Philippe Turchet

SIŁA
NIEŚWIADOMEG
O UWODZENIA
Erotyczna mowa ciata
Z francuskiego
przełoŜyła ElŜbieta
Teresa Sadowska

KDC
ILUliutlEIH
Tytuł oryginału
Les codes inconscients de la sćduction
Comprendre son interlocuteur grace a la synergologie

Redaktor prowadzący
Sylwia Bartkowska

Projekt okładki
Agnieszka Skriabin

Zdjęcie na Ona jest cudownie brzydka. Ma niskie czoło, oczy

okładce Bohdan
M. Ruciński ponuro szare, wielki, zwisający nos, za wielkie usta
ukazujące nieregularne uzębienie... a jednak w tej
Redakcja
BoŜenna Burzyńska bezmiernej brzydocie tkwi nieodparte piękno, które w
ciągu paru minut zniewala i oczarowuje umysł do
Korekta tego stopnia, Ŝe w końcu człowiek się w niej
Zespół
zakochuje, jak mnie się to zdarzyło.
Copyright © by Les Editions de 1'Homme,
une division du groupe Sogides, 2004 Henry James o pisarce
Copyright © for the Polish translation by ElŜbieta Teresa George Eliot
Sadowska
Warszawa 2005
Copyright © for the Polish edition by Bauer-Weltbild
Media Sp. z o.o., Sp. K.
Warszawa 2005

Bauer-Weltbild Media Sp. z o.o., Sp.

K.
Klub dla Ciebie
Warszawa 2005 Liczą się nie męŜczyźni, których miałam w
ul. Majdańska 12, 04-088 Ŝyciu, ale Ŝycie, które w nich było.
Warszawa
www.kdc.pl
Mae
Pięćset ósma publikacja Klubu dla West
Ciebie ISBN 83-7404-223-0

Skład i łamanie
DK, Warszawa
Druk i oprawa
Oldenbourg Taschenbuch GmbH,
Hurderstrasse 4, 85551 Kirchheim
 WSTĘP

Wdzięk i uwodzenie mają to do siebie, Ŝe podobnie

jak w przypadku gór lodowych odnosimy wraŜenie, Ŝe
ich najbardziej pociągająca cząstka jest niewidoczna.
CzyŜby w akcie uwodzenia najistotniejsze było ukryte, a
uwodzicielska moc była mocą tajemną?
W rzeczywistości nie rozumiemy, jak działa urok osób
najbardziej pociągających po prostu dlatego, Ŝe nie
umiemy patrzeć. Nie umiemy zaś patrzeć, bo nie wiemy,
na co zwrócić uwagę, gdzie spoglądać. Ta ksiąŜka
pozwoli wam prześledzić ten proces metodycznie, krok
po kroku... i zrozumieć go. Wystarczy tylko patrzeć,
obserwować gesty, mimikę, ruchy, a nasza „wizualna
biblioteka" wypełni się na tyle, Ŝe prawidła uwodzenia
staną się widoczne gołym okiem.
KsiąŜkę podzieliłem na trzy części. W pierwszej
zobaczymy, Ŝe moc uwodzenia nie jest darem
nadprzyrodzonym. Nawiązywanie znajomości przebiega
według ścisłych reguł, a ich nieświadome stosowanie
czyni niektórych bardziej powabnymi od innych.
Naszym celem jest poznanie tych reguł i nauka świa-
domego ich stosowania.
Być moŜe będzie was kusiło, Ŝeby od razu przejść do
drugiej i trzeciej części, choćby dlatego, Ŝe ich treść
wydaje się bardziej konkretna. Szkoda byłoby jednak, bo
jeśli podejdziecie do lektury tej ksiąŜki chronologicznie,
nie będziecie traktować uwodzenia jako zbioru sztuczek,
ale dostrzeŜecie w nim logiczny proces. Wtedy
pojmiecie, Ŝe w uwodzeniu najpiękniejszą częścią „góry
lodowej" nie jest ta ukryta, ale ta widoczna w pełnym
świetle i Ŝe w kaŜdym z nas drzemie uwodziciel.
 ROZDZIAŁ

Nowy sposób odczytywania

l
procesu uwodzenia

Komunikowanie i uwodzenie, czyli historia

miłości niemoŜliwej
Uwodzenie - w tym powabnym słowie kryją się w istocie
kody doskonałości w komunikowaniu. Zastanówmy się
bowiem, kim są ci najbardziej pociągający ludzie? CzyŜ
nie wyróŜniają się po prostu dobrą, wręcz doskonałą
komunikatywnością? Ślą swe przesłania w sposób tak
atrakcyjny, Ŝe niepostrzeŜenie przenosimy swe
zainteresowanie z ich przesłania na nich samych! Za-
miast uznać tych ludzi za uwodzicieli, stwierdzamy po
prostu, Ŝe mają charyzmę. Komunikacja i uwodzenie
stanowią nierozłączne rzeczywistości, nie będziemy
zatem rozpatrywać ich osobno. Zobaczmy najpierw, kim
są uwodziciele.

Pogarda uniemoŜliwia
zrozumienie istoty uwodzenia
W historii nie brakowało uwodzicielskich postaci, ani teŜ
szczegółowych opisów sztuki uwodzenia. Wybraliśmy
kilka osób, mających jedną wspólną cechę - spróbujcie
odgadnąć, jaką: Sa-lomea, Romeo, markiza de Merteuil,
Tristan, Heloiza, Izolda, Paul, Wirginia, Abćlard, Don
Juan, Julia, Yalmont, Julian Sorel,

11
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH procesy, w których wypowiedzi słowne odgrywają poślednią rolę. Patrz:
Robert
Rosenthal, The PONS test: Measuring Sensitivity to Nomerbal Cues, w
Roksana, Lovelace, Nana, Des Grieux, Carmen, Solal, „Advances in
Messalina, Rastignac, Lolita, Dorian Gray, Szeherezada. - Psychology Assessment", P. MacReynolds, San Francisco, Jossey-Bass,
1977 r.
Wszyscy oni są bohaterami literackimi, to znaczy
postaciami zrodzonymi w bujnej wyobraźni pisarzy, aby
obudzić nasze marzenia. Czy moŜemy dzięki nim
zrozumieć, na czym polega uwodzenie? Czego moŜemy
się od nich dowiedzieć o narodzinach i ulotności
miłosnych uniesień? I czego oczekiwać po nierzeczywi-
stych, narracyjnych zabiegach? Właściwie niczego, a
przynajmniej niewiele.
Casanovą, Lianę de Pougy, Retif de la Bretonne, Oscar
Wilde, Crebillon, markiza de Pompadour, Lord Byron,
Montherland, Kierkegaard, Henry Miller - ci uwodziciele
istnieli naprawdę i próbowali wyrazić słowami swoje
uczucia. Dzięki nim nasza wiedza o mechanizmach
uwodzenia jest pełniejsza.
Jeśli zatem moŜna uwodzić słowami, sprawdźmy ich
znaczenie w procesie porozumiewania się ludzi.
Amerykańscy i europejscy naukowcy, którzy badali
wysyłane przez nas przekazy, twierdzą zgodnie, Ŝe słowa
zajmują w nich poślednie miejsce.
Badacz amerykański, Albert Mehrabian, stwierdził, Ŝe
wypowiedzi słowne stanowią zaledwie 7% treści
naszych przekazów, 38% przypisuje się brzmieniu głosu
(ton, barwa, intonacja), a 55% środkom niewerbalnym 1.
Robert Rosenthal przeprowadził test, z którego wynika,
Ŝe niespełna 10% informacji czerpiemy ze słów2. Inni
specjaliści dowodzą, Ŝe jeśli zachodzi sprzeczność
między słowami i gestami, zawsze bardziej

1
Albert Mehrabian jako pierwszy przedstawił liczbowo (w 1972 r.) udziai
sy
gnałów niewerbalnych w stosunku do wypowiedzi słownych w
komunikowa
niu. Te liczby nadal są przytaczane przez środowiska naukowe. Patrz:
Albert
Mehrabian, Nomerbal Communication, Chicago, Aldine-Atherton, 1972 r.
2
Wspomniany test pozwolił zrozumieć i zmierzyć, do jakiego stopnia
poro
zumienie zmysłowe między jednostkami dokonuje się poprzez
nieświadome
 Nowy sposób odczytywania procesu uwodzenia
ufamy gestom3. Nasze komunikaty słowne zwykle nie
zajmują więcej niŜ dwanaście minut dziennie, biorąc
pod uwagę, Ŝe przeciętne zdanie trwa średnio dwie i pół
sekundy4. Niektórzy badacze utrzymują nawet, Ŝe
najbardziej złoŜonych uczuć nie da się wyrazić
słowami5. Nadmiernie ufając mowie werbalnej,
bezwiednie tłumimy najwspanialsze środki wyrazu,
którymi moŜemy się posłuŜyć w procesie
porozumiewania się.
Skoro słowa nie są naszym najwaŜniejszym atutem,
to na czym polegają owe słynne strategie uwodzenia? Co
sprawia, Ŝe niektórzy ludzie są tak bardzo
uwodzicielscy? PosłuŜmy się przykładem mitu Marilyn
Monroe - wszak niewątpliwie jest to mit. Jej biografowie
nie mają wątpliwości, Ŝe inteligencją nie przewyŜszała
innych kobiet. Czy była piękniejsza? TakŜe nie. Na
początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku w
Hollywood roiło się od ślicznych gwiazdeczek. Ale Marilyn
była tylko jedna.
Przyjrzyjmy się teraz męskim gwiazdorom, takim jak:
James Dean, Marlon Brando, Robert Redford, czy młodsi:
12
Richard Gere, Tom Cruise i Brad Pitt. Co sprawiło, Ŝe ci
panowie opanowali ekran? Ameryka obfituje w talenty, a
jednak to ci, a nie inni aktorzy wciąŜ są w czołówce. Nie jest
to dziełem przypadku. Zostali wylansowani przez
środowisko filmowe, chociaŜ mogli pozostać
niezauwaŜeni, ale to inna sprawa. WaŜne jest, Ŝe to oni
zostali wybrani spośród wielu kandydatów - i to na
początku, w dniu pierwszego przesłuchania, gdy byli
całkowicie nieznani. Mieli w sobie coś więcej niŜ inni i
właśnie to „coś odrobinę więcej" będziemy śledzić, to
niewielkie coś, co w istocie nie jest związane ani z urodą,
ani z inteligencją, ale jest mocą uwodzenia.
3
Patrz: Paul Ekman i W. Friesen, Norwerbal Leakage and Cues to
Deception, „Psy
chiatry", nr 2,1969 r.
4
Ray Birdwhistell jako jeden z pierwszych badaczy zajmował się
komunikacją
niewerbalną. Termin nonverbal (pisany nierozłącznie) pojawił się w 1956
roku!
UŜyli go Ruech i Kess. Patrz: Ray Birdwhistell, Kinestics and Context: Essays on
Body
Notion Communication, 1970 r.
5
Robert Zajonc, On the Primacy ofAffect, „American Psychologist", nr
39,1982 r.
13
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH ______________ Jeśli

W naszym otoczeniu, na naszej ulicy spotykamy

anonimowe osoby, które teŜ mają to coś. Nie są znane w
mediach, ale wszędzie, gdzie się pojawią, przyciągają
naszą uwagę bardziej niŜ inni ludzie. Są uwodzicielskie,
chociaŜ się o to nie starają. Te uwodzicielskie osoby
posługują się specyficznym kodem, wysyłane przez nie
sygnały wibrują w nas i dźwięczą, „przychodzą po nas".
Uwodzenie sprowadza się do korzystania z owych kodów,
a ich przedstawienie jest celem naszej publikacji.

Schematyczne myślenie
ogranicza naszą wiedzę o uwodzeniu
Po wielu spotkaniach dyskusyjnych oraz audycjach
radiowych i telewizyjnych stwierdziłem, Ŝe bez względu
na to, z jaką publicznością miałem do czynienia i w jakim
kraju, zawsze, gdy chodzi o uwodzenie, powracały trzy
problemy, wciąŜ te same, ujawniające utarte schematy
myślowe:
1. Uwodzenie jest pojęciem zbyt niejasnym, aby mogło
sta
nowić temat badań naukowych.
2. Sposoby uwodzenia są róŜne w róŜnych kulturach.
3. Uwodzenie jest łatwiejsze, gdy jest się
urodziwym.
Omówmy kolejno te poglądy.

Uwodzenie jest pojęciem zbyt niejasnym, aby moglo

stanowić temat badań naukowych

Argument ten mógł być zrozumiały, zanim pojawiła się

moŜliwość dokonywania nagrań na taśmy
magnetowidowe w celu lepszego zbadania procesu
porozumiewania się ludzi. Mogliśmy mówić o uwodzeniu,
co tylko przyszło nam do głowy, poniewaŜ niczego nie
dało się sprawdzić. Dzisiaj jednak tak nie jest. Po
uwaŜnej lekturze tej ksiąŜki, oglądając telewizję, z łat-
wością rozpoznacie kody, o których będziemy tu mówić.
 Nowy sposób odczytywania procesu uwodzenia rozpoznawane przez wszystkie ludy, niezaleŜnie od ich
kultury. Powieki mieszkańców Azji mają kształt odmienny
posiadacie magnetowid, przyciskając klawisz „stop niŜ Europejczyków, mieszkańców kontynentów
klatka", zobaczycie sami to, co wspólnie będziemy tu amerykańskich, Afryki czy Oceanii, lecz otwierają się na
odkrywali. Zdołacie odkodować w czasie rzeczywistym skutek pozytywnych emocji, podlegając tym samym
procesy uwodzenia i nieomylnie wychwycicie jego mechanizmom jak u wszystkich innych
nieświadome kody. 6
Karol Darwin, O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt, I wydanie
polskie:
Sposoby uwodzenia są róŜne w róŜnych kulturach 1873 r.
7
Między innymi przez Amerykanina Paula Ekmana, który jest
Jest rzeczą oczywistą, Ŝe sztuka uwodzenia zaleŜy powszechnie
równieŜ od kultury. Nie będziemy jednak zajmować się uznawanym autorytetem w dziedzinie rozpoznawania emocji. Patrz:
„Biologi-
tym problemem, poniewaŜ róŜnice kulturowe odgrywają c ,il and Cultural Contributions to Body and Facial Movement" w The
w procesie uwodzenia pewną rolę jedynie Anthropolo-
powierzchownie. Emocje ujawniają się na twarzy i na Ky of the Body, J. Blackinga, Londyn, Academic Press, 1977. Spośród
ciele w identyczny sposób u wszystkich ludzi, bo na Ziemi wielkich
uczonych europejskich wymieńmy Klausa Scherera, który pracował nad
Ŝyje tylko jeden rodzaj ludzki. Wszędzie, gdzie ludzie się rozpę
spotykają i porozumiewają, ich emocje przejawiają się w taniem emocji, badając istoty ludzkie pochodzące z 37 róŜnych krajów.
mimice i w gestach zgodnie z tymi samymi zasadami Patrz:
neurofizjolo-gicznymi i uruchamiają te same strefy K.R. Scherer i H.G. Wallbott Evidencefor Universality and Cultural Variation
ofDif-
mózgu, wywołując identyczne reakcje. Darwin wysunął Ificntial Emotion Response Patteming, „Journal of Personality and Social
taką hipotezę juŜ w 1872 roku6 i została ona Psycho-
potwierdzona na wszystkich kontynentach7. Uczucia logy", nr 66,1994 r.
podstawowe, wyraŜające się na twarzy, są wrodzone i

14 15
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH Mowy sposób odczytywania procesu uwodzenia

ludów. Japończycy mniej gestykulują niŜ Amerykanie, dopóki nie stałem się
ale na twarzach i ciele jednych i drugich dają się
zauwaŜyć takie same, bardzo nieznaczne ruchy, które
nazywamy mikroruchanii. Nieświadome gesty Afrykanów
znaczą to samo co gesty ludów Oceanii czy Zachodu.
Wspólne cechy wszystkich mieszkańców planety były
zresztą tematem wielu rozpraw i zostały naprawdę
dobrze udokumentowane. Krótko mówiąc, w kaŜdym
zakątku świata, gdy ludzie spoglądają na siebie,
przesyłają sobie nie tylko słowa, lecz takŜe pewną liczbę
znaków czytelnych natychmiast dla kogoś, kto potrafi je
rozpoznać. Jeśli są to sygnały otwartości
odwzajemniane przez rozmówców, wówczas działają
one jak nieświadome kody uwodzenia.

Uwodzenie jest łatwiejsze, gdy jest się urodziwym

Nad kryteriami oceny urody zatrzymamy się dłuŜej w
dalszej części naszych rozwaŜań. Uznajmy jednak juŜ
teraz, Ŝe przypisując urodzie moc uwodzenia, mieszamy
niesłusznie dwie rzeczy. Pragnąc uniknąć tego błędu,
sięgnijmy do zakamarków pamięci i spróbujmy sobie
przypomnieć najbardziej znamienne spotkania. Czy nie
zdarzało się nam, Ŝe gdy minął chwilowy zachwyt nad
osobą niezwykłej urody, zdawaliśmy sobie sprawę, Ŝe
nie czujemy wcale potrzeby zbliŜenia się do niej,
pragnienia głębszego jej poznania, chęci większego
porozumienia? Sama uroda nie wystarcza. Niektórzy są
piękni, ale nie mają mocy uwodzicielskiej. Inni
natomiast, nieobdarzeni nadzwyczajną
powierzchownością, mają w sobie „coś", „wdzięk", „urok".
Ci ludzie wcale nie przyciągają wzroku. MoŜe
minęlibyśmy ich obojętnie, gdyby nie próbowali
nawiązać z nami kontaktu, ale jeśli to uczynią, chcemy
poznać ich bliŜej. Ich uwodzicielska moc wzbudza
pragnienie bliskości. CóŜ moŜna powiedzieć o urodzie
Serge'a Gainsbourga czy Woody Allena... Robert Red-
ford, będąc u szczytu kariery, wyznał kiedyś w
wywiadzie: „Nikt mi nie mówił, Ŝe jestem przystojny,
znany"8. Sophia Loren była, ośmielę się powiedzieć, bosko delikatnych cechach, które kaŜą zapomnieć o
piękna, gdy wychodziła za Carla Pontiego, jej mąŜ zaś był aspekcie fizycznym, niedoskonałości rysów.
niski i łysy, ale Ŝona uwaŜała go zapewne za
najwspanialszego z męŜczyzn. Wróćmy do historii, by
przyjrzeć się nieco najbardziej uwodzicielskim kobietom. Syner i Syna
Na przykład George Sand, do której pałali miłością
Musset i Chopin, nie grzeszyła bynajmniej urodą. Lou Osoby uwodzicielskie nie mają szczególnej
Andrea Salome, kochanka sławnego juŜ wówczas ro- powierzchowności. Potrafią jednak wzbudzić chęć
mantycznego poety Rainera Marii Rilkego, wielbiona przez bliŜszego poznania. Bardzo zręcznie, choć
Nie-tzschego i z daleka uwodzona przez Freuda, teŜ nieświadomie, wysyłają niewielkie sygnały w formie
nie była pięknością9. Okazuje się, Ŝe wiele kobiet o nader prawie niezauwaŜalnych mikroruchów, które budzą u
pospolitej urodzie posiada skądinąd wielką siłę rozmówcy pragnienie nawiązania bliŜszego kontaktu.
uwodzenia. I właśnie ta wielka moc sprawia, Ŝe w końcu
ich powierzchowność wydaje się nam zniewalająca.
Błędem byłoby sądzić, Ŝe od pierwszego wejrzenia 8
Wywiad opublikowany w Gnę premierę, nr 2,1981 r.
tyle samo uwagi okaŜemy brzydkiemu męŜczyźnie co 9
Tak właśnie uwaŜała Fran^oise Giroud, autorka jednej z biografii
przystojnemu, nieurodziwej kobiecie - tyle samo co Lou An-
pięknej. Musimy przyznać, Ŝe ludzie uwodzicielscy nie drei Salome: Lou, wyd. Robert Laffont, 2002 r.
zawsze są urodziwi. Uwodzenie sytuuje się na poziomie
znacznie subtelniejszym. Tkwi w niezwykle

16 17
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
Syna
Syner
Syna i Syner, para modeli wykreowanych
komputerowo, pomoŜe nam w odczytywaniu i odkrywaniu
bodźców, które twarz i ciało, poprzez mikroruchy,
przesyłają do twarzy i ciała drugiej osoby.
Na następnych stronach kaŜda postawa będzie
ilustrowana przez Synera lub Synę. Jeśli, z powodów
fizjologicznych, gesty będą bardziej męskie lub raczej
Ŝeńskie, będziemy to sygnalizować.
ROZDZIAŁ
2
Wpływ dzieciństwa na
zdolność uwodzenia
V_hociaŜ moŜe się to wydawać dziwne, nie od
Casanowy czy Marilyn, ale od dzieci trzeba się uczyć
sztuczek, które uczynią z nas uwodzicielskich dorosłych.
Niezwykła skuteczność
dziecięcych strategii
uwodzenia
Panuje powszechne przekonanie, Ŝe strategie
uwodzenia są wypracowywane w miarę, jak rozwija się
nasz mózg i nabywamy zdolności ich pojmowania, inaczej
mówiąc, Ŝe pełna dojrzałość pozwala lepiej zrozumieć
innych, a w konsekwencji, opanować sztukę uwodzenia.
Jest to jednak błędne rozumowanie. Wystarczy
poobserwować zabawę dzieci w piaskownicy, Ŝeby się
przekonać, jak intuicyjnie radzą sobie one z
uwodzeniem. ZauwaŜono, Ŝe najbardziej uzdolnione
dzieci znają kody uwodzenia i uŜywają ich bez podstępu,
bez wyrachowania, z całą naiwnością i zupełnie
spontanicznie. Uwodzą się wzajemnie, podobnie jak
uwodzą się dorośli! Potrafią to robić w tak młodym
wieku... nieświadome, Ŝe posiadły tę zdolność.

UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
Niektóre dzieci bardzo wcześnie są uznawane za
bardziej czarujące niŜ ich koledzy10. Są bardziej lubiane i
słuchane niŜ inne, chętniej bywają zapraszane do
udziału w zabawach w grupie. Dzieci często wybierają
je na przywódców. Dominują w sposób naturalny,
spokojem i łagodnością odróŜniają się od dzieci
agresywnych, które siłą narzucają swoją wolę. W gru-
pach, gdzie są takie dzieci, napięcia zdarzają się
rzadziej niŜ w innych.
Dzieci, które koledzy uwaŜają za czarujące, nie miały
jeszcze okazji zdobyć świadomości subtelnych
mechanizmów podboju. Bywa, Ŝe juŜ w wieku trzech lat
są łatwo dostrzegane i bez wahania wskazywane przez
towarzyszy zabaw!
Zestawiając ich postawę z postawą dorosłych,
zobaczmy, jak dzieci rozwijają strategie uwodzenia.
Uwodzicielskie dziecko, kobieta i męŜczyzna wobec
konfliktu
Gdybyśmy mieli naszkicować portret osoby
uwodzicielskiej, uznamy, Ŝe musi to być osoba wybitna i
podejmująca właściwe decyzje. Chcielibyśmy móc się
rozpoznać w osobie obdarzonej tymi cechami i
pragnęlibyśmy się jej podobać, być do niej podobni albo
teŜ jednocześnie podobać się jej i być do niej podobni.
OtóŜ jakkolwiek paradoksalne i niewiarygodne to się
moŜe wydawać, sposób podejmowania decyzji
trzyletniego dziecka--przywódcy przypomina najbardziej
wypracowane strategie komunikacyjne dorosłych!
W ciągu ostatnich dwudziestu lat stworzono bardzo
zaawansowane systemy informatyczne, mające pomóc
nam w doborze
19
Wptyw dzieciństwa na zdolność uwodzenia
metody podejmowania decyzji. Robert Axelrod, wybitny
amerykański profesor nauk politycznych, opracował
równanie najskuteczniejszej strategii w róŜnych typach
konfliktów11. Ku ogólnemu zdziwieniu owa strategia,
wypracowana przez program komputerowy, jest zgodna
ze sposobem, w jaki w sytuacjach konfliktowych reaguje
niespełna trzyletnie dziecko-przywódca! Robert Axelrod
stwierdził, Ŝe stając twarzą w twarz z osobą nieznaną,
bez względu na wiek, zadajemy sobie za kaŜdym razem
dwa pytania:
• Jak być skutecznym?
• Co zrobić, jeśli pojawi się konflikt?
Twierdzenie Axelroda: bezwarunkowa otwartość, potem
dostosowana odpowiedź
Oto najkorzystniejsza strategia:
1. Pierwszy kontakt z nieznajomym powinien być
zawsze
nacechowany otwartością i gotowością do
współpracy.
2. Następnie naleŜy przyjąć postawę analogiczną do
posta
wy rozmówcy (pozytywną -jeśli zachował się
pozytyw
nie, negatywną -jeśli był nastawiony negatywnie),
aby
dać mu do zrozumienia, Ŝe jest się dla niego
godnym
partnerem. W ten sposób moŜemy skłonić
rozmówcę
do współpracy, w razie gdyby ów zamierzał obrać
inną
drogę12.
Takie postępowanie sprawdza się takŜe w kaŜdej
ukonstytuowanej grupie. Jest to model najbardziej
skuteczny w porównaniu z wieloma innymi: psychologicznymi, socjologicznymi,
10 11
Hubert Montagner, specjalista w dziedzinie języka dzieci, przez długi Patrz: Robert Axelrod, The Emergence ofCooperation amongEgoists,
czas zajmował się strategiami komunikacji dziecięcej. Wiele z moich „Ame
uwag zamieszczonych na dalszych stronach zawdzięczam jego rican Political Review", nr 75,1981 r.
12
inspiracji. Patrz: Hubert Montagner, Kenfant et la communication Ta strategia nie moŜe być traktowana na równi z tradycyjną
(Dziecko i komunikowanie się), ParyŜ, Stock, 1978 r. formułą pra
wa odwetu „oko za oko, ząb za ząb", poniewaŜ nie tylko podejście jest
zawsze
20
pozytywne, ale zawsze teŜ celem jest współpraca.

21
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH Wpfyw dzieciństwa na zdolność uwodzenia

historycznymi, ekonomicznymi, informatycznymi czy

biologicznymi, znany obecnie jako Twierdzenie Axelroda 13
Patrz: Robert Axelrod, The Emergence ofCoopemtion amongEgoists.
i zbieŜny z zachowaniem zwanym „postawą 14
Hubert Montagner, op. cit.
współpracy"13.
22
Reakcja dziecka w razie konfliktu
Sprawdźmy teraz, jak reaguje trzyletni chłopczyk. Oto, co
mówi o nim profesor Montagner, który badał zachowanie
dzieci--przywódców:
1. „Przywódcy najczęściej witają inne dzieci
przychodzące
do przedszkola (...). Są oni inicjatorami najbardziej
złoŜo
nych i najbardziej trwałych działań".

W razie konfliku:
2. Odpowiadają na dary, namowy czy pogróŜki innych
za
chowaniami tej samej natury. Ponadto oczekują
odpo
wiedzi od tego, którego ukoili, namówili do czegoś
lub
któremu w jakiś sposób zagrozili14.

Zachowanie dziecka okazuje się zgodne z modelem

informatycznym, a zarazem ujawnia trzy zadziwiające
fakty. Po pierwsze, dwu- lub trzyletnie dziecko postrzega
i intuicyjnie wykorzystuje skomplikowane, a przede
wszystkim stosowne do sytuacji formy komunikowania
się, chociaŜ jeszcze nic nie wie o Ŝyciu... Po drugie, jego
postępowanie przynosi korzyści, jest ugodowe. Po
trzecie, takie metody działania są skuteczne takŜe w
Ŝyciu dorosłym, człowiek powinien je wykorzystywać
przez całe Ŝycie.
Wszystko zdaje się potwierdzać prawdę, Ŝe najbardziej
uwodzicielscy dorośli to ci, którzy nie utracili dziecięcej
spontaniczności. I chociaŜ brzmi to moŜe paradoksalnie,
zachowanie duszy
dziecka rokuje bez wątpienia powodzenie we wszystkich
skomplikowanych procesach podejmowania decyzji w
przyszłości.
RozwaŜmy teraz, dlaczego uwodzicielskie dzieci
pojęły pewne rzeczy wcześniej niŜ inne, a następnie,
czego mogą one nauczyć dorosłych, Ŝeby pomóc im
zwiększyć moc uwodzenia.

Uwodzenie i empatia - zwycięska para

Najbardziej uwodzicielskie dzieci wyróŜniają się juŜ w
Ŝłobku czy w przedszkolu, prawdopodobnie dlatego, Ŝe
są w sposób szczególny obdarzane uczuciowo przez
rodziców. Badacze zauwaŜyli, Ŝe matki tych dzieci
poświęcają więcej czasu na rozmowę z nimi niŜ matki
dzieci mniej dominujących. Gdy obserwuje się te matki
przy wyjściu ze szkoły, widać, Ŝe częściej się uśmiechają
niŜ pozostałe, ale teŜ - na płaszczyźnie niewerbalnej -
fizycznie bardziej się zbliŜają do poziomu dziecka, na
przykład, kucając przy nim, aby z nim porozmawiać.
Stosują specyficzny tryb dialogu, który uruchamia
wszystkie senso-ryczne środki komunikowania: mimikę,
gesty, dotyk, słowo, zapach. Słowem, ułatwiają
komunikację wielokanałową, która daje dziecku
poczucie, Ŝe jest słuchane z najwyŜszą uwagą.
Najwybitniejsze dzieci są od początku bardziej
faworyzowane niŜ inne. Nie ma w tym nic dziwnego.
Bardziej interesująca jest analiza przesłań płynących od
rodziców, z której wynika, Ŝe wyróŜniające się dzieci
otrzymały wychowanie pobudzające je do kochania!
Zatem rodzicielska uwaga w rodzaju: „Spójrz, jaki jesteś
niegrzeczny", skierowana do agresywnego malucha,
bez wątpienia okaŜe się mniej skuteczna niŜ skarcenie
słowami: „Popatrz, jaka ona jest teraz smutna przez
ciebie"15. Rodzice kształtują w ten sposób w dziecku em-
15
Badania na ten temat prowadziły Marian Radke-Yarrow i Carolyn
Zahn Waxler, z amerykańskiego Krajowego Instytutu Zdrowia
Psychicznego. Zostary one przytoczone przez Daniela Golemana w
ksiąŜce pt. Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina, Poznań, 1997 r.

23
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH Wpiyw dzieciństwa na zdolność uwodzenia
Gabowstó, An-
toine Bechara, Hanna Damasio, Laura L.
patię, co ułatwia mu dostosowanie się do róŜnych Ponto, Josef Parasi i Richard D. Hichwa,
sytuacji, jakie napotka w Ŝyciu. Dorosły, jako dziecko Subcortical and CorticalBrain Activity duńng
wychowany w ten sposób, potrafi pełniej uwzględniać the Feeling ofSelfGenerated Emotions,
„Naturę Neuroscience", nr 3,2000 r.
pragnienia swych rozmówców i rozumie, Ŝe nastroje
innych osób mogą być odmienne od jego własnych.
24
Dziecko, które umie się dostosować, bezwiednie
naśladuje wyraz twarzy oraz gesty swych rozmówców,
Ŝeby ich lepiej zrozumieć. Dzięki nieświadomym
technikom odtwarza w mózgu nastrój i stan wewnętrzny
partnerów16. UmoŜliwia mu to syn-chronię z przeŜyciami
innych i przystosowanie się do nich. Od wczesnego
dzieciństwa to dziecko róŜni się od innych, które nie
nauczyły się odczuwania emocji swego otoczenia i mogą
napotykać powaŜne trudności w zestrojeniu się z
rozmówcami.
Uwodzicielskie dziecko nie tylko łatwiej niŜ inne
odkodo-wuje emocje rozmówców, ale teŜ lepiej potrafi
wyraŜać swoje uczucia. WyróŜnia się ono wyraźnie
wśród kolegów mniej przygotowanych do przetwarzania
procesów emocjonalnych, co moŜna łatwo
zaobserwować, na przykład podczas występów
teatrzyków dziecięcych17.
Dzieci uczą się naśladować postawy rozmówców tak
dalece, Ŝe odczuwają ich stany neurofizjologiczne.
Dorośli postępują podobnie i czynią to równie
nieświadomie, pogłębiając wyczucie mechanizmów
uczenia się, zaszczepione we wczesnym dzieciństwie18.
Dostrojenie osób empatycznych moŜe nawet
16
Bradford Titchener stwierdził, Ŝe dziecko wykazuje mimikrę
motoryczną
i wrodzoną do wieku około 30 miesięcy. Ten mechanizm jest pierwszym
zwia
stunem empatii.
17
Patrz: Kenneth Dodge i Esther Feldman, „Social Cognition and
Sociometric
Status", w Peer Rejection in ChMhood, Stevena Ashera i Johna Coie,
Nowy Jork,
Cambridge University Press, 1990 r.
18
Antonio Damasio i jego zespól wykazali wielkie znaczenie kory
somato-
sensorycznej w tym procesie. Patrz: Antonio Damasio, Thomas J.
 Uwodzicielskie gesty, mimika
i postawy wyuczone w dzieciństwie
Nieświadome strategie uwodzenia wyraŜają się w
zachowaniach niewerbalnych, w mimice i w gestach,
pozwalających zyskać wsparcie. Najzdolniejsze dzieci
posiadają kanwę kodów uwodzenia wykorzystywanych
przez dorosłych.

Uwodzicielskie ciało jest otwarte ku przestrzeni

Często się zdarza, Ŝe znalazłszy się w obecności
nieznajomych, nie bardzo wiemy, co począć, Ŝeby
doprowadzić do nieświadomego naśladowania nawiązać z nimi dobry kontakt. Stoimy przed nimi, czując
mrugania powiekami czy rytmu oddechu drugiej osoby. się niezręcznie, a nasze ciało tę-
Podsumowując, osoby najbardziej uwodzicielskie to
takie, które potrafią odczytywać emocje rozmówców, aby 25
się do nich dostosować. Nie są one jednak bynajmniej
„społecznymi kameleonami". Wykazują po prostu
umiejętność dostrajania się, a ich gesty
odzwierciedlają ich zdolności.
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH ______________ Na ilustracjach widocznych poniŜej, Syna i Syner są
ukazani podczas rozmowy. Pierwsza pozycja jest
Ŝeje. Sztywna pozycja osób stojących na wprost siebie nieprzyjazna, a druga uspokajająca. Czy poznajecie,
budzi jednakŜe rywalizację i niezdrową agresję. Niektórzy która uspokaja?
ludzie potrafią się przed tym ustrzec i od chwili pierwszego
kontaktu przygotowują teren do miłego spotkania.
Włączają u swego rozmówcy pierwsze zielone światło i
lekko się odwracają, aby utworzyć kąt między swoim
ciałem a ciałem osoby stojącej naprzeciw. Najzdolniejsze
trzylatki znają juŜ tę sztuczkę. Nie potrafiłyby z pewnością
wyjaśnić, na czym to polega, ale zdobywają przychylność
kolegów, gdy tylko się do nich zbliŜają. Liderzy pokazują
drogę innym. Ich ruchy są wciąŜ jeszcze niepewne,
jednak, analizując je na filmie wideo, łatwo dostrzec, Ŝe
nacechowane są przemyślnością, jakiej nie posiada wielu
dorosłych.

W pierwszym przypadku energia jest „zŜerana" przez

tę osobę, która wkracza w intymną przestrzeń drugiej19.
Taka po-
19
Jones N.G. Blurton, „Ań Ethological Study of Some Aspects of Social
Beha-viour of Children in Nursery Schools", w Primate Ethology D.
Morrisa, Londyn, Weidenfeld and Nicholson, 1967 r.

26
 Wpfyw dzieciństwa na zdolność uwodzenia

stawa jest zawsze postrzegana jako agresywna. Dzieci

przed osiągnięciem wieku około dwóch i pół roku pojmują W drugiej sytuacji przestrzeń komunikacji jest
nieświadomie, Ŝe w pozycji vis-a-vis zmuszamy rozmówcę otwarta. Partnerzy
do konfrontacji. „spoglądają w tym
samym kierunku".
Osoby uwodzicielskie,
nawet kiedy czują do
siebie pociąg, rozumieją,
Ŝe na wszystko przychodzi
odpowiednia pora, Ŝe nie naleŜy
przyspieszać biegu spraw. Gdy wtargniemy w przestrzeń
drugiej osoby, to co miało być wyróŜnieniem, uchodzi za
agresję. Komunikowanie się jest procesem otwartym,
którego nie moŜemy narzucać innym. Niektóre dzieci

UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH Wpływ dzieciństwa na zdolność uwodzenia

rozumieją to bardzo wcześnie. Jak stwierdził Bradford
Synera na rysunkach poniŜej. Na obydwu rysunkach Titchener, postawa otwartości dzieci do wieku trzech lat
Syna, odwrócona plecami, przyjmuje pozycję lekko jest naśladowaniem zachowania rodziców. W
otwartą. Spoglądając na ilustrację, powiedzcie bez następnych miesiącach Ŝycia dziecka naśladownictwo
ustępuje miejsca empatii.
zastanowienia, która z dwóch pozycji Synera wydaje się
wam bardziej otwarta?
Mechanizmy otwarcia
Dorośli uwodziciele wiedzą doskonale, Ŝe ruchy górnej
części ciała najlepiej wyraŜają otwartość. Spójrzmy na
dwie pozycje

27
Osoby najbardziej uwodzicielskie, rozluźnione (jak na
drugiej ilustracji) naśladują ruchy swoich rozmówców.
Odzwierciedlają formy komunikacji partnera.
Nieświadomym przechyleniem głowy moŜna pokazać,
Ŝe nie dąŜy się do dominacji podczas rozmowy. Taki
gest zawsze budzi sympatię rozmówcy.
Dziecko od urodzenia dostrzega, Ŝe rodzice
przechylają głowę w bok, gdy są rozluźnieni, a od
czternastego miesiąca Ŝycia naśladuje nieświadomie
taką postawę, gdy się zgadza z rozmówcą. Hubert
Montagner dokonał obliczeń w celu oszacowania wpływu
tej postawy na komunikowanie się ludzi: „W ponad 90%
(w 619 na 678 przypadków) naszych obserwacji, przechy-
lenie głowy na ramię i odchylenie w bok głowy oraz torsu,
jeśli nie zostało poprzedzone gestem chwytania,
groźby czy teŜ agresji, prowadziło do wzmocnienia
kontaktu20".
Gdy ciała partnerów otwierają się ku przestrzeni i gdy
poruszają głowami, zarówno dzieci, jak i dorośli czują się
pewnie. Rozluźniają się, znika sztywność ciała. Lepiej to
zrozumiecie, obserwując Synę:
20
Hubert Montagner, op. cit. 27
»
Ludzie postrzegani jako zarozumiali, dumni, pewni
siebie, aroganccy, bezwzględni, szorstcy, wydają się
skromni, Ŝyczliwi, łagodni, gdy przechylą głowę21.
MęŜczyźni na ogół rzadziej przechylają głowę niŜ
kobiety - sądzą, Ŝe ujmuje im to autorytetu; tymczasem
przechylenie głowy odróŜnia osobę prostolinijną i
bezpośrednią od osoby sztywnej, która kryje się za swo-
im autorytetem. Zwykłe przechylenie głowy wyraŜa
zdolność do rozluźnienia.
Uwodzenie polega na szczegółach, których nie naleŜy
jednak „uczyć się na pamięć", aby móc je wykorzystać na
zawołanie, poniewaŜ komunikowanie stałoby się
sztuczne. Spontaniczność jest jednym z podstawowych
atutów osób uwodzicielskich.
Czarujące dziecko nie stosuje świadomie Ŝadnej
strategii. Powiedzcie mu, Ŝe „Ŝycie jest teatrem", a ono
nie zrozumie. Bywa świetnym aktorem do wieku
dziewięciu czy dziesięciu lat, właśnie dlatego, Ŝe nie gra,
jest naturalne, pozostaje po prostu sobą. MoŜe utracić
całą swą spontaniczność, uświadomiwszy sobie, jak
waŜni są inni albo grupa społeczna. OtóŜ, uświado-
mienie sobie istnienia oglądu społecznego jest przyczyną
waŜnego podziału między tymi, którzy potrafią pozostać
sobą, a tymi, którzy starają się podporządkować
oczekiwaniom innych.
21
Siegfried Frey, Hans-Peter Hirsbrunner, Anne-Marie Florin, Walid Daw i
Ob-sert Crawford, „Analyse integree du comportement non verbal et
verbal dans le domaine de la Communication" (Analiza całościowa
postaw niewerbalnych i werbalnych w komunikowaniu się), w la
communication non verbale (Komunikacja niewerbalna) J. Cosniera i A.
Brossarda, Delachaux et Niestle, 1992 r.
28
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH

Ci pierwsi nie obawiają się swoich słabości, i to jest ich

siłą. Drudzy - wciąŜ starają się być silni, a to jest
prawdziwa słabość. Maskując swoje emocje, nie chcąc
nic o nich powiedzieć, ci ostatni uniemoŜliwiają sobie
ROZDZIAŁ
poznanie emocji innych.

Dotychczas dowiedzieliśmy się, Ŝe: Rządy prawej półkuli

1. Przesłania uwodzicielskie biegną od twarzy do
twarzy
i od ciała do ciała, chociaŜ nie jesteśmy tego
naprawdę
świadomi.
2. Zwracanie uwagi na innych jest potęŜnym „.Trawa półkula mózgu jest półkulą emocji". To bardzo
nośnikiem modne twierdzenie. Niestety, rzeczywistość jest bardziej
uwodzenia. skomplikowana, poniewaŜ obie półkule biorą udział w
przeŜywaniu kaŜdej emocji. Gdy spoglądamy na
3. Osoby najbardziej uwodzicielskie potrafią pozostać
ukochaną osobę, jej rysy są rozpoznawane przez pewien
sobą.
moduł lewej półkuli, a ich wyraz -przez pewien moduł
półkuli prawej. Nie przypisujmy zatem wszystkich cnót
Od chwili urodzin i przez pierwszy rok Ŝycia dziecka, w
emocjonalnych prawej półkuli. Niemniej, jeśli chodzi o
czasie, gdy kształtują się najbardziej podstawowe
rozpoznawanie wyrazu uczuć z twarzy innych, jej rola
procesy uczuciowe, prawa półkula mózgu jest bardziej jest istotnie rozstrzygająca.
rozwinięta niŜ lewa, co ma przemoŜny wpływ na sposób Działanie prawej półkuli odczytuje się na lewej części
komunikowania się i uwodzenia. twarzy i ciała...

30

Prawa półkula i lewe oko - wzajemne

zrozumienie
Spoglądamy na rozmówców, Ŝeby zrozumieć, co oni czują
w zetknięciu z nami, ale nie przyjdzie to do głowy na
przykład dziecku autystycznemu. Dzięki temu właśnie
moŜe ono podejść i pogłaskać jelonka, a on nie ucieka,
albo wejść do budy i zabrać psią miskę, a pies nie
zaszczeka22. My spędzamy 60%
 22
Boris Cyrulnik, La naissance du sens (Narodziny zmysłu), ParyŜ,
Hachette Litterature, 1995 r. (Collection Pluriel).

31
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
czasu na spoglądaniu na innych, człowiek autystyczny -
zaledwie 4% swojego czasu23.
Na osoby, które nas interesują, patrzymy dłuŜej i
częściej niŜ na inne. Dajemy im w ten sposób poczucie,
Ŝe są bardziej doceniane24. „Prąd przepływa", patrzymy
sobie w oczy. Powiedzenie „patrzymy sobie w oczy" jest
banałem, poniewaŜ gdy sądzimy, Ŝe utkwiliśmy wzrok w
rozmówcy, nasze oczy w ciągu dziesięciu sekund
spoglądają w rzeczywistości na niemal dwadzieścia
punktów na jego twarzy25!
Oko musi bezustannie zmieniać obiekt, aby komórki
wzrokowe podlegały ciągłej stymulacji. Zadziwiające jest to,
Ŝe w sytua-
23
Patrz: R.V. Exline, „Visual Interaction: The Glances of Power and
Preferen-
ce" w Symposium ofMotivation J. Cole'a, Lincoln, University of Nebraska
Press,
1971 r.
24
Wykazali to Cook i Smith. Patrz: M. Cook i J.M. Smith, The Role ofGaze
in Im-
pression Formarion, „British Society, Clinical psychology", nr 14,1975 r.
25
Tego odkrycia dokonaj Vine. Patrz: I. Vme,]udgmentofDirection
Rządy prawej półkuli
cji dobrego samopoczucia, patrzymy raczej na lewą
stronę twarzy rozmówcy niŜ na prawą i częściej na lewe
oko niŜ na prawe!
Liczne badania potwierdziły26, Ŝe uwaŜamy lewą
stronę twarzy za bardziej wymowną niŜ prawą. Częściej
na nią spoglądamy, bo dostarcza więcej informacji o
emocjach niŜ prawa, jest teŜ bardziej ruchliwa27.
Lewa półkula ludzkiego mózgu jest półkulą kontroli.
Przyjmując pozycję kontroli, odmawiamy rozluźnienia się,
pokazujemy bardziej prawą część twarzy i prawe oko.
Wysyłamy wtedy znacznie ostrzejsze przesłania (patrz
ramka, str. 144).
MoŜemy się o tym przekonać, wykonując pewne
doświadczenie. Stańcie na wprost kogoś bliskiego,
poproście, aby przyjął postawę zamkniętą i powiedział
„nie", kręcąc głową z jednej strony w drugą. Jeśli uda
się wam uzyskać szczere „nie",
Niespełna sekunda
ofGaze: Ań
Interpretation ofDiscrepant Results, „British Society, Clinical psychology", nr
10,
1971 r.
 26
Lewa strona twarzy jest uznawana za bardziej ekspresywną. Jest to „Ogólnie
pogląd rzecz biorąc, podmiot normalny, nawet patrząc swobodnie, jest bardziej
między innymi Skinnera i Mullena: Facia! Assymetry in Emotionał zacie
Expression: kawiony emocjonalną ekspresją lewej strony twarzy, którą bada (swą
A Meta-Analysis of Research, „British Journal of Psychology", nr 30,1991 prawą
r. półkulą), niŜ stroną prawą". (Cenreau de soi, cerveau de l'autre [Mózg swój,
27
Pierre Buser, powszechnie znany profesor neurologii i członek mózg
Paryskiej innych], ParyŜ, Odile Jacob, 1998 r.).
Akademii Nauk, opisuje to zjawisko w pracy naukowej. Stwierdza:

32 33
 mówiliśmy o przechylaniu głowy w bok. Teraz jest to
obrót: gdy wyraŜamy odmowę, głowa pozostaje
wyprostowana i sztywna.
Rządy prawej półkuli
Zapewne nie posiadacie się ze zdziwienia i nigdy nie
spostrzegliście, Ŝe od chwili, gdy jesteście wzruszeni,
spoglądacie bardziej na lewą stronę twarzy rozmówcy kich spotkaniach twarzą w twarz28. Zjawisko to jest bardzo
niŜ na prawą. Wszyscy tak czynimy, istnieje bowiem tylko subtelne, ale łatwo dostrzegalne dla uwaŜnego
UWODZE
jeden rodzaj ludzki. Nigdy nie jest za późno, Ŝeby to obserwatora.
NIE
OPIERA zauwaŜyć! Wzruszenie okazujemy, operując bardziej lewą
SIĘ NA stroną twarzy, a pragnąc stworzyć klimat serdeczności -
KODACH przechylamy głowę.
NIEŚWIA Spoglądać „lewym okiem w lewe oko"
DOMYCH
Sądziliśmy, Ŝe wzruszeni rozmówcy patrzą na siebie
„oko w oko", a odkrywamy, Ŝe głównie kierują wzrok na
będzie
lewe oko osoby stojącej twarzą w twarz. Ponadto,
cie
spoglądają raczej na lewą stronę twarzy rozmówcy i
świadk
czynią to raczej lewym okiem, jako Ŝe prawa półkula
ami
umoŜliwia odczytywanie jednocześnie emocji innej
dziwne
osoby i wyraŜanie własnych.
go
Zjawisko to ma głęboki sens. Pragnąc go zrozumieć,
zjawisk
spójrzcie na Synę: jej głowa jest ustawiona w dwóch
a. Gdy
pozycjach. Spróbujcie szybko uchwycić róŜnicę między
mówim
działaniem oczu na obu fotografiach: na której wygląda W chwilach serdeczności nasza głowa przechyla się
y „nie",
na bardziej wzruszoną? w obie strony, ale ruchy w lewo są zawsze bardziej
pokaz
ujemy wyraźne. Pod wpływem pozytywnych emocji rozluźniamy
najpier się, a nasza szyja staje się giętka. Są to gesty
w powszechnie znane i właśnie dlatego wszędzie na
prawe świecie, gdziekolwiek się znajdziemy, udaje się nam
oko, a nawiązać przyjacielskie stosunki, nawet jeśli nie znamy
potem języka rozmówców. KaŜdy, kto podróŜował do krajów,
lewe, gdzie kulturowe i lingwistyczne odniesienia nie
wykon pozwalały mu rozumieć słów, wie z pewnością, co
ując chciałem powiedzieć.
ruch Osoby uwodzicielskie są bardziej wraŜliwe na emocje
głowy niŜ przeciętny człowiek; są uwaŜne i nieświadomie
w spoglądają okiem najlepiej wyraŜającym emocje, to
lewo. znaczy okiem lewym.
W
poprze
dnim
rozdzia
le

Osoby udzielające wywiadów w telewizji nie stoją na
wprost kamery. Odchylają się nieco, aby „mówić" swym
lewym okiem, nawet jeśli ich okiem przewodnim jest oko
prawe. Jest to właśnie zupełnie nieświadoma postawa
uwodzicielska we wszyst-
34
28
Uwaga! Nie mówię o dziennikarzach, którzy czytają informacje
wypisane na prompterze, telesuflerze. W ich przypadku, to zjawisko jest
jeszcze bardziej automatyczne, poniewaŜ to prawa półkula, a więc ich
lewe oko odkodowuje teksty, które czytają z ekranu. Zwiększa to
zresztą, acz bez udziału świadomości, ich uwodzicielski potencjał.
35
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
Nie myśląc o tym, otwierają sobie bezpośredni dostęp do
emocji osób, które budzą ich sympatię.
Niesamowity Leonardo da Vinci
Pierwsze odkrycia dotyczące znaczenia lewego oka w
wyraŜaniu uczuć opisano w latach siedemdziesiątych XX
wieku. Od dawna jednak wielcy mistrzowie tworzą
portrety, na których lewa strona twarzy jest bardziej
wyeksponowana. Najbardziej czarującym, a zarazem
enigmatycznym wizerunkiem, jaki kiedykolwiek został
namalowany, jest portret Mony Lisy na słynnym obrazie
Leonarda da Vinci Gioconda. Nasz zachwyt staje się
bardziej zrozumiały, jeśli się weźmie pod uwagę, jaką
rolę w procesie uwodzenia pełni lewe oko.
Patrząc na Giocondę, zauwaŜamy asymetrię
namalowanej twarzy. Spójrzmy teraz na lustrzane
odbicie z tego obrazu.
Rządy prawej półkuli
Na drugim obrazku (tym odwróconym) lewe oko
Giocondy jest mniejsze niŜ prawe i - nieoczekiwanie -
Gioconda wydaje się smutna. Tak się dzieje, gdy
jesteśmy wzruszeni: nasze lewe oko otwiera się bardziej.
Mamy prawo sądzić, choć jest to tylko hipoteza, Ŝe
Mona Lisa, wzruszona przez malarza, dała się
zaskoczyć, mając lewe oko szeroko otwarte. Leonardo
da Vinci potrafił odtworzyć wszystkie szczegóły jej
twarzy, wyraŜającej otwarcie. I właśnie te czysto
podprogowe szczegóły, w połączeniu z pewnością
pędzla Leonarda da Vinci, wyjaśniają niezaprzeczalny
sukces obrazu, trwający od 1507 roku. CóŜ to za
niezwykła alchemia: modelka wzruszona przez malarza
daje z siebie wszystko, co najlepsze artyście, który z
całą dokładnością odtwarza efekt swego własnego
uwodzenia odbijający się na jej twarzy.
MoŜliwe jest takŜe, Ŝe Leonardo da Vinci namalował
Giocondę z pamięci albo wiedział o znaczeniu, jakie w
wyraŜaniu uczuć ma lewa część twarzy.
Przejdźmy teraz do innego ćwiczenia. Sprawdźmy,
jaki będzie efekt, gdy rozetniemy fotografię i przyłoŜymy
kopię prawej strony twarzy, a następnie lewej. Co
widzimy?
Nawet, jeśli twarz jest niezwykle symetryczna, a jej
urok tkwi w regularnych rysach, lewa strona jest
bardziej okrągła i łagodniejsza.
Twarz normalna
Dwie prawe
Dwie lewe
strony twarzy
strony twarzy
36 37
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH ______________
Spójrzcie na te twarze, przechodząc szybko od jednej
do drugiej. Pierwsza twarz jest bardziej spięta, sztywna.
Sprawdźmy dlaczego: wielkość okolic ust
zrekonstruowanych przez zestawienie dwóch warg
lewych jest większa niŜ okolic ust zrekonstruowanych z
dwóch warg prawych.
Powiększone dwie wargi lewe
Powiększone dwie wargi prawe
ZauwaŜcie teŜ, Ŝe twarz z dwojgiem oczu prawych
(których ruch jest kierowany przez lewą półkulę mózgu)
wydaje się czujna, nieruchoma i scentrowana, w
porównaniu z bardziej otwartym spojrzeniem dwojga
Powiększone oczy prawe Powiększone oczy lewe
oczu lewych.
Gdy nabierzecie wprawy, dostrzeŜecie bez trudu te
szczegóły. Nie zapominajmy równieŜ, Ŝe w codziennych
kontaktach, z odległości, z jakiej się widzimy, są one
jeszcze powiększone około trzech razy.
Wbrew temu, co zwykliśmy sądzić, to nie regularność
rysów przesądza o wdzięku, ale ich asymetria. Asymetria
rysów wyraŜa naszą otwartość emocjonalną i sprawia,
Ŝe stajemy się bardziej rozczulający dla bliskich. Twarz
osób, które kochamy, przybiera teŜ inne barwy, inaczej
się rozjaśnia. Nabywamy umiejętności czytania w ich
oczach uczuć dotychczas nieuchwytnych.
Rządy prawej półkuli
Uwodzenie dokonuje się jednak takŜe poprzez
postawę, gesty i pozycje ciała. Odkrywając je, spróbujmy i
w tym przypadku porzucić stare, całkowicie błędne
przekonania.
Prawa półkula i gestykulacja
Powszechne przekonanie, Ŝe osoby praworęczne
wykonują znacznie więcej gestów prawą ręką, a
leworęczne - lewą, jest błędne. Nieprawdziwe jest
równieŜ twierdzenie, Ŝe osoby leworęczne mają półkule
odwrotnie przestawione w stosunku do osób
praworęcznych i dlatego są leworęczne29.
Osoby leworęczne mają taką samą budowę mózgu jak
praworęczne. I z kilkoma wyjątkami - ich język ciała nie
róŜni się od języka data osób praworęcznych.
Bez względu na to, czy jesteśmy leworęczni, czy
praworęczni, gestykulując, wykorzystujemy obydwie ręce
i nie zawsze ręka dominująca jest uprzywilejowana30.
Badania dowiodły zresztą, Ŝe nie operujemy zręczniej
ręką dominującą, a kaŜda strona ciała specjalizuje się w
innych działaniach. Niektóre obserwacje pozwalają uznać
z coraz większą pewnością, Ŝe lewa strona ciała jest
bardziej zaangaŜowana we wszystkich sytuacjach o
silnym ładunku emocjonalnym31.
29
Patrz: Pierre Feyereisen, Le cenreau et la communication (Mózg i
komuniko
wanie się), ParyŜ, P.U.F., 1994 r., przypis 213 (Coli. Psychologie
d'aujourd'hui). Au
tor dokonuje w tej ksiąŜce bardzo wyczerpującego przeglądu wiedzy o
mózgu
w związku ze zjawiskiem lewo- lub praworęczności.
30
Patrz: D. McNeill, So You Think Gestures Arę Nonverbal?, „Psychological
Re-
view", nr 92,1986 r.
31
Patrz zwłaszcza: G. Gainotti, Emotional Behavior and Hemispheric Side
ofthe
Łesion, „Cortex", nr 8, 1972 r; Gardner, H. Brownell, W. Wapner i D.
Michelow,
Missing the Point: The Role ofthe Right Hemisphere in the Processing
ofComplex Lin- York Academic Press, 1983 r.; R. Davidson, Prolegomenon to Emotion:
guistic Materials w Cognitive Process and the Right Hemisphere E. Gleanings
Perelmana, New from Neuropsycholigy, „Cognition and Emotion", nr 6,1992 r.

38 39
 Rządy prawej półkuli

W sytuacjach o największym ładunku emocjonalnym

nieświadomie usiłujemy sprowadzić uwagę rozmówcy
UWODZENIE na lewą stronę naszej twarzy lub ciała. Dzięki temu
OPIERA SIĘ NA
przekazy wysyłane przez naszą lewą stronę twarzy i bok
ciała do lewej strony twarzy i boku rozmówcy mają
Lewa strona ciała Ŝ emocje
większy ładunek emocjonalny.
Lubimy, gdy rozmówcy na nas patrzą. Niekiedy staramy
się nawet przyciągnąć ich uwagę, zatrzymać na sobie ich
wzrok. SłuŜą temu niektóre gesty - autodotyk.
Gesty, takie jak opieranie dłoni na biodrze lub szyi,
pełnią szczególną rolę. SłuŜą skierowaniu uwagi drugiej
osoby na część ciała, na której ręka spoczęła32.

Widzimy zatem, Ŝe komunikacja lewej strony twarzy i

boku jednej osoby z lewą stroną twarzy i boku
rozmówcy jest zawsze nacechowana większą
intensywnością emocjonalną.
Gdy owładną nami emocje, moŜemy odczuwać pewne
reakcje fizjologiczne, takie jak krótkotrwałe swędzenie34.
Na lewym obrazku, Syner Drapiemy się, bo to „swędzi", i czynimy to chętniej lewą
nieświadomie kieruje nasz wzrok na swoje lewe biodro, ręką, bez względu na to, czy jesteśmy prawo-, czy
na prawym zaś - Syna na swoją pierś. Uwaga leworęczni35. Dowiedziono, Ŝe osoby, które doznały
rozmówcy skupia się nieświadomie na części ciała, na uszkodzenia prawej półkuli mózgu znacznie słabiej
której spoczywa nasza dłoń. Podobne gesty nie reagują na bodźce emocjonalne36. W sytuacjach
spełniają właściwie Ŝadnej funkcji, ale ukazują nasze wymagających natychmiastowej odpowiedzi na emocjo-
uczuciowe pragnienia. Zwykle więcej takich gestów nalne zachowanie innych, neurony znajdujące się w
wykonujemy lewą ręką i to bez względu na to, czy okolicy
jesteśmy lewo-, czy praworęczni33.
32
Wykazali to N. Feedman i J. Steingard w pracy pod tytułem „Kinesic P. Per-
Inter- rona i A.R. Lecoursa, Hillsdale, 1986 r.
nalization and Language Construction", w Psychoanalysis and
Contemporary
Science, wól. IV, 1975 r., B. Spence'a, New York University Press.
33
M. Kinsbourne, „Brain Organization Underlying Orientation and
Gestures:
Normal and Pathological Cases", w The Biological Foundations of Gestures:
Motor
and Semiotic Aspects, opublikowany pod kierownictwem J .L. Nespoulous,
 H. Whitakera i H.A. Whitaker, wól. 2,1976 r.
36
34
Ustaliliśmy dokładną mapę takich reakcji. Patrz: Philippe Turchet, La P. Zoccolotti, D. Scabini i C. Violani, Electrodermal Responses in
Syner- Patients with
gologie, Montreal, Les Editions de 1'Homme, 2000 r. Unilaterd Brain Damage, „Journal of Clinical Neuropsychology", nr 4.
35
D. Kimura, „The Neutral Basis of Gesture", w Studies in
Neurolinguistics,
40
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH _____________
prawego płata czołowego reagują w ciągu 120
tysięcznych sekundy po pojawieniu się bodźca37.
Liczne obserwacje zdają się potwierdzać, Ŝe lewa
strona ciała uczestniczy w wyraŜaniu emocji, chociaŜ nie
moŜna tego powiedzieć o lewej nodze: ruchy nóg nie
podlegają tym samym regułom, co ruchy górnej części
ciała. Do tej kwestii jeszcze wrócimy.
Prawa półkula, bardziej poddająca się emocjom niŜ
lewa, działa tym bardziej skutecznie w sferze
uwodzenia, Ŝe obrazy przesyłane do mózgu rozmówcy
obierają drogę podprogową. Osoby uwodzicielskie
potrafią lepiej niŜ inne przekazywać obrazy podprogowe.
W następnym rozdziale zbadamy ten proces bardziej
szczegółowo.
37
Hiroto Kawasaki, Ralph Adolphs, Olaf Kaufman, Hanna Damasio,
Antonio Damasio, Mark Granne, Hans Bakken, Tomakatsu Hori i Matthew
A. Hoawa, Sin-gle-Unit Responses to Emotional Visual Stimuli Recorded in
Human Ventral Prefron-tal Cortex, „Naturę Neuroscience", nr 4,2001 r.
Przekazy podprogowe
ROZDZIAŁ
4
właściwe uwodzeniu
Wiemy juŜ, Ŝe moc uwodzenia zaleŜy od jakości naszej
uwagi i zdolności do empatii. Ale co to jest potencjał
podprogowy?
Anatomia potencjału podprogowego
Uwodzenie to nawiązywanie więzi na róŜnych
poziomach z osobami, które budzą naszą sympatię, i
umacnianie tych więzi. Konkretniej rzecz ujmując, kiedy
coś mówimy (formalne przesianie werbalne), a gesty
odzwierciedlają dokładnie to, co mówimy (świadome
przesianie niewerbalne), gdy nasze emocje pozwalają
wzmocnić to przesłanie (podświadome przesianie nie-
werbalne), a ciało oraz mimika twarzy je wzmacniają
(nieświadome przesianie niewerbalne), rozmówca odbiera
nasze przesłanie w sposób doskonały. Osoby, które
potrafią zbieŜnie wykorzystywać te cztery poziomy
komunikacji, są niezaprzeczalnie bardziej
uwodzicielskie. Innymi słowy, przekonani
0 tym, co mówimy, wysyłamy obrazy (jasno
uporządkowane),
które wymykają się całkowicie naszej świadomości oraz
świa
domości rozmówcy. Obrazy te wzmacniają nasze
przesłanie
1 czynią nas uwodzicielskimi.
42 43
 Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH

MoŜemy stwierdzić, Ŝe:

Poziom 4 Obrazy 1. Te dwie osoby się lubią i rozmawiają radośnie.
podprogowe (nieświadomość) 2. Porozumiewają się serdecznie, o czym świadczą
postawy
Poziom 3
Efekty podprogowe komunikacji
ich ciał. Mogą na przykład, całkiem świadomie,
werbalnej i niewerbalnej (pótświadomość) zbliŜyć
się do siebie i zacząć rozmawiać ciszej, aby poczuć
Poziom 2 Komunikacja je
niewerbalna (świadoma) szcze większą bliskość. Czują się ze sobą dobrze i
świet
Poziom 1 nie o tym wiedzą.
Komunikacja werbalna
Dwa najwaŜniejsze poziomy komunikacji uszły jednak
ich
Cztery poziomy komunikacji
uwagi:
3. Na pierwszym poziomie, najbardziej
Oto przykład. Wyobraźmy sobie dwie osoby elementarnym, te
wychodzące z kina. Stoją na wprost siebie i rozmawiają o dwie osoby nie są świadome, Ŝe ich głowy są lekko
filmie, który właśnie obejrzały. Na poziomie najbardziej prze
formalnym (komunikacja werbalna) - rozmawiają ze sobą. chylone, ustawione w pozycji symetrycznej, i Ŝe
Są blisko siebie, ich ciała są w pozycji otwartej, a głowy się patrzą
poruszają (komunikacja niewerbalna). Emocje, krąŜące od na siebie lewym okiem w lewe oko: jest to efekt
jednej osoby do drugiej objawiają się niewielkimi, ale podpro-
widocznymi gestami, których nie wykonują świadomie gowy komunikacji niewerbalnej. Mogłyby rozpoznać
(e/ektpodprogowy). Pewne szczegóły ich stanu fi- te
zjologicznego podkreśla jeszcze kontakt na poziomie zjawiska, gdyby były bardziej uwaŜne. Nie jest to
bardziej osobistym. Porozumienie przebiega od więc
nieświadomości do nieświadomości, poprzez kanał nieświadomy poziom komunikacji, tylko
przekazów wysyłanych przez ich twarze i ciała (obrazy półświadomy.
podprogowe)38. 4. Na poziomie jeszcze bardziej nieuchwytnym, ich
38
mózg
Oprócz nieświadomości zdefiniowanej przez Freuda, specjaliści otrzymuje i wysyła impulsy tak nieznaczne,
wymieniają obecnie takŜe nieświadomość konitywną, a nawet
nieświadomość afektywną, której procedury obróbki informacji są powodujące
wykrywane przez mózg. Sfera badań rozszerza się tym bardziej, Ŝe te trzy grymasy twarzy tak szybkie, Ŝe nie są one w stanie
formy nieświadomości współistnieją w naszych strukturach mózgowych. O ich
testach dotyczących pojęcia nieświadomości afektyw-nej moŜna się rozpoznać gołym okiem, ale ich nieświadomość je
dowiedzieć z pracy Roberta Zajonca, Feeling and Thinking: Preferen-ces
Need to In/erences, „American Psychologist", nr 35,1980 r.
reje
struje39. ChociaŜ umykają ich świadomości, dzięki
nim
 porozumienie staje się lepsze. Ten poziom widoczne gołym . okiem, a ich efekt ma charakter
komunikowa podprogowy.
nia leŜy w sferze nieświadomości.

Najbardziej wyrafinowane poziomy komunikacji to 39

Gilles Kirouac i F.Y. Dore, Judgment ofFacial Expressions ofEmotion as a
poziomy 3 i 4. Func-tion ofExposure Time, „Perceptual and Motor Skills", nr 57,1984 r.
Na poziomie trzecim informacje wizualne, wysyłane
45
przez dwoje ludzi, to ulotne obrazy potencjalnie
44
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu

Informacje wizualne na poziomie 4 są obrazami czysto społecznych

i róŜnych kultur. Wszystkim zadano to samo pytanie: „Czego oczekujesz
pod-progowymi, których nie moŜna odkodować na od Ŝy
poziomie świadomości. cia?". Ich mikroruchy odczytywano techniką zwaną „pobieraniem
Osoba uwodzicielska nieświadomie wykorzystuje próbek my-
obydwa rodzaje obrazów, i właśnie sprzęŜony efekt ich
działania czyni ją takczarującą. 46

Obrazy czysto podprogowe wysyłane przez czlowieka

Nawet jeśli jesteśmy obojętni wobec rozmówcy, czasami

zawiązuje się między nami mocna więź podprogowa.
Wiele nieświadomych mechanizmów pozwala nam
wyczuć stany jego duszy i prawidłowo się do nich
dostosować. Od pierwszej chwili, wyraz naszej twarzy
odbija wyraz twarzy osoby, która zwróciła naszą uwagę.
Ten nieświadomy mechanizm pozwala nam odczuwać jej
stany neurofizyczne oraz doświadczać, poprzez empatię,
jej emocji. Udowodnił to szwedzki badacz Ulf Dimberg:
umieściwszy czujniki na twarzach dwóch rozmówców,
zauwaŜył lekkie ruchy mięśni twarzowych, które
świadczyły, Ŝe kaŜdy z nich przejmował wyraz twarzy
drugiego40. Naśladujemy zatem mimikę, wywoływaną
ruchami mięśni twarzy, chociaŜ nie dostrzegamy ich gołym
okiem, poniewaŜ te zmiany fizjonomii trwają zaledwie
jedną pięćsetną sekundy. Te nieświadome działania po-
zwalają nam odczytywać emocje rozmówcy - zarówno z
jego twarzy, jak i ciała. „Lustrzane neurony" skłaniają nas
do naśladowania (nieświadomie i ukradkiem)
41
mikroruchów naszego roz-
40
U. Dimberg, Facia! Electromyograpgy and Emotional Reactions,
„Psychophy-
siology", nr 27,1990 r.
41
„Mikroruchy" są w tej pracy traktowane jako osobne pojęcie.
Synergolo-
gia jest w istocie metodą komunikacji, której centralnym obiektem
obserwacji
są mikroruchy twarzy i ciała. Wykaz tych wszystkich mikroruchów został
opra
cowany po wielu tysiącach godzin analizy zapisu na wideo. Poddano
badaniu
752 osoby obu płci, w wieku od 15 do 60 lat, z róŜnych środowisk
mówcy42. Najlepsi uwodziciele posuwają się jeszcze dalej: tion ofExposure Time, „Perceptual and Motor Skills", nr 57.
zaraŜają innych swymi emocjami. Zaobserwowano, Ŝe
nawet jeśli dwie osoby nie rozmawiają ze sobą, nastrój 47
jednej z nich udziela się drugiej. ZauwaŜono teŜ, Ŝe osoba
bardziej otwarta przekazuje swój nastrój osobie
bierniejszej43. Bezwiednie naśladujemy wyraz twarzy
oraz inne sygnały niewerbalne osób najbardziej
charyzmatycznych z naszego otoczenia44. Uwodzicielskie
osoby potrafią przekazywać teŜ swoje pragnienia.
Niektóre wyrazy uczuć pozostają na twarzy ledwie kilka
setnych milisekundy45. Wystarczy to jednak, Ŝeby mózg
mógł je odkodować i się do nich przystosować - chociaŜ
jesteśmy nieświadomi tego procesu. Mózg jest świetnie
„wyposaŜony" do odczytywania uczuć rozmówcy.
Postrzega obrazy, których projekcja na ekranie trwa od 10
do 50... tysięcznych sekundy46. Oglądający je ludzie
nieświadomie je rejestrują, a gdy zostaną poddani testom,
okazuje się, Ŝe mają one wpływ na odbiór obrazów
wyświetlanych później. Po przelotnym wyświetleniu
radosnej twarzy pojawiające się na ekranie informacje
pozbawione treści uczuciowych (na przykład jakiś symbol
chiński) są

śli" lub „przerywaniem zadania". Wiele spostrzeŜeń z tego eksperymentu

zostało zawartych w pracy Philippe'a Turcheta, zatytułowanej La
Synergologie (Sy-nergologia, czyli mowa ciała), opublikowanej przez
Editions de 1'Homme w 2000 r.
42
Giacomo Rizzollatti, Leonardo Fogassi i Vittorio Gallese,
Neurophysiological
Mechanism Underlying the Understanding and Imitation ofAction, „Naturę
Re-
views Neuroscience", nr 2, 2001 r.
43
Patrz: Ellen Sullins, „Personality and Social Psychology Bulletin",
kwiecień
1990 r., w ksiąŜce Daniela Golemana Inteligencja emocjonalna l, Media
Rodzina
of Poznań, 1997 r.
44
Pogląd ten podziela John Cacioppo. Patrz: J.T. Cacioppo, R.E. Petty i L.G.
Tas-
sinary, Soda! Psychophysiology: A New Look, „Advances in Experimental
Social
Psychology", nr 22.
45
Patrz: P. Ekman i W. Friesen, Unmasking the Face, Englewood Cliffs,
Prenti-
ce-Hall, 1975 r.
46
Gilles Kirouac i F. Dore, Judgment ofFacial Expression ofEmotion as a
Func-
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu

lepiej przyjmowane, niŜ gdy radosna twarz się nie udziału naszej woli przenikają do jego nieświadomości.
pojawia. Natomiast gdy przez kilka milisekund pojawia Otwarcie uczuciowe wymaga przede wszystkim
się twarz gniewna, chiński symbol wyświetlony później pozytywnego nastawienia, a z pewnością wyklucza
jest gorzej oceniany niŜ inne chińskie symbole wszelką strategię. Chyba Ŝe uznamy, iŜ najbardziej
wyświetlane po nim47. skuteczną strategią jest zapomnieć o strategii i skupić
Zatrzymując kadr filmu, dostrzegamy malujące się na się raczej na tym, Ŝeby być jak najbardziej naturalnym.
twarzy uczucie, którego nie widzieliśmy, oglądając film z Oprócz obrazów podprogowych, nad którymi nasza
normalną prędkością. Mózg rejestruje jednak te ulotne wola nie ma władzy, istnieją obrazy rozpoznawalne
grymasy. Jest zdolny odebrać nieświadomie obrazy gołym okiem, mogące wywołać skutki podprogowe i
około 40 razy bardziej ulotne niŜ widoczne na taśmie wzmocnić naszą moc uwodzenia.
magnetowidowej przewijającej się z prędkością 24
obrazów na sekundę! Ulotne obrazy i ich działanie podprogowe
Gdy staramy się podobać innym, nie moŜemy, niestety
W codziennych kontaktach między ludźmi nie tylko
(albo na szczęście), silą woli modyfikować obrazów
gesty trwające kilka tysięcznych sekundy działają
podprogowych, jakie emitujemy, poniewaŜ nie mamy
podprogowo. Efekt podprogowy występuje zawsze
świadomej kontroli nad niektórymi mięśniami.
wtedy, gdy postawa ciała rozmówcy mimowolnie nas
Spróbujcie, na przykład, nie uśmiechając się,
porusza.
zmarszczyć skórę wokół oczu...
Gesty osób, które się nam podobają naśladujemy
W wyraŜaniu uczuć najwaŜniejsza jest szczerość.
bezwiednie. Mimika i róŜne pozy ciała tych uwodzicieli
Daremne byłoby oszukiwać. Nie zapominajmy, Ŝe oczy
przenikają do naszej nieświadomości i zmieniają naszą
naszych partnerów są w stanie wychwycić szybsze
postawę oraz nastrój, chociaŜ nie zdajemy sobie sprawy z
grymasy twarzy niŜ te, które moŜemy świadomie
ich wpływu. Te osoby ocza-rowują nas, poniewaŜ
kontrolować. Gdy jesteśmy odpręŜeni, nasze rysy
korzystają z dobrego działania mechanizmu
łagodnieją. Jeśli jesteśmy wystarczająco promienni,
przystosowania, nabytego we wczesnym dzieciństwie.
twarz naszych rozmówców przejmie wyraz odpręŜenia.
W pierwszych latach rozwoju zostaliśmy przygotowani
Porozumiewamy się wtedy odpręŜoną twarzą z
do przyjmowania podniet i nie bylibyśmy zdolni się
odpręŜoną twarzą. Przekazy podprogowe przebiegające
rozwijać, gdybyśmy nie potrafili odróŜniać bodźców
między nami mają wielką siłę, poniewaŜ nie są filtrowane
dobroczynnych od zgubnych. Bodźce otwarcia
przez Ŝadne skurcze. Wzrok rozmówcy spoczywa na nas
pobudzają nasze pragnienie otwarcia, bodźce negatywne
i nie szuka pozycji obronnej. Spoglądamy na siebie tak,
- potrzebę zamknięcia się. Jest to zjawisko, którego
jak patrzą osoby, które się znają i lubią.
jesteśmy mniej lub bardziej świadomi.
Rozmówcy będą mieli do nas zaufanie, jeśli my im
Spójrzcie na Synera i, opierając się na wraŜeniach,
zaufamy - nic nie zastąpi wewnętrznego odpręŜenia.
odpowiedzcie bez namysłu, na której fotografii Syner
Dzięki niemu wysyłamy bodźce, które powodują
jest bardziej otwarty? - Dlaczego bez namysłu? Dlatego,
otwarcie partnera i bez
Ŝe nasz mózg jest zdolny spostrzec róŜnice stanu
emocjonalnego w czasie krótszym niŜ jedna setna
47
Patrz: S.T. Murphy i R.B. Zajonc, Affect, Cognition and Awareness: sekundy.
Affecting Priming with Optima/ and Suboptimal Stimulus Exposures,
„Journal of Personality and Social Psychology", nr 64.
48 49
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
Gdy Syner przybiera wyraz twarzy widoczny na
prawej ilustracji, jego rozmówca się zamyka. Twarz
Synera jest zasępiona, a świadczą o tym brwi ściągnięte
w literę V. Na próŜno zapewnia, Ŝe nie jest zmartwiony48,
nie przekona rozmówcy. Brwi tworzą literę V natychmiast,
gdy podczas dyskusji pojawia się problem. Skutkiem
podprogowego działania takiego grymasu,
48
Patrz: Irenauss Eibl Eibesfeldt, Ethoiogy: The Biology ofBehwior, II
wyd. New York, Holt, Rinehard and Winston, 1975 r.
Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu
świadczącego o przygnębieniu, jest zamknięcie się
osoby, która go spostrzeŜe.
Jak widzimy na następnym obrazku, Syner próbuje
się uśmiechnąć, aby nas przekonać, Ŝe wszystko jest w
porządku. Nasza twarz i ciało zarejestrowały jednak jego
niepokój, a ułoŜenie jego brwi nie pozwala uwierzyć w
szczerość uśmiechu, który wydaje się wymuszony.
Wielka moc uwodzenia niektórych osób polega na
tym, Ŝe powoduje nimi bardziej pozytywne nastawienie
niŜ innych. Przesłania podprogowe oraz czyste obrazy
podprogowe, które wysyłają, są dobrej jakości.
Zjawisko zaraŜania uczuciami
Twierdzenie, Ŝe uwodzenie jest wymyślną taktyką,
uŜywaną świadomie przez tych, którzy Ŝerują na swych
ofiarach, jest jednym z najbardziej trwałych przesądów.
Strategami są bohaterowie powieści: Don Juan,
Merteuil, Yalmont, Salomea (która bez wątpienia
istniała, ale nic o niej nie wiemy) albo szpiedzy - jak
James Bond czy Mata Hari. Nasze społeczeństwo ceni
osoby racjonalne i produktywne. TakŜe moda na
„strategie" w kaŜdej dziedzinie - czy to w związkach
miłosnych, inwestycjach giełdowych, czy w karierze
zawodowej -moŜe skłaniać do uznania, Ŝe uwodzenie
jest strategią. Wtedy jednak pomija się rolę emocji w
mechanizmie uwodzenia i rzecz najwaŜniejszą: tylko
ktoś, kto jest wzruszony, moŜe być wzruszający.
Uwodzicielska moc Giovanni Giacomo Casanovy stała
się wręcz legendarna. Jego przypadek jest godny uwagi,
poniewaŜ Casanovą naprawdę istniał i opisał swoje
uczucia. Trudno go uznać za człowieka
wyrachowanego, zimnego taktyka - był od tego daleki.
Annę de Marnhac, która zajmuje się tematyką uwodzicieli
w literaturze, pisała o nim: „Casanovą nie jest człowie-
kiem rachującym. Przegląda album swej młodości, ale nie
pod-
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH _____________ ParyŜ,
Robert Laffont, 1993 r.

liczą podbojów. Ten niepoprawny gracz jest zresztą na

bakier z liczbami49". Gdyby doskonalił wyrachowanie,
które się tak często przypisuje uwodzicielom, bez
wątpienia jego Ŝycie osobiste byłoby bardziej udane. Nie
kierowal się on zatem wyrachowaniem; kochał
uwodzone przez siebie kobiety i prawdopodobnie
dlatego, Ŝe pragnął ich naprawdę, był tak naturalny w
swym uwodzeniu. W jego niedokończonym rękopisie
Historia mojego Ŝycia czytamy: „Czując się urodzonym dla
płci odmiennej od mojej, zawsze ją kochałem i dawałem
się kochać, na ile mogłem50".
Casanovą dawał się uwieść kobietom, które uwodził.
Był tak uwodzicielski z powodu zadziałania
mechanizmów empatii fizjologicznej, o której
wspominaliśmy wcześniej. Mięśnie twarzowe wielu
kobiet musiały nieświadomie naśladować mimikę
poŜądania Casanovy! Nawet jeśli nie wszystkie
uwodzone kobiety mu uległy, moŜna przypuszczać, Ŝe w
nieświadomości tych najbardziej płochliwych pozostały
ślady jego pragnienia. Casanovą uwodził, poniewaŜ był
uwodzony.
CzyŜ nie wydaje się dziwne, Ŝe dwie osoby mogą się w
sobie zakochać w tej samej chwili, chociaŜ spotykają tak
wiele ludzi kaŜdego dnia, miesiąca, roku? Pragnienie
jest zaraźliwe. Nierzadko słyszy się, oczywiście: „Nie od
razu się zakochałem (-łam), trzeba było na to trochę
czasu". W tym „czasie" jednak zjawisko zaraŜania
uczuciowego trwa. Miłosne uniesienie odczuwane
przez jedną osobę z wolna dosięga drugą, która, w
związku z tym, powoli się zakochuje.
Uwodzenie to zainteresowanie drugą osobą. Nie moŜe
być udawane, poniewaŜ zaleŜy od nieświadomych
reakcji neurofi-zjologicznych, które się nie uruchomią, gdy
ktoś nas nie intere-

49
Patrz: Annę de Marnhac, Seducteurs et seductrices (Uwodziciele i
uwodzi-
cielki), Ed. De la Martiniere, 2002 r.
50
Patrz: Giacomo Casanovą, Histoire de ma vie (Historia mojego Ŝycia),
 Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu
suje. Pociągającymi czynią nas właśnie reakcje
neurofizjologicz-ne, wyraŜające przesłanie zbliŜenia i
odbierane podprogowo. Odbieramy uczucia innych,
jeśli sami jesteśmy otwarci. Osoby, które czują do siebie
pociąg, wyczuwają wzajemnie swoje emocje i, nie
wiedząc o tym, wciąŜ się do nich dostosowują.
Dzięki obrazom uzyskanym z rezonansu
magnetycznego wiemy dzisiaj, Ŝe te same strefy mózgu
uaktywniają się zarówno gdy wyobraŜamy sobie jakieś
działanie, jak i wtedy, kiedy rzeczywiście działamy.
Dlatego teŜ gdy kogoś pragniemy, objawia się to poprzez
pewne mikroruchy otwarcia, które osoba będąca
obiektem poŜądania nieświadomie odbiera. Jesteśmy
bardziej oŜywieni. Nie wystarcza to, oczywiście, by nasz
urok był nie do odparcia, ale pozwala naszemu
pragnieniu przedostać się do nieświadomości
partnera. Spontaniczność jest zatem nieodzowna!
Ludzie bardzo spontaniczni są postrzegani jako bardzo
uwodzicielscy. Głównym atutem Casanovy była właśnie
52
jego spontaniczność. Kochał i był kochany, bo ośmielił się
pokazać, Ŝe kocha. Ośmielił się Ŝyć. Właśnie takimi
słowami mówi Ado Kyrou o Marilyn Monroe: „Od chwili
pojawienia się Marilyn idzie pod prąd. Pozwala sobie na
wszystko. Ośmiela się pokazać piersi, krągłe pośladki,
pięknie zaokrąglony brzuch...". Ośmiela się51!
W sztuce uwodzenia pobudzenie czuciowe zawsze
przynosi lepsze efekty niŜ aptekarskie wyliczenia.
Uwodzenie to zainteresowanie: proces dostrojenia
Jeśli rozmówca nas zainteresuje, dostrajamy postawę
swego ciała do jego postawy. W zrozumieniu tej prawdy
bardziej mi pomogły osobiste doświadczenia niŜ analiza
filmów wideo.
Edouard i Franek to moi znajomi, koledzy z
uniwersytetu. Edouard zdobył świetne wykształcenie,
mówił pięknym języ-
1
Annę de Marnhac, op. cit.
53
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu

kiem, bardzo starannie dobierając słowa. Był kimś, o

kim się mówi „dobrze wychowany", pełen godności,
prawy, przestrzegający kodeksu honoru i zasad. Franek
natomiast dawno odrzucił wszelkie zasady; korzystał z
przyjemności Ŝycia - jak sam powiadał. Snuła się za nim
wieczna nonszalancja i chroniczne zmęczenie, które
zrzucał jedynie w obecności płci pięknej. Edouard i
Franek spotykali się od czasu do czasu w barze nieo-
podal siedzib wielkich firm, dwa kroki od Sorbony, w
jednym z tych miejsc w sercu ParyŜa, gdzie ludzie
wpadają na szklaneczkę wina po wyjściu z pracy.
Kilkakrotnie miałem okazję być tam z nimi i obserwować
ich zachowanie. Niezmiennie, gdy się spotykali, Edouard
za wszelką cenę starał się brylować i udawało mu się to,
bo był wybitny. Franek natomiast patrzył i słuchał. Mówił
niewiele, ale zadawał pytania i słuchał odpowiedzi, które
prowokowały dalsze pytania. Nie kierował się jakąś tech- Franek mógł zatem umieścić rozmówcę w swojej
niką, był to jego sposób bycia, świadczący o przestrzeni intymnej, jakby go odcinał od świata, który
zainteresowaniu bliźnim, o ciekawości świata i ludzi. zdawał się znikać. Niewerbalne środki komunikacji Francka
Kiedy spotkanie dobiegało końca, Franckowi często ktoś doskonale wyraŜały oddanie się relacji. Nieświadomie
z towarzystwa wręczał wizytówkę, pragnąc dalszych odtwarzał proces, jaki uruchamia matka, chcąc pokazać
kontaktów, Edouardowi zaś dziękowano po prostu za dziecku, Ŝe je rozumie. Matka, która słyszy piski radości
miłe chwile. dziecka, kołysze je łagodnie lub patrzy na nie,
Dopiero po latach, spotkawszy przypadkiem Francka, poruszając ramionami. Dostraja się w ten sposób do
zrozumiałem, co się wtedy działo. Franek był juŜ Ŝonaty, zachowania dziecka. Te chwile mają kapitalne
miał dwoje dzieci, ale nie zmienił sposobu bycia. WciąŜ znaczenie w procesie rozbudzania uczuciowości52.
zadawał mnóstwo pytań, nadal przejawiał nieświadome Specjaliści uwaŜają, Ŝe dostrojenie się jest czymś
zainteresowanie innymi. Znacznie wzbogaciłem przez zasadniczo róŜnym od naśladowania. Naśladując swoje
ten czas swą wiedzę o komunikacji niewerbalnej i lepiej niemowlę, matka pokazuje mu, Ŝe rozumie, co ono
pojmowałem mechanizmy, które Franek uruchamiał w zrobiło, a nie i jak się ono czuło. To właśnie ten ostatni
procesie uwodzenia. On się dostrajał do rozmówcy. punkt jest sednem dostrojenia.
Przybierał postawy umysłowe i pozycje ciała partnera, W przykładzie pokazanym na następnej stronie Syna
wykorzystywał bezwiednie skutek empatii na poziomie aprobuje słowa rozmówcy, kiwając głową i
podprogowym: jego ciało wysyłało kody zdolne wzruszyć podkreślając wypo-
rozmówcę, bo odzwierciedlało jego stany emocjonalne.
Dostrojenie się Francka polegało na przyjmowaniu 52
Daniel Stern, The interpersonal Word ofthe Infant, Nowy Jork, Basic
pozycji odwzorowujących - jak w lustrzanym odbiciu - Book, 1987 r.
pozycji partnera. Rytm mowy jego ciała był zgodny z
rytmem rozmówcy.
54 55

UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
Sekwencja trwająca okoto sekundy
wiedź niewerbalnym „tak". Jej partner czuje, Ŝe jest
słuchany, pociągający, kochany...
Syna, kiwając głową, otwiera drogę do przenikania.
MoŜe jeszcze rozwinąć kontakt, przymykając oczy.
Sekwencja trwająca około sekundy
Bez słowa, Syna „prowadzi" swego rozmówcę.
Prowadzi tak jak tancerz swą partnerkę. Wydaje się
zresztą bardziej oŜywiona, niŜ gdyby stała nieruchomo.
Sekwencja trwająca okoto sekundy
56
Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu
Właściwie nic nie powinno skłaniać Syny do tak
intensywnej komunikacji. Znaczenie spotkania tkwi
jednak właśnie w interakcji. Osoby przywiązujące wielką
wagę do wypowiedzi słownych mają skłonność do
zapominania o tym: przeceniając wagę słów, są tak
zaprzątnięte formułowaniem trafnych odpowiedzi, Ŝe nie
wchodzą w interakcję.
Mechanizmy uwodzenia są nieformalne, mają swoje
korzenie w dzieciństwie, ale naprawdę mogą być
zrozumiane dopiero przez osoby dorosłe. Uwodzenie
uruchamia dwa zmysły, które wymagają szczególnej
uwagi, poniewaŜ ich działanie jest przede wszystkim
podprogowe.
Podprogowe działanie zmysłów
Uwodzenie kogoś oznacza jego „dotknięcie", a dotykamy
tylko osoby, z którą dobrze się „czujemy". Za tymi
prostymi słowami kryją się dość skomplikowane treści.
Umieć „dotknąć" i być dobrze „odczuwanym" to dwie
cenne cechy w rzeczywistości podprogowej.
Rola dotyku w zdolności uwodzenia
WyraŜenie „dotykać kogoś" prawdopodobnie
nieprzypadkowo ma dwa znaczenia. MoŜna kogoś
dotykać fizycznie. MoŜna teŜ dotykać uczuciowo. Te dwa
znaczenia pokrywają się, poniewaŜ ktoś, kto serdecznie
dotyka fizycznie, dotyka zwykle takŜe uczuciowo.
Bliskość fizyczna i bliskość uczuciowa są nierozłączne.
Dotyk wzmacnia bliskość, ale pod pewnym warunkiem:
osoba delikatnie dotknięta (na przykład w ramię) nie
powinna mieć świadomości, Ŝe została dotknięta! Gdy
ten warunek zostanie dotrzymany, uruchamia się
mechanizm sympatii. Na jednym
57
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH ______________
z uniwersytetów w Stanach Zjednoczonych
przeprowadzono bardzo ciekawy eksperyment, mający
na celu sprawdzenie znaczenia dotyku w komunikowaniu
się ludzi. Przy wejściu do biblioteki pani psycholog, która
zajęła miejsce bibliotekarki, udzielała ludziom Ŝądanych
informacji, leciutko ich dotykając, ale nie uśmiechając się
do nich53.
Następnie osobom, które zasięgały informacji, dano
do wypełnienia kwestionariusz, zawierający m.in.
pytania:
1. Czy bibliotekarka dotknęła was fizycznie?
2. Czy bibliotekarka była uśmiechnięta?
53
To doświadczenie zostało opisane przez Dianę Ackerman w A
Natural Hi-story ofthe Senses, Random House, 1990 r.
Przekazy podprogowe wiaśdwe uwodzeniu
Ku wielkiemu zdumieniu eksperymentatorów, badani
odpowiedzieli „nie" na pierwsze pytanie; nie pamiętali
lekkiego dotknięcia barku lub ramienia. UwaŜali
natomiast, Ŝe bibliotekarka uśmiechała się do nich!
Trzeba dodać, Ŝe dotknięcie, o którym tu mowa, trwa
zawsze krócej niŜ sekundę. Wystarczy to jednak, Ŝeby
mózg zdołał je zarejestrować. Krótkotrwałość dotyku ma
pierwszorzędne znaczenie, bo jeśli jest zbyt długi, moŜe
spowodować odwrotny skutek. W istocie ktoś, kto nas
dotyka, przywłaszcza sobie jakąś część naszej
intymności, na co nie zawsze jesteśmy skłonni
przyzwolić. Ten szczególny dotyk jest zresztą nazywany
„dotykiem podprogowym".
Gdy rozmówca dotyka nas w sposób ledwo
dostrzegalny, zwykliśmy przymykać oczy na ten gest i nie
pamiętać o tym. Nieświadomość przekształca jednak ten
gest w odruch sympatii. Dotyk wzmacnia zatem zbliŜenie
uczuciowe.
Dochodzimy do stwierdzenia sformułowanego przez
neurologa Saiila Schanberga: porzucone niemowlę,
którego wzrost został zahamowany, zacznie znowu
rosnąć dopiero wtedy, gdy ktoś weźmie je w ramiona i
utuli. Dotyk przywołuje okres naszego Ŝycia, gdy czuliśmy
się bezpiecznie w ramionach starszych. Wspomnienie to
jest w nas wyryte na zawsze, a wiąŜące się z nim
przesłanie dające poczucie bezpieczeństwa, powraca za
kaŜdym razem, gdy ktoś nas ukradkiem muśnie. Jest to
przypomnienie natury podprogowej, miły ślad
pamięciowy naszej pamięci afektywnej54.
Osoby potrafiące posługiwać się dotykiem przekazują
czułość, która ułatwia zbliŜenie. Mają prawdziwą moc. W
pewnych warunkach, uwodzenie wykorzystuje
sprzęŜenie wszystkich naszych zmysłów, które
pogłębiają zdolność odbierania czułości.
54
Antonio R. Damasio nazywa go obrazem przywołanym. Patrz:
Antonio R. Damasio, Btąd Kartezjusza, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań,
2002 r.
58 59
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH Przekazy podprogowe właściwe
uwodzeniu

Uwodzicielskie przekazy przechodzą przez dotyk, ale nienia. Kiedy jednak dotrą do narządu lemieszowo-
przekazy miłosne są skuteczne dopiero, gdy do akcji nosowego, wywołują określone skutki fizjologiczne,
włączą się fe-romony, intensyfikujące nasze pragnienia. sprzyjające wydzielaniu hormonu gonadotropowego,
który odgrywa wielką rolę w Ŝyciu erotycznym
Podprogowe działanie feromonów człowieka58.
Nie wiemy, do jakiego stopnia istnienie narządu
Motyl jest w stanie wykryć zapach drugiego motyla w lemieszowo-nosowego zmienia postrzeganie innych
odległości ponad dziesięciu kilometrów, co wabi go na osób. Nie wiemy takŜe, ile cząsteczek steroidalnych,
odległość55. Mrówki takŜe porozumiewają się dzięki rozpoznawanych przez narząd lemieszowo-nosowy
wonnym przesłaniom, bardzo bogatym i róŜnorodnym56. kierują do nas rozmówcy, gdy próbują nas oczarować. Z
Istoty ludzkie wszakŜe próbują raczej ukryć zapachy pewnością jednak - gdy kogoś pragniemy, nie wysyłamy
swoich ciał, i troskę o wyraŜenie ich pragnień powierzają mu nieprzyjemnych zapachów. Jest teŜ równie mało
perfumom. Silny zapach perfum jest świetnie prawdopodobne, Ŝeby nasze nieświadome przesłania
rozpoznawalny, ale nie ma nic wspólnego z zapachem zapachowe zwracały się w przeciwnym kierunku niŜ
podprogowym. Trzeba zatem rozróŜnić zapachy, które nasze podprogowe przesłania wizualne, gdy czujemy
czujemy świadomie i takie, których nie rejestrujemy się szczęśliwi w czyimś towarzystwie.
świadomie. Węch zawdzięczamy dwóm układom Spójrzcie na Synera, który rozmawia z Syna. Czy nie
czuciowym - pierwszy z nich to umiejscowiona w tylnej uwaŜacie, Ŝe gdy się porusza, moŜe wysyłać znacznie
części jamy nosowej okolica węchowa wyścielona więcej sygnałów poŜądania, niŜ gdyby stał nieruchomo
nabłonkiem węchowym, a drugi to znajdujący się w jak bryła lodu?
pobliŜu kości lemieszowej nosa narząd lemieszowo-no-
sowy. Ten ostatni ma za zadanie odbiór zapachów
nierozpo-znawalnych świadomie: feromonów. (To dzięki
niemu kobiety Ŝyjące razem w jakimś zamkniętym
środowisku po kilku miesiącach mają menstruację w tym
samym czasie57). WciąŜ mało wiemy o tym organie, ale
wydaje się coraz bardziej oczywiste, Ŝe ma on wielki
wpływ na pociąg seksualny.
Grupa badaczy amerykańskich wykazała, Ŝe pewne
substancje chemiczne wydzielane przez skórę,
zwłaszcza przez określone strefy ciała, a mianowicie
pachy i genitalia, wywołują pobudzenie narządu
lemieszowo-nosowego osoby dorosłej. Te bezwonne
substancje nie są wykrywane przez narząd powo-
55 57
Tak napisał entomolog Jean Henri Fabre w XIX wieku. Annick le Guerec, Lepouvoirde l'odeur (Moc zapachu), Odile Jacob,
56
Bernard Werber poświęcił temu tematowi ksiąŜkę pt. Les Fourmis 1998 r.
(Mrów
ki), Albin Michel, 1991 r.
 Yomeronasal Organ Affect Hypothałamic Function, „Journal of Steroid
58
Patrz: David Berliner, Steroidal Substances Active in the Human Biochemistry and Mole-cular Biology", wól. 58, nr l, 1996 r.

60 61
 uczuciowy stan ich umysłu. Gdy Syner jest otwarty, jego
ciało nie stwarza barier. Jego ruchy wyraŜają jego myśli i
UWODZE je wzbogacają. Przepływ powietrza, jaki powodujemy,
NIE
OPIERA
gdy poruszamy ramionami, jest około dziesięciu razy

5
SIĘ NA większy, niŜ gdy nasze ciało jest nieruchome. Jest niemal
KODACH
NIEŚWIA
nie do pomyślenia, Ŝeby w powietrzu nie unosiły się
wtedy feromony i Ŝeby bliscy nie wdychali naszych
DOMYCH _______________________________________________________
pragnień... ROZDZIAŁ
Nie wytwarzamy cząsteczek zapachowych
Kied
y
pobudzających seksualnie, jeśli nie pragniemy drugiej Znieść negatywne bariery
osoby. Jeśli natomiast jesteśmy spontaniczni, uniesieni umysłowe
Syner
poŜądaniem, a nasze ciało to wyraŜa, wysyłane
jest
feromony znajdują drogę do narządu lemie-szowo-
otwarty
nosowego osoby, na której nam zaleŜy, i wydajemy się
i
jej bardziej godni poŜądania.
wyrazi Jakość przesłania podprogowego zaleŜy od jego
W procesie uwodzenia postawa umysłowa, pozycje
sty, odbioru; Ŝeby osoba, na której nam zaleŜy, uchwyciła to
ciała, gesty i wonie łączą się, ale ich skuteczność jest
jego przesłanie, musi mieć „wolny umysł"! Bardzo często
pełna jedynie wtedy, gdy rozmówcy nie wznoszą
ciało jednak, nie zdając sobie z tego sprawy, wznosimy
między sobą barier men-talych.
ujawni między sobą a rozmówcą bariery mentalne blokujące
a tę wszelką komunikację podprogową.
wyrazi Osoby najbardziej uwodzicielskie posiadają dwa
stość. najwaŜniejsze atuty, aby przeciwstawić się cenzurze
Gdy części ich podprogowego przesłania. Po pierwsze, całą
jest swą istotą oddalają zwykle wszelkie przeszkody w
swobo komunikacji. Po drugie, bardzo szybko potrafią wykryć
dny w potencjalne bariery, a w razie potrzeby obejść je.
rozmo
wie,
jego
ciało
takŜe
jest
swobo
dne.
Osoby
otwarte
znoszą
bariery
. Ich
ruchy
obja-
wiają
Stworzyć klimat sprzyjający
komunikacji
Przez mózg przebiegają bezustannie fale mózgowe,
zarówno w dzień, jak i w nocy. Niektóre z tych fal
pozwalają się wyciszyć, zwiększają podatność na
bodźce. W zaleŜności od tego, czy jesteśmy w stanie
pełnego przebudzenia, snu lekkiego czy

63
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
głębokiego, fale wysyłane przez mózg dostrajają się w
odmienny sposób59. Oto przykład.
Wyobraźmy sobie siebie w pracy w ciągu tygodnia.
Musimy się skupiać na wielu czynnikach decydujących o
efektywności naszych działań. Z powodu napiętej
uwagi, krąŜenie krwi jest przyspieszone, a metabolizm
zwiększony, przez co jesteśmy bardziej produktywni i
wydajni. Dzięki tej aktywności moŜemy takŜe
koordynować podejmowanie decyzji. Bardzo skon-
centrowani, czyli skupieni, w stanie umysłu
sprzyjającym działaniu, nie pozostawiamy wiele miejsca
na poziomie pod-progowym dla przepływu informacji
właściwej „trybowi uwodzenia".
Patrzymy na zegarek: osiemnasta. Dzień pracy
dobiega końca. Rytm zdaje się zatrzymywać
błyskawicznie, a zmiana jest tym gwałtowniejsza, Ŝe od
rana był bardzo intensywny. Większości z nas wystarczy
mały szczegół, Ŝeby wyrwać się z tego szaleńczego
rytmu: wyjście z pracy, uczucie ciepła w słońcu lub chłodu
wiatru na ulicy, zapach wnętrza samochodu w drodze
do domu, słuchanie ulubionej stacji radiowej, rozluźnienie
krawatu, wejście do domu, dotknięcie butelki zimnego
napoju, pierwsze kroki szybkiego marszu... słowem, jakiś
drobiazg często wystarcza, aby się „wyłączyć".
W tych chwilach „wyłączenia" częstotliwość drgań
mózgu się zmniejsza i znowu się otwieramy na działania
nieformalne. Twarz się odpręŜa. Stając się bardziej
otwarci, jesteśmy teŜ bardziej receptywni. Chwilę
wcześniej, kiedy byliśmy napięci, nasze postrzeganie
było zogniskowane, skierowane na cel. Krótko mówiąc,
czujemy, Ŝe „odŜywamy".
59
Mózg wysyła cztery rodzaje fal, po prostu dlatego, Ŝe rozróŜniamy
cztery główne rytmy fizjologiczne, określane przez zakres
częstotliwości drgań fal mózgowych mierzonych na powierzchni czaszki.
Rytm alfa (od 8 do 13 Hz na sekundę), rytm beta (od 14 do 30 Hz na
sekundę), który jest rytmem pełnego rozbudzenia, rytm theta (od 4 do 7
Hz na sekundę) i rytm delta (poniŜej 4 Hz na sekundę).
Znieść negatywne bariery umysłowe
Gdy jesteśmy w stanie aktywności, nasz wzrok jest
bardzo zogniskowany, a postrzeganie uboczne
znacznie ograniczone. W chwili otwarcia się,
uaktywniamy postrzeganie uboczne i znowu mamy
dostęp do zasobów podprogowych. Mózg, którego
działaniami kierowały w znacznej mierze fale beta,
otwiera się na inną częstotliwość fal, wolniejszych: fal alfa.
Napięcie nerwowe mija, nasze postrzeganie nie jest
zogniskowane i nagle mamy wraŜenie, Ŝe
„odetchnęliśmy".
Uwodziciele... chodzą wolniej niŜ inni60. Wydają się
posiadać zadziwiającą zdolność unikania spirali
nadmiernych działań. Wykazują opanowanie. Ich
postawy obserwowano zarówno w grupie, jak i wtedy,
gdy byli sami, w pracy i w miejscach bardziej prywatnych.
Dzięki swemu spokojowi, potrafią uspokoić innych.
Ludzie pogodni mają głos stonowany, umieją omijać
negatywne pętle energetyczne. W chwilach wielkiego
stresu nie dają się wciągnąć otoczeniu działającemu w
wyczerpującym trybie energetycznym. Intuicyjnie
wyczuwają, Ŝe jeśliby się wdali w komunikację
wykorzystującą siłę i agresję, bezowocne stałyby się
wszelkie odwołania do komunikacji podprogo-wej, którą
oni nazywają po prostu „dobrą komunikacją".
Osoby pogodne, spokojne, nie budzą czujności, która
wywołuje reakcje zamknięcia...
Czujność: bariery do ominięcia
Mózg nie zawsze jest gotów odbierać wszystkie
informacje, które do niego dochodzą. Nieświadomość
wznosi niekiedy bariery, które udaremniają wszelkie próby
komunikacji podprogo-wej. Pewne niewerbalne znaki są
widomymi wskaźnikami umy-
60
Wiele szczególnych cech niewerbalnych osób dominujących zostało
opisanych i przytoczonych w pracy doktorskiej Annę Ancelin-
Schutzenberger.
64 65
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH
slowego zamknięcia, a osoby potrafiące słuchać innych
wyczuwają je instynktownie. Są lepiej przygotowane na
zamknięcie, czyli na przeszkody, i wykazują większą
zdolność ich obejścia61. Istnieją trzy rodzaje barier
umysłowych: bariera uczuciowa, bariera krytyki i bariera
etyki. Gdy kogoś nie lubimy, nie zgadzamy się z nim i nie
wyznajemy tych samych wartości, wówczas wznosimy
bariery czujności, które pozbawiają komunikację
niewerbalną mocy działania podprogowego.
Bariera uczuciowa
Często się zdarza, Ŝe deprecjonujemy, świadomie bądź
nieświadomie, wypowiedzi osoby, której nie cenimy.
Czasem słyszymy takie stwierdzenia: „Wiedząc, kim on
(ona) jest, (lub) wiedząc, skąd on (ona) się wziął (-ęła), nie
moŜna przecieŜ mieć do niego (niej) zaufania". Gdy kogoś
nie lubimy, przypisujemy mu cechy, na podstawie których
go osądzamy, nie dając mu moŜliwości obrony, bo,
rzecz jasna, nie mówimy tego głośno. Nie łudźmy się
jednak: jeśli stawiamy barierę emocjonalną przed takim
rozmówcą, on moŜe zrobić dokładnie to samo wobec
nas.
Nie uda się nam dotrzeć do nieświadomości osoby,
która nas nie lubi. Jej mózg filtruje bodźce emocjonalne,
które jej wysyłamy i je odrzuca. Nieświadomość zamyka
się w sposób naturalny, gdy mózg mobilizuje swoje
zasoby poznawcze, aby się bronić. Procesy dobrej
komunikacji - nośniki uwodzenia - nie dokonują się,
poniewaŜ umysł nie jest juŜ wolny.
Przypominam sobie program telewizyjny na Ŝywo z
udziałem publiczności, poświęcony uwodzeniu.
Jeden z telewi-
61
W latach sześćdziesiątych XX w., Bułgar Georgi Łozanow opracował
niezwykle obiecującą technikę nauki języków obcych - sugestologię.
Stworzył złoŜony scenariusz, mający przełamać psychiczne bariery
uczniów, aby mogli w sposób jak najbardziej skuteczny odbierać
formalne i podprogowe przesłania profesorów. Patrz: Georgi Łozanow,
Suggestology and Outlines of Suggestopedy, Nowy Jork i Londyn, Gordon
Znieść negatywne bariery umysłowe
dzów wyznał w czasie emisji, Ŝe sporo kłopotów
sprawia mu nawiązanie kontaktu z kobietami, które
spotyka. Na pytanie, jak przebiegają te spotkania,
odpowiedział mniej więcej tak: „Jeśli chcę wyjść
wieczorem, muszę zapewnić opiekę dzieciom i wrócić,
zanim opiekunka skończy swój dyŜur". Taka odpowiedź
potwierdza istnienie bariery uczuciowej. Ten człowiek
uzaleŜnił swe miłosne spotkania od czasu, jakim
dysponował; tak pospiesznie nawiązywał kontakty, Ŝe
nieświadome przesłania jego ciała wyraŜały szorstkość.
Jego pośpiech stwarzał barierę uczuciową między nim i
jego partnerkami. MęŜczyzna bezwiednie budził
czujność i wznosił bariery, z powodu których cierpiał:
sam stawał na przeszkodzie komunikacji.
Bariery wnoszone w umysłach są widoczne na ciele.
Gdyby ten męŜczyzna był bardziej uwaŜny, mógłby
dostrzec rodzącą się czujność w spojrzeniu i gestach
partnerki. Zrozumiałby wtedy z pewnością, Ŝe im
bardziej przyspiesza spełnienie pragnienia, tym rzadziej
przybiera ono formę, jakiej by oczekiwał. Spostrzegłby
teŜ, Ŝe kobieta, z którą nawiązuje znajomość odczuwa
emocjonalną potrzebę chronienia się przed jego nietak-
townymi zalotami. W mowie jej ciała rozpoznałby znaki
mikro-reakcji, jakie ów niepokój powodował.
W chwilach zamknięcia, ciało ludzkie reaguje często
rozszerzeniem naczyń krwionośnych62. Przez bardzo
krótką chwilę odczuwamy wówczas swędzenie w
pewnych, ściśle określonych miejscach na twarzy lub
ciele. Oznaki zamknięcia mogą być bardzo róŜne, ale
niektóre są widocznymi oznakami zamknięcia
emocjonalnego63. Przyjrzyjmy się kilku z nich.
and Breach, 1978 r.
 62
L. Morów, B. Urtunski, Y. Kim i F. Boller, Arousal Responses to scu na twarzy lub ciele się pojawia, patrz: La Synergologie (Synergologia -
Emotional Sti- odczy
muli and Laterality ofLesion, „Neuropsychologia", nr 19,1981 r. tywanie nieświadomej mowy ciała) Philippe'a Tlircheta (Les Editions de
63
Więcej o swędzeniu i jego znaczeniu, w zaleŜności od tego, w jakim l'Hom-
miej me, 2000 r.).

66 67

UWODZE Znieść
NIE negatywn
 Na ilustracjach z lewej strony i w środku Syna czuje
swędzenie na górnej części barku i na łopatce. Gdy
swędzi górna część barków, zwykle nie trwa to dłuŜej
niŜ dwie lub trzy sekundy, ale drapiąc się, osoba
pokazuje ostentacyjnie, Ŝe chciałaby uciec od tej
sytuacji. Jej obawa jest czysto emocjonalna. Syna
próbuje uciec emocjonalnie i znalazła tylko jeden
sposób: ruch ręką za plecy64. Na ilustracji z prawej strony,
Syna odczuwa łaskotanie z tyłu nóg. Nie opuszcza
rozmówcy bez słowa tylko dlatego, Ŝe jest uprzejma.
Czuje łaskotanie, bo wysłała do mózgu polecenie
zwiększenia przepływu krwi w nogach, aby ułatwić
chodzenie, chociaŜ nie rusza się z miejsca i dyploma-
tycznie ciągnie dalej rozmowę.
W pewnych sytuacjach chcielibyśmy odejść. W innych
nie pragniemy odejść, ale stawiamy między sobą a
rozmówcą bariery bardziej fizyczne. Nadal jesteśmy
grzeczni i nie widzimy powodu, Ŝeby odejść, ale
odczuwamy nieświadomą potrzebę ochrony przed
obecnością lub natrętnym pragnieniem drugiej osoby.
WciąŜ się uśmiechamy i przytakujemy „tak, tak", ale na-
sze ciało się broni.
Synę swędzi zewnętrzna część ramienia. Ten
dziwaczny przekaz, wysyłany z kory mózgowej do nerwu
pachowego i do nerwu promieniowego powoduje
mikroswędzenie, które pozwala przyjąć określoną
postawę psychologiczną, wyraŜającą
68
64
Patrz: George Lakoff i Mark Johnson, Philosophy ofthe flesh, Nowy
Jork, Basic Book, 1999 r.
68
się w czynności odruchowej. Krótkim ruchem moŜemy,
„mimowolnie", w geście obronnym umieścić rękę między
nami i rozmówcą. Wszystko to jest nieświadome, ale
zewnętrzna strona ramienia „swędzi", „kłuje", bez
widocznego powodu, a my kontynuujemy rozmowę,
drapiąc się jednocześnie. To mikroswędzenie trwa
niespełna pięć sekund i nie zostawi Ŝadnych śladów na
ciele.
Wszelkie mikroswędzenia opisane wyŜej, są wyrazem
myśli tej samej natury, poniewaŜ wszystkie mają związek
z pragnieniem obrony przed rozmówcą.
Jeśli to przedramię słuŜy jako bariera ochronna, jakby
chodziło o obronę przed uderzeniem, sytuacja ma
mniejszy ładunek uczuciowy niŜ wtedy, gdy chodzi o
ramię. Czujemy to intuicyjnie. Jesteśmy mniej
zaangaŜowani, gdy dotykamy kogoś przedramieniem,
niŜ gdy bierzemy go w ramiona.
Mikroswędzenia („mikro", bo trwają bardzo krótko i nie
zostawiają widocznych znaków) są symptomem
pewnych lęków emocjonalnych, fizycznym objawem
emocjonalnej czujności i stanowią reakcję na źle
rozpoznaną potrzebę obrony własnej65.
65
Pełniejsze wyjaśnienia na temat procesów emocjonalnych
powodujących mikroswędzenia moŜna znaleźć w: K.M. Heilman i R.
Watson, „Arousal and Emotions", w Handbook ofNeuropsychology, F.
Bollera i J. Grafmana, Amsterdam, Elsevier, 1983 r., wól. 3.
6
9
Mózg przygotowuje mięśnie do reakcji. Gesty, które są
tego następstwem, stanowią wyraźny znak, Ŝe pojawiła
się bariera mentalna. Osoby o duŜej intuicji dostrzegają
to doskonale, nawet jeśli nie wiedzą zgolą nic o
komunikacji niewerbalnej ani o synergologii, czyli o
metodzie odczytywania nieświadomej mowy ciała.
Emocjonalna czujność moŜe się zrodzić z wielu
powodów, ale nadmierny pośpiech zawsze wywołuje u tyczny. Natychmiast stracicie zaufanie do tego
drugiej osoby reakcję zamknięcia. Giovanni Giacomo męŜczyzny i nie będziecie traktowali go powaŜnie. Wasz
Casanovą, dla którego zbliŜenie międzyludzkie nie miało umysł zacznie z wielką uwagą filtrować wszystkie jego
- jak się zdaje - tajemnic, doskonale wiedział o zjawisku przekazy, aby wykryć kolejne kłamstwo bądź przejawy
barier mentalnych, które chętniej nazywał „cnotami". W mitomanii.
swoich Pamiętnikach pisał, Ŝe kobiecie, której się Spójrzcie na fotografie Syny i Synera poniŜej.
pragnie, trzeba zawsze dać poczucie, Ŝe to ona nas
wybrała66.
Jeśli pozwolimy rozmówcom wierzyć, Ŝe to oni nas
wybrali, ich czujność pozostanie uśpiona. To zresztą
znana prawda: kaŜdy z przyjemnością słucha tego, co
pragnie usłyszeć. Nie budząc czujności, która mogłaby
wywołać negatywne uczucia, usposabiamy ich umysł
do traktowania nas przychylnie. Podobnie działają
osoby nieuczciwe - posługują się świadomą manipulacją,
aby zaskarbić sobie sympatię. Osobnik odpychający lub Wszystkie trzy gesty są tej samej
nazbyt nachalny nie zdołałby nikogo podejść. Osoby natury. W pierwszej sytuacji Syner jest zdenerwowany
uwodzicielskie równieŜ uŜywają wszystkich tym, co słyszy, w drugiej -Syna jest zmartwiona tym, co
mechanizmów opisanych w tym rozdziale, jednak bez widzi, w trzeciej - Syner jest gotów krzyczeć z oburzenia.
wyrachowania czy ukrytych intencji. Trzeba się uczulić na te negatywne gesty, wcale nie
tak rzadkie. Łatwiej dostrzeŜemy wówczas widoczne
Bariera krytyki
objawy zamknięcia naszych rozmówców.
Najbardziej znaczącym, a zarazem najbardziej
Bariera krytyki wynika z braku akceptacji. interesującym gestem krytycznym jest niewątpliwie gest
Wyobraźcie sobie, Ŝe spotykacie męŜczyznę średniej zilustrowany poniŜej. Istnieją dwa warianty tego gestu,
tuszy, który twierdzi, Ŝe od lat nic nie je. To pobudzi wasz ale w obu przypadkach podraŜnienie występuje w tym
samym miejscu.
66
Giacomo Casanovą, Histoire de ma vie (Pamiętniki), ParyŜ, Robert
Laffont, 1993 r. (Coli. Bouąuins).
zmysł kry-

71
 UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH NIEŚWIADOMYCH_______________

Osoba, którą swędzi strefa nerwu

skórnego szczękowego i która ukradkiem Znieść negatywne bariery umysłowe

drapie się w nos - nie wierzy w to, co mówi-

cie. Czuje się nieswojo i mobilizuje zasoby
mózgu, Ŝeby się dostosować do sytuacji. Czy
skubie nozdrza, czy pociera nos zgiętym
palcem wskazującym, jej nastawienie
psychiczne jest takie samo: odrzucenie.
Pięć przedstawionych tutaj gestów to
gesty negatywne. Głowa rozmówcy jest
zawsze lekko pochylona. Ten szczegół ma
kapitalne znaczenie, bo inne swędzenia w
okolicach nosa mogą być wywołane emocją
pozytywną.
Jeśli rozmówca stracił do was zaufanie,
nie macie innego wyjścia, jak tylko się
wycofać. Przez pewien czas wasze przekazy podprogowe
będą działały słabiej.
są rasistami. Wypowiedzi rasistowskie, ksenofobiczne,
agresywne sprawiają, Ŝe rozmówca wycofuje się całym
ciałem, Ŝeby nie wejść w przestrzeń prywatną osoby
mówiącej. Jest to postawa typowa w takich sytuacjach.
Osoba zaŜenowana kładzie dłoń na ustach, Ŝeby się
odciąć od rozmówcy. Istnieje wiele odmian tego gestu i
wszystkie one są raczej negatywne. Obserwując taki gest,
zauwaŜamy, Ŝe osoba, która go wykonuje, nie mruga
juŜ powiekami: przestała was słuchać (do mrugania
powiekami powrócimy w dalszej części ksiąŜki).

Bariera etyczna
Tematy lub zachowania sprzeczne z naszymi
przekonaniami bądź normami etycznymi wzbudzają
naszą czujność. Wypowiedzi o wydźwięku rasistowskim
lub ksenofobicznym, na przykład, oburzają i mobilizują
zasoby intelektualne rozmówców pragnących się im
przeciwstawić poprzez odpowiednią argumentację, co
blokuje podprogowe przesłanie uwodzenia. W
podobnych sytuacjach bariera etyczna zostaje
zdublowana przez barierę uczuciową, poniewaŜ osoba
o poglądach rasistowskich zwykle budzi niechęć tych,
którzy jej słuchają, a nie
72
 CZĘŚ
Ć

2
UWODZENIE NA
TWARZY WYPISANE

Jxiedy męŜczyzna i kobieta siebie pragną, ich mózgi

wysyłają mimowolne sygnały wyraŜające ich wzajemny
pociąg. Czasami próbujemy ukryć to pragnienie, a wtedy
stajemy się nadmiernie ruchliwi i nerwowo się drapiemy.
Całe ciało mówi, wykrzykuje wręcz to, co nie przechodzi
przez usta. Partner, który intuicyjnie rozpoznaje znaki
wysyłane przez ciało drugiego, znajduje w nich
wskazówki pozwalające lepiej go zrozumieć.
Zsumowanie nieświadomych znaków uwodzenia, tych
nałoŜonych na siebie warstw poŜądania, ułatwia
zbliŜenie się dwojga istot.
Osoby uwodzicielskie budzą pragnienie mimowolnie.
Uwodziciel wdziera się w kaŜdą szczelinę poŜądania,
którą dostrzega u drugiej osoby. Bez względu jednak na
to, czy jesteśmy świadomi swej siły uwodzicielskiej, czy
teŜ pozostajemy jedynie biernymi obserwatorami,
zawsze z największą przyjemnością odbieramy sygnały
Twarz
uwodzicielska i
Uroda nie gwarantuje sukcesu w uwodzeniu. Uroda otwiera drzwi, które szybko znowu się zamykają, jeśli nie ma
się nic więcej do zaoferowania jak tylko atrakcyjną powierzchowność. Wygląd zewnętrzny bowiem jest pięknem
diabła. Nie naleŜy mylić z formą urody wewnętrznej, tą wzmocnioną stylem Ŝycia, która wzbogaca się z upływem lat.
Simone de Beauvoir pisała o „sześćdziesięcioletnich staruszkach", a było to zaledwie trzydzieści lat temu67. Dzisiaj
takie stwierdzenie nie przyszłoby jej do głowy, starzejemy się coraz ładniej, moŜemy być piękni do późnego wieku.
Uroda nie jest czynnikiem
determinującym w uwodzeniu,
niemniej jednak, przy
jednakowej sile
oddziaływania, urodziwy
męŜczyzna lub piękna kobieta
będą bardziej uwodzicielscy
niŜ męŜczyzna czy kobieta o
rysach bez wdzięku. To
właśnie skłania nas do
zastanowienia się, czym
właściwie jest uroda...

Piękno na twarzy
Rozliczne teorie, wiele
obserwacji, badania
akademickie dały nam dosyć
jasne pojęcie o tym, czym jest
uroda. Na poziomie czysto
biologicznym, na przykład,
najpiękniejsze osobniki to
67
Simone de Beauvoir, La vieillesse (Starość), ParyŜ,
Gallimard, 1971 r.

77
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona

69
te, których cechy fizyczne zapewniają optymalną Gilles Kirouac i F.Y. Dorejudgment ofFadal Expressions ofEmotion
asaFunc-
zdolność do rozmnaŜania gatunku. Osoby wyglądające tion ofExposure Time, „Perceptual and Motor Skills", nr 57,1984 r.
na silne byłyby zatem bardziej poŜądane niŜ te mniej
krzepkie, preferowano by męŜczyzn wysokich i silnych, a
nie niskich, słabych i z płaskimi pośladkami; kobiety o
bujnym biuście i mięsistych wargach uznano by za
bardziej pociągające niŜ szczupłe i o delikatnych ustach.
Gdyby jednak kryteria doboru naturalnego i przetrwania
gatunków wystarczały do określenia najpiękniejszych
osób, ogromne uszy, Ŝeby dobrze słyszeć, wielkie zęby i
bardzo długi nos powinny sprawić, Ŝe bylibyśmy uznani
za istoty doskonałe. Tak jednak nie jest. Owłosienie ma
chronić przed przegrzaniem organizmu, ale owłosione
kobiety z pewnością nie są uwaŜane za bardziej
pociągające niŜ inne... Nie zostało takŜe wykazane, Ŝe
płodność jest wyznacznikiem urody. Ani to, Ŝe w okresie
menopauzy kobiety nagle tracą na urodzie.
Pragnąc zrozumieć, jakie są kryteria określające urodę,
naleŜy przejść do poziomu bardziej subtelnego.
Wydaje się, Ŝe atrakcyjność twarzy mogłaby być
określona według nieświadomych kryteriów
kulturowych. Im bardziej twarz jest nam znana, tym
bardziej wydaje się fizycznie pociągająca! Osoby, z
którymi spotykamy się regularnie, po pewnym czasie
wydają się nam ładniejsze niŜ na początku. W rzeczywi-
stości to ich bliskość nas uspokaja, ośmielamy się
spoglądać na nie bardziej otwarcie i stajemy się bardziej
otwarci na stymulacje podprogowe, które one do nas
kierują68. Wiemy zresztą, Ŝe zawsze bardziej jesteśmy
wyczuleni na bodźce juŜ znane niŜ na nowe69.

68
ZwaŜywszy, Ŝe to ciało migdałowate przygotowuje reakcję walki
lub
ucieczki, wykazuje ono pobudzenie, gdy spotykamy kogoś nieznanego.
Tak się
nie dzieje, jeśli spoglądamy na osoby sobie znane. Patrz: Schwartz i inni,
Inhibi-
ted and Unhinibited Infants „Grow up", Adult amygdalar Response to
Novelty,
„Science", wól. 300, 2003 r.
 Noworodki nie odróŜniają twarzy pięknej od mniej
urodziwej70. Maluchy dopiero od szóstego miesiąca
wykazują preferencje dla twarzy łagodnych i ładnych.
Tworzą sobie „uśredniony" obraz piękna na podstawie
twarzy, które zwykły oglądać i których rysy wyryły się w
ich umysłach71. Kryteria piękna są znacznie mniej
uniwersalne, niŜ sądzimy, kaŜdy z nas od dzieciństwa
nosi je w sobie zaprogramowane w odmienny sposób72.
Skoro kryteria urody nie są uniwersalne, lecz zaleŜą od
pewnego rodzaju „średniej rysów połączonych w całość
we wczesnym dzieciństwie", przy odrobinie szczęścia
wszyscy moŜemy odpowiadać zarysowi piękna
tkwiącemu w wyobraźni osób, które na nas patrzą.
Mamy zatem szansę, Ŝe nasza twarz zostanie
„doceniona" i nieoczekiwanie dla nas samych uznana
za wręcz czarującą w oczach rozmówcy.
To, co ułatwia zbliŜenie między ludźmi to świetlistość
bijąca z twarzy oraz intensywność spojrzenia.
Postarajmy się zrozumieć dlaczego.
78
Oczy i spojrzenie
Na pewno zdarzyło się wam spotkać ujmujące osoby,
którym chcieliście się podobać tylko dlatego, Ŝe one się
wam podobały. I wiele razy zadawaliście sobie pytanie:
„Jakie są jego (jej) uczucia wobec mnie?".
70
71
John Bowlby, Lattachement (Przywiązanie), ParyŜ, P.U.F., 1978 r.
Wydaje się, Ŝe podobnie uwaŜał C. Trevarhen. Patrz: „Emotions in
Enfan-
cy: Regulators of Contacts and Relationships with Persons", w ksiąŜce
Klausa
Scherera i Paula Ekmana, Approaches to Emotion (Erlbaum, 1984 r.).
72
Zazwyczaj przyjęte kryteria urody to duŜe oczy, duŜe usta, mały nos
i wy
stające kości policzkowe. Przywołuje je Dianę Ackerman w swojej ksiąŜce
A Na
tura/ History ofthe Senses (Random House, 1990 r.). Pewnego dnia
odkryjemy za
pewne, Ŝe ten kanon jest bezuŜyteczny, bo często się nam zdana od
pierwszego
wejrzenia uznawać za piękne osoby, które piękne nie są i wcale nie
odpowiada
ją naszym kryteriom urody.
79
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
Odpowiedź na to pytanie jest zapisana w spojrzeniu,
ale nie potrafimy jej odczytać, poniewaŜ nie wiemy
dokładnie, gdzie patrzeć, na jakie szczegóły zwracać
uwagę. Tymczasem, chociaŜ musimy dostrzegać wiele
szczegółów, odczytywanie ludzkich emocji jest głównie
kwestią logiki!
Obserwacja spojrzenia moŜe dać odpowiedź na dwa
najwaŜniejsze pytania dotyczące pragnienia, a
mianowicie:
• Czy ta osoba jest wobec mnie szczera?
• Czy ta osoba mnie pragnie?
Czy ta osoba jest wobec mnie szczera?
Wszyscy mamy ten sam kłopot w stosunkach z ludźmi:
chcielibyśmy umieć wyczuć fałsz niepoprawnego
uwodziciela lub uwodzicielki, którzy igrają z naszymi
uczuciami. Wszyscy ci uwodziciele bowiem mają tę
samą słabość i tę samą mocną stronę.
• Ich słabością jest niesłuchanie. Nie słuchają nas,
bo
w gruncie rzeczy nasza osobowość ich nie interesuje.
• Ich mocną stroną jest umiejętność postępowania tak,
jak
gdyby nas słuchali, i to tak wiarygodnie, Ŝe jesteśmy
przekonani, Ŝe nas słuchają.
Osoby, które udają szczerość za pomocą mimiki, nie
słuchają. Patrzą nam w oczy, ale intuicyjnie
wyczuwamy, Ŝe są nieobecne. Tyle tylko, Ŝe nie
potrafilibyśmy wyjaśnić, na czym to wyczucie się opiera.
OtóŜ, osoba, która przestaje nas słuchać... przestaje
teŜ mrugać powiekami!
Mruganie powiekami, wbrew temu, co sądzi wiele
Twarz uwodzicielska i twarz
uwiedziona
przenosimy informacje zewnętrzne do róŜnych części
mózgu, Ŝeby je zatrzymać i sklasyfikować. Dokładniej
mówiąc, czynimy tak jak wtedy, gdy naciskamy „Enter"
na klawiaturze komputera: zapisujemy postrzegany
obraz, zapach lub dźwięk.
Dziecko lub dorosły, którzy są zamyśleni, przestają
mrugać powiekami. Zamykają się na to, co ich otacza.
Ich spojrzenie jest nieruchome, ale wydaje się puste.
Mruganie powiekami oŜywia oczy, pozwala przenieść do
mózgu informacje, które inni nam przekazują, abyśmy
mogli ich naprawdę zrozumieć i właściwie im
odpowiedzieć.
Według obliczeń dokonanych przez Raya
Birdwhistella, w chwilach wzmoŜonej uwagi i słuchania
mruganie powiek trwa około jednej szesnastej sekundy73.
Łatwo rozpoznać te ruchy, gdy poświęcamy uwagę
rozmówcom.
Sekwencja jednosekundowa
To właśnie dzięki mruganiu powiekami rozpoznajemy
znajome osoby! A co takiego my właściwie robimy?
„Fotografujemy" te osoby, następnie mrugamy
powiekami, Ŝeby wysłać ten obraz do mózgu. Tam
porównujemy ich wizerunek z innymi i wtedy je
rozpoznajemy.
Jest rzeczą niemal pewną, Ŝe nie pamiętacie Ŝadnego
z tych mrugnięć powiekami i z całą pewnością nie
pamiętacie, Ŝe udaliście się na poszukiwanie obrazów w
mózgu, bo procesy te przebiegają bardzo szybko. W jaki
inny sposób moglibyście „rozpoznać" krewnych,
gdybyście gdzieś nie poszukali ich wizerunku?
osób, nie słuŜy przede wszystkim ochronie oka. Dzięki
ruchom powiek
 73
Ray Birdwhistell jest jednym z pionierów analizy mikroruchów w on Body Motion Com-munication, opublikowaną w 1970 r. przez
komunikowaniu się, co nazywa kinestyką. Pierwszą pracę opublikował w University of Pensyhrania Press.
1950 r., ale polecamy raczej przeczytanie Kinesics and Contezt: Essays

80 81
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona

Mruganie powiekami odgrywa fundamentalną rolę w aktywnie uczestniczy w spotkaniu, Ŝe uwaŜnie podąŜa
budowaniu przyjaznego klimatu porozumienia na za tym, co do niego mówimy. Inne znaki pozwolą nam
poziomie podpro-gowym. Jeśli jesteśmy wzruszeni, rozpoznać, czy nasz partner czuje się dobrze, czy nie.
ruchy powiek trwają dłuŜej i są częstsze. Lepiej niŜ Popatrzmy na twarze poniŜej. W jednej z ukazanych
słuchanie wyraŜają nasze pobudzenie. Partner pozycji, Syna jest ufna, podczas gdy w drugiej czuje się
dostrzega róŜnicę między tym mruganiem a poprzed- nieswojo. Jak sądzicie, w której z tych dwóch pozycji
nim, nawet jeśli tego nie analizuje, pamiętajmy bowiem, jest pogodniejsza?
Ŝe jesteśmy zdolni postrzegać obrazy wyświetlane na
ekranie przez zaledwie 40 tysięcznych sekundy!
Joseph Le Doux wykazał niedawno, Ŝe gdy czujemy
wagę bieŜącej chwili, kora wysyła do ciała
migdałowatego sygnał, Ŝeby ją zapamiętało, abyśmy
mogli sobie ją przypomnieć dokładniej. Mrugamy wtedy
mocno i długo powiekami, Ŝeby niczego nie zapomnieć,
niczego nie uronić z tej cennej chwili74.

Wykazano, Ŝe gdy głowa odchyla się w kierunku

Sekwencja jednosekundowa spojrzenia, jesteśmy łagodniejsi i bardziej szczerzy. Tak
jest na lewej fotografii75.
Skutek: kontakt nagle staje się bardziej uczuciowy, Oczywiście, moŜliwa jest takŜe sytuacja odwrotna.
bardziej namiętny, chociaŜ nie zrobiliśmy nic ponadto, Ŝe
dłuŜej mrugaliśmy powiekami. Pokazaliśmy jednak, Ŝe
jesteśmy głęboko wzruszeni, a rozmówca to dostrzegł,
świadomie lub nieświadomie.
Osoba, która wzniosła bariery między sobą i nami,
nabiera wielkiego dystansu w stosunku do tego, co
mówimy. Analizuje naszą wypowiedź w miarę, jak do
niej mówimy. W tym celu musi się odwołać do swego
umysłu, zaczerpnąć informacji ze swego wewnętrznego
świata. Mruga wtedy powiekami znacznie rzadziej. Kiedy
się odcina, mruganie ustaje. Jeśli akurat siedzi, zwykle 75
Ta sytuacja jest opisana w pracy pod tytułem «Analyse integree du
mocno opiera się o krzesło. Podsumujmy: powtarzające com-portement non verbal et verbal dans le domaine de la
communication» (Całościowa analiza zachowań werbalnych i
się mruganie powiekami wskazuje, Ŝe nasz rozmówca niewerbalnych w komunikacji), której autorami są: Siegfried Frey, Hans-
Peter Hirsbrunner, Anne.Marie Florin, Walid Daw i Crawford,
74
Joseph Le Doux, Emotional Memory System in the Brain, zamieszczonej w La communication non verbale (Komunikacja
„Behavioral and Brain Research", nr 58,1993 r. niewerbalna) J. Cosniera i A. Brossarda (Delachaux et Niestle, 1992 r).

82 83
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
ZauwaŜmy, Ŝe na pierwszej fotografii Syna wydaje się
mieć bardziej na baczności. Wszystko to jest logiczne.
Jeśli jesteśmy w zgodzie ze sobą, cale nasze ciało
wyraŜa tę harmonię. Gdy targają nami sprzeczności lub
czujemy się nieswojo, ciało takŜe wyraŜa ten stan.
Jesteśmy nieufni wobec rozmówcy, wzrok podąŜa za
nim, ale głowa się od niego oddala. Rozmówca
odczuwa nasze złe samopoczucie, nie pojmując wszak
przyczyny, zwłaszcza kiedy udajemy, Ŝe wszystko jest w
porządku. Jeśli się uśmiechamy, moŜe nawet uznać nas
za hipokrytów.
Doszliśmy właśnie do najwaŜniejszych cech, dzięki
którym osoby uwodzicielskie odróŜniają się od innych.
Chcąc się podobać rozmówcom, musimy być wobec nich
uczciwi. Ludzie umiejący panować nad sobą nie myślą o
tym, Ŝeby kierować oczy i głowę w tym samym kierunku
podczas rozmowy. Osoby szczere i zaangaŜowane
czynią to w sposób naturalny i nieświadomy i dlatego są
uwodzicielskie. Osoby czarujące nie zawsze wyróŜniają
się nadzwyczajnym wyglądem, ale ich ciała i twarze są
zawsze harmonijne.
Gdy juŜ wiemy, Ŝe nasz rozmówca jest uwaŜny i
szczery, z jego twarzy i ciała moŜemy odgadnąć, jakie
Ŝywi do nas uczucia. W tym względzie nieocenionych
informacji dostarczą nam oczy.
Pragnienie czyta się w spojrzeniu
Jeśli uwaŜnie przyjrzymy się oczom rozmówcy, odczytamy
jego pragnienie z trzech róŜnych znaków, które mogą się
wzajemnie wzmacniać:
• Z samych oczu
• Z okolicy oczu
• Ze spojrzenia.
84
Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona
Pragnienie moŜna odczytać z oczu
Błysk w oku... Ten mały szczegół podpowie wam, na
którym z dwóch obrazków poniŜej Syner uwodzi, a na
którym nie.
f
Łatwe? Hmm... tak! Na
drugim obrazku Syner ma oczy bardziej wilgotne. OtóŜ
oczy osoby oczarowanej przez drugą osobę mają
skłonność do wilgotnienia i stają się bardziej promienne.
Zachwycony jakimś pomysłem, projektem lub rozmówcą,
Syner wyraŜa swoje uczucia błyszczącymi oczyma. Jest
bardziej ujmujący, bo „jego oczy się iskrzą".
Jeszcze inny znak pozwala odczytać uczucia z oczu.
Na którym z obrazków Syner wydaje się wam bardziej
pociągający?
Twarz z prawej strony wyda się wam
zapewne sympatyczniejsza niŜ ta z lewej76. Właściwie nie
jesteśmy świadomi róŜnic między tymi dwiema
fotografiami, zwłaszcza gdy spoglądamy szybko. Na
drugiej fotografii Syner ma rozszerzone źrenice i to czyni
go bardziej uwodzicielskim.
76
Objaśnienia na temat pierwszych odkryć w tej dziedzinie moŜna
znaleźć w: E.H. Hess, Pupil Size in Relation to Mentol Actińty duringSimple
Problem SoMng, „Science", nr 143,1964 r.
85

Poszerzone źrenice wyraŜają pragnienie drugiej osoby wobec
nas. Niezwykle jest jednak to, Ŝe gdy patrzymy na osobę o
poszerzonych źrenicach, nasze poszerzają się jeszcze bardziej.
Pragnienie innej osoby budzi nasze pragnienie.
Podczas doświadczenia przedstawiono publiczności złoŜonej z
kobiet i męŜczyzn fotografie twarzy z retuszowanymi źrenicami, tak Ŝe
wydawały się większe. Twarze o retuszowanych źrenicach były
chętniej wybierane. Ponadto źrenice oczu osób patrzących na
fotografie, przedstawiające bardzo powiększone źrenice, takŜe się
77
powiększały !
Kiedy patrzymy komuś prosto w oczy i nasze źrenice się po-
większają, wyjawiamy mu nasze pragnienia - bezwiednie i bez
kontroli. Jeśli ta osoba nieświadomie odczuwa nasze pragnienia, to
najprawdopodobniej dlatego, Ŝe na poziomie nieświadomości
zachowała przyjemny ślad pozostawiony przez pierwsze
rozszerzone źrenice, jakie widziała, gdy była jeszcze w kołysce.
Przypuszczalnie z tego powodu, w pogodnej atmosferze widok
rozszerzonej źrenicy jest nieświadomie odbierany jak coś
przyjemnego.
Pragnienie moŜna odczytać z okolicy oczu
W obrębie twarzy oczy są siedliskiem pragnień. W zaleŜności jednak
od tego, czy pragnienie przeŜywamy bez skrępowania, czy nie, jest
ono przetwarzane w róŜnych częściach mózgu.
Pragnienie partnera pozostaje ukryte
Gdy staramy się nie ujawniać uczuć zbyt otwarcie, część mózgu nadal
kontroluje reakcje cielesne, nawet jeśli jesteśmy porusze-
77
E.H. Hess był pierwszym naukowcem, który ukazał rolę
rozszerzonych źrenic w uwodzeniu. Patrz: E.H. Hess, Attitude and Pupil
Size, „Scientific American", nr 212,1965 r.
Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona
ni tym, co się dzieje. Wiadomo, Ŝe pewne obszary lewej półkuli są
78
odpowiedzialne za kontrolę reakcji emocjonalnych .
Pod wpływem emocji twarz się otwiera, ale jej prawa część
(zarządzana przez lewą półkulę) pozostaje bardziej zamknięta, gdy
próbujemy ukryć to, co odczuwamy. Twarz wydaje się więc nieco
asymetryczna. Asymetria twarzy nie zawsze jest taka sama: zaleŜy
od tego, jakie postawy mentalne wyraŜamy. PoniŜej przedstawiamy
trzy główne rodzaje asymetrii.
Fotografie ukazują zainteresowanie Syny rozmówcami. Nie jest
ono jednakowe wobec wszystkich, bo jej twarz nie jest tak samo
ukrwiona.
Na fotografii z lewej strony lewe oko Syny jest szerzej otwarte,
wydaje się więc bardziej „wydatne". Syna, wbrew swojej woli, jest
wzruszona przez rozmówcę i wolałaby, Ŝeby nie było tego widać. W
konsekwencji brwi są wyraźnie kontrolowane. Na środkowej fotografii
Syna uniosła lewą brew. Jest zainteresowana rozmówcą i okazuje
to. Na fotografii z prawej lewa strona twarzy Syny jest bardziej
ukrwiona, wydaje się więc większa. Gdy się porówna tę stronę
twarzy z prawą, wi-
78
Antonio Damasio przeprowadził testy w celu potwierdzenia tego
faktu. Wykazał, Ŝe symulowane emocje nie uruchamiają obydwu części
twarzy właśnie dlatego, Ŝe lewa półkula nadal dokonuje pewnej kontroli.
Gdy emocje są spontaniczne, obie części twarzy współpracują ze sobą
i otwierają się równocześnie. Patrz: Antonio. R. Damasio. Błąd
Kartezjusza, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2002 r.
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
dać, Ŝe oko i brew są uniesione, a mięśnie okręŜne
bardziej rozluźnione. Syna okazuje silne pragnienie i
zainteresowanie.
Taka asymetria wynika stąd, Ŝe o ile moŜemy siłą woli
kontrolować niektóre mięśnie (poprzez nerwy
obwodowe do kory ruchowej i do komórek
piramidowych), o tyle jesteśmy niezdolni oddziaływać na
niektóre części mózgu (zwłaszcza korę przedniej części
zakrętu obręczy, która prowokuje widoczne tutaj
asymetrie). W chwili burzy mózgu, jaką wywołują silne
emocje, jedna część twarzy moŜe być kontrolowana, ale
druga nie79.
Dostrzegając otwarcie oka i reakcję brwi,
wprowadziliśmy niuans, który trzeba brać pod uwagę
przy odczytywaniu emocji. W 1970 r. Eibl Eibesfeldt80
odkrył, Ŝe kiedy ludzie nawiązują ze sobą kontakt, ich brwi
się unoszą w chwili, gdy się rozpoznają. Ten
nieświadomy odruch jest powszechny.
Brwi są jednym ze środków komunikowania się.
MoŜemy je z łatwością opuszczać lub unosić. Nie
potrafimy jednak kontrolować równie łatwo mięśni
oczu. Spróbujcie dla zabawy podnieść lub opuścić
brwi siłą woli, nie przymykając ani nie otwierając oka: uda
się wam bez wysiłku. Jeślibyście natomiast próbowali
szerzej otworzyć oczy, nie unosząc brwi, zapewne
byłoby to niemoŜliwe.
79
D. Laplane, J.D. Degos, M. Baulac i F. Gray, Bilateral Infarction ofthe
Anterior
Cingulate Gyri ofthe Fomices, „Journal ofNeurological Sciences", nr
51,1981 r.
80
Patrz: Irenaiiss Eibl Eibesfeldt, 1'homme programmć (Człowiek
zaprogramo
wany), ParyŜ, Flammarion, 1976 r.
88
Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona
Zmieniając kształt brwi, wchodzimy świadomie w
kontakt z otoczeniem. Matka często stosuje ten rodzaj
komunikowania się z dzieckiem. Otwarcie oczu wyraŜa
wewnętrzne stany uczuciowe, które najczęściej
chcielibyśmy ukryć. Reagujący silnie emocjonalnie
człowiek, będąc wzruszony, otwiera oczy bardzo szeroko.
Spontaniczne otwarcie się wobec rozmówcy
Kiedy jesteśmy czujni i usiłujemy nie okazywać swoich
uczuć, twarz staje się asymetryczna. Gdy jednak dajemy
upust uczuciom i naprawdę się rozluźniamy, symetria
powraca i twarz staje się bardziej otwarta. Spójrzcie na
fotografie poniŜej; na jednej Syna jest zainteresowana
rozmówcą, na drugiej jest bardziej zamknięta.
Ktoś, kto nas nie lubi, okazuje to, opuszczając
dolne powieki i odkrywając białko oczu. Zanalizujcie
fotografie kryminalistów w gazetach. Wbrew
przepisom nakazującym przyjąć odpowiednią pozę,
mają oni głowę nieco zwieszoną i widać białko oczu,
co świadczy o bardzo negatywnych emocjach.
Białko oczu niezbyt widoczne u podstawy wyraŜa duŜe
oŜywienie i głębokie pragnienie nawiązania kontaktu z
rozmówcą. Dolne powieki unoszą się wysoko, broda jest
często wysunięta w stronę rozmówcy, a jeśli oczy
błyszczą, oznacza to bez wątpienia, Ŝe osoba jest
oczarowana.
89
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
Powieki niektórych osób są zawsze szeroko otwarte,
a białko oczu pod tęczówką jest bardziej widoczne niŜ u
większości ludzi. Niemniej jednak, w sytuacji pozytywnej
napięcie mięśnia powoduje, Ŝe białko oka pod tęczówką
jest niewidoczne.
Zadowolenie rozmówcy wyraŜa się równieŜ w inny
sposób. Spójrzcie na fotografie poniŜej: na jednej twarz
Synera jest bardzo otwarta, a na drugiej obojętna.
Na lewej fotografii Syner nie robi nic nadzwyczajnego,
Ŝeby nas sobie zjednać, jego wzrok jednak pobudza jak
przesłanie podprogowe. Jest to spojrzenie pełne
wzruszenia, nasycone czułością, o czym świadczą
uniesione brwi. Takie uniesienie brwi powoduje czasami
poziomą zmarszczkę na czole.
Stańcie przed lustrem, a zobaczycie, Ŝe nie jest
moŜliwe uniesienie tylko mięśnia czołowego (okolicy brwi
w pobliŜu nosa). Ten mięsień unosi się zawsze wraz z
mięśniem potylicznym (strefa brwi)... Nie da się
szachrować z czułością: osoby, które odczuwają ten
błogi stan, spoglądając na nas, nie mają Ŝadnej kontroli
nad mięśniem potyliczno-czołowym, a ich brwi unoszą się
w okolicy nasady nosa.
Pragnienie moŜna odczytać z oczu i z twarzy.
Spojrzenie, które zwykle zatrzymuje się na określonej
części twarzy rozmówcy, jest równieŜ jasnym
przesłaniem. Szczególny rodzaj spojrzenia zdradza
pragnienie bardziej zmysłowe.
90
Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona
Marilyn Monroe: pozorny paradoks
Marilyn Monroe (1926-1962) to mit mitów, kobieta o tak wielkiej
mocy uwodzenia, Ŝe fascynuje świat je-szcze dzisiaj, ponad
czterdzieści lat po swojej śmierci. Jest wielce prawdopodobne, Ŝe
gdyby Ŝyta dłuŜej, nie stałaby się mitem. Marilyn była i pozostaje
niepowtarzalna.
Pewne wyjątkowe zjawisko przyciągnęło naszą uwagę: Marilyn
właściwie nigdy nie mruŜyła powiek. MruŜenie powiek pomaga, jak
wiemy, w poszukiwaniu zewnętrznych informacji i wysyłaniu ich do
mózgu. Im bardziej jesteśmy zainteresowani informacjami, które do
nas docierają, tym częściej mrugamy, Ŝeby je analizować. Marilyn
z nieruchomymi powiekami ujawnia, Ŝe jest „zamurowana" w sobie,
całkowicie odcięta od świata zewnętrznego i niczego nie oczekuje od
spotkań z ludźmi. Aktorzy filmowi w sposób naturalny naśladują uczu-
cia postaci, które grają. Porozumiewają się z innymi, mrugając powie-
kami, tak jak czynią to w Ŝyciu. Tymczasem Marilyn mrugała powieka-
mi 8 do 14 razy rzadziej niŜ inni aktorzy, z którymi grała! Przyjrzyjmy
się jej filmom. W pewnych scenach MM nie mruŜy powiek ani razu
przez ponad półtorej minuty, podczas gdy jej partnerzy w tym czasie
zamykają ukradkiem oczy od 8 do 20 razy! Marilyn w sposób niezwykle
swobodny porusza natomiast brwiami. Unosi je bardzo wysoko na
czoło i opuszcza nisko na oczy. Podobnie jak mruganie powiekami, tak
i unoszenie brwi jest zjawiskiem uniwersalnym. Na całym świecie lu-
dzie, spotykając się, unoszą brwi w chwili pierwszego kontaktu wzro-
kowego. Poprzez ruchy brwi wysyłamy rozmówcom przesłania, lepiej
się komunikujemy. Ruchy brwi stanowią o sile wyrazu twarzy Marilyn
Monroe. Jest to twarz bardzo wyrazista, bardzo ruchliwa, a Marilyn
uŜywa brwi, by dodać Ŝywiołowości swym przesłaniom.
Oto paradoks: Ŝadnych mrugnięć powiek i nadzwyczajna swoboda
operowania brwiami. Pozorny paradoks. W rzeczywistości twarz jest
dla Marilyn skutecznym narzędziem uwodzenia. Dzięki nadzwyczajnej
zmienności wyrazu, bezustannie oŜywiona, bardzo ułatwiała kontakt
wzrokowy. Co nie zmieniało faktu - rzecz zdumiewająca - Ŝe aktorka
była samotna, niezwykle samotna, bo ludzie jej nie interesowali. Nie-
ruchome powieki zdradzają, Ŝe nie przetwarzała informacji, które mo-
gli jej przekazać.
Marilyn wpadła w pułapkę swoich sił uwodzicielskich. Ogromne od-
działywanie jej wizerunku zakłócało jej relacje z innymi ludźmi, które
stopniowo stawały się coraz bardziej puste.
91
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
Pragnienie moŜna odczytać ze spojrzenia
Gdy rodzi się poŜądanie, spojrzenie pada zwykle na
usta. Usta są strefą uprzywilejowaną, uwaŜa się je za
szczególnie zmysłowe81.
Pragnienie zmysłowe się konkretyzuje, gdy spojrzenie
bezwiednie kieruje się na usta. Wzrok zawsze podąŜa
w stronę przedmiotu poŜądania. Łatwo, na przykład,
zauwaŜyć podczas posiłku, Ŝe osoba, której kieliszek jest
pusty, rzuca krótkie spojrzenia na butelkę, co wyraŜa jej
pragnienie, Ŝeby napełnić kieliszek.
Spoglądając na kogoś, okazujemy mu
zainteresowanie, rzucając nieświadomie i spontanicznie
spojrzenia na jego usta przybliŜamy się do niego.
Spojrzenie jest łącznikiem. Pozwala dwojgu ludziom
porozumiewać się... nic nie mówiąc; pozwala
komunikować się nieświadomości z nieświadomością.
Poprzez ten nieświadomy dialog, bardziej niŜ przez
dialog świadomy, moŜemy nie tylko zbliŜyć się do jakiejś
osoby, ale takŜe odkryć jej intencje.
81
Patrz: Desmond Morris, Le singe nu (Naga małpa), ParyŜ, Grasset.
1988 r.
92
Twarz uwodzicielska i twarz
uwiedziona
Sygnały odczytywane z ust
Tylko jeden z tych obrazków ukazuje poŜądanie
seksualne. Jak myślicie, który?
'
Na obrazku z prawej, górne siekacze przytrzymują
dolną wargę. Jest to przejaw poŜądania cielesnego. Jeśli
ktoś zaciska górną wargę, znaczy to, Ŝe się zastanawia.
Taka pozycja nie jest szczególnie zmysłowa. Zdarza się
teŜ, Ŝe językiem zwilŜamy dolną wargę.
\ -.z* l
"*
Język moŜe poruszać się bądź po górnej, bądź po
dolnej wardze, ale tylko ruchy po dolnej wardze wyraŜają
pragnienia i tylko te przebiegające z lewej strony do
prawej, jak na ostatnim obrazku, zdradzają jawną lub
ukrytą formę poŜądania cielesnego.
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona

Niektórzy ludzie częściej niŜ inni dotykają warg

Uśmiech językiem. Są to osoby bardzo skupione na swoim ciele,
Johna Fitzgeralda Kennedy'ego emocjach i na własnych doznaniach. Osoby o
nastawieniu bardziej umysłowym, bardziej „uwięzione",
NajwaŜniejszą cechą szczególną Johna Fitzgeralda niezwykle rzadko wykonują takie szczególne ruchy.
Kennedy'ego był niewątpliwie jego uśmiech. W latach
Nerw twarzowy kontroluje wyraz twarzy, dwie trzecie
sześćdziesiątych XIX w. Duchesne odkrył, Ŝe prawdziwy
przedniej części języka i brodawki smakowe. Odgrywa on
uśmiech ma dwie cechy charakterystyczne. Z jednej strony,
otwarcie ust, umoŜliwiające ukazanie zębów, z drugiej zaś -
tak wielką rolę w przedstawianiu na twarzy wyrazu
otwarcie oczu, tworzące kurze łapki. Uśmiech Kennedy'ego
pragnienia i niesmaku, Ŝe ów wyraz pragnienia
spełniał wymogi Duche-sne'a wobec uśmiechu budzącego wyzwala niekiedy nawet ślinotok. To nie przypadek, Ŝe
sympatię, był bowiem bardzo spontaniczny. oblizujemy się łakomie.
Zarówno twarz, jak i ciało Johna Fitzgeralda Kennedy'ego zdra- Wyraz twarzy zdradza pragnienia, ręce zwrócone do
dzały osobowość otwartą, a zarazem wyraźną potrzebę kontrolowa- rozmówców lub od nich stroniące dopełniają wiedzy o
nia tej otwartości. Lewa strona jego twarzy była zawsze bardziej naturze tych pragnień.
otwarta niŜ prawa. Przesadne otwarcie lewego oka w stosunku do
drugiego świadczy jednak o jego impulsywnym charakterze. Prawa
część twarzy zwykle pozostawała napięta. Analiza wielu filmów po-
zwoliła stwierdzić, Ŝe JFK dbał o swój wizerunek: wystarczyło, Ŝe zo-
baczył skierowaną na siebie kamerę, a juŜ zmieniał pozę, sprawdzał,
czy ma dobrze zapiętą marynarkę, poprawiał krawat i wkładał rękę
do wewnętrznej kieszeni, Ŝeby sprawdzić to czy tamto.
Wiele wizualnych szczegółów ujawnia dwoistą osobowość JFK:
zawsze był gotów działać natychmiast i starał się panować nad
wszystkim, aby nie popełnić błędu. Wydawał się bardzo otwarty,
ale prawa strona jego ciała zawsze górująca nad lewą zdradzała
skłonność do autorytaryzmu.

94
 Gadatliwa ręka
na twarzy

l warz wiele mówi sama z siebie, ale jest znacznie

bardziej elo-kwentna, gdy wspomagają ją nasze dłonie,
zatrzymując się na pewnych jej częściach. Poprzez
przelotne gesty lub dłuŜsze krąŜenie w okolicach twarzy
ruch ręki wyraŜa to, co nie jest powiedziane.

Ręka we włosach

Włosy okalają twarz i wzmacniają jej harmonię. Dlatego

zawsze, gdy chodzi o uwodzenie gesty dłoni we włosach
nabierają wyjątkowego znaczenia.
Przekonanie, Ŝe kobiety częściej dotykają swych
włosów niŜ męŜczyźni, jest błędne, podobnie jak to, Ŝe
kaŜde dotknięcie włosów jest gestem uwodzenia.
Kobiety nie dotykają wlosów częściej niŜ męŜczyźni. Im
włosy są dłuŜsze i bardziej dostępne dla dłoni, tym
częściej są dotykane, gładzone przez właściciela, czy
jest to kobieta, czy męŜczyzna. Obecnie męŜczyźni
noszą krótsze włosy niŜ trzydzieści lat temu, a zatem
rzadziej ich dotykają. Tymczasem ci, którzy noszą długie
włosy, bawią się nimi zupełnie podobnie jak kobiety z
długimi, rozpuszczonymi włosami. Spójrzmy na

97
kilka męskich gwiazd naszych czasów: aktora Gerarda
De-pardieu, polityka Daniela Cohn-Bendita czy filozofa
Bernar-da-Henri'ego Levy'ego, których wtosy są dłuŜsze
niŜ włosy większości męŜczyzn. Analizując ich
wystąpienia w telewizji, zauwaŜymy, Ŝe bardzo często
dotykają włosów. Poobserwujmy teraz kobiety z
naszego otoczenia, które mają włosy ścięte bardzo
krótko. One niemal wcale nie podnoszą ręki do głowy. Taki gest nazywamy kontaktem z samym sobą82. Syna
pod-garnia włosy, nadaje im puszystości, chce zwrócić
Nie kaŜde dotknięcie włosów jest gestem uwodzenia. Osoby, naszą uwagę, podnieść swoją wartość w naszych
które gładzą lub pieszczą swoje włosy, kiedy są same, oczach.
znalazły przyjemny sposób, Ŝeby się sobą zająć. Kręcone Który z gestów na ilustracjach poniŜej jest gestem
czy gładkie, włosy są delikatne w dotyku. Gesty kontaktu rzeczywiście uwodzicielskim?
ze sobą, gdy się dotykamy, pozwalają nam wrócić do
miłego świata łagodności, i nie ma to Ŝadnego związku z
uwodzeniem.

W pewnych okolicznościach dłoń we włosach jest

gestem bardzo sugestywnym. W atmosferze
nacechowanej zmysłowością wyraŜa zainteresowanie
jednej osoby drugą. Dzięki tej ręce bawiącej się włosami,
między partnerami zawiązuje się nić czułości.
Jak jednak zyskać pewność, Ŝe takie przesłania
adresowane do nas świadczą o pragnieniu zbliŜenia?
Unikniemy pomyłki, jeśli potrafimy rozróŜnić uwodzenie
bierne od uwodzenia czynnego.
Oznaki uwodzenia biernego
Oczywiście - ten na fotografii z prawej strony.
Na fotografii z lewej, Syna zakłada włosy za
uszy. Zdała sobie sprawę, Ŝe jej wygląd jest
zbyt swobodny, poprawia więc fryzurę, Ŝeby
„Ŝaden włosek nie wystawał". Zakładając kosmyk
82
Wykazali to zwłaszcza Ekman i Friesen. Patrz: P. Ekman i W. Friesen,
Hand Movements, „Journal of Communication", nr 22.

W większości przypadków osoba, która dotyka swoich

włosów, pragnie się podobać i być uwodzicielska. Bez
ukrytych intencji chce po prostu bardziej zwrócić na
siebie uwagę, gładzi więc włosy, tak jakby mogła pieścić
swoje ciało, gdyby pozwalały na to normy społeczne.
Czyniąc to, przyciąga nasze spojrzenie na górną część
swojej twarzy.

98 99
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
za ucho, porządkuje włosy, jakby chciała przywołać do
porządku swoje pragnienie, stara się u|ayć intymne
uczucia.
Zupełnie inną sytuację prz&dstawia fotografia z
prawej strony. Gładząc włosy, Syna wybawia na pokaz
swoje ciało, eksponuje piersi i demonstruje,, Ŝe jest
piękna, wyprostowując się, „jak gdyby nigdy nic", bez
najmniejszego skrępowania.
Porównanie z innymi gestami, bardziej znaczącymi,
pozwoli zrozumieć, dlaczego te postawy uznaje się za
oznaki biernego uwodzenia.
Oznaki uwodzenia czynnego
W poprzednich sytuacjach ręka Rozostaje bardzo blisko
twarzy. Syna nie wchodzi w przestrzeą intymną
rozmówcy. Zabawa włosami dostarcza jednak
swoistego alibi, gesty w kierunku rozmówcy mogą
sięgać znacznie dalej, wciąŜ „jak gdyby nigdy nic".
Spójrzcie, jak ręka Syny ^wysuwa się w stronę Synera
i spróbujcie sobie wyobrazić, jak wyglądałby ten gest,
gdyby nie bawiła się włosami.
Im dłuŜsze są włosy, tym dalejj osoba, która trzyma je w
dłoniach, moŜe nimi sięgnąć, a tym samym -jeśli dobrze
się czuje ze swym rozmówcą, przybliŜy^ się do niego.
100
Gadatliwa ręka na
twarzy
Gesty z rękoma we włosach sprawiają, Ŝe nasz
przekaz wydaje się dobitniejszy. Właśnie dlatego mają
moc uwodzenia. W takich sytuacjach spojrzenie jest o wiele
mniej znaczące niŜ kierunek, jaki obiera ręka, która gładzi lub
pieści włosy...
Większość osób zajmujących się mową ciała uwaŜa,
Ŝe unosząc ręce do włosów, zawsze objawiamy
pragnienie, Ŝeby nas uwodzono - albo jeszcze lepiej,
Ŝeby uwodzić. Nie jest to jednak prawda. Popatrzcie
na gesty przedstawione poniŜej. Jeden z nich jest
oczywistym gestem uwodzenia, ale drugi wcale nie,
chociaŜ wydaje się, Ŝe są to ruchy bardzo podobne.
Na pierwszej ilustracji ręka wykonująca ten gest
została skierowana w stronę rozmówcy, co oznacza
pragnienie. Otwarte dłonie świadczą o otwartości na
drugiego człowieka. Na ilustracji z prawej strony, Syna
oddala się od partnera. Jest niemal pewne, Ŝe w tej
sytuacji przestała mrugać powiekami. Poobserwujcie
kobiety i męŜczyzn o długich włosach, siedzących na ta-
rasach kawiarni. Zdarza się im dotykać włosów i
muskać kosmyki, ale gdy są pochłonięci myślami,
wnętrze ich dłoni nigdy nie jest otwarte na zewnątrz.
Inne gesty dłoni we włosach oznaczają zgodę i dobre
samopoczucie. Dzięki juŜ zdobytej wiedzy o ostatnio
analizowanych postawach, powinniśmy odgadnąć, czy
następny gest wyraŜa pragnienie.
101
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
Ten gest, nazywany „skierowaniem na przedmiot", nie
jest szczególnie związany z pragnieniem uwodzenia83.
Dłoń Syny jest zwrócona ku rozmówcy. Wydaje się, Ŝe
pragnie z nim kontaktu, jej ciało jest otwarte, ale wnętrze
dłoni zamknięte.
Ukryte pragnień ia
Gdy badamy zgodność pozycji ręki i jej połoŜenia w
przestrzeni, znaczący jest pewien szczegół. Przyjrzyjcie
się tym gestom.
83
Freedman i Steingard jako pierwsi wprowadzili rozróŜnienie między
„gestami skierowanymi na przedmiot" i „gestami skierowanymi na
ciało". Patrz: N. Freedman i J. Steingard, „Kinesic Internationalization
and Language Con-struction" w Psychoanafysis and Contemporary
Science, wól. IV, 1975 r., opublikowanym pod kierownictwem D.B.
Spence'a, New York University Press.
102
Gadatliwa ręka na
twarzy
Ręka za plecami, bardzo oddalona od ciała wyraŜa
niechęć do dalszego kontaktu, pragnienie odejścia. Syna
pociąga się za włosy, Ŝeby cofnąć głowę i przyspieszyć
rozstanie. Ilustracja z prawej strony obrazuje natomiast
sprzeczne sygnały ciała:
1. Ruch ramion w stronę pleców oznacza pragnienie,
Ŝeby
odejść.
2. Otwarcie dłoni w stronę rozmówcy wyraŜa
pragnienie
pozostania.
W tym geście zawarta jest grzeczność. Dłoń
pozostaje zwrócona ku rozmówcy, aby nadal ułatwiać
porozumiewanie się z nim. Dlaczego więc ramię odsuwa
się za plecy? Za tym gestem ukrywa się chęć odejścia...
razem z rozmówcą, poniewaŜ podtrzymuje komunikację.
Pawdopodobnie Syna chciałaby wyjść z jednym ze
współbiesiadników. Paradoksalna pozycja jej dłoni z
pewnością lepiej niŜ słowa wyraŜa jej pragnienie.
Ręka na twarzy
Kiedy ktoś się nam podoba, czujemy leciutkie migotania
na twarzy. Czasami mówią one: „Pragnę cię". Padamy
wówczas ofiarą sprzecznych pragnień. Rozdarci między
chęcią pogłębienia znajomości i uczuciem, Ŝe
wślizgujemy się w przestrzeń nieco zbyt intymną,
jesteśmy uszczęśliwieni, a zarazem czujemy się
nieswojo. Machinalnie „drapiemy" się w nos lub w
ucho, w brodę czy w policzek. „To swędzi", chociaŜ nie
ma
103
J* IŁ
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
Ŝadnych śladów na skórze. Swędzenie trwa nie więcej
niŜ trzy sekundy.
Co się stało?
Rozsiane na twarzy receptory stanowią kanały
przepływu informacji docierających do naszego
„wewnętrznego środowiska". Pewne strefy są pod tym
względem wraŜliwsze od innych. Z nich właśnie
najłatwiej odczytać efekty uwodzenia. W oczach, na
przykład, szczególnie silnie odbija się poŜądanie. Stąd
takie wyraŜenia, jak: „Wpaść komuś w oko" czy: „Paść oczy
czyimś widokiem". Stłumione pragnienia objawiają się
przez określoną mimikę wokół receptorów twarzy. Pewne
części twarzy wyraŜają skutki uwiedzenia lepiej niŜ
inne. Na przykład w chwilach zastanowienia podnosimy
rękę do czoła, ale strefa ta nie jest zbyt kusząca jako
gest zalotów.
Spójrzcie na fotografie poniŜej. Jeden z ukazanych
na nich gestów wyraŜa pragnienie: który? Ile
szczegółów pozwala stwierdzić, Ŝe mamy do czynienia
z uwodzeniem?
Miejsce, które „swędzi", jest to samo w
obu przypadkach. Syna delikatnie drapie
się pod okiem. Tymczasem co najmniej
cztery oznaki wskazują, Ŝe to na pierwszym obrazku,
nie na drugim, Syna znajduje się w sytuacji uwodzenia.
Oto one:
104
właściwie ocenić sytuację, ale jest to tylko kwestia
wprawy. Prowadząc samochód, musimy skoordynować
Gadatliwa ręka na
twarzy
1. Głowa się pochyla. Na pierwszej ilustracji Syna
otwiera
ciało na komunikowanie się, całkowicie się
rozluźniając.
Na ilustracji z prawej natomiast, Syna zamyka się.
Naj
wyraźniej postawa partnera się jej nie spodobała.
2. Na pierwszej ilustracji, dłoń Syny jest skierowana do
roz
mówcy. Dzięki pozycji odwrócenia dłoni na
zewnątrz, ro
zumiemy, Ŝe całe ciało Syny zwraca się do
partnera. Na
obrazku z prawej - Syna bardziej zamyka ciało.
3. Na pierwszej ilustracji, strefa swędząca znajduje
się pod
okiem i ruch ręki kieruje się na zewnątrz, jakby
Syna
chciała bardziej otworzyć oko, Ŝeby „widzieć" więcej.
Ta
ki sam gest w okolicach brwi nie byłby gestem
uwodze
nia, chociaŜ świadczyłby o takiej samej otwartości.
4. Na pierwszym obrazku Syna uŜyła środkowego
palca, na
obrazku z prawej - wskazującego. OtóŜ palce
„genetycz
nie" przypisane zmysłowości to przede wszystkim
palec
środkowy i serdeczny. Nieświadomy wybór palca
nie po
twierdza jednak uwodzenia, jeśli nie towarzyszą
temu
inne znaki.
Trzeba brać pod uwagę wiele szczegółów, Ŝeby móc
kilkanaście ruchów rąk i nóg, przy równoczesnym
obserwowaniu drogi, a przecieŜ wszystko to czynimy
automatycznie. Do odczytania języka ciała wystarczy
niespełna dziesięć logicznych i spójnych reguł.
Zademonstrowane poniŜej gesty są gestami otwarcia.
Jeśli sytuacja sprzyja uwodzeniu, te znaki świadczą o
pragnieniu pójścia dalej, o chęci większego otwarcia się
wobec rozmówcy.
Nie są to typowe gesty uwodzenia. Z pewnością jednak
są to postawy otwarcia.
Pośród krótkotrwałych swędzeń na twarzy
związanych ściśle z erotyką, pokazane poniŜej ma bez
wątpienia podtekst najbardziej erotyczny.

105
UWODZENIE N A TWARZY WYPISANE
Strefę swędzącą nazywa się nawet „lukiem
Kupidona". Jest połoŜona w środkowej części ust, na
górnej wardze. Swędzi, gdy poŜądanie seksualne jest
wypierane. Ten rodzaj mikroswę-dzenia moŜe być
wywołany przez wyparte pragnienie pocałowania kogoś
lub „przytulenia się" do kogoś, gdy nerw trójdzielny jest
uwraŜliwiony.
**
T irytuje.
W trzech innych strefach, trochę niŜej na twarzy,
mogą pojawić się swędzenia wyraŜające poŜądanie lub
pragnienia bardziej dwuznaczne.
Gadatliwa ręka na
twarzy
Na wszystkich przedstawionych powyŜej ilustracjach
swędzenie występuje w strefie nad górną wargą. Ta strefa
ma szczególne znaczenie dla naszej wyobraźni. Dziecko
w wieku od trzech do pięciu lat moŜe rysować swojego
ojca z wąsami, nawet jeśli on ich nie nosi. W wyobraźni
dziecka wąsy symbolizują autorytet. Dorośli zachowują tę
wizję wąsów w umyśle. Odczuwamy mikroswędzenie w
środkowej części okolic wąsów (pozycja 3) - gdy
autorytet lub czyjaś władza nad nami nas ekscytuje - z
prawej lub lewej strony (pozycja l i 2), gdy raczej nas
Napięcie lub rozluźnienie mięśni twarzy oraz mimika, a
takŜe gesty rąk wyraŜające otwarcie lub zamknięcie
pomagają naszym bliskim, posiadającym intuicję i dar
obserwacji, lepiej zrozumieć bieg naszych myśli i
pragnień. Ciało równieŜ śle swoje komunikaty. Z twarzy
do twarzy przesyłamy pragnienie przemyślane. Ciało
natomiast jest znacznie bardziej spontaniczne - i takie
teŜ są wysyłane przez nie przekazy.
106
 CZĘŚĆ

NIECHAJ CIAŁO
WYRAśA ISTNIENIE

Iwarz obnaŜa prawdę o naszych pragnieniach.

Przesiania pod-progowe, wpisane w naszą mimikę oraz
postawy, osiadają za siatkówką naszych rozmówców i
wywołują pewne procesy chemiczne w ich mózgach.
Mózgi dostosowują się do otrzymanych przesłań
podprogowych i nieświadomie wysyłają odpowiedź. W
tej operacji porozumiewania się kora wzrokowa i kora
czuciowa są szczególnie solidarne. Z tego powodu
pragnienia wyraŜane przez twarz objawiają się takŜe w
mowie ciała. W celu odszyfrowania przesłań
związanych z tymi pragnieniami, by zrozumieć
pragnące ciało, trzeba na nie spoglądać... i pozwolić mu
mówić.
 ROZDZIAŁ
Gestykulacja - nasz
„psychologiczny
podpis" 8
Llestykulacja nie jest tylko uzupełnieniem słów, jest
naszym psychologicznym podpisem. To ona nadaje
głębszy sens naszym wypowiedziom. Objaśnię tę
kwestię, zaczynając od anegdoty. Kilkanaście lat temu,
gdy prowadziłem swoje pierwsze seminarium na temat
komunikowania się, zaleŜało mi na wprowadzeniu w
Ŝycie tego, czego się nauczyłem w swojej pracy, z
lektur i od moich mistrzów: bycia otwartym. Z natury
jestem raczej nieśmiały, więc przygotowałem się do
•*(>, tego wystąpienia, Ŝeby wypadło jak najlepiej.
Przedstawiono mnie jako specjalistę od komunikacji
niewerbalnej i, wiedząc, Ŝe stanę wobec niejednolitego
audytorium, powtarzałem sobie tak długo, aŜ nauczyłem
się na pamięć: uśmiechać się, Ŝadnych skrzyŜowań czy
zamknięć ani w górnej, ani w dolnej części ciała.
Miałem swoją lekcję w małym palcu i przez długie dwie
godziny utrzymałem postawę podobną do postawy
Synera poniŜej.
Uśmiechnięty, otwarty, bez Ŝadnych barier cielesnych,
byłem pewien, Ŝe sprawiam dobre wraŜenie. Nie
wiedziałem jeszcze, Ŝe podczas przerwy będę musiał
„spuścić z tonu". Uczestnicy zgromadzeni przy kawie
powiedzieli mi coś w tym rodzaju: „To dziwne, jest pan
otwarty, a jednak czuje się w panu rezerwę!". Byłem
zakłopotany.

1
1
1

NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Słuchacze tego pierwszego seminarium uświadomili mi pod-
stawową zasadę, a jest to bez wątpienia podstawowa reguła
dobrej komunikacji: być aktywnym!
Otwartość sama w sobie nie jest najwaŜniejsza. Nie moŜe-
my przewidzieć z góry, czy w danej sytuacji będziemy otwarci,
czy nie: zobaczymy. Odkryjemy to dopiero w relacji z drugą oso-
bą. MoŜemy się natomiast nastawić, Ŝe będziemy oŜywieni
uczestnictwem, zakotwiczeni w Ŝyciu, szczęśliwi. Wtedy ge-
stykulacja nas oŜywia, a nasze komunikaty nabierają płynno-
ści. Gdy się poruszamy, bezwiednie zwiększamy nasz uwodzi-
cielski potencjał.
Paradoks dobrej komunikacji
Kody uwodzenia kaŜą nam się zmagać z prawdziwym para-
doksem naszego wychowania. Od urodzenia uczymy się dys-
cyplinować ciało i pragnienia, przestrzegać zasad dobrego wy-
chowania: „Przestań się kręcić!", „Wyprostuj się!", „Nie kładź
łokci na stole!", „Przestań huśtać nogami!", „Przestań się głupio
Gestykulacja - nasz „psychologiczny podpis"
śmiać!", „Nie pokazuj palcem!", „Nie dotykaj!", „Nie zakrywaj
ręką ust, gdy mówisz!", „Podnieś głowę!", „Przestań ziewać!".
Wszystkie te dobre przykazania stopniowo robią swoje. Nasza
spontaniczność z wolna niszczeje, a im bardziej się starzejemy,
tym mniej gaf popełniamy. CzymŜe się jednak staliśmy, gdy
umyto nas tak do białości?
Najczęściej okazujemy się wówczas istotnie bezwonni, bez-
barwni i bezdźwięczni. Zostaliśmy ukształtowani na przekór
pewnym zasadom neurofizjologicznym. Wiemy, na przykład,
Ŝe dzieci posiadają pewien mechanizm regulacji pracy serca,
który uruchamiają takimi ruchami jak huśtanie nogami. Malu-
chy często huśtają nogami, całkowicie nieświadomie, pragnąc
się uspokoić, być mniej zalęknionymi i uwaŜniejszymi. Dzięki
temu, Ŝe bujają nogami, pozostają skoncentrowane84.
Gestykulacja a wizerunek
Uwodzicielscy ludzie to niewątpliwie tacy, którzy potrafią po-
rozumiewać się z innymi w sposób najprostszy. Dalecy od do-
skonałości w sposobie bycia, bywają niezręczni, miewają pew-
ne nawyki, gesty lub pozy, jakich nie odnajdziemy u innych
ludzi. Co ciekawe jednak, to właśnie dziwaczność ich komuni-
kowania czyni ich uwodzicielskimi. Dobrze znają się na tym po-
litycy. Wiedzą, Ŝe zyskują tylko na popularności, gdy pojawiają
się ich karykatury lub gdy ich niezręczności są wyciągane na
światło dzienne w inny sposób. W naśladownictwie i karykatu-
rze ujawnia się najbardziej ludzka, wzruszająca cząstka ich
osobowości.
Oto przykład. Podczas wyborów prezydenckich we Francji,
w 1995 roku, niektórzy powaŜni komentatorzy polityczni roz-
waŜali, czy karykatury Jacques'a Chiraca, przedstawione
84
Patrz: Dr Olivier Coudon, Les rythmes du corps (Rytmy ciała), Editions du Nil,
1997 r.
112 113
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
w „Guignols de Pinfo"85, nie nadały temu człowiekowi bardziej
ludzkiego wizerunku, który przysporzył mu głosów, chociaŜ
owe karykatury były bardzo surowe. Chirac był tam pokazany
jako zupełny głupiec, którego program polityczny sprowadza
się do wciąŜ powtarzanego sloganu: „Jedzcie jabłka".
Jean de Florette, jedna z postaci wymyślonych przez znane-
go dramatopisarza francuskiego Marcela Pagnola, chciał przeo-
rać swoje pola, Ŝeby hodować „autentik" - roślinę, która rośnie
tylko tam, gdzie ludzie są najprostsi i prawdziwi. OtóŜ najbar-
dziej uwodzicielscy ludzie uprawiają właśnie tę roślinę. Dają
nam jej całe naręcza w postaci prostych gestów, których nie
tłumią.
Gestykulacja a wizerunek
Uwodzić to nie znaczy oddziaływać, to znaczy wzruszać,
komunikując się po ludzku.
W końcu lat dziewięćdziesiątych XX w. przeprowadzono
w Europie powaŜne badania dotyczące wdzięku. Uznano, Ŝe
Włosi i Włoszki są narodem najbardziej czarującym86 i uŜywa-
jącym najbogatszej gestykulacji. Gestykulacja nie zakłóca roz-
mowy. Wręcz przeciwnie, sprzyja komunikowaniu się i je
wzbogaca. Jest wibracją Ŝycia na ciele.
85
Program prezentowany w Canal+, mający bardzo wysoką oglądalność we
Francji. Podczas Salonu Rolniczego Jacąues Chirac z wyrachowaną naiwnością
rzucił hasło: „Jedzcie jabłka!". Wbrew wszelkim oczekiwaniom, ten prosty slo
gan, który mógł go ośmieszyć, przyczynił się do utrwalenia jego bardziej ludz
kiego wizerunku.
86
Wynika to z obszernego studium opublikowanego przez Larousse'a
w 1997 r. w dossier pod tytułem „Euroscopie". Patrz: Francoscopie, 1997 r.
114
Gestykulacja - nasz „psychologiczny podpis"
Dlaczego uŜywamy gestów
Gestykulacja wzmacnia więzi między ludźmi. Zwróćmy uwagę,
Ŝe gdy rozmówca znajduje się poza zasięgiem naszego wzroku,
na przykład, gdy rozmawiamy z kimś przez ścianę, przestaje-
my gestykulować87. Podobnie, gdy rozmawiamy przez tele-
fon88. Gesty słuŜą do ukazania uczuciowej zawartości naszych
przesłań, dają rozmówcom dokładne wskazówki na temat na-
szego stanu emocjonalnego.
W codziennych sytuacjach prywatnych nieświadomie staje-
my w odległości 1,30 m od rozmówcy. Dwie kolejne ilustracje
pokazują widok centralny i poboczny osoby, na wprost której
stoimy w odległości 130 centymetrów.
W Ŝadnej z tych sytuacji Syner nie zamyka swego ciała,
a jednak w drugiej sytuacji wydaje się znacznie bardziej ser-
deczny. Ilustracja z lewej strony nas „mrozi", chociaŜ Ŝadna
część ciała Synera nie tworzy bariery między nami. Na prawej
87
S. Moscovici i M. Plon, Les situations: obsenations theoriqu.es et experimenta-
les (Sytuacje: badania teoretyczne i eksprerymentalne), „Bulletin de psychologie",
nr 19,1966 r.
88
K. Bekdache, lorganisation verbo-viscero-motrice au cours de la communica-
tion verbale selon la structure spatiale ou proxemique (Zespół werbo-trzewiowo-
-ruchowy podczas komunikacji werbalnej w zaleŜności od struktury przestrzen
nej lub proksemicznej), praca doktorska 3 cyklu, Lyon 2.
115
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
ilustracji Syner „Ŝyje", a jego ciało się porusza, on istnieje i jego
ciało to mówi.
W sytuacji komunikacji osobistej, jeśli rozmówca ma ciało
usztywnione, nie moŜemy zobaczyć jego rąk. Kiedy jest stosun-
kowo swobodny i zadowolony, mniej spięty, jak w przypadku
Synera na prawej ilustracji, na drugim planie dostrzegamy jego
aktywne przedramiona i dłonie.
Dłonie są waŜniejszym przekaźnikiem myśli niŜ przedra-
miona. Dzięki nim porozumiewanie się nabiera rozmachu.
Spójrzcie na obrazki poniŜej i, nie zwracając uwagi na szcze-
góły, powiedzcie, na którym z nich Syner wydaje się bardziej
obecny, bardziej pociągający.
Czy dostrzegacie róŜnicę
między osobą otwartą i osobą Ŝywą? Gdy ramiona są
skrzyŜowane, ale dłonie widoczne, rozmówca pokazuje swe
zaangaŜowanie. Ręce umieszczone za plecami świadczą, Ŝe
nie jest juŜ tak obecny.
Osoby pełniące funkcje w organach władzy, jak na przykład
inspektorzy, policjanci, adwokaci i sędziowie, często zakładają
ręce za plecy. W takich chwilach utwierdzają się w swojej roli,
nie dopuszczając do głosu uczuć.
Ręce wyraŜają emocje: wszyscy tego doświadczamy w chwi-
lach wzruszenia, gdy czujemy, Ŝe ręce nam drŜą. Powstrzymywa-
nie się od gestów, chowanie rąk zawsze oznacza chęć ukrycia
cząstki siebie. Zwykle sądzimy, Ŝe dzięki kontroli nad swoim cia-
116
Gestykulacja - nasz „psychologiczny podpis"
łem uda się nam ukierunkować rozmowę na korzystne dla nas
tory. Nie zawsze jednak jesteśmy świadomi, Ŝe nie przekazując
jasnych informacji na temat swoich stanów emocjonalnych, sto-
sujemy pewien filtr i uniemoŜliwiamy prawdziwe porozumie-
wanie się. Umniejszamy tym samym swoją moc uwodzenia.
Ramiona, przedramiona i dłonie wspomagają słowa. Dzięki
nim kontakty z innymi stają się bardziej serdeczne, ludzkie. To
właśnie nasze człowieczeństwo, i tylko ono czyni nas uwodzi-
cielskimi. Paradoksalnie (i na przekór temu, co zdają się sugero-
wać niektóre zasady), Ŝeby być prawdziwie uwodzicielskim,
nie naleŜy się kontrolować, ale dać się unieść, ujawnić drobne
nawyki, które świadczą o autentyczności naszego zachowania.
Niektóre gesty powtarzamy częściej niŜ inne, poniewaŜ są one
wizualną wykładnią często występujących kategorii myślo-
wych. Nie są to prawdziwe nawyki, a raczej wyraz naszej po-
stawy psychicznej.
Gesty znoszące dystans
Uwodzenie nie zaprząta naszych myśli bezustannie. Na co
dzień, gdy nasz sposób komunikowania jest dobry, bezwiednie
i bez Ŝadnych kalkulacji, zbliŜamy się do rozmówców. ZbliŜając
się do nich fizycznie, zbliŜamy się równieŜ uczuciowo. Zaga-
dnienie strefy dystansu - przestrzeni między rozmówcami jest
dobrze znane. Waha się od 50 cm, gdy jest to sytuacja komuni-
kacji osobistej, do około 130 cm, gdy jest to komunikacja spo-
łeczna89. ZbliŜenie fizyczne nie jest wynikiem świadomego
działania, co nie zmienia faktu, Ŝe jest bardzo widoczne.
89
Amerykański antropolog Edward Hali jako pierwszy zajmował się proble-
matyką przestrzeni w komunikowaniu się. Ustalił nawet określenie „proksemia"
dla zdefiniowania swojej metody. WyróŜnia on cztery główne strefy: intymną,
osobistą, społeczną i publiczną. Patrz: Edward Hali, Ukryty wymiar, Warszawa,
Muza, 2002.
117
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE

KaŜdy człowiek posługuje się gestykulacją w sobie tylko

właściwy sposób i dlatego gestykulacja jest niejako naszym
psychologicznym podpisem, wyrazem naszej nieświadomości na ROZDZIAŁ
ciele. Gdy się spojrzy jednak z pewnego dystansu, miło jest do-
strzec równieŜ, Ŝe poprzez gestykulację nieświadomość indy-
widualna łączy się przez naśladownictwo z nieświadomością Oznaki uczuć
kolektywną. Gesty innych istotnie oddziałują na nasze ciało.
Wyczuwamy to, co ktoś wyraŜa, gdy tylko nasze ciało przybie- na górnej części ciała
ra jego postawy ciała. I rozumiemy się wzajemnie, chociaŜ nie
uŜywamy słów.
Cjórna część ciała przenosi mnóstwo emocji. Tliłów jest stre-
fą ciała, z której płynie najwięcej serdeczności, gdy kogoś obej-
mujemy. Odwzajemniamy czułość, „biorąc w ramiona" i okazu-
jemy wspaniałomyślność, „wyciągając do kogoś rękę". Jednak
nie kaŜda część tułowia i ramion jest nosicielką takiego samego
ładunku uczuciowego. A gdy ukrywamy nasze pragnienia,
znowu zdradzają je nasze pozy i gesty.

Ramiona, które otwierają się na uczucie

Szyja i ramiona są bardzo wraŜliwe i Ŝywo uczestniczą w oka-
zywaniu uczuć. Pozwalamy się objąć przekornemu koledze
i śmiejemy się razem z nim. Szyję i zagłębienie barku natomiast
pozostawiamy dla czułych pieszczot i pocałunków. Jeśli ręce
dotykają tych stref, zawsze oznacza to wielką serdeczność.

119
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Oznaki uczuć na górnej części ciaia

W tym geście przejawia się wielka czułość osoby, która pa-

trzy, na przykład na oddalający się pociąg, z ręką na sercu. Ten
gest przyciąga nasze spojrzenie na środek gardła. Dokonuje się
oczarowanie. We wszystkich przyjemnych chwilach bariery
mentalne padają. Jesteśmy bardziej podatni na wraŜenia i wy-
czuleni na postawy innych. Ciało staje się giętkie i często naśla-
duje postawę i gestykulację rozmówcy90. Przyjmujemy takie
same pozy jak on i bezwiednie wprawiamy się w stan pozwa-
lający odczuwać jego emocje. Powstaje efekt „przenikania",
transmisji informacji z ciała do ciała, nawet jeśli dzieli nas od- Ten ruch wyraŜa wielką empatię emocjonalną. Pewna część
ległość jednego czy dwóch metrów. prawej półkuli mózgu wprawia w ruch strefę lewego barku;
Kładąc rękę na określonej części swego ciała, przyciągamy głowa pochyla się nieco w lewo.
spojrzenie rozmówcy na strefę, której dotykamy. Głaskanie
swojego ramienia jest gestem adresowanym do partnera, jeŜeli
głowa zwraca się ku rozmówcy, a nie w stronę ręki. Tak jednak
nie jest na ilustracjach poniŜej.

Kiedy partner Syny się pojawi naprzeciw niej91, te ruchy będą

W sytuacji silnego oczarowania
przywołujemy do siebie partnera nieświadomymi ruchami
ciała. Są to szybkie ruchy lewym barkiem.
90
Robert Feldman i Bernard Rime, Fundamentals ofNomerbal Behmior, Nowy
Jork, Cambridge University Press, 1991 r.
bardziej znaczące i lepiej widoczne.
Gdy prawy bark się unosi bardzo krótko - w sposób identycz-
ny jak lewy - opisany wcześniej - osoba, z którą rozmawiacie,
jest rada z pochlebstwa. Ten bardzo ukradkowy gest naleŜy, na
przykład, do często powtarzanych gestów George'a Busha. Po-
jawia się od czasu do czasu w języku ciała prezydenta, gdy ów
91
Ekman i Friesen zauwaŜyli, Ŝe w chwilach, gdy partnerzy nie są szczerzy,
często odchylają głowy w kierunku przeciwnym do tej, gdzie się znajdują osoby,
z którymi są w kontakcie. Patrz: Paul Ekman i W. Friesen, Detecting Deception from
the Body or Foce, „Journal of Personality and Social Psychology", nr 29.

120 121
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Oznaki uczuć na górnej części data

poprawia swoją postawę przed rozpoczęciem przemówienia
lub gdy się przygotowuje do oficjalnych fotografii.
W innych sytuacjach pewnych informacji dostarczają nie-
wielkie swędzenia (trwające zwykle niespełna dwie sekundy).
Dzięki nim lepiej pojmujemy, Ŝe ktoś nas lubi, ale nie ośmiela
się tego powiedzieć.
Wcześniej omówiliśmy przekaz mikroswędzenia na twarzy,
przyjrzyjmy się teraz temu problemowi w odniesieniu do ciała.
Jeśli coś „swędzi", trzeba zwrócić uwagę na strefę, gdzie „swę-
dzi, a nie na rękę, która drapie swędzące miejsce".
otwartość jest bezinteresowna i prawdziwa. Gdy się drapią
w obojczyk, oznacza to ich pragnienie przyjścia nam z pomocą.
Jeśli chcemy mieć pewność, Ŝe sygnały wysyłane przez „dra-
piących" się rozmówców oznaczają pragnienia, musimy posta-
wić sobie kilka kluczowych pytań i odczytać kilka innych zna-
ków. Czy jedno oko tej osoby jest szerzej otwarte niŜ drugie?
Czy twarz jest asymetryczna? Czy jej oczy błyszczą i czy ma po-
większone źrenice? Czy wykonuje ruch językiem po dolnej war-
dze? Czy dotknęła ręką włosów? W którą stronę pochyliła gło-
wę? Która część jej ciała jest bardziej mobilna: prawa czy lewa?
Czy gdy ze mną rozmawia, jej dłoń odwraca się na zewnątrz?
I oczywiście, musimy uwzględnić wszystkie znaki, które zosta-
ły nam do omówienia. Jeśli wiele znaków się potwierdzi, będzie-
my pewni pragnień naszego rozmówcy, i dopiero wtedy będzie-
my mogli uznać trafność naszych spostrzeŜeń.

Mikroswędzenia na poziomie obojczyka trwają nie dłuŜej Gdy mówi tułów, przemawia ego
niŜ minutę czy dwie, ale łatwo je spostrzec. Rozmówcy, którzy
drapią się w okolicy obojczyka, czują, Ŝe potrzebujecie pomo- Tułów reprezentuje ego. Spójrzmy na Synera, który mówi: „Ja!",
cy - z pewnością dlatego, Ŝe daliście temu wyraz w taki czy in- wskazując na siebie. Jeden z tych obrazków jest niezbyt prze-
ny sposób. Poruszyliście ich i gdybyście poprosili, byliby goto- konujący, prawda?
wi pomóc. Jeśli mówimy „Ja", wskazując na ramię, a nie na mostek,
We wczesnym dzieciństwie rodzice brali nas na ręce, trzy- rozmówcy mogą uznać, Ŝe „coś z nami nie tak". Gdyby się jed-
mając pod pachami. Kiedy „swędzi" w okolicach pach, powra-
ca ślad pamięciowy związany z pojęciem pomocy. Gest wywo-
łany mikroswędzeniem nie jest gestem uwodzenia, ale jasno
Syner mówi: „Ja!".
daje do zrozumienia, Ŝe rozmówca uwaŜa nas za osobę bardzo
sympatyczną i chciałby móc nam pomóc. Drapiąc się w okolicy
obojczyka i pach, zatrzymajcie potok myśli, aby się zastanowić,
co naprawdę czujecie...
Lewy obojczyk i lewa
pacha są bardziej
uwraŜliwione niŜ
prawe. Osoby, które
się drapią pod pachą
lub w okolicy
obojczyka z lewej strony to osoby z natury dobre. Ich
122 123
 NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
nak zastanowić, ten gest nie jest wcale absurdalny. Jeśli mówię
„Ja", wskazując ramię, to przecieŜ moje ramię, czyli to jestem
ja. Ramię jest tak samo mną jak tułów, czyŜ nie?
OtóŜ tułów reprezentuje nasze Ja, środek, ego. Związek ten
ustala się w niemowlęctwie. Rodzice nie uczyili nas, Ŝe mówiąc
„Ja", powinniśmy wskazywać na swoje piersi. Ten gest ma
podłoŜe psychofizjologiczne. Niektóre mikroswędzenia w stre-
fie tułowia są bardzo sugestywne.
Ten nieświadomy gest w
okolicach lewej piersi jest sugestywny, ale nie jest związany z
fantazjami erotycznymi. Pierś „swędzi" z zewnętrznej strony,
gdy osoba pragnie bliŜszego kontaktu, chce się uczuciowo
zbliŜyć do rozmówcy. W odruchu wyraŜającym uczucia
sprzeczne, Syna wysuwa pierś i się cofa*. Kiedy myśli są
sprzeczne, odczuwa się „swędzenie". IleŜ razy w Ŝyciu,
zarówno osobistym, jak i zawodowym, chcieliśmy zatrzymać
kogoś, uznając równocześnie, Ŝe byłoby lepiej, gdyby sobie
poszedł? Ile razy kazaliśmy komuś odejść, pragnąc zarazem,
Ŝeby został? Czy chodzi o powaŜne decyzje Ŝyciowe, czy
* Jeśli gest został wykonany na prawej piersi, jego znaczenie moŜe być od-
czytywane zgolą odmiennie. Nie byłby przypisany do pragnienia, lecz raczej do
woli, a zatem poczucia winy.
124
Oznaki uczuć na górnej części ciała
decyzje mało waŜne, rezultat jest ten sam: „To swędzi"! Na tu-
łowiu moŜna odczytać takŜe inne znaki, ale nie odzwierciedla-
ją one w sposób tak przejrzysty potrzeby otwarcia się i zabie-
gania o względy rozmówcy.
W sferze komunikowania się i, bardziej jeszcze, uwodzenia,
ramiona wyraŜają - symbolicznie92 i fizycznie - więź z innymi.
Odgrywają waŜną rolę w procesie nieświadomego uwodzenia.
Bardziej niŜ inne części ciała są narzędziami słuŜącymi nawią-
zywaniu więzi.
Ramiona i przedramiona -
narzędzia nawiązywania więzi
Gdy przechodzimy od ramion do przedramion, przechodzimy
od serca (poniewaŜ wiązadła ramion znajdują się blisko serca
i blisko ego) do miejsca bliŜszego drugiej osobie (przedramiona).
Ramiona
Ramiona i przedramiona umoŜliwiają zbliŜenie uczuciowe. Bie-
rzemy się z problemami „za bary", witamy kogoś „z otwartymi
ramionami"; przychodzimy komuś z pomocą, „podając mu
ramię".
Mikropieszczoty na ramieniu wyraŜają pragnienia, które od-
czuwamy i chcielibyśmy sprawić, Ŝeby odczuwał je takŜe roz-
mówca. Pieścimy zewnętrzną stronę ramienia, gdy chcieliby-
śmy być pieszczeni.
92
Specjaliści od interpretacji rysunków dzieci uwaŜają, Ŝe ramiona są niewy-
czerpanym źródłem wiedzy o strukturze psychoafektywnej autorów takich ry-
sunków. Patrz: Ada Abraham, Le dessin d'une personne: Le test de Machover (Rysu-
nek osoby: test Machovera), przedmowa Juliette Favez-Boutonnier, I wydanie,
Neuchatel; Delachaux i Niestle, 1963 r. (Coli. Actualites pedagogiąues et psycho-
logiąues).
125
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Między tymi dwiema ilustracjami
istnieje ogromna róŜnica: odwrócona dłoń! Naprawdę
zwracamy się w stronę drugiej osoby, gdy dłonie są gotowe
„iść do" niej, jak to widać na ilustracji z prawej strony.
Na ilustracji z lewej Syna dotyka zewnętrznej części ramie-
nia i ta poza jest nacechowana czułością. Jest to jednak czułość
narcystyczna, bo Syna zajmuje się swoim ciałem dla własnej
przyjemności.
Gest Syny, ukazany poniŜej, odkrywa więcej czułości niŜ po-
przednie.
126
Oznaki uczuć na górnej części c/ate
Gesty Zygmunta Freuda
^ ^1 Liczne filmy o Zygmuncie Freudzie pozwoliły zbadać
"f^fl jego gestykulację. Poddaliśmy analizie obrazy z pie-
^BBIH ciu takich filmów.
Lewa strona twarzy Zygmunta Freuda jest prawie zawsze bar-
dziej zamknięta niŜ prawa. Oznacza to wielką surowość. Podczas
występów publicznych ojciec psychoanalizy trzyma jedną, a czasem
obie ręce za plecami, a więc część jego środków wyrazu jest dla nas
niedostępna. Ramiona zwykle ma cofnięte w stosunku do linii ciała,
a to świadczy, Ŝe podchodzi z dystansem do tego, co się dzieje.
Ponadto ramiona i łokcie są odsunięte od ciała, jakby tworzył strefę
obronną między sobą i innymi. Wszystkie te spostrzeŜenia są
zbieŜne z wewnętrzną postawą Zygmunta Freuda. Wystarczy jed-
nak, Ŝe w jego otoczeniu pojawią się dzieci, a dynamika jego ciała
zmienia się diametralnie. Jego ruchy stają się energiczne (nawet pod
koniec Ŝycia). Zainteresowanie dziećmi i specjalne podejście do nich
nie wydają się w Ŝadnym przypadku udawane. Dwoistość osobo-
wości Zygmunta Freuda, zmiana postawy w ciągu kilku sekund -
w zaleŜności od tego, czy obcuje z dziećmi, czy z dorosłymi dowo-
dzi, Ŝe ma on ogromną łatwość komunikowania się i wielki dar em-
patii.
Freud w duŜym stopniu przyczynił się do negacji potrzeby spo-
glądania na ciało. Powodem takiego podejścia nie był bynajmniej
purytanizm wielkiego myśliciela. UwaŜał on, Ŝe podczas psychoana-
lizy pacjent nie powinien mieć kontaktu wzrokowego z terapeutą,
a zatem terapeuta siada za kozetką, na której leŜy pacjent. W takiej
sytuacji zostaje zniesiona bariera wzrokowa i pacjent moŜe mówić
o swoich problemach, nie zatrzymując spojrzenia na powierzchow-
ności terapeuty. Był to wielki postęp: po raz pierwszy pacjent był
naprawdę słuchany.
127
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Oznaki uczuć na górnej części data

Gdy rozmówca się rozluźnia, jego głowa teŜ się rozluźnia.

Nie ma reguły absolutnej, ale na ogół, im bardziej ktoś jest
skłonny do nawiązywania bliskich związków, tym łagodniej
pochyla głowę93.
Widząc mikropieszczoty ramion rozmówcy, musimy zwró-
cić takŜe uwagę na głowę. Ruch ramion wyraŜa pragnienie czu-
łości, ale ruch głowy przynosi zasadniczą informację: wskazu-
je na stopień intensywności pragnienia.
Gesty rozluźnienia łatwiej zaobserwować u kobiet niŜ
u męŜczyzn, choć nie ma ku temu Ŝadnego powodu fizjologicz-
nego. MęŜczyźni krępują się okazywać spontaniczność publicz-
nie, poniewaŜ wyklucza ona pewne postawy umysłowe,
a w konsekwencji, równieŜ wyraŜające je zachowania. Dwa następne gesty są bardziej
sugestywne niŜ poprzednie.
Przedramiona
Kiedy dotykamy przedramienia, a nie wyŜszych partii ramion,
wyraŜamy pragnienia bardziej skierowane do innych. Jesteśmy
dalej od strefy ego, niŜ gdy dotykamy ramienia. Jesteśmy mniej
skupieni na własnych potrzebach uczuciowych, a bardziej na
pragnieniu kontaktu z drugą osobą.
Spójrzcie na gesty przedstawione na następnym rysunku.
Tylko jeden z nich wskazuje na chęć nawiązania bliŜszego kon-
taktu. Jak sądzicie, który? Macie juŜ wszystkie dane do tego, Ŝe-
by to odgadnąć.
Odchylenie głowy pokazuje, Ŝe rozmówca pragnie się do
nas zbliŜyć.

93
Gdy jesteśmy w odległości ponad 2,5 m od rozmówcy, to nie linia połoŜe-
nia głowy jest waŜna, ale ogólnie jego pozycja w przestrzeni. Linia odchylenia
głowy zmienia się wówczas w zaleŜności od tego, czy rozmówca znajduje się
bardziej na prawo, czy bardziej na lewo od nas. Patrz: Edward Hali, Handbookfor
Proxemic Research, Washington D.C., American Anthropological Association,
1974 r.

KJ
Otwarcie przedramienia zapowiada otwarcie górnej części
ciała. Pieszcząc wewnętrzną część przedramienia, Syna pieści nie w kierunku dłoni Synera. Syna zachowuje kontrolę nad
wnętrze swego ciała. Otwiera się zatem bardzo sugestywnie na otwiera sytuacją. Gdy jednak głowa się pochyla, Syna poddaje się
swego rozmówcę, wyraŜając silne pragnienie kontaktu. Na się zmysłowości.
drugiej ilustracji, głowa Syny nie podąŜa za głową Synera. Dłoń zresztą

128 129
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Te dwa nieświadome gesty wyjawiają pragnienia bardziej
świadome. Gesty wykonywane na przedramieniu są analogicz-
ne do tych na ramieniu. Jeśli chodzi o stopniowanie pragnienia,
mikropieszczoty na przedramieniu wyraŜają potrzebę kontak-
tu, a mikropieszczoty na wewnętrznej części ramienia - pra-
gnienie większej serdeczności.
Mikroswędzenia, czyli wypieranie pragnień
Pieścimy swoje ramiona i przedramiona w chwilach dobrego
samopoczucia, mikroswędzenia zaś wywołują targające nami
sprzeczności - rezonują one na ciele, które zaczyna „swędzić".
Dzieje się tak, kiedy emocjonalna potrzeba otwarcia się nie
jest ostatecznie zaakceptowana. Dwie róŜne postawy mentalne
wyraŜają się poprzez odmienne gesty. Oceńcie, jak się zmienia
postawa mentalna Synera między pierwszą i drugą ilustracją.
Na pierwszej ilustracji
mikroswędzenie nie jest po prostu gestem uwodzenia. Linia
głowy Synera nie podąŜa za naturalnym ruchem jego ciała.
ChociaŜ nie zostało to powiedziane, nasz rozmówca odczuwa
potrzebę wycofania się z tej sytuacji, mimo Ŝe nie wyzbył się
pragnienia zbliŜenia się.
Na ilustracji z prawej strony mikroswędzenie wyraŜa sprzecz-
ne pragnienia uczuciowe. Nasz partner odczuwa „szczypanie"
130
Oznaki uczuć na górnej części dała
na wewnętrznej stronie ramion, poniewaŜ doznaje pragnienia
zbliŜenia uczuciowego, przed którym się broni. Waha się, czy
otworzyć się bardziej. OdpręŜył jednak głowę i pochyla ją zna-
cząco w kierunku „swędzącego" ramienia. To mikroswędzenie
ukazuje, Ŝe właśnie pozbywa się ostatnich wątpliwości, aby się
do nas zbliŜyć.
Bardzo wymowne jest mikroswędzenie na przedramieniu,
bardziej oddalonym od ciała i bardziej nieświadomie zaangaŜo-
wanym, gdy chodzi o odczuwanie mniej emocjonalnej, a bar-
dziej fizycznej strony związku.
Zanalizujmy gest Syny:
1. przedramiona są otwarte;
2. wnętrze dłoni jest widoczne;
3. głowa jest odchylona w stronę ramienia i „swędzi"
ramię.
Sprzeczność między sygnałem ciała o pragnieniu otwarcia
(ukrwione przedramię) i znak odmowy otwarcia (ten ruch jest
zatrzymany, a więc „swędzi") wyraŜa psychologiczną sprzecz-
ność między pragnieniem otwarcia się i wolą niepoddania się
temu. W tym przypadku, jeślibyście odczuwali pragnienie zbli-
Ŝenia się do Syny, pozwólcie jej pokierować tymi sprzecznościa-
mi; „swędzi", więc Syna z wolna zbliŜa się do was.
131
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Humanizm Dalajlamy
Gdy rozmyślamy nad osobowością obecnego Dalajlamy, zadajemy
sobie niezmiennie pytanie, w jaki sposób osoba tak uduchowiona,
a jednocześnie tak obecna w naszej rzeczywistości, radzi sobie
z emocjami. Odpowiedzi na to pytanie szukaliśmy, oglądając jedną
z jego konferencji, której nagranie filmowe na wideo zostało wpro-
wadzone do sprzedaŜy z okazji drugiego tysiąclecia*.
Okazuje się, Ŝe duchowy przywódca Tybetańczyków reaguje na
emocje równie silnie jak kaŜdy z nas. Podczas konferencji, trwającej
godzinę z kwadransem, bez wątpienia 37 razy odczuł mikroswędze-
nia w okolicach twarzy lub na ciele. Te mikroswędzenia, które wy-
zwalały u Dalajlamy gesty identyczne jak u kaŜdego człowieka, to
znaczy zmuszały go do drapania tych miejsc, trwały na ogół niespeł-
na dwie sekundy i wszystkie były widoczne gołym okiem. PoniŜej
zaznaczono swędzące punkty, których dotykała ręka.
Mikroswędzenie wskazuje na pewną dwuznaczność między tym,
co się mówi. a tym, co się czuje albo teŜ, w zaleŜności od strefy, roz-
dźwięk między tym, co się widzi, a tym, co chciałoby się widzieć.
* His Holiness the 14<h Dalai Lama (Jego Świątobliwość Dalajlama XIV),
Nowy Jork, Mystic Fire Video, 1999 r. (Coli. Ethics For New Millennium).
132
Oznaki uczuć na górnej części ciała
Ten rodzaj mikroswędzenia jest przejawem zarówno na-
szych wahań, jak i trudności w dostosowaniu się do nazbyt
swobodnego sposobu komunikowania się. Uwodziciele (i wła-
śnie w tym tkwi ich siła) potrafią umiejętnie rozwiać wątpliwo-
ści swoich partnerów, skłaniając ich, aby zapomnieli o barie-
rach, jakie stwarza sytuacja. Bez względu na to jednak, czy
jesteśmy uwodzicielscy, czy nie, odczuwamy niekiedy prag-
nienie większego otwarcia się i jesteśmy rozdarci między we-
wnętrzną potrzebą wolności i zaangaŜowaniem uczuciowym.
I wtedy właśnie na powierzchni skóry odczuwamy owe mikro-
swędzenia, będące przejawem walki świadomości.
Ręce i palce do manipulowania szczegółami
Ludzkie ręce są niezwykle ruchliwe i niebywale zręczne. Ich ru-
chy objaśniają nam waŜne aspekty naszej wraŜliwości. Moto-
ryka mała palców umoŜliwia działania wymagające zwinności.
Motoryka mała rąk umoŜliwia manipulowanie szczegółami.
W chwilach, gdy się obawiamy, Ŝe zadanie się nie powiedzie,
wilgotnieją nam ręce. Kiedy osoby zajmujące róŜne stanowiska
w hierarchii dyskutują ze sobą, skurcz mięśni rąk podwładne-
go jest zawsze większy niŜ jego przełoŜonego94. Jak sądzicie -
komu zostanie powierzone zadanie zajęcia się drobnymi szcze-
gółami, podwładnemu czy zwierzchnikowi?
Dłonie
Kryjąc dłonie, zachowujemy przy sobie cząstkę siebie, nie
otwieramy się całkowicie. Spójrzmy na Synę i Synera w trakcie
rozmowy.
94
Patrz: Albert Mehrabian, Nonverbal Communication, Chicago, Aldine-Ather-
ton, 1972 r.
133
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Na ilustracji z lewej strony Syner ma się na baczności. Stoi
tu tak, jak inspektorzy z seriali kryminalnych podczas pogrze-
bu. Na cmentarzu, pośród rodziny i bliskich, są intruzami, prze-
szkadzają, nie przyszli po to, Ŝeby komunikować się z innymi,
więc trzymają ręce za plecami. Wnętrze dłoni oznacza intym-
ność, której nie odsłaniamy, gdy czujemy się wykluczeni lub
gdy sami decydujemy się pozostać poza grupą. Aktorzy grają-
cy rolę inspektorów policji w filmach, znając stan umysłu swo-
jego bohatera, potrafią doskonale naśladować jego postawę
fizyczną95. Na ilustracji z prawej, Syner jest bardzo zaangaŜo-
wany.
Kiedy zachowujemy się z rezerwą i nie chcemy się włączyć
do rozmowy, przekazy neurobiologiczne wysyłane przez mózg
chłodzą nasze ręce.
95
Konstantin Stanisławski, rosyjski teoretyk teatru, aktor, reŜyser i pedagog,
twórca nowoczesnych metod pracy aktora, opracował zasady sztuki aktorskiej
i odkryi nowe środki techniki teatralnej, która kładzie nacisk na przeŜywanie
emocji bohatera, aby ciało aktora mogło wiernie wyrazić tę emocję (realizm psy-
chologiczny). Ta metoda stała się znana na całym świecie i została przejęta
przez Lee Strasberga i Elię Kazana, w Actor's Studio w Nowym Jorku. JuŜ wiek
temu Stanisławski intuicyjnie wyczuł to, co odkrywamy dzisiaj namacalnie:
technikę aktorską. Patrz: Konstantin Stanisławski, Pisma, 1.1-4,1954-1956.
Oznaki uczuć na górnej części ciała
Dłonie Opran Wmfrey
Na jednym z kanałów telewizji amerykańskiej
Oprah Winfrey prowadzi program najchętniej
oglądany na świecie.
Kody komunikacyjne wykorzystywane przez
Oprah Winfrey wyjaśniają w duŜym stopniu, na czym polega jej
charyzma. Ta słynna prezenterka wykazuje ogromną otwartość
i moŜna by uznać, Ŝe to jej umiejętność wyraŜania uczuć sprawia, Ŝe
jest tak lubiana. W rzeczywistości wcale tak nie jest. Przed kamera-
mi głowę zawsze trzyma prosto, a ramiona nie odgrywają właściwie
Ŝadnej roli w jej sposobie komunikowania się. Sztywność górnej czę-
ści jej ciała świadczy, Ŝe skrywa swoje emocje, wzbrania się teŜ
przed mówieniem o swych uczuciach. Jej ramiona pozostają „przy-
klejone" do ciała.
ChociaŜ Oprah Winfrey niewiele przekazuje z tego, co czuje, za-
dowalając się na ogół uśmiechem, jest całkowicie zwrócona ku dru-
giemu człowiekowi. Jej przedramiona są bardzo ruchliwe, a przede
wszystkim, zwraca wnętrza dłoni w stronę audytorium przez ponad
60% czasu emisji, co jest unikalne w historii telewizji.
Pokazując wnętrze dłoni, prezenterka nieświadomie nawiązuje
więź z publicznością na sali, z telewidzami i z gośćmi siedzącymi za
nią lub po jej bokach.
Oprah Winfrey komunikuje dokładnie to, co emanuje z progra-
mu, tworząc więź między przeciętnymi Amerykanami,
widzami i uczestnikami programu obecnymi na sali. Mając
otwarte dłonie, staje się jakby przezroczysta, zadowalając się rolą
łącznika, medium między wszystkimi. Jest to bez wątpienia powód
jej ogromnej popularności.
134 135
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Dyskretne mikropieszczoty rąk
Ręce aktywnie włączają się do aktu uwodzenia. Skrywane pra-
gnienie przechodzi do ręki. Partner pragnie bliŜszego kontaktu,
ukrywa to - nie otwiera dłoni w waszym kierunku - ale umie-
szcza kciuk w poprzek dłoni, aby mimo wszystko komuniko-
wać się bardziej aktywnie. Nikt nie zwraca na to uwagi, bo nikt
nie wie, co się właściwie dzieje. Kiedy jednak nauczymy się za-
uwaŜać ten gest, zdamy sobie sprawę, Ŝe jest on dosyć często
spotykany.
Spójrzcie na dwie pozycje poniŜej.
Kierunek ruchu kciuka
wskazuje naturę pragnienia. Kiedy chcemy, Ŝeby rozmówca
zbliŜył się do nas, kciuk pociera miejsce między duŜym palcem
i serdecznym, wracając do wnętrza dłoni, jakbyśmy palcem
przywoływali tę osobę ku sobie. Kiedy jednak pieścimy to
miejsce w przeciwnym kierunku oznacza to, Ŝe mamy ochotę
sami się przybliŜyć do rozmówcy. Są to gesty często
wykonywane i rzadko zauwaŜane. Pragnienie istnieje, ale gest
jest dyskretny, niemal ukryty.
Palce
Palec wskazujący jest palcem autoafirmacji, palcem, który mó-
wi: „Ja". Małe dziecko, zanim zacznie mówić, pokazuje przed-
136
Oznaki uczuć na górnej części data
mioty palcem - wskazującym96. W niektórych sytuacjach, chęć
zapanowania nad sytuacją przenosi się na podniesiony palec
wskazujący. MoŜe on wtedy zastąpić w wymowie erotycznej
palec środkowy, który zazwyczaj wyraŜa pragnienia seksualne.
Lepiej pojmiemy jak to jest, gdy zanalizujemy sytuacje pokaza-
ne poniŜej.
W sytuacjach uwodzenia, oba
te gesty wyraŜają pragnienie. Syner, dotykając palcem okolicy
pod okiem, chciałby „widzieć" lepiej coś, co leŜy w sferze
intymnej, sekretnej. UŜył palca środkowego, a zatem moŜna się
domyślać, Ŝe pragnienie jest natury erotycznej. Trzeba jednak
wziąć pod uwagę dwa zastrzeŜenia. Z jednej strony, palec
środkowy jest najdłuŜszy i jako pierwszy wchodzi w kontakt z
twarzą; to, Ŝe Syner połoŜył go na twarzy, nie musi oznaczać,
Ŝe chodzi o sprawy erotyczne. Z drugiej strony, palec
środkowy jest zawsze bardziej pasywny niŜ wskazujący,
słuŜący autoafirmacji. W niektórych przypadkach palec
wskazujący lepiej wyraŜa pragnienie. NaleŜy być bardzo
ostroŜnym, gdy analizuje się rolę palców w mowie ciała.
Rozdzielenie funkcji oraz roli palców nie jest nabyte. Zostaje
ustalone jeszcze w stadium płodowym rozwoju dziecka.
96
Borys Cyrulnik, la naissance du sens (Narodziny zmysłu), Hachette Uttćra-
ture, 1995 r., coli. Pluriel.
137

Dotykanie palca środkowego od wewnętrznej strony dłoni
oznacza dwuznaczność. Coś nas denerwuje i popycha do za-
mknięcia dłoni, do „zaciśnięcia pięści". Jakieś szczegóły nam
przeszkadzają.
Ponadto, palec środkowy jasno wyraŜa pragnienie fizyczne.
Wahamy się, czy coś wziąć, ale nie obawiamy się, Ŝe zabraknie
nam energii, jakby to było, gdyby „swędziały" nas wnętrza dło-
ni (patrz następny rozdział). Powstrzymuje nas nie całkiem
uprawniona natura naszego pragnienia.
Palec serdeczny: palec związku
Palec serdeczny jest, jak się wydaje, palcem związku zarówno
symbolicznie97, jak i fizycznie. Staje się to jasne, gdy obserwuje-
my sposób, w jaki nasi bliscy - całkiem machinalnie - bawią się
palcami. Chwile nieświadomie wybrane do zabawy z obrączką,
równie wyraźnie pokazują więź, jaką wyraŜa palec serdeczny.
Gdy słyszysz, Ŝe ktoś wyraŜa się źle o osobie, którą kochasz,
nieświadomie zaciskasz lekko pięści. Strefa palców jest wtedy
97
Patrz: Annick de Souzenelle, Le symbolisme du corps humain (Symbolika ciała
ludzkiego), ParyŜ, Albin Michel, 1991 r. (Coli. Espaces libres).
138
Oznaki uczuć na górnej części ciafa
bardziej ukrwiona i czasami zaczyna swędzieć palec serdeczny,
co wskazuje, jak trudno ci znieść tę chwilę*.
Osoba, która stojąc na wprost ciebie, bawi się obrączką i ścią-
ga ją na koniec palca, byłaby skłonna zerwać symbolicznie
wszelkie więzy, Ŝeby się do ciebie zbliŜyć. Jesteś w jej oczach
szczególnie czarujący(a), ona zaś czuje się świetnie w twoim to-
warzystwie. Jest to sytuacja podobna do tej, w jakiej znajduje się
osoba, która rozmawiając, bezwiednie z wolna zdejmuje buty.
Buty więŜą stopę. Przeszkadzają nam. Gdy występują
w snach, są pełne znaczeń urojeniowych; bardzo się wiąŜą z ero-
tyką. Sytuacje, gdy obrączka ześlizguje się na koniec palca ser-
decznego i gdy but ześlizguje się na koniec stopy, są porówny-
walne. Są one często przedmiotem analizy psychoanalityków.
Nie zapominajmy jednak, Ŝe stan ducha, do jakiego się odnoszą,
jest zupełnie nieświadomy. Między ułudą a jej spełnieniem mie-
ści się zakaz, który niewiele osób decyduje się złamać. Zdarza
się równieŜ, Ŝe obrączka zsuwa się wzdłuŜ palca serdecznego,
chociaŜ nie kryje się za tym pragnienie, tylko chęć porozumie-
wania się w sposób bardziej osobisty -jak to bywa czasami mię-
dzy dobrymi kolegami lub przyjaciółmi.
* O rozwoju palca środkowego w stadium płodowym patrz: Gerschwind,
Norman, Galaburda, Albert, Archwes ofNeurology, 1985 r., wól. 43.
 10 ROZDZIAŁ

Łokcie i nadgarstki, czyli

giętkość pragnienia

gdybym jednak się ośmielił?" - pytamy samych siebie,

gdy czujemy się sztywni i chcielibyśmy, aby kontakt stał się
bardziej serdeczny. Sztywność umysłu przejawia się przez wi-
doczną sztywność ciała. W obliczu tej sztywności uczuciowej,
kurczą się ramiona. Jesteśmy napięci, zablokowani, „zgrabiali".
Gdy chcemy się „odblokować", mózg wysyła do stawów pole-
cenie rozluźnienia się. Łokcie i nadgarstki są tymi stawami,
które wyraŜają elastyczność i energię zarazem.
Łokcie są zawsze w ubocznym polu widzenia naszych roz-
mówców, bez względu na to, czy stoimy blisko, czy daleko od
nich. Stanowią element naszego wizerunku i uczestniczą w ko-
munikowaniu pragnień.

Łokcie mogą przyspieszyć zbliŜenie uczuciowe

Łokcie nadają giętkości naszym ruchom. Bez nich nie mogli-

byśmy objąć bliskiej osoby, zbliŜyć się do kogoś uczuciowo.
W chwili zagroŜenia, łokcie odchylają się od ciała - stwarzamy
dystans - przestrzeń między sobą i innymi. Nasze dłonie są
ustawione w pozycji nawrotnej (w dół). Mamy skłonność do za-
mykania się w sobie.

141
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Łokcie i nadgarstki, czyli giętkość pragnienia

Jeśli łokcie odstają od ciała, świadczy to o sztywności i za-

mknięciu się w sobie. Dlatego z dwóch gestów widocznych po-
niŜej, ten z lewej zostanie nieświadomie odczytany jako bar-
dziej serdeczny niŜ ten z prawej. W drugiej pozycji, Syner się
zabezpiecza, choć z pozoru jest otwarty. Kąt prosty jego łokcia
tworzy barierę przed rozmówcą.

Odwrotnie się dzieje, gdy zwracamy się ku innym: łokcie

i dłonie otwierają się w ich stronę (ilustracja po prawej).
Kiedy wyraźnie się otwieramy, Ŝeby kogoś przywitać, nie-
moŜliwe jest odrywanie łokci od ciała. Widać to na prawej ilu-
stracji poniŜej, gdzie Syna ma pozę wielce dziwaczną.
Pozycje, które przyjmujemy są uwarunkowane psychofizjo-
logicznie. Na kaŜdym etapie naszego rozwoju psychoafektyw-
nego, ciało znajdowało i przyjmowało pozycje, które najlepiej
odzwierciedlały stany psychiczne. Niektóre z tych pozycji zako-
rzeniły się głęboko. Ukazują naszą psychikę i wiele o nas mó-
wią. Wiadomo, Ŝe aby się rozluźnić po okresie stresu, mięśnie
gładkie, kierowane przez układ nerwowy wegetatywny, po-
trzebują 400 razy więcej czasu niŜ mięśnie prąŜkowane98.
W niektórych decydujących okresach naszego rozwoju blokady
tych mięśni wskutek przeŜytych, niekiedy nieświadomie, form
agresji mogły spowodować usztywnienia ciała, które zostały
utrwalone.

98
Jako pierwszy wykazał to Wilhelm Reich - w swojej pracy poświęconej
analizie charakterologicznej: Charakter Analysis, Nowy Jork, 1949 r.

142 143
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Łokcie i nadgarstki, czyli giętkość pragnienia

Obie półkule mózgu" spełniają określone funkcje i oddziału-

A Milczenie Hitlera ją na prawą lub lewą stronę górnej części ciała. Z obserwacji
górnych kończyn zdaje się wynikać, Ŝe półkula prawa ma za-
^^|^^ Adol f Hi t l er był ni ezwyk l e c har yzmat yc znym, • a pewniać otwartość emocjonalną, lewa zaś - kontrolowaną
zarazem najbardziej nienawistnym człowiekiem ubiegłego wieku. uwagę100. Prawa strona ciała (kierowana przez lewą półkulę)
Był tak charyzmatyczny BMl dlatego, Ŝe forma i treść tak dobrze
jest w pełni zaangaŜowana, gdy zaczynamy się kontrolować,
się u niego nakładały, Ŝe jego postać krzyczała prawdą.
czyli w chwilach zamknięcia się lub agresji.
Hitler podświadomie wiedział, Ŝe słowa stanowią niewielki pro-
Na ilustracjach poniŜej, górna część ciała jest zamknięta,
cent przekazu (zaledwie 7%). Przed rozpoczęciem kaŜdego prze-
a wyprostowane łokcie są zablokowane przy ciele.
mówienia czekał, aŜ wybrzmi cisza, co trwało minutę albo półtorej,
rzadko krócej. Podczas samego przemówienia uŜywał krótkich zdań,
skandując wciąŜ te same słowa.
Lewa strona twarzy oraz ciała ujawnia emocje pozytywne, tym-
czasem Hitler zawsze eksponował prawą stronę swojej twarzy, (jest
to zresztą dosyć wyjątkowa postawa u liderów charyzmatycznych).
Nieodmiennie kończył swe przemówienia akcentem wręcz histe-
rycznym, z zaciśniętą prawą pięścią skierowaną do tłumu, zwróco-
ny do niego prawym bokiem ciała. W tym tkwiła jego siła: mówił
o nienawiści, mając twarz i ciało ziejące nienawiścią. Cały stawał się
kulą nienawiści, a tłum mógł łatwo się z nim identyfikować z tej pro-
stej przyczyny, Ŝe ten przywódca wydawał się ucieleśnieniem praw-
dy, którą głosił. Na tym polegał jego talent.
Potencjał uwodzicielski osób najbardziej czarujących przejawia
się poprzez otwarcie lewej strony ich twarzy i ciała, która zwraca się Lewe ramię jest ramieniem emocji,
ku lewej stronie twarzy i ciała rozmówcy. Hitler był całkowitym te- ramieniem bardziej „impulsywnym". Gdy, jak tu, ramię Syny
go kontrprzykładem. Skoro jednak szerzył rasizm i nienawiść, mowa jest wysunięte do przodu, wydaje się bardziej skłonna
jego ciała była w zgodzie z jego słowami. otworzyć się emocjonalnie, inter-
99
Zjawisko wyjaśnione przez Antonio Damasio w ksiąŜce Błąd Kartezjusza,
Dom Wydawniczy Rebis Poznań, 2002 r. Patrz takŜe: G.W. Hoesen, „Emotional
Disturbances Associated with Focal Lesions of the Limbie Frontal Lobe", w Neu-
ropsychology of Human Emotion, K.M. Heilmana i P. Satza, Nowy Jork i Londyn,
Guilford Press, 1983 r.
100
Jest to neurobiologiczna hipoteza Tuckera i Williamsona. Została ona
w duŜej mierze potwierdzona przez nasze analizy nagrań filmów wideo. Patrz:
D.M. Tucker i P.A. Williamson, Asymetrie Neutral Control Systems in Human SelfRe-
gulation, „Psychological Review", nr 91. Patrz teŜ: G. Gainotti, Emotional Behavior
and Hemispheric Side ofthe Lesion, „Cortex", nr 8.

144 145
 NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Łokcie i
nadgarstki

i
weniować, działać. Pierwsza ilustracja jest bardziej pozytywna
niŜ ta z prawej strony, nie są to jednak postawy uwodzicielskie.
Aby te pozy wyraŜały pragnienie otwarcia, konieczne byłoby
otwarcie łokci i dłoni. Gesty poniŜej ukazują większe otwarcie;
jeden z gestów Syny wyraŜa otwarcie, drugi zaś pełne zaanga-
Ŝowanie.

Gdy twój rozmówca opiera się na lewym łokciu, sytuacja

jest bardziej emocjonalna niŜ wtedy, gdy wybiera prawy. Jego
lewa ręka, która otacza twarz, otwiera przed nami jego uczu-
cia. Wykonywany gest jest gestem autokontaktu. Przyciąga na-
szą uwagę na bardziej wyrazistą część twarzy, bogatszą w mi-
mikę, podatną na emocje. Jeśli rozmówca dłuŜej pozostaje
w takiej pozycji, nie jest to przypadkowe. W takiej sytuacji spo-
Na pierwszej ilustracji barki, łokcie i gląda on na ciebie lewym okiem, szukając kontaktu z twoim le-
dłonie są skierowane ku rozmówcy, co oznacza otwarcie. wym okiem. Uwodzenie dokonuje się poprzez drobne szcze-
Ciało jest powstrzymywane tylko przez jedno ramię, które góły, równie niedostrzegalne jak ten.
zagradza dostęp do strefy intymnej. Przeanalizujmy jeszcze sytuację wielkiego otwarcia na sku-
Gdy lewe ramię tworzy zaporę, otwarcie emocjonalne jest tek mikroswędzenia, które wyraŜa głębokie pragnienie otwar-
hamowane. Kiedy natomiast prawe ramię tworzy zaporę, emo- cia uczuciowego.
cje i pragnienie otwarcia się są bardzo Ŝywe. Ramię prawe -
kierowane przez lewą półkulę, stanowi ostatni środek kontroli,
ostatni szaniec naszej otwartości uczuciowej. Jest to autentycz-
ny gest otwartości emocjonalnej. Rozmówca postrzega go pod-
progowo jako gest uwodzenia.
Powróćmy do omówienia komunikatów, wysyłanych przez
nasze łokcie. W zaleŜności od tego, jakie uczucia powodują oso-
bą siedzącą przed nami, moŜe ona opierać się na jednym lub na
drugim łokciu.

146
147
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Łokcie i nadgarstki, czyli giętkość pragnienia

Na ilustracji z lewej strony, Syner chciałby bardziej się otwo-

rzyć, ale nie wie, jak to zrobić. Swędzi go... w załamaniu łokcia.
Mikroswędzenie nastąpiło w tym właśnie miejscu, co jest zna-
czące.
Na ilustracji z prawej, odczytujemy jeszcze większą empatię
u Synera i Syny. ZauwaŜamy to dzięki symetrycznemu ruchowi
głowy. Kiedy widzimy naśladowanie ruchów głowy i zadajemy
sobie pytanie, kto kogo naśladuje, trzeba zawsze sprawdzić,
kto mówi. W sytuacji dobrego samopoczucia osoba słuchająca
nieświadomie przyjmuje pozycję głowy osoby mówiącej. Na
drugiej ilustracji, całe ciało Synera jest odpowiednio ustawione
(mikroswędzenie po lewej stronie, głowa pochylona w lewo), mu się daje. Potem, około szóstego
a Syna dołącza do niego. miesiąca Ŝycia, nieoczekiwanie zaczyna odrzucać przedmioty.
Zdobywa świadomość tego, co zewnętrzne. Nie odrzuca ich
Dłonie - łącznik z myślą przez brak uwagi, decyduje się z nimi rozstać: jest gotowe się
otwierać. Spostrzega, Ŝe istnieje świat zewnętrzny101.
Skuteczne komunikowanie polega na nawiązaniu kontaktu Specjaliści w dziedzinie psychologii rozwoju dziecka uwaŜają,
z rozmówcą, na wzmocnieniu emocjonalnej wagi słów dzięki Ŝe otwarcie piąstki, nazywane takŜe „supinacją", jest znakiem
wyrazistej gestykulacji. Gesty rąk mają do oddegrania wielką otwarcia się na innych i na świat.
rolę. Im bardziej ludzie są sfrustrowani, zmęczeni, przygnębie-
ni, tym uboŜsze są ich gesty. Kiedy natomiast ich myśli są Ŝy-
we, ta Ŝywość jest jeszcze wzmocniona przez bogactwo ich ge-
stykulacji. Wiemy wszyscy, Ŝe mówca wykonuje szerokie gesty,
gdy słuchacze są od niego oddaleni, ale kiedy komunikuje się Dłonie odwrócone na zewnątrz
(supinacją)
z rozmówcami w odległości mniejszej niŜ półtora metra, jak to
Dłonie odwrócone do wewnątrz (pronacja)
czynimy w stosunkach osobistych, gesty stają się znacznie bar-
dziej stonowane i rozwaŜne. To właśnie otwierając dłonie i wprawiającje w ruch w inny
Na dwóch ilustracjach przedstawionych obok jedyną róŜni- sposób, nadajemy mocy słowom, które towarzyszą tym ge-
cą jest odwrócona dłoń Syny. Na prawej dłoń, odwracając się, stom. Związek słów i gestów dokonuje się przez dłonie. Wiemy,
otwiera się ku rozmówcy.
Dłonie otwierają się w chwilach, gdy my się otwieramy, ale 101
Patrz: Suzanne B. Robert-0uvray, Integration motrice etdeveloppementpsychi-
nie zawsze tak było. W chwili urodzenia dziecko nie ma otwar- que (Integracja ruchowa i rozwój psychiczny), ParyŜ, Desclee de Bouwer, 1997 r.
tych dłoni, jego ramiona są zamknięte na piersi. Dziecko, sku- Uwaga: u dziecka ta postawa, polegająca na zdaniu sobie sprawy z istnienia
innej rzeczywistości niŜ jego własna, przejawia się w strategiach, jakich uŜywa
pione na sobie, przywłaszcza sobie rozmaite przedmioty, które ono, Ŝeby się pozbyć przedmiotów.

148 149
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Ŝe lewa półkula jest odpowiedzialna za język mówiony, a zatem
nie przez przypadek prawa dłoń jest bardziej ruchliwa niŜ le-
wa102. Ruchy lewej ręki są natomiast szersze niŜ prawej, mniej
bezpośrednie i prostoliniowe, obserwujemy to juŜ w szós-
tym-ósmym miesiącu Ŝycia dziecka103. Nadgarstek daje dłoni
giętkość niezbędną do chwytania. Kiedy otwieramy dłonie na
zewnątrz, otwieramy nasz świat umysłu. Gdy się zamykamy
umysłowo, dłonie, zamykając się, odzwierciedlają ten stan.
WyraŜenia: „Mieć otwarty umysł" i „Mieć zamknięty umysł"
oraz „Być elastycznym", „Być sztywnym" są metaforami, które
ruchy naszych dłoni obrazują bardzo precyzyjnie.
Kobiety na ogół znacznie szczerzej otwierają dłonie, co zda-
je się świadczyć, Ŝe są one bardziej otwarte niŜ męŜczyźni. Nie
ma ku temu podstaw fizjologicznych. Zresztą, spoglądając na
Synę i Synera na ilustracjach poniŜej, najprawdopodobniej
przyznacie mi rację: Syner wydaje się przybierać postawę,
którą moŜemy bez wątpienia uznać za nieco „zniewieściałą".
102
D. Kimura i C.A. Humphrys, A Comparison
and RightArm Movement
during Speaking, „Neuropsychologia", nr 19,1981 r., str. 807-812.
103
H. Bloch i F. Morange „Organising Gestures in External Space: Orienting
and Reaching" w: Handbook ofSpatial Research Paradigms and Methodologies,
opublikowanej pod kierunkiem N. Foreman i R. Gillet, Hove, Psychology Press,
1997 r., wól. l.
150
Łokcie i nadgarstki, czyli giętkość pragnienia
Śmiałość Madonny
Urok Madonny często porównywano z czarem
Marilyn Monroe - z racji ich podobieństwa
zewnętrznego. Tymczasem, ich sposób
operowania ciałem róŜni się diametralnie. W
sytuacjach komunikowania Madonna mruga
oczami częściej niŜ większość kobiet. Tą niekonwencjonalną
postawą zdradza, Ŝe chłonie umystem wszystkie informacje, jakie
moŜe uzyskać ze świata zewnętrznego. Nie składa swej urody w
darze innym, jak miała skłonność czynić Marilyn. Madonna jest
całkowicie pochłonięta tym, co się dzieje.
Obie strony twarzy i ciała Madonny są niezwykle symetryczne.
Jej gesty równieŜ. Nie ulega emocjom i zawsze nadzwyczajnie pa-
nuje nad otoczeniem, i to w taki sposób, Ŝe nie moŜna uznać, Ŝe się
kontroluje. Wszystko to jest dla niej naturalne i oczywiste.
W chwilach uwodzenia jej głowa nigdy się nie przechyla w kie-
runku innych (na ogół ludzie przechylają głowę, gdy ulegają wzaje-
mnie swemu urokowi). Wręcz przeciwnie, jej ruchy są zwykle sagi-
talne (z przodu do tyłu). Jest to raczej męska cecha.
Poprzez swoją symetrię i surowość postaw Madonna wykazuje
co najmniej w równej mierze pewność siebie, co kobiecość, dając
dowód na to, Ŝe nie są to walory wzajemnie się wykluczające. Jej za
chowanie rozwiewa mit, Ŝe godna poŜądania jest jedynie kobieta
podporządkowana. i
ofLeft
151
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Łokcie i nadgarstki, czyli giętkość pragnienia

Widoczna tu pozycja otwarcia ukazuje taki aspekt uczucio-

wości, jakiemu pewni męŜczyźni z trudem pozwalają się roz-
winąć. Skrywają się jakby w skorupie104, niewątpliwie po to,
Ŝeby się uchronić przed cierpieniem. W naszej kulturze męŜ-
czyznom się wpaja, Ŝe nie naleŜy zanadto okazywać emocji, co
dobrze ilustruje choćby Ŝądanie, aby „nie płakali jak dziewczy-
na"! Spójrzcie na ilustracje poniŜej i powiedzcie, na której
z nich Syner wydaje się bardziej otwarty.

Te pozycje są dosyć podobne.

Prawa ilustracja skłania nas do
przekonania - chociaŜ właściwie nie wiemy dlaczego - Ŝe
Synera ciągnie ku rozmówcy. Jego dłoń jest otwarta w jego
kierunku, jakby ktoś ją pociągał. Syner się wsłuchuje, zbliŜa się,
coś go pociąga... Gdy otwieramy dłonie, cała górna część ciała
otwiera się takŜe i posuwa się naprzód, Ŝeby się zbliŜyć do
rozmówcy.
RóŜnica polega jedynie na tym, Ŝe w jednym przypadku
otwarcie rąk jest o dziesięć stopni większe, w drugim o
dziesięć stopni mniejsze, ale to sprawia, Ŝe nasze wraŜenia są
odmienne. Dziesięć stopni otwarcia wyraŜa większe otwarcie
umysłowe. Na ilustracji z lewej strony, Syner jest
zrównowaŜony, ale utkwił na swych pozycjach. Na drugiej
natomiast jest przede wszystkim otwarty na innych. Dłonie
prowadzą go ku rozmówcy.

Spójrzcie teraz na inny przykład pozycji „twarzą w twarz".

Bardzo wymowna jest tutaj mowa dłoni otwartych albo nie.
Starajcie się nie patrzeć najpierw na dłonie; Ŝeby zrozumieć
przekaz, zdajcie się na własną intuicję.
104
Te postawy zamknięcia uczuciowego stają się w końcu odczuwalne na
ciele. Wilhelmowi Reichowi zawdzięczamy najbardziej wnikliwe analizy pojęcia
skorupy cielesnej. Jego najzdolniejszy uczeń, Alexander Lowen, wykonał
później inne, równie wnikliwe analizy (patrz: Alexander Lowen, Physical Dyna-
mie ofCharacter Structure, Nowy Jork, Grune and Statton, 1958 r.).

152 153
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Otwarcie fizyczne przekształciło się w otwarcie uczuciowe,
wyraŜające się wysuniętym ramieniem. Wszystkie warunki
sprzęgły się, by świadczyć o wielkim otwarciu: otwarte dłonie,
lewe ramię wysunięte do przodu, głowa przechylona w lewo.
Poprzez swoje ręce Syner ukazuje, Ŝe ktoś zawładnął jego my-
ślami, a poprzez ramię - Ŝe całkowicie poddał się uczuciowo.
Przyjrzyjcie się twarzy takiego rozmówcy: jest prawie pewne,
Ŝe rozpoznacie jeszcze inne oznaki otwarcia.
Ktoś, kto próbuje nas uwieść, otwiera się na nas. Nieznacz-
ne otwarcia ciała mówią o miłości więcej niŜ płomienne dekla-
racje. Górna część ciała zbliŜa się do partnera; kierują się do
niego barki, ramiona, ręce. Giętkość ciała ukazuje całą giętkość
człowieka.
Górna część ciała zbliŜa nas uczuciowo do innych, gdy jeste-
śmy otwarci. Dolna część ciała zbliŜa nas do innych fizycznie.
ROZDZIAŁ
Instynktowne
pragnienia zdradzane przez
dolną część ciała
W świecie uwodzenia przesłania wysyłane przez nogi są ko-
palnią informacji. W miarę rozwoju języka mówionego ludzie
przestali się interesować nogami i pozostawili im tylko zadanie
motoryczne. Na przekór temu, komunikaty wysyłane przez no-
gi stały się znacznie bogatsze, bo nóg nikt nie pilnuje!
Kiedy jesteśmy kimś oczarowani, próbujemy sięVdo niego
„zbliŜyć", w sensie dosłownym i w przenośni. Nasz mózg jest
pragmatyczny: nie wyobraŜa sobie zbliŜenia uczuciowego bez
zbliŜenia fizycznego. Język obfituje zresztą w wyraŜenia odsy-
łające do pojęcia zbliŜenia lub oddalenia zarówno na płaszczy-
źnie uczuciowej, jak i w przestrzeni. Nasi serdeczni przyjaciele
są nam „bliscy". My się „oddalamy", „odnajdujemy", „łączy-
my", „zbliŜamy". Poruszanie się pozwala nam się łączyć. Idzie-
my jedni ku drugim, aby nawiązać kontakt. CzyŜby kochający
się ludzie byli „namagnesowani"?
Dolna część ciała słuŜy do pokonywania przestrzeni
Dolna część ciała wysyła przekazy odmienne niŜ te, które po-
chodzą z górnej części ciała. Nogi są znacznie bardziej swobod-
ne niŜ tułów czy ramiona. Zrozumiemy to lepiej, gdy wykona-
my wspólnie mały eksperyment.
155
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
ZałóŜmy noga na nogę - w jedną, a następnie w drugą
stronę.
Spróbujmy następnie to samo uczynić z ramionami.
' wpływ na psychikę. Swoiste ruchy nóg są bardziej instynktow-
Łatwo zauwaŜyć, Ŝe o ile
nogi bez trudu zakładamy jedna
na drugą w obie strony, o tyle
rzecz ma się zgoła inaczej z
ramionami, które krzyŜujemy
zwykle w jedną stronę.
Instynktowne pragnienia zdradzane przez dolną część data
lub od nich oddalić. W zaleŜności od tego, czy rozmówca znaj-
duje się z lewej czy z prawej strony, nasze gesty biegną w od-
wrotnym kierunku. Daremne byłyby zresztą próby wyjaśnienia
tego wszystkiego przez szczególny sposób funkcjonowania
półkul mózgu. Odpowiedniejsze jest pytanie, kto się znajduje
z naszej lewej czy prawej strony105. TakŜe w tym wypadku nasza
lewa i prawa półkula wydają dyspozycje umoŜliwiające
zmianę pozycji, tyle Ŝe zasadniczym powodem tych zmian nie
jest juŜ biologia, tylko nasz rozmówca!
Jeśli chcemy pojąć, dlaczego ruchy nóg są swobodniejsze
i nie wiąŜą się z ruchem ramion, musimy zapewne powrócić do
dwóch pierwszych lat naszego Ŝycia. Dziecko nabiera świado-
mości istnienia nóg znacznie później niŜ istnienia tułowia i ra-
mion. W wieku dziewiętnastu miesięcy próbuje wciąŜ wyry-
wać palce nóg, Ŝeby je ofiarować mamie1*, chociaŜ juŜ w wieku
dwunastu miesięcy przestaje wyciągać palce rąk. Między dwu-
nastym i osiemnastym miesiącem Ŝycia, równolegle z innymi
osiągnięciami poznawczymi i psychoafektywnymi, kształtuje
strukturę ego, nie uwzględniając nóg, jako Ŝe nie ma świado-
mości ich posiadania107. Późne odkrycie istnienia nóg ma
ne, mniej uczuciowe, mniej emocjonalne niŜ ruchy górnej czę-
ści ciała.
Niektórzy nie są nawet w stanie ich skrzyŜować w przeciwną
stronę albo robią to po długim namyśle i powoli.
To małe ćwiczenie uzmysławia nam, Ŝe nogi są znacznie
swobodniejsze niŜ ramiona, znacznie mniej uwięzione w jarz-
mie uczuciowości. Pozycje, jakie przyjmują nogi, zaleŜą głównie
od pozycji przestrzennej rozmówców. Chcemy się do nich zbliŜyć
 105
Gregory Bateson jako pierwszy naprawdę zrozumiał, co się kryje za zwyk
łym ruchem załoŜenia nogi na nogę i dał do zrozumienia, Ŝe interpretacja tego
ruchu nie musi być negatywna (wcale nie!). Patrz: Gregory Bateson, Steps to an
Ecology ofMind (Ekologia umysłu), University of Chicago Press.
106 patrz: Henri Wallon, Les ońgines du caractere chez ł'enfant (Kształtowanie
charateru u dzieci), ParyŜ, P.U.F., 1934 r.
156
107
Jeśli sięgacie do innych prac poświęconych mowie gestów, te informacje
pozwolą wam zdemaskować autorów nierzetelnych. Ci ostatni przypisują krzy
Ŝowaniu nóg i ramion takie samo znaczenie, nie biorąc pod uwagę stadiów roz
woju dziecka. Są teŜ autorzy, którzy wszystkie te gesty uznają za „intuicyjne"
i twierdzą, Ŝe krzyŜowanie ramion i nóg jest zawsze oznaką zamknięcia. Jak się
przekonamy w dalszej części ksiąŜki, jest to dalekie od rzeczywistości.
157
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE Instynktowne pragnienia zdradzane przez dolną część data

Dolna część ciała to inni Otwarcie się Syny Otwarcie się Syny i Synera

Spójrzmy na pozycje przyjęte przez Synę i Synera i sprawdźmy,
na ile ich ciała zbliŜają się do siebie przy zmianie pozycji - dzię-
ki zwykłemu załoŜeniu nogi na nogę.
KrzyŜowanie nóg ma słuŜyć zbliŜeniu.
Serdeczność kontaktu daje się wyraźniej zauwaŜyć w pozycji z
ilustracji prawej niŜ z lewej strony. Tymczasem róŜnica między
dwiema ilustracjami ogranicza się jedynie do odwrócenia
pozycji nóg. Gdyby skrzy-

Całkowite zamknięcie Otwarcie się Synera

Ŝowanie nóg odbywało się w pozycji stojącej, miałoby to samo
znaczenie.

Otwarcie się Syny Otwarcie się Syny i Synera

Umysłowa postawa rozmówców się

Całkowite zamknięcie
Otwarcie się Synera zmieniła, pozycja ich nóg takŜe, a postęp ku otwarciu zawsze
spełnia ten sam ceł: zbliŜenie się do drugiej osoby. Nasuwa się
jeszcze jedno pytanie: z jakiego powodu krzyŜujemy nogi,
gdy jesteśmy sami? Z jednej strony - nigdy nie jesteśmy sami,
bo obrazy bez przerwy krąŜą w naszym umyśle, a z drugiej
strony - Ŝyjemy w określonej przestrzeni. Mamy więc ochotę
albo się otworzyć,

159

158
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
albo zamknąć, wre.cz wyrwać się z tej przestrzeni. SkrzyŜowa-
nie nóg nie zawsze oznacza zamknięcie się. W co drugim przy-
padku umoŜliwia nam zbliŜenie się do rozmówcy. Dzięki niemu
tworzymy z rozmówcą przestrzeń intymną, odcinającą nas od
tego, co zewnętrzne. SkrzyŜowania nóg pozwalają wytyczyć
granice przestrzeni intymnej. Zdarza się jednak, Ŝe nogi są
mniej posłuszne, zaczynają się „buntować". Wtedy powstrzy-
mujemy się od działania i zaczyna „swędzieć". Miejsce swędze-
nia wskaŜe naturę naszych pragnień.
Instynktowne potrzeby wyraŜane
przez dolną część ciała
Porównanie ruchów nóg kobiet i męŜczyzn pozwala zauwaŜyć
znaczące róŜnice. Istnieją dwa powody tych róŜnic. RóŜnice bu-
dowy ciała obu płci sprawiają, Ŝe niektóre części ciała kobiet są
bardziej elastyczne niŜ męŜczyzn, czego przykładem jest okoli-
ca kostki. Niektóre kobiece gesty były przez naszą kulturę zwal-
czane i wypierane, a w konsekwencji pragnienie jest wyraŜane
przez ciało w odmienny sposób.
160
Instynktowne pragnienia zdradzane przez dolną część dala
Kiedy kobieta i męŜczyzna się pragną, nieświadomie postę-
pują ku sobie, ale według innych reguł. Specjalnie nadaliśmy
Synie i Synerowi te same pozy, ale jedno z naszych przyjaciół
wydaje się nieco śmieszne (jak juŜ zauwaŜyliśmy przy innej po-
zie, dotyczącej górnej części ciała). Powiedzcie: które?
Spostrzegliście zapewne - ale nie wiedząc dlaczego - Ŝe Sy-
na wygląda bardzo kobieco, Syner zaś, w tej samej pozycji, wy-
gląda dosyć pretensjonalnie. Gdy przyjrzymy się bliŜej ilustra-
cjom, dostrzeŜemy, Ŝe większe odchylenie jednej kostki niŜ
drugiej nadaje pozie Ŝeńskiego charakteru. Jest to jedna z nie-
licznych róŜnic między kobiecymi ruchami nóg i męskimi.
W przeciwieństwie do męŜczyzny kobieta ma skłonność do od-
chylania kostki, gdy znajduje się w sytuacji otwarcia fizyczne-
go. Jej kostki są bardziej elastyczne, mogą odchylać się bardziej.
W chwilach uwodzenia, kostka kobiety otwiera się szeroko,
męŜczyzny znacznie mniej.
Kobieta, odchylając kostkę, wyraŜa pragnienie otwarcia.
W ten sposób zbliŜa się nieco do rozmówcy. Z drugiej strony nie
naleŜy zapominać, Ŝe kostki mają ścisły związek z okolicami
genitaliów. Osoby wykonujące akupunkturę wiedzą zresztą, Ŝe
stymulacja pewnego punktu na kostce ułatwia wywołanie J
porodu108.
Otwarcie kostki bez wątpienia wyraŜa pragnienie komuni-
kacji, potrzebę zbliŜenia się do rozmówcy. Jest to gest nieświa-
domy - jak wszystkie gesty uwodzicielskie.
MęŜczyzna nie otwiera na ogół kostki w taki sposób jak ko-
bieta, chociaŜ teoretycznie nie ma powodów, Ŝeby tego nie ro-
bił. Ta pozycja nie jest mu „przyrodzona". MęŜczyzna rozchyla
raczej lekko nogi, tak jak to robi Syner na następnej ilustracji.
Spróbujcie odgadnąć, w której z tych sytuacji jego otwartość
seksualna jest większa.
ma patrz: Dr F.Z. Warren i dr W.I. Fischman, Ilacupuncture sexuelle ou les points du
plasir (Akupunktura seksualna, czyli punkty rozkoszy), ParyŜ, Tchou, 1979 r.
161
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Są to pozycje otwarcia, ale na
ilustracji z lewej - z dłońmi skierowanymi do wewnątrz -
Syner trwa w swej pozycji. Jego otwarcie jest tylko
zainteresowaniem, a ciało nie wyraŜa otwarcia uczuciowego,
bo dłonie nie są otwarte, tak jak na drugiej ilustracji.
Obserwacja procesu uwodzenia pozwala zauwaŜyć, Ŝe -
wbrew temu, co twierdzą niektórzy autorzy, sprowadzający
uwodzenie do zachowań czysto mechanicznych - męŜczyzna
i kobieta nie dlatego zbliŜają się do siebie, Ŝe kierują się popę-
dem seksualnym. MęŜczyzna otwiera się, rozsuwając trochę
nogi, kobieta zaś postępuje ku męŜczyźnie, wysuwając kostkę.
Te zjawiska są zresztą jeszcze bardziej wyraźne, gdy kobieta
i męŜczyzna siedzą przy stole.
162
'nstyn/ctowne pragnienia zdradzane przez dolną część data
Kobiety i męŜczyźni pozwalają sobie na znacznie swobo-
dniejsze wyraŜanie uczuć, wiedząc, Ŝe ich nogi, ukryte pod sto-
łem, są niewidoczne dla rozmówcy. Siedzący męŜczyźni wyra-
Ŝają czasami swe pragnienia poprzez lekkie dygotanie boczne
w strefie nóg. Kobieta wykonuje ruchy nie mniej znaczące.
Podniecenie wywołane pragnieniem
pobudza do szerokich ruchów nogi na wysokości kostki. Zdarza
się równieŜ, jak to widać na ilustracji z prawej strony, Ŝe cała
noga jest wprawiana w rytmiczny ruch (przez miednicę). Na
ilustracji z lewej, Syna, stopą skierowaną w stronę Synera,
wyraŜa silne pragnienie zbliŜenia się do niego. Na prawej
natomiast, Syna zdradza więcej zmysłowości. Lekkimi ruchami
kostki wywołuje bezwiednie przyjemne drŜenia aŜ do okolic
genitaliów.
Istnieje gest wyraŜający pełne otwarcie wobec rozmówcy
i nie jest to gest zabarwiony erotycznie. Spójrzcie na nogi Syne-
ra na ilustracji na następnej stronie i zgadnijcie, który?
Osoby, które pokazują wewnętrzną stronę kostki w taki spo-
sób - słuchają. Okazują uwagę innym. Otwarcie kostek wyraŜa
wyzbycie się sztywności. Popatrzcie takŜe na ich barki: linia
prosta się załamuje, barki są bardziej rozluźnione niŜ zwykle.
163
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Całe ciało zdaje się zaokrąglać, tworzy jakby
niszę na przyjęcie rozmówcy.
W ten sam sposób wyraŜamy wraŜliwość na bodźce w po-
zycji stojącej.
Te pozy oznaczają duŜą otwartość i nie mają podtekstu se-
ksualnego. Cała dolna część ciała jest otwarta, okolice intymne
są lepiej ukrwione. Czy trzeba dodawać, Ŝe te pozy przybiera
się zupełnie nieświadomie?
We wszystkich pozycjach opisanych do tej pory, ciało osób
pewnych, Ŝe nie są obserwowane, było bardzo oŜywione. By-
164
___________ Instynktowne pragnienia zdradzane przez dolną część dala
wają takŜe sytuacje, kiedy pragnienie objawia się w sposób
bardziej gwałtowny, gdy poŜądanie daje o sobie znać znacznie
silniej. Niektóre mikroruchy są nader wymowne... i łatwo czy-
telne.
Instynktowne pragnienia wyparte do
dolnej części ciała
Mózg wysyła polecenia do nóg. Często są one natychmiast wy-
pierane, ale teŜ czytelne dla tych, którzy posiedli wiedzę, jak je
rozpoznać...
Te dwa bardzo szybkie (niespełna dwie
sekundy), ale widoczne ruchy wyraŜają pragnienie zbliŜenia
się do atrakcyjnej kobiety. Ukazują jednak zasadniczą róŜnicę
między otwartością i pragnieniem. Druga sytuacja jest
bardziej przepojona erotyzmem. Wspólna chęć „posunięcia
się dalej", pójścia razem tu czy tam, przekształciła się,
poprzez mikroswędzenie na wewnętrznej stronie uda, w
pragnienie erotyczne.
Gdy rodzą się niepokoje w umyśle osoby, która uwodzi, po-
budzone zostaje takŜe udo, wewnętrzna strona ud, wewnętrz-
na strona kolana.
165
NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE
Niektóre mikroswędzenia kolana świadczą o obawie, Ŝe nie
staniemy na wysokości zadania, ale jedno jest wyraźną oznaką
pragnienia fizycznego.
Syna pragnie swego rozmówcy. Jej chęć nawiązania bardziej
intymnego kontaktu jest jednak zabarwiona obawą: „Czy temu
sprostam?", „Czy mam prawo posunąć się dalej?". Za tym mi-
kroswędzeniem kryje się lęk, Ŝe nie ma właściwie prawa posu-
wać się dalej. Owe mikroswędzenia są bardzo widoczne pod-
czas pierwszych spotkań, gdy kobieta i męŜczyzna są sobie
jeszcze obcy. Chińscy mędrcy znaleźli pod kolanem miejsce,
nazwane „punktem głównym", które specjalnie pobudzają
w przypadku impotencji. Byłoby nader dziwne, gdyby mikro-
swędzenie występujące w punkcie głównym nie miało związ-
ku z obawą, Ŝe zabraknie nam śmiałości, wigoru, z lękiem, Ŝe
przerasta nas ten związek... w szerokim tego słowa znacze-
niu109. Na ogół mikroswędzenia umiejscowione na przednich
częściach nóg wyraŜają pragnienie, Ŝeby pójść „naprzód" albo
' Y.H. Yong, The Mirade Points, Hongkong, Enteprise Publishing, 1970 r.
166
Instynktowne pragnienia zdradzane przez dolną część data
Ŝeby gdzieś „iść razem". Pewien szczególny punkt na wewnę-
trznej stronie kostki wyraŜa potrzebę „otwarcia się na...".
Syna nieświadomie wykonała niewielki obrót odsłoniętą ko-
stką i w ten sposób poprawiła ukrwienie kroku. ChociaŜ to mi-
kroswędzenie wydaje się banalne i bez znaczenia, świadczy
o wypartym pragnieniu zbliŜenia. Dla osoby, która dostrzega te
znaki, są one cennymi i wyjątkowymi kodami uwodzenia. Oso-
ba je wysyłająca nie czyni tego umyślnie i nie wie, Ŝe zostaną
odkodowane. To, Ŝe się „drapie", Ŝe to „swędzi", dowodzi, Ŝe
nie ujawnia pragnienia dobrowolnie, Ŝe tworzą się bariery
uniemoŜliwiające uwolnienie popędu. Obserwator powinien
umieć zachować swoje obserwacje dla siebie, uszanować wy-
bór osoby, która się ze sobą zmaga i nie zawsze jest gotowa po-
sunąć się dalej w kontaktach, nawet jeśli jej ciało zdradza jej
pragnienia.
Osoby uwodzicielskie, w odróŜnieniu od uwodzicieli, nawią-
zują ścisłe więzi z rozmówcami bez ukrytych myśli. Ich inten-
cją jest jedynie podtrzymanie kontaktu. Dostarczają dowodów
na to, Ŝe uwodzenie jest procesem, w którym mieści się akcep-
tacja, róŜne etapy, kolejne otwarcia, ale teŜ odmowy.
 PODSUMOWANIE

i rocesy uwodzenia mają charakter podprogowy. KaŜdy jed-

nak moŜe je rozpoznać, jeśli nauczy się to robić. KaŜdy moŜe za-
tem zobaczyć, jakie wraŜenie jego urok wywiera na innych. Jest
to jeden z najwaŜniejszych kluczy uwodzenia: osoby najbar-
dziej uwodzicielskie potrafią w mgnieniu oka intuicyjnie oce-
nić wraŜenie wywołane na rozmówcy przez ich słowa lub ich
wygląd. Dzięki temu nigdy nie „chybiają", natychmiast poj-
mują odczucia innych. Ich „instynkt wzrokowy" nieświadomie
odkodowuje stan ducha swoich rozmówców, pozwalając im
dostosować się do nich bez wielkich starań. Mogą uwodzić, na-
wet o tym nie myśląc.
Pewnie zdarzyło wam się słyszeć, jak osoba oczarowana
przez uwodzicielską kobietę czy uwodzicielskiego męŜczyznę
mówi: „on(ona) przyszedł(przyszła) po mnie...", kładąc rękę na
sercu... Osoby uwodzicielskie nie uŜywają wyszukanych okreś-
leń, skupiają się przede wszystkim na tym, aby odkryć, kim rze-
czywiście są ich rozmówcy. Rozumieją ich albo nie, ale okazują,
Ŝe są zaangaŜowane! Zdają się na własną intuicję, która im
podpowiada, Ŝe nie wystarczy tylko słuchać, tylko wierzyć sło-
wom, bo prawda jest gdzie indziej.
Niektórzy ludzie potrafią bardziej intuicyjnie niŜ inni czytać
przesłania płynące z mowy ciała, kaŜdy jednak moŜe je obser-
wować. Warto rozwijać tę zdolność. Wystarczy niespiesznie
przyglądać się temu, co się dzieje w nas i wokół nas, wystarczy
być uwaŜnym i obecnym, po prostu patrzeć i słuchać drugiego
człowieka.
 SPIS TREŚCI

Wstęp ............................................................................. T7x 7

Część pierwsza
UWODZENIE OPIERA SIĘ NA KODACH
NIEŚWIADOMYCH................................................................. 9

Rozdział l
Nowy sposób odczytywania procesu uwodzenia ............ 11
Komunikacja i uwodzenie, czyli historia miłości
niemoŜliwej ............................................................................. 11
Pogarda uniemoŜliwia zrozumienie istoty uwodzenia ............... 11
Schematyczne myślenie ogranicza naszą wiedzę
o uwodzeniu ........................................................................... 14
Uwodzenie jest pojęciem zbyt niejasnym, aby mogło
stanowić temat badań naukowych ...................................... 14
Sposoby uwodzenia sq róŜne w róŜnych kulturach .................. 15
Uwodzenie jest łatwiejsze, gdy jest się urodziym .................... 16
Syner i Syna .............................................................................. 17

Rozdział 2
Wpływ dzieciństwa na zdolność uwodzenia ................... 19
Niezwykła skuteczność dziecięcych strategii uwodzenia ..........19
Uwodzicielskie dziecko, kobieta i męŜczyzna
wobec konfliktu ............................................................. 20
Twierdzenie Axelroda: bezwarunkowa otwartość,
potem dostosowana odpowiedź ......................................... 21

I
 Spis treści
SPIS TREŚCI
6
Bariera uczuciowa
Reakcja dziecka w razie konfliktu ........................................... 22 6
Bariera krytyki ..
Uwodzenie i empatia - zwycięska para ...................................... 23 70
Bariera etyczna ..
Uwodzicielskie gesty, mimika i postawy wyuczone 72
25
w dzieciństwie .....................................................................
25
Uwodzicielskie ciało jest otwarte ku przestrzeni .................
27
Mechanizmy otwarcia ........................................................
Część druga:
UWODZENIE NA TWARZY WYPISANE
75
Rozdział 3
31
Rządy prawej półkuli .....................................................
Rozdział 6 77
Prawa półkula i lewe oko - wzajemne zrozumienie .................. 31 Twarz uwodzicielska i twarz uwiedziona
Spoglądać „lewym okiem w lewe oko" 77
................................................................................................. 36 Piękno na twarzy............................................... 79
34 39 Oczy i spojrzenie.................................................... 80
Niesamowity Leonardo da Vinci ........................................... 40 Czy ta osoba jest wobec mnie szczera? ........................... 84
Prawa półkula i gestykulacja............................................... Pragnienie czyta się w spojrzeniu ...................... "*
Lewa strona ciafa i emocje ................................................. Pragnienie moŜna odczytać z oczu.............................. 86
Pragnienie moŜna odczytać z okolicy oczu .....................
86
Pragnienie partnera pozostaje ukryte - ..................... 89
Rozdział 4 Spontaniczne otwarcie się wobec rozmówcy.................... 92
Przekazy podprogowe właściwe uwodzeniu .................43 Pragnienie moŜna odczytać ze spojrzenia.......................
93
Sygnały odczytywane z ust ......................................
Anatomia potencjału podprogowego
..................................................................................................... 46
43 49 Rozdział 7 97
51
Obrazy czysto podprogowe wysyłane przez człowieka Gadatliwa ręka na twarzy
53 97
Ulotne obrazy i ich działanie podprogowe.................
57 Ręka we włosach..................... 98
Zjawisko zaraŜania uczuciami ...............................
Oznaki uwodzenia biernego . Oznaki uwodzenia czynnego 100
Uwodzenie to zainteresowanie: proces dostrojenia ..
Ukryte pragnienia............................. • _
102
Podprogowe działanie zmysłów
•—i---- o- - Ręka na twarzy Co się stało?
Rola dotyku w zdo!nos'ci uwodzenia ......................................... 57 104
Podprogowe dziafanie/eromono'w ............................................. 60

Rozdział 5
Znieść negatywne bariery umysłowe..................................63
Stworzyć klimat sprzyjający komunikacji ........................... 63
Czujność: bariery do ominięcia ............................................ 65
 173
172
SPIS TREŚCI Spis treści

Część trzecia: Rozdział 11

NIECHAJ CIAŁO WYRAśA ISTNIENIE 109 Instynktowne pragnienia zdradzane przez
dolną część ciała ........................................... 155

Rozdział 8 Dolna część ciała słuŜy do pokonywania przestrzeni ................ 155

Gestykulacja - nasz „psychologiczny podpis" 111 Dolna część ciała to inni ............................................................ 158
Instynktowne potrzeby wyraŜane przez dolną część ciała ... 160
Paradoks dobrej komunikacji .................................................... 112 Instynktowne pragnienia wyparte do dolnej części ciała ____ 165
Gestykulacja a wizerunek........................................................ 113
Dlaczego uŜywamy gestów..................................................... 115
Gesty znoszące dystans............................................................. 117 Podsumowanie . . 169

Rozdział 9
Oznaki uczuć na górnej części ciała .............................. 119
Ramiona, które otwierają się na uczucie.................................. 119
Gdy mówi tułów, przemawia ego ............................................. 123
Ramiona i przedramiona - narzędzia nawiązywania
więzi .......................................................................................... 125
Ramiona ................................................................................. 125
Przedramiona ......................................................................... 128
Mikroswędzenia, czyli wypieranie pragnień ........................... 130
Ręce i palce do manipulowania szczegółami............................. 133
Dłonie ..................................................................................... 133
Dyskretne mikropieszczoty rąk ................................................ 136
Palce ...................................................................................... 136
Palec serdeczny: palec związku ................................................. 138

Rozdział 10
Łokcie i nadgarstki, czyli giętkość pragnienia................. 141
Łokcie mogą przyspieszyć zbliŜenie uczuciowe ....................... 141
Dłonie - łącznik z myślą ......................................................... 148

174