ANALIZA STATISTIKORE

Ligjerata e Pare Hyrje ne analizen statistikore

LIGJERATA E PAR
HYRJE KONCEPTET BAZ N STATISTIK MBLEDHJA E T DHENAVE LLOJET E T DHNAVE BURIMET E T DHNAVE

PRMBAJTJA E LNDS
1.
2. 3.

4. 5. 6. 7.

8.
9. 10. 11. 12. 13.

Menaxhimi i t dhnave Metodat e zgjedhjes s mostrs Statistika deskriptive prshkruese (matsit e tendencs qendrore dhe variacionit) Probabiliteti dhe distribucionet e probabilitetit Distribucioni diskret i probabilitetit Distribucioni normal dhe distribucioni standard normal Intervalet e besimit (Vlersimi piksor dhe intervalor i parametrave t populacionit) Testimi i hipotezave I Testimi i hipotezave II Analiza e korrelacionit linear Regresioni linear Regresioni multivariabl Serit kohore

Metodologjia e msimit dhe vlersimit

-

Ligjerata me shembuj konkret Seminare dhe ushtrime praktike MS Excel Hyrje n SPSS Vlersimi: Pjesmarrja dhe detyrat e shtpis - 20% Punime individuale - 30% Provimi prfundimtar - 50% Literatura: Rahmil Nuhiu: Bazat e Statistiks; Statistika- Prkthyer sipas librit Statistics for Business and Economics, Pegi, Tiran, 2005; Ushtrime t Statistiks, Universiteti I Tirans, Fakultati Ekonomik, 2005 Milan Papiq; Statistika e aplikuar n Ms Excel, Universiteti Victory, etj

sht statistika?
1.

Mbledhje e t dhnave
p.sh., Hulumtimit

2.

Prpunimi dhe prezantimi i t dhnave

p.sh Grafik &Tabela

Analiza e t dhnave

Pse ?

1984-1994 T/Maker Co.

3.

Karakterizimi i t dhnave
P.sh. Mesataret
1984-1994 T/Maker Co.

Marrja e vendimeve

sht statistika?

Statistika sht shkenc e t dhnave . Ajo prfshin mbledhjen , klasifikimin, organizimin, analizimin dhe interpretimin e informatave numerike me qllim t marrjes s vendimeve efikase.

Mbledhja e t dhnave

Le t themi se jeni t interesuar pr gjendjen e krizs globale financiare

far

lloj t dhnash do t krkoni? Ku do ti krkoni kto t dhna?

T dhna apo informata

T dhnat jan mbledhje e fakteve dhe opinioneve me t cilat ne do t punojmzakonisht n form numerike. T dhnat bhen informata kur ato e informojn shfrytzuesin pr marrjen e vendimeve.

Elementet fundamentale t statistiks

Elementet fundamentale/Terminologjia bazike

1. Popullimi/Dukuria masive

-T gjitha njsit me interes S n Sample/Zgjedhje 2. Mostra /Zgjedhja & Statistika - Nnbashksi/pjes e njsive t popullimit 3. Njsia eksperimentale (Njsia statistikore) - Objekti pr t cilin mbledhim t dhna. 4. Variablat Karakteristikat e nj njsie statistikore 5. T dhnat statistikore (rezultat i matjes s nj variabli me interes) 6. Parametrat (karakteristikat e popullimit) 7. Statistikat e mostrs/zgjedhjes (vlersimi i parametrave nga t dhnat e mostrs)

P n Populacion & Parametr

Populacion apo Zgjedhje/Mostr

Popullimi/Dukuria masive
Mostra/Zgjedhja

a b

cd

b gi o r y

c n u

ef gh i jk l m n o p q rs t u v w x y z

Treguesit q prdoren pr t prshkruar populacionin quhen PARAMETRA

Treguesit q llogariten nga t dhnat e mostrs quhen STATISTIKA

Njsia statistikore (individi)

Njsia statistikore (individi) paraqet elementet individuale prej t cilave prbhet trsia e prgjithshme ose dukuria masive t cilat kan karakteristika variabile. Njsia (individi ) paraqet pjesn prmbajtsore t dukuris masive dhe ka rndsi t veant.

12

VARIABLAT/ Karakteristikat/Tipari

Atributi ose tipari (variablat) paraqesin karkateristikn apo vetin q ndryshon vlern e saj nga nj element n nj tjetr. Nj karkateristik sht nj variabl nse ka dy apo m shum vlera apo atribute.

13

1-7

Tipet (llojet ) e Variablave

Variabla kualitative ose Atributive: karakteristikat e variablave q studiohen jan jo numerike.

SHEMBUJ: Gjinia, prkatsia fetare, tipi i automobilit, vendi i lindjes, ngjyra e syve etj.

14

1-8

Tipet (llojet ) e Variablave

Variabla kuantitavie (sasiore-numerike): variablat mund t raportohen n mnyr numerike.

SHEMBULL: bilanci n llogarin e juaj bankare, mosha e puntorve t nj firme, numri i fmijve n nj familje, etj.

15

1-9

Variabla kuantitavie (sasiorenumerike)

Variablat kuantitative mund t klasifikohen si diskrete - t ndrprera dhe t vazhdueshmekontinuale . Variablat diskrete - t ndrprera: mund t marrin vetm disa vlera t caktuara dhe gjithmon ka ndrprerje n mes t vlerave. SHEMBULL: numri i dhomave t fjetjes n shtpi ( 1,2,3,.., etj), numri i antarve t familjes, etj.
16

1-10

Variabla kuantitavie (sasiorenumerike)

Variablat e vazhdueshme - kontinuale: mund t marrin fardo vlere brenda nj rangu t caktuar.

SHEMBULL: Koha e kaluar me aeroplan prej Prishtine n Gjenev, gjatsia e nxnsve t nj klase, etj.
17

Prmbledhje e llojeve t variablave

Variablat

Kualitative/Atributive)
Shembuj: gjinia, nacionaliteti ngjyra e flokve,etj

Numerike/Kuantitative)
T vazhdueshme /kontinuale
Shembuj: Mosha e studentve Kilometrat e kaluara n mes t dy distancave Gjatsia trupore e nxnsve, etj

Diskrete /t ndrprera
Shembuj: Numri i fmijve, Numri i t punsuarve, Numri i kinemave Numri i veturave t shitura

18

T dhnat statistikore
T dhnat statistikore jan rezultat i matjes s nj cilsie, tipari apo karkateristike me interes n nj element t popullimit apo t zgjedhjes. Sikurse variablat edhe t dhnat mund t jen: - T dhna sasiore- rezultojn nga matjet e niveleve t variablave sasior - T dhna cilsore - rezultojn nga matjet e niveleve t variablave cilsor

19

Shkallt e matjes s t dhnave

Matja e variablave-t dhnave sht nj proces i gjetjes s vlerave t nj variabli pr elemente t ndryshm. Ne mund t masim variablat pr cdo njsi statistikore qe kemi n studim- individ, familje, grupe, komunitete, shoqri dhe ngjarje. Psh. Mund t masim nivelin e arsimit t nj individi, koeficientin e lindshmris s nj vendi, etj.

20

Shkallt e matjes s t dhnave

Ne prdorim termin shkall pr tiu referuar nj grupi vlerash q merr nj vriabl. Vitet e shkollimit jan nj shkall pr matjen e nivelit t arimit t individit. Koeficienti i lindshmris s nj vendi mund t matet si raport i lindjeve n 1000 banor Vlerat e variablave q gjejm kur masim dika quhen rezultate P.sh rezultat sht 16 vjet shkollimi pr indivin X; 25.8% lindje pr 1000 banor pr vendin X, etj.

21

Shkallt e matjes s t dhnave

Variablat-t dhnat statistikore klasifikohen n katr tipe bazuar n mnyrn e matjeve: T dhna nominale T dhna t zakonshme/ordinale/t renditshme T dhna intervalore T dhna n form raporti

22

Shkallt e matjes s t dhnave

Shkallt e matjeve klasifikimi i t dhnave:
Nominale /t parenditshme E Zakonshme/e renditshme Intervalore Raporti/Proporcionale

Shkalla e matjeve prcakton sasin e informatave q prmbahet n t dhna. Shkalla tregon se cilat mnyra t analizs statistikore jan m t prshtatshme.

Nivelet e matjeve dhe shkallt e matjeve

Dallimet midis matjeve, zero e vrtet ekziston Diferenca n mes t matjeve, por jo zero t vertete T dhna n form raporti/propocionale Niveli m i lart

(Forma m e fuqishme e matjeve)

T dhna intervalore
Nivele m t larta

Kategori t renditshme (rangimi, rregull )

T dhna ordinale/zakonshme

Kategori (pa ndonj rregull apo drejtim)

T dhna nominale

Niveli m i ult (Forma m e dobt e matjeve)

Nivelet e matjeve dhe shkallt e matjeve

Shembuj

T dhna n form raporti

Dallimet midis matjeve, zero e vertete ekziston

Pesha, Mosha, Shpenzimet javore t ushqimit Temperaturat n shkall t Fahrenheit, Celsiusit, Datat kalendarike Rangimi i kualiteteve t shrbimit, Rangimi i studentve n baz t suksesit Statusi martesor, Tipi i automobilit q posedojm

T dhna intervalore

Diferenca n mes t matjeve, por jo zero t vertete

T dhna t zakonshme

Kategori t renditshme (rangimi, rregull )

T dhna nominale

Kategori (pa ndonj rregull apo drejtim)

Shembull pr t dhnat nominale/ t parenditshm

Variablat kualitative Pronar i automobilit Gjendja martesore Gjinia Po Kategorit/Modalitetet Jo

I/e martuar; I/e pamartuar; I/e ve; I/e ndar Mashkull; Femr

Veprimtarit ekonomike Industria dhe xehtaria; bujqsia; tregtia; pylltaria, ndrtimtaria; komunikacioni dhe lidhjet; etj Format ligjore t shoqrive tregtare Biznes individual, Partneritet, Korporat, etj
26

Shembuj pt t dhnat ordinale/ t renditshme/t zakonshme

Variablat kualitative Knaqja me produktin Kategorit/Modalitetet Shum i paknaqur; pak i paknaqur; neutral, Pak i knaqur; shum i knaqur (Shkallt e Likertit) Profesor i rregullt; Profesor i asocuar; Profesor asistent; Assistent; Asistent i ri. 10; 9; 8; 7; 6; 5.

Thirrjet akademike t profesorve Suksei i studentve

27

Shembuj t shkalls intervale dhe proporcionale t dhnave

Variablat kuantitative Temperatura (n shkall Celsius ose Fafrenheit) Gjatsia (n metra dhe cm) Pesha (n litr ose kg) Niveli i matjeve Intervale Proporcionale/n form raporti Proporcionale /n form raporti

Pagat (n euro apo valut tjerr)

Proporcionale/n form raporti

28

Shembull. Vrojtimi i puntorve t firms X

Njesite/Elem entete
Emri dhe mbiemri Albulena Z. Afrim T. Vjollca M Aferdita I. Agon T. Genc M. Adelina B. Bardha M. Yll T Valton K. Gjinia F M F F M M F F M M Mosha 30 Pozita Menaxhere Variablat Pervoja Paga vjetore e punes (000) 12 13 10 2 5 8 6 14 12 3 T dhnat
29

20 15 10 8 6 6 6 6 5 5

25 Shefe e shitjes 22.3 45 32.5 23.8 27 19 27 28.6 Financa Marketing Shites Shites Shites Shites Shofer Shofer

T dhnat Elementet, Variablat, dhe Vrojtimet

Variablat Njesite/el ementet

Firma

Statusi Ligjor

Shitjet Fitimi/ Vjetore($M) ($000)

73.10 74.00 365.70 111.40 17.60
T dhnat

Dataram EnergyDrink Dardania Agroimpex Psychemedics

Individual SH.P.K Ortakeri SH.P.K Individual

86 1.67 86 33 13

Burimet e t dhnave statistikore

Primare
Mbledhja e t dhnave

Sekondare
T dhna t grumbulluara T printuara ose

Vrojtimi

elektronike

Studimi

Eksperimentimi
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 31

Burimet e t dhnave

Burimet ekzistuese/Burimet sekondare

Brenda firms gati do departament Agjencit shtetrore- Enti statistikave,Doganat, Ministrit, etj Asociacionet e ndryshme

Organizata t specializuara t interesit

Interneti m shum e m shum firma

Burimet e t dhnave

T dhnat primare/Studimet statistikore N studimet eksperimentale , s pari identifikohen variablat me interes. Mandej nj apo dy faktor mbahen nn kontroll, ashtu q t mund t sigurohen t dhna nn ndikimin e ktyre faktorve.
P.sh. Nj mnyr e re e prodhimit - ndikimi i saj n sasin e prodhuar. Ose- Nj medikament i ri ,ndikimi i tij n tensionin e gjakut. (Eksperimentet jan shum t kushtueshme, dhe shum her te pamundura

N vrojtime-studime(jo-eksperimentale) nuk tentohet q t kontrollohen ndikimet e faktorve n variablat me interes. Anketa sht nj Mnyra m e shpesht e hulumtimit. shembull i mir

Statistikat zyrtare
Institucionet shtetroe nxjerrin statistika sepse: 1. T dhnat jan pjes e procesit administrativ; 2. Ato nevojiten pr matjen e efekteve t politikave shtetrore; 3. Ato shrbejn pr t prcaktuar dhe kontrolluar efektet e faktorve t jashtm n politikat e qeveris; 4. Me an t statistikave mund t prcaktohen prirjet, prognozat dhe politikat pr t ardhmen; N Kosov institucioni kryesor shtetror pr statistika sht Enti i Statistikave t Kosovs.

www.esk.rks-gov.net
34

Disa burime t dhnave

www.esk.rks-gov.net www.ec.europa.eu/eurostat www.stats.oecd.org

35

Llojet e analizs statistikore

Statistika

Statistia Deskriptive
Prfshin Mbledhjen Organizimin Prmbledhjen Prezantimin e t dhnave (grafe, Tabela, mesatare, Tregues te variacionit, etj

Statistika Analitike
Prfshin Brjen e vlersimeve Testimin e hipotezave Prcaktimin e raporteve Brjen e parashikimeve

Llojet e analizs statistikore

Univariate Analiza e t dhnave q i prkasin vetm nj variabli P.sh. Mesataret, variacioni, etj Bivariate Analiza e lidhjes n mes t dy variablave P.sh. Regresioni , korrelacioni, tabelat e kryqzuara, testi hi n katror, etj Multivariate Analiza e t dhnave n mes t tri apo m shum variablave P.sh.Tabelat e kryqzuara dhe multivariate, regresioni dhe korrelacioni i shumfisht

37

PRFUNDIM/ KONKLUZION Prdorimi I t dhnave dhe informatave sht pjes e rndsishme e zgjidhjes s problemeve Neve kemi nevoj edhe pr t dhnat primare dhe sekondare Procesi I hulumtimit t dhnave mund t krijoj probleme t reja n brendsi dhe mundsi pr kreativitet m t lart.

38

Konceptet kye
Analiza statistikore Popullimi/trsia e prgjithshme Mostra/Zgjedhja Njsia statistikore, individi Variablat T dhnat statistikore Modalitetet Parameter Statistik
39

T dhna nominale T dhna t renditshme T dhna intervalore T dhna n form raporti Statistik deskriptive Statistike analitike Analiz univariate Analiz bivariate Analiz multivariate

Detyr
Shpjego dallimin n mes t t dhnave kualitative dhe kuantitative dhe jep tre shembuj pr seciln. Shpjego dallimin n mes t dhnave diskrete dhe t vazhdueshme dhe jep tre shembuj pr seciln.

40

Detyr
Prcakto se cilat nga variablat vijuese sht kualitative e cila kuantitative. Nse jan kuantitative prcaktoni se fenomeni me interes a sht diskret apo kontinual: - Numri i telefonave n familje, - Lloji i telefonit, - Ngjyra e telefonit, - Pagesa mujore (n euro dhe cent) pr thirrje telefonike, - Numri i thirrjeve lokale t bra gjat muajit, - Zgjatja (n minuta) e thirrjeve lokale gjat muajit, - Fakultetet e Universitetit t Prishtins.

41

Shembull

N tabeln vijuese jepen t dhna pr pes profesor t Fakultetit Ekonomik

Emri A.. S D.D A.B D.A F.T a) b) c) d) Specializimi Ekonomiks Menaxhim Financ Kontabilitet Marketing Gjinia F F M F M Mosha 45 37 53 29 38 Grada/titulli shkencor Prof. i asocuar Pro. i rregullt Prof. i rregullt Asistent Prof. asistent

Sa elemente prmban ky studim? Sa variabla jan? Sa vrojtime jan? Cila shkall e matjes sht prdorur pr do variabl?
42

Ushtrime Ushtrim . Jam shum i stresuar sht nj shprehje q shum e shpesht n mes t studentve. ka ju streson juve.
Cili sht populacioni me interes? Identifikoni m s paku tri arsye pr t marr mostrn. Identifikoni dy variabla ose karakteristika t antarve t ktij populacioni q ju dshironi t studioni.

43

Ushtrime

Ushtrim . Dekani i fakultetit dshiron t shoh se far lloj aktiviteti dhe pune bjn studentt e diplomuar t fakultetit pas 5 vjet diplomimi.
Cili sht populacioni me interes? Identifikoni arsyet pr t marr mostrn pr hulumtim. Identifikoni dy variabla/karakteristika t antarve t populacionit q ju dshironi t studioni

44

Ushtrime

Ushtrim . Kryetari i nj shteti dshiron t shoh se sa sht i popullarizuar pas dy vjetve t mandatit t tij. Nj mostr e votuesve t rritur jan pyetur se a do ta rizgjedhnin prap at n at post.
A jan t dhnat kualitative apo kuantitative Nse t dhnat jan kualitative a jan ato nominale apo rendore/shkallore. Nse jan numerike a jan ato diskrete apo kontinuale.

45

Ushtrime
Ushtrim . M posht jan t listuar disa pyetje nga anketa rreth virusit Trojan horse. Pr do lloj t pyetjes identifikoni se far lloj t dhnash duhet t grumbullohen.

A sht infektuar kompjuteri juaj me virusin Trojan horse

Po, kompjuteri im sht infektuar me kt virus. Jo , kompjuteri im nuk sht infektuar me kt virus. Nuk jam i sigurt se kompjuteri im sht infektuar.

A dini dik tjetr q kompjuteri i sht infektuar me virusin Trojan Horse

Po Jo

Sa shpesh ju me kujdes ekzaminoni subjektin e-mailit t juaj para se t hapni atachmentt.

Gjithmon Shpesh Sipas rastit Rrall ose kurr

46