You are on page 1of 121

Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 1

2 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII


Bab I Gelombang
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
1) Gelombang stasioner adalah gelombang
yang nilai amplitudonya berubah-ubah.
2) Gelombang berjalan yaitu gelombang yang
nilai amplitudonya tetap di setiap titik yang
dilalui gelombang.
3) Gelombang transversal yaitu gelombang
yang arah getarnya tegak lurus terhadap arah
perambatannya.
4) Gelombang longitudinal yaitu gelombang
yang arah getarnya sejajar dengan arah
perambatannya.
5) Gelombang elektromagnet yaitu gelombang
yang tidak memerlukan medium perambatan.
2. Jawaban: a
Diketahui: y =
1
2
A
Ditanyakan:
Jawab:
y = A sin
1
2
A = A sin
sin =
1
2
= 30
Sudut fase pada saat itu 30.
3. Jawaban: d
Diketahui: v = 4 m/s
1
2
= 4 m = 8 m
1) = vT
T =
v

=
8 m
4 m/s
= 2 sekon
2) = 8 m
3) Jarak 2 bukit berdekatan = 8 m
4. Jawaban: b
Diketahui: v = 75 m/s
AE = 2 = 10 m
= 5 m
Ditanyakan: f
Jawab:
v = f
f =
v

=
75 m/s
5 m
= 15 Hz
Frekuensi gelombang tersebut sebesar 15 Hz.
5. Jawaban: c
Diketahui: y = 8 sin (2t 0,2 x)
Ditanyakan: f dan
Jawab:
y = A sin (2ft ( )
2 x

y = 8 sin (2t 0,2 x)


Frekuensi gelombang:
2f = 2
f = 1 Hz
Panjang gelombang:
2

= 0,2
2
0,2
= = 10 m
6. Jawaban: d
1) Pada pemantulan ujung bebas gelombang
pantul tidak mengalami perubahan fase.
2) Pada pemantulan yang bebas pada ujung
pemantulan terbentuk perut gelombang.
3) Tempat simpul dan ujung pemantulan tetap
terjadi loncatan fase
1
2
.
7. Jawaban: e
Diketahui: A= 2 m
f = 6 Hz
v = 24 m/s
t = 3 s
x = 3 m
Ditanyakan: y
Q
Jawab:
v = f =
v
f
=
24 m/s
6 Hz
= 4 m
T =
1
f
=
1
6
sekon
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 3
y
Q
= A sin 2 ( )

t x
T


= 2 sin 2
1
6
3 s 3 m
4 m

s

(
(
,
= 2 sin 2 ( )
3
4
18
= 2 sin
2

= 2 (1)
= 2 m
8. Jawaban: a
Diketahui: y = 0,2 sin (8t 2x)
Ditanyakan: v
Jawab:
y = A sin
2
2 f t x

(
,

2f = 8
2

= 2
f = 4 Hz = 1 m
Kecepatan rambat gelombang:
v = f = (4 Hz) (1m) = 4 m/s
9. Jawaban: b
Diketahui: t = 11 sekon
Ditanyakan: y
Jawab:
Dari gambar diperoleh A = 5 dan T = 8 s.
Simpangan
y = A sin
2
T

t
y = 5 sin
2
8 s

(11 s)
y = 5 sin
11
4

y = 5
1
2
2 =
5
2
2
Jadi, simpangan pada t = 11 s sebesar
5
2
2 .
10. Jawaban: b
Diketahui:
A
= 2 m
v
A
= 6 m/s

B
= 3 m
f
A
= f
B
Ditanyakan: v
B
Jawab:
f
A
= f
B
A
A
v

=
B
B
v

v
B
=
B
A

v
A
=
3 m
2 m

(
,
(6 m/s) = 9 m/s
Laju gelombang dalam medium B adalah 9 m/s.
11. Jawaban: b
Diketahui: y = sin 4
0, 5

t

12

(
,
x
Ditanyakan: , f, A, dan v
Jawab:
Persamaan umum gelombang y = A sin (t kx)
y = sin 4
0, 5

t

12

(
,
x
= 8 A = 1 cm
2f = 8 v = f = (6 cm)(4 Hz) = 24 cm/s
f =
8
2

= 4 Hz
k =
2

4
12

=
2

=
12(2 )
4

= 6 cm
12. Jawaban: e
Diketahui: y = 2 sin (20
25
x
)
Ditanyakan: v
Jawab:
y = 2 sin (20t
25

)
= 2 sin (20t
25

x)
y = A sin (t kx)
= 20
2f = 20
f = 10 Hz
k =
2

=
25

= 50 cm = 0,5 m
v = f = (0,5 m)(10 Hz) = 5 m/s
Kecepatan rambat gelombang 5 m/s.
13. Jawaban: e
Diketahui: y = 0,02 sin (8t x)
x = 5 cm
t = 1 s
Ditanyakan: y
Jawab:
Besar simpangan di titik 5 cm dari titik asal getar:
y = 0,02 sin (8(1 s) 5)
= 0,02 sin 3
= 0,02 0 = 0
14. Jawaban: a
Diketahui: v = 24 m/s
f = 12 Hz
A= 10 cm
= 0,1 m
x = 3 m
t =
1
2
s
4 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Ditanyakan: y
Jawab:
y = A sin 2f ( )

x
v
t
= (0,1 m) sin 2(12 Hz) ( )
1 3 m
2 24 m/s
s
= (0,1 m) sin 24( )
12 3
24

= (0,1 m) sin 9
= 0
Simpangan di titik Q yaitu 0 cm.
15. Jawaban: c
Diketahui: v = 6 m/s
Ditanyakan: f
Jawab:
Pada gambar terlihat bahwa ada 4 buah simpul
yang berurutan. Keempat simpul ini panjangnya
sama dengan
3
2
, sehingga frekuensi dapat
dihitung dari f =
v

.
/ // // =
3
2
=
2
3
/ / / / / =
2
3
(0,3 m) = 0,2 m
v = f f =
v

=
6 m/s
0,2 m
= 30 Hz
Jadi, frekuensi gelombang sebesar 30 Hz.
16. Jawaban: a
Diketahui: y = 0,2(cos 5x) sin(10t)
Ditanyakan: jarak antara simpul dan perut
Jawab:
y = 2A cos kx sin t
k = 5 k =
2

=
2
5

=
2
5
m
Jarak antara perut dan simpul yang berurutan
sama dengan
1
4
=
1
4

2
5
m =
1
10
m = 0,1 m.
17. Jawaban: e
Diketahui: y = 2 sin 2 (
0, 01
t

30
x
)
Ditanyakan: cepat rambat gelombang
Jawab:
y = 2 sin 2 (
0, 01
t

30
x
)
= 2 sin (
2
0, 01
t

2
30
x
)
2f =
2
0, 01
2
30

= k =
2

f =
1
0, 01
= 100 Hz = 30 cm
f =
v

v = f = (30 cm)(100 Hz) = 3.000 cm/s


Cepat rambat gelombang sebesar 3.000 cm/s.
18. Jawaban: c
Interferensi gelombang yang mempunyai
simpangan sama dengan nol disebut dengan
gelombang stasioner atau gelombang diam.
19. Jawaban: b
Diketahui: / // // = 3 m
n = 1
1
2

Ditanyakan:
Jawab:
1
1
2
= 3 m
3
2
= 3 m
= (3 m)
2
3
= 2 m
Panjang gelombangnya sebesar 2 m.
20. Jawaban: d
Diketahui: v = 12 m/s
f = 4 Hz
A = 5 m
AB = 18 m
Ditanyakan: n
Jawab:
f =
v

=
v
f
=
12 m/s
4 Hz
= 3 m
n =
AB

=
18 m
3 m
= 6
Terjadi 6 gelombang sepanjang AB.
B. Uraian
1. Diketahui: y = 2 sin 2(0,2x + 100t)
Ditanyakan: a. T,
b. , dan
c. v.
Jawab:
a. Dari persamaan umum gelombang
y = A sin t kx
y = 2 sin 2(0,2x + 100t)
= 200
2
T

= 200
T =
2
200

=
1
100
s
30 cm
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 5
b. k = 0,4
2

= 0,4
=
2
0,4

= 5 cm
c. v =
T

=
1
100
5 cm
s
= 500 cm/s
= 5 m/s
2. Diketahui: y = 5 sin 0,4t cm
t =
5
4
s
Ditanyakan: y
Jawab:
y = 5 sin 0,4 t cm
= 5 sin 0,4 (
5
4
s) cm
= 5 sin 0,5 cm = 5 1 = 5 cm
Simpangan pada saat t =
5
4
s adalah 5 cm.
3. Diketahui: f = 10 Hz
A = 25 cm = 0,25 m
v = 2 m/s
t = 0,5 s
x = 2 m
Ditanyakan: y
Jawab:
= 2f = 2(10) = 20
k =
v

=
20
2

= 10
Dari persamaan umum gelombang
y = A sin (t + kx)

bertanda positif karena bergetar dari kanan ke kiri


Simpangan gelombang:
y = 0,25 sin (20t + 10x)
= 0,25 sin (20(0,5) + 10(2))
= 0,25 sin (10 + 20)
= 0,25 sin (30) = 0
4. Diketahui: y = 0,05 sin 2(50t + 2x)
Ditanyakan: f, , dan v
Jawab:
y = A sin(100t + 4x)
f = 50 Hz
2

= 4 = 0,5 m
v = f = (0,5 m)(50 Hz) = 25 m/s
Cepat rambat gelombang 25 m/s.
5. Diketahui: y =
1
2
3 A m
Ditanyakan: t
Jawab:
y = A sin
1
2
3 A = A sin
sin =
1
2
3
=
3

;
2
3

; dan seterusnya
Oleh karena bergerak ke kiri, pilih pada
kuadran II, yaitu
2
3

.
= t
2
3

=
2
T

t
t =
1
3
T
Jadi, simpangan bergerak ke kiri dengan nilai
1
2
3 A saat t =
1
3
T.
6. Diketahui: v = 20 m/s
f = 5 Hz
A = 2 m
t = 0,5 s
x = 1 m
Ditanyakan: a. dan gambar
b. y
Jawab:
a. =
v
f
=
20 m/s
5 Hz
= 4 m
n =
t
T
=
0, 5 s
0, 2 s
= 2,5
b. Simpangan di titik B(x = 1 m)
y = A sin( )
2
2 ft x

= 2 sin( )
2
4
2 5 t x

= 2 sin( )
2
10 t x

= 2 sin (10(0,5 s)
2

(1 m)
= 2 sin 4,5 = 2 m
7. Diketahui: / // // = 5 m
f = 10 Hz
A = 2 cm
v = 6 m/s
x = 5 m 4 m = 1 m
t = 2 sekon
Y
X
10 m
6 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Ditanyakan: y
Jawab:
y = A sin
( )
+
x
v
t
= (2 cm) sin 2(10 Hz)
( )
1 m
6 m/s
2 s +
= (2 cm) sin 20
( )
1
6
2 +
= (2 cm) sin 20( )
13
6
= (2 cm) sin
130
3

= (2 cm)(
1
2
3)
= 3 cm
8. Diketahui: / // // = 3 m
n = 3
Ditanyakan: letak perut ketiga
Jawab:
3 m = 3
= 1 m
letak perut ketiga
5
4
= 1,25 m
9. Diketahui: y
p
= 4 cos 5x sin 2t
Ditanyakan: v
Jawab:
y = 2A cos kx sin t
k = 5 = 2
2

= 5 2f = 2
=
2
5
m f = 1 Hz
Cepat rambat gelombang:
v = f
= (1 Hz) ( )
2
5
m
=
2
5
m/s = 0,4 m/s
10. Diketahui: y = 1,25 sin 3(30t x)
x = OP =
3
4
m
Ditanyakan: a. f
b.
c. v
d. y
p
Jawab:
y = 1,25 sin 3(30t x)
y = A sin(t kx)
a. = 90
2f = 90
f = 45 Hz
b. k =
2

= 3
=
2
3
m
c. v = f = (45 Hz)(
2
3
m)
= 30 m/s
d. y
p
= 1,25 sin (90t 3x)
= 1,25 sin (90t 3
3
4
) meter
= 1,25 sin (90t
9
4

) meter
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
Bunyi merupakan gelombang longitudinal.
Gelombang longitudinal memiliki arah getar yang
sejajar dengan arah rambat sehingga tidak akan
mengalami peristiwa polarisasi.
2. Jawaban: c
Sebuah bintang yang meledak memberikan energi
dalam bentuk gelombang. Gelombang itu
merambat ke bumi melewati angkasa. Gelombang
apakah yang tidak bisa diterima dari bintang?
a. gelombang cahaya
b. gelombang radio
c. gelombang bunyi
d. gelombang inframerah
e. gelombang ultraviolet
Angkasa merupakan ruang hampa udara
sehingga gelombang bunyi tidak dapat merambat
melaluinya. Gelombang cahaya, gelombang radio,
gelombang inframerah, dan gelombang ultraviolet
dapat merambat tanpa ada medium (ruang hampa
udara). Dengan demikian, gelombang bunyi tidak
bisa diterima oleh bumi.
3. Jawaban: b
Bunyi dihasilkan oleh benda yang bergetar. Bunyi
membutuhkan medium untuk merambat karena
bunyi merupakan gelombang mekanik longitudi-
nal. Kecepatan bunyi paling besar di zat padat dan
paling kecil di zat gas.
4. Jawaban: a
Dari persamaan: f
0
=
1
2
F
L A
Frekuensi senar:
1) berbanding terbalik dengan panjang senar;
2) berbanding lurus dengan akar kuadrat gaya
tegangan senar;
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 7
3) berbanding terbalik dengan massa jenis
senar dan luas penampang senar.
5. Jawaban: e
Diketahui: f
0
= f
1
Ditanyakan:
1
2
L
L
Jawab:
Nada dasar pada pipa organa terbuka
f
0
=
1
2
v
L
f
0
= f
1
1
2
v
L
=
2
3
4
v
L
6vL
1
= 4vL
2
1
2
L
L
=
4
6
=
2
3
Nilai
1
2
L
L
=
2
3
.
6. Jawaban: d
f =
v

=
1
2
v
L
=
2v
L
Nada dasar f
0
=
2
v
L
L = 2 =
1
2
L
Nada atas pertama f
1
=
v
L
Nada atas kedua f
2
=
3
3
v
L
Nada atas ketiga f
3
=
2v
L
7. Jawaban: b
Diketahui: f
1
= 800 Hz
T
p
= 0,5 sekon
Ditanyakan: f
2
Jawab:
f
p
=
p
1
T
= 2 Hz
f
p
= f
tinggi
f
rendah
2 Hz = f
tinggi
f
rendah
Jadi, frekuensi sirene yang kedua mungkin
(800 + 2) Hz = 802 Hz atau (800 2) Hz = 798
Hz.
8. Jawaban: a
Diketahui: v
s
= 10 m/s (negatif)
f
p
= 1.020 Hz
v
p
= 0 m/s
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
s
Jawab:
f
p
=
p
s
+

v v
v v
f
s
1.020 Hz=
340 m/s + 0
340 m/s 10 m/s
f
s
1.020 Hz=
340 m/s
330 m/s
f
s
f
s
=
(330 m/s)(1.020 Hz)
340 m/s
= 990 Hz
9. Jawaban: c
Jumlah simpul dan perut selalu bilangan genap.
Hal ini ditunjukkan oleh resonansi yang terjadi di
dalam pipa organa tertutup.
10. Jawaban: b
Diketahui: v = 800 m/s
L = 0,5 m
Ditanyakan: f
0
Jawab:
f
0
=
2
v
L
=
800 m/s
2(0, 5 m)
= 800 Hz
Frekuensi nada dasar dawai tersebut 800 Hz.
11. Jawaban: c
Diketahui: m
1
= m
2
, = L
1
= L
2
, F
1
= F
2
f = 40 Hz
F = 44%
Ditanyakan: f
p
Jawab:
f
0
=
1
2L
F

40 Hz =
1
2L
F

((40 Hz)2L)
2
= F F = 6.400 L
2
= F
Tegangan dawai ditambah 44%
F
2
= F + 44%F
= 144%F
= (6.400 L
2
)144%
= 9.216 L
2
f =
1
2L
2
F

=
1
2L
2
9.216 L

=
1
2L
96L
= 48 Hz
f
p
= f
tinggi
f
rendah
= 48 Hz 40 Hz = 8 Hz
Pelayangannya sebesar 8 Hz.
P
S
P
S
P
S
P
S
P
S
P
S
8 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
12. Jawaban: b
Diketahui: L = 68 cm
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
1
, f
2
, f
3
Jawab:
f
1
=
2
v
L
=
340 m/s
2(0,68 Hz)
= 250 Hz
f
2
= 2f
1
= 2(250 Hz) = 500 Hz
f
3
= 3f
1
= 3(250 Hz) = 750 Hz
13. Jawaban: b
Diketahui: TI = 80 dB
I
0
= 10
12
W/m
2
Ditanyakan: I
Jawab:
TI = 10 log
0
I
I
80 dB = 10 log
I
I
12
8 dB = log
I
12
10
10
8
=
I
12
10
I = 10
4
watt/m
2
Intensitas sumber bunyi sebesar 10
4
w/m
2
.
14. Jawaban: a
Diketahui: I
B
= 8,2 10
4
W/m
2
R
A
= 2 R
B
Ditanyakan: I
A
Jawab:
A
B
I
I
=
2
A
2
B
4
4
P
R
P
R

A
B
I
I
=
2
B
2
A
R
R
I
A
= I
B

2
B
2
A
R
R
I
A
= (8,2 10
4
W/m
2
)
( )
B
B
R
R
2
2
2
= 2,05 10
4
W/m
2
Intensitas gempa di A sebesar 2,05 10
4
W/m
2
.
15. Jawaban: b
Diketahui: f
p
= 2.000 Hz
f
s
= 1.700 Hz
v = 340 m/s
Ditanyakan: v
p
Jawab:
f
p
=
p
+
+ 0
v v
v
f
s
2.000 Hz =
p
340 m/s +
340 m/s
v
1.700 Hz
400 m/s = 340 m/s + v
p
v
p
= 60 m/s
Pesawat terbang berkecepatan 60 m/s.
16. Jawaban: c
Diketahui: f
s
= 1.920 Hz
v
s
= 20 m/s mendekati pengamat
v
p
= 15 m/s menjauhi sumber
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
p
Jawab:
f
p
=
p
s
v v
v v
f
s
f
p
=
p
s

v v
v v
f
s
=
(340 m/s) (15 m/s)
(340 m/s) (20 m/s)

(1.920 Hz)
=
325 m/s
320 m/s
(1.920 Hz)
= 1.950 Hz
Frekuensi yang didengar pengamat 1.950 Hz.
17. Jawaban: b
Diketahui: L = 30 m
v = 40 m/s
F = 2 N
Ditanyakan: m
Jawab:
v
2
=
F

(40 m/s)
2
=
2 N

m =
2 2
2 N
1.600 m /s
m
L
=
2 2
2 N
1.600 m /s
m =
2
(2 N)(30 m)
1.600 m/s
m = 3,75 10
2
kg
Tali memiliki massa 3,75 10
2
kg.
18. Jawaban: e
Diketahui: F = x
m = y
L = z
Ditanyakan: v
Jawab:
v =
FL
m
=
xz
y
v
2
=
xz
y
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 9
19. Jawaban: e
Diketahui: L = 60 cm = 0,6 m
v = 330 m/s
Ditanyakan: f
Jawab:
Nada atas I L =
3
4
=
4
3
L
=
4(0,6 m)
3
= 0,8 m
f =
v

=
330 m/s
0,8 m
= 412,5 Hz
20. Jawaban: d
Diketahui: v
1
= 324 m/s
f
0
= 252 Hz
v
2
= 333 m/s
L = 1 m
Ditanyakan: f
2
Jawab:
f
0
= 252 Hz =
1
0
v
f
=
325
252
m
L =
1
2
=
324
504
m
v = 333 m/s
Nada dasar f
0
=
2
v
L
=
324
2
504
333 m/s
m
= 259 Hz
Nada atas kedua f
2
= 3 f
0
= 3(259 Hz)
= 777 Hz
B. Uraian
1. Diketahui: L
1
= 20 cm
simpul = 3
Ditanyakan: L
2
Jawab:
Pipa organa terbuka
3 buah perut (nada atas kesatu) L
1
=
= 20 cm
Pipa organa tertutup
3 buah simpul (nada atas kedua)
f
1
= f
2
1
v

=
2
v

2
= 20 cm

2
=
4
5
L
2
L
2
=
2
5
4

=
5(20)
4
= 25 cm
Jadi, panjang pipa organa tertutup tersebut 25 cm.
2. Diketahui: L = 3 m
f
1
= 60 Hz
= 0,01 g/cm
Ditanyakan: F
Jawab:
f
n
=
+ 1
2
n
L
F

60 Hz =
1 + 1
2(3 m)
3
10 kg/m
F

180 mHz =
3
10 kg/m
F

32.400 m
2
Hz
2
=
3
10 kg/m
F

F = 32,4 N
Gaya tegangan senar sebesar 32,4 N
3. Diketahui: m = 5 g = 5 10
3
kg
L = 1 m
F = 968 N
Ditanyakan: a. v
b. dan f
1
c. f
2
dan f
3
Jawab:
a. v =
F

=
3
5 10 kg
1 m
968 N

= 1,936 10
5
m/s
b. f
1
=
2
v
L
=
5
1,936 10 m/s
2(1 m)
= 9,68 10
4
Hz
= 2L = 2(1 m) = 2 m
c. f
2
= 2 f
1
= 1,936 10
5
Hz
f
3
= 3 f
1
= 2,904 10
5
Hz
4. Diketahui: v = 340 m/s
f
0
= 240 Hz
Ditanyakan: L
Jawab:
a. Pipa organa terbuka
f
0
=
2
v
L
L =
0
2
v
f
=
340 m/s
2(240 Hz)
= 0,71 meter
b. Pipa organa tertutup
f
0
=
4
v
L
L =
1
4
v
f
=
340 m/s
4(240 Hz)
= 0,35 meter
5. Diketahui: L
B
= 70 cm
Ditanyakan: L
T
Jawab:
Pipa organa terbuka = f
1
=
B
2
v
L
Pipa organa tertutup = f
1
=
T
4
v
L
10 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
B
2
v
L
=
T
4
v
L
2(70 cm)
v
=
T
4
v
L
4L
T
= 140 cm
L
T
= 35 cm
Panjang pipa organa tertutup = 35 cm.
6. Diketahui: r = 100 m
TI = 40 dB
Ditanyakan: P
Jawab:
TI = 10 log
0
I
I
40 = 10 log
0
I
I
4 = log
12
10

I
10
4
=
12
10

I
I = 10
8
I =
P
A
P = IA
= I(4r
2
)
= (10
8
W/m
2
)(4)(100 m)
2
= (4 10
8
W/m
2
)(10
4
m
2
)
= 4 10
4
W
Daya ledakan dari petasan 4 10
4
W.
7. Diketahui: TI = 6 dB
n = 10
Ditanyakan: TI
n
Jawab:
TI
n
= 6 dB + 10 log 10
= 6 dB + 10
= 16 dB
Intensitas yang dihasilkan = 16 dB.
8. Diketahui: r
1
= 3 m
TI
1
= 50 dB
r
2
= 30 m
Ditanyakan: TI
2
Jawab:
TI
2
= TI
1
+ 10 log
2
1
2
r
r

(
,
= 50 dB + 10 log
2
3 m
30 m

(
,
= 50 dB + 10 log (10
1
)
2
= 50 dB + 10 (2) = 30 dB
Taraf intensitas pada jarak 30 m sebesar 30 dB.
9. Diketahui: v
s
= 10 m/s
f
s
= 400 Hz
v = 340 m/s
v
p
= 5 m/s
Ditanyakan: f
p
Jawab:
Saling mendekat (v
p
= 5 m/s)
f
p
=
p
s


v v
v v

f
s
=
340 m/s + 5 m/s
340 m/s 10 m/s
(400 Hz)
=
345
330
(400 Hz)
= 418 Hz
Saling menjauh (v
p
= 5 m/s)
f
p
=
p
s


v v
v v

f
s
=
340 m/s 5 m/s
340 m/s + 10 m/s

(400 Hz)
=
335
350
(400 Hz)
= 383 Hz
10. Diketahui: v
s
= 72 km/jam = 20 m/s
f
p
= 720 Hz
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
s
Jawab:
f
p
=
p
s


v v
v v

f
s
f
s
=
s
p


v v
v v

f
p
=
340 m/s 20 m/s
340 m/s 0

(720 Hz)
=
320 m/s
340 m/s
(720 Hz)
= 677,6 Hz
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
Diketahui: n = 1.800 kali
t = 5 menit = 300 sekon
Ditanyakan: f
Jawab:
Frekuensi benda:
f =
n
t
=
1.800
300 s
= 6 Hz
2. Jawaban: c
Diketahui: y = 5 sin 10t cm
t = 6 s
Ditanyakan: v
Jawab:
y = A sin t
= 10
2f = 10
f =
10
2
=
5

Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 11


3. Jawaban: e
Diketahui: T =
1
50
sekon
1
2
= 1,6 m
Ditanyakan: v
Jawab:
v =
T

1
2
= 1,6 m maka = 3,2 m
Dengan demikian, v =
1
50
3, 2 m
s
= 160 m/s.
4. Jawaban: d
Diketahui: y = 4 sin 0,1 t cm
t = 5 s
Ditanyakan: y
Jawab:
y = 4 sin 0,1t
= 4 sin 0,1(5)
= 4 sin 0,5 = 4
5. Jawaban: a
Diketahui: y = 2 sin (50t
5
x
)
Ditanyakan: besaran-besaran pada y
Jawab:
y = 2 sin (50t
5
x
)
y = A sin (2ft
2x

)
A = 2 cm
2f = 50 f = 25 Hz
2

=
1
5
= 10 cm
v = f = (10 cm)(25 Hz) = 250 cm/s = 2,5 m/s
6. Jawaban: e
Diketahui: I
AB
= 4,5 cm
t = 0,5 cm
A = 4 cm
Ditanyakan: y
P
Jawab:
y
P
= A sin
T
2
(t
x
v
)
2,25 = 4,5 cm
= 2 cm
k =
2

=
2
2

= /cm
T =
0, 5
2, 25
s =
1
4, 5
s f = 4,5 Hz
v =
k

=
2 f
k

=
2 (4,5 Hz)
/ cm
= 9 cm/s
y
P
= 4 sin
1

4,5
2
(t
x
9
) cm
= 4 sin 2(4,5)(t
x
9
) cm
= 4 sin 2(4,5t
4, 5
9
x) cm
= 4 sin 2(4,5t
x
(2)
) cm
= 4 sin 2(4,5t
(2)
x
) cm
7. Jawaban: a
Diketahui: T = 0,2 s
A = 0,2 m
= 1 m
f =
1
T
=
1
0, 2 s
= 5 s
Ditanyakan: persamaan gelombang
Jawab:
Persamaan umum:
y = A sin (2f t kx)
= 0,2 sin {(2 (5)t
2

x}
= 0,2 sin 2 (5t
1
x
)
y = 0,2 sin 2 (5t x)
Persamaan akhir: y = 0,2 sin 2 (5t x 90)
8. Jawaban: a
Diketahui: F
b
= 4F
a
Ditanyakan: f
b
Jawab:
v
1
=
FL
m
v
2
=
4FL
m
v
2
= 2v
1
f
2
= 2f
1
9. Jawaban: b
Diketahui: L = 5 m
m = 20 g = 0,2 kg
F = 10 N
f = 60 Hz
Ditanyakan: n
Jawab:
v =
F

=
FL
m
=
(10 N)(5 m)
0,02 kg
=
2 2
2.500 m /s
= 50 m/s
f =
v

=
v
f
=
50 m/s
60 Hz
=
5
6
m
n =
L

=
5
6
5 m
m
= 6 gelombang
12 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
10. Jawaban: e
Diketahui: y = 2 cos 0,1x sin 10t
Ditanyakan: v
Jawab:
Persamaan gelombang stasioner:
y = 2A cos 2(
x

) sin
2
T

t m
= 2A cos kx sin t m
atau
y = 2 cos (0,1x) sin (10t )
k = 0,1
2

= 0,1
2

= 0,1
=
2
0,1
= 20 m
= 10
2f = 10
2f = 10
f = 5 Hz
sehingga v = f = (5 Hz)(20 m) = 100 m/s
11. Jawaban: c
Diketahui: L = 80 cm
m = 16 g = 0,016 kg
F = 800 N
Ditanyakan: f
1
Jawab:
f
n
= (n + 1)
2
v
L
f
1
= (1 + 1)
2
FL
m
L
=
(800 N)(0,8 m)
0,016 kg
0,8 m
=
200 Nm/kg
0,8 m
= 250 Hz
12. Jawaban: b
Diketahui: N
motor
= 100
N
mobil
= 10
TI
motor
= 40 dB
TI
mobil
= 60 dB
Ditanyakan:
100 motor
10 mobil
TI
TI
Jawab:
Motor
TI = 10 log
0
I
I
40 = 10 log
0
I
I
log
0
I
I
= 4
0
I
I
= 10
4
I = 10
4
I
0
I
100
= 100 10
4
I
0
I
100
= 10
6
I
0
TI
100
= 10 log
6
0
0
10 I
I
TI
100
= 10 log 10
6
TI
100
= 10(6)
TI
100
= 60
Mobil
TI = 10 log
0
I
I
60 = 10 log
0
I
I
log
0
I
I
= 6
0
I
I
= 10
6
I = 10
6
I
0
I
10
= 10 10
6
I
0
I
10
= 10
7
I
0
TI
10
= 10 log
7
0
0
10 I
I
TI
10
= 10 log 10
7
TI
10
= 10(7)
TI
10
= 70
Jadi, perbandingan taraf intensitas sepeda motor
dengan mobil 6 : 7.
13. Jawaban: c
Diketahui: TI
1
= 60 dB
TI
n
= 80 dB
Ditanyakan: n
Jawab:
Tl
n
= Tl
1
+ 10 log n
80 = 60 + 10 log n
20 = 10 log n
2 = log n
n = 10
2
= 100 mesin
14. Jawaban: e
Diketahui: TI = 20 dB
TI
n
= 60 dB
Ditanyakan: n
Jawab:
TI
n
= TI + 10 log n
60 = 20 + 10 log n
log n = 4
n = 10.000
Jumlah mesin yang digunakan pabrik SUKSES
adalah 10.000.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 13
15. Jawaban: d
Nada dasar pipa organa tertutup: f

=
1
4
v
L
Nada atas pertama pipa organa terbuka:
f
2
=
2
v
L
f = f
2
1
4
2
v
L
=
v
L
1
4
2
v
L
=
60 cm
v
4L
2
= 60 cm L
2
=
60 cm
4
= 15 cm = 0,15 m
16. Jawaban: a
Diketahui: f
s
1
= 515 Hz
f
s
2
= 495 Hz
v
p
= 0
v
s
1
= 0
v
s
2
= 10 m/s
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
pelayangan
Jawab:
Oleh karena Ratna berada di samping sumber
bunyi yang diam maka f
p
1
= f
s
1

= 515 Hz.
f
p
2
=
2
p
s

v v
v v
f
s
2
=
340 m/s
340 m/s 10 m/s
(495 Hz)
=
340 m/s
330 m/s
(495 Hz)
= 510 Hz
f
pelayangan
= 515 Hz 510 Hz = 5 Hz
Frekuensi pelayangan yang didengar Ratna
sebesar 5 Hz.
17. Jawaban: a
Diketahui: v = 300 m/s
Ditanyakan: v
s
Jawab:
f = 1%
f
s
= 100%
f
p
=
p
s
+

v v
v v
f
s
101% =
s
+ 0

v
v v
1,01 =
s
300 m/s
300 m/s v
303 m/s 1,01v
s
= 300 m/s
1,01 v
s
= 3 m/s
v
s
= 2,97 m/s
18. Jawaban: e
Diketahui: f
s
= 670 Hz
v
p
= 90 km/jam = 25 m/s
v = 335 m/s
Ditanyakan: f
p
Jawab:
f
p
=
p
- v v
v
f
s
=
335 + 25
335

(
,
(670) Hz
= 720 Hz
19. Jawaban: c
Diketahui: f
s
= 1.008 Hz
v
s
= 4 m/s
v
p
= 2 m/s
v = 340 m/s
Ditanyakan: selisih frekuensi
Kita gunakan persamaan efek Doppler
Sumber mendekati pendengar, maka v
s
=
Pendengar mendekati sumber, maka v
p
= +
f
p
=
p
s
+

v v
v v
f
s
f
p
=
340 + 2
340 4
(1.008 Hz)
= 1.026 Hz
Selisih = 1.026 Hz 1.008 Hz = 18 Hz
20. Jawaban: b
Diketahui: f
s
= 710 Hz
f
p
= 620 Hz
v
p
= 20 m/s
v = 330 m/s
Ditanyakan: v
s
Kita gunakan persamaan efek Doppler
Sumber bergerak menjauhi pendengar, v
s
= +
Pendengar bergerak menjauhi sumber, v
p
=
f
p
=
p
s


v v
v v

-
f
s
f
p
=
p
s


v v
v v

-
f
s
v + v
s
=
p
p
v v
f

f
s
v
s
= (
p
p
v v
f

f
s
) v
= (
(330 m/s 20 m/s)
620 Hz

(710 Hz)) (330 m/s)


= 355 m/s 330 m/s
v
s
= 25 m/s
21. Jawaban: a
Diketahui: A = 2 m
f =
2
4
= 0,5 Hz
t = 0,25 s
+

S P
v
s
= v
p
= +

14 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Ditanyakan: y
Jawab:
y = A sin t
y = A sin (2ft)
= (2 m) sin ((2)(0,5)(0,25))
= (2 m) sin
1
4

= 2 m(
1
2
2 ) = 2 m
Simpangan gelombang saat t = 0,25 s yaitu
2 m.
22. Jawaban: b
Diketahui: n = 8
t = 24 s
Ditanyakan: saat t = 0,1 sekon
Jawab:
T =
t
n
=
24 s
8
= 3 s
=
t
T
=
0, 6 s
3 s
= 0,2
Fase gelombang setelah bergetar selama
0,6 sekon sebesar 0,2.
23. Jawaban: d
Diketahui: y = 0,5 sin 3(
12
t
+ 0,05x)
Ditanyakan: v
Jawab:
Dari persamaan y = 0,5 sin 3(
12
t
+ 0,05x)
diperoleh nilai:
k = 0,15
=
4

v =
k

=
4(0,15 )

=
1
0,6
=
10
6
Kecepatan rambat gelombang tersebut
10
6
m/s.
24. Jawaban: d
Diketahui: / = 80 cm
f =
1
4
Hz
v = 4 cm/s
n = 3 1 = 2
Ditanyakan: letak simpul dari titik asal getaran
Jawab:
=
v
f
=
1
4
4 cm/s
Hz
= 16 cm
x = (2n)
4

= 2(2)
16 cm
4

(
,
= 16 cm
/ x = 80 cm 16 cm = 64 cm
Letak simpul ketiga dari asal getaran 64 cm.
25. Jawaban: e
Diketahui: F
1
= 25 N
f
1
= f
f
2
= 3f
Ditanyakan: F
2
Jawab:
f =
1
2
F
L
f sebanding dengan
F
2
1
F
F
=
2
1
f
f
F
2
=
2
1
2

(
,
f
f
F
1
=
2
3
(
,
f
f
(25 N)
= 9(25 N)
= 225 N
Tegangan yang harus diberikan sebesar 225 N.
26. Jawaban: c
Diketahui: f
n
= 360 Hz
f
n + 1
= 600 Hz
f
n + 2
= 840 Hz
Ditanyakan: f
0
Jawab:
f
n
: f
n + 1
: f
n + 2
= 360 : 600 : 840
= 3 : 5 : 7
Perbandingan di atas menunjukkan perbandingan
frekuensi pipa organa tertutup untuk f
1
: f
2
: f
3
=
3 : 5 : 7.
Untuk pipa organa tertutup, f
0
dapat dihitung
dengan perbandingan f
0
: f
1
= 1 : 3.
0
1
f
f
=
1
3
f
0
=
1
3
(f
1
)
=
1
3
(360 Hz)
= 120 Hz
27. Jawaban: d
Diketahui: L
A
= 96 cm
f
A
(4 perut dan 3 simpul) = f
A
2
f
B
(3 perut dan 3 simpul) = f
B
2
Ditanyakan: L
B
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 15
Jawab:
Resonansi terjadi jika f
A
2
= f
B
2
f
A
2
= f
B
2
A
3
2
v
L
=
B
5
4
v
L
A
3
2L
=
B
5
4L
L
B
=
A
5(2)
12
L
=
10(96 cm)
12
= 80 cm
Panjang pipa organa tertutup 80 cm.
28. Jawaban: a
Diketahui: r
1
= 100 m
I
1
= 8,10 10
6
W/m
2
r
2
= 300 m
Ditanyakan: I
2
Jawab:
I =
2
4
P
r
I ~
2
1
r
2
1
I
I
=
2
1
2
2
r
r
I
2
=
2
100 m
300 m

(
,
(8,10 10
6
W/m
2
)
= (
1
9
)(8,10 10
6
W/m
2
)
= 9,00 10
5
W/m
2
Pada jarak 300 m dari titik P sebesar
9,00 10
5
W/m
2
.
29. Jawaban: b
Diketahui: TI
n
= 60 dB
I
0
= 10
12
W/m
2
n = 100
Ditanyakan: I
Jawab:
TI
n
= TI + 10 log n
60 = TI + 10 log 100
60 = TI + 20
TI = 40
TI = 10 log
0
I
I
40 = 10 log
12
10

I
I = (10
12
)(10
4
)
= 10
8
Intensitas sebuah sirene sebesar 10
8
W/m
2
.
30. Jawaban: d
Diketahui: v
s
= 72 km/jam = 20 m/s
f
p
= 850 Hz
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
s
Jawab:
f
p
=
p
s

v v
v v
f
s
850 Hz =
340 m/s
340 m/s 20 m/s
f
s
f
s
=
850 Hz(320)
340
= 800 Hz
Frekuensi sirene kereta api 800 Hz.
B. Uraian
1. Diketahui: T = 12 ms = 12 10
3
Ditanyakan: t agar y = A
Jawab:
y = A sin t
= A sin
2
T

t
y = A berarti sin
2
T

t = 1
sin
2
T

t = sin
2

2 t
T

=
2

3
2
12 10
t

=
2

t =
3
12 10
4

s
t = 3 10
3
s
t = 3 ms
2. Diketahui: A = 5 cm
T = 6 s
Ditanyakan: y pada saat t = 2 s
Jawab:
y = A sin
2
T

t = 5 sin
2
6

t
Pada saat t = 2 s, maka:
y = 5 sin
2
6

2 = 5 sin
4
6

= 5 sin
2
3
= 5 sin
360
3

= 5 sin 120 = 2,5 3 cm
3. Diketahui: L = 4 meter
m = 0,25 kg
F = 100 N
Ditanyakan: v
16 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
=
m
L
=
0,25 kg
4 m
=
1
16
kg/m
v =
F

=
1
16
100 N
kg/m
=
2 2
1.600 m /s = 40 m/s
4. Diketahui: f
1
= 500 Hz
L = L
0
10 cm
f
1
= 400 Hz
Ditanyakan: L
0
Jawab:
f
1
=
1
2L
F

1
1
f
f

=
L
L
0
Hz
400 Hz
500
=
0
0
10 cm
L
L
L
0
= 50 cm
5. Diketahui: Tl
2
= 40 dB untuk 10 sumber bunyi
l
0
= 10
12
W/m
2
n = 100
Ditanyakan: Tl
Jawab:
Tl = Tl
1
+ 10 log 10
40 = Tl
1
+ 10
Tl
1
= 30 dB
Tl = Tl
1
+ 10 log n
= 30 dB + 10 log 100
= 30 dB + 20 dB
= 50 dB
6. Diketahui: y = 6 sin (4 t + 0,02 x)
Ditanyakan: a. A
b.
c. f
d. v
Jawab:
Persamaan umum gelombang berjalan:
y = A sin 2(ft +
x

)
y = 6 sin (4t + 0,02x)
= 6 sin 2(2t + 0,01x)
a. amplitudo = 6 cm
b.
1

= 0,01 = 100 cm
c. f = 2 Hz
d. v = f
= (100 cm)(2 Hz)
= 200 cm/s
7. Diketahui: L = 72 cm = 0,72 m
v = 288 m/s
Ditanyakan: f
1
, f
2
, dan f
3
Jawab:
Pada nada dasar terdapat
1
4
panjang gelombang
yang berarti
L =
1
4

0

0
= 4L
= 4(0,72 m)
= 2,88 m
Frekuensi nada dasar:
f
0
=
0
v

=
288 m/s
2,88 m
= 100 Hz
Frekuensi nada atas pertama (f
1
) dan nada atas
kedua (f
2
) dapat dihitung:
f
1
: f
2
: f
3
= 1 : 3 : 5
100 : f
2
: f
3
= 1 : 3 : 5
f
2
= 3(100 Hz) = 300 Hz
f
3
= 5(100 Hz) = 500 Hz
8. Diketahui: v
s
= 25 m/s
f
s
= 500 Hz
v = 340 m/s
v
p
= 0
Ditanyakan: a. f
p
sebelum bus sampai di halte
b. f
p
setelah bus melewati halte
Jawab:
+
a.

S v
s
= P v
p
= 0

maka:
f
p
=
p
s
+

v v
v v
f
s
f
p
=
s

v
v v
f
s
=
340
340 25
(500 Hz) = 539,68 Hz
b. v
p
= 0 v
s
= +

P S
maka:
f
p
=
s
+
v
v v
f
s
=
340
340 + 25
(500 Hz)
= 465,75 Hz
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 17
9. Diketahui: v
s
= 15 m/s
v
p
= 10 m/s
f
p
= 250 Hz
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
s
Jawab:
f
s
=
s
p
+
+
v v
v v
f
p
=
340 m/s + 15 m/s
340 m/s + 10 m/s
(250 Hz)
= 253,57 Hz
10. Diketahui: f
s
= 600 Hz
f
p
= 500 Hz
v
p
= 5 m/s
v = 340 m/s
Ditanyakan: v
s
Jawab:
f
p
=
p
s

+
v v
v v

f
s
f
p
=
p
s

+
v v
v v

f
s
500 Hz =
s
340 m/s 5 m/s
340 m/s + v

(600 Hz)
170.000 + 500v
s
= 201.000
500v
s
= 201.000 170.000 = 31.000
v
s
=
31.000
500
m/s = 62 m/s
Bab II Gerak
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: e
Menurut teori Huygens: cahaya pada dasarnya
sama dengan bunyi, perbedaannya hanya dalam
hal frekuensi dan panjang gelombangnya.
2. Jawaban: e
Menurut Albert Einstein, efek fotolistrik
membuktikan bahwa cahaya dapat memiliki sifat
sebagai partikel dan gelombang elektromagnetik
yang disebut sebagai sifat dualisme cahaya.
3. Jawaban: c
Menurut teori Maxwell, cepat rambat gelombang
elektromagnetik sama dengan cepat rambat
cahaya sebesar 3 10
8
m/s.
Gejala fotolistrik menjelaskan bahwa cahaya dapat
memiliki sifat sebagai partikel dan gelombang
elektromagnetik (dualisme cahaya) yang tidak
dapat terjadi secara bersamaan.
Thomas Young dan Fresnel menyatakan bahwa
cahaya dapat melentur dan berinterferensi.
Zeeman membuktikan bahwa medan magnet
yang kuat mempengaruhi berkas cahaya.
Stark membuktikan bahwa medan listrik yang
sangat kuat mempengaruhi berkas cahaya.
4. Jawaban: c
Bunyi hukum Pemantulan Cahaya:
a. sinar datang, garis normal, dan sinar pantul
terletak pada satu bidang datar;
b. sudut datang sama dengan sudut pantul.
5. Jawaban: e
Medium air lebih rapat dibandingkan medium
udara. Sesuai dengan hukum pembiasan cahaya,
sinar datang dari medium kurang rapat ke me-
dium yang lebih rapat akan dibiaskan mendekati
garis normal.
6. Jawaban: c
Diketahui: n
air
= 1,75
i = 90 60 = 30
Ditanyakan: r
Jawab:
n
u
sin i = n
air
sin r
(1) sin 30 = (1,75) sin r
sin r = 0,286
r = 16,6
Jadi, sinar akan dibiaskan dengan sudut bias < 30.
7. Jawaban: a
Difraksi adalah peristiwa pembelokan arah
rambatan cahaya oleh kisi atau celah sempit.
Difraksi cahaya ditunjukkan dengan adanya pola
gelap terang.
8. Jawaban: a
Hal ini dilihat dari perumusan:
d sin = n ; dengan n = 1, 2, 3, . . . .
9. Jawaban: d
Interferensi maksimum orde ke-n adalah:
d sin = (2n)
1
2
atau d sin = n
10. Jawaban: c
Diketahui: = 750 nm = 7,5 10
7
m
d = 1,0 10
3
mm = 1,0 10
6
m
Ditanyakan: untuk n = 1
Jawab:
d sin = n
(1,0 10
6
) sin = 7,5 10
7
sin =
7
6
7,5 10
1,0 10

= 0,75
= 49
Sudut antara terang pusat dengan minimum
pertama adalah 49.
18 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
11. Jawaban: e
Hasil dari percobaan Young dapat dirumuskan:
n
y d
L
= n sehingga t tidak berpengaruh.
12. Jawaban: a
Diketahui: N = 20.000 garis/cm
Ditanyakan: d
Jawab:
d =
1
N
=
1
20.000 garis/cm
=
1
20.000
cm = 5 10
5
cm = 5 10
7
m
Konstanta kisinya sebesar 5 10
7
m.
13. Jawaban: e
Diketahui: y = 2 10
2
m
d = 0,3 10
3
m
/ // // = 5 m
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
y d
/
= n
2 3
(2 10 )(0,3 10 )
5

= 2
= 6 10
7
m = 600 nm
Panjang gelombangnya 6 10
7
m atau 600 nm.
14. Jawaban: d
y = 0,5 mm
Antara terang ke-2 dengan gelap ke-5 terdapat
terang ke-2, gelap ke-3, terang ke-3, gelap ke-4,
terang ke-4 sehingga y = 5.
5 y = 5 0,5 mm = 2,5 mm
15. Jawaban: e
Jika cahaya hanya mempunyai satu arah getar
tertentu disebut cahaya terpolarisasi linear.
B. Uraian
1. Sifat-sifat cahaya:
a. cahaya dapat mengalami pemantulan
(refleksi);
b. cahaya dapat mengalami pembiasan
(refraksi);
c. cahaya dapat mengalami pemaduan atau
penjumlahan (interferensi);
d. cahaya dapat mengalami pelenturan
(difraksi);
e. cahaya dapat mengalami penguraian
(dispersi); serta
f. cahaya dapat mengalami pengutuban
(polarisasi).
2.
Keterangan: i = sudut datang
r = sudut bias
N = garis normal
n
1
= indeks bias medium 1
n
2
= indeks bias medium 2
Jalannya sinar pada pembiasan cahaya:
a. sinar datang dari medium kurang rapat ke me-
dium yang lebih rapat sinar dibiaskan
mendekati garis normal;
b. sinar datang dari medium lebih rapat ke me-
dium yang kurang rapat sinar dibiaskan
menjauhi garis normal; dan
c. sinar datang tegak lurus bidang batas tidak
dibiaskan, tetapi diteruskan.
3. Diketahui: = 3,6 10
8
m
N = 75.000 garis/cm
n = 3
Ditanyakan:
3
Jawab:
d =
1
N
=
1
75.000
cm =
2
10
75.000

= 1,33 10
7
m
d sin
n
= n
d sin
3
= (3)(3,6 10
8
m)
sin
3
=
8
7
3(3,6 10 m)
1,33 10 m

= 0,812

3
= 54,29
4. Diketahui: L = 1,6 m
n = 4
y = 0,5 cm = 0,005 m
d = 3,2 10
4
m
Ditanyakan:
Jawab:
yd
L

= n
=
y d
nL

=
4
(0,005 m)(3,2 10 m)
4(1,6 m)

=
6
1,6 10
6,4

m
= 2,5 10
7
m
Panjang gelombang yang digunakan 2,5 10
7
m.
i
r
n
1
n
2
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 19
5. Diketahui: y = 12 mm
L = 50 cm = 500 mm
= 5 m = 5 10
3
mm
n = 3
Ditanyakan: d
Jawab:
sin =
y
L
=
12 mm
500 mm
= 0,024
d sin = n
d =
sin
n

=
3
3(5 10 mm)
0,024

= 0,625 mm
Lebar celah sebesar 0,625 mm.
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: e
Percobaan yang dilakukan Pieter Zeeman
membuktikan bahwa medan magnet yang kuat
mempengaruhi berkas cahaya.
2. Jawaban: a
Sifat dualisme cahaya menunjukkan bahwa
cahaya bersifat sebagai gelombang elektro-
magnetik dan partikel. Ketika cahaya menumbuk
suatu material dan mengeksitasi satu partikel
maka cahaya bersifat sebagai partikel.
3. Jawaban: a
Menurut Planck cahaya adalah paket-paket kecil
yang disebut kuanta, sedangkan paket-paket
energi cahaya disebut foton.
4. Jawaban: b
Pembiasan cahaya adalah peristiwa atau gejala
perubahan arah rambatan cahaya karena
melewati medium yang berbeda. Pemantulan
cahaya terjadi saat cahaya mengenai permukaan
benda yang mengilat. Penyebaran dan
pengumpulan cahaya terjadi pada lensa dan
cermin lengkung. Polarisasi cahaya yaitu peristiwa
terserapnya sebagian arah getar cahaya.
5. Jawaban: e
Diketahui: i = 90 30 = 60
r = 30
n
u
= 1
Ditanyakan: n
c
Jawab:
n
u
sin i = n
c
sin r
sin 60 = n
c
(sin 30)
n
c
=
1
2
1
2
3
= 3
Indeks bias cermin sebesar 3 .
6. Jawaban: b
Kekaburan ini karena cahaya mengalami difraksi.
Cahaya melentur setelah melewati penghalang
atau celah sempit sesuai dengan sifat gelombang.
7. Jawaban: c
Pola terang muncul apabila interferensi maksimum
dan dua gelombang mempunyai fase sama
sehingga beda lintasannya sama dengan nol.
8. Jawaban: b
Warna-warna tersebut ditimbulkan oleh adanya
gejala interferensi karena perbedaan fase.
9. Jawaban: e
Cahaya koheren adalah cahaya yang dihasilkan
oleh satu sumber. Dua lampu yang sama bisa saja
menghasilkan kecerahan yang berbeda.
10. Jawaban: a
Pola gelap terang timbul akibat adanya selisih fase
yang disebabkan perbedaan jarak.
11. Jawaban: d
Sudut datang yang menyebabkan sinar pantul
terpolarisasi disebut sudut polarisasi. Sudut kritis
atau sudut ambang adalah sudut datang yang
menyebabkan terjadinya pemantulan sempurna.
12. Jawaban: e
Polarisasi cahaya dapat terjadi karena
pemantulan, pembiasan rangkap, absorpsi, dan
hamburan. Memperbesar frekuensi tidak
menimbulkan polarisasi.
13. Jawaban: e
Diketahui: N = 4.000 garis/mm
Ditanyakan: d
Jawab:
d =
1
N
=
1
4.000 garis/mm
=
4
10.000 10
4.000

mm
= 2,5 10
7
m
Konstanta kisi tersebut 2,5 10
7
m.
14. Jawaban: b
Diketahui: d = 1,3 10
5
m
= 2,1 10
6
m
n = 2
Ditanyakan:
2
Jawab:
d sin
2
= n
sin
2
=
n
d

20 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII


=
6
5
2(2,1 10 m)
1,3 10 m

= 0,323

2
= 18,8 19
15. Jawaban: b
Diketahui:
5
= 30
d = 2,1 10
6
m
n = 5
Ditanyakan:
Jawab:
d sin = n
=
5
sin d
n

=
6
(2,1 10 m) sin 30
5

= 2,1 10
7
m
Panjang gelombang yang digunakan 2,1 10
7
m.
16. Jawaban: a
Diketahui: = 640 nm
= 640 10
9
m
L = 1,5 m
d = 0,24 mm
= 2,4 10
4
m
n = 1
Ditanyakan: y
Jawab:
y =
n L
d

=
9
4
1(640 10 m)(1,5 m)
2,4 10 m

= 0,0004 m = 4,0 mm
Jarak dua pita terang yang berdekatan 4,0 mm.
17. Jawaban: d
Diketahui: = 6.000 = 6 10
5
cm
d = 4 mm = 0,4 cm
L = 1 m = 100 cm
n = 1
Ditanyakan: y
Jawab:
yd
L
= n
y = (1)
5
(6 10 cm)(100 cm)
0,4 cm

= 1,5 10
2
cm
Jarak dua garis terang yang berdekatan 1,5 10
2
cm.
18. Jawaban: d
Diketahui: N = 500 garis/mm
= 30
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
d =
1
N
=
1
500 garis/mm
= 2 10
3
mm
= 2 10
6
m
d sin = n
=
sin d
n

=
6
(2 10 m)sin 30
2

= 5 10
7
m
= 500 nm
Panjang gelombang yang digunakan 500 nm.
19. Jawaban: d
Diketahui: = 1,6 10
7
m
n = 3
= 35 sin 35 = 0,57
Ditanyakan: d
Jawab:
d sin = n
d =
sin
n

=
7
3(1,6 10 m)
0,57

= 8,42 10
7
m
Tetapan kisi tersebut yaitu 8,42 10
7
m.
20. Jawaban: c
Diketahui: N = 4 10
5
/m
= 37 (tan 37 =
3
4
)
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
d =
1
N
=
5
1
4 10 /m
= 2,5 10
6
m
d sin = n
=
sin d
n

=
3 6
5
(2,5 10 m)( )
2

= 7,5 10
7
m
Panj ang gel ombang cahayanya sebesar
7,5 10
7
m.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 21
21. Jawaban: e
Diketahui: = 500 nm = 5,0 10
7
m
N = 200 garis/mm
Ditanyakan: n
maks
Jawab:
d =
1
N
=
1
200 garis/mm
= 5 10
6
m
Orde maksimum berarti sin = 1
d sin = n
n =
d

=
6
7
5 10
5 10

= 10
Orde maksimum yang masih dapat diamati yaitu 10.
22. Jawaban: a
Diketahui:
g
u
n
n
= 3
Ditanyakan: i dan r
Jawab:
sin
sin
i
r
=
g
u
n
n
3 =
sin
sin
i
r
Misalkan diambil nilai i = 60 dan r = 30 maka
3 =
o
o
sin 60
sin 30
3 =
1
2
1
2
3
3 = 3
sehingga dapat diambil nilai sudut datang dan
sudut bias masing-masing 60 dan 30.
23. Jawaban: a
Diketahui: n
a
= 1,75
i = 90 60 = 30
Ditanyakan: v
air
Jawab:
Cepat rambat cahaya di udara 3 10
8
m/s.
a
u
n
n
=
u
a
v
v
1,75
1
=
8
a
3 10
v

v
a
= 1,71 10
8
m/s
Cepat rambat cahaya dalam air 1,71 10
8
m/s.
24. Jawaban: a
Diketahui: y = 5 mm = 5 10
3
m
L = 1 m
d = 0,124 10
3
m
Ditanyakan: pada n = 5
Jawab:
y d
L
= n
=
y d
nL
=
3 3
(5 10 )(0,124 10 )
(1)(1)


= 0,62 10
6
m
d sin = n
sin =
n
d

=
6
3
(5)(0,62 10 )
(0,124 10 )

= 0,025
= 1,4
Sudut yang dibentuk antara terang pusat dengan
terang orde kelima sebesar 1,4.
25. Jawaban: c
Diketahui: d = 2 mm = 2 10
3
m
L = 1,5 m
y = 0,3 mm = 0,3 10
3
m
Ditanyakan:
Jawab:
y d
L
= n
=
y d
nL
=
3 3
(0, 3 10 )(2 10 )
(1)(1,5)


= 4 10
7
m
= 4.000
Cahaya yang merambat memiliki panjang
gelombang 4.000 .
26. Jawaban: a
Diketahui: N = 500 garis/cm
L = 1 m

hijau
= 540 nm = 5,4 10
7
m
Ditanyakan: y
3
: y
5
Jawab:
d =
1
N
=
1
500 garis/cm
= 2 10
5
m
Jarak terang pusat dengan terang ketiga
3
y d
L
= n
y
3
=
n L
d

=
7
5
(3)(5,4 10 )(1)
2 10

= 8,1 10
2
m
Jarak terang pusat dengan terang kelima
5
y d
L
= n
y
5
=
n L
d

22 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII


=
7
5
(5)(5,4 10 )(1)
2 10

= 13,5 10
2
m
Perbandingan jarak terang pusat dengan terang
ketiga dan kelima:
y
3
: y
5
= 8,1 10
2
: 13,5 10
2
= 3 : 5
27. Jawaban: b
Diketahui: = 633 nm = 6,33 10
7
m
N = 2.000 garis/cm
L = 1 m
Ditanyakan: jarak y
2
dengan y
4
Jawab:
d =
1
N
=
2
10
2.000

m = 5 10
6
m
Jarak pusat dengan terang orde ke-2
2
y d
L
= n
y
2
=
n L
d

=
7
6
(2)(6,33 10 )(1)
5,0 10

0,25 m
Jarak terang pusat dengan terang orde ke-4
4
y d
L
= n
y
4
=
n L
d

=
7
6
(4)(6,33 10 )(1)
5,0 10

0,51 m
Jarak y
2
dengan y
4
y = y
4
y
2
= 0,51 0,25 = 0,26 m
28. Jawaban: c
Diketahui: = 5.600 = 5,6 10
7
m
L = 5 m
d = 1 mm = 1 10
3
m
Ditanyakan: y
6
Jawab:
d
6
y
L
=
1
2
n

(
,
-
y
6
=
1
2
n

(
,
-
L
d

=
1
2
6

(
,
-
7
3
(5,6 10 )(5)
(1 10 )

= 1,82 10
2
Jarak garis keenam dari terang pusat 1,82 10
2
m.
29. Jawaban: a
Diketahui: y = 10 cm
L = 80 cm
n = 1
= 5.000 = 5 10
7
m
Ditanyakan: d
Jawab:
d
y
L
= n
d =
nL
y

=
7
(1)(80 cm)(5 10 m)
10 cm

= 4 10
6
m
= 4 10
3
mm
N =
1
d
=
3
1
4 10 mm

= 250 garis/mm
Konstanta kisi difraksi yaitu 250 garis/mm.
30. Jawaban: b
Diketahui: = 600 nm
n = 1,33
Ditanyakan: t
Jawab:
Tebal lapisan minimum untuk interferensi
konstruktif cahaya yang dipantulkan pada m = 0
sehingga:
2nt =
2

t =
4n

=
600
4(1, 33)
133 nm
B. Uraian
1. Difraksi adalah peristiwa pelenturan gelombang
cahaya atau gelombang tampak melebar di tepi
celah dan pinggiran penghalang cahaya. Difraksi
terjadi jika cahaya melalui celah sempit.
2. Interferensi cahaya adalah perpaduan antara dua
buah gelombang cahaya atau lebih.
Syarat terjadinya interferensi cahaya yaitu sumber
cahaya harus koheren. Koheren artinya cahaya
harus berasal dari satu sumber cahaya.
3. Diketahui: d = 1,2 10
6
m
sin = 0,6
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
d sin = n
=
sin d
n

Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 23
=
6
(1,2 10 m)(0,6)
2

= 3,6 10
7
m
Panjang gelombang cahaya tersebut 3,6 10
7
m.
4. Diketahui: d = 3 10
6
m
= 3,5 10
8
m
Ditanyakan: n
Jawab:
d sin
n
= n
sin
n
=
n
d

=
8
6
(3,5 10 m)
3 10 m
n

= 1,17 10
2
n
Orde maksimum yang mungkin terlihat pada layar.
sin
n
= 1,17 10
2
n (karena maksimum sinus = 1)
n =
2
1
1,17 10

85
5. Diketahui: d = 0,2 mm = 2 10
4
m
n = 3
= 3,6 10
9
m
L = 80 cm = 0,8 m
Ditanyakan: y
Jawab:
d sin = n
sin =
9
4
(3)(3,6 10 m)
(2 10 m)

= 5,4 10
5
sin tan =
y
L
5,4 10
5
=
0,4
y
y = 2,16 10
5
m
Jarak garis gelap ketiga dari garis terang pusat
2,16 10
5
m.
6. Diketahui:
2
= 21
N = 100 garis/mm
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
d =
1
100 garis/mm
= 10
5
m
d sin
n
= n
(10
5
m) sin 21 = (2)
(10
5
m)(0,36) = 2
=
6
3,6 10
2

= 1,8 10
6
m
Panjang gelombang yang digunakan 1,8 10
6
m.
7. Diketahui: n = 4
d = 1,2 10
6
m
= 2,2 10
7
m
Ditanyakan:
Jawab:
d sin = n
sin =
n
d

=
7
6
4(2,2 10 m)
1,2 10 m

=
6
6
0,88 10 m
1,2 10 m

= 0,73
= 47,17
Sudut yang dibentuk pada orde keempat 47,17.
8. Diketahui: = 5.890
n = 1,38
Ditanyakan: t
Jawab:
Terjadi gejala hitam berarti terjadi interferensi
minimum.
(m +
1
2
) = 2n t cos
(0 +
1
2
) = 2n t cos 0
1
2
(5.980 ) = 2(1,38)t
t =
2.945
2,76
= 1.067
9. Diketahui: = 5.893 = 5,893 10
5
cm
d = 0,15 cm
L = 100 cm
Ditanyakan: y
3
dan y
5
Jawab:
a. garis gelap ketiga
3
d y
L
=
1
2
n

(
,
-
y
3
=
1
2
n

(
,
-
5
(5,893 10 cm)(100 cm)
0,15 cm

= 0,1375 cm
b. garis terang kelima
5
d y
L
= n
y
5
=
n L
d

=
5
5(5,893 10 cm)(100 cm)
0,15 cm

= 0,1964 cm
24 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
10. Diketahui: D = 1,2 cm

m
= 3,8 10
8
rad
Ditanyakan:
Jawab:

m
= 1,22
D

=
m
1,22
D
=
8
(3,8 10 rad)(0,012 m)
1,22

= 3,7 10
10
m
Latihan Ulangan Tengah Semester 1
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: a
Diketahui: n = 500
t = 2 menit = 120 s
Ditanyakan:
T =
t
n
=
120 s
500
= 0,24 s
Periode benda tersebut 0,24 s.
2. Jawaban: e
Diketahui: v = 12 cm/s
T =
4
3
s
Ditanyakan:
Jawab:
v =
t

= vT
= (12 cm/s)(
4
3
s)
= 16 cm.
Panjang gelombang tali tersebut sebesar 16 cm.
3. Jawaban: d
Diketahui: A= 8 cm
f = 2 Hz
t =
1
6
s
Ditanya: y
Jawab:
y = A sin t
= A sin 2ft
= (8 cm) sin 2(2)(
1
6
)
= (8 cm) sin
2
3

= (8 cm)(
1
2
3 )
= 4 3 cm
Simpangan pada saat
1
6
sekon yaitu 4 3 cm.
4. Jawaban: e
Diketahui: y = 0,04 sin (t
6
x
)
t = 1 s
x = 2 m
Ditanyakan: v
y
Jawab:
y = A sin ( t k x)
A = 0,04 m
= rad
k =
6

v
y
= A cos ( t k x)
v
y
= 0,04 cos ( t
6

x)
t = 1 s dan x = 2 m
v
y
= 0,04 cos ((1 s)
6

(2 m))
= 0,04 cos
2
3

m/s
= 0,04 (
1
2
) m/s
= 0,02 m/s
5. Jawaban: c
Diketahui: / = 2 m = 200 cm
f = 0,8 Hz
A = 15 cm
v = 16 cm/s
OP= 95 cm
Ditanyakan: A
p
Jawab:
=
v
f
=
16 cm/s
0,8 Hz
= 20 cm
x = / OP = 200 cm 95 cm = 105 cm
A
p
= 2A sin 2(
x

)
= 2(15 cm) sin 2(
105 cm
20 cm
)
= 30 cm sin
1
2

= (30 cm)(1)
= 30 cm
Amplitudo hasil interferensi di titik P sebesar
30 cm.
6. Jawaban: c
Diketahui: = 40 cm
/ = 150 cm
n + 1 = 3 n = 2
Ditanyakan: letak perut ketiga dari asal getaran
Jawab:
x
n + 1
= (2n + 1)
4

x
3
= (2(2) + 1)
40 cm
4
= 50 cm
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 25
Letak perut ketiga dari titik asal getaran:
/ x = 150 cm 50 cm = 100 cm
7. Jawaban: c
Diketahui: / = 115 cm
f = 0,25 Hz
A = 5 cm
v = 5 cm/s
OP = 75 cm
Ditanyakan: A
p
Jawab:
x = / OP
= 115 cm 75 cm
= 40 cm
=
v
f
=
5 cm/s
0,25Hz
= 20 cm
A
p
= 2A cos 2(
x

)
= 2(5 cm) cos 2(
40 cm
20 cm
)
= (10 cm)(1)
= 10 cm
Amplitudo gelombang dititik yang berjarak 75 cm
dari titik asal getar sebesar 10 cm.
8. Jawaban: e
Diketahui: / = 3 m = 300 cm
n + 1 = 3 n = 2
OX = 125 cm
Ditanyakan:
Jawab:
x
3
= / OX
= 300 cm 125 cm
= 175 cm
x
n + 1
= (2n + 1)
4

x
3
= (2(2) + 1)
4

175 cm =
5
4

=
4(175 cm)
5
= 140 cm
Panjang gelombang tali tersebut 140 cm.
9. Jawaban: c
Seekor kelelawar memancarkan gelombang bunyi
ultrasonik sebesar 33 kHz dan menerima gema
setelah 100 ms. Jika kecepatan bunyi di udara 330
m/s, jarak kelelawar dari benda yang
menghasilkan gema . . . m.
Diketahui: f = 33 kHz = 33.000 Hz
t = 100 ms = 0,1 s
v = 330 m/s
Ditanyakan: x
Jawab:
x =
2
vt
=
(330 m/s)(0,1s)
2
= 16,5 m
Jarak kelelawar dari benda 16,5 m.
10. Jawaban: e
Diketahui: F
1
= 100 N f = f
0
Ditanyakan: F
2
agar f = 2f
0
Jawab:
f
0
=
2
v
L
=
1
2L
1
F

=
1
2L
100 N

=
5
L
1

Apabila frekuensi 2f
0
2f
0
=
2
v
L
=
1
2L
2
F

2(
5
L
1

) =
1
2L
2
F

10
L
1

=
1
2L
2
F

10
L
(2L) =
2
1
F

20 =
2
F
F
2
= 400 N
Tegangan dawai agar menghasilkan frekuensi 2f
0
yaitu 400 N.
11. Jawaban: d
Pada pipa organa terbuka berlaku hubungan:
f
n
= (n + 1)
2
v
L
Frekuensi nada dasar, n = 0
f
0
=
A
2
v
L
Pada pipa organa tertutup berlaku hubungan:
f
n
= (2n + 1)
4
v
L
Frekuensi nada atas pertama, n = 1
f
1
=
B
3
4
v
L
f
0
= f
1

A
2
v
L
=
B
3
4
v
L
B
A
L
L
=
6
4
v
v
L
B
: L
A
= 3 : 2
L
A
: L
B
= 2 : 3
12. Jawaban: e
Diketahui: L = 40 cm = 0,4 m
v = 250 m/s
Ditanyakan: f
2
Jawab:
Pada nada dasar berlaku:
L =
1
4

0
= 4L
= 4(0,4 m)
= 1,6 m
26 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Frekuensi nada dasarnya:
f
0
=
0
v

=
250 m/s
1,6 m
= 156,25 Hz
Frekuensi nada dasar dan nada-nada atas lainnya
dihitung dengan:
f
0
: f
1
: f
2
= 1 : 3 : 5
156,25 : f
1
: f
2
= 1 : 3 : 5
f
2
= 5(156,25)
f
2
= 781,25 Hz
13. Jawaban: b
Diketahui: L
A
= 40 cm
Ditanyakan: L
B
Jawab:
Pada pipa organa terbuka, nada atas pertama
terjadi 3 perut dan 2 simpul. Pada pipa organa
tertutup, terjadi 2 perut dan 2 simpul pada nada
tas pertama.
f
A1
= f
B1
A
v
L
=
B
3
4
v
L
L
B
=
A
3
4
L
=
3(40 cm)
4
= 30 cm
Panjang pipa organa tertutup 30 cm.
14. Jawaban: d
Diketahui: f
2A
= f
3B
Ditanyakan: L
A
: L
B
Jawab:
f
2A
= f
3B
A
3
2
v
L
=
B
5v
L
B
A
L
L
=
10
3
Jadi, L
A
: L
B
= 3 : 10
15. Jawaban: c
Diketahui: f
p
1
= 676 Hz
f
s
= 676 Hz
v = 340 m/s
v
s
= 2 m/s
v
p
= 0 (diam)
Ditanyakan: f
L
Jawab:
f
p
2
=
p
s
+

v v
v v
f
s
=
340 m/s + 0
340 m/s 2 m/s
(676 Hz)
=
340 m/s
338 m/s
(676 Hz)
= 680 Hz
f
L
= f
p
2
f
p
1
= 680 Hz 676 Hz
= 4 Hz
Frekuensi layangan bunyi sebesar 4 Hz.
16. Jawaban: c
Diketahui: P = 360 W
I = 0,9 W/m
2
Ditanyakan: r
Jawab:
I =
2
4
P
r
r
2
=
2
360 W
4 (0,9 W/ m )

= 100 m
2
r =
2
100 m
= 10 m
Titik P berjarak 10 m dari sumber bunyi.
17. Jawaban: c
Diketahui: TI
1
= 70 dB
r
1
= 4 m
r
2
= 40 m
Ditanyakan: TI
2
Jawab:
TI
2
= TI
1
+ 10 log
2
1
2
2
r
r
= 70 + 10 log(
4
40
)
2
= 70 + 10 log
1
100
= 70 20
= 50
Taraf intensitas bunyi pada jarak 40 m sebesar
50 dB.
18. Jawaban: c
Diketahui: v
s
= 72 km/jam = 20 m/s
f
s
= 1.600 HZ
v
p
= 54 km/jam = 15 m/s
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
p
Jawab:
f
p
=
p
s

v v
v v
f
s
=
p
s

v v
v v
f
s
=
340 15
340 20

(1.600 Hz)
=
325
320
(1.600 Hz)
= 1.625 Hz
Frekuensi klakson bus didengar pengendara
sepeda motor sebesar 1.625 Hz.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 27
19. Jawaban: d
Diketahui: TI
1
= 50 dB
TI
2
= 80 dB
Ditanyakan: n
Jawab:
TI
2
= TI
1
+ 10 log n
80 dB = 50 dB + 10 log n
30 dB = 10 log n
3 = log n
n =10
3
= 1.000
Suara halilintar memiliki taraf intensitas 1.000 kali
terhadap suara percakapan.
20. Jawaban: b
Diketahui: v
s
= 36 km/jam = 10 m/s
f
p
= 1.020 HZ
v
p
= 0
v = 340 m/s
Ditanyakan: f
s
Jawab:
f
p
=
p
s

v v
v v
f
s
f
p
=
s

v
v v
f
s
1.020 Hz =
340
340 10
f
s
f
s
=
(1.020 Hz)(330)
340
= 990 Hz
Frekuensi sirene ambulans 990 Hz.
21. Jawaban: b
Diketahui: = 4.000 = 4 10
7
m
N = 5.000 garis/cm = 5 10
5
garis/m
Ditanyakan: n
maks
Jawab:
d =
1
N
=
5
1
5 10
= 2 10
6
m
Orde maksimum diamati jika sin = 1
d sin = n
d = n
n =
d

=
6
7
2 10
4 10

= 5
22. Jawaban: d
Diketahui: N = 400 garis/mm = 4 10
5
garis/m
n = 2
= 30
Ditanyakan:
Jawab:
d =
1
N
=
5
1
4 10
= 2,5 10
6
m
d sin = n
=
sin d
n

=
6
(2,5 10 )(sin 30 )
2


= 6,25 10
7
m
= 625 nm
Panjang gelombang cahaya yang digunakan
625 nm.
23. Jawaban: a
Diketahui: d = 0,003 mm = 3 10
6
m
= 6.000 = 6 10
7
m
n = 1
Ditanyakan:
Jawab:
d sin = n
sin =
n
d

=
7
6
6 10
3 10

= 0,2
= 11,5
Sudut yang dibentuk oleh orde pertama sebesar
11,5.
24. Jawaban : c
Diketahui: d = 0,16 mm = 1,6 10
4
m
n
maks
= 8
Ditanyakan: pernyataan yang benar
Jawab:
d sin = n
d = n
maks

=
4
1,6 10
8

= 2 10
5
m = 20.000 nm
Sudut orde ke-2
d sin = n
1,6 10
4
sin = 2(2 10
5
)
sin = 0,25
= 14,5
25. Jawaban: b
Diketahui: n
k
= 1,5
i = 30
n = 1
Ditanyakan: v
k
Jawab:
sin
sin
i
r
=
u
k
v
v
28 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Oleh karena v
u
=
u
c
n
dan v
k
=
k
c
n
, maka:
u
k
v
v
=
u
k
c
n
c
n
u
k
v
v
=
k
u
n
n
v
k
=
u
k
n
n
v
u
=
1
1,5
(3 10
8
)
= 2 10
8
m/s
Kecepatan cahaya di dalam kaca 2 10
8
m/s.
26. Jawaban: c
Diketahui: i = 30
n
p
=
4
3
Ditanyakan: r
Jawab:
n
p
sin i = n
u
sin r
sin r =
4
3
1
(sin 30)
=
4
3
(
1
2
)
=
2
3
r = 41,8
Saat keluar dari prisma, cahaya membentuk sudut
41,8.
27. Jawaban: c
Diketahui: i = 90 30 = 60
r = 30
Ditanyakan: n
m
Jawab:
n
u
sin i = n
m
sin r
n
m
=
sin
sin
i
r
n
u
=
sin 60
sin 30

(1)
=
1
2
1
2
3
= 1, 73
Medium memiliki indeks bias 1,73.
28. Jawaban: c
Diketahui: = 2 2 10
3
mm
= 45
Ditanyakan: d
Jawab:
d sin = n
d =
sin
n

=
3
(1)(2 2 10 )
sin 45

=
3
1
2
2 2 10
2

= 4 10
3
mm
Lebar celah yang digunakan 4 10
3
mm.
29. Jawaban: d
Diketahui: d = 1,8 10
5
m
= 25
n = 3
Ditanyakan:
Jawab:
d sin = n
=
sin d
n

=
5
(1,8 10 )(sin 25 )
3


2,5 10
6
m
Cahaya yang digunakan memiliki panjang
gelombang 2,5 10
6
m.
30. Jawaban: b
Diketahui: = 400 nm = 4 10
4
mm
= 30
n = 3
Ditanyakan: d
Jawab:
d sin = (2n +
1
2
)
d =
1
2
( )
sin
- n

=
4 1
2
(3 )(4 10 )
sin 30

= 2,8 10
4
mm
31. Jawaban: b
Diketahui: d = 0,3 mm
n = 2
y = 6 mm
L = 0,75 m = 750 mm
Ditanyakan:
Jawab:
y d
L
= n
=
y d
n L
=
(6 mm)(0,3 mm)
2(750 mm)
= 1,2 10
3
mm
Panjang gelombang sinar yang dipakai
1,2 10
3
mm.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 29
32. Jawaban: a
Diketahui: y = 4 mm = 0,4 cm
n = 2
L = 1 m = 100 cm
d = 0,3 mm = 3 10
2
cm
Ditanyakan:
Jawab:
L
y d
= (n +
1
2
)
2
(0,4 cm)(3 10 cm)
100 cm

= (2 +
1
2
)
1,2 10
4
cm =
5
2

= 4,8 10
5
cm
= 4.800
Panjang gelombang cahaya yang digunakan
4.800 .
33. Jawaban: c
Diketahui: n = 3
= 30
= 6 10
5
cm
Ditanyakan: d
Jawab:
d sin = n
d sin 30 = 3(6 10
5
cm)
1
2
d = 18 10
5
cm
d = 36 10
5
cm
= 3,6 10
4
cm
Lebar celah 3,6 10
4
cm.
34. Jawaban: c
Diketahui: = 500 nm = 5 10
7
m
= 90
N= 5 10
5
garis/meter
Ditanyakan: n
Jawab:
d =
1
N
=
5
1
5 10 garis / m
= 2 10
6
m
d sin 30 = n
n =
sin d

=
6
7
(2 10 m)(sin90 )
5 10 m


= 4
Spektra orde tertinggi yang diamati yaitu 4.
35. Jawaban: c
Diketahui: d = 0,2 mm
L = 90 cm = 900 mm
y = 2 mm
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
y d
L
= n
(2 mm)(0,2 mm)
900 mm
= 2
= 2,2 10
4
mm
= 2,2 10
7
m
Cahaya memiliki panjang gelombang 2,2 10
7
m.
36. Jawaban: c
Diketahui: = 550 nm = 550 10
7
cm
= 3322'
n = 2
Ditanyakan: N
Jawab:
d sin = n
d =
sin
n

=
7
2(550 10 cm)
sin 3322

=
7
1.100 10
0,5500

= 0,0002 cm
N =
1
d
=
1
0,0002 cm
= 5.000 garis/cm
Kisi tersebut memiliki 5.000 garis/cm.
37. Jawaban: e
Diketahui: N = 250 garis/mm
= 30
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
d =
1
N
=
1
250 garis/mm
= 4 10
3
mm = 4 10
6
m
d sin = n
=
sin d
n

=
6
(4 10 m) sin 30
2

=
6
(4 10 m)(0,5)
2

= 10
6
m
= 1.000 nm
Panjang gelombang yang digunakan 1.000 nm.
30 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
38. Jawaban: c
Diketahui: N = 5.000 goresan/cm
= 30
n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
d =
1
N
=
1
5.000 goresan/cm
= 2 10
4
cm
d sin = n
=
sin d
n

=
4
(2 10 cm) (sin 30)
2

=
1 4
2
(2 10 cm)( )
2

= 0,5 10
4
cm
= 5 10
7
m
= 5.000
Panjang gelombang cahaya yang digunakan
5.000 angstrom.
39. Jawaban: b
Dari persamaan d sin = n , maka terbesar
akan menghasilkan lenturan () yang paling besar.
Panjang gelombang terbesar yaitu merah
sehingga merah merupakan warna cahaya yang
paling kuat dilenturkan.
40. Jawaban : a
Hasil dari interferensi Young yaitu pita terang dan
gelap berselang-seling dan di tengah merupakan
garis terang. Warna terang sesuai dengan sumber
cahaya yang di pakai.
B. Uraian
1. Diketahui: y = 0,7 sin 2(15t 2x)
Ditanyakan: a. f
b.
c. v
Jawab:
a. = 30
2f = 30
f = 15 Hz
b. k = 4
2

= 4
= 0,5 cm
b. v = f
= (0,5 cm)(15 Hz)
= 7,5 cm/s
2. Diketahui: / = 130 cm
n + 1 = 3 n = 2
OX = 30 cm
Ditanyakan:
Jawab:
x = / OX
= 130 cm 30 cm
= 100 cm
x = (2n)
4

100 cm = (2)(2)
4

=
400 cm
4
= 100 cm
Panjang gelombang tali 100 cm.
3. Diketahui: f
n
= 1.300 Hz
f
n + 1
= 1.820 Hz
f
n + 2
= 2340 m/s
Ditanyakan: a) jenis pipa organa;
b) frekuensi nada dasar.
Jawab:
a. f
n
: f
n + 1
: f
n + 2
= 1.300 : 1.820 : 2340
= 5 : 7 : 9
Dari perbandingan di atas, sesuai dengan
perbandingan f
2
: f
3
: f
4
pada pipa organa
tertutup.
b.
0
2
f
f
=
4
5
4
v
L
v
L
f
0
=
1
5
f
2
=
1
5
(1.300 Hz)
= 260 Hz
Nada dasar pipa tersebut 260 Hz.
4. Diketahui: TI = 60 dB
n = 10
Ditanyakan: TI
n
Jawab:
TI
n
= TI + 10 log n
= 60 + 10 log 10
= 60 + 10
= 70
Tingkat kebisingan dari 10 sepeda motor yang
dibunyikan secara bersamaan sebesar 70 dB.
5. Diketahui: v
s
= v
p
= 34 m/s
n = 10
Ditanyakan: f
menjauh
= f
mendekat
Jawab:
Sumber bunyi dan pengamat saling mendekat:
f
p
=
p
s
-

v v
v v
f
s
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 31
=
340 34
340 34
-

f
s
=
374
306
f
s
Sumber bunyi dan pengamat saling menjauh:
f
p
=
p
s

-
v v
v v
f
s
=
340 34
340 34

-
f
s
=
306
374
f
s
menjauh
mendekat
f
f
=
306
s
374
374
s
306
f
f
=
(306)(306)
(374)(374)
=
81
121
=
9
11
6. Diketahui: d = 0,024 mm = 2,4 10
5
m
= 6.400 nm = 6,4 10
6
m
Ditanyakan: a) pada garis gelap ke-1
b) pada garis gelap ke-3
Jawab:
a. d sin = n
sin =
n
d

=
6
5
(1)(6,4 10 )
2,4 10

0,26
15,5
b. d sin = n
sin =
n
d

=
6
5
(3)(6,4 10 )
2,4 10

= 0,8
= 53,1
7. Diketahui: d = 0,12 mm = 1,2 10
4
m
= 6.400 = 6,4 10
7
m
L = 20 cm
Ditanyakan: a) y
3
b) n
maks
Jawab:
a. d sin = n
sin =
n
d

=
7
4
(3)(6,4 10 )
1,2 10

= 0,016
Sudut sangat kecil sehingga
sin tan =
y
L
0,016 =
20
y
y = 0,32 cm
= 3,2 mm
b. Orde maksimum terjadi jika sin = 1
d sin = n
d = n
n =
d

=
4
7
1,2 10
6,4 10

= 187,5 188
8. Diketahui: d = 0,21 mm = 2,1 10
4
m
= 700 nm = 7,0 10
7
m
L = 1,5 m
Ditanyakan: a) y
4
b) 2y
Jawab:
a.
4
y d
L
= n
y
4
=
n L
d

=
7
4
(4)(7,0 10 )(1,5)
2,1 10

= 2,0 10
2

m = 20 mm
b. 2y =
L
d

=
7
4
(1,5)(7,0 10 )
2,1 10

= 5,0 10
3

m = 5 mm
9. Diketahui: = 633 nm = 6,33 10
7
m
N = 5.000 garis/cm
= 5 10
5
garis/cm
8y = 64 mm = 6,4 10
2
m
Ditanyakan: L
Jawab:
d =
1
N
=
5
1
5 10

= 2,0 10
6
m
8y = 6,4 10
2
m
y = 8,0 10
3
m
y =
2
L
d

L =
2 d y

=
6 3
7
(2)(2,0 10 )(8,0 10 )
6,33 10

= 5,05 10
2
m
= 5,05 cm
32 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
10. a. d sin = n
sin =
n
d

sin
A
= sin
B
A A
n
d

=
B B
n
d

A
B

=
B
A
n
n
A
B

=
2
3
Perbandingan panjang gelombang A dan
B =
A
:
B
= 2 : 3.
Bab III Listrik Statis dan
Kapasitor
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
Diketahui: q
1
= +2 C
q
2
= 8 C
r = 4 cm = 4 10
-2
m
k =
0
1
4
= 9 10
9
Nm
2
/C
2
Ditanyakan: F
Jawab:
F = k
q q
r
1 2
2
= 9 10
9
Nm
2
/C
2

6 6
2 2
(2 10 C)(8 x 10 C)
(4 10 m)

= 90 N (muatan tidak sejenis tarik-menarik)


2. Jawaban: e
Diketahui: r
1
= 10 cm = 0,1 m
r
2
= 2 cm = 0,2 m
Ditanyakan: F
2
Jawab:
F = k
1 2
2
q q
r
F
1
= k
1 2
2
(0,1 m)
q q
= 100 kq
1
q
2
F
2
= k
1 2
2
(0, 02 m)
q q
= 2.500 kq
1
q
2
= 25 F
1
Gaya yang dialami menjadi 25 kali.
3. Jawaban: d
Diketahui: r = r
12
= r
13
= r
32
q = q
1
= q
2
= q
3
Ditanyakan: F
1
, F
2
, F
3
Jawab:
F
12
= k
1 2
2
12
( )
q q
r
= k
2
2
q
r
= F
F
32
= k
2
2
q
r
= F
F
2
=
2 2
12 32 12 32
+ + 2 cos 60 F F F F
=
2 2 2
1
2
+ + 2 ( ) F F F
=
2
3F = F 3
4. Jawaban: e
F = k
2
2
Q
r
F
2
= k
( )
2
3
4
2QQ
r
= k
2
9 2
16
2Q
r
=
32
9
k
2
2
Q
r
5. Jawaban: c
Diketahui: q
1
= +4 C = +4 10
6
C
q
2
= +4 C = +4 10
6
C
q
3
= +3 C = +3 10
6
C
r
1
= 4 cm = 4 10
2
m
r
2
= 3 cm = 3 10
2
m
r
3
= 5 cm = 5 10
2
m
Ditanyakan: F
1
Jawab:
r
2
=
2 2
5 4 = 3 cm
F
12
= k
1 2
2
1
q q
r
= 9 10
9

6 6
2 2
(4 10 )(4 10 )
(4 10 )
= 90 N
F
13
= k
1 2
2
2
q q
r
= 9 10
9
6 6
2 2
(4 10 )(3 10 )
(3 10 )

= 120 N
F
1
=
2 2
12 13
F F -
= -
2 2
(90) (120)
= 150 N
q
1
q
2
q
3
F
12

tarik-menarik
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 33
6. Jawaban: c
Diketahui: r
1
= r
2
= r
3
= r
4
= a
q
1
= q
2
= q
3
= q
4
= q
0
1
4
= k Nm
2
/C
2
Ditanyakan: F
1
= F
2
= F
3
= F
4
Jawab:
F
12
= k
1 2
2
q q
a
F
32
= k
3 2
2
q q
a
= k
q q
a
1 2
2
F
2
= F F F F
2 2
12 32 12 32
+ + 2 + cos
=
q q q q
k k
a a
2 2
1 2 1 2
2 2
+ + 0

( (
, ,
= k
q q
a
1 2
2
2
7. Jawaban: c
Diketahui: r =
1
2
a r
1
=
1
4
a
E = 36 NC
1
r
2
=
3
4
a
Ditanyakan: E setelah digeser
Jawab:
E =
2
kq
r
+
2
kq
r
36 =
2
2kq
r
=
( )
2
1
2
2kq
a
=
1 2
4
2kq
a
k q =
2
9
2
a
E' =
2
1
kq
r
+
2
2
kq
r
=
2
1 2
4
9
2( )
a
a
+
2
3 2
4
9
2( )
a
a
=
2
1 2
8
9a
a
+
2
9 2
8
9a
a
= 72 + 8 = 80
Besar kuat medan listrik setelah digeser 80 NC
1
.
8. Jawaban: b
Jarak dijadikan 0,5a dan muatan menjadi 25q.
E = k
q
r
2
= k
2
25
(0,5 )
q
a
= k
2
25
0,25
q
a
= 100k
q
a
2
9. Jawaban: d
Diketahui: q = 10 C
R = 5 cm
r
A
= 2,5 cm
Ditanyakan: E
A
dan E
B
Jawab:
Di titik A r = 2,5 cm
E = 0 karena r < R
Di permukaan
E = k
2
q
R
= 9 10
9
Nm
2
/C
2
6
2 2
10 10 C
(5 10 m)

= 3,6 10
7
N/C
10. Jawaban: a
Arah kuat medan listrik yaitu menjauhi pusat
medan yang bermuatan positif (+) dan menuju
atau mendekati medan yang bermuatan negatif.
Jadi A positif, B negatif. Muatan lebih besar akan
menuju muatan yang lebih kecil.
11. Jawaban: c
Diketahui: r
12
= a
r
A
=
2
3
a dari q
E
A
= 0
Ditanyakan: muatan
Jawab:
E
1
= k
q
r
1
2
1
= k
1
2 2
3
( )
q
a
=
1
2
9
4
kq
a
E
2
= k
q
r
2
2
2
= k
2
1 2
3
( )
q
a
=
2
2
9kq
a
E
A
= 0
E
1
= E
2
1
2
9
4
kq
a
=
2
2
9kq
a
q
1
= 4q
2
12. Jawaban: e
Gaya listrik F sejajar dengan medan listrik E. Gaya
F oleh muatan negatif memiliki arah yang
berlawanan dengan medan listrik E. Sebaliknya,
muatan yang positif akan memiliki gaya F yang
searah dengan medan listrik E.
13. Jawaban: b
Diketahui: F
bahan
= 1,5 N
F
udara
= 6 N
Ditanyakan:
r
Jawab:
bahan
udara
F
F
=
r
1

1,5
6
=
r
1

r
=
6
1,5
= 4
q
1
q
2
q
3
q
4
F
32
F
12
q
1
2
3
a
_
A q
2
a
34 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
14. Jawaban: a
Diketahui: F = 40 N
r = 3 m
q
1
= q
2
= q
Ditanyakan: q
bola
Jawab:
F = k
1 2
2
q q
r
40 N= 9 10
9
Nm
2
/C
2
2
2
(3 m)
q
40 N= 10
9
N/C
2
q
2
q =
8 2
4 10 C

= 2 10
4
C = 200 C
15. Jawaban: a
Diketahui: q = 2 10
6
C
E = 50 N/C
Ditanyakan: F
Jawab:
F = qE = (2 10
6
C)(50 N/C) = 10
4
N
B. Uraian
1. Diketahui: r = 0,5 m
F = 5 N
Ditanyakan: q
Jawab:
F = k
1 2
2
q q
r
= k
q
r
2
2
= 9 10
9
Nm
2
/C
2
2
2
(0,5 m)
q
5 N = (3,6 10
10
N/C
2
) q
2
q
2
= 1,39 10
10
C
q = 1,18 10
5
C
2. Diketahui: r = 10 cm = 0,1 m
q
1
= q
2
= q
3
= 9 10
6
C
q
e
= 1,6 10
19
C
Ditanyakan: F
e
Jawab:
Dimisalkan e berada di titik O
F
O
= F
OA
+ F
OD
= k
O A
2
OA
q q
r
+ k
O D
2
OD
q q
r
= 0
Gaya yang dialami oleh elektron adalah nol karena
terdapat empat gaya. Dua gaya yang saling
berpasangan mempunyai nilai sama tetapi arah
yang berlawanan.
3. Diketahui: q
1
= 9 C
q
2
= +16 C
r = 50 cm
Ditanyakan: a) letak titik E = 0
b) r = 10 11cm dari q
2
, E
A
Jawab:
a.
E = 0
E
1
= E
2
k
1
2
1
q
r
= k
2
2
2
q
r
1
2
q
q
=
2
1
2
2
r
r
9
16
=
2
1
2
2
r
r
1
2
r
r
=
3
4
50
a
a -
=
3
4
4a = 150 + 3a
a = 150 cm dari muatan q
1
dan 200 cm
dari muatan q
2
b.
r
3
=
2 2
50 (10 11) - = 60 cm = 0,6 m
E
A1
= k
1
2
3
q
r
= 9 10
9
6
2
9 10
(0,60)

= 2,25 10
5
N/C
E
A2
= k
2
2
2
q
r
= 9 10
9
6
2 2
16 10
(10 11 10 )

= 1,31 10
6
N/C
Medan magnet di titik A menurut sumbu X dan Y.
E
Ax
= E
A1
cos 30 = 0,19 10
6
N/C
E
Ay
= E
A2
E
A1
sin 30 = 1,20 10
6
N/C
E
A
=
2 2
(0,19) (1,20) - 10
6
= 1,21 10
6
N/C
+
+ +
+
A B
C D
O
E
1
E
2
a
(50 + a)
50 cm
q
1
+q
2
E
A
E
A1
E
A2
A
r
1
r
2
r
3
q
1
+q
2
30
30
50 cm
10
11
cm
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 35
4. Diketahui: q
A
= 48 C = 4,8 10
5
C
q
B
= 32 C = +3,2 10
5
C
r = 4 cm = 4 10
2
m
k = 9 10
9
Nm
2
/C
2
Ditanyakan: E
C
Jawab:
E
B
= k
B
2
BC
( )
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
5
2 2
(3,2 10 C)
(4 10 m)

= 1,8 10
8
N
E
B
= k
A
2
AC
( )
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
5
2 2
(4,8 10 C)
(4 10 m)

= 2,7 10
8
N
E
C
=
2 2
A B A B
+ + 2 cos 120 E E E E
=
8 2 8 2 16 2 2
(1,810 N/C) +(2,710 N/C) 4,8610 N /C
=
16 16 16 2 2
(3,24 10 + 7,29 10 4,86 10 ) N /C
=
16 2 2
5, 67 10 N /C
= 2,38 10
8
N/C
5. Diketahui: R = 20 cm = 0,2 m
q = 10 C = 10
5
C
r
1
= 10 cm = 0,1 m
r
2
= 20 cm = 0,2 m
Ditanyakan: E
1
dan E
2
Jawab:
a. r
1
= 10 cm = 0,1 m
r < R
E = 0, hal ini disebabkan karena tidak ada
muatan yang melingkupi.
b. r
2
= 20 cm = 0,2 m
r = R
E = k
2
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
5
2
(10 C)
(0,2 m)

= 2,25 10
6
N/C
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: d
Diketahui: r
AB
= 9 cm
r
AC
= 3 cm
q
A
= +5 C = 5 10
6
C
q
B
= 10 C = 10
5
C
k = 9 10
9
Nm
2
/C
2
Ditanyakan: V
C
Jawab:
V
A
= k
A
A
q
r
= 9 10
9
Nm
2
/C
2
6
2
5 10 C
3 10 m

= 1,5 10
6
volt
V
B
= k
B
B
q
r
= 9 10
9
Nm
2
/C
2
6
2
10 10 C
6 10 m

= 1,5 10
6
volt
V
C
= 3 10
6
volt
2. Jawaban: d
Diketahui: q
e
= 1,6 10
19
C
V = 1 volt
Ditanyakan: E
k
Jawab:
V

=
E
q
E= V q
= (1 volt)(1,6 10
19
C)
= 1,6 10
19
joule
3. Jawaban: a
Diketahui: q = 2 C
V
1
= 15 V
V
2
= 165 V
Ditanyakan: W
Jawab:
W = q V
W = (2 C)(165 V 15 V)
= 300 joule
4. Jawaban: b
Diketahui: r
AC
= 6 cm
r
AB
= 8 cm
q
A
= +6 C
q
B
= 2 C
Ditanyakan: V
C
Jawab:
r
BC
=
2 2
6 8 - = 10 cm
+
-
E
A
E
B
E
C
36 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
V
C
= k(
A
AC
q
r
+
B
BC
q
r
)
= 9 10
9
(
6
2
6 10
6 10

+
6
2
( 2 10 )
10 10

)
= 7,2 10
5
volt
5. Jawaban: e
Diketahui: E = 625 N/C
V

= 500 V
k = 9 10
9
Nm
2
/C
2
Ditanyakan: q
Jawab:
V = k
q
r
500 V = (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
q
r
q
r
= 5,5 10
8

2
2
VC
Nm
E = k
2
q
r
625 N/C = (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
2
q
r
2
q
r
= 6,9 10
8
m
2
/C
q
r

1
r
= 6,9 10
8
m
2
/C
(5,5 10
8
)
1
r
= 6,9 10
8
r = 0,797 m
q
r
= 5,5 10
8
2
2
VC
Nm
q = 4,3 10
8
C
=
4
9
10
8
C
6. Jawaban: a
Diketahui: q
e
= 1,6 10
19
C
s = r

= 5 mm = 5 10
3
m
V = 10
4
volt
Ditanyakan: F
Jawab:
V =
p
E
q
=
F
q
s
F =
V q
s

=
4 19
3
(10 volt)(1,6 10 C)
5 10 m

= 3,2 10
13
N
7. Jawaban: c
V = k
q
R
Keterangan: R = jari-jari bola untuk setiap titik di
dalam konduktor bola dan di
permukaan bola mempunyai
potensial listrik sama besar.
8. Jawaban: d
Diketahui: R= 18 cm = 0,18 m
q = 10
6
C
k = 9 10
9
Nm
2
/C
2
r = 3 cm = 0,03 m
Ditanyakan: V
Jawab:
V = k
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6
10 C
0,03 m

= 3 10
5
volt
9. Jawaban: e
Diketahui: jarak A(r
A
) = 0,001 m
muatan sumber (q) = +0,5 C
= 5 10
7
C
muatan uji (q) = +2 10
8
C
Ditanyakan: energi potensial di A (E
pA
)
Jawab:
E
pA
= k
A
q q
r

= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
7 8
3
( 5 10 C)( 2 10 C)
(1 10 m)

- -
= 0,09 joule
Energi potensial muatan tersebut di titik A sebesar
0,09 joule.
10. Jawaban: e
Diketahui: q
A
= 8 C = 8 10
6
C
q
B
= 10 C = 10 10
6
C
r = 40 cm = 0,4 m
k = 9 10
9
Nm
2
/C
2
Ditanyakan: E
p
Jawab:
E
p
= k
A B
q q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6 6
(8 10 C)(10 10 C)
0, 4 m

= 1,8 joule
11. Jawaban: d
Diketahui: q = +100 C = 1 10
4
C
V
1
= 10 V
V
2
= 20 V
Ditanyakan: usaha yang diperlukan untuk me-
mindahkan muatan (q) dari V
1
ke V
2
40 cm
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 37
Jawab:
V =
p
E
q
=
W
q
W = q(V
2
V
1
)
= (10
4
C){20 V (10 V)}
= 3 10
3
joule
Usaha yang diperlukan untuk memindahkan
muatan dari V
1
ke V
2
sebesar 3 10
3
joule.
12. Jawaban: d
Diketahui: q = +2,5 C = 2,5 10
6
C
r = 2,5 cm = 2,5 10
2
m
k = 9 10
9
Nm
2
/C
2
Ditanyakan: potensial di titik Z
Jawab:
V
z
= k
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6
2
2, 5 10 C
2,5 10 m

= 9 10
5
V
Potensial listrik di titik Z sebesar 9 10
5
V.
13. Jawaban: c
Diketahui: d = 24 cm
R =
1
2
d = 12 cm
q = 21 10
6
C
r = 15 cm = 0,15 m
Ditanyakan: potensial di titik (V)
Jawab:
V = k
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6
21 10 C
0,15 m

=
3 2
189 10 Nm /C
0,15 m
= 1,26 10
6
V
Potensial di titik tersebut 1,260 10
6
volt.
14. Jawaban: d
Diketahui: q = 0,4 C = 0,4 10
6
C
r
A
= 12 cm = 12 10
2
m
r
B
= 18 cm = 18 10
2
m
E
p
= 0,12 J
Ditanyakan: muatan sumber (q)
Jawab:
E
p
= k q q (
B
1
r

A
1
r
)
0,12 J = (9 10
9
Nm
2
/C
2
) q (+0,4 10
6
C)
(
1
0,18 m

1
0,12 m
)
0,12 J = (1 10
4
Nm/C) q
q =
4
0,12 J
1 10 Nm
= 1,2 10
5
C = 12 10
6
C
Besar muatan sumber tersebut 12 C.
15. Jawaban: e
Diketahui: V = 50 V
d = 0,05 m
Ditanyakan: E
Jawab:
E =
V
d
=
50
0,05
= 1.000 V/m
B. Uraian
1. 3 muatan disusun seperti pada gambar, dengan
masing-masing muatan berada pada tiap titik
sudut segitiga sama kaki. Hitunglah potensial listrik
di tengah-tengah sisi bawah segitiga (di tengah-
tengah antara muatan negatif), q = 7,00 C!
Diketahui: q = 7 C
Ditanyakan: V di tengah dua muatan negatif
Jawab:
V = k q (
1
1
r
+
2
1
r
+
3
1
r
)
= (9 10
9
)(7 10
6
)

- -
(
,
1 1 1
0,01 0, 01 0,0387
= 1,4 10
7
V = 14 MV
2.
V =
1
1
k q
r
+
2
k q
r
0 = k(
1
1
q
r
+
2
2
q
r
)
0 = k(
9
10 C
x

+
8
2 10 C
5 x

)
9
10
x

=
8
2 10
5 x

1
x
=
20
(5 ) x
(5 x) = 20x
21x = 5
x =
5
21
x berada
5
21
cm dari muatan positif.
3. Diketahui: q = +10
6
C
R = 8 cm
Ditanyakan: V
4

c
m
2 cm
3
,
8
7

c
m
5 cm
- - - - - - - - - - - - - - - - - +
38 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
a. r = 10 cm = 0,1 m
q = 10
6
cm
V =
k q
r
=
9 2 2 6
(9 10 Nm /C )(10 C)
0,1 m

= 9 10
4
volt
b. r = 8 cm = 0,08 m
V =
k q
r
=
9 2 2 6
(9 10 Nm /C )(10 C)
0, 8 m

= 1,125 10
4
volt
c. Potensial di dalam bola = potensial di kulit
bola
V(r = 6 cm) = V(r = 8 cm) = 1,125 10
4
volt
4. Diketahui: v
k
= 0
V = 300 volt
m
e
= 9,1 10
31
kg
q
e
= 1,6 10
19
C
Ditanyakan: v
a
Misalnya V
a
dan V
k
= potensial anoda dan katoda.
V
a
V
k
= 300 volt
(E
k
+ E
p
)
awal
= (E
k
+ E
p
)
akhir
1
2
m v
k
2
+ q (V
k
) =
1
2
m v
a
2
+ q V
a
1
2
m 0
2
+ q V
k
=
1
2
m v
a
2
+ q V
a
1
2
m v
a
2
= q(V
k
V
a
)
v
a
2
=
2q
m

(V
k
V
a
)
=
19
31
2( 1,6 10 C)
9,1 10 kg

(300 V)
= 1,05 10
14
m
2
/s
2
v
a
=
14
1,05 10 = 1,03 10
7
m/s
Kecepatan elektron saat tiba di anoda 1,03 10
7
m/s.
5. Diketahui: m = 3,5 10
25
kg
q = 3,31 10
17
C
d = 2 cm = 0,02 m
g = 9,8 m/s
2
Ditanyakan: V
Agar setimbang
m g = q E
E =
m g
q
=
25 2
17
(3,5 10 kg)(9,8 m/s )
(3,31 10 C)

= 1,04 10
7
N/C
V = E d
= (1,03 10
7
N/C)(2 10
2
m)
= 2,06 10
9
volt
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: c
C =
q
V
Besarnya kapasitas kapasitor dipengaruhi oleh
potensial dan muatannya.
2. Jawaban: b
Pada kapasitas keping sejajar besarnya kapasitas
kapasitor tidak tergantung pada tebal isolatornya.
Tetapi tergantung pada luas keping-keping, jarak
antara kedua keping, jenis isolator, dan muatan
yang diberikan.
3. Jawaban: e
C
b
=
r

0

A
d
atau C =
q
V
Nilai kapasitas kapasitor sebanding dengan
r
dan
q. Jika
r
besar maka C dan q juga bertambah besar.
4. Jawaban: e
C

=
0

A
d
atau C =
r

0
A
d
Dari persamaan di atas, kapasitas kapasitor
keping sejajar dipengaruhi oleh konstanta
dielektrik (
r
), luas pelat (A), dan jarak kedua pelat
(d).
5. Jawaban: c
Diketahui: A = 100 cm
2
= 0,01 m
2
d = 2 cm = 0,02 m
V = 400 V
Ditanyakan: F
Jawab:
V =
E
d
E = V d = (400 V)(0,02 m) = 8 N/C
E =
0
q
A
q = E
0
A
= (8 N/C)(8,85 10
12
C
2
/Nm
2
)(0,01 m
2
)
= 7,08 10
13
C
6. Jawaban: d
Diketahui: C = 150 nF = 150 10
9
F
q = 3 nC = 3 10
9
C
d = 0,2 mm = 2 10
4
m
Ditanyakan: E
Jawab:
C =
q
V
V =
q
C
=
9
9
3 10 C
150 10 F

= 0,02 volt
E =
V
d
=
4
0,02 volt
2 10 m

= 100 N/C
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 39
Kuat medan di antara keping konduktornya
100 N/C.
7. Jawaban: a
Diketahui: C = 1,062 pF = 1,062 10
12
F
d = 3 cm = 3 10
2
m

0
= 8,85 10
12
C
2
/Nm
2
Ditanyakan: A
Jawab:
C =
0
A
d

0
A = C d
A =
0
C d

A =
12 2
12 2 2
(1, 062 10 F)(3 10 m)
8, 85 10 C /Nm

= 36 10
4
m
2
= 0,0036 m
2
8. Jawaban: d
Diketahui: A = 200 cm
2
= 2 10
2
m
2
d = 0,5 mm = 5 10
4
m

r
= 4
Ditanyakan: C
b
Jawab:
C
b
=
r

0

A
d
= 4(8,85 10
12
C
2
/Nm
2
)
2 2
4
2 10 m
5 10 m

= 1,416 10
9
1,42 nF
Kapasitas kapasitornya sebesar 1,42 nF.
9. Jawaban: a
Diketahui: C
1
= 2 F
C
2
= 8 F
V = 100 V
Ditanyakan: q
1
dan q
2
Jawab:
C
p
= C
1
+ C
2
= 10 F
q = C V
= (10 F)(100 V) = 1.000 C
q
1
=
2
10
(1.000 C) = 200 C
q
2
=
8
10
(1.000 C) = 800 C
10. Jawaban: d
Diketahui: C
A
= 4 F
C
B
= 6 F
V = 100 V
Ditanyakan: V
A
dan V
B
Jawab:
s
1
C
=
A
1
C
+
B
1
C
=
1
4 F
+
1
6 F
=
3
12 F
+
2
12 F
=
5
12 F
C
s
=
12
5
F
= 2,4 F
= 2,4 10
6
F
C =
q
V
q = C V
= (2,4 10
6
F)(100 V)
= 2,4 10
4
C
V
A
=
A
q
C
=
4
6
2,4 10 C
4 10 F

= 0,6 10
2
V
= 60 V
V
B
=
B
q
C
=
4
6
2,4 10 C
6 10 F

= 40 V
11. Jawaban: b
Diketahui: C
1
= 3 F
C
2
= 4 F
C
3
= 2 F
C
4
= 7 F
V
ab
= 12 V
Ditanyakan: q
Jawab:
C
s
=
1
1 1
4 2

(
-
(

=
4
3
F
V
s
= V
2
= V
3
= V
ab
= 12 V
q
s
= C
s
V
s
=
4
3
(12) = 16 C
Pada rangkaian seri q
2
= q
3
= q
s
= 16 C.
12. Jawaban: c
Diketahui: C
1
= C
2
= C
3
= C
4
= C
5
= C
Ditanyakan: C
T
Jawab:
C
p
1
= C
1
+ C
2
= 2C
C
p
1
= C
4
+ C
5
= 2C
T
1
C
=
1
p
1
C
+
3
1
C
+
2
p
1
C
=
1
2C
+
1
C
+
1
2C
=
2
2C
+
2
2C
=
4
2C
C
T
=
2
4
C
=
1
2
C
40 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
13. Jawaban: e
Diketahui: C
1
= C
2
= C
3
= C
Ditanyakan: C
p
dan C
s
Jawab:
C
p
= C
1
+ C
2
+ C
3
= 3C
s
1
C
=
1
1
C
+
2
1
C
+
3
1
C
=
1
C
+
1
C
+
1
C
=
3
C
C
s
=
3
C
=
1
3
C
14. Jawaban: e
Diketahui: C
1
= 6 F
V = 30 V
C
2
= 4 F
Ditanyakan: V
gab
Jawab:
C
1
dan C
2
paralel
C =
q
V
= q
1
= C V
= (6 F)(30 V)
=180 C
q
sebelum
= q
sesudah
180 C = (C
1
+ C
2
) V
gab
180 C = (10 F) V
gab
V
gab
= 18 volt
15. Jawaban: d
Diketahui: C
1
= 1 F = 10
6
F
C
2
= 2 F = 2 10
6
F
C
3
= 3 F = 3 10
6
F
V = 220 V
Ditanyakan: q
1
, q
2
, q
3
Jawab:
s
1
C
=
1
1
C
+
2
1
C
+
3
1
C
=
1
1 F
+
1
2 F
+
1
3 F
=
6
6 F
+
3
6 F
+
2
6 F
=
11
6 F
C
s
=
6
11
F
q = C
s
V
= (
6
11
F)(220 V)
= 120 C
q = 1,2 10
4
C
(Pada kapasitor yang dirangkai seri jumlah muatan
di setiap kapasitor sama.)
16. Jawaban: a
Diketahui: C
1
= 6 F
C
2
= 2 F
C
3
= 5 F
V
ab
= 9 V
Ditanyakan: E
T
Jawab:
C
s
=
1
1 1
6 2

(
-
(

=
6
4
=
3
2
F
C
P
1
= 2(
3
2
) + 5 = 8 F
C
P
2
= 2 + 2 = 4 F
C
T
=
1
1 1
8 4

(
-
(

=
8
3
F
E
T
=
1
2
(
8
3
10
6
)(9)
2
= 1,08 10
4
J
17. Jawaban: c
Diketahui: C
1
= 4 F
C
2
= 7 F
C
3
= 5 F
Ditanyakan: W di kapasitor 5 F
Jawab:
C
P
= C
2
+ C
3
= 7 F + 5 F = 12 F
C
T
=
1
1 1
4 12

(
-
(

=
12
4
= 3 F
q
T
= C
T
V = (3)(12) = 36 C
q
1
= q
P
= 36 C
V
P
=
P
P
q
C
=
36
12
= 3 volt
V
2
= V
3
= 3 volt
q
3
= C V = (5 10
6
)(3) = 15 C
18. Jawaban: d
Kapasitor 3 F dihubungkan dengan baterai 12 V.
Energi yang tersimpan dalam kapasitor sebanyak
. . . J.
Diketahui: C = 3 F = 3 10
6
F
V = 12 V
Ditanyakan: W
Jawab:
W =
1
2
C V
2
=
1
2
(3 10
6
)(12)
2
= 2,16 10
4
J
19. Jawaban: e
Diketahui: C = 6 F = 6 10
6
F
V = 100 volt
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 41
Ditanyakan: q dan W
Jawab:
q = C V
= (6 10
6
F)(100 V)
= 6 10
4
C
W =
1
2
C V
2
=
1
2
(6 10
6
F)(100 V)
= 3 10
2
J
20. Jawaban: c
Diketahui: d = 18 cm R = 9 10
2
m
V = 6 volt
Ditanyakan: W
Jawab:
C =
R
k
=
2
9 2 2
9 10 m
9 10 Nm /C

= 10
11
F
W=
1
2
C V
2
=
1
2
(10
11
F)(6 V)
2
= 18 10
11
J
Jadi, energi yang tersimpan dalam kapasitor
sebesar 18 10
11
J.
B. Uraian
1. Diketahui: A = 400 cm
2
= 4 10
2
m
2
d = 2 mm = 2 10
3
m
V = 6 volt
Ditanyakan: a. C
b. E
c. q
Jawab:
a. Kapasitas kapasitor (C)
C =
0

A
d
= (8,85 10
12
C
2
/Nm
2
)
2 2
3
4 10 m
2 10 m

= 1,77 10
10
F atau 177 pF
Kapasitas kapasitor 177 pF
b. Kuat medan dalam kapasitor
V = E d
E =
V
d
=
3
6 V
2 10 m

= 3.000 N/C
Kuat medan dalam kapasitor 3.000 N/C.
c. Muatan kapasitor (q)
C =
q
V
q = C V
= (1,77 10
10
F)(6 V)
= 1,06 10
9
C atau 1,06 nC
Muatan kapasitor = 1,06 10
9
C atau 1,06 nC.
2. Diketahui: bola konduktor A
d
A
= 18 cm R
A
= 9 cm = 9 10
2
m
q
A
= +1 C = +1 10
6
C
d
B
= 27 cm R
B
= 13,5 cm
= 13,5 10
2
m
q
B
= 500 nC = 500 10
9
C
= 0,5 10
6
C
Ditanyakan: a. tegangan listrik bola A sebelum
bersentuhan (V
A
)
b. tegangan listrik bola A dan B
setelah bersentuhan (V
gab
)
c. muatan listrik bola A setelah
bersentuhan (q
A
)
Jawab:
a. Tegangan listrik bola A dan B sebelum ber-
sentuhan
C
bola
=
R
k
C
A
=
A
R
k
=
2
9 2 2
9 10 m
9 10 Nm /C

= 1 10
11
F
C
B
=
B
R
k
=
2
9 2 2
13,5 10 m
9 10 Nm /C

= 1,5 10
11
F
V
A
=
A
A
q
C
=
6
11
1 10 C
1 10 F

= 1 10
5
volt
Tegangan bola A sebelum bersentuhan
10
5
volt.
b. Tegangan bola A dan B setelah bersentuhan
(V
gab
)
V
gab
=
A B
A B
+
+
q q
C C
=
6
11
(1 0,5) 10 C
(1 + 1,5) 10 F

= 2 10
4
volt
Tegangan bola A dan B setelah bersentuhan
2 10
4
volt.
c. Muatan listrik bola A setelah bersentuhan (q
A
)
q
A
= C
A
V
gab
= (1 10
11
F)(2 10
4
V)
= 2 10
7
C
Tegangan bola A setelah bersentuhan
sebesar 2 10
7
C.
3. Diketahui: A = 2.000 cm
2
= 2 10
1
m
2
d = 1 cm = 10
2
m
V
0
= 2.000 V = 2 10
3
V
Ditanyakan: a. C
0
b. q
c. C
b
d.
r
e. E
0
f. E
b
42 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
a. Kapasitas mula-mula (C
0
)
C
0
=
0
A
d

=
12 2 1 2
2
(8,85 10 C/Nm )(2 10 m )
10 m

= 1,77 10
10
F
Kapasitas mula-mula 1,77 10
10
farad.
b. Muatan (q) tiap-tiap keping
C
0
=
0
q
V
q = C
0
V
0
= (1,77 10
10
F)(2 10
3
V)
= 3,54 10
7
C
Muatan tiap keping sebesar 3,54 10
7
C.
c. Kapasitas setelah disisipkan bahan dielektrik
(C
b
)
C
b
=
b
q
V
=
7
3
3,54 10 C
10 V

= 3,54 10
10
F
Kapasitas setelah disisipkan bahan dielektrik
3,54 10
10
F.
d. Permitivitas relatif (
0
) bahan dielektrik

0
=
b
0
C
C
=
10
10
3,54 10 F
1,77 10 F

= 2
Permitivitas bahan dielektrik sebesar 2.
e. Kuat medan mula-mula (E
0
) di antara keping
E
0
=
0
V
d
=
3
2
2 10 V
10 m

= 2 10
5
V/m
Kuat medan listrik mula-mula sebesar
2 10
5
V/m.
f. Kuat medan setelah disisipkan bahan
penyekat (E
b
)
E
b
=
b
V
d
=
3
2
10 V
10 m

= 10
5
V/m
Kuat medan listrik mula-mula sebesar
10
5
V/m.
4. Diketahui: C
A
= 10 pF = 1 10
11
F
C
B
= 20 pF = 2 10
11
F
C
C
= 30 pF = 3 10
11
F
q
A
= 1,2 nC= 1,2 10
9
C
Ditanyakan: a. kapasitas rangkaian (C
p
)
b. tegangan sumber listrik (V
p
)
c. muatan kapasitor B (q
B
) dan C (q
c
)
Jawab:
a. Kapasitas mula-mula (C
p
)
C
p
= C
A
+ C
B
+ C
C
= (1 + 2 + 3) 10
11
F
= 6 10
11
F
= 60 10
12
F atau 60 pF
Jadi, kapasitas rangkaian 60 pF.
b. Tegangan sumber listrik (V
p
)
V
p
= V
A
= V
B
= V
C
V
p
= V
A
=
A
A
q
C
=
9
11
1,2 10 C
1 10 F

= 120 volt
Tegangan sumber listrik = tegangan
rangkaian kapasitor sebesar 120 V.
c. Muatan kapasitor
1) Muatan kapasitor B(q
B
)
q
B
= C
B
V
B
= (2 10
11
F)(120 V)
= 2,4 10
9
C
Muatan kapasitor B sebesar 2,4 10
9
C.
2) Muatan kapasitor C (q
c
)
q
C
= C
C
V
C
= (3 10
11
F)(120 V)
= 3,6 10
9
C
Muatan kapasitor B adalah 3,6 10
9
C.
5. Diketahui: C
1
= 10 F = 10 10
6
F
C
2
= 20 F = 20 10
6
F
C
3
= 30 F = 30 10
6
F
V = 30 volt
Ditanyakan: a. C
b. V
ab
c. q
Jawab:
a. Kapasitas pengganti
C
1
dan C
2
diparalel
C
p
= C
1
+ C
2
= 10 + 20 = 30 F = 30 10
6
F
C
p
dan C
3
diseri
C
s
=
p
1
C
+
3
1
C
=
1
30 F
+
1
30 F
=
2
30 F
C
s
=
30 F
2

= 15 F atau 15 10
6
F
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 43
Jadi, kapasitas penggantinya sebesar 15 F
atau 15 10
6
F.
b. Potensial ab
C

=
q
V
q = C V
Oleh karena C
p
dan C
3
diseri, maka q
3
= q
p
= q
s
q
s
= C
s
V
s
= (15 10
6
F)(30 V)
= 4,5 10
4
C
Jadi, q
p
= q
3
= q
s
= 4,5 10
4
C
V
ab
=
p
p
q
C
=
4
6
4,5 10 C
30 10 F

= 15 volt
Potensial ab sebesar 15 volt.
c. Muatan pada setiap kapasitor
Karena di ab rangkaian paralel maka:
V
ab
= V
1
= V
2
= 15 volt
q
1
= V
ab
C
1
= (15 V)(10 10
6
F)
= 1,5 10
4
C
q
2
= V
ab
C
2
= (15 V)(20 10
6
F)
= 3 10
4
C
Muatan tiap-tiap kapasitor: q
1
= 1,5 10
4
C,
q
2
= 3 10
4
C, dan q
3
= 4,5 10
4
C.
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: a
+ +
A B C D
D negatif
C menolak D, maka muatan C dan D sejenis
(C negatif)
B menarik C, maka muatan B dan C tidak sejenis
(B positif)
A menolak B, maka muatan A dan B sejenis
(A positif)
2. Jawaban: b
Analisa
ABC samasisi maka = 60
F
C
=
2 2
(2 ) + (2 ) + 2(2 )(2 ) cos 60 F F F F
=
2 2
8 + 4 F F
=
2
12F = 2F 3
3. Jawaban: c
Analisa
F =
1 2
2
k q q
r
F =
1 2
2
3 3 k q q
R
1 2
2
k q q
r
=
1 2
2
9 k q q
R
R
2
= 9r
2
R =
2
9r
R = 3r
Jadi, jarak antara kedua muatan harus dijadikan
3 kali jarak semula.
4. Jawaban: b
F
1
=
1 2
2
k q q
r
=
9 2 2 6 6
2
(9 10 Nm /C )(5 10 C)(40 10 C)
4 m

= 45 10
2
N
F
2
=
2 3
2
k q q
r
=
9 2 2 6 6
2
(9 10 Nm /C )(40 10 C)(5 10 C)
4 m

= 45 10
2
N
Sudut antara F
1
dan F
2
= (90)
F
q
2
=
2 2
1 2
+ F F
=
2 2 2 2
(45 10 N) + (45 10 N)

=
2 2
2(45 10 N)

= 45 10
2
2 N
= 0,45 2 N
F
C
F
C
F

A B

F = F
q
1
q
2
q
3
F
1
F
2
F
Q
2
2 m
2 m
44 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
T
q
F
g
q E
30
5. Jawaban: a
Diketahui: q
1
= 6 C = 6 10
6
C
q
2
= 2 C = 2 10
6
C
q
3
= 4 C = 4 10
6
C
r
12
= 0,4 m
r
23
= 0,2 m
Ditanyakan: F
3
Jawab:
F
31
= k
-
1 3
2
12 23
( )
q q
r r
= 9 10
9


6 6
2
(6 10 )(4 10 )
(0,6)
= 0,6 N
F
32
= k
2 3
2
23
( )
q q
r
= 9 10
9
6 6
2
(2 10 )(4 10 )
(0,2)


= 1,8 N
F
31
menunjuk arah x positif F
32
menunjukkan arah
x negatif.
F
3
= F
32
+ F
31
= 1,8 + 0,6 = 1,2 N
Besar gaya total di muatan q
3
adalah 1,2 N dan
menunjuk ke kiri.
6. Jawaban: b
Diketahui: q
1
= 8 C = 8 10
6
C
q
2
= 16 C = 1,6 10
5
C
r = 20 cm = 0,2 m

r
= 4
Ditanyakan: F dalam bahan
Jawab:
F
vakum
= k
1 2
2
q q
r
= 9 10
9
6 5
2
(8 10 )(1,6 10 )
(0,2)


= 28,8 N
F
bahan
=
r
1

F
vakum
=
1
4
28,8
= 7,2 N
7. Jawaban: d
Diketahui: q
1
= 2,5 C = 2,5 10
6
C
q
2
= +5,0 C = 5,0 10
6
C
r
1
= 2 cm = 2 10
2
m
r
2
= 10 2 = 8 cm = 8 10
2
m
q
e
= 1,6 10
19
C
m
e
= 9,1 10
31
kg
Ditanyakan: a
e
Jawab:
Kuat medan listrik di titik P
E = k
1
2
1
q
r
+ k
2
2
2
q
r
= k
1 2
2 2
1 2
q q
r r

-
(
,
= k
1
2
1
q
r ( )
(
-
(

2 1
2 2
2 1
(q /q )
r /r
1
= 9 10
9
6
2 2
(2,5 10 )
(2 10 )

6 6
2 2 2
(5, 0 10 / 2, 5 10 )
(8 10 / 2 10 )
1


(

(


-
= 6,3 10
7
N/C
Percepatan elektron di titik P
a =
F
m
=
e
e
q E
m
=

19 7
31
(1,6 10 )(6,3 10 )
9,1 10
= 1,1 10
19
m/s
2
8. Jawaban: c
Diketahui: r
1
= 0,2 m
r
2
= 0,8 m
Ditanyakan: q
1
: q
2
agar E
A
= 0
Jawab:
E
A
= 0 maka E
1
= E
2
k
1
2
1
q
r
= k
2
2
2
q
r
1
2
q
q
=
2
1
2
2
r
r
=
2
2
(0,2)
(0,8)
=
1
16
9. Jawaban: c
Diketahui: m = 3 g = 3 10
3
kg
L = 20 cm
E = 1 10
3
N/C
= 30
Ditanyakan: q
Jawab:
T cos 30 = m g
T =
o
cos 30
mg
=
3
1
2
(3 10 )(9, 8)
3

= 19,6 3 10
3
N
Karena F
y
= 0 maka
q E = T sin 30
F
32
Q
3
F
31
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 45
q =
o
sin 30 T
E
=
1 3
2
3
(19, 6 3 10 )
1 10

= 9,8 3 C
10. Jawaban: a
Jarak muatan q dari titik B
r = -
2 2
12 9 = 15 cm
Jarak kedua muatan dari titik B:
r
1
= r
2
= r = 15 cm
V
B
= V
B
2
+ V
B
1
= k
1
1
q
r
+ k
2
2
q
r
= (9 10
9
)
5 5
5 10 5 10
0,15 0,15



- (
,
= 0 V
11. Jawaban: e
Diketahui: R = 20 cm = 0,2 m
q = 100 C
r = 30 cm = 0,3 m
Ditanyakan: V
Jawab:
q = 100 C
V = k
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)

(
,
100 C
0,3 m

= 3 10
12
V
12. Jawaban: c
Diketahui: W= 2 J
q = 20 C
s = 20 cm = 0,2 m
Ditanyakan: V
BA
Jawab:
W= q (V
B
V
A
)
W= q V
BA
V
BA
=
W
q
=
2 J
20 C
= 0,1 V
13. Jawaban: c
Potensial listrik dalam konduktor bola berongga
pada r < R dan r = R adalah sama yaitu V =
q
r
sedangkan kuat medan pada permukaan E =
Q
R
2
.
14. Jawaban: b
W = q(V
b
V
a
)
Usaha listrik hanya tergantung:
1) besarnya muatan yang dipindahkan; dan
2) beda potensial antara dua titik.
15. Jawaban: a
Diketahui: r = 0,5 m
q
A
= 4 10
9
C
q
B
= +9 10
9
C
Ditanyakan: x saat E = 0
Jawab:
Kuat medan listrik di titik C
E
A
= E
B
k
A
2
A
q
r
= k
q
r
B
2
B
9
2
4 10 C
x

=
9
2
9 10 C
( + 0,5) x

(
2
x
)
2
= (
3
+ 0,5 x
)
2
2
x
=
3
+ 0,5 x
3x = 2x + 1
x = 1 m di sebelah kiri A
16. Jawaban: d
Diketahui: Q
1
= 2 10
6
C
Q
2
= 4 10
6
C
r
1
= 2 10
2
C
r
2
= 1 10
2
C
Ditanyakan: E
A
Jawab:
E
A
= k (E
A
2
E
A
1
)
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)(
2
2
2
Q
r

1
2
1
Q
r
)
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)(0,04 C/m
2
0,005 C/m
2
)
E
A
= 3,15 10
8
N/C
17. Jawaban: a
Diketahui: q
u
= 1,47 10
17
C
q
p
= 1,6 10
19
C
r
1
= 4 10
10
m
r
2
= 1 10
10
m
Ditanyakan: E
p
Jawab:
E
p
= k q
0
q
1 2
1 1
r r

(
,
= (9 10
9
)(1,6 10
19
)(1,47 10
17
)
10 10
1 1
1 10 4 10

(

,
= 1,6 10
16
J
18. Jawaban: c
Diketahui: V = 450 volt
m
p
= 1,6 10
27
kg
q
p
= 1,6 10
19
C
Ditanyakan: v
A
Jawab:
Menurut hukum kekekalan energi mekanik dalam
medan elekmostatik
Energi mekanik di B = energi mekanik di A
E
pB
+ E
kB
= E
pA
+ E
kA
+ -
E
B
C E
A
A 0,5 m B
x
46 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
q V
B
+
1
2
m v
B
2
= q V
A
+
1
2
m v
A
2
1
2
m v
A
2

1
2
m v
B
2
= q V
B
q V
A
1
2
m(v
A
2
v
B
2
) = q(V
B
V
A
)
v
A
2
v
B
2
=
2q
m
(V
B
V
A
)
v
A
2
0 =
19
27
2(1,6 10 )
1,6 10

(450)
v
A
2
= 900 10
8
v
A
= 30 10
4
m/s
= 3,0 10
5
m/s
19. Jawaban: d
Pada rangkaian seri muatan pada tiap-tiap kapasitor
adalah sama yaitu sama dengan muatan kapasitor
pengganti. Beda potensial pengganti sama dengan
jumlah beda potensial tiap-tiap kapasitor.
Pada rangkaian paralel, muatan total rangkaian
sama dengan jumlah muatan tiap kapasitor. Beda
potensial pengganti sama dengan beda potensial
tiap-tiap kapasitor.
20. Jawaban: a
Diketahui:
C
1
= 4 F
C
2
= 6 F
C
3
= 12 F
V = 90 V
Ditanyakan: V
3
Jawab:
T
1
C
=
1
4 F
+
1
6 F
+
1
12 F
=
3 + 2 + 1
12 F
T
1
C
=
6
12 F
C
T
=
12 F
6

= 2 F
q = C
T
V
= (2 F)(90 V) = 180 C
Beda potensial pada C
3
V
3
=
3
q
C
=
180 C
12 F

= 15 volt
21. Jawaban: c
V
3
=
3
q
C
=
180 C
12 F

= 15 volt
V
2
=
2
q
C
=
180 C
6 F

= 30 volt
V
1
=
1
q
C
=
180 C
4 F

= 45 volt
Jadi, V
1
: V
2
: V
3
= 45 : 30 : 15 = 3 : 2 :1
22. Jawaban: c
Diketahui: C
X
= 6 F
C
Y
= 6 F
C
Z
= 12 F
V = 24 V
t = 5 menit
Ditanyakan: I
Jawab:
C
p
= C
x
+ C
y
= 6 F + 6 F = 12 F
C
s
1
=
C
p
1
+
C
z
1
=
1
12 F
+
1
12 F
=
2
12 F
C
s
= 6 F
Muatan tiap-tiap kapasitor = muatan kapasitor
pengganti.
C =
q
V
q
3
= C
s
V
= (6 F)(24 V) = 144 C
Tegangan di C
z
:
V
z
=
q
C
z
=
144 C
12 F
= 12 volt
W =
1
2
CV
2
=
1
2
(12 F)(12 V)
2
= 864 joule
23. Jawaban: d
Diketahui: C
1
= 2 F
V
1
= 15 V
C
2
= 4 F
V
2
= 30 V
Ditanyakan: V
gab
V
gab
=
1 1 2 2
1 2
( ) + ( )
+
V C V C
C C
=
6 6
6 6
(15 V)(2 10 F) + (30 V)(4 10 F)
2 10 F + 4 10 F


=
30 + 120
6
V
= 25 V
24. Jawaban: d
Diketahui: C
1
= 12 F
C
2
= 1 F
C
3
= 2 F
C
4
= 3 F
C
5
= 4 F
C
6
= 5 F
C
7
= 18 F
C
1
C
2
C
3
90 volt
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 47
Ditanyakan: C
AB
ab
1
C
=
1
12 F
+ (
1
1 F + 2 F + 3 F
)
=
1 + 2
12 F
=
3
12 F
C
ab
=
12 F
3

= 4 F
cd
1
C
=
1
4 F + 5 F
+
1
18 F
=
2 + 1
18 F
=
3
18 F
C
cd
=
18 F
3

= 6 F
C
AB
= C
ab
+ C
cd
= 4 F + 6 F = 10 F
25. Jawaban: c
C =
0
k
A
d
Oleh karena d = 2d, maka C =
1
2
C
C =
q
V
, q (muatan) tetap berarti C dan V berubah
C =
1
2
C berarti V = 2V
Jadi, kapasitornya menjadi 0,5C dan beda
potensialnya menjadi 2 V.
26. Jawaban: d
Diketahui: C
1
= 2 F
C
2
= 3 F
C
3
= 1 F
V
AB
= 12 V
Ditanyakan: q
1
, q
2
Jawab:
AB
1
C
=
1
(2 F + 3 F)
+
1
1 F
=
1 + 5
5 F
=
6
5 F
C
AB
=
5
6
F
q
AB
= C
AB
V
AB
= (
5
6
F)(12 V) = 10 C
q
3
= q
gab
= 10 C (karena C
3
seri dengan C
1
dan C
2
)
Maka:
q
gab
= q
1
+ q
2
q
1
=
1
1 2
+ C
C
C
q
gab
=
2
5
(10 C) = 4 C
q
2
=
2
1 2
+ C
C
C
q
gab
=
3
5
(10 C) = 6 C
27. Jawaban: e
Diketahui: C
0
= 10 F

r
= 5
Ditanyakan: C
Jawab:
C
0
=
0
A
d
C =
r

0
A
d
C =
r
C
0
= 5(10 F) = 50 F
28. Jawaban: e
n buah kapasitor disusun seri
C
s
1
=
n
C
C
s
=
C
n
n buah kapasitor disusun paralel C
p
= n C
Kapasitas penggantinya:
C
s
seri dengan C
p
T
1
C
=
C
s
1
+
p
1
C
=
1
C
n
+
1
nC
=
n
C
+
1
nC
T
1
C
=
2
+ 1 n
nC
C
T
=
2
( + 1)
nC
n
29. Jawaban: c
1
1
C
=
1
24
+
1
8
=
4
24
C
1
=
24
4
= 6 F
C
ek
= 6 F + 2 F + 4 F = 12 F
Untuk susunan paralel beda potensial tiap
kapasitor sama besar.
V
C1
= V
2 F
= V
4 F
= V
ab
= 24 V
Muatan di C
1
q
1
= C
1
V
C1
= (6)(24)
= 144 C
q
1
= q
24 F
= q
8 F
= 144 F
V
8 F
=
8 F
8 F
q
C

=
144
8
= 18 volt
30. Jawaban: e
Diketahui: C
1
= 2 F C
3
= 6 F
C
2
= 4 F V = 12 V
Ditanyakan: V
1
: V
2
: V
3
48 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
C
23
= C
2
+ C
3
= 4 + 6 = 10 F
ek
1
C
=
1
2
+
1
10
ek
1
C
=
6
10
C
ek
=
5
3
F
q
ek
= C
ek
V =
5
3
(12) = 20 C
q
1
= q
23
= q
ek
= 20 F
V
1
=
1
1
q
C
=
20
2
= 10 V
V
23
=
23
23
q
C
=
20
10
= 2 V
Karena C
2
dan C
3
paralel maka
V
2
= V
3
= V
23
= 2 V
sehingga perbandingan
V
1
: V
2
: V
3
= 10 : 2 : 2
= 5 : 1 : 1
B. Uraian
1. Diketahui: q
A
= 18 C = 18 10
6
C
q
B
= 3 C = 3 10
6
C
q
C
= 12 C = 12 10
6
C
r
AB
= 3 m
r
BC
= 2 m
k = 9 10
9
Nm
2
/C
2
Ditanyakan: gaya Coulomb
Jawab:
F
A
= k
A B
2
AB
q q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6 6
2
(18 10 C)(3 10 C)
(3 m)
= 0,054 N
F
C
= k
B C
2
BC
q q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6 6
2
(3 10 C)(12 10 C)
(2 m)
= 0,081 N
F
A
dan F
C
searah maka:
F
B
= F
A
+ F
C
= 0,054 N + 0,081 N = 0,135 N
Gaya Coulomb yang bekerja pada partikel B
sebesar 0,135 N.
2. Diketahui: q
A
= 5 C = 5 10
6
C
r
AB
= 1 m
r
AC
= 25 cm
r
CB
= 75 cm
E
C
= 0
Ditanyakan: muatan di B(q
B
)
Jawab:
Kuat medan di C (E
C
) = 0, maka:
E
A
= E
B
k
q
r
A
2
AC
= k
q
r
B
2
BC
r
r
2
BC
2
AC
=
B
A
q
q
q
B
=
2
A BC
2
AC
q r
r
=
6 2 2
2 2
(5 10 C)(75 10 m)
(25 10 m)

= 45 10
6
C atau 45 C
Jadi, besar muatan B 45 10
6
C atau 45 C.
3.
E
CA
= kuat medan di C akibat muatan A (ingat titik
C bermuatan + )
E
CB
= kuat medan di C akibat muatan B
E
CA
=
A
2
CB

( )
k q
r
=
9 2 2 6
2 2
(9 10 Nm /C )(10 10 C)
(5 10 m)

= 3,6 10
7
N/C
E
CB
=
B
2
CB

( )
k q
r
=

9 2 2 6
2 2
(9 10 Nm /C )(6 10 C)
(6 10 m)
= 1,5 10
7
N/C
E
tot
= E
CA
+ E
CB
= 3,6 10
7
N/C 1,5 10
7
N/C
= 2,1 10
7
N/C (ke arah titik B)
4. Diketahui: q = 60 C = 60 10
6
C
d = 10 cm
r = 5 cm = 5 10
2
m
Ditanyakan: a. E pada r = 2 cm
b. E pada r = 5 cm
c. E pada r = 8 cm
+ +
A B
C E
B
F
C
r
AC
25 cm 75 cm
-

-

-

-

-

-


A+ B+
10 C
C
E
CB
E
CA
6 C
5 cm 6 cm
+
- -
A B C
F
A
F
C
3 m 2 m
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 49
Jawab:
a. Kuat medan pada jarak 2 cm dari pusat bola.
Misalnya di titik A yang berada di dalam bola.
Oleh karena di dalam bola tidak ada muatan,
maka kuat medan di A sama dengan nol
(E
A
= 0).
b. Kuat medan pada jarak 5 cm dari pusat bola.
Misalnya di titik B yaitu pada permukaan bola,
dengan R
B
= 5 10
2
m.
E
B
= k
2
B
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6
2 2
60 10 C
(5 10 m)

= 2,16 10
8
N/C
Tanda negatif menyatakan arah kuat medan
listrik adalah radial ke dalam.
Kuat medan di permukaan bola 2,16 10
8
N/
C.
c. Kuat medan pada jarak 8 cm dari pusat bola.
Misalnya di titik C yaitu pada jarak r
C
=
8 10
2
m.
E
B
= k
2
C
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
6
2 2
60 10 C
(8 10 m)

= 8,44 10
7
N/C
Kuat medan pada jarak 8 cm dari pusat bola
sebesar 8,44 10
7
N/C.
5. Diketahui: r = 2 m
q
1
= 2 C = 2 10
6
C
q
2
= +4 C = +4 10
6
C
q
3
= 6 C = 6 10
6
C
q
4
= +8 C = +8 10
6
C
Ditanyakan: a. potensial listrik di titik per-
potongan diagonal
b. usaha yang diperlukan untuk
memindahkan muatan (W)
Jawab:
Potensial listrik di titik perpotongan diagonal (V
z
)
V
z
= k(
1
1
z
q
r
+
2
2
z
q
r
+
3
3
z
q
r
+
4
4
z
q
r
)
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)(
6
2 10 C
2 m

+
6
+4 10 C
2 m

+
6
6 10 C
2 m

+
6
+8 10 C
2 m

)
=
3
36 10
2
V 2 = 1,4
V
z
= 25.714 volt
Potensial di titik perpotongan diagonal persegi
tersebut 25.714 V.
Usaha untuk memindahkan muatan +2 10
9
C
ke titik perpotongan diagonal
W
z
= q V
z
= (+2 10
9
C)(25.714 V)
= 5,14 10
5
J
Usaha yang diperlukan sebesar 5,14 10
5
J.
6. Diketahui: q = 4 C = 4 10
6
C
r
1
= 4 cm = 0,04 m
r
2
= 16 cm = 0,16 m
Ditanyakan: a. V
b. E
p
Jawab:
a. V = k q (
2
1
r

1
1
r
)
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)(4 10
6
C)(
1
0,16 m

1
0,04 m
)
= 6,75 10
5
V
Beda potensial antara kedudukan tersebut
adalah 6,75 10
5
V.
b. Perubahan energi potensial E
p
jika muatan
uji q = 0,6 C digerakkan di antara kedua
kedudukan tersebut.
V =
p
E
q

E
p
= V q
= (6,75 10
5
V)(6 10
7
C)
= 0,405 J
Perubahan energi yang terjadi sebesar 0,405
J.
7. Diketahui: C = 250 pF (piko farad)
= 250 10
12
F
V = 2 kV = 2.000 V
Ditanyakan: q
Jawab:
C =
q
V
q = C V
= (250 10
12
F)(2.000 V)
= 5 10
7
C
Muatannya sebesar 5 10
7
C.
8. Diketahui: C
1
= 3 F
C
2
= 6 F
C
3
= 9 F
V = 220 V
+
+
-
-
2 C +4 C
6 C +8 C
q
1
q
2
q
3
q
4
z
2
2
50 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Ditanyakan: V
3
Jawab:
s
1
C
=
1
1
C
+
2
1
C
+
3
1
C
=
1
3 F
+
1
6 F
+
1
9 F
=
12
36 F
+
6
36 F
+
4
36 F
=
22
36 F
C
s
=
36 F
22
=
18
11
F
q
s
= C
s
V
= (
18
11
F)(220 V)
= 360 C
Tegangan di C
3
(V
3
)
V
3
=
3
q
C
=
360 C
9 F
= 40 V
Tegangan di C
3
= 40 V.
9. Diketahui: A = 200 cm
2
= 2 10
2
m
2
d = 0,5 cm = 5 10
3
m

r
= 5
V = 12 V
Ditanyakan: W
Jawab:
Energi kapasitor (W)
C =
r
0
A
d

= 5
12 2 2 2
3
(8,85 10 C/Nm )(2 10 m )
5 10 m

= 1,77 10
10
F
W =
1
2
C V
2
=
1
2
(1,77 10
10
F)(12 V)
2
= 1,27 10
8
J
Energi yang tersimpan dalam kapasitor sebesar
1,27 10
8
J.
10. Diketahui: C
1
= 2 pF
C
2
= 4 pF
V = 600 V
Ditanyakan: a. C
1
b. q
1
, q
2
Jawab:
a.
tot
1
C
=
1
1
C
+
2
1
C
=
1
2 pF
+
1
4 pF
=
3
4 pF
C
tot
=
4
3
pF
b.
V = 600 V, C
tot
=
4
3
pF =
4
3
10
12
F
q
tot
= C
tot
V
= (
4
3
10
12
F)(600 V)
= 8 10
10
C
q
1
= q
2
= q
tot
= 8 10
10
C (sebab dihubungkan seri)
c. V
1
=
q
C
1
1
=

10
12
8 10 C
2 10 F
= 400 V
V
2
=
q
C
2
2
=
10
12
8 10 C
4 10 F

= 200 V
Bab IV Medan Magnet dan
Induksi Elektromagnetik
A. PIlihan Ganda
1. Jawaban: c
Dengan menggunakan kaidah tangan kanan yaitu
posisi ibu jari kita tempatkan sedemikian rupa
sehingga berarah barat dayatimur laut seolah-
olah kita menggenggam kawat tersebut. Posisi
empat jari di atas kawat menunjukkan arah medan
magnetnya yaitu ke tenggara.

diserikan
q
1
q
2
C
1
C
2
V
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 51
2. Jawaban: a
Berdasarkan persamaan Biot-Savart:
dB =
2
sin k i d
r
/
maka besar induksi magnetik
berbanding lurus dengan kuat arus, panjang
penghantar dan sudut apit antara arah arus
melalui elemen dan garis penghubung dari elemen
d/ // // ke titik pengukuran, dan berbanding terbalik
dengan kuadrat jarak r antara titik pengukuran ke
penghantar.
3. Jawaban: e
Diketahui: B = 3 10
4
Wb/m
2
I = 15 A

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: a
Jawab:
B =
0
2
I
a

3 10
4
Wb m
2
=
7
(4 10 Wb/Am)(15 A)
2 a

a =
7
4 2
(4 10 Wb/Am)(15 A)
2 (3 10 Wb/m )

a = 1 10
2
m = 1 cm
Jarak titik ke kawat sejauh 1 cm.
4. Jawaban: c
Diketahui: B = 2 10
5
T
R = 25 cm = 0,25 m
I = 15 A
Ditanyakan: N
Jawab:
Banyak lilitan dapat dihitung dengan rumus:
B =
0
2
N I
R

N =
0
2 B R
I
=
5
7
(2 10 T)(0,5 m)
(4 10 Wb/Am)(15 A)

= 1
2
3
buah lilitan
5. Jawaban: d
Diketahui: B = 2
1
2
10
5
T
R = 20 cm = 0,2 m
N = 6 lilitan

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: I
Jawab:
Besar induksi magnetik dihitung dengan rumus:
B =
0
2
N I
R

Kuat arus:
I =
0
2 B R
N
=
1 5
2
7
(2 10 T)(2)(0,2 m)
(4 10 Wb/Am)(6)

= 4,2 A
6. Jawaban: d
Diketahui: I = 5 A
a = 2 10
2
m

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: B
Jawab:
B =
0
2
I
a

=
7
2
(4 10 Wb/Am)(5 A)
2 (2 10 m)

= 5 10
5
T
Jadi, nilai induksi magnet sebesar 5 10
5
T.
Arahnya sesuai aturan genggaman tangan kanan
yaitu menjauhi bidang kertas.
7. Jawaban: a
Diketahui: / // // = 50 cm = 0,5 m
I = 15 A
N = 1.500

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: B
Jawab:
Induksi magnetik di pusat solenoid dapat dihitung
dengan menggunakan rumus:
B =
0
NI
/
=
7
(4 10 Wb/Am)(1.500)(15 A)
0,5 m

= 1,8 10
2
Wb/m
2
8. Jawaban: a
Diketahui: / // // = 50 cm
B = 0,02 T
R = 0,02
v = 2 m/s
Ditanyakan: I
Jawab:
= B / // // v
= (0,02 T)(0,5 cm)(2 m/s)
= 0,02 volt
I =
R

=
0,02 volt
0,02
= 1 A dengan arah P ke Q.
9. Jawaban: b
Diketahui: B = 1,8 10
4
T
a = 20 cm = 0,2 m

0
= 4 10
7
Wb/Am
I = 5 A
52 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Ditanyakan: N
Jawab:
Banyak lilitan dapat dihitung dengan rumus:
B =
0
2
NI
a

0
N I = B 2a
N =
0
2 B a
I

=
4
7
(1,8 10 T)2 (0,2 m)
(4 10 Wb/Am)(5 A)

= 36 lilitan
10. Jawaban: b
Berdasarkan percobaan Lorentz arah gaya selalu
tegak lurus dengan arah arus dan arah medan
magnet.
11. Jawaban: a
Diketahui: a = 3 cm
I
Q
= 6 A
I
P
= 3 A
I
R
= 1 A
F
R
= 0
Ditanyakan: a
R
Jawab:
F = k
1 2
I I
a
/ // //
F
PR
= F
QR
k
P R
PR
I I
a
/ // // = k
Q R
QR
I I
a
/ // //
(3 A)(1 A)
3 x
=
(6 A)(1 A)
x
2
3 A
3 x
=
2
6 A
x
3x = 18 6x
9x = 18
x = 2
Jadi, kawat R diletakkan 2 cm di kiri Q atau 1 cm
di kanan P.
12. Jawaban: a
Diketahui: B = 0,016 T
I = 20 A
= 90
/ // // = 80 cm = 0,8 m
Ditanyakan: F
Jawab:
Besar gaya pada kawat:
F = I / // // B sin
= (20 A)(80 cm)(0,016 T)(1)
= 2,56 10
1
N
13. Jawaban: a
Diketahui: F = 3,6 10
4
N
I
1
= 10 A
a = 0,4 m
Ditanyakan: I
2
Jawab:
F
/
=
0 1 2
2
I I
a

0
I
1
I
2
=
2 F a
/

I
2
=
0 1
2 F a
I /

=
4
7
(3,6 10 N)(2 )(0,4 m)
(4 10 Wb/Am)(10 A)(1 m)

= 72 A
14. Jawaban: d
Diketahui: I
1
= 1 A
I
2
= 1 A
a = 1 m
Ditanyakan:
F
/
Jawab:
F
/
=
0 1 2
2
I I
a

=
2
0
2
I
a

=
7 2
(4 10 Wb/Am)(1 A)
2 (1 m)

= 2 10
7
N/m
15. Jawaban: e
Diketahui: I
1
= 15 A
I
2
= 10 A
F = 1,6 10
4
N
Ditanyakan: a
Jawab:
F
/
=
0 1 2
2
I I
a

2a =
0 1 2
I I
F
/
a =
0 1 2
2
I I
F

/
=
7
4
(4 10 Wb/Am)(15 A)(10 A)(1 m)
2 (1,6 10 N)

= 0,19 m
B. Uraian
1. Diketahui: R = 8 cm = 0,08 m
N = 20
B = 3,2p 10
3
T

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: B
Jawab:
Besar arus dapat dihitung dengan rumus:
B =
0
2
N I
R

I =
0
2 R B
N
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 53
=
3
7
2(0,08 m)(3,2 10 T)
(4 10 Wb/Am)(20)

= 64 A
2. Diketahui: I = 5 A
R = 3 cm = 0,03 m
a =
2 2
4 + 3
= 5 cm = 0,05 m

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: a. Besar induksi magnetik di pusat
lingkaran.
b. Besar induksi di P.
Jawab:
a. Besar induksi magnetik di pusat lingkaran
B =
0
2
I
R

=
7
(4 10 Wb/Am)(5 A)
2(0,03 m)

= 3,33 10
5
Wb/m
2
b. Besar induksi di P
B =
0
2
sin
2
I R
r

=
7 0,03 m
0,05 m
2
(4 10 Wb/Am)(5 A)(0,03 m)
2(0,03 m)

(
,

= 2 10
5
Wb/m
2
3. Diketahui: N = 60 lilitan
I = 20 A
a = 40 cm = 0,4 m

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: B
Jawab:
B =
0
2
NI
a

=
7
(4 10 Wb/Am)(60)(20 A)
2 (0,4 m)

= 6 10
4
Wb/m
2
4. Diketahui: F = 1,2 N
I = 5 A
B = 0,4 T
= 90
Ditanyakan: / // //
Jawab:
F = I / // // B sin
/ // // =
sin
F
I B
=
1,2 N
(5 A)(0,4 T)(1)
= 0,6 m = 60 cm
5. a. a
2
= 2a
1
F
1
=
2
0 1
1
2
I
a

/
F
2
=
2
0 2
1
2 (2 )
I
a

/
F
1
= F
2
2
0 1
1
2
I
a

/
=
2
0 2
1
2 (2 )
I
a

/
2I
1
2
= I
2
2
I
2
= 2 I
1
Jadi, arus yang dialirkan sebesar 2 I.
b. I
2
= 2I
1
F
1
=
2
0 1
1
2
I
a

/
F
2
=
2
0 1
2
(2 )
2
I
a

/
F
1
= F
2
2
0 1
1
2
I
a

/
=
2
0 1
2
(2 )
2
I
a

/
2a
2
= 2a
1
4
a
2
= 4a
1
Jadi, jarak dua kawat dibuat 4 kali jarak
sebelumnya.
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: e
Gaya gerak listrik induksi adalah timbulnya gaya
listrik karena suatu penghantar yang digerakkan
dalam sebuah medan magnet.
2. Jawaban: e
Bunyi hukum Lenz adalah arah arus induksi
sedemikian rupa sehingga medan magnet oleh
arus induksi berlawanan dengan penyebabnya.
3. Jawaban: e
Ggl induksi timbul karena gerakan penghantar
dalam medan magnet memotong garis-garis gaya
magnet, bila gerakannya sejajar dengan arah
garis-garis gaya (sin = 0), tidak timbul ggl induksi.
4. Jawaban: e
Diketahui: B = 0,4 T
/ // // = 20 cm = 0,2 m
= 0,5 volt
Ditanyakan: v
54 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
Bidang gerak tegak lurus dengan medan magnet
berarti sin = 1, sehingga
= B / // // v
v =
B

/
=
0,5 volt
(0,4 T)(0,2 m)
= 6,25 m/s
5. Jawaban: b
Diketahui: / // // = 50 cm = 0,5 m
v = 4 m/s
B = 0,5 Wb/m
2
Ditanyakan:
Jawab:
= B / // // v
= (0,5 Wb/m
2
)(0,5 m)(4 m/s)
= 1 volt
Arah gaya Lorentz F
L
selalu berlawanan dengan
arah v. Dengan kaidah tangan kanan, diperoleh
arah arus induksi ke atas, dari B ke A.
6. Jawaban: e
Diketahui: N = 50 lilitan
B
t

= 0,3 10
2
Wb/sekon
Ditanyakan:
Jawab:
= N
B
t

(tanda menunjukkan arah saja)


= 50 (0,3 10
2
Wb/sekon)
= 1,5 10
1
volt
7. Jawaban: e
Diketahui: N = 100 lilitan
t

= 4 10
3
Wb/sekon
Ditanyakan:
Jawab:
= N
t

= 100(4 10
3
Wb/s) = 0,4 V
8. Jawaban: a
Diketahui: N = 100 lilitan
d = 10
4
Wb
dt = 0,01 s
Ditanyakan:
Jawab:
d
dt

=
4
10 Wb
0,01 s

= 10
2
Wb/s
= N
4
10 Wb
0,01 s

= (100)(10
2
Wb/s)
= 1 volt ( menunjukkan arah arus induksi)
9. Jawaban: b
Diketahui: B = 10 Wb/m
2
= 30
A = 0,5 m
2
t = 0,25 sekon
Ditanyakan:
Jawab:
= B A sin
= (10 Wb/m
2
)(0,5 m
2
) sin 30
= 2,5 Wb
=
t

=
2,5 Wb
0,25 s
= 10 volt ( menunjukkan arah)
10. Jawaban: c
Ggl induksi dirumuskan = L
dI
dt
, sehingga
besarnya berbanding lurus dengan laju perubahan
kuat arus.
11. Jawaban: d
Dari persamaan = L
dI
dt
kita ketahui bahwa
1 Henry adalah perubahan kuat arus 1 A tiap
sekon (
dI
dt
) untuk menimbulkan = 1 volt.
12. Jawaban: a
Diketahui: A = 0,0001 m
2
/ // // = 10 cm = 0,1 m
N = 100 lilitan
Ditanyakan: L
Jawab:
Besar gaya pada kawat:
L =
2
0
N A
/
=
7 2 2
(4 10 m/A)(100) (0,0001 m )
0,1

= 12,6 10
6
henry = 12,6 H
13. Jawaban: c
Diketahui: L = 500 mH = 0,5 H
I
1
= 100 mA = 0,1 A
I
2
= 40 mA = 0,04 A
t = 0,01 s
Ditanyakan:
ind
Jawab:

ind
= L
dI
dt
= L
2 1
( ) I I
dt

= (0,5 H)
(0,04 A 0,1 A)
0,01 s

=
2
2
3 10
10

V = 3 V
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 55
14. Jawaban: d
Diketahui: L = 0,8 H
dI = 10 mA 70 mA = 30 mA
dt = 0,5 s
Ditanyakan:
Jawab:
= L
dI
dt
= (0,8 H)
30 mA
0,5 s

= 48 mV
15. Jawaban: e
=
in
sin t
Semakin besar kecepatan anguler () putaran
rotor semakin besar ggl maksimumnya.
16. Jawaban: a
Efisiensi 100% berarti tidak ada energi listrik yang
hilang. Semua energi listrik dipindahkan dari
kumparan primer ke kumparan sekunder.
17. Jawaban: c
Transformator step down memiliki lilitan primer
lebih banyak dari lilitan sekundernya.
Dari persamaan
p
s
N
N
=
p
s
V
V
kita ketahui jika lilitan
primer lebih banyak dari lilitan sekunder, tegangan
primer lebih besar dari tegangan sekunder. Jadi,
fungsinya menurunkan tegangan.
18. Jawaban: a
Diketahui: N
p
: N
s
= 6 : 1
I
p
= 3 A
Ditanyakan: I
s
Jawab:
s
p
I
I
=
p
s
N
N
s
p
I
I
=
6
1
I
s
=
p
6
1
I
I
s
= 6 3 A = 18 A
19. Jawaban: b
Diketahui: I
p
= 2 A
V
p
= 220 V
P
s
= 418 watt
Ditanyakan:
Jawab:
=
s
p
P
P
100% =
s
p p
P
I V
100%
=
418 watt
(2 A)(220 V)
100% = 95%
20. Jawaban: a
Diketahui: V
1
= 2,5 kV
N
p
: N
s
= 20 : 1
= 100%
Ditanyakan: V
2
, I
1
, P
2
Jawab:
V
2
=
1
20

(
,
V
1
= 125 V
I
1
=
1
20

(
,
I
2
= 4 A
P
2
= V
2
I
2
= 0,5 kW
Hasil terakhir akan benar, jika beban bersifat
resistif saja, hingga faktor dayanya satu.
B. Uraian
1. Diketahui: B = 5 10
5
T
/ // // = 70 m
v = 1.000 km/jam = 277,78 m/s
Ditanyakan:
Jawab:
v B sehingga dari perumusan = B / // // v didapat
= (5 10
5
T)(70 m)(277,78 m/s) = 0,972 volt
2. Diketahui: B = 1,2 T
v = 0,2 m/s
/ // // = 1 m
Ditanyakan: a.
b. I
Jawab:
a. = B / // // v
= (1,2 T)(1 m)(0,2 m/s)
= 0,24 volt
b. Arus induksinya bila R = 20
= I R
I =
R

=
0,24 V
20
= 0,012 A
3. Diketahui: B = 0,4 T
/ // // = 10 cm = 0,1 m
I = 5 10
2
A
R = 10
Ditanyakan: v
Jawab:
I =
R

, = B / // // v
I =
B v
R
/
v =
I R
B/
=
(0,05 A)(10 )
(0,4 T)(0,1 m)

= 12,5 m/s
4. Diketahui: = 45
B = 15 Wb/m
2
t = 0,2 sekon
A = 0,4 m
2
Ditanyakan:
56 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:

B
= B A sin
= (15 Wb/m
2
)(0,4 m
2
)
1
2
2
= 3 2 Wb
=
B
t

=
3 2 Wb
0,2 s
= 21,2 volt
5. Diketahui: = 2,4 10
5
Wb
N = 200
I = 5 A
Ditanyakan: L
Jawab:
L =
0
N
2
l A = N
I

= (200)
5
2,4 10 Wb
5 A

= 9,6 10
4
H
6. Diketahui: N = 800
t = 0,01 sekon

B
2
= 4 10
5
Wb
= 1,5 volt
Ditanyakan:
Jawab:
=
B
N
t

B
=
t
N

=
(1,5 volt)(0,01 s)
800

B
= 1,875 10
5
Wb

B
=
B
2

B
1
Jadi, kerapatan fluks sebelumnya adalah:

B
1
=
B
2

B
= (4 10
5
Wb) (1,875 10
5
Wb)
= 2,125 10
5
Wb
7. Diketahui: A = 0,0018 m
2
L = 5 10
5
H
N = 60
Ditanyakan: / // //
Jawab:
L =
2
0
N A
/
/ // // =
2
0
N A
L

=
7 2 2
5
(4 10 Wb/Am)(60 )(0,0018 m )
5 10 H

= 0,163 m = 16,3 cm
8. Diketahui: V
p
= 110 volt
V
s
= 550 volt
N
s
= 250 lilitan
Ditanyakan: N
p
Jawab:
p
s
V
V
=
p
s
N
N
N
p
=
p s
s
V N
V
=
(110 V)(250)
550 V
= 50 lilitan
9. Diketahui: V
s
= 12 V
V
p
= 240 V
I
p
= 0,5 A
Ditanyakan: I
s
Jawab:
I
s
=
p p
s
V I
V
=
(240 V)(0,5 A)
12 V
= 10 A
10. Diketahui: = 97,5%
V
p
= 400 V
I
p
= 2 A
Ditanyakan: P
s
Jawab:
P
p
= V
p
I
p
= 400 V 2 A = 800 watt
=
s
p
P
P
100%
P
s
=
p
100%
P
=
(800 watt)(97,5%)
100%
= 780 watt
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: c
Diketahui: V
ef
= 60 volt
R = 20
Ditanyakan: I
Jawab:
I
ef
=
ef
V
R
=
60 volt
20
= 3 A
2. Jawaban: d
Diketahui: V
ef
= 30 volt
Ditanyakan: V
m
Jawab:
V
m
= 300 2 volt = 424 volt
3. Jawaban: b
Diketahui: V = 50 2 sin 100t volt
Ditanyakan: V
ef
dan
Jawab:
V = V
m
sin t sehingga
V
m
= 50 2 volt, V
ef
= 50 volt dan t = 100t
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 57
4. Jawaban: c
Tegangan listrik bolak-balik biasa dinyatakan dalam
tegangan efektifnya. Jadi, tegangan listrik rumah
tangga yaitu tegangan efektif yang besarnya 220 V.
5. Jawaban: d
Diketahui: V
m
= 300 volt
I = I
m
sin t = 2 sin 100t
Ditanyakan: R
Jawab:
I
m
= 2 A
R =
m
m
V
I
=
300 V
2 A
= 150
6. Jawaban: c
V
m
= V
ef
2 , pada alat yang menggunakan
tegangan AC besar tegangan dinyatakan dalam
nilai efektifnya sehingga V
m
= 80 2 volt.
7. Jawaban: d
Reaktansi kapasitif dinyatakan dengan rumus:
X
C
=
C
V
I
.
Sehingga merupakan hasil bagi antara V
C
dengan
arus yang melaluinya.
8. Jawaban: a
Diketahui: R = 90
X
C
= 40
Ditanyakan: Z
Jawab:
Impedansi dihitung dengan rumus:
Z =
2 2
C
+ R X
=
2 2
90 + 40 = 98,5
9. Jawaban: a
Diketahui: X
L
= L = 2fL = 1.300
L = 50 mH = 0,05 H
Ditanyakan: f dan I
Jawab:
f =
L
2
X
L
=
1.300
2 (0,05 H)

= 4.140,13 Hz 4.140 Hz
I =
L
V
X
=
500 V
1.300
= 0,38 A
10. Jawaban: e
Dari persamaan X
L
= L = 2fL jelas terlihat bahwa
untuk memperkecil reaktansi induktif sebuah
induktor dapat dilakukan dengan memperkecil f
dan L.
11. Jawaban: e
Diketahui: I = 5 A
f = 75 Hz
V
L
= 300 volt
Ditanyakan: L
Jawab:
Induktansi induktor dihitung dengan rumus:
X
L
= 2fL
L =
L
2
X
f
Nilai X
L
dicari dengan rumus:
X
L
=
L
V
I
=
300 V
5 A
= 60
Sehingga L =
60
2 (75 Hz)

= 0,13 H
12. Jawaban: d
Diketahui: = 100 rad/s
R = 80
C = 500 F = 5 10
4
F
L = 0,8 H
Ditanyakan: Z
Jawab:
X
L
= L = (100 rad/s)(0,8 H) = 80
X
C
=
1
C
=
4
1
(100 rad/s)(5 10 F)

= 20
Impedansi dihitung:
Z =
2 2
L C
+ ( ) R X X
=
2 2
(80 ) + (80 20 )
=
4 2
10 = 100
13. Jawaban: b
Diketahui: Z = 50
V
m
= 200 V
Ditanyakan: I
m
Jawab:
V
m
= I
m
Z
I
m
=
m
V
Z
=
200 V
50
= 4 A
14. Jawaban: a
Pada resistor I = I
m
sin t V = V
m
sin t
Pada arus sesaat t sama dengan tegangan
sesaat sehingga sudut fase tegangan dan arus
sama.
15. Jawaban: a
Diketahui: = 0,2
V
R
= 20 V
Ditanyakan: V
Jawab:
V
R
= I R I =
R
V
R
V = I Z =
R
V
R
Z,
R
Z
= cos = 0,2
=
R
0,2
V
=
20 V
0,2
= 100 volt
58 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
16. Jawaban: b
Diketahui: V
C
= 60 V
V
L
= 60 V
V
R
= 20 V
Ditanyakan: V
Jawab:
V =
2 2
R L C
+ ( ) V V V
=
2 2
(20 V) + (60 V 60 V)
=
2
(20 V) + 0 = 20 volt
17. Jawaban: d
Diketahui: L =
2
1
25
C = 25 F = 25 10
6
F
Ditanyakan: f
Jawab:
f =
1
2
1
LC
Hz
=
1
2
( )
1
2
25
6
1
(25 10 )

Hz
=
1
2
2 6
10 Hz
=
3
10
2

Hz = 0,5 10
3
Hz = 0,5 kHz
18. Jawaban: e
Resonansi terjadi bila X
L
= X
C
, dengan Z = R.
19. Jawaban: b
Diketahui: Rangkaian seri R-L-C
R = 30
L = 40 mH = 4 10
3
H
C = 50 F = 5 10
5
F
Ditanyakan: f
0
Jawab:
f
0
=
1
2
1
LC
=
1
2
3 5
1
(4 10 H)(5 10 F)

=
1
2
2
7
1
Hz
2 10

=
1
2
4 2
500 10 Hz =
2
5 10
2
20
Hz
=
250

20 Hz
20. Jawaban: e
Diketahui: f =
50

Hz
V
m
= 400 volt
C = 200 F = 2 10
4
F
Ditanyakan: I
m
Jawab:
= 2f = 2 (
50

Hz) = 100 rad/s


X
C
=
1
C
=
4
1
100(2 10 F)

= 50
I
m
=
m
C
V
X
=
400 volt
50
= 8 A
B. Uraian
1. Diketahui: V = V
ef
= 80 volt
Ditanyakan: a. V
ef
b. V
m
c. V
pp
Jawab:
a. Tegangan efektif 80 volt.
b. Tegangan maksimum
V
m
= V
ef
2 = 80 2 volt
c. Tegangan maksimum
V
puncak-puncak
= 2 V
m
= 2 80 2 volt
= 160 2 volt
2. a. Dari grafik terlihat I
maksimum
pada 10 A
I
ef
=
10
2
A
b. Untuk 2 gelombang T = 0,2 sekon,
1 gelombang T = 0,1 sekon
f =
1
T
=
1
0,1 s
= 10 Hz
c. I = I
m
sin t, I
m
= 10 A
= 2f = 2 (10 Hz) = 20
I = 10 sin 20t A
3. Diketahui:
sudut
= 100 rad/s
C = 30 F
Ditanyakan: L
Jawab:
Resonansi terjadi bila X
L
= X
C
X
L
= L
X
C
=
1
C
L =
1
C
L =
2
1
C
=
2 5
1
(100 rad/s) (3 10 F)

= 3,3 H
4. Diketahui: V
C
= 110 volt
I = 4,16 A
f = 100 Hz
Ditanyakan: C
Jawab:
Reaktansi kapasitif X
C
.
X
C
=
C
V
I
=
110 V
4,16 A
= 26,44
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 59
X
C
=
1
2 fC
C =
C
1
2 fX
=
1
2 (100 Hz)(26,44 )
= 6 10
5
F = 60 F
5. Diketahui: L = 0,25 H
C = 200 F = 2 10
4
F
I = 5 sin 400t A
I
m
= 5 A
= 400 rad/s
Ditanyakan: a. Z
b. V
Jawab:
a. X
L
= L = (400 rad/s)(0,25 H) = 100
X
C
=
1
C
=
4
1
(400 rad/s)(2 10 F)

= 12,5
Z = X
L
X
C
= (100 12,5) = 87,5
b. Persamaan rumus tegangan sesaat:
V = V
m
sin ( t +
2

)
V
m
= I
m
Z = (5 A)(87,5 ) = 437,5 volt
V = 437,5 sin (400 +
2

) volt
6. Diketahui: L = 0,6 H
V
ef
= 220 volt
R = 20
f =
100

Hz
Ditanyakan: a. Z
b. I
ef
c.
Jawab:
a. Impedansi dihitung dengan rumus:
Z =
2 2
L
+ R X
X
L
= L, sehingga perlu dicari
= 2f = 2 (
100

Hz) = 200 rad/s


X
L
= L = (200 rad/s)(0,6 H) = 120
Z =
2 2
20 + 120 = 121,7
b. Arus efektif dihitung dengan rumus:
I
ef
=
ef
V
Z
=
220 volt
121,7
= 1,81 A
c. Sudut fase antara I dan V
tan =
L
X
R
=
120
20

= 6
= 8053'
7. Dari persamaan V dan I terlihat V
m
= 100 2 volt,
I
m
= 10 2 ampere, = 45.
a. Cos = cos 45 =
1
2
2
Cos =
R
Z
R = Z cos =
V
I
cos 45
= (
100 V
10 A
)
1
2
2 = 5 2
b. Tegangan mendahului arus, rangkaian
bersifat induktif.
c. P = V I cos
= (100 V)(10 A)(
1
2
2 ) = 500 2 watt
8. Diketahui: R = 10
I = 4 A
X
L
= 20
Ditanyakan: a. V
R
dan V
L
b. V
c. Z dan
Jawab:
a. V
R
= I R = (4 A)(10 ) = 40 volt
V
L
= I X
L
= (4 A)(20 ) = 80 volt
b. Untuk mengetahui tegangan rangkaian dapat
digunakan dua cara, yaitu pertama meng-
gunakan V =
2 2
R L
+ V V atau V = I Z.
Cara pertama dapat langsung digunakan.
V =
2 2
(40 V) + (80 V)
=
2
8.000 V = 89,44 volt
Cara kedua kita terlebih dahulu menentukan
nilai Z.
c. Z =
2 2
L
+ R X
=
2 2
(10 ) + (20 )
=
2
500 = 22,36
Nilai Z ini dapat digunakan untuk menentukan V.
V = I Z
= (4 A)(22,36 ) = 89,44 volt
9. Diketahui: L = 1 H
C = 8 F = 8 10
6
F
R = 20
= 400 rad/s
V = 100 V
Ditanyakan: I, P
Jawab:
a. I =
V
Z
=
2 2
L C
+ ( )
V
R X X
60 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
=
1 2 2
+ ( )
C
V
R L

=
( ) 6
2
1 2
400 8 10
100
20 + 400 1

=
100
400 + 7.656,25
=
100
89,76
= 1,11 A
b. daya P = V I cos ; cos =
R
Z
= 100 1,11
20
89,76
= 24,73 watt
c. resonansi terjadi bila X
L
= X
C
X
L
= L = 400
X
C
=
1
C
=
1
400 8
10
6
= 312,5
X
L
> X
C
, rangkaian bersifat induktif dan tidak
terjadi resonansi.
10. Diketahui: R = 120
L = 0,4 H
C = 20 F = 2 10
5
F
= 100 rad/s
V = 220 V
X
L
= L = 100 0,4 = 40
X
C
=
1
C
=
5
1
100 2 10

= 500
Ditanyakan: a. Z
b. I
c. P
Jawab:
a. Impedansi dihitung dengan rumus:
Z =
2 2
L C
+ ( ) R X X
=
2 2
120 + (40 500)
=
2 2
120 + ( 460) = 475,4
b. Besar arus dihitung dengan rumus:
I =
V
Z
=
200 volt
475,4
= 0,42 A
c. Daya pada rangkaian dihitung dengan rumus:
P = V I cos
cos =
R
Z
=
120
475,4

= 0,252
P = (220 V)(0,46 A)(0,252) = 25,5 watt
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
Berdasarkan rumus = B / // // V sin , diameter kawat
bukan variabel dalam persamaan tersebut.
2. Jawaban: b
Diketahui: a = 2 10
2
m
I = 7 A

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: B
Jawab:
B =
0
2
I
a

= 2 10
7
2
7 A
2 10

= 7 10
5
T
Arah induksi magnetik berdasarkan kaidah tangan
kanan menjauhi bidang kertas.
3. Jawaban: c
Sesuai dengan kaidah tangan kanan, bila suatu
penghantar dialiri arus, arah arus tegak lurus
dengan arah garis-garis gaya magnet, dengan
perumpamaan ibu jari sebagai arah arus dan
empat jari yang lain sebagai arah garis gaya.
4. Jawaban: b
Diketahui: I = 3 A
a = 20 cm = 0,2 m
Ditanyakan:
F
/
Jawab:
F
/
=
2
0
2
I
a

=
7 2
(4 10 Wb/Am)(3 A)
2 (0,2 m)

= 9 10
6
N
5. Jawaban: c
Diketahui: I
1
= 5 A
I
2
= 10 A
a
1
= 5 cm
a
2
= 20 cm
Ditanyakan: B
Jawab:
B
p
= B
1
+ B
2
=
0 1
1
2
I
a

+
0 2
2
2
I
a

=
0
2

(
1
1
I
a
+
2
2
I
a
)
=
7
4 10 Wb/Am
2

(
1
1
I
a
+
2
2
I
a
)
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 61
= (2 10
7
Wb/Am)(
2
5 A
5 10 m

+
2
10 A
20 10 m

)
= 3 10
5
Wb/m
2
6. Jawaban: d
Diketahui: a = 5 cm = 0,05 cm
l = 10 A
Ditanyakan: B
Jawab:
B =
0 1
2
I
a

=
7
(4 10 Wb/Am)(10 A)
2 (0,05 m)

= 4 10
5
Wb/m
2
7. Jawaban: a
Diketahui: B = 5 10
5
T
a = 10 cm = 0,1 m
Ditanyakan: l
Jawab:
B =
0

2
I
a

I =
0
2 B a

=
5
7
(5 10 T)(2 )(0,1 m)
4 10 Tm/A



= 25 A
8. Jawaban: d
Diketahui: / = 20 cm = 0,2 m
N = 200
B = 8 10
2
T
Ditanyakan: l
Jawab:
B =
0
2
NI
a

I =
0
2 / B
N
=
2
7
(8 10 T)(2)(0,2 m)
(4 10 Tm/A)200


= 400 A
9. Jawaban: e
Diketahui: I = 2 A
a = 2 cm
Ditanyakan: B
Jawab:
B =
1
2
0
2
I
a

=
0
4
I
a

=
7
2
(4 10 )(2)
4(2 10 )

= 1 10
5
Induksi magnet di P 1 10
5
T masuk bidang
gambar.
10. Jawaban: e
Diketahui: a = 5 cm = 0,05 m
I = 10 A
Ditanyakan: B
Jawab:
B =
0
2
I
a

=
7
(4 10 Tm/A)(10 A)
2(0,05 m)


= 4 10
5
T
11. Jawaban: d
Diketahui: v = 5 10
4
m/s
I = 10 A
a = 1 cm = 10
2
m
Ditanyakan: F
Jawab:
Induksi magnet yang ditimbulkan oleh kawat pada
jarak 1 cm:
B =
0
2
I
a

=
7
2
(4 10 Wb/Am)(10 A)
2 (10 m)

= 2 10
4
Wb/m
2
Gaya yang dialami elektron:
F = B q v
= (2 10
4
T)(1,6 10
19
C)(5 10
4
m/s)
= 1,6 10
18
N
12. Jawaban: e
Diketahui: N = 10 lilitan
d = 20 cm
a =
1
2
d = 10 cm
B = 2 10
3
Wb/m
2
Ditanyakan: I
Jawab:
B =
0
2
I N
a

I =
7
2
(4 10 Wb/Am)( )

B a
N
=
3 2 1
7
2(2 10 Wb/m )(10 m)
(4 10 Wb/Am)(10)

= 100 A
13. Jawaban: d
Diketahui: x = 10 cm
I = 100 A
d = 20 cm
a = 10 cm
N = 10 lilitan
Ditanyakan: B
Jawab:
r = 10 2 cm =
1
10
2 m
sin =
a
r
=
10
10 2
=
1
2
2
Induksi magnetik di P:
B
p
=
0
2
sin
2
I a N
r

=
7 1
2
1
2
1
10
(4 10 Wb/Am)(100 A)(1 10 m)10( 2)
2( 2 m)

=
5
2
2 10
2 10

=
2

2 10
3
Wb/m
2
62 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
14. Jawaban: c
Diketahui: = 0,10 mV = 1 10
4
V
B = 0,080 T
/ // // = 2 mm = 2 10
3
m
Ditanyakan: v
Jawab:
= B / // // v
v =
B

/
=
4
3
1 10 V
(0,080 T)(2 10 m)

= 0,63 m/s
15. Jawaban: d
Diketahui: q = 1,6 10
19
C
= 45
F = 32 2 10
14
N
B= 0,24 T
Ditanyakan: v
Jawab:
Kecepatan elektron tersebut:
F = q v B sin
v =
sin
F
q B
=
( )
14
1 19
2
32 2 10 N
(1,6 10 C)(0,24 T) 2

= 1,67 10
7
m/s
16. Jawaban: b
Diketahui: / // // = 10 cm = 0,1 m
l = 4 A
B = 0,5 T
Ditanyakan: F
Jawab:
F = B I / // // sin 90
= (0,5 T)(4 A)(0,1 m)(1)
= 0,2 N
17. Jawaban: a
Diketahui: q = 10 10
6
C
v = 5 10
6
m/s
B = 2 10
5
T
Ditanyakan: F
Jawab:
F = q v B sin
= (10 10
6
C)(5 10
6
m/s)(2 10
5
T) sin 90
= 1 10
3
newton
18. Jawaban: b
Diketahui: / = 0,5 m
v = 50 m/s
= 90
B = 5 10
2
T
Ditanyakan:
Jawab:
= B / v sin
= (5 10
2
T)(0,5 m)(50 m/s)sin 90
= 1,25 volt
19. Jawaban: b
Diketahui: = 6 10
10
weber
t = 0,05 sekon
Ditanyakan:
induksi
Jawab:

induksi
= N

t

= 1
10
6 10 weber
0,05 sekon

= 1,2 10
8
volt
20. Jawaban: e
Diketahui: P= 40 watt
= 100%
I
s
= 2 A
Ditanyakan: V
s
Jawab:
P = V
s
I
s
= V
p
I
p
40 watt = V
s
2 A
V
s
=
40 watt
2 A
= 20 volt
21. Jawaban: d
Diketahui: V
p
= 220 volt
V
s
= 1.100 volt
N
p
= 70
Ditanyakan: N
s
Jawab:
p
s
N
N
=
p
s
V
V
N
s
=
p s
p
N V
V
=
70 1.100 volt
220 volt
= 350 lilitan
22. Jawaban: e
Diketahui: V
m
= 60 V
= 90
Ditanyakan: V
Jawab:
Tegangan maksimum sama dengan tegangan
pada sudut fase 90.
V = V
m
sin t
V = V
m
sin 90
V = V
m
= 60 V
23. Jawaban: e
V
ef
=
m
2
V
tertulis adalah nilai tegangan efektif,
sehingga V
m
= V
ef
2 = 80 2 volt.
24. Jawaban: b
Diketahui: V
m
= 100 V
I = 2 A
Ditanyakan: P
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 63
Jawab:
V
ef
=
100
2
(100 N merupakan V
max
)
P = V
ef
I
ef
= (
100
2
V)(2 A) = 141 watt
25. Jawaban: a
Diketahui: V = 220 volt
Z = 80
R = 40
Ditanyakan: P
Jawab:
I =
V
Z
=
220 volt
80
= 2,75 A
Cos =
R
Z
=
40
80
=
1
2
Daya dihitung dengan rumus:
P = V I cos
= (220 volt)(2,75 A)(
1
2
)
= 302,5 watt
26. Jawaban: e
Diketahui: R = 8
L = 32 mH
C = 800 F
= 120 V
= 125 rad/s
Ditanyakan: V
Jawab:
Z =
2 2
L C
+ ( ) R X X
=
4
2
2 3
1
(125)(8 10 F)
(8 ) + (125)(32 10 )



(
,
=
2 2 2
64 + (4 10)
=
2
(64 + 36)
=
2
100 = 10
I =
E
R
=
120 V
10
= 12 A
Beda potensial antara titik AB:
V = I R = (12 A)(8 ) = 96 V
27. Jawaban: a
Diketahui: f = 150 Hz
L = 0,4 H
V= 110 V
Ditanyakan: I
Jawab:
I =
L
V
X
=
110 V
2 (150 Hz)(0,4 H)
= 0,29 A
28. Jawaban: d
Diketahui: R = 11
X
L
= 120
X
C
= 120
V = 110 V
f = 60 Hz
Ditanyakan: V
C
Jawab:
Z =
2 2
L C
+ ( ) R X X
=
2 2
11 + (120 120)
=
2
11 = 11
I =
V
Z
=
110 V
11
= 10 A
Jadi, V
C
= I X
C
= (10 A)(120 ) = 1.200 volt.
29. Jawaban: a
Diketahui: L = 2,5 H
f = 100 Hz

2
= 10
Ditanyakan: C
Jawab:
f =
1
2
1
LC
f
2
=
2
1
4
1
LC
C =
2 2
1
4 f L
=
2
1
4 10(100) 2,5
=
6
1
10
= 10
6
farad = 1 mikrofarad
30. Jawaban: d
Diketahui: L = 0,04 H
= 10 rad/s
Ditanyakan: X
L
Jawab:
X
L
= L
= (10 rad/s)(0,04 H)
= 0,4
B. Uraian
1. Diketahui: / // // = 0,5 m
I = 4 A
B = 0,6 Wb/m
2
Ditanyakan: a. F
AB
b. F
BC
c. F
CD
d. F
DE
64 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
a. F
AB
= I / // // B
= (4 A)(0,5 m)(0,6 Wb/m
2
)
= 1,2 N
b. F
BC
= I / // // B sin 45
= (4 A)(0,5 m)(0,6 Wb/m
2
)(
1
2
2 )
= 0,6 2 N
c. F
CD
= I / // // B sin 90
= (4 A)(0,5 m)(0,6 Wb/m
2
)(1)
= 1,2 N
d. F
DE
= I / // // B
= (4 A)(0,5 m)(6 Wb/m
2
)
= 1,2 N
2. Diketahui: N = 5
a = 1 m
x = 100 3 cm
= 3 m
I = 80 A
Ditanyakan: a. B
p
b. B
M
Jawab:
r =
2 2
+ x a = 3 + 1 = 2 m
sin =
a
r
=
1
2
a. Induksi magnet di P:
B
P
=
0
2
sin
2
N I a
r

=
1 7
2
2
5(4 10 Wb/Am)(80 A)(1 m)( )
2(2 m)

= 10
5
Wb/m
2
b. Induksi magnet di pusat M : banyak lilitan
sekarang
N =
1
2
5 2
2
a
a

=
5(2 )(1 m)
2 (0,5 m)

= 10
B
P
=
7
10(4 10 Wb/Am)(80 A)
2(0,5 m)

= 3.200 10
7
Wb/m
2
= 3,2 10
4
Wb/m
2
3. Diketahui: I
1
= 5 A
I
2
= 10 A
a = 15 cm = 0,15 m

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: B
Jawab:
Besar induksi magnetik:
B
1
=
0 1
2
I
a

=
7
(4 10 Wb/Am)(5 A)
2 (0,15 m)

= 6,67 10
6
Wb m
2
B
2
=
0 1
2
I
a

=
7
(4 10 Wb/Am)(10 A)
2 (0,15 m)

= 13,3 10
6
Wb m
2
Arah arus searah, maka berdasarkan hukum
kaidah tangan kanan arah induksi magnetik di P
berlawanan, sehingga merupakan selisih antara
B
1
dan B
2
.
Jadi, besar induksi magnetik di P = B
2
B
1
= (13,3 10
6
Wb/m
2
) (6,67 10
6
Wb/m
2
)
= 6,63 10
6
Wb/m
2
4. Diketahui: c = 3 10
8
m/s
v =
1
300
c
=
1
300
(3 10
8
m/s) = 10
6
m/s
B=
1
16
10
3
Wb/m
2
= 60
q = 1,6 10
19
C
Ditanyakan: F
Jawab:
F = q v B sin
= (1,6 10
19
C)(10
6
m/s)(
1
16
10
3
Wb/m
2
)sin 60
= 1 10
17
sin 60 N =
1
2
3 10
17
N
5. Diketahui: I
s
= 20 A
V
s
= 160 V
V
p
= 800 volt
Ditanyakan: a. Jenis transformator
b. I
Jawab:
a. V
p
> V
s
, jenis transformator step down
b.
p
s
V
V
=
s
p
I
I
I
p
=
s s
p
V I
V
=
(160 V)(20 A)
(800 V)
= 4 A
6. Diketahui: = 60
V
ef
= 60 3 volt
Ditanyakan: V
m
Jawab:
V
ef
= NBA sin
V
m
= NBA
V
ef
= V
m
sin
60 3 = V
m
sin 60
V
m
=
60 3
sin 60
=
1
2
60 3
3
= 120 volt
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 65
7. Diketahui: R = 30
L = 10
4
H
f = 100 kHz = 1 10
5
Hz
Ditanyakan: Z dan I
Jawab:
X
L
= L
= 2 f L
= (2)(3,14)(10
5
Hz)(10
4
H)
= 62,8
Z =
2 2
L
+ X R
=
2 2
(62,8 ) + (30 )
=
2
4.843,84
= 69,6
I =
V
Z
=
100
69,6
= 1,44 A
8. Diketahui: C = 1,5 F
X
C
= 10
Ditanyakan: a. f
b.
c. I
m
Jawab:
a. X
C
=
1
C
=
1
2 f C
f =
C
1
2 X C
=
6
1
(10 )(2 )(1,5 10 F)


=
33.333,33

Hz
= 10.615,71 Hz
b. X
C
=
1
C
=
C
1
X C
=
6
1
(10 )(1,5 10 F)

= 66.666,67 rad/s
c. V
m
= I
m
X
C
I
m
=
m
C
V
X
=
250
10
= 25 A
9. Diketahui: f = 100 Hz
X
L
= 1.000
X
C
= 4.000
Ditanyakan: f
r
Jawab:
X
L
= 2 f L
L =
1.000
2 (100 Hz)

= 1,59 henry
X
C
=
1
C
C =
1
2 (100 Hz)(4.000 )
= 3,98 10
7
farad
Rangkaian beresonansi dengan frekuensi:
f =
1
2
1
LC
=
1
2
7
1
(1,59 H)(3,98 10 F)

=
1
2
1.257
= 200 Hz
10. Diketahui: V = 110 V
f =
50

Hz
R = 120
X
C
= 60
Ditanyakan: a. I
b. V
AB
, V
AC
c.
Jawab:
Z =
2 2
C
+ R X
=
2 2
(120 ) + (60 )
= 134,2
a. V = I Z
I =
V
Z
=
110
134,2
= 0,82 A
b. V
AB
= tegangan pada kapasitor
V
C
= I X
C
= (0,82 A)(60 )
= 49,2 volt
V
BC
= tegangan pada resistor
= I R
= (0,82 A)(120 )
= 98,4 volt
c. Sudut fase rangkaian dihitung:
tan =
C
X
R
tan =
60
120
=
1
2
= 2656'
66 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Latihan Ulangan Akhir Semester 1
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: d
y = 10,03 sin 4(25t
1
4
x)
= 10,03 sin(100t x)
x = 1,25 m y
p
= 10,03 sin(100t (1,25))
y
p
= 10,03 sin(100t 1,25)
2. Jawaban: b
Diketahui: y = 0,05 sin (16t + 4x)
Ditanyakan: v
Jawab:
Persamaan umum gelombang:
y = A sin (t + kx)
y = 0,05 sin (16t + 4x)
k =
v

v =
k

v =
16
4

m/s
= 4 m/s
= 12,56 m/s
Cepat rambat gelombang 12,56 m/s.
3. Jawaban: a
Diketahui: r
P
= 40 km
I
P
= 8,4 10
5
W/m
2
r
Q
= 80 km
Ditanyakan: I
Q
Jawab:
I =
2
2
P
r
I
2
1
r
Q
P
I
I
=
P
Q
2
r
r

(
,
I
Q
=
2
40
80

(
,
(8,4 10
5
W/m
2
)
=
1.600
6.400

(
,
(8,4 10
5
W/m
2
)
= 2,1 10
5
W/m
2
Intensitas bunyi gelombang gempa di titik Q
isebesar 2,1 10
5
W/m
2
.
4. Jawaban: c
Diketahui: v
s
= 30 m/s
f
s
= 1.147 Hz
Ditanyakan: f
Jawab:
f
mendekati
=
s
v
v v
f
s
=
340
340 30
(1.147 Hz)
=
340
310
(1.147 Hz)
= 1.258 Hz
f
menjauhi
=
s
v
v v -
f
s
=
340
340 30 -
(1.147 Hz)
=
340
370
(1.147 Hz)
= 1.054 Hz
Perbedaan frekuensi yang didengar:
f = 1.258 Hz 1.054 Hz
= 204 Hz
5. Jawaban: c
Diketahui: = 5.000 = 5 10
7
m
n = 2
= 30
Ditanyakan: N
Jawab:
d sin = n
d =
sin
n

=
7
2(5 10 m)
sin 30

=
6
1
2
10 m

= 2 10
6
m
N =
1
d
= 6
1
2 10 m

= 4
1
2 10 cm

= 0,5 10
4
goresan/cm
= 5 10
3
goresan/cm
Jumlah garis per cm kisi 5 10
3
goresan.
6. Jawaban: b
Diketahui: d = 0,8 mm = 8 10
4
m
L = 3,00 m
y = 1,80 mm = 1,8 10
3
m
Ditanyakan:
Jawab:
y =
L
d

=
yd
L
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 67
=
3 4
(1,8 10 m)(8 10 m)
3,00 m
= 4,8 10
7
m = 480 nm
7. Jawaban: e
Diketahui: = 4 10
7
m
L = 1,5 m
y = 0,6 cm = 6 10
3
m
n = 3
Ditanyakan: d
Jawab:
yd
L
= n
d =
n L
y

=
7
3
3(4 10 m)(1,5 m)
6 10 m

= 3 10
4
m
Jarak kedua celah sebesar 3 10
4
m.
8. Jawaban: d
Diketahui: y = 3 mm = 0,3 cm
n = 3
d = 4 mm = 0,4 cm
L = 1,2 m = 120 cm
Ditanyakan:
Jawab:
Garis gelap (interferensi minimum)
d
y
L
= (n +
1
2
)
(0,4 cm)
0,3 cm
120 cm
= (3 +
1
2
)
2
0,12 cm
120 cm
= 3
1
2

= 2,9 10
4
cm
9. Jawaban: d
Diketahui: q
A
= +7 C
q
B
= +63 C
r = 16 cm
Ditanyakan: x saat E = 0
Jawab:
E = 0 E
A
= E
B
E
A
= E
B
A
2
A
kq
r
=
B
2
B
kq
r
A
2
q
x
=
B
2
( )
q
r x
2
7
x
=
2
63
(16 ) x
2
16 x
x

(
,
=
63
7
2
16 x
x

(
,
= 9
16 x
x

= 3
16 x = 3x
4x = 16
x = 4
Medan listrik yang bernilai nol terletak pada jarak
4 cm di sebelah kanan q
A
dan 12 cm di sebelah
kiri q
B
.
10. Jawaban: a
Diketahui: +q
1
= 10 C
+q
2
= 20 C
F
q
2
= 0
r
q
1
q
2
= a
r
q
2
q
3
= 0,5a
Ditanyakan: q
3
Jawab:
F
q
1
q
2
arahnya ke kanan, supaya F
q
2
= 0
F
q
2
q
3
harus ke kiri.
F
q
2
= F
q
1
q
2
F
q
2
q
3
0 = k
1 2
2
1
q q
r
k
2 3
2
2
q q
r
k
1 2
2
1
q q
r
= k
2 3
2
2
q q
r
2
10 C
a

=
3
2
(0,5a)
q
q
3
= (10 C)(0,5)
2
= 2,5 C
11. Jawaban: a
Diketahui: q
A
= +5 C
q
B
= +8 C
q
C
= +2 C
r
AC
= r
BC
= 2 m
Ditanyakan: F
C
Jawab:
F
AC
=
A C
2
AC
( )
kq q
r
=
9 6 6
2
(9 10 )(5 10 )(2 10 )
(2)


N
= 2,25 10
2
N
F
BC
=
B C
2
BC
( )
kq q
r
=
9 6 6
2
(9 10 )(8 10 )(2 10 )
(2)


N
= 3,6 10
2
N
F
C
= F
BC
F
AC
= 3,6 10
2
N 2,25 10
2
N
= 1,35 10
2
N
12. Jawaban: d
Diketahui: r
A
= 6 10
3
m
q = +16 C = 1,6 10
5
C
Ditanyakan: E
A
68 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
E
A
=
2
A
( )
kq
r
=
9 5
3 2
(9 10 )(1,6 10 )
(6 10 )

N/C
= 4,0 10
9
N/C
13. Jawaban: c
Diketahui: jarak = R
muatan = q
V = 600 V
E = 400 N/C
Ditanyakan: q
Jawab:
R =
V
E
=
600 V
400 N/C
= 1,5 m
V = k
q
R
q =
VR
k
q = 9 2 2
(600 V)(1,5 m)
9 10 Nm /C
= 10
7
C
Muatan q memiliki nilai 10
7
C.
14. Jawaban: d
Ek = Ep
= q V
= qV
= 3eV
Energi kinetik akhir ion tersebut 3eV.
15. Jawaban: e
ABC sama sisi, maka = 60
F
C
=
2 2
a b a b
+ + 2 cos 60 F F F F
=
1 2 2
2
2 + 2 F F
=
2
3F
= F 3
Gaya Coulomb pada titik C sebesar F 3 .
16. Jawaban: e
Diketahui: d = 8 cm
r = 4 cm = 4 10
2
m
q = 64 C = 6,4 10
5
C
Ditanyakan: E
Jawab:
E = k
2
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
5
2 2
6,4 10 C
(4 10 m)

= 3,6 10
8
N/C
Kuat medan di permukaan bola 3,6 10
8
N/C.
17. Jawaban: d
Diketahui: C
1
= 2 F = 2 10
6
F
V
1
= 15 volt
C
2
= 4 F = 4 10
6
F
V
2
= 30 volt
Ditanyakan: V
gab
Jawab:
V
gab
=
1 2
1 2
+
+
q q
C C
=
1 1 2 2
1 2
+
+
V C V C
C C
=
6 6
6 6
(15 2 10 ) + (30 4 10 )
(2 10 ) + (4 10 )


=
30 + 120
6
= 25 volt
Potensial gabungannya sebesar 25 volt.
18. Jawaban: b
Diketahui: C = 50 F = 50 10
6
F
V = 10 volt
A = 1.000 cm
2
= 10
1
m
2
Ditanyakan:
Jawab:
C =
q
V
q = C V
= (50 10
6
F)(10

volt)
= 5 10
4
C
=
q
A
=
4
1 2
5 10 C
10 m

= 5 10
3
C/m
2
Rapat muatan tiap keping konduktornya
5 10
3
C/m
2
.
19. Jawaban: c
Diketahui: A = 40 cm
2
= 40 10
4
m
2
d = 1 mm = 10
3
m

0
= 8,85 10
12
C
2
/Nm
2
Ditanyakan: C
Jawab:
C =
0
A
d
=
12 4
3
(8,85 10 )(40 10 )
10


F
= 354 10
13
F
= 35,4 10
12
F
= 35,4 pF
F
F
b
F
a
A B
C
q
1
q
2
q
3

Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 69


20. Jawaban: e
Diketahui: A
1
= A
A
2
= 4A
d
1
= d
d
2
=
1
5
d
C
1
= C
Ditanyakan: C
2
Jawab:
2
1
C
C
=
2
2
1
1
0
0
A
d
A
d

C
2
=
2 1
1 2
A d
A d
C
=
1
5
(4 )( )
( )( )
A d
A d
C
= 20C
21. Jawaban: e
Diketahui: C
1
= 20 F
C
2
= C
3
= 40 F
V
AB
= 9 V
Ditanyakan: q
1
Jawab:
s
1
C
=
1
1
C
+
2
1
C
+
3
1
C
=
1
20 F
+
1
40 F
+
1
40 F
=
2 1 1
40 F
- -

C
s
=
40 F
4

= 10 F
q
total
= C
s
V
AB
= (10 F)(9 V) = 90 C
q
1
= q
2
= q
3
= q
total
= 90 C
22. Perhatikan gambar di bawah ini!
Jawaban: d
Diketahui: C
1
= C
2
= C
3
= C
4
= 2C
Ditanyakan: C
pengganti
Jawab:
C
p
= C
2
+ C
3
+ C
4
= 2C + 2C + 2C
= 6C
pengganti
1
C
=
p
1
C
+
1
1
C
=
1
6C
+
1
2C
=
1+ 3
6C
pengganti
1
C
=
4
6C
C
pengganti
=
6
4
C
=
3
2
C
Kapasitas pengganti antara titik A dan B sebesar
3
2
C.
23. Jawaban: a
Diketahui: C
1
= 3 F
C
2
= 9 F
V = 20 V
Ditanyakan: C
total
, Q
2
, W
1
, W
2
Jawab:
C
total
= C
1
+ C
2
= 3 F + 9 F = 12 F
Q
2
= C
2
V = (9 F)(10 V) = 90 C
W
1
=
1
2
C
1
V
2
=
1
2
(3 10
6
F)(10 V)
2
= 1,5 10
4
J
W
2
=
1
2
C
2
V
2
=
1
2
(9 10
6
F)(10 V)
2
= 4,5 10
4
J
24. Jawaban: b
F = I / // // B sin , jika tegak lurus = 90 sehingga
sin 90 = 1.
F = I / // // B sedangkan I =
R

dengan = B / // // v
F =
B v
R
/
/ // // B =
2 2
B v
R
/
25. Jawaban: e
Diketahui: e = 1,6 10
19
C
m= 9,1 10
31
kg
r
1
= 4 10
12
m
r
2
= 8 10
12
m
v
0
= 0
Ditanyakan: v
Jawab:
V
1
= k
1
1
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
19
12
1,6 10 C
4 10 m

= 360 V
V
2
= k
2
2
q
r
= (9 10
9
Nm
2
/C
2
)
19
12
1,6 10 C
8 10 m

= 180 V
Ep = Ek
q V =
1
2
m v
2
+
1
2
m v
2
q V = m v
2
V =
q V
m
=
19
31
(1,6 10 )(360 180)
9,1 10

5,6 10
6
m/s
70 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
26. awaban: e
Diketahui: B = 1,5 T
V = 5 10
6
eV
m = 1,7 10
27
kg
Ditanyakan: F
Jawab:
E
k
= V q
= (5 10
6
eV)(1,6 10
19
J/eV)
= 8 10
13
J
E
k
=
1
2
m v
2
v =
k
2E
m
=
13
27
2(8 10 J)
1,7 10 kg

= 3,1 10
7
m/s
F = q v B sin
= (1,6 10
19
J/eV)(3,1 10
7
m/s)(1,5 T) sin 90
= 7,4 10
12
N
27. Jawaban: d
Diketahui: / = 15 cm
a
1
= 2 cm
a
2
= 10 cm
I
1
= 8 A
I
2
= 5 A
Ditanyakan: F
total
Jawab:
Kawat abcd yang terpengaruh oleh kawat PQ
hanya ad dan bc.
F
ad
=
0 1 2
1
2
I I
a

/
=
7 2
2
(4 10 )(8)(5)(15 10 )
2 (2 10 )

= 6 10
5
N
= 60 mikronewton
F
bc
=
0 1 2
2
2
I I
a

/
=
7 2
2
(4 10 )(8)(5)(15 10 )
2 (10 10 )

= 1,2 10
5
N
= 12 mikronewton
F
total
= F
ad
F
bc
= (60 12) mikronewton
= 48 mikronewton (searah F
ad
)
Resultan gaya yang dialami kawat abcd sebesar
48 mikronewton.
28. Jawaban: a
Diketahui: I = 2 A
B = 8 10
5
T

0
= 4 10
7
Wb/Am
Ditanyakan: a
Jawab:
B =
0
2
I
a

8 10
5
=
7
(4 10 )(2)
2

a =
7
5
4 10
8 10

m
= 0,5 10
2
m
= 0,5 cm
29. Jawaban: c
Diketahui: / = 40 cm = 4 10
1
m
r = 5 cm
N = 100
I = 1,5 A
Ditanyakan: B di tengah solenoida
Jawab:
B =
0
/
NI
=
7
1
(4 10 )(100)(1,5)
(4 10 )

T
=
5
1
1,5 10
10


T
= 1,5 10
4
T
30. Jawaban: d
Diketahui: I = 2 A
a = 20 cm = 0,2 m
v = 2 10
4
m/s
q = e = 1,6 10
19
C
Ditanyakan: F
Jawab:
F = B q v
=
0
2
I
a


(
,
q v
=
7
(4 10 )(2)
2 (0, 2)

(1,6 10
19
)(2 10
4
)
= 64 10
22
N
= 6,4 10
21
N
Gaya yang dialami elektron sebesar 6,4 10
21
N.
P
Q
I
1
I
2
F
ad
F
bc
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 71
31. Jawaban: a
Diketahui: V
p
= 20 V
V
s
= 200 V
= 75%
P
s
= 30 V
Ditanyakan: I
p
Jawab:
=
s
p
P
P
100%
75% =
p
30 W
P
100%
P
p
= 40 W
I
p
=
p
p
P
V
=
40 W
20 V
= 2 A
Arus yang mengalir pada kumparan primer
sebesar 2 A.
32. Jawaban: a
Diketahui: = 80%
V
p
= 220 V
V
s
= 110 V
I
s
= 0,8 A
Ditanyakan: I
p
Jawab:
=
s
p
P
P
100%
80% =
s
p
P
P
100%
P
s
= 0,8P
p
V
s
I
s
= 0,8V
p
I
p
(110 V)(0,8 A) = 0,8(220 V)I
p
I
p
= 0,5 A
Arus yang mengalir pada kumparan primer
sebesar 0,5 A.
33. Jawaban: a
Diketahui: N = 800
L = 25 mH = 2,5 10
2
H
I = 12 A 8 A = 4 A
t = 0,2 s
Ditanyakan:
ind
Jawab:

ind
= L
dI
dt
= L
I
t

= (2,5 10
2
)
4
0,2
= 0,5 volt
Beda potensial antara ujung-ujung kumparan
sebesar 0,5 volt.
34. Jawaban: e
Diketahui: N
1
= 1.000
r = 0,2 m
A = 8 10
3
m
2
I
1
= 4 A
t = 1 s
N
2
= 10
Ditanyakan:
ind
Jawab:
Induksi silang di toroida:
L =
0 1 2
2
N N A
r

=
7 3
(4 10 )(1.000)(10)8 10 )
2 (0, 2)



= 8 10
5
H
ggl induksi pada kumparan:

ind
= L
1
I
t

= (8 10
5
)
4
1
= 64 10
5
V
= 640 10
6
V
= 640 V
35. Jawaban: d
Diketahui: N = 500
t = 5 ms = 5 10
3
s
= 3,6 Wb
Ditanyakan:
ind
Jawab:
Induksi silang di toroid:

ind
= N

t

= 500 3
(3, 6)
5 10

volt = 3,6 10
5
volt
36. Jawaban: b
Diketahui: V= 12 V
I = 500 mA
f = 50 Hz
Ditanyakan: menyelidiki pilihan a sampai e
Jawab:
Dari diagram fasor terlihat bahwa arus tertinggal
dari tegangan sebesar
2

. Berarti rangkaiannya
merupakan rangkaian induktif, sehingga:
V = I X
L
= I( L) = I(2 f L)
L =
2
V
f L
=
3
12 V
2 (50 Hz)(500 10 A)

=
3
240 10

=
240

mH
37. Jawaban: a
Diketahui: R = 25
L = 10 H
C = 10 F = 10
5
F
Ditanyakan: f
r
72 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
Resonansi terjadi apabila X
L
= X
C
X
L
= X
C
L =
1
C
2 f L =
1
2 f C
f
r
=
1
2 LC
=
5
1
2 (10 H)(10 F)

=
2
1
2 (10 )

Hz =
50

Hz
38. Jawaban: b
Diketahui: V
ef
= 155 V
f = 100 Hz
R = 40
L = 50 mH = 5 10
2
H
C = 240 F = 2,4 10
4
F
Ditanyakan: V
L
Jawab:
X
L
= 2fL
= 2(3,14)(100)(5 10
2
)
= 31,4
X
C
=
1
2 fC
= 4
1
2(3,14)(100)(2, 4 10 )

6,6
Z =
2 2
L C
( ) R X X -
=
2 2
40 (31,4 6,6) -
= 1.600 615
31
V
L
= IX
L
=
V
Z
X
L
=
155 V
31
(31,4 ) = 157 V
39. Jawaban: b
Diketahui: R = 10
L = 4,7 H
C = 20 F = 2 10
5
F
= 100 rad/s
Ditanyakan: Z
Jawab:
X
C
=
1
C
= 5
1
(100)(2 10 )

= 500
X
L
= L = (100)(4,7) = 470
Z =
2 2
L C
( ) - R X X
=
2 2
(10) (470 500) -
=
2 2
(10) ( 30) -
= 100 900 -
= 1.000
= 10 10
40. Jawaban: a
Diketahui: C = 5 F = 5 10
6
F
V = 220 V
f =
50

Hz
Ditanyakan: I
Jawab:
X
C
=
1
C
=
1
2 f C
=
6
1
50
2 (5 10 )


(
,

=
4
1
5 10

=
4
10
5
= 2.000
I =
C
V
X
=
220 V
2.000
= 0,11 A
B. Uraian
1. Diketahui: gelombang berjalan
y = 1,25 sin 3 (30t x) m
x = OP =
3
4
m
Ditanyakan: a. f c. v
b. d. y
p
Jawab:
y = 1,25 sin (90t 3x)
Persamaan umum gelombang berjalan adalah:
y = A sin ( t k x)
diperoleh = 90
k = 3
a. = 2f f =
2

=
90
2

= 45 Hz
b. k =
2

=
2
k

=
2
3

=
2
3
m
c. v = f = 45
2
3
= 30 m/s
d. y
p
= 1,25 sin (90t 3x)
Kita masukkan harga x = OP =
3
4
m
y
p
= 1,25 sin (90t 3
3
4
)
y
p
= 1,25 sin (90t
9
4
) meter
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 73
2. Diketahui: gelombang stasioner
y = 2 sin 5t cos 6x
O = titik pantul
OP = 75 cm = 0,75 m
Ditanyakan: a. A
b. T
Jawab:
a. y = 2 sin 5t cos 6x
= 2 cos 6x sin 5t
= A sin 5t
Jadi, A = 2 cos 6x
x = 0,75 m, A = 2 cos 6x
= 2 cos 6 (0,75 m)
= 2 cos 4,5
= 2 cos (2 2 + 0,5)
= 2 cos 0,5 = 0
b. y = 2 cos 6x sin 5t
berdasarkan rumus:
y = 2 A cos
2

x
sin
2 t
T

maka diperoleh:
5t =
2 t
T

T =
2
5
t
t

=
2
5
s
3. Diketahui: TI
0
= 40 dB
n = 20
log 2= 0,3010
Ditanyakan: TI
n
Jawab:
TI = 10 log
0
I
I
40 = 10 log
0
I
I
4 = log
0
I
I
0
I
I
= 10
4
I = 10
4
I
0
Intensitas bunyi untuk 20 orang
I
n
= I
20 orang
= 20 I
= 20(10
4
I
0
)
I
n
= 2 10
5
I
0
n
0
I
I
= 2 10
5
TI
A
= 10 log
A
0
I
I
= 10 log 2 10
5
= 10 (log 2 + 10
5
)
= 10 (0,3010 + 5) = 53,01 dB
4. Diketahui: sumber bunyi menjauhi pendengar
v = 340 m/s
f = 1%
Ditanyakan: v
s
Jawab:
f
p
=
p
s


v v
v v

f
s
99%f
s
=
p
s

+
v v
v v

f
s
0,99 =
s
340 m/s 0
340 m/s + v

0,99 (340 m/s + v


s
) = 340 m/s
336,6 m/s + 0,99v
s
= 340 m/s
0,99v
s
= 340 m/s 336,6 m/s
0,99v
s
= 3,4 m/s
v
s
=
3,4
0,99
= 3,43 m/s
5. Diketahui: n = 3
= 30
= 6.400 = 6,4 10
7
m
Ditanyakan: d
Jawab:
d sin = (n +
1
2
)
d sin 30 = (3 +
1
2
)(6,4 10
7
m)
d
1
2
= (3,5)(6,4 10
7
m)
d = 44,8 10
7
m = 4,48 10
6
m
Lebar celah tunggal 4,48 10
6
m.
6. Diketahui: = 5 10
7
m
n = 2

2
= 30 sin 30 = 0,5
Ditanyakan: N
Jawab:
d sin
n
= (n +
1
2
)
d sin
2
= (2 +
1
2
)
d =
2
2,5
sin

=
7
2,5(5 10 m)
0,5

= 2,5 10
6
m/garis
d =
1
N
N =
1
d
N =
4
1
2,5 10 cm/garis

= 4.000 garis/cm
7. Diketahui: q
1
= +6 C = +6 10
6
C
koordinat q
1
= (3, 0)
q
2
= +2 C = 2 10
6
C
koordinat q
2
= (3, 0)
74 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
y
A
B
5 m 5 m
3 m 3 m
q
1
q
2
(3, 0)
(0, 0)
(3, 0)
+ +
Ditanyakan: a. potensial listrik di A (0, 4) m
b. potensial listrik di B (0, 0) m
c. usaha untuk memindahkan
muatan 0,4 C ke titik A
Jawab:
a. Potensial listrik di titik A (V
A
)
r
1
A
= r
1
= 5 m
r
2
A
= r
2
= 5 m
V
A
= k(
1
1
q
r
+
2
2
q
r
)
= (9 10
9
)(
6
+6 10
5

+
6
+2 10
5

)
= 1,44 10
4
volt
Potensial listrik di titik A sebesar 1,44 10
4
V.
b. Potensial listrik di titik B (0, 0)
r
1
B
= r
1
= 3 m
r
2
B
= r
2
= 3 m
V
B
= k(
1
1
q
r
+
2
2
q
r
)
= (9 10
9
)(
6
+6 10
3

+
6
+2 10
3

)
= 2,4 10
4
volt
Potensial listrik di titik B sebesar 2,4 10
4
V.
c. Usaha untuk memindahkan muatan 0,4 C
ke titik A
q = 0,4 C = 0,4 10
6
C
W
A
= q V
A
= (0,4 10
6
C)(1,44 10
4
volt)
= 5,76 10
3
joule
Usaha yang diperlukan sebesar 5,76 10
3
J.
8. Diketahui: C
1
= C
2
= C
3
= C
4
= C
5
= 10 F
V = 12 volt
Ditanyakan: C
s
dan V
BC
Jawab:
Kapasitas pengganti
1) C
1
dan C
2
paralel
C
p
1
= C
1
+ C
2
= (10 + 10) F = 20 F
2) C
4
dan C
5
diparalel
C
p
2
= (10 + 10) F = 20 F
3) C
p
1
, C
3
, dan C
p
2
diseri
s
1
C
=
1
p
1
C
+
3
1
C
+
2
p
1
C
=
1
20
+
1
10
+
1
20
=
4
20
C
s
=
20
4
= 5 F
Jadi, kapasitas penggantinya 5 F.
Tegangan B dan C (V
BC
)
Oleh karena C
p
1
, C
3
, dan C
p
2
diseri maka muatan-
nya sama dengan muatan kapasitor penggantinya
(q
s
).
C =
q
V
q
s
= C
s
V = (5 F)(12 V) = 60 C
V pada C
3
sebagai berikut
V
3
=
3
3
q
C
=
60 C
10 F

= 6 volt
Tegangan antara B dan C adalah 6 volt.
9.
/ // //
B
= 25 cm = 25 10
2
m
Gaya oleh kawat A dan B = F
1
F
1
=
0 A B B
2 AB
I I

/
=
7 2
2
4 10 30 10 25 10
2 3 10

= 5 10
4
N
Gaya oleh kawat B dan C = F
2
F
2
=
0 B C B
2 BC
I I

/
=
7 2
2
4 10 10 20 25 10
2 5 10

= 2 10
4
N
Jadi, gaya yang bekerja pada kawat B:
F
B
= F
1
F
2
= (5 10
4
N) (2 10
4
N)
= 3 10
4
N, menuju ke kawat C
10. Diketahui: R = 60
L = 0,05 H
C =
1
18
10
3
F
= 900 Hz
I = 2 A
A B C
30 A 10 A 20 A
3 cm 5 cm
F
2
F
1
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 75
Ditanyakan: a.
b. C
pengganti
agar I dan V sefase
c. f
resonansi
Jawab:
a. X
L
= L
= (900)(0,05 H)
= 45
X
C
=
1
C
=
1 3
18
1
900 10

= 20
Impedansi:
Z =
2 2
L C
+ ( ) R X X
=
2 2
60 + (45 20)
55
Sudut pergeseran fase
tg =
L C
X X
R

=
45 20
60

=
25
60
= 2262'
b. Syarat tegangan dengan arus sefase:
Z = R, berarti X
L
= X
C
45 =
1
C
C =
1
45
=
1
900 45
=
1
900 45
F
C = 24,7 F
c. Frekuensi resonansi
f =
1
2
1
LC
=
1
2
1 3 6
18
1
0,05 10 10

=
1
2
600
= 95,5 Hz
Bab V Radiasi Benda Hitam
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
Diketahui: T = 1.000 K
P = 60 watt
e = 0,5
= 5,67 10
8
W/m
2
K
4
Ditanyakan: A
Jawab:
P = A
A =
P

=
4
P
e T
=
8 2 4 3 4
60 watt
(0, 5)(5, 67 10 W/m K )(10 K)

= 21 10
4
m
2
= 21 cm
2
Luas permukaan filamen 21 cm
2
.
2. Jawaban: e
Perambatan kalor dapat terjadi dalam tiga metode,
yaitu konveksi, konduksi, dan radiasi.
Konveksi dan konduksi memerlukan medium
rambatan, sedangkan radiasi tidak memerlukan
medium. Komponen yang diradiasikan yaitu
gelombang elektromagnetik. Hal ini tidak lepas dari
sifat gelombang elektromagnetik yang dapat
berjalan lurus dalam ruang hampa.
3. Jawaban: e
Diketahui: T
1
= 27 + 273 = 300 K
T
2
= 327 + 273 = 600 K
Ditanyakan:
1
:
2
Jawab:
1
2

=
4
1
4
2
e T
e T

=
4
4
(300 K)
(600 K)
=
4
4
3
6
=
1
16
Jadi,
1
:
2
= 1 : 16.
4. Jawaban: e
Benda dengan e = 1 dimiliki oleh blackbody
radiator. Benda dengan emisivitas yang bernilai 1
akan bersifat sebagai penyerap sekaligus
pemancar kalor yang baik.
5. Jawaban: a
Rumusan hukum Stefan-Boltzman:
W
t
A
= eT
4
W = eT
4
tA
Berdasarkan rumusan dipahami bahwa energi
kalor berbanding lurus dengan pangkat empat
suhu mutlak dan lama waktu penyinaran.
76 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
6. Jawaban: e
Diketahui: T = 483 K
C = 2,898 10
3
mK
Ditanyakan:
m
Jawab:

m
T= C

m
=
C
T
=
3
2, 898 10 mK
483 K

m
= 6 10
6
m
Panjang gelombang maksimumnya 6 10
6
m.
7. Jawaban: a
Diketahui: C = 2,898 10
3
mK
T = 227C
Ditanyakan:
m
Jawab:

m
=
C
T
=
3
2, 898 10 mK
(227 273) K

-
= 5,8 10
6
m
Panjang gelombangnya 5,8 10
6
m.
8. Jawaban: b
Diketahui: E = 2,3 eV = 3,68 10
19
joule
h = 6,626 10
34
Js
e = 1,6 10
19
C
Ditanyakan:
Jawab:
E = h
=
E
h
=
19
34
3,68 10 J
6,626 10 Js

= 5,55 10
14
/s
=
c

=
8
14
3 10 m/s
5,55 10 s

= 540 nm
Panjang gelombangnya 540 nm.
9. Jawaban: c
Diketahui: E = 2,475 eV = 3,96 10
19
J
h = 6,626 10
34
Js
Ditanyakan:
Jawab:
E = h
=
E
h
=
19
34
3,96 10 J
6,63 10 Js

= 5,97 10
14
Hz
Frekuensi foton 5,97 10
14
Hz.
10. Jawaban: c
Diketahui:
m
= 300 nm
C = 2,898 10
3
mK
Ditanyakan: T
Jawab:

m
=
C
T
T =
m
C

=
3
9
2,898 10 mK
300 10 m

= 9.660 K
Suhu yang terpancar 9.660 K.
11. Jawaban: b
Rumusan yang dapat dijadikan acuan yaitu:
I = eT
4
Berdasarkan rumus tersebut, temperatur atau
suhu menjadi salah satu faktor yang memengaruhi
radiasi suatu zat.
12. Jawaban: e
Diketahui: T
m
= 37C
T
k
= 17C
Ditanyakan:
m
:
k
Jawab:
m
k

=
4
m
4
k
e T
e T

=
4
4
(37 273)
(17 273)
-
-
=
4
310
290

(
,
= 1,3
Nilai perbandingannya 1,3.
13. Jawaban: e
Diketahui: = 589 nm
h = 6,626 10
34
Js
Ditanyakan: E
n
Jawab:
E
n
= nh = nh
c

= 2(6,626 10
34
Js)
8
9
3 10 m/s
589 10 m

= 6,75 10
19
J = 4,22 eV
Energi cahaya kuning sebesar 4,22 eV.
14. Jawaban: c
Diketahui: = 6.000
h = 6,626 10
34
Js
Ditanyakan: E
Jawab:
E = h = h
c

= (6,626 10
34
Js)
8
9
3 10 m/s
6 10 m

= 3,3 10
17
J
Energi foton sebesar 3,3 10
17
J.
15. Jawaban: c
Diketahui: e = 0,5
A = 100 mm
2
= 100 10
6
m
2
= 5,67 10
8
W/m
2
K
4
P = 40 watt
Ditanyakan: T
Jawab:
P = eAT
4
T
4
=
P
e A
T
4
= 8 2 4 6 2
40 watt
(0, 5)(5, 67 10 W/m K )(100 10 m )


T
4
= 12
40
2,835 10

K
4
T
4
= 1,41 10
13
K
4
T = 1.938 K
T = (1.938 273)C = 1.665C
Suhu lampu pijar 1.665C.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 77
B. Uraian
1. Diketahui: T = 600C
e = 1
Ditanyakan:
Jawab:
= eT
4
= 1(5,67 10
8
W/m
2
K
4
)[(600C + 273)K]
4
= 3,29 10
4
watt/m
2
Energi pancaran bola 3,29 10
4
watt/m
2
.
2. Diketahui: T = 60C 60 + 273 = 333 K
e = 1
Ditanyakan:
m
Jawab:

m
=
C
T
=
3
2, 898 10 mK
333 K

= 8,70 10
6
m
Panjang gelombang maksimum 8,70 10
6
m.
3. Diketahui: P = 20 kW = 20.000 watt
A = 4r
2
= 4(3,14)(2 10
2
m)
2
= 5,024 10
3
m
2
Ditanyakan: T
Jawab:
=
P
A
=
3 2
20.000 watt
5, 024 10 m

= 3,98 10
6
watt/m
2
P
A
= eT
4
T
4
=
e

=
6 2
8 2 4
3,98 10 watt/m
1(5,67 10 W/m K )

= 7,02 10
13
K
4
T = 2.894,6 K = 2.621,6C
Suhu bola sekarang 2.621,6C.
4. Diketahui: e = 1
A = 1 cm
2
= 0,0001 m
2
T = 1.600 K
= 5,67 10
8
W/m
2
K
4
Ditanyakan: P
Jawab:
P = eT
4
A
= 1(5,67 10
8
W/m
2
K
4
)(1.600 K)
4
(0,0001 m
2
)
= 37,16 watt
Daya kalor radiasi nikelin 37,16 watt.
5. Diketahui: e = 0,5
T = 800 K
Ditanyakan: I
Jawab:
I = eT
4
= 0,5(5,67 10
8
W/m
2
K
4
)(800)
4
= 11,6 10
3
Wm
2
= 1,16 10
4
W/m
2
Radiasi yang dipancarkan sebesar 1,16 10
4
W/m
2
.
6. Diketahui: = 95 MHz
h = 6,626 10
34
Js
Ditanyakan: E
Jawab:
E = h
= (6,626 10
34
Js)(9,5 10
7
Hz)
= 6,29 10
26
J
Energi gelombang sebesar 6,29 10
26
J.
7. Diketahui: T
benda
= (33C + 273) = 306 K
T
logam
= (27C + 273) = 300 K
Ditanyakan: W
benda
: W
logam
Jawab:
benda
logam

=
4
benda
4
logam
( )
( )
e T
e T

=
4
b
4
l
( )
( )
T
T
benda
logam

=
4
306
300

(
,
= (1,02)
4
= 1,08
Jadi,
benda
:
logam
= 1,08.
8. Diketahui:
1
= 1.000 10
9
m

2
= 500 10
9
m
Ditanyakan: T
1
: T
2
Jawab:
1
2
T
T
=
1
1
2
2
C
C

=
3
9
3
9
2,898 10 mK
1.000 10 m
2,898 10 mK
500 10 m

=
500K
1.000 K
=
1
2
Jadi, T
1
: T
2
= 1 : 2.
9. Diketahui: P = 60 W
T = 1 s
= 369 nm
= 369 10
9
m
h = 6,626 10
34
Js
c = 3 10
8
m/s
Ditanyakan: jumlah foton (n)
Jawab:
E = nh
Pt =
nhc

n =
Pt
hc

=
9
34 8
(60 W)(1s)(369 10 m)
(6,626 10 Js)(3 10 m/s)



=
5
25
2,214 10
1,9878 10

= 1,11 10
20
buah
Jumlah foton yang dipancarkan sebanyak
1,11 10
20
buah.
10. Diketahui: I = 1.000 W/m
2
A = 0,8 m
2
e = 0,6
Ditanyakan:
W
t
Jawab:
W
t
= IeA cos
= (1.000 W/m
2
)(0,6)(0,8 m
2
) cos 15
= 463,6 watt
Laju energi matahari sebesar 463,6 watt.
78 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
A. Pilihlan Ganda
1. Jawaban: a
Konsep atom Dalton sebagai berikut.
1) Atom yaitu partikel terkecil yang tidak dapat
dibagi lagi.
2) Atom suatu unsur tidak dapat berubah
menjadi atom unsur lain.
3) Atom-atom yang berkumpul dapat menjadi
molekul.
4) Atom-atom suatu unsur sama (serupa).
5) Pada suatu reaksi kimia, atom-atom berpisah
tetapi dapat bergabung lagi dengan susunan
yang berbeda menurut perbandingan tertentu.
Teori atom Dalton ini lemah dari segi penjelasan
komponen yang menyusun suatu atom baik inti
atom maupun elektron pengiringnya.
2. Jawaban: d
Diketahui: n = 3
E
1
= 13,6
Ditanyakan: E
3
Jawab:
E
3
=
2
13,6
n
eV =
2
13,6
3
eV
=
13,6
9
eV = 1,51 eV
Besar energinya 1,51 eV.
3. Jawaban: c
Diketahui: E = 2,4 10
4
eV
Ditanyakan: r
Jawab:
E = k
2
2
e
r
r =
2
2
ke
E
=
9 2 2 19 2
4 19
(9 10 Nm /C )(1,6 10 C)
2(2,4 10 eV)(1,6 10 C)



= 3 10
14
m
Jari-jari lintasan elektron 3 10
14
m.
4. Jawaban: e
Diketahui: n = 3
h = 6,626 10
34
Js
v = 4 10
6
m/s
Ditanyakan: mvr
Jawab:
mvr =
2
nh

=
34
(3)(6, 626 10 Js)
2(3,14)

= 3,165 10
34
Js
Momentum sudut = 3,165 10
34
Js.
5. Jawaban: b
Diketahui: elektron pada kulit L: n = 2
Ditanyakan: E
2
Jawab:
E
n
=
2
13,6
n
eV =
2
13,6
2
eV =
13,6
4
eV = 3,4 eV
Energi totalnya bernilai 3,4 eV.
6. Jawaban: d
Diketahui: n = 7
Ditanyakan:
Jawab:
1

= R(
2
1
4

2
1
n
) = (1,097 10
7
m
1
)(
1
16

1
49
)
= (1,097 10
7
m
1
)(0,042)
1

= 460.740 m
1
= 21.704,2
Lintasan ketiga pada atom hidrogen 21.704,2 .
7. Jawaban: b
Diketahui: n = 4
Ditanyakan:
Jawab:
1

= R(
2
1
3

2
1
n
)
= (1,097 10
7
m
1
)(
1
9

1
16
) = 533.263,89 m
1
Mencari :
=
c

= c
1

= (3 10
8
m/s)(533.263,89/m)
= 1,6 10
14
Hz
= 1,6 10
8
MHz
Deret Paschen pertama dari atom hidrogen
1,6 10
8
MHz.
8. Jawaban: d
Diketahui: n = 2
Ditanyakan:
Jawab:
1

= R(
2
1
1

2
1
n
) = (1,097 10
7
m
1
)(
1
1

2
1
2
)
= (1,097 10
7
m
1
)(
3
4
) = 8.227.500 m
1
= 1.215,4
Panjang gelombang garis Lyman pertama 1.215,4 .
9. Jawaban: b
Diketahui: n = 4
Ditanyakan: rumusan
Jawab:
1

= R(
2
1
2

2
1
n
) = R(
1
4

2
1
4
)
= R(
1
4

1
16
) =
3
16
R
Mencari :
=
c

= c
1

= c
3
16
R =
3
16
Rc
Rumusan =
3
16
Rc
.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 79
10. Jawaban: a
Urutan spektrum gelombang atom hidrogen dari
pendek ke terpanjang yaitu Balmer, Lyman,
Pachen, Brackett, dan Pfund.
11. Jawaban: b
Diketahui: = 1.026
Ditanyakan: n
Jawab:
1

= R(1
2
1
n
)
7
1
1, 026 10 m

= (1,097 10
7
m
1
)(1
2
1
n
)
7 7
1
(1, 026 10 )(1,097 10 )


= 1
2
1
n
0,89 = 1
2
1
n
2
1
n
= 0,11
n
2
= 9
n = 3
12. Jawaban: a
Diketahui: n = 4
Ditanyakan:
Jawab:
1

= R(
2
1
2

2
1
n
); n = 4
= R(
1
4

2
1
4
) = R(
1
4

1
16
) =
3
16
R
Mencari :
=
c

=
3
16
Rc
=
3
16
(1,097 10
7
m
1
)(3 10
8
m/s)
= 6,170625 10
14
Hz = 6,170625 10
8
MHz
Besar frekuensi deret Balmer kedua yaitu
6,170625 10
8
MHz.
13. Jawaban: c
Jika sebuah elektron meloncat ke lintasan yang
lebih dalam, elektron memancarkan energi. Jika
elektron meloncat ke lintasan yang lebih luar,
elektron menyerap energi.
14. Jawaban: c
Kulit atom tempat elektron berdiam mempunyai
tingkatan energi. Hal ini menyebabkan perubahan
energi yang harus dilakukan oleh elektron. Ketika
elektron berpindah ke kulit yang lebih dalam,
elektron memancarkan energi.
15. Jawaban: e
Diketahui: n = 4
Ditanyakan: E
Jawab:
E = h = h
c

= hcR(
2
1
4

1

)
= (6,626 10
34
Js)(3 10
8
m/s)(1,097 10
7
m
1
)
(
1
16
)
= 1,36 10
19
joule = 0,85 eV
Energi ionisasinya 0,85 eV.
B. Uraian
1. Diketahui: = 6,5628 10
7
m
Ditanyakan:
Jawab:
=
c

=
8
7
3 10 m/s
6,5628 10 m

= 4,5712 10
14
Hz
Frekuensi foton yaitu 4,5712 10
14
Hz.
2. Diketahui: n = 4
Ditanyakan: r
n
Jawab:
r
n
= 5,292 10
11
n
2
m
= 5,292 10
11
(4)
2
m
= 5,292 10
11
(16) m
= 8,47 10
10
m
Jari-jari elektron pada bilangan kuantum ke-4 atom
hidrogen 8,47 10
10
m.
3. Diketahui: n
1
= 1
n
2
=
Ditanyakan: E
Jawab:
1

= R(
2
1
1
n

2
2
1
n
)
= R(
2
1
1

1

) = (1.097 10
7
m
1
)(1)
Mencari E :
E = h = h
c

= hcR(
2
1
4

1

)
= (6,626 10
34
Js)(3 10
8
m/s)(1,097 10
7
m
1
)
= 2,181 10
18
joule
Energi yang digunakan 2,181 10
18
joule.
4. Diketahui: n = 1
m = 9,1 10
31
kg
r = 5,292 10
11
m
Ditanyakan: v
Jawab:
mvr =
2
nh

v =
2
nh
mr
v =
34
31 11
(1)(6,626 10 Js)
(2)(3,14)(9,1 10 kg)(5,292 10 m)


v = 2,192 10
6
m/s
Kecepatan orbit elektron 2,192 10
6
m/s.
5. Diketahui: n
1
= 1
n
2
= 2
Ditanyakan:
80 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
1

= R(
2
1
1
n

2
2
1
n
)
= (1,097 10
7
m
1
)(
2
1
1

2
1
2
)
= 8,2275 10
6
m
1
= 1,215 10
7
m = 1.215
Panjang gelombang terbesar 1.215 .
6. Diketahui: n
1
= 3
n
3
= 6
Ditanyakan:
Jawab:
1

= R(
2
1
1
n

2
3
1
n
)
= (1,097 10
7
m
1
)(
2
1
3

2
1
6
)
= (1,097 10
7
m
1
)(
1
9

1
36
)
= 9,14167 10
5
m
1
= 1,093892 10
6
m = 10.939
Panjang gelombang garis ketiga deret Paschen
10.939 .
7. Diketahui: n
1
= 5
n
2
= 2
Ditanyakan: (meter)
Jawab:
1

= R(
2
2
1
n

2
1
1
n
)
= (1,097 10
7
m
1
)(
2
1
2

2
1
5
)
= 2,3037 10
6
m
1
= 4,34 10
7
m
Gelombang foton yang terpancar 4,34 10
7
m.
8. Diketahui: V = 10 10
3
volt
Ditanyakan:
min
Jawab:

min
=
6
3
1,24 10 Vm
10 10 V

= 1,24 10
10
m
Panjang gelombang minimum sinar-X yang
terpancar 1,24 10
10
m.
9. Diketahui: jumlah elektron 11
Ditanyakan: konfigurasi elektron
Jawab:
1s
2
2s
2
2p
6
2s
1
10. Diketahui: = 6.626
Ditanyakan: E
transisi
Jawab:
E
transisi
=
hc

=
34 8
7
(6,626 10 Js)(3 10 m/s)
6,626 10 m

= 3 10
19
joule
Energi transisi yang terjadi 3 10
19
joule.
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: c
Diketahui: T = (2.000C + 273) K = 2.273 K
A = 0,5 cm
2
= 0,5 10
4
m
2
Ditanyakan: P
Jawab:
P = eT
4
A
= (5,67 10
8
W/m
2
K
4
)(1)(2.273 K)
4

(0,5 10
4
m
2
) = 75,67 watt
Jumlah energi yang dipancarkan tiap sekon
75,67 J.
2. Jawaban: b
Diketahui: e = 1
A = 2 cm
2
= 0,0002 m
2
T = 1.000 K
= 5,67 10
8
W/m
2
K
4
Ditanyakan: P
Jawab:
P = eT
4
A
= (5,67 10
8
W/m
2
K
4
)(1)(1.000)
4
(0,0002 m
2
)
= 11,34 watt
Daya kalor radiasi nikelin sebesar 11,34 watt.
3. Jawaban: d
Diketahui: e = 1
T = (100C + 273) K
= 373 K
= 5,67 10
8
W/m
2
K
4
Ditanyakan:
Jawab:
= eT
4
= (1)(5,67 10
8
W/m
2
K
4
)(373)
4
= 1.098 watt/m
2
Energi kalor per satuan waktu yang terpancar dari
permukaan benda 1.098 watt/m
2
.
4. Jawaban: e
Diketahui: T = (50C + 273) = 323 K
Ditanyakan:
m
Jawab:

m
T = C

m
=
C
T
=
3
2, 898 10 mK
323 K

= 8,97 10
6
m
Panjang gelombang energi radiasi maksimum
benda tersebut 8,97 10
6
m.
5. Jawaban: a
Diketahui: E = 4 eV
= 6,4 10
19
joule
Ditanyakan:
Jawab:
E = h
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 81
=
E
h
=
19
34
6,4 10 joule
6,626 10 Js

= 9,66 10
14
Hz
Frekuensi foton cahaya 9,66 10
14
Hz.
6. Jawaban: c
Diketahui: = 400 nm
= 400 10
9
m
n = 4
Ditanyakan: E
4
Jawab:
E
4
= nh = nh
c

= (4)(6,626 10
34
Js)
8
9
3 10 m/s
400 10 m

= 1,99 10
18
joule =
18
19
1,99 10
1,6 10

eV
= 12,42 eV
Besar energi radiasi 12,42 eV.
7. Jawaban: e
Diketahui: n = 3
E
n
= 2,0 10
18
joule
Ditanyakan:
Jawab:
E
n
= nh = nh
c

=
n
nhc
E
=
34 8
18
(3)(6,626 10 Js)(3 10 m/s)
2,0 10 J

= 2,9817 10
7
m
Panjang gelombang foton 2,9817 10
7
m.
8. Jawaban: c
Diketahui: = 5 10
10
watt/m
2
e = 1
Ditanyakan: T
Jawab:
T =
1
4
(
, e

=
1
10 2
4
8 2 4
5 10 W/m
(1)(5,67 10 W/m K


(
(

,
= 20.271 K
Suhu bintang tersebut 20.271 K.
9. Jawaban: a
Diketahui: P = 1.000 watt
2R= 5.000 km
R = 2.500 km
= 2.500 10
3
m
= 2,5 10
6
m
Ditanyakan:
Jawab:
=
2
4
P
R
=
6 2
1.000 watt
4 (2,5 10 m)
=
13
1.000
7,85 10
2
watt
m
= 1,27 10
11
watt/m
2
Rapat laju energi bintang 1,27 10
11
watt/m
2
.
10. Jawaban: b
Diketahui: = 500 nm = 500 10
9
m
C = 2,898 10
3
mK
Ditanyakan: T
Jawab:

m
=
C
T
T =
m

C
=
3
-9
2,898 10 mK
500 10 m

= 5.796 K
Suhu yang terpancar dari logam 5.796 K.
11. Jawaban: a
Menurut Dalton, atom-atom merupakan partikel
terkecil yang tidak dapat dibagi lagi. Atom suatu
unsur tidak dapat berubah menjadi atom unsur
lain.
12. Jawaban: c
Thomson melewatkan sinar katoda pada plat
sejajar yang diberi potensial. Berdasarkan perilaku
sinar katoda diperoleh rumusan muatan dan
massa elektron sebagai berikut.
e
m
=
2
1
2
( ) - / /
x
Yv
L E
13. Jawaban: b
Pernyataan tersebut dikemukakan oleh Thomson.
Teori ini sekaligus membantah teori atom Dalton
yang menyatakan bahwa atom adalah bagian
yang tidak dapat dibagi lagi.
14. Jawaban: d
Elektron dapat berpindah ke lintasan yang
energinya lebih rendah disertai pelepasan energi.
Elektron juga dapat pula berpindah ke lintasan
yang energinya lebih tinggi disertai penyerapan
energi dan disebut bereksitasi.
15. Jawaban: e
Diketahui: n = 1
Ditanyakan: r
n
Jawab:
r
n
= 5,292 10
11
n
2
m
r
1
= 5,292 10
11
(1)
2
m = 5,292 10
11
m
16. Jawaban: a
Diketahui: n = 2
Ditanyakan: v
Jawab:
r
n
= 5,292 10
11
m (n)
2
= 5,292 10
11
m (2)
2
= 2,1168 10
10
m
= 2,12 10
10
m
v =
2
nh
mr
=
34
31 10
(2)(6,626 10 Js)
2 (9,1 10 kg)(2,12 10 m)


82 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
=
33
39
1,3252 10
1,21 10

m/s = 1,0952 10
6
m/s
Kecepatan orbit elektron atom Bohr di lintasan
kedua 1,0952 10
6
m/s.
17. Jawaban: a
Diketahui: n = 3
Ditanyakan:
Jawab:
1

= R(
2
1
1

2
1
n
) = (1,097 10
7
m
1
)(
1
1

2
1
3
)
= (1,097 10
7
m
1
)(
8
9
) = 9.751.111 m
1
= 1,026 10
7
m
Panjang gelombang yang terjadi 1,026 10
7
m.
18. Jawaban: e
Diketahui: n
1
= 2
n
2
=
Ditanyakan: E
Jawab:
1

= R(
2
1
1
n

2
2
1
n
) = R(
2
1
2

1

)
= (1,097 10
7
m
1
)(
1
4
)
= 2.742.500 m
1
Mencari energi ionisasi.
E =
hc

= hc
1

= (6,626 10
34
Js)(3 10
8
m/s)(2.742.500 m
1
)
= 5,45 10
19
J
Energi ionisasi elektron yang terjadi 5,45 10
19
J.
19. Jawaban: a
Diketahui: V = 20 10
3
volt
Ditanyakan:
min
Jawab:

min
=
6
1,24 10 Vm

V
=
6
3
1,24 10 Vm
20 10 volt

= 6,2 10
11
m
Panjang gelombang minimum sinar-X sebesar
6,2 10
11
meter.
20. Jawaban: e
Jika / = 4, m
/
= 4, 3, 2, 1, 0, 1, 2, 3, 4.
Jadi, ada 9 nilai m
/
yang mungkin.
B. Uraian
1. Diketahui: T = 430C + 273 = 703 K
C = 2,898 10
3
mK
Ditanyakan:
m
Jawab:

m
=
C
T
=
3
2, 898 10 mK
703 K

= 4,12 10
6
m
Panjang gelombang maksimum 4,12 10
6
m.
2. Jawaban:
Diketahui: T = 25C + 273 = 298 K
Ditanyakan:
min
Jawab:

min
=
C
T
=
3
2, 898 10 mK
298K

= 9,72 10
6
m
Panjang gelombang benda 9,72 10
6
m.
3. Jawaban:
Diketahui: T = 500 K
e = 0,8
A = 2 m
2
Ditanyakan: P
Jawab:
P = eT
4
A
= (5,67 10
8
W/m
2
K
4
)(0,8)(500 K)
4
(2 m
2
)
= 5.670 watt
Daya yang dipancarkan oleh permukaan benda
5.670 watt.
4. Diketahui: T
2
= (25C + 273) = 298 K
T
2
4
= 7,9 10
9
K
4
T
1
= (2C + 273) = 275 K
T
1
4
= 5,72 10
9
K
4
e = 0,5
A = 0,15 m
2
Ditanyakan:
W
t
= P = e(T
2
4
T
1
4
)A
Jawab:
P = e(T
2
4
T
1
4
)A
= (0,5)(5,67 10
8
W/m
2
K
4
)
(7,9 10
9
5,7 10
9
)(0,15 m)
= 9,36 watt
Pengurangan energi daging tiap sekon 9,36 watt.
5. Diketahui: P = 100 watt
= 400 nm
= 400 10
9
m
Ditanyakan: E
Jawab:
E = nh
n =
E
h
=
c
Pt
h

=
8
9
34 3 10 m/s
400 10 m
(100 W)(1s)
(6,626 10 Js)



(
(

=
19
100
4,97 10

= 2 10
20
buah
Jumlah foton cahaya yang diradiasikan per sekon
2 10
20
buah.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 83
6. Kelemahan tersebut antara lain sebagai berikut.
a. Model atom Rutherford tidak dapat me-
nerangkan alasan elektron tidak jatuh ke inti
atom.
b. Menurut model atom Rutherford, spektrum
atom hidrogen akan bersifat kontinu.
Kenyataan yang ada spektrum atom hidrogen
bersifat diskrit.
7. Diketahui: d = 5 cm = 0,05 m
V = 100 volt
Ditanyakan: E
Jawab:
E =
V
d
=
100 volt
0,05 m
= 2.000 volt/m
Medan listrik di antara dua plat 2.000 volt/m.
8. Diketahui: kulit L = n = 2
Ditanyakan: E
2
Jawab:
E
n
=
2
13,6
n
eV
E
2
=
2
13,6
2
eV = 3,4 eV
Energi total elektron 3,4 eV.
9. Diketahui: n = 4
Ditanyakan: momentum sudut (anguler) elektron
Jawab:
Momentum sudut = mvr =
2
nh

=
34
(4)(6, 626 10 Js)
(2)(3,14)

=
33
2, 65 10
6, 28

= 4,22 10
34
Js
Momentum sudut (anguler) elektron sebesar
4,22 10
34
Js.
10. Diketahui: V = 50 kV
Ditanyakan:
min
Jawab:

min
=
6
1,24 10 Vm

V
=
6
3
1,24 10 Vm
50 10 V

= 2,48 10
11
meter
Panjang gelombang minimum sinar-X yaitu
2,48 10
11
meter.
Bab VI Relativitas
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: d
Diketahui: v = 0,4 c
u
x
= 0,5 c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
= u
x
+ v
= 0,5 c + 0,4 c = 0,9 c
2. Jawaban: b
Suatu benda dikatakan diam jika antara benda
dan pengamat bergerak bersama dengan kelajuan
dan arah yang sama.
3. Jawaban: c
Percobaan Michelson-Morley dirancang untuk
mengukur kelajuan eter dengan mengamati pola
interferensi yang terjadi pada interferometer. Jika
terjadi pergeseran interferensi maka eter itu ada.
Namun, tidak terjadi pergeseran sehingga disimpul-
kan bahwa eter tidak ada.
4. Jawaban: e
Diketahui: koordinat lebah menurut Ucok (8, 0, 0)
v
sepeda
= 7,2 km/jam = 2 m/s
t = 2 s
x = 8 m
Ditanyakan: koordinat lebah menurut Made
Jawab:
x = x vt
= 8 m (2 m/s)(2 s)
= 4 m
Lebah menurut Made terletak pada koordinat
(4, 0, 0).
5. Jawaban: a
Diketahui: v = 10,8 km/jam = 3 m/s
v
0
= 1 m/s
a = g = 10 m/s
2
Ditanyakan: x
Jawab:
x = x + vt
= 0 + 3t = 3t
y = v
0
t +
1
2
at
2
= t +
1
2
(10)t
2
= t 5t
2
z = z = 0
Kedudukan bola terhadap penonton:
(3t , t 5t
2
, 0)
84 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
6. Jawaban: d
Diketahui: v = 90 km/jam = 25 m/s
u
x
= 3 m/s (karena berlawanan arah)
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
= u
x
v u
x
= u
x
+ v
= (3 m/s) + (25 m/s) = 22 m/s
Kelajuan kertas sebesar 22 m/s.
7. Jawaban: e
Diketahui: x = 3 m t = t = 2 s
y = 0 v = 50 m/s
z = 0
Ditanyakan: (x, y, z, t )
Jawab:
x = x + vt
= 3 m + (50 m/s)(2 s) = 103 m
y = y = 0
z = z = 0
t = 2 s
Koordinat lampu menyala menurut orang di tepi
jalan:
(x, y, z, t ) = (103, 0, 0, 2)
8. Jawaban: d
Diketahui: v
0
= 4 m/s
v = 18 km/jam = 5 m/s
a = (g) = 10 m/s
2
Ditanyakan: (x, y, z)
Jawab:
Gerak bola dalam kerangka acuan S (badut)
hanyalah pada sumbu Y, sedangkan sumbu
X = 0, dan Z = 0. Gerak pada sumbu Y berlaku
persamaan GLBB.
y = v
0
t +
1
2
at
2
= 4t +
1
2
(10)t
2
= 4t 5t
2
Fungsi kedudukan bola jika diamati badut yaitu
(0, 4t 5t
2
, 0).
9. Jawaban: b
Diketahui: u
x
= 0,3 c
v = 0,7 c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
= u
x
+ v
= (0,3 c) + 0,7 c = 0,4 c
= 0,4 (3 10
8
m/s) = 1,2 10
8
m/s
Kelajuan satelit sebesar 1,2 10
8
m/s.
10. Jawaban: d
v
Albert
> v
Ronald
, dapat dijelaskan bahwa:
1) menurut Albert, Ronald bergerak menjauhinya
2) menurut Albert, Ronald tidak bisa mengejarnya
3) menurut Ronald, Albert bergerak menjauhinya
4) menurut Ronald, dia tidak bisa mengejar Albert
5) menurut penonton, Ronald tidak bisa mengejar
Albert
B. Uraian
1. Postulat pertama Einstein untuk teori relativitas
berbunyi:
Hukum-hukum fisika memiliki bentuk yang sama
pada semua kerangka acuan inersial .
Dengan postulat ini Einstein berhasil membuktikan
bahwa hukum-hukum listrik dan magnet berlaku
untuk semua acuan.
Contoh:
Ggl induksi akan timbul dalam sebuah kumparan
akibat magnet permanen yang bergerak di
dekatnya. Saat kumparan diam, magnet yang
bergerak memotong kumparan menyebabkan
perubahan fluks magnetik dan akan menimbulkan
ggl induksi. Demikian juga ketika magnet diam,
gerakan kumparan yang memotong medan
magnet juga akan menimbulkan ggl induksi.
2. Diketahui: v = 25 m/s
x = 400 m
t = 10 s
Ditanyakan: x, y, z
Jawab:
x = x vt
= 400 m (25 m/s)(10 s)
= 400 m 250 m = 150 m
Oleh karena burung bergerak hanya pada sumbu
X, maka:
y = y = 0
z = z = 0
Koordinat burung menurut Komang: (150 m, 0, 0)
3. Diketahui: v = 0,55 c
u
x
= 0,25 c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
a. u
x
searah = +0,25 c
u
x
= u
x
+ v = 0,25 c + 0,55 c = 0,8 c
b. u
x
berlawanan arah = 0,25 c
u
x
= u
x
+ v = 0,25 c + 0,55 c = 0,3 c
4. Diketahui: v = 4 m/s
x = 200 m
t = t = 3 s
Ditanyakan: (x, y, z, t )
Jawab:
Koordinat yang berubah hanya sumbu X saja,
karena Andi dan Putut bergerak searah sumbu X.
x = x vt
= 200 m (4 m/s)(3 s)
= 200 m 12 m = 188 m
(x, y, z, t ) = (188, 0, 0, 3)
Koordinat Andi menurut Putut (188, 0, 0, 3).
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 85
5. Diketahui: v = 10 m/s
u
x
= 2 m/s
Ditanyakan: u
x
Jawab:
a. Bambang berjalan ke utara, berarti searah
dengan kapal. Kecepatan Bambang menurut
orang yang diam:
u
x
= u
x
+ v
= 2 m/s + 10 m/s = 12 m/s
b. Bambang berjalan ke selatan, artinya gerak-
nya berlawanan arah dengan gerak kapal.
Kecepatan Bambang menurut orang yang
diam:
u
x
= u
x
+ v
= (2 m/s) + 10 m/s
= 8 m/s
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: d
Diketahui: v =
2
5
c
u
x
=
1
5
c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
=
2
1
x
x
vu
c
u v

-
-
=
2 1
5 5
2
1 2
5 5
( )( )
1
c c
c
c c -
-
=
3
5
2
25
1
c
-
=
3
5
27
25
c
= (
3
5
c)(
25
27
) =
5
9
c
Kecepatan partikel menurut S sebesar
5
9
c.
2. Jawaban: b
Diketahui: v
xB
= 0,4 c
v
yB
= 0,6 c
Ditanyakan: v
yx
Jawab:
Menurut relativitas Newton
v
yx
= v
yB
+ v
Bx
v
Bx
= v
xB
= (0,4 c) = 0,4 c
Menurut penjumlahan relativistik
v
yx
=
yB Bx
2
yB Bx
( )( )
1
v v
c
v v -
-
=
2
(0,6 )(0,4 )
0,6 0,4
1
c c
c
c c -
-
=
1,24
c
0,8 c
Kelajuan pesawat y = 0,8 c.
3. Jawaban: d
Diketahui: x = 2 10
9
m
t = t = 2 s
v = 0,8 c = 2,4 10
8
m/s
Ditanyakan: x
Jawab:
x =
2
2
1
1
v
c

(x vt)
=
2
2
(0,8 )
1
1
c
c

(2 10
9
m (2,4 10
8
m/s)(2 s))
=
1
1 0,64
(20 10
8
m 4,8 10
8
m)
=
8
15,2 10 m
0,6

= 2,53 10
9
m
Jarak benda terhadap pesawat 2,53 10
9
m.
4. Jawaban: c
Diketahui: v = 0,6 c = 1,8 10
8
m/s
x = 3,2 10
8
m
x = 4,9 10
8
m
Ditanyakan: t
Jawab:
x = (x vt ) vt = x
x

vt = 4,9 10
8
m 3,2 10
8
m
2
2
(0,6 )
1
c
c

vt = 4,9 10
8
(3,2 10
8
)(0,8)
vt = 2,34 10
8
m
t =
8
8
2,34 10 m
1,8 10 m/s

= 1,3 s
Selang waktunya selama 1,3 sekon.
5. Jawaban: b
Diketahui: L
0
= 20 cm
v =
1
2
3 c
Ditanyakan: L
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
1 2
2
2
( 3 )
1
1
c
c

=
3
4
1
1
=
1
4
1
= 2
L =
0
L

=
20 cm
2
= 10 cm
Panjang pensil menjadi 10 cm.
6. Jawaban: d
Diketahui: t
0
= 7 s
v = 0,96 c =
24
25
c
Ditanyakan: t
86 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Jawab:
=
24
25
2
1
1
c
c

(
,
=
625 576
625
1

=
625
49
=
25
7
t = t
0
= (
25
7
)(7 s) = 25 s
Periode ayunan sebesar 25 s.
7. Jawaban: b
Diketahui: t = 25 tahun
v = 0,6 c
t
0
= 16 tahun
Ditanyakan: t
Gito
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
2
(0,6 )
1
1
c
c

=
1
1 0,36
=
1
0,8
= 1,25
t = t
0
= (1,25)(16 tahun)
= 20 tahun
t
Gito
= t + t
= 25 tahun + 20 tahun = 45 tahun
Umur Gito saat itu 45 tahun.
8. Jawaban: c
Diketahui: L
0
= 400 m
L = 200 m
Ditanyakan: v
Jawab:
L =
0
L

=
0
L
L
=
400 m
200 m
= 2
=
2
2
1
1
v
c

2 =
2
2
1
1
v
c

4 =
2
2
1
1
v
c

4
2
2
4v
c
= 1
3 =
2
2
4v
c
v
2
=
2
3
4
c
v =
1
2
3 c
Kecepatan sebesar
1
2
3 c.
9. Jawaban: c
Diketahui: t = 4,5 ms
v = 0,96 c
Ditanyakan: t
0
Jawab
=
2
2
(0,96 )
1
1
c
c

=
1
0,0784
=
1
0,28
=
100
28
t
0
=
t

=
100
28
4,5ms
= 1,26 ms
Waktu yang diperlukan atom selama 1,26 ms.
10. Jawaban: c
Diketahui: t = 20 tahun
t
0
= 14 tahun
t
Putut
= 70 tahun
Ditanyakan: v
Jawab:
t = t
Putut
t = 70 tahun 20 tahun = 50 tahun
t = t
0
50 tahun = (14 tahun)
=
50
14
=
25
7
=
2
2
1
1
v
c


25
7
=
2
2
1
1
v
c

625
49
(1
2
2
v
c
) = 1
625
49

2
2
v
c
=
625
49
1
v
2
= (
576
49
)(
49
625
) c
2
v =
24
25
c
Kecepatan jet sebesar
24
25
c.
11. Jawaban: e
Diketahui: v = 0,6 c = 1,8 10
8
m/s
t = t = 4 s
x = 2,8 10
8
m
Ditanyakan: x
Jawab:
x =
2
2
1
1
v
c

(x + vt )
=
0,6 2
1
1 ( )
c

Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 87


=
1
1 0,36
(2,8 10
8
m + (1,8 10
8
m/s)(4 s))
=
1
0,64
(2,8 10
8
m + 7,2 10
8
m)
=
9
1,0 10 m
0,8

= 12,5 10
8
m
Kedudukan benda yaitu 12,5 10
8
m.
12. Jawaban: d
Diketahui: v =
1
6
c
u
x
=
3
4
c
Ditanyakan: u
x

Jawab:
u
x
=
x
2
1
x
u v
c
u v

=
3 1
4 6
2
3 1
4 6
( )( )
1
c c
c
c c

=
14
24
3
24
1
c

=
14
24
21
24
c
= (
14
24
c)(
24
21
)
=
2
3
c
Kecepatan satelit sebesar
2
3
c.
13. Jawaban: a
Diketahui: A
0
= 20 cm 20 cm = 400 cm
2
A = 16 cm 20 cm = 320 cm
2
Ditanyakan: v
Jawab:
=
0
A
A
=
2
2
400 cm
320 cm
=
5
4
=
2
2
1
1
v
c

5
4
=
2
2
1
1
v
c

25
16
(1
2
2
v
c
) = 1
25
16
2
2
v
c
=
25
16
1
v
2
= (
9
16
)(
16
25
) c
2
v =
9
2
25
c
=
3
5
c
Kecepatan persegi ABCD sebesar
3
5
c.
14. Jawaban: b
Diketahui: v
1
= v
2
v
12
= 0,8 c
Ditanyakan: v
1
Jawab:
v
12
=
1 2
2
1 2
1
v v
c
v v -
-
0,8 c = 2
1
2
1
2
1
v
c
v
-
(0,8 c)(1 +
2
1
2
v
c
) = 2 v
1
0,8 c +
2
1
0,8v
c
2 v
1
= 0
0,8 v
1
2
2 cv
1
+ 0,8 c
2
= 0
4v
1
2
10 cv
1
+ 4 c
2
= 0
(4 v
1
2 c)(v
1
2 c) = 0
v
1
=
1
2
c atau v
1
= 2 c
Tidak mungkin kelajuan melebihi kecepatan
cahaya. Kecepatan pesawat yang mungkin yaitu
0,5 c.
15. Jawaban: e
Diketahui: t = t = 5 s
x = 3,8 10
8
m
= 1,25 =
5
4
Ditanyakan: x
Jawab:

2
=
2
2
1
1
v
c

(
5
4
)
2
=
2
2
1
1
v
c

25
16
(1
2
2
v
c
) = 1
25
16
2
2
v
c
=
9
16
v
2
= (
9
16
)(
16
25
c
2
)
v =
3
5
c
x = (x + vt )
=
5
4
(3,8 10
8
m + (
3
5
)(3 10
8
m/s)(5 s))
=
5
4
(3,8 10
8
m + 9 10
8
m)
= 1,6 10
9
m
x = 1,6 10
9
m
88 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
B. Uraian
1. Diketahui: a = 40 cm
V = 61.440 cm
3
Ditanyakan: V
Jawab:
V
0
= a
3
= (40 cm)
3
= 64.000 cm
3
=
0
V
V
=
3
3
64.000 cm
61.440 cm
=
25
24

2
=
2
2
1
1
v
c

(
25
24
)
2
(1
2
2
v
c
) = 1
625
576

2
2
625
576
v
c
= 1
2
2
625
576
v
c
=
625
576

576
576
v
2
= (
49
576
)(
576
625
c
2
) =
49
625
c
2
v =
7
25
c
Kubus bergerak dengan kecepatan
7
25
c.
2. Diketahui: v = 0,6 c = 1,8 10
8
m/s
s = 9 m
Ditanyakan: a. t
b. t
0
Jawab:
a. Pengamat di dalam laboratorium
t =
s
v
=
8
9 m
1,8 10 m/s
= 5 10
8
s
Waktu untuk meluruh selama 5 10
8
s.
b. Pengamat bergerak bersama atom
t
0
=
2
2
1
v
c
t
=
2
2
(0,6 )
1
c
c

(5 10
8
s)
= 1 0,36 (5 10
8
s)
= (0,8)(5 10
8
s) = 4 10
8
s
Waktu untuk meluruh selama 4 10
8
s.
3. Diketahui: t = 25 tahun
v =
1
2
3
c
t
0
= 10 tahun
Ditanyakan: t
A
dan t
B
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
1 2
2
2
( 3 )
1
1
c
c

=
3
4
1
1
=
1
4
1
= 2
t = t
0
= (2)(10 tahun) = 20 tahun
t
A
= t + t
= 25 tahun + 20 tahun = 45 tahun
t
B
= t + t
0
= 25 tahun + 10 tahun = 35 tahun
Umur A = 45 tahun dan umur B = 35 tahun.
4. Diketahui: t
0
= 8 ns
Ditanyakan: a. t saat v =
7
25
c
b. t saat v =
24
25
c
Jawab:
a. Kelajuan
7
25
c
=
2
2
1
1
v
c

=
7 2
25
1
1 ( )
=
49
625
1
1
=
576
625
1
=
25
24
t = t
0
= (
25
24
)(8 ns) = 8,33 ns
Waktu untuk meluruh selama 8,33 ns.
b. Kelajuan
24
25
c;
=
24
2
25
1
1 ( )
=
576
625
1
1
=
49
625
1
=
25
7
t = t
0
= (
25
7
)(8 ns) = 28,6 ns
Waktu untuk meluruh selama 28,6 ns.
5. Diketahui: v = 0,5 c =
1
2
c
L = 8 3 km
Ditanyakan: L
0
Jawab:
=
2
1
1 ( )
v
c

=
1
2
2
1
1 ( )
=
3
4
1
=
2
3
L
0
= L =
2
3
( 8 3 km) = 16 km
Jarak dua puncak gunung 16 km.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 89
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: d
Diketahui: m
0
= 1,67 10
27
kg
v =
1
2
3 c
Ditanyakan: m
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
1 2
2
2
( 3 )
1
1
c
c

=
3
4
1
1
=
1
4
1
= 2
m = m
0
= (2)(1,67 10
27
kg)
= 3,34 10
27
kg
Massa relativistik atom 3,34 10
27
kg.
2. Jawaban: e
Diketahui: m
0
= 8 10
30
kg
v =
3
5
c = 1,8 10
8
m/s
Ditanyakan: p
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
3 2
5
2
( )
1
1
c
c

=
9
25
1
1
=
16
25
1
=
5
4
p = m
0
v = (
5
4
)(8 10
30
kg)(1,8 10
8
m/s)
= 1,8 10
21
kg m/s
Momentum relativistik atom Y = 1,8 10
21
kg m/s.
3. Jawaban: c
Diketahui: v = 0,6 c
m
0
= 9,1 10
31
kg
Ditanyakan: E
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
2
(0,6 )
1
1
c
c

=
1
1 0,36
=
1
0,64
= 1,25
E = m
0
c
2
= (1,25)(9,1 10
31
kg)(3 10
8
m/s)
2
= 1,02 10
13
J
Energi total elektron sebesar 1,02 10
13
J.
4. Jawaban: e
Diketahui: E
0
= 2 10
10
joule
p = 5 10
19
kg m/s
Ditanyakan: E
Jawab:
E
2
= E
0
2
+ p
2
c
2
= {(2 10
10
J)
2
+ (5 10
19
kg m/s)
2
(3 10
8
m/s)
2
}
= (4 10
20
J
2
+ 2,25 10
20
J
2
)
= 6,25 10
20
J
2
E = 2,5 10
10
J
Energi total partikel Q sebesar 2,5 10
10
J.
5. Jawaban: b
Diketahui: v =
1
2
3 c
E = 2,25 eV = 3,6 10
19
J
Ditanyakan: m
0
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
1 2
2
2
( 3 )
1
1
c
c

=
3
4
1
1
=
1
4
1
= 2
E = m
0
c
2
m
0
=
2
E
c
=
19
8 2
3,6 10 J
(2)(3 10 m/s)

=
19
17 2 2
3,6 10 J
1,8 10 m /s

= 2 10
36
kg
Massa diam partikel 2 10
36
kg.
6. Jawaban: d
Diketahui: v =
12
13
c
m = 2,6 10
26
kg
Ditanyakan: E
0
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
12 2
13
2
( )
1
1
c
c

=
144
169
1
1
=
25
169
1
=
13
5
E
0
= m
0
c
2
=
m

c
2
=
26
13
5
2,6 10 kg

(
(
,
(3 10
8
m/s)
2
= 9 10
10
joule = 5.625 MeV
Energi diam partikel 5.625 MeV.
7. Jawaban: c
Diketahui: m
0
= 6,4 10
35
kg
=
5
4
Ditanyakan: E
k
Jawab:
E
k
= ( 1) m
0
c
2
= (
5
4
1)(6,4 10
35
kg)(3 10
8
m/s)
2
= (
1
4
)(6,4 10
35
kg)(9 10
16
m
2
/s
2
)
= 1,44 10
18
joule = 9 eV
Energi kinetik partikel sebesar 9 eV.
90 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
8. Jawaban: d
Diketahui: E
k
=
1
3
E
0
Ditanyakan: c
Jawab:
E
k
= ( 1) E
0
=
1
3
E
0
1=
1
3
=
4
3
4
3
=
2
2
1
1
v
c

16
9
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
9
16
2
2
v
c
= 1
9
16
v
2
=
5
16
c
2
v =
5
4
c
Kelajuan partikel sebesar
5
4
c.
9. Jawaban: d
Diketahui: m = 5,0 10
28
kg
p = 4,2 10
20
kg m/s
Ditanyakan: m
0
Jawab:
v =
p
m
=
20
28
4,2 10 kg m/s
5,0 10 kg

= 8,4 10
7
m/s = 0,28 c
Kecepatan partikel sebesar 0,28 c.
10. Jawaban: b
Diketahui: m
0
= 1,6 10
27
kg
m = 2,0 10
27
kg
Ditanyakan: v
Jawab:
=
0
m
m
=
27
27
2,0 10 kg
1,6 10 kg

=
5
4
5
4
=
2
2
1
1
v
c

25
16
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
16
25
v
2
=
9
25
c
2
v =
3
5
c = 0,6 c
v
proton
= 0,6 c.
11. Jawaban: d
Diketahui: E
0
= 3,3 10
21
J
v = 0,8 c
Ditanyakan: E
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
2
(0,8 )
1
1
c
c

=
1
0,36
=
1
0,6
=
5
3
E
k
= ( 1) E
0
= (
5
3
1)(3,3 10
21
J)
= (
2
3
)(3,3 10
21
J) = 2,2 10
21
J
Energi kinetik partikel sebesar 2,2 10
21
J.
12. Jawaban: c
Diketahui: m = 3,2 10
27
kg
m
0
= 1,6 10
27
kg
Ditanyakan: p
Jawab:
=
0
m
m
=
27
27
3,2 10 kg
1,6 10 kg

= 2
2 =
2
2
1
1
v
c

4(1
2
2
v
c
) = 1
1
2
2
v
c
=
1
4
v
2
=
3
4
c
2
v =
1
2
3 c
p = mv
= (3,2 10
27
kg)(
1
2
3 )(3 10
8
m/s)
= 4,8 3 10
19
kg m/s
Momentum relativistik proton tersebut sebesar
4,8 3 10
19
kg m/s.
13. Jawaban: a
Diketahui: v =
12
13
c
E
k
= 5,4 10
12
J
Ditanyakan: m
0
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 91
Jawab:
=
2
1
1 ( )
v
c

=
12 2
13
1
1 ( )
=
144
169
1
1
=
25
169
1
=
13
5
E
k
= ( 1) m
0
c
2
m
0
=
k
2
( 1)
E
c
m
0
=
12
13 8 2
5
5,4 10 J
( 1)(3 10 m/s)


=
12
17 2 2
5,4 10 J
1,44 10 m /s

= 3,75 10
29
kg
Massa diam partikel sebesar 3,75 10
29
kg.
14. Jawaban: c
Diketahui: m
0
= 4 kg
v = 0,6 c
Ditanyakan: E
Jawab:
=
2
2
(0,6 )
1
1
c
c

=
1
0,64
= 1,25
p = m
0
v
= (1,25)(4 kg)(0,6)(3 10
8
m/s)
= 9 10
8
kg m/s
E
2
= m
0
2
c
4
+ p
2
c
2
= (4 kg)
2
(3 10
8
m/s)
4
+ (9 10
8
kg m/s)
2
(3 10
8
m/s)
2
= (1,296 10
35
kg
2
m
4
/s
4
) + (7,29 10
34
kg
2
m
4
/s
4
)
= 20,25 10
34
kg
2
m
4
/s
4
E =
34 2 4 4
20,25 10 kg m /s
= 4,5 10
17
kg m
2
/s
2
Energi relativistiknya sebesar 4,5 10
17
kg m
2
/s
2
.
15. Jawaban: b
Diketahui: E
0
=
8
17
E
Ditanyakan: v
Jawab:
E =
17
8
E
0
, karena E = E
0
dapat diperoleh nilai
=
17
8
17
8
=
2
2
1
1
v
c

289
64
(1
2
2
v
c
) = 1
1
2
2
v
c
=
64
289
v
2
=
225
289
c
v =
15
17
c
Kecepatan partikelnya
15
17
c.
B. Uraian
1. Diketahui: m
0
= 10 kg
E
k
= 9 10
18
J
Ditanyakan: p
Jawab:
E
2
= E
0
2
+ p
2
c
2
p
2
=
2 2
0
2
E E
c

=
2 2
k 0 0
2
( ) E E E
c
-
p
2
=
2 2 2 2
k 0 0
2
( ) ( ) E m c m c
c
-
=
18 8 2 2 8 2 2
8 2
(9 10 J (10 kg)(3 10 m/s) ) ((10 kg)(3 10 m/s) )
(3 10 m/s)
-

=
18 18 2 17 2
16 2 2
(9 10 J 0,9 10 J) (9 10 J)
9 10 m /s
-

=
35
16
972 10
9 10

J
2
s
2
/m
2
= 1,08 10
21
J
2
s
2
/m
2
p = 3,29 10
10
kg m/s
2. Diketahui: E =
8
5
E
0
Ditanyakan: v
Jawab:
E = E
0
E =
8
5
E
0
=
8
5
8
5
=
2
2
1
1
v
c

64
25
(1
2
2
v
c
) = 1
1
2
2
v
c
=
25
64
v
2
=
39
64
c
2
v =
39
8
c
Kecepatan roket sebesar
39
8
c.
92 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
3. Diketahui: m
0
1
= 16 kg m
0
2
= 9 kg
v
1
= 0,6 c v
2
= 0,8 c
Ditanyakan: m
0
Jawab:

1
=
2
2
1
1
v
c

=
2
1
1 (0,6)
=
1
0,8
=
5
4

2
=
2
2
1
1
v
c

=
2
1
1 (0,8)
=
1
0,6
=
5
3
m
0
c
2
=
1
m
0
1
c
2
+
2
m
0
2
c
2
m
0
=
1
m
0
1
+
2
m
0
2
= (
5
4
)(16 kg) + (
5
3
)(9 kg)
= 20 kg + 15 kg = 35 kg
Massa diam benda 35 kg.
4. Diketahui: E
k
= 5 GeV
m
0
= 1,6 10
27
kg
Ditanyakan: a. E
b. p
Jawab:
a. E
k
= 5 GeV
= (5 10
9
eV)(1,6 10
19
J/eV)
= 8 10
10
J
E
0
= m
0
c
2
= (1,6 10
27
kg)(3 10
8
m/s)
2
= 1,44 10
10
J
E = E
k
+ E
0
= 8 10
10
J + 1,44 10
10
J
= 9,44 10
10
J
Energi total 9,44 10
10
J.
b. E
2
= E
0
2
+ p
2
c
2
p
2
=
2 2
0
2
E E
c

=
10 2 10 2
8 2
(9,44 10 J) (1,44 10 J)
(3 10 m/s)

=
19 2 20 2
16 2 2
8,91136 10 J 2,0736 10 J
9 10 m /s

= 9,671 10
36
J
2
s
2
/m
2
p = 3,1 10
18
kg m/s
Momentum linearnya 3,1 10
18
kg m/s.
5. Diketahui: E
0
= 4 MeV
E
k
= 7,2 10
13
J
Ditanyakan: v
Jawab:
E
0
= 4 MeV
= (4 10
6
eV)(1,6 10
19
J/eV) = 6,4 10
13
J
E
k
= ( 1) E
0
1 =
0
k
E
E
1 =
13
13
7,2 10 J
6,4 10 J

1 =
9
8
=
17
8
17
8
=
2
2
1
1
v
c

289
64
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
64
289
2
2
v
c
=
225
289
v=
225
2
289
c
=
15
17
c
Kecepatan sebesar
15
17
c.
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: c
Benda dikatakan diam apabila posisi benda itu
tidak berubah terhadap kerangka acuannya.
2. Besaran yang tidak berubah dalam transformasi
Jawaban: b
Dalam transformasi Galileo percepatan yang
diukur oleh pengamat S dan S yang bergerak
relatif satu dengan yang lain adalah sama, artinya
tidak ada perubahan percepatan antara kerangka
S dan S.
3. Jawaban: c
Diketahui: v = 150 m/s
u
x
= 2 m/s
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
= u
x
+ v
= 2 m/s + 150 m/s = 152 m/s
Kelajuan Asep menurut penumpang di stasiun
sebesar 152 m/s.
4. Jawaban: c
Diketahui: v = 72 km/jam = 20 m/s
x = 500 m
t = 3 s
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 93
Ditanyakan: x
Jawab:
x = x vt
= (500 m) (20 m/s)(3 s)
= 500 m 60 m = 440 m
Jadi, koordinat mainan menurut orang yang ada
di dalam mobil (440, 0, 0, 3).
5. Jawaban: d
Diketahui: v = 0,7 c
u
x
= 0,1 c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
= u
x
+ v = 0,1 c + 0,7 c = 0,8 c
Kecepatan semburan air menurut orang yang diam
0,8 c.
6. Jawaban: a
Diketahui: v = 10 m/s
x = 100 m
t = t = 2 s
Ditanyakan: x
Jawab:
x = x + vt
= (100 m) + (10 m/s)(2 s)
= 100 m + 20 m = 120 m
Jadi, koordinat burung menurut orang yang duduk
santai (120, 0, 0, 2).
7. Jawaban: e
Jika eter ada, akan terjadi pergeseran pola
interferensi. Berdasarkan hasil eksperimen
menunjukkan bahwa kelajuan cahaya dalam arah
tegak lurus tidak ada perbedaan dan tidak terjadi
pergeseran pola interferensi.
8. Jawaban: d
Penelitian mengenai eter dilakukan oleh A.A. Michelson
dan E.W. Morley.
Newton mengemukakan teori relativitas Newton.
Einstein memberikan postulat mengenai relativitas
khusus.
Maxwell-Boltzmann mengemukakan kecepatan
dalam teori kinetik gas.
Stefan-Boltzmann memberikan hukum per-
pindahan kalor secara radiasi.
9. Jawaban: b
Diketahui: u
x
= 0,15 c
u
x
= 0,65 c
Ditanyakan: v
Jawab:
u
x
= u
x
+ v v = u
x
u
x

v = 0,65 c 0,15 c = 0,5 c


Nilai v sebesar 0,5 c.
10. Jawaban: a
Diketahui: L
0
= 500 m
v =
1
2
3 c
Ditanyakan: L
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
1 2
2
2
( 3 )
1
1
c
c

=
3
4
1
1
=
1
2
1
= 2
L =
0
L

=
500 m
2
= 250 m
Panjang jembatan menurut awak pesawat 250 m.
11. Jawaban: d
Diketahui: A
0
= 20 cm 13 cm
= 260 cm
2
v = 0,6 c
Ditanyakan: A
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
1
1 (0,6)
=
1
0,64
= 1,25
A =
0
A

=
2
260 cm
1,25
= 208 cm
2
Luas relativistik ABCD sebesar 208 cm
2
.
12. Jawaban: e
Diketahui: t
0
= 17,5 s
v = 0,96 c
v
c
=
24
25
Ditanyakan: t
Jawab:
=
2
1
1 ( )
v
c

=
24 2
25
1
1 ( )
=
49
625
1
=
7
25
1
=
25
7
t = t
0
= (
25
7
) (17,5 s) = 62,5 sekon
Periode ayunan menurut orang dalam pesawat
62,5 sekon.
13. Jawaban: c
Diketahui: A
0
= 3.120 m
2
A = 1.200 m
2
Ditanyakan: v
Jawab:
=
0
A
A
=
2
2
3.120 m
1.200 m
=
13
5
13
5
=
2
1
1 ( )
v
c

169
25
(1
2
2
v
c
) = 1
94 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
2
2
v
c
=
169 25
169

v
2
=
144
169
c
2
v =
12
13
c
Kelajuan pesawat jet
12
13
c.
14. Jawaban: a
Diketahui: v
A
= 0,6 c
v
B
= 0,8 c
Ditanyakan: t
A
: t
B
Jawab:
A
B
t
t

=
A 0
B 0
t
t

=
A
B

=
2
2
2
2
B
A
1
1
v
c
v
c

=
2
2
2
2
(0,8 )
(0,6 )
1
1
c
c
c
c

=
1 0,64
1 0,36

=
0,36
0,64
=
0,6
0,8
=
3
4
Perbandingan t
A
: t
B
= 3 : 4
15. Jawaban: d
Diketahui: t
0
= 15 tahun
t = 25 tahun
v =
12
13
c
Ditanyakan: t
Maman
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
12 2
13
1
1 ( )
=
144
169
1
1
=
25
169
1
=
13
5
t = t
0
= (
13
5
)(15 tahun) = 39 tahun
t
Maman
= t + t
= 25 tahun + 39 tahun = 64 tahun
Umur Maman 64 tahun.
16. Jawaban: d
Diketahui: v
BA
= 0,1 c
v
AD
= 0,7 c
Ditanyakan: v
BD
Jawab:
v
BD
=
BA AD
2
BA AD
( )( )
1
v v
c
v v -
-
=
2
(0,1 )(0,7 )
0,1 0,7
1
c c
c
c c -
-
=
0,8
1,07
0,75 c
Kecepatan bola B menurut D sebesar 0,75 c.
17. Jawaban: a
Diketahui: L
0
= 12 cm
L = 6 3 cm
Ditanyakan: c
Jawab:
=
0
L
L
=
12 cm
6 3 cm
=
2
3
2
3
=
2
2
1
1
v
c

4
3
(1
2
2
v
c
) = 1
2
2
v
c
= 1
3
4
v
2
=
1
4
c
2
v =
1
2
c
Kecepatan tongkat
1
2
c.
18. Jawaban: b
Diketahui: v = 0,4 c
u
x
= 0,6 c
Ditanyakan: u
x

Jawab:
u
x
=
x
2
x
1
u v
c
u v

=
2
(0,6 )(0,4 )
0,6 0,4
1
c c
c
c c

=
0,2
0,76
c
= 0,26 c
Kecepatan roket sebesar 0,26 c.
19. Jawaban: d
Diketahui: x = 10
9
m
v = 0,5 c
t = t = 4 s
Ditanyakan: x
Jawab:
x =
2
2
1
1
v
c

(x vt)
=
2
2
(0,5 )
1
1
c
c

(10
9
m (0,5)(3 10
8
m/s)(4 s))
=
1
0,86
(10
9
m 6 10
8
m)
= 4,6 10
8
m
Jadi, posisi benda menurut pesawat (4,6 10
8
, 0,
0, 4).
20. Benda bermassa 50 g yang bergerak dengan
kecepatan
12
13
c akan mempunyai massa
relativistik sebesar . . . g.
a. 20 d. 130
b. 100 e. 150
c. 120
Jawaban: d
Diketahui: m
0
= 50 g
v =
12
13
c
Ditanyakan: m
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
12
2
13
1
1 ( )
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 95
=
25
169
1
=
13
5
m = m
0
= (
13
5
)(50 g) = 130 g
Massa relativistik benda 130 g.
21. Diketahui: m
0
= 175 kg
v = 0,96 c
v
c
=
24
25
Ditanyakan: p
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
24
2
25
1
1 ( )
=
576
625
1
1
=
49
625
1
=
25
7
p = m
0
v
= (
25
7
)(175 kg)(0,96)(3 10
8
m/s)
= 1,8 10
11
kg m/s
Momentum relativistik benda 1,8 10
11
kg m/s.
22. Jawaban: d
Diketahui: v
1
=
8
17
c
v
2
=
15
17
c
Ditanyakan: E
1
: E
2
Jawab
E
1
2
E
E
=
1
2

=
2
2
2
2
1
2
1
1
v
c
v
c

=
15 2
17
8 2
17
1 ( )
1 ( )

=
64
289
225
289
= (
8
17
)(
17
15
) =
8
15
Jadi, E
1
: E
2
= 8 : 15
23. Jawaban: a
Diketahui: m
0
= 156 kg
v =
5
13
c
v
c
=
5
13
Ditanyakan: E
Jawab:
=
2
1
1 ( )
v
c

=
5 2
13
1
1 ( )
=
144
169
1
=
13
12
E = m
0
c
2
= (
13
12
)(156 kg)(3 10
8
m/s)
2
= 1,521 10
19
kg m
2
/s
2
Energi total benda 1,521 10
19
kg m
2
/s
2
.
24. Jawaban: c
Diketahui: m
0
= 5,12 10
29
kg
E
k
= 7,2 MeV = 1,152 10
12
J
Ditanyakan: v
Jawab:
E
0
= m
0
c
2
= (5,12 10
29
kg)(3 10
8
m/s)
2
= 4,608 10
12
J
E
k
= ( 1) E
0
1 =
0
k
E
E
=
12
12
1,152 10 J
4,608 10 J

= 0,25
= 1,25 =
5
4
(
5
4
)
2
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
16
25
v
2
=
9
25
c
2
v =
3
5
c = 0,6 c
Kecepatan benda sebesar 0,6 c.
25. Jawaban: c
Diketahui: E =
17
8
E
0
Ditanyakan: v
Jawab:
E = E
0
=
17
8
(
17
8
)
2
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
64
289
v
2
=
225
289
c
v =
15
17
c
Kecepatan partikel
15
17
c.
26. Jawaban: b
Diketahui: E
0
= 4,8 10
19
J
v =
4
5
c
Ditanyakan: E
k
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

96 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII


=
4 2
5
1
1 ( )
=
9
25
1
=
5
3
E
k
= ( 1) E
0
= (
5
3
1)(4,8 10
19
J)
= 3,2 10
19
= 2 eV
Energi kinetik partikel sebesar 2 eV.
27. Jawaban: d
Diketahui: massa diam benda = m
0
v =
1
2
3 c
Ditanyakan: m
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
1 2
2
1
1 ( 3)
=
1
4
1
= 2
m = m
0
= 2 m
0
Massa relativistiknya 2 m
0
.
28. Jawaban: d
Diketahui: E
0
= 4 E
k
Ditanyakan: v
Jawab:
E
k
= ( 1) E
0
E
0
=
( 1)
k
E

= 4 E
k
4 =
1
1
1 =
1
4
=
5
4
(
5
4
)
2
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
16
25
v
2
=
9
25
c
2
v =
3
5
c =
6
10
c
Kecepatan gerak partikel A
6
10
c.
29. Jawaban: e
Ditanyakan: v =
5
13
c
Ditanyakan: m : m
0
Jawab:
0
m
m
=
0
m
m
=
5 2
13
1
1 ( )
=
25
169
1
1
=
144
169
1
=
13
12
Perbandingan m : m
0
= 13 : 12.
30. Jawaban: d
Diketahui: E
0
= 8 10
16
J
p = 6 10
8
kg m/s
c = 3 10
8
m/s
Ditanyakan: E
Jawab:
E
2
= E
0
2
+ p
2
c
2
= (8 10
16
J)
2
+ (6 10
8
kg m/s)
2
(3 10
8
m/s)
2
= (64 10
32
J
2
) + (36 10
16
kg
2
m
2
/s
2
)
(9 10
16
m
2
/s
2
)
= 64 10
32
J
2
+ 324 10
32
J
2
= 388 10
32
J
2
E =
34 2
3,88 10 J 1,9 10
17
J
Energi total benda 1,9 10
17
J.
B. Uraian
1. Diketahui: v = 36 km/jam = 10 m/s
u
x
= 2 m/s
Ditanyakan: u
x
Jawab:
a. Bola searah dengan gerak sepeda
u
x
= u
x
+ v
= 2 m/s + 10 m/s = 12 m/s
b. Bola berlawanan arah dengan gerak sepeda
u
x
= (u
x
) + v
= (2 m/s) + 10 m/s = 8 m/s
2. Diketahui: t = 17 tahun
v = 0,8 c
t
0
= 24 tahun
Ditanyakan: t
Ayu
dan t
Woro
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
2
1
1
v
c

=
1
0,36
=
5
3
t = t
0
= (
5
3
)(24 tahun) = 40 tahun
t
Ayu
= t + t
0
= 17 tahun + 24 tahun = 41 tahun
t
Woro
= t + t = 17 tahun + 40 tahun = 57 tahun
Pada saat mereka bertemu Ayu berumur 41 tahun
dan Woro berumur 57 tahun.
3. Diketahui: m
0
= 700 gram
Ditanyakan: m
Jawab:
a. =
2
2
1
1
v
c

=
12 2
13
1
1 ( )
=
25
169
1
=
13
5
m = m
0
= (
13
5
)(700 g) = 1.820 g
b. =
2
2
1
1
v
c

=
24
2
25
1
1 ( )
=
49
625
1
=
25
7
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 97
m = m
0
= (
25
7
)(700 g) = 2.500 g
Massa relativistik benda sebesar 1.820 g saat
kecepatannya
12
13
c. Sementara itu, saat bergerak
dengan kecepatan
24
25
c massa relativistik benda
sebesar 2.500 g.
4. Diketahui: a. E
k
=
1
12
E
0
b. E =
2
3
3 E
0
Ditanyakan: v
Jawab:
a. E
k
= ( 1) E
0
E
k
=
1
12
E
0
1 =
1
12
=
1
12
+ 1 =
13
12
(
13
12
)
2
=
2
2
1
(1 )
v
c

1
2
2
v
c
=
144
169
2
2
v
c
=
25
169
v =
5
13
c
Kecepatan partikel
5
13
c.
b. E = E
0
E =
2
3
3 E
0
=
2
3
3
(
2
3
3 )
2
=
2
2
1
(1 )
v
c

1
2
2
v
c
=
9
12
2
2
v
c
=
3
12
v
2
=
1
4
c
2
v =
1
2
c
Kecepatan partikel
1
2
c.
5. Diketahui: a. m = 2,6 m
0
b. 8 m = 17 m
0
Ditanyakan: v
Jawab:
a. m = 2,6 m
0
= 2,6 =
13
5
m = m
0
(
13
5
)
2
(1
2
2
v
c
) = 1
1
2
2
v
c
=
25
169
2
2
v
c
=
144
169
v =
12
13
c
Kecepatan benda
12
13
c.
b. 8 m = 17 m
0
m =
17
8
m
0
Karena m = m
0
, maka =
17
8
(
17
8
)
2
(1
2
2
v
c
) = 1
1
2
2
v
c
=
64
289
2
2
v
c
=
225
289
v =
15
17
c
Kecepatan benda
15
17
c.
6. Diketahui: V
0
= 16 cm 8 cm 10 cm
= 1.280 cm
3
v = 0,6 c
Ditanyakan: V
=
2
2
1
1
v
c

=
2
1
1 (0,6)
=
1
0,64
= 1,25
V =
0
V

=
3
1.280 cm
1,25
= 1.024 cm
3
Jadi, volume balok sebesar 1.024 cm
3
.
7. Diketahui: m
0
= 9,1 10
31
kg
v = 0,8 c = 2,4 10
8
m/s
Ditanyakan: p
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

= 2
1
1 (0,8)
=
1
0,36
=
5
3
p = m
0
v
= (
5
3
)(9,1 10
31
kg)(2,4 10
8
m/s)
= 3,64 10
22
kg m/s
Momentum elektron sebesar 3,64 10
22
kg m/s.
8. Diketahui: m
0
1
= 4 kg
v
1
= 0,6 c
m
0
2
= 6 kg
v
2
= 0,8 c
Ditanyakan: m
0
Jawab:

98 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII

1
=
2
1
2
1
1
v
c

=
2
1
1 (0,6)
=
1
0,64
=
5
4

2
=
2
2
2
1
1
v
c

=
2
1
1 (0,8)
=
1
0,36
=
5
3
m
0
=
1
m
0
1
+
1
m
0
2
= (
5
4
)(4 kg) + (
5
3
)(6 kg) = 5 kg + 10 kg = 15 kg
Massa diam partikel sebelum pembelahan 15 kg.
9. a. E
0
= m
0
c
2
= (9,1 10
31
kg)(3 10
8
m/s)
2
= 8,19 10
14
J
Energi diam partikel 8,19 10
14
J.
b. =
2
2
1
1
v
c

=
2
1
1 (0,6)
=
1
0,64
= 1,25
E
k
= ( 1) E
0
= (1,25 1)(8,19 10
14
J) = 2,0475 10
14
Energi kinetik elektron 2,0475 10
14
.
10. Diketahui: p = 3 m
0
c
Ditanyakan: v
Jawab:
p = m
0
v
v = 3 c
p = 3 m
0
c

2
v
2
= 3 c
2
2
2
2
1
v
c
v

= 3 c
2
3 c
2
3 v
2
= v
2
4 v
2
= 3 c
2
v
2
=
3
4
c
2
v =
3
2
c
Kecepatan peluru
3
2
c.

Latihan Ulangan Tengah Semester 2


A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: a
Diketahui: v = 3 m/s
t = 4 s
x = 70 m
Ditanyakan: koordinat burung menurut Andi
Jawab:
x = x vt
= 70 m (3 m/s)(4 s)
= 70 m 12 m = 58 m
Andi dan burung bergerak hanya di sumbu X, se-
hingga koordinat burung menurut Andi (58, 0, 0).
2. Jawaban: d
Diketahui: v = 0,62 c
u
x
= 0,17 c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
= u
x
+ v = 0,17 c + 0,62 c = 0,79 c
Kelajuan satelit menurut pengamat yang diam
0,79 c.
3. Jawaban: e
Diketahui: x = 2 m
v = 80 m/s
t = 3 s
Ditanyakan: x
Jawab:
x = x + vt
= (2 m) + (80 m/s)( 3 s)
= 2 m + 240 m = 242 m
Jarak lampu menurut orang di halte 242 m.
4. Jawaban: d
Diketahui: u
x
= 0,3 c
u
x
= 0,5 c
Ditanyakan: v
Jawab:
u
x
= u
x
+ v v = u
x
u
x

v = 0,5 c (0,3 c) = 0,8 c


Kecepatan pesawat jet 0,8 c.
5. Jawaban: c
Diketahui: v = 0,2 c
u
x
= 0,1 c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
=
x
2
x
1
v u
c
u v

-
-
=
2
(0,1 )(0,2 )
0,1 0,2
1
c c
c
c c -
-
=
0,3
1 0,02
c
-
= 0,29 c
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 99
6. Jawaban: b
Diketahui: x = 10
9
m
v = 0,4 c
t = 4 s
Ditanyakan: x
Jawab:
x =
2
2
1
1
v
c

(x vt)
=
2
2
(0,4 )
1
1
c
c

(10
9
m (0,4)(3 10
8
m/s)(4 s))
=
1
1 0,16
(10
9
m 4,8 10
8
m)
=
8
5,2 10 m
0,84

= 5,67 10
8
m
Jarak satelit terhadap pesawat setelah 4 sekon
yaitu 5,67 10
8
m.
7. Jawaban: c
Diketahui: v = 0,3 c
u
x
= 0,2 c
Ditanyakan: u
x
Jawab:
u
x
=
x
2
x
1
v u
c
u v

-
-
=
2
(0,3 )(0,2 )
0,2 0,3
1
c c
c
c c -
-
=
0,5
1 0,06
c
-
=
0,5
1,06
c
= 0,47 c
Kecepatan kembang api menurut penonton yang
diam 0,47 c.
8. Jawaban: c
Diketahui: v
1
= kecepatan bola relatif terhadap
pemain sirkus = 0,2 c
v
2
= kecepatan pemain sirkus relatif
terhadap penonton = 0,5 c
Ditanyakan: v
12
= kecepatan bola relatif terhadap
penonton
Jawab:
v
12
=
1 2
2
1 2
1
v v
c
v v -
-
=
2
(0,2 )(0,5 )
0,2 0,5
1
c c
c
c c -
-
=
0,7
1,1
c
0,64 c
Kecepatan bola relatif terhadap penonton 0,64 c.
9. Jawaban: d
Transformasi Lorentz sebenarnya sejenis dengan
transformasi Galileo. Kekeliruan transformasi
Galileo bahwa selang waktu pada kerangka acuan
S dan S adalah sama. Untuk memasukkan
konsep relativitas, selang waktu tidaklah sama.
10. Jawaban: d
Diketahui: L = (100% 40%) L
0
= 0,6 L
0
Ditanyakan: v
Jawab:
L =
0
L

0,6 L
0
=
0
L

=
1
0,6
=
5
3
=
2
2
1
1
v
c

2
5
3

(
,
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
9
25
v
2
=
16
25
c
2
v =
4
5
c = 0,8 c
Kelajuan pesawat 0,8 c.
11. Jawaban: e
Diketahui: v =
1
2
3 c
t
0
= 12 menit
Ditanyakan: t
Jawab:
t = t
0
=
2
2
0
1
v
c
t

=
1 2
2
2
( 3 )
12menit
1
c
c

=
3
4
12menit
1
=
1
2
12menit
= 24 menit
Lama waktu menurut pengamat yang diam 24 menit.
12. Jawaban: c
Diketahui: m = (100% + 160%) m
0
= 2,6 m
0
Ditanyakan: v
Jawab:
m = m
0
= 2,6 m
0
100 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
= 2,6 =
13
5
13
5
=
2
2
1
1
v
c

169
25
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
25
169
v
2
=
144
169
c
2
v =
12
13
c
Kecepatan partikel
12
13
c.
13. Jawaban: b
Diketahui: m
0
= 8 g = 8 10
3
kg
v = 0,6 c = 1,8 10
8
m/s
Ditanyakan: p
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
2
(0,6 )
1
1
c
c

=
1
1 0,36
=
1
0,64
= 1,25
p = m
0
v
= (1,25)(8 10
3
kg)(1,8 10
8
m/s)
= 1,8 10
6
kg m/s
Momentum relativistik peluru sebesar 1,8 10
6
kg m/s.
14. Jawaban: d
Diketahui: m = 2,5 ton = 2,5 10
3
kg
v =
12
13
c
Ditanyakan: E
k
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
144
169
1
1
=
25
169
1
=
13
5
E
k
= ( 1) m
0
c
2
= (
13
5
1)(2,5 10
3
kg)(3 10
8
m/s)
2
= (
8
5
)(2,5 10
3
kg)(9 10
16
m
2
/s
2
)
= 3,6 10
20
J
Energi kinetik meteor 3,6 10
20
J.
15. Jawaban: d
Diketahui: t = 20 tahun
t
0
= 24 tahun
t
Bambang
= 71 tahun
Ditanyakan: v
Jawab:
t
Bambang
= t + t
71 tahun= 20 tahun + t
t = 51 tahun
t = t
0
=
0
t
t

=
51
24
=
17
8
2
17
8

(
,
=
2
2
1
1
v
c

1
2
2
v
c
=
64
289
v
2
=
225
289
c
2
v =
15
17
c
Kecepatan pesawat jet
15
17
c.
16. Jawaban: d
Diketahui: m
0
= m
v =
4
5
c
Ditanyakan: E
k
=
2
2
1
1
v
c

=
2
4
5
1
1

(
,

=
9
25
1
=
5
3
E
k
= ( 1) m
0
c
2
= (
5
3
1) mc
2
=
2
3
mc
2
Energi kinetik partikel besarnya
2
3
mc
2
.
17. Jawaban: a
Diketahui: t
0
= 2,8 10
2
s
v = 0,96 c
Ditanyakan: t
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
2
(0,96 )
1
1
c
c

=
1
0,0784
=
1
0,28
t = t
0
=
1
0,28
(2,8 10
2
s)
= 0,1 s
Usia yang dicapai partikel 0,1 s.
18. Jawaban: e
Diketahui: m
0
= m
v = 0,8 c
Ditanyakan: E
k
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 101
Jawab:
=
2
2
1
1
v
c

=
2
2
(0,8 )
1
1
c
c

=
1
0,64 1
=
1
0,6
=
5
3
E = E
0
= m
0
c
2
=
5
3
mc
2
Energi total partikel
5
3
mc
2
.
19. Jawaban: a
Diketahui: L
0
= 120 m
v = 0,8 c = 2,4 10
8
m/s
Ditanyakan: t
Jawab:
L = L
0
2
2
1
v
c

= (120 m)
2
2
(0,8 )
1
c
c

= (120 m) 0,64 1
= (120 m)(0,6) = 72 m
L = vt t =
L
v
t =
8
72 m
2,4 10 m/s
= 3 10
7
s
Lama waktu 3 10
7
s.
20. Jawaban: b
Diketahui: V
0
= 1 L
v = 0,6 c
Ditanyakan: V
Jawab:
V =
0
V

= V
0
2
2
1
v
c

= (1 L)
2
2
(0,6 )
1
c
c

= (1 L) 0,36 1
= (1 L)(0,8) = 0,8 L = 0,8 dm
3
Volume benda 0,8 dm
3
.
21. Jawaban: e
Diketahui: C = 2,898 10
3
mK
T = 500 K
Ditanyakan:
Jawab:

m
=
C
T

m
=
3
2,898 10 mK
500 K

= 5,796 10
6
m
Panjang gelombang yang dipancarkan 5,796 10
6
m.
22. Jawaban: b
Diketahui: A = 0,05 m
2
T = 1.500C + 273
= 1.773 K
Ditanyakan: R
Jawab:
P = e T
4
A
= (1)(5,67 10
8
Wm
2
K
4
)(1.773 K)
4
(0,05 m
2
)
P = 28.014,8 watt
Energi yang dipancarkan tiap detik 28.014,8 watt.
23. Jawaban: a
Diketahui: E = 3,5 eV
= 5,6 10
19
joule
Ditanyakan:
Jawab:
E = h
=
E
h
=
19
34
5,6 10 J
6,626 10 Js

= 8,45 10
14
Hz
Frekuensinya sebesar 8,45 10
14
Hz.
24. Jawaban: c
Diketahui: = 525 nm
= 525 10
9
m
n = 3
Ditanyakan: E
3
Jawab:
E
n
= n h
E
n
= nh
c

E
3
= 3(6,626 10
34
Js)(
8
9
3 10 m/s
525 10 m

)
= 1,14 10
18
J
E
3
= 7,125 eV
Energi cahaya tersebut 7,125 eV.
25. Jawaban: b
Diketahui: T
x
= 50C + 273
= 323 K
T
y
= 25C + 273
= 298 K
Ditanyakan:
x
:
y
Jawab:
x
y

=
4
x
4
y
e T
e T

x
y

= (
323
298
)
4
x
y

= 1,38
Perbandingan
x
:
y
= 1,38.
102 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
26. Jawaban: a
Diketahui: = 220 nm
= 220 10
9
m
C = 2,898 10
3
mK
Ditanyakan: T
Jawab:

m
=
C
T
T =
m
C

=
3
9
2,898 10 mK
220 10 m

= 13.172,7 K
Suhu yang teradiasi 13.172,7 K.
27. Jawaban: d
Diketahui: n = 50
E = 20 10
19
J
Ditanyakan:
Jawab:
E
n
= n h
E
n
= nh
c

=
n
n h c
E
=
34 8
19
50(6,626 10 Js)(3 10 m/s)
20 10 J

= 4,97 10
6
m
Panjang gelombangnya 4,97 10
6
m.
28. Jawaban: b
Diketahui: = 0,08 10
10
m
Ditanyakan: E
Jawab:
E = h
E = h
c

E =
34 8
10
(6,626 10 Js)(3 10 m/s)
0,08 10 m

E = 2,5 10
14
joule
Energi yang dibawa sebesar 2,5 10
14
joule.
29. Jawaban: e
Diketahui: P = 2.000 watt
2R = 10.000 km
R = 5.000 km
= 5 10
3
m
Ditanyakan:
Jawab:
=
2
4
P
R
=
3 2
2.000 watt
4 (5 10 m)
= 8 2
2.000 watt
3,14 10 m
= 6,37 10
6
watt/m
2
Rapat laju energi radiasinya 6,37 10
6
watt/m
2
.
30. Jawaban: a
Diketahui: e = 1
T = 1.273 K
Ditanyakan:
Jawab:
= e T
4
= (1)(5,67 10
8
Wm
2
K
4
)(1.273 K)
4
= 148.900 W/m
2
Energi yang terpancar 148.900 W/m
2
.
31. Jawaban: a
Salah satu ciri khas teori atom Dalton yaitu belum
dikenalkannya unsur-unsur atom, karena Dalton
berpendapat bahwa atom tidak dapat dibagi lagi.
Dengan sebab itulah, Dalton pun mencirikan
penyusun suatu unsur yaitu dengan atom-atom.
32. Jawaban: d
Teori atom Bohr sudah sangat maju dibanding
teori-teori atom sebelumnya. Tapi ada beberapa
kelemahan dari teori ini, antara lain:
a. lintasan orbit elektron masih dijelaskan
dengan sangat sederhana;
b. belum bisa menjangkau pembahasan
pengaruh medan magnet terhadap atom,
ikatan kimia, dan spektrum atom berelektron
banyak.
33. Jawaban: e
Diketahui: n = 4
r
4
= (0,53 10
10
m)(16)
= 8,48 10
10
m
Ditanyakan: v
Jawab:
v =
2
nh
mr
=
34
31 10
4(6,626 10 Js)
2 (9,1 10 kg)(8,48 10 m)


=
33
39
2,6504 10
4,85 10

m/s
= 546.474 m/s
Kecepatan orbit elektron 546.474 m/s.
34. Jawaban: b
Diketahui: n
1
= 5
n
2
= ~
Ditanyakan: E
Jawab:
1

= R(
2
1
1
n

2
2
1
n
)
1

= 1,097 10
7
m
1
(
2
1
5

2
1
~
)
1

=
7 1
1,097 10 m
25

= 2,3 10
6
m
Energi ionisasi
E = h
c

Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 103


E =
34 8
6
(6,626 10 Js)(3 10 m/s)
2,3 10 m

= 8,64 10
20
J
Energi ionisasinya sebesar 8,64 10
20
J.
35. Jawaban: c
Diketahui: n
1
= 3
n
2
= 6
Ditanyakan:
Jawab:
1

= R(
2
1
1
n

2
2
1
n
)
= 1,097 10
7
m
1
(
1
9

1
36
)
1

= 914.166,7 m
1
= 1,094 10
6
m
Panjang gelombang yang dipancarkan 1,094 10
6
m.
36. Jawaban: a
Diketahui: V = 100 10
3
V
Ditanyakan:
min
Jawab:

min
=
6
3
1,24 10 Vm
100 10 V

= 1,24 10
11
m
Panjang gelombang minimumnya 1,24 10
11
m.
37. Jawaban: b
Diketahui: n = 4
Ditanyakan: r
n
Jawab:
r
n
= 5,292 10
11
n
2
r
4
= 5,292 10
11
(4)
2
r
4
= 8,4672 10
10
m
Jari-jari elektronnya 8,4672 10
10
m.
38. Jawaban: c
Diketahui: n
3
= 3
n
1
= 1
Ditanyakan: E
3
Jawab:
3
1
E
E
=
2
2
13,6
3
13,6
1

3
1
E
E
=
1
9
E
3
=
1
9
E
1
39. Jawaban: b
Diketahui: E
n
=
1
16
E
1
Ditanyakan: n
Jawab:
E
n
=
1
16
E
1
2
13,6
n

=
1
16
(13,6)
n
2
= 16
n = 4
40. Jawaban: e
Pada susunan elektron s
2
p
6
d
5
terdapat lima
elektron yang tidak berpasangan.
B. Uraian
1. Diketahui: v
1
= 2 m/s
v
2
= 30 m/s
Ditanyakan: v
12
menurut gerak realtif non-
relativistik dan relativistik
Jawab:
Menurut gerak relatif nonrelativistik
v
12
= v
1
+ v
2
= 2 m/s + 30 m/s = 32 m/s
Menurut gerak relatif relativistik
v
12
=
1 2
2
1 2
1
v v
c
v v -
-
=
16 2 2
(2 m/s)(30 m/s)
(9 10 m /s )
2 m/s 30 m/s
1

-
-
32 m/s
Untuk benda yang bergerak dengan kecepatan
tidak begitu besar, efek relativitas tidak begitu
berpengaruh.
2. Diketahui: m
0
1
= m
0
v
1
= 0,6 c
v
2
= 0
m
0
2
= 2 m
0
Ditanyakan: v
Jawab:
Tumbukan tidak elastis, sehingga v
1
= v
2
= v
mv = m
1
v
1
+ m
2
v
2
= m
0
1
v
1
+ m
0
2
v
2
= (m
0
)( 0,6 c) + (2 m
0
)(0)
=
0
2
0,6
1 (0,6)
m c

=
0
0,6
0,64
m c
=
0
0,6
0,8
m c
=
3
4
m
0
c
E
awal
= E
akhir
mc
2
= m
0
1
v
1
+ m
0
2
v
2
=
2
0
2
1 (0,6)
m c

+ 2 m
0
c
2
=
2
0
0,64
m c
+ 2 m
0
c
2
104 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
=
5
4
m
0
c
2
+ 2 m
0
c
2
=
13
4
m
0
c
2
2
mv
mc

=
3
0
4
13 2
0
4
m c
m c
v =
3
4

(
,
4
13

(
,
c =
3
13
c
Kecepatan partikel setelah tumbukan
3
13
c.
3. Diketahui: t
0
= 1,2 10
9
s
v = 0,8 c = 2,4 10
8
m/s
Ditanyakan: s
Jawab:
t = t
0
=
2
2
0
1
v
c
t

=
2
2
9
(0,8 )
1,2 10 s
1
c
c

=
9
1,2 10 s
0,64 1

=
9
1,2 10 s
0,6

= 2 10
9
s
s = v t
= (2,4 10
8
m/s)(2 10
9
s)
= 0,48 m = 48 cm
Jarak yang ditempuh partikel 48 cm.
4. Diketahui: m
0
= 9,1 10
31
kg
v = 0,8 c = 2,4 10
8
m/s
Ditanyakan: p
Jawab:
p = m
0
v
=
2
2
0
1
v
c
m v

=
2
2
31 8
(0,8 )
(9,1 10 kg)(2,4 10 m/s)
1
c
c

=
22
2,184 10 kgm/s
0,36

= 3,64 10
22
kg m/s
Momentum elektron 3,64 10
22
kg m/s.
5. Diketahui: m
0
= 40 kg
m = 10
4
m
0
E
M
1
= 90% E
h = 200 m
Ditanyakan: volume air laut yang terangkat
Jawab:
E = mc
2
= 10
4
m
0
c
2
= (10
4
)(40 kg)(3 10
8
m/s)
2
= 3,6 10
14
J
E
M
1
= 90% E
= (0,9)(3,6 10
14
J)
= 3,24 10
14
J
E
M
1
= E
M
2
3,24 10
14
J = E
p
2
+ E
k
2
= mgh +
1
2
mv
2
2
= (m)(10 m/s
2
)(200 m) + 0
m =
14
2 2
3,24 10 J
2.000 m /s

= 1,62 10
11
kg
V =
m
p
=
11
3
1,62 10 kg
1.030 kg/m

1,6 10
8
m
3
Volume air laut terangkat 1,6 10
8
m
3
.
6. a. Getaran molekul-molekul yang menghasilkan
radiasi hanya memiliki satuan-satuan diskret.
b. Molekul-molekul menyerap atau meradiasi
energi dengan sifat diskret disebut kuantum.
7. Emisivitas (e) adalah konstanta karakteristik
bahan. Jenis-jenisnya yaitu:
a. e = 0; benda pemantul sempurna sehingga
tidak teradiasi.
b. e = 01; benda tidak mempunyai ciri khusus.
c. e = 1; benda bersifat menyerap kalor yang
baik sekaligus pemancar.
8. Diketahui: T = 5.000 K
Ditanyakan I
Jawab:
I = T
4
= (5,67 10
8
Wm
2
K
4
)(5.000 K)
4
= 3,54375 10
7
W/m
2
Intensitas total yang dihasilkan 3,54375 10
7
W/m
2
.
9. Diketahui: V = 150 10
3
V
Ditanyakan:
min
Jawab:

min
=
6
3
1,24 10 Vm
150 10 V

= 8,27 10
12
m
Panjang gelombang yang dipancarkan 8,27 10
12
m.
10. Diketahui: d = 10 cm
= 0,1 m
V = 250 V
Ditanyakan: E
Jawab:
E =
V
d
=
250 V
0,1m
= 2.500 volt/m
Medan listrik yang timbul sebesar 2.500 volt/m.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 105
Bab VII Inti Atom dan
Radioaktivitas
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
Atom terdiri atas inti dan kulit. Kulit terdiri atas
elektron yang bermuatan negatif. Inti atom terdiri
atom satu nukleon atau lebih. Nukleon yaitu
sebuah proton dan atau sebuah proton.
2. Jawaban: a
Nomor massa: A = Z + N
= jumlah proton + jumlah netron
3. Jawaban: b
Isotop merupakan unsur-unsur yang memiliki
nomor atom sama, tetapi nomor massa berbeda.
Nomor atom = jumlah proton.
4. Jawaban: d
Isotop mempunyai nomor atom sama
8
O
15
,
8
O
16
,
8
O
17
, dan
8
O
18
.
5. Jawaban: b
208
82
Pb
jumlah proton = 82
jumlah neutron = A Z
= 208 82
= 126
Perbandingan =
N
P
=
126
82
= 1,536 1,5.
6. Jawaban: a
Isoton merupakan unsur-unsur yang memiliki nomor
massa sama tetapi nomor atomnya berbeda.
A
Z
X A sama, Z berbeda
7. Jawaban: d
Dalam reaksi inti harus dipenuhi:
1) hukum kekekalan momentum
2) hukum kekekalan energi
3) hukum kekekalan nomor atom
4) hukum kekekalan nomor massa
8. Jawaban: e
Pada reaktor nuklir menghasilkan reaksi inti fisi
dan fusi berantai yang terkendali. Pada reaksi fisi
selain dihasilkan energi juga dihasilkan neutron.
9. Jawaban: d
Reaksi inti merupakan reaksi yang terjadi jika
suatu inti atom ditembak dengan partikel yang
berenergi dan menghasilkan inti baru disertai
pelepasan sejumlah energi.
10. Jawaban: e
Moderator berfungsi untuk menyerap energi neutron
sehingga neutron diperlambat.
11. Jawaban: c
Zat radioaktif (radioisotop) dapat dimanfaatkan
dalam beberapa bidang berikut.
a. Bidang Pertanian
1) Pencarian bibit unggul.
2) Pemuliaan pada kacang-kacangan.
3) Memberantas hama serangga.
b. Bidang Peternakan
1) Pembuatan makanan ternak tambahan
bergizi.
2) Pembuatan vaksin koksidiosis.
c. Bidang Kedokteran
1) Mendiagnosis penyakit.
2) Terapi mematikan sel kanker.
3) Sterilisasi alat.
4) Menyelidiki sirkulasi darah.
d. Bidang Industri
1) Vulkanisasi lateks.
2) Peningkatan mutu kayu.
3) Pembangkit tenaga listrik.
4) Penentuan sumber minyak bumi.
e. Bidang Hidrologi
1) Mengetahui letak sumbatan dalam pipa
minyak, air, dan lain-lain.
2) Mencari rembesan atau bocoran suatu
bendungan.
3) Mendeteksi kebocoran pipa penyalur
dalam tanah.
4) Mendeteksi pendangkalan pelabuhan,
danau, waduk, dan sungai.
12. Jawaban: a
Reaksi fisi yaitu reaksi pembelahan inti menjadi
dua inti atau lebih yang lebih ringan disertai energi.
Reaksi fusi yaitu reaksi penggabungan beberapa
inti ringan menjadi inti yang lebih berat disertai
pemancaran energi.
13. Jawaban: a
Diketahui: m
p
= 1,0072 sma
m
n
= 1,0086 sma
m
2
1
H= 2,0141 sma
Ditanyakan: m
Jawab:
m = (Zm
p
+ Nm
n
) m
inti
= 1(1,0072 sma) + 1 (1,0086 sma) 2,0141 sma
= 0,0017 sma
Defek massa deutron sebesar 0,0017 sma.
106 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
14. Jawaban: e
Diketahui: m
126
52
Te = 125,903322 sma
m
p
= 1,007825 sma
m
n
= 1,008665 sma
1 sma = 931 MeV
Ditanyakan: E
i
Jawab:
m = Z m
p
+ N m
p
m
inti
= 52 (1,007825 sma) + 74 (1,008665 sma)
125,903322 sma
= 52,4069 sma + 74,64121 sma
125,903322 sma
= 127,04811 sma 125,903322 sma
= 1,144788 sma
E = m 931 MeV = 1.065,797 MeV
1.066 MeV
Energi ikat inti sebesar 1.066 MeV.
15. Jawaban: c
Diketahui: m H = 1,673 10
27
kg
m Li = 11,648 10
27
kg
m He = 6,646 10
27
kg
c = 3 10
8
m/s
Ditanyakan: E
Jawab:
m = m H + m Li 2 m He
= 1,673 10
27
kg + 11,648 10
27
kg 2
(6,646 10
27
kg)
= 1,3321 10
26
kg 1,3292 10
26
kg
= 2,9 10
29
kg
E = m c
2
= (2,9 10
29
kg)(3 x 10
8
m/s)
2
= 2,61 10
12
joule
Energi yang dibebaskan sebesar 2,61 10
12
joule.
B. Uraian
1. a.
40
19
K jumlah proton = 19
jumlah neutron = 21
b.
50
27
Co jumlah proton = 27
jumlah neutron = 23
c.
209
83
Bi jumlah proton = 126
jumlah neutron = 83
d.
238
92
U jumlah proton = 146
jumlah neutron = 92
2. a. Isotop merupakan unsur-unsur yang memiliki
nomor atom sama, tetapi nomor massanya
berbeda.
Contoh:
6
C
12
,
6
C
13
, dan
6
C
14
b. Isoton merupakan unsur-unsur yang memiliki
jumlah neutron (A Z) sama, tetapi nomor
atomnya berbeda.
Contoh:
6
C
13
dan
7
N
14
,
38
Sr
88
dan
39
Y
89
,
1
H
3
dan
2
He
4
,
3
Li
7
dan
5
B
9
.
c. Isobar merupakan unsur-unsur yang memiliki
nomor massa sama, tetapi nomor atomnya
berbeda.
Contoh:
88
Re
288
dan
90
Th
288
,
6
C
14
dan
7
N
14
,
6
C
13
dan
7
N
13
,
8
C
18
dan
9
F
18
,
11
Na
24
dan
12
Mg
24
.
3. a. Batang kontrol berfungsi untuk mengendali-
kan jumlah populasi neutron atau mengendali-
kan reaksi fisi yang terjadi.
b. Moderator untuk menyerap energi neutron
sehingga neutron diperlambat. Moderator
dapat juga sebagai pendingin.
c. Wadah atau Perisai untuk menahan radiasi
yang dihasilkan oleh inti hasil fisi agar keaman-
an pekerja terhadap radiasi lebih terjamin.
d. Bahan Bakar berfungsi untuk menghasilkan
uap yang selanjutnya digunakan untuk
memutar turbin uap.
4. Diketahui:
2
1
H = 2,009 sma
3
1
H = 3,016 sma
4
2
He = 4,003 sma
1
0
n = 1,009 sma
1 sma= 931 MeV
Ditanyakan: E
Jawab:
Energi hasil reaksi = (4,003 + 1,009) 931 MeV
= 4.666,172 MeV
Energi pereaksi = (2,009 + 3,016) 931 MeV
= 4.678,275 MeV
Energi yang dibebaskan = 4.678,275 MeV
4.666,172 MeV = 12,103 MeV.
5. Diketahui: m
60
28
Ni = 59,930 sma
m
p
= 1,0073 sma
m
n
= 1,0087 sma
Ditanyakan: a. m pembentuk inti
b. E
i
Jawab:
a.
60
28
Ni Z = 28
A = 60
28 m
p
+ 32 m
n
= 28 (1,0073 sma) +
32 (1,0087 sma)
= 60,4828 sma
Massa pembentukan inti atom sebesar
60,4828 sma.
b. Reaksi pembentukan inti atom dapat ditulis:
28
1
1
p + 32
1
0
n
60
28
Ni
m = m
60
28
Ni (28 m
p
+ 32 m
n
)
= 59,930 sma 60,4828 sma
= 0,5528 sma
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 107
E
i
= m 931,5 MeV
= (0,5528 sma) (931,5 MeV)
= 514,93 MeV
Energi ikat inti sebesar 514,93 MeV.
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: c
Radioaktivitas yaitu peristiwa saat inti atom suatu
unsur berubah menjadi inti atom baru dan
terjadinya secara spontan disertai pancaran atau
sinar tertentu. Unsur yang meluruh disebut unsur
radioaktif. Sinar yang dipancarkan disebut sinar
radioaktif.
2. Jawaban: c
Perluruhan yaitu jumlah inti setelah meluruh
selama t sekon. Aktivitas yaitu laju perubahan inti
atom pembentuknya.
3. Jawaban: a
Urutan daya ionisasi sinar radioaktif: alfa, beta,
dan gamma.
4. Jawaban: d
Sifat-sifat sinar
1) Sinar merupakan inti atom helium ( )
4
2
He
yang bermuatan positif. Besar muatannya dua
kali muatan elektron = 2 1,6 10
19
C dan
massanya 4 sma. Sinar memiliki 4
nukleon, 2 proton, dan 2 neutron.
2) Dapat menghitungkan film yang dilewatinya.
3) Memiliki daya tembus paling lemah di antara
sinar radioaktif lainnya.
4) Memiliki daya ionisasi paling kuat dibanding
sinar radioaktif lainnya.
5) Dapat membelok di dalam medan listrik dan
medan magnet.
6) Berjangkauan beberapa cm di udara dan
10
2
mm di dalam logam.
7) Di udara lajunya 0,054 c sampai dengan
0,07 c.
5. Jawaban: d
Diketahui:
1
2
T = 20 hari
N
t
=
1
8
N
0
Ditanyakan: t
Jawab:
N
t
= N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
1
8
N
0
= N
0

20 hari
1
2

(
,
t
3
1
2

(
,
=
20 hari
1
2

(
,
t
3 =
20 hari
t
t = 60 hari
Waktu meluruhnya selama 60 hari.
6. Jawaban: c
Diketahui: m
0
= 12,8 mg
m
t
= 3,2 mg
t = 48 hari
Ditanyakan:
1
2
T
Jawab:
m
t
= m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
3,2 mg = 12,8 mg
1
2
1
2

(
,
t
T
3, 2
12, 8
=
1
2
48 hari
1
2

(
,
T
1
4
=
1
2
48 hari
1
2

(
,
T
2
1
2

(
,
=
1
2
48 hari
1
2
T
2 =
1
2
48 hari
T
1
2
T = 24 hari
Waktu paruh thorium selama 24 hari.
7. Jawaban: d
Diketahui: m
218
84
Po = 1 kg
1
2
T = 3 menit
t =
1
2
jam = 30 menit
Ditanyakan: m
218
84
Po
Jawab:
m
t
= m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
m
t
= 1 kg
30 menit
3 menit
1
2

(
,
m
t
= 1 kg
10
1
2

(
,
= 9,76 10
-4
kg = 0,976 1gram
Massa
218
84
Po tinggal 1 gram.
108 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
8. Jawaban: c
HVL yaitu suatu kondisi tertentu intensitas yang
keluar di bahan menjadi setengah intensitas mula-
mula.
9. Jawaban: d
Diketahui: I
1
= 50% I
0
x
1
= 1 HVL
x
2
= 3 HVL
Ditanyakan: I
2
Jawab:
I = I
0
e
x
50% I
0
= I
0
e
1
In 0,5 =
= 0,693
I = I
0
e
0,693 (3)
I = I
0
(0,125)
I = 12,5%
Intensitas yang dilewatkan menjadi 12,5%.
10. Jawaban: e
Diketahui: m = 1 gram
R = 0,98 Ci
= 3,626 10
10
peluruhan/s
Ditanyakan:
1
2
T
Jawab:
n =
m
Mr
=
1gram
226 gram/ mol
= 4,425 10
3
mol
N = n N
A
= (4,425 10
3
mol) (6 10
23
/mol)
= 2,65 x 10
21
inti
R = N
3,626 10
10
Bq= (2,65 10
21
inti)
= 1,368 10
11
/s
=
1
2

1
2
T =
11
0, 693
1, 368 10 / s

= 5,066 10
10
/s
= 1.628,66 tahun
Waktu paruh radium 1.628,66 tahun.
11. Jawaban: b
Diketahui: t = 9 hari
m =
7
8
m
0
Ditanyakan:
Jawab:
m
t
= m
0
m
= m
0

7
8
m
0
=
1
8
m
0
m
t
= m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
1
8
m
0
= m
0

1
2
9 hari
1
2

(
,
T
3 =
1
2
9 hari
T
1
2
T = 3 hari
=
1
2
0,693
T
=
0,693
3 hari
= 0,231/hari
Konstanta peluruhannya 0,231/hari.
12. Jawaban: e
Alat yang digunakan untuk mendeteksi dan
pencacahan radioaktivitas disebut detektor.
Macam-macam detektor:
a. pencacah Geiger Muller,
b. pencacah kelipan,
c. kamar kabut Wilson,
d. kamar gelembung,
e. emulsi nuklir, dan
f. kamar latu.
13. Jawaban: b
Detektor sintilasi (pencacah kelipan) yaitu bekerja
menggunakan kilatan cahaya yang dipancarkan
oleh atom tereksitasi.
14. Jawaban: b
Deret Thorium = A = 4n
Deret Neptonium A = 4n + 1
Deret Uranium A = 4n + 2
Deret Aktinium A = 4n + 3
15. Jawaban: c
Deret uranium berasal dari nuklida induk
92
U
238
dan berakhir pada
82
Pb
206
.
B. Uraian
1. Diketahui: = 0,17325/s
t = 16 s
m
0
= 16 g
Ditanyakan: yang meluruh
Jawab:
=
1
2
0,693
T
1
2
T =
0,693
0,17325/ s
= 4 s
0
m
m
=
1
2
1
2

(
,
t
T
=
16 s
4 s 1
2

(
,
=
4
1
2

(
,
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 109
0
m
m
=
1
16
m = 1 gram
Massa yang telah meluruh sebanyak 15 gram.
2. Diketahui: = 0,3465/m
I
0
= 10
2
W/m
x = 4 m
Ditanyakan: I
Jawab:
=
1
2
0,693
x
0,3465/m =
1
2
0,693
x
1
2
x
= 2 m
0
I
I
=
1
2
1
2

(
,
x
x
=
4 m
2 m 1
2

(
,
=
2
1
2

(
,
=
1
4
I =
1
4
I
0
=
1
4
(10
2
W/m
2
)
= 2,5 10
3
W/m
2
Intensitas yang keluar 2,5 10
3
W/m
2
.
3. Sifat-sifat sinar
a. Sinar merupakan elektron berenergi tinggi
berasal dari inti atom bukan dari kulit atom
dan bermuatan negatif = 1,6 10
19
C.
b. Daya tembusnya lebih kuat dari daya tembus
sinar , tetapi daya ionisasinya lebih lemah
dibanding sinar .
c. Dapat membelok di dalam medan dan medan
listrik.
d. Lajunya di udara 0,32 c sampai 0,9 c.
e. Jangkauan di udara dan logam lebih jauh
dibanding sinar .
4. Diketahui: N
0
= 32/s
N = 4/s
t = 12 hari
Ditanyakan:
1
2
T dan
Jawab:
N = N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
4/s = 32/s
1
2
12 hari
1
2

(
,
T
1
8
=
1
2
12 hari
1
2

(
,
T
3
1
2

(
,
=
1
2
12 hari
1
2
T

(
,
3 =
1
2
12 hari
T

1
2
T = 4 hari
=
1
2
0,693
T
=
0,693
4 hari
= 0,1732/hari
Waktu paruhnya 4 hari dan tetapan peluruhannya
0,1732/hari.
5. Diketahui:
1
2
T = 3 menit
m
0
= 1 kg
Ditanyakan: a.
b. m setelah t = 1 jam
Jawab:
a. =
1
2
0,693
T
=
0,693
3 menit
=
0,693
180 s
= 0,00385/s
Tetapan peluruhan zat 0,00385/g.
b. m = m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
= m
0

60 m
3 m 1
2

(
,
= m
o

20
1
2

(
,
= 9,5 10
7
kg
Massa yang tertinggal 9,5 10
7
kg.
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: b
Partikel-partikel penyusun inti disebut nukleon
atau nuklida yang terdiri atas proton dan neutron.
2. Jawaban: e
64
30
Zn
--
jumlah neutron = 64 30 = 44
jumlah proton = 30
nomor massa = 64
jumlah elektron = 30 2 = 28
3. Jawaban: d
Inti atom terdiri atas proton dan neutron.
Inti atom bersifat positif.
4. Jawaban: e
4
2
He
jumlah elektron = jumlah proton = 2
jumlah neutron = 2
110 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
5. Jawaban: e
235
92
U
jumlah elektron = jumlah proton = 92
jumlah neutron = 235 92
= 143
6. Jawaban: b
Isotop yaitu nuklida-nuklida yang mempunyai
jumlah proton sama (Z sama), tetapi berbeda
jumlah neutronnya (A). Sodium dilambangkan S.
7. Jawaban: d
Isoton yaitu nuklida-nuklida yang mempunyai
jumlah neutron sama.
8. Jawaban: a
Isobar yaitu nuklida-nuklida yang mempunyai
nomor massa sama.
9. Jawaban: a
Banyak elektron dalam suatu atom sama dengan
banyak proton yang terdapat dalam inti atom.
10. Jawaban: c
Diketahui: m
n
= 1,008 sma
m
p
= 1,007 sma
m

= 4,002 sma
Ditanyakan: E
i
Jawab:
A = 4
=
4
2
He Z = 2
N = 2
m = Z m
p
+ (A Z) m
n
m
a
= 2 (1,007 sma) + 2 (1,008 sma) 4,002 sma
= 0,028 sma
E
i
= m 931 MeV/sma
= (0,028 sma) (931 MeV/sma)
= 26,068 MeV
Energi ikat inti alfa sebesar 26,068 MeV.
11. Jawaban: a
Diketahui: m
16
8
O = 16,00 sma
m
p
= 1,007 sma
m
n
= 1,008 sma
Ditanyakan: m
Jawab:
m = Z m
p
+ (Z A) m
n
m
16
8
O
= 8 (1,007 sma) + 8 (1,008 sma) 16,00 sma
= 8,056 sma + 8,064 sma 16,00 sma
= 0,12 sma
Susut massa inti
16
8
O sebesar 0,12 sma.
12. Jawaban: c
Diketahui: m
2
1
H = 2,014102 sma
m
3
1
H = 3,01605 sma
m
4
2
He = 4,002608 sma
m
1
0
n = 1,008665 sma
Ditanyakan: E
Jawab:
E= (m
2
1
H+ m
3
1
H (m
4
2
He + m
1
0
n )) 931 MeV
= ((2,014102 sma + 3,01605 sma)
(4,002608 sma + 1,008665 sma)) 931 MeV
= (5,030152 sma 5,011273 sma) 931 MeV
= (0,018879 sma) 931 MeV
= 17,576349 MeV
Energi yang dibebaskan sebesar 17,576 MeV
17,58 MeV
13. Jawaban: b
Sinar radioaktif memiliki daya tembus yang besar
dapat dibelokkan oleh medan magnet dan medan
listrik kecuali sinar , dapat menghitamkan film dan
memiliki momentum karena memiliki massa serta
bergerak dengan kecepatan tertentu.
14. Jawaban: a
Pada peluruhan terbentuk inti baru yang
mempunyai:
1) nomor atom berkurang 2
2) nomor massa berkurang 4
3) jumlah neutron berkurang 2
15. Jawaban: b
a. Kamar kabut Wilson bekerja atas dasar
ionisasi sinar radioaktif.
b. Pencacah Geiger-Muller berdasar asas
ionisasi gas oleh sinar radioaktif.
c. Alat pencacah Sintilator berdasar asas
penggandaan elektron
d. Emulsi fotografi (film): sinar radioaktif dapat
mengionkan zat lapisan film.
16. Jawaban: e
Komponen-komponen reaktor:
a. bahan bakar di dalam teras reaktor
b. moderator untuk memperlambat neutron agar
lebih mudah ditangkap inti
c. batang pengendali untuk mengendalikan
fluks neutron
d. pendingin
e. perisai radiasi
17. Jawaban: d
Reaksi fisi yaitu reaksi pembelahan yang meng-
hasilkan inti yang setengah berat, partikel-partikel
kecil, dan energi yang besar.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 111
18. Jawaban: d
Bom atom dapat berupa reaksi inti fusi maupun
fisi. Peran neutron juga sangat besar dalam reaksi
inti atom. Sesuatu yang menjadi ciri khas dari bom
atom yaitu reaksi inti yang terjadi dibiarkan tidak
terkendali sehingga menghasilkan energi yang
besar dan bersifat merusak.
19. Jawaban: c
Inti yang meluruh dengan memancarkan

,
nomor massanya tetap dan nomor atomnya
bertambah satu, sehingga jumlah neutron ber-
kurang satu. Oleh karena nomor atom bertambah,
maka jumlah elektron valensi bertambah satu.
20. Jawaban: d
Peluruh terjadi pada inti yang dalam keadaan
eksitasi yaitu energi ikat inti lebih besar dari
elektrostatik antarproton dalam inti.
21. Jawaban: a
4
2
x alfa
22. Jawaban: c
Diketahui:
1
2
T = 4 jam
t = 20 jam
m = 5 gram
Ditanyakan: m
0
Jawab:
m = m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
5 g = m
0

20 jam
4 jam 1
2

(
,
5 g = m
0

5
1
2

(
,
5 g = m
0

1
32

(
,
m
0
= 160 gram
Massa mula-mula sebanyak 160 gram.
23. Jawaban: d
Diketahui:
1
2
T = 16 menit
m = 96,875%
Ditanyakan: t
Jawab:
Unsur yang tersisa = 0,03125
= 3,125%
m = m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
0
m
m
=
1
2
1
2
t
T

(
,
3,125% =
1
2
1
2
t
T

(
,
3,125% =
1
2
1
2
t
T
3,125% =
16 m
1
2
t
3,125% (
16 m
2
t
) = 1
16 m
2
t
=
1
3,125%
16 m
2
t
= 32
16 m
2
t
= 2
5
16
t
= 5
t = 80 m
Waktu meluruh selama 80 menit.
24. Jawaban: d
Diketahui: R
0
= 8 Ci
T = 5 menit
t = 20 menit
Ditanyakan: R
Jawab:
R = R
0
1
2

(
,
t
T
R = 8 Ci
20 menit
5 menit 1
2

(
,
= 8 Ci
4
1
2

(
,
= 8 Ci
1
16

(
,
=
1
2
Ci, (1 Ci = 3,7 10
10
Bq)
= 1,85 10
10
Bq
Aktivitas unsur tinggal 1,85 10
10
Bq.
25. Jawaban: b
Diketahui: m
0
= 128 gram
m = 4 gram
t = 2,5 jam
Ditanyakan:
1
2
T
Jawab:
m = m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
4 g = 128 g
1
2
2,5 jam
1
2

(
,
T
112 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
4
128
=
1
2
2,5 jam
1
2

(
,
T
1
32
=
1
2
2,5 jam
1
2

(
,
T
5
1
2

(
,
=
1
2
2,5 jam
1
2

(
,
T
5 =
1
2
2, 5 jam
T
1
2
T = 0,5 jam
Waktu paruh unsur selama 0,5 jam.
26. Jawaban: b
Diketahui: x = 1,2 cm
I = 93,75%
I = 6,25% I
0
Ditanyakan:
Jawab:
0
I
I
=
1
2
1
2

(
,
x
x
6,25% =
1
2
1
2

(
,
x
x
1
2
2
x
x
= 16
1
2
2
x
x
= 2
4
1
2
x
x
= 4
1
2
1,2 cm
x
= 4
1
2
x
=
1,2 cm
4
1
2
x
= 0,3 cm = 3 mm
=
1
2
0,693
x
=
0,693
3 mm
= 0,231/mm
Koefisien pelemahan bahan sebesar 0,231/mm.
27. Jawaban: d
Diketahui: = 1,54 10
2
/menit
Ditanyakan:
1
2
T
Jawab:
1
2
T =
0,693

=
2
0,693
1, 54 10 / menit

= 45 menit
Waktu paruhnya selama 45 menit.
28. Jawaban: c
Diketahui:
1
2
T = 3,8 hari
N =
1
16
N
0
Ditanyakan: t
Jawab:
N= N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
1
16
N
0
= N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
4
1
2

(
,
=
1
2
1
2

(
,
t
T
t = 4 (3,8 hari)
= 15,2 hari
Radon meluruh selama 15,2 hari.
29. Jawaban: a
Diketahui: = 2,772/hari
R
0
= 400 Ci
t = 24 jam
Ditanyakan: N
Jawab:
1
2
T =
0,693

=
0,693
2,772/ hari
= 0,25 hari = 6 jam
R = R
0
1
2
1
2

(
,
t
T
= (400 Ci)
24
6 s 1
2

(
,
j
= (400 Ci)
4
1
2

(
,
= 25 Ci
Aktivitasnya menjadi 25 Ci.
30. Jawaban: c
Diketahui: N
1
= 600 satuan
t
1
= 1 menit
N
2
= 150 satuan
t
2
= 5 menit
Ditanyakan: N pada t = 3 menit
Jawab:
N
1
: N
2
= N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
: N
0

2
1
2
1
2

(
,
t
T
600 : 150 =
1
2
1
1
2

(
,
T
:
1
2
5
1
2

(
,
T
4 =
1
2
4
1
2


(
,
T
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 113
2 =
1
2
4
T

1
2
T = 2 menit
600 : N
3
= N
0
1
2 1
2

(
,
: N
0
3
2 1
2

(
,
N
3
=
3
2
1
2
1
600
2
1
2

(
,

(
,
= 300 satuan
Aktivitasnya setelah 3 menit menjadi 300 satuan.
B. Uraian
1. a.
36
17
Cl
proton = 17
neutron = 19
elektron = 17
b.
36
17
Cl

proton = 17
neutron = 19
elektron = 18
2. a.
20
Ca
40
neutron = 20
proton = 32
b.
32
Ge
73
neutron = 41
proton = 52
c.
52
Ca
125
neutron = 73
3. Diketahui: m
52
Te
126
= 125,903322 sma
m
p
= 1,007825 sma
m
n
= 1,008665 sma
1 sma = 931 MeV
Ditanyakan: E
Jawab:
m = (Z m
p
+ N m
n
) m
inti
= 52 (1,007825 sma) + 74 (1,008665 sma)
125,903322 sma
= 1,14479 sma
E = m (931 MeV/sma)
= (1,14479 sma) (931 MeV/sma)
= 1.0658 MeV
4. Diketahui: m
7
N
15
= 15,007825 sma
m
p
= 1,007825 sma
m
n
= 1,008665 sma
1 sma = 931 MeV
Ditanyakan: E
i
Jawab:
m = Z m
p
+ N m
n
m
inti
= 7 (1,007825 sma) + 8 (1,008665 sma)
15,007825 sma
= (7,054775 + 8,06932 15,007825) sma
= 0,11627 sma
E
i
= m 931 MeV/sma
= (0,11627 sma) (931 MeV/sma)
= 108,24737 MeV
Energi ikat inti sebesar 108,24737 MeV.
5. Diketahui:
1
2
T = 30 hari
m = 2,592 gram
N
A
= 6 10
23
/mol
Ditanyakan: R
Jawab:
n =
m
Mr
=
2,592 gram
30 g/ mol
= 0,0864 mol
N = n N
A
= (0,0864 mol) (6 10
23
/mol)
= 5,184 10
22
atom
R =
1
2
0,693
T
N
=
0, 693
30 hari
(5,184 10
22
atom)
= 1,20 10
21
/hari
Aktivitas
30
15
P sebesar 1,20 10
21
/hari.
6. Diketahui:
1
2
T = 10 menit
N = 25%
Ditanyakan: t
Jawab:
N = N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
25% N
0
= N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
1
4
=
1
2
1
2

(
,
t
T
2
1
2

(
,
=
1
2
1
2

(
,
t
T
1
2
t
T
= 2
t = 2 (10 menit) = 20 menit
Peluruhannya selama 20 menit.
114 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
7. Diketahui: = 0,0693/s
N = 6,25% N
0
Ditanyakan: t
Jawab:

1
2
T =
0,693

=
0,693
0,0693/ s
= 10 s
N = N
0

1
2
1
2

(
,
t
T
6,25% N
0
= N
0

10 s 1
2

(
,
t
6,25% =
10 s
1
2
t

10 s
2
t
=
1
6,25%

10 s
2
t
= 16

10 s
2
t
= 2
4

10 s
t
= 4
t = 40 s
Peluruhan terjadi selama 40 s.
8. Diketahui: = 0,09/menit
t = 30,8 menit
m
0
= 32 gram
Ditanyakan: m
Jawab:
1
2
T =
0,693

=
0,693
0,09 menit
= 7,7 menit
m = m
0

1
2
1
2

(
,
t
T
m = (32 gram)
30,8 menit
7,7 menit 1
2

(
,
m = (32 gram)
4
1
2

(
,
= (32 gram)
1
16

(
,
= 2 gram
Massa yang belum meluruh 2 gram.
9. Diketahui: tritium ( )
3
1
H
1
2
T = 12,5 tahun
Ditanyakan: a. persamaan peluruhan

b. m setelah t = 37,5 tahun


Jawab:
a. ( )
3
1
H

3
2
H +
0
1

b. m =
1
2
1
2

(
,
t
T
= m
0

37,5 tahun
12,5 tahun 1
2

(
,
= m
0

3
1
2

(
,
= m
0

1
8

(
,
= 12,5% m
0
m = 12,5%
Tritium yang masih tertinggal 12,5%.
10. Diketahui: = 0,17325/menit
I
0
= 7,68 10
4
W/m
2
x = 20 cm
Ditanyakan: I
Jawab:
x =
0,693

=
0,693
0,17325/ cm
= 4 cm
I = I
o

1
2
1
2

(
,
x
x
= (7,68 10
4
W/m
2
)
20 cm
4 cm 1
2

(
,
= (7,68 10
4
W/m
2
)
5
1
2

(
,
= (7,68 10
4
W/m
2
)
1
32

(
,
= 2,4 10
5
W/m
2
Intensitas sinar sebesar 2,4 10
5
W/m
2
.
Latihan Ujian Nasional
A. Pilihan Ganda
1. Jawaban: c
R =
2 2
(6m) (8m) -
=
2 2
36m 64m - =
2
100m = 10 m
Perpindahan yang dilakukan anak tersebut 10 m
ke arah tenggara.
B
S T
R
2 m
6 m 6 m
2 m 8 m
10 m
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 115
2. Jawaban: a
Ketebalan balok = 3,10 cm
0,09 cm
+
3,19 cm
3. Jawaban: b
Diketahui: m = 800 kg
v
0
= 36 km/jam = 10 m/s
s = 150 m
v
t
= 72 km/jam = 20 m/s
Ditanyakan: t
Jawab:
v
t
2
= v
0
2
+ 2a s
(20 m/s)
2
= (10 m/s)
2
+ (2)(a)(150 m)
400 m
2
/s
2
= 100 m
2
/s
2
+ 300a m
a =
2 2
300 m /s
300 m
= 1 m/s
2
v
t
= v
0
+ at t =
t 0
v v
a
=
2
20 m/s 10 m/s
1m/s

= 10 s
Waktu tempuh mobil 10 s.
4. Jawaban: c
Perlajuan merupakan tan =
v
t
dari grafik v t.
a
AB
=
5 m/s
20 s
= 0,25 m/s
2
a
BC
=
20 m/s
20 s
= 1 m/s
2
a
CD
=
10 m/s
10 s
= 1 m/s
2
a
DE
=
10 m/s
20 s
= 0,5 m/s
2
a
EF
=
25m/s
20 s
= 1,25 m/s
2
Perlajuan yang sama terjadi pada B C dan
C D.
5. Jawaban: b
X Y A AX AY
1
1
2
5 10 5 50
2 3
1
2
1 10 35 10
Jumlah 20 40 60
x =
1 1 2 2
1 2
A x A x
A A
-
-
=
1
2
(10)( ) (10)(3,5)
20
-
=
40
20
= 2
y =
1 1 2 2
1 2
A y A y
A A
-
-
=
(10)( ) (10)( ) 5 1
20
-
=
60
20
= 3
Letak titik berat benda (2, 3).
6. Jawaban: d
Diketahui: r
A
= R +
1
2
R =
3
2
R
r
B
= R + 2R = 3R
Ditanyakan: g
A
: g
B
Jawab:
g
2
1
r
A
B
g
g
=
2
A
2
B
1
1
r
r
y 1
1
5
2
x
2
10
116 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
=
2
2
B
A
r
r
=
2
3
2
2
(3 )
( )
R
R
=
2
9
2
4
9R
R
=
4
1
Perbandingan g
A
: g
B
= 4 : 1.
7. Jawaban: b
Diketahui: m = 5 kg
g = 10 m/s
2
tan 37 =
3
4
Ditanyakan: a
Jawab:
F
x
= ma
w sin = ma
mg sin = ma
a = g sin
sin =
y
r
=
2 2
3
3 4 -
=
3
9 16 -
=
3
5
a = g sin
= (10 m/s
2
)(
3
5
)
= 6 m/s
2
Percepatan balok 6 m/s
2
.
8. Jawaban: b
Diketahui: m
k
= M
r = R
m
b
= m kg
percepatan sudut katrol =
m
k
= M +
1
2
M =
3
2
M
Ditanyakan: m
b

Jawab:
a =
1
k 2
( )
mg
m m -
=
1
2
( )
mg
M m -
=
a
R
=
1
2
( )
mg
M R m -
a =
1
k
2
( )

-
b
b
m g
m m
=
3
4
( )
b
b
m g
M m

-
=
3
4
( )
b
b
m g
M R m

-
1
2
( + )
mg
m M R
=
3
4
( )
b
b
m g
M R m

-
m(m
b
+
3
4
M) = m
b
(m +
1
2
M)
m
b
m +
3
4
Mm= m
b
m +
1
2
Mm
b

3
4
Mm =
1
2
Mm
b

1
2
m
b
=
3
4
m
m
b
=
3
2
m
Massa benda
3
2
m kg.
9. Jawaban: e
Gaya F
1
tidak menimbulkan momen gaya karena
berada pada poros. Gaya F
3
tidak menimbulkan
momen gaya.
= F /
= (4 N) (2 m) + (10 N)(6 m)
= 8 Nm + 60 Nm
= 68 Nm
Momen gaya terhadap titik A 68 Nm.
w

s
i
n

= 37
w
w

c
o
s

L
i
c
i
n
N
A
B C
D
F
1
= 10 N F
3
= 5 N
2 m 1 m 3 m
F
2
= 4 N F
4
= 10 N
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 117
10. Jawaban: b
Diketahui: k
1
= k
2
= 3 N/m
k
3
= 6 N/m
Ditanyakan: konstanta pegas (k)
Jawab:
k
p
= k
1
+ k
2
= 3 N/m + 3 N/m
= 6 N/m
1
k
=
p
1
k
+
3
1
k
=
1
6N/m
+
1
6N/m
=
2
6N/m
k =
6N/m
2
= 3 N/m
Konstanta susunan pegas besarnya 3 N/m.
11. Jawaban: c
Diketahui: h = 5 m
= 30
g = 10 m/s
2
Ditanyakan: v
Jawab:
v = 2gh
=
2
2(10m/s )(5m)
=
2 2
100m /s
= 10 m/s
Kecepatan balok 10 m/s.
12. Jawaban: a
Diketahui:
1
,
v = 8 m/s
2
,
v = 10 m/s
2

,
v = 5 m/s
Ditanyakan:
1

,
v
Jawab:
m
1 1
,
v + m
2
2
,
v
= m
1
1

,
v + m
2 2

,
v
(m)(8 m/s) + (m)(10 m/s) = (m)(
1
,
v ) + (m)(5 m/s)
1
,
v = 8 m/s 10 m/s 5 m/s
= 7 m/s
Kecepatan v
1
bernilai 7 m/s ke kiri.
13. Jawaban: d
Diketahui: m = 10 kg
v
0
= 0 m/s
t = 3 s
a = 2 m/s
2
Ditanyakan: W
Jawab:
F = m a
= (10 kg)(2 m/s
2
) = 20 N
s = v
0
t +
1
2
at
2
= (0 m/s)(3 s) +
1
2
(2 m/s
2
)(3 s)
2
=
1
2
(2 m/s
2
)(9 s
2
)
= 9 m
W= Fs
= (20 N)(9 m)
= 180 joule
Usaha yang terjadi sebesar 180 joule.
14. Jawaban: d
Diketahui: p = P
p =
1
4
P
Ditanyakan:

k
k
E
E
Jawab:
E
k
p

k
k
E
E
=

p
p
=
1
4
P
P
=
4
1
E
k
: E
k
= 4 : 1
Perbandingan E
k
: E
k
= 4 : 1.
15. Jawaban: c
Diketahui: Q
1
= 10.000 J
T
1
= 800 K
T
2
= 400 K
Ditanyakan: W
Jawab:
1
1
Q
T
=
2
2
Q
T
10.000 J
800K
=
2
400K
Q
Q
2
= 5.000 J
k
1
k
2
k
3
118 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
W = Q
1
Q
2
= 10.000 J 5.000 J = 5.000 J
16. Jawaban: e
Diketahui: k
2
= 2 k
1
T
1
= 100C
T
2
= 25C
Ditanyakan: T
Jawab:
k
1
T
1
= k
2
T
2
k
1
(100C T) = 2 k
1
(T 25C)
3 T = 150C
T = 50C
Suhu pada sambungan 50C.
17. Jawaban: c
Sayap pesawat menimbulkan kecepatan tinggi di
bagian atas sayap sehingga memberikan gaya
angkat ke atas karena tekanan rendah di bagian
atas dan tekanan tinggi di bagian bawah.
18. Jawaban: a
Diketahui: V
1
= V T
2
= 4 T
V
2
=
1
2
V p
1
= p
T
1
= T
Ditanyakan: p
2
Jawab:
1 1
1
pV
T
=
2 2
2
p V
T
pV
T
=
1
2
2
( )
4
p V
T
p
2
= 8 p
1
19. Jawaban: e
Diketahui: T = 10
15
s
Ditanyakan: gelombang elektromagnetik
Jawab:
f =
1
T
=
15
1
10 s

= 10
15
Hz
Dengan frekuensi 10
15
Hz gelombang ini termasuk
sinar ultraviolet.
20. Jawaban: a
Diketahui: y = 0,03 sin (2t 0,1 x) m
Ditanyakan: , f, v, A
Jawab:
Persamaan umum gelombang:
y = A sin (t kx)
A = 0,03 m
Amplitudo gelombangnya 0,03 m
t = 2t
2f = 2
f = 1 Hz
Frekuensi gelombangnya 1 Hz.
kx =
2

x
0,1 =
2

= 20 m
Panjang gelombangnya 20 m.
v = f
= (20 m)(1 Hz)
= 20 m/s
Cepat rambat gelombangnya 20 m/s.
21. Jawaban: d
Diketahui: v
p
= 10 m/s
v
s
= 0 m/s
f
s
= 680 Hz
v = 340 m/s
Ditanyakan:
p mendekat
p menjauhi
f
f
Jawab:
p mendekat
p menjauhi
f
f
=
p
s
p
s
s
s
v v
v v
v v
v v
f
f
-

-
=
p s
s p
( )( )
( )( )
- -

v v v v
v v v v
=
( )( ) 340 10 340
(340)(340 10)
-

=
350
330
=
35
33
Perbandingan f
p mendekat
: f
p menjauhi
= 35 : 33.
22. Jawaban: b
Diketahui: = 500 nm = 5 10
7
m
gr = 400 gr/cm
= 30
Ditanyakan: N
Jawab:
d =
1
gr
=
1
400 gr/cm
= 0,0025 cm
= 2,5 10
5
m
d sin = N
(2,5 10
5
m)(sin 30) = N(5 10
7
m)
N =
1 5
2
7
(2,5 10 m)( )
5 10 m

= 25
Banyaknya garis terang 25.
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 119
23. Jawaban: a
Diketahui: TI = 10 dB
I
0
= 10
12
W/m
2
n = 1.000 lebah
Ditanyakan: TI
n
Jawab:
TI
n
= TI + 10 log n
= 10 dB + 10 log 1.000
= 40 dB
40 = 10 log
0
I
I
4 = log
0
I
I
10
4
=
12
10

I
I = 10
8
W/m
2
Intensitas dengung 1.000 lebah 10
8
W/m
2
.
24. Jawaban: a
Diketahui: s
n
= 25 cm
s
ob
= 1,2 cm
f
ob
= 1 cm
f
ok
= 5 cm
Ditanyakan: M
Jawab:
ob
1
s
=
ob
1
f

ob
1
s
=
1
1cm

1
1,2 cm
=
0,2
1,2 cm
s
ob
= 6 cm
M =
ob
ob
s
s

(
n
ok
s
f
+ 1)
= (
6 cm
1,2 cm
)(
25 cm
5 cm
+ 1)
= (5)(6) = 30
Perbesaran mikroskop 30 kali.
25. Jawaban: a
Diketahui: q
1
= 10 C = 10
5
C
q
2
= 40 C = 4 10
5
C
r
12
= 4 cm = 4 10
2
m
Ditanyakan: x saat F
p
= 0
Jawab:
Agar muatan uji di P tidak dipengaruhi gaya oleh
q
1
dan q
2
maka
F
1p
= F
2p
1 p
2
1p
k q q
r
=
2 p
2
2p
k q q
r
1
2
1p
q
r
=
2
2
2p
q
r
2
10
x
=
2
40
(4 ) - x
10(16 + 8x + x
2
) = 40x
2
160 + 80x + 10x
2
= 40x
2
30x
2
80x 160 = 0
3x
2
8x 16 = 0
(3x + 4)(x 4) = 0
x =
4
3
(tidak mungkin) atau x = 4
Jadi, x = 4 cm.
26. Jawaban: d
Diketahui: q
A
= q
q
B
= 4q
r = 9 mm
Ditanyakan: x
Jawab:
Agar gaya Coulomb yang dialami muatan +q sama
dengan nol, maka:
F
A
= F
B
A
2
( )
k q q
x
=
B
2
( )
k q q
r x
2
q
x
= 2
4
(9 )
q
x
81 18x + x
2
= 4x
2
3x
2
+ 18x 81 = 0
x
2
+ 6x 27 = 0
(x 3)(x + 9) = 0
x = 3 atau x = 9 (tidak mungkin)
Jarak muatan 3 mm dari A atau 6 mm dari B.
27. Jawaban: a
P
q
1
= 10 C q
2
= 40 C
x 4 cm
A B C
F E D
2 1
I
1

2
I
2
6 v
I
3

8 v
I
3
= I
1
+ I
2
120 Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII
Loop I (AFEBA) =
6 + I
1
(2) + I
3
(2) = 0
6 + 2I
1
+ (I
1
+ I
2
)(2) = 0
6 + 2I
1
+ 2I
1
+ 2I
2
= 0
6 + 4I
1
+ 2I
2
= 0
Loop II (BCDEB) =
8 + I
2
(1) + I
3
(2) = 0
8 + I
2
+ 2I
1
+ 2I
2
= 0
8 + 2I
1
+ 3I
2
= 0
Dari loop I dan loop II, dieliminasi:
6 + 4I
1
+ 2I
2
= 0 3
8 + 2I
1
+ 3I
2
= 0 2
18 + 12I
1
+ 6I
2
= 0
16 + 4I
1
+ 6I
2
= 0

2 + 8I
1
= 0
I
1
=
2
8
= 0,25
Jadi, besarnya I
1
= 0,25 A.
28. Jawaban: e
Kapasitas kapasitor keping sejajar dipengaruhi
oleh:
a. konstanta dielektrik bahan;
b. luas keping; dan
c. jarak antarkeping.
29. Jawaban: c
Diketahui: R = 1,4
r
d
= 0,1
E = 1,5 V
Ditanyakan: I
Jawab:
E = I (R + r
d
)
1,5 V= I (1,4 + 0,1 )
I =
1,5 V
1,5
= 1,0 A
Kuat arus yang terukur 1,0 A.
30. Jawaban: e
Diketahui: N = 500 lilitan
= 0,09 T 0,06 T = 0,03 T
t = 1 s
Ditanyakan:
ind
Jawab:

ind
= N
t

(tanda negatif bisa diabaikan)


= (500)(
0,03 T
1s
)
= (500)(0,03) = 15 V
Besarnya ggl induksi yang dihasilkan 15 V.
31. Jawaban: b
Induksi magnetik di titik P secara matematis
dituliskan:
B
p
=
0
4
I
a

Dengan demikian besarnya B


p
sebanding dengan
I dan
1
a
.
32. Jawaban: a
Lintasan yang mungkin yaitu K L M. Arah gaya
Lorentz yang dialami sebuah partikel bermuatan
yang bergerak dalam sebuah medan magnet
tegak lurus dengan arah kuat medan magnet dan
arah dari kecepatan partikel tersebut.
Catatan:
a. Apabila muatan q positif, arah v searah I.
b. Apabila muatan q negatif, arah v berlawanan
dengan I.
33. Jawaban: c
Dalam rangkaian RLC yang bersifat kapasitif arus
lebih cepat dari pada tegangan sebesar 90 (
2

).
34. Jawaban: c
Diketahui: R = 8
L = 32 mH
C = 800 F
= 120 V
= 125 rad/s
Ditanyakan: V
R
Jawab:
X
L
= L
= (125 rad/s)(32 mH)
= 4
X
C
=
1
C
=
1
(125rad/s)(800 F)
= 10
Z =
2 2
L C
( ) R X X -
=
2 2
8 (4 10) -
= 64 36 -
= 10
I =
Z

=
120 V
10
= 12 A
Kunci Jawaban dan Pembahasan PR Fisika Kelas XII 121
V
R
= IR
= (12 A)(8 )
= 96 V
Beda potensial antara titik M dan N 96 V.
35. Jawaban: d
Diketahui: E
0
= 13,6 eV
n = 4
Ditanyakan: E
4
Jawab:
E
4
=
0
2
E
n
=
2
13,6 eV
4

= 0,85 eV
36. Jawaban: c
Teori atom Rutherford:
1) muatan positif berkumpul di tengah-tengah
atom yang disebut inti atom;
2) elektron-elektron mengelilingi inti atom seperti
planet-planet dalam tata surya;
3) sebagian besar dari atom berupa ruang kosong;
4) pada reaksi kimia, inti atom tidak berubah,
hanya elektron-elektron terluar yang saling
mempengaruhi.
37. Jawaban: c
Diketahui: konstanta Wien = 2,90 10
3
mK
= 6.000 = 6 10
7
m
Ditanyakan: T
Jawab:
T = 2,90 10
3
T =
3
7
2,9 10 mK
6 10 m

= 4.833 K
Permukaan benda bersuhu 4.833 K.
38. Jawaban: c
Sesuai dengan teori kuantum elektron mengorbit
inti dalam lintasan-lintasan tertentu. Saat elektron
berpindah lintasan, elektron memancarkan atau
menyerap energi. Besarnya energi pada tiap
lintasan dapat dituliskan:
E
n
=
2
13,6 eV
n

39. Jawaban: e
Manfaat radioisotop dalam bidang hidrologi:
1) mengetahui letak sumbatan dalam pipa
minyak dan air;
2) mencari rembesan atau bocoran suatu
bendungan;
3) mendeteksi kebocoran pipa penyalur dalam
tanah; dan
4) mendeteksi pendangkalan pelabuhan, danau,
waduk, dan sungai.
40. Jawaban: a
Diketahui: m H2 = 2,00900 sma
m H3 = 3,016000 sma
m He4 = 4,002600 sma
m n = 1,008665
Ditanyakan: Q
Jawab:
Q = (m
H2
+ m
H3
m
He4
4 m
n
)
(931 MeV/sma)
= ( 2,00900 + 3,016000 4,002600 1,008665
(931 MeV/sma)
= (0,013735 sma)(931 MeV/sma) = 12,78 MeV
Energi yang dibebaskan sebesar 12,78 MeV.

You might also like