U potrazi za lijekom za karijes
Više se ne t r e b a m o dati o b m a n j i v a t i kako su p o p r a v c i
zuba, fluorid, č i š ć e n j e z u b a č e t k i c o m i z u b n e paste j e d i n i
lijek za karijes. Od ljudi koji b o l u j u od p a r a d o n t o z e ili infe­
kcija zuba v i š e se ne s m i j e skrivati istina o pravim uzrocima
tih z d r a v s t v e n i h p r o b l e m a .
N e k o ć n i s a m p r o v o d i o p u n o v r e m e n a razmišljajući o z u b i ­
m a . P r e t p o s t a v l j a o s a m d a ć e m e m o j a kvalitetna p r e h r a n a
čitav život č u v a t i o d karijesa. M e đ u t i m , m o j e o g r a n i č e n e
p r e t p o s t a v k e p o l j u l j a n e s u o n o g d a n a kad s m o m o j a par­
tnerica i ja primijetili m a l u , s v j e t l o s m e đ u mrlju na v r h u
p r e d n j e g z u b a n a š e j e d n o g o d i š n j e kćeri. Z a p i t a o s a m s e :
« J e li to karijes?«
Prolazili su d a n i , t j e d n i i m j e s e c i . Na naš užas mrlja je rasla
i rasla. S v a k o g a d a n a u strahu s a m p r e g l e d a v a o z u b e s v o j e
kćeri d o k je taj karijes brzo n a p r e d o v a o z a h v a ć a j u ć i i d r u ­
g e z u b e . K a k o s a m ' p r i r o d a n ' roditelj, što p o d r a z u m i j e v a
d a svoju kćer č u v a m o d kemikalija u obliku p r e r a đ e n e n e ­
zdrave h r a n e , z a p a d n i h lijekova i c j e p i v a , bio s a m istinski
zabrinut z b o g odlaska s t o m a t o l o g u s a s v o j o m v o l j e n o m
djevojčicom.
U želji da m o j a kći i z b j e g n e t r a u m a t i č n u anesteziju i kirur­
giju i ne želeći da j o j v a d e z u b e , n a š a o s a m se u teškoj d i l e ­
m i : ili ć u j e m o r a t i p o d v r g n u t i p o p r a v k u z u b a , što s a m s m a ­
t r a o n e p r i m j e r e n o nasilnim za j e d n o m a l o d i j e t e koje nije
o s j e ć a l o n i k a k v u bol ili p a t n j e , ili ću m o r a t i p r o n a ć i pravi
uzrok karijesa. S a m o zahvaljujući božjoj milosti, u p o r n o s t i
i n a p o r n o m r a d u u s p i o s a m p r o n a ć i lijek, a v a ž a n dio t o g a
iznijet ć u u o v o m č l a n k u . N a v r h u n c u truljenja z u b a m o j e
kćeri njeni zubi nestajali s u t o l i k o m b r z o m d a s e j e d a n p o ­
kvareni zub r a s p a o za s a m o dva-tri t j e d a n a .
Za to v r i j e m e , meni su p r o n a đ e n a četiri n o v a karijesa, no
n i s a m bio s p r e m a n d o p u s t i t i d a s e m o m p r e o p t e r e ć e n o m
tijelu d o d a j u n o v i sintetički materijali. O s i m t o g a , ta četiri
karijesa nisu č a k ni imala v e z e s m j e s t i m a na m o j i m z u b i m a
g d j e s a m o s j e ć a o veliku osjetljivost: n a s t r a n a m a m n o g i h
m o j i h kutnjaka o k o linije d e s n i - stanje za koje sada z n a m
da se z o v e abfrakcija.
O v o p i š e m g o t o v o tri g o d i n e kasnije. M o j i z u b i , n e k o ć
osjetljivi i klimavi, sada su č v r s t o u s a đ e n i i jaki. Osjetljiva
mjesta d r a m a t i č n o su o č v r s n u l a . lako su zubi m o j e kćeri
nastavili d o o d r e đ e n e m j e r e p r o p a d a t i j o š n e k o v r i j e m e ,
njeni zubi zaštitili su s a m i s e b e . Č a k i sa d v a z u b a istrošena
d o linije z u b n o g m e s a o n a n e osjeća b o l o v e , n e m a z n a k o ­ d i l j e m svijeta r a d e to i d a n a s , s a m o što ti zli d u h o v i sada
va bilo k a k v e infekcije i n e m a p r o b l e m a s j e d e n j e m krute i m a j u n o v o i m e . Z n a n s t v e n i c i , liječnici, s t o m a t o l o z i i vladi­
h r a n e k a o što je kikiriki.Te rezultate n i s m o postigli z a h v a ­ n i d u ž n o s n i c i p o t v r d i t ć e p o s t o j a n j e t o g n o v o g «zloduha»
ljujući n e k o m s p e c i j a l n o m p r o i z v o d u ili s t o m a t o l o š k o m k o j e g s m a t r a m o u z r o k o m naših bolesti: mikroorganizama
t r e t m a n u v e ć isključivo p o m o ć u h r a n e . k a o što su virusi i bakterije.
Teorija o klicama kao u z r o č n i c i m a bolesti z a c e m e n t i r a n a
Vaši zubi nisu stvoreni da propadaju je u našoj p r e d o d ž b i zahvaljujući t a k o z v a n o m p i o n i r s k o m
N a d a mi se p o č e l a buditi d o k s a m č i t a o i iznova č i t a o istra­ r a d u Louisa P a s t e u r a . Pasteur, koji j e bio v i š e p o p u t t r g o v a ­
živanje n a j v e ć e g svjetskog s t o m a t o l o g a , dr. W e s t o n a A . č k o g p u t n i k a n e g o z n a n s t v e n i k a , p r o m i c a o j e teoriju o b o ­
Pricea. O n j e 1915. i m e n o v a n p r v i m d i r e k t o r o m z a istraži­ lesti koja j e d a n a s t e m e l j v e ć i n e oblika m o d e r n e m e d i c i n e .
v a n j a N a c i o n a l n o g s t o m a t o l o š k o g udruženja (koje j e n e ­ Teorija kaže da izvan tijela p o s t o j e p a t o g e n e bakterije ili
koliko g o d i n a kasnije p r o m i j e n i l o i m e u A m e r i č k o s t o m a ­ neki t i p o v i m i k r o o r g a n i z a m a ; kada o b r a n a tijela o s l a b i , ba­
t o l o š k o u d r u ž e n j e ) . Dr. P r i c e nije p o k u š a v a o otkriti š t e t n e kterije m o g u n a p a s t i tijelo i t a k o uzrokovati bolest.
f a k t o r e koji su uzrokovali karijes k o d n j e g o v i h p a c i j e n a t a , Nažalost, u n a š e m svijetu p u n o m iskvarenosti i t a m e ta
v e ć j e u m j e s t o t o g a n a s t o j a o shvatiti zašto s u starosjedi­ «znanost» ostala je status quo, b e z k v a l i t e t n e z n a n s t v e n e
lački narodi d i l j e m svijeta bili i m u n i na karijes. ( N a p o m e ­ r a s p r a v e j o š o d t o g v r e m e n a . Rezultat P a s t e u r o v e z n a n o ­
na: Nisu svi starosjedilački sti, koja p o j e d i n c a lišava
narodi p o t p u n o i m u n i n a odgovornosti za bolest,
karijes, ali m n o g e s k u p i n e naš j e moderan sustav
jesu.) R a n i h 1930-ih z a p o ­ n j e g e z u b a . U toj « m o -
čeo je višegodišnje prou­ d e r n o j » teoriji o bolesti­
čavanje starosjedilačkih m a z u b a v l a d a sljedeća
n a r o d a š i r o m p l a n e t a kako predrasuda o zubnom
bi p o k u š a o utvrditi p r a v u karijesu - a o v o je citat
prirodu njihove imunosti Američkog stomatolo­
na karijes. škog u d r u ž e n j a :
Prije otprilike 70 g o d i n a u « Z u b n i karijes... javlja se
istom časopisu Journal of kada se hrana koja sadr­
the American Dental Asso­ ži ugljikohidrate ( š e ć e r e
ciation - koji se d a n a s za­ i škrob) p o p u t mlijeka,
laže za a m a l g a m s k e z u b n e slatkih gaziranih pića,
plombe, fluorid i druge grožđica, kolača ili b o m ­
kemijske t r e t m a n e z a z u b e b o n a č e s t o zadržava na
- dr. P r i c e je o b j a v i o f o r m u ­ zubima. Bakterije koje
lu za liječenje karijesa. 0 žive u ustima bujaju na
s v o j i m t e r e n s k i m istraživa­ toj h r a n i , stvarajući kise­
njima n a p i s a o j e : line. T i j e k o m v r e m e n a t e
«Sve skupine koje imaju kiseline razaraju z u b n u
obilan unos minerala, po­ c a k l i n u , što d o v o d i d o
4
s e b n o fosfora, i o b i l a n u n o s z u b n o g karijesa.«
aktivatora t o p i v i h u masti Tako se, n a t e m e l j u k o m ­
2
i m a l e su 100-postotnu i m u n o s t na z u b n i karijes.» binacije v j e r o v a n j a da karijes uzrokuju bakterije (identifici­
Dr. Price je posjetio s t a n o v n i k e t a k v i h mjesta k a o što su rane kao Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophilus)
visoki platoi A n d a , izolirani Vanjski H e b r i d i u blizini škotske i v j e r o v a n j a da bakterije j e d u h r a n u u ustima i stvaraju
o b a l e i z a b a č e n a sela u švicarskim A l p a m a ; susreo se sa kiselinu, uzrokujući t a k o nagrizanje fizičke strukture z u b a ,
s k r i v e n i m p l e m e n i m a u srcu Afrike, australskim A b o r i d ž i - razvio m o d e r a n s t o m a t o l o š k i sustav.
nima, novozelandskim Maorima, otočanima Južnih mora, Prema t o m m o d e r n o m sustavu:
indijanskim p l e m e n i m a s Floride te E s k i m i m a i k a n a d s k i m 1) T r e b a t e stalno čistiti z u b e č e t k i c o m kako biste uklanjali
I n d i j a n c i m a n a krajnjem sjeveru A m e r i k e . Posjetivši t e s k u ­ t e o p a s n e bakterije
p i n e različitog g e n e t s k o g podrijetla i utvrdivši da i m a j u j a k 2) M o r a t e ispirati usta k e m i k a l i j a m a kako biste uklanjali j o š
i m u n i t e t n a karijes, p r e o s t a l o m u j e zaključiti s a m o j e d n o : v i š e o p a s n i h bakterija.
« Z u b n i karijes nije s a m o n e p o t r e b a n n e g o j e i pokazatelj 3) M o r a t e čistiti z u b e k o n c e m k a k o biste uklonili bakterije
n a š e g u d a l j a v a n j a od t e m e l j n i h p r i r o d n i h z a k o n a života i koje su v a m p r o m a k l e i o s t a t k e h r a n e .
zdravlja.« 3 4) K a d a te tri o p c i j e ne d j e l u j u , r a z m n o ž e n e bakterije iz
usta t r e b a t e uklanjati z u b n o m b u š i l i c o m , kako b i v a m usta
Srednjovjekovna teorija o bolesti ostala bakteriološki čista.
S t o t i n a m a i t i s u ć a m a g o d i n a u n a t r a g , kada su ljude p o g a ­ 5) K a d a z u b n a bušilica ne m o ž e ukloniti bakterije i o n e na­
đ a l e razne v r s t e boljki i bolesti, bilo je u o b i č a j e n o za uzro­ p r e d u j u , korijen z u b a m o ž e s e inficirati, z b o g č e g a t r e b a
ke tih bolesti i n e r a v n o t e ž a o p t u ž i v a t i zle duhove. N a r o d i ispuniti korijenske k a n a l e . R j e š e n j e za inficirani z u b n i kori-
j e n je da se najprije ukloni kruna zuba i da se zatim unutra­
šnjost zuba očisti kemikalijama. N a k o n t o g a se taj t r a u m a ­
tizirani zub ispuni u m j e t n i m materijalom, što unutrašnjost
v a š e g zuba ostavlja bakteriološki čistom.
6) I k o n a č n o , kada sve te p r o c e d u r e ne uspiju održati v a š
zub na životu p r e d n a v o d n o m n a j e z d o m bakterijskih na­
p a d a č a , zub je p o t r e b n o izvaditi, pa o s t a j e m o s u m j e t n i m
z u b o m ili bez zuba.
Prije n e g o što d o đ u do šeste faze, m n o g i ljudi potroše tisuće
dolara na n j e g u zuba. Ali bez obzira koliko novca ljudi tro­
še na s t o m a t o l o g e i s t o m a t o l o š k e t r e t m a n e , čini se da pravi
lijek za karijes još nije o t k r i v e n . P r e t p o s t a v l j a m da je n e d o ­
voljan broj ljudi primijetio da o v e m e t o d e tretiranja zuba ne
rješavaju p r o b l e m . U m j e s t o t o g a , m o d e r n i t r e t m a n i d o n e k l e
o g r a n i č a v a j u bol i p a t n j u , d o k vaši zubi nastavljaju p r o p a d a ­
ti. Da b u d e m j a s a n , ne protivim se tretiranju zuba: za n e k e
ljude t o j e p o n e k a d najbolje rješenje.
Ali za v e ć i n u nas postoji drugi način
da z a u s t a v i m o karijes, p r e v e n i r a m o
ga, pa č a k i remineraliziramo z u b e
koji v e ć p r o p a d a j u .
Na slici 1 m o ž e t e vidjeti rezultate v e ­
like studije s o k o 16.000 o b u h v a ć e ­
nih o s o b a , koju je od 1999. do 2002.
u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a provela j e ­
d n a vladina agencija. K a o što m o ž e t e
vidjeti iz d i j a g r a m a , uz l a g a n o o d s t u ­
p a n j e p r e m a kraju, što ste stariji v e ć a
j e vjerojatnost d a ć e v a m zubi biti
z a h v a ć e n i karijesom. U stvari, stati­
stike za ljude starije od 40 g o d i n a u
S A D - u p o r a ž a v a j u ć e su. U prosjeku,
45,89% svih zuba u toj d o b n o j grupi
z a h v a ć e n o je karijesom. Stvar postaje j o š gora: u d o b i od
60 i više g o d i n a u prosjeku 62,36% svih zuba z a h v a ć e n o je
karijesom. 5
K a d bi b u š e n j e zuba, ispuna korijenskih kanala, v a đ e n j a
zuba, m a s o v n a fluoridacija v o d e t e pranje zuba č e t k i c o m
i p a s t o m bili pravi t r e t m a n za karijes, t a d a ne b i s m o svje­
dočili tolikom p o v e ć a n j u broja karijesa s v r e m e n o m . Vidjeli
b i s m o smanjenje karijesa s v r e m e n o m , ili bi b a r e m razina
ostala ista, jer što su stariji, ljudi o p ć e n i t o više čiste z u b e
k o n c e m , čiste č e t k i c o m i odlaze na b u š e n j e . Iz toga slijedi da
se njihov zubni karijes ne bi t r e b a o p o g o r š a v a t i , b u d u ć i da
se drže p r e p o r u k a . T r e b a m o li, dakle, zaključiti da se preko
9 0 % stanovništva ne pridržava p r e p o r u č e n o g protokola? Ili
je nešto u s a m o m t e m e l j u p o g r e š n o u o v o m « m o d e r n o m »
pristupu liječenju karijesa?
Neprikladna prehrana: pravi razlog karijesa
Dr. P r i c e s h v a t i o je da je n e š t o iz t e m e l j a p o g r e š n o u na­
š e m n a č i n u života. K a k o bih v a m p o m o g a o d a s h v a t i t e što
nije u r e d u , pružit ću v a m d v a d o j m l j i v a primjera skupina
ljudi koje su živjele d o s l o v n o b e z karijesa i kako su izgubile
tu imunost.
T i j e k o m 1 9 3 1 . i 1932. dr. Price j e p u t o v a o d o z a b a č e n e d o ­
line L o e t s c h e n t a l u švicarskim A l p a m a , tražeći uzrok i rje­
š e n j e za j e d n u od najvažnijih bolesti - z u b n i karijes. S t a n o ­
vnici te d o l i n e živjeli su u h a r m o n i j i s p r i r o d o m , z b o g č e g a
su naizgled imali m i r a n život. Dr. Price je o s t a n o v n i c i m a
Loetschentala napisao sljedeće:
"Oni n e m a j u ni liječnika ni s t o m a t o l o g a j e r su im i z n i m n o
rijetko p o t r e b n i ; n e m a j u ni policajca ni zatvor jer im ne t r e ­
6
baju."
Ta h a r m o n i j a vidljiva je i u p r o i z v o d n j i h r a n e :
« D o k krave p r o v o d e t o p l a ljeta na z e l e n i m b r e g o v i m a i
š u m o v i t i m o b r o n c i m a u blizini l e d e n j a k a i p o d r u č j i m a v j e ­
č n o g snijega, i m a j u razdoblje v i s o k e i b o g a t e p r o i z v o d n j e
mlijeka... Taj sir sadrži p r i r o d n u m l i j e č n u m a s t i m i n e r a l e
izvrsnog mlijeka, i prava je zaliha života za d o l a z e ć u zimu.»
7
( N a g l a s a k u kurzivu d o d a n . )
V e l e č a s n i J o h n S i e g e n , pastor j e d i n e c r k v e u dolini, g o v o ­
rio je dr. P r i c e u o m a s l a c u i mlijeku koji se p r a v e od mlijeka
krava sa s l o b o d n e ispaše.
« R e k a o mi je da oni prepoznaju prisutnost B o ž a n s k o g u
životvornim kvalitetama maslaca
p r o i z v e d e n o g u lipnju, kada krave
d o đ u na pašu u blizinu ledenjaka. On
okupi ljude da se z a h v a l e v e l i k o d u ­
š n o m Ocu na d o k a z u n j e g o v o g Bića
u životvornim kvalitetama maslaca
i sira kada krave j e d u t r a v u u blizini
linije snijega... D o m a ć e stanovništvo
doline u stanju je prepoznati s u p e ­
riornu kvalitetu n j i h o v o g lipanjskog
maslaca i, ne znajući t o č n o zašto,
iskazuju mu dužnu počast.»8 (Nagla­
sak d o d a n . )
Ta «dužna počast» koja se iskaziva­
la m a s l a c u n e p o z n a t a je d a n a š n j i m
p r e h r a m b e n i m diktatorima, koji kažu
da je maslac loš za n a š e zdravlje z b o g
visokih razina zasićenih masti i kolesterola.
Razmišljajući o v r e m e n u koje je p r o v e o u dolini L o e t s c h e n ­
tal, dr. Price je ustvrdio:
«Čovjek se o d m a h zapita ima li n e č e g a u ž i v o t v o r n i m vita­
m i n i m a i mineralima h r a n e koja ne gradi s a m o velike fizi­
č k e strukture unutar kojih b o r a v e njihove d u š e , v e ć gradi i
u m o v e i srca s p o s o b n a za viši oblik čovječnosti u k o j e m su
materijalne vrijednosti života s p o r e d n e u o d n o s u na kara­
kter pojedinca.« 9
M o ž e m o prepoznati i osjetiti visok stupanj h a r m o n i j e s pri­
r o d o m u opisu ljudi i okoliša d o l i n e L o e t s c h e n t a l . Ne s a m o
što se p r e m a životinjama i zemlji o d n o s e kao p r e m a svetinji,
n e g o isto vrijedi i za h r a n u . Ljudi v i d e i znaju za božansku
kvalitetu unutar s v o g maslaca. A da bi vidjeli tu kvalitetu u
m a s l a c u m o r a j u vidjeti i znati za tu božansku kvalitetu u sa­
m i m a sebi. Ta spoznaja, p r e t p o s t a v l j a m , rezultat je načina
života u skladu s t e m e l j n i m z a k o n i m a prirode. A ljudi p r e ­
poznaju d o k a z e i podsjećanja da su i sami božanski primje­
ćujući «Oca» i N j e g o v o «Biće», N j e g o v u prisutnost, u d a r u
koji im je d a o : d a r u zdravlja, živosti i vitalnosti kroz n j e g o v
maslac i sir.
Prehrana ljudi iz d o l i n e L o e t s c h e n t a l ranih 1930-ih sastojala
se od k v a s n o g kruha od cjelovite raži te ljetnog maslaca i
sira (porcije velike otprilike kao kriška kruha) koji su se jeli
z a j e d n o sa svježim, n e k u h a n i m kozjim ili kravljim m l i j e k o m .
M e s o s u jeli j e d n o m t j e d n o .
U studiji dr. Pricea koja je o b u h v a ć a l a 4.280 zuba d j e c e koja
su živjela u visokim alpskim d o l i n a m a , utvrdio je da su 3,4%
bila z a h v a ć e n a karijesom. Ali u dolini L o e t s c h e n t a l otkrio je
10
d a j e s a m o 0,3% svih zuba p o g o đ e n o karijesom.
D r u g i m riječima, ljudi iz L o e t s c h e n t a l a bili su vrlo imuni na
karijes, iako je v a ž a n dio n j i h o v e p r e h r a n e činio raženi kruh.
Kruh j e nešto što m n o g a stomatološka udruženja smatraju
g l a v n i m uzrokom karijesa ako ga se ostavi zalijepljenog za
z u b e . Ljudi d o l i n e L o e t s c h e n t a l nisu čistili z u b e k o n c e m i
nisu prali z u b e č e t k i c o m . Čak su imali t i p i č n e naslage u usti­
m a , ali nisu bolovali od karijesa. Dr. Price je zapisao:
« K o d m n o g i h primitivnih rasa zubi su g o t o v o n e p r e s t a n o
u m a z a n i š k r o b a s t o m h r a n o m , a o n i se n i m a l o ne t r u d e čisti­
11
ti svoje z u b e . Usprkos t o m e u o p ć e n e m a j u karijes.«
Za to v r i j e m e , u t o m istom razdoblju, karijes je bio velik pro­
b l e m za školsku d j e c u u m o d e r n i m dijelovima Švicarske, s
85%-100% p o g o đ e n o g stanovništva. M o d e r n a švicarska
djeca sličnog g e n e t s k o g naslijeđa, koja su živjela u m o d e r ­
nim gradovima s pristupom najnaprednijim stomatološkim
t e h n i k a m a t o g v r e m e n a , bolovala su od karijesa. Čini se da
ljudi nisu znali zašto - pokušavali su čak i s o b i č n i m vježba­
n j e m i s u n č a n j e m d j e c e - ali to nije ublažavalo p r o b l e m ka­
rijesa. Uzrok karijesa k o d te m o d e r n e d j e c e nije bio u t o m e
što nisu prala z u b e , a nije im n e d o s t a j a o ni pristup m o d e r ­
noj stomatološkoj njezi. Stvar je bila u n e d o s t a t k u v i t a m i n a
u industrijaliziranoj, komercijaliziranoj hrani koju su jeli.
Modernizirani Švicarci više se nisu držali svoje d o m a ć e p r e ­
h r a n e od cjelovitog raženog kruha, ljetnog maslaca i sira te
svježeg, n e k u h a n o g kozjeg i kravljeg mlijeka. Zamijenili su
svoj pažljivo p r i p r e m a n kvasni kruh od cjelovite raži proi­
z v o d i m a od bijelog brašna. S v o j e ljetne m a s l a c e i sireve za­
mijenili s u m a r g a r i n i m a , m a r m e l a d a m a , d ž e m o v i m a , k o n ­
zerviranim p o v r ć e m , slasticama i v o ć e m , što je sve trebalo
transportirati d o t o g p o d r u č j a . L o k a l n o s u uzgajali s a m o
o g r a n i č e n e količine vlastitog povrća. Ali čak i u tim m o d e r ­
niziranim p o d r u č j i m a neka su djeca ipak imala jak imunitet
na karijes - djeca koja su se j o š uvijek držala svoje tradicio­
n a l n e p r e h r a n e . Dr. Price je primijetio:
« O v d j e s m o proučili o d r e đ e n broj d j e c e čiji su roditelji zadr­
žali svoje primitivne m e t o d e izbora h r a n e , i bez izuzetka oni
koji su bili imuni na zubni karijes hranili su se bitno drukčije
od onih s v i s o k o m osjetljivošću na zubni karijes.« 1 2
U prosjeku, modernizirani Švicarac i m a o je o s a m puta v e ć i
postotak karijesa od o n i h koji su još uvijek slijedili svoju tra­
d i c i o n a l n u p r e h r a n u . Od 2.065 zuba koje je dr. Price analizi­
rao u j e d n o j d r u g o j studiji, 25,5% bilo je z a h v a ć e n o z u b n i m
karijesom, a m n o g i zubi imali su g r a n u l o m (infekciju). 1 3
Razlika i z m e đ u d v a načina p r e h r a n e ljudi u Švicarskoj 1930-
ih ukazuje na v a ž a n č i m b e n i k za aktiviranje s p o s o b n o s t i ti­
jela da remineralizira karijes. M o d e r n i Švicarci koji su imali
visok postotak karijesa još uvijek su jeli m n o g e n a m i r n i c e
slične o n i m a iz t r a d i c i o n a l n e p r e h r a n e . J e l i su kruh i maslac
i pili mlijeko. Ali su u svoju p r e h r a n u uveli i n o v a jela, ugla­
v n o m n e u o b i č a j e n a za to p o d r u č j e - slatkiše.
Često p r o b l e m nije u t o m e što je hrana koju j e d e m o o p ć e n i ­
to p o g r e š n a , n e g o u t o m e što postoji o g r o m n a razlika u na­
č i n u na koji se hrana p r i p r e m a i o d a k l e p o t j e č e . Primjerice,
je li mlijeko pasterizirano ili sirovo, j e s u li krave pasle z e l e n u
travu ili su bile h r a n j e n e zrnjem žitarica i sijenom i n a g u r a n e
u štale, te p o t j e č u li žitarice s tala b o g a t i h hranjivim tvarima
ili ne i kako su bile pripremljene.
Razlika i z m e đ u m o d e r n i h Švicaraca i izoliranih Švicaraca
koji su imali j a k imunitet na karijes nije z a g o n e t k a . Dr. Price
p o n o v i o j e svoja zapažanja širom svijeta. J e d a n o d najek­
stremnijih primjera p r o n a š a o je kod australskih Aboridžina.
Dr. Price je 1936. posjetio Australiju. Otkrio je da je prosje­
č a n postotak karijesa m e đ u australskim a u t o h t o n i m stano­
v n i c i m a Aboridžinima bio nula: pokazivali su p o t p u n u imu­
nost na karijes. N a s u p r o t t o m e , utvrdio je da je prosječan
postotak karijesa svih zuba kod moderniziranih Aboridžina
14
koji su živjeli u rezervatima i jeli m o d e r n u h r a n u bio 70,9%.
N j e g o v e pjesničke riječi oslikavaju v a ž n u sliku:
« U p i t n o je ima li još m n o g o mjesta na svijetu koja m o g u
demonstrirati tako g o l e m kontrast u fizičkom razvoju i savr­
š e n s t v u tijela p o p u t o n o g a koji postoji i z m e đ u primitivnih
Aboridžina Australije, koji su bili jedini arbitri svoje sudbine, i
o n i h Aboridžina koji su bili p o d u t j e c a j e m bijelog čovjeka.
Bijeli čovjek o d u z e o im je n j i h o v o prirodno životno okruže­
nje i sada ih hrani u rezervatima te ih koristi kao radnike za
m o d e r n e industrijske poslove. 1 5
Dr. Price je objasnio važnost p r e h r a n e za o p ć e zdravlje: čak
su i australski Aboridžini - koji su t i s u ć a m a g o d i n a održavali
g o t o v o savršenu fizičku f o r m u - s h r a n o m «bijelog čovjeka«
izgubili svoju idealnu ljepotu i zdravlje:
« l z v a n r e d n o j e , i trebala bi to biti j e d n a od najizazovnijih
činjenica za našu m o d e r n u civilizaciju da su tako primiti­
v n e rase kao što su australski Aboridžini rađali g e n e r a c i j u
za g e n e r a c i j o m kroz m n o g a stoljeća - nitko ne zna koliko
t o č n o tisuća g o d i n a - bez razvoja p r i m j e t n o g broja n e p r a ­
vilnosti zubnih lukova. Pa ipak, u sljedećoj generaciji n a k o n
što su ti ljudi prihvatili h r a n u bijelog čovjeka, velik postotak
d j e c e p o k a z a o je nepravilnosti zubnih lukova s upadljivim
d e f o r m a c i j a m a lica. Uzorci deformacija slični su o n i m a koje
v i d i m o kod bijelih civilizacija.« 1 6
Dr. Price n a m j e ostavio dojmljivo u p o z o r e n j e koje j e d a n a s
j e d n a k o v a ž n o kao što je bilo i prije 70 g o d i n a kada je zapi­
sano:
« U b r z a n a d e g e n e r a c i j a australskih A b o r i d ž i n a n a k o n pri­
h v a ć a n j a v l a d i n e m o d e r n e p r e h r a n e pruža d o k a z e koji b i
trebali biti n e u s p o r e d i v o uvjerljiviji od e k s p e r i m e n a t a na
životinjama. Činjenica je - koja bi trebala izazivati ne samo
zabrinutost, već i najveću uzbunu- da ljudi mogu tako brzo
fizički degenerirati uz određen tip prehrane, p o s e b n o uz p r e ­
h r a m b e n e p r o i z v o d e koji su u vrlo širokoj u p o t r e b i u m o ­
d e r n o j civilizaciji.« 1 7 ( N a g l a s a k d o d a n . )
Ž e l i o bih da ta u z b u n a i z a b r i n u t o s t b u d u u središtu v a ­
š e g interesa. Naša tijela p r o p a d a j u z b o g m o d e r n i h vrsta
h r a n e koje k o n z u m i r a m o , a to p r o p a d a n j e č e s t o se o č i t u j e
na n a š i m z u b i m a ili d e s n i m a , ili i j e d n o m i d r u g o m , jer o n i
predstavljaju prozor u naša tijela.
D e g e n e r a c i j a j e rezultat n a š e g n a č i n a života. M e đ u t i m ,
m o d e r n a navika odlaska s t o m a t o l o g u d a o n riješi p r o b l e m
ljude ostavlja n e u p u ć e n e u č i n j e n i c u da n j i h o v e p r e h r a m ­
b e n e n a v i k e i životni stil uzrokuju p r o p a d a n j e n j i h o v i h
z u b a . B o l ili rupa p r i v r e m e n o se u k l o n e , da biste se n a j v j e ­
rojatnije vratili za par g o d i n a zato što pravi razlog karijesa
nije u k l o n j e n .
Protokol za prevenciju i remineralizaciju karijesa
Dr. W e s t o n Price uzeo je uzorke h r a n e svih starosjedilačkih
skupina koje je p r o u č i o . D o n i o ih je sa s o b o m u svoj la­
boratorij i analizirao njihov v i t a m i n s k i i m i n e r a l n i sastav.
U t v r d i o je d a , u prosjeku, a u t o h t o n a p r e h r a n a koja stvara
i m u n o s t na z u b n i karijes sadrži četiri p u t a v i š e u v o d i t o p i ­
vih v i t a m i n a kao što su B i C, i b a r e m 10 p u t a više u masti
t o p i v i h v i t a m i n a kao što su A, D, E i K, od n o v e , n a m e t n u t e
p r e h r a n e koja je uzročnik karijesa.
A n t r o p o l o š k o s v j e d o č a n s t v o dr. Pricea, tisuće fotografija
koje je s n i m i o i n j e g o v e analize hranjivih tvari u različitim
p r e h r a n a m a p o k a z u j u n a m d a naš s u v r e m e n i n a č i n p r e ­
h r a n e ne o p s k r b l j u j e naša tijela v i t a m i n i m a i m i n e r a l i m a
p o t r e b n i m za život, i da p o s l j e d i č n o m n o g i ljudi b o l u j u od
karijesa. R a z u m l j i v o je da se karijes s v r e m e n o m p o g o r š a ­
va, b u d u ć i d a , kako starimo, u č i n c i n a š e s i r o m a š n e i zatro­
v a n e m o d e r n e p r e h r a n e p o s t a j u s v e v e ć i teret.
Dr. Price je znanja iz svojih t e ­
renskih studija inkorporirao u kodnevnim
p r o g r a m p r e h r a n e koji j e razvio
s ciljem zaustavljanja i r e m i n e -
ralizacije karijesa, i to isključivo
p o m o ć u h r a n e . N j e g o v protokol
bio j e vrlo uspješan. Koristeći
prehranu, p o m o g a o je 17 oso­
ba s t e š k i m karijesom da za 250
p u t a u s p o r e razvoj karijesa. U toj
j e skupini prije p r o v e d b e p r o g r a ­
ma p r e h r a n e približno pola svih
zuba bilo z a h v a ć e n o k a r i j e s o m .
N a k o n završetka p r o g r a m a poja­
vila su se s a m o d v a n o v a karijesa
unutar trogodišnjeg razdoblja
p r a ć e n j a , što j e stopa v r a ć a n j a
bolesti od 0,4 p o s t o . 1 8
Nažalost, dr. P r i c e nikada nije j a s n o iznio svoj protokol za
zaustavljanje karijesa. U n a t o č t o m e , u z p o m o ć ključnih
p o j m o v a iz n j e g o v e knjige, istraživanja M e l v i n a P a g e a ,
D D S , m o j i h vlastitih pokušaja i p o g r e š a k a te p o v r a t n i h in­
formacija od d r u g i h ljudi koji su izliječili s v o j e z u b e , m o ž e ­
m o g a rekonstruirati. Prije n e g o što i s p r o b a t e taj protokol
želim j a s n o reći da u m a l o m broju slučajeva m o ž d a n e ć e
djelovati z b o g faktora kemijske r a v n o t e ž e krvi. Prava p r e ­
hrana m o ž d a n e ć e biti u stanju o b n o v i t i svačiju t j e l e s n u
kemijsku r a v n o t e ž u d o v o l j n o brzo d a zaustavi p r o p a d a n j e
zuba. O s i m t o g a , z b o g n a r u š e n o s t i toksinima iz okoliša,
s i r o m a š n e p r e h r a n e i z a p a d n i h lijekova koji uključuju c j e ­
piva, m n o g i s u ljudi izgubili s p o s o b n o s t d o b r e a p s o r p c i j e
h r a n e jer su kemikalije oštetile njihov p r o b a v n i trakt.
U o v o m č l a n k u iznijet ću rješenje za taj p r o b l e m . Te su
s m j e r n i c e p o p u t z e m l j o v i d a , i s a m o m a n j i broj ljudi m o ć i
ć e i h s e s t r o g o pridržavati. S l u ž e t o m e d a v a s u s m j e r e p r e ­
m a o n o m e što j e z a v a s zdravo. N a v a m a j e d a u z p o m o ć
vlastite intuicije i instinkta, osluškujući vlastito tijelo i a p e ­
tit, p r o n a đ e t e n a j b o l j u p r e h r a n u z a s e b e . O v o nije z a m i ­
šljeno k a o n e k a k a v mazohistički e k s p e r i m e n t u k o j e m ć e t e
se prisiljavati da j e d e t e h r a n u koju ne v o l i t e i i z b j e g a v a t e
h r a n u z a k o j o m žudite, d a l e k o o d t o g a . O v i savjeti p u t o k a z
s u d o n e k i h o d i d e a l n i h vrsta h r a n e z a v e ć i n u ljudi.
Prehrambene smjernice za remineralizaciju zuba
Dr. P r i c e u t v r d i o j e d a s u m e đ u starosjedilačkim g r u p a m a
koje je p r o u č i o o n e s najvišim i m u n i t e t o m na karijes, d a k l e
blizu 100 posto, o b i l n o uzimali - to jest, često, s v a k o d n e ­
v n o , a m o ž d a i u s v a k o m o b r o k u - d v a od sljedeća tri gla­
vna izvora vitamina:
1. Nepasterizirane mliječne proizvode d o b i v e n e od
životinja koje se h r a n e na p a š n j a c i m a .
2. M e s o mišića i o r g a n a divljih riba, školjkaša i ra­
kova.
3. O r g a n e životinja h r a n j e n i h na p a š n j a c i m a ili d i ­
vljih k o p n e n i h životinja.
Vidjet ć e t e d a p r e h r a m b e n e s m j e r n i c e p o t i č u s v a k o d n e ­
v a n u n o s d v i j e o d t e tri p o s e b n e kategorije h r a n e i d a ć e t e ,
t i j e k o m t j e d n a , jesti s v e tri s p e c i j a l n e k a t e g o r i j e h r a n e . A k o
ste a l e r g i č n i n a m l i j e č n e p r o i z v o d e ili v a m j e t e š k o d o ć i d o
njih, postići ć e t e n a j b o l j e rezultate sva­
ili gotovo svakodnevnim
k o r i š t e n j e m d r u g e i t r e ć e kategorije.
O v e smjernice p o m o g l e su m n o g i m
ljudima d a remineraliziraju s v o j e z u b n e
karijese:
S v a k o d n e v n o p o j e d i t e 1/2-4 ili
više žlica j e t r e ekološki u z g o j e n i h živo­
tinja ili divljači 2-3 p u t a d n e v n o s o b r o ­
c i m a , zajedno sa
1/2-2 ili v i š e žlica ž u t o g m a s l a c a
2-3 p u t a d n e v n o s o b r o c i m a .
S v a k o d n e v n o p o p i j t e 2 ili v i š e
šalica s i r o v o g / n e p a s t e r i z i r a n o g mlijeka
d o b i v e n o g o d krava, koza, o v a c a , d e v a
ili bivola h r a n j e n i h na p a š n j a c i m a . Pijte
o n o l i k o mlijeka koliko v a š e tijelo traži.
A k o j e m o g u ć e , pijte g a zagrijano n a
sobnu temperaturu.
• S v a k o d n e v n o p o p i j t e 2 šalice riblje j u h e , p r i p r e ­
m l j e n e od divljih riba koje i m a j u b a r e m g l a v u , a i d e ­
a l n o i o r g a n e ( r e c e p t na w w w . w e s t o n a p r i c e . o r g / f o -
odfeatures/broth.html).
• S v a k o d n e v n o p o j e d i t e 2-4 žlice k o š t a n e srži d i ­
vljih ili ekološki u z g o j e n i h životinja.
• J e d i t e koliko g o d želite, n a j b o l j e s v a k o d n e v n o ili
v i š e p u t a na d a n , n e k u h a n u divlju ribu ili n e k u h a n o
m e s o životinja s pašnjaka. ( K u h a n j e m e s a je u r e d u ,
ali o b i č n o se lakše p r o b a v l j a n e k u h a n o . T a k o đ e r
m o ž e t e marinirati m e s o i ribu ili ga k r a ć e kuhati.)
• J e d i t e koliko g o d želite, n a j b o l j e b a r e m j e d n o m
d n e v n o , sirove, svježe k a m e n i c e ili d r u g e školjke i
slične m e k u š c e .
• J e d i t e o b i l n e količine p o v r ć a kao što su lišće cikle,
kelj, blitva, tikvice, brokula, celer, m a h u n e i m r k v a .
• J e d i t e razne o r g a n e bilo kojih, na p a š n j a k u u z g o ­
j e n i h ili divljih životinja triput t j e d n o ili č e š ć e .
• S v a k o d n e v n o pijte 2-4 šalice soka od s i r o v o g svje-
žeg povrća, između obroka. O b a v e z n o ograničite
korištenje s l a t k o g p o v r ć a k a o što su m r k v a i cikla.
S o k b i s e p r v e n s t v e n o t r e b a o sastojati o d m j e š a v i ­
ne celera i peršina. Koristite j e d n u v e z i c u peršina
 na j e d n u vezicu celera, kao što je o p i s a n o u p r e p o ­
19
r u k a m a Iskonske p r e h r a n e . M o ž d a će biti p o t r e b n o
u sok d o d a v a t i m a l e količine gline radi neutralizacije
toksina.
Ljudima koji imaju p r o b l e m a s p r o b a v l j a n j e m životinjskih
bjelančevina savjetovao bih da ih j e d u u m a l i m porcijama:
o k o 28-56 g r a m a p o o b r o k u , d o p e t obroka d n e v n o . B j e l a n ­
čevina m o ž e t e jesti koliko g o d želite. B j e l a n č e v i n e valja jesti
s dosta m a s n o ć a . Ne p r e p o r u č u j e m i ne o h r a b r u j e m j e d e n j e
posnih k o m a d a mesa ili m e s a s u k l o n j e n o m m a š ć u . Neki lju­
di teško probavljaju velike količine bjelančevina. B j e l a n č e v i ­
ne biste trebali jesti uz m n o g o z e l e n o g povrća ili biste trebali
često piti sok od povrća. ( P r o c j e n e iz p r e h r a m b e n i h tablica
M e l v i n a P a g e a g o v o r e da ako je vaša idealna tjelesna teži­
na 41 kg, trebali biste jesti 170 g r a m a bjelančevina d n e v n o ;
ako je 68 kg, trebali biste jesti 280
g r a m a d n e v n o ; a a k o je 90 kg, p o ­
t r e b n o v a m j e 370 g r a m a d n e v n o . )
J e d u ć i nekoliko obroka d n e v n o koji
uključuju b j e l a n č e v i n e i d r u g u hra­
nu b o g a t u v i t a m i n i m a i mineralima,
m o ž e t e ograničiti fluktuiranje razine
šećera u krvi i n e d o s t a t k e hranjivih
tvari koji p o t i č u truljenje zuba.
Formula sa sirovim jajima za
izgradnju zuba
Za o n e koji imaju p r o b l e m a s apsor­
p c i j o m hranjivih tvari iz h r a n e , e k o ­
loški dobivena ili visokokvalitetna
sirova jaja p o m a ž u u rješavanju t o g p r o b l e m a . Ali upozora­
v a m v a s , u p o č e t k u v a m m o ž e biti zlo ne b u d e t e li r e d o v i t o
jeli o v u p o s e b n u h r a n u . Sirova jaja m o g u p o t a k n u t i i n t e n ­
zivnu detoksifikaciju u kojoj se v a š e tijelo čisti od starih, za­
ostalih kemikalija. ( J e d n o m kad s a m p o j e o sirova jaja s far­
m e , v a l i u m , lijek koji s a m u z i m a o 15 g o d i n a ranije, p o č e o se
detoksificirati iz m o g tijela. Z n a o s a m da se radi o v a l i u m u
z b o g n e p o g r e š i v o g osjećaja, i bio s a m užasno b o l e s t a n ot­
prilike j e d a n dan.) Z a t o p o k u š a j t e s o v o m m j e š a v i n o m :
1 šalica s i r o v o g mlijeka
Vi šalice sirovog vrhnja
2 sirova jaja
Po želji: mala količina n e g r i j a n o g m e d a ili stevie kao sladilo;
ekstrakt vanilije, p r a h r o g a č a ili m u š k a t n i o r a h za a r o m u .
Posebni izvori hrane
B u d u ć i da o v a j č a s o p i s izlazi u v e l i k o m broju zemalja, ne
m o g u pružiti p o d r o b n i j e informacije za p r o n a l a ž e n j e naj­
boljih izvora h r a n e koju p r e p o r u č u j e m . O b i č n o j e k u p o v a ­
nje na tržnicama i izravno s f a r m i najbolji n a č i n n a b a v k e
v i s o k o k v a l i t e t n e h r a n e o d životinja h r a n j e n i h n a pašnja­
c i m a , uključujući nepasterizirano mlijeko (nažalost, n e p a -
sterizirano mlijeko ne smije se l e g a l n o p r o d a v a t i na n e k i m
lokacijama). M n o g e ribarnice p r o d a j u cijelu ribu u h v a ć e n u
u m o r u . T a k o đ e r m o ž e t e kontaktirati lokalni o g r a n a k zakla­
de W e s t o n A. Price ( p o p i s kontakata za o g r a n k e nalazi se
na w w w . w e s t o n a p r i c e . o r g / l o c a l c h a p t e r s / i n d e x . h t m l ) . Neki
o g r a n c i m o ć i ć e v a m p r e p o r u č i t i izvore kvalitetne h r a n e .
Žuti m a s l a c sadrži v a ž a n faktor koji je dr. Price z v a o «akti-
v a t o r X» koji p o m a ž e tijelu k o d u g r a d n j e minerala u kosti.
Kada krave p a s u z e l e n u t r a v u koja brzo raste, m a s n o ć a u
n j i h o v o m mlijeku sadrži taj faktor. To se o b i č n o d o g a đ a u
proljeće i ljeto, o v i s n o o okolišu. I d e a l n o bi bilo da taj ma­
slac p o t j e č e o d nepasteriziranog mlijeka. A k o v a m j e teško
u svojoj sredini p r o n a ć i žuti m a s l a c , d v a velika proizvođača
i m a j u kvalitetan pasterizirani žuti m a s l a c koji bi t r e b a o biti
d o s t u p a n u m n o g i m dijelovima svijeta: Kerrygold maslac iz
Irske ( w w w . k e r r y g o l d . c o m ) i Anchor m a s l a c s N o v o g Zelan-
da (www.anchorbutter.com).
Namirnice, pića i proizvodi koje valja izbjegavati
Z n a t i što ne treba jesti g o t o v o je j e d n a k o v a ž n o kao znati
što treba jesti. V a ž n o je pridržavati se o v o g savjeta, što se
o d n o s i i na pića te d r u g e p r o i z v o d e .
Z a t o izbjegavajte s l j e d e ć e :
• Š e ć e r : bijeli šećer, s m e đ i šećer, or
ganski šećer, e v a p o r i r a n i trščani sok,
kukuruzni sirup, komercijalni d ž e m o -
v i (iznimke: p o t p u n o negrijan m e d ,
ekološki netretirani javorov sirup
r a p a d u r a , stevia). M n o g a sladila i da-
lje p o t i č u karijes; a k o i m a t e ozbiljan
ili težak slučaj, koristite s a m o steviu
izbjegavajte s v e ostale slatkiše.
• B r a š n o i proizvodi od žitarica: bijelo
brašno, p š e n i č n o brašno, organsko
b r a š n o i proizvodi od žitarica koje
nisu bile n a m a k a n e (primjeri: kruh
krekeri, keksi, krafne, muesli, muffini,
kolači od tijesta, tortilje, peciva i sendviči). V e ć i n u kupovnih
proizvoda od brašna, čak i a k o su iz t r g o v i n a z d r a v e hrane
t r e b a izbjegavati.
• H i d r o g e n i r a n a ulja: m a r g a r i n i biljna ulja niske kvalitete
sojino ulje, Crisco®, repičino i šafranikino ulje. Z a m i j e n i t e
ih e k o l o š k i m k o k o s o v i m u l j e m , e k o l o š k i m p a l m i n i m uljem,
e k o l o š k i m m a s l i n o v i m u l j e m ili m a s l a c e m , l o j e m ili m a š ć u .
• S v e vrste junk-fooda, g o t o v e h r a n e ili m o d e r n e brze hra­
ne.
• K a v u , b e z a l k o h o l n a pića, N u t r a s w e e t ® ( a s p a r t a m ) i s v e što
sadrži u m j e t n e a r o m e , u m j e t n e b o j e ili u m j e t n e sastojke.
• S o j i n o mlijeko, proteinski p r a h niske kvalitete i prevelike
količine tofua.
• Pasterizirano mlijeko, čak i a k o je iz e k o l o š k o g uzgoja.
• M e s o i jaja koji nisu uzgojeni na p a š n j a c i m a te ribu iz
uzgajališta.
• Alkohol i cigarete.
• Lijekove, uključujući v e ć i n u rekreacijskih d r o g a , lijekova
na r e c e p t i cjepiva.
Tajna zaustavljanja karijesa
P o m o ć u k r v n i h pretraga s t o m a t o l o g dr. M e l v i n P a g e p r e -
cizno j e u t v r d i o uzrok p r o p a d a n j a z u b a k o d s u v r e m e n i h
ljudi. K a d a je kemijski sastav n a š e g tijela izvan ravnoteže
u p r v o m r e d u z b o g k o n z u m i r a n j a p r e r a đ e n e h r a n e (po­
s e b n o š e ć e r a ) , o m j e r kalcija i fosfora u našoj krvi odstupa
o d n o r m a l e . (Dr. P a g e j e s a v j e t o v a o d a b i taj o d n o s trebao
biti 2,5 dijelova kalcija na j e d a n d i o fosfora, i da kritična
t o č k a od 8,75 mg kalcija i 3,5 mg fosfora na 100 kubičnih
c e n t i m e t a r a krvi, uz n o r m a l n u razinu šećera u krvi, stvara stupne na web-lokaciji http://www.curetoothdecay.com
20
i m u n o s t n a karijes. ) K a d s e t o d o g o d i , dolazi d o crpljenja u d i g i t a l n o m i p a p i r n o m izdanju. R a m i d o v r š a v a rukopis
minerala iz d e n t i n a i kostiju, z b o g č e g a dolazi do g u b i t k a Healing Our Children: A Revolutionary Guide to Preconcepti­
z u b a i d r u g i h kostiju. Š e ć e r , d a k l e , uzrokuje karijes zato što on Pregnancy and Early Childhood Health, (Liječenje naše
crpi hranjive tvari iz tijela, a ne zato što ga bakterije j e d u i d j e c e : r e v o l u c i o n a r a n v o d i č za zdravlje u p r e d z a č e ć u , t r u ­
stvaraju kiselinu. d n o ć i i r a n o m djetinjstvu) ( p o g l e d a t i w e b - l o k a c i j e http://
Kako b i s m o povratili pravilan o m j e r kalcija i fosfora u našoj www.healingourchildren.net i http://www.preconception-
krvi i o m o g u ć i l i mineralima da se v e ž u na z u b e , o b i č n o nije health.org). Za p r o f e s i o n a l n a pitanja, kontaktirati a u t o r a
dovoljno samo e-mailom na y o -
izbjegavati kon­ urreturn@gmail.
zumaciju p r e v e ­ com.
likih količina sla­
tke ili p r e r a đ e n e Bilješke
hrane. M o r a m o 1
Price, n a v e d e n o
jesti h r a n u koja djelo, str. 289
izgrađuje i sa­ 2
Price, W. A., J.
drži velike ko­ American Dental
ličine minerala Association, 1936,
i vitamina radi str. 888.
stvaranja lan­ 3
Price, W. A., Nu­
čane reakcije trition and Physi­
koja će izgraditi cal Degeneration,
staklastu tvrdu Price-Pottenger
strukturu zuba Nutrition Foun­
umjesto trule dation, La M e s a ,
z u b n e strukture. 2004, 6. izdanje,
str. 4 1 5 .
Život bez kari­ 4
Američko stoma­
jesa tološko udruženje
Ovaj članak (American Dental
opisuje neke Association, ADA),
od ključnih a s p e k a t a načina na koji se m o ž e t e osloboditi "Tooth Decay", FAQ, h t t p : / / w w w . a d a . o r g / p u b l i c / t o p i c s / d e -
karijesa i izbjeći n e u g o d n e i s p u n e korijenskih kanala. Naši cay_faq.asp.
zubi m o g u se o b n o v i t i sami od s e b e i prekriti se t v r d i m i 5
Centri za kontrolu i p r e v e n c i j u bolesti ( C e n t e r s for D i s e ­
staklastim s l o j e m , p o d u v j e t o m da si o s i g u r a m o pravilnu ase Control a n d Prevention, CDC), http://www.cdc.gov/
p r e h r a n u . M o j a knjiga Riješite se karijesa: izliječite i spriječite n c c d p h p / p u b l i c a t i o n s / a a g / o h . h t m (u vezi sa slikom 1);
karijes prehranom, o p i s u j e kako živjeti b e z trulih zubi i kako http://www.cdc.gov/MMWR/preview/mmwrhtml/ss540-
m o ž e t e izliječiti z u b e o d g o v a r a j u ć o m p r e h r a n o m . Pruža 3 a 1 . h t m (u vezi sa statistikama e k s t r a p o l i r a n i m iz t a b l i c e
detaljniji opis p o s e b n i h vrsta h r a n e koje treba jesti te d u ­ 17).
blju analizu z u b n o g karijesa i raznih n j e g o v i h a s p e k a t a . 6
P r i c e , Nutrition and Physical Degeneration, n a v e d e n o d j e ­
M o ž e t e svesti svoj karijes na m i n i m u m , u p o t p u n o s t i ga lo, str. 26.
spriječiti, pa č a k i izliječiti n a k o n što se karijes formirao, p o d 7
Na i s t o m m j e s t u .
u v j e t o m d a o d l u č i t e napraviti nešto d o b r o z a s e b e n a t e ­ 8
Na i s t o m m j e s t u .
melju znanja starosjedilačkih naroda koji nisu imali p r o b l e ­ 9
N a v e d e n o djelo, str. 27.
ma s karijesom. N a u č i t e te lekcije i o d a b e r i t e m u d a r pristup 10
N a v e d e n o djelo, str. 34.
liječenju i prevenciji karijesa korištenjem n e p r e r a đ e n e hra­ 11
N a v e d e n o djelo, str. 293.
ne k a k v u n a m je priroda namijenila. Možete naučiti živjeti 12
N a v e d e n o djelo, str. 35.
bez truljenja zuba. Možete izliječiti i spriječiti karijes. 13
N a v e d e n o djelo, str. 38.
14
N a v e d e n o djelo, str. 4 4 1 .
0 autoru: 15
N a v e d e n o djelo, str. 1 7 1 .
R a m i e l N a g e l živi u Los G a t o s u u Kaliforniji. D i p l o m i r a o 16
N a v e d e n o djelo, str. 174.
je p r a v o na P r a v n i m studijima Kalifornijskog sveučilišta u 17
Na i s t o m m j e s t u .
S a n t a C r u z u . P r o u č a v a o j e intuitivno e n e r g e t s k o iscjeljiva­ 18
N a v e d e n o djelo, str. 295.
nje, kao i hatha i bhakti j o g u . R a m i se d u b o k o zainteresirao 19
Iskonska p r e h r a n a o p i s a n a je u: V o n d e r p l a n i t z , A a j o n u s ,
za p r i r o d n o zdravlje z b o g z u b n o g karijesa s v o j e kćeri. U The Recipe For Living Without Disease, C a r n e l i a n B a y Castle
d u h u služenja d r u g i m a izradio j e m n o g e b e s p l a t n e inter- Press, Los A n g e l e s , 2002.
netske izvore informacija o zdravlju. A u t o r je knjige Cure 20
P a g e , M. a n d A b r a m s , L., Your Body Is Your Best Doctor,
Tooth Decay: Heal and Prevent Cavities with Nutrition, (Rije­ Keats P u b l i s h i n g , N e w C a n a a n , 1972, str. 196.
šite se karijesa: izliječite i spriječite karijes p r e h r a n o m ) d o ­