangkan supaya disusun semula pada tahun berikutnya.
Akibatnya satu persidangan Komunis telah diadakan di Singapura pada 6 April 1930 dan hasilnya lahirlah PKM yang beribu pejabat
di Singapura. Matlamat PKM ialah menggulingkan Kerajaan British dan menubuhkan Republik Komunis Malaya di Tanah Melayu.
Selain itu, PKM juga diarah untuk menyelia gerakan komunis di Thailand dan Indonesia. Sejak ditubuhkan, PKM terpaksa
menjalankan kegiatan secara sulit kerana parti ini diharamkan disebabkan kegiatan anti-British dianggap mengganggu ketenteraman
171
awam. Kegiatan anti-British telah diberhentikan semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu. Sebaliknya, PKM telah
bekerjasama dengan British untuk menentang Jepun di Tanah Melayu. Anggota PKM telah melarikan diri ke dalam hutan untuk
menubuhkan MPAJA. Apabila Jepun menyerah kalah dan British kembali ke Tanah Melayu, PKM menuntut supaya mereka diberi
hak dalam pentadbiran. Oleh sebab mengenang jasa PKM bekerjasama dengan British menentang Jepun, PKM akhirnya diterima
sebagai parti yang sah.
Dasar PKM
1. 1945-1948
Setelah PKM mula diterima sebagai parti yang sah, PKM telah menubuhkan cawangannya di seluruh Tanah Melayu bagi
menambahkan keanggotaannya. Sejak tahun 1945, PKM berusaha mencapai matlamat menguasai Tanah Melayu dan
menubuhkan Republik Komunis Malaya melalui perlembagaan. Oleh itu, PKM telah menganjurkan “Gerakan Massa” untuk
memaksa British memberi Tanah Melayu berkerajaan sendiri dan kemerdekaan. PKM juga menjalankan gerakan secara aktif
untuk mempengaruhi parti politik, kesatuan sekerja, sekolah Cina dan pertubuhan Cina.
2. 1948-1954
Dalam tahun 1948, PKM memasuki zaman baru kerana ia telah mengambil keputusan untuk menubuhkan sebuah negara
komunis di Tanah Melayu melalui satu revolusi bersenjata. Faktor-faktor yang menyebabkan perubahan dasar ini ialah:
a. Kegagalan mencapai matlamat melalui perlembagaan
Beberapa ahli Sejarah berpendapat bahawa pemberontakan PKM meletus akibat kegagalan polisi perdamaian bersatu.
PKM telah gagal untuk mencapai cita-citanya melalui cara-cara perlembagaan antara tahun 1945-1948. Justeru itu, PKM
terpaksa menggunakan cara-cara lain seperti kekerasan untuk menggulingkan Kerajaan British di Tanah Melayu.
b. Perubahan pucuk pimpinan
Ahli-ahli Sejarah seperti Noel Barber berpendapat bahawa krisis dalam PKM sendiri telah mengakibatkan pemberontakan
komunis 1948. Pada bulan Mac 1947, Setiausaha Agung PKM, Lai Teik, telah menghilangkan diri dengan wang parti.
Peristiwa ini telah menyebabkan pucuk pimpinan PKM jatuh ke tangan golongan radikal pimpinan Chin Peng. Mengikut
pendapat Chin Peng, dasar yang lebih aktif perlu dilaksanakan bagi memulihkan semangat perjuangan komunis.
c. Persidangan di Calcutta
Ahli-ahli Sejarah seperti Harny Miller pula berpendapat keputusan PKM untuk memberontak adalah dipengaruhi oleh
keputusan Kongres Pemuda Komunis Asia yang diadakan di Calcutta pada 18 dan 19 Februari 1946. Kongres tersebut
telah mengarah parti-parti komunis untuk mengadakan pemberontakan bersenjata bagi mencapai matlamat mereka.
Taktik PKM
1. 1945-1948
Untuk mencapai matlamat, PKM telah menubuhkan cawangan di seluruh Tanah Melayu, misalnya PKM telah menubuhkan
Kesatuan Buruh Am untuk mendapat sokongan pekerja dan Liga Belia Demokratik Baru untuk mendapat sokongan belia. Untuk
menguasai kesatuan sekerja, PKM telah menubuhkan Pan-Malayan Federation of Trade Union (PMFTU) yang berjaya
menguasai semua kesatuan sekerja yang bergabung di bawah PMFTU. Bagi melumpuhkan ekonomi dan memudahkan PKM
merampas kuasa, PKM telah mempengaruhi kesatuan sekerja melakukan permogokan. Akibatnya, 300 permogokan yang
dipengaruhi PKM telah berlaku di Tanah Melayu dan Singapura pada tahun 1946-1947.
PKM juga menceburkan diri dalam kegiatan dan pergerakan politik misalnya PKM telah menentang rancanagn pembentukan
PTM pada tahun 1948. Pada pendapat mereka, pembentukan PTM sudah pasti menggagalkan rancangan PKM untuk
menubuhkan Republik Komunis Malaya, maka pada 22 Disember 1946, PKM telah menyertai All Malayan Council of Joint
Action (AMCJA) bagi menentang rancangan pembentukan PTM.
2. 1948-1954
Bagi mencapai matlamat, PKM telah menubuhkan pasukan tentera anti-British yang dikenali sebagai Malayan People Anti
British Army (MPABA) di bawah pimpinan pengerusi jawatankuasa pusat tentera PKM iaitu Law Yew. Antara pemimpin lain
ialah Law Lee dan Yeng Kuow. Kebanyakan anggota MPABA terdiri daripada bekas anggota MPAJA.
PKM juga menggunakan strategi Mao Tze Tung dalam perjuangan mereka. Mengikut strategi ini, PKM akan
menyerang dan menguasai kawasan pedalaman di mana kawalan Kerajaan British amat lemah. Kawasan ini akan diwujudkan
sebagai kawasan bebas daripada kawalan kerajaan. Dari kawasan ini, PKM akan menyerang dan menguasai bandar-bandar di
sekitarnya dan seterusnya menguasai seluruh Tanah Melayu.
Bagi melumpuhkan ekonomi, PKM mempengaruhi kesatuan sekerja mengadakan permogokan. Akibatnya permogokan
berlaku di Tanah Melayu termasuk di Singapura pada bulan Mei dan Jun 1948. PKM juga meneruskan usaha meresapi parti-
parti politik, kesatuan sekerja, sekolah Cina dan pertubuhan Cina.
Dalam keganasan tersebut, PKM telah berjaya membunuh 3 peladang Eropah di Sungai Siput, Perak. Peristiwa ini telah
menyebabkan Darurat diisytiharkan di seluruh Tanah Melayu pada 17 Jun 1948. Pada 23 Julai 1948, Undang-undang Darurat
dikeluarkan. Undang-undang ini telah mengharamkan PKM. Akibatnya anggota PKM lari ke dalam hutan untuk meneruskan
perjuangan mereka. Mereka telah menyerang pasukan keselamatan dan orang awam terutamanya peladang-peladang dan
pelombong-pelombong. Mereka juga memusnahkan sistem perhubungan jalan raya dan jalan keretapi. Dalam usaha mendapat
bantuan, PKM menubuhkan pasukan propaganda “Min Yuan” yang terdiri daripada setinggan-setinggan Cina yang tinggal di
pinggir hutan.
Pada September 1951, satu mesyuarat jawatankuasa pusat PKM diadakan di Pahang. Apabila menyedari bahawa
keganasan yang mereka lakukan menimbulkan kebencian orang ramai, PKM telah mengubah taktik perjuangan mereka, iaitu
hanya menyerang pasukan keselamatan, orang Eropah, pengintip dan bekas anggota PKM yang berpaling tadah. Menjelang
tahun 1954, perjuangan PKM mengalami kegagalan.
172
Sebab PKM Memberontak
Pengenalan
PKM ditubuhkan pada 6 April 1930. Matlamat penubuhannya ialah untuk menguasai Tanah Melayu dan seterusnya menubuhkan
Republik Komunis Malaya. Pada masa yang sama, PKM juga diarah menyelia gerakan komunis di Thailand dan Indonesia. Sejak
ditubuhkan, PKM terpaksa menjalankan kegiatannya secara sulit kerana kegiatan anti-Britishnya dianggap mengganggu ketenteraman
awam. Sebelum tahun 1941, pertubuhan ini mendapat sambutan dari orang ramai. Semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu, PKM
telah memberhentikan kegiatan anti-British. Di sebaliknya, PKM bekerjasama dengan British untuk menentang Jepun dengan
menyertai Malayan Anti Japanese Union (MAJU) yang dianjurkan oleh British. Selain itu, PKM juga menubuhkan pasukan tentera
anti-Jepun yang dikenali sebagai Malayan People Anti-Japanese Army (MPAJA). Setelah Jepun menyerah kalah dan British kembali
ke Tanah Melayu pada tahun 1945, PKM telah diterima sebagai parti yang sah. Akibatnya, antara tahun 1945-1948, PKM berusaha
mencapai matlamat mereka melalui perlembagaan. Namun usaha PKM tersebut gagal dan kegagalan tersebut telah menyebabkan
PKM melaksanakan pemberontakan bersenjata pada tahun 1948.
Sebab-sebab PKM memberontak

1. Persidangan di Calcutta
Pada 18 dan 19 Februari 1948, satu persidangan komunis telah diadakan di Calcutta, India. Persidangan tersebut telah dihadiri
oleh perwakilan komunis dari Asia dan Australia. Pihak PKM telah diwakili oleh Lee Soong. Persidangan tersebut telah
membuat ketetapan bahawa pemberontakan bersenjata mesti dijalankan bagi menjayakan matlamat perjuangan komunis.
Akibatnya PKM mula mengubah dasar mereka dan melakukan pemberontakan bersenjata di seluruh Tanah Melayu.
2. Kegagalan mencapai matlamat melalui perlembagaan
Sejak tahun 1945, PKM telah diterima sebagai parti yang sah di Tanah Melayu. Sejak itu, PKM mula berusaha untuk mencapai
matlamat mereka melalui perlembagaan. PKM telah menganjurkan beberapa rancangan dan salah satu daripada rancangan
tersebut ialah rancangan “Barisan Bersatu”. Di bawah rancangan ini, PKM akan bekerjasama dengan semua pihak. Selain itu,
PKM juga menubuhkan cawangan-cawangan di seluruh Tanah Melayu untuk mendapat sokongan orang ramai, misalnya PKM
telah menubuhkan Kesatuan Buruh Am dan Liga Belia Demokratik Baru untuk mendapat sokongan pekerja dan belia. Walaupun
PKM telah diterima sebagai parti yang sah, tetapi ia masih menghadapi tekanan dari British, misalnya pada tahun 1937, British
telah mengisytiharkan Undang-undang Kesatuan Sekerja yang melarang pemimpin parti politik menjadi pemimpin kesatuan
sekerja. Akibatnya, PKM gagal mencapai matlamat melalui perlembagaan. Justeru itu, PKM mula melakukan pemberontakan di
seluruh Tanah Melayu.
3. Perubahan pucuk pimpinan
Perubahan pucuk pimpinan PKM telah membawa kepada pemberontakan bersenjata. Secara amnya, anggota PKM dapat
dibahagikan kepada 2 golongan, iaitu yang bersifat sederhana dan radikal. Golongan sederhana dipimpin oleh Lai Teik manakala
golongan radikal dipimpin oleh Chin Peng. Pada 6 Mei 1947, suatu mesyuarat jawatankuasa pusat PKM telah diadakan di
Singapura. Dalam mesyuarat itu, Setiausaha Agong PKM, iaitu Lai Teik tidak menghadirkan dirinya dan hilangkan diri
bersama-sama dengan wang parti. Peristiwa ini menyebabkan pucuk pimpinan jatuh ke tangan Chin Peng. Chin Peng
berpendapat bahawa dasar pemberontakan bersenjata adalah penting untuk mencapai matlamat PKM. Akibatnya tidak berapa
lama selepas itu, PKM mula memberontak.
4. Pengalaman yang menguntungkan
PKM juga mempunyai pengalaman yang menguntungkan mereka ke arah pemberontakan. Pengalaman tersebut telah diperolehi
semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu. Semasa pendudukan Jepun, PKM telah menubuhkan Malayan People Anti
Japanese Army (MPAJA) dan pasukan ini telah mendapat latihan dan bantuan seperti makanan, pakaian, senjata dan perubatan
dari pasukan Berikat. Henry Miller dalam bukunya “The Jungle War In Malaya” menegaskan bahawa terdapat kira-kira 200
anggota PKM yang mendapat latihan dari British sebelum jatuhnya Singapura pada 15 Februari 1942. Selain itu, PKM juga
melakukan serangan hendap ke atas Jepun dan hal ini membolehkan PKM memperolehi pengalaman dalam perang hutan.
Apabila Jepun menyerah kalah pada 15 Ogos 1945, anggota PKM telah keluar dari hutan dan mengambil alih pentadbiran di
Tanah Melayu. Pada masa yang sama, mereka juga merampas senjata Jepun. Walaupun senjata tersebut kemudiannya diminta
serah balik oleh British, tetapi dipercayai ramai anggota PKM yang tidak berbuat demikian. Dengan itu, PKM bukan sahaja
mempunyai pengalaman, tetapi juga mempunyai senjata yang mencukupi untuk membolehkan mereka memberontak.
5. Kejayaan parti komunis di negara-negara lain
Kejayaan parti-parti komunis di negara-negara lain telah mendorong PKM melakukan pemberontakan. Parti-parti komunis
tersebut yang mengamalkan dasar pemberontakan telah berjaya menguasai beberapa kawasan, misalnya Parti Komunis China
(PKC) di China telah berjaya menguasai sebahagian China. Parti Komunis Korea telah berjaya menguasai sebahagian Korea dan
Parti Komunis Vietnam berjaya menguasai sebahagian Vietnam.
6. Penubuhan Persekutuan Tanah Melayu (PTM)
Penubuhan PTM pada 1 Februari 1948, telah mempercepatkan lagi proses pemberontakan. Pada dasarnya, PKM menyokong
Malayan Union. Maka penubuhan jawatankuasa kerja pada 25 Julai 1946 telah menimbulkan penentangan PKM. Apabila
jawatankuasa kerja mengemukakan laporan mereka yang mempunyai draf perlembagaan PTM pada 11 Disember 1946, PKM
turut menentang draf perlembagaan tersebut. Dalam usaha penentangan tersebut, PKM telah menyertai All Malayan Council of
Joint Action (AMCJA) pada 22 Disember 1946. Mereka telah melaksanakan hartal di seluruh Tanah Melayu pada 19 Oktober
dan 20 Oktober 1947 untuk menunjukkan bantahan mereka terhadap draf perlembagaan PTM dan menunjukkan kekuatan
mereka. Namun bantahan tersebut tidak dipedulikan oleh British dan PTM telah ditubuhkan secara rasminya pada 1 Februari
1948. Dengan penubuhan PTM, PKM sedar rancangan mereka untuk menubuhkan Republik Komunis Malaya telah gagal.
Dengan itu, PKM mengubah dasar perjuangan mereka dengan melakukan pemberontakan.
7. Keputusan Sidang Dleno IV
Pada 17-21 Mac 1948, satu persidangan Dleno IV telah diadakan di Singapura. Persidangan tersebut telah diwakili oleh
Lawrence Sarkey dari Australia. Persidangan tersebut telah membuat 3 resolusi iaitu:
173
a. Perjuangan kemerdekaan mesti dijalankan melalui Revolusi Rakyat dan bagi Tanah Melayu, ia mesti dipimpin oleh
PKM.
b. Cara perlembagaan merupakan cara menyerah yang tidak akan berjaya menjayakan matlamat PKM. Cara pemberontakan
mesti dijalankan.
c. Disiplin dalam PKM perlu diperketatkan dan imej PKM perlu dipulihkan berikutan dengan peristiwa Lai Teik yang
menghilangkan diri bersama wang parti.
Langkah-langkah Kerajaan Menghadapi Pemberontakan PKM
Pengenalan
Parti Komunis Malaya (PKM) ditubuhkan pada 6 April 1930. Matlamat utama penubuhannya ialah untuk menguasai Tanah Melayu
dan seterusnya menubuhkan Republik Komunis Malaya. Pada masa yang sama, PKM juga diarahkan untuk menyelia gerakan
komunis di Thailand dan Indonesia. Sejak ditubuhkan, PKM terpaksa menjalankan gerakannya secara sulit kerana kegiatan anti
Britishnya dianggap mengganggu ketenteraman awam. Sebelum 1941, pertubuhan ini kurang mendapat sambutan orang ramai.
Semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu, PKM telah memberhentikan kegiatan anti British. Sebaliknya, PKM telah bekerjasama
dengan British bagi menentang Jepun dengan menyertai Malayan Anti Japanese Union (MAJU) yang dianjurkan oleh British. Setelah
Jepun menyerah kalah dan British kembali ke Tanah Melayu, PKM telah diterima sebagai parti yang sah. Sejak itu, PKM berusaha
untuk mencapai matlamat mereka melalui perlembagaan. Kegagalan usaha tersebut menyebabkan PKM mengubah dasar mereka
kepada pemberontakan pada tahun 1948. akibat dari pemberontakan yang berlaku, keadaan kucar-kacir telah timbul di Tanah Melayu.
Dengan itu, British telah mengambil beberapa langkah bagi menamatkan pemberontakan PKM.
Langkah-langkah
1. Undang-undang Darurat
Berikutan dengan pembunuhan 3 peladang Eropah di Sungai Siput, Perak pada 16 Jun 1948, kerajaan telah mengisytiharkan drurat di
seluruh Tanah Melayu pada 17 Jun 1948. Undang-undang Darurat telah dikeluarkan pada 23 Julai 1948 dan diperkemaskan pada Julai
1949. Mengikut Undang-undang Darurat, kerajaan diberi kuasa untuk menangkap dan menahan tanpa perbicaraan, mereka yang
disyaki terlibat dalam kegiatan PKM. Kerajaan juga diberi kuasa untuk membuang negeri mereka yang dianggap kehadirannya
membahayakan keselamatan Tanah Melayu. Berikutan dengan pengisytiharaan Darurat, PKM diharamkan dan diikuti dengan
pengharaman ke atas parti-parti kiri yang merupakan penyokong kuat PKM seperti Malayan Democratic Union, API dan AWAS.
Sekatan kebebasan juga diperkenalkan di kawasan-kawasan yang terlibat dengan kegiatan PKM. Penduduk-penduduk di kawasan ini
dikawal oleh pasukan keselamatan dan dikenakan perintah kurung serta catuan makanan. Akta Pendaftaran mula dilaksanakan yang
mewajibkan mereka yang berumur 12 tahun keatas, memiliki kad pengenalan. Tujuannya ialah memudahkan usaha mengesan anggota
PKM.
Perlaksanaan Undang-undang Darurat telah memberi tamparan terhadap pejuang PKM. Pada tahun 1949, 6000 orang telah ditangkap
dan ditahan kerana disyaki terlibat dalam kegiatan PKM. Pada tahun 1950, 70000 orang telah dihantar balik ke negeri China.
Pengharaman PKM telah menghalang usaha mereka ke arah mencapai matlamat mengusai Tanah Melayu dan menubuhkan Republik
Komunis Malaya. Pengharaman ke atas parti-parti kiri menyebabkan PKM kehilangan punca sokongan dan bantuan. Sekatan
kebebasan yang dikenakan menyulitkan kegiatan PKM.
2. Rancangan Briggs
Apabila Harold Briggs menjadi pengarah gerakan menentang PKM sejak 3 April 1950, beliau menjalankan rancangan penempatan
semula. Di bawah rancangan ini, penduduk yang tinggal di pinggir-pinggir hutan dan dianggap sebagai punca sokongan PKM telah
dipindahkan ke kampung-kampung baru. Kampung-kampung baru ini telah dipagar dan dikawal rapi oleh pasukan keselamatan.
Menjelang tahun 1954, 550000 orang dipindah ke 550 kampung baru. Antara mereka, 86% terdiri daripada orang Cina, 9% orang
Melayu, 4% orang India dan 1% bangsa lain. 84% daripada kampung-kampung baru terletak di Pantai Barat Semenanjung. Penduduk-
penduduk kampung baru juga dikenakan sekatan kebebasan seperti perintah kurung dan catuan makanan.
Perlaksanaan Rancangan Briggs menyulitkan lagi kegiatan PKM. Mereka yang dipaksa menyokong PKM telah diberi perlindungan
dan yang secara sukarela menyokong PKM dapat dihalang berbuat demikian. Rancangan Briggs telah melumphkan kegiatan “Min
Yuan”. Akibatnya PKM terputus bekalan makanan, ubat, senjata, pakaian dan sebagainya menyebabkan mereka terpaksa keluar untuk
mendapatkan bekalan. Keadaan ini menyebabkan mereka terpaksa menghadapi pasukan keselamatan. Walau bagaimanapun, terdapat
juga kampung-kampung baru yang gagal mencapai matlamatnya kerana kawalan yang tidak rapi membolehkan anggota PKM
memasuki kampung baru dan orang ramai membantu PKM. Oleh sebab kampung baru diwujudkan untuk kepentingan keselamatan
dan bukannya untuk kepentingan ekonomi, maka kerajaan terpaksa mengeluarkan perbelanjaan yang banyak untuk menyediakan
tempat tinggal, makanan, kemudahan kesihatan, bekalan api dan air dan sebagainya.
3. Pembesaran pasukan keselamatan
Bagi menghadapi pemberontakan PKM, kerajaan mengambil langkah untuk menambahkan bilangan anggota pasukan keselamatan
terutamanya semasa Gerald Templer menjadi Pesuruhjaya Tinggi sejak Februari 1952. Pemuda-pemuda Tanah Melayu telah
digalakkan untuk mnyertai pasukan keselamatan dan mereka diberi latihan singkat dan dihantar untuk mengawal tempat-tempat
strategic seperti pejabat kerajaan, lombong bijih dan ladang getah. Menjelang 1954, Tanah Melayu sudah mempunyai 40 ribu tentera,
70 ribu polis dan 200 ribu pengawal kampung. Bilangan tentera yang ramai dapat digunakan untuk menyerang sarang-sarang
persembunyian PKM. Serangan ke atas PKM dibuat melalui darat dan udara. Pada masa itu, majoriti anggota pasukan keselamatan
terdiri daripada orang Melayu, British dan Gurkha. Semasa Gerald Templer, bantuan ketenteraan juga diperolehi dari negara-negara
Komanwel seperti Rhodesia, Britain, India, Australia dan New Zealand. Kerajaan Tanah Melayu juga telah menandatangani
perjanjian dengan Thailand untuk membolehkan pasukan keselamatan melintasi sempadan dalam usaha memburu PKM.
4. Jawatankuasa Perhubungan Kaum
Pesuruhjaya Tinggi British bagi Asia Tenggara iaitu Malcolm MacDonald telah mencadangkan supaya diambil langkah-langkah bagi
mewujudkan hubungan baik antara kaum terutamanya antara orang Melayu dan Cina. Beliau menegaskan usaha menetang PKM tidak
akan berjaya selagi hubungan antara kaum runcing. Akibat dari saranan tersebut, pada 1949, pemimpin-pemimpin kaum iaitu Dato’
174
Onn Bin Jaafar, Tan Cheng Lock dan Thuraisingam telah menubuhkan Jawatankuasa Perhubungan Kaum. Kerjasama antara
kaum lebih terbukti dengan terbentuknya parti perikatan UMNO-MCA (1952) dan Parti Perikatan UMNO-MCA-MIC (1954).
5. Malayan Chinese Association (MCA)
Malcolm MacDonald juga mencadangkan supaya ditubuhkan satu pertubuhan sederhana yang anti komunis untuk orang-orang Cina
supaya mereka tidak menaganggap PKM sebagai parti orang Cina. Akibatnya, MCA ditubuhkan pada 27 Februari 1949 di bawah
pimpinan Tan Cheng Lock sebagai presiden pertama. Orang-orang Cina telah digalakkan untuk menyertai MCA dan menganggap
MCA sebagai parti orang Cina yang akan memperjuangkan hak-hak dan kepentingan orang Cina.
6. Tolak ansur
Walaupun parti-parti kiri diharamkan, tetapi kerajaan British bertolak ansur dengan membenarkan parti-parti sederhana yang anti
komunis seperti UMNO, MCA dan MIC. British juga bertolak-ansur dengan menerima tuntutan parti-parti sederhana tersebut.
Buktinya: Pilihanraya Perbandaran Pulau Pinang pada 1 Disember 1951, Pilihanraya Perbandaran Kuala Lumpur pada 16 Februari
1952. Pilihanraya Umum yang pertama diadakan pada 27 Julai 1955. Selepas pilihanraya tersebut, Tanah Melayu diberi berkerajaan
sendiri dan seterusnya kemerdekaan pada 31 Ogos 1957. Tolak ansur kerajaan British memenuhi tuntutan rakyat Melayu telah
menyebabkan orang ramai menyokong kerajaan untuk menentang PKM.
7. Rancangan Gerald Templer
Semasa Gerald Templer menjadi Pesuruhjaya Tinggi, beliau menjalankan rancangan “kawasan hitam” dan “kawasan putih”. Kawasan
hitam ialah kawasan yang terlibat dengan kegiatan PKM. Penduduk di kawasan ini dikawal rapi oleh pasukan keselmatan dan
dikenakan sekatan kebebasan seperti perintah kurung dan catuan makanan. Kawasan putih ialah kawasan yang tidak terlibat dengan
kegiatan PKM dan penduduk kawasan ini diberi kebebasan. Akibatnya penduduk di kawasan hitam telah bekerjasama dengan
kerajaan untuk menghapuskan kegiatan PKM di kawasan mereka supaya kawasan mereka akan diisytiharkan sebagai kawasan putih
di mana penduduknya akan diberi kebebasan. Templer juga melawat kawasan hitam untuk meyakinkan orang ramai terhapap
kemampuan kerajaan untuk menghapuskan pemberontakan PKM. Orang ramai juga digesa supaya tidak bekerjasama dengan PKM.
8. Kelonggaran syarat kerakyatan
Dalam usaha untuk mendapatkan sokongan orang bukan Melayu, terutamanya orang Cina bagi menghadapi pemberontakan PKM,
kerajaan telah mengambil langkah melonggarkan syarat kerakyatan sejak Februari 1952. Akibatnya seramai 1.2 juta orang Cina dan
180 ribu orang India menjadi warganegara antara Februari 1952 sehingga 31 Ogos 1957. Tindakan kerajaan menyebabkan orang Cina
dan India bekerjasama dengan kerajaan untuk menentang PKM.
9. Majlis Perang
Mengikut arahan nombor 1 yang dikeluarkan oleh Harold Briggs bertarikh 16 April 1950, Majlis Perang Persekutuan (MPP) dan
Jawatankuasa Kerja Perang peringkat negeri dan daerah akan ditubuhkan dalam usaha untuk membanteras pemberontakan PKM.
MPP diketuai oleh Harold Briggs. Anggotanya terdiri daripada Ketua Setiausaha Kerajaan, komander-komander angkatan darat, laut
dan udara serta pesuruhjaya Polis. Jawatankuasa Kerja Perang peringkat negeri diketuai oleh Menteri Besar dan di peringkat daerah
diketuai oleh pegawai daerah. Anggota-anggota terdiri daripada polis, tentera dan pegawai tadbir. Tujuannya ialah untuk mewujudkan
koordinasi antara semua pihak yang terlibat dalam usaha menentang PKM.
10. Tawaran pengampunan
Tawaran pengampunan telah dikeluarkan sejak 1949. Anggota-anggota PKM yang menyerah diri dimaafkan dan dibenarkan kembali
ke dalam masyarakat. Tawaran hadiah juga dikeluarkan kepada mereka yang dapat menunjukkan sarang PKM atau menangkap
anggota PKM. Pada tahun 1954, tawaran hadiah kepada mereka yang dapat menangkap Chin Peng telah dinaikkan dari $150000
kepada $250000 dan ahli Jawatankuasa Pusat PKM sebanyak $100 ribu. Semasa Tunku Abdul Rahman menjadi Ketua Menteri dan
kemudiannya Perdana Menteri, tawaran hadiah yang lebih berkesan telah dikeluarkan. Anggota-anggota PKM yang menyerah diri
bukan sahaja dimaafkan dan dibenarkan kembali ke masyarakat, tetapi juga diberi ganjaran berupa tanah dan wang. Tawaran ini telah
menarik perhatian ramai anggota dan pemimpin PKM menyerah diri, contohnya Hor Lung, pemimpin komunis kawasan selatan telah
dibayar sagu hati $247 ribu apabila beliau keluar menyerah diri bersama-sama 160 orang pengikut. Seorang lagi ialah Kim Cheng,
pemimpin komunis kawasan Yong Peng telah dibayar $150 ribu bila beliau menyerah diri bersama pengikutnya. Pembayaran sagu
hati ini bergantung kepada kedudukan seseorang dalam PKM dan juga anggota yang menyerah diri bersamanya.
11. Rundingan Baling
Dalam usaha untuk menamatkan pemberontakan PKM, Rundingan Baling telah diadakan pada 28 dan 29 Disember 1955. Pihak
kerajaan diwakili oleh Tunku Abdul Rahman, Tan Cheng Lock dan David Marshall dan PKM pula diwakili oleh Chin Peng, Chen
Tien dan Rashid Maidin. Walau bagaimanapun, rundingan tersebut gagal kerana Chin Peng tidak dapat menerima kehendak Tunku
Abdul Rahman yang mahukan PKM dibubarkan dan Tunku Abdul Raham tidak dapat menerima kehendak Chin Peng yang mahukan
PKM diterima sebagai parti yang sah.
Sebab Pemberontakan PKM Gagal
Pengenalan
Parti Komunis Malaya (PKM) ditubuhkan pada 6 April 1930. Matlamat utama penubuhannya ialah untuk mengusai Tanah Melayu
dan seterusnya menubuhkan Republik Komunis Malaya. Pada masa yang sama, PKM juga diarahkan menyelia gerakan komunis di
Thailand dan Indonesia. Sebelum 1941, PKM kurang mendapat sokongan orang ramai. Semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu,
PKM telah memberhentikan gerakan anti-British. Sebaliknya PKM bekerjasama dengan British menentang Jepun dengan menyertai
Malayan Anti Japanese Union (MAJU) yang dianjurkan oleh British. Sejak 1945, PKM telah diterima sebagai parti yang sah dan
berusaha mencapai matlamat melalui perlembagaan. Namun usaha ini gagal menyebabkan sejak Jun 1948, PKM melakukan
pemberontakan bersenjata di seluruh Tanah Melayu. Pemberontakan tersebut juga menemui kegagalan.
Sebab-sebab kegagalan
1. Keganasan
Kegagalan pemberontakan PKM berpunca daripada taktik keganasanya. Sejak Jun 1948, PKM mulai melakukan pemberontakan
bersenjata di seluruh Tanah Melayu. Dalam tempoh itu, PKM telah melancarkan serangan-serangan ke atas ladang-ladang getah dan
175
lombong-lombong bijih timah. Serangan-serangan tersebut menyebabkan kehilangan mata pencarian orang ramai. Oleh itu, PKM
bukan sahaja tidak mendapat sokongan ramai, malah menimbulkan kebencian orang ramai.
2. Tidak mendapat sokongan
Majoriti penduduk di Tanah Melayu tidak menyokong PKM. Hanya sebilangan kecil orang cina sahaja yang menyokong PKM. Orang
Melayu tidak menyokong PKM kerana menganggap PKM sebagai parti orang cina, lebih-lebih lagi majoriti pemimpin dan anggota
PKM ialah orang cina. Selain itu, orang Melayu juga menganggap pemberontakan PKM sebagai satu percubaan orang cina untuk
merampas kuasa Tanah Melayu. Orang Melayu juga tidak dapat menerima dasar anti-agama yang diperjuangkan oleh PKM
sedangkan mereka berpegang teguh kepada agama Islam. Pengalaman orang Melayu di bawah pemerintahan “Bintang Tiga” telah
menyebabkan mereka enggan menyokong PKM. Dalam tempoh pemerintahan tersebut, anggota PKM telah melakukan kekejaman
dan tindakan tersebut telah menimbulkan pergaduhan kaum di Johor dan Perak.
Orang cina tidak menyokong PKM kerana tidak dapat menerima dasar anti agama yang diperjuangkan. Selain itu, mereka juga tidak
menyokong dasar anti kapitalisme kerana mereka ingin jadi kaya-raya. Pada masa yang sama, kebanyakan orang cina pada masa itu
lebih menumpukan perhatian dalam ekonomi. Mereka tidak begitu berminat terlibat dalam politik. Di samping itu, kebanyakan cina
adalah buta huruf. Ini menyebabkan mereka tidak memaham ideologi komunis. Akibatnya mereka tidak sokong PKM.
Orang India turut tidak menyokong PKM kerana dasar anti agama. Selain itu, mereka juga menganggap PKM sebagai parti orang cina.
Pada masa itu juga, orang India lebih menumpukan perhatian mereka terhadap politik di India. Ini menyebabkan mereka tidak
menyokong PKM.
3. Keadaan ekonomi dan politik stabil
PKM juga gagal mendapat sokongan yang luas kerana wujudnya keadaan yang stabil di Tanah Melayu. Keadaan tersebut telah
menimbulkan rasa puas hati rakyat terhadap pemerintahan British. Dengan itu, mereka tidak sokong PKM. Sememangnya komunisme
hanya boleh berkembang dengan pesat sekiranya terdapat kemiskinan dan penderitaan.
4. Kegagalan PKM mendaftar matlamat dan perlembagaan secara publik
PKM gagal mendapat sokongan orang ramai kerana tidak mendaftarkan matlamat dan perlembagaannya secara publik. Ini
menyebabkan orang ramai tidak mengetahui matlamat dan perlembagaan sebenar PKM. Sebaliknya, PKM dianggap sebuah kongsi
gelap kerana ia telah diharamkan oleh British.
5. Tekanan awal
Sejak ditubuhkan, PKM telah ditekan oleh British. PKM tidakdiberi peluang untuk berkembang dan diharamkan sejak pertubuhan.
Pada 1937, British telah mengisytiharkan Banishment Ordinance yang mengharamkan permogokan. Akibatnya ramai pemimpin dan
anggota PKM ditangkap. Mereka ini sama ada dipenjarakan atau dihantar pulang ke China. Pada tahun 1940, kerajaan British
memperkenalkan undang-undang kesatuan sekerja. Undang-undang ini telah melarang pemimpin parti politik menjadi pemimpin
kesatuan sekerja. Ini telah melemahkan PKM kerana pada masa itu, kebanyakan pemimpin kesatuan sekerja ialah pemimpin PKM.
Pada 23 Julai 1948, undang-undang Darurat diisytiharkan. Sehubungan itu, sekali lagi PKM diharamkan. Akibatnya, pemberontakan
PKM menemui kegagalan.
6. Persaingan dengan Kuomintang (KMT)
Dalam usaha untuk mendapat sokongan orang ramai, PKM menghadapi persaingan yang hebat dari KMT. PKM ditubuhkan pada
tahun 1930. Pada ketika itum cawangan KMT telah lama wujud di Tanah Melayu. Cawangan KMT yang pertama ditubuhkan pada 18
Disember 1912 di Singapura. Sejak 1913, sudah terdapat banyak cawangan KMT di Tanah Melayu seperti di Kuala Lumpur, Ipoh,
Seremban, Pulau Pinang dan sebagainya. Ini menyebabkan orang ramai menyokong KMT. Selain itu, dasar yang diperjuangkan oleh
KMT juga disokong oleh orang ramai. Kerajaan KMT di China menganggap orang cina di seberang laut sebagai warganegara China.
7. Strategi Mao Tze Tung
Dalam pemberontakan yang dilakukan, strategi Mao Tze Tung telah digunakan. Di bawah strategi ini, PKM akan menerang dan
menguasai kawasan pedalaman di mana kawalan kerajaan pusat amat lemah. Dari kawasan ini, PKM akan menyerang dan menguasai
seluruh Tanah Melayu. Strategi ini telah berjaya di China. Walau bagaimanapun, ia gagal mencapai matlamatnya di Tanah Melayu
kerana ia tidak sesuai.
8. Perpecahan PKM
Kegagalan PKM juga disebabkan oleh perpecahan yang berlaku dalam PKM. Dalam PKM sendiri, keanggotaannya dibahagikan
kepada 2 golongan, iaitu golongan radikal di bawah pimpinan Chin Peng dan golongan sederhana di bawah Lai Teik. Golongan
sederhana mengamalkan dasar bekerjasama dengan British manakala golongan radikal lebih bersifat anti-British. Pada 6 Mac 1947,
satu mesyuarat jawatankuasa pusat PKM telah diadakan di Singapura. Dalam mesyuarat itu, Setiausaha Agong PKM, iaitu Lai Teik
tidak menghadirinya dan menghilangkan dirinya bersama-sama wang parti. Ini menyebabkan pucuk pimpinan PKM jatuh ke tangan
Chin Peng.
9. Kelemahan pemimpin PKM
Kelemahan pemimpin PKM sendiri menggagalkan pemberontakan yang dilakukan. Berikutan dengan peristiwa Lai Teik, orang ramai
mulai tidak yakin terhadap PKM. Selain itu, pemimpin PKM mungkin mahir tetapi mereka tidak dapat menyesuaikan ideologi
tersebut dengan keadaan tempatan. Misalnya, dasar anti agama yang diperjuangkan tidak dapat diterima oleh orang ramai. Akibatnya,
pemberontakan PKM gagal.
10. Bantuan luar
Pemberontakan dianjurkan oleh Comintern dan telah disokong oleh PKC dan Parti Komunis Rusia (PKR). Dengan itu, PKM mulai
melakukan pemberontakan bersenjata sejak Jun 1948. Sepanjang tempoh pemberontakan, PKM tidak mendapat bantuan langsung dari
Comintern, PKC ataupun PKR. Akibatnya, PKM menghadapi kegagalan dalam pemberontakannya.
11. Langkah kerajaan
Langkah-langkah kerajaan yang diambil untuk mengatasi pemberontakan di Tanah Melayu telah menggagalkan PKM. Sebab satu
langkah yang diambil ialah mengisytiharkan Undang-undang Darurat pada 23 Julai 1948. Akibatnya, PKM diharamkan dan diikuti
parti-parti kiri.
176
Selain itu, British juga melaksanakan Rancangan Briggs. Di bawah rancangan ini, penduduk yang tinggal di pinggir hutan dan
dianggap sebagai punca penyokong PKM akan dipindahkan ke kampung baru yang dikawal rapi. Akibatnya, PKM terpaksa keluar
dari hutan untuk mendapat bantuan/bekalan.
British juga membesarkan pasukan tentera di Tanah Melayu. Dengan bilangan tentera yang ramai tersebut, British dapat menyerang
sarang PKM.
Penubuhan MCA pada 27 Februari 1949 telah menyebabkan orang Cina tidak lagi menganggap PKM sebagai parti orang Cina. Pada
masa yang sama, British juga mula bertolak-ansur dengan penduduk tempatan, misalnya menerima tuntutan parti sederhana
mengadakan pilihanraya. Akibatnya, orang ramai sokong kerajaan dan menentang PKM.
British turut menubuhkan Majlis Perang Persekutuan dan Jawatankuasa Kerja Perang di peringkat negeri dan daerah. Kedua-dua
pertubuhan ini bertujuan untuk mewujudkan kordinasi antara semua pihak yang terlibat dalam usaha menentang PKM. British juga
memberi tawaran pengampunan kepada anggota PKM yang menyerah diri sejak 1949. Di samping itu, tawaran hadiah juga diberi
kepada mereka yang berjaya menangkap Chin Peng. Langkah-langkah tersebut telah menyebabkan PKM gagal dalam pemberontakan
mereka.
Kesan Pemberontakan PKM
Pengenalan
Parti Komunis Malaya (PKM) ditubuhkan pada 6 April 1930. matlamat utama penubuhannya ialah untuk mengusai Tanah Melayu,
seterusnya menubuhkan Republik Komunis Malaya. Pada masa yang sama, PKM juga diarahkan untuk menyelia gerakan komunis di
Thailand dan Indonesia. Sebelum 1941, PKM kurang mendapat sokongan orang ramai. Semasa pendudukan Jepun, PKM telah
menghentikan kegiatan anti British. Sebaliknya PKM bekerjasama dengan British untuk menentang Jepun dengan menyertai Malayan
Anti Japanese Union (MAJU) yang dianjurkan oleh British. Sejak 1945, PKM telah mulai berusaha mencapai matlamatnya melalui
perlembagaan. Usaha ini gagal dan menyebabkan PKM melancarkan pemberontakan di seluruh Tanah Melayu sejak Jun 1948.
Namun, usaha ini juga gagal. Pemberontakan PKM telah membawa kesan kepada perkembangan politik, ekonomi dan sosial di Tanah
Melayu
Kesan-kesan politik
1. Penubuhan MCA
Atas cadangan Malcolm MacDonald, Malayan Chinese Association (MCA) telah ditubuhkan pada 27 Februari 1949. Tan Cheng
Lock menjadi presiden pertama. Orang-orang cina telah digalakkan untuk menyertai MCA dan menganggap MCA sebagai parti
orang cina yang akan memperjuangkan hak dan kepentingan orang cina.
2. Penubuhan Parti Perikatan
Untuk mengeratkan lagi hubungan antara kaum, Parti Perikatan telah ditubuhkan pada 1952 di mana UMNO telah bergabung
dengan MCA. Parti Perikatan UMNO-MCA kemudiannya bergabung dengan MIC pada 1954 untuk membentuk Parti Perikatan
UMNO-MCA-MIC yang lebih besar.
3. Mempercepatkan kemerdekaan
Dalam usaha untuk mendapatkan sokongan orang ramai, British telah bertolak-ansur dengan menerima tuntutan parti-parti
sederhana, misalnya Pilihanraya Pulau Pinang telah diadakan pada 1 Disember 1951 dan Pilihanraya Perbandaran Kuala Lumpur
diadakan pada 16 Februari 1952. Pilihanraya umum yang pertama diadakan pada 27 Julai 1955. Selepas pilihanraya itu, Tanah
Melayu diberi berkerajaan sendiri dan seterusnya kemerdekaan pada 31 Ogos 1957.
4. Pembesaran pasukan keselamatan
Dalam usaha menghadapi pemberontakan PKM, kerajaan telah menambahkan bilangan anggota pasukan keselamatan. Pemuda-
pemuda Tanah Melayu telah digalakkan untuk menyertai pasukan keselamatan dan mereka diberi latihan singkat. Menjelang
1954, Tanah Melayu sudah mempunyai 40 ribu tentera, 70 ribu polis dan 200 ribu pengawal kampung.
5. Pemimpin sederhana
Dalam usaha menghadapi pemberontakan PKM, lahirlah parti-parti politik sederhana. Daripada parti-parti ini, lahirlah pemimpin
sederhana seperti Tan Cheng Lock, Thuraisingam, Tunku Abdul Rahman dan sebagainya. Mereka memainkan peranan yang
penting dalam pentadbiran Tanah Melayu.
6. Undang-undang Darurat
Semasa pemberontakan PKM, Undang-undang Darurat telah diisytiharkan pada 23 Julai 1948 dan diperkenalkan pada Julai
1949. Undang-undang ini telah menjadi asas kepada penggubalan Akta Keselamatan ISA (terutamanya yang berkaitan dengan
penangkapan tanpa bicara).
7. Melumpuhkan parti kiri
Undang-undang Darurat bukan sahaja mengharamkan PKM, telah juga mengharamkan parti-parti kiri yang merupakan
penyokong PKM seperti Malayan Democratic Union, AWAS, API dan sebagainya. Akibatnya, ini telah melumpuhkan parti-
parti kiri di Tanah Melayu.
8. PKM diharamkan
Undang-undang Darurat pada 23 Julai 1948 telah mengharamkan PKM. Mengikut undang-undang ini, kerajaan diberi kuasa
untuk menangkap dan menahan tanpa perbicaraan bagi mereka yang disyaki terlibat dalam kegiatan PKM. Kerajaan juga diberi
kuasa untuk membuang negeri mereka yang dianggap kehadirannya membahayakan keselamatan Tanah Melayu.
9. Kegiatan politik terbantut
Semasa pemberontakan PKM di Tanah Melayu, parti-parti kiri telah diharamkan. Walaupun kerajaan membenarkan penubuhan
parti-parti sederhana seperti UMNO, MCA dan MIC tetapi parti-parti ini diawasi oleh kerajaan dan tidak mempunyai kebebasan
untuk berkembang. Akibatnya, kegiatan politik Tanah Melayu terbantut.
10. Kerjasama dengan Siam
Pemberontakan PKM di Tanah Melayu juga membuka jalan kepada Tanah Melayu untuk mengadakan kerjasama dengan Siam.
Pada ketika itu, kerajaan Tanah Melayu telah menantangani perjanjian dengan Siam untuk membolehkan pasukan keselamatan
Tanah Melayu melintasi sempadan dalam usaha memburu PKM.
177
11. Dasar luar Tanah Melayu selepas merdeka
Pemberontakan PKM juga mempengaruhi dasar luar Tanah Melayu selepas kemerdekaan. Selepas merdeka, Tanah Melayu
langsung tidak mengadakan hubungan diplomatik dengan negara komunis. Keadaan ini berterusan sehinggalah tahun 1974
dimana Tun Abdul Razak yang menjadi Perdana Menteri pada ketika itu telah mengubah dasar tersebut.
12. Perkembangan parti sederhana
Dalam pemberontakan PKM, PKM telah diharamkan oleh British dan ini diikuti dengan pengharaman parti-parti kiri. Pada masa
yang sama penubuhan parti sederhana dibenarkan. Akibatnya ini telah memberi peluang kepada parti sederhana berkembang
tanpa saingan parti-parti kiri.
13. Rundingan Baling
Dalam usaha menamatkan pemberontakan PKM, Rundingan Baling telah diadakan pada 28 dan 29 Disember 1955. Pihak
kerajaan diwakili oleh Tunku Abdul Rahman, Tan Cheng Lock dan David Marshall. Pihak PKM diwakili oleh Chin Peng, Chen
Tien dan Rashid Maidin. Walau bagaimanapun, rundingan ini gagal kerana Chin Peng tidak dapat menerima kehendak Tunku
Abdul Rahamn iaitu membubarkan PKM dan Tunku Abdul Rahman pula tidak dapat menerima kehendak Chin Peng iaitu
mahukan PKM diterima sebagai parti yang sah.
14. Perubahan pucuk pimpinan UMNO
Pemberontakan PKM turut merintis jalan kepada perubahan pucuk pimpinan UMNO. Sebelum itu, Dato’ Onn Bin Jaafar ingin
membuka UMNO kepada orang bukan Melayu supaya mereka dapat menyertainya. Namun, cadangan ini ditentang oleh ahli-
ahli dalam UMNO. Akibatnya, Dato’ Onn Bin Jaafar keluar dari UMNO dan menubuhkan parti politik baru, iaitu Parti
Kemerdekaan Malaya (IMP). Sementara di UMNO, pucuk pimpinan diambil alih oleh Tunku Abdul Rahman.
15. Hubungan rakyat dengan kerajaan
Dalam usaha menghadapi pemberontakan PKM, kerajaan telah menangkap rakyat yang disyaki. Tindakan ini sedikit sebanyak
telah menjejaskan hubungan rakyat dengan kerajaan.
Kesan-kesan ekonomi
1. Perbelanjaan yang banyak
Dalam usaha menghadapi pemberontakan, kerajaan terpaksa membelanjakan satu jumlah wang yang banyak. Pada masa itu,
perbelanjaan harian dianggarkan $150 ribu hingga $1 juta setiap hari. Menjelang 1954, kerajaan Tanah Melayu telah
membelanjakan $100-200 juta. Pada masa yang sama, kerajaan British telah membelanjakan $500 juta bagi tujuan yang sama.
2. Pembangunan negara diabaikan
Semasa berlakunya pemberontakan, kerajaan hanya berupaya menumpukan perhatian mereka untuk mengatasi masalah tersebut.
Pada masa yang sama, kerajaan juga terpaksa memperuntukkan satu jumlah wang yang besar untuk masalah ini. Ini
menyebabkan pembangunan negeri diabaikan kerana tiada perhatian dan peruntukan wang dari kerajaan pusat.
3. Ekonomi di Tanah Melayu merosot
Pemberontakan PKM telah mengakibatkan ekonomi Tanah Melayu merosot. Sememangnya ekonomi Tanah Melayu amat
bergantung kepada bijih timah dan getah. Namun, semasa berlakunya pemberontakan PKM sejak Jun 1948, ladang-ladang getah
dan lombong bijih timah dimusnahkan oleh PKM. Akibatnya perusahaan bijih timah dan getah terjejas. Walaupun terdapat
ladang-ladang dan lombong-lombong yang tidak dimusnahkan, tetapi pekerja-pekerja tidak berani keluar untuk bekerja. Bukti:
pada tahun 1948, jumlah sawah padi yang diusahakan ialah 95 ribu ekar dan pada tahun 1954, hanya 65 ribu ekar sawah sahaja
diusahakan.
4. Hutang negara
Sebelum berlakunya pemberontakan, Tanah Melayu merupakan satu kerajaan yang kaya. Namun, pemberontakan PKM
menyebabkan kerajaan terpaksa membelanjakan satun jumlah wang yang banyak. Akibatnya, kerajaan Tanah Melayu terpaksa
mendapat sumber wang dari luar melalui pinjaman. Ini telah menyebabkan hutang negara bertambah. Pada tahun 1954, hutang
Tanah Melayu telah mencapai $146 juta.
Kesan-kesan sosial
1. Penubuhan kampung-kampung baru
Akibat pemberontakan yang dilakukan oleh PKM, telah wujudnya banyak kampung baru. Pada 1954, terdapat 550 buah
kampung baru yang menempatkan 550 ribu orang. Pada tahun 1964, terdapat lebih 600 buah kampung bagi menempatkan 660
ribu penduduk. Penduduk-penduduk kampung baru ini terdiri daripada 86% orang Cina, 9% orang Melayu, 4% orang India dan
1% bangsa-bangsa lain. Kampung-kampung baru ini kemudiannya mengalami proses urbanisasi sehingga berkembang menjadi
bandar-bandar.
2. Syarat kewarganegaraan
Semasa pemberontakan PKM, kerajaan juga berusaha untuk mendapat sokongan orang bukan Melayu, terutamanya orang Cina.
Akibatnya kerajaan telah mengambil langkah melonggarkan syarat kerakyatan sejak Februari 1952. Sejak Februari 1952
sehingga 31 Ogos 1957, seramai 1.2 juta orang Cina dan 180 ribu orang India telah menjadi warganegara Tanah Melayu.
3. Perpecahan kaum
Pemberontakan PKM telah menyebabkan perpecahan kaum antara orang Melayu dan orang Cina. Orang Melayu menganggap
pemberontakan dan keganasan PKM merupakan percubaan orang Cina untuk merampas Tanah Melayu. Pertempuran yang
berlaku antara pasukan keselamatan yang majoriti terdiri daripada orang Melayu dengan anggota PKM seolah-olah
menggambarkan pertempuran di antara orang Melayu dan orang Cina.
4. Penderitaan
Keganasan melalui pemberontakan yang dilakukan oleh PKM telah menimbulkan penderitaan kepada rakyat Tanah Melayu.
Keganasan PKM menyerang ladang dan lombong bijih timah memberi penderitaan kepada rakyat dan juga negara. Undang-
undang Darurat menyebabkan ramai lagi yang tidak bersalah ditangkap kerana disyaki.
178
5. Usaha mengeratkan hubungan kaum
Pada tahun 1949, Jawatankuasa Perhubungan Kaum telah ditubuhkan. Jawatankuasa ini dipelopori oleh Dato’ Onn bin Jaafar,
Tan Cheng Lock dan Thuraisingam. Jawatankuasa ini ditubuhkan untuk mengeratkan hubungan antara kaum yakni di kalangan
penduduk Tanah Melayu
Jalan raya dan jalan keretapi juga dimusnahkan akibat keganasan yang dilakukan oleh PKM dalam tempoh pemberontakan
mereka.
7. Akta Pendaftaran 1948
Pada tahun 1948, Akta Pendaftaran telah diperkenalkan di Tanah Melayu. Menurut akta ini, penduduk yang berumur 12 tahun ke
atas diwajibkan mendaftar untuk mendapatkan kad pengenalan. Tujuannya untuk memudahkan usaha mengesan anggota PKM.
8. Kesatuan sekerja
Kerajaan Tanah Melayu telah mengeluarkan arahan supaya pemimpin politik tidak diberi peluang memegang jawatan dalam
kesatuan sekerja. Ini bagi mengelakkan pengaruh dan kawalan PKM di dalam kesatuan itu. Pada masa yang sama, kerajaan juga
dapat mengawal secara langsung kesatuan-kesatuan sekerja ini.
9. Guru
Guru-guru telah dihantar ke England untuk mendapat latihan. Langkah ini diambil bagi mengelakkan guru-guru ini dipengaruhi
oleh fahaman serta ideology komunis.
Pembentukan Malaysia
Pengenalan
Pada 31 Ogos 1957, Persekutuan Tanah Melayu mencapai kemerdekaan. Selepas merdeka, Tunku Abdul Rahman telah
mengemukakan cadangan kepada Kerajaan British supaya Brunei, Sabah dan Sarawak digabungkan dengan Persekutuan Tanah
Melayu menjadi Malaysia. Namun, Kerajaan British menolak cadangan itu kerana Singapura diketepikan. Sementara itu, Lee Kuan
Yew, Ketua Menteri Singapura pada masa itu juga menyarankan percantuman Singapura dengan Persekutuan Tanah Melayu.
Cadangan Lee Kuan Yew ditolak oleh Tunku Abdul Rahman. Namun begitu, senario politik yang berlaku di Singapura mengubah
sikapnya terhadap saranan Lee Kuan Yew. Pada 27 Mei 1961, Tunku Abdul Rahman dalam ucapannya di Persidangan Wartawan-
wartawan Luar Negeri di Asia Tenggara di Hotel Adelphi, Singapura mencadangkan supaya Brunei, Sabah, Sarawak dan Singapura
digabungkan dengan Tanah Melayu membentuk Persekutuan Malaysia. Cadangan ini menimbulkan pelbagai reaksi. Pada 23 Julai
1961, Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia (JPPM) ditubuhkan. JPPM memberi peluang kepada pemimpin di Sabah dan
Sarawak untuk mengemukakan pandangan memandangkan mereka masih menentang gagasan. Akhirnya Sabah dan Sarawak
menerima gagasan ini dan menyusun satu memorandun untuk dihantar kepada Suruhanjaya Cobbold. Suruhanjaya ini kemudian
menjalankan tugasnya iaitu meninjau pandangan rakyat Sabah dan Sarawak dan membuat syor perlembagaan baru. Kemudian pada
Ogos 1962, Jawatankuasa Antara Kerajaan (JAK) ditubuhkan bagi merangka Perlembagaan Malaysia. JAK mengeluarkan laporannya
pada 27 Februari 1963. Laporan ini diterima dan diluluskan. Berdasarkan laporan ini, Perjanjian Malaysia ditandatangani di London
pada 9 Julai1963. Pada 16 September 1963, Malaysia diisytiharkan.
Sebab pembentukan Malaysia

1. Senario politik di Singapura
Sebab utama penubuhan Malaysia ialah untuk menentang kegiatan komunis yang kian bertambah di Singapura pada tahun 1950-
an. Ejen-ejen komunis telah meresap masuk ke sekolah Cina dan kesatuan sekerja. Pada tahun 1954, komunis telah
menganjurkan satu permogokan di sebuah syarikat bas. Mogok ini merebak menjadi rusuhan. Selain itu, komunis juga
merampas pucuk pimpinan Parti Tindakan Rakyat (PETIR) yang sejak tahun 1959 menguasai Kerajaan Singapura di bawah
pimpinan Lee Kuan Yew. Mereka menjadi ahli PETIR sehingga menubuhkan satu kumpulan berhaluan kiri dalam PETIR. Pada
mulanya, Lee Kuan Yew berbaik-baik dengan mereka tetapi akhirnya pertelingkahan telah berlaku. Pertelingkahan ini
menyebabkan PETIR kalah dalam pilihanraya kecil pada tahun 1961 iaitu Pilihanraya Hong Lim dan Pilihanraya Anson.
Kekalahan PETIR menunjukkan pengaruh komunis bertambah kuat. Akibatnya, Lee Kuan Yew mengusir golongan berhaluan
kiri ini dari PETIR. Pengaruh komunis turut berkembang sehingga satu parti berhaluan komunis iaitu Barisan Sosialis dibawah
pimpinan Lim Chin Siong ditubuhkan. Tunku Abdul Rahman bimbang komunis meresap masuk Tanah Melayu. Diharapkan
melalui gagasan Malaysia, hasrat komunis menguasai Singapura gagal yang seterusnya dapat menyekat kemaraan mereka.
2. Senario politik di Sarawak
Pada tahun 1951, Liga Belia Demokratik Cina Seberang Laut yang berhaluan komunis ditubuhkan tetapi dibubarkan semasa
Darurat. Walau bagaimanapun, satu pertubuhan komunis sulit iaitu Persatuan Belia Maju Sarawak telah bergerak di kalangan
kesatuan sekerja, pelajar dan petani. Mereka menghasut masyarakat Cina menentang British. Parti Bersatu Rakyat Sarawak
(SUPP) telah dipengaruhi oleh komunis. Lalu, Kerajaan British melancarkan operasi pisang untuk menyekat pengaruh komunis
dalam SUPP tetapi gagal. Diharap melalui gagasan ini, kestabilan politik yang diperolehi dapat menentang ancaman komunis.
3. Mengimbangi penduduk
Penubuhan Malaysia juga bertujuan mengimbangi jumlah penduduk. Tunku Abdul Rahman menjangkakan Sabah, Sarawak dan
Brunei kalau digabungkan dengan Tanah Melayu akan membawa kepada faedah sosial. Penggabungan Tanah Melayu dengan
Singapura menimbulkan masalah ketidakseimbangan kaum. Hal ini disebabkan ¾ daripada penduduk Singapura berbangsa Cina.
Kemasukan Sabah, Sarawak dan Brunei akan mengimbangi kadar kaum-kaum kerana 70% daripada penduduk Borneo Utara
ialah bumiputera.
4. Kemajuan ekonomi bersama
Pembentukan Malaysia membolehkan kelima-lima buah kawasan menikmati kemajuan ekonomi bersama. Singapura, Brunei
dan Tanah Melayu telah mencapai kemajuan ekonomi yang amat memuaskan, manakala Sabah dan Sarawak ialah negeri yang
masih mundur. Penubuhan Persekutuan Malaysia membolehkan Sabah dan Sarawak dimajukan. Hal ini bermaksud kekayaan
dari kawasan maju akan dipindah ke kawasan mundur untuk membiayai projek pembangunan.
179
5. Mempercepatkan proses kemerdekaan
Penubuhan gagasan Malaysia bertujuan mempercepatkan proses kemerdekaan bagi Sabah, Sarawak, Brunei dan Singapura.
British berjanji akan memberi kemerdekaan yang lebih awal sekiranya Sabah, Sarawak, Brunei dan Singapura bergabung dengan
Tanah Melayu bagi membentuk Malaysia. Penggabungan ini juga akan menamatkan penjajahan British di rantau ini dan
menjamin kedaulatan dan keselamatan wilayah-wilayah itu daripada ancaman kuasa luar.
Reaksi-reaksi negeri terlibat

1. Singapura
Lee Kuan Yew selaku Ketua Mentei Singapura menyokong gagasan ini kerana PETIR dapat meneruskan kekuasaannya di Singapura,
ancaman komunis dapat dikawal, perkembangan ekonomi Singapura menjadi lebih pesat dan Singapura dapat merdeka dengan lebih
awal. Namun demikian, Barisan Sosialis dan Parti Buruh menentang gagasan ini. Pada 1 September 1962, Lee Kuan Yew telah
mengadakan satu pungutan suara bagi mendapatkan persetujuan rakyat Singapura mengenai penyertaan Singapura dalam Malaysia.
Mengikut keputusan, 71.1% daripada rakyat Singapura menyokong penubuhan Malaysia. Melalui gagasan Malaysia, taraf pelabuhan
bebasnya dikekalkan, Singapura mempunyai kuasa autonomi dalam bidang kewangan, pendidikan dan perburuhan dan Singapura
akan mendapat 15 kerusi dalam Parlimen Malaysia.
2. Sabah dan Sarawak
Pemimpin di kedua-dua negeri ini amat terperanjat dengan penubuhan Malaysia. Pemimpin-pemimpin di kedua-dua negeri ini
membentuk Barisan Bersatu pada 9 Julai 1961 bagi menentang gagasan Malaysia. Pemimpin-pemimpin itu termasuk Ong Kee Hui
(Pengerusi SUPP), Temenggung Jugah Anak Berieng (Yang Dipertua Parti Negara Sarawak – PANAS), Dato’ Mustapha bin Dato’
Harun dan Donald Stephen (ahli tak rasmi Majlis Undangan Sabah). Mereka menentang gagasan kerana takut Sabah dan Sarawak
akan dikuasai oleh Tanah Melayu. Mereka takut kedudukan politik mereka terjejas. Mereka juga bimbang keperibadian negeri
masing-masing akan hilang. Golongan peniaga Cina pula bimbang kuasa ekonomi akan dirampas oleh Tanah Melayu dan Singapura.
Selain itu, mereka juga berpendapat Sabah dan Sarawak perlu diberi kemerdekaan dahulu sebelum menyertai Malaysia. Kaum
bumiputera bukan Islam turut menentang gagasan Malaysia. Bantahan mereka disuarakan melalui Parti Kebangsaan Sarawak
(SNAP), Pertubuhan Kebangsaan Kadazan Bersatu (UNKO) dan sebagainya. Pemimpin di kesua-dua negeri menganggap gagasan
Malaysia merupakan satu helah untuk meluaskan kuasa Tanah Melayu dan menggantikan penjajahan British. Pada bulan Jun 1961,
Tunku Abdul Rahman berangkat ke Sabah dan Sarawak dan mendapati rakyat di sana telah salah faham mengenai gagasan Malaysia.
Oleh itu, sebuah persidangan Persatuan Parlimen Komanwel diadakan di Singapura pada Julai 1961. Beberapa orang daripada Barisan
Bersatu telah dihantar oleh British ke persidangan ini. Mereka membincangkan tentang gagasan Malaysia. Akhirnya, Jawatankuasa
Perundingan Perpaduan Malaysia (JPPM) ditubuhkan untuk mengumpulkan pendapat Sabah dan Sarawak mengenai gagasan ini. Pada
bulan Ogos 1961, Abang Haji Mustapha (Pengerusi PANAS) menyokong gagasan Malaysia. Kemudian, Donald Stephen dan Dato’
Mustapha turut menyokong gagasan ini selepas melawat ke Tanah Melayu dan berunding dengan Tunku Abdul Rahman.
3. Brunei
Sultan Omar Ali Saifudin menyokong gagasan ini tetapi Parti Rakyat Brunei (PRB) yang dipimpin oleh A.M. Azahari menentangnya.
A.M. Azahari menentang gagasan ini kerana Brunei akan menjadi jajahan Malaysia. Beliau mahukan Brunei merdeka dahulu sebelum
menyertai Malaysia. Beliau juga merancang menggabungkan Brunei, Sabah dan Sarawak menjadi Persekutuan Borneo Utara di
bawah pimpinan Sultan Brunei. PRB menang dalam pilihanraya Majlis Daerah dan Majlis Undangan yang diadakan pada Ogos dan
September 1962. Kemenangan ini menyakinkan Azahari bahawa rakyat Brunei turut menentang gagasan Malaysia. Selain itu, Azahari
juga merasa dirinya kuat kerana Filipina dan Indonesia menyokongnya. Dengan keyakinan bahawa gagasan ini akan gagal, PRB
melancarkan pemberontakan bersenjata pada 7 Disember 1962. Pemberontakannya ditumpaskan oleh Kerajaan Brunei dengan
bantuan tentera dari British dan Tanah Melayu. Azahari melarikan diri ke Filipina dan mengisytiharkan dirinya sebagai Perdana
Menteri dan Sultan Omar Ali Saifudin sebagai Ketua Kerajaan Persekutuan Borneo Utara. Walaupun pada mulanya Sultan Brunei
menyokong gagasan ini tetapi baginda telah menarik diri pada Julai 1963 kerana baginda tidak mahu membayar cukai hasil daripada
pengeluaran minyaknya kepada kerajaan pusat Malaysia dalam tempoh 10 tahun. Selain itu, baginda juga tidak berpuas hati kerana
diberi kedudukan yang paling rendah dalam senarai nama Sultan-sultan. Tambahan pula, rakyat Brunei juga tidak bersetuju menyertai
Malaysia.
Proses pembentukan Malaysia

1. Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia (JPPM)
JPPM ditubuhkan pada 23 Julai 1961. Ia dipengerusikan oleh Donald Stephen (anggota Majlis Undangan Sabah). Anggotanya
ialah Tunku Abdul Rahman (Tanah Melayu), Lee Kuan Yew (Singapura), Dato’ Mustapha Dato’ Harun (Sabah), Temenggung
Jugah Anak Berieng (Sarawak) dan Dato’ Setia Pangeran Ali (Brunei). Tujuan JPPM ialah:
a. Memberitahu orang ramai mengenai Malaysia.
b. Mengumpulkan sambutan mereka terhadap Malaysia.
c. Menyediakan memorandum mengenai cara pembentukan Malaysia.
JPPM telah memberi peluang kepada pemimpin Sabah dan Sarawak mengemukakan pandangan mengenai gagasan Malaysia.
JPPM telah mengadakan 4 mesyuarat di Kota Kinabalu (21 Ogos 1961), Kuching (18 Disember 1961), Kuala Lumpur (6 Januari
1962) dan Singapura (1 Februari 1962). Hasil daripada rundingan yang dijalankan. Sarawak mengeluarkan kertas putih
mengenai Malaysia pada 4 Januari 1962 dan Sabah pada 31 Januari 1962. Kemudian, satu memorandum disusun semula dan
dihantar kepada Suruhanjaya Cobbold pada 23 Februari 1962. Kandungan memorandum ini ialah:
a. Perlembagaan Tanah Melayu 1957 menjadi asas perlembagaan Malaysia.
b. Kerajaan Persekutuan berkuasa dalam hubungan luar, pertahanan dan keselamatan.
c. Islam – agama rasmi tetapi rakyat bebas beragama.
d. Bahasa Melayu – bahasa kebangsaan tetapi bahasa lain masih boleh digunakan.
e. Hak istimewa seperti orang Melayu diberi kepada rakyat pribumi Sabah dan Sarawak.
f. Sabah, Sarawak berhak mengawal imigrasennya sendiri.
180
g. Perwakilan Parlimen berasaskan jumlah penduduk dan jumlah luas kawasan.
Memorandum ini disokong oleh rakyat Sabah, Sarawak, Singapura dan Tanah Melayu.
2. Suruhanjaya Cobbold
Suruhanjaya Cobbold ditubuhkan pada Januari 1962. Ia dipengerusikan oleh Lord Cobbold (bekas Gabenor Bank of England). Ahli-
ahlinya terdiri daripada Sir Anthony Abel dan Sir David Watherston iaitu wakil British dan Muhammad Ghazalie Shafie dan Dato’
Wong Pow Nee iaitu wakil Tanah Melayu. Tugas utama suruhanjaya ini ialah:
a. Meninjau pandangan rakyat Sabah dan Sarawak mengenai Malaysia.
b. Membuat syor-syor perlembagaan.
Suruhanjaya ini menjalankan tugasnya dari 19 Februari sehingga 18 April 1962. Sebanyak 50 perjumpaan dengan 690 kumpulan
orang ramai diadakan. Selain itu, 2000 atau lebih memorandum telah diterima. Pada 18 April 1962, laporan disiapkan dan
diserahkan kepada Kerajaan Tanah Melayu dan British pada Jun 1962. Pada 1 Ogos 1962, laporan ini diumumkan mengenai
pandangan rakyat Sabah dan Sarawak:
a. 1/3 menyokong kuat Malaysia
b. 1/3 menyokong dengan syarat
c. 1/3 hendak merdeka dahulu sebelum menyertai Malaysia
Dengan itu, suruhanjaya ini turut menyokong gagasan Malaysia dan mengesyorkan syor-syor Perlembagaan Malaysia seperti
dibawah:
a. Nama persekutuan baru – Malaysia.
b. Perlembagaan Tanah Melayu 1957 menjadi asas Perlembagaan Malaysia.
c. Kedudukan istimewa kaum pribumi Sabah dan Sarawak dijamin.
d. Sabah dan Sarawak berhak memilih Ketua Negeri sendiri.
e. Penduduk pribumi Sabah dan Sarawak dibenarkan berkhidmat dalam perkhidmatan awam secepat mungkin.
f. Dasar pendidikan, ugama, imigresen, perwakilan Parlimen, kedudukan bumiputera, kewangan, kewarganegaraan dan
perlembagaan negeri di Sabah dan Sarawak ditentukan oleh Majlis Undangan Negeri masing-masing.
g. Bahasa Melayu – bahasa kebangsaan. Sabah dan Sarawak dibenarkan menggunakan Bahasa Inggeris sebagai bahasa
rasmi sehingga DUN masing-masing membuat keputusan.
Hampir semua syor diterima oleh British dan diumumkan pada 1 Ogos 1962, Malaysia akan ditubuhkan pada 31 Ogos 1963.
Jawatankuasa Antara Kerajaan akan ditubuhkan bagi merangka Perlembagaan Malaysia.
3. Jawatankuasa Antara Kerajaan (JAK)
JAK ditubuhkan pada Ogos 1962 untuk merangka Perlembagaan Malaysia. Pengerusinya ialah Lord Landsdowne dan Timbalan
Pengerusinya ialah Tun Abdul Razak. Anggotanya terdiri daripada wakil British, Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak. Wakil
Sabah telah mengemukakan memorandum yang mengandungi 20 perkara. Antaranya ialah:
a. Agama Islam – agama rasmi persekutuan. Tiada agama rasmi di Sabah.
b. Bahasa Inggeris – bahasa rasmi Sabah; Bahasa Melayu – bahasa kebangsaan.
c. Imigresen orang asing Sabah di bawah kuasa negeri Sabah.
d. Sistem pendidikan Sabah dikekalkan.
e. Perwakilan Parlimen harus mengambil kira keluasan kawasan dan bilangan penduduk.
Pemimpin Sarawak tidak mengemukakan memorandum tetapi bersetuju dengan memorandum yang dikeluarkan oleh Sabah.
27 Februari 1963 JAK mengeluarkan laporan
8 Mac 1963 Dibentangkan di Majlis Negeri Sarawak
13 Mac 1963 Dibentangkan di Sabah.
Kedua-dua negeri menerima laporan ini dan laporan ini seterusnya diluluskan oleh Parlimen Tanah Melayu dan menjadi Akta
Malaysia 1963. Kandungannya ialah:
a. Agama Islam – agama rasmi kecuali Sabah dan Sarawak.
b. Bahasa Melayu – bahasa rasmi persekutuan.
Bahasa Inggeris – bahasa rasmi Sabah dan Sarawak sehingga 10 tahun selepas Hari Malaysia apabila Dewan Undangan Negeri
Sabah dan Sarawak membuat pindaan.
c. Imigresen Sabah dan Sarawak dibenarkan mengawal sendiri.
d. Sistem pendidikan Sabah dan Sarawak dikekalkan di bawah kerajaan negeri sehingga Dewan Undangan Negeri kedua-
dua negeri ini membuat pindaan.
e. Perwakilan Parlimen – Sabah 16 kerusi, Sarawak 24 kerusi dan Singapura 15 kerusi.
Berdasarkan laporan JAK, Perjanjian Malaysia ditandatangani di London pada 9 Julai 1963. Pada masa ini Brunei menarik diri
secara rasminya.
4. Pengisytiharaan Malaysia
Berkenaan dengan penubuhan Malaysia, Filipina dan Indonesia menentang kuat. Beberapa rundingan telah diadakan antara
kedua-dua negara dengan Tanah Melayu. Akhirnya, MAPHILINDO ditubuhkan. Pemimpin ketiga-tiga negeri bersetuju meminta
Suruhanjaya Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB) untuk meninjau kembali pandangan penduduk Sabah dan Sarawak
mengenai penyertaan mereka ke Malaysia. Suruhanjaya PBB yang diketuai oleh Lawrence Michaelmore menjalankan tugasnya
dari 16 Ogos – 5 September 1963. Oleh itu, tarikh penubuhan yang ditetapkan terpaksa ditunda. Mengikut laporan PBB, lebih
70% rakyat Sabah dan Sarawak menyokong Malaysia. Maka pada 16 September 1963, penubuhan Malaysia diisytiharkan secara
rasminya.
Penentangan gagasan Malaysia

1. Filipina
Apabila JPPM dan Suruhanjaya Cobbold menunjukkan sokongan kepada penubuhan Malaysia, Filipina telah menuntut hak ke
atas Sabah bagi waris Sultan Sulu pada 22 Jun 1962. Filipina mendakwa Sabah dipajak dan bukan diserahkan kepada Baron
181
Overbeck dan Alfred Dent pada tahun 1874. Pajakan ini telah dibatalkan pada tahun 1958. Kerajaan British enggan
mengakui kedaulatan Filipina ke atas Sabah. Kerajaan Filipina juga mengemukakan tuntutan yang sama kepada Tanah Melayu
tetapi ditolak. Hubungan diplomatik Filipina-Tanah Melayu menjadi genting. Walau bagaimanapun, usaha-usaha dijalankan
untuk menyelesaikan persengketaan. Akhirnya, Filipina juga mengiktiraf Persekutuan Malaysia pada Jun 1966.
2. Indonesia
Pada mulanya, Indonesia mengalu-alukan pembentukan Malaysia. Namun, PKI di bawah D.N. Aidit menyifatkan ia merupakan
satu penjajahan baru yang mengancam Indonesia. Setelah tercetusnya pemberontakan Brunei, Presiden Indonesia, Sukarno
menerima tekanan hebat dari PKI dan mengubah sikap serta menentang gagasan Malaysia. Aidit telah melawat ke Tanah
Melayu dan menghasut rakyat dan tentera memberontak. Hubungan Tanah Melayu dengan Indonesia menjadi renggang. Pada 20
Januari 1963, Dr. Subandrio mengumumkan dasar konfrontasi terhadap gagasan Malaysia. Kemudian, Indonesia bersetuju
meminta Suruhanjaya PBB bagi meninjau semula pandangan penduduk Sabah dan Sarawak mengenai Malaysia. Laporan PBB
menunjukkan rakyat Sabah dan Sarawak menyokong Malaysia tetapi Indonesia enggan mengakui.
16 September 1963, Malaysia diisytiharkan secara rasminya. Pada hari ini, Indonesia melancarkan konfrontasi dan
memutuskan hubungan diplomatik dengan Tanah Melayu. Sebab Indonesia melancarkan konfrontasi ialah:
a. Tekanan PKI ke atas Kerajaan Indonesia.
b. Penubuhan Malaysia menghalang cita-cita Sukarno untuk menubuhkan Indonesia Raya yang termasuk Sabah, Sarawak
dan Tanah Melayu.
c. Sukarno merasa tersinggung kerana tidak diajak berunding mengenai penubuhan Malaysia.
Pada bulan November 1963, serangan gerila dilancarkan. Tentera Indonesia mendarat di Pontian, Labis, Muar dan Kota Tinggi.
Pengintip-pengintip juga dihantar. Akibatnya:
a. Dato’ Dr. Ismail Abdul Rahman telah meminta bantuan dari PBB dan membuat bantahan mengenai serangan Indonesia.
b. Pasukan pertahanan tempatan atau askar wataniah ditubuhkan.
c. Britain memberi bantuan tentera.
d. Australia, New Zealand, Canada memberi bantuan senjata.
e. Rundingan sulit dengan pegawai Indonesia bukan komunis diadakan.
f. Dato’ Abdul Razak melawat ke negara Afro-Asia dan Dunia Ketiga untuk mengikis propaganda Indonesia yang
memburuk-burukkan nama Malaysia.
Pada 30 September 1965, gerakan komunis untuk merampas kuasa gagal. Konfrontasi menjadi berkurangan. Menteri
Luar Indonesia, Adam Malik berusaha menamatkan konfrontasi dan mewujudkan persefahaman dengan Malaysia. Hasrat
menamatkan konfrontasi wujud apabila Suharto menggantukan Sukarno. Hasilnya, perjanjian damai ditandatangani di Jakarta
pada 11 Ogos 1966 selepas Tun Abdul Razak berunding dengan Adam Malik di Bangkok.
Dasar Pendidikan Negara
Pengenalan
Dasar pendidikan negara sebelum merdeka mewujudkan 5 jenis sistem persekolahan yang terasing di antara satu sama lain, iaitu
sekolah Inggeris, Melayu, Cina, India dan agama. Sejak tahun 1946, British sedar satu sistem pendidikan yang bercorak kebangsaan
harus diwujudkan bagi menyatukan masyarakat yang berbilang kaum. Kesedaran ini terbukti dalam Rancangan Cheessmen yang
mencadangkan sekolah Inggeris sebagai asas penyatuan sistem persekolahan. Usaha-usaha telah dijalankan untuk menuju ke arah
penyatuan sistem pendidikan. Selepas merdeka, usaha mewujudkan satu sistem pendidikan kebangsaan diteruskan. Dasar pendidikan
kini lebih bertujuan membentuk perpaduan di kalangan masyarakat Malaysia yang terdiri daripada pelbagai kaum. Satu dasar
pendidikan yang lebih baik adalah penting bagi membentuk negara yang stabil, bersatu-padu dan progresif.
Penyata Barnes, 1950

Pada Ogos 1950, satu jawatankuasa yang diketuai oleh L.J. Barnes ditubuhkan bagi mengkaji masa depan sistem pendidikan di Tanah
Melayu. Setelah menjalankan kajian, satu penyata yang dikenali sebagai Penyata Barnes disediakan dan dikemukakan kepada
Kerajaan British pada tahun 1951. Panyata ini mengandungi syor-syor yang dikemukakan oleh jawatankuasa ini. Antara syor-syor ini
ialah:
a. Sekolah vernakular digantikan dengan sekolah kebangsaan.
b. Sekolah kebangsaan dibuka kepada semua kaum dan diajar oleh guru dari pelbagai kaum dan keturunan.
c. Sekolah rendah – Bahasa Melayu dan Bahasa Inggeris sebagai bahasa pengantar.
Sekolah menengah – Bahasa Inggeris menjadi bahasa pengantar.
d. Semua murid diberi pelajaran percuma di sekolah rendah selama 6 tahun.
Penyata ini dibantah oleh kaum Melayu, Cina dan India. Kaum Melayu membantah kerana kedudukan Bahasa Melayu tidak diberi
kedudukan yang wajar. Bagi Cina, sekolah kebangsaan dianggap seolah-olah mengancam kebudayaan dan Bahasa Cina yang mereka
banggakan. Orang India menentang kerana permintaan mereka supaya kedudukan sekolah Tamil dikaji telah ditolak oleh kerajaan.
Laporan Fenn-Wu, 1951

Pada tahun 1951, kerajaan telah menubuhkan satu jawatankuasa untuk mengkaji kedudukan sekolah Cina. Jawatankuasa ini dketuai
oleh Dr. W.P. Fenn dan Dr. Wu Teh-Yao. Tugas utama jawatankuasa Fenn-Wu ialah mengkaji kemungkinan menjadikan sekolah
Cina yang menggunakan Bahasa Inggeris dan Bahasa Melayu sebagai pengantar dan Bahasa Cina sebagai satu matapelajaran pilihan.
Syor-syor yang dikemukakan ialah:
a. Sekolah Cina dikekalkan tetapi kurikulumnya berdasarkan latar belakang tempatan.
b. Sekolah Cina menyokong konsep penggunaan 3 bahasa sebagai bahasa pengantar supaya perpaduan di antara kaum tidak
terjejas.
Laporan Fenn-Wu ditolak oleh UMNO kerana tidak menguntungkan orang Melayu.
182
Ordinan Pelajaran, 1952
Pada bulan September 1952, satu jawatankuasa Penasihat Pusat ditubuhkan bagi mengkaji Laporan Barnes dan Laporan Fenn-Wu.
Jawatankuasa ini mengesyorkan beberapa cadangan yang kemudian diluluskan menjadi Ordinan Pelajaran 1952. Antara cadangannya
ialah:
a. Penubuhan 2 jenis sekolah yang menggunakan Bahasa Inggeris dan Bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar.
b. Pelajaran selama 6 tahun dengan Bahasa Inggeris dan Bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di sekolah rendah.
c. Sekolah kebangsaan yang dicadangkan oleh Barnes dilaksanakan.
d. Sekolah Cina dan Tamil tidak termasuk dalam konsep sistem sekolah kebangsaan.
Ordinan Pelajaran 1952 tidak dapat dilaksanakan kerana berlakunya Darurat.
Penyata Razak, 1956

Jawatankuasa Razak ditubuhkan pada 30 September 1955 untuk mengkaji Ordinan Pelajaran 1952. Jawatankuasa ini dipengerusikan
oleh Dato’ Abdul Razak bin Hussein. Hasil kajian jawatankuasa ini terkandung dalam Laporan Razak yang dikemukakan pada bulan
April 1956. Berikut ialah kandungan Laporan Razak:
1. Sekolah rendah
a. Sekolah rendah dibahagikan kepada Sekolah Rendah Kebangsaan (SRK) yang menggunakan Bahasa Melayu sebagai
bahasa pengantar dan Sekolah Rendah Jenis Kebangsaan (SRJK) yang menggunakan Bahasa Inggeris, Cina dan Tamil
sebagai bahasa pengantar.
b. Bahasa Melayu dan Bahasa Inggeris merupakan matapelajaran wajib.
c. Murid keturunan Cina dan Tamil di sekolah aliran Inggeris diberi peluang mempelajari bahasa ibundanya jika ada 15
orang atau lebih murid ingin belajar.
d. Guru-guru mestilah mempunyai Sijil Sekolah Menengah Rendah dan mendapat latihan sepenuh masa setahun dan
separuh masa 2 tahun.
2. Sekolah menengah
a. Sekolah menengah dibahagikan kepada 3 peringkat iaitu sekolah menengah rendah (3 tahun), sekolah menengah atas (2
tahun) dan pra-U (2 tahun).
b. Satu jenis sekolah menengah sahaja yang Bahasa Melayu dan Bahasa Inggeris sebagai matapelajaran wajib.
c. Terbuka kepada semua kaum dan menggunakan sukatan yang sama.
d. Bagi memasuki sekolah menengah, mesti lulus peperiksaan memasuki sekolah menengah.
3. Sistem peperiksaan
a. Sekolah menengah rendah
Peperiksaan di peringkat Tingkatan 3 (peperiksaan bersama) dan mesti lulus Sijil Rendah Pelajaran (SRP/LCE) bagi
memasuki sekolah menengah atas.
b. Sekolah menengah atas
Peperiksaan bersama di Tingkatan 5 untuk memperolehi Sijil Persekutuan Tanah Melayu yang sama taraf dengan
Cambridge Overseas Certificate.
c. Pra-U
Peperiksaan di Pra-U tahun kedua untuk memperolehi Sijil Tinggi Pelajaran (STP/HSC) untuk memasuki universiti.
Laporan Razak telah diluluskan pada April 1957 dan dikuatkuasakan sebagai Ordinan Pelajaran 1957. Laporan Razak ditentang oleh
orang Melayu kerana tiada ketegasan dalam pelaksanaan bahasa kebangsaan. Orang Cina menentang kerana sesetengah cadangan
dikatakan mengabaikan pendidikan Bahasa Cina.
Laporan Rahman Talib, 1960

Pada tahun 1959, Jawatankuasa Penyemak Pelajaran ditubuhkan bagi mengkaji semula perlaksanaan Laporan Razak dan langkah-
langkah bagi mewujudkan satu sistem pendidikan kebangsaan. Jawatankuasa ini diketuai oleh Abdul Rahman bin Haji Talib.
Beberapa syor telah dikemukakan:
1. Bahasa kebangsaan
a. Bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa pengantar di sekolah rendah, sekolah menengah dan institusi pengajian tinggi.
b. Peperiksaan awam diadakan dalam Bahasa Melayu.
c. Semua calon mesti lulus Bahasa Melayu sebelum masuk ke sekolah menengah.
2. Kelas peralihan
Kelas peralihan diadakan bagi pelajar dari SRJK(C) dan SRJK(T) yang ingin bertukar ke sekolah menengah aliran Melayu atau
Inggeris.
3. Kenaikan automatik
a. Kenaikan darjah secara automatik di semua sekolah rendah dan sekolah menengah bantuan kerajaan.
b. Peluang pendidikan selama 9 tahun disediakan secara automatik iaitu 6 tahun sekolah rendah dan 3 tahun sekolah
menengah rendah.
c. Pelajaran percuma kepada semua sekolah rendah tanpa mengira bahasa pengantarnya.
4. Matapelajaran akhlak
a. Murid beragama Islam – Pendidikan Islam.
b. Murid bukan beragama Islam – Pendidikan Moral.
Akta Pelajaran, 1961

Syor-syor Laporan Rahman Talib akhirnya digubal menjadi Akta Pelajaran 1961. Melalui akta ini:
a. Semua sekolah menggunakan kurikulum yang sama tanpa mengira aliran sekolah.
183
b. Bahasa Melayu digunakan sepenuhnya dari sekolah rendah ke sekolah menengah sampai institusi pengajian tinggi.
c. Umur minimum meninggalkan sekolah – 15 tahun.
Faktor-faktor yang Mempengaruhi Dasar Luar Negara
Pengenalan
Semua negara di dunia bergantung di antara satu sama lain. Setiap negara tidak boleh bersendirian dan terpaksa mengadakan
hubungan dengan negara-negara lain sama ada dalam bidang sosial, ekonomi atau politik. Hubungan ini ditentukan oleh dasar luar
sesebuah negara. Dasar luar negara boleh diertikan sebagai garis panduan bagi segala tindakan yang diambil oleh negara ini apabila ia
berhubungan dengan negara lain. Dasar luar negara ini dipengaruhi oleh pelbagai faktor, sebagai contoh faktor sejarah, faktor politik,
faktor ekonomi dan sebagainya.
Faktor-faktor
1. Persekitaran geostrategik
Negara kita terletak di tempat yang paling strategik di dunia. Kedudukannya ini di pertengahan laluan perdagangan antara Timur
Jauh dengan Timur Tengah membolehkannya mengawal laluan perdagangan ini. Keadaan ini menyebabkan negara kita
mengamalkan dasar luar yang bebas dan berkecuali. Negara kita juga sentiasa berusaha memastikan kawasan ini terhindar
daripada tekanan kuasa luar dan menjadikan kawasan ini satu kawasan yang aman, bebas dan berkecuali.
2. Struktur ekonomi negara
Negara kita kaya dengan bahan mentah seperti petroleum, getah, bijih timah, kelapa sawit dan sebagainya. Keadaan ini
menyebabkan negara kita memerlukan ramai rakan perdagangan untuk memasarkan barangan dan hasil negara kita. Maka kita
haruslah mengkaji aspek dasar luar negara yang diamalkan tidak membawa keburukan kepada rakan perdagangan yang sedia
ada, di sebaliknya dapat menarik ramai lagi rakan perdagangan.
3. Struktur politik negara
Negara kita merupakan negara yang mengamalkan sistem demokrasi berparlimen yang mementingkan demokrasi, kebebasan
dan kemakmuran rakyat. Maka kita akan berhubung dengan negara yang juga memperjuangkan prinsip yang sama.
4. Demografik
Negara kita negara yang terdiri dari pelbagai kaum dan oleh yang demikian negara kita mengamalkan dasar luar yang
mementingkan prinsip-prinsip perpaduan antara manusia dan juga prinsip-prinsip penghormatan hak asasi manusia. Bukti negara
kita mengamalkan dasar ini ialah negara kita telah menentang dasar apartheid di Afrika Selatan yang mengancam hak asasi
manusia dan bertentangan dengan amalan perpaduan yang wujud di negara kita.
5. Keselamatan negara
Dasar luar negara kita juga dipengaruhi oleh faktor keselamatan negara. Sebagai contoh, keganasan komunis di negara kita
menyebabkan negara kita tidak berhubung dengan negara komunis. Pergolakan politik di Indo-China menyebabkan negara kita
menentang Vietnam yang menyerang Kampuchea dan kuasa-kuasa luar yang cuba menggugat kestabilan politik di Asia
Tenggara.
6. Keadaan politik serantau
Keadaan politik dan keselamatan serantau juga mempengaruhi dasar luar negara kita. Dasar luar negara kita bertujuan
mewujudkan keamanan dan kestabilan serantau jelas dilihat apabila negara kita memainkan peranan yang aktif dalam segala
perbincangan mengenai Kampuchea. Negara kita telah cuba menyelesaikan konflik di negara tersebut agar keamanan dan
kestabilan politik wujud di negara itu.
7. Institusi antarabangsa
Institusi antarabangsa yang dimaksudkan adalah seperti Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB). PBB merupakan satu
pertubuhan yang selalu cuba menegakkan keamanan dan kemakmuran dunia. PBB juga berusaha melindungi hak manusia.
Maka, apabila negara kita menyertai pertubuhan ini, negara kita akan dipengaruhi oleh prinsip-prinsip ini dan menyelaraskan
dasar luar negara kita supaya selaras dengan prinsip-prinsip pertubuhan tersebut. Selain PBB, negara kita juga menjadi ahli
Pertubuhan Negara-negara Berkecuali (NAM), Pertubuhan Komanwel dan sebagainya.
8. Hubungan diplomatik
Pada awalnya, nama negara kita tidak dikenali oleh negara yang lain di dunia ini. Untuk membolehkan negara kita dikenali oleh
seluruh dunia, maka negara kita telah mengadakan hubungan diplomatik dengan negara yang lain. Oleh sebab hubungan
diplomatik yang dijalinkan membolehkan kita memperolehi kepentingan dari segi politik, ekonomi dan sosial dari negara
tersebut, maka polisi yang diamalkan oleh negara kita akan digubal supaya sesuai dengan keadaan tersebut.
9. Undang-undang antarabangsa
Dasar luar negara kita dipengaruhi oleh sistem perundangan antarabangsa. Negara kita menghormati prinsip-prinsip yang
digariskan dalam Piagam PBB dan juga undang-undang yang ditetapkan oleh badan-badan antarabangsa. Badan-badan
antarabangsa telah menetapkan pelbagai peraturan yang menggariskan etika tindak-tanduk semua negara terutamanya peraturan
atas perundangan tentang diplomasi, menghormati keutuhan negara lain, komunikasi dan juga mekanisme untuk menyelesaikan
sesuatu pertelingkahan. Maka, dasar luar negara kita juga terikut-ikut dengan undang-undang yang ditetapkan.
Malaysia dan Pertubuhan Antarabangsa
Pengenalan
Persekutuan Tanah Melayu telah mencapai kemerdekaan pada 31 Ogos 1957. Atas cadangan Tunku Abdul Rahman, gagasan
Malaysia telah ditubuhkan pada 16 September 1963. Untuk membolehkan nama Malaysia dikenali oleh seluruh dunia, Malaysia telah
menyertai beberapa pertubuhan antarabangsa seperti Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB), Komanwel dan sebagainya. Melalui
pertubuhan ini, nama Malaysia telah disebar ke seluruh dunia. Dalam pertubuhan ini juga, Malaysia telah memperolehi banyak
bantuan sama ada dari segi politik ataupun ekonomi. Semuanya ini banyak membantu Malaysia dalam pembangunan negara.
184
Apakah definisi Komanwel?

Pertubuhan Komanwel merupakan sebuah pertubuhan negara-negara bekas tanah jajahan British yang telahpun mencapai
kemerdekaan. Pertubuhan ini ditubuhkan secara rasminya pada tahun 1931 oleh Parlimen British berasaskan idea Lord Rosebury,
Menteri Luar Britain. Pertubuhan ini diketuai oleh Ratu England, Queen of Elizabeth II. Negara kita telah menyertai pertubuhan ini
pada tahun 1957 selepas mencapai kemerdekaan. Pada hari ini, Pertubuhan Komanwel mempunyai 49 anggota negara. Hanya 4
negara sahaja yang keluar dari Komanwel sehingga hari ini iaitu Ireland, Afrika Selatan, Pakistan dan Fiji. Negara kita mendapat
banyak faedah daripada Komanwel seperti:
1. Bidang pertahanan
Melalui Perjanjian Pertahanan Britain Tanah Melayu 1957, negara kita telah mendapat bantuan pertahanan dari Britain. Britain
telah menempatkan angkatan tenteranya di negara kita untuk membantu negara kita dalam usaha membanteras ancaman
komunis. Semasa Konfrontasi Indonesia, negara kita telah mendapat bantuan tentera dari New Zealand, Australia dan
sebagainya.
2. Bidang perdagangan
Sebagai salah satu ahli dalam pertubuhan Komanwel, barang eksport negara kita telah dikenakan kadar cukai yang rendah di
Britain. Sebagai balasan, negara kita telah memberi keutamaan kepada kegiatan perdagangan di antara Britain dengan negara
kita.
3. Rancangan Colombo
Rancangan Colombo ditubuhkan pada tahun 1950 dengan tujuan memberi bantuan teknik oleh negara-negara Komanwel yang
maju kepada negara-negara Komanwel yang membangun dan mundur. Menerusi rancangan ini, negara kita telah memperolehi
faedah seperti:
a. Australia, New Zealand, Britain dan Canada telah memberi biasiswa kepada pelajar kita yang menuntut di institusi
pengajian tinggi di sana.
b. Negara penderma telah memberi bantuan kewangan kepada negara kita untuk menubuhkan pusat-pusat latihan teknik.
c. Britain menghantar pakar-pakar insurans dan cukai untuk menolong negara kita dalam memajukan ekonomi negara.
d. Canada membekalkan peralatan untuk membantu negara kita memajukan industri perikanan.
e. Bantuan dari New Zealand dalam bentuk wang untuk membuka tanah baru.
Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB)

PBB ditubuhkan pada 24 Oktober 1945, beribu pejabat di New York. Trygve Lie menjadi Setiausaha Agung yang pertama. PBB
ditubuhkan atas usaha Presiden Woodraw Wilson (Amerika Syarikat) dan Perdana Menteri Winston Churchill (Britain). Kini PBB
mempunyai 166 buah anggota negara. Pada 17 September 1957, negara kita menjadi ahli PBB. Dari PBB, negara kita telah
memperolehi pelbagai faedah, iaitu:
1. Dari UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)
a. Pakar pendidikan telah dihantar ke Malaysia untuk membantu negara kita dalam rancangan pelajaran.
b. Pengawal penyelidikan sains dihantar untuk membantu negara kita dalam penyelidikan sains.
c. Bantuan telah diberi dalam penubuhan maktab teknik di Ipoh.
2. Dari WHO (World Health Organization)
Nasihat telah diberi kepada negara kita untuk membantu negara kita dalam mencegah penyakit malaria, batuk kering, untut,
demam kepialu dan sebagainya.
3. Dari FAO (Food and Agricultural Organization)
Bantuan dalam bentuk kewangan dan kepakaran telah diberi untuk membantu negara kita meningkatkan pengeluaran makanan.
4. Dari ILO (International Labour Organization)
a. Pakar telah dihantar untuk membantu negara kita meningkatkan taraf perusahaan negara kita.
b. KWSP telah ditubuhkan untuk melindungi kaum pekerja atas saranan ILO
5. Dari WB (World Bank)
a. Memberi bantuan kewangan kepada negara kita dalam melaksanakan projek-projek pembangunan negara.
b. Pakar ekonomi dihantar ke negara kita untuk membantu negara kita menyelesaikan masalah ekonomi.
185
Tanah Melayu
Malaysia Timur
Borneo
Rajah. Peta Malaysia

186
Sejarah Asia Selatan, Tenggara dan Timur ( 1800-1963)
Institusi Pemerintahan
Pengenalan
Institusi pemerintahan di Asia secara umumnya berasaskan sistem beraja atau sistem bermaharaja. Di negara-negara Asia Tenggara,
sistem berajanya dipengaruhi oleh negeri China khasnya bagi Laos, Vietnam dan Kampuchea dan negeri India bagi Indonesia.
Menjelang abad ke-18 dan 19, hampir semua negara di rantau ini masih mengamalkan sistem ini. Sistem ini telah meletakkan raja
sebagai ketua negara. Baginda berkuasa mutlak dan dalam menjalankan pemerintahan dan pentadbiran, baginda dibantu oleh
segolongan pembesar.
Asia Tenggara
Sistem beraja di Asia Tenggara berasaskan pengaruh dan sistem politik di India. Sistem ini digelar kerajaan bercorak keindiaan. Ia
merupakan gabungan unsur-unsur tempatan dan unsur-unsur keindiaan tetapi unsur-unsur keindiaan telah mengatasi unsur-unsur
tempatan. Mengikut kepercayaan Hindu-Buddha, konsep orde kosmos diumpamakan kepada satu negara : satu negara itu
melambangkan satu alam semesta dan pusatnya adalah ibu kota dan raja sendiri menjadi pusat alam. Raja akan membina masyarakat
selaras dengan peraturan-peraturan alam semesta atau dharma. Raja juga dianggap sebagai dewa raja. Mengikut kepercayaan, raja itu
dianggap sebagai wakil tuhan di bumi atau god shadow on earth, rakyat tidak boleh mempersoalkan tindak-tanduk raja-raja.
1. Myanmar
Kanun India Manu meletakkan taraf separuh ketuhanan ke atas raja, tiada seorangpun yang berani mencabar manu. Mengikut Cady
dalam bukunya “South East Asia : Its Historical Development” : tidak ada orang Myanmar yang berani mempersoalkan hak raja bagi
menguasai kehidupan, harta dan kewajipannya kecuali kalau orang itu sanggup dikatakan sebagai penderhaka. Sifat ketuhanan ini
diberi kepada raja-raja apabila sami-sami Brahmin memegang payung putih yang menunjukkan simbol kedaulatan dan ketuhanan dan
mengurniakan raja-raja dengan alat-alat kebesaran yang mempunyai sifat-sifat sakti. Raja dianggap pelindung ketidakadilan dan
pencerobohan. Baginda juga merupakan pelindung penganjur agama Buddha. Bilangan gajah albino yang dimiliki oleh raja
merupakan satu tanda pasti kuasa raja Myanmar. Istana pula menjadi satu simbol yang mewakili Gunung Meru – iaitu tempat
kediaman tuhan-tuhan dan pusat alam menurut kosmologi orang India. Prinsip kosmologi ini memberi kuasa yang sungguh besar
kepada raja dan juga menolong meninggikan anggapan diri mereka dan kebanggan mereka. Kegagalan raja mempertahankan ibu
negeri daripada ditawan bermakna kehilangan takhta kerajaan. Bagi mempertahankan istana dan ibu negeri, tombak telah dibina.
Dalam pentadbiran negara, raja dan permaisuri pertama adalah penting. Di bawahnya, terdapat sami-sami Brahmin. Tugas-
tugas sami-sami Brahmin ialah memberi penghormatan rakyat kepada raja, mengadakan upacara adat-istiadat dan mengetuai semua
amalan-amalan yang penuh tahyu. Selain itu, Raja Muda (Einshemin) juga menduduki tempat yang sama. Einshemin ini mempunyai
istananya dan pegawainya sendiri serta pengawal peribadi. Kaum bangsawan pula terdiri daripada keluarga diraja yang mempunyai
hak turun-temurun. Kuasa mereka adalah dari kuasa mutlak raja. Mereka memegang jawatan di pentadbiran awam. Pendapatan
mereka adalah cukai-cukai yang dikumpulkan di kawasan Myosa. Selepas bangsawan, terdapat 4 orang Wungyi (menteri-menteri
raja). Mereka menguasai pusat pentadbiran Hlutdaw (Dewan Kerja). Mereka terdiri daripada orang yang cekap dan boleh dipercayai.
Mereka dibantu oleh menteri-menteri kelas dua (Wundauk). Selepas Wungyi, terdapat 4 atau 8 orang Atwinwun yang menjalankan
pentadbiran dalam istana. Myowun yang berkuasa tentera pula menjadi gabenor di wilayah. Terdapat 4 orang Myowun di Myanmar.
Akunwun pula merupakan pengutip cukai dan penyelia. Cukai yang dikutip oleh beliau akan diserah 60-80% kepada raja. Bakinya
disimpan olehnya. Pengawai polis pula dikenali sebagai sitke. Myothugyi pula menjadi ketua bandar dan bertanggungjawab di
peringkat kampung dan daerah juga.
2. Thailand
Rakyat di Thailand tidak boleh melihat muka raja dan adat menyembah bersujut atau menyiarap mesti dilakukan semasa mengadap
raja. Seseorang yang hendak mengadap raja harus merangkap masuk dan berada dalam keadaan menyiarap. Apabila rombongan diraja
tiba di suatu tempat, rakyat jelata terpaksa melarikan diri dari tempat tersebut.
Dalam pentadbiran, ia terbahagi kepada 2 bentuk iaitu pentadbiran pusat dan pentadbiran wilayah. Kedua-dua peringkat pentadbiran
menguasai tenaga menusia sepenuhnya. Di Thailand, terdapat 3 jenis wilayah, iaitu :
a. Wilayah Kelas I
Kawasan strategik keselamatan, Bandar-bandar besar yang mampu mengancam keselamatan.
b. Wilayah Kelas II dan III
Kawasan Bandar agak besar, tidak termasuk di bawah kuasa penyeliaan kerajaan pusat.
c. Wilayah Kelas IV
Bandar-bandar kecil di sekitar ibu kota di bawah penguasaan kerajaan pusat.
Setiap wilayah diserah kepada pembesar digelar Chao Phraya. Beliau dibantu oleh Naib Gabenor (Yok-Krabat). Yok-Krabat ini boleh
menjadi pengganti Chao Phraya apabila Chao Phraya mati. Pegawai ini dilantik melalui surat tauliah dan biasanya dilantik dari
keluarga Kunnang. Dalam pentadbiran Thailand juga, terdapat 3 buah krom (jabatan) iaitu :
a. Krom Mahatthai
Ia merupakan Jabatan Hal Ehwal Pentadbiran Awam. Ketuanya digelar Samuha Nayok. Ia bertanggungjawab mengawal wilayah utara
Thai.
b. Krom Kalahon
Krom ini merupakan Jabatan Pertahanan. Ketuanya ialah Samuha Phra Kalahon dan beliau bertanggungjawab dalam aspek
pertahanan. Beliau mengawal kawasan selatan Thai.
c. Krom Khlang
Ia juga dikenali sebagai Jabatan Kewangan dan Hubungan Luar. Ketuanya dipanggil Chao Phraya Phra Khlang. Jabatan ini
bertanggungjawab untuk mengawal kawasan pesisiran pantai dan Teluk Siam.
187
Di bawah krom ini, terdapat mahkamah yang mendengar kes-kes rayuan mahkamah Bandar. Selepas krom, terdapat 4 Jabatan
kanan iaitu Krom Maung (Jabatan Ibu Kota), Krom Na (Jabatan Tanah), Krom Wang (Jabatan Istana) dan Krom Khlang (Jabatan
Kewangan, Perniagaan dan Hubungan Luar).
3. Vietnam
Pada teorinya, seseorang maharaja itu mempunyai kuasa mutlak. Konsep maharaja digunakan. Tugas maharaja sering dipenuhi
dengan upacara amal resam (tradisional). Kesejahteraan rakyat dan negara bergantung kepada kebijaksanaan maharajanya.
Pengabaian upacara amal resam menyebabkan negara ditimpa kecelakaan. Seseorang maharaja memberikan contoh yang baik
terhadap rakyatnya. Mengikut Confucius, “Seseorang maharaja samalah seperti angin. Sifat rakyat seperti rumput. Rumput akan
tunduk mengikut arah angin bertiup.” Andaikata kalau maharaja tidak adil, mandat dari alam kudus yang dimilikinya akan lenyap
sendirinya. Penentangan rakyat terhadap maharaja yang sedemikian dikatakan sangat wajar.
Dalam pentadbiran, maharaja dianggap puncak kekuasaan, mempunyai kuasa mutlak. Pembesar Mandarin merupakan pegawai yang
terdiri daripada orang yang paling alim, menjalankan kehendak raja. Mereka merupakan sekumpulan orang yang mendapat kuasa dari
raja. Peluang yang besar dimiliki oleh mereka untuk mempengaruhi maharaja. Jawatan ini tidak boleh diwarisi. Tidak mempunyai
bangsawan yang menguasai tanah. Dalam kesusasteraan Vietnam, ada dinyatakan bahawa kaum Mandarin dan raja melakukan
penyeksaan : “Raja paksa rakyat bekerja tanpa makan dan bayar gaji. Kaum ini mencuri, merampas seberapa banyak yang dapat.”
Asia Timur
1. China
Maharaja dianggap sebagai “son of heaven” (anak tuhan). Baginda mendapat mandat dari tuhan untuk memerintah. Kalau negara
maju, rakyat menganggap maharaja masih mendapat mandat tuhan dan disebaliknya, maka boleh menggulingkannya sehingga dapat
mandat tuhan. Rakyat tidak boleh memandang wajah maharaja. Sesiapa yang pandang wajah maharaja akan ditimpa kecelakaan.
Rakyat jelata haruslah kowtow sebanyak 9 kali semasa mengadap maharaja.
Untuk melaksanakan mandat dari syurga, maharaja dibantu oleh Jabatan Setiausaha Tinggi dan Majlis Tertinggi terdiri daripada
6 orang pembesar kanan. Terdapat beberapa jabatan seperti Jabatan Awam, Jabatan Dalam Negeri, Jabatan Upacara dan Adat Istiadat,
Jabatan Perang, Jabatan Pengadilan, Jabatan Pengangkutan dan sebagainya. Setiap jabatan itu diketuai oleh seorang pegawai yang
dilantik. Ada sati jabatan khas dipanggil Jabatan Penapis. Jabatan ini terdiri daripada 24 orang di Peking dan 56 orang di wilayah
menjadi mata-mata dan telinga bagi maharaja untuk mengintip tingkah laku pegawai wilayah. Ibu kota dan kawasan sekitar terletak di
bawah kawalan kerajaan pusat. Manakala kawasan lain dibahagikan dan dikuasai oleh seorang pembesar feudal. Kuasanya seperti
seorang raja tetapi dasar umum dibentuk di Peking, tetapi pembesat-pembesar wilayah boleh membubarkan dasar umum dengan
kebenaran adat-istiadat dan keadaan tempatan. Wilayah-wilayah merupakan kerajaan sendiri yang diketuai oelh Gabenor.
Tanggungjawab gabenor ialah mengekalkan keamanan, mewujudkan ketenteraman dan memastikan kemakmuran wilayah masing-
masing. Gabenor ini dibantu oleh pembesar wilayah seperti Bendahari, Hakim dan Pengawal Garam, Pengurus Bijirin, Pegawai
Pentadbiran Khas (Tao Tai). Semua pembesar kerajaan dilantik dan wajib lulus peperiksaan awam. Ini adalah dikecualikan daripada
kemasukan tentera.
2. Jepun
Sistem beraja di Jepun dipengaruhi oleh fahaman Shintoisme (kesetiaan rakyat kepada raja dan maharaja). Mengikut fahaman ini,
maharaja adalah ketua agama, ketua negara dan rakyat perlu selalu taat setia pada negara dan maharaja.
Maharaja Jepun dibantu oleh 2 jabatan iaitu Jabatan Pemujaan (Jingikan) dan Jabatan Negara (Dajokan). Kerajaan
dibahagikan kepada kerajaan-kerajaan wilayah dipanggil Kuni, ditadbir oleh gabenor (Kami). Pegawai ini dilantik mengikut kelahiran
dan keturunan. Selepas maharaja ialah Shogun. Shogun dibantu oleh Tairo (Majlis Penasihat Agung) dan Roju (Majlis Tertua). Tairo
bertanggungjawab menasihati raja dalam dasar-dasar negara penting dan Roju bertugas membentuk Majlis Negara menguruskan
perkara-perkara berhubung dengan istana raja, golongan bangsawan iaitu Damyo. Damyo pula dibantu oleh Samurai dan Karo (orang
suruhan pentadbir tanah). Terdapat 3 kumpulan Damyo iaitu Shimpon (ahli keluarga Tokugawa), Fudali (orang yang menerima
kepimpinan Tokugawa Iyeyasu) dan Tozama (bangsawan yang setanding dengan Iyeyasu).
Selepas Maharaja Meiji menjalankan pemodenan, sistem pentadbiran Jepun telah berubah. Maharaja kini dibantu oleh 3 orang
pembesar iaitu Ketua Yang Agung (putera mahkota), Majlis Kelas Pertama (Gijo) dan Majlis Kelas Kedua (terdiri daripada 5 orang
Kuge iaitu pembesar istana dan 15 orang samurai) (Sanyo). Maharaja Meiji juga menubuhkan satu dewan yang dikenali sebagai
Daijokwan. Daijokwan dibahagikan kepada 2 bahagian iaitu Dewan Pertuanan yang dibantu oleh 8 lembaga pentadbir dan ahlinya
terdiri daripada golongan pembesar serta diketuai oleh Ketua Menteri yang bertanggungjawab terhadap maharaja dan Dewan Rakyat
yang juga dikenali sebagai Dewan Perhimpunan.
Asia Selatan – India

Raja-raja mengikut panduan Arthasastra : Raja dinasihati oleh Mantri Parishad (badan penasihat bukan badan pemerintah). Mantri
Parishad pada awal dilantik kemudian menjadi hak warisan pada akhirnya. Ada kalanya, ia lebih berkuasa daripada raja. Di Kerajaan
Maratha (pengasasnya Sivaji), terdapat satu golongan pembesar yang dipanggil Peshwa yang lebih berkuasa. Di bawahnya ada
Mantrin. Purohita sangat berpengaruh, rapat dengan raja, raja menerima nasihat darinya dalam segala hal. Purohita ini adalah seperti
tukang tilik. Selepasnya ada satu barisan menteri-menteri. Dalamnya ini terdapat Sanidhatar (kewangan), Sumahartar (ketua
pemungut cukai), Sandhivigrahika (menteri perang), Pradvivaka (hakim), Mahasapatalika (penyimpan rekod).
Selepas kedatangan Islam, pembesar kanan ialah Mansabdar. Sistem pemerintahannya dibahagikan kepada 3 bahagian iaitu
Pengurusan Kerajaan (istana), Pengurusan Tentera dan Pengurusan Empayar. Setiap bahagian mempunyai ketuanya masing-masing.
Pentadbiran awam diketuai oleh Perdana Menteri (Wakil). Pengurusan cukai diserahkan kepada Wazir. Setiap wilayah di India
diketuai oleh Subahdar. Qazi menjadi hakim.
188
Sistem Sosial
Pengenalan
Corak pemerintahan dan pentadbiran di negara-negara di Asia telah mempengaruhi pembentukan susun lapis masyarakatnya. Setiap
lapisan masyarakat ini mempunyai tanggungjawabnya masing-masing. Secara umumnya, sistem sosial di kebanyakan negara Asia
adalah berbentuk sistem feudal. Sistem ini meletakkan satu bentuk kerajaan di mana kuasa politik dikuatkuasakan secara tempatan
oleh individu dan bukan oleh kerajaan pusat.
Sistem feudal
Dalam sistem feudal, raja menjadi tuan tanah. Tanah dibawah kuasanya dibahagikan dan diletakkan di bawah kawalan seorang
pembesar yang dilantik oleh raja. Sebagai balasan, raja boleh meminta bantuan dari pembesar ini. Pembesar ini memberi bantuan
kepada raja dari segi ekonomi, ketenteraan dan sebagainya. Sistem ini bergantung kepada hubungan antara raja dan bangsawan.
Petani tidak mempunyai sebarang hak. Dari segi struktur, sistem feudal merupakan satu pyramid, golongan bangsawan menjadi tali
penghubung di antara raja dengan rakyat. Contoh struktur ialah di China ialah raja, bangsawan, petani dan kemudian artisan, peniaga
dan askar. Di India, raja kemudian Brahmin dan bangsawan, askar, peniaga dan artisan, petani dan hamba. Di Jepun, Maharaja
menduduki tempat pertama, kemudian Damyo dan disebelahnya ialah Tokugawa, selepas itu ialah samurai, petani dan tukang dan
saudagar. Di Thailand ialah raja, bangsawan dan nai, phrai dan that.
Walaupun dari segi struktur sistem sosial adalah berbeza di antara negara, tetapi ia tetap mempunyai ciri-ciri yang sama di
antara negara-negara ini, seperti :
1. Raja/Maharaja memerintah kawasan yang lebih kecil daripada kawasan tadbiran pembesar. Pembesar ini boleh diwarisi
kecuali di Vietnam.
2. Raja atau maharaja mempunyai kuasa penuh.
3. Raja atau maharaja menguasai dalam agama, upacara adat-istiadat.
4. Pembesar mempunyai gelaran yang berbeza mengikut kekayaan mereka. Pembesar ini ada pengikutnya yang setia. Mereka
sendiri pula harus taat setia kepada raja dan beri bantuan kepada raja jika perlu.
5. Negara dibahagikan kepada beberapa jajahan.
Sistem Ekonomi
Pengenalan
Sistem ekonomi di Asia sebelum kemasukan kuasa asing terdiri daripada 2 bentuk yang utama iaitu sistem ekonomi sara diri dan sistem
ekonomi komersil.
Sara diri
Sistem ekonomi sara diri ialah kegiatan penanaman bahan makanan untuk keperluan diri untuk kewajipan cukai. Ia merupakan kegiatan
ekonomi asas bagi kebanyakan penduduk di rantau Asia. Kebajikan dan ketenteraman masyarakat bergantung kepada kebolehan sesebuah
negara mengeluarkan makanan yang cukup untuk keperluan rakyatnya.
1. Asia Tenggara
Sistem ekonomi sara diri di Asia Tenggara berasaskan penanaman padi sawah. Padi sawah di tanam di lembah dan dataran sungai yang subur
contohnya Menam Chao Phraya, Lembah Irrawaddy dan Lembah Sungai Mekong. Selain itu, padi huma juga ditanam di Filipina dan Pulau
Jawa. Kegiatan penanaman padi huma ini dikerjakan oleh suku-suku kaum pedalaman, sebagai contoh, suku Chin di Indo-China, Karen
Kachin di Thailand dan Myanmar. Di kawasan kering seperti bahagian Minku, Myingyan Burma, kapas dan kacang tanah ditanam dengan
meluas. Selain kegiatan penanaman, kegiatan memburu dan menternak ikan juga dijalankan. Di Vietnam, sara dirinya dijalankan di kawasan
Sungai Songkoi dan kawasan Sungai Mekong serta Delta Sungai Merah (Tongkin). Kegiatan sara dirinya amat bergantung kepada sistem
parit dan tali air seperti yang ada di Sungai Songkoi untuk mengawal banjir. Najis manusia dan binatang telah dijadikan sebagai baja.
2. Asia Timur
Kegiatan sara diri di Asia Timur dapat dilihat di negeri China. Ia dijalankan di sekitar Sungai Yang-tze Kiang dan Sungai Hwang Ho.
Tanaman yang diusahakan adalah seperti sekoi, gandum, barli dan pelbagai jenis kacang. Selain itu, kegiatan penternakan juga dijalankan
serentak dengan kegiatan pertanian. Binatang yang diternak adalah seperti ayam, itik dan khinzir. Di China, teknologi pengairan dan
penanamannya adalah sangat baik tetapi ia hanya mampu mengeluarkan bahan makanan yang mencukupi sahaja kerana di China sentiasa
berlaku bencana alam dan binatang penduduknya juga. Di China, kegiatan import amat kurang kerana apa yang diperlukan dapat dikeluarkan
dalam negaranya sendiri.
3. Asia Selatan
Di India, padi merupakan tanaman utama. Ia ditanam di lembah sungai yang mempunyai ratusan cabang. Contohnya Sungai Ganges, wilayah
Benggal pula menghasilkan kapas yang banyak dan bermutu tinggi. Di antara kain kapas ini yang paling terkenal ialah kain “calico” yang
ditanam di Dataran Deccan. Industri kain kapas ini telah berkembang maju pada abad ke-19. Kain ini telah dieksport ke China dan Asia
Tenggara
Sistem komersil
Kegiatan ekonomi komersil merupakan asas dalam pertukaran dan penjualan barangan dan penglibatan dalam perdagangan dan
perlombongan. Kegiatan perdagangan ini memanglah tidak asing lagi di Asia Tenggara, Asia Timur dan Asia Selatan.
Di Asia Selatan, barang dagangan utama ialah hasil pertanian. Selain itu, kain “calico” dari Benggal juga sangat popular di seluruh dunia.
Kain itu amat disukai oleh penduduk di Asia Tenggara dan penduduk di negeri China.
Di Asia Timur, barang dagangan utama ialah kain sutera dan tembikar.
189
Di Asia Tenggara, rempah ratus menjadi barang dagangan utama. Selain itu, padi dari Myanmar dan Thailand serta Vietnam juga
diperdagangkan secara meluas. Padi di negeri-negeri ini dihasilkan secara intensif kerana permintaan terhadapnya tinggi. Teknologi yang
digunakan juga meningkatkan lagi keluarannya. Peningkatan penduduk dan galakan dari pemerintah juga merangsangkan tanaman ini
diusahakan secara besar-besaran. Selain negeri-negeri ini, Jawa juga membekalkan beras. Jawa Timur dan Bali merupakan pembekal kain
manakala Luzon (Filipina), Sibu, Panay (Filipina) pula memasarkan kapas. Gula yang dikeluarkan di Jawa, Siam, Kampuchea, Vietnam dan
Filipina pula dijual ke negeri China dan Jepun.
Kegiatan perdagangan di rantau ini berkembang pesat kerana terdapatnya sungai-sungai yang menjadi jalan perhubungan bagi memudahkan
kegiatan komersil berjalan lancar, contohnya Sungai Ganges, Mekong, Menam Chao Phraya dan Sungai Yang-tze Kiang. Di China terdapat
pelabuhan penting seperti Fukkien, Canton, Tien Sin, Peking dan Shanghai.
Selepas kedatangan pihak penjajah ke rantau ini, kegiatan komersil di rantau ini mulai berubah. Kini, tanah telah dijadikan elemen penting
dalam pertanian dan ia boleh dijual beli. Sebelum ini seperti di Vietnam, tanah tidak boleh dijual dan ia merupakan milikan raja. Selain itu,
kegiatan pertanian juga mulai dijalankan secara besar-besaran. Lading-ladang, estet-estet telah dibuka. Tanaman yang sudah ditanam di
rantau ini juga telah diusahakan dengan besar-besaran, contohnya tebu. Pelbagai tanaman baru juga ditanam seperti getah dan kelapa sawit.
Dalam perusahaan, modal yang besar diperlukan dan konsep buruh bergaji juga mula dijalankan. Dalam perlombongan, imperialis barat juga
cuba menguasainya.
Dasar pintu tertutup dan pintu terbuka

1. Thailand
Sejak abad ke-17, dasar pintu tertutup diamalkan. Pada tahun 1818, Raja Rama II telah mengadakan perjanjian dengan Portugis. Namun
demikian, baginda menolak segala utusan John Crawford dari Pulau Pinang. Penggantinya, Raja Rama III juga tidak berminat berhubung
dengan kuasa barat dalam perdagangan kerana barang yang dikehendaki boleh diperolehi dari China. Selain itu, baginda takut akan kesan
politik dan sosial akibat kemasukan kuasa barat. Pada tahun 1826, baginda terpaksa menandatangani Perjanjian Burney. Perjanjian ini
membuka pintu perdagangan kepada British tetapi British tidak boleh mengimport candu dan mengeksport beras dari Thailand. Raja Rama III
kemudian mengenakan cukai tinggi ke atas barangan barat. Utusan dihantar kepada Raja Rama III. Baginda tetap dengan pendiriannya iaitu
meneruskan dasar pintu tertutup. Sebabnya baginda takut keadaan seperti di Myanmar akan berlaku terhadap negerinya iaitu British melalui
Perjanjian Yandabo (1826) menguasai Myanmar.
Pada tahun 1852, Raja Mongkut menaiki takhta. Baginda menyaksikan pihak penjajah menggunakan kekerasan untuk menjajah negara Asia
yang enggan membuka pintunya lalu menamatkan dasar pintu tertutup dan mulakan dasar pintu terbuka. Raja Mongkut menyambut baik
kedatangan pihak penjajah dan sanggup mengadakan perjanjian dengannya. Pada tahun 1855, Perjanjian Bowring diadakan. Perjanjian ini
menamatkan dasar pintu tertutup dan ia dipatuhi oleh Raja Chulalongkorn dan pengganti yang seterusnya.
2. China
Sejak dulu lagi, orang cina mengamalkan dasar pintu tertutup. Mereka mengganggap diri mereka lebih bertamadun dan negaranya ialah
Middle Kingdom atau Kerajaan Tengah atau Zhung Guo. Mereka mengganggap orang asing ialah Barbarian (tidak bertamadun). Mereka juga
mengganggap agama mereka suci, kebudayaan mereka tinggi. Selain itu, apa yang dikehendaki dapat dikeluarkan di negerinya sendiri, maka
tidak perlu berhubung dengan kuasa luar. Dalam melancarkan dasar pintu tertutup, Maharaja Chien Lung telah mengeluarkan Lapan
Peraturan. Dalam peraturan ini, kapal perang asing tidak boleh masuk ke Bogue; isteri orang asing dan senjata api tidak boleh dibawa masuk
ke kilang; hubungan perdagangan mereka hanya boleh dijalankan dengan saudagar cohong dan sebagainya. Ini jelas dilihat mereka tidak
berminat berhubung dengan orang asing. Sekatan ini menyebabkan kuasa barat berusaha lebih giat lagi untuk membuka pintu negeri China.
Dalam usaha membuka pintu, beberapa usaha telah dijalankan tetapi gagal.
Pada tahun 1839, berlakunya Perang Candu. China ditewaskan dan terpaksa menandatangani Perjanjian Nanking. Melalui perjanjian ini,
China terpaksa membuka 5 pelabuhan kepada pedagang asing, iaitu Ningpo, Shanghai, Canton, Amoy dan Foochow. Seterusnya Perjanjian
Wanghia (1844) dan Perjanjian Whampoa juga ditermeterai. Perjanjian ini memaksa Chian membuka pintunya.
3. Jepun
Dasar pintu tertutup mula sejak Keshogunan Tokugawa (1638). Dasar ini diamalkan kerana Jepun mengganggap orang asing telah
menimbulkan kekacauan di Jepun. Selain itu, agama yang dibawa oleh orang asing dikatakan mengingkari perintah Maharaja Jepun, maka
agama ini perlu diharamkan dan orang asing dihalau. Menurut Richard Storry, dasar ini diamalkan kerana untuk memperkukuhkan
kedudukan institusi Shogun dalam menghadapi anasir yang tidak puas hati di Jepun terutamanya Damyo Tozama. Shogun Tokugawa telah
memerintahkan agar kapal-kapal asing yang menghampiri Jepun perlu diusir dan bagi orang asing yang mendarat haruslah ditawan dan
dibunuh. Walaupun dasar pintu tertutup diamalkan tetapi pada tahun 1854, Jepun terpaksa menandatangani Perjanjian Kanagawa yang
membuka pelabuhan Shimoda dan Hakodate kepada pedagang Amerika. Seterusnya perjanjian telah diadakan dengan Britain, Rusia dan
Holland.
Semasa Meiji. Jepun mengamalkan dasar pintu terbuka. Jepun sedar kalau pintu masih tidak dibuka, nasibnya akan menjadi seperti
negeri China dan Myanmar. Pada tahun 1868, hubungan diplomatik diadakan secara rasmi dengan kuasa barat.
Sistem Kepercayaan dan Agama

Pengenalan
Setiap manusia di dunia ini boleh dikatakan mempunyai kepercayaan kepada agama. Menurut kamus, agama bermaksud “segenap
kepercayaan kepada tuhan atau dewa-dewi serta dengan kewajipan-kewajipan yang bertalian dengan kepercayaan itu”. Agama mempunyai
kaitan yang sangat rapat dengan ajaran. Dengan kepercayaan kepada agama, manusia sanggup berkorban untuk mempertahankan agama
190
mereka. Kesemua agama pada amnya menyampaikan ajaran yang baik seperti disiplin diri, keamanan serta kebaikan. Terdapat jenis
kepercayaan iaitu agama yang berunsurkan kepercayaan ketuhanan dan agama kebudayaan yang berkembang daripada falsafah bangsa-
bangsa yang menganutinya.
Islam
Agama Islam disebarkan di Tanah Arab kira-kira 1400 tahun dahulu. Sebelum kedatangan Islam, orang Arab menganut pelbagai
agama dan kepercayaan. Mereka dikenali sebagai masyarakat Jahiliah. Agama Islam diwahyukan oleh Allah kepada Nabi Muhammad
di Gua Hira pada tahun 610M. Ajaran agama Islam ini mendapat tentangan hebat daripada kaum Quraisy di Mekah. Mereka
menentang ajaran agama Islam kerana mereka masih berpegang teguh kepada amalan dan kepercayaan nenek moyang dan
penyembahan berhala.
Dua aspek penting yang terkandung dalam agama Islam ialah :
a. Akidah – kepercayaan manusia terhadap Allah
b. Syariah – undang-undang dan hokum Islam yang terkandung dalam al-Quran dan Sunnah (Hadith)
Al-Quran ialah sabda-sabda Allah yang suci dan diwahyukan kepada Nabi Muhammad dan Sunnah ialah sabda-sabda Nabi
Muhammad yang ditulis secara mutawatir dalam al-Quran.
Ajaran Islam berasaskan 5 Rukun Islam dan 6 Rukun Imam iaitu :
Rukun Islam
a. Syahadah – mengucapkan 2 kalimah syahadah iaitu : tiada Tuhan melainkan Allah dan Nabi Muhammad itu pesuruh Allah
b. Solat – menunaikan sembah 5 waktu sehari semalam
c. Zakat – orang Islam diwajib memberi zakat kepada orang yang miskin
d. Puasa – mewajibkan berpuasa pada bulan Ramadan
e. Menunaikan fardu haji ke Mekah bagi orang yang mampu
Rukun Imam
a. Percaya kepada Allah
b. Percaya kepada Malaikat
c. Percaya kepada Kitab-kitab Allah
d. Percaya kepada nabi dan rasul
e. Percaya kepada hari kiamat
f. Percaya kepadaqadak dan qadar
Agama Islam akhirnya tersebar luas ke Asia Tenggara, Asia Barat dan Eropah.
Kristian
Agama Kristian bermula di Palestin kira-kira 2000 tahun dahulu. Menurut orang Kristian, pengasasnya ialah seorang daripada keturunan Bani
Israel yang bernama Jesus Christ iaitu Nabi Isa. Nabi Isa dilahirkan di Bandar Bethlehem di selatan Palestin. Semasa berusia 30 tahun Nabi
Isa menerima wahyu daripada tuhan dan kemudian menyebarkan ajarannya. Beliau menggunakan cerita-cerita mudah (parables) yang
mempunyai nilai-nilai moral. Beliau dikatakan mempunyai kuasa mukjizat untuk menyembuh orang yang sakit dan cacat, memulihkan
penglihatan orang buta dan menghidupkan orang yang mati.
Ajaran Nabi Isa mendapat tentangan hebat daripada paderi dan pembesar Bani Israel. Mereka berasa iri hati kerana Bani Isa
menjadi seorang yang termasyhur dan mempunyai banyak pengikut. Mereka membuat rancangan untuk menghapuskan Nabi Isa. Atas
tuduhan menyebarkan agama palsu (bidaah) dan mendakwa dirinya sebagai anak tuhan, Nabi Isa dihukum salib sampai mati pada 33M.
Menurut kepercayaan Kristian, Nabi Isa telah bangkit semula selepas 3 hari dan dinaikkan ke syurga. Ajaran Nabi Isa disebarkan oleh
pengikutnya di seluruh Empayar Rom tetapi mendapat tentangan hebat daripada maharaja Rom seperti Pontius Pilate. Walau bagaimanapun,
Maharaja Rom, Constantine telah memeluk agama Kristian pada 323M. Tindakannya menyebabkan penyebaran agama Kristian dengan luas.
Ajaran Kristian menekankan unsur-unsur kasih saying dan pengampunan antara manusia. Nabi Isa memberitahu pengikut-
pengikutnya “kamu hendaklah mengasihi jiran kamu dan juga musuh kamu. Doakan mereka yang mengecam kamu dan mereka yang
melakukan tindakan buruk terhadap kamu”. Prinsip asas dalam agama Kristian ialah cintailah Tuhan dengan sepenuh ragamu dan cintailah
jiranmu seperti kamu mencintai dirimu sendiri. Ajaran agama Kristian percaya bahawa pengikut-penigkutnya yang mengamalkan ajaran ini
akan menikmati kesempurnaan hidup di akhirat. Ajaran Nabi Isa terkandung dalam kitab suci Kristian yang dipanggil Kitab Injil (Bible).
Hinduisme
Agama Hindu ialah agama yang utama dan tertua di dunia. Ia bermula di India lebih kurang 3000 tahun dahulu. Perkataan Hindu berasal
daripada perkataan Sindhu, iaitu tempat permulaan tamadun di Lembah Sungai Indus. Agama ini merupakan campuran kebudayaan dan
kepercayaan orang Aryan dan orang Dravidia. Bahasa Sanskrit dan Bahasa Tamil memainkan peranan utama dalam perkembangan agama
Hindu.
Agama Hindu berkembang daripada falsafah orang India. Oleh itu, Hinduisme lebih berbentuk cara kehidupan daripada agama.
Agama Hindu tidak mempunyai pengasas dan tidak mempunyai sebuah kitab suci. Walau bagaimanapun, sesetengah penganut Hindu
menganggap Bhagavadgita sebagai kitab suci. Ia mengandungi nyanyian-nyanyian dewata dan mengajar tentang cara-cara kebahagiaan dan
ketinggian hidup manusia. Pengajar agama Hindu dikenali sebagai Nyanmar dan Alwar. Orang Hindu percaya kepada jelmaan tuhan. Oleh
itu, mereka menyembah kepada ramai dewa dan juga dewi. Pada mulanya mereka menyembah kepada dewa Agni (Dewa Api), Surya (Dewa
Matahari) dan Indra (Dewa Peperangan). Lama-kelamaan, mereka menyembah 3 orang dewa jelmaan yang digelar Trimurti (3 jelmaan) yang
mempunyai peranan tertentu iaitu Brahma (Dewa Pencipta), Vishnu (Dewa Pelindung) dan Siva (Dewa Pemusnah). Berdasarkan kepercayaan
tuhan tersebut telah wujud 2 mazhab yang terpenting dalam agama Hindu iaitu Mazhab Saivisme dan Mazhab Vaishnavisme.
191
Orang Hindu juga percaya kepada Hukum Karma, kelahiran semula selepas mati :
Orang India percaya bahawa roh seseorang tidak akan mati bersama-sama jasadnya tetapi masuk ke dalam jasad yang lain dan dilahirkan
semula untuk memulakan kehidupan yang baru.
a. Jenis kehidupan ini ditentukan oleh Hukum Karma.
b. Karma dalam Bahasa Sanskrit bererti tindakan dan hasil-hasilnya. Oleh itu, karma ialah tingkah laku seseorang pada masa hidupnya dan
menerima hasil pada hidup akan datang mengikut sama ada karmanya baik atau buruk.
c. Jika seseorang itu membuat kebaikan dan menyembah tuhan, ia akan dilahirkan kembali ke dalam kasta yang lebih tinggi untuk menikmati
kehidupan yang baik.
d. Jika seseorang itu terus berkelakuan baik, ia akan terus meningkat tinggi sehingga ia tidak boleh dilahirkan semula.
e. Rohnya akan mencapai Moksha atau Nirvana.
f. Ini bermakna rohnya akan bersatu dengan tuhan dan tidak akan lahir semula ke dunia.
Buddhisme
Agama Buddha adalah berdasarkan ajaran Siddharta Gautama. Gautama ialah seorang putera raja yang dilahirkan di Kapilavastu pada tahun
563SM. Gautama dibesarkan di istana sebagai seorang yang beragama Hindu. Baginda berkahwin dengan sepupunya Yasodhra dan hidup
dalam penuh kemewahan dan kebahagiaan. Tetapi baginda tidak berasa gembira dengan kehidupan yang mewah itu. Semasa berusia 29
tahun, Gautama menyaksikan kelaparan, kesakitan dan kematian. Baginda berasa terharu menyaksikan keadaan hidup manusia itu. Baginda
ingin tahu mengapa manusia menderita dan ingin mencari jalan untuk mengatasi masalah-masalah itu.
Gautama telah meninggalkan keluarganya dengan memakai jubah kuning seperti seorang petapa dan mengembara untuk mencari
jawapan tentang erti hidup yang sebenarnya. Baginda telah mengkaji kitab suci Hindu iaitu Veda dan Upanishad, bertapa beberapa hari
dengan berpuasa hingga hampir kebuluran dan menanggung penderitaan. Namun demikian, baginda tidak dapat mencari kebenaran kepada
penderitaan manusia. Baginda akhirnya berjaya mendapat kebenaran atau pencerahan agung yang dicarinya setelah bertapa selama 45 hari di
bawah pokok Bo di Boghgaya, berhampiran dengan Benares. Pada suatu malam purnama, Gautama telah menerima pengetahuan daripada
tuhan dan mengetahui jawapan bagi masalah kehidupan dan kematian manusia. Hari ini dikenali sebagai Hari Wesak. Mulai hari itu, baginda
digelar Buddha yang bermakna Penyinar Cahaya. Buddha kemudian mengembara ke seluruh India untuk menyebarkan ajarannya. Buddha
mengasaskan satu pertubuhan sama bernama Sangha. Sami-sami yang memasuki Sangha mencukur rambut dan memakai jubah kuning yang
menandakan mereka telah bebas daripada segala hal duniawi. Selepas mengembangkan ajaran-ajaran selama 45 tahun, Buddha meninggal
dunia pada tahun 483SM semasa berusia 80 tahun.
Ajaran-ajaran Buddha dijadikan sebagai agama dan dibukukan dalam Bahasa Pali oleh pengikut-pengikutnya yang setia. Empat
Kebenaran Mulia yang didapati di bawah Pokok Bo menjadi asas agama Buddha. Empat Kebenaran Mulia merangkumi perkara berikut :
a. Hidup ini penuh dengan kesengsaraan dan penderitaan, iaitu semua yang hidup harus menghadapi umur tua, penyakit dan mati.
b. Manusia mendeirta kerana nafsu untuk memperoleh kekayaan dan keseronokan untuk keselesaan hidup.
c. Manusia patut menghapuskan nafsunya untuk melepaskan diri daripada kesengsaraan.
d. Cara untuk menghapuskan kesengsaraan dan mengatasi nafsu ialah dengan mengikut Jalan Lapan Lapis.
Jalan Lapan Lapis atau Jalan Pertengahan menjadikan seseorang mengawal fikiran dan membentuk tingkah laku yang baik. Jalan Lapan
Lapis menjadi teladan bagi pengikut-pengikutnya. Hokum-hukumnya ialah :
a. Pengetahuan yang baik
b. Pemikiran yang baik
c. Keinginan yang baik
d. Kelakuan yang baik
e. Kehidupan yang baik
f. Perkataan yang baik
g. Usaha yang baik
h. Pertapaan yang baik
Jalan ini mencadangkan jalan tengah untuk mencapai hidup yang baik dengan mengamalkan jalan yang suci seperti yang berikut :
a. Bersedekah
b. Mencari ilmu pengetahuan dan kesucian
c. Mengelakkan diri daripada membunuh, menipu, berzina dan mencuri
Selain itu, agama Buddha juga menerima beberapa kepercayaan seperti Nirvana, kelahiran semula dan karma daripada agama Hindu.
Matlamat Buddha ialah pencapaian Nirvana, iaitu tahap kebahagiaan yang kekal dan tidak dilahirkan semula selepas beberapa kelahiran.
Buddha juga menentang 2 kepercayaan terutamanya kedudukan istimewa Brahmin dalam masyarakat. Ajaran asal Buddha dipanggil
Hinayana. Ajaran ini diubahsuai dan dipindahkan menjadi Mahayana.
Agama Buddha ini telah menyebar ke rantau Asia Tenggara, Asia Timur dan sebagainya. Menjelang abad ke-19, negara-negara
yang menjadikannya agama rasmi ialah Thailand, Indo-China dan sebagainya.
Confucianisme
Confucius ialah seorang ahli falsafah China yang terkenal pada Dinasti Chou. Beliau berasal dari keluarga Lu di wilayah Shangtung, dimana
tempat beliau dilahirkan. Nama sebenarnya ialah Kung Fu Tze. Beliau mahir tentang Li iaitu susunan tingkah laku yang baik. Beliau telah
meninggal dunia pada tahun 479SM semasa berusia 72 tahun. Semua ajarannya telah dibukukan oleh pengikut-pengikutnya.
192
Confucianisme tidak dianggap sebagai satu agama yang berunsurkan ketuhanan tetapi merupakan prinsip-prinsip hidup yang
baik. Confucianisme berasaskan ajaran Confucius dapat dirumuskan dalam konsep Jen yang menekankan perasaan perikemanusiaan terhadap
orang lain dan harga diri. Apabila Confucius disoal pengikutnya tentang makna perikemanusiaan, dia menjawab “kebolehan mengamalkan
5 kebaikan di merata dunia adalah kemanusiaan. Kebaikan itu ialah budi bahasa, amanah, kerajinan dan sifat baik”.
Ajaran Confucius dikumpulkan oleh pengikut-pengikutnya dalam bentuk buku yang bertajuk Lun Yu atau Analekta. Dua orang
pengikutnya yang terkenal ialah Hsun Kuang dan Meng Tze (Mencius). Confucius merupakan orang pertama di China yang cuba menulis
sejarahnya dengan lebih sistematik. Beliau juga menulis sebahagian daripada 5 klasik yang dihasilkan pada zaman Chou. Klasik-klasik ini
terdiri daripada :
a. Book of Odes (Shih Ching)
b. Book of History (Shu Ching)
c. Book of Rites (Li Chi)
d. Book of Changes (I Ching)
e. Sping Ang Autum Annals (Chun Ching)
Ajaran Confucius tidak mempunyai pengaruh ke atas budaya Asia Tenggara seperti agama Hindu dan Buddha. Ia cuma mempunyai
kesan yang mendalam ke atas masyarakat China.
Ajaran Confucius adalah berkenaan dengan Li atau rukun bangsa. Antaranya ajaran Confucius ialah bagaimana keamanan dan
kepatuhan boleh dibawa kepada negaranya. Dalam ajaran Confucius, terdapat 5 jenis perhubungan baik yang menetapkan peranan individu
dalam masyarakat iaitu :
a. Pemerintah dengan rakyat
b. Ibu bapa dengan anak
c. Suami dengan isteri
d. Abang dan adik
e. Kawan dan kawan
Menurut beliau setiap individu mempunyai tugasan dan tanggungjawab terhadap pihak lain. Sekiranya setiap tanggungjawab dipatuhi,
masyarakat serta negara akan bersatu, tenteram dan harmoni. Beliau menegaskan bahawa seseorang anak harus menghormati ibu bapa
mereka dan juga harus menjaga ibu bapa apabila mereka sudah tua. Dari segi ibu bapa pula, beliau mengatakan bahawa kasih saying patut
diberi kepada anak-anak mereka termasuklah membimbing dan mendisiplinkan anak. Seseorang juga harus menjaga negerinya, negeri adalah
disamakan dengan sebuah keluarga yang besar.
Dari segi politik pula, Confucius menganggap raja yang jujur dan adil adalah seorang raja yang dapat disanjung tinggi. Rakyat perlu hormat
dan taat setia kepada kerajaan. Confucius menegaskan bahawa raja adalah ketua keluarga dan rakyat adalah ahli-ahli keluarganya. Raja harus
memberi contoh dan teladan yang baik kepada rakyat. Dalam sesebuah negara kerajaan harus menimbulkan keyakinan rakyat, rakyat harus
dijaga dengan mempunyai pasukan tentera yang kuat. Confucius mengatakan bahawa raja harus melindungi rakyatnya dan harus berperanan
sebagai Shang-Ti.
Bagi masyarakat China, mereka sangat mementingkan tradisi dan nilai-nilai murni hasil daripada ajaran Confucius. Beliau
menggalakkan pengikutnya memandang ke zaman silam untuk mendapat pengajaran supaya masalah dapat diselesaikan. Beliau yang
mewujudkan confucianisme juga mementingkan penyembahan nenek moyang.
Meng Tze, pengikut Confucius telah menambah ajaran tentang pemerintah kerajaan. Raja yang zalim boleh digulingkan kerana
Tuhan akan memberi restu kepada rakyat yang ditindas. Selain Meng Tze, Hsun Tzu pula menekankan bahawa manusia pada dasarnya
adalah jahat dan raja bertanggungjawab untuk menyekat kejahatan ini dengan merangka undang-undang yang ketat dan hukuman keras
kepada pesalah.
Taoisme
Taoisme berasaskan ajaran Lao Tze dan Chuang Tzu. Menurut lagenda, Lao Tze adalah seorang pegawai yang penting di istana Dinasti
Chou. Beliau mula menyebarkan falsafahnya selepas meninggalkan jawatannya. Beliau mempunyai ramai pengikut. Lao Tze dianggap oleh
pengikut-pengikutnya sebagai nabi bagi ajaran Taoisme.
Ajaran Taoisme terkandung dalam bukunya yang berjudul Tao Te Ching. Ajaran yang terkandung dalam buku ini adalah reaksi
terhadap ajaran Confucius. Ajaran Confucius menekankan kepada peraturan sosial seperti dalam keluarga dan negara tetapi ajaran Lao Tze
lebih menekankan keharmonian alam semesta. Tao membawa maksud “cara” atau “jalan” bagi mencapai keharmonian alam semesta.
Ajaran Taoisme adalah gabungan anarkisme dan kepercayaan bahawa kebenaran di luar fahaman manusia boleh diperolehi dengan cara
bersemadi atau tasawuf.
Lao Tze menyarankan supaya manusia menarik diri daripada duniawi dan mencari jalan bahagia secara mengasingkan diri daripada
peraturan duniawi dan upacara yang merugikan. Perkara yang ideal bagi pengikut Taoisme ialah manusia harus bebas daripada peraturan
ciptaan manusia. Lao Tze menganggap bahawa seseorang tidak seharusnya mementingkan masyarakat pada keseluruhan. Beliau tidak
bersetuju dengan konsep kerajaan kerana ia dianggap menghalang perjalanan alam. Menurutnya lagi, penyelesaian kepada masalah-masalah
yang dihadapi oleh negara China adalah dengan kembali ke alam semesta dan menolak tamadun. Bagi penganut Taoisme, kerajaan yang
paling berkesan ialah yang paling sedikit memerintah. Mereka menganggap bahawa lebih banyak undang-undang dikenakan keganasan akan
timbul dengan lebih giat lagi. Falsafahnya yang mudah difahami dan diminati oleh kalangan penduduk di luar Bandar. Taoisme tidak
mendapat sambutan baik daripada kalangan terpelajar dan pegawai-pegawai berfahaman confucianisme.
193
Penganut-penganut Taoisme memandang hina terhadap perkara-perkara keduniaan. Ajaran Tao menyeru penganutnya supaya
jangan mengubah benda-benda semula jadi. Menusia tidak boleh mengubah cara hidup melalui tindakan undang-undang kerana ia
menjadikan kehidupan manusia lebih kompleks. Lao Tze mengatakan bahawa perasaan tamak dan nafsu seseorang mendorongnya bertindak
dengan kurang bijak dan tidak rasional. Lao Tze mahu mempraktikkan cara penghidupannya di zaman Ho Hsu (zaman dahulu kala) kerana
manusia dapat hidup dengan tenteram. Ketenteraman manusia terganggu disebabkan oleh mereka diajar ilmu pengetahuan dan diberi
tanggungjawab. Kata-kata Lao Tze “tenangkan diri, kembalilah kepada zaman di mana raja-raja belum wujud lagi”. Ajaran Lao Tze hanya
sebuah negeri yang kecil penduduk. Di dalam negeri tersebut tidak ada sebarang bentuk pemerintahan. Penduduknya tidak pernah melawat
antara satu sama lain tetapi boleh hidup dengan gembira.
Sumbangan penting Taoisme ialah sami-sami telah membuat banyak perjumpaan dalam bidang perubatan tradisional. Mereka juga
mencipta ubat bedil, jarum magnetic dan herba-herba asli.
Taoisme juga membawa pengaruh dalam bidang kesusasteraan dan kesenian masyarakat China. Buku-buku Taoisme yang
merupakan koleksi ajaran yang bertulis dalam bentuk sajak menjadi warisan kesusasteraan yang terkenal.
Shintoisme
Shintoisme juga dikenali sebagai “jalan tuhan” merupakan agama asli masyarakat Jepun yang bermula dari zaman silam dan mitos. Ia
dianggap sebagai agama yang secara penuhnya dimiliki oleh masyarakat Jepun tanpa mempunyai pengaruh daripada luar. Ajaran ini
berkembang daripada tradisi komuniti asli. Sewaktu tahap awal ia wujud dalam bentuk yang paling mudah iaitu tradisi rakyat dan berpusat
pada semangat di sekeliling kehidupan masyarakat, kampung dan persekitaran.
Kepercayaan ghaib atau kami ini wujud dalam alam sekitar, pokok, gunung, air, api dan sebagainya. Perkataan kami ini juga sering
kali diterjemahkan sebagai Shinto. Kepenitngan agama ini terletak pada sifatnya yang bertujuan membentuk rasa taat setia kepada keluarga
diraja dan kepada negara dengan cara memupuk rasa patriotic yang meluap-luap berdasarkan anggpan bahawa negara dan raja-rajanya
mempunyai unsur-unsur ketuhanan.
Jainisme
Jainisme merupakan ajaran yang diasaskan oleh Mahavira atau nama lain Vardhmana pada abad ke-6SM. Ia mempunyai benyak persamaan
dengan agama Hindu dan Buddha. Agama ini memberi penekanan yang lebih terhadap karma dan samsara. Penganut agama ini biasanya
tidak memakan haiwan atau merupakan vegetarian.
Agama Buddha
Pengenalan
• Menurut disiplin antropologi, agama merupakan sistem kepercayaan dan amalan dalam sesuatu masyarakat.
• Manakala, mengikut pendapat lain, agama juga dilihat sebagai satu bentuk idea, sikap, kepercayaan dan perlakuan terhadap
kuasa-kuasa supernatural yang wujud dalam konsep tuhan dewa-dewi, kuasa halus, roh, hantu dan sebagainya.
• Mengikut seorang sarjana, Malinowaski menjelaskan bahawa emosi manusia menyebabkan kemunculan agama dan ia
menjadi salah satu jawapan kepada semua persoalan yang di luar kawalan manusia seperti alam ghaib dan lain-lain lagi.
• Kekukuhan sesuatu agama adalah bergantung kepada dua faktor iaitu agama universal dan kepercayaan komuniti.
• Agama Buddha merupakan salah satu agama universal di Asia Selatan, Asia Tenggara dan Asia Timur.
Sejarah Asal-usul Agama Buddha

• Agama Buddha diasaskan oleh Sidharta Gautama. Beliau merupakan seorang putera raja, anakanda Sudhadana dan Maya
yang dilahrikan ke dunia ini tanpa mengetahui hal duniawi.
• Semasa umur baginda mencapai 29 tahun, baginda telah keluar dari istana dan telah melihat 3 perkara iaitu tua, penyakit dan
kematian. Untuk mencari jalan penyelesaian bagi segala penderitaan itu, baginda keluar dari istana dan meninggalkan segala-
gala yang dimilikinya termasuklah anak, isteri, ibu dan bapa serta segala kemewahannya.
• Setelah mengembara selama 6 tahun dan bertapa selama 48 hari di bawah pokok Bodhi atau pokok penenang dan pada hari
ke-49, iaitu pada malam purnama Wesak, baginda telah menyedari dan memahami bahawa penderitaan adalah lumrah kehidupan
manusia dan suatu teori tentang pembebasan penderitaan tidak boleh dilakukan hanya dengan bertapa sahaja sebaliknya melalui
pemadaman nafsu.
• Jika tidak ada nafsu, maka tidak adalah penderitaan, untuk membebaskan penderitaan pemadaman nafsu boleh dilakukan
melalui “Jalan 8 Lapis Mulia” iaitu satu roda kehidupan manusia yang berteraskan kepada:
a. Ketekunan yang benar
b. Kehidupan yang benar
c. Kepercayaan yang benar
d. Perbuatan yang benar
e. Pertuturan yang benar
f. Usaha yang benar
g. Fikiran yang benar
h. Ingatan yang benar
• Setelah baginda memahami teori ini, baginda keluar mengembara di serata tempat bagi menyebarkan fahaman ini.
• Sidharta Gautama juga dikenali sebagai “Pemberi Cahaya”.
• Ajaran Buddha yang disebarkan oleh beliau bukanlah satu ajaran metafizik atau falsafah tetapi lebih menekankan kepada
ajaran yang berkaitan dengan psikologi dan etika-etika kehidupan.
• Buddhisme disusun dalam sistem Tri Pitaka atau Tri Ratna iaitu Buddha, Sangha dan Dharma.
194
• Ajaran Buddha terbahagi kepada dua aliran iaitu aliran Hinayana yang lebih mementingkan kehidupan secara masyarakat
dan aliran Mahayana yang lebih mementingkan keupayaan dalam menentukan kehidupannya.
• Ajaran Buddha menggalakkan penganutnya mengembara untuk mencari ilmu serta pengalaman dalam hidup tetapi dalam
proses pengembaraan hanya pakaian yang serba ringkas seperti kain yang berwarna kuning keperangan dan semangkuk sahaja
dibawa bersama seperti mana dilakukan oleh Sidharta Gautama dan tidak menyediakan simpanan atau harta untuk esok. Sebagai
conoth, Raja Rama IV (Mongkut) juga terpengaruh dengan ajaran ini, lalu keluar mengembara untuk mendalami ajaran ini.
• Ahimsa merupakan satu konsep ajaran yang dikongsi bersama penganut-penganut Hindu yang membawa erti penolakan
terhadap pembunuhan makhluk-makhluk hidup yang lain.
• Walaupun kita hendak mengisi perut, kita tidak bolehlah membunuh hidupan lain untuk kepentingan diri sendiri.
Pengamalan Agama Buddha
• Ajaran Buddha ini mendapat sambutan yang baik di India dan mendapat sokongan daripada Maharaja India seperti Maharaja
Asoka dan raja-raja Kanishka.
• Agama ini berkembang pesat ke luar India pada zaman Asoka lagi, ini keranan Asoka telah mengambil tindakan dengan
menghantar penyebar-penyebar agama ke luar India terutama Sri Lanka (Ceylon).
• Akhirnya Ceylon telah menggantikan India sebagai pusat penyebaran agama Buddha kerana perkembangan agama ini di
Ceylon tidak seimbang dengan di India disebabkan pengaruh agama Hindu yang kuat di India.
• Di Myanmar, agama Buddha Thevarada merupakan agama rasmi negara.
• Agama ini telah melahirkan peranan yang penting dalam aspek politik, ekonomi dan sosial di Myanmar.
• Di Myanmar, rahib-rahib Buddha diambil sebagai penasihat kerajaan.
• Sebagai sistem sosial pula, undang-undang Sangha atau biara digunakan untuk mengekalkan ketenteraman dan bekerja untuk
kepentingan masyarakat.
• Kira-kira 90% daripada penduduk Myanmar menganuti agama ini dan dikatakan terdapat seramai 350000 orang sami di
Myanamr.
• Setiap kampung mempunyai sebuah biara dan wujudnya bandar-bandar sami seperti bandar Sagaing yang mempunyai
sebanyak 444 buah biara.
• Semua pembinaan kuil-kuil dan patung-patung Buddha diperbuat gangsa.
• Dan ajaran ini dikatakan telah membangkitkan semangat nasionalisme di kalangan rakyatnya semasa penjajahan kuasa luar
iaitu British di Myanmar melalui gerakan-gerakan petani yang membabitkan golongan sami-sami Buddha.
• Menurut J.F. Cady, “Faktor perpaduan di dalam masyarakat Myanmar ditonjolkan melalui perpaduan keluarga dan
masyarakat. Selain itu, terdapat juga kesungguhan beragama di dalam penghormatan yang bersungguh-sungguh terhadap rahib-
rahib Buddha yang lain.
• Di Asia Tenggara, selain di Myanmar, Thailand juga dipengaruhi oleh ajaran ini. Terdapat hampir 95% daripada
penduduknya menganuti agama ini.
• Di Thailand, masyarakatnya percaya kepada karma iaitu kehidupan selepas kematian. Oleh itu, untuk mendapat kehidupan
yang baik di kehidupan yang akan datang, kehidupan semasa hidup adalah masa terbaik untuk menentukan kehidupan yang akan
datang melalui konsep pembebasan penderitaan melalui pemadaman nafsu dilakukan dengan sebaik mungkin.
• Untuk membuat kebaikan, masyarakatnya gemar membuat lawatan ke kuil, persembahan bunga-bungan, menjemput sami-
sami ke majlis tertentu dan sebagainya.
• Di Kampuchea, agama ini dibawa masuk dari Thailand dan ia terbahagi kepada dua mazhab iaitu Mohanikay dan
Thommayuttinikay. Perbezaan di antara dua mazhab ini adalah dari sudut disiplin biara dan pembacaan teks-teks suci.
• Agama Buddha di Kampuchea sedikit demi sedikit masa telah menukarkan konsep ajaran yang berbentuk ajaran psikologi
dan etika-etika kehidupan ini kepada konsep ketuhanan kerana kepercayaan komuniti yang masih diamalkan itu telah
bercampur-aduk dengan agama Buddha.
• Patung-patung Buddha dianggap sebagai Tuhan dan harus disembah serta diberikan persembahan.
• Berbanding rantau Asia Selatan dan Asia Tenggara, wilayah Asia Timur lebih menyerapkan agama Buddha Mahayana
terutamanya di China, Jepun dan Korea.
• Agama Buddha mula meresap dalam kehidupan masyarakat China sejak abad ke-3SM apabila kekuasaan pusat semakin
lemah.
• Agama Buddha mendapat tentangan yang hebat dari golongan terpelajar penganut Confucius dan penganut Taoisme.
Walaupun begitu, agama ini masih dapat bertapak di China kerana sokongan masyarakat bawahan seperti golongan petani.
• Hal ini kerana pada masa itu, rakyat di China mengalami masalah kebuluran akibat peperangan.
• Ajaran Buddha yang dibawa masuk pada masa itu dikatakan merupakan satu penerang kepada masyarakatnya.
• Lambat-lanun, rakyat China terutama golongan petani (80% rakyat China adalah terdiri daripada golongan petani), telah
menganuti agama ini.
• Banyak tokong-tokong Buddha telah dibina dan agama ini telah menyerap ke dalam kehidupan masyarakat secara lembut
sekali.
• Agama ini lebih menekankan penganutnya hidup secara sederhana dan jangan tamak kepada kemewahan duniawi. Akhirnya
agama ini telah diterima oleh masyarakat China.
• Penganut-penganut agama Buddha di China seperti Fa-Shien seringkali mengadakan lawatan-lawatan ke India untuk
mempelajari dan menterjemahkan ajaran Buddha dalam Bahasa Pali ke tulisan Cina.
• Disebabkan faktor ini, kedua-dua negara ini mempunyai hubungan diplomatik serta perdagangan yang rapat malah China
dikatakan merupakan rumah kedua dalam penyebaran agama Buddha selepas India.
195
• Agama Buddha di Jepun telah dibawa masuk dari China pada abad ke-6M. Walaupun agama ini mendapat tentangan dari
agama Shinto dan Kerajaan Jepun iaitu Meiji sendiri, namun ia masih boleh menyesuaikan diri dengan melakukan tolak ansur
dengan agama Shinto.
• Misalnya, patung-patung Shinto dibenarkan dibawa masuk ke dalam kuil-kuil Buddha tetapi patung-patung itu dianggap
sebagai jelmaan Buddha.
• Terdapat 12 mazhab utama agama Buddha di Jepun dan di antaranya terdapat 3 mazhab yang aktif iaitu Zen, Nichirin dan
Shin.
• Mazhab Nichirin dikatakan mempunyai paling ramai pengikut dan mazhab ini berpegang kepada kitab suci Hakke yang
dianggap sebagai kitab suci Buddha.
• Kitab ini mengajar penganutnya cara mudah untuk masuk ke syurga iaitu dengan melafazkan ayat “Namu Myorengekyo”
yang membawa maksud “Selamatkan Aku Kitab Suci Hakke”.
• Sehingga tahun 1930-an, di seluruh Jepun terdapat seramai 50000 orang rahib Buddha dan 71000 buah patung Buddha
pelbagai saiz.
• Penganut-penganut agama ini mencapai 48 juta orang. Walau bagaimanapun, angka ini bukanlah angka mutlak kerana
masyarakatnya mengamalkan dwi agama.
Kesimpulan
• Secara kesimpulannya, walaupun agama Buddha mendapat tempat di ketuga-tiga wilayah itu, tetapi agama ini seperti agama
Hindu, Islam, Kristian dan sebagainya turut bertapak bersama dan agama-agama ini masik kekal di negara-negara itu sehingga
ke hari ini.
• Pengamalan agama-agama inilah yang menentukan dasar negara dan corak kehidupan masyarakat pada hari ini.
Pengaruh Agama di Rantau Asia

Pengenalan
Setiap manusia di dunia ini mempunyai kepercayaannya yang tersendiri. Dengan wujudnya kepercayaan ini, manusia sanggup berkorban
untuk mempertahankan agama mereka. Agama yang diamalkan di negara yang terletak di rantau Asia adalah berbeza-beza.
Perkembangannya dan pengaruhnya terhadap negara tersebut juga berbeza.
Islam
1. India
Islam sampai di India pada tahun 710M. Sejak itulah munculnya kerajaan Islam di India seperti Ghaznawi, Ghori, Delhi dan Moghul. Semasa
pemerintahan Moghul, Islam telah berkembang pesat. Akibatnya, wujudnya satu budaya yang dikenali sebagai Indo-Islam di India. Pada
period yang lebih lewat, masyarakat di India telah menubuhkan satu parti Islam yang penting iaitu Liga Muslim.
2. China
Islam sampai di negeri China kira-kira abad ke-7M. Secara umumnya, penganut agama Islam tertumpu di masyarakat Uyghurs, Kazakhs,
Uzbeks, Tartars, Tajiks, Hui dan Dongxiang. Dengan kemasukan Islam, terdapat budaya Islam yang meresap masuk dalam masyarakat
China. Kombinasi kaligrafi China dan Islam digunakan serentak. Tulisan Arab juga dipraktiskan. Seni bina Islam turut diasimilasikan dengan
seni bina China seperti yang terpapar dalam pembinaan Masjid Nanguan di Yincuan. Terdapat juga sarjana Islam yang terkenal seperti Yusuf
Ma Dexin. Antara karyanya yang terkenal ialah “Kitab Ajaran Suci”.
3. Asia Tenggara
Islam telah menjadi agama penting di wilayah Asia Tenggara. Ia telah menjadi anutan komuniti di Selatan Filipina, Selatan Siam, Kepulauan
Indonesia, Brunei dan agama minoriti di Myanmar, Laos dan Kampuchea. Sumbangan Islam di Asia Tenggara adalah seperti pengenalan
Undang-undang Islam. Islam turut mempengaruhi bidang kesusasteraan, seni bina, masyarakat dan seni muzik masyarakat Asia Tenggara.
Kristian
1. Asia Selatan
Usaha mengembangkan agama Kristian di Asia Selatan bermula sejak abad ke-15. Tetapi, sambutannya kurang baik. Walau bagaimanapun,
golongan dari kasta bawahan menerima ajaran ini sebagai langkah untuk membebaskan diri dari kasta. Sewaktu pemerintahan British,
sekolah Inggeris yang dikendalikan oleh mubaligh Kristian telah didirikan. Penyebaran agama Kristian telah mendapat penentangan dari
masyarakat tempatan. Antara pergerakan yang penting ialah Brahmo Samaj dan Aligarh di bawah pimpinan Sayiid Ahmad Khan dan gerakan
Madrasah Deoband.
2. Asia Timur
a. China
Agama Kristian mula masuk ke negeri China pada abad ke-7M. Agama ini menjadi agama minoriti di China. Pemerintah Manchu
menganggap agama ini merupakan agama orang Barbarian. Pihak Manchu telah mengharamkan agama ini pada tahun 1722 kerana agama ini
mengatakan Pope di Rom ialah kuasa yang teragung di dunia, manakala bagi masyarakat China, Maharaja China dianggap sebagai “Anak
Syurga”.
b. Jepun
196
Agama Kristian mula berkembang pada abad ke-16 tetapi ia telah diharamkan kemudian. Semasa pemerintaha Meiji, ia kembali
berkembang semula. Banyak sekolah agama Kristian telah ditubuhkan.
3. Asia Tenggara
a. Filipina
Agama Kristian mula kukuh di Filipina kerana adanya naungan dari pihak penjajah Sepanyol tetapi ia tetap menerima penentangan dari
masyarakat Islam di Selatan Filipina. Perkembangan agama Kristian telah mewujudkan beberapa bandar baru seperti Malolos, Lingayen dan
sebagainya. Bahasa Sepanyol turut menjadi bahasa lingua franca di masyarakat tempatan.
b. Vietnam
Kristian turut menjadi agama yang penting di Vietnam. Para mubaligh telah mengenakan pakaian, belajar bahasa mereka dan mempelajari
adat-adat tempatan menjadikan agama Kristian berkembang maju di Vietnam.
Hinduisme
1. Asia Selatan
Terdapat 5 mazhab yang biasa iaitu Ganapatya, Saura, Vaisnava, Saiva dan Sakta.
2. Asia Tenggara
Agama Hinduisme telah tersebar ke Asia Tenggara akibat daripada kegiatan perdagangan. Ia telah mempengaruhi institusi pemerintahan di
kerajaan awal. Selain itu, pengaruhnya juga dapat dilihat dari segi kesusasteraan.
Buddhisme
1. Asia Selatan
Agama ini telah berkembang beransur-ansur di Asia Selatan kerana adanya sokongan dari Asoka dan Kaniskha.
2. Asia Timur
a. China
Perkembangan agama Buddha di China ditentang oleh penganut ajaran Confucius tetapi disokong oleh para petani. Penganut-penganut
Buddha telah merantau ke India untuk mempelajari agama tersebut dan menterjemahkan ajaran-ajaran Buddha ke dalam Bahasa Cina.
b. Jepun
Agama Buddha menerima tentangan yang hebat dari penganut Shintoisme. Walau bagaimanapun, melalui tolak ansur ia telah berjaya
bertapak di Jepun.
3. Asia Tenggara
a. Myanmar
Agama Buddha menjadi elemen penting dalam pemerintahan. Terdapat undang-undang Biara atau Sangha yang digunakan untuk
mengekalkan ketenteraman. Terdapat juga bandar-bandar sami seperti bandar Sagaing.
b. Kampuchea
Terdapat 2 mazhab iaitu Mohanikay dan Thommayuttinikay. Agama Buhhha telah dianggap sebagai Tuhan dan masyarakat Kampuchea
harus menyembahnya.
c. Thailand
Raja-raja Thailand merupakan penaung agama Buddha. Beliau telah dianggap sebagai penyelesai segala masalah serta kesulitan rakyat yang
beragama Buddha agar masyarakat dapat hidup dengan tenteram.
Confucianisme
1. Asia Timur
Ajaran ini telah membentuk satu aliran falsafah yang utama di China dan berikutan itu, ajaran ini menjadi asas kepada kebudayaan
orang Cina. Ajaran ini juga memperkenalkan satu sistem peperiksaan awam untuk memilih pegawai-pegawai kerajaan.
2. Asia Tenggara
Ajaran ini meninggalkan kesan yang mendalam di Vietnam. Raja Vietnam dikehendaki mempunyai latar belakang pendidikan China
termasuklah menguasai ajaran Confucius. Bagi negara lain, pengaruh Confucius dibawa masuk oleh imigran Cina.
Taoisme
Ajaran Taoisme kurang mendapat sambutan. Ia hanya berkembang di negeri China. Kemudian, ajaran ini telah berkembang ke luar negara
dan ia dibawa oleh imigran.
Shintoisme
Shintoisme merupakan agama masyarakat Jepun. Ia mempunyai pengaruh yang kuat dalam sejarah Jepun. Ia bertanggungjawab dalam
membangkitkan semangat nasionalisme dan perpaduan Jepun. Maharaja Meiji telah menjadikan Shinto sebagai asas kerohanian bagi kerajaan
yang dikenali sebagai Shinto Negara merupakan langkah membangkitkan kesedaran tersebut.
Jainisme
Jainisme berkembang di Magadha telah menikmati naungan dari Chandragupta Maurya. Namun masalah kebuluran telah menyebabkan
ajaran ini berpindah ke Deccan. Sambutannya tidak begitu baik dan kesannya juga tidak mendalam.
Hukum Adat, Peraturan dan Undang-undang
197
Pengenalan
Perkataan adat berasal daripada perkataan Arab – “Adah” yang bermaksud kebiasaan atau sesuatu perbuatan yang dilakukan secara
berulang-ulang menjadi kebiasaan masyarakat. Hukum adat ini membawa sejumlah tatacara, larangan, pepatah, petitih, upacara-
upacara suci dan sebagainya yang pada dasarnya membawa keyakinan kolektif dan muafakat dalam satu-satu masyarakat. Hukum
adat ini kemudian membawa kepada kewujudan peraturan.
Adat
1. Asia Tenggara
Di Asia Tenggara, institusi yang bertanggungjawab mengendalikan hukum adat ialah Majlis Orang Tua atau Ketua Kampung. Di Filipina, ia
dikendalikan oleh cabeza de barangay. Di Myanmar, ia dikendalikan oleh ywathu-guji atau myei-taing. Di Vietnam pula, ia dikendalikan oleh
xa truong.
Dalam masyarakat Asia Tenggara, adat ini memanglah penting terutama yang menyentuh tentang aspek kehidupan. Di Indonesia, malam
Jumaat Kliwon dianggap sebagai malam yang sakraf sifatnya dan harus dihormati dengan mengadakan beberapa upacara tertentu bagi
mengelakkan bencana. Asia Tenggara sebagai wilayah yang terbuka yang sering kali dikunjungi oleh pendatang dari China, India dan Islam
menyebabkan hukum adatnya dipengaruhi oleh negara-negara tersebut. Sebelum Islam, pengaruh Hindu-Buddha amat kuat. Pengaruh ini
dapat dilihat dalam kaum di Asia Tenggara mengamalkan adat mencecah garam ke mulut bayi yang banyak dilakukan oleh kaum di rantau
ini mempunyai persamaan dengan adat Hindu yang mencecah madu yang dicampur dengan minyak sapi ke bibir bayi yang dilakukan oleh
Brahmin agar bayi tersebut panjang umur dan mendapat kebahagiaan hidup.
Adat di Myanmar pula diikat dengan aspek tanah. Mengikut adat, tanah dipunyai oleh keluarga, masyarakat dan raja dari segi teori
dan tidak dimiliki oleh individu. Seseorang yang berhutang boleh menjual keluarganya dan dirinya ke dalam perhambaan tetapi tidak
boleh menjual tanahnya. Penyingkiran seseorang dari tanah keluarga adalah satu cara hukuman sosial yang berkesan.
2. Asia Timur
Di China, hukum adat diamalkan sejak kelahiran sehingga kematian. Seseorang yang baru lahir ke dunia dianggap setahun. Sejak kecil-kecil
lagi, mereka terpaksa mempelajari ilmu Confucius. Dalam hal perkahwinan, ia diaturkan semasa kecil untuk menjamin hubungan
kekeluargaan tidak putus. Mengikut adat orang China juga, adalah penting bagi mendapatkan anak lelaki untuk mengekalkan nama keluarga
tersebut. Oleh yang demikian, kanak-kanak perempuan kurang nilainya. Dalam masa yang sama, adat pemujaan roh nenek moyang juga
penting. Mereka dianggap sebagai ketua keluarga dan nama baiknya harus dijaga dalam apa jua keadaan.
3. Asia Selatan
Di Asia Selatan, mereka mempunyai adat yang tersendiri, misalnya Valaikaappu. Adat ini ialah pemakaian gelang tangan baru bagi
wanita yang mengandung bagi tujuan memberi perlindungan kepada bayi dalam kandungan daripada gangguan roh-roh jahat. Selain
itu, adat ciimantan yang merupakan adat menyalakan api pengorbanan yang diiringi dengan bahan-bahan persembahan seperti bijirin,
minyak sapi dan sebagainya juga diamalkan.
Undang-undang
1. Asia Tenggara
a. Indonesia
Golongan pemerintah menggunakan peraturan syariat semasa Islam. Selain itu, pengaruh Belanda turut dilihat. Percampuran ini
dikenali sebagai “legal syncretism”.
b. Thailand
Pemerintahan kerajaan berjalan atas undang-undang bertulis yang dikenali sebagai Kod Undang-undang Tiga Tera. Kod undang-
undang ini menggalurkan segala aspek yang berkaitan dengan pemerintahan negara termasuklah kuasa raja ke atas tanah. Selain
itu, terdapat beberapa Phongsawadan atau undang-undang diraja yang digunakan bagi menjadi panduan kepada seseorang raja
memerintah. Mehkamah wilayah yang dipegang oleh Krom Kalahon turut diwujudkan. Ia bertujuan mendengar rayuan dari
Mahkamah Bandar. Selain itu, Krom Lukkhun (pejabat pakar undang-undang) turut diadakan. Pegawai Krom Lukkhun terdiri
daripada golongan Brahmin.
c. Myanmar
Hlutdaw bertindak sebagai Mahkamah Awam. Semua ahlinya bertanggungjawab kepada Gabenor. Penjenayah akan dibubuh tatu
manakala pesalah kecil dicatatkan. Mengikut Cady: undang-undang adat dan bukannya kanun manu yang digunakan dalam
penghakiman dalam semua kehakiman. Undang-undang biara (sangha) pula diwujudkan bagi mengekalkan ketenteraman
masyarakat. Semua budak lelaki diwajibkan memakai jubah kuning seumur hidupnya, belajar hidup sederhana. Hal ini menjadi
satu sifat kebangsaan.
2. Asia Timur
a. China
Undang-undang di China bergantung kepada Maharaja di mana baginda bertindak sebagai penggubal undang-undang dan baginda sering kali
dilihat sebagai sumber keadilan. Undang-undang negeri China berasaskan tanggungjawab kumpulan. Sekiranya seseorang yang melakukan
suatu kesalahan tidak dapat ditemui maka kesalahan itu terpaksa dipikul oleh orang lain yang berkaitan dengannya. Adalah seseorang itu
bersalah sehingga dapat membuktikan dia tidak bersalah. Hukuman juga berasaskan budi bicara yang tidak terhad. Pentadbiran undang-
undang adalah dibawah orang-orang yang diberi kuasa dan tidak ada satu badan penasihat. Hukuman biasa yang diamalkan ialah hukuman
bunuh.
b. Jepun
198
Semasa Meiji, sebuah Majlis Negara yang dikenali sebagai Dajokan ditubuhkan. Selain itu, sebuah perhimpunan dwidewan yang terdiri
daripada Dewan Tinggi dan Dewan Rendah turut ditubuhkan. Dewan Tinggi terdiri daripada Daimyo manakala Dewan Rendah terdiri
daripada pegawai yang berasal dari pelbagai bandar dan daerah. Fungsi Dewan Tinggi ialah menggubal undang-undang.
3. Asia Selatan
Undang-undang di Asia Selatan telah meletakkan raja sebagai “separuh ketuhanan”.
Faktor Kemunculan Imperialisme di Rantau Asia
Pengenalan
Imperialisme bermaksud kegiatan sesebuah negara untuk meluaskan wilayahnya dengan menguasai dan menjajah negara lain dari
segi ekonomi, politik dan sosial. Zaman ini bermula hasil daripada usaha penjelajahan dan penerokaan kawasan baru di dunia pada kurun ke-
15 dan ke-16 oleh kuasa Barat seperti Portugis dan Sepanyol. Mereka telah menemui jalan laut ke Timur. Apabila mereka sampai ke Timur,
mereka mendapati kawasan ini kaya dengan pelbagai benda yang dikehendaki lalu bercita-cita untuk menguasainya. Selain untuk
memperolehi benda yang dikehendaki, mereka juga mempunyai tujuan yang khas untuk menjajah negara Asia.
Faktor-faktor
1. Bahan mentah
Faktor utama yang membawa kepada kemunculan kuasa imperialis di Asia ialah bahan mentah. Revolusi Perindustrian yang berlaku di
Eropah telah membawa kepada perkembangan teknologi. Perkembangan teknologi ini menyebabkan beberapa jenis bahan mentah yang tidak
pernah dikehendaki pada masa dahulu diperlukan pada masa kini. Sebagai contoh: pengenalan proses mengetin mewujudkan permintaan yang
tinggi bagi bijih timah. Keadaan ini menyebabkan pengeluar bijih timah tidak berupaya menampung permintaan yang dikehendaki, lalu
mereka pun pergi ke kawasan lain untuk memperolehi sumber baru. Selain itu, mereka juga memerlukan getah asli untuk menyalut dawai
elektrik, membuat tayar dan sebagainya. Kelapa sawit dan kelapa pula diperlukan untuk membuat sabun, lilin, mentega, minyak sayur dan
sebagainya. Ciptaan kenderaan bermotor yang memerlukan petroleum juga menyebabkan kuasa Barat berusaha memperolehi sumber ini dari
kuasa lain. Memandangkan rantau Asia yang mempunyai pelbagai bahan mentah seperti petroleum dan bijih timah dan iklim di kawasan
sesuai bagi penanaman getah, kelapa sawit dan sebagainya, lalu mereka datang ke kawasan Asia dan berusaha untuk menguasai negara Asia.
2. Pasaran
Revolusi Perindustrian yang berlaku di Eropah menyebabkan barang-barang dapat dikeluarkan secara besar-besaran. Pengeluaran secara
besar-besaran memerlukan pasaran yang besar supaya barang-barang tersebut dapat dijual. Akibatnya, mereka telah datang ke Asia dan
mereka mendapati kawasan ini mempunyai potensi yang tinggi bagi memasarkan barang keluaran mereka. Dengan itu, mereka pun bertindak
untuk menjajah negara tersebut.
3. Kemajuan dalam pengangkutan dan perhubungan
Perkembangan perhubungan laut terutamanya penciptaan kapal berkuasa wap telah mendorong dan mempercepatkan imperialisme di rantau
Asia. Penciptaan kapal berkuasa wap telah menjadikan perjalanan laut di antara Barat dan Asia lebih cepat dan selamat. Selain itu, kapal
berkuasa wap juga dapat membawa muatan yang banyak. Keadaan ini telah mendorong kuasa Barat menguasai ekonomi Asia. Seterusnya,
pembukaan Terusan Suez turut menambahkan lagi minat kuasa Barat untuk menjajah negara Asia. Ciptaan telegraf turut menyebabkan
imperialis di rantau Asia. Kuasa Barat semakin berminat untuk menjajah Asia yang jauh dari negara asal mereka. Walaupun jauh, tetapi tidak
menjadi masalah untuk berhubung kerana adanya telegraf.
4. Politik
Kuasa-kuasa Eropah ingin membentuk empayar yang lebih luas untuk memperbaiki imej mereka sebagai kuasa besar dunia. British sebagai
pelopor Revolusi Perindustrian ingin memeproleh tanah jajahan yang lebih luas kerana ini bukan sahaja menunjukkan ia sebagai kuasa yang
besar, malah ia juga dapat menjamin kepentingan ekonomi mereka. Begitu juga bagi Sepanyol, Belanda, Jerman, Perancis dan Amerika
Syarikat. Dengan itu, mereka telah berlumba-lumba ke rantau Asia yang begitu luas yang masih terdapat negara yang belum dijajah oleh
mana-mana kuasa dan dengan menguasai negara itu, maka mereka akan memperolehi bahan mentah dan pasaran di samping memperluaskan
wilayahnya.
5. Tanggungjawab orang putih
Orang putih yakin bahawa kebudayaan dan peradaban mereka lebih tinggi daripada bangsa lain. Keyakinan ini digunakan oleh mereka untuk
menjajah seluruh dunia. Orang Eropah terutamanya Inggeris dan Amerika menganggap mereka bertanggungjawab untuk mengubah
kebudayaan dunia kepada sistem kebudayaan Barat yang lebih baik. Mereka mengistilahkan tugas mereka sebagai “White Man Burden”.
Orang Perancis pula menggunakan dasar “tugas menyebarkan tamadun” kerana menganggap penduduk yang bukan Eropah adalah
mundur.
6. Agama
Agama juga menjadi salah satu faktor bagi kuasa Barat untuk menjajah negara Asia. Mereka menyebarkan agama Kristian di kalangan
penduduk pribumi di luar Eropah. Mereka menganggap tugas ini sebagai satu misi suci. Untuk menyenangkan proses penyebaran agama
Kristian, mereka telah menjajahi negara-negara yang menjadi sasaran.
Masyarakat Berbilang Kaum
Pengenalan
Kehadiran kuasa Barat di Asia Tenggara bermula kira-kira abad ke-17. Mereka telah memperkenalkan ekonomi komersil, pertanian
niaga yang bertujuan untuk di eksport dan sebagainya. Semua kegiatan ini memerlukan tenaga manusia, maka mereka pun cuba
mendapat tenaga manusia dari kalangan pribumi tetapi usaha mereka gagal. Dengan itu, mereka pun menggunakan alternatif lain
dengan membawa buruh dari India dan China. Penghijrahan beramai-ramai telah berlaku, maka masyarakat berbilang kaum mula
wujud di negara Asia Tenggara seperti Myanmar, Indonesia, Filipina dan Siam.
199
Myanmar
Pihak British telah berperang dengan Myanmar mulai tahun 1824. Pada tahun 1885, seluruh negara Myanmar terjatuh ke dalam
tangan British. Selepas itu, mereka pun memberi perhatian mereka ke dalam bidang ekonomi. Kegiatan ekonomi memerlukan ramai
tenaga buruh, dengan itu mereka pun membawa ramai orang India masuk ke dalam Myanmar. Mengikut Gillbert Khoo dan Doroty,
pada tahun 1823, sudah terdapat kira-kira 2000 orang India dan 200 orang Cina di Myanmar. Kemudian pada tahun 1870, terdapat
kira-kira 15000 orang India masuk ke Myanmar. Angka ini kemudian meningkat menjadi 430 ribu pada tahun 1927. Bagi orang Cina,
pada tahun 1937, terdapat lebih kurang 200000 orang. Orang India telah menjadi buruh dalam ladang-ladang, penanaman padi dan
pekerja peringkat rendah manakala kebanyakan orang Cina terlibat dalam sektor perlombongan dan perniagaan. Di Myanmar,
terdapat satu lagi golongan yang penting iaitu golongan ceti. Golongan ini menjadi peminjam wang. Mereka meminjamkan wang
kepada orang lain dan kalau peminjam ini tidak dapat menjelaskan hutang, maka tanah akan dirampas. Menjelang zaman kemelesetan
ekonomi dunia, lebih kurang 6% daripada tanah di Lembah Irrawaddy dikuasai oleh golongan ini. Kehadiran orang India dan Cina
telah mewujudkan masyarakat berbilang kaum di Myanmar.
Indonesia
Pengenalan ekonomi laissez faire di bawah Dasar Liberal telah menjadi daya tarikan bagi penghijrahan masuk orang Cina ke Pulau
Jawa dan pulau-pulau yang lain. Kebanyakan orang Cina di Pulau Jawa bekerja sebagai buruh ladang dan lombong, orang tengah,
mengutip cukai bagi pihak Belanda dan sebagainya manakala bagi orang Cina di luar Pulau Jawa, mereka menjadi buruh di ladang
dan lombong. Mengikut Tate dalam bukunya “The Making of Modern South East Asia”, pada tahun 1773, terdapat 80000 orang Cina
di Betawi. Kemudian pada tahun 1850, jumlah ini dianggarkan sebagai 150000 orang. Dalam jangka masa 1900-1920, dianggarkan
terdapat 28 ribu orang Cina masuk ke Indonesia. Angka ini meningkat menjadi 40000 setahun menjelang 1920-1930. Pada tahun 1900,
terdapat lebih kurang 277 ribu orang Cina di Pulau Jawa manakala di luar Pulau Jawa, terdapat lebih kurang 250 ribu orang. Kaum
Cina telah bersama penduduk pribumi membentuk satu masyarakat berbilang kaum.
Filipina
Di Filipina, wujudnya sejenis perdagangan yang dikenali sebagai perdagangan geliong iaitu perdagangan antara Manila, Mexico dan
Sepanyol. Perdagangan ini diuruskan oleh Syarikat Perkapalan Sepanyol. Apabila orang Cina masuk, mereka menjadi orang tengah.
Kemudian, orang Cina kekal di bahagian Utara Filipina khususnya Pulau Luzon, Panay, Cebu dan Utara Mindanao. Kewujudan orang
Cina, peranakan-Cina, Sepanyol, peranakan-Sepanyol dan pribumi telah merangsangkan pembentukan masyarakat berbilang bangsa
di Filipina.
Siam
Di Siam, orang asing mula masuk pada tahun 1855. Kemasukan orang asing merangsangkan peningkatan aktiviti ekonomi, khususnya
migran dari negeri China. Orang Cina melibatkan diri dalam perniagaan dan perdagangan, kegiatan perlombongan sehingga akhirnya
menguasai ekonomi Siam. Lebih kurang pada 1920-an, pihak Siam memperkenalkan dasar Thailandisasi. Sejak itu, berlakulah
asimilasi antara kaum bumiputera dan orang Cina.
Tindakbalas Masyarakat Filipina, Myanmar dan Vietnam Terhadap Kuasa Penjajah
Pengenalan
Kehadiran kuasa Barat di rantau ini telah membawa pelbagai perubahan dalam sistem pentadbiran, ekonomi dan sosial. Perubahan ini telah
menyebabkan penentangan rakyat tempatan kerana kepentingan mereka telah terjejas.
Filipina
Sejak pemerintahan Sepanyol pada pertengahan abad ke-16, rakyat Filipina tidak puas hati dengan corak pentadbirannya. Perasaan
tidak puas hati semakin memuncak apabila Sistem Polo dan Sistem Vandala diperkenalkan.
1. Penentangan 1565-1872
Dalam penentangan pada tempoh ini, ia lebih bersifat kedaerahan atau tempatan. Ia dipelopori oleh rakyat tempatan. Penentangan ini
menghadapi pelbagai kekurangan. Strategi mereka juga lemah. Kebangkitan yang utama selepas tahun 1800 ialah:
a. Pemberontakan Basi (1807) – Ilcandia
b. Pemberontakan Noveles (1823)
− Tentera Filipina memberontak menentang tentera Sepanyol.
− Menyerang Manila, hampir menguasainya.
c. Pemberontakan Tayabas (1840-1841)
− Dipimpin oleh Paderi Apolinario de La Cruz.
− Gagal kerana kekurangan pemimpin berkebolehan.
− Sebab memberontak: menerima layanan yang berbeza daripada paderi Sepanyol.
2. Penentangan 1872-1886
Penentangan pada masa ini bercorak nasionalisme. Penentangan yang penting pada masa ini ialah Pemberontakan Cavite (1872).
Pemberontakan Cavite merupakan pemberontakan tentera Filipina yang dipimpin oleh Sarjan Lamadrid. Pemberontakan ini
telah gagal kerana kekurangan kelengkapan. Tiga orang paderi yang menyokong pemberontakan ini ialah Mariano Comez, Jose
Burgos dan Jucinto Zamora telah dihukum mati, begitu juga bagi pemimpin pemberontakan ini. Faktor yang berlakunya
pemberontakan ialah:
a. Faktor dalam negeri
− Sepanyol telah menyatukan rakyat Filipina melalui agama Kristian dan Bahasa Sepanyol.
− Perasaan nasionalisme telah dilahirkan akibat pendidikan diterima.
− Mereka membentuk golongan elit: Jose Rizal, Emilio Aguinaldo, Andre Bonifacio dan sebagainya.
− Penyalahgunaan kuasa oleh paderi Sepanyol turut merangsangkan mereka bangkit menentang kerajaan.
200
− Paderi Filipina menentang kerana mereka tidak dianggap sama taraf dengan paderi Sepanyol.
− Penyebaran fahaman liberal oleh De La Tore turut melahirkan lagi semangat nasionalisme mereka.
b. Faktor luar negeri
− Revolusi Amerika Syarikat (1776), Perancis (1789) dan Mexico (1826).
− Pembukaan Terusan Suez (1869) – ramai pelajar belajar di Barat – bertembung dengan konsep demokrasi, anti-penjajahan dan
republik serta pembaharuan-pembaharuan.
3. Gerakan propaganda 1886-1898
− Dipelopori oleh pelajar Filipina di luar negeri.
− Wujud akibat Sepanyol semakin ganas terhadap orang Filipina – ramai orang diusir.
− Dijalankan dengan aman – menggunakan media massa.
− Mendedahkan kezaliman Kerajaan Sepanyol.
− Kebanyakan dari golongan pertengahan: Jose Rizal, Lopez Jaena dan Marcelo del Pilar.
Myanmar
Penentangan di Myanmar berbentuk perang gerila yang menggunakan senjata. Semua lelaki Myanmar Utara telah menyertai
pemberontakan ini yang dipimpin oleh penguasa tempatan dan rahib. Di Myanmar, rahib itu ialah sami-sami Buddha. Walau
bagaimanapun, pemberontakan tersebut telah gagal kerana ia tidak tersusun. Namun demikian, pemberontakan tersebut menjadi asas
nasionalisme di Myanmar.
Vietnam
Pemberontakan di Vietnam dipimpin oleh pembesar wilayah dari golongan Mandarin. Raja Ham Nghi memimpin penentangan
berkumpulan yang dipanggil “Persetiaan Kepada Raja”. Tujuan penentangan ini ialah untuk mengembalikan kuasa diraja tempatan.
Pemberontakan ini dipatahkan oleh Perancis pada tahun 1895. Selain itu, terdapat juga penentangan oleh rakyat jelata khususnya
golongan petani yang menggunakan senjata. Penentangan ini dipimpin oleh Mandarin tetapi akhirnya juga gagal. Sebab-sebab
penentangan ini gagal ialah ia bersifat kewilayahan, tidak tersusun, tidak mempunyai pemimpin yang berkaliber dan kekurangan dari
segi kelengkapan.
Gerakan Kesedaran di Asia Tenggara, Asia Selatan dan Asia Timur
Faktor-faktor kebangkitan gerakan kesedaran
1. Peranan agama
− Masayrakat di Asia berpegang kuat kepada agama, adat dan budaya.
− Di Indonesia, Sarekat Islam (1906) telah menggunakan agama Islam untuk dapatkan sokongan rakyat.
− Muhammadiyah dan Nahdatul Ulama juga gunakan Islam.
− Perjuangan mereka umpama perjuangan membela agama dan jihad untuk Islam.
− Gerakan awal nasionalisme di Myanmar dipelopori oleh golongan sami Buddha.
− Golongan Pongyi (sami-sami Buddha) menjadi penyokong gerakan pelajar dan alat menyedarkan petani tentang gerakan
nasionalisme.
− Di negeri Thai, agama Buddha telah menjadi penyatu rakyat.
− Di Filipina, Sepanyol telah mengkristiankan orang Filipina.
− Ia tidak mengancam tradisi, kebudayaan dan kehidupan mereka.
− Agama Kristian menjadi penyatu rakyat seluruh Filipina.
− Paderi-paderi Gomez, Burgos dan Zamora (GOBUZA) memulakan gerakan nasionalisme Filipina.
− Pembunuhan mereka telah dianggap sebagai kematian kerana agama atau sebagai mati syahid.
− Di India, agama memainkan peranan dalam pembentukan persatuan-persatuan pada awal perkembangan nasionalisme.
− Di negeri China, perkembangan agama Kristian menimbulkan kebencian rakyat China.
− Shinto di Jepun dianggap sebagai ajaran awal mereka.
− Telah menarik minat orang Jepun untuk kembali kepada tradisi asal untuk memulih dan memodenkan Jepun.
2. Peranan bahasa dan kesusasteraan
− Bahasa sebagai simbol perpaduan rakyat.
− Di Indonesia, Bahasa Melayu menyatukan penduduk kerana Belanda telah menggunakan Bahasa Melayu sebagai bahasa
perantaraan dalam urusan pentadbiran di Indonesia.
− Bahasa Melayu sebagai alat komunikasi dan sebaran maklumat.
− Bahasa Melayu menjadi lingua franca dan merapatkan perbezaan kaum.
− Kemunculan idea Melayu Raya atau Indonesia Raya memperlihatkan perpaduan bangsa Indonesia.
− Di negeri Thai, golongan nasionalis titikberatkan kemegahan bahasa dan kebudayaan Thai.
− Di Filipina, Bahasa Sepanyol menjadi alat penyatuan rakyat.
− Di India, Bahasa Inggeris menjadi alat telekomunikasi dan penyebaran maklumat.
− Di China, Bahasa Mandarin sebagai bahasa rasmi membantu menyatukan penduduk serta memudahkan penyebaran idea
semangat kebangsaan.
− Hasil-hasil karya sastera digunakan untuk mengkritik dan membidas penjajah.
− Di Filipina, karya-karya Jose Rizal seperti Noli Me Tangere (Jangan Sentuh Aku) – 1887 dan El-Filibusterismo (1891)
serta Ninay (1885) oleh Dr. Pedro A. Peterno membidas Sepanyol.
− Di Indonesia, karya-karya seperti Siti Nurbaya oleh Marah Rusli, Hikayat Kadirun oleh Semaun dan Student Hidjo oleh
Bakti Siregar digunakan untuk mengkritik Belanda.
201
− Di Vietnam, Phan Boi Chan menulis Luu Cau Huyet Le Tan Thu (Surat Dari Tulisan Ryuktus Dalam Tangisan
Darah) memberi kesedaran kepada rakyat Vietnam.
− Di negeri China, Gerakan Revolusi Kesusasteraan pada pertengahan 1910-an.
− Muncul tokoh sastera seperti Hu Shih.
− Menganjurkan kesusasteraan popular yang mudah dan jelas dan bermakna.
− Menyeru karyawan jangan meniru sarjana klasik tetapi meluahkan idea dengan bebas menggunakan bahasa.
− Jepun berbeza – Jepun melihat nilai-nilai kebudayaan kebangsaan tradisi dalam usaha memberi semangat nasionalisme.
− Mulakan Gerakan Pembelajaran Kebangsaan atau Kokugaku.
− Paderi-paderi Shinto seperti Kada Azumamaro dan Kamo Mabuchi beri perhatian kepada puisi klasik Jepun dalam usaha
memberi semangat nasionalisme Jepun semasa proses Pemulihan Meiji.
3. Peranan kewartawanan
− Akhbar dan majalah adalah alat sebaran am penting dalam gerakan kesedaran.
− Dicetak dalam bahasa penjajah, bahasa ibunda dan bahasa lain.
− Membolehkan idea-idea nasionalisme disebarkan dengan cepat di kalangan penduduk pribumi yang tertindas.
− Mengkritik mengenai hal kemasyarakatan, agama, ekonomi dan politik.
− Menyebarkan berita dari luar, menyedarkan dan menyeru rakyat untuk bersatu serta memperjuangkan kemerdekaan.
− Di Indonesia, akhbar seperti Medan Priyayi, Kaum Sunda, Utusan Hindia dan akhbar terjemahan dari Belanda dan
sebagainya muatkan tema-tema politik, kebebasan manusia dan pemansuhan perbezaan kaya dan miskin.
− Di Filipina, akhbar La Solidaridad membawa kepada perubahan sikap rakyat.
− Di China, pelajar-pelajar yang menuntut di luar negeri sebarkan idea-idea revolusi melalui akhbar.
− Mereka muatkan idea-idea revolusi dalam akhbar seperti New Youth, Kuo Min Pao (Citizen’s Tribune) dan Twentieth
Century China (China Kurun ke-20) dalam usaha mereka menggulingkan Dinasti Manchu.
− Mereka menerbitkan akhbar Su Pao di negara China sendiri untuk menyebarkan idea mereka.
− Akhbar memudahkan pengaliran idea-idea kebangsaan di negara-negara Asia Tenggara, Asia Selatan dan Asia Timur.
4. Peranan pendidikan
− Pengenalan pendidikan sekular Barat.
− Terdedah kepada idea-idea liberalis, sosialis, demokrasi dan nasionalis seperti John Locke, Voltaire, Montesquie,
Rousseau dan Mazzini.
− Juga menerima idea-idea pembaruan dan falsafah Barat.
− Perasaan idea menyatukan pemikiran pemimpin nasionalis.
− Di Indonesia, pendidikan Barat melahirkan tokoh-tokoh intelektual.
− Mereka menjadi tokoh-tokoh pergerakan nasionalis Indonesia.
− Taman Siswa diasaskan oleh Suardi Surjaningrat pada tahun 1921.
− Ia memainkan peranan penting dalam gerakan kesedaran.
− Sistem pendidikan mendedahkan pelajar dengan budaya sendiri.
− Melatih pemuda untuk percaya pada diri mereka sendiri.
− Menaikkan semangat nasionalisme mereka.
− Tenaga pengajarnya merupakan ahli-ahli gerakan nasionalisme.
− Di Filipina, kelas menengah yang berpendidikan telah memberi pendidikan Barat kepada anak mereka.
− Anak golongan ini seperti Dr. Jose Rizal, Marcelo H. Del Pilar, Mariano Ponce, Graciano Lopez Jaena, Dr. Pedro A.
Paterno muncul sebagai pemimpin nasionalis.
− Semasa pentadbiran Amerika Syarikat, ramai dihantar untuk melanjutkan pelajaran di peringkat tinggi.
− Pembukaan Universiti Yangoon di Myanmar pada awal 1920-an, menyemarakkan semangat nasionalisme di Myanmar.
− Pelajar-pelajar mulakan gerakan anti Akta Universiti Burma kerana tinggikan tahap kemasukan.
− Di Vietnam, sekolah-sekolah dijadikan alat oleh Persatuan Pemodenan dna Phan Chu Trinh.
− Persatuan Permodenan jadikan sekolah sebagai alat propaganda untuk revolusi bersenjata.
− Phan Chu Trinh suka sekolah itu mengubah keadaan politik dan sosial masyarakat Vietnam.
− Sekolah-sekolah menjalankan aktiviti menyunting dan menerbitkan buku dan risalah yang menekankan hal-hal patriotik,
menguatkan diri dan pemodenan dalam quoc-ngu dan sebarkannya kepada semua penduduk.
− Sekolah-sekolah menjadi landasan pendidikan dan reformasi budaya di Vietnam.
− Di India, pengenalan sistem pendidikan Barat pada tahun 1930-an membantu melahirkan golongan intelektual seperti
Mahatma Gandhi, Jawaharlal Nehru dan Muhammad Ali Jinnah.
− Di China, Universiti Peking (Peita) menjadi tempat untuk berbincang dan perdebatan antara pelajar.
− Tsai Yuan-Pei (Canselor) letakkan asas-asas yang perlu bagi Peita sebagai pusat pengajian tinggi yang lebih berguna
kepada negara.
− Peita menjadi simbol kebebasan dan kemerdekaan kepada pelajar.
− Galakkan pelajar berucap, berbincang, menerbit dan aktiviti lain secara bebas.
5. Peranan golongan intelektual
− Berpendidikan Barat.
− Dipengaruhi oleh idea liberal, nasionalis, demokrasi, sosialis dan Marxisme-komunis.
− Elit baru ini tidak puas hati dan kecewa dengan tindakan penjajah yang memeras kekayaan negara dan menindas rakyat.
− Peluang pekerjaan gagal disediakan untuk mereka.
− Diskriminasi diamalkan oleh pentadbir Barat.
202
− Orang Barat yang disifatkan sebagai pendukung utama idea-idea demokrasi, liberalisme dan hak asasi manusia tidak
praktikkannya.
− Di Indonesia, Raden Adjeng Kartini (1879-1904) berasal daripada keluarga pembesar Jawa.
− Bersikap terbuku dan mempunyai idea-idea yang matang untuk memajukan bangsanya.
− Dalam surat-suratnya, beliau menyeru rakyat membebaskan diri daripada pemikiran kolot dan menggalakkan penubuhan
sekolah untuk wanita.
− Sama-sama Dr. Mas Wahidin Saediro Hoesoeda mulakan kempen untuk majukan Jawa.
− Tekankan perlunya penyebaran pendidikan Barat bagi mencapai kebahagian dan kemakmuran rakyat.
− Di negeri Thai, Pridi Phanomyong gunakan jawatannya dalam kerajaan untuk mempengaruhi pegawai kerajaan.
− Menggunakan kedudukannya sebagai pensyarah Universiti Chulalongkorn untuk mempengaruhi pelajarnya.
− Golongan pelajar Universiti Yangoon gelarkan diri sebagai Thakin atau Tuan di bawah pimpinan Aung San.
− Menubuhkan Dobama Asiayone (Kami Penduduk Myanmar) pada tahun 1935.
− Sehingga tahun 1941, golongan Thakin telah menjalankan pelbagai aktiviti.
− Seperti permogokan pelajar 1936, sertai pilihanraya tahun 1936 dan 1938 dan dapat sokongan petani.
− Menubuhkan Pertubuhan Petani-petani Burma dan Liga Penanaman Seluruh Burma.
− 1940, All Burma Trades Union Congress ditubuhkan untuk selaraskan pertubuhan buruh dan menentang pemerintahan
British.
6. Peranan pengaruh luar
a. Reformasi Mesir
− Perjuangan tokoh Islam Jamaluddin al-Afghani (1838-1879) mempengaruhi dan mencorakkan kebangkitan di Asia
Tenggara dan Asia Selatan.
− Perjuangan menekankan kepada “kembali kepada prinsip agama”.
− Yakin dan percaya terhadap demokrasi dan prosesnya serta perlunya mempertahankan suara demokrasi melalui
perlembagaan dan perwakilan yang sah.
− Menentang penindasan yang dilakuakn ke atas manusia.
− Pelajar Islam di Asia yang belajar di Mesir terpengaruh dengan reformsi di Mesir di bawah Muhammad Abduh.
− Contoh di Indonesia, Sarekat Islam, Muhammadiyah, Nahdatul Ulama.
− Di India, pembaharuan Islam di Mesir mempengaruhi masyarakat Islam.
− Sir Sayid Ahmad Khan (1817-1898) menubuhkan Universiti Islam di Aligarh yang sediakan pembelajaran Islam
yang tidak bertentangan dengan undang-undang sains dan idea-idea Barat.
b. Pengaruh Golongan Nasionalis dan Liberal di Eropah
− Pertengahan abad ke-19, Revolusi England, Revolusi Amerika dan Revolusi Perancis.
− Idea-idea demokrasi, kemerdekaan, hak asasi manusia, persamaan dan kebebasan mempengaruhi pemikiran
golongan muda di China.
− Kejayaan gerakan penyatuan Itali dan Jerman 1870 menjadi contoh kepada China tentang perlunya usaha untuk
menyatukan China.
− Orang Cina kecewa tentang kelemahan idea Barat yang hanya pada idea dan bukan dijalankan secara praktikal.
− Sebagai alternatifnya, mereka cenderung dalam pemikiran Marxisme yang memberi keutamaan kepada kebajikan
rakyat.
− Kejayaan Revolusi Russia pada Oktober 1917 membuka mata orang Cina bahawa dunia kapitalis menekan
kehidupan mereka sehingga menyebabkan mereka sengsara.
− Maka mulalah pengaruh komunisme di kalangan pemimpin Asia khususnya China dan Vietnam.
c. Pengaruh Gerakan Negara Jiran
− Revolusi China 1911 dan Gerakan Kongres Kebangsaan India mempengaruhi gerakan nasionalisme negara-negara
di Asia Tenggara.
d. Kebangkitan Jepun
− Memberi semangat kepada para nasionalis.
− Menyedarkan bahawa Asia mampu untuk maju dan menjadi kuat.
− Perang Jepun-Russia 1904-1905 membuka mata orang Asia bahawa Asia mampu mengalahkan kuasa Barat.
− Sebelum itu mereka menganggap bahawa kuasa Barat itu kuasa unggul dan mereka tidak boleh dikalahkan tetapi
memberi dorongan kepada orang Asia untuk bangkit menentang negara Barat.
− Pemulihan Meiji 1864 menunjukkan jalan kepada bangsa Asia bahawa mereka perlu satu reformasi dalam bangsa
mereka sendiri.
Senario Politik Semasa Pendudukan Jepun di Asia Tenggara
Indo-China
• Usaha Jepun untuk menawan seluruh Tanah Besar China telah gagal. Jadi, ia telah mengalih kepada Indo-China. Maka, Jepun
telah menandatangani satu perjanjian di Hanoi pada 22 September 1940. Mengikut perjanjian:
a. Jepun menggunakan 3 lapangan terbang di Tongkin.
b. Perancis membenarkan petempatan 600 tentera di Tongkin.
c. 25000 tentera boleh melintas Indo-China setiap kali.
• Jepun kemudian berjaya menguasai Indo-China sepenuhnya selepas Jerman menguasai hampir seluruh Perancis.
203
• Jepun mencadangkan konsep “Asia untuk Asia” berbeza dengan konsep persekutuan Indo-China yang dilaungkan oleh
Gabenor Jeneral Perancis Jean Decoax.
• Ahli nasionalis Vietnam yang pro Kuomintang pimpinan Ho Chi Minh mengaturkan pergerakan pemerintahan Jepun.
• Kaum nasionalis di seberang laut telah membentuk unit Nam Doc Lip Dong Minh Hoi (Liga Kemerdekaan Vietnam) atau
Viet Minh untuk menimbulkan semangat kebangsaan dan memudahkan aktiviti sabotaj ke atas Jepun dengan bantuan negeri
China.
• Amerika dan juga Britain juga memberi bantuan senjata kepada Viet Minh untuk memperhebatkan penentangan terhadap
Jepun.
• Perancis mengambil kesempatan ini menyebelahi Viet Minh. Perancis menyertai pasukan berikat untuk menentang Jepun
pada akhir Perang Dunia Kedua.
• Jepun telah merampas kubu Perancis dan semua pejabat Kerajaan Perancis di Vietnam ditawan dan dikuasai oleh Jepun.
Decoux ditangkap oleh Jepun. Jepun mengisytiharkan Vietnam sebagai negeri bebas daripada pengaruh Perancis pada 11 Mac
1945.
• Namun demikian, Viet Minh tidak mengakui pengisytiharaan tersebut dan bertindak merampas beberapa wilayah di Tongkin.
• Menjelang penyerahan Jepun, Viet Minh berjaya menampakkan kuasanya di Vietnam Utara lalu menubuhkan Republik di
Vietnam Utara.
Negeri Thai
• Pendudukan Jepun di Thai berbeza.
• Semasa Perang Dunia Kedua, Negeri Thai menyebelahi Jepun dengan harapan Jepun akan menang dalam perang ini.
• Phibun Songkram berpendapat bahawa kemenangan Jepun akan mengekalkan kemerdekaan Negeri Thai.
• Pada tahun 1940, perjanjian dengan Jepun diadakan. Wilayah di Laos (Luang Prabang) dan Kampuchea dikembalikan kepada
Siam.
• Pakatan Rahsia antara Jepun dengan Thai diadakan pada 21 Disember 1941. Jepun akan menggunakan Siam sebagai
pangkalan pergerakan untuk menawan Asia Tenggara.
• Sebagai balasannya, Thai mendapat Negeri-negeri Melayu Utara di Tanah Melayu dan pembinaan jalan keretapi.
• Negeri Thai mengisytiharkan peperangan ke atas Amerika Syarikat dan Britain.
• Nai Pridi Phanomyong pula meletakkan jawatannya di Kabinet Phibun Songkram dan membentuk gerakan anti-Jepun.
• Pridi mengatur gerakan bawah tanah untuk menentang Jepun dan Kerajaan Phibun Songkram.
• Pridi mengadakan hubungan rapat dengan Amerika menerusi duta Thai di Amerika Syarikat iaitu Senu Pramoj.
• Pridi membantu pihak berikat dengan membekalkan maklumat tentang pergerakan tentera Jepun.
• Menjelang tahun 1944, Phibun Songkram digulingkan kerana Negeri Thai bertambah mundur dalam bidang ekonomi dan
perdagangan. Di bawah Phibun, rakyat Thai telah mengalami penderitaan.
Myanmar
• Mei 1942, Jepun berjaya menawan Myanmar dengan bantuan golongan nasionalis Thakin yang berpendidikan sekular/Barat
dibawah pimpinan Aung San. Kerajaan Inggeris diambilalih oleh golongan Thakin. Jepun tidak buat banyak perubahan. Jepun
bebaskan pemimpin ahli politik seperti Dr. Ba Maw, U Nu, U Ba Pa, Than Tun dengan harapan mendapat sokongan mereka.
Pentadbiran golongan Thakin tidak memuaskan Jepun, ia dibubarkan. Sebuah kerajaan boneka di bawah Dr. Ba Maw
ditubuhkan. Tentera Pembebasan Myanmar yang tolong Jepun memperolehi kuasa di Myanmar dihapuskan sebab 30 ribu askar
tidak berdisiplin dan melakukan rompakan. Angkatan Tentera Pertahanan Myanmar (Burmist Defense Army) dibentuk. Dr. Ba
Maw menjadi Adipati (ketua negara) dan dibantu oleh sebuah kabinet.
• Tentangan terhadap Jepun bermula di bawah Thien Pe dan Thien Soe. Kedua-dua mereka ialah ahli Thakin yang berfahaman
Komunis. Angkatan tentera gerila ditubuhkan oleh Thien Soe untuk menentang kuasa fasis Jepun. Oleh itu, Aung San dan Than
Tun berancang untuk menggulingkan Jepun. Dengan bantuan Jeneral Ne Win, Aung San menubuhkan Angkatan Tentera
Kebangsaan Burma (ATKB) pada tahun 1943. AKTB merupakan penganjuran pergerakan nasionalisme yang giat di Myanmar
di bawah Aung San. Menjelang akhir perang, Aung San menubuhkan Liga Pembebasan Rakyat Anti Fasis (LPRAF) dengan
pertolongan pemimpin Thakin Komunis Thien Soe. LPRAF ditugaskan untuk menjalankan aktiviti sabotaj. Pada Mac 1945,
ATKB dibawah pimpinan Aung San dan Than Tun menyerang Jepun apabila mereka dikalahkan di Mandalay oleh tentera
bersekutu Mauntbatten. Pemerintahan Jepun tumbang apabila mereka dikalahkan di Rangoon. Pada Mei 1945, Myanmar
ditawan balik oleh British.
Indonesia
• Mac 1942, Jepun menakluki Indonesia tanpa apa-apa peperangan besar. Jepun disambut baik oleh orang Indonesia.
Alasannya, Jepun akan melayan rakyat Indonesia dengan baik. pemimpin seperti Mohammad Hatta, Sukarno, Sharir dibebaskan
oleh Jepun. PETA ditubuhkan untuk melatih belia-belia Indonesia dalam bidang ketenteraan dengan harapan mereka akan
membantu Jepun berperang. Melancarkan gerakan 3A, benarkan penggunaan Bahasa Indonesia dan lagu kebangsaan Indonesia
Raya. Jepun harap dapat sokongan rakyat Indonesia dengan cara ini.
• Pemimpin-pemimpin nasionalis digunakan sepenuhnya untuk menyokong Jepun. Jepun janji akan memberi kebebasan
pemerontahan ataupun berkerajaan sendiri. Benarkan nasionalis menubuhkan PUTERA yang merupakan gabungan badan-badan
kebangsaan di Pulau Jawa dan Madura.
• Mac 1943, Sukarno dijadikan pengerusinya, Sukarno menggunakan PUTERA untuk mempengaruhi Indonesia dan dapat
sokongan kuat rakyat di samping menguatkan semangat kebangsaan. Badan penasihat pusat pemimpin Sukarno ditubuhkan.
Jepun harapkan sokongan dan kesetiaan rakyat Indonesia. Hei Ho ditubuhkan untuk mendapatkan buruh-buruh secara paksa
untuk pembinaan jalan raya dan jalan keretapi. Apabila PUTERA tidak dapat capai objektif yang diharapkan oleh Jepun,
PUTERA dibubarkan. Sebaliknya, mereka menubuhkan Hokakai pada tahun 1944. Sukarno dijadikan pemimpin tetapi di bawah
penguasaan Jepun. Semangat kebangsaan Indonesia tidak reda. Jepun gagal mendapat sokongan rakyat Indonesia kerana
204
pemerintahannya yang kejam dan ganas. Jepun juga tidak peduli kebajikan rakyat. Jepun mengeksploitasikan ekonomi
Indonesia. Ramai ditangkap, kebuluran berlaku dan buruh paksa berlaku di New Guinea. Gerakan bawah tanah berkembang di
bawah pimpinan Shahrir. Jepun menubuhkan angkatan tentera pada tahun 1944 untuk mengataso masalah yang diberi oleh
Shahrir. Jepun tidak berjaya menyekat perkembangan ini malah tambahkan perasaan anti-Jepun. Pada akhir tahun 1944, Jepun
mengalami kekalahan, perasaan anti-Jepun bertambah lalu menubuhkan Panitia Penyelidikan Kemerdekaan untuk merangka
perlembagaan asas. Jepun menjanjikan kemerdekaan pada 24 Ogos 1945 tetapi Jepun kalah pada 15 Ogos 1945.
Filipina
• 10 Disember 1941, Jepun menyerang Filipina. Februari 1942, Manila jatuh. Pada Mac 1942, Filipina ditawan oleh Jepun.
Ketua Pertahanan Komanwel Douglas Mac Arthur melarikan diri ke Mindanao. Mauel Quezon dan Sergeo Osmenia iaitu
Presiden dan Naib Presiden melarikan diri ke Amerika Syarikat dan membentuk Kerajaan Buangan Filipina di Washington.
Jepun tidak banyak ubah sistem pentadbiran Amerika Syarikat dan mengekalkan kebanyakan pegawai-pegawai bangsa Filipina
dibawah Pengerusi Tinggi Jepun. Keganasan dan kekejaman memang berlaku. Semua parti politik diharamkan. Ahli-ahli
digalakkan menyertai Kalibapi (Kesatuan Perkhidmatan Filipina Baru).
• Jepun mencadangkan pembentukan sebuah Republik Filipina merdeka dan melaksanakannya pada Oktober 1943. Jose P.
Laurel ‘dijadikan Presiden republik tersebut.
• Ada gerakan menentang rejim Jepun. Pertubuhan Hakbalahap iaitu tentera anti-Jepun berhaluan kiri paling awal menentang.
Pemimpinnya ialah Louis Taruc dan Castro Alejendrina. Mereka mengumpulkan maklumat dan menyekat bekalan makanan
orang Jepun.
• Akhir tahun 1944, Amerika Syarikat berjaya menduduki Leyte dan Luzon. Angkatan Laut Jepun dimusnahkan. 23 Februari
1945, Manila dapat ditawan semula dengan penawanan Pulau Baguio.
• Selepas penyerangan di Pulau Baguio, Jeneral Yamashita menyerah diri pada 3 Disember 1945.
205
Negera-negera di Asia Tenggara
Indonesia
Perang Jawa (1825-1830)
Pengenalan
Perang Jawa meletus dari 20 Julai 1825 sehingga 28 Mac 1830. Peperangan ini juga dikenali sebagai Perang Depo Negoro kerana ianya
dipimpin oleh Depo Negoro atau Pengeran Anta Wira, iaitu putera Sultan Amangkubuwono III dari keturunan Jogjakarta. Perang Jawa bukan
sahaja merupakan penentang rakyat Jawa terhadap Belanda, tetapi juga terdapat orang-orang Cina kerana kegiatan-kegiatan mereka telah
menimbulkan pelbagai penderitaan kepada rakyat Jawa. C.L.M. Penders dalam bukunya “Indonesia: Selected Documents on Colonialism
and Nationalism 1830-1942” menegaskan bahawa ekonomi merupakan faktor utama menyebabkan meletusnya Perang Jawa. Pendapat ini
disokong oleh M.C. Ricklefs dalam buku “A History of Modern Indonesia”. Walau bagaimanapun, faktor politik dan sosial juga penting
dalam meletusnya Perang Jawa.
Sebab-sebab
1. Politik
Pada tahun 1814, Sultan Amangkubuwono III dari Kesultanan Jogjakarta mangkat. Baginda meninggalkan dua orang putera iaitu
Depo Negoro dan Mas Djorat yang masing-masing beribukan rakyat biasa dam keturunan raja. Atas nasihat pembesar-pembesar,
Stamford Raffles yang menjadi Leftenan Gabenor Jawa ketika itu melantik Mas Djorat sebagai Sultan Amangkubuwono IV. Untuk
mengelakkan penentangan Depo Negoro, Raffles berjanji akan melantik Depo Negoro sebagai Sultan selepas kematian Mas Djorat.
Pada tahun 1822, Mas Djorat mangkat. Belanda yang kembali memerintah Jawa melantik putera Mas Djorat iaitu Raden Menol yang
berumur 2 tahun sebagai Sultan Amangkubuwono V. Tindakan Belanda tidak melantik Depo Negoro menyebabkan beliau menentang.
Belanda melantik Raden Menol sebagai Sultan dengan tujuan untuk mengurangkan pengaruh Depo Negoro serta untuk memudahkan
dasar peluasan kuasa. Walau bagaimanapun, terdapat ahli-ahli Sejarah yang menegaskan Belanda sememangnya tidak mengetahui
adanya janji antara Raffles dengan Depo Negoro.
Tindakan Belanda untuk mengurangkan pengaruhnya telah mendapat bantahan Depo Negoro. Sebagai contoh, dalam menjalankan
pentadbiran Jogjakarta, Belanda tidak pernah berunding dengan Depo Negoro walaupun beliau telah dilantik sebagai Pemangku Sultan.
Hubungan baik yang wujud antara Perdana Menteri, Pateh Denuredjo yang merupakan musuh Negoro telah menambahkan kemarahan beliau.
Depo Negoro juga tidak setuju dengan campur tangan Belanda dalam hal-ehwal Jogjakarta. Belanda telah melantik Smissert sebagai
residennya di Jogjakarta. Campur tangan Belanda telah menyebabkan beberapa wilayah Jogjakarta seperti Kedu, Madiun dan
Magelang telah dikuasai oleh Belanda.
2. Ekonomi
a. Pembatalan sistem sewa tanah
Pada tahun 1823, Van der Capellan telah mengeluarkan undang-undang tanah baru. Mulai 1 Januari 1824, sistem sewa tanah yang diamalkan
selama ini dibatalkan. Pembatalan sistem sewa tanah telah menimbulkan bantahan golongan bangsawan dan petani-petani Jawa terutamanya
di Jogjakarta dan Surakarta. Telah menjadi amalan tuan tanah sejak awal abad ke-19 untuk menyewakan tanah mereka kepada pengusaha-
pengusaha Eropah dan Cina lebih-lebih lagi pengusaha-pengusaha ini tidak dibenarkan membeli tanah. Van der Capellan menganggap
tindakan ini bukan sahaja merugikan tuan tanah tetapi juga kerajaan. Mengikut undang-undang tanah yang baru, tuan tanah diminta
mengembalikan wang yang telah diambil dari pengusaha. Walaupun undang-undang ini dapat mengelakkan tuan tanah kehilangan tanah
tetapi ianya dianggap sebagai satu bebanan oleh tuan tanah. Pembatalan sistem sewa tanah telah menutup satu sumber pendapatan tuan tanah.
Selain itu, wang yang diambil dari pengusaha telah pun dibelanjakan. Antara tuan tanah yang terlibat ialah Depo Negoro. M.C. Ricklefs
dalam bukunya “A History of Modern Indonesia” menegaskan pembatalan sistem sewa tanah merupakan langkah terakhir yang
membangkitkan penentangan rakyat Jawa terhadap Belanda. Pembatalan sistem sewa tanah juga membebankan petani-petani kerana mereka
telah dipaksa oleh tuan tanah untuk bekerja lebih kuat lagi bagi menambahkan pengeluaran supaya tuan tanah dapat mengembalikan wang
kepada pengusaha. Petani-petani tidak menentang tuan tanah kerana mereka mengetahui keadaan ini berlaku akibat tindakan Belanda.
b. Cukai
Perang Napoleon telah menjejaskan ekonomi Belanda. Pada tahun 1815, hutang Belanda telah meningkat 600 juta guilders. Gabenor Jeneral
yang dilantik di Jawa selepas Perang Napoleon iaitu Elout (1816), Buysken (1817) dan Van der Capellan (1819) telah diarahkan untuk
melaksanakan rancangan bagaimana Jawa dapat digunakan untuk membantu ekonomi Belanda. Antara langkah yang dijalankan oleh Belanda
ialah rakyat Jawa dikehendaki menjual hasil mereka kepada Kerajaan Belanda dengan harga yang lebih rendah daripada harga pasaran
sebagai sumbangan rakyat Jawa untuk ekonomi Belanda. Selain itu, rakyat Jawa juga dikenakan pelbagai cukai yang tinggi. Salah satu cukai
yang dianggap membebankan ialah cukai sempadan. Di bawah sistem cukai sempadan, rakyat Jawa yang melalui tanah kerajaan dikehendaki
membayar cukai. Hak memungut cukai telah diserahkan kepada orang Cina yang mengambil kesempatan mengenakan cukai tambahan
seperti cukai pintu gerbang, cukai jambatan dan sebagainya yang lebih tinggi daripada yang ditetapkan oleh Belanda.
c. Kemelesetan
Kemelesetan ekonomi telah berlaku pada 1820-an. Pada tahun 1822, berlaku kejatuhan harga kopi. Kejatuhan ini membebankan ekonomi
rakyat Jawa kerana majoriti rakyat Jawa bergantung kepada hasil kopi. Kehidupan mereka bertambah sulit apabila mereka terpaksa
membayar pelbagai cukai yang dikenakan oleh Belanda.
d. Orang Cina
Orang Cina bukan sahaja bertindak sebagai pemungut cukai tetapi juga sebagai orang tengah dan peminjam wang. Sebagai orang tengah,
mereka membeli hasil rakyat Jawa dengan harga yang lebih rendah. Sebagai peminjam wang pula, mereka mengenakan bunga yang tinggi ke
atas pinjaman orang Jawa. Kegiatan orang Cina telah menambahkan lagi penderitaan rakyat Jawa.
3. Sosial
206
a. Jalan raya
Pada tahun 1825, Belanda merancang untuk membina jalan raya dari Megelang ke Jogjakarta melalui tanah perkuburan nenek moyang Depo
Negoro di Tegalredjo. Tindakan Belanda dianggap menjejaskan kesucian Islam serta menjatuhkan maruah Depo Negoro lebih-lebih lagi
Belanda tidak berunding dengannya terlebih dahulu. Kemarahan Depo Negoro bertambah apabila Belanda menyerahkan tanggungjawab
membina jalan raya ini kepada Perdana Menteri Pateh Denvredjo yang merupakan musuh Depo Negoro.
b. Islam
Depo Negoro merupakan seorang yang alim dan banyak menghabiskan masa bermeditasi di Gua Langse di Pergunungan Silarong. Rakyat
Jawa menganggap beliau sebagai pemimpin Islam Jawa dengan gelaran Sheikh Ngadburrahim dan Sheikh Ngabdul Hamid. Tindakan
Belanda tidak menyifatkannya sebagai pemimpin Islam Jawa telah mendapat bantahan Depo Negoro. Dewasa itu telah wujud kepercayaan
terhadap “Ratu Adil” iaitu kemunculan Raja Adil yang akan menghalau Belanda dan menghapuskan penderitaan rakyat Jawa. Kepercayaan
ini diperkukuhkan dengan konsep “Imam Mahadi” dalam Islam. Orang Jawa menyokong Depo Negoro kerana mereka menganggap beliau
sebagai Raja Adil. Selain itu, rakyat Jawa telah diyakinkan bahawa peperangan dengan Belanda dan Cina merupakan jihad dan kematiannya
dianggap sebagai Syahid. Ketokohan Depo Negoro bukan sahaja dapat sokongan rakyat biada tetapi juga pembesar seperti Pangeran
Natadningrat, Pangeran Djayakusomo, Pangeran Mangkubumi, Kijau Madjo dan Sentut Primiradrjo.
c. Keruntuhan moral dalam kraton
Depo Negoro juga menentang keruntuhan moral dalam kraton akibat pengaruh Belanda. Sebagai contoh, dalam majlis yang diadakan
di rumah Perdana Menteri Pateh Denurudjo, minuman keras telah dihidangkan. Depo Negoro menganggap pengaruh Barat hanya
dapat dihapuskan sekiranya Belanda diusir dari Jawa.
Proses peperangan
Perang Jawa bermula 20 Julai 1825 apabila pengikut-pengikut Depo Negoro cuba menggagalkan rancangan Belanda untuk membina
jalan raya dari Magelang ke Jogjakarta. Alat-alat pembinaan dimusnahkan dan pekerja diserang menyebabkan seorang pegawai
Belanda terbunuh. Belanda bertindak balas dengan menghantar tenteranya menangkap Depo Negoro dan pengikutnya. Kegagalan
untuk menangkap mereka telah menyebabkan Belanda membakar rumah Depo Negoro. Depo Negoro dan pengikutnya melarikan diri
ke kawasan pergunungan Kalisoko dan kemudiannya muncul di Jogjakarta menyerang orang Cina dan Belanda. Pada tahun 1828,
Depo Negoro mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan. Tentera Belanda yang dihantar oleh Belanda untuk menentang Depo Negoro
dipimpin oleh Van Green, Cochivs dan De Knock. Pada April 1828, Pangeran Natadningrat berpaling tadah dan menyebelahi Belanda.
Menjelang April 1829, lebih banyak pengikut Depo Negoro berpaling tadah. Antara mereka ialah Pangeran Djayakusumo, Pangeran
Mangkubumi, Rajai Madjo dan Sentut Primiradrjo. Apabila menyedari perjuangannya akan menemui kegagalan, Depo Negoro
bersetuju untuk mengadakan rundingan sejak tahun 1830. Kegagalan rundingan tersebut menyebabkan Depo Negoro ditangkao pada
28 Mac 1830 dan dibuang ke Medano. Pada tahun 1834, beliau dipindahkan ke Makasar di mana beliau meninggal dunia pada 8
Januari 1855.
Kesan-kesan
1. Membebankan kewangan Belanda
Perang Jawa telah membebankan lagi ekonomi Belanda yang hampir muflis selepas Perang Napoleon. Perang Jawa telah menelan
perbelanjaan antara 20 juta – 25 juta guilders yang sebahagian besarnya didapati dari pinjaman. Selepas Perang Jawa, Belanda mula
mengambil lankah untuk mengurangkan kos pentadbiran dengan mengurangkan residensinya di Jawa.
2. Wilayah
Bagi mengelakkan berulangnya peristiwa seperti Perang Jawa, Belanda mula mengambil tindakan untuk menguasai beberapa wilayah
Jogjakarta dan Surakarta. Pemerintahnya telah dibayar sagu hati. Antara wilayah yang dikuasai ialah Bangjumas, Bagelen, Manduin dan
Kediri.
3. Sistem Kultur
Bebanan kewangan yang bertambah akibat Perang Jawa menyebabkan Belanda mengambil pendekatan baru untuk mengatasi masalah
ekonominya. Raja Belanda telah mengarahkan Van den Bosch untuk merangka satu rangcangan bagaimana Jawa digunakan untuk membantu
ekonomi Belanda. Akibatnya, Sistem Kultur telah mula dilaksanakan oleh Ven den Bosch di Jawa pada 8 Januari 1830. Di bawah sistem ini,
petani-petani dikehendaki memperuntukkan 1/5 daripada tanah mereka untuk ditanam dengan tanaman dieksport yang ditetapkan oleh
kerajaan seperti tebu, kopi, tembakau, kapas, cengkih, nila, kina dan sebagainya.
4. Sistem sewa tanah
Selepas Perang Jawa, Belanda mengkaji semula dasar pentadbirannya terutamanya dasar ekonomi di Jawa. Belanda menyedari punca utama
Perang Jawa ialah pembatalan sistem sewa tanah yang dilaksanakan oleh Van der Capellan sejak 1 Januari 1824. Akibatnya, selepas Perang
Jawa, pembatalan sistem sewa tanah tersebut ditarik balik. Pembatalan undang-undang itu membolehkan tuan tanah menyewakan tanah
mereka kepada pengusaha-pengusaha.
5. Penderitaan
Perang Jawa telah menimbulkan pelbagai penderitaan bukan sahaja di pihak rakyat Jawa tetapi juga di pihak Belanda. Belanda kehilangan 15
ribu askar yang terdiri daripada 8 ribu Belanda dan 7 ribu Jawa. Di pihak rakyat Jawa, dianggarkan 200 ribu orang terkorban. Perang Jawa
telah membawa kepada penderitaan lain seperti penyakit, kekurangan makanan dan sebagainya.
6. Kegagalan pentadbiran Belanda
Perang Jawa membuktikan kegagalan pentadbiran Belanda di Jawa terutamanya rancangan ekonomi Van der Capellan. Selepas Perang Jawa,
Belanda mula mengkaji penubuhan pentadbiran serta dasar ekonomi.
7. Nasionalisme
207
Perang Jawa telah memberi kesan terhadap kebangkitan nasionalisme Indonesia. Van de Krof dalam bukunya “Prince Depo Negoro:
Progenitor of Indonesia Nationalism” menegaskan walaupun Perang Jawa bukan merupakan kebangkitan nasionalisme, tetapi ianya telah
dijadikan ilham oleh nasionalis-nasionalis pada abad ke-20 untuk membangkitkan penentangan terhadap Belanda.
8. Kebangkitan lain
Perang Jawa mempengaruhi kebangkitan lain oleh rakyat Hindia Timur untuk menentang Belanda. Antaranya ialah Kebangkitan Ambun dan
Kebangkitan Sumatera.
Kesimpulan
Perang Jawa telah meninggalkan pelbagai kesan terutamanya terhadap nasionalisme Indonesia. Peperangan ini merupakan gerakan
anti-Belanda yang terbesar pada abad ke-19. Ahli-ahli Sejarah menganggap Perang Jawa sebagai “fore runner” kepada gerakan anti-
Belanda yang lebih sistematik pada abad ke-20. Hal ini ditegaskan oleh Van de Krof dalam bukunya “Prince Depo Negoro:
Progenitor of Indonesia Nationalism”.
Sistem Kultur/ Kebudayaan
Pengenalan
Sistem Kultur mula dilaksanakan di Jawa pada tahun 1830 oleh Van de Bosch. Beliau merupakan seorang ahli sosio ekonomi yang telah
berjaya dalam rancangan untuk membantu petani-petani miskin di Belanda. Van de Bosch telah diarahkan oleh Raja Belanda untuk merangka
satu rancangan bagaimana Indonesia dapat digunakan untuk membantu ekonomi Belanda. Beliau mengemukakan rancangannya pada tahun
1828 yang dikenali sebagai Sistem Kultur. Bagi memudahkan perlaksanaannya, Van de Bosch telah dilantik sebagai Gabenor Jeneral Jawa
pada Januari 1830. Sistem Kultur mempunyai kesamaan dengan Sistem Tanaman Paksa yang dilaksanakan oleh Syarikat Hindia Timur
Belanda (VOC) pada abad ke-18. J.M. Kahim dalam bukunya “Nationalism And Revolution in Indoensia” menegaskan secara menyeluruh,
Sistem Kultur dilaksanakan sehingga 1877 dan dihapuskan sama sekali pada tahun 1915.
Sebab-sebab
Sistem Kultur dilaksanakan dengan tujuan untuk mengatasi masalah ekonomi Belanda yang hampir muflis kerana beberapa sebab:
1. Perang Napoleon
Penglibatan Belanda dalam Perang Napoleon 1795-1815 telah membebankan ekonomi Belanda. Kerajaan Belanda terpaksa mengeluarkan
perbelanjaan yang banyak bagi menghadapi serangan Perancis. Bila Belanda dikuasai oleh Perancis pada tahun 1795, segala hasil Belanda
telah dibolot oleh Perancis. Semasa Perang Napoleon juga, Belanda kehilangan hasil tanah jajahannya yang terpaksa diserahkan kepada
British mengikut Surat Kew 1795. Hutang Belanda yang berjumlah 600 juta guilders pada tahun 1815 telah meningkat 900 juta guilders pada
tahun 1830. Faedah tahunan ke atas hutang tersebut yang berjumlah 15 juta guilders pada tahun 1815 telah meningkat 25 juta guilders pada
tahun 1830.
2. Perang Jawa
Penglibatan Belanda dalam Perang Jawa 1825-1830 membebankan lagi ekonomi Belanda. Peperangan tersebut telah menelan perbelanjaan
antara 20-25 juta guilders yang sebahagian besarnya dibiayai oleh pinjaman.
3. Pemberontakan Belgium
Kesatuan Netherlands yang menggabungkan Holand dan Belgium telah hancur akibat pemberontakan Belgium sejak tahun 1830. Belanda
terpaksa mengeluarkan perbelanjaan yang banyak bagi menghadapi pemberontakan tersebut. Kemerdekaan Belgium pada tahun 1839 telah
menyebabkan Belanda kehilangan hasil penting dari Belgium.
4. Kemelesetan ekonomi
Kemelesetan ekonomi 1820-an telah membebankan ekonomi Belanda. Kejatuhan harga kopi pada tahun 1822 menjejaskan pendapatan
Belanda yang banyak bergantung kepada hasil kopi dari Jawa.
5. Singapura
Pendudukan British di Singapura sejak tahun 1819 telah menjejaskan ekonomi Belanda kerana Singapura menjadi saingan Betawi. Taraf
pelabuhan bebas dan dasar perdagangan bebas yang diamalkan British dapat menarik pedagang-pedagang dari Betawi ke Singapura.
6. Kegagalan rancangan ekonomi
Kegagalan rancangan ekonomi di Jawa telah menjejaskan ekonomi mereka. Kegagalan rancangan ekonomi Van der Capellen telah
membangkitkan penentangan rakyat Jawa sehingga meletusnya Perang Jawa 1825-1830.
7. Perjanjian British-Belanda 1824
Perjanjian British-Belanda 1824, sedikit sebanyak telah menjejaskan ekonomi Belanda. Pertukaran Melaka dengan Bengkulan merugikan
Belanda kerana Bengkulan terkeluar dari jalan perdagangan Timur-Barat. Mengikut perjanjian tersebut juga, Belanda terpaksa menjelaskan
semua hutangnya kepada British.
8. VOC (Syarikat Hindu Timur Belanda)
VOC menjadi muflis dan terpaksa dibubarkan pada tahun 1799. Pembubaran VOC membebankan ekonomi Kerajaan Belanda yang terpaksa
menanggung hutang VOC sebanyak 144 juta guilders.
9. Pemberontakan lain
Pemberontakan-pemberontakan lain yang berlaku di Hindia Timur juga menjejaskan ekonomi Belanda. Belanda terpaksa mengeluarkan
perbelanjaan bagi menghapuskan pemberontakan-pemberontakan tersebut. Antaranya ialah Pemberontakan Ambun dan Pemberontakan
Sumatera.
10. Pedagang Bugis dan Cina
Dasar liberal Stamford Raffles semasa mentadbir Jawa 1811-1816 telah menyebabkan orang-orang Bugis dan Cina muncul sebagai
pedagang-pdagang penting di Hindia Timur. Apabila Belanda kembali memerintah Jawa sejak tahun 1816, mereka terpaksa
menghadapi saingan pedagang-pedagang Bugis dan Cina.
208
Ciri-ciri Sistem Kultur
1. Petani-petani dkehendaki memperuntukkan 1/5 daripada tanah mereka untuk tanaman eksport yang ditetapkan oleh kerajaan
seperti tebu, kopi, tembakau, cengkih, kayu manis, teh, kina, nila dan sebagainya.
2. Tanah yang diperuntukkan untuk tanaman eksport dikecualikan dari cukai.
3. Sekiranya tanaman eksport musnah disebabkan oleh bencana alam seperti banjir dan kemarau dan bukannya kecuaian petani,
maka kerugiannya akan ditanggung kerajaan.
4. Tanaman padi mesti diutamakan. Petani-petani akan mengerjakan tanaman eksport selepas selesai mengerjakan tanaman padi.
5. Masa yang ditetapkan untuk tanaman eksport ialah 66 hari setahun.
6. Petani-petani akan bekerja di arah arahan pembesar-pembesar tempatan yang diawasi oleh penyelia-penyelia Belanda.
Pembesar dan penyelia Belanda akan dibayar komisen berdasarkan sistem peratus daripada hasil pengeluaran kawasan masing-
masing.
7. Pengkhususan kerja akan dilaksanakan di mana petani-petani ditetapkan sama ada untuk membajak, menanam, menjaga
tanaman, menuai, memungut hasil dan sebagainya.
8. Tugas mengeksport hasil pertanian menjadi tanggungjawab Belanda. Syarikat perkapalan Belanda yang ditubuhkan pada
tahun 1824 diberi monopoli untuk membeli, mengangkut dan menjual hasil pertanian Jawa di pasaran Eropah.
9. Semua hasil tanaman eksport akan dihantar ke pusat pengumpul. Sekiranya ditafsirkan lebih, maka lebihan hasil akan
dipulangkan kepada petani.
10. Petani-petani yang tidak mempunyai tanah dikehendaki bekerja untuk tanaman eksport 66 hari setahun.
11. Sebuah badan pelindung akan ditubuhkan untuk menjaga kebajikan petani-petani di Jawa.
12. Dari segi teorinya, semua pihak, iaitu Kerajaan Belanda dan petani Jawa akan menikmati faedah dari sistem perlaksanaan
Kultur.
Kesan-kesan
1. Ekonomi
a. Menguntungkan Belanda
Sistem Kultur menguntungkan Belanda dari segi ekonomi. Keuntungan tahunan dianggarkan 20 juta guilders. Antara tahun 1830-1877,
Belanda memperolehi keuntungan 832.4 juta guilders. Keuntungan ini dapat digunakan oleh Belanda untuk mengatasi masalah ekonominya
seperti menjelaskan hutang, menggantikan wang yang digunakan dalam Pemberontakan Belgium, membangunkan Belanda dengan membina
jalan raya, jalan keretapi, membiayai pusat dan sebagainya. J.S. Fainival dalam bukunya “Netherlands India: A Study of Plural Economy”
menegaskan Sistem Kultur sebagai “life belt which kept Netherlands of loat”.
b. Meruntuhkan sistem ekonomi sara diri
Sistem Kultur meruntuhkan sistem ekonomi sara diri. Belanda telah memperkenalkan tanaman jualan seperti tebu, kopi, tembakau, cengkih,
kayu manis dan sebagainya. Akibat tumpuan yang lebih dalam tanaman eksport menyebabkan tanaman sara diri khususnya padi mengalami
kemerosotan.
c. Kedudukan ekonomi rakyat Jawa
Perlaksanaan Sistem Kultur telah menyebabkan kedudukan ekonomi rakyat Jawa terutamanya di Jawa Tengah seperti Tegal, Cheribon dan
Priangan mengalami kemerosotan akibat penyelewengan dalam perlaksanaan sistem tersebut sejak tahun 1836. Petani-petani telah dipaksa
untuk bekerja lebih dari 66 hari setahun untuk tanaman eksport. Mengikut Van de Kolf, terdapat petani-petani yang dipaksa bekerja untuk
tanaman eksport sehingga 240 hari setahun. Selain itu, petani-petani juga dipaksa memperuntukkan lebih 1/5 tanah mereka untuk tanaman
eksport. Mengikut Van de Kolf, terdapat petani-petani yang dipaksa memperuntukkan ¼, 1/3, ½, ¾ dan sebagainya untuk tanaman eksport.
Malah terdapat petani-petani di beberapa kawasan Jawa Tengah yang dipaksa memperuntukkan semua tanah mereka untuk tanaman eksport.
Keadaan bertambah buruk kerana adanya komisen berdasar sistem peratus yang dibayar kepada pembesar dan penyewa Belanda. Hal ini
menyebabkan pembesar dan penyelia Belanda memaksa petani-petani memperuntukkan lebih masa dan tanah bagi menanam tanaman eksport
untuk menambahkan pengeluaran supaya mereka mendapat komisen yang lebih. Petani-petani juga dipaksa melakukan kerja-kerja lain seperti
membina jalan raya, jambatan, terusan dan sebagainya. Pada tahun 1830-an, arahan telah dikeluarkan oleh Kerajaan Belanda supaya petani-
petani Jawa menjual hasil tanaman mereka kepada Kerajaan Belanda dengan harga yang lebih rendah daripada harga pasaran sebagai
sumbangan kepada rakyat Jawa untuk membantu ekonomi Belanda. Sebagai contoh, pada tahun 1833, rakyat Jawa dipaksa menjual hasil kopi
mereka kepada kerajaan dengan harga yang lebih rendah dari pasaran. Pelbagai penyelewengan telah berlaku dalam perlaksanaan Sistem
Kultur. Tanah yang diperuntukkan untuk tanaman eksport juga dikenakan cukai. Pengkhususan kerja tidak dilaksanakan menyebabkan
petani-petani terpaksa bekerja untuk tanaman eksport sepanjang tahun. Badan pelindung yang diharapkan dapat menjaga kebajikan petani
tidak pernah ditubuhkan oleh Belanda. J.S. Farnival dalam bukunya “Netherlands India: A Study of Plural Economy” menegaskan Sistem
Kultur tidak memberi peluang pada wujudnya kelas perdagangan tempatan. Fungsi ekonomi rakyat Jawa hanya sebagai buruh pertanian
kepada Kerajaan Belanda. Mereka tidak mempunyai pengalaman perdagangan dan terputus dari pasaran antarabangsa.
d. Keuntungan terhad
Sistem Kultur memberi keuntungan terhad kepada Jawa. Sistem ini hanya menguntungkan petani-petani di Probolingo, Passoren dan
daerah-daerah lain di Jawa Timur kerana di kawasan ini Sistem Kultur dilaksanakan sebagaimana yang dirancang oleh Van de Bosch.
Pembesar-pembesar dan penyelia-penyelia Belanda di kawasan ini lebih mengutamakan kebajikan petani. Di kawasan ini, tanaman
padi tidak diabaikan. Untuk memudahkan pengakutan hasil pertanian dan kawasan pengeluaran pelaburan, banyak jalan raya telah
dibina di Jawa. Akibatnya, seluruh Jawa dapat dihubungi kerana adanya sistem jalan raya yang baik. Lebih banyak tanah dibuka
untuk pertanian menyebabkan Jawa muncul sebagai negeri pertanian dan lebih maju daripada pulau-pulau luar. Dalam melaksanakan
Sistem Kultur, Belanda telah mempelbagainya pertanian. Dalam jangka masa panjang, ianya memberi manfaat ekonomi yang
berorientasikan pertanian eksport.
e. Sistem ekonomi bebas
209
Sistem Kultur meruntuhkan sistem ekonomi bebas kerana sistem ini merupakan monopoli kerajaan dalam kegiatan ekonomi di Jawa.
Kapitalis-kapitalis tidak berpeluang untuk melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi di Jawa.
f. Betawi
Perlaksanaan Sistem Kultur telah menyebabkan Betawi muncul sebagai pelabuhan penting pengeksport hasil pertanian Jawa.
g. Negeri Belanda
Negeri Belanda telah menjadi pasaran penting di Eropah yang menjual hasil pertanian Jawa.
h. Syarikat Perkapalan Belanda
Syarikat Perkapalan Belanda yang ditubuhkan pada tahun 1824 telah muncul sebagai syarikat perkapalan yang ke-3 terbesar di Eropah.
Syarikat ini telah diberi monopoli untuk membeli, mengangkut dan menjual hasil pertanian Jawa di pasaran Eropah.
i. Jawa
Sistem Kultur hanya dilaksanakan di Jawa sedangkan pulau-pulau luar diabaikan. Selain itu, di bawah Sistem Kultur, kegiatan ekonomi
hanya tertumpu dalam bidang pertanian sedangkan ekonomi lain tidak dijalankan.
2. Sosial
a. Petambahan penduduk
Perlaksanaan Sistem Kultur telah mengakibatkan berlakunya pertambaha penduduk di Jawa. Penduduk Jawa telah meningkat 50% semasa
perlaksanaan Sistem Kultur pada tahun 1830-1877. Buktinya: penduduk Jawa yang berjumlah 6 juta pada tahun 1830 telah meningkat 9.5
juta pada tahun 1877. Pertambahan berlaku kerana wujudnya keamanan semasa perlaksanaan Sistem Kultur. Belanda telah mengambil
langkah untuk menjamin wujudnya keamanan bagi menjayakan Sistem Kultur.
b. Kebuluran
Perlaksanaan Sistem Kultur telah mengakibatkan berlakunya kebuluran di Jawa Tengah, terutamanya di Tegal, Cheribon dan Priangan, pada
tahun 1840-an, terutamanya antara 1843-1850. Kebuluran I berlaku di Cheribon pada tahun 1843. Kebuluran yang dashyat berlaku di Jawa
Tengah pada tahun 1849-1850 di mana 300 ribu orang terkorban. Punca utama berlakunya kebuluran disebabkan kurangnya pengeluaran
tanaman makanan iaitu padi akibat tumpuan yang lebih dalam tanaman eksport. Petani-petani telah dipaksa untuk memperuntukkan lebih
masa dan tanah untuk tanaman eksport.
c. Merenggang hubungan petani-pembesar
Sistem Kultur merenggangkan hubungan antara petani dengan pembesar kerana pembesar telah bekerjasama dengan Belanda dalam
menjayakan Sistem Kultur. Rakyat Jawa tidak lagi menganggap pembesar sebagai pelindung kerana mereka bersama-sama dengan
Belanda telah menindas rakyat semasa perlaksanaan Sistem Kultur.
d. Mengukuhkan kuasa pembesar
Sistem Kultur telah mengukuhkan kuasa pembesar-pembesar kerana mereka diperlukan oleh Belanda bagi menjayakan Sistem Kultur. Untuk
mendapat sokongan, mereka telah diberi geran tanah dan jawatan-jawatan mereka dijadikan turun-temurun. Malah mereka juga dianggap
sebagai pemangku raja. Selain itu, pembesar-pembesar juga dibayar komisen dalam perlaksanaan Sistem Kultur.
e. Penghijrahan
C.L.M. Penders dalam bukunya “Indonesia: Selected Documents on Colonialism and Nationalism 1830-1942” menegaskan perlaksanaan
Sistem Kultur telah mengakibatkan penghijrahan rakyat Jawa ke pulau-pulau luar. Rakyat Jawa berhijrah dengan tujuan untuk mengelakkan
penindasan dan kerja paksa di bawah Sistem Kultur.
f. Sistem perhubungan
Semasa perlaksanaan Sistem Kultur, banyak jalan raya telah dibina di Jawa. Langkah tersebut sedikit sebanyak telah memberi kemudahan
perhubungan kepada rakyat Jawa. Walau bagaimanapun, sistem perhubungan diwujudkan untuk kepentingan ekonomi khususnya untuk
mengangkut hasil pertanian dari kawasan pengeluaran ke pelabuhan.
Kesimpulan
Sistem Kultur telah membawa pelbagai penderitaan kepada rakyat Jawa. Akibatnya, sistem ini bukan sahaja ditentang oleh rakyat
Jawa tetapi juga orang-orang Belanda, terutamanya golongan liberal di negeri Belanda. Mereka mendakwa Sistem Kultur merupakan
sistem pemerasan dan ½ perhambaan. Mereka mendesak Belanda melaksanakan dasar yang lebih bertanggungjawab yang dapat
menjaga kebajikan rakyat Jawa. Penentangan terhadap Sistem Kultur semakin hebat selepas terbitnya novel “Max Havelaar” oleh
Douwes Dehken dan risalah Regulation of Sugar Contracts in Java oleh Van de Dutte. Apabila Parti Liberal memerintah Belanda
sejak tahun 1863, Dasar Liberal mula dilaksanakan di Hindia Timur bagi menggantikan Sistem Kultur.
Dasar Liberal
Pengenalan
Dasar Liberal bukan merupakan sistem ekonomi seperti Sistem Kultur. Ianya merupakan dasar pentadbiran dan perlaksanaannya merupakan
langkah ke arah menghapuskan Sistem Kultur. Keburukan Sistem Kultur telah mendapat tentangan daripada rakyat Jawa dan juga orang-
orang Belanda. Dasar Liberal dilaksanakan dengan tujuan untuk meninggikan taraf ekonomi dan sosial rekyat Hindia Timur terutamanya
rakyat Jawa yang tertindas akibat perlaksanaan Sistem Kultur. Selain itu, Dasar Liberal bertujuan untuk memberi peluang kepada kapitalis-
kapitalis melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi di Hindia Timur. Apabila Parti Liberal memerintah di Belanda pada tahun 1863, Dasar
Liberal mula dilaksanakan di Hindia Timur.
Sebab-sebab
1. Keburukan Sistem Kultur
Perlaksanaan Sistem Kultur telah menyebabkan kedudukan rakyat Jawa terutamanya di Jawa Tengah seperti Tegal, Cheribon dan Priangan
mengalami kemerosotan akibat penyelewengan dalam perlaksanaan sistem tersebut sejak tahun 1836. Petani-petani telah dipaksa untuk
bekerja lebih dari 66 hari setahun untuk tanaman eksport. Mengikut Van de Kolf, terdapat petani-petani yang dipaksa bekerja untuk tanaman
eksport sehingga 240 hari setahun. Selain itu, petani-petani juga dipaksa memperuntukkan lebih 1/5 tanah mereka untuk tanaman eksport.
210
Mengikut Van de Kolf, terdapat petani-petani yang dipaksa memperuntukkan ¼, 1/3, ½ dan ¾ dan sebagainya untuk tanaman eksport.
Malah terdapat petani-petani di beberapa kawasan Jawa Tengah yang dipaksa memperuntukkan semua tanah mereka untuk tanaman eksport.
Keadaan bertambah buruk kerana adanya komisen berdasarkan sistem peratus yang dibayar kepada pembesar dan penyelia Belanda. Hal ini
menyebabkan pembesar dan penyelia Belanda memaksa petani-petani memperuntukkan lebih masa dan tanah bagi menanam tanaman eksport
untuk menambahkan pengeluaran. Petani-petani juga dipaksa melakukan kerja-kerja lain seperti membina jalan raya, jambatan, terusan dan
sebagainya. Pada tahun 1830-an, arahan telah dikeluarkan oleh Kerajaan Belanda supaya petani-petani Jawa menjual hasil tanaman mereka
kepada Kerajaan Belanda dengan harga yang lebih rendah daripada harga pasaran sebagai sumbangan rakyat Jawa untuk membantu ekonomi
Belanda. Sebagai contoh, pada tahun 1833, rakyat Jawa dipaksa menjual hasil kopi mereka kepada Kerajaan Belanda dengan harga yang
lebih rendah dari harga pasaran. Pelbagai penyelewengan telah berlaku dalam perlaksanaan Sistem Kultur. Tanah yang diperuntukkan untuk
tanaman eksport juga dikenakan cukai. Pengkhususan kerja tidak dilaksanakan menyebabkan petani-petani terpaksa bekerja untuk eksport
untuk sepanjang tahun. Badan pelindung yang diharapkan dapat menjaga kebajikan petani tidak pernah ditubuhkan. J.S. Farnival dalam
bukunya “Netherlands India: A Study of Plural Economy” menegaskan Sistem Kultur tidak memberi peluang pada wujudnya kelas
perdagangan tempatan. Fungsi ekonomi rakyat Jawa hanya sebagai buruh pertanian kepada Belanda. Mereka tidak mempunyai pengalaman
perdagangan dan terputus dari pasaran antarabangsa.
Perlaksanaan Sistem Kultur telah mengakibatkan berlakunya kebuluran di Jawa Tengah, terutamanya di Cheribon, Tegal dan Priangan. Pada
tahun 1840-an, terutamanya 1843-1850. Kebuluran pertama berlaku di Cheribon pada tahun 1843. Kebuluran yang dashyat berlaku di Jawa
Tengah pada 1849-1850 di mana 300 ribu nyawa terkorban. Punca utama berlakunya kebuluran ialah kekurangan pengeluaran tanaman
makanan, iaitu padi akibat tumpuan yang lebih dalam tanaman eksport. Petani-petani telah dipaksa untuk memperuntukkan lebih masa dan
tanah untuk tanaman eksport
Sistem Kultur gagal meninggikan taraf hidup rakyat Jawa dan sistem ini hanya menguntungkan Belanda. Kerajaan Belanda telah
mengabaikan kebajikan umum rakyat Jawa. Tidak ada langkah-langkah yang diambil bagi meningikan taraf sosial terutamanya kesihatan dan
pendidikan rakyat Jawa.
2. Kebangkitan fahaman Liberal
Sejak pertengahan abad ke-19, fahaman liberal telah merebak di Eropah termasuk di Belanda. Golongan liberal di bawah pimpinan
Van Hoeval telah mengecam hebak Sistem Kultur dan menganggapnya sebagai sistem pemerasan dan ½ perhambaan. Mereka
mendesak Belanda melaksanakan dasar yang lebih bertanggungjawab yang dapat meninggikan taraf ekonomi dan sosial rakyat Hindia
Timur dan bukannya menindas mereka. Mereka juga menegaskan tanggungjawab penjajah ialah menjaga kebajikan rakyat yang
dijajah. Sistem Kultur yang merupakan monopoli kerajaan dalam kegiatan ekonomi di Jawa amat bertentangan dengan prinsip
ekonomi golongan liberal. Mereka mahukan kerajaan melaksanakan dasar ekonomi bebas/laissez faire yang membuka peluang kepada
kapitalis melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi di Hindia Timur. Mereka menegaskan langkah ini akan menyebabkan
perkembangan ekonomi yang pasti menguntungkan Belanda dan rakyat Hindia Timur. Apabila Parti Liberal memerintah Belanda
pada tahun 1863, Dasar Liberal mula dilaksanakan di Hindia Timur. Antara tokoh golongan liberal ialah Van Hoeval, Van de Putte,
Thorbecke dan Douwas Dekken.
3. Pindaan perlembagaan
Pindaan perlembagaan 1848 telah menetapkan raja Belanda melalui Menteri Tanah Jajahan mesti melaporkan hal ehwal tanah jajahan kepada
Parlimen tiap-tiap tahun. Pindaan perlembagaan tersebut juga telah memberi kuasa kepada Parlimen untuk menggubal undang-undang yang
berkaitan dengan kewangan tanah jajahan. Akta Akaun 1864 telah memberi kuasa kepada Parlimen untuk meluluskan belanjawan tanah
jajahan. Akta tersebut juga telah menamatkan hak mutlak raja ke atas tanah jajahan. Tanggungjawab ke atas tanah jajahan telah diserahkan
kepada Parlimen Belanda. Perkembangan ini membolehkan ahli-ahli liberal dalam Parlimen mengecam Sistem Kultur dan melaksanakan
Dasar Liberal.
4. Desakan kapitalis
Kapitalis-kapitalis Belanda telah mengecam Sistem Kultur kerana ianya merupakan monopoli kerajaan dalam kegiatan ekonomi. Kapitalis-
kapitalis tidak berpeluang untuk melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi di bawah Sistem Kultur. Mereka mendesak Kerajaan Belanda
melaksanakan dasar ekonomi bebas/laissez faire yang membuka peluang kepada kapitalis melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi di Hindia
Timur. Kapitalis-kapitalis yang terdiri daripada pedagang-pedagang, pengusaha-pengusaha industri, pemilik bank dan sebagainya mahu
melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi bukan sahaja di Jawa, tetapi di seluruh Hindia Timur dan bukan sahaja dalam pertanian tetapi juga
dalam kegiatan ekonomi lain. Mereka mahu memperolehi sebahagian keuntungan di Hindia Timur yang selama ini hanya dinikmati oleh
kerajaan. Apabila Parti Liberal yang disokong kuat oleh golongan kapitalis memerintah Belanda sejak tahun 1863, maka dasar yang
menguntungkan kapitalis, iaitu Dasar Liberal dilaksanakan di Hindia Timur. Desakan kapitalis juga menyebabkan Kerajaan Belanda
melaksanakan undang-undang pertanian 1870 di Hindia Timur yang membolehkan kapitalis menyewa tanah rakyat tempatan dalam tempoh
maksimum 35 tahun dan tanah kerajaan 75 tahun.
5. Faktor kemanusiaan
Faktor kemanusiaan juga bertanggungjawab terhadap perlaksanaan Dasar Liberal di Hindia Timur. Penderitaan rakyat Jawa tanah mendapat
simpati orang-orang Belanda. Mereka mengutuk Sistem Kultur dan mendesak Belanda melaksanakan dasar yang lebih bertanggungjawab
yang dapat meninggikan taraf ekonomi dan sosial rakyat Hindia Timur. Golongan ini menegaskan tanggungjawab Kerajaan Belanda ialah
menjaga kebajikan mereka dan bukannya menindas mereka. Faktor kemanusiaan kemuncak dengan terbitnya novel “Max Havelaar” oleh
Douwes Dukker pada tahun 1860. Novel tersebut telah mendedahkan penderitaan serta penyelewengan dalam perlaksanaan Sistem Kultur.
C.L.M. Penders dalam bukunya “Indonesia: Selected Documents on Colonialism and Nationalism 1830-1842” dan D.G.E. Hall dalam
bukunya “A History of South East Asia” menegaskan novel “Max Havelaar” telah membangkitkan penentangan rakyat Belanda terhadap
211
Sistem Kultur. Faktor kemanusiaan diperkukuhkan lagi dengan terbitnya kisah “Regulation of Sugar Contract in Jawa” oleh Van de
Putte pada tahun 1862. Risalah tersebut telah mendedahkan keterlaluan-keterlaluan dalam perlaksanaan Sistem Kultur.
Kesan-kesan
1. Ekonomi
a. Perkembangan ekonomi
Perlaksanaan Dasar Liberal telah mengakibatkan perkembangan ekonomi di seluruh Hindia Timur akibat penglibatan modal kerajaan dan
kapitalis. Perkembangan ekonomi terbukti dengan pertambahan nilai eksport dan import. Antara tahun 1870-1900, eksport Hindia Timur
meningkat 2 kali ganda dan import meningkat 4 kali ganda. Buktinya eksport Hindia Timur bernilai 107 juta guilders pada tahun 1870 telah
meningkat 258 juta guilders pada tahun 1900, manakala import yang bernilai 44 juta guilders pada tahun 1870 telah meningkat 176 juta
guilders pada tahun 1900. Tanaman baru seperti getah, kelapa sawit, kelapa dan koko diperkenalkan. Banyak kilang didirikan dan syarikat-
syarikat perdagangan serta bank ditubuhkan. Satu sistem ekonomi yang berorientasikan pertanian ladang dan perlombongan mula dijalankan
di Hindia Timur. J.F. Cady dalam bukunya, “South East Asia: Its Historical Development” menegaskan hasil pertanian ladang telah
meningkat 10 kali ganda antara 1860-1885. Perlombongan bijih timah juga dijalankan di Bangka dan Belitung. Sebagai contoh, pengeluaran
bijih timah Bangka sebanyak 2200 tan pada tahun 1870 telah meningkat 10 ribu tan pada tahun 1900
b. Ekonomi seluruh Hindia Timur
Di bawah Dasar Liberal, kegiatan ekonomi dijalankan di Jawa dan juga pulau-pulau luar yang sebelumnya diabaikan. Sebagai contoh,
pengusaha-pengusaha Belanda telah membuka ladang tembakau di Sumatera Timur dan Selatan. Selain itu, kegiatan ekonomi bukan sahaja
tertumpu dalam bidang pertanian, tetapi juga dalam bidang ekonomi lain. Sebagai contoh, pengeluaran arang dijalankan di Kalimantan
Selatan dan Sumatera Barat. Pengeluaran minyak dijalankan di Sumatera dan Kalimantan mulai tahun 1883.
c. Kedudukan ekonomi rakyat Hindia Timur
Dasar Liberal meninggikan taraf ekonomi rakyat Hindia Timur dan dasar ini hanya menguntungkan kapitalis-kapitalis Belanda dan Cina.
Sistem ekonomi bebas di bawah Dasar Liberal menyebabkan rakyat tempatan tidak dapat bersaing dengan kapitalis kerana kekurangan modal
dan pengetahuan. Fungsi ekonomi mereka hanya sebagai buruh di ladang-ladang dan lombong-lombong milik kapitalis. Mereka dibayar gaji
yang rendah dan bekerja dalam suasana yang menyedihkan. Daya pembelian rakyat Hindia Timur semakin merosot. Selain itu, mereka juga
dibebankan dengan pelbagai cukai terutamanya cukai tanah. Sebagai contoh, 80% daripada hasil cukai di Jawa dibayar oleh orang-orang
Jawa.
d. Merugikan kerajaan
Perlaksanaan Dasar Liberal menyebabkan kapitalis mengambil alih penguasaan kerajaan dalam kegiatan ekonomi di Hindia Timur. Kekuatan
modal mereka telah membolehkan kapitalis membuka lebih banyak ladang dan lombong di seluruh Hindia Timur. Perangkaan berikut
menunjukkan perbezaan keuntungan yang diperolehi oleh kerajaan dan kapitalis antara tahun 1865-1885:
Tahun Kerajaan (juta guilders) Kapitalis (juta guilders)
1865 64 34
1870 46 68
1875 41 130
1885 16 168
Perkembangan ini telah memberi bebanan ekonomi pada Kerajaan Belanda sedangkan sebelum ini masalah ekonomi telah dapat diatasi
akibat perlaksanaan Sistem Kultur. Pada tahun 1897, Kerajaan Belanda berhutang sebanyak 18 juta guilders.
2. Sosial
a. Meruntuhkan sistem sosial tradisional
Perlaksanaan Dasar Liberal telah meruntuhkan sistem sosial tradisional akibat pengambilan rakyat Indonesia sebagai buruh bergaji di
ladang-ladang dan lombong-lombong milik kapitalis. Peluasan kuasa dan perkhidmatan Kerajaan Belanda telah mempercepatkan
proses keruntuhan sistem sosial tradisional. Kawalan sosial semakin merosot dan hubungan kekeluargaan semakin renggang.
b. Sistem perhubungan
Kemajuan sistem perhubungan merupakan kesan sosial yang penting akibat perlaksanaan Dasar Liberal. Banyak jalan raya dan jalan keretapi
telah dibina di seluruh Hindia Timur. Tujuannya ialah untuk memudahkan usaha membuka kawasan pertanian dan perlombongan. Sebagai
contoh, jalan keretapi sejauh 1600 km pada tahun 1890 telah meningkat 3500 km pada tahun 1900. Perkhidmatan telegraf kawasan
pedalaman yang pertama telah diadakan pada tahun 1856. Perkhidmatan pos kawasan pedalaman yang pertama telah diadakan pada tahun
1866. Perkhidmatan telefon semakin berkembang dan syarikat telefon yang petama ditubuhkan pada tahun 1882.
c. Pelajaran
Di bawah Dasar Liberal, Belanda mula membina sekolah-sekolah untuk rakyat tempatan. Pada tahun 1871, terdapat 263 sekolah dan pada
tahun 1898, jumlah sekolah meningkat menjadi 516 buah. Selain itu, maktab-maktab latihan perguruan dan institut-institut latihan khas telah
ditubuhkan. Sebagai contoh, penubuhan Sekolah Latihan Doktor di Jawa pada tahun 1897.
d. Kelas menengah
Perlaksanaan Dasar Liberal telah melahirkan satu kelas baru dalam masyarakat Indonesia, iaitu kelas menengah yang ditentukan oleh faktor
ras dan ekonomi. Majoriti kelas menengah terdiri daripada orang-orang Belanda, Indo-Belanda dan sebilangan kecil orang Indonesia.
e. Penghijrahan
Perkembangan ekonomi di bawah Dasar Liberal telah menggalakkan penghijrahan ramai orang Belanda ke Indonesia. Kebanyakan orang
Belanda yang berhijrah ke Indonesia terdiri daripada golongan professional dan peniaga. Selepas tahun 1870, kebanyakan orang Belanda
yang berada di Indonesia bukan lagi terdiri daripada pegawai kerajaan seperti sebelumnya. Pada tahun 1900, terdapat 67 ribu orang Belanda
di Indonesia. Bilangan orang Cina yang berhijrah ke Indonesia juga meningkat. Sebagai contoh, bilangan orang Cina di Jawa seramai 150
212
ribu orang pada tahun 1850 telah meningkat menjadi 277 ribu orang pada tahun 1900. Kebanyakan orang-orang Cina tinggal di bandar-
bandar dan menjado pekedai runcit, orang tengah dan peminjam wang. Walau bagaimanapun, terdapat sebahagian orang Cina yang terlibat
dalam pertanian komersil.
3. Politik
Perkembangan ekonomi di bawah Dasar Liberal yang berlaku di seluruh Indonesia telah menyebabkan Belanda mulai mengambil
langkah untuk mengelakkan pulau-pulau luar jatuh ke tangan kuasa-kuasa Barat lain. Kepentingan ekonomi juga menyebabkan
Belanda berusaha untuk menghapuskan kegiatan-kegiatan yang boleh mengancam kegiatan ekonomi seperti pelanunan, perang
saudara serta kekacauan-kekacauan lain. Akibatnya, Belanda mula campur tangan dalam hal-ehwal pulau-pulau luar. Sebagai contoh,
campur tangan Belanda di Bali dan Sumatera Utara.
Kesimpulan
Dasar Liberal seperti Sistem Kultur gagal meninggikan taraf hidup rakyat Indonesia. Mengikut Goertz, Dasar Liberal merupakan cara
yang berlainan untuk mencapai matlamat yang sama, iaitu mengangkut hasil Indonesia ke Belanda. Akibatnya, Dasar Liberal bukan
sahaja ditentang oleh rakyat Indonesia, tetapi juga orang-orang Belanda, terutamanya golongan sosialis yang memperjuangkan
konsep-konsep “Hindia Timur untuk Hindia Timur”. Mereka mahukan segala keuntungan di Indonesia dibelanjakan untuk kebajikan
rakyat Indonesia. Golongan ini mendakwa Belanda mempunyai tanggungjawab moral untuk menjaga kebajikan rakyat Indonesia.
Penentangan terhadap Dasar Liberal bertambah selepas terbitnya risalah “Ons Program” oleh Dr. Abraham Kayper dan “A Debt of
Honour” oleh Ven Deventer. Apanila parti campuran Neo Calvinist dan Katholik yang dapat sokongan sosialis memerintah di
Belanda di bawah Perdana Menteri Dr. Abraham Kayper dan Menteri Tanah Jajahan Alexander Idenberg, maka Dasar Liberal
dihapuskan dan digantikan dengan Dasar Etika mulai tahun 1901. Dasar Etika mempunyai 3 prinsip utama, iaitu pendidikan,
penghijrahan dan pengairan.
Penerimaan dan Pengubahsuaian di Indonesia

Pengenalan
Menjelang akhir abad ke-18, Belanda telah menguasai Pulau Jawa melalui Syarikat Hindia Timur Belanda (VOC) yang ditubuhkan
pada tahun 1602. Kehadiran Belanda di Jawa telah membawa kepada banyak perubahan sama ada dari segi pentadbiran, ekonomi
ataupun sosial. Semua perubahan yang dibuat ini adalah semata-mata untuk memperkukuhkan kedudukan mereka.
Dari segi pentadbiran
Pentadbiran Belanda di Indonesia adalah diletakkan di bawah seorang Gabenor Jeneral. Pihak Belanda telah mewujudkan undang-
undang pembahagian kuasa. Di bawah undang-undang ini, majlis perbandaran dan daerah telah ditubuhkan. Majlis-majlis ini
dianggotai oleh orang-orang Belanda, orang-orang Indonesia dan orang-orang Cina. Pada tahun 1906, undang-undang desa
dikuatkuasakan. Tujuan undang-undang ini adalah untuk memperbaiki kebajikan rakyat Indonesia. Satu Majlis Desa telah diwujudkan
di bawah undang-undang ini dan ia diketuai oleh Penghulu. Pada tahun 1916, Majlis Volksraad (Dewan Rakyat) telah ditubuhkan dan
ia dianggotai oleh semua rakyat.
Dari segi ekonomi
Sejak tahun 1830, sistem tanaman komersil menjadi kegiatan yang penting. Di bawah Sistem Tanaman Paksa (Kultur), rakyat dipaksa
menanam tanaman kerajaan seperti kopi dan nila. Sistem ini kemudian digantikan dengan Sistem Liberal dan kemudiannya Sistem
Etika. Kapitalis yang lain juga melibatkan diri dalam perlombongan, perhutanan dan perikanan. Perlombongan yang dijalankan ialah
perlombongan minyak dan logam. Ia telah membawa kepada pembangunan infrastruktur seperti jalan raya dan landasan keretapi.
Dari segi sosial
Pihak Belanda mengutamakan pelajaran rendah. Begitu juga bagi pendidikan tinggi. Orang-orang kaya telah menghantar anak-anak
mereka ke sekolah Inggeris. Bahasa Belanda tidak digunakan dengan meluas. Selain itu, terdapat sekolah umum yang diwujudkan
kesan daripada Dasar Etika. Pada tahun 1919, Sekolah Menengah Umum ditubuhkan. Pada tahun 1924, Maktab Undang-undang
ditubuhkan. Pihak Belanda turut menubuhkan Maktab Perubatan (1926) dan Universiti Betawi (1941). Selain pendidikan, undang-
undang perlindungan buruh turut diperkenalkan oleh pihak Belanda untuk melindungi buruh-buruh Indonesia.
Nasionalisme di Indonesia
Pengenalan
Kebangkitan pergerakan nasionalisme di Indonesia bermula pada akhir abad ke-19 dan permulaan abad ke-20. Pergerakan
nasionalisme Indonesia berlaku dikatakan sesudah orang Filipina berjuang menentang penjajah Sepanyol yang bermula pada tahun
1896 dan kemudian menentang penjajah Amerika pada tahun 1898 apabila didapati Amerika belum bersedia memberi kemerdekaan
kepada mereka seperti yang dijanjikan apabila orang Filipina membantu Amerika. Sebenarnya, perjuangan mereka telahpun bermula
sejak awal lagi, contohnya Perang Padri (1821) di Sumatera dan Perang Jawa (1825-1830). Para sarjana menyifatkan pergerakan ini
bersifat sederhana. Ia tidak melibatkan seluruh rakyat. Maka ini tidak digolongkan sebagai gerakan nasionalisme. Walau
bagaimanapun, memang tidak dapat dinafikan kegiatan pemberontak ini memberi inspirasi kepada generasi muda untuk bangun
menentang penjajah Belanda.
Faktor-faktor kebangkitan nasionalisme
1. Kesamaan agama
Menurut G.M. Kahin, kesamaan agama merupakan faktor yang penting bagi perkembangan semangat nasionalisme di Indonesia. Lebih
daripada 90% penduduk Indonesia beragama Islam. Agama Islam telah menyatukan segala lapisan rakyat Indonesia. Agama Islam
membolehkan rakyat Indonesia melupakan perbezaan-perbezaan kebudayaan dan keturunan serta semangat kewilayahan mereka.
2. Bahasa Melayu
213
Penggunaan Bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan Indonesia telah membantu menyatukan penduduk Indonesia dan memupuk
semangat kebangsaan di kalangan mereka. Malahan, Kerajaan Belanda telah menggunakan Bahasa Melayu dalam urusan pentadbiran
Indonesia. Bahasa Melayu muncul sebagai satu faktor integrasi yang penting.
3. Golongan intelektual
Pada mulanya, tujuan pemerintah Belanda mendirikan sekolah-sekolah bercorak Barat untuk anak-anak Eropah dan anak-anak Indonesia dari
golongan “ningrat” dan “priyai”. Dengan pendidikan yang diberikan, pemerintah Belanda berharap anak-anak ningrat dan priyai itu akan
menjadi golongan yang akan mengagung-agungkan dan membantu pihak Belanda.
Sungguhpun bilangan anak Indonesia dari golongan ningrat dan priyai serta anak-anak dari golongan biasa terhad dalam sekolah Eropah
tetapi lama-kelamaan bilangan itu telah meningkat berlipat-ganda. Hakikat ini terpaksa diterima oleh Belanda dan sukar bagi mereka untuk
menghalangnya. Malah, ada di antara mereka telah dihantar ke luar negeri terutamanya Belanda untuk melanjutkan pelajaran.
Ketika mereka berada di luar negeri, tidak sahaja dapat menambahkan pengetahuan mereka malah pengalaman dan pandangan mereka
semakin luas. Semangat nasionalisme mereka semakin kuat melihat negara-negara Barat telah mencapai kemajuan yang pesat
sedangkan Indonesia, negara ibunda mereka, masih dalam keadaan mundur dan ketinggalan dalam semua bidang. Oleh sebab itu,
mereka mula bergiat dalam persatuan-persatuan bersifat sosial untuk membincangkan nasib masa depan Indonesia. Untuk tujuan itu,
beberapa pertubuhan telah didirikan sama ada di Indonesia mahupun di negeri Belanda sendiri. Antara persatuan yang terkenal di
negeri Belanda ialah Perhimpunan Indonesia yang mana anggotanya terdiri dari pelajar-pelajar seperti Sukarno, Muhammad Hatta,
Sutan Syahrir dan lain-lain lagi. Mereka inilah kemudiannya menjadi tokoh nasionalis yang ulung.
Peranan mereka dalam gerakan nasionalisme Indonesia adalah besar. Setelah pengaruh Sarekat Islam mulai merosot dalam tahun-
tahun 1920-an, golongan pendidikan Barat mulai mengambilalih tugas itu. Dengan semangat yang gigih seperti Sukarno maka
ditubuhkan beberapa buah parti politik seperti Parti Nasional Indonesia pada tahun 1927.
4. Pengaruh luar (antarabangsa)
Pada akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20 telah berlaku beberapa pergerakan politik di negara-negara Asia. Pergerakan itu sedikit sebanyak
mempengaruhi kebangkitan nasionalisme di Indonesia. Di antaranya ialah:
a. Penentangan orang Filipina terhadap penjajah
Orang Filipina telah bangun membenrontak terhadap Sepanyol dalam tahun 1896. Dalam tahun 1898, mereka telah bersatu dengan
Amerika dan berjaya menggulingkan kekuasaan Sepanyol di Manila. Buat sementara waktu, Amerika telah mengambil alih kekuasaan
di Filipina. Tetapi apabila orang-orang Filipina sedar bahawa orangAmerika tidak bermaksud untuk memberi kemerdekaan kepada
Filipina, mereka telah menentang Amerika. Mereka menganggap Amerika sebagai penjajah dan dengan ini meletuslah Perang
Kemerdekaan yang bermula pada 10 Oktober 1898. Sungguhpun Amerika Syarikat berjaya mematahkan pemberontakan orang
Filipina tetapi akhirnya Amerika sendiri terpaksa tunduk dan memenuhi beberapa permintaan rakyat Filipina yang mahukan
kepentingan negara mereka terjamin.
b. Revolusi China, 1911
Pada 10 Oktober 1911 telah bermula satu revolusi di negeri China untuk menggulingkan Dinasti Manchu. Orang Cina mensifatkan orang
Manchu sebagai pendatang dan telah menjajah negeri China apabila mereka berjaya menggulingkan Dinasti Ming dan mengambil kekuasaan
di negeri China pada tahun 1644. Sentimen anti-Manchu semakin kuat disebabkan sifat kejam orang Manchu terhadap orang Cina. Pihak
revolusiner pimpinan Dr. Sun Yat Sen berjaya mendirikan sebuah republik di negeri China. Selain Manchu, Dr. Sun juga mempunyai satu
matlamat iaitu menghapuskan tekanan Barat terhadap China.
c. Gerakan Kebangsaan India
Gerakan nasionalisme di India telah bermula dalam tahun 1885 dipelopori oleh Parti Kongres India. Penubuhan Parti Kongres India itu telah
diputuskan dalam Kongres Nasional India di Bombay pada tahun 1885. Parti Kongres dengan pimpinan Surendranath Baneriji, Ghokala,
Tilak dna Mahatma Gandhi telah memperjuangkan dengan gigihnya kemerdekaan India hingga India mencapai kemerdekaan pada tahun
1947. Pengaruh perjuangan Parti Kongres juga besar terutama dalam gerakan nasionalisme Indonesia. Taktik yang digunakan oleh Parti
Kongres seperti tidak bekerjasama telah menjadi ikutan beberapa buah parti di Indonesia seperti Sarekat Islam dan Parti Nasional Indonesia.
d. Perang Rusia-Jepun, 1904-1905
Perang Rusia-Jepun merupakan perang yang paling bersejarah kepada bangsa Asia. Perang ini ialah perang antara kuasa Barat dengan kuasa
Asia. Dalam peperangan itu, Jepun dianggap negara kecil telah berjaya mengalahkan Rusia dengan kemenangan yang paling menakjubkan.
Rusia akhirnya bersedia menandatangani Perjanjian Portsmouth. Kekalahan Rusia dianggap telah memalukan imej kuasa Barat dan sedikit
sebanyak menjejaskan kedudukan Rusia di mata dunia antarabangsa terutama kepada bangsa-bangsa Asia. Dengan kekalahan Rusia itu maka
hancurlah anggapan “bangsa Barat adalah bangsa yang kuat dan tidak dapat dikalahkan oleh orang Asia”. Ini membuktikan kemanangan
Jepun telah memberi perangsang yang kuat kepada bangsa Indonesia dan bangsa lainya untuk melakukan penentangan terhadap penjajah dan
mereka boleh mencapai kejayaan jika mereka mempunyai keyakinan dan kesungguhan seperti yang dibuktikan oleh bangsa Jepun.
e. Gerakan Reformis Islam di Timur Tengah
Menurut Deliar Noer, nasionalisme di Indonesia telah bermula dengan nasionalisme Islam. Sebilangan orang Indonesia telah dipengaruhi
oleh Gerakan Reformis Islam yang dipelopori oleh Sheikh Muhammad Abduh dan golongan al-Manar di Kaherah. Gerakan ini
memperjuangkan konsep pan-Islamisme dan membebaskan agama Islam daripada kepercayaan kuno yang tiada kaitan dengan ajaran Islam.
Gerakan Reformis Islam turut telah memberi inspirasi kepada orang Islam Indonesia untuk menghadapi ancaman sekularisme Barat dan
agama Kristian. Parti-parti seperti Muhammadiah dan Sarekat Islam dipimpin oleh reformis-reformis Islam. Mereka menganggap Islam
sebagai alat tunggal untuk memajukan kepentingan-kepentingan sosioekonomi penduduk Indonesia.
5. Penubuhan Volksraad
Pada tahun 1916, Kerajaan Belanda telah meluluskan penubuhan Volksraad (Majlis Rakyat) yang telah juga menyumbangkan kepada
perkembangan nasionalisme Indonesia. Penubuhan Volksraad memungkinkan penemuan nasionalis-nasionalis dari seluruh Indonesia. Mereka
214
dapat membincangkan masalah-masalah nasional Indonesia dan cara-cara mengatasinya. Hal ini telah mengukuhkan semangat
perjuangan mereka.
6. Pemerintahan Belanda yang menekan
Sejak orang Belanda datang ke Indonesia, mereka terkenal dengan sifat menindas rakyat. Dari segi ekonomi, orang Indonesia terutama petani
telah ditindas. Bukti yang paling jelas ialah perlaksanaan Sistem Kultur. Petani-petani dipaksa menyediakan sebahagian dari tanah sawahnya
untuk ditanam tanaman kerajaan, bekerja di kilang-kilang kerajaan dengan mendapat upah yang rendah. Tenaga rakyat telah diperah sehabis-
habisnya tetapi keuntungan yang diperolehi di bawa pulang ke Belanda. Nasib orang Indonesia diabaikan.
Kemudian pada tahun 1860, pemerintah Belanda mula melaksanakan Dasar Liberal. Perlaksanaan dasar ini bertujuan untuk memperbaiki
taraf hidup rakyat yang telah diabaikan. Tetapi malangnya dengan sistem ini, rakyat tidak dapat menikmati hasil keuntungan. Pengusaha-
pengusaha persendirian yang mendapat faedahnya kerana memonopoli kegiatan ekonomi. Orang Indonesia tidak dapat bersaing dengan
pengusaha asing kerana tiada modal dan kurang pengetahuan.
Dalam bidang sosial, timbul tidak puas hati terhadap tindakan Belanda yang tidak memberi pelajaran yang sempurna. Dalam
perkhidmatan kerajaan terdapat sikap pilih kasih. Walaupun orang Indonesia mempunyai kelayakan dan berkebolehan tetapi mereka
sukar mendapat pekerjaan. Jika dapat, gajinya pula rendah.
7. Kemajuan dalam sistem perhubungan
Kemajuan dalam sistem perhubungan seperti akhbar vernakular, radio dan kemudahan pengangkutan telah memudahkan pengaliran
idea-idea kebangsaan di kalangan penduduk Indonesia. Hal ini menolong mengambangkan nasionalisme Indonesia.
Sarekat Islam dan kemerdekan
Pengenalan
Pada tahun 1905, ditubuhkan Sarekat Pedagang Batik Arab Indonesia di bawah pimpinan Raden Mas Tirtoadisurdjo. Pada tahun
1911, pertubuhan ini dikenali sebagai Sarekat Dagangan Islamiyah di bawah pimpinan Haji Samanhudi. Pada tahun 1912, pertubuhan
ini ditukarkan menjadi Sarekat Islam di bawah pimpinan Omar Said Tjokroaminato. Pada tahun 1923, pertubuhan ini dikenali sebagai
Partai Sarekat Islam di bawah pimpinan Haji Agoes Salim.
Tujuan
Dari segi politik, Sarekat Islam ditubuhkan dengan tujuan untuk memperjuangkan berkerajaan sendiri dan kemerdekaan. Dari segi
ekonomi dan sosial, tujuannya ialah meninggikan taraf hidup rakyat Indonesia. Dari segi agama, tujuannya ialah menyebarkan ajaran
Islam dan menyekat perkembangan agama Kristian yang dijalankan oleh Gerakan Mission dan Zending dan Mazhab Katolik dan
Protestant. Ahli Sarekat Islam pada tahun 1912 ialah 60000 orang; 1916 – 366 ribu; 1917 – 800 ribu dan 1919 – 2.5 juta.
Perkembangan sehingga 1920
1. Islam
Sarekat Islam menggunakan agama Islam sebagai lambing penyatuan orang Indonesia dalam usaha untuk menentang orang asing,
serta mengukuhkan kedudukan mereka di Indonesia. Pendekatan ini telah menarik sokongan ramai orang Islam terutamanya golongan
reformis yang terpengaruh dengan gerakan pembaharuan Islam di Timur Tengah yang dipelopori oleh Muhammad Abduh. Malah
orang-orang Islam di Kalimantan dan Sulawesi menganggap penubuhan Sarekat Islam sebagai langkah pertama ke arah melancarkan
perang suci terhadap orang asing.
2. Program sosioekonomi
Program sosioekonomi Sarekat Islam yang bertujuan untuk meninggikan taraf hidup rakyat Indonesia telah mendapat sokongan orang
ramai. Ahli-ahli biasa dalam Sarekat Islam menganggap penyertaan mereka sebagai jalan penyelesaian terhadap masalah
sosioekonomi mereka. Program sosioekonomi Sarekat Islam mendapat sokongan ramai kerana kehidupan rakyat Indonesia amat
terhimpit pada tahun-tahun 1913-1923 akibat Perang Dunia Pertama. Pada tahun 1916, Sarekat Islam telah mengkritik Belanda kerana
gagal meninggikan taraf hidup rakyat Indonesia. Keberanian Sarekat Islam telah menambahkan populariti parti tersebut. Dalam
bidang pendidikan, Sarekat Islam mendesak Belanda menghapuskan langkah-langkah diskriminasi terhadap kemasukan pelajar-
pelajar ke sekolah. Selain itu, Sarekat Islam mendesak Belanda melaksanakan program pelajaran wajib bagi mereka yang berumur 15
tahun ke bawah. Kerajaan Belanda juga didesak supaya mengadakan lebih banyak biasiswa untuk membolehkan lebih ramai belia
Indonesia melanjutkan pelajaran ke seberang laut. Dalam bidang ekonomi, kerajaan didesak supaya memiliknegarakan industri-
industri penting seperti besi, tekstil dan kertas. Sarekat Islam telah menuntut supaya dihapuskan buruh kanak-kanak serta buruh paksa
dan mengadakan lebih banyak klinik yang memberi rawatan percuma kepada rakyat Indonesia. Idea nasionalisme yang diperjuangkan
telah menarik sokongan ramai. Pada tahun 1918, Sarekat Islam mendesak Belanda menetapkan gaji minima dan tempoh masa kerja
yang maksima bagi pekerja.
3. Program politik
Program politik Sarekat Islam telah menarik sokongan ramai terutamanya nasionalis-nasionalis yang sememangnya memperjuangkan
kemerdekaan Indonesia. Sarekat Islam merupakan parti pertama yang memperjuangkan berkerajaan sendiri pada tahun 1916 dan
menuntut kemerdekaan pada tahun 1917. Dalam usaha untuk mencapai kemerdekaan, Sarekat Islam akan menggunakan kekerasan
sekiranya perlu. Sarekat Islam juga mendesak Belanda mengadakan lebih banyak Majlis Daerah dan meluaskan kuasa majlis
terutamanya Volksraad.
4. Ketokohan pemimpin
Ahli-ahli sejarah seperti Stainberg dan Penders mengatakan populariti Sarekat Islam berpunca daripada ketokohan pemimpin,
khususnya Omar Said Tjokroaminato. Beliau merupakan orang yang lantang berpidato dan berkarisma. Beliau telah mendedahkan
beberapa ketidakadilan di bawah pemerintahan Belanda yang perlu dihapuskan. Keberanian beliau telah menarik sokongan ramai.
Malah beliau dianggap sebagai Ratu Adil iaitu kemunculan pemimpin yang akan menghapuskan penderitaan dan menghalau orang
asing dari Indonesia. Selain itu, Sarekat Islam juga mempunyai pemimpin yang berkebolehan seperti Haji Agoes Salim, Abdul Muis,
Semaun, Darsono dan lain-lain lagi.
215
5. Tolak ansur Belanda
Di bawah Dasar Etika, Belanda bertoleransi terhadap pergerakan nasionalisme Indonesia sehingga tahun 1926. Toleransi Belanda
membolehkan Sarekat Islam berkembang dengan pesat. Pada tahun 1913, Belanda mengiktiraf cawangan-cawangan Sarekat Islam
dan pada tahun 1916, Belanda mengiktiraf Sarekat Islam pusat sebagai pertubuhan nasional. Sebelum tahun 1926, Belanda tidak
mempunyai pengalaman dan keupayaan dalam menghadapi parti-parti politik semasa perkembangan Sarekat Islam.
6. Parti pertama
Sarekat Islam merupakan parti pertama yang terbuka kepada semua lapisan rakyat Indonesia. Walaupun Budi Utomo ditubuhkan lebih
awal iaitu 20 Mei 1908, tetapi parti tersebut hanya terbuka kepada golongan intelek, pegawai kerajaan dan bangsawan Jawa.
7. Penyertaan ISDV
Kelab Sosial Demokratik Hindia (Indischa Social Democratischa Vereeninginp – ISDV) telah ditubuhkan pada 5 Mei 1914 oleh
Hendrick Sneeuliet. Pada tahun 1916, ISDV menyertai Sarekat Islam. Penyertaan ISDV telah menambahkan bilangan anggota Sarekat
Islam lebih-lebih lagi ISDV menguasai kesatuan sekerja.
Kemerosotan selepas tahun 1920
Walaupun ahli Sarekat Islam berjumlah 2.5 juta orang pada tahun 1919, tetapi keahliannya merosot menjelang 1920-an. Pada tahun
1928, ahlinya hanya tinggal 12 ribu orang.
1. Persaingan dengan Komunis
Dalam Sarekat Islam terdapat 2 golongan iaitu golongan yang berorientasikan Islam dan golongan yang berorientasikan Komunis.
Fahaman Komunis telah dibawa ke Indonesia oleh orang Belanda selepas penubuhan ISDV oleh Henderick Sneevliet pada 5 Mei
1914. Pada tahun 1916, ISDV menyertai Sarekat Islam. Ramai ahli Sarekat Islam terpengaruh dengan fahaman Komunis termasuk
Semaun dan Darsono. Menjelang tahun 1916, banyak cawangan Sarekat Islam telah diresapi fahaman Komunis. Semaun dan Darsono
telah berusaha untuk membawa aliran radikal ke dalam Sarekat Islam. Mereka mendapat tentangan daripada pemimpin yang
berorientasikan Islam iaitu Haji Agoes Salim dan Abdul Muis. Persaingan ini telah mengakibatkan perpecahan dalam Sarekat Islam.
Pada 10 Oktober 1920, Semaun dan Darsono telah menubuhkan Parti Komunis Indonesia (PKI). Mereka menjadikan Sarekat Islam
cawangan Semarang sebagai pusat kegiatan PKI. Dalam kongres Sarekat Islam pada tahun 1921, Agoes Salim melarang ahli Sarekat
Islam menjadi ahli parti ini. Arahan ini mengakibatkan golongan Komunis dan yang pro-Komunis keluar dari Sarekat Islam dan
menyertai PKI. Di kawasan bandar mereka menubuhkan cawangan PKI dan di kawasan luar bandar, mereka menubuhkan Sarekat
Islam Merah dan sejak tahun 1923 dikenali sebagai Sarekat Rakyat. PKI menjalankan propaganda memburukkan pemimpin Sarekat
Islam di mana mereka dituduh menyalahgunakan wang parti. Selain itu, Sarekat Islam juga dituduh sebagai parti golongan kapitalis
memandangkan majoriti pemimpinnya terdiri daripada kapitalis. Propaganda PKI telah menghilangkan keyakinan pengikut terhadap
pemimpin Sarekat Islam. Fahaman Komunis semakin merebak dan PKI telah mengambil alih kepimpinan gerakan nasionalisme
Indonesia sedangkan Sarekat Islam semakin merosot dari segi anggota dan pengaruh.
2. Pertentangan reformis/ortodoks
Pada tahun 1920-an, berlaku pertentangan antara golongan reformis dengan golongan ortodoks dalam Sarekat Islam. Golongan
ortodoks tidak mahu Sarekat Islam memperjuangkan politik, mereka mahukan Sarekat Islam memperjuangkan agama, ekonomi dan
sosial. Akibat pertentangan ini, golongan ortodoks keluar dari Sarekat Islam dan menyertai Nahdatul Ulama yang ditubuhkan pada
September 1926. Selain itu, terdapat sebahagian dari golongan reformis yang tidak mahu Sarekat Islam menumpukan perjuangan
dalam politik. Sejak tahun 1922, ramai antara mereka keluar dari Sarekat Islam dan menyertai Muhammadiah yang ditubuhkan pada
18 November 1912.
3. Cawangan B Sarekat Islam
Cawangan B Sarekat Islam yang radikal ditubuhkan di Jawa Barat pada tahun 1917 di bawah pimpinan Sosrokardono dan Haji Israel.
Pada tahun 1919, mereka melancarkan pemberontakan terhadap Belanda di Jawa Barat. Walau bagaimanapun, pemberontakan
tersebut berjaya dihancurkan oleh Belanda dan pemimpinnya ditangkap. Kegiatan cawangan B Sarekat Islam membimbangkan ahli-
ahli sederhana dalam Sarekat Islam. Mereka mula menganggap keahlian Sarekat Islam sebagai paspot ke arah kekacauan. Bagi
mengelakkan kekacauan dan tindakan Belanda, ramai antara mereka keluar dari Sarekat Islam.
4. Penubuhan Parti Nasional Indonesia (PNI)
Nasionalis-nasionalis sekular dalam Islam telah hilang keyakinan terhadap kemampuan Sarekat Islam dalam memperjuangkan
kemerdekaan. Akibatnya ramai antara mereka keluar dari Sarekat Islam menyertai PNI yang ditubuhkan pada 4 Jun 1927 oleh
Sukarno. Ketokohan Sukarno seperti program PNI telah menarik sokongan ramai. Sejak tahun 1927, PNI telah mengambilalih
kepimpinan gerakan nasionalisme Indonesia.
5. Tekanan Belanda
Sebelum tahun 1926, Belanda bertoleransi terhadap pergerakan nasionalisme Indonesia. Pemberontakan PKI pada 1926-1927 di Jawa
Barat dan Sumatera Tengah telah menyedarkan Belanda terhadap bahayanya parti politik ke atas pemerintahan Belanda. Akibatnya
sejak tahun 1926, Belanda mula menekan parti-parti politik. Tindakan Belanda sudah tentu menjejaskan perkembangan Sarekat Islam.
6. Perpecahan tahun 1930-an
Perpecahan yang berlaku dalam Sarekat Islam pada tahun 1930-an telah menambahkan kemerosotan parti tersebut. Pada tahun 1932,
seorang pemimpin Sarekat Islam, iaitu Dr. Sukirman telah keluar dari parti tersebut dan menubuhkan Parti Sarekat Islam Indonesia I.
Pada tahun 1937, Dr. Sukirman menyertai semula Sarekat Islam. Pada tahun 1938, beliau sekali lagi keluar dari Sarekat Islam dan
memperjuangkan Parti Sarekat Islam Indonesia I. Pada tahun 1940, sebarang pemimpin lagi keluar dari Sarekat Islam iaitu
Kurtosuwirdjo dan menubuhkan Parti Sarekat Islam Indonesia II.
Kesimpulan
Sungguhpun pengaruh Sarekat Islam telah pudar dalam tahun-tahun 1920-an, namun tidak dapat diragukan bahawa Sarekat Islam
telah memainkan peranan penting di peringkat awal pergerakan nasionalisme. Juga tidak dapat dinafikan bahawa Sarekat Islam
menjadi popular kepada penubuhan parti-parti politik yang lain di Indonesia.
Pembahagian dalam Pergerakan Nasionalisme Indonesia (1908-1942): parti politik dalam Indonesia
Pengenalan
216
Ahli-ahli sejarah bersetuju kebangkitan nasionalisme Indonesia bermula pada awal abad ke-20 serentak dengan perlaksanaan Dasar
Etika. Kebangkitan nasionalisme berpunca dari faktor-faktor luar dan faktor dalam. Perkembangan pelajaran Barat telah melahirkan elit-elit
politik yang telah terpengaruh dengan idea Barat. Penubuhan majlis-majlis terutamanya Volskraad dan kemajuan sistem perhubungan
memberi sumbangan terhadap kebangkitan nasionalisme. Penderitaan yang dialami di bawah pemerintahan Belanda menyedarkan rakyat
Indonesia untuk bangun memperjuangkan kemerdekaan. Kejayaan Jepun dalam Perang Rusia-Jepun (1904-1905) membangkitkan semangat
nasionalisme Indonesia. Perjuangan nasionalisme di negara-negara Asia terutamanya Kongres Kebangsaan India di bawah Mahatma Gandhi
telah mempengaruhi kebangkitan nasionalisme. J.D. Legga dalam bukunya “Indonesia” menegaskan pembahagian dan pertandingan
merupakan ciri utama nasionalisme Indonesia 1908-1942.
Parti-parti
1. Budi Utomo
• Hari: 20 Mei 1908
• Nama: Dr. Wahidin Sudiro Usodo
• Raden Soetomo, Raden Gunawan, Mangoenkusomo
• Terbuka kepada golongan intelek, pegawai kerajaan dan bangsawan Jawa.
• Memajukan kebudayaan dan pendidikan Jawa.
• Dianggap sebagai Jawa Centric dan tidak mempunyai tujuan politik sehingga tahun 1917.
• Sederhana.
• Tidak mendapat sokongan ramai kerana
a. Bukan parti orang ramai;
b. Kemunculan parti yang berorientasikan politik terutamanya Sarekat Islam.
• Pada tahun 1909, hanya 10 ribu orang ahli. Pada tahun 1917, Budi Utomo mencadangkan kerajaan berparlimen, sistem
perundangan yang seragam dan pengecualian agama serta hak dan peluang yang sama kepada seluruh rakyat Indonesia
dalam ekonomi dan sosial. Pada tahun 1935, Budi Utomo menyertai Persatuan Bangsa Indonesia untuk menubuhkan Parti
Indonesia Raya (PARINDRA).
2. Sarekat Islam
• September 1912
• Omar Said Tjokroaminato
• Haji Abbass Salim, Abdul Muis
• Terbuka kepada semua orang Islam.
• Dari segi politik, memperjuangkan berkerajaan sendiri dan kemerdekaan. Dari segi ekonomi, bertujuan untuk
meninggikan taraf hidup rakyat Indonesia. Dari segi agama, bertujuan menyebarkan ajaran Islam dan menyekat
perkembangan ajaran Kristian.
• Pada mulanya sederhana tetapi menjadi radikal selepas penyertaan ISDV.
• Mendapat sokongan sehingga tahun 1920. Keanggotaan pada tahun 1912: 60 ribu orang; 1916: 366 ribu orang; 1917:
800 ribu orang dan 1919: 2.5 juta orang. Namun sokongan mulai merosot sejak tahun 1920. Buktinya keanggotaannya
telah merosot menjadi 12 ribu orang sahaja pada tahun 1928.
3. Indische Partij (Parti Nasional Hindia)
• September 1912
• E.F.E. Douwes Dekker
• Tjipto Mangoenkusomo, Ki Hadjar Dewantoro
• Terbuka kepada semua tetapi yang menyertai majoriti daripada orang Indo-Belanda.
• Untuk mencapai kemerdekaan penuh Indonesia dalam tempoh yang singkat dan jika perlu melalui kekerasan.
• Radikal.
• Pada tahun 1913, ahlinya 1300 Indonesia dan 10000 orang Indo-Belanda. Tidak mencapai kejayaan kerana parti ini
diharamkan pada tahun 1913 dan pemimpinnya dibuang negeri ke Belanda.
4. Muhammadiah
• 18 November 1912
• Kijai Haji Ahmad Dahlan
• Kijai Haji Rasul
• Terbuka kepada semua orang Islam tetapi yang menyertai majoriti terdiri daripada golongan reformis yang terpengaruh
dengan gerakan pembaharuan Islam di Timur Tengah.
• Untuk menyebarkan ajaran Islam sejati dan menyekat perkembangan agama Kristian serta sekularisme Barat.
Muhammadiah menjalankan kerja-kerja kebajikan serta pendidikan. Mereka menguruskan masjid-masjid, sekolah-sekolah,
perpustakaan dan klinik.
• Sederhana.
• Pada mulanya tidak mendapat sokongan kerana populariti Sarekat Islam. Sarekat Islam merosot sejak tahun 1920-an
telah menyebabkan perkembangan Muhammadiah. Pada tahun 1925 – 4000 ahli; 1930 – 24000 ahli; 1935 – 43000 ahli dan
1938 – 250000 ahli. Pada tahun 1938, Muhammadiah menguruskan 834 masjid, 31 perpustakaan, 1774 sekolah dan
mempunyai mubaligh seramai 7630 orang.
5. Indische Social Democratische Vereeniging (ISDV)
• 5 Mei 1914
• Hendrick Sneevliet
• Bergsma, Brandstender, Semaun, Darsono
217
• Terbuka kepada semua rakyat Indonesia.
• Pada mulanya sosialisme, kemudiannya komunisme.
• Radikal.
• Tidak mendapat sokongan ramai. Pada tahun 1916, ISDV menyertai Sarekat Islam dan bertanggungjawab membawa
aliran radikal dan komunisme ke dalam Sarekat Islam. Pada tahun 1918, Hendrick Sneevliet dibuang negeri ke Belanda
menyebabkan pimpinan ISDV jatuh ke tangan Semaun dan Darsono.
6. Parti Komunis Indonesia (PKI)
• 10 Oktober 1920
• Semaun
• Darsono, Alimin, Musso, Tan Malaka
• Komunisme serta pembentukan sebuah negara Komunis yang akan dikenali sebagai Republik Komunis Soviet Indonesia.
• Radikal, militan dan revolusioner.
• Dasar anti-Belanda PKI menarik sokongan ramai. Di kawasan bandar, mereka menubuhkan cawangan PKI dan di
kawasan luar bandar, mereka menubuhkan Sarekat Islam Merah. Sejak tahun 1923 dikenali sebagai Sarekat Rakyat. Antara
tahun 1923-1926, PKI menganjurkan permogokan bagi melumpuhkan ekonomi dan politik supaya PKI mudah rampas
kuasa. Pada tahun 1926-1927, PKI menganjurkan pemberontakan di Jawa Barat dan Sumatera Tengah. Pihak Belanda
berjaya menghancurkan pemberontakan tersebut dan 13000 orang ditangkap. Beberapa orang dihukum bunuh, 4500
dipenjarakan dan selebihnya dibebaskan. PKI diharamkan.
7. Nahdatul Ulama
• September 1926
• Kijai Hasjim Asjari
• Kijai Haji Abdul Wahab Hasbullah, Kajai Haji Bisri
• Anggota: terbula kepada semua orang Islam tetapi yang menyertai majoriti terdiri daripada ulama-ulama luar bandar.
• Untuk menyebarkan ajaran Islam ortodoks dan menggalakkan pengikutnya mengikut salah satu daripada 4 mazhab
dalam Islam.
• Sederhana.
• Nahdatul Ulama menjalankan kerja-kerja kebajikan dan pendidikan. Mereka menguruskan masjid-masjid, sekolah-
sekolah ortodoks, membantu balu, anak yatim dan sebagainya. Parti ini terlibat dalam perdagangan. Pada tahun 1942,
terdapat 120 cawangan Nahdatul Ulama di Kalimantan dan Jawa.
8. Parti Nasional Indonesia (PNI)
• 4 Jun 1927
• Sukarno
• Sartono, Hatta, Sjahrir, Anwari
• Untuk mencapai kemerdekaan melalui perpaduan seluruh rakyat Indonesia.
• Radikal dan mengamalkan dasar tidak kerjasama.
• PNI berusaha untuk mengukuhkan kesatuan sekerja, memajukan syarikat kerjasama dan membantu pendidikan nasional.
Program PNI dan ketokohan Sukarno telah menarik sokongan ramai. Sejak tahun 1927, PNI telah mengambilalih
kepimpinan gerakan nasionalisme Indonesia. Pada 17 Disember 1927, PNI telah berjaya mewujudkan satu gabungan
nasionalis yang dikenali sebagai Pemuafakatan Perhimpunan Politik Kebangsaan Indonesia (PPPKI). Pada Mei 1929, PNI
mempunyai ahli seramai 10000 orang. Dasar anti-Belanda dan populariti PNI membimbangkan Belanda. Pada 24
Disember 1929, 7 orang pemimpin termasuk Sukarno ditangkap dan PNI diharamkan. Ahli-ahlinya menyertai parti-parti
lain yang wujud pada tahun 1930-an seperti Parti Rakyat Indonesia, Parti Indonesia dan PNI Baru.
9. Parti Rakyat Indonesia (PRI)
• 14 September 1930
• Muhammad Thabrani
• Raden Soetomo
• Untuk mencapai kemerdekaan Indonesia.
• Sederhana dan mengamalkan dasar kerjasama.
• Tidak dapat sokongan ramai kerana sikapnya yang sederhana sedangkan aliran nasionalisme masa itu radikal.
10. Parti Indonesia (PARTIDO)
• April 1931
• Sartono
• Sukarno
• Sama dengan PNI.
• Radikal dan tidak kerjasama dengan Belanda.
• Pada Jun 1933, terdapat 20 ribu orang ahli. Pada Ogos 1933, PARTIDO diharamkan dan pemimpinnya dipenjarakan.
11. Kelab Pendidikan Nasional Indonesia (PNI – Baru)
• Februari 1932
• Hatta
218
• Sjahrir
• Hanya terbuka kepada golongan intelek.
• Radikal dan tidak bekerjasama dengan Belanda.
• Tidak banyak mencapai kejayaan kerana diharamkan pada tahun 1934 dan pemimpinnya dibuang ke Belanda.
12. Parti Indonesia Raya (PARINDRA)
• Mei 1935
• Raden Soetomo
• Muhammad Husni Thamrin
• Mencapai kemerdekaan Indonesia.
• Sederhana dan mengamalkan kerjasama dengan Belanda.
• Perkembangan: Parti ini memajukan Syarikat Kerjasama Petani, menubuhkan sebuah bank untuk membekalkan kredit
dengan syarat-syarat berpatutan, menubuhkan asrama untuk golongan pekerja dan mengambil langkah untuk membasmi
buta huruf. Parti ini dapat sokongan ramai akibat tindakan Belanda yang menekan parti-parti radikal yang tidak bekerjama
dengan Belanda tetapi membenarkan kegiatan parti-parti sederhana yang bekerjasama dengan Belanda.
13. Gerakan Rakyat Indonesia (GERINDO)
• April 1937
• Amir Syarifuddin
• Muhammad Yamin
• Terbuka kepada semua rakyat.
• Untuk mencapai kemerdekaan Indonesia.
• Radikal dan pura-pura memberi kerjasama.
• GERINDO ditubuhkan selepas kegagalan Rayuan Suetardjo pada tahun 1937. Suetardjo Kartohadikusomo, seorang ahli
Volksraad, tidak puas hati denga diskriminasi Belanda dan perkembangan perlembagaan yang lembap. Pada Julai 1936,
beliau telah mengemukakan rayuan untuk mengadakan satu persidangan Volksraad bagi membincangkan autonomi
Indonesia dalam Kesatuan Indonesia Belanda. Rayuan beliau diluluskan oleh Volksraad. Pada September 1936, Kerajaan
Belanda membatalkan kelulusan tersebut.
14. Gabungan Politik Indonesia (GAPI)
• Mei 1939
• Amir Syarifuddin dari GERINDO, Muhammad Husni Thamrin dari PARINDRA, Abi Kusno dari Parti Sarekat Islam
• Anggota: anggota parti yang menyertai GAPI
• Perjuangan:
− Menuntut hak, menentukan nasib sendiri bagi Indonesia.
− Perpaduan nasional berdasarkan demokrasi politik, ekonomi dan sosial.
− Menuntut sebuah parlimen yang dipilih secara demokratik.
− Perpaduan erat Indonesia-Belanda bagi menghadapi ancaman Fascist Dunia.
• Perkembangan:
Pada Disember 1939, GAPI berjaya menganjurkan Kongres Rakyat Indonesia I di Jakarta yang dihadiri oleh 90 pertubuhan
nasionalis. Kongres tersebut mencapai beberapa persetujuan:
− Perpaduan di antara semua pertubuhan nasionalis dititikberatkan.
− Bahasa Indonesia sebagai bahasa rasmi.
− Bendera merah-putih sebagai bendera kebangsaan dan lagu “Indonesia Raya” sebagai lagu kebangsaan.
15. Majlis Rakyat Indonesia
Kegagalan rayuan Wiwoho yang mengulangi rayuan Soetardjo untuk menuntut kuasa Indonesia telah mengecewakan nasionalis-
nasionalis. Pada 13 dan 14 September 1941, Kongres Rakyat Indonesia II diadakan di Jogjakarta. Kongres tersebut telah mencapai
keputusan untuk menubuhkan Majlis Rakyat Indonesia yang akan diwakili oleh seluruh Indonesia. Walau bagaimanapun, majlis ini
tidak mencapai kejayaan akibat serangan Jepun sejak tahun 1942.
Sebab-sebab
1. Perbezaan ideologi
Perbezaan ideologi merupakan faktor utama yang mengakibatkan perpecahan dalam pergerakan nasionalisme Indonesia 1908-1942. Dalam
pergerakan nasionalisme, terdapat 3 aliran utama iaitu Islam, Komunis dan sekular. Parti-parti seperti Sarekat Islam dan Muhammadiah
memperjuangkan pembaharuan Islam kerana terpengaruh dengan gerakan reformasi Islam di Timur Tengah yang dipelopori oleh Muhammad
Abdul. Parti-parti memperjuangkan Islam serta penubuhan negara yang berlandaskan undang-undang Islam. Nahdatul Ulama yang dianggotai
oleh ulama ortodoks memperjuangkan Islam tradisional. Indische Partij dan ISDV memperjuangkan sosialisme serta pembentukan negara
sosialis. PKI pula memperjuangkan Komunisme serta pembentukan negara Komunis yang dikenali sebagai Republik Komunis Soviet
Indonesia. Parti-parti yang wujud sejak tahun 1927 seperti PNI, PARTIDO dan PARINDRA memperjuangkan sekularisme. Parti-parti ini
mengamalkan pendekatan Indonesia Centric dan menolak perjuangan Islam serta Komunis. Perbezaan ideologi memecahbelahkan gerakan
nasionalisme Indonesia. Contoh yang jelas ialah persaingan antara Komunis dan Islam telah mengakibatkan perpecahan Srekat Islam.
2. Bentuk perjuangan
Bentuk perjuangan/cara-cara mengusir Belanda berbeza antara parti-parti Indonesia. PKI menggunakan taktik militan, radikal dan
revolusioner. Pada tahun 1926-1927, PKI menganjurkan pemberontakan di Jawa Barat dan Sumatera Tengah. Parti-parti radikal seperti PNI,
219
PARTIDO, ISDV dan sebagainya; parti-parti sederhana seperti GERINDO, PARINDRA, Nahdatul Ulama, Parti Rakyat Indonesia dan
sebagainya; parti yang mengamalkan dasar tidak kerjasama dengan Belanda seperti PNI, PNI-Baru, PARTIDO dan sebagainya; parti yang
mengamalkan dasar bekerjasama dengan Belanda seperti PARINDRA. Walaupun corak perjuangan berbeza, tetapi matlamat parti-parti ini
adakan sama, iaitu mmperjuangkan kemerdekaan Indonesia.
3. Apa yang diperjuangkan
Apa yang diperjuangkan oleh setiap parti juga mengakibatkan perpecahan dalam pergerakan nasionalisme Indonesia. Terdapat parti yang
memperjuangkan kebudayaan dan pendidikan seperti Budi Utomo. Terdapat juga parti yang hanya memperjuangkan Islam seperti Sarekat
Islam, Muhammadiah dan Nahdatul Ulama. PKI pula memperjuangkan ideologi Komunis manakala ISDV memperjuangkan ideologi
sosialisme pada peringkat awal. Terdapat juga parti-parti yang memperjuangkan kepentingan dari segi politik misalnya ISDV, PKI dan
Indische Partij. Malah, parti-parti seperti PNI dan GAPI juga memperjuangkan kepentingan dari segi ekonomi dan sosial selain dari politik.
4. Keanggotaan
Bukan semua parti terbuka kepada semua rakyat Indonesia. Terdapat parti-parti yang hanya terbuka kepada golongan tertentu. Sebagai
contoh, Budi Utomo terbuka kepada golongan intelek, pegawia kerajaan dan bangsawan Jawa. Sarekat Islam, Muhammadiah dan Nahdatul
Ulama pula terbuka kepada golongan Islam. PNI-Baru pula terbuka kepada golongan intelek. Terdapat juga parti yang terbuka kepada semua
golongan lapisan masyarakat seperti PKI, PNI, PRI, PARIDRA, GERINDO.
5. Perbezaan etnik
Indonesia terdiri daripada 13667 buah pulau dengan 366 suku kaum. Perbezaan etnik juga mengakibatkan perpecahan dalam gerakan
nasionalisme Indonesia. Parti yang awal ditubuhkan iaitu Budi Utomo dianggap sebagai Jawa Centric kerana parti ini hanya terbuka kepada
golongan intelek, pegawai kerajaan dan bangsawan Jawa. Antara lain, parti ini memperjuangkan kebudayaan dan pendidikan Jawa.
Penduduk-penduduk di pulau luar mahu mengekalkan identiti etnik dan kebudayaan mereka. Mereka tidak mahu nasionalisme Indonesia
dikuasai oleh orang Jawa. J.F. Cady dalam bukunya “South East Asia: It’s Historical Development” menegaskan penduduk pulau luar
sememangnya anti Jawa sejak turun-temurun. Akibatnya, lahirnya pertubuhan tempatan seperti Sarekat Ambun (1920), Sarekat Sunda (1914)
dan Sarekat Sumatera (1918).
6. Konflik pemimpin
Konflik yang berlaku antara pemimpin mengakibatkan perpecahan nasionalisme Indonesia. Biasanya, pengikut-pengikut akan mengikut
tindakan pemimpin-pemimpin mereka. Sebagai contoh, konflik antara Semaun dan Darsono dengan Haji Agoes Salim dan Abdul Muis telah
menyebabkan perpecahan dalam Sarekat Islam. Semaun dan Darsono serta penyokong mereka keluar dari Sarekat Islam dan meneruskan
perjuangan dalam PKI. Konflik antara pemimpin juga mengakibatkan wujudnya parti-parti baru. Sebagai contoh, konflik antara Sukarno dan
Hatta menyebabkan Hatta menubuhkan Kelab Pendidikan Nasional Indonesia (PNI-Baru) manakala Sukarno menyertai PARTIDO yang
ditubuhkan oleh Sartono.
7. Dasar Belanda
Dasar Belanda yang tidak konsisten antara tahun 1908-1942 juga merupakan faktor yang mengakibatkan perpecahan dalam nasionalisme
Indonesia. Antara tahun 1904-1926, Belanda bertoleransi terhadap pergerakan nasionalisme Indonesia. Langkah ini diambil selaras dengan
perlaksanaan Dasar Etika yang bertujuan untuk memberi latihan dan pengalaman pentadbiran kepada rakyat Indonesia. Pemberontakan PKI
1926-1927 telah mengakibatkan penubuhan dasar Belanda terhadap gerakan nasionalisme. Antara tahun 1927-1934, Belanda menekan parti-
parti politik. Selepas tahun 1934, dasar Belanda ialah menekan parti-parti radikal yang tidak bekerjasama dengan Belanda tetapi
membenarkan kegiatan parti-parti yang bekerjasama dengan Belanda.
8. Pengaruh luar
Pengaruh luar yang diterima oleh parti-parti Indonesia telah mencorak perjuangan mereka. Sarekat Islam dan Muhammadiah mendapat
pengaruh dari gerakan reformis Islam di Timur Tengah dan Muhammad Abduh. Indische Partij dan ISDV pula mendapat pengaruh dari Parti
Komunis Rusia. PNI dapat pengaruh daripada perjuangan Kongres Kebangsaan India pemimpin Mahatma Gandhi, terutamanya dasar tidak
bekerjasama dengan penjajah.
9. Pendidikan pemimpin
Pendidikan yang diterima oleh pemimpin juga mencorakan parti mereka. Misalnya Abdul Muis dan Kijai Ahmad Dahlan menerima
pendidikan bercorak agama Islam. Maka perjuangan mereka lebih cenderung ke arah Islam. Sementara Hatta dan Sukarno pula menerima
pendidikan yang berbentuk sekular. Oleh itu, perjuangan mereka lebih berbentuk sekularisme.
Kesan Pendudukan Jepun Terhadap Nasionalisme Indonesia
Pengenalan
Jepun mula menyerang Indonesia pada 14 Februari 1942 dan berjaya menguasainya pada 9 Mac 1942 apabila ketua turus tentera Berikat
Leftenan Jeneral Ter Poorten menyerah kalah kepada panglima tentera Jepun, Immamura Hitoshi. Selepas menguasai Indonesia, Jepun
membahagikan pentadbiran kepada 3 unit iaitu Sumatera, Jawa dan Madura, Kalimantan dan Indonesia Timur. Jepun mengekalkan
pentadbiran asas Belanda dan memerintah melalui elit-elit yang berpengaruh seperti golongan priyayi di Jawa. Dalam menjalankan
pentadbiran, Jepun mempunyai matlamatnya iaitu menghapuskan pengaruh Barat di kalangan rakyat Indonesia dan mengeksploitasikan
penduduk dan sumber Indonesia untuk kepentingan negeri Jepun. Jepun memerintah Indonesia sehingga 15 Ogos 1945. Walaupun
pendudukan Jepun berlangsung hanya 3 ½ tahun, tetapi ianya telah meninggalkan pelbagai kesan terutamanya terhadap perkembangan
220
nasionalisme Indonesia. J.M. Kahin dalam bukunya “Nationalism dan Revolution In Indonesia” mendakwa pendudukan Jepun telah
mengukuhkan semangat nasionalisme dan mempercepatkan proses pencapaian kemerdekaan.
Kesan-kesan
1. Kekalahan Belanda
Kekalahan Beland begitu mudah telah menjatuhkan maruah Belanda, lebih-lebih lagi Belanda tidak memperlihatkan semangat untuk
menentang Jepun. Cara mereka diusir oleh Jepun dan cara orang tawanan dilayan oleh Jepun telah menjatuhkan lagi maruah Belanda. Dalam
tempoh 6 bulan selepas menduduki Indonesia, semua orang Belanda yang masih berada di Indonesia telah dipenjarakan. Kekalahan ini telah
melenyapkan “mitos superioriti” yang dianggap kuasa Barat sukar dikalahkan. Kekalahan Belanda juga menghilangkan keyakinan rakyat
tempatan terhadap kebolehan Belanda kerana Belanda gagal melindungi Indonesia. Perkembangan ini menyedarkan rakyat Indonesia bahawa
mereka juga mampu mengalahkan Belanda. Akibatnya, perasaan anti penjajah khususnya anti-Belanda bertambah di kalangan rakyat
Indonesia.
2. Pembebasan nasionalis
Selepas menguasai Indonesia, Jepun telah membebaskan nasionalis-nasionalis yang telah dipenjarakan oleh Belanda. Antara mereka ialah
Sukarno, Hatta, Shahrir, Amir Syarifuddin, Sartono dan lain-lain lagi. Pembebasan nasionalis membolehkan perjuangan ke arah kemerdekaan
diteruskan sama ada melalui kerjasama dengan Jepun seperti Sukarno atau Hatta atau melalui gerakan bawah tanah seperti Shahrir dan Amir
Syarifuddin. Walaupun tindakan Jepun membebaskan nasionalis bertujuan mendapat sokongan nasionalis dalam usaha untuk mengekal dan
mengukuhkan kedudukan Jepun tetapi langkah tersebut telah menguntungkan perjuangan nasionalisme Indonesia.
3. Kerjasama Jepun dengan nasionalis
Dalam menjalankan pentadbiran, Jepun bekerjasama dengan nasionalis dengan tujuan untuk mendapat sokongan nasionalis dalam usaha
untuk mengeksploitasikan penduduk serta sumber Indonesia bagi kepentingan negeri Jepun. Nasionalis seperti Sukarno dan Hatta telah diberi
kebebasan bergerak dan berpidato ke seluruh Indonesia. Kesempatan ini digunakan oleh nasionalis untuk menanamkan semangat kebangsaan
di kalangan rakyat Indonesia, khususnya perasaan anti penjajah iaitu anti-Jepun dan anti-Belanda.
4. Peluang pentadbiran
Kekalahan Belanda telah meninggalkan kekosngan jawatan dalam pentadbiran. Oleh sebab Jepun kekurangan pegawai pentadbir, maka
rakyat Indonesia yang terpelajar telah dilantik memegang jawatan-jawatan dalam pentadbiran. Pengalaman dalam pentadbiran telah memberi
keyakinan diri serta kesedaran terhadap kemampuan mereka untuk mentadbir negeri sendiri. Selain itu, terdapat pegawai-pegawai Indonesia
yang berselindung di sebalik jawatan mereka dalam memperjuangkan nasionalisme Indonesia.
5. Bahasa, bendera dan lagu
Dalam usaha untuk menghapuskan pengaruh Barat, Jepun telah mengharamkan penggunaan bahasa Barat khususnya Bahasa Inggeris dan
Bahasa Belanda. Penggunaan Bahasa Jepun digalakkan. Oleh sebab Bahasa Jepun tidak difahami oleh kebanyakan rakyat Indonesia, maka
penggunaan Bahasa Indonesia sebagai bahasa kebangsaan dipertingkatkan. Langkah tersebut telah mewujudkan perpaduan di kalangan rakyat
seluruh Indonesia. Tindakan Jepun membenarkan kibaran bendera merah-putih sebagai bendera kebangsaan dan nyanyian lagu “Indonesia
Raya” sebagai lagu kebangsaan telah mengukuhkan lagu semangat nasionalisme rakyat Indoensia.
6. Penderitaan
Pendudukan Jepun telah menimbulkan pelbagai penderitaan kepada rakyat Indonesia terutamanya golongan petani. Semasa pendudukan
Jepun, rakyat Indonesia menghadapi kebuluran barangan pengguna, penyakit, inflasi, kezaliman Jepun dan sebagainya. Petani Indonesia telah
dipaksa menjual padi mereka kepada pihak Jepun dengan harga yang terlalu rendah dari harga pasaran. Semasa pendudukan Jepun, ramai
rakyat Indonesia dijadikan buruh paksa. Sekurang-kurangnya 200 ribu orang buruh paksa dihantar ke sempadan Siam-Myanmar dan New
Guinea. Kekurangan makanan dan penyakit telah menyebabkan ramai buruh paksa meninggal dunia. Ekonomi Indonesia mengalami
kemelesetan. Peredaran wang kertas yang tidak terkawal dan kekurangan barangan pengguna telah mengakibatkan berlakunya inflasi. Pada
tahun 1945, nilai mata wang Jepun hanya 2.5% nilai mukanya. Eksport Indonesia mengalami kemerosotan kerana terputus dengan pasaran
antarabangsa. Jepun mengharamkan eksport kecuali ke negeri Jepun. Pengeluaran hasil juga semakin merosot semasa pendudukan Jepun.
Sebagai contoh, pengeluaran getah tahun 1943 hanya 1/3 pengeluaran tahun 1941. Pengeluaran teh pada tahun 1943 hanya 1/3 pengeluaran
tahun 1941. Pada mulanya kedatangan Jepun dianggap sebagai kedatangan pembebas yang akan membebaskan Indonesia daripada penjajahan
Belanda. Apa yang berlaku sebenarnya ialah penjajahan Belanda di gantikan dengan penjajahan Jepun. Malah penjajahan Jepun lebih kejam
daripada penjajahan Belanda terutamanya kezaliman polis rahsia Jepun Kempetai, Tekkikan dan Toko. Perkembangan ini menjejaskan rakyat
Indonesia untuk bangun menghapuskan semula bentuk penjajahan mereka sama ada penjajahan Barat ataupu Timur. Kezaliman Jepun dan
kemerosotan taraf hidup telah menguatkan keazaman rakyat Indonesia untuk bangun memperjuangkan kemerdekaan.
7. Anti-Belanda
Pendudukan Jepun telah mengakibatkan bertambahnya perasaan anti-Belanda di kalangan rakyat Indonesia. Buktinya rakyat Indonesia telah
menentang pemerintahan semula Belanda selepas kekalahan Jepun pada 15 Ogos 1945. Selama 5 tahun berlaku revolusi iaitu kebangkitan
Indonesia menentang Belanda.
8. Janji Jepun
Pada 7 September 1944, Perdana Menteri Jepun Koiso telah berjanji akan memberi kemerdekaan kepada Indonesia pada tempoh yang
singkat. Janji Jepun telah menambahkan lagi semangat nasionalisme kerana sebelumnya Belanda tidak pernah berjanji akan memberi
kemerdekaan kepada rakyat Indonesia. Pada 1 Mac 1945, Badan Penyelidikan Usaha Persiapan Kemerdekaan Indonesia (BPUPKI)
ditubuhkan untuk merancang kemerdekaan Indonesia. Pada 1 Jun 1945, Sukarno telah menyampaikan pidatonya kepada badan-badan ini dan
pidato tersebut mengandungi 5 pancasila iaitu nasionalisme, internasionalisme, demokrasi, keadilan sosial dan ketuhanan. Pada 7 Ogos 1945,
221
Jawatankuasa Persiapan Kemerdekaan Indonesia ditubuhkan bagi menggantikan BPUPKI. Pada 8 Ogos 1945, Sukarno dan Hatta telah
berangkat ke Saigon untuk merundingkan kemerdekaan Indonesia dengan panglima tentera Jepun bagi Asia Tenggara – Marshall Terauchi.
Pada 11 Ogos 1945, Jepun bersetuju memberi kemerdekaan kepada Indonesia pada 24 Ogos 1945. Perkembangan ini sudah tenti memberi
sumbangan terhadap perkembangan nasionalisme Indonesia.
9. Pertubuhan
Pertubuhan-pertubuhan yang wujud semasa pendudukan Jepun telah beri sumbangan terhadap perkembangan nasionalisme Indonesia.
a. Pusat Tenaga Rakyat (PUTERA)
PUTERA ditubuhkan pada 9 Mac 1943. PUTERA dipimpin oleh Sukarno sebagai Presiden dan Hatta sebagai Timbalan Presiden. PUTERA
merupakan gabungan nasionalis Indonesia. Jepun menubuhkan PUTERA dengan tujuan untuk mengawal nasionalis supaya tidak
menjalankan kegiatan anti-Jepun. Walau bagaiamanapun, penubuhannya telah mewujudkan perpaduan di kalangan nasionalis dalam
memperjuangkan kemerdekaan Indonesia. G.M. Kakin dalam bukunya “Nationalism and Revolution In Indonesia” mendakwa penubuhan
PUTERA telah menambahkan kesedaran politik dan mengukuhkan keazaman rakyat Indonesia untuk capai kemerdekaan.
b. PETA
Tentera Sukarela Pembela Tanahair (PETA) ditubuhkan pada September 1943. PETA dipimpin oleh pegawai-pegawai Indonesia tetapi
menerima latihan tentera daripada pihak Jepun. Jepun menubuhkan PETA dengan tujuan menggunakan anggota PETA bagi menentang
kemaraan tentera Berikat kerana Jepun menyedari kekuatan tenteranya tidak mencukupi untuk mempertahankan Indonesua. Menjelang Jun
1945, terdapat 120 ribu anggota PETA. Mereka telah menjadi tulang belakang Tentera Revolusi Indonesia yang menentang pemerintahan
semula selepas kekalahan Jepun pada 15 Ogos 1945. Anggota-anggota PETA telah ditanam semangat anti penjajahan khususnya anti-Belanda
dan Jepun akibat propaganda nasionalis-nasionalis.
c. Pertubuhan Belia dan Pelajar
Dalam usaha untuk mengawal belia-belia serta pelajar-pelajar daripada menjalankan kegiatan anti-Jepun, beberapa pertubuhan belia dan
pelajar telah ditubuhkan oleh pihak Jepun. Antaranya ialah Seinendan, Gakutotai, Barisan Pelopor dan Angkatan Muda. Belia-belia dan
pelajar-pelajar dalam pertubuhan-pertubuhan telah diberi Indoktrinasi politik dan latihan tentera. Pada September 1944, Jepun menubuhkan
Asrama Indonesia mereka di Jakarta dan Surabayau. Nasionalis-nasionalis seperti Sukarno dan Hatta telah dijemput untuk memberi ceramah
kepada pelajar-pelajar Asrama Indonesia merdeka serta ahli-ahli Pertubuhan Belia dan Pelajar. Kesempatan ini digunakan oleh nasionalis-
nasionalis untuk menanamkan semangat nasionalisme di kalangan belia dan pelajar.
d. Masjumi
Majlis Seluruh Muslimin Indonesia (Masjumi) telah ditubuhkan pada Oktober 1943. Masjumi merupakan gabungan badan-badan Islam
seperti Muhammadiah, Nahdatul Ulama dan Parti Sarekat Islam. Jepun menubuhkan Masjumi dengan tujuan untuk dapat sokongan orang-
orang Islam serta menyebarkan semangat anti-Belanda di kalangan rakyat Indonesia melalui agama. Di bawah Masjumi, Jepun berjanji akan
bantu orang-orang Islam menunaikan fardu Haji, mencetak al-Quran, mendirikan universiti Islam dan sebagainya. Penubuhan Masjumi
mewujudkan perpaduan di kalangan rakyat Indonesia lebih-lebih lagi majoriti rakyat Indonesia terdiri daripada orang Islam.
Kesimpulan
Jepun menyerah kalah pada 15 Ogos 1945 berikutan dengan peristiwa pengeboman Hiroshima dan Nagasaki. Nasionalis-nasionalis muda
seperti Adam Malik, Pandu Wiguine dan Chairil Salleh bimbang Belanda yang akan kembali memerintah Indonesia tidak akan mengiktiraf
kemerdekaan yang telah dipersetujui oleh Jepun. Akibatnya, mereka telah “menculik” Sukarno dan mendakwa beliau mengisytiharkan
kemerdekaan di Rengas Dengkelok pada 17 Ogos 1945. Belanda yang kembali memerintah Indonesia tidak mengiktiraf kemerdekaan
tersebut. Akibatnya berlaku zaman revolusi iaitu kebangkitan rakyat Indonesia menentang Belanda hampir 5 tahun. Campur tangan PBB
telah memaksa Belanda mengiktiraf kemerdekaan Indonesia pada 27 Disember 1949.
Perjuangan Kemerdekaan Indonesia
Setelah Jepun menyerahkan dan meninggalkan Indonesia, pada 29 September 1945, tentera British di bawah
perintah Jeneral Christison mendarat di Jakarta. Pasukan itu merupakan unit pertama mewakili tentera berikat
terutamanya bagi pihak Belanda. Tujuan unit tersebut ialah untuk membantu pentadbir-pentadbir Belanda bagi
memulihkan pemerintahan Belanda di Indonesia. Tidak lama selepas mendarat, ia diikuti oleh unit tentera Belanda.
Sementara itu pihak Belanda telah cuba mengadakan perundingan dengan Republik Indonesia pimpinan Sukarno.
Dr. Van Mook sebagai wakil Kerajaan Belanda tidak menerima Sukarno sebagai wakil Indonesia kerana dianggap
bersuhabat dengan Jepun. Sebagai jalan tengah maka Sutan Shahrir yang disifat lebih sederhana ditugaskan berunding
dengan pihak Belanda. Perundingan menghadapi jalan buntu kerana Sutan Shahrir menuntut supaya pihak Belanda
mengiktiraf Republik Indonesia.
Kemaraan tentera British telah disalahertikan oleh orang Indonesia akibatnya tentera British menerima tentangan.
Apabila tentera Belanda pula mengambil bahagian menyebabkan orang Indonesia mengambil keputusan akan menentang
tentera British dan Belanda demi mempertahankan kemerdekaan Indonesia yang telah diumumkan itu. Dengan penentangan
itu, maka bermula Zaman Revolusi Indonesia.
Pada awal Oktober 1945, berlaku pertempuran yang sengit antara tentera British dengan tentera revolusi.
Pemerintah tentera British iaitu Jeneral Mallaby telah terkorban setelah berjaya menduduki Surabaya. Kematian Jeneral
Mallaby merupakan satu tamparan hebat kepada Inggeris. Tentera British menghadapi tindak balas dari tentera Revolusi
Indonesia. Hanya dengan campur tangan Sukarno, kemusnahan yang lebih buruk yang mungkin dihadapi oleh tentera
British dapat dielakkan. Pihak Inggeris sedar selama ini mereka menerima keterangan yang tidak betul mengenai kedudukan
Indonesia. Apa yang dilihat bahawa seluruh rakyat Indonesia bersama-sama dengan kerajaan dan turut berjuang dalam
revolusi walaupun mereka kekurangan dalam serba-serbi. Sebelum tercebur lebih jauh dalam revolusi Indonesia maka
tentera British akan ditarik keluar dari Indonesia yang dijadualkan pada 10 November 1946.
222
Republik Indonesia pimpinan Sukarno terus berusaha agar perundingan dapat diadakan dengan Belanda
supaya dihentikan pertempuran yang menumpahkan darah. Oleh itu, Sutan Shahrir sebagai Perdana Menteri terus
mengadakan perbincangan dengan Van Mook kemudian dengan Kerajaan Belanda di Holland. Dalam bulan April 1946,
perundingan itu gagal kerana Sutan Shahrir tidak dapat menerima syarat Belanda yang hanya mengakui kekuasaan
Republik Indonesia ke atas Jawa dan Madura.
Repulik Indonesia ketika ini dalam keadaan tidak mentap kerana selain tidak mendapat pengiktirafan Belanda juga
disebabkan oleh ancaman dari pertubuhan-pertubuhan yang tidak begitu bersetuju dengan sikap republik yang mengadakan
perundingan dengan Belanda. Dalam bulan Jun 1946, golongan komunis pimpinan Tan Malaka telah melakukan satu
percubaan rampasan kuasa. Mereka telah mencuba menculik Shahrir dan beberapa rakannya yang lain. Percubaan Tan
Malaka itu telah dipatahkan oleh republik. Selain komunis terdapat pula pertubuhan persatuan perjuangan, gabungan
beberapa buah parti politik, turut menentang tindakan republik itu.
Sebelum tentera British meninggalkan Indonesia satu perjanjian telah ditandatangani antara Republik Indonesia
dengan Belanda pada 15 November 1946, dinamakan Perjanjian Ligardjati. Antara syarat-syarat perjanjian ialah:
1. Belanda mengakui Repulik Indonesia sebagai kuasa de facto di daerah Madura, Jawa dan Sumatera.
2. Pembentukan Republik Persekutuan Negeri-negeri Bersatu Indonesia yang merangkumi Hindia Timur Belanda.
3. Republik Indonesia dikehendaki bersama-sama dengan negeri Belanda dan negeri lain jajahan Belanda di Laut
Caribean menjadi satu pakatan dengan memakai nama Persatuan Indonesia Belanda.
4. Pemulangan semula harta-benda Belanda kepada yang punya.
Selain perkra-perkara di atas, terdapat beberapa perkara yang lain dipersetujui antara dua pihak. Antaranya
negara baru Republik Indonesia hendaklah membuat jaminan kepada pelabur-pelabur Belanda di Indonesia dan kaki tangan
Belanda, terus mengadakan hubungan baik dengan negeri Belanda dan mengambil alih hutang-hutang Belanda yang
berjumlah 4300 juta guilders. Dari jumlah itu, 1291 juta merupakan hutang luar negeri yang mesti dibayar dengan mata
wang asing.
Tidak lama selepas itu iaitu pada bulan Disember 1946, pemerintah Belanda menubuhkan satu negara
“Persekutuan” yang menyatukan wilayah-wilayah Timur termasuk Bali dan Sulawesi.
Perjanjian Linggardjati telah menjejaskan kedudukan Perdana Menteri Shahrir yang menerima perjanjian itu. Hal
ini disebabkan oleh perjanjian itu tidak mendapat persetujuan penuh dari orang Indonesia malah mendapat tentangan hebat
dari Parti Masjumi, PNI dan golongan komunis. Selain itu, pihak Belanda sendiri telah mengenakan tekanan-tekanan politik
dan tuntutan-tuntutan yang sukar untuk dilaksanakan oleh Shahrir. Oleh sebab masalah-masalah tersebut menyebabkan
Shahrir meletakkan jawatan dan dengan ini memberi peluang kepada Amir Syarifuddin menjadi Perdana Menteri dan
membentuk kabinet pada 3 Julai 1947.
Kabinet Amir juga tidak dapat bertahan lama kerana adanya tentangan dari Parti Masjumi dan menghadapi banyak
krisis terutama dengan Belanda. Keadaan ini akhirnya melemahkan kedudukan Amir sendiri. Ketika ini hubungan Belanda-
Republik Indonesia dalam keadaan genting terutama sifat Sukarno yang tidak percaya kepada janji-janji Belanda. Oleh
sebab dipengaruhi oleh perasaan bimbang menyebabkan pada Julai 1947 pihak Belanda telah melancarkan “Tindakan
Tentera” terhadap Republik Indonesia yang telah menampakkan sikap tidak mahu bekerjasama. Pihak Belanda memberi
alasan bahawa tindakannya itu disebabkan adanya ancaman komunis dan keadaan kacau-bilau dalam negeri. Belanda telah
berjaya menawan bahagian Barat dan Timur Jawa serta bahagian Timur dan Selatan Sumatera yang kaya dengan minyak.
Tindakan tentera oleh Belanda telah mendapat perhatian antarabangsa. Oleh sebab itu, pada Ogos 1947, Majlis
Keselamatan PBB telah mengesyorkan satu gejatan senjata. Seterusnya atas dya usaha Belgium, Australia dan Amerika
Syarikat telah diadakan perundingan antara Republik Indonesia dengan Belanda pada 17 Januari 1948 di atas kapal perang
Amerika bernama Renville. Wakil Belgium telah diamanahkan mewakili pihak Belanda sementara wakil Australia mewakili
Republik Indonesia. Mengikut perjanjian tersebut, Republik Indonesia hanya dihadkan kepada Jawa Tengah dan beberapa
bahagian Sumatera. Belanda dan Republik Indonesia bersetuju bekerjasama dengan kerajaan-kerajaan lain di Indonesia
iaitu Persekutuan Negeri-negeri Bersatu.
Seperti Perjanjian Linggardjati, perjanjian yang baru itu juga tidak memberi apa-apa erti kepada Indonesia. Pihak
“Persekutuan” tetap menentang Republik Indonesia kerana mereka bimbang orang Jawa yang merupakan setengah dari
jumlah penduduk seluruh Indonesia, akan lebih berkuasa. Pihak Belanda yang mengetahui hal ini terus menakut-nakutkan
pihak “Persekutuan” akan keburukan yang akan diterima jika mereka bersatu atau bekerjasama dengan pihak republik.
Belanda memang mencari jalan untuk memecahkan perpaduan di kalangan orang Indonesia.
Bagi pihak Belanda halangan besar ialah pihak Republik. Belanda sedar bahawa mereka tidak akan dapat
kerjasama dan tolak ansur dari Sukarno dan pemimpin nasionalis yang lain terutama dari golongan komunis. Keadaan ini
mempengaruhi pihak Belanda bersiap sedia untuk melancarkan tindakan tentera sekali lagi.
Ketika ini pemimpin PKI secara sulit telah merancang untuk mengadakan satu revolusi yang bertujuan untuk
menumbangkan Perdana Menteri Muhammad Hatta. Mereka menentang Hatta kerana beliau cuba melaksanakan
persetujuan yang telah dicapai dalam Perjanjian Renville terutama mengenai pengunduran tentera Republik Indonesi dari
kawasan Belanda. Hatta cuba mengadakan perundingan dengan Fronk Demokratik Rakyat (FDR) pimpinan Amir yang
terdiri daripada anggota PKI dan sosialis tetapi gagal.
Akhirnya pada 18 September 1948, meletus pemberontakan komunis di Mediun tetapi pemberontakan ini dapat
dipatahkan oleh Hatta. Beberapa pemimpin termasuk Musso telah terbunuh. Peristiwa percubaan pihak komunis untuk
merampas kuasa telah mempengaruhi pihak Belanda melancarkan “Tindakan Tentera II” pada bulan Disember 1948.
Belanda telah membatalkan Perjanjian Renville. Sukarno dan pemimpin Republik Indonesia yang lain telah ditangkap dan
menawan beberapa wilayah Republik. Tetapi Syarifuddin Prawinegoro telah berjaya melarikan diri lalu menubuhkan
Pemerintahan Darurat Republik Indonesia berpusat di Sumatera.
Tindakan Tentera oleh Belanda sekali lagi tidak disetujui oleh dunia malah India dan Australia menganggap
tindakan Belanda itu satu perkara yang berat. Kedua-dua negara tersebut telah menyeru kepada Setiausaha Agung PBB
223
supaya campur tangan. Dengan adanya tekanan antarabangsa terutama dari Amerika Syarikat menyebabkan Belanda
menghentikan tindakan tenteranya. Pada bulan Mei 1949, persetujuan dicapai antara Belanda dan Indonesia. Kerajaan
Belanda bersetuju membebaskan pemimpin Indonesia dan ini membolehkan Sukarno dan Hatta berkuasa semula menjelang
bulan Julai 1949.
Kemudian satu perundingan antara pihak Republik Indonesia dan Negara Persekutuan diadakan dalam bulan Julai
dan Ogos. Dalam pertemuan itu, kedua-dua pihak bersetuju terhadap pembentukan sebuah negara Persekutuan Negara-
negara Bersatu.
Di samping itu, satu jawatankuasa telah ditubuhkan yang dianggotai oleh wakil-wakil dari Australia, Belgium dan
Amerika Syarikat. Jawatankuasa tersebut telah berjaya mengatur satu persidangan antara Indonesia dengan Belanda di
Hague, ibu negeri Belanda, pada 2 Disember 1949. Satu perjanjian telah ditandatangani dan antara syarat-syarat perjanjian
ialah:
1. Penyerahan kuasa sepenuhnya dari Kerajaan Belanda kepada Kerajaan Indonesia yang baru akan dilaksanakan
sebelum akhir tahun 1949.
2. Penyerahan kuasa itu tidak termasuk wilayah Irian Barat. Perkara ini akan dibincangkan semula dalam jangka waktu
satu tahun.
3. Kerajaan Belanda dan Negara Persekutuan bersetuju bekerjasma di dalam Persatuan Indonesia Belanda dan
Kerajaan Indonesia bersetuju memikul segala hutang piutang Kerajaan Hindia Belanda.
4. Pihak Belanda dibenarkan menjalankan kepentingan-kepentingan ekonomi yang mereka punya di Indonesia.
Pada 27 Disember 1949, berlangsung upacara pemindahan kuasa di istana diraja di Amsterdam, negeri Belanda.
Negeri Belanda diwakili oleh Queen dan Perdana Menteri. Republik Indonesia diwakili oleh Perdana Menteri Hatta dan
Negara Persekutuan diwakili oleh Sultan Abdul Hamid (Sultan Pontianak).
Hasil dari Perjanjian Hague itu maka lahirlah dengan rasminya negara yang berdaulat dan merdeka iaitu Republik
Persekutuan Negeri-negeri Bersekutu Indonesia yang merangkumi seluruh wilayah Indonesia kecuali Irian Barat. Sukarno
telah dilantik menjadi Presiden sementara Hatta sebagai Naib Presiden.
Sungguhpun Indonesia telah merdeka namun politik dalam negeri belum lagi stabil sebab adanya curiga antara
golongan republik dan persekutuan. Dalam bulan Jun 1950, seorang pegawai Belanda iaitu Westerling telah cuba
menggulingkan Kerajaan Indonesia dengan menakluki Selatan Bandung. Percubaan itu dapat dipatahkan dan beliau
melarikan diri ke Singapura. Sultan Abdul Hamid pula terlibat dalam komplot untuk membunuh Sukarno dan pemimpin
Indonesia, dan baginda ditangkap dan negaranya disatukan dengan republik.
Tentangan dan percubaan Sukarno untuk menguasai negara-negara persekutuan telah menimbulkan tentangan.
Tindakan itu telah mencetuskan pemberontakan di Jawa Barat, Sulawesi Selatan dan Maluku. Sungguhpun demikian,
akhirnya satu persetujuan telah dicapai untuk membentuk negara Republik Indonesia yang tunggal. Pada 17 Ogos 1950,
Presiden Sukarno telah mengisytiharkan wujudnya sebuah negara tunggal Republik Indonesia.
Filipina Penerimaan dan Pengubahsuaian di Filipina
Pengenalan
Kuasa Sepanyol telah mengusai Kepulauan Filipina sejak lebih kurang abad ke-14 lagi. Seperti kuasa barat lain, pihak Sepanyol juga
mengadakan beberapa pengubahsuaian sama ada dari segi pentadbiran, sosial ataupun ekonomi.
Dari segi pentadbiran, orang Sepanyol telah memperkenalkan corak pentadbiran oligarki. Pada masa ini, golongan paderi juga
berkuasa dalam pentadbiran. Pentadbiran di Filipina diketuai oleh Gabenor Jeneral Adelantadol. Beliau dikawal oleh 2 badan iaitu
Audiencia dan Residencia (mahkamah penyiasat). Beliau dibantu oleh Alcade Mayor iaitu Ketua Datuk Bandar. Alcade Mayor ini
berkuasa dalam kerajaan tempatan dan wilayah. Visitadar pula bertanggungjawab menjaga hal-ehwal jajahan. Setiap jajahan ini
dibahagikan kepada Puebla iaitu bandar dan diletakkan di bawah gabenor kecil dengan memakai gelaran Gabenodorcilla. Beliau
bertanggungjawab dalam menjaga bandar dan menjadi hakim besar. Di bawah bandar adanya kampung Barangay yang diketuai oleh
seorang Datu. Jawatan-jawatan rendah yang lain pula dipegang oleh ketua-ketua tempatan.
Dari segi ekonomi
Pihak imperialis Sepanyol mengamalkan sistem polo dan bandula (kerah dan serah) di Filipina. Dalam perdagangan galian, hanya
kerajaan sahaja yang boleh mengambil bahagian. Bagi kegiatan pertanian, ia dijalankan untuk tujuan perdagangan eksport. Tanaman
yang ditanam adalah seperti tebu, kopi, kapas, teh, tembakau, indigo dan sebagainya. Perusahaan turut dimajukan oleh pihak
Sepanyol.
Dari segi sosial
Pihak Sepanyol mementingkan aspek pendidikan. Pada peringkat awal, Bahasa Tagalog digunakan, kemudiannya Bahasa Sepanyol
dipraktiskan dalam pelajaran. Kebanyakan pelajar-pelajar di Filipina terdiri daripada golongan aristokrat.
Thailand
Mongkut
Pengenalan
Somdeth Phra Paraminda Maha Mongkut atau Phra Chom Klau lebih dikenali sebagai Mongkut adalah putera yang ke-43 Raja Rama II yang
dilahirkan pada 18 Oktober 1804. Apabila saudaranya putera Jeetha dilantik sebagai Raja Rama III pada tahun 1824, Mongkut menjadi sami
selama 27 tahun dari tahun 1824 hingga 1851. Pengalaman baginda sebagai seorang sami telah membolehkan baginda mengetahui kehidupan
rakyatnya serta Tamadun Barat. Pergaulannya dengan mubaligh-mubaligh Barat seperti Bishop Pallegoire, Reverend Caswel, Reverend
Bradley dan Dr. House telah membolehkan baginda mempelajari ilmu-ilmu Barat seperti Fizik, Kimia, Geografi, Matematik, Astronomi,
224
Bahasa Latin, Bahasa Inggeris serta sistem kerajaan negara-negara Barat. Mongkut merupakan Raja Asia pertama yang dapat menulis
dan membaca dalam Bahasa Inggeris. Apabila Raja Rama III mangkat, Mongkut dilantik menjadi Raja Rama IV pada 3 April 1851.
Pembaharuan
Mongkut menyedari pembaharuan berdasarkan idea Barat amat penting bagi menyelamatkan kemerdekaan Siam. Baginda juga sedar
Siam perlu menyesuaikan diri dengan perkembangan politik di Asia Tenggara agar kemerdekaan Siam dapat dikekalkan. Mongkut
juga perlu membuktikan Siam merupakan negara progresif dan liberal bagi mengurangkan campur tangan asing dalam hal-ehwal
Siam. Pembaharuan berdasarkan idea Barat juga dapat meninggikan taraf hidup rakyat Siam. Oleh itu, Mongkut telah mengadakan
beberapa pembaharuan dalam politik, ekonomi dan sosial.
1. Politik
Mongkut manaiki takhta semasa kuasa-kuasa Barat berlumba-lumba dapatkan tanah jajahan di Asia Tenggara. Sebagai contoh, British di
Myanmar dan Tanah Melayu, Perancis di Indo-China, Sepanyol di Filipina dan Belanda di Indonesia. Mongkut menyedari kuasa-kuasa Barat
lebih superior daripada kuasa-kuasa Timur. Pengalaman Myanmar, China dan Vietnam menyedarkan Mongkut akibat buruk sekiranya kuasa
Timur cuba menentang kuasa Barat. Oleh itu, Mongkut telah mengambil beberapa langkah dalam usaha untuk menyesuaikan diri dengan
perkembangan politik di Asia Tenggara bagi menjamin kemerdekaan Siam. Baginda telah melaksanakan beberapa pembaharuan politik
terutamanya dalam hubungan Siam dengan kuasa-kuasa Barat. Mongkut telah menamatkan dasar isolasi (tutup pintu) yang diamalkan oleh
raja-raja Siam sebelumnya. Sebaliknya, baginda melaksanakan dasar buka pintu kepada orang-orang Barat terutamanya pedagang-pedagang.
Orang Barat dibenarkan berdagang di Siam dengan diberi pelbagai keistimewaan. Mongkut mengambil langkah ini kerana baginda menyedari
sekiranya Siam meneruskan dasar isolasi, kuasa-kuasa Barat akan membuka Siam secara paksa seperti yang berlaku di China, Myanmar dan
Vietnam. Mongkut mula menerima perwakilan asing yang dihantar ke Siam. Sebagai contoh, perwakilan British yang diwakili oleh Harry
Parkes dan James Brooke dan perwakilan Amerika yang diketuai oleh Joseph Ballestier. Selain itu, Mongkut juga menghantar perwakilan
Siam ke negara-negara Barat. Sebagai contoh, pada Ogos 1857, satu perwakilan Siam yang diketuai oleh Chao Phraya Mantri Sri
Suryawongse telah dihantar ke England.
Dalam usaha untuk mewujudkan hubungan baik dengan kuasa-kuasa Barat, Mongkut telah menandatangani beberapa perjanjian dengan
mereka. Perjanjian pertama ditandatangani dengan British pada 18 April 1855 yang dikenali sebagai Perjanjian Bowring. Seterusnya, Siam
menandatangani perjanjian dengan Amerika pada tahun 1856, Perancis 1856, Denmark 1858, Portugis 1859, Holand 1860, Prussia 1862,
Belgium, Norway, Itali, Sweden 1868. Mengikut perjanjian-perjanjian tersebut, kuasa-kuasa Barat telah diberi pelbagai keistimewaan di
Siam. Selain kebenaran berdagang, mereka dibenarkan mendirikan konsul, mendapat hal wilayah asingan, menyebar agama Kristian,
membeli/menyewa tanah di sekitar Bangkok, berlabuh di semua pelabuhan Siam dan sebagainya.
Untuk menyusun semula pentadbiran Siam mengikut sistem pentadbiran Barat, Mongkut telah mengambil 80 orang pegawai Barat. Mongkut
mengambil pegawai-pegawai negara Barat dan ditempatkan di pelbagai jabatan. Secara umumnya, British diberi tugas untuk menguruskan
hal-hal pendidikan, kewangan, polis dan pelabuhan, Amerika dalam perkhidmatan kastam, Perancis serta Itali dalam ketenteraan. Mongkut
mengambil pegawai-pegawai dari pelbagai negara Barat supaya tidak ada sebuah kuasa yang mempunyai pengaruh terlalu kuat di Siam.
Akibatnya pegawai yang banyak memberi sumbangan semasa pemerintahan Mongkut ialah Anna Leonowens, Robert Marrant dan Major
Gerini.
Mongkut banyak bertolak ansur dalam hubungannya dengan kuasa-kuasa Barat. Walaupun tolak ansur tersebut merugikan Siam tetapi
tindakan Mongkut telah menyelamatkan kemerdekaan Siam. Sebagai contoh, bagi mengelakkan perbalahan dengan Perancis, Mongkut
sanggup menandatangani Perjanjian Siam-Perancis pada 15 Julai 1867 yang menyerahkan pertuanan Siam ke atas Kampuchea kepada
Perancis. Mongkut mengambil langkah ini kerana baginda sedar Siam perlu menyesuaikan diri dengan perkembangan politik di Asia
Tenggara bagi menjamin kemerdekaan Siam. Pengalaman Myanmar, Vietnam dan China mengajar Mongkut supaya lebih banyak bertolak
ansur dengan kuasa-kuasa Barat. Dasar tolak anasur Mongkut telah diikuti oleh raja-raja Siam selepasnya terutamanya Chulalongkorn yang
dilantik sebagai Raja Rama V pada 1 Oktober 1868.
2. Ekonomi
Dasar buka pintu dan perjanjian-perjanjian yang ditandatangani telah memajukan ekonomi Siam. Kedatangan orang Barat telah membuka
Siam kepada perdagangan antarabangsa. D.J. Steinberg dalam bukunya “In Search of South East Asia” menegaskan bilangan kapal dagangan
yang berlabuh di Siam telah meningkat 10 kali ganda semasa pemerintahan Mongkut. Raja Syamananda dalam bukunya “A History of
Thailand” mendakwa pada tahun 1852, hanya terdapat 3 orang pedagang Eropah di Bangkok tetapi pada tahun 1856, 200 buah kapal
dagangan asing berlabuh di Siam. Perkembangan ekonomi telah meruntuhkan sistem ekonomi sara diri dan membawa kepada wujudnya
sistem ekonomi komersil. Selain itu, sistem ekonomi tukar barang telah digantikan sengan sistem ekonomi wang. Beras, gula dan kayu jati
menjadi eksport utama Siam. Eksport beras yang selama ini disekat telah dibenarkan oleh Mongkut. Gula yang menjadi eksport utama Siam
ke Eropah telah meningkat 2 kali ganda dari segi pengeluaran dan kawasan tanaman menjelang tahun 1865. Selain itu, nilai import
terutamanya tekstil juga telah meningkat. Perkembangan ekonomi berlaku akibat daripada penetapan cukai import sebanyak 3% dan cukai
eksport 5%. Dalam tempoh yang singkat, Siam telah menikmati imbangan perdagangan yang memuaskan. Sebagai contoh, eksport Siam
bernilai 5.5 juta bath pada tahun 1850 telah meningkat 11 juta bath pada tahun 1870. Manakala nilai import yang berjumlah 4.3 baht pada
tahun 1850 telah meningkat 8 juta bath pada tahun 1870. Anna Leonawens dalam bukunya “The English Governess at the Siamese Court”
menegaskan pedagang-pedagang Barat berkerumum ke Bangkok untuk mendirikan kilang beras, gula dan kayu.
Dalam usaha untuk menyusun semula sistem kewangan Siam mengikut sistem kewangan Barat, Mongkut telah menubuhkan Royal Mint pada
tahun 1861. pegawai-pegawai Barat terutamanya British telah diberi tugas untuk menguruskan Royal Mint.untuk kepentingan ekonomi,
Mongkut telah membina jalan raya, jambatan dan terusan terutamanya untuk menghubungkan kawasan pengeluaran pertanian dengan Menam
225
Chao Phraya. Empat terusan utama yang menghubungkan wilayah-wilayah telah dibina semasa pemerintahan Mongkut. Jalan raya
utama di Bangkok yang dikenali sebagai Charun Krung telah dibina pada tahun 1862.
3. Sosial
a. Pelajaran
Mongkut telah memperkenalkan pelajaran Barat terutamanya bahasa-bahasa Eropah dan ilmu sains. Guru-guru dari Barat terutamanya
British diberi tugas untuk melaksanakan pelajaran Barat di Siam. Pelajaran Barat hanya diadakan di istana dan hanya terbuka kepada
anak-anak golongan bangsawan terutamanya anak-anak raja. Antara guru yang memainkan peranan penting dalam melaksanakan
pelajaran Barat di Siam ialah Anna Leonawens dan Robert Warrant. Antara anak raja yang dapat pelajaran Barat dari mereka ialah
Chulalongkorn yang dilantik menjadi Raja Rama V pada 1 Oktober 1868.
b. Buruh paksa, hamba, wanita dan kanak-kanak
Mongkut telah berusaha menghapuskan sistem buruh paksa yang dikenali sebagai “Corvee” dan digantikan dengan sistem buruh
bergaji. Mongkut gagal menghapuskan sistem penghambaan di Siam. Walau bagaimanapun, baginda berjaya memperbaiki kehidupan
hamba-hamba di mana undang-undang dikeluarkan melarang penyeksaan ke atas hamba-hamba. Mongkut juga berusaha meninggikan
taraf wanita dan kanak-kanak. Undang-undang telah dikeluarkan melarang penindasan ke atas wanita dan kanak-kanak. Dalam usaha
untuk meninggikan taraf wanita, Mongkut membenarkan isteri-isterinya keluar dari istana dan bekas isteri-isterinya berkahwin semula
kecuali mereka yang menjadi ibu kepada putera raja.
c. Adat
Mongkut berusaha menghapuskan adat-adat yang dianggap boleh menghalang kemajuan Siam. Baginda melarang rakyatnya
melarikan diri apabila tembung dengan raja. Baginda juga menghapuskan adat yang melarang rakyatnya melihat muka raja. Mongkut
telah memecahkan tradisi dengan keluar mengadakan lawatan untuk menemui rakyatnya. Langkah ini membolehkan baginda
mengetahui dengan lebih jelas keadaan hidup rakyatnya. Orang-orang asing tidak dipaksa untuk mematuhi adat sujud di hadapan raja.
Mereka diberi kebebasan untuk menghormati raja mengikut cara mereka sendiri.
d. Agama
Walaupun Mongkut berpegang teguh kepada ajaran Buddha dan pernah menjadi sami selama 27 tahun, baginda bersikap liberal
terhadap agama-agama lain. Baginda membenarkan mubaligh-mubaligh menyebarkan agama Kristian kerana baginda sedar selain
menyebarkan agama, mubaligh-mubaligh juga menyebarkan pengetahuan Barat. Pada tahun 1852, sebuah sekolah Kristian telah
didirikan di Bangkok.
e. Sistem perhubungan
Untuk memudahkan perhubungan, Mongkut telah membina jalan raya, jambatan dan terusan untuk menghubungkan kawasan
pengeluaran pertanian dengan Menam Chao Phraya. Empat terusan utama yang menghubungkan wilayah-wilayah telah dibina semasa
pemerintahan Mongkut. Jalan raya yang utama di Bangkok yang dikenali sebagai Charun Krung telah dibina pada tahun 1862.
Kesimpulan
Mongkut yang memerintah Siam dari tahun 1851-1868 merupakan seorang pemerintah yang bijak dan berpandangan jauh. Baginda
berjaya menyesuaikan diri dengan perkembangan politik di Asia Tenggara sehingga kemerdekaan Siam dapat dikekalkan. Tolak ansur
baginda dengan kuasa-kuasa Barat juga telah menjamin kemerdekaan Siam. Mongkut meninggal dunia pada 1 Oktober 1868 dan
digantikan oleh puteranya Chulalongkorn sebagai Raja Rama V. D.G. Hall dalam bukunya “A History of South East Asia” mendakwa
Siam terhutang budi kepada Mongkut jika dibandingkan dengan raja-raja lain kerana dasar yang dimulainya telah menyelamatkan
kemerdekaan Siam.
Perjanjian Bowring 1855
Pengenalan
Mongkut yang manaiki takhta sebagai Raja Rama IV pada 3 April 1851 telah menamatkan dasar isolasi dan seterusnya mengamalkan
dasar buka pintu kepada orang-orang asing. Dalam usaha mewujudkan hubungan dengan kuasa-kuasa Barat, Mongkut telah
menandatangani beberapa perjanjian dengan mereka. Perjanjian pertama ditandatangani dengan British pada 18 April 1855 yang
dikenali sebagai Perjanjian Bowring. British diwakili oleh Gabenor Hong Kong iaitu Sir John Bowring dan Siam diwakili oleh
Mongkut. Daid A. Wilson dalam bukunya “Politics in Thailand” menegaskan Perjanjian Bowring merupakan titik peralihan antara
Siam tradisional dengan Siam moden kerana selepas perjanjian tersebut, pelbagai perubahan telah berlaku di Siam sama ada dalam
politik, ekonomi ataupun sosial.
Syarat-syarat
1. Cukai import ditetapkan sebanyak 3% dan cukai eksport sebanyak 5%
2. Eksport beras dibenarkan.
3. Kapal dagang British dibenarkan berlabuh di semua pelabuhan Siam.
4. British diberi kebenaran untuk menempatkan konsulnya di Bangkok.
5. Rakyat British di Siam diberi “Hak Wilayah Asingan”.
6. Rakyat British dibenarkan membeli atau menyewa tanah dalam lingkungan 4 batu atau 6 km di sekitar Bangkok.
7. Pedagang-pedagang British dibenarkan bawa masuk candu tetapi tertakluk di bawah peraturan-peraturan yang ketat.
8. Rakyat British dibenarkan meneroka kawasan pedalaman Siam dalam jarak satu hari perjalanan dari Bangkok.
9. Mubaligh-mubaligh diberi kebenaran untuk menyebarkan agama Kristian.
10. Sebarang pindaan ke atas syarat perjanjian perlu dipersetujui oleh semua pihak.
Kesan-kesan
1. Ekonomi
a. Perkembangan ekonomi
226
Perjanjian Bowring buat pertama kalinya telah membuka Siam kepada perdagangan antarabangsa. D.J. Stainberg dalam bukunya
“In Search of Southeast Asia” menegaskan bilangan kapal dagangan yang berlabuh di Siam telah meningkat 10 kali ganda dalam
tempoh yang singkat selepas Perjanjian Bowring. Rong Syamananda dalam bukunya “A History of Thailand” mendakwa pada tahun
1852, hanya terdapat 3 orang pedagang Eropah di Bangkok. Pada tahun 1850, terdapat 200 kapal dagang asing yang berlabuh di Siam.
Perkembangan ekonomi selepas Perjanjian Bowring telah meruntuhkan sistem ekonomi sara diri dan membawa kepada wujudnya
sistem ekonomi komersil. Selain itu, sistem ekonomi tukar barang telah digantikan dengan sistem ekonomi wang. Beras, gula dan
kayu jati menjadi eksport utama Siam. Eksport beras sebanyak 5% pengeluaran pada tahun 1850 telah meningkat 50% pada tahun
1905. Gula yang menjadi eksport utama Siam ke Eropah telah meningkat 2 kali ganda dari segi pengeluaran dan kawasan tanaman.
menjelang tahun 1865. Selain itu, nilai import terutamanya tekstil juga telah meningkat. Perkembangan ekonomi berlaku akibat
daripada penetapan cukai import sebanyak 3% dan cukai eksport sebanyak 5%. Dalam tempoh yang singkat, Siam telah menikmati
imbangan pembayaran yang memuaskan. Sebagai contoh, eksport Siam bernilai 5.5 juta bath pada tahun 1850 telah meningkat 11 juta
bath pada tahun 1870. Manakala nilai import yang berjumlah 4.3 juta bath pada tahun 1850 telah meningkat 8 juta bath pada tahun
1870. Anna Leonowens dalam bukunya “The English Governess at the Siamese Court” menegaskan pedagang-pedagang Barat
berkerumun ke Bangkok untuk mendirikan kilang beras, gula dan kayu.
b. British sebagai pelabur utama
Selepas Perjanjian Bowring, pedagang-pedagang British telah menguasai perdagangan asing Siam dan muncul sebagai pelabur utama
di Siam. Pedagang-pedagang British mula mengadakan hubungan perdagangan yang menguntungkan dengan Siam. Pelabuhan-
pelabuhan British terutamanya Hong Kong dan Singapura telah mengadakan hubungan perdagangan dengan Siam. Sehingga tahun
1941, 70% daripada eksport Siam ialah dengan Empayar British. D.J.M. Tate dalam bukunya “The Making of Modern South East
Asia” menegaskan Siam merupakan “satelit ekonomi” kepada British selepas Perjanjian Bowring.
c. Perubahan susunan kewangan Siam
Perjanjian Bowring mengakibatkan perubahan dalam susunan kewangan Kerajaan Siam. Perjanjian tersebut telah mengubah sistem
cukai dan menamatkan monopoli perdagangan yang dipegang oleh golongan bangsawan dan Kerajaan Siam. Penamatan monopoli
perdagangan dan pembatasan kuasa untuk memungut cukai telah menghadkan pendapatan Kerajaan Siam. Akibatnya satu perubahan
telah dijalankan dalam susunan kewangan Kerajaan Siam dalam usaha untuk membiayai kewangan kerajaan.
d. Penguasaan orang Cina
Perjanjian Bowring telah menamatkan monopoli perdagangan asing yang dikuasai oleh orang-orang Cina. Perdagangan asing mula
dikuasai oleh orang-orang Eropah terutamanya British. Penamatan monopoli perdagangan orang Cina telah mewujudkan hubungan
ekonomi yang baru antara orang Cina dengan Kerajaan Siam. Orang-orang Cina telah diberi monopoli eksais ke atas perjudian, loteri,
minuman keras dan ganja.
e. Perjanjian lain
Perjanjian Bowring telah menarik perhatian negara-negara lain untuk menandatangani perjanjian yang serupa dengan Siam.
Akibatnya, Perjanjian Bowring menjadi model kepada lebih 20 perjanjian yang ditandatangani antara Siam dengan kuasa-kuasa Barat
pada tahun-tahun berikutnya. Sebagai contoh, perjanjian dengan Amerika (1856), Perancis (1856), Denmark (1858), Portugal (1859),
Holand (1860), Prussia (1862), Belgium, Norway, Itali, Sweden (1868), Jerman (1872), Perancis (1893), British (1909) dan
sebagainya. Mengikut perjanjian-perjanjian tersebut, kuasa-kuasa Barat telah diberi pelbagai keistimewaan di Siam. Selain kebenaran
berdagang, kuasa-kuasa Barat dibenarkan mendirikan konsul, menyebarkan agama Kristian, mendapat hak wilayah asingan,
membeli/menyewa tanah dis ekitar Bangkok, berlabuh di pelabuhan Siam dan sebagainya.
2. Politik
a. Mengeratkan hubungan dengan British
Perjanjian Bowring telah mengeratkan hubungan antara Siam dan British. Rakyat British di Siam dibenarkan berdagang dan diberi
keistimewaan-keistimewaan lain. Pada tahun 1856, Siam menerima perwakilan British yang diketuai oleh Harry Parkes. Pada Ogos
1857, Siam telah menghantar satu perwakilan ke Eropah yang diketuai oleh Chao Phraya Montri Sri Istimewa. Selain itu, ramai
pegawai British telah dilantik dalam pentadbiran Siam.
b. Mengekalkan kemerdekaan Siam
Perjanjian Bowring merupakan faktor penting yang dapat mengekalkan kemerdekaan Siam. Dasar buka pintu dan keistimewaan-
keistimewaan yang diberi telah mengurangkan campur tangan asing dalam hal-ehwal Siam. Selain itu, berlaku proses pembaratan
dalam politik, ekonomi dan sosial. Selain itu, ramai golongan professional, mubaligh-mubaligh, tukang-tukang dan sebagainya datang
ke Siam. Mereka bertanggungjawab memberi sumbangan dalam pembangunan Siam yang merupakan salah satu faktor yang
menjamin kemerdekaan Siam.
3. Sosial
a. Pelajaran
Selepas Perjanjian Bowring, pelajaran Barat mula diperkenalkan di Siam. Guru-guru dari Barat terutamanya British telah diberi
tanggungjawab untuk melaksanakan pelajaran Barat di Siam. Semasa Mongkut, pelajaran Barat diadakan di istana dan hanya terbuka
kepada anak-anak golongan bangsawan, terutamanya anak-anak raja. Semasa Chulalongkorn, pelajaran Barat bukan sahaja diadakan
di istana, tetapi juga di luar istana dan bukan sahaja untuk anak-anak golongan bangsawan tetapi juga untuk anak-anak rakyat biasa
selepas penubuhan sekolah harian sejak tahun 1884. Selain itu, semasa Chulalongkorn, pelajar-pelajar Siam bukan sahaja mendapat
pelajaran Barat di Siam, tetapi juga di seberang laut.
b. Buruh paksa, perhambaan dan kanak-kanak
Selepas Perjanjian Bowring, sistem buruh paksa yang dikenali sebagai “corvee” mula dihapuskan dan digantikan dengan sistem buruh
bergaji. Sistem corvee dihapuskan sepenuhnya pada tahun 1873. Sistem penghambaan mula dihapuskan pada tahun 1874 dan
dihapuskan sepenuhnya pada tahun 1905. Usaha-usaha juga dijalankan bagi meninggikan taraf wanita dan kanak-kanak di mana
undang-undang dikeluarkan melarang penindasan ke atas wanita dan kanak-kanak.
c. Adat
Adat-adat yang dianggap boleh menghalang kemajuan Siam telah dihapuskan selepas Perjanjian Bowring. Rakyat dilarang melarikan
diri apabila bertembung dengan raja. Adat yang melarang rakyat melihat muka raja juga dihapuskan. Semasa Mongkut, orang-orang
227
tidak dipaksa untuk sujud di hadapan raja. Mereka diberi kebebasan untuk menghormati raja mengikut cara mereka sendiri.
Semasa Chulalongkorn, adat sujud di hadapan raja dihapuskan.
d. Agama
Perkembangan agama Kristian berlaku selepas Perjanjian Bowring kerana mubaligh-mubaligh telah diberi kebebasan untuk
menyebarkan agama Kristian. Banyak sekolah Kristian dan gereja mula didirikan di Siam.
Selepas Perjanjian Bowring, banyak jalan raya, jambatan dan terusan telah dibina terutamanya untuk menghubungkan kawasan
pertanian dengan Menam Chao Phraya. Empat terusan utama yang menghubungkan wilayah-wilayah telah dibina selepas Perjanjian
Bowring. Jalan raya utama di Bangkok yang dikenali sebagai Charun Krung telah dibina pada tahun 1862. Jalan keretapi yang
pertama dibina pada tahun 1893 untuk menghubungkan Bangkok dengan Paknam. Kemudahan telegraf bermula pada tahun 1875 dan
perkhidmatan pos serta telefon bermula pada tahun 1881.
Kesimpulan
Mongkut merupakan seorang pemerintah yang bijak dan berpandangan jauh. Baginda telah dapat menyesuaikan diri dengan
perkembangan politik yang berlaku di Asia Tenggara pada pertengahan abad ke-19. Mongkut telah berjaya menyelamatkan
kemerdekaan Siam dalam zaman imperialisme kuasa-kuasa Barat yang berlumba-lumba untuk mendapatkan tanah jajahan di Asia
terutamanya di Asia Tenggara. Baginda juga telah dapat membuktikan Siam merupakan sebuah negara progresif dan liberal sehingga
dapat mengurangkan campur tangan asing dalam hal ehwal Siam. Dasar tolak ansur baginda juga menguntungkan Siam terutamanya
dalam usaha untuk mengekalkan kemerdekaan Siam. D.E.G. Hall dalam bukunya “A History of South East Asia” menegaskan Siam
terhutang budi kepada Mongkut daripada raja-raja lain kerana dasar yang dimulainya telah berjaya menyelamarkan kemerdekaan
Siam. Mongkut meninggal dunia pada 1 Oktober 1868 dan digantikan oleh Raja Chulalongkorn sebagai Raja Rama V.
Chulalongkorn
Pengenalan
Somdeth Phra Paraminda Maha Chulalongkorn adalah putera Mongkut yang dilahirkan pada 20 September 1853. Baginda dilantik sebagai
Raja Rama V selepas kemangkatan Mongkut pada 1 Oktober 1868 semasa berumur 15 tahun. Oleh sebab baginda terlalu muda, maka
pentadbiran dipangku oleh Chao Phraya Montri Sri Suryawongse. Chulalongkorn mengambil kesempatan ini untuk mengadakan lawatan ke
India, Myanmar, Singapura dan Jawa bagi mempelajari sistem pentadbiran Barat. Baginda mendapat pendidikan Barat daripada Anna
Leonowens serta Robert Marnant dan terpengaruh dengan idea Anna Leonowens yang menekankan pembaharuan yang lebih luas perlu
dilaksanakan di Siam. Chulalongkorn mengambilalih pentadbiran daripada Chao Phraya Montri Sri Suryawongse pada tahun 1873.
Pembaharuan
1. Politik
Seperti Mongkut, Chulalongkorn menaiki takhta pada zaman imperialisme kuasa-kuasa Barat yang berlumba-lumba untuk mendapatkan
tanah jajahan di Asia khususnya di Asia Tenggara. Sebagai contoh, British di Myanmar dan Tanah Melayu, Belanda di Indonesia, Sepanyol
di Filipina dan Perancis di Indo-China. Chulalongkorn menyedari pembaharuan berdasarkan idea Barat perlu dilaksanakan di Siam dalam
usaha untuk mengekalkan kemerdekaan Siam. Ahli-ahli sejarah seperti Stainberg, Wilson dan Tate mendakwa Chulalongkorn
bertanggungjawab dalam melaksanakan pembaharuan dalam erti kata yang sebenarnya. Baginda telah mempercepatkan dan memperluaskan
pembaharuan yang dimulai oleh Mongkut.
Chulalongkorn juga melaksanakan dasar buka pintu kepada orang-orang Barat. Selain mematuhi syarat-syarat perjanjian yang ditandatangani
semasa Mongkut, Chulalongkorn juga menandatangani beberapa perjanjian dengan kuasa-kuasa Barat. Sebagai contoh, perjanjian dengan
Jerman (1872), Perancis (1893), British (1909) dan sebagainya. Seperti Mongkut, baginda telah memberi pelbagai keistimewaan kepada
orang-orang Barat. Dalam menjalankan pentadbiran, Chulalongkorn mengamalkan dasar bertolak ansur dengan kuasa-kuasa Barat. Bagi
mengelakkan perbalahan dengan kuasa Barat, Chulalongkorn sanggup menyerahkan wilayah-wilayah Siam kepada mereka. Sebagai contoh,
Perancis diserahkan Tongking Utara/Wilayah Sip Song Chu Thai pada tahun 1888, daerah Timur Sungai Mekong (1893), sempadan Laos-
Siam (1904) dan Battambang serta Siem Reap (1907). Kepada British pula diserahkan Mongpan dan Kentung (1897) dan Negeri-negeri
Melayu Utara (Perlis, Kedah, Kelantan dan Terengganu – 1909). Walaupun tolak ansur Chulalongkorn menyebabkan Siam kehilangan 90000
batu persegi wilayahnya tetapi langkah tersebut telah menyelamatkan kemerdekaan Siam.
Dalam usaha untuk mewujudkan hubungan baik dengan kuasa-kuasa Barat, Chulalongkorn telah mengadakan hubungan dengan
pemimpin-pemimpin Barat, contohnya Raja William II (Jerman), Tzar Nicholas II (Rusia), Prince of Wales (England) dan Presiden
Lawbet (Perancis). Selain itu, Chulalongkorn juga mengadakan lawatan ke Eropah dan baginda merupakan Raja Siam yang pertama
melawat Eropah sebanyak 2 kali, iaitu tahun 1897 dan 1907.
Chulalongkorn meneruskan amalan Mongkut mengambil pegawai-pegawai bagi memodenkan pentadbiran Siam. Secara umumnya,
British ditugaskan dalam hal kewangan dan pentadbiran, Perancis dalam undang-undang, Jerman dalam perkhidmatan keretapi,
Denmark dalam angkatan laut dan polis wilayah manakala Itali dalam kerja-kerja pembinaan. Tokoh utama yang banyak membantu
Chulalongkorn melaksanakan pembaharuan di Siam ialah penasihat amnya berbangsa Belgium, iaitu Rollin Jacquemins.
Bagi memodenkan pentadbiran, Chulalongkorn telah menubuhkan 2 buah majlis pada tahun 1874, untuk menasihatinya dalam
pentadbiran. Majlis-majlis tersebut ialah Majlis Penasihat Tertinggi Negeri (MPTN) yang dianggotai oleh golongan bangsawan dan
Majlis Penasihat Rendah Negeri (MPRN) yang dianggotai oleh pegawai kerajaan. Chulalongkorn telah berjaya mewujudkan sistem
pentadbiran pusat yang moden pada 1 April 1892. Struktur pentadbiran lama dihapuskan dan digantikan dengan 12 kementerian.
Tiap-tiap kementerian diketuai oleh seorang menteri. Antara menterinya ialah Putera Rabi, Putera Damrong dan Putera Dewawongse.
Kementerian-kementerian yang ditubuhkan ialah Kementerian Hal-Ehwal dalam Negeri, Kementerian Hal-Ehwal Luar Negeri,
Kementerian Pertahanan, Kementerian Kewangan, Kementerian Pelajaran, Kementerian Keadilan, Kementerian Kesihatan,
Kementerian Istana, Kementerian Kerajaan Tempatan, Kementerian Kerja Raya, Kementerian Tanah dan Kementerian Pertanian.
Mulai tahun 1892, semua hal ehwal pentadbiran diletakkan di bawah Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri yang diketuai oleh Putera
228
Damrong. Langkah tersebut telah menamatkan autonomi daerah yang dijalankan sejak turun-temurun. Bagi memudahkan
pentadbiran juga, negeri Siam telah dipecahbelahkan kepada 18 Monthons, Cangurat, Amphoe dan Tambun.
2. Sosial
a. Keadilan
Chulalongkorn telah berusaha untuk menyusun semula sistem keadilan Siam berdasarkan sistem keadilan Barat dengan bantuan
pegawai-pegawai Perancis. Antara tokoh yang bantu Chulalongkorn memodenkan sistem keadilan Siam ialah Rollin Jacquemins
Stroebell. Kementerian Keadilan telah ditubuhkan pada tahun 1892 dan diletakkan di bawah Putera Rabi. Pada tahun 1894, sistem
Mahkamah Awam dan Jenayah berdasarkan sistem Mahkamah Barat mula dilaksanakan di Siam. Pada tahun 1897, sebuah
Suruhanjaya telah dibentuk untuk mengkaji semula sistem keadilan Siam. Pada tahun tersebut juga, sekolah latihan peguam telah
didirikan di Bangkok untuk melatih peguam-peguam Siam. Pada tahun 1904, Kod Jenayah berdasarkan Kod Jenayah Barat mula
dilaksanakan di Siam. Pada tahun 1908, sebuah mahkamah yang akan melaksanakan sepenuhnya undang-undang Barat telah didirikan
di Bangkok. Tujuannya ialah untuk mendesak kuasa-kuasa Barat menghapuskan hak wilayah asingan mereka di Siam.
b. Pelajaran
Pelajaran Barat semakin berkembang semasa pemerintahan Chulalongkorn. Pada tahun 1878, arahan telah dikeluarkan mendesak anak-anak
golongan bangsawan dihantar ke istana untuk mendapat pelajaran Barat. Semasa Chulalongkorn, pelajaran Barat bukan sahaja terbuka kepada
anak-anak golongan bangsawan tetapi juga anak-anak rakyat biasa, terutamanya selepas penubuhan sekolah harian sejak tahun 1884. selain
itu, pelajar-pelajar Siam bukan sahaja mendapat pelajaran Barat di Siam, tetapi juga di seberang laut. Kira-kira 300 pelajar Siam dihantar ke
seberang laut tiap-tiap tahun. Untuk memajukan pelajaran, Jabatan Pelajaran telah ditubuhkan pada tahun 1887 dengan bantuan pegawai
pelajaran British iaitu Cangbell. Kementerian Pelajaran telah ditubuhkan pada tahun 1892 dan mulai tahun tersebut, maktab-maktab latihan
pengurusan didirikan. D.G.E. Hall dalam bukunya “A History of South East Asia” menegaskan perkembangan pelajaran Barat berlaku
kerana terdapat 3 bentuk sekolah yang dikuasai sepenuhnya guru-guru British pada tahun 1890-an. Sekolah-sekolah tersebut ialah Maktab
Raja 1878 untuk anak-anak lelaki golongan bangsawan, Sunandalaya 1883 untuk anak perempuan golongan bangsawan dan sekolah harian
1884 untuk anak lelaki kelas pertengahan.
c. Adat
Chulalongkorn telah berusaha menghapuskan adat-adat yang dianggap boleh menghalang kemajuan Siam. Adat sujud di hadapan raja telah
dihapuskan sepenuhnya pada tahun 1873. Sistem buruh paksa atau corvee telah dihapuskan pada tahun 1873 dan digantikan dengan sistem
buruh bergaji. Sistem penghambaan mula dihapuskan pada tahun 1874. Mulai tahun tersebut, tidak ada orang yang dilahirkan sebagai hamba.
Anak-anak hamba akan jadi rakyat bebas apabila mencapai umur 21 tahun. Sistem penghambaan dihapuskan sepenuhnya pada tahun 1805.
d. Agama
Walaupun Chulalongkorn beragama Buddha, baginda bersikap liberal terhadap agama-agama lain. Baginda membenarkan penyebaran agama
Kristian dan Islam. Akibatnya berlaku perkembangan agama Kristian di sekitar Bangkok dan perkembangan agama Islam di Selatan Siam.
Sistem perhubungan semakin berkembang semasa Chulalongkorn. Banyak jalanraya, terusan dan terusan telah dibina. Jalan keretapi yang
pertama dibina pada tahun 1893 untuk menghubungkan Bangkok dengan Paknam. Seterusnya dibina jalan keretapi menghubungkan
Bangkok-Ayuthia pada tahun 1897, Bangkok-Korat 1900, Bangkok-Lupburi 1901. Perkhidmatan telegraf bermula pada tahun 1875 dan
perkhidmatan pos serta telefon pada tahun 1881.
f. Kesihatan
Chulalongkorn telah mengambil langkah untuk memajukan perkhidmatan kesihatan di Siam. Doktor-doktor dari Barat telah ditugaskan di
klinik-klinik dan hospital-hospital yang didirikan oleh Chulalongkorn. Kementerian Kesihatan telah ditubuhkan pada tahun 1892. Sebuah
sekolah latihan doctor telah didirikan di Bangkok. Seterusnya didirikan sekolah latihan perbidaan 1897 dan sekolah latihan jururawat 1898.
g. Penjara dan polis
Chulalongkorn telah menyusun semula sistem penjara dan perkhidmatan polis. Usaha-usaha ini dijalankan dengan bantuan pegawai-pegawai
British dan Jabatan Polis Imperial Myanmar dan India.
3. Ekonomi
Ekonomi Siam berkembang maju semasa pemerintahan Chulalongkorn. Beras, gula dan kayu jati menjadi eksport utama Siam.
Chulalongkorn telah berjaya mewujudkan perbendaharaan Siam yang moden dengan bantuan pegawai-pegawai British. Jabatan
Kastam dan Hasil Dalam Negeri telah ditubuhkan pada tahun 1875. Kementerian Kewangan telah diwujudkan pada tahun 1892 dan
mulai tahun tersebut, sistem cukai secara langsung telah dilaksanakan. Jabatan Kastam dan Hasil Dalam Negeri telah disusun semula
pada tahun 1892. Pada tahun 1896, Chulalongkorn mengeluarkan arahan untuk membaiki perkhidmatan pelabuhan Siam. Sistem audit
dan akaun yang teratur telah dilaksanakan dan pada tahun 1901, belanjawan Siam yang pertama berjaya dikeluarkan.
Chulalongkorn menggalakkan perkembangan ekonomi moden di Siam. Bank-bank British mula didirikan antara tahun 1888-1894 dan sebuah
bank Perancis didirikan pada tahun 1897. Chulalongkorn juga menggalakkan perdagangan asing di Siam. Akibatnya ramai pedagang Barat
datang ke Siam dan semasa Chulalongkorn, perdagangan asing Siam dikuasai oleh pedagang-pedagang British. Chulalongkorn telah
menggalakkan pembukaan tanah-tanah baru untuk tanaman padi bagi tujuan eksport. Dalam usaha untuk menjayakan rancangan ini, baginda
telah mengurangkan atau menggantung buat sementara cukai ke atas sawah padi, membina projek-projek pengairan serta membina jalan raya
dan jalan keretapi.
Kesimpulan
Chulalongkorn merupakan seorang pemerintah yang bijak dan berpandangan jauh. Baginda telah berjaya menyelamatkan
kemerdekaan Siam dalam zaman imperialisme kuasa-kuasa Barat yang berlumba-lumba untuk mendapat tanah jajahan di Asia
terutamanya di Asia Tenggra. Dasar buka pintu, keistimewaan-keistimewaan yang diberi dan dasar tolak ansur baginda telah
mengurangkan campur tangan asing dalam hal ehwal Siam. Pemerintahan baginda selama 42 tahun (1868-1910) telah
memperlihatkan pelbagai perubahan berlaku di Siam sama ada dalam politik, sosial ataupun ekonomi. Baginda dikenali sebagai “Raja
229
Teragung dan Tercinta”. Chulalongkorn mangkat pada 23 April 1910 dan digantikan oleh puteranya Raja Vajiravudh sebagai
Raja Rama VI.
Politik Siam 1910-1941
Pengenalan
Mongkut menaiki takhta sebagai Raja Rama IV pada 3 April 1851. Pemerintahanya membawa kepada permulaan pembaharuan berdasarkan
idea Barat dilaksanakan di Siam. Baginda mangkat pada 1 Oktober 1868 selepas memerintah selama 18 tahun dan digantikan oleh puteranya
Chulalongkorn sebagai Raja Rama V. Pemerintahan Chulalongkorn memperlihatkan pembaharuan yang lebih luas dilaksanakan di Siam.
Ahli-ahli sejarah menganggap Chulalongkorn bertanggungjawab dalam melaksanakan pembaharuan dalam erti kata yang sebenarnya.
Baginda telah mempercepat dan memperluaskan pembaharuan yang dimulai oleh Mongkut. Chulalongkorn mangkat pada 23 April 1910
selepas memerintah selama 42 tahun. Pemerintah-pemerintah Siam selepas Chulalongkorn ialah Vajiravudh, Prajadhipok dan Ananda
Mahidol.
Vajiravudh 1910-1925
Selepas kemangkatan Chulalongkorn pada 23 April 1910, puteranya Vajiravudh dilantik sebagai Raja Rama VI. Baginda merupakan
putera raja Siam yang pertama mendapat pelajaran di seberang laut, khususnya di Universiti Oxford. Baginda berada di seberang laut
selama 9 tahun dan pernah berkhidmat dalam angkatan tentera British. Oleh sebab terlalu lama berada di seberang laut, maka
hubungannya dengan keluarga menjadi renggang dan baginda tidak mengetahui perkembangan yang berlaku di Siam dalam tempoh
tersebut.
Ahli-ahli sejarah menganggap Vajiravudh merupakan seorang pemerintah yang lemah jika dibandingkan dengan Mongkut
ataupun Chulalongkorn. Walaupun baginda berpelajaran tinggi di seberang laut, Vajiravudh tidak berminat dalam pentadbiran.
Baginda lebuh menumpukan perhatian dalam hal-hal kesenian, kesusasteraan, kebudayaan, penulisan, seni lukis, lakonan dan
sebagainya. Baginda telah menulis 200 artikel dalam akhbar-akhbar Siam terutamanya yang berkaitan dengan sejarah dan
kesusasteraan Siam. Baginda juga telah menterjemah karya-karya Barat terutamanya karya Shakespear dan Moliere ke dalam Bahasa
Siam.
Dalam menjalankan pentadbiran, baginda menyerahkannya kepada pegawai-pegawainya. Oleh sebab baginda tidak
mengawasi kegiatan pegawai-pegawainya menyebabkan mereka melakukan rasuah dan penyelewengan untuk kepentingan diri sendiri.
Untuk mengisi jawatan-jawatan kerajaan, Vajiravudh mengamalkan sikap pilih kasih di mana baginda mengutamakan sahabat-
sahabatnya terutamanya yang sama-sama belajar dengannya di England. Menjelang tahun 1915, kebanyakan pegawai yang dilantik
semasa Chulalongkorn telah dipecat dan digantikan dengan sahabat-sahabatnya. Vajiravudh jarang mengadakan mesyuarat kabinet
dan majlis-msjllis yang ditubuhkan semasa Chulalongkorn seperti Majlis Penasihat Tertinggi Negeri dan Majlis Penasihat Rendah
Negeri tidak berfungsi. Semasa Chulalongkorn, golongan bangsawan memainkan peranan penting dalam pentadbiran. Semasa
Vajiravudh, mereka yang bukan golongan bangsawan telah dilantik memegang jawatan-jawatan penting. Sebagai contoh, semasa
Chulalongkorn, semua kementerian diketuai oleh golongan bangsawan tetapi semasa Vajiravudh, 8 daripada 12 kementerian diketuai
oleh golongan bukan bangsawan. Akibatnya, pemerintahan Vajiravudh mendapat tentangan golongan bangsawan kerana dasar
pentadbirannya menjejaskan kepentingan golongan bangsawan.
Vajiravudh merupakan seorang pemerintah yang boros dan banyak menghabiskan wang untuk hal-hal kesenian, perayaan-
perayaan di istana dan sebagainya. Sebagai contoh, baginda telah menggaji 3000 pekerja istana. Selain itu, baginda juga telah
menubuhkan pasukan tentera peribadi yang dikenali sebagai “Pasukan Harimau Liar”. Pasukan ini mendapat pelbagai keistimewaan
jika dibandingkan dengan tentera biasa. Pentadbiran yang tidak cekap, rasuah serta penyelewengan dan pemborosan Vajiravudh telah
membebankan ekonomi Siam. Masalah ekonomi semakin runcing apabila berlaku kemelesetan ekonomi dunia pada tahun 1920-an.
Akibat perasaan tidak puas hati terhadap pemerintahan Vajiravudh, menyebabkan berlaku percubaan membunuhnya
sebanyak dua kali. Percubaan membunuh tahun 1912 diketuai oleh adiknya sendiri, Putera Pitsanulok kerana dasar pentadbiran
Vajiravudh menjejaskan kepentingan golongan bangsawan. Percubaan membunuh tahun 1917 dilakukan oleh tentera akibat tindakan
baginda menyebelahi Pihak Berikat dalam Perang Dunia Pertama (1914-1918). Majoriti tentera Siam bersikap pro-Jerman lebih-lebih
yang mendapat latihan dari pegawai-pegawai Jerman. Walau bagaimanapun, kedua-dua percubaan membunuh tersebut berjaya
dipatahkan oleh tentera-tentera yang masih setia terhadap Vajiravudh. Tindakan Vajiravudh menyebelahi Pihak Berikat
menguntungkan Siam kerana peperangan tersebut dimenangi oleh Pihak Berikat. Selepas Perang Dunia Pertama, Siam berjaya
merampas kembali perkhidmatan keretapi yang dikuasai oleh Jerman sebelum Perang Dunia Pertama. Perjanjian Versailles 1919 telah
mengiktiraf Siam sebagai negara merdeka dan diterima sebagai anggota Liga Bangsa-bangsa (LBB) pada tahun 1922. Mulai tahun
tersebut juga, kuasa-kuasa Barat mula menghapuskan hak wilayah asingan mereka di Siam kerana mengenangkan jasa Siam
menyebelahi Pihak Berikat dalam Perang Dunia Pertama.
Walau pemerintahan Vajiravudh menimbulkan pelbagai masalah, terutamanya masalah ekonomi, tetapi beberapa tindakan
baginda telah memberi sumbangan ke arah pembaharuan Siam. Baginda telah berjaya menubuhkan pasukan pengangkap dan
pertolongan cemas terutamanya di sekolah-sekolah, mendirikan Universiti Chulalongkorn (1917), mendirikan sekolah Vajiravudh
(1921) dan melaksanakan rakan pelajaran rendah wajib sejak tahun 1921. Baginda juga melaksanakan undang-undang monogami dan
mengadakan pembaharuan ke atas pakaian wanita tradisional Siam terutamanya pakaian wanita supaya kelihatan kemas. Penyuntikan
wajib dan kalendar mengikut cara Barat juga dilaksanakan oleh baginda. Baginda mangkat pada tahun 1925 dan digantikan oleh adik
bongsunya Prajadhipok.
Prajadhipok 1925-1935
Selepas kemangkatan Vajiravudh pada tahun 1925, adiknya Prajadhipok dilantik sebagai Raja Rama VII kerana Vajiravudh tidak
mempunyai putera. Ahli-ahli sejarah menganggap Prajadhipok tidak bersedia menjadi raja kerana baginda banyak menghabiskan
masa di seberang laut. Oleh sebab baginda mendapat pelajaran Barat di seberang laut, Prajadhipok telah terdedah kepada idea-idea
Barat seperti liberal, demokrasi, kerajaan berpelembagaan dan sebagainya. Baginda berusaha melaksanakan idea-idea tersebut di Siam.
230
Walau bagaimanapun, tindakan baginda dapat tentangan golongan bangsawan kerana perlaksanaan idea-idea tersebut akan
menjejaskan kepentingan golongan bangsawan.
Prajadhipok berusaha memulihkan kembali majlis-majlis yang diabaikan semasa pemerintahan Vajiravudh. Pada tahun 1927,
baginda menubuhkan Majlis Tertinggi yang dianggotai oleh 5 orang golongan bangsawan. Pemerintahan Prajadhpok memperlihatkan
usaha untuk mengembalikan kepentingan golongan bangsawan. Sebagai contoh, semasa Vajiravudh, 8 daripada 12 kementerian
diketuai oleh bukan golongan bangsawan tetapi semasa Prajadhipok, 8 daripada 12 kementerian diketuai oleh golongan bangsawan.
Akibatnya, pemerintahan Prajadhipok mendapat tentangan pegawai-pegawai awam dan tentera bukan golongan bangsawan.
Pentadbiran yang tidak cekap, rasuah serta penyelewengan dan pemborosan Vajiravudh telah membebankan ekonomi Siam.
Masalah ekonomi semakin runcing apabila berlaku kemelesean ekonomi dunia tahun 1920-an. Untuk mengatasi masalah ini, beberapa
langkah telah dijalankan oleh Prajadhipok. Antaranya ialah memecat pegawai-pegawai yang dilantik atas dasar pilih kasih semasa
Vajiravudh, mengenakan cukai yang tinggi ke atas barang-barang keperluan, mengurangkan gaji serta kakitangan, menghapuskan
jawatan-jawatan dan jabatan-jabatan yang tidak penting dan mengurangkan pekerja istana dari 3000 menjadi 300. Langkah-langkah
yang dijalankan sedikit sebanyak telah memulihkan ekonomi Siam. Walau bagaimanapun, pemulihan itu tidak kekal lama akibat
kemelesetan ekonomi dunia seterusnya sejak tahun 1929. Pada Mac 1931, Siam mengalami kekurangan wang sebanyak 11 juta bath.
Kegagalan mendapat pinjaman negara-negara Barat, terutamanya Perancis dan Amerika Syarikat menyebabkan Prajadhipok
mengambil langkah-langkah yang lebih tegas ke arah mengatasi masalah ekonomi. Baginda telah mengurangkan gaji serta kakitangan,
menyekat kenaikan pangkat serta gaji dan membubarkan “Pasukan Harimau Liar”.
Walaupun langkah-langkah yang dijalankan oleh Prajadhipok amat penting untuk memulihkan ekonomi Siam, tetapi langkah
tersebut mendapat tentangan terutamanya daripada mereka yang kepentingannya terjejas. Selain itu, langkah-langkah tersebut
dianggap sebagai kelemahan Prajadhipok. Golongan yang menentang pemerintahan Prajadhipok ialah pegawai-pegawai awam dan
tentera bukan golongan bangsawan mereka yang mendapat pelajaran Barat di seberang laut telah terdedah kepada idea-idea Barat
seperti demokrasi, liberal dan sosialisme, komunisme, kerajaan berpelembagaan dan sebagainya. Mereka yang mendapat pelajaran di
Jerman dan Perancis dianggap lebih radikal. Golongan ini menentang sistem monarki mutlak dan menganggapnya sebagai sistem
lapuk yang menghalang kemajuan Siam. Akibat dari perasaan tidak puas hati menyebabkan berlakunya Revolusi tanpa pertumpahan
darah pada 24 Jun 1932. Revolusi ini dipimpin oleh Pridi Panomyong yang mendapat bantuan pegawai-pegawai tentera iaitu Pribun
Songkram, Phya Bahol, Phra Manopakorn dan Khrung Aiphaiwang. Golongan revolusi telah berjaya mengusai istana dan ketika itu
Raja Prajadhipok berada di seberang laut. Apabila kembali baginda terpaksa menerima cadangan-cadangan “Perlembagaan Rakyat”
yang dikemukakan oleh Pridi Panomyong.
1. Sistem monarki mutlak dihapuskan dan digantikan dengan sistem monarki berpelembagaan.
2. Demokrasi berparlimen akan dilaksanakan dan sebuah Dewan Perundangan akan ditubuhkan
3. Pilihanraya Umum akan diadakan 4 tahun sekali untuk memilih ahli-ahli Dewan Perundangan.
4. Kepentingan golongan bangsawan dalam perkhidmatan kerajaan dihapuskan. Mereka dilarang memegang jawatan-jawatan
penting seperti menteri, timbalan menteri dan ketua jabatan.
5. Rakyat dapat hak dan peluang yang sama dalam politik, ekonomi dan sosial.
1932-1941
Selepas revolusi, Phya Manapakorn dilantik sebagai Perdana Menteri memandangkan hubungannya yang amat rapat dengan raja.
Revolusi 1932 menandakan permulaan kepada berlakunya pergolakan dalam politik Siam seterusnya. Sebagai contoh, perbalahan
pertama berlaku antara Perdana Menteri Manapakorn dengan Pridi Panomyong kerana rancanga ekonomi. Pridi dianggap bercorak
komunis. Akibatnya, Pridi telah dibuang negeri. Phya Manapakorn telah berusaha untuk menjadi seorang dictator. Dengan kerjasama
Prajadhipok, beliau telah menggantung Dewan Perundangan. Pemerintahan Phya Manapakorn yang bertentangan dengan prinsip
demokrasi telah mendapat tentangan ramai. Akibatnya, satu revolusi telah berlaku pada 20 Jun 1933 di bawah pimpinan Phya Bahol.
Revolusi tersebut telah berjaya menggulingkan kerajaan Phya Manapakorn dan Phya Bahol dilantik sebagai Perdana Menteri baru.
Beliau telah memanggil pulang Pridi dan melantiknya sebagai Menteri Hal Ehwal Luar Negeri. Pemerintahan Phya Bahol yang
menjejaskan kepentingan golongan bangsawan telah mendapat tentangan golongan tersebut. Akibatnya, satu revolusi golongan
bangsawan yang dipimpin oleh bekas Menteri Pertahanan Putera Bovaradej telah berlaku pada 12 Oktober 1933. Walau
bagaimanapun, revolusi tersebut berjaya dipatahkan oleh tentera pimpinan Pribun Songkram. Dalam usaha untuk mewujudkan
demokrasi berparlimen, Pilihanraya Umum pertama telah diadakan pada 13 November 1933. Dalam pilihanraya tersebut, golongan
pro-Pridi telah mencapai kemenangan. Perbalahan kemudiannya berlaku antara Pribun Songkram dengan Pridi Panomyong kerna
rancangan ekonomi Pridi dianggap terlalu radikal. Walau bagaimanapun, perbalahan itu berjaya diredakan oleh Perdana Menteri,
Phya Bahol.
Raja Prajadhipok yang masih berselisih faham dengan kerajaan Phya Bahol telah meletakkan jawatan pada 21 Mac 1935.
Baginda digantikan oleh anak saudaranya Anando Mahidol yang berumur 10 tahun dan masih menuntut di Switzerland. Akibatnya,
sebuah Jemaah Pemangku Raja yang terdiri daripada 3 anggota telah dibentuk.
Walaupun pemerintahan Prajadhipok telah menimbulkan pelbagai masalah, tetapi beberapa tindakan baginda telah memberi
sumbangan ke arah pembaharuan Siam. Antara sumbangan baginda ialah mengadakan perkhidmatan wireless pertama di Siam,
membina lapangan terbang Don Maung, menubuhkan institut kesusasteraan di raja, muzium serta perpustakaan negara dan
mengeluarkan undang-undang kesihatan orang awam yang berkaitan dengan perkhidmatan kesihatan.
Pada tahun 1928, beliau mengeluarkan arahan perkhidmatan yang membolehkan rakyat biasa dilantik untuk memegang
jawatan-jawatan penting dalam kerajaan. Beliau juga telah memperluaskan kuasa Lembaga Mata Wang dan untuk kepentingan
ekonomi, kerajaan diberi kuasa penuh dalam perkhidmatan bank dan insurans.
Pilihanraya Umum kedua diadakan pada tahun 1937. Dalam pilihanraya tersebut, parti pimpinan Phya Bahol telah mencapai
kemenangan dan beliau sekali lagi dilantik menjadi Perdana Menteri. Perbalahan kemudiannya berlaku antara Phya Bahol dengan
golongan tentera pimpinan Pribun Songkram. Akibat daripada undi tidak percaya dalam Dewan Perundangan, Phya Bahol terpaksa
meletak jawatan pada Disember 1938 dan digantikan oleh Pribun Songkram sebagai Perdana Meneri baru.
Pemerintahan Pribun Songkram membawa banyak perubahan yang memperlihatkan semangat nasionalisme yang keterlaluan.
Beliau telah berusaha untuk meninggikan taraf hidup orang Siam. Bantuan-bantuan telah diberi kepada orang-orang Siam
231
terutamanya golongan petani bagi membebaskan mereka daripada belenggu hutang, ceti dan peminjam-peminjam wang Cina.
Kerajaan juga telah mengambil langkah untuk membantu perusahaan-perusahaan orang Siam. Langkah-langkah juga dijalankan untuk
menyekat kebebasan kegiatan ekonomi orang-orang asing terutamanya orang-orang Cina. Kemasukan orang-orang Cina ke Siam telah
disekat. Tiap-tiap orang Cina yang masuk ke Siam dikenakan cukai sebanyak 100 baht. Perusahaan-perusahaan orang-orang Cina
dikenakan cukai yang tinggi dan 26 jawatan dalam perkhidmatan awam diharamkan kepada orang-orang Cina. Sekolah-sekolah dan
akhbar-akhbar Cina telah ditutup. Kerajaan Pribun Songkram telah menggalakkan orang-orang Siam melibatkan diri dalam
perdagangan dan perusahaan. Arahan telah dikeluarkan supaya syarikat-syarikat asing memiliki 70% modal dan 75% kakitangan
Siam. Kerajaan juga telah mengambilalih perusahaan asing untuk diserahkan kepada orang-orang Siam atau syarikat-syarikat Siam.
Sebagai contoh, perusahaan kayu jati yang selama ini dikuasai oleh syarikat British iaitu Bombay Burma Trading Cooperation (BBTC)
telah diambilalih dan diserahkan kepada syarikat Siam.
Pada Jun 1939, nama Siam ditukarkan menjadi Maung Thai/Thailand yang bermaksud tanah atau negeri yang bebas.
Tujuannya ialah untuk menimbulkan semangat kemegahan bangsa di kalangan orang-orang Siam kerana Siam merupakan stu-satunya
negeri di Asia Tenggara yang tidak dijajah oleh kuasa-kuasa Barat. Pribun Songkram juga berusaha untuk mendapat kembali wilayah-
wilayah Siam yang telah dikuasai oleh British dan Perancis. Tindakan telah menyebabkan berlakunya pertempuran di antara Siam dan
Perancis di Sempadan Laos-Siam. Pada 11 Disember 1940, Phibun Songkram menandatangani perjanjian kerjasama dengan Jepun.
Akibat tekanan Jepun, Perancis terpaksa menyerahkan Laos, Battambang dan Siem Reap kepada Siam pada Mac 1941. Pendudukan
Jepun di Indo-China pada Julai 1941 sedikit sebanyak menjejaskan usaha Phibun Songkram untuk mendapat kembali wilayah-wilayah
Siam.
Kesimpulan
Semasa Perang Dunia Kedua, semua negeri di Asia Tenggara telah dijajah oleh Jepun kecuali Siam. Negeri Siam terselamat daripada
penyerangan Jepun kerana kerjasama Phibun Songkram dengan Jepun. Semasa Perang Dunia Kedua juga, Siam telah mendapat
kembali wilayah-wilayahnya seperti Mongpan, Kentung dan Negeri-negeri Melayu Utara. Pada Julai 1944, Kerajaan Phibun
Songkram yang pro-Jepun telah digulingkan oleh Khuang Aiphaiwong yang pro-pihak Berikat. Akibatnya, pihak berikat yang
kemabli ke Asia Tenggara selepas Perang Dunia Kedua tidak dapat mengambil tindakan ke atas Siam kerana pada dewasa itu, Siam
diperintah oleh kerajaan yang pro-pihak Berikat. Pada September 1945, Khuang Aiphaiwong digulingkan oleh Seni Pramoj. Tekanan
British dan Perancis menyebabkan Seri Pramoj tanpa bantahan menyerahkan kembali wilayah-wilayah yang dirampas oleh Siam
semasa Perang Dunia Kedua. Akibatnya, British dan Perancis tidak perlu bertindak secara kekerasan ke atas Siam.
Revolusi Siam 1932
Pengenalan
Revolusi tanpa pertumpahan darah telah berlaku di Siam pada 24 Jun 1932. Revolusi tersebut telah menamatkan sistem monarki mutlak dan
digantikan dengan sistem monarki berperlembagaan. Ahli-ahli sejarah tidak menganggapnya sebagai revolusi massa kerana tidak disertai oleh
orang ramai. Revolusi tersebut hanya disertai oleh pegawai-pegawai awam dan tentera bukan golongan bangsawan. Revolusi 1932 dipimpin
oleh Pridi Panomyong yang mendapat bantuan pegawai-pegawai tentera seperti Phya Bahol, Pribun Songkram, Khuang Aiphaiwong dan
Phya Manapakorn. Revolusi ini menandakan permulaan kepada berlakunya pergolakan dalam politik Siam hingga hari ini.
Sebab-sebab
1. Kemerosotan sistem monarki mutlak
Kemerosotan sistem monarki mutlak menjadi faktor utama mengakibatkan meletusnya Revolusi 1932. Kemerosotan tersebut telah
menimbulkan kebencian dan menghilangkan keyakinan orang ramai terhadap pemerintahan golongan bangsawan. Kemerosotan
sistem monarki mutlak bermula semasa pemerintahan Vajiravudh disebabkan oleh dasar pentadbirannya. Dalam menjalankan
pentadbiran, baginda telah menyerahkannya kepada pegawai-pegawainya. Oleh sebab baginda tidak mengawasi kegiatan pegawai-
pegawainya, menyebabkan rasuah dan penyelewengan berleluasa. Selain itu, baginda juga mengamalkan dasar pilih kasih dalam
mengisi jawatan kerajaan. Baginda jarang mengadakan mesyuarat kabinet majlis-majlis yang ditubuhkan oleh Chulalongkorn. Dalam
menjalankan pentadbiran, baginda lebih mengutamakan golongan bukan bangsawan. Misalnya, 8 daripada 12 kementerian di Siam
diketuai oleh golongan bukan bangsawan. Akibatnya, pemerintahan Vajiravudh mendapat tentangan golongan bangsawan.
Baginda juga menubuhkan pasukan tentera peribadi yang dikenali sebagai “Pasukan Harimau Liar”. Pasukan ini mendapat pelbagai
keistimewaan berbanding dengan tentera biasa. Tindakan Vajiravudh ini ditentang pula oleh tentera biasa. Akibat dari perasaan tidak puas
hati berlaku 2 percubaan membunuh baginda, iaitu tahun 1912 dan 1917. Walau bagaimanapun, kedua-dua percubaan itu berjaya dipatahkan.
Sistem monarki mutlak menjadi semakin lemah semasa pemerintahan Prajadhipok. Baginda cuba mengembalikan kepentingan
golongan bangsawan. Sebagai contoh, semasa Vajiravudh, 8 daripada 12 kementerian diketuai oleh golongan bukan bangsawan tetapi
semasa pemerintahan Prajadhipok, 8 daripada 12 kementerian diketuai oleh golongan bangsawan. Tindakan baginda telah ditentang
oleh pegawai-pegawai awam dan tentera bukan golongan bangsawan.
Dalam usaha untuk menghadapi kemelesetan ekonomi, Prajadhipok telah mengambil langkah ke arah mengurangkan perbelanjaan,
misalnya mengurangkan gaji serta kakitangan, memecat pegawai yang dilantik atas dasar pilih kasih oleh Vajiravudh dan
menghapuskan jawatan tidak penting. Walaupun langkah ini sedikit sebanyak dapat memulihkan ekonomi, tetapi pemulihan tersebut
tidak kekal lama disebabkan kemelesetan ekonomi yang lebih teruk pada tahun 1929. Akibatnya, Prajadhipok terpaksa mengambil
langkah yang lebih tegas, misalnya menyekat kenaikan pangkat dan gaji serta membubarkan “Pasukan Harimau Liar”. Langkah-
langkah ini telah menambahkan ketidakpuasan di kalangan pegawai awam dan tentera.
2. Perkembangan pelajaran
Perkembangan pelajaran Barat terutamanya sejak pemerintahan Chulalongkorn telah melahirkan golongan intelek di Siam. Mereka yang
mendapat pelajaran Barat terutamanya di seberang laut telah terdedah kepada idea-idea Barat seperti kerajaan berperlembagaan, demokrasi,
liberal, sosialisme, komunisme dan sebagainya. Usaha-usaha mereka untuk melaksanakan idea-idea tersebut di Siam mendapat tentangan
golongan bangsawan yang menguasai pentadbiran Siam. Mereka yang dapat pelajaran di Jerman dan Perancis dianggap lebih radikal kerana
232
golongan ini menentang sistem monarki mutlak dan menganggapnya sebagai sistem lapuk yang menghalang kemajuan Siam. Antara
golongan intelek itu ialah Pridi Panomyong, Pribun Songkram, Phya Bahol, Phya Manapakorn, Khuang Aiphaiwong dan lain-lain lagi.
Donald E. Nuechterlein dalam bukunya “Thailand and the Struggle for South East Asia” mendakwa punca utama berlakunya revolusi ialah
keazaman golongan intelek untuk memodenkan struktur politik dan mengadakan pembaharuan yang radikal.
3. Kemelesetan ekonomi (Krisis Ekonomi di Eropah pada Tahun 1929)
Pentadbiran yang tidak cekap, rasuah serta penyelewengan dan pemborosan Vajiravudh telah membebankan ekonomi Siam. Masalah
ekonomi semakin runcing apabila berlaku kemelesetan ekonomi dunia 1920-an dan 1930-an. Pada tahun 1931, Siam mengalami kekurangan
sebanyak 11 juta bath. Prajadhipok telah mengambil beberapa langkah tegas dalam usaha untuk mengatasi masalah ekonomi. Antaranya ialah
mengurangkan gaji serta kakitangan, menyekat kenaikan pangkat serta gaji, mengenakan cukai yang tinggi ke atas barang keperluan,
menghapuskan jabatan-jabatan dan jawatan-jawatan yang tidak penting, membubarkan “Pasukan Harimau Liar” dan sebagainya. Tindakan
tersebut telah mendapat tentangan ramai, terutamanya daripada mereka yang kepentingannya terjejas. Selain itu, langkah-langkah tersebut
dianggap sebagai kelemahan Prajadhipok.
4. Krisis politik
Kemelesetan ekonomi telah menyebabkan peruntukan kewangan kepada jabatan-jabatan dan kementerian-kementerian dikurangkan.
Langkah tersebut telah menimbulkan perbalahan antara Menteri Pertahanan Putera Bovaradej dengan Menteri Perdagangan Putera
Purachatra. Krisis politik yang berlaku pada Oktober 1931 telah mengoncangkan keyakinan orang ramai terhadap pemerintahan
golongan bangsawan.
5. Kebebasan akhbar
Kebebasan akhbar telah lama dilaksanakan di Siam. Pada tahun 1931, Prajadhipok telah mengeluarkan arahan supaya semua berita perlu
ditapis sebelum disiarkan. Arahan tersebut telah dapat tentangan ramai kerana ianya memperlihatkan kecurigaan kerajaan dalam kebebasan
akhbar.
6. Anti Cina
Walaupun bilangan orang Cina kecil, tetapi mereka telah menguasai ekonomi Siam. Peranan orang Cina sebagai peminjam wang telah
menyebabkan banyak tanah orang Siam jatuh ke tangan orang Cina. Peranan orang Cina sebagai orang tengah telah menghimpitkan lagi
kehidupan orang Siam. Orang-orang Cina dianggap sebagai “Yahudi Timur” dan masih menumpukan taat setia terhadap negara asal mereka.
Kemarahan orang Siam bertambah kerana semua pertubuhan yang diwujudkan oleh orang-orang Cina hanya terbuka kepada orang Cina.
Kemarahan orang Siam terhadap kerajaan kerana kerajaan tidak mengambil langkah untuk menyekat kegiatan orang-orang Cina menindas
orang Siam. Malah orang Cina diberi peluang ekonomi yang lebih luas seperti monopoli eksais ke atas perjudian, loteri, minuman keras dan
ganja.
7. Agama
Kegiatan mubaligh-mubaligh menyebarkan agama Kristian mendapat tentangan orang ramai terutamanya daripada golongan sami.
Akibat kegiatan mubaligh, ramai orang Siam terutamanya golongan muda telah memeluk agama Kristian dan mereka ini telah
meninggalkan budaya Siam. Orang ramai telah mendesak kerajaan supaya menyekat kegiatan mubaligh-mubaligh menyebarkan
agama Kristian. Keengganan kerajaan telah menambahkan kemarahan orang ramai terhadap kerajaan pimpinan golongan bangsawan.
Kesan-kesan
1. Menamatkan sistem monarki mutlak
Revolusi 1932 telah menamatkan sistem monarki mutlak dan digantikan dengan sistem monarki berperlembagaan. Keistimewaan golongan
bangsawan dan perkhidmatan kerajaan dihapuskan mereka tidak dibenarkan memegang jawatan-jawatan penting seperti menteri, timbalan
menteri, ketua jabatan dan sebagainya. Selepas revolusi mereka yang bukan golongan bangsawan memainkan peranan penting dalam
pentadbiran.
2. Perubahan ekonomi dan sosial
Revolusi 1932 bukan sahaja membawa perubahan politik, tetapi juga perubahan ekonomi dan sosial. Pelbagai perubahan telah berlaku seperti
pendidikan yang universal, kebebasan akhbar, sistem cukai pendapatan yang gratitude, iaitu yang bergantung kepada pendapatan dan
sebagainya. Langkah-langkah juga dijalankan untuk meninggikan taraf hidup orang Siam. Antara langkah tersebut ialah memberi subsidi,
mengutamakan orang-orang Siam serta syarikat-syarikat Siam dan mengambilalih perusahaan asing untuk diserahkan kepada orang-orang
Siam atau syarikat Siam.
3. Tentera
Selepas revolusi, golongan tentera memainkan peranan penting dalam pentadbiran Siam. Perdana Menteri yang dilantik terdiri daripada
pegawai-pegawai tentera. Antara mereka ialah Phya Manapakorn (1932), Phya Bahol (1933), Pribun Songkram (1938), Khuang Aiphaiwong
(1944), Seni Pramoj (1945) dan lain-lain lagi. Perbalahan sering berlaku terutamanya di antara pegawai-pegawai awam dan tentera.
4. Nasionalisme
Revolusi 1932 telah mengakibatkan kebangkitan semangat nasionalisme di Siam. Walaupun nasionalisme Siam tidak bercorak anti-kolonial
kerana Siam tidak dijajah, tetapi nasionalisme Siam bercorak anti-monarki, anti-Cina dan nasionalisme ekonomi serta kebudayaan. Orang-
orang Siam mahu melaksanakan perubahan politik, ekonomi dan sosial bagi mengekalkan kemerdekaan Siam.
5. Revolusi lain
Revolusi 1932 menandakan permulaan kepada berlakunya revolusi lain dalam politik Siam seterusnya. Contohnya, Revolusi Phya Bahol Jun
1933, Revolusi Putera Bovaradej Oktober 1933, Revolusi Pribun Songkram Disember 1938, Revolusi Khuang Aiphaiwong Julai 1944,
Revolusi Seni Pramoj September 1945, Revolusi Khuang Aiphaiwong Januari 1946, Revolusi Pridi Panamyong Mac 1946, Revolusi
Thamrong Nawasawad Ogos 1946, Revolusi Khuang Aiphaiwong November 1947, Revolusi Pribun Songkram Ogos 1948 dan sebagainya.
6. Thailand
233
Pada Jun 1939, nama Siam ditukar menjadi Thailand atau Maung Thai yang bermaksud tanah/negeri yang bebas. Penukaran nama ini
dilaksanakan semas aPribun Songkram menjadi Perdana Menteri Siam. Tujuannya ialah untuk menimbulkan semangat kemegahan bangsa di
kalangan orang Siam kerana negeri Siam merupakan satu-satunya negeri yang tidak dijajah oleh kuasa-kuasa Barat.
7. Langkah terhadap orang Cina
Selepas revolusi, usaha-usaha dijalankan untuk menyekat kepentingan orang-orang Cina di Siam. Orang-orang Cina tidak lagi bebas masuk
ke Siam. Tiap-tiap orang Cina yang masuk ke Siam dikenakan cukai 100 baht. Perusahaan-perusahaan orang Cina dikenakan cukai yang
tinggi dan 26 jawatan dalam perkhidmatan kerajaan diharamkan bagi orang Cina. Sekolah-sekolah dan akhbar-akhbar Cina ditutup.
8. Wilayah Siam
Usaha-usaha juga dijalankan bagi mendapatkan kembali wilayah-wilayah Siam yang telah dikuasai oleh British dan Perancis. Usaha ini
dijalankan oleh Pribun Songkram. Dengan kerjasama Jepun, Siam telah merampas kembali beberapa wilayahnya seperti Laos, Batambang,
Seam Reap, Maung Pan, Kentung dan Negeri-negeri Melayu Utara.
9. Perlembagaan baru
Revolusi 1932 telah membawa kepada perlaksanaan perlembagaan baru yang menentukan hak rakyat, raja dan Dewan
Perundangan.
a. Hak rakyat
· Rakyat mendapat hak dan peluang yang sama dalam politik, ekonomi dan sosial.
· Kemantapan ekonomi dan peluang pekerjaan untuk kepentingan rakyat.
· Kemerdekaan yang tidak akan menjejaskan kepentingan rakyat.
· Kerajaan bertanggungjawab mewujudkan keamanan, peraturan dan ketenteraman untuk kesejahteraan rakyat.
b. Hak raja
· Sistem monarki mutlak dihapuskan dan digantikan dengan sistem monarki berperlembagaan.
· Raja diberi kuasa pengampunan.
· Raja berkuasa membubarkan Dewan Perundangan walaupun tanpa persetujuan kabinet.
· Raja berkuasa membatalkan undang-undang yang diluluskan oleh Dewan Perudangan tetapi Dewan Perundangan
berkuasa untuk menolak pembatalan tersebut.
· Raja berkuasa mengisytiharkan Darurat tetapi mesti ditandatangani oleh sekurang-kurangnya seorang menteri.
c. Hak Dewan Perundangan
· Demokrasi berparlimen akan diwujudkan di mana sebuah Dewan Perundangan akan diwujudkan.
· Dewan Perundangan akan mempunyai 156 orang ahli dan raja berkuasa untuk melantik ½ daripada ahli dewan
sehingga pilihanraya diadakan.
· Parti Rakyat Pimpinan Pridi Panamyong diberi kuasa menubuhkan kerajaan sementara sehingga kerajaan
berdasarkan perlembagaan beru dibentuk.
· Pilihanraya umum akan diadakan 4 tahun sekali. Calon-calon yang bertanding mesti berbangsa Siam, berumur 23
tahun ke atas, tinggal di kawasan mengundi dan mempunyai tingkat pelajaran yang ditetapkan.
Kesimpulan
Revolusi Siam 1932 telah menamatkan pemerintahan sistem monarki mutlak. Politik Siam yang seterusnya telah memperlihatkan
persaingan antara golongan tentera dan parlimen (ahli-ahli politik) untuk memegang teraju kerajaan. Revolusi Siam 1932 merupakan
peristiwa penting dalam sejarah Siam kerana ia telah membawa banyak perubahan. Revolusi Siam 1932 juga menunjukkan
kecenderungan golongan nasionalis untuk mengubah institusi pemerintahan yang ada kepada institusi pemerintahan yang lebih
membawa keuntungan kepada negara dan rakyat.
Campur Tangan Kuasa Asing di Thailand
Pengenalan
Abad ke-19 merupakan zaman peluasan wilayah kuasa Barat. Mereka berlumba-lumba mencari tanah jajahan terutama di sebelah Timur. Hal
ini disebabkan mereka memerlukan bahan-bahan mentah untuk keperluan perusahaan di negara mereka akibat revolusi perusahaan. Selain itu,
mereka memerlukan pasaran bagi barang-barang kilang mereka. Selanjutnya, sebagai kuasa tentera, kuasa-kuasa Barat memerlukan
pangkalan angkatan laut untuk menjamin kedudukan mereka. Akibatnya, banyak negeri di Asia Tenggara yang telah jatuh ke tangan kuasa-
kuasa Barat. British bertapak di Myanmar dan Tanah Melayu, Balanda di Indonesia dan Sepanyol di Filipina.
Wilayah yang hilang kepada British dan kepentingannya
Hubungan Chulalongkorn dengan British dalam keadaan yang tidak memuaskan. Hal ini disebabkan adanya campur tangan British di
Negeri-negeri Melayu Utara. Memandangkan pengaruh Siam yang mengalami kejatuhan di Negeri-negeri Melayu tersebut dan Siam
memerlukan bantuan dari pihak British menyebabkan Raja Chulalongkorn menandatangani satu perjanjian iaitu Perjanjian Bangkok
pada tahun 1909. Berdasarkan perjanjian itu, pihak berkuasa Siam menyerahkan 4 negeri Melayu Utara iaitu, Perlis, Kedah, Kelantan
dan Terengganu pada pengawalan British. Sebagai balasan, pihak British berjanji tidak akan campur tangan di wilayah-wilayah Siam
yang lain dan memberi pinjaman untuk pembinaan jalan keretapi.
Bagi pihak British, British ingin menggabungkan 4 negeri Melayu tersebut dengan Negeri-negeri Melayu yang telah
diletakkan di bawah pengawalan British iaitu Negeri-negeri Melayu Bersekutu. Dengan gabungan ini bermakna lengkaplah
penubuhan Tanah Melayu. Dengan pengambilan 4 negeri Melayu itu bermakna British dapat menghalang campur tangan asing di
negeri-negeri tersebut. Ketika ini, kuasa Barat yang menjadi ancaman kepada British ialah Jerman. Sejak penyatuan Jerman pada
234
tahun 1871, negara tersebut telah berusaha untuk menandingi British dalam penguasaan angkatan laut. Selanjutnya, Jerman telah
berusaha mendapat wilayah di Asia Tenggara untuk dijadikan pangkalan angkatan laut. Pada tahun 1899, terdengar berita mengatakan
bahawa Jerman telah cuba mendapatkan Pulau Langkawi dari pemerintahan Siam. Keadaan ini juga mempengaruhi British
mengadakan persahabatan dengan Perancis pada tahun 1904 (Ententi Cordiale) yang mana pihak British membenarkan Perancis
bertindak di Kampuchea.
Wilayah yang hilang kepada Perancis dan kepentingannya
Sungguhpun ketika Raja Chulalongkorn menjadi raja (1868-1910) menjalankan dasar “buka pintu” dengan mengadakan persahabatan
dengan Barat, Negeri Siam masih mendapat tekanan dari Perancis. Perancis telah bergiat di Indo-China dengan mengadakan tuntutan
wilayah. Oleh sebab hubungan Siam dengan Perancis dalam keadaan yang genting maka Chulalongkorn telah menyerahkan wilayah-
wilayah yang dituntut oleh Perancis. Misalnya, wilayah tebing Sungai Mekong (1886), wilayah di Tongking Utara (1888), wilayah
sebelah Timur Sungai Mekong termasuk Luang Prabang (1893), wilayah sepanjang sempadan Laos-Siam (1904) dan wilayah
Battambang dan Siemreap (1907). Dengan ini bermakna seluruh Indo-China jatuh ke tangan Perancis.
Perancis menuntut wilayah di Indo-China dari negeri Siam kerana ingin menubuhkan Empayar Perancis di Indo-China.
Tujuan ini perlu dilaksanakan memandangkan adanya persaingan pengaruh British yang kuat terutama di negeri Siam. Hal ini
bermakna pengaruh British boleh berkembang di mana-mana bahagian Indo-China. Oleh itu, dengan penaklukan Indo-China
bermakna pihak Perancis dapat menghalang kemungkinan merebaknya pengaruh British itu. Selain itu, ia juga menjamin perjalanan
darat ke Yunnan yang terletak di Selatan China. Perjalanan darat ini dianggap penting kerana Perancis boleh mengadakan hubungan
perdagangan dengan China. Pihak Perancis menganggap negeri China mempunyai potensi yang baik untuk menjadi pasaran bagi
barang-barang buatan Perancis.
Kesimpulan
Dengan penyerahan wilayah-wilayah kepada Perancis dan British, negeri Siam telah kehilangan wilayah seluas kira-kira 90000 batu
persegi. Namun demikian, tindakan itu merupakan satu tindakan bijak untuk menghalang ancaman dari kedua-dua kuasa Barat itu.
Ternyata tindakan ini dapat menyelamatkan Siam dari ditawan oleh Perancis atau British. Negeri Siam kekal sebagai negara yang
berdaulat dan merdeka di tengah-tengah dasar perluasan wilayah kuasa-kuasa Barat.
Penerimaan dan Pengubahsuaian di Thailand
Pengenalan
Thailand ialah negera di Asia Tenggara yang tidak dijajahi oleh mana-mana imperialis barat. Walau bagaimanapun, masih terdapat
pengaruh dari barat yang berjaya meresap masuk ke dalam bidang pentadbiran, sosial dan ekonomi.
Pihak pemerintah Siam telah berusaha memodenkan pentadbiran Kerajaan Siam. Beberapa orang penasihat berbangsa barat telah
dilantik oleh Siam seperti penasihat dari British, Brazil, Perancis dan Amerika Syarikat. Satu Majlis Negeri turut ditubuhkan dan ia
terdiri daripada Majlis Mesyuarat Tertinggi dan Majlis Penasihat Rendah pada tahun 1874. Badan Penasihat Raja pula digantikan
dengan Menteri-menteri Kabinet. Pelbagai kementerian ditubuhkan seperti Kementerian Kewangan, Kementerian Keadilan dan
sebagainya. Semua kementerian ini diketuai oleh putera-putera raja dan dibantu oleh pakar asing. Mengikut sistem pentadbiran British
di Myanmar, Siam membahagikan wilayahnya kepada 18 bulatan. Setiap bulatan ini diketuai oleh Pesuruhjaya Tinggi Residen.
Bulatan ini kemudian dibahagikan kepada wilayah (maunt) dan wilayah ini dibahagikan kepada daerah (Ampur). Seterusnya, daerah-
daerah ini dibahagikan kepada kampung (Tambol) dan kampung-kampung ini pula dibahagikan kepada desa (Hamlet) dan ia diketuai
oleh seorang ketua desa.
Pihak Siam telah menubuhkan Kementerian Kehakiman Khas yang dibantu oleh seorang Peguam. Pada tahun 1894, sistem
pentadbiran kehakiman disusun semula. Pada tahun 1904, mahkamah jenayah dan awam ditubuhkan. Mahkamah ini mempunyai
undang-undang jenayah sendiri. Kemudian, Kanun Hukuman telah diperkenalkan oleh Peguam Perancis pada tahun 1908. Sistem
penjara dan angkatan polis turut disusun semula.
Dari segi ekonomi
Pihak Siam telah menghapuskan sekatan perdagangan dengan kuasa asing. Selain itu, pelbagai kemudahan asas seperti jalan raya dan
jalan keretapi turut disediakan.
Dari segi sosial
1. Pendidikan
Pelajaran barat telah dititkberatkan. Sekolah-sekolah rendah dan menengah telah didirikan. Maktab-maktab bagi kaum bangsawan
turut ditubuhkan. Pihak Siam telah memaksa rakyat jelatanya untuk mendapatkan pendidikan Inggeris. Jabatan Pelajaran turut
ditubuhkan oleh pihak Siam.
2. Adat
Dari segi adat, sistem perhambaan mula dihapuskan. Di samping itu, istiadat sujut semasa manghadap raja turut dihapuskan.
Sistem buruh paksa pula digantikan dengan sistem buruh dibayar. Amalan golongan Prai dan hamba yang terpaksa berkhidmat
dalam ketenteraan dan polis turut di hapuskan. Sejak masa ini, raja juga sering menghadap khalayak ramai.
Nasionalisme Siam
Pengenalan
Nasionalisme Siam bergerak mengikut haluan yang berbeza daripada negeri-negeri lain di Asia Tenggara. Nasionalisme Siam tidak
bercorak anti-koloniah kerana Siam tidak dijajah. Ianya lebih bercorak anti-monarki, anti-Cina dan nasionalisme ekonomi serta
kebudayaan. Pembaharuan yang dilaksanakan di Siam terutamanya sejak pemerintahan Chulalongkorn menjadi faktor yang
mengakibatkan kebangkitan dan perkembangan nasionalisme Siam. Perkembangan tersebut telah menyedarkan rakyat Siam untuk
bangun mempertahankan kemerdekaan mereka.
235
Nasionalisme
1. Kemerosotan sistem monarki
Kemerosotan sistem monarki mutlak sejak pemerintahan Vajiravudh menjadi faktor utama yang mengakibatkan kebangkitan dan
perkembangan nasionalisme Siam. Vajiravudh dan Prajadhipok merupakan pemerintah yang lemah jika dibandingkan dengan
Mongkut dan Chulalongkorn. Perkembangan semasa pemerintahan mereka telah mendedahkan kelemahan sistem monarki mutlak dan
menggoncangkan keyakinan orang ramai terhadap pemerintahan golongan bangsawan.
a. Vajiravudh
Beliau pernah berada di seberang laut selama 9 tahun. Oleh sebab itu, beliau tidak mengetahui perkembangan yang berlaku di Siam
dalam tempoh tersebut. Walaupun beliau berpelajaran tinggi, Vajiravudh tidak berminat dalam pentadbiran. Dalam menjalankan
pentadbiran, beliau telah menyerahkannya kepada pegawai-pegawainya. Oleh sebab beliau tidak mengawal kegiatan pegawai-
pegawai menyebabkan berlaku penyelewengan dan rasuah. Untuk mengisi jawatan-jawatan kerajaan, beliau mengamalkan dasar pilih
kasih di mana beliau telah mengutamakan sahabat-sahabatnya. Menjelang tahun 1915, kebanyakan pegawai termasuk menteri yang
dilantik oleh Chulalongkorn telah dipecat. Selain itu, Vajiravudh juga jarang mengadakan mesyuarat kabinet dan majlis-majlis yang
ditubuhkan semasa Chulalongkorn tidak berfungsi. Vajiravudh juga seorang pemerintah yang boros dan banyak menghabiskan wang
untuk hal-hal kesenian, perayaan-perayaan di istana dan sebagainya. Contohnya, beliau telah menggaji 3000 pekerja istana. Di
samping itu, beliau juga menubuhkan pasukan tentera peribadi, iaitu pasukan Harimau Liar. Pasukan ini mendapat pelbagai
keistimewaan jika dibandingkan dengan tentera biasa. Akibat daripada dasar-dasar yang diamalkan tersebut, perasaan tidak puas hati
telah timbul sehingga berlakunya 2 kali percubaan membunuh Vajiravudh. Pecubaan pertama berlaku pada tahun 1912 diketuai oleh
adiknya sendiri Putera Pitsanulok. Percubaan membunuh pada tahun 1917 pula dilakukan oleh tentera. Walau bagaimanapun, kedua-
dua percubaan tersebut berjaya dipatahkan.
b. Prajadhipok
Ahli-ahli sejarah menganggap Prajadhipok tidak bersedia menjadi raja kerana beliau banyak menghabiskan masanya di seberang laut.
Semasa pemerintahan Prajadhipok, pelbagai usaha telah diambil untuk mengembalikan kepentingan golongan bangsawan. Contohnya,
semasa Vajiravudh, 8 daripada 12 kementerian diketuai oleh golongan bukan bangsawan tetapi semasa pemetintahan Prajadhipok, 8
daripada 12 kementerian diketuai oleh golongan bangsawan. Dalam usaha untuk mengatasi masalah ekonomi pula, beliau telah
mengambil beberapa langkah tegas. Misalnya, beliau telah mengurangkan gaji serta kakitangan, menyekat kenaikan pangkat dan gaji,
mengenakan cukai yang tinggi ke atas barang keperluan, menghapuskan jabatan-jabatan dan jawatan-jawatan yang tidak penting,
membubarkan “Pasukan Harimau Liar” dan sebagainya. Tindakan tersebut telah mendapat tentangan orang ramai, terutamanya
golongan yang berkepentingan. Selain itu, langkah-langkah yang diambil oleh Prajadhipok juga dianggap sebagai kelemahan beliau.
Justeru itu, ia membangkitkan semangat nasionalisme.
2. Perkembangan pelajaran Barat
Perkembangan pelajaran Barat terutamanya sejak pemerintahan Chulalongkorn telah melahirkan golongan intelek di Siam. Mereka
yang mendapat pelajaran Barat terutamanya di seberang laut telah terdedah kepada idea-idea Barat seperti kerajaan berperlembagaan,
demokrasi, liberal, sosialisme, komunisme dan sebagainya. Usaha-usaha mereka untuk melaksanakan idea-idea tersebut di Siam
mendapat tentangan golongan bangsawan yang menguasai pentadbiran Siam. Mereka yang dapat pelajaran di Jerman dan Perancis
dianggap lebih radikal kerana golongan ini menentang sistem monarki mutlak dan menganggapnya sebagai sistem lapuk yang
menghalang kemajuan Siam. Antara golongan intelek ini ialah Pridi Panomyong, Pribun Songkram, Khuang Aiphaiwong, Phya
Bahol, Phya Manopakorn dan lain-lain lagi. Donald E. Nuechterlein dalam bukunya “Thailand and the Struggle for South East Asia”
mendakwa punca utama kebangkitan nasionalisme ialah keazaman golongan intelek untuk memodenkan struktur politik dan
mengadakan pembaharuan ekonomi yang radikal.
3. Anti-Cina
Walaupun bilangan orang Cina kecil, tetapi mereka telah menguasai ekonomi Siam. Peranan orang Cina sebagai peminjam wang telah
menyebabkan banyak tanah orang Siam jatuh ke tangan orang Cina. Peranan orang Cina sebagai orang tengah pula menghimpitkan
lagi kehidupan orang Siam. Orang-orang Cina dianggap sebagai “Yahudi Timur” dan masih menumpukan taat setia terhadap negara
asal mereka. Kemarahan orang Siam bertambah kerana semua pertubuhan yang diwujudkan oleh orang-orang Cina hanya terbuka
kepada orang Cina. Kemarahan orang Siam terhadap kerajaan kerana kerajaan tidak mengambil langkah untuk menyekat kegiatan
orang-orang Cina menindas orang Siam. Malah orang Cina diberi peluang ekonomi yang lebih luas seperti monopoli eksais ke atas
perjudian, loteri, minuman keras dan ganja.
Selepas revoludi, usaha-usaha dijalankan untuk menyekat kepentingan orang Cina di Siam. Orang-orang Cina tidak lagi bebas masuk
ke Siam. Setiap orang Cina yang masuk ke Siam dikenakan cukai 100 baht. Perusahaan-perusahaan orang Cina dikenakan cukai yang
tinggi dan 26 jawatan dalam perkhidmatan kerajaan diharamkan bagi orang Cina. Sekolah-sekolah dan akhbar-akhbar Cina juga
ditutup.
4. Nasionalisme ekonomi
Dalam usaha untuk mengelakkan ekonomi Siam dikuasai oleh orang-orang asing, kerajaan telah menjalankan beberapa langkah ke
arah melaksanakan nasionalisme ekonomi. Kerajaan mula melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi seperti pengeluaran getah, kilang
memproses getah, minyak dan kertas serta perkhidmatan keretapi. Kerajaan juga telah memberi subsidi kepada orang-orang Siam dan
syarikat-syarikat Siam dalam kegiatan ekonomi. Orang-orang Siam digalakkan untuk melibatkan diri dalam perdagangan dan
perusahaan. Arahan telah dikeluarkan supaya syarikat-syarikat asing memiliki 70% modal dan 75% kakitangan Siam. Kerajaan juga
telah ambilalih perusahaan asing untuk diserahkan kepada orang-orang Siam atau syarikat-syarikat Siam. Contohnya: perusahaan
kayu jati yang selama ini dikuasai oleh Syarikat British “Bombay Burma Trading Company” (BBTC) telah diambilalih dan
diserahkan kepada syarikat Siam. Dalam kegiatan ekonomi, kerajaan mengutamakan orang-orang Siam dan syarikat-syarikat siam.
Langkah-langkah diskriminasi juga dijalankan di mana perusahaan-perusahaan orang asing dikenakan cukai yang lebih tinggi
daripada perusahaan orang-orang Siam.
5. Perubahan selepas Perang Dunia Pertama
Perubahan yang berlaku selepas Perang Dunia Pertama (1914-1918) telah mengakibatkan kebangkitan nasionalisme Siam. Perjanjian
Versailles 1919 telah mengiktiraf Siam sebagai negara merdeka dan diterima sebagai anggota Liga Bangsa-bangsa Bersatu pada tahun
236
1922. Mulai tahun tersebut juga, kuasa-kuasa Barat mula menghapuskan “Hak Wilayah Asingan” mereka di Siam. Perkembangan
ini menyedarkan rakyat Siam untuk bangun mempertahankan kemerdekaan mereka.
6. Nasionalisme kebudayaan
Nasionalis-nasionalis telah berjaya membangkitkan semangat kemegahan bangsa dan kebudayaan Siam. Pendidikan Siam dan
penggunaan bahasa Siam digalakkan. Agama Buddha telah dijadikan lambang penyatuan orang-orang Siam. Mereka mendakwa
hanya penganut agama Buddha boleh menjadi pejuang bangsa dan negara. Mengabuti agama Buddha dianggap sebagai tanda taat
setia terhadap negara Siam. Perkembangan ini telah menyebabkan ramai orang Siam-Kristian kembali kepada ajaran Buddha sejak
tahun 1930-an.
7. Pribun Songkram
Semasa Pribun Songkram menjadi Perdana Menteri sejak Disember 1938, langkah-langkah yang tegas telah diambil untuk
menanamkan semangat nasionalisme. Semangat nasionalisme bukan sahaja ditanam di kalangan orang-orang Siam di Siam tetapi juga
di kalangan orang-orang Siam di Laos dan Kemboja. Pada tahun 1939, nama Siam ditukar menjadi Thailand yang bermaksud negeri
atau tanah yang bebas. Tujuannya ialah untuk menimbulkan semangat nasionalisme bangsa di kalangan orang-orang Siam kerana
negeri Siam merupakan satu-satunya negeri di Asia Tenggara yang tidak dijajah oleh kuasa-kuasa Barat. Pribun Singkram juga
menubuhkan Pasukan Pemuda Militan dan merangka tatasusila kebangsaan yang dikenali sebagai wiratham. Usaha-usaha juga
dijalankan bagi mendapatkan kembali wilayah-wilayah Siam yang telah dikuasai oleh British dan Perancis. Usaha ini berjaya
dilaksanakan sejak tahun 1941 dengan kerjasama Jepun. Antara wilayah yang berjaya dikuasai semula oleh Siam ialah Batambang,
Seam Reap, Laos, Kentung, Negeri-negeri Meleyu Utara dan sebagainya.
Kesimpulan
Gerakan nasionalisme di Siam merupakan percubaan orang-orang Siam untuk meminda perlembagaan negeri dan perjuangan rakyat
untuk mendapatkan hak mereka. Gerakan nasionalisme di Siam adalah sesuatu yang unik kerana ia hanya melibatkan golongan elit
dan tentera dan tidak melibatkan rakyat. Keadaan ini telah membezakan Siam dengan negara-negara lain di Asia Tenggara.
Kemerdekaan Siam
Pengenalan
Abad ke-19 terutamanya sejak pertengahan abad ke-19 merupakan zaman imperialisme kuasa-kuasa Barat yang berlumba-lumba
untuk mendapatkan tanah jajahan di Asia, khususnya di Asia Tenggara. Akibat dasar imperialisme ini, British telah menjajah Burma
dan Tanah Melayu, Perancis di Indo-China, Belanda di Indonesia, Sepanyol dan kemudiannya Amerika di Filipina. Siam merupakan
satu-satunya negara di Asia Tenggara yang tidka dijajah oleh kuasa-kuasa Barat. Sejak Perang Dunia Kedua, Siam juga terselamat
daripada penjajahan Jepun walaupun semua negeri di Asia Tenggara dikuasai oleh Jepun. Ahli-ahli sejarah berpendapat kejayaan
Siam mengekalkan kemerdekaannya disebabkan oleh kebijaksanaan raja-rajanya sejak Mongkut, kesediaan mereka untuk bertindak
sewajrnya dan perkembangan yang menguntungkan Siam.
Faktor-faktor
1. Dasar buka pintu
Sejak Mongkut, Siam menamatkan dasar isolasi dan seterusnya mengamalkan dasar buka pintu kepada orang-orang asing
terutamanya pedagang-pedagang. Langkah ini diambil kerana Mongkut menyedari sekiranya Siam meneruskan dasar isolasi, kuasa-
kuasa Barat akan membuka Siam secara paksa seperti yang berlaku ke atas Burma, Vietnam dan China. Dalam usaha untuk
melaksanakan dasar buka pintu, Siam telah menandatangani beberapa perjanjian dengan kuasa-kuasa Barat. Perjanjian pertama
ditandatangani dengan British pada 18 April 1855 yang dikenali sebagai Perjanjian Bowring. Seterusnya Siam menandatangani
perjanjian dengan Amerika (1856), Perancis (1856), Portugal (1859), Holand (1860), Prusia (1862), Norway, Belgium, Itali, Sweden
(1868), Jerman (1872), Perancis (1893), British (1909) dan sebagainya. Mengikut perjanjian-perjanjian tersebut, kuasa-kuasa Barat
telah diberi pelbagai keistimewaan di Siam. Selain kebenaran berdagang, kuasa-kuasa Barat juga dibenarkan menempatkan konsul,
menyebar agama Kristian, membeli/menyewa tanah di Siam, mendapat hak wilayah asingan, berlabuh di pelabuhan Siam dan
sebagainya.
Siam telah menerima perwakilan asing yang dihantar ke Siam sejak pemerintahan Mongkut. Antara perwakilan itu ialah Perwakilan
British yang diketuai oleh Harry Parkes dan James Brooke serta perwakilan Amerika yang diketuai oleh Joseph Ballestier. Selain itu,
Siam juga telah menghantar perwakilan ke Eropah. Misalnya, pada Ogos 1857, perwakilan Siam yang diketuai oleh Chao Phraya
Montri Sri Suryawongse telah dihantar ke Eropah.
Semasa Chulalongkorn, hubungan Siam dengan kuasa-kuasa Barat bertambah erat kerana Chulalongkorn juga mneruskan dasar buka
pintu yang dimulai oleh Mongkut. Semasa Chulalongkorn bukan sahaja konsul asing terdapat di Siam, tetapi kedutaan-kedutaan Siam
juga didirikan di negara-negara Barat seperti di New York, London, Paris, Brussels, Tokyo dan sebagainya. Chulalongkorn juga telah
mengadakan hubungan peribadi dengan pemimpin-pemimpin Barat seperti Raja William II (Jerman), Tzar Nicholas II (Rusia), Prince
of Wales (England) dan Presiden Lawbet (Perancis). Chulalongkorn juga mengadakan lawatan ke Eropah dan beliau merupakan Raja
Siam yang pertama melawat ke Eropah sebanyak 2 kali iaitu pada tahun 1897 dan 1907.
Dasar buka pintu yang dimulai oleh Mongkut telah diteruskan oleh raja-raja Siam selepasnya. Akibatnya, Siam bukan sahaja berjaya
mewujudkan hubungan perdagangan tetapi juga hubungan diplomatik dengan kuasa-kuasa Barat. D.G.E. Hall dalam bukunya “A
History of South East Asia” menegaskan Siam terhutang budi kepada Mongkut daripada raja-raja lain kerana dasar buka pintu yang
dimulainya telah menyelamatkan kemerdekaan Siam.
2. Pembaharuan
Sejak Mongkut, Siam telah melaksanakan pembaharuan-pembaharuan politik, ekonomi dan sosial berdasarkan idea Barat. Mongkut
menyedari pembaharuan ini bukan sahaja dapat meninggikan taraf hidup orang Siam tetapi juga dapat mengurangkan campur tangan
asing dalam hal-ehwal Siam.
a. Pembaharuan politik
237
Dalam usaha untuk menyusun semula pentadbiran Siam mengikut sistem Barat, Mongkut telah mengambil orang-orang Barat dan
mereka berasal dari pelbagai negara serta ditempatkan di pelbagai jabatan. Secara umumnya, British diberi tugas untuk menguruskan
pendidikan, kewangan, polis dan pelabuhan; Amerika dalam perkhidmatan kastam dan Perancis serta Itali dalam ketenteraan.
Tindakan Mongkut ialah supaya tidak ada sebuah kuasa yang mempunyai pengaruh yang kuat di Siam.
Semasa Chulalongkorn, lebih ramai pegawai Barat yang diambil bagi memodenkan pentadbiran Siam. Secara umumnya, British telah
ditugaskan dalam pendidikan dan kewangan, Perancis dalam undnag-undang, Jerman dalam perkhidmatan keretapi, Denmark dalam
angkatan laut dan polis wilayah, manakala Itali dalam kerja-kerja pembinaan. Selain itu, Chulalongkorn juga menubuhkan 2 buah
majlis pada tahun 1874 untuk menasihatinya dalam pentadbiran. Majlis-majlis itu ialah Majlis Penasihat Tertinggi Negeri dan Majlis
Penasihat Rendah Negeri. Chulalongkorn telah berjaya mewujudkan sistem pentadbiran pusat yang moden pada 1 April 1892. Sistem
pentadbiran lama telah duhapuskan dan digantikan dengan 12 kementerian. Setiap kementerian akan diketuai oleh seorang menteri.
b. Pembaharuan ekonomi
Dasar buka pintu oleh Mongkut telah memajukan ekonomi Siam. Kedatangan orang Barat telah membuka Siam kepada perdagangan
antarabangsa. Perkembangan ekonomi telah meruntuhkan ekonomi sara diri dan mewujudkan sistem ekonomi komersil. Selain itu,
sistem tukar barang juga digantikan dengan sistem ekonomi wang. Beras, gula dan kayu jati menjadi eksport utama. Perkembangan
ekonomi berlaku akibat daripada penetapan cukai import sebanyak 3% dan cukai eksport 5%. Dalam masa yang singkat, Siam telah
menikmati imbangan pembayaran yang memuaskan (contoh). Dalam usaha untuk menyusun semula sistem kewangan Siam mengikut
sistem kewangan Barat, Mongkut telah menubuhkan Royal Mint pada tahun 1861.
Semasa Chulalongkorn pula, baginda telah mewujudkan perbendaharaan Siam yang moden dengan bantuan pegawai-pegawai British.
Jabata kastam dan hasil dalam negeri telah ditubuhkan pada tahun 1875. Kementerian Kewangan telah diwujudkan pada tahun 1892
dan mulai tahun tersebut, sistem cukai secara langsung dilaksanakan. Jabatan kastam dan hasil dalam negeri tersebut telah disusun
semula pada tahun 1892. Pada tahun 1896, Chulalongkorn mengeluarkan arahan untuk membaiki perkhidmatan pelabuhan Siam.
Sistem audit dan akaun yang teratur telah dilaksanakan dan pada tahun 1901, belanjawan Siam yang pertama dikeluarkan. Selain itu,
Chulalongkorn juga menggalakkan perkembangan ekonomi moden di Siam. Bank-bank British mula didirikan antara tahun 1888-
1894 dan sebuah bank Perancis didirikan pada tahun 1897. Di samping itu, baginda juga menggalakkan perdagangan asing di Siam
serta pembukaan tanah-tanah baru untuk penanaman padi bagi tujuan eksport.
c. Pembaharuan sosial
Dari segi sosial pula, pelajaran Barat telah diperkenalkan di Siam. Semasa Mongkut, ia hanya diadakan di istana dan hanya untuk
golongan bangsawan. Semasa Chulalongkorn, pelajaran Barat bukan sahaja diadakan di istana tetapi juga di luar istana dan bukan
sahaja untuk anak-anak golongan bangsawan tetapi juga anak-anak rakyat jelata biasa selepas penubuhan sekolah harian sejak tahun
1884. Selain itu, semasa Chulalongkorn pelajar-pelajar Siam juga mendapat pelajaran Barat di sebarang laut.
Semasa Mongkut, sistem buruh paksa atau corvee telah mula dihapuskan dan digantikan dengan sistem buruh bergaji. Sistem ini
hanya dihapuskan sepenuhnya pada tahun 1873. Pada tahun 1874, sistem penghambaan mula dihapuskan dan berjaya dihapuskan
sepenuhnya pada tahun 1905.
Di samping itu, pemerintah-pemerintah Siam juga berusaha menghapuskan adat yang dapat menghalang kemajuan Siam. Rakyat biasa
dilarang melarikan diri apabila bertembung dengan raja. Adat yang melarang rakyat melihat muka raja juga dihapuskan. Semasa
Mongkut, orang-orang asing tidak dipaksa sujud di hadapan raja. Mereka diberi kebebasan untuk menghormati raja mengikut cara
sendiri. Semasa Chulalongkorn, adat sujud di hadapan raja dihapuskan sepenuhnya pada tahun 1873.
Mubaligh-mubaligh juga diberi kebebasan untuk menyebarkan agama Kristian. Banyak sekolah Kristian dan gereja mula didirikan di
Siam. Sistem perhubungan juga diperbaiki di mana lebih banyak jalan raya dan jalan keretapi dibina. Perkhidmatan yang lebih moden
seperti telegraf, telefon dan pos mula diperkenalkan.
Dasar liberal raja-raja Siam telah menghapuskan sebab-sebab yang memungkinkan campur tangan kuasa-kuasa Barat ke atas Siam.
3. Perjanjian British-Perancis
Donald E. Neuchterlein dalam bukunya “Thailand and the Struggle for South East Asia” mendakwa persaingan British-Perancis juga
merupakan faktor penting yang menyelamatkan kemerdekaan Siam. British dan Perancis bukan sahaja bermusuhan di Eropah tetapi
juga di Timur. Bagi mengelakkan perbalahan, kedua-dua kuasa tersebut bersetuju supaya tidak mempunyai tanah jajahan yang
bersempadan. Dewasa itu, British menjajah Burma dan Tanah Melayu manakala Perancis menjajah Indo-China. Mereka mahu
menjadikan Siam sebagai negara penampan (Buffer State) antara pengaruh British di Burma serta Tanah Melayu dan pengaruh
Perancis di Indo-China. Pada 15 Januari 1896, mereka telah menandatangani penyisytiharaan British-Perancis yang mengiktiraf Siam
sebagai negara yang merdeka. Tindakan British dan Perancis menyelamatkan kemerdekaan Siam.
4. Tolak ansur
Raja-raja Siam sejak Mongkut mengamalkan dasar bertolak ansur dengan kuasa-kuasa Barat. Mereka sanggup menyerahkan wilayah-
wilayah Siam bagi mengelakkan perbalahan serta menyelamatkan kemerdekaan Siam pada 15 Julai 1867. Mongkut menandatangani
perjanjian dengan Perancis yang menyerahkan pertuanan Siam ke atas Kemboja kepada Perancis. Semasa Chulalongkorn, lebih
banyak wilayah Siam diserahkan kepada kuasa-kuasa Barat dalam usaha untuk mengelakkan perbalahan dan menyelamatkan
kemerdekaan Siam kepade Perancis, diserahkan Tongking Utara, Wilayah Sip Song Chu Thai (1888), daerah Timur Sungai Mekong
(1893), sempadan Laos-Siam (1904) dan Battambang dan Seam Reap (1907). Kepada British pula diserahkan Kentung dan Mong Pan
(1897) serta Negeri-negeri Melayu Utara (1909). Dasar tolak ansur tersebut telah menyebabkan Siam kehilangan 90 ribu batu persegi
wilayah. Walau bagaimanapun, tindakan tersebut telah berjaya menyelamatkan kemerdekaan Siam.
5. Dasar abad ke-20
Semasa Perang Dunia Pertama (1914-1918), Vajiravudh yang memerintah Siam telah memihak kepada pihak Berikat walaupun
terdapat tentangan tenteranya yang pro-Jerman. Tindakan Vajiravudh menguntungkan Siam kerana peperangan tersebut dimenangi
oleh pihak Berikat. Perjanjian Versailles 1919 telah mengiktiraf Siam sebagai negara merdeka dan diterima sebagai anggota Liga
Bangsa-bangsa Bersatu pada tahun 1922. Mulai tahun tersebut juga, kuasa-kuasa Barat mula menghapuskan hak wilayah asingan
mereka di Siam kerana mengenangkan jasa Siam memihak kepada pihak Berikat dalam Perang Dunia Pertama.
Semasa Perang Dunia Kedua (1939-1945), Pribun Songkram yang menjadi Perdana Menteri bersikap pro-Jepun. Pada 11 Disember
1940, Siam menandatangani perjanjian kerjasama dengan Jepun. Pribun Songkram telah membenarkan Jepun menggunakan Siam
238
sebagai pangkalan untuk menyerang Indo-China, Burma dan Tanah Melayu. Akibatnya, Siam terselamat daripada penjajahan
Jepun sedangkan negeri-negeri lain di Asia Tenggara telah dikuasai oleh Jepun.
Pada Julai 1944, kerajaan Pribun Songkram yang pro-Jepun telah digulingkan oleh Khuang Aiphaiwong yang pro-Berikat. Akibatnya,
pihak Berikat yang kembali ke Asia Tenggara selepas Perang Dunia Kedua tidak dapat mengambil tindakan ke atas Siam kerana
dewasa itu, Siam diperintah oleh kerajaan yang pro pihak Berikat. Pada September 1945, kerajaan Khuang Aiphaiwong digulingkan
oleh Seni Pramoj. Akibat desakan British dan Perancis, Seni Pramoj tanpa bantahan telah menyerahkan kembali wilayah-wilayah
yang dirampas oleh Siam semasa Perang Dunia Kedua kepada kuasa-kuasa tersebut. Akibatnya, British dan Perancis tidak perlu
bertindak secara kekerasan ke atas Siam.
6. Kedudukan negeri Siam
Kedudukan Siam sedikit sebanyak juga memberi kesa ke atas kemerdekaan Siam. Secara amnya, Siam terletak lebih jauh ke Utara
dan kedudukannya seumpama ini telah menyebabkan ia terkeluar dari jalan perdagangan ke Timur khususnya ke China. Akibatnya,
kuasa-kuasa Barat tidak begitu berminat untuk menjajah Siam.
7. Bahan mentah
Dari segi sumber alam, Siam merupakan sebuah negara yang kekurangan bahan mentah. Ekonomi Siam hanya bergantung kepada
sektor pertanian. Dewasa itu, Revolusi Perindustrian telah berlaku di negara-negara Eropah dan perkembangan ini telah meningkatkan
keperluan terhadap bahan mentah. Akibatnya, kuasa-kuasa Barat berlumba-lumba untuk mendapatkan tanah jajahan di Asia
terutamanya Asia Tenggara bagi mendapatkan bekalan bahan mentah. Dalam hal ini, kuasa-kuasa Barat memang tidak berminat
terhadap Siam kerana Siam tidak mempunyai sumber alam tersebut.
Kesimpulan
Pada keseluruhannya, kejayaan Siam mengekalkan kemerdekaannya adalah disebabkan oleh kebijaksanaan raja-rajanya yang
memahami perkembangan politik antarabangsa. Dengan itu, tidak dapat dinafikan berpendapat D.E.G. Hall yang menyatakan bahawa
Siam terhutang budi kepada Mongkut mempunyai kebenarannya memandangkan dasar yang dimulai oleh Mongkut telah berjaya
mengekalkan kemerdekaan Siam. Di samping itu, persaingan di antara Perancis dan British juga mempunyai peranannya dalam
kemerdekaan Siam.
Myanmar
Perang Inggeris-Myanmar Pertama, 1824-1826
Pengenalan
Perang Inggeris-Myanmar pada tahun 1824 merupakan peristiwa penting dalam sejarah moden Myanmar. Ia tidak sahaja merupakan
peperangan yang pertama dengan kuasa asing (Barat) tetapi ia juga disifatkan sebagai titik peralihan bagi negeri Myanmar. Kekalahan
Myanmar dalam peperangan itu memberi satu pengajaran bahawa negeri itu tidak boleh merasa bongkak dan mereka merasa dirinya lebih
kuat dari negeri lain. Negeri Myanmar juga harus sedar bahawa negara-negara Barat mempunyai kelebihan dalam peperangan moden. Selain
itu, negeri Myanmar terpaksa menamatkan dasar “tutup pintu” (isolasi) yang telah dijalankan begitu lama. Dengan menandatangani
Perjanjian Yandabo, pada tahun 1826, negeri Myanmar telah mengadakan hubungan dengan British.
Sebab-sebab berlakunya peperangan
1. Dasar meluaskan wilayah
Pada pertengahan kurun ke-18, Alaungpaya telah menakluki Pegu, lalu mendirikan dinasti baru diberi nama Konbaung pada tahun 1752.
Dengan pembentukan dinasti baru ini bermakna Alaungpaya telah berjaya menyatukan semula Myanmar. Pengganti-pengganti Alaungpaya
kemudiannya telah meluaskan lagi wilayah mereka hingga membawa kepada sempadan Timur India. Pada tahun 1784, Raja Bodawpaya
(1782-1819) iaitu anak Alaungpaya yang terakhir memerintah, berjaya menakluki Arakan sebuah kerajaan yang bebas. Raja Arakan bernama
Thamada terpaksa melarikan diri tetapi telah ditangkap pada Februari 1785 lalu dibawa ke Myanmar. Selepas menakluki Arakan, tentera
Myanmar melancarkan serangan ke atas Siam tetapi gagal. Tentera Myanmar hanya berjaya menawan Chiengmai dan itu pun dapat diusir
oleh Siam. Dengan penaklukan Arakan telah membimbangkan Inggeris kerana sempadan Myanmar telah mara ke Benggala. Selain itu, Raja
Bodawpaya juga bercita-cita hendak menakluki China dan India terutama di kawasan Manipur dan Assam.
2. Masalah orang pelarian Arakan
Apabila Arakan terletak di bawah kekuasaan Myanmar maka tindasan-tindasan terhadap orang Arakan telah dilakukan. Orang-orang Arakan
telah dikerah secara paksa untuk bekerja sebagai buruh dan bertugas dalam perkhidmatan kerajaan. Dengan adanya tindasan dari pemerintah
Myanmar, pada tahun 1794 telah terjadi stu pemberontakan dengan dibantu oleh orang-orang Arakan yang telah melarikan diri dan menetap
di Chittagong. Pemberontakan itu dapat dikalahkan menyebabkan ramai orang-orang Arakan melarikan diri ke tanah jajahan Inggeris.
Peristiwa itu dipandang berat oleh British dan masuk menghalang kemaraan tentera Myanmar maka British menghantar tenteranya ke
sempadan di bawah Kolonel Erskine. Dengan ini, pelarian orang-orang wilayah Arakan ke wilayah British telah menimbulkan persengketaan
antara British dan Myanmar.
Untuk menyelesaikan masalah sempadan, maka pada tahun 1795, British telah menghantar Kapten Michael Seymes ke Myanmar. Kapten
Seymes juga telah mengesyorkan supaya satu perjanjian perdagangan antara Myanmar dengan Inggeris diadakan. Hasil dari perundingan itu,
pemerintah Myanmar bersetuju menerima seorang wakil British bertempat di Rangoon untuk menjaga hal-ehwal perniagaan British di
Myanmar.
Sungguhpun British dibenarkan melantik residennya di Rangoon keamanan hubungan antara British dan Myanmar sentiasa diancam oleh
orang pelarian Arakan. Pada tahun 1798, timbul sekali lagi pemberontakan di Arakan tetapi gagal menyebabkan mencurah-curah orang
pelarian Arakan memasuki Chittagong. Disebabkan ramai orang Arakan memasuki Chittagong dan mengancam pemerintah Myanmar di
Arakan maka pada Januari 1802, pemerintah Arakan atas nama Kerajaan Myanmar mendesak British menyerahkan orang-orang pelarian
Arakan kepada Kerajaan Myanmar. Myanmar juga menggugat akan menyerang India sekiranya tuntutan itu tidak ditunaikan. Dengan adanya
239
ancaman tersebut, maka British menyerahkan pasukan tenteranya untuk mengawal sempadan antara India dan Myanmar. Untuk
menyelesaikan masalah pertikaian mereka maka British menghantar Kapten Syemes ke Myanmar pada Mei 1802 bagi mengadakan
perdamaian.
Masalah orang-orang Arakan menjadi kemuncak apabila pada tahun 1811, satu pemberontakan di bawah pimpinan Chin Byan telah meletus.
Chin Byan secara diam-diam telah mengumpulkan kekuatannya di wilayah British lalu menyerang Myanmar dengan menawan Miohaung.
Chin Byan telah meminta bantuan British dengan membuat satu perjanjian untuk meletakkan wilayah di bawah tadbirnya di bawah
kedaulatan British. Hal ini telah meruncingkan hubungan antara British dengan Myanmar. Untuk menyakinkan Kerajaan Myanmar bahawa
British tidak terlibat dalam tindakan Chin Byan itu maka dalam September 1811, Kapten Canning diutus ke negeri Myanmar. Pemerintah
Arakan telah mengancam untuk menyerang Chittagong jika orang-orang pelarian tidak diserahkan. Peperangan dapat dielakkan apabila
tentera Myanmar yang berada di sempadan terpaksa ditarik balik pada musim tengkujuh. Untuk mendapatkan kepercayaan Myanmar maka
pada akhir tahun 1812, Inggeris berjaya melumpuhkan sebahagian besar pasukan Chin Byan. Pergerakan Chin Byan lumpuh sama sekali
apabila Chin Byan meninggal dunia pada tahun 1815. Sungguhpun pergerakan Chin Byan dapat diatasi oleh British, tetapi hubungan baik di
antara British dengan Myanmar masih tidak terjamin.
3. Keengganan Myanmar mengadakan hubungan diplomatik
Orang-orang Inggeris ingin mengadakan hubungan yang baik dengan Myanmar. Keinginan British mengadakan hubungan selain disebabkan
faktor politik iaitu cuba bersaing dengan pengaruh Perancis, ada juga faktor-faktor ekonomi. Pihak kompeni ingin:
a. Mendapatkan kayu balak dari Myanmar untuk membuat kapal.
b. Menjadi Myanmar sebagai pasaran bagi barang British.
c. Menggunakan Myanmar sebagai jalan darat ke negeri China dengan melalui Sungai Irrawaddy.
Malangnya, orang Myanmar mempunyai pandangan hidup yang berlainan. Seperti orang China, orang Myanmar mempunyai sikap bongkak
dengan anggapan bahawa mereka mempunyai darjat tinggi. Oleh itu, mereka merasa bahawa taraf mereka akan jatuh jika mereka
mengadakan hubungan yang sama taraf dengan British, lebih-lebih lagi pihak kompeni bukan mewakili Kerajaan British. Oleh sebab sikap
pemerintah dan pegawia Myanmar sedemikian rupa, wakil-wakil British gagal untuk mengadakan perhubungan sama taraf dengan Myanmar.
Kebanyakan dari mereka terpaksa meninggalkan Myanmar kerana merasakan kecewa atas tindakan pemerintah Myanmar. Misalnya seperti
yang terjadi pada Residen Hiram Cox yang dilantik pada tahun 1796 terpaksa meninggalkan Myanmar pada April 1798. Dengan pemergian
Cox maka Myanmar tidak membenarkan perlantikan residen di negeri itu. Setelah mengadakan perundingan dengan Kapten Seymes, Raja
Bodawpaya memperkenankan perlantikan residen di negeri itu. Dalam bulan Mei 1803, Lieutenant John Canning telah dilantik sebagai
residen tetapi beliau terpaksa pulang ke India dalam November 1803. Peristiwa ini mengecewakan British untuk melantik residennya di
Myanmar.
4. Campur tangan Myanmar di Assam
Seperti yang diterangkan bahawa Raja Bodawpaya mempunyai cita-cita untuk menakluki India terutamanya wilayah di Timur Laut
seperti Manipur dan Assam dan seterusnya Benggala. Untuk mencapai maksudnya maka Bagydaw telah melantik Bandula menjadi
gabenor pertama bagi Assam dan Arakan. Rancangan untuk meletakkan Assam di bawah kekuasaan Myanmar terbuka apabila
berlaku huru-hara di kawasan itu. Pada akhir kurun ke-18, pengaruh Kerajaan Ahom merosot. Raja Ahom yang bernama Gaurinath
Singh merupakan raja yang lemah. Orang-orang Moamarias yang selama ini ditindas oleh mereka telah memberontak. Untuk
menghadapi pemberontakan ini, baginda meminta bantuan British tetapi memandang sepi.
Keadaan huru-hara timbul kembali apabila berlaku pertentangan di antara Bar Phukan dengan Burha Gohain. Bar Phukan telah berangkat ke
Calcutta untuk mendapatkan pertolongan British tetapi gagal. Dengan itu, Bar Phukan pun berpaling pula kepada Raja Bodawpaya.
Menggunakan peluang ini, pada Mac 1817, tentera Myanmar mara ke Jorhat dan melantik seorang raja boneka tetapi sebaik sahaja tentera
Myanmar pulang, raja boneka itu digulingkan. Tentera Myanmar kembali ke Assam pada tahun 1819 lalu melantik Chandrakanta Singh
menjadi Raja Assam. Nasib yang sama diterima olehnya sebaik-baik sahaja tentera Myanmar kembali ke Myanmar. Oleh sebab dipengaruhi
oleh perasaan takut, Chandrakanta Singh melarikan diri ke India. Keadaan yang tidak aman di Assam menyebabkan Bagydaw (cucu
Bodawpaya) yang menjadi raja pada tahun 1819 melantik Bandula menjadi Gabenor Assam selepas menaklukinya.
Selepas menakluki Assam, Myanmar meneruskan perluasan wilayahnya ke Manipur. Raja Myanmar telah menggunakan peristiwa
kegagalan Raja Manipur menghadiri pertabalan Bagydaw menjadi raja sebagai alasan untuk menguasai kawasan itu. Oleh sebab
ketakutan, maka raja dan pengikutnya melarikan diri ke Cacar. Raja Cacar yang negerinya dirempuh oleh orang-orang pelarian
Manipur dan takutkan ancaman Myanmar telah melarikan diri ke India. Dengan kemaraan tentera Myanmar yang begitu jauh telah
membimbangkan British. British sedar jika kemaraan Myanmar tidak dihalang bermakna wilayah Benggala yang terletak di bawah
kekuasaan British akan terancam. Oleh itu, British terpaksa mengambil satu tindakan yang tegas dengan mengisytiharkan wilayah
Cacar dan wilayah kecil lainnya seperti Jaintia terletak di bawah pengaruh British.
Ketegangan menjalar pula ke sempadan Arakan apabila Jeneral Bandulu mengalihkan pandangannya ke wilayah itu. Jeneral Bandula
sememangnya ingin menguasai wilayah Benggala. Tentera Myanmar telah memasuki kawasan Ramu lalu menangkap pemburu gajah
dari pihak kompeni. Peristiwa itu menyebabkan British menguatkan pertahanannya di Tek Naaf dan di Pulau Shahpuri yang terletak
di muara sungai berhampiran dengan Chittagong. Tentera Myanmar telah menawan pulau tersebut dalam bulan September 1823 tetapi
dapat kembali kemudiannnya oleh British. Selepas peristiwa itu, Jeneral Bandula telah menyiapkan angkatan secara besar-besaran
untuk menyerang Chittagong. Menggunakan peristiwa itu pada 5 Mac 1824, Gabenor Jeneral Lord Amherst mengisytiharkan perang
ke atas Myanmar.
Peristiwa dan kesan peperangan
Setelah peperangan diisytiharkan maka tenterra British telah dihantar ke wilayah yang disempadankan dengan Myanmar. Tentera
British telah ditempatkan di Manipur dan Assam serta penumpuan yang besar di Arakan. Dari Arakan, tentera British akan menyerang
Tennaserim. Jeneral Bandula menunjukkan kebolehannya dengan mengalahkan tentera British dan Tek Naaf dan ini menyebabkan
Calcutta terancam. Tetapi malangnya ketika Bandula mendapat kejayaan di Tek Naaf, tentera British di bawah Sir Archibald
240
Campbell yang berpusat di Pulau Andaman telah berjaya menawan Rangoon dalam bulan Mei 1824 tanpa perlawanan. Kejatuhan
Bandar Rangoon menyebabkan Bandula terpaksa bergerak menuju ke Selatan. Tentera British tidak dapat bergerak mudik mengikut
Sungai Irrawaddy kerana berlakunya hujan monsun yang lebat. Tentera kekurangan bantuan dan makanan. Untuk menggunakan jalan
darat agar sukar kerana penuh dengan hutan belantara. Kelewatan tentera British bergerak telah memberi peluang kepada Bandula
menguatkan pasukan tenteranya. Pada 1 Disember 1824, Bandula melakukan serangan tetapi gagal.
Sementara itu, di medan pertempuran di pantar Barat, tentera British telah menawan pelabuhan penting di Tennasserim dan
pada Januari 1825 mereka menawan Mrohaung. Kejayaan ini membolehkan British menguasai Arakan.
Kekuatan tentera Myanmar telah tergugat pada 1 April 1825 apabila Jeneral Bandula mati semasa mempertahankan bandar
Danubyu. Kematiannya membolehkan British menduduki Prome. Tentera Myanmar melancarkan serangan ke atas tentera British di
Prome tetapi gagal. Setelah berjaya mengalahkan tentera Myanmar di Prome, tentera British diarahkan bergerak menuju ke Ava.
Tetapi sebelum tentera British tiba di Yandobo, pemerintah Myanmar telah bersetuju untuk berdamai dan dengan ini pada 24 Februari
1926, Perjanjian Yandabi ditandatangani di antara British dan Myanmar. Syarat-syarat Perjanjian Yandabo ialah:
a. Myanmar menyerahkan Assam, Arakan dan Tennasserim kepada British.
b. Myanmar tidak akan campur tangan di Cacar, Manipur dan Jaintia yang menjadi wilayah perlindungan British.
c. Myanmar bersetuju menerima wakil British yang bertempat di Rangoon dan juga lain-lain kawasan di Myanmar.
d. Myanmar bersetuju mambayar ganti rugi sebanyak 10 juta rupee (kira-kira $5 juta) kepada Inggeris.
e. Myanmar bersetuju mengadakan hubungan diplomatik dengan British dengan menghantar seorang dutanya ke Calcutta.
f. Myanmar bersetuju hendak berundingkan berkenaan dengan perjanjian perdagangan dengan British pada masa akan datang.
Perjanjian Yandabo telah dapat menghentikan peperangan antara kedua-duanya namun pada hakikatnya ia tidak dapat
menyelesaikan sikap permusuhan Myanmar kepada British. Bagi orang-orang Myanmar, kekalahan mereka dalam pertempuran bukanlah
disebabkan mereka pengecut tetapi disebabkan lain-lain perkara. Anggapan ini menunjukkan dengan jelas bahawa orang-orang Myanmar
masih mempunyai keyakinan mereka akan dapat mengalahkan British. Orang yang benar-benar merasa kurang puas hati ialah Raja Bagydaw
dan ia menggunakan Perjanjian Yandabo untuk mempersiapkan diri. Dengan sikap permusuhan yang masih ada di diri orang Myanmar
menyebabkan Perjanjian Yandabo tidak dijalankan dengans sempurna. Hal ini menimbulkan rasa tidak puas hati kepada British. Unsur-unsur
ini telah mencetuskan peperangan yang kedua yang dikenali sebagai Perang Inggeris-Myanmar Kedua pada tahun 1852.
Perang Inggeris-Myanmar Kedua, 1852
Pengenalan
Walaupun dalam peperangan yang pertama, Myanmar menerima kekalahan, namun sikap mereka masih lagi sombong dan bongkak.
Akibatnya, British gagal untuk mendapatkan satu dasar keadilan dan hubungan diplomatik yang sama taraf. Perlantikan Residen
British di Myanmar seperti yang tercatat dalam Perjanjian Yandabo tidak dapat menjalankan tugasnya dengan sempurna. Dengan lain
perkataan, pemerintah Myanmar tidak mahu menerima Residen British dan memberi kerjasama. Peristiwa ini telah membawa
pertentangan kembali hubungan British dengan Myanmar. Hubungan yang genting ini akhirnya membawa kepada meletusnya
peperangan kali kedua.
Sebab-sebab berlakunya peperangan
1. Kegagalan mengadakan hubungan diplomatik
Untuk menunaikan syarat-syarat Perjanjian Yandabo maka dalam bulan September 1826, John Crowford dilantik sebagai Residen
British. Dalam bulan November, Crowford telah cuba membuat satu perjanjian baru mengenai perdagangan tetapi tidad ada keputusan
kerana terdapat pertentangan di antara dua pihak. Pihak British cuba mendapatkan beras dari Rangoon tetapi ditolak oleh Kerajaan
Myanmar sebagai reaksi dari keengganan British membincangkan masalah politik. Crowford merasa kecewa atas sikap Kerajaan
Myanmar menyebabkan ia pulang ke India.
Setelah Crowford menarik dirinya dari tempatnya, ia diganti oleh Sir Henry Burney iaitu dalam bulan April 1830. Burney
telah mendapat kepercayaan dari Raja Bagydaw dan ini membawa perhubungan yang baik antara Burney dengan raja dan tanda-tanda
menunjukkan bahawa perselisihan dapat diselesaikan. Tetapi malangnya raja kemudiannya menjadi kurang siuman dan ini menjejaskan
perhubungan yang baik dan perundingan-perundingan terhenti. Ketika Raja Bagydaw tidak siuman, Minthagyi, iaitu abang kepada
Permaisuri Raja yang pertama telah cuba mengambil alih kuasa. Untuk mengelakkan dari berlaku perkara pertama maka pada tahun
1837, Tharawwaddy telah membunuh isteri dan anak-anak Minthagyi serta menteri-menteri yang menyokongnya. Burney telah cuba
menghalang tindakan kejam Raja Tharawwaddy. Tharawwaddy menjadi marah dan ini membawa kepada hubungan yang buruk antara
Burney dan Tharawwaddy.
2. Sikap anti-Inggeris
Harapan British untuk mendapatkan hubungan yang lebih erat dari Raja Tharawwaddy yang baru menjadi raja ternyata gagal. Raja ini
ternyata dengan sifatnya yang anti-British. Tindakan baginda yang selanjutnya ialah menolak Perjanjian Yandabo. Bagi baginda, penyerahan
Arakan dan Tennasserim sebagai satu penghinaan. Sikap dan tindakan baginda yang anti-British telah menimbulkan kebimbangan kepada
Burney dan oleh sebab soal keselamatan, pada Jun 1837, Burney meninggalkan Amarapura menuju ke Rangoon. Burney mencadangkan
kepada Calcutta agar British jangan menubuhkan residensinya di Myanmar lagi selagi Tharawwaddy tidak mahu mengakui Perjanjian
Yandabo dan tindakan-tindakan tentera telah ditolak oleh Calcutta malahan Burney sendiri dimarahi. Pihak Calcutta masih percaya bahawa
perhubungan dapat diadakan antara British dengan Myanmar.
Atas arahan dari Gabenor Jeneral Lord Auckland maka Richard Benson mengambil alih tugas Burney. Benson ditugaskan supaya
menubuhkan kembali residensi British di Rangoon. Ternyata Benson juga gagal menjalankan tugasnya sebagai Residen kerana tidak
mendapat kerjasama dari Myanmar. Tempat yang sudah ditetapkan untuk tapak residensi British telah ditolak oleh Kerajaan Myanmar dan
241
sebagai ganti disediakan satu kawasan yang mudah banjir di Sungai Irrawaddy. Tindakan Kerajaan Myanmar dianggap sebagai satu
penghinaan terhadap British. Oleh sebab Benson merasa ia tidak dapat meneruskan tugasnya maka pada bulan Mac 1839, ia bersara dengan
alasan kesihatannya terganggu. Tempatnya diganti oleh Kapten William Maclood iaitu pembantu Benson di Amarapura. Seperti Benson, ia
juga mengalami kegagalan. Memandangkan kegagalan residen-residen British di Myanmar, Gabenor Jeneral sedar bahawa Kerajaan
Myanmar benar-benar enggan mengadakan hubungan diplomatik dengan British. Akhirnya, pada permulaan tahun 1840, Calcutta telah
menarik balik residensinya dari Myanmar. Keadaan menjadi semakin genting apabila Raja Tharawwaddy telah mengadakan satu perbarisan
tentera untuk menunjukkan kekuatan tenteranya. Peristiwa ini telah menyedarkan pihak British bahawa Myanmar telah bersiap sedia untuk
mengadakan satu peperangan baru. Tetapi British tidak dapat bertindak kerana terlibat dalam Perang Afghan dan Sikh di India. Perang
Afghan telah berlaku pada 1836-1839 iaitu dalam pemerintahan Lord Auckland (1836-1842), Perang Sikh Pertama pada 1845-4846 iaitu
semasa Lord Hardings (1844-1848) dan Perang Sikh Kedua pada 1848-1849 semasa Lord Delhousie (1848-1856).
Cita-cita Raja Tharawwaddy untuk menentang British tidak dapat dilakukan kerana baginda mangkat pada tahun 1846 dan tempatnya
digantikan oleh Pagan Min. Pagan Min seorang raja yang bersifat anti-British dan sangat kejam. Pagan Min telah membunuh ramai
orang Myanmar sendiri antara tahun 1846-1848. Pagan Min juga merupakan seorang raja yang kurang bijak dalam menjalankan
urusan-urusan pentadbiran sebaliknya menyerahkan tugas-tugasnya kepada para pegawai. Hanya yang dikehendaki ialah pegawai
yang dapat menyediakan pendapatan negara.
3. Layanan buruk ke atas rakyat British
Selain Pagan Min, pegawai Myanmar juga bersifat anti-British. Misalnya Gabenor Pegu iaitu Maung Ok. Beliau seringkali menindas orang
asing di Rangoon untuk mendapatkan wang. Tindakan ini juga dikenakan ke atas orang Inggeris lebih-lebih lagi tidak adanya Residen
Inggeris yang dapat mengambil berat terhadap hal-ehwal orang Inggeris di sana. Tindakan menindas menyebabkan pada tahun 1851,
saudagar British membuat pengaduan ke Calcutta. Berikutnya secara rasminya Calcutta telah membuat bantahan kepada Kerajaan Myanmar.
Sikap permusuhan yang ditunjukkan oleh Pagan Min dan pegawai Myanmar telah mendalamkan lagi jurang perselisihan antara British dan
Myanmar.
Oleh sebab sifatnya yang anti-British, Maung Ok telah melakukan penganiayaan terhadap orang Inggeris. Dalam bulan Julai dan Ogos 1851,
beliau telah menghukum 2 kapten kapal berbangsa Inggeris iaitu Kapten Sheppard dari Kapal Monarch dan Kapten Lewis dari Kapal
Champion. Mereka dituduh cuba membunuh sedangkan perkara sebenarnya seorang kelasinya telah terjatuh ke dalam laut. Seorang lagi
dituduh cuba menggelapkan wang pekerja-pekerjanya. Kedua-duanya telah dihukum denda sebanyak 1000 rupee. Mereka berdua telah
menyampaikan peristiwa tersebut kepada Gabenor Jeneral Lord Delhousie di India. Oleh sebab tindakan Kerajaan Myanmar sebagai satu
tindakan permusuhan dan penghinaan dengan tujuan memalukan maka Lord Delhousie telah bertindak. Sungguhpun peristiwa itu hanya
peristiwa yang kecil namun, Lord Delhousie merasa telah sampai masanya untuk menggunakan kekerasan terhadap Myanmar. Lagipun ketika
itu, Perang Afghan dan Perang Sikh telah tamat dengan pihak British mendapat kejayaan yang besar. Lord Delhousie telah mengirim
Komander Lambert dengan 3 buah kapal perang ke Rangoon. Lord Delhousie telah menuntut bayaran ganti rugi untuk Kapten Sheppard dan
Lewis dan mendesak supaya Maung Ok dipecat dari jawatannya. Amaran yang diterima dari Lord Delhousie telah mencemaskan Pagan Min.
Seorang pegawai baru dilantik untuk menggantikan Maung Ok, tetapi ia juga bersifat anti-British. Oleh sebab Lambert tidak sebar dengan
sikap Myanmar yang melewat-lewatkan perundingan dan sentimen anti-British maka ia mengarahkan penutupan pelabuhan Rangoon dan
menembak kapal-kapal Myanmar. Satu lagi kata dua telah sampai pada Februari 1852 dimana pihak British menuntut bayaran ganti rugi
sebanyak 1 juta rupee. Apabila tarikh tuntutan tamat pada 1 April 1852, tanpa sebarang jawapan rasmi dari Kerajaan Myanmar, Lord
Delhousie telah mengisytiharkan perang ke atas Myanmar. Pagan Min tidak menduga pihak British akan berbuat demikian sedangkan
Myanmar belum bersedia untuk menghadapi peperangan terhadap British.
Setelah peperangan diisytiharkan, tentera British telah bertindak dan dengan senangnya mereka menawan Rangoon, Martaban dan
Bassein dalam bulan Mei 1852. Kemudiannya dalam bulan Ogos 1852, Lord Delhousie telah melawat Rangoon dan mencadangkan
pengambilan wilayah Pegu. Sebenarnya Delhousie tidak berniat untuk menawan wilayah Pegu dan merasa cukup menawan ketiga-
tiga bandar itu. Tetapi akhirnya kepentingan wilayah Pegu telah dirasakan. Oleh itu, pada November 1852, Jeneral Godwin telah
menawan Prome dan Pegu. Kemudian dalam Disember 1852, Major Arthur Purve sebagai Pesuruhjaya Pegu Pertama telah
mengisytiharkan Pegu sebagai sebahagian dari wilayah British seperti Arakan dan Tennasserim.
Penaklukan Pegu adalah penting bagi British kerana kawasan itu dapat digunakan sebagai jalan darat ke China, merupakan
kawasan pertanian dan kawasan yang penting dari segi kayu balak. Dengan penaklukan wilayah Pegu bermakna hanya tinggal
Myanmar Hulu yang masih dikuasai oleh orang Myanmar. Hal ini adalah kesalahan pihak Myanmar sendiri yang masih menggunakan
taktik berlambat-lambat untuk menantikan musim hujan tiba yang pada fikiran mereka musim tengkujuh akan menyudahkan
pergerakan tentera British. Tetapi tafsiran pihak Myanmar telah silap kerana pihak British telah pun mempunyai persiapan yang
cukup untuk menghadapi musim tengkujuh. Pengalaman dalam Perang Inggeris-Myanmar Pertama cukup untuk British
memikirkannya jangan sampai peristiwa di mana British terpaksa berundur jangan berulang lagi. Kesan-kesan buruk akibat kemaraan
tentera British telah dirasai oleh Mindon dan oleh sebab itu sebaik sahaja Mindon menjadi raja ia telah menghentikan peperangan dan
meminta supaya British memulangkan kembali wilayah-wilayah yang telah ditawannya. Mindon telah merampas kuasa dari Pagan
Min dalam Februari 1853 ketika peperangan masih berjalan. Mindon dari mula lagi tidak setuju dengan Pagan Min yang mengambil
tindakan berperang dengan British.
Peperangan Inggeris-Myanmar Kedua telah memberi kesan yang buruk kepada Myanmar bukan sahaja kehilangan wilayah
yang lebih luas malah dalam aspek-aspek yang lain. Pertama, keagungan dan kekuatan tentera Myanmar yang pada satu ketika sangat
ditakuti sekarang dibukti kelemahannya. Sebagai bukti, Myanmar tidak berdaya untuk mempertahankan Pegu yang merupakan
kawasan yang amat penting. Kedua, dengan penaklukan wilayah-wilayah pantai oleh British bermakna Myanmar Hulu terpencil
dengan dunia luar. Ketiadaan pelabuhan akan mempengaruhi kejatuhan ekonomi Myanmar Hulu. Sedangkan bagi British
242
pengambilan Myanmar Selatan terutama wilayah Pegu merupakan tambahan wilayah yang sangat menguntungkan. Wilayah Pegu
ternyata dapat membekalkan kayu jati untuk kegunaan angkatan laut seperti pembinaan kapal.
Perang Inggeris-Myanmar Ketiga, 1885
Pengenalan
Seperti yang diketahui, negeri Myanmar telah pun menghadapi 2 kali peperangan dengan British yang berkesudahan Myanmar kehilangan
wilayah-wilayah Arakan, Tennasserim dan Myanmar Selatan. Sungguhpun demikian, pemimpin dan raja Myanmar belum lagi sedar akan
pengalaman pahit yang mereka rasai. Mereka terus ingin mempertahankan maruah dan berusaha mendapatkan semula wilayah yang ditawan
oleh British. Bagi British, mereka memanglah mempunyai rancangan yang seterusnya iaitu menguasai Myanmar Utara. Bagi British,
Myanmar Utara mempunyai kepentingan politik dan ekonomi. Akhirnya, kedua-dua pihak telah berperang bagi kali ketiga pada tahun 1885.
Sebab-sebab berlaku peperangan
1. Kegagalan mengadakan hubungan diplomatik
Pihak British merasa perlu diadakan hubungan diplomatik dengan Myanmar demi menjamin kepentingan politik dan ekonomi. Tetapi pihak
British gagal dalam tujuan tersebut memandangkan terjadinya hubungan yang runcing antara kedua-duanya. Hubungan yang runcing telah
pun berlaku sejak pemerintahan Raja Mindon yang berpunca dari segi masalah kasut, masalah wilayah Kareni Barat dan hubungan baik
dengan Perancis. Hubungan antara kedua-duanya menjadi semakin serius apabila Raja Thibaw (1878-1886) menaiki takhta. Beliau bersifat
anti-British dan meneruskan hubungan dengan Perancis. Akibatnya pada akhir tahun 1879, Kerajaan India menarik balik residensinya dari
Myanmar Utara. Dengan ini tidak ada lagi saluran rasmi untuk menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan kedua-dua kerajaan itu.
Memandangkan hal ini, Kerajaan Myanmar cuba mengadakan hubungan secara langsung.
2. Kekacauan politik di Myanmar Utara
Raja Thibaw seorang raja yang lemah tetapi zalim. Baginda tunduk di bawah pengaruh permaisuri yang jahat iaitu Permaisuri Supayalat.
Sebaik sahaja baginda berkuasa, baginda telah melakukan pembunuhan ke atas kerabat diraja yang dianggap menjadi ancaman kepadanya.
Tindakan baginda telah menimbulkan rasa dendam terhadap kerabat diraja yang terlibat. Pada tahun 1880, seorang saudara Thibaw sendiri
yang berlindung di Calcutta kembali ke Myanmar dan melancarkan satu pemberontakan. Percubaan itu gagal dan beliau melarikan diri ke
wilayah British. Kerajaan Myanmar telah menuduh British campur tangan dalam pemberontakan tersebut dan hal ini memburukkan lagi
hubungan antara mereka.
Kekacauan yang berlaku juga disebabkan oleh pemberontakan oleh suku kaum Syan dan Kachin. Pada tahun 1884, orang Kachin telah
melakukan pemberontakan di Utara dan perompak Cina telah menyerang Bhamo. Dengan danya kekacauan dan peristiwa pembunuhan,
saudagar dan golongan ugama telah mendesak India supaya campur tangan. Bagi saudagar, kekacauan yang terus-menerus mengganggu
perjalanan perdagangan mereka.
3. Desakan saudagar British
Selain Raja Thibaw, terdapat beberapa orang pegawai Myanmar yang anti-British. Akibatnya berlaku penindasan ke atas rakyat British
terutama golongan saudagar. Pihak Myanmar telah mengenakan syarat-syarat yang ketat terhadap urusan perdagangan. Mereka tidak lagi
melaksanakan perjanjian-perjanjian 1862 dan 1867 yang dibuat oleh Raja Mindon dengan British. Tekanan-tekanan yang dikenakan oleh
Kerajaan Myanmar menyebabkan saudagar British membuat bantahan kepada India dan mendesak supaya diambil tindakan terhadap
Myanmar. Selain itu, Myanmar Utara juga mempunyai kepentingan dari segi perdagangan. Sebuah syarikat iaitu Manchester Chamber of
Commerce ingin menjadikan Myanmar sebagai pasaran baru bagi perusahaan kapasnya. Sejak tahun 1860, syarikat tersebut mendesak
Kerajaan India membuka jalan perdagangan Moulmein-Yunnan yang dapat menghubungkan Myanmar dengan China. Untuk menjayakan
rancangan ini, British terpaksa menguasai Myanmar Utara. Seterusnya, golongan saudagar British juga menyokong pengambilan seluruh
Myanmar kerana ini akan membawa kepada keuntungan yang besar. Golongan saudagar telah banyak menanam modal di Lembah Irrawaddy,
Arakan dan Tennasserim. Perniagaan ini perlu diberi perlindungan dan ini hanya terjadi jika Myanmar Utara diletakkan di bawah pentadbiran
British. Atau setidak-tidaknya memaksa Myanmar Utara memberi beberapa hak istimewa kepada saudagar British.
4. Tekanan pengaruh Perancis
Raja Thibaw menyedari bahawa British tidak senang hati dengan kegiatan Perancis di Annam dan Tongking. Baginda menggunakan peluang
ini untuk menentang tekanan-tekanan dari Inggeris. Oleh sebab itu, baginda mengambil keputusan untuk meneruskan semula rundingan
dengan Perancis yang telah dihentikan sejak pemerintahan Mindon. Pada Mei 1883, baginda menghantar satu perwakilan ke Eropah atas
alasan untuk mendapatkan pengetahuan mengenai perkilangan dan sains. Tetapi ternyata tujuan perwakilan itu ialah untuk mendapat bantuan
senjata dari Perancis. Pada tahun 1884, Myanmar dan Perancis telah bersetuju secara sulit di mana Perancis akan menghantar alat-alat senjata
ke Myanmar setelah tamatnya peperangan di Indo-China dan sebagai balasan Perancis akan dibenarkan mengusahakan lombong permata dan
diberi beberapa hak istimewa yang lain. Persetujuan sulit tersebut diketahui oleh British. Hal ini benar-benar membimbangkan British kerana
ini membuktikan dengan jelas juga usaha Thibaw untuk menghapuskan kepentingan British di Myanmar.
Kemuncak hubungan Myanmar-Perancis ialah bila pada tahun 1886 ditandatangani perjanjian yang memberi kemudahan yang luas kepada
Perancis. Seorang Konsol Perancis dilantik di Mandalay. M. Ilaas telah dilantik sebagai Konsol Perancis yang pertama ke Myanmar.
Sungguhpun Ilaas dipanggil pulang pada bulan Oktober 1885 dan pihak Perancis memberi jaminan tidak akan merosakkan hubungan dengan
British, pihak British tetap curiga. Untuk mengelakkan penglibatan Perancis di Myanmar, British terpaksa menawan Myanmar Utara.
5. Perubahan dasar kerajaan British dan India
Sebab lain yang membantu keputusan Kerajaan India untuk berperang dengan Myanmar ialah berlakunya perubahan pucuk pimpinan dan
dasar Kerajaan British di England dan juga Kerajaan India. Pada Jun 1885, di England, Parti Konservatif pimpinan Salisbury telah berjaya
243
mengalahkan Parti Liberal pimpinan Gladstone. Kerajaan baru dari Parti Konservatif telah mengamalkan dasar yang tegas terhadap
Myanmar. Begitu juga di India, Gabenor Jeneral Lord Ripon yang bersifat sederhana telah diganti oleh Lord Dufforin yang bersifat lebih
radikal.
6. Denda ke atas Syarikat Perdagangan Bombay-Myanmar
Peristiwa tindakan Kerajaan Myanmar mengenakan denda kepada Syarikat Perdagangan Bombay-Myanmar merupakan sebab terakhir yang
membawa kepada keputusan Inggeris untuk berperang dengan Myanmar. Syarikat tersebut diberi hak mengambil kayu balak di Ningyan
selama 25 tahun dan permit itu telah diperbaharui pada tahun 1884. SPBB telah dituduh mengambil kayu balak yang berlebihan dari had
yang ditetapkan. Ia juga dikatakan tidak membayar cukai eksportnya, memberi rasuah kepada pegawai Myanmar dan memberi gaji rendah
kepada pekerja bangsa Myanmar. Akibatnya, SPBB didenda sebanyak 2.3 juta rupee. Pihak British meminta supaya masalah itu diselesaikan
tetapi cadangan itu ditolak. Oleh sebab itu, Kerajaan India telah menghantar kata dua kepada Raja Thibaw bertarikh 22 Oktober 1885. British
meminta supaya SPBB diselesaikan melalui orang tengah. Kata dua ini berakhir pada 10 November 1885.
Kata dua dari British tidak mendapat sambutan. Sebahagian besar pegawai Myanmar mendesak Thibaw untuk berperang. Ada juga yang
mencadangkan perdamaian. Oleh sebab rasa bongkak, Thibaw telah memberi jawapan kepada British:
a. Baginda bersetuju melucutkan denda ke atas SPBB kalau rayuan diterima.
b. Wakil British dibenarkan menetap di ibu negeri Myanmar tetapi kebebasan bergerak sama seperti dulu.
c. Myanmar akan meneruskan perhubungan dengan Perancis, Itali dan negara lain.
Jawapan itu sampai ke Rangoon pada 9 November tetapi British tidak bersetuju dengan syarat itu. Tanpa memberi sebarang alasan,
pada 11 November 1885, Kerajaan India mengisytiharkan perang ke atas Myanmar.
Apabila setelah peperangan diisytiharkan, Jeneral Prendergast diarahkan menawan Mandalay. Serangan tentera British ternyata tidak
mendapat tentangan hebat dari tentera Myanmar. Raja Thibaw yang berada di Mandalay begitu yakin akan kerajaannya kerana beliau
menerima berita yang sengaja dipalsukan mengenai kedudukan medan pertempuran. Tetapi setelah tentera British menawan Ava, Raja
Thibaw bersetuju menyerah diri. Raja Thibaw bersama isterinya dan pengikutnya dibuang negeri ke India pada 11 Januari 1886. Raja Thibaw
mangkat di India pada tahun 1916 dan permaisurinya Supayalat dibenarkan balik ke tanah airnya.
Dengan penaklukan Myanmar Utara bermakna seluruh negeri Myanmar ditakluk oleh British. Kejatuhan Myanmar Utara juga
berakhirnya pemerintahan raja-raja dari Dinasti Kombaung yang telah diasaskan oleh Alaungpaya pada tahun 1752. Setelah Raja Thibaw
ditangkap dan dibuang negeri ke India, tidak ada tokoh yang layak ditabalkan untuk menjadi raja. Ini terjadi disebabkan tindakan Thibaw
yang membunuh kerabat diraja kerana bimbang berlaku rampasan kuasa. Kekosongan ini menyebabkan pemerintahan beraja ditamatkan pada
Januari 1886. Dari segi pentadbiran, Myanmar diletakkan di bawah pentadbiran Kerajaan India sehingga tahun 1937.
Penghapusan pemerintahan beraja telah menimbulkan kekacauan buat seketika waktu kerana orang Myanmar menentangnya. Bagi
orang Myanmar, “Raja” adalah satu-satunya simbol pengiktirafan kuasa politik Myanmar. Antara tahun 1886-1889, pejuang-pejuang dan
gerila-gerila Myanmar menyerang pusat tentera British. Tentera British menghadapi kesukaran untuk menentang mereka kerana ia melibatkan
rakyat biasa, ketua-ketua tempatan dan juga pemimpin agama. Sementara itu, Putera Myingun telah menuntut takhta kerajaan bagi Myanmar
Utara yang dikosongkan oleh Thibaw dan Putera Limbin pula menuntut kekuasaan ke atas wilayah Syan. Tuntutan itu tidak dihiraukan oleh
British. Pihak British telah mengambil masa 4 tahun untuk menenteramkan keadaan dalam negeri. Sungguhpun demikian, perasaan benci dan
semangat untuk berjuang terus wujud di kalangan orang Myanmar. Keadaan ini disedari oleh pihak British dan oleh sebab itu, dikenakan
beberapa kawalan politik terutama ke atas orang-orang Syan.
Ketika British berkuasa, mereka telah mengadakan beberapa perubahan dalam pentadbiran, ekonomi dan sosial. Sebagai contoh,
dalam bidang pentadbiran sistem pemerintahan tradisional ketua-ketua puak (Myothugyi/Thaiktugyi) dimansuhkan dan diganti dengan ketua-
ketua kampung. Hal ini bertujuan untuk menghindarkan munculnya semangat anti-British kerana ketua-ketua puak telah memainkan peranan
penting dalam berlakunya penentangan terhadap British.
Penerimaan dan Pengubahsuaian di Myanmar
Pengenalan
Penguasaan British ke atas Myanmar adalah melalui 3 peringkat iaitu malalui Perang Inggeris-Myanmar Pertama (1826), Perang Inggeris-
Myanmar Kedua (1852) dan Perang Inggeris-Myanmar Ketiga (1885). Penguasaan British ke atas Myanmar telah membawa kepada pelbagai
perubahan sama ada dari segi pentadbiran, ekonomi ataupun sosial. Semua perubahan ini adalah bertujuan untuk mengukuhkan kedudukan
mereka. Pada permulaannya, segala perubahan yang diperkenalkan telah menimbulkan penentangan penduduk setempat.
1.Perlaksanaan sistem pentadbiran India
Corak pentadbiran yang dijalankan di Pegu ialah menurut dasar liberal yang disesuaikan dengan corak-corak tempatan. Wilayah ini
dibahagikan kepada 5 buah daerah dengan setiap daerah dilantik seorang Pesuruhjaya Daerah yang terdiri daripada bangsa Inggeris. Daerah-
daerah ini pula dipecahkan kepada bandar-bandar kecil di bawah seorang Pegawai Bandaran (Myo-oks). Setiap bandar dipecahkan menjadi
sistem bulatan dengan seorang ketua sebagai penasihat. Corak pentadbiran di Pegu ini adalah mirip dengan corak pentadbiran di India. Hal
ini berlaku kerana pegawai-pegawai Inggeris yang bertugas pernah berkhidmat di Benggala dan Madras.
244
Di Myanmar Utara, ia dibahagikan kepada 14 daerah. Sir Charles Bernard, pesuruhjaya yang pertama mengusulkan supaya pentadbiran
awam dan pungutan cukai dijalankan melalui wakil-wakil tempatan dan mengikut peraturan tempatan tetapi Sir Charles Crosthwaite yang
menggantikan Sir Charles Bernard lebih suka menjalankan pentadbiran ini mengikut sistem di India.
2.Penghapusan pentadbiran tradisional
Apabila British berjaya menawan Myanmar Utara, British telah melakukan beberapa perubahan besar dalam sistem pentadbiran tempatan.
Perubahan yang paling ketara ialah hapusnya sistem pemerintahan beraja (monarki). British memberi alasan bahawa tidak ada putera-putera
raja yang layak ditabalkan menjadi raja. Selain pemerintahan beraja, sistem tradisional yang lain seperti Myothugyi dan Thaithugyi, Badan
Hlutdaw (Majlis Tertinggi Orang-orang Bangsawan) dan Thatnabaing yang terdiri daripada sami-sami Buddha turut dimansuhkan. Kedua-dua
badan tersebut merupakan badan penasihat kepada raja.
Sebahagian daripada Hlutdaw telah dilantik oleh British sebagai pegawai kerajaan yang bergaji tetap. Oleh sebab kebanyakan pegawai-
pegawai dilantik oleh British, maka ini menyebabkan mereka tidak mendapat penghormatan dan kerjasama dari rakyat tempatan.
Pemansuhan Thainabaing yang mempunyai pengaruh kuat terhadap raja telah dilakukan. Orang-orang Myanmar mendesak agar sistem
Thainabaing dikekalkan tetapi ditolak oleh British.
Sir Charles Crosthwaite telah mebuat rancangan untuk menjadikan kampung-kampung sebagai unit pentadbiran dan dengan demikian
kesalahan jenayah dapat dipertanggungjawabkan kepada lingkungan kawasan itu. Perlaksanaan Majlis Kampung dikuatkuasakan berdasarkan
kepada Undang-undang Kampung Myanmar 1889. Berdasarkan undang-undang ini seorang ketua kampung dilantik dan secara tidak
langsung juga bertugas sebagai pegawai kerajaan. Keamanan dan kutipan cukai adalah di bawah tanggungjawab ketua dan Majlis Kampung
sendiri.
3.Penubuhan Dewan Perundangan
Penglibatan mereka dalam pentadbiran benar-banar aktif pada tahun 1897 apabila jawatan Ketua Pesuruhjaya telah dinaikkan menjadi
Leftenan Gabenor. Arthur Phayte, Gabenor Myanmar yang pertama, dibantu oleh Dewan Perundangan yang mengandungi 9 orang anggota
yang dilantik. Pada tahun 1909, jumlah anggota dewan telah ditambah menjadi 15 orang. Pada tahun 1920, anggota dewan ditambah menjadi
30 orang. Golongan pedagang mempunyai wakil paling ramai. Beberapa orang Myanmar juga dipilih untuk menjadi anggota dewan ini.
Dari segi ekonomi
1.Tanaman bercorak perdagangan
Perubahan dalam bidang pentadbiran juga membawa kepada perubahan dalam bidang ekonomi. Ekonomi saradiri telah berubah menjadi
ekonomi perdagangan yang berdasarkan prinsip-prinsip ekonomi barat. Sistem pentadbiran untuk keperluan sendiri bertukar kepada pertanian
secara besar-besaran untuk dieksport ke luar negeri. Hasilnya negeri Myanmar menjadi menjadi pengeluar beras utama. Pelabuhan Rangoon
merupakan pelabuhan utama mengendalikan eksport beras. Pada tahun 1886 di negeri Myanmar terdapat kira-kira 4 juta ekar tanah yang
ditanam dengan padi dan pada tahun 1920 menjadi 10.3 juta. Di Myanmar Selatan sahaja terdapat 8.6 juta ekar. Sementara itu, eksport beras
di Myanmar pada tahun 1881 ialah 0.5 juta tan telah meningkat kepada 1.4 juta tan pada 1901 dan 2.5 juta tan pada 1921.
2. Memajukan perusahaan dan perlombongan
Di samping pertanian, pemerintah British juga menumpukan bidang perusahaan dan perlombongan. Antara perusahaan dan perlombongan
utama yang dijalankan ialah :
a.Perusahaan minyak
Telaga-telaga minyak kebanyakan berpusat di Yenangyaung dan Chauk di Irrawaddy Tengah. Pada tahun 1886, Syarikat Minyak Burma
(Burma Oil Company) telah ditubuhkan. Pengeluaran secara besar-besaran dijalankan selepas tahun 1908. Pada tahun itu Syarikat Minyak
Burma telah mengeluarkan tiga perempat dari pengeluaran minyak di Myanmar. Sementara bakinya dikeluarkan oleh Syarikat Petrol Indo-
Burma (Indo-Burma Petroleum Company), Syarikat Petrol British Burma (British Burma Petroleum Company) dan Syarikat Minyak Nath
Singh (Nath Singh Oil Company). Pada tahun 1923 pengeluaran minyak Myanmar berjumlah 273 juta tong.
b. Perusahaan balak
Ia merupakan eksport kedua penting negeri Myanmar selepas minyak. Perusahaan balak terutama kayu jati mempunyai sejarah yang lama.
Kawasan kayu balak yang utama ialah Pegu. Pada tahun 1856 ditubuhkan Jabatan Perhutanan yang bertugas memastikan kegiatan
mendapatkan sumber-sumber dari hutan dijalankan dengan sempurna. Langkah ini diambil memandangkan kemusnahan kawasan kayu balak
seperti di daerah Amherst menjelang tahun 1850 dan pengalaman British di Tennasserim akibat tidak adanya pengawasan. Terdapat 6
syarikat yang mengusahakan pengusahaan balak dan yang terbesar ialah Syarikat Perdagangan Bombay-Burma (Bombay-Burma Trading
Corporation).
c.Bijih timah
Ia didapati di Mawchi, Tavoy dan Tennasserim. Negeri Myanmar menduduki tempat keempat di antara pengeluar-pengeluar timah di Asia
Tenggara sebelum Perang Dunia Kedua tetapi pengeluarannya jauh di belakang kalau dibanding dengan negara-negara lain. Pada tahun 1910
pengeluaran negeri Myanmar hanya berjumlah 100 ton.
d.Lain-lain
Bahan-bahan galian yang lain yang terdapat di Myanmar ialah timah hitam di Badwin dan Namtu. Selain itu, terdapat zink, perak, tungsten,
batu delima dan nilam di Mogok ke utara Mandalay.
3.Pembina alat perhubungan dan pengangkutan
Untuk membantu meningkatkan hasil pertanian dan juga pengeluaran hasil perusahaan dan perlombongan, pemerintah British telah membina
alat-alat perhubungan dan pengangkutan. Jalan keretapi antara Rangoon dan Prome telah disiapkan pada tahun 1877. Ia dikendalikan oleh
245
Irrawaddy State Railway. Pada tahun 1884 jalan keretapi dari Rangoon ke Toungoo pula disiapkan. Kemudian dari Toungoo jalan
keretapi dibina menyambungkan Mandalay dan disiapkan pada tahun 1889. Selanjutnya pada tahun 1898 ia diteruskan ke Myitkina di utara.
Di samping jalan keretapi, dibina juga jalan raya dan mengadakan kemudahan pengangkutan malalui sungai. Menjelang tahun 1920 telah
dibina jalan raya dari Rangoon ke Prome dan ke Pegu. Selepas tahun 1920 semakin banyak jalan raya dibina yang menyambungkan Prome
dan Pegu dengan bandar-bandar lain di Myanmar.
4.Lain-lain
Selain perubahan di atas, British juga berusaha meningkatkan ekonomi di Myanmar melalui perlaksanaan sistem perdagangan bebas di
Tennasserim. Dengan hal yang demikian akan dapat menggalakkan kemasukan saudagar-saudagar dan pemodal-pemodal luar dan dengan ini
dapat membantu membangunkan wilayah itu.
Pemerintah British menggalakkan orang Myanmar membuka tanah-tanah baru dengan cara membersih dan meneroka hutan di delta-delta
untuk pertanian terutama tanaman padi. Rancangan ini tidak sahaja dapat meningkatkan ekonomi Myanmar malahan dapat meringankan
beban rakyat. Malangnya rancangan ini kurang berjaya kerana untuk membuka tanah baru memerlukan perbelanjaan dan pengetahuan.
Dari segi sosial
1.Kemerosotan kebudayaan Myanmar
Ketika pemerintahan British, Myanmar mengalami kemerosotan kebudayaan dan pegangan agama yang hebat. Kebudayaan dan kesenian
orang Myanmar mulai mengalami perubahan disebabkan kemasukan orang India dan kebudayaan barat. Mereka telah memperkenalkan cara
hidup moden yang mengikut prinsip-prinsip barat. Akibatnya sifat asli Myanmar telah hilang.
Tatatertib dan kesetiaan mereka terhadap ajaran Buddha dan kuil-kuil mulai longgar. Dalam hal ini pihak British turut bertanggungjawab
kerana dasar mereka tidak mahu campur tangan dalam hal ehwal agama dan adat resam. Kegiatan agama Buddha tidak dipedulikan oleh
British, aktiviti mereka disekat dan diletakkan di bawah kekuasaan mahkamah, undang-undang dan polis.
Di sebaliknya, pihak British menggalakkan kegiatan kebudayaan barat dan agama Kristian. Usaha-usaha mengembangkan agama Kristian
telah dijalankan hinggalah mubaligh-mubaligh Kristian telah berjaya mengkristiankan suku kaum Karen. Sekolah-sekolah yang dikendalikan
oleh pergerakan-pergerakan Kristian digalakkan kerana dengan cara ini dapat mengembangkan kebudayaan British kepada orang-orang
Myanmar terutama dari golongan bangsawan.
2.Perubahan pelajaran
Sebelum penguasaan British ke atas Myanmar, negeri itu tidak mempunyai sistem pelajaran moden. Sistem pelajaran yang ada hanya
tertumpu kepada bidang keagamaan yang dijalankan oleh sami-sami Buddha. Phayre telah mengambil langkah-langkah untuk mengubah
sistem pelajaran yang sedia ada. Sebagai langkah permulaan ialah mengenalkan pelajaran yang berasaskan sekolah-sekolah bercorak gereja
dan mengadakan pelajaran rendah untuk kanak-kanak lelaki bagi seluruh negara tetapi rancangan itu kurang berjaya.
Sungguhpun terdapat masalah-masalah terutama sikap negatif orang Myanmar, ini tidak menghalang pemerintah British untuk meneruskan
langkah-langkah meningkatkan taraf pelajaran negara itu. Hasilnya beberapa sekolah kerajaan telah didirikan dalam tahun-tahun 1870-an.
Pada tahun 1873 Anglo Vernacular School telah didirikan dan ia menjadi pusat menyediakan pelajar-pelajar ke Universiti Calcutta, India.
Pada tahun 1880 pemerintah British telah menjalankan penyusunan semula sistem pelajaran agar diadakan sistem pelajaran yang lebih
berkesan. Kemudian pada tahun 1884 Maktab Rangoon didirikan yang juga menjadi pusat menyediakan pelajar-pelajar yang akan
melanjutkan pelajarannya ke Universiti Calcutta. Di samping itu, kerajaan juga menggalakkan penubuhan sekolah yang dikendalikan oleh
pengembang-pengembang agama Kristian.
Menjelang abad ke-20, semakin dirasakan kepentingan sistem pelajaran barat. Semakin ramai orang Myanmar merasakan kepentingan
pelajaran peringkat tinggi dan penubuhan sebuah universiti sendiri. Oleh sebab itu pada tahun 1920 ditubuhkan Universiti Rangoon.
Universiti ini diberi bantuan wang yang cukup untuk meluaskan bidang pengajiannya termasuk perubatan, perhutanan, kejuruteraan dan
jabatan latihan guru.
Perkembangan Nasionalisme di Myanmar oleh Golongan Pongyi (Sami-sami Buddha)
Sebab perjuangan
Sebab utama golongan Pongyi atau sami-sami Buddha menyertai proses politik Myanmar ialah disebabkan kemerosotan pengaruh sangha
(komuniti sami-sami Buddha) dan sekolah-sekolah agama Buddha di bawah pemerintahan British. Dengan itu, mereka menyertai proses ini
untuk menegakkan kembali pengaruh mereka dan agama Buddha dalam masyarakat Myanmar.
Peranan dan sumbangan Pongyi antara tahun 1916-1920
Antara tahun 1916-1917, golongan Pongyi telah memberi sokongan kepada Persatuan Pemuda-pemuda Buddha (Young Men
Buddhist Association atau YMBA) yang telah melancarkan protes terhadap permakaian kasut oleh orang Eropah dalam rumah berhala
dan pagoda-pagoda.
Pada tahun 1918, British memutuskan ketua pagoda tempatan berhak untuk melaksanakan larangan permakaian kasut. Hal
ini merupakan kejayaan pertama yang dicapai oleh nasionalisme politik Myanmar.
Pada tahun 1920, golongan Pongyi menyokong satu permogokan pelajar yang dianjurkan oleh Persatuan YMBA untuk
membantah langkah British meninggikan taraf kelayakan untuk memasuki Universiti Rangoon dan markah kelulusan peperiksaan.
Permogokkan itu gagal dalam aspek pendidikan. Namun berjaya membangkitkan semangat kebangsaan di kalangan orang Myanmar
terutamanya para pelajar.
Antara tahun 1916-1920, sebenarnya Persatuan Belia Buddha yang lebih memainkan peranan utama dalam mengembangkan
nasionalisme Myanmar dan golongan Pongyi hanya bertindak sebagai “supportive”.
246
Antara tahun 1921-1922, peranan Pongyi mengambilalih penguasaan kebanyakan unit politik perinkat desa yang telah
ditubuhkan oleh Majlis Persatuan Am bagi Kesatuan-kesatuan Burma (General Council of Burma Association atau GCBA).
Pada tahun 1921, U Ottama, seorang Pongyi terkemuka mengembara ke seluruh Myanmar dan mengutuk sistem
pemerintahan dua lapis serta menuntut kemerdekaan sendiri. Beliau memujuk rakyat agar menentang kerajaan. Beliau menggunakan
taktik-taktik agama bagi mendapat sokongan ramai. Sehingga tahun 1927, beliau telah banyak kali dipenjarakan, namun keadaan ini
menyebabkan beliau bertambah popular di kalangan rakyat terutamanya di desa. Beliau meninggal dunia pada tahun 1939.
Pada tahun 1922, golongan Pongyi menubuhkan Majlis Am Sangha Semetggi (General Council of Sangha Semetggi) untuk
mengendalikan program politik mereka. Pongyi bernama GBCA telah memulaukan pilihanraya untuk melantik ahli-ahli Majlis
Undangan. Kejayaan dapat dilihat apabila hanya 7% pengundi pada tahun 1922 dan 16% pada tahun 1925 keluar mengundi.
Pada tahun 1923, Pongyi dan GBCA menentang pemerintahan dua lapis yang diperkenalkan di Myanmar dan menuntut
pemerintahan sendiri. Kepentingan dan pengaruh Pongyi dapat dilihat apabila ahli-ahli baru Majlis Undangan yang dilantik selepas
tahun 1923 sering mendapatkan pandangan pemimpin-pemimpni Pongyi sebelum mengundi atas isu-isu penting.
Pada tahun 1924, golongan Pongyi melancarkan beberapa kempen anti-cukai.
Seterusnya, pada tahun 1926, U Wisara, seorang Pongyi yang terkemuka telah melancarkan kempen anti cukai di Daerah
Tharrawaddy. Beliau ditangkap dan dipenjarakan.
Antara tahun 1926-1927, Pongyi-pongyi lain melancarkan beberapa lagi kempen anti cukai.
Pada tahun 1928, GBCA terpecah menjadi tiga kumpulan kecil di bawah pimpinan U Chit Hliang, U Su dan U Soe Thin
akibat perselisihan yang berlaku antara tahun 1924-1928. Namun, kumpulan ini tidak banyak berbeza dari segi prinsip dan objektif
dan terpengaruh dengan pergerakkan Parti Kongres Nasional India dan menentang reformasi Montague-Chelmsford dan menentang
cadangan Suruhanjaya Simon 1928 agar Myanmar dipisahkan daripada India.
Pada tahun 1929, U Wisara meninggal akibat berpuasa dalam penjara. Kematian beliau menambahkan lagi perasaan anti-
British di kalangan rakyat Myanmar.
Pada tahun 1930, golongan Pongyi memberi sokongan kepada Liga Anti-Pemisahan (Anti-Seperationist League) di bawah pimpinan
Dr. Ba Maw dan U Khaw Myint dengan alas an pemisahan membantutkan perkembangan kerajaan sendiri di Myanmar. Golongan
Pongyi juga telah menentang pengajaran agama Kristian kepada murid-murid beragama Buddha di sekolah-sekolah mubaligh di
Rangoon.
Pada 22 Disember 1930, Pemberontakan Saya San meletus di daerah Tharawaddy, Burma Hilir. Pemberontakan ini dipimpin
oleh Saya San (bekas Pongyi dari Shwebo) dan diatur oleh Pongyi-pongyi di peringkat desa. Pemberontakan ini meletus disebabkan
oleh:
a. Ketidakpuasan petani-petani terhadap cukai capitation.
b. Beban hutang petani-petani dengan peminjam-peminjam wang.
c. Arahan-arahan kerajaan mengkhaskan kawasan-kawasan hutan.
Pemberontakan ini bertujuan untuk menggulingkan Kerajaan British dan memulihkan agama Buddha. Pemberontakan ini dengan cepat
berkembang ke sebahagian Hilir Myanmar.
Pada tahun 1931, pemberontakan berjaya dipatahkan. Saya San ditangkap dan dijatuhkan hukuman bunuh. Walau
bagaimanapun, pemberontakan ini menaikkan lagi semangat kebangsaan rakyat Myanmar.
Pada tahun 1932, pengaruh ke atas petani memastikan kejayaan Liga Anti-Pemisahan dalam pilihanraya umum. Mereka
berjuang agar Myanmar terus dalam persekutuan India kerana sedar bahawa hanya Kongres Nasional India yang mampu berjuang
menuntut kemerdekaan dengan berkesan. Namun, British enggan memberi Myanmar hak memilih keluar daripada persekutuan India.
Seterusnya, pada tahun 1935, Myanmar dipisahkan dari India dan diletakkan di bawah kawalan langsung Pejabat Myanmar
di London. Akta Kerajaan Myanmar diluluskan oleh Parlimen British. Hal ini menyebabkan parti-parti politik Myanmar berusaha
mendapatkan sokongan bagi menduduki dewan perundangan atau kabinet. Pelajar sering membuat tunjuk perasaan dan ahli politik
mengambil kesempatan memperalatkan pelajar. Dr. Ba Maw menyertai Parti Rakyat dan mengemukakan undi tidak percaya kepada
para menteri. Hal ini menyebabkan para menteri meletak jawatan dan tempat mereka diambil alih oleh Dr. Ba Maw dan U Ba Pe.
Boleh dikatakan selepas tahun 1932 atau awal 1930-an, pengaruh golongan Pongyi semakin merosot dan secara beransur-
ansur diambil alih oleh golongan Thakin.
Perkembangan Nasionalisme di Myanmar oleh Golongan Thakin
Latar belakang
Golongan Thakin juga dikenali sebagai Dobama Asiayone (Persatuan Kita Orang Myanmar). Ia dikenali sebagai Parti Thakin kerana para
pemimpinnya menggelarkan diri mereka Thakin yang bererti tuan. Ia memberi simbol penolakan kuasa British dan orang Myanmar
seharusnya menjadi tuan di negara sendiri. Ia merupakan percantuman dua buah pertubuhan iaitu percantuman di antara Liga Pemuda Pelajar
yang dibentuk pada tahun 1931 dengan Persatuan Dobama yang ditubuhkan pada tahun 1930. Parti ini ditubuhkan dengan rasminya pada
tahun 1936 di Universiti Rangoon.
Corak perjuangan
Corak perjuangan golongan Thakin dipengaruhi oleh idea-idea sosialisme seperti Marxism, pergerakan Sein-Fein di Ireland dan pergerakkan
Farsis Itali dan Jerman. Ia juga merupakan sebuah pergerakkan bercorak politik yang memperjuangkan kemerdekaan dengan kaedah yang
radikal dan tidak bekerjasama dengan Inggeris. Mereka mengadakan perhubungan dengan gerakan kebangsaan di negara lain yang pelbagai
ideologi seperti Kongres India, Kuomintang dan Parti Komunis China.
Peranan dan sumbangan golongan Thakin antara tahun 1935-1941

247
Pada tahun 1935, pemimpin-pemimpin golongan Thakin iaitu Aung San, Tuein Pe, Kyaw Nyien, Rashid, Tui Han dan Ko Ohn
Hu menyertai Jawatankuasa Kerja Pelajar Universiti Rangoon. Pada tahun seterusnya iaitu tahun 1936, permogokan pelajar yang
melibatkan Universiti Rangoon dan merebak kepada 35 buah sekolah menengah di sekitar Rangoon. Permogokkan itu adalah untuk
membantah tindakan disiplin yang dikenakan ke atas Thakin U Nu (Presiden P.P.U. Rangoon) dan Thakin Aung San. Tindakan
dikenakan ke atas mereka kerana Thakin U Nu membuat satu ucapan yang mengkritik pentadbiran universiti dan Thakin Aung San
kerana beliau membuat tuduhan yang memburukkan nama seorang pensyarah. Pemimpin-pemimpin Thakin dan pelajar-pelajar telah
mengambil peluang ini untuk membuat pindaan ke atas Akta Universiti 1920. Permogokkan ini menyebabkan pemimpin Thakin
dianggap sebagai pembela nasionalisme Myanmar. Pindaan ke atas Akta Universiti pada tahun 1939 menyebabkan golongan Thakin
semakin popular.
Pada Disember 1936, golongan Thakin menyertai Pilihanraya Umum yang pertama dengan menubuhkan parti sendiri iaitu
Komin-Kochin untuk membentuk Kerajaan Myanmar yang tidak lagi bergabung dengan India. Namun Parti Thakin hanya berjaya
memenangi 3 kerusi berbanding 46 kerusi oleh GBCA bersatu yang dipimpin oleh U Ba Pe dan 16 kerusi oleh Parti Sinyetha (Parti
Orang Miskin) pimpinan Dr. Ba Maw. Penubuhan kerajaan campuran gagal akibat perbalahan badan-badan gabungan dan timbulnya
soal pembahagian jawatan menteri kabinet. Keadaan ini berjaya diatasi oleh Dr. Ba Maw yang membentuk kerajaan campuran yang
terdiri daripada parti-parti kecil serta wakil puak minoriti.
Pada tahun 1938, golongan Thakin menubuhkan Pertubuhan Petani-petani Burma dan All Burma Cultirators League.
Golongan Thakin telah mencadangkan pembaharuan cukai bagi membantu petani-petani. Golongan Thakin telah mencetuskan tunjuk
perasaan di kalangan buruh lombong minyak dan pengangkutan sungai bagi menuntut kenaikan gaji dan syarat-syarat pekerjaan yang
lebih baik. Hal ini menyebabkan golongan Thakin semakin popular di kalangan pekerja dan petani.
Pada Julai 1938, tercetus pertelingkahan serius di antara orang beragama Buddha dengan orang Islam di Yangon dan
kawasan sekitar. Golongan Thakin mengambil kesempatan ini dengan menggalakkan tunjuk perasaan di kalangan buruh dan pelajar di
merata tempat.
Pada tahun 1939, kerajaan pimpinan Dr. Ba Maw telah runtuh berikutan kejayaan U Saw membangkitkan perasaan curiga
terhadap pentadbiran Dr. Ba Maw. Kerajaan campuran baru dibentuk oleh U Pu dengan sokongan U Ba Pe dan U Saw. Kerajaan baru
bersifat konservatif tidak dapat menenteramkan kekacauan politik dan awam. Parti Thakin, biarpun menyertai kerajaan, mengambil
kesempatan kekacauan politik bagi memperjuangkan sosialisme golongan Thakin. Akibat terletusnya Perang Dunia Pertama yang
meletus di Eropah, golongan Thakin telah menubuhkan Blok Pembebasan bersama-sama dengan Dr. Ba Maw. Blok ini menggunakan
Perang Dunia Pertama untuk mendapatkan konsesi-konsesi daripada British bagi penyertaan Myanmar dalam perang itu dan perkara
ini mendapat sokongan ramai melalui golongan Pongyi. Namun, jaminan U Pu bahawa Myanmar akan membantu British tanpa syarat
telah mengakibatkan kempen anti perang oleh golongan Thakin. Konflik peribadi antara U Pu dengan Dr. Ba Maw dan tindakan U
Saw menarik sokongan menjatuhkan U Pu. U Saw naik sebagai Perdana Menteri.
Pada tahun 1940, Kerajaan U Saw telah menangkap beberapa pemimpin Thakin bersama-sama dengan Dr. Ba Maw yang
akhirnya menjatuhkan hukuman penjara. Thakin Aung San dan 30 orang Thakin yang lain pula melarikan diri ke negeri China pada
akhir tahun 1940.
Pada tahun 1941, Thakin Aung San membuat pakatan dengan Jepun di mana golongan Thakin akan membantu Jepun
menawan Myanmar daripada British dan pihak Jepun akan memberi kemerdekaan kepada Myanmar. Sebilangan golongan Thakin
telah menjalani latihan ketenteraan di negara Jepun. Golongan Thakin menubuhkan Tentera Kemerdekaan Myanmar (Myanmar
Independent Army) yang mempunyai 30000 orang ahli pada kemuncaknya.
Pada September 1941, U Saw pergi ke British untuk memohon kemerdekaan namun tidak dilayan.
Pada Januari 1942, U Saw ditangkap oleh British di Mesir sewaktu dalam perjalanan pulang ke Myanmar atas tuduhan
mengadakan hubungan sulit dengan Jepun yang sedang mengatur rancangan menakluk Myanmar.
Peranan dan sumbangan golongan Thakin antara tahun 1942-1948
Pada Disember 1941, golongan Thakin membantu Jepun menyerang Myanmar melalui Tentera Kemerdekaan Myanmar.
Pada Mei 1941, Jepun menawan seluruh Myanmar. Pengaruh Thakin meningkat dan mereka dianggap sebagai pembela
nasionalisme Myanmar.
Pada 1 Ogos 1941, akibat usaha-usaha daripada golongan Thakin, Jepun telah memberi kemerdekaan kepada Myanmar.
Sebuah kerajaan republik dibentuk dengan Dr. Ba Maw sebagai Perdana Menteri. Kerajaan baru ini banyak dipengaruhi oleh
golongan Thakin yang banyak memegang jawatan di dalam kabinet. Antaranya ialah Thakin Mya sebagai Timbalan Perdana Menteri.
Thakin Aung San sebagai Menteri Pertanian dan Thakin U Nu sebagai Menteri Hal-ehwal Luar Negeri.
Pada tahun 1944, kemerdekaan yang diberikan oleh Jepun tidak sepenuhnya dan kuasa masih dipegang oleh Jepun.
Kekejaman Jepun dan kemerosotan taraf hidup mewujudkan semangat anti-Jepun di kalangan rakyat Myanmar. Oleh sebab itu,
golongan Thakin dengan bantuan pertubuhan nasionalis yang lain menubuhkan Liga Pembebasan Rakyat Anti-Fasis (Anti Facist
People’s Freedom League atau AFPFL) bagi menentang Jepun. Pemimpin utama ialah Aung San sebagai Presiden dan Than Tun.
Pada bulan Mac 1945, AFPFL melancarkan pemberontakan dan menyebelahi British. Tindakan ini melemahkan Jepun untuk
menentang kemaraan Angkatan Tentera Nasional Myanmar dan Tentera British dari arah Utara ke Myanmar.
Pada bulan Ogos 1945, Jepun menyerah kalah secara rasminya dan British menubuhkan pentadbiran Tentera. AFPFL yang
dikuasai oleh golongan Thakin muncul sebagai pertubuhan Nasionalis Myanmar yang utama.
Pada bulan Oktober 1946, setelah pemulihan dilaksanakan, British meminta Aung San membentuk sebuah Majlis Menteri.
Pada bulan Januari 1947, Thakin Aung San memimpin satu delegrasi ke London untuk membincangkan kemerdekaan
Myanmar. British bersetuju untuk mengadakan pilihanraya bagi memilih anggota Dewan Perlembagaan Myanmar pada April 1947
dan bersetuju memberi kemerdekaan dalam jangka masa setahun.
Pada bulan April 1947, AFPFL memenangi 171 buah kerusi daripada 182 buah kerusi yang dipertandingkan. Seterusnya,
Aung San dan 6 orang rakannya dalam kabinet dibunuh oleh orang-orang yang diupah oleh U Saw, bekas anggota AFPFL pada 19
Julai 1947. Kepimpinan AFPFL diambil alih oleh U Nu yang seterusnya menggubal satu perlembagaan bagi Myanmar.
Pada 4 Januari 1948, Myanmar mencapai kemerdekaan. Myanmar dibentuk sebagai sebuah kerajaan republik. U Nu menjadi
Perdana Menteri dan Sao Shwe Thaik, seorang ketua orang Shan menjadi Presiden pertama.
248
Indo-China (Vietnam)
Pengilhakan Perancis di Vietnam, Kampuchea dan Laos
Pengenalan
249
Maharaja Gia Long mengadakan hubungan baik dengan Perancis. Perlantikan Bishop Pigneau sebagai Menteri Besar mengeratkan lagi
hubungan Vietnam dan Perancis. Namun, selepas tahun 1820, keadaan telah berubah. Penggantinya Minh Mang, menjalankan dasar tutup
pintu. Baginda mengeluarkan perintah untuk melarang kemasukan mubaligh Kristian. Thien Tri (penggantinya) meneruskan dasar
ayahandanya. Keadaan menjadi tegang semasa pemerintahan Tu Duc (1848-1883). Oleh sebab penekanan yang teruk maka Perancis telah
mengambil tindakan untuk menakluki Vietnam.
Pengilhakan Tourane dan Saigon di Vietnam
Semasa Tu Duc, keadaan anti Kristian memuncak. Pada tahun 1852, Paderi Augustin Schoeffler dibunuh dan seterusnya Paderi Jean-
Louis Bonnard (1852). Akibatnya, Napoleon III mengambil tindakan menakluki Vietnam. Alasannya ialah pembunuhan Bishop Diaz
di Tongking. Pada 1 September 1858, de Genouilly menyerang Tourance dan menaklukinya pada hari esok. Kemudian, tenteranya
menuju ke Saigon dan menakluki Saigon pada 17 Februari 1859. Pada tahun 1862, Maharaja Tu Duc menyerah kalah. Satu perjanjian
damai ditandatangani, menurutnya:
a. 3 wilayah Timur Cochin-China diserah kepada Perancis.
b. Pelabuhan Tourance, Balat dan Kuang Anh dibuka kepada Perancis.
c. Kapal Perancis dibenarkan belayar di Sungai Mekong.
d. Mubaligh dibenarkan menyebarkan agama Kristian.
Pengilhakan Kampuchea
Kampuchea membayar ufti kepada Vietnam dan Siam bagi menjaga kemerdekaannya. Pada tahun 1862, Raja Norodom diminta
membayar ufti kepada Perancis oleh Laksamana Bonnard. Pada tahun seterusnya, baginda dipaksa menandatangani satu perjanjian
dengan Perancis bagi menghentikan pembayaran ufti kepada Vietnam dan Siam. Siam menentang hebat campur tangan Perancis. Pada
tahun 1867, satu perjanjian ditandatangani bagi menyelesaikan masalah ini. Menurut perjanjian ini, Perancis mengakui kedaulatan
Siam terhadap Battambang dan Siemreap, manakala Siam menarik balik segala tuntutannya. Dengan itu, Kampuchea menjadi negeri
naungan Perancis dan Raja Norodom menjadi raja boneka.
Pengilhakan di Tongking
Tujuan pengilhakan di Tongking ialah meluaskan pengaruhnya dari segi perdagangan dan kebimbangan akan persaingan kuasa Barat
lain. Penindasan Maharaja Tu Duc terhadap orang Kristian juga memaksa Perancis menakluki Tongking. Pada Disember 1873,
Perancis merampas Hanoi dan lain-lain kubu pertahanan seperti Haiphong dan Nihn Ninh. Seterusnya, pada tahun 1882, Kapten
Henry Riviere telah menyerang dan merampas Hanoi dan Tongking pada tahun 1883. Pada Ogos 1883, Maharaja Hiep Hoa
(pengganti Tu Duc) bersetuju menandatangani perjanjian damai, menurutnya:
a. Vietnam menjadi negeri lindungan Perancis.
b. Binh Thuan diserahkan kepada Perancis.
c. Vietnam menarik balik semua angkatannya di Tongking.
Pengilhakan di Laos
Perancis membantah Laos menghantar ufti kepada Siam dan mendakwa Laos harus menghantar ufti kepadanya. Pada tahun 1886,
Perancis menuntut kawasan di sebelah Timur Sungai Mekong termasuk Luang Prabang. Laos membantah kuat tuntutan Perancis. Hal
ini menyebabkan Perancis melantik Auguste Pavie sebagai Naib Konsular di Luang Prabang. Siam pula membantu pemberontak Cina
yang melarikan diri ke wilayah Sip Song Chu Thai, sementara itu, Auguste Pavie membantu Raja Luang Prabang menentang
pemberontak itu. Pada tahun 1888, Auguste mengambil alih Sip Song Chu Thai. Raja Luang Prabang ditabalkan semula. Pada tahun
1892, Auguste menjadi Residen Menteri di Bangkok. Beliau mendakwa wilayah sebelah Barat Sungai Mekong sebagai hak Perancis.
Siam tidak mengakui tuntutan itu. Pada tahun 1893, 2 kapal Perancis tiba di Paknam tetapi dibedil oleh Siam. Walau bagaimanapun,
tentera Siam juga dikalahkan dan kapal Perancis terus belayar ke Bangkok. Siam akhirnya bersetuju berdamai dan menyerahkan
wilayah Barat Sungai Mekong. Siam juga berjanji mengundurkan tenteranya dari Battambang dan Siemreap. Wilayah itu disatukan
menjadi Laos, manakala Luang Prabang dikekalkan sebagai sebuah negeri naungan di bawah rajanya.
Penerimaan dan Pengubahsuaian di Indo-China
Pengenalan
Kuasa Perancis telah menguasai kawasan Indo-China dengan cara pengilhakan dan juga peperangan. Seperti kuasa-kuasa Barat yang
lain, demi memperkukuhkan kedudukan, pelbagai perubahan telah diperkenalkan oleh Perancis sama ada dari segi pentadbiran,
ekonomi ataupun sosial.
Kerajaan Perancis di Indo-China diketuai oleh Residen Jeneral yang berpusat di Saigon. Wilayah Annam, Tongking, Laos dan
Kampuchea diletakkan di bawah seorang Residen Superior Perancis. Beliau bertanggungjawab terhadap Residen Jeneral. Cochin-
China pula diletakkan di bawah Leftenan Gabenor yang tarafnya lebih tinggi daripada Residen Superior Perancis. Leftenan Gabenor
ini dibantu oleh Majlis Privy dan Majlis Penjajahan. Kawasan ini telah dibahagikan kepada beberapa wilayah yang ditadbir oleh
Residen Perancis. Residen Jeneral dibantu oleh Dewan Agung yang mengawal ekonomi dan kewangan. Majlis ini dianggotai oleh
pegawai tinggi Perancis. Residen Jeneral juga dibantu oleh jabatan-jabatan seperti Angkatan Tentera dan Laut, Jabatan Urusetia
(perkhidmatan awam), Jabatan Pengadilan, Jabatan Kastam dan Eksais dan sebagainya. Perancis turut menyusun semula sistem
keadilan dengan menggubal satu kanun undang-undang yang berasaskan kepada undang-undang Perancis.
Dari segi ekonomi
Sistem ekonomi yang dijalankan oleh Perancis di Indo-China hanya memberi faedah kepada segolongan pemodal asing terutamanya
orang Perancis. Segolongan orang Vietnam yang kaya turut melibatkan diri dalam aktiviti ekonomi di Vietnam.
Dari segi sosial
Pihak Perancis telah menubuhkan sebuah majlis khas untuk mengatur semula sistem pelajaran di Indo-China. Setiap kampung
ditubuhkan sekolah permulaan dan Bahasa Guocrigu digunakan. Pihak Perancis turut berusaha menghapuskan institusi perhambaan
250
yang merupakan kebudayaan orang Vietnam. Selain itu, Sistem Mandarin juga dihapuskan dan ia digantikan dengan pegawai-
pegawai Perancis. Keadaan ini telah menjadi satu pukulan yang hebat terhadap sistem tradisional Indo-China.
Nasionalisme Indo-China
Sebab-sebab perkembangan nasionalisme

1. Pentadbiran Perancis dibenci dan dikutuk oleh rakyat Annam, Tongkin, Kemboja dan Laos. Residen Jeneral di tiap-tiap negeri memegang
semua kuasa.
2. Di Cochin-China, pentadbiran Perancis dijalankan secara langsung oleh Gabenor Jeneral. Sistem Mandarin iaitu sistem
tradisional diketepikan.
3. Jabatan-jabatan dan tugas-tugas penting dibuat oleh pegawai-pegawai Perancis. Anak-anak negeri diketepikan sama sekali dari
pentadbiran Indo-China.
4. Maharaja Vietnam tidak berkuasa dan menjadi raja boneka. Gabenor Jeneral Perancis berkuasa penuh.
5. Pemerintahan Perancis memusnahkan kehidupan sosial dan ekonomi rakyat Indo-China. Perubahan-perubahan ekonomi
memberikan faedah kepada segolongan pemodal asing dan sebilangan kecil orang Vietnam yang kaya. Rakyat jelata
terutamanya kaum tani amat menderita.
6. Masalah sosial juga timbul. Kebudayaan Vietnam merosot. Sistem Mandarin yang tradisional dihapuskan oleh Perancis.
7. Orang-orang Mandarin yang sangat dihormati digantikan oleh pegawai-pegawai Perancis. Hal ini adalah suatu pukulan yang
hebat terhadap sistem tradisional Indo-China yang turun-temurun.
8. Kemiskinan berleluasa di kawasan penanaman padi disebabkan oleh penambahan penduduk yang pesat.
9. Perkembangan pelajaran Perancis di Indo-China membawa kesan sosial dan politik yang penting.
10. Perkembangan pelajaran ini menimbulkan segolongan kelas pertengahan yang berpelajaran Barat.
11. Sistem pelajaran Perancis menyedarkan golongan ini tentang kezaliman dan kelemahan pemerintahan Perancis itu.
12. Tulisan-tulisan falsafah seperti Monstesqueau, Voltaire dan Rousseau menyedarkan idea-idea liberialisme, demokrasi dan
kebebasan rakyat Vietnam.
13. Golongan kelas pertengahan yang berpendidikan Barat itu berasa tidak puas hati kerana diketepikan daripada jawatan-jawatan
kerajaan walaupun berkelayakan seperti pegawai-pegawai Perancis.
14. Sekalipun orang-orang Vietnam diberi jawatan yang sama, gajinya amat rendah dibandingkan dengan gaji pegawai Perancis.
15. Malahan, golongan ini berpendapat bahawa Vietnam mesti dimodenkan sebagai langkah ke arah memperoleh kemerdekaan
Vietnam semula.
16. Di samping itu, peristiwa-peristiwa yang berlaku di Asia memainkan peranan penting dalam perkembangan penentangan
terhadap pemerintahan Perancis di Vietnam.
17. Kemenangan Jepun ke atas Rusia pada tahun 1905 menyedarkan orang-orang Vietnam bahawa Eropah tidak begitu kuat seperti
yang disangkakan dan memberi ilham kepada rakyat Vietnam bagi menentang Perancis.
18. Revolusi China pada tahun 1911 dan Pergerakan Kuomintang mempunyai pengaruh yang kuat ke atas rakyat Vietnam. Canton
menjadi pusat latihan bagi ornag-orang Vietnam yang anti-Perancis.
Perkembangan nasionalisme
1. Gerakan nasionalisme bermula di Vietnam pada permulaan abad ke-20. Orang-orang Vietnam yang berpendidikan Barat telah
menyediakan pucuk pimpinan bagi gerakan nasionalisme.
2. Di samping itu, Mandarin-mandarin Vietnam dan keluarga diraja juga bangkit menentang pemerintahan Perancis. Golongan
ini berazam memulihkan Dinasti Nguyen dan sistem kerajaan tradisional Vietnam.
3. Golongan terpelajar, para Mandarin dan keluarga diraja mendapat semangat kebangsaan daripada kesan Perang Rusia-Jepun
tahun 1905.
4. Mereka melancarkan banyak pemberontakan menentang Perancis tetapi gagal.
5. Phan Boi Chou mengasaskan “Viet Nam Quang Phu Hoi” atau kesatuan bagi pemulihan Vietnam pada tahun 1913. Hal ini
merupakan gerakan nasionalis dan penubuhan politik yang pertama di Vietnam.
6. Pertubuhan ini bertanggungjawab atas beberapa pemberontakan di Tongkin. Di samping itu, ia memulakan propaganda di
kalangan rakyat.
7. Namun demikian, pemimpin-pemimpin ini ditangkap dan dipenjarakan. Pertubuhan ini diharamkan.
8. Maharaja Duy Tan sendiri menyokong pemberontakan-pemberontakan ini tetapi gagal juga.
9. Maharaja Duy Tan dibuang negeri dan banyak pemimpin ditangkap. Dengan ini, berakhirlah peringkat pertama dalam gerakan
nasionalisme di Vietnam.
10. Selepas tahun 1917, pergerakan nasionalisme bertujuan untuk mengusir keluar Perancis dan menubuhkan sebuah kerajaan
bercorak Barat yang moden.
11. Pergerakan nasionalisme dipimpin oleh pemimpin-pemimpin yang berpendidikan Barat. Keluarga diraja dan golongan
Mandarin tidak mengambil bahagian.
12. Mulanya, mereka bekerjasama dengan pemerintahan Perancis bagi memperolehi perubahan-perubahan politik.
13. Dalam peringkat ini, gerakan nasionalisme bersifat sederhana. Golongan sederhana ini dipengaruhi oleh perkembangan politik
di India dan China.
14. Jadi, parti-parti politik ditubuhkan untuk mencapai tujuan mereka melalui kerjasama dengan Perancis. Pada tahun 1923, Parti
Perlembagaan ditubuhkan oleh sekumpulan cerdik-pandai.
15. Dua orang pemimpin parti ini yang amat berpengaruh ialah Bui Quang Chieu dan Nguyen Phan Long.
16. Parti Perlembagaan ini menghantar satu rombongan ke Paris untuk mendesak Perancis menyediakan sebuah perlembagaan baru
bagi Vietnam dan melantik lebih banyak rakyat Vietnam untuk berkhidmat dalam pentadbiran Vietnam.
17. Ia juga mendesak Perancis memberi kebebasan suratkhabar dan kebebasan untuk menubuhkan kesatuan-kesatuan.
251
18. Tetapi parti ini dibubarkan tanpa mencapai sebarang kejayaan kerana Kerajaan Perancis menolak tuntutannya.
19. Pada tahun 1926, Parti Kemajuan Rakyat Vietnam ditubuhkan oleh Pham Quyuh di Tongkin. Pemimpin dan ahli-ahlinya terdiri
daripada golongan sederhana.
20. Walaupun parti ini bertujuan bekerjasama dengan Perancis, tetapi ia tidak mendapat pengiktirafan daripada Perancis.
21. Sikap Perancis itu menyebabkan nasionalis-nasionalis Vietnam memasuki kumpulan-kumpulan nasionalisme yang bergerak di
bawah tanah.
22. Dengan ini, muncullah parti-parti politik yang lebih bersifat agresif dan pelampau. Pertubuhan Cao Daiyang yang bersifat
agresif ditubuhkan pada tahun 1926. Ia bertujuan untuk menggulingkan pemerintahan Perancis.
23. Mulai tahun 1927, semangat kebangsaan menjadi lebih radikal. Pejuang-pejuang nasionalisme condong kepada kekerasan dan
tidak mahu bekerjasama dengan Perancis lagi.
24. Jadi, pada tahun 1927, Parti Kebangsaan Vietnam, iaitu Viet Nam Quoc Dan Dang (VNQDD) ditubuhkan oleh Nguyen Thai
Hoc di Hanoi. Prinsipnya berdasarkan Kuomintang.
25. Pada tahun 1930, ketua-ketua parti ini melancarkan satu pemberontakan tetapi ia ditindas oleh Perancis. Nguyen Thai Hoc
ditangkap dan dibunuh. Parti ini dengan sendirinya bubar.
Ho Chi Minh dan Parti Komunis
1. Penindasan Parti Kebangsaan Vietnam itu menyebabkan terbentuknya Parti Komunis Indo-China di bawah pimpinan Ho Chi
atau nama sebenarnya Nguyen Ai Quoc. Ia dianggap sebagai pahlawan nasionalisme Vietnam.
2. Dalam tulisan Ho Chi Minh, ia menyarankan Indo-China harus diberikan kerajaan sendiri dan kebebasan awam.
3. Tetapi segala tuntutannya ditolak oleh Perancis dan Ho Chi Minh mulai berhaluan kiri.
4. Pada tahun 1925, Ho Chi Minh menubuhkan Persatuan Pemuda Revolusi Vietnam di Canton.
5. Kemudian ia menukar nama persatuan itu menjadi Parti Komunis Vietnam (Parti Komunis Indo-China) pada tahun 1930.
Tujuannya ialah mendapatkan kemerdekaan bagi Vietnam melalui revolusi secara berperingkat.
6. Golongan komunis juga menggunakan penderitaan kaum tani semasa kemelesetan besar (1930) untuk mengaturkan
permogokan, tunjuk perasaan dan rapat umum.
7. Kaum tani tidak puas hati dengan pemerintahan Perancis memberikan sokongan yang hebat kepada Parti Komunis Vietnam.
8. Pemberontakan secara besar-besaran berlaku di seluruh Vietnam di Tongkin, Annam dan Cochin-China.
Bao Dai dan pergerakan nasionalisme
1. Pergerakan nasionalisme di bawah kaum komunis berakhir dengan penindasan Parti Komunis Vietnam.
2. Dengan ini, kegiatan-kegiatan politik puak pelampau dijalankan di bawah tanah dan pergerakan nasionalisme sekali lagi
terserah kepada golongan yang bersikap sederhana. Golongan sederhana ini dipimpin oleh Maharaja Bao Dai.
3. Ia memimpin sebuah parti nasionalisme yang bersikap sederhana. Parti ini bertujuan untuk memulihkan dan memodenkan
pemerintahan di Indo-China semula yang dikuasai oleh Perancis dan memperkenalkan perubahan-perubahan.
4. Berikutan dengan kegagalan tuntutan Maharaja Bao Dai bagi mendapat taraf “Dominion” bagi Vietnam, Kerajaan Perancis
mula menghalang Maharaja Bao Dai daripda meneruskan kegiatan nasionalisme.
5. Akibatnya, ia pun meninggalkan arena politik dan memegang jawatan sebagai maharaja boneka.
6. Dengan ini, golongan sederhana pun gagal mencapai sebarang perubahan politik. Sekali lagi pergerakan nasionalisme terserah
kepada golongan pelampau, iaitu komunis.
Pendudukan Jepun
1. Pendudukan Jepun mendatangkan kesan-kesan yang besar kepada Vietnam. Jepun kekurangan pegawai dan pentadbir untuk
menjalankan pentadbiran di Vietnam.
2. Rakyat Vietnam memperjuangkan kebangsaan yang berkebolehan untuk menjalankan pentadbiran negerinya diberi peluang.
Dasar ini telah mendatangkan keuntungan yang besar kepada rakyat Vietnam.
3. Di samping mendapatkan pengalaman-pengalaman mentadbir mereka juga mempunyai keyakinan yang kuat terhadap
kebolehan mereka.
4. Peranan yang penting dalam menentang Jepun dimainkan oleh pihak komunis serta ahli nasionalis Vietnam yang pro-
Kuomintang. Pemimpin utama ialah Ho Chi Minh.
5. Ia menubuhkan liga bagi kemerdekaan Vietnam atau Viet Minh. Ia menjadi kumpulan nasionalis yang terkemuka menentang
Jepun.
6. Dengan bantuan China, Ho Chi Minh mengaturkan kegiatan sabotaj terhadap Jepun dan Perancis.
7. Maharaja Bao Dai dibenarkan mengisytiharkan kemerdekaan Vietnam. Raja-raja Kemboja dan Laos dipujuk mengisytiharkan
kemerdekaan mereka.
8. Tetapi Ho Chi Minh serta Viet Minh enggan mengakui pengisytiharaan kemerdekaan oleh Maharaja Bao Dai. Ho Chi Minh
mengambil alih kuasa di Tongkin dan mengasaskan dirinya di Vietnam Utara.
9. Sesudah Jepun menyerah kalah, Kongres Viet Minh telah membentuk Jawatankuasa Pembebasan Kebangsaan Rakyat. Ho Chi
Minh dilantik menjadi presidennya.
10. Sokongan hebat daripada nasionalis Vietnam menyebabkan Bao menurun takhta pada 25 Ogos 1945. Ia menyerahkan kuasa
kerajaan kepada Viet Minh.
11. Ho Chi Minh, mengisytiharkan “Republik Demokratik Vietnam”. Ho Chi Minh menjadi presiden bagi Vietnam yang merdeka
pada 2 September 1945.
Viet Minh dan Ho Chi Minh
1. Viet Minh ialah singkatan daripada Vietnam Doc Lap Dong Minh Hoi (Liga Kemerdekaan Vietnam). Ia ditubuhkan oleh pelarian-pelarian
Vietnam di bawah pimpinan Ho Chi Minh pada Mei 1941 untuk menentang pemerintahan Jepun dan Perancis serta menubuhkan sebuah
republik di Vietnam.
2. Ho Chi Minh enggan mengakui pengisytiharaan kemerdekaan oleh Maharaja Bao Dai.
3. Dalam keadaan kacau bilau ini, Viet Minh mengambil peluang untuk mengambil alih Tongkin dan kawasan sekitarnya.
252
4. Jepun memberikan tentangan yang sedikit sahaja. Menjelang bulan Ogos 1945, Jepun menyerah kalah. Pada 25 Ogos
1945, Bao Dai turun takhta dan menyerahkan kuasa kerajaan kepada Viet Minh.
5. Viet Minh menawan Hanoi dan mengambil alih Vietnam Utara. Pada 2 September 1945, Vietnam diisytiharkan sebagai
sebuah negara yang merdeka. Ho Chi Minh menjadi presidennya yang pertama.
6. Apabila Perancis kembali ke Indo-China, Viet Minh enggan menerima kedatangannya. Satu perjanjian ditandatangani di
antara Perancis dengan Viet Minh pada Mac 1946 yang mengakui Republik Demokratik Vietnam sebagai sebuah negeri yang
bebas dan menjadi sebahagian daripada kesatuan Indo-China.
7. Tetapi masalah Cochin-China menyebabkan meletusnya perang saudara di antara Viet Minh dengan Perancis pada tahun 1946.
Viet Minh ingin memasukkan Cochin-China di dalam republik tetapi Perancis menuntut Cochin-China sebagai tanah jajahan
Perancis.
8. Ho Chi Minh dan pasukan Viet Minh menjalankan peperangan gerila. Orang Vietnam memberi sokongan kuat kepada Viet
Minh kerana ia berjuang untuk kemerdekaan negara.
9. Dengan bantuan China Komunis, Viet Minh bertambah kuat dan berkuasa. Akhirnya, Viet Minh berjaya mengalahkan
Perancis di Pertempuran Dien Bien Phu pada tahun 1954.
10. Pada Julai 1954, wakil-wakil Perancis menemui wakil-wakil Viet Minh dalam Persidangan Geneva. Mereka telah
menandatangani satu perjanjian. Menurutnya, Perancis bersetuju mengakui kemerdekaan Vietnam (serta Kemboja dan Laos).
Vietnam ditambah kepada 2 bahagian.
11. Republik Demokratik Vietnam (Vietnam Utara) menjadi sebuah negara Komunis di bawah pemerintahan Ho Chi Minh.
12. Vietnam Selatan diletakkan di bawah Maharaja Bao Dai. Pada tahun 1955, Ngo Dinh Diem menggulingkan Bao Dai dan
menjadikan Vietnam Selatan sebagai republik. Ngo Dinh menjadi presiden pertamanya.
253
China
Perang Candu Pertama1839-1842
Pengenalan
Peperangan British-China 1839-1842 juga dikenali sebagai Perang Candu I. Peperangan ini merupakan titik peralihan dalam sejarah moden
negeri China kerana selepas peperangan ini, khususnya selepas termeterai Perjanjian Nanking pada 29 Ogos 1842, China terpaksa
menamatkan dasar isolasi dan seterusnya mengadakan hubungan dengan kuasa-kuasa barat. Orang Cina menganggap peperangan ini berlaku
kerana masalah candu. Orang-orang barat pula menganggap peperangan ini berlaku kerana masalah politik, ekonomi dan sosial yang
berkaitan dengan hubungan diplomatic, perdagangan bebas dan sistem keadilan. Masalah candu hanya merupakan faktor sampingan yang
mempercepatkan peperangan. Ramai ahli sejarah mendakwa peperangan ini berlaku akibat pertembungan dua kebudayaan.
Sebab-sebab
1. Hubungan Diplomatik
Ahli-ahli sejarah seperti Fairbank, Edgar Holt dan Soothills menganggap keengganan China untuk mewujudkan hubungan diplomatik atas
dasar sama taraf dengan kuasa-kuasa barat menjadi sebab utama berlakunya Perang Candu Pertama. Orang-orang Cina menganggap China
sebagai “Middle Kingdom” atau “Chung Koa” yang lebih bertamadun. Maharaja China dianggap sebagai anak syurga dan pemerintah
universal. Orang-orang asing dianggap sebagai orang gasar atau barbarian atau fan kwae, iaitu hantu-hantu asing yang tidak bertamadun.
Kedatangan orang asing dianggap sebagai kehadiran wakil-wakil negara pembayar ufti yang mahu tunduk di bawah kekuasaaan China. Dasar
ini tidak dipersetujui oleh orang-orang barat, terutamanya British kerana mereka mengamalkan konsep persamaan taraf, lebih-lebih lagi
selepas termeterainya Perjanjian Westphalia 1648 antara negara-negara Eropah yang menegaskan hubungan antara negara mesti dijalankan
atas dasar sama taraf, tidak kira negara itu kecil atau besar.
Sebelum Perang Candu, China tidak pernah menandatangani sebarang perjanjian dengan kuasa-kuasa barat kecuali dua perjanjian mengenai
sempadan dengan Rusia, iaitu Perjanjian Nerchinsk 1689 dan Perjanjian Kiachta 1727. Usaha-usaha British untuk mewujudkan hubungan
diplomatik dengan China gagal kerana China tidak dapat menerima konsep persamaan taraf yang diamalkan oleh British. Antara utusan
British yang dihantar ke negeri China ialah utusan Lord Macartney 1793, utusan Lord Amherst 1816 dan utusan Napier 1834. Faktor utama
yang menggagalkan utusan tersebut ialah masalah “kow tow” (adat menyembah raja) yang dikenakan ke atas utusan-utusan tersebut.
Orang-orang barat tidak boleh mengadakan hubungan secara langsung dengan Kerajaan China. Hubungan mesti dijalankan melalui sebuah
badan iaitu “cohong” yang ditubuhkan pada 1720. Keengganan China untuk mewujudkan hubungan diplomatik atas dasar sama taraf telah
menyebabkan kuasa-kuasa barat terutamanya British terpaksa mengambil tindakan secara kekerasan. Edgar Holt dalam bukunya “The Opium
Wars in China” menegaskan “the opium war was fought to end forever China’s assumption of superiority to all other nations”.
Pembubaran monopoli perdagangan China Syarikat Hindia Timur British pada tahun 1833 telah menyebabkan ramai pedagang British datang
ke negeri China. Untuk melindungi mereka, seorang penguasa perdagangan atau Taipan telah dilantik di Canton. Penguasa perdagangan yang
pertama dilantik pada Mac 1834 ialah Lord Napier. Kegagalan untuk mewujudkan hubungan diplomatik dengan China telah mengecewakan
beliau sehingga meninggal dunia di Macau pada Oktober 1834. beliau digantikan oleh L.V. Davies pada tahun 1835. L.V. Davies juga gagal
mewujudkan hubungan diplomatic dengan China dan terpaksa bersara pada 1837. Beliau digantikan oleh GeorgeBest Robinson. Robinson
juga menerima nasib yang sama sehingga terpaksa bersara pada 1839 dan digantikan oleh Charles Elliot. Semasa Charles Elliotlah berlaku
Perang Candu 1839-1842.
2. Perdagangan bebas
Christopher Hibbert dalam bukunya “The Dragon Wakes” dan Kenneth Scott Latourette dalam bukunya “A History of Modern
China” menegaskan masalah perdagangan bebas khususnya sekatan China ke atas perdagangan asing merupakan faktor utama
berlakunya Perang Candu I 1839-1842. Dewasa itu, British mengamalkan dasar perdagangan bebes yang menganggap mereka berhak
berdagang di mana sahaja dan dengan siapa sahaja. Akibat perkembangan Revolusi Perusahaan, British memerlukan negeri China
sebagai pasaran kepada barang-barang keluaran industri mereka serta untuk mendapatkan bahan mentah terutamanya teh dan sutera.
Bagi British, perdagangan dianggap sebagai hak manakala China menganggapnya sebagai keistimewaan yang diberi dan boleh ditarik
balik jika difikirkan perlu.
China bersikap anti perdagangan asing. Mereka menganggap perdagangan asing tidak penting kerana keperluan dalam negeri khususnya
makanan mencukupi disebabkan pertanian merupakan punca utama ekonomi China. Dalam susunlapis masyarakat China, peniaga/pedagang
merupakan golongan yang terendah dan kegiatan perdagangan atau perniagaan sebagai pekerjaan yang hina. Malah orang-orang Cina yang
berdagang dengan orang-orang asing dianggap sebagai pengkhianat. Akibat daripada itu, China telah mengenakan pelbagai sekatan ke atas
perdagangan asing. Sekatan-sekatan ini telah menimbulkan perasaan tidak puas hati pedagang-pedagang asing.
Mengikut perintah diraja 1757 yang dikeluarkan oleh Maharaja Chien Lung, pedagang-pedagang asing hanya dibenarkan berdagang di
Canton. Pedagang-pedagang asing di Canton telah dikenakan pelbagai sekatan. Mereka hanya dibenarkan berada di Canton dalam musim
perdagangan dari bulan Oktober hingga Januari. Di luar musim perdagangan, pedagang-pedagang asing dikehendaki meninggalkan Canton.
Untuk menjamin mereka tidak menetap di Canton, pedagang-pedagang asing tidak dibenarkan membawa keluarga mereka. Keluarha mereka
mesti ditinggalkan di Macau (wilayah Portugis). Mereka juga tidak boleh bergerak bebas kecuali pada 8, 18 dan 28 hari bulan tiap-tiap bulan
dalam musim perdagangan. Selain itu, pedagang-pedagang asing tidak boleh berdagang secara langsung dengan orang Cina. Perdagangan
mesti dijalankan melalui cohong yang dianggotai oleh 13 pegawai dan ketuanya bergelar Hoppo. Cohong mempunyai kuasa penuh dalam
254
perdagangan asing seperti memberi kebenaran berdagang, kebenaran menggunakan sungai, menetapkan harga dan cukai, menentukan
jenis perdagangan dan sebagainya. Malah hubungan antara orang asing dengan Kerajaan China mesti dijalankan melalui cohong.
Pedagang-pedagang asing mahu berdagang di bahagian-bahagian lain di China selain di Canton. Mereka mahu berdagang secara bebas dan
mendapatkan harga yang berpatutan bagi barang-barang China. Tindakan cohong mengenakan cukai dan harga yang tinggi serta tidak tetap
menimbulkan perasaan tidak puas hati pedagang-pedagang asing. Sekatan China ke atas pedagang asing telah menyebabkan peperangan tidak
dapat dielakkan antara British yang merupakan negara progresif, perindustrian dan kapitalis dengan China yang merupakan negara pertanian,
tidak progresif dan bersikap anti perdagangan asing.
3. Sistem keadilan
Dari segi sosial, timbul masalah keadilan kerana konsep keadilan China berbeza dengan konsep keadilan British. Kerajaan China telah
mengeluarkan arahan supaya semua orang asing yang berada di China mematuhi undang-undang dan peraturan-peraturan di China. Arahan
ini tidak dipersetujui oleh pedagang asing kerana mereka menganggap undang-undang China sebagai kejam dan tidak berperikemanusiaan.
Contohnya, pada 1784, seorang anak kapal “Lady Hughes” telah dijatuhkan hukuman dicekik sampai mati kerana kesalahannya membunuh
secara tidak sengaja seorang rakyat China semasa upacara kehormatan di Whampoa. Hukuman yang sama juga dikenakan kepada Terranova
iaitu anak kapal “Emily” pada 1821. Pada 12 Julai 1839, 3 orang British yang mabuk telah membunuh seorang rakyat China iaitu Lin Wei
Hsi. Pesuruhjaya Tinggi China di Canton, Lin Tse Hsu telah mengarahkan penguasa perdagangan British Charles Elliot menyerahkan ketiga-
tiga orang British yang terlibat dalam pembunuhan tersebut kepada pihak China untuk diadili. Charles Elliot yang menyedari hukuman yang
akan dijatuhkan enggan menyerahkan mereka. Sebaliknya beliau membicarakan mereka dan menjatuhkan hukuman penjara. Tindakan
Charles Elliot sudah tentu menjejaskan hubungan antara British dan China
Mengikut undang-undang China, seseorang yang dituduh melakukan kesalahn tetap bersalah sehingga beliau dapat membuktikan dirinya
tidak bersalah. Mengikut undang-undang British pula, seseorang yang dituduh melakukan kesalahan tidak bersalah sehingga pihak pendakwa
dapat membuktikan beliau bersalah. China mengamalkan undang-undang kumpulan dan tanggungjawab ketua. Mengikut undang-undang
kumpulan, jika seseorang melakukan kesalahan, semua anggota dalam kumpulannya bertanggungjawab dan boleh dijatuhkan hukuman.
Mengikut undang-undang tanggungjawab ketua, sekiranya anak buah melakukan kesalahan ketuanya juga bertanggungjawab dan juga boleh
dijatuhkan hukuman. Undang-undang ini tidak dipersetujui oleh British kerana mereka mengamalkan undang-undang tanggungjawab
individu. Hanya mereka yang melakukan kesalahan bertanggungwab di atas kesalahannya dan boleh dijatuhkan hukuman. Di negeri China,
tidak ada perbezaan antara undang-undang dan perintah. Perintah pegawai lebih-lebih lagi perintah maharaja sudah dianggap sebagai undang-
undang yang mesti dilaksanakan.
4. Masalah candu
Perdagangan antara British dan China tidak seimbang. British memerlukan barang-barang China terutamanya teh dan sutera tetapi
China tidak memerlukan barang-barang British. Akibatnya banyak wang British mengalir ke negeri China.
1780-1790 14 juta taels
1790-1800 26 juta taels
Keadaan ini sudah tentu memberi bebanan ekonomi kepada British. Untuk mengimbangi perdagangan, British membawa masuk
candu dari India dan Turki sejak 1773.
Statistik Candu import

Sebelum 1720 200 peti candu setahun
Sebelum 1750 400 peti candu setahun
Sejak 1773 1000 peti candu setahun
1800 4500 peti candu setahun
1837-1840 40000-60000 peti candu setahun
Kemasukan candu telah menjejaskan negeri China dari segi politik, ekonomi dan sosial. Dari segi politik berlaku
ketidakcekapan dalam pentadbiran, rasuah serta penyelewengan kerana ramai pegawai kerajaan telah menjadi penagih candu. Dari
segi ekonomi banyak wang China mengalir keluar kerana mengimport candu. Nilai import candu telah melebihi nilai eksport barang-
barang lain. Keadaan ini sudah tentu memberi bebanan ekonomi kepada Kerajaan China. Dari segi sosial, timbul masalah kesihatan
dan keruntuhan akhlak kerana ramai rakyat China menjadi penagih candu. Untuk mengatasi masalah ini, beberapa arahan telah
dikeluarkan oleh Maharaja Chien Lung (1736-1796), Maharaja Chia Ching (1796-1820) dan Maharaja Tao Kuang (1820-1850)
mendesak pedagang-pedagang asing menghentikan perdagangan serta penyeludupan candu. Arahan ini tidak mendapat layanan
pedagang-pedagang asing dan mereka enggan menghentikan perdagangan candu yang amat menguntungkan mereka.
Pada 1 Mac 1839 Maharaja Tao Kuang telah melantik Lin Tse Hsu sebagai Pesuruhjaya Tinggi China di Canton dengan tugas
khas untuk menghapuskan perdagangan, penyeludupan dan penggunaan candu. Beliau tiba di Canton pada 10 Mac 1839. Pada 18
Mac 1839, beliau mengeluarkan arahan mendesak pedagang-pedagang asing menghentikan perdagangan serta penyeludupan candu,
menyerahkan candu kepada pihak China untuk dimusnahkan dan menandatangani surat sumpah tidak akan menjalankan perdagangan
dan penyeludupan candu. Bila arahannya tidak mendapat layanan, Lin Tse Hsu telah mengepung 350 orang pedagang asing yang
kebanyakannya terdiri daripada pedagang British termasuk penguasa perdagangan Charles Elliot di Canton. Apabila terdesak, Charles
Elliot telah mengarahkan pedagang-pedagang asing menyerahkan candu kepada pihak China. Sebanyak 20283 peti candu diserahkan
dan dimusnahkan oleh pihak China. Peristiwa inilah yang memulakan peperangan antara British dengan China. Setiausaha Luar
British, Lord Palmestone telah menjadikan peristiwa candu sebagai alasan menyerang China. Ahli-ahli sejarah menganggap masalah
candu hanya merupakan faktor segera yang mempercepatkan Perang Candu I. W.E. Soothills dalam bukunya “China and the west”
menegaskan “opium was the accidental cause”.
255
Peristiwa peperangan: Perjanjian Chuenpi dan Perjanjian Nanking
British mengisytiharkan perang ke atas China pada 31 Januari 1840. Angkatan British diketuai oleh Charles Elliot dan Laksamana
George Elliot. Mereka telah menyerang Canton, Amoy, Foochow dan Pulau Chu Shan. Kemaraan tentera British membimbangkan
China menyebabkan mereka bersetuju mengadakan rundingan. China diwakili oleh Chi Shan dan British diwakili oleh Charles Elliot.
Hasil daripada rundingan tersebut, Konvensi Chuenpi ditandatangani pada 20 Januari 1841. Syarat-syaratnya :
1. Hong Kong Diserahkan kepada British.
2. China dikehendaki membayar ganti rugi sebanyak 6 juta taels ke atas candu yang dimusnahkan oleh pihak
China.
3. Hubungan antara British dengan China mesti dijalankan atas dasar sama taraf.
4. Canton dibuka semula kepada pedagang asing.
Konvensi Chuenpi tidak diterima oleh Setiausaha Luar iaitu Lord Palmestone dan Maharaja Tao Kuang. Akibatnya peperangan antara
British dan China berterusan. Pada Ogos 1841, Henry Pottingger menggantikan Charles Elliot. Di bawah Henry Pottingger angkatan
British menyerang Canton, Amoy, Foochow, Ningpo, Shanghai dan Chinkiang. Pada 9 Ogos 1842 mereka menyerang Nanking dan
berjaya memusnahkannya pada 14 Ogos 1842. Kejatuhan Nanking membimbangkan China menyebabkan mereka bersetuju
mengadakan rundingan. Rundingan diadakan di atas kapal perang British Cornwallis sejak 20 Ogos 1842. China diwakili oleh Ki
Ying, Nieu Chien dan Illippi. British diwakili oleh Henry Pottingger. Hasil daripada rundingan tersebut, Perjanjian Nanking telah
ditandatangani pada 29 Pgos 1842. Syarat-syarat perjanjian ialah :
1. Hong Kong diserahkan kepada British.
2. China bersetuju membayar ganti rugi sebanyak 21 juta taels, iaitu 12 juta taels ganti rugi peperangan, 6 juta
taels ganti rugi ke atas candu yang dimusnahkan oleh China dan 3 juta taels hutang cohong kepada pedagang-
pedagang British.
3. Sistem monopoli cohong dalam perdagangan asing dihapuskan.
4. China membuka 5 pelabuhannya kepada pedagang asing iaitu Canton, Amoy, Foochow, Ningpo dan
Shanghai.
5. Konsul British akan ditempatkan di setiap pelabuhan perjanjian.
6. Pedagang-pedagang asing bebas berdagang sepanjang tahun di pelabuhan-pelabuhan perjanjian.
7. Hubungan antara British dengan China akan dijalankan atas dasar sama taraf.
8. Sistem cukai yang tetap dan adil akan dilaksanakan.
9. Sebarang pindaan ke atas syarat perjanjian perlu dipersetujui oleh kedua-dua pihak.
10. Selepas perjanjian ini, sekiranya China memberi sebarang keistimewaan kepada kuasa-kuasa lain, maka
British berhak menikmatinya.
Kesan-kesan
1. Merugikan China
Perjanjian Nanking yang ditandatangani pada 29 Ogos 1842 amat merugikan pihak China. China bukan sahaja terpaksa menyerahkan
Hong Kong kepada British, malah dikehendaki membayar ganti rugi sebanyak 21 juta taels kepada British, iaitu 12 juta taels untuk
ganti rugi peperangan, 6 juta taels untuk ganti rugi ke atas candu yang dimusnahkan oleh pihak China dan 3 juta taels hutang cohong
kepada pedagang-pedagang British. Selain itu, China juga terpaksa membuka 5 pelabuhannya kepada pedagang asing, iaitu Canton,
Amoy, Foochow, Ningpo dan Shanghai.
2. Menguntungkan British
Di pihak lain, Perjanjian Nanking amat menguntungkan British. Pihak British bukan sahaja mandapat Hong Kong, malah dibayar
ganti rugi sebanyak 21 juta taels yang terdiri daripada 12 juta taels untuk ganti rugi peperangan, 6 juta taels untuk ganti rugi ke atas
candu yang dimusnahkan oleh pihak China dan 3 juta taels hutang cohong kepada pedagang-pedagang British. Pada masa yang sama,
pedagang-pedagang British juga dibenarkan berdagang sepanjang tahun di pelabuhan-pelabuhan yang dibuka untuk pedagang asing
iaitu Amoy, Foochow, Canton, Ningpo dan Shanghai. Di samping itu, China juga menjadi pasaran kepada barangan keluaran industri
barat serta tempat untuk mendapatkan bahan mentah terutamanya the dan sutera.
3. Perjanjian
Perjanjian Nanking menandakan permulaan kepada termeterainya perjanjian-perjanjian lain antara China dengan kuasa-kuasa barat.
Perjanjian Bogus ditandatangani pada 8 Oktober 1843 dengan British yang diwakili oleh Henry Pottingger. Perjanjian Bogus
menetapkan cukai import dan eksport sebanyak 5%. Perjanian tersebut juga memberi keistimewaan-keistimewaan tambahan kepada
British seperti “Hak Wilayah Asingan” dan “layanan negara yang diutamakan”. Perjanjian Wanghsia ditandatangani pada 3 Julai 1844
dengan Amerika yang diwakili oleh Caleb Kushing. Perjanjian Wanghsia memberi keistimewaan kepada Amerika seperti yang
dinikmati oleh British. Perjanjian Whampoa ditandatangani pada 24 Oktober 1844 dengan Perancis yang diwakili oleh Theodore da
Lagrini. Perjanjian tersebut memberi keistimewaan kepada Perancis seperti yang dinikmati oleh British dan Amerika. Selain itu,
Perancis juga dibenarkan menyebarkan agama Kristian serta mendirikan gereja di pelabuhan-pelabuhan perjanjian. Pada 20 Mac 1847,
China menandatangani perjanjian dengan Norway dan Sweden.
4. Cohong
Perjanjian Nanking telah menamatkan sistem monopoli cohong dalam perdagangan asing. Pedagang-pedagang asing bebas
menjalankan perdagangan secara langsung dengan pihak China. Sebelum Perang Candu, pedagang-pedagang asing terpaksa
berdagang melalui cohong yang mempunyai kuasa penuh dalam perdagangan asing seperti memberi kebenaran berdagang,
menetapkan cukai dan sebagainya.
5. Persamaan taraf
Buat pertama kalinya China terpaksa menerima konsep persamaan taraf dalam hubungannya dengan kuasa-kuasa barat. Sebelum
Perang Candu, orang-orang Cina menganggap negeri China sebagai “Middle Kingdom” atau “Chung Koa” yang lebih bertamadun.
Orang-orang asing merupakan Barbarian yang tidak bertamadun.
6. Tidak menyelesaikan masalah
256
Perjanjian Nanking hanya menamatkan peperangan antara British dengan China tetapi tidak menyelesaikan masalan dalam
hubungan antara mereka. Hubungan natara mereka tetap runcing sehingga mengakibatkan perang yang kedua pada 1856-1860 yang
dikenali sebagai Perang Candu Kedua atau Perang Arrow.
7. Candu
Orang-orang Cina mendakwa perjanjian tersebut berlaku kerana masalah candu. Walau bagaimanapun dalam Perjanjian Nanking,
tidak terdapat syarat yang berkaitan dengan perdagangan Candu. Candu terus dibawa masuk dengan kadar yang lebih banyak.
1843 – 33000 peti
1848 – 46000 peti
1850 – 52929 peti
Kemasukan candu menjejaskan China dari segi politik, ekonomi dan sosial. Dari segi politik, berlaku ketidakcekapan dalam
pentadbiran, rasuah serta penyelewengan kerana ramai pegawai kerajaan telah menjadi penagih candu. Dari segi ekonomi, banyak
wang China mengalir keluar kerana mengimport candu. Nilai import candu telah melebihi nilai eksport barang-barang lain. Keadaan
ini sudah tentu memberi bebanan ekonomi kepada Kerajaan China. Dari segi sosial, timbul masalah kesihatan dan keruntuhan akhlak
kerana rakyat China telah menjadi penagih candu. Desakan China supaya British menghentikan perdagangan candu dan keengganan
British untuk mematuhi arahan China telah meruncingkan hubungan antara mereka.
8. Perkembangan perdagangan
Pembukaan 5 pelabuhan China kepada pedagang asing serta keistimewaan-keistimewaan yang diberi telah mengakibatkan
perkembangan perdagangan asing di China. Negeri China telah menjadi pasaran barang-barang keluaran industri barat serta tempat
untuk mendapatkan bahan mentah terutamanya teh dan sutera. Perkembangan perdagangan terbukti daripada pertambahan nilai
eksport. Contohnya, eksport teh pada 1850 telah meningkat ₤100 juta.
9. Krisis ekonomi
Perang Candu telah menyebabkan negeri China mengalami krisis ekonomi. China terpaksa mengeluarkan perbelanjaan yang banyak
untuk menghadapi peperangan serta bayaran ganti rugi. Kemasukan barang-barang barat telah menjejaskan pasaran barang-barang
tempatan. Akibatnya, banyak industri tempatan terpaksa ditutup. Kemasukan candu meruncingkan lagi masalah ekonomi negeri China.
Bagi mengatasi masalah ekonomi, China telah marayu supaya British mengurangkan bayaran ganti rugi. Keengganan British untuk
berbuat demikian telah menjejaskan hubungan antara mereka.
10. Pengaruh barat
Pembukaan pelabuhan China kepada orang asing telah mengakibatkan kemasukan pengaruh barat. Ramai rakyat China terutamanya
golongan muda di pelabuhan-pelabuhan perjanjian telah terpengaruh dengan budaya barat. Selain itu, berlaku perkembangan agama
Kristian di pelabuhan-pelabuhan perjanjian.
11. Menjatuhkan maruah Manchu
Buat pertama kalinya China telah dikalahkan oleh kuasa-kuasa barat. Kekalahan ini telah menjatuhkan maruah negeri China serta
menghilangkan keyakinan orang ramai terhadap pemerintahan Dinasti Manchu. Kekalahan ini mendedahkan kelemahan Manchu
sehingga mengakibatkan bertambahnya gerakan anti-Manchu, terutamanya di wilayah selatan. Antara gerakan anti-Manchu ialah
Pemberontakan Taiping, Pemberontakan Nien dan Pemberontakan Muslim.
12. Permulaan kepada bertapaknya kuasa asing
Perjanjian Nanking menandakan permulaan kepada bertapaknya kuasa asing di China. Mengikut perjanjian ini, 5 pelabuhan China
dibuka kepada pedagang asing, iaitu Amoy, Ningpo, Shanghai, Foochow dan Canton. Seterusnya dalam perjanjian Tientshin pada 26
Jun 1858, 11 lagi pelabuhan China dibuka kepada perdagangan asing iaitu Newchwang, Tungchow, Chefoo, Chinkiang, Hankow,
Kiukiang, Swatow, Tainan, Tanshui, Kiungchow dan Nanking.
13. Dasar isolasi
Selepas Perjanjian Nanking ditandatangani, China terpaksa menamatkan dasar isolasinya yang diamalkan selama ini. Sejak itu, China
mula melaksanakan dasar buka pintu kepada orang-orang asing yang kebanyakannya terdiri daripada pedagang.
14. Penghijrahan
Selepas Perang Candu, ramai rakyat China mula berhijrah ke seberang laut, terutamanya ke Asia Tenggara. Penghijrahan rakyat
China semakin hebat bila British menjalankan perdagangan kuli bagi memenuhi keperluan tenaga buruh di Asia Tenggara. Orang-
orang sanggup berhijrah kerana mereka telah hilang keyakinan terhadap Kerajaan Manchu serta untuk melarikan diri daripada
penderitaan di negeri China.
15. Pengajaran
Buat pertama kalinya China terpaksa menerima hakikat bahawa kuasa-kuasa barat lebih superio daripada China. Sarjana-sarjana
China telah mencadangkan supaya China meniru teknik-teknik barat dalam usaha untuk menguatkan negeri China. Contohnya Wei
Yuan dalam bukunya “Hai Koa Tu Chih” mencadangkan supaya China meniru teknik-teknik barbarian dalam usaha untuk
mengalahkan barbarian. Pendapat ini disokong oleh sarjana-sarjana lain seperti Liang Ting Nan dalam bukunya “Ro Chung Kao
Shuo” dan “I Fen Chi Wan” dan Hsu Chi Yu dalam bukunya “Ying Huan Chih Luah”.
Perang Candu kedua 1856-1860
Pengenalan
Pada tahun 1839-1842 berlaku peperangan antara British dengan China yang dikenali sebagai Perang Candu Pertama. Peperangan ini
ditamatkan dengan termeterainya Perjanjian Nanking pada 29 Ogos 1842. Perjanjian Nanking hanya menamatkan peperangan tetapi
tidak menyelesaikan masalah dalam hubungan antara China dan British. Hubungan antara mereka tetap runcing sehingga
mengekibatkan peperangan yang kedua pada 1856-1860 yang dikenali sebagai Perang Candu Kedua atau Perang Arrow.
Sebab-sebab
1. Kelemahan Perjanjian Nanking
Ahli-ahli sejarah seperti Fairbank, Paul H. Clyde dan Burton F. Beers mendakwa kelemahan Perjanjian Nanking merupakan faktor
utama meletuskan peperangan yang kedua antara China dengan British pada 1856-1860. Keengganan China untuk mematuhi syarat-
syarat Perjanjian Nanking dan tindakan British untuk memaksa China mematuhinya serta menuntut keistimewaan-keistimewaan
tambahan telah meruncingkan hubungan antara China dan British.
257
a. Masalah Amoy dan Ningpo
Mengikut Perjanjian Nanking 1842, China membuka 5 pelabuhannya kepada pedagang asing iaitu Canton, Amoy, Foochow, Ningpo
dan Shanghai. Walau bagaimanapun, selepas perjanjian tersebut ditandatangani, British mendapati Amoy dan Ningpo tidak sesuai
dari segi perdagangan. Oleh itu, mereka telah mendesak China menukar pelabuhan-pelabuhan tersebut dengan pelabuhan-pelabuhan
lain yang lebih sesuai. Selain itu, British berhasrat untuk mengembangkan kegiatan perdagangan ke seluruh China. Mereka tidak
mahu kegiatan perdagangan hanya tertumpu di 5 pelabuhan perjanjian. Oleh itu, mereka telah mendesak China membuka lebih
banyak pelabuhan kepada pedagang asing. Kehendak British tidak dipersetujui oleh China kerana mereka menganggap negeri China
telah memberi terlalu banyak keistimewaan kepada kuasa-kuasa barat. Keengganan China untuk memenuhi kehendak British dan
tindakan British untuk memaksa China memenuhi tuntutan mereka sudah tentu meruncingkan hubungan antara China dan British.
b. Masalah Canton dan Foochow
Mengikut Perjanjian Nanking, pedagang-pedagang asing diberi kebebasan berdagang di kesemua 5 pelabuhan perjanjian. Walau
bagaimanapun, pedagang-pedagang asing masih lagi dikenakan sekatan-sekatan dan tekanan-tekanan terutamanya di Canton dan
Foochow. Keadaan ini berlaku kerana sikap anti asing penduduk tempatan lebih-lebih lagi kerana mereka dipengaruhi oleh pegawai-
pegawai sarjana yang merasai kepentingan mereka terjejas akibat kehadiran barat. Selain itu, Maharaja China yang baru menaiki
takhta pada 1850 iaitu Hsien Feng dan Pesuruhjaya Tinggi China yang baru dilantik pada 1852 iaitu Yeh Ming Chen juga bersikap
anti asing. Penduduk-penduduk tempatan telah memulaukan barang-barang barat. Selain itu, berlaku di Canton pada 1843 dan 1846
iaitu John Davies telah mengarahkan kapal perang British membedil Canton. Sebagai tindak balas, pihak China telah membunuh 6
orang rakyat British. Peristiwa ini sudah tentu meruncingkan hubungan antara China dengan British.
c. Masalah candu
Orang-orang cina mendakwa peperangan British dengan China 1839-1842 berlaku kerana masalah candu. Walau bagaimanapun,
Perjanjian Nanking, tidak terdapat sebarang syarat yang berkaitan dengan perdagangan candu. Candu terus dibawa masuk ke negeri
China dengan kadar yang lebih banyak.
1843 – 33000 peti
1848 – 46000 peti
1850 – 52929 peti
Kemasukan candu menjejaskan China dari segi politik, ekonomi dan sosial. Dari segi politik, berlaku ketidakcekapan dalam
pentadbiran, rasuah serta penyelewengan kerana ramai pegawai kerajaan telah menjadi penagih candu. Dari segi ekonomi, banyak
wang China mengalir keluar kerana mengimport candu. Nilai import candu telah melebihi nilai eksport barang-barang lain. Keadaan
ini sudah tentu memberi bebanan ekonomi kepada Kerajaan China. Dari segi sosial pula, timbul masalah kesihatan dan keruntuhan
akhlak kerana ramai rakyat China yang menjadi penagih candu. Desakan China supaya British menghentikan perdagangan candu dan
keengganan British mematuhi arahan China telah meruncingkan hubungan antara mereka.
d. Cohong
Mengikut Perjanjian Nanking, sistem monopoli cohong dalam perdagangan asing dihapuskan. Walau bagaimanapun, pada tahun
1840-an dan 1850-an terdapat usaha pihak penguasa China untuk menghidupkan kembali sistem cohong di mana bekas anggota
cohong diberi monopoli dalam perdagangan teh. Tindakan ini mendapat bantahan pedagang-pedagang asing terutamanya pedagang
British kerana mereka menganggap kewujudan semula sistem cohong akan menjejaskan perdagangan asing, lebih-lebih lagi ramai di
antara mereka terlibat dalam perdagangan teh.
e. Hubungan diplomatik
Mengikut Perjanjian Nanking, China bersetuju untuk mewujudkan hubungan diplomatik dengan kuasa-kuasa barat atas dasar sama
taraf. Syarat ini kemudiannya tidak dipersetujui oleh China kerana mereka menganggap tindakan tersebut akan menjatuhkan maruah
China. Orang-orang China masih menganggap negara China sebagai “Middle Kingdom” atau “Chung Kao" yang lebih bertamadun.
Orang-orang asing masih dianggap sebagai barbarian, gasar atau “fan kwae” iaitu hantu-hantu asing yang tidak bertamadun.
Kedatangan orang asing masih lagi dianggap sebagai kehadiran wakil negara pembayar ufti yang mahu tunduk di bawah kekuasaan
China. Pada 1849, Setiausaha Luar British Lord Palmerston telah mengutus surat kepada Maharaja Toa Kuang mendesak China
mewujudkan hubungan diplomatik dengan British. Walau bagaimanapun, surat ini tidak mendapat layanan pihak China. Sehingga
tahun 1856, tidak terdapat sebarang kuasa barat yang berjaya mewujudkan diplomatik dengan China.
f. Krisis ekonomi
Perang Candu pertama telah menyebabkan negeri China mengalami krisis ekonomi. China terpaksa mengeluarkan perbelanjaan yang
banyak untuk menghadapi peperangan serta bayaran ganti rugi. Kemasukan barang-barang barat telah menjejaskan pasaran barang-
barang tempatan. Akibatnya banyak industri tempatan terpaksa ditutup. Kemasukan candu meruncingkan lagi masalah ekonomi
negeri China. Bagi mengatasi masalah ekonomi, China telah merayu supaya British mengurangkan ganti rugi. Keengganan British
telah menjejaskan hubungan antara mereka.
g. Mambaharui perjanjian
Bila Brtitish menyedari China tidak mematuhi sepenuhnya syarat-syarat Perjanjian Nanking, mereka telah mendesak China supaya
diadakan rundingan bagi mengkaji semua syarat-syarat Perjanjian Nanking. Tindakan ini diambil kerana British dipengaruhi oleh
syarat Perjanjian Wanghsia 3 Julai 1844 antara China dengan Amerika dan Perjanjian Whampoa 24 Oktober 1844 antara China
dengan Perancis yang menegaskan perjanjian-perjanjian tersebut akan dikaji semula dalam tempoh 12 tahun. British menuntut
keistimewaan ini berdasarkan prinsip “layanan negara yang diutamakan”. Sekiranya keistimewaan ini dinikmati oleh British,
bermakna Perjanjian Nanking perlu dikaji semula pada 1854. British mahu mengkaji semula syarat-syarat Perjanjian Nanking dengan
tujuan untuk mendapatkan keistimewaan-keistimewaan tambahan seperti kebebasan berdagang di kawasan pedalaman, Bandar-bandar
serta pelabuhan-pelabuhan di pinggir pantai dan juga untuk menempatkan perwakilan diplomatik di Peking. Desakan British supaya
China mengkaji semula syarat Perjanjian Nanking dan keengganan China untuk memenuhi kehendak tersebut telah meruncingkan
hubungan antara mereka. Pihak China telah mendakwa negeri China telah memberi terlalu banyak keistimewaan kepada kuasa-kuasa
barat.
2. Pembunuhan Augustus Chapdelaine
258
Pada Februari 1856, seorang mubaligh Perancis iaitu Augustus Chapdelaine telah dibunuh di Sin Lin di wilayah Kwangsi atas
tuduhan mempengaruhi penduduk tempatan menentang pemerintahan Manchu. Pembunuhan ini telah melanggar prinsip “Hak
Wilayah Asingan” yang diberikan kepada Perancis dalam Perjanjian Whampoa 1844. Akibatnya Perancis menyertai British untuk
memerangi China dengan tujuan untuk menuntut bela di atas kematian Augustus Chapdelaine. Selain itu, Perancis mahu mengalahkan
China dengan tujuan untuk mendapatkan keistimewaan-keistimewaan lain di China.
3. Kuasa lain
Selain British dan Perancis, peperangan 1856-1860 juga disertai oleh Amerika dan Rusia. Angkatan Amerika dipimpin oleh William
Reed dan angkatan Rusia dipimpin oleh Count Putyatin. Mereka menyertai peperangan dengan tujuan untuk mendapatkan
keistimewaan-keistimewaan di China sekiranya berjaya mengalahkan negeri China. Selain itu, mereka mahu menjamin kejayaan
British kerana kekalahan British bukan sahaja akan menjejaskan kepentingan British, tetapi juga kepentingan kuasa-kuasa barat lain di
China.
4. Peristiwa “Arrow”
Pada 8 Oktober 1856, polis peronda China atas arahan Pesuruhjaya Tinggi Yeh Min Chen telah menaiki kapal “Arrow” dan
menangkap 12 daripada 14 anak kapalnya atas tuduhan terlibat dalam penyeludupan dan pelanunan. Kapal “Arrow” kepunyaan
seorang saudagar China yang didaftarkan di Hong Kong. Nahkodanya seorang British dan kapal ini mengibarkan bendera “Union
Jack”. Tindakan polis peronda China dianggap menjatuhkan British lebih-lebih lagi bendera “Union Jack” diturunkan. Gabenor Hong
Kong, iaitu Sir John Bowring telah mengarahkan konsul British di Canton Harry Parkes mendesak Yeh Min Chen membebaskan anak
kapal “Arrow” dan memohon maaf secara rasmi daripada British. Walaupun anak kapal “Arrow” kemudiannya dibebaskan tetapi Yeh
Min Chen enggan memohon maaf. Ahli-ahli sejarah seperti Fairbank, Paul H. Clyde dan Burton F. Beers menganggap peristiwa
“Arrow” sebagai faktor segera yang mengakibatkan peperangan antara British dengan China 1856-1860.
Peristiwa peperangan
Berikutan daripada peristiwa Arrow, angkatan British di bawah Laksamana Seymour menyerang Canton pada 23 Oktober 1856.
Walau bagaimanapun, serangan ke atas China kemudiannya dihentikan kerana tidak mendapat kebenaran Kerajaan British dan juga
kerana berlakunya Dahagi India pada Mei 1857 di mana tentera British terpaksa dikerahkan ke India. Bila keadaan di India telah reda,
serangan ke atas China diteruskan. Angkatan British dipimpin oleh Lord Elgin, Perancis oleh Baron Gros, Amerika oleh William
Reed dan Rusia oleh Count Putyatin. Pada 29 Disember 1857, mereka menyerang Canton. Pada April 1858, angkatan barat
menyerang Shanghai. Pada 20 Mei 1858, angkatan barat memusnahkan kubu China di Taku dan seterusnya menawan Tientsin.
Kejatuhan Tientsin menyebabkan China bersetuju mengadakan rundingan. Pihak China diwakili oleh Kuei Ling dan Hu Shana
manakala pihak barat diwakili oleh Lord Elgin (British), Baron Gros (Perancis), William Reed (Amerika) dan Count Putyatin (Rusia).
Hasil daripada rundingan tersebut, Perjanjian Tientsin ditandatangani pada 26 Jun 1858. Syarat-syaratnya ialah :
1. China bersetuju mengadakan hubungan diplomatik atas dasar sama taraf dengan kuasa-kuasa barat. Perwakilan
diplomatik akan ditempatkan di Peking.
2. 11 pelabuhan China dibuka kepada pedagang asing iaitu Newchwang, Nanking, Kiukiang, Chinkiang,
Swatow, Tainan, Tanshui, Hankow, Kiungchow, Tungchow dan Chefoo.
3. Mubaligh diberi kebebasan untuk menyebarkan agama Kristian dan mereka mendapat perlindungan dari
China.
4. Orang asing yang mempunyai passport yang dikeluarkan oleh pihak berkuasa China diberi kebenaran untuk
meneroka kawasan pedalaman China.
5. Kapal perdagangan asing dibenarkan belayar di sepanjang Sungai Yangtze hingga ke Hankow.
6. Perdagangan candu dibenarkan dan cukai ke atas candu ditetapkan sebanyak $21.60 satu peti.
7. Cukai import dan eksport ditetapkan sebanyak 5%.
8. Kuasa asing diberi kebenaran untuk menempatkan konsul mereka di tiap-tiap pelabuhan perjanjian.
9. Kapal perang asing dibenarkan berlabuh di semua pelabuhan China dengan tujuan untuk dibaiki ataupun
mendapat bekalan.
10. China bersetuju membayar ganti rugi sebanyak 4 juta taels kepada tiap-tiap kuasa barat yang terlibat dalam
Perang Arrow.
11. Kuasa asing mendapat “Hak Wilayah Asingan”
12. China tidak akan menyekat penghijrahan rakyatnya ke seberang laut.
13. Kowloon diserahkan kepada British.
Selepas Perjanjian Tientsin ditandatangani angkatan barat kembali ke Hong Kong. Maharaja Hsien Feng mengarahkan panglimanya
Sengko Lin Chin membina semula kubu China di Taku yang telah dimusnahkan oleh pihak barat. British menganggap tindakan China
sebagai percubaan tidak mahu mematuhi syarat-syarat Perjanjian Tientsin. Akibatnya angkatan British di bawah Lord Elgin dan
angkatan Perancis di bawah Baron Gros telah mara ke utara. Mereka mendapat bantuan daripada Jeneral Hope Grant (British) dan
Jeneral De Moutouban (Perancis). Pada Ogos 1860 mereka berjaya menawan Tientsin. Pada Oktober 1860, mereka menyerang Peking
dan memusnahkan “Istana Musim Panas”. Maharaja Hsien Feng melarikan diri ke Jehol. Pihak China kemudiannya bersetuju
mengadakan rundingan. Mengikut rundingan tersebut, China diwakili oleh Putera Kung, British diwakili oleh Lord Elgin dan Perancis
oleh Baron Gros. Hasil daripada rundingan tersebut, Perjanjian Peking ditandatangani pada 24 Oktober 1860. Syarat-syaratnya ialah :
1. China bersetuju membayar ganti rugi sebanyak 2 juta taels kepada British dan 2 juta taels kepada Perancis.
British akan menduduki Tientsin sehingga bayaran ganti rugi diselesaikan.
2. Tientsin dibuka kepada pedagang asing.
3. Pulau Stone Cutter diserahkan kepada British.
4. Mubaligh diberi kebenaran untuk membeli atau menyewa tanah serta membina bangunan di China.
5. China tidak akan menyekat penghijrahan rakyatnya ke seberang laut.
6. Perjanjian ini mengesahkan semua perjanjian yang telah ditandatangani antara China dengan kuasa-kuasa
barat.
Kesan-kesan
259
1. Menyedarkan China barat lebih superior
Kekalahan China dalam Perang Candu kedua merupakan kekalahan kedua mereka kepada kuasa-kuasa barat dalam tempoh 2
dekad. Kekalahan inimenyedarkan mereka bahawa barat lebih superior daripada China. Buktinya mereka mula meniru teknik-
teknik barat untuk dilaksanakan di negeri China. Pemimpin-pemimpin China seperti Tseng Kao Fan, Tso Tsung Tang dan Li
Hung Chang telah meniru idea-idea barat dalam politik, ekonomi dan sosial untuk dilaksanakan dalam Rancangan
Pembaharuan “Gerakan Memperkuatkan Diri 1864-1894”.
2. Merugikan China
Perjanjian Tientsin dan Perjanjian Peking yang ditandatangani amat merugikan pihak China. China terpaksa membayar ganti
rugi sebanyak 2 juta taels kepada kuasa-kuasa barat yang terlibat dalam Perang Arrow. Dalam Perjanjian Tientsin misalnya
ganti rugi sebanyak 4 juta taels telah dibayar kepada setiap kuasa barat, iaitu Perancis, Rusia, Amerika dan British. Dalam
Perjanjian Peking pula, British dan Perancis masing-masing dibayar ganti rugi sebanyak 2 juta taels lagi. Selain bayaran ganti
rugi, China juga terpaksa menanggung perbelanjaan perang yang banyak. Kemasukan barangan barat pula menjejaskan industri
tempatan sehingga banyak yang terpaksa ditutup. Kemasukan candu telah merugikan lagi pihak China.
3. Menguntungkan British
Di pihak British pula, Perjanjian Tientsin dan Perjanjian Peking amat menguntungkan mereka. Mereka telah mendapat ganti
rugi sebanyak 6 juta taels iaitu 4 juta taels di bawah Perjanjian Tientsin dan 2 juta taels lagi di bawah Perjanjian Peking. Selain
itu mereka juga mendapat Kowloon dan Pulau Stone Cutter. Tambahan pula, mereka juga diberi kebenaran yang lebih luas
untuk berdagang di pelabuhan-pelabuhan perjanjian. Di samping itu, China juga menjadi pasaran kepada barangan keluaran
industri barat serta tempat untuk mendapatkan bahan mentah terutamanya teh dan sutera.
4. Menguntungkan kuasa-kuasa lain
Selain British, Perjanjian Tientsin dan Perjanjian Peking juga menguntungkan kuasa-kuasa barat yang lain termasuklah
Perancis, Rusia dan Amerika. Di bawah Perjanjian Tientsin misalnya setiap kuasa tersebut telah dibayar ganti rugi sebanyak 4
juta taels manakala dalam Perjanjian Peking, Perancis telah dibayar ganti rugi tambahan sebanyak 2 juta taels. Selain itu, kuasa-
kuasa barat ini juga dibenarkan berdagang sepanjang tahun di pelabuhan-pelabuhan perjanjian. China kemudiannya turut
menjadi pasaran kepada barangan keluaran industri barat serta tempat untuk mendapatkan bahan mentah terutamanya teh dan
sutera.
5. Lahir dua golongan
Peperangan Arrow telah mengakibatkan lahirnya 2 golongan dalam masyarakat China iaitu golongan pro barat dan golongan
anti barat. Golongan pro barat meniru idea-idea barat untuk dilaksanakan di negeri China manakala golongan anti barat
menjalankan kegiatan menentang kegiatan orang barat serta pengaruh mereka di China. Contohnya pada 21 Jun 1870, mereka
telah menyerang rumah kanak-kanak yatim Kristian di Tientsin menyebabkan 20 orang terbunuh termasuk 10 rahib wanita.
Pada tahun 1875, Raymond Margary serta 5 orang Cina yang menjadi pengikutnya telah dibunuh semasa menjalankan
penyelidikan untuk mencari jalan darat dari Myanmar ke China.
Selepas Perang Arrow, China mula mewujudkan hubungan diplomatik atas dasar sama taraf dengan kuasa-kuasa barat. Bagi
menguruskan hubungan dengan kuasa-kuasa barat, Pejabat Hal Ehwal Luar yang dikenali sebagai Tsungli Yamen telah
diwujudkan pada 11 Mac 1861. Sejak tahun 1861, duta-duta asing mula ditempatkan di Peking. Antara mereka ialah Anson
Burlingame (duta Amerika), Frederick Bruce (British), M. Buthemy (Perancis) dan De Balluseck (Rusia). Pada tahun 1866,
dengan bantuan Robert Hart, satu perwakilan China yang diketuai oleh Pin Chun telah dihantar ke Eropah. Pada tahun 1868
dengan bantuan Anson Burlingame, satu perwakilan China yang diketuai oleh Chih Kong dan Sun Chia Ku telah dihantar ke
Amerika. Perwakilan ini kemudiannya melawat negara-negara Eropah. Sejak tahun 1877, duta-duta China mula ditempatkan di
negara-negara asing seperti di Amerika, British, Perancis, Jerman, Rusia, Sweden, Sepanyol dan lain-lain lagi.
7. Pengaruh barat
Pembukaan lebih banyak pelabuhan China dan keistimewaan-keistimewaan yang diberi kepada pedagang asing telah
mengakibatkan kemasukan pengaruh barat di negeri China. Ramai rakyat China telah terpengaruh dengan budaya barat.
Kebebasan yang diberi kepada mubaligh-mubaligh telah menyebabkan ramai rakyat China terutamanya golongan muda di
pelabuhan-pelabuhan perjanjian memeluk agama Kristian.
8. Penglibatan orang barat
Sejak tahun 1861, ramai orang barat terlibat dalam hal ehwal pentadbiran orang Cina. Mereka dilantik untuk membantu China
memodenkan pentadbiran mengikut sistem pentadbiran barat. Semasa pelaksanaan “Gerakan Memperkuatkan Diri”, pihak
China telah mengambil ramai pegawai barat untuk memodenkan China dari segi politik, ekonomi dan sosial. Antara mereka
ialah Robert Hart, Horatio N. Lay dan W.A.P. Martin.
9. Menjatuhkan maruah
Kekalahan dalam perang Arrow merupakan kekalahan kedua Manchu kepada kuasa-kuasa barat dalam tempoh 2 dekad.
Kekalahan ini telah menjatuhkan maruah Manchu serta menghilangkan keyakinan orang ramai terhadap Kerajaan Manchu.
Kekalahan ini juga mendedahkan kelemahan tentera serta kerendahan imej mereka. Akibatnya gerakan anti Manchu semakin
bertambah terutamanya di kawasan selatan. Orang-orang China menganggap Kerajaan Manchu telah kehilangan mandat untuk
memerintah negeri China. Antara pemberontakan itu termasuklah Pemberontakan Taiping, Pemberontakan Nien dan
Pemberontakan Muslim.
10. Krisis ekonomi
Perang Arrow telah menyebabkan negeri China mengalami krisis ekonomi. China terpaksa mengeluarkan perbelanjaan yang
banyak untuk menghadapi peperangan serta bayaran ganti rugi. Kemasukan barang-barang barat telah menjejaskan pasaran
barang-barang tempatan. Akibatnya banyak industri tempatan terpaksa ditutup. Kemasukan candu meruncingkan lagi masalah
ekonomi di China.
11. Penghijrahan
260
Selepas Perang Arrow, ramai rakyat China mula berhijrah ke seberang laut, terutamanya ke Asia Tenggara. Penghijrahan
rakyat China semakin hebat bila British menjalankan perdagangan kuli bagi memenuhi keperluan tenaga buruh di Asia
Tenggara. Tambahan pula, Kerajaan China juga tidak menyekat penghijrahan rakyatnya ke seberang laut selepas termeterainya
Perjanjian Tientsin dan Perjanjian Peking. Orang-orang China sanggup berhijrah kerana mereka telah hilang keyakinan
terhadap Kerajaan Manchu serta untuk melarikan diri daripada penderitaan di China.
Pemberontakan Taiping 1851-1864
Pengenalan
Pemberontakan Taiping meletus pada tahun 1851-1864 di bawah pimpinan Hung Hsiu Chuan. Beliau dilahirkan pada 1 Januari 1814
di Huah Hsien dekat Canton dalam wilayah Kwangtung. Kegagalan menjadi pegawai sarjana telah menyebabkan beliau melibatkan
diri dalam hal keagamaan. Beliau mengkaji ajaran Kristian melalui buku yang dipinjamkan dari Liang Ah Fa yang baru memeluk
agama Kristian. Hung Hsiu Chuan juga berdamping rapat dengan seorang mubaligh I.J. Robert dan seterusnya memeluk agama
Kristian. Beliau bercita-cita untuk menyebarkan satu ajaran baru iaitu campuran ajaran Kristian dengan kepercayaan China. Pada
tahun 1844 bersama-sama dengan Feng Yun Shan, beliau telah menubuhkan Pertubuhan Penyembah-pemyembah Tuhan yang
dikenali sebagai Shang Ti Hui. Pemberontakan Taiping meletus berikutan peristiwa pada Disember 1850 di mana tentera Menchu
telah memaksa penduduk Kweilin membayar cukai 2 kali ganda sedangkan dewasa itu mereka mengalami kebuluran. Secara
kebetulan majoriti penduduk Kweilin adalah anggota Shang Ti Hui.
Jalan Pemberontakan
Pemberontakan Taiping meletus secara rasminya pada 11 Januari 1951 di Chientien dalam wilayah Kwangsi. Pada September 1851,
mereka berjaya menawan Yung An yang dijadikan sebagai ibu kota sementara Taiping. Dari Yung An, mereka mara ke Utara dan
menawan bandar-bandar seperti Kweilin, Changhwa, Changsha, Liling, Wuchang, Hankow, Kiukiang, Anking dan sebagainya.
Semakin jauh tentera Taiping bergerak, semakin ramai yang menyertai pemberontakan kerana terpengaruh dengan janji-janji Hung
Hsiu Chuan serta kejayaan-kejayaan awal Taiping. Antara tahun 1851-1853, mereka berjaya menawan 600 bandar dalam 16 wilayah.
Pada 19 Mac 1853, mereka berjaya menawan Nanking yang dijadikan ibu kota Taiping menggantikan Yung An. Pada 21 Mac 1853,
Hung Hsiu Chuan menubuhkan Kerajaan Taiping Tien Kao yang bermaksud “Kerajaan Kesyurgaan Aman Damai”. Beliau
mengisytiharkan dirinya sebagai maharaja kesyurgaan bergelar Tien Wang. Selepas menubuhkan Kerajaan Taiping di Nanking, Hung
Hsiu Chuan mula melaksanakan rancangan pembaharuan yang terkandung dalam dokumen Tien Chou, Tien Mou, Chih Tu.
Dari Nanking, satu pasukan tentera seramai 60-70 ribu orang di bawah pimpinan Lin Feng Hsing dan Li Kai Feng telah
dihantar ke Utara untuk menawan ibu kota Peking. Walau bagaimanapun, pasukan ini berjaya dihancurkan oleh tentera Manchu di
Tientsin. Satu lagi pasukan tentera seramai 50 ribu orang di bawah Lo Ta Kang dihantar ke Barat China. Pasukan ini juga tidak
banyak mencapai kejayaan. Pemimpin-pemimpin Taiping selain dari Hung Hsiu Chuan ialah Yang Hsiu Ching, Li Hsiu Cheng, Shih
Ta Kai, Wei Chang Hui, Hsiao Chao Kuei, Hung Ta Chuan, Hung Jen Fa, Hung Jen Kao dan sebagainya.
Kerajaan Taiping kekal sehingga 19 Julai 1864 di mana ia ditumpaskan oleh tentera Manchu pimpinan Tseng Kao Fan,
Tseng Kao Chuan, Tso Tsung Tang dan Li Hung Chang yang mendapat bantuan daripada tentera upahan Barat yang dikenali sebagai
“Ever Victorious Army” di bawah pimpinan Frederick T. Ward dan Charles George Gordon.
Sebab-sebab
1. Anti Manchu
Wolfgang Franke dalam bukunya “ A Century of Chinese Revolution 1851-1949” mendakwa semangat kebangsaan khususnya
perasaan anti Manchu merupakan faktor utama yang mengakibatkan meletusnya Pemberontakan Taiping pada tahun 1851. Manchu
merupakan dinasti asing dari Manchuria yang memerintah negeri China sejak tahun 1644. Akibatnya pemerintahan Manchu tidak
disukai oleh orang-orang Cina terutamanya penduduk wilayah Selatan seperti Kwangtung, Kwangsi dan Fukien. Dalam usaha untuk
menentang Kerajaan Manchu mereka menubuhkan kongsi gelap seperti White Lotus Society, Heaven and Earth Society, Big Sword
Society, Small Sword Society, Long Hair Bandits, Eight Diagrams dan sebagainya. Mereka melakukan rompakan dan serangan
hendap ke atas tentera Manchu dalam usaha untuk melemahkan Kerajaan Manchu. Bila Hung Hsiu Chuan mencadangkan satu
pemberontakan menentang Manchu, cadangan tersebut mendapat sokongan ramai orang Cina yang sememangnya anti Manchu.
Akibatnya, didapati banyak kongsi gelap menyertai Taiping dalam usaha menumpaskan Manchu.
2. Kesengsaraan ekonomi dan sosial
Wolfgang Franke dalam bukunya “A Century of Chinese Revolution 1851-1949” dan Frans Micheal dalam bukunya “The Taiping
Rebellion: History and Documents” menegaskan kesengsaraan ekonomi dan sosial juga merupakan faktor penting mengakibatkan
meletusnya Pemberontakan Taiping. Antara tahun 1826-1850, berlaku pelbagai bencana alam seperti banjir, kemarau dan gempa
bumi yang telah merosakkan tanaman. Pada tahun 1840-an, banjir besar berlaku di sekitar Sungai Tangtze dan kemarau panjang di
wilayah Hunan. Selain itu, penduduk Kwangsi mengalami kebuluran. Pertambahan penduduk yang tidak seimbang dengan
pertambahan tanah pertanian telah menambahkan penderitaan rakyat China. Penduduk China yang berjumlah 181 juta pada tahun
1751 telah meningkat menjadi 432 juta pada tahun 1851. Keadaan ini sudah tentu mengakibatkan kemiskinan dan kemerosotan taraf
hidup. Ramai petani kehilangan tanah kerana gagal membayar cukai yang tinggi. Pada pertengahan abad ke-19, kira-kira 60-90%
petani tidak memiliki tanah. Kemarahan orang China terhadap Kerajaan Manchu disebabkan Menchu tidak berusaha untuk membantu
orang-orang China terutamanya mangsa-mangsa bencana alam. Selain itu, orang-orang China menganggap bencana alam yang
berlaku menandakan Tuhan telah menarik balik mandat yang diberikan kepada Dinasti Manchu untuk memerintah negeri China.
3. Kelemahan pentadbiran
Ssu Yu Teng dalam bukunya “New Light on the History of the Taiping Rebellion” menganggap korupsi politik menjadi punca
Pemberontakan Taiping. Sejak akhir abad ke-18, terdapat kemerosotan sistem pentadbiran Manchu akibat perbuatan rasuah,
penyelewengan serta ketidakcekapan dalam pentadbiran. Ramai pegawai mengamalkan rasuah untuk kepentingan diri. Contohnya, Ho
261
Shen seorang pegawai tinggi kerajaan semasa pemerintahan Maharaja Chien Lung (1736-1796) telah berjaya mengumpul harta
sebanyak 800 juta taels. Jumlah tersebut merupakan separuh daripada pendapatan negeri China dalam tempoh 20 tahun. Selain itu,
berlaku penyelewengan dalam jabatan-jabatan kerajaan di mana peruntukan telah disalahgunakan untuk kepentingan pegawai. Antara
jabatan yang terlibat ialah “Yellow River Conservancy” dan “ Grand Canal Administration”.
4. Kelemahan tentera
Ssu Yu Teng dalam bukunya “New Light on the History of the Taiping Rebellion” mendakwa sejak akhir abad ke-18, terdapat
kelemahan dalam sistem ketenteraan Manchu. Tentera Manchu tidak berdisiplin, tidak teratur dan tidak bersemangat. Selain itu,
terdapat penyelewengan dalam pentadbiran tentera di mana peruntukan disalahgunakan untuk kepentingan pegawai-pegawai.
Kelemahan tentera Manchu terbukti bila mereka begitu mudah dikalahkan di Kweilin. Pada Disember 1850, kekalahan ini memberi
keyakinan kepada pengikut-pengikut Taiping bahawa perjuangan mereka untuk menumpaskan Manchu akan berjaya. Sebelum itu,
kelemahan tentera Manchu telah terdedah apabila mereka begitu mudah dikalahkan oleh British dalam Perang Candu 1839-1842.
5. Kemasukan Barat
Kemasukan Barat telah mendedahkan Manchu. Buktinya Manchu begitu mudah dikalahkan oleh British dalam Perang Candu 1839-
1842. Selepas Perang Candu, kuasa Barat mula campur tangan dalam hal ehwal China. Mereka telah menuntut pelbagai keistimewaan
dari Kerajaan Manchu. Kegagalan Manchu untuk menyekat kegiatan Barat menyebabkan kemarahan orang ramai terhadap Manchu.
Kemasukan Barat juga telah menyebabkan banyak wang China mengalir keluar. Kemasukan Candu semakin bertambah selepas
Perang Candu 1839-1842. Kemasukan Candu menjejaskan China dari segi politik, ekonomi dan sosial. Dari segi politik, berlaku
ketidakcekapan dalam pentadbiran, rasuah serta penyelewengan kerana ramai pegawai kerajaan telah menjadi penagih candu. Dari
segi ekonomi, banyak wang China mengalir keluar kerana mengimport candu. Nilai import candu melebihi nilai eksport barang-
barang lain. Keadaan ini sudah tentu memberi bebanan ekonomi kepada Kerajaan China. Dari segi sosial, timbul masalah kesihatan
dan keruntuhan akhlak kerana ramai rakyat China yang menjadi penagih candu. Kegagalan Manchu untuk menyekat perdagangan
candu telah menyebabkan kemarahan orang ramai terhadap Manchu.
Pembukaan 5 pelabuhan China kepada pedagang asing iaitu Canton, Foochow, Amoy, Ningpo dan Shanghai telah mengakibatkan
kemasukan barang-barang Barat yang menjadi saingan barang-barang China. Kemasukan barang-barang Barat telah menjejaskan
pasaran barang-barang tempatan sehingga menyebabkan banyak industri tempatan terpaksa ditutup.
Kedatangan Barat juga telah membawa kepada pengenalan sistem pengangkutan moden terutamanya kapal yang telah menjejaskan
mata pencarian mereka yang bergantung kepada sistem pengangkutan kuno seperti tongkang dan kereta lembu. Pembukaan Shanghai
kepada orang-orang asing pada tahun 1842 juga menjejaskan mata pencarian mereka yang selama ini menjalankan pengangkutan
barang-brang eksport terutamanya teh dan sutera dari Lembah Yangtze ke Canton.
Kedatangan Barat telah menyebabkan kemasukan agama Kristian yang telah memecahbelahkan rakyat China. Hung Hsiu Chuan telah
menjadikan agama Kristian sebagai ilham dalam rancangan untuk membentuk satu susunan sosio-ekonomi baru di negeri China.
Beliau juga menjadikan agama Kristian sebagai alat untuk menyatupadukan orang China menentang Kerajaan Manchu. Beliau telah
menyakinkan pengikut-pengikutnya bahawa peperangan menentang Manchu sebagai peperangan agama. Beliau juga menggunakan
agama Kristian dalam usaha untuk mendapatkan sokongan orang-orang Barat terutamanya mubaligh-mubaligh.
6. Diskriminasi Manchu
Dalam menjalankan pentadbiran, Manchu mengamalkan diskriminasi terhadap orang-orang Cina. Orang-orang Cina tidak diberi
peluang untuk memegang jawatan-jawatan penting. Peluang dalam pentadbiran terbuka luas kepada orang-orang Manchu di mana
mereka dapat hidup dengan mewah dan menikmati pelbagai keistimewaan. Orang-orang Cina juga terpaksa mematuhi beberapa
arahan sebagai tanda taat setia terhadap Kerajaan Manchu. Di antara arahan itu ialah memakai rencana, membotakkan bahagian
hadapan kepala bagi lelaki dan membungkus kaki bagi wanita. Perkahwinan campuran di antara Manchu dan Cina diharamkan.
7. Kezaliman Manchu
Kerajaan Manchu juga melakukan kezaliman terhadap orang-orang Cina terutama semasa pemerintahan Maharaja Yung Cheng
(1723-1736) dan Maharaja Chien Lung (1736-1796). Contoh, semasa pemerintahan Maharaja Yung Cheng ramai cerdik pandai telah
dibunuh kerana bimbang mereka akan mempengaruhi orang Cina menentang Kerajaan Manchu. Tindakan tersebut bukan sahaja
menyebabkan Manchu tidak dapat kerjasama orang Cina tetapi juga menimbulkan kebencian orang Cina terhadap Kerajaan Manchu.
8. Cukai
Sejak 1840-an, Kerajaan Manchu telah mengenakan cukai 2 kali ganda daripada biasa dengan tujuan untuk menghadapi masalah
ekonomi akibat bencana alam, perbelanjaan peperangan, bayaran ganti rugi dan sebagainya. Tindakan tersebut telah mendapat
bantahan orang-orang Cina wilayah Selatan terutama Kwangtung, Kwangsi, lebih-lebih lagi ramai di antara mereka mengalami
kebuluran.
9. Ketokohan pemimpin
Vincent Y.C. Shih dalam bukunya “The Taiping Ideology” menegaskan ketokohan pemimpin khususnya pemimpin utama Hung Hsiu
Chuan dan Yang Hsiu Ching merupakan faktor penting mengakibatkan meletusnya Pemberontakan Taiping pada tahun 1851. Hung
Hsiu Chuan merupakan seorang yang berkebolehan dalam mempengaruhi orang ramai menyertai Pemberontakan Taiping. Beliau
berjaya merangka satu program dan ideologi Taiping yang berjaya menarik sokongan ramai. Malah beliau dianggap sebagai keramat
yang diutuskan untuk membebaskan orang ramai daripada penderitaan. Yang Hsiu Ching merupakan seorang panglima tentera yang
berkebolehan dalam menyusun strategi peperangan. Beliau berkebolehan dalam mengawal dan mengarahkan pengikut-pengikutnya.
Selain daripada mereka, Taiping juga mempunyai pemimpin-pemimpin lain yang berkebolehan seperti Lin Fang Sing, Yang Hsiu
Ching, Hsio Chuo Kuei, Hung Jen Fa. Pemberontakan Taiping juga meletus kerana bilangan tentera Taiping lebih ramai, teratur,
berdisiplin, bersemangat dan mereka amat patuh kepada arahan ketuanya. Tentera Taiping dikawal oleh 62 artikel undang-undang
tentera. Selain daripada peraturan-peraturan yang berkaitan dengan khemah dan ekspedisi tentera.
10. Kawasan Selatan
Kawalan Kerajaan Manchu di kawasan Selatan amat lemah kerana tumpulan mereka ialah di Utara khususnya di ibu kota Peking.
Keadaan ini menyedarkan pengikut-pengikut Taiping bahawa mereka akan berjaya. Akibatnya kita dapat Pemberontakan Taiping
bermula di kawasan Selatan.
11. Masalah lain
262
Pada tahun 1840-an dan 1850-an, Kerajaan Manchu menghadapi pelbagai masalah seperti bencana alam, Pemberontakan Nien,
Pemberontakan Muslim, masalah ekonomi dan sebagainya. Walaupun Perjanjian Nanking telah ditandatangani, hubungan di antara
British dan China masih lagi runcing sehingga mengakibatkan peperangan pada tahun 1856-1860. Perkembangan ini menyedarkan
pengikut-pengikut Taiping bahawa perjuangan mereka akan berjaya kerana Kerajaan Manchu tidak akan dapat menumpukan sepenuh
perhatian bagi menghadapi Taiping.
12. Rancangan pembaharuan
Rancangan pembaharuan Taiping yang terkandung dalam dokumen Tien Chau Tien Mou Chih Tu mengandungi idea-idea progresif
yang menarik sokongan ramai. Dasar pembahagian tanah dan hak milik bersama ke atas harta telah menarik sokongan petani-petani
miskin di Selatan China. Selain itu, rancangan pembaharuan Taiping idea-idea progresif lain seperti persamaan seks, serta
penghapusan perbuatan-perbuatan buruk seperti pelacuran, perjudian, menghisap candu, menghisap tembakau dan sebagainya. Idea-
idea tersebut telah menyatupadukan pengikut-pengikut Taiping dalam rancangan mereka untuk membentuk satu susunan ekonomi
baru di negeri China.
Rancangan Pembaharuan
Rancangan pembaharuan Taiping terkandung dalam dokumen Tien Chou Tien Mou chih Tu.天朝田畝制度
1. Politik
Sistem pentadbiran Taiping berdasarkan teks klasik China Chou Li. Pemerintahan tertinggi ialah Maharaja Kesyurgaan bergelar
Tien Wang. Baginda menjadi ketua bagi hal keduniaan dan akhirat. Di bawahnya terdapat 5 orang raja yang menjadi ketua
awam dan tentera. Di bawah mereka terdapat menteri digelar Cheng Hsiang, penyelia Chien Tien, komander – Chih Hui dan
jenaral – Chiang Chun. Semua pengikut Taiping adalah tentera tidak kira lelaki atau wanita. Semasa peperangan, mereka
menjadi tentera dan semasa aman menjadi petani. Walau bagaimanapun, terdapat juga tentera Taiping sepenuh masa. Tentera
Taiping dikawal oleh 62 artikel undang-undang tentera selain daripada peraturan-peraturan yang berkaitan dengan khemah atau
ekspedisi tentera. Unit yang paling kecil dalam pentadbiran Taiping ialah keluarga. 25 keluarga digabungkan di bawah satu
pentadbiran yang dikenali sebagai keluarga 25. Tiap-tiap keluarga 25 akan mempunyai sebuah gereja dan sebuah gudang.
Keluarga 25 akan diketuai seorang pegawai berpangkat Sarjan bergelar Liang Ssi Maa. Beliau menjadi ketua awam dan tentera
serta menjadi guru, hakim dan sebagainya. Peperiksaan awam akan diadakan setahun sekali untuk mengisi jawatan-jawatan
dalam pentadbiran.
2. Ekonomi
Kegiatan ekonomi asas Taiping ialah pertanian. Tanah dibahagikan kepada 9 gred mengikut mutu dan diserahkan kepada setiap
keluarga berdasarkan bilangan ahli. Tanah dibahagikan sama rata dan tidak kira lelaki atau wanita. Mereka yang berumur 16
tahun ke atas mendapat satu bahagian dan yang berumur di bawah 16 tahun mendapat separuh bahagian. Harta menjadi hak
milik bersama dan hak milik persendirian diharamkan. Taiping juga mempunyai sebuah kenderaan yang akan menguruskan
perkahwinan, kelahiran dan kematian. Pengikut-pengikut Taiping juga digalakkan terlibat dalam kegiatan ekonomi lain seperti
pertukangan tangan dan penternakan bagi menambahkan pengeluaran. Wolfgang Franke, Paul H. Cylde dan Burtan F. Beers
menegaskan dasar tanah Taiping hanya dijalankan di wilayah-wilayah tertentu untuk tempoh yang terhad.
3. Sosial
Taiping mengamalkan persamaan taraf di antara lelaki dan wanita. Undang-undang telah dikeluarkan untuk menjatuhkan hukuman
berat ke atas mereka yang memperkosa wanita. Wanita dibenarkan mengambil peperiksaan dan dilantik sebagai pegawai seperti
lelaki. Taiping menghapuskan amalan-amalan tradisional seperti pelacuran dan membungkus kaki. Poligami diharamkan dan Taiping
mengamalkan monogami. Perkahwinan di gereja mengikut adat Barat dijalankan di Taiping juga akan menghapuskan amalan buruk
seperti perjudian, menghisap candu, menghisap tembakau dan sebagainya. Agama Kristian dijadikan agama rasmi Kerajaan Taiping.
Mereka akan memusnahkan tokong-tokong dan patung-patung agama Buddha dan ajaran Tao. Taiping menggunakan kalendar baru
berdasarkan peredaran bulan dan matahari.
Sebab berjaya
Rancangan Pemberontakan Taiping yang terkandung dalam dokumen Tien Chou Tien Mou Chih Tu mengandungi idea-idea progresif
yang menarik sokongan ramai. Dasar pembahagian tanah dan hak milik bersama ke atas harta telah menarik sokongan petani-petani
miskin di Selatan China. Selain itu, rancangan pembaharuan Taiping juga mengandungi idea-idea progresif lain seperti persamaan
seks serta menghapuskan perbuatan buruk seperti perjudian, pelacuran, menghisap candu, menghisap tembakau dan sebagainya. Idea-
idea tersebut telah menyatupadukan pengikut-pengikut Taiping dalam rancangan mereka untuk membentuk satu susunan
sosioekonomi baru di negeri China.
2. Kekuatan tentera/ketokohan pemimpin
Ssu Yu Teng dalam bukunya “New Light on the History of The Taiping Rebellion” mendakwa bahawa tentera Taiping merupakan
faktor yang menjayakan Pemberontakan Taiping. Bilangan tentera Taiping adalah lebih ramai, teratur, berdisiplin, bersemangat dan
mereka patuh kepada arahan ketuanya. Tentera Taiping dikawal oleh 62 artikel undang-undang tentera selain daripada peraturan-
peraturan yang berkaitan dengan khemah dan ekspedisi tentera. Vincent Y.C. Shih pula dalam bukunya “The Taiping Ideology”
menegaskan ketokohan pemimpin utama Hung Hsiu Chuan dan Yang Hsiu Ching telah mempercepatkan kejayaan Pemberontakan
Taiping. Hung Hsiu Chuan merupakan seorang yang berkebolehan dalam mempengaruhi orang ramai menyertai Pemberontakan
Taiping. Beliau berjaya merangka satu program dan ideology Taiping yang dapat menarik sokongan ramai. Malah beliau dianggap
sebagai keramat yang diutuskan untuk membebaskan orang Cina daripada penderitaan. Yang Hsiu Chuan pula merupakan seorang
panglima tentera yang berkebolehan dalam menyusun strategi peperangan. Beliau berkebolehan dalam mengawal dan mengarahkan
pengikut-pengikutnya. Selain itu, Taiping juga mempunyai pemimpin-pemimpin yang berkebolehan yang lain seperti Li Hsiu Cheng,
Wei Chang Hui, Shih Ta Kai, Hsio Chao Kuei, Hung Jen Fa, Hjng Jen Kao dan sebagainya. Terdapat kerjasama yang erat antara
pemimpin-pemimpin Taiping pada tahap awal pemberontakan. Dewasa itu, tentera Manchu tidak berdisiplin, tidak bersemangat, tidak
teratur dan tidak terdapat kerjasama antara pemimpin-pemimpin Manchu. Semasa berlakunya Pemberontakan Taiping, tentera
Manchu belum lagi pulih daripada kekalahan di tangan British dalam Perang Candu 1839-1842.
263
3. Anti-Manchu
Wolfgang Franke dalam bukunya “A Century of Chinese Revolution 1851-1949” menegaskan dasar anti Manchu yang diperjuangkan
telah membolehkan populariti Taiping. Dasar tersebut telah mendapat sokongan orang-orang Cina di Selatan terutamanya penduduk
wilayah Kwangtung, Kwangsi dan Fukien yang sememangnya anti Manchu. Dasar anti Manchu ini juga telah menarik sokongan
kongsi gelap yang selama ini menjalankan gerakan anti Manchu. Akibatnya, banyak kongsi gelap menyertai Taiping. Antaranya ialah
White Lotus Society, Heaven and Earth Society, Big Sword Society, Small Sword Society, Eight Diagrams dan sebagainya.
4. Agama
Tanping memperjuangkan agama Kristian. Perjuangan ini dapat sokongan orang-orang Cina kerana mereka menganggap agama baru
ini akan membawa harapan yang lebih baik kepada kehidupan mereka. Akibatnya, Taiping dapat sokongan ramai orang Cina yang
baru memeluk agama Kristian. Selain itu, pengikut-pengikut Taiping telah diyakinkan bahawa perjuangan menentang Manchu
sebagai peperangan agama.
5. Dasar berkecuali kuasa Barat
Dasar berkecuali kuasa Barat pada tahap awal pemberontakan telah membolehkan Taiping berkembang tanpa menghadapi banyak
halangan kerana Manchu terlalu lemah untuk menghancurkan mereka. Terdapat pedagang-pedagang terutamanya pedagang British
dan Perancis yang memberi bantuan senjata kepada Taiping kerana mereka tidak berpuas hati dengan tindakan Kerajaan Manchu yang
masih menekan perdagangan asing. Selain itu, Taiping juga dapat sokongan mubaligh-mubaligh kerana Taiping memperjuangkan
agama Kristian.
6. Kawasan Selatan
Kawalan Kerajaan Manchu di kawasan Selatan amat lemah kerana tumpuan mereka ialah di Utara, khususnya di ibu kota Peking.
Menyedari hakikat ini, Hung Hsiu Chuan telah memulakan pemberontakan di kawasan Selatan dan dengan mudah mereka telah
berjaya menawan tempat-tempat tersebut. Antara 1851-1853, mereka berjaya menawan 600 bandar dalam 16 wilayah.
7. Masalah lain
Pada tahun 1840-an dan 1850-an, Kerajaan Manchu telah menghadapi pelbagai masalah seperti bencana alam, Pemberontakan Nien,
Pemberontakan Muslim, masalah ekonomi dan sebagainya. Walaupun Perjanjian Nanking telah ditandatangani, hubungan British dan
China masih runcing sehingga mengakibatkan peperangan pada tahun 1856-1860. Perkembangan ini telah memberi peluang kepada
pengikut-pengikut Taiping untuk meneruskan perjuangan mereka tanpa menghadapi tekanan daripada Kerajaan Manchu.
8. Strategi yang betul
Strategi perjuangan Taiping menjadi faktor penting yang menjayakan perjuangan mereka. Taiping memulakan serangan di kawasan di
mana kawalan Kerajaan Manchu amat lemah. Keadaan ini membolehkan mereka mudah menguasai kawasan-kawasan yang diserang.
Kejayaan mudah ini juga telah menaikkan semangat mereka dan menambahkan keyakinan pemimpin dan pengikut terhadap
perjuangan Taiping.
9. Gudang senjata
Pada tahun 1853, Taiping berjaya menawan gudang senjata tentera Manchu di Wuchow. Kejayaan ini membolehkan mereka
menggunakan senjata-senjata tersebut untuk menentang Manchu.
Sebab gagal
1. Tidak mendapat sokongan sarjana ningrat
Paul H. Clyde dan Burtan F. Beers dalam buku mereka “The Far East” mendakwa kegagalan Taiping berpunca daripada ketiadaan
sokongan golongan sarjana ningrat. Malah wolfgang Franke dalam bukunya “A Century of Chinese Revolution 1851-1949” dan
Fairbank dalam bukunya “East Asia: Modern Transformation” menegaskan Kerajaan Manchu telah diselamatkan daripada
Pemberontakan Taiping oleh golongan sarjana ningrat. Golongan ini amat berpengaruh dalam masyarakat China tradisional. Mereka
menentang Taiping kerana ideologi Taiping mengandungi konsep Kristian dan juga kerana Taiping menentang birokrasi Confucius
yang dianggap sebagai korup. Selain itu, sistem pentadbiran Taiping mengancam susunan sosial tradisional di mana golongan sarjana
ningrat mempunyai kedudukan yang tinggi dan menikmati pelbagai keistimewaan. Akibatnya, ramai sarjana ningrat menyokong
Kerajaan Manchu untuk menumpaskan Taiping. Antara mereka ialah Tseng Kao Fan, Tseng Kao Chuan, Tso Tsung Tang dan Li
Hung Chang. Tseng Kao Fan telah menubuhkan pasukan tentera moden dan handal di Hunan. Beliau berjaya menawan kawasan
Yangtze tengah termasuk Hupei dan Hanyang daripada Pemberontakan Taiping. Li Hung Chang pula telah menubuhkan pasukan
tentera yang moden dan dilengkapkan dengan senjata Barat di Anhwei. Dengan bantuan orang-orang Barat, beliau berjaya menawan
kawasan Yangtze hilir daripada Taiping. Malah keruntuhan sebenar Kerajaan Taiping berpunca daripada tindakan golongan sarjana
ningrat. Pada 19 Julai 1864, Tseng Kao Chuan telah berjaya menawan Nanking yang merupakan ibu kota dan kubu terakhir Taiping.
Pengganti Hung Hsiu Chuan, iaitu Hung Fu ditawan dan dibunuh.
2. Korupsi politik
Ssu Yu Teng dalam bukunya “New Light on the History of The Taiping Rebellion” mendakwa korupsi politik juga merupakan faktor
penting yang menggagalkan perjuangan Taiping. Selepas tertubuhnya Kerajaan Taiping di Nanking pada tahun 1853, pemimpin-
pemimpin Taiping mula melakukan amalan-amalan yang bertentangan dengan ideologi. Mereka menjadi malas, boros, mengamalkan
kehidupan mewah dan melakukan perbuatan maksiat seperti perjudian, menghisap candu, menghisap tembakau, mengambil minuman
keras dan sebagainya. Walaupun poligami diharamkan, tetapi terdapat pemimpin Taiping yang mengamalkannya. Sebagai contoh,
Hung Hsiu Chuan mempunyai 300 orang isteri selain daripada gundik-gundik. Ramai di antara mereka menyimpan gundik dan
menyimpan harta untuk kepentingan diri sedangkan ia bertentangan dengan ideologi. Cara hidup yang sedemikian telah
mengakibatkan kemerosotan pengaruh serta disiplin pemimpin dan menghilangkan keyakinan pengikut terhadap perjuangan Taiping.
3. Kelemahan pemimpin
Vincent Y.C. Shih dalam bukunya “The Taiping Ideology” menegaskan kelemahan pemimpin juga mengakibatkan kegagalan
Taiping. Mereka berkebolehan dalam menyusun strategi peperangan, tetapi mereka tidak berkebolehan dalam pentadbiran. Sebagai
contoh, Hung Hsiu Chuan sendiri gagal dalam peperiksaan untuk menjadi pegawai sarjana. Akibatnya, selepas tertubuh Kerajaan
Taiping di Nanking pada tahun 1853, pentadbiran yang berkesan tidak dapat dijalankan. Mereka bukan sahaja tidak melaksanakan
rancangan pembaharuan, tetapi juga melakukan kesilapan ketenteraan. Selepas tahun 1856, Taiping telah kehilangan pemimpin-
pemimpin yang berkebolehan seperti Feng Yun Shan, Yang Hsiu Ching, Li Hsiu Cheng, Wei Chang Hui, Hsia Chao Kuei, Lin Feng
264
Hsing, Li Kai Feng, Lo Ta Kang dan sebagainya kerana terbunuh dalam pertempuran dengan Manchu, terbunuh dalam
pertempuran sesama Taiping atau membunuh diri. Tanpa pemimpin-pemimpin yang berkebolehan telah mempercepatkan kehancuran
Kerajaan Taiping. Hung Hsiu Chuan merupakan seorang yang degil dan tidak akan menerima nasihat orang lain. Beliau mengamalkan
nepotisme di mana jawatan-jawatan penting diserahkan kepada kaum keluarganya. Beliau telah melantik saudara-saudaranya menjadi
pemerintah wilayah-wilayah yang ditawan oleh Taiping. Malah beliau telah memecat seorang pemimpin yang berjasa, iaitu Shih Ta
Kai dan digantikan dengan adik-adiknya iaitu Hung Jen Fa dan Hung Jen Kao. Tindakan Hung Hsiu Chuan menyebabkan ramai
pemimpin dan pengikut meninggalkan perjuangan Taiping. Terdapat sebahagian mereka menyebelahi Manchu untuk menentang
Taiping.
4. Sokongan tidak menyeluruh
Wolfgang Franke dalam bukunya “A Century of Chinese Revolution 1851-1949” menegaskan Taiping tidak mendapat sokongan yang
menyeluruh dan tidak dianggap sebagai kebangkitan nasional. Taiping hanya dapat sokongan petani-petani miskin di selatan China.
Golongan menengah seperti tuan tanah dan pegawai sarjana tidak menyokong kerana pentadbiran Taiping akan menjejaskan
kepentingan mereka. Walaupun pemberontakan Taiping merupakan kebangkitan orang Cina menentang Manchu, tetapi masih ramai
orang Cina terutamanya penduduk wilayah Utara menyokong Manchu. Malah pegawai-pegawai sarjana yang bertanggungjawab
menumpaskan Taiping seperti Tseng Kao Fan, Tseng Kao Chuan, Tso Tsung Tang dan Li Hung Chang adalah terdiri daripada orang
Cina. Franz Micheal dalam bukunya “The Taiping Rebellion: History and Documents” menegaskan Taiping gagal mendapat
sokongan yang menyeluruh dan berterusan daripada petani-petani. Petani-petani hanya menyokong Taiping pada tahap awal
pemberontakan. Mereka kemudiannya menarik balik sokongan apabila mendapati pemimpin-pemimpin Taiping tidak melaksanakan
rancangan pembaharuan, terutamanya pembaharuan ekonomi seperti yang dijanjikan. Petani-petani tidak berpuas hati kerana
kebajikan mereka diabaikan. Perasaan tidak puas hati petani bertambah bila mereka mendapati pemimpin-pemimpin Taiping
mengamalkan kehidupan mewah dan mengumpul harta untuk kepentingan diri sedangkan ia bertentangan dengan ideologi. Akibatnya
ramai petani meninggalkan perjuangan Taiping.
5. Pergelutan sesama Taiping
Pergelutan yang berlaku semasa Taiping juga mengakibatkan kehancuran Kerajaan Taiping. Pendapat ini disokong oleh Vincent Y.C.
Shih dalam bukunya “The Taiping Ideology”. Pergelutan pertama berlaku antara kongsi gelap Small Sword Society dengan Shang Ti
Hui kerana Hung Hsiu Chuan lebih mengutamakan Shang Ti Hui. Akibatnya Small Sword Society meninggalkan Taiping dan
menguasai Shanghai. Pergelutan kedua berlaku antara puak Kwongtung pimpinan Hung Hsiu Chuan dengan puak Kwangsi pimpinan
Yang Hsiu Ching kerana Hung Hsiu Chuan mengutamakan puak Kwangtung. Hung Hsiu Chuan juga bimbang terhadap
perkembangan pengaruh pemimpin lain di Nanking yang dianggap boleh mencabar kekuasaannya. Pada 2 September 1856, beliau
mengarahkan Wei Chang Hui membunuh Yang Hsiu Ching serta pengikut-pengikutnya. Selepas peristiwa tersebut, Wei Chang Hui
pula dibunuh oleh Hung Hsiu Chuan. Pergelutan sesama Taiping telah mengorbankan kira-kira 30 ribu pengikut. Dalam usaha untuk
menghapuskan pengaruh pimpinan lain di Nanking, Hung Hsiu Chuan mengarahkan Lin Feng Hsing dan Li Kai Feng menyerang
Peking dan Lo Ta Kang menyerang Barat China. Akibatnya, ketiga-tiga pemimpin tersebut terbunuh dalam pertempuran dengan
tentera Manchu. Tanpa perpaduan yang erat antara pemimpin-pemimpin Taiping seperti pada tahap awal pemberontakan telah
mempercepatkan kehancuran Taiping.
6. Sokongan Barat
Pada tahap awal pemberontakan, pihak Barat menyokong Taiping. Mereka kemudiannya menarik balik sokongan selepas tertubuh
Kerajaan Taiping di Nanking pada tahun 1853. pedagang-pedagang menarik balik sokongan kerana pentadbiran Taiping menjejaskan
kegiatan perdagangan mereka di China. Mubaligh-mubaligh menarik balik sokongan kerana Kristian yang diperjuangkan oleh Taiping
bertentangan dengan ajaran Kristian yang sebenarnya. Terdapat pedagang-pedagang Barat terutamanya pedagang British dan Perancis
memberi bantuan kepada Manchu untuk menumpaskan Taiping. Malah kuasa-kuasa Barat tetapi menubuhkan tentera upahan yang
terdiri daripada orang Cina dikenali sebagai “Ever Victoriuos Army” untuk menentang Taiping. Tentera ini dipimpin oleh Frederick
T. Ward dan sejak 21 November 1862, pimpinan oleh Charles George Gordon. “Ever Victorious Army” bertanggungjawab
menumpaskan Taiping di Shanghai, Soochow, Ningpo dan Chekiang.
7. Kelemahan tentera
Ssu Yu Teng dalam bukunya “New Light on the History of the Taiping Rebellion” mendakwa kelemahan tentera juga mengakibatkan
kegagalan Taiping. Tentera Taiping yang terdiri daripada petani-petani bukan sahaja tidak terlatih, tetapi juga menggunakan senjata-
senjata kuno seperti pedang, lembing dan panah. Menjelang tahun 1860-an, tentera Manchu lebih terlatih serta menggunakan senjata-
senjata moden bantuan Barat. Selepas tahun 1856, terdapat kemerosotan disiplin serta semangat tentera Taiping akibat perkembangan
yang berlaku dalam pergerakan tersebut.
8. Ideologi kabur
Ideologi Taiping terlalu kabur bukan sahaja kepada pengikut tetapi juga kepada pemimpin. Ideologi Taiping yang merupakan
campuran ajaran Kristian dengan kepercayaan orang Cina sukar difahami. Malah tindakan mencampuradukkan ajaran Kristian dengan
kepercayaan Cia dianggap sebagai percubaan untuk menghancurkan Tamadun China.
9. Masalah lain
Menjelang tahun 1860-an, beberapa masalah yang dihadapi oleh Manchu telah berjaya diselesaikan. Masalah hubungan yang runcing
dengan kuasa-kuasa Barat telah ditamatkan dengan termeterainya Perjanjian Tientsin (26 Jun 1858) dan Perjanjian Peking pada 24
Oktober 1860. Keadaan ini membolehkan Manchu menumpukan sepenuh perhatian untuk menumpaskan Taiping.
10. Kesilapan strategi
Kesilapan strategi juga mengakibatkan kegagalan Taiping. Pada tahap awal Pemberontakan Taiping, Taiping begitu mudah
menumpaskan tentara Manchu. Akibatnya mereka beranggapan tentera Manchu terlalu lemah. Anggapan ini semakin mereka yakini
kerana antara 1851-1853, mereka berjaya menawan 600 bandar dalam 16 wilayah. Akibat anggapan ini, mereka tidak berusaha untuk
mengukuhkan pertahanan wilayah-wilayah yang ditawan. Keadaan ini membolehkan Manchu kemudiannya menawan semula
wilayah-wilayah ersebut satu per satu. Tindakan Hung Hsiu Chuan membiarkan Small Sword Society yang keluar dari Taiping
menguasai Shanghai dianggap sebagai satu kesilapan. Shanghai kemudiannya digunakan oleh Manchu dan pihak Barat sebagai
pangkalan untuk menyerang Taiping di Nanking. Tindakan Hung Hsiu Chuan tidak meneruskan serangan ke Utara dan menawan ibu
265
kota Peking dianggap sebagai kesilapan strategi. Kejayaan Taiping menawan kawasan Selatan dan menubuhkan kerajaan di
Nanking tidak banyak menjejaskan pentadbiran Manchu yang berpusat di Peking. Pihak Manchu kemudiannya menyusun strategi dan
menawan kembali wilayah-wilayah yang dikuasai oleh Taiping.
11. Kemusnahan
Kemusnahan yang dilakukan oleh Taiping bukan sahaja tidak dapat sokongan Barat tetapi juga orang Cina. Taiping dianggap lebih
banyak membawa penderitaan daripada kebajikan. Akibatnya ramai orang Cina menyokong Manchu untuk menumpaskan Taiping.
Sejak tahun 1861, Kerajaan Manchu di bawah Maharaja Tung Chih melaksanakan pembaharuan yang dikenali sebagai Gerakan
Memperkuatkan Diri dengan bantuan orang-orang Barat. Di antara tokoh yang menjayakan rancangan pembaharuan ini ialah Li Hung
Chang, Tseng Kao Fan, Tseng Kao Chuan, Tso Tsung Tang dan Putera Kung. Rancangan pembaharuan ini merangkumi bidang
politik, ekonomi, sosial dan ketenteraan. Dari segi politik, China menamatkan dasar isolasi dan seterusnya mengadakan hubungan
diplomatik dengan kuasa-kuasa Barat. Dalam bidang ekonomi, banyak kilang telah didirikan. Dalam bidang sosial, pelajaran Barat
diperkenalkan dan terdapat rakyat China yang dihantar melanjutkan pelajaran di seberang laut. Dalam bidang ketenteraan, tentera
China dilatih mengikut teknik Barat dan menggunakan senjata-senjata moden. Rancangan pembaharuan ini dianggap akan memberi
banyak kebaikan kepada orang-orang Cina. Akibatnya mereka menyokong Manchu untuk menumpaskan Taiping supaya rancangan
pembaharuan akan dijalankan tanpa gangguan.
13. Kematian Hung Hsiu Chuan
Kematian Hung Hsiu Chuan kerana membunuh diri pada 1 Jun 1864 telah menyebabkan Taiping kehilangan pemimpin agung.
Puteranya Hung Fa yang dilantik sebagai Maharaja baru merupakan pemerintah yang lemah dan tidak dapat menjalankan pentadbiran
dengan berkesan. Pada 19 Julai 1864, beliau ditangkap dan dibunuh.
Kesan-kesan
1. Kemusnahan harta benda dan nyawa
Pemberontakan Taiping telah mengakibatkan kemusnahan banyak harta benda dan nyawa. Ahli-ahli sejarah telah menganggarkan
sebanyak 20 juta hingga 40 juta orang yang terkorban dalam tempoh pemberontakan selama 11 tahun.
2. Jenayah
Pemberontakan Taiping juga menimbulkan kesulitan ekonomi disebabkan berlakunya kemusnahan tanaman. Akibatnya, kehidupan
rakyat China semakin terhimpit menyebabkan mereka terlibat dalam kongsi gelap serta melakukan pelbagai jenayah seperti
merompak, mencuri, memeras ugut dan sebagainya.
3. Tempat bersejarah
Banyak tempat bersejarah juga musnah dalam Pemberontakan Taiping. Antaranya ialah Pagoda Tembikar yang mempunyai
ketinggian sebanyak 260 kaki yang berada di Nanking, perpustakaan-perpustakaan, rumah-rumah ibadat dan sebagainya. Pemusnahan
tersebut telah menyebabkan pihak China kehilangan banyak benda yang berharga terutamanya buku-buku dan karya yang bernilai.
4. Penghijrahan
Selepas Pemberontakan Taiping, ramai rakyat China mula berhijrah ke seberang laut, terutamanya ke Asia Tenggara. Penghijrahan
rakyat China semakin hebat apabila British menjalankan perdagangan kuli bagi memenuhi keperluan tenaga buruh di Asia Tenggara.
Orang-orang China sanggup berhijrah kerana mereka telah hilang keyakinan terhadap Kerajaan Manchu serta untuk melarikan diri
daripada penderitaan di negeri China. Bekas-bekas pengikut Taiping pula berhijrah ke seberang laut untuk melarikan hukuman
Kerajaan Manchu.
5. Perasaan anti asing
Pemberontakan Taiping telah menambahkan perasaan anti asing di kalangan rakyat China. Mereka telah menjalankan kegiatan
menentang kegiatan orang Barat serta pengaruh mereka di China. Misalnya pada 21 Jun 1870, mereka telah menyerang rumah kanak-
kanak yatim Kristian di Tientsin menyebabkan 20 orang terbunuh termasuk 10 orang rahib. Pada tahun 1875, Raymond Margary serta
5 orang China yang menjadi pengikutnya telah dibunuh semasa menjalankan penyelidikan untuk mencari jalan darat dari Burma ke
China.
6. Penglibatan orang Barat
Sejak tahun 1861, ramai orang Barat terlibat dalam hal-ehwal pentadbiran orang China. Mereka dilantik untuk membantu China
memodenkan pentadbiran mengikut sistem pentadbiran Barat. Semasa perlaksanaan “Gerakan Memperkuatkan Diri” pihak China
telah mengambil ramai pegawai Barat untuk memodenkan China dari segi politik, ekonomi dan sosial. Antara mereka ialah Robert
Hart, Horatio N. Lay dan W.A.P. Martin.
7. Pemberontakan lain
Pemberontakan Taiping turut mempengaruhi kepada berlakunya pemberontakan-pemberontakan lain di China. Misalnya
Pemberontakan Nien 1853-1868, Pemberontakan Muslim 1855-1872 dan Revolusi 1911 yang dipimpin oleh Dr. Sun Yat Sen untuk
menggulingkan Kerajaan Manchu. Karl Marx telah menganggap pemberontakan ini sebagai kebangkitan rakyat yang tertindas
menentang Kerajaan Manchu yang kejam. Mao Tze Tung pula menggunakan strategi Pemberontakan Taiping untuk menjayakan
perjuangan Parti Komunis China (PKC).
8. Komunis primitif
Ahli-ahli sejarah menganggap Pemberontakan Taiping sebagai permulaan komunis yang berbentuk primitif. Pendapat ini disebabkan
terdapat persamaan antara perjuangan Taiping dengan komunisme. Misalnya dari segi strategi peperangan, mereka memulakan usaha
penawanan wilayah dengan menguasai kawasan di mana kawalan kerajaan pusat adalah lemah. Dari segi struktur sosial pula mereka
mengamalkan dasar hak milik bersama dalam soal harta serta mengharamkan hak milik persendirian.
9. Orang Cina
Kesan daripada Pemberontakan Taiping, Kerajaan Manchu mula memberi perhatian kepada orang Cina di mana mereka diberi
peluang yang lebih luas untuk memegang jawatan-jawatan dalam pentadbiran. Tindakan Manchu bukan sahaja ingin mengenang jasa
orang China kerana membentu menumpaskan Pemberontakan Taiping, malah juga bertujuan untuk mengelakkan kebangkitan Cina
bagi menggulingkan Manchu. Akibatnya, bilangan orang Cina yang memegang jawatan pentadbiran bertambah. Misalnya, antara
1861-1894, seramai 34 orang Cina dilantik sebagai Gabenor Jeneral dan 104 orang sebagai Gabenor.
266
10. Kemerosotan ekonomi
Pemberontakan Taiping juga menjejaskan ekonomi China. Dalam menghadapi pemberontakan, China terpaksa mengeluarkan
perbelanjaan yang banyak. Selain itu, pihak China juga kehilangan hasil cukai kerana tidak dapat memungut cukai di wilayah-wilayah
Selatan yang dikuasai oleh Taiping selama 11 tahun. Kemusnahan tanaman akibat daripada pemberontakan telah menjejaskan lagi
ekonomi China.
11. Pemimpin wilayah
Selepas Pemberontakan Taiping, pengaruh pemimpin wilayah mulai menonjol. Golongan ini memainkan peranan yang amat penting
dalam usaha menumpaskan Taiping. Antara mereka ialah Tso Tsung Tang, Tseng Kao Fan, Li Hung Chang dan Tseng Kao Chuan.
Bagi mengenang jasa mereka, pihak Manchu telah mengiktiraf kuasa mereka. Berikutan dengan itu, pengaruh mereka bertambah
kukuh. Keturunan golongan ini kemudiannya menjadi hulubalang dalam Zaman hulubalang 1916-1927.
12. Kelemahan Manchu
Berlakunya Pemberontakan Taiping juga mendedahkan kelemahan Manchu. Buktinya Manchu gagal mematahkan Pemberontakan
Taiping menyebabkan pengikut-pengikut Taiping berjaya menawan banyak tempat di wilayah Selatan dan seterusnya menubuhkan
Kerajaan Taiping di Nanking pada tahun 1853. Kerajaan Taiping kekal selama 11 tahun dan hanya ditumpaskan pada tahun 1864.
Kerajaan Manchu hanya berjaya menumpaskan Kerajaan Taiping selepas mendapat bantuan daripada pegawai wilayah seperti Tseng
Kao Fan dan Li Hung Chang serta bantuan dari pihak Barat. Hal ini jelas menunjukkan Kerajaan Manchu tidak akan mampu
menghadapi Taiping secara penderitaan.
1
Gerakan Memperkuatkan Diri (GMD), 1861-1894
Pengenalan
Pada penghujung abad ke-19, terdapat kelemahan dalam pentadbiran Kerajaan Manchu. Buktinya, China begitu mudah dikalahkan
oleh British dalam Perang Candu 1839-1842. Kerajaan Manchu juga tidak dapat memadamkan Pemberontakan Taiping kecuali
selepas mendapat bantuan Barat. Kelemahan ini menyedarkan pemimpin-pemimpin China untuk melaksanakan satu rancangan bagi
memoden dan menguatkan China. Akibatnya terlaksana rancangan pembaharuan yang dikenali sebagai Gerakan Memperkuatkan Diri
(GMD) atau Restorasi Tong Chih. Sejak tahun 1861, pengasas GMD ialah Feng Kuei Fen, seorang sarjana dari Soo Chow. Beliau
menegaskan kelemahan China berpunca daripada kejahilan terhadap dunia luar dan teknologi Barat. Beliau mencadangkan China
memperolehi dan menggunakan ilmu-ilmu Barat bagi memodenkan dan menguatkan China. Pemimpin GMD terdiri daripada Feng
Kuei Fen, Tseng Kao Fan, Tseng Kao Chuan, Li Hung Chang, Cheng Chih Tong, Putera Kung dan sebagainya.
Rancangan pembaharuan
Rancangan pembaharuan GMD merangkumi politik, ekonomi, sosial dan ketenteraan.
1. Politik
Sejak tahun 1861, China menamatkan dasar isolasi dan mengamalkan dasar buka pintu. Seterusnya China mengadakan hubungan dengan
kuasa-kuasa Barat. Dalam usaha untuk menguruskan hubungan dengan kuasa-kuasa Barat, sebuah institusi yang dikenali sebagai Tsungli
Yamen telah ditubuhkan pada 11 Mac 1861. Tsungli Yamen dikatakan diletakkan di bawah Grand Council/Majlis Tertinggi yang diketuai
oleh Putera Kung dan bertindak sebagai pejabat hal-ehwal luar. Sejak tahun 1861, duta-duta asing mula ditempatkan di Peking. Antara
mereka ialah Anson Burlingame (Amerika), Frederick Bruce (British), M. Buthemy (Perancis) dan De Balluseck (Rusia). Pada tahun 1866
dengan bantuan Robert Hart, satu perwakilan China yang diketuai oleh Pin Chun telah dihantar ke Eropah. Pada tahun 1868, dengan bantuan
Anson Bulingame, satu perwakilan China yang diketuai oleh Chih Kong dan Sun Ku telah dihantar ke Amerika. Perwakilan ini kemudiannya
melawat negara-negara Eropah seperti England, Perancis, Jerman, Holand, Sweden, Denmark, Rusia dan Sepanyol. Sejak tahun 1877, duta
China mula ditempatkan di negara-negara asing. Menjelang tahun 1879, sudah terdapat duta China di England (1877), Jerman (1877),
Perancis (1878), Amerika (1878), Rusia (1879) dan Sepanyol (1879). Bagi menjayakan GMD, China telah menggunakan khidmat pegawai
Barat. Antara mereka ialah Robert Hart, W.A.P. Martin dan Horatio N. Lay. Kerajaan Manchu juga mula memberi peluang kepada orang-
orang Cina untuk memegang jawatan-jawatan penting yang selama ini dikuasai oleh orang Manchu. Buktinya antara tahun 1861-1894, 34
orang Cina dilantik sebagai Gabenor Jeneral dan 104 orang sebagai Gabenor. Wanita juga diberi peluang menduduki peperiksaan dan dilantik
sebagai pegawai sekiranya berkebolehan. Dalam menjayakan GMD, Kerajaan Manchu menggunakan khidmat golongan intelek Cina
sedangkan sebelum ini golongan ini sentiasa dicurigai oleh Manchu.
2. Ekonomi
Li Hung Chang menegaskan kelemahan China disebabkan oleh ekonomi. Begitu juga kekuatan Barat bukan kerana kekuatan tentera tetapi
ialah ekonomi. Bagi memulihkan kekuatan China, kekuatan ekonomi perlu dipulihkan. Berdasarkan ini, beberapa program ekonomi telah
dilaksanakan di bawah formula “Penyeliaan Kerajaan dan Pengelolaan Saudagar”. Di bawah formula ini, kegiatan ekonomi dijalankan oleh
saudagar-saudagar dan diawasi oleh kerajaan.
a. Pertanian
Program ekonomi GMD menitikberatkan sektor pertanian yang merupakan tulang belakang ekonomi tradisional China. Beberapa langkah
untuk memajukan pertanian telah dijalankan. Kerajaan China melaksanakan pembahagian tanah kepada petani-petani miskin yang tidak
mempunyai tanah. Orang-orang Cina digalakkan mengusahakan tanah terbiar akibat Pemberontakan Taiping. Cukai pertanian dikurangkan
dan bantuan seperti benih dan baja diberikan. Lebih banyak tali air dibina untuk kepentingan pertanian. Rakyat Cina juga digalakkan
membuka tanah baru untuk pertanian. Langkah-langkah yang dijalankan telah menambahkan kawasan tanaman dan meningkatkan
pengeluaran hasil pertanian.
1
Self-strengthening movement
267
b. Perlombongan
Pada tahun 1876, Li Hung Chang telah membuka lombong arang batu di Kaiping dan Syarikat Perlombongan Kaiping telah ditubuhkan pada
tahun 1883. Pada tahun 1890, Chang Chih Tung telah membuka lombong arang batu dan besi “Tayeh” di Han He Ping dalam wilayah Hupei.
c. Perkilangan
Di bawah program ekonomi GMD, beberapa kilang telah didirikan. Pada tahun 1878, Tso Tsung Tang telah mendirikan kilang kain bulu di
Luchow. Pada tahun 1878 juga, Li Hung Chang telah mendirikan kilang kain di Canton dan Shanghai. Chang Chih Tung telah mendirikan
kilang kain di Wucang pada tahun 1891 dan sebuah lagi pada tahun 1894. Pada tahun 1891, Li Hung Chang mendirikan kilang kapas dan
kertas di Shanghai dan kilang simen di Kaiping. Pada tahun 1890-an, kilang duit telah didirikan di Canton, Shanghai, Nanking dan Tientsin.
d. Sistem perhubungan
Untuk kepentingan ekonomi, sistem perhubungan dan pengangkutan dimajukan. Pada tahun 1871, Imperial Telegraph Administration telah
ditubuhkan untuk membina kabel telegraf menghubungkan bandar-bandar penting di China. Kabel telegraf yang pertama dibina pada 1881
untuk menghubungkan Shanghai dengan Tientsin. Dalam tempoh 2 dekad syarikat ini berjaya membina 22400 km kebel telegraf
menghubungkan bandar-bandar penting China. Pada tahun 1872, Syarikat Perkapalan China yang pertama ditubuhkan dikenali sebagai China
Merchants Steam Navigation Company. Tujuannya ialah untuk melibatkan diri dalam bidang pengangkuta dan memecahkan monopoli British
dalam pengangkutan di China. Menjelang tahun 1877, syarikat ini berjaya membeli beberapa buah kapal daripada syarikat perkapalan Eropah
yang terkenal iaitu Russels & Company. Pada tahun 1876, jalan keretapi yang pertama dibina untuk menghubungkan Shanghai dengan
Wusung. Pada tahun 1888, dibina jalan keretapi yang menghubungkan Tientsin dengan Kaiping seterusnya jalan keretapi ini disambungkan
ke Shanhaikuan dan ke pinggir Peking pada tahun 1896. Fairbank dalam bukunya “East Asia: Modern Transformation” menegaskan
Kerajaan Manchu tidak menitikberatkan pembinaan jalan keretapi.
e. Cukai
Dalam usaha untuk mengatasi masalah ekonomi, beberapa cukai diperkenalkan. Salah satu cukai yang penting ialah Cukai Larkin iaitu cukai
yang dikenakan ke atas keluarga dan ke atas barang-barang yang belum dipasarkan. Cukai yang tinggi juga dikenakan ke atas perdagangan.
f. Jabatan Kastam Laut
Disebabkan China mempunyai kawasan persisiran pantai yang luas dan pelabuhan yang banyak, maka Jabatan Kastam Laut telah ditubuhkan
pada tahun 1862 bagi menguruskan kutipan cukai eksport dan import. Bagi menjayakan jabatan ini, China telah menggunakan khidmat
pegawai Barat seperti Robert Hart dan Horatio N. Lay.
3. Sosial
Dari segi sosial, China mula bertolak ansur mengenai perkara-perkara yang berkaitan dengan adat. Orang asing tidak dipaksa mematuhi adat
Kowtou. Mereka diberi kebebasan untuk menghormati raja mengikut cara mereka sendiri. Langkah ini diambil kerana Maharaja Tung Chih
menyedari masalah Kowtou yang menimbulkan keruncingan antara hubungan China dengan British.
Sistem pelajaran China disusun semula dengan kemasukan mata pelajaran Barat seperti sains, matematik, geografi dan sebagainya. Buku-
buku dan guru-guru dibawa dari Barat. Sejak tahun 1872, pelajar China mula dihantar melanjutkan pelajaran ke seberang laut. Antara tahun
1872-1881, 30 orang dihantar ke seberang laut tiap-tiap tahun. Dalam tempoh tersebut, 120 orang dihantar ke Amerika dan pada tahun 1876,
30 orang dihantar ke British dan Perancis.
Kerajaan China juga mnenggunakan rakyatnya mempelajari bahasa asing untuk mengetahui hal ehwal luar. Untuk mencapai matlamat
ini, beberapa maktab bahasa didirikan. Antaranya ialah Maktab Bahasa di Peking yang dikenali sebagai “Tung Wen Kuan” (1862),
Shanghai (1863), Canton (1864) dan Foochow (1866). Sejak tahun 1866, kurikulum Maktab Bahasa telah disusun semula dengan
memasukkan mata pelajaran lain selain dari bahasa. Sejak tahun 1866 juga, ditubuhkan maktab yang kemudiannya menjadi universiti
seperti Universiti Che Foo dan Universiti Wu Chang.
Perkhidmatan pos dimulai pada tahun 1881 di bandar-bandar besar seperti Canton, Shanghai, Nanking dan Tientsin.
4. Ketenteraan
Li Hung Chang menegaskan kelemahan tentera China berpunca daripada kekurangan latihan dan senjata moden. Bagi memulihkan
kekuatan tentera China, beberapa program telah dilaksanakan. Pakar-pakar dan jurulatih-jurulatih tentera dari Barat telah diambil
untuk melatih tentera China dan menyusun semula sistem ketenteraan China berdasarkan sistem ketenteraan Barat. Senjata-senjata
juga diimport dari Barat. Sejak tahun 1872, pegawai-pegawai tentera telah dihantar menjalani latihan di Barat. Sebagai contoh, pada
tahun 1876, pelatih-pelatih limbungan kapal Foochow telah dihantar menjalani latihan di Britain dan Perancis. Oleh sebab China
mempunyai kawasan persisiran pantai yang luas, maka pertahanan laut amat penting bagi China. Pada tahun 1866, angkatan laut
China yang pertama ditubuhkan dikenali sebagai Armada Foochow. Menjelang tahun 1883, terdapat 3 lagi angkatan laut iaitu Armada
Nanyang 17 kapal, Armada Peiyang 15 kapal, dan Armada Hokkien 11 kapal. Untuk membina dan membaiki kapal angkatan laut,
limbungan kapal telah didirikan di Foochow pada tahun 1866. Antara tahun 1867-1874, limbungan kapal ini berjaya menghasilkan 15
buah kapal angkatan laut China. Bagi melengkapkan tentera China dengan senjata-senjata moden, kilang senjata mula didirikan sejak
tahun 1861. Antaranya ialah kilang senjata di Anking (1861), Shanghai (1862), Canton (1864), kiangnan (1865), Foo Chow (1866),
Nanking (1867) dan Tientsin (1867). Kilang senjata terbesar dibina oleh Tseng Kao Fan dan Li Hung Chang pada tahun 1865. Kilang
senjata tersebut mempunyai 32 bangunan dan mampu menghasilkan 454 kg serbuk letup sehari. Kilang senjata tersebut juga
menghasilkan 8 buah kapal perang. Kilang senjata kedua terbesar dibina oleh Tso Tsung Tang di Foochow pada tahun 1866. Kubu
China berdasarkan teknik Barat telah dibina di Taku dekat Tientsin pada tahun 1867. Bagi melatih tentera China, Maktab Tentera
telah didirikan di Tientsin (1880), Whampao (1880) dan Nanking (1890).
Batasan-batasan
1. Kekurangan tenaga mahir
Oleh sebab China kekurangan tenaga mahir mereka terpaksa bergantung kepada orang Barat bagi menjayakan GMD, lebih-lebih lagi
rancangan pembaharuan tersebut berdasarkan idea Barat. Sekiranya hubungan antara China dengan kuasa-kuasa Barat berada dalam keadaan
268
yang baik, China tidak menghadapi masalah untuk dapat bantuan Barat. Sebaliknya, jika perhubungan antara mereka runcing, sudah
tentu menjejaskan perlaksanaan GMD. Sebagai contoh, pada tahun 1883, hubungan antara China dengan Perancis Runcing kerana masalah
Annam. Akibatnya dalam pertempuran antara China dengan Perancis pada tahun 1883-1884, Armada Hokkien yang dilatih oleh Perancis
telah dihancurkan oleh Perancis, kerana kekurangan tenaga mahir juga hasil-hasil keluaran China bermutu rendah. Contohnya kapal-kapal
yang dihasilkan oleh limbungan kapal Foochow tidak setanding dengan kapal-kapal Barat atau Jepun.
2. Pemimpin wilayah
Perlaksanaan rancangan pembaharuan GMD dianggap sebagai tanggungjawab pemimpin wilayah. Kerajaan pusat tidak mengambil inisiatif
untuk merancang dan menyelaraskan perlaksanaan rancangan tersebut. Perlaksanaannya diserahkan kepada kebijaksanaan serta budi bicara
pemimpin wilayah. Akibatnya, pemimpin wilayah melaksanakan rancangan itu tanpa arahan dan pimpinan kerajaan pusat. Selain itu,
rancangan itu hanya dijalankan di wilayah-wilayah tertentu dan bukannya di seluruh China.
3. Tiada kerjasama
Perlaksanaan rancangan pembaharuan juga dianggap sebagai tanggungjawab wilayah berkenaan dan tidak ada kena-mengena dengan
wilayah-wilayah lain. Akibatnya tidak wujud kerjasama antara wilayah dalam perlaksanaan GMD. Malah setiap masalah yang timbul
dianggap sebagai masalah wilayah berkenaan dan tidak akan dapat bantuan wilayah-wilayah lain. Sebagai contoh, pertempuran antara
Armada Hokkien dengan Perancis pada tahun 1883-1884 dianggap sebagai masalah Armada Hokkien. Akibatnya, Armada Hokkien tidak
dapat bantuan armada lain. Begitu juga dengan semasa pertempuran antara Armada Peiyang dengan Jepun pada tahun 1894-1895. Armada
Peiyang tidak dapat bantuan armada lain.
4. Tiada mendapat sokongan Kerajaan Manchu
Rancangan pembaharuan GMD tidak dapat sokongan yang menyeluruh daripada pegawai Manchu. Majoriti pegawai tidak memahami
rancangan pembaharuan yang berdasarkan idea Barat yang hendak dilaksanakan di China. Terdapat juga pegawai yang memahami tetapi
tidak yakin ianya dapat dilaksanakan di negeri China. Pegawai-pegawai Manchu masih lagi dikongkong oleh adat resam tradisional dan
ajaran Confucius. Mereka bukan sahaja tidak memahami rancangan pembaharuan, tetapi juga tidak menghargainya, mereka bukan sahaja
tidak cekap tetapi juga korup. Usaha-usaha untuk melaksanakan rancangan itu tidak dititikberatkan kerana mereka masih mengutamakan
kepentingan peribadi.
5. Tentangan golongan konservatif
Rancangan pembaharuan telah dapat tentangan golongan konservatif daripada orang-orang Manchu terutama selepas hilangnya pengaruh
Putera Kung sejak tahun 1875. Golongan Konservatif di bawah Maharani Dowager Tzu Hsi amat berpengaruh sejak tahun 1875. Mereka
menentang GMD kerana menganggap rancangan itu hanya menguntungkan orang Cina dan bukannya orang Manchu. Kebimbangan mereka
bertambah kerana majoriti golongan reformis terdiri daripada orang Cina kecuali Putera Kung. Mereka juga mendakwa rancangan
pembaharuan bertujuan untuk menjatuhkan Kerajaan Manchu. Selain itu, mereka menganggap tindakan meniru idea Barat boleh menjatuhkan
maruah serta menhancurkan Tamadun China. Mereka telah mempengaruhi orang ramai supaya menentang rancangan itu contohnya mereka
telah mempengaruhi ibu bapa supaya tidak menghantar anak ke seberang laut kerana bimbangkan pengaruh Barat terutamanya agama
Kristian. Akibatnya usaha menghantar pelajar China ke seberang laut terjejas selepas tahun 1881.
6. Kelemahan Kerajaan Manchu
Kelemahan Kerajaan Manchu juga mengakibatkan kegagalan GMD. Kerajaan Manchu gagal melahirkan pemimpin yang berkebolehan, cekap
dan dinamik dalam melaksanakan rancangan pembaharuan. Kerajaan Manchu tidak merancang dan menyelaraskan perlaksanaan rancangan
itu. Tanggungjawab melaksanakan rancangan pembaharuan diserahkan kepada pemimpin-pemimpin wilayah. Kerajaan Manchu hanya
berminat untuk meniru sains dan teknologi Barat bagi memodenkan negeri China. Mereka tidak berminat untuk mengadakan perubahan yang
radikal atau menyusun semula masyarakat serta institusi China. Kegagalan menggunakan nilai-nilai dan institusi Barat juga menggagalkan
GMD. Paul A. Conen dalam bukunya “Ching China: Confrontation with the West 1850-1900” menegaskan kegagalan GMD berpunca
daripada “refusal of Chinese reformers to see the relevance of modernization to what their eyes were essentially traditional problems.”
7. Penyelewengan
Sejak golongan konservatif berpengaruh dalam istana Manchu, pelbagai penyelewengan telah berlaku dalam perlaksanaan GMD. Peruntukan
telah disalahgunakan untuk kepentingan lain. Sebagai contoh, peruntukan untuk memodenkan angkatan laut telah digunakan oleh Maharani
Dowager untuk membina semula “Istana Musim Panas” yang musnah semasa Perang Arrow 1856-1860. Penyelewengan yang berlaku sudah
tentu menjejaskan perlaksanaan GMD.
8. Peruntukan
GMD memerlukan peruntukan yang banyak. Dewasa itu, China menghadapi masalah ekonomi akibat perbelanjaan peperangan, bayaran ganti
rugi, pemberontakan, bencana alam dan sebagainya. Kekurangan peruntukan telah menjejaskan perlaksanaan GMD.
9. Imperialisme asing
Kemasukan Barat dan Jepun telah menjejaskan perlaksanaan GMD. China terpaksa mengeluarkan perbelanjaan yang banyak untuk
menghadapi perbelanjaan perang dan bayaran ganti rugi. Kemasukan asing juga menyebabkan China tidak dapat menumpukan
sepenuh perhatian dalam melaksanakan GMD. Syarat-syarat perjanjian yang berat sebelah telah menyebabkan industri tempatan tidak
dapat dilindungi daripada saingan asing. Akibatnya banyak industri tempatan terpaksa ditutup. Dasar imperialisme asing juga
menjejaskan lagi perlaksanaan GMD. Pada tahun 1874, Jepun menyerang dan menguasai Formosa (Taiwan). Pada tahun 1881, Rusia
menguasai Ili di Sinkiang. Pada tahun 1884, Perancis menduduki Annam. Pada tahun 1895, Jepun menduduki Korea. Peperangan
China-Jepun 1894-1895 menandakan akhirnya rancangan pembaharuan GMD.
Perang China-Jepun, 1894-1895

269
Pengenalan
Sejak awal abad ke-19, China melalui zaman kelemahan akibat dari beberapa peristiwa seperti Perang Candu 1839-1842, Perang
Arrow 1856-1860, Pemberontakan Taiping 1851-1864 dan sebagainya. Kelemahan ini menyedarkan pemimpin-pemimpin untuk
melaksanakan rancangan pembaharuan yang dikenali sebagai Gerakan Memperkuatkan Diri sejak tahun 1861. Manakala di Jepun
sebelum tahun 1867 berlaku kekacauan politik akibat dari gerakan-gerakan anti Shogun Tokugawa. Pada tahun 1867, Shogun
Tokugawa meletakkan jawatan dan pentadbiran diambil alih oleh Maharaja Meiji. Di bawah Maharaja Meiji, pembaharuan-
pembaharuan dilaksanakan terutamanya dalam bidang ekonomi dan ketenteraan. Akibatnya, Jepun muncul sebagai sebuah kuasa yang
terkuat di Asia menjelang abad ke-19.
Sebab-sebab
Perang China-Jepun 1894-1895 berlaku di Korea kerana kedua-dua kuasa tersebut mempunyai kepentingan masing-masing di Korea.
Peperangan ini berpunca dari persaingan Jepun dan China untuk menegakkan pengaruh masing-masing di Korea.
1. Kepentingan China
Sejak berkurun-kurun lamanya Korea merupakan tanah jajahan China dan kebanyakan orang Cina menganggap Korea sebagai
sebahagian dari China. Pengekalan kuasa China ke atas Korea amat perlu untuk menjaga maruah China. Korea juga penting untuk
keselamatan negeri China di mana Korea boleh dijadikan benteng untuk mempertahankan negeri China terutamanya dari ancaman
Rusia dan Jepun. Dari segi ekonomi, Korea dapat membekalkan beras kepada rakyat China. Selain itu, terdapat juga peluang-peluang
ekonomi yang lain di Korea. Pada 26 Februari 1876, Jepun dan Korea menandatangani perjanjian persahabatan dan perdagangan yang
dikenali sebagai Perjanjian Kanghwa. Mengikut perjanjian tersebut, 3 buah pelabuhan Korea iaitu Pusan, Inchon dan Wonsan dibuka
kepada perdagangan Jepun. Perjanjian ini juga mengasaskan hubungan diplomatik di antara Jepun dan Korea. Selain itu, Perjanjian
Kanghwa juga mengiktiraf kemerdekaan Korea. Perjanjian ini mendapat bantahan China kerana ianya dianggap mencabar pertuanan
China ke atas Korea.
2. Kepentingan Jepun
Jepun memerlukan Korea untuk kepentingan Jepun dari segi politik, ekonomi dan sosial.
a. Politik
Dari segi politik, Korea amat penting untuk keselamatan negeri Jepun. Malah, orang-orang Jepun menganggap Korea ibarat sebilah
pisau yang menghala ke jantung Jepun. Jepun perlu menguasai Korea untuk mengelakkannya jatuh ke tangan kuasa-kuasa lain
terutamanya musuh-musuh Jepun. Sekiranya Korea jatuh ke tangan musuh Jepun sudah tentu keselamatan Jepun akan terancam
kerana Korea dapat dijadikan batu loncatan untuk menyerang Jepun. Penguasaan ke atas Korea akan membolehkan Jepun menjadikan
Korea sebagai benteng untuk mempertahankan negeri Jepun. Kelemahan kawalan China ke atas Korea sejak awal abad ke-19
membimbangkan Jepun terhadap bertapaknya kuasa lain di Korea. Kuasa asing yang paling dibimbangi oleh Jepun ialah Rusia.
Kebimbangan Jepun terhadap Rusia bertambah akibat dari perkembangan yang berlaku pada tahun-tahun 1880-an dan 1890-an. Pada
tahun 1884, Rusia telah menawarkan bantuan untuk melatih tentera Korea. Pada tahun 1885, Rusia dibenarkan menggunakan Port
Lazareff di Korea. Pada tahun 1891, Rusia berusaha untuk membina jalan keretapi Trans-Siberia hingga ke Korea. Pembinaan jalan
keretapi ini membolehkan Rusia bergerak ke Timur dengan cepat. Pada tahun 1890-an, Rusia juga sedang berusaha untuk
mendapatkan sebuah pangkalan di Selatan Vladivostok yang tidak beku semasa musim sejuk. Perkembangan ini menyedarkan Jepun
bahawa penguasaan ke atas Korea amat penting bagi keselamatan negeri Jepun.
b. Ekonomi
Dari segi ekonomi, Jepun memerlukan Korea untuk kepentingan bahan mentah dan pasaran lebih-lebih lagi dewasa itu Jepun di
bawah Maharaja Meiji sedang melaksanakan rancangan perindustrian. Jepun juga perlukan Korea untuk memajukan perkapalan Jepun
kerana sebahagian besar dari sistem perkapalan Korea dikuasai oleh kapal-kapal Jepun. Selain itu, Jepun juga ingin menguasai
perdagangan luar Korea kerana sejak tahun 1880-an, 90% dari perdagangan luar Korea adalah melalui negeri Jepun. Korea yang
banyak menghasilkan beras juga ingin dikuasai oleh Jepun bagi menjamin bekalan dari Korea kerana pada tahun-tahun 1880-an dan
1890-an, 40% dari eksport Korea ialah ke negeri Jepun. Seperti China, Jepun ingin menguasai Korea kerana terdapat peluang-peluang
lain dalam bidang ekonomi di Korea.
c. Sosial
Sejak pertengahan abad ke-19, Jepun mengalami pertambahan penduduk yang tidak seimbang dengan pertambahan tanah pertanian.
Bentuk muka bumi negeri Jepun yang bergunung-ganang menyulitkan lagi usaha-usaha pembukaan tanah pertanian. Pada tahun 1872,
penduduk Jepun telah meningkat 35 juta orang. Sekiranya Korea dikuasai oleh Jepun, maka penduduk Jepun yang berlebihan dapat
dipindahkan ke Korea.
3. Keadaan di Jepun
Pada akhir abad ke-19, ramai pemimpin Jepun telah dipengaruhi oleh fahaman imperialisme di mana mereka bercita-cita untuk
meluaskan tanah jajahan Jepun supaya mendapat pengiktirafan dunia dan dianggap setanding dengan kuasa-kuasa Barat. Mereka
menganggap penguasaan ke atas Korea merupakan langkah permulaan ke arah perlaksanaan dasar imperialisme Jepun. Dasar
imperialisme Jepun juga berpunca dari pengaruh golongan saudagar atau Zaibatsu yang mahukan Jepun melaksanakan dasar
imperialisme untuk kepentingan bahan mentah dan pasaran. Di antara pemimpin-pemimpin itu ialah Ito Hirobumi, Hanabusha
Yoshitada, Takezoe Shinichiro, Mutsu Munemitsu, Yamagata Aritomo dan lain-lain.
Pada tahun-tahun 1880-an dan 1890-an, berlaku kekacauan politik di Jepun akibat dari perbalahan di antara parti memerintah dengan
puak pelampau dan parti pembangkang. Mereka telah mengecam dasar kerajaan sehingga menyebabkan Perdana Menteri Matsukata
meletakkan jawatan pada tahun 1892 dan digantikan oleh Ito Hirobumi. Selain itu, terdapat percubaan untuk membunuh menteri
kabinet seperti yang berlaku ke atas Menteri Luar Jepun iaitu Okuma pada tahun 1889. Keadaan ini menyedarkan pemimpin Jepun
bahawa serangan ke atas Korea amat perlu bagi mengalihkan perhatian orang-orang Jepun dari masalah dalam negeri.
4. Tindakan China
Sejak pertengahan abad ke-19, China menyedari bahawa kawalannya ke atas Korea semakin lemah sedangkan pengaruh Jepun
semakin berkembang. Akibatnya, China telah mengambil beberapa langkah untuk mengembalikan kuasa agungnya ke atas Korea.
Pada tahun 1881, Li Hung Chang dilantik sebagai Penguasa China bagi hal-ehwal Korea. Sejak itu, pegawai-pegawai, tentera dan
pedagang-pedagang dihantar ke Korea untuk mengukuhkan pengaruh China di Korea. Apabila berlaku pemberontakan di Korea pada
270
tahun 1882, China menghantar pasukan tentera di bawah pimpinan Maa Chien Chung yang berjaya memadamkan pemberontakan
tersebut. Pada tahun 1884, apabila berlaku satu lagi pemberontakan di Korea, China telah menghantar pasukan tentera di bawah Wu
Ta Cheng. Pada tahun 1885, Yuan Shih Kai dilantik sebagai Residen China di Korea. China mengambil langkah-langkah ini kerana
menganggap kekuatan mereak telah pulih akibat dari perlaksanaan rancangan pembaharuan Gerakan Memperkuatkan Diri sejak tahun
1861. Dalam usaha untuk menyekat pengaruh Jepun, China telah mempengaruhi Korea supaya menandatangani perjanjian dengan
kuasa-kuasa Barat. Akibatnya, Korea menandatangani perjanjian dengan Amerika pada tahun 1882, British dan Jerman pada tahun
1883, Itali dan Rusia pada tahun 1884 dan Perancis pada tahun 1886. Tindakan China mendapat bantahan Jepun kerana Jepun juga
sedang berusaha untuk mengembangkan pengaruhnya di Korea. Bantahan Jepun juga kerana Jepun menganggap Korea sebagai
sebuah negara yang merdeka setelah termeterainya Perjanjian Kanghwa 1876.
5. Kekacauan di Korea
Pada tahun 1873, Raja Li meninggal dunia dan digantikan oleh Raja Kojong yang berumur 12 tahun. Oleh sebab beliau terlalu muda
maka pentadbiran dipangku oleh Taiwunkun. Di Korea terdapat 2 golongan iaitu golongan konservatif pimpinan Taiwunkun yang pro
China dan anti Jepun dan golongan progresif pimpinan Permaisuri Min dan Kim Ok Kiun yang pro Jepun dan anti China. Pada tahun
1881, berlaku perbalahan di antara dua golongan ini akibat dari tindakan golongan progresif mengambil pegawai-pegawai Jepun.
Akibat dari hasutan golongan konservatif pada tahun 1882 berlaku rusuhan anti Jepun menyebabkan 7 orang pegawai rendah Jepun
terbunuh, pejabat perwakilan Jepun dibakar dan menteri perwakilannya Hanabusha Yoshitada melarikan diri ke negeri Jepun. China
menghantar pasukan tentera di bawah pimpinan Maa Chien Chung dan Ting Ju Chang dan seterusnya berjaya memadamkan
pemberontakan itu. Taiwunkun ditangkap dan dipenjarakan di Shanghai. Untuk mengelakkan perbalahan dengan Jepun, Perjanjian
Chemulpo telah ditandatangani pada Mac 1882. Syarat-syaratnya:
a. Korea bersetuju untuk membayar sagu hati sebanyak $50 ribu (Amerika) kepada keluarga tiap-tiap pegawai Jepun yang
terbunuh.
b. Korea akan membayar sebanyak $500 ribu (Amerika) sebagai ganti rugi kepada Kerajaan Jepun.
c. Mereka yang terlibat dalam rusuhan akan dihukum dan mereka yang terlibat secara langsung dalam pembunuhan akan
dihukum bunuh.
d. Korea akan menghantar satu utusan ke Jepun untuk memohon maaf secara resmi dari Kerajaan Jepun.
e. Pegawai-pegawai Jepun yang terbunuh dalam pemberontakan akan dikebumikan dengan penuh penghormatan.
f. Jepun dibenarkan menempatkan tenteranya di Korea untuk melindungi rakyat Jepun dan lain-lain kepentingan Jepun di Korea.
Perjanjian ini telah membuka peluang kepada Jepun untuk menempatkan tenteranya di Korea dan seterusnya mengukuhkan
pengaruhnya di Korea. Pada tahun 1884, satu pemberontakan yang dipengaruhi oleh golongan progresif telah berlaku di Korea. Untuk
memadamkan pemberontakan tersebut, China menghantar pasukan tentera di bawah Wu Ta Cheng. Kegagalan pemberontakan itu
telah menyebabkan Kim Ok Kiun dan menteri perwakilan Jepun Takezoe Shinichiro melarikan diri ke negeri Jepun. Untuk
mengelakkan perselisihan dengan Jepun, lebih-lebih lagi dewasa itu China sedang menghadapi masalah dengan Perancis kerana
Annam, satu rundingan telah diadakan di antara Li Hung Chang dan Ito Hirobumi yang menghasilkan Konvensi Tientsin atau
Konvensi Li Ito pada 18 April 1885. Syarat-syaratnya ialah:
a. Jepun dan China bersetuju tidak akan melatih tentera Korea.
b. Jepun dan China bersetuju untuk menarik balik tentera mereka dari Korea dalam tempoh 4 bulan.
c. Pada masa akan datang sekiranya mana-mana pihak ingin menghantar tentera ke Korea, kebenaran pihak yang satu lagi perlu
diperolehi terlebih dahulu.
Pada Mac 1894, Kim Ok Kiun yang mendapat perlindungan di Jepun telah diculik dan dibunuh di Shanghai. Mayatnya dikerat-kerat
dan dipamerkan di China dan Korea. Tindakan itu mendapat bantahan Jepun dan dianggap menjatuhkan maruah Jepun kerana Kim
Ok Kiun mendapat perlindungan di Jepun. Akibatnya Jepun mencari kesempatan untuk menyerang Korea. Kesempatan ini diperolehi
apabila “Tentera Muda Jepun” berjaya mempengaruhi puak Tong Hak mengadakan pemberontakan pada Mac 1894. Kerajaan Korea
telah memohon bantuan China bagi memadamkan pemberontakan tersebut. Li Hung Chang telah menghantar 3 ribu tentera di bawah
pimpinan Ting Ju Chang. Tindakan China mendapat bantahan Jepun kerana ianya bertentangan dengan Konvensi Li Ito pada tahun
1885. Sebagai tindak balas, Jepun telah menghantar 8 ribu tentera ke Korea. Kehadiran tentera Jepun dan tentera China menyebabkan
puak Tong Hak menghentikan pemberontakan. Sedang usaha dijalankan untuk mengelakkan pertempuran di antara Jepun dan China,
tentera Jepun telah menyerang istana Korea dan menawan keluarga diraja dan dipenjarakan di Pejabat Perwakilan Jepun. Pada 25
Julai 1894, tentera Jepun telah berjaya menenggelamkan kapal pengangkut tentera China iaitu Cowshing. Jepun mengisytiharkan
perang ke atas China pada 1 Ogos 1894.
Peristiwa peperangan
Pertempuran di antara Jepun dan China berlaku di laut dan darat sejak Ogos 1894. Di darat tentera China telah dikalahkan di
Pyongyang. Pada September 1894, Jepun mengalahkan angkatan laut di muara sungai Yalu. Pada November 1894, Jepun
mengalahkan China di Semenanjung Liaotung. Pada Februari 1895, tentera China dikalahkan di Wei Hai Wei. Pada Mac 1895, Jepun
menawan Yingkow dan Newchang. Menjelang akhir Mac 1895, China menyerah kalah. Hasil dari rundingan yang diadakan
Perjanjian Shimonoseki telah ditandatangani pada 17 April 1895. Syarat-syaratnya ialah:
a. China mengiktiraf kemerdekaan Korea.
b. China menyerahkan Formosa, Pulau Pescadores, Port Arthur dan Danny di Semenanjung Liaotung.
c. China bersetuju untuk membayar 200 juta taels kepada Jepun dan Jepun akan menduduki Wei Hai Wei sehingga bayaran
gantirugi diselesaikan.
d. Jepun mendapat keistimewaan di negeri China seperti yang dinikmati oleh kuasa-kuasa Barat.
e. Empat pelabuhan China iaitu Shansi, Chungking, Soochow dan Hangchow dibuka kepada perdagangan asing.
Sebab-sebab China kalah
1. Kelengkapan perang bermutu rendah
Kelengkapan perang yang digunakan oleh China bermutu rendah jika dibandingkan dengan kelengkapan perang Jepun. Sebagai
contoh, kelajuan kapal perang China hanya antara 15-16 knot sedangkan kelajuan kapal perang Jepun ialah 23 knot. Tentera Jepun
lebih terlatih dan mereka lebih bersemangat dan berdisiplin jika dibandingkan dengan tentera China.
271
2. Tiada kerjasama
Peperangan China Jepun 1894-1895 seolah-olah pertempuran di antara armada China dengan Jepun dan bukannya pertempuran di
antara Jepun dengan seluruh China. Keadaan ini berbeza dengan Jepun kerana semua rakyat Jepun bertanggungjawab bagi menjamin
kejayaan kerana ianya melibat maruah bangsa Jepun. Dalam menghadapi Jepun tidak wujud kerjasama di kalangan orang-orang Cina.
Sebagai contoh, Armada Peiyang yang menghadapi Jepun tidak mendapat bantuan daripada armada lain walaupun Li Hung Chang
memohon bantuan daripada Armada Foochow dan Armada Nanyang. Selain itu, terdapat pemimpin-pemimpin China yang sengaja
tidak mahu membantu Li Hung Chang dengan tujuan untuk menjatuhkan pengaruh Li Hung Chang.
3. Kelemahan Kerajaan China
Kelemahan Kerajaan China juga merupakan faktor penting menyebabkan China tewas dalam Perang China Jepun. Kerajaan China
gagal melahirkan pemimpin yang cekap dan berkebolehan dalam merancang strategi peperangan. Kebanyakan pemimpin lebih
mengutamakan kepentingan diri dari kepentingan negara. Kesilapan Li Hung Chang juga merupakan faktor penting menyebabkan
China gagal. Beliau hanya melatih pemimpin-pemimpin yang rapat dengannya dan menumpukan taat setia kepadanya sedangkan
mereka tidak berkebolehan.
Penyelewengan yang berlaku dalam Kerajaan China telah melemahkan lagi tentera China. Contohnya, peruntukan bagi angkatan laut
telah digunakan oleh Maharani Dowager Tsu Hsi untuk membina semula istana musim panas yang musnah semasa peperangan Arrow.
Akibatnya, antara tahun 1886-1894, China tidak dapat menambahkan bilangan kapal dalam angkatan lautnya.
4. Terlalu mengharapkan Barat
China menyedari kelemahan mereka dan mengharapkan bantuan Barat untuk menghadapi Jepun. Walau bagaimanapun, kebanyakan
kuasa Barat mengambil sikap berkecuali dalam Perang China-Jepun kerana mereka menganggap Korea sebagai sebuah negara yang
merdeka lebih-lebih lagi selepas Perjanjian Kanghwa 1876. Malah terdapat kuasa-kuasa Barat yang sengaja tidak mahu membantu
China dengan tujuan supaya Kerajaan China bertambah lemah kerana keadaan itu membolehkan mereka menekan China untuk
mendapatkan lebih banyak keistimewaan.
5. Kekuatan tentera
Bilangan tentera China yang terlibat dalam peperangan itu lebih kecil jika dibandingkan dengan tentera Jepun. Tentera China hanya
berjumlah 50 ribu orang sedangkan tentera Jepun berjumlah 120 ribu orang.
6. Kemelesetan ekonomi
Kemelesetan ekonomi yang dihadapi serta kegagalan Gerakan Memperkuatkan Diri telah mempercepatkan kekalahan China. Selain
itu, masalah lain yang dihadapi oleh China terutamanya imperialisme Barat menyebabkan China tidak dapat menumpukan perhatian
bagi menghadapi peperangan.
Kesan-kesan
1. Merugikan China
Peperangan ini amat merugikan China. China terpaksa membayar gantirugi sebanyak 200 juta taels. China kehilangan wilayahnya
iaitu Formosa, Pescadores, Port Arthur dan Danny.
2. Semangat kewilayahan
Bertambahnya semangat kedaerahan orang-orang China, terutama di antara rakyat berdarah China di Selatan dan rakyat berdarah
Manchu di Utara. Masalah tiada kerjasama antara wilayah berterusan walaupun selepas peperangan China-Jepun.
3. Menjatuhkan maruah China
Kekalahan ini telah menjatuhkan maruah China dan menghilangkan keyakinan orang ramai terhadap pemerintahan Manchu. Kuasa-
kuasa Barat tidak lagi menganggap China sebagai kuasa agung di Timur. Sebaliknya, Jepun mula diterime sebagai kuasa yang kuat di
Timur.
4. Imperialisme Barat
Kekalahan China telah memperhebatkan dasar imperialisme Barat di negeri China. Kuasa-kuasa Barat mula menuntut lebih banyak
keistimewaan di negeri China sehingga ahli-ahli sejarah menganggap China sebagai tembikai masak yang dipotong dan dibahagikan
sesama kuasa Barat dan Jepun. Sebagai contoh, pada tahun 1896, Rusia menduduki Semenanjung Liaotung, 1897 Jerman menduduki
Teluk Kiaochow, 1898 British menduduki Wei Hai Wei dan 1898 Perancis menduduki Teluk Kwangchow. Kuasa-kuasa Barat telah
menuntut keistimewaan lain selain dari mendapatkan wilayah. Sebagai contoh, mereka telah mendesak China membenarkan mereka
membina jalan keretapi di negeri China. British menuntut kebenaran membina jalan keretapi sejauh 2800 batu, Perancis 420 batu,
Rusia 1530 batu dan Belgium 650 batu.
5. Golongan baru
Kekalahan China telah menyebabkan lahirnya golongan baru yang menyedari betapa perlunya pembaharuan dilaksanakan di China
bagi memulihkan China dari segi politik, ekonomi, sosial dan ketenteraan. Akibatnya, terlaksanalah Islah 1898 atau Pembaharuan 100
Hari dari 11 Jun 1898 hingga 21 September 1898. Islah 1898 dipimpin oleh Kang Yu Wei dan dibantu oleh reformis lain seperti Liang
Chih Chou, Weng Tung Ho, Chang Chih Tung, Kang Kuan Jen, Wang Kang Nien, Tau Ssu Tung, Huang Tsun Hsien, Kuo Sung Tao,
Yau Shen Shin dan lain.lain.
6. Dasar imperialisme Jepun
Kejayaan Jepun di dalam peperangan ini telah mendorong pemimpin-pemimpin Jepun untuk melaksanakan dasar imperialisme.
Mereka menganggap kejayaan itu sebagai permulaan ke arah melaksanakan dasar imperialisme Jepun di Asia. Akibatnya, Jepun
meneruskan dasar untuk meluaskan tanah jajahan. Sebagai contoh, pada tahun 1910, seluruh Korea telah diletakkan secara langsung
di bawah Jepun.
7. Kebangkitan tentera
Kejayaan Jepun telah menyebabkan tentera muncul sebagai golongan yang berpengaruh dalam politik Jepun sehingga sukar
dibendung oleh parti pemerintah. Sejak awal abad ke-20, dasar Kerajaan Jepun telah dipengaruhi oleh kepentingan tentera. Sebagai
contoh, Yamagata Aritomo yang menjadi pengasas tentera moden Jepun telah mendesak supaya jawatan menteri pertahanan hanya
boleh disandang oleh Jeneral atau Leftenan-Jeneral dan bukannya orang awam. Pada tahun 1930-an, kabinet Jepun telah dikuasai oleh
golongan tentera.
8. Semangat nasionalisme
272
Kejayaan Jepun telah membangkitkan semangat nasionalisme di kalangan rakyat Jepun. Mereka menganggap dasar imperialisme
menjadi tanggungjawab seluruh rakyat Jepun kerana ianya melibatkan maruah bangsa dan negara. Walaupun sebelum Perang China-
Jepun berlaku kekacauan politik dan parlimen menjadi gelanggang pertengkaran di antara parti pemerintah dengan pembangkang
tetapi kekacauan politik itu telah tamat berikutan dengan Perang China-Jepun. Belanjawan perang yang melibatkan peruntukan besar
telah diluluskan sebulat suara oleh parlimen.
Islah 1898
Pengenalan
Kekalahan China ternyata pada abad ke-19 sama ada dalam bidang politik, ekonomi, sosial atau ketenteraan. Dalam pentadbiran pegawai-
pegawai masih mengamalkan rasuah dan penyelewengan sehingga menyebabkan wujudnya ketidakcekapan dalam pentadbiran. Kelemahan
dalam ketenteraan terbukti bila China dikalahkan oleh British dalam Perang Candu 1839-1842 serta Perang Arrow 1856-1860. Kemudiannya
dikalahkan oleh Jepun dalam Perang China-Jepun 1894-1895. Kelemahan ini menyedarkan pemimpin-pemimpin China untuk melaksanakan
satu rancangan pembaharuan yang dapat memulihkan negeri China. Akibatnya terlaksanalah Islah 1898. Islah yang dimulakan sejak 11 Jun
1898 dipimpin oleh Kang Yu Wei dan dibantu oleh reformis lain seperti Liang Chih Chao, Weng Tung Ho, Kang Kuan Jen, Wong Kang
Nien, Tau Ssu Tung, Huang Tsun Hsien, Kuo Sung Tao, Yau Shen Shin dan lain-lain lagi.
Sebab-sebab
1. Kelemahan China
Pada abad ke-19, China melalui zaman kelemahan sama ada dalam politik, ekonomi, sosial dan ketenteraan. Walaupun rancangan
pembaharuan Gerakan Memperkuatkan Diri dilaksanakan sejak 1861, tetapi Kerajaan Manchu gagal mewujudkan pentadbiran yang berkesan.
Keadaan ini berlaku kerana gerakan ini tidak mendapat sokongan yang menyeluruh. Majoriti orang Cina bersikap anti asing dan mereka
menentang rancangan pembaharuan yang berdasarkan idea Barat. Mereka menganggap idea Barat terlalu asing kepada mereka. Mereka masih
mengagungkan peradaban China dan menganggap tindakan meniru Barat sebagai satu penghinaan yang boleh menjatuhkan maruah serta
menghancurkan Tamadun China. Dalam bidang pentadbiran, pegawai-pegawai Manchu masih lagi mengamalakn rasuah serta penyelewengan
sehingga menyebabkan wujudnya ketidakcekapan dalam pentadbiran. Dalam ketenteraan kelemahan China ternyata apabila mereka
dikalahkan dalam Perang Candu 1839-1842 dan Perang Arrow 1856-1860. China juga tidak dapat memadamkan Pemberontakan Taiping
kecuali selepas mendapat sokongan dan bantuan Barat. Kekalahan China dalam Perang China-Jepun 1894-1895 membuktikan lagi kelemahan
China. Keadaan ini menyedarkan pemimpin China untuk melaksanakan satu rancangan pembaharuan bagi memulihkan China dari segi
politik, ekonomi, sosial dan ketenteraan.
Kelemahan China telah memperhebatkan imperialisme Barat di China. Kuasa-kuasa Barat telah menekan China untuk menuntut pelbagai
keistimewaan sehingga ahli-ahli sejarah menganggap China sebagai tembikai masak yang dipotong dan dibahagikan secara sesama kuasa
Barat dan Jepun. Sebagai contoh, Rusia menduduki Semenanjung Liaotung 1896, Jerman menduduki Teluk Kiaochow 1897, British
menduduki Wei Hai Wei 1898 dan Perancis menduduki Teluk Kwangchou 1898. Kuasa-kuasa Barat juga telah menuntut keistimewaan lain
selain dari wilayah. Sebagai contoh, mereka telah mendesak China membenarkan mereka membina jalan keretapi di China. British menuntut
kebenaran membina jalan keretapi sejauh 2800 batu dan Perancis 420 batu, Rusia 1530 batu serta Belgium 650 batu. Keadaan ini
menyedarkan pemimpin China untuk melaksanakan pembaharuan bagi memulihkan China supaya China mampu menghadapi imperialisme
Barat dan Jepun.
3. Kemunculan golongan reformis
Pada akhir abad ke-19, muncul golongan reformis yang menyedari betapa perlunya pembaharuan dilaksanakan di China. Kegagalan Gerakan
Memperkuatkan Diri mendorong mereka untuk merangka satu lagi rancangan pembaharuan yang lebih berkesan dalam usaha untuk
memulihkan China. Mereka menegaskan Islah 1898 bertujuan untuk menyusun semula institusi politik dan sosial China berdasarkan model
Barat bagi memulihkan negeri China. Kang Yu Wei menegaskan perubahan yang radikal perlu dijalankan bagi menguat dan memodenkan
negeri China. Golongan reformis telah mengadakan ceramah di merata tempat dengan tujuan untuk menyedarkan orang ramai betapa
perlunya pembaharuan berdasarkan idea Barat dilaksanakan di negeri China. Mereka telah menubuhkan persatuan dalam usaha untuk
menjayakan rancangan mereka. Sebagai contoh, “Society For The Study of The Self Strengthening”. Pelbagai kegiatan telah diadakan seperti
ceramah, menterjemah buku-buku Jepun dan Barat, mendirikan perpustakaan dan sebagainya. Islah 1898 dipimpin oleh Kang Yu Wei dan
dibantu oleh reformis lain seperti Liang Chih Chao, Weng Tung Ho, Kang Kuan Jen, Wong Kang Nien, Tau Ssu Tung, Huang Tsun Hsien,
Kuo Sung Tao, Yau Shen Shin dan lain-lain. Cadangan-cadangan pembaharuan juga telah dimuatkan ke dalam akhbar terutamanya akhbar
“Wang Kuo Kung Pao” yang dimiliki oleh Liang Chih Chao.
4. Pengaruh Barat
Sejak tahun 1840-an, beberapa buah pelabuhan China telah dibuka kepada perdagangan asing. Mengikut Perjanjian Nanking 29 Ogos 1842, 5
buah pelabuhan telah dibuka kepada perdagangan asing iaitu Canton, Amoy, Foochow, Ningpo dan Shanghai. Mengikut Perjanjian Tientsin
28 Jun 1858, 11 pelabuhan telah dibuka kepada perdagangan asing iaitu Newchwang, Tungchow, Cheefoo, Chinkiang, Nanking, Hankow,
Kiukiang, Tanshui, Swatow, Kiungchow dan Tainan. Mengikut Perjanjian Peking 24 Oktober 1860, Tientsin dibuka kepada perdagangan
asing dan mengikut Perjanjian Shimonoseki 17 April 1875, 4 buah pelabuhan iaitu Shansi, Chungking, Soochow dan Hangchow dibuka
kepada pedagang asing. Pembukaan pelabuhan China telah membawa kepada kemasukan pengaruh Barat terutamanya di pelabuhan
perjanjian. Terdapat sebahagian daripada orang Cina yang telah terpengaruh dengan idea Barat dan mahukan ianya dilaksanakan di negeri
China. Sebelum itu, orang-orang China terdedah kepada idea-idea Barat semasa perlaksanaan Gerakan Memperkuatkan Diri sejak tahun
1861.
273
5. Sokongan Maharaja
Sokongan Maharaja juga penting membawa kepada perlaksanaan Islah 1898. Maharaja Kuang Hsu terpengaruh dengan rancangan
pembaharuan Kang Yu Wei dan mahukan ianya dilaksanakan di negeri China. Untuk menjamin perlaksanaannya, cadangan-cadangan
pembaharuan telah dikeluarkan sebagai perintah diraja atau dikri.
6. Kejayaan pembaharuan di Jepun dan Rusia
Kejayaan rancangan pembaharuan di Jepun dan Pembaharuan Peter The Great Rusia juga mempengaruhi perlaksanaan Islah 1898.
Golongan reformnis menegaskan kejayaan pembaharuan di Jepun dan Rusia kerana rancangan pembaharuan tersebut berdasarkan
idea Barat. Mereka mendesak Maharaja Kuang Hsu melaksanakan rancangan pembaharuan di China seperti pembaharuan yang
dilaksanakan di Jepun dan Rusia. Untuk menyakinkan Maharaja, Kang Yu Wei telah mengemukakan kajiannya bertajuk “A Study of
Meiji Reformis” dan “A Study of Peter Rusia”.
Rancangan pembaharuan
1. Politik
a. Sistem pentadbiran China akan disusun semula berdasarkan sistem pentadbiran Barat.
b. Jawatan-jawatan dan jabatan-jabatan yang tidak penting dihapuskan.
c. Pegawai yang mengamalkan rasuah dan penyelewengan dipecat.
d. Hanya pegawai progresif yang menyokong rancangan pembaharuan dilantik dalam perkhidmatan awam.
e. Mewujudkan kecekapan dalam pentadbiran dengan menghapuskan kelambatan melalui satu aturcara yang mudah.
f. Kenaikan pangkat pegawai berdasarkan kejayaan mereka dalam melaksanakan rancangan pembaharuan.
g. Pendapat rakyat akan diterima dan dikaji. Jika didapati sesuai akan dilaksanakan.
h. Pegawai-pegawai akan dihantar ke seberang laut untuk mempelajari sistem pentdabiran Barat.
i. Belanjawan China akan dibuat tiap-tiap tahun.
j. Memudah dan memodenkan undang-undang.
2. Ekonomi
a. Teknik Barat akan digunakan bagi memajukan ekonomi sama ada dalam pertanian, perdagangan, perusahaan dan
sebagainya.
b. Sistem perhubungan dan alat pengangkutan akan dimajukan. Untuk tujuan tersebut sebuah “Biro Pengangkutan” akan
ditubuhkan di Peking.
c. China menggalakkan rekaan.
d. Orang Manchu digalakkan supaya melibatkan diri dalam perdagangan.
e. China akan memajukan perdagangan luar.
3. Sosial
a. Pelajaran
• Sistem pelajaran China akan disusun semula berdasarkan sistem pelajaran Barat.
• Sistem peperiksaan berdasarkan karangan “Bersudut Lapan” digantikan dengan karangan mengenai hal semasa.
• Universiti kebangsaan akan didirikan di Peking.
• Lebih banyak sekolah dan maktab yang mengutamakan pelajaran Barat dan pelajaran China akan didirikan di
wilayah dan daerah.
• Sebuah maktab khas akan didirikan untuk mengkaji sistem pelajaran Barat.
• Biro Terjemahan akan diwujudkan di Shanghai.
• Pelajar-pelajar China akan dihantar melanjutkan pelajaran di seberang laut.
• Kuil-kuil akan dijadikan sekolah-sekolah.
b. Kesihatan
Kemudahan kesihatan akan diadakan dengan mendirikan lebih banyak klinik dan hospital di seluruh China.
c. Mubaligh akan diberi perlindungan oleh Kerajaan China.
d. Usaha-usaha akan dijalankan bagi mencantikkan bandar-bandar.
e. China akan mempunyai akhbar harian rasmi.
4. Polis/Tentera
Perkhidmatan polis dan tenetra China akan disusun semula berdasarkan sistem ketenteraan dan polis Barat. Pegawai-pegawai
polis dan tentera dari Barat ditugaskan untuk melatih polis dan tentera China. Selain itu, pegawai polis dan tentera China
dihantar menjalani latihand di seberang laut.
Sebab kegagalan
1. Tentangan/Tiada sokongan
a. Masyarakat umum
Ahli-ahli sejarah Komunis China menegaskan Islah 1898 kerana gagal ialah tidak mendapat sokongan orang ramai. Paul H. Clyde dan Burton
F. Beers dalam buku mereka “The Far East” menegaskan orang Cina tidak mempunyai fahaman yang jelas serta keinginan untuk
melaksanakan rancangan pembaharuan. Mereka menentang Islah 1898 kerana dipengaruhi oleh sentimen anti asing. Islah 1898 berdasarkan
idea Barat sedangkan majoriti rakyat China bersikap anti Barat. Mereka menganggap idea Barat terlalu asing bagi mereka. Mereka
mendakwa tindakan meniru idea Barat sebagai satu langkah penghinaan yang boleh menjatuhkan maruah China serta menghancurkan
Tamadun China. Majoriti orang China masih mengagungkan peradaban China.
b. Orang Manchu
Orang Manchu di bawah Maharani Dowager Tsu Hsi menentang Islah kerana menganggap ianya hanya menguntungkan orang Cina dan
bukannya orang Manchu. Malah terdapat di kalangan orang Manchu yang menganggap Islah 1898 sebagai suatu percubaan untuk
274
menggulingkan Dinasti Manchu. Mereka merasa curiga kerana majoriti golongan reformis kecuali Maharaja Kuang Hsu terdiri daripada
orang Cina yang memang diketahui bersikap anti Manchu. Mereka tidak bersetuju dengan tindakan melantik golongan reformis ke dalam
perkhidmatan kerajaan. Sebagai contoh, Liang Chih Chao dilantik sebagai Setiausaha Biro Penterjemahan manakala Yang Jui, Kuang Ti, Lin
Hsun dan Tao Ssu Tung dilantik sebagai Setiausaha di Grand Council. Orang Manchu juga menentang kerana bimbang kepentingan mereka
akan terjejas lebih-lebih lagi mereka tidak memahami rancangan pembaharuan serta perlaksanaannya. Selain itu, rancangan pembaharuan
bertentangan dengan amalan mereka terutamanya yang berkaitan dengan rasuah dan penyelewengan.
c. Pegawai sarjana
Islah 1898 juga mendapat tentangan pegawai sarjana. Mereka yang dipengaruhi oleh fahaman Confucius menentang kerana sebab-sebab
ideologi. Mereka menganggap rancangan pembaharuan seperti kerajaan berperlembagaan terlalu asing di kaca mata prinsip politik dan
kesusilan China. Mereka juga menentang kerana bimbang kepentingan mereka akan terjejas lebih-lebih lagi kerana mereka tidak memahami
rancangan pembaharuan serta perlaksanaannya. Penghapusan jawatan di jabatan yang tidak penting membimbangkan pegawai terhadap
kedudukan mereka. Selain itu, cadangan-cadangan pembaharuan seperti penyusunan semula pentadbiran, anti korupsi dan sebagainya
dianggap boleh menjejaskan kepentingan pegawai-pegawai.
d. Pelajar
Pelajar-pelajar China juga menentang Islah 1898. Mereka menganggap sistem pelajaran Barat terlalu asing bagi mereka yang sudah biasa
dengan sistem pelajaran China. Penghapusan sistem peperiksaan karangan bersudut lapan akan mensia-siakan usaha mereka selama ini.
e. Golongan agama
Islah 1898 juga mendapat tentangan golongan agama. Mereka menganggap Kang Yu Wei terlalu radikal kerana beliau mendakwa Confucius
sebagai reformis. Golongan agama juga tidak setuju dengan tindakan menjadikan kuil-kuil sebagai sekolah.
f. Golongan reformis
Islah 1898 tidak mendapat sokongan yang menyeluruh dari golongan reformis. Walaupun mereka mempelopori Islah 1898, terdapat juga
beberapa cadangan pembaharuan ditentang oleh reformis-reformis tertentu kerana menganggap ianya menjejaskan kepentingan mereka.
Sebagai contoh, beberapa cadangan di dalam Islah 1898 ditentang oleh Weng Tung Ho dan Chan Po Chen.
2. Terlalu was
Rancangan pembaharuan terlalu was merangkumi politik, ekonomi, sosial dan keteneraan. Dalam tempoh 11 Jun 1898 sehingga 21
September 1898, kira-kira 40-50 cadangan pembaharuan telah dikeluarkan. Cadangan pembaharuan dikeluarkan secara tergesa-gesa tanpa
perancangan yang teliti. Selain itu, tidak ada koordinasi di antara cadangan dan perlaksanaannya.
3. Kelemahan pemimpin
Wolfgang Franke dalam bukunya “A Century of Chinese Revolution 1851-1949” menegaskan kelemahan pemimpin merupakan faktor yang
penting membawa kepada kegagalan Islah 1898. Reformis-reformis dikatakan tidak mempunyai ketajaman fikiran politik. Tindakan Kang Yu
Wei menghasut Maharaja Kuang Hsu untuk menentang Maharani Dowager Tsu Hsi dianggap sebagai satu kesilapan. Beliau sepatutnya
berusaha mencari jalan untuk mendapatkan sokongan Maharani bagi menjayakan Islah 1898 kerana dewasa itu Maharani amat berpengaruh
dan mempunyai kekuatan tentera. Kang Yu Wei bukanlah seorang pemimpin yang praktikal. Beliau tidak mengkaji terlebih dahulu sama ada
cadangan pembaharuan dapat dilaksanakan atau tidak. Beliau tidak menyedari perubahan yang radikal tidak dapat dilaksanakan dalam
tempoh yang singkat. Maharaja Kuang Hsu pula merupakan seorang pemerintah yang lemah. Walaupun beliau menjadi Maharaja tetapi
Maharani Dowager Tsu Hsi lebih berpengaruh. Maharaja Kuang Hsu tidak memahami masalah praktikal dalam perlaksanaan rancangan
pembaharuan. Keneth Scott Latourette dalam bukunya “A History of Modern China” menegaskan Maharaja Kuang Hsu bukan sahaja tidak
cekap tetapi juga tidak berpengalaman dan tidak mempunyai kekuatan peribadi bagi melaksanakan rancangan pembaharuan.
China tidak mempunyai ramai pemimpin yang berkebolehan dalam menjayakan Islah 1898. Majoriti pemimpin China yang brkebolehan
dalam pembaharuan serta perlaksanaannya. Mereka menganggap idea Barat terlalu asing bagi mereka. Terdapat juga pemimpin China yang
memahami tetapi tidak yakin ianya dapat dilaksanakan di negeri China. Golongan reformis dianggap tidak berpengalaman. Kang Yu Wei
yang berumur 40 tahun dan Liang Chih Chao yang berumur 25 tahun dianggap terlalu mentah dalam pentadbiran. Mereka juga tidak
mempunyai pengalaman dalam pentadbiran kerana tidak pernah menjadi pegawai sebelumnya. Pngetahuan mereka mengenai idea Barat juga
tidak kukuh kerana mereka tidak pernah mendapat pendidikan Barat secara formal atau melawat negeri Barat. Pengetahuan mereka mengenai
Barat hanya diperolehi melalui buku dan pergaulan mereka dengan orang Barat di negeri China dari lawatan mereka ke negeri Jepun.
4. Kelemahan ekonomi
Pada akhir abad ke-19, China mengalami kemelesetan ekonomi akibat peperangan dengan negeri Jepun, bayaran ganti rugi, bencana
alam, kemasukan barang Barat dan sebagainya. Islah 1898 memerlukan perbelanjaan yang besar. Peruntukan yang terhad sudah tentu
menjejaskan perlaksanaan rancangan pembaharuan tersebut.
5. Kekuatan tentera
Dewasa itu, kekuatan tentera amat penting bagi menjayakan sesuatu rancangan. Golongan reformis tidak mempunyai kekuatan tentera.
Tentera China di bawah Jung Lo dan Yuan Shih Kai memihak kepada Maharani Dowager Tsu Hsi untuk menentang rancanga pembaharuan.
6. Penyelewengan
Walaupun pada mulanya Yuan Shih Kai, seorang panglima tentera memihak kepada Maharaja Kuang Hsu tetapi akibat hasutan, beliau telah
berpaling tadah dan menyebelahi Maharani Dowager Tsu Hsi untuk menentang rancangan pembaharuan. Yuan Shih Kai yang diarahkan oleh
Maharaja Kuang Hsu untuk membunuh pembantu kanan Maharani iaitu Jung Lo dan menangkap Maharani sebaliknya berpaling tadah untuk
menyebelahi Maharani dan seterusnya menangkap Maharaja Kuang Hsu.
7. Tidak mendapat sokongan Maharani
275
Golongan reformis gagal mendapat sokongan Maharani dalam melaksanakan rancangan pembaharuan. Sokongan Maharani penting bagi
menjayakan Islah 1898 kerana beliau amat berpengaruh dan mempunyai kekuatan tentera. Maharani bukan sahaja tidak menyokong Islah
tetapi sebaliknya mengambil langkah untuk menggagalkannya.
8. Tidak mendapat sokongan Barat
Walaupun Islah 1898 berdasarkan idea Barat tetapi reformis tidak mendapat sokongan dan bantuan Barat dalam menjayakan rancangan
pembaharuan. Perlaksanaan Islah 1898 bergantung sepenuhnya di atas budi bicara reformis-reformis.
9. Tidak menyeluruh
Islah 1898 hanya dilaksanakan di wilayah-wilayah tertentu dan bukannya di seluruh China. Kebanyakan pemimpin wilayah hanya menerima
cadangan-cadangan pembaharuan tetapi tidak melaksanakannya kecuali gabenor wilayah Hunan iaitu Chan Po Chen.
10. Penangkapan Maharaja Kuang Hsu
Penangkpan Maharaja Kuang Hsu pada 21 September 1898 oleh Yuan Shih Kai atas arahan Maharani menjadi faktor menggagalkan Islah
1898. Maharaja Kuang Hsu telah dipaksa menyerahkan kuasa kepada Maharani. Maharaja Kuang Hsu juga dipaksa untuk mengisytiharkan
penarikan balik sokongan baginda kepada reformis.
11. Kehilangan reformis
Selepas 21 September 1898, Islah 1898 telah kehilangan ramai reformis kerana dipecat dari jawatan masing-masing, dibunuh atau melarikan
diri. Chan Po Chen dan Weng Tung Ho telah dipecat dari jawatan mereka. Enam orang reformis telah dibunuh oleh Manchu iaitu Kang Kuan
Jen, Tao Ssu Tung, Yau Shen Shin, Lin Shun, Yang Jui dan Kuang Ti. Maharaja Kuang Hsu dipenjara dan Kang Yu Wei dan Liang Chih
Chao melarikan diri ke Jepun.
Pada akhir abad ke-19, khususnya selepas kekalahan China di tangan Jepun dalam Perang China-Jepun 1894-1895, kuasa-kuasa Barat
telah menekan China untuk mendapatkan keistimewaan. Mereka telah berlumba-lumba untuk mendapatkan konsesi di China sehingga
ahli-ahli sejarah menganggap China sebagai tembikai masak yang dipotong dan dibahagikan sesama kuasa Barat dan Jepun. Sebagai
contoh, Rusia menduduki Semenanjung Liaotung 1896, Jerman di Teluk Kiaochow 1897, British di Wei Hai Wei 1898, dan Perancis
di Teluk Kwangchow 1898. Kuasa-kuasa Barat juga telah menuntut keistimewaan lain selain dari wilayah. Sebagai contoh, mereka
telah mendesak China membenarkan mereka membina jalan keretapi di mana British meminta kebenaran membina jalan keretapi
sejauh 2800 batu, Perancis 420 batu, Rusia 1530 batu dan Belgium 650 batu.
Kesimpulan
Kegagalan Islah 1898 menyebabkan kekuatan China tidak dapat dipulihkan dan China terus berada dalam kelemahan. Walaupun
Maharani menentang Islah 1898 tetapi beberapa cadangan dalam pembaharuan tersebut telah dilaksanakan oleh Maharani. Sebagai
contoh, penubuhan Universiti Imperial di Peking dan penubuhan sekolah dan maktab yang mengutamakan pelajaran Barat dan China.
Islah 1898 telah melahirkan 2 golongan dalam masyarakat China iaitu golongan pro Manchu dan golongan anti Manchu. Golongan
pro Manchu memperjuangkan slogan “Lindungi Manchu dan Usir Barat”. Kegiatan mereka telah membawa kepada berlakunya
Pemberontakan Boxer 1898-1900. Manakala golongan anti Manchu membawa kepada kelahiran gerakan revolusioner di bawah Sun
Yat Sen yang berjaya menggulingkan Dinasti Manchu dalam Revolusi Oktober 1911.
Pemberontakan Boxer (1898—1900)
Pengenalan
Boxer merupakan gabungan kongsi gelap seperti White Lotus Society, Big Sword Society, Eight Diagrams dan lain-lain. Pada
mulanya, Boxer dikenali sebagai I Ho Tuan yang bermaksud Pertubuhan Keadilan dan Keharmonian. Kemudian Boxer dikenali pula
sebagai I Ho Chuan yang bermaksud Tinju Keadilan dan Keharmonian. Boxer dipercayai wujud pada akhir abad ke-18 atau awal abad
ke-19 iaitu semasa pemerintahan Maharaja Chia Ching (1796-1820). Pada peringkat awal, penubuhan Boxer bersikap anti-Manchu
dan anti asing. Slogan perjuangan mereka ialah “Gulingkan Manchu dan Usir Orang Asing”. Pada tahun 1890-an, sikap mereka
berubah menjadi pro-Manchu dan anti asing. Slogan mereka juga bertukar menjadi “Lindungi Manchu dan Usir Orang Asing”.
Perubahan ini berlaku kerana mereka diyakinkan segala masalah yang berlaku di China bukan kerana Manchu tetapi akibat dari
kehadiran asing. Pemberontakan Boxer yang berlaku pada tahun 1900 dipimpin oleh Chu Hung Teng bertujuan mengusir orang asing
dari negeri China.
Sebab-sebab
1. Anti asing
Sejak awal lagi, orang-orang Cina memang bersikap anti asing lebih-lebih lagi mereka diyakinkan segala masalah yang berlaku di China
berpunca dari kedatangan orang asing. Perasaan anti asing di kalangan orang Cina bertambah semasa perkembangan pengaruh Maharani
Dowager Tzu Hsi pada akhir abad ke-19. Pencerobohan Barat sejak Perang Candu 1839-1842 bukan sahaja menjejaskan kedaulatan China
tetapi juga menjatuhkan maruah China. Akibatnya, timbul keinginan di kalangan orang Cina untuk membalas dendam dan memulihkan
kebanggaan nasional China. Perasaan anti asing juga bertambah akibat dari perkembangan imperialisme asing pada tahun 1890-an
terutamanya selepas kekalahan China dalam Perang China-Jepun 1894-1895. Kerajaan China juga tidak bersetuju dengan tindakan orang
asing melindungi pelarian-pelarian China yang dikehendaki oleh Kerajaan Manchu. Sebagai contoh, British telah membantu Kung Yu Wei
dan Liang Chih Chao melarikan diri ke Hong Kong dan kemudiannya mendapat perlindungan di Jepun. Tindakan Jepun membenarkan
penerbitan Chiang I Pao yang diharamkan oleh China telah menambahkan lagi kemarahan China. Untuk kepentingan China maka orang-
orang asing perlu diusir dari negeri China.
2. Kemasukan asing
Kemasukan orang asing telah membebankan negeri China dari segi politik, ekonomi dan sosial. Dari segi politik berlaku ketidakcekapan
dalam pentadbiran serta amalan rasuah dan penyelewengan kerana pegawai kerajaan menjadi penagih candu yang dibawa oleh orang-orang
276
asing terutamanya British. Kemasukan asing juga menyebabkan China terpaksa menghadapi peperangan-peperangan dan pemberontakan
seperti Perang Candu (1839-1842), Perang Arrow (1856-1860), Perang China-Jepun (1894-1895), Pembeorntakan Taiping (1851-1864),
Pemberontakan Nien (1853-1868), Pemberontakan Muslim (1855-1873) dan Pemberontakan Tungan (1862-1878). Selain dari itu, China telah
kehilangan beberapa wilayah kepada kuasa-kuasa asing. Di antara wilayah tersebut ialah Hong Kong, Kowloon, Kepulauan Pescadores,
Semenanjung Liaotung, Farmosa dan lain-lain lagi.
Dari segi ekonomi, kemasukan orang asing telah menjejaskan ekonomi China. Banyak wangChina mengalir keluar kerana mengimport
candu. Nilai import candu telah melebihi nilai eksport barang-barang lain. Keadaan ini sudah tentu membebankan ekonomi China.
Kemasukan asing juga menyebabkan China terpaksa mengeluarkan perbelanjaan yang banyak bagi menghadapi peperangan-peperangan dan
pemberontakan-pemberontakan seperti Perang Candu (1839-1842), Perang Arrow (1856-1860), Pemberontakan Taiping (1851-1864) dan
lain-lain. Selain itu, China terpaksa membayar ganti rugi selepas menerima kekalahan dalam tiap-tiap peperangan. Sebagai contoh, ganti rugi
Perang Candu sebanyak 21 juta taels, Perang Arrow sebanyak 20 juta taels dan dalam Perang China-Jepun sebanyak 200 juta taels.
Pembukaan negeri China kepada orang-orang asing telah menyebabkan ekonomi China dikuasai oleh orang asing. Pembukaan pelabuhan-
pelabuhan China telah menyebabkan kemasukan pengusaha-pengusaha dan barang asing yang menjadi saingan kepada barang-barang China.
Barang-barang asing lebih diminati kerana harganya murah. Keadaan ini menyebabkan pasaran China dikuasai oleh barang-barang asing.
Akibatnya banyak perusahaan tempatan terpaksa ditutup menyebabkan berlakunya pengangguran. Pengenalan sistem pengangkutan moden
telah menjejaskan mata pencarian mereka yang bergantung kepada sistem pengangkutan kuno. Perkembangan perdagangan asing di China
amat merugikan negeri China. Sebagai contoh, pada tahun 1899, China mengalami kerugian sebanyak 69 juta taels dalam perdagangan asing.
Masalah ekonomi yang dihadapi menyebabkan kerajaan memperkenalkan cukai-cukai baru dan cukai-cukai tambahan. Langkah ini sudah
tentu membebankan ekonomi orang-orang China. Kemerosotan taraf hidup telah menyebabkan petani-petani, penganggur-penganggur dan
kongsi gelap-kongsi gelap menyertai Boxer untuk mengusir orang-orang asing dari negeri China.
Dari segi sosial, kemasukan Barat telah membawa kepada kemasukan pengaruh Barat. Orang-orang Cina terutamanya golongan muda
terpengaruh dengan unsur-unsur Barat menyebabkan mereka meninggalkan adat resam tradisional. Kemasukan candu telah
menimbulkan masalah kesihatan dan keruntuhan akhlak di kalangan orang-orang Cina.
Kemasukan Barat telah membawa kepada kemasukan agama Kristian. Orang-orang Cina tidak bersetuju dengan tindakan mubaligh-
mubaligh mengkristiankan orang-orang Cina. Selepas Perjanjian Peking 1860, mubaligh-mubaligh bukan sahaja diberi kebebasan
menyebarkan agama Kristian tetapi boleh membeli tanah untuk tujuan agama seperti mendirikan gereja, sekolah dan lain-lain.
Perkembangan agama Kristian pada tahun 1890-an dianggap sebagai satu penghinaan terhadap kepercayaan dan falsafah China.
Tindakan orang-orang Cina terhadap Kristian juga menimbulkan kemarahan orang-orang Cina lain. Mereka dianggap sombong dan
telah mengasingkan diri dari orang-orang Cina yang lain. Orang-orang Cina Kristian menganggap taraf mereka lebih tinggi dari
orang-orang Cina yang lain. Mereka tidak lagi membiayai perayaan-perayaan orang Cina serta memulaukannya. Tindakan ini sudah
tentu membebankan orang-orang Cina yang lain. Tindakan mubaligh-mubaligh juga menimbulkan kemarahan orang-orang Cina.
Mubaligh-mubaligh sentiasa menyebelahi orang-orang Cina Kristian dalam perselisihan di antara orang-orang Cina Kristian dengan
orang-orang Cina bukan Kristian. Mubaligh-mubaligh juga lebih mengutamakan orang-orang Cina Kristian dalam kegiatan mereka.
Selain itu, terdapat kepercayaan bahawa mubaligh-mubaligh melakukan amalan-amalan ganjil serta tidak berperikemanusiaan seperti
mencungkil mata kanak-kanak. Akibatnya, orang Cina menganggap agama Kristian sebagai unsur yang memecahbelahkan orang-
orang Cina. Untuk menyatupadukan orang-orang Cina, agama Kristian dan orang-orang Barat perlu diusir dari negeri China.
3. Sokongan Maharani
Menurut Wolfgang Frankie dalam bukunya “A Century of Chinese Revolution 1851-1949” sokongan Maharani Dowager Tzu Hsi merupakan
faktor penting menyebabkan berlakunya Pemberontakan Boxer 1900. Maharani yang memang bersikap anti asing bercita-cita untuk mengusir
orang asing dari negeri China bagi memulihkan Kerajaan Manchu. Sokongan Maharani menyebabkan anggota-anggota Boxer berani
menentang orang-orang asing. Pada akhir abad ke-19, berlaku pelbagai masalah di negeri China dan Maharani menyedari Kerajaan Manchu
tidak mampu untuk menyelesaikannya. Untuk mengalihkan perhatian orang Cina supaya tidak menyalahkan Kerajaan Manchu, Maharani
menjalankan kegiatan menanam perasaan anti asing di kalangan orang-orang Cina.
4. Bencana alam
Pada akhir abad ke-19 terutamanya pada tahun 1890-an berlaku pelbagai bencana alam di negeri China. Sebagai contoh, kemarau panjang
berlaku di sekitar Sungai Yangtze dan di beberapa wilayah Utara. Pada 1898, banjir besar berlaku di sekitar Hwang Ho. Pada tahun yang
sama, kebuluran berlaku di Shantung. Orang-orang China mendakwa bencana alam berlaku akibat dari kemarahan dewa khususnya dewa
tanah. Tindakan Barat meneroka tanah telah memusnahkan tempat kediaman dewa dan seterusnya menimbulkan kemarahan dewa. Untuk
mengelakkan kemarahan dewa supaya tidak menurunkan bencana alam maka orang-orang Barat perlu dihalang dari meneroka tanah. Untuk
menjamin orang-orang asing tidak meneroka tanah, mereka perlu diusir dari negeri China.
5. Imperialisme asing
Pada akhir abad ke-19 khususnya selepas kekalahan China dalam Perang China-Jepun 1894-1895, kuasa-kuasa Barat telah menekan China
untuk mendapatkan wilayah keistimewaan. Mereka telah berlumba untuk mendapat konsesi di China sehingga ahli-ahli Sejarah menganggap
China sebagai tembikai masak yang dipotong dan dibahagikan sesama kuasa Barat dan Jepun. Sebagai contoh, Russia menduduki
Semenanjung Liaotung 1896, Jerman menduduki Teluk Kiaochow di Shantung 1897, British menduduki Wei Hai Wei 1898 dan Perancis
menduduki Teluk Kwangchow 1898. Kuasa-kuasa Barat juga telah menuntut keistimewaan-keistimewaan lain selain dari mendapatkan
wilayah. Sebagai contoh, mereka telah mendesak China membenarkan mereka membina jalan keretapi di China. British telah meminta
kebenaran membina jalan keretapi sejauh 2800 batu, Perancis 420 batu, Russia 1530 batu dan Belgium 650 batu. Untuk menghalang
imperialisme asing, kuasa-kuasa asing perlu diusir dari negeri China.
6. Kelemahan China
277
Kelemahan China ternyata pada akhir abad ke-19 sama ada dalam pentadbiran atau ketenteraan. Dalam pentadbiran berlaku amalan
rasuah, penyelewengan serta ketidakcekapan. Kelemahan dalam tentera terbukti bila China dikalahkan oleh British dalam Perang Candu
(1839-1842) dan Perang Arrow (1856-1860). China juga tidak dapat memadamkan Perang Taiping (1851-1864) kecuali selepas mendapat
bantuan Barat. Kelemahan China lebih terbukti apabila dikalahkan oleh Jepun dalam Perang China-Jepun 1894-1895. Kelemahan ini
menyedarkan orang Cina untuk bangun membantu Manchu dan menganggap ianya sebagai tanggungjawab mereka untuk memulihkan negeri
China dengan mengusir orang-orang asing.
7. Anti Manchu
Pemberontakan Boxer juga meletus kerana adanya perasaan anti Manchu di kalangan anggota Boxer. Pada mulanya mereka bersikap anti
Manchu dan anti asing, di mana slogan perjuangan mereka ialah “Gulingkan Manchu dan Usir Orang Asing”. Hanya pada tahun 1890-an,
sikap mereka berubah menjadi pro Manchu dan anti asing di mana slogan mereka bertukar menjadi “Lindungi Manchu dan Usir Orang
Asing” bila mereka diyakinkan segala masalah yang berlaku di China bukan kerana Manchu tetapi akibat kedatangan orang asing.
8. Sokongan pegawai
Boxer bukan sahaja mendapat sokongan Maharani tetapi juga dari pegawai-pegawai Kerajaan Manchu. Sebagai contoh, Gabenor Shantung Li
Ping Heng dan kemudiannya Yu Hsien menyokong Pemberontakan Boxer. Akibat dari sokongan mereka, Pemberontakan Boxer bermula di
Shantung. Selain dari itu, Boxer juga mendapat sokongan pegawai-pegawai seperti Putera Tuan, Putera Chuan, Kang I dan Yu Lu.
9. Kongsi gelap
Pemberontakan Boxer juga berlaku kerana Boxer mendapat sokongan dari kongsi gelap-kongsi gelap seperti White Lotus Society, Big
Sword Society, Eight Diagrams dan sebagainya. Kongsi gelap-kongsi gelap menyertai gabungan Boxer yang dikenali sebagai I Ho
Tuan dan kemudiannya I Ho Chuan.
Peristiwa kebangkitan
Pemberontakan Boxer bermula pada tahun 1898 di Shangtung di mana mereka telah menyerang orang-orang Cina Kristian. Pada
tahun 1899, anggota Boxer menyerang orang-orang Cina Kristian dan orang-orang asing di Shantung, Chihli, Shansi dan Manchuria.
Mereka telah memusnahkan gereja-gereja dan jalan keretapi. Pada Mei 1900, Boxer telah membunuh 68 orang Cina Kristian dan
membakar 75 buah rumah mereka. Walau bagaimanapun, ahli-ahli Sejarah China mendakwa kebangkitan Boxer yang sebenar berlaku
pada pertengahan 1900. Pada 14 Jun 1900, anggota-anggota Boxer tiba di Peking dalam usaha untuk mengusir orang-orang asing dari
negeri China. Pada 19 Jun 1900, Maharani secara langsung menyatakan sokongannya kepada Boxer. Pada tarikh tersebut, baginda
mengarahkan orang-orang asing keluar dari Peking. Keengganan orang asing menyebabkan Maharani mengisytiharkan peperangan
pada 21 Jun 1900. Mereka telah berjaya mengepung pejabat perwakilan asing tetapi gagal menawannya. Walau bagaimanapun,
mereka berjaya membunuh duta Jerman iaitu Von Ketterler dan pegawai kedutaan Jepun iaitu Sugiyama. Pada 15 Ogos 1900, 19000
tentera asing terdiri daripada Amerika, British, Jepun, Itali, Belgium, Perancis, Russian dan Austria telah menyerang dan menawan
Peking. Maharani Dowager Tzu Hsi melarikan diri ke Sian dan membawa Maharaja Kwang Hsu sebagai tebusan. Satu rundingan
telah diadakan di antara China yang diwakili oleh Li Hung Chang dan Putera Kung dengan ketua perwakilan asing. Hasil dari
rundingan tersebut Protokol Boxer telah ditandatangani pada 7 September 1901.
Syarat-syarat Protokol Boxer
1. China akan menghantar utusan ke Jepun dan Jerman untuk memohon maaf secara rasmi dari Kerajaan Jepun dan Kerajaan
Jerman kerana kematian Sugiyama dan Von Ketterler.
2. Mereka yang terlibat dalam pemberontakan akan dihukum dan yang terlibat secara langsung dalam pembunuhan akan
dihukum bunuh.
3. Peperiksaan di bandar-bandar berlakunya pemberontakan digantung selama 5 tahun.
4. China akan membayar ganti rugi sebanyak 450 juta taels yang perlu diselesaikan dalam tempoh 40 tahun.
5. China dilarang mengimport atau membuat senjata selama 2 tahun.
6. China bersetuju untuk mengkaji semula perjanjian yang telah ditandatangani dengan kuasa-kuasa asing.
7. Kuasa asing dibenar menempatkan pegawai bagi menjaga keselamatan pejabat kedutaan masing-masing di Peking.
8. Kuasa-kuasa asing akan mendapat keistimewaan tambahan seperti pajakan dan kawasan tambahan.
9. Kuasa-kuasa asing boleh menduduki tempat-tempat strategik bagi menjamin keselamatan hubungan antara kedutaan di Peking
dengan laut.
10. Kuasa-kuasa asing boleh menduduki tempat-tempat strategik di sepanjang jalan keretapi terutamanya di kawasan pantai.
11. Kubu China di Taku dan kubu-kubu lain antara Peking dengan laut mesti dimusnahkan.
12. Tugu mesti didirikan di tempat orang-orang asing terbunuh.
13. Pejabat Hal Ehwal Luar atau Tsungli Tamen ditukar menjadi Kementerian Luar.
Kesimpulan
Pemberontakan Boxer mempengaruhi masa depan politik China. Ianya telah mempercepatkan keruntuhan Dinasti Manchu dan
wujudnya sebuah republik. Kegagalan Pemberontakan Boxer mengakibatkan kemerosotan maruah serta kewangan Kerajaan China.
Manakala kedudukan orang-orang asing di China semakin kukuh akibat daripada Protokol Boxer. Kegagalan Pemberontakan Boxer
278
juga telah memperhebatkan gerakan anti Manchu sehingga membawa kepada perkembangan gerakan revolusioner di bawah Sun
Yat Sen yang berjaya menggulingkan Dinasti Manchu melalui Revolusi 1911.
Peranan Sun Yat Sen dalam Revolusi 1911 (dikonstruksikan Teori Revolusi)
Pengenalan
Sun Yat Sen yang dikenali sebagai bapa Revolusi China dilahirkan pada tahun 1866 di Hsiang Shan 40 batu dari Canton dalam
wilayah Kwangtung di Selatan China. Beliau memperolehi pendidikan tradisional sehingga berumur 12 tahun. Pada tahun 1879,
beliau dihantar ke Hawaii dan tinggal bersama saudara tuanya Sun Mei atau Sun Teh Chang. Di Hawali beliau memasuki sekolah
mubaligh Protestan iaitu Bishop College School. Sejak itu, beliau dipengaruhi oleh idea-idea Barat dan tidak lagi percaya kepada
unsur-unsur tradisi dan konservatif China. Hal ini terbukti bila beliau memotong tocangnya dan kemudiannya memeluk agama
Kristian. Pada tahun 1883, beliau kembali ke China dan memasuki sekolah perubatan di Hong Kong. Selepas mendapat diploma
perubatan dan pembedahan beliau mempraktikkannya di Macau.
Peranan Sun Yat Sen

Segala sikap dan tindakan serta fahaman Sun Yat Sen telah mempengaruhi perkembangan Revolusi China yang meletus pada 10
Oktober 1911 akibat ketidakpuasan orang-orang Cina terhadap pemerintahan Manchu. Pada tahun 1894, Sun Yat Sen telah
menghantar satu memorandum kepada Li Hung Chang mendesak perlantikan pegawai-pegawai China yang terlatih secara Barat ke
dalam perkhidmatan kerajaan. Pada peringkat awalnya, Sun Yat Sen hanya bertujuan untuk memoden, menguat dan memulihkan
negeri China. Apabila memorandumnya ditolak, Sun Yat Sen berazam untuk melancarkan Revolusi China bagi menggulingkan
Dinasti Manchu. Kegagalan rancangan pembaharuan seperti Gerakan Memperkuatkan Diri 1861-1894 dan Islah 1898 menyedarkan
beliau bahawa Dinasti Manchu perlu digulingkan supaya perubahan dan pembaharuan dapat dilaksanakan di China.
1. Pertubuhan revolusiner ke arah gerakan anti Manchu
Dalam usaha untuk menguatkan gerakan menentang Manchu, Sun Yat Sen telah menubuhkan “Perkumpulan Menghidupkan Semula China”
yang dikenali sebagai Hsing Chung Hui di Hawaii pada tahun 1894. Tujuannya ialah untuk menjalankan gerakan bagi menggulingkan Dinasti
Manchu. Cawangan-cawangan Hsing Chung Hui telah ditubuhkan di Canton, Macau dan Hong Kong. Pada tahun 1895, Sun Yat Sen telah
melancarkan pemberontakan di Canton dan pada tahun 1900 di wilayah Kwangtung. Beliau juga telah mempengaruhi orang-orang Cina ke
arah gerakan anti Manchu. Kegagalan pemberontakan tersebut telah menyebabkan Sun Yat Sen melarikan diri ke Filipina dan kemudiannya
ke Amerika. Dari Amerika, beliau telah pergi ke London dan ditahan oleh agen-agen Manchu. Walau bagaimanapun, campur tangan gurunya
Sir James Cantlie dan dengan kerjasama Kerajaan British, beliau telah dibebaskan. Beliau kemudiannya melawat negara-negara Eropah dan
juga Jepun dengan tujuan untuk mendapat sokongan orang-orang Cina seberang laut ke arah melancarkan Revolusi China. Pada peringkat
awal kegiatannya, Sun Yat Sen mendapat saingan daripada pertubuhan yang memperjuangkan pengekalan sistem monarki di negeri China
iaitu Emperor Protection Society di bawah pimpinan Kang Yu Wei dan Liang Chih Chao. Mereka menolak idea melancarkan revolusi dan
membentuk sebuah republik. Sungguhpun mendapat saingan dari Emperor Protection Society, ia tidak menghalang cita-cita Sun Yat Sen
untuk meneruskan gerakan menjatuhkan Dinasti Manchu.
Pada tahun 1905, Sun Yat Sen sekali lagi melawat Eropah dan Jepun dengan tujuan untuk mendapat sokongan penuntut-penuntut China di
sana. Beliau telah mengadakan pertemuan dan menubuhkan perkumpulan-perkumpulan pelajar di Tokyo, Brussels, Paris, Berlim, London
dan lain-lain. Beliau telah berjaya mempengaruhi mereka ke arah melaksanakan revolusi bagi menggulingkan Dinasti Manchu. Semasa di
Tokyo pada September 1905, Sun Yat Sen bersama-sama Huang Hsing dan Sung Chiao Jen telah menubuhkan Liga Bersatu yang dikenali
sebagai Tung Meng Hui yang merupakan gabungan pertubuhan anti Manchu iaitu Hsing Chung Hui, Hua Hsing Hui dan Kung Fu Hui. Tung
Meng Hui ditubuhkan dengan tujuan untuk menggulingkan Dinasti Manchu dan menubuhkan sebuah republik di China. Selain itu, Tung
Meng Hui juga akan menjadikan tanah-tanah hak kerajaan dan menghapuskan penguasaan kuasa-kuasa asing di China. Pimpinan Tung Meng
Hui dikuasai oleh Sun Yat Sen dan Tung Meng Hui merupakan pertubuhan revolusiner yang paling berkesan yang terdapat di China ketika
itu. Anggota-anggota Tung Meng Hui berjumlah 10,000 orang dalam tempoh setahun penubuhannya. Cawangan-cawangan Tung Meng Hui
telah ditubuhkan di Singapura, Brussels, San Francisco dan Honolulu. Manakala di China, cawangan-cawangan Tung Meng Hui telah
ditubuhkan di Hankow, Wuchang dan Hanyang. Sun Yat Sen telah melawat tempat-tempat di mana terdapat orang-orang Cina seberang laut
dengan tujuan untuk mendapat sokongan mereka ke arah menjayakan Revolusi China. Melalui cawangan-cawangan seberang laut Tung
Meng Hui, Sun Yat Sen mendapat bantuan kewangan dan merekrut sukarelawan bagi melaksanakan revolusi.
2. Mengembangkan perasaan anti Manchu
Matlamat utama Sun Yat Sen ialah menyatupadukan orang-orang Cina dalam usaha untuk menentang Dinasti Manchu. Beliau telah
memainkan peranan penting dalam perkembangan perasaan anti Manchu di kalangan orang-orang Cina terutamanya kongsi gelap-kongsi
gelap. Beliau telah berkhutbah mengenai pemberontakan nasionalis melalui rencana-rencana akhbar, Sun Yat Sen telah menerbitkan
akhbarnya sendiri iaitu Min Pao di Tokyo bagi menjalankan propaganda anti Manchu dan menyebarkan idea-idea revolusi. Beliau telah
berjaya mengeksploitasikan perasaan anti Manchu di kalangan anggota-anggota kongsi gelap. Gerakan revolusiner di bawah pimpinan Sun
Yat Sen telah mendapat sokongan pelajar-pelajar, rakyat China yang tidak berpuas hati dengan Kerajaan Manchu, ahli-ahli kongsi gelap dan
tentera Cina yang dilatih secara Barat. Sejak tahun 1909, beliau sering melakukan lawatan-lawatan ke luar negeri seperti Amerika, Hawaii,
Eropah, Jepun dan kemudian ke Selatan seperti Hong Kong serta Asia Tenggara termasuk Tanah Melayu dalam usaha-usaha untuk mendapat
sokongan orang-orang Cina serta mendapat bantuan kewangan dari orang-orang Cina seberang laut bagi menjayakan perjuangannya.
3. Prinsip-prinsip perjuangan
Sun Yat Sen telah mengemukakan ideologi revolusi yang jelas dalam menjayakan perjuangannya. Langkah awal yang dijalankan oleh Sun
Yat Sen ialah untuk menyedarkan “Fahaman Republik” di kalangan orang-orang Cina supaya perjuangannya akan mendapat sokongan ramai.
Prinsip perjuangan Sun Yat Sen dikenali sebagai Tiga Prinsip Rakyat atau San Min Chu I iaitu nasionalisme, demokrasi dan kebajikan sosial
279
atau penghidupan rakyat. Prinsip “nasionalisme” dikhaskan kepada orang-orang Cina dalam perjuangan membebaskan negeri China dari
Kerajaan Manchu. Walau bagaimanapun, perjuangan Sun Yat Sen menyentuh imperialisme Barat kerana beliau mendapat sokongan dan
bantuan kuasa-kuasa Barat. Prinsip kedua iaitu “demokrasi” bertujuan untuk menggantikan pemerintahan Manchu atau pemerintahan monarki
kepada corak republik atau demokrasi. Prinsip ketiga bermaksud pemerintahan yang akan mengutamakan kebajikan rakyat. Ideologi San Min
Chu I telah menyumbangkan kepada perkembangan gerakan revolusiner di negeri China kerana ramai orang Cina telah dipengaruhi olehnya.
4. Revolusi
Antara tahun 1895-1911, Sun Yat Sen danpengikutnya telah merancang, mengatur dan mengetuai sepuluh pemberontakan dan
beberapa pembunuhan di negeri China. Walaupun pemberontakan-pemberontakan itu gagal tetapi ianya telah mengakibatkan
kemerosotan pengaruh dan martabat Kerajaan Manchu. Pemberontakan Wuchang di bawah pimpinan Li Yuan Hung yang meletus
pada 10 Oktober 1911 yang menandakan permulaan Revolusi China dimulakan oleh tentera-tentera China yang dipengaruhi oleh
Tung Meng Hui. Wilayah-wilayah lain dibawah pengaruh Tung Meng Hui juga turut meberontak dan mengisytiharkan bebas dari
Kerajaan Peking. Revolusi ini telah menyebabkan kejatuhan Dinasti Manchu dan penubuhan sebuah republik di China apabila
Maharaja Hsuan Tung atau Pu Yi diturunkan takhta pada 12 Februari 1912.
Kesimpulan
Revolusi China bermula dengan rasminya pda 10 Oktober 1911 dan Sun Yat Sen tidak berada di China semasa meletusnya revolusi
tersebut. Beliau hanya mengetahui mengenai revolusi melalui akhbar semasa berada di Amerika. Beliau kembali ke China pada 25
Disember 1911 dan dilantik sebagai Presiden Sementara pada 29 Disember 1911. Sun Yat Sen memegang jawatan tersebut secara
rasminya pada 1 Januari 1912. Akibat dari saingan Yuan Shih Kai, Sun Yat Sen telah menyerahkan jawatan Presidennya kepada Yuan
Shih Kai pada 15 Februari 1912.
Nasionalisme di China, 1901-1949
Pengenalan
• 1900 – Pemberontakan Boxer gagal, masyarakat China mengalih perhatian kepada pemulihan berdasarkan pemodenan Barat.
• Lahirnya sentimen anti-Manchu dalam masyarakat China membawa kepada Revolusi China 1911, tujuan: menggulingkan
Dinasti Manchu dan tubuhkan Republik China.
• Gerakan nasionalisme China dibahagikan kepada 3 aliran:
− Gerakan nasionalisme bersentimen anti-Manchu
− Gerakan nasionalisme yang ingin memasukkan dan menguatkan China melalui gerakan pemulihan
− Gerakan nasionalisme yang bersentimen orang asing
Isi-isi
• 1901, Kerajaan China lancar satu gerakan pembaharuan – tujuan: menguatkan dan memodenkan China – ciri-ciri peradaban
Barat.
• Maharani Dowager – pembaharuan – dalam aspek pendidikan, ekonomi, ketenteraan, perlembagaan, perdagangan dan
sebagainya.
• Pendidikan – hantar pelajar ke luar negeri: Jepun, Amerika Syarikat, Eropah dan sebagainya (pendidikan moden).
• Sukatan pelajaran: sejarah China dan Barat, sistem kerajaan dan ilmu sains.
• Pembaharuan ekonomi – tubuhkan Kementerian Pertanian, Perdagangan dan Perindustrian (1903), banyakkan penggunaan
barangan tempatan, tubuhkan maktab teknikal dan bank moden.
• Yuan Shih Kai – program ketenteraan: tubuhkan sek-sek tentera moden, memperbesarkan angkatan tentera dan hantar
pegawai tentera ke luar negeri untuk jalani latihan tentera.
• 1908, luluskan peraturan untuk tubuhkan Perhimpunan-perhimpunan Wilayah.
• Mesyuarat pertama perhimpunan nasional (3 Oktober 1910) tuntut penubuhan parlimen – akhirnya janji tubuhkan parlimen
pada tahun 1913.
• 1906, kerajaan keluarkan satu dikri – larang kakitangan kerajaan dan orang awam bawah umur 60 tahun dari hisap candu.
• Usaha ini – galakkan perkembangan idea-idea revolusioner dan perasaan anti-Manchu (pelajar China) tapi gagal selepas
Maharani Dowager mangkat diganti oleh Maharaja Kuang (1908).
• 1911, Revolusi China di bawah Dr. Sun Yat Sen – kejatuhan Dinasti Manchu.
• Faktor Revolusi China:
− Kemerosotan pengaruh dan kuasa Kerajaan Manchu
− Perasaan anti-Manchu di kalangan masyarakat China sendiri
− Pengaruh gerakan pembaharuan sebelumnya
− Peranan golongan terpelajar dan Dr. Sun Yat Sen
− Kesengsaraan sosial dan ekonomi rakyat China
− Kemajuan dalam sistem perhubungan
− Keputusan kerajaan untuk memiliknegarakan jalan-jalan keretapi
• Tujuan Revolusi: gulingkan Dinasti Manchu dan tubuhkan Republik China.
• 10 Oktober 1911, Li Yuan Hung berjaya tawan Wuchang, Hanyang dan Hankow.
• Disember 1911, wilayah Selatan, tengah, Barat Daya China diisytihar merdeka oleh Kerajaan Manchu.
• Oktober 1911, Yuan Shih Kai dilantik sebagai ketua tentera untuk tumpaskan Gerakan anti-Manchu.
• Beliau tawan Hankow dan Hanyang (akhir Oktober 1911).
• 8 November 1911, beliau dilantik sebagai Perdana Menteri oleh Perhimpunan Nasional.
• Golongan revolusioner tubuhkan kerajaan sendiri di Nanking – Dr. Sun Yat Sen sebagai Presiden.
280
• 1 Januari 1912, golongan revolusioner isytihar China – negara republik.
• 12 Februari 1912, Maharaja Hsuan Tung (6 tahun) turun takhta.
• Selepas Dr. Sun Yat Sen letak jawatan, Yuan Shih Kai jadi Presiden sementara (15 Februari 1912).
• Kesan Revolusi China – kacau-bilau.
• Kemudian beliau tubuhkan Parti Progresif – menang banyak kerusi dari kerusi bagi Perhimpunan Kebangsaan dalam
Pilihanraya Umum 1912-1913.
• Yuan Shih Kai – pembaharuan dan bertindak sendiri tanpa persetujuan Parlimen atau Kuomintang.
• Kesan – Pemberontakan Kuomintang (Julai 1913) dan Pemberontakan Yunan (Disember 1915).
• Beliau haramkan Kuomintang. Dr. Sun Yat Sen dan pemimpin-pemimpin Kuomintang lari ke Jepun.
• 1915, beliau tabalkan dirinya – Maharaja dinasti baru dan isytihar sistem pemerintahan monarki berperlembagaan.
• Mac 1916, terpaksa tubuhkan semula republik kerana rakyat enggan terima.
• 6 Jun 1916, beliau mati dan diganti oleh Li Yuan Hung.
• Selepas itu, China alami Zaman Hulubalang kerana persaingan para hulubalang untuk kuasai kerajaan pusat di Peking.
• 1916-1928, keadaan anarki dan tiada perpaduan politik.
• 1917, Gerakan 4 Mei (golongan intelektual khususnya pelajar “U” Peking) tercetus.
• 1919, Gerakan 4 Mei – peristiwa demonstrasi, mogok dan rusuhan (1917-1921).
• Punca – kegagalan pemimpin menjalankan tugas, muncul golongan saudagar dan pekerja baru, perkembangan intelektualisme
dan teknologi Karl Marx serta Bolshevik dan hasil Perjanjian Versilles 1919.
• Matlamat – selamatkan China, satukan rakyat, tuntut kebebasan dan pulihkan maruah China.
• Hasil – semangat kebangsaan bertambah, fahaman komunis berkembang, kedudukan Kuomintang diperbaiki dan Gerakan
Kebudayaan Baru mulai muncul.
• 1912, Kuomintang ditubuhkan di bawah pimpinan Dr. Sun Yat Sen.
• Tujuan – wujudkan demokrasi berparlimen.
• Peringkat awal – parti yang lemah kerana ancaman Yuan Shih Kai dan para hulubalang.
• 1917, Dr. Sun Yat Sen tubuh kerajaan tentera di Canton untuk satukan China dan hapuskan kuasa asing.
• Gagal kerana tiada sokongan rakyat di China Selatan.
• Oleh itu, Dr. Sun Yat Sen minta bantuan kuasa Barat.
• Setelah gagal lagi, beliau alih ke Rusia.
• Benarkan Parti Komunis China (PKC) sertai Parti Kuomintang dan terima pengaruh Parti Komunis Rusia.
• Beliau bentuk 3 prinsip rakyat: nasionalisme, demokrasi dan kebajikan sosial.
• 12 Mac 1925, Dr. Sun mati, Chiang Kai Sek – Kuomintang.
• 1926, beliau lancar Ekspedisi Utara – menentang hulubalang, satukan China dan tubuhkan kerajaan nasionalis di Nanking
(1928).
• Kemudian, beliau – kempen anti-Komunis (1927).
• Kerajaan Nasionalis – (cuba) kukuhkan perpaduan China, hapuskan perjanjian dengan kuasa asing dan perolehi semula
autonomi tarif.
• Perang Dunia II (1937), paksa beliau bekerjasama dengan PKC untuk menentang Jepun.
• Perang saudara – Kuomintang dan PKC (1946-1949).
• Akhirnya, PKC menang dan Chiang Kai Sek bersama tentera Kuomintang undur ke Taiwan.
• 1 Julai 1921, PKC ditubuhkan – rasmi di Shanghai oleh Chen Tu Hsiu dan Li Ta Chao dengan bantuan komintern.
• Kumpulan komunis di bawah Mao Tze Tung dan Chu The – giat – gerakan bawah tanah dan tetapkan diri antara sempadan
Kiangsi dan Hunan akibat tentangan Chiang Kai Sek.
• Akhir 1931, PKC tubuhkan Republik Soviet China di Kiangsi – Mao Tze Tung sebagai Pengerusi.
• Apabila tentera Kuomintang tubuhkan barisan bersatu untuk tentang Jepun – Perang China-Jepun II.
• Selepas Perang Dunia II, perang saudara antara Kuomintang dan PKC – PKC menang.
• 1 Oktober 1949, PKC isytihar Kerajaan Republik Rakyat China.
Kesimpulan
• Selepas itu, negara China jadi negara republik – fahaman komunis.
• PKC semakin berkuasa dan berpengaruh di kalangan masyarakat China, khususnya golongan pekerja dan petani.
Gerakan 4 Mei (pada tahun 1919)
Pengenalan
Gerakan 4 Mei ialah peristiwa demonstrasi, permogokan dan rusuhan yang dijalankan pada tahun 1919 oleh kira-kira 5000 pelajar
di Peking dari 13 institusi pengajian tinggi dan diketuai oleh pelajar-pelajar serta pensyarah-pensyarah Universiti Peking (Peita). Universiti
Peking merupakan pusat revolusi intelektual kerana canselornya Tsai Yuan Pei menggalakkan perkembangan idea-idea baru di kalangan
pelajar-pelajar. Gerakan ini merangkumi jangkasama 1917-1921 yang dikenali sebagai “Zaman Revolusi Intelektual” kerana ianya telah
meninggalkan kesan yang mendalam dari segi politik, sosial, intelektualisme dan kebudayaan. Di antara tokoh-tokoh penting dalam Gerakan
4 Mei ialah Tsai Yuan Pei, Chen Tu Hsiu, Hu Shih, Monlin, Kuo Mojo dan Lu Shun.
Sebab-sebab
1. Keadaan politik yang tidak mantap
281
Setelah berjaya menggulingkan Dinasti Manchu melalui Revolusi 1911, pemimpin-pemimpin China gagal membentuk sebuah kerajaan
yang efektif. Perselisihan sering berlaku di antara pemimpin-pemimpin menyebabkan rancangan-rancangan pembaharuan tidak dapat
dilaksanakan. Sebagai contoh, perselisihan di antara Yuan Shih Kai dan Dr. Sun Yat Sen serta Kuomintang dan kemudiannya selepas
kematian Yuan Shih Kai pada tahun 1916 berlaku pula perselisihan di antara Presiden Li Yuan Hung dan Perdana Menteri Tuan Chi Jui.
Selepas kematian Yuan Shih Kai juga berlaku zaman “Hulubalang” (Warlordism) yang menyebabkan negeri China semakin menuju
kepada kehancuran. Pergolakan politik yang tidak berkesudahan ini menyebabkan golongan bangsawan, sarjana dan intelak hilang
kepercayaan terhadap kerajaan.
2. Peranan saudagar dan pekerja
Semasa Perang Dunia Pertama 1914-1918, muncul perusahaan penting di negeri China seperti perusahaan besi dan keluli yang sangat
diperlukan oleh Pihak Berikat. Perkembangan perusahaan ini menyebabkan munculnya saudagar-saudagar besar dan bertambahnya tenaga
buruh terutamanya di bandar-bandar perusahaan seperti Shanghai, Canton, Tientsin dan lain-lain. Golongan saudagar dan pekerja merasa
kurang senang terhadap politik dalam negeri kerana ianya mengancam kepentingan ekonomi mereka. Golongan ini menentang perbuatan
rasuah dan penyelewengan yang dilakukan oleh pegawai-pegawai kerana ianya akan menjejaskan faedah-faedah yang seharusnya diterima
oleh mereka. Akibatnya, golongan saudagar dan pekerja melibatkan diri dalam Gerakan 4 Mei dengan tujuan mewujudkan kemantapan
politik bagi menjaga kepentingan ekonomi dan kedudukan mereka.
3. Perkembangan intelektualisme
Antara tahun 1903-1919, semakin ramai pelajar China dari luar negeri pulang ke negeri China. Antaranya ialah Chen Tu Hsiu dan Tsai Yuan
Pei dari Perancis, Kuo Mojo dan Lu Shun dari Jepun dan Hu Shih serta Mon Lin dari Amerika. Dengan menggunakan Universiti Kebangsaan
Peking (Peita), Tsai Yuan Pei yang menjadi Canselor, Chen Tu Hsiu dan Hu Shih yang menjadi pensyarah, telah menyebarkan idea-idea
Barat kepada pelajar-pelajar. Mereka menyebarkan pelajar-pelajar bahawa negeri China jauh ketinggalan jika dibandingkan dengan kemajuan
negara-negara Barat. Mereka menekankan kepada penggunaan politik, ekonomi dan pendidikan moden secara Barat untuk membentuk
sebuah negara China yang moden dari segi politik, ekonomi dan sosial.
4. Faktor luar negeri
Peristiwa yang berlaku di negeri-negeri lain turut memberi inspirasi kepada golongan nasionalis terutamanya pelajar-pelajar China. Antaranya
peristiwa penting yang memberi kesan mendalam ialah Revolusi Bolshevik yang berlaku di Rusia pada tahun 1917. Revolusi Bolshevik
merupakan kejayaan perjuangan rakyat Rusia menggulingkan Kerajaan Czar yang korup. Mereka telah berjaya membentuk sebuah kerajaan
yang moden dan disegani. Selain itu, revolusi sosial yang berlaku di beberapa buah negara Eropah seperti Finland, Jerman, Austria dan
Hungary serta “rusuhan beras” di Jepun pada tahun 1918 juga telah membangkitkan kesedaran rakyat China untuk menentang kerajaan.
Peristiwa-peristiwa tersebut merupakan perjuangan rakyat menentang kerajaan hasil dari rasa tidak puas hati.
5. Masalah Shantung
Semasa berlakunya Perang Dunia Pertama 1914-1918, Jepun telah mengalahkan Jerman di Shantung dan merampas konsesi Jerman di
Shantung. Pada 18 Januari 1915, Jepun telah mengemukakan tuntutan yang dikenali sebagai “21 permintaan” untuk dilaksanakan oleh
China. Penerimaan tuntutan-tuntutan tersebut akan menjadikan negeri China sebagai protektorat Jepun. Di antara tuntutan itu ialah:
a. Negeri China hendaklah berjanji tidak akan menyerahkan atau memajakkan kepada kuasa-kuasa lain mana-mana bahagian,
pelabuhan, teluk, pulau atau pantai di sepanjang negerinya.
b. Negeri China mesti mengambil penasihat-penasihat Jepun dalam bidang kewangan, ketenteraan dan pasukan polis.
c. China mesti bersetuju terhadap tuntutan yang dicapai di antara Jepun dan Jerman di Shantung.
d. China hendaklah melanjutkan tempoh pajakan Port Arthur dan khidmat keretapi Manchuria Selatan dari 25 tahun kepada 99 tahun.
e. China hendaklah mengakui pendudukan Jepun di Shantung.
f. China dan Jepun akan menjalankan usahasama dalam perusahaan besi. China tidak dibenarkan menjual besi tanpa izin Jepun atau
mendirikan perusahaan besi yang lain yang akan menjejaskan usahasama itu.
g. China mesti membeli 50% senjata dari Jepun.
Golongan pelajar menganggap tuntutan tersebut sebagai satu penghinaan yang boleh menjatuhkan maruah China. Mereka mendesak supaya
Kerajaan China menolak sama sekali “21 tuntutan” tersebut. Kemarahan golongan pelajar China bertambah kerana Persidangan Damai
Versailles Januari 1919 yang dihadiri oleh pihak berikat mengiktiraf “21 tuntutan” tersebut. Persidangan Versailles Januari 1919 telah
memutuskan bahawa bekas hak-hak Jerman di Shantung diserahkan kepada Jepun. Keputusan Persidangan Versailles telah mengakibatkan
satu demonstrasi pelajar-pelajar di Peking pada 4 Mei 1919. Mereka menuntut pengembalian hak-hak China di Shantung dan mendesak
Kerajaan China supaya tidak menandatangani Perjanjian Versailles. Golongan pelajar juga mendesak Kerajaan China menghukum tiga ahli
politik pro Jepun iaitu Chang Tsung Hsing, Lu Tsung Yu dan Tsao Ju Lin yang dipercayai bertanggungjawab bagi penerimaan tuntutan
berkenaan oleh China.
Kebangkitan
Pada 4 Mei 1919, kira-kira 5000 pelajar di Peking telah mengadakan tunjuk perasaan membantah keputusan Persidangan Damai Versailles
mengenai Shantung. Mereka terdiri dari pelajar-pelajar dan pensyarah-pensyarah Universiti Kebangsaan Peking. Mereka berkumpul di
bangunan kedutaan iaitu Tien an Men dan membawa sepanduk-sepanduk seperti “Negeri China kepunyaan orang China”, “Kembalikan
Hak China di Shantung”, “Jangan Terima 21 Tuntutan”, “Hukum Semua Pengkhianat” dan sebagainya. Tunjuk perasaan menjadi
ganas apabila mereka membakar rumah pemimpin-pemimpin China yang pro Jepun seperti Chang Tsung Hsing, Lu Tsung Yu dan Tsao Ju
Lin dan mendesak mereka meletakkan jawatan. Golongan pelajar juga telah mendesak wakil China dalam Persidangan Versailles iaitu C.T.
282
Wong dan Wellington Khoo supaya jangan menandatangani Perjanjian Versailles yang dijadualkan pada 28 Jun 1919. Perjuangan
golongan pelajar mendapat simpati dari beberapa golongan masyarakat China yang lain. Akhirnya, pekedai-pekedai, pekerja-pekerja kilang
dan saudagar-saudagar mengambil bahagian. Golongan pekedai dan saudagar memulaukan barang-barang buatan Jepun sementara pekerja-
pekerja pelabuhan memulaukan kapal-kapal Jepun. Sokongan juga datangnya dari tokoh-tokoh politik seperti Sun Yat Sen pemimpin
Kuomintang yang berkuasa di Canton dan Warlord. Kerajaan mengambil tindakan menangkap 10 pemimpin pelajar dan 1150 orang pelajar
dan dipenjarakan di Penjara Peking serta di Universiti Peking. Di antara pemimpin pelajar yang ditangkap ialah Hsu Te Heng, Chang Kuo
Tao dan Yi Ken Ni. Kerajaan juga menutup maktab-maktab dan universiti-universiti di 200 bandar di negeri China.
Tindakan pelajar, pekedai, saudagar, pekerja kilang dan pekerja pelabuhan menyebabkan ekonomi China merosot dan ini
menjejaskan Kerajaan Peking. Untuk meredakan ketegangan politik, kerajaan membebaskan pelajar-pelajar yang ditangkap pada 7 Mei 1919.
Kawat juga telah dihantar kepada perwakilan China yang menghadiri Persidangan Versailles untuk menyampaikan arahan Presiden Hau Shih
Chang supaya menolak syarat-syarat Perjanjian Versailles. Perwakilan China telah diugut akan menerima hukuman jika menandatangani
perjanjian itu. Pelajar-pelajar China di Perancis turut mengambil bahagian dengan mengawasi gerak-geri perwakilan China.
Kesan-kesan
1. Pencapaian matlamat
Gerakan 4 Mei telah mencapai matlamat perjuangannya. Wakil China dalam Persidangan Damai Versailles iaitu C.T. Wong dan Wellington
Khoo tidak menandatangani Perjanjian Versailles yang dijadualkan pada 28 Jun 1919 akibat dari desakan pelajar. Tiga orang ahli politik
China yang dianggap pro Jepun dan bertanggungjawab bagi penerimaan “21 Tuntutan” Jepun oleh China iaitu Chang Tsung Hsing, Lu
Tsung Yu dan Tsao Ju Lin telah meletakkan jawatan. Dalam Persidangan Washington pada 21 November 1921, negeri Jepun telah bersetuju
untuk menarik diri dari Shantung.
2. Membangkitkan semangat kebangsaan
Gerakan 4 Mei telah melahirkan semangat kebangsaan di kalangan orang-orang China. Ianya merupakan saru revolusi mental di kalangan
orang-orang China yang digerakkan oleh golongan intelek. Pelajar muncul sebagai golongan penting pembela kepentingan nasional China.
Dalam hubungan mengembangkan semangat nasionalisme, golongan pelajar dan intelek dari Universiti Kebangsaan Peking memainkan
peranan penting. Demonstrasi oleh pelajar-pelajar mengakibatkan demonstrasi dan permogokan di seluruh China. Golongan pelajar juga telah
menganjurkan pemulauan barang-barang buatan Jepun. Pemulauan ini mendapat sokongan ramai dan menjejaskan perdagangan Jepun dengan
China. Perasaan anti Jepun juga bertambah di kalangan orang-orang China akibat dari Gerakan 4 Mei. Buat pertama kalinya pekerja-pekerja
China mengadakan demonstrasi-demonstrasi secara besar-besaran di Peking, Tientsin, Shanghai, Hankow dan bandar-bandar lain.
3. Perkembangan fahaman Komunis
Gerakan 4 Mei telah membuka jalan kepada perkembangan fahaman Komunis di negeri China. Ideologi-ideologi Barat telah menarik minat
intelek-intelek China yang merupakan pengasas Gerakan 4 Mei. Dalam tahun 1918, Li Ta Chao telah menubuhkan “Society for the Study
of Marxism” di Universiti Peking yang merupakan pusat Gerakan 4 Mei. Kebanyakan ahlinya terdiri dari pelajar-pelajar Universiti Peking
seperti Chang Kuo Tao dan Mao Tse Tung yang kemudiannya memainkan peranan penting dalam gerakan Komunis di negeri China. Chen
Tu Hsiu seorang pemimpin terkemuka Gerakan 4 Mei telah menganut fahaman Marx-Lenin dalam tahun 1920. Beliau telah menubuhkan
“Socialist Youth Corps” di Shanghai pada tahun 1920. Pada tahun tesebut juga, Li Ta Chao telah menubuhkan “Socialist Youth Corps”
di Peking. Pada tahun 1920 juga, pertubuhan-pertubuhan Marxism telah disatukan dan pada tahun 1921, Chen Tu Hsiu dan Li Ta Chao telah
menubuhkan Parti Komunis China dengan bantuan Comintern.
4. Memperbaiki kedudukan Kuomintang
Gerakan 4 Mei telah melemahkan kedudukan hulubalang-hulubalang yang menguasai Kerajaan China di Peking. Golongan pelajar yang
mendapat sokongan orang ramai telah menyalahkan mereka di atas kegagalan negeri China menjaga kepentingannya dalam Perjanjian
Versailles 1919. Akibat desakan orang ramai, Kabinet China yang dipimpin oleh Tuan Chi Jui terpaksa dibubarkan. Gerakan 4 Mei telah
memperbaiki kedudukan Kuomintang yang bertujuan untuk menyatukan negeri China. Akibat dari tindakan Sun Yat Sen menyokong
Gerakan 4 Mei menyebabkan Kuomintang mendapat sokongan ramai terutamanya di kalangan pelajar. Sokongan ini memberi inspirasi
kepada Sun Yat Sen untuk menegakkan kuasa Kuomintang di negeri China. Sokongan ini juga membolehkan Sun Yat Sen menyusun semula
dan memperkuatkan Kuomintang sehingga Kuomintang di bawah Chiang Kai Shek berjaya menubuhkan kerajaan baru di Nanking pada
tahun 1928.
5. Kemunculan gerakan kebudayaan baru
Gerakan 4 Mei telah mengakibatkan kemunculan Gerakan Kebudayaan Baru. Golongan intelek sama ada dari professor, guru, pelajar atau
penulis berpendapat bahawa perjuangan mereka adalah untuk membentuk satu masyarakat baru, menilai kembali tradisi China dan
memperkenalkan idea-idea Barat. Universiti Peking memainkan peranan penting menerbitkan majalah-majalah dan akhbar-akhbar yang
bertujuan menyumbangkan usaha-usaha membina sebuah masyarakat China yang baru. Di antara majalah dan akhbar tersebut ialah New
Youth (Pemuda Baru), New Tide (Aliran Baru) dan Weekly Critic (Pembidas Mingguan). Para intelek seperti Chen Tu Hsiu, Lu Shun, Hu
Shih dan Lin Pan Nung telah mengkritik masyarakat tradisional China yang berasaskan ajaran Confucius. Mereka telah menyokong
pembentukan negeri China yang moden yang berasaskan sains dan idea-idea Barat. Satu lagi perubahan ialah mengkaji semula ajaran
Confucius yang menjadi pegangan hidup orang-orang China. Intelek-intelek China telah terpengaruh dengan pemikiran saintifik Bertrand
Russel, John Dewey dan Thomas Huxley yang menganggap fahaman Confucius sudah tidak sesuai lagi dan perlu dihapuskan.
Gerakan 4 Mei telah mendapat perhatian dari negara-negara asing terutama di kalangan penulis. Untuk meninjau lebih lanjut mengenainya
ramai penulis Barat dan Asia telah melakukan lawatan ke negeri China. Di antara mereka ialah Bertrand Russel antara Oktober 1920 hingga
283
Julai 1921, Paul Monroe seorang penulis dari Amerika pada tahun 1921, Hans Driesh seorang ahli falsafah Jerman pada tahun 1922 dan
pujangga terkenal Rabindranath Tagore pada tahun 1923.
Kesimpulan
Gerakan 4 Mei merupakan satu gerakan kebangsaan yang telah mempengaruhi perkembangan politik dan sosial negeri China. Negeri China
telah mengalami perubahan politik dan sosial yang mendadak selepas gerakan ini dan ianya juga telah merintis jalan kepada kemunculan
Parti Komunis China sebagai sebuah kuasa yang berpengaruh dewasa itu sehingga akhirnya PKC berjaya menubuhkan sebuah Kerajaan
Republik Komunis pada tahun 1949.
Masalah Kerajaan China 1927-1936
Pengenalan
Sun Yat Sen meninggal dunia pda 12 Mac 1925. Kepimpinan Kuomintang (KMT) telah berpecah kepada 2 puak, iaitu puak kiri di
bawah pimpinan Wing Ching Wei dan puak kanan di bawah pimpinan Chiang Kai Shek. Chiang Kai Shek berjaya mengambilalih
pucuk kepimpinan KMT. Beliau merupakan pengetua Akademik Whampao dan Ketua Komander Tentera KMT. Beliau dilahirkan di
wilayah Chekiang pada tahun 1887 dan menerima pendidikan ketenteraan di negara Jepun.
Masalah-masalah
Sewaktu Chiang Kai Shek mengamblialih kepimpinan parti KMT, beliau diancam oleh hulubalang-hulubalang. Semasa kematian
Sun Yat Sen, KMT belum dapat menyatukan seluruh negeri China. Sebahagian besar negara China diperintah oleh hulubalang-
hulubalang. Sebagai contoh, hulubalang Chang Tso Lin menguasai wilayah Peking, Manchuria, Shantung dan sebahagian wilayah
Chihli, hulubalang Sun Chuan Fang pula menguasai wilayah Fukien, Kiangsi, Chekiang, Kiangsu dan Anhwei dan lain-lain lagi.
Selagi hulubalang-hulubalang ini tidak ditewaskan, maka selagi itulah negara China tetap akan berpecah-belah. Justeru itu, pada bulan
Jun 1926, Chiang Kai Shek dengan seramai 85000 tentera dan dibantu oleh 6000 orang kadet dari Akademik Tentera Whampao telah
melancarkan Ekspedisi Utara bagi menentang hulubalang-hulubalang dan menyatukan negara China. Pada tahun 1928, kebanyakan
hulubalang telah dikalahkan oleh Chiang kecuali hulubalang Chang Tso Lin. Pada bulan Jun 1928, Chang Tso Lin terbunuh dalam
letupan bom di Shanghai. Anaknya Chang Hsueh Liang yang menyedari tentang mustahaknya penyatuan dan perpaduan telah tunduk
di bawah kekuasaan Chiang Kai Shek. Dengan jatuhnya Peking ke tangan tentera KMT pada tahun 1928, bermakna kempen yang
dimulakan pada tahun 1926 telah tamat. Chiang Kai Shek telah menjadikan Nanking sebagai pusat pentadbiran kerajaannya. Kerajaan
KMT yang dipimpin oleh Chiang Kai Shek ini dikenali sebagai Kerajaan Kebangsaan/Nasionalis China. Kerajaan ini mendapat
pengiktirafan kuasa-kuasa asing sebagai pemerintah negeri China sehinggalah ke tahun 1949. Kerajaan ini menghadapi pelbagai
masalah besar. Masalah ini menyebabkan Chiang Kai Shek gagal mewujudkan sebuah kerajaan yang mantap dan stabil.
Masalah semasa yang utama ialah hendak menghancurkan pengaruh Komunis di China. Perikatan KMT-PKC tidak pernah
disenangi oleh Chiang Kai Shek yang anti-Komunis. Chiang Kai Shek berasa bimbang terhadap pengaruh Komunis yang semakin
berkembang dan yakin bahawa perjuangan mereka adalah untuk mengambilalih kuasa di China. Justeru itu, pada tahun 1927, Chiang
Kai Shek merasakan kerjasama dengan golongan Komunis tidak diperlukan lagi dan mengambil keputusan menyingkirkan mereka
dan penentang-penentang dari KMT. Beliau bertindak menjalankan kempen anti-Komunis dengan cara menindas dan membunuh
ramai Komunis dan golongan yang menyokong Komunis di Shanghai, Nanking, Foochow dan Canton.
Tindakan Chiang Kai Shek menyingkirkan Komunis telah menimbulkan kemarahan mereka. Pada 1 Ogos 1927, golongan
Komunis yang dibantu oleh tentera dan petani cuba merampas kuasa di Nanking, tetapi gagal. Pada November 1927, Komunis berjaya
menguasai Canton selama 3 hari sahaja. Dalam tempoh 3 hari, kira-kira 15000 terbunuh dan kerosakan dianggarkan kira-kira $250
yuan. Pada tahun 1928, Mao Tse Tung telah menjadikan Yuichin di Kiangsi sebagai pusat pentadbiran. Pelbagai usaha dan
pemberontakan dijalankan oleh Komunis untuk menentang Chiang Kai Shek, tetapi semuanya gagal.
Chiang menumpukan perhatiannya untuk menghapuskan Komunis dan untuk tujuan tersebut, beliau telah meminta bantuan
Jerman. Dengan bantuan Jerman, Chiang Kai Shek telah memulakan serangannya ke atas kedudukan Komunis di negeri China.
Antara tahun 1930-1934, Chiang Kai Shek telah melancarkan serangan ke atas kedudukan Komunis. Namun begitu, kedudukan
Chiang dan KMT agak terancam apabila tentera Jepun melancarkan serangan ke atas Manchuria pada tahun 1931. Tentera KMT tidak
dapat mempertahankan China dari serangan Jepun sedangkan tentera Jepun sudah mendekati bandar Peking. Oleh sebab tidak ada
jalan lain, Chiang Kai Shek telah mengadakan gencatan senjata dengan Jepun. Dengan perdamaian ini bermakna Chiang Kai Shek
dapat meneruskan usahanya menentang Komunis.
Pada tahun 1934, Chiang telah melancarkan serangan kelimanya ke atas pangkalan tentera Komunis di Juichin, Hunan,
Kiangsi yang menyebabkan pihak Komunis mengalami kekalahan teruk. Pada 15 Oktober 1934, Mao Tse Tung bersama-sama 8500
tentera dan 15000 kerajaan dan parti telah berundur dari Juichin ke Shensi Utara sejauh 12800 km/6600 batu dalam peristiwa yang
dikenali sebagai “Perjalanan Jauh Dengan Berbarisan”/”Long March”. Mereka tiba di Shensi Utara pada bulan Oktober 1935 yang
mengorbankan kira-kira 70000 orang. Mao Tse Tung telah mengisytiharkan “Republik Raykat Soviet China”dan Yunan dijadikan
sebagai pusat pemerintahan.
Chiang berusaha untuk menghapuskan Parti Komunis China (PKC) dengan cara memerintah Chang Hsueh Liang tetapi
beliau enggan. Sebaliknya beliau bertindak bekerjasama dengan Komunis untuk menentang Jepun. Chiang mengeluarkan arahan
supaya Chang ditangkap, malangnya tindakan Chiang telah menimbulkan perbalahan. Akhirnya, Chiang telah diculik. Chiang
dibebaskan atas jasa baik T.V. Sang dan Puan Chiang. Persetujuan telah dicapai di mana Chiang diminta menghapuskan polisinya
untuk menghapuskan Komunis dan menubuhkan pakatan bersatu dengan Komunis menentang Jepun. Untuk merapatkan lagi
hubungan dan kerjasama, pada tahun 1937, Chiang telah menjemput pihak Komunis menghadiri kongres rakyat. Dalam kongres
tersebut datu perlembagaan baru telah digubal.
Satu lagi masalah besar yang dihadapi oleh China ialah tekanan pengaruh asing iaitu kuasa-kuasa Barat dan Jepun. China
terpaksa menandatangani perjanjian-perjanjian yang berat sebelah. Melalui perjanjian tersebut, kuasa-kuasa Barat dan Jepun
menikmati kemudahan tarif dan wilayah asingan sejak pertengahan abad ke-19 lagi. Hal ini amat menjejaskan kedaulatan China.
284
Kerajaan nasionalis yang dipimpin oleh Chiang berusaha menghapuskan perjanjian-perjanjian yang ditandatangani dengan kuasa-
kuasa Barat dan Jepun untuk membebaskan China dari cengkaman tersebut.
Pada 7 Julai 1928, kerajaan nasionalis telah mengisytiharkan tamatnya tarif bagi kuasa-kuasa Barat di China. Menjelang
tahun 1933, China telah memperolehi semula autonomi tarifnya dari kuasa-kuasa Barat. Menjelang akhir tahun 1930-an, hanya
Britain, Jepun, Perancis dan Amerika yang masih mengekalkan hak wilayah asingan di China. Perjanjian-perjanjian dengan kuasa-
kuasa Barat hanya dapat dihapuskan sepenuhnya pada tahun 1943.
Perluasan kuasa Jepun di negeri China pada tahun 1930-an telah mengancam kedudukan kerajaan nasionalis. Pada tahun
1931, Jepun telah menyerang dan menawan Manchuria. Sementara pada tahun 1937, Perang China-Jepun Kedua telah meletus.
Pencerobohan Jepun menyebabkan Chiang terpaksa membahagikan tenteranya untuk melindungi Peking dan Nanking semasa
menyerang PKC. Hal ini bererti Chiang tidak dapat menggunakan sepenuhnya kekuatan tenteranya bagi menghapuskan pengaruh
PKC. Hal ini menjejaskan peluang kerajaan nasionalis kejayaan.
Chiang lebih mengutamakan usaha-usaha menghapuskan PKC daripada menentang pencerobohan Jepun. Hal ini
menyebabkan KMT dan kerajaan nasionalis mula kehilangan kepercayaan dan sokongan rakyat. Malahan, ia telah membawa kepada
perpecahan tentera kerajaan nasionalis.
PKC sebaliknya menggunakan peluang ini untuk melaungkan perikatan KMT-PKC bagi mempertahankan China dari
serangan Jepun. Tindakan PKC ini menyebabkan PKC menjadi semakin popular di kalangan rakyat China.
Pencerobohan Jepun juga menambahkan lagi kemerosotan ekonomi China kerana kerajaan nasionalis terpaksa berhadapan
dengan ancaman Jepun terlebih dahulu dengan hasil ekonominya. Hal ini menyebabkan reformasi sosial terpaksa diabaikan. Hal ini
juga menyebabkan kaum petani telah hilang kepercayaan terhadap kerajaan nasionalis dan sebaliknya semakin ramai bertindak
menyokong PKC kerana PKC berjaya menubuhkan sistem pemerintahan dan melancarkan reformasi tanah untuk kaum petani.
Pada tahun 1937, PKC telah menjalinkan perikatan dengan KMT untuk menentang Jepun. Kesempatan ini digunakan oleh
PKC untuk mengembalikan pengaruhnya di negeri China, meluaskan pangkalannya, mengatur strategi untuk meluaskan kawasan
penaklukan dan seterusnya merampas kuasa dari KMT.
Ringkasannya, pencerobohan Jepun merupakan satu faktor dan masalah utama yang melemahkan KMT sehingga
membolehkan PKC mendirikan kerajaan Komunis di China pada tahun 1949.
Cara Perang China-Jepun (1937-1945) Membantu PKC Merebut Kuasa

Penegnalan
Persaingan antara PKC dan KMT di China telah bermula sejak tahun 1937. PKC telah mengalami kekalahan teruk di tangan KMT
sebelum tahun 1937. Kekalahan ini menyebabkan PKC terpaksa melakukan pengunduran dalam satu kumpulan dari China Selatan ke
wilayah Sehnsi di China Utara. Peristiwa ini dikenali sebagai “Perjalanan Jauh Dengan Berbaris” atau “Long March” sejauh kira-kira
6000 batu. Namun begitu, Perang China-Jepun 1937-1945 telah merintiskan jalan bagi penyatuan negara China oleh PKC.
Cara-cara
Perang China-Jepun telah mengurangkan tekanan KMT ke atas PKC. Semasa Perang China-Jepun, PKC telah mencadangkan
penyatuan KMT dengan PKC bagi mempertahankan China daripada serangan Jepun. Dengan itu, pada bulan September 1937, PKC
dan KMT bersetuju untuk berdamai bagi mempertahankan China daripada serangan Jepun. Denagn wujudkan pakatan bersama
menentang Jepun, ini bererti KMT telah menamatkan permusuhannya dengan PKC. Perikatan ini telah mengurangkan tekanan KMT
kepada PKC dan ini memberi peluang kepada PKC untuk mengukuhkan kedudukannya dan meluaskan pengaruhnya di China.
Sedangkan KMT terpaksa menumpukan perhatiannya terhadap serangan Jepun.
Peperangan antara China dengan Jepun selama 8 tahun (1937-1945) telah melemahkan kekuatan tentera KMT kerana
peperangan ini merupakan peperangan antara KMT dengan Jepun. Jepun telah lebih menumpukan serangan ke atas KMT,
memandangkan KMT-lah yang menerajui Kerajaan China ketika meletusnya Perang China-Jepun. Kekuatan tentera KMT telah
digerakkan untuk menentang Jepun. Hal ini menyebabkan ramai daripada tenteranya telah terkorban. Sebahagian besar daripadanya
terdiri daripada anggota tentera yang berpengalaman dan cukup terlatih. Sebagai contoh, KMT telah kehilangan pasukan-pasukan
tentera yang handal seperti Rejimen ke-87 dan Rejimen ke-88.
Perang China-Jepun juga menyebabkan kedudukan kewangan KMT mengalami kemerosotan. Penaklukan bandar-bandar dan
pelabuhan-pelabuhan utama oleh Jepun menyebabkan Kerajaan KMT kehilangan sokongan dan bantuan kewangan daripada golongan
hartawan, peniaga dan pedagang-pedagang China. Sumber-sumber pendapatan utama yang bepunca daripada perdagangan,
perusahaan dan cukai-cukai kastam di bandar-bandar dan pelabuhan-pelabuhan utama telah terputus akibat penaklukan Jepun. Dengan
itu, hasil Kerajaan KMT menjadi semakin berkurangan.
Banyak sumber ekonomi seperti perlombongan, pelabuhan dan kilang telah musnah akibat peperangan. Di samping itu,
peperangan dengan Jepun juga memerlukan peruntukan yang tinggi. Selepas perang tamat, Kerajaan KMT terpaksa mengambil masa
yang panjang untuk memulihkan sumber-sumber ekonomi yang telah lumpuh. Pihak KMT terpaksa memperbaiki segala kerosakan
akibat peperangan dengan menggunakan belanja yang besar. Lantaran itu, Kerajaan KMT telah mencetak mata wang dengan
berlebihan. Tindakan ini menyebabkan berlakunya inflasi. Dengan ini, harga barangan China telah meningkat sebanyak 2 kali ganda
sebagai 67 kali antara bulan Jun 1946 hingga Ogos 1947 (30% sebulan). Pada tahun 1947, nilai mata wang China dibandingkan
dengan US$ ialah 1:45000 yuan. Keadaan inflasi ini menyebabkan kemerosotan pengaruh KMT di kalangan orang China.
Korupsi dalam Kerajaan KMT telah bertambah semasa meletusnya Perang China-Jepun. Semasa perang ini, China
mengalami kemerosotan ekonomi. Bagi memulihkan ekonomi China, Amerika telah memberi bantuan kepada Kerajaan KMT. Namun
begitu, bantuan Amerika kepada KMT tidak dapat memulihkan ekonomi China. Keadaan ini berlaku kerana pegawai-pegawai
Kerajaan KMT tidak cekap dan kegiatan korupsi di kalangan pegawai-pegawai semakin bertambah semasa perang ini. Faktor korupsi
ini telah menjatuhkan maruah KMT di kalangan orang China. Dengan itu, ramai askar-askar KMT telah melarikan diri dan menyertai
PKC.
285
Peperangan selama 8 tahun berturut-turut dengan Jepun telah menyebabkan tentera KMT penat dan bosan. Keadaan ini
telah melemahkan semangat askar-askar KMT. Lantaran itu, ramailah askar-askar KMT meninggalkan medan peperangan. Dengan
ini, mulai tahun 1943, KMT tidak lagi menyerang tentera Jepun di China. Hal ini telah menjatuhkan imej KMT sebagai pembela
tanahair.
Sejak dari tahun 1930-an hingga 1945, Kerajaan KMT menghadapi cabaran PKC dan pencerobohan Jepun. Ancaman dari
PKC dan Jepun ini telah menyebabkan Kerajaan KMT terpaksa menghabiskan sebahagian besar kewangan, tenaga dan masa untuk
mengukuhkan angkatan tenteranya. Keadaan ini telah menghalang KMT daripada melancarkan reformasi sosial dan ekonomi. Hal ini
menyebabkan KMT gagal memperbaiki nasib golongan petani China. Jadi, KMT telah kehilangan golongan kaum petani China yang
bertindak menyokong PKC.
Selepas perang, Kerajaan KMT telah melaksanakan beberapa rancangan pembangunan ekonomi seperti bidang kewangan,
perusahaan, memperbaiki sistem perhubungan dan lain-lain yang lebih menguntungkan kelas pedagang, perusahaan dan golongan
kapitalis. Hal ini bererti ekonomi KMT banyak bergantung kepada perdagangan, perusahaan dan cukai kastam yang berpusat di
kawasan pantai yang jauh dari kawasan pedalaman. Kekuatan ekonomi KMT bukan berdasarkan sumber pertanian. Hal ini
menyebabkan Kerajaan KMT tidak berusaha untuk memajukan bidang pertanian dan meninggikan taraf hidup rakyat khasnya
golongan petani yang merupakan golongan terbesar. Hal ini menyediakan peluang keemasan kepada PKC untuk mempergunakan
golongan petani.
Imej dan pengaruh KMT telah merosot sebelum meletusnya Perang China-Jepun. Hal ini berlaku disebabkan penindasan dan
paksaan yang dilakukan oleh pegawai-pegawai KMT. Misalnya, petani dipaksa membayar cukai yang tinggi. Tindakan ini sudah pasti
menambahkan beban hidup golongan petani dan golongan yang berpendapatan rendah. Dari hari kepercayaan rakyat terhadap KMT
telah hilang. Sungguhpun selepas perang, KMT berkuasa, tetapi orang-orang China mensifatkan mereka sebagai penakluk baru, bukan
sebagai pembebas tanahair. Pegawai-pegawai Kerajaan KMT telah melakukan penindasan terhadap orang-orang China yang dianggap
tidak setia dan pembelot. Pegawai-pegawai KMT lebih berminat untuk mengumpulkan harta benda yang ditinggalkan oleh Jepun.
Mereka telah mengabaikan rancangan dan usaha untuk memperbaiki taraf hidup yang sekian lama terbiar akibat dari peperangan.
Keadaan ini dipergunakan oleh pihak Komunis untuk mengeksploitasi fikiran rakyat di wilayah-wilayah yang mundur.
Perang China-Jepun telah menambahkan kepopularan PKC di kalangan orang-orang China. PKC telah muncul sebagai
pejuang kebangsaan, apabila PKC mencadangkan penyatuan PKC dengan KMT bagi menghadapi serangan Jepun ke atas China.
KMT yang berada dalam keadaan serba-salah terpaksa menerima cadangan PKC, walaupun rancangan ini memberi faedah yang lebih
kepada perjuangan PKC.
Imej PKC di kalangan rakyat adalah tinggi ketika meletusnya Perang China-Jepun kerana PKC dianggap sebagai juara dan
penyelamat kedaulatan China. Tentera PKC telah menunjukkan perjuangan yang gigih dan berjaya menanam semangat anti-Jepun di
kalangan orang-orang China. PKC menjadi semakin popular apabila masih meneruskan serangan secara gerila ke atas tentera Jepun
selepas tahun 1943, berbandingkan dengan KMT yang telah memberhentikan serangannya ke atas Jepun pada masa itu.
Kelemahan KMT menyebabkan rakyat kehilangan keyakinan dan bosan dengan perjuangannya. Ketidakyakinan ini tidak
sahaja lahir dari golongan rakyat biasa, malah juga dari golongan intelek. Jadi, rakyat dan golongan intelek mula berpaling kepada
Komunis yang berjaya menanam semangat nasionalisme yang kuat di kalangan mereka. PKC menjadi semakin popular di kalangan
golonagn petani dan intelek melalui rancangan-rancangan pembaharuan ekonomi dan sosialnya di wilayah-wilayah yang dikuasai
antara tahun 1937-1945. Sebagai contoh, PKC telah melancarkan rancangan pembaharuan pertanian. Melalui rancangan ini, tanah-
tanah yang dirampas di wilayah Hunan dibahagikan kepada petani-petani China. Sementara di tempat-tempat lain, PKC telah
menetapkan kadar sewa tanah kepada 37.5% daripada jumlah hasil tanaman. Di samping itu, PKC juga telah mengambil langkah-
langkah lain seperti menubuhkan koperasi, dan menurunkan kadar faedah bagi pinjaman untuk meningkat pengeluaran pertanian.
Kepercayaan rakyat terhadap PKC juga dipengaruhi oleh ketabahan, ketokohan, kesabaran dan semangat perjuangan yang
ada pada diri pemimpin-pemimpin mereka. Mereka juga menunjukkan semangat berjiwa rakyat dengan cara turut serta melakukan
satu-satu rancangan dan cuba membantu serta bersimpati dengan penderitaan hidup yang dialami oleh rakyat. Sifat-sifat ini berbeza
dengan pemimpin-pemimpin parti KMT.
PKC juga mendapat sokongan golongan intelegensia kerana perjuangannya adalah untuk memelihara kedaulatan China dan
memperbaiki taraf hidup rakyat. Golongan intelegensia tertarik dengan cadangan-cadangan PKC untuk mengatasi masalah-masalah di
China dan sikap anti-imperialismenya. Kepopularan PKC jelas terlihat apabila bilangan ahlinya telah meningkat daripada 40000 pada
tahun 1937 kepada 1.2 juta orang pada tahun 1945.
Perang China-Jepun juga membolehkan PKC menguasai daerah-daerah luar bandar khasnya di bahagian-bahagian China
Utara dan China Tengah yang berjumlah penduduk seramai 70-90 juta orang. Pengaruh PKC ketika dan selepas Perang China-Jepun
semakin bertambah disebabkan mereka mendapat sokongan dan bantuan daripada rakyat khasnya golongan petani di kawasan luar
bandar. Sedangkan tentera KMT pada masa itu bermati-matian menentang serangan Jepun khasnya dk kawasan-kawasan bandar dan
pelabuhan-pelabuhan utama. Hal ini menyebabkan kawasan luar bandar terpaksa diabaikan.
Perang China-Jepun juga membolehkan PKC menambahkan kekuatan tenteranya. Hal ini disebabkan PKC mengatur strategi
peperangan dengan bijak. Semasa Perang China-Jepun, PKC lebih tertumpu di wilayah-wilayah Barat Laut China yang kurang
diserang oleh Jepun. Selain itu, PKC seboleh-bolehnya cuba mengelakkan daripada berperang secara terbuka dengan tentera Jepun.
PKC sekadar membuat serangan hendap yang kecil terhadap Jepun. Justeru itu, PKC tidak kehilangan ramai askarnya semasa
meletusnya Perang China-Jepun (1937-1945).
Perang China-Jepun juga membolehkan PKC menambahkan kekuatan tenetranya. PKC telah mengambil ramai rekrut-rekrut
baru khasnya dari golongan petani. Bilangan tentera PKC telah bertambah dari 80000 orang (1937) kepada 910000 orang pada tahun
1945. Teras kekuatan dan pertahanan tentera PKC ialah anggota yang terlatih, berdisiplin dan teratur. Mereka bermoral tinggi dan
komited terhadap perjuangan Komunis.
Semasa Perang China-Jepun, kekuatan PKC di Machuria semakin bertambah apabila pihak Rusia membenarkan PKC
mengambil senjata-senjata dan wilayah-wilayah yang ditinggalkan oleh tentera Jepun selepas tamatnya peperangan. Rusia juga
membantu PKC merampas kuasa dan mengukuhkan kekuatannya di Manchuria. Bantuan ini telah membantu PKC dalam kempennya
286
menentang kerajaan nasionalis dalam tahun 1946-1949. Dari Manchuria bermulanya kejayaan PKC menawan wilayah-wilayah
China satu demi satu.
Kesimpulan
Sebenarnya, Perang China-Jepun telah membolehkan PKC merombak organisasinya, memasukkan rekrut baru dan meluaskan
pengaruhnya di kalangan kaum petani serta bersedia untuk memerangi KMT selepas Perang Dunia Kedua untuk menegakkan
kerajaan Komunis di China.
Faktor Rampasan Kuasa Oleh PKC

Pengenalan
Parti Komunis China (PKC) ditubuhkan pada tahun 1921. Di antara tahun 1923-1927, PKC telah bergabung dengan Kuomintang
(KMT) untuk menentang hulubalang-hulubalang dan menyatukan China. Pada tahun 1927, perikatan KMT-PKC telah ditamatkan
oleh Chiang Kai Shek. Mulai tahun tersebut, kedua-dua parti ini sentiasa bersaing untuk merebut kuasa di China. Perang saudara telah
meletus antara PKC dan KMT mulai tahun 1946 sehinggalah tahun 1949. PKC akhirnya telah berjaya merampas kuasa dari KMT
pada tahun 1949 dan mewujudkan pemerintahan republik Komunis di China.
Faktor-faktor
Perjanjian Sun-Joffe yang ditandatangani antara Sun Yat Sen dengan pihak Komunis Rusia pada tahun 1923 merupakan titik tolak ke
arah kejayaan PKC. Melalui kerjasama tersebut, PKC yang baru diasaskan pada tahun 1921 telah dapat berkembang dengan pesat di
bawah naungan KMT. Hal ini jelas terbukti dengan bertambahnya keahlian PKC begitu pesat sekali. Malahan KNT sendiri hampir-
hampir dikuasai oleh Komunis jika Chiang Kai Shek tidak mengambil tindakan menghapuskan anasir-anasir Komunis di dalam KMT
dan seterusnya menamatkan kerjasama antara KMT-PKC pada tahun 1927.
PKC juga mempunyai pemimpin yang baik dan berdedikasi seperti Mao Tze Tung dan Chu Teh. Mao Tze Tung adalah
teraju utama yang mempunyai strategi perjuangan yang bersama dengan Komunis Rusia dan pemimpin-pemimpin lain dalam PKC.
Beliau berpendapat PKC perlu menyatukan sebuah masyarakat China, bukan sekadar kaum buruh sahaja, tetapi juga petani dengan
cara menghasut mereka menentang tuan-tuan tanah. Mao Tze Tung memilih kawasan pergunungan berhampiran Juichin yang terletak
di sempadan Hunan-Kiangsi sebagai kawasan operasinya. Pengaruh PKC semakin bertambah di bawah kepimpinan Mao Tze Tung.
Selain itu, pemimpin-pemimpin PKC yang lain termasuklah Mao Tze Tung tidak mudah putus asa walaupun mereka mengalami
kekalahan demi kekalahan kepada tentera KMT di peringkat awal.
Perjalanan Jauh/Long March yang dijalankan oleh Mao Tze Tung dan penyokong-penyokongnya semasa berundur dari
Kiangsi dengan seramai 80000 orang tentera, 15000 pegawai kerajaan dan parti yang bermula dari Juichin ke Shensi Utara sejauh
12800 km telah tiba pada Oktober 1935 mengorbankan kira-kira 70000 orang. Perjalanan ini telah meninggalkan beberapa implikasi
yang menarik mengenai sejarah ketahanan manusia dalam menghadapi pelbagai cabaran dengan berjalan kaki selama setahun yang
telah memperlihatkan kejayaan Mao Tze Tung menanamkan semangat gigih dan disiplin yang tinggi di kalangan pengikut-
pengikutnya. Perjalanan ini juga memberi kesempatan kepada PKC untuk menyebarkan ideologi Komunis di kalangan rakyat dan
berjaya memisahkan PKC dari kongkongan Moscow. Mao Tze Tung telah muncul sebagai pemimpin yang tidak boleh dipertikaikan
dan mulai tahun 1935, PKC benar-benar berorientasikan China dan bukannya Moscow lagi.
Asas kejayaan PKC ialah kekuatan tentera dan strategi peperangan yang baik. tentera PKC adalah terlatih, berdisiplin dan
teratur. Mereka bermoral tinggi dan komited terhadap perjuangan Komunis. Bilangan tentera PKC telah bertambah daripada 80000
pada tahun 1937 kepada 910000 pada tahun 1945. Pertambahan bilangan tentera PKC adalah disebabkan oleh PKc amat bijak
mengatur strategi dalam menghadapi serangan Jepun. PKC seboleh-bolehnya cuba mengelak daripada peperangan secara terbuka
dengan Jepun. PKC sekadar membuat serangan hendap yang kecil terhadap Jepun. Selain itu, PKC juga bertumpu di wilayah-wilayah
Barat Laut China yang kurang diserang oleh Jepun. Dengan demikian, PKC tidak mengalami kehilangan askar yang ramai semasa
serangan Jepun ke atas China pada tahun 1937-1945.
Perang China-Jepun membolehkan PKC mengambil rekrut-rekrut baru di kalangan golongan petani. Perang ini juga
membolehkan PKC menguasai daerah-daerah luar bandar di China Utara dan Tengah yang berjumlah penduduk seramai 70-80 juta
orang. Justeru itu, menjelang bulan Jun 1947, bilangan tentera, senapang dan meriam PKC dengan KMT hampir-hampir sama.
Keadaan ini menyenangkan usaha-usaha PKC untuk merampas kuasa di China.
Selepas Perang China-Jepun, PKC telah berjaya mengatur strategi-strategi dan teknik-teknik peperangan dengan baik. PKC
telah melanggarkan serangan secara gerila ke atas garisan-garisan KMT yang terpencil antara tahun 1946-1948. Tindakan ini
menyebabkan PKC berjaya menguasai daerah-daerah luar bandar dan memutuskan saluran makanan dan perhubungan KMT yang
berpusat di bandar-bandar. Dengan ini, tentera KMT di bandar terkepung dan mudah ditewaskan. Kebijaksanaan PKC menyusun
strategi tentera jelas kelihatan dalam Perang Hsuchow yang berlaku antara bulan Oktober sehingga Disember 1948. Askar-askar KMT
yang dikepung oleh askar-askar PKC terpaksa menyerah diri.
PKC juga menubuhkan pasukan propaganda iaitu United Front Cadres yang menjalankan propaganda di kalangan rakyat di
kawasan yang dikuasai oleh KMT dan pasukan Friendly Armie’s yang ditugaskan menyusup masuk ke dalam pasukan tentera KMT.
Rusia sentiasa memberi bantuan kepada PKC sejak penubuhannya pada tahun 1921. Keadaan ini dapat dilihat melalui
tindakan Rusia memberikan bantuan kepada PKC dengan membenarkan mereka memperoleh senjata dan kelengkapan perang yang
ditinggalkan oleh Jepun di Manchuria. Dengan bantuan Rusia, PKC telah berjaya merampas kuasa dan menduduki Manchuria.
Bantuan ini telah membantu PKC dalam kempen mereka menentang kerajaan nasionalis pada tahun 1946-1949.
Tentera KMT tidak berciri-ciri disiplin dan semangat yang tinggi seperti PKC, malahan semakin merosot. Keadaan ini
wujud kerana askar-askar KMT sudah lama mengalami peperangan iaitu sejak KMT mula ditubuhkan lagi. Hal ini menyebabkan
askar-askar KMT letih dan bosan. Ia secara sulit tidak langsung telah melemahkan semangat perjuangan mereka. Justeru itu, mulai
penghujung tahun 1943, KMT tidak menyerang tentera Jepun di China.
Tambahan pula, semasa Perang China-Jepun (1937-1945), KMT mengalami kehilangan askar yang ramai berbandingan
dengan PKC. Hal ini disebabkan Jepun lebih menumpukan serangannya ke atas KMT, memandangkan KMT-lah yang menerajui
287
Kerajaan China ketika meletusnya Perang China-Jepun. KMT telah kehilangan anggota tentera yang berpengalaman dan cukup
terlatih seperti pasukan ke-87 dan ke-88.
Organisasi tentera KMT yang lemah. Tenteranya terbahagi kepada beberapa golongan komander-komander yang cekap
tetapi tidak termasuk golongan Whampao telah diberi jawatan-jawatan yang tidak penting. Hal ini telah melemahkan kedudukan
KMT.
Strategi-strategi dan teknik-teknik tentera KMT adalah lemah. Tenteranya berselerak dan tertumpu di bandar-bandar sahaja.
Sementara kawasan-kawasan luar bandar telah diabaikan. Hal ini membolehkan PKC menguasai kawasan-kawasan luar bandar dan
mengepung tentera KMT di bandar-bandar dengan cara memutuskan saluran perhubungan dan bekalan. Sementara pemimpin-
pemimpin tentera KMT, bukan sahaja tidak cekap tetapi korupsi. Hal ini menyebabkan ramai askar KMT melarikan diri dan berpaling
tadah dengan menyertai tentera PKC.
PKC menjadi semakin popular di kalangan orang China khasnya golongan petani dan intelegensia. Hal ini merupakan
faktor penting kejayaan PKC di China. Perang China-Jepun telah menambahkan kepopularan PKC. PKC telah muncul sebagai
pejuang kebangsaan, apabila PKC mencadangkan penyatuan KMT dengan PKC untuk mempertahankan China dari serangan Jepun.
KMT yang berada dalam keadaan serba salah terpaksa menerima cadangan PKC. Jadi, pada bulan September 1937, PKC dan KMT
telah bersetuju untuk berdamai bagi mempertahankan China dari serangan Jepun. Dengan wujudnya pakatan bersama menentang
Jepun, bererti KMT telah menamatkan permusuhannya dengan PKC. Suasana seperti ini telah memberi peluang kepada PKC untuk
mengukuhkan diri dan meluaskan pengaruhnya di China.
Imej PKC sebagai pejuang kebangsaan semakin meningkat dan bertambah popular apabila PKC meneruskan serangan gerila
ke atas Jepun selepas tahun 1943. Sedangkan KMT yang sangat lemah ketika itu tidak lagi menyerang tentera Jepun di China kerana
terlalu letih dan bosan akibat terlalu lama berperang.
Rancangan dan strategi PKC dalam memenangi hati rakyat semasa Perang China-Jepun (1937-1945) telah menjadikan PKC
semakin popular di kalangan golongan petani dan intelegensia. PKC mendapat sokongan petani melalui rancangan pembaharuan
pertanian. Di bawah rancangan ini, PKC telah merampas tanah-tanah di wilayah Hunan dan kemudiannya dibahagikan semula kepada
petani-petani. Selain itu, PKC telah menubuhkan koperasi-koperasi dan menurunkan kadar faedah bagi pinjaman untuk meningkatkan
keperluan pengeluaran pertanian. Golongan petani juga digalakkan mengambil bahagian dalam pentadbiran tempatan. Selain itu,
pemimpin-pemimpin dan askar-askar PKC juga mewujudkan hubungan yang baik dengan petani-petani. Mereka mengikut corak
penghidupan yang sama seperti rakyat. Keadaan ini berbeza dengan pemimpin-pemimpin parti KMT. Hal-hal seperti inilah yang
menambahkan kepopularan PKC di kalangan petani-petani China. Justeru itu, sebahagian besar daripada mereka telah menyertai
PKC.
PKC juga mendapat sokongan golongan intelegensia yang berpendapat ianya berjuang untuk kebajikan rakyat. Mereka
tertarik dengan perjuangan PKC untuk memperbaiki kehidupan rakyat dan memelihara kedaulatan China. Golongan intelegensia
tertarik dengan dasar PKC untuk mengatasi masalah yang dihadapi oleh China berhubung dengan tekanan dunia antarabangsa,
khasnya imperialisme Barat dan Jepun. Kepopularan PKC jelas terbukti dengan peningkatan keahliannya dari kira-kira 40000 orang
pada tahun 1937 kepada 1.2 juta orang pada tahun 1945.
Rakyat China telah hilang keyakinan terhadap KMT sebagai ejen yang berkesan dalam pembinaan semula negara. KMT
telah gagal memperbaiki taraf hisup petani-petani China. Keadaan ini berlaku kerana KMT menghadapi masalah kewangan semasa
meletusnya Perang China-Jepun. Penaklukan bandar-bandar dan pelabuhan-pelabuhan utama oleh Jepun menyebabkan KMT
kehilangan sokongan dan bantuan kewangan daripada golongan hartawan, peniaga dan pedagang China. Lagipun, sumber pendapatan
utama kerajaan KMT yang sebahagian besarnya berpunca dari perdagangan, perusahaan dan cukai-cukai kastam di bandar-bandar
utama dan pelabuhan-pelabuhan penting juga terjejas akibat penaklukan Jepun. Selain itu, KMT terpaksa menghabskan sebahagian
besar kewangan, tenaga dan masa untuk mengukuhkan angkatan tenteranya. Keadaan ini menghalang KMT daripada melancarkan
reformasi sosial dan ekonomi. Hal ini menyebabkan KMT gagal memperbaiki nasib golongan petani China. Lantaran itu, KMT telah
kehilangan sokongan petani China yang bertindak menyokong PKC.
KMT juga tidak berjaya mencegah inflasi yang disebabkan perbelanjaan tentera yang tinggi dan kemerosotan ekonomi serta
pengeluaran mata wang yang berlebihan. Semasa Perang China-Jepun, banyak kegiatan ekonomi telah musnah seperti perlombongan,
pelabuhan, kilang dan lain-lain. Selain itu, peperangan dengan Jepun juga memerlukan peruntukan yang tinggi. Bagi memulihkan
semula sumber ekonomi China, KMT terpaksa menggunakan perbelanjaan yang besar. Lantaran itu, kerajaan KMT terpaksa
mencetak mata wang dengan berlebihan. Tindakan ini menyebabkan berlakunya inflasi di mana harga barangan telah meningkat dua
kali ganda sebanyak 67 kali antara bulan Jun 1946 sehingga Ogos 1948. Pada pertengahan tahun 1947, nilai mata wang China
berbanding Dollar Amerika ialah 45000:1. Keadaan ini sudah tentulah menyulitkan kehidupan rakyat China yang sedang hidup
menderita. Justeru itu, terdapat kepercayaan umum bahawa KMT telah hilang mandat dari syurga untuk memerintah China.
Korupsi dan rasuah di kalangan pegawai-pegawai kerajaan dan pemimpin-pemimpin tentera KMT telah bertambah semasa
meletusnya Perang China-Jepun. Semasa perang ini, China mengalami kemerosotan ekonomi. Bagi memulihkan ekonomi China,
Amerika telah memberi bantuan kepada kerajaan KMT. Namun begitu, bantuan Amerika kepada KMT tidak dapat memulihkan
ekonomi China. Kebanyakan bantuan kewangan Amerika telah disalahgunakan oleh pegawai-pegawai kerajaan dan pemimpin-
pemimpin tentera KMT. Selain itu, peralatan senjata dan bekalan perubatan KMT telah dijual kepada PKC oleh pegawai-pegawai
KMT sendiri. Faktor korupsi ini telah menjatuhkan maruah KMT di kalangan orang-orang China yang menyebabkan rakyat China
hilang kepercayaan dan kesetiaan kepada KMT.
Selepas perang, kerajaan KMT telah melaksanakan beberapa rancangan pembangunan ekonomi seperti dalam bidang
kewangan, perusahaan, memperbaiki pehubungan dan lain-lain yang lebih menguntungkan kelas pedagang, pengusaha dan golongan
kapitalis. Hal ini bererti ekonomi KMT banyak bergantung kepada perdagangan, perusahaan dan cukai kastam yang berpusat di
kawasan pantai yang jauh dari kawasan pedalaman. Hal ini menyebabkan kerajaan KMT tidak berusaha untuk memajukan bidang
pertanian dan meninggikan taraf hidup golongan petani yang merupakan golongan terbesar. Keadaan ini menyediakan peluang
keemasan kepada PKC untuk mempergunakan golongan petani.
288
Imej dan pengaruh KMT telah merosot sebelum meletusnya Perang China-Jepun. Hal ini disebabkan oleh penindasan
dan paksaan yang dilakukan oleh pegawai-pegawai KMT. Misalnya, petani dipaksa membayar cukai yang tinggi. Tindakan ini sudah
tentu menambahkan beban hidup golongan petani dan golongan yang perpendapatan rendah.
Selepas Jepun menyerah kalah, tentera KMT mula masuk ke kawasan yang dahulunya diduduki oleh Jepun dan bersikap
sebagai penakluk baru, bukan sebagai pembebas tanahair. Mereka melayan penduduk China dengan sikap yang angkuh dan
penghinaan. Pegawai-pegawai KMT telah melakukan penindasan terhadap orang-orang China yang dianggap tidak setia dan
pembelot. Pegawai kerajaan KMT lebih berminat untuk mengumpul harta benda yang ditinggalkan oleh Jepun. Mereka terpaksa
mengabaikan rancangan dan usaha untuk memperbaiki taraf hidup rakyat yang sekian lama terbiar akibat peperangan. Keadaan ini
dipergunakan oleh PKC untuk mengeksploitasikan fikiran rakyat di wilayah-wilayah yang mundur.
Selepas perang, KMT gagal memperbaiki taraf hidup rakyat China, khasnya golongan petani. KMT juga membenarkan tuan-
tuan tanah mengenakan kadar cukai yang tinggi ke atas rakyat khasnya golongan petani. Pengaruh KMT di kalangan golongan
peniaga juga merosot selepas Perang China-Jepun, apabila KMT mengenakan bayaran-bayaran yang tinggi ke atas firma-firma
swasta. Sementara golongan intelegensia pula telah menarik diri dari KMT akibat tentangan-tentangan KMT terhadap pembaharuan-
pembaharuan yang dilaksanakan dan pemerintahan dictator yang diamalkan oleh KMT.
Kesimpulan
PKC akhirnya telah berjaya merampas kuasa dari KMT pada tahun 1949. Dengan kekalahan ini tentera KMT telah berundur ke
Taiwan. PKC seterusnya telah mengisytiharkan penubuhan KERAJAAN REPUBLIK RAKYAT CHINA pada 1 Oktober 1949.
Negara Jepun
Kejatuhan Shogun Tokugawa
Pengenalan
Pada tahun 1600, Iyeyasu telah berjaya mengalahkan musuh-musuhnya dalam pertempuran Sekigahara dan atas kejayaannya itu maka pada
tahun 1603, Maharaja Jepun memberi gelaran “Shogun” kepadanya. Dengan ini lahirlah pemerintah Shogun dari keluarga Tokugawa.
Setelah mendapat kuasa secara perlahan-lahan Shogun Tokugawa mengambilalih kekuasaan dari Maharaja sehingga Shogun Tokugawa yang
benar-benar berkuasa di Jepun. Pusat pentadbiran telah dipindahkan ke Yedo sementara Maharaja ditempatkan di Kyoto dan tidak dibenarkan
bergiat dalam urusan pentadbiran.
Faktor kejatuhan Shogun Tokugawa

1. Peranan saudagar dan perubahan corak sosial
Salah satu faktor yang membawa kepada kejatuhan Shogun Tokugawa ialah peranan golongan saudagar dan berlakunya perubahan corak
sosial di Jepun. Pada abad ke-18, sistem politik dan sosial di Jepun mulai berubah akibat sistem ekonomi wang yang menggantikan sistem
tukaran barang. Oleh sebab pentingnya ekonomi wang menyebabkan kedudukan golongan saudagar menjadi golongan yang berpengaruh
dalam masyarakat dan sebaliknya golongan daimyo (bangsawan) dan samurai (pahlawan) mulai merosot. Ramai golongan daimyo dan
samurai telah meminjam wang dari golongan saudagar hinggakan mereka terikat dengan hutang-piutang. Juga ramai dari golongan daimyo
dan samurai menceburkan diri dalam bidang perniagaan. Keadaan ini menyebabkan menjelang abad ke-19, tidak ada perbezaan taraf antara
saudagar dengan daimyo dan samurai. Dengan ini sistem feudal terhapus dengan sendirinya.
2. Menentang dasar isolasi
Golongan saudagar juga tidak setuju dengan dasar isolasi menindas Tokugawa. Dengan dasar isolasi bermakna saudagar-saudagar tidak
mendapat pasaran yang luas bagi barang-barang dagangan mereka. Oleh sebab itu, mereka ingin supaya diadakan hubungan dengan dunia
luar kerana ini akan menguntungkan mereka. Berdasarkan perkara itu, golongan saudagar asing bekerjasama dengan golongan anti-Tokugawa
golongan menentang Shogun Tokugawa seperti yang dilakukan oleh saudagar-saudagar di bandar Osaka.
3. Perasaan kebangsaan/fahaman shintoisme
Sebab lain ialah munculnya semangat kebangsaan dan fahaman shintoisme. Semangat hotmat dan taat kepada Maharaja hidup kembali.
Akibat tindakan Tokugawa menggalakkan orang-orang Jepun terutama golongan samurai mengkaji sejarah dan sastera Jepun kuno.
Sungguhpun tindakan ini untuk kebaikan negeri Jepun tetapi kesannya menjejaskan kedudukan Tokugawa sendiri. Hasil dari kajian mereka
dan mengikut fahaman (kepercayaan Shinto) bahawa Maharaja Jepun adalah keturunan Dewi Matahari (Amitorasu). Berdasarkan
kepercayaan tersebut orang Jepun berpendapat Maharaja yang harus berkuasa dan dihormati. Dengan ini muncul golongan yang ingin
mengembalikan kekuasaan Maharaja dan menjatuhkan Tokugawa.
4. Tekanan ekonomi
Kedudukan Shogun Tokugawa semakin terjejas bila berlakunya tekanan ekonomi. Pada abas ke-18 dan ke-19 merupakan zaman kejatuhan
ekonomi. Penduduk Jepun telah bertambah dan ini menyebabkan berlakunya kekurangan makanan. Untuk atasi masalah tersebut, petani-
petani telah dikerah supaya dapat hasilkan keluaran pertanian berlebihan. Hal ini menjadi beban kepada petani-petani yang terpaksa bekerja
lebih kuat. Penghidupan petani-petani semakin susah apabila adanya cukai-cukai.
5. Tentangan suku kaum dari Barat
Perasaan benci terhadap Tokugawa tidak sahaja dari petani-petani yang tertindas terutama dari suku kaum dari Barat iaitu Satsuma,
Choshu, Toza dan Hizen. Tokugawa berkuasa tetapi wilayah kekuasaan Tokugawa sekitar Yedo sedangkan wilayah-wilayah lain
tidak dapat diletakkan secara langsung. Oleh sebab itu suku kaum-suku kaum tersebut dapat bertindak balas. Mereka sedar tanpa
persekutuan suku kaum yang lain mereka tidak dapat mengalahkan Tokugawa. Oleh itu, mereka telah bersatu dan tindakan
selanjutnya ialah menyokong Maharaja yang ketika ini ditindas oleh Tokugawa.
6. Fedatangan Barat
289
Faktor yang membawa kepada kejatuhan Tokugawa juga disebabkan oleh kedatangan Barat. Pada tahun 1853, Commodore Perry
dari Amerika tiba di Jepun dengan tujuan mengadakan hubungan perdagangan dan mendapat jaminan keselamatan anak-anak kapal
Amerika. Disebabkan bimbang terhadap ancaman Amerika maka pada tahun 1854, Perjanjian Kanagawa ditandatangan antara Perry
dengan Tokugawa. Kemudian perjanjian dengan Rusia dan Perancis juga dibuat. Tindakan Tokugawa itu telah menjadi kemarahan
rakyat Jepun termasuk beberapa golongan dari keluarga Tokugawa sendiri.
Peristiwa ini digunakan oleh musuh Tokugawa untuk menggugar kedudukan Tokugawa. Suku kaum dari Barat telah menjalankan tindakan
anti-Barat. Pada tahun 1862, seorang Inggeris bernama Richardson mati dibunuh oleh putera Satsuma. Pada tahun 1863, kaum Choshu telah
menembak kapal-kapal Barat di Selat Shimonoseki. Sebagai tindakbalas, pada tahun 1863, Inggeris menyerang Kagoshima kediaman
Satsuma. Kemudian pada tahun 1864 angkatan laut bersekutu iaitu Inggeris, Amerika, Perancis dan Belanda menyerang Choshu di Selat
Shimonoseki.
Pihak Barat telah menyalahkan Tokugawa berikutan berlakunya peristiwa-peristiwa anti-Barat. Keadaan ini menyebabkan pada tahun
1866, Tokugawa telah menghantar tenteranya untuk menyerang Choshu tetapi malangnya tentera Tokugawa telah dikalahkan.
Kedudukan Tokugawa semakin runcing apabila kaum Toza telah bersatu dengan Choshu dan Satsuma untuk menentang Tokugawa.
Memandangkan adanya tekanan-tekanan dan desakan-desakan dalam negeri maka Shogun Keiki bersetuju meletakkan jawatan. Pada
bulan November 1867, kekuasaan telah diserahkan kepada Maharaja Meiji. Dengan ini, tamatlah Shogun Tokugawa di Jepun.
Kesimpulan
Faktor dalam negeri merupakan faktor utama yang membawa kepada kejatuhan Tokugawa. Shogun Tokugawa telah berjaya berkuasa
kira-kira lebih dari dua abad setengah. Pada peringkat awal pemerintahan Tokugawa telah mencapai beberapa kemajuan. Tetapi
kejayaan lebih besar telah dicapai semasa pemerintahan Meiji. Dalam zaman Meiji, Jepun mula memasuki dunia moden dan dalam
masa yang sangat singkat Jepun mencapai taraf yang sama dengan negara-negara Barat, baik dalam bidang ekonomi mahupun dalam
bidang ketenteraan.
Negeri Jepun Selepas Perang Dunia Kedua

Pengenalan
Negeri Jepun telah tewas dalam Perang Dunia Kedua. Pendudukan Amerika selama 6 ½ tahun telah bermula secara rasmi pada 2
September 1945 dan berakhir pada 28 April 1952. Pada teorinya, pendudukan tersebut adalah bersifat antarabangsa. Satu perjanjian
yang dicapai di Moscow pada bulan Disember 1945 telah menetapkan bahawa pendudukan di negeri Jepun harus ditentukan oleh dua
badan, iaitu Suruhanjaya Timur Jauh (Far Eastern Commission) dan Majlis Berikat (Allied Council). Suruhanjaya Timur Jauh
diwakili oleh 13 buah negara dan beribu pejabat di Washington manakala Majlis Berikat diwakili oleh 4 buah negeri dan beribu
pejabat di Tokyo. Pada akhirnya, pendudukan tersebut telah dilaksanakan oleh Amerika Syarikat melalui Jeneral Douglas MacArthur
yang telah dilantik Pemerintah Agung Kuasa-kuasa Berikat (Supreme Commander for the Allied Powers – SCAP). Pada bulan April
1951, Jeneral Douglas MacArthur telah diganti oleh Jeneral Matthew B. Ridway. Dasar pendudukan Amerika adalah berasaskan
kepada 2 prinsip utama, iaitu keperluan membubarkan angkatan tentera Jepun (demilitarization) dan menjadikan Jepun sebuah negara
yang demokratik (democratization of Japan). Pada keseluruhannya, pendudukan Amerika di negeri Jepun telah berjaya dan diterima
baik oleh rakyat Jepun. Ia telah membantu negeri Jepun memulihkan ekonominya dan mengamalkan sistem kerajaan berparlimen.
Pada 8 September 1951, Amerika Syarikat dan 47 buah negara lain telah menandatangani satu perjanjian perdamaian dengan negeri
Jepun di San Francisco. Melalui perjanjian ini, Jepun mencapai semula kemerdekaannya pada 28 April 1952 tetapi terpaksa
menggugurkan segala tuntutan ke atas bekas koloni-koloninya.
Kesan-kesan Pendudukan Amerika

1. Pembubaran angkatan tentera
Salah satu tugas utama SCAP ialah untuk membubarkan angkatan tentera Jepun. Ini adalah untuk memastikan bahawa negeri Jepun tidak
akan lagi mengancam keamanan dan keselamatan dunia. Jentera perang Jepun telah dimusnahkan. Angkatan tentera Jepun dan kira-kira 1300
buah persatuan nasionalis lampau telah dibubarkan. Kilang-kilang membuat senjata telah ditutup. Peperangan diharamkan. Semua tentera dan
orang awam Jepun di seberang laut yang berjumlah kira-kira 3 juta telah dibawa balik ke negeri Jepun. Pembicaraan orang Jepun yang
dianggap penjenayah perang telah diadakan. 7 pemimpin Jepun termasuk Tojo telah digantung dalam bulan Disember 1948. SCAP telah juga
menyingkirkan kira-kira 200000 orang pegawai tentera, kerajaan dan pemimpin perniagaan yang dipercayai terlibat dengan dasar perluasan
negeri Jepun.
2. Pengenalan unsur-unsur demokrasi
Pengenalan unsur-unsur demokrasi merupakan kesan terpenting pendudukan Amerika. Satu perlembagaan demokratik baru telah
diperkenalkan pada tahun 1947. Negeri Jepun telah mengamalkan semula sistem kerajaan berparlimen dengan keunggulan Diet. Diet yang
terdiri dari Dewan Rakyat dan Dewan Councillor dijadikan organ kuasa negara yang tertinggi dan organ perundangan yang tunggal. Diet juga
diberi kuasa penuh ke atas hal-hal kewangan. Kedua-dua Dewan Rakyat dan Dewan Councillor merupakan badan terpilih. 467 orang ahli
Dewan Rakyat adalah dipilih bagi tempoh 4 tahun manakala 250 orang ahli Dewan Councillor adalah dipilih bagi tempoh 6 tahun. Semua
rakyat Jepunyang berumur 20 tahun dan ke atas mempunyai hak mengundi. Perlembagaan baru tersebut juga mensyaratkan bahawa Perdana
Menteri Jepun harus dipilih daripada kalangan ahli Diet. Majoriti menteri-menteri kabinet juga merupakan ahli Diet. Kuasa kerajaan pusat
telah diagihkan dan pilihanraya tempatan digalakkan. Pihak-pihak berkuasa tempatan diberi kuasa yang lebih dalam hal-hal cukai dan
perundangan. Kementerian Dalam Negeri yang menguasai polis dan pentadbiran tempatan telah dibubarkan. Perlembagaan baru ini telah
menjamin hak-hak asasi seperti persamaan dari segi undang-undang, kebebasan pemikiran, kebebasan akhbar dan hak-hak suami dan isteri
yang sama. Orang tahanan politik dibebaskan. Perlembagaan baru Jepun telah juga mengubah kedudukan Maharaja Jepun yang telah
290
dianggap sebagai suci dan “inviolable”. Maharaja Jepun dijadikan hanya lambing negara dan perpaduan rakyat Jepun. Baginda tidak lagi
mempunyai sebarang kuasa berkaitan dengan pentadbiran negara. Kerajaan Jepun telah menjadi sekular.
3. Pemulihan ekonomi
Pemulihan ekonomi merupakan kesan jangka pangjang pendudukan Amerika yang penting. Beberapa pembaharuan ekonomi yang
bertujuan menggalakkan pembahagian pendapatan yang lebih luas di kalangan rakyat Jepun telah diperkenalkan. Pihak berkuasa
pendudukan telah melaksanakan satu program pembaharuan tanah yang bertujuan menambahkan pemilikan tanah oleh petani-petani.
Melalui Akta Pembaharuan Tanah 1946, pihak berkuasa pendudukan telah membeli tanah-tanah kepunyaan tuan-tuan tanah tidur
(absentee landlords). Tanah-tanah ini kemudiannya dijual dengan harga rendah kepada petani-petani. Program tersebut tamat
dilaksanakan pada tahun 1950 dan telah membolehkan 3 juta orang petani memperolehi tanah seluas 5 juta ekar. Ia juga berjaya
menstabilkan ekonomi luar bandar. Pihak berkuasa pendudukan telah juga mengambil langkah-langkah untuk menghapuskan
monopoli ekonomi negeri Jepun oleh golongan zaibatsu. 83 buah syarikat induk zaibatsu telah dibubarkan. Harta-harta zaibatsu telah
dibekukan. Ahli-ahli keluarga dan eksekutif zaibatsu telah disingkirkan. Pihak berkuasa pendudukan telah menggalakkan penubuhan
kesatuan-kesatuan sekerja. Akta Kesatuan Sekerja 1945 telah memberi pekerja-pekerja hak mogok dan berunding secara kolektif.
Bilangan ahli kesatuan sekerja telah meningkat dengan pesat. Menjelang tahun 1949, kira-kira 6.5 juta orang pekerja telah menyertai
kesatuan sekerja. Dasar ekonomi pihak berkuasa pendudukan telah berubah selepas tahun 1948. Akibat Perang Dingin antara dunia
Barat dan Timur, langkah-langkah telah diambil untuk mengukuhkan negeri Jepun sebagai sekutu dunia Barat untuk menentang
Komunisme. Pembayaran ganti rugi perang oleh negeri Jepun telah dihapuskan. Amerika Syarikat telah memberi bantuan ekonomi
dan mempergiatkan langkah-langkah untuk memulihkan ekonomi negeri Jepun. Perdagangan eksport negeri Jepun telah digalakkan.
4. Penyusunan semula sistem pendidikan
Pihak berkuasa pendudukan telah menyusun semula sistem pendidikan Jepun dengan berasaskan model Amerika Syarikat. Prinsip-
prinsip yang mempengaruhi penyusunan semula pendidikan Jepun ialah demokrasi, kebebasan, pengagihan kuasa pusat, pendidikan
massa, kepelbagaian dan internasionalisme. Pendidikan wajib dari 6 tahun ke 9 tahun. Kursus-kursus lama mengenai etik yang telah
menggalakkan perkembangan faham ketenteraan telah digantikan dengan kursus-kursus sains sosial. Pentadbiran pendidikan
diletakkan di bawah kerajaan tempatan. Beberapa universiti telah ditubuhkan di peringkat prefecture. Buku-buku teks telah ditulis
semula dan kaedah-kaedah pengajaran baru diperkenalkan. Penekanan dalam buku-buku teks diberi ke atas aspek demokrasi dan hak-
hak individu.
Negeri Jepun selepas pendudukan Amerika

Pendudukan Amerika telah merintis jalan bagi perkembangan-perkembangan politik, ekonomi dan sosial yang penting di negeri Jepun.
Pada keseluruhannya terdapat kestabilan politik di negeri Jepun yang tetap mengamalkan sistem kerajaan berparlimen. Parti Liberal
Demokratik telah muncul sebagai parti yang paling penting dan berpengaruh. Menjelang pertengahan tahun-tahun 1950-an, negeri
Jepun telah mencapai semula paras ekonomi sebelum perang. Dalam tahun-tahun 1960-an pula, ia telah muncul sebagai sebuah kuasa
ekonomi yang utama di dunia. Pendapatan per kapita negeri Jepun telah meningkat dari $146 pada tahun 1951 ke $395 pada tahun
1960 dan melebihi $2000 pada tahun 1972. Perkembangan ekonomi negeri Jepun yang pesat adalah disebabkan oleh faktor-faktor
berikut:
a. Pekerja-pekerja Jepun yang rajin, terpelajar dan mempunyai kemahiran teknikal yang tinggi.
b. Perbelanjaan ketenteraan yang rendah iaitu hanya 1% daripada Keluaran Negara Kasar (Gross National Product).
c. Kadar wang simpanan yang tinggi.
d. Perlindungan perusahaan Jepun dari persaingan asing.
e. Sokongan dan bantuan Kerajaan Jepun yang seringkali diperkatakan sebagai “Japan Incorporated”.
Bilangan penduduk Jepun di kawasan-kawasan bandar telah bertambah dengan pesat. Satu kelas pertengahan yang baru telah muncul.
Masyarakat Jepun semakin dipengaruhi oleh kebudayaan Barat. Kadar pertumbuhan pendudukan Jepun telah merosot. Pergaulan
antara lelaki dan wanita telah menjadi lebih bebas. Perasaan “kekitaan” masuh kuat di kalangan orang Jepun. Dasar luar negeri Jepun
adalah berasaskan pada hubungan yang erat dengan Amerika Syarikat dan prinsip susunan dunia perdagangan yang aman dan terbuka.
Menjelang tahun 1980, negeri Jepun telah muncul sebagai kuasa ekonomi yang ketiga terbesar (selepas Amerika Syarikat dan Rusia)
di dunia.
India
Pemberontakan Dahagi (1857)
Pengenalan
Penduduk India telah berasa tidak puas hati terhadap pemerintahan British sejak awal abad ke-19. Perasaan tidak puas hati semakin
memuncak apabila Lord William Bentick menjalankan beberapa pembaharuan politik, sosial dan kebudayaan. Walaupun pembaharuan itu
berdasarkan teori “kebajikan penduduk India”, tetapi pembaharuan tersebut telah melanggar amalan dan adat serta menyinggung hati
orang India. Dengan itu, orang India pun membangkit menentang pihak British di India. Pada tahun 1857, Dahagi telah meletus di India.
Dahagi itu ialah rusuhan sepoi menentang pemerintahan British di India.
Sebab-sebab berlaku
1. Perasaan dendam sepoi-sepoi
Tentera Benggala yang terdiri daripada kaum Brahmin dari Rajput mencetuskan dahagi kerana mereka menganggap mereka akan tercemar
sekiranya berkhidmat di luar India. Perasaan tidak puas hati semakin meningkat apabila Lord Canning meluluskan Akta Pengambilan Tentera
Am yang membolehkan pihak British menghantar sepoi-sepoi ke wilayah yang jauh tanpa diberi elaun berlebihan. Amalan diskriminasi gaji
dan layanan serta kenaikan pangkat mengikut jangka perkhidmatan dan bukan kebolehan telah mengecewakan sepoi-sepoi India lagi.
Masalah disiplin yang serius berlaku akibat pemindahan pegawai tentera berkebolehan untuk mengisi jawatan awam. Pengenalan senapang
rifle Royal Enfield menyemarakkan lagi perasaan tidak puas hati. Terdapat khabar angin yang mengatakan peluru yang hujungnya terpaksa
digigit sebelum dimasukkan ke dalam senapang disapu dengan minyak babi dan lembu. Oleh itu, sepoi Hindu dan Muslim menganggap ini
291
sebagai muslihat British menentang kebudayaan tradisional mereka. Walaupun peluru itu ditarik balik, tetapi perasaan tidak puas hati
terus memuncak sehingga akhirnya mereka menganggap British cuba mengkristiankan mereka.
2. Perubahan-perubahan sosial
Pengenalan perubahan sosial ala Barat telah menjejaskan cara hidup penduduk tempatan. Gabenor Jeneral William Bentick telah
menghapuskan adat resam orang India seperti suttee, thuggee dan pembunuhan bayi perempuan. Lord Delhousie pula meluluskan undang-
undang mengesahkan perkahwinan balu Hindu. Walaupun British bertujuan memperbaiki kehidupan mereka tetapi mereka masih belum
bersedia menerima idea-idea Barat ini. Penyebaran pendidikan British dianggap sebagai percubaan mengkristiankan mereka. Pengenalan
teknologi Barat dianggap sebagai langkah mencemarkan agama Hindu. Di wilayah tawanan, banyak keluarga kehilangan tanah kerana tidak
dapat membuktikan hak milik secara sah. Tanah itu diambil alih oleh British. Perasaan tidak puas hati terus memuncak apabila tentera asli
dibubarkan selepas suatu wilayah diambil alih.
3. Politik
Dasar pengilhakan Delhousie berlandaskan kepada hak menakluk agung, undang-undang warisan dan untuk menlanjutkan faedah
pemerintahan British ke atas wilayah yang disalahtadbirkan oleh pemerintah India. Melalui dasar ini, Punjab, Karnatik, Oudh dan
Tajor serta Satera, Jhansi, Baghat, Jaitpur dan Sambalpur telah diilhakan. Walaupun Delhousie percaya pemerintahan British adalah
paling baik bagi orang India tetapi dasarnya telah menimbulkan rasa tidak puas hati di kalangan pemerintah India. Dasar ini
menimbulkan kegelisahan dan syak wasangka. Akibatnya, Nawab, Raja Tanjor dan Nana Sahib mengambil bahagian dalam dahagi.
Selain itu, pembatalan bayaran pencen Nana Sahib juga menyebabkan beliau menyertai dahagi.
Peristiwa dahagi
Dahagi telah bermula pada 10 Mei 1857 di Meerut apabila sepoi-sepoi yang enggan menggunakan peluru telah dihukum penjara. 2
orang sepoi rejimen telah membalas perbuatan ini dan membunuh beberapa pegawai Inggeris. Pada keesokan hari, sepoi-sepoi mara
ke Delhi, memasuki istana secara paksa dan menaikkan Bhahadur Syah II, seorang keturunan Maharaja Moghul sebagai Maharaja
Delhi. Pihak British telah mengumpulkan bala tenteranya untuk membalas serangan ke atas Delhi tetapi gagal. Berita bahawa Lord
Canning telah meminta bantuan tentera dari Madras dan Sri Lanka telah mencemaskan sepoi-sepoi. Akhirnya, rejimen di Azamgarh,
Ludhiana dan Allahabad telah membangkit. Pada 30 Mei 1857, rejimen di Lucknow memberontak. Hal ini diikuti oleh Benggala dan
Oudh. Dahagi Oudh lebih menyerupai pemberontakan umum kerana tuan tanah dan pembesar yang kehilangan tanah serta martabat
dan kaum tani yang menderita akibat pembayaran cukai dan penindasan British telah menyertai pemberontakan. Selepas 4 bulan, Sir
John Lawrence menawan semula Delhi. Bhahadur Syah ditangkap dan putera Moghul lain ditembak. Selepas menawan Delhi, tentera
British menyerang Kanpur dan Lucknow. Tentera Jeneral Havelock mara ke Kanpur tetapi mendapat tentangan hebat. Percubaan
untuk membebaskan Lucknow gagal. Jhansi Rani, iaitu Lakshmi Bai telah bertempur dengan British tetapi akhirnya gagal dan
terbunuh. Dahagi dapat dikawal dengan berkesan. Menjelang tahun 1858, dahagi telah ditumpaskan dengan jayanya. Pihak British
bernasib baik kerana dahagi tidak merebak selanjutnya dan pembesar Sindhia, Holkar dan pemerintah Rajput dan Sikh tidak
menyertai pemberontakan sepoi ini. Selain itu, sebahagian besar orang India yang pro-British yang inginkan pemulihan undang-
undang dan peraturan tidak membantu Pemberontakan Dahagi.
Sebab-sebab kegagalan
1. Ketiadaan tujuan yang sama
− Rani Jhansi berjuang untuk hak asasi seorang putera.
− Nana Sahib berjuang untuk membalas dendam atas kehilangan tanah dan estet ayahanda angkatnya, Baji Rao.
− Orang Muslim berjuang untuk memulihkan Empayar Moghul.
− Sepoi-sepoi berjuang atas agama, membalas dendam peribadi.
− Yang lain hanya mempunyai rasa benci terhadap British.
2. Merupakan kejadian tempatan
− Tertumpu pada satu kawasan terhad.
3. Sikap bertolak ansur Lord Canning
− Meredakan perasaan Sepoi dan mengenangkan tentangan.
4. Kekurangan pucuk pimpinan
Kesan-kesan dahagi
1. Penghapusan Syarikat Hindia Timur Inggeris (SHTI) pada 1858
− Peristiwa dahagi menunjukkan SHTI tidak berupaya memerintah India yang luas.
− Menurut Akta Kerajaan India, pentadbiran Kerajaan India terus diserah kepada Kerajaan Mahkota.
− Gabenor Jeneral menerima gelaran Wizurai.
2. Pengampunan umum
− Diberi kepada pada pemberontak kecuali yang membunuh rakyat British.
3. Penghapusan undnag-undang warisan
4. Pemberian jawatan awam tanpa mengira kasta dan kepercayaan
292
Perjuangan Kemerdekaan di Asia Selatan

Pengenalan
• Selepas pemberontakan sepoi, kemunculan satu kelas pertengahan yang terdiri daripada golongan profesional berpendidikan
Barat seperti peguam, guru, pegawai kerajaan dan wartawan.
• Pemimpin-pemimpin baru yang cukup arif tentang tamadun Barat ini menentang ketidakadilan dan diskriminasi dari segi
perundangan dan pentadbiran.
Pergerakan nasionalis telah muncul sebelum Perang Dunia Pertama
1. Kongres Kebangsaan India (KKI) telah wujud pada tahun 1885

• Diusahakan oleh Allan O. Hume (seorang bekas pegawai kerajaan di India) dan dianggotai oleh guru-guru, peguam dan
wartawan.
• Pada awalnya perjuangan KKI bersifat sederhana.
• Pemimpin-pemimpin KKI seperti W.C. Bonnerjee, Dahabhai Naoroji dan Badruddin Tyabji kerjasama dengan Inggeris.
• Terdapat juga tokoh-tokoh seperti Bal Gangadhar Tilak seorang penulis yang lantang bersuara dan mahukan perubahan-
perubahan segera dengan cara revolusi.
• Tilak dan pengikut-pengikutnya telah menguasai KKI selepas tahun 1906.
2. Golongan Islam mencurigai perjuangan KKI
• Orang Islam tidak menggunakan peluang-peluang pendidikan Barat kerana menganggapnya bertentangan dengan ajaran Islam.
• Menganggap pendidikan Barat bercorak keduniaan dan berkaitan dengan budaya Kristian.
• Tidak ramai yang berpendidikan Barat dan mengisi kekosongan dalam jawatan-jawatan kerajaan dan profesion moden.
• Sayyid Ahmad Khan menyatakan bahawa seseorang umat Islam yang beriman boleh menimba ilmu Barat tanpa
mengorbankan agama Islam.
• Beliau menubuhkan Maktab Aligarh dan memberi kesedaran mengenai sejarah dan keperibadian kaum Muslim India
yang dipisahkan dari kaum Hindu.
• Faktor-faktor ini telah menjadi punca KKI tidak diterima oleh orang Islam.
• Untuk memperjuangkan kepentingan minoriti orang Islam di India, Liga Muslim telah ditubuhkan pada tahun 1906 yang
kemudiannya dipimpin oleh Mohammad Ali Jinnah.
3. Pembahagian Bengal ditentang
• Bengal telah dibahagikan kepada dua bahagian iaitu Bengal Barat dan Bengal Timur atas alasan ia akan memudahkan
pentadbiran kerana terlalu luas dan padat penduduknya.
• Ianya ditentang hebat oleh golongan Hindu di bawah pimpinan nasionalis.
4. Pembaharuan Morley-Minto untuk menenangkan nasionalis
• Pembaharuan yang diperkenalkan pada tahun 1909 ini menawarkan beberapa jawatan tinggi bagi orang India yang layak.
• Elektrot berasingan bagi kaum minoriti mengundi perwakilannya juga diperkenalkan.
• Pada tahun 1911, Bengal disatukan kembali.
• Ibu negeri dipindahkan dari Calcutta ke Delhi.
5. Kemunculan Gandhi
• Beliau muncul sebagai jaguh yang memperjuangkan hak sementara bagi orang-orang India setelah kembali dari Afrika Selatan
pada tahun 1914.
• Mula menyertai gerakan nasionalis.
Perang Dunia Pertama membawa perubahan penting dalam nasionalisme India
1. Terjejasnya imej British

• India turut menyertai Perang Dunia Pertama kerana ia merupakan sebahagian empayar British.
• Maruah dan imej British mula merosot, Inggeris tidak lagi dipandang tinggi.
• Selepas perang, pemimpin-pemimpin India tidak lagi menuntut penyertaan lebih dalam kerajaan.
• Di bawah kepimpinan Gandhi, mereka menuntut Kerajaan India diserah sepenuhnya kepada orang India.
2. British tidak dapat sokongan daripada minoriti Muslim selepas perang
• Serangan British ke atas Turki dan Kekhalifahan Turki yang dianggap pemimpin masyarakat Islam di dunia menimbulkan
kemarahan orang Islam.
• Sokongan Gandhi kepada Pergerakan Khalifat dan persetujuan KKI di bawah Tilak bagi elektrot berasingan kepada
minoriti Muslim mewujudkan perpaduan Hindu-Muslim.
3. Kesetiaan orang India terhadap British tergugat
• Pada 20 Ogos 1917, Edwin Montagu iaitu setiausaha kerajaan di India telah mengumumkan peruntukan tambahan dalam setiap
bahagian pentadbiran bagi orang India dan perkembangan berperingkat-peringkat ke arah berkerajaan sendiri.
• Tetapi, tindakan-tindakan militan nasionalis India menyebabkan penguatkuasaan Akta Rowlatt pada tahun 1918 dan
1919 yang memberi kuasa kepada British untuk buat penangkapan atas tuduhan jenayah politik.
293
4. Hubungan British-India bertambah tegang
• Akta Rowlatt membangkitkan lagi golongan nasionalis yang sudah tidak sabar lagi.
• Mahatma Gandhi mulakan hartal, mogok sehari di mana semua aktiviti dihentikan.
• Dalam sejarah India, walaupun hartal merupakan cara “bantahan tanpa keganasan”, hartal tersebut bertukar menjadi
ganas dan tindakan tentera British. Permusuhan antara British dan orang India telah wujud.
• Askar-askar British telah membunuh 400 orang India dan mencederakan 1200 lagi di sebuah medan mendengar ceramah
politik di Amritsar (Punjab).
• Peristiwa Amritsar ini telah mengikiskan sedikit sebanyak kepercayaan orang India terhadap keadilan Inggeris.
5. Pembaharuan Montagu-Chelmford (1919) dan peluang bersuara dalam kerajaan
• Tiga orang India telahg dilantik untuk Lembaga Penasihat Wizurai yang terdiri daripada tujuh orang ahli.
• Dua dewan perundangan akan ditubuhkan dan lebih ramai orang India akan dipilih oleh orang India dan akan dilantik
oleh kerajaan.
• Orang India akan diberi jawatan-jawatan yang berpengaruh.
• Ia juga mencadangkan perubahan di peringkat wilayah tetapi kuasa muktamad dipegang oleh gabenor wilayah.
• Pembaharuan ini telah dikuatkuasakan tetapi tidak disenangi oleh orang India.
• Ini merupakan satu tanda perubahan sikap di kalangan orang-orang India sejak Perang Dunia Pertama.
• Nasionalis India menganggap mereka adalah sama taraf dengan orang British.
• Mereka yakin pada kerajaan sendiri (Swaraj) dan bukan lagi konsesi-konsesi dalam kerajaan.
6. Tindakan Gandhi dan kemunculan Nehru
• Gandhi melancarkan kempen untuk mendapatkan Swaraj yang bebas daripada kongkongan asing bukan dengan kekerasan
tetapi percaya kepada doktrin ahimsa.
• Pada tahun 1920, Gandhi melancarkan gerakan tidak kerjasama dalam agensi-agensi kerajaan dan perkhidmatan.
• Orang-orang India melepaskan jawatan-jawatan kerajaan, memulaukan dewan-dewan perundangan dan pilihanraya 1920.
Pelajar-pelajar sekolah menengah memulaukan kelas-kelas.
• Pemberontakan dan huru-hara tercetus di beberapa kawasan India.
• Gandhi ditahan dan dipenjarakan kerana dituduh bertanggungjawab.
• Selepas keluar dari penjara dua tahun kemudian, walaupun undur ke ashramnya, orang-orang tempatan dan luar negara
mula mengunjungi beliau.
• Gandhi telah mengjasilkan karya-karya dan menyebarkan idea-ideanya di kalangan pengikut-pengikutnya. Gandhi
muncul sebagai pemimpin gerakan nasionalis India.
• Pada tahun 1924, Gandhi telah melancarkan boikot terhadap barangan British dan menyeru orang India jangan gunakan
kain buatan England dan minta gunakan kain buatan tempatan (swadeshi).
Perubahan matlamat dari kerajaan sendiri (Swaraj) kepada kemerdekaan
1. Kepimpinan Jawahartal Nehru

• Penghujung 1920-an, kepimpinan gerakan nasionalisme diambil alih oleh Nehru.
• Kepimpinan Nehru bukan sahaja mahukan swaraj tetapi juga pemutusan semua hubungan dengan British. Walaupun
Gandhi mempunyai perbezaan pendapat dengan Nehru pada awalnya tetapi memberi sokongan kepada Nehru akhirnya.
2. Perlantikan Suruhanjaya Simon menimbulkan kemarahan KKI
• Parlimen mengambil keputusan untuk mengkaji pembaharuan Montagu-Chelmsford.
• Suruhanjaya yang diketuai oleh Sir John Simon ini ditentang.
• Pada 1927, Nehru dan golongan radikal muda yang lain dalam KKI mula menuntut kemerdekaan dan telah mengaturkan
satu persidangan meja bundar untuk membincangkan butir-butir terperinci.
• Kerajaan British bersetuju mengadakan persidangan tersebut. Namun demikian, ketetapan-ketetapan Kongres tidak
dihiraukan oleh kerajaan.
• Untuk menunjukkan ketidakpuasan, Gandhi telah menganjurkan Gerakan Melanggar Undang-undang Awam pada tahun
1930.
• Sasaran pertama Gandhi ialah monopoli British ke atas pengeluaran garam.
• Gandhi telah memulakan perarakan berjalan kaki sepanjang 60 batu untuk melanggar undang-undang yang mewajibkan
rakyat India membayar cukai bagi semua jenis garam.
• Gerakan Gandhi ini mendapat sambutan yang hangat. Rakyat India mula menentang dasar-dasar British.
• Perbarisan bantahan, hartal dan huru-hara tercetus di seluruh India.
• Gandhi dan 100000 orang India ditahan dan dipenjarakan. Ini jelas menunjukkan kepada British bahawa masalah orang-
orang India telah tidak boleh dibendung lagi.
3. Persidangan Meja Mundar tidak dapat menenangkan keadaan
• Persidangan Meja Bundar telah diadakan antara than 1930 dan 1932.
• KKI memboikot Persidangan Meja Bundar pertama kerana mendakwa British telah menjemput berbagai kumpulan
untuk mengelirukan isu.
• Gandhi menghadiri persidangan kedua sebagai wakil tunggal Kongres tetapi tidak membawa kepada apa-apa perjanjian.
• Orang Islam tidak mahu berganjak daripada tuntutan mereka dalam hal perwakilan perkauman. Mereka mendakwa
kepentingan mereka akan terjamin hanya dengan jaminan bilangan kerusi dalam kerajaan.
4. Hubungan Hindu-Muslim telah menjadi tegang pada tahun 1930-an
294
• Pemimpin-pemimpin Kongres tidak berusaha untuk menghindarkan kecurigaan golongan Islam terhadap Kongres.
• Sejak awal 1930-an, nasionalis Islam menunjukkan cadangan demi cadangan untuk memastikan hak-hak orang Islam
tidak diganggu-gugat oleh British atau orang Hindu.
• Pengaruh karya-karya Sir Mohammad Iqbal merebak luas dan orang-orang Islam mula mengecam dan mengutuk
imperialisme Barat secara terbuka.
• Iqbal menyeru umat Islam mengasaskan sebuah negara Islam di Barat Laut India.
5. Akta Kerajaan India 1935 menjadi asas kepada perubahan politik
• Di bawah Akta Kerajaan India, 11 buah provinsi akan memilih kerajaan sendiri.
• British cuma akan campur tangan bila wujud sesuatu keadaan yang mencemaskan.
• 2 majlis perundangan akan diwujudkan di peringkat pusat di bawah pengawasan Wizurai British.
• Kaum Muslim dan kumpulan minoriti yang lain akan diberi kerusi-kerusi khas dalam dewan perundangan.
• Negeri-negeri beraja diberi pilihan untuk menyertai persekutuan ataupun tidak.
• KKI menggugat ia akan mendominasi sistem politik baru ini.
• Pemimpin-pemimpin KKI tidak puas hati dengan sistem politik bahawa oleh Kerajaan British kerana ia gagal memberi
kemerdekaan sepenuhnya dan tidak menjamin monopoli Kongres ke atas kerajaan.
• Kaum Muslim juga tidak puas hati kerana elektrot berasingan membolehkan mereka menguasai beberapa wilayah sahaja
secara berkesan.
• Negeri-negeri beraja tidak berminat menyertai persekutuan.
• Namun demikian, mengikut Akta India 1935, pilihanraya diadakan pada Februari 1937.
• Kongres memperolehi kemenangan besar manakala Liga Muslim kalah teruk.
• Kongres berjaya memperolehi majoriti di enam daripada sebelas negeri.
• Dominasi Hindu ini menimbulkan kebimbangan di kalangan orang Islam.
• Kongres membentuk kerajaan di 8 buah negeri.
• Liga Muslim berharap Kongres akan mengajaknya untuk membentuk kerajaan campuran di satu atau dua buah negeri.
• Keengganan Kongres mengeruhkan lagi hubungan Kongres-Liga Muslim.
• Jinnah mula memburuk-burukkan Kongres. Pelbagai tuduhan dilemparkan untuk meyakinkan orang Islam bahawa
Kongres bermuslihat mewujudkan Ramraj (Kerajaan Hindu) di India dan orang Islam tidak dapat hidup dengan bermaruah.
• Dengan cara ini Liga Muslim dapat menarik sokongan orang Islam sebelum tahun 1939.
Perang Dunia Kedua menukarkan situasi politk di India
1. Kongres tidak mahu kerjasama dengan British semasa perang

• Semua parti politik kecuali Kongres setuju untuk membantu Inggeris dalam perang.
• Kongres tidak setuju India ditarik bersama dalam Perang Dunia Kedua kerana British tidak berunding dengannya
terlebih dahulu.
• Kongres juga menggunakan kesempatan ini untuk memperhebatkan tuntutan-tuntutan.
• Nehru dan pemimpin-pemimpin Kongres yang lain enggan bekerjasama kecuali semua tuntutan mereka terhadap
kemerdekaan India ditunaikan dengan segera.
• Kongres mengarahkan ahli-ahlinya letak jawatan sebagai menteri-menteri kerajaan negeri.
2. Liga Muslim menggunakan peluang keemasan
• Liga Muslim menyokong usaha peperangan British.
• Pada Mac 1940, Jinnah membentangkan Resolusi Pakistan dalam perhimpunan di Lahor.
• Liga Muslim berharap kerenggangan hubungan antara British dan Kongres akan menguntungkannya.
3. British cuba untuk memenangi sokongan Kongres
• British risau tentang kemaraan Hitler di Eropah.
• British gagal dalam usahanya untuk mendapatkan sokongan Kongres.
• Gandhi melancarkan satu lagi gerakan tidak kerjasama.
• Ramai nasionalis termasuk Gandhi dan Nehru dipenjarakan tetapi mereka tidak berganjak daripada tuntutan
kemerdekaan India.
4. Penyerangan Jepun membimbangkan British
• Jepun mula menyerang dan menguasai Asia Tenggara termasuk tanah jajahan British iaitu Tanah Melayu dan Singapura serta
menawan Myanmar dan cuba memasuki India.
• British memerlukan kerjasama penuh India. British telah berusaha untuk mendamaikan semua pihak di benua kecil India.
5. Rombongan Cripps sebagai usaha terakhir semasa perang
• Sir Stanfford Cripps dihantar ke India pada Mac 1942 untuk menyelesaikan masalah dengan pemimpin politik India.
• Rombongan Cripps memberi jaminan taraf dominan selepas perang tetapi usaha Cripps gagal kerana pengaruh Gandhi.
• Gandhi menentang program Cripps kerana ia tidak manjamin penguasaan serta-merta orang India ke atas hal ehwal
sendiri.
• Gandhi mahu Majlis Menteri-menteri menjadi badan yang meluluskan dasar dan bukan satu lembaga penasihat yang
boleh diabaikan oleh Wizurai.
6. Gandhi melancarkan kempen Keluar dari India
295
• Gandhi menggugat pegawai-pegawai British bahawa beliau akan mengarahkan satu lagi kempen tidak kerjasama kalau
British tidak mahu berundur dengan segera.
• Gandhi dapat sokongan padu daripada Nehru dan pemimpin-pemimpin Kongres lain.
• British marah dan sebelum Gerakan Keluar dari India mula tersebar seluruh India, Gandhi, Nehru dan 6000 pengikutnya
ditahan.
• Gandhi dan kebanyakan nasionalis lain dibebaskan kemudian. Tetapi Nehru dan beribu pengikut lain dipenjarakan
sehingga perang tamat.
• Sementara Kongres sedang giat dengan Gerakan Keluar dari India, orang Islam di bawah Liga Muslim pula menyeru
British Bahagi dan Keluar dari India.
7. British bertindak segera untuk memberi kemerdekaan kepada India
• Parti Buruh yang telah menang dalam pilihanraya British pada tahun 1945 sanggup memberi kemerdekaan kepada negara-
negara jajahan British termasuk India.
• Sama seperti Parti Konservatif sebelum itu, Parti Buruh juga tidak dapat mencari satu formula untuk pemindahan kuasa
di India dengan persetujuan semua pihak.
• Ia mengambil empat bulan untuk menyelesaikan perbezaan antara Kongres dan Liga Muslim. Setiap pihak cuba
mendapatkan peluang-peluang maksima.
• Pelbagai rancangan yang dikemukakan oleh British tidak dipersetujui oleh Hindu dan Muslim.
• Sementara itu, golongan nasionalis pula mula mencetuskan huru-hara, pemberontakan dan demonstrasi setiap hari di
benua kecil India.
• British telah mengambil keputusan untuk tidak mahu tunggu lagi.
• Pada Februari 1947, British mengumumkan pengunduran dari India.
8. Peranan Lord Mountbatten dan kemerdekaan India dan Pakistan
• Pada Mac 1947, Lord Mountbetten menggantikan Lord Wavell.
• Beliau mengumumkan beberapa prosedur untuk memindahkan kuasa. Beliau memberi dua pilihan kepada rakyat India.
• Sama ada Hindu dan Muslim bersatu dalam satu negara atau mewujudkan dua unit politik berasingan.
• Nasionalis dalam Kongres kecewa dengan pembahagian tetapi akhirnya terpaksa menerima cadangan tersebut.
• Pada Julai 1947, Parlimen British meluluskan Akta Kemerdekaan India yang menetapkan kemerdekaan kepada India
dan Pakistan pada 15 Ogos 1947.
9. Kemerdekaan Sri Lanka
• Pada tahun 1944, sebelum Parti Buruh menguasai Kerajaan England, satu suruhanjaya telah ditubuhkan oleh Kerajaan British
untuk melawat Sri Lanka dan mencadangkan langkah-langkah perubahan perlembagaan.
• Pada Mei 1946, satu draf perlembagaan telah dikemukakan kepada Kerajaan British.
• Pada penghujung 1947, Parlimen British telah meluluskan Akta Kemerdekaan Sri Lanka.
• Pada 4 Februari 1948, autonomi Sri Lanka menjadi realiti.
Penutup
• British secara rasminya telah berundur dari benua kecil India.

• Biasanya kelahiran negara merdeka merupakan satu peristiwa gembira tetapi bukan di India dan Pakistan.
• Walaupun kemerdekaan telah diisytiharkan, keganasan dan pertumpahan darah telah berleluasa di kebanyakan kawasan di
benua kecil tersebut akibat pembahagian Pakistan.
296
Rajah. Asia Tenggara (sebelum Perang Dunia Kedua)

297
Contoh Soalan—Sejarah Malaysia
Peranan pembesar dalam sistem politik, ekonomi dan sosial. Bincangkan.
Sehingga pertengahan abad ke-19, para pembesar merupakan aset penting dalam sistem politik di Tanah Melayu. Setiap orang pembesar
mempunyai peranannya dalam ekonomi, politik dan sosial masyarakat Melayu.
Dari segi politik, di negeri-negeri Melayu, pembesar merupakan pentadbir tempatan sebelum kewujudn sistem kerajaan dan institusi
kesultanan. Misalnya, pembesar bergelar Tun Derma Dewa dan Tun Perkasa telah mentadbir negeri Kedah sebelum kewujudan
Kerajaan Kedah. Datuk Am, Tok Penggawa Permatang, Tok Klang dan Tok Naga serta Datuk Menteri telah mentadbir jajahan-
jajahan Selangor sebelum Raja Lumu dilantik sebagai rajanya. Empat orang penghulu telah mengetuai pentadbiran Luak Sungai
Ujong, Luak Rembau, Luak Johol dan Luak Jelebu di Negeri Sembilan.
Selepas institusi kesultanan wujud, para pembesar dilantik untuk membantu raja menjalankan pemerintahan dan pentadbiran negeri
untuk melaksanakan kuasa yang diamanahkan kepada mereka. Pembesar ini mempunyai cop mohor sendiri. Pembesar-pembesar
seperti Pembesar Empat Lipatan semasa Kesultanan Melayu Melaka membantu raja dalam pemerintahan dan pentadbiran kerajaan
pusat. Mereka merupakan golongan yang memonopoli segala kuasa politik dalam kerajaan. Sistem Pembesar Empat Lipatan Kerajaan
Melayu Melaka telah menjadi model bagi pengurusan dan pentadbiran pusat kerajaan-kerajaan awal seperti Perak, Johor dan
sebagainya. Di Kelantan, Jemaah Menteri membantu Sultan dalam pentadbiran kerajaan pusat. Di Negeri Sembilan, Undang-undang,
Lembaga, Buapak membantu di dalam pentadbiran kerajaan pusat.
Pembesar-pembesar pusat memainkan peranan penting dalam menjaga keamanan dan keselamatan negara. Sebagai contoh, Bendahara
dalam Kesultanan Melayu Melaka memimpin angkatan bersenjata semasa menghadapi peperangan, Laksamana menjaga keselamatan
negara di perairan dan Temenggung menjaga keselamatan dalam negeri. Di negeri Kelantan, Jemaah Menteri bertanggungjawab
mengurus hal ehwal peperangan, ketenteraan dan sebagainya.
Para pembesar juga menjadi ahli dalam Jemaah Penasihat Sultan. Sebagai contoh, Bendahara menasihati Sultan dalam soal
pentadbiran negara dan perhubungan luar. Pembesar-pembesar yang lain pula bertanggungjawab dalam bidang masing-masing.
Para pembesar juga membantu raja untuk mentadbir di luar wilayah yang dipanggil pegangan yang merupakan anugerah Sultan
kerana jasa dan perkhidmatan cemerlang mereka. Bendahara Melaka telah memegang kawasan Muar dan Bintan merupakan salah
satu contoh daripadanya. Di tanah jajahan atau daerah, pembesar yang bergelar Mandulika memainkan peranan penting dalam
pentadbiran. Di peringkat kampung pula, Penghulu atau Penggawa pula mentadbir peringkat kampung. Pembesar ini akan
memastikan penduduk di bawah jajahannya sentiasa taat setia terhadap Sultan dan kerajaan. Mereka membekalkan tenaga ketenteraan
untuk mempertahankan negara dan untuk ekspedisi memperluaskan empayar jika perlu. Mereka ini ibarat “jambatan menghubungkan
rakyat jelata dengan pemerintah”.
Adakalanya, pembesar-pembesar ini juga mempengaruhi pentadbiran raja ataupun Sultan. Sebagai contoh, di Melaka, peranan
Bendahara Tun Perak sebagai “The King Maker” dan di negeri Perak, pembesar memainkan peranan penting dalam perlantikan
Sultan mengikut sistem penggantian raja.
Pembesar seterusnya juga memainkan peranan dalam menentukan perhubungan antarabangsa, contohnya Bendahara Melaka
memainkan perana penting dalam hal ini.
Dari segi ekonomi, pembesar memainkan peranan penting dalam pengutipan cukai. Sebagai contoh, Syahbandar mengutip cukai dari
pedagang-pedagang dan pembesar daerah atau penggawa memungut cukai di kawasan pemakanannya. Pembesar pusat pula mengutip
cukai dari kawasan pegangannya. Daripada hasil tersebut, sebahagiannya akan diserahkan kepada raja yang memerintah.
Pembesar-pembesar bertanggungjawab memastikan urusan perdagangan berjalan dengan licin. Sebagai contoh, Temenggung
bertanggungjawab menentukan timbangan dan sukatan yang betul dan mengawasi saudagar-saudagar daripada kepulauan Melayu.
Laksamana pula menjaga pencerobohan orang asing ke kawasan perairan kerajaannya. Syahbandar pula bertanggungjawab menjaga
pelabuhan, hal ehwal pedagang asing serta mengaturkan tempat perniagaan dan menyediakan gudang untuk menyimpan barang.
Dari segi sosial, pembesar memainkan peranan penting dalam menjaga kebajikan anak buahnya. Di kawasan pegangannya, pembesar
ini bertanggungjawab membina balai raya, pondok dan segala kemudahan awam yang akan digunakan oleh semua anak buahnya.
Semasa pembinaan benda berkenaan, pembesar ini akan mengarah anak buahnya untuk melakukan kerja tersebut.
Pembesar juga memainkan peranan penting dalam mengawasi keamanan dan kesejahteraan di kawasan pentadbirannya. Sebagai
contoh, pembesar ini telah menjadi hakim dalam perbicaraan di kawasan pegangannya. Seseorang yang bersalah akan dijatuhkan
hukuman yang selaras dengan kesalahan yang dilakukan. Namun begitu, hukuman mati perlu mendapat keizinan daripada Sultan yang
memerintah terlebih dahulu.
Pembesar juga bertanggungjawab mengetuai kerja-kerja sosial seperti pembinaan surau, masjid, balai raya, jambatan dan sebagainya.
Semasa pembinaan bangunan ini dilakukan, pembesar ini akan mengarahkan anak buahnya melakukannya dan menetapkan seseorang
yang bertanggungjawab mengetuai pembinaan sesuatu bahagian bangunan tersebut.
298
Selain itu, pembesar juga bertanggungjawab mengawasi adat dan tradisi supaya dapat diteruskan dari saru generasi ke generasi
yang lain. Seseorang yang didapati melanggar adat akan dijatuhkan hukuman. Tujuannya adalah supaya adat dan tradisi dapat
dijalankan tanpa gangguan dan sebagainya.
Bincangkan pengaruh agama Islam dalam masyarakat Melayu tradisional.
Agama Islam mula tersebar di Asia Tenggara pada abad ke-7. Walau bagaimanapun, pernyataan ini tidak mempunyai bukti yang sahih.
Menurut Sejarah Melayu, negeri Champa mulai menerima Islam pada abad ke-15 tetapi dalam Sejarah China, Islam dikatakan wujud di
Sumatera pada abad ke-13. Namun begitu, Islam mula dibawa masuk ke Tanah Melayu khasnya Melaka hanya selepas penghujung abad ke-
14. Pemerintah Melaka yang pertama menganuti Islam ialah Sultan Mahkota Iskandar Syah. Penerimaan agama Islam oleh masyarakat
tradisional bukan sahaja membawa pengaruh kepada akidah, tetapi ia juga membawa pengaruh terhadap aspek kehidupan yang lain.
Dari segi pentadbiran, Islam telah mempengaruhi pentadbiran Kerajaan Melayu Melaka, kerajaan-kerajaan lain seperti Kedah, Johor
dan Terengganu. Ciri-ciri kerajaan ini berubah menjadi sama seperti ciri-ciri pentadbiran kerajaan di Timur Tengah seperti Kerajaan
Turki Uthmaniyyah. Konsep dewaraja telah diambil alih oleh konsep Sultan yang menganggap Sultan sebagai zul-illahi-fil-alam iaitu
pegangan bahawa Sultan itu adalah amanah Allah s.w.t. di muka bumi. Sultan juga dianggap sebagai Aminul Mukminin iaitu ketua
kepada umat Islam. Dalam sektor agama, Sultan menjadi ketua agama Islam dan baginda bertanggungjawab memerintah dengan adil
dan menjaga kebajikan rakyat jelatanya. Selain daripada peranan Sultan, ahli-ahli sufi dan ulama-ulama juga menjadi penasihat
tentang agama Islam kepada raja. Kini, agama Islam telah dijadikan sebagai agama rasmi.
Dari segi undang-undang, undang-undang Islam memainkan peranan dalam kerajaan-kerajaan Melayu di Tanah Melayu. Para ulama
memainkan peranan yang penting dalam perundangan Islam. Perundangan Islam telah menjadi tunjang kepada undang-undang
bertulis seperti Hukum Kanun Melaka. Hal ini pula diwarisi oleh negeri-negeri Melayu yang lain pada hari kemudian. Sebagai contoh,
Undang-undang 99 Perak dan Undang-undang Pahang. Selain itu, undang-undnag syariah yang meliputi pelbagai perkara seperti
hukum kesalahan jenayah (mencuri, membunuh dan sebagainya), jual beli, hal-ehwal perkahwinan dan pembahagian harta pusaka
juga diperkenalkan. Tokoh-tokoh yang akan memelihara undang-undang ini terdiri daripada hakim dan kadi. Walaupun hakim dan
kadi menjadi tokoh yang memelihara undang-undang, tetapi rajalah yang akan menjatuhkan hukuman. Baginda akan menjatuhkan
hukuman mengikut hukum adat dan bukan hukum Islam.
Dari segi kehidupan masyarakat, kehadiran agama Islam telah mengubah cara hidup mereka. Kepercayaan asal iaitu animisme, Hindu
dan Buddha telah berubah menjadi agama Islam. Agama Islam telah mengubah cara pemikiran orang Melayu. Mengikut agama Islam,
ia menyuruh umatnya berfikir untuk menerapkan unsur-unsur rasionalisme dalam pemikiran mereka. Selain itu, unsur-unsur metafizik
telah terterap ke dalam nilai hidup msyarakat tempatan. Kini, masyarakat Melayu mempunyai pandangan dan falsafah hidup yang
berkaitan dengan unsur-unsur Islam seperti mencari rezeki yang halal, kewajipan mencari ilmu pengetahuan dan sebagainya.
Islam juga membawa pengaruh kepada adat resam masyarakat tempatan. Agama Islam telah membawa sistem nilai sosial yang
berbeza dengan sebelumnya. Masyarakat Melayu telah membuat penyesuaian antara unsur-unsur Hindu dan Islam untuk mengelakkan
amalan yang diamalkan pada dahulu kala bertentangan dengan ajaran Islam. Agama Islam telah menghapuskan sistem nilai sosial
yang berasaskan perbezaan taraf atau sistem kasta. Mengikut agama Islam, semua umat Islam merupakan stu gagasan. Mereka
haruslah sentiasa beriman dan bersaudara dan menjadikannya sebagai prinsip ke arah perpaduan masyarakat. mereka juga
menganggap orang asing yang beragama Islam adalah saudara mereka. Antara adat resam yang banyak dipengaruhi oleh Islam ialah
adat bercukur, adat perkahwinan dan sebagainya. Selain itu, aspek Islam yang baru juga diamalkan, contohnya membayar zakat,
bekerjasama, bergotong-royong dan kekeluargaan.
Islam juga memberi pengaruh yang kuat dari segi pendidikan masyarakat Melayu tradisional. Pendidikan formal mula wujud sejak
Kesultanan Melayu Melaka dengan kedatangan pada pendakwah dan alim ulama agama Islam. Istana telah dijadikan pusat pendidikan,
pusat kegiatan intelektual dan menjadi tumpuan alim ulama dari negara-negara Arab, India dan Parsi. Di sini, mereka akan berbincang
tentang hal-hal yang berkaitan dengan agama Islam. Istana juga menjadi khazanah hikayat yang memberi pengajaran agama
bertemakan kisah para nabi, contohnya, Hikayat Abu Samah dan Hikayat Nabi Yusof. Mereka mengadakan pendidikan Islam dengan
tujuan melahirkan pelajar-pelajar yang tahu tentang agama Islam, memupuk akhlak mulia dan sebagainya.
Para ibu bapa sangat mementingkan pendidikan anak-anak mereka. Mereka menghantar anak-anak mereka ke rumah tok guru untuk
menerima pelajaran agama. Pada peringkat pertama, mereka akan belajar tentang muqaddam dan al-Quran mengikut tajwid yang
betul. Pada peringkat kedua, mereka akan belajar tentang fardu ain dan akhlak mulia. Pelajar-pelajar ini tidak dikenakan bayaran
tetapi ibu bapa akan memberi penghargaan dengan menghantar padi, beras, ubi sebagai membalas budi tok guru. Selepas peringkat ini,
mereka akan melanjutkan pelajaran ke masjid atau surau untuk melanjutkan pelajaran tentang ilmu agama. Di sini, mereka terus
mempelajari tentang al-Quran, mendalami fardu ain pada siang pagi. Kaedah hafalan digunakan dalam pembelajaran, iaitu seseorang
itu menghadapi kesulitan untuk memahami sesuatu kitab, mereka akan hafalkannya sahaja. Walaupun pendidikan ini berbentuk
formal, namun ia adalah kurang teratur kerana bilangan murid yang tidak terhad dan gurunya berkhidmat secara sukarela.
Selain itu, sistem pengajian madrasah juga merupakan sebahagian daripada sistem pendidikan di Tanah Melayu selepas kedatangan
Islam. Ia merupakan lanjutan daripada sistem pendidikan di masjid dan surau. Di madrasah, kitab bahasa Arab atau kitab bahasa
Melayu yang ditulis ikut struktur Bahasa Arab digunakan. Kitab mereka dipegang atau diletak di atas lantai dan kemudian tok gurulah
yang akan menjelaskan pengertiannya dengan menggunakan kaedah menadah kitab.
299
Seterusnya, sekolah pondok merupakan pusat pengajian tertinggi di Tanah Melayu. Ramai ibu bapa tidak mampu menghantar
anak mereka ke sekolah pondok kerana kesempitan wang. Sekolah pondok ini amat terkenal di negeri Kelantan sehingga negeri ini
digelar sebagai “Serambi Mekah”. Sekolah pondok juga wujud di Kedah, Perlis, Terengganu dan Melaka. Sekolah ini didirikan oleh
seorang guru atau ulama yang kepakaran dalam ilmu agama yang dipelajari dari Mekah. Sebuah sekolah madrasah akan dibina dan
pondok-pondok kecil akan dibina juga oleh Pelajar. Mereka tinggal secara berkongsi. Guru besar sekolah pondok dipanggil Mudir dan
ketokohannya amat dihormati oleh masyarakat. Mereka menekankan aspek agama dan matapelajaran seperti saraf, tafsir, wujudiah
diajar. Selepas 10 tahun, pelajar boleh melanjutkan pelajarannya di Mekah atau berkhidmat sebagai guru dipondoknya juga sekiranya
ia lulus.
Walaupun pengaruh Islam memberi kesan yang kuat dalam pelbagai aspek kehidupan, namun setelah kedatangan British, pengaruh
Islam semakin luntur. British telah menggantikan atau memperkenalkan kaedah baru dala pentadbiran dan perundangan, kehidupan
seharian dan pendidikan. Semuanya ini telah menjadi asas kehidupan masyarakat sehinggalah apa yang wujud pada hari ini.
Corak pemerintahan dan pentadbiran di negeri-negeri Melayu mempengaruhi pembentukan susun lapis masyarakatnya. Bincangkan susun
lapis masyarakat Melayu tradisional.
Sistem pemerintahan dan pentadbiran yang diamalkan oleh kerajaan awal di Tanah Melayu telah mempengaruhi kepada pembentukan susun
lapis masyarakat. setiap lapisan masyarakat ini mempunyai peranannya yang masing-masing. Secara amnya, susun lapis masyarakat Melayu
lama ini dapat dikategorikan kepada 2 kumpulan, iaitu golongan pemerintah dan golongan diperintah.
Golongan pemerintah menduduki bahagian teratas susun lapis masyarakat. raja atau Sultan merupakan orang yang menduduki tempat
yang tertinggi dalam kategori ini. Baginda di pandang mulia. Baginda mempunyai kuasa mutlak bagi melakukan apa-apa sahaja.
Sebagai contoh, baginda berkuasa menggubal undang-undang untuk memperkukuhkan kedudukannya. Baginda merupakan tunggak
menyatupadukan rakyat. Mengikut konsep dewa raja, segala perintah haruslah diikuti oleh rakyat jelata tanpa dipersoalkan. Baginda
juga berhak memiliki hak-hak keistimewaan seperti penggunaan bahasa dalaman, penggunaan warna kuning dan sebagainya. Baginda
juga dianggap sebagai seorang yang daulat dan apabila baginda mangkat, tempatnya akan diwarisi oleh puteranya melalui adat
pertabalan.
Kerabat diraja pula menduduki tempat selepas raja. Mereka merupakan ahli daripada keluarga di raja yang mempunyai pertalian darah
dengan raja yang sedang memerintah. Golongan kerabat diraja ini dibenarkan menggunakan bahasa dalaman, warna kuning dan
sebagainya. Semuanya ini merupakan hak istimewa mereka tetapi hak istimewa yang dimiliki oleh mereka, tidak boleh melebihi hak
istimewa yang dimiliki oleh raja yang sedang memerintah.
Golongan bangsawan, pembesar dan ulama menduduki tempat selepas golongan kerabat diraja. Golongan ini dikenali sebagai anak
baik-baik. mereka boleh terdiri daripada kerabat diraja dan juga kerabat raja. Taraf mereka adalah sentiasa kekal. Mereka mempunyai
pengaruh yang kuat di kalangan pembesar dan rakyat. Mereka juga memainkan peranan yang penting dalam bidang pemerintahan dan
pentadbiran. Bagi mengekalkan identiti mereka, golongan bangsawan dibenarkan menggunakan bahasa dalaman.
Pembesar pula merupakan orang yang memainkan peranan yang penting dalam sektor pemerintahan dan pentadbiran kerajaan.
Mereka merupakan golongan yang paling menghampiri raja atau Sultan yang memerintah. Jawatan pembesar ini biasanya diwarisi
secara turun-temurun. Sebagai contoh, Bendahara Melaka di negeri Melaka diwarisi oleh keluarga Tun Perak secara turun-temurun.
Golongan ulama pula merupakan orang yang menjadi pemimpin agama. Mereka merupakan orang mahir atau pakar dalam bidang
keagamaan, kesenian, kesusasteraan dan sebagainya. Mereka juga menjadi penasihat atau perujuk kepada Sultan khasnya dalam soal
keagamaan. Biasanya, golongan ulama ini menjadi penulis atau perawi diraja juga. Mereka dikenali sebagai khatib, mufti dan kadi
dan memakai gelaran yang dianugerahkan oleh Sultan seperti Maharaja Kadi dan sebagainya.
Golongan diperintah pula terdiri daripada 2 golongan utama manusia. Salah satunya ialah rakyat. Golongan rakyat ini pula dapat
dibahagikan kepada 2 kumpulan iaitu rakyat biasa dan orang asing. Rakyat biasa merupakan rakyat yang bermastautin secara tetap
dalam kerajaan itu. Mereka terlibat dalam aktiviti perniagaan dan perdagangan. Biasanya, aktiviti perniagaan atau perdagangan yang
dijalankan oleh mereka merupakan milikan para pembesar. Mereka yang terlibat ini dikenali sebagai orang kiwi. Selain itu, terdapat
juga orang yang mahir dalam sesuatu bidang seperti tukang kayu, tukang jahit dan mereka dikenali sebagai orang menderhaka.
Golongan rakyat biasa ini juga menjadi pengikut atau penyokong kepada seseorang pembesar yang memegang kawasan mereka
menetap.
Orang asing pula merupakan sebahagian daripada golongan rakyat. Mereka ini lebih dikenali sebagai orang dagang. Selain itu,
penerokawan juga merupakan orang asing. Biasanya, orang asing datang ke sini untuk menuntut, berniaga dan sebagainya. Selain itu,
terdapat juga mereka yang menjadi tentera upahan di kerajaan-kerajaan Melayu awal. Orang asing ini dapat dibahagikan kepada 2
golongan, iaitu mereka yang mengunjungi sekali-sekala dan mereka yang menetap terus di kawasan kerajaan tersebut. Dari golongan
yang menetap terus, ada kalangan mereka telah menukarkan identiti mereka supaya sama dengan masyarakat tempatan; ada juga
dikalangan mereka yang masih mengekalkan identiti asal mereka. Walaupun begitu, mereka tetap tidak terlepas daripada hukum adat
seperti Hukum Kanun Melaka.
Golongan hamba pula merupakan golongan yang menduduki tempat paling rendah dalam hierarki organisasi sosial. Golongan hamba
ini juga dapat dibahagikan kepada 3 kumpulan iaitu hamba diraja, hamba berhutang dan hamba biasa. Hamba diraja ini merupakan
300
orang yang secara sukarela menjadi hamba bagi raja yang memerintah. Mereka bertanggungjawab melakukan apa-apa saja yang
dititah oleh Sultan. Mereka juga mempunyai status yang lebih tinggi daripada golongan hamba yang lain.
Hamba berhutang pula terdiri daripada mereka yang tidak mampu membayar hutang kepada pemiutangnya dalam tempoh masa yang
ditetapkan. Mereka ini disebut sebagai masuk hulan. Mereka ini terpaksa bersama isteri dan anak-anaknya tinggal dengan si
pemiutang dan bekerja sehingga hutangnya dibayar. Mereka boleh diperjual beli kepada/daripada pembesar-pembesar lain. Walau
bagaimanapun, mereka boleh menjadi rakyat biasa semula apabila ia setelah selesai berkhidmat kepada si pemiutang dalam tempoh
yang dijanjikan.
Hamba biasa pula menjadi hamba seumur hidup kepada pemiliknya secara turun-temurun. Mereka ini dapat digolongkan kepada 3
jenis iaitu hamba abdi yang membuat kerja-kerja berat dan kasar, dengan yang merupakan hamba yang dibeli dan biduanda yang
merupakan orang suruhan yang selalunya dimiliki oleh raja.
Setelah British hadir ke Tanah Melayu, struktur/organisasi sosial telah mengalami perubahan yang mendadak. Kini, golongan raja
tidak lagi berkuasa seperti dahulu, kuasa mereka telah diambilalih oleh Residen. Sistem perhambaan juga mengalami kemerosotan
dan akhirnya pupus. Akhirnya, satu struktur organisasi sosial yang lebih unik telah diwujudkan dan hak-hak setiap orang telah
diperakui dan dilindungi.
Bincangkan hukum adat yang diamalkan oleh masyarakat Melayu pada abad ke-19 dan nyatakan perbezaan di antara Adat
Perpatih dan Adat Temenggung.
Pengenalan
Pada dasarnya undang-undang dibentuk dengan tujuan untuk memelihara keamanan, keselamatan dan ketertiban masyarakatnya.
Walaupun kini undang-undang Malaysia berdasarkan undang-undang British, namun undang-undang tradisional telah memainkan
peranan tersendiri di kalangan masyarakat Melayu. Undang-undang tradisional tidak dianggap sebagai undnag-undang bertulis,
namun ia diamalkan dan diterima pakai. Ia dibentuk berdasarkan kepercayaan serta adat-istiadat dan amalan hidup orang Melayu.
Isi
Hukum adat merupakan satu bentuk amalan dan peraturan yang diwarisi sejak turun-temurun.
Masyarakat Melayu sangat kuat berpegang kepada hukum adat sehingga lahirnya pepatah “biar mati anak, jangan mati adat”.
Hukum adat yang diamalkan oleh masyarakat Melayu mempunyai pengaruh keagamaan yang sangat jelas, misalnya pengaruh Hindu-
Buddha dan pengaruh Islam.
Antara hukum adat yang diamalkan oleh masyarakat Melayu adalah berdasarkan kepada Adat Perpatih dan Adat Temenggung.
Adat Perpatih merupakan amalan masyarakat Melayu keturunan Minangkabau.
Adat Temenggung mula dikesan sejak zaman Melaka dan diamalkan oleh masyarakat Melayu di Negeri-negeri Melayu kecuali
Negeri Sembilan.
Adat khusus merupakan amalan yang diamalkan dalam sesuatu majlis atau upacara tertentu seperti adat melenggang perut, adat
bersalin, adat perkahwinan, adat pertabalan raja dan sebagainya.
Perbezaan Adat Perpatih dengan Adat Temenggung

Adat Perpatih disusun oleh Dato Perpatih Nan Sebatang, sementara Adat Temenggung disusun oleh Dato Ketemenggungan.
Adat Perpatih diamalkan khusus oleh orang Melayu keturunan Minangkabau dan boleh dilihat dibeberapa kawasan terutamanya di
Negeri Sembilan dan Naning. Sementara itu, Adat Temenggung diamalkan disemua negeri Melayu kecuali Negeri Sembilan dan
Naning.
Dalam sistem pemerintahan, Adat Perpatih mementingkan prinsip demokrasi iaitu kuasa pemerintahan tidak berada di tangan seorang
sahaja dan kerjasama di dalam masyarakat keseluruhannya. Pemerintah tidak mempunyai kuasa mutlak di mana ketua pelbagai
peringkat dipilih dari peringkat bawah ke atas. Contohnya, anak buah memilih Buapak, Buapak memilih Lembaga, Lembaga memilih
Undang dan Undang memilih Yamtuan Besar. Sementara itu, Adat Temenggung lebih mengutamakan kedudukan istimewa dan
kebesaran pemerintah. Mengikut Adat Temenggung, raja adalah pemerintah tertinggi dan berkuasa mutlak atau autokratik. Tempat
baginda akan diwarisi oleh putero sulung atau adik lelaki selepas kemangkatan baginda. Raja mempunyai kuasa melantik pembesar
untuk membantu mengendalikan tugas baginda.
Dalam sistem kekeluargaan, Adat Perpatih mementingkan pihak sebelah perempuan. Hal ini dapat dilihat dalam soal pembahagian
harta dan jurai keturunan yang merujuk kepada golongan sebelah perempuan. Perempuan menjadi ketua keluarga dan harta
pusaka akan diturunkan daripada ibu kepada anak perempuan. Suami dikehendaki tinggal bersama keluarga isterinya.
Perkahwinan sesama suku adalah dilarang. Sementara itu, Adat Temenggung pula mementingkan pihak sebelah lelaki dalam
soal pembahagian harta, pemegang kuasa dan lain-lain. Gelaran dan pangkat akan disalurkan daripada ayah kepada anak lelaki.
Lelaki menjadi ketua dan keturunan keluarga. Dalam soal perkahwinan, isteri dikehendaki tinggal bersama dengan keluarga
lelaki. Dalam Adat Temenggung, perkahwinan dibenarkan selagi tidak melanggar hukum syarak.
Pembahagian harta mengikut Adat Perpatih, harta daripada sesebuah keluarga akan diwarisi oleh anak perempuan sahaja.
Tanah hanya dimiliki oleh anak perempuan. Harta akan diwarisi oleh ibu kepada anak perempuan. Harta pusaka turun-temurun
adalah milik suku. Sementara itu, dalam Adat Temenggung, pewarisan harta pusaka lebih kepada mengikut hukum syarak. Di
dalam hukum syarak, harta yang diwarisi oleh anak lelaki lebih banyak daripada harta yang diwarisi oleh anak perempuan.
Dari segi jenayah, hukuman yang dilaksanakan oleh Adat Perpatih adalah bersifat timbang rasa dan peri kemanusiaan.
Undang-undang jenayah berunsur pemulihan atau memperbaiki keadaan dan berdasarkan kerjasama serta jalinan kekeluargaan
yang rapat. Adat Perpatih percaya bahawa orang yang melakukan jenayah boleh memperbaiki perangainya dan pulih menjadi
301
seorang yang baik. Sementara undang-undang jenayah Adat Temenggung sangat ketat dan keras serta berpegang kepada
prinsip pembalasan. Undang-undangnya bertujuan untuk menghukum.
Adat Perpatih tidak dipengaruhi oleh unsur pengaruh luar. Sementara itu, Adat Temenggung mempunyai unsur pengaruh
agama Hindu-Buddha dan kemudiannya agama Islam.
Golongan pembesar dikatakan memonopoli segala kuasa politik dalam kerajaan sebelum campur tangan British di negeri-negeri Melayu.
Bincangkan peranan pembesar dari segi politik, ekonomi dan sosial.
Pengenalan
Sistem pembesar di negeri-negeri Melayu adalah warisan Kesultanan Melayu Melaka.
Sistem pembesar empat lipatan Kesultanan Melayu Melaka telah menjadi model bagi pengurusan dan pentadbiran kerajaan-
kerajaan di negeri-negeri Melayu.
Sehingga pertengahan abad ke-19, para pembesar merupakan aset terpenting dalam sistem politik di Tanah Melayu.
Setiap orang pembesar mempunyai peranannya dalam politik, ekonomi dan sosial dalam masyarakat Melayu.
Politik
Peranan utama pembesar ialah dalam bidang politik.
Mereka merupakan golongan yang memonopoli segala kuasa politik dalam kerajaan.
Ada kalanya, golongan pembesar mempunyai kuasa untuk melantik raja. Misalnya, empat orang Undang (Undang Jelebu,
Undang Sungai Ujong, Undang Rembau dan Undang Hohol) akan melantik Yang Di-Pertuan Besar Negeri Sembilan.
Dalam keadaan biasa, pembesar membantu raja dalam menjalankan pemerintahan dan pentadbiran negeri.
Untuk melaksanakan kuasa yang diamanahkan kepada mereka, para pembesar ini mempunyai cop mohornya sendiri.
Para pembesar menjadi penasihat atau menjadi ahli Jemaah Penasihat Sultan.
Misalnya, pada tahun 1800, Sultan Muhammad I (Sultan Kelantan) telah melantik seramai 7 orang pembesar untuk
memudahkan dan melicinkan lagi jentera pentadbirannya.
Sultan Muhammad II telah melantik 8 orang Jemaah Menteri.
Sultan Abu Bakar (1862-1895) telah melantik Jemaah Menteri untuk menasihati Sultan (Johor).
Pembesar juga membantu raja mentadbir kawasan-kawasan tertentu di luar wilayah dipanggil “pegangan” yang merupakan
anugerah Sultan kerana jasa dan perkhidmatan semerlang mereka atau menjadi pentadbir daerah/jajahan. Misalnya, Dato’
Bahaman menguasai kawasan Semantan dengan gelaran Orang Kaya Semantan; Tok Gajah mentadbir Pulau Tawar; Ngah
Ibrahim menguasai Larut.
Para pembesar juga memainkan peranan penting dalam menjaga keamanan dan keselamatan negara. Misalnya, Jemaah
Menteri Peperangan di Kelantan menguruskan hal-ehwal peperangan, ketenteraan, pertahanan dan keamanan; Lembaga di
Negeri Sembilan menjaga keselamatan dan keamanan.
Sebagai pentadbir kawasan atau daerah/jajahan, para pembesar memastikan penduduk di bawah jagaannya taat setia kepada
pemerintah.
Menyediakan dan membekalkan tenaga ketenteraan untuk mempertahankan negara dan juga untuk ekspedisi memperluaskan
empayar (jika ada).
Para pembesar ibarat “jambatan” menghubungkan rakyat jelata dengan pemerintah.
Ekonomi
Para pembesar memainkan peranan penting dalam pengutipan cukai.
Pembesar di pelabuhan (Shah Bandar) mengutip cukai daripada pedagang-pedagang.
Pembesar daerah/jajahan mengutip cukai daripada rakyat di kawasannya dengan bantuan Penghulu.
Pembesar menguasai sumber ekonomi seperti lombong bijih timah dan juga hasil eksport lain.
Menggunakan sistem kerah dan sistem serah untuk dapatkan hasilan.
Hasil pendapatannya lebih lumayan dan ini kadang-kala menyebabkan mereka lebih kaya daripada Sultan. Contoh: Long
Jaafar dan Ngah Ibrahim yang menguasai Larut.
Pembesar juga melibatkan diri dalam perdagangan.
Mereka menjadi pengeluar modal.
Perniagaan dan perdagangan pembesar diuruskan oleh wakil-wakilnya.
Para pembesar juga memastikan urusan perdagangan dalam negeri berjalan licin.
Menentukan timbangan dan sukatan yang betul.
Menjaga perairan daripada pencerobohan lanun.
Mengawasi pedagang-pedagang; menjaga hal-ehwal pedagang asing; mengaturkan tempat perniagaan dan menyediakan
gudang untuk menyimpan barang-barang.
Sosial
Kebajikan anak buahnya adalah tanggungjawab para pembesar.
Memastikan kewujudan keamanan.
Menjadi hakim dalam sesuatu perbicaraan dan meleraikan perselisihan.
Mengetuai kerja-kerja sosial seperti pembinaan surau, masjid, balai raya, jambatan dan sebagainya.
Kesimpulan
Golongan pembesar memainkan peranan penting sebagai “penggerak” dalam sistem pemerintahan di negeri-negeri Melayu
sebelum campur tangan British.
302
Cmapur tangan British dan pengenalan Sistem Residen menjelang tahun 1870-an, menjejaskan kedudukan politik,
ekonomi dan sosial pembesar Melayu. Perkhidmatan sebahagian para pembesar Melayu, kemudiannya digunakan oleh British
untuk membantu pegawai-pegawai British.
Analisakan penentangan pribumi terhadap campur tangan British di Tanah Melayu.
1. Terdapat 3 ciri yang membezakan penentangan pribumi di Tanah Melayu:

a. Penentangan yang dipimpin oleh golongan atasan atau pembesar;
b. Penentangan yang dipimpin oleh golongan ulama;
c. Penentangan oleh rakyat biasa.
2. Sebab penentangan:
a. Adat – tindakan British campur tangan dalam hal-hal adat/tradisional di Tanah Melayu.
b. Agama – tindakan berperang dengan penjajah dilihat sebagai jihad kerana menentang kafir.
c. Peribadi – penentangan untuk kepentingan darjat dan kewibawaan seseorang pembesar atau raja.
d. Ekonomi – tindakan penjajah kegiatan sosial ekonomi orang Melayu.
Adat
1. Larangan ke atas pembesar Perak untuk memungut cukai bercanggah dengan nilai-nilai tradisi pembesar yang bebas
memungut cukai di mana cukai telah menjadi sumber pendapatan mereka.
2. J.W.W. Birch cuba menghapuskan amalan perhambaan di Perak – memberi perlindungan kepada hamba – menghasut hamba
melarikan diri dari tuannya. Dengan ini, melanggar amalan tradisi.
3. Ketidakhadiran Dato’ Kelana dalam upacara pertabalan Tengku Antah sebagai Yamtuan Besar Seri Menanti; mengakui hak ke
atas Terachi dan melantik seorang penghulu di Terachi.
Agama
1. Unsur agama menjadi asas perjuangan iaitu ajaran yang menegaskan bahawa sesiapa yang mematuhi peraturan baru yang
diperkenalkan oleh British adalah menyebelahi orang kafir dan segala peraturan yang diperkenalkan itu adalah undang-undang
kafir – ini merupakan ajaran Haji Musa bin Abdul Ghani di Terengganu.
2. Haji Abdul Rahman Limbong seorang ulama telah memimpin penentangan di Terengganu. Beliau menegaskan bahawa tanah
adalah hal Allah dan pihak British tidak berhak untuk memungut cukai ke atas tanah tersebut. Rakyat jelata memberi sokongan
padu kepada pemimpin agama kerana seorang yang alim dalam ilmu agama dianggap sebagai pemimpin masyarakat.
Peribadi/Kewibawaan
1. Desakan-desakan ke atas raja dan pembesar mencabar kewibawaan mereka, misalnya di Perak. J.W.W. Birch mendesak Sultan
Abdullah menandatangani surat perjanjian pengisytiharaan penyerahan kuasa pentadbiran. Beliau juga mengugut akan
menyerahkan takhta Perak kepada Raja Ismail sekiranya Raja Abdullah tidak mahu menandatanganinya.
2. Di Pahang, kewibawaan pembesar dicabar oleh British apabila British memperkenalkan jawatan-jawatan baru untuk
mengambilalih tugas pembesar Melayu, contohnya jajahan Temerloh diletakkan di bawah E.A. Wise – mencabar kewibawaan
Engku Besar Jeram kerana jajahan Temerloh ialah di bawah kuasanya – penentangan dilakukan oleh Dato’ Bahaman.
Ekonomi
1. Residen-residen British menubuhkan pusat pemungutan cukai yang diletakkan di bawah kawalan pegawai-pegawai British.
2. Cukai disusun semula seperti cukai-cukai pajak, candu, arak, judi, permit balak, cukai perahu, cukai senjata, cukai padi dan
juga cukai untuk memotong atap (pungutan hasil hutan).
3. Di Perak, tindakan J.W.W. Birch disedari oleh Sultan dan pembesar bahawa kehadiran Residen bukanlah sekadar untuk
menasihati Sultan tetapi mahu merampas kuasa pemerintahan mereka. Bila menyedari hakikat ini, Sultan Abdullah kembali
berbaik-baik dengan Raja Ismail dan Dato’ Maharaja Lela membina kubu pertahanan di Pasir Salak untuk menghadapi sebarang
kemungkinan percubaan Britisk memperkenalkan peraturan-peraturan baru di sana.
4. Perang Naning (1831-1832) adalah satu lagi bukti penentangan masyarakat tempatan – diketuai oleh Dol Said (Penghulu
Naning). Sebabnya: dilihat mempunyai perkaitan dengan pengenalan dasar British terutamanya dari sudut pembayaran cukai –
mendesak Naning menghantar 1/10 hasil padi ke Melaka setiap tahun. Tindakan ini membebankan penduduk Naning. Naning
sebenarnya bukan berada di bawah Melaka tetapi sebuah negeri yang merdeka. Maka, cukai yang dituntut oleh British adalah
satu paksaan – wujudkan ketidakpuasan hati dan mencetuskan peperangan.
Bincangkan kesan-kesan campur tangan British di Tanah Melayu menjelang tahun 1870-an.
Sebelum tahun 1874, British mengamalkan polisi tidak campur tangan di Negeri-negeri Melayu. Pegawai British juga diarahkan supaya
hanya menumpukan perhatian di Negeri-negeri Selat. Tujuannya adalah untuk mengelakkan permusuhan dengan Siam kerana Negeri-negeri
Melayu, khasnya Negeri-negeri Melayu Utara diakui sebagai negeri naungan Siam. Selain itu, penglibatan mereka dalam Perang Naning
(1831-1832) yang menyebabkan mereka mengalami kerugian $100 ribu juga menyedarkan mereka supaya tidak campur tangan. Tetapi
selepas tahun 1874, akibat beberapa faktor seperti faktor ekonomi, kebimbangan terhadap kuasa asing yang lain, keselamatan Negeri-negeri
Selat, faktor kemanusiaan, perubahan pegawai dan tindakan Sir Andrew Clarke telah menyebabkan campur tangan British. Campur tangan
British ini telah meninggalkan banyak kesan di Tanah Melayu, Borneo sama ada dari segi ekonomi, politik, pendidikan dan sebagainya.
Kesan utama campur tangan British di Tanah Melayu ialah kewujudan msayarakat majmuk atau masyarakat berbilang kaum. Apabila
British datang ke Tanah Melayu, tujuan utama mereka adalah memperolehi sumber bahan mentah seperti bijih timah bagi perusahaan
mereka di Eropah. Akibat Revolusi Perindustrian yang berlaku di Eropah, permintaan terhadap bijih timah semakin meningkat
303
sehingga akhirnya pengeluaran tidak dapat menampung permintaan. Kelebihan permintaan timah mendorong British
menggalakkan para pengeluar untuk mengeluarkan lebih banyak bijih timah kerana perdagangan bijih timah ini amat menguntungkan.
Tetapi masalah telah ditemui apabila para pelombong Melayu enggan bekerjasama dengan pihak British. British dengan initiatifnya
telah membawa orang Cina dari China untuk bekerja di tapak perlombongan untuk mengatasi masalah kekurangan buruh di samping
meningkatkan pengeluaran. Selain perusahaan bijih timah, perusahaan getah juga menjadi semakin giat pada abad ke-19. Ladang telah
dibuka secara besar-besaran dan permintaan terhadap tenaga buruh untuk bekerja di ladang getah juga semakin meningkat. Orang
Melayu di Tanah Melayu enggan bekerjasama dengan British dalam hal ini menyebabkan British terpaksa membawa masuk orang
India ke Tanah Melayu untuk mengusahakan ladang getah. Orang Cina dan orang India yang datang membawa masuk bahasa, agama
dan budaya mereka yang tersendiri. Mereka melibatkan diri dalam perusahaan yang berbeza. Keadaan ini menyebabkan mereka tidak
bergaul kecuali di pasar untuk membeli-belah.
Campur tangan British di Tanah Melayu juga menyebabkan masyarakat tempatan menentang kedatangan mereka terutamanya apabila
tindakan mereka yang telah mengancam kepentingan mereka. Di Sungai Ujong, tindakan British yang melantik Dato’ Kelana sebagai
pemerintah Sungai Ujong ditentang kuat oleh Dato’ Syahbandar. Sebagai balasan, Dato’ Syahbandar melancarkan serangan terhadap
Dato’ Kelana. Tetapi, atas bantuan British, Dato’ Syahbandar dikalahkan oleh Dato’ Kelana dan terpaksa berundur ke Selangor. Dato’
Syahbandar dipaksa mengaku salah kemudian, pihak British menetapkannya di Singapura. Di Seri Menanti, Tengku Antah
membantah perlantikan Kapten Tatham sebagai penolong Residen di Sungai Ujong. Dato’ Kelana di Sungan Ujong pula tidak
mengiktiraf perlantikan Tengku Antah sebagai Yamtuan Besar Seri Menanti. Perselisihan menjadi hebat apabila Dato’ Kelana
menuntut kawasan Terachi. Pertempuran di antara mereka telah berlaku dan Tengku Antah telah dikalahkan oleh Dato’ Kelana yang
dibantu oleh pihak British. Tengku Antah terpaksa berundur ke Bukit Putus tetapi kawasan ini akhirnya juga ditawan oleh British.
Atas usaha Maharaja Abu Bakar di Johor, pada bulan Disember 1876, perundingan telah diadakan di antara British dengan Tengku
Antah dan satu perjanjian damai telah ditandatangani bagi menyelesaikan masalah ini.
Di Perak pula, tindakan J.W.W. Birch telah menyebabkan masyarakat Melayu di Perak tidak senang hati. Pembaharuan Birch telah
bercanggah dengan amalan tradisi Melayu seperti pembasmian hamba adbi dan pembatalan hak pajakan. Keadaan ini telah
menyebabkan hubungan Birch dan Sultan Abdullah menjadi tegang. Tambahan pula, tindakan Sir William Jervols seterusnya
menyebabkan keadaan menjadi semakin teruk. Maka, Sultan Abdullah telah mengadakan persidangan dengan pembesarnya di Durian
Sebatang dan mengamanahkan Dato’ Maharaja Lela untuk membunuh Birch. Pada 2 November 1875, Birch ditikam oleh orang
suruhan Dato’ Maharaja Lela di Sungai Pasir Salak. Peristiwa ini menggempakan British. British dengan segera mendapat bantuan
dari India dan Hong Kong dan menawan Pasir Salak, Kota Lama dan kawasan di sekitar. Dato’ Maharaja Lela dan Pandak Induk serta
Dato’ Sagor dihukum mati dan yang lain do buang negeri ke Pulau Seychelles termasuk Sultan Abdullah. Raja Ismail diarahkan pergi
ke Johor dan Raja Yusof dilantik sebagai Sultan.
Di Pahang, campur tangan British tidak disenangi oleh pembesar-pembesar seperti Dato’ Bahaman dan Tok Gajah. Apabila J.P.
Rodger dilantik sebagai Residen di Pahang, beliau mengambil langkah terburu-buru untuk memperkenalkan peraturan baru yang
bercanggah dengan sistem tradisional Pahang. Tindakan ini menyebabkan Dato’ Bahaman melancarkan tentangan terhadap
pentadbiran baru yang diwujudkan. Beliau melancarkan beberapa serangan dengan bantuan Mat Kilau dan pengikut-pengikutnya.
Tetapi British telah berjaya mematahkan serangan ini, malah Dato’ Bahaman dan Mat Kilau terpaksa berundur ke Terengganu.
Walaupun serangan balas dilakukan tetapi akhirnya semua menemui kegagalan sehinggalah Dato’ Bahaman terpaks berundur ke Siam
dan menetap di situ.
Di Kelantan, peraturan baru yang diperkenalkan oleh W.A. Graham menimbulkan rasa tidak puas hati di kalangan rakyat Kelantan.
Tambahan pula, tindakan British yang menggunakan pegawai-pegawai Melayu dari luar negeri Kelantan untuk melaksanakan
peraturan-peraturan tersebut juga tidak disukai oleh pembesar di Kelantan. Tindakan British ini telah mencetuskan kebangkitan di
daerah Pasir Putih, Kelantan pada tahun 1915. Kebangkitan ini adalah dibawah pimpinan Tok Janggut dan berjaya buat sementara
mengundurkan kakitangan kerajaan yang bertugas di Kota Bharu. Namun, kebangkitan ini telah gagal mempertahankan kejayaannya.
Pasukan British balas dengan cepat dan berjaya mematahkan kebangkitan dan Tok Janggut sendiri terkorban dalam pertempuran.
Dari segi pentadbiran, campur tangan British telah membuat penyesuaian baru dalam sistem pemerintahan tradisional. Satu sistem
yang dipanggil sebagai Sistem Residen telah diperkenalkan di negeri Perak, Negeri Sembilan, Selangor dan Pahang. Sistem ini adalah
berdasarkan konsep pemerintahan secara tidak langsung di mana Kerajaan British memerintah tanpa sebarang tanggungjawab yang
berat. Menurut sistem ini, Sultan dan pembesar Melayu dapat mengekalkan kedudukannya. Seorang Residen British dilantik untuk
menasihati Sultan dalam semua perkara kecuali adat istiadat Melayu dan agama Islam. Di bawah sistem ini, Sultan tidak lagi berkuasa
penuh dalam pentadbiran dan terpaksa menerima nasihat Residen. Sistem ini telah ditamatkan pada tahun 1895 dan digantikan dengan
sistem pentadbiran berasaskan persekutuan.
Dari segi ekonomi, ekonomi yang bercorak pertanian sara diri telah berubah menjadi ekonomi komersil atau ekonomi perdagangan.
Perkembangan yang dapat dilihat adalah dalam sektor pertanian niaga dan perlombongan. Dalam sektor perlombongan, perusahaan
bijih timah menjadi semakin maju. Ramai orang Cina telah dibawa masuk ke daerah Lukut, Ampang, Klang dan Kuala Lumpur untuk
mengusahakan kawasan lombong bijih timah. Kedatangan orang Cina telah membekalkan tenaga buruh yang mencukupi. Seterusnya,
pelbagai cara baru juga diperkenalkan untuk melombong dengan lebih berkesan. Antaranya ialah lombong dedah dan cara pam.
Penggunaan teknik baru ini telah menyebabkan hasil lombong bijih timah meningkat berlipat ganda. Dalam sektor pertanian juga,
getah telah diperkenalkan. Penanaman getah adalah hasil usaha Sir Henry Wickham. Pada tahun 1876, beliau pergi ke Brazil untuk
mendapatkan benih getah dan menanamnya di Taman Kew di London. Pada tahun 1877, 22 anak pokok dihantar ke Singapura.
Beberapa daripadanya ditanam di Taman Bunga Singapura dan yang lain dihantar ke Kuala Kangsar. Pada mulanya, sambutannya
tidak begitu baik dan hanya dijalankan oleh pengusaha Inggeris. Peladang-peladang tempatan lebih suka menanam kopi yang
304
mempunyai harga tinggi di pasaran dunia. Namun demikian, penanaman getah telah berkembang dengan pesat pada awal abad
ke-20 kerana permintaan tinggi bagi getah dalam pasaran dunia.
Dari segi pendidikan, dasar pendidikan British mewujudkan 5 jenis sistem persekolahan yang berasingan antara satu sama lain telah
menyebabkan sekolah-sekolah tersebut terpisah. Setiap sekolah khusus untuk sesuatu kaum tertentu sahaja seperti sekolah Melayu
untuk orang Melayu, sekolah Cina untuk orang Cina dan sebagainya. Selain itu, bahasa pengantar yang digunakan juga berbeza.
Kurikulum yang digunakan oleh setiap sekolah turut mengikut sukatan pelajaran di sekolah-sekolah negara asal. Perbezaan yang
ketara ini wujud kerana penjajah British telah mengabaikan pengawalan dan perancangan pendidikan di negara kita. Malah, penjajah
British juga tidak berminat untuk membangunkan rakyat melalui pendidikan.
Selepas tahun 1870-an, campur tangan British semakin meluas dan pengaruhnya semakin kukuh di Tanah Melayu. Selepas semua
penentangan masyarakat tempatan dipatahkan, British pun dapat memerintah dan mentadbir Negeri-negeri Melayu dengan lancar.
Pelbagai pembaharuan telah dilakukan dalam pelbagai aspek sehinggalah akhirnya terbentuk Persekutuan Tanah Melayu pada tahun
1948.
Bincangkan kewujudan masyarakat majmuk di Tanah Melayu mulai pertengahan abad ke-19.
Abad ke-19 adalah titik tolak penting dalam sejarah Tanah Melayu. Tanah Melayu bukan sahaja mengalami perubahan politik tetapi juga
perubahan sosial dan ekonomi. Perubahan politik telah membawa kepada perubahan sosial. Perkembangan perusahaan bijih timah dan getah
telah membawa kepada kedatangan orang Cina dan India ke Tanah Melayu. Selain orang Cina dan India, terdapat satu lagi kumpulan imigran
di Tanah Melayu iaitu orang Indonesia. Kedatangan imigran ini seterusnya bersama orang Melayu tempatan membentuk masyarakat yang
berbilang kaum.
Sebelum pemerintahan Inggeris, orang Indonesia telah berhijrah ke Tanah Melayu. Mereka terdiri daripada orang Bugis, orang Jawa
dan orang Minangkabau. Pada penghujung abad ke-19, penghijrahan masuk orang Indonesia ke Tanah Melayu semakin meningkat.
Kesemuanya ini disebabkan masalah politik, ekonomi dan sosial yang berlaku di Indonesia. Dari segi sosial, penduduk Indonesia
terutama dari Pulau Jawa dan Sumatera telah bertambah dengan pesat menyebabkan kemiskinan, kebuluran dan kemerosotan taraf
hidup rakyat Indonesia. Sementara itu, tekanan politik oleh pihak penjajah iaitu Belanda telah mendorong kemasukan orang-orang
Indonesia ke Tanah Melayu. Sebagai contoh, Sistem Kultur (1830-1870) yang dikenakan terhadap orang Jawa menyebabkan rasa
kurang senang hati orang Jawa menyebabkan mereka berhijrah ke Tanah Melayu. Dari segi ekonomi, pelbagai cukai seperti cukai
tanah, cukai kepala dan cukai tol telah menambahkan lagi kesenangan hidup.
Bagi orang Cina, sebenarnya mereka telah pun datang ke Tanah Melayu sejak abad ke-15. Mereka datang ke Tanah Melayu adalah
untuk berdagang. Menjelang awal abad ke-19, penghijrahan orang Cina semakin bertambah. Penghijrahan orang Cina ini adalah
disebabkan oleh 2 faktor iaitu faktor penolak dan faktor penarik.
Keadaan politik dan sosial di negeri China merupakan faktor penolak. Keadaan politk di China yang tidak stabil menggalakkan
kedatangan orang Cina ke Tanah Melayu. Dinasti Manchu yang menguasai China sejak tahun 1644 mengamalkan sikap diskriminasi
terhadap penduduk Cina tempatan. Orang-orang Cina yang tidak berpuas hati sering melancarkan pemberontakan untuk
menggulingkan Kerajaan Manchu. Oleh itu, kerajaan bertindak lebih tegas dan kejam untuk memadamkan perasaan tidak puas hati
rakyat dan pemberontak. Oleh itu, ramai orang Cina terpaksa melarikan diri daripada menjadi mangsa kekejaman Kerajaan Manchu.
Mereka mula berhijrah ke seberang laut seperti Korea, Jepun dan negara-negara di Asia Tenggara seperti Tanah Melayu, Filipina,
Indonesia dan lain-lain.
Selain faktor penolak, faktor penarik juga menyebabkan penghijrahan orang Cina ke Tanah Melayu. Faktor penarik ini telah berlaku
di Tanah Melayu. Dari segi ekonomi, peluang ekonomi yang banyak di Tanah Melayu telah mendorong kedatangan orang Cina ke
Tanah Melayu. Keperluan tenaga buruh bagi menjayakan perusahaan bijih timah di Tanah Melayu adalah salah satu faktor disamping
peluang-peluang perniagaan yang banyak di kawasan bandar dan kawasan perlombongan. Peluang untuk menjalankan pertanian
seperti di bawah Sistem Kangchu (Johor) juga menggalakkan lagi penghijrahan orang Cina ke Tanah Melayu. Di bawah Sistem
Kangchu, orang Cina diberi tanah untuk mengerjakan pertanian terutamanya lada hitam.
Dari segi politik, hasil daripada pemerintahan British yang liberal telah mewujudkan keadaan politik yang stabil. British juga
menggalakkan kedatangan orang Cina dengan menyediakan pelbagai kemudahan seperti subsidi tambang dan sebagainya. Pembesar-
pembesar tempatan pula menggalakkan kemasukan buruh Cina untuk mengerjakan perusahaan bijih timah.
Orang India pula mulai datang ke Tanah Melayu sejak abad yang pertama. Mereka menamai Tanah Melayu sebagai “Suvarnabumi”
atau “Tanah Emas”. Namun begitu, mereka hanya berhijrah secara beramai-ramai ke Tanah Melayu pada penghujung abad ke-19
akibat perkembangan perusahaan getah di Tanah Melayu. Faktor yang menggalakkan penghijrahan orang India juga terdiri daripada
faktor penolak dan faktor penarik.
Perkembangan perusahaan getah dan galakan daripada Kerajaan British merupakan faktor penarik yang menarik orang India datang
ke Tanah Melayu. Peluang ekonomi di Tanah Melayu terutamanya dalam perusahaan getah telah menggalakkan kedatangan orang
India ke Tanah Melayu. Peluang ekonomi yang wujud dalam sektor ini adalah disebabkan oleh keengganan orang Melayu untuk
bekerja di ladang getah. Selain itu, dua buah perkhidmatan awam yang paling banyak menggunakan tenaga buruh India ialah Jabatan
Keretapi dan Jabatan Kerja Raya juga menarik kehadiran orang India ke Tanah Melayu. Seterusnya, peluang pekerjaan bagi golongan
305
menengah di Tanah Melayu turut dipenuhi oleh orang India. Pada tahun 1920-an, kestabilan politik di Tanah Melayu telah
mendorong kedatangan orang India. Di samping itu, adanya koordinasi di antara Kerajaan British di Tanah Melayu dengan Kerajaan
British di India telah memudahkan lagi kemasukan India ke Tanah Melayu. Kejayaan orang India yang lebih awal datang ke Tanah
Melayu juga telah mendorong kepada kemsukan lebih ramai orang India.
Setelah meninjau sebab kedatangan imigran orang Indonesia, orang Cina dan orang India dalam pembentukan masyarakat majmuk,
biarlah kita meneliti cara atau sistem kemasukan mereka.
Bagi orang Indonesia, tidak ada satu sistem yang tertentu yang dilalui untuk datang ke Tanah Melayu. Mereka datang ke sini dengan
berusaha sendiri.
Bagi orang Cina, terdapat 3 cara mereka datang ke Tanah Melayu, iaitu melalui sistem tiket kredit, melalui cara bersendirian dan
melalui Sistem Kangchu. Bagi orang yang datang dengan cara sistem tiket kredit, mereka terikat dengan perjanjian untuk bekerja bagi
suatu tempoh masa sehingga hutang mereka dijelaskan. Sementara itu, orang yang datang melalui cara persendirian adalah dibantu
oleh rakan atau ahli keluarga ataupun dengan perbelanjaan sendiri. Melalui Sistem Kangchu pula, orang Cina berpindah dan menetap
kekal di Johor dam membuka ladang-ladang lada hitam, gambir, kopi, teh dan sebagainya.
Bagi orang India, imigrasi mereka dijalankan melalui sistem buruh kontrak (1820-1910) dan Sistem Kangani (1898-1938). Melalui
sistem buruh kontrak, pemilik ladang akan membuat pesanan bagi buruh melalui seorang ejen di India. Ejen ini akan pergi ke
kampung-kampung untuk mengumpulkan buruh India. Tambang pelayaran mereka dibiayai oleh majikan yang membuat pesanan.
Setelah sampai di Tanah Melayu, mereka akan menandatangani kontrak untuk bekerja selama 5 tahun dengan gaji yang ditetapkan.
Pekerja-pekerja ini biasanya dilayan dengan buruk. Melalui Sistem Kangani, majikan yang ingin mendapat buruh dari India akan
menghantar seorang Kangani dari ladangnya ke India untuk mendapatkan buruh dari kampung halaman Kangani itu. Kangani itu akan
dibayar mengikut bilangan pekerja yang diambil dan dia sendiri pula dikehendaki membayar tambang dan perbelanjaan lain bagi
buruh-buruh itu sehingga ketibaan mereka di ladang. Biasanya pekerja dilayan dengan baik.
Kedatangan imigran ini bukan sahaja mewujudkan masyarakat majmuk di Tanah Melayu, namun mereka juga memberikan banyak
sumbangan terhadap pelbagai sektor terutamanya sektor ekonomi di Tanah Melayu.
Orang Indonesia telah menyumbangkan tenaga dalam perusahaan getah dan bijih timah di samping dalam pertanian seperti padi,
kelapa, dusun buah-buahan dan sebagainya. Kecenderungan dalam mengusahakan pertanian yang sama dengan tempat asal mereka
adalah pendorong kepada kedatangan mereka ke Tanah Melayu.
Kedatangan orang Cina pula menggalakkan perkembangan perusahaan bijih timah di Tanah Melayu terutamanya di kawasan Larut,
Kinta, Lembah Klang dan Sungai Ujong. Buktinya, eksport bijih timah Tanah Melayu telah meningkat secara berterusan dari tahun
1850 dengan jumlah eksport 6500 tan kepada 77 ribu tan pada tahun 1937. Dari segi perniagaan pula, banyak kedai di buka oleh
orang Cina terutamanya di bandar yang terletak di kawasan perlombongan. Kegiatan penanaman lada hitam juga berkembang hasil
daripada Sistem Kangchu.
Kemasukan orang India telah menyebabkan pembukaan lebih banyak kawasan ladang getah. Buktinya, pada tahun 1897, hanya
terdapat 345 ekar ladang getah di Tanah Melayu tetapi pada tahun 1940, angka ini telah meningkat menjadi 3.5 juta ekar. Di samping
itu, dalam bidang professional, orang India telah menyumbangkan tenaga mereka dengan menjadi guru, doctor, kerana dan
sebagainya.
Imigran Cina, dan Indonesia yang masih tinggal membentuk satu masyarakat majmuk. Kaum-kaum ini berpisah bukan sahaja dari
segi bangsa tetapi juga bahasa, agama, kepercayaan, tempat kediaman dan sebagainya. Walau bagaimanapun, mereka masih dapat
hidup dengan aman damai dan keadaan ini telah menggalakkan perkembangan ekonomi di Tanah Melayu.
Bincangkan tindak balas pribumi terhadap campur tangan British di Pahang, Kelantan dan Terengganu.
Sebelum tahun 1874, British mengamalkan polisi tidak campur tangan di Negeri-negeri Melayu. Pegawai-pegawai British diarahkan supaya
hanya menumpukan perhatian di Negeri-negeri Selat. Tujuannya ialah untuk mengelakkan permusuhan dengan Siam kerana Negeri-negeri
Melayu khususnya Negeri-negeri Melayu Utara yang diakui sebagai negeri-negeri naungan Siam. Tetapi selepas tahun 1874, British mula
mengubah polisinya terhadap Negeri-negeri Melayu dari dasar tidak campur tangan kepada dasar campur tangan. Pada mula-mulanya, British
campur tangan di Perak, Selangor, Sungai Ujong dan Pahang. Seterusnya, campur tangan mereka merebak ke negeri Kelantan dan
Terengganu selepas Perjanjian Bangkok 1909 ditandatangani. Campur tangan mereka di negeri-negeri tersebut telah membawa kepada
perubahan pelbagai aspek dalam negeri tersebut. Keadaan ini telah menjejaskan kepentingan penduduk pribumi dan akhirnya mereka bangun
bertindak untuk menentang pemerintahan British.
Di Pahang, perlantikan J.P. Rodger sebagai Residen Inggeris pertama amat tidak disenangi oleh pembesar-pembesar terutamanya
Dato’ Bahaman dan Tok Gajah. Mereka ini pernah membantu Wan Ahmad dalam Perang Saudara (1857-1863) untuk merebut takhta
kerajaan daripada abangnya, Wan Mutahir. Sebagai balasan, pmbesar-pembesar itu dianugerahi gelaran oleh Sultan Ahmad. Dato’
Bahaman dilantik sebagai Orang Kaya Semantan, Tok Gajah dilantik sebagai Orang Besar Raja. Apabila J.P. Rodger dilantik sebagai
Residen Pahang pada bulan Oktober 1888, beliau mengambil langkah terburu-buru untuk memperkenalkan peraturan baru yang
306
bercanggah dengan sistem tradisional Pahang. Keadaan inilah yang menjadi punca kepada tercetusnya peristiwa penentangan
yang dipimpin oleh Daro’ Bahaman dan dibantu oleh Tok Gajah dan anaknya Mat Kilau.
Pada bulan Disember 1891, orang Melayu Pahang di bawah pimpinan Dato’ Bahaman melancarkan tentangan terhadap pentadbiran
baru yang diwujudkan oleh Inggeris. Beliau mendapat sokongan daripada Tok Gajah dan anaknya Mat Kilau. Dato’ Bahaman
melancarkan serangan ke atas rombongan C.E.B. Desborough yang menawan dan enggan menyerahkan tiga orang pengikut Dato’
Bahaman yang dituduh mengutip cukai secara haram. Dato’ Bahaman dan pengikut-pengikutnya datang ke Bentong berjumpa dengan
Penghulu di situ untuk melancarkan serangan ke atas balai polis di Bentong. Pada awal tahun 1892, Sultan Ahmad dan pembesar-
pembesar Pahang mengadakan perjumpaan sulit di Pulau Tawar. Sultan Ahmad berjanji akan mengekalkan kedudukan tradisi
pembesar. Sementara itu, para pembesar akan merujuk kepada Sultan terlebih dahulu sebelum menghubungi Residen Inggeris. Pada
bulan Mac 1892, Dato’ Bahaman melancarkan serangan ke atas Lubuk Trua dan berjaya menawan bandar Temerloh. Pasukan
Inggeris di bawah pimpinan Hugh Low dan E.A. Wise bersama angkatan Tengku Ali membuat serangan balas ke atas Dato’ Bahaman
di Temerloh dan pertahanannya dimusnahkan. Beliau dan pengikut-pengikutnya sempat mengundurkan diri ke dalam hutan. Pada
bulan April 1892, Panglima Muda Jempul menyerang Pekan. Beliau telah membunuh dua orang pegawai Inggeris iaitu Harris dan
Steward. Pada 8 Mei 1892, berlaku pertempuran di Batu Hampar. Dato’ Bahaman dikalahkan dan anaknya Awang Hamat terbunuh
sementara Mat Lela pula cedera. Seterusnya, pengikut-pengikut Mat Kilau melancarkan serangan terhadap Inggeris dan menyebabkan
beberapa orang Cina dan polis Sikh terbunuh pada awal bulan Mei 1892. Apabila Inggeris membuat serangan bebas, Dato’ Bahaman,
Mat Kilau dan pengikut-pengikutnya berundur ke Kuala Ceka tetapi mereka diserang di situ oleh tentera Inggeris. Akibatnya, Dato’
Bahaman dan pengikut-pengikutnya terpaksa berundur ke Terengganu. Pada bulan Ogos 1892, Tok Gajah dan keluarganya berundur
ke Kuala Tembeling dan bergabung dengan gerakan menentang Inggeris. Akhirnya, menjelang bulan September 1892, para pejuang
Pahang mengundurkan diri ke Kelantan dan Terengganu. Inggeris memujuk Dato’ Bahaman dan Tok Gajah supaya menyerahkan diri
dan dijaminkan pengampunan. Namun demikian, mereka enggan menyerah diri.
Ketika bersembunyi di Terengganu, para pejuang Pahang mendapat perangsang dari seorang ulama bernama Tokku Paloh. Tokku
Paloh menanam semangat perang jihad dan menghadiahkan sebilah pedang bertulis ayat al-Quran. Pada bulan Jun 1894, Dato’
Bahaman, Tok Gajah dan Mat Kilau serta pengikut-pengikutnya melancarkan serangan ke atas balai polis di Kuala Tembeling. Lima
orang polis terbunuh. Kemudian mereka menyerang dan menawan Kubu Jeram Ampai untuk mempertahankan kedudukan mereka.
Pasukan Inggeris dengan bantuan orang Pahang telah melancarkan tindak balas. Pertempuran berlaku di Jeram Ampai dan pihak
Inggeris menawan kubu itu. Para pejuang Pahang sekali lagi terpaksa mengundurkan diri ke Kelantan dan Terengganu. Hugh Clifford
mengetuai sepasukan askar untuk memberkas mereka tetapi tidak berjaya kerana Sultan Kelantan dan Sultan Terengganu tidak
memberi kerjasama yang diharapkan. Pada bulan November 1895, beberapa orang pembesar termasuk Dato’ Bahaman berundur ke
Siam dan menetap di situ. Pembesar-pembesar lain seperti Tok Gajah dan Mat Kilau diwartakan meninggal dunia. Keseluruhannya
perjuangan orang Melayu Pahang pada tahun 1891 hingga tahun 1895 mengalami kegagalan.
Di Kelantan pula, kebangkitan menentang British bermuka sejak termeterainya Pengisytiharaan Inggeris-Siam 1902. Menurutnya,
seorang Inggeris bernama William Amstrong Graham dilantik sebagai penasihat dan Pesuruhjaya Siam di Kelantan pada bulan Julai
1903. Beliau telah memperkenalkan pelbagai peraturan baru dan ini menimbulkan rasa tidak puas hati di kalangan rakyat Kelantan.
Kebangkitan ini semakin hebat apabila Perjanjian Bangkok 1909 ditandatangani antara British dengan Siam. Penglibatan British
dalam pentadbiran Kelantan menimbulkan rasa tidak puas hati sehingga tercetusnya kebangkitan di daerah Pasir Putih pada tahun
1915 yang diketuai oleh Haji Mat Hassan bin Munas (Tok Janggut).
Tok Janggut yang mendapat sokongan daripada Engku Besar Jeram Tun Ahmad dan disokonh oleh Haji Said, Che Ishak, Penghulu
Adam, Tok Husin, Tok Abas, Tok Laboh dan Tok Deraman telah menjalankan kempen mempengaruhi penduduk Pasir Putih
menentang peraturan baru serta menentang Inggeris. Pad 28 April 1915, Encik Abdul Latiff, Pegawai Daerah Jajahan Pasir Putih
mendapat berita yang Tok Janggut dan pengikutnya bermesyuarat di Kampung Jeram. Pada 29 April 1915, beliau menghantar Sarjan
Che Wan dan beberapa orang anggota polis untuk menangkap Tok Janggut atas tuduhan tidak membayar cukai. Dalam pertengkaran
yang berlaku, Sarjan Che Wan ditikam oleh Tok Janggut dan anggota polis yang lain dapat menyelamatkan diri dan membuat laporan
kepada Encik Latiff. Peristiwa pembunuhan itu mencetuskan penentangan bersenjata rakyat Kelantan terhadap Inggeris di Jeram.
Encik Latiff cuba mengambil tindak balas dengan menghantar 7 orang polis untuk menangkap Tok Janggut. Apabila pasukan polis
tiba di Kampung Kelubi, mereka diberitahu bahawa Tok Janggut dan pengikutnya sedang mara hendak menyerang Pasir Putih.
Dengan itu, Encik Abdul Latiff bersama kakitangannya berundur ke Kota Bharu dengan bot melalui Kuala Semerak. Tok Janggut,
Engku Besar Jeram, Penghulu Adam dan Che Ishak Merbol melancarkan serangan tiga penjuru ke atas Pasir Putih kira-kira pukul 4
petang pada 29 April 1915 dan mendudukinya selama 3 hari. Mereka membakar pejabat-pejabat kerajaan, menawan balai polis dan
membebaskan orang tahanan. Mereka kemudian menubuhkan kerajaan sementara di Pasir Putih. Engku Besar Jeram sebagai Raja
Jeram dna Tok Janggut sebagai Perdana Menteri. Penasihat Inggeris, W. Longham Carter menerima berita ke atas serangan Pasir
Putih pada 30 April 1915. Beliau menasihati Sultan Muhammad IV supaya menguatkan pertahanan Kota Bharu. Penasihat Inggeris
meminta bantuan dari Singapura. Pada 5 Mei 1915, bantuan dari Singapura tiba di Tumpat dengan Kapal H.M.S. Cadmus yang terdiri
daripada 239 orang di bawah pimpinan Kolonel C.W. Brownlow. Pada 9 Mei 1915, pasukan Inggeris tiba di Pasir Putih tetapi gagal
menangkap pemimpin yang terlibat. Kebanyakan pemimpin telah melarikan diri ke dalam hutan dan juga ke Besut. Hadiah $500
ditawarkan kepada sesiapa yang berjaya menangkap Tok Janggut atau Engku Besar. Penghulu Adam telah menyerah diri. Rumah Tok
Janggut, Che Ishak Merbol dan Haji Said dibakar. Pada 23 Mei 1915, Tok Janggut sekali lagi melancarkan serangan ke atas Pasir
Putih. Hal ini memaksa Major Borton bersama 50 orang polis Sikh dan 7 orang Eropah datang ke Jeram pada 24 Mei 1915 untuk
menjejaki kedudukan Tok Janggut dan pengikutnya. Tok Janggut dan pengikutnya yang berkubu di Kampung Dalam Pupuh akhirnya
bertempur dengan pasukan Inggeris. Dalam pertempuran ini, Engku Besar Jeram Tun Ahmad telah mengalami kecederaan dan
diselamatkan oleh Awang Deraman ke Reman, Negeri Thai. Mayat Tok Janggut di bawa ke Kota Bhasa. Setelah diarak, mayat beliau
digantungkan dengan kepala di bawah di Padang Bank atau Padang Merdeka, Kota Bharu selama satu jam sebelum dimakamkan di
307
Pasir Putih. Kebangkitan ini berjaya buat sementara sahaja dan mengalami kegagalan pada akhirnya disebabkan tindak balas
British yang cepat dan handal.
Usaha British meluaskan kuasa di Terengganu turut menyebabkan kebangkitan rakyat menentang British antara tahun 1922 hingga
1928. Punca kebangkitan ini juga disebabkan oleh tindakan British yang memperkenalkan peraturan yang mencabul kepentingan
penduduk pribumi Terengganu dan peraturan yang bercanggah dengan agama Islam.
Penentangan terhadap British yang pertama berlaku pada tahun 1922 di Hulu Telemong. Penentangan bermula apabila 43 orang
rakyat ditangkap dan dihadapkan ke mahkamah atas tuduhan membersihkan tanah dan bercucuk tanam tanpa mendapatkan pas
kebenaran daripada Kerajaan Inggeris. Mereka dibela oleh Haji Abdul Rahman Limbong. Beliau berjaya membebaskan mereka dari
tuduhan dengan menitikberatkan undang-undang Islam.
Pada tahun 1925, satu lagi kebangkitan menentang campur tangan British berlaku di Kuala Telemong. Kebangkitan ini disebabkan
oleh beberapa orang yang telah membersihkan tanah kepunyaan Tengku Haji Nik dan tanah kerajaan yang terbiar untuk bercucuk
tanam tanpa meminta pas kebenaran. Kebangkitan ini telah mendapat sokongan yang kuat daripada rakyat Terengganu. Walau
bagaimanapun, tidak berlaku sebarang kejadian buruk dalam kebangkitan tersebut.
Peristiwa kebangkitan rakyat Terengganu di Hulu Telemong dan Kuala Telemong menambahkan lagi kebencian rakyat terhadap
British. Semangat kebangkitan rakyat Terengganu sampai ke kemuncaknya pada tahun 1928 di Kuala Berang. Penduduk Kuala
Berang, Kampung Pelam, Tersat dan Dungun telah membuka tanah untuk bercucuk tanam tanpa mengambil pasa kebenaran daripada
pihak Inggeris. British mengancam hendak mengambil tindakan ke atas penduduk yang terlibat. Berikutan dengan ancaman itu,
penduduk dari kawasan-kawasan tersebut telah berhimpun beramai-ramai untuk bangkit menentang British. Pada 23 Mei 1928,
penduduk yang berhimpun di Kuala Berang telah menguasai pejabat kerajaan dan memusnahkan balai polis di situ. Pegawai-pegawai
Inggeris di Kuala Berang telah berundur ke Kuala Terengganu. Setelah kemenangan awal itu, pejuang-pejuang itu telah menuju ke
arah Kuala Terengganu untuk mengadu masalah mereka kepada Sultan Sulaiman. Pada masa itu, Kerajaan Inggeris telah menghantar
sepasukan polis di bawah pimpinan Datuk Seri Lela Diraja dari Kuala Terengganu ke Kuala Berang untuk mengawal keadaan.
Pasukan polis telah bertempur dengan rakyat yang sedang mara di Padang Kachong. Di situ, Datuk Seri Lela Diraja telah memberi
amaran kepada rakyat supaya berhenti dan tidak meneruskan pergerakan. Walau bagaimanapun, kebanyakan mereka tidak
menghiraukan amaran tersebut dan pasukan polis telah melepaskan tembakan. Dengan bantuan polis Negeri-negeri Melayu Bersekutu,
kebangkitan rakyat Terengganu dipadamkan. Semua pemimpin ditangkap dan dipenjarakan. Mereka ialah Haji Zakaria (7 tahun), Abu
Bakar Chinting (10 tahun), Abdullah Juru Kaka (10 tahun), Mat Tok Pitas (5 tahun) dan Lebai Hassan (5 tahun). Penghulu Salleh
Pasir Nyior telah dibebaskan. Haji Abdul Rahman Limbong dibuang negeri ke Makkah kerana beliau sangat berpengaruh. British
takut hukuman penjara akan meningkatkan lagi semangat kebangkitan. Selain itu, beliau sendiri juga meminta British supaya
menghantarnya ke Makkah untuk mendalami dan mengajar agama Islam.
Penentangan pribumi terhadap pemerintahan British mengingatkan British supaya jangan melaksanakan sesuatu peraturan baru
dengan terburu-buru. Peraturan baru haruslah diperkenalkan langkah demi langkah agar penduduk tempatan dapat menyesuaikan diri
mereka dengan peraturan baru ini. Dengan itu, pada masa yang seterusnya, British telah mengambil sesuatu keputusan dengan
berhati-hati agar tidak menimbulkan ketidakpuasan penduduk pribumi yang seterusnya mencetuskan penentangan.
Bincangkan perubahan-perubahan sistem pentadbiran Tanah Melayu dari tahun 1874 sehingga 1896.
Pada tahun 1860-an dan 1870-an, berlaku pelbagai kekacauan di Perak, Selangor, Pahang dan Sungai Ujong. Antara kekacauan itu ialah
perebutan takhta, pergaduhan pembesar, pergaduhan di antara pelombong Cina dan sebagainya. Kekacauan tersebut telah dijadikan alasan
oleh British untuk campur tangan. Hasil usaha daripada Sir Andrew Clarke, dasar campur tangan bermula di Perak, kemudian Selangor,
Sungai Ujong dan Pahang. Berikutan dasar campur tangan, Sistem Residen telah diperkenalkan di negeri-negeri tersebut. Di bawah Sistem
Residen, Sultan menerima seorang Residen sebagai penasihat bagi menasihatinya dalam segala hal kecuali hal-hal yang berkaitan dengan
agama Islam dan adat resam orang Melayu.
Pengenalan Sistem Residen ini telah mewujudkan satu jawatan baru selepas Sultan iaitu Residen. Residen ini dilantik untuk
menasihati Sultan-sultan dalam urusan-urusan pentadbiran kecuali perkara-perkara yang berkaitan dengan agama Islam dan adat
resam orang Melayu. Beliau bertanggungjawab mengekalkan ketenteraman dan menegakkan peraturan serta undang-undang di
wilayah pemerintahannya. Segala tindakan hendaklah jangan menggunakan paksaan. Beliau juga bertugas membentuk sebuah sistem
cukai yang berkesan serta merancang dan membangunkan kawasan-kawasan bandar. Selain itu, beliau juga dikehendaki memperbaiki
sistem perhubungan.
Di peringkat negeri, pemerintahan secara tidak langsung dan nasihat Residen kepada Sultan dijalankan melalui pembentukan Majlis
Mesyuarat Negeri. Tujuan utama majlis ini ialah untuk membolehkan para pegawai British berunding dengan para pembesar tempatan
tentang segala hal yang berhubung dengan kepentingan masyarakat Melayu. Majlis ini mula-mulanya ditubuhkan sebagai penasihat
sahaja. Kemudian, tugas-tugasnya termasuk juga membuat undang-undang, menjadi mahkamah rayuan tertinggi dan menjadi badan
kerajaan utama yang menguruskan perubahan dalam struktur cukai, pencen kepada orang Melayu dan perlantikan ketua tempatan,
pegawai kerajaan dan kadi. Pada amnya semua perkara yang berkaitan dengan kerajaan tempatan diuruskan oleh majlis ini kecuali
urusan mengawal hasil-hasil yang berada di bawah Residen. Seluruh Mesyuarat Negeri ini dijalankan dalam Bahasa Melayu dan
segala perkara yang berkaitan dengan pentadbiran, ekonomi dan sosial dibincangkan dalam majlis ini. Semua cadangan dan usul
Residen harus dibahaskan dan diundi sebelum diluluskan menjadi undang-undang. Semua rang undang-undang harus mempunyai
308
tandatangan Sultan tetapi mestilah terlebih dahulu mendapat keizinan Gabenor yang mempunyai kuasa pembatal. Sungguhpun
majlis ini amat berguna untuk membincangkan pendapat mengenai perkara-perkara yang menyentuh orang Melayu tetapi sebenarnya,
majlis ini tidak mempunyai kuasa perundangan yang luas. Lagipun, apabila pentadbiran menjadi semakin rumit, fungsi perundangan
majlis ini diabaikan. Lama-kelamaan, majlis ini hanya meluluskan keputusan yang sudah dibuat.
Di peringkat daerah, pentadbirannya diserah di bawah jagaan seorang pegawai daerah British. Pada peringkat awal, pegawai daerah
dikenali sebagai “Pemungut Cukai dan Majlistret” kerana beliau berfungsi sebagai pemungut cukai dan menjadi majlistret di
peringkat daerah. Pegawai daerah juga bertanggungjawab menjaga perbandaharaan daerah dan memungut cukai. Beberapa cawangan
jabatan seperti Jabatan Kerja Raya, Jabatan Polis dan Jabatan Perubatan ditubuhkan di bawah Ketua Pegawai Eropah dan Pegawai
Daerah bertugas untuk mengawasi ketua jabatan itu.
Setiap daerah ini dibahagikan kepada beberapa mukim pula. Seorang pembesar dilantik untuk menjadi Ketua Mukim dengan gelaran
Penghulu. Anak raja dilantik menjadi Penghulu kerana beliau mempunyai pengaruh yang kuat. Selain itu, British juga berhasrat
melibatkan mereka dalam pentadbiran British. Mereka ini juga lebih memahami sikap dan perasaan rakyat jelata dan mempunyai
pendidikan yang diperlukan untuk menjalankan tugas. Tugas mereka termasuklah memungut hasil tanah, mentadbir undang-undang
tempatan, menjaga keamanan dan keselamatan, mengadakan hubungan erat dengan rakyat jelata, menyampaikan dasar dan usaha
kerajaan kepada rakyat jelata, menyampaikan maklumat balas rakyat kepada kerajaan dan menyimpan kira-kira dan membuat laporan
bertulis.
Seterusnya, di peringkat kampung, ia diketuai oleh Ketua Kampung. Biasanya, mereka terdiri daripada orang tua yang dihormati oleh
penduduk sesebuah kampung. Ketua Kampung bekerjasama dengan Penghulu di mukim dan mendapat pengiktirafan daripada Sultan
negeri-negeri masing-masing. Selain Penghulu dan Ketua Kampung, terdapat lagi Kapitan Cina dan Penghulu Dagang.
Pada awal tahun 1890-an, sebuah Lembaga Kesihatan telah ditubuhkan bagi mentadbir bandar Kuala Lumpur. Tugas lembaga ini
adalah untuk mengeluarkan lesen peniaga dan penjaja, meluluskan pelan bangunan dan menjaga kebersihan bandar. Ahli-ahli lembaga
ini terdiri daripada jurutera di Jabatan Kerja Raya, Ketua Polis Daerah dan individu yang dilantik oleh Residen.
Pada tahun 1892, Frank Swettenham memperkenalkan idea penubuhan persekutuan kepada Gabenor Negeri-negeri Selat, Cecil Smith.
Pada tahun 1893, Cecil Clementi menghantarkan cadangan ini kepada Pejabat Tanah Jajahan. Frank Swettenham dengan initiatifnya
mendapat persetujuan dari Raja-raja Melayu. Akihirnya, pada 1 Julai 1895, Raja-raja Melayu menandatangani Perjanjian Persekutuan
dan perjanjian ini berkuatkuasa pada 1 Julai 1896 di mana persekutuan yang dinamakan Negeri-negeri Melayu Bersekutu ditubuhkan.
Di bawah sistem persekutuan ini, pemusatan kuasa di tangan Residen Jeneral telah berlaku. Sudahpun diketahui, Negeri-negeri
Melayu Bersekutu (NNMB) bukan merupakan persekutuan dalam erti kata yang sebenarnya tetapi satu kesatuan politik. Kuasa
pentadbiran dipusatkan dalam tangan Residen Jeneral di Kuala Lumpur yang menjadi ibu negeri persekutuan. Semua keputusan
penting berkaitan dengan keempat-empat Negeri-negeri Melayu berkenaan dibuat di Kuala Lumpur. Tiada terdapat pengagihan kuasa
pentadbiran di antara negeri-negeri dan kerajaan pusat. Beberapa jabatan persekutuan seperti Jabatan Keretapi, Jabatan Polis, Jabatan
Hutan, Jabatan Hal-ehwal Cina, Malay States Guides dan Jabatan Kewangan ditubuhkan. Residen Jeneral mempunyai kuasa atas
perkara kewangan. Punca utama hasil, iaitu duti-duti atas eksport, berada di bawah kawalan kerajaan pusat. Sir Frank Swettenham
dilantik sebagai Residen Jeneral yang pertama bagi NNMB. Pemusatan kuasa ini mengakibatkan Sultan-sultan Melayu, Residen-
residen dan Majlis Mesyuarat Negeri kehilangan kuasa.
Di bawah persekutuan juga, Persidangan Raja-raja Melayu (DURBAR) ditubuhkan. DURBAR membolehkan Sultan-sultan
membincangkan kepentingan mereka bersama dengan pegawai-pegawai British. Persidangan ini dijalankan dalam Bahasa Melayu.
Persidangan Raja-raja Melayu yang pertama diadakan pada tahun 1897 di Kuala Lumpur. Sultan Idris dari Perak mengkritik
pemusatan kuasa pentadbiran di tangan Residen Jeneral. Baginda menggesa Kerajaan British untuk melaksanakan pengagihan kuasa.
Baginda juga menggesa Kerajaan British untuk menambahkan bilangan pegawai Melayu dalam perkhidmatan kerajaan.
Penubuhan NNMB telah menyebabkan kuasa Sultan-sultan, Residen-residen dan Majlis Mesyuarat Negeri kehilangan kuasa. Sultan
Idris dari Perak selalu mengkritik Kerajaan British atas tindakan ini dan mendesak Kerajaan British untuk melaksanakan pengagihan
kuasa atau desentralisasi. Hasil usaha dari John Anderson, desentralisasi peringkat pertama dimulakan pada tahun 1904. Pada
peringkat ini, Majlis Mesyuarat Persekutuan ditubuhkan pada tahun 1909. Selepas John Anderson, Guillemard dan Sir Cecil Clementi
juga melaksanakan dasar desentralisasi masing-masing pada tahun 1920 dan 1930.
Jelaskan pengertian imperialisme dan huraikan proses imperialisme British di Negeri-negeri Melayu sehingga tahun 1874.
Pendahuluan
Nyatakan secara ringkas kedatangan kuasa-kuasa Barat ke Timur dan juga faktor yang mendorong mereka berbuat demikian secara
umum.
Nyatakan apakah yang dimaksudkan dengan pengertian imperialisme.

Imperialisme boleh ditakrif sebagai kegiatan sesebuah negara meluaskan wilayahnya dengan menguasai dan menjajah negara lain dari
segi ekonomi, sosial dan politik.
Proses imperialisme British di Negeri-negeri Melayu sehingga tahun 1874

Melalui perjanjian
309
Perjanjian Pengambilan Seberang Perai dengan Sultan Kedah, 1800. Seberang Perai sebagai kawasan pertanian bagi
bekalkan makanan kepada Pulau Pinang.
Perjanjian Pengambilan Singapura pada tahun 1819 antara Raffles dengan Sultan Hussein dan Temenggung Abdul Rahman
(6 Februari 1819).
Perjanjian Inggeris-Belanda, 1824 yang memisahkan kepulauan Melayu kepada dua bahagian, iaitu bahagian British dan
Belanda.
Perjanjian Burney, 1826 antara Inggeris dengan Siam, Negeri-negeri Melayu Utara iaitu Kedah, Perak, Terengganu dan juga
Kelantan sedikit demi sedikit jatuh dalam pengaruh British.
Perjanjian Pangkor pada tahun 1874 antara British dengan Sultan Abdullah di Perak. Hal ini merupakan perjanjian yang
boleh dikatakan sebagai “turning point” kepada proses perluasan kuasa British secara menyeluruh di Tanah Melayu.
Melalui peperangan
Perang Naning, 1831-1832.
Konflik timbul apabila gabenor Robert Fullerton dan Dol Said bertelagah tentang tuntutan bayaran sebanyak 10% daripada
hasil Naning serta cadangan Inggeris melantik pembesar-pembesar Naning sebagai pengutip cukai atau membayar pencen
sebagai bayaran ganti rugi.
Dol Said tewas dan dibuang negeri ke Melaka.
British kuasa Naning.
Penutup
Inggeris berjaya meluaskan pengaruhnya/imperialismenya ke negeri-negeri Melayu melalui dua cara, iaitu melalui perjanjian dan juga
peperangan. Imperialisme cara peperangan dijalankan oleh British dalam usaha menguasai Tanah Melayu. Imperialisme British di
negeri-negeri Melayu oleh British kerana British bimbang kuasa Barat yang lain akan masuk ke Tanah Melayu jika mereka tidak
berbuat demikian.
Perihalkan kewujudan masyarakat majmuk di Tanah Melayu pada abad ke-19.
Pengenalan
Selepas campur tangan British di negeri-negeri Melayu, kestabilan politik yang wujud membolehkan eksploitasi ekonomi dan politik
sepenuhnya. Perkembangan perusahaan bijih timah dan getah telah menyebabkan kemasukan orang Cina dan Indis secara beramai-
ramai. Penghijrahan kaum imigran mewujudkan masyarakat majmuk di Tanah Melayu.
Faktor-faktor kewujudan masyarakat majmuk

1. Kesengsaraan sosial dan ekonomi di negara asal
Pertambahan penduduk melebihi pertambahan hasil tanah pertanian menyebabkan hidup rakyat menderita. Oleh itu,
mereka berhijrah mencari penghidupan baru.
Kerajaan Manchu mengenakan pelbagai cukai, petani terpaksa menjual tanah dan akhirnya mereka kehilangan tanah.
Bertambah sengsara, kerap kali berlaku bencana alam.
Pengangguran berleluasa, mereka terpaksa cari pekerjaan di Tanah Melayu terutama orang Cina bahagian Selatan.
Di India, penduduk ramai tidak dapat menampung sumber makanan.
Hidup petani menderita, terpaksa jual tanah.
Amalan sistem kasta penghalang kepada mobiliti sosial dan ekonomi. Orang kasta rendah berhijrah ke Tanah Melayu.
Indonesia, keadaan yang serupa, taraf hidup petani rendah malah Belanda gagal tingkat taraf hidup mereka.
Mengenakan pelbagai cukai seperti buruh, tanah, kepala – menambahkan kesengsaraan rakyat.
2. Perkembangan ekonomi yang pesat di Tanah Melayu
Kemajuan pertanian dan perusahaan bijih timah dan getah menggalakkan kemasukan kaum imigran.
1840-an, banyak lombong dibuka di Larut, Lembah Kinta. Tambahan pula, permintaan bijih timah bertambah di
pasaran dunia akibat Revolusi Perindustrian di Eropah.
Perusahaan getah memerlukan tenaga buruh yang ramai.
Kemasukan orang India bertambah lebih-lebih lagi ketika harga getah meningkat.
Perkembangan perusahaan ini dan pertanian ladang yang lain wujud peluang pekerjaan. Hal ini mendorong orang
Indonesia juga berhijrah ke sini.
3. Kestabilan politik dan galakkan kerajaan
Campur tangan Inggeris 1874 memberi jaminan keamanan terutama di negeri yang kaya dengan bijih timah dan hasil
ekonomi yang lain. Hal ini menjadi daya tarikan kemasukan modal Eropah.
Kemasukan imigran membekalkan tenaga buruh.
Kerajaan juga mengamalkan dasar penghijrahan yang longgar sehingga tahun 1929, tidak kenakan sekatan kerana perlu
tenaga buruh yang murah dan banyak.
Orang India Selatan bekerja di ladang dan gaji rendah.
Orang Punjabi dan Sikh berkhidmat dalam polis dan tentera.
Orang Tamil yang berpendidikan Inggeris berkhidmat dalam perkhidmatan perkeranian dan teknikal.
Menurut A.R. Rathborne, faktor pemerintahan British menjamin keamanan dan ketenteraman awam telah mendorong
penduduk Indonesia untuk berhijrah ke Tanah Melayu.
4. Pergolakan dan korupsi politik di negara asal
Politik yang tidak stabil terutama bahagian China dan India.
310
Wilayah Kwangtung dan Kwangsi sering timbul pemberontakan untuk menggulingkan Manchu. Contohnya,
Pemberontakan Taiping.
Untuk elak tekanan kerajaan, melarikan diri ke negara lain.
Manchu amal rasuah dan kenakan pelbagai cukai yang tinggi.
Indonesia – pergolakan politik, tekanan daripada Belanda menyebabkan penghijrahan orang Bugis dan Sumatera.
5. Sifat mengembara dan perniagaan
Terutama bagi penduduk Kwangtung dan Fukien.
Menurut Azizi Haji Muda, sifat pengembaraan, pelayaran dan pengembaraan ini yang ada pada orang Bugis merupakan
faktor penggalak proses migrasi di Tanah Melayu.
Orang Minangkabau, keadaan sosial mempengaruhi penghijrahan mereka, sistem kekeluargaan matrilincal (Adat
Perpatih) melahirkan konsep merantau kerana wanita berperanan besar pemilikan harta pusaka.
Kesan migrasi
1. Wujud masyarakat majmuk di Tanah Melayu
Membentuk organisasi sosial dan budaya yang berbeza.
Furnival mendefinisikan masyarakat majmuk sebagai pelbagai bangsa yang berbeza wujud dalam satu kawasan politik
tertentu iaitu wujud berdampingan tetapi berasingan.
Kaum-kaum imigran berpisah bukan sahaja kerana bangsa tetapi agama, bahasa, budaya, adat resam, kegiatan ekonomi,
tempat tinggal dan taraf hidup.
2. Pertambahan bilangan penduduk
Peringkat awal kebanyakan imigran tidak menetap, untuk mencari kekayaan tetapi akhirnya ada yang berkahwin
dengan orang tempatan dan menetap kekal.
Orang India melebihi 30000 orang pada tahun 1870 dan bertambah melebihi 120000 orang pada tahun 1901.
3. Lahir satu kebudayaan yang unik
Setiap kaum mengekalkan agama dan kepercayaan masing-masing.
Melayu – agama Islam, Cina – Buddha dan India – Hindu.
Bahasa, ketiga kaum bertutur dalam bahasa ibunda yang berlainan.
4. Segi ekonomi – setiap kaum mengikut kegiatan tertentu
Melayu – bidang pertanian dan penangkapan ikan.
Cina – perlombongan dan perdagangan.
India – ladang getah dan perladangan lain.
5. Kegiatan ekonomi – terpisah tempat kediaman
Melayu – kampung berhampiran kawasan pertanian dan pinggir laut.
Cina – perlombongan dan bandar pusat perniagaan.
India – di estet-estet dan kelapa sawit.
Taraf kemajuan ketiga-tiga kaum berbeza mengikut jenis pekerjaan.
Penutup
Keseluruhannya, faktor penolak seperti sosial, ekonomi dan politik negara asal serta faktor penarik seperti perkembangan ekonomi
dan politik yang pesat mendorong penghijrahan imigran ke Tanah Melayu. Penghijrahan ini mewujudkan masyarakat majmuk di
Tanah Melayu.
Sistem pemerintahan Dinasti Brooke pada abad ke-19 di Sarawak merupakan suatu bentuk pemerintahan baru berbanding pemerintahan
tradisional. Bincangkan.
Sarawak asalnya wilayah pegangan atau hak Kesultanan Brunei. Namun begitu, pada tahun 1836, telah berlaku pemberontakan di Sarawak.
Sultan Brunei waktu itu, Sultan Omar Ali Saifuddin gagal untuk menyelesaikan krisis tersebut. Fenomena inilah yang menyebabkan baginda
meminta bantuan daripada James Brooke pada tahun 1839 yang kebetulan berada di sana. Atas bantuan James Brooke pada masa itu, krisis
tersebut diselesaikan, beliau telah dilantik oleh Sultan Brunei sebagai Gabenor Sarawak pada 24 November 1841. Akhirnya, pada tahun
1846, Sultan Brunei telah mengakui sepenuh James Brooke dan penggantinya sebagai pemerintah bebas di Sarawak.
James Brooke mentadbir Sarawak mengikut asas pentadbiran British. Beliau telah memperkenalkan satu kod undang-undang
keamanan di Sarawak. Namun begitu, bagi jenayah-jenayah berat, hukumannya masih berpandukan kepada undang-undang tradisi
Brunei. Pada tahun 1855, James Brooke telah menubuhkan sebuah Majlis Tertinggi yang berperanan sebagai penasihatnya dalam
pentadbiran. Majlis ini terdiri daripada Charles Brooke dan 4 orang Datu daripada orang Melayu. Selain itu, beliau juga
memperkenalkan sistem perdagangan bebas kecuali bagi dagangan antimoni dan candu.
James Brooke juga telah menghapuskan amalan tradisi masyarakat pribumi iaitu perburuan kepala dan sistem perhambaan. Pada
tahun 1840-an ini juga, beliau cuba menghapuskan aktiviti pelanunan yang selama ini mengganggu keamanan di perairan Sarawak.
Beberapa kubu lanun berjaya dimusnahkan seperti di Saribas, Padeh, Teluk Marudu, Dayak Laut dan Batang Muru. Selain daripada
usaha-usaha pentadbiran James Brooke di atas, beliau juga berjaya memperluas wilayah Sarawak itu sendiri. Kawasan asal Sarawak
yang diperolehinya dari Sultan Brunei hanyalah kawasan antara Tanjung Datu dan Sungai Samarahan. Pada tahun 1853, Sultan
Brunei, Sultan Abdul Mumin telah menyerahkan kawasan di sekitar Sungai Sadong, Batang Lupar, Saribas dan Kalaka. Sultan Brunei
telah menerima bayaran tahunan sebanyak 1000 paun atas penyerahan ini. Pada tahun 1861 pula, Sultan Brunei telah menyerahkan
311
kawasan pantai di antara Sungai Rajang dan Tanjung Kindurong dan Sultan menerima bayaran tahunan sebanyak 4500 paun atas
penyerahan ini.
Pada September 1865, James Brooke telah menyerahkan tampuk pemerintahan Sarawak kepada anak saudara beliau Charles Brooke.
Charles Brooke turut mengambil beberapa langkah untuk mengemaskinikan sistem pemerintahan Sarawak. Pada tahun 1865, beliau
telah menubuhkan sebuah Majlis Negeri. Penubuhan majlis ini untuk memberi peluang kepada suku-suku kaum tempatan terlibat
dalam pentadbiran. Di antara ahli-ahlinya ialah, ahli Majlis Tertinggi, ketua-ketua suku daerah, pegawai kanan Eropah dan Residen
Eropah. Oleh sebab wilayah Sarawak semakin besar, beliau membahagikan Sarawak kepada 3 bahagian yang diketuai oleh Residen
Eropah setiap satu. Residen ini dibantu oleh penolong Residen dan pegawai rendah. Di bawah Residen ini pula ditubuhkan Majlis
Bahagian yang bertanggungjawab sebagai penasihat kepada Residen tadi. Sementara itu, di peringkat Kampung, ketua-ketua kampung
masih dipegang oleh ketua suku kaum di kawasan berkenaan.
Di dalam soal kehakiman, hukuman masih berasaskan undang-undang tradisional suku kaum pribumi. Namun, sekiranya terdapat
sebarang hukum yang diragui, undang-undang British akan digunakan. Pada tahun 1883, Charles Brooke telah memperkenalkan rang
undang-undang untuk membebaskan semua hamba di Sarawak dalam masa 5 tahun. Sebagai mana bapa saudaranya, Charles Brooke
turut berusaha memperluaskan wilayah Sarawak. Pada tahun 1890, misalnya, Sultan Brunei telah menyerahkan kawasan Limbang
kepada Brooke. Pada tahun 1905 pula, Syarikat Berpiagam Borneo Utara telah menyerahkan kawasan Sungai Lawas kepada Brooke.
Charles Brooke turut membuat beberapa pembaharuan dan usaha untuk memajukan ekonomi Sarawak. Contohnya, pada tahun 1876,
beliau telah menggubal dasar yang menggalakkan kemasukan orang Cina dari Singapura ke Sarawak untuk mengerjakan tanaman
lada hitam. Pada tahun 1885, Sarawak berjaya mengeksport lada hitam sehingga berjumlah 392 tan. Getah pula mula ditanam di
Sarawak pada tahun 1905. Untuk itu, buruh-buruh Jawa telah diimport untuk mengerjakan ladang-ladang getah. Sagu turut
diusahakan dan kemudian salah satu tanaman eksport yang diusahakan oleh orang Malanau. Selain hasil pertanian, kegiatan ekonomi
turut pesat dalam aktiviti perlombongan. Antara sumber galian yang dilombong di Sarawak ialah antimoni, raksa dan arang batu.
Pemerintahan Charles Brooke ini kemudian berakhir apabila beliau diganti oleh anaknya Vyner Brooke pada 24 Mei 1917. Vyner
Brooke banyak menyambung usaha-usaha yang dilakukan oleh bapanya. Pada tahun 1924, beliau telah memperkenal satu kanun
jenayah Sarawak. Kanun ini amnya berasaskan kepada Kanun Jenayah India. Pada tahun 1923 pula, beliau telah memperkenalkan
jawatan Ketua Setiausaha. Selain itu, beliau juga telah mewujudkan jawatan Peseruhjaya Hakim yang sebelum ini dikenali sebagai
Ketua Hakim. Pada tahun 1929, beliau telah melantik seorang Setiausaha Hal-Ehwal Orang Cina. Jawatan ini berfungsi untuk
menguruskan perkara yang berkaitan dengan orang Cina. Pada 24 September 1941 pula, Vyner Brooke telah memperkenalkan sebuah
perlembagaan baru untuk Sarawak. Perlembagaan ini merupakan langkah pertamanya ke arah pemerintahan sendiri. Intipati kepada
perlembagaan ini, Raja Sarawak memerintah dengan nasihat Majlis Tertinggi. Majlis Negeri dikekalkan dengan keanggotaan seramai
25 orang ahli yang bertindak sebagai badan perundangan.
Vyner Brooke turut berusaha untuk meningkatkan aktiviti ekonomi di Sarawak. Getah kini menjadi eksport terpenting Sarawak
dengan keluasan ladangnya yang kian bertambah. Petroleum telah ditemui di Miri dan ia menjadi pengeluaran utama bagi negeri
Sarawak. Perusahaan kayu balak turut dimulakan. Perkembangan infrastruktur juga turut bertambah dengan lebih banyak pembinaan
jalan raya dan keretapi. Namun, pengangkutan air masih merupakan pengangkutan utama di Sarawak.
Pemerintahan Vyner Brooke berhenti seketika apabila berlaku Perang Dunia Kedua dan jatuhnya Sarawak ke tangan Jepun. Vyner
Brooke mengambilalih semula Sarawak selepas Perang Dunia Kedua. Namun begitu, pada 1 Julai 1946, Vyner Brooke telah
menyerahkan Sarawak ke bawah pentadbiran Kerajaan British. Hal ini disebabkan beliau tidak mempunyai waris dan beliau tidak
cukup wang untuk membangunkan semula Sarawak selepas mengalami kemusnahan teruk semasa Perang Dunia Kedua. Justeru itu,
tahun 1946 ini, berakhirlah pentadbiran Dinasti Brooke di Sarawak.
Bincangkan transformasi ekonomi di tanah melayu selepas campur tangan british sehingga Perang Dunia Kedua.
Masyarakat tradisional Melayu telahpun melibatkan diri dalam kegiatan ekonomi sara diri sebelum kedatangan pihak atau penjajah
British. Antara, kegiatan-kegiatan yang telah dijadikan asas sistem ekonomi sebelum kedatangan pihak British adalah seperti kegiatan
ekonomi sara diri, kegiatan perlombongan, kegiatan pertukangan, sistem berjaja di pasar-pasar dan sebagainya. Dengan adanya sistem
ekonomi yang kukuh sebelum kedatangan pihak Inggeris dan perintis kepada pihak Inggeris dalam membuka Negeri-negeri Selat iaitu
Pulau Pinang, Singapura dan Melaka. Maka terdapatnya penghijrahan beramai-ramai kaum asing seperti kaum cina, India dan Melayu
di bawah pengawasan pembesar-pembesar di Tanah Melayu. Penguasaaan kaum-kaum ini terutamanya kaum Cina dalam perusahaan
lombong bijih timah dalam ekonomi Tanah Melayu telah sekaligus membangunkan ekonomi di Tanah Melayu. Namun demikian,
hasil dari tuntutan, tekanan-tekanan dan keadaan kacau bilau oleh penduduk di Tanah Melayu telah menyebabkan pihak British telah
campur tangan dalam Tanah Melayu yang sebelum ini mengamalkan dasar ‘tidak campur tangan’ dalam hal elwal politik di negeri-
negeri Melayu sehingga September 1873.
Dengan adanya campur tangan oleh British dalam Tanah Melayu, maka ini telah mendorong pihak British dalam menguasai ekonomi
dalam Tanah Melayu khususnya dalam perusahaan bijih timah, getah dan sebagainya. Transformasi atau perubahan yang dibawa oleh
pihak British tidak dapat dinafikan memang telah membawa banyak kemajuan dan pembangunan dalam negeri-negeri Melayu.
Sebelum kedatangan pihak British, perusahaan lombong bijih timah ini telah dimonopoli oleh saudagar-saudagar Cina hampir
setengah abad lamanya. Sejak pertengahan abad yang ke-18 hinggalah akhir abad tersebut hampir seluruh perusahaan lombong bijih
timah di Tanah Melayu dimiliki oleh orang-orang Cina, sementara hampir seluruh pekerjanya juga terdiri daripada orang-orang Cina.
312
Namun demikian mulai akhir abad yang ke-19 terdapatnya pula pemodal-pemodal Inggeris yang melaburkan modal mereka di
beberapa buah lombong di Tanah Melayu ini.
Lombong-lombong yang mereka usahakan itu mula-mulanya terdiri di Lembah Kinta, iaitu suatu kawasan yang amat kaya dengan
bijih timah di dunia. Kemunculan Kinta sebagai kawasan perlombongan yang terpenting sekali bermula dari awal tahun-tahun 1890an
lagi, dan sejak itu pula Larut tidak lagi merupakan kawasan perlombongan yang utama yang sebelum ini dibuka oleh Long Jaafar.
Akibat dari pembukaan lombong bijih timah ini dan akibat daripada kemasukan pelombong-pelombong Cina itu maka banyaklah
bandar baru telah muncul terutama di sekitar kawasan-kawasan perlombongan itu. Jalanraya-jalanraya dan jalan-jalan keretapi juga
telah dibina bagi memudahkan lagi proses mengeluar dan mengeksport bijih timah itu.
Penglibatan orang-orang Eropah secara besar-besaran di dalam perusahaan melombong bijih timah ini bermula di awal abad yang
keduapuluh, terutama selepas mula diperkenalkan cara melombong yang lebih moden dalam tahun 1913, iaitu dengan menggunakan
kapal korek (dredges) yang diperkenalkan oleh Syarikat Malayan Tin Dredging di Batu Gajah, Perak. Kapal korek yang pertama telah
digunakan di Selangor pada tahun 1918.
Melombong dengan kapal korek ini memerlukan modal yang besar dan hanya pelombong-pelombong Eropah sahajalah yang mampu.
Bagaimanapun, perlombongan menggunakan kapal korek ini telah dapat menghasilkan jumlah bijih timah yang banyak dan sebab itu
telah dapat memberikan keuntungan yang lebih besar kepada pengusaha-pengusahanya dan seterusnya menambahkan lagi ekonomi
Tanah Melayu. Justeru, pihak British dengan bantuan syarikat-syarikat Eropah telah mula bertinak membuka kilang-kilang melebur
bijih timah. Contohnya, Straits Trading Company yang telahpun mendirikan dua buah kilang melebur di Pulau Brani, Singapura(1887)
dan di Butterworth(1897).
Pengeluaran bijih timah dari Tanah Melayu pda mulanya tidak mendapat saingan dari lain-lain negara. Dalam tahun 1904, misalnya
jumlah pengeluaran bijih timah Tanah Melayu ialah sebanyak 51733 tan, iaitu lebih kurang separuh daripada jumlah pengeluaran bijih
tmah dunia seluruhnya pada masa itu.
Justeru, bolehlah dikatakan bahawa bijih timah yang memulakan sejarah Tanah Melayu moden. Ini adalah sebab bijih timahlah yang
menyediakan pendapatan bagi membangunkan dan memodenkan negeri ini. Seterusnya bijih timahlah yang memberikan industrinya
yang pertama iaitu industri melebur bijih timah. Kilang-kilang melebur dan memproses bijih timah yang dikeluarkan di Tanah Melayu
telah didirikan di Singapura dan Pulau Pinang dan ini telah menambahkan lagi jumlah pekerjaan di negara ini di samping
memurahkan lagi belanja memprosesnya.
Perusahaan getah juga merupakan satu perusahaan yang amat penting di Tanah Melayu khususnya selepas kedatangan pihak British.
Getah berasal dari Brazil (di Amerika Selatan). Kebetulaanya penemuan getah ini sejajar pula dengan kemajuan perusahaan membuat
kereta dan alat-alat yang lain yang menggunakan getah sebagai salah satu bahan penting dalam ciptaan-ciptaan tersebut. Sejak itu
maka permintaan terhadap getah telah bertambah.
Tetapi selama beberapa tahun pokok-pokok getah yang mula-mula ditanam itu tidak dihiraukan. Ini adalah kerana pada masa itu pihak
pemerintah dan peladang-peladang di Tanah Melayu lebih mengutamakan perusahaan menanam kopi dan tebu.
Dalam tahun 1888, Ridley dilantik oleh pemerintah Inggeris menjadi Pengarah di Botanical Garden, Singapura. Semasa beliau
bertugas di Botanical Garden inilah beliau membuat kajian-kajian dan penyiasatan-penyiasatan berhubung dengan kegunaan dan
faedah getah. Beliau sangat berkeyakinan terhadap kejayaan getah di Tanah Melayu.
Kebetulan perusahaan menanam kopi di Tanah Melayu pada akhir abad yang ke-19 sedang menghadapi dua ancaman besar. Pertama,
ialah kejatuhan harga kopi akibat saingan yang hebat dari pengeluaran kopi di negeri-negeri lain. Kedua, pokok-pokok kopi itu pada
masa itu banyak yang diserang oleh sejenis serangga hingga membunuh pokok-pokok itu.
Apabila Ridley berkunjung ke Tanah Melayu di akhir abad tersebut, beliau telah mengesyorkan supaya peladang-peladang itu cuba
pula menanam pokok getah. Waktu ini permintaan getah telah menjadi semakin bertambah akibat perkembangan perusahaan-
perusahaan membuat kereta dan sebagainya di Amerika dan Eropah.
Pada tahun 1897, peladang-peladang atau penanam-penanam getah itu jua telah mengambil faedah daripada kaedah menoreh getah
sejalur nipis kulit dari getah itu mengikut corak tulang ikan dan membiarkan getahnya mengalir masuk ke dalam sebuah mangkuk
kecil, membolehkan pokok getah itu ditoreh setiap hari selama beberapa tahun tanpa mengurangkan hasilnya. Kaedah Ridley ini
adalah suatu kaedah yang saintifik dan lebih dikenali sebagai sistem ibedem atau istem tulang ikan herring. Ia boleh menjamin setiap
pokok akan mengeluarkan hasil yang setinggi-tingginya.
Di bawah pemerintahan dan pengawasan pihak Britsh, kemajuan dan pembangunan yang dicapai hasil daripada perusahaan getah
telah menampakkan kejayaan. Kerajaan British juga bertindak dalam memperkenalkan dan menubuhkan Institut Penyelidikan Getah
pada tahun 1926 di Kuala Lumpur untuk menjalankan penyelidikan teknik bagi memajukan perusahaan getah. Telah diketahui
permintaan terhadap getah oleh negara-negara lain dari Tanah Melayu juga meningkat bahkan kawasan penanaman getah telah
bertambah beratus-ratus ganda jika dibandingkan dengan kawasan penanaman getah sebelum kedatangan British. Kemajuan
sedemikian telah mendorong kemasukan beramai-ramai tenaga-tenaga pekerja dari India yang telah dianggap sebagai buruh-buruh
ladang.
313
Apabila negeri-negeri Perlis, Kedah, Kelantan dan Terengganu masuk ke dalam pengawasan Inggeris dengan Perjanjian Bangkok
tahun 1909, perusahaan menanam getah ini telah diperluaskan pula ke negeri-negeri tersebut. Adalah tidak dapat dinafikan bahawa,
penanaman getah secara besar-besaran ini didorong oleh pendapatan yang lumayan darinya berikutan dengan harag yang mahal.
Antara tahun 1910 hingga 1912, misalnya, harga getah telah mencapai kemuncak yang paling tinggi dalam sejarah perusahaan itu,
iaitu hampir lima ringgit bagi setiap paun.
Peluasan penananam getah yang demikian pesat itu telah memberi sumber hasil yang besar kepada rakyat dan pemerintah negeri ini di
bawah pengawasan dan perancangan pihak British. Penghasilan itu telah menyediakan wang yang diperlukan oleh pemerintah untuk
mengadakan banyak kemudahan bagi pemodenan negara. Pembukaan ladang-ladang getah oleh pihak Inggeris yang dijalankan secara
besar-besaran ini juga membuka kawasan hutan rimba dengan luasnya.
Selain daripada perkembangan dan kemajuan kegiatan perusahaan bijih timah dan getah, pihak Inggeris juga membawa banyak
perubahan dan transformasi terhadao sistem ekonomi yang lain. Contohnya, sistem ekonomi komersil. Sistem ekonomi komersial di
Tanah Melayu bukanlah hanya wujud setelah kehadiran penjajah British dan akab ke-19 itu tetapi telah wujud semenjak daripada
Kesultanan Melayu Malaka lagi. Walau bagaimanapun kita tidak dapat menafikan juga bahawa dengan kahadiran penjajah British
telah mempergiat lagi bentuk ekonomi tersebut memandangkan mereka mempunyai teknologi yang lebih maju. Satu perkembangan
yang nyata semasa pemerintahan penjajah Inggeris pada abad ke-19 ialah pembangunan pesat industri perlombongan terutamanya
bijih timah dan getah sehingga meletakkan Semenanjung Tanh Melayu sebagai negara terkemuka dalam pengeluaran dan eksport
bahan-bahan mentah tersebut. Selain itu, perusahaan-perusahaan lain seperti perlombongan emas, perlombongan arang batu,
perlombongan bijih besi dan sebagainya dapat diperinci sebagai berikut.
Pada tahun 1889, sebuah syarikat perlombongan emas Australia iaitu Raub Australian Gold Mining Company telah ditubuhkan di
Raub, Pahang. Ia merupakan syarikat perlombongan emas yang terpenting dan berjaya di Tanah Melayu. Syarikat tersebut telah
mengeluarkan 24700 gram emas dalam tempoh 50 tahun sejak pengeluaran dimulakan.
Dengan adanya kedatangan pihak British, perlombongan arang batu telah giat dijalankan di Batu Arang, Selangor dan Enggor, Perak.
Kegiatan perlombongan tersebut dijalankan oleh Syarikat Malayan Colloeries semenjak tahun 1915. Arang batu keluaran lombong-
lombong berkenaan telah dijual dalam pasaran tempatan iaitu kepada Kereta Api Tanah Melayu, stesen-stesen kuasa dan lombong-
lombong bijih timah. Jelasnya, perusahaan perlombongan arang batu di Tanah Melayu hanyalah merupakan sampingan sahaja iaitu
menjadi pemangkin kepada perusahaan lain dan pengeluarannya hanya untuk kegunaan tempatan sahaja. Umpamanya untuk bahan
api kepada kereta api sebahagian sistem pengangkutan utama selepas perusahaan bijih timah semakin meningkat di Tanah Melayu.
Ekonomi perdagangan juga giat dijalankan semasa British campur tangan dalam Tanah Melayu. Kegiatan perdagangan di Tanah
Melayu telah dikembangkan oleh pihak British memandangkan terdapatnya banyak bahan-bahan mentah di Tanah Melayu.
Keuntungan yang diperoleh selepas pihak British bertindak dalam mengeksport bahan-bahan mantah ini adalah besar. Contohnya,
pertambahan eksport bijih timah pada 1870an telah menguntungkan pihak penjajah. Dalam tahun 1879 umpamanya, pendapatan cukai
terhadap perlombongan bijih timah dari negeri Perak dan Selangor masing-masing berjumlah $281 823 daripada jumlah hasil $388
372 dan $107 558 daripada jumlah hasil $184 387.
Kesimpulaanya, akibat daripada kemajuan ekonomi yang telah dicapai di Tanah Melayu di bawah pengaruh pihak British terutamanya
perusahaan bijih timah dan getah telah mewujudkan masyarakat majmuk di Tanah Melayu. Tambahan pula, kemajuan ekonomi juga
telah membawa kesan-kesan yang menguntungkan kerana adanya kemajuan seperti sistem perhubungan, munculnya bandar-bandar
baru dan juga menambahkan pendapatan Tanah Melayu hasil daripada keluaran. Kewujudan masyarakat majmuk telah membawa
kepada perubahan keadaan sosial yang besar di Tanah Melayu. Contohnya, pengekalan identiti kaum masing-masing dan kurangnya
pergaulan telah mewujudkan banyak masalah sosial sehingga munculnya kebudayaan, persatuan-persatuan, kongsi-kongsi gelap kaum
masing-masing. Perpaduan kaum kurang dirasai di kalangan penduduk antara kaum yang punca utamanya adalah disebabkan kaum
masing-masing mengusahakan kegiatan ekonomi yang berlainan
Sejauhmanakah agama memainkan peranan penting dalam gerakan kesedaran di Tanah Melayu?
Kebangkitan gerakan kesedaran di Tanah Melayu hanya bermula pada awal kurun ke-20. Gerakan kesedaran sebelum Perang Dunia Kedua
ini berjalan agak perlahan jika dibandingkan dengan gerakan kesedaran di negara-negara lain seperti Indonesia dan Filipina. Secara
umumnya, gerakan kesedaran di Tanah Melayu timbul serentak dengan permulaan Gerakan Reformis Islam di Tanah Melayu. Orang Melayu
mula sedar akan kemunduran mereka berbanding dengan kaum lain. Mengikut W.R. Roff, pergerakan nasionalisme Melayu dipimpin oleh 3
golongan iaitu golongan reformis Islam berpendidikan Arab, golongan inteligensia berpendidikan Melayu dan golongan birokrasi
berpendidikan Inggeris.
Dalam gerakan kesedaran di Tanah Melayu, agama merupakan faktor utama yang mempengaruhi perkembangan gerakan ini.
Perubahan besar tentang pandangan dan fikiran telah bermula di Mesir dan Turki. Berbagai-bagai pembaharuan dan pandangan yang
lebih moden dan sesuai dengan keadaan zaman telah dilahirkan di Mesir dan Sheikh Mohammad Abduh dan Jamaluddin al-Afghani.
Mereka telah melahirkan gerakan Pan Islamism. Di Turki pula muncul Mustafa Kamal Attaturk dan dibawah pimpinannya, negara
Turki sedang mengalami proses membangun dan pemodenan. Mereka sedar bahawa Islam memerlukan perubahan-perubahan dan
penafsiran baru dan sesuai untuk menghadapi cabaran dunia yang menghadapi perkembangan pesat. Penuntut-penuntut dari Tanah
Melayu dan Indonesia yang melanjutkan pelajaran mereka di Timur Tengah telah menerima pengaruh Pan Islamism di Mesir dan
pemodenan negara Turki. Mereka menubuhkan persatuan yang dikenali sebagai Perkumpulan Pemuda Indonesia-Malaya (Perpindom).
Mereka bercita-cita untuk menubuhkan sebuah negara Malaya-Indonesia yang merdeka dan berdaulat. Antara pelajar yang terkenal
314
ialah Sheikh Mohammad Tahir Jalaluddin, Syed Sheikh Ahmad al-Hadi dan Sheikh Muhammad Salim. Apabila mereka pulang
ke Tanah Melayu, mereka terkenal sebagai golongan terpengaruh dengan ajaran Mohammad Abduh. Mereka ditentang oleh golongan
tua dan dianggap telah menyeleweng. Walau bagaimanapun, mereka masih mendapat sokongan kuat dari pelajar Islam yang masih
menuntut di Timur Tengah. Mereka telah menulis dalam majalah Seruan Azhar dan Pilihan Timur untuk mengadakan satu gerakan
Pan Islamism yang besifat anti penjajah dan penyatuan Tanah Melayu-Indonesia.
Selain itu, bahasa dan kesusasteraan juga mempengaruhi gerakan kesedaran di Tanah Melayu. Akhbar-akhbar tempatan memuatkan
puisi, cerpen dan novel untuk membangkitkan semangat kebangsaan. Sebagai contoh, puisi Omar Mustaffa yang tersiar dalam Utusan
Melayu keluaran 18 Januari 1913 menggesa orang Melayu supaya rajin bekerja dan jangan membiarkan kekayaan diambil oleh
bangsa lain. Selain itu, puisi seperti Sedarlah oleh Mahmud Ahmadi, Semenanjung oleh Harun Aminurashid (1919), Seruan
Kebangsaan oleh Melati Pahang (1937) dan Seruan Pujangga oleh Anum (1940) juga telah membangkitkan semangat kebangsaan.
Dalam ini juga, novel juga memainkan peranan penting. Sebagai contoh, Hikayat Faridah Hanum oleh Syed Sheikh al-Hadi (1925)
mencadangkan wanita perlu diberi pendidikan dan Anak Mat Lela Gila oleh Ishak Haji Muhammad (1941) menyeru orang Melayu
berjuang mencapai kemajuan. Cerpen yang merupakan cerita pendek mempunyai nasihat juga tidak kurang kepentingannya dalam
mempengaruhi gerakan kesedaran di Tanah Melayu. Sebagai contoh, Cerita Awang Putat oleh Abdul Rahim Jijai yang menyeru orang
Melayu supaya rajin bekerja dan Anak Dibuat Denal (1938), Di Sini Kita Bukannya Orang Dagang (1940) dan Siasat Yang Tiada
Diminta (1941) yang ditulis oleh Shamsuddin Salleh. Melalui cerpen yang disiarkan, para pembaca akan mengetahui dasar perjuangan
yang hendak disampaikan.
Seterusnya, akhbar dan majalah juga memainkan peranan yang penting dalam gerakan kesedaran di Tanah Melayu. Sebagai contoh,
pada 23 Julai 1906, akhbar al-Imam telah diterbitkan di Singapura. Akhbar ini diterbitkan oleh golongan kaum muda yang dipimpin
oleh Syed Syeikh al-Hadi, Syeikh Tahr Jalaluddin, Syeikh Mohammad Salim al-Kalali dan Haji Abbass Mohammad Taha. Akhbar ini
diterbitkan dengan tujuan menyampaikan pandangan dan fikiran baru mengenai agama Islam untuk kemajuan masyarakat di samping
membangkitkan kesedaran orang Melayu mengenai kemunduran dan menggesa mereka supaya berusaha mencapai kemajuan sosial
dan ekonomi. Akhbar ini ditamatkan pada tahun 1908 selepas 31 keluaran bulanan. Seruannya diteruskan oleh akhbar lain seperti
Neracha, Tunas Melayu, al-Islam, al-Ikhwan dan Pengasoh. Selain itu, pada tahun 1939, akhbar Utusan Melayu telah diterbitkan.
Pengarang yang pertama ialah Rahim Kajai dan pengarang yang terkemuka pula ialah Ishak Muhammad atau dikenali sebagai Pak
Sako. Akhbar ini menjadi lambang perpaduan dan kegigihan orang Melayu. Bangsa Melayu diminta berusaha dengan gigih untuk
kemajuan. Penerbitan Utusan Melayu turut menerbitkan Utusan Zaman dan Mastika. Selain akhbar yang disebut di atas, terdapat juga
akhbar Warta Malaya (1930), Majlis (1935), Fajar Sarawak dan sebagainya.
Dari segi pengaruh pendidikan pula, pengaruhnya tidak boleh dipandang kecil. Sekolah-sekolah agama telah didirikan di Singapura,
Melaka dan Pulau Pinang. Di Negeri-negeri Melayu telah didirikan di Teluk Intan (Perak), Kuala Terengganu (Terengganu) dan Muar
(Johor). Sekolah agama yang penting di Singapura ialah Madrasah al-Iqbal al-Islamiyah, di Melaka ialah Madrasah al-Hadi dan Pulau
Pinang ialah Madrasah al-Mashor. Sistem persekolahan di sekolah itu mengikut sistem yang terdapat di Mesir dan di Barat. Pelajar-
pelajar yang menuntut di sekolah ini akan sedar akan kelemahan mereka dalam agama Islam dan mereka didorong untuk berusaha
bersungguh-sungguh lagi supaya tidak keluar dari ajaran Islam yang sebenar. Di samping itu, Maktab Melayu Kuala Kangsar dan
Maktab Perguruan Sultan Idris (MPSI) juga bertanggungjawab dalam membangkitkan semangat nasionalisme di kalangan penduduk.
Guru-guru dari MPSI telah menyedari masalah yang dihadapi oleh orang Melayu. Mereka berazam untuk mengatasi masalah ini dan
memperkenalkan satu generasi baru orang Melayu yang akan membela bangsa dan negara mereka.
Perkembangan pendidikan Tanah Melayu telah melahirkan satu golongan intelektual yang terpelajar. Golongan terpelajar ini telah
terpengaruh dengan idea-idea dan falsafah-falsafah politik seperti demokrasi, liberalisme, sistem parlimen dan perlembagaan serta
nasionalisme. Mereka ini terdiri daripada Raja Chulan, Eunos bin Abdullah dan Dato’ Onn bin Jaafar. Mereka diberi peluang
berkhidmat dengan kerajaan. Raja Chulan yang menjadi ahli Majlis Pusat telah memperjuangkan hak dan keistimewaan orang Melayu,
manakala Dato’ Onn bin Jaafar pula mengkritik pedas terhadap pentadbiran British. Selain itu, graduan-graduan MPSI telah
menubuhkan Persatuan Sastera Melayu pada tahun 1923 untuk menggunakan pertumbuhan sastera Melayu. Karya-karya yang
diterbitkan oleh ahli-ahli persatuan ini telah membangkitkan perasaan nasionalisme di kalangan masyarakat Melayu. Pada tahun 1929
dan 1930 pula, Ibrahim Yaacob semasa di MPSI menubuhkan 2 buah pertubuhan bercorak politik iaitu “Ikatan Semenanjung-Borneo”
dan “Ikatan Pemuda Pelajar”. Pertubuhan ini telah menyedarkan semangat kebangsaan di kalangan orang Melayu supaya mereka
sedar akan nasib buruk bangsa mereka.
Akhir sekali ialah pengaruh dari luar. Kejayaan Jepun mengalahkan Rusia pada tahun 1905 membawa kesan lebih mendalam ke atas
perkembangan nasonalisme di Tanah Melayu. Kerajaan Jepun membuktikan rakyat Asia juga bijak dan berkebolehan. Kepercayaan
ini memberi ilham dan menguatkan keazaman rakyat Asia terutama kaum nasionalis Melayu untuk menentang penjajah Barat.
Seterusnya, nasionalisme Tanah Melayu juga dipengaruhi oleh nasionalisme Indonesia. Hal ini adalah disebabkan adanya hubungan
rapat antara penduduk bumuputera Tanah Melayu dengan penduduk Indonesia seperti agama, bahasa dan satu keturunan darah. Pada
permulaannya, nasionalisme kedua-dua tempat ini memperjuangkan ajaran agama Islam yang sebenar. Kemudian, perjuangan radikal
Parti Nasional Indonesia telah mempengaruhi pemimpin-pemimpin politik radikal Tanah Melayu untuk memperjuangkan
kemerdekaan Tanah Melayu daripada penjajahan British.
Gerakan nasionalisme sebelum tahun 1941 adalah bercorak agama, sosioekonomi dan politik. Selepas pendudukan Jepun di Tanah
Melayu, corak gerakan kesedaran ini telah berubah menjadi perjuangan secara perlembagaan. Kini, golongan nasionalis ini cuba
melepaskan Tanah Melayu dari cengkaman penjajah secara perdamaian. Hasilnya, British mula memberi peluang kepada rakyat
tempatan untuk memerintah sendiri sehinggalah akhirnya pada 31 Ogos 1957, Tanah Melayu diberi kemerdekaan.
315
Bagaimana orang-orang Melayu bersatu-padu menentang Malayan Union pada tahun 1946?
Hasil daripada kajian Malayan Planning Unit, satu “kertas putih” telah dikeluarkan oleh parlimen di London pada 22 Januari 1946.
“Kertas Putih” ini mengandungi cadangan-cadangan Malayan Union. Ia dikuatkuasakan pada 1 April 1943. Hal ini bermakna, Malayan
Union telah ditubuhkan. Penubuhan Malayan Union telah mendapat penentangan yang kuat dari kaum Melayu. Hal ini adalah disebabkan
bahasa cadangan yang dikemukakan dalam “kertas putih” telah mengancam kedudukan orang Melayu sebagai penduduk Bumiputera.
Sebagai contoh, hak istimewa orang Melayu telah dihapuskan dan syarat kerakyatan yang lebih longgar telah diberi kepada bangsa asing.
Untuk menunjukkan ketidakpuasan, kaum Melayu telah bergabung untuk menentang Malayan Union pada tahun tersebut juga.
Dalam membangkitkan penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union, akhbar-akhbar telah memainkan peranan yang penting.
Akhbar-akhbar telah mendedahkan keburukan dan kerugian yang akan dialami oleh orang Melayu jika Malayan Union dilaksanakan.
Orang Melayu telah diseru supaya bersatu dalam usaha menentang Malayan Union. Orang Melayu juga diseru supaya memulihkan
pertubuhan yang telah wujud dan menubuhkan pertubuhan baru. Pertubuhan-pertubuhan ini perlu digabungkan bagi menguatkan
penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union. Berita tentang penentangan orang Melayu dimuatkan dalam akhbar untuk
pengetahuan orang-orang Melayu di seluruh Tanah Melayu. Di antara akhbar-akhbar tersebut ialah Utusan Melayu, Warta Negara,
Majlis dan Pelita Malaya.
Dalam usaha menentang Malayan Union, Sultan-sultan, pembesar-pembesar dan rakyat Melayu telah bersatu-padu dan mengadakan
kerjasama. Mereka telah menulis surat kepada Raja Britain dan bekas pegawai British yang pernah berkhidmat di Tanah Melayu
memohon sokongan mereka terhadap perjuangan orang Melayu. Mereka juga mendesak Kerajaan British dan Pejabat Tanah Jajahan
membatalkan rancangan penubuhan Malayan Union dan merangka perlembagaan baru yang sesuai dijalankan di Tanah Melayu
khususnya yang dapat melindungi kepentingan orang Melayu. Bekas pegawai British tersebut telah menulis dalam akhbar di Britain,
terutamanya akhbar Times untuk menyatakan sokongan mereka terhadap perjuangan orang Melayu. Antara bekas pegawai British
tersebut ialah Frank Swettenham, Aurthur Richard, Cecil Celmenti, Rolland Braddle dan Windtreadt.
Orang-orang Melayu juga mengadakan perarakan dan perhimpunan di semua ibu negeri dan di bandar-bandar lain di Tanah Melayu
untuk menunjukkan bantahan mereka terhadap Malayan Union. Sebagai contoh, pada 15 Disember 1945, 10 ribu orang telah
berkumpul di hadapan istana di Kota Bharu semasa Harold MacMichael menemui Sultan untuk mendapatkan tandatangan. Pada 25
Januari 1946, hampir 5000 orang telah mengadakan perhimpunan di Padang Mahkamah, Alor Setar. Pada 10 Februari 1946,
perhimpunan yang dihadiri oleh 15 ribu orang diadakan di Johor Bahru. Satu perhimpunan raksasa yang dihadiri lebih 50 ribu orang
diadakan di Kuala Kangsar pada 10 Mac 1946.
Selain usaha di atas, Kongres Melayu Se-Malaya juga telah diadakan di Kelab Sultan Sulaiman, Kampung Baru, Kuala Lumpur pada
1-4 Mac 1946. Kongres ini diadakan adalah hasil dari daya usaha Kelab Melayu Selangor dan Dato’ Onn bin Jaafar. Kongres ini
dihadiri oleh 107 orang perwakilan dan 56 orang pemerhati dari 41 buah pertubuhan Melayu di seluruh Tanah Melayu. Kongres
tersebut telah mendesak orang Melayu supaya bersatu dan berusaha menentang Malayan Union. Kongres tersebut juga mencadangkan
supaya ditubuhkan pertubuhan Melayu yang akan dianggotai oleh orang Melayu di seluruh Tanah Melayu. Pada 29 dan 30 Mac 1946,
Kongres Melayu Se-Malaya Kedua diadakan di Kuala Lumpur bagi membincangkan penubuhan pertubuhan Melayu tersebut.
Akibatnya lahirlah Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu yang lebih dikenali sebagai UMNO dalam Kongres Melayu Se-Malaya
Ketiga di Johor Bahru pada 11 Mei 1946. Dato’ Onn bin Jaafar dilantik sebagai presiden UMNO yang pertama.
Walaupun terdapat penentangan hebat dari kaum Melayu, pihak British tetap mengumumkan penubuhan Malayan Union pada 1 April
1946. Akibatnya, Sultan-sultan, pembesar-pembesar dan rakyat Melayu telah memulaukan upacara penubuhan Malayan Union dan
perlantikan Edward Gent sebagai Gabenor pertama Malayan Union.
Namun begitu, gagasan Malayan Union tetap dilaksanakan pada tarikh yang ditetapkan walaupun semua upacara yang dijalankan
telah dipulaukan oleh kaum Melayu. Untuk menunjukkan betapa sedihnya mereka akibat penubuhan Malayan Union, orang Melayu
telah mengadakan perkabungan selama seminggu sejak penubuhan Malayan Union. Dalam perkabungan tersebut, lelaki Melayu
memakai songkok yang dililit kain putih manakala wanita Melayu melilitkan kain putih di lengan baju. Perkabungan Melayu
mendapat simpati orang asli. Diberitakan dalam akhbar Pelita Malaya, bertarikh 5 April 1946, orang-orang Sakai di Ulu Langat telah
keluar ke Pekan dengan memakai bunga-bunga kabung.
Seterusnya, ahli-ahli Melayu dalam Majlis Penasihat turut menarik diri untuk menunjukkan bantahan mereka terhadap Malayan
Union.
Akibat penentangan orang Melayu dan perakuan Edward Gent serta Malcolm MacDonald, maka British telah menghantar satu
perwakilan ahli parlimen British yang diketuai oleh L.D. Grammant dan D.R. William untuk meninjau kehendak orang Melayu. Hasil
daripada laporan mereka, British bersetuju membubarkan Malayan Union dan menubuhkan Persekutuan Tanah Melayu pada 1
Februari 1948. Persekutuan Tanah Melayu menjadi lindungan British. Dalam perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu, hak-hak
istimewa orang Melayu dan kekuasaan dan kewibawaan Sultan dikekalkan. Selain itu, syarat kerakyatan turut diperketatkan.
Bincangkan perubahan-perubahan perlembagaan dari tahun 1946-1957.
Antara tahun 1941 hingga 1945, Jepun telah memerintah Tanah Melayu. Pendudukan Jepun telah meninggalkan berbagai kesan terhadap
Tanah Melayu sama ada dari segi politik, sosial dan ekonomi. Pada 15 Ogos 1945, Jepun telah menyerah kalah. Sebelum British balik ke
316
Tanah Melayu, Parti Komunis Malaya (PKM) telah memerintah secara langsung selama 2 minggu dan dikenali sebagai “Bintang
Tiga”. Pada 22 Januari 1946, Parlimen British telah mengemukakan satu kertas putih yang mengandungi cadangan penyatuan politik Tanah
Melayu yang dikenali sebagai Malayan Union. Selepas balik ke Tanah Melayu lebih kurang 4 bulan, kertas putih ini dikuatkuasakan pada 1
April 1946 dan Edward Gent telah dilantik menjadi Gabenor Malayan Union yang pertama.
Dalam perlembagaan Malayan Union, terdapat dua fasal utama iaitu fasal pentadbiran dan fasal kerakyatan. Dalam fasal pentadbiran,
Negeri-negeri Melayu Bersekutu, Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu, Pulau Pinang dan Melaka disatukan di bawah satu unit
politik yang dikenali sebagai Malayan Union. Singapura diasingkan kerana penduduk Cinanya yang ramai, kedudukan yang strategic
dan pelabuhan bebas. Ia menjadi wilayah jajahan yang berasingan dan ditadbir oleh Gabenor. Kedudukan Sultan-sultan dikekalkan
tetapi mereka hanya berkuasa dalam hal-ehwal agama Islam dan adat-istiadat orang Melayu. Majlis Mesyuarat Negeri dikekalkan
sebagai badan yang menguruskan hal-ehwal tempatan tetapi ia diletakkan di bawah kawalan langsung kerajaan pusat. Tanah Melayu
akan menjadi Tanah Jajahan Mahkota British dan ia ditadbir oleh seorang Gabenor yang berada di Kuala Lumpur. Gabenor akan
menjalankan tugas pentadbirannya dengan bantuan Majlis Mesyuarat Kerja dan Majlis Perundangan Pusat. Selain itu, Majlis
Penasihat juga ditubuhkan. Seorang Gabenor Jeneral dilantik untuk mengawasi pentadbiran Malayan Union, Singapura dan Borneo.
Berhubung dengan fasal kerakyatan, warganegara akan diberi kepada orang yang lahir di Tanah Melayu atau Singapura. Sekiranya
seseorang itu dilahirkan di luar Tanah Melayu, beliau akan diberi taraf warganegara sekiranya ibu atau bapa ialah warganegara
Malayan Union. Bagi orang yang tinggal 10 tahun daripada 15 tahun yang terdahulu sebelum 15 Februari 1942 di Tanah Melayu,
taraf warganegara juga diberi kepadanya. Bagi orang-orang yang tidak memenuhi syarat di atas, beliau boleh memohon menjadi
warganegara selepas tinggal di Tanah Melayu selama 5 tahun.
Pengenalan Malayan Union ditentang oleh orang Melayu kerana cara Harold Mac Michael untuk mendapat tandatangan Sultan. Selain
itu, cadangan perlembagaan yang menjejaskan kekuasaan dan kewibawaan Sultan telah dijadikan alasan penentangan. Orang Melayu
juga menentang bahawa hak istimewa orang Melayu terjeja dan syarat kerakyatan yang longgar diberi kepada orang bukan Melayu.
Mereka juga tidak berpuas hati kerana dalam menggubal rangka perlembagaan, mereka tidak dilibatkan.
Akibat penentangan orang Melayu dan perakuan Edward Gent serta Malcolm MacDonald, maka British telah menghantar satu
perwakilan ahli Parlimen British yang diketuai oleh L.D. Grammant dan D.R. William untuk meninjau kehendak orang Melayu. Hasil
daripada laporan mereka, mereka bersetuju membubarkan Malayan Union.
Pada 25 Julai 1946, Jawatankuasa Kerja telah ditubuhkan. Ia terdiri daripada 6 pegawai British, 4 wakil Sultan dan 2 wakil UMNO
untuk merangka satu perlembagaan yang sesuai dijalankan di Tanah Melayu, khususnya yang sesuai bagi orang Melayu. Orang bukan
Melayu tidak bersetuju dengan penubuhan jawatankuasa tersebut. Mereka bimbang jawatankuasa ini akan merangka satu
perlembagaan baru yang merugikan mereka. Namun begitu, jawatankuasa itu tetap beroperasi dan berjaya mengemukakan laporan
mereka pada 11 Disember 1946 yang mengandungi draf perlembagaan bagi penyatuan politik yang baru yang dikenali sebagai
Persekutuan Tanah Melayu.
Draf perlembagaan persekutuan yang digubal dibantah oleh PUTERA (Pusat Tenaga Rakyat) dan AMCJA (All Malayan Council of
Joint Action). British tidak berminat dengan bantahan mereka. Pada 21 Januari 1948, raja-raja Melayu dan wakil Kerajaan British
menandatangani persetujuan penubuhan Persekutuan Tanah Melayu. Pada 1 Februari 1948, Persekutuan Tanah Melayu dilahirkan
secara rasminya.
Mengikut perlembagaan baru ini, Singapura masih diasingkan dari Tanah Melayu, tetapi Tanah Melayu beralih menjadi negeri
lindungan British. Pentadbiran persekutuan diketuai oleh Pesuruhjaya Tinggi (PJT). PJT dibantu oleh Majlis Perundanga Persekutuan
yang terdiri daripada 3 anggota ex-officio, 9 Menteri Besar, 2 wakil Melaka dan Pulau Pinang, 11 ahli rasmi dan 50 orang ahli tak
rasmi dan Majlis Mesyuarat Kerja yang terdiri daripada 3 anggota ex-officio, 4 ahli rasmi dan sekurang-kurangnya 5-7 orang ahli tak
rasmi. Majlis Mesyuarat Raja-raja ditubuhkan dan dianggotai oleh 9 orang Raja Melayu. Kekuasaan Sultan dikekalkan. Baginda akan
menjalankan pentadbiran dengan Majlis Mesyuarat Negeri. Hak istimewa orang Melayu juga dikekalkan.
Bagi fasal kerakyatan, mereka yang lahir di Tanah Melayu mesti bermastautin selama 8 tahun dari tempoh 12 tahun yang terdahulu.
Bagi mereka yang lahir di luar Tanah Melayu, mereka mesti bermastautin selama 15 tahun daripada 20 tahun yang terdahulu. Umur
minimum menjadi warganegara ialah 18 tahun. Mereka mesti tahu bercakap dalam Bahasa Melayu atau Bahasa Inggeris. Mereka juga
dikehendaki mengangkat sumpah taat setia kepada Tanah Melayu.
Langkah Kerajaan British menubuhkan persekutuan ini adalah untuk menyiapkan Tanah Melayu ke arah berkerajaan sendiri. Walau
bagaimanapun, pemberontakan PKM telah menghalang usaha ini. Apabila keadaan mulai reda, usaha itu diteruskan. Pada tahun 1951,
Sistem Ahli diperkenalkan di mana 9 rakyat tempatan yang menjadi ahli Majlis Perundangan Persekutuan dilantik untuk mengetuai 9
jabatan kerajaan. Antara mereka ialah Dato’ Onn Bin Jaafar mengetuai Jabatan Hal-ehwal Dalam Negeri dan E.E.C. Thuraisingam
mengetuai Jabatan Pelajaran.
Mulai tahun 1951, pilihanraya perbandaran diadakan. Pada 1 Disember 1951, Pilihanraya Perbandaran Pulau Pinang diadakan. Dalam
pilihanraya ini, parti radikal memenangi 6 kerusi, Parti Buruh 2 kerusi dan UMNO 1 kerusi. Pada 16 Februari 1952, Pilihanraya
Perbandaran Kuala Lumpur diadakan. UMNO-MCA memenangi 9 kerusi, IMP (Independent Malaya Party) 2 kerusi dan bebas 1
kerusi. Seterusnya, pada 27 Julai 1955, Pilihanraya Umum yang pertama diadakan. Perikatan UMNO-MCA-MIC telah memenangi 51
317
kerusi dan PAS satu kerusi. Tunku Abdul Rahman telah dilantik menjadi Ketua Menteri. Sebuah jemaah menteri yang terdiri
daripada 6 orang Melayu, 3 Cina dan 1 India telah dibentuk.
Seterusnya, perjuangan kemerdekaan dimulakan. Rundingan Baling telah diadakan untuk mengatasi masalah PKM tetapi rundingan
ini gagal. Seterusnya, pada 6 Jun 1956, rombongan kemerdekaan yang diwakili oleh Parti Perikatan dan diketuai oleh Tunku Abdul
Rahman berangkat ke London untuk merundingkan kemerdekaan bagi Tanah Melayu. Rundingan ini dijalankan dari 18 Januari
hingga 8 Februari 1956 dan dipengerusikan oleh Lord Lennox Boyd. Hasilnya, British bersetuju memberi kemerdekaan kepada Tanah
Melayu pada 31 Ogos 1957. Bagi merangka perlembagaan baru bagi Persekutuan Tanah Melayu yang merdeka, Suruhanjaya Reid
ditubuhkan. Suruhanjaya ini diketuai oleh Lord Reid dan anggotanya terdiri daripada hakim negara Komanwel, iaitu Ivor Jenning
(Britain), William Mackel (Australia), B. Malik (India) dan Hakim Abdul Hamid (Pakistan). Pada 31 Ogos 1957, Persekutuan Tanah
Melayu yang merdeka dilahirkan.
Selepas merdeka, Pilihanraya Umum Pertama telah diadakan pada tahun 1959. Dalam pilihanraya ini, Parti Perikatan memperolehi
kemenangan yang besar. Seterusnya, pada 16 September 1963, satu persekutuan baru yang dikenali sebagai Malaysia ditubuhkan.
Persekutuan baru ini menggabungkan Sabah, Sarawak dan Singapura serta Tanah Melayu. Tetapi pada tahun 1965, Singapura
menarik diri daripada Persekutuan Malaysia.
Bincangkan sebab-sebab penubuhan Malaysia dan reaksi Singapura, Sabah, Sarawak dan Brunei terhadap cadangan tersebut.
Pada 31 Ogos 1957, Persekutuan Tanah Melayu mencapai kemerdekaan. Selepas merdeka, Tunku Abdul Rahman telah mengemukakan
cadangan kepada Kerajaan British supaya Brunei, Sabah dan Sarawak digabungkan dengan Persekutuan Tanah Melayu menjadi Malaysia.
Namun, Kerajaan Inggeris menolak cadangan itu kerana Singapura diketepikan. Sementara itu, Lee Kuan Yew, Ketua Menteri Singapura
pada masa itu juga menyarankan percantuman Singapura dengan Persekutuan Tanah Melayu. Cadangan Lee Kuan Yew ditolak oleh Tunku
Abdul Rahman. Namun begitu, senario politik yang berlaku di Singapura mengubah sikapnya terhadap saranan Lee Kuan Yew. Pada 27 Mei
1961, Tunku Abdul Rahman dalam ucapannya di Persidangan Wartawan-wartawan Luar Negeri di Asia Tenggara di Hotel Adelphi,
Singapura mencadangkan supaya Brunei, Sabah, Sarawak dan Singapura digabungkan dengan Persekutuan Tanah Melayu membentuk
Persekutuan Malaysia. cadangan Tunku Abdul Rahman itu menimbulkan pelbagai reaksi. Walau bagaimanapun, pada 16 September 1963,
gagasan Malaysia berjaya ditubuhkan tetapi Brunei telah menarik diri.
Sebab utama penubuhan Malaysia ialah untuk menentang kegiatan Komunis yang kian bertambah di Singapura pada tahun 1950-an.
Ejen-ejen Komunis telah meresap masuk ke sekolah Cina dan kesatuan sekerja. Pada tahun 1954, Komunis telah menganjurkan satu
permogokan di sebuah syarikat bas. Permogokan ini merebak menjadi rusuhan. Selain itu, Komunis juga merampas pucuk pimpinan
Parti Tindakan Rakyat (PETIR) yang sejak tahun 1959 menguasai Kerajaan Singapura di bawah pimpinan Lee Kuan Yew. Mereka
menjadi ahli PETIR sehingga menubuhkan satu kumpulan berhaluan kiri dalam PETIR. Pada mulanya, Lee Kuan Yew berbaik-baik
dengan kumpulan ini tetapi pertelingkahan telah berlaku pada akhirnya. Pertelingkahan ini menyebabkan PETIR kalah dalam
pilihanraya kecil pada tahun 1961 iaitu Pilihanraya Hong Lim dan Pilihanraya Anson. Kekalahan PETIR menunjukkan pengaruh
Komunis kian bertambah. Akibatnya, Lee Kuan Yew mengusir kumpulan berhaluan kiri dari PETIR. Pengaruh Komunis terus
berkembang sehingga sebuah parti berhaluan Komunis iaitu Barisan Sosialis di bawah pimpinan Lim Chin Siong ditubuhkan. Tunku
Abdul Rahman bimbang Komunis akan meresap masuk ke Tanah Melayu. Diharapkan persekutuan Malaysia dapat menyekat
kemaraan Komunis dari merebak ke Tanah Melayu dan menguasai Singapura.
Penubuhan Malaysia turut bertujuan menyekat perkembangan Komunis di Sarawak. Pada tahun 1951, Liga Belia Demokratik Cina
Seberang Laut yang berhaluan Komunis ditubuhkan tetapi diharamkan semasa darurat. Walau bagaimanapun, satu pertubuhan
Komunis sulit iaitu Persatuan Belia Maju Sarawak telah bergerak di kalangan kesatuan sekerja, pelajar dan petani. Mereka menghasut
masyarakat Cina menentang British. Parti Bersatu Rakyat Sarawak (SUPP) telah dipengaruhi oleh Komunis. Lalu, Kerajaan British
melancarkan Operasi Pisang untuk menyekat pengaruh Komunis dalam SUPP tetapi gagal. Diharap melalui Malaysia, kestabilan
politik yang diperolehi dapat menentang ancaman Komunis.
Selain itu, penubuhan Malasyia juga bertujuan mengimbangkan jumlah penduduk. Tunku Abdul Rahman menjangkakan, Sabah,
Sarawak dan Brunei kalau digabungkan dengan Tanah Melayu akan membawa kepada faedah sosial. Penggabungan Tanah Melayu
dan Singapura akan menimbulkan masalah ketidakseimbangan kaum. Hal ini kerana ¾ penduduk di Singapura adalah orang Cina.
Kemasukan Sabah dan Sarawak serta Brunei akan mengimbangi kadar kaum-kaum kerana 70% daripada penduduk di Borneo ialah
penduduk Bumiputera.
Di samping itu, penubuhan Malaysia juga membolehkan kelima-lima buah kawasan menikmati kemajuan ekonomi bersama.
Singapura, Brunei dan Tanah Melayu telah mencapai perkembangan ekonomi yang amat memuaskan, manakala Sabah dan Sarawak
ialah negeri yang masih mundur. Penubuhan persekutuan Malaysia membolehkan Sabah dan Sarawak dimajukan. Hal ini bermaksud,
kekayaan dari kawasan maju akan dipindah ke kawasan mundur untuk membiayai projek-projek pembangunan.
Akhir sekali, penubuhan Malaysia juga bertujuan mempercepatkan proses kemerdekaan bagi Sabah, Sarawak, Brunei dan Singapura.
British telah berjanji akan memberikan kemerdekaan yang lebih awal sekiranya Sabah, Sarawak, Brunei dan Singapura bergabung
dengan Tanah Melayu membentuk Malaysia. Penggabungan ini juga akan menamatkan penjajahan British di rantau ini dan menjamin
kedaulatan dan keselamatan wilayah-wilayah itu daripada ancaman kuasa luar.
318
Berhubungan dengan cadangan penubuhan Malaysia, Lee Kuan Yew selaku Ketua Menteri Singapura menyokong gagasan ini
kerana PETIR dapat meneruskan kekuasaannya di Singapura, ancaman Komunis dapat dikawal, perkembangan ekonomi Singapura
menjadi lebih pesat dan Singapura dapat merdeka dengan lebih awal. Namun demikian, Barisan Sosialis dan Parti Buruh tidak
menyokong gagasan ini. Pada 1 September 1962, Lee Kuan Yew telah mengadakan satu pungutan suara bagi mendapatkan
persetujuan rakyat Singapura mengenai penyertaan Singapura dalam Malaysia. mengikut keputusan, 71.1% daripada rakyat Singapura
menyokong penubuhan Malaysia. Melalui gagasan Malaysia, taraf pelabuhan bebasnya dikekalkan, Singapura tetap mempunyai kuasa
autonomi dalam bidang kewangan, pendidikan dan perburuhan dan Singapura akan mendapat 15 kerusi dalam Parlimen Malaysia.
Di Sabah dan Sarawak, penubuhan Malaysia amat memeranjatkan pemimpin di sana. Pemimpin-pemimpin di kedua-dua negeri ini
membentuk Barisan Bersatu pada 9 Julai 1961 bagi menentang gagasan Malaysia. pemimpin-pemimpin itu termasuk Ong Kee Hui
(Pengerusi SUPP), Temenggung Jugah Anak Berieng (Yang Dipertua Parti Negara Sarawak – PANAS), Dato’ Mustapha Bin Dato’
Harun dan Donald Stephen. Mereka menentang gagasan kerana takut Sabah dan Sarawak akan dikuasai oleh Tanah Melayu. Mereka
takut kedudukan politik mereka terjejas. Mereka juga bimbang keperibadian negeri masing-masing akan hilang. Golongan peniaga
Cina pula bimbang kuasa ekonomi akan dirampas oleh Tanah Melayu dan Singapura. Selain itu, mereka juga berpendapat Sabah dan
Sarawak perlu diberi kemerdekaan dahulu sebelum menyertai Malaysia. Kaum Bumiputera bukan Islam menentang gagasan Malaysia.
Bantahan mereka disuarakan melalui Parti Kebangsaan Sarawak (SNAP), Pertubuhan Kebangsaan Kadazan Bersatu (UNKO) dan
sebagainya. Pemimpin di kedua-dua negeri ini juga menganggap Malaysia merupakan satu helah untuk meluaskan kuasa Tanah
Melayu dan menggantikan penjajah British. Pada bulan Jun 1961, Tunku Abdul Rahman berangkat ke Sabah dan Sarawak dan
mendapati rakyat di sana telah salah faham mengenai Malaysia. Oleh itu, sebuah Persidangan Persatuan Komanwel diadakan di
Singapura pada Julai 1961. Berapa orang daripada Barisan Bersatu telah dihantarkan oleh British ke persidangan ini. Mereka
membincangkan tentang gagasan Malaysia. Akhirnya, Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia (JPPM) dibentuk untuk
mengumpulkan pendapat Sabah dan Sarawak mengenai gagasan ini. Pada Ogos 1961, Abang Haji Mustapha (Pengerusi PANAS)
menyokong gagasan ini. Kemudian, Donald Stephen, Dato’ Mustapha turut menyokong gagasan ini selepas melawat ke Tanah
Melayu dan berunding dengan Tunku Abdul Rahman.
Di Brunei, Sultan Omar Ali Saifuddin menyokong gagasan ini tetapi Parti Rakyat Brunei (PRB) yang dipimpin oleh A.M. Azahari
menentangnya. A.M. Azahari menentang gagasan ini kerana Brunei akan menjadi jajahan Malaysia. Beliau mahukan Brunei merdeka
dahulu sebelum menyertai Malaysia. Beliau juga merancang menggabungkan Brunei, Sabah dan Sarawak menjadi Persektuan Borneo
Utara di bawah pemerintahan Sultan Brunei. PRB menang dalam pilihanraya Majlis Daerah dan Majlis Perundangan Negeri yang
diadakan pada Ogos dan September 1962. Kemenangan ini meyakinkan Azahari bahawa rakyat Brunei turut menentang gagasan
Malaysia. Selain itu, Azahari juga merasa dirinya kuat kerana Filipina dan Indonesia menyokongnya. Dengan keyakinan bahawa
gagasan ini akan gagal, PRB melancarkan pemberontakan pada 7 Disember 1962. Pemberontakannya ditumpaskan oleh Kerajaan
Brunei dengan bantuan tentera British dan Tanah Melayu. Azahari melarikan diri ke Filipina dan mendakwa dirinya Perdana Menteri
dan Sultan Brunei sebagai ketua negara Persekutuan Borneo Utara. Walaupun pada mulanya Sultan Brunei menyokong gagasan ini,
tetapi baginda telah menarik diri pada Julai 1963 kerana baginda tidak mahu membayar cukai hasil daripada pengeluaran minyaknya
kepada Kerajaan Pusat Malaysia dalam tempoh 10 tahun. Selain itu, baginda juga tidak berpuas hati kerana diberi kedudukan yang
paling rendah dalam senarai nama-nama Sultan. Tambahan pula, rakyat Brunei juga tidak bersetuju menyertai Malaysia.
Penubuhan Malaysia pada 16 September 1963 telah mendapat tentangan dari Filipina dan Indonesia. Filipina telah mendakwa bahawa
Sabah adalah hak miliknya. Indonesia pula menuduh gagasan ini merupakan satu penjajahan baru di Asia Tenggara yang mengancam
Indonesia. Dalam penentangan, Filipina mengikuti dasar berhati-hati manakala Indonesia telah melancarkan konfrontasi terhadap
Malaysia pada hari pengisytiharaan Malaysia. Walau bagaimanapun, semua masalah di antara Indonesia dan Filipina dengan Malaysia
dapat diselesaikan pada akhirnya. Filipina telah mengisytiharkan Malaysia pada Jun 1966 dan Indonesia pada 11 Ogos 1966.
Jelaskan syarat-syarat Malayan Union dan nyatakan reaksi masyarakat Melayu sehingga tahun 1948.
Pengenalan
Sehingga Perang Dunia Kedua, Tanah Melayu semata-mata wujud dalam konsep georgrafikal. Dalam pada itu, timbul cadangan-
cadangan untuk menyatukan negeri-negeri di Tanah Melayu di bawah satu unit pentadbiran. Justeru itu, wujudlah rancangan Malayan
Union yang berdasarkan Piagam Mantik yang ditandatangani oleh Perdana Menteri Winston Churchill dan President Amerika
Syarikat Rosevelt pada bulan Ogos 1941. Rancangan Malayan Union telah diumumkan oleh George Hill, iaitu Setiausaha Tanah
Jajahan pada 10 Oktober 1945. Akhirnya Malayan Union diisytiharkan di Tanah Melayu pada 1 April 1946.
Syarat-syarat Malayan Union

Syarat-syarat Malayan Union boleh dibahagikan kepada 3 kategori yang penting iaitu:
Penyelarasan pentadbiran
Syor-syor kewarganegaraan
Kedudukan raja
Penyelarasan Pentadbiran
Erti Malayan Union – pemusatan kuasa pentadbiran oleh seorang Gabenor British.
Sebelum Perang Dunia Kedua, 3 sistem pentadbiran iaiatu Negeri-negeri Selat, Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan Negeri-
negeri Melayu Tidak Bersekutu.
Untuk melicinkan, menyeragamkan pentadbiran dan menjimatkan kos pentadbiran.
Penyatuan negeri-negeri Melayu – kukuhkan pertahanan semasa perang.
Malayan Union merupakan cara bagi Inggeris untuk berkuasa penuh dalam pentadbiran negeri-negeri Melayu.
319
Syarat Kewarganegaraan
Orang-orang bukan Melayu yang bermastautin di Tanah Melayu boleh mendapat kewarganegaraan dengan mudah.
Sesiapa yang tinggal lebih daripada 5 tahun – layak memohon.
Prinsip jud soli dilaksanakan – sesiapa yang dilahirkan di Malayan Union atau Singapura berhak mendapat kerakyatan.
Kerakyatan Malayan Union beri hak sama rata tanpa mengira kaum.
Kedudukan Raja
Istilah raja dikekalkan.
Raja/Sultan tidak mempunyai sebarang kuasa kecuali dalam bidang agama Islam dan adat-istiadat orang Melayu.
Mereka menjadi penasihat kepada Gabenor dan menjadi Presiden Majlis Penasihat Melayu.
Reaksi masyarakat Melayu sehingga tahun 1948

1. Protes dari orang-orang Melayu
Akhbar-akhbar Melayu seperti Utusan Melayu dan Majls menyiarkan bantahan.
Mendesak raja-raja Melayu supaya menimbang masak-masak sebelum menandatangani perjanjian.
Warta Malaya menyeru orang-orang Melayu supaya bersatupadu.
20 November 1948 – 8 pertubuhan Melayu Johor telah bergabung menubuhkan Ikatan Melayu Negeri Johor.
3 Januari 1946, gerakan Melayu Semenanjung Johor – di bawah pimpinan Dato’ Onn Bin Jaafar.
Perhimpunan diadakan pada 1 Mac 1946 di Kuala Lumpur 41 buah pertubuhan Melayu menyertai seluruh kongres.
Tujuannya: menyatupadukan orang-orang Melayu bagi menentang Malayan Union.
2. Protes secara demonstrasi
Bila Mac Michael menyunjungi Sultan-sultan – mengadakan tunjuk perasaan.
Kelantan – 15 Disember 1945, 10000 orang berdemonstrasi menyambut ketibaan Mac Michael di Istana Johor.
Antara Oktober 1945 – Januari 1946, orang-orang Melayu mengatur demonstrasi memulihkan pertubuhan-pertubuhan
lama menentang Malayan Union.
3. Mesyuarat tergempar kongres Melayu
Mengadakan mesyuarat tergempar pada 29 dan 30 Mac. Keputusannya:
 Semua orang Melayu bersatupadu menentang Malayan Union.
 Memulaukan upacara penubuhan Malayan Union.
 Sultan-sultan dirayu supaya memulaukan upacara Malayan Union dan perlantikan Gabenor.
 Merayu supaya orang Melayu yang dilantik dalam Majlis Mesyuarat Jawatankuasa supaya tarik diri.
 Orang-orang Melayu berkabung selama 7 hari.
4. Penubuhan UMNO
Ekoran mesyuarat di Johor Bharu pada 11 Mei 1946, ditubuhkan parti politik yang dinamakan UMNO atau Pertubuhan
Kebangsaan Melayu Bersatu.
Pemimpin-pemimpin menjelajah dan beri penerangan.
Barisan raksasa diadakan di Kuala Kangsar.
Penutup
Malayan Union dikuatkuasakan pada 1 April 1946. Ianya dipulaukan oleh orang-orang Melayu.
British terpaksa mengadakan rundingan dengan raja-raja Melayu dan UMNO untuk menggubal perlembagaan baru.
Akhirnya, wujud Persekutuan Tanah Melayu pada 1 Februari 1948.
Analisakan faktor-faktor dan langkah-langkah ke arah penubuhan Malaysia.
Pengenalan
Selepas Perang Dunia Kedua, pihak Inggeris, Ketua Menteri Singapura dan tokoh-tokoh politik Semenanjung Tanah Melayu telah
mencadangkan gabungan Tanah Melayu, Sabah, Sarawak, Singapura dan Brunei. Walaupun ada beberapa cadangan, penubuhan
Malaysia menjadi realiti apabila Tunku Abdul Rahman Putera al-Haj dalam upacaranya di Persidangan Wartawan-wartawan Luar
Negeri di Singapura pada 27 Mei 1961 mencadangkan supaya Persekutuan Tanah Melayu, Brunei, Sabah dan Sarawak disekutukan
menjadi sebuah persekutuan. Cadangan ini menjadi titik permulaan penting bagi penubuhan Malaysia. Malaysia telah dibentuk pada
16 September 1963.
Faktor-faktor
Ada beberapa faktor yang menyebabkan penubuhan Malaysia. Antaranya ialah:
Perkembangan Polisi di Singapura

Pembentukan Malaysia bertujuan menentang kegiatan Komunis.
Komunis telah merampas pucuk pimpinan Parti Tindakan Rakyat yang menguasai Singapura sejak tahun 1959.
Perkembangan pengaruh Komunis di Singapura membimbangkan Tunku Abdul Rahman. Beliau bimbang pengaruh Komunis
akan merebak ke Tanah Melayu dan Singapura dan akhirnya dikuasai oleh Komunis.
Perkembangan Politik di Sarawak

Pengaruh Komunis berkembang di Sarawak.
Liga Belia Demokratik Cina Seberang Laut yang berhaluan Komunis ditubuhkan.
320
Pertubuhan Komunis Sulit – Persatuan Belia Maju Sarawak bergerak di kalangan kesatuan sekerja, pelajar dan petani.
Keseimbangan Kaum
Penggabungan Tanah Melayu dan Singapura akan menimbulkan masalah.
Ketidakseimbangan kaum kerana 75% penduduknya terdiri daripada kaum Cina.
Perkembangan ini akan menggugat kedudukan dan keistimewaan orang Melayu di Tanah Melayu.
Tunku Abdul Rahman mencadangkan kemasukan wilayah-wilayah Borneo yang mempunyai kaum Bumiputera yang ramai
untuk mengimbangi kadar kaum di Malaysia.
Kemajuan Ekonomi Bersama

Perkembangan ekonomi tidak seimbang di wilayah-wilayah Borneo, Tanah Melayu dan Singapura.
Penubuhan Malaysia yang meliputi wilayah-wilayah tersebut akan mewujudkan kerjasama dalam bidang ekonomi.
Mempercepatkan Kemerdekaan
Wilayah-wilayah Borneo dan Singapura belum mencapai kemerdekaan ketika cadangan penubuhan Malaysia.
British berjanji akan memberi kemerdekaan awal sekiranya wilayah-wilayah Borneo dan Singapura bercantum dengan Tanah
Melayu membentuk Semenanjung Malaysia.
Reaksi Sinagpura, Sabah dan Sarawak

Pungutan suara menunjukkan 71.1% daripada rakyat Singapura menyokong penubuhan Malaysia.
Pemimpin-pemimpin Sabah dan Sarawak menentang Gagasan Malaysia.
Persidangan Persatuan Parlimen Komanwel telah diadakan untuk memberi peluang kepada wakil-wakil Sabah dan Sarawak
berbincang tentang Gagasan Malaysia dengan wakil Tanah Melayu dan Singapura.
Persidangan ini telah melahirkan Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia untuk memberi penerangan dan
mengumpul maklumat mengenai penubuhan Malaysia.
Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia (JPPM)

Ditubuhkan pada 23 Julai 1961.
Tujuan JPPM ialah
a. Memberitahu orang ramai tentang penubuhan Malaysia.
b. Mengumpul maklumat mengenai sambutan orang ramai terhadap penubuhan Malaysia.
c. Menyediakan dan mengemukakan satu memorandum mengenai pembentukan Malaysia.
d. JPPM meyakinkan pemimpin-pemimpin Sabah dan Sarawak tentang kebaikan Malaysia.
e. Memorandum JPPM mendapat sokongan padu daripada penduduk Sabah, Sarawak, Singapura dan Tanah Melayu.
Suruhanjaya Cobbold
Tunku Abdul Rahman telah berangkat ke London pada bulan Oktober 1961 untuk mendapatkan sokongan Kerajaan British.
British bersetuju dengan penubuha Malaysia tetapi hendak mengumpulkan pendapat dan sambutan penduduk Sabah dan
Sarawak terhadap Malaysia.
Suruhanjaya Cobbold ditubuhkan oleh British untuk meninjau pendapat rakyat Sabah dan Sarawak dan membuat syor-syor
perlembagaan setelah mendapat pandangan rakyat.
Laporan Suruhanjaya Cobbold telah disiapkan dan mengesahkan bahawa 80% daripada rakyat Sabah dan Sarawak
menyokong Malaysia.
Jawatankuasa Cobbold telah mengesyorkan penubuhan Jawatankuasa Antara Kerajaan untuk merangka Perlembagaan
Malaysia.
Jawatankuasa Antara Kerajaan (JAK)

JAK mengeluarkan laporan pada 27 Februari 1963 dan dibentangkan di Majlis Sarawak dan Sabah.
Kedua-dua Majlis menerima dan meluluskan laporan JAK dan seterusnya diluluskan oleh Parlimen Tanah Melayu dan
menjadi Akta Malaysia 1963.
Mengikut laporan PBB, lebih 70% daripada rakyat Sabah dan Sarawak menyokong penubuhan Malaysia.
Penutup
Pengisytiharaan Malaysia dibuat secara rasminya pada 16 September 1963.
Hasil gabungan Tanah Melayu, Sabah, Sarawak dan Singapura.
Walau bagaimanapun, pada 9 Ogos 1965, Tunku Abdul Rahman telah mengumumkan penarikan Singapura dari Malaysia.
Akhirnya Malaysia hanya terdiri daripada Semenanjung Malaysia, Sabah dan Sarawak.
Sejauhmanakah pengaruh luar memainkan peranan penting dalam pergerakan nasionalisme di Tanah Melayu pada awal
abad ke-20.
Pengenalan
Nasionalisme bermaksud perasaan cinta dan taat setia yang tidak berbelah bahagi kepada tanah air dan ingin membebaskan
negara dan bangsa daripada penguasaan dan cengkaman kuasa asing.
Gerakan nasionalisme Melayu merupakan satu tindak balas terhadap kekuasaan penjajah dalam bidang politik dan ekonomi.
Penentangan di Perak, Pahang, Kelantan dan Terengganu jelas memperlihatkan tindak balas orang Melayu terhadap
pentadbiran Inggeris.
321
Pembesar-pembesar dan peminpin rakyat berjuang membebaskan Tanah Melayu dari belenggu penjajahan.
Menjelang awal abad ke-20, kebangkitan nasionalisme meluas.
W.R. Roff – proses perkembangan nasionalisme Melayu dibahagikan kepada tiha tahap – dipimpin oleh 3 golongan yang
mempunyai latar belakang pendidikan berlainan – tahap agama, sosioekonomi dan politik.
Pengaruh luar juga memainkan peranan penting dalam pergerakan nasionalisme di Tanah Melayu.
Pengaruh Luar
Gerakan Pemulihan Islam di Mesir
Bermula di Mesir pada penghujung abad ke-19.
Mempengaruhi kebangkitan semangat kebangsaan Melayu Islam.
Dipelopori oleh Sheikh Muhammad Abduh dan Sayid Jamaluddin al-Afghani.
Matlamat:
a. Memperjuangkan konsep Pan-Islamisme “Penyatuan Umat Islam Seluruh Dunia”.
b. Bebas agama Islam daripada kepercayaan kolot dan ortodoks.
c. Memulih agama Islam mengikut ajaran Islam – al-Quran dan Hadis.
d. Mencapai kemajuan dalam bidang ekonomi dan sosial mengikut al-Quran dan Hadis.
e. Membebaskan negara Islam dari pengaruh Barat.
Ilham kepada pelajar-pelajar Melayu untuk menuntut di Universiti al-Azhar – berjuang di negara sendiri.
Pulang ke Tanah Melayu menjadi pelopor gerakan Islah Islam.
Tokoh-tokoh Syed Sheikh Ahmad al-Hadi, Sheikh Tahir Jalaluddin, Sheikh Mohd. Salim al-Kalali dan Haji Abbass Bin
Mohd. Taha.
Menyebarkan idea-idea Islah Islamiah/pemulihan agama Islam serta konsep Pan-Islamisme.
Majalah al-Imam.
Pengaruh Turki di Tanah Melayu

Kebangkitan nasionalisme Turki, Timur Tengah.
Sultan Turki dianggap sebagai khalifah di dunia Islam.
Penghujung abad ke-19, gerakan Pan Islam di Timur Tengah berusaha menyatukan umat Islam – kekuasaan Empayar Turki
atau Empayar Uthmaniyyah.
Sheikh Haji Wan Ahmad Bin Wan Muhammad Zain – ulamak terkenal menganjur gerakan Pan-Islam di Tanah Melayu.
Anjur Kelantan dan Pattani disatukan tentang Siam – bentuk negara Islam kuat naungan Turki – gagal dihalang oleh Inggeris.
1915 – pejuang Pan-Islam sebar semangat keislaman dan isytihar perang jihad masyarakat Islam Singapura.
 Tokoh – Kassim Ismail Mansur dan Nur Alam Syah.
 Anjur askar-askar India Islam di Singapura bersatu dan melancarkan dahagi tentang Inggeris di Singapura.
 Tidak berjaya.
 Ilham kepada orang Islam untuk tentang penjajah Inggeris.
Di Turki – penubuhan Gerakan Turki Muda menyebarkan semangat kebangsaan. Tujuan: memperjuangkan satu bangsa, satu
bahasa dan satu negara.
 Membangkitkan perasaan nasionalisme di kalangan orang Turki.
 Memodenkan orang Turki dengan teknologi Barat.
 GTM – agresif pimpinan Mustapha Kamal Attaturk.
 Berjuang menamatkan sistem khalifah yang telah wujud 1300 Masihi.
 1923 – GTM merampas kuasa daripada Sultan Muhammad IV – Turki Republik.
 1924 – sistem khalifah hancur.
 Walaupun tindakan MKA di kecam tetapi beberapa tokoh terpengaruh dengan kejayaan Turki Muda dalam bidang
ekonomi.
 Golongan reformis di Tanah Melayu mendapat perangsang dari Turki Muda.
Perang Jepun-Rusia 1904-1905

Kejayaan Jepun mengalahkan Rusia 1905.
Jepun berjaya meniru teknologi Barat, rakyat Asia bijak.
Ilham dan keazaman rakyat Asia.
Kemenangan Jepun – Eropah dikalahkan.
Menyedarkan orang Asia dan Melayu – pelajaran, teknologi dan perpaduan – jadi kuat tentang penjajah.
Mempengaruhi pemikiran tokoh-tokoh awal Tanah Melayu – Syed Sheikh Admad al-Hadi.
Semangat pejuang kemajuan sosial dan ekonomi orang Melayu.
Pengaruh dari Indonesia

Nasionalisme Melayu lahir hampir sama dengan nasionalisme Indonesia.
Hubungan rapat: agama, bahasa, keturunan.
Persamaan dari segi ekonomi dan politik.
Perkembangan gerakan nasionalisme di Indonesia pengaruhi pemikiran politik.
Peringkat awal – nasionalisme melalui ajaran Islam betul; mempengaruhi pemimpin sederhana pejuang sosial dan ekonomi.
PNI – radikal mempengaruhi pemimpin politik radikal di Tanah Melayu seperti KMM dipimpin oleh Ibrahim Yaacob.
Faktor-faktor Lain
322
Perkembangan Pendidikan
Melahirkan satu golongan intelektual terpelajar.
Terpengaruh idea-idea dan falsafah politik demokrasi, liberalisme, sistem parlimen, perlembagaan dan nasionalisme.
Golongan terpelajar seperti Raja Chulan, Eunos Abdullah dan Dato’ Onn Jaafar.
Raja Chulan (Raja Dihilir) merupakan ahli Majlis Pusat perjuangkan hak dan keistimewaan orang Melayu.
Dato’ Onn Bin Jaafar dari Johor melalui akhbat Warta Malaya dan Lembaga Melayu membuat bidasan dan kritikan,
mengadakan rapat umum.
Maktab Melayu Kuala Kangsar dan Maktab Perguruan Sultan Idris menaikkan semangat penuntut-penuntut.
MPSI menerbitkan majalah Cenderama 1923 dan majalah Guru 1924 menyiarkan pendapat penuntut.
Graduan MPSI menubuhkan Persatuan Sastera Melayu 1923 menggalakkan pertumbuhan sastera dan membangkitkan
semangat nasionalisme melalui novel Melur Kuala Lumpur karya Harun Mohd. Amin.
1929 – Ibrahim Yaacob di MPSI emnubuhkan pertubuhan politik iaitu Ikatan Semenanjung Borneo dan Ikatan Pemuda
Pelajar.
Kesedaran Kemunduran Kaum Melayu Berbanding Kaum-kaum Lain

Ekonomi orang Melayu mundur berbanding Cina.
Golongan pedagang keturunan Arab menyedari kemunduran orang Melayu di Singapura.
Gerakan nasionalisme awal dipelopori oleh golongan berpendidikan Arab berjuang memajukan ekonomi dan sosial orang
Melayu.
Perkembangan Media Massa

Idea nasionalisme melalui surat khabar, majalah, novel dan rencana.
Awal 1900 – al-Imam, Neraca, Saudara diterbitkan.
Novel Hikayat Faridah Hanum dan Anak Mat Lela Gila.
Radio, telegraf, telefon mempercepatkan penyebaran idea nasionalisme.
Kesimpulan
Peranan pengaruh luar merupakan faktor penting kebangkitan nasionalisme Melayu.
Akibatnya, timbul persatuan Melayu pada tahap-tahap berlainan.
Kongres Melayu Se Malaya diadakan pada 9 Ogos 1939 bertujuan memupuk perpaduan di kalangan orang Melayu.
Usaha persatuan-persatuan Melayu merintis jalan penubuhan UMNO pada tahun 1946.
Bincangkan faktor-faktor penubuhan dan pencapaian-pencapaian UMNO pada tahun 1948.
Pengenalan
UMNO ditubuhkan pada 11 Mei 1946.
Oleh Dato’ Onn Bin Jaafar sebagai Presiden.
UMNO merupakan gabungan beberapa puluh persatuan Melayu.
1948 – UMNO dijadikan sebuah parti politik dan dibahagikan kepada 2 iaitu Pemuda dan Kaum Ibu.
UMNO muncul sebagai parti politik teragung dan merupakan tulang belakang kepada pergerakan mencapai kemerdekaan
Tanah Melayu 1957.
Sebab-sebab Penubuhan UMNO

Malayan Union
Cadangan British perkenalkan MU bangkitkan semangat kebangsaan orang Melayu.
Kongres Persatuan-persatuan Melayu diadakan pada 1-4 Mac 1946 oleh Persatuan Melayu Selangor dan Dato’ Onn Bin
Jaafar.
Kongres ini mengambil keputusan menubuhkan UMNO untuk memelihara kepentingan orang Melayu.
Persatuan-persatuan Separa Politik Melayu

Orang Melayu menubuhkan persatuan separa politik untuk memperjuangkan kepentingan orang Melayu.
Persatuan Melayu Perak 1937, Persatuan Melayu Pahang, Selangor dan Negeri Sembilan 1938 dan Persatuan Melayu
Kelantan 1939.
1939-1940 – persatuan Melayu mengadakan Kongres Melayu seluruh Tanah Melayu.
Kongres ini gagal melaksanakan tuntutan dan menubuhkan satu parti kebangsaan kerana perasaan cemburu, permusuhan
antara negeri-negeri Melayu dan kedatangan Jepun.
Walaupun gagal, ia merupakan asas kepada penubuhan UMNO.
Pendudukan Jepun 1942-1945

Orang Melayu mendapat pengalaman semasa pentadbiran Jepun.
Orang Melayu sedar tidak boleh berharap sepenuhnya kepada Inggeris.
Kemenangan Jepun menamatkan kepercayaan Inggeris tidak boleh dikalahkan.
Anti penjajahan berkembang.
Propaganda Jepun “Asia untuk Asia”.
Permusuhan antara Melayu dan Cina membangkitkan semangat nasionalisme Melayu.
Akhbar-akhbar Tempatan
323
Peranan akhbar Melayu seperti Majlis, Warta Negara dan Utusan Melayu menyeru orang Melayu bersatu menentang
MU.
Akhbar Utusan Melayu mencadangkan persatuan-persatuan Melayu bergabung menubuhkan satu pertubuhan kebangsaan
menentang MU.
Dato’ Onn Bin Jaafar menubuhkan Pergerakan Melayu Semenanjung Johor pada Januari 1946 untuk pertahankan hak-hak
bangsa Melayu dan agama Islam.
1-4 Mac 1946 diadakan kongres parti-parti politik Melayu di Kelab Sultan Sulaiman.
Matlamat kongres menyeru padu bangsa Melayu dalam satu badan politik yang kuat untuk menentang MU dan pertahankan
kedaulatan Raja-raja Melayu.
Kongres Melayu Se Malaya mengambil ketetapan menubuhkan sebuah parti politik yang kuat.
11 Mei 1946, Kongres Ketiga dihadiri oleh wakil-wakil pertubuhan Melayu di Johor Bharu.
Piagam UMNO disahkan.
UMNO dilahirkan secara rasmi.
Pengerusi: Dato’ Onn Bin Jaafar.
Pencapaian-pencapaian UMNO
Pemansuhan Malayan Union
UMNO menentang MU mengadakan rapat umum dan tunjuk perasaan di seluruh negara.
Berkabung 7 hari bantahan terhadap MU 1 April 1946.
UMNO meminta raja-raja Melayu serta rakyat memulau upacara perlantikan Gabenor Sir Edward Gent.
UMNO hantar telegram kepada Perdana Menteri Inggeris Clement Atlee supaya ingati Perjanjian Inggeris-Tanah Melayu
bahawa negara ini milik raja-raja dan rakyat Melayu.
MU ditarik dan Jawatankuasa Kerja ditubuhkan merangka perlembagaan baru gantikan MU.
Perlembagaan ini memenuhi matlamat UMNO.
Program-program Pendidikan, Ekonomi dan Kebajikan

UMNO menubuhkan jabatan ekonomi, politik, pendidikan, hal-ehwal wanita, belia, penerangan, agama, kewangan dan buruh
bagi menentukan dan melaksanakan dasar UMNO.
Jabatan aktif – pendidikan dan ekonomi.
Perhimpunan Agung UMNO 1947 – meluluskan dasar pendidikan menetapkan pendidikan harus bercorak keislaman.
Berjaya mempengaruhi pengarah pendidikan di Kuala Lumpur meningkatkan had umur murid-murid Melayu yang memasuki
sekolah-sekolah aliran Inggeris.
Jawatankuasa pendidikan UMNO memberi biasiswa kepada pelajar-pelajar Melayu untuk melanjutkan pendidikan menengah
dan tinggi di dalam dan luar negara.
Dasar ekonomi diluluskan 1946 serta rancangan lima tahun untuk meninggikan taraf ekonomi orang Melayu.
Objektif-objektif ekonomi UMNO ialah menambahkan pendapatan dan modal orang Melayu, menggalakkan penyertaan
orang Melayu dalam sektor perdagangan dan perindustrian, menubuhkan sekolah-sekolah teknikal dan melantik orang Melayu
dalam bidang membuat kasut, jahitan dan pertukangan tangan.
UMNO tidak dapat melaksanakan rancangan-rancangan ekonomi kerana kurang sumber kewangan.
UMNO juga mengambil berat soal kebajikan orang Melayu iaitu menjaga tanah simpanan khas, membela mereka yang
dihukum semasa pergaduhan antara Cina dan Melayu pada tahun 1945-1846, mendesak kerajaan menyekat kemasukan kaum-
kaum lain.
Parti Politik Melayu Teragung

Kejayaan UMNO memansuhkan MU menyebabkan ianya muncul sebagai parti politik Melayu teragung.
1947 – UMNO mempunyai 115000 orang ahli – UMNO merupakan tempat pergantungan orang Melayu.
Kesimpulan
walaupun terdapat pelbagai faktor yang menyebabkan UMNO tertubuh namun pencapaian-pencapaiannya boleh memberi
kesinambungan politik di Tanah Melayu.
Untuk memantapkan lagi UMNO, Dato’ Onn Bin Jaafar memberi cadangan supaya UMNO dibuka keanggotaannya kepada
orang bukan Melayu ditentang sehingga Dato’ Onn meletak jawatan sebagai Yang Dipertua UMNO pada 27 Ogos 1951 dan
pucuk pimpinan bertukar tangan kepada Tunku Abdul Rahman.
UMNO memainkan peranan penting kepada politik negara.
Huraikan peranan yang dimainkan oleh Ibrahim Haji Yaacob dan Ahmad Boestmam dalam nasionalisme Melayu.
Pengenalan
Tokoh-tokoh yang terlibat di dalam perjuangan nasionalisme Melayu boleh terdiri daripada mereka yang mempunyai latar belakang
yang berbeza. Misalnya, golongan reformis Islam, guru dan wartawan.
Ibrahim Haji Yaacob

Dilahirkan di Pahang pada tahun 1911. Menuntut di Maktab Perguruan Sultan Idris (1929-1931).
Di MPSI, menubuhkan Belia Malaya.
Menjadi guru di Bentung selepas tamat pengajian di MPSI.
Pada tahun 1934, menjadi guru Bahasa Melayu di Depot Polis, Kuala Lumpur.
324
Pada tahun 1938, menjadi Penolong Pengarah akhbar Majlis. Tahun yang sama, menubuhkan Kesatuan Melayu Muda
(KMM) dan menjadi Presidennya. KMM bertujuan memperjuangkan kemerdekaan.
Pada tahun 1942, KMM diharamkan. Pembela Tanahair (PETA) ditubuhkan dan beliau menjadi pemimpinnya.
Pada tahun 1945, beliau menubuhkan Kekuatan Rakyat Istimewa (KRIS). Bertujuan memperjuangkan kemerdekaan.
8 Mac 1979, Ibrahim Yaacob meninggal dunia.
Ahmad Boestmam
dilahirkan pada tahun 1920 di Tanjung Malim, Perak. Nama sebenar Abdullah Sani Bin Raja Kecil.
Mendapat pendidikan Melayu dan Inggeris.
Beliau sangat aktif dalam gerakan nasionalisme sehingga gagal dalam peperiksaan Junior Cambridge.
Menyertai bidang kewartawanan. Pada tahun 1930, menjadi wartawan akhbar Majlis.
Pada tahun 1938, menyertai KMM. Beliau banyak mengkritik pemerintahan British.
Pada tahun 1945, beliau menyertai KRIS. Tahun yang sama, terlibat dalam penubuhan Parti Kebangsaan Melayu.
Pada tahun 1946, mengetuai Angkatan Pemuda Insaf (API).
Pernah ditahan oleh British.
Kesimpulan
Dua tokoh ini berperanan penting dalam membangkit semangat nasionalisme Melayu terutama melalui usaha menubuhkan
pertubuhan politik dan rencana-rencana hasil tulisan mereka yang telah diterbitkan menerusi akhbar-akhbar pada masa itu.
Sejauhmanakah faktor sejarah memainkan peranan penting dalam menentukan dasar luar Malaysia 1957-1963.
Pengenalan
Malaysia adalah sebuah negara yang mengamalkan dasar yang bebas dan berkecuali. Malaysia mengutamakan semangat kerjasama
dan berbaik-baik dengan semua negara tanpa mengira ideologi politik. Selepas merdeka, Malaysia mengamalkan dasar-dasar luar
yang berkait rapat dengan dasar dalaman negara. Tidak dapat dinafikan faktor sejarah memainkan peranan penting dalam menentukan
dasar luar negara Malaysia. Walau bagaimanapun, terdapat juga faktor-faktor lain yang turut menentukan dasar tersebut.
Faktor sejarah
Persekutuan Tanah Melayu mempunyai hubungan rapat dengan semua negara-negara khasnya negara-negara Islam.
Agama Islam adalah agama rasmi Malaysia dan oleh itu dasar persaudaraan Malaysia mengadakan hubungan dengan semua
negara-negara Islam.
Kebanyakan penduduk juga mahu mengadakan hubungan yang rapat dengan negara-negara Islam.
Bekas penjajah British – Malaysia mendapat kemerdekaan menerusi rundingan dengan British – mengadakan hubungan.
Ada hubungan khasnya dengan Negara-negara Komanwel (bekas jajahan British).
British membantu Malaysia semasa konfrontasi.
PBB juga bantu Malaysia – ada hubungan dengan anggota-anggotanya.
Hubungan dengan Amerika Syarikat atas dasar demokrasi dan anti-Komunis.
Faktor-faktor lain
1. Sumber ekonomi negara
Minyak, bijih timah, kelapa sawit, getah dan barangan pembuatan – dasar eksport.
Pasaran luar bagi barang-barang Malaysia.
Malaysia menjadi tumpuan pelancong-pelancong.
2. Penduduk
Berbilang kaum.
Mengamalkan dua prinsip: (1) prinsip perpaduan antara manusia; (2) prinsip penghormatan hak asasi manusia.
Menentang dasar Apartheid Afrika Selatan.
3. Kedudukan negara dari segi geografi
Malaysia terletak di kawasan yang paling strategik.
Laluan perdagangan yang utama di Asia Tenggara.
4. Kepimpinan
Di bawah pimpinan Tunku Abdul Rahman mementingkan hubungan luar dan dasr anti-Komunis.
Hal ini menyebabkan Tunku Abdul Rahman bersikap pro-Barat dan mengadakan hubungan dengan negara-negara
bukan Komunis.
Mengadakan hubungan dengan Amerika Syarikat untuk menentang Komunis.
5. Struktur politik
Mengamalkan sistem demokrasi berparlimen.
Pentingkan kebebasan dan kemakmuran rakyat.
Memperjuangkan prinsip kebebasan manusia.
6. Keselamatan negara
Mengelakkan ancaman dari negara-negara luar.
Perlukan dasar luar yang mengekalkan hubungan baik dengan semua negara.
Demi keselamatan negara, Malaysia menjadikan Asia Tenggara rantau yang bebas dan aman dari ancaman kuasa-kuasa
besar.
325
7. Keadaan politik serantau
Menyelesaikan konflik di Kampuchea dengan memainkan peranan aktif seperti:
a. Mesyuarat Tidak Rasmi Jakarta
b. Persidangan Antarabangsa Kampuchea
c. Majlis Perhimpunan Agung dan Majlis Keselamatan Bangsa-bangsa Bersatu New York.
8. Institusi antarabangsa
Menyokong Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu.
Mendukung prinsip PBB.
a. Menegakkan keamanan dan kemakmuran dunia.
b. Melindungai hak asasi manusia.
c. Menegakkan keadilan undang-undang.
d. Menggalakkan perlembagaan ekonomi dan sosial.
Menyertai agensi PMM seperti UNESCO, UNCTAD dan WHO.
Dasar luar negara kita dibentuk, memupuk semangat kerjasama dan perpaduan antarabangsa.
Menitikberatkan hubungan diplomatik negara-negara lain dunia.
Menyeratkan kerjasama sosio-ekonomi dan politik.
Mengadakan hubungan diplomatik dengan kebanyakan negara dunia yang mempunyai pelbagai sistem politik dan
ideologi di Asia, Afrika, Amerika dan Eropah.
Penutup
Malaysia merupakan sebuah negara yang kecil di rantau Asia Tenggara. Bagi Malaysia, kerjasama dengan negara-negara luar adalah
penting dalam menentukan dasar luar negara Malaysia. Faktor sejarah adalah penting dalam menentukan dasar luar Malaysia. Begitu
juga terdapatnya faktor-faktor lain yang tidak kurang penting dalam menentukan dasar luar Malaysia.
326
Contoh Soalan—Sejarah Asia
Bincangkan sistem beraja dan sistem pentadbiran di Asia Tenggara, Asia Selatan dan Asia Timur.
Institusi pemerintahan di Asia secara umumnya berasaskan sistem beraja atau sistem bermaharaja. Di negara-negara Asia Tenggara,
kebanyakan sistem beraja dipengaruhi oleh sistem beraja di India. Bagi negara Indo-China, sistem berajanya menerima pengaruh dari China.
Menjelang abad ke-18 dan 19, hampir semua negara mengamalkan sistem ini. Mengikut sistem ini, raja menjadi ketua negara. Baginda
berkuasa mutlak dalam menjalankan pemerintahan dan pentadbiran. Baginda juga dibantu oleh sekumpulan pembesar yang berkaliber.
Sistem beraja di Asia Tenggara berasaskan pengaruh sistem politik di India. Sistem ini digelar kerajaan bercorak keindiaan. Ia
merupakan gabungan unsur-unsur keindiaan dengan unsur-unsur tempatan tetapi unsur-unsur keindiaan mengatasi unsur-unsur
tempatan. Mengikut kepercayaan Hindu-Buddha, konsep orde kosmos diumpamakan kepada satu negara: satu negara itu
melambangkan satu alam semesta dan pusatnya ialah ibu kota dan raja sendiri menjadi pusat alam. Raja akan membina masyarakat
selaras dengan peraturan-peraturan alam semesta atau dharma. Raja juga dianggap sebagai dewa raja. Mengikut kepercayaan, raja itu
dianggap sebagai wakil tuhan di bumi atau god shadow on earth, rakyat tidak boleh mempersoalkan tindak-tanduk raja-raja.
Di Myanmar, Kanun India Manu telah meletakkan taraf separuh ketuhanan ke atas raja: tiada seorangpun yang berani mencabar manu.
Mengikut Cady dalam bukunya “South East Asia: Its Historical Development”: tiada orang Myanmar yang berani mempersoalkan
hak raja bagi menguasai kehidupan, harta dan kewajibannya kecuali kalau orang itu sanggup dikatakan sebagai penderhaka. Sifat
ketuhanan ini diberi oleh sami-sami Brahmin kepada raja apabila mereka memegang paying putih yang menunjukkan simbol
kedaulatan dan ketuhanan dan mengurniakan raja-raja dengan alat kebesaran yang mempunyai sifat-sifat sakti. Raja dianggap sebagai
pelindung ketidakadilan dan pencerobohan. Baginda juga merupakan pelindung penganjur agama Buddha. Bilangan gajah albino
yang dimiliki oleh raja merupakan satu tanda pasti kuasa raja Myanmar. Istana pula menjadi satu simbol yang mewakili Gunung Meru
iaitu tempat kediaman tuhan-tuhan dan pusat alam menurut kosmologi orang India. Prinsip kosmologi ini memberi kuasa yang
sungguh besar kepada raja dan juga menolong meninggikan anggapan diri mereka dan kebanggaan mereka. Kegagalan raja
mempertahankan ibu negeri daripada ditawan bermakna kehilangan takhta kerajaan. Bagi mempertahankan istana dan ibu negeri,
tembok telah dibina.
Di Thailand, rakyat di sana tidak boleh melihat muka raja dan adat menyembah bersujut atau menyiarap mesti dilakukan semasa
mengadap raja. Seseorang yang hendak mengadap raja harus merangkap masuk dan berada dalam keadaan menyiarap. Apabila
rombongan raja tiba di suatu kawasan, rakyat jelata terpaksa melarikan diri dari tempat tersebut.
Di Vietnam pula, seseorang maharaja itu mempunyai kuasa mutlak. Tugas maharaja sering dipenuhi dengan upacara amal resam
(tradisional). Kesejahteraan rakyat dan negara bergantung kepada kebijaksanaan maharajanya. Pengabaian upacara amal resam
menyebabkan negara ditimpa kecelakaan. Seseorang maharaja memberikan contoh yang baik terhadap rakyatnya. Mengikut
Confucius: seseorang maharaja samalah seperti angin. Sifat rakyat seperti rumput. Rumput akan tunduk mengikut arah angin bertiup.
Andaikata kalau maharaja tidak bertindak adil, mandat dari alam kudus yang dimilikinya akan lenyap sendirinya. Penentangan rakyat
terhadap maharaja yang sedemikian dikatakan sangat wajar.
Di Asia Timur, kalau ditinjau dari China, maharaja dianggap sebagai “son of heaven” (anak tuhan). Baginda mendapat mandat dari
Tuhan untuk memerintah. Kalau negara maju, rakyat menganggap maharaja masih mendapat mandat Tuhan dan disebaliknya, maka
boleh menggulingkannya sehingga dapat mandat Tuhan. Rakyat tidak boleh pandang wajah maharaja. Sesiapa yang pandang wajah
maharaja akan ditimpa kecelakaan. Rakyat jelata juga perlu kowtow sebanyak 9 kali semasa mengadap raja.
Di Jepun pula, sistem berajanya dipengaruhi oleh fahaman Shintoisme (kesetiaan rakyat kepada raja dan maharaja). Mengikut
fahaman ini, maharaja adalah ketua agama, ketua negara dan rakyat perlu amat setia pada negara dan maharajanya.
Dari segi pentadbiran, di Myanmar, raja dan permaisuri pertama adalah penting. Dibawahnya, terdapat sami-sami Brahmin. Tugas-
tugas sami Brahmin ialah memberi penghormatan rakyat kepada raja, mengadakan upacara adat-istiadat dan mengetuai semua
amalan-amalan yang penuh tahyul. Selain itu, Raja Muda (Einshemin) juga menduduki tempat yang sama. Einshemin ini mempunyai
istananya dan pegawai sendiri serta pengawal peribadi. Kaum bangsawan pula terdiri daripada keluarga diraja yang mempunyai hak
turun-temurun. Kuasa mereka adalah dari kuasa mutlak raja. Mereka memegang jawatan di pentadbiran awam. Pendapatan mereka
adalah cukai-cukai yang dikumpulkan di kawasan Myosa. Selepas bangsawan, terdapat 4 orang Wungyi (menteri-menteri diraja).
Mereka menguasai pusat pentadbiran Hlutdaw (Dewan Kerja). Mereka terdiri daripada orang yang cekap dan boleh dipercayai.
Mereka dibantu oleh menteri-menteri kelas dua (Windauk). Selepas Wungyi, terdapat 4 atau 8 orang Atwinwun yang menjalankan
pentadbiran dalam istana. Myowun yang berkuasa tentera pula menjadi gabenor di wilayah. Terdapat 4 orang Myowun di Myanmar.
Akunwun pula merupakan pengutip cukai dan penyelia. Cukai yang dikutip oleh beliau akan diserah 60-80% kepada raja. Bakinya
disimpan olehnya. Pegawai polis pula dikenali sebagai Sitke. Myothugyi pula menjadi ketua bandar dan bertanggungjawab di
peringkat kampung dan daerah juga.
Di Thailand, pentadbirannya terbahagi kepada 2 iaitu pentadbiran pusat dan wilayah. Kedua-duanya menguasai tenaga manusia
sepenuhnya. Di Thailand, terdapat 3 jenis wilayah, iaitu wilayah kelas pertama yang terdiri daripada kawasan strategik, bandar besar
yang mampu menentang ancaman musuh; wilayah kelas kedua dan ketiga ialah kawasan bandar yang agak besar, tiada termasuk di
bawah kuasa penyeliaan kerajaan pusat dan wilayah kelas keempat ialah bandar-bandar di sekitar ibu kota dan dibawah penguasaan
kerajaan pusat. Setiap wilayah ini diserah kepada pembesar bergelar Chao Phraya. Beliau dibantu oleh Yok-Krabat. Yok-Krabat ini
boleh menjadi pengganti Chao Phraya apabila Chao Phraya mati. Pegawai ini dilantik menerusi surat tauliah dan biasanya dilantik
dari keluarga Kunnang. Dalam pentadbiran Thailand, terdapat juga 3 jabatan utama iaitu Krom Mahatthai yang diketuai oleh Samuha
327
Nayok yang mengawal wilayah Thai Utara; Krom Kalahon yang diketuai oleh Samuha Phra Kalahon yang mengawal Selatan
Thai dan Krom Khlang yang diketuai oleh Chao Phraya Phra Khlang yang mengawal persisiran pantai dan Teluk Siam. Selepas
jabatan utama, terdapat 4 jabatan kanan iaitu Krom Maung (Jabatan Ibu Kota), Krom Na (Jabatan Tanah), Krom Wang (Jabatan Istana)
dan Krom Khlang (Jabatan Kewangan, Perniagaan dan Perhubungan Luar).
Di Vietnam, Maharaja dianggap sebagai puncak kekuasaan, mempunyai kuasa mutlak. Pembesar Mandarin merupakan pegawai yang
terdiri daripada orang yang paling alim, menjalankan kehendak raja. Mereka merupakan kumpulan orang yang mendapat kuasa dari
raja. Peluang yang besar dimiliki oleh mereka untuk mempengaruhi Maharaja. Jawatan ini tidak boleh diwarisi. Tidak mempunyai
bangsawan yang menguasai tanah. Dalam sastera Vietnam, ada dinyatakan bahawa kaum Mandarin dan raja melakukan penyeksaan:
“Raja memaksa rakyat bekerja tanpa makan dan bayar gaji. Kaum ini mencuri, merampas seberapa banyak yang dapat.”
Di India, raja dinasihati oleh Mantri Parishad. Mantri Parishad pada awal dilantik kemudian menjadi hak warisan pada akhirnya. Ada
kalanya, ia lebih berkuasa daripada raja. Di Kerajaan Maratha, terdapat satu golongan pembesar yang dipanggil Peshwa yang lebih
berkuasa. Di bawahnya ada Mantrin. Purohita sangat berpengaruh, rapat dengan raja, raja menerima nasihat darinya dalam segala hal.
Purohita ini adalah seperti tukang tilik. Selepasnya terdapat satu barisan menteri-menteri. Dalamnya terdapat Sanidhatar, Samahartar
dan sebagainya. Selepas kedatangan Islam, Mansabdar menjadi pembesar kanan. Sistem pemerintahannya dibahagikan kepada 3
bahagian iaitu pengurusan kerajaan, pengurusan tentera dan pengurusan empayar. Setiap bahagian mempunyai ketuanya masing-
masing. Pentadbiran awam diketuai oleh Perdana Menteri (Vakil). Pengurusan cukai diserahkan kepada Wazir. Setiap wilayah di
India diketuai oleh Subahdar. Qazi menjadi hakim.
Di negeri China, Maharaja dibantu oleh Jabatan Setiausaha Tinggi dan Majlis Tertinggi yang terdiri daripada 6 orang pembesar kanan.
Terdapat beberapa jabatan seperti Jabatan Awam, Jabatan Dalam Negeri, Jabatan Perang dan sebagainya. Setiap jabatan ini diketuai
oleh seorang pegawai dilantik. Ada satu jabatan khas yang dipanggil Jabatan Penapis yang terdiri daripada 24 orang di Peking dan 56
orang di wilayah menjadi mata dan telinga bagi Maharaja untuk mengintip tingkah laku pegawai wilayah. Ibu kota dan kawasan
sekitar terletak di bawah kawalan kerajaan pusat. Manakala kawasan lain dibahagikan dan dikuasai oleh seorang pembesar feudal.
Kuasanya seperti seorang raja tetapi dasar umum dibentuk di Peking, tetapi pembesar-pembesar wilayah boleh membubarkan dasar
umum dengan kebenaran adat-istiadat dan keadaan tempatan. Wilayah-wilayah merupakan kerajaan sendiri yang diketuai oleh
Gabenor. Tanggungjawab gabenor ialah mengekalkan keamanan, mewujudkan ketenteraman dan memastikan kemakmuran wilayah
masing-masing. Gabenor ini dibantu oleh pembesar wilayah seperti bendahari, hakim, pengawal garam dan sebagainya. Semua
pembesar kerajaan dilantik dan wajib lulus peperiksaan awam. Hal ini adalah dikecualikan daripada kemasukan tentera.
Di Jepun, Maharaja dibantu oleh 2 jabatan iaitu Jabatan Pemujaan (Jingikan) dan Jabatan Negara (Dajokan). Kerajaan dibahagikan
kepada kerajaan wilayah dipanggil Kuni, ditadbir oleh Kami (gabenor). Pegawai ini dilantik mengikut kelahiran dan keturunan.
Selepas Maharaja ialah Shogun. Shogun dibantu oleh Tairo (Majlis Penasihat Agung) dan Roju (Majlis Tertua). Tairo
bertanggungjawab menasihti raja dalam dasar-dasar negara penting dan Roju bertugas membentuk Majlis Negara menguruskan
perkara-perkara yang berhubungan dengan istana raja, golongan bangsawan iaitu Daimyo. Daimyo pula dibantu oleh Samurai dan
Karo (orang suruhan pentadbir tanah). Terdapat 3 kumpulan Daimyo iaitu Shimpon (ahli keluarga Tokugawa), Fudali (orang yang
menerima kepimpinan Tokugawa Iyeyasu) dan Tozama (bangsawan yang setanding dengan Iyeyasu). Selepas Maharaja Meiji
menjalankan pemodenan (1868), sistem pentadbiran telah berubah. Maharaja kini dibantu oleh ketua yang agung (Putera Mahkota),
Majlis Kelas Pertama (Gijo) dan Majlis Kelas Kedua (Sanyo). Maharaja Meiji juga menubuhkan satu dewan yang dikenali sebagai
Daijokwan. Daijokwan ini dibahagikan kepada 2 bahagian iaitu Dewan Pertuanan dan Dewan Rakyat. Dewan Pertuanan ini dibantu
oleh 8 lembaga pentadbir, ahlinya dari golongan pembesar dan ia diketuai oleh ketua menteri yang bertanggungjawab kepada
Maharaja.
Menjelang akhir abad ke-19, kuasa-kuasa asing mula campur tangan dalam hal-ehwal pentadbiran setempat. Kuasa-kuasa asing ini
adalah seperti British, Perancis, Sepanyol dan sebagainya. Akibatnya, sistem beraja yang diamalkan selama ini makin luntur
pengaruhnya dan digantikan dengan sistem pentadbiran birokrasi yang diperkenalkan oleh kuasa Barat. Sistem birokrasi baru telah
menjejaskan kepentingan pembesar tempatan lalu banyak penentangan terhadap kuasa Barat telah berlaku, khasnya di negara Asia
Tenggara.
Bincangkan peperangan-peperangan dan perjanjian-perjanjian yang melibatkan kuasa asing Inggeris dan Perancis di Asia Tenggara.
Sejak abad ke-19, kuasa asing mula campur tangan di negara-negara di Asia Tenggara. Sebabnya adalah untuk kepentingan perdagangan dan
keselamatan. Dua kaedah digunakan oleh kuasa asing untuk campur tangan iaitu dengan peperangan dan perjanjian. Dengan menggunakan
perjanjian, ia memberi keuntungan yang lebih kepada kuasa Barat sama ada jangka panjang atau jangka pendek. Biasanya, kuasa tempatan
berada dalam keadaan tertekan kerana tidak terdapat pilihan. Dengan menggunakan pendekatan peperangan, kuasa Barat biasanya
mempunyai kelebihan yang amat ketara dari sudut teknologi ketenteraan, peperangan dan persenjataan. Mereka mempunyai alatan yang
canggih dan kaum pribumi sering kali akan kalah.
Di Myanmar, campur tangan British bermula dengan Perang Inggeris-Myanmar Pertama (1824-1826). Perang ini berlaku kerana
terdapatnya beberapa sebab. Salah satunya ialah dasar peluasan wilayah yang dilakukan oleh Myanmar. Pada tahun 1752, Alaungpaya
mendirikan Dinasti Konbaung. Baginda berjaya mnyatukan negara Myanmar. Penggantinya pula berusaha meluaskan wilayah
Myanmar. Raja Bodawpaya telah menakluki Arakan pada tahun 1784. Penaklukan ini membimbangkan British kerana sempadan
Myanmar telah mara ke Benggala. Seterusnya masalah orang pelarian Arakan timbul. Kezaliman Myanmar terhadap penduduk
Arakan memberontak telah memberontak tetapi gagal. Pemberontak ini melarikan diri ke tanah jajahan British. Tentera Myanmar
328
telah masuk ke kawasan British. British memandang berat peristiwa ini dan menghalang kemaraan Myanmar. Hal ini telah
menjadi punca persengketaan mereka. Pada tahun 1798, berlaku lagi pemberontakan tetapi gagal. Ramai orang Arakan masuk ke
Chittagong. Myanmar mendesak agar British menyerahkan orang pelarian ini. Untuk menyelesaikan pertikaian, satu rundingan damai
diadakan. Seterusnya, pada tahun 1811, satu pemberontakan pimpinan Chin Byan meletus. Chin Byan meminta bantuan British. Bagi
menunjukkan British memanglah tidak terlibat dalam pemberontakan ini, Kapten Canning di utus ke Myanmar. Pada tahun 1812,
sebahagian pasukan Chin Byan dilumpuhkan oleh British. Pada tahun 1815, Chin Byan meninggal dunia. Faktor yang menyebabkan
perang ini juga disebabkan oleh keengganan Myanmar mengadakan hubungan diplomatik dengan British. Walaupun terdapat
Residen-residen British yang dilantik, tetapi sikap pemerintah Myanmar telah mengecewakan mereka. Akhir sekali, campur tangan
Myanmar di Assam turut menyebabkan meletusnya perang ini. Myanmar telah menggunakan kesempatan untuk menjajah Assam
apabila berlakunya huru-hara di situ. Myanmar kemudian mara ke Manipur dan seterusnya. British bimbcang lalu pada 5 Mac 1824
mengisytiharkan perang ke atas Myanmar.
Peperangan ini ditamatkan dengan Perjanjian Yandabo yang ditandatangano pada 24 Februari 1826. Melalui perjanjian ini, Myanmar
bersetuju menyerahkan Assam, Arakan dan Tenasserim kepada British. Myanmar juga bersetuju tidak campur tangan di Cacar,
Manipur dan Janitia. Di samping itu, Myanmar akan menerima seorang wakil British bertempat di Rangoon. Myanmar juga akan
membayar ganti rugi sebanyak $5 juta kepada British. Perhubungan diplomatik antara mereka juga diwujudkan dengan Myanmar
menghantar seorang duta ke Calcutta. Myanmar juga bersetuju hendak berundingkan berkenaan dengan perjanjian perdagangan
dengan British pada masa akan datang.
Walaupun Myanmar kalah dalam perang ini, tetapi mereka masih bersikap sombong. Atas beberapa sebab lagi, Perang Inggeris-
Myanmar Kedua (1852) telah berlaku. Sebab-sebab ini adalah kegagalan mengadakan hubungan diplomatik dengan Myanmar, sikap
anti British orang Myanmar dan layanan buruk ke atas rakyat British dan rakyat Myanmar. John Crawford telah menjadi Residen
British pada September 1826. Pada November, beliau cuba mengadakan perjanjian perdagangan tetapi gagal. Crawford berasa kecewa
lalu meninggalkan Rangoon. Henry Burney telah menggantikannya pada April 1830. Beliau mendapat kepercayaan dari Bagydaw.
Pada tahun 1837, Tharawwaddy membunuh semua ahli keluarga dan pengikut Minthagyi kerana Minthagyi cuba merampas kuasa
semasa Bagydaw tidak siuman. Tindakan Burney menghalang Tharawwaddy menyebabkan beliau marah. Tharawwaddy ini
memanglah bersikap anti British. Beliau tidak mengakui Perjanjian Yandabo. Beliau menolak penubuhan tapak residensi British di
Rangoon tetapi digantikan satu tempat yang mudah banjir di Lembah Sungai Irrawaddy. Pada tahun 1846, Pagan Min menggantikan
Tharawwaddy. Beliau merupakan seorang anti British dan kejam. Beliau bersama pegawainya seperti Maung Ok bertindak
menganiayai orang British. Pada bulan Julai dan Ogos 1851, Maung Ok menghukum 2 kapten kapal bangsa Inggeris dengan hukuman
1000 rupee kepada dituduh membunuh. Lord Delhoesie bertindak untuk mendesak supaya Maung Ok dipecat. Pada tahun 1852
(Februari), British menuntut ganti rugi sebanyak 1 juta rupee. Apabila tarikh tuntutan tamat, maka pada 1 April 1852, perang ke atas
Myanmar diisytiharkan.
Semasa itu, Myanmar masih belum bersedia. Dengan senangnya, Rangoon, Martaban dan Bassain telah dikuasai. Pada November
1852, Pegu dan Prome ditawan. Pada bulan Disember 1852, Major Arthur Purve mengisytiharkan Pegu sebagai sebahagian dari
wilayah Britsish seperti Arakan dan Tenaserrim.
Walaupun dua kali kegagalan ditemui tetapi mereka masih tidak sedar. Mereka terus ingin mempertahankan maruah dan mendapat
balik semula wilayah yang diambilalih British. Bagi British, memanglah mereka merancang untuk mengambil Myanmar Utara. Maka
dengan sebab-sebab lain lagi, Perang Inggeris-Myanamr Ketiga (1885) telah berlaku. Salah satu sebab ialah kegagalan hubungan
diplomatik diadakan. Raja Thibaw yang menaiki takhta masih bersikap anti British. Baginda mengadakan hubungan dengan Perancis.
Akibatnya, British menarik semula residensinya. Seterusnya, kekacauan di Myanmar Utara turut dijadikan sebab berlaku perang
ketiga ini. Raja Thibaw telah membunuh kerabat diraja, sehingga akhirnya pemberontakan berlaku. Selain itu, pemberontakan juga
dilakukan oleh suku Syan dan Kachin. Pemberontakan ini menyebabkan kematian saudagar British. Desakan dari saudagar British
juga menyebabkan meletusnya perang ini. Para saudagar ingin menjadikan Myanmar Utara sebagai pasaran baru mereka. Selain itu,
mereka juga ingin menjalankan perdagangan dengan Yunnan melalui pembukaan jalan Moulmein-Yunnan. Seterusnya, tekanan dari
Perancis juga menyebabkan perang ini berlaku. Myanmar mendapatkan bantuan senjata dari Perancis untuk menentang British.
Kemuncak hubungan Myanmar-Perancis ialah bila perjanjian di mana seorang konsul Perancis dilantik di Mandalay ditandatangani
pada tahun 1885. British amat bimbang. Seterusnya, perubahan pucuk pimpinan di England dari parti liberal ke parti konservatif juga
menyebabkan perang ketiga ini berlaku. Akhir sekali, tindakan Myanmar mendenda Syarikat Perdagangan Bombay-Burma (SPBB)
juga menyebabkan perang ini berlaku dengan serta-merta. Myanmar mendenda SPBB sebanyak 2.3 juta rupee kerana ia dituduh tidak
membayar cukai import, memberi rasuah dan sebagainya. British mendesak agar kes ini diselesaikan melalui orang tengah. Kata dua
British tidak disambut. Maka pada 11 November 1885, perang ke atas Myanmar diisytiharkan.
Serangan British tidak mendapat tentangan hebat tentera Myanmar. Raja Thibaw di Mandalay begitu yakin dengan kejayaan yang
akan diterima berdasarkan berita yang dipalsukan. Apabila British menawan Ava, Raja Thibaw bersetuju menyerah kalah. Baginda
bersama isterinya telah dibuang negeri ke India pada 11 Januari 1886. Penawanan Myanmar Utara bermaksud Dinasti Konbaung telah
tamat. Selain itu, pemerintahan beraja di Myanmar juga dihapuskan. Kini, Myanmar menjadi tanah jajahan British dan diletak di
bawah Kerajaan India.
Di negeri Thai, hubungan Raja Chulalongkorn dengan British kurang baik. walaupun Thai pada masa itu menjalankan dasar buka
pintu tetapi baginda masih mendapat tekanan dari British. Pada tahun 1909, Perjanjian Bangkok telah ditandatangani. Mengikut
perjanjian ini, Perlis, Kedah, Kelantan dan Terengganu diserah kepada British. Sebagai balasan, British tidak campur tangan dalam
hal-ehwal pentadbiran Thai.
329
Bagi Perancis, mereka juga memberi tekanan kepada Siam. Perancis ini bergiat di kawasan Indo-China dengan mengadakan
tuntutan wilayah. Oleh sebab hubungan Thai dan Perancis dalam keadaan yang genting, maka Raja Chulalongkorn bertindak
menyerahkan wilayah yang dituntut. Melalui perjanjian-perjanjian yang diadakan, beberapa wilayah telah diserahkan. Antaranya ialah
wilayah di tebing Sungai Mekong (1886), wilayah di Tongking Utara (1888), wilayah di sebelah Timur Sungai Mekong termasuk
Luang Prabang (1893) dan wilayah Battambang dan Siemreap (1907). Dengan itu, seluruh Indo-China jatuh ke tangan Perancis.
Sudahpun diketahui Perancis bergiat di Indo-China. Kehadiran Perancis di kawasan ini turut mendapat tentangan. Semasa Maharaja
Tu Duc, keadaan anti Kritstian memuncak. Pada tahun 1852, Paderi Augustin Schoeffler dibunuh. Perancis tidak bertindak. Kemudian
Paderi Jean-Louis dibunuh. Raja Napoleon III pun bertindak menyerang Vietnam. Pada 1 September 1858, de Genouilly menyerang
Tourance. Kemudian, tenteranya mara ke Saigon dan menaklukinya pada 17 Februari 1859. Pada tahun 1862, Maharaja Tu Duc kalah.
Satu perjanjian ditandatangani. Menurutnya, 2 wilayah Timur Cochin-China diserah kepada Perancis. Pelabuhan Tourance, Balat dan
Kuang Anh dibuka kepada Perancis; kapal Perancis dibenarkan belayar di Sungai Mekong dan mubaligh dibenarkan menyebarkan
agama Kristian.
Seterusnya, Perancis meminta Raja Napoleon dari Kampuchea membayar ufti kepadanya. Siam menentang. Pada tahun 1867,
perjanjian ditandatangani bagi menyelesaikan masalah ini. Mengikut perjanjian, Perancis mengaku kedaulatan Siam di Battambang
dan Siem Reap. Manakala Siam menarik semula tuntutannya. Kampuchea menjadi negeri naungan Perancis.
Perluasan kuasa tidak berhenti di situ. Perancis kemudian mengilhakan kawasan Tongking. Pada tahun 1873, Perancis merampas
Hanoi dan lain-lain kubu seperti Haiphong dan Ninh Binh. Seterusnya pada tahun 1882, Kapten Henry Riviere menyerang dan
merampas Hanoi. Pada tahun 1883, Tongking dikuasai. Maharaja Hiep Hoa bersetuju berdamai. Satu perjanjian ditandatangani.
Menurutnya, Vietnam menjadi negeri lindungan Perancis, Binh Thuan diserahkan kepada Perancis dan Vietnam menarik balik semua
angkatannya di Tongking.
Selepas itu, Perancis menaruh minat terhadap Laos. Pada tahun 1886, Perancis menuntut kawasan sebelah Timur Sungai Mekong
termasuk Luang Prabang. Perancis melantik Auguste Pavie sebagai Naib Konsular di Luang Prabang. Siam telah membantu
pemberontak Cina yang melarikan diri ke Sip Song Chu Thai, sementara itu, Auguste Pavie membantu Raja Luang Prabang
menentang pemberontak itu. Pada tahun 1888, Auguste mengambilalih Sip Song Chu Thai. Raja Luang Prabang ditabal semula. Pada
tahun 1892, Auguste menjadi Residen Menteri di Bangkok. Beliau mendakwa wilayah sebelah Barat Mekong sebagai hak Perancis.
Siam tidak mengakuinya. Pada tahun 1893, 2 kapal Perancis tiba di Paknam tetapi dibedil oleh Siam. Kapal ini berjaya mengalahkan
Siam dan terus belayar ke Bangkok. Siam bersetuju berdamai dan menyerahkan wilayah Barat Sungai Mekong. Siam juga bersetuju
mengundurkan tenteranya dari Battambang dan Siem Reap. Wilayah itu disatukan menjadi Laos, manakala Luang Prabang dikekalkan
sebagai negeri naungan di bawah rajanya.
Dasar campur tangan yang diamalkan oleh kuasa Barat ini menyebabkan banyak negara di rantau Asia Tenggara dikuasai oleh kuasa
Barat sama ada melalui perjanjian ataupun peperangan. Kehadiran kuasa Barat telah menimbulkan pelbagai perubahan. Perubahan ini
telah menjejaskan kepentingan pembesar tempatan. Lalu, ramai daripada mereka telah bangun memberontak.
Bincangkan tindak balas pribumi terhadap kuasa-kuasa asing di rantau Asia Tenggara.
Sejak kurun ke-18, kuasa Barat berlumba-lumba ke Asia Tenggara untuk mendapatkan kawasan tanah jajahan. Kehadiran kuasa Barat telah
menyebabkan banyak negara di Asia Tenggara jatuh ke tangan kuasa Barat. Antaranya ialah Indonesia ke tangan Belanda, Myanmar ke
tangan British, Indo-China ke tangan Peracnis, Filipina ke tangan Sepanyol dan sebaginya. Kehadiran mereka memanglah tidak disukai oleh
rakyat tempatan. Mereka telah bangun menentang kuasa asing ini.
Di Indonesia, penentangan kuasa Belanda yang terkenal ialah Perang Jawa. Perang Jawa ini diketuai oleh Depo Negoro dan
berlangung dari 1825 hingga 1830. Sebab berlakunya Perang Jawa adalah faktor politik, ekonomi dan sosial. Dari segi politik, Depo
Negoro tidak puas hati kerana tidak dilantik menjadi Sultan selepas Sultan Amangkubuwono III mangkat. Beliau dijanjikan dinaikkan
takhta selepas Sultan Amangkubuwono IV mangkat. Tetapi janji ini tidak ditunaikan. Dari segi ekonomi, pembatalan sistem sewa
tanah telah menyebabkan mereka kehilangan pendapatan. Tambahan lagi, cukai-cukai yang dikenakan oleh pihak Belanda juga amat
membebankan. Keadaan menjadi semakin teruk apabila berlaku kemelesetan ekonomi dunia. Dari segi sosial, tindakan Belanda
membina jalan raya dari Magelang ke Jogjakarta melalui tanah perkuburan nenek moyang Depo Negoro di Tegalredjo ditentang oleh
Depo Negoro. Beliau menganggap tindakan Belanda ini menjatuhkan maruahnya. Dari Segi agama, orang ramai menganggap beliau
sebagai pemimpin Islam Jawa tetapi Belanda tidak mengiktirafkannya. Hal ini menyebabkan rakyat menentang Belanda. Selain itu,
keruntuhan moral dalam kraton juga digunakan oleh Depo Negoro sebagai alasan penentangan.
Pada 20 Julai 1825, Perang Jawa bermula akibat pengikut Depo Negoro menggagalkan rancangan Belanda membina jalan raya. Alat-
alat pembinaan telah dimusnahkan dan pekerja diserang. Belanda bertindak balas dengan menghantar tenteranya menangkap Depo
Negoro dan pengikutnya. Kegagalan untuk menangkap Depo Negoro menyebabkan Belanda membakar rumahnya. Depo Negoro
melarikan diri ke Pergunungan Kalisoko dan kemudiannya muncul di Jogjakarta. Pada tahun 1828, Depo Negoro mengisytiharkan
dirinya sebagai Sultan. Tentera Belanda yang dihantar untuk menentangnya diketuai oleh Van Green, Cochivs dan de Knock. Pada
bulan April 1828, Pangeran Natadningrat berpaling tadah dengan beliau dan menyebelahi Belanda. Hal ini kemudian berlaku dengan
Pangeran Primiradrjo, Pangeran Djayakusumo dan Pangeran Mangkubumi. Depo Negero berasa usahanya akan gagal lalu bersetuju
berunding. Tetapi rundingan yang diadakan gagal mendatangkan apa-apa hasil. Pada 28 Mac 1830, Depo Negoro ditangkap dan
dipindahkan ke Makasar dan meninggal dunia di sana pada 8 Januari 1855.
330
Di Filipina, penentangan pribumi boleh dibahagikan kepada 3 tahap. Tahap pertama berlangsung dari 1565-1872. Kebanyakan
penentangan pada tahap ini bersifat kedaerahan atau tempatan. Antara pemberontakan yang terkenal ialah Pemberontakan Basi (1807)
di Ilcandia, Pemberontakan Novales (1823) dan Pemberontakan Tayabas (1840-1841). Pemberontakan Novales dipimpin oleh tentera
Filipina, manakala Pemberontakan Tayabas oleh Paderi Apolinarro de La Cruz. Semua pemberontakan ini gagal kerana serba
kekurangan.
Pada tahap kedua (1872-1886), Pemberontakan Cavite merupakan pemberontakan yang terkenal. Ia dipimpin oleh Sarjan Lamadrid.
Kegagalan pemberontakan ini menyebabkan pemimpinnya dan 3 orang paderi iaitu Comez, Jose Burgos dan Jucinto Zamora terbunuh.
Pemberontakan ini berlaku disebabkan oleh 2 faktor iaitu faktor dalam negeri dan luar negeri. Dalam negeri, Sepanyol telah
menyatupadukan rakyat Filipina melalui agama dan bahasa. Pemberian pendidikan juga menyebabkan rakyat mula melahirkan
perasaan nasionalisme. Selain itu, penyalahgunaan kuasa paderi Sepanyol dan penyebaran fahaman liberal oleh De La Tore turut
menyebabkan mereka bangun untuk berjuang. Dari luar negeri, Revolusi Amerika Syarikat, Percanis dan Mexico juga memberi ilham
kepada mereka. Pembukaan Terusan Suez pada tahun 1869 membolehkan mereka belajar di Barat dan menerima fahaman demokrasi,
anti penjajah dan republik.
Dalam tahap ketiga ia lebih berbentuk gerakan propaganda. Tahap ini berlangsung dari 1886-1898. Gerakan ini dipelopori oleh
pelajar Filipina di luar negeri. Gerakan ini wujud kerana sikap Sepanyol yang semakin ganas terhadap orang Filipina. Gerakan ini
dijalankan dengan aman dengan menggunakan media massa. Mereka mendedahkan kezaliman pemerintah Sepanyol. Mereka yang
terlibat dalam gerakan adalah seperti Jose Rizal, Lopez Jaema dan Marcelo del Pilar.
Di Myanmar, penentangan berbentuk perang gerila yang menggunakan senjata. Semua lelaki di Myanmar Utara telah menyertai
pemberontakan ini yang dipimpin oleh penguasa tempatan dan rahib. Di Myanmar, rahib merujuk kepada sami-sami Buddha. Walau
bagaimanapun, pemberontakan tersebut telah gagal kerana mereka tidak mempunyai strategi yang sesuai. Namun demikian,
pemberontakan ini menjadi asas nasionalisme di Myanmar.
Di Vietnam, pemberontakan dipimpin oleh pembesar wilayah dan golongan Mandarin. Raja Ham Nghi memimpin penentangan
berkumpulan yang dipanggil “Persetiaan Kepada Raja”. Tujuan penentangan ini ialah untuk mengembalikan kuasa diraja tempatan.
Pemberontakan ini berjaya dipatahkan oleh Perancis pada tahun 1895. Selain itu, terdapat juga penentangan oleh rakyat jelata
khususnya golongan petani yang menggunakan senjata. Penentangan ini diketuai oleh Mandarin tetapi gagal. Sebab-sebab kegagalan
mereka ialah ia bersifat kewilayahan, tidak tersusun, tidak mempunyai pemimpin yang berkaliber dan kekurangan dari segi
kelengkapan.
Penentangan yang berlaku menyedarkan kuasa Barat tentang kelemahan pentadbiran mereka. Penentangan ini juga memberitahu
kuasa Barat bahawa segala perubahan yang hendak dilakukan tidak boleh dijalankan dengan tergesa-gesa. Sejak itulah, kuasa Barat
menjadi semakin berhati-hati dalam mentadbir tanah jajahan mereka.
Bincangkan sistem beraja di negara-negara Asia Tenggara pada abad ke-19.

Pengenalan
• Negara-negara Asia Tenggara seperti Myanmar, Indonesia, Siam dan Indo-China mengamalkan sistem beraja.
• Ianya adalah gabungan daripada sistem tempatan dan pengaruh agama Hindu-Buddha.
• Kerajaan-kerajaan ini digelar kerajaan bercorak keindiaan.
• Mengikut kepercayaan Hindu-Buddha, negara digambarkan sebagai satu alam semesta (orde kosmos) dan raja dan ibu
kotanya sebagai pusat alam dan raja akan membina masyarakat selaras dengan peraturan alam semesta ataupun dharma.
Isi-isi
• Raja dianggap sebagai Tuhan di bumi dan rakyat tidak bebas mempersoalkan tindak-tanduk raja.
• Misalnya istana, rakyat tidak dibenarkan melihat muka raja kerana dianggap sebagai dewa. Apabila raja keluar istana, rakyat
tidak dibenarkan mengangkat muka dan memandang raja.
• Dalam sistem beraja ini, raja mempunyai kuasa mutlak dalam pemerintahan.
• Raja berkuasa ke atas segala-galanya dan rakyat jelata tidak boleh mengingkari perintah raja.
• Raja mempunyai kuasa untuk menjalankan hukuman, membuat undang-undang dan kuasa sebagai ketua tentera dan agama.
• Perlantikan pembesar yang akan membantu raja dalam menjalankan dan melicinkan pentadbiran adalah di bawah kuasa raja.
• Untuk memperkukuhkan kedudukan dan kedaulatan raja, banyak upacara-upacara seperti upacara pertabalan diadakan.
• Penggunaan pakaian istimewa, adat istiadat dan sebagainya juga memperkukuhkan kedudukan dan kedaulatan raja-raja.
• Perlantikan bakal raja adalah secara monarki (diwarisi).
• Bakal raja mestilah telah dilahirkan oleh seorang permaisuri raja.
• Sekiranya raja tiada waris, bakal raja akan dilantik daripada kerabat diraja (mesti lelaki).
• Raja akan memastikan keamanan dan kemakmuran negara sentiasa terkawal manakala rakyat pula akan taat setia kepada raja.
• Selain daripada tugasnya sebagai pemerintah, raja turut melibatkan diri dalam bidang ekonomi kerana kekuasaan dan
kemakmuran kerajaan biasanya akan ditentukan oleh sumber ekonomi.
• Raja berkuasa memungut cukai, mengerahkan rakyat jelata memberi perkhidmatan atau sebagai buruh paksa.
• Raja juga memastikan agar tidak terputusnya bekalan hasil dari kawasan pedalaman kerana kawasan pedalaman merupakan
kawasan pengeluaran hasil.
331
Kesimpulan
• Kedudukan politik dan ekonomi raja-raja dan kerabat raja mula terjejas apabila kuasa-kuasa asing telah campur tangan di
negara-negara Asia Tenggara seperti Myanmar, Indo-China dan Indonesia dan akhirnya lupus.
• Namun demikian, terdapat juga negara-negara seperti Thailand dan Brunei yang dapat mengekalkan institusi beraja sehingga
hari ini.
Huraikan tindak balas masyarakat pribumi Indonesia dan India terhadap pemerintahan Barat pada abad ke-19.
Pengenalan
Pada umumnya, kehadiran dan campur tangan pihak Barat di Asia, Asia Selatan dan Asia Timur telah ditentang oleh pribumi
tempatan. Ketidakpuasan terhadap ekonomi pribumi, sikap Belanda yang enggan mengiktiraf hak politik dan pencemaran yang
dilakukan oleh Belanda terhadap agama Islam telah menyebabkan penduduk Jawa bangkit menentang pemerintahan Belanda.
Penentangan ini dikenali sebagai Perang Jawa. Manakala pembaharuan politik, ekonomi dan sosial dibawa oleh British di India telah
menimbulkan rasa kebencian, penentangan pribumi India terhadap British di India. Penentangan ini pula dikenali sebagai Dahagi
India.
Perang Jawa
Faktor-faktor
• Ketidakpuasan ekonomi merupakan faktor asas menyebabkan Perang Jawa.
• Belanda telah menghapuskan Sistem Kontrak Sewa Tanah kerana baginya ia merupakan suatu bentuk penindasan ke atas
kaum tani.
• Pembatalan penggadaian, penyewaan dan pemajakan tanah kepada orang asing telah menimbulkan keresahan di kalangan
bangsawan dan pengusaha asing.
• Perasaan benci terhadap Belanda memuncak apabila bangsawan memaksa petani bekerja lebih masa.
• Pengenalan pelbagai jenis cukai yang tinggi, pemajakan pengutipan cukai kepada orang Cina meningkatkan kemarahan
petani.
• Penindasan/pemerasan orang Cina terhadap orang Jawa dan peranannya sebagai peminjam wang dan orang tengah
menyemarakan perasaan anti-Cina.
• Keengganan Belanda mengiktiraf Depo Negoro sebagai pemerintah Jogjakarta menyebabkan beliau menentang Belanda.
• Rancangan Belanda untuk membina jalan raya di atas tanah perkuburan nenek moyang dianggap sebagai satu penghinaan.
Peristiwa Penentangan
• Perang Jawa dicetuskan oleh golongan bangsawan dan petani yang dipimpin oleh Depo Negoro.
• Perang Jawa tercetus pada tahun 1825 dengan pembunuhan beramai-ramai orang Eropah dan orang Cina.
• Depo Negoro dan pengikutnya melancarkan perang gerila ke atas Belanda.
• Pada mulanya, Depo Negoro mendapat kejayaan tetapi kemudiannya Belanda telah menyusun dan memperkuatkan
pertahanannya menentang Depo Negoro.
• Raja Madura, Pakubuwono IV Sentot berpaling tadah terhadap Depo Negoro.
• Depo Negoro telah ditangkap dan dibuang negeri.
Kesan-kesan
• Kira-kira 200 ribu orang Jawa, orang Cina dan Eropah, 15 ribu orang tentera Belanda dan 700 orang Indonesia telah
terkorban.
• Keadaan kewangan Belanda bertambah buruk dan memperkenalkan beberapa dasar untuk mengatasi masalah kewangan.
• Belanda menarik balik beberapa jenis cukai yang dikenakan ke atas rakyat Jawa.
Dahagi
Sebab-sebab
• Tentera India tidak puas hati kerana mereka dikehendaki berkhidmat di luar India dan amalan diskriminasi yang dilakukan
oleh British.
• Pengenalan senapan rifle Royal Enfield yang bertentangan dengan kebudayaan Hindu dan Islam.
• Pengenalan perubahan-perubahan sosial Barat telah menjejaskan amalan hidup rakyat tempatan seperti penarikan elaun
separuh-batta, penghapusan amalan suttee, amalan thuggee dan pembunuhan bayi perempuan.
• Penyebaran pendidikan Barat dianggap sebagai percubaan mengkristiankan masyarakat India. Pengenalan teknologi Barat –
keretapi dan telegraf dianggap sebagai pencemaran terhadap agama Hindu.
• Kehilangan tanah kepada Inggeris akibat gagal menunjukkan bukti yang sah dan pembubaran tentera asli selepas tanah
diambilalih oleh Inggeris memuncakkan rasa tidak puas hati.
• Dasar pengilhakan Lord Delhousie menimbulkan perasaan tidak puas hati di kalangan pemerintah India.
Peristiwa
• Dahagi bermula pada 10 Mei 1857 apabila sepoi-sepoi yang enggan menggunakan peluru yang disapu minyak babi telah
dihukum penjara.
• Beberapa orang pegawai Inggeris telah dibunuh.
• Pihak British telah meminta bantuan tentera dari Madras dan Sri Lanka.
332
• Tuan tanah dan pembesar yang kehilangan tanah,kaum tani yang menderita, golongan putra, nawab menyertai
pemberontakan.
• Jhansi Rani bertempur hebat dengan tentera Inggeris.
• Delhi, Kampur dan Lacknow telah ditawan oleh pemberontak.
Kesan-kesan
• Syarikat Hindia Timur Inggeris telah dihapuskan dan Kerajaan India telah diletakkan do bawah pentadbiran Kerajaan
Mahkota.
• Putra-putra tidak akan kehilangan hak-hak ke atas wilayah masing-masing.
• Ratu Victoria bertolak ansur dalam hal agama dan orang India yang layak akan diberi peluang memegang jawatan tanpa
mengira kasta dan kepercayaan.
Penutup
Walaupun Perang Jawa telah menemui kegagalan tetapi ia dianggap sebagai gerakan nasionalisme awal di Indonesia yang menentang
penjajah Belanda. Dahagi di India yang dianggap sebagai rusuhan tentera yang disertai oleh beberapa golongan penduduk yang
bertempur bagi kepentingan-kepentingan sendiri. Oleh itu, Dahagi ini tidak dianggap sebagai satu pemberontakan kebangsaan dan ia
hanya berlaku secara setempat yang melibatkan beberapa kawasan tertentu. Pemberontakan-pemberontakan pribumi ke atas pihak
penjajah telah menyedarkan pihak penjajah supaya berwaspada dan berhati-hati dalam memperkenalkan pembaharuan di jajahan.
Huraikan usaha-usaha pemodenan yang dilaksanakan oleh Raja Chulalongkorn di Thailand dan Meiji di Jepun pada penghujung abad
ke-19.
Pengenalan
Terangkan latar belakang Chulalongkorn dan Meiji.
Usaha Pemodenan Chulalongkorn di Thailand

• Membasmi upacara meniarap waktu mengadap raja.
• Membasmi hamba abdi secara berperingkat-peringkat.
• Bentuk kerajaan bercorak kabinet Eropah bersama 2 majlis penasihat, iaitu Majlis Negeri dan Majlis Privy.
• Pengenalan sistem pemerintahan British dengan 12 kementerian.
• Pembahagian negara kepada 18 bahagian atau Mothon – diketuai oleh Pesuruhjaya Tinggi.
• Jabatan cukai dan hasil dalam negeri untuk memungut cukai.
• Melanjutkan usaha-usaha ekonomi Mongkut – jalan raya dan terusan.
• Hospital didirikan dan rawatan adalah percuma.
• Pegawai tentera dihantar ke luar negeri.
• Pelajaran ditingkatkan melalui sistem pelajaran moden.
• Dasar buku pintu kepada negara-negara Barat.
• Dasar tolak ansur antara Kerajaan Perancis dan British.
Usaha Pemodenan Meiji di Jepun

• Perindustrian dilancarkan. Kerajaan mengambil inisiatif dengan merancang, membiayai, memulakan dan mencari bahan
mentah serta pasaran.
• Sistem cukai moden dan sistem mata wang diperkenalkan.
• Bantuan diberikan kepada swasta untuk bangunkan industri. Pakar-pakar dibawa dari Barat. Bank-bank ditubuhkan seperti
Bank of Tokyo, Bank Jepun dan Bank Yokohama.
• Kemudahan perhubungan – jalan keretapi Tokyo-Yokohama (1871), Osaka-Kobe (1874) dan Osaka-Kyoto (1877).
• Sistem telegraf diwujudkan. Sistem pos bermula pada tahun 1872.
• Pemusatan kuasa di peringkat pusat. Sistem feudal dihapuskan.
• Kelahiran parti-parti politik di Jepun seperti Parti Jiyuto atau kebangsaan (1881), parti kemajuan (1882).
• Jemaah Menteri diperkenalkan pada tahun 1885. Diketuai oleh Ito Hirobumi.
• 1870 – tentera darat moden ditubuhkan. 1871 – maktab tentera ditubuhkan.
• Kilang senjata dan peluru dibina.
• Rakyat Jepun digalakkan belajar ilmu-ilmu Barat.
• 1872 – pelajaran rendah diwajibkan. Guru diimport dari Barat. Buku-buku asing diterjemahkan dalam Bahasa Jepun. Pelajar
dihantar ke negara-negara Barat.
Penutup
• usaha-usaha pemodenan Chulalongkorn di Thailand dan juga Meiji di Jepun dapat membangunkan kedua-dua buah negara
dibandingkan dengan negara Asia yang lain.
• Pemodenan juga telah secara tidak langsung dapat menyelamatkan Thailand dan juga Jepun daripada dicerobohi oleh kuasa-
kuasa Barat pada abad ke-19.
333
Dengan merujuk kepada PKI di Indonesia dan Kaputinan di Filipina. Huraikan perkembangan gerakan nasionalisme yang bersifat
revolusioner di kedua-dua negara tersebut.
Pengenalan
• Perkembangan gerakan nasionalisme Indonesia yang bersifat revolusioner bermula dengan penubuhan Parti Komunis
Indonesia (PKI) di Semarang pada 23 Mei 1920. Matlamat PKI ialah mendapatkan kemerdekaan Indonesia yang menubuhkan
republik dengan menyerapkan fahaman Komunis. Bagi mencapai matlamat tersebut, pada tahun 1926, PKI telah merancangkan
revolusi bersenjata bagi menentang Belanda tetapi telah gagal.
• Sementara di Filipina pula, gerakan nasionalisme yang bersifat revolusioner muncul dengan penubuhan Katipunan iaitu
sebuah pertubuhan yang bercorak radikal dan revolusioner bagi meneruskan perjuangan menentang Sepanyol selepas
penangkapan Jose Rizal dan dibuang negeri ke daerah Dapitan Mindanao serta pengharaman Liga Filipina pada 7 Julai 1892.
Parti Komunis Indonesia (PKI)

• Gerakan Komunis mula bertapak di Indonesia dengan penubuhan Persatuan Demokrat Sosial Hindia Timur (ISDV) pada
tahun 1914 oleh Herderick Sneevliet bekas anggota Parti Buruh Sosial Belanda.
• ISDV tidak mendapat sambutan rakyat Indonesia kerana ideologi sosialis dan Marxist sangat bertentangan dengan agama dan
cara hidup rakyat Indonesia.
• Setelah gagal mendapat sokongan rakyat, Herderick Sneevliet telah menukar taktik perjuangannya iaitu dengan cara
menyerap ideologi sosialis dan Marxist ke dalam Sarekat Islam.
• Usaha Herderick Sneevliet berjaya mempengaruhi beberapa orang pemimpin muda Sarekat Islam di Semarang seperti
Semaun, Darsono, Alimin dan Tan Malaka. Fahaman Komunis telah berkembang dengan pesat dalam Sarekat Islam.
• Akibat tidak puas hati dengan kepimpinan Sarekat Islam, Darsono dan rakan-rakannya bertindak menubuhkan PKI pada 23
Mei 1920.
• Pada tahun 1921, pihak Komunis telah bertindak keluar dari Sarekat Islam. Setelah keluar dari Sarekat Islam, PKI mempunyai
dua matlamat perjuangan iaitu menghancurkan Sarekat Islam dan melancarkan revolusi bagi menumpaskan Kerajaan Belanda di
Indonesia.
• Menjelang tahun 1925, PKI menjadi sebuah parti politik yang popular di kalangan rakyat Indonesia kerana cara
perjuangannya yang radikal sangat menarik hari mereka.
• Antara tahun 1922-1926, PKI sangat giat melancarkan permogokan dan kekacauan untuk menggulingkan kerajaan Belanda
dan menubuhkan Republik Komunis Indonesia.
• Mulai tahun 1925, telah muncul beberapa orang pemimpin muda yang ekstrim dalam PKI seperti Dahalan dan Sukra.
• Dahalan dan Sukra mendapat sokongan beberapa orang pemimpin penting PKI seperti Alimin dan Musso yang mahukan PKI
melancarkan revolusi dengan segera.
• Sementara Semaun, Darsono dan Tan Malaka masih menganggap PKI masih belum bersedia melancarkan revolusi.
• Namun begitu, pemimpin-pemimpin ekstrim semakin menguasai PKI dan menolak segala perintah dan arahan dari
Comintern.
• Kumpulan ekstrim telah dapat menguasai satu mesyuarat penting yang diadakan oleh jawatankuasa kerja parti pada
pertengahan bulan Oktober 1925. Dalam persidangan itu, PKI telah membuat keputusan untuk melancarkan revolusi dan tarikh
revolusi ditetapkan pada 18 Jun 1926.
• Revolusi akan dimulakan dengan permogokan pekerja keretapi. Hal ini akan diikuti dengan permogokan umum oleh seluruh
Kesatuan Sekerja Indonesia. Seterusnya revolusi untuk menjatuhkan pemerintahan Belanda akan dilancarkan untuk menegakkan
pemerintahan Komunis.
• Walau bagaimanapun, rancangan revolusi tidak dapat dijalankan seperti yang dirancang kerana diketahui oleh pemerintah
Belanda terlebih dahulu.
• Pihak Komunis terpaksa menunda tarikh revolusi pada 12 November 1926. Akhirnya, revolusi Komunis meletus pada malam
12 November 1926 tetapi revolusi PKI tidak menyeluruh seperti yang diharapkan. Pihak tentera kerajaan telah berjaya
menghapuskan pemberontakan PKI dan ramai pemimpinnya sama ada ditangkap ataupun melarikan diri dari Indonesia ke luar
negeri.
Katipunan (1896 – 1898)

• Kegagalan Pemberontakan Cavite 1872 telah menyebabkan pihak Sepanyol bertindak menangkap dan menghukum bunuh
pemimpin-pemimpin tentera dan paderi Filipina yang disyaki menyokong pemberontakan tersebut.
• Pembunuhan paderi Filipina dianggap sebagai titik permulaan gerakan nasionalisme di Filipina. Dasar penindasan Sepanyol
telah menyebabkan sebilangan cendiakawan atau kelas menengah melarikan diri ke Eropah, Jepun dan Hong Kong. Antara
mereka ialah Jose Rizal. Di luar negara, mereka mewujudkan sebuah kumpulan dan berjaya menerbitkan akhbar “La
Solidaridad” pada tahun 1889.
• Sementara Jose Rizal seorang pemimpin nasionalis utama telah menghasilkan dua buah novel iaitu “Noli Me Tenggere” dan
“El-Filibusterimo” yang menggambarkan kekejaman Sepanyol di Filipina dan menyeru orang Filipina bersatu menentang
Sepanyol. Golongan ini berjuang melalui kaedah Gerakan Propaganda.
• Jose Rizal telah kembali ke Filipina dan tidak lama kemudian beliau menubuhkan Liga Filipina pada tahun 1892. Pihak
Sepanyol menganggap pertubuhan ini membahayakan kedudukan mereka. Akhirnya, Jose Rizal ditangkap dan dibuang negeri ke
daerah Dapitan di Pulau Mindanao. Serentak dengan itu, Liga Filipina diharamkan pada 7 Julai 1892.
334
• Bagi menyambung perjuangan kebangsaan, pemimpin-pemimpin nasionalis yang lain menubuhkan sebuah organisasi
yang bercorak radikal dan revolusioner iaitu Katipunan. Penubuhan Katipunan menandakan bermulanya satu zaman revolusi
rakyat Filipina menentang Sepanyol.
• Katipunan diasaskan oleh Andress Bonifacio pada bulan Julai 1892. Katipunan lebih bersifat radikal dan revolusioner dengan
matlamat memperolehi kemerdekaan bagi negara Filipina.
• Pemimpin Katipunan telah menemui Jose Rizal di Dapitan untuk mendapat restunya terhadap perjuangan mereka. Walaupun
beliau memberi restu, tetapi beliau menasihatkan mereka supaya revolusi ini tidak dicetuskan kerana rakyat Filipina belum
bersedia menentang Sepanyol secara kekerasan.
• Sementara itu, Katipunan telah menerbitkan karya-karya yang bertemakan nasionalisme dan menyebarkan fahaman revolusi
di kalangan rakyat Filipina. Katipunan menerbitkan akhbar Kalayan untuk menyebarkan fahaman revolusi di kalangan rakyat
Filipina terutamanya di sekitar Manila. Dengan cara ini, Bonifacio dapat menyemarakkan api nasionalisme di kalangan rakyat
dan menyediakan mereka ke arah revolusi.
• Mulai bulan Julai 1896, usaha-usaha ke arah melancarkan revolusi dilaksanakan. Senjata-senjata dikumpul untuk tujuan
tersebut. Malangnya, pada bulan Ogos 1896, rahsia Katipunan telah diketahui oleh Kerajaan Sepanyol dengan penemuan alat
percetakan di Biaro dan Manila. Pemerintah Sepanyol telah mengambil tindakan untuk mencegah tercetusnya revolusi.
• Bonifacio dan beberapa orang pengikutnya telah melarikan diri dari Manila ke kawasan berbukit di Balintawak.
• Pada 29 Ogos 1896, Bonifacio dan beberapa ahli Katipunan telah mengambil keputusan untuk melancarkan revolusi. Pada 30
Ogos 1896, mereka telah menyerang tentera Sepanyol di Deposito dan kemudiannya merebak ke lain-lain kawasan di Filipina.
• Jose Rizal tidak menyokong revolusi Katipunan. Namun Sepanyol merasakan ketokohan Jose Rizal sebagai ancaman dan atas
tuduhan mengkhianati negara dan menyokong golongan pemberontak, Rizal telah dikenakan hukuman tembak pada 30
Disember 1896.
• Pembunuhan Rizal telah menyebabkan perjuangan para nasionalis terutamanya pihak Katipunan lebih gigih dan bersemangat
dalam tuntutan kemerdekaan Filipina. Walau bagaimanapun, revolusi Katipunan tidak berjaya menggulingkan Kerajaan
Sepanyol.
Kesimpulan
• Revolusi yang dilancarkan oleh Katipunan gagal mencapai matlamatnya akibat berlaku perselisihan faham antara pemimpin-
pemimpin Katipunan. Keadaan ini membawa kepada perpecahan dalam Katipunan. Aguinaldo telah bertindak merampas pucuk
pimpinan Katipunan. Bonifacio ditangkap dan dijatuhkan hukuman mati pada 10 Mei 1897. Selepas kematian Bonifacio,
Aguinaldo telah mengalami kekalahan kepada pihak Sepanyol dan berundur ke Biacnabato.
• Sementara di Indonesia, PKI gagal mencapai matlamatnya dalam revolusi 1926-1927. Kegagalan revolusi ini menyebabkan
Kerajaan Belanda bertindak dengan lebih tegas terhadap gerakan Komunis di mana lebih ramai pemimpin Komunis ditangkap
dan dibuang negeri. Sehubungan dengan itu, PKI telah diharamkan.
Sejauhmanakah golongan pelajar memainkan peranan penting dalam gerakan nasionalisme di Myanmar dan China pada awal abad
ke-20.
Pengenalan
Peluasan kuasa pihak penjajah menimbulkan kebimbangan di hati rakyat tempatan. Tambahan pula, kuasa asing ini menjalankan
dasar eksploitasi dan diskriminasi terhadap sistem politik, ekonomi dan sosial menyebabkan rakyat hidup semakin menderita. Oleh
itu, timbul gerakan kesedaran menentang penjajah, lebih-lebih lagi secara agresif apabila lahir golongan pelajar yang mendapat
pendidikan di Barat dan dalam negeri. Golongan ini terpengaruh dengan gerakan kesedaran yang berlaku di luar negara. Mereka
memainkan peranan penting dalam gerakan kesedaran di Myanmar dan China pada awal abad ke-20.
Peranan Golongan Thakin di Myanmar

Terdiri daripada siswazah universiti yang mendapat pendidikan moden. Mula timbul 2 pertubuhan pelajar iaitu Persatuan Dobama
1930 dan Liga Pemuda Burma 1931, kemudian bercantum 1935 membentuk Dobama Asiayone dan menggelar pemimpin sebagai
Thakin.
1. Usaha menyatukan rakyat bangkit semangat nasionalisme

• Mereka mendapat teknik perjuangan daripada Parti Kongres India.
• Pemimpin Aung San.
• 1936 – melancarkan mogok bantahan terhadap tindakan disiplin ke atas Aung San dan menuntut dibuat pindaan terhadap
Akta Universiti 1920 – diluluskan.
2. Mengambil bahagian dalam pilihanraya 1936, menubuhkan parti sendiri iaitu Komin-kochin tetapi hanya memenangi 3 kerusi.
3. Menggalakkan penubuhan pertubuhan lain
• Dapat sokongan rakyat. Contoh: 1938 (Pertubuhan Petani-petani Burma).
• Rancang mogok pekerja perusahaan minyak dan pengangkutan menuntut gaji dan memelihara kebajikan pekerja.
4. 1939 – golongan Thakin bekerjasama dengan Dr. Ba Maw tubuh Blok Pembebasan bertujuan dapatkan konsesi dari British
kerana menolong Myanmar dalam Perang Dunia Pertama.
• Tapi, U Pu tolong British tanpa syarat – maka Thakin lancar kempen anti perang.
• Kesannya, Thakin dan Ba Maw ditangkapo dan yang lain lari ke China.
5. 1941 – Aung San buat pakatan dengan Jepun untuk bantu Jepun tawan Myanmar.
• Ramai golongan Thakin menjalani latihan tentera di Jepun.
• Tubuh tentera kemerdekaan Burma – 30000 ahli pada tahun 1941.
• Usaha golongan Thakin, Myanmar merdeka pada 4 Januari 1948.
335
Peranan Golongan Pelajar di China
Kegagalan gerakan pemulihan dan pencerobohan kuasa asing di China melahirkan perasaan anti-Barat dan tindakan mengusir diambil
menerusi Pemberontakan Boxer 1900 tetapi gagal. Orang Cina terpaksa menandatangani Protokol Boxer 1901 yang meletakkan China
di bawah telunjuk asing dan menjatuhkan lagi keagungan China. Kemudian, lahir golongan pelajar yang dipimpin oleh Dr. SunYat
Sen melancarkan revolusi 1911 untuk menubuhkan republik.
1. Melancarkan Revolusi 1911

• Golongan pelajar mendapatkan pendidikan di Barat, terpengaruh ideologi liberal dan kebebasan di sana.
• Pelajar yang berada di Jepun menyebarkan idea revolusi guling Manchu menerusi akhbar.
• Dr. Sun Yat Sen tubuh Tung Meng Hui atau Pertubuhan Liga Bersatu 1905 untuk guling Kerajaan Manchu dan tubuh
Republik di China.
• Antara 1895-1911, dia telah merancang dan lancar 10 pemberontakan menyebabkan maruah Manchu semakin merosot.
2. Gerakan 4 Mei 1919
• Peristiwa demonstrasi, permogokan dan rusuhan dari 1917-1921.
• Gerakan ini dianjur oleh golongan pelajar universiti dan maktab pada 4 Mei 1919.
• Matlamat menyelamatkan China dan memulihkan maruah China.
• Sebab-sebab gerakan 4 Mei
a. Kegagalan pemimpin China
b. Kemunculan golongan saudagar dna pekerja
c. Perkembangan intelektualisme
d. Perkembangan ideologi Karl Marx dan Bolshevik
e. Keputusan Perjanjian Versailles 1919
• Proses Gerakan 4 Mei
• Keadaan China pulih apabila perwakilan China meninggalkan Versailles tanpa menandatangani Perjanjian Versailles
yang bertujuan menyelesaikan Tuntutan Dua Puluh Satu oleh Jepun.
Bincangkan dasar luar Myanmar dan Filipina selepas Perang Dunia Kedua.
Pengenalan
• Selepas tamatnya Perang Dunia Kedua, senario politik negara-negara Asia Tenggara mula berubah.
• Kebanyakan negara mencapai kemerdekaan.
• Kemerdekaan yang dicapai oleh Myanmar pada 4 Januari 1948 dan Filipina pada 4 Julai 1946 menguji kepimpinan baru di
kedua-dua negara tersebut.
• Kedua-dua negara ini mempunyai dasar luar berbeza kerana suasana politik dunia ketika itu adalah begitu rumit bagi negara-
negara baru menentukan haluan dasar luarnya.
Myanmar
1. Perdana Menteri Myanmar U Nu mengambil kira beberapa faktor dalam menentukan dsar luar negaranya.
• Myanmar masih mentah lagi dan perlukan pertolongan dari segi bantuan ekonomi dan sosial daripada negara luar.
• Dunia pada masa itu menghadapi masalah perang dingin yang mengancam kestabilan dunia.
• Golongan pro-Barat dipimpin oleh Amerika Syarikat telah menubuhkan pakatan antara mereka untuk melawan blok
Komunis di bawah Rusia.
• Parti Komunis China mengalahkan Kuomintang pada tahun 1949.
• Pemberontakan di bawah kumpulan Komunis Burma – People Voluntary Organization (PVO) dan Karen National
Defense Organization (KNDO) mencabar keselamatan Myanmar.
2. Dasar berkecuali
• U Nu tidak menyebelahi mana-mana pihak.
• Menjalin hubungan yang lebih berhati-hati dengan negara luar untuk tidak menyinggung perasaan puask pro-Komunis
dan pro-Barat.
• 1948-1963, Myanmar menekankan dasar berkecuali dalam semua tindakannya.
• Myanmar memberi sokongan kepada China Komunis untuk menyertai PBB.
• Myanmar tidak menyokong usaha Rusia dalam beberapa isu Korea.
• Myanmar tidak bersetuju dengan resolusi Amerika Syarikat yang mengatakan China Komunis sebagai negara penyerang
dalam krisis Korea pada 1950-1953.
3. Bantuan ekonomi diterima dari semua negara tanpa mengira ideologi politik sekiranya ia tidak mengancam kedaulatan dan
keselamatan dalaman Myanmar.
• Myanmar bersetuju untuk menerima bantuan pinjaman 30 juta dari China.
• Myanmar menerima 6 juta daripada pinjaman negara-negara Komanwel seperti Britain, Sri Lanka, India, Pakistan dan
Australia pada Mac 1950.
• Myanmar bersetuju menandatangani perjanjian pinjaman berjumlah 210 juta dalam bentuk bantuan teknikal dan bahan
mentah pada 17 Januari 1957 daripada Rusia.
• Myanmar bersetuju buat perjanjian memberi $8010000 dengan Amerika Syarikat.
4. Selepas tahun 1953, Myanmar menjalankan dasar luar lebih matang.
• Pengalaman awal Myanmar telah menguatkan dasar pendirian berkecuali Myanmar.
• Kehadiran diplomat Myanmar di beberapa negara Eropah, Amerika Syarikat dna di Rusia.
336
• Menyatakan pandangan peribadinya mengenai situasi dunia.
• U Nu mula mengkritik blok Barat dan blok Komunis terutamanya Amerika Syarikat dan Rusia yang dianggapnya
sebagai cuba memperjuangkan kepentingan mereka sahaja.
Filipina
1. Juara negara-negara bebas di Asia
• Memasuki masyarakat dunia dengan mengikuti dasar luar yang bersemangat.
• Carlos P. Romolo sebagai wakil Filipina ke PBB dan duta besar ke Amerika Syarikat menonjolkan imej Filipina dan
mendapatkan kehormatan dan negara lain.
• Dianggap juara bagi negara-negara bebas di Asia.
2. Hubungan dengan Amerika Syarikat tetap rapat
• Filipina terus mempunyai kerjasama yang rapat dan mengikuti fahaman yang sama dengan Amerika Syarikat.
• Menentang pengaruh fahaman Komunis.
3. Cergas dalam bidang politik serantau
• Kerana kedudukan geografi dan sentimen asli, Filipina telah mencari satu pengenalan ke arah ketimuran.
• Menukarkan haluan dari rapat dengan Amerika Syarikat ke Asia.
• Menyokong revolusi Indonesia apaila revolusi itu meletus.
• Berusaha mengadakan Persidangan Bagnio pada tahun 1950 untuk mengatasi masalah bersama di antara sekumpulan
negara Asia.
• Kerana menyedari kepentingan keselamatan serantau, Filipina cergas menyokong cadangan Pakatan Asia Tenggara
(SEATO) pada 1954.
• Filipina mengikuti jalan pertengahan dalam Persidangan Afro Asia Bandung (1955) walaupun negara-negara lain
menunjukkan sikap anti-Barat.
4. Hubungan dengan negara jiran terjejas
• Hubungan rapat Filipina dengan negara-negara jiran di Asia Tenggara (Persatuan Asia Tenggara 1961, MAPHILINDO
1963 dan ASEAN (selepas ASA dibubarkan)) terjejas semasa pentadbirn Presiden Macapagal kerana tuntutan Filipina ke
atas Sabah ketika penubuhan Malaysia pada tahun 1963.
• Di bawah pentadbiran Presiden Marcos, Filipina masih menunjukkan minatnya untuk keamanan dan kerjasama serantau
di antara negara-negara di Asia Tenggara.
Bincangkan perkembangan penganutan kepercayaan dan agama bagi masyarakat Asia Tenggara sehingga kurun ke-19 dan ke-20.
Pengenalan
Kepercayaan masyarakat di Asia Tenggara tidak bersifat statik sebaliknya dinamik ekoran Asia Tenggara yang terdedah kepada
kemasukan pengaruh-pengaruh asing.
Isi-isi
• Masyarakat Asia Tenggara asalnya mempunyai kepercayaan pribumi sendiri yang disebut Animisme – bermaksud
kepercayaan alam semula jadi dan benda-benda di sekitarnya.
• Masyarakat kemudiannya dipengaruhi pula oleh kepercayaan Hindu-Buddha yang dibawa dari India dan China.
• Masyarakat terdedah pula kepada agama Islam yang dibawa dari Tengah Arab.
• Kemudian kuasa Eropah pada abad ke-20 membawa masuk agama Kristian.
• Faktor-faktor kemasukan kepercayaan-kepercayaan tersebut di Asia Tenggara:
− Kemasukan agama Hindu dikaitkan dengan teori Ksyatria (akibat penaklukan oleh pahlawan-pahlawan Hindu) dan teori
Vaisya (perjumpaan raja-raja tempatan dengan pedagang Hindu).
− Kemasukan agama Islam dikaitkan dengan faktor-faktor perdagangan, penyebaran mubaligh, kelebihan ideologi, sikap
pemerintah dan usaha untuk menyekat perkembangan agama Kristian.
• Perkembangan masyarakat akibat perkembangan kepercayaan tersebut:
− Politik: daripada masyarakat dengan sistem Tribal, lahir konsep Dewaraja dan kemudian konsep Khalifah. Masyarakat
juga didedahkan dengan konsep kerajaan, negara dan empayar.
− Sosial: bermula dengan kepercayaan kepada benda-benda ghaib kepada dewa-dewa Hindu, kepada Allah di dalam Islam
dan Jesus di dalam agama Kristian. Sistem sosial masyarakat yang berkasta di dalam Hindu berubah di dalam Islam yang
mementingkan kesamarataan. Bahasa turut berkembang melalui pengaruh daripada Melayu Kuno, Sanskrit, Jawa Kuno,
Arab dan Barat. Perkembangan juga dari segi sastera, kesenian dan lain-lain.
− Ekonomi: pengenalan sistem mata wang, sistem jual beli, cukai, sistem timbang dan lain-lain.
Kesimpulan
Masyarakat Asia Tenggara sememangnya mengalami perkembangan anutan kepercayaan dan agama yang berbagai-bagai.
Kepelbagaian anutan ini didapati mempengaruhi cara hidup mereka dalam semua aspek.
Bincangkan kemasukan agama Buddha ke dalam Asia Tenggara dan Asia Timur.
337
Perkembangan agama Buddha sama ada di Asia Tenggara mahupun di Asia Selatan berkaitan dengan proses Indianisasi di kawasan-
kawasan tersebut. Hal ini disebabkan di dalam proses Indianisasi tersebut, berbagai-bagai aspek kehidupan dari India telah dibawa masuk ke
Asia Tenggara dan Asia Timur termasuklah amalan agama mereka iaitu Hindu dan Buddha. Ajaran agama Buddha berasaskan ajaran
Sindharta Gautama Buddha. Pada peringkat awal, agama ini berpusat di India dan telah disebarkan oleh Maharaja India yang terkemuka
seperti Maharaja Asoka dan raja-raja Kaniskha. Agama Buddha tersebar ke Asia Tenggara dan Asia Timur amnya terbahagi kepada 2
fahaman iaitu fahaman Buddha Theravada dan fahaman Buddha Hinayana. Apa yang didapati, penyebaran agama Buddha ini telah mendapat
tempat di Asia Tenggara terutama di Tanah Besar Asia Tenggara dan di Asia Timur. Jika dibandingkan dengan penyebaran agama Hindu,
agama Buddha telah mendapat tempat yang lebih berbanding agama Hindu. Agama Hindu lebih mendapat tempat daripada golongan
bangsawan dan raja-raja. Hal ini sebab di dalam fahaman agama Hindu, wujud konsep kasta dan perbezaan taraf. Golongan bangsawan
dianggap mulia dan mempunyai kaitan dengan dewa-dewa. Justeru itulah, agama Buddha telah mendapat tempat di kalangan masyarakat
tempatan kerana agama Buddha menekankan kesamarataan dan tidak ada perbezaan taraf ataupun hierarki sosial.
Di Asia Tenggara, fahaman agama Buddha yang tersebar di sini ialah agama Buddha fahaman Theravada. Ajaran agama Buddha
Theravada dikatakan lebih mirip kepada fahaman agama Buddha yang asal. Ajaran ini telah tersebar hingga ke sebelah Timur. Antara
negara-negara yang paling kuat menerima pengaruh agama ini ialah Thailand, Myanmar, Kampuchea dan Laos. Kesan-kesan
tinggalan ajaran ini di negara-negara tersebut masih wujud misalnya bangunan Angkor Wat di Kampuchea. Kedatangan ajaran agama
Buddha ke Tanah Besar Asia Tenggara sebenarnya telah berlaku pada kurun-kurun terawal masihi lagi. Hal ini terbukti melalui kesan-
kesan tinggalan kerajaan-kerajaan klasik seperti Dvaravati (Mon) dan Funan. Kesan tinggalan kerajaan ini menunjukkan kekuatan
pengaruh Buddha telah menular di tapak-tapak tersebut.
Sejak dari abad ke-16 lagi, Kerajaan Mon didapati tanggungjawab menyebarkan agama ini hingga ke negara Myanmar. Agama ini
tersebar dengan luas sekali juga atas sokongan daripada golongan pembesar dan raja. Misalnya, usaha yang dimainkan oleh
pemerintah Thai yang bernama Lopburi yang telah meminta rakyatnya supaya menukar fahaman-fahaman klasik seperti animisme
dan kepercayaan kepada matahari kepada agama Buddha. Di Myanmar, agama Buddha telah mempengaruhi sebahagian daripada
sistem kehidupan masyarakatnya. Undang-undang biara atau dikenali dengan Sangha telah dibentuk di Myanmar. Raja-raja Myanmar
juga kini bertindak sebagai penaung kepada agama Buddha. Raja-raja juga menggalakkan pembinaan kuil Buddha dengan lebih
banyak.
Bagi masyarakat di Asia Timur, mereka lebih terdedah kepada fahaman ajaran Buddha Hinayana. Secara keseluruhan, intipati ajaran
ini agak berbeza daripada fahaman yang asal. Hal ini kerana fahaman ini telah mengalami asimilasi dan penyesuaian dengan cara
hidup masyarakat tempatan. Namun begitu, intipati asal ajaran Buddha tidak diubah. Perkembangan ajaran Buddha Hinayana didapati
bermula di China sejak abad ke-3. Oleh sebab ajaran Buddha mudah difahami dan tidak menekankan hidup berhieraki maka
penyebarannya lebih luas.
Selain itu, fahaman agama ini digunakan untuk menenang keadaan apabila negara di dalam keadaan huru-hara. Namun begitu,
penyebaran agama Buddha ini mendapat tentangan daripada ajaran tempatan yang lain seperti Confucius dan Shintoisme. Pemerintah
China juga didapati menggunakan petua ini untuk menenangkan keadaan huru-hara. Di Jepun, proses asimilasi dengan ajaran
Shintoisme dilakukan.
Secara keseluruhannya, ajaran Buddha mendapat sambutan baik di Asia Tenggara. Namun begitu, penyebaran ini di Asia Timur
mendapat sedikit tentangan. Agama Buddha dianggap sebagai ajaran yang bersifat sederhana.
Bincangkan perkembangan sosial ekonomi Myanmar di bawah pemerintahan British dan Indo-China di bawah Perancis.
338
Keseluruhan Myanmar ditakluki oleh British pada 1 Januari 1886 dan menamatkan dinasti terakhir di Myanmar iaitu Dinasti Konbaung yang
ditubuhkan pada tahun 1752. Pemerintahan British telah membawa kepada perubahan-perubahan kehidupan dalam pelbagai aspek di
Myanmar. Sementara itu, pada 25 Ogos 1883, Maharaja Indo-China telah mengaku bernaung di bawah Perancis dan menyerahkan segala hal
ehwal perhubungan luarnya kepada Perancis. Perancis juga berhak untuk melantik residen-residennya di bandar-bandar penting di sana.
Sememangnya Myanmar mengalami banyak perubahan semasa di bawah pemerintahan British. British mengamalkan dasar ekonomi
laissez-faire dan ini mengakibatkan banyak perubahan ekonomi dan sosial. Pemerintahan British menyebabkan Myanmar mengalami
kepesatan penduduk. Keadaan ini berlaku terutamanya di Myanmar Hilir. Misalnya, pada tahun 1900, penduduk Myanmar berjumlah
9.28 juta orang dan jumlah ini menjadi 13.2 juta pada tahun 1921. Ramai petani dari kawasan Myanmar Hulu telah berpindah ke
Myanmar Hilir untuk membuka dan mengerjakan kawasan baru untuk penanaman padi. Selain itu, British juga telah membawa masuk
imigran India ke Myanmar untuk membangunkan ekonomi sekali gus mengelakkan penderitaan mereka di India. Sehingga tahun 1890,
kemasukan orang India ke Myanmar mencecah 250000 orang setahun dan mereka ini bertumpu di bandar-bandar.
Selain dari India, British juga telah membawa masuk imigran Cina. Kebanyakan orang Cina ini terlibat dalam perdagangan dan
perindustrian. Sehingga tahun 1931 telah terdapat hampir 200000 orang Cina di Myanmar. Dengan kemasukan orang India dan Cina
ini, masyarakat Myanmar telah menjadi masyarakat berbilang kaum.
Selain itu, wujud juga masalah perpindahan hak tanah petani. Hal ini sebab petani-petani Myanmar telah meminjam wang daripada
ceti untuk mengerjakan sawah padi mereka. Kebanyakan petani ini tidak mampu bayar balik dan menyebabkan tanah mereka telah
diambilalih oleh ceti-ceti ini. Keadaan ini menyebabkan ramai petani kehilangan tanah mereka dan menjadikan sebahagian tanah
pertanian di Myanmar Hilir dipegang oleh tuan-tuan tanah yang tidak tinggal di tanahnya.
Pemerintah British telah menyebabkan gaya hidup tradisional, kebudayaan dan keagamaan orang Myanmar merosot. British telah
menghapuskan istana dan sistem hierarki birokratik yang selama ini menjadi pusat kepada perkembangan kebudayaan seperti sastera
dan muzik. Oleh itu, perkembangan kebudayaan pun merosot. Kepentingan Bahasa Myanmar juga merosot kerana mahkamah,
sekolah dan pentadbiran kerajaan menggunakan Bahasa Inggeris. Disiplin sami-sami Buddha turut merosot kerana British tidak
menyokong ajaran Buddha. Sami Buddha juga diletakkan di bawah kawalan makamah dan polis.
British juga mengakibatkan perubahan dalam pimpinan Myanmar. Sistem tradisional berbentuk monarki dihapuskan. Kuasa peringkat
tempatan diberikan kepada Thugyi, tetapi Thugyi tidak dihormati kerana mereka merupakan pegawai kerajaan. Tindakan British
menyebabkan Persatuan Belia Buddha ditubuhkan pada tahun 1906 bertujuan menghidupkan semula nilai-nilai tradisional dan agama
Buddha. Hal ini lebih-lebih lagi apabila British cuba menyebarkan agama Kristian.
British juga membina banyak sekolah Inggeris di samping sekolah kebangsaan Myanmar. Universiti Rangoon ditubuhkan pada tahun
1920. Sekolah-sekolah teknik dan maktab perguruan turut dibina. Hingga tahun 1900, telah wujud sebanyak 5 buah sekolah untuk
melatih guru. Fenomena tersebut menyebabkan pendidikan tradisional oleh sami Buddha merosot. Bagi aspek kesihatan pula, hospital
awam telah dibina. Selain itu, pada tahun 1907, Kolej Perubatan dan Jabatan Kesihatan Awam ditubuhkan.
British turut membuat perubahan dari sudut ekonomi Myanmar. Padi telah muncul sebagai tanaman dagangan. British menggalakkan
pembukaan lebih banyak kawasan menanam padi. Buruh dari India dibawa masuk sebagai petani. Terusan Suez yang dibuka pada
tahun 1869 telah membantu perkembangan perusahaan beras. Hingga akhir abad ke-19, eksport beras telah berjumlah sebanyak 2 juta
tan.
Perusahaan kayu jati turut dikembangkan. Jumlah pengeluaran kayu jati antara tahun 1919-1924 ialah sebanyak 500000 tan setahun.
Hal ini menggalakkan perusahaan papan dan pembuatan kapal. British juga mengambilalih perusahaan minyak Myanmar melalui
Syarikat Minyak Myanmar pada tahun 1886. Pengeluaran minyak pada tahun 1898 berjumlah 90 juta litar meningkat kepada 1225
juta liter pada tahun 1923. Secara keseluruhan, nilai eksport Myanmar meningkat sebanyak 660 juta rupee antara tahun 1926-1927.
Nilai import bagi tahun yang sama meningkat sebanyak 390 juta rupee. Selain perkembangan dalam aspek ekonomi, British juga
memperbaiki sistem perhubungan Myanmar. Jalan raya, jalan keretapi dan jambatan dibina. Penggunaan bot stim di Sungai Irrawaddy
diluaskan.
Perancis di Indo-China turut melaksanakan beberapa perubahan dari aspek ekonomi dan sosial. Perancis memberi perlindungan ketat
kepada 2 pusat penanaman padi di Delta Sungai Merah dan Sungai Mekong. Namun begitu, penduduk Indo-China masih kekal
sebagai petani. Kehidupan mereka terlalu miskin dan masih tidak berupaya membeli barangan Perancis yang dibawa masuk ke Indo-
China. 60% petani hanya memiliki 1 ekar tanah, 63% daripada pembayar cukai pula memiliki kurang daripada seekar tanah.
Perancis lebih banyak melaksanakan penubuhan ladang-ladang besar dan ladang Eropah. Di Cochin-China, mislanya, 80% sawah
padi dikuasai oleh tuan tanah. Polisi Perancis lebih berbentuk menyatukan ladang-ladang besar daripada membuat pembahagian
semula tanah-tanah tersebut. Orang Cina menguasai pembelian beras. Sistem “Credit Populaire” ditubuhkan pada tahun 1926 dan
disusun semula pada tahun 1933. Badan ini memberikan pinjaman kepada syarikat kerjasama pertanian yang melibatkan pelbagai
jenis tanaman seperti jagung, tembakau, teh, kopi dan terutamanya padi. Namun begitu, usaha Perancis untuk menarik penduduk di
delta mengerjakan ladang tidak berjaya kerana Indo-China tidka suka berpindah-randah.
339
Perusahaan perlombongan juga berkembang. Perlombongan bijih timah bermula pada tahun 1901 dengan modal sebanyak 2 juta
francs. Zink mula dilombong pada tahun 1906 dengan modal yang serupa. Sebuah syarikat Artificial Portland Seaman Company
didirikan pada tahun 1899 dengan modal sebanyak 1 juta francs.
Pertalian ekonomi antara Indo-China dan Perancis bertambah kuat. Antara tahun 1911-1920, 19.6% eksport Indo-China dibawa ke
Perancis dan pada tahun 1938, jumlahnya meningkat kepada 53%. Bagi import pula, antara tahun 1911-1920, import dari Perancis ke
Indo-China berjumlah 29.6%. Perusahaan kain dan logam Perancis merupakan 2 pasaran yang menguntungkan di Indo-China.
Secara keseluruhan, British dan Perancis telah membuat pelbagai perkembangan di Myanmar dan Indo-China. Perkembangan
ekonomi dan sosial ini secara tidak langsung memberi kesan kepada perkembangan masyarakat di kedua-dua negara. Sistem
tradisional sama ada dalam bentuk ekonomi dan sosial telah berubah akibat tindakan daripada kedua-dua kuasa penjajah tersebut.
Namun perkembangan ini telah membuka negara tersebut kepada perdagangan yang seterusnya mengakibatkan berlakunya proses
sosialisasi dan asimilasi budaya luar.
Bagaimana pendudukan Jepun memberi kesan kepada nasionalisme negara Asia Tenggara?
Pengenalan
Kebangkitan Jepun sebagai kuasa Asia memberi semangat kepada para nasionalis negara Asia Tenggara bahawa mereka juga mampu
menjadi kuat.
Isi-isi
1. Kemenangan Jepun ke atas Rusia pada 1904-1905 (Perang Rusia-Jepun)
• Ini membuka mata mereka bahawa Asia Tenggara mampu menandingi kuasa kapitalis Barat yang selama ini dianggap
sebagai unggul dan tidak dapat dikalahkan tetapi Jepun telah mengalahkannya.
2. Jepun melaungkan slogan “Asia untuk Asia” dan “Lingkungan Kesemakmuran Asia Raya” dan “3A”. Slogan “3A” berbunyi
“Jepun Cahaya Asia, Jepun Pemimpin Asia dan Jepun Pelindung Asia”. Hal ini memberi rangsangan kepada nasionalis dan
penduduk di Asia Tenggata. Justeru itu, apabila Jepun menyerang, hampir semua negara yang ditakluki oleh Jepun menyokong
kemaraan Jepun untuk menduduki negara mereka. Sebagai contoh, di Myanmar, Tentera Kemerdekaan Myanmar di bawah
pimpinan golongan Thakin (terutama Aung San) membantu Jepun mengalahkan British di Myanmar. Di Indonesia, Hatta
bersedia untuk bekerjasama dengan Jepun kerana tujuan Jepun bukan untuk menjajah Indonesia tetapi membebaskan bangsa
Asia kepada dominasi negara Barat.
3. Membebaskan nasionalis
• Sebelum pendudukan Jepun di kebanyakan negara, nasionalis yang membuat tuntutan ditangkap dan dipenjarakan tetapi
apabila Jepun menawan negara tersebut, Jepun membebaskan nasionalis tersebut.
• Mengambil hati nasionalis. Contoh: Indonesia – Sukarno, Mohammad Hatta, Shahrir; Myanmar – Dr. Bamaus, U Nu, U
Ba Pa, Than Tun.
4. Nasionalis diberi peluang untuk menjalankan pentadbiran negara masing-masing
• Kerajaan sementara dibentuk dengan melantik Tun Oke untuk mengadakan pentadbiran di Myanmar yang diberi nama
Pentadbiran Baho.
• Kerajaan sementara di bawah Dr. Bamaus pula ditubuhkan pada 1 Ogos 1942.
• Di Filipina, suatu suruhanjaya eksekutif Filipina ditubuhkan untuk mentadbir negara dengan dipengerusikan oleh rakyat
Filipina Jurge B. Vegas.
5. Pemimpin nasionalis diberi kebenaran untuk menjalankan kegiatan politik mereka
• Di Indonesia, dengan sokongan Jepun dan kebenaran Jepun, Sukarno dan Hatta menubuhkan Pusat Tenaga Rakyat
(PUTERA) pada 9 Mac 1943. Sukarno dan Hatta diberi kebenaran untuk berpidato kepada rakyat dan bergerak ke seluruh
Indonesia.
6. Golongan belia diberi kebebasan untuk berpersatuan
• Di Indonesia, Seimenden (1942), Keibodan, Rovisan Pemuda Asia Raya, Komitee Penginsafan Pemuda, Hizbullah –
Jepun turut menubuhkan Asrama Indonesia Merdeka di Jakarta dan dijadikan pusat ceramah bagi nasionalis untuk
membangkitkan semangat nasionalis rakyat.
• Di Vietnam, Jepun telah memberi bantuan kewangan kepada pertubuhan patriot-patriot Vietnam seperti Dai Viet Quoc
Dan Hoe (Persatuan Republik Vietnam yang lebih besar) dan Dai Viet Cach Menh Dang (Parti Revolusi Vietnam yang
lebih besar). Latihan-latihan ketenteraan diberi kepada pemuda-pemuda seperti PETA (tentera sukarela, pembela tanahair)
pada September 1943, Angkatan Tentera Myanamr.
7. Jepun telah menjanjikan kemerdekaan
• Filipina, pada Oktober 1943, kemerdekaan diberi, Jose P. Laurel, anak watar Filipina dilantik sebagai Presiden Filipina.
• Myanmar, pada 1 Ogos 1943, kemerdekaan diberikan dan ia diletakkan di bawah Dr. Bamaus.
• Indonesia, Jepun telah bersetuju untuk memberi kemerdekaan pada 24 Ogos 1945.
• Di Indo-China, Maharaja Bao Dai diminta mengisytiharkan kemerdekaan pada 11 Mac 1945.
• Janji-janji ini memberi kemerdekaan kepada negeri-negeri tersebut telah menaikkan semangat nasionalisme.
Kesimpulan
Secara langsung atau tidak langsung, pendudukan Jepun telah menyemarakkan semangat nasionalisme di Asia Tenggara. Pemimpin
diberi keyakinan untuk berkerajaan sendiri. Penduduk seperti pemuda disediakan dengan latihan ketenteraan untuk mempertahankan
negara masing-masing. Pemberian kemerdekaan menaikkan semangat nasionalisme semua golongan di negara Asia Tenggara lagi.
340
Huraikan senario politik Thailand dan Filipina selepas Perang Dunia Kedua.
Sebagaimana negera-negara lain yang dijajah oleh Jepun semasa Perang Dunia Kedua, Thailand turut menghadapi beberapa masalah. Selain
daripada kerosakan kepada sistem perhubungan dan ekonomi, masalah utama yang dihadapi oleh Thailand adalah untuk memulihkan
hubungan baik dengan kuasa-kuasa Barat. Hal ini sebab semasa Perang Dunia Kedua, iaitu ketika Thailand di bawahan pimpinan Luang
Phibun Songkram, negara Thai dan Jepun telah menandatangani satu perjanjian pada 25 Januari 1942 yang mengisytiharkan peperangan ke
atas Amerika Syarikat dan British. Filipina pula mengalami kerosakan dan kebinasaan di merata-rata tempta. Modal yang banyak telah binasa
dan inflasi yang teruk berlaku disebabkan oleh peredaran mata wang Jepun waktu itu yang meninggikan belanja hidup.
Politik Thai selepas Perang Dunia Kedua iaitu di antara tahun 1944-1947 adalah dibawah pengaruh Pridi Panomyong. Pridi adalah
seorang yang sangat aktif menentang Jepun semasa pendudukan Jepun di Thailand. Semasa pendudukan Jepun, Pridi di bawah
pergerakannya telah banyak membantu kuasa berikat dengan memberi maklumat mengenai keupayaan pergerakan tentera Jepun
terutama di Thailand. Justeru itu, beliau mempunyai hubungan yang erat dengan kuasa berikat seperti Amerika dan British. Pada
bulan Ogos 1945, Pridi telah mengambil langkah mengumumkan proklamasi diraja yang menyangkal pengisytiharaan perang Siam ke
atas Amerika dan British sebelum ini.
Seterusnya, atas usaha yang sama, pada bulan September 1945, Perdana Menteri Thai telah ditukar. Seni Pramoj dilantik
menggantikan Khuang Aphaiwong kerana beliau dianggap sebagai seorang yang sesuai untuk memulihkan hubungan baik negara
Thai dengan kuasa-kuasa berikat. Selain itu, negara Thai juga berusaha memulihkan hubungan baik dengan membuat perjanjian
persahabatan dan perdagangan dengan negara-negara terbabit. Perjanjian telah ditandatangani dengan British pada Januari 1946 dan
dengan Perancis pada November 1946. Pada bulan Disember 1946 pula, negara Thai diterima sebagai sebuah ahli PBB. Peluang ini
mendekatkan lagi negara Thai dengan kuasa berikat dan negara dunia yang lain.
Namun begitu, negara Thai juga mengalami masalah politik dalaman. Jika dilihat, Kerajaan Seni Pramoj hanya berkuasa sehingga
bulan Januari 1946. Pridi didapati cmpur tangan di dalam soal pimpinan negara Thai dan melantik Khuang Aiphaiwong sebagai
Perdana Menteri. Namun begitu, akibat krisis dalaman dan masalah politik, Khuang Aiphaiwong hanya memegang jawatan sehingga
bulan Mac 1946. Kali ini Pridi mengambil langkah lebih jauh. Beliau sendiri mengambil jawatan Perdana Menteri, tetapi beliau
memegang jawatan ini hanya selama 5 bulan dan turun pada Ogos 1946. Akibat kurang sokongan, beliau menyerahkan jawatan ini
kepada Thamrong Nawasawat.
Selain menghadapi masalah pemimpin, negara Thai turut menghadapi masalah ekoran campur tangan tentera ke dalam politik. Pada
November 1947, pihak tentera telah mengadakan rampasan kuasa. Pihak tentera ini kemudian telah melantik semula Khuang
Aiphaiwong sebagai Perdana Menteri. Masalah politik timbul sekali lagi pada tahun 1948, Perdana Menteri negara Thai bertukar lagi
dan kali ini disandang oleh Phibun Songkram. Di antara tahun 1948-1951, 4 kali percubaan rampasan kuasa dan usaha untuk
menggulingkan Phibun Songkram menemui gagal. Phibun menjadi Perdana Menteri bagi tempoh yang agak lama berbanding Perdana
Menteri yang lain. Namun kepopularannya mula merosot terutama di kalangan tentera Thai. Pada bulan September 1957, beliau telah
berjaya digulingkan oleh tentera.
Filipina mula mengalami kemerosotan ekonomi yang teruk selepas Perang Dunia Kedua. Namun Filipina mendapat bantuan daripada
tentera Amerika pada peringkat awal yang cuba mengembalikan keamanan, membuka semula sekolah dan membaik pulih sistem
perhubungan. Apabila Kerajaan Komanwel ditubuhkan pada 27 Februari 1945, kerja-kerja pemulihan ini diserahkan kepada
Pentadbiran Pemulihan dan Bantuan Bangsa-bangsa Bersatu. Dasar kewangan Komanwel dikuasai oleh Amerika. Amerika memberi
bantuan sebanyak 72 juta ringgit kepada Filipina hasil daripada penghapusan kutipan cukai barang-barang import Filipina ke Amerika.
Dari segi persoalan politik, pilihanraya yang pertama selepas Perang Dunia Kedua telah diadakan pada 23 April 1945. Dalam pilihan
ini, Roxas telah menang dengan fahaman liberalnya. Beliau telah memegang jawatan Perdana Menteri apabila menewaskan lawan-
lawannya dengan lebihan beberapa undi sahaja. Walau bagaimanapun, parti beliau mendapat undian terbesar di kedua-dua dewan
kongres. Rakannya, Elpidio Quirino, telah dipilih sebagai Timbalan Presiden. Oleh itu, apabila Republik Filipina diwujudkan pada 4
Julai 1946, kedua-dua mereka muncuk sebagai ketua pertama pentadbiran Filipina.
Roxas telah membuat peraturan-peraturan ekonomi terhadap negara barunya itu. Kongres Amerika telah menggubal kedua-dua rang
undang-undang tersebut yang kemudian diluluskan dalam tahun 1946. Rang undang-undang tersebut adalah Rang Undang-undang
Beli dan Rang Undang-undang Tydings.
Roxas meninggal dunia pada 15 April 1946 dan jawatannya diganti oleh timbalan beliau itu iaitu Quirino. Quirino pula telah
mendirikan sebuah majlis tindakan milik kemajuan sosial, sebuah majlis buruh, sebuah bank pinjaman untuk syarikat kerjasama
pertanian dan bank-bank di luar bandar. Beliau juga telah menawarkan pengampunan kepada pemberontak sekiranya mereka
menyerahkan senjata mereka.
Kedudukan Filipina dalam bulan Julai 1946 dari segi pemilihannya agak memberangsangkan. Amerika telah terlibat dengan
pembayaran ganti rugi peperangan yang banyak dan keselamatan luar negeri yang lebih terjamin supaya perbelanjaan yang untuk
pertahanan yang banyak itu tidak diperlukan. Ekonomi Filipina kian mengembang. Keluaran hasil dalam negeri dari tahun 1946
hingga tahun 1949 mencatatkan peningkatan sebanyak 91%.
341
Secara keseluruhannya, boleh digambarkan bahawa Perang Dunia Kedua memang memberi kesan yang hebat kepada negara-
negara yang dijajahi dan tidak dijajahi. Kemerosotan ekonomi berlaku dengan teruk ekoran sikap Jepun yang memusnahkan
kemudahan-kemudahan negara akibat kalah dalam perang itu. Selain itu, kegagalan Jepun mengawal nilai mata wang juga
menyebabkan kemelesetan ekonomi yang teruk. Selain itu, keamanan politik sesebuah negara juga tergugat. Hal ini sebab sesebuah
negara itu terpaksa bekerjasama dengan Jepun di zaman pendudukannya dan ini telah menyebabkan hubungan politik dengan kuasa-
kuasa berikat terjejas. Kekalahan Jepun kemudiannya telah merumitkan lagi keadaan. Namun begitu, didapati negara-negara terbabit
kemudian telah pulih sedikit apabila Perang Dunia Kedua tamat.
Huraikan senario politik dan ekonomi Indonesia dan Filipina selepas kemerdekaan masing-masing.
Pengenalan
Indonesia mencapai kemerdekaan pada tahun 1949 sementara Filipina mencapainya pada tahun 1950.
Indonesia
• Selepas merdeka sudah wujud kerjasama antara kabinet dengan Jawatankuasa Kerja, juga antara Presiden Sukarno dengan
Naib Presiden Mohammed Hatta.
• Kelemahan pentadbiran Indonesia kerana semasa penaklukan Belanda hanya sedikit orang Indonesia terlibat sebagai pegawai
kerajaan atau ahli perniagaan.
• Pilihanraya pertama pada tahun 1955 melibatkan penguasaan empat parti, Parti Nasional Indonesia, Masjumi, Nahdatul
Ulama dan Parti Komunis.
Filipina
• Berlaku kemelesetan ekonomi selepas merdeka. Jawatankuasa Banci Ekonomi ditubuhkan.
• Januari 1950, Amerika Syarikat memberi bantuan sebanyak RM2000 juta.
• Presiden Quirino melantik Roman Massaysay sebagai Setiausaha Pertahanan Negara.
• Magsaysay mengambilalih pemerintahan dan membersihkan pejabat kastam daripada rasuah. Beliau juga membentuk sebuah
mahkamah hubungan pertanian.
Kesimpulan
Sememangnya kedua-dua negara tidak mengalami keamanan dan kemewahan sebaik sahaja kemerdekaan. Namun setelah usaha
dalam jangka masa bertahun-tahun akhirnya kedua-dua negara memperlihat keupayaan mentadbir negara sendiri.
Bincangkan matlamat-matlamat dan kesan-kesan Gerakan 4 Mei (1917-1923).

Gerakan ini merupakan satu kebangkitan semangat nasionalisme rakyat China sebagai satu tindakan memprotes kegiatan imperialisme yang
ditekankan ke atas China. Gerakan 4 Mei ini mencakupi period antara tahun 1917 apabila isu wilayah Shantung mula dipertikaikan
sehinggalah tahun 1923. Ia disebutkan sebagai Gerakan 4 Mei kerana pada tarikh tersebutlah bermulanya protes yang nyata dari golongan
intelektual China. Di mana pada 4 Mei 1919, kira-kira 5000 orang pensyarah dan mahasiswa dari 13 institusi pengajian tinggi termasuklah
Universiti Peking mengadakan tunjuk perasaan membantah keputusan persidangan damai mengenai Shantung. Gerakan 4 Mei telah
mempengaruhi perlembagaan politik dan sosial di negeri China.
Faktor utama yang telah mengakibatkan kemunculan Gerakan 4 Mei ialah Versailles yang telah memutuskan bahawa bekas hak-hak
Jerman di Shantung diserahkan kepada Jepun. Sewaktu meletusnya Perang Dunia Pertama, Jepun telah bertindak merampas konssi-
konsesi Jerman di Shantung. Perjanjian Versailles pada tahun 1919 menyerahkan hak-hak Jerman di Shantung kepada Jepun.
Keputusan Perjanjian Versailles ini mengakibatkan satu demonstrasi oleh 5000 orang pelajar di Peking pada 4 Mei 1919. Mereka
menuntut pengembalian hak-hak China di Shantung dan mendesak Kerajaan China supaya tidak menandatangani Perjanjian
Versailles.
Pada 18 Januari 1915, Jepun telah membuat 21 Tuntutan dalam 5 kumpulan ke atas China. Penerimaan tuntutan ini akan menjadikan
China tergadai kemerdekaan kepada Jepun. Antara lain tuntutan tersebut mensyaratkan China mestilah berjanji tidak akan
menyerahkan/memajakan kepada ketiga mana-mana pelabuhan, teluk/pulau di sepanjang pantainya. China juga dikehendaki
mengambil penasihat-penasihat Jepun dan menyetujui apa-apa keputusan yang akan dicapai oleh Jepun dengan Jerman berkenaan
dengan hak-hak Jerman di Shantung. Selepas beberapa rundingan, China telah menerima tuntutan tersebut dengan beberapa pindaan
yang menguntungkannya. Namun demikian, golongan pelajar menganggap tuntutan berkenaan sebagai satu penghinaan terhadap
China. Justeru itu, golongan pelajar telah menuntut supaya Kerajaan China menolak sama sekali 21 Tuntutan berkenaan. Mereka juga
mendesak Kerajaan China supaya menghukum 3 orang ahli politik pro-Jepun yang dipercayai beri jawab atas penerimaan tuntutan-
tuntutan berkenaan oleh China.
Secara keseluruhannya, Gerakan 4 Mei telah berjaya mencapai matlamat-matlamatnya. Oleh sebab desakan-desakan yang hebat dari
golongan pelajar, pedagang dan pekerja yang mendapat sokongan dari masyarakat China, perwakilan China di Persidangan Damai
Versailles enggan menandatangani Perjanjian Versailles kerana syarat-syaratnya yang berat sebelah. Ketiga-tiga pegawai China yang
pro-Jepun dan dianggap bertanggungjawab atas penerimaan 21 Tuntutan oleh China dipaksa meletakan jawatan. Sementara kebinet
Republik China yang dipimpin oleh Tuan Chi Jai terpaksa menarik diri.
Sementara pihak Amerika yang kemudiannya menyedari bahawa terlalu banyak keistimewaan telah diberikan kepada Jepun melalui
Versailles. Keadaan tersebut menjadikan Jepun sebagai kuasa yang teragung di Asia. Oleh yang demikian, Amerika telah berusaha
menganjurkan satu persidangan yang bertujuan untuk menyekat kuasa Jepun dan menyelesaikan masalah-masalah yang berbangkit di
342
Timur Jauh. Persidangan Washington telah diadakan pada 21 November 1921. Melalui perjanjian ini, Jepun terpaksa
memulangkan wilayah Shantung dan menggugurkan 21 Tuntutan.
Gerakan 4 Mei telah merintis jalan bagi perkembangan fahaman Komunis di China. Hal ini Gerakan 4 Mei telah menyediakan satu
suasana yang sesuai bagi Rusia untuk meluaskan pengaruhnya dan merapatkan hubungannya dengan China serta menyebarkan
fahaman Marxisme ke China. Pada tahun 1918, Li Ta Chao telah menubuhkan persatuan pengajian Marxisme di Universiti Peking
yang merupakan pusat Gerakan 4 Mei. Kebanyakannya ahlinya terdiri daripada pelajar universiti termasuklah Chang Kuo Tau dan
Mau Tse Tung yang kemudiannya memainkan peranan penting dalam gerakan Komunis di China. Chen Tu Hsiu seorang pemimpin
terkemuka Gerakan 4 Mei menjadi penganut fahaman Marx-Lenin pada tahun 1920. Beliau telah menubuhkan Persatuan Pemuda
Sosialis yang sama di Peking. Chen Tu Hsiu dan Li Ta Chao seterusnya menubuhkan Parti Komunis China (PKC) pada tahun 1921
dengan bantuan seorang agen Komunis antarabangsa.
Gerakan 4 Mei telah melemahkan kedudukan hulubalang-hulubalang yang menguasai Kerajaan China di Peking. Golongan pelajar
yang mendapat sokongan ramai telah mengalahkan hulubalang-hulubalang atas kegagalan China menjaga kepentingan-kepentingan
dalam Perjanjian Versailles. Malahan kabinet China terpaksa dibubarkan akibat desakan orang ramai. Sebaliknya, Gerakan 4 Mei
berjaya memperbaiki kedudukan Kuomintang (KMT) yang bertujuan untuk menyatukan China. KMT mendapat rahmat dari Gerakan
4 Mei kerana sikap Sun Yat Sen yang pro gerakan pelajar. Dengan demikian, KMT mendapat simpati dan sokongan mereka.
Sokongan ini menguntungkan KMT kerana gerakan pelajar tidak berdasarkan parti politik. Hal ini membolehkan para pelajar dan
masyarakat yang menyertai gerakan ini memasuki Parti KMT, jika mereka berminat di dalam gerakan bercorak organisasi. Gerakan 4
Mei telah memberi inspirasi kepada Sun Yat Sen untuk menegakkan kuasa KMT di China. Ketika ini, KMT muncul sebagai sebuah
organisasi yang terpenting di China. KMT seterusnya berjaya menubuhkan kerajaan baru pada tahun 1928 di Nanking.
Gerakan 4 Mei juga mengakibatkan kemundulan Gerakan Kebudayaan Baru. Beratus-ratus naskah majalah dan akhbar yang bertujuan
menyumbangkan usaha-usaha membina sebuah masyarakat China yang baru telah diterbitkan. Di antara yang terpenting termasuk
Pemuda Baru, Aliran Baru dan Pembidas Mingguan. Sementara para intelektual China seperti Chen Tu Hsiu dan Lin Hsun mengkritik
masyarakat tradisional China yang berasaskan ajaran Confucius. Banyak idea-idea dari pengajian tradisional itu adalah bertentangan
dengan kemajuan dan perkembangan intelektual moden. Pengajaran berbentuk Barat semakin diminati. Jadi, para intelektual China
telah menyokong pembentukan China berasaskan sains dan idea-idea baru.
Dalam bidang pendidikan, Hu Shih telah memperkenalkan Bahasa Mandarin sebagai bahasa pengantara dan bahasa kesusasteraan.
Pada tahun 1920, Kementerian Pelajaran telah menetapkan bahawa Bahasa Mandarin wajib diajar di sekolah rendah dan pada tahun
1930 semua sekolah menengah dan rendah dikehendaki menggunakan buku tekas Bahasa Mandarin kecuali mata pelajaran
kesusasteraan China.
Sebelum Gerakan 4 Mei, pendidikan hanya dinikmati oleh golongan atas dan golongan menengah sahaja. Rakyat jelata tidak
berpeluang menerimanya. Sejak Gerakan 4 Mei, banyak sekolah campuran Barat-Confucius telah ditubuhkan dan mata pelajaran
moden telah diajar. Pada tahun 1907, terdapat lebih kurang 40000 buah sekolah termasuk universiti dan institusi teknik di China
dengan seramai sejuta orang pelajar. Pada tahun 1933, bilangan sekolah telah meningkat kepada 260000 dan bilangan pelajar
bertambah sehingga berjumlah lebih daripada 12 juta orang.
Gerakan 4 Mei telah membangkitkan semangat kebangsaan di kalangan orang China. Gerakan ini memberi kesedaran kepada
masyarakat dan juga kerajaan tentang tindak-tanduk kuasa-kuasa Barat yang menyebabkan China terumbang-ambing dan dipermain-
mainkan oleh mereka. Gerakan ini telah menonjolkan golongan pelajar sebagai pembela kepentingan nasional China. Gerakan mereka
bukan sekadar terhad di kalangan golongan pelajar semata-mata, tetapi melewati pelbagai pihak dalam masyarakat China.
Demonstrasi oleh golongan pelajar mengakibatkan demonstrasi dan permogokan di seluruh China. Golongan pelajar juga memulakan
pemulauan barangan buatan Jepun. Pemulauan ini mendapat sokongan ramai dan ini telah menjejaskan perdagangan Jepun dengan
China. Perasaan anti-Jepun telah bertambah di kalangan orang-orang China. Buat kali pertama, pekerja-pekerja China telah
mengadakan demonstrasi secara besar-besaran di Peking, Tientsin, Shanghai, Hankow dan bandar-bandar lain.
Pendekatan moden yang dibawa oleh pelajar-pelajar sebagai pengajaran falsafah, sains, idea-idea baru seperti demokrasi, kebudayaan
Barat dan bentuk kesusasteraan moden mula diterima oleh masyarakat. Dalam usaha mengembangkan nasionalisme, golongan pelajar
dan intelek dari Universiti Kebangsaan Peking telah memainkan peranan penting. Di mana sesungguhpun Gerakan 4 Mei ini telah
memainkan semangat nasionalisme bangsa China ke tahap yang sangat tinggi berbanding zaman-zaman lain. Mereka amat sensitif
terhadap sebarang bentuk penekanan yang berunsurkan imperialisme yang dikenakan oleh kuasa-kuasa ke atas bangsa dan negara
China.
343
Huraikan sebab-sebab yang membawa kepada kemunculan Gerakan 4 Mei 1919 di China.
Gerakan 4 Mei merupakan satu kebangkitan semangat nasionalisme rakyat China sebagai protes terhadap kegiatan imperialisme yang ditekan
ke atas negeri China. Ianya merupakan peristiwa demonstrasi terhadap keputusan Persidangan Versailles. Gerakan 4 Mei mencakupi period
antara tahun 1917 apabila isu wilayah Shantung mula diperhatinkan sehingga tahun 1927. Ia disebut sebagai Gerakan 4 Mei kerana pada
tarikh tersebutlah bermulanya protes yang nyata dari golongan intelektual. Di mana pada 4 Mei 1919, kira-kira 5,000 orang pensyarah dan
mahasiswa Universiti Peking mengadakan tunjuk perasaan membantah keputusan Persidangan Damai Versailles mengenai Shantung.
Setelah berjaya melancarkan revolusi menggulingkan Dinasti Manchu, pemimpin-pemimpin China gagal membentukan sebuah
kerajaan yang stabil. Sebaliknya, perselisihan telah berlaku di kalangan mereka menyebabkan mereka gagal mengadakan rancangan-
rancangan yang elanat mengubah keadaan negeri China yang masih mundur. Sebaliknya, rasuah, perang saudara, perebutan kuasa dan
usaha-usaha menghidupkan semula sistem dinasti yang rajanya berkuasa mutlak telah berlaku di negeri China. Keadaan negeri China
semakin menuju ke arah kehancuran apabila berlakunya zaman hulubalang selepas kematian Presiden Yuan Shih Kai. Pergolakan
politik yang tidak berkesudahan ini menyebabkan golongan bangsawan, sarjana dan intelek mula hilang kepercayaan terhadap
kerajaan revolusi.
Ketika meletusnya Perang Dunia Pertama (1914-1918), muncul perusahaan-perusahaan penting di China seperti perusahaan besi dan
keluli. Bahan besi dan keluli serta kelengkapan perang sangat diperlukan oleh pihak berikat. Dengan adanya permintaan yang besar
dan perkembangan perusahaan menyebabkan munculnya kelas pedagang dan pekerja di China. Antara tahun 1907 sehingga 1917,
terdapat sekurang-kurangnya 10 juta orang yang terdiri daripada kelas dagangan dan sekerja di China. Golongan saudagar dan pekerja
berasa kurang senang terhadap pergolakan politik dalam negeri China kerana ia mengancam kegiatan ekonomi mereka. Mereka juga
terlibat dalam bidang perusahaan tekstil, sutera, gandum dan bank-bank moden. Pergolakan politik menyebabkan golongan saudagar
mengalami kerugian, sementara golongan sekerja mata pencarian mereka akan terjejas. Melalui kegiatan ekonomi, golongan
pedagang dan pekerja mulai sedar tentang penindasan dan perusahaan ekonomi yang dikenakan oleh kuasa-kuasa asing ke atas China.
Mereka juga menentang perbuatan rasuah dan penyelewngan yang dilakukan oleh pegawai kerajaan kerana perbuatan ini akan
menjejaskan faedah-faedah yang seharusnya diterima oleh mereka. Oleh itu, tindakan golongan saudagar dan pekerja dalam Gerakan
4 Mei selain berunsur semangat nasionalisme adalah disebabkan untuk menjaga kepentingan ekonomi dan kedudukan mereka.
Sejak tahun 1905, sistem peperiksaan dan sukatan pendidikan mula di rombak semula berdasarkan pendidikan Barat dan Jepun.
Justeru itu, ramai pelajar China telah dihantar ke luar negeri. Antara tahun 1903 sehingga 1919, semakin ramai pelajar China dari luar
negeri telah pulang ke tanah air mereka. Antaranya ialah Chen Tu Hsiu dan Tsai Yuan Pei dari Perancis, Kuo Ma Jo dan Lu Hsun dari
Jepun, Hu Shih dan Manlin dari Amerika. Dengan menggunakan pusat pengajian tinggi terutamanya Universiti Peking (Peita), Tsai
Yuan Pei yang menjadi Canselor, Chen Tu Hsiu dan Hu Shih yang menjadi pensyarah telah menyebabkan idea-idea Barat kepada
pelajar-pelajar Peita. Di samping itu, mereka juga menyeru diadakan penilaian semula terhadap warisan kebudayaan China. Mereka
juga menekankan perlunya penggunaan politik, ekonomi dan pendidikan moden secara Barat membentuk sebuah negeri China yang
moden. Bagi mereka, negeri China jauh ketinggalan jika dibandingkan dengan kemajuan yang dicapai oleh negeri-negeri Barat. Oleh
sebab Peita adalah universiti terulung di China, maka apa sahaja yang dianjurkan oleh pelajar-pelajarnya akan mendapat perhatian dan
ikatan daripada mereka di institusi pengajian tinggi yang lain dan masyarakat.
Perkembangan-perkembangan politik dan ekonomi antarabangsa turut memberi inspirasi kepada golongan terpelajar di negeri China.
Antara peristiwa penting yang memberi kesan yang mendalam ialah kejayaan Revolusi Bolshevik Ceevohisi Russial 1917 yang
merupakan kejayaan perjuangan rakyat Russia menggulingkan Kerajaan Tzar yang korupsi. Mereka telah berjaya membentuk
kerajaan yang moden dan disegani. Di samping itu, kejayaan pemberontakan-pemberontakan Sohalis di Finland, Jerman, Austria,
Hungary dan pergolakan di Jepun apabila meletusnya rusuhan beras pada tahun 1918 telah menyedarkan golongan pelajar dan
intelektualisme di China.
Penerbitan makalah-makalah dan majalah-majalah oleh golongan intelektualisme telah berjaya mempengaruhi golongan pelajar.
Pelajar-pelajar yang terpengaruh dengan perjumpaan golongan intelektualisme telah menubuhkan persatuan-persatuan seperti
kesatuan kerja dan pelajar, Persatuan Arus Baru, Persatuan Majalah Rakyat dan lain-lain lagi. Persatuan-persatuan ini
membincangkan Karl Marx dan ideologi Bolshevik. Ringkasnya, persatuan-persatuan ini memainkan peranan menyemaikan dan
menipukan semangat nasionalisme di kalangan orang China supaya menentang penjajah, kolonisme dan penindasan. Golongan intelek
China juga bertindak menterjemahkan buku-buku falsafah, ekonomi dan politik Barat serta teori Karl Marx ke dalam Bahasa
Mandarin bagi membolehkan para pembaca China mengikuti perkembangan pemikiran Barat dan Russia pada kurun ke-20.
Faktor utama yang menyebabkan tercetusnya Gerakan 4 Mei ialah kerana sentimen bencikan orang-orang Jepun di kalangan orang-
orang China. Peristiwa pengambilan Shantung pada tahun 1914 menjadikan perasaan bencikan Jepun semakin memuncak. Semasa
tercetusnya Perang Dunia Pertama (1914), Yuan Shih Kai telah mengisytiharkan China sebagai negeri berkecuali. Semasa Jepun pula
telah mengisytiharkan perang ke atas negeri Jerman. Pada masa ini Jepun telah menggunakan Shanghai sebagai pusat penghimpunan
tenteranya. Dengan bantuan British, Jepun telah menyerang Jerman yang menduduki Semenanjung Shantung fan menakluki wilayah
Shantung. Perbuatan ini dibantah oleh negeri China.
Pada tahun 1915, Jepun telah mengemukakan 21 tuntutan secara rahsia kepada Yuan Shih Kai. Tuntutan ini mengandungi 5 kumpulan.
Kumpulan 1 hingga 4 mengandungi perkara-perkara seperti melanjutkan tempoh pajakan pelabuhan Arthur selama 99 tahun dan
mengesahkan pendudukan Jepun di Semenanjung Shantung, penaklukan Jepun di Manchuria Selatan, Monggolia Timur, kawasan
Itan-Yeh-Ping (kawasan industri China Tengah) dan sebahagian pantai Tenggara China. Sementara kumpulan 5 pula membenarkan
344
rakyat Jepun untuk mendirikan hospital, gereja dan sekolah. Jika segala butir tuntutan ini diterima oleh China, bermakna
kemerdekaan negeri China tergadai kepada Jepun.
Apabila rahsia 21 tuntutan itu dibongkarkan oleh pihak akhbar, Jepun telah menggugurkan 21 tuntutan dalam kumpulan 5. Tetapi,
Jepun telah memberi kata dua bahawa China mesti mematuhi tuntutan 4 kumpulan pertama pada 7 Mei 1915. Justeru itu, pada 9 Mei
1915, Yuan Shih Kai tanpa merujuk kepada Dewan Perundangan telah menandatangani satu perjanjian persetujuan dengan Jepun.
Apabila Perang Candu Pertama tamat, satu persidangan antarabangsa telah diadakan di Versailles, Perancis. Pihak China yang
menyertai Pihak Berikat pada tahun 1917, telah menghadiri persidangan tersebut sebagai pihak yang menang. Wakil mereka ialah C.T.
Wong dan Wellington Khor. Jepun juga menyertai pihak yang menang. 21 tuntutan Jepun ke atas China turut dibincangkan dalam
persidangan ini. Yang menyakitkan China, Perjanjian China-Jepun pada 9 Mei 1915 diluluskan. Hal ini bermakna Jepun tetap berhak
ke atas Semenanjung Shantung.
Keputusan Persidangan Versailles yang menyerahkan Shantung kepada Jepun telah memeranjatkan orang-orang China dan akhirnya
satu tunjuk perasaan telah dilancarkan. Pada 4 Mei 1919, kira-kira 5,000/3,500 orang pelajar dari 13 buah maktab dan universiti
terutamanya dari Universiti Peking telah berkumpul di Medan Tien An Men untuk melancarkan demonstrasi sebagai bantahan
terhadap keputusan Persidangan Versailles. Tunjuk perasaan menjadi semakin ganas apabila para pelajar memukul seorang pegawai
China yang dituduh pro-Jepun. Mereka bertindak menyerang dan membakar rumah-rumah pemimpin China yang dianggap sebagai
pengkhianat bangsa. Mereka juga menuntut wakil-wakil China di Persidangan Versailles jangan menandatangani perjanjian.
Perjuangan golongan pelajar mendapat simpati dari beberapa golongan masyarakat China yang lain. Gerakan ini juga mendapat
sokongan dan liputan meluas dari akhbar-akhbar. Selain itu, pekedai-pekedai, pekerja-pekerja kilang dan saudagar turut mengambil
bahagian. Pekedai dan saudagar telah memulau barangan buatan Jepun sementara pekerja pelabuhan memulau kapal-kapal Jepun.
Sokongan juga datangnya dari tokoh-tokoh politik seperti Dr. Sun Yat Sen. Maktab-maktab dan universiti turut ditutup. Pada akhir
bulan Mei dan Jun, kira-kira 200 buah bandar terlibat dengan demonstrasi.
Akibat demonstrasi dan bantahan daripada golongan pelajar, wakil-wakil China tidak hadir pada hari menandatangani Perjanjian
Versailles iaitu pada 28 Jun 1919.
Bincangkan peranan Sun Yat Sen dalam Revolusi 1911 di negeri China.
Dr. Sun Yat sen yang digelar “Bapa Revolusi China” dilahirkan pada tahun 1866 di Hsiang Shan iaitu sebuah kampung yang terletak kira-
kira 40 batu di Selatan Cantoon. Beliau mendapat pendidikan klasik Kung Fu Tze dari umur 6 tahun hingga 12 tahun. Pada tahun 1879,
beliau telah mengikuti abangnya ke Honolulu, Hawaii dan memasuki sekolah mubaligh Anglican. Beliau meneruskan pengajian di Kolej
Oahu sehingga tahun 1883. Oleh sebab bimbangkan Sun Yat Sen terpengaruh dengan agama Kristian, abangnya telah menghantar beliau
pulang. Dengan pengaruh Kristian yang ada padanya, beliau melarang masyarakat kampungnya menyembah patung kerana tidak memberi
apa-apa faedah. Masyarakat tempatan marah, lalu mengambil tindakan mengusir beliau keluar dari kampungnya. Setelah meninggalkan
kampungnya, beliau mengambil keputusan melanjutkan pelajaran ke Hong Kong pada tahun 1883 dan belajar di Rumah Diocesan dan
kemudiannya berpindah ke Kolej Queen dan memeluk agama Kristian.
Semasa berusia 20 tahun, Sun Yat Sen memasuki Sekolah Perubatan Dochi di Cantoon dan pada tahun 1887 beliau berpindah ke
Kolej Perubatan untuk orang-orang China di Hong Kong. Setelah belajar selama 5 tahun, beliau lulus dengan tempat pertama dalam
kelasnya dan menjadi doktor di Macao dan kemudiannya berpindah ke Cantoon.
Ketika menuntut di Kolej Perbatan Hong Kong, beliau memperlihatkan kecenderungan ke arah perkembangan politik moden
terutamanya mengenai nasionalisme, demokrasi cara Amerika dan sejarah revolusinya. Keadaan politik di Hawaii dan Hong Kong
telah mempengaruhi beliau. Perbezaan yang begitu menonjol antara China dengan Hong Kong dan Hawaii benar-benar
mempengaruhinya untuk menggulingkan sistem monarki dan menubuhkan kerajaan yang bercorak republik di China.
Dalam usaha mengadakan revolusi, Dr. Sun Yat Sen berpendapat sokongan orang-orang Cina seberang laut amatlah penting. Justeru
itu, pada 24 November 1894, beliau belayar ke Honolulu dan dengan bantuan abangnya, beliau telah menubuhkan “Hsiung Chung
Hui”/“Persatuan Memulihkan Negara China” dengan keahliannya seramai 112 orang yang kebanyakannya golongan sarjana. Hal ini
merupakan gelaran pertama yang ditubuhkan oleh Dr. Sun Yat Sen dengan slogan perjuangannya “Singkirkan Orang-orang Manchu,
Pulihkan Pemerintahan Orang-orang China dan Tubuhkan Republik”. Hsiung Chung Hui merupakan pertubuhan politik yang pertama
ditubuhkan di luar negeri dan mempunyai hubungan dengan cawangan-cawangannya yang ditubuhkan secara sulit di wilayah-wilayah
dalam China bagi mencari sokongan dan bantuan untuk menggerakkan revolusi.
Pada tahun penghujung tahun 1894, Sun Yat Sen telah berusaha mewujudkan satu gerakan yang dapat melancarkan revolusi melalui
penglibatan kongsi-kongsi gelap di Cantoon, malangnya usaha beliau melalui Hsiung Chung Hui telah gagal kerana kurang sambutan
dan kejayaan pihak berkuasa mngesan gerakan mereka. Ekoran daripada itu, beliau terpaksa melarkan diri ke Hong Kong kerana
diburu oleh Kerajaan Manchu. Beliau mendapat perlindungan di Jepun.
Di Jepun, beliau menghidupkan Hsiung Chung Hui. Antara tahun 1903 hingga tahun 1904, beliau sering berulang-alik antara Jepun,
Hawaii, Amerika dan Eropah. Dalam musim panas tahun 1905, beliau pulang ke Jepun dan bertemu dengan dua orang nasionalis
China iaitu Huang Hsung dan Sung Chiao Jen. Dengan galakkan dan sokongan Kerajaan Jepun, Sun Yat Sen dan pengikut-
pengikutnya telah berjaya mengumpulkan orang-orang China dari pelbagai golongan di Tokyo pada bulan Ogos 1905. Dalam
345
perjumpaan yang besar ini, Sun Yat Sen telah menubuhkan Tung Meng Hui/Liga Bersatu pada 20 Ogos 1905. Tung Meng Hui
merupakan gabungan Hsiung Chung Hui dengan 2 persatuan revolusioner yang lain iaitu Hua Hsiung Hui dan Kung Fu Hui. Tujuan
Tung Meng Hui ialah untuk menggulingkan Kerajaan Manchu dan menubuhkan sebuah republik di China.
Cawangan-cawangan Tung Meng Hui telah ditubuhkan di Singapura, Brussels, San Francisco, Honolulu dan bandar-bandar penting di
China. Melalui cawangan-cawangan seberang laut, Sun Yat Sen telah memungut dana dan merekrut sukarelawan bagi melaksanakan
pemberontakan di China. Tung Meng Hui juga dikembangkan di China khsanya di bahagian China Selatan. Ianya dikembangkan
melalui pertubuhan-pertubuhan kongsi gelap.
Sun Yat Sen telah memainkan peranan penting dalam perkembangan perasaan anti-Manchu di kalangan orang-orang China. Beliau
berjuang bersungguh-sungguh untuk menyebarkan perjuangannya di kalangan orang-orang China, khasnya di kalangan mereka yang
berada di seberang laut. Beliau berkhutbah pemberontakan nasionalis melalui rencana-rencana akhbar. Beliau telah menerbitkan
akhbar sendiri iaitu Ming Pao/The People di Tokyo. Melalui penerbitan ini, idea-idea republik beliau disebarkan. Selain berjaya
mengumpulkan dan mempengaruhi orang-orang China yang berada di Jepun, terutamanya para pelajar, beliau juga berkunjung ke
merata tempat di dunia khasnya di Amerka dan Eropah. Tujuannya ialah mendapat sokongan moral dan material dari masyarakat
China di luar negeri. Kesungguhan beliau telah menghasilkan kejayaan. Beliau berjaya mendapat sokongan moral mereka, khasnya
dari segi kewangan. Sokongan tersebut sangat penting bagi membolehkan Tung Meng Hui menjalankan kegiatan pemberontakan di
China. Hasil usaha Sun Yat Sen yang bersungguh-sungguh itu menyebarkan Tung Meng Hui begitu popular dan mendapat sambutan
dari pelbagai golongan sama ada dalam atau luar negeri. Gerakan revolusioner pimpinan Sun Yat Sen mendapat sokongan pelajar,
rakyat China yang tidak puas hati dengan Kerajaan Manchu, ahli-ahli kongsi gelap dan tentera China yang dilatihkan secara Barat.
Ketika Sun Yat Sen berusaha mendapat sokongan di Barat, didapati usaha-usaha menyekat pergerakan beliau diteruskan oleh
Kerajaan Manchu. Semasa di London pada tahun 1896, beliau diculik oleh diplomat China dari kedutaan dan berusaha untuk
menghantarnya pulang ke China untuk menghadapi tuduhan subversif dan dijatuhkan hukuman mati. Dengan pertolongan London, Dr.
Cantlie dan Kementerian Luar British, beliau telah dapat diselamatkan. Peristiwa ini meninggalkan kesan yang penting ke arah
mempercepatkan lagi proses perjuangan revolusi kerana akhbar Londin menyiarkan secara besar-besaran.
Perjuangan beliau menjadi lebih berkesan dan menarik sokongan orang-orang China kerana beliau mengemukakan ideologi/prinsip
perjuangan. Beliau mengemukakan juga prinsip rakyat/San Min Chui iaitu nasionalisme, demokrasi dan kebajikan rakyat. Ideologi ini
telah menyumbangkan kepada perkembangan gerakan revolusioner di China. Tujuannya untuk melaksanakan prinsip-prinsip tersebut.
Di sebalik usaha-usaha menguatkan pertubuhan ini, Dr. Sun Yat Sen tetap menggerakkan Tung Meng Hui ke arah mencetuskan
revolusi. Bagi menggerakkan revolusi mulai tahun 1906, beberapa pemberontakan kecil telah berjaya dilancarkan di beberapa tempat
dalam wilayah Selatan China. Pemberontakan telah diprojekkan di Jepun. Oleh sebab mendapat protes yang kuat dari Kerajaan China,
Jepun tidak dapat membenarkan Dr. Sun Yat Sen dan Tung Meng Hui digerakkan dari Jepun. Oleh itu, pada tahun 1907, Dr. Sun Yat
Sen dan sekutunya terpaksan berpindah ke Hanoi bagi meneruskan gerakannya. Pada 11 April 1911, satu gerakan telah diatur bagi
melancarkan revolusi tetapi gagal dan menyebabkan 72 orang tokoh revolusioner terkorban. Di antara tahun 1906 hingga tahun 1911,
Dr. Sun dan pengikut-pengikutnya telah merancang, mengatur dan mencetuskan hampir sepuluh pemberontakan dan beberapa
pembunuhan di China. Pemberontakan yang dianjurkan semuanya gagal dan dapat diatasi oleh Kerajaan Manchu. Namun begitu, ia
telah mengakibatkan kemerosotan pengaruh dan kewibawaan Kerajaan Manchu. Pemberontakan Wu Cang pada 10 Oktober 1911
yang dimulakan oleh tentera China hasil pengaruh Tung Meng Hui adalah menandakan permulaan revolusi China. Daerah-daerah lain
di bawah pengaruh Tung Meng Hui juga turut memberontak. Hal ini mengakibatkan kejatuhan Kerajaan Manchu dan penubuhan
sebuah kerajaan republik di China. Dr. Sun Yat Sen telah dilantik sebagai Presiden Kerajaan Sementara yang ditubuhkan di Nanking.
Dr. Sun telah menubuhkan Parti Kuomintang pada tahun 1912 yang seterusnya menguasai negeri China pada tahun 1928.

STPM Sejarah (Pelajar Malaysia Sahaja)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

STPM Sejarah (Pelajar Malaysia Sahaja)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Adat dan Upacara

CIRI-CIRI TAMADUN AWAL MANUSIA

Wujudnya Organisasi Sosial

Wujudnya Bahasa dan Tulisan

CIRI-CIRI TAMADUN SUMERIA

Wujudnya Organisasi Sosial

Wujudnya Bahasa dan Tulisan

CIRI-CIRI TAMADUN MESIR

Wujudnya Organisasi Sosial

Wujudnya Bahasa dan Tulisan

Wujudnya Organisasi Sosial

Wujudnya Bahasa dan Tulisan

Wujudnya Bahasa dan Tulisan

Tumpuan Pelbagai Kegiatan

Bahasa dan Tulisan

Wujudnya Bahasa dan Tulisan

Wujudnya Bahasa dan Tulisan

FAKTOR-FAKTOR KEMUNCULAN TAMADUN AWAL MANUSIA

TAKRIF NEGARA KOTA

CIRI-CIRI NEGARA KOTA

Ekonomi yang Kukuh

Tidak Ada Perpaduan

Kedudukan yang Strategik

Agama dan Kepercayaan

Unit yang Bebas/Kerajaan

Ekonomi yang Kukuh

Tidak Ada Perpaduan

Ekonomi yang Kukuh

Tidak Ada Perpaduan

Pemerintah yang Cekap

Kedudukan Ekonomi yang Kukuh

Angkatan Tentera yang Kuat

Pentadbiran yang Kemas/Sistematik

Penduduk Pelbagai Ras

Wujudnya Hubungan di antara Jajahan Takluk

Pemerintah yang Cekap

Kedudukan Ekonomi yang Kukuh

Angkatan Tentera yang Kuat

Undang-undang yang Teratur

Pentadbiran yang Kemas/Sistematik

Wujudnya Hubungan antara Jajahan

Pemerintah yang Cekap

Ekonomi yang Kukuh

Angkatan Tentera yang Kuat

Undang-undang yang Teratur

Pentadbiran yang Kemas/Sistematik

Wujudnya Hubungan antara Jajahan Taklukan

Pemerintah yang Cekap

Kedudukan Ekonomi yang Kukuh

Mempunyai Angkatan Tentera yang Kuat

Undang-undang yang Teratur

Sistem Pentadbiran yang Kemas

Penduduk Terdiri daripada Pelbagai Ras

Kedudukan Ekonomi yang Kukuh

Pemerintah yang Cekap

Mempunyai Angkatan Tentera yang Kuat

Sistem Pentadbiran yang Kemas

Pemerintah yang Cekap

Tentera yang Kuat

Penduduk Pelbagai Ras

Kedudukan Ekonomi yang Kukuh

Mempunyai Angkatan Tentera yang Kuat