SYAN AHLAKI

Yazar: Nurettin TOPU Yaynevi: Dergah Bask: stanbul / 1986 / 232 shf. ISBN: Bilim Grubu: Felsefe Tr: Telif Hitap Ettii Okuyucu Kitlesi: zel lgi

Genel Deerlendirme:
Kitap, yazar Nureddin TOPUnun Pariste Sorbonne niversitesinde okurken hazrlad doktora tezinden oluuyor. Kitapta insan-dnya arasndaki felsefi oluumlar incelenmi. Hrriyet problemi, insann esilirlii, sorumluluk ideali, taklit ve inan, mistik iman, imandan isyana kitabn ana konularn oluturuyor.

Eserimiz alt blmden olumaktadr. 1- Hrriyet problemi 2- nsann esirlii 3- Sorumluluk ideali 4- Taklid ve inan 5- Mistik iman 6- mandan isyana Yazara gre hrriyetten isyana kadar katettiimiz yol, bir ilerlemeyi mi gsteriyor yoksa sadece bir terimin yerine baka bir terimin mi konulmasdr? Bize yle geliyorki asandaki czi irade yanlgsn olduu kadar, hareketlerinde kanlmaz olan determinizm yanlgsn da ortadan kaldrmak idi. Byle olunca isyan problemi, ispatlanmas sz konusu olacak bir varsaym ve tartma ierisindeki atma olarak deil de isyann ta iinde kefedilmi bir olgu selametini belirleyecek bir seim olarak ortaya kyor. syan etmeyi istemek veya istememek, harekete gemeyi istemek veya istememek, bu ikisinden birini semek gerekiyor. En iyisini semek iin de hep daha fazlasn istemek, elini daha ileriye uzatmak, kalbini geniletmek bir yandan kendini aleme verirken te yandan kendini alemin merkezi haline getirmek yeterlidir. Hr hareketi isyan vastasyla ve isyan ierisinde tanmlandn grdk. Tabiat determinizminin ve sosyal uysalln karsna dikilen her hareket aslnda hakiki bir isyandr. Bylece aranan ve istenen yaratma kiinin kendi hayat aslnda hakiki bir isyandr. Bylece aranan ve istenen yaratma kiinin kendi hayat kuraln kendisinin kefetmesi isyan hareketleri olmaktadr. Bylece insan, ou zaman ve belli bir lde isyan halindedir. Yazarn gayreti ise gerek tavrn, hareketlerinin yneldii ideali tantmaktan ve bu ekilde ondaki stn grev uurunu uyandrmaktan ibarettir. Nureddin Topu, felsefi metod ve anlay bakmndan 20. yzyln nde gelen sistemlerinden Hareket (action) felsefesine balanm bir dnrmzdr. Hareket

felsefesi 18. yzyldan beri batda gelien materyalist pozitivist akmlarn karsnda insanln kurtuluunu ahlaki ve moral deerlerin ykseliinde gren spritalist bir felsefi akmdr. Bu felsefenin kurucusu olan Fransz filozofu Maurice Blondel (1861-1944), L'action adl eseriyle insan hareketlerinin aile, toplum, devlet ve insanlk basamaklarndan geerek Allah'a doru ilerlemede olduunu ince tahlillerle ortaya koymutur? Blondel dinin kendi bana ve sistemi olduu aklad. Blondel akl ile inanc ayrmann sun'i olduu, pozitif ilimlerden felsefenin hareketlerine ve dinin, deneyi tamamyla aan alanlarna kadar, hereye ancak insan hareketlerinin ortaya koyduu imanla ulamann mmkn olacan iddia etti. Bu anlamda din ile felsefeyi birbirine yaknlatrmaya alt. AHLAK PROBLEM NASIL ORTAYA IKIYOR HAREKET AHLAKI VE AHLAK RADECLK radenin eseri olan her hareket mkemmele, daha mkemmele bir zlemdir. Bu iradenin kendini denedii bir egzersizdir. En kk gayreti gerektiren bir hareket bile, vcudun btn kuvvetleriyle birleir. Hareket saf bir kendiliinden olu deil, engellenmi bir kendiliinden olutur? nsan, kendini ancak hareketin iinde tanr ve sonra hareket ondan bir yaprak gibi kopar. nsan kendini ve eyay hareket ederek tanr. Her gerek bilgi, aslnda, hareketin meyvesi olan inantr. Bu inan insanda daha yksek bir hareketin domasna yol aar. Her gerek bilgi, yani her inan basit bir taklit olmadndan ferdi yeni bir harekete hazrlar. Gitgide genileyen hareket, evrensel bir nizama alr. Hareketini evrensel lye vurarak ve kendi hareketinde evreni kucaklayarak orada kendi uurunu aramas, ite insann ahlaki davran bu ekilde olmaldr. O halde ahlaki hareket evrensel iradeye yeniden kavumak zere bir eit deiim (conversion) ile bu esareti amaktan ibaret olmaktadr. Buradaki deiimden maksadmz, btn hareketlerimizin ve bilgilerimizin kendisine tabi olduu evrensel iradeyi aratrmaktr.

MUHTELF AHLAK SSTEMLER Sokrates, Ktlk bir bilgisizliktir, hi kimse bilerek ktlk etmez der. Bu gr, Eflatun, Aristotales, skolastik filozoflar ve Ansiklopedist aydnlanma dnrleri tarafndan da benimsendi. Onlara gre, insann ahlakl klmak iin retmek yeterlidir. Oysa bilgi bir hareketten arda kalan eydir. Gerekte harekete gemek iin ahsi bir tecrbe lazmdr ve ahlakta nemli olan da yalnzca bu tecrbedir. Deneyici (emprist) ler ahlaki hakikatlerin olgu hakikatleri deil, deer hakikatleri olduunun unuttular onlar hareketten doan iradeyi incelemek yerine haz ve mutluluk, sosyal veya ferdi menfaat vs. gibi hareketin ortaya kard bir takm mkemmeline ulamaktr, mutluluk ahlak taraftarlarnn iddia ettikleri gibi insann zevki arad ve acdan kat doru deildir. Hareket bir zarurettir ve yaamn vazgeilmez bir sonucudur; insan zevk kadar hatta ondan daha fazla acy da tereddtsz kabul etmektedir. Sosyal dayanma doktrinleri ise mutluluk veya faydaya ynelik dayanmay tavsiye etmektedirler. Dayanma ahlaklar ahlak tesis etmezler ama onu varsayarlar. yilik kadar ktlk iinde dayanma yaplabilir. Emile Durkheim, tecrbi ilkeyle aklc ilkeyi, iyilikle vazifeyi badatr-maya alan bir eit dayanmay savunmaktadr. Bundan ikilik ortaya kacaktr. Bu iki ilkeden hangisinin dierine baskn kaca ve onu arkasndan srkleyecei bilinemez. Eer iyilik tercih edilirse faydacln hatasna dlr. Namuslu adam ahlak da F. Rauh'un kurduu bir ahlak sistemidir. Namuslu adama gre vazifesini yapmak iin gzlerini kapamak yeterli olacaktr. u inkar edilemez bir gerektir ki ahlaki evre olarak toplumda ferdi iradeler daha gl olan baka tarafndan istismar edilir ve namuslu adam ahlak insan uysalla kr bir itaate srkler.

SPNOZA'YA GRE HRRYET RADE ZERNE DNCELER VE ALLAH LE ALEMN BRL Ruhda asla mutlak veya hr irade yoktur, fakat insan ruhu bir sebep tarafndan unu veya bunu istemeye azmettirilmitir, bu sebepde bir baka sebep tarafndan belirlenmitir ve bu da bir baka sebep tarafndan... bylece sonsuza kadar gider? Bizi harekete sevkeden eilimler etkin sebep deil edilgen sebeplerdir. radeyi hr sebep olarak deil, ancak zaruri sebep olarak adlandrmak mmkndr. Sadece Allah etkin sebeptir. Allah ile alemin birlii olmakszn ne Allah' alemin yaratcs olarak ne de alemi Allah'n eseri olarak anlamak mmkndr ayn ekilde Allah cevherinden Allah'n varln, Allah'n varlndan da O'nun sfatlarn ve tavrlarnn sonsuzluu fikrini karmamz zorunlu olmaktadr. Allah kendi mahiyetinin gerei, alemde Onun etkin sebep olmasnn gerei, zorunlu olarak vardr. Mutlak sonsuz varlk olan Allah cevherdir; nk eer cevher olmasayd kendisinden baka bir varlk tarafndan tasavvur edilmi olacakt. Dolaysyla bir varla bal olacak ve onunla snrlandrlm olacakt. Bu ise Allah'n tanmna ters decekti. Cevheri yle tanmlyor; O kendi kendisine var olan ve tasavvur edilen- yani tasavvurun ekillenmesi iin baka bir varln yardm ve tasavvuruna muhta olmayan eydir. Allah'la edeer tutulan tabiat, yegane sebebini Allah'ta bulur. nsann hareketleri, ilahi varln zorunluluuna balanmtr. Hareketlerimizin nitelii Allah tarafndan belirlenmitir. Bizim hareketlerimiz yalnzca ilahi hareketten kaynaklanmaktadr. Bylece Spinoza, sisteminde czi irade yanlgs ortadan kaldrlm oluyor. Bizim czi iradeye olan inancmz balca iki sebebe dayanmaktadr. uurunda olduumuz arzularmzn hem kendilerini meydana getiren hem de

onlarn gereklemesine msaade eden d sebepleri bilmektir. KURTULU MESELES VE TABATIN ANLAILABLRL Spinoza, kurtulu meselesine zm aryor. nsan ebedi mutlulua nasl ular? Ona gre ebedi mutluluk ruh huzurunda mkemmel bir skunette bulunur. nsan tabiat itibaryla ve dolaysyla mutsuz bir varlktr. Tabiatta nizam ve ahenk vardr. Ona da hakim olan kanunlar, mkemmel olarak anlalabilir niteliktedir. nsan kendi huzursuzluunu tabiata tar. nsan tabiatn bir paras olduuna gre, tabiattaki gibi insanda da kesin bir determinizm vardr. Kurtulu ve skunet bulmak iin ruhi olaylar da tabiat olaylaryla ayn planda dnmek ve kanunlaryla birlikte orada hkm sren kesin determinizmi tanmak kafi gelecektir. SEZG VE HRRYET CZ RADENN VE DETERMNZMN YANILGISI Bergson determinizmi Spinozann yapt varln mutlaklndaki anlalabilirlie dayandrmyor aksine, Spinozaya sonsuzluk olan tek bir ana dayanmak suretiyle, sre konusunda soyutlama yapt tarizinde bulunacaktr. Bergson, Spinozann yapt gibi metafizik bak asnda durup kalmyor. Ona gre; nsan hrriyetinin incelenmesi bir felsefi sistemin uzants olmayacaktr. Eer hrriyet psikolojisi olarak aratrmaya yer varsa bunu ruhi olayn tahlili erevesinde yapmaya alacaktr. O ruhi hallerin saf bir takm byklklere indirgenemez olduu noktasndan yola kyor. halleri mekana ait byklklerin llmesi gibi llemezler. Determinizmin artk sebeplilik konumu yardma armaktan baka aresi yoktur. Determinizm konusu udur: Ayn sebepler ayn sonular doururlar. Fakat ruhi hayatta ayn sebep birok defa ortaya kmaz ki..

Hrriyet, somut benliin, kendi yapt hareketle olan ilikisidir apak hr olduumuz iin bu ilikinin tarifi imkanszdr. HRRYET NEDR? Determinizm olmadan hrriyet kavranlamaz ve bu gerek anlamda imkanszdr. Hrriyet, dtaki determinizmin yerine benliin determiniz-mini, bir i determinizmini koymaktan ibarettir. Ve i determinizmin gc, hrriyetimizin de gcn gsterir. NSANIN ESRL HAZZIN ANLAMI rade, kendi hrriyetini kazanmadan nce hatta onu kazanmak zere esir bulunmaktadr. Tam olarak kendini istemeden nce esirlii istemektedir. Bize gre esirlik, iradenin zel bir nesneye balanmas anlamna gelmektedir. O bylece tatmin olacak ve bizzat bu tatminle yok olacaktr. Hayat hareketi mmkn klan maddedir. Haz hayatn bir tamiri olarak kabul edilmelidir. Bu anlamda merudur, hatta zaruridir. Fakat hazz hareketin gayesi yapmak harekete sonsuza doru hr bir geliim hz vermek yerine onu daha balad noktada durdurmak demektir. Bu hareketin bizzat kendi kaynanda yok edilmesi olacaktr. Zevk, hayattan kar, hayata yapt bu katkyla varlkta bir zavalllk, bir gszlk haline gelir; bu insann zaafdr. Her tatmini arkasnda bir pimanlk gelir. haz, gerek bir ekilde istenmi deildir; o daha ok bir istek noksanlna tekabl eder. DAYANIMA Dayanma insann kendi bana yaamayaca iin kaamad bir kaderdir. ki ekilde olur. Birinci safhada insan yaamak iin bakalar ile dayanmay hareket gayesiyle kabul eder. Bu pasif boyun eilen ve raz olunan bir dayanmadr. kincisinde ise insan bakalar iin yeni glerle yeni dayanaklar meydana getirmek suretiyle

dayanmay yaratr. nsan esir doar kendi hareketini yaratmak suretiyle hrriyetini kazanr. Dayanmann iki nemli sonucu vardr. O, bir taraftan ferdin hrriyetine tecavz eder, dier taraftan da asalak yaamaya zemin hazrlar, Dayanmac hareket, ancak menfaat d iradelere baland taktirde verimlidir. HAKMYET Hakimiyet dayanmann devam ve zorunlu tamamlaycsdr. Dayanmac hareketin mmkn olabilmesi iin ferdi iradelerin birbirlerine yaklamas belli bir tarzda birlemesi fertlerin kendi zlemlerinde uyum salamalar gerekir. Fert hrriyetinin hibir hkmet eklinde demokraside bile korunmas mmkn deildir. hatta

SORUMLULUK DEAL nsandaki hareket etme sorumluluu insan tabiatnda ve dayanmada mevcut olan esirlikten ve hakimiyetten doar. nsann sorumluluu her hareketten sonra biraz daha byyen kendi iradesine bir dntr. Sorumluluun ideal vasf ahlaklar tarafndan ak bir ekilde incelenmemitir ahlaki doktrinler insann u veya bu ekilde hareket etmekte veya etmemekte hr olduunu ne srerler. Madem ki insan hareketinin getirebilecei kt sonular nceden tahmin edebilmektedir yleyse cezalandrlmaya mstehaktr. Ahlaki denilebilecek bir sorumluluk kendi gereini bizzat bu gerei yaayann vicdannda bulmaldr. Onun hakknda bakalar tarafndan verebilecek bir hkmn sonucu olmamaldr. SORUMLULUK UURUNUN TAHLL SORUMLULUK RADES Hareketin sebebi, hareketin kendisindedir; fakat bu kendiliinden olu deildir; aksine bu bizde bir zorunluluktur. Ve bizden kaynaklanmak suretiyle hareketi

zorunlu klan da odur. Bylece bize gre sorumluluk kendiliinden oluan indirgenemeyen sebeplilik ba sayesinde ancak anlalabilir ve gerek olur. Evrensel nizam hedefe almak suretiyle medeniyetlerin olduu kadar vicdanlarn da koruyucusu haline gelen bir sorumluluk iradesi vardr. ADALET VE MERHAMET Adalet, eitlik ve karlkl olma ilkesine dayanr. Bu ilkede dayanma-dan doar. Dayanmay meydana getiren szlemeye gre artlar btn fertler iin ayndr. Byle olunca adalet, sadece sosyal nizam gvenlik altna alma endiesi tayan ve zerinde uzlama salanm olan bu szlemeye uymay ifade etmektedir. Kanun adaleti sadece datr. Kat ve ekli bir adaletin tesinde ve stnde onu kuran, hatta aan bir sorumluluk iradesinin hareketi vardr. Merhamet, sorumluluunun hazrlayc, ksmi, devaml olmayan ve az ok pasif olan eklidir. Devletin gerek var olu sebebi sadece adaleti yerine getirmek deildir. Devletin merhamet ve en geni ekliyle sorumluluu yaratmas gerekir. Bunu uygulayan sistem mutlakiyet ve oligaridir. TAKLT VE NAN Dnce insan hareketinin bir devamdr. O, hareketten, hem de ondan ayrlmakszn domaktadr aslnda insann hareketi dnlm olmadan nce ve ayrca dnlm olmakszn zekidir. Hareketin bir dncesi olduu gibi, dncenin de bir hareketi vardr. Bu hareket bir nevi objenin, suje tarafndan kendisine mal edilmesi ve onun tarafndan zmlenmesiyle kesin bir ekle ulaacaktr. Bu inan diyebileceimiz hakiki gerek bilgidir. nan taklit yoluyla yaylr. NANCIN HAZIRLAYICI EKLLER

Dnce iki ekilde inanca hazrlar. Birinci basamakta dnce objede zihnin zmlemesini ifade eder. kinci basamak, suje ile objenin birbirinden ayrlmasna tekabl eder. SEZGL DNCE zlenim ve duyum: zlenim, beynimize yansmasdr. eyann grntsnn

Duyum: Duygulanma halinden dnme faaliyetine geitir. Sanat ve sezgi: Sanatkar bir bakma, sradan hassasiyete sahip insana yabanc duyumlarla oynar, hibir menfaat fikri, duyumlarn mutlak safl ile badamaz; hakiki sanat kesinlikle menfaat ddr. Sezgi, tabiattaki eyann okluu ierisinde hakiki bir iman haline gelmek zere inanca ulaacaktr. NAN NEDR? nan ve bilgi: nsanlarn inanlarnn olmas iin sezgilerinin, yani artlm duyumlarnn olmas gerekir. O varlklarn benlikteki zmsemesi varlklara benlik tarafndan sahip olma, o, birlikte bile ayrlktr inan, somut ve birletiricidir. Pascala gre eit inanma yolu vardr: Akl, alkanlk ve ilham. Akl ile ilgili, insan by yapan dncesidir? der. Biz hakikati sadece akl yoluyla deil, ayn zamanda kalp yoluyla da tanrz. nanmann ikinci yolu olan alkanlk; onun nezdinde ibadettir. nanmann nc yolu olan ilham, tabiat st ltuftur. Kant, inanc bilginin stne ve ayr bir alana, ahlaki hakikatler alanna yerletirir. Kant'ta pratik akl bir bilgi olarak deil bir vazife olarak konulur.

Fichte'de nan bilginin btn alanlarna hakimdir. Fakat kayna itibariyle o ahlaki hakikatler aleminden domaktadr tezini savunur. Hamilton'da inan, akln ilk art olmaktadr. nan temeli oluturduu bilgiden nce gelen bir kanaattir. GEREK BLG OLARAK NAN nan benliin eyann hayatna alelade bir katlmas deil, o bizzat eyaya sahip olmaktr; eyann hayatnn benlikte yani insanda olmasdr. inan varlklar birbirine balayan isel mnasebetlerin kefedilmesidir; benliin varlklarla birlemesi ve birlik iinde bile ayr olmasdr. NANCIN TAKLD Eer inan iletilebilir olmasayd ve doduu fertte ebediyen kapal kalsayd ne insan toplumu olurdu ne de medeniyet. Taklid, ruh dnyasna bir mucize gibi girer; toplumu ve medeniyeti o yaratr ayn zamanda insann evrensel olmasn, iradesini ruhlarda ebediyete kadar devam ettirebilmesini salar. nancn evrensel yaygnl ancak taklit yoluyla mmkndr. MSTK MAN man, her eyden nce insandaki bir inancn devam ve uzants demektir. Bir inancn iman olabilmesi iin, insan ruhunda sreklilik kazanmas ve hayatna da hakim olmas gerekir. man niin mistik bir zellik arzeder? man bir kendi kendini tanmay gerektirir. kincisi onun akln ulalm snrlarn amas bundan da te, bizzat akl bir manevrann eiine kadar gtrmesi, dnen akln n glgeleyen ve boan ok byk bir i aydnlanma salamay baarmasdr. ESTETK MAN

Burada her eyden nce gsterilmek istenen ey, sanat stn faaliyetinde bir iman olduu ve sanatkarn ounlukla farknda olmadan mistik bir hayat hedeflediidir. Her sanat faaliyeti, dnyadaki ekillere, din d eylere bir eit tapnmadr. Sanatkar bu din d eylerden geerek szn ettiimiz mistik imana varr. rade kendi bana eksik, kusurlu ve gayri samimidir o nce kainat ister, bir srayta onu aarak kendini tamamlayacak olan tabiat stn ister. rade, varln sinesinde her yerde kendini tamamlayabilecek olan yegane eyi arayacaktr. O zaman tam bir yanlg sonucu, sanki, o konu kendini mkemmel olmayan durumdan kurtarabilecek tek konu imi gibi herhangi bir konuya sarlacaktr. Bu kurtarc vehimden, insann btn iradi kuvvetleriyle kendinden bakasna snmas demek olan ak doar. Mikelanj, Karanlklarn ocuu olarak kendisini tarif ediyor. yine hibir dncem yoktur ki zerine lm kaznm olmasnder ve devamnda herey glgenin kucanda huzur bulur. Yalnz bana, geceleyin, beni strap ayakta tutar. Topraa uzanm olarak kendimi yer bitiririm. Onda ak var olan gerekliin her zaman gzken yzdr, lm ise teki yzdr. SANATKAR VE MSTK LEKEE BENZERL ile ekmek (riyazet) bir usuldr, bir mcadeledir. nsan ikilii ierisinde inansz ile ekmek olmaz. Burada bedeni hayat ile ruhi hayat ikilii vardr. ile ekme; ruhun, mistiin bu yolda yryne engel tekil eden btn bedeni ve iradevi gleri ykarak ilahi varlkla birlemesinin yoludur. Mikelanj ile ile ehlinin faaliyeti arasnda derin bir benzerlik olduunu syleyebiliriz. Gen yata pek ok hastalktan muzdaripti. Fakat hibir doktorundan kendisini tedavi etmesini istemiyordu. Bu ileye hazrlk, onda daha sonra bizzat kendinden nefrete kadar vard. lmek istiyordu fakat lememektedir. Onda, daha fazla zdrap ekmek iin hergn yeniden doan korkun bir yaama

gc vardr. Hareketten kopmak ona yasakt. radenin, ak ve lm arasndaki bu gidi geliini iaret etmi bulunmaktayz. Rodin onun yapt btn heykeller, yle bir skntnn eseridir ki, sanki kendi kendilerini yoketmek isterler. Btn heykelleri ilerinde barnan mitsizliin ok kesif basksna boyun eecekmi gibi gzkrler. Vecd fenomeni: Mistik vecdde olduu gibi sanatkarn vecdindede her trl arzuya kar bir kaytszlk vardr. Beethoven gibi sanatkarda da gzlenmi olan harfiyyen d dnyaya ve kendi kendine kaytszla uymaktadr. Romann Rolland bu durumu: Birden sokak ortasnda, bir gezintinin veya konumann yar yerinde ani bir fikir aklna geldiinde kendinden tayor kendi hakimiyetinden kyor, o fikre ait hale geliyor, o fikri tamamyla ele geirinceye kadar onu brakmyor. Hibir ey onu oyalayamaz oluyor. Beethoven'in kendisi bu bitmez tkenmez kovalamacay sayklama biiminde yle tasavvur ediyor. Peinden gidiyorum, sktryorum, katn ve kaynaan kalabalkta kaybolduunu gryorum. Yeni bir ihtirasla tekrar yakalyorum, bir daha ondan ayrlmyorum. Bir vecd spazm iinde onu her makama uygun olarak oaltmam gerekiyor. Mistikliin iki dnyas arasndaki sanatkarn iman, grn itibariyle, yetersiz olana bir iman, tabiri caizse oysa ile ehlinin iman bir olana, Yegane iradeye imandr. fark udur: Evvela, oklua, eksik olana, bir sahteye imandr, iradelerin yneldii

kinci olarak, din mistii bir metot uygular ve gayesine ulamak iin uurunu ve iradi hareketini ortaya koyar. Sanatkar kendi asndan kendi mistikliine ancak kendisinin de bilemedii bir saikin itmesiyle varr. BLGLERMZN UZANTISI OLARAK DN MAN Bir olana iman, inanlarmzn, gerek ve yaanm bilgilerimizin uzantsndan doar. Hakiki bilgilerimizin imann birliine yaklama temayl tabii inanlarmzn tabiat st alemde tamamlanmasnn uyarc sebebi

iradenin kendi kendine yetmeyip Allahsz insann bizzat kendisine kar samimiyetsiz olmasdr. rade var etmek iin kendi iinde kendi vastasyla kendine ramen isteyen yegane iradeyi aratrmak ihtiyac duyuyor. SLAMDA MSTK ELM slam mistii Kur'an'dan domutur. Kur'an ilahi hikmete ulamak iin mmine az uyumasn, dua etmesini telkin etmekte tek kelime ile zhd hayat yaamasn emretmektedir. Gandhi de hr hareketini engelleyen nefsine yine hr hareketin yeryznden yaylmasn engelleyen g ve kuvvetlere kar savan ynetmi olan bir Hz. Muhammed'in idealine gerekten yaklamaktadr. MANDAN SYANA radeyi imann Mutlak Bir'de aratrlmasna iten ey, onun olaylar dnyasndaki kendi kendine yetersizliidir. rade, Allah' istemeden nce ve henz O'nu arzu etmeksizin hereyi tabiatta aramay denedi. Kendi hareketi kendi yetersizliini sonsuz derecede arttrd. Anadolu bin yllk tarihinden beri, sadece snrlarda deil hemde devlet merkezinde ve ayn zamanda kendi kalplerinin derinliinde kutsal cihad ilan ederek cemaatin selameti iin kendini feda eden kahramanlardan ve ehitlerden mahrum kalmad. Kendi mistiklik geleneine yeniden sarlacak olan Anadolu ocuklar hem kendi nefislerinin zorbalna hem de despotlarn zulmne kar her zaman kutsal cihad ilan edecekler ve kendi dar aalar nnde cesaret ve gururla cihadlarnn tam anlamyla uurunda olarak: Ben hakikatim (enel hak) diyebilecektir. STRNER'N ANARZM Stirner, ferdi varln bencilliini dardan gelerek onu kstlamaya alan hereyin karsna koyar. Tabiata ve topluma, devlete ve insanla, ahlaka ve dine isyan eder. Bunlar birer hayalettir ve hibir snrlamay kabul etmeyen

yegane benliin haricinde onu engelleyecek olan hereyi ortadan kaldrmak gerekir. SYANCI ROUSSEAU Rousseau, Bana bizzat kendim iin sevecek birisi lazm ister istemez bu iman iradesi, herkesin ayn derecede belirlenmi ve gsz olduu tabiat dzeninde bir kmaza ulaacaktr. rousseau'nun son anda hayat tecrbesi onu, ierisinde kendisini tabiat gerei huzursuz, klm, samimiyetsiz, bizzat kendisinden uzaklam, hasl tuhaf ve sefil hissettii insan toplumundan uzaklatrmtr. O kendisini ylesine tanyordu ki, dier insanlar gibi domam olduunda farkndayd. Bunu defalarca ifade etti; Kalbimi duyuyor ve insanlar tanyorum. Grdm insanlarn hibirisi gibi yaratlmamm.; mevcutlarn hibiri gibi yaratlmadma cret ediyorum. Daha deerli deilsem de en azndan farklym. Rousseau'nun isyan, bizzat kendisiyle mcadele ihtiyac duyan ferdiyetilii iersinde sonusuz kalmtr; bu isyan hedefine ulaamamtr. Bize gre Rousseau hareket adam olsayd, isyann kayna tabiat-st bir alemin hareketine kar bir uysallk olacakt. SCHOPENHAUER'N SYANI Schopenhauer'in isyan bizzat varoluu hedef almtr. Ona gre varolmak, ktl istemektir. Bu kkl ktlkten kurtulmak iin varl inkar etmek gerekir. Mademki dnya bu kadar ktdr en iyisi varolmamaktr. Bu varolmama eilimi insanda kendi iradesinin bavuraca son eydir. NSAN'DA ALLAH'IN SYANI (Ben Hakikatim-Ene'l Hakk'n Manas) Daha nce de sylediimiz gibi, kendisi hakknda bilgi insann kendi hareketindeki yetersizliini ihtiva ederken, Uluhiyet hakkndaki bilgi ise kendi kaderini yapabilecek

yegane g hakkndaki dncedir. Byle olunca isyan, sz konusu yetersizliin bu kurtarc gce ars olacaktr. Hallac'in mistikliinin gayesi, Allah'n iradesine boyun emek iin, bencil ve hoyrat benliin isteklerine kar tam bir ilgisizlii gerekletirmektir. Bu ekilde insan, beeriyetini aarak tabiat-st bir varl isterken aslnda kendi kendisini istemi olmaktadr. syandaki anarizm, insanda evrensel bir sorumluluk haline gelen merhamet ile kendi mukadderatna tek bana hakim olan Yegane varlktan medet uman imann sesinden baka birey deildir. ENE'L-HAKK'IN MANASI Yetersizliinin uuruna varan mistiin i mdahalesinin gayesi, bu insani yetersizlii lahi uur ve hareket mkemmelliinde yol etmektir; bu bir lde Tanrlamak bir anlkta olsa adeta Allah'n varlnda kaybolmaktr. te bylece Hallac, btn beeri yetersizliklere kar isyan etmek suretiyle uluhiyete ererek bu varlkla birlemeyi gerekletirecek ve Ben Hakikat'im veya Ene'l Hakk diyebilecektir. Mistiin hareketi yegane varla doru bir ykselitir, vecd ehlinin istei Yegane Varlktr, Byk Yalnzdr. Mistik, bir defa bile olsun bu noktaya ulap orada ebediyyen kalamayacaktr. Btn hayat boyunca bunu arayacak bu aray kendi iradesi haline getirecek, bu mutlak irade ierisinde kaybolacaktr. Belkide Hallac'n herkesin selameti iin lanetlenmi olarak lme yolundaki artc arzusu bylece aklanabilir.