Zazaca Dil Kursu

(Kuzey Zazacas, Plmr az)

M es u t Kes k i n
Son gncelleme: 22.07.2012

Mesut Keskin

Zazaca-Alfabe (Kuzey) ......................................................................................................................................................5 Ders 1: Naskerdene - Tanma .........................................................................................................................................6 Ders 2: T kar kena? - Ne i yaparsn?........................................................................................................................8 Ders 4: Nam ta kes u iyu baz kii ve eyalarn ismi............................................................................................11 Ders 5: Reqemi - Saylar .................................................................................................................................................12 Ders 6: Rat jbini biyaene - Karlama ....................................................................................................................15 Ders 7: Sate anda Saat ka ?.....................................................................................................................................17 Ders 8: imdiki zaman ....................................................................................................................................................20 Ders 9: Adn bknl hali ...............................................................................................................................................22 Ders 10: Gulizare lew khalk u pirka xo de Glzar dedesiyle nenesinin yannda .............................................25 Ders 11 Weli sono sole herineno Veli tuz almaya gidiyor......................................................................................26 Ders 12 Dnl Zamir xo........................................................................................................................................30 Ders 13 Belirsiz tekil soneki ...................................................................................................................................32 Ders 14 Ad tamlamada yer deitirme........................................................................................................................35 Ders 15 lgi cmleleri....................................................................................................................................................36 Ders 16 Kelime gruplardan isim ve sfat tamlamas ..................................................................................................37

Mesut Keskin

nsz
Zazaca, Dou Anadoluda, Frat ve Diclenin balad kollarn arasnda konuulan yerli bir dildir. Hint-Avrupa dil ailesinin rani dalnn Kuzey-Bat rani gurubuna aitttir ve bylece Farsa, Krte, Belui gibi dillerle akrabadr. Zazalarn nfusu tam olarak bilinmemekte, fakat tahminlere gre ile alt milyon aras olduu dnlyor. Kken olarak Zazaca Kuzey-randa Hazar Denizi kysnda, Gln dalk blgesinde bulunan Deylemna dayanmakta. Hala orda konuulan Sengser, Mzendern, Tt (Herzend), Semnn gibi diller Zazacaya baz ynleriyle Krteden daha da fazla bir yaknlk arzetmekte. Bugn Gney-Mezopotamya blgesinde dil adalar halinde varolan Goranca (Grn) ve Beluistanda konuulan Belua (Bal) de keza Zazacaya yakndr. Zazalar muhtemelen 10. ile 11. yzl aras bugnki yurduna gm ve Deylemlilerin torunlar olan bir halktr. Belgeli olarak yaztlarda bulunan Orta-rani dillerden olan Part diliyle (M 3.yy. MS 3.yy.) de bir tarihi akrabal var. Zazalarn atalar bugn skun ettikleri yerden (tarihi Dersim) de dier blgelere daldklarna dair kuramlar mevcut. Zazacann konuulduu blge, Sivasn batsndan balayarak Dersim (Dsm), Erzincan (Erzngan), Gmhaneden douya Bingl (ewlg), Eruzurumun kuzeyi (at, Akale, Tekman, Hns), Vartodan (Gmgm), Elaz (Xarpt) zeri gneye Diyarbakr, Siverek (Swreg), Adyaman (Semsur) illerine kadar uzanan bir alan kapsamaktadr. Ayrca Malatya (Ptrge ve Arapkir), Mardin (Sason), Mutki, Sarz (Kayseri), Selim (Kars), Gle (Arhadan), Aksaray illerinin baz kylerinde ve de stanbul, Ankara, zmir, Mersin gibi metropollerde de konuulmakta. Almanyada 150.000 ile 200.000 aras Zaza yaad dnlyor. nan olarak Zazalar, Alevi ve Snni diye ikiye ayrlr. Alevi-Zazalarn yerleim yeri Zaza yurdunun kuzeyindedir. Snni Zazalarn ounluu afii, gneydeki ksm da Hanefidir.

Zazaca dil alannn ana yerleim yeri Tarihten bu yana Zazalar, zellikle Dersimliler Alevi kimliinden tr hkmdarlarn basklarna maruz kaldlar. Kendi yurtlarnda henz bir ulusal hareketi olmamtr, dahas Avrupada uluslama fikri gelimeye balamtr; ki son yllarn haricinde ulusaldan ziyade mmetlik anlay geerliydi. Dersim ve Varto gibi yerlerde de zellikle sol rgtler taban bulmutur. Kuzey-Mezopoamyadaki birok (dahas dini ynde olan) ayaklanma ve direnilerin sahibi Zazalardr, bunlardan en bilineni 1925 tarihindeki eyh Sait Ayaklanmas ve 1937-38 Seyit Rzann nderliinde gelien Dersim Direniidir. Dersim direnii ise 1938de bir soykrm ve tehcirle sonulanmtr. Zazalarn birou yurdunun dnda ve diasporada yaad artc deildir. Bask ve ky boaltmalarn dnda blgenin boalp metropollere olan akma ayrca ekonomik konumu da katkda bulunmutur. Zazalarn yaad blge genelde dalktr, tahl ve hayvanclkla geinilir. Krt Ulusal Hareketinin yrtt sava nedeniyle Zazalarn, Krtlerin ve Sryanilerin son yllardaki ky boaltmalarndan dolay yaam kaynana ar darbe inmitir, ki insanlarn ehirlere ge zorlanmasndan katlanmak zorunda kald ar koullar, asimilasyon srecini de hzlandrmtr. Bugn birok ky bo durmakta veya yallar skun etmekte. Genler dahas yazn kylerde geirmekte. lk yazl kaynaklar dil bilimci Peter Lerch 1850 yllarnda derlemitir. Zazalarn kendi rettii yazl kaynaklar oalrak 1899 ylnda Diyarbakrda Ehmed Xasinin ve akabinde 1933te amda yaynlanan Usman Efendiyo Babcn mevltleri bilinir. Dzenli olarak Zazacann Latin harfleriyle yaz diline gemesi 70li yllardaki ufak devinimlerden sonra 80li yllarn banda kltr dergileri araclyla sve, Almanya ve Fransada devreye girdi. Son yllara kadar ise eitli dergiler ve kitaplar, zellikle stanbulda kmaya balamtr. Yaz dili zellikle analisan olan tahsilli nesil arasnda gittike yaygnlk kazanmaya balamtr. Genlerin ilgisini ise bat mziiyle yorulmu Zaza mzii ekmekte. Yurtdnda ise pek az radyo ve televizyon yayn mevcut. Zaza dilinin bugnki durumuna gre tm dilsel faaliyetler kzgn bir taa aktlan damlalardr.
Mesut Keskin

Dilin bu denli vahim bir konuma dmesinin byk sebebi Trk devletin asimilasyon politikasdr. 90l yllarn bana kadar Trkiyede aznlk dillerinin kamuoyunda konuulmas, hele de yazsal veya iitsel olarak aklanmas, mzik retilmesi kanunen cezalandrlabiliyordu. Eitimdeki trkletirme politikas da maalesef baar elde etmitir, yle ki Alevi-Zazalarda gen nesil ounluk olarak dile hakim deil, ondan tesi ocuklarna retmemekte. Snni Zazalarda da asimilasyon yeni yeni belirmeye balamtr. Fakat gen nesilde anadilini renme veya temel bilgilerini ilerletme meraknn artt da dile getirilmesi gerek, ki bu sevindiricidir. Beni byle bir dil dersi mfredat hazrlamaya iten sebep de en ok insanlarn dillerini renme hevesini grmem oldu. Yaklak yz yl nce Zazacann bir Krt lehesi deil de balnana bir dil olduu dilbilimsel olarak kantlanm olmasna ramen, zellikle siyasi evrelerce ve kamuoyunda yaygn olarak, bir Krt lehesi olarak grlmektedir. Nedenlerden biri de, dou Anadoludan gelen insanlar, Zaza, Sryani, Arap, Ermeni, Trk Alevisi vs. de olsa, otomatikmen Krt diye snflandrma nyargsdr. Tekyanl ve milliyeti siyaset, Zazalar zerine olan statko, bilgisizlik gibi sorunlar veya Krtlerin bilinen bir millet olarak Trkiyede Zazalara en yakn halk olmas da buna neden olmakta. Bundan yaklak on yl ncesine kadar misak- milli snrlar iinde bulunan aznlklar zerine Trklk anlayn dna kan herhangi bir toplumbilimsel, kltrel veya dilbilimsel aratrma yapp kendi adyla anmak blclk olarak grldn sylemenin tabiri caizdir. Gnmz Trkiyesinde bile kitaplar ve dergiler kitaplklarn rafnda sata durmasna ramen, bireylerin zerinde tamas sakncaldr ve hatta kimi yaynlarn ve derneklerin de toplatlmas, cezalandrlmas veya yasaklanmas vuku bulmutur. Nitekim, Zazalar ve Zazaca hakknda nesnel ve bilimsel almalarn Avrupada yrtlmekte. Trkiyede ok az yazl kaynan bulunmasndan dolay hala bu konu zerine bilgisizlik hkm srmekte. Zazalarda yal neslin kendisini Krt, dillerini Krte olarak grmemesine ramen, zellikle siyasi evrelere karan gen kesim Krt Ulusal hareketinden etkilenip kendisini Krt olarak, ama hala Trk olarak da gren vardr.

(henz bitmemi olan) Ders Mfredat na ili kin

Zazacann yaz diline geii ve alfabenin oluumu son yllarda gerekletiinden ve henz bir dil enstitsne sahip olmadndan tr standardize statsne ulamamtr. imdiye kadar kendi herkesin ivesiyle yazmas tercih edilmekte, ki bu bireyin kendi dilinde gelimesine de yarar salamakta. Bu almada da belirli bir ive esas alnmtr. Ekte ise lehe ve kelime farkllklar gsterilecektir. Zazaca, ana leheden oluur: Kuzey leheleri (Alevi diyalektleri), Palu-Bingl leheleri (merkez) ve ermik-Siverek leheleri (gney). Gney ve merkez diyalektleri birbirine biraz daha yakndr, ki bunlarn arasnda gei iveleri de vardr. Kuzey diyalektleri ise Bat-Dersim (Hozat-Ovack), Dou Dersim (Tunceli, Plmr, Erzincan, Sivas, Kelkit, Erzurum) ve Bingl-Varto azlarndan mteekkildir. Anadiline hakim ve ivelerle tecrbesi olan biri genelde tm blgelerdeki Zazacayla iletiim kurabilir. Ne var ki bir yandan Zazacay konuanlarn arasnda ortak bir iletiim, eitim olmamay, te yandan Trke eitimden geme ve medyann da etkisiyle son nesillerin kelime daarc gnlk szcklerle snrl kalmtr. Her yrenin de kendine gre gnlk kelime daarc ve fonetik yaps olumutur, ki bu da bazan diyalektler aras anlaabilme zorunluu yaratmaktadr. Greceli olarak en muhafazakar iveler arasnda saylabilen Kii ve Diyarbakr yresinde konuulan Zazacadr. Benim iin olas bir standart dil ile bir ders mfredat oluturmak mmkndr, fakat u an toplum arasnda biraz yapay kalr. Bu almada esas alna ive Plmr-Erzincan yresinde konuulan Zazacadr, ki bu az Kuzey-Zazacasnda en yaygn saylan az saylr ve Sivas, Kelkit, iran, Gmhane ve Erzurumda konuulan Zazacayla nerdeyse eittir. Dier lehelerle yaz dilinde de dahil iyi anlamay salayabilmek iin yerel sesler yerine baz ses ortakllar tercih edilmitir. almada renilenin pratikte kullanlmas ancak tavsiye edilir. Anadili Zazaca olanlarla irtibatta bulunmann, kelimelerin doru telaffuzu, tonlamas ve dilin melodisini, kelime kalplarn, deyimlerini benimseyebilme asndan pek de yarar vardr. Elinizde bulunan ders mfredat kurs kitab olarak da kullanlabilir. Sevgili okurlara dili renmedeki gayretinin yitmemesini ve baarl olmasn diliyorum! Bu almaya dair eletirileriniz de beni ayrca sevindirecektir. Mesut Keskin mesut.keskin@web.de

Ksatlmalar ve iaretler: rn. rnek, Kr. karlatrn hecedeki vurgu (nl altnda)

Mesut Keskin

Zazaca-Alfabe (Kuzey)
Aa Bb Cc
IPA [a] [b] [dz] [dZ] [tsh] [tSh] [d] [E] [jE] [e] [f] [g] [] [h] [] [i] [Z] [kh] [l] [m] [n] [o] [ph] [q] [r] [R] [r] [s] [S] [th] [u] [y] [v] [w] [X] [j] [z] [ts] [tS] [k] [p] [t] [] Telaffuzu Trkedeki gibi Trkedeki gibi. Sonses veya ises olarak yreye gre v gibi de okunur sonses veya ises olarak a, e, , o, u nllerin nnde dz gibi okunur, baz yrelerde i veya sonseste z gibi de okunur. , i, nllerin nnde Trkedeki c gibi okunur, baz yrelerde iseste j gibi de okunur. sonses veya ises olarak a, e, , o, u nllerin nnde ts gibi okunur , i, nllerin nnde Trkedeki gibi okunur (nefesli) Trkedeki gibi Trkedeki gibi ises olarak yemekteki ye gibi okunur (yresel olarak sadece ince de var) sonses olarak ince e diye okunur, el (alem) esine yakn Trkedeki gibi Trkedeki gibi Yumuak g, artdamak nsz olarak telaffuz edilir (Arap. ), gargara gsi Trkedeki gibi Trkedeki gibi, biraz iye yakndr Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi (soluklu) Kk dil yresinden telaffuz edilir (Arap. ), sert, gargara ksi nses olarak ift r gibi telaffuz edilir ses ve sonses oalrak Trkedeki gibi telaffuz edilir ses ve sonses olara rr diye yazldnda ift r gibi telaffuz edilir Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi Trkedeki gibi ngilizcedeki waterin wsi gibi talffuz edilir, iftdudak, yarmnl; uya yakn nszn sert (sessiz) varyant, artdamaktan telaffuz edilir. (Arap. ), Almancann "ch"si Trkedeki gibi Trkedeki gibi soluksuz ve sert telaffuz edilen bir (dier nin telaffuz kurallar geerli) soluksuz ve sert telaffuz edilen bir k soluksuz ve sert telaffuz edilen bir p soluksuz ve sert telaffuz edilen bir t, (Arap. sna yakn) kaln l (istisnaen baz kelimelerde mevcut)

rnek adr bra cor cr m i d des ds roc fek ga erib her blbl isan j kay lac mae new oraji pi qatr roc ara brr sae r tici uca d va wae xoz yaxe zon hep hik khez phon theyr lhnci

Trkesi ate karde yukar aa gz eya, ey iki on duvar birgn az kz garip eek blbl insan bir oyun oul anne dokuz yoku yukar baba katr gne kahvalt orman elma aslan gne n ora, orda duman rzgar kzkarde domuz yaka dil sol kvlcm sarn yass ku amur

Dd Ee Ff Gg Hh I i Jj Kk Ll Mm Nn Oo Pp Qq Rr rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz h kh ph th lh

Mesut Keskin

Ders 1: Naskerdene - Tanma

Hesen: Gulizare: Hesen: Gulizare: Hesen: Gulizare: Hesen: Gulizare: Hesen: Gulizare: Hesen: Heyder: Gulizare: Viyale: Hesen: ezale: Hesen: ezale: Hesen: Ma be xr di! Xr be slamet! Nam m Heseno. Nam to ko? Nam m Gulizara. Nam i mormeki ko? Nam ey (dey) Heydero. Ma, nam a cnke ko? Nam dae Viala. turia? T wes be, ez rndane. Hal-dem to turio? Rndo, Heq raji bo! Heyder kamo? Heyder ezane. Viyale kama? Viyale ezane. T Melisa niya? N, nam m ezala. Hama nam tyo xr Heseno, heni? Heya, ez Hesenane. O ciamord kamo? Nzanane kamo. Ma, a neke kama? Ez ki nzanon kama. Merhaba! Merhaba! (kar yant) Benim adm Hasan. Senin adn ne? Benim adm Glizar. O adamn ad ne? Onun ad Haydar. Peki, o kadnn ad ne? Onun ad Viyale. Naslsn ? Saol, iyiyim. Sen naslsn (hal-vaktin nasl)? yidir, saol! Haydar kim? Haydar benim. Viyale kim? Viyale benim. Sen Melisa deil misin? Hayr, benim adm Hazal. Ama senin adn Hasan, deil mi? Evet, ben Hasanm. O adam kim? Kim olduunu bilmiyorum. Peki, o kz kim? Ben de kim olduunu bilmiyorum.

Mesut Keskin

Szcklerin anlam: (e: eril ad, d: diil ad) 1. Zazacada isimlerde eril-diil ayrm vardr. Eril szckler daima bir nszle biter, sondan vurguludur. neke, Viyale gibi adlarda sondan ikinci hece vurguludur (e: eril, d: diil)
ma ma, be, ebe xr e di slamet e name e nam to nam dey (ey) nam dae (ae) m to k, mormek, mordemek cnke d a biz, bizi, bizim peki, ya ile hayr, iyilik grd(k) selamet isim, ad ismin, adn onun [bay] ad onun [bayan] ad benim, beni senin, seni ne adam kadn 1. o [bayan] 2. [bknl halde addan nceki diil iaret zamiri] o (bknl halde addan nceki eril iaret zamiri) turi, tur nasl ez ben t sen rnd iyi hal e hal, durum dem e vakit, dem wes ho, gzel; sa wes be ! saol ! Heq raji bo! allah raz olsun! kam kim n yok, hayr heya, ya evet hama ama ciamord (ciamerd) erkek nzanane/nzanon bilmiyorum neke kz ki de/da, dahi i

Dilbilgisi 1: biyene: olmak ek-fiilinin sfat (nad) ile ekimi

Sfata ahs soneki eklenerek olmak fiili imdiki zamana gre ekilir.

ez rndane (rndu) t rnda o rndo a rnda Szcklerin anlam: ez nisenane (nison) ro koti, koti de ... de ... ra Anqara Erzngan Hesen: Gulizare: Hesen: Gulizare: Hesen: Gulizare: Hesen:

ben iyiyim sen iyisin o (bay) iyi o (bayan) iyi

ma rndime sma rnd i rnd

biz iyiyiz siz iyisiniz onlar iyi

oturuyorum nere, nerde ..de/da ...den Ankara Erzincan

Bingol / ewlg Xarpt / Eleziz ez heni zanon heni ke beno

Bingl Elaz galiba, sanyorum yle ki olabilir, mmkn

Ez Anqara de nisenane ro. T koti nisena ro ? Ez zmir de nisenane ro. Ez Plemoriye rawane, t koti rawa ? Ez Erzngan rawane. Ma, Heyder koti rao? Heyder Bingol (ewlig) rao. ezale koti rawa? Nzanon koti rawa. Ez heni zanon ke a Eleziz rawa. Heya, beno.

Ben Ankarada oturuyorum. Sen nerde oturuyorsun? Ben zmirde oturuyorum. Ben Plmrlym, sen nerelisin? Ben Erzincanlym. Peki, Haydar nereli? Haydar Bingll. Hazal nereli? Nereli olduu bilmiyorum. Galiba Elazl (Sanyorum Elazl). Evet, olabilir. Nerelisin? t koti rawa ? t y kotia ?

Mesut Keskin

Ders 2: T kar kena? - Ne i yaparsn?

Szcklerin anlam:
ez sonane (son) kar, gure e t kena malm, malme malm sma ro ... sma r ez salx danane t salx dana Zon Ma mekteb e universte e mhends insat e -e gidiyorum i yapyorsun retmen [bay/bayan] retmeniniz -e, birisine (baz fiillerde) size retiyorum retiyorsun bizim dil (Zazaca) okul niversite mhendis inaat ez gurinane thal, bkar u bgure khebaniye d p nay t sona t tur sona kar? otoboz e trene d arebe (e), makina (d) peya / lngu ra ez kar nsonane kar m ino ino esto alyorum iiz ev kadn neyle, hangi arala gidiyorsun ie nasl gidiyorsun? otobs tren araba yaya ie gitmiyorum iim yok, isizim yok var

T kar kena? Ez malmane, malm sma. Ez ro sma Zon Ma salx danane. Hesen: Ez sonane (son) mekteb. Gulizare: Ez sonane universte. Viyale: Ez mhendsane. Heyder: Ez insat de gurinane (gurin). ezale: Ez khebaniyane. Melisa: Ez thalane / bkar u bguriyane. - Ma, t tur (p nay) sona kar? Hesen: Ez ebe otoboz sonane mekteb. Gulizare: Ez ebe trene sonane universte. Viyale: Ez ebe arebe sonane kar. Heyder: Ez peya (lngu ra) sonane kar. ezale: Ez kar nsonane, khebaniyane. Melisa: Ez ki kar nsonane. Kar m ino!

Ne ile ie gidiyorsun? t turi sona kar? t se sona kar? t p nay sona kar?

... ile gidiyorum ez ebe... sonane ez ... ra sonane ez p ... sonane

Dilbilgisi 2: koa (olmak ek-fiilin ekimi)

Koa, Trkedeki dir ek-fiiliyle eanlaml olan olmak mastarn imdiki zamana gre ekimidir. (ez) (t) (o) (a) ezane tya uyo awa benim sensin odur (bay) odur (bayan) (ma) mayme (sma) sma (i) iy biziz sizsiniz onlardr

Olumsuzluk: ez niyane t niya o niyo a niya deilim deilsin o deil (bay) o deil (bayan) ma nime sma niy i niy deiliz deilsiniz deiller

Mesut Keskin

Altrma 1
Peri Sorular. Ltfen rnekte verildii gibi doru olan koac yazn ve sorular yanl yneltili taktirde doru yantlayn ! rnek: Viyale kar kena? Viyale mhendsa. Viyale peya sona kar? N, Viyale ebe arebe sona kar. ezale kar kena? ezale ________________. Heyder insat de gurino? Heya, Heyder ____________________. Melisa profesora? - N, Melisa profesore niya, Melisa _________________. Hesen ebe trene sono mekteb? - N, Hesen ___________________ sono mekteb. Gulizare p nay sona universte? - Gulizare p __________ sona universte. Melisa ebe otoboz sona kar? N, Melisa kar n__________. No ko? Bu ne?

rnek: Na ka? Na trena.

No ko? No ________________.

No ko? - ____ ________________.

No mormek koti gurino? No mormek ___________ de gurino. No mormek kamo? No _____________.

Na cnke tur sona kar? Na cnke _________________. Dil bilgisi: Diil adlar veya sfatlar (nadlar) nszden sonra bir e son eki alr ve sondan vurgusuz olur. malm: Heyder malm niyo. Heyder rndo? Heyder rnd niyo, nweso. malme: Melisa ki malme niya. Melisa rnda? Melisa ki rnde niya, prsana. Szckler: no e / na d nwes, prsan profesore malm malme
Mesut Keskin

bu (bay/bayan) hasta Professr [bayan] retmen [erkek] retmen [bayan] 9

Ders 3: Sobeta Tlefoni Telefon konumas

Szcklerin anlam: tlefon keno Heq raji bo pi u bra amke amk doman pro pro ki Gule e Hesen tlefon keno... Hesen: Ma be xr di! Esma: Xr be slamet! Hesen: turia? Esma: Rndane, Heq raji bo! T se kena? Hesen: Wes be, ez ki rndane. Esma: T kama, pi u bra? Hesen: Ez Hesenane. Esma: Haa, Hesen, tya? Hesen: Heya amk. Domani turi? Esma: Pro ki rnd. Hesen: Gule dera? Esma: N, de niya. A hona kar dera. Hesen: Ma, Heyder dero? Esma: O ki de niyo. Sonde mekteb ra yeno. Hesen: Rnd. Ez sonde reyna tlefon kenane. Xatr be to! Esma: Or bo! telefon ediyor [bay] Saol [Allah raz olsun] canm [olanlara hitap] hala hala! [nlenme] ocuk; domani ocuklar hepsi hepsi de Gl [kadn ismi] ev dera de niya hona sonde mekteb ra yeno reyna ez tlefon kenane xatr be to ! or bo ! (o) evde [bayan] evde deil [bayan] daha, henz akama, akamleyin okuldan geliyor [bay] tekrar, bir daha telefon ederim hoa kal ! (ayrlan) gle gle ! (kalan)

Naslsn?: turia ? tana ? sena ? senna? wesa, rnda? hal to turio ? se kena?

yiyim: rndane weiya to Saol!: Heq raji bo! wes be! wes u war be! Heq kemaniye medo!

Dilbilgisi 3: oul
Zazacada ismin oulu vurgusuz olan i ekiyle oluturulur: doman domani telefon telefoni neke neki ocuk - ocuklar telefon telefonlar kz - kzlar

e ile biten diil szklerde, e son eki der, i ekini alr. Szck a, e, o, u seslileriyle bitip eril olduu takdirde, y ekini alr: universte universtey bra bray niversite niversiteler (erkek) karde - kardeler

Dier oullatrma kurallar zerine ileride durulacak.

Mesut Keskin

10

Ders 4: Nam ta kes u iyu baz kii ve eyalarn ismi

eril szckler: defter ktab ap xal bon (ban) lac ber (kber) (k) iskeme pi bra defter kitap amca day ev [d ksm] oul kap ev [i ksm] sandalya baba erkek karde diil szckler: kate qeleme amke xalke sate na (kna) masa xona sandalya mae wae kat kalem hala teyze saat kz ocuu masa yuvarlak masa sandalye anne kzkarde

Dilbilgisi 4: adn cinsiyeti

Zazacada adn 2 cinsiyeti var: eril ve diil. Diil szckler her zaman u 3 nlyle (vokalle) biter: 1. -e (son hecede vurgusuz): amke hala: a amka o haladr [Dikkat: -e soneki der, a taklr] 2. -i (son hecede vurgusuz): kardi bak: na kardia bu baktr [-i sesi ksa okunur, {kardya} gibi] 3. -a (son hecede vurgulu): xona yuvarlak masa: na xonawa bu masadr [-a kalr] -a nls biten diil szcklerin oullatrlmas: -a nlsyle diil kelimeler oul hali aldnda a nsz dp ey sonekini alr: manga mangey inek - inekler na ney kz ocuu kz ocuklar kesa kesey kaplumbaa xona xoney (yuvarlak) masa - masalar Dikkat: baz a ile biten kelimeler erildir: bra, va (rzgar), la (ip), ga (kz) gibi !

Altrma 2
Ltfen alttaki szcklerin doru olan koa ile rneklere gre yazn! rnek: a kata: kattr (defter) (ktab) (ap) (xal) (bon) (lac) (ber) () (iskeme) (pi) (bra) _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ o b rao (kate) (qeleme) (amke) (xalke) (sate) (na) (masa) (xona) (sandalya) (mae) (wae) a ka ta _____________ _____________ _____________ _____________ a j nawa _____________ _____________ _____________ _____________ ____________

Mesut Keskin

11

Ders 5: Reqemi - Saylar

1 j, zu 2 dde, d 3 hir 4 ar 5 phonc 6 ses 7 hawt 8 het 9 new 10 des 11 des u j 12 des u dde (des u d) 13 des u hir 14 des u ar 15 des u phonc 16 des u ses 17 des u hawt 18 des u het 19 des u new 20 vist 21 vist u j 30 hirs 31 hirs u j 40 ewres 50 phoncas 60 seti 70 hawtae 80 hetae 90 newae 100 se 101 se u j 200 dsey 222 dse u vist u dde 300 hirsey 400 arsey 500 phonsey 1000 hazar 1100 hazar u se 1234 hazar u dse u hirs u ar 1999 hazar u newse u newa u new 2000 dhazari 2001 dhazar u j

not: "dde" (2) says sadece sayldnda sylenir, isimlerde kullanlmaz: d bray.

Serri - Ya
T and serri dera? Ez hirs u d serri derane. Viyale and serri dera? Heyder and serri dero? Gulizare hirs serre dera? Hesen des u het serri dero? Dier soru eitleri: T and serriya? ezale and serriya? Hesen and serriyo? Gule hirs u phonc serriya? Mstefa phoncas serriyo? Serr to and? T and serran xo dera? Ez ewres serriyane. ezale vist u d serriya. Hesen des u ses serriyo. N, Gule hirs u j serriya. Nzanon, and serriyo. Serr m hirs u dy. Ez vist u het serran xo derane. Ka yandasn? Otuziki yandaym. Viyale des u new serri dera. Heyder vist serre dero. N, Gulizare hirs serre de niya, a vist u hawt serri dera. Heya, Hesen des u het serri dero. and / end ka t and serri dera? t and serriya ? serr to and ?

Dikkat: Zazacada saylarla isimlerde oul kurmak biraz karktr:

10 serri ; 11 serre ; 12 serri 20 serre 30 bra ; 34 bray 50 kate ; 59 kati 20 qeleme ; 21 qeleme ; 25 qelemi 40 ; 41 ; 44 i 60 ktab ; 62 ktabi Ona (10) blnebilen ve art 1 ile olan saylarda isimler tekil eklinde sylenir: 1 serre, 11 serre, 20 serre, 21 serre, 50 serre Tm dier saylar, 10 ile birlikte, isimler oul olarak belirtilir: 2 serri, 10 serri, 12 serri, 22 serri, 55 serri

Mesut Keskin

12

Dilbilgisi 5: Bknl halin kii zamirleri

Zazacada isimde iki hal var: 1. kim veya ney sorularn yantlayan yaln hal (Lat. Casus rectus) 2. kime, kimi, kimin, kimden gibi tm dier sorular yantlayan bknl hal (Lat.Casus obliquus) Dilbilgisi 1 altndaki kii zamirleri (ahs zamirleri) yalin hali olutururken, aada belirtilen bknl halin iyelik zamirlerini tekil eder (yannda belirtilen koa ba (-dr fiili) iin ekim kkenidir): iyelik zamiri koa ile iyelik zamiri koa ile m mnbenim ma mabizim to tysenin sma smasizin ey (dey), c (d)eyonun (bay) inu (dinu) (d)inanonlarn ae (dae), c (d)aonun (bayan)

Dilbilgisi 6: tamlama ad tamlamas

Bir ad daha ayrntl niteleyen sfat, iyelik zamiri veya tamlayan durumunda olan ad Zazacada genelde sona gelir. Tamlanan ad bu durumda bir iyelik eki alr (izafe). yelik ekinden nceki hece vurgulanr. Ad nitelemelede tamlanan ad: - eril adlarda: - - diil adlarda: -a - oul halinde: - iyelik ekini alr. nszle biten eril ad, iyelik ekini alr: kar: kar m ktab: ktab to i (bire bir: i, benim olan) kitabn

Sondan vurugulu e nlsyle biten eril ad, iyelik ekini alr, fakat e nls ekiyle eriir: name: nam dey (ey) onun ad (eril) gure: gur dae (ae) onun ii (bayan)

a veya o nlleriyle biten eril ad, iyelik ekini alr (kaynatrma harfi olmadan): bra: bra ma kardeimiz ko: ko sma danz Sondan vurgulu i veya ile biten eril ad, kaynatrma harfi y- ile iyelik ekini alr: pi: piy m babam : y to ubuun Vurgusu sondan ikinci hecede olan, e son eki ile biten diil adlarda e son ekin yerini a iyelik eki alr: qeleme: qelema dey (ey) onun kalemi (eril) mae: maa dae (ae) onun annesi (dl.) Vurgusu sondan ikinci hecede olan, i ile biten diil ad,a iyelik ekini alr: kardi: kardia ma bamz saci: sacia sma a ile biten diil ad, iyelik eki almaz: manga: manga sma ineizniz

sacnz

na: na dinu (inu)

onlarn kz

oul halde iki cinsiyet iyelik ekini alr: ktab m: kitaplarm nam to: adlarn ko ma: dalarmz iskem sma: sandalyeleriniz qelem m: kalemlerim kardi to: baklarn

bra dey: kardeleri y dinu: onlarn ubuklar mang ma: ineklerimiz

Not: -a ile biten diil adlar oul halde ekini alr, fakat (manga rneindeki gibi) a der!

Mesut Keskin

13

Altrma 3
Verilen szcklerden doru iyelik eki ve kii zamirleriyle tamlama kurunuz! rnek: pi ez : piy m sono kar bra t na sma laci o ktab ez 4 iskemey ma wae a mae i pi t qeleme ez xal o o xalki a ap ez _________ _______ Estemol de niseno ro. _________ _______ sona mekteb. _________ _______ pro mhends. _________ _______ dero. _________ _______ est. _________ _______ bro de gurina. _________ _______ malma. _________ _______ thalo, ngurino. _________ _______ ina. _________ _______ piy _____ r tlefon keno. and _________ _______ est? _________ _______ 44 serri dero.

yelik zamirlerine doru koac ekleyiniz! rnek: defter ez : no defter defter mno defter sma Hesen bra ez Heyder xal t mormeki ap o Gule - xalke ez Viyale ez domani sma sate ma ez lac- t ma domani sma t bra i a wae a a mae o o pi ma sma laci i No defter defter__ _______. Hesen bra__ ______. Heyder xal__ ______. Ni mormeki ap__ _______. Gule xalk__ ____ niya, Viyale xalk___ mn___. Ni domani doman__ sma ___? Na sate sat__ ma____. Ez lac___ ty______. Ma doman__ sma_____. T bra__ _______. A wa__ da____. A cnke ma__ dey__. O mormek pi___ ma___. Sma lac___ dinan___.

Dilbilgisi 6a: Yaln izafe y

Zazacada benimki, seninki vs. gibi iyelik belirten durumlarda eril, diil ve oul yaln izafe y kullanlr. No ktab tyo? veya: No ktab y tyo? oul: Ni ktabi y ty? Na qelema dawa? veya: Na qeleme y dawa? oul: Ni qelemi y da? Ni doman mn veya: Ni domani y mn. genelde: No y mno bu benimki.

Mesut Keskin

14

Ders 6: Rat jbini biyaene - Karlama

Szcklerin anlam: rat jbini ben ari e Ero! bra mno hal-kf new serrio na xo xo ita t itara key zeweciya qe xebere d xebera ma ina nae ra new serri ravr karlayorlar ar yahu! kardeimdir hal-keyif dokuz yldr [kendi] kz kendi burda sen burdasn ne zaman (o) evlendi [bay] hi haber haberimiz yok bundan dokuz yl nce xanme xanma xo na amka lac lac m torn torn piy m musade e m r musade zaf emso c r mheqeq mheqeq vanane hanm hanm (kendi) halasnn kz(dr) oul olum torun babamn tornu msade bana msade ok bu akam ona [bay ve bayan iin] muhakkak muhakkak sylerim

Mstefa u Weli ari de rat jbini ben Mstefa: Weey! Ero, t Heyder niya? Weli: N, ez Weliyane, Heyder bra mno. Mstefa: turia, hal-kf ? Weli: Rndane, Heq raji bo. T turia? Mstefa: T wes be, rndane. Ma, Heyder se keno? Weli: Heyder nao new serrio Opel de gurino. J na xo esta, ses serriya, sona mekteb. T and serrio itara? Mstefa: Ez hir serrio itarane. Heyder key zeweciya? Qe xebera ma ina Weli: Nae ra new serri ravr zeweciya. Xanma xo ki na amka. Mstefa: Ma, no ki lac tyo? Weli: Lac m niyo, torn piy mno Nam xo Serdaro. Phonc serri dero. Mstefa: He he he! Bra, m r musade, ez son kar. Zaf slam m esto Heyderi r. Ez emso c r tlefon kon. Weli: Musade y tyo! Ez slam to mheqeq vanane. Xatr be to! Mstefa: Or bo!

Altrma 4
-

Peri Ltfen sorular yantlayn : Weli u Mstefa koti rat jbini ben? Heyder kar keno? and doman Heyderi est? Xanma Heyderi kama? Lac Weli and serri dero? Bra Weli key zeweciya? Mstefa and serrio itaro?

Mesut Keskin

15

Dilbilgisi 7: aret zamirleri

aret zamirleri, yani gsteren adllar, belirli bir kii veya eyay gstermekte kullanlr. Gsterilen nesnenin yaknda veya uzakta bulunduuna gre iki guruba ayrlr. aret zamirleri ayrca eril, diil ve oula gre ayrlr.

Yaln ve bknl hallerinin iaret zamirleri

yaln hal: uzakta: o o (bay) a o (dii) i onlar yaknda: no bu (bay) na bu (bayan) ni bunlar Notlar: Bir ahs, nesne veya olgu zel olarak belirtildiinde (rnein parmakla), iaret zamirinine nesnenin de anlmas kouluyla nne bir a- eklenir: ano mormek ana sandalya ani domani Baz yrelerde diil iaret zamiri olan na genel anlamda tm nesneler iin (eril, oul) kullanlr: na mordemek na sandalya na domani bknl hal: bknl hal ad ile birlikte: onun (bay) onun (bayan) onlarn bunun (bay) bunun (bayan) bunlarn y i mormeki y a cnke y i domanu y ni mormeki y na cnke y ni domanu1 o adamn o kadnn o ocuklarn bu adamn bu kadnn bu ocuklarn

dey/ey onu, onun (bay) i ... dae/ae onu, onun a ... dinu/inu onlar, onlarn i ... ney nae ninu bunu, bunun ni bunu, bunun na bunlar, bunlarn ni

aret zamirine rnekler:

uzakta: yaknda: O ktab mno. O benim kitabm. No ktab y mno. Bu kitap benimkisi ktab mn. O kitaplar benim Ni ktabi y mn. Bu kitaplar benimkiler O mormek kamo? O adam kim? Nam ni mormeki ko? Bu adamn ad ne? A cnke kama? O kadn kim? Nam na cnke ko? Bu kadnn ad ne? T inu nas kena? Onlar tanyor musun? T ninu nas kena? Bunlar tanyor musun? T i domanu nas kena? O ocuklar tanyor musun? T ni domanu nas kena? Bu ocuklar tanyor musun? Gulizare maa (d)eya. Glzar onun (bay) annesi. Hesen piy neyo. Hasan bunun (bay) babas. Viyale waa (d)awa. Viyale onun (bayan) kzkardei. Waa Viyale nawa. Viaenin kzkardei bu. Heyder bra (d)inano. Haydar onlarn kardei. Mstefa bra ninu niyo. Mustafa bunlarn kardei deil.

1 2. haldeki (bknl hal) oul ekleri zerine ayrntl olarak 9. derste durulacak
Mesut Keskin

16

Ders 7: Sate anda Saat ka ?

Zazacada Sate anda? sorusuna yant verilidiinde , saati belirten say, diil koa eki olan ay alr (diil ad olan sate szcnden tr). Saatler genelde, dier dillerde olduu gibi 13, 14 ... 24 eklinde deil de, 12-saat ekliyle gn blmyle (sabah, len, akam) birlikte belirtilir. Saate gre:

sate jya saat bir sate dya saat iki sate hira saat

sate phonca saat be sate des u jya saat onbir sate des u dya saat oniki

Sate andine de? Saat kata?

Dakikas belirli olan bir saat s ra s fatlar ile dile getirilir. Birebir evirildi inde birinci, ikinci, nc saat anlam na gelir. S ra s fatlar : S ra s fatlar ine son ekiyle kurulur. ar + ine arine: 4. (son hece vurgusuz) 1. jine / vern [saat iin sadece jine kullanlr] 2. ddine (dyine) 3. hirine 4. arine 5. phoncine (phancine) 6. seine (eine) 7. hawtine (hewtine) 8. hetine 9. newine 10. deine (desine) 11. des u jine Dakikas belirli olan saat: nm yarm; buuk: 10:30 sate des u nma Saat on buuk Saat ...i ... geiyor: Sate ... -ine ra ... vren 5:10 Sate phoncine ra des vren Saat bei on geiyor 8:24 Sate hetine ra vist u ar vren Saat sekizi yirmidrt geiyor 2:17 Sate ddine ra des u hawt vren Saat ikiyi onyedi geiyor 4:15 Sate arine ra eyreg vren Saat drd eyrek geiyor Saat ...e ... var: Sate ... -ine r ... est 5:50 Sate seine r des est Saat altya on var 8:48 Sate newine r des u d est Saat dokuza oniki var 2:53 Sate hirine r hawt est Saat e yedi var 1:45 Sate ddine r eyreg est Saat ikiye eyrek var Saat ...e geliyor: Sate yena ... -ine Sate yena arine Saat drde geliyor Sate yena hetine Saat sekize geliyor 20. vitine 24. vist u arine 30. hirine 40. ewreine 50. phoncaine 60. setine 70. hawtaine [-e (hawtae, hetae, newae) soneki der!] 80. hetaine 90. newaine 100. seyine 1000. hazarine

Mesut Keskin

17

Szcklerin anlam:
vern sate d nm eyreg sate ... ra ... vren sate ... r ... est sodr (ll ra) mete (sodr, sora) tiyare e tiyare kuno ra hewa tiyare urzeno ra pesewe d peroc verasan, varasan ilk [saat iin sylenmez] 1. saat 2. an yarm eyrek saat ...i ... geiyor saat ...e ... var sabah yarn uak uak havalanyor uak kalkyor gece yars len leden sonra deqa d saniya d unceno uca ita ra be uca (trene) bena rat t urzena ra ara d ara xo kerdene perociye d t wena verasaniye d sami d t kuna ra dakika saniye ekiyor, sryor oras, ora burdan oraya (tren) yola koyuluyor kalkyorsun kahvalt kahvalt etmek le yemei yiyiyorsun le sonras yemei akam yemei yatyorsun

sodr sate deine de: trene sodr sate deine de bena rat. sonde sate hawtine de: otoboz sonde hawtine de yeno. peroc sate des u ddine de: ez peroc sate ddine de sonane kar pesewe sate jine de: sma pesewe sate jine de son T sate andine de yena? - Mete sate het u nm de yenane. Tiyare pesewe hir u ewres u ar de urzeno ra. Tiyare pesewe hir u ewres u ar de kuno ra hewa. sate: ta ra be uca and sate unceno? deqa: ta ra be uca and deqa unceno? saniya: ta ra be uca and saniya unceno?

Aadaki saatleri o ekilde belirtmek mmkn de olsa halk dilinde kullanlmaz: 1:35 Sate j u hirs u phonc de 8:30 Sate het u nm de 13:22 Sate des u j vist u d de 21:01 Sate vist u j u j de

Altrma 5
Ltfen aadaki sorular yantlayn: T sate andine de urzena ra? T sate andine de ara xo kena? T sate andine de sona kar / sona mekteb? T sate andine de perociya xo wena? T sonde sate andine de yena ? T sate andine samia xo wena? T sate andine de kuna ra?

Mesut Keskin

18

Ses bilimi (fonetik): ve j seslerinin Dou-Dersim azlarnda belirmesi

Dersim azlarnda ve j nszleri sadece artlara bal olarak belirir. Keza c ve seslerinin farkl okunu ekilleri iin de geerlidir (bkz. alfabe). Dersim azlarnda ve j nszleri belirli seslerin etkisinden tr kar. Dier ivelerde aslen veya j olan nller, Dersim azlarnda s veya z seslerine dnmtr. c [dz ve dZ] ve de [ts ve tS] harflerinin iki farkl okunuu da bu azdaki ses kanunundan dolaydr. Zazacann Dou-Dersim azlarnda (Plmr, Erzincan, Mamekiye, Nazmiye, Tekman, Xns, Sivas gibi) s ve z nszlerinden sonra ilk etapta i, veya nlleri geldii taktirde veya j seslerine dnr (damaksllatrma). Ayn ekilde c ve nlleri de yukarda belirtilen ses kanununa gre farkl okunur: s + i i des on deine onuncu ia kara, siya hirs otuz hirine otuzuncu z + i ji 1 otoboz 2 otoboji jil filiz c [dz] + i ci [dj] ciran/e komu ciamord erkek [ts] + i i [t] i ey, eya ite (d) bart Nefessiz (alfabeye baknz) : h [ts] + i hi [t] hik kvlcm s + (son seste dnmez!) s + r aslan ne (e) gs, sine Un Hseyin z + j (son seste dnmez!) jde ok, ziyade jn eyer (at) parye (d) kaburga ye (d) da srt ane (e) oban z + j jkek tek, biricik ja kuru

c [dz] + c [dj] (son seste dnmez!) c [dz] + c [dj] cr aa cnke kadn [ts] + [t] (son seste dnmez!) ber kap neke kz h [ts] + h [t] (son seste dnmez!) hr yiit cin harman canke (d) saygn bir kadn [ts] + i [t] (e) ubuk al (d) uval

Not: son seste dnlmemesi: 2 mas ma est. Roc birgn, Hirs asme ayn otuzu istisna: [oku: t] nsznden veya d- veya t nszlerinden sonra da i geldiinde de s ve z sesleri birok azda veya j nszlerine dnr: ronite oturmu, nejdi yakn, watiye nianl, het 8 1 dest 2 deti 1 el 2 el

Mesut Keskin

19

Ders 8: imdiki zaman

Zazacada fiil imdiki zaman ve gemi zaman kkeni vardr, bazlarnn da ayrca sbjontif kkeni de mevcut. Mastar imdiki zamanda deil, gemi zamandan tretilir. imdiye kadar derslerde mastar yerine, fiil imdiki zaman ekim biiminde kullanld. Aadaki listede imdiye kadar kullanlan fiiller mastar imdiki zaman kkenleriyle sralanmtr. imdiki zaman, fiilin imdiki zaman kkenine imdiki zaman son eki (genelde) en- ve kii son eki eklenerek kurulur. Vurgu ou zaman sondan ikinci hecenin, yani kii son ekinden nceki hesenin stnde. Fiil cmlenin sonunda yer alr.

[ez] w -

en -

ane

imdiki zaman kkeni-Z son eki kii son eki

Baz fillerin de ronitene fiilinde olduu gibi fiil eki vardr ki duruma gre fiilin nne veya sonuna gelir: t nisena ro oturuyorsun.2 mastar biyene in biyaene Esti biyaene biyaene zantene, zanaene kerdene amaene rautene untene ronitene iyene guriyaene zeweciyaene daene salx daene salx daene nas kerdene diyaene, vntene imdiki zaman kkeni + mdk. zmn. son eki - (koa) olmak, -dir in(var)olmamak estvarolmak, mevcut olmak b-enolmak zan-enbilmek k-enetmek, yaban y-engelmek urz-en- ra kalkmak unc-enekmek, srmek (zaman) nis-en- ro oturmak s-ongitmek gur-inalmak zewec-inevlenmek d-anvermek salx d-anretmek, salk vermek salx d-anretmek, salk vermek nas k-entanmak vn-engrmek

ekim rne i: wendene ( wan -en-) - okumak (vurgu: en-): ez wan-en-ane (ksa ekli.: ez wanon) t wan-en-a o wan-en-o a wan-en-a okuyorum okuyorsun okuyor (bay) okuyor (bayan) ma wan-en-ime sma wan-en- i wan-en- okuyoruz okuyorsunuz okuyorlar

Olumsuzluk: Fiil, n- n eki eklenerek olumsuzlatrlr, vurgu n- n ekine yaplr: ez n-wan-en-ane (ez nwanon) t n-wan-en-a o n-wan-en-o a n-wan-en-a okumuyorum okumuyorsun okumuyor (bay) okumuyor (bayan) vs.

Amaene gelmek fiilinin ekimi ve olumsuzlatrl: Amaene gelmek fiili, ekim asndan dier fiillerden farkldr. Fiilin imdiki zaman kkeni y-den ibarettir ve olmsuzlatrldnda y- eriir: ez yenane (yon) geliyorum t yena geliyorsun ez ninane (ez nin) t nina gelmiyorum gelmiyorsun

2Anlam olarak Zazacadaki fiil eki ro-, ngilizcede sit down fiilindeki down veya Almancadaki hinsetzen fiilindeki hin- ekine yakndr.
Mesut Keskin

20

Altrma 6
Ltfen yukardaki izelgede verilen fiillerin herhangi bir kiiye gre ekimini yapnz: rnein: rautene - ez urzenane ra, t wanena, o esto... Fiillerin isimletirilmesi Mastar, isim olarak da kullanlabilir. simletirilmi fiiller diildir zantene vatene bilme Zantena m ra: benim bildiime gre syleme, sylenecek ey, sanma Vatena to esta?: Syleyecek bireyin var m? Vatena dey ra Almanya de kar zafo: Onun (bay) dediine gre Almanyada i okmu.

qeseykerdene konuma, anlatma Qeseykerdena sma rnda: Konumanz iyi.

Ap Memed u xal k Saseneme Mehmet amca ve ahsenem tezye

Szckler: fotoraf kokm endi nka mendene (manen-) Plemoriye d ... teni i hir domani amnan amnani hefte e ya... ya ki... Trki e qesey kerdene (q. ken-) de qesey kerdene r qesey kerdene zon zon xo fotoraf yal artk imdi kalmak, yaamak Plmr tane (oul) o ocuk yaz yazn hafta ya ... ya da.... Trke konumak birisiyle konumak birisine bir. anlatmak dil kendi dili Almanki e ten Saseneme kar i televizyon r kerdene (r ken-) zaf qewa d uca kate kay kerdene (k. kay ken-) sosyolociye d musaene (musen-) ke a ke yena khalk pirke d inu ra Almanca biraz ahsenem (isim) ev ii televizyon seyretmek, bakmak ok 1. kahve 2. kraathane orada kat oynamak sosyolojiye renmek ki geldiinde dede nine, nene onlardan

No mormeko fotoraf de ap Memedo. Ap Memed kokmo, 71 serre dero, endi ngurino. O nka Almanya de nmaneno, Plemoriye de maneno. Y dey hir lac, d teni ki ney. D domani Plemoriye de nisen ro, hir teni ki Almanya der. J lac Ap Memedi Frankfurt de insat de gurino, j na xo Universt Berlini de wanena. J na xo ki Plemoriye de malma. hir domani amnani Almanya ra yen Plemoriye, ar-phonc heftey manen, son. Ses torn Ap Memedi est, pro son mekteb. Torn dey Zazaki rnd nzanen, Trki qesey ken. Plemoriye de pro Zazaki qesey ken. Ap Memed zon xo zaf rnd zaneno, Trki ki zaneno, Almanki ten zaneno. Nam xanma xo Sasenema. Saseneme 65 serri dera, khebaniya, Trki rnd qesey nkena. A ya kar i kena, ya ki de nisena ro, televizyon r kena. Ap Memed zaf televizyon r nkeno, sono qewa, uca niseno ro, kate kay keno, sonde yeno . Torna Ap Memedi Berlin de sosyolociye wanena, j bro de gurina, j ki zon xo ra ktab wanena, Zazaki rnd musena. Nam xo Gulizara. A ke yena Plemoriye, khalk xo de, pirka xo de Zazaki qesey kena, inu ra zon xo musena, sona Almanya, uca maa xo de, piy xo de qesey kena.

Mesut Keskin

21

Ders 9: Adn bknl hali

Deinildii gibi, Zazacada adn iki hali, yaln ve bknl hali var. Bknl hal, adn bkld ve hal son eki ald anlamna gelir. Ona gre tekil eril ve oul adlar hal son eki alr. Eril ad tekil halde i hal son ekini alrken (nlyle biten szckler y alr), diil tekil adn bknl hal yoktur, olduu gibi kalr. Bknl halde sondan ikinci heceye vurgu yaplr. oul durumda iki cinsiyet iin de vurgulu hal son eki u (-an-) geerlidir. eril ad diil ad oul oul, koa veya iyelik ekiyle: -i -u -anrn.: Hesen Maa Heseni rn.: Gule Piy Gule rn.: domani Maa domanu rn.: Gule maa ni domanana

diil:

neki neku xalki xalku kati katu namey namu universtey universtu heftey heftu

xoney xonu mangey mangu kardi kardiu bray brau gay gau vay vau

eril:

Not: - e ve a ile biten diil adlarda ve e ile biten eril adlarda e der. -a ile biten eril adlarda a, -i ile biten diil adlarda -i kalr, -u (-an-) bknl oul eki taklr.

Bknl (2. halin) kullan m :

a)

b) isim tamlamalarnda c) belirli direkt nesnede3 d) ynelme durumu (fiilin hedefi) a) n, orta ve arka ilgelerde, canl nesnelerde veya belirli cansz nesnelerde: n, orta ve arka ilgeler, Trkedeki den, -de, -e, ile hallerine benzer bir ilevi vardr. Zazacada ise ilgeler dahas balbana szck saylr ve ilgee gre ad (nesne) ne, araya veya arkaya geirilir. Zazacada arka, yani addan sonra gelen ilgeler ounluktadr. Bazlarn nceki derslerde tandk4. Zazacadaki ilgeler, Trkeye evrildiinde farkl hallere yaknlk arzeder:
n ilgeler ebe, be ebe, be5 hata, hata ke p b vera, verba, verbe Arka ilgeler de6, derra r ro ver
3 direkt nesne, Trkedeki i halidir

n, orta ve arka ilgelerde

Trkesi ile -e/-a (yn belirten) -e kadar ile, arac l yla olmadan, -siz -e kar, -e doru Trkesi -de -den -e (yn belirten), iin -e do ru, -in ynnde -den dolay , -in yznden

rnek Ez ebe otoboz sonane kar. O be to se keno? A hata ke yena, sate bena hawtine. T p nay sona kar? A b m yena sma. Ma sonime verba mekteb. rnek n ka dewe der ya ki dewe de niy? T koti ra yena? Pir ke m r san ke qesey kena. S ma koti ro son? A m ver ita ra sona .

z, serba gibileri n ilge diye alglanmakta, halbuki bunlar da bir ad tamlamasdr, sadece baka dile evrildiinde ilge ilevi gibi grnr. Sonraki derslerde bu konu ilenecek. 5 Bu n ilge seyrek ve belirli fiillerde kullanlr, kimi zaman da yn gstermede pekitirici ilevi olan bir edattr. 6 Baz durumlar, rnein m de qesey kena, m de yena Trkeye evrildiinde ile anlamna gelir.
Mesut Keskin

4 Birok szck ise, rnein

22

Era, ero gibi n ilgeler veya pro, pra, tro, tra, vero, vera gibi sadece fiillerle birlikte kullanlan ilgelerin mesela Almancada da olduu gibi Zazacada da olan okluundan ve dersi zorlatrmamas amacndan tr sonraki derslerde ilenecek. Orta ilge ebe, be ... ra Trkesi ile, birlikte; ve rnek Ez be to ra sonime mekteb.

lgili nesnenin canl veya belirli cansz olduu taktirde, ama herhangi nesnenin oul olduunda her halkarda ilgele kullanldnda, ona gre hal soneki alr, bknl hale dnr7: Ap Memedi ra doxtori ra yena doxtore ra yeno doxtoru ra yena Mehmet amcadan (erkek) doktordan geliyor (bayan) doktordan geliyor doktorlardan geliyor i ktabi de8 aay r gurin doxtore de sono aau r gurin o kitapta (belirli) aaya alyorlar (bayan) doktorla gidiyor aalara alyorlar

b) isim tamlamalarnda) Dilbilgisi 6dan bildiimiz gibi, iki ad arasnda iyelik ilikisi olduunda iyelik eki ile birletirilir. Tamlanan, nde duran ad cinsiyete gre / -a iyelik ekini alr. Tamlayan ad ise, bu durumda iyelik zamiri veya adn kendisinin canl veya cansz olsun, her halkarda bknl haldedir:

pirk - a Hesen
tamlanan ad iyelik eki tamlayan ad

-i
bknl hal soneki

torna api torn amke torn apu torn amku

amcann (kz) tornu halann (erkek) tornu amcalarn torunlar halalarn torunlar

na xali na xalke n xalu n xalku

daynn kz teyzenin kz daylarn kzlar teyzelerin kzlar

c) belirli direkt canl nesnede veya belirli cansz nesnelerde: Geili fiili olan basit bir cmle, zne, nesne ve yklemden oluur. Geili fiillerin direkt bir nesnesi vardr ve edilgen hale de geebilirler. Bu demektir ki, eylemin taycs olan zne, yklemiyle (fiil) nesneyi iliyor. zne yaln haldeyken, canl adl olan eril nesneler ve de cansz, ama belirli eril nesneler imdiki zamanda bknl haldedir, yani i hal sonekini alr. belirsiz canl (adsz) veya cansz eril nesneler bknl hal sonekini almaz. Nesne oul olduunda ise her halkarda belirli veya belirsiz, canl veya cansz, oul bknl soneki olan u / -an-. ekini alr. ahs zamirleri kullanldnda ise her durumda nesne 2. haldedir, nk nesneler belirlidir.
O inu nas keno O (eril) onlar tanyor9
zne olarak 1. 2. 3. Heyder Hesen
zne nesne

nesne olarak m to ey ae

zne olarak ma sma i

nesne olarak ma sma inu

ez t o a -i
bknl hal eki

nas keno
yklem

Haydar

Hasan tanyor

- Canl, belirli nesne, tekil: ez Heyderi nas kenane ez Heyder ma nas kenane ez i Heyderi nas kenane t Viyale nas kena t a Viyale nas kena a i he i vnena - Canl, belirsiz nesne, tekil:

ben Haydar tanyorum (kyas: ez ey10 nas kenane) ben bizim Haydar tanyorum ben o Haydar tanyorum sen Viyaleyi tanyorsun (kyas: t ae nas kena) sen o Viyaleyi tanyorsun (von dem die Rede ist; hindeutend) o (bayan) o ayy gryor (kyas: a ey vnena)

7 Cansz veya belirsiz bir nesnede bknl hal sonekini almaz, Erzngan Erzngan ra rneinde olduu gibi. 8 belirsiz, herhangi bir kitap iin: ktab de denilirdi 9

Tabelada da grnd gibi, 3. ahsta dolaysz nesne kesinlikle d- neki olmayan varyantyla kullanlr, yani dey, dae, dinu ile deil.

10 Direkt nesnede ahs 3. zamirleri sadece bu ekliyle kullanlr: ey, ae, inu verwendet, yani dey, dae, dinu deil!
Mesut Keskin

23

a j hes vnena sma j mormek vnen

o bir ay gryor siz bir adam gryorsunuz

- Cansz, belirsiz nesne, tekil: ma j bon vnenime biz bir ev gryoruz ez zon zanane ben dil biliyorum - Cansz, belirli nesne, tekil: ma i boni vnenime ez ni zoni zanane - Canl, belirli nesne, oul: o domanu vneno o domanan ma vneno o ni domanu nas keno biz o evi gryoruz ben bu dili biliyorum o ocuklar gruyor (kyas: o inu vneno) o bizim ocuklar gryor o bu ocuklar tanyor (kyas: o ninu nas keno)

- Cansz, belirli nesne, oul: ma bonu vnenime biz evleri gryoruz ez xeyl zonu zanane ben ok dil biliyorum ez ta zonan Ewropa zanane ben baz Avrupa dillerini bilirim a k tabu wanena o kitaplar okuyor (kyas: a inu wanena) - Cansz, belirli nesler, oul: ma i bonu vnenime ez ni zonu zanane a ni k tabu wanena a ktaban Heyderi wanena biz o evleri gryoruz ben bu dilleri biliyorum o bu kitaplar okuyor o Haydarn kitaplarn okuyor

d) belirli canl nesnede veya belirli cansz nesneli ynelme durumu (nesneden sonra fiilin hedefi):
Belirli fiillerde, rnein iyene, amaene, c daene (dan- c) gibi, nesne yklemden sonra yeraldnda indirekt, fiilin ynlendirdii bir nesne olur. Piy m ktab -u dano m zne nesne bkn soneki yklem indirekt nesne. Babam kitaplar bana veriyor Hal belirlemesi c)deki gibidir: ez sonane doxtori t defter dana ni mormeki o sono doxtore sma son mektebu doktora gidiyorum sen bu adama defter veriyorsun (bayan) doktora gidiyor okullara gidiyorsunuz

Not: Olumsuz cmlede genelde yklem (fiil) dolayl nesneden sonra gelir (tm ivelerde deil): ez doxtori nsonane; t defter ni mormeki ndana; o doxtori nsono; sma mektebu nson.

Altrma 7
Ltfen aadaki cmleleri Zazacaya evirin! Memed (Mehmet) Amcadan geliyorum. Yarn doktora gidiyor. Memed Amcann kz Viyale de niversitedeki bayan doktora gidiyor. Komularn ocuklar Memed Amcay iyi tanr, ama kzn iyi tanmazlar. Memed Amca da ocuklar iyi tanr, ama isimlerini iyi bilmez. Onlara kitap verir. ocuklar kitaplar okur. Kz Viyale niversiteye gidiyor. Evde kitaplar okuyor. Memed Amcann olu Un (Hseyin) zmirde oturuyor. naatta alyor. ki ocuu var. Memed Amcann torunlar olur. Okula gidiyorlar. Unin olu Hesen 10 yanda. iliye Hesenin kzkardei olur. iliye yedi yanda. mla: Kaynatrma harfleri y ve w ne zaman kullanlr?
Mesut Keskin

24

y ve w harfleri Zazacada kaynatrma harfleri olarak da ilev grr. Kaynatrma harfi Y Kural: i veya vurgulu okunduundunda, sonradan gelen nlden nce bir y alr. i veya nllerininde vurgu olmad taktirde y almazlar. vurgulu i + nl: pi + m piy m itiri + o no itiriyo bu boynuz khebani + e khebaniye ni + a / / o niya, niy... deil vurgusuz i + Vokal: kardi + a / kardia to no bon Hesenio bu Hasann evi na kardia Hesenia bu Hasann ba nia byle a nia niya o (bayan) byle deil Kaynatrma harfi W Bir kii zamiri, sfat veya diil bir ad a ile bittii taktirde, koa durumunda sonraki gelen a nlsnden nce bir w alr: sandalya Na sandalyawa Bu sandalyedir ma A jye na mawa Bu bizim kzmz ia Masa iawa? Bu masa siyah ma T piy mawa Sen babamzsn vurgulu + nl: + o no j yo bu bir ubuk par + e parye kaburga (d) t + e tye dut (d) j + a / e / o a jye o biri kili nl aja kuru ane oban (e) al uval

Ders 10: Gulizare lew khalk u pirka xo de Glzar dedesiyle nenesinin yannda
Szckler:
sanke d lewe e lew ... de lew ... sona lew pirka xo vatene (van-) sanku vatene (s. van-) ya ki hkate d hkate qesey kerdene pil hona ... ra has kerdene (has ken-) kes c r waxt waxt kei ino coka watene (wazen-) xeyl lawke d lawke vatene (lawke van-) masal yan ...nin tannda ...nin yan(na) nenesinin yanna gidiyor sylemek, anlatmak masal anlatmak ya da, veya hikaye, yk hikaye anlatmak byk (yaa) henz, daha brsni. sevmek kii, kimse ona [iki cinsiyet iin] zaman, vakit kimsenin vakti yok ondan tr, o yzden istemek ok, hayli trk trk sylemek e z; j ... z Ap Memedi her her rae lawka Cani Cani sair hama rewra wes biyene wes niyo Dsm mlet j ki zaf wes mesele d huyiyaene (huyin-) ebe meselan dey huyina roc vetene (vecen-) burda: aile ... gibi (bknl hal) Mehmet amca gibi her her defa(snda) Cani Cani trks 1. ozan 2. air ama oktan sa olmak, hayatta olmak hayatta deil Dersim (Dersim blgesi) millet bir de, ve, ayrca ok gzel, ho mesele, fkra glmek meselelerine gler birgn karmak

Pirka Gulizare sanku rnd zanena. Gulizare sona lew pirka xo, nisena ro, pirka xo ki ae r j sanke vana ya ki j hkate qesey kena. Gulizare endi domane niya, nka pila, wanena, sona universte, hama sanku ra hona ki zaf has kena. Almanya de kes c r sanku qesey nkeno, pro son kar, waxt kei ino. A coka pirka xo ra sanku wazena. Khalk dae Ap Memed ki xeyl lawku zaneno. Gulizare lawku ra ki zaf has kena. Gulizare de kes z Ap Memedi lawku nvano.
Mesut Keskin

25

Gulizare her rae khalk xo ra lawka Cani Cani wazena. Na lawke, lawka Ap Memedi niya, y Sa Heyderia. Sa Heyder j sairo, hama rewra wes niyo; Dsm de mlet ey zaneno. J ki Ap Alibeg esto, bra Ap Memedio. Ap Alibegi lew Ap Memedi dero. O ki zaf wes meselu qesey keno. Gulizare ebe meselan Ap Alibegi zaf huyina. Vana, Ap Alibeg, ez sankan pirka xo ra, j ki meselan to ra roc j ktab vecenane! Dilbilgisi 8: Bknl halde (nesne hali) iyelik eki ve koa Bknl halde ada koa veya iyelik eki taklabilir. Tamlayan ad, yani arkaya gelen ad, dilbilgisi 6da da olduu gibi kendi cinsiyetine gre iyelik eki alr. oul halde an- sonekini ekemek gerek. Koa, yani dr ek fiili, tamlanan (ne gelen) ada gre ekilir: yelik eki ilavesiyle: lac am ke lac am ka m na xali na xal to k tab Gulizare k tab Gulizara s ma qelema Heseni qelema Hesen ma o ul: lac am ku lac am kan m n xalu n xalan to mal ma domanu mal ma domanan ma mal m domanu mal m domanan ma Ko a ile: no lac am ko na na xalia no k tab Gulizaro a qelema Hesenia o ul ve ko a: ni lac am kan ni n xalan na mal ma domanana ni mal m domanan iyelik eki ve ko a ile: no lac am ka m no na na xal tya no k tab Gulizara s mao na qelema Hesen mawa ni lac am kan m n ni n xalan ty na mal ma domanan mawa ni mal m domanan ma

Ders 11 Weli sono sole herineno Veli tuz almaya gidiyor

Szckler:
sole d tuz herinaene (herinen-) satn almak Sarz Kayserinin bir ilesi dewe d ky Ortili e Sarzn bir ky; Kk rtl Qeyseriye d Kayseri tm hep, daima mendene (manen-) kalmak jde ok teber dar zaf senk ok az cniye hanm, nikahl kadn c ra pers kerdene (pers ken-) birisine sormak mormek burda: herif : adam (hitap ekli) sodra, hike ra sabahtan. sabahn erken saati suke d ehir ardene (an-) - getirmek ewro bugn yene e - cuma seme e Cumartesi t ke eer sen kilo bir kilo biyaene (ben-) olmak. Burda: mmkn olmak beno seme Cumartesi oluyor rat biyaene (ben- rat) kalkp yola kmak crniye d alt taraf, alt susa d oseyolu, karayol vndetene (vnden-) durmak, beklemek ero c nitene (nisen- ro c) binmek war amaene (yen- war) inmek bazar pazar hem hem - hem , hem feteliyaene (fetelin-) gezmek iy ke - onlar ki ; (fiil) lar rotene (rosen-) satmak watene (wazen-) istemek b sole tuzsuz, tuz olmadan yacraene (cren- ya) geri dnmek

Sarz de j dewe esta, nam xo Ortiliyo. A dewe de Zazaki qesey ken. Sarz y Qeyseriyo. Ortili de j mormek esto, nam xo Weliyo, 59 serri dero. Weli tm dewe de maneno, jde dewe ra teber nsono, Trki zaf senk zaneno. Roc cniya Weli, Elife, yena, Weli ra pers kena, vana, - Mormek, de sole ina. T mete sodr sona, ma r suke ra sole ana? Weli vano, - Heya. Ewro yeneo, mete semeo. Ez hike ra urzenane ra, sonane suke, sole herinenane. Elife vana, - Hama, t ke sole herinena, kilo sole vist u phonc (Lira) ra jde nbeno! Beno seme. Weli hike ra sate arine de urzeno ra, ten ara xo keno, beno rat, sono suke. Sono crniya dewe, susa de hata ke otoboz suke yeno, vndeno. Otoboz yeno, Weli niseno ro c. Suke de yeno war, sono bazar. Bazar de hem fetelino, hem fiat
Mesut Keskin

26

sole pers keno. - Sen tuz kilosu qaa satyor? Kami ra ke pers keno, mormeko ke sole roseno, vano, - Kilosu yirmibee! Weli vano, - Yox, xanm dedi, vist u phoncdan yuxari olmaz! y ke sole rosen, nzan vist u phonc ko, nzan Weli inu ra wazeno. Beno verasan, Weli b sole creno ya, sono dewe. Eke yeno dewe, cniya xo Elife c ra pers kena, vana, - Ma, mormek, sole kotia? Weli vano, - Ma, t vana sole, vana kilo xo vist u phonc ra jde nbena. Bazar de pro van yirmibes yirmibes, kes nvano vist u phonc vist u phonc!

Haftann gnleri

dseme (pey-bazar) seme arseme phoseme yene seme (pey-yene) bazar ewro vjri mete birro, brro; roca bine binterro emso, esmo emser par

pazartesi sal aramba perembe cuma cumartesi pazar bugn dn yarn brgn 3 gn sonra bu akam bu yl geen yl, geen sene

roca dsemiye (pey-bazare) roca semiye roca arsemiye roca phosemiye roca yeniye roca semiye (pey-yeniye) roca bazare roca ewrone roca vjrne perey perarey betrperarey serrna serrtrna, seterrna prar betrprar

pazartesi gn sal gn aramba gn perembe gn cuma gn cumartesi gn pazar gn bugn dn geen gn gn nce drt gn nce gelecek yl iki yl sonra iki yl nce yl nce

Altrma 7
Ltfen her haftann gn ve gn zarf (bugn, yarn ) iin kendinizin veya bakasnn eylemini anlatan Zazaca bir cmle kurunuz. rn.: Ez dseme (roca dsemiye) sonane kar. A mete mekteb nsona.

Soru zamirleri
Aada Zazacada olan en nemli soru zamirleri izelgede rnek cmlerlerle yeralmaktadr. Soru zamirleri cmlede daima vurgu tar; bilinen vurgu kuralna karn soru zamiri birinci hecede vurguludur. Soru zamirleri Zazacada k-, - veya s- ile balar. Kimi soru zamirlerinin Trkede ayn anlama gelebilir ve farkllklarn belirtmek de maalesef zordur. Ondan tr, renim esnasnda zamirleri kullanm durumuna gre kalp eklinde aklda tutulmas tavsiye edilir. Soru zamiri genelde cmlede sorulan eyin yerinde olur.

Szckler:
ri e yz, surat riy .. ra nin yznden ke, ra ke nk, zira coka, coke ra, a ri ra bundan tr, onun iin nay r (ki r) beno? neye yarar? thawa, iy (soru ve olumsuz yantta) herhangi birey waxt, taw vakit, zaman melmeket meleket nia byle, yle heni yle hunde kadar; bu kadar derg uzun

Soru Zamiri k ba nay ra, riy nay ra nay r turi, tan, ton
Mesut Keskin

Trke karl
ne ne (koa veya iyelik ekiyle) ne, ney (durum veya eya iin) neden tr, neden ne iin, niye nasl

rnek T wanena? Nam to ko? No ko, bao? A nay ra nina ma? No nay r beno? Sma turi son kar?

rnek yant
Ez ktabu wanenane. Nam m Delala. Kes nzano, ko, bao. A riy to ra nina ma. No thawa r nbeno. Ma ebe arebe sonime kar

27

ra, a, ae, qey waxt, taw waxto, tawo and qa, qai key kam kami kamci, kamcin koti, koti de kata ..., ... koti, koti ro koti ra ku, ko se1 se2 (=turi) sen senn

neden, niye ne zaman ne zamandan beri ka ne kadar ne zaman kim kimi, kimin, kime

O ra ngurino? waxt yen ita? T waxto malma? Sma and wa u bra? Melisa nka qa pila? Viyale key sona mekteb? Heyder kamo? A kami vnena? Weli kami r sole ano? Gulizare torna kamia? T kamci melmeket rawa? Sma mete koti? A kata sona / sona koti? koti ra nae zanen? Lac m kuyo? O to ra se vano? Sma zon ma se musen? No sen karo, t vana? O mormeko ke t vana, senno?

ke nweso, a ri ra ngurino. phoseme yen ita. Ez 3 serrio malmane. Ma 1 bra, 4 wayme. A nka nia hunde pila, ha. Viyale serrna sona mekteb Heyder piy Delalo. A na xo vnena. Weli xo r sole ano. A torna Ap Memedia. Ez Tekman rawane. Ma mete suke derime. A sona ari. Maa Heseni ra zanen. Lac to Ali dero. Vano, qelema m ina. Ma sonime kurs. No kar universteyo. O mormek zaf dergo.

hangi, hangisi nerde, nere nereye nerden nerde (hareketli nesneler iin) ne (kerdene/vatene/biyaene fiillerinde) nasl, ne tr ne biim, nasl nasl, ne ekile

Altrma 8
Ltfen aadaki soru-yant cmlelerini doru olan soru zamirini boluklara doldurarak tamamlayn. rn.: Ewro kam yeno sma? Ewro waa m yena ma. Bra Saseneme _______ sono melmeket? O serrna sono melmeket. Ni ktabu ra ______ ktab tyo? Ano ktab mno. Gulizare Ap Memedi ra _____ wazena? A Ap Memedi ra lawku wazena. Un ____ Plemoriye de nmaneno? ke uca c r kar ino. _____ dewe de maneno? Ap Alibeg dewe de maneno. Hal maa to ______? Hal maa m rndo, t wes be! Weli ______ sono? Weli sono suke. Ma, Weli suke de ______ keno? O sono sole herineno. Defter m _____? Defter to nuyo. na ma _____? A mekteb dera. T _____ serri dera? Ez 33 serri derane. Xal maa to ______ rao? O ki dewa ma rao.

Dilbilgisi 9: Yaln ve bknl halde sfat nitelemesi Ad belirleyen sfat Zazacada arkaya gelir. Belirlenen ad sfat eki alr, sfat kendisi ise diil veya oul adlarda da ek alr. Sfat nitelemesinde de bknl hal mevcut.
Sfat nitelemesindeki kullanlan ekler: - eril adlarda: -o Sfat zne halinde ek almaz. Bknl halde ad eki, nda i eki alr - diil adlarda: -a ki halde de sfat e ekini alr. - oul: - Sfat yaln halde i ekini alr. Ad bknl halde oul son eki an- ve sfat niteleme eki alr, sfat da oul son eki u / -an- alr.

Mesut Keskin

28

Yaln hal:
sfatn sonsesi nsz ise: Eril: bra : pil Diil: wae : pil oul (e): bray : qc oul (d): way : qc sfat sonsesi nl ise: -a sonsesli sfat: Eril: : hira Diil: oda : hira oul (e): i : hira oul (d): odey : hira Vurgulu e sonsesli sfat Eril: bon : newe Diil: sate : newe oul (e): boni : newe oul (d): sati : newe brao pil waa pile bra qci wa qci byk karde (aabey) byk kzkarde (abla) kk (erkek) kardeler kk kzkardeler (baclar)

o hira oda hirae hiray od hiray

geni ev geni oda geni evler geni odalar

bono newe sata newiye bon newey sat newey

yeni ev yeni saat yeni evler yeni saatler

Dikkat: sfat e sonsesli olduunda, diil ad belirlemelerinde -iye sonekini alr! sonsesli sfat (tek bilinen rnek: sp): Eril: defter : sp deftero sp Diil: masa : sp masa spiye oul (e): defteri : sp defter spy oul (d): masey : sp mas spy Vurgulu i sonsesli sfat Eril: ca : tari Diil: qeleme : bari oul (e): cay : tari oul (d): qelemi : bari

beyaz defter beyaz masa beyaz defterler beyaz masalar

cao tari qelema bariye ca tariy* qelem bariy*

karanlk yer ince kalem karanlk yerler ince kalemler

* sadece yaz dilinde tekil ekilden ayrt edebilmek iin y kullanlr; telaffuzda fark etmez.

Bknl hal
mormek : kokm mordemi : kokmi rn. dolaysz nesne:
(i-hali)

mormek kokmi mordeman kokmu ez i mormek kokmi vnenane ez mordeman kokmu vnenane domanan qcu no kay domanan qcano

yal adam(n)/adama yal insanlar(n)/insanlara yal adam gryorum yal insanlar gryprum kk ocuklar(n)/ocuklara bu kk ocuklarn oyunu

domani : qci rn. iyelik tamlams:

Mesut Keskin

29

doxtori : rndi rn..: Ynelme durumu:

(e-hali)

doxtoran rndu a sona doxtoran rndu areban newu o araban newu ra jy wazeno

iyi doktorlar(n)/doktorlara o iyi doktorlara gider yeni arabalar(n)/arabalarn o yeni arabalardan birini istiyor

arebey : newey rn. arka ilge ile:

Tekilde diiller iin: yaln (1.) hal = bknl (2.) hal

Koa ve olumsuzluk durumu: No ciamord lac i mormek kokmio? Bu delikanl o adamn olu mu? No brao pilo, a waa qca, ni ki bra qc. Bu aabey, o kzkarde, bunlar da kk kardeler. No kay domanan qcu niyo. Bu kk ocuklarn oyunu deil. Olumsuzlukta sfat ekli cinsiyet ve sayya gre kalr: Na qeleme spiye niya. Bu kalem beyaz deil. Maa Heyderi kokme niya. Haydarn annesi yal deil. Doman ma endi qci niy. ocuklarmz artk ufak deil.
Waa to nwese niya. Kzkardein hasta deil.

Sfatsal izafeler ve sfat sonekleri tabelas: Yaln Hal Bknl Hal

zafe eril diil oul sfat soneki zafe sfat soneki

-o -a -

-e -i

- -a -an

-i -e -u / -an-

Altrma 8
Aadaki sfatl cmleleri yukardaki emaya gre Zazacaya eviriniz! Szckler:
rndek gzel teng dar ia kara, siyah sur krmz zerd sar her eek gewr gri asmn gk khewe mavi (bitkiler iin yeil) vas - ot derg uzun mrde erkek, e, koca klm, klmek - ksa oda d - oda

Bu ehir gzel deil. Dar oda. Kara aylar gryoruz. O (bayan) krmz defterleri satn alyor. Sar evin odas.

Gri eek gitmiyor. Mavi gk gzel. Gri eeklere ot veriyorsun. O (bay) uzun kalemi gryor. Ksa kadnn kocas uzun.

Ders 12 Dnl Zamir xo

Bundan nceki derslerde dnl zamir de szcklerde yer almt. Bu blmde ise onun ilevi dilbilgisel olarak aklanacak. Dnml zamir xo, balama bal olarak Trkede karl kendi(si) denilebilir, fakat bazan da kii, say, cinsiyet ve ismin haline gre deimeksizin doal bir kii zamiri gibi iler. Dnl zamirin ilevi: a) Bir cmlenin iinde bir nerme cmlenin znesiyle gnderme (referans) asndan eit olduunda tm kiiler, saylar ve cinsiyetler iin belirir. Fiil, eyleyeni veya zneyi baz alr: ez xo vnenane
Mesut Keskin

ben kendimi gryorum

ma xo vnenime (vneme)

biz kendimizi gryoruz 30

t xo vnena o xo vneno a xo vnena

sen kendini gryorsun o (bay) kendini gryor o (bayan) kendini gryor

sma xo vnen i xo vnen

siz kendinizi gryorsunuz onlar kendilerini gryor

Wiy, na xo se kena! Aa, una bak! (birebir: bu kendisini ne yapyor) Dikkat: Ez m vnenane, t to vnena gibi cmle kurgular yanltr! Ad tamlalamar iin de geerli: o m r mesela xo qesey keno bana (kendi) hikayesini anlatt Karlatrn: o m r mesela dey qesey keno bana onun hikayesini anlatt (baka bir kiinin) a domanan xo ra zaf has kena (kendi) ocuklarn ok seviyor kam ke sari r berbeno, man xo ra beno elolu iin alayan gzlerinden olur (atasz) (e)be xo kendisi, kendi bana: na m ebe xo sona mekteb kzm kendi bana okula gidiyor mete i be xo yen ita yarn kendileri buraya gelecek ma be xo biz bize Xodan sonra Koa veya zafe: Koa veya zafe eklendiinde xu-ya dnr: ma be xuyme biz bizeyiz no piy xuyo bu onun (z) babas xo xo de, xo xo r kendi kendiyle, kendi kendine: o xo xo de qesey keno kendi kendine konuuyor a xo xo r huyina kendi kendine glyor xo be xo kendi kendine (toplum veya bir kollektif anlamnda): ma sari r rndime, xo be xo r xr ma ino bakalarna iyiyiz, ama kendimize hayrmz yok xo r sadece, kendine, ou zaman pekitirme olarak da kullanlr xo r heni ylesine xo r sono, kuno ra gidip uzanyor b) 3. kiinin (eril, diil, tekil veya oul) dnl olmayan iyelik durumunda da bir kii zamiri gibi kullanlabilir: waa xo vana kzkardei sylyor doman xo in ocuklar yok xora zaten anlamnda kullanldnda kaynam olduundan tr bitiik yazlr. Szckler: mode e - moda pantoli (oul szck) pantolon serm ayp, utanma hona daha, henz newe yeni. Hona newe daha yeni paykerdene (ken- pay) giyinmek Eze, Ejima kadin ismi, Azime cte d ift .Ct bir ift ct pantoli: bir ift pantolon (1 tane) guretene (cn-) almak, satn almak xo ra daene (dan- xo ra) giyinmek (pra daeneden) qayt kerdene (qayt ken-) bakmak
Mesut Keskin

feteliyaene (fetelin-) gezmek tabi tabii ayb ayp b! gel! vece! kar nka imdi. Nka ke... eer imdi ciran komu (genelde oul) der u cirani kap komu diyaene/vntene (vnen-) grmek qayt ker bakn! p ... ikiyaene (p ... ikin-) baetmek serrud mark 31

(e)ro c craene (cren- ra c) birisine dnmek m r ! bana ne! teseliya xo brrina umudu kesiliyor ca verdaene brakmak knci (oul) elbise vetene (vecen-) karmak rut plak rut biyaene (ben- rut) plak olmak teber - dar werte e orta mala d mahalle ri e yz arnaene (arnen-) evirmek

sermaiyaene (sermayin-) - utanmak serran xo ra sermaiyaene yandan utanmak mlet - millet bra bra! Kardeim! Yahu! pia beraber iy - birey qesa d sz; atasz; cmle vern eski, yal kesim; verni: eskiler qesa vernu: atasz derd - dert kutk kpek wayir sahip

Okuma metni No modeo mode!11

Ma serran hawtau derime. O waxt dewu de pantolu nu r zaf serm vnen. Dewe de ney hona newe pantolu ken pay. na Ap Heseni Eze (Ejima) ki ct pantolu cna, dana xo ra. Ap Hesen qayt keno ke na xo Eze ebe pantolu fetelina. Tabi nae nwazeno. Eze ra vano: Aybo, sermo! na m, b, ni pantolu vece! Nka ke der u cirani vnen, nvan, qayt ker, na na Hesenia, ne aybo, ne sermo ? Ma u pi p na xo nkin. Eza serrude crena ra piy xo, vana: M r , kam se vano; no modeo mode! Ap Hesen, teseliya xo brrina, ca verdano. Sono, oda de kncan xo veceno, beno rut, sono teber, wert mala de fetelino. Cniy ciamordi, kam ke ey vneno, riy xo arneno. Van: Ap Hesen, ayb niyo, t ni serran xo ra nsermayina, wert dewe de rut fetelina? Ap Hesen creno ra mleti: Bra bra; ma, sma hona nzanen, no modeo, modeo!

Altrma 9
Ltfen dnl veya kii zamirini doldurun! Eze ____ r pantolu cna, kena pay (kendisine). Eze _____ r pantolu cna (ona). Mae be na _____ ra pia son suke (kendi). Ma ____ rnd zanime (kendimizi). T iy nzana, ____ ____ r huyina! J qesa vernu: Kutk wayir xo nas keno Her kes be derd ____yo (kendi). Lac Heyderi qco, hama ebe ____ sono suke (kendisi). J lac Ap Memedi esto, nam _____ Heseno. Weli ___ r sole herineno (onlara) Weli ____ r sole herineno (kendisine).

Ders 13 Belirsiz tekil soneki

Zazacada belirsiz ad iin soneki mevcut, ki Almancann ein veya ngilizcenin a(n) tanmlyla karlatrlabilir. Sonek ada takmada da rendiimiz zafe kurallar geerli. Belirsizlik soneki cinsiyete bal deildir. Eril: -, - -: mormek mormek , y -i, - -iy, -y: Diil: -e -: roce roc khebaniye khebaniy -a -:

11

Kaynak: Ali Kzlgedik. Ware Zaza dili ve kltr dergisinde, say 13, 2000, s.33, Baiersbronn. Bu ders mfredatnn ivesine gre uyarlanm ve kolaylatrlmtr.

Mesut Keskin

32

pi piy y -a, -o -a, -o bra bra ko ko -e -: name nam Ayrdedebilmek iin rnekler: a roce yena o gn gelecek neke sona kz gidiyor

na n manga mang -i -i: kardi kardi

a roc yena o birgn gelecek nek sona (herhangi) bir kz gidiyor cem helm, sat, deq ct ten bir yarm gn; bir gn bir an bir ift biraz

sonekiyle sk kullanlan baz zarflar (belirteler): roc bir gn rey (j rae) def, sop, dolm bir kez, bir defa jy biri ta baz

Ad ve sfat nitelemesinde belirsizlik soneki -

Belirsiz tekil ad nitelenerek de ifade edilir. Belirsiz ad dier bir ad veya sfatla daha yakn bir ekilde belirtilecekse, tamalama d/da veya sfat nitelemesinde do/da belirsizlik edatlarn gerektirir. zafe ilevini gren belirsizlik soneki , cinsiyete ve ismin haline bal deil; belirsizlik edat ise adn cinsiyetini belirtir. Ad tamlamas Belirsiz bir ad baka bir adla daha ayrntl belirtmek iin belirtilen ad izafeyi alp cinsiyete gre d (eril) veya da (diil) edat da iki adn arasnda ismin halinden bamszca yerini alr: Diil: Eril: bra d Elife esto Elifin bir kardei var wa da Heseni esta Hasanin bir kzkardei var Belirilen deil de belirten, yani sonradan gelen ad belirsiz tekil olduunda o bu kez sonekini alr. Belirten adn tamlama durumunda olduundan tr bknl halde olmasna ramen hal soneki almaz: lac mormek sono mekteb (herhangi) bir adamn olu okula gidiyor na cnk (herhangi) bir kadnn kz Sfat nitelemesi Belirsiz bir ad bir sfatla daha ayrntl nitelendiinde izafeyi alp do (eril) veya da (diil) edat ad ile sfatn arasnda yerini alr: Diil: Eril: bon do rndek gzel bir ev roc da rnde gzel bir gn y do tari karanlk bir ev qelem da derge uzun bir kalem Sfat nitelemesinde dikkat edilmesine gereken husus, eril adda bknl halde belirsizlik edatn dodan dye dntn, ayrca sfat hal soneki -iyi aldn: wayir bon d rndeki gzeli bir evin sahibi (bon ad tamlama durumundan tr bknl halde) torna mormek d kokmi yal bir adamn tornu Belirsizlik edatna alternatif olarak say szc j ile de fakat edatsz ifade edilebilir: j bra m esto bir kardeim var j waa dey esta onun bir kzkardei var

Belirsizlik edatyla olan ifadenin belirsizlii ise j ile yaplan ifadeden daha pektir. Not: Birok ivede bu paradigma farkllk arzetmekte. yle ki belirsizlik soneki yerine bilinen izafe /-a (ad tamlamas) veya o/-a (sfat nitelemesi) kullanlabilir ki, cinsiyetten ve niteleme eklinden bamsz, deimeyen bir belirsizik edat de kullanlr: Ad tamlamas:
Mesut Keskin

33

bra de Elife esto bono de rndek wayir bon de rndeki

waa de Heseni esta Sfat nitelemesi: roca de rnde

Say edat j sfatsal biimde addan sonra geldiinde, yukardaki belirsizlik ifadesine karn belirli bir ada iaret edilir: o laiko j o (bir) ocuk Bknl hal: i laik jy a cnka jye o kadn o laiko j ae ra has keno o ocuk onu (bayan) seviyor a ki i laik jy ra has kena o (bayan) da o ocuu seviyor a cnka jye dewa ma rawa o kadn bizim kyden nam a cnka jye Sultana o kadnn ad Sultan kewtene (kun- ) e girmek zerre e i sae kerdene (sae ken-) aramak tebera darda qayt kerdene (q. ken-) e bakmak ebe Zazaki Zazacayla turi ki nasl da t van dersin ki, sanki bn alt. bn ra - in altndan se ke nasl ki dot orda cab daene (cab dan-) yant vermek hes ke, veng xo meke! sus, sesini karma! qomutan - komutan

Szckler: dabane, davane e tabanca esker asker; oulu da belirtir ser etene (erzen- ser) e saldrmak pro biyaene (ben- ro) sarlmak, kapmak nia daene (nia dan-) bakmak nejdi yakn dri uzak (i vurgusuz) ver n kerdene (ken- ) e koymak tezek tezek sero stnde nejdi ro kerdene (n. ro ken-) e yaknlamak qe hi ca yer lewiyaene (lewin-) kmldamak, hareket etmek

Okuma metni Dabane12

Roc esker erzeno dew da qckeke ser. Cnk da jye se ke xebere cna, bena daban xo ro, vecina teber. Nia dana ke esker zaf nejdi dero, dri nsona, dabaney ver xo de kena wert tezeku, sero nisena ro. Esker nejdi ro nae keno. Na qe ca xo ra nlewina. Ta kun zerr yi, sae ken; ta ki tebera manen. Eskeru ra jy jde qayt nae keno, cnke xo xo r ebe Zazaki vana: - Lac kutki, turi ki qayt m keno; t van, nka yeno, dabaney bn tezeku ra veceno! Se ke nia vana, dot ra esker huyino, Zazaki cab dano c: - na kutki, hes ke, veng xo meke! Sonane, qomutani ra vanane, ha!

Altrma 10
Aadaki cmleleri ltfen Zazacaya evirin! Mehmetin bir krzkardei var. Kzkardei gzel bir kz. Bir kadn ehre gidip kendisine bir ift pantolon alyor. Birgn kendime iyi bir kitap satn alacam. O (bir) adam kpein sahibi. Sultann bir olu var, daha kk. O (bir) kzn Haydarn kz. Anne ocuklarna bir kitaptan bir masal anlatyor. Ali bir kyden inek getiriyor.

12

Kaynak: X. elker: Ebe Yaraniye kewtime rae. Vejiyai Tiji, Istanbul, 1998. Bu ders mfredatnn ivesine gre uyarlanm ve kolaylatrlmtr.

Mesut Keskin

34

Ders 14 Ad tamlamada yer deitirme

Ad tamlamada bilinen ekilden te (Dilbilgisi 6 ve Ders 9) bir de belirli ilgele olan isim niteleme veya ynelme durumunda tamalama adlar yerini deitirebilir de. smi daha ayrntl niteleyen ad veya zamir, alternatif ne geebilir. Yerleri deien ad tamlamasnda nde duran niteleyici (dzenli tamlamada olduu gibi) bknl (2.) hali alr, fakat izafesiz13:

yer deitirilmi
niteleyici tamlanan ad

dzenli
tamlanan ad - niteleiyici

m ver de m dest de m dest ra mormeki ver de ebe xo dest erzeno kutki ver vecina boni ser cna xo dest

ver- m de dest- m de dest- m ra ver- mormek-i de ebe dest- xo erzeno ver- kutk-i vecina ser- bon-i cna dest- xo

nmde elimde elimden adamn nnde kendi eliyle kpein nne atyor evin damna kyor eline alyor
serd souk raxeleiyaene (xelein- ra) kurtulmak xapiyaene (xapin-) kanmak, aldanmak o ra tepia14 (ondan) sonra vore d - kar varaene (varen-) yamak dina d - dnya ser st() rae d yol. Ra u olai yol yolak criyaene (crin-) - kapanmak tde hepsi, tm vsaniye d alk ... ver ...dan, ...dan tr qr biyaene (qr ben-) krlmak, lmek retene (resen- ) ulamak, yetimek usar bahar ae ra nat ondan beri

Szckler: zmstan k etn zor pire d yal kadn, nine sepete d sepet qayt kerdene (q. ken-) birisine bakmak bjk olak Nisan e Nisan vrarde e dz yol. Vrardu ra Dz yollarda belekiye d - kar eridiinden yerlerde oluan beneklik asaene (asen-) grnmek pasqule d - tekme ra kuytene (kuyin- ra) vurmak, arpmak etene (erzen-) atmak vera ... ...e kar Gulane d Mays

Okuma metni Waxt Pire15

Serra jye zmstan zaf etn yeno. Pir ki zerr boni de bn sepete de qayt bjkan xo kena. Eke wert Nisani de vrardu ra belekiye asena, pire esqan xo ra pasqule kuyina sepete ra. Sepete cna xo dest, erzena. ke heni zanena ke vera Gulane de bjk xo serd ra xelein ra. Hama xapina. O ra tepia vore heni varena dina ser ke, ra u olai crin. Bjk pire tde vsaniye ver qr ben, qe jy nreseno usar. Ae ra nat, nm Nisane r Waxt Pire van.

Kaynak: Selcan, Zlf: Grammatik der Zaza-Sprache, S. 265. Dilbilisel olara doru ekli ey ra tepia olmas gerek, istisna. 15 Aslan, Cengiz: Ware Zaza Dili ve Kltr dergisi. S. 48, Say 9, ubat 1996. Bu ders mfredatnn ivesine gre uyarlanm ve kolaylatrlmtr.
13 14 Mesut Keskin

35

Ders 15 lgi cmleleri

lgi cmlesi, gndergeli (refrans) szcne niteleme ilevi gren yan cmledir. Zazacada balbana ve niteleyen ilgi cmleleri var, kibu derste niteleyen trnde olan zerine durulacak. nceki derslerde ke edat giri betimleyen szck eklinde ...II zaman, eer anlamnda beliriyordu. lgi cmlelerindeyse ke ilgi edat anlamnda kullanlr, Trkiye Trkesi veya Azericedeki kullanlan (Farsadan alnm) ki ile benzeir. lgi cmlenin kuruluunda belirleyici olan sfat izafei (-o, -a, -) idir, ki ilgi cmlesini kurabilmek iin gndergeli szce veya ilgi zamirine eklenir. Vurgu, izafeten bir nceki hecededir. Eril gndergeli szck zne olarak: mormeko ke yeno Eril gndergeli szck dolaysz nesne: mormeko ke ez nas kenane Eril gndergeli szck dolayl nesne: mordemo ke c ra has ken Diil gndergeli szck zne olarak: cnka ke sona Diil gndergeli szck dolaysz nesne: cnka ke o vano Gndergeli szck oul zne olarak: doman ke vecin teber Gndergeli szck oul nesne olarak: 1. domanan ke t vnena oder 2. doman ke t vnena Fark belirtimi iin rnek: cnke ke sona kadn eve gittii zaman gelen adam tandm adam o adam ki seviyorlar giden kadn onun (eril) dedii kadn dar kan ocuklar grdn ocuklar Zamir olarak: uyo ke yeno uyo ke ez nas kenane uyo ke c ra has ken awa ke sona awa ke o vano iy ke vecin teber 1. inan ke t vnena 2. iy ke t vnena o gelen (bay) o tandm o sevilen o giden (bayan) onun dedii (bayan) kii dar kanlar grdn kiiler

cnka ke sona eve giden kadn

Gsterili yer belirtmelerinde de ilgi edatndaki koa kalkabilir (yani dero, dera, der yerine): ktabo ke ser masa de masann stndeki kitap qelema ke ser defteri de defterin stndeki kalem Szck: brarza yeen, kardeten olan habire habire, srekli goynaene (goynen-) vmek apo amca! (seslenme) qayt ke: bak! bao canm (aslnda babaya olan seslenme) zobina baka. Zobinaro bir bakadr ra aileyle mordemi (oul) akrabalar Heso! Haso! (Hasana seslenme ekli) sermaiyaene (sermain-) utanmak kira d kira. Kira daene (dan-) kira vermek

pir Alevi dedesi nuna vrey (karn) ekmek, yedii Heqi kena (oku: hex kena) Allahn seversen rati doru, gerek gegane arasra, bazan perey (oul) para o ke brusno gnderse o waxt o zaman tam tam xo rat kerdene (xo ken- rat) kendisini dzeltmek hesab - hesap i e ey, eya

2 Okuma metni16
Ap u brarza pia gurin. Ap habire xo goyneno, vano: Karo ke ez kenane, qe kes nkeno. Brarza vano: Apo, qayt ke; ez ki kar xo rnd kenane. Ap vano: Bao, t kar xo rnd kena, hama kar ap to zobinaro!
***
16

Aus: X. elker: Ebe Yaraniye kewtime rae. Vejiyai Tiji, Istanbul, 1998. Dem Basisdialekt dieses Lehrbuchs angepasst und vereinfacht.

Mesut Keskin

36

Hesen u Ase ra yen Bursa lew mordeman xo. Xeyl ke manen, roc Ase mrd xo ra vana: Heso, ez endi xo ra sermainane. Qayt ke: Kira ma ap m dano; kncan domanu pir ma cno, nuna vrey ki xalka m dana. No ko, t Heqi kena? Hata key nia bkar u bgure manena? Hesen vano: T rati vana. Bra tyo ke Almanya de, o ke gegane ma r ten peru brusno, o waxt ma xo tam kenime rat.

Altrma 11
lgi edat kenin nne ltfen doru izafei yazn! Kat___ ke ser televizyoni de, hesab tlefonio. _____ ke ma c ra has kenime, i ki ma ra has ken. i___ ke sono, reyna nino. Her___ ke gewra, hera xal mna. Ni pantol___ ke sur, y kami? A___ ke dot ra yena, waa mawa. U___ ke keno, vneno; u___ ke nkeno, nvneno. Lac m___ ke 7 serri dero, sono mekteb. na ma___ ke 18 serri dera, gurina. Ciran ma___ ke lew bon ma de, Bingol ra.

Aadaki cmleleri ltfen Zazacaya evirin! Masann stndeki kalemler krmz. O gelen daym. Evin nndeki sepet yal kadnn. Velinin getirdii tuz beyaz. O sevdiin kz kzm olur. Grdn sar ev bizimkisi.

Ders 16 Kelime gruplardan isim ve sfat tamlamas

imdiye kadar isim ve sfat tamlamas genelde tek tamlayan ile kurulduunu renmitik (dilbilgisi 6). Aslnda snrsz ekilde tamlayan eklemek mmkndr, ama konuulan dilde genelde 2 veya 3 tamlayan kullanlr. Dikkat edilmesi gereken zellik, ismin doru hali ve sfatn alaca doru yer ve sonek.isimler yerine elbette zamirler de gelebilir. Burada sadece basit tamlama ekilleri zerine durulacak. a. sim + isim / zamir + sfat Dilbilgisi 9da da belirtildii gibi, bir ismi yakndan tamlayan sfat, isimden sonra gelir. Bataki isim dier bir isim veya zamir ve sfatla tamlandnda da sras iin belirli kurallar var:

Eril:
Zamir ile: bra m kardeim brao qc kk karde bra mno qc kk kardeim bra 1. hal mn 2. hal -o qc 1. hal bra 1. hal Heseni 2. hal -o qc 1. hal

eril tamlayan isim ile: bra Heseni Hasann kardei brao qc kk karde bra Hesenio qc Hasann kk kardei
Mesut Keskin

37

diil tamlayan isim ile: bra Gule Gln kardei brao qc kk karde bra Gulo qc Gln kk kardei

bra 1. hal

Gul 2. hal

-o

qc 1. hal

Tamlayan isim 2. halde

Tamlanan (nce yer alan) isim 2. halde olduunda, izafei ve sfat da 2. hali alr: zamir ile: lac bra m kardeimin olu lac bra qci kadein kk olu lac bra mn qci kardeimin kk olu lac 1. hal bra 2. hal mn 2. hal - qci 2. hal Diil tamlayan isim ile: lac bra Gule Gln kardeinin olu lac bra qci kk kardein olu lac bra Gul qci Gln kk kardeinin olu lac 1. hal bra 2. hal Gul 2. hal - qci 2. hal

Eril tamlayan isim ile: lac bra Heseni Hasann kardeinin olu lac bra qci kk kardein olu lac bra Heseni qci Hasann kk kardeinin olu lac 1. hal bra 2. hal Heseni 2. hal - qci 2. hal

Karlatrn: lac bra mno qc kardeimin kk olu lac 1. hal bra 2. hal mn 2. hal -o qc 1. hal

Diil:
zamir ile: waa m kzkardeim waa qce kk kzkarde (bac) waa mna qce kk kzkardeim (bacm) waa 1. hal mn 2. hal -a qce 1. hal Diil tamlayan isim ile: waa Gule Gln kzkardei waa qce kk kzkarde waa Gula qce Gln kk kzkardei (bacs) waa 1. hal Gul 2. hal -a qce 1. hal

Eril tamlayan isim ile: waa Heseni Hasann kzkardei waa qce kk kskardei (bac) waa Hesenia qce Hasann kk kzkardei waa 1. hal Heseni 2. hal -a qce 1. hal

Tamlanan isim 2. halde Diil isimlerde 1. hal ile 2. hal eittir: zamir ile: lac waa m kzkardeimin olu lac waa qce kk kzkardein (bacnn) olu
Mesut Keskin

38

 lac waa mna qce kk kzkardeimin (bacmn) olu lac 1. hal waa 2. hal mn 2. hal -a qce 2. hal d. lac waa Gule Gln kzkardeinin olu lac waa qce kk kzkardein olu lac waa Gula qce Gln kk kzkardeinin (bacsnn) olu lac 1. hal waa 2. hal Gul 2. hal -a qce 2. hal d.

Eril tamlayan isim ile: lac waa Heseni Hasann kzkardeinin olu lac waa qce kk kzkardeinin olu lac waa Hesenia qce Hasann kk kzkardeinin (bacsnn) olu lac waa Heseni 1. hal 2. hal 2. hal Diil tamlayan isim ile: -a qce 2. hal d.

Karlatrn: lac waa mno qc kzkardeimin kk olu lac 1. hal waa 2. hal mn 2. hal -o qc 1. hal

Not: Kardein oluna brarza, kzkardein oluna wereza, kardein kzna brana, kzkardeinkzna werena, amcaoluna veya ayn airetten olana dereza, amca kzna dedena denir.

oul:
zamir ile: doman m ocuklarm doman qci kk ocuklar doman mn qci kk ocuklarm doman 1. hal mn 2. hal - qci 1. hal Pl. doman Gule Gules Kinder doman qci kk ocuklar doman Gul qci Gln kk ocuklar doman 1. hal Gul 2. hal - qci 1. hal Pl.

Eril tamlayan isim ile: doman Heseni Hasann ocuklar doman qci kk ocuklar doman Heseni qci Hasann kk ocuklar doman 1. hal Heseni 2. hal -o qc 1. hal Pl.

Diil tamlayan isim ile:

Tamlanan isim oul 2. halde

zamir iler: kay domanan m ocuklarmn oyunu kay domanan qcu kk ocuklarn oyunu kay domanan mn qcu kk ocuklarmn oyunu kay 1. hal doman 2. hal Pl. mn 2. hal - qcu 2. hal Pl. kay domanan qcu kk ocuklarn oyunu 39

Eril tamlayan isim ile: kay domanan Heseni Hesenin ocuklarnn oyunu
Mesut Keskin

 kay domanan Heseni qcu Hasann kk ocuklarnn oyunu kay domanan Heseni - qcu 1. hal 2. hal 2. hal 2. hal Diil tamlayan isim ile: kay domanan Gule Gln ocuklarnn oyunu Karlatrn: kay domanan mno qc ocuklarmn kk (ufak) oyunu kay 1. hal domanan 2. hal m n 2. hal -o qc 1. hal

kay domanan qcu kk ocuklarn oyunu kay domanan Gul qcu Gln kk ocuklarnn oyunu kay 1. hal domanan 2. hal Gul 2. hal - qcu 2. hal

b. sim + isim / zamir + isim lk 2 ismin sonuncusuna ilkin old 3 isimde u ekilde tamlanr: zamir ile: hesab m hesabm hesab panga banka hesab (panga d) hesab mn panga banka hesabm hesab 1. hal mn 2. hal - panga 1. hal hesab Gule Gln hesab hesab panga banka hesab hesab Gul panga Gln banka hesab hesab 1. hal Gul 2. hal - panga 2. hal

Eril tamlayan isim ile: hesab Heseni Hasann hesab hesab panga banka hesab hesab Heseni panga Hasann banka hesab hesab Heseni - panga 1. hal 2. hal 2. hal Diil tamlayan isim ile: Karlatrn: hesab panga m bankamn hesab hesab 1. hal panga 2. hal m 2. hal

nemli: Sra sfatlar izafe eki - / -a ile balanr: lac mn hiryine nc olum na mna ddine ikinci kzm

Okuma metni Wa u bra m

Szckler: nuxuri e kardelerin en by qe hi ge ge - bazen tabi ke tabii ki i-mi eya ya , ya ki - ya , ya da meyman - misafir ta kimi, baz
Mesut Keskin

werte e orta wertn ortanc herinaene, hrnaene satn almak xeyl waxto uzun zamandr wayir sahip gemiye d gemiye wayir - sahibi proine, prne tm (2. hal) 40

bin baka, dier mrde e koca, e mrde de biyene (bayan) evli olmak mordem 1. insan, 2. akraba tek tek, biricik

bn manke torba alt kardelerin en k coka, coka ke ondan tr nazli nazl zel isimler: Memed Ali, Rza, Hesen; Sultane, Elife, Miyasa, Gule

Ma de 7 wa u brayme. 3 bra m, 3 ki wa m est. Bra mno pil Memed Aliyo, nuxuriy yiyo. Dewa ma de maneno, qe dewe ra nvecino. Ge ge tabi ke sono suke, i-mi herineno, yeno. 11 doman bra mn pili est, i ki ya Estamol der ya ki Almanya de. 2 doman qci wanen. Lac Memed Aliyo wertn nka ma de meymano.Ta amnani yen tatil. Bra mno wertn Rzao, Estamol de maneno, xeyl waxto ucaro. 7 doman dey est. Lac Rzayo pil gemiye de gurino. Nam bra mn qci ki Heseno, wayir 9 domanano. O ki ebe domanu proine Almanya de maneno. Waa mawa pile Sultana, a itha dew da bine dera, 6 doman xo est. Mrd waa mna pile ki mordem mao. Waa mna wertne Elifa, a j dewa Erzngani de mrde dera, hama Almanya de manena. Doman waa mna wertne 4 teney. Lac Elifo pil gurino, na xuya qce hona wanena. Waa mna qca ke Almanya de, Miyasa, tek lac xuyo. Na waa m bn manka, coka ke ten nazliya. Nam m ki Gula, 6 doman m est.

Altrma 12
Ltfen aadaki cmleleri Zazacaya evirin! 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Kk kardeim 17 yanda. Byk kzkardeim ok yal. Hasann byk kardei kydedir. Senin kk amcann ad ne? Byk halamn ad Gulperiye. Memed onun (bayan) byk kardeinin oludur. Ortanc kardein kz nazl.

Mesut Keskin

41