Yazı Dizisi : ‘HAYATA DÖNÜŞ’ TECRİT ÖLÜM ORUÇLARI

'HAYATA KASIT' operasyonu

HAZIRLAYANLAR: GÜLŞEN İŞERİ - ÖZGÜÇ ÇEÇİ

Başlarken...
19 Aralık 2000... Bu tarih neyi hatırlatıyor size? Peki 'Hayata Dönüş' desek.... Çok düşünmeye
gerek yok.

19 Aralık 2000 tarihinde saatler 05:00'ı gösterdiğinde 20 hapishaneye eş zamanlı bir

operasyon yapıldı. Dönemin Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk, tutukluların F tipleri için
yaptığı "açlık grevlerini bitirmek ve ölüm orucundaki insanları kurtarmak" olarak açıklıyordu
ekranlardan yapılan operasyonun amacını. 'Hayata Dönüş' dedikleri operasyonda 30 kişi
yaşamını yitirdi.. Yüzlerce yaralı vardı. Hafızamızdan silebildik mi?

"6 kadını diri diri yaktılar" diyen kadını... Peki ya yanmış bedenleri hangimiz unutabildik.
Unuttuk mu?

Tam 6 yıl oldu. Tutuklular F tipinde tek kişilik hücrede kalıyor. Ölüm oruçları devam ediyor.
Ölüm orucunda ölenlerin sayısı bugün itibariyle 122. Tecrit ve beyaz işkence 7. yılına
girerken halen 3 kişi ölüm orucunda, üstelik bunlardan biri bir hukuk adamı. 'Hayata Dönüş'
operasyonunun öncesini sonrasını ve yaşanılanları yazarken, hem kendimizi hem toplumu
hem de tecridin ne demek olduğunu sorgulamaya çalıştık. Dönemin Adalet Bakanı Hikmet
Sami Türk, ısrarla "tecrit yoktur, sonuna kadar projenin arkasındayım" derken, Kandıra F Tipi
Hapishanesi'nde kaldığı tek kişilik hücrede kendini asan Volkan Ağırman'ın babası Niyazi
Ağırman ise; "Tecridi en iyi ifade eden oğlumdu, çünkü canıyla ödedi" diyor. Bir yanda
Dönemin Adalet Bakanı diğer yanda oğlunu tecritte kaybetmiş bir baba... Bu sistemi
1800'lerden beri uygulayan Avrupa'da onları tecrübe etmiş insanlarsa tanıklarıydı bu lüks
dairelerin. "Beyaz işkence" diye anlatıyordu oralardan sağ ya da az da olsa sağlıklı
çıkabilenler: "Sessizce yok ediliyorsunuz, ama üzerinizde işkenceye dair bir iz bırakmadan
yapıyorlar bunu..." 6 yıl biterken bile dışarıdan kavraması güç geliyor, yanıbaşımızda "Tecrite
hayır" bildirileri dağıtan insanları ya es geçiyor ya da "tecrit de ne demek ya" diye birbirimize
soruyoruz.

F tiplerini, tecriti ve ölüm oruçlarını bire bir tanıkları, aydınlar ve dönemin Adalet Bakanı ile
konuştuk. Belki yardımcı olur sorularımıza...

Cezaevlerinin koşulları ve bu koşulların yarattığı sorunlar, Türkiye'nin gündeminde uzun

süredir önemli bir yer tutuyordu. Ancak cezaevleri üzerine tartışmalar, 1996-2000 yılları arası
yoğunlaştı. Koğuşlardan daha küçük hücrelere geçiş süreci, Türkiye cezaevlerinde büyük
çaplı protestolar ve çatışmalar yaşanmasına sebep oldu. 1996'da yaşanan ölüm orucu
eylemlerinde 12 kişinin hayatını yitirmesinden sonra Eylül 1999'da Ankara Merkez Kapalı
Cezaevi'nde mahkûmların gardiyan ve askerlerle çatışması sonucu 10 mahkûm öldü,
yüzlercesi de yaralandı. Ölüm sebepleri tartışmalıydı ve avukat ile mahkûmların yakınları
otopsiye alınmadı. TBMM İnsan Hakları Komisyonu, olayla ilgili bir rapor hazırlayarak,
güvenlik güçlerinin ölüm ve yaralanmalara sebebiyet veren aşırı güç kullandığı sonucuna
vardı.

F TİPLERİ
Devlet 1992 yılında 17 cezaevi için 60 milyon dolarlık bir yatırım planladı ve 2000 yılında
açılması planlanan 11 adet F-tipi cezaevinin yapımına başlandı. Koğuş sistemini ortadan
kaldırarak hücre sistemini getiren F-tipi cezaevleri, bir ve üç kişilik hücrelerden oluşuyordu.
Bu yeni cezaevlerine öncelikle siyasi mahkûmlar taşınacaktı. Hücre sistemi, devlet tarafından
terörle mücadelede yeni bir adım olarak değerlendiriliyordu. Tam bir denetim sağlamak üzere
tutuklu ve hükümlüler arasındaki her türlü ilişkiyi istenildiği anda kesmeye olanak sağlayan
hücre sistemi ve yüksek güvenlikli F tipi cezaevlerinin, şimdiye dek yaşanan her türlü
bozukluğu ortadan kaldıracağı düşünülüyordu.

Ancak, başta mahkûmlar olmak üzere onların aileleri, sivil toplum örgütleri ve insan hakları
savunucuları, F tipi cezaevlerine karşı çıktılar. Yeni sistemin küçük grup veya tecrit
izolasyonuna yol açacağına dair endişelerin bugün ne kadar yerinde olduğu ortada. Çünkü
dokuz yıl boyunca kamuoyuna hiçbir bilgi verilmeden yürütülen F tipi cezaevleri projesinin
hukuksal temelleri, 1991 yılında yürürlüğe konan 3713 sayılı Terörle Mücadele Yasası'nın
(TMY) 16. maddesine dayanıyordu.

Madde 16: "Bu Kanun kapsamına giren suçlardan mahkûm olanların cezalan, tek kişilik veya
üç kişilik oda sistemine göre inşa edilen özel infaz kurumlarında infaz edilir.

Bu kurumlarda açık görüş yaptırılmaz. Hükümlülerin birbirleriyle irtibatına ve diğer

hükümlülerle haberleşmesine engel olunur.

Bu kurumlarda cezasının en az üçte birini iyi halle geçiren hükümlüler diğer kapalı infaz
kurumlarına nakledilebilirler.

Bu Kanun kapsamına giren suçlardan tutuklananlar da birinci fıkrada gösterilen şekilde inşa
edilmiş tutukevlerinde muhafaza edilirler. İkinci fıkra hükümleri tutuklular hakkında da
uygulanır."

Sivil toplum örgütleri ve insan hakları savunucularının da çabaları sonucu, geçici kabulü
yapılan üç cezaevinden biri olan Sincan F-tipi Cezaevi, Adalet Bakanlığı'nın izni ile 28
Temmuz 2000 tarihinde İnsan Hakları Derneği, Türkiye İnsan Hakları Vakfı ve Mazlum Der
temsilcileri tarafından incelendi. İncelemenin ardından yapılan açıklamalarda "Hücre
kapılarının dışında birer sürgü olduğu ve havalandırmaya çıkışın tümüyle cezaevi yönetiminin
kontrolünde olduğu, tek kişilik odaların tecrit odası niteliğinde olduğu ve mahkûmların nasıl
yönetileceği, hangi haklara sahip bulunduğunu düzenleyen hukuksal bir metnin olmadığı"
belirtildi.

Türk Tabipleri Birliği ve Türkiye Barolar Birliği başta olmak üzere birçok kitle ve meslek
örgütü hazırladıkları raporlarda "yüksek güvenlikli cezaevi" olarak tasarlanan F-tipi
cezaevlerinin sosyal izolasyon ve duyusal yalıtım koşullarına sahip olduğunu ve bu nedenle
iddia edilenlerin aksine insan onuruyla bağdaşmayan çağdışı bir nitelik taşıdığını belirttiler.

AÇLIK GREVLERİ
20 Ekim 2000 tarihinde Türkiye'deki 18 cezaevinde Devrimci Halk Kurtuluş Partisi/Cephesi
(DHKP/C) ve Türkiye Komünist Partisi/Marksist Leninist (TKP/ML) örgütleri davalarından
yargılanan 865 tutuklu ve hükümlü, F-tipi cezaevlerini protesto amacıyla açlık grevine
başladılar. Mahkûmların bir kısmının açlık grevini 20 Kasım'da ölüm orucuna çevirmeleri ile
artan baskılar sonucunda, Adalet Bakanlığı 3 Aralık'ta Türk Tabipleri Birliği'ni görüşmeye
davet etti. Bu aşamadan sonra insan hakları savunucuları, sivil toplum örgütleri ile Adalet
Bakanlığı ve mahkûmlar arasında görüşmeler başladı. Mahkûmların talepleri arasında
öncelikli olan, F-tipi cezaevlerinin kaldırılmasıydı. 9 Aralık tarihinde Adalet Bakanı Hikmet
Sami Türk, F tipi cezaevi uygulamasının ertelendiğini; F tiplerinin mimarisi dahil her yönden
inceleneceğini ve bu incelemenin Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Barolar Birliği, Türk
Mühendis ve Mimar Odaları Birliği'nin katılımıyla gerçekleştirileceğini açıkladı. Türk,
cezaevi koşullarını ağırlaştıran ve tecrit öngören yasanın 16. maddesinin değiştirileceğini,
infaz hâkimliği ve izleme kurulları kanun tasarılarının da yasalaştırılacağını belirtti. Ancak
tutuklu ve hükümlüler Adalet Bakanlığı'nın açıklamalarını güven verici bulmadıkları için
ölüm orucuna devam edeceklerini bildirdiler.

F TİPİ SANSÜRÜ
13 Aralık 2000'de TBMM İnsan Hakları Komisyonu üyesi Mehmet Bekaroğlu, TMMOB
Başkanı ve TTB İkinci Başkanı, Bayrampaşa Cezaevi'nde ölüm orucunda olan tutuklu ve
hükümlülerle görüştüler. Bekaroğlu, Adalet Bakanı Türk'ün F tipi cezaevlerinde yapılacak
düzenlemeler üzerine söz konusu sivil toplum kuruluşlarının bir taslak hazırlamalarını ve
onlarla mutabakata varılmadan nakillerin yapılmayacağını söylediğini bildirdi. Bu yaklaşımı
güvence altına alacak formülü henüz geliştiremeden Adalet Bakanı'nın verdiği süre dolduğu
için görüşmeler 14 Aralık 2000 tarihinde gece yarısı sona erdirildi. Bu tarihten sonra
mahkûmların, sivil toplum örgütlerinin ve görüşmeci heyetin tüm ısrarlı taleplerine olumsuz
yanıt verildi ve görüşmeler bir daha başlayamadı.

Görüşmelerin kesilmesinden bir gün önce Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), F-tipi
cezaevlerini protesto eylemleri ve açlık grevlerine ilişkin haberlere "gereğinden fazla" yer
verilmemesi konusunda yayın kuruluşlarını uyardı. RTÜK'ün bu uyarısının ardından, İstanbul
Devlet Güvenlik Mahkemesi, ölüm oruçları ve F-tipi cezaevleriyle ilgili "yasadışı örgüderin
açıklama ve propagandası" niteliğindeki haber ve görüntülere yayın yasağı koydu.

'HAYATA DÖNÜŞ' OPERASYONU

Daha önce defalarca operasyon yapmayı düşünmediğini ifade eden hükümet, 19 Aralık 2000
günü sabaha karşı açlık grevleri ve ölüm orucunda olanları 'hayata döndürme' operasyonunu
başlattı. Operasyon sabahı Adalet Bakanı, "...İnsanların göz göre göre ölüme sevk edilmesine
devletin seyirci kalması düşünülemez. Bu nedenle 20 cezaevinde bir müdahale kaçınılmaz
hale gelmiştir. Müdahalenin amacı, insanların hayatını kurtarmaktır.... Operasyon şu ana kadar
tam bir başarı ile yürütülmüştür. Herhangi bir zayiat yoktur," demiş olmasına karşın 'hayat
kurtarma' operasyonu, 30 mahkûm ve iki askerin ölümü ve yüzlerce mahkûmun
yaralanmasıyla sonuçlandı. Operasyon 22 Aralık 2000 tarihinde öğlen saatlerinde son buldu.

Operasyonun hemen ardından F-tipi cezaevlerine şevkler başladı. Operasyon, şevkler ve

cezaevine kabul sırasında mahkûmlara zor kullanıldı ve birçok mahkûm yaralı, çıplak ve
ıslanmış olarak hücrelere konuldu. Bayrampaşa Cezaevi'ndeki tutuklular, üzerlerine güvenlik
güçleri tarafından kimyasal bir toz atıldığını, bu tozun vücuda değince alev aldığını ileri
sürdüler. İstanbul Adli Tıp Kurumu'nun vücudu kömürleşen bazı kadın Mahkûmların
otopsilerine ilişkin 21.12.2000 tarihli raporları, bu iddiayı destekledi. Ancak devlet yetkilileri,
mahkûmların 'Hayata Dönüş Operasyonu'nu protesto etmek maksadıyla kendilerini ve
birbirlerini yaktıklarını iddia ettiler. Yine Adli Tıp Kurumu'nda otopsisi yapılan altı tutuklunun
vücudunda ateşli silah yarası ve bir tutuklunun dumandan boğularak öldüğü saptandı.

Mahkûmların bir kısmına gönderildikleri cezaevlerinde copla tecavüz edildiği iddiaları

gündeme geldi. Copla tecavüz iddialarına TBMM İnsan Hakları Alt Komisyonu'nun F-tipi
cezaevleri raporunda da yer verildi.

* Operasyondan sonra F tipine nakledilmeyen tutuklu ve hükümlüler, bazı cezaevlerinde

hücrelere yerleştirildiler, tutuklu ve hükümlülerin bütün şahsi eşyalarına el konuldu,
avukatların müvekkilleri ile görüşmeleri kısıtlandı, bazı cezaevlerinde avukatların
müvekkilleriyle olan yazışmaları engellendi ve evraklarına el konuldu, tutuklu ve
hükümlülerin tamamının saç ve sakalları zorla kesildi. F tipi cezaevleri aylarca ısıtılmadı,
mahkûmlara yeterince giysi verilmedi, kitap ve dergi sokulmadı.

* (Kaynak: İzmir Barosu Bülteni, sayı 114-115) Operasyondan sonra açıklama yapan Adalet
Bakanı Türk, 3 Ocak 2001 günü itibariyle 41 cezaevinden 1118 tutuklu ve hükümlünün
süresiz açlık grevi, 395 kişinin de ölüm orucu eylemini sürdürdüğünü bildirdi. Çok sayıda
cezaevinde de destek açlık grevlerinin devam ettiği ifade edildi.

'Hayata Dönüş' Operasyonu bilançosu

Operasyon düzenlenen cezaevi sayısı 20

Öldürülen tutuklu ve hükümlü sayısı 30

Hastaneye kaldırılan yaralı tutuklu-hükümlü 237

Yaşamını yitiren asker sayısı 2

Yaralanan asker sayısı 6

Edirne F tipi cezaevine sevk edilenler 348

Kocaeli F tipi cezaevine sevk edilenler 340

Sincan F tipi cezaevine sevk edilenler 341

Kartal F Tipi cezaevine sevk edilenler 67

Bakırköy Kadın Ve Çocuk Tutukevine şevkler 45

Operasyon öncesi ölüm orucunda olanlar 259 Operasyonu protesto sırasında

gözaltına alınanlar 2145

Operasyonu protesto edenlerden tutuklananlar 58 Copla tecavüz iddiası 8

Operasyon sonra basılan kültür merkezi, dernek, parti binası 18

Mühürlenen dernek sayısı 2

(Kaynak: İnsan Hakları Derneği 'Hayata Kasıt Operasyonu Brifing Metni')

Halen 3 kişi ölüm orucunda. Uşak Cezaevi'nde Sevgi Saymaz, Adana'da Gülcan Görüroğlu ve
İstanbul'da Behiç Aşçı.

Açlık grevleri ise Türkiye'nin birçok yerinde dönüşümlü olarak devam ediyor.

F tipi: Beyaz işkence

DSP - MHP koalisyonunun Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk, televizyonlardan Avrupa
standartlarını getiriyoruz hapishanelere' diye müjdeliyordu. Şimdi bir üniversitede hukuk
dersleri veriyor ve "F tipleri insan onuruna uygun bir projedir" diyor....

» 'Hayata Dönüş Operasyonu'nun üzerinden 7 yıl geçti. 'Hayata Dönüş' adını verdiğiniz
operasyonun yapılması gerekli miydi?
H. Sami Türk: Yapılması gereken şeydi yapıldı. Cezaevlerinde terör örgütlerinin baskısı ile
insanlar açlık grevlerine ve ölüm orucuna zorlanmışlardı. Bu eylemin 60. gününde bu
müdahale yapıldı. Türk Tabipleri Birliği o zaman 60. günde ölümlerin başlayacağını
söylemişti, bu açlık grevlerine ve ölüm orucuna zorlanan gençleri kurtarmak için yapılmış bir
müdahaledir. Ama direnişle karşılaşıldı, maalesef ağır can kayıpları oldu. Hem içerde olan
tutuklular arasında hem de jandarmalarda. Ateşle karşılık verilmeyen yerlerde böyle bir olay
olmadı. Bu bir genel arama şeklindeydi. 20 cezaevine aynı anda yapılmıştı. Bazı ce-zevlerinde
iki ve üç gün kadar sürdü. Maalesef oralarda terörün talebiyle kendilerini yakanlarda oldu. Bu
eylemlerde hayatını kaybeden gençlerimizin sayısı arttı. O müdahale yapılması gereken
zorunlu bir müdahaleydi. Onun sonucunda da cezaevlerinde devlet egemenliği sağlandı bir
yandan da cezaevlerinde insanca, insan onuruyla yaşama sağlandı.

İnfaz hakimliği kanunu çıkartıldı, her türlü işlem hakkında tutuklu ve hükümlülerin bu
hakimliklere başvurma olanağı var. Sivil toplum denetimi olarak da ceza infaz kurumları,
denetleme kurumları oluşturuldu. Türkiye'nin her tarafında o kurumlarda avukat, doktor,
eğitimci, toplumun çeşitli kesimlerinden insanlar arasından adalet komisyonlarınca seçiliyor.
Ondan sonra hükümlü ve tutukluların çalışabilmesi sportif yeteneklerini, sanatçı yeteneklerini
geliştirmelerini için her türlü olanak sağlandı. İş yurtları açıldı. Burada müdahalenin
sonucunda cezaevlerinde o sıralarda şartlı salıverme kanunu çıktı. Cezaevlerinde fiziki
anlamda yeniden yapılandırıldı. 50-100 kişinin bir arada yaşamak zorunda olduğu geniş
koğuşlar yerine oda sistemine geçildi.

» Oda sistemi diyorsunuz ama çıkanlarda ciddi psikolojik rahatsızlıklar saptandı...

Doğrudur, ama o tecrit koşullarından dolayı değil. Wernikokorsakof. Ölüm orucuna zorlandığı
için bu rahatsızlıklar. Uzun süre açlık grevinde bulunduğu için bu durumdalar. Tecrit koşulları
değil. Ölüm oruçları da terör örgütlerinin baskısıyla olmuş olan bir şeydir.

» Yani şimdi tecrit yaşanmamaktadır mı diyorsunuz?

Evet. Tecrit falan yok, lütfen. Kendi kendilerine yapıyorlar. Bazı cezaevlerinde F tiplerinde
tutuklu ve hükümlüler sergi dahi açıyorlar. O olanak sunulmuştur kendilerine ama siyasiler
katılmıyorlar. Hafta da 10 saat bir araya gelip sohbet etme olanakları var, aileleriyle telefon
görüşme olanağı var tüm bunlar sağlanmıştır.

» Peki 3 kişilik hücreler de tek kişi kalıyor... Bu tecrit değil mi?

Lütfen hücre değil oda. Dubleks oda. Alt katı oturma odası üst katı yatak odası.

» Oda diye sözünü ettiğiniz yerlere karşı şuanda bir hukuk adamı ölüm orucunda, siz
de bir hukuk adamı olarak bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Üzüntüyle karşılıyorum. Zaten bu açlık grevleri, ölüm oruçları, F tipi hapishanelerin
açılmasını önlemek için yapılmıştı. O da benim üzüntüyle karşıladığım olaydır. Kaybettiğimiz
her genç, her insan bizim için büyük bir üzüntü konusudur. Bu çeşit eylemlerle protesto
yapılmamalı. Protesto için başka yollar var. insan hayatı üzerinden kumar oynanmaz.
Cezavelerinde devlet egemenliğinin sağlanması, insan haklarına, onuruna uygun yaşam
koşularının sağlanması devlet politikasıdır.

F tipi cezaevleri terör suçlarından dolayı mahkûm olanlar için. Bir de mafya tipi suçlar için
inşaa edilmiş. Benden önce başlamış olan benim zamanımda da uygulamaya geçilmiş olan bir
proje.

» Bu proje ilk olarak size sunulsaydı yine altına imzanızı atar mıydınız?
Tabii ki. Doğru bir projedir. BM'nin ceazevi minimum kurallarına ve Avrupa Konseyi
cezaevlerine uygun bir projedir. Sizin hücre dediğiniz her oda da duş var, tuvalet var, öbür
koğuşlarda 50 kişi tek tuvaletlerdeydi... F tipleri insan onuruna uygun bir projedir. Her odanın
önünde bir havalandırma var. Bir gidin gezin görün.

Tecridi en iyi ifade eden oğlumdu

NİYAZİ Ağırman Kandıra F tipi hücrede hayatını kaybeden Volkan Ağırman'ın babası. Tecriti
en yakından yaşayan bir baba. "Tecriti en iyi ifade eden Volkan'dı. En iyi anlatan.... Çünkü
canıyla ödedi" diyen Ağırman şimdi de Tekirdağ F tipinde kalan kardeşi Cemel Ağırman için
mücadele ediyor. Ben iki tane çocuğumu kaybettim bir de kardeşimi kaybetmek istemiyorum"
diyor. Niyazi Ağırman tecriti ve tecritte kaybettiği oğlu Volkan Ağırman'ı anlattı:

Benim oğlum 19 Aralık operasyonuyla Kandıra'ya götürüldü. Orada hücrede tek kalıyordu.
Görüştüğümüzde diyordu ki "bir insan sesine bile hasretim."

Tecrit isterse altın kaplama olsun, orada bir yalnızlık var. Tecrit yalnızlık demek, insansızlık
demek. İnsan toplumsal bir varlık olduğu için bir şeyler paylaşmak ister, sevincini hüznünü,
kederini her şeyini. Orada bunların hiçbiri yok. Tecrit oğlum Volkan'ın canını alan bir azrail.
Oğlum 15 Temmuz 2002'de ölü bulundu. 'Hücresinde kendini asmış' ya da bilinmiyor kimin
astığı. Oğlum üç kişilik hücrede tek başına kalıyordu. Hiç insan yüzü görmüyordu. Gerçekten
bunaldı kendini mi astı yoksa başka şeyler mi var işin içinde bilmiyorum. Tecrit olmasaydı,
arkadaşlarıyla birlikte yaşıyor olsaydı, şimdi oğlum yaşıyor olacaktı. Ben de evlat acısı
çekmemiş olacaktım.

Ölmeden 25 gün evvel görmüştüm Volkan'ı. Annem ve kız kardeşim de bir hafta evvel. Gayet
iyiydi. Bizi gördüğü için iyiydi, insan gördüğü için iyiydi. Yalnızlık öldürdü onu, tecrit
öldürdü. Hikmet Sami Türk bir odaya girsin tek başına alsın günlerce. Bakalım nasıl oluyor.
Başka yere de gitmesine gerek yok kendi evinin içinde bir oda da günlerce insansız yaşasın.
Sonrada tecrit var mı yok mu anlatsın.

Tecriti en iyi ifade eden Volkan'dı. En iyi anlatan... Çünkü canıyla ödedi.

Şimdi Kardeşim Tekirdağ f tipinde yatıyor. Cemal Ağırman. Biz İstanbul'dayız. Onca yol,
onca arama sonrasında da 1 saat görüşme. Camın arkasında telefonla konuşabiliyorsun.
Kardeşim Hiper-tansiyon hastası. Onu hiçbir yere götürmemişler. Bunu ilettim... Bazen
ilaçlarını vermiyorlar. Kardeşimin durumu iyi değil. Ben iki tane çocuğumu kaybettim bir de
kardeşimi kaybetmek istemiyorum. Tecrit kalksa böyle bir sorun kalmayacak. Öncelikle
Cemil Çiçek kardeşimin durumuna baksın bakalım tecrit var mı yok mu. Cemal Ağırman ile
konuşsun.

Sivil toplum kuruluşlarından kişiler geliyor ama sadece adli tutukluları görebiliyor. Siyasilerle
görüştürmüyorlar. Bunun için insanlar 7 yıldır direniyorlar. 122 kişi can verdi. 600'den fazla
kişi sakat kaldı. Avukat Behiç Aşçı ölüm sınırında.

Tecrit diyor ki ıslah. Kimi neyi ıslah ediyorsun. Orada ki insanların ıslaha ihtiyacı mı var.
Hepsi okumuş kültürlü insanlar... Islaha ihtiyacı olan varsa Hikmet Sami Türk ve Cemil
Çiçek.

Mehmet Bekaroğlu demişti ki "devlet bizi kullandı". Çok doğruydu. Çünkü oyalama politikası
vardı. O dönem bir girişim oldu. Ama şimdi aydınlar geri çekildi çünkü devletin zulmü onları
da korkuttu.

GAZETECİ-YAZAR PERİHAN MAGDEN: Bir gün bunun hesabı size de kesilir

» 'Hayata Dönüş Operasyonu'nda 30 kişi yaşamını yitirdi. Şimdi F tiplerinde insanlar
ölüyor...
Bu konuyu konuşurken bile tüylerim diken diken oluyor. Bu ne kadar yanlış, kendi halkını, öz
çocuklarını düşman yerine koyan bir proje. F tipleri kesinlikle insanlık dışı. Amerika'da bir
takım faşist eyaletlerde idam cezası bekleyen çok yüksek güvenlikte korunması gereken
mahkûmların maruz bırakıldığı -zaman zaman maruz bırakıldığı- bir sistem. Türk insanınaysa
hiç uymuyor zaten çünkü biz başkalarına göre daha sosyal yapıdayız. Hakiki bir gaddarlık
örneği. Çok lüks falan diyorlar ya, diyelim ki dışarı çıkmaları için 3 kişiyi bile görmeleri için
çok çok kısıtlı koşulları var. 0 koşullarda keyfiyete tabii. Gardiyan, oradaki görevli iyiyse
sorun yok, ama canı isterse size istediği gibi bir muamele de yapabilir, çünkü bunu gören eden
yok. Orada başbaşalar. Bütün bunların çok çok anormal ve acımasız olduğunu düşünüyorum.

» Dışarıdaki durumu nasıl değerlendiriyorsunuz? Bir mücadele var mı?

Bir kere mücadele kelimesini bile yadırgarım. Çünkü hiçbir şey yapılmıyor. Ölüm orucu
tasvip ettiğim bir şey değil. Yalnızca bir örgütün bunu devam ettirmesi bile doğru bir eylem
değil. Dışarıda ciddi bir mücadele de yürütülmüyor. Görmezden geliniyor. Eskiden "Bana
dokunmayan yılan bin yıl yaşasın" derlerdi ya şimdi 'beni zehirlemeyen yılana
dokunmayayım' anlayışı var. Bu konuya dair müthiş bir perdeleme de var. Medya buna çok
büyük katkıda bulunuyor.

» Tecrit toplum üzerinde nasıl bir iz bırakıyor?

Tecritin hapiste olanların yakınları üzerinde çok büyük bir etkisi var. Ama şunu söylemek
istiyorum, insanların başına gelenleri görmezlikten gelirseniz, bir gün bunun hesabı size de
kesilir...

» Bu sessizlik neden? Özellikle de aydınlar tarafında.

Tek bir örgütün bunu yapıyor olması tedirginlik yaratıyor insanlarda. Hem de onları tastikler
ve cesaretlendirmekten çok korkuluyor. Ben mesela bunu çok yaşadım. Çok çok ölüm orucu
yazarken kestim yazmayı. Yazdığım bir yazı bir kişinin daha ölüm orucuna girmesini
yüreklendiriyorsa işte o zaman kendi kendimi sorgularım, sorgula-dım da. Aydınların hem
böyle bir durumu var hem de aslında öyle bir inisiyatif yok benceTür-kiye'de. Kenan Evren
yargılansın diye de yok. Tecrit kaldırılsın diye de... Keşke olsaydı. Ama mesela avukatlar
yürüyüş yaptı, meslek kuruluşlarından öyle bir şey gelebilir, gelmeli de.

» Bir hukuk adamının ölüm orucunda olmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Çok yürekli bir iş, inanılmaz bir irade, çok büyük fedakârlık. Düşünsenize biz bugün bu
çikolatayı yemiycem iradesini bile gösteremezken bu insanlar açlığı, ölümü göze alıyorlar.
Behiç Aşçı da herhangi bir avukat değil. Hep o davalara bakarak geldi bu noktaya. Çok saygı
duyulacak bir şey. Konuya dikkat çekilmesi için demek bir avukatın bedenini açlığa yatırması
ve acıklı olan da bilmem kaç ay geçmesi gerekiyormuş. Bu zamana kadar hiç yazılmadı.
Vahim bir durum aylar sonra yazılıyor olması...
YARIN: OPERASYON SONRASI, YASAKLAMALAR, TEPKİLER

Yargı 6 yıldır tecelli etmedi

NEZAHAT ALKAN

Ftipi cezaevleri ve tecriti protesto etmek için siyasi tutukluların cezaevlerinde başlattıkları
ölüm oruçlarına son vermek için 19 Aralık 2000 tarihinde Türkiye'deki 20 ayrı cezaevinde
başlatılan ve adına "Hayata Dönüş Operasyonu" denen 32 kişinin yaşamını yitirdiği olayların
dava ve soruşturmaları aradan geçen 6 yıla rağmen sonuçlandırılmadı.

30'u tutuklu ve hükümlü, 2'si asker olmak üzere toplam 32 kişi hayatını kaybettiği
operasyonlarda toplam 12 ayrı jandarma taburu ve 42 ayrı bölük, 10 bin civarında askeri
personel görevlendirildi. Ancak, operasyonda ölen tutuklu ve hükümlü ailelerinin şikayeti
üzerine açılan soruşturmalarda, savcılar halen operasyonda görevli jandarma komutanlarına
ulaşamadı.

Eyüp Cumhuriyet Savcılığı, Bayrampaşa Cezaevi'nde ölen 12 tutuklu ve hükümlünün

ölümüyle ilgili olarak, operasyonda görevli jandarma görevlilerine karşı başlattığı
soruşturmaya karşı, İstanbul Valiliği'nin soruşturma izni vermemesi üzerine İstanbul Bölge
idare Mahkemesi'ne başvurdu. Mahkeme soruşturma izni verilmesi için dosyayı valiliğe geri
gönderdi. Mahkeme kararına rağmen valiliğin tutumu değişmeyince, Savcılık, "idare
mahkemesinin kararına rağmen operasyonda görevli personelin açık kimliklerinin belir-
lenmeyip ifadelerinin alınmadığını" belirterek ikinci kez idare mahkemesine başvurdu.
Mahkeme kararına rağmen valilik üçüncü kez "Yetkili mercilerin talebiyle isyanın
bastırılmasında görev yapan jandarma personelinin, aşırı ve orantısız güç kullanmadığı, amaç
ve verilen emrin dışına çıkmadığı, kanunların kendisine verdiği yetkiyi kullandığı, hiçbir
tutuklu ve hükümlüye suni muamelede bulunmadığı, tahriklere kapılmadan görevini ifa ettiği
tespit edildiği" gerekçesiyle soruşturmaya izin vermedi. Bu soruşturma dosyası İstanbul Bölge
İdare Mahkemesi'nde karar bekliyor. Cezaevi idaresine karşı isyan çıkardıkları iddiasıyla
yargılanan tutuklular hakkında da bugüne dek hiçbir sonuç alınamadı. Ancak, ölen tutuklu ve
hükümlü yakınlarının, Adalet ve İçişleri Bakanlıkları aleyhine açıtık-ları ve Bölge İdare
Mahkemesi tarafından sonlandırılan 2 ayrı maddi ve manevi tazminat davasının mahkûmiyet
kararı çıktı. İdare, yaşam hakkını korumak zorunda olduğu tutuklunun ölümünde kusurlu
bulundu. Mahkeme "Operasyonun iyi planlanmadığını", "ölçülülük kurallarına uygun
olmadığını", "orantılı güç kullanılmadığını" tespit etti. Operasyonda ölen iki tutuklunun
ailesine tazminat ödenmesini kararlaştırdı.
DAVALAR 6 YILDIR SÜRÜYOR

Operasyonların ardından Bayrampaşa, Ümraniye, Çanakkale, Bursa, Malatya ve Ceyhan'daki

operasyonlarla ilgili davalar açıldı. Bursa Ağır Ceza Mahkemesi'nde olay günü bulunan 109
tutuklu ve hükümlünün ölen iki tutukluyu kendini yakarak intihara teşvik ettikleri ve isyan
çıkardıkları iddiası ile açılan dava devam ediyor. Ceyhan ile ilgili ise iki ayrı dava var.
Jandarmaların tutuklulara kötü muamelede bulundukları gerekçesiyle açılan davada tüm
jandarmalar beraat etti. Bu dosya temyiz edildi halen Yargıtay'da. Tutukluların sanık olduğu
dava Asliye Ceza Mahkemesi'nde isyan çıkarmak ve devlet malına zarar vermekten açıldı. 92
kişinin yargılandığı bu dava devam ediyor. Malatya'daki operasyonla ilgili olarak 56 tutuklu
1. Asliye Ceza Mahkemesi'nde isyan çıkarmak ve devlet malına zarar vermek suçundan
yargılanıyor. Çanakkale Ağır Ceza Mahkemesi'nde 563 jandarma ile 154 tutuklu birleştirilen
tek davada faili belli olmayacak şekilde adam öldürme ve yaralama, silahlı isyan, patlayıcı
madde imal edip kullanmak suçundan yargılanıyor.

Ümraniye Cezaevi operasyonu ile ilgili olarak da süren iki dava var. Üsküdar 1. Ağır Ceza
Mahkemesi'nde olay sırasında cezaevinde tutuklu bulunan 399 sanık isyan, devlet malına
zarar vermek, faili belli olmayacak şekilde öldürmekle suçlanırken 267 jandarma da Üsküdar
2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde emrin icrası sırasında zaruret sınırı aşılarak Uzman Çavuş
Nurettin Kurt ve tutukluların ölüm ve yaralanmalara neden olmak, işkence suçlarından
yargılanıyor. 7 hükümlü ve tutuklu ile bir jandarma erinin öldüğü operasyonla ilgili
soruşturmayı, İstanbul İdare Mahkemesi'nin kararıyla başlatmayı başaran Üsküdar
Cumhuriyet Savcılığı, operasyonda görev alan bin 142 jandarma personelinden 267'si için,
"operasyon esnasında ölen Jandarma Uzman Çavuş Nurettin Kurt'un ölümüne neden
oldukları, faili belli olmayacak şekilde adam (tutuklu ve hükümlü) öldürdükleri ve
yaraladıkları" iddiasıyla dava açmıştı. Şimdi de, davayı yürüten Üsküdar 2 Ağır Ceza
Mahkemesi, soruşturmayı yürüten savcılığın üç yıl boyunca uğraş vererek ulaştığı jandarma
personelinin adreslerini tespit etmeye çalışıyor. Mahkemenin ulaştığı jandarma erlerinin her
biri ifadelerinde, dış kapıda görevli olduklarını, cezaevi içindeki operasyonu görmediklerine
dair ifade veriyorlar.

Eyüp 3. Asliye Ceza Mahkemesi'nde tutukluların sanık olduğu dava, isyan çıkarmak ve devlet
malına zarar vermekten açıldı. Diğer dava da aynı mahkemede olay günü cezaevinde bulunan
gardiyanlara yasak maddeleri içeri soktukları gerekçesiyle ve bir kısım jandarmaya da
operasyon sonrası F tiplerine sevk sırasında tutuklulara kötü muamelede bulundukları
iddiasıyla açıldı. Gardiyan ve jandarmaların yargılandığı dava da devam ediyor.

162 milyar lira tazminat ödenecek

19 Aralık 2000 yılında Türkiye genelindeki cezaevinde yapılan ve 32 kişinin ölümüyle

sonuçlanan Hayata Dönüş Operasyonu'nda yaralananlar ve hayatını kaybeden tutuklu ve
hükümlülerin yakınları tazminat davası açmıştı. İstanbul İdare Mahkemesi, operasyonda
hayatını kaybeden Ümraniye Cezaevinde tutuklu Alp Ata Akçayöz'ün ailesine 53 milyar lira,
Bayrampaşa Cezaevi'nde tutuklu olan Mahmut Murat Ördekçi'nln ailesine de 109 milyar 240
milyon lira tazminat ödenmesine karar vermişti. Mahkeme, her İki davada da Adalet ve
İçişleri Bakanlıklarını, hizmetin iyi İşletilmemesi nedeniyle kusurlu bulmuş ve tazminata
mahkum etmişti.

'Zaten talihsiz bir ülke burası'

Ahmet Kulaksız 2001 yılında Küçük Ar-mutlu'da dışarıdan başlayan ölüm orucunda iki kızını
da kaybetmişti. Canan ue Zehra. Canan ölüm orucunun 217. gününde Zehra ise 315. gününde
yaşamını yitirmişti. Bu süreçte Ahmet Kulaksız bir an olsun kızlarının yanından ayrılmadı.
Yanı başındaydı verdikleri mücadelede. Canan'da Zehra'da üniversitede okuyorlardı. Ahmet
Kulaksız hem kızlarını hem de süreci anlattı:

Yaşadığımız acılar hiç dinmedi elbette. Canan ve Zehra'dan sonra yaşamını yitiren
evlatlarımız içinde her geçen gün öldük. Onların ailesinin acılarına ortak olmaya çalıştık.

Hayatını kaybeden 120 insan da Canan ve Zehra kadar değerli ve kıymetlidir benim için.
Tabii ki ben politik bir insanım ama babayım. Kızlarımı gerçekten çok seviyorum.
Düşüncelerini, yüzlerini, her şeyini. Benim ki çok rastlanılan bir durum olmadığı için insanlar
şaşırıyor. Ben yanı başların-daydım, ölüm orucunda her bir günü beraber geçirdik. Siz onun
acısını nasıl unutabilirsiniz ki... Onlar hep benimle, sonsuza kadar da anlatsam asla doymam
onlara. O yüzden başka bir şey bu. Onları çok özlüyorum.

Yaşamını bu uğurda feda etmiş insanların ailesi açısından da çok zorlu bir dönem geçirdik.
Tabii ki insanlarımızın bilinç düzeyleriyle bağlantılı olarak; kabul edelim ki çocuğunun
boşuna öldüğünü, gereksiz yaşamını yitirdiğini diyen ailelerimiz var. Bu halkımızın gerçek
yüzü. Kabul ediyoruz. Yaşadığı acının ötesinde bir öfke duyma-sıyla birlikte çocuğunu ve
çocuğunun mücadelesini anlamakta zorlanıyorlar. Bu bir gerçek. Bunlarda ailelerin
yaşamlarını biraz daha zorlaştırıyor, ister istemez. Eğer çocuğunuzu onun düşünceleriyle
birlikte sevdiğinizde durum biraz daha katlanılabilir oluyor. Ya da durumu çekilebilir kılıyor.
Benim açımdan biraz böyle yaşandı. Ben çocuklarımı düşünceleriyle, mücadeleleriyle
sevdim. Yoksa nasıl katlanabilirsiniz ki...

Onların taleplerinin kabul edilmesi ile ilgili biz kenarından tutmaya çalıştık. Canan ve
Zehra'nın dileği bu yönlüydü. Bizde bu tecrit ve izolasyona karşı yapılan mücadelenin,
yanında, ortasında, kenarında olduk.

Çok mu şey yaptık hayır. Ödenen bedellerin karşılığı daha yoğun faaliyet olsaydı

başka türlü olurdu.

"Kimse bizi anlamıyor" dediğimizde olayın bir tarafını anlatmış oluyoruz. Ya da bizimle
olması gereken insanlar bu soruna yeterince duyarlı değiller.

Destekler sunuyoruz ve yetmediğinin, eksik olduğunun farkındayız. Zaman zaman bu sürece

denk düşmeyen bazı anlatımlarımız olduğunun da farkındayım. Bunlar bizim gerçekliğimiz.
Diğer yandan da bizi duyması gereken dostlarımızın zaman zaman kulaklarını tıkadıklarını ve
görmezden geldiklerini de biliyoruz. Ama talihsiz bir ülke zaten burası.

Bu işin bu kadar uzaması Türkiye'deki mevcut realite. Ölüm orucunda, saldırılarda ortak bir
tepki olsaydı, sadece f tipileri de değil, sendikalar haklarda, grevlerde... vs. durum farklı
olurdu diye düşünüyorum. Son aylarda Behiç Aşçı'la ilgili haberlerde sansürün birazda olsa
kalktığını görüyoruz. Harekete geçirmek önemli olan. Ama tabii ki bunun bir gün de
değişmeyeceğini, Behiç Aşçı yaşamını yitirme sınırına geldiğinde toplumsal doku bir anda
örgütlenecek. Ama ağır işleyen bir süreç, çünkü tahribat çok ağır. Örgütlülük o kadar gerilere
itilmiş ki bu ülkede.
Evet 7 yıldır bir ısrar var. İnsanlar inatlaşma dese de bunun adı ısrar. Çünkü hakları var. Farklı
anlaşılıyor, inatlaşma olarak algılanıyor. Bu bir insan hakkıdır. Bu zamana kadar 122 kişi
yaşamını yitirdi.

Keşke Armutlu döneminde bu anlayış, algılanış doğru algılansaydı. Armutlu öneminde de

herkeste şu vardı; "bunlar bir şeyler yaparlar ve 3-5 ay sonra olur biter" denildi. Tamam
birileri bıraktı ama birileri de ısrarcı oldu. Bu ülkenin gerçeği var o da algı bozukluğu...

Ben şunu söylemek istiyorum; bu insanların anlatılmaya ve anlaşılamaya ihtiyacı var. Bu

sürece katkı sunan herkes kazançlı çıkacak. Geleceğe olumlu bir şey bırakmış olacak.

Hepimiz darbeci gibi davranıyoruz

Tecrit, ölüm orucuyla anlatılmamak ama diğer yandan ölüm orucu yapmak zorunda bırakacak
kadar da sessiz kalınmamalı. Biz, ölüm orucu yapanlara diyoruz ki; "aman ölüm orucu
yapmayın biz bu meseleyi kitleselleştire-ceğiz." Ama o konuda da yeterince girişim ve örgütlü
bir tepki olduğunu düşünmüyorum. Ama ölüm orucu başladıktan sonra bu mesele tek bir
örgütün meselesi gibiymiş gibi algılandı ve herkeste buna, bu duruma sessiz kaldı. Hem ölüm
orucu konusunda hem de tecrit konusunda yeterince tepki verilmedi. Oysa hangi taraftaysanız
o tarafta durmaya devam etmelisiniz. Hem tutarlılık hemde ahlak adına.

Hakikaten tecrite karşıysa insanlar, ölüm orucunun yapılıyor olması bu meseleyi

dillendirmeyi engellememeli. İnsanlar, ölüm orucu yapanların tarafındaymış gibi
anlaşılmaktan korkmamalı.

Sivil toplum örgütleri ve bu konuda duyarlı olan insanların sürekli bu konudan söz etmesi
gerekiyor. Türkiye'de fikri takip etmek, fikri sabitmiş gibi algılanrken, tutarlılık bir süre sonra
takıntılıhk olarak algılanıyor. Bu yargılardan korkmadan sürekli bu konularda konuşmak
gerekiyor.

Behiç Aşçı çok kritik günlerine girdi, Adalet Bakanı'nın bir randevu vermesi için biz
elimizden geleni yapmalıyız.

Tek tek insanların çabalarıyla da olabilir ama insanların örgütlü olarak eğilmesi gerekiyor bu
meseleye. Bu meselenin hepimizin meselesi olduğunu anlatmamız gerekiyor. Birkaç siyasi
mahkûmun meselesi değil bu. Özgürlük meselesi, ahlak meselesi...

İnsanları ikinci bir hapishaneye tıkıyorsunuz içinde başka bir hapishane oluşturuyorsunuz,
ikinci hapishaneyle de yetinmeyip iletişimlerini engelliyorsunuz. Bu 12 Eylül döneminde bile
olmayan bir şey. Bu durumun ciddiyetini insanlar derhal anlamalı.

Hikmet Sami Türk bu projenin arkasında

'Ölüm üzerinden siyaset doğru değil'

olduğunu söylüyor ya; biz de sonuna kadar önündeyiz. Nasıl bir zihniyettir bu! Ondan öne
geçmiş durumdayız, çünkü dünyadaki insanlık açısında da geri kalmışlıktır F tipleri. AB
yapıyor diye çok şahane bir şey olarak algılamanın bir alemi yok, bu büyük cahillik olur. Tüm
bu olanlar, yaşanılanlar normalmiş gibi davranıhyor. 12 Eylül'den daha kötü olmasının nedeni
bu zaten. O dönemler darbe anormal olarak algılanıyordu, şimdi burada daha kötü bir şey var,
normalmiş gibi algılanıyor. Dolayısıyla hepimiz darbeci gibi davranıyoruz. O kadar da kötü
değilmiş gibi geliyor bütün bunlar bize. Buda tecrit tutumunu hayatımızın en ücra köşesine
kadar taşımamıza, kendimizin de dışarıdayken tecritte olmamıza yol açıyor.

'Ölüm üzerinden siyaset doğru değil'

Ben ölüm üzerinden siyaset yapılmasını doğru bulmuyorum. Bu durumu desteklemediğimi ilk
günden bu yana söylüyorum. Ama öte yandan devletin cezaevlerinde uyguladığı insan gibi
yaşamı engelleyen, onları tecrit eden, onları izole eden uygulamalarını, orada yürütülen
sindirme politikalarını hiçbir zaman doğru bulmadım. Bunun iyileşmesi içinde sonuna kadar
çaba sarf ettim. Bu yüzden süre giden ölüm oruçlarını da onaylamıyorum. Bunu kendilerine
defalarca söyledim. Orada ölüm oruçlarını yıllardır yürüten anlayışın zararlı bir anlayış
olduğunu düşünüyorum. Sonuçta insanlar öldüler, sakat kaldılar ve kamuoyu yaratılamadı.

Elverişli koşullar vardı, uzlaşmalar olabilirdi. O zaman ama bu uzlaşmalar yapılmadı. Bu

uzlaşmalar için çokta çaba sarf ettik. Şimdi o uzlaşmalarda kazanılanları yeniden ele geçirmek
için ölüm oruçları yapılıyor. Bu da işin başka acıklı bir tarafı. Siyaseti zamanında doğru
yapmazsanız yıllar önce teklif edilmiş şeyi bugün elde etmek için ölüm orucu yapmak
zorunda kalırsınız.

Defalarca konuştuk, hükümeti ikna etmeye çalışırken onları da ikna etmeye çalıştık. Zaman
zaman da çözüm imkânı da doğdu ama çözüm, uzlaşma imkânını içerdekilerin de yeterince
kullanamadığını düşünüyorum. Bugün artık o şartlar kalmadı.

Direniş giderek marijinalleşiyor. Direkt bir ölüm üzerinden direniş yapmaya başlarsanız,
insanlar o zaman bu şiddetli eylem biçiminden korkmaya ve hepsi yavaş yavaş terk etmeye
başlıyor. Halbuki daha makul, daha kabul edilebilir bir zeminde, daha geniş kitleyi içine
katacak bir direnişte çeşitli mücadele yöntemleri geliştirilirse belki daha fazla kesim bu işe
duyarlı bir biçimde katılabilir.

NİYE YOKLAR?

"Biz ölürüz gerekirse yakarız kendimizi" türünden feda eylemleri toplumun geniş kesimini
korkutuyor. O yüzden ondan uzak duruyor. Bu çizgiyi korudukları sürece toplumun geniş
kesimi de bundan çekineceke-tir. Onun için görmezlikten gelmeyi tercih edecektir.

Aydınlar kim? Şu anda ölüm orucu sürdüren insanları itekleyen arka çıkan insanlar var. onlar
fikirlerini söylüyorlar. Ama geniş bir kesim artık bu işin içinde yok. Neden yoklar sorusunu
bizlerden çok eylemleri yürütenlerin bu soruyu kendilerine sorması gerekiyor. Niye yoklar?
Neden yaptıkları eylem bugün daha geniş çevreler tarafından desteklenmiyor? Bence
kendileri düşünmeli.

Tecrit kaldırılsın evet istiyoruz. Ama "bu

Şenay Hanoğlu öldü

Şenay Hanoğlu, Kandıra F Tipi Cezaevi'ndeki eşi Yücel Hanoğlu için açlık grevine başlamış,
sonra eylemini ölüm orucuna dönüştürmüştü. Hanoğlu 2001 yılında K.Armutlu'daki evinde
başladığı ölüm orucunun 160. gününde yaşamını yitirdi. 30 yaşında ve iki çocuk annesiydi.
kaldırılmazsa kendimi öldüreceğim" diyor. Ne yapabiliriz bu durumda.7 yıl geçmiş. Tabii ki
çok acı, yüzlerce insan sakat kaldı, yüzlerce insan öldü. Aileler perişan oldu, tüm bunlara
rağmen cezaevlerinde ciddi bir düzleme olmadı. Acıklı olan bu.

F tiplerinde ilginç durum var ki bunu başından beri dile getirdim, tutukluyor bir genci ve bir
hükümlü muamelesine tabi tutuyor. Tutuklanmadığı sürece masumdur. Buna rağmen mahkûm
muamelesi yaparak tecrite atıyor. Halbuki yargılanırken daha elverişli koşullarda tutulması
gerekiyor sanıkların. Bunu da başından bu yana söyledik ama ne yazık ki dikkate almadı
hükümet. Cezaevlerinde hâlâ çok ciddi sorunlar var aileler sıkıntılar çekiyorlar. Bu tek kişilik
hücrelerde psikolojik bunalımlar geçiriyorlar. Bu bunalımdan dolayı kendini yakanlar oluyor,
bunları zaman zaman köşeme taşıyorum. Bu konuda mutlaka bir çözüm bulunması gerekiyor.

'Ahlak dışı aramayı kabul ediyor musunuz?'

F TİPİ hapishanede 4 yıl kaldım, ilk 8 ay tek kişilik hücrede sonra iki kişiyle kaldım. Ben 56
saaüik bir 19 Aralık operasyonundan sonra Çanakkale Cezaevi'nden Edirne f tipi
hapishanesine getirildim. Girişte 10 saaüik bir işenceye maruz kaldık. Zorla saç, sakal, bıyık
kesiminden, ahlakdışı arama ki bize bunu yapanlar böyle tanımlıyorlardı bunu, yani dalga
geçer gibi şöyle diyorlardı: "Ahlakdışı aramayı kabul ediyor musunuz, yoksa etmiyor
musunuz?". Tabii ki kabul edilemez bir şey bu bir insan açısından ama bu aramaların hepsine
maruz kaldık. Video ve fotoğraf çekimi yapıldı. Sistematik bir işkence vardı, maskeli kişilerce
üzerimize saldırıldı ve üzerimizde bir şey kalmamacasına soyularak arandık. Copla tecavüzler
olduğunu duydum arkadaşlarımdan. Sonra yine yüzü maskeli iki kişi tarafından işkenceli yani
dayaklı sorgulardan sonra tek kişilik hücreye kapatıldım.

'5 ADIM SONRA DUVAR KARŞINIZDA'

Edirne F tipinde 61 tek kişilik hücre, 103 tane de üç kişilik hücre var ama o dönemde üç
kişilik hücrelerde de tek kişi kalıyordu. Tek kişil hücrelerin yapısı şöyle: Üç tane tek kişilik
hücre bir havalandırmaya açılıyor, bazı tek kişlik hücreler de tek kişilik havalandırmaya
açılıyor ki, bunlar kibrit kutusu kadar sadece 5 adım aüp duvara çarptığınız havalardırmalar.
Ben sabaha karşı hücreye kondum, kış koşullarıydı ve üzerimizdeki her şeyi almışlardı,
sadece adet ve pantolonum vardı, ısıtma sistemi çalışmıyordu. İlk üç gün boyunca kapalı
kaldım, kimseyi görmedim sadece yan taraflarımdaki hücrelerdeki kişilerin sesini
duyabiliyordum biraz. Zaten ilk gün 24 saat bize çok yüksek bir sesle Süper fm radyosunu
dinlettirdiler, merkezi yayın sistemiyle. Bu çıldırtmaya yönelik, işkence amaçlı bir şey, çünkü
ses çok yüksek ve bir dakikalığına bile kesilmedi. Ben 72 saat sonra havalandırmaya
çıkarıldım ve diğer iki tek kişilik hücrede bulunan arkadaşları gördüm, konuşabildim. 8 ay
boyunca sadece bu iki arkadaşı havalandırma saatlerinde görebildim. Bu havalandırma
saatleri ya da durumu da çok keyfi bi şeydi, çünkü gardiyanlar bazen hiç havalandırmaya
çıkartmıyorlardı ki her gün buna hakkınız var aslında, bazen de istedikleri anda kesiyorlardı
bunu.

Daha önce daha kalabalık koğuşlarda zaten kollektif yaşama inanan insanlar olarak birlikte
kalırken sonradan tek kişilik bir hücreye konmak, onların hepsinden bir anda mahrum kalmak
bir insana yapılabilecek en büyük işkence. Bu sadece bizim gibi insanlara değil normal bir
insana yapılabilecek de en büyük işkence. Çünkü sevincinizi, kederinizi, acınızı paylaşacak,
sadece konuşacak ya da sesini duyacak kimse yok. Hücrenin beyaz duvarları üstünüze
üstünüze geliyor. Bir şeylere inancınız yoksa oralar insanları çıldırtmak için tasarlanmış
yapılar. Biz bir şeylere inancı olan insanlardık ama ona rağmen bir çok arkadaşımız çok
büyük psikolojik rahatsızlıklar yaşadı ki, adli tutuklular için bunun boyutlarını artık düşünün.

Hücrede bir süre sonra kulak çınlaması yaşıyorsunuz, halüsinasyonlar görmeye başlıyorsunuz,
konuşma yetinizde zayıflamalar oluyor, sürekli bir korku halindesiniz ki, mesela bir
arkadaşımın F tipinden çıktıktan sonra bana yazdığı şey şu: "İlk gün dışarıya çıktığımda geç
olduğu için Edirne'de bir otel odası kiraladım. Sonra dışarıyı görmek istedim, sokağa adımımı
attığımda çok korktum ve hemen otele dönüp kendimi odama kapattım."

Arkadaşımın başına gelenlerin aynısı bana da oldu, çok büyük bir korku yaşadım dışarı
çıtağımda ve hâlâ da devam ediyor bu, öyle kolay kolay üstünüzden atabileceğiniz bi şey
değil bu. Biz iş atölyeleri, diğer oratak kullanım alanları denilen yerlere gitmedik, çünkü
oraları re-habilite etme aracı olarak kullanıyorlardı, insanları kişiliklerinden soyudamak,
onların deyimiyle 'iyileştirmek' için kullandıkları yerlerdi ve dolayısıyla oralara gitmeyi
reddediyorduk.

İŞKENCE SUÇLAMALARINA TAKİPSİZLİK

8 ay sonunda beni ölüm orucunun 100. günlerine yaklaşmış ve tek kişilik hücrede kalan bir
arkadaşımızın yanına koydular, çünkü bakıma ihtiyacı vardı. Uzunca bir süre beraber kaldık
daha sonra onun durumu kötüle-şince zorla müdahale ettiler ve onu hastaneye kaldırdılar. Şu
an kendisi dışarıda ama hafıza kaybı, denge bozukluğu gibi sorunlarla yaşamaya çalışıyor.
Dışarıya çıkan arkadaşlarımızdan mesela bir çoğu kendine ba-kamıycak durumdalar.

Ben mesela F tipine getirildiğimde yaşa-nanalara dayanamayan bir genç gardiyan, ki bu

mesleğe yeni başlamış birisiydi, ilk ay intihar etti kaldığı lojmanda. O bizimle beraber
Çanakkale Cezaevi'nden Edirne'ye tayin edildi, onlara zorla bize işkence yaptırıyorlardı ve
zannediyorum ki o buna dayanamadı ve intihar etti. Ayrıca bildiğim kadarıyla en az 5 adli
tutuklu da, yine hücrelerde kalan, intihar girişiminde bulundu. Bize yapılan işkencelerin de
hiç biri kayda geçirilme-di, Adli Tıp'a sevkedilmedik, avukatlarımızın bütün suç duyuruları
reddedildi, hepsi için yeterince delil yok savunmasıyla takipsizlik kararı çıktı. Halbuki ciddi
bir doktor kontrolünden geçirilseydik, bunların hepsi meydana kolayca çıkacaktı.

YARIN: TECRİT, SESSİZ ÖLÜM

Hücrede bir gün (4)

Artık hiç yokmuş gibi unutmak istediğimiz, nerede konusu açılsa kulaklarımızı kapatıp sertçe
başımızı çevirdiğimiz F tipi hücreler. İçinde usulca ölüme kayanların o korkunç tabutluklarda
nasıl yaşandığını merak eden insan kalmadı mı? İçerdekilerle birlikte dışarıdakilerin de
ustaca tecrit edilmiş olduğunu gösteriyor olabilir mi bu ölümüne kayıtsızlık?
Gülşen İşeri - Özgüç Çeçi

YILDIRIM TÜRKER
Hayatımızın ortasına kurulmuş vahşet yatağı. Devlet zulmünün son mimari zaferi. Artık hiç
yokmuş gibi unutmak istediğimiz, nerede konusu açılsa kulaklarımızı kapatıp sertçe başımızı
çevirdiğimiz F tipi hücreler. İçinde usulca ölüme kayanların o korkunç tabutluklarda nasıl
yaşandığını merak eden insan kalmadı mı? içerdekilerle birlikte dışarıdakilerin de ustaca tecrit
edilmiş olduğunu gösteriyor olabilir mi bu ölümüne kayıtsızlık?

Cumhuriyet tarihinin görmüş olduğu en zarif ve en acımasız Adalet Bakanı'nın hırstan gözü
dönmüş bir tur operatörü gibi F tipi cezaevlerine toplu geziler düzenlediğini unutmadık.
Henüz kan bulaşmamış temiz hücrelerin kapılarını, orasına burasına çiçekler yerleştirip
sevgili basın mensuplarına açtığı günler geride kaldı. O furyada yayınlanmış fotoğraflar, uzak,
adetleri farklı bir dünyadan görüntüler olarak unutuluşa postalandılar. Oysa o hücreler artık
dolu. Gözden ırak, insanlık ülküsünden arındırılmış hayatlar, büyük planın bir parçası olarak
yaşatılıyor oralarda. Sessizliğimiz, onayımız oldu. Zaten sayın Bakanın konuyu tartışırken
kullandığı soğukkanlı dili ve genel nezaketi, kararını çoktan vermiş bir muktedirin kan
dondurucu inadını yansıtıyordu. Uzlaşmaya asla gönlü yoktu. Edepsiz bir bilgenin
aforizmasını hatırlatıyordu: "Nezaket, iletişimsizliğin sanat için sanatıdır."

Tarihin belki en kıyıcı alayıyla "Hayata Dönüş Operasyonu" adı verilen kanlı müdahalenin
içyüzü her ne kadar aydınlatılsa da hak edenler cezalandırılmayacak. Resmi tarih, devletin bu
karanlık girişimini de sineye çekecek. Franca Rame-Dario Fo çiftinin tek kişilik oyunu, "Ben,
Ulrike, Bağırıyorum" da hücreye kapatılan Ulrike şöyle bağırır: "Bir akvaryumda yelpaze
yüzgeçlerini kaybetmiş, sessizlikte batmamaya çalışan bir Japon balığı gibi çekingenim.
Sürekli olarak kusma duygusu içindeyim. Beynim, odaya süzülen ışığın boşluğunda
kafatasımdan kopuyor...Beni delirtmeyi başaramayacaksınız!..Düşünmeliyim! Düşünmek!
İşte düşünüyorum!..Sizi düşünüyorum. Bana bu işkenceyi yapan sizleri düşünüyorum: Sizi,
bu akvaryumun kristal camına burnunuzu ezerek dayamış ve beni hapsetmiş olmanın
ilginçliğini izlerken görüyorum. Gösteriye bayılıyorsunuz...Direnç göstermemden
korkuyorsunuz."

Hep birlikte dayayalım burunlarımızı, o hücrenin duvarlarına. Orada yaşayanlara kulak

verelim.

BEN, BURADAYIM
" 'Kahvaltı, reçel, çay' bağırtılarıyla uyanıyorum. Daha sabahın 7'si bile olmamış. Hava
oldukça soğuk. Kalkılacak gibi değil. Gerçi kalkmamı gerektirecek bir şey de yok. Ölüm
orucundayım ve orucun 150. günü.

Uykum düzenli olmadığı için gece geç yatabiliyorum. Sabahlarıysa uykumu alamamış
kalkıyorum. Kaloriferler iyi yanmadığı için içerisi buz gibi. Saat, 7.30. Yüzümü yıkamaya
çalışıyorum. Su buz gibi. Tekirdağ'da yaz boyu günde üç kez 15'er dakika su veriliyor, bütün
ihtiyaç bu kadar suyla karşılansın isteniyordu. Sıcak suysa 10 dakika. Vaktin yarısı ısınmasını
bekle, sonra üç kişi yıkan. Koridorun sonun-dakilerse tamamıyla susuz yaşıyordu.

Saat 8'de infaz memurları avaz avaz 'sayım, sayım' diye bağırıyor. Sayıma en az 7-8 kişi
geliyor. Bir kısmı kapının ağzında bekliyor. Boş bir plastik su şişesini alıyorlar. "Neden?" diye
soruyorum. Cevap, değişmiyor: "Emir böyle." Oysa soğuktan korunmanın bir yolu kantinden
satın aldığımız ısıtıcıyla su ısıtıp şişelere doldurup yatağımıza almak. Sabah sayımları,
işkence. Üçümüzü de aşağı katta, musluğun önüne diziyorlar. İki gardiyan üst kata çıkıyor,
dolapları didik didik edip her şeyi darmadağın bırakıyorlar. Aşağıda defterler açılıyor,
fotoğrafların yanındaki isimler okunuyor, 'buradayım' diye bağıracaksın. Direnen ağır dayak
yiyor.

Gazeteler için yazılıp parasını önceden vermek gerek. Gelecekleri saat hiç belli olmaz.
Okuma komisyonu tarafından tek tek sansür edilmeden bize ulaşmaları imkansız.
Okuduğumuzu diğer hücrelerin avlusuna fırlatıyoruz. Değiş tokuş için. Çatıda kalmazsa.

GÜN YASAK, GÜNDÜZ YASAK

Sayımdan sonra bir bardak su ve çayımı içiyorum.

Hücreniz koridora bakıyorsa ziyarete ya da mahkemeye çıkanlara el sallar, içinizi

ferahlatırsınız. Hücrenizin havalandırması başka bir hücreninkiyle karşı karşıyaysa arada
sadece yüksek bir duvar varsa, üç kişinin sesi daha katılır hayatınıza. En son sıraday-sanız,
önünüzdeki duvarın ardında asker vardır.

Ziyaret günüyse, konuşacaklarını önceden düşünür, hazırlarsın.

Vakti iyi değerlendirebilmek için. Ziyaretlerin anısı uzun süre seninle birlikte kalır.

Mahkemen varsa, ringde gidiş gelişler sırasında dar zamanda kucaklaşmalar, sözü birbirinin
ağzından kaparcasına, tek saniyeyi boşa harcamama kaygısıyla konuşmalar...ve tabii itiş
kakış, dayak hakaret. Yine de bunlar birbirini görmenin, kucaklaşıp sarılmanın mutluluğunu
gölgeleyemez. Ziyarete ya da revire gittiğinde de arada bir arkadaşınla karşılaşırsın.
'Müdahale timi' ona bakmanı dahi engeller. Ama bazen ellerinden kurtulup arkadaşınla
kucaklaşıverirsin. Her şeyi göze alarak.

Sabah sayımından sonra mahkeme, hastane, ziyaret yoksa hücre kapısı artık açılmaz. Akşam
sayımına kadar.

Saat g'da merkezi müzik yayını başlar. Radyonun istasyon ayarı onların elindedir. Diyelim
memleket türküleri başlamış, sen de özlemle eşlik ediyorsun, fark ettikleri anda değiştirirler.
Rahatsız ettiklerini hissederlerse gümbür gümbür arabesk şarkılar çalıp kendi sabırları
tükenene kadar dinletirler.

Yandaki arkadaşımızın kazak, hırka gibi giysilere ihtiyacı var. İdareye dilekçe yazıp istiyoruz.
'Yasak' diyorlar.

Saat 14'de bir arama daha. Ortalığı dağıtıyorlar yine. Dolaplara yapıştırmış olduğumuz, ölüm
orucunda kaybettiğimiz arkadaşlarımızın resimlerini yırtıp alıyorlar. Gazetelerden kesmiştik.
Onlar çıkınca eşyaları toplayıp hücreye bir çeki düzen veriyoruz.

GECE ÜSTÜME KAPANIR

Saat 16. gardiyanlar havalandırma kapısını kapatmaya geliyor. Sanki hava ceplerinden
çıkıyor. Daha hava kararmadan hücre üstümüze kapanıyor.

Dünya üstümüze kapanıyor. Gece sayımını yapıyorlar. Hava soğuk. Yataklardan çıkamıyoruz.

Hücre yaşamını ben biraz Anadolu'da yolu, ulaşımı olmayan, kar altında kalıp şehirle bağları
kopan, aylarca kendi içine kapanan köylere benzetirim. Aynı blokta, hemen çaprazımıza düşen
tek kişilik hücrede kalan 22 yıllık arkadaşımın yüzünü görmeyeli bir buçuk yıl oldu.
Havalandırmaya çıktığımda bazen onun da duvarın öte yanında olduğunu düşünürüm.
Payımıza düşen on metrekarelik gökyüzü. Hücren güneye bakıyorsa arada bir güneşi görmen
mümkün. Kuzeye bakanlar hiç görmez. Anlatılacak daha çok şey var, ama hepsinden önemlisi
şu. Hücre insanlık dışıdır. İnsan hücreye sığamaz. İnsan kalabilmektir bütün direnişin,
mücadelenin özü."

Kimileyin çırılçıplak soyularak aşağılanan, sıkça dayak yiyerek, nefretle hırpalanıp yalnızlıkla
terbiye edilmeye çalışılan insanlar, uygar bakanımızın temsil ettiği uygar hukuk sisteminin
tutukluları. Yan hücredeki arkadaşına sesini duyurmak için bağırırken gardiyanlar borulara
vurarak, radyonun sesini açarak engel oluyor. O tutuklular için yaratılmış, seslerini kimselere
duyuramaya-cakları bu mezarlık projesini dışarıdakilere uygarlık diye yutturanları insanlık
adına uyarmak, tutumlarını ve yarattıkları zulüm inşaatını değiştirmeye ikna etmek mümkün
değil. Pekiyi dışarıdakiler. Hücredekileri unuttunuz mu? Ulrike'nin son haykırışları şöyleydi:
"Uyuyun, uyuyun Almanya'mın ve Avrupa'nın şaşkın ve semiz halkı. Öngörülü halk, sakince
uyuyun, ölüler gibi. Çığlığım sizi uyandırmayacak...Mezarlıkta yatanlar da uyanmayacaklar."

Hücrede sessiz ölüm

Hüseyin Karabey'in İspanya, Almanya, İrlanda, İtalya ve ABD'de yıllarca hücrede kalmış
siyasi mahkûmlarla ve aileleriyle yaptığı röportajlardan oluşan "Sessiz Ölüm" kitabından
alıntılar

Tecrit sadece cezaevine değil, aynı zamanda topluma yönelik bir uygulama. Böyle giderse
cezaevlerinde neler yaşandığını, nelerin yaşanmakta olduğunu bilme hakkımızın kırıntısı bile
kalmayacak. Şu anda tecritteki insanların ne halde olduklarına dair bir şey biliyor muyuz? Bu
sistemi uygulayanlar ne olduğunu biliyorlar. Uygulamaya maruz kalanlar da farkında. Ama
her zaman maruz kalma olasılığı ve tehditi altında olan bizler, yani dışarıdakiler, yani "özgür
insanlar" neler olup bittiğinin hiç farkında değiliz. Sadece bazılarımız bir şeyleri yitirmek
üzere olduğumuzun bilincinde, ama onlar bile neyi yitirdiklerini bilmiyorlar... tecrit, kişinin
bir anlamda geçmişini yok etmeyi hedefliyor. Toplumun ödeyeceği bedel de aynı olacak:
belleğimizi yitirmek. Bir çok kişi, "Hangi bellek? Onu ne zamandır yitirmiş değil miyiz?"
diyebilir. Evet, yitirmeye başlamıştık; bu ise son aşama- şimdilik! " » Türkiye'de hükümet
hücre tipi cezaevlerine geçilmesini Avrupa standartlarına geçiş olarak izah ediyor. Siz
Avrupa standartlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Irmgard Möller: (Kızıl Ordu Fraksiyonu tutuklusu 22.5 yıl) Hücreler temiz olabilir, hiç iz
kalmayabilir, kırılmış kemikler olmaz, kanlı yaralar olmaz, ama aslında hücrenin saldırısı
bunlardan çok daha derin yerlere gidiyor. İşte Avrupa standartları bunlar.

Günter Sonnenberg (16 yıl) İnsan uzun bir süre kapalı bir odada kaldığında, hiç bir ses
duymadığı ve hiç bir insan görmediği, pencereden bakamadığı, yani ses, görme gibi uyarıcılar
olmadığı zaman hastalanıyor. Çünkü insanın uyarıcılara ve karşı tepkilere ihtiyacı var. Bunlar
olmadığı zaman insan tecrit edilmiş oluyor... Bu bir işkence. Hiç delil bırakmayan bir işkence.
Yani vücutta herhangi bir yara yok işkenceye dair ama insan bilincini kaybediyor. Hafıza
kaybediliyor. Gerçekle hayal arasındaki çizgi kalkıyor ve mesela konuşmayı bile
unutuyorsunuz.

Andreas Vogel (10 yıl) Türkiye'ye gittim. Eski tutuklular, İHD'dekilerle ve insan hakları
alanında aktif çalışan başka insanlarla konuştum. Orada, tecridin ne demek olduğunu
algılamanın çok zor olduğunu anladım. Bunun Türk toplumu açısından ayırt edici bir özelliği
var. Türkiye'de insanlar nadiren yalnız yaşıyor, hep aileleriyle birlikteler. O yüzden tecridi
anlayamıyorlar. Tecrit şöyle bir şey: Bir hücrede yalnız basmasın. Bir gün veya bir hafta için
değil, yıllar boyunca. Çünkü tecridin hedefi kısa vadeli değil, seni hemen yarın itirafçı
yapmaya çalışmıyor. İnsanın düşüncelerini değiştirmeye, tahrip etmeye çalışıyorlar tecrit
aracılığıyla. Bu yıllar alan bir süreç.

KÜÇÜK GRUP TECRİDİ

3-4 kişiyle birlikte kaldığı zaman başlangıçta insan yalnız olmadığı için kendini rahatlamış
hissediyor. Ancak ilk başta rahatlatan şey, yıllar geçtikçe ağır gelmeye başlıyor. Çünkü dar bir
alanda hep aynı kişilerle berabersin, lıyor, çünkü o kavgayı en az yüz kere etmiş olduğu ve
çözümü olmadığını bildiği için. Ama bu normal bir şey değil. Dışarıda çatışma yaşarsın ertesi
gün unutursun ya da insanlar bir süre görüşmezler.

Ama burada her zaman birliktesin. Bu yüzden bir noktadan sonra , küçük gruplarla tecridin de
tecrit sisteminin bir parçası bir yöntemi olduğunu düşündük.

Sonrasında tecrit araştırmacılarının belgeleri arasında ada bu bulgulara rastladık ve bunun

tamamen bilinçli olarak yapıldığını anladık.

Çalınan yılları geri gelmiyor GÜLİZAR ÖZPOLAT (12.5 YIL) 1996 yılında 69. gün
boyunca ölüm orucundaydım. 1996'dan sonra bir süre Çapa'da kaldım. Orada tedavi gördüm.

Benimki kısmi, yani yıl kaybı yok, günlük unutmalar. Hatırlayamamak. Ölüm orucundaki
zorla müdahale yapılanlar çok ciddi yaşadı wernikekorsakofu. Ben biraz daha şanslıydım
çünkü hastaneye götürüldüğümde doğru bir tedavi uygulandı. Bir de hafızasının belirli
dönemlerini yitirmiş insanları hastaneden çıkarıp hücreye koyuyorlar. O yanındaki
arkadaşlarını bile tanımıyor. Daha çok yalnız. Zaten iyileşmesi de imkânsız.

Öyle arkadaşlarımız var ki; o ağır tahribatlı günü, akıllardan silinemeyecek kadar acılı günü
bile hatırlamıyor, yani 19 Aralık katliamını hiç bilmiyor. Kimisi dışarıda olduğu halde tutuklu
sanıyor kendini. Günlük yada anlık unutkanlılar bile insanı zorluyor. Düşünsenize
yaşamınızın belli bir yılı hiç yok.Ne acı ki günlük kayıt bile yapmıyor hafıza. Yaşadığı anı bir
saat sonra hatırlamıyor. Yeni bir güne başlarısınız ya onlar için günün her saati başlangıç saati
oluyor. Alışabilecek, kabullenecek bir şey değil. Yaşıyorsun ama yaşadığını bilmiyorsun.
Kaybettiği, hatırlamadığı ve çalınan yılları geri gelen arkadaşımız hiç olmadı. Silinen yıllarını
bir daha hatırlamadılar. Size hatırlatacak insan sayısı da az. Hücrede daha zor. Hapishanelerde
daha kötü olan arkadaşlarımız oldu. Bir arkadaşımız F tipinde kalp krizi geçirdi. Bu da aslında
F tiplerinin insana nasıl değer verdiğini gösteriyor! Her şeyden yoksun bırakıyor. Giysi
kısıtlamaları var. Her renk içeri girmiyor. Sen kapıda bekleyen gardiyanın yada idarenin
insafına kalmış oluyorsun. Kullanacağın eşyayı nasıl sınırlıyorsa göreceğin kişiyi de
sınırlıyor. Bayrampaşa Hapishanesi'nde tanığım arkadaşlarım vardı, F tipine götürüldükten
sonra kriz geçirdiklerini öğrendim. Arkadaşlarımın öncesini ve sonrasını düşündüğüm de
tecridin insanı ne hale getirdiğini daha iyi anladım. Düşüncesini bile söyleyemeyecek duruma
getiriyor.
YARIN: SON SÜREÇ

SÖZÜN BİTTİĞİ YER... BEHİÇ AŞÇI: 'Tecridin zemini kalkarsa ölüm orucunu
bitireceğim' (5)

Gülsen İşeri - Özgüç Çeçi

ozgucc@birgun.net
Eylemim tecritin kaldırılmasına ilişkin bir formülasyon geliştirilmesi ve hayata geçirilmesi
ile bağlantılı bir eylem. O zemin ortadan kalktığında da eylemi bitireceğiz. Başka talebimiz
yok

122 kişinin hayatını kaybettiği ölüm oruçlarında üç kişi daha ölüm orucunda, ama ölümü
değil çözümü bekliyorlar. Uşak Hapishanesi'nde Sevgi Saymaz, Adana'daki evinde Gülcan
Görüroğlu ve İstanbul'da Avukat Behiç Aşçı. "Benim amacım kendimi öldürmek değil" diyor
Behiç Aşçı, "bir adım atılırsa ben de bırakırım ölüm orucunu..."

19 Aralık 2000 'Hayata Dönüş Operasyonu'nu, tecridin boyutlarını, yaşanılanları, yaşayanları

ve gelinen süreci ne kadar anlatsak biliyoruz ki bir şeyler eksik kalacak. Biz anlatabildiğimiz
kadarını anlattık. Bu yazı dizisinin son bölümünde istedik ki Behiç Aşçı olsun. Ölüm
orucunun 259. günüydü. Çaldık kapısını. Annesi başucundaydı. Sözün bittiği yerdi. TTB
Başkanı Gençay Gürsoy'un açıklamalarını okumuştuk, umutla girdik kapıdan. Soru sormak
için de değildi bizimkisi, ziyaretti. Kısa ziyaret kısa sohbete dönüştü.

» Son sürece gelirsek Türk Tabipleri Birliği Başkanı Gençay Gürsoy Adalet Bakanı'yla
cezaevlerindeki durumu düzeltmek için yeni bir çalışma yapacaklarını açıkladı. Bundan
sizin de haberiniz varmış. Ne diyorsunuz?
Anladığım kadarıyla bakanlık spor salonları ve kütüphane üzerinden bir araya geliş olarak
düşünüyor. Yani üç kapı üç kilit dediğimiz ya da benzeri çözüm tarzlarını düşünmüyor gibi.
Ya da mevcut F tiplerinin tamamen kullanılmasını sağlamaya çalışıyor.

Spor salonları ve kütüphaneyle birlikte. Bir araya getirmekten kastı o.

Daha uzun sürede daha fazla insanı bir araya getirme gibi bir düşünceleri var ama F tipinin
gerçekliği de var. Bizim yaptığımız hesaplara göre bu şekilde bir insanın hafta da en fazla bir
saat daha fazla bir araya getirebiliyorlar. Bir saatten fazla bir araya getiremiyorlar. Zaten
haftada bir saat şu an var olan bir şey. Bu yeni bir şey değil. Biz bunu bir saatten daha fazla
uzatacağız diyorlar. Günlük 3- 5 saat. Çıkaracaklar ama nasıl yapacaklar anlamadım. Çünkü
spor salonlarının kapasiteleri belli. F tiplerinin kapasiteleri belli. İnsanlar oraya gruplar
halinde getirilip götürülecekler, dolayısıyla da bizim yaptığımız hesaplara göre bu olamaz.
Bakanlık yapacağız diyor, biz de merak ediyoruz.

» Sizin bakanlıktan beklediğiniz öneri nasıl bir öneri?

Gün içinde hiçbir ön şarta, o treatman 'iyileştirme' dedikleri hiçbir şarta bağlı kalmaksızın
insanların bir araya gelmesi.

» Bu sayı nedir, kaç kişinin bir arada bulunması?

Bu konuda bir sayı yok, ama F tipinin mimari yapısı gereği, 9-10 kişi olabilir bu. Çünkü F tipi
koridorlar şeklinde yapılmış, her bir koridorda 3 tane hücre var, dolayısıyla da en az 9. 18 de
diyebilir bakan, 27 de. Ama en az 9 önermek zorundalar.

» Makûl bir öneriyle geldiklerinde siz yaşadığınız süreci, bırakacaksınız?

Tabii ki. Zaten eylemim tecritin kaldırılmasına ilişkin bir formülasyon geliştirilmesi ve hayata
geçirilmesi ile bağlantılı bir eylem. O zemin ortadan kaltağında da eylemi bitireceğiz. Başka
talebimiz yok.

» Siz müvekkillerinizin durumunu görerek ve başka bir mücadele yöntemini

kalmadığını düşünerek ölüm orucuna başladınız. Nasıldı müvekkillerinizin durumu?
Bir kere hemen hepsinde çok büyük tahribatlar vardı. Hem psikolojik hem de fiziki. Mesela
bir müvekkilim beynine mit tarafından chip yerleştirildiğini sanıyordu. Bir başka müvekkilim
duruşmada kendi savunma dilekçesini okuyordu, birden yarıda kesti ve "kendi sesimi
duyamıyorum" demeye başladı. Bunlar tecridin sonuçları. Beklediğimiz, bildiğimiz sonuçlar.
Biz bunları engelleyemedik. İncelememize rağmen engelleyeme-dik. Ben müvekkillerimle
tamamen insani bir ilişki yaşadım. Onlar da üzülüyordu bizim çabalarımıza, çabalarımızın
sonuçlanmamasına, oradan oraya koşturuyorlardı bizi. Bir avukat ve müvekkilden daha öte
ilci dost ilci arkadaş ilişkisi yaşanmaya başlandı bir süre sonra. Geldiğim noktaya
bakıyorum... Çok düşündüm onlar için ne yapabilirim diye. Bulduğum çözüm yolu bu, hiç bir
çare olmadığı için ölüm orucuna başladım. Talebimiz de halen geçerli.

» "Tecride karşı" ölüm orucunun 260. gününde biri olarak nasıl tanımlıyorsunuz
"tecridi"?
Tecrit bir ceza değil işkence yöntemi. Zaten bir insanı hapishaneye atmak ceza, tecrit ise
ikinci bir ceza. Evet, insanlar hapishaneye kapatılır ama insanlar hapishaneye haklarıyla
birlikte kapatılır. Haklarından, insanlıklarından soyundurularak hapishaneye kapatılmaz.
Dolayısıyla tecrit insanın, insan olarak varlığına aykırı bir işkence.

» Dönemin Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk hâlâ F tiplerinde tecridin olmadığını
savunuyor...
Tecrit vardır. Tecridin olduğunu o hapishaneleri gezip görmüş Tabip Odası söylüyor, Barolar
söylüyor, TMMOB söylüyor. Bilim 'F tipi hapishanelerde tecrit vardır' diyor. O zaman biz
karar vereceğiz, ya bilimi dinleyeceğiz ya da Hikmet Sami Türk'ü dinleyeceğiz.

» Hikmet Sami Türk şu an bir üniversitede hukuk dersleri veriyor, siz de bir hukuk
adamısınız...
Şansızlık. Şöyle şansızlık, tecrit gibi son derece insanlık dışı bir şeyi hayata geçiren birinin
hukuk adına bir şey söylemeye hakkı yoktur diye düşünüyorum. Kime ne anlatacak?

» Dışarıdaki durumu nasıl değerlendiriyorsunuz peki?

Yeterli değil ama eskisine oranla çok daha iyi olduğunu görüyorum. Uzunca bir süre F tipleri
tecrit hiçbir yerde haber olmadı. Demokratik kitle örgütleri, sendikalar, tecridi
gündemlerinden tamamen çıkarmışlardı. Ama şimdi yine tecridi tartışıyorlar, bu olumlu bir
adım. Eksik ama olumludur.

» Sanırım tecritten çok ölüm oruçları tartışıldı.

Sorunumuz tecrittir, sorumunuz ölüm orucu değildir. Biz hep bunu söyledik aslında.
Tartışılması gereken bir konu varsa tecrit tartışılmalı. Bu tartışmayı yaparken de aynı zamanda
bunun kaldırılması konusunda da çaba harcayalım. Ben inanıyorum ki Türkiye'deki
demokratik kamuoyu tecridi kaldırma konusunda yeteri kadar güce sahiptir. Devletin
kamuoyu muhalefetine rağmen bu konuda biraz daha çaba harcamak gerekiyor. Bu çabayı
harcadığımızda sonuç alabiliriz.

» Biz toplum olarak tecridin ne demek olduğunun farkında mıyız, sizce?

Zaten tecridin içinde yaşadığımız için halkın da çok fazla tecridi anladığını sanmıyorum. Halk
zaten tecrit edilmiş durumda. Dolayısıyla tecridi tam olarak anlayamıyorlar. Onlara anlatmak
gerekiyor. Anlattığımız oranda anlarlar. Bunu da yapacak olanlar aydınlar, sanatçılar, bilim
insanları, yani bizler anlatacağız.
» 6 yıl geçti. Hâlâ anlatılamadığını söylediniz tecridin. Peki eksiklik nerede? Neden an-
latılamadı?
Birçok boyutu var. Ama sonuç itibariyle baktığımız da anlatamadığımız ortada. Burada en iyi
ölçüm sonuç olacaktır. Tecrit kaktı mı? Hayır. Demek ki iyi anlatamamışız. Bizden kaynaklı
olabilir, partilerden, sendikalardan... Bir çok boyuttan bakılabilir.

Behiç Aşçı’nın annesi Fazilet Erdoğan: 'Başbakan devreye girmeli'

Oğlum ölüm orucuna gireceğini duyunca önce yanlış buldum. "Canına kıyma" dedim. Ama
beni dinlemedi. İzmir'den geldiğimde, o zamanlar yeni başlamıştı iyiydi. Tekrar İzmir'e gittim.
Sonra televizyonlarda oğlumu bir deri bir kemik görünce atlayıp geldim. Oğlum çok dürüst
biri. Bir karıncayı bile ezmez. Bir canlıya asla kıyamaz.

Tecridin bitmesini ümit ediyorum. Biteceğini de hissediyorum. Adaletsiz Adalet Baka-nı'nın,

Başbakan'ın bir sözüne bakıyor her şey. Devreye onlar girmeli. Bazen düşünüyorum adalet
olsaydı böyle olur muydu? 122 kişi öldü. Onların da anaları, babaları aileleri var. Hâlâ ses
yok. Oğlum ölüm döşeğinde. Şu an sadece bekliyorum. Umutluyum, bitecek hayırlısıyla...
Oğlum içerde, ben yanı başında bekliyorum...

TÜRK TABİBLERİ BİRLİĞİ GENEL BAŞKANI PROF. DR. GENÇAY GÜRSOY:

Ortak mekân sözü verildi
Bakanlıktan 'tutukluların gün içinde birbirlerini görebilecekleri, ortak mekânların
kullanılmasında elimizden geleni yapacağız' diye bir söz geldi, söylenen bu

Ftiplerindeki koşulları görmemiz için bir heyet oluşturacağız. Cezaevi Teftik Genel
Müdürlüğü aradı. Ortak mekânların kullanılması ile ilgili bilgiler verdi. 'O koşulları, o
mekânları, doğrudan doğruya kendi gözlerinizle görmeniz için bir heyet oluşturup gönderin'
dediler.

Önümüzdeki hafta böyle bir organizasyon yapıp belki Mimarlar Odası'ndan da, F tiplerindeki
tecrit koşulları nedir, bu konuda bilgi sahibi bir takım kurumlardan da temsilci alarak
girişimde bulunacağız.

Bakanlıktan 'tutukluların gün içinde birbirlerini görebilecekleri, ortak mekânların

kullanılmasında elimizden geleni yapacağız' diye bir söz geldi, söylenen bu.

Behiç Aşçı, tecrit kalkmadan bırakmayacağını söyledi ama tecrit konusunda da bir adım
atılması yeter diye düşünmüştüm. Bunun sağlandığını düşündük. Yaşar Kemal de birilikte
geçtiğimiz çarşamba günü Behiç Aşçı'ya gittik.

Yaşar Kemal'de bakanla konuştu, ben de konuştum. F tiplerindeki iyileşmeler üzerine

konuştuk. Bunu da Behiç Aşçı'ya ilettik. Aşçı da iki gün içinde kararını açıklayacağını
söyledi. Sonra basından tecrit kalkmadan ölüm orucunu bırakmayacağını duyduk. Dolayısıyla
da sorun tıkanmaya doğru gidiyor.

Behiç Aşçı iyileşme olursa eyleme son vereceğini söylemişti buna inanmıştık ama iyileşmeye
doğru bir adım atıldı... Sonuç yok. Böyle işlerde aracı olmak çok zor.

Sonuç ne olur bilemiyorum. Çünkü her iki taraftan da zaman zaman net olmayan açıklamalar
var. Somutlaşamıyor. Üç kapı üç kilit meselesinde bakanlık böyle bir uygulamanın mümkün
olmayacağını söylüyor. Ama biz elimizden geleni yapacağız. Heyetimizi oluşturup haftaya
gideceğiz.

PROF. DR. TOKTAMIŞ ATEŞ: F tipi uygulaması işkence oldu

Günümüzde F tipi cezaevleri uygulaması, tam bir işkenceye dönüşmüştür. Burada üzerinde
durulması gereken birkaç husus vardır. 1) İşkence, bir insanlık suçudur. Dünya üzerinde hiçbir
demokratik devlet, bu suça ortak olmaz. Resmi amaç bu olmasa bile, uygulamalar bu
cezaevlerini işkenceye çevirmiştir. 2) Suçu ne olursa olsun ve ne türden olursa olsun, bir
zanlının yargılanmasının belli bir prosedürü vardır ve cezasını yargıç verir. ('Bağımsız yargı',
falan gibisinden, doğruluğuna pek inanmadığım sözcükleri kullanmıyorum). F tipi
uygulamasında, ikinci bir ceza verilmiş gibi olmaktadır. Zira mahkûmlar genellikle (odaların
geniş olmasına karşın), tek kişi olarak tutulmakta ve havalandırma sırasında bile, başka
mahkûmlarla konuşması engellenmektedir. Böylece mahkûm, psikolojik olarak
çökertilmektedir. 3) Yasalarımızda, bir mahkûmun hangi disiplinsizlik durumlarında hücre
cezası alacağını yazar. Fakat F tipi uygulaması, bizatihi hücre cezasıdır. 4) F tipi cezaevleri,
insanları yalnızlığa mahkûm ettiğinden, sonunda hasta etmektedir. Sürekli yalnız kalan kişi,
konuşma ve düşünmeyi karıştırmaktadır. Düşünürken, farkında olmadan konuşmakta;
konuşurken, cümlesini yarım kesip düşünmektedir. Tam bir psikolojik çöküş...
BİTTİ