MO Teknik Dergi, 2010 5059-5064, Yaz 330, Ksa Bildiri

stanbul in Kara Ulam styap Maliyetlerine Bir Yaklam*

Turgut ZTRK* Zbeyde ZTRK** Z almada, stanbul kentii yolcu tamacnda kara ulamnn iki nemli tr olan karayolu ve demiryolunun styap yapm ve bakm maliyetleri incelenmektedir. Bu aratrmada yalnzca styap maliyetleri ele alnm, altyap maliyetleri dahil edilmemitir. Aratrmann anlaml olmas iin nce bu iki sistemin kaplad toplam alanlar belirlenerek bu alan kapsamnda styap yapm ve bakm maliyetleri hesaplanmtr. Sonra iletme dnemi iinde sistemlerin yolcu tamaclna verecei hizmet, yani bu dnem iinde beklenen trafik deerleri belirlenmitir. almann devamnda birim trafie ve birim alana den maliyetler belirlenmitir. Karayolunun styap ina maliyetinin dnda hem m2 ye hem de yolcu. kmye den maliyet deerlerinin demiryoluna gre nemli lde byk olduu grlmtr. Bu sonular nedenleri ve oranlar verilerek irdelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Karayolu, demiryolu, styap maliyeti ABSTRACT An Approach to Ground Transport Superstructure Costs for Istanbul In this study, superstructure construction and maintenance costs of highway and railway, the most important means of ground transport in urban passenger transportation in Istanbul were analyzed. In this research, only superstructure costs were taken into consideration, infrastructure costs were left out. For the research to be significant, first of all, superstructure construction and maintenance costs were calculated within the whole area these two systems cover. After that, the services which will be provided to passenger transportation by these systems, namely, expected traffic values in this period were determined. Consequently, the costs for a unit traffic and unit area were found out. The costs of highways were found higher than railway for m2 and passenger.km except for superstructure construction costs. These results were examined by stating their causes and rates. Keywords: Highway, railway, superstructure cost
Not: Bu yaz Yayn Kuruluna 27.10.2008 gn ulamtr. 30 Haziran 2010 gnne kadar tartmaya aktr. * stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul - tozturk@ins.itu.edu.tr ** stanbul Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul - zozturk@ins.itu.edu.tr

stanbul in Kara Ulam styap Maliyetlerine Bir Yaklam 1. GR Bu alma, kara ulam trlerinden olan karayolu ve demiryolu iin styap yapm ve bakm birim maliyetlerinin stanbul leinde belirlenmesini amalamaktadr. Tm kentii yolcu tamacln ve iletim dnemi iindeki trafik deerlerini esas alan alma hem problemin ele aln, hem de incelenme yntemi ile zgn ve farkldr. lgili birimlerden salanan verilere gre stanbuldaki lelerde toplam 5585km uzunluunda karayolu vardr, ana yollar, ara yollar ve otoparklarn stanbulda kaplad toplam alan 61580000m2 olmaktadr, [1-3]. Demiryolunu uzunluk ile ifade etmek daha uygun olsa da, almada gerekli karlatrmalarn yaplabilmesi iin alan birimleri de kullanlmtr. stanbulda demiryolu ulamnda kullanlan alan, hat uzunluklar ve hat geniliklerinden faydalanlarak belirlenmitir ve demiryolu styap alan 1118892 m2dir. Hatlarn kapladklar alanlara mevcut 4000m2lik tesis alan eklendiinde, demiryolu ulam ana den toplam alan 1122892 m2 bulunmaktadr, [4-6]. Ulatrma sistemlerinin birim ie den styap maliyetlerini incelemek iin nce toplam yolcu-km biriminde tama miktarlarn bulmak gerekir. Gnlk ortalama yolculuk mesafeleri Tablo1deki gibi alnarak karayolunun yllk ortalama trafik deeri 55,64 milyar yolcu-km bulunmaktadr, [1]. Tablo 1. Karayolunda yllk ortalama trafik deerleri Tama Tr ETT HO Otomobil Minibs Dolmu Taksi Servis Gnlk ortalama yolcu says 1300000 1041000 3633000 1857000 55700 278000 148000 Gnlk ortalama yolculuk mesafesi (km) 20 20 20 15 15 10 10 Toplam Gnlk ort trafik (yolcu.km) 26000000 20820000 72660000 27855000 835500 2780000 1480000 152430500 Yllk ortalama trafik deerleri (yolcu.km) 9490000000 7599300000 26520900000 10167075000 304957500 1014700000 540200000 55637132500

Trafik projeksiyonu iin art katsays 0,10 seilerek 20072032 yllar arasnda 25 yllk bir iletme sresi iin yllk ortalama trafik deerleri belirlenmitir. letim dnemi iindeki stanbul kentii ulamnda karayolunun pay yaklak 7293 milyar yolcu.km olmaktadr. 5060

Turgut ZTRK, Zbeyde ZTRK Demiryolu yolculuklarn yolcu.km olarak belirlemek iin de karayolu ile ayn yntem kullanlmtr. Tablo 2deki deerler kullanlarak demiryolu iletme dnemi sresince yaplacak tama miktar yaklak 407 milyar yolcu.km olarak bulunmutur, [1]. Tablo 2. Demiryolunda yllk ortalama trafik deerleri
Tama Tr Banliy Metro H. metro Tramvay N. tramvay Tnel Gnlk ort. yolcu says 123600 176485 220000 195000 7000 13000 Gnlk ortalama yolculuk mesafesi (km) 25 5 15 15 0,8 0,5 Toplam Gnlk ort. trafik deerleri (yolcu.km) 3090000 882425 3300000 2925000 5600 6500 10 209 525 Yllk ortalama trafik deerleri (yolcu.km) 1127850000 322085125 1204500000 1067625000 2044000 2372500 3 726 476 625

2. STYAPI YAPIM VE BAKIM MALYETLERNN BELRLENMES Genelde karayolu styaps asfalttan, demiryolu st yaps ise ray, travers ve balasttan meydana gelmektedir. Karayolu styap malzeme maliyetleri hesaplanrken, 2007 ylna ait deerler kullanlm, demiryolu ile karlatrlabilmesi iin (US$na) evrilmitir. Demiryolu styap malzeme maliyetleri iin ise ($) belli olan deerlerin, projelerin genelde iletmeye ald 2002 Aralk ayndan bu yana deimedii kabul edilmitir. Karayolu styap yapm maliyeti: Karayolu styapsnda kullanlan iki tabakann iilik maliyetleri, malzeme nakliye bedeli, aralarn amortisman ve src giderleri ve malzeme maliyeti olmak zere 5 maliyet birleeni esas alnmtr, buna gre; -ilik bedelleri: Karayolu styapsnda kullanlan iki tabakann yapm iin iilik maliyetleri; 5 cm asfalt betonu anma tabakas iin 5,60TL/m2 ve 8 cm asfalt betonu binder tabakas iin 8,73TL/m2 dir. -Nakliye bedeli: stanbuldaki asfalt plantleri Mahmut Bey, Habibler, kitelli, mraniye ve Tuzlada bulunmaktadr. Bu plantler stanbul geneline yayldndan plantten antiye sahasna asfalt tanmas iin ortalama 25 km tama mesafesi gerekli olmaktadr, [7]. Bir tama aracnn 50kmlik gidi dn mesafesi iin yakt gideri yaklak 60 YTLdir. Bir aracn 16 ton asfalt tad ve asfaltn younluu 2,4ton/m3 olup, 13cm kalnlkta asfaltn nakliye bedeli (60TL x 2,4ton/m3 x 0,13m3/m2)/16ton=1,17 TL/m2dir.

5061

stanbul in Kara Ulam styap Maliyetlerine Bir Yaklam -Aracn amortisman ve src giderleri: Bir ara iin aylk bedel 3000 YTL zerinden hesaplanmtr, [1, 4, 5]. Bir tama aracnn ayn 25 gn alt, hergn ortalama 2 sefer nakliyat yapt bilgisine gre hesaplanan bedel; (3000TL x 2,4ton/m3 x 0,13m3/m2) / 25gn x 2sefer x 16ton=1,17 TL/m2 olmaktadr. -Malzeme maliyeti: Bykehir belediyesinden alnan malzeme bedeli 55YTL/ton, 13cm kaplama iin 55TL/ton x 2,4ton/m3 x 0,13m3/m2=17,16 TL/m2 dir. -styap yapm maliyeti: Karayolu styap maliyetlerinin toplamndan oluur ve bu deer ; [(5,60TL/m2+8,73TL/m2)+1,17TL/m2+1,17TL/m2+17,16TL/m2)]=33,63TL/m2olarak belirlenmitir. ubat 2008 itibari ile USD/TL (1,3) kurundan faydalanarak, bu bedel 33,63/1,2=28,03 $/m2 dir. Dolarn artmas ile birlikte satn alnan malzeme vb.de art olmasndan dolay bu oran deitirilmemitir. Karayolu styap bakm maliyeti: stanbul karayolu styaps iin bakm maliyetleri belirlenirken yeterli miktarda kaytl veri bulunmad iin, 2. Blge esas alnmtr, burada karayolu styaps ortalama her drt ylda bir yenilenmektedir, [4, 5]. stanbulun tm blgeleri iin yllk bakm alannn, toplam yol alanna oran %10 olarak alnmtr. Karayolu styaps iin yirmibe yllk bir iletim dneminde bakm maliyetleri 70,08 $/m2 olup, yapm maliyetlerinin 2,5 kat olmaktadr. Demiryolu styap yapm maliyeti: Balastl ve balastsz styap iin Yenibosna-Havaalan hafif metro hattna ait ina maliyeti verilerinden yararlanlarak, demiryolu sistemlerinin maliyetleri belirlenmitir. stanbul demiryolu ulatrmasndaki balastsz hatlarn alanlar 260892 m2, balastl hatlarn alanlar ise 858000 m2 dir, [6, 7]. -Balastsz styapnn; malzeme ve iilik bedeli yaplan almalarda 3584mlik st yap iin, malzeme maliyeti 1228195,99 $, iilik maliyeti 10969367 $, toplam styap yapm maliyeti 1337889,66 $ dr. Bu maliyet toplam (3584mx8m=28672m2lik) styap alan iin belirlenmi ve yapm maliyeti 46,59 $/m2 a malolmutur. -Balastl styapnn; 3584m st yap iin malzeme maliyeti 896990,83 $, iilik maliyeti 301847,70 $, toplam styap yapm maliyeti 1198838,53 $ dr. Bu maliyetlerin toplam (3584mx8m=28672m2lik) styap iin olup, yapm maliyeti 41,81 $/m2 dir. Balastsz ve balastl hatlara ait maliyetlerin ilgili hatlarn kapladklara alanlara gre arlkl ortalamas alnarak, birim alana den styap yapm maliyeti hesaplanmtr. stanbul iin ortalama yapm maliyeti;[(46,59$/m2x260892m2)+(41,81$/m2x858000m2)]/1118892m2=42,9$/m2 dir. Demiryolu styap bakm maliyeti: Kilometrik bakm almalar tutar balastl hatta; rutin bakm 117750,13, balast takviyesi 24390,53, geometrik bakm 45629,50, ray dzeltme 34591,50, balast eleme 35791,36, toplam 258153,02($/km),

5062

Turgut ZTRK, Zbeyde ZTRK Balastsz hatlarda ise rutin bakm 117750,13 ray talama 34591,50 toplam bakm maliyeti 152341,63 ($/km) olmaktadr. [7]. letme dnemi sresinde meydana gelecek kilometrik maliyet deerlerinden hareketle tm demiryollar iin toplam bakm maliyeti hesaplanmaktadr. Balastl styap uzunluu 89,40km ve toplam bakm maliyeti; 89,40kmx258153,02 $/km=23078879,99 $, balastsz styap uzunluu 34,66km olup, toplam bakm maliyeti 34,66kmx152341,63 $/km=5280160,90 $ dr. Balastl ve balastsz hatlarn toplam styap bakm maliyeti; 23078879,99+5280160,90=28359040,89 $, birim alana den styaps bakm maliyeti ise; 28359040,89 $ /1118892 m2=25,34 $/m2 olmaktadr. 3. SONULAR almada, kara ulam sistemlerinin birim alana ve yolcu-km bana den styap maliyetleri incelenmektedir. Karayollarnn yapm maliyetleri belirlenirken, sistemin kaplad alanlar ve styap kaplama kalnlklar dikkate alnmtr. stanbul geneli iin ortalama styap yapm bedeli 28,03 $/m2 bulunmutur. Karayolunun styap bakm maliyetleri ise yirmibe yllk bir iletim dnemi iin belirlenmi olup, 70,08 $/m2dir ve bu deer yapm maliyetinin 2,5 kat olmaktadr. Demiryolu styap yapm maliyeti 42,92 $/m2 olarak bulunmutur. Bu sonulara gre stanbulda demiryolu hatlarnn ortalama olarak karayolunun 1,5 kat styap yapm maliyetine sahip olduu grlmtr. Belirtilen iletme dnemi sresince oluacak birim alana den demiryolu styaps bakm maliyeti 25,34 $/m2 olarak bulunmutur. Karayolu iin bu maliyetin 70,08 $/m2 olduu hatrlanrsa, demiryolunun 2,8 kat olmaktadr. Karayolunun fazla ykl olmas ve asfalt serimi ile ilgili baz teknik detaylara bal hzl bozulma bu maliyetin artmasnda etkilidir. letme dnemindeki yolculuk miktarlar dikkate alndnda styap yapm ve iletme dnemi iin yllk bakm maliyeti karayolu iin 0,00083 $/yolcu.km, demiryolu iin 0,00019 $/yolcu.km olarak belirlenmitir.Yani karayolu iin belirlenen maliyet deeri demiryolununkinin 4,4 katdr. Demiryollarnn daha fazla yolcu kapasitesine sahip olmas, bu trn birim maliyetlerinin dk olmasnda etkili olmaktadr. Kaynaklar [1] Dedehayr, E. A., stanbul Kara Ulamnn styap Maliyetinin ncelenmesi, .T.. Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 2008. [2] stanbul Ulam San. ve Tic A.. internet sitesi, http://www.istanbul-ulasim.com.tr [3] Bozdoan, R., Toplu Tama Sistemi Komisyon Raporu, stanbul 1. Kentii Ulam uras .B.B. Ulam Daire Bakanl, 2002. [4] ahin, F.den alnan bilgiler, Karayollar Genel Mdrl, 2007. 5063

stanbul in Kara Ulam styap Maliyetlerine Bir Yaklam [5] stanbul Asfalt Fabrikalar Sanayi ve Ticaret A..,den alnan bilgiler, 2008. [6] Sevim, R., stanbulda Kentii Rayl Sistemler ve styap Hesaplar, .T.. Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 2007. [7] ztrk, Z. Arl, V. Kentii Rayl Sistemlerde Balastl ve Balastsz styaplarn Uygulama Bakm ve Maliyet Alarndan Karlatrlmas, Int. Railway Sym. 2006.

5064