PENOLOGIJA - SKRIPTA PRVI DIO Razvoj penoloke misli i prakse Pojam penologije, predmet, cilj i zadaci Penologija je nauka

o postupanju sa delikventima koja svojim proucavanjem nastoji da u skladu sa svojim normama i principima koje nalazu pravo i pravna nauka, kao i u skaldu sa dostignucima drugih drustvenih prirodnih nauka iznadje najbolja sredstva i nacine tog postupanja radi sto uspjesnije resocijalizaciije delikventa i sprecavanja delikventnog ponasanja uopste. Prema klasicnom, tradicionalnom misljenju predmet penologije obuhvata samo kazne i njihovo izvrsenje. Sa razvojem krivicnog prava, razvija se i ucenje o dualitetu krivicnih sankcija. Prema ucinocima krivicnih dijela koji su ispoljili tzv.opasno stanje treba primjeniti mjere bezbjednosti,a u novije vrijeme se javljaju poseben mjere prema maloljetnim uciniocima-vaspitne mjere. Sire shvatanje predmeta penologije zastupa Pinatel, Grasberg, Kornil,.. Pinatel smatra da se penologija bavi proucavajem sredstava i metoda svih krivicnih sankcija kojima jedno drustvo reaguje na izvrsenje krivicnih djela i njihove ucinioce. Milutinovic definise penologiju kao nauku koja proucava evoluciju krivicnih sankcija, evoluciju shavtanja o ciljvima krivicnih sankcija ,tretman osudjenih delikvenata, organizaciju, sredstva i metode pervaspitanja i postpenalane mjere. Unosenjem postpenalne faze ona prestaje biti samo nauka o izvrsenju kazne,vec kako kaze Pinetal nauka koja proucava odnose osudjenog u drustvu. Cilj i zadaci penologije su da proucavanjem zatvorskih sistema nae najprimjereniji nacin izvrenja zatvorske kazne, koji ce biti efikasan i djelotvoran u postupku resocijalizacije. Zatvor, kao totalna ustanova sa strogo definiranim pravilima, jeste svojevrsna represija samim tim sto je covjek lisen slobode, pa je neophodna kontinuirana paznja kada su u pitanju postivanja ljudskih prava. Odnos penologije i drugih nauka Penologija i krivicno pravo Penologija kao multidisciplinarna drutvena nauka povezana je sa svim naukama koje se bave ovjekom. Penologija je u posljednja tri stoljea se izdvojala iz krivnopravnih nauka. Penologija i KP za predmet imaju prouavanje kaznenih sankcija, ali ovom problemu razliito pristupaju u njihovom obimu i sadraju. KP prvenstveno prouava pojam, vrste i trajanje kaznenih sankcija. Penologija prouava povijesne i normativne sastavnice izvrenja kaznenopravnih sankcija, nain izvrenja i razvoj penolokih

ustanova. Penologija kaznenom pravu pomae u reviziji rjeenja kaznene politike.

Penologija i kpp Zajedniko im je zatita od kriminaliteta. KPP se bavi promjenom kaznenoprocesne forme u kaznenom postupku. Objekt istraivanja kod obje je isti, samo su metode koje se koriste razliite. Penologija i kriminologija Penologija kriminologiji pomae u procjeni i kategorizaciji strukture linosti kanjenik. U najuoj vezi je sa klinikom kriminologijom jer obje prouavaju delikventa kao individuu, u cilju sprjeavanja te individue povratku u kriminal. Penologija i viktimologija Istrazivanje zrtve, veza izmedju k.d. i zrtve, okolnosti u kojima se desilo odredjeno k.d., uzroci koji su doveli do k.d., istrazivanje rizika koji su postojali u odnosu na zrtvu i mnoge druge karakteristike, pomazu u prevenciji viktimizacije zrtve u buducnosti, kao i sprecavanju i prevenciji drugih potencijalnih zrtava da to postanu. Penologija i sociologija Odreeni tipovi drustvene zajednice, grupe, ustanove i organizacije, obrasci kulture, oblici i uslovi drustvenog zivota, dejstvo drustvenih cinilaca na licnost delinkventa i kriminalitet uopce, predmet su proucavanja sociologije, a za penologiju su opci elementi pristupa izucavanja uzih i specificnih vidova penitercijalnih obiljezja i konkretne prakse. Penologijja i psihologija Penologiji je od pomoci psihologija u klinickom aspektu, izucavanjem endogenih faktora, tj. licnih osobina, preddispozicija za kriminogeno ponasanje, determinante i manifestacije kriminalnog ponasanja, i izucavanjem veze sa ponasanjem delinkventa te uticajem na kriminogeno ponasanje. Takoe, psihologija pomaze u odreivanju individualnog pristupa u tretmanu prevaspitanja i resocijalizacije osudjenog lica. Penologija i psihijatrija Psihijatrija se bavi mentalnim poremecajima. U penoloskim ustanovama cesto borave lica koja pokazuju simptome mentalnih poremecaja. Psihijatrija pomaze posmatranje i tretiranje tih poremecaja. Jedan od bitnih segmenata rada penoloskih ustanova su posebne kategorije zatvorenike za koje psihijatrija moze mnogo da ucini, narocito kada su u pitanju ovisnici o alkoholu, ovisnici o drogama i sl. Penologija i kriminalna politika Kriminalna politika se bavi izucavanjem opcih i posebnih mjera aktivnosti zastite drustva od pojave kriminaliteta. Odnos penologije i kriminalne politike utice na krivicne zakonske odredbe, mjere i projekte, represiju kod suzbijanja kriminaliteta, kao i na procjenu uticaja socijalnih, ekonomskih, vaspitnih i drugih uticaja na pojavu kriminaliteta.

Penologija i pedagogija Pedagogija kao nauka o vaspitanju, bavi se pozitivnim i negativnim uticajima faktora vaspitanja na ponasanje pojedinca. Istrazivanja i rezultati do kojih dolazi pedagogija pomazu penologiji u programu prevaspitanja, korekciji ponasanja, narocito maloljetnika, kao i resocijalizaciji. Penologija i penoloska kriminalistika Teorijska znanja i empirijska istrazivanja penologije nalaze znacajnu primjenu u penoloskoj kriminalistici prilikom mnogih radnji koje se obavljaju u odnosu na lica u zatvorskom tretmanu. Ta veza se ostvaruje preko procesa resocijalizacije i readaptacije osudjenih i pritvorenih lica. Penoloska praksa pomaze penoloskoj kriminalistici da sagleda i primjeni odgovarajuce metode resocijalizacije i primjeni adekvatan tretman prema zatvorenicima i pritvorenicima.

Razvoj penoloske misli Historijski razvoj penoloske misli Od nastanka ovjeanstva ljudi su se zanimali za pojavu prestupnikog ponaanja, zato se ljudi tako ponaaju i ta uiniti da se vie ne ponavlja, tj. kako odvratiti krivce od kriminogenih namjera. Drutvena reakcija, u opem znaenju, predstavlja nain ostvarivanja zatite od prestupnikog ponaanja pojedinca i grupa. Funkcionira kao sistem preventivnih i represivnih mjera i aktivnosti i terapijske reakcije u suzbijanju i spreavanju kriminaliteta i drugih vidova prestupnitva. Skup sankcija i naini izvrenja predstavljali su sistem kaznene politike kroz sve etape drutvenog reagovanja. Prestupi i prestupnici se kanjavaju od kada je svijeta, po pravu pisanih ili nepisanih zakona. Poeci se veu za kamenovanje, prve alatke i oruje koje je ovjek imao prilike drati u rukama. Spektar egzekucije je veoma irok od kamena, razapinjanja, giljotine, vjeanja, svilenog gajtana, metka do elektrine stolice i smrtonosne injekcije. Oblici kaznjavanja Period privatne reakcije na kriminalitet Progonstvo iz zajednice Progonstvo iz zajednice primjenjivalo se kao reakcija na najteze povrede normi, bilo je ravno smrti. Plemenska zajednica je bila zasnovana na krvnom srodstvu, zbog toga se ekces smatrao ne samo kao akt upravljen protiv pojedinca ili plemena,nego i protiv bozanstva. Za laksa dijela reakcija je bila manje stroga(oduzimanje oruzja..). Odgovornost nije bila individualna i licna, pa bi se moglo govoriti o kolektivnoj reakciji koja je u osnovi privatna.

Krvna ili privatna osveta Je oblik privatne reakcije prema drugom rodu ili njegovim pripadnicima. Sastojala se u ubistvu, tjelesnim ozljedama, kradji,.. Osnovna karakteristika osvete u prvoj fazi je nesrazmjernost, kolektivnost i grubost,preazila je na potomke i izvrsavali su je samo muski clanovi. Postepeno je presla na sistem taliona kojeg karakterise srazmjernost (oko za oko,zub za zub). Sa jacanjem drzavne vlasti,zainteresovani su morali prethodno da se obrate drzavnoj vlasti, a onda utvrditi pravo na osvetu. To je tzv. Sudski talion. Sistem kompozicije Ovaj sistem se javlja ve u prelaznom periodu raspadanja prvobitne zajednice i postanka drzave ali se ne moze tano odrediti granica prestanka osvete i poetka kompozicije. Kompozicioni sistem se sastojao u tome to je porodica izvrioca krivinog dijela plaala srazmjernu naknadu porodici povrijeenog. Ovaj sistem je kolektivna mjera a ne nagonska. Od svih drutvenih reagovanja protiv kriminaliteta ovaj se najduze zadrzao, razvio i sauvao. Drzava je jedan dio nadoknade zadrzavala za sebe tzv. krvninu. Najprije je porodica povrijeenog mogla da bira izmeu osvete i kompozicije, ali je uticajem drzave preovladalo mirenje i primjena kompozicije. Drzava je namee kao obavezu i i stara se o njenoj naplati. To je poslednji stadij kompozicije i istovremeno period priblizavanja novanoj kazni. Period drzavne javne reakcije na kriminalitet S obzirom na ciljeve koje je kazna imala, vrijeme reakcije na krivino djelo od strane organizovanog drutva moe se podijeliti na tri perioda: 1. period ispatanja i zastraivanja, 2. humanitarni period, 3. period individualizacije. Period ispatanja i zastraivanja odlikuje se surovou i brutalnou. Vlast je delegirana od strane boanstva za kanjavanje jer se nanijela uvreda boanstvu. Ova teokratska faza izvrenja kazne i definicije povrede neke norme potpuno je zasnovana na religioznoj ideji. Humanistiki period se moe posmatrati na period prije Francuske revolucije, kao i pokret u XVIII vijeku kada nastaje klasina kola, kada se javljaju zagovornici humanog postupanja prema osuenicima. Prvi poeci primjene individualizacije u posmatranju poinioca u odnosu na teinu krivinog djela se oituje u posmatranju uinioca kroz njegovu osobenost, to omoguava mogunost rada u tretmanu. Prvi pisani zakoni Rodovsko plemensko ureenje karakterie javljanje raznih oblika ponaanja koji su uslovljeni nejednakostima meu ljudima i takvo ponaanje je moralo biti sankcionirano ( Mojsijev zakon). U osnovi Evropskog kontinentalnog prava je svakako pojava Rimskog prava.

Uenje Cicerona je da uzrok zloina jeste nekanjivost i zbog toga je insistirao na primjeni kazni. Seneka je smatrao da se poinilac krivinih djela moe rehabilitirati, da je zloin koji je poinio izraz greke u njemu. Zalagao se za kanjavanje, sa glavnim ciljem popravljanja poinioca. Po Hamurabijevom zakoniku svrha kanjavanja je zatita drutvenog sistema kroz onemoguavanje nasilja monih nad slabijim (znaaj je dat naelu pravednosti). U Rimskom zakonu spominje se princip individualizacije kazne, a visina kazne je prilagoena teini krivinog djela i odgovornosti. Drakonov zakon je prvi pisani zakon u Grkoj i to je bio izuzetno rigorozan zakon za koji se govorilo da je pisan krvlju. Zajedniko svim ovim zakonima je smrtna kazna kao najsuroviji vid kanjavanja pojedinca. Metode izvrenja ove i drugoh kazni su se mijenjale. Po zakoniku Terezijana najtei prekraji su bili veleizdaja i ubistvo trudne ene, a najee sankcije su bile: bacanje u blato, davljenje u vodi, uziivanje ivih lica, zakopavanje, guenje i sl. Ovaj zakonik je uveliko doprinio kodifikaciji kp-a. Zakonik Karolina je naroito bio strog prema edomorkama. Po ovom zakoniku, od ibanja su bili poteeni, od bilo kakvih prestupa, oficiri i plemii. Sa Karolinom je unaprijeeno shvaanje kaznenog prava kao javnog prava i izriito je doputena analogija i arbitrarno pootrenje ili ublaenje kazne. Kaznena politika feudalnog doba Fazu feudalne dravne vlasti karakterie, pored ispatanja i zastraivanje okoline, koja se ne bi smjela upustiti u vrenje krivinih djela. Svirepost slui kao opomena. Ideja zastraivanja je politika jer nije strogo teokratska. Suveren, a ne boanstvo, zainteresovan je za javni red i mir i odranje reda je u interesu suverena. Unutar krivinog prava otvoren je prostor za primjenju novanih kazni, osobito u periodima nastupa novane privrede u gradovima. Ovaj period, koji traje sve do posljednje etvrtine XVIII stoljea poznaje pet metoda kanjavanja: 1. novana kazna, 2. progonstvo i deportacija, 3. drutvena degradacija, 4. fizika kazna, 5. smrtna kazna. Novana kazna je koritena kao metoda eksploatacije. U gradovima, koji su organizovali trgovinu, uveava se novani kapital i na taj nain dovodi u ovisnost feudalni sistem koji se poeo raspadati sa raspadom naturalne privrede. Progonstvo i deportacija kao kazne odreene su potrebom za kolonizacijom novoosvojenih zemalja. Ova kazna je vaila kao suspenzija za smrtnu kaznu, a u sutini je znaila iskoritavanje radne snage za kojom se osjeala potreba u kolonijama. Drutvena degradacija kao kazna je imala svrhu unienja statusa poinioca krivinog djela, a mogla je biti privremena ili trajna. Poznate su kao kazne: "stub sramote", "zatvoreni kavez", "stolica

za kanjavanje". Na gradskom trgu linost je izloena javnoj poruzi, psovci, udarcima od strane prisutnih. Degradacija je uglavnom primjenjivana za laka krivina djela kao to su prosjaenje, pijanstvo, prostitucija, sitne krae, itd. Krajem 17. stoljea postepeno se ukida ova vrsta kazne, jer se pokazalo da ovakve mjere ne rezultiraju poboljanjem. Naprotiv, linosti kanjene na ovaj nain trajno se vie nisu mogle adaptirati u drutvo. Fizika kazna je povezana oko tekoa naplate novane kazne. Naime, do XII stoljea feudalci su kompenzaciju (nadoknadu) smatrali obaveznom do 1/3, ali tek u XII stoljeu uzimaju cijelu kompenzaciju. Uveanjem siromatva, usljed krstakih ratova i razvoja gradova, naplata novane kazne je oteana. Supstitut novane kazne je tjelesna kazna, s kojom dravna reakcija dobija javni karakter. Fizika kazna je rasla kako je recidivitet pojedinca bio oigledniji, kaznena represija je imala za cilj da unakazi poinioca, ali bi ga ostavljala na ivotu da bi se adekvatnije patio i kajao pred Bogom. Smrtna kazna je najtei oblik drutvene reakcije protiv izvrilaca krivinih djela. Drutvo je na sebe preuzelo pravo i obavezu da oduzme ivot pojedincu. Izvrenje smrtne kazne zasniva se na naelu da treba fiksirati odreena najtea krivina djela i da bi to trebalo figurirati kao protivmotiv za izvrenje takvih djela. Najprisutnija je bila u periodu ispatanja i zastraivanja u razdoblju od XV do XVIII stoljea. U tom periodu posebno je ispoljena svirepost i brutalnost izvrenja ove kazne. Smrtnu kaznu su pratili unitavanje ili konfiskacija imovine. Delati su predstavljali "javne zabavljae", a samo izvrenje kazne posebnu profesiju koja je udruivala u sebi umjetnost, nauku i javni spektakl. Izricane su najee zbog povrede religije, izdaje, ubistva i tekih kraa. Stari srednji vijek Za ovaj period veemo formiranje dravnog zakonodavstva. Primjenjuju se veoma surove kazne, zabrana osvete, kazna prema prestupniku, ako se deavalo u ljutnini, nije se posmatrala kao smrtna kazna u uem smislu, ve se posmatra kao osveta ili odbrana. Meu najpoznatijim kaznama toga doba su: sakaenje, fiziko kanjavanje (ibanje i sl.), osljepljivanje, kastracija, poniavanja, igosanje (kazna moralne degradacije), trovanje, dranje koe i ubijanje uz pomo ivotinja, zakopavanje ivog kanjenika, davljenje. Humanizam i renesansa Ovaj period je u historiji poznat kao period tekih oblika kanjavanja. Epoha poinje polovinom 14. i 15. vijeka, a kulminaciju dostie u 17. i 18. vijeku. Period humanizma i renesanse je ponudio nekoliko socioutopistikih koncepata ureenja drave: na opoj dobroti, na utilitaristikoj osnovi i na jednakosti. - Niccolo Machiavelli - Prema Makijevaliju vladarev uspjeh i dravni interes treba da stoje iznad svih moralnih obaveza. Putem svoga djela Makijaveli je traio u svome vremenu osobu koja bi ujedinila Italiju.Njegovo djelo izuavali su svi vladari.

Na njegovim postavkama stvoren je novi stav u politici nazvan makijevalizam (uenje i shvatanje politike koja ne bira sredstva da bi ostvarila svoj cilj). Makijaveli je nauavao da pravo poiva na sili.Po njemu da bi se ostvarile zamisli drave postoje dva naina, a to su zakon i sila. Pri tome, kako je zakon je svojstven ljudima, a sila zvjerima, Makijaveli smatra da vladalac smije da upotrebi sva sredstva u dravnom interesu. Na kraju Makijaveli predlae da politiko djelovanje ne treba da podlijee ocjenjivanju sa moralnog stanovita. - Tomas Moor poznat je po zalaganju za ublaavanje kazne, naroito ukidanje smrtne kazne, smatrajui da za uinjeni kriminal nije samo krivnja onoga koji je ini, ve i cijelog drutva; po prvi put se se odbacuje teza o zloinu protiv Boijeg reda, a izlaze stavovi o pojavi kriminaliteta kao uroenoj sklonosti ovjeka da ga ini. - Tomas Hobs - On stvara u periodu kada robna proizvodnja u Engleskoj dovodi do antagonizma privatnih interesa, koji proizvode opsesivni egoizam. U takvnim uslovima se zakoni trita izraavaju kao zakoni dungle. To je jedno teko, depresivno, socijalno-patoloko stanje gdje Hobs zakljuuje da u robnoj trinoj utakmici vlada zakon "Homo homini lupus est" ("ovjek je ovjeku vuk"). Hobs zakljuuje da se u ovakvom vuijem svijetu kategorije dobra i zla, pravde i nepravde, ne mogu regulisati i rijeiti sa individualnog, ve iskljuivo sa opeg drutvenog stajalita. Stoga je, po njemu, nuno potrebna drava. Hobs je tvorac koncepcije duplog ugovora o nastanku i funkcionisanju drave; na drutveni ugovor, gdje su se ljudi dogovorili o opem dobru, nadovezuje se kraljevski ugovor gdje narod ovlatenja prenosi na kralja. Ovaj njegov koncept o drutveno-kraljevskom ugovoru, sa politikog stajalita, bio je prihvatljiv za razliite politike opcije, i za liberalnu i socijalnu i monarhistiku, jer je svaki od njih mogao u njemu nai neto za sebe. - Fransis Bascon se zalae za reformu prava, koja bi bila drutveno korisna. - Hugo Grocijus se zalagao za blae kazne i zastupao je teoriju Prirodnog prava. Novi vijek i novovjekovna penoloska misao U periodu 17. i s poetkom 18. vijeka poinju reforme. I dalje ostaju odmazda i zastraivanje, ali prvi put se u sistem izvrenja krivinih sankcija uvode novine: kazna deportacije i kazna liavanja slobode. Kazna zatvora postaje najuniverzalniji i najrasprostranjeniji oblik sankcije za tea krivina djela. Kazna lienja slobode javlja se s prvim buroaskim kodifikacijama, poetkom XIX stoljea. Kazna lienja slobode je predstavljala napredak u odnosu na represivni aparat srednjeg vijeka, koji se temeljio na smrtnoj kazni i kanjavanju tijela. Kazna lienja slobode je esto puta zamjenjivana smrtnom kaznom. U predburoaskim epohama kazna lienja slobode sluila je kao preventivna mjera a kao kazna se razvila tek u buroaskom drutvu, kao instrument krivine represije prema izvriocima krivinih djela. Kazna lienje slobode je produkt humanistikih ideja francuske buroaske

revolucije. Svoju pravnu samostalnost ova kazna dobija uvoenjem u francuski krivini zakonik od 1791. godine. Kao faktori nastanka kazne lienja slobode javljaju se: a) humanistika orijentacija u oblasti krivinog prava koju je realizovala francuska buroaska revolucija. Proklamuje se princip zakonitosti, jednakosti ali i ukidanje tekih tjelesnih kazni, a u vezi smrtne kazne vidljiviji su blai postupci u izvrenju ove kazne, kao to je npr. vjeanje, b) uvaavanje ljudske slobode kao vrijednosti bitnog dobra. Gubitak slobode je bila dovoljna kazna za izvrenje odreenih vrsta krivinih djela, c) nastanak buroaskog drutva! Foucault primjeuje da je zatvor u moderno doba postao opti oblik kanjavanja i da je zamijenio muenje. Osoba koja je kanjena vie ne mora da bude obiljeena, ona je sad predmet prevaspitanja. Vrijeme osobe koja je kanjena je izmjereno i u punoj mjeri iskoriteno i njegove snage moraju biti neprekidno posveene radu. Zatvor kao oblik kazneno-popravnog sistema odgovara nadnici kao obliku rada, koju drava propisuje u postupku koji je legitimiran kao mjerodavan za kanjavanje. Drava je politika zajednica onih koji vladaju i onih kojima se vlada na temelju zakona koji moraju prihvatiti svi lanovi. Kazna lienja slobode je centralna kazna u sistemu kazni savremenih drutava. Ipak penolozi razlikuju dva perioda razvoja kazne lienja slobode. Pojava razliitih i alternativnih vrsta kazni moe se objasniti injenicom da je, pored odmazde, kazna svrhovita i da varijabilitetu kazni lienja slobode odgovara vaijabilitet i nejednaka krivina odgovornost izvrenih krivinih djela. Pozitivizam namee unitet kazne lienja slobode u kasnijim fazama razumijevanje kazne. To se sastojalo u jednoznanom oduzimanju slobode svim poiniteljima krivinog djela, ali sa razliitim vremenskim trajanjima i sa solucijom dualiteta kazne lienja slobode. Dualitet (strogi zatvor i zatvor) kazne lienja slobode ipak ima za svrhu razlikovanje poinitelja krivinog djela. Pristalice uniteta kazni lienja slobode ne slau se sa postojanjem vie vrsta kazni lienja slobode, jer se i tretmani razliito provode prema zatvorenicima. Pluralitet kazni ne omoguuje stvarnu i dosljednu individualizaciju kazne. U nekim modernim krivinim zakonodavstvima na sve naine se pokuavaju supstituirati kazne lienja slobode, s naglaskom ograniavanja slobode u vidu kamp-zatvora, vikend-zatvora, kola-zatvora, itd. Izvrenje kazne lienja slobode u praksi ilo je od ideje retributivista do ideje popravljanja i utilitista. U pitanju je okvir izvrenja kazne od tradicionalnog, administrativnog stanovita do ciljeva prevaspitavanja zatvorenika. Kazna i nain njenog izvrenja proli su kroz vie faza. Postoje dva perioda: prvi ili klasini period i drugi ili moderni period sa naglaskom prema linosti delinkventa i u uskoj je vezi sa ciljevima resocijalizacije. Klasini period prakse izvrenja kazne liavanja slobode karakterie: sistem zajednikog zatvora, sistem elijskog zatvora,

sistem progresivnog ili mjeovitog zatvora.

Sistem zajednikog zatvaranja (asociacioni sistem) je nain izdravanja kazne lienja slobode kad se svi zatvorenici zatvaraju u zajednike prostorije, u kojima ive zajedno, bez klasifikacionih kriterija u toku trajanja kazne. Svrha ovih zatvora je bila izolacija zatvorenika iz drutva i sluila su kao mjesta pritvora i mjesta zatvora. Zatvori ovoga tipa su u literaturi nazivani "univerziteti zloina" i funkcionisali su na osvetnom principu drutva prema zatvoreniku. Sistem elijskog zatvora (izolacioni sistem) je suprotnost sistemu zajednikog zatvaranja i znak je reforme izvrenja kazne lienja slobode. Poznat je pod imenom filadelfijski i pensilvanijski sistem, po zemljama u kojima se javio. Cilj je bio izbjegavanje kriminalnog uticaja na one zatvorenike koji se prvi put javljaju kao izvrioci krivinog i prekrajnog djela. Izolacija se smatrala najproduktivnijim instrumentom popravljanja poinioca uz pomo tekog rada i religijskog i moralnog vaspitanja. Prolazio je kroz formu stroge i blae (auburnski sistem) izolacije. Posljedice za zatvorenike su bile vie nego teke, esta su bila duevna oboljenja i visoka stopa samoubistava. elija se do danas zadrala u istranom postupku, prilikom zatvaranja pritvorenika i kao disciplinska kazna za zatvorenika. Sistem progresivnog zatvora predstavlja dalju reformu i protest na praksu izolacionog sistema. Ovaj sistem ukljuivao je elemente nagraivanja i stimulaciju za dobro vladanje na principu uslovljavanja; dobro ponaanje ukljuuje nagradu, a loe ponaanje kaznu. Sudbina zatvorenika je u njegovim rukama, u smislu da dobrim ponaanjem i radom stekne povoljniju poziciju. Poetak kazne karakterie naporan rad i stroga disciplina, a u daljem toku izdravanja zatvorenik ostvaruje povlastice na materijalnom, kulturnom i radnom nivou. Ova poboljanja su praena i nivoom poluslobode u kretanju sve do uslovnog otpusta. Sve ove pogodnosti su u igri u zavisnosti od rada i ponaanja zatvorenika. Nastao je tokom pedesetih i ezdesetih godina XIX stoljea i poznat je pod imenom engleskog progresivnog sistema, irskog progresivnog sistema, kao bodovni sistem i klasifikacioni (enevski) sistem. U Zenici je 1888. godine otpoela izgradnja kaznenog zavoda na principima irskog progresivnog sistema. Stepenovanje faza izdravanja kazne ima etiri stadija. Nakon zajednikog zatvora, zatvorenik pred uslovni otpust mora provesti odreeno vrijeme npr. na poljoprivrednom dobru (u irskom progresivnom sistemu se to zove specijalni zavod), gdje uiva veu slobodu i pravo na slobodnije kretanje uz povremene kontakte sa spoljnim svijetom. Zbog ove umetnute faze naziva se jo i "intermediate prison" - meuzatvor. Zatvorenik postepeno poprima navike civilnog ivota, a data visoka skala slobode je stvar njegove vlastite odgovornosti i test za njegovu spremnost pristupu civilnom socijalnom ivotu. Postavlja se pitanje na osnovu ega drutvo (drava) ima pravo na izricanje i izvrenje kazne prema uiniocu krivinog djela i koji su ciljevi kanjavanja. Organizovana reakcija na prestup se uglavnom vee za organizovanu dravu, koja stoji izvan i iznad drutva. Preuzimanjem uloge gonjenja, kanjavanja i osveivanja drava postaje organizovan instrument pravde.

U novovjekovnoj dravi osnovne osobine liberalnog pojma drave svode se na sljedee: 1. drava se to je mogue manje mijea u ivot drutva, reducirajui svoje djelovanje na brigu oko njegova odravanja u danome ustrojstvu, 2. sve se drutvene promjene, ako su potrebne, mogu izvesti zakonodavnim putem, 3. zakonodavstvo je djelovanje drave u odreivanju fiksiranih, opih i apstraktnih pravila i to iskljuivo unaprijed, 4. donoenje zakona je monopol zakonodavstva, 5. izvrna vlast (zatvori-primjedba autora) ne izvodi drutvene promjene sama, nego primjenjuje opa pravila u konkretnim sluajevima, 6. sudska je funkcija logika, sudac je glasnogovornik zakona. Liberalni model drave se vremenom vee za model pravne drave, vladavine prava, koji polazi od tri temeljne pretpostavke: a) zakon iskljuuje djelovanje arbitrarne vlasti, (tj. graanin moe biti kanjen samo zbog krenja zakona i ni zbog ega drugog); b) jednakost svih osoba pred pravom i jednaka podlonost svih graana i funkcionara odlukama redovnih sudova; c) uslov nije izvor prava ovjeka i dravljanina, nego je rezultat sloboda i prava koje su individuama dane zakonima i sudskim presudama. U pravnoj dravi sila je dopustiva samo uz pretpostavku krenja normi, a sam prekraj ustanovljen je procedurama. Tokom 19. stoljea tvori se koncept liberalno-demokratske drave koja se bitno oslanja na izvorne liberalne motive. U okviru pravne drave kazna koja se dosuuje u sudnici i izdrava u zatvoru se definie kao (1) postupak kojim se namjerno nanosi neko zlo (2) nekome ko je poinio prestup (3) zbog toga to je poinio prestup, pri emu je (4) onaj ko to zlo nanosi neki ovjek ili grupa ljudi (5) koji su ovlaeni da to ine.

DRUGI DIO Sistem izvrsenja krivicnih sankcija Nacela izvrsenja krivicnih sankcija Da bi primjena krivinih sankcija postigla cilj i svrhu zbog koje se odreuje neophodno je potivanje sljedeih principa: pretpostavka nevinosti, svako se smatra nevinim za krivino djelo dok se pravomonom presudom ne utvrdi krivnja. princip zakonitosti, i podrazumijeva obavezu primjene pozitivnog zakonodavstva, Uiniocu krivinog djela se moe izrei krivinopravna sankcija pod uslovima propisanim krivinim i drugim zakonima drave u kojima su propisana krivina djela i u zakonom propisanom postupku; Principom zakonitosti se osigurava zabrana diskriminacije po bilo kojoj osnovi; omoguava primjenu meunarodnih standarda. resocijalizacija osuenika stepen uspjenosti u resocijalizaciji utie na povrat u kriminalitet uope, a time i na povrat u penoloke ustanove. princip humanosti podrazumjeva princip ostvarenja svrhe kanjavanja, princip individualizacije, princip neplaanja trokova. minimalna primjena represivnosti podrazumjeva potivanje ljudskih prava pritvorenika i osuenika te primjenu meunarodnih standarda.

Komunikacija sluzbenih lica sa licima koja su lisena slobode Istorija pokazuje da su se tokom vremena mijenjali stavovi po pitanju postupanja sa zatvorenicima i da su se u skladu sa tim mijenjali i nacini i rezimi izvrsenja kazni lisenja slobode. Savremeno covjecanstvo nije moglo ostati ravnodusno po pitanju kako se u pojedinim zemljama danas izvrsavaju kazne lisenja slobode. Zato se jos prije Drugog Svjetskog rata osjetila potrba da se na medjunarodnom planu odrede minimalna pravila za postupanje sa zatvorenicima koja treba da postuje sve zemlje. Poslije Drugog svjetskog rata na prvom kongresu UN-a odrzanom u Zenevi 1955.god. usvojena su Standardna minimalna pravila o postupanju sa zatvorenicima. Medjunarodna zatvorska komisija je prije svog reformisanja podnijela UN-u novi,revidirani tekst koji je potom usvojen. Zatim su ova pravila potvrdjena od strane Ekonomsko-socijalnog savjeta UN-a rezoluciom od 1957.godine. Sadrzaj standardnih minimalnih pravila Pored posebnih sadrzi jos dva djela: prvi dio-koji sadrzi opsta pravila koja se primjenjuju na sve zatvorenike drugi dio-sadrzi pravila koja se primjenjuju na posebne kategorije zatvorenika

U uvodnim odredbama se istice da pravila nemaju za cilj da detaljno odrede model po kome treba da bude izgradjene penitersijalne institucije,vec da je njihov cilj samo da peuze osnovne smjernice u tom pogledu,da iznesu ono o cemu postojiopsta saglasnost. Prvi dio sadrzi nekoliko oblasti: Osnovni princip-registracija zatvorenika,kategorizacija i smjestaj . O svakom zatvoreniku se mora voditi posebna evidencija. U ustanovu se mora primati lice bez zakonskog osnova za lisenje slobode. Razlicite kategorije zatvorenika moraju biti smjestene u odvojenim ustanovama ili u odvojenim odjeljenjima u ustanovi. U tom smislu treba narocito muskarce i zene smjestiti u posebne ustanove,odnosno prostorije,a mladje zatvorenike odvojiti od odraslih,zatvorenika koji su osudjeni odvojiti od ostalih kategorija zatvorenika. U tom pogledu smjestaja zatvorenika predvidjena su sljedeca pravila:svaki zatvorenik treba po pravilu da ima svoju sobu za spavanje, sve prostorije u kojima osudjenici zive i rade moraju ispunjavati odredjene zdravstveno-tehnicke uslove koji se ticu kolicine i kvaliteta vazduha,inspekcije moraju biti odrzavane u ispravnosti i cistom stanju i da stoje na raspolaganju svakom zatvoreniku u svako doba. Licna higijena zatvorenika,njihova odjeca i posteljina,hrana,vjezbanje i sportske aktivnosti,medicinska pomoc zatvorenicima. U pogledu licne higijene,zatvorenici su duzni da odrzavaju licnu cistocu i da im se u tom smislu moraju pruziti toaletni artikli Odjeca mora odgovarati klimatskim uslovima i obezbjedjivati ocuvanje njihovog zdravlja. Hrana mora biti obezbjedjena u uobicajeno vrijeme i u pogledu kvaliteta i kvantiteta,odgovarati potrebama ocuvanja zdravlja i fizicke snage. Voda mora biti na raspolaganju u svako doba. Zatvorenici imaju pravo na jedan sat dnevno kretanja na otvorenom,kao i rekreacijski trening. Potrebno je da budu obezbjedjeni lijekovi,sredstva i medicinski kadar. Bolesna lica kojima je potreban specijalisticki tretman moraju biti prebacena odgovarajuce medicinske ustanove ili civilne bolnice. U zatvorima za zene treba da budu obezbjedjeni svi potrebni uslovi za pretporodjajni i postporodjajni trtman i njegu. Ako su djeca rodjena u zatvoru,to ne smije biti unijeto u maticnu knjigu rodjenih. Zdravstevni radnik je duzan da svakog dana obilazi oboljele zatvorenike i da obavjestava upravnika ustanove ako nade da boravak u zatvoru i neki drugi uslov moze da dovede do ostecenja fizickog ili mentalnog zdravlja zatvorenika. Disciplina,kaznjavanje i sredstva prinude Propisima mora biti predvidjeno: -ponasanja koja se smatraju disciplinskim prestupim -vrste i visina kazne koja smije biti dosudjene -organ koji je nadlezan za kaznjavanje Ni jedan zatvorenik ne moze biti kaznjen ako prethodno nije obavijesten o deliktu i ne moze biti dva puta kaznjen za isti pretsup. Strogo su zabranjene tjelesne kazne,zatvaranje u mracne celije i ostali nehumani postupci. Zdravstveni radnici ce obilaziti zatvorenike koji se nalaze na izdrzavanju

disciplinske kazne i predlagati upravniku obustavu izvrsenja ili zamjenu ukoliko je to zbog zdrvstvenih razloga neophodno. Lanci i okovi dolaze u obzir samo ako je to neophodno radi sprecavanja bjekstva,ako to nalazu medicinski razlozi ili ukoliko primjena drugih metoda nije dala rezultate. Informisanje i pravo zalbe zatvorenika i njihovo pravo na kontkte sa spoljnim svijetom. Svakih nedelju dana zatvorenik ima pravo da ulaze molbu i zalbe upravniku zatvora,kao inspektoru za vrijeme njegove posjete. Imaju pravo da citaju novine,publikcije i drugu literature. Mogucnost koristenja biblioteka, ispovjedanja religije,kao i postupanje sa imovinom zatvorenika,obavjestavanje o smrti, bolesti i premjestanju zatvorenika, transport zatvorenika. Zatvorski personal i inspekcija Pri izboru zatvorenika koji ce se angazovati za zatvorsko osoblje treba posebno voditi racuna o njihovom postenju,humanosti,profesionalnoj I licnoj sposobnosti za rad u zatvoru. Svako lice mora posjecivati opsti i specijalni kurs i podvrgnuti se prakticnim i teroijskim testovima. U zatvorima za zene personal mora biti zenskog pola. Drugi dio se moze podjeliti u nekoliko grupa: Rukovodni principi-svrha i opravdanje kazne lisenja slobode jeste zastite drustva od kriminaliteta. U tom cilju ustanova treba da koristi sva obrazovna,moralna,duhovna i druga sredstva i oblike pomoci koje stoje na raspolaganju. Rezim koji vlada u ustanovi trba da nastoji da smanji rizik izmedju zivota u zatvoru i zivot na slobodi. Prije pustanja osudjenog iz zatvora bilo bi pozeljno da se preduzmu potrebne mjere kako bi se osudjeni postepeno pripremao za zivot na slobodi. Ispunjavanje svih ovih principa trazi individualizaciju tretmana putem kvalifikovanja osudjenika u grupe. Tretman-treba da bude takav da stimulise samopostovanje i razvija osjecaj odgovornosti. Da bi se to postiglo potrebno je primjenjivati razne mjere prevaspitanja i obrazovanja. Potrebno je obrazovati i dosije o osudjenom licu u kome ce se nalaziti podaci znacajni za odredjivanje njegovog tretmana. Klasifikacija i individualizacija-svraha klasifikacije je da se od drugih zatvorenika odvoje oni zatvornici koji su loseg karaktera ili imaju kriminalnu proslost kako ne bi uticali na drue u negativnom smislu. Poslije opservacije licnosti osudjenika, treba pripremiti program tretmana za njega,imajuci u vidu njegove individualne karakteristike. Privilegije-treba da podsticu dobro vladanje kod osudjenika i njihovu saradnju u primjeni tretmana prema njima.

Rad-rad u zatvoru treba da sluzi pripremi zatvorenika za njegov rad a slobodi. Zatvorenicima treba omoguciti da biraju vrstu posla u granicama mogucnosti. Interesi zatvorenika i njihovog strucnog osposobljavanja ne treba da budu podredjeni sticanju profita od osujdenickog rada. Zastita zatvorenika na radu mora biti ista kao i za slobodne radnike. Maksimum dnevnog i nedeljnog radnog vremena treba da bude odredjen zakonom ili administrativnim propisima. Zatvorenicima treba omoguciti da jedan dio zarade trose na licne potrebe,salju porodici i odvajaju za stednju. Vaspitanje i rekreacija-ukoliko je izvodljivo vaspitaje zatvorenika treba da budu ukljuceno u vaspitni sistem zemlje tako da zatvorenici mogu da nastave vaspitanje i obrazovanje po izlasku na slobodu. Socijalni odnosi i postpenalne pomoc -vladine sluzbe i druge institucije treba da se staraju da se osudjenom po izlasku iz zatvora obezbijede odijelo i licne isprave kao i stan i posao. Razvoj sistema kazni Odnos drustva prema kazni kao fenomenu Kaznjavanje Kroz cijelu povijest poznati su nam razliiti primjeri kanjavanja prema osobama sa asocijalnim oblicima ponaanja. Sve do danas Kazna ostaje kao odmazda. Kanjavanje ima za cilj prije svega preventiivnu funkciju i to ope i specijalne prevencije. Opa prevencija spada u tradicionalno kanjavanje i ukljuuje primjenu fizike sile nad uiniocima kaznenih djela kao to su tjelesne kazne, teak fiziki rad, smrtna kazna. Funkcija ovih kazni je opepreventivnai jer utie na druge da ne ine kaznena djela. Specijalna prevencija se ostvaruje kroz kaznene institucije i njihov rad na srjeavanju daljeg razvijanja kriminaliteta. Meutim, izolacija prestupnika iz drutva na odreeno vrijeme ne rijeava problem kriminaliteta. Ne mali broj osuenika, poslije izdravanja zatvorske kazne ponovno se vraaju kriminalitetau i postaju sve vei protivnici drutva, sa teom kriminogenom strukturom linosti antisocijalnom osobom. Kazna Je prinudna negativna i socijalnoetika mjera kojom drava putem ogranienja odreenih prava i sloboda izrie osudu pojedincu za uinjeno djelo. Svrha kazne je u prevenciji kriminaliteta, prevaspitanju i resocijalizaciji uinioca kaznenog djela. Svrha kanjavanja nije represija nad uiniocem kaznenog djela ve njegovo prevaspitanje radi njegove resocijalizacijei njegov povratak u zajednicu kao produktivnog lana koji nee vie vriti kaznena djela. Penologija prouava razne tipove kazne i njihovu djelotvornost kao sredstvo postignua drutveno prihvaenih ciljeva kanjavanja.

Pravni osnov i svrha kaznjavanja Ono sto se zeli postici kaznom, tj. svrha kazne, u velikom procentu ovisi i od politicke volje i politicke situacije u drzavi i drzavama u okruzenju. Prvenstveno se ocekuje od svih gradjana da postuju ustav, pravni sistem i zakone te drzave. Sistem kaznjavanja u BiH, sveden je na mali broj kazni, veoma je fleksibilan, jer, pod odredjenim zakonskim uslovima, sud moze uciniocu umjesto zaprijecene kazne zatvora izreci uslovnu osudu, a u entitetskim zakonima i sudsku opomenu. Isto tako, zakon predvidja, ne samo mogucnost ublazavanja i neogranicenog ublazavanja, vec i oslobadjanje od kazne, kao i mogucnost da vec izrecenu kaznu zatvora do sest mjeseci, uz pristanak optuzenog, zamijeni radom za opce dobro na slobodi. Svrha kaznjavanja je: 1. da se izrazi drustvena osuda ucinjenog krivicnog djela; 2. da se utice na ucinioca da ubuduce ne cini krivicna djela; 3. da se utice na ostale da ne cine krivicna djela; 4. i da se utice na svijest gradjana o pogibeljnosti krivicnih djela i o pravednosti kaznjavanja ucinitelja. Prema uciniocima krivicnih djela koja nisu krivicno odgovorna, ne mogu biti primjenjene ne samo kazne, vec ni mjere bezbjednosti. Nadleznosti politike u suzbijanju kriminaliteta su: 1. Sud 2. Tuzilastvo 3. Policija Principi na kojima se zasniva izvrsenje krivicnih sankcija: 1. resocijalizacija osuenika; 2. zakonitost u radu; 3. humanost u postupanju sa osuenicima (postivanje ljudskih prava prema Konvenciji o lkudskim pravima; 4. svoenje represije na najnuzniju neophodnu mjeru. Instrumenti kaznene politike: 1. smrtna kazna, dozivotni zatvor, tjelesne kazne, deportacija, 2. lisavanje slobode (zatvor), 3. alternativne. Granice izvrsenja kazni Osuene osobe uzivaju sva osnovna ljudska prava i slobode, kao i ostale osobe, osim onih koja su im u skladu sa pravomocnopm sudskom odlukom kojom im je izrecena kazna, oduzeta ili ogranicena samom prirodom izrecene kazne. Osim tih univerzalnih ljudskih prava koja se odnose na sva ljudska bica, odredba o granicama izvrsenja kazne ima u vidu i prava kojima se regulise polozaj svih osuenih osoba za vrijeme izvrsavanja kazni.

Prema ovoj odredbi, dva su kriterija za odreivanje granica izvrsenja kazne, odnsno granica oduzimanja ili ogranicenja prava osoba prema kojima se izvrsava kazna. Najprije, osoba prema kojoj se izvrsava kazna moze se lisiti odredjenog prava ili ograniciti u pravima samo u skladu sa zakonom. Oduzimanje ili ogranicenje prava osobe, prema kojoj se izvrsava kazna, bice u skladu sa zakonom, ako je u konkretnom slucaju ostvaren osnov za koji zakon veze oduzimanje ili ogranicenje odredjenih prava osudjene osobe i ako je ono sprovedeno na nacin na koji je odredjen zakonom. Represija, koju kazna i njeno izvrsenje podrazumijeva, mora biti svedena na nuznu mjeru i usmjerena na ostvarenje svrhe kaznjavanja (princip proporcionalnosti). Sistemi izvrsenja kazni oduzimanja slobode kroz historiju Sve do pojave Hauarda u 18.vijeku nisu poatojali nikakvi sistemi izvrsenja kazne zatvora. Stanje u zatvorima je u to vrijeme bilo ocajno,ljudi su umirali od gladi i raznih bolesti izazvanih nehigjenskim uslovima i zarazama,nisu imali svjezeg zraka niti prirodne svjetlosti. Zbog mjesanja svih kategorija zatvorenika zatvor se nazivao zajednickim zatvorom. Ostre kritike zajednickog zatvora od strane Hauarda i njegovih sljedbenika dovele su do pojave sledecih sistema: Celijski sistem zatvora (system izolacije) Filadelfijski ili Pensilvanijski Ovaj sistem je prvi put nastao u SAD-u. Prvi zatvor celijskog tipa izgradjen je u Filadelfiji 1790.,a zatima je u Pensilvaniji izgradjen jos jedan takav 1828. Kasnije je prenijet u Belgiju i druge zemlje. Bilo je izgradjeno preko sto zatvora ovog tipa ali je njihovo napustanje pocelo 1850.zbog brojnih ndostataka koje je imao. Ovaj sistem se sastojao u potpunom usamljenju osudjenika u toku dana i noci. Njegovim uvodjenjem htjele su se izbjeci sve negativnosti zajednickog zivota u zatvoru,a smatralo se da je ovakav nacin humaniji od zajednickog zatvora. Ova ideja je potekli I iz kvekerske religije,po kojoj i najokoreliji zlocinac moza da dozivi moralni preporod i kajanje ako se drzi usamljen. Ova izolacija je bila praktikovna I onda kada su zatvorenici izlazili na misu ,setnju,ljekarski pregledjer sui m tada stavljali maske na lice. Usamljenicki sistem nije pokazao zadovoljavajuce rezultate vec naprotiv,osudjenici su padali u moralne i drustvene krize i njihov zivot je bio osiromasen. Auburnski model ili sistem cutanja U Oburnu, u drzavi Njujork 1823.,celijski sistem je modifikovan tako das u osudjenici u toku noci bili u celijama, ali su danju bili na zajednickom radu. Za vrijeme rada nisu smjeli medjusobno komunicirati,cak nisu smjeli ni da se gledaju. Zabrana medjusobnog komuiciranja uvdena je da bi se sprijecila kriminalana infekcija. U ovom sistemu je bilo moguce bolje organizovati rad osudjenika,i oni su bili u mogucnosti da se uce raznim zanatima koji ce im omoguciti egzistenciju na slobodi. Oburnski sistem imao je i nedostatke: -zabrana komuniciranja dovela je do komplikovane organizacije unutrasnjeg

zivota. -dovela je do povecanja surovosti u postupanju sa zatvorenicima,posto su kazne za prekrsaj zabrane komuiciranja bile tjelesne kazne..zbog svega toga oburnski sistem nije dozivio neku siru primjenu. Progresivni sistem Osnovna ideja ovog sistema se sastoji u tome da se osudjenik izdrzavanja kazne treba stalno da poboljsava svog polozaja u zatvoru,tj.da prelazi od strozeg ka blazem rezimu. Osudjenik se dovodi u situaciju da ostvaruje progress u pogledu rezima pod kojim izdrzava kaznu. Prvi pocetci ovog sistema zabiljezeni su u Engleskoj,pa se on naziva jos i engleskim sistemom. Engleski progresivni sistem uveden je 1853.prema zatvorenicima koji su osudjivani na duze vremenske kazne. Izvrsavanje kazne se odvijalo u 3 faze: Prva faza: bila je zatvaranje u celiju. Medjutim,i ovdje je moglo doci dopromjene od goreg ka boljem,kao sto je pobolsanje hrane,citanje knjiga, ucenje zanata,rad u celiji sa otvorenim vratima u toku dana. Za vrijeme boravka u celiji svaki osudjenik je izlazio iz celije samo radi setnje ili odlaska u crkvu. Druga faza: je faza zajednickog izdrzavanja kazne. Danju rade zajedno,a nocu se razdvajaju u posebne celije ili pregradama izmedju keveta. U ovoj fazi je postojala mogucnost napredovanja. Osudjenici su bili djeljeni u razrede i podrazrede prema stepenu njihove pokvarenosti,starosti,tezini djela,pobudama,duzini kazne,.. Rasporedjivanje je vrseno po odredjenim propisima koji su predvidjali skalu uslova koje osudjenik treba da ispuni da bi bio rasporedjen u odredjeni razred ili podrazred. Cesto se glavni kriterijum za promjenu razreda ili podrazreda uzimala zarada na radu. Treca faza: je uslovni otpust. Ova faza nije obavezna jer se uslovni otpust davao samo onima koji su se izrazito dobro vladali i posebno zalagali na radu. Uslovni otpust je moga biti i opozvan u slucaju da osudjenik izvrsi novo krivicno djelo. Sustina uslovnog otpusta je to sto se osudjenikpusta na slobodu,da na slobodi nastavi sa izdrzavanjem kazne. Progresivni sistem je imao i nedostatke:istice se da on u stvari nije dovodio do sustinske izmjene licnosti,da su se zatvorenici ponasali sasvim racionalno i da su iz licnih interesa ispunjavali uslove za prelazak u povoljniji rezim. Kod osudjenika su se budili licemjerje,neiskrenost, jer su se oni samo pretvarali da su se popravili,da bi dobili povoljniji tretman ili pustanje na slobodu. Irski sistem predstavlja varijantu progresivnog sistema. On je takodje zasnovan na ideji da se osudjenici motivisu da svojim ponasanjem i radom izdejstvuju poboljsanje rezima pod kojim izdrzavaju kaznu. Ovaj sisitem ima 4 faze:usamljenje,zajednicko izdrzavanje kazne,upucivanje na odjeljenje za slobodnjake I uslovni otpust. Osnivac ovog sistema je engleski kapetan Valter Grofton,na osnovu njegovog prijedloga,ovaj sistem je uveden zakonom od 07.04.1854. Uvodjenje faze upucivanja u odjeljenje za slobodnjake imalo je za cilj da ispravi neke nedostatke engleskog sistema. Potrebno pripremanje osudjenika za slobodan zivot,se moze postici ako se osudjenik prije otpusta,drzi jedno vrijeme u odjeljenju za slobodnjake. U tom odjeljenju nema straze i stalnog nadzora nad osudjenicima. Upucivanje u odjeljenju za slobodnjake vrsi savjetodavni odbor kaznenog zatvora.

Uvodjenjem ovog odjeljenja,irski sistem je otklonio prigovore koji se cine engleskom sistemu. Ovaj sistem je omogucio realnu procijenu stvarne osposobljenosti osudjenika da se korektno vlada na slobodi. Makonokijev (bodovni) sistem.Ovaj sistem je primjenjen u kaznenom zavodu na ostrvu Norfolk koji je osnovan 1840. Zasluga pripada kapetanu engleske kraljevske mornarice Aleksandru Makonokiju. Osnovna njegova ideja je bila da se osudjenici sami motivisu,navedu da rade. Makonoki je cjelokupnu kaznu osudjenika pretvorio u bodove. Osudjenici su svojim radom zaradjivali bodove. Onog trenutka kada zarade sve bodove,bili su otpusteni iz zatvora. U prvoj fazi osudjenici su zivjeli i radili pod uslovima ostre discipline. U drugoj fazi bilo im je dozvoljeni da formiraju grupe za rad,koje su obicno brojale po 5 clanova. Unutar grupe su osudjenici sami vrsili podjelu rada prema svojim sposobnostima i fizickim mogucnostima. Clanovi grupe zavisili su jedan od drugog,jer se rad svakog pojedinacnog reflektovao na broj bodova koji ce dobiti cijela grupa. Na taj nacin se razvija osjecaj za kolektivni zivot i rad,osjecaj medjusobnog prijateljstva,medjusobne pomoci i saradnje. Bodovi su koristeni i za troskove njihove ishrane,kao i za pojacanje ishrane. Za prekovremeni rad dobijali su dodatne bodove. U trecoj fazi grupa osudjenika bila je reformisana i svaki osudjenik bi dobijao svoju kolibu sa zemljistem gdje je mogao da se bavi poljoprivrednim radovima i gajenjem zivine. Osudjenik je bio Slobodan u svojoj kuci i na svom zemljistu,ali je ipak morao da ide na rad da bi zaradjivao bodove. Na taj nacin Makonoki je nastojao da stvori osjecaj vezanosti osudjenika za svoju imovinu i da razvije postovanje za tudju imovinu i tudja prava. Klasifikacioni (zenevski) model je nastao 1834.god. u Zenevi. S pocetka izdrzavanja kazne zatvora, osudjenik je boravio u celiki, a kasnije u zajednickom zatvoru. Izdrzavanje kazne zatvora je po odredjenim grupama i klasifikacijama. Zatvorenici se svrstavaju u kategorije, koje su zajednicke prema odredjenim karakteristikama, prema uzrastu, vrsti krivicnog djela, stepenu obrazovanja, visini kazne, ranija osudjivanost, motivima izvrsenja djela, radna sposobnost i sl.

PITANJA I PARCIJALNOG TESTA OD PROSLE GODINE I ODGOVORI Kazna i kaznjavanje Kazna je prinudna negativna i socijalnoetika mjera kojom drava putem ogranienja odreenih prava i sloboda izrie osudu pojedincu za uinjeno djelo. Svrha kazne je u prevenciji kriminaliteta, prevaspitanju i resocijalizaciji uinioca kaznenog djela. Svrha kanjavanja nije represija nad uiniocem kaznenog djela ve njegovo prevaspitanje radi njegove resocijalizacijei njegov povratak u zajednicu kao produktivnog lana koji nee vie vriti kaznena djela. Penologija prouava razne tipove kazne i njihovu djelotvornost kao sredstvo postignua drutveno prihvaenih ciljeva kanjavanja. Kroz cijelu povijest poznati su nam razliiti primjeri kanjavanja prema osobama sa asocijalnim oblicima ponaanja. Sve do danas Kazna ostaje kao odmazda. Kanjavanje ima za cilj prije svega preventiivnu funkciju i to ope i specijalne prevencije. Opa prevencija spada u tradicionalno kanjavanje i ukljuuje primjenu fizike sile nad uiniocima kaznenih djela kao to su tjelesne kazne, teak fiziki rad, smrtna kazna. Funkcija ovih kazni je opepreventivnai jer utie na druge da ne ine kaznena djela. Specijalna prevencija se ostvaruje kroz kaznene institucije i njihov rad na srjeavanju daljeg razvijanja kriminaliteta. Meutim, izolacija prestupnika iz drutva na odreeno vrijeme ne rijeava problem kriminaliteta. Ne mali broj osuenika, poslije izdravanja zatvorske kazne ponovno se vraaju kriminalitetau i postaju sve vei protivnici drutva, sa teom kriminogenom strukturom linosti antisocijalnom osobom. Novcana kazna Novana kazna spada u najstarija sredstva prinude od strane drave. U mnogim zemljama svijeta novana kazna spada u red onih krivinih sankcija koje se esto primjenjuju, dok u teoriji krivinog prava se stavlja prigovor i osporava opravdanost njenog postojanja u sistemu krivinih sankcija. Prigovori idu u smijeru da nema preventivni karakter i da su trokovi naplate esto vei, uz izbjegavanje naplate, nego sama kazna. Kod prinudne naplate primjenjuje se princip humanosti, odreujui da se naplata najprije izvri u prvom redu iz pokretne imovine. U odnosu na ostale sankcije novana kazna ima i neke prednosti. U nekim sluajevima s obzirom na okolnosti i motiv ona je prikladnija od kazne lienja slobode. Dalje je jednostavna za izvrenje, nema negativnih efekata zna mentalno zdravlje osuenog i sl. Zatim ne izaziva deprivacije, ne ugroava dostojnstvo linosti i ne formira negativne stavove osuenika prema drutvu. Novana kazna ima i ozbiljnih nedostataka. neprikladna je za sankionisanje teih delikata, te je teko naplativa, zbog ega se zamjenjuje neadekvatnom kaznom zatvora. Na neki nain ona je disktiminirajua prema licimaosuenicima koji su slabije situirani, to nije prihvatljivo sa aspekta jednakosti pred zakonom.

Iz navedenog da se izvui zakljuak da novana kazna moe biti alternativna kratkotrajnim kaznama zatvora samo u stabilnim drutveno-ekonomskim prilikama i situacijama kada osueni imaju povoljan ekonomski status.

Uslovna osuda Glavna karakteristika uslovne osude je tenja za postizanjem maksimalnih rezultata u suzbijanju odreene vrste kriminaliteta uz minimalno angaovanje drave. Ona predstavlja i humanizaciju sistema krivinih sankcija, ali to nije razlog za njeno uvoenje i prihvatanje u savremenom krivinom pravu, ve je razlog za njeno iroko prihvatanje i estu primjenu upravo ta njena efikasnost, bez nekog naroitog angaovanja od strane drave. Nastala prvobitno kao zamjena za kratkotrajne kazne lienja slobode, uslovna osuda je nakon uvoenja u zakonodavstvo i praksu nekih zemalja pokazala i niz drugih strana. Uslovna osuda u naem krivinom pravu je najee koriena krivina sankcija, a uz to se moe smatrati i efikasnom sankcijom. Bitni elementi uslovne osude kao samostalne krivine sankcije u Krivnom zakonu (u daljem tekstu KZ) jesu utvrena kazna i vrijeme provjeravanja. Izricanje i izvrenje utvrene kazne se odlae pod uslovom da uslovno osueni u toku vremena provjeravanja koje sud odreuje u okviru zakonskog raspona od jedne do pet godina, ne izvri krivino djelo. Kod uslove osude kazna se utvruje ne sa ciljem izvrenja ve predstavlja prijetnju koja se pod odreenim uslovima moe ostvariti. Pored glavne obaveze da ne izvri novo krivino djelo, rjeenje KZ predvia mogunost postavljanja i drugih obaveza uslovno osudjenom. Rok za ispunjenje tih obaveza utvruje sud u okviru odreenog vremena provjeravanja, tj. taj rok ne moe biti dui od trajanja vremena provjeravanja. Mjere bezbjednosti koje se izriu uz uslovnu osudu se izvravaju, tj. ne postoji mogunost uslovnog odlaganja njihovog izvrenja. Prema naem krivinom pravu sud uslovnom osudom utvruje kaznu za uinjeno krivino djelo i pri tom odreuje da se ona nee izvrtit ako osueni za odreenu vrijeme koje odredi sud ne uini novo krivino djelo. Sud uiniocu moe da odredi i druge obaveze, kao to su: da u odreenom roku vrati imovinsku korist pribavljenu krivinim djelom, da nadoknadi tetu koju je krivinim djelom prouzrokovao ili da ispuni neku drugu obavezu predvienu KZ. Svrha uslovne osude jeste ostvarivanje principa da je kazna, a naroito kazna lienja slobode, krajnje sredstvo (ultima ratio), odnosno da ne treba primjenjivati stroe sankcije sve dok se opta svrha krivinih sankcija moe postii blaom vrstom sankcije. Ovo se naroito odnosi na laka krivina djela gdje je i dalje vladajue shvatanje da treba izbjegavati kratkotrajne kazne lienja slobode. Elementi koji odreuju svrhu i sutinu uslovne osude u uem smislu: 1) izbjegavanje primjene kazne, 2) uticaj na uinioca da vie ne vri krivino djelo, 3) uslovna osuda je upozorenje uz prijetnju kazne. Uslovi za izricanje uslovne osude su objektivni i subjektivni. Objektivni uslovi su vezani za krivino djelo, odnosno za kaznu i to ili za konkretnu, utvrenu kaznu, ili za propisanu kaznu, a subjektivni za uinioca. Osnovni objektivni uslov je onaj koji odreuje da se uslovna osuda moe izrei i kada je u konkretnom sluaju uiniocu utvrena kazna u trajanju do dvije godine. Kazna se prethodno odmjerava po optim pravilima za odmjeravanja kazne, a zatim utvruje u konkretnom sluaju.Za krivina djela za koja se moe

izrei kazna zatvora u trajanju od deset godina ili tea kazna, uslovna osuda se ne moe izrei. U pogledu uslova vezanih za uinioca polazi se od stava da donekle treba ograniiti krug lica kojima se moe izrei uslovna osuda. Uslovna osuda se ne moe izrei ako nije proteklo vie od pet godina od pravosnanosti osude kojom je uiniocu izreena kazna zatvora za umiljajno krivino djelo. Propisane su i okolnosti o kojima sud treba da vodi rauna o tome kojim uiniocima je opravdano izrei uslovnu osudu, to znai da sud, vodei rauna o tim optim kriterijumima, donodi odluku o tome. Sud e posebno uzeti u obzir linost uinioca, njegov raniji ivot, njegovo ponaanje posle izvrenog krivinog djela, stepen krivice i druge okolnosti pod kojima je djelo uinjeno. Uiniocu se uslovnom osudom moe utvrditi samo kazna zatvora do dvije godine ili novana kazna. Pri odluci da li e izrei uslovnu osudu, sud e ocijeniti da li se od uinioca sa osnovom moe oekivati da ubudue nee vriti krivina djela iako kazna, kojom mu se prijeti, ne bude izvrena, a na osnovu svih okolnosti vanih za takvu ocjenu. Ako je uiniocu utvrena i kazna zatvora i novana kazna, uslovna osuda moe se izrei za obje kazne ili samo za kaznu zatvora. Kod opozivanja uslovne osude realizuje se prijetnja kaznom koja je data u izgled, tanije data prijetnja sad se i pretvara u kaznu koja se izrie i izvrava. Na KZ poznaje tri sluaja opozivanja uslovne osude i to: zbog izvrenja novog krivinog djela, zbog ranije uinjenog krivinog djela i zbog neispunjenja odreenih obaveza. Uslovni otpust / pitanje za koje je profesorica rekla da je jedno od mogucih/ Je savremena penoloka institucija koja slui kao podstrek i stimulacija za aktivno uee osuenih u tretmanu oko njihove resocijalizacije. Predstavlja prelazno stanje na putu do definitivne slobode i izvrenja kazne. Sastoji se u tome da se lice koje izdrava kaznu zatvora posle odreenog vremana i pod odreenim uslovima puta iz zatvora da na slobodi izdri ostatak kazne, s tim da moe doi do opoziva otputanja. Npr. uslovi za uslovni otpust je polovina ili izuzetno treina izdrana kazne i ponaanje osuenika, i dr. tokom boravka u ustanovi. Postupak moe pokrenuti osuenik lanovi njegove ue porodice, i upravnik KPZ-a a o prijedlogu odluuje komisija. Postoji i institut otpusta od strane upravnika ako je osuenik izdrao tri etvrtine kazne, kao stimilacija za dobro ponaanje osuenika.