Professional Documents
Culture Documents
Prologo
Nang magsimula ang Himagsikan, mahigit 300 taon nang pinamumunuan ng mga Kastila
ang Pilipinas. Noong panahong iyon, nasa kamay ng mga nangangasiwa sa Intramuros at
sa mga prayle ang kapangyarihan sa kolonya, kahit sa katotohanan, sa prayle lang talaga
ang kapangyarihan noon, dahil sa hawak nila sa mga karaniwang tao. Pinahirapan ng mga
Kastila ang mga katutubo (o sa termino ng mga Kastila, indio) sa pamamagitan ng
sobrang pagpapabubuwis at sapilitang pagpapagawa (polo). Dahil dito, ilang pag-aalsa na
ang naganap sa Pilipinas sa mahigit 4 na siglo, lahat di nagtagumpay. Ito'y salamat sa
patakaran ng mga Kastila ng divide et impera-hatiin at sakupin. Halimbawa,
magpapadala ang mga Kastila ng mga sundalo mula sa mga lalawigang Tagalog para
supilin ang isang pag-aalsa sa Ilocos, at isang pag-aalsa sa Kabisayaan ang pinigil ng mga
sundalo mula Pampanga. Ito ang nagpatindi ng hidwaan sa pagitan ng mga Pilipino, hindi
magkakaisa hanggang sa ika-19 na siglo.
Sanhi
Kung ano ba ang nagpalunsad sa Himagsikan ay mai-uugat sa mga panlabas at panloob
na mga sanhi. Ang panlabas na sanhi ay ang pagbukas ng Pilipinas sa pandaigdigang
kalakalan, dala ng pagbukas sa Kanal ng Suez noong 1869. Bukod sa mga produkto
galing sa ibayong dagat, mga kaisipan tulad ng kalayaan at kasarinlan ay dumaan sa Suez
at papunta sa Pilipinas-bagay na di lubos na nagustuhan ni ng mga nangangasiwa
kulunyal o ng praylokrasya. Ang mga taong binago ng mga kaisipang ito ay siya ring
nakinabang sa mapagkakakitaang kalakalang ito-ang mga ilustrado. Pinadala ng mga
ilustrado ang kanilang mga anak sa mga pamantasan sa Europa, kung saan sinimulan ng
marami sa kanila (sina Rizal,Lopez-Jaena, atbp) ang nagtatag ng Kilusang Propaganda.
Hindi nagustuhan ng mga prayle ang bagay na ito at sila'y naghanap ng pwedeng
maibintang sa tatlong pari. Natupad ito nang isang rebelyon ng mga sundalo sa moog sa
Kabite ang madaling nasupil. Agad na isinisi ng mga prayle ang rebelyon (na
pinamunuan ng isang nagngangalang Sarhento LaMadrid) kina Padre Gomez, Padre
Burgos, at Padre Zamora (pagbawas sa suweldo ng mga sundalo ang sanhi ng rebelyon).
Sa kabila ng kakulangan ng patunay na nagdidiin sa kanila sa rebelyon, hinatulan ang
tatlo-kinilala pagkatapos bilang Gomburza-na garotihin noong ika-17 ng Pebrero, taong
1873. Hindi pinayagan ng arsobispo ng Maynila (na naniniwala sa kawalang-kasalanan
ng tatlo) na sila'y alisan ng sutana. Sa halip, inutos nito ang pagpapatunog ng mga
kampana bilang tanda ng pagdadalamhati.
Sa kabila ng lahat ng ito, sa huli, nabigo ang Kilusang Propaganda na tuparin ang
nakaatas na layon nito. Nahati ang kilusan sa isang maka-del Pilar na paksyon at isang
maka-Rizal na paksyon, bagay na naging dahilan ni Rizal para iwanan ang Espanya-at
Europa. Ang napakalungkot at napakamasalimuot na pagkamatay nina Lopez-Jaena at del
Pilar ang huling dagok sa kilusan. Sa halip, ang nasimulan ng Kilusang Propaganda ang
nagbigay-inspirasyon sa dalawang kilusang sumunod nito. May kasunod pa ito...........
La Liga Filipina
Pagkatapos ang pagbalik ni Rizal sa "Perlas ng Silangan" noong 1892, itinatag niya ang
La Liga Filipina (Samahang Pilipino) noong taong ding yaon. Layunin ng kilusang ito,
na kinabibilangan ng mga tulad nina Andres Bonifacio at Apolinario Mabini, na ituloy
ang programa ni Rizal na panloob na reporma sa Pilipinas. Hindi nagustuhan ng mga
Kastila ang pagtatag sa kilusang ito (ito'y marahil sa isa sa mga nakasaad sa kasulatan ng
Liga, na naghihikayat ng "pagtatanggol laban sa karahasan at kawalang-katarungan") at
noong ika-6 ng Hulyo ay dinakip si Rizal at itinapon sa Dapitan sa lalawigan ng
Zamboanga.
Nahati ang samahan pagkatapos ng pangyayaring ito. Ang makagitnang pangkat ay binuo
muli ang sarili nito na Cuerpo de Compromisarios (Samahan ng mga Kumprumisaryo) na
may layuning magbigay ng pera sa La Solidaridad. Ang radikal na pangkat, sa
pamumuno ni Bonifacio, ay naging Katipunan.
ANGELO CARANDANG Noong gabi ng ika-7 ng Hulyo, taong 1892, itinatag nina
Andres Bonifacio, kasama ang mga dating kasapi ng La Liga Filipina na sina Ladislao
Diwa, Deodato Arellano, Teodoro Plata, at Valentin Diaz ang Kataastaasang Kagalang-
galang na Katipunan mga Anak ng Bayan sa isang bahay sa Calle Azcarraga (ngayo'y
Abenida Claro M. Recto). (Sa kabila ng nilalaman ng karamihan, si Bonifacio ang
ikatlong Pangulo ,at kinalauna'y Supremo, ng Katipunan at hindi ang una.) Hangarin ng
kilusang ito ang pagpapalaya sa Pilipinas (o "Katagalugan" kung ito'y tawagin nila) mula
sa kadenang mapaniil ng mga Kastila sa pamamagitan ng isang madugong himagsikan.
Para tuparin ito, kumalap sila ng mga pondo at sandata, sa abot ng kanilang makakaya.
Humingi rin sila ng tulong sa isang barkong pandigma ng Hapon na nakadaong sa
Maynila - at nabigo.
Hindi nagtagal at rumami ang mga kasapi ng Katipunan. Mula sa unang lukasyon nito sa
Tondo, nagtatag ang Katipunan ng mga sanggunian nito sa mga bayan ng San Juan del
Monte, Pasig, San Felipe Neri, Pateros, Marikina, Kalookan, Malabon, at di kalauna'y sa
ilang mga bayan sa mga lalawigan sa Kabisayaan. Nagkaroon din ng sangay
pangkababaihan ang Katipunan; umanib ang kauna-unahang babaeng kasapi nito noong
taong 1893. Sa kabuuan, mula sa mahigit na 300, lumaki ang Katipunan sa mahigit
30,000 na mga katipunero.
Naitatag ang Katipunan matapos mahuli ang mga pangunahing miyembro ng La Liga
Filipina, na itinatag ni Dr. Jose Rizal, na kung saan miyembro rin si Bonifacio. Ang La
Liga na binubuo ng mga middle class na intelektual ay nagtataguyod ng mapayapang
reporma. Ang paghahadlang ng rehimeng Espanyol sa La Liga ang nagpatunay kay
Bonifacio na walang saysay ang mapayapang reporma sa ilalim ng pamamahala ng
Espanyol.
Ang armadong pakikibaka ng Katipunan ay nagsimula noong Agosto 1896, pagkatapos
natuklasan ng mga awtoridad ang Katipunan. Sinisi ng mga Espanyol si Rizal, na
itinuturing ng Katipunan bilang pangulong pandangal, sa paghihimagsik at hinatulan ng
kamatayan sa pamamagitan ng pagbaril noong Disyembre 30, 1896. Ang pagiging martir
ni Rizal, gayon pa man, ang nagdagdag alab sa rebelyon, at sinisigaw ng mga Katipunero
ang Mabuhay si Dr. Jose Rizal! sa pakikidigma.
Ang Kilusang Propaganda ay isang kilusan sa Pilipinas noong 1872 hanggang 1892.[1]
Sinimulan ito dahil sa pagbitay sa tatlong pari na sina Gomez, Burgos, at Zamora
(Gomburza). Layunin ng kilusan ang kilalanin ng mga Kastila ang Pilipinas bilang bahagi
at lalawigan ng bansang Espanya, pantay sa pagtingin sa bawat Pilipino at Kastila sa
harapan ng batas, pakakaroon ng kinatawan sa Cortes Generales ang Pilipinas,
pagkakaroon ng sekularisasyon sa mga parokya ng Pilipinas, kalayaan sa pagpupulong ng
matiwasay, pagpapalathala at pagsasabi ng mga pang-aabuso at ano mang anomalya sa
pamahalaan.
Ang La Solidaridad ang pahayagan ng mga propagandista na binuo noong Disyembre 13,
1888. Sa pahayagang ito nalathala ang mga katiwalian sa kolonya ng Pilipinas. Natapos
ang paglilimbag noong 1895. May mga sipi na palihim na iniluwas sa Pilipinas at lihim
namang binabasa sa mga nakapinid na mga pintuan.
Hindi nagtagumpay ang mga propangandista dahil nakaranas sila ng gutom sa Espanya,
hindi sila pinakinggan ng mga prayle, hindi pagkakaunawaan sa mga kasapi at pinuno, at
mas pinansin ng Espanya ang kanilang panloob na usapin na dapat nilang tugunan.