UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE

Predmet : LOGISTIKA U TRANSPORTU I KOMUNIKACIJAMA

SEMINARSKI RADOVI
( II parcijala )

Tema 1:Pregled dosadasnjih teoretskih razmatranja sutine

1.1. Definicija pojmova kvaliteta;
Rijec kvalitet potice od latinske rijeci qualitaskoja znaci kakvou svojstva, osobne. Najmanje ce se pogrijesiti ako se uopsteno kaze da ona ispoljava subjektivne procjene svakog pojedinca o osnovnim karakteristikama, mogucnostima i sposobnostima proizvoda i usluga.Americko drustvo za kontrolu kvaliteta(ASQC) definira kvalitet kaoukupnost osobina proizvoda i usluga koje karakterisu njegovu sposobnost da zadovolji odredjenu potrebu potrosaca.Dr. Dobrivoje Proki kaze da kvalitet obuhvata znacajne karakteristike proizvoda cije se vrijednosti odredjuju mjerenjem da bi se utvrdilo da li je kvalitet proizvoda odgovora potrebama korisnikaClaude Jambart, u knjiziObezbjedjenje kvalitetanavodi dvije vrste:eksterni i interni kvalitet. Po ovom autoru eksterni kvalitet se sastoji u zadovoljanju ocekivanja klijenata, dok interni predstavlja njegovu sposobnost da realizuje aktivnosti u skladu sa utvrdjenim zahtijevima i to iz prve, bez popravke.Termin kvalitet ne treba da se koristi kao jedini termin za izrazavanje stepena savrsenosti u komperativnom smislu, niti treba da se koristi u kvantitativnom smislu za tehnicka vrednovanja. Da bi se izrazilo ovo znacenje, mogu se koristiti sljedeci termini: - relativni kvalitet kada su entiteti rangirani na relativnoj osnovi - nivo kvaliteta u kvantitativnom smislu - mjere kvaliteta kada se sprovode precizna tehnicka vrednovanja

1.2. Razvoj funkcije kvaliteta;

Razvoj metode i tehnike funkcije kvaliteta odvijao se po sljedecim fazama; Kontrolisanje i ispitivanje I&T(Inspection & Test). Kontrola kvaliteta QC(Quality Control). Obezbjedjenje kvaliteta QA(Qualitx Assurance). System kvaliteta Menadzment kvaliteta.QM(Quality Menagment). Menadzment totalnim kvalitetom TQM(Total Quality Management). Kvalitet covjeka ili kvalitet zivljenja covjeka(Quality of men) predstavlja drustveni aspect kvaliteta, odnosi se na buducnost, a zasniva se na: 1. sirokom razumjevanju kvaliteta, 2. kulturi kvaliteta kompanije, 3. humanom aspektu kvaliteta.

1.3. Sistem kvaliteta proizvoda i usluga;

Sistem kvaliteta, cine organizaciona struktura, odgovornost, postupci, procesi i resursi potrebni za ostavrenje upravljanja kvalitetom. System kvaliteta je vrlo slozen process

zbog cega je neminovan organizovan i planski pristup za njegovo utvrdjivanje i odrzavanje. Neophodno je definisati: politiku kvaliteta, organizaciju za obezbjedjenje kvaliteta, odgovarajuce resurse za kvalitet, odgovarajucu dokumentaciju, odgovarajuce postupke za sprovodjenje aktivnosti i radna mjesta detaljan program aktivnosti U realizaciji aktivnosti u odnosu na system kvaliteta moguce je, izdvojiti dvije faze: projektovanje sistema kvaliteta i aktivnosti koje se zavrsavaju certifikacijom, odrzavanje, unapredjenje i periodicne promjene sistema kvaliteta.

1.4. Koncept kvaliteta;

Sveobuhvatnost novog koncepta kvaliteta sastoji se u njegovoj mogucnosti da obezbjedjuje trzisno sirenje, povecanje produktivnosti, snizenje troskova, podizanje nivoa kvaliteta proizvoda i usluga isl. Osnovni aspekti novog sistema su: marketinski pristup poslovni aspect drustveni aspect Da bi se ostvarilo da kompanija bude brza i bolja od svih konkurenata, kvalitet i usluga mora biti takva da: obezbjedjuje eksternu i internu podrsku, obezbjedjuje kontinualno unapredjenje preduzeca, obezbjedjuje pogodnost proizvoda za upotrebu u cijelom zivotnom vijeku, zadovoljavanje potreba kupca i ostvaruje njihovu lojalnost idr. Unapredjenje kvaliteta poslovnih procesa treba da se ostvarujuju sljedeci efekti: 1. povecanje efektnosti odvijanja poslovnih procesa definiranjem i eliminacijom zastoja. 2. povecanje produktivnosti 3. snizenje ukupnih troskova poslovanja uslijed neracionalnih poslovanja 4. povecanje profita 5. dugorocan opstanak kompanije u dijelatnosti na trzistu 6. opci aspekti kvaliteta.

1.5. Osnovni principi menadzmenta kvaliteta;

Principima menadzmenta kvaliteta sveobuhvatno su postavljena pravila za vodjenje organizacije, ciji su ciljevi:kontinualna unapredjenja poslovnih performansi i dugorocna orijentacija na kupce, ispunjenje njihovih zahtijeva i potreba. Osnovni principi kvaliteta su: 1. Princip 1;Organizacija orjentirana kupcu 2. Princip 2;Liderstvo 3. Princip 3;Angazovanost zaposlenih 4. Princip 4;Procesni prilaz(orijentacija na procese) 5. Princip 5;Sistemski pristup menadzmenta(orijentacija na sisteme)

6. Princip 6;Kontinualna unapredjenja 7. Princip 7;Donosenje odluka na bazi cinjenica 8. Princip 8;Uspostavljanje obostrane koristi sa isporuciocima

Tema 2:Novi zahtijevi sistema kvaliteta transportu

2.1. Potreba unapredjenja kvaliteta u transportu;
Danas je u svijetu sve prisutnija potreba za stvaranjem globalnog lanca isporucilackorisnik kao i postizanje njegove efikasnosti u odnosu na razlicite vrste trzisnih zagtijeva. U svijetu se intenzivno radi na realizaciji znacajnih projekata na podrucju standardizacije i uvodnjenje sistema kvaliteta u transportu, koji ce u vacoj mjeri povecati kvaliteta rada i kvaliteta usluga. Primjeri standardizacije odnosno TC-a u okviru transportnog procesa su: TC 22-drumska vozila TC 8- brodogradnja TC 20-vazduhoplovstvo TC 104-kontejnerizacija TC 204-informatika u transportu Podrucje standardizacije u transportu su: 1. tovarenje jedinice(dimenzije;sirina, visina) 2. transportna i pretovarna sredstva 3. terminali, skladisni prostori itd.

2.2. Savremene promjene u transportu kao posljedica novih zahtijeva za kvalitetom usluga;
Savremene promjene u transportnoj dijelatnosti nastaju pod uticajem nekoliko osnovnih od kojih su najbitniji sljedeci: - kvalitet usluga mora biti visok i obavezno baziran na primjeni transportnih sredstava visoke tehnologije. - brzina, slozenost i kvalitet transportnog procesa traze visoku zastupljenost vrhunske informacione tehnologije - poslovna fiziologijausluzivanje korisnikaokvir je za planiranje i razvoj koji cine infrastrukturu usluge. - razvoj medjunarodne trgovine - trzisna transformacija nekoh vidova prijevoza - pojacana ekoloska ogranicenja 2.1.Ko moze implementirati system kvaliteta u transportu;Implementacija sistema kvaliteta prema seriji standarda ISO 9000 u transportu mogu realizovati kadrove koji ce se kroz timski rad bazirati na multidisciplinarnosti.Unapredjenje je moguce ostvariti kroz cetiri osnovna elementa: 1. Direktnom selekcijom dobrog i loseg kadra uz otvoreno podrazavanje 2. Kontinualnim obucavanjem svih zaposlenih 3. Stalnom podrskom kadrovima i stavranje koncepta kruzne odgovornosti u kome su svi zaposleni osposobljeni da donose odluke 4. Stalnim motivisanjem zaposlenih kroz nagrade i priznanja

2.3. Osnovne specificnosti kvaliteta transportne usluge u odnosu na kvalitet proizvoda;

Taj medjusobni uticaj mozemo posmatrati kroz transportne zahtijeve i realizaciju sljedecih aktivnosti: - upravljanje tokova sirovina i poluproizvoda do lokacije njihovog procesa odnosno tehnologije prerade - plasman gotovih proizvoda do kupca odnosno potrosaca - efikasna distribucija proizvoda Mnogi autori definisu kvalitet transportne usluge kao sljedece: - slozenost - mogucnost sjedinjavanja - bipoarnost - mogucnost ucijenjivanja ili mjerenja na skali kvaliteta

2.3.1.Sustina i specificnost transportnih usluga;

Transport se moze posmatrati kao vid pruzene usluge ciji kvalitet nezavisno od vrste transportni sredstava i predmeta transporta zavisi od ispunjenja odredjenih zahtijeva kao sto su: 1. ekoloski zahtijevi 2. zahtijevi bezbjednosti 3. funkcionalnost(pouzdanost) Na kvalitet transportne usluge uticu: 1. saobracajna infrastruktura-cinilac na kojeg isporucilac nema direktnog uticaja, nego se samo moze prilagodjavati 2. nivoa kvaliteta poslovnih sistema primaoca 3. nivo kvaliteta poslovnih sistema isporucioca

2.3.2.Usluzivanje korisnika;
Primjenom logistickih principa on omogucava jednakost, univerzalnost, kontinualnost, u prakticnom smislu otvoren je za menadzment, kvalitet, ekoloski podoban, bezbjedan itd., koji se prilagodjava zahtijevima korisnika.

2.3.3.Novi koncept kvaliteta usluga u transportu;

Osnove novog kvaliteta usluga transporta su: - korisnik u fokusu-korisnik je konacni atribut kvaliteta usluge. - partnerstvo sa snadbjevacem - razvoj kadrova-grade se na povjerenju - procesiranje i dijelovanje

- kontinualno ucenje - liderstvo - javna odgovornost - orijentacija na rezultat

2.4. Osnovna nacela upravljanja kvalitetom transportnih i logistickih usluga u poslovnom sistemu;
U strukturi transportnih i logistickih procesa kao posljedica zahtijeva kupca prisutne su sljedece tendencije: 1) Smanjenje kolicine rasutih tereta u transportu 2) Povecanje asortimana roba i standardizacije roba u transportu 3) Povecanje frekvencije roba u transportu 4) Povecanje prevoza visoko vrijednih proizvoda 5) Unificirana informaticka tehnologija u transportu i logisti.procesima 6) Povecanje primjene paletizacije i kontejnerizacije 7) Skracivenje vremena isporuke robe, tacnost, sigurnost itd.

Tema: 3 Osnovna naela upravljanja kvalitetom transportnih i logistikih usluga u poslovnom sistemu
Upravljanje kvalitetom transportnih usluga podrazumjeva projektovanje i realizaciju svih neophodnih aktivnosti, baziranih na dobro prouenim sadanjim i buduim potrebama korisnika usluga, baziranih na logistikim principima, koje nepogrjeivo vode ka proizvodnji transportnih usluga sa trino zahtjevanim i uslovljenim karakteristikama. Sve ove aktivnosti moraju biti optimalno integrisane u transportno - logistikim lancima i u ukupne poslovne funkcije davanja usluga. Zajedniki je cilj postizanje poeljne rentabilnosti, odgovarajue pozicije na transportnom tritu, adekvatne konkurentnosti u zadovoljenju tranje za uslugama. Sutina upravljanja kvalitetom transportnih usluga sastoji se od projektovanja, podeavanja, realizovanja i kontrolisanja svih radnih zadataka, tehnolokih procesa, kapaciteta, organizacionih reenja (preko planova i programa) kako bi se pruanje usluga (angaovanje svakog oveka, organizacione jedinice, funkcije i dr.) odvijala na nain koji e omoguiti korisnicima usluga da u potpunosti zadovolje potrebe u vezi sa kvalitetom usluga. Upravljanje kvalitetom transportnih usluga redovno obuhvata: - istraivanje, analiziranje, identifikaciju i kvantifikaciju zahteva potencijalnih korisnika u vezi sa nivoom i poeljnim kvalitetom transportnih usluga, - definisanje (projektovanje) svih oblika karakteristika usluga koje davalac usluga na bazi sagledanih potreba moe da realizuje potujui zahteve i oekivani kvalitet usluga od strane kupaca, -obezbeenje svih neophodnih preduslova da se realizacija usluga odvija u skladu sa projektovanim karakteristikama koje su . bazirane na logistikim naelima i primjeni savremene informatike tehnologije, - pruanje usluga u skladu sa definisanim karakteristikama, vidovima i oblicima prevoza primenom intermodalizma, savremene tehnologije; JIT i dr., . - praenje, analiza i kontrola realizacije definisanog nivoa kvaliteta usluga i preduzimanje blagovremenih i adekvatnih mera i postupaka za zadovoljenje zahteva kupaca (korisnika usluga). Ovi procesi zahtevaju optimalnu usaglaenost vie inilaca (ljudi, organizacija, tehnologija, postupaka, procesa, uputstava, reenja i dr.) primjene novih tehnologija transporta i informatike bazirane na savremenim logistikim principima. U analitikom modelu usluga dva faktora krajnosti, eljeni i mogui kvalitet, nalaze se na suprotnim krajevima lanca, te moraju biti potpuno konzistentni kako ne bi izazvali posledine prekide u drugim vezama i karikama lanca. Za potrebe praktinog kreiranje kvaliteta usluge, posebno su znaajne veze: -eljeni kvalitet/oekivani kvalitet,

-oekivani kvalitet/uoeni kvalitet. Njihova analiza omoguava da se kvantifikuje zahtjev korisnika i utvrdi u kojoj su mjeri korisnici zadovoljni uslugom. . Marketing proces omoguava projektovanje, odnosno speciftkaciju usluge (eljeni, oekivani kvalitet). Na osnovu ocene sopstvenih resursa, u skladu sa poslovnom strategijom, mogua je specifikacija vrenja usluge (obeani, mogui, ponueni kvalitet). Izlaz iz ovog procesa je specifikacija zahtjeva operativnog upravljanja (kontrole kvaliteta) procesom usluga u kojoj su definisan mjesta u svim kljunim procesima (marketing, projektovanje i vrenje usluge) u kojima su mere performanse usluge zasnovane je na ocjenama ponuenog i uoenog kvaliteta usluge. U razvijenim zemljama, u cjelom svijetu se deavaju krupne transformacije transportnog sistema, gde se vri integracija svih i zainteresovanih oko jedinstvene transportne usluge i u putnikom i u robnom transportu, koja zahtjeva i integrisane mree i jasno lociranu odgovornost svakog za svoju ulogu u procesima. Integrisana usluga i mree zahtevaju tehniku, tehnoloku i ekonomsku ,kompatibilnost . S obzirom na stanje transportnog sistema kod nas i relativno slab kvalitet transportnih usluga, upravljanje kvalitetom na osnovu savremenih koncepcija, a prije svega, na bazi modela poslovni izvrsnosti, moe da predstavlja kljuni mobilizatorski faktor za radikalne pozitivne promjene, koje uvijek potiu od rukovodstva organizacije. Jugoslovenski TQM model poslovne izvrsnosti se zasniva na premisi da se izvrsni poslovni rezultati i rast kompaniji ostvaruju kroz liderstvo, zasnovano na orijentaciji na kupce trite, proizvodima i uslugama realizovanim u poslovnom sistem koji se stalno poboljava". TQM je integracija sredine i proces rada u okviru vremenske i prostorne distance, zahtijeva visok kvalitet upravljanja transportnim procesom uz primjenu savremene tehnologije. Primenu TQM-a u transportu prate problemi izazvani specifinom tehnologijom realizacije usluga transporta. Brzina, sloenost i kvalitet transportnog procesa zahtevaju visok kvalitet sistema upravljanja transportnim procesom uz primjenu savremenih tehnologija i metoda, razvijenu organizaciju i visoku zastupljenost vrhunske informacione tehnologije. Modeli poslovne izvrsnosti u sebi sadre dve osnovne grupe kriterijuma - mogunosti i rezultate, koji po svojoj teini mogu biti u razliitim eljenim odnosima s obzirom na lokalne uslove. U grupi. kriterijuma koji se odnose na mogunosti u naem transportu su od kljunog znaaja orijentacija na korisnike i liderstvo, u pozitivnom smislu i sa jasnom odgovornou. Takoe u ovoj grupi su znaajni i drugi kriterijumi, kao to su: princip kontinualnog poboljanja li svim domenima, efikasnim menadmentom kadrovima, resursima i procesima, zaposleni (njihovo ukljuivanje u ove aktivnosti, usavravanje, motivacija, stimulisanje i zadovoljstvo, poverenje sa kooperantima). U grupi kriterijuma vezanih za

rezultate najznaajniji se vezuju za kvalitet usluga i za poslovne rezultate kompanije. Svi kriterijumi i podkriterijumi se mogu i moraju kvantifikovati i redovno pratiti, kako bi se na osnovu njih definisale preventivne i korektivne akcije. Modeli poslovne izvrsnosti su izuzetna mogunost za preduzee da unapredi svoje upravljanje, potpuno komplementaran sa ostalim metodama i alatima kvaliteta koji obezbeduju kvalitet proizvoda, usluga ili procesa Nivo kvaliteta usluga u okruenju i EU je znatno vii nego to je to sluaj kod nas iz sledeih osnovnih razloga: 1) Vii nivo kvaliteta saobraajne infrastrukture, 2) Vii nivo kvaliteta sredstava prevoza, 3) Vii nivo kvaliteta goriva, 4) Vei broj doneenih i primjenjenih standarda deklaracija i odluka iz oblasti bezbjednosti putnika i robe, zatite kvaliteta vode, vazduha i zemlje, zatite od buke i vibracija, ako i veliki broj tehnikih i procesnih standarda, 5) Masovnija primjena u skladitenju, transportu i. distribuciji standardizovanih jedinica za pakovanje i prevoz robe (intermodalnih jedinica), usaglaenih sa mikro modulom standardizacije, 6) Dobro organizovana i priznata nacionalna akreditaciona tijela, 7) Dobra nacionalna politika u pogledu sertifikacije sistema kvaliteta isporuilaca prema zahtevima serije ISO 9000, 8) Sve prisutnija i obavezujui sertifikacija po zahtjevima standarda ISO 14000, 9) Sve vei zahtevi korisnika za kvalitetom oblasti svih usluga i primjene logistikih naela nove strategije razvoja saobraajnog sistema koji podrazumjeva intermodalnost i sve vie primicanje transportno proizvodnoj trci i krajnjem korisniku, 10) Dosljedno priznavanje i uvaavanje korisnikovih zahtjeva li odnosu na mogunost poveanja profita i kvaliteta usluga, 11) Razvoj i primjena novih standarda serije ISO 9000 iz oblasti specifinih za transport, a koji se u svojoj osnovi temelje na standardima ISO 9000, npr. QS 9000, TE 9000, TS 9000. Pored standarda QS 9000, automobilska industrija je donijela dodatne standarde koji se odnose na alate i sredstva proizvodnje - TE 9000. U oblasti telekomunikacione usluge, QuEST1(koga ine predstavnici 30 najveih svjetskih kompanija u ovoj oblasti) je donijeo standarde TS 9000, koji se baziraju na standardu ISO 9001.

Pored osnovnih standarda serije ISO 9000 i ISO 14000, u pripremi su i standardi koji obezbeuju zdravlje i bezbjednost zaposlenih (ISO 17000). Sve vei pritisak korisnika, razvojna politika i ekonomske odrednice zahtjevaju obezbjeenje najveeg mogueg kvaliteta usluge i proizvoda uz istovremeno obezbjeenje ekolokih zahtjeva. Nakon sagledavanja prethodnog stanja i trendova razvoja svijeta u oblasti transporta, mogli bi se izdvojiti i preporuiti neki od slijedeih pravaca delovanja kod nas: 1) to skorije meusobno priznavanje i saradnja naeg akreditacionog tijela sa svijetom i formiranje veeg broja sertifikacionih tijela, naroito onih koji bih efikasno pokrivali oblast transporta. 2) Definisanje iracionalana primjena nacionalne saobraajne profesionalne strategije i politike u kojima bi trebalo prepoznati politiku kvaliteta i ciljeve daljeg dijelovanja na globalnom planu slino susednim zemljama i EU. 3) Ubrzanije donoenje standarda i upoznavanje sa postojeim regionalnim normama i propisima koji ve postoje u svetu, a tiu se regulisanja zahteva u oblasti transporta, posebno zatite okoline i primenu naela logistike kao nove discipline. 4) Doslednija primena postojeih i novih standarda tehnikih, procesnih i reglementarnih iz ove oblasti posebno kod firmi koje se bave pruanjem transportnih usluga u meunarodnom transportu. 5) U firmama koje to nisu ispunile, poeti sa procesom sertifikacije prema standardu ISO 9002, a za projektovanje koristiti standarde ISO 9004-1 i ISO 9004-2. 6) U organizacijama koje su sertifikovale svoj sistem kvaliteta raditi na pripremi u odnosu na nove zahtjeve standarda koji su u primjeni i koji se oekuju, a u prvom redu ISO 14000 i ISO 17000. 7) Ozbiljan i sveobuhvatan pristup prethodnim zadacima na nivou zemlje i na nivou organizacija, kako bi se poveao i poboljao kvalitet usluga naih isporuilaca u unutranjem i meunarodnom transportu.

3.1. Problematika kvaliteta

Razvoj globalnog trista i globalne privrede, te porastom i unapredjenjem tehnike i tehnologije, pored potrebe da se roba proizvede u dovoljnim koliinama , pristupana cijena i kvalitet postaju imperativ koji se zahtijeva na tristu. U uslovima izraene konkurencije na svim trinim nivoima prirodno je da dolazi do novog pristupa kvaliteta i do stvaranja kulture kvaliteta. Zato kvalitet predstavlja jedan od osnovnih faktora koji opredjeljuju participaciju na tritu. Novi konceptualni pristup kvalitetu vremenom je iziskivao sistematsko rijeenje osiguranja kvalitetom i upravljanja kvalitetom. Pojam kvaliteta ne moemo svoditi samo na tradicionalnu kontrolu kvaliteta i usluga. Kvalitet je nova filozofija usmjerena na potpuno nov nain integralnog razmiljanja i djelovanja to u sutini znai novi poslovni stil, kulturu i sklad potreba, organizacije, kupca, vlasnika, zaposlenih i ire drutvene zajednice. U stvari, kvalitet proizvoda je odredjen zadovoljstvom kupca.

10

Poboljanje kvaliteta je stalna aktivnost pomou koje elimo da postignemo uvijek vie ciljeve u pogledu sve efikasnijeg i cjelovitijeg procesa. Poboljanje kvaliteta mora biti stalno usmjerena na aktivno otkrivanje mogunosti i djelovanje i to EXANTE, za razliku od dosadanjeg shvatanja kada se kvalitet utvrdjivao nakon zavrsenog procesa, tj, EXPOST. Princip poslovne filozofije predstavljao je osnovu za obrazovanje kadrova 1950.g. u Japanu a kasnije uz male modifikacije i u SAD. Pokret za kvalitet i razvoja kvaliteta u Europi doprinijela je mejdunarodna organizacija za standardizaciju ISO, izdavanjem prve serije standarda iz podruja sistema kvaliteta ISO 9000 godine 1987. Upravo taj standard je predstavljao osnovu za formiranje zajednikog evropskog trita nazvanog Evropa 92. Tokom 1993.g. razvijena je ideja o jedinstvenom oznaavanju proizvoda oznakom CE. Taj znak predstavlja dokaz da su zadovoljeni zahtijevi normniziranih smjernica uskladjenih na nivou EU. Godine 1996 stupa na snagu grupa standarda sa podruja zatite ovjekove okoline to je ISO 14000. Zadnja decenija prolog stoljea naziva se decenijom kvaliteta i u tom periodu Evropa je usvojila nekoliko evropskih naela, principa, standarda i modela kvaliteta. BIH se trenutno nalazi na pragu faze upravljanju kvalitetom i to prema zahtjevima medjnunarodnih standarda za kvalitet, ime se osigurava jednostronost u ispitivanju zahtijeva za osiguranje kvaliteta.Vijee ministara BIH je 6 novembra 2001.g. usvojilo deklaraciju o kvalitetu kojom se potvrdjuje da e se na putu ka evropskim integracijama zalagati za primjenu evropskih ideja, naela, principa i standarda kvaliteta.

3.2. Zahtjevi za kvalitetom usluga u transportu

Zahtijevi za kvalitetom transportne usluge podrazumijeva prije svega, organizaciju procesa baziranog na logistikim principima, zatim primjenu transportnih sredstava visoke tehnologije, sistem upravaljanja procesima transporta uz primjenu savremene informacione tehnologije. Nivo tehnologije logistikih procesa znatno je nii od nivoa razvijenosti tehnologija proizvodnje, radi toga je racionalizacija i optimizacija logistikog procesa u EU dobila strateki znaaj. Nova filozofija kvaliteta logistikih procesa obuhvata i ekoloki aspekt, te se u prvi plan postavlja zahtijev za zdravom ivotnom okolinom. Upravljane kvalitetom u proizvodnji transportne usluge vodei rauna o ovim i drugim specifinostima, u naelu vre se u poslovnoj filozofiji i metodama za poboljanje kvaliteta u materijalnoj proizvodnji. Ciljevi poslovne politike trebaju dugorono obezbjediti visok nivo konkurentnosti transportne proizvodnje na transportnom tritu. Upravaljanje kvalitetom predstavlja permanentan proces i to znai da treba kontinuirano raditi na poboljanju i unapredjenu kvaliteta transportne usluge sa ciljem poveanja konkurenske sposobnosti na tritu transportne usluge. Novi zahtjevi na tritu transportnih usluga iskazuje se kroz norme i procese, te nacionalne, regionalne i medjunarodne standarde koji se odnose na tehnike zahtijeve, zahtijevaju bezbjednosti u transportu, zatita ovjekove okoline, funkcionalno distribuciju dobara,itd

11

3.3. Uloga rukovodstva u sistemu upravljanja kvalitetom

Kroz liderstvo i akcije, najvie rukovodstvo moe stvoriti okrurnje u kojem su ljudi u potpunosti ukljueni i u kojem sistem upravljanja kvalitetom moe funkcionisati efektivno Najvie rukovodstvo moe se koristiti principima upravljanja kvalitetom kao osnovom za svoju ulogu, koja je kako slijedi: -utvrivanje i odravanje politike i kvaliteta i ciljeva kvaliteta organizacije; -promoviranje politike kvaliteta i ciljeva kvaliteta irom organizacije radi poveanja svjesnosti, motivacije i uea; -osiguranje fokusiranja na zahtjeve kupca irom organizacije; -osiguranje da su implementirani odgovarajui procesi da bi se omoguilo da zahtjevi kupca i drugih zainteresiranih strana budu zadovoljeni i ciljevi kvaliteta dostignuti; -osiguranje da je uspostavljen, implementiran i odravan efektivan i efikasan sistem upravljanja kvalitetom radi dostizanja ovih ciljeva kvaliteta; -osiguranje raspoloivosti neophodnih resursa; -periodino preispitivanje sistema upravljanja kvalitetom; -odluivanje o akcijama koje se odnose na politiku kvaliteta i ciljeve kvaliteta; -odluivanje o akcijama za poboljanje sistema upravljanja kvalitetom;

3.4. Zahtjevi za sisteme upravljanja kvalitetom i zahtjevi za proizvode

Familija ISO 9000 pravi razliku izmeu zahtjeva za sisteme upravljanja kvalitetom i zahtjeva za proizvode. Zahtjevi za sisteme upravljanja kvalitetom su specificirani u ISO 9001. Zahtjevi za sisteme upravljanja kvalitetom su opi i primjenjivi su u organizacijama u bilo kojem industrijskom ili privrednom sektoru, bez obzira na kategoriju proizvoda koji se nudi. Sam ISO 9001 ne odreuje zahtjeve za proizvode. Zahtjeve za proizvode moe specificirati kupac, ili organizacija koja predvia zahtjeve kupca, ili mogu biti specificirani u propisima. Zahtjevi za proizvode i, u nekim sluajevima, za pridruene procese mogu biti sadrani u, naprimjer, tehnikim specifikacijama, standardima za proizvod, standardima za proces, ugovornim sporazumima i zahtjevima iz propisa.

12

Tema 4: TQM transportnih usluga

TQM je integracija sredine i proces rada u okviru vremenske i prostorne distance, zahtijeva visok kvalitet upravljanja transportnim procesom uz primjenu savremene tehnologije. Danas se u materijalnoj proizvodnji ne moe bez TQM, jer on uslovljava kvalitet transporta i logistiki proces u funkciji kvaliteta proizvoda. Upravljanje kvalitetom prestavlja permanentan proces to znai da treba kontinuirano raditi na poboljanju i unapreenju kvaliteta transportne usluge sa ciljem poveanja konkurentnosti na tritu transportne usluge. Primenu TQM-a u transportu prate problemi izazvani specifinom tehnologijom realizacije usluga transporta. Brzina, sloenost i kvalitet transportnog procesa zahtevaju visok kvalitet sistema upravljanja transportnim procesom uz primjenu savremenih tehnologija i metoda, razvijenu organizaciju i visoku zastupljenost vrhunske informacione tehnologije. Celokupna savremena tehnologija koja se kotisti u upravljanju transportnim sistemima poiva u manjoj ili veoj meri na najrazliitijim softverskim aplikacijama (npr. sistemi koji, ukljuuju satelitsku navigaciju/komunikaciju, voice-input kompjuteri, roboti, onboard kompjuteri, softver za planiranje zasnovan na vetakoj inteligenciji, itd).

4.1. Softver za upravljanje kvalitetom transportne usluge

Od poetka osamdesetih kod kreiranja aplikativnog softvera polazimo od naela da on mora biti dio procesa sa definisanim pravilima, standardima irigoroznom verifikacijom iji su osnovni postulati: redukovati klasino programiranje na minimum automatizovati dizajn sistema u svim fazama koristiti najproduktivnije alate i tehnike obrazovati kadrove za primenu novih razvojnih metodologija razvijati i koristiti softverske komponente koje se mogu ponovo upotrebiti.

Prihvatanje ovakve strategije vodilo je ka novoj etapi automatizaciji proizvodnje softvera. Razvijeni su CASE alati (Computer Aided Software Engineenng Tools) koji automatizuju pojedine faze u razvoju softvera i na taj nain ih ubrzavaju i smanjuje greke prilokom rada zbog manjeg uticaja ljudskog faktora i stvaraju kvalitetniji softver. Ciklus izrade softvera za upravljanje kvalitetom transportne usluge moe se podeliti na sledee faze: Strateko planiranje. Obuhvata period od pojave ideje o potrebi za nekim softverskim reenjem, do donoenja strateke odluke o poetku razvoja. Analiza optih uslova poslovne primjene. Bavi se detaljnom analizom poslovanja u okruenju za koje se razvija softver. Dizajn poslovnog sistema. Formira se model koji obuhvata sve relevantne

13

procese objekte, odnosno elemente transportnog sistema koje obuhvata aplikacija. Tehniki dizajn. Formiraju se baze podataka (o korisnicima usluge, resursima, podugovaraima, kooperantima, dobavljaima), definiu aktivnosti, entiteti i njihovi atributi, ao i relacije izmeu njih. Konstrukcija. Kreira se programska logika, definiu komunikacijski mediji i vri automatsko generisanje programskog koda u nekom od programskih jezika. Tranzicija. Obuhvata prenoenje aplikacije na realni transportni sistem (lanac ili mreu), njegovu implementaciju i testiranje u realnom okruenju. Produkcija. Ovo je potencijalno najdui deo ivotnog ciklusa softvera jer obuhvata njegovu aktivnu primjenu, a ukljuuje i njegovo odravanje, dopune, izmene i poboljanja.

Kvaliteta softvera mora da tee uporedo sa njegovim razvojem, od faze definisanja projekta, preko opisa projektnih zahteva, dizajna sistema, konstruisanja programskog koda i testiranja, sve do instalacije na radnu platformu i redovne produkcije i odravanja. Definisani su i standardi za kvaIit,et softvera, kao to su, na primer, meunarodni ISO 9000-3 ili ameriki vojni standard DoD 2167a. Formirani su nauno-struni timovi za prouavanje softverskog procesa, koji su. definisali koncepte rukovoenja softverskim projektima, bazirane na principima TQM-a, koji u osnovi odreuju da je za proces kreiranja i odravanja softvera, kao i za sam kvalitet softvera, efektivnije i jednostavnije ako se proces temeljno analizira, kvantifikuje i kontinualno usavrava. U naim transportnim organizacijama jo je prisutan relativno nizak nivo formalizacije radnih procesa i primjene informatike. U veini organizacija drumskog transporta na primjer, automatska obrada podataka obuhvata samo osnovnu obradu putnih naloga i odravanje matine datoteke vozila. Ovaj nivo odlikuje se individualnim naporom i malim brojem definisanih procesa. Zato je potrebno dostii nivo na kojem e svi projekti da sadre organizovan, dolrumentovan i standardizovan skup aktivnosti, (ponuda usluge, preispitivanje ugovora, priprema za realiza iju, realizaciJa usluge, odravanje, nabavka i dr.).

4.2. Ocjena kvaliteta transportnih srestava

Kvalitet transportnih sredstava je dio ukupnog kvaliteta u svakom vidu transporta zajedno sa kvalitetom saobraajnica i saobraajnih vorova, terminala ili mesta promjene vida saobraaja. Kvalimetrija se definie kao nauna oblast koja objedinjuje kvantitativne metode ocjene kvaliteta za obrazloenje reenja pri upravljanju kvalitetom proizvodnje i standardizacje. Kvalimetrija se bavi prouavanjem kvaliteta novih modela ili modela u izgradnji i tokom eksploatacije transportnih sredstava. Tehniki nivo transportnog sredstva, kao elementa njegovog .kvaliteta, definie se kao funkcija kriterijuma T od parametara ocjena: T = f(Q, vp, H, G, L, V, Gp.m , N, Vmax) Gdje su: Q - maksimalna nosivost za koju se plaa vozarina, (tona) vp - putna brzina kretanja, (km/h) H - daljina prevoenja ili daljina automnog kretanja, (km)

14

G-

ukupna masa prevoznog ili transportnog sredstva u optereenom stanju, (tona) L - duina puta pod posebnim uslovima (usponi, veliina talasa, visina leta), (km) V - spol jna zapremina transportnog sredstva u reimu kretanja, (m) Gp.m - ukupna potronja pogonskih i drugih materijala (goriva, radne tenosti i gasova, ulje, mazivo, rezervni delovi, pomoni elementi i agregati, itd.), (tona) T - ukupno vreme transportnog sredstva do kapitalnog remonta i druge garancije kao pokazatelja pouzdanosti sredstva, (h) . N - snaga motora, (kw) Vmax.- maksimalna brzina kretanja, (km/h). Vinnaenko je 1950. godine predloio novu jedinicu umesto transpor rada u tonakilometrima i putnikim kilometrima "transport jedinicu dejstva" kao proizvod mase tereta, daljine prevoenja I brzine kretanja (QL V), smatrajui da transportni rad nije objektivj ocjena obima transporta jer ne sadri brzinu kao znaajan ini transporta. Meutim, Kuznecov i Obrazcov 1990., predloli su kao precizniju i objektivni, mjeru za ocjenu prevozne usluge i nazvali ga "tran", odnosno: A = Q . L . v2, tkm3/h 2= tran Tran odraava poznate prirodne zakone, saglasno kojima: rad troi na savlaivanje sile otpora i mijenja se po kvadratnom zakonu od brzine kretanja, a potrebna snaga se mijenja po kubu od brzine kretanja. Kvalimetrija transportnih sredstava za nove modele ili modele u izgradnji zasniva se na kriterijumima: korisnog efekta transportng rada, iskorienosti transportnog rada, ocene tehnikog kvaliteta transportnog sredstva, opte pouzdanosti transportnog sredstava, konkurentske sposobnosti transportnog sredstva i ukupnog tehnikog nivoa transportnog sredstva. Na slian nain se definie kriterijum za ocjenu kvaliteta transportnog sredstva u eksploataciji.

4.3. Upravljanje kvalitetom tehnikog stanja transportnih srestava u procesu eksplatacije

Informaciona integracija na nivou transportnog poslovnog, sistema, omoguuje top menadmentu, izmedu ostalog, donoenje pravovremenih poslovnih odluka kojom se realizuje ciljna tunkcija sistema. Na ovom nivou se podsistemu tehnike eksploatacije definiu: zahtevi za potrebne nivoe uinka, transportnih kapaciteta i raspoloivosti, odnosno odobravaju nivoi trokova, kapaciteta radionica, kadrova, zaliha rezervnih delova vri bilansiranje planiranih i realizovanih vrednosti uinka podsistema TE, karakteristika eksploatacionih pouzdanosti trokova odravanja, dostignutog kvaliteta transportnih sredstava preduzimaju korektivne mjere itd.

15

Na taj nain se ispunjavaju osnovni zahtevi serije standarda ISO 9000, za donoenje odluka na osnovu pouzdanih informacija, upravljanje procesima i stvaraju uslovi za kontinuirano usavravanje podsistema tehnike eksploatacije.

4.3.1. Osnovne aktivnosti na nivou menadmenta

Na nivou menadmenta podsistema tehnike eksploatcije vri se: - projektovanje i usavravanje programa preventivnog odravanja vozila svih konstrukciono-tehnoloko eksploatacionih (KTE) grupa, - projektovanje organizacije rada, tehnologije PO i opravki, - optimizacija zaliha, kapaciteta radionica i pogona itd. Svi neophodni resursi sa tehniko-tehnolokom bazom se projektuju na osnovu infonnacija o broju transportnih sredstava, njihovih K1E svojstava, uslova eksploatacije, izabrane strategije preventivnog odravanja i opravki i sl. Projektovanje i usavravanje programa preventivnog odravanja je jedan od najznaajnijih procesa. On treba da omogui maksimalnu primenu preventive (odlaganje i spreavanje pojave otkaza) u procesu eksploatacije transportnih sredstava. Kod projektovanja pogona za tehniko odravanje i opravke, potrebne su infonnacije o uslovima upotrebe (optereenje, putni, topografsko-klimatski uslovi, kvalitet vozaa i s1.), intenzitetu eksploatacije, tehnologiji odravanja i opravki, itd. Bitno je napomenuti da se sve aktivnosti na nivou tehnike eksploatcije moraju vremenski usklaivati sa vremenskom funkcijom odvijanja osnovnog procesa cjeline transportnog sistema. Navedene aktivnosti se zasniva ju na integraciji poslovnih i inenjerskih aktivnosti, na bazi softverske i hardverske podrke kao i na primjeni baza znanja (ekspertskih sistema), mainskog uenja, komunikacije i sl. Na ovom nivou se vre detaljna planiranja svih zadataka, komparativne analize planiranih i realizovanih zadataka i na osnovu relevantnih infonnacija donose korektivene mjere. Pokazatelji valiteta usluga i eksploatacione pouzdanosti (raspoloivosti, bezotkaznosti, pogodnosti za odravanje i logistike podrke i odravanju i opravkama), definisani su Meunarodnim standardom EC 50 (191) - Eksploataciona pouzdanost i kvalitet usluga Dependability and Quality of Service) za tehnike sisteme. Za odreivanje vrednosti ovih pokazatelja nuni su pouzdani podaci u realnom vremenu odvijanja procesa. Oni omoguuju pouzdano praenje kvaliteta odvijanja procesa, pravovremeno preduzimanje korektivnih mjera bez posljedica po osnovni (transportni) proces, uoavanje slabih mjesta u procesima, traenje najpovoljnih reenja itd, odnosno kontinuirano usavravanje procesa. Osnovni problem sadanjih sistema je u tome to se ne raspolae veinom potrebnih podataka, to znai da se ni pokazateiji koji se sada koriste ne mogu pravovremeno kvantifikovati. To dalje uzrokuje kasno ili pogreno donoenje upravljakih odluka.

16

4.3.2. Osnovne aktivnosti na nivou pogona

Na nivou pogona se upravlja procesima praktine realizacije planova i programa PO i opravki. Posebno je znaajno da se na ovom nivou, kao mjestu neposredne realizacije procesa dijagnostike PO, rasklapanja, opravki i provjere kvaliteta funkcionisanja sistema transportnih sredstava, generiu podaci, znaajni za procese projektovanja, planiranja i bilansiranja na svim nivoima. U tom smislu je veoma znaajno da se svi relevantni podaci pouzdano biljee u trenucima nastajanja i skladite u projektovanim bazama podataka. Na ovom nivou se svakodnevno i u duim intervalima (nedeljno, meseno) vri balansiranje planiranih i realizovanih pokazatelja (uinka pogona, odeljenja, radnika, stepena iskorienja vremena, kvaliteta rada i sl. ) i donose argumentovane odluke za usavravanje procesa odravanja i opravki vozila. Navedenim promjenama se stvaraju realni uslovi za realizaciju osnovnih zahtjeva standarda serije ISO 9000 i QS 9000, kao to su: zadovoljenje zahtejva i elja korisnika usluga, poveanje konkurentnosti na tritu, poveanje efikasnosti odvijanja poslovnih procesa, definisanje i eliminisanje zastoja neracionalnosti i konflikata, snienje trokova poslovanja usled smanjenja otkaza i neracionalnosti, poveanje produktivnosti, obezbeenje zatite zdravlja ljudi, zatite ivotne okoline itd. Prethodne ilustracije o stanju u upravljanju i realizaciji transportnih usluga, savremenom pristupu TQM u transportu i drugo, jasno upuuju na zakljuak da se sistemu kvaliteta usluga u transportu kod nas mora posvetiti vea panja i prei na kvalitetno nov nain u projektovanju i uvoenju sistema kvaliteta.

17

Tema 5: Tendencije i sutinske promjene zahtjeva za novim kvalitetom usluga

Da bi mogli detaljnije da objasnimo ovu temu potrebno je definisati termin kvalitet i usluga. Rije kvalitet potie od latinske rijei qualitas koja znai kakvou, svojstva, osobine. Ameriko drutvo za kontrolu kvaliteta definisalo je kvalitet kao ukupnost osobina proizvoda i usluga koje karakteriu njegovu sposobnost da zadovolji odreenu potrebu potroaa. Kvaliteta je ukupnost svojstava i znaajki nekog proizvoda ili djelatnosti, koje se odnose na njihvu mogunost za ispunjenje datih zahtjeva. Kvaliteta proizvoda ili usluga odreuje se kroz faze u okviru naizmjeninih radnji, kao to su dizajniranje, proizvodne operacije, uslune operacije i odravanje. Kvaliteta je postala dominirajui problem upravljanja i jedan od kljunih elemenata strategije svakog preduzea. Tehnike, trine i industrijske promjene u svijetu izravno se odraavaju na kvalitet proizvoda i usluga. Nova iskustva i zahtjevi usmjereni su prema sistemu kvaliteta koji se mora razvijati tako da se kvalitet proizvoda i usluga ukljue u sve funkcije i sve djelatnosti preduzea. Osiguranje kvaliteta mora se postii preventivno putem povezivanja dobavljaa i proizvoaa prizvoda i usluga. Pojam kvaliteta danas s jedene strane dobro poznat i proizvoaima i potroaima, dok s druge strane moe biti ne odreen, nejasan i podloan razliitim tumaenjima. U novije vrijeme kvaliteta proizvoda i usluga definira se kao podobnost u upotrebi. To je bitna primjena u definiranju kvaliteta. koja je usredotena na trite i kupca a ukljuuje: - istraivanje zahtjeva trita, - razvoj proizvoda i usluga u odnosu na zahtjeve trita, - optimizaciju kvaliteta do mjere koja jo zadovoljava zahtjeve, - stalno praenje kvalitete nabave, proizvodnje i upotrebe te neprekidno poboljanje na osnovi kontinuiranih povratnih informacija. Parameti kvalitet po novoj definiciji su: - kvaliteta konstrukcije - kvalitetna proizvodnja - kvaliteta proizvoda - kvaliteta usluga - servis ili upotrebi. Na taj nain se kvaliteta shvaa kao ispunjavanje traenih ili normiranih specifikacija u upotrebi. Te potrebe ne odnose se samo na proizvod ili uslugu, ve i na zahtjeve i oekivanja prema tehnolokim procesima, organizacijskoj strukturi, postupcima radnim uvjetima, uslugama i inforamcijskom sistemu u itavom preduzeu i njegovim odnosima s poslovnom okolinom. Sadanje stanje kvaliteta obilieava se kroz tri faze: 1. kontor1a kvalitete - QC - Quality Control 2. osiguranje kvalitet - QA - Quality assurance 3. potpuno upravljanje kvalitetom - TQM - Total Quality Management.

18

Znaaj kvaliteta u sadanjim i buduim fazama tehnolokog razvoja i proizvodnje moe se relativno tano predstaviti na osnovu nekoliko pretpostavki na bazi analize trenutnog stanja budueg odnosa prema kvalitetu, a to su: tokom 60-tih i 8O-tih godina bio je izraen trend tzv. jeftine prizvodnje u kratkom vremenu. U ovom periodu kvalitet je imao drugostepenu ulogu, a esto je bio i zanemarivan. U posljednoj deceniji se ovakav odnos prema kvalitetu bitno mijenja i zauzima prvo mjesto u programskim ciljevima vodeih svjetskih kompanija. Prema tome kvalitet sve vie postaje mjera produktivnosti i u uslovima otre konkurencijeprodaju se samo oni proizvodi koji su kvalitetniji. temelj ekonomskog i trinog jaanja kompanije predstavlja visoki kvalitet njihovih proizvoda i usluga kao i stvaranje novih proizvoda visokog kvaliteta. Kvalitet je dakle strateki cilj i temeljni pravac upravljanja kompanijom, kao i glavna mjera ekonomskog jaanja kompanije, pa i drave. predvia se da e uskoro doi do intenzivne konkurencije u kvalitetu na meunarodnom i domaem tritu, a to e bitno utjecati na promjenu naina miljenja o kvalitetu. Osnovne specifinosti transportno logistike usluge u odnosu na materijalni proizvod su: 1. redovno pravi kvalitet usluge nije poznat korisniku prije nego to doe do njegove realizacije 2. kvalitet usluge postaje stvarnost tek to je usluga realizovana korisniku 3. esto je korisnik spreman da prihvati i veu cijenu usluge ukoliko je siguran visok nivo kvaliteta usluge 4. kada je rije o kvalitetu podrazumjeva se na kvalitet procesa i kvalitet proizvoda. Kod usluge ove dvije ktaegorije je teko razlikovati 5. kod usluge proces proizvodnje i proces plasmana se vremenski i prostorno potpuno poklapaju. Kod materijalnog proizvoda izmeu ova dva procesa postoji kraa ili dua, vremenska i prostorna distanca 6. vrijeme je vaniji inilac u proizvodnji (plasmanu) usluga nego kod materijalne proizvodnje. Kod usluge je teko razlikovati kvalitet procesa od kvaliteta proizvoda 7. metode unapreenja kvaliteta usluga, posebno i izmjenjenim savremenim zahtjevima korisnika se bitno razlikuje od onih koji se koriste u proizvodnji. Definicija prema nacrtu E DIN ISO 9000: usluga je rezultat postignut na taki spajanja izmeu dobavljaa i kupca, te internom djelatnou dobavljaa s ciljem ispunjenja zahtjeva kupca. Usluge su radnje, koje se veinom nude uz naknadu. Usluge su nematerijalne prirode, izvravaju se u uskoj sprezi uslogodavca i uslugoprimca, prolaze u svojoj izvedbi kroz velika kolebanja i ne mogu se skladititi. Zahtjevaju vie provjere kvaliteta, dostojnost provjerenja, sposobnost prilagodbe od strane ponuaa usluge. p intenzivne usluge spadaju usluge odravanja i popravka (obino se fiksiraju ugovorima) i savjetodavne poslovne usluge (gospodarska kontrola, pravni savjeti, propagandni savjeti i

19

sl). U strunoj literaturi s podruja marketinga prevladava miljenje, kako je u uslunom sektoru djelovanja, bez obzira radi li se o dravnim institucijama, profitnim organizacijama, ili institucijama koje funkcioniraju u neprofitnom sektoru, bitno zaposliti visoko moralne ljude. Jedino tako, prevladava stav da organizacije koje pruaju usluge, moraju imati postavljene vie moralne standarde od industrijskih poduzea. Razlog tome je u prirodi usluga, gdje je izgradnja povjerenja kod korisnika usluga spram pruatelja, bitna pretpostavka uspjenog djelovanja organizacija i institucija. (C.P.Rao, A.Singhapakdi, 1997.) Transport robe, pored prijevoza, podrazumjeva i realizaciju niza procesa: pripremu, formiranje jedinice otpreme (transporta), utovar, istovar, pretovar, skladitenje robe i dr. Svi ovi procesi, ukljuujui sve materijalne i informacione interakcije tokove i veze meu njima danas su objdinjeni terminom logistika. U odnosu na ukupno produktivno vrijeme u industriji, na realizaciju logistikih procesa otpada u prosjeku 50%. Nivo tehnologije logistikih procesa najee je znatno ispod nivoa razvijenosti tehnologije proizvodnje. O tome najbolje govori podatak da je produktivnost u proizvodnim procesima, decenijama poslije II Svjetskkog rata, rasla deset puta bre nego u procesima logistike. Pod okriljem vlada pojedinih zemalja u EU, racionalizacija i optimizacija logistikih procesa dobila je strateki znaaj, posljednje dvije decenije, u mnogim zemljama Evrope, nakon istraivakog rada velikog broja multidiscipliniranih timova. Angaovanje u ovoj oblasti usmjereno je prevashodno u pravcu smanjenje trokova svih uesnika, a posebno podizanja kvaliteta usluga i zadovoljenja sve veih zahtjeva kupaca (korisnika usluga). Od sada ostvareni rezultati su izuzetni, s obzirom da se radi o procesima koji, objektivno, kriju i najvee tehnoloko-ekonomske rezerve. U okviru EU, 12 zemalja, zavravaju se ili su zavrena etiri proekta iji je moto sutinski novi kvalitet usluga, a to su: Studija gradske logistike, Studija razvoja transporta i zatite ivotne sredine, Studija informatike u transportu i pediciji, Studija kombinovanog i intermodalnog transporta. Rezultati istraivanja su testirani, a utvreni modeli i postupci postae obaveza svih zemalja EU, koji e se precizirati raznim deklaracijama standardima, fiama ili preporukama. Nova filozofija realizacije kvalitetnih i logistikih procesa obuhvata i ekoloki aspekt, gdje se u prvi plan istie zahtjev za zdravom ivotnom sredinom. U sferi logistikih lanaca prisutna je promjena strukture i pojavnih oblika robe koja se manipulie i transportuje: Smanjenje koliina resursa robe u transportu (prerada se realizuje u blizini izvorita roba), Poveanje koliine standardizovanih jedinica komadnih roba u transportu, uz smanjenje koliine u jednoj poiljci i poveanje asortimana i frekvencije, Sve vee uee kontejnera, izmjenljivih transportnih sudova i hucke-pack tranporta i drugih standardizovanih jedinica tereta, posebno logistikih jedinica kao standardizovanog integruma standardnog lanca, Poveanje koliina prijevoza visokovrijednih roba i zahtjeva za skupim standardizoanim modulima, pakovanje i skraivanjem ciklusa prijevoza, Primjena savremenih standardizovanih i unificiranih informatikih tehnologija u svim karikama transportno-logistikih lanaca.

20

Nova transportna tehnologija mijenja se u pravcu postizanja sve veeg nivoa kvaliteta usluga i zadovoljenja korisnika. Neprekidno raste znaaj i potreba poveanja brzine dostave, skraenje vremena isporuke robe i ostalih zahtjeva poveanja kvaliteta usluga, (tanost, vremenska usaglaenost realizacije tokova, sigurnost dostave robe), uz odgovarajuu cijenu kvalitetne usluge. Sve ovo zajedno zaotrava konkurenciju na transportnom tritu u cilju zadovoljenja kupca. Potreba respektovanja ekolikih zahtjeva oteava problem lociranja i izbora tehnologija logistikih centara i nain realizacije distribucije robe posebno u gradskim centrima. Iz tih razloga realizovana su, posljednjih par godina, brojna istraivanja i data rjeenja iz domena gradske logistike (city logistika). Ova rjeenja predlau modalitete gradnje gradskih logistikih centara i druge mjere kvaliteta usluga, distribucije i snadbjevanja. Kao rezultirajue dejstvo naznaenih tendencija dovelo je do krupnih strukturnih promjena i sve veim za nivoom kvaliteta usluga, a time i u konceptu realizacije transportnih i logistikih procesa, prije svega su: Nainu organizacije, kategorizaciji i funkcijama logistikih centara i njihovih podsistema, unutar i na obodu gradova i transportnoj mrei potujui nova naela city logistike, Tehnologijama realizacije logistikih procesa (distributivnih, transportnih, pretovarnih i skladinih), Informacionim tehnologijama koje obezbjeuju funkcionisanje transportnih i logistikih sistema (informaciono-upravljaka logistika), Metodama i koncepciji praenja i mjerenja finansijskih i tehnoloko-tehnolokih perfomansi logistikih sistema u makro i mikro distribuciji dobara, Primjeni visokog stepena standardizacije sredstava i jedinica: rukovanja, pakovanja, skladitenja, transporta i informacija.

5.1. Sutina logistike

Prije vie od tri decenije, od momenta kada je nastala otra konkurencija u realizaciji (prodaji) proizvoda, zainteresovanost za sve trino-uslovljene aktivnosti poslovnih sistema postalo je znatno vea. Kada su ovi problemi postali predmet naunih i strunih sagledavanja nastao je njihov zajedniki naziv logistika. Logistika (vojnika tehnologija, grkog porijekla) podrazumjeva nain upravljanja svim aktivnostima koje se odnose na premjetanje sirovina, poluproizvoda, materijala i gotovih proizvoda izmeu proizvodnih organizacija, od nabavke sirovina do prerade, odnosno od proizvoaa do potroaa. To je sistem aktivnosti koji omoguava oblikovanje, proektovanje, usmeravanje, voenje i regulisanje protoka robe, energije i informacija unutar sistema i izmeu sistema. Makrologistiki sistem obuhvata logistika preduzea ija je osnovna djelatnost proizvodnja logistikih usluga. Ovakva logistika preduzea su transportne organizacije, pediterske, skladine, pretovarne organizacije, distributivni centri i dr. Mikrologistiki sistem u oblasti industrije, trgovine i uslunih djelatnosti obuhvata logistiku nabavke, proizvodnje i industrije koja obezbjeuje trensport, pretovar, skladitenje i pakovanje materijala, poluproizvoda, finalnih proizvoda, kao i procese komunikacije nadovezane ovim operacijama.

21

Logistika je, u stvari, jedan ureeni sistem, sastavljen od itavog niza logikih i meusobno povezanih podsistema. Elemente sistema logistike treba pratiti i prouavati sa vie aspekata-funkcionalnog, ekonomskog, trinog i sl.

5.1.1. Funkcionalni aspekt logistike

Posmatrano sa funkcionalnog aspekta, u prvi plan spadaju tehnike, tehnoloke i organizacione karakteristike svih poslovnih operacija koje se odvijaju prije, za vrijeme i poslije proizvodnog procesa, a koje imaju za cilj stvaranje usliva za proizvodnju novih proizvoda i njihovu realizaciju na trite. Logistike aktivnosti su razliito organizovane od drugog preduzea (ili su to posebno orgavnizacione cjeline-jedinice, ili su neki sastavni dio neke druge funkcije u preduzeu kojoj nije primarna aktivnost logistika). Neke logistike aktivnosti (kao to su transport, pdicija i dr.) su, po pravilu, organizovane kao posebni privredni subjekti, izvan konkretnih radnih organizacija. Zbog toga mogu da nastanu mnoge razlike po pitanju ciljeva, mjesta i uloge podsistema i ukupan sistem ligistike. Ono to je optimalno za cio sistem to, esto, i nije za njegove sustavne dijelove tj. podsisteme (nabavku, pediciju, transport, skladite i sl.). S obzirom na navedeno, neophodno je pratiti i prouavati sve elemente sistema logistike i nastoji da se obezbijedi prije svega, optimum funkcionisanja sistema u cjelini. Moraju se analizirati svi problemi koji se pojavljuju u tehniko-tehnolokoj povezanosti izmeu svih podsistema logistike. Na to, naravno, poseban utjecaj ima nain organizovanja unutranjeg i spoljanjeg transporta, pri emu se, koriste tehniko-organizaciona rjeenja koja su prihvaena od privrede (paletizacije, kontenerizacije, kombinovani i multimodalni transport), ali ija potreba nije dovoljna ili to, jo uvijek, ne moe biti, zbog nedostatka (ili nadekvatnosti) pravnih, tarifskih, organizacionih uslova.

5.1.2. Ekonomska dimenzija logistike

Ekonomski aspekt logistike je za svaku radnu organizaciju veoma bitan. U posljednje vrijeme tome se predaje vei znaaj. Istraivanja koja se bave tim pitanjima, a naroito utvrivanjem ukupnih trokova logistike koji opteruju cijenu kotanja radnih organizacija prilino su razliita. Prema nekim ranijim istraivanjima proizilazi da su ovi trokovi vrlo visoki i ine od 20-80% ukupnih trokova, to zavisi od mnotva razloga prvenstveno (vrste proizvoda, lokacije proizvodnih kapaciteta, obima proizvodnje, veliine preduzea, udaljenosti nabavnih i prodajnih trita, organizacione strukture preduzea, vrste proizvodnih kapaciteta). Ne postoje ni aktivniji podaci o ueu trnsportnih trokova u cijenama proizvoda. Iz rezultata posljednjih istraivanja (od prije desetak i vie godina) vidljivo je da su ovi trokovi enormni (znatno vei nego u drugim evropskim zemljama) i koji se u prosjeku kreu i do 20%. Posmatrano po saobraajni granama, po vrstama roba, uee transportnih trokova u cijenama nekih proizvoda iznosi i preko 30% (lignit, ruda, kamen, ljunak, pijesak, kre, cigla, cement, sumporna kiselina i dr.). Iz navedenog se moe izvui zakljuak da se moraju preduzimati mjere za ostvarenje boljih ekonomskih rezltata i, izmeu ostalog, snienje trokova. Potencijalne mogunosti za to se nalaze u sistemu logistike preko njegove racionalizacije, bolje organizacije i trine usmjerenosti svih podsistema.

22

5.1.3. Trina uslovljenost logistike

Zahtjevi unutranjeg, a naroito meunarodnog trita ograniavajue djeluju na realizaciju proizvoda sa visokim (trino neprimjerenim) prodajnim cijenama (zbog visokih trokova poslovanja) i neadekvatnim kvalitetom. Za sve one proizvode koji nisu proektovani i realizovani na bazi unaprijed sagledanih potreba potroaa i kupaca realizacija je neizvjesna. Ako privredni subjekti, nisu organizovali sve svoje funkcije i aktivnosti (meu kojima, kako smo ve naveli, logistika zauzima znaajno mjesto) na principima marketinga, ne mogu imati odgovarajue proizvode i prodajne rezultate. To praktino znai (ne uzimajui u obzir sada druge funkcije) da je u trinim uslovima nezamisliva uspjena privredna organizacija koja nema sistem logistikih usluga (tog veoma vanog elementa za odvijanje svakog procesa reprodukcije), kao i ako on nije zasnovan na trinim potrebama, odnosno na principima marketinga. Logistike usluge predstavljaju poetak i nastavak procesa proizvodnje i njgov integralni dio. Gotovi proizvodi sa svojim karakteristikama su, dakle, zajedniki rezultat svih funkcija koje se odvijaju prije, u toku i poslije procesa proizvodnje. Cijena (kao novani izraz vrijednosti) gotovih proizvoda i kvaliteta proizvoda (kao izraz funkionalnih i drugih karakteristika i sposobnosti za zadovoljenje potreba korinika), najvaniji su elementi preko kojih se proizvodi potvruju na tritu. Da bi ovi elementi (cijena i kvalitet), kao i drugi (distribucija, prije svega) bili definisani i realizovani prema trinim potrebma i zahtjevima neophodna je kreativna i koordinirajua uloga marketing funkcije u svakoj privrednoj organizaciji. Posebno je znaajna uloga marketinga u definisanju, organizovanju i kontrolisanju (upravljanju) logistikog sistema. Marketing logistika mora, izmeu ostalog, da doprinese da se realizuje optimalan i trino zahtjevan logistiki sistem, kako po cijenama tako i po kvalitetu pojedinanih i ukupnih logistikih usluga. Marketing treba da daje odgovor na pitanje ta trite trai u pogledu kvaliteta, cena i drugih elemenata pojedinanih usluga i ukupnog sistema logistike; - da daje uputstva i naloge kako kako da se planira i realizuje sistem logistike; - da prati, analizira, kao i kontrolie realizaciju planiranih aktivnosti logistikog sistema; - da utvruje rezultate i predlae eventualne potrebe konkretivne mjere. Samo na taj nain bit e ispunjeni osnovni trini (marketinki zahtjevi) za pojedine usluge iz oblasti logistike (transportne, na primjer) i to tako da se vri transport proizvoda na nain koji e ouvati svojstva proizvoda, bez oteenja, u pravo vrijeme, na pravom njestu i na podnoljivim transportno-manipulativnim trokovima. Prema tome, sa trinog aspekta logistiki sistem (koji omoguava oblikovanje, proektovanje, usmjeravanje, voenje, regulisanje prometa robe i energije i informacija unutar sistema i izmeu sistema) mora da predstavlja izraz meusobne uslovljenosti i zavisnosti svih usluga iz sistema i njih (pojedinano i svih zajedno) sa ukupnim procesom proizvodnje, kao i da sve to bude planirano i realizovano prema trinim potrebama i zahtjevima. Time e biti ostvarena osnovna usluga ukupnog marketinga u preduzeu, a to je uspjeno povezivanje i potronje svih proizvoda.

23

Tema 6: Performanse logistikih sistema i kvaliteta usluga, kvaliteta logistikih sistema

6.1. Performanse logistikih sistema i kvaliteta usluga;
Poznavajui strukturu logistikih procesa i njihove zadatke, logistike performanse, generalno posmatrano, mogue je razvrstati u etri grupe i to: 1. Logistike trokove, 2. Kvalitet logistike usluge, 3. Tehno-eksplatacione performanse ( tj. logistika produktivnost, logistiki uinak, iskoritenost logistikih resursa), i 4. Uticaj logistikih procesa na ovjeka i okruenje . Ukoliko se, logistiki sistemi posmatraju sa aspekta sistematske teorije logistike performanse je mogue podjeliti u dvije osnovne kategorije: - eksterne (egzogene) logistike performanse, - interne (endogene) logistike performanse. Preduzea koja su razvijenija, znaajnu panju posveuju izboru i primjeni koncepta funkcionisanja logistikih sistema, preciziranju postupka planiranja, upravljanja, praenja i kontrole logistikih performansi. Jedan od glavnih problema je: o kako struktuirati logistiki sistem (koja sredstva i tehnologije transportne jedinice i informatike primjeniti), o kako planirati realizaciju procesa, i o kako njime upravljati da bi se obezbjedila realizacija postavljenog cilja dostigle eljene vrijednosti performansi (tanost isporuke, najkrai ciklus dostave i minimalni i ukupni trokovi). Kao zakljuak se namee da se logistike performanse mogu razmatrati u razliitom kontekstu: o na nivou kompanije kao cjeline dakle na najviem hijerarhiskom nivou, o na nivou logistikog lanca, i o na nivou pojedinih logistikih podsistema ili faza logistikih procesa (lanaca).

6.2. Osnovni izmjeritelji logistikih performansi;

Logistiki izmjeritelji (pokazatelji) posmatranog kvaliteta usluga i funkcionisanja sistema imaju strategijski i operativni znaaj i zadatke: 1) Strategijski: - preciziranje stratekog znaaja logistike za preduzee i podrka definisanju logistikih strategija, - koordinacija i povezivanje logistike u strateko planiranje. 2) Operativni: - operacionalizacija i mjerenje stepena zadovoljenja definisanih ciljeva, - praenje, analiza i upravljanje logistikim trokovima i produktivnou (uinkom), - podrka operativnom planiranju realizacije logistikih procesa i aktivnosti,

24

6.3. Kvalitet logistikih sistema;

Kvalitet logistike znaajno utie na kvalitet proizoda koji predstaljaju rezultat svih funckija u preduzeu. Sistem logistike definisan prema tritu podrazumjeva ureen skup niza usluga koje su po svojoj sadrini vrlo razliite. U nastojanju zadovoljenja zahtjeva krajnjeg korisnika danas se najee polazi od: - jednovremene racionalizacije i razvoja prizvodnje, - razvoj marketinga i - primjena logistikog koncepta i naela. Kvalitet logistike je, u stvri, sloenica od brojnih elemenata koji se moe predstaviti u vidu jednaine: Q n = f ( X 1 , X 2 , X 3 , X 4 ,..., X n ) , gdje su: Q n =kvalitet sistema logistike kao nezavisno promjenljiva od svakog elementa (usluge) pojedinano, X 1 do X n = nezavisno promjenljive

6.4. Kvalitet logistike usluge u funkciji kvaliteta proizvoda;

Posebni oblici saradnje u dosadanjoj savremenoj praksi promovisali su osnovna polja na kojima se moe djelovati i obezbjediti kvalitet usluge a time i proizvoda: - neposrednim povezivanjem oblasti proizvodnje i marketinga, - povezivanjem marketinga i logistike, - saimanje ukupnih trokova proizvodnje i logistike ime se postiu adekvatni odnosi u oblasti upravljanja tokovima sirovina i gotovih proizvoda na itavom putu od izvora do odredita to je i osnovni moto logistike. U odnosima izmeu proizvodnje i zatjeva na tritu, mogu se izdvojiti tri grupe aktivnosti: - definisanje proizvodnog programa, - formiranje politike cijena i - servisiranje proizvoda u fazi eksploatacije. Definisanje proizvodnog programa obuhvata usaglaavanje zahtjeva, koji se pojavljuju na tritu, sa proizvodnim mogunostima.

6.5. Upravljanje tokovima sirovina i gotovih proizvoda u okviru proizvodnih procesa;

Upravljanje tokovima sirovina i gotovih proizvoda u okviru proizvodnih procesa podrazumjeva stvaranje materijalnih preduslova za neposrednu realizaciju proizvoda. Ove aktivnosti se odnose na: 1. Obezbjeenje sirovina za proizvodne procese, pored fizikog prevoza sa mjesta izvorita do mjesta prerade, ime se savlauje prostorna neusaglaenost procesa proizvodnje sirovina i procesa proizvodnje posmatranog proizvoda. 2. Da bi se realizovali ovi procesi neophodno je troiti materijalna sredstva za pokrivanje trokova dostave, skladitenja i posjedovanja zaliha. 3. Osnovne aktivnosti su povezane sa realizacijom pakovanja, prevoznih procesa, skladitenja i formiranja zaliha.

25

6.6. Plasman gotovih proizvoda;

Plasman gotovih proizvoda na trite ili direktno do krajnjeg korisnika, predstavlja grupu aktivnosti kojima se proizvodni proces okonava, obezbjeuje se potronja proizvedenih dobara i konano stvaraju mogunosti za ostvarenje eljenih finansijskih efekata. Idealna logistika jedinica u distribuciji proizvoda; Navedene karakteristike i zahtjevi distributivnih procesa upuuju na zakljuak da se u okviru njih kriju znaajne tehnolokoekonomske rezerve i mogunosti za ostvarenje uspjenijeg nastupa na tritu. Zadovoljenje nivoa kvalitete opsluge krajnjeg korisnika; Ovo je posljednja aktivnost koja neposredno povezuje proizvodnju i logistiku, i odnosi se na postizanje zadovoljavajueg nivoa kvaliteta opsluge krajnjeg korisnika.

6.7. Elementi kvaliteta pruanja usluge u distributivnim procesima;

Ove elemente mogue je razvrstati u tri osnovne grupe, i to: 1) Elementi kvaliteta koje imamo u trenutku ispostavljanja zahtjeva porudbe robe. Ove zahtjeve najee karakteru: razliiti oblici i naini primanja narudbina, vrijeme potrebno za obradu i zadovoljenje zahtjeva narudbine, raspoloivost robe, mogunost korigovanja narudbina, informacije o elementima narudbine, stepen fleksibilnosti u pogledu veliine narudbine. 2) Elementi kvaliteta koji se manifestuju u procesu dostave robe do krajnjeg korisnika: alternative isporuke u pogledu vremena, alternative isporuke u pogledu mjesta, alternative isporuke u pogledu pakovanja, alternative isporuke u pogledu izbora vida i oblika prevoza, vrijeme potrebno za realizaciju isporuke, stanje isporuene robe, pouzdanost isporuke robe, mogunost naknadnog korigovanja narudbine. 3) Elementi kvaliteta koji se manifestuju nakon dostave robe krajnjem korisniku: predaja robe korisniku po utvrenom postupku, procedura fakturisanja i naina plaanja, taost fakturisanja, proedure podnoenja posebnih zahtjeva, proedure podnoenja albi, oblici reagovanja na albe krajnjeg korisnika, potrebe i mogunosti povratka ambalae i praznih tovarnih jedinica.

26

Tema 7: Specifinosti izmjeritelja strukture kvaliteta logistike usluge

7.1. Specificnost izmjeritelja strukture kvaliteta logistike usluge

Prvi faktor kvaliteta logistike usluge bilo je vrijeme realizacije ciklusa narudbe, to podrazumijeva vrijeme koje protekne od trenutka naruivanja proizvoda od strane korisnika do trenutka isporuke odnosno prijema naruene robe. Drugi izmjeritelj je bio spremnost za isporuku kao odnos proizvoda koji se po svojoj strukturi i koliini mogu isporuiti i ukupnog broja zahtjeva za isporukom u posmatranom vremenskom periodu. Sljedei izmjeritelj je bio pouzdanost i tanost isporuke odnosno sposobnost odranja ugovorenih rokova isporuke, odnosno intervala snadbjevanja (to je prosjeno vrijeme izmeu dvije uzastopne isporuke); ovaj faktor je posebno vaan jer od njega zavisi mnogo drugih faktora. Modaliteti narudbe predstavljaju mogunost prilagoavanja u pogledu isporuke zahtijevanih minimalnih veliina narudbine, zahtjevanim vremenskim terminima, vrstama i nainima realizacije narzdbine. Modaliteti strukture isporuke; kada govorimo o faktoru ugovorene isporuke tu se uglavnom podrazumijeva primjena tovarnih jedinica i pakovanja, zatim obiljeavanje robe, osiguranja, i dr. esti faktor koji utjee na kvalitetu logistik usluge je faktor fleksibilnosti isporuke, koji se ogleda u sposobnosti brzog i racionalnog prilagoavanja zahtjevima i promjenama na tritu, a sve to u pogledu zadovoljenja zahtjeva kupca. Oekivani stepen informiranosti potrebne i raspoloive informacije u realnom vremenu, u svim karikama lanca, jednostavnost, tanost, unificiranost i pouzdansot informacija. I konano, posljednji faktor, ali naravno ne manje vaan je faktor korektnosti isporuke koji podrazumijeva kvalitativno i kvantitativno zadovoljenje zahtjeva isporuke (koji se odnosi obino na cijenu robe i ma stanje proizvoda i to posebno od kvarljive robe i robe vremenski ogaraniene upotrebe. Pri utvrivanju izmjeritelja kvaliteta usluge mora se postupati paljivo jer se ova veliina moe odreivati kako na nivou logistikih podsistema (narudbe, pakovanja, skladitenje i transporta) tako i na nivou sistema kao cjelne. Moe se primjetiti da su pri izboru davaoca logistikih i transportnih usluga za korisnika dominantni: pouzdanost isporuke, vrijeme isporuke i ukupni trokovi. Prilikom posmatranja odnosono analize strukture (sastava) elemenata kvaliteta transportne i logistike usluge bavili su se razliiti autori koji su prezentirali rezultate anketa koje su se sprovodile u pojedinim kompanijama. U slijedeoj tabeli prikazani su neki od parametara kvaliteta usluga pri emu su izdvojeni samo oni izmjeritelji koji su povezani sa logistikim aktivnostima.

27

Pored ovog navedenog u tabeli se jo i nalazi veoma detaljan pregled izmjeritelja kvaliteta, razdvojenih u pet kategorija prema podsistemima na koje se odnose: logistika nabavke, transport i tokovi materijala, skladitenje i komisioniranje, planiranje i upravljanje proizvodom i distributivna logistika. Struktura izmjeritelja kvaliteta logistikih procesa prezentirana u predhodnoj tabeli predstavlja kombinaciju kako kvalitativnih tako i trokovnih, ali i izmjeritelja efikasnosti i produktivnosti. Definisanje i mjerenje kvaliteta usluga povezano je s estima razlikama izmeu onoga to korisnik usluga oekuje i onoga to zapaa u pogledu kvaliteta usluga i razlikama izmeu stvarnog i oekivanog kvaliteta usluga prema miljenju korisnika; to sve moemo podkrijepiti sljedeom slikom.

7.2. Vrijeme trajanja ciklusa prijevoza kao zanajan pokazatelj kvaliteta usluge
Vreme trajanja ciklusa prevozne usluge je najznaajniji pokazatelj kvalitet usluge. Istraivanja koja su sprovedena imala za cilj da analiziraju duine prevoznog ciklusa, odnosno veliinu vremena potrebnog za realizaciju transportnog prevoznog procesa, (uzimajui u obzir sve aktivnosti od poetka utovara, prevoza i usputnih pretovara, pa sve do istovara kod krajnjeg korisnika) pokazala su da je znaaj ovog pokazatelja kvaliteta usluge veoma veliki. Kao primer za ova istraivanja moe posluiti analiza brzine dostave robe u drumskom i eljeznikom transportu, to smo naveli u predhodnoj tabeli. Imajui u vidu ovako male brzine dostave robe i injenicu da se transportni procesi realizuju konstantno u vremenu sa izuzetno velikim vrijednostima nekih roba, postaje jasno da se ovom pokazatelju u okviru razmatranja logistikih trokova mora posvetiti velika panja. Neposredna veliina ovih trokova, realizuje se na lak nain i to utvrivanjem realnog vremena koji roba provodi u okviru transportnog procesa i njene koliine.

7.3. Jedinstveni pokazatelji kvaliteta usluge sa aspekta kvaliteta procesa transporta

Jedinstveni pokazatelji kvaliteta usluge posmatrani sa aspekta efikasnosti funkcionisanja prevoznog procesa su brzina prevoza i koliina izvrenog rada u jedinici vremena. Prvu grupu elemenata kvaliteta usluga sainjavaju oni koji se interpretiraju u trenutku kada krajnji korisnik ispostavlja svoje zahtijeve za robom sa svim elementima narudbine. Na zahtjev koji je doao, isporuilac robe treba da odgovori tako to e korisniku dati sve odgovarajue informacije o robi, pruiti mu maksimalnu pomo pri eventualnoj promjeni narudbine i omoguiti mu da se njegove elje, u to je mogue veoj meri ostvare. Ono to je karakteristino za ovu fazu je to da je korisnik veoma osjetljiv na vrijeme koje je potrebno da se odgovori na njegove zahteve, nain

28

komuniciranja koji treba da bude usaglaen sa njegovim zahtevima i duinu trajanja ciklusa isporuke. esto elementi kvaliteta u procesu dostave robe do krajnjeg korisnika podrazumevaju i izbor izmeu razliitih oblika i naina dostave. To podrazumijeva da e isporuilac robe uvijek biti spreman da odgovori na zahtijeve korisnika koji nekad mogu biti specifini u pogledu vremena i brzine u kome roba mora stii do njega, mjesta na koje robu treba isporuiti, naina pakovanja, oblika i vida prijevoza, veliine tovarne jedinice, vrste prijevoznog sredstva koje moe da se koristi u procesu dostave, aviziranja i sl. Vrijeme koje protekne od trenutka ispostavljanja zahteva (porudbe) do prijema robe, je najupeatljiviji parametar kvaliteta procesa dostave robe i na krajnjeg korisnika ostavlja najvei utisak. Upravo taj parameter zavisi od brzine dostavljanja koja je u direktoj zavisnosti od izabranog vida i oblika prijevoza, odnosno od duine prevoznog ciklusa. Parametar brzine dostave robe u kombinaciji sa pouzdanou isporuke obezbeuje krajnjem korisniku direktne finansijske koristi jer mu stvara uslove da radi sa minimalnim zatitnim zalihama, pa je otuda i najvie zainteresovan za njih. Jo jedan elemenat isto tako veoma vaan je elemenat stanja robe u kome se nalazi u trenutku kada doe do krajnjeg kupca. Idealno je kad tovarna jedinica (npr. paleta ili paket) moe da slui kao prodajna i kao izlobena jedinica. Kao poslednji element kvaliteta izdvojena je mogunost naknadnih prepravljanja narudbina, najee u trenutku njenog prijema kod krajnjeg korisnika. Ostavljanje ove mogunosti krajnjem korisniku predstavlja vid i oblik izlaenja u susret zahtevima korisnika. Elementi kvaliteta koji se manifestuju nakon dostave robe povezani su najee sa nainima plaanja za obavljene usluge i isporuenu robu i ispunjenje naknadnih zahtijeva korisnika. U oblasti plaanja, najznaajniji oblici kvaliteta se ispoljavaju kroz potencijalne oblike naplaivanja i tanost ispostavljenih rauna i eventualnog odloenog plaanja. Podizanje kvaliteta podrazumijeva potivanje nacionalnih i meunarodnih standarda, angaovanje radne snage sa veim znanjem i opremanje distributivnih sistema irim nivoom kvalitetnije opreme kao i izborom savremenih sistema distribucije baziranog na logistikim naelima. Podizanje kvaliteta podrazumeva, u velikom broju sluajeva, ispunjavanje zahtjeva to podrazumeva uvoenje novih tehnologija, kao to su: osavremenjavanje ili uvoenje novih informacionih sistema, jednostavnih, standardizovanih i unificiranih u svim karikama prijevoznog, odnosno logistikog lanca; osavremenjavanje ili uvoenje novih tehnologija skladitenja sa znatnim stepenom mehanizacije, i primene ukrupnjenih standardizovanih jedinica skladitenja (tereta); osavremenjavanje ili uvoenje novih tehnologija pretovara, mehanizacijom i automatizacijom procesa, prema zahtijevima tovarnih jedinica i koritenih transportnih sredstava; osavremenjavanje ili uvoenje novih tehnologija transporta prvenstveno intermodalnih (integralnih) sistema i savremene informatike;

29

 osavremenjavanje ili uvoenje novih tehnologija pakovanja polazei od mikro modula, osnovnog modula do formiranja idealne logistike jedinice i dr.

Tema 8: Utvrdjivanje kvaliteta logisticke usluge

Postupak utvrivanja kvaliteta logistike usluge isporuke proizvoda ima za cilj da se uspostavi zavisnost kvaliteta logistike usluge i veliina:spremnosti za isporuku (SI);vremena isporuke(VI);tanosti isporuke(TI).

8.1. Spremnost za isporuku proizvoda

Ova veliina podrazumjeva sposobnost logistikog sistema da u odreenom vremenskom periodu realizuje kompletne porudbine proizvoda i predstavlja mjerilo za ocjenjivanje proizvodne sposobnosti sistema u odnosu na koliinu i strukturu poruenog asortimana s jedne strane i ugovorenih rokova isporuke proizvoda s druge strane.Na ovu veliinu utiu : 1)Visina zaliha proizvoda i lokacijski poloaj u logistikom lancu. Uz primjenu tehnologije omoguava visok stepen isporuke. 2)ivotni ciklus proizvoda. Zavisno od vijeka trajanja proizvoda mjenja se zaliha i spremnost za isporuku u cilju zastarenja robe. 3)Promjene na tritu.Najava poveanja cijena proizvoda dovodi do rizika manje potranje to direktno utjee na spremnost za isporuku.

8.2. Vrijeme isporuke proizvoda

Vrijeme isporuke proizvoda je neizvijesna veliina ija se vrijednost esto odreuje na osnovu subjektivne procjene eksperata.Obuhvata protok informacija, obradu porubine i fiziki protok proizvoda.Vrijeme isporuke proizvoda zavisi od vertikalne i horizontalne strukture sistema .

8.3.Tanost vremena isporuke

Tanost vremena isporuke utvrena je preko veliine odstupanja stvarnog od ugovorenog vremena isporuke.Isporuka proizvoda od odreenog dobavljaa moe se realizovati tano po utvrenom roku isporuke prije ili poslije ugovorenog roka isporuke. Da bi se izvrila ocjena kvaliteta logistike usluge, neophodno je izvriti defazifikaciju.Defazifikacija se najee obavlja odabiranjem vrijednosti sa najveim stepenom pripadnosti koji se utvruje prema izrazu:

QLU QLU =
i i

* R (QLU ) (QLU i )

30

8.4. Savremeni postupvi i tehnike analize kvaliteta logistikih procesa i lanaca

Ocjena kvaliteta logistike usluge moe se realizovati sa vie aspekata i to:korisnikapoiljaoca, primaoca, nosioca logistike usluge, ocjene kvaliteta sopstvene usluge, kvaliteta usluge u odnosu na konkurenciju i dr. U najznaajnije procese kvaliteta logistikog lanca i sistema koristese razliite tehnike meu kojima su najpoznatije: DRAIJAGM TOKA PROCESA; DIJAGRAM UZORKA I POSLJEDICE; EK LISTA; STATISTIKA KONTROLA KVALITETA ILI STATISTIKO UPRAVLJANJE PROCESOM; PROJEKTOVANJE EKSPERIMENATA.

8.5.Dijagram uzroka i posljedica Iikava dijagram

Iikava dijagram je alat koji pomae u pronalaenju sortiranju i prikazivanju moguih uzoraka problema ili karakteristika. Ovaj dijagram je dobio ime po svom pronalazau Kaoru Iikavi. Meutm osim ovog naziva susreemo i mnoge druge kao to je npr. uzrono-posljedini dijagram ili pak dijagram riblje kosti jer ima oblik koji podsjea na riblju kost.Ova metoda obuhvata sistematino istraivanje svih moguih uzoraka koji mogu dovesti do odreenih posljedica.Dijagram uzoraka i posljedice vizuelno predstavlja odnose nekog problema kvaliteta ili posljedice i moguih uzoraka koji su utjecali na ovaj problem.Ovaj dijagrm pomae istraivakom timu da razmilja na sistematian nain.Na sljedeoj slici moemo vidjeti Iikava dijagram predstavljanja problema zaliha. Ovaj dijagram pokazuje da su osnovni uzroci nastanka problema: informacioni sistem,osoblje kompanije,procedura.Zbog toga kompanija treba da jasno definie posljedice koristei odgovarajue uzorke npr. ljudi okruenje i sl, te da razmotri i podfamilije uzoraka i zabiljei u dijagram.

8.5.1.ek lista
Ova metodaolakava upotrebu drugih tehnika analize kvaliteta.Ova metoda se koristi za prikupljanje i obradu podataka.ek lista slui da se karakterie neslaganje zaliha po tipu proizvoda.

8.5.2. Statistika kontrola kvaliteta usluge SPC

Statistika kontrola je skup aktivnosti u procesu upravljanja kojim se proces najprije dovodi pod kontrolu a onda se vri poboljanje.Cilj SPC sa aspekta unapreenja usluga:Stalno poboljanje kvaliteta usluga;Stalno poboljanje procesa kvaliteta usluga;Smanjenje vremena i poboljavanje kvaliteta;Bre uoavanje greke. Cilj SPC sa aspekta zadovoljavanja kupca:Orjentacija pruanja usluga po principu logistike i primjene JUST-IN-TIME koncepcije. Postizanje visokih oekivanja zadovoljenja kupca za kompletnom uslugom; Ulazak u jaku konkurenciju posebno na meunarodnom tritu.

31

8.5.3.Benmarketing tehnika analiza kvaliteta usluga

Benmarking predstavlja sistematino poreenje performansi kompanije prema istim iz drugih organizacionih cjelina ili kompanije unutar sloenog sistema ili kompanija konkurenata ili vodeih kompanija u industriji.Na sljedeoj slici prikazani su koraci benmarking procesa: -Dostizanjevodee pozicije -Postupci potpuno integrisanih u procese

8.7. Poboljanje logistikih procesa kroz analizu kvaliteta

Savremeni model koji pomae preduzeima da proue zahtjeve i odgovore korisnicima na logistiku uslugu jeste Model procesa opsluivanja.Ovaj model pokazuje 5 kritinih neslaganja koja mogu da se jave i to: 1)Preduzee davalac usluga moe da prevazie razlike izmeu dobavljaa i oekivanja kupca boljom analizom i istraivanjem potroaa u logistici. 2)Dobavlja moe da prevazie razlike izmeu svojih oekivanja i sistema koji preduzee koristi 3)Koristei statistike metode preduzee moe da uoi neslaganja i da obezbjedi bolje usluge koje omoguava sistem a zadovoljava potroaa. 4)Ponekad opaanje nivo usluga od strane potroaa moe da se razlikuje od stvarnog nivoa koji preduzee davalac usluga prua. 5)Najvanija razlika koja se odnosi na neslaganje izmeu kvaliteta koju kupac oekuje i kvaliteta koji dobijaju.

32

Tema 9: Velicina i struktura logistickh troskova kao znacajan element kvaliteta usluga
Veza izmeu nivoa kvaliteta opsluge i trokova ostvarenih u okviru prevoznog procesa, kao i logistikog sistema nije linearna . Praksa je pokazala da je u uslovima kada je nivo kvaliteta usluge relativno nizak, sa malim ulaganjima se moe ostvariti znaajno poveanje kvaliteta usluge i poveanje eljenog efekta. Nasuprot ovome insistiranje na poveanju nivoa kvaliteta usluge u uslovima kada je on relativno visok podrazumeva veoma znaajna ulaganja. Ovakva ulaganja dovode do znaajnog poveanja logistikih trokova ime i cijena finalnog proizvoda (usluge) raste ili u suprotnom pada odnosno dolazi do smanjenja prihoda .

9.1. STRUKTURA I VELIINA LOGISTIKIH TROKOVA

Logistiki trokovi se u savremenim uslovima pojavljuju kao osnovni kriterijum pri optimizaciji aktivnosti u okviru procesa plasmana finalnog proizvoda na trite i zadovoljenja zahteva kupca. Investiranjem u njihovo sniavanje po pravilu se postiu najpovoljniji efekti, pa otuda neprekidno raste interes za njihovim izuavanjem. Tekoe utvrivanja strukture i veliine logistikih trokova proizilaze iz potrebe povezivanja sa brojnim parametrima relevantnim za odvijanje procesa kao io je: koliina robe, tehno-ekonomski zahtjevi robe za prevozom rastojanje prevoza, vrijeme potrebno za realizaciju aktivnosti, vrednosti robe, zahteva za pakovanjem, skladitenjem, transportom, i sl .Logistiki trokovi pokrivaju aktivnosti koje proizilaze iz same definicije i funkcije logistike. Oni predstavljaju mjeru uspenosti funkcioniranja logistikih sistema, odnosno logistikih lanaca. Logistiki trokovi, obuhvataju trokove svih aktivnosti koje se realizuju u cilju oblikovanja, projektovanja, usmeravanja, voenja i regulisanja protoka roba, energije i informacija unutar sistema i izmeu sistema Zapravo, oni obuhvataju trokove rukovanja, zaliha, skladitenja i transporta i sa njima povezanih trokova od narudbe sirovine do isporuke finalnog proizvoda krajnjem korisniku.

33

Ipak, pored brojnih primjera, moe se prihvatiti tvrdnja nekih autora da problem utvrivanja logistikih trokova nije jo uvek prilagoen sutini i potrebama logistike, ali se svi slau da su oni visoki i da sadre znaajne tehnoloko-ekonomske rezerve. Tako Ugner tvrdi da postojei nain prorauna trokova nije prilagoen potrebama logistike, trokove je teko razgranii , i pri emu oni nisu ni definisani u potpunosti, nisu jasno prepoznatljivi niti ogranieni. Slina su iskustva i kod nas. Trokove logistike moemo posmatrati i na drugi nain kao: fiksnei ili varijabilne; direktne ili indirektne, kao dio investicionih trokova, trokova radne snage, energije, trokova odravanja, kvaliteta i slino . Utvrivanje logistikih trokova po kategorijama i mjestima nastanka u logistikom lancu mogue je i preko : prorauna vrednosti pojedinih kategorija logistikih trokova na bazi poznavanja jedininih trokova pojedinih operacija ili faza procesa i vrednosti relevantnih tehnoeksploatacionih karakteristika proces procjenom visine pojedinih kategorija logistikih trokova na bazi regresionih jednaina . Analiza strukture logistikih trokova moe se posmatrati sa aspekta mirovanja i sa aspekta kretanja robe u logistikom lancu, odnosno statikih i dinamikih segmenata lanca .Trokovi mirovanja robe se dijele na trokove skladisnja, trokove pretovara i istovara, trokove zaliha i rukovanja robom .Trokovi kretanja robe obuhvataju trokove prevoza i trokove rukovanja robom. Za utvrivanje ovih trokova neophodno je da su poznati jedinini trokovi skladitenja (po jedinici koliine i vremenskoj jedinici), jedinini trokovi prevoza i manipulacije, trokovi prevoza na konkretnom ili prosjenom rastojanju po toni i sl. za odreeni vid i oblik prevoza. Utvrivanje ovih trokova ima primjenu posebno kod rutiranja vozila, upravljanja zalihama, kao i kod izbora optimalne koliine naruivanja (isporuke) i formiranje jedinica otpreme (vagon, voz, kamion, kontener, palete i sl.) Prema nekim autorima trokovi manipulacije (pretovara, utovara, istovara, uskladitenja i skladitenja i slino) po pravilu se posebno ne analiziraju "ve se preko odreenih koeficijenata inkorporiraju u transportne, odnosno skladine trokove". Ovo smatramo pogrenim, jer ne daju prave odgovore, posebno kod analize prevoznog procesa. Uticaj statikih elemenata procesa (utovara, istovara i sl.) ima veoma razliito dejstvo na trokove i vrijeme trajanja ciklusa prevoza i u direktnoj je zavisnosti od duine prevoznog puta robe, veliine oblika rada sistema tehnizacije i posebno ukrupnjavanja, jedinica tereta. Osnovnu strukturu logistikih trokova mogue je utvrivati analizom osnovnih logistiklih operacija . Uobiajeno je da osnovno razvrstavanje logistikih trokova podrazumijeva formiranje sljedeih njihovih grupa : 1. 2. 3. 4. 5. 6. trokovi posedovanja zaliha, trokovi nedostatka zaliha, trokovi skladitenja, trokovi transporta, trokovi oblikovanja proizvoda i administrativni transport

34

9.1.1. Trokovi posjedovanja zaliha

Trokovi posjedovanja zaliha povezuju se direktno sa realnim trokovima koji nastaju kao posljedica posjedovanja robe. Oni ne obuhvataju trokove tehnologije uvanja zaliha, odnosno trokove skladitenja i manipulisanja. Najee oni obuhvataju trokove kapitala uloenog u zalihe (a koji je mogao biti uloen u neku drugu aktivnost), trokove osiguranja, trokove kamata, eventualnih poreza i sl. Odreivanje visine ovih trokova direktno je povezano sa definisanjem odnosa: koliina robe - vrijednost robe - vrijeme uvanja robe. U modelima koji tretiraju probleme logistike uopte a posebno logistikih trokova,kada je neophodno izvriti prognozu visine trokova posjedovanja zaliha , koriste se parametri koji opisuju procese koji slijede nakon ili koji prethode skladitenju .

9.1.2. Trokovi nedostatka zaliha

Trokovi nedostatka zaliha odnose se na sluajeve kada proces kojem je neki proizvod neophodan prouzrokuje trokove zbog nedostatka . Najee se posrmatraju dvije vrste procesa: proces proizvodnje i proces potronje. Nedostatak zaliha u procesu proizvodnje (sirovina, poluproizvoda ili gotovih proizvoda) za posmatrani proces ima iste efekte. Bez obzira o kojim se zalihama radi ukupni trokovi njihovog nedostatka povezuju se sa gubitkom zastoja proizvodnje i eventualnim dopunskim trokovima za ponovno pokretanje proizvodnje. Gubitak proizvodnje, po pravilu, odnosi se na oekivano vrijeme zastoja proizvodnje, koliinu robe koja je u tom vremenu mogla biti proizvedena i moguim prihodom po jedinici proizvoda. Prihod i proizvedeni rezultati se relativno jednostavno utvruju tako da se problemi mogu pojaviti jedino pri definisanju oekivanog vremena zastoja. Ovo vrijeme je neophodno utvrditi na osnovu oekivanih dogaaja koji mogu do njega dovesti. U okviru logistikih sistema najee se razmatraju otkazi pojedinih elemenata ili celih tehnolokih linija u okviru proizvodnog procesa koji obezbeuje zahtevane sirovine ili poluproizvode i otkazi ili zastoji izazvani bilo kojim razlozima u okviru transportnih procesa. Bez obzira na prirodu zastoja ili otkaza, do traenog vremena se dolazi na relativno jednostavan nain, statistikom analizom dogaaja iz prolosti pri emu se kao rezultat dobija odgovarajua raspodjela verovatnoa.Posljedice nedostatka zaliha u procesu potronje se manifestuju manjim obimom prodaje to upuuje kupca na drugog proizvoaa od koga nabavlja traeni proizvod. U ovom sluaju trokovi povezani sa odsustvom zaliha se mogu identifikovati kroz kvalifikovanje ukupnog broja izgubljenih plasmana proizvoda . U postupku procijene visine ovih trokova najee se operie sa njihovom srednjom vrijednou do koje se moe doi na vie naina u zavisnosti od raspoloivih podataka .

9.1.3. Trokovi skladitenja

Trokovi skladitenja obuhvataju sve aktivnosti povezane sa uvanjem zaliha. Broj ovih aktivnosti zavisi od karakteristika tereta (robe) i mjesta skladita u okviru logistikih procesa (lanca). Trokovi skladitenja redovno ohuhvataju sledee faze:

35

 uskladitenje-aktivnost koja obezbeuje istovar prevoznih sredstava i pozicioniranje jedinica tereta na odgovarajue mjesto u skladitu, uvanje zaliha - aktivnost kojom se obezbjeuje ouvanje eljenog kvaliteta uskladitene robe (materijala), najee podrazumjeva odravanje odgovarajuih mikroklimatskih uslova (hlaenje, zagrevanje i si.), prerada - aktivnost kojom se obezbjeuje promjena fizikih, hemijskih ili nekih drugih karakteristika uskladitene robe (materijala) u skladu sa zahtjevima korisnika (najee podrazumjeva pakovanje, ukrupnjavanje, formiranje veih jedinica otpreme (logistikih jedinica) i obeleavanje), priprema poiljke - aktivnost kojom se obezbeuje da se na osnovu ispostavljenih zahteva (porudbe) za robom ona pripremi za otpremu, pri emu se ova priprema najee odnosi na obezbeenje odgovarajuih koliina robe prema porudbi ili ugovorenoj isporuci, iskladitenje - aktivnost koja obezbjeuje dopremu robe sa odgovarajueg mesta u skladitu do transportnog sredstva i utovar u transportno sredstvo, realizovanje administrativnih operacija: potrebne informaciono administrativne operacije neophodne u procesu skladitenja. Trokovi zaliha u javnim skladitima izraavaju se tarifama. Uobiajeno je da se cijena skladine usluge tarifom defnie u odnosu na jedinicu uskladitene koliine i vrijeme koje roba provodi u skladitu. U ovu cijenu ukljueni su svi relevantni trokovi. U praktinom utvrivanju trokova skladitenja u okviru logistikih lanaca (sistema) koristi se baza statistikih podataka i pokazatelje iz prolosti, dovodei u vezu ukupne trokove u skladinom sistemu ostvarene u nekom periodu, sa ukupnim obimom robnog rada u istom posmatranom periodu. U mnogim radovima koji se bave utvrivanjem trokova skladitenja, veina njih kao karakteristine veliine izdvaja : fiksne trokove rada skladita, jedinine trokove rukovanja materijalom, ukupan promet robe kroz skladite, jedinine trokove skladitenja i srednji nivo zaliha u skladitu.

9.1.4. Trokovi transporta

Trokovi transporta u sebi sadre vie trokova koji se u najveem broju sluajeva moraju odvojeno razmatrati. Oni zavise od koliine i vrste robe, stepena ukrupnjenosti, primjenjene tovarne jedinice, rastojanja prevoza izabranog vida i oblika transporta, primjenjenog oblika intermodalnosti, izbora kombinovanog transportnog lanca, stepena tehnologije i informatike, duine ciklusa prevoza i dr. Osnovnu grupu ovih trokova ine trokovi prevoza, trokovi pretovara i eventualni trokovi zaliha u procesu transporta. Meutim, problemi se mogu pojaviti u sluaju kada se eli

36

njihovo objektivno utvrivanje, odnosno povezivanje sa stvarno izvrenim utrocima i oni se mogu posmatrati na vie naina u konkretnoj praksi (ugovorni prevozi, zakupljene trase, rutiranje, zbirni prevoz i sl.). U svakom sluaju, veliina trokova prevoza je posljedica koliine i vrste tereta koji se prevozi, vida i oblika prevoza, stepena ukrupnjavanja i standardizacije jedinica tereta, rastojanja na kome se prevozi i jedininih trokova deflnisanih u funkciji od koliine, rastojanja, oblika i vida prevoza

9.2. TROKOVI USLUGE

OBEZBJEENJA

KVALITETA

LOGISTIKE

U posljednje vrijeme kao posebna kategorija trokova koja dobija sve vie na znaaju i u oblasti logistike svakako su trokovi obezbjecnja logistikog kvaliteta - trokovi povezani sa ostvarenjem odgovarajueg nivoa kvaliteta logistike usluge. Ova kategorija trokova, proistekla je iz TQM (total quality management) koncepta i predstavlja pokuaj da se iskae kotanje "ideala kvaliteta". Sam koncept kvaliteta postao je, bez sumnje, jedno od kljunih oruja konkurentske borbe na globalnom svjetskom tritu. Posmatrano sa aspekta logistike ovi se trokovi ne mogu posmatrati odvojeno od kvaliteta logisikih procesa pa ih otuda i treba povezivati sa elementima kvaliteta logistike usluge. Kao zakljuak se namee da je nain utvrivanja logistikih trokova, odnosno trokova realizacije transportnih, manipulativnih i skladinih procesa uvek posljedica postavljenog cilja, primenjene tehnologije i relevantnih karakteristika logistikog procesa koji se razmatra, kao i poznavanje ponaanja statikih i dinamikih elemenata konkretnog transportnog, odnosno logistikog lanca. Veoma je razliita vremenska i trokovna struktura na malim (npr. 100 km) i veim (npr. 300-500 km) rastojanjima prevoza po jedinici transporta . U sutini i logistiki trokovi i kvalitet procesa utiu na profit preduzea. Sniavanje logistikih trokova direktno utie na poveanje dobili, a poveanje kvaliteta logistikih usluga utie na poveanje broja korisnika usluga, ime utie na rast prihoda a time i na porast dobiti. Ta veza moda se najslikovitije moe prezentirati preko posledica uticaja koji visina kvaliteta usluge ima na dobit preduzea. Iz dosadanijh razmatranja moe se zakljuiti da su logistiki trokovi i duina trajanja ciklusa dostave najznaajnije veliine koje opredjeljuju uspjenost poslovanja bilo kog preduzea davaoca usluga. Oni se direktno ugrauju u cijenu finalnog proizvoda koji se plasira na trite i samim tim utiu na dohodak koji proizvodno preduzce moe ostvariti. Sniavanjem ovih trokova obezbjeuje se vei prihod bilo kroz ostvarenje vee zarade po jedinici proizvoda, biio kroz stvaranje mogunosti za sniavanje cijene finalnog proizvoda i samim tim poveanja prometa i proirenje trita. Meutim, pored djelovanja na logistike trokove i duinu trajanja ciklusa dostave postoji i drugi, veoma znaajni instrument koji se moe koristiti u procesu ostvarivanja veih prihoda. Ovaj instrument se definie kao kvalitet logistikih usluga. Potroa finalnih proizvoda pri opredeljenju za neki od ponuenih, alternativnih proizvoda pored njegove cijene i kvaliteta prepoznaje i kvalitet usluge koji je ostvaren pri nabavci. Moe se desiti da uprkos zadovoljavajuem kvalitetu i cijeni proizvoda u odnosu na zahteve konkretnog potroaa, izostane potronja finalnog proizvoda zbog niskog kvaliteta usluge. Iz ovih razloga se moe rei da kvalitet usluge na ostvarenje konanih rezultata deluje slino kao logistiki troak. Poveanjem kvaliteta usluge moe se oekivati poveani promet i naravno, samim tim i vei prihodi od potronje finalnog proizvoda. Pored ovog, direktnog uticaja, mogu se izdvojiti i ostali uticaji kvaliteta usluge u okviru logistike koji mogu uticati i na same logistike i proizvodne trokove.

37

9.3.

SAVREMENI ZAHTJEVI LOGISTIKIH SISTEMA KVALITETA USLUGE

U OBLIKOVANJU I RAZVOJU U FUNKCIJI OBEZBJEENJA

1.

Danas se sve vie oseaju posledice sloenih i dinaminih promena na tritu, bilo da su izraene kroz promenljivost elja klijenata, kroz sve krae ivotne cikluse proizvoda i vremena isporuke, bilo kroz poveane zahtjeva u pogledu faktora vremena i kvaliteta. Kretanja na tritu su sve vea, a preduzea su prisiljena na bre prilagoavanje tim promjenama. U tim uslovima sve je znaajnija uloga logistike na tritu. Ona obezbeuje optimalno povezivanje transportnih lanaca (po principu: od vrata - do vrata) ali istovremeno, i distribuciju robe u odreena podruja sa garantovanim i kratkim rokovima isporuke (princip: JIT), sve u cilju podizanja kvaliteta kompletne usluge.

2.

Formiranjem zajednikog evropskog trita i poveanjem njegove ekonomske moi dolazi do promena u logistikoj strukturi kako industrije tako i trgovine. Promjene se prvenstveno ogledaju u sve veoj koncentraciji, odnosno opadanju broja isporuilaca (smanjenju broja izvora robnih tokova) i grupisanju kupaca (smanjenju broja ua robnih tokova) sa izrazitom tendencijom racionalizacije tokova na relaciji proizvodnja - promet - potronja. Pri tom se tei da proizvodnja i distribucija budu dio jedne zajednike mree sa tendencijom podsticanja kooperacije izmeu isporuilaca, izvrilaca usluga i kupaca. Kao odgovor na promene savremena integrisana logistika koncepcija zasniva se upravo na meusobnom povezivanju proizvodnje i prodaje sa distribucijom u cilju povezivanja kupaca i isporuilaca u jedinstven logistiki koncept, odnosno logistiki lanac.Sve vea integracija nacionalnih privreda razvijenog Zapada vodi ka irenju asortimana proizvoda to ima za posljedicu diferenciranje logistikih zahtjeva u razliitim vidovima transporta.Ovakvi zahtjevi se neutraliu ili kompezuju primjenom tehnologija integralnog (intermodalnog) transporta. Eliminisanjem unutranjih granica na evropskom prostoru dolazi do integrisanja trtransportnih lanaca na velikim rastojanjima, posebno u meunarodnom transportu. Tendencija je stvaranje uslova za integrisanje svih sistemskih elemenata u cilju obezbjeenja kompletne logistike usluge koja obuhvata sve segmente logistikog lanca, saglasno eljama i zahtjevima kupca. Ovo se jo naziva i "individualno integrisani paketi usluga prema zahtevu kupca". Savremena logistika tranja kako u industriji tako i u trgovini je zainteresovana za vre meusobno povezivanje fizikih i informacionih tokova ucilju optimalnog formiranja informacione logistike kao osnove za realizaciju usvojene logistike strategije. Savremena logistika se kao discipiina manifestuje u poveanju konkurentske posobnosti, smanjenju trokova i poveanju kvaliteta usluge, odnosno zadovoljenja zahtjeva kupca .

3.

4.

5.

38

6.

Deregulisanje unutranjeg evropskog trita uticalo je na porast znaaja logistikih usluga. U ovim uslovima konkurentska prednost se ne moe vie bazirati samo na politici niskih cijena ve i na poboljanju kvaliteta usluge isporuke,skraenjem vremena protoka . Logistiki sistemi se moraju odlikovati visokom pouzdanou, mogunou JIT distribucije ; fleksihilnou,racionalnim odnosom prema resursima izadovoljavajuim stepenom zatite ovjekove sredine .

9.4. NOVA LOGISTIKA STRATEGIJA SNABDEVANJA, DISTRIBUCIJE I OEKIVANJA KUPCA KORISNIKA USLUGA
U oekivanju nastupajuih politikih i ekonomskih promjena svjedoci smo ubrzanog procesa prestruktuiranja sadanjih i izgradnje novih logistikih sistema u zemljama Evropske Unije. Prema tome, neposredno prije ove evropeizacije i otvaranja Istoka, u naem okruenju, vri se temeljna kritika analiza postojeih logistikih sistema i njihova priprema za nove oekivane zadatke. Za oekivati je da e doi do prestruktuiranja trita prodaje i uvoenja nove strategije snabdijevanja u cilju ostvarivanja integralnih sinergijskih efekata. Nova strategija snabdijevanja proizilazi iz promjena u proizvodnim sistemima, kao generatorima tokova materijala i roba. Naime, trend promjena u proizvodnji zasniva se na daljem smanjenju samostalnosti proizvodnih programa na principima "make-or-buy", poveanju fleksibilnosti i vrem povezivanju u "just-in-time" koncepciju. Obim primjene JIT koncepcije e se udvostruili u odnosu na stanje u 1995. god i posljednjih godina. To znai da se analogno ovim trendovima mora ubrzano raditi na prestruktuiranju i dogradnji logistikih sistema na baznim pravcima kroz nau zemlju, saglasno suvremenim trendovima u oblikovanju i razvoju distributivnih sistema i novim strategijama razvoja saobraajnih sistema .Distribucioni lanci, koji ine distribucionu mreu, moraju biti orijentisani prema kupcima .Distributivne mree treba da su fleksibilne u toj mjeri da i u promenjenim uslovima odgovaraju eljama i zahtjevima kupaca. Na taj nain se, u stvari, savremeno evropsku trite transformie u otvorenu transportnu mreu sa mogunou znaajne racionalizacije logistikih trokova (slika 15) zahvaljujui ve razvijenoj mrei logistikih centara i bazne mree saobraajnica . U funkcionisanju transportnog i distributivnog sistema postoje velike tehnoloke rezerve. One se mogu eliminisati jedino primjenom savremenih tehnologija transporta, poboljanjem organizacije rada, izmenom tehnologije skladinih procesa, koordinacijom i kooperacijom svih uesnika u transportnom procesu, centralizacijom skladita, koncentracijom robnog rada, primjenom logistike, u posljednje vrijeme cilj logistike itd. Izmjene u strukturi proizvodnje i snabdijevanja krajnjih potroaa uslovljavaju primenu moderne logistike, odnosno savremenu i optimalnu tehnologiju protoka materijala korienjem standardizovanih jedinica tereta i informacione tehnologije.U velikom broju zemalja pa i kod nas se sa uspijehom primjenjuju mnogi postupci racionalizacije, ali je realizovani obim racionalizacije, u odnosu na cjelokupan obim distribucije i transporta kod nas, i dalje veoma skroman. Nosioci optimizacija su najee velike transportne organizacije, koje na podruju transporta u sopstvenoj reiji ili uintegraciji sa drugim privrednim organizacijama organizuju transportne lance, i to najee na malom broju prevoznih relacija .Ovim zahtjevima najvie odgovaraju logistiki centri i njihova razvijena mrea, odnosnu povezanost. Zapravo, logistiki centar (RTC) omoguuje korisnicima na svom gravitacionom podruju takav kvalitet usluge koji u velikoj mjeri odgovara njihovim zahtjevima .

39

9.5. LOGISTIKI CENTRI ( RTC ) U FUNKCIJI OBEZBJEENJA KVALITETA USLUGA

Izgradnjom savremenih RTC-a koji raspolau sa skoro itavim asortimanom i pokrivaju velike oblasti (dvije ili vie zemalja) moe se razbiti kruta regionalna struktura RTC. Zajedniko koritenje postojee infrastrukture, kao i meusobna kooperacija u radu pojedinih podsistema logistikih centara stvara idealne preduslove za ponudu homogenih i kvalitetnih logistikih usluga. Logistiki centar takoer dozvoljava oslanjanje na multimodalne transportne operacije i, jo optije, kompleksne logistike operacije, ije su osnovne karakteristike ukljuivanje u globalne logistike postupke organizacije i upravljanja fizikom cirkulacijom robe sredstvima koja pripadaju istom logistikom lancu. Pored toga, svaki logistiki centar olakava i omoguuje tehnoloki svrsishodnu, operativnu i ekonomski opravdanu vezu izmeu nosilaca transporta. U okviru kooperacije izmeu eleznikih i drumskih transportnih organizacija sve vie preoovladava miljenje i ubjeenje da se eljezniki transport robe na dugim relacijama prevoza moe (u odnosu na optereenje u saobraaju kao i u odnosu na zatitu prirodne i ivotne sredine) ekonominije i kvalitetnije organizovati. Razvoj mree logistikih centara obezbjeuje sve neophodne preduslove za realizaciju tehnoloko-ekonomskih i ekolokih ciljeva, makro i mikro distribucije dobara, odnosno optimizacije transportnih i logistikih lanaca uz kvalitetno novi nivo usluga .Kod koncepcija za izgradnju novih centara izvreno je dalje proirenje ovog pojma u svijetu i kod nas u logistiki centar. U ovim centama koncentriu se sve aktivnosti vezane za cjelokupan protok robe, djelatnosti nakupljanja robe, tj.: pediterske djelatnosti, transport i distribucija odgovarajuim dopunskim i sporednim funkcijama, itd . Prema tome, ovakvi "centri za teretni saobraaj" predstavljaju savremeni kompletan logistiki kompleks i znaajnu kariku logistike strategije i kvaliteta usluga .

40

Tema 10: Logistiki centri kao strateki znaajan faktor poveanja kvaliteta usluga
10.1. Logistiki centri kao strateki znaajan faktor poveanja kvaliteta usluga
10.1.1. Logistiki centri (RTC) u funkciji obezbjeenja kvaliteta usluga
Broj i lokacija RTC-a na saobraajnoj mrei u naoj zemlji, su definisani i usvojeni mreom RTC-a 1986. sa smanjenjem broja stepena u distributivnom sistemu, naroito za skupe robe, isporuilac je blii tritu i kupcu i to ne u prostornom smoslu ve u neposrednosti kontakta sa kupcem. Izgradnjom savremenih RTC-a koji raspolau sa skoro itavim asortimanom i pokrivaju velike oblasti (dvije ili vie zemalja) moe se razbiti kruta regionalna struktura RTC. Zajedniko koritenje postojee infrastrukture, kao i meusobna kooperacija u radu pojedinih podsistema logistikih centara stvara idealne preduslove za ponudu homogenih i kvalitetnih logistikih usluga. Logistiki centar takoer dozvoljava oslanjanje na multimodalne transportne opreacije i jo opije, kompleksne logistike operacije ije su osnovne karakteristike ukljuivanje u globalne logistike postupke organizacije i upravljanja fizikom cirkulacijom robe sredstvima koja pripadaju istom logistikom lancu. Pored toga, sveki logistiki centar olakava i omoguava tehnoloki svrsishodnu, operativnu i ekonomski opravdanu vezu izmeu nosilaca transporta. U okviru kooperacije izmeu eljeznikih i drumskih organizacija sve vie preovladava miljenje i ubjeenje da se eljezniki transport robe na dugim relacijama prevoza moe ekonominije i kvalitetnioje organizovati. Razvoj mree logistikih centara obezbjeuje sve neophodne preduslove za realizaciju tehnolokoekonomskih i ekolokih ciljeva, makro i mokro distribucije dobara, odnosno optimizacije transportnih i logistikih lanaca uz kvalitetno novi nivo usluga. Kod koncepcija za izgradnju novih centara izvreno je dalje proirenje ovog pojma u svijet i kod nas i logistiki centar. U ovim centrima koncentriu se sve aktivnosti vezane za cjelokupan protok robe, djelatnosti nakupljanja robe, tj. pediterske djelatnosti, transport i distribucija odgovarajuim dopunskim i sporednim funkcijama itd. Prema tome, ovakvi centri za teretni saobraaj predstavljaju savremeni kompletan logistiki kompleks i znaajnu kariku logistike strategije i kvaliteta usluga.

10.1.2. Znaaj formiranja i razvoja RTC-a kao logistikih centara

Logistiki centar obezbjeuje tehnoloki svrsishodnu, operativnu i ekonomski opravdanu kooperaciju izmeu nosilaca transpotra i prateih djelatnosti. Razvoj mree logistikih centara prua sve neophophne uslove za realizaciju tehnoloko-ekonomskih i ekolokih ciljeva, makro i mikro distribucije dobara, odnosno optimizacije transportnih i logistikih lanaca posebno na baznim pravcima. Formiranje logistikog centra iziskuje realizaciju niza savremenih transportno-tehnolokih zahtjeva svih uesnika u procesu distribucije. Svi subjekti u transportnom i logistikom lancu moraju nai svoj interes u logistikom centru (transporteri, privreda, drava, gradovi i dr.). pozitivni efekti, velike utede u trokovima distribucije, poveanje kvaliteta usluga, utede u energiji primjenom savremenih tehnologija, i drugo, u potpunosti nadoknauju velika investiciona ulaganja u formiranje cjelokupnog kompleksa logistikog centra.

41

Razvoj mree logistikih centara uklapa se u pet osnovnih strategijskih naela, opredjeljenja i ciljeve svake zemlje, kao to su: 1) Ciljevi saobraajne politike: stvaraju se preduslovi za uspjenu i produktivnu kooperaciju u transportu, posebno izmeu drumskog i eljeznikog transporta. Razvoj podrazumjeva vre povezivanje svih uesnika u transportnom lancu, a posebno privrede-korisnika transporta. Sve ovo podstie razvoj integralnog transporta, principa logistike i prateih postupaka koji ubrzavaju proces distribucije i transporta i smanjuju njihove trokove. 2) Ciljevi urbanizma: bolje koritenje daljinskih drumskih saobraajnica i gradske saobraajne mree, racionalnija eksploatacija vozila; rastereenje mree drumskih saobraajnica unutar grada preseljavanjem transportnih organizacija u logistike centre, koncentracijom rada i jedinstvenim racionalnijim opsluivanjem gradskih povrina (to podrazumjeva manje zagaivanje ivotne sredine i rastereenje uline mree grada) primjenoom naela city logistike- izgradnjom city-logistikih centara. 3) Ciljevi regionalne privrede-poboljanje distribucije regionalnog i ireg snadbjevanja robom ne samo na industrijskom i komercijalnom podruju ve i na podruju potronje, uvoza i izvoza. Mogunost veeg uea u ukupnom robnom radu luka i pristanita u gravitacionoj zoni. 4) Stvaranje preduslova za formiranje i razvoj carinskih zona gdje je to opravdano, stvaranje mogunosti za otvaranje novih radnih mijesta i dr. 5) Ciljevi zatite prirodne i ivotne sredine: rastereenje gredskih saobraajnica, prenoenjem procesa transporta i pretovara na logistike centresmanjuje se zagaenost i buka u stambenim i drugim podrujima grada, smanjuje se nono parkiranje teretnog drumskog saobraaja u stambenim podrujima rada i drugo.

10.2. Savremeni koncept razvoja logistikih centara i nivoa kvaliteta opsluivanja korisnika u gradovima (city logistika)
Novi zahtjevi i filozofija prisutna na transportnom tritu, posmatrano sa aspekta opedrutvenog interesa i odnosa prema ekologiji, te novi koncepti regionalnog razvoja i planiranja razvoja gradova , uslovili su potrebu stvaranja razliitih formi gredskih logistikih (city) centara u zavisnosti od osnovnih funkcija: a) Specifinosti snadbjevanja gradskog podruja; b) Razvoja saobraajnih vorita; c) Intermodalno suelajvanje i kooperacije razliitih vidova transporta; d) Mogueg racionalnog povezivanja proizvodnih (slobodnih) zona sa saobraajnom mreom i logistikim centrima na vanijim saobraajnim pravcima i slino. U Zapadnoj Evropi i EU izdiferenciralo se vie vrsta osnonvih kategorija logistikih centara iji broj u EU prelazi 320. po osnovnoj namjeni oni se dijele na: 1) Robno- saobraajne centre (RSC) - To je osnovni koncept logistikih intermodalnih centara koji se razvija na saobraajnim voritima. Sastavni dio sistema sz pretovarna postrojenja za kombinovani, kontejnerski, hucke-pack transport, izmjenjive transportnr sudove i eventualno rasute terete, kao i pratee transportno pediterske slube. U organizacionom smislu sve firme koje funkcioniu u okviru centara za poslovno samostalne, ali koriste zajedniku opremu, objekte i informatiku tehnologiju. 2) Robno- distributivne centre (RDC) - Redovno su koncipirani kao podsistem velikih pediterskih preduzea sa obimnom logistikom ponudom koja u sebi

42

moe inkorporirati i sadraje RSC-a i sve aktivnosti makro i mikro distribucije i prateih uslunih djelatnosti. 3) Centre za pruanje logistikih usluga (CPLU) - obuhvata prostornu koncentraciju razliitih produzea koja realizuju samo pratee funkcije transportne usluge. 4) Transportno proizvodne skladine zone (TPSZ) - predstavlja koncept sistema u okviru koga se pruaju logistike, ali i razne dopunske usluge (najam skladinog prostora, distribucija i sl). Sistemi u sebi sadre ovu formu logistikih centara, pri emu obrnuto ne vai, osim u posebnim sluajevima. 5) Centre za proizvodnu logistiku (CPL) - koncipirani su u cilju povezivanja proizvodnje i tarnsportnog sistema i po pravilu se smjetaju uz velike proizvodne sisteme. 6) City logistike centre (Centre gradske logistike- SLC) - najnoviji oblik robnotransportno- logistikih centara prilagoeni savremenim zahtjevima gradova. Funkcionisanje i razvoj razliitih formi i koncepcija logistikih centara nosi sa sobom itav niz direktnih i indirektnih efekata koji se mogu svrstati u tri osnovne grupe: - efekti na saobraajni sistem, - ekonomski i - ekoloki efekti (slino prethodno pobrojanim efektima razvoja mree RTC). Direktni efekti odnose se ne poveanje efikasnosti, poboljanje spektra logistike ponude, racionalnije koritenje i odravanje resursa (bolje koritenje voznog parka, primjena novih sistema transporta i sistema intermodalnosti, sto omoguuje optimalnu raspodjelu transportnih zahtjeva po vidovima saobraaja) i racionalizaciju city logistics procesa u opsluivanju gradova i konano veeg kvaliteta usluga Indirektni pozitivni efekti se ostvaruju kroz redukciju optereenja saobraajne mree razvojem mree po baznim pravcima, posebno manje optereenje gradskog jezgra, to rezultira manjim zagaenjem vazduha i smanjenjem buke. Sve ovo prua mogunost za racionalnu preraspodjelu robnih tokova usmjeravajui ih na ekoloki povoljnije vidove saobraaja (eljezniki i vodeni) i stvara mogunosti movog kvaliteta logistikih usluga koje karakterie efikasnost zadovoljenja zahtjeva kupaca uz povoljnije ekoloke uslove. Koncept primjene i razvoja savremenih manipulativnih, skladinih i pretovarnih tehnologija ini okosnicu realizacije robnog rada u logistikim centrima. Njih je mogue posmatrati u okviru dvije osnovne grupe tehnologija: - tehnologije manipulisanja, skladitenja i pretovara masovnih roba- usmjerene su u pravcu razvoja etveroosovinskih eljeznikih kola velikih tovarnih zapremina i nosivosti koja imaju mehanike ili hidrauline bone klapneza istovar robe slobodnim padom, i - tehnologije manipulisanja, skladitenja i pretovara tovarnih standardizovanih jedinica kombinovanog (integralnog) transporta (paketa, paleta, kontejnera i drugih tovarnih jedinica)kao optimalno tehnoloko rijeenje se podrazumjeva primjena ramnih standardizovanih kontejnerskih dizalica (portalnih), najee prihvaenih UIC-standardom. U eljeznikom kontejnerskom transportu jedan od osnovnih pravaca racionalizacije je supstitucija ranirne funkcije primjenom kontejnerizacije. U oblasti integranlog hucke- pack sistema razvija se sistem koji predstavlja ozbiljnu alternativu postojeim klasinim rjeenjima drumskog transporta. Razvijen je princip tovarenja drumskih vozila na specijalne eljeznike vagone, a prevoz se realizuje homogenim blok vozovima. Organizatori ovih prijevoza su drumska preduzea, a nejvei dio puta ovih prijevoza obavlja se eljeznicom (oko 80%). Svi ovi sistemi pored optimizacije osnovnih funkcija transportnih, pretovarnih i skladinih sistema, baziranih na savremenim logistikim principima, pospjeuju saobraajno povezivalje sa Evropom i svijetom, to na nov nain i vei

43

kvalitet proiruje ponude usluga van konvencionalnih okvira u sferi transporta. Ovo podrazumjeva i potrebu intenzivnog razvoja informacione logistike kojom se otvara prostor za itav niz dodatnih usluga koje se mogu nuditi na transportnom tritu, to predstavlja ve uobiajenu praksu u razvijenim zemljama svijeta sa znatno novijim novoom kvaliteta usluga.

10.3. Karakteristike logistikih centara RTC-a na Balkanu i susjednim zemljama

Mrea logistikih centara Maarske i Rumunije do sada je dobrim dijelom razvijena kao logistika mrea. Ona je uglavnom vezana za eljeznike, eljezniko- drumske i luke terminale, iji kapaciteti i struktura djelimino zadovoljavaju principe modernog organizovanja i strukture logistikih sistema. Od znaajnijih logistikih centara na koridoru Budimpeta- Bar u Maarskoj i Rumuniji mogu se navesti slijedei: Budimpeta, Baja, Segedin, Moha, Debrecen, Sajol u Maarskoj i Temivar, Krajova, Bukuret, Braila i Konstanca u Rumuniji. Mrea logistikih centara u Italiji je organizovana kao potpuno razvijena logistika mrea. Stepen razvoja logistikih centara u Italiji je veoma visok (preko 40 centara), to je logino s obzirom na visinu ulaganja i investiranja u transportne sisteme. Logistiku mreu Italije ini vie takozvanih podmrea i to: - mrea klasinih terminala kombinovanog transporta, - mrea kompleksnih terminala kombinovanog transporta, - mrea trgovinskih centara i centralnih skladita, - mrea Interporta (robnih centara meunarodnog eljeznikog saobraaja), - mrea Autoporta (robnih centara meunarodnog drumskog saobraaja).

44

Tema 11: pediter u funkciji logistikog operatora

U elaboriranju nove funkcije peditera kao logistikog operatora potrebno je primjerenu pozornost posvetiti ovim temama: 1) razvoj i afirmacija logistike, 2) novi sadraji logistike ponude i potranje, 3) transformacija klasine pedicije u logistiku pediciju, 4) transformacija klasinog pediterskog operatora u pediterskog logistikog operatora, 5) novi aspekti poslovne politike pediterskog logistikog operatora i 6) savremene logistike strategije pediterskog logistikog operatora. Razvoj proizvodnih snaga, proizvodnih i drutvenih odnosa i odgovarajua podjela rada doveli su do odvajanja trgovine od proizvodnje, a razvoj trgovine do njenog odvajanja od prometa, a razvoj trgovine i prometa, sa svim svojim tehnikotehnolokim, ekonomskopravnim i organizacijskim elementima doveo je do pojave posebnog specijaliziranog posrednika peditera, koji je kao organizator otpreme, dopreme i provoza robe naao svoje mjesto izmeu vanjskotrgovinskih subjekata i meunarodnih prevoznika. pediter otpremnik je fiziko ili pravno lice koje se bavi organizovanjem prevoza stvari, to jest otpremom i dopremom stvari kao stalnim zanimanjem. pediter uglavnom djeluje u svoje ime, po nalogu i za raun drugog. U vrenju svoje djelatnosti pediter predaje stvari prevozniku i od njega ih preuzima. pediter i prevoznik mogu biti isto lice. Iz ovog moemo zakljuiti da su proizvodnja, trgovina, promet i pedicija tijesno povezane, to znai da se poveanjem proizvodnje poveava i trgovina, poveanjem trgovine proiruje se i usavrava prometni sistem, a razvoj trgovine i prometa dovodi do unapreenja i afirmacije pediterske djelatnosti i obrnuto. U visokorazvijenim dravama klasina pedicija i klasini pediteri su samo povjesno zanimljivi zbog toga to su ih zamjenili savremena pediterska logistika i savremeni pediterski logistiki operatori. pediterska logistika kao nauka je skup interdisciplinarnih i multidisciplinarnih znanja koja izuavaju i primjenjuju zakonitosti brojnih i sloenih planiranih, koordiniranih, regulisanih i kontrolisanih aktivnosti. pediterska logistika kao aktivnost je skup planiranih koordiniranih, regulisanih i kontrolisanih nematerijalnih aktivnosti(tj.funkcija, procesa,mjera,poslova,operacija,radnji...). Logistika je povezana sa obavljanjem niza fiziko-distributivnih aktivnosti kao to su transport, skladitenje, dranje odreenih zaliha, manipulisanje, pakovanje isl., koje su u funkciji fizikog transfera proizvoda od proizvoaa do potroaa. Znaenje rijei logistika moglo bi se interpretirati kao uspjenost dostavljanja materijala i proizvoda i odravanje stabilnosti i kontinuiteta tog dostavljanja. U ekonomiji termin logistika podrazumijeva sve aktivnosti koje su usmjerene na savladavanje prostorne i vremenske nepodudarnosti izmeu proizvodnje i potronje. Danas se logistika u razvijenom svijetu bavi problemima obezbjeenja svih uslova potrebnih za uspjeno funkcionisanje poslovnog, vojnog ili tehnikog sistema. Ona izuava sve elemente integralne logistike podrke nune da bi sistem izvravao svoju funkciju na propisan i eljeni nain. Ovo znai da integralna logistika podrka obuhvata i elemente tehnikog karaktera (razvoj, proizvodnja, transport, snabdijevanje, odravanje itd.), ali i elemente opeg ili socijalnog (raspoloivost ljudstva, obuka, uslovi okoline), kao i ekonomskog karaktera (trokovi, obrtna sredstva, rentabilnost,profit).

45

11.1. e Logistika
Uticaj novih tehnologija na svakodnevni ivot, ali i na logistiku kao posebnu naunu disciplinu, doveo je do novog pojavnog oblika: e-logistike ili logistike zasnovane na infomaciono-komunikacionoj tehnologiji. Integracija sa okruenjem putem strategije elektronskog poslovanja podrazumijeva i koncept e-logistike, kojim se uspostavlja kvalitativno nov nain kontaktiranja sa korisnicima i komitentima, tj. tritima kojima je ponuda namijenjena. Internet i elektronska trgovina samo su dio prie o e-logistici, koja je mnogo kompleksnija i zahtjevnija. E-logistika ima posljedice na itav lanac snabdijevanja u privredi, podrazumijeva menadment nabavke i lanaca snabdijevanja zasnovan na efikasnoj razmjeni elektronskih informacija, unapreuje saradnju u dizajnu i inenjeringu koji se tie odravanja i transporta; ini prodajne timove na terenu efektivnijim, tako da se materijalna dobra mnogo bre kreu; omoguava udaljeni pristup kritinim dijelovima sistema, tako da nema "crnih taaka" u poslovanju; povezuje menadment timove na razliitim lokacijama i unapreuje proizvode i usluge namijenjene potroaima. Uvoenje koncepta e-logistike treba da ukljuuje reinenjering procesa u preduzeu, primjenu naprednih raunarskih alata, tehnika i radne prakse u logistikom sistemu, kao i koritenje integrisanih, dijeljenih digitalnih podataka u kontrolisano otvorenom sistemu.

11.2. Razvoj i afirmacija logistike

U posljednjih dvadesetak godina logistika se razvila i afirmirala vie nego je u prethodnih stotinjak godina. To podjednako vrijedi za logistiku kao nauku i za logistiku kao aktivnost.ovdje je potrebno spomenuti da se logistika kao pojam upotrebljava u dva znaenja : U jednom znaenju to je nauna disciplina, U drugom znaenju to je specifina funkcija u okvirutehnikih, organizacionih, drutvenih idr. sistema.

Meutim, razvoj logistike u privrednim granama se odvijao razliitim intenzitetom. Moe se zakljuiti na osnovu globalnih parametara o udjelu vrijednosti logistikih usluga u bruto domaem proizvodu visokorazvijenih zemalja da se u posljednjih dvadesetak godina taj udio poveao od oko 10 % do 50 %, dok je u tranzicijskim zemljama taj udio znatno manji. Mnogo je faktora koji su ubrzali razvoj i afirmaciju logistikih usluga i poveanje njihove vrijednosti u bruto drutvenom proizvodu visokorazvijenih zemalja. Spomenut emo samo najvanije faktore : globalizacija i koncentracija gospodarskih aktivnosti, internacionalizacija proizvodnje i trgovine, ubrzani rast i razvoj znanstvenih spoznaja u svim znanstvenim podrujima, ubrzani razvoj i modernizacija prometne infrastrukture i prometne suprastrukture te transportnih tehnologija, razvoj i afirmacija robno transportnih centara, robno trgovinskih centara, logistikih centara, razliitih terminala, slobodnih zona, smanjenje udjela manipulacijsko transportnih i distribucijskih trokova u cijeni kotanja proizvoda, odnosno prodajnoj cijeni domae robe na inozemnom tritu,

46

poveanje kupovne moi stanovnitva visokorazvijenih i srednje razvijenih zemalja, ubrzani proces deregulacije, privatizacije i liberalizacije gospodarskih sektora i pojedinih gospodarskih djelatnosti, jaanje demokratizacije prije svega u tranzicijskim dravama itd. Pored ovoga razvoju i afirmaciji logistike doprinijele su injenice o efikasnosti i efektivnosti implementacije logistikih fenomena u sistemu reprodukcije tj. reprodukcijskim podsistemima, a to su :proizvodnja raspodjela razmjena potronja. Svi aktivni sudionici u logistikim lancima kao to su npr. : proizvoai, trgovci, distributeri, prijevoznici, skladitari, pediteri, agenti, osiguravatelji, finansijeri idr., uvjerili su se da primjenom logistikih naela u poslovanju mogu smanjiti trokove poslovanja i poveati svoju konkurentnost na svjetskom tritu. Isto tako, sudionici logistikih lanaca uvidjeli su da je intelektualni kapital jedini dinamiki element proizvodnje logistikih usluga, a da su svi ostali proizvodni elementi manje ili vie statini, sekundarni. Logistika je danas jedan od kljunih faktora prestia konkurencije, na tritima razvijenih zemalja. U logistici su se pjavile nove strategije i trendovi koji su usmjereni ka stvaranju optimalnog odnosa izmeu logistikih usluga i logistikih trokova uz stvaranje ciljeva: Poveanje nivoa kvaliteta logistike usluge (krai rokovi isporuke, vea frekventnost, vea pouzdanost, vei stepen pribliavanja kupcu u pogledu njegovih zahtjeva, smanjenje logistikih trokova, prvenstveno zaliha u logistikim lancima, Koncentraciju i konsultaciju lanca snabdijevanja, Optimizaciju uea korisnikja i davaoca u kreiranju kompletne usluge, Eliminaciju dupliranih i neprofitnih logistikih sistema, Razvoj i primjenu tehnologija u skladu sa zahtjevima ekologije i bezbjednosti

Kao posljedica postojanja ovih ciljeva javljaju se nove strategije i koncepcije u logistici. Kljuna obiljeja novih strategija su : integracija, koncentracija, koordinacija i specijalizacija. Strategija razvoja logistike i informativnog transporta mora biti zasnovana na svjetskim trendovima, realnim domaim potencijalima i mogunostima, i u tom smislu treba teiti integraciji i ukljuivanju u evropski i svjetski sistem. Razvoj logistike karakteriu sljedei trendovi: uvoenje i primjena novih logistikih strategija, formiranje i izgradnja logistikih centara i mrea, razvoj logistikih tehnologija, edukacija logistikih strunjaka, osnivanje logistikih drutava i udruenja.

11.3. Novi sadraji logistike ponude i potranje

Razvoj i afirmacija logistike i poveana vrijednost logistikih usluga implicirali su i nove sadraje logistike ponude i logistike potranje, kao temeljnih funkcija logistikoga trita.

11.4. Logistika ponuda

Logistika ponuda se moe definirati kao koliina determiniranih logistikih usluga koju logistiki subjekti nude na logistikome tritu pri odreenoj cijeni. Logistika ponuda zavisi od vrste i koliine ponuenih logistikih usluga kao i moguih cijena na logistikom tritu. Maksimalna logistika ponudaproizvoaa logistikih usluga zavisi od njegovih proizvodnih mogunosti to ne mora znaiti da je to i njegova ukupna ponuda. Proizvoa logistikih usluga ne mora svu koliinu usluga ponuditi tritu, a koju i kakvu uslugu e ponuditi zavisi od konkurencije, cijene, potranje itd. Ponuda jednog logistikog proizvoaa na odreenom

47

tritu je pojedinana ponuda, a vie pojesinanih ponuda ini ukupnu logistiku ponudu. U normalnim trinim uslovima smanjenje cijena odreenih logistikih usluga implicira i smanjenje pojedinane i ukupne logistike ponude. Krivulja logistike ponude nije ista kod svih logistikih usluga jer one imaju razliitu elastinost ponude, pod kojom se podrazumijeva svojstvo ponude da reaguje na cijene logistike usluge na odreenom logistikom tritu. Koeficijent elastinosti logistike ponude (KELPd) moe se izraunati na sljedei nain:
KELPd =

PROMJENA LOGISTICKE PONUDE (Lpd) U % PROMJENA CIJENE LOGISTICKE USLUGE (Clu) U %

Postoji vie vrsta logistikih ponuda, na primjer: Horizontalna ili savreno elastina logistika ponuda (KELPd=). Kod koje i najmanje smanjenje cijena logistike usluge prouzrokuje pad ponude koliine logistikih usluga na nulu, a i najmanji porast cijene logistike usluge dovodi do beskonano mnogo velike ponude dotine logistike usluge. Vertikalna ili savreno neelastina logistika ponuda (KELPd = 0). Za ovu elastinost logistike ponude karakteristino je da ponuena koliina logistike usluge uope ne reaguje na promjenu cijena logistike usluge. Relativno elastina logistika ponuda (KELPd > 1). Kod ove elastinosti logistike ponude i veoma mala promjena u cijeni logistike usluge izaziva veu promjenu u ponuenoj koliini logistike usluge. Relativno neelastina logistika ponuda (KELPd 1). Za ovu elastinost logistike ponude karakteristino je da promjena u cijeni logistike usluge izaziva malu promjenu u ponuenoj koliini odrene logistike usluge.

Proizvoaima logistikih usluga potrebno je ukazati na strateku, taktinu i operativnu potrebu stalnog prilagoavanja svojih usluga, odnosno sadraja ponuda logistikih usluga zahtjevima i potrebama svojih kupaca, posebno: inovirati i proirivati lepezu kvalitetnih logistikih usluga, poveavati i koncentrirati optimalnu strukturu logistikih kapaciteta, diferencirati logistike usluge prema specifinim potrebama kupaca, osvajati nova atraktivna logistika trita i tako poveavati

48

zemljopisno podruje svoga djelovanja, u partnerstvu s velikim logistikim korporacijama nastojati kontrolirati to vie segmenata svjetskog logistikog trita, stalno osposobljavati, usavravati, pomlaivati logistike eksperte i logistike menadere

Vano je napomenuti da bez logistikih informacijskih sistema ne mogu uspjeno funkcionirati logistiki poslovni sistemi, jer su informacijski tokovi krvotok logistikih sistema, koji omoguavaju sigurnu, brzu i racionalnu proizvodnju logistikih usluga , a takve usluge omoguavaju efikasno i efektivno upravljanje transformacijama robnih tokova od sirovinske baze do potroaa.

11.5. Logistika potranja

Logistika potranja se moe definisati kao koliina determiniranih logistikih usluga koju su kupci voljni nabaviti pri nekim cijenama. To praktino znai da je logistika potranja ustvari spremnost korisnika logistikih usluga da u odreenom sluaju i pri odreenoj cijeni koriste, kupuju odreenu vrstu logistikih usluga. Cijena logistikih usluga je u pravilu temeljni barometar obima koliine takvih usluga koje e se kupiti, odnosno prodati. Naime , logistika potranja je definisana u odnosu na cijene logistikih usluga i ona izraava odreenu funkcionalnu vezu izmeu traenih koliina odreene vrste logistikih usluga i moguih cijena, a sve se to dogaa na odreenom logistikom tritu i u odreenom vremenu. To, meutim ne mora znaiti da e se potranja za odreenom logistikom uslugom mijenjati ako se mijenjaju cijene dotine usluge, jer logistika potranja znai samo spremnost korisnika logistike usluge da reaguje u sluaju mijenjanja cijena dotine usluge. Logistika potranja prema platenoj moi korisnika logistike usluge moe biti: efektivna potranja, za koju je svojstveno :sadanja potranja sadanje plaanje, potencijalna potranja, za koju je specifino: budua potranja budue plaanje, odnosno budua potranja sadanje plaanje, anticipativna potranja, za koju je svojstveno: sadanja potranja budue plaanje

Svaki potraiva logistike usluge razliito reaguje na promjene cijena logistikih usluga, dok e jedni u odreenom trenutku reagovati i koristiti logistiku uslugu, drugi e biti veoma oprezni i ekat e eventualni pad cijene. Osnovno pravilo logistike potranje glasi: to je vea koliina odreene logistike usluge na odreenom tritu i u odreenom vremenu, to je manja njezina cijena! Primjena ovog pravila dovodi do prodaje dotine logistike usluge. Ili obrnuto, to su cijene logistike usluge vie, to je dotina potranja manja.

49

Krivulja logistike potranje nije ista kod svih logistikih usluga, jer one imaju razliitu elastinost potranje. Koeficijent elastinosti logistike potranje (KELPt) moe se izraunati prema obrascu: KELPt = PROMJENA CIJENE LOGISTICKE USLUGE (Clu) U %
PROMJENA LOGISTICKE POTRAZNJE (Lpt) U %

Koeficijent elastinosti logistike potranje moe biti vei, jednak ili manji od 1. Ako je koeficijent elastinosti logistike potranje vei od 1, radi se o elastinoj logistikoj potranji, a to znai da se potranja odreene logistike usluge mijenja bre od cijena dotine usluge. Ako je, meutim, koeficijent elastinosti logistike potranje jednak 1, potranja odreene logistike usluge ima jedininu elastinost, a to zapravo znai da se cijena i potranja odreene logistike usluge mijenjaju po istom postotku. I konano ako je koeficijent elastinosti logistike potranje manji od 1, potranja odreene logistike usluge je neelastina, a to, zapravo, znai da se ona sporije mijenja od promjene cijene dotine logistike usluge. Postoji vie vrsta elastinosti logistike potranje, na primjer: savreno elastina logistika potranja (KELPt = ). Kod te elastinosti logistike potranje i najmanji porast cijene logistike usluge prekida potranju za dotinom uslugom. Ili, veoma mali pad cijene izaziva beskonano veliki postotni porast plasmana dotine logistike usluge. Savreno neelastina logistika potranja (KELPt = 0). Za tu elastinost logistike potranje karakteristino je da se pri bilo kojoj promjeni cijene logistike usluge ne mijenja obim potraivanja koliine dotine usluge. Relativno elastina logistika potranja (KELPt >1). Kod ove elastinosti logistike potranje i najmanji pad cijene logistike usluge izaziva relativno poveanu potranju dotine logistike usluge. Relativno neelastina logistika potranja (KELPt < 1). Za tu elastinost logistike potranje znaajno je da promjene cijene logistike usluge izaziva relativno malu promjenu potraivanja koliine dotine usluge. Jedinina (stabilna) elastinost logistike potranje (KELPt = 1). Za tu elastinost logistike potranje specifino je da odreeni postotak u promjeni cijene logistike usluge izaziva proporcionalno obrnutu promjenu u potraivanoj koliini i obimu plasmana dotine usluge Dohodovna elastinost logistike potranje (DELPt). Takva elastinost predstavlja odnos relativnih promjena u koliinama potraivanih logistikih usluga i relativnih promjena u dohotku korisnika takvih usluga, a moe se izraunati prema obrascu:

50

DELPt = Prirast dohotka korisnika logistickih usluga = prirast D Pri emu je K = KOLIINA Lpt, a D dohodak.

prirast kolicine potrazivanih logistickih usluga = prirast K

Ako je DELPt manji od nule to znai da je odreena logistika usluga inferiorna, jer potranja za dotinom uslugom opada kada raste dohodak. Ako je DELPt vei od nule, rije je o veoma vanoj logistikoj usluzi. I ako je DELPt vei od 1 radi se o luksuznoj usluzi. Unakrsna elastinost logistike potranje (KUELPt) predstavlja koeficijent relevantnih potraivanja koliine logistike usluge X prema relevantnim promjenama cijene druge logistike usluge Y. Moe se izraunati prema obrascu:
relativna promjena u kolicini logistcke usluge X

KUELPt = relativna promjena u cijeni logisticke usluge Y

Ako je KUELPt pozitivan, logistike usluge X i Y su meusobno konkurentne, ako je KUELPt negativan logistike usluge X i Y su komplementarne. Meutim, ako je KUELPt mali ili jednak nuli onda je logistika usluga X nezavisna od utjecaja usluge Y. U sueljavanju logistike ponude i logistikje potranje odreene logistike usluge na odreenom logistikom tritu treba teiti optimalnoj koliini odreene logistike usluge i optimalnoj cijeni dotine usluge na odreenom logistikom tritu i u odreenom razdoblju.

51

Tema 12: Transformacija klasine pedicije u logistiku pediciju

12.1. POJAM KLASINE, LOGISTIKE PEDICIJE MEUNARODNE KLASINE I

U znanstvenoj i strunoj, stranoj i domaoj literaturi zapisano je da klasini meunarodni pediteri obavljaju u sklopu pediterske djelatnosti oko tridesetak svojih temeljnih i specijalnih poslova. Prije eksplicitnog navoenja pediterskih poslova, potrebno je dati neke uvodne definicije i to: definicija meunarodne pedicije, definicija meunarodne klasine pedicije kao aktivnosti, meunarodna klasina pedicija kao znanost, klasina pedicija kao aktivnost, klasina pedicija kao znanost, logistika pedicija, meunarodna logistika pedicija kao aktivnost, meunarodna logistika pedicija kao nauka. Pod poslovima meunarodne pedicije razumijevaju se gospodarske (privredne) usluge vanjskotrgovinskog prometa, odnosno poslovi: otpreme robe iz vlastite u stranu dravu (izvozna pedicija), dopreme robe iz stranih u vlastitu dravu (uvozna pedicija) i provoza robe izmeu stranih preko vlastite drave (prevozna ili tranzitna pedicija) koje obavljaju meunarodni pediteri te obavljanje drugih propisanih ili uobiajenih specijalnih (sporednih) poslova i radnji u vezi s otpremom, dopremom ili provozom (tranzitom) robe. Klasina pedicija kao znanost je skup interdisciplinarnih i multidisciplinarnih znanja koja izuavaju i primjenjuju zakonitosti brojnih i sloenih aktivnosti koje djelotvorno omoguuju otpremu, dopremu i provoz materijalnih dobara (tj. stvari, ivih ivotinja, tvari..) svim prijevoznim sredstvima, svim prijevoznim putovima, u konvencionalnom, kombiniranom i multimodalnom transportu, odnosno prometu. Klasina pedicija kao aktivnost je skup specifinih funkcija, poslova, operacija, pravila, vjetina, koje djelotvorno omoguuju dopremu, otpremu i provoz materijalnih dobara (tj. stvari, tvari, ivih ivotinja) svim prijevoznim sredstvima, svim prijevoznim putovima, u konvencionalnom, kombiniranom i multimodalnom transportu, odnosno prometu. Meunarodna klasina pedicija kao znanost je skup interdisciplinarnih i multidisciplinarnih znanja koja izuavaju i primjenjuju zakonitosti brojnih i sloenih vanjskotrgovinskih i prometnih (transportnih) aktivnosti (tj. funkcija, poslova, operacija, pravila) koje djelotvorno (tj. sigurno, brzo i racionalno) omoguuju otpremu robe iz vlastite u strane drave (izvozna pedicija), dopremu iz stranih u vlastitu dravu (uvozna pedicija) i provoz robe izmeu stranih drava preko vlastite drave (provozna ili tranzitna pedicija). Meunarodna klasina pedicija kao aktivnost je skup specifinih funkcija, poslova, operacija, pravila, koja djelotvorno (tj. sigurno, brzo i racionalno) omoguuju otpremu robe iz vlastite u strane drave (izvozna pedicija), dopremu iz stranih u vlastitu dravu (uvozna pedicija) i provoz robe izmeu stranih drava preko vlastite drave (provozna ili tranzitna pedicija). Logistika pedicija je skup interdisciplinarnih i multidisciplinarnih znanja, logistikih aktivnosti, logistikih naela, logistikih pravila, logistikih vjetina i informacija koje djelotvorno omoguavaju jedinstvene logistike procese, tokove i protoke materijala, dobara, tereta od sirovinske baze do potroaa, od tvornice do tvornice, od skladita do skladita, od vrata do vrata, od logistikog centra do logistikog centra.

52

Logistika pedicija kao znanost je skup interdisciplinarnih i multidisciplinarnih znanja, spoznaja, zakona, zakonitosti, teorija, koji izuavaju i primjenjuju zakonitosti brojnih i sloenih planiranih, koordiniranih, reguliranih i kontroliranih aktivnosti (tj. funkcija, procesa, mjera, poslova, pravila, operacija, radnji) koje pomou aktivnosti partnera logistikih lanaca, materijalnih resursa i drugih potencijala, funkcionalno i djelotvorno povezuju sve spoznaje koje su izravni i/ili neizravno u funkciji savladavanja prostornih i vremenskih udaljenosti brzih, sigurnih i racionalnih transformacija materijala, dobara, stvari, tvari, poluproizvoda, repromaterijala u optimalne jedinstvene logistike procese, tokove i protoke materijala, dobara, tereta od toke isporuke (tj.od jednog mjesta, u pravilu, u jednoj dravi), preko toaka razdiobe, odnosno toaka koncentracije do toke primitka (tj. do drugoga mjesta, u pravilu, u drugoj dravi ), ukljuujui i pripadajue tokove informacija, a da se pri tome maksimalno zadovolje zahtjevi i potrebe aktivnih sudionika u logistikim lancima, logistikodistribucijskim lancima, logistikoopskrbnim lancima i logistikim mreama. Logistika pedicija kao znanost je viestruko sloenija, zahtjevnija, sofisticiranija nego to je to klasina pedicija kao znanost. Ako se imaju na umu bitne znaajke pojma meunarodne logistike pedicije kao znanosti, mogue je definirati i pojam meunarodne logistike pedicije kao aktivnosti, ali i ustvrditi da nema logistike pedicije kao znanosti bez logistike pedicije kao aktivnosti jer samo objedinjene mogu sinergijski proizvoditi kvalitetne, uspjene, uinkovite i profitabilne logistike usluge u pediterskim, prometnim i vanjskotrgovinskim i gospodarskim sustavima. Logistika pedicija kao aktivnost je skup planiranih, koordiniranih, reguliranih i kontroliranih nematerijalnih aktivnosti (tj. funkcija, procesa, mjera, poslova, operacija, radnji) kojima se u partnerskim odnosima s aktivnim sudionicima logistikih lanaca funkcionalno i djelotvorno povezuju svi djelomini procesi savladavanja prostornih i vremenskih udaljenosti brzih, sigurnih i racionalnih transformacija materijala, dobara, stvari, tvari, poluproizvoda, repromaterijala, ivih ivotinja u optimalne jedinstvene logistike procese, tokove i protoke materijala, dobara, tereta od toke isporuke (tj.od jednog mjesta, u pravilu, u jednoj dravi), preko toaka razdiobe, odnosno toaka koncentracije do toke primitka (tj. do drugoga mjesta, u pravilu, u drugoj dravi ), ukljuujui i pripadajue tokove informacija, a da se pri tome maksimalno zadovolje zahtjevi i potrebe aktivnih sudionika u logistikim lancima, logistikodistribucijskim lancima, logistikoopskrbnim lancima i logistikim mreama.

12.2. TRANSFORMACIJA KLASINE PEDICIJE U LOGISTIKU PEDICIJU

U znanstvenoj i strunoj, stranoj i domaoj literaturi zapisano je da klasini meunarodni pediteri obavljaju u sklopu pediterske djelatnosti oko tridesetak svojih temeljnih i specijalnih poslova. Budui da je djelatnost meunarodne pedicije inznimno vaan dio vanjske trgovine (tj.podsustav vanjskotrgovinskoga sustava) i iznimno vaan poseban oblik meunarodnog prometa (i transporta), te da je meunarodni pediter specijalist za izvravanje brojnih, sloenih i veoma zahtjevnih poslova organizcije otpreme, dopreme i provoza (tranzita) robe u meunarodnome prometu, odnosno da je pediter veoma aktivan sudionik vanjske trgovine i meunarodnoga prometa (transporta) s pravom ga nazivaju arhitekt transporta, kralj prometa, div u sjeni, odvjetnik izvoznika i uvoznika, i prijevoznika (vozara), operator multimodalnoga transporta. Neprijeporna je injenica da se vie od tri stotine godina uporedo s razvojem znanosti, tehnike (posebno prometne tehnike), tehnologije (posebno prometne tehnologije), proizvodnih snaga, proizvodnih i drutvenih znanosti, postupno i sustavno razvijala meunarodna pedicija kao znanost. Poseban je uspon i afirmaciju zabiljeila od osnivanja i aktivnog djelovanja

53

Meunarodnoga saveza pediterskih udruenja - FIATA e (osnovana je 31.05.1926.godine u Beu). Vanost meunarodne pedicije u vanjskotrgovinskome i prometnome (i transportnome) sustavu determinira veliinu, sloenost i dinaminost sustava meunarodne pedicije kao znanosti. pediterska znanost kao interdisciplinarna i multidisciplinarna znanstvena disciplina, na suvremenim logistikim naelima u veoj ili manjoj mjeri, obuhvaa znanstvene spoznaje s vie od tridesetak znanstvenih polja iz svih znanstvenih podruja, a to su primjerice: matematika, fizika, kemija, mehanika, georafija (iz podruja prirodnih znanosti), metalurgija, elektrotehnika, raunarske znanosti, elektronika i automatika, strojarstvo, brodogradnja, kemijsko inenjerstvo, tehnologija prometa (iz podruja tehnikih znanosti), medicina, veterina, farmacija (iz podruja biomedicinskih znanosti), ratarstvo, voarstvo, vinogradartsvo, umarstvo/horikultura, stoarstvo, ribarstvo (iz podruja bio tehnikih znanosti), ekonomija, pravo, politologija, organizacijske znanosti, informacijske znanosti (iz podruja drutvenih znanosti), filozofija, povijesne znanosti, lingvistika i filologija, psihologija (iz podruja humanistikih znanosti). Kada bi se pojednostavljeno vrednovala struktura i kvaliteta pediterskih znanosti (Z), prometnih znanosti (PZ) i logistikih znanosti (posebice znanosti trgovinske, prometne, skladine i distribucijeske logistika) (LZ), dobio bi se realan odnos: Z(30) + PZ(20) + LZ(50) = 100 ali pri emu treba ustvrditi da pediterska znanost bar 50% participira i u prometnim i logistikim znanostima ( u vezi s izvozom, uvozom i tranzitom stvari, tvari, ivih ivotinja i meunarodnim prometom, odnosno transportom stvari, tvari, predmeta prometovanja) Klasini pediter obavlja svoje temeljne i specijalne poslove.

12.2.1. Velika pediterska poduzea

Za veliko peditersko poduzee ili velikoga peditera, ili megapeditera kakakteristino je slijedee: da ima godinji prosjek vie od 500 zaposlenika, da godinje kvalitetno obradi vie od milijun pozicija (tj.sklopi i izvri vie od milijun ugovora o pediciji), da u strukturi pediterskih poslova sudjeluju svi temeljni pediterski poslovi i brojni iz skupine specijalnih pediterskih poslova, da se bavi svim vrstama pedicije: pomorskom (tj.lukom), kontinentalnom i zrakoplovnom pedicijom, da godinje ostvaruje prihod vei od 50.000.000 DEM, da je vrijednost pediterske tvrtke ukljuujui i intelektualni kapital vea od 20.000.000 DEM, da godinje ostvaruje neto dobit veu od 5.000.000 DEM, da se po mogunosti bavi i poslovima prijevoza, da znaajno sudjeluje u nacionalnom i meunarodnom pediterskom poslovanju (npr.da je u vlastitoj zemlji najvei pediter ili da je meu nekoliko prvih, ili da se ubraja meu prvih 100 europskih peditera). Sve te uvjete nije jednostavno zadovoljiti. Stoga neke manje i siromanije tranzicijske drave nemaju velikoga peditera, a one malo vee i bogatije imaju bar po jednoga. Veliki pediteri, ako raspolau s dovoljno obrazovanih, sposobnih i iskusnih pediterskih eksperata i pediterskih kreativnih i operativnih menadera mogu obavljati i obavljaju sve pediterske i najsloenije poslove. Nema opravdanog razloga da to ne ine veoma profesionalno i veoma kvalitetno. Iz svega bi se moglo zakljuiti da velika pediterska poduzea svojim aktivnostima i potencijalima stvarno participiraju u teorijski determiniranom pediterskom sustavu oko 60%.

54

12.2.2. Srednja pediterska poduzea

Za srednje peditersko poduzee ili srednjega peditera relevantno je da ima: godinji prosjek vie od 50 zaposlenika, da godinje kvalitetno obradi vie od 100.000 pozicija, da uglavnom obavlja temeljne pediterske poslove, a povremeno i neke iz skupine specijalnih pediterskih poslova, da se manje ili vie bavi svim vrstama pedicije, da godinje ostvaruje prihod vei od 10.000.000 DEM, da je vrijednost pediterske tvrtke ukljuujui i intelektualni kapital vea od 2.000.000 DEM, da godinje ostvaruje neto dobit veu od 1.000.000 DEM, da je po kvaliteti i opsegu obavljenih usluga prepoznatljiv u zemlji i inozemstvu. pediteri srednje veliine, ako raspolau s dovoljno obrazovanih, sposobnih i iskusnih pediterskih eksperata i pediterskih kreativnih i operativnih menadera, mogu obavljati i obavljaju veoma zahtjevne pediterske poslove. Na osnovu tih relevantnih referencija moglo bi se zakljuiti da pediterska poduzea svojim aktivnostima i potencijalima stvarno participiraju u teorijski determiniranom pediterskom sustavu oko 30%.

12.2.3. Mala pediterska poduzea

Za malo peditersko poduzee ili nia peditera karakteristino je: da ima godinji prosjek do 50 zaposlenika, da godinje kvalitetno obradi vie od 10.000 pozicija, da uglavnom obavlja poslove carinskoga posrednitva i neke druge temeljne i specijalne pediterske poslove, da godinje ostvaruje prihod vei od 10.000 DEM, da je vrijednost pediterske tvrtke ukljuujui i intelektualni kapital do 2.000.000 DEM, da godinje ostvaruje neto dobit veu od 500.000 DEM. Premda se veina nia peditera bavi samo carinskim posredstvom, oni su zbog svoje izrazite fleksibilnosti i konkurentnosti nali svoje mjesto u tranzicijskim gospodarstvima. Meutim, takvim je pediterima u visokorazvijenim dravama primjerice dravama lanicama Evropske unije, mnogo manje iz vie razloga, a od kojih je najvaniji maksimalno pojednostavljenje carinskih formalnosti (ili ih uope nema). Ako u pediterskom sustavu objektivno participiraju velika pediterska poduzea s oko 60%, srednja pediterska poduzea s oko 30%, onda mala pediterska poduzea, odnosno nia pediteri sa svojim aktivnostima i potencijalima participiraju u tome sustavu s oko 10%. U skupini malih ili nia peditera obuhvaeni su i oni super mali, super nia, mini ili patuljasti pediteri, u kojima radi samo direktor, tajnica. Procjenjuje se da je vie od 10% takvih peditera u odnosu na ukupan broj velikih, srednjih i malih peditera u tranzicijskim dravama. Oni su kao sitni meetari, u pravilu, nelojalnom konkurencijom i posebnim aranmanima s nekim nalogodavateljima, koji su ponekada na marginama doputenoga, poslovnoga, moralnoga poslovanja, obavljaju jedan dio pediterskog posla, od sluaja do sluaja, i tako preivljavaju od danas do sutra. Takvi pediteri, u pravilu, nemaju svoju viziju, bez perspektive su, nemaju posebno znaenje u pediterskom, prometnom, logistikom, gospodarskom sustavu. Kada bi se aproksimativno kvantificirala participacija klasinih peditera u ukupnim logistikim uslugama moglo bi se ustvrditi: da veliki pediteri participiraju (ili to po svojim referencijama realno mogu) i do 70%, srednji pediteri do 20%, a nia do 10%. Ako se imaju na umu sve znaajke klasine pedicije, koju uglavnom uspjeno obavljaju veliki, srednji i nia pediteri, mogu se postaviti dva vana pitanja: 1) Kakva je perspektiva klasine pedicije, a posebno u visokorazvijenim dravama i tranzicijskim? 2) to bi klasini pediteri trebali poduzeti u transformaciji klasine pedicije u logistiku peditersku

55

logistiku djelatnost? Na ova se pitanja pojednostavljeno, ali vizionarski odgovara: U visokorazvijenim dravama klasina pedicija i klasini pediteri su samo povijesno zanimljivi. Zato? Zato jer su ih zamijenili: suvremena pedoterska logistika i suvremeni logistiki operatori. To nije sluaj s dravama u tranziciji i nerazvijenim dravama. Naime, u ovim potonjima e jo egzistirati i ivotariti odreeni modaliteti klasine pedicije i klasinih peditera. Njih e u drugi plan postupno potiskivati inozemni pediterski logistiki operatori po naelima outsourcinga, i to prije svega takvi mega operatori, a ponegdje i nia logistiki operatori. To bi se moglo dogoditi u svim tranzicijskim i nerazvijenim dravama u kojima se nacionalni klasini pediteri ne budu pravodobno transformirali u pediterske logistike operatore. Klasini pediteri u tranzicijskim i nerazvijenim dravama, ako ele ostati i dominirati u svome nacionalnome prometnome i gospodarskom sustavu, odnosno nacionalnome logistikom tritu, ubrzano moraju poduzeti sve relevantne aktivnosti za efikasnu i afektivnu transformaciju klasine pedicije u suvremenu logistiku djelatnost. Prije nego to se ukratko elaborira nekoliko takvih aktivnosti, definirali smo peditersku logistiku kao znanost i peditersku logistiku kao aktivnost i peditersku logistiku kao aktivnost, u uvodu, jer iz usporedbe tih definicija i definicija klasine pedicije kao znanosti i klasine pedicije kao aktivnosti, koje smo takoe definirali u uvodu, proizai e konkretne aktivnosti koje bi trebali poduzeti klasini pediteri (a ne samo oni) u transformaciju klasine pedicije u logistiku pedicije. Postavlja se pitanje sada: Koje sve aktivnosti obuhvaa pojam pediterske logistike? Evo i pojednostavljenog odgovora! Neprijeporno je da pojam pediterske logistike kao aktivnosti, osim aktivnosti klasine pedicije i klasinoga peditera (a to su svi temeljni, odnosno osnovni i specijalni pediterski poslovi), obuhvaa i odreene logistike aktivnosti, primjerice: specifine uslune djelatnosti u proizvodnji, preradi, doradi, obradi, odravanju sredstava za rad, pakiranju, signiranju, slaganju, vaganju, mjerenju tereta, ukrcaja (utovara), iskrcaja (istovara), prekrcaja (pretovara), tramakanja, skladitenja predmeta prometovanja, paletiziranja robe (tj. formiranje paleta), zatim punjenja i pranjenja kontejnera i prijevoznih sredstava, nadalje fumigaciju, deratizaciju, dezinsekciju, posredovanje (kao prometni i agenti druge vrste), osiguranje, carinjenje, kupoprodaju, distribuciju, marketing, menadment, kalkulacije, financiranje, kontroling, praenje izvravanja odreenih aktivnosti, pravnoekonomsko reguliranje odnosa izmeu brojnih sudionika u logistikim procesima. Tako sveobuhvatno definirana pediterska logistika participira svojim aktivnostima u brojnim vrstama specijalistikih logistika, kao npr. proizvodnoj logistici, trgovinskoj logistici, prometnoj logistici, skladinoj logistici, distribucijskoj logistici, osiguravateljskoj logistici, menadment logistici, informacijskoj logistici. To, zapravo, znai da aktivnosti pediterske logistike direktno i veoma intenzivno participiraju u granskosektorskim logistikama: primarnoj, sekundarnoj, tercijarnoj, kvartarnoj i kvintarnoj logistici. Iz kvalitativne i kvantitativne analize aktivnosti klasine pedicije i aktivnosti pediterske logistike, mogue je kao odgovor na prethodno postavljeno pitanje (tj.pitanje: to bi klasini pediteri trebali poduzeti u transformaciji klasine pedicije u logistiku pediciju) navesti nekoliko skupina relevantnih aktivnosti koje bi trebalo pravodobno poduzeti klasini pediteri: Znatno proiriti i produbiti pediterske aktivnosti na podruju proizvodne logistike, trgovinske logistike, transportne logistike, odnosno prometne logistike, skladine logistike, osiguravateljske logistike, menadment logistike, marketing logistike, kontroling logistike.

56

 Znatno proiriti i produbiti znanja svojih zaposlenika, odnosno pediterskih i logistikih eksperata, specijalista za suvremenu logistiku logistiku, pediterskologistikog menadera na sve tri razine: vioj, srednjoj i nioj razini. To ne znai samo formalno obrazovanje i usavravanje nego, prije svega, njihovo permanentno osposobljavanje putem specijalistikih poslovnih kola, teajeva, ali i njihovo primjereno organiziranje, motiviranje. Konzistentno definiranje logistike poslovne politike pediterskologistikoga poduzea i njegovih osnovnih podpolitika: kadrovske, trine (marketinke), proizvodne, financijske i razvojne politike. Sva pediterskologistika poduzea trebaju izgraditi novi, partnerski odnos sa svim vanijim sudionicima logistikih lanaca. Velika megapediterskologistika poduzea svoje logistike usluge trebaju prodavati na svjetskome tritu, odnosno na tritima tranzicijskih i nerazvijenih trita to ve godinama uspjeno ine neki svjetski poznati pediteri, primjerice: Schenker, Danzas, Kuhe & Nagel. Imajui na umu sve referencije koje posjeduju klasina pediterska poduzea, kao i zahtjeve koji se pred njih postavljaju u procesima transformacije klasine pedicije u logistiku pediciju, moe se generalno ustvrditi da velika pediterska poduzea imaju manje zahtjeve i trebaju uloiti manje napore u takvoj transformaciji, srednja pediterska poduzea imaju vee zahtjeve, a mali, nia pediteri imaju najvee zahtjeve prilagoavanja logistikim operatorima. Veoma su zanimljivi primjeri pediterskoga ukljuivanja u odreene segmente logistikoga trita. Tako, primjerice, u Njemakoj djeluje posebno peditersko poduzee DPD (Deutsche Paket Dienst = Njemaka paketska sluba) koja manje poiljke distribuira u vremenu od 24 sata. I u Hrvatskoj Intereuropa ima posebnu slubu tzv. BRZI PAKETI ili IPD (Intereuropska paketska distribucija) koja u roku od 24 sata od trenutka preuzimanja paketa prevezu i predaju pakete primateljima na podruju Republike Hrvatske. I Intereuropa u Sloveniji ima posebnu slubu: 24 URE, koja za svaku preuzetu poiljku preveze i preda primatelju u roku od 24 sata na podruju Slovenije.

57

Tema 13: pediteri u funkciji logistikog operatora

13.1. Trasformacija klasinog pediterskog operatora u pediterskoga logistikoga operatora
Da bi se moglo govoriti o transformaciji klasinog peditera u pediterskog logistikog operatora, potrebno je u prvome izloiti sljedee konstatacije: Najvei broj malih peditera bavi se uglavnom samo carinskim poslom, a samo ponekad organizacijom otpreme, dopreme i tranzita predmeta prometovanja. Srednji pediteri se za razliku od malih bave organizacijom otpreme,dopreme i prevoza robe uklasinim transportima, a samo ponekad se javljaju kao operatori kombiniranih i multimodalnih transporta. Veliki, odnosno mega pediteri se bave oraniziranjem odperme, dopreme i prevoza predmeta u svim vrstama transporta: klasinom, kombinovanom i multimodalnom transportu. Ovakvi pediteri esto imaju i vlastite prevozne kapacitete, a pored njih mogu posjedovati i prometne, pomorske, turistike agencije, agencije za osiguranja itd. Klasini meunarodni pediteri ( megapediteri, a ponekad i srednji pediteri ) je operator multimodalnog transporta (MTO), jer on izdvajanjem FIATA terertnice za multimodalni transport objedinjuje funkcije klasinog organizatora transporta i prijevoznika. Rijedak je sluaj da su klasini pediteri ukljueni u neke specijalistike logistike,npr.: trgovinsku logistiku, proizvodnu itd. Uzimajui u obzir navedene konstatacije o pediterskim operatorima mogue je donijeti nekoliko zakljuaka o pediteru kao logistikom operatoru: 1. Da intelektualni kapital, kao to je znanje zaposlenika i opertivnih logistikih menadera, bude na to veoj razini i da se permanentno poveava njegov kvalitet. Intelektualni kapital je temeljni faktor i temeljna predpostavka uspjenog i profitabilnog poslovanja peditera kao logistikog operatora. Investiranje u kapital je najprofitabilnije, jer uveano znanje viestruko multiplicira u njega uloeni kapital. 2. pediteri kao logistiki operatori moraju se veoma aktivno ukljuiti u aktivnosti svih vrsta ligistika: proizvodnu, trgovinsku, prometnu, skladinu, osiguravateljnu logistiku itd. oni mogu znatno uticati na smanjenje internih i eksternih logistikih trokova. 3. Vei pediteri kao logistiki operatori dio svjih logistikih usluga tebaju obavljati izvan svojih preuzea, sjedita po mogunosti u inozemstvu. 4. pediteri kao logistiki operatori trebaju stalno prilagoavati svoje poslovne politike zahtjevima i potrebama korisnika logistikih usluga. 5. pediter kao logistiki operator treba organizaciju svojih poslova prilagoavati zahtjevima i potrebama korisnika njihovih usluga. Meutim moraju ase osim ciljeva i naela organizacije vodtit rauna o unutranjim i vanjskim faktorima organizacije. 6. pediteri kao logistiki operatori trebaju imati savremeno organiziranje svojih informacijskih sistema, koji su komplementarni i kompatibilni sa sistemima koji su aktivni u logistikim lancima.

58

"Logistiki operator je registrirana i ovlatena pravna ili fizika osoba koja u pravilu u svoje ime i za svoj raun ( u vlastito ime i za vlastiti raun ) izvrava ili organizira izvranje brojnih logistikih aktivnosti u vezi sa manipuliranjem, prijevozom, prijenosom, premijetanjem, distribucijom sirovina, poluproizvoda, repromaterijelag, gotovi proizvoda, robe, stvari, tvari, ivih ivotinja od take isporuke, tj. sirovinske baze proizvoaa, skladita, terminala, prodavatelja, izvoznika do take primanja tj. slkadita, terminala, kupca, uvoznika, korisnika, potroaa i koja pri tome uz minimalne uloene resurse maksimalno zadovoljava zahtjeve trita, odnosno svojih nalogodavatelja, partnera.

13.2. Novi aspekti poslovne politike pediterskog logistikog operatora

Velika, srednj i mala pediterska preduzea imaju poslovnu politiku koja obuhvata ciljeve, odnosno instrumente, sredstva, propadajue resurse i potencijal koji e za odreeno vrijeme osigurati rast i razvoj. Ovo je mogue postii promatrajui i analizom osnovnih pet pediterskih politika:

13.2.1.pediterska kadrovska politika

Kadrovska politika pediterskog preduzea je najvanija politika, jer je rad, ljudski potencijal temeljni i najvaniji element pediterskologistike usluge. Posebnu panju treba posvetiti: kreativnim menaderima kao nositeljima poslovanja i razvoja pediterskog preduzea, operativnim menaderima kao nositeljima prodaje pediterskologistikih aktivnosti, ali i specijaliziranim pediterskologistikim ekspertima kao operativnim izvriteljima pojedinih peditersko logistikih aktivnosti. injnica je da bez aurnog znanja, iskustva, vjetine, lucidnosti svih zapoljenika u pediterkom preduzeu nema efikasnosti, efektivnosti, rasta i razvoja uspjenog pediterskog logistikog operatora.

13.2.2.pediterska trina politika ( marketing )

pediterski marketin je skup planiranih, koordiniranih reguliranih i kontroliranih pediterskih aktivnosti kojima se u partnerskimodnosima s aktivnim sudionicima logistikih lanaca povezuju svi djelotvorni procesi savladavanja prostornih i vremenskih udaljenosti brzih, sigurnih i racionalnih transformacija materijala, dobara, (polu)proizvoda, repromaterijala, ivih ivotinja(...) od sirovinske baze do potroaa, od poiljatelja do primatelja, od prodavatelja do kupca, od skladita do skladita, ''od vrata do vrata'', ukljuujui i pripadajue informacije, a da se pri tome maksimalno zadovolje potrebe i zahtjevi aktivnih sudionika u logistikim lancima. pediteri kao logistii operatori trebaju svoje ponude usluga prilagoditi potranji potencijalnih komitenata i time ukljuiti u logistike procese, odnosno u logistike lance. Oni bi svojim uslugama trebali biti prisutni u svim karokama logistikih lanaca od proizvodnje, transporta, skladitenja, carinjenja itd. u sklopu trine politike operatori bi trebali determinirati sve aspekte i sve elemente: trine strategije i planiranja, segmentaciju pediterskologistikog trita, fenomena, trinih odluka i trinih aktivnosti u sistemu poslovanja peditera kao logistikog operatora, menadmenta i menadera posebno u upravljanju prodaje usluga. Od ove politike zavisi njihova efikasnost, stepen profitabilnosti, rast i razvoj. Ovoj politici se posveuje posebna panja, jer trina politika peditera kao logistikih operatora predstavlja temeljni okvir za djelotvornu proizvodnju usluga.

13.2.3.pediterska proizvodna politika

Najvanija misija, tj. glavni zadatak pediterske poslovne politike je da obezbijedi punu zaposlenost pediterskih kapaciteta te da usluga bude kvalitetna i profitabilna.Iz ovih razloga

59

je potrebno da ljudski rad, ljudski potencijal, znanje, sosobnost, vjetina budu na istom, ili veoj razini od svojih komitenata, jer su to osnovni elementi proizvodnje pediterskologistikih usluga. Imajui na umu misiju i elemente proizvodnje pediterskologistikih usluga, kao najvaniji aspekt proizvodnje politike peditera kao logistikih operatora moglo bi se rei da je pediterska proizvodna logistika kao aktivnost skup planiranih , koordiniranih, regulisanih i kontroliranih peditersko logistikih aktivnosti koji upartnerskim odnosima omoguavaju pediterima kao logistikim operatofima proizvodnju njihovih usluga u svim karikama logistikih lanaca. Proizvodnja pediterske politike ima vie odrednica, i one su brojne, to zavisi od unutranjih i vanjskih faktora organizacije, upravljanja, organizacije rada, organizacije strukture pa u spomenuti neke najvanije: 1. Primjereni pediterski potencijal ( to su svi zaposlenici, menaeri, organizaciske strukture itd. ) 2. Lepeza logistikih uslugs koje stvarno obavljaju ili koje mogu obavljati pediteri ( u materijalnoj proizvodnji, u podruju trgovine u transportu i prometu, u distribuciji.) 3. Primjereni logistiki kapaciteti koje pediteri stvarno koriste ili mogu koristi ( trnsportna sredstva, mehanizacija, skladita, terminali...) 4. Organiziranje zbirnog prometa pri izvozu, uvozu ili tranzitu 5. Organiziranje brze, ekspresne paketske distibucije ( u roku 24 sata uzeti poiljku od piljatelja, i predati poiljku primatelju 6. Ponuda i operacionalizacija cjelokupnog logistikog paketa usluga po naelu "logistikog ininjeringa" 7. Primjeren financiski kapital ( koji e pediteru omoguiti likvidno poslovanje i ulaganje kapitala u profitabilne programe). 8. Primjereni logistiki informaciski integralni sistem 9. Proizvodnja peditersologistikih uslugs po naelu "zelene logistike" ( maksimalno zatititi sve prirodne resurse od degradacije) 10. Razvijati sve fenomene koje obuhvaa proizvodna politika peditera po naelima" pediterska proizviodna politika stvara sve bitne predpostavke implementaciju svih ciljeva, instrumenata, naela, mjera, akcija za trinu politiku pediterskog preduzea, i peditera kao logistikog operatora.

13.2.4. pediterska finansijska politika

Reeno na najjednostavniji nain financiska politika je novani iznos pediterske politike koja ima za cilj osigurati stalno ostvarivanje potrebnog kapitala. Moglo bi se rei da je pediterska financiska politika kao aktivnost skup planiranih, koordiniranih, reguliranih i kontroliranih pediterskologistikih aktivnosti koje su usmjerene na izbor optimalnihrjeenja financiskih strategija, taktika, planova, instrumenata, i sredstva kojima se na racionalan nan ostvaruje poslovna misija pediterskog preduzea u odreenom razdoblju. Znai da je osnovni zadatak stvaratelja i izvritelja ciljeva financijske politike stalno izuavanje i unapreenje finamcijskih odnosa izmeu peditera i kupaca i peditera i dobavljaa.Ova politika je sainjena od vie podpolitika, a najvanije su: 1) politika pribavljanja financijskog kapitala, 2) politika financijskih odnosa sa dobavljaem ( tj. sa prijevoznicima, skladitarima, slagaima, osiguravateljima...), 3) politika financiskih odnosa s

60

kupcima, 4) devizna politika, 5) politika amrtizacije, 6) politika plasmana financiskog kapitala, 7) politika utvrivanja i raspodjela ukupnog prihoda i dohotka, 8)politika zadrane dobiti. Najvaniji segment ove politike je tarifna politika a u okviru nje treba spomenuti: naela, vanije vrste pediterskih tarifa, tehnike tarifiranja, naini utvivanja cijena usluga, itd.

13.2.5. pediterska razvojna politika

Razvojna politika pediterskog preduzea je peta najvanija podpolitika i uz predhodne ini jednu cjelinu koja zaokruuje mozaik poslovne politike uspjenih, organizovanih, poznatih pediterskih kompanija. 'Moglo bi se rei da je pediterska razvojna politikakao aktivnost skup planiranih, koordiniranih, reguliranih, i kontroliranih pediterskologistikih aktivnosti kojma se odreuje osnovna misija rasta i razvoja dotinoga pediterskog preduzea koja se eli i realno moe u nekome razdobljuostvariti , i kojima se odreuju strategije i taktike, instrumenti i sredstva za ostvarivanje determinitane misije u dugoronom, srednjoronom i tekuem planskom razdoblju. O istraivanju u budunosti, odnosno o prognoziranju, predvianju i planiranju pediterdkog preduzea deteminira pediterska politika. Kratkorona ili tekua razvojna politika se odnosi na razvojne odrednice za preduzee u razdoblju jedne godine. Srednjorona razvojna politikaje politika kojom se determiniraju odrednice pediterskom preduzeu za period od jedne do pet godina. Dugorona razvojna politika se odnosi na rezvoj pediterskog preduzes za period dui od pet godina. Najvaniji ciljevi razvojne politike pediterskih poduzea, posebno onih koji ele postati primjereni logistiki operatori ili su to postali, koji bi se trebali ostvariti u dugoronom i srednjoronom planskom razdoblju, mogli bi biti:1)poveanje produktivnosti rada povojlnijim odnosom autoputaprema inputima, kao npr. Odnos izmeu prihoda, neto dobiti i prosjenoga broja zaposlenih, 2)poveanje likvidnosti,3)poveanje ekonominosti,4)poveanje investiranja,5)poveanje materijalnoga i nematerijalnoga standarda zaposlenika,6)razvijanje trinih,demokratskih,kulturolokih i inih odnosa u pediterskom poslovnom sustavu,ali i meu partnerima u logistikim lancima, i td. Potrebno je poznavati ocjenu sadanjeg stanja konkrenoga pediterskog poduzea, odnosno determinirati odrednice dugorone i srednjorone razvojne politike. Kada pediterska poduzea imaju odreenu analizu poslovanja u predhodnom i tekuem razdoblju, onda bi osttale politike mogle pristupitiizradi planova razvoja na osnovi elemenata o projekciji:kadrovske politike, trine politike, proizvodne i financijske politike. U razvojne pedierske politike trebali bi ugraditi ove elemente: 1)elemente uticaja tehniko tehnolokog napetka, kao i openitog napretka srestava za rad,zaposlenika i td.2)da se vri redovito obrazovanje kadrova 3)permanentno osposobljavajne kadrova putem seminara4)osposobljavanje kreativnih menadera. Odrednice budue razvojne pediterske trine politike treba temelj na ovim elementima:1)istraivanje pediterskog nacionalnog meunarodnog trita,2)strategija i taktika izvoznog,uvoznog transportnog marketinga,3)elementi o logistikim procesima i lancma4)razvoj proizvodne,trgovinske, skladine i ostalih logistika. Razvojna pediterska proizvodna politika trebalo bi vratiti ove elemente:1)ljudski potencijal, 2)logistika usluga 3)pediterski odnosno ljudski kapacitet 4)ponuda logistikih usluga po naelu "logistikog inenjeringa " i "logistikog reinenjeringa"

61

Elemente na kojim treba da se temelji razvojna pediterska financijska politika su sljedee:1)pribavljanje financijskog kapitala 2)financijski odnos sa dobavljaima i s kupcima 3)odnos s inozemnim dobavljaima i kupcima.4) elementi amortizacije 5)plasman finanijskog kapitala.6) zadranje dobiti 79pediterskih tarifa i td.

13.3. Suvremene logistike strategije pediterskog logistikog operatora

pediterska preduzea koja su afirmirana kao logistiki operator trebala bi definirati svoju logistiku strategiju kao skup dugoronih ciljeva, smjernica, planova, resursa koji su im potrebni za ostvarivanje svojih ciljeva.Logistika strategija odreuje logistike funkcije prditerskog preduzea, da utie na ibor pediterskih odnosno logistikih kapaciteta, da odreuje vrste pediterskih usluga, da odreuje karike u logistikim lancima,da utie na izbor tehnologija koje omoguavaju robne tokove,da odreuje organizaciju i rad pediterskog preduzea i td. pediterska preduzea tranziciskih drava pod snanim su uticajem globalizacije gospodarske politike Europske unije, te ona treba voditi rauna o moguim logistikim strategijama: Nacionalna logistika strategija.Strateki ciljevi, smjernice, resursi, potencijali pediterskog preduzea treba da budu komatabilne i komplementarne sa nacionalnom strategijom iz okruenja Meunarodna logistika strategija.To nije jednostavan zbir nacionalnih logistikih strategija.Preduzea iz europskih tranziciskih drava trebaju svojim logistikim strategijama participirati u strategije europske unije. Europska logistika strategija.Bez obzira da li se radi o pediterima iz tranziciskih ili visokorazvijenih drava, svoje strategije trebaju partipicirati u europsku logistiku strategiju.Moggu se i trebaju ukljuiti u europsku logistiku mreu, u sustav brzog kopnenog transporta. Tranzitna logistika strategija. pediteri koji imaju prednost to se nalaze u dravama preko kojih tranzitiraju robni tokovi, trebaju to iskoristiti i ugraditi u svoje logistike strategije. Prekomorske logistike straetgije. Velki broj peditera je ukljuen u organiziranje robnih tokova pomorskim putevima. Strategija takivh peditera imaju specifine logistike elemente prekomorske distribucije, koje one trebaju determinirati. Partnerska logistika straegija. Svi poslovni partneri u logistikim lancima imaju jedan zajedniki cilj, a to je: sigurno, brzo i racionalno upravljanje robnim tokovima od sirovinske baze do potroaa. U ostvarivanju zajednikog logistikog cilja pediter ima posebno mjesto, iznimno vanu logistiku ulogu, koju e kao logistiki arhitekt primjerno izvriti.

62

Tema 14: Uloga prometne logistike u povezivanju Evropskog sjevera i juga

Proces globalizacije kao dominantan politiki i drutveno-ekonomski proces koji je zapoeo krajem drugog stoljea, uticao je da se u tim ciljevima postavlja kao imperativ globalne trine konkurentnosti. Saobraaj kao primarno podruje materjalne proizvodnje po svojoj specifinosti predstavlja savremeni izazov koji u interesu tehniko-tehnolokom i ekonomskog prosperiteta treba permanentno pratiti i istraivati. Dakle, jako je vano da se to prije u tranzicijskim zemljama obezbijede uslovi za neometane tokove roba, usluga i informacija. Naravno, ulaganja u ta dva sustava vrlo su skupa ali kako je profit glavni pokreta svih investicijskih ulaganja, potrebno je stvoriti takve uvijete koji e svakako privlaiti a nikako odbijati dolazak investicijskog kapitala. Meutim, uz pametno i dobro promiljeno investiranje mogu je povrat svih uloenih sredstava. Uvjet investiranja u infrastrukturu zahtijeva dobru usklaenost i transparentnost triju temeljnih imbenika prosperiteta: draavna stabilnost zakonska ureenost i transparentnost sloboda tokova roba, usluga i informacija.

U kontekstu istaknutih imbenika treba sagledavati i sve ostale procese, koji se odvijaju u okviru prometne logistike kao sistema koji treba uticati na optimizaciju transportnih procesa. Poto transportne procese treba sagledavati na globalnoj razini, to se u tom podruju nacionlani (lokalni) interesi identificiraju s globalnim. Takoe treba napomenuti kako ni jedna drava, nastala na podruju bive Jugoslavije, nema funkcionalno projektiranu cestovnu infrastrukturu, niti su pri njenom nastajanju potivani globalizacijski principi, koji danas dominiraju u svim svjetskim procesima. Mora se to prije pristupiti rjeavanju gore navedenog problema, jer takvo stanje predstavlja veliki teret za novonastale drave. Dalke, nijedna novonastala drava nesmije, u razvoju nacionalne cestovne infrastrukture, polaziti samo od svojih lokalnih interesa jer je to korak ka samom rjeavanju problema. Jedan od primjera je, pomorska orijentacija Hrvatske uvjetuje potrebu izgradnje savremenih cesta koje vode prema moru. Pritom se ne smije zaboraviti znaenje cestovnog koridora istokzapad (D4), kao i cestovnih pravaca koji vode iz Maarske, preko Hrvatske i Bosne i Hercegovine do mora. "Bosna i Hercegovina raspolae sa oko 21 500 km kategoriziranih cesta. Cestovna infrastruktura i objekti, koji su u ratu pretrpjeli velika oteenja, uglavnom su oporavljeni, ime je omoguen relativno brz i siguran saobraaj, kako unutar Bosne i Hercegovine, tako prema susjednim zemljama. Bosna i Hercegovina ini velike napore da postane dio europskog i svjetskog privrednog i transportnog sistema. Prvi korak na tom putu ostvaren je varificiranjem koridora Vc kroz BiH, koji e je u smjeru jug-sjever povezati sa Hrvatskom i maarskom, odnosno Centralnom Europom. Vaan dio cestovne infrastrukture

63

predstavljaju granini prijelazi izmeu Bosne i Hercegovine i njenih susjeda, Republike Hrvatske i Srbije i Crne Gore." "Vaznost izgradnje koridora nije samo unutrasnje prirode. Npr., nasa zemlja na ovaj bi se nacin snazno integrirala u europsku mrezu puteva.

Takva integracija vazna je koliko i sve politicke odluke koje cemo morati da donesemo na putu pridruzivanja Europskoj uniji. Nasa danasnja zaostalost mjeri se, izmedju ostalog, i nedostatkom razvijene putne mreze." Imamo slinu situaciju i u Sloveniji. Tako, prioriteti u izgradnji cestovne infrastrukture moraju biti vezani za ire podruje, globalne interese, jer lokalni uslovi ne mogu osigurati razinu prometa koja e biti dostatna za odravanje cesta, a dodatno optereenje prorauna moe uvijetovati i brojne negativne posljedice na ekonomski razvoj drave i cijelini. Cilj svih tranzicijskih drava na podruju Europe jest pridruivanje zapadnim, ekonomskim (EU) i sigurnosnim (NATO) integracijama. Program zemalja lanica Europske unije, a posebno njegov dio koji se odnosi na izgradnju vanjskih odnosa pomou bolje povezanosti sa zemljama izvan Europske unije, u prvi plan istie saobraajnu infrastrukturu. Bez savremenih saobraajnica ne mogu se ostvariti dva bitna naela saobraaja, a to su slobodno kretanje ljudi i roba. Dakle svrha izgradnje suvremene mree cesta jeste upravo otvaranje prema robama i uslugama izvan, a ne samo unutar dravnog teritorija tranzicijskih zemalja. Da bi tranzicijske drave pristupile procesu pridruivanja potrebno je da ispune odreene uvijete koje EU i NATO postavljaju pred kandidate. Upravo ti uvijeti predstavljaju problem , jer to znai da bi se odreene drave morale svjesno odrei nekih suverenih prava. Dakle samim ulaskom u EU i NATO od kandidata se oekuje prihvaanje standarda koji se primjenjuju u razvijenim zemljama zapada i otvaranje prometnog sustava za NATO snage. Zbog kompleksnosti problema i njegove irine, prvenstveno e se analizirati problemi koji se pojavljuju u cestovnom prometnom sistemu. Prometnu logistiku u navedenom segmentu treba percipirati kao niz planskih i usmjerenih djelatnosti, procesa i metodologija koji se koriste u transportnom procesu, a kojima je krajnji cilj optimizacija transportnog procesa. Uinkovitost u podruju prometne logistike ovisit e prije svega o pravovremenoj i vjerodostojnoj viziji razvoja prometnog sustava i planskom razvoju prometnog sustava, koji e u datom vremenskom periodu biti usklaen s procesima i tehnologijama koje karakteriziraju odreeno razdoblje.

14.1. Prometna logistika u cestovnom prometnom sistemu Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine
Prometni sistem susjedskih sistema, kao to su Slovenija, Hrvatska i Bosna i Hercegovina, moraju biti meusobno kompatibilni i moraju imati mogunost povezivanja u jedinstvenu tehnoloku cijelinu. Dakle, oni ustvari moraju biti dijelovi jedinstvenog sistema koji, samo formalno, razdvaja dravna granica. Naime, osnovne znaajke okruenja uglavnom odreuje politika. Znai, ako imamo pozitivistike odnose, mogue je tehnikim mjerama optimizirati prometnu logistiku, smanjiti trokove, poveati uinkovitost prijevoza, a time osigurati i povoljne uslove za rast privrede. Meutim, zbivanja koja su obiljeila posljednjih deset godina, na ovom podruju nisu pozitivno utijecala na stvaranje optimalnog politikog okruja, koje bi oslobodilo pozitivne potencijale, a koje nudi savremena prometna logistika.Dakle, nastankom novih drava na podruju jugoistone Evrope, povuena je administrativna barijera izmeu nastalih drava u obliku granine crte. Time su kanalizirani svi tokovi putnika i robe u cestovnom prometu u ogranieni broj stalnih meunarodnih i stalnih meunarodnih cestovnih graninih prijelaza. Naime, sva ova deavanja iz prolosti su ostavila veliki trag i negativne posljedice na promet. Time je

64

prelaenje kopnene granice izmeu Slovenije i Hrvatske, duge 670 km, svedeno na 27 toaka, to praktino znai da se dravna granica moe prijei na prosjeno svakih 25 km, s Maarskom prosjeno na svakih 71 km i Bosnom i Hercegovinom prosjeno na svakih 48 km. Takvo kanaliziranje prometa, samo po sebi ne bi predstavljalo vei problem, da nije vezano za proces sloenog administriranja propisan za prijelaz dravne granice. Primjenom engenskog sporazuma, mogu se oekivati znatne potekoe pri prijelazu granine crte. Analiza prometnih i robnih tokova ukazuje na to da je praktino sav robni i putniki promet kanaliziran na nekoliko glavnih graninih prijelaza, to naravno dokazuje kako navedeni broj nije konica prometnim i robnim tokovima, ve se to ogleda prije svega u graninim procedurama prijelaza granine crte. Dakle, posebnu panju treba obratiti na daljni razvoj graninog prometa, tj. rjeenje treba traiti u izmjenama procedura prijelaza i modernizaciji, po prometu, najoptereenijih graninih prijelaza.

14.2. Uloga prometne logistike u razvojnim projektima

Kako je projektiranja cestovne infrastrukture zahtijeva izradu studija opravdanosti, u kojima bi kljunu ulogu trebali imati logistiki pokazitelji, svjedoci smo kako u nacionalnim projektima to nije sluaj. Dakle, ovo je posebno znaajno za novonastale drave jugoistone Europe ( Hrvatska i Slovenija), koje nemaju u dovoljnoj mjeri potrebu usaglaavanja dinamike izrade mree nacionalnih autocesta kao na slici 04. Poznato je kako nacionalni planovi izgradnja autocesta nisu usaglaeni, to dovodi do nastajanja nacionalnih mrea autocesta koji nisu vezani u jedinstvenu tehnoloku cjelinu. Ukoliko se kompariraju nacionalni planovi razvoja cestovne mree Hrvatske i Slovenije, oigledno je kako u postojeim planovima razvoja postoje etiri diskontinuiteta, s tim da e u perspektivi diskontinuitet u cestovnom pravcu Jasenice- Ljubljana- Zagreb biti otklonjen. Naalost, u planovima razvoja slovenskih autocesta nije predvieno spajanje sa zagorskom, rijekom i istarskom autocestom. Na taj nain navedeni ogranci autocesta izgraenih u Hrvatskoj gube svoje planirano znaenje i ulogu u prometnom povezivanju jugoistone Europe sa Srednjom i Zapadnom Europom. Znaenje cestovnih pravaca na dravnim podrujima Slovenije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine umanjuje i plan razvoja transportnog sustava Europe,izraen u Bijeloj knjizi( vrsta dokumenta Europske komisije koji sadri prijedloge buduih aktivnosti Zajednice u pojedinim podrujima) pa se prioritet daje eljeznici i preusmjeravanju tereta i putnika na eljeznicu. Zahtijevi koje postavlja prometna logistika pred razvoj cestovne infrastrukture i ostalih prateih podruja temelje se na: prihvaanju zajednike vizije razvoja prometnog sustava prihvaanju i koordinaciji planova razvoja prometne infrastrukture kompatibilnosti infrastrukture kompatibilnosti tehnologija kontinuitetu infrastrukture sukladnom zakonodavstvu i propisima efikasnom sustavu administriranja pri prijelazu dravne granice.

To znai da se optimizacija transportnog sustava moe postii uz plansku uz plansku aktivnost na svim podrujima vezanim za odvijanje transporta, a ne samo u podruju cestovne infrastrukture. Uz sve ove navedene injenice treba imati na umu i injenicu da

65

prometna logistika mora osigurati nesmetan protok putnika, kao i svih vrsta robe, bez obzira na njihove karakteristike.

14.3. Izgradnja autocesti Bosne i Hercegovine

Izgradnjom Autocesti u periodu 2003 - 2010 rijesili bi se jednim dijelom, privredni, ekonomski kao i drugi problemi u BiH. Bosanski politicari mogu sami da iniciraju, pokrenu i realizuju ove projekte zivotno vazne za BiH.. Malezija, Hrvatska, kao i neke druge drzave, zainteresovane su za finansiranje i izgradnju ovih projekata.

14.3.1.Budue Autoceste i njihova trasa

AUTO CESTA 1 Koridor 5 C (Vc). Koridor Vc, koji treba da povezuje Budimpetu preko Sarajeva i Mostara sa lukom Ploe, ogranak je Petog panevropskog koridora, od Venecije u Italiji do Lavova u Ukrajini. Kroz BiH prolazi u duini od 330 kilometara, a dosad je zavrena samo dionica od Podlugova do Joanice, duga 11,5 kilometara, izmeu Sarajeva i Zenice. Za gradnju ove dionice utroeno je oko 72 miliona KM, dok e za gradnju ostatka bh. dijela biti potrebno oko 2,5 milijardi eura. Duzina trase: cca 330 km Eventualni finansijer i izvodjac radova, Bosanska kompanija, Bosmal predvia kako bi provedba ovog projekta stajala izmedju 2,5 - 5 milijardi eura . AUTOCESTA 2 Crna Gora (BiH - Gorazde - Sarajevo - Bihac i granica Hrvatske ili Bihac) (HR Autocesta Zagreb - Split - RIJEKA ITALIJA ILI ZAGREB SLOVENIJA) Bosna i Hercegovina: Crna Gora - Gorazde - Sarajevo (Koridor 5c) - Zenica (izlaz sa koridora 5c) - Travnik - Jajce - Kljuc - Bihac - Bosiljevo: je u fazi razmatranja. Hrvatska kao i druge zainteresovane strane ima/ju vec sada sansu da prezentiraju svoje ponude, ideje, planove itd. Koristi od ovih Autocesti: Veliki protok putnika, turista, robe i kapitala. Otvoranje malih, srednjih i velikih firmi duz ovih autocesti. Rijeili bi ogromnu nezaposlenost i pokrenuli kompletnu privredu. Naplatom putarine omogiili bi se slini projekti gradnje autoceta Pored toga skratili bi se vrijeme putovanja kroz zemlju

Meutim zbog nebrige bosanskohercegovakih politiara i njihovih privtnih interesa gradnja Koridora Vc jo nije zvanino poela, trenutno se radi na zobilaznici oko Sarajeva koja preko Visokog ( Podlugova ), Kaknja ide prema Zenici kao jedoj od dionica budueg Koridora Vc. Na slici 07. prikzan dio Koridora koji je u fazi gradnje.

14.4. Uloga prometne logistike u prijevozu opasnih tereta

Prijevoz opasnih tereta predstavlja posebnu specijaliziranu djelatnost u okviru cestovnog prijevoza koja se odvija u skladu sa postojeim sigurnosnim standardima. Upravo bi sigurnosni standardi trebali biti odluujui imbenik za realizaciju takve vrste prijevoza. Jasno, i u okviru navedenog podruja postoje znaajne razlike i specifinosti, koje proizilaze

66

iz vrste opasnog tereta. I ako se u cestovnom prijevozu prevozi mala koliina opasnih roba, jo uvijek se radi o koliinama i vrstama koje mogu, u sluaju prometnih nesrea ili drugih incidentnih situacija, uzrokovati velike tete. Tu se prije svega misli na direktnu, ali i na indirektnu tetu, koja nastaje kao posljeica dugotrajnog prekida prometa, ali i dugotrajne i esto nepotpune sanacije mjesta nesree. Promet opasnih tereta na podruju RH (2002.g): za Uvoz 36.710 tona, Izvoz 112.507 Tranzit 47.900 tona. Pritom treba imati na umu da je tranzitni prijevoz opasnih roba u Hrvatskoj propisima ogranien na odreen broj cestovnih pravaca. Takvo administriranje opravdava se potrebom zatite okolia. Iako takvo rjeenje nema logino uporite (broj incidenata u tranzitnom prijevozu, koliina i vrsta opasnih tereta u tranzitu), se u 2003. godini jo vie zaotrilo. Naime, ako se uzme u obzir da u 2002. godini na tranzitni promet otpada samo 1,3 posto opasnih tereta, oekivati je da je takvo administriranje utemeljeno na vrstim argumentima koji zahtijevaju takvu mjeru. S druge strane, unutarnji cestovni promet opasnih tvari, na koji otpada 94 posto ukupnog prijevoza opasnih tvari odvija se skoro na svim cestama RH. Jedna od zadaa prometne logistike jest sustavna analiza problema vezanih za prijevoz i predlaganje rjeenja koja e biti temeljna na injenicama i njihovom relativnom znaenju u u procesu odluivanja. Konkretno, vezano za analizirani problem, ako se uzme u obzir struktura opasnih tvari koje prometuju hrvatskim cestama , zakljuuje se kako se svakako najvea koliina odnosi na naftu i njene derivate (73,41%). Ukoliko se u obzir uzmu ukupne koliine opasnih tvari koje se prevoze cestama RH, proizilazi da na zapaljive tekuine ( nafta i njeni derivati) otpada 83,6 posto. Iz toga se moe zakljuiti da posebnu pozornost treba posvetiti sigurnosti prijevoza te kategorije opasnih tvari.S obzirom na razliite uslove transporta, odgovarajue meunarodne organizacije su donijele posebne propise za svaku transportnu granu. RID- Meunarodni propisi o transportu opasnih materija eljeznicom. ADR- Europski sporazum o meunarodnom transporzu opasnih materija drumom IATA- Propisi o zabranama u zranom transportu ADN- Odredbe o transportu opasnih materija po Europskim plovnim putevima IMDG- Zakonik o pomorskom transportu opasnih materija Pojedine odredbe u meunarodnim propisima moraju se primjenjivati i u unutranjem transportu. Dakle, to podrazumijeva razradu tehnologije i specifikaciju zatitnih mjera koje se moraju poduzeti prije, u prijevozu i u sluaju nastanka incidentnih situacija. Meutim, to podruje jo uvijek nije detaljno razraeno niti postoji efikasan zatitni sustav koji bi se aktivirao u sluaju nastanka teih incidenata. Drugu, specifinu kategoriju, koja je najee izvan nadzora civilnih struktura, predstavlja transport opasnih tvari za potrebe oruanih snaga, i to kako nacionalnih satavnica tako i NATO snaga koje su stacionirane na ovom podruju ili koje se ukljuuju u zajednike vjebovne aktivnosti. Za ovaj segment je znaajno da ne funkcionira u skladu sa postojeim propisima kojima se regulira prijeviz opasnih tvari, i to posebno u situacijama kada se prijevoz opasnih tvari obavlja vozilima koja se nalaze u satavu oruanih snaga. Specifini vojni zahtijevi koji su dominantni za razvoj i konstrukciju takvih prijevoznih sredstava esto iskljuuju i izbjegavaju mogunost primjene sigurnosnih zahtijeva koji se primjenjuju kod cestovnih vozila koji uestvuju u prijevozu opasnih tvari. Meutim i ako sada ne postoji mogunost konstrukcijskog poboljanja takvih vozila, oruane snage, bez obzira kome pripadaju i tko njima zapovijeda, mogu se obvezati na primjenu posebnih internih sigurnosnih mjera koje e se primjenjivati pri prijevozu opasnih tvari. To bi bio korak ka veoj sigurnosti jer pri prijevozu opasnih tvari opasnost uvijek postoji. Primjena sigurnosnih mjera je od velike vanosti posebno posmatrajui injenice da se prijevoz obavlja vrlo esto prometnicama koje ne udovoljavaju minimalnim sigurnosnim standardima, kojima bi trebala udovoljiti svaka cestovana mrea za prijevoz opasnih tvari.

67

Upravo taj segment nije pokriven ni propisima, a ni odreenim tehnolokim standardima, to ukazuje na potrebu usvajanja standarda koji e udovoljiti zahtijevima sigurnosti kao i potrebama oruanih snaga za prijevoz opasnih tvari i tereta.

14.5. Utjecaj incidenata u prometu na njegovu uinkovitost

Cestovni saobraajni sistem, na dananjoj tehnolokoj razvojnoj razini, karakterizira, izmeu ostalog, velika neodreenost i entropija, u kojoj su jo uvijek individualni elementi prometnog sustava glavni imbenici ponaanja i sigurnosti cestovnog prometa. Postojei planovi razvoja sustava sigurnosti cestovnog prometa u EU ukazuju na potrebu poboljanja sigurnosti, uz oekivani manji broj stradalih u prometnim nesreama u budunosti. Ambiciozni plan smanjenja broja poginulih u dravama EU za 20.000 godinje (50%) do 2010. godine, u odnosu na trenutno stanje, jasno ukazuje na ambicije, ali i na postojee stanje sigurnosti cestovnog prometa. Dakle, slini planovi su prisutni i u dravama jugoistone Europe, Hrvatskoj, Sloveniji i Bosni i Hercegovini, bez obzira na postojee razlike koje bi se mogle javiti prilikom rjeavanja datog problema. Ope znaajke odvijanja cestovnog prometa su nepovoljne, no za sada jo uvijek ne postoje realni uvijeti za uvoenje uinkovitijeg sustava spreavanja meusobnih konflikata individualnih prometnih jedinica i optimiziranje ponaanja sudionika prometa. Dakle, s obzirom da ne dolazi do nekih promjena, takvo stanje i karakteristiku sustava cestovnog prometa moramo prihvatiti kao osnovnu karakteristiku koja se jo dugo nee znaajnije mjenjati. U takvim uvijetima, naravno da imamo vie prometnih nesrea koje na cestovnoj mrei naruavaju uinkovitost cestovnog prometnog sustava , te je potrebno pronai rjeenje koje e ovaj problem minimizirati. injenica da se primjerice u dravama EU (15) godinje dogodi oko 1.300.000 prometnih nesrea, s tim da znatan dio njih uzrokuje smanjenje protonosti, a i potpun prekid prometa, dakle sve ukazuje na problem koji se mora rjeiti. Dakle, kako mjere koje su se do sada primjenjivale nisu imale uinkovite rezultate u smanjenju broja prometnih nesree, zato je neophodno to prije nai uinkovitiji sustav preventive u cestovnom prometu. Uz to, paralelno treba znati aktivnije raditi na iznalaenju naina za smanjenje nagativnih uinaka, nastalih prometnim konfliktima. Postavlja se pitanje postoji li mogunost, odnosno na koji nain se moe optimizirati sustav upravljanja prometom u podrujima prometnih incidenata te optimizirati i vremenski bitno skratiti istrane radnje na mjestu prometne nesree, odnosno sanacija mjesta prometne nesree. Automatizirano upravljanje cestovnim prometom , kao rjeenje problema, relativno je jako skupo, te se primjenjuje samo na odreenim mjestima cestovne mree, najee na odreenim cestovnim objektima, u gradovima ili dijelovima gradova. U podrujima prometnih nesrea, upravljanje prometom najee je u nadlenosti policije, koja problem rjeava ovlatenim slubenim osobama. Najee je za takve sustave upravljanja bitno vrijeme njihovog uvoenja u funkciju, jer je i vrijeme jednog sata, na cestama sa velikim prometnim optereenjem, moe dovesti do velikih prometnih poremeaja, za ije je rjeavanje potrebno due vrijeme. Naime, ukoliko bi postojale procjene cestovne mree, vezane za takva dogaanja, mogla bi se pronai optimalna rjeenja, prije nastanka same prometne nesree, to bi znailo da bi se najuinkovitija operativna rjeenja, u podruju upravljanja cestovnim prometom na kriznoj lokaciji, mogla provesti planski, brzo i efikasno. Dakle,iskustvo i praksa su pokazali da se ovaj informacijski sistem pokazao kao jako uinkovit i bio je velika olakica u rjeavanju mnogobrojnih problema u cestovnom prometu. Pritom je sve oitija potreba za transparentnou takvog sustava , kao i njegova povezivanja na meudravnim razinama. Tehniki gledano, realizacija je mogua, uz minimalne trokove i oekivano znatno veu efikasnost sustava, s tim da je za provedbu potrebna predhodna politika saglasnost na dravnim razinama, kao i odreene izmjene u nacionalnim propisima. Uz sve to, ostvarila bi se znatno bolja regionalna i meunarodna suradnja na ovom podruju, bitno bi se poveala uinkovitost sustava sigurnosti i preventive u cestovnom prometu, a isto tako izbjegle i brojne

68

neugodnosti, za ne tako mali broj stranih dravljana, sudionika prometnih nesrea ili poinitelja prometnih prekraja na podruju druge drave. Takvo je povezivanje nuno unutar EU, ali i na podruju cijele Europe. Preduvijet za to je primjena prednosti globalizacije, a sve s ciljem poboljanja sigurnosti cestovnog prometa, i to za sve njegove sudionike, bez obzira na njegovu nacionalnu pripadnost. Time se osiguravaju optimalni uvijeti za rjeavanje mnogih problema u okviru prometne logiszike, koji e usluge u cestovnom prometu dii na znatno veu razinu, a sudionicima prometa pruiti potrebnu sigurnost, bez obzira na to gdje se nalazili.

14.6. Ekoloki problemi savremenog prometa

Pored pozitivnog i znaajnog utjecaja transporta na drutvenoekonomski razvoj drutva i drave, posebno u vremenu globalizacije, evidentan je i njegov negativni utjecaj na okoli. Transport olakava pristup poslovima, edukaciji i odmaranju te ima kljunu ulogu u ekonomiji jedne drave i svakodnevnom ivotu njenih stanovnika. Izgradnja i odravanje transportnih sredstava i infrastrukture, predstavlja znaajan udio u ekonomiji svake drave: u zemljama EU taj udio iznosi 4-8 GDP-a i 2,4% sveukupnih radnih aktivnosti. Zbog toga je posve jasno da na bilans jedne drave jako utie meunarodna trgovina, transportna oprema i transportne usluge. Negativni efekti transportnih aktivnosti, uglavnom, se odnose na prometne nezgode, zaguenja, zagaenja tla, zraka i vode, buku koju proizvode transportna sredstva, potronju energije, zemljita i drugih prirodnih resursa koji se koriste za proizvodnju vozila i infrastrukture. Svi ovi negativni uticaji moraju se promatrati integralno jer meu njima postoji visoki stupanj meuzavisnosti, a oni dovode do direktnih i indirektnih utjecaja na : ljudsko zdravlje ( respiratorni organi, oi, efekti akutnog trovanja, kancerogeni efekti, efekti na mehanizme odbrambenog sistema prema infekcijama) okoli( zaprljanje materijala, korozija, umiranje uma, zagaenje voda i zemljita) kvalitetu svakodnevnog ivota( neugodni mirisi, smanjena vidljivost, buka i sl.) Prometne nezgode su oit primjer utjecaja koji promet ima na ljudko zdravlje. Veina nesrea dogaa se u cestovnom prometu. Mnogo toga je uinjeno na rjeavanju problema vezanih za zagaenje tla, zraka i vode. Dananja transportna sredstva mnogo su ia od starijih modela, ali jo uvijek su u upotrebi i stara vozila, a i upotreba vozila se naglo poveala u odnosu na prolost. Meu mnogobrojnim izvorima zagaivanja zraka cestovni prevoz i dalje predstavlja najvei izvor zagaenja. Svi ovi negativni utjecaji prometa na okoli vode ka jednom od najozbiljnijih pitanja s kojima se suoavamo, a to je promjena klime. Promet je ekonomski ogranak koji doprinosi promjeni klime vie od bilo kojeg drugog, iji negativni utjecaji ak i dalje rastu, dok drugi ogranci smanjuju ili zadravaju nivo utjecaja. S ciljem smanjivanja negativnih utjecaja, u posljednje tri decenije uinjen je znaajan napredak kada je rije o politici u oblastima zatite ovjekove sredine, energije i transporta, i to po slijedeim pitanjima: uvoenje novih standarda za nova transportna sredastva, uvoenje novih procedura za zatitu ovjekove sredine kada su u pitanju nove infrastrukture, uteda goriva i menadzment u transportu.

69

Tema 15: Procesno usmjereno upravljanje sustavima distribuciske logistike

15.1. Sustavi distribuciske logistike;
Ukoliko analiziramo logisticke sustave, onda je on neizbjezno usmjeren na oblik procesa koji obuhvata cijeli logisticki lanac, od izvorista nabavke sirovina do posljednjeg odredista gotovog proizvoda. U okviru ovog lanca distribuciska logistika treba da povezuje proizvodnju sa kupcem. Prema tome ona treba da obuhvata sve aktivnosti koji su u vezi opskrbljivanjem kupca poluproizvodima, gotovim proizvodima i trgovackom robom. Ukoliko se ovakav nacin promatranja na distribucisku logistiku, naziru se obrisi podsustava unutar granice logistickog preduzeca. Dakle, dstribuciska logistika unutar preduzeca treba da poveze odijel proizvodnje sa odijelom prodaje unutar jednog preduzeca kao i cijelo preduzece sa trzistem, odnosno kupcima kao i cijelo preduzece sa trzistem, odnosno kupcima kao posljednjom karikom transportnog lanca. Funkcija distribuciske logistike se nazivaju funkcije izjednacavanja, a medju njima se ubrajaju: izjednacavanje prostorne razlike, vremenske razlike, kolicinske razlike i razlike u vrstama, odnosno u asortimanu.

15.2. Procesno usmjerena koncepcija upravljanja sustavima;

Procesi distribuciske logistike imaju zadatak da realizuju osnovne funkcije. Klase procesa su posebno vazne za stvaranje modela upravljanja za sustavom distribuciske logistike.

15.3. Osnovna karika procesnog lanca;

Osnovnu kariku procesnog lanca opisujemo procesnim atributima, njegovim potencijalnim klasama i pridruzuje se ovisno o stepenu detaljiziranja, jednom ili nekolicini osnovnih log.procesa. Glavni process procesnog lanca se moze podijeliti u pomocne procese, ali ti pomocni procesi trebaju se po svom vremenskom trajanju nadovezuju jedan na drugi. Svaki od pomocnih procesa moze se gledati kao posebna karika procesnog lanca. Ova podijela procesa na dva pojma, glavni i pomocni process, omogucuje detaljniju definiciju njihovog sadrzaja. Kako bi trebali object transformisati definira nam nalog za transformacijom pa prema njemu treba utvrditi attribute objekta u pocetnom i konacnom stanju. Glavni atributi objekta su vrijeme, mjesto, kolicina i kvaliteta. Pored ovih glavnih atributa objekta su neophodna dva dodatna atributa objekta:zavisni troskovi i njegova cijena jer je object u pravilu nositelj troskova pri obracunu utrosenih resursa i procesnog troska.

15.4. Procesni lanci;

Vremenski slijed nekoliko procesa cine procesni lanac. Vremenski slijed su structure pod procesa u nizu nad vremenskoj osi, a na vioj razini detaljiziranja cine odredjeni glavni

70

procesi. U okviru procesnog lanca se vrsi izbor pogodnih podprocesa i njihovo vremensko odvijanje, zbog toga da bi se dostigla promjena atributa objekta zahtijevnim transformaciskim nalogom, od inicijalnog do konacnog stanja.

15.5. Procesno usmjereno upravljanje distribuciskom logistikom;

Ranije smo rekli da distribuciska logistika povezuje odijel prodaje preduzeca sa kupcima odnosno potraznjom trzista. Ako problem gledamo kroz opci logisticki lanac onda process distribuciske logistike predstavlja posljednju kariku prema trzistu. Pa prema tome distribuciska logistika treba za zadacu da obuhvata sve procese i dogadjanja sto kupcima omogucuje fizicko raspolaganje proizvodima i svim pripadajucim informacijama.

15.6. Osnovni process distribuciske logistike;

U procesnom lancu imamo strukturne elemente procesa, oni se definisu kao parametri procesa s odgovarajucim potencijalnim klasama. Process mozemo svrstati u tri potencijalne klase;izvor, pomocni process i ponor. Izvor i ponor se definisu kao suelja prema okruzenju. Razlikujemo ovisno o objektu aktivni izvor, oniguraju objektu u tako zvani Push process, i pasivne izvore pri kojima sam process povlaci object, Pull process. Da bi se realizirao transformaciski nalog potrebni su procesni parametric:resursi, organizaciski ustroj i razina vodjenja. Strucno znanje se moze vrednovati kao resurs ukoliko su njegovo pribavljanje, cuvanje, njegova raspolozivost i zastita nuzni za realizaciju procesa i ako predstavlja aktivnost. Ukoliko su finansiska sredstva neophodna za odvijanje procesa i ako njihovo osiguranje predstavlja aktivnosti onda ta sredstva imaju ulogu resursa. Obaveze koje se definisane transformaciskim nalogom objekta predstavlja neophodnu aktivnost koja iziskuje finansiska sredstva. Ona se dijele na vlastita i vanjska zbog razlicite slobode odlucivanja u smislu njihove raspolozivosti.

15.7. Atributi procesa;

mogu se podijeliti na primarne i sekundarne. Iz atributa objekta izvodimo primarne procesne attribute, a sluze za ocijenu provodjenja procesa, dok se sekundarni atributi koriste pri ocijeni sposobnosti procesa.

15.8. Procesni lanci distribuciske logistike;

ima svoje potprocese koji se odnose, prije svega, na aktivnosti skladistenja, komisioniranja, posebnih usluga dodane vrijednosti i otpreme\prijevoza. Posto odijel za marketing odredjuje okvirne uslove nabavke i prodaje, a logistiku marketinga cine nabavna i distribuciska logistika, procesni lanac distribuciske logistike se mora prosiriti na za odgovarajuce potprocese marketinga\prodaje, prihvata naloga, upravljanje resursima i nalozima, reklamacije, te povratnog prevoza.

71

Tema 16: Logisticka industrija za 21.stoljece

16.1. Pojam i vanost logistike industrije
U dostupnoj naunoj i strunoj literaturi, gdje se tretiraju logistiki fenomeni, ne spominje se pojam logistike industrije. Stoga, pri definiranju toga pojma treba uvaavati razliite pristupe i razliita tumaenja pojma i bitnih karakteristika logistike industrije. Prema tome, na dananjem stepenu razvoja znanosti, tehnologije, proizvodnih snaga i drutvenih odnosa openito, a posebno logistike kao znanosti i logistike kao aktivnosti, moe se rei da je logistika industrija visokosofisticirana specifina djelatnost koja pomou posebnih elemenata proizvodi logistika znanja i logistike aktivnosti, na svim razinama i u svim (ne)gospodarskim sektorima, koji se odnose na potporu, podupiranje, opskrbu nekoga neime, odnosno samoga sebe neime. Logistika znanja, spoznaje i saznanja su u pravilu interdisciplinarna i multidisciplinarna, ali ona mogu biti i unidisciplinarna, supradiscipplinarna i pluradisciplinarna. Takva znanja mogu biti fundamentalna (temeljna, bazina), primijenjena i razvojna, ovisno o razini i vrsti istraivanja i implementiranja logistikih fenomena. Logistika znanja se najee kombinuju u odgovarajue kombinacije iz svih znanstvenih podruja, polja, ogranaka, disciplina, to zavisi od vrste logistikih proizvoda koji se proizvode u specijalnim vrstama logistikih industrija. Logistike aktivnosti (tj. funkcije, procesi, mjere, poslovi, operacije, manipulacije, radnje) kao nematerijalni logistiki proizvodi, kao visokosofisticirane usluge temeljene na interdisciplinarnim i multidisciplinarnim znanjima, kao nezamjenjivi proizvodi logistike industrije, mogu biti veoma sloene, veoma zahtjevne, pa ak i zamrene, ali u jednostavnijim procesima logistike industrije takve aktivnosti mogu biti i jednostavne, manje zahtjevne. Logistika znanja i logistike aktivnosti u principu se odnose na podrku, potporu, podupiranje, snadbjevanje nekoga neim ili samoga sebe neime.. Logistika industrija ima veliku vanost u svim (ne)gospodarskim djelatnostima primarnog, sekundarnog, tercijarnog, kvartarnog i kvintarnog sektora. Naime, bez logistikih znanja i logistikih aktivnosti ne moe biti proizveden niti jedan proizvod i niti jedna usluga u bilo kojem obliku i u bilo kojem industrijskom procesu. Svaki industrijski proces zahtijeva odreenu podrku, podupiranje, snadbjevanje bez kojih nije mogue ostvariti proizvodnju i u njoj proizvoditi materijalna dobra i korisna usluge. Logistika znanja proizvode profesori, znanstvenici, istraivai, umjetnici , intelektualci, strunjaci, majstori razliitih zvanja i zanimanja, razliitih skupina i pojedinaca. Logistika znanja su ustvari logistiki ljudski kapital koji je temeljni potencijal i resurs u proizvodnji logistikih proizvoda.

72

Logistika znanja se proizvode u visokosofisticiranim logistikim tvornicama. Logistika znanja se proizvode i u znanstvenim institutima, znanstvenoistraivakim centrima, tehnolokim parkovima i drugim znanstvenim ustanovama i institucijama . Logistike tvornice proizvode logistika znanja na svim razinama odgoja i obrazovanja, osposobljavanja, usavravanja. Logistika znanja se proizvode u jednostavnim i sloenim procesima logistike industrije. Logistike aktivnosti proizvode obrazovani, osposobljeni, vjeti, iskusni, motivirani, logistiki kreativni i operativni menaderi, kao i specijalizirani logistiki strunjaci u svim djelatnostima primarne, sekundarne, tercijarne, kvartarne i kvintarne logistike. Logistike aktivnosti se proizvode u svim logistikim preduzeima. Bez logistikih aktivnosti koje se temelje na logistikim znanjima nije mogue upravljati materijalnim tokovima, odnosno logistikim lancima, logistikoopskrbnim lancima, logistikodistribucijskim lancima, te logistikim mreama. Logistike se aktivnosti proizvode u jednostavnim i sloenim procesima logistike industrije. U logistikim lancima se proizvode jednostavnije logistike aktivnosti, a najsloenije logistike aktivnosti se proizvode u megalogistikim mreama. Sve logistike industrije se mogu klasificirati u primarnu logistiku industriju i sekundarnu logistiku industriju. Proizvodi primarne logistike industrije su temeljni, bazini, primarni logistiki proizvodi u obliku temeljnih logistikih znanja i logistikih aktivnosti koje se odnose na podrku, potporu, snadbjevanje, podupiranje nekoga neime ili samoga sebe neime. U primarnim logistikim industrijama se masovno proizvode i primjenjuju logistika znanja i logistike aktivnosti koje su u funkciji opskrbljivanja velikih logistikih subjekata, na primjer : robnodistribucijskih centara, robnotrgovinskih centara, logistikih centara materijalnim dobrima. U sekundarnoj logistikoj industriji proizvode se i primjenjuju logistika znanja i logistike aktivnosti koje se odnose na podrku, potporu, opskrbu, podupiranje logistikih subjekata, prije svega, u kvartarnim i kvintarnim djelatnostima. U sekundarnim logistikim industrijama proizvode se i primjenjuju posebna logistika znanja i posebne logistike aktivnosti, koje omoguavaju ne samo funkcioniranje kvartarnologistikih i kvintarnologistikih sustava, nego jednako tako i primarnologistikih i sekundarnologistikih i tercijarnologistikih sustava.

16.2. Temeljne znaajke logistike industrije

Krajem 20. stoljea globalna logistika industrija doivljava svoju ekspanziju, pa moemo govoriti o logistikoj industrijalizaciji. Ubrzani razvoj i globalna afirmacija logistike industrije, uinkovito podrana informacijskom tehnologijom, logistikim subjektima koji ue, logistikom znanja, stvar temeljne pretpostavke za nastajanje logistike industrijske revolucije. To, zapravo, znai da e se dogoditi radikalni prevrat stihijskoga naina proizvodnje logistikih proizvoda u visokosofisticirani nain proizvodnje logistikih znanja i logistikih aktivnosti. Naime, procesi proizvodnje logistikih znanja i logistikih aktivnosti e se automatizirati, robotizirati, informatizirati, standardizirati, globalizirati, liberalizirati, deregulirati, privatizirati, a organizacija upravljanja, rukovoenja i rada bit e gotovo savrena. S obzirom na prostorne i vremenske dimenzije procesa proizvodnje logistikih proizvoda, fenomeni logistikih industrija mogu se izuavati i primjenjivati u razliitim oblicima logistikih industrija, primjerice: U mikrologistikoj industriji proizvode se logistiki proizvodi ili pojedine faze logistikih proizvoda unutar odreenoga logistikog sustava.

73

U makrologistikoj industriji se proizvode logistiki proizvodi unutar nacionalnih gospodarskih, odnosno nacionalnih logistikih sustava. U globalnologistikoj industriji se proizvode logistiki proizvodi na logistikome svjetskome, globalnome tritu, na planeti Zemlji. U megalogistikoj industriji se proizvode logistiki proizvodi u megalogistikim sustavima koje je primjereno klasificirati, dizajnirati i izuavati na tri razine: -

u megalogistikoj industriji u uem smislu proizvode se logistiki proizvodi na odreenom kontinentu (npr. Evropi), na podruju velike ekonomske integracije (npr. Evropske Unije), na podruju velike i razvijene drave (npr. SAD, Kine), u sklopu velike multinacionalne korporacije (npr. DHL, FEDEX) - U megalogistikoj industriji u irem smislu proizvode se logistiki proizvodi na podruju planeta Zemlja. - U megalogistikoj industriji u najirem smislu proizvode se logistiki proizvodi u svemirskome prostoru Suneva sustava. I teorijski i praktini procesi proizvodnje logistikih znanja i logistikih aktivnosti pod utjecajem globalizacijske industrije umreavaju se u razliite oblike globalnih, odnosno megalogistikih industrija

16.3. ELEMENTI PROIZVODNJE LOGISTIKIH PRIZVODA

U dizajniranju procesa proizvodnje logistikih proizvoda treba imati na umu sve znaajke najvanijih elemenata takve proizvodnje: 1) logistika infrastruktura 2) logistika suprastuktura 3) predmeti logistike proizvodnje 4) logistiki i8ntelektualni kapital 5) informacijske tehnologije 6) financijski potencijal 7) ostali elementi.

16.3.1. Logistika infrastruktura

Logistika infrastruktura je zasigurno temeljni i jedan od najvanijih elemenata proizvodnje logistikih proizvoda, bez obzira na to radi li se o proizvodnji logistikih znanja ili proizvodnji logistikih aktivnosti. Logistiku infrastrukturu ine svi objekti, sredstva za rad, postrojenja, ureaji stalno fiksirani za odreeno mjesto koji slue proizvodnji logistikih proizvoda te reguliranju i sigurnosti svih proizvodnih procesa u logistikoj industriji. Fenomene logistike infrastrukture s tehnikog, tehnolokog, organizacijskog, ekonomskog, pravnog, ekolokog, eksploatacijskog gledita primjereno je izuavati, odravati, modernizirati, razvijati u svim vrstama logistike, u svim specifinim procesima logistike industrije i u svim logistikim sustavima. U izuavanju fenomena logistike infrastrukture, njezinog mjesta i vanosti u logistikoj industriji treba imati na umu meuodnos i stepen kompatibilnosti i komplementarnosti logistike infrastrukture i svih drugih elemenata proizvodnje logistikih proizvoda.

74

16.3.2. Logistika suprastruktura

Openito se moe rei da logistiku suprastrukturu ine sva pokretna sredstva za rad, koja pomou logistike infrastrukture omoguuju proizvodnju logistikih proizvoda (tj. logistikog znanja i logistikih aktivnosti), te reguliranje i sigurnost svih proizvodnih procesa u logistikoj industriji. Kao su procesi u logistikim industrijama povezani su tokovima robe, putnika, znanja, podataka, informacija itd,, najznaajnije mjesto u sustavu logistike suprastrukture zauzimaju transportna (prijevozna) i pokretna pretovarna ili mehanizacijskotransportna sredstva (tj. mehanizacija). Bez takvih sredstava nije mogue organizirati i operacionalizirati manipuliranje, transportiranje i distribuiranje materijalnih dobara od mjesta proizvodnje do mjesta potronje. Kada se u logistikoj industriji proizvode posebni logistiki proizvodi (npr. naunologistiki proizvodi), logistika suprastruktura je prilagoena specifinim zahtjevima proizvodnje takvih proizvoda. Kreativni i operativni logistiki menaderi i specijalizirani logistiki strunjaci, koji kreiraju, dizajniraju i operacionaliziraju procese proizvodnje pojedinih logistikih proizvoda, trebaju posjedovati primjerno znanje o logistikoj suprastrukturi za svaki logistiki proizvod i za svaku vrstu logistike za koju su se profesionalno opredjelili. Fenomene logistike suprastrukture s tehnikog, tehnolokog, organizacijskog, ekonomskog, pravnog, ekolokog, eksploatacijskog gledita primjereno je izuavati, odravati, modernizirati, razvijati u svim vrstama logistike, u svim specifinim procesima logistike industrije i u svim logistikim sustavima. U izuavanju fenomena logistike suprastrukture, njezinog mjesta i vanosti u logistikoj industriji treba imati na umu meuodnos i stepen kompatibilnosti i komplementarnosti logistike infrastrukture i svih drugih elemenata proizvodnje logistikih proizvoda.

16.3.3. Predmeti logistike proizvodnje

Ako se strogo znanstveno izuavaju temeljni fenomeni moderne logistike industrije, u kojoj se pomou odreenih logistikih elemenata proizvode visokosofisticirani logistiki proizvodi: logistika znanja i logistike aktivnosti, onda su predmeti logistike proizvodnje:podrka, potpora, opskrba, podupiranje nekoga ili neto neime, odnosno samoga sebe neime. Meutim u logistikoj industriji su podrka, potpora, podupiranje, opskrba uglavnom povezani s procesima savladavanja prostornih i vremenskih transformacija materijala, dobara itd., od mjesta isporuke, preko mjesta koncentracije, do mjesta prijema, ali s ciljem da se uz minimalne uloene potencijale i resurse maksimalno zadovolje zahtjevi trita. Zbog vrste povezanosti logistikih znanja i logistikih aktivnosti s navedenim procesima svladavanja prostornih i vremenskih transformacija, nije mogue postaviti vrsto razgranienje izmeu navedenih predmeta logistike proizvodnje i procesa svladavanja prostornih i vremenskih transformacija koji su uvijek u vezi s nekim ili neim. Zbog toga je predmete logistike proizvodnje potrebno izuavati, planirati, dizajnirati, operacionalizirati, kontrolirati zajedno sa procesima svladavanja prostornih i vremenskih transformacija materijala, dobara, repromaterijala, kapitala, znanja itd. od mjesta isporuke, preko mjesta razdiobe, do mjesta prijema. Ako uzmemo u obzir sve posebnosti svih vrsta i modaliteta logistike, logistikih sustava s podsustavima i njihovim elementima, svih modaliteta logistikih lanaca, logistikoopskrbnih

75

lanaca, logistikodistribucijskih lanaca i logistikih mrea, neophodno je izuavati, razvijati, opracionalizirati, servisirati, kontrolirati itd. predmete logistike proizvodnje posebno u svakoj vrsti logistike, u svakom logistikom sustavu, u svakom logistikom lancu. Pri tome treba imati na umu meusobni odnos i stepen kompatibilnosti i komplementarnosti predmeta logistike proizvodnje i svih drugih elemenata proizvodnje logistikih proizvoda.

16.3.4. Logistiki intelektualni kapital

U elaboriranju najvanijih znaajki logistikog intelektualnog kapitala, primjereno je posebnu panju posvetiti ovim tematskim jedinicama: 1) Pojam logistikog intelektualnog kapitala. U posljednjih desetak godina intenzivno se raspravlja i pie o intelektualnom kapitalu. Postoje brojne definicije toga pojma, a spominju se samo neke: Prema Stewartu intelektualni kapital je zbroj organizacijskih procesa, patenata, vjetina i iskustava zaposlenika, tehnologija, informacija o kupcima i dobavljaima, zatim individualno akumulirano znanje i know-how kao izvor informacija i regeneracija, odnosno sposobnosti, vjetine i struna znanja ugraeni u ljudski mozak. Prema Sullivanu, intelektualni kapital je znanje koje moe biti pretvoreno u profit. On obrazlae razliku izmeu ljudskog kapitala i intelektualne imovine, pri emu naglaava da je ljudski kapital neprenosiv i ne moe biti u vlasnitvu dioniara. To, zapravo, znai da ljudski kapital treba razvijati inovacije i intelektualnu imovinu koju odreeno poduzee moe posjedovati i pravno zatititi i koja e tako postati intelektualni kapital toga preduzea. Pri definiranju pojma intelektualni kapital treba praviti razliku izmeu znanja i intelektualnog kapitala. Intelektualni kapital predstavlja znanje, dinamian ljudski proces, transformirano u neto vrijedno za poduzee. Temeljni je cilj upravljanja intelektualnim kapitalom poboljati sposobnost prikupljanja svih skrivenih nematerijalnih vrijednosti u poduzeu putem njihovog identificiranja, zadravanja, obnavljanja i uravnoteenja te pribavljanja novih vrijednosti za poduzee. Ako se koncepcija intelektualnog znanja posmatra u smislu praenja i mjerenja, znai s raunovodstvenog gledita, onda intelektualni kapital predstavlja razliku izmeu trine vrijednosti poduzea i njegove knjigovodstvene vrijednosti. Trinu vrijednost predstavlja zbroj vrijednosti svih dionica poduzea, a knjigovodstvena vrijednost predtavlja sadanju vrijednost fizike i finansijske imovine. Moe se pojednostavljeno rei da je intelektualni kapital skup ljudi sa svim znanjima, sposobnostima, kreativnostima, inovativnostima, vjetinama, iskustvima, kulturama, motivacijama, itd.; informatikih mrea kojima se prenosi znanje i informacije, softvera, baza podataka, patenata, licencija, kultura poduzea, prava, te informacija o kupcima i kvaliteti odnosa s tritem. Zbog injenice da su mnogi elementi intelektualnog kapitala nevidljivi, takav se kapital naziva nevidljiva imovina, neopipljiva imovina, skrivena imovina, nematerijalna imovina poduzea, jer nije u potpunosti obuhvaena bilancama, a ukljuuje i ono to u njemu ostane nakon odlaska zaposlenika iz poduzea. Ako se imaju na umu sve bitnije znakovitosti intelektualnog kapitala openito i svi fenomeni svih vrsta logistike, te svih logistikih sustava s pripadajuim podsustavima i njihovim elementima, moe se odgovoriti na pitanje ta je logistiki intelektualni kapital? Uvaavajui drugaija promiljanja pojma logistiki intelektualni kapital, moglo bi se rei da je logistiki intelektualni kapital sustav logistikih menadera i specijaliziranih logistikih strunjaka sa svim svojim unidisciplinarnim, interdisciplinarnim, pluridisciplinarnim, supradisciplinarnim, multidisciplinarnim znanjima, sposobnostima, kreativnostima,

76

inventivnostima, vjetinama, iskustvima, motivacijama, informacijskim mreama, bazama podataka i informacijama, organizacijskim kulturama, korporacijskim imidima, markama logistikih proizvoda, informacijama o stvarnim i potencijalnim partnerima i korisnicima, odnosno potroaima logistikih proizvoda, te kvaliteti odnosa na mega, globalnim, makro, mikro, meta, inter, i intralogistikim tritima. Tri su bitne skupine elemenata logistikog intelektualnog kapitala kao temeljnog elementa proizvodnje logistikih proizvoda: ljudski ili humani logistiki kapital, strukturalni ili organizacijski logistiki kapital i potroaki logistiki kapital ( ili logistiki kapital klijenata, odnosno logistiki kapital meuodnosa). 2) Struktura logistikog intelektualnog kapitala. U irem smislu logistiki intelektualni kapital ine ovi elementi: (1) Ljudski kapital-sastoji se od logistikih znanja, sposobnosti, vjetina, kreativnosti logistikih zaposlenika. Moe se poveati obrazovanjem, usavravanjem, osposobljavanjem logistikih zaposlenika. (2) Strukturalni logistiki kapital- sastoji se od rezultata rada logistikih zaposlenika. (3) Kapital klijenata- ine ga vrijednosti kvalitete odnosa neke kompanije sa svojim klijentima (kupcima i dobavljaima). (4) Inovacijski logistiki kapital- ine ga znanje i sposobnosti logistikih zaposlenika koje se oituje u stvaranju novih ideja, novih rjeenja, novih modela. (5) Procesni logistiki kapital- sastoji se od procesa stvaranja vrijednosti kompanije, organizacijske strukture, informatike mree, procesa poslovanja, sposobnosti logistikog menadmenta. (6) Neopipljiva logistika imovina- ini je korporacijska kultura, imid kompanije, marka proizvoda i usluge. Ljudski ili humani logistiki kapital. Obuhvaa how-know, sposobnosti, vjetine, iskustvo, kreativnost, inovativnost, kulturu, motivaciju logistikih zaposlenika itd. Ljudski logistiki kapital je pokretaka snaga logistikog intelektualnog kapitala, on ej generator svih poetnih vrijednosti u inovativnom potencijalu poslovnih sustava. Ljudski logistiki kapital je inteligantna tvornica koja proizvodi ideje, inovacije, programe, projekte, informacije, pothvate, strategije, znanje, spoznaje, teorije, zakone, zakonitosti itd. Ljudski logistiki kapital u osnovi ine dvije skupine kapitala: Idejni logistiki kapital. Predstavlja znanje logistikih zaposlenika kao izvor rasta i razvoja. Vrijednost logistikog intelektualnog kapitala ne mora biti u korelaciji sa brojem logistikih zaposlenika, ali na nju utjee i moe utjecati struktura logistikih zaposlenika, njihovo znanje, kreativnost, inovativnost, vjetina, iskustvo i inteligencija. Upravljaki logistiki kapital.1 Taj kapital ima misiju provoenja rezultata idejnog logistikog kapitala u praksi. Upravljaki logistiki kapital predstavlja zapravo konkurentsku prednost liderskog logistikog poduzea koju ona koristi u prilagoavanju organizacijske kulture, poslovne politike trinim zahtjevima. Vrijednost upravljakog logistikog kapitala ovisi o djelotvornosti menadmenta i njihovoj sposobnosti zapaanja bitnih fenomena na tritu, ali i ponaanju ostalih elemenata logistikog intelektualnog kapitala Ljudski logistiki kapital predstavlja zapravo logistiki intelektualni kapital poduzea.
1

77

Strukturalni ili organizacijski logistiki kapital. To je , zapravo, logistika infrastruktura ljudskog kapitala. Organizacijski logistiki kapital predstavlja sposobnost menadmenta logistikog poduzea u uspostavljanju djelotvorne interakcijske sprege izmeu svih elemenata logistikog intelektualnog kapitala. U okviru strukturalnog logistikog kapitala posebno su znaajni: Inovacijski logistiki kapital. Moe se definirati kao strukturalna sposobnost poduzea u kvantitativnom i kvalitativnom poveanju rezultata rada ljudskog logistikog kapitala. ine ga eksplicitna znanja i sposobnost logistikih zaposlenika u stvaranju novih ideja, novih rjeenja, novih proizvoda. Inovacijski logistiki kapital obuhvaa i intelektualno vlasnitvo te neopipljivu imovinu. Intelektualno logistiko vlasnitvo. ini ga dokumentirano i zatieno znanje. Neopipljiva logistika imovina. Sastoji se od korporacijske, odnosno organizacijske kulture, imida poduzea u drutvu i drugih neopipljivih inilaca relevantnih za konkurentni poloaj poduzea na ciljanim tritima. Zbog vanosti korporacijske kulture i njezinog utjecaja na poslovanje poduzea, mogue je govoriti o kulturalnom logistikom kapitalu kao posebnom elementu strukturalnog kapitala. Procesni logistiki kapital. Opisuje akcije, postupke i tehnologije koji omoguavaju uspjeno poslovanje poduzea. Procesni logistiki kapital moe biti zapisan i tako postati kodificirani inovacijski kapital, ili moe ostati kao tiho znanje ili znanje koje nije lako transferirati i dijeliti meu logistikim zaposlenicima.

Potroaki logistiki kapital (tj. logistiki kapital klijenata ili logistiki kapital meuodnosa) obuhvaa sve odnose i veze koje postoje s kupcima, dobavljaima, poslovnim partnerima izvan poduzea, njihovu lojalnost, odnose s dioniarima, trine segmente itd. Potroaki kapital stvara temeljne pretpostavke o sposobnosti logistikog poslovnog sustava, koji u partnerskim odnosima s kupcima, dobavljaima, dioniarima, ostalim partnerima, potencira i stimulira stvaranje bogatstva, istovremeno poveavajui vrijednost i kvalitetu ljudskog i strukturalnog kapitala. U osnovi ga ine kapital dioniara i kapital dobavljaa. Neki autori potroaki logistiki kapital ukljuuju u strukturalni logistiki kapital 3) Upravljanje logistikim intelektualnim kapitalom. Temeljna je uloga logistikog menadmenta u transformaciji ljudskog logistikog kapitala u strukturalni logistiki kapital. Strukturalni logistiki kapital moe biti u posjedu kompanije i s njim se moe trgovati, to nije sluaj s ljudskim logistikim kapitalom. Budui da je upravljanje logistikim intelektualnim kapitalom vrlo zahtjevno, potrebno je spomenuti nekoliko vanijih naela koja mogu pomoi u njegovom upravljanju: Pri upravljanju i razvoju ljudskog logistikog kapitala, uprava i menadment ne smiju biti sentimentalni prema logistikim zaposlenicima. Pri kreiranju ljudskog logistikog kapitala, kompanija treba poticati rad ekspertnih timova, zajedniku suradnju i uenje lanova tima, te implementaciju zajednikih akcija u poduzetnikoj praksi. Premda je strukturalni logistiki kapital neopipljiva i nevidljiva imovina kompanije, sposobni menaderi mogu njome uinkovitije upravljati nego drugim vrstama kapitala.

78

Upravljanjem strukturalnim logistikim kapitalom u proizvodnim kompanijama, menaderi trebaju teiti ostvarenju ciljeva: koncentraciji znanja i informacija koje su u funkciji stvaranja nove vrijednosti, primjerice nabavka zaliha po pravilima just-intime umjesto just-in-case. Kompanije mogu uspjeno, uinkovito i profitabilno upravljati ljudskim logistikim kapitalom i logistikim kapitalom klijenata samo ako na primjeren nain podijele vlasnitvo nad tim kapitalom. To, zapravo, znai da logistika kompanija ne posjeduje ljudski kapital i kapital klijenata; ona dijeli vlasnitvo svoje imovine: ljudski logistiki kapital sa svojim zaposlenicima, a logistiki kapital klijenata sa svojim kupcima i dobavljaima. Budui da je bit nove logistike ekonomije prava informacija na pravom mjestu i u pravo vrijeme, menadment logistike kompanije svu svoju pozornost mora posvetiti tokovima informacija, a ne materijala. To naelo treba primjenjivati i u upravljanju logistikim ljudskim, logistikim strukturalnim i logistikim kapitalom klijenata, odnosno u upravljanju njihovom interakcijom. Suvremeno organizirana logistika kompanija treba skupljenu materijalnu i financijsku imovinu maksimalno supstituirati znanjem i informacijama. Kvalitativnim i kvantitativnim znanstvenim metodama logistiki menadment kompanije treba istraiti sve znaajke logistikih lanaca, logistikoopskrbnih lanaca, logistikodistribucijskih lanaca i logistikih mrea od sirovinske baze do potroaa u kojima stvara vrijednost proizvoda i usluga i dijagnosticirati najkritinije karike i pomou suvremenih znanja i kvalitetnih informacija ponuditi primjerena rjeenja. Da bi logistika kompanija uspjeno i uinkovito upravljala svim fenomenima logistikog intelektualnog kapitala, mora svoje poslovanje temeljiti na znanstvenoistraivakom radu, jer bez znanstvenog istraivanja nije mogue proizvoditi visokosofisticirane logistike proizvode i logistike usluge, te razvijati efikasan meuodnos kompanije s klijentima. Takvim je poslovanjem mogue maksimalno oploditi logistiki intelektualni kapital i ostvariti profitabilno poslovanje. Ljudski, strukturalni i logistiki kapital klijenata samo u interaktivnom djelovanju predstavlja pravu vrijednost logistikog intelektualnog kapitala. T se njihova interakcija moe pojaviti u vie kombinacija, primjerice: a) Interakcijsko djelovanje ljudskog logistikog kapitala i strukturalnog logistikog kapitala b) Interakcijsko djelovanje ljudskog logistikog kapitala i logistikog kapitala klijenata c) Interakcijsko djelovanje logistikog kapitala klijenata i logistikog strukturalnog kapitala.

4) Znanost-temeljni faktor logistikog intelektualnog kapitala. Nema logistikog intelektualnog kapitala, a to znai ni njegovih segmenata: ljudskog logistikog kapitala, strukturalnog logistikog kapitala i potroakog logistikog kapitala, bez znanosti. Bez znanja, spoznaja, znanstvenih zakona i zakonitosti nije mogue stjecanje takvoga kapitala, nije mogue njime upravljati, nije mogue utjecati na njegov rast i razvoj. Vie ili manje svi poslovni sustavi moraju svoje poslovanje temeljiti na znanosti u najirem smislu rijei. Veina njih svoje poslovanje temelji na interdisciplinarnim i multidisciplinarnim znanostima.

79

16.4. Informacijske tehnologije

Informacijske tehnologije su sustav inteligentnih, automatiziranih, informatiziranih, teelkomunikacijskih postupaka koji omoguuju proizvodnju, memoriranje, distribuiranje i razmjenu informacija meu logistikim subjektima u mikro, ,eta, ,akro, globalnim i megalogistikim sustavima. Takve postupke omoguuju logistikoinformacijski sustavi sa svojim podsustavima, elementima i komponentama. Informacijske tehnologije bitno utjeu na uspjenost poslovanja logistikih kompanija, a takvi se utjecaji mogu odrediti u slijedeem: Informacijske tehnologije logistikim menaderima pravovremeno servisiraju kvalitetne informacije na osnovi kojih oni mogu donositi znanstveno utemeljene poslovne politike i njihove potpolitike: kadrovsku, proizvodnu, trinu, financijsku i razvojnu politiku, te ih na primjeren nain opracionalizirati. Informacijske tehnologije omoguuju ugradnju informacija u sve logistike proizvode, ime se poveava kvaliteta takvih proizvoda. Informacijske tehnologije omoguuju uspjeno i uinkovito komuniciranje izmeu poslovnih partnera u logistikim industrijama, primjerice: elektroniku trgovinu, elektroniko plaanje, telekonferencije Informacijske tehnologije izravno pridonose brzini, sigurnosti i racionalizaciji procesa proizvodnje logistikih proizvoda. One omoguuju: smanjenje trokova poslovanja, modernizaciju proizvodnih procesa, racionalno koritenje proizvodnih resursa, uinkovito upravljanje logistikim potencijalima i resursima, donoenje pravih poslovnih odluka, brzo i uinkovito prilagoavanje zahtjevima trita, jaanje konkurentskih prednosti Informacijske tehnologije omoguuju pohranjivanje, distribuiranje, inoviranje i proizvodnju novih logistikih znanja i logistikih aktivnosti, a to izravno utjee na poveanje vrijednosti intelektualnog kapitala logistikih kompanija. Informacijske tehnologije omoguuju orijentaciju logistikih proizvoaa na kupce, korisnike i potroae logistikih proizvoda, te proizvodnju prema eljama, potrebama i potranji pojedinaca. Informacijske tehnologije omoguuju uspjeno i uinkovito dizajniranje logistikih lanaca, logistikoopsktrbnih lanaca, logistikodistribucijskih lanaca i logistikih mrea te upravljanje takvim lancima i mreama. Imajui na umu prethodno navedene konstatacije, moe se ustvrditi da su informacijske tehnologije zasigurno jedan od najvanijih elemenata proizvodnje logistikih proizvoda koji u interakciji sa drugim elementima proizvodnje logistikih proizvoda proizvede sinergijske uinke u procesima logistike industrije te izravno pridonose poveanju vrijednosti intelektualnog kapitala u logistikim kompanijama.

16.5. Financijski potencijal

Svako poduzee, odnosno svaka kompanija, pa tako i svako logistiko poduzee u svojem poslovanju mora posjedovati odgovarajui financijski potencija. To, zapravo, znai da mora raspolagati odgovarajuim novanim sredstvima, novanim fondovima, odnosno izvorima novca. Financijski potencijal se tretira kao i svaki drugi imovinski potencijal logistikog poduzea. Sukladno tome upravljanje financijskim potencijalima temelji se na oportunitetnim trokovima. Financijski se potencijal moe koristiti za nova ulaganja ili za promjenu financijske strukture logistikog poduzea radi sniavanja prosjenih trokova financiranja, odnosno maksimalizacije vrijednosti poduzea. U najuoj vezi s financijskim

80

potencijalima logistikih poduzea je financijska imovina, koja obuhvaa sve oblike angairanja gotovine poduzea izvan vlastitog poslovnog procesa radi ostvarivanja ekonomske koristi. Financijska imovina logistikog poduzea moe biti dugotrajna i kratkotrajna, ovisno o vremenu povrata.

16.6. Ostali elementi proizvodnje logistikih proizvoda

Osim temeljnih elemenata proizvodnje logistikih proizvoda, postoje jo brojni ostali elementi koji mogu pozitivno ili negativno utjecati na procese proizvodnje logistikih proizvoda. Meu ostale elemente proizvodnje logistikih proizvoda primjereno je ubrojiti: energetske resurse u najirem smislu toga pojma, korporacijsku strukturu, korporacijsku kulturu, korporacijsku klimu logistikih poduzea, te ostali resursi iz logistikog okruenja.

16.7. SPECIFINOSTI LOGISTIKIH PROIZVODA

Logistiki proizvodi se proizvode u logistikoj industriji. Logistika industrija je visokosofisticirana specifina djelatnost koja pomou posebnih elemenata proizvodi logistika znanja i logistike aktivnosti, na svim razinama u svim djelatnostima primarnog, sekundarnog, tercijarnog, kvartarnog i kvintarnog sektora, koji se odnose na potporu, podrku, podupiranje, opskrbu nekoga ili neto neime, odnosno samoga sebe neime. injenica je da se logistiki menaderi i specijalizirani logistiki strunjaci u svakodnevnom poslovanju susreu sa podacima i informacijama. Podaci su odreene injenice koje procesom obrade i interpretacije postaju informacijama koje mogu biti od koristi logistikim zaposlenicima. Sintezom se informacija dolazi do logistikog znanja. Logistiko znanje, zapravo, znai poznavanje logistikih injenica, logistikih znakova, logistikih zakonitosti, logistikih teorija, logistikih naela, logistikih fenomena. Logistiko znanje je sustav spoznaja, iskustava, vjetina, dogaaja i osjeaja zaposlenika u logistikim poduzeima. Logistiko znanje moe biti: implicitno znanje i eksplicitno znanje. Procesom se uenja dolazi do logistikog znanja. Upravljanje logistikim znanjem moe biti strategijsko i taktiko ili operativno. I strategijsko i taktiko upravljanje i rukovoenje logistikim znanjem mora se temeljiti na unaprijed osmiljenim programima uspjene i uinkovite transformacije logistikog znanja u intelektualni kapital logistikog poduzea. Logistika znanja imaju svoju pravu misiju samo onda ako su povezana sa logistikim aktivnostima i ako se zajedno primjenjuju u praksi. Logistike aktivnosti su, kao i logistika znanja nematerijalni logistiki proizvod. Ako se imaju na umu sve vanije specifinosti logistikih proizvoda: logistikih znanja i logistikih aktivnosti, moe se ustvrditi da bez takvih proizvoda nije mogue primjereno osmisliti materijalnu proizvodnju i u njoj proizvoditi materijalna dobra i korisne usluge, koje je mogue materijalizirati na tritima u razliitim oblastima. Osim navedenih i elaboriranih specifinosti logistikih proizvoda, u procesima njihove proizvodnje potrebno je imati na umu jo nekoliko specifinih fenomena koji su znakoviti za logistika znanja i logistike aktivnosti, primjerice: Logistiki proizvodi su neopipljivi. Logistiki proizvodi su nedjeljivi jer se oni istovremeno i proizvode i troe. Logistiki proizvodi su prolazni. Svaki logistiki proizvod ima svoj ivotni vijek: raanje, rast, zrelost, opadanje i umiranje.

81

Tema 17: Logisticko-distribucijski centri u funkciji modeliranja logisticke mreze drzava srednje i jugoistocne Europe
U prolosti tenja ovjeka kao jedna od njegovih mnogobrojnih osobina bila je da bude centar svih deavanja u svom bliem pa i irem okruenju. Sve to je razvijao, gradio i unapreivao bilo je za njegov interes i interes njgovih bliih saradnika sa kojima je poslovao. ovjek u to vrijeme sve trgovinske poslove obavljao je samo za sebe, odnosno kratko reeno u prolosti ovjek je pokuavao izvriti sve obuhvatnost svijeta, voen sebinim interesima. Da je to stvarno tako moemo vidjeti na sljedeoj karti, na kojoj je prikazana trgovina u okviru Rimske Imperije. Danas koliko toliko situacija je neto drugaija. Sam proces globalizacije ostavio je mnoge dobre ali i loe posljedice. ovjek je konano shvatio da ne moe da opstane bez saradnje sa drugim ljudima. Sve je to uslovilo da se dananji pokuaj sveobuhvatnosti svijeta ogleda se u razvoju regionalnih unija.Sam proces globalizacije doprinio je intenzivnom razvoju pojedinih podruja. Kandija istie da globalizacija gospodarstva potie razvoj regionalnih unija, te da je Europska unija prethodnica svih intergracijskih regionalnih procesa i svojevrsni laboratorij toga procesa. Blie povezivanje drava i naroda svijeta koje je izazvalo golemo smanjenje trokova prijevoza i komunikacija te ruenje umjetnih zapreka za tijek robe, usluga kapitala, znanja i ( neto manje ) ljudi preko granica su jedne od prednosti procesa globalizacije. irenjem Europske unije i na drave srednje i istone Europe ( Austriju, Maarsku, eku, Slovaku, Poljsku ), poinje i postupna ekspanzija distribucijskih centara u taj dio Europe to je prijetilo iskljuenju drava jugoistone Europe.Zapadna Europa bila je jedna od koncentracionih podruja formiranja distribucijskih centara. Koncentracija ovih distribucijskih centara vrena je u formaciji koja se zbog svog oblika esto naziva i europska banana koja se kree u luku od Londona na sjeveru preko Bebeluxa, Njemake, Francuske, vicarske i Sjeverne Italije do Barcelone, kao to se moe vidjeti na sljedeoj karti.

82

Devedesetih godina prolog vijeka Rotterdam Port Authority poela je razvijati posebne odreene prostore, namjenjene logistikim djelatnostima.Ti prostori su jo poznati pod nazivom Distripark. Distripark predstavljaju logistike centre koji nude logistiko distribucijske usluge, skladine prostore, radne povrine, manipuliranje robe, te sve ostale pediterske i logistike usluge Unutar Distriparka djeluje snana carinska sluba koja nudi svu potporu pri uvozno izvoznim uslugama. Sve ovo ukazuje da su Distriparkovi jaki i dobro organizirani logistiko distribucijski centri koji se mogu uporediti sa slobodnom carinskom zonom. Model ovoga logistiko distribucijskog centra sluio je za dalji nastanak i razvoj ostalih distribucijskih centara u ostalim zemljama Europe. Kao primjer razvoja logistiko distribucijskog centara u ostalim dravama Europe jeste razvoj projekta u Barceloni s ciljem da Barcelona postane logistiko distribucijski centar za Junu Europu. Zona de Actividad Logistica ( ZAL ) nudi sve vrste usluga koje su veinom vezane za logistiku distribuciju: skladitenje, prepakiranje, organizaciju prijevoza, elektroniku razmjenu podataka s carinskom slubom, osiguranje cijeloga podruja, ugostiteljske, bankovne, osiguravateljske i sline usluge. Suradnja izmeu drava je jako znaajna. U tome se vidi jo jedna prednost Europske Unije. Sama suradnja izmeu pojedinih drava Europe omoguava uspostavljanje ravnotee izmeu ponude i potranje na regionalnim tritima logistikih usluga. Tako je, naprimjer, potpisivanjem Memoranduma o razumjevanju u Luxemburgu u lipnju 2004 godine otvorena mogunost za financiranje glavnih infrastrukturnih programa u funkciji unapreenja transportne mree pet drava jugoistone Europe: Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore ( ukljuujui i Kosovo ), Makedonije i Albanije. Da bi se unaprijedila transportna mrea drava jugoistone Europe koju ini 4300 km pruga, 6000 km cesta, zrane i pomorske luke ( Rijeka, Split, Dubrovnik, Ni, Dra i Vlore ), rijeni plovni put Dunavom i Savom s 58 graninih prijelaza, ak sedamnaest projekata je odreeno prioritetnim. Kao prioritetni projekti izdvojeni su primjerice: eljeznika pruga Moravice apjane ( Hrvatska ), cesta Banja Luka Gradika ( Bosna i Hercegovina ) eeljev most u Novom Sadu ( Srbija i Crna Gora ), zrana luka u Skoplju ( Makedonija ) i morska luka Dra ( Albanija ). Koliko je znaajna suradnja izmeu pojedinih drava i uih regionalnih grupacija, nita manje vana nije suradnja i razvijanje partnerskih odnosa izmeu znaajnijih regionalnih prometnih i logistikih tvrtki, luka i robnotransportnih centara. Tako je, primjerice, promjena suvereniteta nad Hong Kongom ( 1997.) usmjerila tu najveu svijetsku kontejnersku luku i etvrtu svijetsku luku po veliini ukupno izmanipuliranoga tereta ( u 1997. godini ) na razvijanje suradnje s lukom Shenzhen, kako bi bile u mogunosti efikasno odgovoriti na poveanje kontejnerskoga prijevoza prouzroenoga oporavkom gospodarstva Azije te visokim stopama rasta bruto domaeg proizvoda Kine ( 7 8 % godinje ), odnosno june Kine ije stope rasta bruto domaega proizvoda biljee fantastine stope rasta od 15 % godinje, ali i s ciljem spreavanja meusobne konkurencije, odnosno njihovoga daljnjeg razvoja kao komplementarnih luka.

83

17.1.

IZBOR LOKACIJE CENTARA

LOGISTIKO

DISTRIBUCIJSKIH

Od kad se pojavila roba kao predmet svih trgovinskih odnosa izmeu zemalja od tada jr prisutan i pojam prostorni i vremenski nesklad izmeu proizvodnje i potronje. Odreena podruja su u odreenom vremenskom periodu bila ili oskudna ili bogata odreenom vrstom robe, zavisno od toga da li je ta roba u odreenom vremenskom periodu koji se zahtjeva od nje bila isporuena potroau. Kad tu jo dodamo vremenske i klimatske uslove koji igraju vanu ulogu u transportu problem vezan za transport i pristizanje robe u neko podruje postaje jo vei. Ta znaajka robne proizvodnje uvjetuje potrebu skladitenja robe odnosno pravilnom izboru lokacije skladitenja robe pridaje strateko i konstitutivno znaenje. Pod lokacijom logistiko distribucijskog centra podrazumjeva se izbor mjesta na kojem e se smjestiti logistiko distribucijski centar. Odluka o lokaciji logistiko distribucijskih centara predstavlja jednu od najznaajnijih odluka u funkciji povezivanja prometnih sustava i formiranja logistikih lanaca. Razlog vanosti lokacije logistiko distribucijskih centara lei i u injenici to se tu radi o investicijskoj odluci pa je mogunost pogrene lokacije logistiko distribucijskog centra neprihvatljiva jer bi sva uloena financijska sredstva bila izgubljena. Da bi se to izbjeglo vre se razna studiozna istraivanja brojnih faktora i od njih ovisi odluka o lokaciji logistiko distribucijskog centra. Pored izgubljenih financijskih sredstava koje smo uloili pogrenim izborom lokacije logistiko distribucijskog centra dobili bi jo jedna slabo ili nedovoljno razvijen logistiko distribucijski centar to nije u cilju ni drave na kojoj je taj centar izgraen niti investitora koji bi u taj projekat uloio. Poznato je da nedovoljno razvijeni logistiko distribucijski centri na podruju ne razvijenih zemalja su jedan od osnovnih problema sa kojima e se suoiti strani investitori. Kao to smo ve pomenuli za izbor lokacije logistiko distribucijskog centra vre se razna studiozna istraivanja brojnih faktora. Ta istraivanja se obavljaju primjenom razliitih metoda od kojih su najznaajnije etiri glavne metode za rijeavanje problema lokacije logistiko distribucijskog centra i to: 1. metoda faktorske procjene, 2. metoda analize lokacije prijelomne take, 3. gravitacijska metoda 4. transportni model U daljem tekstu objasnit e mo samo metodu faktorske procjene jer je ona u najiroj primjeni to ne znai da ostale metode nisu dobre.

17.1.1.Metoda faktorske procjene

temelji se na ocjeni vanosti pojedinih faktora za odluku o lokaciji. Metoda se sastoji od est koraka: odreivanje kljunih faktora od znaenja za izbor lokacije, odreivanje pondera vanosti za svaki od kljunih faktora, odreivanje ljestvice za svaki faktor ( npr. od 1 do 10 ili od 1 do 100 ), odreivanje broja bodova za svaku lokaciju i svaki faktor temeljem koraka 3, - odreivanje umnoka pondera vanosti i broja bodova pridruenih pojedinom faktoru, te utvrivanje ukupnog zbroja bodova i

84

donoenje odluke o lokaciji na temelju provedene kvantitativne analize, odnosno najveega broja bodova.

Nakon svih provedenih studioznih istraivanja i primjene odgovarajue metode bira se ona lokacija za logistiko distribucijski centar koja ima naj bolje karektaristike i pogodnosti za razvoj logistikih lanaca.

17.2 LOGISTIKO DISTRIBUCIJSKI CENTAR MATULJI U TRANSPORTNOJ I LOGISTIKOJ MREI DRAVA SREDNJE I JUGOISTONE EUROPE
Svaki logistiko distribucijski centar ima odreene prednosti i nedostatke u okviru transportne mree. Svaki od njih nastoji se unaprijediti to vie modernizovati i njihove nedostatke svesti na minimum. Ulaskom Austrije i Slovenije u Europsku uniju, te pomicanjem engenske granice na graninu crtu Hrvatska Slovenija, lociranje logistiko distribucijskog centra u Matuljama postaje iznimno vano za kompanije koje posluju irom Europe ili svijeta. Lociranjem logistiko distributivnog centra u Matuljama je izuzetno znaajno za Republiku Hrvatsku, jer tako Hrvatska dobiva prigodu da postane logistiki atraktivna i da se sa najveom moguom brzinom ukljui u bitku sa zapadnim i istonim centrima. Zadadni centri imaju prednost poslovnog okruenja i infrastrukturu, dok se istoni centri natjeu niim cijenama nekretnina i radne snage. Logistiko distribucijski centar Matulji bi omoguio iskoritenje postojaih europskih potencijala na jedan adekvatan i primjeren nain. Mnoge kompanije koje su smjetene u tom podruju bi imale pristup velikom, integriranom i bogatom tritu kao to je trite Europske Unije, to bi bio odgovarajui imbenik za podsticanje produktivnosti i profitabilnosti za pomenute kompanije. Da bi se ta prednost u to veoj mjeri i ostvarila, nuno je ukljuivanje i onih manjih i slabije razvijenih kompanija u sredinjicu razvijenoga europskoga gospodarstva. Naime, i manje kompanije trebaju biti ukljuene u oblikovanje odluka koje i na njih utjeu, kako bi se stvorilo novo globalno gospodarstvo u kojemu e rast biti lake odriv, a plodovi toga rasta to ravnomjernije raspodjeljeni. Zapadna Europa ( Italija, Austrija, Njemaka ) LDCM odredita u Srednjoj i Jugoistonoj Europi, Jugoistona Europa LDCM Zapadna Europa, Srednja i Jugoistona Europa LDCM ( Luka Rijeka ) mediteranske i prekomorske drave, mediteranske i prekomorske drave ( Luka Rijeka ) LDCM drave srednje i jugoistone Europe. Razlog vanosti logistiko distribucijskog centra Matulji jeste upravo zbog njegovog poloaja ( koji je prikazan na karti 3 ), koji mu omoguava izravne veze sa koridorom V. i X.. Pored ove veze logistiko distribucijski centar Matulji nalazi se na lokaciji koja je udaljena od luka Trst i Koper 50 km, te od Luke Rijeka manje od 20 km. Sve ovo ukazuje da logistiko distribucijski centar Matulji treba da postane regionalni logistiki centar jer moe da opsluuje sve tri luke podjednako. Iako stanje infrastrukture na koridorima V. i X. nije adekvatno razvoju logistiko distribucijskih centara, napori koje ine pojedine drave ( prije svega Slovenija i Hrvatska ), ali i druge drave kroz koje prolaze koridori V. i X., sve vie su ohrabrujui za takvu inicijativu.

85

Logistiko distribucijski centar Matulji imao bi funkciju intermodalnoga logistikog sredita u kojemu bi se objedinjavale funkcije cestovnog i eljeznikog saobraaja. Intermodalna funkcija logistiko distribucijskog centra Matulji bi predstavljala ustvari njegovu mezofunkciju. injenica je da ve danas vie od 30 % cestovnog prometa preko Hrvatskih granica ide pravcem gdje bi se nalazio logistiko distribucijski centar Matulji, to znai da logistiko distribucijski centar Matulji ispunja sve preduslove za izgradnju intermodalnoga logistikog sredita. Procjene su da bi se u narednom razdoblju broj teretnih vozila koja ulaze i izlaze u ili iz Hrvatske na ovom prometnom pravcu mogao poveati nekoliko puta, tako da bi 2012. godine mogao dostii brojku od 363.223. Osim makrofunkcije i mezofunkcije, logistiko distributivni centar Matulji ima i mikrofunkciju koja se ogleda prije svega u razvoju i afirmaciji gradske logistike u gradu Rijeci na nain da se tereti koji dolaze kopnenim prometom iz smjera Zapadne Europe zaustavljaju ve na prilazu gradu, tamo skladite, dorauju, prepekiraju i potom na odgovarajui nain dopremaju u gradsku jezgru ili u druga blia turistika odredita. Logistiko distributivni centar Matulji povezao bi se s kompleksom krljevo Kukuljanovo koji se nalazi na istonom prilazu gradu i s njim bi inio komplementarni projekt u funkciji smanjenja prometnoga pritiska na gradsku jezgru.

Tema 18: Logiko informativni sistem

18.1. Poslovni logistiki sitem;
Poslovni logistiki sistem jeste socio-tehniki sistem iji je cilj da na to racionalni nain rijei probleme u vezi s tokom sirovina, materijala, poluproizvoda i proizvoda u okviru neke organizacione cijeline, a kao takav sadri upravljaki i kontrolni sistem. Gdje se upravljaki sistem temelji na formalizovanom toku informacija izmeu pojedinih elemenata sistema u svrhu planiranja i odluivanja o procesima koji imaju odreenu svrhu i cilj.Svaki logistiki proces poinje i zavrava se odreenom odlukom. Na poetku procesa odluke se definiu kao ciljevi, a na kraju procesa odluke se odnose na naine kako ostvariti postavljene ciljeve i planove. Dabi donijeli ispravnu odluku, u poslovno logistikom sistemu moraju se neprestano odvijati procesi prikupljanja, memorisanja, obrade i slanja podataka. Funkcionalni podsistemi u kojima se odvijaju ti procesi nazivamo informacioni sistem i sistem odluivanja. Pred donosioce odluka postavljaju se mnogostruki ciljevi, koji zajedno posmatrani sainjavaju kriterijume odluivanja. Pojedinani ciljevi u velikoj mjeri su konfliktni, pa je neophodno utvrditi odgovarajue alternative ili pak optimalna rijeenja za svaku konkretnu situaciju. Da bi preduzee bilo konkurentno mora iznaci najpovljni nain da zadovoliti zahtjeve i potrebe svojih kupaca (sistem fizike distribucije) a u isto vrijeme mora se voditi rauna da dobavljai ispune potrebe preduzea sa sredstvima za proizvodnju (sistem snabdjevanja preduzea). U tu svrhu utvruju se niz ciljeva koji trebaju da postignu eljeno vrijeme pri nabavljanju preduzea predmetima rada, odnosno vrijeme isporuke prilikom prodaje robe, a da ti procesi imaju odreenu pouzdanost. Gdje ciljeve esto utvrujemo selektivno, tj. posebno za svaku pojedinu robu.

18.2. Sistem informacija u planiranju, izvravanju i kontroli logistikih procesa;

Koncepcija logistkog informacionog sistema treba da bude takva da prua sve potrebne informacije za obavljanje zadataka planiranja, odvijanja i kontrole logistikih procesa, jer od njih zavisi vrsta a u krajnom sluaju i ispravnost odluke. Drugim rijeima planiranje

86

logistikog sistema kao model budueg poslovanja je podloga za racionalno utvrivanje i realizaciju ciljeva logistikog sistema. Racionalno koritenje informacija istie potrebu za njihovom selekcijom, klasifikacijom i disponiranjem putem meusobno povezanih raunara. Gdje raspolaganje pouzdanim informacijama prua mogunost pouzdanijem predvianju buduih prometa i smanjenju rizika u podruju poslovne logistike. Za planiranje logistikih procesa potrebno je raspolagati sa informacijama o prolim i tekuim aktivnostima logistikog sistema kao i informacijama koje se odnose na okolinu logistikog sistema, a one omoguuju planiranje buduih logistikih aktivnosti. Bonitet plana prvenstveno zavisi od kvaliteta i kvantiteta informacija koje moemo pribaviti u okviru logistikog informacionog sistema i iz okoline, a koje treba da saine podlogu za realnu prognozu logistikih procesa. Razne organizacijone jedinice primjenjuju i izvravaju logistike planove a pri tome tok informacija ima vanu ulogu. To je ujedno i razlog da se logistiko informacionim sistemima i komunikacijama predaje posebna panja, koji trebaju da unaprede koordinaciju internih i eksternih lanova logistikih kanala veze. Bre prenoenje i obrada informacija omoguuje i bre odvijanje fizikih logistikih procesa, a to reducira zalihu na skladitu bez umanjenja pouzdanosti logistikog procesa to ujedno znai da se poveava rentabilnost poslovanja. Da nebi dolo do odstupanja od plana i postavljenih ciljeva sve aktivnosti i procesi u logistikom sistemu treba na odgovarajui nain kontrolisati a ako bi i do odstupanja dolo treba vriti korekciju na logistiki proces. U logistikom informacionom sistemu obino se pojavljuju sledee vrste informacija: informacije o stvarnim i potencijalnim kupcima, skladite, traene koliine prema proizvodima, ciklus naruivanja, mjesto naruivanja i isporuke, informacije o stvarnim i potencijalnim dobavljaima: sjedite, karakteristike proizvoda, sistem rukovanja robom itd., informacije o logistikom sistemu konkurenta: mogunost isporuke, sjedite, komponente logistikog kanala itd., informacije o stanju vlastitog logistikog sistema: vrsta, funkcija, interesi internih i eksternih lanova logistikih kanala itd., informacije o zalihama materijala i proizvoda na svim mjestima logistikog sistema, informacije o potencijalnim lanovima informacionih kanala npr. o transportnim preduzeima, skladitima itd., informacije o stanju i planiranom razvoju sistema marketinga: postojei i planirani novi proizvodi, grupe proizvoda, fizike karakteristike proizvoda, postojea i planirana prodaja itd., informacije o stanju razvoja relevantnih logistikih tehnologija, informacije o relevantnim znaajkama makrologistikog sistema: saobraajna mrea, nosioci transporta, aktuelna saobraajna politika, dravne aktivnosti u planiranju saobraaja, pravni propisi itd., informacije o izvoenju logistikih aktivnosti (kontrolne informacije), informacije o trokovima svih logistikih aktivnosti.

18.3. Osnovni zadatak i sutina nove informacione tehnologije u transportu i logistici;

Da bi se zahtjevi korisnika usluga u to veoj mjeri ispunili informacije ne samo da se trebaju brzo i tano obezbijediti nego ih je potrebno brzo, ekonomino i uspjeno razmijeniti. Ovo se postie uspostavljanjem efikasnog informacionog sistema, koji treba da ukljui sve partnere u logistikoj distribuciji i poslovanja uopte. Danas rad transportnih i pedicijskih organizacija je nezamisliv bez primjene savremene informatike tehnologije, koje postaju nezamjenjive u

87

praenju robnih tokova kroz lanac snabdjevanja i u prikupljanju potrebnih informacija. Strategija koja se bazira na dostupnoj logistici mora uvesti pouzdane i kvalitetne usluge koje e prevoznicima osigurati konkurentnu prednost na tritu. Koritenje informatike tehnologije za praenje supstrata za prevoz smanjuje vrijeme praenja poiljki kroz transportnu mreu. Tome je znatno doprinjela upotreba bar koda registarska tablica koja je omoguila automatski prijem podataka u pojedinim takama: u otpremnim takama, na linijama pakovanja, u skladitima i u isporunim takama. Sve ovo je povezano sa Elektronskom razmjenom podataka u skraenici EDI koja omoguava uslugu transportnim operatorima da u svakom trenutku saznaju dali i kad je oprema opremljena, gdje se tano nalazi u dotinom trenutku, dali je, gdje i kad se treba dostaviti, drugim rijeima reeno sve informacije potrebne za isporuku i plaanje.

88

Sadraj Tema 1:Pregled dosadasnjih teoretskih razmatranja sutine-----------------------------------2

1.1. Definicija pojmova kvaliteta;.........................................................................................................................2 1.2. Razvoj funkcije kvaliteta; ..............................................................................................................................2 1.5. Osnovni principi menadzmenta kvaliteta;......................................................................................................3

Tema 2:Novi zahtijevi sistema kvaliteta transportu----------------------------------------------4

2.1. Potreba unapredjenja kvaliteta u transportu; .................................................................................................4 2.2. Savremene promjene u transportu kao posljedica novih zahtijeva za kvalitetom usluga;.............................4 2.3. Osnovne specificnosti kvaliteta transportne usluge u odnosu na kvalitet proizvoda; ...................................5 2.3.1.Sustina i specificnost transportnih usluga;...............................................................................................5 2.3.2.Usluzivanje korisnika; .............................................................................................................................5 2.3.3.Novi koncept kvaliteta usluga u transportu;.............................................................................................5 2.4. Osnovna nacela upravljanja kvalitetom transportnih i logistickih usluga u poslovnom sistemu;..................6

Tema: 3-----------------------------------------------------------------------------------------------------7 Osnovna naela upravljanja kvalitetom transportnih i logistikih usluga u poslovnom sistemu------------------------------------------------------------------------------------------------------7
3.1. Problematika kvaliteta .................................................................................................................................10 3.2. Zahtjevi za kvalitetom usluga u transportu..................................................................................................11 3.3. Uloga rukovodstva u sistemu upravljanja kvalitetom .................................................................................12 3.4. Zahtjevi za sisteme upravljanja kvalitetom i zahtjevi za proizvode ............................................................12

Tema 4: TQM transportnih usluga-----------------------------------------------------------------13

4.1. Softver za upravljanje kvalitetom transportne usluge..................................................................................13 4.2. Ocjena kvaliteta transportnih srestava..........................................................................................................14 4.3. Upravljanje kvalitetom tehnikog stanja transportnih srestava u procesu eksplatacije...............................15 4.3.1. Osnovne aktivnosti na nivou menadmenta.........................................................................................16 4.3.2. Osnovne aktivnosti na nivou pogona....................................................................................................17

Tema 5: Tendencije i sutinske promjene zahtjeva za novim kvalitetom usluga----------18

5.1. Sutina logistike ..........................................................................................................................................21 5.1.1. Funkcionalni aspekt logistike................................................................................................................22 5.1.2. Ekonomska dimenzija logistike.............................................................................................................22 5.1.3. Trina uslovljenost logistike................................................................................................................23

Tema 6: Performanse logistikih sistema i kvaliteta usluga, kvaliteta logistikih sistema --------------------------------------------------------------------------------------------------------------24
6.1. Performanse logistikih sistema i kvaliteta usluga;.....................................................................................24 6.2. Osnovni izmjeritelji logistikih performansi;...............................................................................................24 6.3. Kvalitet logistikih sistema;.........................................................................................................................25 6.4. Kvalitet logistike usluge u funkciji kvaliteta proizvoda;............................................................................25 6.5. Upravljanje tokovima sirovina i gotovih proizvoda u okviru proizvodnih procesa;....................................25 6.6. Plasman gotovih proizvoda;.........................................................................................................................26 6.7. Elementi kvaliteta pruanja usluge u distributivnim procesima;.................................................................26

Tema 7: Specifinosti izmjeritelja strukture kvaliteta logistike usluge--------------------27

7.1. Specificnost izmjeritelja strukture kvaliteta logistike usluge.....................................................................27 7.2. Vrijeme trajanja ciklusa prijevoza kao zanajan pokazatelj kvaliteta usluge .............................................28 7.3. Jedinstveni pokazatelji kvaliteta usluge sa aspekta kvaliteta procesa transporta ........................................28

Tema 8: Utvrdjivanje kvaliteta logisticke usluge------------------------------------------------30

8.1. Spremnost za isporuku proizvoda ...............................................................................................................30 8.2. Vrijeme isporuke proizvoda ........................................................................................................................30 8.3.Tanost vremena isporuke.............................................................................................................................30 8.5.Dijagram uzroka i posljedica Iikava dijagram .........................................................................................31 8.5.1.ek lista .................................................................................................................................................31 8.5.2. Statistika kontrola kvaliteta usluge SPC ..........................................................................................31 8.5.3.Benmarketing tehnika analiza kvaliteta usluga ...................................................................................32 8.7. Poboljanje logistikih procesa kroz analizu kvaliteta ................................................................................32

Tema 9: Velicina i struktura logistickh troskova kao znacajan element kvaliteta usluga --------------------------------------------------------------------------------------------------------------33
9.1. STRUKTURA I VELIINA LOGISTIKIH TROKOVA.......................................................................33

89

9.1.1. Trokovi posjedovanja zaliha................................................................................................................35 9.1.2. Trokovi nedostatka zaliha....................................................................................................................35 9.1.3. Trokovi skladitenja.............................................................................................................................35 9.1.4. Trokovi transporta................................................................................................................................36 9.2. TROKOVI OBEZBJEENJA KVALITETA LOGISTIKE USLUGE.......................................37 9.3. SAVREMENI ZAHTJEVI U OBLIKOVANJU I RAZVOJU LOGISTIKIH SISTEMA U FUNKCIJI OBEZBJEENJA KVALITETA USLUGE.......................................................................................................38 9.4. NOVA LOGISTIKA STRATEGIJA SNABDEVANJA, DISTRIBUCIJE I OEKIVANJA KUPCA KORISNIKA USLUGA......................................................................................................................................39 9.5. LOGISTIKI CENTRI ( RTC ) U FUNKCIJI OBEZBJEENJA KVALITETA USLUGA...................40

Tema 10: Logistiki centri kao strateki znaajan faktor poveanja kvaliteta usluga-- -41
10.1. Logistiki centri kao strateki znaajan faktor poveanja kvaliteta usluga................................................41 10.1.1. Logistiki centri (RTC) u funkciji obezbjeenja kvaliteta usluga......................................................41 10.1.2. Znaaj formiranja i razvoja RTC-a kao logistikih centara...............................................................41 10.2. Savremeni koncept razvoja logistikih centara i nivoa kvaliteta opsluivanja korisnika u gradovima (city logistika)..............................................................................................................................................................42 10.3. Karakteristike logistikih centara RTC-a na Balkanu i susjednim zemljama............................................44

Tema 11: pediter u funkciji logistikog operatora---------------------------------------------45

11.1. e Logistika...............................................................................................................................................46 11.2. Razvoj i afirmacija logistike.......................................................................................................................46 11.3. Novi sadraji logistike ponude i potranje...............................................................................................47 11.4. Logistika ponuda......................................................................................................................................47 11.5. Logistika potranja...................................................................................................................................49

Tema 12: Transformacija klasine pedicije u logistiku pediciju--------------------------52

12.1. POJAM KLASINE, MEUNARODNE KLASINE I LOGISTIKE PEDICIJE.............................52 12.2. TRANSFORMACIJA KLASINE PEDICIJE U LOGISTIKU PEDICIJU......................................53 12.2.1. Velika pediterska poduzea...............................................................................................................54 12.2.2. Srednja pediterska poduzea..............................................................................................................55 12.2.3. Mala pediterska poduzea..................................................................................................................55

Tema 13: pediteri u funkciji logistikog operatora--------------------------------------------58

13.1. Trasformacija klasinog pediterskog operatora u pediterskoga logistikoga operatora.........................58 13.2. Novi aspekti poslovne politike pediterskog logistikog operatora...........................................................59 13.2.1.pediterska kadrovska politika.............................................................................................................59 13.2.2.pediterska trina politika ( marketing ).............................................................................................59 13.2.3.pediterska proizvodna politika...........................................................................................................59 13.2.4. pediterska finansijska politika ..........................................................................................................60 13.2.5. pediterska razvojna politika..............................................................................................................61 13.3. Suvremene logistike strategije pediterskog logistikog operatora..........................................................62

Tema 14: Uloga prometne logistike u povezivanju Evropskog sjevera i juga -------------63
14.1. Prometna logistika u cestovnom prometnom sistemu Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine.........64 14.2. Uloga prometne logistike u razvojnim projektima....................................................................................65 14.3.1.Budue Autoceste i njihova trasa ........................................................................................................66 14.4. Uloga prometne logistike u prijevozu opasnih tereta................................................................................66 14.5. Utjecaj incidenata u prometu na njegovu uinkovitost..............................................................................68 14.6. Ekoloki problemi savremenog prometa...................................................................................................69

Tema 15: Procesno usmjereno upravljanje sustavima distribuciske logistike-------------70

15.1. Sustavi distribuciske logistike;...................................................................................................................70 15.2. Procesno usmjerena koncepcija upravljanja sustavima;............................................................................70 15.3. Osnovna karika procesnog lanca; ..............................................................................................................70 15.4. Procesni lanci; ...........................................................................................................................................70 15.5. Procesno usmjereno upravljanje distribuciskom logistikom;.....................................................................71 15.6. Osnovni process distribuciske logistike;....................................................................................................71 15.7. Atributi procesa;.........................................................................................................................................71 15.8. Procesni lanci distribuciske logistike;........................................................................................................71

Tema 16: Logisticka industrija za 21.stoljece-----------------------------------------------------72

16.1. Pojam i vanost logistike industrije..........................................................................................................72 16.2. Temeljne znaajke logistike industrije.....................................................................................................73 16.3. ELEMENTI PROIZVODNJE LOGISTIKIH PRIZVODA ..................................................................74 16.3.1. Logistika infrastruktura....................................................................................................................74

90

16.3.2. Logistika suprastruktura....................................................................................................................75 16.3.3. Predmeti logistike proizvodnje..........................................................................................................75 16.3.4. Logistiki intelektualni kapital............................................................................................................76 16.4. Informacijske tehnologije...........................................................................................................................80 16.5. Financijski potencijal.................................................................................................................................80 16.6. Ostali elementi proizvodnje logistikih proizvoda.....................................................................................81 16.7. SPECIFINOSTI LOGISTIKIH PROIZVODA.....................................................................................81

Tema 17: Logisticko-distribucijski centri u funkciji modeliranja logisticke mreze drzava srednje i jugoistocne Europe-------------------------------------------------------------------------82
17.1. IZBOR LOKACIJE LOGISTIKO DISTRIBUCIJSKIH CENTARA..................................................84 17.1.1.Metoda faktorske procjene ..................................................................................................................84 17.2 LOGISTIKO DISTRIBUCIJSKI CENTAR MATULJI U TRANSPORTNOJ I LOGISTIKOJ MREI DRAVA SREDNJE I JUGOISTONE EUROPE..............................................................................85

Tema 18: Logiko informativni sistem-----------------------------------------------------------86

18.1. Poslovni logistiki sitem;...........................................................................................................................86 18.2. Sistem informacija u planiranju, izvravanju i kontroli logistikih procesa;.............................................86 18.3. Osnovni zadatak i sutina nove informacione tehnologije u transportu i logistici;....................................87

91