Turev Piyasa Araclari

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
MUHASEBE VE FNANSMAN
TREV PYASA ARALARI
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. TREV PYASALARI ....................................................................................................3 1.1. Vadeli lem Szlemeleri ........................................................................................3 1.2. Vadeli lemlerin Salad Avantajlar......................................................................4 1.3. Takas lemleri ve Teminatlar...................................................................................4 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................6 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................7 RENME FAALYET-2 .................................................................................................9 2. OPSYON (OPTIONS) PYASASI ..................................................................................9 2.1. Opsiyon Szlemesi..................................................................................................9 2.1.1. Opsiyon Szlemesi Unsurlar ........................................................................10 2.1.2. Opsiyon Trleri ..............................................................................................11 2.2. Opsiyon Piyasas lemleri......................................................................................13 2.3. Opsiyon Szlemelerinin Fiyat Tanmlar ...............................................................14 2.4. Opsiyon Szlemeleri Takas ve Uzlama lemleri..................................................14 UYGULAMA FAALYET ..........................................................................................16 LME VE DEERLENDRME ................................................................................17 RENME FAALYET-3 ...............................................................................................19 3. FUTURES .....................................................................................................................19 3.1. Futures Szlemeleri ..............................................................................................19 3.1.1. Futures Szleme Trleri ................................................................................19 3.1.2. Futures Szlemelerinin Kapatlmas ..............................................................21 3.2. Futures Piyasalar ...................................................................................................21 3.2.1. Futures Piyasalarn leyii .............................................................................23 UYGULAMA FAALYET ..........................................................................................25 LME VE DEERLENDRME ................................................................................26 RENME FAALYET-4 ...............................................................................................28 4. SWAP............................................................................................................................28 4.1. Swap Szlemesi ....................................................................................................28 4.1.1. Swap Szlemelerinin Unsurlar .....................................................................29 4.2. Swap lemleri........................................................................................................29 4.3. Swap Trleri...........................................................................................................30 4.3.1. Para Swap (Currency Swap) .........................................................................30 4.3.2. Faiz Swap ....................................................................................................31 4.4. Swap leminin Avantajlar, Dezavantajlar ve Riskleri...........................................32 UYGULAMA FAALYET ..........................................................................................34 LME VE DEERLENDRME ................................................................................35 RENME FAALYET-5 ...............................................................................................37 5. FORWARD ...................................................................................................................37 5.1. Forward Szlemesi................................................................................................37 5.2. Forward Szleme Trleri.......................................................................................38 5.2.1. Emtia Forward Szlemeleri ...........................................................................38 5.2.2. Dviz Forward Szlemeleri ...........................................................................38 i
5.2.3. Faiz Forward Szlemeleri..............................................................................39 5.3. Forward lemleri ...................................................................................................39 5.4. Forward Fiyat ........................................................................................................40 UYGULAMA FAALYET ..........................................................................................41 LME VE DEERLENDRME ................................................................................42 MODL DEERLENDRME...........................................................................................44 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................47 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................50 KAYNAKA ....................................................................................................................51
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 343FBS047 Muhasebe-Finansman Finans Hizmetleri Eleman Trev Piyasalar Muhasebe ve finansman alannda Trkiyede faaliyet gsteren trev piyasalardan uygun bulduu yatrm aralarna yatrm yapabilme becerisinin kazandrld renme materyalidir. 40/32 Trev pisyasalarn deerlendirmek Genel Ama Bu modl ile; Trkiyede faaliyet gsteren trev piyasalardan uygun bulduunuz yatrm aralarna yatrm yapabileceksiniz. Amalar 1. Vadeli ilem szlemelerinin zelliklerini ve yatrmclara salad faydalar ayrt edebileceksiniz. 2. Opsiyon piyasasnn zelliklerini tanyarak opsiyon piyasasnda yatrm karar verebileceksiniz. 3. Futures ilemlerini tanyarak futures ilemlerine yatrm karar verebileceksiniz. 4. Swap ilemlerinin zelliklerini tanyarak swap ilemlerine yatrm karar verebileceksiniz. 5. Forward piyasalarnn zelliklerini tanyarak forward yatrm karar verebileceksiniz. Bilgisayar, projeksiyon makinesi, internet, form belgeler, SPK Mevzuat ve yaynlar, MKB bilgileri, makaleler, sarf malzemeler Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen; modl sonunda lme aralar uygulayarak modl ile kazandnz bilgi ve becerilerinizi lerek, deerlendirecektir.
SRE N KOUL YETERLK MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci, Gnmzn hzla deien ekonomik artlar, iletmeleri kar karya kaldklar risklere kar daha fazla korunmaya zorlamaktadr. Bu da iletmeler tarafndan trev rnlerin kullanmn yaygnlatrmaktadr. Dier taraftan, trev aralar, riskten korunma aralar olmann yannda, ticari kr amal (speklatif) da kullanlabilmektedir Deeri baka bir finansal varln veya maln deerine dorudan bal olan finansal aralar, trev ara olarak adlandrlmaktadr. Trev aralar, dayanak varln sahipliinin el deitirmesine gerek olmakszn, bu varlkla ilgili hak ve ykmllklerin ticaretine imkn salar. Trev aralar, riskten korunma veya getirisi deiken olan aralarn, getirisi sabit olan aralarla deitirilmesi amacyla kullanlabilir. Trev aralar iinde vadeli ilem (futures), opsiyon (options), forward ve swap szlemeleri yer almaktadr. Bu modl notlarnn amac; Trkiyede varolan trev piyasa eitlerini, szlemelerini, piyasa zelliklerini ve faaliyet alanlarn ayrt edebilmeyi retmektir. Modl tamamladnzda Trkiyede faaliyet gsteren trev piyasalarn eitlerini, zelliklerini ve faaliyet alanlarn rahatlkla ayrt edebileceksiniz.
RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu renme faaliyeti ile vadeli ilem szlemelerinin zelliklerini belirleyerek yatrmclara salad faydalar renip takas ilemlerini ayrt edebileceksiniz.
ARATIRMA
Ktphane veya internet aracl ile vadeli ilem szlemelerini aratrnz. Ktphane veya internet araclyla vadeli ilem szlemelerinin yatrmclara salad faydalar aratrnz. Vadeli ilemlerde takas ilemleryle ilgili web sayfalarn ve ktphaneleri ziyaret ederek aratrnz.
1. TREV PYASALARI
Deeri baka bir finansal varln veya maln deerine dorudan bal olan finansal aralar trev ara olarak adlandrlmaktadr. Trev aralar, dayanak varln sahipliinin el deitirmesine gerek olmakszn bu varlkla ilgili hak ve ykmllklerin ticaretine imkn salar. Trev piyasalar kavram, forward, futures, options ve swap ilemlerinin tamamn iermektedir. Bu tr ilemler vadeli ilemlerdir. Vadeli ilemlerin ortak zellii, ilerideki bir tarihte teslimat yaplmak zere herhangi bir maln veya finansal aracn bugnden alm satmnn yaplmasdr.
1.1. Vadeli lem Szlemeleri

Belirli bir vadede, nceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal gstergeyi, sermaye piyasas aracn, mal, kymetli madeni ve dvizi alma veya satma ykmll veren szleme vadeli ilem szlemesidir. Vadeli ilem szlemelerinin en temel zellii, kredili al ve aa sat ilemlerinde olduu gibi dk miktarda para veya teminatla byk pozisyonlar alnabilmesine imkn vermesidir. Bu yksek kaldra etkisi ile bu piyasalarda yksek getiriler elde edilebilecei gibi, byk zararlarla karlama ihtimali de mevcuttur. Ortaya kacak zarar miktar, balang teminatn aabilecei gibi yatrmcnn hesabndaki teminatn tmn de aabilir.
Vadeli ilem szlemeleri genellikle mallara (tarmsal rn, enerji rnleri, metaller gibi), hisse senetlerine, hisse senedi endekslerine, faiz oranlarna, dvize dayal olarak dzenlenirken hzla gelien gnmz mali piyasalarnda deien yatrmc ihtiyalarna paralel olarak hava durumu gibi birok farkl deikene dayal olarak dzenlenen vadeli ilem szlemeleri de ilem grmeye balamtr. Vadeli ilem szlemesi, esasen standart hle getirilmi szlemelerdir. Vadeli ilem szlemesinde alm satma konu mal ve finansal aracn nitelii, miktar, sresi ve teslim yeri olan standart olarak tanmlanmtr. Vadeli ilem szlemelerinde tek deiken, alm satm srasnda oluan fiyattr. Vadeli ilem szlemesinin zellikleri, szlemeye dayanak tekil eden varln niteliine gre, ynetim kurulu tarafndan belirlenip SPK tarafndan onaylanr. Ynetim kurulunun bu konudaki kararlar ve deiiklikleri borsa blteninde duyurulur. Dier trev aralardan hangilerinin borsada ilem greceine SPK karar verir.
1.2. Vadeli lemlerin Salad Avantajlar

Vadeli ilem piyasalar, spot piyasada ortaya kan risklerin ortadan kaldrlmas ya da ynetilmesi, gelecekteki fiyat deiimlerine kar bugnden alm-satm satm yaplmas sonucu taraflarn olas fiyat dalgalanmalarna kar korunmalarn salar. Vadeli ilem piyasalar reticilere, ithalat ve ihracatlara, portfy yneticilerine, bankaclara ve yatrmclara fiyatlarn gelecekteki seyirleri hakknda fikir vererek risk ve stok ynetiminde yol gsterici olur. Vadeli ilem piyasalarnda yatrmclar, spot piyasalara oranla daha dk miktarlarda sermaye ile ilem yapabilme ansna sahiptirler. Spot piyasalarda ilem tutarnn tamam tahsil edilirken, vadeli piyasalarda marjin ad verilen ilem tutarna oranla daha dk miktardaki teminat tutar ile ilem yaplabilmektedir.
1.3. Takas lemleri ve Teminatlar

Vadeli ilem piyasasnda takas merkezi, alc karsnda satc, satc karsnda alc konumuna geerek katlmclarn hak ve ykmllklerini teminat altna alr. Baka bir deyile kar taraf riskini ortadan kaldrr. Vadeli ilem szlemeleri, vadeli ilem borsalarnda ilem grr ve borsa takas kurumunun garantisi altndadr. lemlerin borsa takas kurumu tarafndan garanti edilmesi, uygulanan teminat sistemi ile mmkn olmaktadr. Szleme baznda teminatlar potansiyel gnlk zarar riskini karlayacak ekilde borsa tarafndan belirlenir. Vadeli ilem szlemelerinde alm satm yapmak isteyen yatrmclar, szleme baznda belirlenmi olan teminatlar yatrmak zorundadr. Teminat sistemi ile ilemlerin garanti edilmesi ve szlemelerin standart hle gelmesi, vadeli ilem szlemelerinin alm 4
satm aracna dnmesini salamtr. Vadeli ilem piyasasnda var olan teminat eitleri unlardr: lem teminatlar: Yatrmclar, pozisyon alrken ncelikle ilem yaplacak kontrat iin ngrlen azami gnlk fiyat hareket limitine yakn balang teminat yatrmak durumunda olup teminatlar piyasadaki gnlk fiyat hareketleri karsnda gncelletirilen ve srdrme teminat ad verilen, korunmas gereken alt dzeyin altna dmemelidir. Vadeli ilemler piyasasnn gvenlik mekanizmasdr. Balang teminat: Pozisyon alrken yatrlmas zorunlu olan tutardr. Gn iinde tutulan pozisyonlar iin de gerekli grlmesi durumunda balang teminat ksmen veya tamamen istenebilir. Srdrme teminat:Piyasadaki gnlk fiyat hareketleri karsnda gncelletirilen teminat tutarlarnn korumas gereken alt dzeydir. Teminat hesaplar, her gn uzlama fiyatna gre gncelletirilir. Alnan pozisyon asndan vadeli ilem ve opsiyon ilemlerinde deer kayb sz konusu olduunda, balang teminatnn srdrme teminatna veya daha altna dmesi durumunda tamamlama ars yaplarak teminatn balang teminat seviyesine tamamlanmas talep edilir. Asgari teminat: SPK, piyasa koullarndaki gelimeleri dikkate alarak gerektiinde balang ve srdrme teminat oranlarna ya da tutarlarna asgari bir snr getirebilir. Bu durumda borsa yeleri, asgari dzeyde SPK tarafndan belirlenen oran ve tutar karlayacak balang ve srdrme teminatn mterilerinden talep etmek zorundadrlar.
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Vadeli ilem tanmlaynz. szlemelerini neriler Vadeli ilem szlemesini geirebilirsiniz. gzden
Vadeli ilem szlemesinin zelliklerini ayrt edebilirsiniz. Vadeli ilemlerin salad avantajlar gzden geirebilirsiniz. Vadeli ilemlerde teminat eitlerini tekrar edebilirsiniz.
Vadeli ilemlerin salad avantajlar belirleyiniz. Vadeli ilemlerde eitlerini belirleniz.
teminat
UYGULAMA FAALYET
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. Sorular Forward, futures, options ve swap ilemleri trev piyasa aralardr. Vadeli ilem szlemelerinin en temel zellii, kredili al ve aa sat ilemlerinde olduu gibi dk miktarda para veya teminatla byk pozisyonlar alnabilmesine imkn vermesidir. Vadeli ilem szlemelerinde tek deiken, alm satm srasnda oluan fiyattr. Vadeli ilem piyasalarnda yatrmclar, spot piyasalara oranla daha yksek miktarlarda sermaye ile ilem yapabilirler. Vadeli ilemlerde takas ve teminat ilemleri, kar taraf riskini ortadan kaldrmaz. Vadeli ilem szlemeleri, vadeli ilem borsalarnda ilem grr ve borsa takas kurumunun garantisi altndadr. Asgari teminat, pozisyon alrken yatrlmas zorunlu olan tutardr. Srdrme teminat, piyasadaki gnlk fiyat hareketleri karsnda gncelletirilen teminat tutarlarnn korumas gereken alt dzeydir. Vadeli ilem szlemesinin zellikleri, szlemeye dayanak tekil eden varln niteliine gre, ynetim kurulu tarafndan belirlenip SPK tarafndan onaylanr. Vadeli ilem szlemesinde alm satma konu olan mal ve finansal aracn nitelii, miktar, sresi ve teslim yeri standart olarak tanmlanmtr. DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz. Doru Yanl
1. 2.
3. 4. 5. 6. 7. 8.
9.
10.
B. UYGULAMALI TEST Aada listelenen davranlar, davranlarnzn her birinde uyguladysanz Evet uygulamadysanz Hayr kutucuklarn iaretleyiniz. RENCNN ADI SOYADI: SINIF VE NU:
MODL ADI: Trev Piyasalar UYGULAMA FAALYET: Vadeli ilem szlemelerini ayrt edebilmek
AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr 1. Trev piyasa kavramn aklayabiliyor musunuz? 2. Vadeli ilem szlemelerini tanmlayabiliyor musunuz? 3. Vadeli ilem szlemelerinde sabit tanmlarn neler olduunu biliyor musunuz? 4. Vadeli ilem szlemelerinin salad avantajlar sayabiliyor musunuz? 5. Vadeli ilemlerde takasn nemini biliyor musunuz? 6. Vadeli ilemlerde teminat trlerini biliyor musunuz? 7. lem teminatlarn tanmlayabiliyor musunuz? 8. Balang teminatn ayrt edebiliyor musunuz? 9. Srdrme teminatn biliyor musunuz? 10. Asgari teminat tanmlayabiliyor musunuz? DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evetler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayrlarnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Hepsi Evet ise bir sonraki grenme faaliyetine geiniz.
RENME FAALYET-2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu renme faaliyeti ile trev piyasa eitlerinden opsiyon piyasasnn ileyiini, ilemlerini, opsiyon szlemesini, trlerini ve opsiyon fiyatlandrmasn ayrt olabileceksiniz.
ARATIRMA
nternet ve ktphane aracl ile opsiyon szlemesi hakknda aratrma yapnz. nternet ve ktphane aracl ile opsiyon piyasasnn ilemlerini ve ileyi esaslarn aratrnz. lgili web sayfalarn ziyaret ederek opsiyon fiyat hakknda bilgi toplaynz.
2. OPSYON (OPTIONS) PYASASI

2.1. Opsiyon Szlemesi
Opsiyon szlemeleri, belirli bir vadede ya da vadeye kadar belirli bir varl, belirli bir miktarda, belirli bir fiyattan alma ya da satma hakk veren szlemelerdir. Opsiyonu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar nceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal gstergeyi, sermaye piyasas aracn, mal, kymetli madeni ve dvizi alma veya satma hakk veren, satan taraf ise ykml klan szlemeyi ifade eder. Opsiyon szlemesi, satn alan tarafa alm-satm hakk verdii iin satn alan taraf bu hakkn kazanl olduu zaman kullanacaktr. Opsiyonu satan taraf ise szlemeyi alan tarafn hakkn kullanmak istemesi hlinde alm ya da satm ykmlln yerine getirmesi gerekmektedir. Ancak, opsiyonu satn alan taraf, bu hakkna kar opsiyonu satan tarafa opsiyon primi ad verilen bir cret demek durumundadr. Opsiyon szlemesini alan tarafn riski dedii primle snrl iken satan tarafn ykmll snrszdr. Opsiyon, satn alan tarafa herhangi bir rnn fiyatn bugnden sabitlemek koulu ile bu rn ileride bir vadede satn alma ya da satma hakkn veren bir anlamadr. Opsiyonu satn alan taraf (long, buyer, uzun taraf), ald bu hak karlnda satcya (short, seller, writer, yazc, keideci, ksa taraf) prim ad verilen tutar demek zorundadr. Dolaysyla opsiyon szlemesi, alc taraf asndan bir hak salamakta, buna karlk satc taraf, bu 9
hakk satan taraf olarak ykmllk altna sokmaktadr. Elde edilen bu hakk kullanp kullanmamak opsiyon alcsnn istemine bal olduu hlde, satcnn seme ans yoktur. Opsiyonlar dier trev rnlerden ayran en nemli fark, tannan hakkn kullanlp kullanlmamasdr. Opsiyon, ileme sokulmad takdirde zarar, denen primle snrl kalmaktadr. Dolaysyla, snrl zarar olasl ve yksek kaldra potansiyeli de stnlkleri arasnda yer almaktadr.
2.1.1. Opsiyon Szlemesi Unsurlar

Bir opsiyon szlemesinde be temel faktr vardr: Szlemeye konu olan mal veya finansal varln belirlenmesi, yani hangi mal veya finansal aracn alm veya satm hakknn sz konusu olduunun saptanmas Kullanm fiyatnn, yani szlemenin uygulanmas hlinde mal veya finansal ara iin denecek fiyatn belirlenmesi Vade tarihinin, yani opsiyon szlemesinin yerine getirilecei tarihin belirlenmesi Opsiyon iin denecek prim fiyatnn belirlenmesi Deiimi yaplacak mal veya finansal aracn toplam miktarnn belirlenmesi
Uzun taraf: Alm opsiyonlarnda primi deyen ve dolaysyla dayanak varl alma hakkn elde eden, satm opsiyonlarnda ise dedii prim karsnda dayanak varl satma hakkn elde eden taraftr.
Ksa taraf: Alm opsiyonlarnda opsiyon primini alan ve dayanak varl satma ykmll altnda olan, satm opsiyonlarnda ise dayanak varl alma ykmll altnda bulunan taraftr. Prim: Satcnn opsiyonu yazmak iin talep ettii fiyattr ve genelde ilem annda tahsil edilmektedir. Opsiyon kullanlmad bir durumda ise alcya iade edilmemektedir. Primler opsiyonun vadesine olan uzaklna, opsiyona konu olan mal veya finansal rnn piyasa fiyatnn opsiyonun kullanm fiyat ile arasndaki farka, fiyat dalgalanmalarnn byklne, risksiz faiz oranna ve sermaye kazanc dndaki getirilere gre deiiklik gsterir. Kullanm fiyat (Exercise Price, Strike Price): Opsiyon szlemesinde nceden belirlenen ve opsiyon ileme konulduunda sz konusu varlk iin denecek alm ya da satm fiyatdr. Alm opsiyonu alan kii, opsiyonu kullanmak istediinde menkul kymetleri teslim alabilmesi iin szlemede belirtilen kullanm fiyat kadar bir bedel demek durumundadr. Ayn ekilde elindeki satm opsiyonunu kullanmak isteyen yatrmc, menkul kymetlerini ksa tarafa sataca menkul kymetleri szlemede yer alan fiyattan (kullanm fiyatndan) satmaktadr.
10
2.1.2. Opsiyon Trleri

Opsiyon trleri aadaki ekilde verildii gibi snflandrlmtr:
Opsiyon eitleri
Kullanm Sreleri Asndan
Alnan Pozisyon Asndan
Krllk Asndan
Avrupa Tipi
Amerikan Tipi
Alm (Call) Opsiyonu
Satm (Put) Opsiyonu
Krda Opsiyon
Zararda Opsiyon
Baa ba Opsiyon
ekil 2.1: Opsiyon trleri
2.1.2.1. Kullanm Srelerine Gre Opsiyon eitleri Avrupa tipi opsiyonlar: Opsiyonu alan tarafn, szlemeye konu mal veya kymeti satn alma veya satma hakkn sadece vade sonunda kullanmasn salayan opsiyonlardr. Amerikan tipi opsiyonlar: Vade sonu da dhil olmak zere opsiyon alcsna istedii zaman hakkn kullanma imknn salayan opsiyonlardr. Dier bir ifadeyle bu tip opsiyonlarda erken kullanm hakk mevcuttur. 2.1.2.2. Alnan Pozisyona Gre Opsiyon eitleri Alm opsiyonu (Call Option): Alm opsiyonu, opsiyonu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar nceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal gstergeyi, sermaye piyasas aracn, mal, kymetli madeni ve dvizi alma hakk veren, ancak almay zorunlu tutmayan, satan taraf ise alcnn talebi hlinde satmaya ykml klan szlemeyi ifade eder. Bir yatrmc gelecekte, ilgilendii menkul kymetin fiyatnn ykseleceini dnyorsa bugnden ilgili menkul kymetin fiyatn sabitlemek iin alm opsiyonu satn alr. Vade geldiinde alc taraf, spot piyasadaki menkul kymetin fiyat ile opsiyon szlemesindeki fiyat karlatrarak opsiyonu kullanp kullanmayacana karar verir. Eer szlemede anlamaya varlan fiyat, piyasadaki fiyattan dkse opsiyonu kullanmak krl olacandan uzun taraf ksa taraftan ykmlln yerine getirmesini ister. Aksi durumda, yani spot piyasadaki fiyat szlemedeki fiyattan daha dkse opsiyonu elinde tutan yatrmc opsiyonu kullanmak yerine menkul kymeti piyasadan almay tercih 11
edecektir. Alm opsiyonunu yazan tarafn (satcnn) beklentisi, alcnn aksine fiyatlarn decei veya tahsil ettii primden fazla artmayaca ynndedir. Beklentisi gerekletii takdirde uzun taraf avantajl olmad iin opsiyonu kullanmayacak ve ksa taraf ald prim kadar kr edecektir. Satm opsiyonu (Put Option): Satm opsiyonu, opsiyonu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar nceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal gstergeyi, sermaye piyasas aracn, mal, kymetli madeni ve dvizi satma hakk veren (ancak satmaya zorunlu tutmayan), satan taraf ise opsiyon alcsnn talebi hlinde satmaya ykml klan szlemeyi ifade eder. Opsiyonu alan tarafn ileride fiyatlarn decei ynnde bir beklentisi veya ekincesi vardr. Beklentisi doru kt takdirde elindeki menkul kymetleri piyasaya gre daha yksek fiyattan opsiyon yazcsna satma hakk doacaktr. Elinde menkul kymet yoksa piyasadan daha ucuz fiyattan menkul kymeti satn alp opsiyon yazcsna satarak kar etmesi de mmkndr. Ancak fiyatlar alcnn bekledii ynde gelimezse, yani fiyatlar ykselirse opsiyonu kullanmak alc iin krl olmayacaktr. Piyasada daha yksek fiyata menkul kymetlerini satabilecekken daha dk fiyata opsiyon yazcsna satmak istemeyecek, dolaysyla opsiyondan doan hakkn kullanmayacaktr. Bu durumda dedii prim kadar bir zarar sz konusu olacaktr. Dier taraftan opsiyon yazcsnn beklentisi, alcnn tam ters ynndedir. Gelecekte fiyatlarn ykseleceini beklediinden opsiyonun kullanlmayacan veya fiyatn ald prim kadar ykselmeyeceini tahmin etmekte ve ald prim kadar kr etmeyi hedeflemektedir. Fiyatlar ksa tarafn beklentilerinin aksine bir geliim gsterirse opsiyonu alan taraf, opsiyonu kullanmak isteyecek ve opsiyonu yazan iin zarar oluacaktr. Dolaysyla, satm opsiyonu alm olan taraf sz konusu varl satabilecei minimum bir fiyat garantilemi olmaktadr. 2.1.2.3. Krllk Durumuna Gre Opsiyon eitleri In the money (Opsiyon Krda) Bir alm opsiyonu iin; Kullanm fiyat + prim < cari pazar fiyat Eer bir alm opsiyonunun kullanm fiyat spot fiyattan dkse bu opsiyona krda opsiyon denilmektedir. Bu durumdaki bir opsiyon kullanld takdirde spot fiyat ile kullanm fiyat arasndaki fark kadar bir kr olumaktadr. Opsiyonu kullanan yatrmc, szlemeye konu menkul kymetleri opsiyonu yazan taraftan dk fiyattan alp spot piyasada satt takdirde kr edecektir. Bir satm opsiyonu iin; Kullanm fiyat > cari pazar fiyat + prim 12
Bir put opsiyonunun krda olarak adlandrlabilmesi iin, kullanm fiyatnn spot piyasa fiyatndan yksek olmas gerekmektedir. Byle bir durumda da opsiyonu alan taraf, piyasada geerli olan spot fiyattan daha yksek fiyata opsiyonu yazan tarafa opsiyona konu kymeti satabilecektir. Out of the money (Opsiyon Zararda) Bir alm opsiyonu iin; Kullanm fiyat + prim > cari pazar fiyat Zararda bir alm opsiyonu, kullanm fiyatnn spot piyasa fiyatndan yksek olmas durumunda gerekleir. Bu durumda menkul kymetleri piyasadan almak, opsiyonu yazan taraftan satn almaktan daha avantajl olacaktr. Bir satm opsiyonu iin; Kullanm fiyat < cari pazar fiyat + prim Eer satm (put) opsiyonunun kullanm fiyat, spot piyasa fiyatndan dkse menkul kymeti opsiyonu yazan tarafa daha dk fiyattan satmak zarara neden olacaktr. At the money (Baa ba) Bir opsiyonun kullanm fiyat, ilgili menkul kymetin spot piyasa fiyatna eitse opsiyonun kullanlmasyla ne kr ne de zarar ortaya kar. Bu tr baa ba opsiyonlarda yatrmc iin menkul kymeti spot piyasadan tedarik etmek ile elindeki alm opsiyonunu kullanarak satn almak arasnda bir fark olmayacaktr.
2.2. Opsiyon Piyasas lemleri

Opsiyon alm satm ilemleri iki ekilde yaplmaktadr. Opsiyon szlemeleri ya organize piyasalarda ilem grmektedir ya da borsa d ilem yaplabilmektedir. Organize piyasalarda ilem gren opsiyonlarn standart miktar ve zellikleri, nceden belirlenmi fiyatlar ve belli deme gnleri vardr. Borsa dnda ilem gren opsiyon szlemeleri daha ok dviz opsiyonlardr. Bu szlemelerde zellikle miktar, fiyat, haklar, belirlenen mal veya finansal ara ve deme gnleri taraflarca iki tarafl anlamayla belirlenir. Borsa d dviz opsiyonlar daha ok ticari ve yatrm bankalar tarafndan uygulanr. Borsa d dviz opsiyon piyasalar iki sektrden oluur: Dviz kurlarndaki olumsuz dalgalanmalara kar, kendisini korumak amac ile, bankalardan opsiyon szlemesi alan banka d mterilerden oluan perakende piyasalar Ticari bankalar, yatrm bankalar ve baz uzmanlam ticari firmalarn arasnda oluan toptan piyasalar
13
Opsiyon szlemesi satn alan tarafn vade sonuna kadar alternatifi vardr: Alm olduu opsiyonu satabilir Opsiyonu kullanabilir Kullanm sresi dolana kadar bekler ve kullanmaz; dolaysyla verdii opsiyon primi kadar zarar eder. Opsiyonu satan (yazan) tarafn da alternatifi vardr: Satm olduu opsiyon szlemesini satn alabilir, bylelikle pozisyonunu kapatm olur. Opsiyonu satt taraf hakkn kullanmak isterse ykmlln yerine getirir. Kullanm sresi dolana kadar opsiyonu alan taraf hakkn kullanmazsa ald opsiyon primini kr olarak kaytlarna geirir.
2.3. Opsiyon Szlemelerinin Fiyat Tanmlar

Alm opsiyonunun maksimum deeri: Alm opsiyonu, menkul kymeti alma hakk veren bir opsiyon olduundan hi bir yatrmc bu opsiyonlara spot piyasa fiyatnn zerinde bir fiyat demek istemeyecektir. Dolaysyla, bir alm opsiyonunun alabilecei maksimum deer, menkul kymetin spot piyasa fiyatdr. Satm opsiyonlarnn maksimum deeri: Satm (put) opsiyonu sahibi bir yatrmc, opsiyonu kullandnda hisse senetlerini mmkn olan en yksek fiyata satmak isteyecektir. Hisse senedinin spot piyasa fiyatnn dmesi yatrmcnn lehine olacaktr. Hisse senedinin fiyatnn sfr olmas gibi u bir durumda, satm opsiyonunun deeri kullanm fiyatna eitlenecektir. Amerikan tipi alm opsiyonlarnn minimum deeri: Vadesinden nce kullanlabilen Amerikan tipi alm opsiyonlarnn deeri, vadeden nce en az menkul kymetin spot piyasa fiyat ile kullanm fiyat arasndaki kadar olmaldr. Opsiyonun fiyat herhangi bir ekilde olmas gereken minimum deerin altna dt takdirde arbitraj imkn ortaya kacaktr. Avrupa tipi alm opsiyonlarnn alt snr: Avrupa tipi alm opsiyonlarnn alt snrn belirleyebilmek iin iki farkl portfy kullanlabilmektedir. lk portfy, nakitten ikinci portfy ise sadece hisse senedinden olumaktadr.
2.4. Opsiyon Szlemeleri Takas ve Uzlama lemleri

Vadeli ilem szlemelerinde olduu gibi opsiyon ilemlerinde de takas kurumu alcya kar satc, satcya kar alc pozisyonunu alarak takas garanti etmektedir. Bylece, bir opsiyon szlemesine taraf olan herkes, szleme hak ve ykmllklerini takas yesi arac kurulular vastasyla Takas Merkezine kar yerine getirirken szlemenin salad haklar da yine arac kurulular yoluyla Takas Merkezinden talep edebilmektedir. Takas Merkezi, gnlk olarak uygulad hesap ayarlamalarnda yelerin deyememe riskine kar, belirli bir oranda teminat hesab amalarn ister. Vadeli szleme ve opsiyon 14
szlemesi alm satmlarnda ykmllk altna giren kii teminat yatrmaktadr. Vadeli ilem szlemelerinde (futures) her iki tarafn da ykmllk altna girmesi nedeniyle her ikisinden de teminat alnrken opsiyon ilemlerinde yalnzca opsiyon satcsndan teminat alnr. Teminat, ykmllk yerine getirildiinde veya pozisyon kapatldnda geri alnabilir. Opsiyon szlemesinde uzun taraf (alc), opsiyon primini pein olarak dedikten sonra herhangi bir ykmll kalmadndan ayrca teminat yatrmak durumunda deildir. Bu noktada, opsiyon alcsnn szlemeyi kullanmama hakk karlnda opsiyon satcsna verdii para teminat deil, bir tr sigorta primidir. Opsiyon alcs szlemeyi kullanmak istemezse verdii primi geri alamaz. Dolaysyla, opsiyon szlemelerinde ykmllk, alc olan taraftadr ve bu ykmllk sadece denen prim kadardr. Opsiyon satcsnn ise kullanm aamasna kadar herhangi bir ykmll sz konusu deildir.
15

lem Basamaklar Opsiyon szlemelerinin zelliklerini belirleyiniz. Opsiyon trlerini ayrt ediniz. Opsiyon piyasas belirleyiniz. ilemlerini neriler Opsiyon szlemelerini gzden geirebilirsiniz. Opsiyon szlemelerinin unsurlarn tekrar edebilirsiniz. Opsiyon eitlerini inceleyebilirsiniz. Opsiyon piyasa ilemlerini alc asndan tekrar edebilirsiniz. Opsiyon piyasa ilemlerini satc asndan gzden geirebilirsiniz. Opsiyon fiyat trlerini inceleyebilirsiniz. Opsiyon takas edebilirsiniz. ilemlerini tekrar
Opsiyon fiyatlarn belirleyiniz. Opsiyon takas inceleyiniz. ilemlerini
UYGULAMA FAALYET
16

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. Deerlendirme Sorular Doru Opsiyon szlemeleri, belirli bir vadede ya da vadeye kadar belirli bir varl, belirli bir miktarda, belirli bir fiyattan alma ya da satma hakk veren szlemelerdir. Ksa taraf, alm opsiyonlarnda primi deyen ve dolaysyla dayanak varl alma hakkn elde eden, satm opsiyonlarnda ise dedii prim karsnda dayanak varl satma hakkn elde eden taraftr. Avrupa tipi opsiyonlar, opsiyonu alan tarafn szlemeye konu mal veya kymeti satn alma veya satma hakkn sadece vade sonunda kullanmasn salayan opsiyonlardr. Bir yatrmc gelecekte, ilgilendii menkul kymetin fiyatnn ykseleceini dnyorsa bugnden ilgili menkul kymetin fiyatn sabitlemek iin alm opsiyonu satn alr. Bir alm opsiyonunun kullanm fiyat spot fiyattan dkse bu opsiyona zararda opsiyon denilmektedir. Opsiyon szlemeleri ya organize piyasalarda ilem grmektedir ya da borsa d ilem yaplabilmektedir. Opsiyonun fiyat herhangi bir ekilde olmas gereken minimum deerin altna dt takdirde arbitraj imkn ortaya kmaktadr. Opsiyon szlemesinde uzun taraf (alc), opsiyon primini pein olarak dedikten sonra herhangi bir ykmll kalmadndan ayrca teminat yatrmak durumunda deildir. Amerikan tipi opsiyonlar, vade sonu da dhil olmak zere opsiyon alcsna istedii zaman hakkn kullanma imknn salayan opsiyonlardr. Kullanm fiyat, satcnn opsiyonu yazmak iin talep ettii fiyattr ve genelde ilem annda tahsil edilmektedir. DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz. Yanl
1.
2.
3.
4.
5. 6. 7.
8.
9.
10.
17
MODL ADI: Trev Piyasalar UYGULAMA FAALYET: Opsiyon Piyasas ilemlerini yapabilmek
AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr 1. Opsiyon szlemesini tanmlayabiliyor musunuz? 2. Opsiyon szlemesinin unsurlarn sralayabiliyor musunuz? 3. Opsiyon trlerini ayrt edebiliyor musunuz? 4. Opsiyon piyasas ilemlerini biliyor musunuz? 5. Opsiyon piyasasnda alcnn alternatiflerini biliyor musunuz? 6. Opsiyon piyasasnda satcnn alternatiflerini biliyor musunuz? 7. Opsiyon fiyat tanmlamalarn yapabiliyor musunuz? 8. Opsiyon piyasasnda takasn nemini biliyor musunuz? 9. Opsiyon piyasasnda teminatn alnma amacn biliyor musunuz? 10. Alm ve satm opsiyonunu ayrt edebiliyor musunuz?
DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evetler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Hepsi Evet ise bir sonraki grenim faaliyetine geiniz.
18

AMA
Bu renme faaliyeti ile trev ara eitlerinden Futures szlemesini, fiyatn ve fiyatn etkileyen faktrleri, yatrmc tiplerini, ilemlerini ve ileyi esaslarn ayrt edebileceksiniz.
ARATIRMA
nternet ve ktphane aracl ile Futures szlemeleri hakknda aratrma yapnz. Futures ilemleri konusunda ilgili web sayfalarn ve ktphaneleri ziyaret ederek bilgi toplaynz.
3. FUTURES
3.1. Futures Szlemeleri
Futures szlemeler, standart miktar ve kalitede bir varl nceden belirlenmi bir fiyattan gelecekte belirli bir tarihte teslim etme ya da teslim almaya ilikin olarak dzenlenen yasal bir szlemedir. Futures szlemelerinin en nemli fonksiyonu, szleme konusu mal ve fiyatlarndaki dme veya ykselme risklerine kar alc veya satcy korumalardr. Her bir szlemenin bir alcs ve bir satcs vardr. Szlemenin alcs uzun pozisyonda (long position), satcs ksa pozisyon (short position) dadr. Piyasada uzun pozisyonlarn saysnn ksa pozisyonlara eit olmas gerekir.
3.1.1. Futures Szleme Trleri

Futures szlemeler genellikle emtia, dviz, faiz oran ve borsa endeksi zerine yaplmaktadr. 3.1.1.1. Emtia Futures Szlemeleri Baz tarm rnleri, maden eitleri, orman rnleri, canl hayvan, et veya et mamulleri gibi fiziki rnler emtia futures piyasalarn oluturur.
19
Her emtiann kendisine zg miktar ve kalitesi bulunmakla birlikte, her emtia ayn yntem ile futures szlemesine konu olur. Konu ile ilgili yayn organlarnda futures szlemelere konu olan emtialarn fiyatlarnn yan sra standart bilgiler de bulunmaldr. 3.1.1.2. Dviz Futures Szlemeleri Dviz futures szlemesi, satn alan taraf belli bir dviz tutarn, gelecekteki belli bir tarihte, szlemenin yapld tarihte belirlenen belli bir kurdan satn almaya mecbur tutan anlamadr. Szlemeye konu olan taraflar vade sonunda szlemelerini ters bir ilemle kapatmazlarsa alc ve satcnn sz konusu dvizi teslim alma ve teslim etme ykmllkleri doar. Dviz futures szlemeleri de dier futures szlemeleri gibi organize borsalarda ilem grr. Szlemeler birim ya da lot olarak ileme tabi tutulur ya da yabanc parann yerel para birimine gre ifade edildii Amerikan tipi kotasyonla uygulanr. 3.1.1.3. Faiz Oran Futures Szlemeleri Faiz oran futures szlemeleri sabit getirili menkul kymetlere dayal vadeli anlamalardr. Sabit getirili menkul kymetler vade boyunca sabit tutarda faizin yan sra vade sonunda ana para demesi salayan finansal enstrmanlardr. Bu tr aralar, ksa vadeli ve uzun vadeli sermaye pazar aralar olarak ikiye ayrlr. Para pazar aralarnn vadeleri bir yldan daha ksadr. Hazine bonolar ksa vadeli sabit getirili, devlet tahvilleri ise uzun vadeli sabit getirili menkul deerlere rnek olarak verilebilir. Faiz tayan bu menkul deerlerin alm ve satm temel olarak iki tr risk ierir. Bunlardan biri kredi riski, dieri de faiz riskidir. Kredi riski borlunun iflas ederek ykmllklerini yerine getirememesi, yani faiz ve ana para demelerini zamannda yapamamasdr. Faiz riski ise, bir menkul kymetin fiyatnn ya da pazar deerinin deiim riskidir. 3.1.1.4. Borsa Endeksi Futures Szlemeleri Borsa endeksi futures szlemeleri, belli bir borsa fiyat endeksi ile deeri belirlenen hisse senedi portfynn, ileri bir tarihte fiyat bugnden belirlenmek artyla alnp satlmasn ierir. Endeks futures szlemeleri, yatrmclarn belirli bir fiyat ve vadedeki endeksleri alp satmalar ilemidir. Sz konusu endeksler, hisse senetleri ve tahvil gelecek szlemeleri olarak ikiye ayrlr. Hisse senedi endeksi futures szlemelerinin vadeleri, mart, haziran, eyll ve aralk aylarnn nc cuma gn sona erer.
20
3.1.2. Futures Szlemelerinin Kapatlmas

Futures szlemesi taraflar, szlemeyi sona erdirmek istediklerinde 3 farkl seenee sahip olmaktadrlar: Vadeden nce ters ilem ile sona erme (Offset): Futures szlemesinin vadeden nce sona ermesi, ters ilem yaplmas ile mmkn olur. Futures szlemesi ile alc veya satc olan taraf, bir sre sonra futures szlemesini iptal etmek yerine nc bir kiiyle bulunduu pozisyonun tersi (alc ise satc, satc ise alc) bir pozisyonda yeni bir szleme yapar. Bu ilem, ayn mal iin alc ve satc olarak iki defa futures szlemesi yapan kiinin takas odasna kar ykmllklerini ortadan kaldrmakta ya da baka bir deyile, takas odas tarafndan szleme konusu maln teslimi iin sorumlu tutulmamaktadr. Vadede teslim ile sona erme: Vadesine kadar ters ilem yaplarak ortadan kaldrlmayan futures szlemeleri, vade sonunda szleme konusu maln szlemede belirtildii ekilde teslimi ile son bulur. Vadede nakdi mutabakat ile sona erme: Bu yntemde vade sonunda taraflar, birbirlerinin kayplarn giderecek ekilde deme yaparak futures szlemesini kapatabilmektedirler.
3.2. Futures Piyasalar

Futures ilemlerinin yapld piyasadr. Future piyasalarn zelliklerinden biri, organize bir piyasa olmasdr. Dierleri ise szlemenin standart olmas, takas odas bulunmas ve marj uygulamasdr. Futures piyasalarn zellikleri incelendiinde; 1. Futures piyasalar organize olmu borsalardr: Future szlemelerine konu olan ilemler mutlaka bir future ilem piyasasnda yaplmak zorundadr. Future borsalar, kazan amac gtmeyen ve gnll yelerce kurulmu bir organizasyondur. Borsa yelii, borsada ilem gren dier varlklar gibi sata ve kiralamaya konu olabilir. Borsa yeleri, borsada ilem yapma yetkisine sahip olduklar gibi borsann ileyiine yn veren kurallarn belirlemesinde de etkili olurlar. Futures borsas sisteminde alc ve satc, pit denilen bir alanda karlkl olarak teklif yapmak suretiyle szleme yapar. Pit alannda ilem yapanlar iki gruba ayrlabilir. Bunlardan birincisi, kendi hesabna alp btn kr ya da zarar kendileri yklenenlerdir. kincisi ise, broker olarak bir firmann ya da bir mterinin lehine ilem yapanlardr. Futures szlemelerine benzer szlemelerin yapld forward piyasalar ise organize borsalara sahip deildir. 2. Future borsalarnda yaplan szlemeler standarttr: Future piyasalarda yaplan szlemeler byk ounlukla tek tiptir. nk zaman iinde bu piyasalarda yaplan szlemeler standartlamtr. 21
Bir future szlemesinde standarda balanm asgari hususlar unlardr: Maln kalitesi: Future szlemesine konu olan mallarn zellikleri nceden ayrntl olarak belirlenir ve taraflar bu ayrntlar bilir. Maln miktar: Her future szlemesinde szlemeye konu olan maln, menkul kymetin, parann zelliine gre farkl miktarlar zerinden yaplmas gerekmektedir. Teslim artlar: Futures szlemesine konu olan mal, menkul kymet ya da yabanc paralarn teslimi belli kurallar ierir. Teslim tarihi: Futures szlemelerine konu olan mal, menkul kymet ve yabanc paralarn teslim tarihleri szleme konusu varlklara gre deitii gibi bu szlemelerin vade tarihleri future borsas tarafndan belirlenmi tarihlerde sona erecek ekilde yaplr. Gerekleebilecek minimum fiyat dalgalanmalar: Her futures szlemesi tick size denilen szleme konusu mal, menkul kymet ve paralarn fiyatlarnda meydana gelecek minimum deiiklikleri iermek zorundadr. Gerekleebilecek minimum fiyat deiikliklerinin oran, szleme trlerine gre deimekte ve ayn mal iin tek oran uygulanmaktadr. Gnlk fiyat limitleri: Btn futures szlemeleri iin bir gnde meydana gelebilecek maksimum deiiklikler de nceden belirlenmitir. Eer teslim ay ierisinde bulunuluyorsa sz konusu fiyat deiiklii snrlamas uygulanmamaktadr. Bunun yannda szleme konusu mallarn fiyatlarnn, eitli sebeplerle ok byk oranda deimesi durumunda daha byk oranda fiyat hareketlerine izin verilebilmektedir. 3. Future piyasalar ve takas odas: Her vadeli ilem borsas tm ilemleri takastan geiren bir Takas Odas ya da kurumuna sahiptir. Takas Odas, borsann bir organ olabilecei gibi bamsz bir tzel kiilii olan kurulu da olabilir. Takas kavram, Takas Odasnca yerine getirilen ilevleri ifade etmektedir. Takas Odas her futures ileminde kar taraf olarak devreye girer ve borsada gveni salar. Takas Odasnn ikinci nemli fonksiyonu da szlemeleri, kur, faiz ve endeks deiimleri dorultusunda pazara gre uyarlamak, marj hesabn izlemek ve gerekli koullarda alc ve satclardan ek teminat ya da marj talep etmektir. Kazan ve kayplarn gnlk dengelenmesinin yan sra Takas Odas gnlk fiyat ve pozisyon limitleri ile pazarda kredi riskini en aza indirmeyi de amalar. 4. Future piyasalar marj uygulamasna sahiptir: Futures piyasalarda alc ve satc pozisyonlarnn gnlk dengelenmesi esastr. Bu amala, marj uygulamas gelitirilmitir. Bunlar; depozit marj, balang marj, srdrme marj ve dalgalanma marjdr. Bunlar u ekilde aklamak mmkndr: 22
Depozit marj: Future ilemi yaplmadan nce taraflar, borsada ilem yapan arac kuruma depozito yatrmak zorundadr. Bunun amac, taraflar sorumluluklarn yerine getirmeye zorlamaktr. Depozito miktar, szlemeden szlemeye, arac kurumdan arac kuruma gre deiebilir. Balang marj: Herhangi bir futures szlemesi yaplmadan nce yatrlan paradr. Bunun miktarnn futures szlemesinde meydana gelebilecek bir gnlk maksimum fiyat deiikliine eit olmas istenir. Futures szlemesine ilikin btn sorumluluklar yerine getirilip szleme kapatldnda sz konusu tutar taraflara iade edilir. Srdrme marj: Szleme sresi iinde taraflardan birinin kayba uramas sz konusu olursa bu kayp, ncelikle balang marjndan karlanr. Fakat balang marj kayb karlamaya yetmez ise, bu durumda taraflardan ek para yatrmalar istenir. Dalgalanma marj: Futures szlemesine konu olan maln fiyatnda meydana gelen deiiklikler nedeniyle kayba urayan tarafn balang marjna ilave olarak yatrd depozito, dalgalanma marj olarak isimlendirilir. Alnan bu depozitolar, futures piyasalarnn gvenlik mekanizmalardr.
3.2.1. Futures Piyasalarn leyii

Vadeli ilem piyasalarnn temel fonksiyonlarndan biri riskin transfer edilmesidir. zellikle vadeli ilem piyasalarnda transfer edilen risk, fiyat riskidir. Risk transferi, aleyhte fiyat deiimi riskinden korunmak isteyenlerin fiyat riskini, fiyat hareketlerinden kr elde etmek isteyen speklatrlere devretmesidir. Ancak, fiyatlarn dmesi riskine kar sat yapmak isteyen retici ile fiyatlarn ykselmesi riskine kar ayn rn ve vadede alm yapmak isteyen tccarn taleplerinin akt ender durumlarda, her iki taraf da riske kar korunma ynnde ilem yapm olur. Futures szlemeleri ama iin kullanlr. Bunlar: Speklasyon Riskten korunma (hedge) Arbitraj Speklasyon amac: Korunma amac tamayan ilemler speklatif ilemler olarak kabul edilir. Speklatr, kazan elde etme amacyla futures ileme taraf olan ve risk stlenen kimsedir. Vadeli ilem borsalarnda speklatrler son derece nemli ilevlere sahiptir. Speklatrler, piyasann ihtiyac olan likiditeyi salayarak mali aralarn ticaretini kolaylatrr. Speklatrlerin amac, piyasadaki her fiyat seviyesinden beklentileri dorultusunda ilem yaparak dk fiyattan alp yksek fiyattan satmaktr. Speklatrlerin piyasaya girmesi ile alc ve satclarn says artar ve piyasa katlmclar sadece korunma amal ilem yapanlarla snrl kalmaz ve piyasann likiditesi artar. Likiditenin artmas ile korunma amal alm veya satm yapmak isteyenler her zaman piyasada ilem yapacak birini bulabilir. 23
Riskten korunma (Hedging) amac: Alm, satm veya sahip olunan pozisyonlardan kaynaklanan fiyat deiim riskine kar korunma amacyla bilinli olarak yaplan ilemler korunma amal ilemlerdir. Riskten korunan kii, futures piyasalarn gelecekte mal fiyatlarnda, hisse senedi fiyatlarnda, dviz fiyatlarnda ve faiz oranlarnda meydana gelecek hareketlerin sebep olduu risklerden korunmak iin kullanr. Gnlk hayatn ierisinde fiyatlarn deimesi sonucu oluan riskten etkilenmemek mmkn deildir. Fiyat deiim riski ekonomik sistem ierisinde her sektr dorudan etkilemektedir. Korunma amal ilemler potansiyel risklerin sizin iin douraca olumsuz sonular ortadan kaldrmaktadr. Arbitraj amac: Arbitraj, yatrm yapmadan elde edilen risksiz kazantr. Dier bir ifade ile ayn anda bir rn dk fiyattan alp yksek fiyattan satma ynnde yaplan bir alm satm ilemidir. Arbitraj amacyla ilem yapanlar, futures szlemeleri yapmak suretiyle futures piyasalar ile nakit piyasalar ve futures borsalarnn kendi aralarndaki fiyat farkllklarndan yararlanp kazan elde etmeye alrlar. Futures szlemeler, borsalarda genel olarak arac kurumlar araclyla alnp satlr. Futures szlemelerinden iki ekilde arbitraj imkn doar: Ayn zelliklerdeki bir rnn farkl piyasalarda ayn anda oluan fiyatlar arasnda farkllk olmas Ayn rne ait spot fiyatlar ile vadeli fiyatlar arasnda tama maliyeti modeline gre olmas gereken fiyat ile mevcut fiyat arasnda farkllk olmas
24

lem Basamaklar Futures szleme eitlerini ayt ediniz. Futures piyasasnn belirleyiniz. neriler Futures szlemesini gzden geirebilirsiniz. Futures szleme eitlerini inceleyebilirsiniz. Futures piyasasnn zelliklerini tekrar edebilirsiniz. zellikleri sralamaya alabilirsiniz. Futures piyasasnda speklatif amal ilemleri tekrar edebilirsiniz. Futures piyasasnda hedge amal ilemleri gzden geirebilirsiniz. Futures piyasasnda arbitraj inceleyebilirsiniz.
zelliklerini
Futures piyasasnn ileyiini belirleyiniz.
25

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. Deerlendirme Sorular Doru 1. Futures szlemeler, standart miktar ve kalitede bir varl nceden belirlenmi bir fiyattan gelecekte belirli bir tarihte teslim etme ya da teslim almaya ilikin olarak dzenlenen yasal bir szlemedir. 2. Futures szlemeler genellikle emtia, dviz, faiz oran ve borsa endeksi zerine yaplmaktadr. 3. Faiz oran futures szlemeleri sabit getirili menkul kymetlere dayal vadeli anlamalardr. 4. Futures szlemesinin vadeden nce sona ermesi, ters ilem yaplmas ile mmkn olur. 5. Futures ilemleri, organize olmu bir piyasada ilem grmez. 6. Futures szlemesine konu olan mallarn zellikleri nceden ayrntl olarak belirlenemez ve taraflar bu ayrntlar bilemez. 7. Takas Odas, her futures ileminde kar taraf olarak devreye girer ve borsada gveni salar. 8. Future ilemi yaplmadan nce taraflar borsada ilem yapan arac kuruma depozito yatrmak zorunda deildir. 9. Alm, satm veya sahip olunan pozisyonlardan kaynaklanan fiyat deiim riskine kar korunma amacyla bilinli olarak yaplan ilemler korunma amal ilemlerdir. 10. Arbitraj, ayn anda bir rn dk fiyattan alp yksek fiyattan satma ynnde yaplan bir alm satm ilemidir. Yanl
DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz.
26
B. UYGULAMALI TEST Aada listelenen davranlar, davranlarnzn her birinde uyguladysanz Evet uygulamadysanz Hayr kutucuklarn iaretleyiniz. RENCNN ADI SOYADI:
MODL ADI: Trev Piyasalar
UYGULAMA FAALYET: Futures SINIF VE NU: piyasasnn ilemlerini belirleyebilmek AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. Futures szlemelerini tanmlayabiliyor musunuz? 2. Futures szleme eitlerini snflandrabiliyor musunuz? 3. Futures szlemelerinin sona erme nedenlerini biliyor musunuz? 4. Futures piyasasnn zelliklerini sralayabiliyor musunuz? 5. Futures szlemesinde standarta balanm unsurlar biliyor musunuz? 6. Futures piyasasnda takas ilemlerini biliyor musunuz? 7. Futures piyasasnda speklatif amal ilemleri biliyor musunuz? 8. Futures piyasasnda korunma amal ilemleri biliyor musunuz? 9. Futures piyasasnda arbitrajn nemini ayrt edebiliyor musunuz? 10. Futures piyasasnn genel zelliini aklayabiliyor musunuz? Evet Hayr
DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evet ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Hepsi Evet ise bir sonraki grenme faaliyetine geiniz.
27

AMA
Bu renme faaliyeti ile trev piyasa aralarndan biri olan swap szlemelerini, eitlerini ve swap ilemlerini renerek dier szleme eitlerinden ayrt edebileceksiniz.
ARATIRMA
Swap szlemelerini ve eitlerini ilgili web sitelerini ziyaret ederek aratrnz. Swap ilemlerini ve swap fiyatn internet ev ktphane aracl ile aratrnz.
4. SWAP
4.1. Swap Szlemesi
Swap, kelime anlam olarak deiim veya takas anlamna gelmektedir. Swap, vadeli dviz piyasalarndaki kur dalgalanmalarndan doan kur riskini minimize etmekte kullanlan en gelimi yntemlerin banda gelir. Swap, bir bakma pein ve vadeli dviz pazarlar arasndaki bir kpr grevini oluturur ve bu suretle dviz kurlarndaki dalgalanmalardan kaynaklanan kur riskini minimize etmede kullanlr. Bu yntem ilk kez 1923 ylnda, Avusturya Merkez Bankas tarafndan cari pazarda ngiliz sterlini karsnda ulusal parann satlp vadeli olarak geri satn alnmasyla gerekletirilmitir. Balangta salt Merkez Bankalar arasnda gerekletirilen swap ilemleri daha sonra Ticaret Bankalarnn, ok uluslu iletmelerin ve resm kurulularn benimsedikleri bir yntem olmutur. lkemizde ilk defa uluslararas dzeyde yabanc bankalar tarafndan 1980li yllarn banda yaplmaya balanan swap ilemleri, son yllarda banka ve irketlerin fon maliyetini azaltmak amacyla kullandklar pasif ynetim teknii olmulardr. Balangta esas itibariyle bir hedging teknii olarak yaplmaya balanlan swap, zamanla kazan salamak amacyla da yaplmaya balanmtr. Ulusal dzeyde ilk olarak 16 Temmuz 1985 tarihinde T.C. Merkez Bankas ile ticari bankalar arasnda swap ilemlerine balanmtr. Buna gre swap, en fazla bir ay vadeli ve Merkez Bankas al kuru zerinden yaplabilecek, dviz iin uluslararas para pazarlarndaki faiz oranlar temel alnrken TL faizi Merkez Bankasnca belirlenecektir. Bir aya TL, bir aya dviz eklinde gerekleen bu swap ileminin amac, bankalarn ellerindeki dvizi satmadan TL temin etmelerini salamak ve bankalar swap ilemine altrmaktr. 28
Swap anlamalar taraflar tm gerek ve tzel kiiler olabilir.
4.1.1. Swap Szlemelerinin Unsurlar

Nominal deer: El deitirecek faiz tutarnn hesapland bykle verilen addr. Standart faiz swap ilemlerinde bu byklk vade sonuna kadar deimez ve hibir zaman el deitirmez. Para swap ilemlerinde ise balangta ve vade sonunda normal deer el deitirir. Sabit faiz oran ve demeleri: Nominal deer zerinden el deitirecek sabit tutar hesaplamada kullanlan orandr. Bu oran vade sonuna kadar ayn kalr. Bir swap szlemesinin sabit faiz demeleri, szlemenin sabit aya olarak adlandrlr ve nominal deer, sabit faiz oran ve vadeye kalan gn says ile arplarak bulunur. Vadeye kalan gn says hesaplanrken hangi yntemin kullanlacana dikkat edilmesi gerekir. Tahvil bazl hesaplama yntemine (bond basis) gre bir yl 360 gn (360/360) olarak hesaplanrken para piyasas bazl hesaplama yntemine (money market basis) gre 365 gn (365/360) hesaplanr. Vade ve deme tarihleri: Sabit faiz tutarnn denecei tarihleri ifade eder. Normalde bu demeler ylda bir veya alt ayda bir yaplr. Son deme tarihine vade bitim tarihi (maturity date) ad verilir. Faiz swap szlemelerinin vadeleri yl olarak ifade edilir. Genelde en fazla 10 yl vadeli faiz swap szlemeleri ve 5 yl vadeli para swap szlemeleri ilem grr. deme tarihleri bankalarn kapal olduu gnlere denk gelirse genel prensip demenin bir sonraki i gn yaplmasdr. Ancak, bir sonraki i gn baka bir aya denk geliyorsa o zaman faiz tutar ilgili ayn deme tarihine en yakn i gnnde denir. Deiken faiz demeleri: Bir swap szlemesinin deiken faiz demeleri szlemenin deiken aya olarak adlandrlr ve nominal deer, deiken faiz oran ve vadeye kalan gn says arplarak bulunur. Deiken faiz demelerinde faiz oran genellikle son deme gnnden birka gn nce referans alnan gstergeye gre belirlenir. Para swap szlemelerinde deiken faiz oran olarak genellikle USD LIBOR olmaktadr. Netletirme: Genelde sabit faiz demesiyle deiken faiz demesi ayn gne denk gelir. Bu gibi durumlarda sadece aradaki fark kadar deme gerekletirilir.
4.2. Swap lemleri

Swap ilemler bir veya birden fazla forward szlemesine dayanan, iki taraf arasnda nceden belirlenen gelecekteki bir tarihte nakit aklarnn karlkl deiimidir. Swap ilemleri, farkl kurulularn farkl finansal piyasalardaki, farkl kredi deerliliklerine bal olarak, farkl kredi artlar ile kar karya kalmalar ve bu farkllklardan swap ilemine taraf olanlardan herbirinin yararna olacak ekilde sonu salayan ilemlerdir.
29
Swap ilemleri, taraflarn ilemlere ynelik iradelerini aka belirttikleri bir szleme ile meydana gelmektedir. Genellikle taraflardan biri dorudan bir banka olabildii gibi, bazen bankalar taraflar bir araya getiren arac kurumlar olarak grlmektedir. Bankalar, swap piyasalarnn en nemli aktrleridir. Swap ileminde bir para birimi baka bir para birimi ile ayn gn ierisinde deitirilmektedir. Ancak, bir vadeli ilem eidi olan swap ilemlerde, satlan para birimi ileriki bir gnde ters ilemle geri alnmaktadr. Swap, iletme yneticilerine, hem risklerini azaltma hem de gelirlerini artrma imkn veren bir yntem olduu iin yneticiler yapacaklar swaplarla ihtiyalarna gre borlarn yeniden deerlendirmek iin bir ara salamakta, para cinsinin ve enstrmannn tipinin avantaj salad yerlerden borlanabilmektedir. Bylece swap araclyla iletme kaynaklar daha etkin kullanlabilmektedir. Swap ilemine neden olan hususlar u ekilde zetlemek mmkndr: Belirli dvizlere eriebilme yetenei veya erime glkleri Deiken faizli fon salayabilme yeteneine karn, sabit faizli fon salamada karlalan sorunlar Belirli bir dviz zerinden elde edilebilen ihracat ve dier kredilerin varl ve farkl bir dviz cinsinden fon edinme zorunluluu Baz piyasalarda eriilen vadelerin ksal Firmalarn farkl finans piyasalarnda farkl kredi deerliliklerine sahip olmalar Farkl finansal piyasalarda kurumsal ve yapsal farkllklarn bulunmas Swapn kullanm alanlar ise unlardr: Aktif getiri oranlarn ykseltmek Kaynak kullanm maliyetlerini drmek Risk ynetimi Arbitraj ve alm-satmdr.
4.3. Swap Trleri

Swaplarn uluslararas piyasalarda olduka fazla eidi vardr. Fakat yap itibaryla iki ana gruba ayrlmaktadrlar. Bunlar faiz swaplar ve para swaplardr. Dier swap trleri de bu iki ana grup swapn deiik varyasyonlarndan ya da bileimlerinden olumaktadr.
4.3.1. Para Swap (Currency Swap)

Para swap, farkl para birimlerinden oluan ayn byklkteki iki ayr para paketinin vade tarihinde, zgn para birimleri zerinden daha nce zerinde anlalm belirli bir kur hesabyla geri denmek zere deitirilmesidir. Para swap ilemi ayn zamanda faizleri de kapsayabilir. Bu adan, para swap bor tutar ve buna bal olan faiz ykmllnn bir dier para birimi zerinden eit sermaye 30
tutar ve buna ait olan faiz ykmllkleri ile deitirilmesi olarak tanmlanabilir. Baka bir ifadeyle para swap, bir para birimindeki sermayenin ve bu bortan doan faizin dier bir para birimindeki bir bor ve bunun yaratt faize dntrlmesidir. Bu durumda para swapnn gereklemesi iin aadaki artlarn gereklemesi gerekir: Anlamaya konu olan paralarn, anlamaya varlan dviz kuru zerinden karlkl olarak deitirilmesi Swap szlemesi ierisinde faizlerin deitirilmesi Szleme bitiminde balangta anlalan dviz kuru zerinden anaparann iade edilmesi Para swap kullanm nedenleri yle sralanmaktadr: Kur riski ynetimi: Para swap szlemeleri, baka bir lkenin para birimi cinsinden yaratlm olan bor veya alacaklar aksi istikamette bir nakit akyla kur riskinden korumak amacyla yaplr. Dk fon maliyeti: Baka bir para biriminden borlanp akabinde para swap szlemesi dzenleyerek bir yatrmc daha dk maliyetli fon temin edebilir. Piyasalara eriim ve farkl para biriminden nakit ak: Para swap szlemelerinin dier kullanm nedenleri arasnda dk kredi derecelendirmesi nedeniyle baz piyasalara eriim olana bulamayan firma veya kurulularn, bu olana bulabildikleri yerde kaynak yaratp para swap ilemleriyle giremedikleri piyasalara eriim imknna kavumas ile yaplan yatrmlarn getirilerinin baka bir para birimine evrilebilmesi saylabilir.
4.3.2. Faiz Swap

Sabit faizle borlanm bir firmann bu borcunun faizini, deiken faizle borlanm bir baka firmann faiziyle belli bir sre iin takas etme ilemidir. lemde, dk faiz maliyetiyle borlanabilen bir firma, bunu belli bir ilem komisyonuyla swap bankasna devretmekte, banka da bu borcu bir komisyon karlnda dk maliyetle borlanma olana bulunmayan baka bir firmaya transfer etmektedir. Faiz swap, genellikle kredi deerlilikleri farkl olan iki taraf arasnda yaplmakta; kredi deerlilii dk olan taraf, yksek olan tarafa bir prim demektedir. Bu primi alan kredibilitesi yksek taraf, salad ilk kredinin maliyetini drmek imknn da bulmaktadr. Kredi deerlilii dk taraf, swap ile deiken faizli krediyi sabit faizli kredi hline dntrebilmekte ve dedii prime ramen krl kmaktadr.
31
Faiz swap kullanm nedenleri yle sralanmaktadr: Faiz riskinin ynetimi: Faiz swap szlemeleriyle firmalar deiken faiz orannn belirsizliinden kaynaklanan risklerden korunarak faiz demelerini deiken faizden sabit faize evirebilir. Alternatif finansman olana: Firmalar, tahvil ve bono piyasalarndan finansman salayamadklar iin veya daha dk maliyetli olmas sebebiyle finansal kurululardan deiken faiz zerinden kredi kullanmak durumunda kalabilir. Bu durumda deiken faiz riskini tamak istemeyen firmalar deiken faiz zerinden gerekletirecei ykmlln bir swap szlemesiyle sabit faize evirebilir. Faiz deme ve gelirleri ile bor stounun yeniden yaplandrma olana: Firmalarn veya finansal kurulularn hazine yetkilileri mevcut bor stounu deitirmeksizin swap ilemleriyle sabit ve deiken oranl faiz demelerini ve toplam iindeki paylarn deitirebilir. Yatrmclar, ayrca swap szlemeleri yardmyla faiz demelerine veya gelirlerine esas tekil eden gstergeyi mevcut yapya dokunmadan deitirebilir.
4.4. Swap leminin Avantajlar, Dezavantajlar ve Riskleri

Swap ilemlerinin salad yararlar unlardr: Kredi arbitraj sayesinde iletmeler, fonlama maliyetlerini azaltabilir. letmelerde etkin aktif ve pasif ynetimi salar. Farkl piyasalara eriim imkn salar. Yeni kredi kullanma maliyetinin altnda bir maliyetle yeni kaynaklara ulam imkn salar. Farkl vadelerle szleme imkn salar. Ticari srlar korumaya imkn verir. stlenilmi olan riskleri azaltc vaya ortadan kaldrc etki yaratr. Swap ilemlerinin dezavantajlar ise unlardr: Kredi, faiz ve kur riski tamamen ortadan kalkmaz. Resm ve organize bir piyasas bulunmamaktadr. Szlemelerin belirli bir standard bulunmamaktadr. Swap ilemlerine taraf olanlar, her ne kadar stlendikleri birtakm riskleri azaltmak amacnda olsalar dahi, ilemlerin nitelii gerei u risklerle kar kar kalabilmektedirler. Kredi riski (Default Risk): Kredi riski kar tarafn ykmlln yerine getirmemesi durumunda, yani taraflardan birinin temerrde dmesi durumunda ortaya kmaktadr. zellikle 1998 ylnda Rusyada yaanan ekonomik kriz, bu lkedeki kurulularla swap szlemesi yapan kurulular g durumlarda brakmtr. 32
Pozisyon riski (Position Risk): Pozisyon riski, faiz oranlarnn veya dviz kurlarnn beklenenden farkl bir seyir izlemesi durumunda ortaya kar. Szlemenin yapld tarih ile vade tarihi arasnda zaman farkll bu durumu yaratr. Faiz oran riski (Interest Rate Risk): Faiz oranlarnda beklenenden fark deiikliklerin olmas durumunda yaanr. Dviz kuru riski (Foreign Exchange Risk): Dviz kur riski, szleme yaplan para birimindeki deiikliin yarataca etki olarak tanmlanabilir. Likitide riski (Liquidity Risk): Taraflarn vadedeki taaahtlerini, ilgili kymette ak pozisyonda olmas nedeniyle, taahtlerin yerine getirilememesi ve teslim konusu kymetin piyasadan temin edilememesidir. Piyasa riski (Market Risk): Piyasann kendine zg koullar nedeniyle, arz ve talep dengesinin istenilen seviyelerde olumamasdr. Hukuki ispat riski (Legal Proof Risk): Swap szlemeler, dzenli piyasalar olamayan (borsa), taraflarn iradelerini serbeste yansttklar ve swap piyasalarn teamllerine uygun olarak oluan szlemelerdir. Bu nedenle, ilemlerin ispatnda kullanlan belgeler futures ve option piyasalarda kullanlan belgelere kyasla ispat asndan daha zayf bir nitelik tad veya en azndan mekanizmann daha uzun olduu belirtilmektedir. Transfer riski (Transfer Risk): Taraflar arasnda yaplan swap anlamalarnn taraflar zaman zaman farkl lkelerden olmaktadr. Kambiyo rejimleri farkl olan bu lkelerde paralarn transferi baz zorluklar yaratmaktadr. Teslim riski (Settlement/Delivery Risk): Teslim konusu maln veya kymetin teslimi ile ilgili riski ifade etmektedir. Teminat riski (Guarantee Risk): Swap szlemelerine taraf olanlar, bazen taraflardan herhangi birinden (genellikle kredi deerlilii dk olan taraftan) ek teminat talep edebilmektedir. Ancak szleme ve vade tarihi arasnda gerekleen ekonomik olaylar nedeniyle teminat riski karlayamayacak duruma gelmektedir. Taraf bulamama riski (Matching Risk): Zaman zaman swap ilemine araclk yapan bankalar bu ileme karlk bulmakszn yani riski dorudan kendi stlenerek bu ilemleri gerekletirirler. Yanl fiyatlandrma riski (Model Risk): Szlemelerin dayana olan varsaymlarda yaplan hatalar sonucunda yanl swap fiyatlandrmalar ortaya kabilir.
33

lem Basamaklar Swap szlemesinin zelliklerini ve unsurlarn belirleyiniz. Swap ilemlerini belirleyiniz. neriler Swap szlemesini gzden geirebilirsiniz. Swap szlemesinin unsurlarn tekrar edebilirsiniz. Swap ilemlerini tekrar edebilirsiniz. Swap trlerini gzden geirebilirsiniz. Para swapn tekrar edebilirsiniz. Faiz swapn tekrar edebilirsiniz. Para ve faiz swapn karlatrabilirsiniz. Swap ileminin avantajlarn gzden geirebilirsiniz. Swap ileminin dezavantajlarn gzden geirebilirsiniz. Swap ileminin risklerini inceleyebilirsiniz.
Swap trlerini ayrt ediniz.
Swap ileminin avantaj, dezavantaj ve risklerini belirleyiniz.
34

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. Deerlendirme Sorular Doru 1. Swap, vadeli dviz piyasalarndaki kur dalgalanmalarndan doan kur riskini minimize etmekte kullanlan bir yntemdir. 2. Swap anlamalar taraflar, tm gerek ve tzel kiiler olabilir. 3. Nominal deer, el deitirecek faiz tutarnn hesapland bykle verilen addr. 4. Swap ilemler, bir veya birden fazla forward szlemesine dayanan, iki taraf arasnda nceden belirlenen gelecekteki bir tarihte nakit aklarnn karlkl deiimidir. 5. Swap ileminde bir para birimi, baka bir para birimi ile farkl gnlerde deitirilmektedir. 6. Para swap, farkl para birimlerinden oluan ayn byklkteki iki ayr para paketinin vade tarihinde, zgn para birimleri zerinden daha nce zerinde anlalm belirli bir kur hesabyla geri denmek zere deitirilmesidir. 7. Faiz swap, sabit faizle borlanm bir firmann bu borcunun faizini, deiken faizle borlanm bir baka firmann faiziyle belli bir sre iin takas etme ilemidir. 8. Swapta kredi arbitraj sayesinde iletmelerin fonlama maliyetleri artabilir. 9. Swapta, kredi, faiz ve kur riski tamamen ortadan kalkar. 10. Likidite riski, taraflarn vadedeki taaahtlerini, ilgili kymette ak pozisyonda olmas nedeniyle taahtlerin yerine getirilememesi ve teslim konusu kymetin piyasadan temin edilememesidir. DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz. Yanl
35
B. UYGULAMALI TEST Aada listelenen davranlar, davranlarnzn her birinde uyguladysanz Evet uygulamadysanz Hayr kutucuklarn iaretleyiniz. RENCNN ADI SOYADI: SINIF VE NO:
MODL ADI: Trev Piyasalar UYGULAMA FAALYET: Swap ilemleri belirleyebilmek
AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Swap szlemesini tanmlayabiliyor musunuz? Swap szlemesinin amacn biliyor musunuz? Swap szlemesinin unsurlarn sralayabiliyor musunuz? Swap ilemlerini biliyor musunuz? Swapn kullanm alanlarn sayabiliyor musunuz? Para swapn tanmlayabiliyor musunuz? Para swapnn kullanm nedenlerini ayrt edebiliyor musunuz? Faiz swapn tanmlayabiliyor musunuz? Faiz swapnn kullanm alanlarn biliyor musunuz? Swap ileminin avantaj, dezavantaj ve risklerini birbirinden ayrt edebiliyor musunuz? DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evet ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Hepsi Evet ise bir sonraki grenim faaliyetine geiniz. Evet Hayr
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
36

AMA
Bu renme faaliyeti ile trev piyasa aralarndan olan Forward szlemelerini, szleme eitlerini ve ilemlerini ayrt edebileceksiniz.
ARATIRMA
nternet ve ktphane aracl ile Forward szlemelerini aratrnz. Forward ilemlerini, fiyat ve takas zelliklerini aratrnz.
5. FORWARD
5.1. Forward Szlemesi
Forward szlemeleri, belirli bir varln (emtia, dviz, menkul kymet, altn vb.) nceden belirlenmi bir fiyat ve miktar zerinden gelecekteki bir tarihte alm veya satmn ngren szlemelerdir. Forward szlemeler, tarihte ilk rastlanan vadeli szlemelerdir. Bu szlemelerde, alm-satma konu olan varln fiyat, miktar, zellikleri, teslim yeri, deme tarihi ve dier zel artlar taraflar arasnda kararlatrlr. Bu nedenle her forward szlemesi tamamen taraflarn iradeleri dorultusunda oluan zel bir szlemedir. Dolaysyla forward szlemelerinde nceden belirlenmi bir standart sz konusu deildir. Ayrca forward szlemeleri aktif bir borsada ilem grmediklerinden ikinci el piyasalar da bulunmamaktadr. Forward szlemeleri, teslim amal olduundan fiyat deiimlerinden kaynaklanan risk emniyet altna alnr. Taraflar, szlemede yklendikleri ykmllkleri karlkl olarak yerine getirmek zorundadr. Yani forward szlemelerinde taraflarn cayma haklar bulunmamaktadr. Bu szlemelerinin zellikleri yle sralanabilir: Forward szlemelerinde genelde serbestlik hakimdir ve zel bir yasal dzenleme sz konusu deildir. Bir lkede mevcut genel yasal dzenlemelerle forward ilemlerini yrtmek mmkndr. Forward ilemleri aracsz olarak yaplabilir. Yani, bir arac kurumun veya bankann olmas szlemenin yaplmas koulunu oluturmaz. Durum byle olmakla birlikte, uygulamada bankalarn ou defa forward szlemelere araclk ettikleri grlr.
37
Forward szlemelerine konu olan rnn alcs ve satcs genelde birbirini tanrlar. Forward szlemelerinde borsa eklinde organize olmu bir piyasann varl aranmaz. Taraflar, istedikleri bir meknda forward ilemini gerekletirebilir. Forward szlemelerinde alcnn ve satcnn haklarn teminat altna alan takas odas uygulamas sz konusu deildir. Borsa kurallarnda var olan teminat veya marjin sistemi uygulamas forward szlemelerinde mevcut deildir. nk, forward szlemeleri iin borsa eklinde bir piyasa gerekmemektedir. Forward szlemesine konu olan varln teslim yeri, teslim zaman, miktar, kalitesi gibi konularda standartlama aranmamaktadr. Forward szlemelerinde gnlk hesaplama, szleme deerini gncelleme ve piyasa deerine dntrme olmamaktadr. Dolaysyla forward szlemelerinde kr veya zarar vade sonunda ortaya kmaktadr.
5.2. Forward Szleme Trleri

Forward szlemeler, arlkl olarak emtia, dviz ve faiz oranlar zerinden yaplmaktadr. Sz konusu szlemeleri ksaca aadaki ekilde incelemek mmkndr.
5.2.1. Emtia Forward Szlemeleri

Emtia zerine yaplan forward szlemeleri, sahibini taraflarca szleme tarihinde belirlenen bir mal, gelecekteki belirli bir tarihte szleme tarihinde belirlenen fiyattan almaya (ya da satmaya) mecbur tutan bir szlemedir. Szlemeyi alan taraf, gelecekteki beklenmeyen fiyat artlarndan kendini korumak amacyla, satan taraf da gelecekteki beklenmeyen fiyat azallarndan kendini korumak amacyla bu tr anlamaya girebilir.
5.2.2. Dviz Forward Szlemeleri

Dviz forward szlemesi, sahibini taraflarca szleme tarihinde belirlenen bir dviz tutarn, gelecekteki belirli bir tarihte, belirli bir kurdan satn almaya (ya da satmaya) zorunlu tutan bir anlamadr. Dviz kuru, szlemenin yapld tarihte belirlendii iin vade sonuna kadar geen sre iindeki kur deimeleri szlemede nceden belirlenen kuru etkilememektedir. Dvizlerin alm satm ilemi, vade bitiminde ve nceden belirlenen kur zerinden gereklemektedir.
38
5.2.3. Faiz Forward Szlemeleri

Faiz forward szlemeleri, taraflarn belirli bir sre iin anapara tutar zerine uygulanacak olan garanti edilmi bir faiz orann salayan szlemelerdir. Forward faiz szlemelerinde anapara varsaymsal olup taraflar arasnda el deitirmemekte, sadece faiz hesaplanmasnda kullanlmaktadr. Forward faiz szlemeleri de dier forward szlemeler gibi taraflar iin gelecekteki faiz oranlarndaki dalgalanmalardan kaynaklanabilecek riskleri bertaraf etmek iin yaplmaktadr. Szlemenin vade tarihindeki piyasa faiz oran ile kararlatrlm faiz oran arasndaki fark (telafi demesi) kar taraftan tahsil edilerek szlemede belirlenen faiz oranndan mevduat faiz geliri elde etme amacna ulalmaktadr. Forward faiz szlemesinin alcs, genelde belirli bir sre sonra kredi almay planlayan, ancak kredi faiz oranlarnda ykselme endiesi tayan yatrmclar iken szleme satclar belirli bir sre sonra faiz geliri elde etmeyi planlayan, ancak faiz oranlarnda dme endiesi tayan yatrmclardr. Piyasa faiz orannn szleme faiz oranndan byk olmas durumunda szleme satan, kk olmas durumunda ise szleme alan, kar tarafa telafi demesi yapacaktr.
5.3. Forward lemleri

Forward ilemler, standardizasyon olmad, taraflarn szleme yaparken her trl serbestlie sahip olduklar ilemlerdir. Taraflarn szleme yapmalar gereken snrl bir fiziksel mekn sz konusu olmad gibi szlemelerin alm-satm iin de bir mekanizma ya da organizasyon mevcut deildir. Forward ilemlerde teslimi garanti eden herhangi bir kurum ya da kurulu da yoktur. Bu yaps itibariyle forward szlemeler, mevcut ticari hukuk mekanizmas iinde yaplabilen, mekanizmann salkl ileyii taraflarn karlkl gvenine ve hazrlanan szlemenin mevcut ticari yasalarla uymuna dayanan ilemler olmaktadr. Dier bir deyile, bir emtiann gelecekte belli bir sre sonra teslim kouluyla alm veya satm iin bugnden yaplan szlemelere vadeli ilem (forward transactions) denir. lemin zellii emtia alm veya satm szlemesinin bugnden yaplmas, teslim ve karl olan demenin ise anlamada kararlatrlan bir fiyattan ilerideki bir tarihte gerekletirilmesidir. Szlemenin yapld ilk a amada ilke olarak bir demede bulunulmaz. Forward, genelde kur riskine kar korunma (hedging) veya speklasyon iin kullanlr. Forward ilemler youn olarak dviz, tahvil, faiz oran gibi standart mallar zerine ve finansal yaps gl, karlkl birbirlerini tanyan kurumlar olan bankalar ile bunlarn byk mterileri arasnda yaplmaktadr. Ayrca, lkeler aras borlanma ve farkl lke bankalar arasndaki kredi ilemlerinde de snrl sayda da olsa forward ilem yaplmaktadr. Forward ilemlerde, taraflardan herhangi birisinin szlemeye uymamas ve iflas hlinde kar tarafn zararn karlayabilecek herhangi bir mekanizmann bulunmamas, zellikle speklatif amalardan uzak, riskini minimize etmek isteyen reticilerin bu ilemlere souk bakmasna sebep olmakta ve forward ilem yapmak isteyen bir taraf, kar taraf bulmakta olduka glk ekmektedir. Bu durum hem forward ilemlerin yapld mal 39
eidini snrlamakta hem de toplam forward ilem hacminin dk dzeylerde kalmasna sebep olmaktadr. Forward ilemlerin organize bir yapya sahip olmamasnn dourduu bir baka sonu da taraflarn sresi dolmadan ykmllklerini yerine getirerek anlamadan kurtulma imknnn az olmasdr. kinci el piyasalarnn mevcut olmamas ve devrinin hemen hemen imknszl, taraflarn szlemeyi feshedebilmek iin ya balangta szlemeye ilgili madde koymak zorunluluunu ya da kar taraf ikna etmek ykmlln getirmektedir. Saylan btn bu sebepler dolaysyla forward ilemler, btn dnyada hem tr hem de hacim olarak snrl kalmakta ve yerlerini hzla future piyasalara brakmaktadr.
5.4. Forward Fiyat

Forward ilemin taraflarnn, hedge etmek istedikleri risklerin banda fiyat riski gelir. Piyasadaki fiyat dalgalanmalar, gerek alc ve gerekse satc asndan kanmak istedikleri nemli bir risktir. Speklatrler asndan ise fiyat dalgalanmalar, bir risk unsuru olmakla birlikte ayn zamanda kazancn da kaynadr. Forward szlemelerde taraflar, fiyat tespiti esnasnda szlemenin yerine getirilmesinin garantisi olacak ekilde, birbirlerinden karlkl veya bir taraf dierinden teminat talep edebilir. Ancak teminat konusu, taraflarn isteine ve karlkl gvenine dayaldr. Eer taraflar, birbirine tamamen gveniyorsa teminat sz konusu olmayabilir. Teminatn alnmas hlinde ise fiyat tespitinde teminatlar da devreye girer. Eer satc, alcya teminat vermise vermi olduu teminatn, belirlenen faiz oran ile sz konusu srenin arpm kadar bir faiz gelirinden mahrum kalaca iin maln forward fiyatna, bu faiz kazancndan birim mala den tutar kadar ilave yapacaktr. Eer satc, alcdan teminat almsa bu tutar forward fiyattan decektir.
40

lem Basamaklar Forward szlemelerinin zelliklerini belirleyiniz. Forward ilemlerini ayrt ediniz. Forward fiyatn belirleyiniz. neriler Forward szlemesinin zelliklerini tekrar edebilirsiniz. Forward szleme trlerini gzden geirebilirsiniz. Forward ilemlerini inceleyebilirsiniz. Forward ilem farkllklarn belirlemeye alabilirsiniz. Forward fiyatn gzden geirebilirsiniz. Forward fiyatn aratrabilirsiniz.
41

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. Deerlendirme Sorular Doru Forward szlemelerde, alm-satma konu olan varln fiyat, miktar, zellikleri, teslim yeri, deme tarihi ve dier zel artlar taraflar arasnda kararlatrlr. Forward ilemleri, aracsz olarak yaplamaz. Forward szlemelerinde borsa eklinde organize olmu bir piyasann varl aranmaz. Emtia forward szlemeleri, sahibini taraflarca szleme tarihinde belirlenen bir mal, gelecekteki belirli bir tarihte szleme tarihinde belirlenen fiyattan almaya (ya da satmaya) mecbur tutan bir szlemedir. Faiz forward szlemeleri, taraflarn belirli bir sre iin anapara tutar zerine uygulanacak olan garanti edilmi bir faiz orann salayan szlemelerdir. Forward ilemler, youn olarak dviz, tahvil, faiz oran gibi standart mallar zerine ve finansal yaps gl, karlkl birbirlerini tanyan kurumlar olan bankalar ile bunlarn byk mterileri arasnda yaplmaktadr. Forward kur riskine kar korunma (hedging) veya speklasyon iin kullanlamaz. Forward ilemleri, organize bir piyasada srdrlmektedir. Forward ileminin en byk riski fiyat riskidir. Forward szlemelerinde alcnn ve satcnn haklarn teminat altna alan takas odas uygulamas mevcuttur. DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz. Yanl
1.
2. 3. 4.
5.
6.
7. 8. 9. 10.
42
MODL ADI: Trev Piyasalar UYGULAMA FAALYET: Forward piyasas ilemlerini belirleyebilmek
AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Forward szlemelerini tanmlayabiliyor musunuz? Forward szlemelerinin zelliklerini biliyor musunuz? Forward szlemelerinin eitlerini biliyor musunuz? Emtia forward szlemesini ayrt edebiliyor musunuz? Dviz forward szlemesini aklayabiliyor musunuz? Faiz forward szlemesini biliyor musunuz? Forward piyasasnn ileyiini biliyor musunuz? Forward ilemlerini ayrt edebiliyor musunuz? Forward ilemlerde takas uygulamasn biliyor musunuz? Forward ilemlerinde fiyat aklamasn yapabiliyor musunuz? DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evetler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayrlarnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Hepsi Evet ise modl deerlendirmeye geiniz. Evet Hayr
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
43
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. Deerlendirme Sorular Doru 1. Vadeli ilemlerin ortak zellii, ilerideki bir tarihte teslimat yaplmak zere herhangi bir maln veya finansal aracn bugnden alm satmnn yaplmasdr. 2. Vadeli ilem szlemelerinin en temel zellii, kredili al ve aa sat ilemlerinde olduu gibi dk miktarda para veya teminatla byk pozisyonlar alnabilmesine imkn vermesidir. 3. Alm opsiyonlarnda opsiyon primini alan ve dayanak varl satma ykmll altnda olan, satm opsiyonlarnda ise dayanak varl alma ykmll altnda bulunan tarafa uzun taraf denir. 4. Amerikan tipi opsiyonlar, vade sonu da dhil olmak zere opsiyon alcsna istedii zaman hakkn kullanma imknn salayan opsiyonlardr. 5. Futures szlemelerinin en nemli fonksiyonu, szleme konusu mal ve fiyatlarndaki dme veya ykselme risklerine kar alc veya satcy korumalardr. 6. Futures piyasalarda yaplan szlemelerin standardizasyonu yoktur. 7. Swap ilemler, bir veya birden fazla forward szlemesine dayanan, iki taraf arasnda nceden belirlenen gelecekteki bir tarihte nakit aklarnn karlkl deiimidir. 8. Swapta, kredi, faiz ve kur riski tamamen ortadan kalkar. 9. Forward szlemeleri, belirli bir varln (emtia, dviz, menkul kymet, altn vb.) nceden belirlenmi bir fiyat ve miktar zerinden gelecekteki bir tarihte alm veya satmn ngren szlemelerdir. 10. Forward szlemelerde, taraflar szlemede yklendikleri ykmllkleri karlkl olarak yerine getirmek zorunda deildir. DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz. Yanl
44
B. UYGULAMALI TEST TEST 1: Aada verilen kelimeleri bulmacada dz, apraz ve tersten bulmaya alnz. Baarlar
T E M N A T S B B P V B F K N B V Z N V W A X F Y A T C Z T E A P R F E H R O A A C X L G O U A R E E D R A W R O F S E P M D C B Y K O X B A O R R S H S O H U E A A R S V S O Y W P M Y E W P T T S B C A P R N A A D H G L P C R A E N F O P G R Y T T D K N T A A T C T Y B C P S D O C E I E F J F I U M R B Y E B O K V H R D F E G D M E C W R N A R A P Y K A V W C M Z E U M N X L O A G H M L V M G B D T T R E V J J N O Y S P O A U Y H O K D Y C V D G Z X T Z V F S A K A T C I V P C I G I I A
SWAP BORSA FUTURES FORWARD VADE
OPSYON FYAT REKABET ARBTRAJ PYASA
PRM HEDGE TREV SPOT MADEN
EMTA PARA TEMNAT TAKAS DVZ
45
TEST 2:
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz. KONTROL LSTES Deerlendirme ltleri Vadeli ilem szlemeleri ile ilgili olarak; A) Vadeli ilem szlemelerinin zelliklerini biliyor musunuz? B) Vadeli ilemler piyasasnn ileyiini biliyor musunuz? C) Vadeli ilemler piyasasnda teminat sistemini aklayabilir misiniz? Opsiyon szleme ve ilemleri ile ilgili olarak; A) Opsiyon szlemelerinin zelliklerini biliyor musunuz? B) Opsiyon piyasasnn ileyiini biliyor musunuz? C) Opsiyon ilemlerinde takas ve teminat aklayabiliyor musunuz? Futures szlemesi ve ilemleri ile ilgili olarak; A) Futures szlemelerinin zelliklerini biliyor musunuz? B) Futures piyasasnn ileyiini biliyor musunuz? C) Futures piyasasnda ilem amalarn sralayabiliyor musunuz? Swap szlemesi ve ilemleri ile ilgili olarak; A) Swap szlemelerinin zelliklerini biliyor musunuz? B) Swap piyasasnn ileyiini biliyor musunuz? C) Swap ilemlerinin avantaj, dezavantaj ve risklerini ayrt edebiliyor musunuz? Forward szlemesi ve ilemleri ile ilgili olarak; A) Forward szlemelerinin zelliklerini biliyor musunuz? B) Forward piyasasnn ileyiini biliyor musunuz? C) Forward ilemlerinde takas ve fiyat uygulamasn biliyor musunuz? DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz. Evet Hayr
46
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET -1 CEVAP ANAHTARI
12345678910D D D Y Y D Y D D D
RENME FAALYET- 2 CEVAP ANAHTARI

12345678910D Y D D Y D D D D Y
RENME FAALYET -3 CEVAP ANAHTARI 1234567891047
D D D D Y Y D Y D D

12345678910D D D D Y D D Y Y D

12345678910D Y D D D D Y Y D Y
48
MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

12345678910D D Y D D Y D Y D Y
UYGULAMALI TEST (TEST 1)

T E M N A T S B B P V B F K N B V Z N V W A X F Y A T C Z T E A P R F E H R O A A C X L G O U A R E E D R A W R O F S E P M D C B Y K O X B A O R R S H S O H U E A A R S V S O Y W P M Y E W P T T S B C A P R N A A D H G L P C R A E N F O P G R Y T T D K N T A A T C T Y B C P S D O C E I E F J F I U M R B Y E B O K V H R D F E G D M E C W R N A R A P Y K A V W C M Z E U M N X L O A G H M L V M G B D T T R E V J J N O Y S P O A U Y H O K D Y C V D G Z X T Z V F S A K A T C I V P C I G I I A
49
NERLEN KAYNAKLAR
NERLEN KAYNAKLAR
Sermaye piyasas kitaplar Sermaye Piyasas Kurulu internet sitesi Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii web sitesi MKB web sitesi nternette yer alan niversitelerin siteleri evrenizdeki bankalar ile iletmeler nternet Sermaye piyasas sreli yaynlar
50
KAYNAKA
KAYNAKA
Anadolu niversitesi Yaynlar, Sermaye Piyasas ve Finansal Kurumlar, Eskiehir, 2004. CEYLAN Ali, Finansal Teknikler, Bursa, 1998. EK lknur, Avrupa Topluluu Btnleme Srecinde Trk Sermaye Piyasalar ve Topluluk lkeleri Sermaye Piyasalar ile Karlatrlmas, Lisans Bitirme Tezi, Ankara, 2001. ERSAN hsan, Finansal Trevler, stanbul, 1996. stanbul Menkul Kymetler Borsas, Sermaye Piyasas ve Borsa Temel Bilgiler Klavuzu, stanbul, 2000. RTEN Remzi, Finansal Trev rnler ve Muhasebe lkeleri, Muhasebe Bilim Dnyas, 2000. SELV Yakup, Trev rnlerin Muhasebeletirilmesi, stanbul, 2000. www.spk.gov.tr www.imkb.gov.tr www.hazine.gov.tr www.alomaliye.com www.baskent.edu.tr www.tbb.gov.tr www.hisse.net www.vadeliislemler.net
51

Turev Piyasa Araclari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Turev Piyasa Araclari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

TREV PYASA ARALARI

SRE N KOUL YETERLK MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

1.1. Vadeli lem Szlemeleri

1.2. Vadeli lemlerin Salad Avantajlar

1.3. Takas lemleri ve Teminatlar

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Vadeli ilemlerin salad avantajlar belirleyiniz. Vadeli ilemlerde eitlerini belirleniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

2. OPSYON (OPTIONS) PYASASI

2.1.1. Opsiyon Szlemesi Unsurlar

2.1.2. Opsiyon Trleri

Kullanm Sreleri Asndan

Alnan Pozisyon Asndan

Alm (Call) Opsiyonu

Satm (Put) Opsiyonu

ekil 2.1: Opsiyon trleri

2.2. Opsiyon Piyasas lemleri

2.3. Opsiyon Szlemelerinin Fiyat Tanmlar

2.4. Opsiyon Szlemeleri Takas ve Uzlama lemleri

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Opsiyon fiyatlarn belirleyiniz. Opsiyon takas inceleyiniz. ilemlerini

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

3.1.1. Futures Szleme Trleri

3.1.2. Futures Szlemelerinin Kapatlmas

3.2. Futures Piyasalar

3.2.1. Futures Piyasalarn leyii

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Futures piyasasnn ileyiini belirleyiniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

MODL ADI: Trev Piyasalar

RENME FAALYET-4 RENME FAALYET-4

Swap anlamalar taraflar tm gerek ve tzel kiiler olabilir.

4.1.1. Swap Szlemelerinin Unsurlar

4.2. Swap lemleri

4.3. Swap Trleri

4.3.1. Para Swap (Currency Swap)

4.3.2. Faiz Swap

4.4. Swap leminin Avantajlar, Dezavantajlar ve Riskleri

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Swap trlerini ayrt ediniz.

Swap ileminin avantaj, dezavantaj ve risklerini belirleyiniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

MODL ADI: Trev Piyasalar UYGULAMA FAALYET: Swap ilemleri belirleyebilmek

RENME FAALYET-5 RENME FAALYET-5

5.2. Forward Szleme Trleri

5.2.1. Emtia Forward Szlemeleri

5.2.2. Dviz Forward Szlemeleri

5.2.3. Faiz Forward Szlemeleri

5.3. Forward lemleri

5.4. Forward Fiyat

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

SWAP BORSA FUTURES FORWARD VADE

OPSYON FYAT REKABET ARBTRAJ PYASA

PRM HEDGE TREV SPOT MADEN

EMTA PARA TEMNAT TAKAS DVZ

RENME FAALYET- 2 CEVAP ANAHTARI