ANTOLOGIJA FRANCUSKOGA PJESNITVA

SUGLASJA Knjiga 1.

<0>
Urednik

BOJAN MAROTTI

Design ovitka IVICA BELINI Grafiki urednik FRANJO KI

Objavljivanje ove knjige potpomogli su, u sklopu izdavakoga programa Ministarstva vanjskih poslova Francuske, Francusko veleposlanstvo u Hrvatskoj i Francuski institut u Zagrebu. La publication de cet ouvrage dans le cadre du programme de participation la publication du Ministre franais des Affaires Etrangres, bnficie du soutien de l'Ambassade de France en Croatie et de l'Institut Franais de Zagreb. ArTresor naklada, Ilica 75, Zagreb, 1998. Ilustracija na ovitku: Photo RMN - Arnaudet

ANTOLOGIJA

FRANCUSKOGA
PJESNITVA

Sastavili

ZVONIMIR MRKONJI MIRKO TOMASOVI

ARTRESOR NAKLADA ZAGREB, 1998.

Za pjesnike od C. Marota do Th. Gautiera odabir je napravio te napisao dio predgovora i osnovne podatke o pjesnicima Mirko Tbmasovi, a za ostale je pjesnike to uinio Zvonimir Mrkonji.

Preveli:

FRANO ALE, ANTE IIN-AIN, ELJKA ORAK, DRAGUTIN DOMJANI, GRGO GAMULIN, VLADIMIR GERI, MARKO GRI, IVO HERGEI, JOVAN HRANILOVI, DRAGO IVANIEVI, RADOVAN IVI, SLAVKO JEI, ANTE JUREVI, JURE KATELAN, ELJKO KLAI, NIKICA KOLUMBI, IVAN G. KOVAI, BOO KUKOLJA, VLADISLAV KUAN, VINJA MACHIEDO, MATE MARAS, TONKO MAROEVI, PREDRAG MATVEJEVI, NIKOLA MILIEVI, ZVONIMIR MRKONJI, VLADIMIR NAZOR, LUKO PALJETAK, IVAN PANDI, VOJMIL RABADAN, JAKA SEDMAK, IVAN SLAMNIG, ANTUN OLJAN, NIKOLA OP, MIRKO TOMASOVI, IVAN TRNSKI, TIN UJEVI, STOJAN VUIEVI, BRANISLAV ZELJKOVI,

tutorskih prava za ustanove da imaju jdi ureivanja odnosa.

pojedine autorsko

ANDRA ZLATAR, BOE V IGO

PREDGOVOR

1. -ZVedu lirikama velikih svjetskih jezika europskoga Zapada, francuska lirika zauzima istaknuto mjesto. Njoj pripada neprijeporno prvenstvo po tome to se u francuskim zemljama najranije pojavilo pjesnitvo na narodnom jeziku, tovie u tekstovima koji su potpuno autorski, te su se kao takvi i sauvali. Ta pojava - trubadursko pjesnitvo - dogaaj je od kapitalne vanosti ne samo za Francusku nego i za cjelokupnu europsku kulturu. Nastanak trubadurskoga pjesnitva obavijen je maglom i do danas njegovi izvori nisu dostatno objanjeni. Je li presudna bila latinska tradicija ili vanjski utjecaji, hispano-arapski, keltski, helenistiki itd. - ni jedna od teza ne ini se suvie uvjerljivom. Zato se trubadursko pjesnitvo moe s pravom smatrati elementarnom pojavom proljea svijeta (Zeljka orak). Podruje je njegova nastanka i proirenja juna polovina Francuske, koja se podudarala s podrujem rasprostranjenosti provansalskoga (okcitanskoga) jezika. Prva sauvana trubadurska poezija jest 11 pjesama Guilhema de Peitieua, IX. vojvode akvitanskoga (1071. - 1127.), koji je ujedno jedno od najveih imena trubadurskoga pjesnitva. Guilhemova poezija nosi znaajke koje e veinom biti tipine za cijelo to pjesnitvo. To su pjesme udvorne, idealne ljubavi, ali se ljubav u njima pokazuje isto tako i sa senzualne, satirine strane. Ta poezija njeguje kult i praksu komplicirane, virtuozno ovladane forme, koja kulminira u duhu paradoksa i apsurda. To je tzv. trobarclus (hermetska poezija) nasuprot trobar plan (jasna, lagana poezija). Osnovne vrste trubadurske poezij',jesu canz, sirventes i tenz. Canz je najomiljenija vrsta jer je to izraz ljubavnoga pjesnitva, u prvom redu udvorne ljubavi. Pjevati dami koju ljubi, za trubadura znai stavi-

ti se u njezinu slubu; a biti u toj slubi jest iskuati njezine sretne, koliko i one nesretne trenutke, nadu i beznae. Sirve?ites je canzo primijenjen na drugovrsne sadraje, poglavito kada trubadur slui svoga feudalnoga gospodara, slavei ga i branei ga od napada, pri emu ta esto politika poezija poprima satiriki prizvuk. Tenz je poetski prijepor u dva glasa, od kojih jedan postavlja drugomu pitanja, a drugi brani suprotnu tezu, da bi se raspra zakljuila pozivanjem kakva gospara ili gospoje da presudi. Postoje i manje reprezentativni anrovi kao to su pastourelle (prijepor zavoenja izmeu viteza i pastirice), alba (noobdijino upozoravanje ljubavnika da dolazi dan), romance (izvjee o sentimentalnim pustolovinama), ali i plesne pjesme baladas, dansas, estampidas. Osnovni je medij trubadurskoga pjesnitva glas. Te se pjesme pjevaju, bilo da ih izvodi sam autor - trubadur, ili ongler - pjeva, koji sam ne stvara pjesme. tovie, za uspjeh ljubavne pjesme u irem opinstvu presudniji je napjev nego rijei. Bio on plemi ili ovjek niega podrijetla, trubadur je uena osoba, koja se kree po dvorovima, to je ongleru bilo nemogue postii. Poznata su imena od oko 500 trubadura, ali od samo manjega broja njih sauvana su djela u znatnijem opsegu. Trubaduri nakon Guilhema Akvitanskoga proiruju krug tema te lirike. Sredinom XII. st. Jaufr Rudel stvara mit o dalekoj ljubavi, do te mjere dalekoj da postaje predmetom mistine tenje. Marcabrun, pjesnik otra jezika, gleda na ljubav posve realistiki, a o enama govori tovie kao enomrzac. Bertran de Born (oko 1140. - oko 1215.) zanesenjak je rata, on potie velikae jedne protiv drugih, zbog ega je i zavrio u Danteovu Paklu. Bernart de Ventadorn (umro oko 1200.) ocrtao je s najvie strasti i mate ljubavnu udnju, pa se smatra vrhuncem trubadurskoga pjesnitva. Arnautz Daniel dobio je od Dantea epitet najboljega kovaa materinjega jezika, a kao virtuoza i inovatora pjesnike forme osobito ga je cijenio Ezra Pound. Jedinstveni uzlet trubadurskoga pjesnitva bio je osuen na sustajanje onoga asa kada su mu poela izmicati njegova realna uporita. U ratovima koje je poetkom XIII. st. pokrenula francuska kraljevina protiv albigenza, katarskih heretika, veina velikaa francuskoga Juga liena je zemlje i protjerana. Nestalo je gostoljubivih dvoraca na kojima je cvjetalo trubadursko umijee, pa su trubaduri morali potraiti

okrilje izvan podruja dosega svoga jezika, u panjolskoj, Italiji, Njemakoj, Maarskoj, pa je vjerojatno poneki od njih proao i kroz Hrvatsku. Istodobno, posvuda se suzbija provansalski jezik kao prometalo krivovjerja. Tako je zakljueno jedno od najblistavijih razdoblja u povijesti europskoga pjesnitva, bez steevina kojega je nezamisliv njegov kasniji razvoj. To je u prvom redu iskustvo da je mogue na narodnom jeziku pisati djela koja savrenou ni po emu ne zaostaju za onima pisanima na klasinim jezicima. Ideologija udvorne ljubavi bijae poticajem Petrarki i petrarkizmu. Trubadurski kult forme, koji je batinilo francusko pjesnitvo srednjega vijeka, reaktualiziran je u simbolizmu, da bi u Mallarma doivio vrhunac. Ljubav prema paradoksu i apsurdu uinila je francusku poeziju mjestom upravo predodreenim za pojavu nadrealizma. U sjevernom dijelu Francuske, istodobno s poetcima trubadurskoga pjesnitva, nastaju na francuskom jeziku junake pjesme, chansons de geste. Piu ih redovnici u samostanima, a ire ih i razvijaju ongleri. Jedne obraduju teme iz antike, druge teme tzv. bretonskoga romana poznatoga po ciklusu o vitezovima Okrugloga stola i kralju Arturu, tree pak dogaaje oko Karla Velikoga. Iz ovih potonjih nastalo je najznaajnije djelo toga pjesnitva, Pjesan o Rolandu (oko 1100.), borcu protiv Saracena. Najznaajniji pjesnik romana u stihovima, Chrtien de Troyes (1135. - 1190.), ostavio je niz djela u kojima je razvio teme iz bretonskoga ciklusa, a mnoga e, od Tristana do Percevala (Parsifala), ostati u pamenju preko opera R. Wagnera. Suprotno junakomu ozraju tih romana, tovie parodirajui ih, basne u stihovima koje tvore Roman o Liscu, proizvod su graanskoga svjetonazora, koji satiriki komentira karaktere i ponaanje ljudi iz viih drutvenih razreda. U lirskom pjesnitvu poticaj trubadura prenijet e se na sjeveroistok, u Champagneu, a njihovi e nastavljai biti truveri {trouvres). Tako Gace Brl krajem XII. st. preuzima teme udvorne poezije. Na pjesnitvo truvera snano djeluju nedae kriarskoga ivota i preko njih se prelamaju svi sadraji te poezije. Conon de Bthune (1150. - 1219.), jedan od kriarskih vojskovoa, pjeva o kriaru koji ide u rat ostavljajui ljubljenu. Katelan od Coucya proslavio se kao pjesnik bolnoga oprotaja od svoje gospoje. Thibaut de Champagne, grof ampanjski i kralj Navarre, takoer kriar, pjesnik je ljubavnoga razoaranja.

Kao svojevrsna sinteza, koja saima cijelo jedno razdoblje francuske poezije oko njezine sredinje zaokupljenosti - ljubavi, nastao je Roman o Rui, opsean roman u stihovima, koji su u dva navrata pisala dva autora. Prvi je dio napisao Guillaume de Lorris (1210.? - 1240.?) i u njemu izlae nauk o udvornoj ljubavi u obliku snovite alegorije sa simbolinim osobama. U vrtu Uitka Ljubavnik eli osvojiti Ruu, pri emu mu pomau saveznici, a odmau neprijatelji. Pedesetak godina poslije, Jean de Meung (1250.? - 1304.) pie opsean nastavak, ali u posve suprotnom duhu. Dok De Lorris prilazi svojoj temi kao pjesnik udvorne ljubavi, De Meung je racionalist i skeptik, koji tu temu dovodi u pitanje. U tu svrhu slui se antikom filozofijom i skolastikom, pa suprotstavljajui se tretiranju ene kao idealnoga bia, dospijeva u drugu krajnost - krajnost mizoginije. Time je ovaj pjesnik konano zakljuio razdoblje udvornoga pjesnitva te pridonio zaokretu srednjovjekovnoga pjesnitva prema humanizmu, koji najavljuje knjievnost renesanse. Tijekom XIII. st. truversku poeziju, kao izrazito dvorsko pjesnitvo, nastavljaju pjesnici graanskoga podrijetla, mijenjajui time i njegovu narav. Njihovi nastavljai, ongleri, stavljaju enski ideal udvorne ljubavi u konkretniji okvir, dok njihov doivljaj stvarnosti dobiva egzistencijalnu dimenziju. U tim mijenama imalo je znatna udjela i latinsko pjesnitvo golijard, klerika loega, raspusnoga ivota. Svojim satirikim pjesmama protiv visokoga sveenstva, tovie protiv Rima, oni su poetski oblikovali duh nepokornosti i pobune te ga prenijeli na pjesnike francuskoga jezika. Kao najvea pjesnika figura toga stoljea ocrtava se Rutebeuf (izmeu 1230. i 1290.). Taj ongler, profesionalni izvoa poezije, koji je i sam pjesnik, sve tegobe svoga ivota parikoga skitnice i siromaha doivljava duboko individualno, pa je i u naslove svojih pjesama stavljao svoje ime. Svojim individualizmom, svijeu o propadljivosti ljudskoga opstanka i svijeu o svome pjesnikom pozivu, Rutebeuf je utjelovio sastavnice pjesnike sudbine, koje e biti znaajkom mnogih francuskih pjesnika, osobito onoga koji e dva stoljea poslije njega oznaiti vrhunac poezije srednjega vijeka, Franoisa Villona. Imena Rutebeufa i Villona znae samo najistaknutije toke jednoga pravca nazonoga u francuskom pjesnitvu od samoga njegova poetka. To je poezija, kako je u svojoj razdiobi naziva Ren Lalou, robusnoga realizma, satirikih i opscenih krajnosti. Drugi je pravac aristokratske

tananosti udvornoga pjesnitva, kojemu prijeti suprotna opasnost, tj. da zapadne u prenemaganje. Ova potonja tenja uzela je sve vie maha u XIV. st., kada se poezijom bave pjesnici od zanata, kojih su pjesme, namijenjene plemstvu i bogatim graanima, daleko od briga puka. Zato se njihova invencija oituje u iznalaenju sloenih novih pjesnikih formi kao to su rondeau, ballade, chant royal, virelai itd., kojima je zajedniko viekratno navraanje istih srokova. U svim tim novostima okuao se sjajni skladatelj i pjesnik Guillaume de Machaut (oko 1300. - 13 77.), davi opis lirskih formi u djeluLijek sree. Njegov uenik Eustache Deschamps (1346. - 1406.?) napisao je prvu proznu poetiku, Umijee pjevanja i sastavljanja pjesama (1392.), dok je u stihovima, u kojima kritizira dvorjane, vojnike, novare itd., ostavio slikovito svjedoanstvo o drutvu XIV. st. Pjesnikinja Christine de Pisan (1363. - 1431.?) prva je profesionalna spisateljica u francuskoj knjievnosti. Ostavi ve u dvadeset i petoj godini udovica s troje djece, ona nalazi u knjievnosti mogunost preivljenja i zadovoljtine. Kao spisateljica uzela je u zatitu ene, koje napada Jean de Meung u drugom dijelu Romana o Rui. Francusko pjesnitvo srednjega vijeka zakljuuje se s dva znaajna pjesnika, koji najbolje ilustriraju njegovu dvojstvenu narav. Charles Orlanski (1394. 1465.) izdanak je visokoga plemstva, vrlo prisutan u politikim previranjima do trenutka kada ga u dvadeset i etvrtoj godini zarobljuju Englezi u bitci kod Azincourta. Za vrijeme od etvrt stoljea zatoen je u Engleskoj, da bi po povratku epikurejski ivio u dvorcu Blois okruen uenim ljudima i pjesnicima, medu kojima je bio i Villon. Charles Orleanski posljednji je pjesnik udvorne ljubavi, koji istodobno, preko majke Talijanke, prenosi prve odjeke talijanske renesanse i petrarkizma. Premda se sluio alegorijom i ostalim vjetinama u duhu vremena, on je suptilan lirik, koji ocrtava radosti ivota, manje iskren u ljuvenoj retorici nego u opisu malih prizora, u slikama prirode, gdje spada i slika dolaska proljea, kojoj zahvaljuje svoj najljepi rondeau: Gle, vrijeme je skinuto plat. U dvorcu Blois srela su se dakle dva pjesnika koja sluajno pripadaju istomu vremenu, aristokrat Charles Orlanski i puanin Franois Villon (1431. - 1464.?), kojim zapoinje francuska moderna poezija. U Villona nema vie zamiljene gospoje udvornoga pjesnitva, on kao neki Driev junak ustanovljuje da s praznim elucem ne haje za ljubav. Tomu osobnomu iskustvu odgovaraju i ostale naznake Villonova dubokoga

individualizma. Ovaj suident Sorbonne stekao je knjievnu naobrazbu da bi se mogao rugati (nadri)uenosti. Na Villonovo pjesnitvo vie je od svega utjecao njegov nesretan, buran ivot, koji ga je vodio u krme, javne kue, a preko umorstva i u zatvor. Iekivanje smrtne kazne nadahnulo ga je za njegove pjesnike Oporuke, gdje dolazi na domak spoznaje o zlosretnosti pjesnikoga opstanka - to Villona ini dalekim preteom prokletih pjesnika, Baudelairea, Corbirea, Verlainea, Mallarma i Rimbauda.

2. Demedievalizacija francuskoga pjesnitva skopana je, kao i drugdje u Europi, s konstituiranjem humanistike knjievnosti, koja se osobito razvija pod okriljem Franje I. Mecena i animator kulture i umjetnosti, dovodi na svoj dvor i u Francusku mnoge glasovite Talijane, a sestra mu Margareta Navarska okuplja oko sebe literate i sama se nastoji pjesniki iskazati. Humanizam ne samo namee novi izraajni medij nego i drugaije standarde i mjerila knjievne tvorbe prema razini antike tradicije i razvijene talijanske renesanse. Clment Marot, neko vrijeme povezan s krugom Margarete Navarske, pokuava kao vrlo darovit pjesnik i umjean versifikator retoriarsko i dvorsko stihotvorstvo modernizirati, tj. prilagoditi novim gibanjima s ugledom na zamamno talijansko pjesnikovanje. Ipak, tek s tzv. lyonskom kolom dohodi do svjesnoga poetikoga posvajanja pripadnih estica renesansne lirike, ponajlake prepoznatljivih u neoplatonistikom petrarkiziranju. Lyonski pjesnici ne potpadaju pod dvorsku zatitu, ve djeluju u urbanom sreditu, u odnosu na humaniste stoga im je komunikacijski protok bri i iri. Recepcija lirike ne podrazumijeva uenu elitu, ve vei broj primatelja, sastavi se ne samo piu nego i izvode uz glazbalo. Vezanost Lyona uz Italiju, posebice uz Firenzu, izazivlje elju za jednakim civilizacijskim i kulturnim prosperitetom, a gradski ambijent, mnogo tipiniji i razvijeniji od onoga parikoga, pogoduje renesansnim autorskim oitovanjima. Ba se u Lyonu oko 1530. oblikuje druba tovatelja talijanske kulture, nazvam Anglique, u kojoj su Maurice, Claudine i Sybille Scve, Pernette du Guillet, Jeanne Gaillarde. Objekt njihova kulta biva Fran-

10

cesco Petrarca i njegova interpretacija u okviru neoplatonizma, po uzoru na talijanske otmjene razgovore, Dijaloge o ljubavi (Leona Hebrejca). Maurice Scve u tom duhu ispisuje kanconijersku zbirku (Dlie, 1544.) sa zamrenom versifikatorskom strukturom i vertikalnom zamilju sublimacije ljubavi do zdruenja bia u vrhovnom dobru. Louise Lab, bliska Scveu, dama s lutnjom, zloudana lijepa uarka, korespondira u uvstvenim, senzualnim sonetima s eznutljivim Olivierom de Magnyem, pjesnikom uzvratnih sastavaka. Taj lyonski renesansni nagovjetaj, obiljeen slatkim misticizmom (Michelet), nije mogao suvie odjeknuti izvan mjesnih granica. Sira nacionalna protega ostvaruje se djelovanjem tzv. plejadista iz parike metropole, dosta estokom polarizacijom unutar nje. S jedne je strane Sorbonne, nesklona i protivna novomu duhu, humanizmu i renesansi, a s druge pak mladi buntovni krug oko Ronsarda i Du Bellaya. Taj reformatorski dvolist oblikuje programatska naela i poinje ih primjenjivati u svojim pjesmama. Ronsardova je ambicija stvoriti ne samo francuski jezik dostojan grkoga i latinskoga nego i francusku muzu dostojnu antikih, usporedice s prijenosom talijanskih iskustava i postignua. Ronsard poinje s pindarovskim odama, ali dotada nevienu uvenost doivljuje s knjigom Ljubavi (1552.), od paa se uzdie do nacionalne osobnosti, respektiran, uvaavan kaopota doctus, pota christianus, tenerorum lusor amorum.. Zahvaljujui Jeanu Doratu, koji ga je helenski izobrazio, on u galantnu poeziju unosi renesansne erotike natuknice, na stanovit je nain despiritualizira i pribliuje mladomu narataju, privlai sljedbenike. Joachim du Bellay, poevi jednako sa sjetnim petrarkiziranjem, izrazuje francusko domotuje i galski satiriki naboj. Rije je o pjesnicima europske pozicije i dometa: s Plejadom se napokon francuska poezija u odnosu na europski kontekst deprovincijalizira, internacionalizira, jer oba autora, poglavito Ronsard, bivaju prihvaeni i priznati izvan matine literature. On i drugi pjesnici Plejade popunie versifikatorski i tematski repertoar, uvedoe antike vrste, oblike i obrasce i tako je reformatorski projekt renesansne adaptacije zaista primijenjen. No, u odnosu na sline procese u europskim poezijamaXVI. stoljea ima nekih razlika: vea rezistencija prema talijanskoj metrici (nije prihvaen hendekasilab), istrajnost nekih nacionalnih srednjovjekovnih stalnih oblika i izostanak reprezentativnoga epa (unato nervoznomu Ronsardovu pokuaju). Potkraj istoga sto-

11

ljea plejadistika koncepcija izazivlje reakciju zbog sve veih primjesa uenoga, eruditskoga, latinizirajuega pjesnitva, pa se iznovice oivljuje lirika talijanske mode, udvorna, jednostavnijega izraza i barokistike skrbi za artistiki efekt. Poetkom dojduega stoljea, krasnici i precioze oduevljavaju se panjolskim pjesnicima, a krvava tragika vjerskoga, graanskoga rata takoer ima svoju emotivnu emanaciju. Nije posve lako rasporediti, omeiti i specificirati francusko barokno pjesnitvo, zbog vie djelatnih silnica, a i preklapanja s renesansnim i klasicistikim. Negda ignorirano, ono se danas u kritikim i antologiarskim sudovima s pravom prevrednuje, moda ak otkriva. Pozornost se vie usmjeruje prema skupini tzv. libertinaca (Thophile de Viau, A. G. de SaintAmant) nego prema interpretima prpone, neobvezatne, salonske i galantne poezije (Vincent Voiture). Thophileovi sumiljenici bili su svjesni protivnici uspostavljajue klasicistike doktrine, skloni matarijama, pa i fantastici, a istodobno je barok proizveo potrebu pjesnikoga oitovanja spiritualnih i metafizikih pobuda (Jean Raine). Konetizam i druge manire iz Italije (poetkom XVII. stoljea u Parizu boravi G. B. Marino i briljira po njegovim salonima) izazivlju zazor pobornika klasicizma, koji trae racionalizaciju, demetaforizaciju i versifikatorski strogo voenu liriku, kako to sankcionira implicite Malherbe, a explicite Boileau. Sredina XVII. stoljea vrijeme je sveopega literariziranja strasti {lapassion) i njezine polarizacije (krasna ili tragina), vrijeme je duhovno-religijskih kriza (isusovci - jansenisti), recivilizacije javnoga ivota i obrazaca vladanja s imperativnim okomitim dvorskim ustrojem, kranskoga preispitivanja udorea i sve je to zabiljeeno u lirskim fragmentima, koji su raspreni diljem pojedinih opusa i autorskih opcija prema mjerodavnim uzvienijim anrovima. anrovska hijerarhija i nametljiva normativnost na neki su nain degradirale liriku kada je nadvladala punina klasicistike stege. Pjesme su se tako esto svodile na male dosjetke (otuda bezbroj prigodniarskih soneta) ili na stanovito rjeavanje krialjke pozivom na mitologijsku erudiciju. Jean de La Fontaine iziao je iz reenih okvira, demitologizirao prirodu, smjestivi u nju iva bia iz ljudskoga vidokruga na jedan zabavan i pouan nain (divertir et instruire), kako su to zahtijevale klasicistike poetike. Njegove basne, prodahnute zanimanjem za zoologiju iz uenih salona, zapravo su mali pjesmotvori, koji na podlozi tradicionalne vrste iskazuju vrhunsko indi-

12

vidualno umijee i oporbeni mentalitet. PoezijaXVIII. stoljea nije, meutim, uspjela ostvariti neke vee koncepcijske ni tematske novine. Openito govorei, ona je u to doba ipak art mineur, to znai da se pjeva o svemu i svaemu, autorski uglavnom nerazlikovno, a njeguju se potroni oblici epigrama, epitafa, madrigala, popijevaka, basni, oda, elegija. Takvi se sastavi mogu razvrstavati i na salonske, lagane, prpone, didaktike, opisne pjesme, pjesme u slubi znanosti ili filozofije, osobne polemike ili pamfletizma. Rugalaku darovitost nacije potvruju mnogi stihotvorci, ne samo Voltaire. Alexis Piron ovako, primjerice, saimlje svoju glasovitu nadgrobnicu: Ovdje poiva Piron, aka jada, postat akademik ni to ne b kadar. Potkraj stoljea nazire se jedna jaka pjesnika osobnost, Andr Chnier, legendarni utamnienik i rtva terora, obnovitelj lirike. Njegov je program dostignue ljepote po helenskom kodu, a okolnosti su ga nagnale da sklada pojedine tubalice u negvama, u predgiljotinskoj tjeskobi. Roen 1762., dakle u istom desetljeu kao i Chateaubriand, da ga nasilna smrt nije omela, vjerojatno bi preao prag novoga stoljea kao srodnik romanticima, koji su ga, uostalom, i prepoznali kao pjesnika. Napokon Lamartine doe, moglo bi se parafrazirati glasovit polustih Boileauov, kojim je fiksirao pojavu Malherbea u klasicistikim gibanjima. Alphonse de Lamartine lirizirao je francusko pjesnitvo, vratio mu uvstvenu sponu, izraajnu fluidnost, meliku svojstvenost, dignitet vrste. Njegove Pjesnike meditacije (1820.) uinile su ga pjesnikom prvoga romantiarskoga narataja s recepcijom koja je zadobila nacionalne razmjere. Bio je to povratak pjesnika liriara i poetak najveega stoljea francuske poezije. Nakon dugo vremena razabire se ne samo ekstenzitet uvjebanoga umijea nego i intenzitet autorskoga uloga; uspostavljaju se uzori i sljedbenici (lamartinisti, hugoisti), pravci i kole (intimna, pitoreskna, filozofska), omalovaavana kategorija galantnoga stihotvorstva dobiva nesluenu poetiku vrijednost, biva sudbinski, egzistencijalni pjev o eni. Svi oblici, sastojci i instrumenti lirike oivljuju se, renesansna se poezija vraa u djelatnu maticu nacionalne knjievnosti. Victor Hugo, koji je sam ispisao oko 200 000 stiho-

13

va, ima svjesne reformatorske ambicije nalik Ronsardovima. U poetski se medij ukljuuje leksik XVI. stoljea; Hugo, primjerice, propovijeda iznaae, otajstvo rijei. Romantiarski sindrom, dakako, dovodi i izvanjsku patetiku, hipersentimentalizam, ljuvenu hipertrofiju, egotistiku boleivost. No, usporedice postoji i tendencija upitnoga pjesnikovanja (Alfred de Vigny), elja da se poetizira ovjekova razapetost izmeu Neba i Zemlje, suodnos s boanstvom i pozicija u svemiru. Lamartineova potraga za jezerskim, idilinim, visinskim krajolicima u slijedu jaa nagnue prema tipskim opisima prirode. Mussetova opijenost ljubavnom bolju na temelju vlastitoga sluaja bivala je poticajem dekorativne kliktavosti. Egzotizam, orijentalizam takoer su imali svoj vijek trajanja. Naglo prihvaeni pjesniki pokret obino nije imun na maniru. Primjese pomodnoga romantizma u poeziji izazivale su potrebu za redukcijom ili preispitivanjem. Epski pokuaji, vjeni kompleks francuskih pjesnika, nisu imali pravoga odjeka, pa stoga ni zamaha. Pedesetih godina zamjeuje se stanovita unutarnja revizija romantiarske pjesnike prakse. Himerini soneti Grarda de Nervala, sloeni u stanju supernaturalistikoga sna, pretkazuju simbolistike postupke i zaokupljenost snovima, a Emajli i kameje Thophilea Gautiera u potrazi su za totalitetom forme sugestijom rijei, likovnoga i glazbenoga znaka. Ta Gautierova zbirka zagovorom plasticiteta i predmetnosti pjesme bit e u skladu s nekim postavkama parnasovaca, premda se oni skrajnje negativno odreuju prema Thophileovoj teoriji l'an pour Varta. Sve te poetske turbulencije romantizma i postromantizma, estetike i poetike napetosti, svoj su vrhunac i istodobno sintezu ostvarile u Baudelaireovoj magiji pjesme.

3. U francuskome je pjesnitvu XIX. st. razdoblje kada svijest o razlikama medu stilovima vodi k proizvodnji i sve broj izmjeni umjetnikih pravaca (pojava koja e doivjeti vrhunac u naem stoljeu). Svim tim pravcima koji e se nizati od romantizma naovamo, bit e zajednika svijest o samosvojnosti umjetnikoga djela, proistekla iz larpurlartizma, estetike umjetnosti radi umjetnosti. Samo korak dalje vodi zakljuak

14

da je umjetniko djelo nadmono tvorevini prirode. Zato se sve vea pozornost posveuje pjesnikomu postupku, nasuprot premoi osjeaja u romantiara. Parnasovska kola, koju je zastupao Leconte de Lisle, zaokupljena je, umjesto subjektivnom ispovijeu, pjesnikom slikom i predmetnim opisom. Ako se pjesniki ishodi parnasovaca i doimlju pomalo hladno, parnasovci su odigrali nezamjenjivu ulogu u pretvaranju pjesnikoga jezika u precizni instrument. ini se da je romantina pobuna mogla postati djelotvornom u djelu svojih neizravnih nasljednika tek onda kada je postala poetskim programom, a taj je pak mogla iznijeti samo izuzetna pjesnika egzistencija. Ta je uloga pripala Charlesu Baudelaireu(1821. - 1867.), koji poeziju smatra bitnom u genezi moderniteta uope. Osnovni je problem moderne poezije definicija stvarnosti kao nune, a ujedno nedostatne. Vidljivi je svijet za Baudelairea ifrirani tekst, koji treba otkljuati uz pomo slinosti (analogija) i suglasja medu podatcima raznih osjetila. To je zadaa pjesnike fantazije, koja svijet analizira i ponovno ga rekonstruira, polazei pritom od drugaijega pojma ljepote, koji ukljuuje sve njezine iaene krajnosti. Sve to programira Baudelaireovu glavnu knjigu Cvjetovi zla (1857.) - sredinju knjigu francuskoga pjesnitva uope, a ujedno prvu knjigu moderne francuske i europske poezije - kao knjigu koja, bjeei kako od iskljuivosti subjektivnoga, tako i objektivnoga, stavlja u sredite svoga interesa sam instrument, poeziju. injenica da je s Baudelaireom francuska lirika postala europskom pojavom (Hugo Friedrich), oituje se i u tome to njega nastavlja nekoliko pjesnika koji produbljuju njegov trag. Isidore Ducasse, poznatiji pod imenom Lautramont (1846. - 1870.), piui svojaMa/dororovapjevanja ide jo dalje od Baudelairea u apoteozi Zla, napadom na ovjeka i njegova Tvorca. On to ini uz pomo osebujne pjesnike proze, u kojoj je napisana i najslavnija metafora modernoga pjesnitva, poznata kao kultno mjesto nadrealista: Lijep kao sluajan susret ivaega stroja i kiobrana na razudbenom stolu. Jedini koji bi prihvatio Lautramontovu pobunu, premda je stvorio vlastitu u mnogoem njoj usporednu, bio bi Arthur Rimbaud (1854. - 1891.), ija se meteorska pjesnika djelatnost odvila od njegove petnaeste do dvadesete godine. Sve je u Rimbauda u znaku negacije: od odnosa prema obitelji, do odnosa prema drutvu i prema knjievnosti. Baudelaireova poetika suglasja postaje u

15

Rimbaudovu tumaenju promiljenim rastrojstvom svih osjetila, kojemu je svrha postizanje pjesnike vidovitosti. I dok ivi sablanjivo po blinje, sanja o objektivnoj poeziji i o poeziji kao univerzalnom jeziku. To mu u potpunosti uspijeva njegovim oporunim Iluminacijama (1874.), nepremaenom poveljom modernosti europskoga pjesnitva. U Iluminacijama nalaze se i prve pjesme napisane slobodnim stihom, a Rimbaud nikada nije tu novost najavio ni komentirao. S Baudelaireom, Lautramontom i Rimbaudom uspostavljeno je u francuskoj poeziji dvojstvo, prema M. Ravmondu, izmeu navedenih pjesnika, koje naziva vidovitima, i drugih, koje zove artistima. Idealan je predstavnik potonje skupine Stphane Mallarm, koji svrhu pjevanja vidi onkraj svladavanja golemih prepreka to ih pjesniku postavlja disciplina forme. Ta je svrha ideja, kojoj se dolazi tako da se pisanjem pjesme poniti njezina stvarnosna, doslovna graa. Tako se Mallarm pribliio izazovu nitavila, koje sirenski mami literaturu. Artist je i Paul Verlaine (1844. - 1896.), ije se pjesnitvo najvie pribliava istoj glazbi - prema zahtjevu njegove pjesme Umijee pjesnitva. Ta je glazba impresionistika: ona izbjegava zvonki parnosloni stih, osnovni joj je izraaj prijelaz, nijansa, titraj ozraja. U izmaku XIX. st., koji i sam nosi stilski naziv fin de sicle, poezija ovih pjesnikih velikana dala je povod teorijskim postavkama simbolistikoga pokreta. Taj se pokret stvarao preko nekoliko manifesta, od kojih je prvi napisao Jean Moras: Neprijateljica pouavanja, deklamacije, lane osjetljivosti, objektivnoga opisivanja, simbolistika poezija nastoji odjenuti Ideju osjetilnim oblikom [...]. Opipljivije se odreenju simbolistikoga postupka pribliio Mallarm: Imenovati predmet znai oduzeti tri etvrtine uitka u pjesmi, a taj se sastoji u srei da ga malo-pomalo nagaamo; stvoriti njegovu primisao, to nam je san. Pjesnici simbolizma, Jean Moras, Henri de Rgnier, Ren Ghil, Gustave Kahn, Georges Rodenbach, Maurice Maeterlinck, Albert Samain i dr. nisu mnogo dodali dometima svojih pretea. Simbolistika kola, kae Slavko Jei, bila je, takorei, nesporazumak. Mlade je pjesnike oarao Verlaine, osvojio Rimbaud, upuivao Mallarm, i oni su se udruili, mjesto da zarone svaki u sebe i da razvijaju mogunosti to su im pruali njihovi uitelji. No oni su proli mimo toga i ostavili buduim generacijama da se koriste tima izvorima. Njihova je neprolazna zasluga ipak

16

u tomu to su olakali francuski stih, uinili ga elastinim i slobodnim. I unijeli su u poeziju osjeaj muzikalnosti. Nasuprot dekadentnosti simbolista, Jules Laforgue (1860. 1887.) nalazi uporite u ironiji, kalamburu i sinkretinom jeziku. Emile Verhaeren (1855. - 1916.) svojim se vizionarskim pristajanjem uz modernu strojnu civilizaciju isto tako odmie od estetizma simbolista. Time su se ta dva pjesnika prikljuila duhu novoga stoljea i modernih vremena. Ali reakcije na simbolizam bile su mnogostruke i poticajne, a svodile su se, po rijeima G. Picona, na jednu te istu svau izmeu reda i pustolovine, nasljea i iznaaa. To je, s jedne strane, neosimbolistika kola, a s druge, pjesnici koji individualno nalaze put povratka jednostavnosti prirode. Tako se Francis Jammes (1868. - 1938.) nije bojao izravnoga obraanja jednostavnosti stvari i okruju prirodi bliske svakodnevice. Najvjerniji Mallarmov uenik Paul Valry (1871. 1945.), nakon blistavih poetaka, odrie se poezije za dugi niz godina, da bi se poemom Mlada Parka ponovno vratio simbolistikomu pjesnitvu. Ali Valiyu svrha pisanja nije poezija: on pisanje shvaa kao disciplinu preko koje pjesnik izgrauje sebe. Paul Claudel (1868. - 1955.) ulazi u poeziju otkrivajui Rimbauda, ali e ubrzo prerasti simbolistiki intimizam u osjetu kozmikoga, kojega instrument nalazi u biblijskom stihu zasnovanome na podudarnosti misli i daha. Sto se tie nihilizma fin de siclea, on je dobio protuteu u preporodu vjerskoga osjeaja od Jammesa, Claudela i Pguya do Oscara de Lubicz-Milosza, koji uvodi stanovitu ideologizaciju, ali esto budi vjeru u misterij ivota. U zakljuku bi se moglo rei da je simbolizam samo odgodio sueljenje izmeu moderne poezije i modernoga svijeta predstavljenoga tehnikim izumima. Znanost i tehnika omoguuju brzo ovladavanje prostranstvom svijeta, ali svim tim moima raspolae i poezija ukoliko se ostvari kao simultanistiko vienje. Upravo simultanizmom Guillaume Apollinaire definira novi duh u poeziji, koji zahtijeva uklapanje raznorodnoga gradiva i tehniku montae. Pjesnitvo novoga duha prenosi teite s glazbenosti stiha (simbolizam) i oslobaanja stiha (postsimbolizam) na pjesniku sliku. Tehnika, nova prometna sredstva i moda putovanja u egzotine krajeve odreuju drugaiju duevnost, koja naputa elitni ukus simbolizma. Jules Romains u svom unanimizmu vidi pjesniko djelo na presjecitu

17

kolektivne duevnosti. Biaise Cendrars, Victor Segalen i Paul Claudel svjetski su putnici te provode dobar dio ivota na Dalekom istoku. Ne manje snano utjeu na poeziju druge umjetnosti, poglavito slikarstvo. Cendrars se nadahnjuje Chagallom i crnakom umjetnou. Kubizam (izraz je uostalom izmislio Apollinaire) djeluje na Maxa Jacoba, a De Chiricovo metafiziko slikarstvo na Pierrea Reverdya, koji je pridonio odreenju nadrealistike slike poznatim iskazom: Slika je ista tvorevina duha. Ona ne moe nastati iz usporedbe, nego iz zblienja dviju vie ili manje razdaljenih stvarnosti. Dadaizam i nadrealizam nastaju iz ratnih krhotina spajajui destruktivnost s konstruktivnou. Na poticaj Freudove psihoanalize Andr Breton dolazi u svom Manifestu nadrealizma do definicije: NADREALIZAM, im. m. Cisti duevni automatizam, pomou kojega se hoe izraziti, bilo govorom ili pismom, ili na koji god drugi nain, zbiljsko odvijanje misli. Diktat misli izvan nadzora razuma, izvan svake estetske ili udoredne svrhe. Premda se automatski tekstovi izvorno odriu svake svrhe, pa i one knjievne, u manje kanonskoj verziji automatizam raa neobuzdanom asocijativnom spontanou, kao primjerice u Paula Eluarda, ija poezija nikada ne gubi jednostavnost ljubavnoga lirizma. Svi pokreti koji su burkali francusko pjesnitvo u prvoj etvrtini ovoga stoljea, pripremili su doae plejade velikih pjesnika, koji se, izmiui duhu vremena, pripadnosti pokretima i ideologijama, okreu prostorima pjesnikoga otkria. Njihovi poetski svjetovi zasnovani na kulturi imaginarnoga, pokazuju visok stupanj samosvojnosti i neovisnosti, to te pjesnike izdvaja u pjesnikom krajobrazu stoljea. Nastavljajui pravac egzotizma, Saint-John Perse (1887. - 1975.) istodobno je diplomat, prognanik, duhovni apatrid i graanin svijeta. I on se slui biblijskim stihom i pie ritmiziranu muzikalnu prozu bogata rjenika da bi izrazio svojevrsnu sakralnost bez Boga. Jules Supervielle (1884. 1960.) pie poeziju usporednu s nadrealistikim istraivanjem unutranjih prostora psihe, ali gravitacija koja u njegovu svemiru sve povezuje, nije psihotiki opsesivna, to je gravitacija simpatije, koja povezuje stvari osloboene ega. Pierre Jean Jouve (1887. - 1976.) otkriva pomou psihoanalize bezdane spolnosti, koja istom preko osjeaja grijeha postie vrhunac naslade. U istraivanjima unutarnjih prostora ni je-

18

dan od tih pjesnika nije dopro dalje od Henria Michauxa (1899. - 1984.). Ispunivi te prostore slikama komarne konkretnosti, on u njima eksperimentira sa subjektom, koji se opire tjeskobom, krikom straha i patnje. Pisanje tada nema druge uloge nego da bude egzorcizam. Krajnje osoban doprinos rimbaudovskoj dilemi poezije i akcije dao je Ren Char (1907.- 1988.). Isprva sljedbenik nadrealizma, Char je u svojim pjesmama u prozi nastavio enigmaxicnost Iluminacija, spojivi je s mudrosnim tonom Heraklitovih fragmenata. Nasuprot cjelokupnomu tadanjemu francuskom pjesnitvu, Francis Ponge (1899. - 1988.) stavlja teite pjesnikoga postupka na odnos jezika i predmetnoga svijeta. Bit te metode jest opis koji sustavno obuhvaa predmet mreom analogija i metafora, a krajnji joj je cilj da se, s pjesnikom, stavimo na stranu stvari. Jedna od postojanih zaokupljenosti francuskoga pjesnitva od samih njegovih poetaka jest pitanje jezika, njegove (ne)podinjenosti smislu i prekoraivosti njegovih granica. Ako je Mallarm uspio u nitenju prizemnoga smisla i pobuivanju pjesnike Ideje, a Lautramont svojim cinizmom opjevao destrukciju samu, nadrealizam je od jezika stvorio prometalo apsolutne pobune, koja odbija svaku svrhu. Raymond Queneau(1903.- 1976.) polazi od analize jezika, od raskoraka izmeu knjievnoga i neknjievnoga, etimolokoga i fonetskoga, te uspostavlja svoj meumodel, koji humorno kombinira dva prethodna. S Queneauom se postavlja pitanje komunikativnosti moderne poezije: kako je vratiti nadahnuu svakodnevnom zbiljom. Za Jacquesa Prverta (1900. 1977.) to znai vratiti poeziju tradicionalnijim, govornijim oblicima pjesnikoga kazivanja, dati joj tematiku blisku obinomu ovjeku, razglasiti je preko masovnih medija, ansone, kazalita, filma. Nakon razdoblja kada francusko pjesnitvo postie najvei stupanj samosvojnosti, godine nakon Drugoga svjetskoga rata donose sve jai utjecaj filozofije. Teko bi meutim bilo rei da pjesnici poinju opjevavati filozofske pojmove, ali je sigurno da ih prevode u ozraje, kvalitetu i metaforu. Neosporno je da je poezija Yvesa Bonnefoya (1923.) pod snanim utjecajem egzistencijalizma, a u ozraju metafizikih pitanja piu Philippe Jaccottet (1925.) i Andr du Bouchet (1924.). Jednako snaan utjecaj izvrit e zatim strukturalna lingvistika, stvorivi teorijsku kolu oko asopisa Tel Quel, koja e poeziju takorei dovesti do samodokinua; vodei pjesnik te kole, Denis Roche (1937.), uvjeren je

19

naime da je poezija dio ideologije vladajuih klasa, te stavlja sebi u zadau unititi - dekonstruirati poeziju. Od pokuaja da poezija premai granice vlastita djelokruga te postane uzorom mijenjanja ivota (Rimbaud), do time proizvedene negacije poezije kao omeene djelatnosti, po nekima osuene da nestane zajedno s drutvenim razredom kojemu slui kao ukras - zatvara se primjerni krug jednoga od najzanimljivijih stoljea poezije jednoga naroda. Izmeu tih krajnjih ambicija, od kojih jedna uzdie poeziju onamo kamo pjesnik jedva da je moe jo slijediti - o ikarskoj sudbini takva pothvata posvjedoio je sam Rimbaud - i druge, koja joj daje mjeru potroene, racionalizirane pobune, francuska se poezija, sreom, moe shvatiti kao neto istodobno praktinije i dinaminije u preobrazbama svoje vremenite pojavnosti. Iskuavajui krajnje mogunosti retorike i pjevne inkantacije, individualnoga svjedoenja i skupnoga iskaza, racionalne konstrukcije i iracionalne destrukcije, opisa i obrednika, govora i utnje, da bi jednom bila rukotvorinom, a drugi put ishodom jezine alkemije, molitvom i svetogrem, priopajnim sredstvom i znamenom nepriopivosti, umjetnou i znanou - francusko je pjesnitvo postalo najreprezentativnijim i najranjivijim izrazom genija jednoga jezika u svijesti o svojim ogranienjima, ali i o mnogostrukim, ingenioznim i virtuoznim nainima kako da se ona premae.

ZVONIMIR MRKONJI MIRKO TOMASOVI

20

PJESAN O ROLANDU
(izmeu 1090. i 1130.)

Francusko epsko pjesnitvo nastaje osamostaljenjem svjetovne sfere od duhovne: borbeni feudalci angairani u kriarskim ratovima i ostalim oruanim pothvatima podravaju pisanje pjesama koje opjevavaju junaka djela. To su chansons de geste (junake pjesme), koje su nastale mijeanjem raznih utjecaja: narodne predaje, klerika u samostanima i onglera, koji su ih izvodili. Najznaajniji ciklus takvih pjesama nastao je oko bajoslovne osobe Karla Velikoga i ratova to ih je on vodio po Europi. Medu tim spjevovima istie se najstariji od njih, Pjesan o Rolandu (Chanson de Roland). Napisan je u asoniranom desetercu, a iznosi 290 laisses, kitica nejednake duine. Povijesna pozadina spjeva znatno je izmijenjena i heroizirana. Na povratku iz pobjednikoga pohoda u panjolsku zaelje vojske Karla Velikoga napali su Baski i unitili ga; medu poginulima nalazio se i bretonski grof Hruotland (Roland). U spjevu Roland postaje carevim neakom, Baski postaju golemom saracenskom vojskom, koja pobjeuje jedino zahvaljujui Ganelonovoj izdaji. Ne izdravi u nejednakoj borbi, u kojoj su svi izginuli, Roland doziva rogom Karla. On dolazi, pobije Saracene i kanjava izdajicu Ganelona. Skladnom kompozicijom i realistikom slikovitou detalja spjev upuuje na autorstvo jednoga ovjeka - moda Turolda, koji se spominje na kraju.

21

naime da je poezija dio ideologije vladajuih klasa, te stavlja sebi u zadau unititi - dekonstruirati poeziju. Od pokuaja da poezija premai granice vlastita djelokruga te postane uzorom mijenjanja ivota (Rimbaud), do time proizvedene negacije poezije kao omeene djelatnosti, po nekima osuene da nestane zajedno s drutvenim razredom kojemu slui kao ukras - zatvara se primjerni krug jednoga od najzanimljivijih stoljea poezije jednoga naroda. Izmeu tih krajnjih ambicija, od kojih jedna uzdie poeziju onamo kamo pjesnik jedva da je moe jo slijediti - o ikarskoj sudbini takva pothvata posvjedoio je sam Rimbaud - i druge, koja joj daje mjeru potroene, racionalizirane pobune, francuska se poezija, sreom, moe shvatiti kao neto istodobno praktinije i dinaminije u preobrazbama svoje vremenite pojavnosti. Iskuavajui krajnje mogunosti retorike i pjevne inkantacije, individualnoga svjedoenja i skupnoga iskaza, racionalne konstrukcije i iracionalne destrukcije, opisa i obrednika, govora i utnje, da bi jednom bila rukotvorinom, a drugi put ishodom jezine alkemije, molitvom i svetogrem, priopajnim sredstvom i znamenom nepriopivosti, umjetnou i znanou - francusko je pjesnitvo postalo najreprezentativnijim i najranjivijim izrazom genija jednoga jezika u svijesti o svojim ogranienjima, ali i o mnogostrukim, ingenioznim i virtuoznim nainima kako da se ona premae.

ZVONIMIR MRKONJI MIRKO TOMASOVI

22

PJESAN O ROLANDU
(izmeu 1090. i 1130.)

Francusko epsko pjesnitvo nastaje osamostaljenjem svjetovne sfere od duhovne: borbeni feudalci angairani u kriarskim ratovima i ostalim oruanim pothvatima podravaju pisanje pjesama koje opjevavaju junaka djela. To su chansons de geste (junake pjesme), koje su nastale mijeanjem raznih utjecaja: narodne predaje, klerika u samostanima i onglera, koji su ih izvodili. Najznaajniji ciklus takvih pjesama nastao je oko bajoslovne osobe Karla Velikoga i ratova to ih je on vodio po Europi. Medu tim spjevovima istie se najstariji od njih, Pjesan o Rolandu (Chanson de Roland). Napisan je u asoniranom desetercu, a iznosi 290 laisses, kitica nejednake duine. Povijesna pozadina spjeva znatno je izmijenjena i heroizirana. Na povratku iz pobjednikoga pohoda u panjolsku zaelje vojske Karla Velikoga napali su Baski i unitili ga; medu poginulima nalazio se i bretonski grof Hruotland (Roland). U spjevu Roland postaje carevim neakom, Baski postaju golemom saracenskom vojskom, koja pobjeuje jedino zahvaljujui Ganelonovoj izdaji. Ne izdravi u nejednakoj borbi, u kojoj su svi izginuli, Roland doziva rogom Karla. On dolazi, pobije Saracene i kanjava izdajicu Ganelona. Skladnom kompozicijom i realistikom slikovitou detalja spjev upuuje na autorstvo jednoga ovjeka - moda Turolda, koji se spominje na kraju.

23

PJESAN O ROLANDU
[ulomak]

ROLANDOVASMRT

o sent Rollanz, la vue ad perdue

CLXXI.

Spozna Roland - vida nema vie, Skupi snagu, na noge se die; Obrazi mu od tog poblijedie. S bola, srdbe, udarae maem Sivu stijenu to se pred njim nade. kripi elik, ali se ne lomi. Pomozi mi, Gospo, junak moli. Jao vama, Durendal, moj mau! Niste vie za me, umrijet ja u. A tol'ke sam bitke s vama bio I tolike zemlje osvojio Svud gdje vlada Karlo brade sijede! Ne dajte se ruci ue bijedne! Bjeste dugo vi u ruci mukoj Kakve nema vie u Francuskoj!

CLXXII.

Ahat-kamen tue maem golim, elik kripi, ali se ne lomi. Vidje da ga nee moi slomit Poe nad njim tad suze da roni: Durendale lijepi, sjaja ista, Kako li mi prema suncu blista!

24

Kad se Karlo u Morjani nao, Aneo je Boji s neba sao S porukom da hrabrom velikau Kralj vas dade; - plemeniti vladar Meni ga je opasao tada. Njim osvojih Anjou i Bretagnu, Njim osvojih Poitou i Mainu, Njim osvojih vrlu Normandiju I Provansu i Akvitaniju, Lombardiju i Romagnu bijelu, I Bavarsku i Flandriju cijelu, Burgundiju i itavu Poljsku, Istanbul, to Karlu je u ropstvu, Saksoniju, to ga smjerno slui; S njim kroz kotsku, Wales i Irsku kruih, Za Englesku ja se njime borih Tol'ke zemlje njime ja pokorih Da im Karlo sjedobradi vlada. Zbog tog maa tuan sam i jadan Ne dam ga u nevjernike ruke! Boe oe, spasi ast Francuske!
CLXXIII.

Roland tue po kamenu sivom: Kol'ko ga je samo poodbijo! kripi, cvili otrica od maa, Ne lomi se, ve k nebu odskae. Kad grof vidje da ma nee slomit, Poe blage suze nad njim ronit: Durendale sveti, kako sija! Zlatni balak pun ti relikvija: Petrov zub i krv od Bazilija, Mog patrona Dioniza vlasi, Halja svete Marije te krasi. Nevjernikoj ruci ne prilii,

25

Kranin se treba tobom diit. Za kukavca Gospod te ne stvori. Mnogo zemlje ja s tobom pokorih, A za Karla rascvjetane brade, Hrabrog kralja, to im vladat znade.
CLXXIV

Vidi Roland - ivot mu se trne, Od glave mu smrt u srce srne, Pod bor jedan Roland urno trkne, Tu se prui po zelenoj travi, Na se stavi rog i ma svoj slavni, K nevjernikoj zemlji lice svrne. Tb uini, jer zbilja htijae Da kralj Karlo i sav narod kae: Junak osta grof i umirui! Pokajno se u grud stade tui, Rukavicu Bogu pruajui.

CLXXV

Ka panjolskoj Roland gleda s brijega, Vidi da mu vie nema vijeka. Jednom rukom u grudi se lupa: Milostivi Boe - mea culpa Zbog svih malih i velikih grijeha Koje inih od svojeg roenja Sve do asa kad mi ivot jenja! Rukavicu desnu Bogu preda, Sioe mu aneli sa neba.

CLXXVI.

Grof Roland pod borom lei nice, K panjolskoj se okrenuo licem.

26

Sjeati se stade mnogih stvari: Podviga i osvojenja hrabrih, Francuske i ljudi soja svoga, Gospodara Karla Velikoga. Za njima on jeca, lije suze, Al i za se on se brinut uze: Milost trai, na kajanje misli: Boe, koji nikom slago nisi, Sto Lazara od mrtvih uskrisi, Danijela od lavova spasi, Ouvaj mi duu od propasti, Rijei grijeha, da se mirno skrasim! Rukavicu desnu Bogu daje, Gabrijel mu s ruke uzima je. Glava mu na ruke mirno panu, I sklopljenih ruku duu dahnu. Svog keruba k njemu Bog upravlja I Mihajla, to od zla izbavlja, I Gabrijel side skupa s njima, Odnijee mu duu k nebesima.
Predrag Matvejevi - Antun oljan

27

MARIE DE FRANCE
(oko 1120. - 1190.)

Je li Marie de France bila opatica, princeza ili graanka, o tome postoje samo nagaanja. Crpla je iz istoga izvora bretonskih pria odakle su crpli i onodobni romanopisci, ali je pisala narativne pjesme kraega opsega, lais, od kojih je ona na popularnu temu Tristana i Izolde najpoznatija.

28

KOZJA KRV

Li rois Mars estoit corrodez Kralj Marc je bio ljut na svog Neaka Tristana; i stog Izagna ga iz zemlje tad S kraljice, jer ju ljubi mlad. Otide on u kraj mu mio, U Sud-Galles, gdje je roen bio. Godinu cijelu tu se krije, Natrag se vratit smio nije. I mislima se preda tada Da skona, smrt da sebi zada. Vi nemojte se udit tom, Taj koji ljubi duom svom, Tuan je, bol mu para grudi, Jer ne moe mu bit to udi. Tristan je smrknut i pun vaja, Zbog toga ode iz svog kraja, Pravo u Cornwall, jer je mila Kraljica tad mu tamo bila. Potpuno sam kroz ume ide, Ne eli da ga drugi vide. Izlazi tek u sumrak van, Kad vrijeme je da nae stan. Seljaci, i puk ubog, mali Prenoite su dat mu znali. Pitae svakog da mu javi Cime se kralj tog asa bavi. Rekoe da su uli oni Da pozvani su svi baroni: U Tintagel svak doi mora, Kralj e tu sazvat cvijet svog dvora.

29

Na Duhove se tamo spravlja, Puno veselja, puno slavlja. I kraljica e tamo biti. Na tu vijest Tristan na put ht: Ona tad nee moi proi Da je on vidjet nee moi. Kad krenuo je kralj, dan taj Vratio Tristan se u gaj Na stazu gdje u ovoj zgodi Znao je da put pratnju vodi. Otkinu ljeskov prut i stane Tu s etiri ga tesat strane. Kad obrezao tap je tako, Napisa noem ime lako. Kraljica ako panju svrati, Koja sve uvijek pomno prati (Jednom ve slina stvar se zbila Da ga je ona opazila), Poznat e odmah, im ga spazi, tap prijatelja svog na stazi. Tu se sutina pisma krije to poslao joj ga je prije: Da je on vrlo dugo tamo Boravio i eko samo Da uje i da sazna vijest Kako bi mg s njom se srest; Jer ivjet ne moe bez nje: Kod njih je dvoje bilo sve Ko s kozjom krvi to se cijela Bila o ljeskov prut oplla: Kad ovije se jednom tako, Od njeg je nitko ne bi mk, Zajedno dugo mogu trajat, Onaj tko eli ih razdvajat, Da ljeskov prut mre, ini tim

30

I zajedno krv kozja s njim. Druice lijepa, to je kod ns: Ni vi bez mene, ni ja bez vas! Kraljica jau konja minu. Gledaju pomno niz kosinu, Opazi odmah tap sa strane, Rijei joj na njem bjehu znane. Vitezovima svojim smjesta, Sto pratili su je do mjesta, Naredi da se stane tamo; Da odmore se malo samo. Uradie po elji oni. Ona se tad od pratnje skloni. Pouzdanu u isti tren Dozove dvorkinju, Brangaine. Polako malo s puta zade I onoga u umi nade Sto ljubljae je iznad svega. Silna bje radost nje i njega. Govorio joj je o svemu, Ona o svom uitku njemu, Objasnivi mu potom kako Pomirit e se s kraljem lako, Jer njemu bjee vrlo ao to ga je tako izgnat dao. (Kleveta tom je kriva prosta.) Tad ona ode, a on osta, Al kad je trebalo da krenu, Poee plakat u tom trenu. Tristan se odmah u Galles vrati, Dok ne htjedne ga ujak zvati. Stog jer je tako sretan bio to druicu je svoju srio,

31

Zbog svega to u drvo meko Kraljici pis je, i rek, Da zapamte se rijei te, Tristan, to dobar harfist bje, Jedan lai novi odmah sklada. Spomenut u ga kratko sada: Englezi Godelefxt ele Za nj, Chvrefeuille Francuzi vele.
Luko Paljetak

32

GUILHEM DE PEITIEU
(1071. - 1127.)

Europsko pjesnitvo na narodnom jeziku nije moglo imati blistavijega poetka nego s 11 sauvanih pjesama Guilhema de Peitieua. Guilhem, sedmi grof od Poitiersa i deveti vojvoda od Akvitanije, najmoniji je velika june Francuske. Kao vojskovoa nije bio osobito sretne ruke: kriarska vojna koju je poveo, zavrila se porazom, nije uspio sauvati ni sve zemlje koje je imao. ivot je zavrio u samostanu. Guilhem je prvi u nizu trubadura - o onome to mu je prethodilo samo se nagaa. Bilo je vie pokuaja da se gotovi modeli Guilhemove poezije objasne utjecajima, od kojih je onaj o utjecaju hispano-arapskoga pjesnitva najznaajniji. Guilhemove pjesme, meusobno vrlo razliite, dijele se na aljivo-erotske i ozbiljne. Medu potonjima su i prvi primjeri ljubavnih pjesama, gdje se ljubav definira kao mo i ideal kojemu ljubavnik mora sluiti kao svomu vladaru. U Guilhema Akvitanskoga u potpunosti je razvijena svijest o vlastitim pjesnikim sposobnostima - o tome i izriito govori - i moi poezije, kojoj je sve pa i sama ljubav samo tema. Time se objanjava zapanjujua pjesma 0 niemu npjesan spjevat, zbog koje u ovom pjesniku vidimo preteu manirizma i nadrealizma. Od te pjesme potjee takozvani trobar clus, zamreno ili zakuasto pjevanje, gdje se virtuoznom, sloenom formom ifrira smisao.

33

Ab la dolchor del temps novel Sa novim vremenom slatkoe listaju ume, ptica hoe da svaka na svoj nain jekne po stihu novom, novom zvuku; pa pravo je svak to da stekne za im ga elje snano vuku. Od te to ima svu mi svijest, ne dolazi ni list ni vijest, zbog eg' nit spavam nit se smijem, a niti se pokrenut smijem, jer ja o miru ne znam je li onakav kakva ga ja elim. Naa je ljubav jednakoga udesa kao grana gloga koja na grmu drhte lista za noi, kie i za slane, do jutra, sunce kad zablista u zelenome liu grane. Jo spomen mi na jutro traje kad ratovanju bio kraj je i kad mi dade dar ko niko: svoj prsten, milovanja slast: daj Bog mi ivjet jo toliko da ruke stavim pod njen plat! Briga me ba za besjede, drim se mile susjede,

34

znam ja za priice i ale i razne razgovore jo, nek drugi ljubavlju se hvale, al u nas je i kruh i no.
Ivan Slamnig

Farai un vers de dreit nien 0 niemu u pjesan spjevat, Ni svijet ni sebe u nju dijevat, Ni ljubav niti mladost pjevat, Nit drugo bome, Jer stah je u snu zapodijevat Na konju svome. Ne znam u koji sat sam roen, Nit vesel sam nit srdbom voen, Ni lud ni mahnitou zgoen, 1 to u kome, Ako sam i ja nou roen, Na brdu k tome. Ne znam da 1' san il java tee, Ako mi nitko to ne ree. Srce mi gotovo utee: Jer bol ga pome, A ne bje mi od mia pree, Svetog mi Tome!

35

Bolan sam, strahom ja se trujem, 0 smrti znam tek to to ujem, 1 lijeniku se javit snujem, Al ne znam kome, Dobrom kad zdravlje opet tu je, Inae zlome. Ja dragu imam, ne znam tko je, Oi je ne vidjee moje, Nit slast mi prui nit zlo koje, To bolje po me, Norman ni Francuz jo ne stoje U dvorcu mome. I ne vide je nju ja ljubim, Nit lijepim dirnu me nit grubim, I bez nje jedva vie gubim No pijetlov spomen, Jer vredniju ja lako snubim Ba u mnogome. Zgotovih pjesan ni o emu, I dalje u je prenijet njemu Tko e u Anjou k sljedeemu Krenuti s njome, Taj nek mi klju d u njoj svemu Sakrivenome.
eljka orak

36

Pos vezem de novelflorir Kad lug i vonjak vidim gdje se Cvijeem i liem opet rese, A potok se i esma krijese, Vjetrovito je, Radosno svak nek domogne se Radosti svoje. 0 Ljubavi to imam rei? Ni trun ni nita ne znah stei. Ne prilii mi zanos vei. Al izvjesno je Da onog obilno usrei Tko smjeran joj je. 1 uvijek mi se tako zgodi, Da ljubav bez veselja vodim, S njim niti vodih nit u vodit. A srce moje, Kad znam, a inim, ve pogodi: Sve nitavno je. Od elje zdrav mi razum pati Da imam to se uvijek krati, A istinu je lako shvatit, Jer reeno je: Uz hrabrost e i mo se dati, Ustrpljiv tko je. Za Ljubav ima tit tek jedan, Ako je ovjek sav joj predan,

37

Od blinjih, daljnjih Te pristao je Da tuje svakoga od reda U rodu svojem. Potovat mora mnogo ljudi Taj isti koji ljubit udi, Da o njemu se dobro sudi, I korisno je Na dvoru da se ne usudi Zlo izre koje. O pjesmi svojoj znam da vrijedi Svakom tko slua je i slijedi, U istu mjeru rijei sredih, Lijepo se poje, Krasno li verse rasporedih, Divota to je.

dobro

gledan,

PRIPJEV

Kad u Narbonu put ne slijedi, Nek za me stoje Ti versi, tamo ih odredih Za jamce svoje. Kad k mom Estevu put ne slijedi, Nek za me stoje Ti versi, tamo ih odredih Za jamce svoje.
eljka orak

38

POJ de chantar m'es prs talenz Za pjevom jer me elja prenu, Pjesmom u svoju bol spomenut: U Poituu ni Limousinu Nikad ve lenik neu biti. Sad moram slijedit stazu moju, A sina ostavit u boju, U pogibli i nespokoju, Susjedi na nj e udariti. Kako u teko na put krenut Od dobra svog u Poitiersu! Folcona ostavljam d'Angieusu Da bratia i zemlju titi. Ako mu Folcon pomo ne da Ni kralj, to meni leno preda, Gaskonci, Anuvinci s reda Nevjerni na nj e zaratiti. Ne uini 1' se vrlo smjelim, Kada se od vas ja odijelim, Vide ga samim, nedozrelim, Brzo e vlast mu ugrabiti. Za milost molim druga svoga, Zadah li zla mu ikakvoga, Latinsku, puku rije na Boga Za me nek htjedne upraviti.

39

Veselje, smjelost znadoh uit, Al s njima mi se sad razdruit, Put Onoga u ja produit Kud svaki grenik svrsi hiti. Grezah u raskoi i srei, Al Gospod ne da mjeru prijei, Moj teret bit e sve to vei Kako u kraju prilaziti. Svemu to ljubljah, zbogom rekoh, Gordosti, plemstva se odrekoh, Pred Bojom voljom u svem klekoh, elei Bogu blii biti. Kad umrem, molim prijatelje Da prirede opijelo velje, Vijek radosne mi bjehu elje, Ne znadoh ih zaustaviti. Tako u svilu i veselje, Samur, sve krzno ostaviti.
eljka orak

40

GROFICA OD DIE
(XII. stoljee)

Po predaji, ova prva trubadurka bila je zaljubljena u trubadura Raimbauta d'Aurengu. Kako se vidi iz pet njezinih sauvanih pjesama, poezija joj oituje strastan doivljaj ljubavi, od boli zbog neuzvraene i prevarene ljubavi do radosti zbog njezina potpunoga ostvarenja.

41

Estt ai en greu cossirier

Veliki mene snae jad S viteza kog sam svojim zvala, Hou da svatko sazna sad Koliko sam ga ljubit znala; Nevjeran sad se meni pie, Jer ljubav mu odbijah zla, A zanos utjeh usred sna Gola i odjevena cijela. Biti moj vitez on je rad U zagrljaj kad bih mu pala, Ushien bio on bi tad, Bok bih mu svoj za jastuk dala; Jer se zaljubih ak i vie No Floris u Blanchefleur, s tog ja Srce mu dajem, nek se zna, Duh, oi, ivot, prsa vrela. Moj prijatelju lijep i mlad, Kada vas drugoj budem krala I legla s vama, bilo kad, I vaa usta ljubit stala, Nek svaka druga slast se brie: Vi mjesto mua, slast je sva, Ako mi vae srce da Rije da e init to bih htjela.
Luko Paljetak

42

JAUFR RUDEL
(izmeu 1130. i 1170.)

injenica da je Rudel otiao 1147. u kriarsku vojnu, iz koje se nije nikada vratio, uz neke motive iz njegovih pjesama, posluila je stvaranju poetine legende oko njegova imena. Pjesme mu pjevaju o eni koju pjesnik nikada nije vidio; ona ivi daleko i on je uzalud nastoji vidjeti. Legenda je tu enu nala u grofici od Tripolija. Kada se pjesnik, krenuvi zbog nje u rat, naao na domak svoje ljubavi, smrtno se razbolio te je izdahnuo na njezinim rukama. Rudel, pjesnik uzviene daleke ljubavi, stvorio je jedan od najslavnijih toposa trubadurskoga pjesnitva.

43

Lanquand lijorn son lonc en mai Za vrijeme dugih dana maja pjev ptica volim iz daljine, i kad otidoh iz tog kraja, sjea me drage iz daljine: mrk idem, sjetan, ute ud, pjesma, glog cvjetni, sav taj blud raduju ko i zima mene. Ja znam da dat e Bog iz raja da vidim ljubav iz daljine; al dobro to mi malo traja, dvostruko boli iz daljine. Hodoasniki, ah! na put da krenem, da moj plat i prut vide te lijepe oi njene! O radosti za tog to zdvaja kad d mi zaklon iz daljine: htjedne li, ja u sred tog gaja ostati, premda iz daljine: tad e se slatki smijeh ut svud, dalek njen dragan svit na grud na smjeliji kad prijedlog skrene. Poi u sretan i pun vaja, ako je vidim iz daljine: al ne znam kada, jer ne spaja nas nita osim te daljine: mnogo je hoda, puta tud, vra nisam, zato nemam kud... Nek Bog u ruke sve to djene!

44

Za mene ljubav nema sjaja, samo ta ljubav iz daljine, jer blagost i dobrotu zbraja kao ni jedna iz daljine; krepost se njena zna i ud, prst bih da Saracen hud utamnii me zbog te ene! Nek Bog, to sve to gleda s kraja i stvori ljubav iz daljine, d mi, to srce uvijek haja, da vidim ljubav iz daljine, stvarno, da plati sav moj trud, da sobu i gaj, tako bud, stvori u dvorce neviene! U pravu je tko kae da ja ljubavi eljan iz daljine zovem se, jer me ne opaja drugo do ljubav iz daljine. udnje mi prijei netko lud, jer meni je proreen sud: od ljubavi e stradat zlene. udnje mi prijei netko lud. Nek proklet je tko kaza sud: od ljubavi e stradat zlene!
Luko Paljetak

45

Quan lo rius de la fontana Kad razbistri se mlaz fontane, kako i treba u as nov, kad divlje rue bukne cvat i umom razlegne se jeka to slavuj pjeva s vrha grane i pjesma izvija se meka to ne bi jeknula i moja? 0 ljubavi sa tla daleka, zbog vas mi tijelo mui jad, a nai mu ne mogu lijeka, osim da doem na va zov, dok ljubavne me elje mame za zastor, il u cvjetna polja u drutvu eljene mi dame. Al prilike mi nema sad 1 ne udim se to sam plamen, jer niti jedna od nje bolja kranka nije, ne da Bog, ni idovka ni Saracenka; kog malo njenog srca eka, tog uistinu manom hrane! Moja je elja stalna tijeka k toj, kojoj najvie sam rad; a znam, zavarava me volja, ako je izgubljena za me; otrije bode nego glog bol to u slasti nade lijeka! al nemoj stog se smilit na me.
Ivan Slamnig

46

MARCABRUN
(izmeu 1100. i 1150.)

Ovaj trubadur, poznat po svome oporom znaaju, izdvaja se medu svima drugima kao enomrzac i neprijatelj kulta ene, koji je upozoravao na prijevare ljubavi. Marcabrun vlada pjesnikom formom, istrauje njezine mogunosti, to ga dovodi do namjerno zagonetnoga izraavanja. Smatram uenim, rekao je, onoga koji u mom pjevu pogaa to svaka rije znai, a zbunjen sam kad moram razjasniti neku nejasnu rije. Po tome je Marcabrun predstavnik pjevanja koje je dobilo naziv trobarclus (zatvoreni ili zakljuani pjev). Legenda govori da je pjesnik poginuo zbog svoga poganoga jezika.

47

A la fontana del vergier Gdje esmu sakri lisnat lug, gdje potoku je zelen rub, gdje sjenu baca pitom dub, a bijeli cvat je uokol, nov pjev u kronji i na tlu, samcatu samu nadoh nju, to ne brine se o meni. Ta djevojka je divan stvor, ki onog koji ima dvor, i ba kad miljah: ptiji kor i vrt, to vie nije gol, veseli je - ne budi spor, sasluat tvoj e razgovor dranje ona promijeni. Kraj vode plau u beskraj iz srca pusti uzdisaj: Isuse, to ste svijetu kralj, zbog vas mi raste golem bol, jer vaa bruka moj je kraj najbolji odoe u dalj, a vi ste to izvoljeli. S vama e drug moj, nikom par, odnosi lijepost, hrabrost, ar, a meni osta velik kvar, enja za njime, suza sol; aj, Luju kralju elim zla, to obavijest i nalog da, pa bol sad srce bode mi.

48

Kad zauh njezin tuni krik, uz izvor stadoh, do nje tik, Ljepoto, rekoh, prevelik nagrdit e vam lice bol. Ne tuite ko oajnik, jer taj to gaju mijenja lik, moda vama radost podijeli. Gosparu, ja ko i grenik mnog znam da e milost dat mi Bog u slavi svijeta vjeitog, kad napustimo suzni dol; al ovdje uzima mi tog koji mi godi; plaem stog to on daleko ode mi.
Ivan Slamnig

49

PEIRE VIDAL
(1150. - 1210.)

Peire Vidal pobrinuo se da nam u svojim pjesmama od svih trubadura ostavi najvie podataka o sebi. Imao je vie mecena, kojima je bio odan, ali s kojima se isto tako znao posvaditi. U velikakoj slubi mnogo je i daleko putovao, pa je prigodom udaje aragonske princeze za madarsko-hrvatskoga kralja Emerika boravio na njegovu dvoru. U Vidalovu djelu zastupljene su sve klasine vrste trubadurske poezije, a gotovo sve njegove pjesme proima aljiv ton, ponajvie kada govori o sebi.

50

A toi domna'm sui donatz Gospoji toj obeah se kojoj je ivot ljubav, slast, vrednota, tovanje i ast, od eg ljepota vea je, ko zlatu kad ga oganj ga, a kako mene uslia, ko da sam vladar svijetu svem i kralju feud podjeljujem. Ja radou sam okrunjen i iznad careva sam svih, jer draga mi komtura ki, i toliko sam zaljubljen da mi je drai malen trak od gospoje Raimbaude znak no kralju Rikardu Poitiers, negoli Tours, nego Angers. Pa neka sam i vukom zvan, i nek pastira ujem zov i neka na me dignu lov, zbog toga mene nije sram, i volim spleten hrast i bor vie no kuu, nego dvor. Dok kroim k njoj kroz led i snijeg, od mene nema sretnijeg. Vuica kae da sam njen, a bome sam joj zajamen, jer ja njoj vie pripadam no ikome, no sebi sam.
Ivan Slamnig

51

ALBA

Alba (zora) naziv je za ljubavne pjesme u kojima se pjeva o ljubavnicima koji se nakon zajedno provedene noi, opomenuti noobdijinim poklikom, moraju rastati. Ta pjesnika vrsta postojala je najprije u narodnom pjesnitvu pa su je odatle preuzeli pjesnici.

52

NEPOZNATI PJESNIK
(kraj XII. stoljea)

ALBA

En un vergier sotz fuella d'albespi

U vrtu, gdje se lisnat stere glog, Gospoja grli prijatelja svog, Dok straar: Zora! duhne u svoj rog. O Boe, Boe, zora! Zar to svie ve! Da dade Bog da uvijek traje no, Pa nee morat prijatelj moj po, A straar zoru vidjet nee mo! O Boe, Boe, zora! Zar to svie ve! Jo cjelov meni, prijatelju, daj, Na livadi gdje ptice bude gaj; Sve to za inat ljubomornom znaj: O Boe, Boe, zora! Zar to svie ve! Igrajmo slatku novu igru sad, U vrtu, gdje se uje ptica sklad, U sviralu dok duhne straar mlad. O Boe, Boe, zora! Zar to svie ve! (Prijatelj odlazi) U slatkom daku to mi u taj mah Od prijatelja lijepog stie plah, Ja popih zraak slatki, njegov dah: O Boe, Boe, zora! Zar to svie ve!

53

Gospa je mila, zabavna je sva, S ljepote mnogi gledati je zna, U srcu joj je vjerna ljubav ta. O Boe, Boe, zora! Zar to svie ve!
Luko Paljetak

54

NEPOZNATI PJESNIK

ALBA

Quart lo rossinhols escria

Kada slavuj kliktat stane Mnogo prije zore rane, S dragom ja sam ispod grane, Ispod cvata, ekaju da straar s vrata Vikne: ostavi sad san! Svie zora, bijeli dan.
Luko Paljetak

55

BERNART DE VENTADORN
(1148. - oko 1200.)

Sin pekara i kuharice u dvorcu Ventadornu, Bernart je bio tienik kraljice Alienor Akvitanske, koju je pratio na mnogim putovanjima sve do Engleske. Ovaj pjesnik, kojega veina smatra najveim trubadurom, pisao je u svim svojim pjesmama o ljubavi. Ljubav je po njemu jedino nadahnue pjesnitva: Pjev je vrijedan samo ako dolazi iz srca, a pjev moe potei iz srca jedino ako tanana ljubav prebiva u njemu. Bernarta ne privlai umijee forme ni zakuasti trobar dus. Jedino je imena svojih ljubavi u svojim pjesmama brino skrivao pod alegorinim pseudonimima. Njegova je pjesma jednostavna, proljetno ponesena i izrazito glazbena, a takvi su i sauvani napjevi pjesama. Premda u njegovoj poeziji prevladava sjetna i bolna intonacija, njegove pjesme, primjerice i ona koja zapoinje prizivanjem eve, prolaze cijelu ljestvicu osjeaja to ih pobuuje ljubav. Tom pjesmom nadahnuo se i Dante u XX. pjevanju Raja, metaforizirajui sliku eve.

56

Can vei la lauzeta Kad vidim evu kako spram sunca od sree krila vije, da gubi svijest i svaki gram od slasti to joj srce mije, ah! kako udnjom ovaj gaj ispunja meni sada grud, udim se to mi, u as taj, srce ne rastopi ta ud. Avaj! ja smatrah da sve znam o ljubavi, a znam od svjeh najmanje, ne znam suzbit plam ljubavi za tom to se smije jadu mom; sveg me uze, kraj ona je moj, sav svijet i prud; kad ode, meni osta, vaj, tek edno srce, pla i stud. Ne vladah vie sobom sm, ne pripadah sam sebi, mrijeh kad dade mi da pogledam u zrcalo, u zjene dvije. Zrcalo, kad tvoj vidjeh sjaj, od enje klonu svaki ud, potonuh sav u tvoj beskraj ko lijepi Narcis u vir lud. Vie se ne pouzdavam u ene; kao nekad prije neu ih branit, ako sam

57

jednom, to sad mi na um nije. Ni jednoj nije stalo, daj nadi je! Ni njoj ija ud skona me; sve na svijetu, znaj, iste su, stog im bjeim svud. Ni moja nije bolja, sram nee je bit, nju isto bije: to mora, nee, kaem vam, a to joj brane, init htije. U nemilost sam i oaj zapao, ko lud gazim sprud; i ne znam otkud ovaj vaj, visoko ciljah, to je sud. Milosti nema ko ni kam (neznano dosad bilo mi je), jer ona ju, pretpostavljam, ne posjeduje, gdje je krije? Tko vjerovo bi, kazivaj, da nesretnika ovog, hud to bez nje nee vidjet raj, ta ini mrijet uzalud. Jer molbama ni zakletvam, ni pravom nee da se svije ta gospa, niti drag joj sam jer ljubim je, njoj neu rijet to nikad vie, tom je kraj! Smrt ljubav d mi, smrt joj bud Kad nee me u zagrljaj, idem u izgon, ne znam kud. Tristane, sad me gubi, vaj, ucviljen idem, bilo kud.

58

Naputam pjesni, tom je kraj, ljubavi, srei, smrt sad bud!

Luko Paljetak

Lo tems vai e ven e vire

Vrijeme dolazi, bjei, tee, mjeseci, ljeta, dana trista, a moje srce to da ree? Moja je elja uvijek ista, niti se mijenja, nit me minu, jer vazda elim nju jedinu, koja mi ne htje radost dati. Ona se smije, jer joj godi, a mene mui bol paklena. Igra, kojoj me ona vodi, za me je dvaput izgubljena, jer ljubav lako gine, bjei, kad samo jedno za njom tei i dok je drugo ne prihvati. Ako sam brukom tom pogoen, sve mi to moja pamet dade, jer nije stvor, od majke roen, sluio tako, a bez nade. Ne kazni li me ona sama, jo ludi bit u, jer ludama batina samo razum vrati.

59

Zato pjevati vie neu, kao to moj je htio metar, jer pjesma mi ne donije sreu, iako strofa bje mi vjeta; bilo da zborim il se tuim, niemu sve mi to ne slui, uvijek me ista bijeda prati. No neka, neka samo ini od mene to je njena volja, neka me mui, neka kini, jednom e ipak postat bolja, jer iz Svetoga pisma slijedi da dan radosti vie vrijedi nego sto dana kad se pati. Ljubavi dobra i jedina, lice proeto rujnom bojom, stasito tijelo, puti fina, to Bog je stvori rukom svojom, 0 tebi uvijek ja sam snio 1 drugu nisam poio nit u za drugu ljubav znati. Pojavo divna, lie mio, On to te stvori, kad bi htio da me uz tebe k srei vrati.
Nikola Milievi

60

Can vei laflor, Verba vert et lafolha Kad vidim cvijee, zelen list i vlati i ujem da u umi ptica pjeva, od radosti to u mom srcu sijeva, hrani se pjev moj; rada, raste, cvati. Ne ini mi se da to vrijedit smije tko ljubavi i radosti se krije, kad zabavlja se svatko i vesl. Da odriem se ljubavi, tko veli, da krzmam ljubit jer mi srce pati, kad sebi sm slobodu ne znam dati, jer osvaja me ljubav, jer me strijeli i strau spram njoj najdrae me bije. Prem volim jednu koja moja nije, ljubav me, da joj vazal budem, skree. Gospodar, to u ljubavi se nee, udvara kao prostak tko to eli, ljubav prostotu mrzi, to je cvijeli. Siromane i mone skupa mee; kad ljubavnik za nieg drugog tije, s ponosom ljubav teko da se slije, ponos mre, ljubav pravu ljubav prati. Oholu slijedim to mi milost krati, a bjeim toj to na me milost lijeva, i jer joj se ne javih od tog dneva, pravo je da me s dveri svojih vrati; postupa tono, jer lud bijah prije

61

to je ne viah dugo, moj je grijeh, zbog te, spram koje beutan sam cijeli. Ludo se vlada svaki poludjeli, sam sebi uvijek ree tap to mlati i ranjava ga; patim, treba znati, jer traih druge ljubavni plam vreli. Ipak zbog vjere to u srcu klije, ako mi vrati nadu to me grije, niim bit neu uzrok njena gnjeva. Zar bit e tako okrutna ta djeva, klevete sluat koje su mi spleli, jer ja gdje god sam, vazal njen sam smjeli, u zalog dajem svoju glavu, revan, njoj sam na volju, sklapam ruke dvije, neu se maknut njoj do nogu svijen, u lonicu dok ne bude me zvati. Srca mog pla u oku to se zlati, za glupost da se kajem predumnijeva, na teti bit e gospa ako snijeva ne dat mi oprost te se zainati. Svoj nisam, ta oko prsta me vije, vie od mene gubi kad ja mrijem; najbolje kad nagodit bi se htjeli. Pozoru lijepom mome glas taj plije, jer ta to razbor sav uzla mi je, gospe me lii, od sebe me dijeli. Preporuam vas Bogu najtoplije, Tristane, budu da se nismo sreli.
Luko Paljetak

62

E mainh genh se volv e s vira U raznom vidu vrti, kree moja se elja, ide, bjei, k mjestima gdje mi volja tei. Ne staje srce, sve je vee, tako sam sretan sada zbog ljubavi to mnome vlada; obuzdati se ne znam ja! Tjeskoba ljubav razbit nee nit ljuta rije to na nju rei, kad u njoj prava vrijednost lei. Onaj tko na nju uzde mee, to radi, ne zna tada, jer nije dobro bilo kada da njoj se ini kakva zla. Nisam ljut, ja sam prepun sree. Premda se gospa slabo njezi, neu se alit nikad; svjei san sva je, ista kao cvijee, pa mene dri nada da milost e mi pruit mlada, htjednem li da mi oprost d. Veselje mojim srcem ee; zbog strasti kojoj sam u mrei, meni je proljet i kad snijei. Gle: da je blie, zar to sve e pruit mi vie slada? Da, trpio bih manje jada kad zadrala bi me ta.

63

Glasnice, srce moje mrijet e to ve s njom nisi sada. Podi i vrati se iz grada, al neka ovu pjesmu zna.
Luko Paljetak

Non es meravelha s'eu chan Nije udno da ja pjevat znam Bolje od ma kg drugog pjevaa; K ljubavi me vie srce svraa, Nalog njen ja bolje usvajam Srcem, tijelom, umom, znanjem I snagom, svim to u nju stavih; Toli prema njoj me ljubav plv Da ni za to drugo ja ne hajem. Samo mrtvac ljubav uti manje, Slatki okus to u srcu jaa, Bez ljubavi ivot siv je, mraan, Ljudima je tek na zaziranje; Toli me ni Bog ne mrzi sm Da u i za dn ivot nastavit Te dosadom pustom sebe mlavit Ako ljuven ve ne utim plam. U svojoj vjeri posve iskren sam, Ja najbolju ljubim, najkrasniju,

64

A uzdiem, oi suze liju, Volim je do boli, izgaram, Sto mogu kad ljubav uze mene: Iz tamnice u koju me stavi, Klju je suut, jedini i pravi, Kad je ona due nesmiljene. Plemenito ljubav rani mene Tim okusom sladim jo od sviju, Stoput dnevno mrem od boli sniju Oivljenje radou zbog ene; Bol moj ima lice tako krasno, Vie volim bol no dobro ikog, Pa kad mi je bol dobra toliko, Nakon boli primam dobro lasno. Boe, da se ljubavnici pravi Otrijebe od lanih medu njima, Da se opadaima, jalnima Nasred srijede ela rog pojavi, Sva srebra, sva zlata, blago skrito Dao bih, sve to ovjek imade, Samo da mi moja gospa znade Kako ja nju ljubim istinito. Kad je vidim, tako je oito Po licu mom, boji i oima: Od straha me svega trese zima, Ko list na vjetru silovitom; Ko dijete sam, ljubav um mi travi, Ljubav me sebi samom krade: ovjek koji sav joj se predd, Darom tek e naklonost izjavit. Nita od vas neu, gospo mila, Nego da za slugu uzmete me,

65

Kao gospar sluit u sve vrijeme Ma kakva mi za to plaa bila. Pod zapovijed vau stoga stadoh, Poniznoga tijela, vedar sav, Jer vi niste ni medvjed, ni lav, Nit ete me ubit kad se dadoh. Mojoj Cortes ovu pjesan aljem, Nek s utjehom u njoj nade radost Dokle put je njezin nosi dalje.
Zvonimir Mrkonji

66

BERTRAN DE BORN
(oko 1140. - oko 1215.)

Ako je ljubav prvi pol trubadurskoga pjesnitva, rat je drugi. Po

tome je Dante s pravom nazvao Bertrana de Borna pjesnikom oruja. Razlog zato ga je u XXVIII. pjevanju Pakla prikazao kako dri glavu odsjeenu kao svjetiljku kakvu za kose, jest taj to je ovaj trubadur podjarivao Henrya, najstarijega sina engleskoga kralja Henrya IL, na mrnju protiv svoga oca. Ratoborni i svadljivi Bertran de Born, gospodar dvorca Hautefort, volio je vie od svega rat i njegovu arenu vrevu, pa je na njega poticao pjesmom i inom. On buni barune jedne protiv drugih, prieljkuje rat izmeu francuskoga i engleskoga kralja. Zato je najvie pisao sirventese, politikom i ratom nadahnute pjesme, a malo je pjevao ljubav prema eni, koju vidi jedino golu u svom krevetu. ivot je zavrio kao redovnik.

67

Domna, puois de me nous chai Otkako, gospo, ne marite za me i od sebe ste me posve odagnali bez ikakva mi znana razloga, glavu izgubih, ne znam kog da snubim jer nikada i nigdje vie za me ovako zanosna se srea nee nai. I ako gospu o kakovoj sanjam, ravnu mojoj izgubljenoj dragoj, ne naem meu ljepoticama drugim, nijednu vie ne elim da ljubim. Kako ne mogu nai vama jednaku, ni tako lijepu, ni veselu tako, ni tako raskonog i arkog tijela, ni tako punu umiljatih drai - a opet silno otmjenu i gordu, jer se dii slavom svoje estitosti na sve u strane krenuti da traim, od svake gospe uzet poneku ljepotu i tako sastavljenu gospu sazdat, to mojom bit e opet, i zavazda. Ovu svjeu i prirodnu rumen i ovaj topli zaljubljeni pogled uzimam od vas, lijepa Cembelino; i s moje strane, rasipna je drskost to uope ostavljam vam ita, jer sve na vama uvijek bje valjano. Sto da traim od gospoje Elis? Okretni govor, duh koji ne drijema,

68

da pomognem time tvorbu moje gospe, da ostala ne bi glupa niti nijema. Pitat u kontesu od Chalaisa da mi odmah dade kao prilog grlo bijelo i dvije bijele ruke. I kako se svog puta vrsto drim, okoliat neu, nego hitam ravno gradu Rochecouartu, gdje e gospa Agnes poklonit mi to od svoje ruse kose; jer premda je Izolda, ljuba Tristanova, uvena bila po kosi to je krasi, ni ona toli lijepe ne imae vlasi. Gospa Audiarta zlo mi samo eli, al ipak, nek mi dadne svoje dranje, to pristaje joj tako savreno ko kakva za nju saivena odjea. Njene su drai vrlo pouzdane, ne kvare se nikad, nikad nisu manje. A od moje drage Miels-de-be?| Traim njeno gipko, raspupalo tijelo, jer puki pogled na tu gospu dragu kae da je slatko grliti je nagu.\ Od gospode Faidide, dalje, hou njene lijepe od bisera zube, gostoljublje njeno i prijazne rijei, koje tako obilato dijeli u svom ljupkom i srdanom domu. Od moje lijepe Bel-Mirale traim veselost i uvijek tonu mjeru: u tome ona ne grijei ni zeru zna dobro to joj prilii i godi, i stog je posvuda i uvijek u modi.

69

A od vas, Bel-Senher, ja ne traim nita do da za svojom sastavljenom gospom eznem toliko koliko za vama; i da se u meni ljubav rodi sa onom strau koju utim za vas, da tijelo moje od pohote gori; jer ja vie eznem enju za vama nego da mi druga u zagrljaj pane. Sad vidite, gospo, kako sam vas volio, zato onda vie ne marite za me? Pjevau moj, Papiole, podi i prenesi pjesmom mom Magnetu da se ljubav ovdje nikad nije znala, da je, padnuv s neba, nisko pala.
Antun Soljan

Bern platz lo gais temps de pascor

Proljetni volim vedri as kada se javlja list i cvijet, godi mi uti ptiji glas kada se iv kroz lia splet s kronje na kronju seli, godi mi kad na poljski cvat atore stanu podizat, i gledat me veseli

70

kada se postroji za rat s vitezom vitez, s hatom hat. Kada pred etom prethodnih stoka i puk u bijeg se da, drago mi gledat, poslije njih, gdje hrupi vojske tusta tma, i u srcu mi godi kad tvrd dvor vidim napadnut i bedem sruen, razmetnut, a vojska je pri vodi za jarkom zbijena u kut, oko nje plot, do pruta prut. A onaj mi je gospar drag to prvi nalijee u boj, s orujem, s konjem, ne zna strah, sokoli tako odred svoj, dok vri pothvat smion. Pa kada razgori se rat, svatko ga tada slijedi rad, spreman na boj ko i on, jer da to znai, mora znat udarce mnoge primit, dat. Mlat, ma i tit i aren ljem, kad okraj se zametno, tu vidjet emo razlomljen, vazale stradat zajedno, dok ranjenih i mrtvih konji e pusto posrtat, a kad se upuste u rat svi ljudi plemske ele tek sasje ruku, bolje je mrijet no uzmicat.

krvi, vrat:

71

Kaem vam, takvu meni slast ne prua jelo, pilo, san, ko Udri, udri zaut glas s obiju strana - slobodan dok njiti konj u umi, i Pomo, pomo viku ut, malen i velik vidjet trup gdje travnat jarak puni, mrtvace to im probi grud kiena koplja komad krut. Zaloite, baruni, i zadnji dvorac, selo, grad, samo ne prekidajte rat.

/ ^

Ivan Slamnig

72

ARNAUTZ DANIEL
(izmeu 1180. i 1260.)

Slavi Arnautza Daniela pridonio je najvie Dante kad ga je nazvao najboljim kovaem materinjega jezika, davi mu tovie da u XXVI. pjevanju istilita izgovori nekoliko stihova na staroprovansalskom jeziku. I Ezra Pound smatrao je Danielove pjesme savrenstvom provansalskoga pjeva. Arnautz Daniel ueni je pjesnik, koji se prisjea antike, predstavnik trobarric, tj. bogatoga odnosno esteticistikoga pjevanja. Daniel je kova forme, bolje rei cizeler, koji radi na njezinu kompliciranju kao i na precioznoj razradi izriaja. Jedno je od njegovih iznaaa i sekstina - akrobatski sustav sa est rijei koje se uvijek, s novom kombinacijom znaenja, pojavljuju u svih est esterostihovnih strofa - kojom su se osobito sluili Dante i Petrarca.

73

En cest sonet coind' e

U vedar napjev evo slaem rijei blanjane i tesane, a da stihovi budu zreli, i turpijom ih katkad reem, jer ljubav isti i reeta pjesmu mi to iz one vrije koja kreposna djela tvori. Sved bivam bolji, sebe vaem, jer najdivniju i bez mane ja sluim gospu, kad vam velim. Od pete me do glave vee, pa nek udari bura kleta, mene i usred zime grije ljubav koja mi srce mori. Ja sluam mise, palim blaen svijee uljane i votane, neka mi pomo Bog udijeli pred njom, bez koje sve je tee; kad pojavu joj vitku sretam, kad joj se plava kosa vije, draa je nego carski dvori. Zelje je moje tako trae te mogu bez nje da ostanem, jer bjei to se snano eli. Visoko njeno srce see i za me to je teka meta.

74

Ona je takva da umije gazdu s duanom da pokori. Rimsko mi Carstvo nije drae, ni apostolom da postanem, kad bi mi zato nju uzeli, koja mi srce kida, ree. Nek spasi me do Novog ljeta, nek me poljubi - il ubije i onda nek u paklu gori. Sva patnja to je duh moj kae, ne odvraa me od dragane, kada u pusto zbog tog selim i tamo slaem rime svjee. Ljubav me sijee poput dlijeta: volio ni trun vie nije ni Moncli, o kom pria zbori. Ja sam Arnautz, skupljam vjetar, s pomou vola zeca bijem i sved se protiv struje borim.
Nikola Milkevi

71

CONON DE BTHUNE
(1150. - 1219.)

Conon de Bthune iao je dva puta u kriarsku vojnu te sudjelovao u osvajanju Carigrada kao istaknuti vojskovoa. U toj je ulozi pokazao izrazite vojnike sposobnosti pa je na Istoku proveo dobar dio ivota. I veina njegovih pjesama tematski je vezana za kriarski rat. U njima se govori o kriaru koji idui u rat ostavlja u domovini svoju ljubu, ali ima i onih u kojima napada velikae koji se ne ele pridruiti ratnomu pohodu.

76

Mout me semont Amours que je m'envoise

Da vedar budem, mene Ljubav sili, Kad najvie bih prestat pjevat htio; Al utjeti jo vie mi se mili, Pa sam se pjesme odrekao cio; Francuzima moj jezik ne bje mio Ni pjev kad u Sampanji sam se zbio Pred kneginjom, to najvie me cvili. Prosta je bila Kraljica u svili, I sin joj Kralj, to kudit me je smio. Rije nije govor francuski mi ili, Francuski ipak zna se to sam mnio; Prosti su i ti tu to sam ih srio, to kude, iz Artoa jer sam bio, A oni su iz Pontoaza bili. Boe, to init? Da 1' joj otkrit jade? Zamolit je za ljubav kao prije? Da, bogami, jer danas svatko znade: Bez molbe nita lako posti nije; A ja sam truver drskiji od svijeh, Na me se Gospa ljutiti ne smije, Ve na Zar to mi utjeti ne dade.
Luko Paljetak

77

Ahi! Amors, com dure dpartie

Oj, Ljubavi, to rastanak mi teak Od ljubljene sad valja initi, Najbolje ene kojoj itko slui! Nek Bog me k njojzi opet povrati Ba ko to s boli sad je ostavih! Sto, jao, rekoh? Ostavit ne mogu! Ja tijelom svojim idem sluit Bogu, Njoj srcem u u slubi ostati! Sa uzdasim' u Siriju sad idem, Jer Stvoritelja neu izdati, Tko Boga u toj zapusti bijedi, U jo e veoj Bog ga pustiti. To mali treba znat i veliki, Da svaki od nas vitez mora biti, Da nebo stjee i ast svoju titi. I ljubav svoje drage zaslui. U dokolici dosad hrabri bjesmo, Al tko je junak, vidjet e se sad; Stog poi on e oprati sramotu, Zbog koje bijesan i star je i mlad: Za sveto mjesto borit e se rad Sad izgubljeno, gdje Bog za nas strada; U rukama je dumanina sada, Sramota takva zbi se rijetko kad. Tko nee ivot dosadan i prazan, Nek vesel ide da za Boga mre, O, kako smrt je ugodna i slatka

78

Kad s njom veselje rajsko stjee se! Al prave smrti nema za njih, ne, Uskrsnut svi u vjeitoj e slavi; A iv tko bude, sretnik bit e pravi, Jer ast i slava pratit e ih sve. Svi sveenici i svi stari ljudi Plemenita e djela initi, Svi drugi e u vojsku sad otii, A ene e ih vjerno ekati I drugovi im asni ostati; A kad bi s kime po zloj pole stazi, To kukavci bi bili i zli vrazi, Jer dobri svi e u boj otii. Bog sada lei u svom skrovitu I eka, hoe 1' pomo donijeti Svi oni to ih On iz tmine spasi Na kriu koji Turin zarobi. Osramoeni bit e ljudi svi, Van ako bolni, bijedni i sirote Svak bogat, mlad i zdrav je pun sramote, Za Boga ako svog se ne bori. Ah, suze ronim poput ljetne kie, Nek Bog u teki pomogne mi sat! Na ljubljenu u, znajte, mislit vie, Sve vrijeme, nego na taj cijeli rat!
Slavko Jei

79

KATELAN OD COUCYA
(? - 1203.)

Guy, katelan grada Coucya, izrazio je najpatetinije tipinu truversku temu oprotaja kriara s ljubljenom, koja je u pjesmi Odiljam. se odjeknula i u starome hrvatskom pjesnitvu. Doista, pjesnik je i umro na ladi koja ga je nosila u etvrtu kriarsku vojnu. Slava koju je postigao svojim pjesmama, uinila je Katelana od Coucya junakom legende o pojedenom srcu, gdje se govori kako je ljubomorni mu dao svojoj eni da pojede srce njezina mrtvoga truvera. Prema toj je legendi Jakemes Bretel napisao popularni roman Katelan od Coucya i gospoda odFayela. Katelan od Coucya virtuozno je nasljedovao uzore trubadurskoga pjesnitva.

80

La douce vois del rossignol sauvage

Divlji slavujak umilno biglie, Glasom me njenim i no i dan prati, Pa srce moje blagou odie, I za veselje elim prepjevati. Tek dobrim pjevom mogu izazvati Naklonost one kj se usmjerie Hvale mog srca, te u bit uslien Ako me htjedne slugom zadrati. Srce mi la ni hir ne dohvatie, Stog morao bih dobro doekati, Ta dolino je ljubim, al se skrie Znaci to ljubav dali bi joj znati. Jer lijepost njena na me ini svrati I sve se rijei pred njom izgubie, Niti joj gledam isto lice vie, Toliko strah me pogled s nje odvratiti Uz nju se srce i misli mi svie, Zato nek Bog mi d se radovati! A stalnost moja i ar nadmaie I Tristana, to napitka se lati. Za ulog srce, tijelo, ud u dati, Razum i znanje, moda uma lien. A jo u vijeku koji mi se pie, Dvojim da 1' dosta njoj u pripadati. Nazvao ne bih ludim inom vie Ni smrt, da rad nje moram umirati. Jer krs i um se u njoj sastavie,

81

I nema ravne to e uz nju stati. Drage je oi znae izabrati: im vidjee je, srce ostavie Ko taoca, i otad uz nju die, Ni tren ne ele s njom se rastajati. Kud kroi mi se po ne osmj elise, Tobom u, pjesmo, svoje glase slati, Jer zavidnici zli me zaplaie, Sto unaprijed ve znaju nazirati Ljubavnu slast; nek Bog im kletvom vrati! Jer ljubavniku mnogom naudie, Te meni krutu korist ostavie, Da silom u ih morat posluati!
Zeljka orak

Bien cuidai vivre sans amor Mnih da e mirno ivot cijeli Bez ljubavi mi dotrajati, Al srce koje ve iscijelih, U ludilo me opet vrati. Odah se dubljoj mahnitosti No dijete kad se oalosti Traei lijepu zvijezdu za se Koja visoko nad njim sja se. Iako kuah gorke ase, Naknadu meni ljubav plati

82

Zato to, ne mislei na se, Nikad joj slubu ne uskratih: Kruni me kraljem mahnitosti, A jednakim e dobrom gostit Svakog tko vjernost njoj ne gazi: Tko vjeruje joj, neka pazi. I nije udo da jad slazi U me na ljubav to me pati. 0 Boe! da se mojoj snazi Bar jedan dan nje doepati! Isplatit e zbog mahnitosti Ako se na me Bog smilst: 1 morati e mrijeti tada, Ako mi gospu ne savlada. Nemojte ludost za zlo sada, Vi to sve znate, uzimati. Ljubit Vas s pravom na me spada Tek ako ljubav to ne krati. No sila plod je mahnitosti, Ko vjetar lai kad pakosti, Sto ide kud je vjetar vue, Dok je ne smrvi i ne stue. 0 gospo, dobra sveg prisue, Ushtijte milost meni dati, Ko to zlo rad Vas utrnut e, A sve vrline krijesom sjati. Spoznajte izvor mahnitosti Sto mom ivotu ne oprosti: 1 tko e meni bol zacijelit Ako je neu s Vama dijelit? Od lijepe mi mahnitosti, Rad Boga i estitosti,

83

Milost, pjesmo, ti zaeli, Da me himbom ne ustrijeli.

eljka orak

A vos, Amors, plus qu'a nule autre gent

Ljubavi, vama od svih ponajprije Zbog boli svoje valja mi se tuit, Jer neminovno otputovat mi je, Od vjerne druge moje se razdruit, A gube nju ve nita neu uit. I Ljubavi, nek neznano vam nije, Da ako tko zbog zdvojna srca mrije, Ni stih ni lai ja neu ispjevati. Kako da to se, Gospodine, zbije? Zar u joj ruku na oprotaj pruit? Tako mi Boga, da, jer druge nije. U tuu zemlju bez nje u produit. Odsad u svakom zlu ko meta sluit, Jer na me njen se blagoslov ne lije, Nit druga ljubav radou me grije Do njena; da 1' jo ikad, tko e znati. Gospode Boe, zar bi ponestala Utjeha njene blizine bez traga, I slast to esto ona mi je dala Koja bje moja gospa, druga, draga?

84

Kad prisni mi se udvornost joj blaga I njene rijei to je zborit znala, Zar dua bi u tijelu obastala? Ne ode 1', zlo u u njoj prepoznati. Ta nisu zalud u dio mi pala Kroz ivot moj tolika Boja blaga, No sada su me tako skupo stala Da smrt sa cijenom izravnava vaga. Ljubavi, milost: na Boga bi ljaga Pala, kad ljubav bi se dokonala; Iz srca mi se istr nije dala, A meni se od gospe rastajati! Sad bit e sretan koji rogobori Na dobro to sam nekad uit smio, Al se romarom takvim neu stvorit Da sklon bih njemu ikad biti htio; Stog put moj cilj bi lako promaio; Jer zlom tolikim izdajnik me mori Da pomirbeni Boji nagovori Tek teret bi mi mogli predstavljati. Odlazim, gospo: Bogu, to sve tvori, Preporuam vas, makar gdje ja bio. Ne znam da 1' ikad jo u s vama zborit: Moda sam zadnji put vas opazio. Molim vas Bogom, ma kud prolazio, Nek vrsti budu nai dogovori, I molim Boga da mi as sazori Ko vjera to je vama znadoh dati.
eljka orak

85

HELLNANT DE FROIDMONT
(1160.? - ?)

Stihovi o smrti Helinanta de Froidmonta saimlju snanu prisutnost smrti u ivotu srednjega vijeka. Zato je ta pjesma stekla veliku popularnost i sauvala se u mnogim prijepisima. Rije je o opsenoj alegoriji Smrti, koja se tematski varira s rastuim intenzitetom iz kitice u kiticu do nedvojbene zakljune pouke. Helinant je napisao tu pjesmu posluivi se strofom koju je sam stvorio, a sastoji se od dvanaest osmeraca sa samo dvije rime. Stihovi o smrti napisani su oko 1195. u cistercitskoj opatiji Froidmont, kamo se pjesnik povukao.

86

VERSI O SMRTI

Que vaut biautez, que vaut richece

emu blago, emu lijepost, emu slava, emu krjepost, kada smrt po svojoj udi kiom dadi, suom pri, sve u svojoj pesti dri, to se prezre, to se udi? Smrtnog straha tko je jai, joter vie smrt privlai, poglavito k njem se svrati. Mehko meso, tusto tijelo, ognju plat i crvu jelo tko uiva, vie pati. Smrt je dokaz, dvojbe nije, kako sve to vene, mrije, podjednako malo valja. Sve je nita, smrt svjedoi, prodrljivost to rastoi i pohota to okalja. Smrt sagrijeit svetcu ne da, jer na nita on ne gleda njezini to grizu zubi. Smrti sve je istog roda, tor i zipka, vino, voda smrt veselje svako zgubi. Smrt sve lovi poput mree, smrt je ruka sve to stee, sve to zgrabi zavijek ima. Smrt plat crni svakom sudi,

87

prostirku na goloj grudi, smrt jednako slui svima. Smrt otkriva tajne groba, smrt slobodi nujna roba, smrt zasunji papu, cara, smrt d svakom to zaslui, smrt ubogu dug odui, smrt gavana s blagom vara. Smrt svem pravu mjeru kae, smrt sve tonim tegom vae, smrt svakome pravdu vri, smrt nepravdu svaku sveti, smrt oholom gnjile nijeti, smrt u ratu kralja skri, smrt i vlast i zakon titi, smrt bez lihve i dobiti, smrt u trpnju nehaj mijenja, smrt grahu i posnoj kai u klotru, gdje blud se plai, daje okus od peenja. Smrt smiruje ljute prie, smrt stiava veselice, smrt sve bitke okonava, smrt kriare raspne hude, smrt namiri krotke lude, smrt sve parbe poravnava. Smrt od rue lui trnje, krupe brano, slame zrnje, isto vino patvorina. Smrt kroz vel i zastor gleda, tono znade svakom s reda koliko se tovat ima. Smrti, da te monik kua, ne bi njemu pala dua

88

gdje ne treba zlata, srebra; ne bi kljk tijelo lomno, nit otrio nokte pomno da bijedniku guli rebra; jer zarije snano zube i duboko u sve grube nepravedno koji kinje jadnu eljad bez zatite da gramzljivost svoju site od imetka sirotinje. Smrti, ti si rat i zamet svima to kroz pljaku, namet zlostavljaju tlakom slabe. Ti sve one mui vele to se tuem zlu vesele. Ipak danas mnogi rabe (o vlasteli svud se uje) nepogode i oluje, na put zloe duu vode. Hej, drsko se dobit moe irok pas od tue koe i korist od tue kode. Smrti, gdje se holost hvali, hita gasit to zapali, pa noktima vjeno para bogataa to uije siromahu krv dok pije. Ah, bogatstvo, to nas vara? Salo krade tko se masti, kruha krade tko se slasti, navada ve tako hoe; to je ovjek bogatiji, to je tvri i krtiji sav u perju, a cvokoe.

89

Najtustiji s mnogo ruha gule one s korom kruha i dronjcima; dokaz to je da Bog sudbu, dok postoji, velikim i malim kroji. im skonaju jade svoje, mlad i star, ve prosta dua u as smrtni opet kua dobrih djela zbroj i grijeha. Tad iz svog iskustva ita: treba init Bog to pita, ovjek nije stvor od smijeha. Tko li desno-lijevo ote maraka i livri svote od bogatstva irom svijeta; tko jesetre i lubine, tuke, mrene i murine, i losose na stol meta; tko potroi hranu, svilu na smrdljivu put i gnjilu; tko ne kroi bez koije; tko se Bogu ne pokori, sad ga paklen oganj mori: tko sav gori, zlo se grije. Boe, zato da se eli jed to grjenu put veseli, kad rastae nau narav i toliko kratko traje? Potom tako skupo staje! Poguban je ostan varav koji duu na dug snubi rad uitka to se gubi, a gorine vjena aa! Bje', pohoto! Bjei, gnuse!

90

Neu tako skupe kuse. Drai su mi grah i kaa.

Mate Maras

GAIETE I OROUR

Lou samedi a soir fait la semainne

U subotu naveer, pod kraj tjednu, Sestre Gaiet i Oriour tad htjednu Pod ruku oti na fontanu jednu. Nek pue vjetar, nek se grane viju: Koji se vole, oni slatko sniju. Tu mladi Grard s vjebalita bane, Ugleda Gaiet kraj one fontane, Zagrli je i blago stezat stane. Nek pue vjetar, nek se grane viju: Koji se vole, oni slatko sniju. Oriour, vode kad zagrabi, tada Poi, put znade, vrati se do grada, Ja ostat u s Grardom, km sam rada. Nek pue vjetar, nek se grane viju: Koji se vole, oni slatko sniju. Oriour dakle pode, tuna, blijeda; Oiju planih, sva se bli preda, Sto Gaiet, sestra, po joj s njima n d.

91

Nek pue vjetar, nek se grane viju: Koji se vole, oni slatko sniju. Nesretne mene, Ori'our e, joj! Ostavih sestru u dolini toj. Mladi je Grard vodi u grad svoj. Nek pue vjetar, nek se grane viju: Koji se vole, oni slatko sniju. Mladi Grard i Gaiet natrag krenu. Pooe pravo k gradu u tom trenu: im stigoe, on uze je za enu. Nek pue vjetar, nek se grane viju: Koji se vole, oni slatko sniju.
Luko Paljetak

92

RUTEBEUF
(izmeu 1230. i 1290.)

Medu svim truverima XIII. stoljea pa nadalje sve do Villona, sva

stoljea poslije, Rutebeuf se istie osobnim prizvukom svoga lirizma, koji ga uzdie daleko iznad pjesnikih konvencija njegova doba. Isprva ivi kao putujui ongler, dok se poslije utjee mecenatu velikaa. Bez velikoga uspjeha, ini se, jer ga cijeloga ivota more glad i studen, a ono malo zarade odnosi mu kocka. Prihvativi takvu sudbinu za osnovu svoga pjeva, on se ne nastoji prilagoditi predlocima udvorne lirike aristokrata. Zato su mu pjesme tualjke nad ivotnim nedaama, ali bez plaljiva samoaljenja. S dotad neuvenim realizmom i samoironijom Rutebeuf saima injenice svoga ivota. On istodobno vrlo bistro analizira svijet svoga doba te sonim stihovima napada raskoan ivot Crkve, suprotstavljajui mu jednostavnu vjeru. Uza sve to, Rutebeuf je virtuoz i istraiva forme, koji je obogatio francusko pjesnitvo novim ritmikim kombinacijama i smionim rimama. On posjeduje posve modernu osjetljivost za rije, pa mu igre rijei imaju svu teinu proivljenoga iskustva. Malo je koji pjesnik prakticirao toliko razliitih pjesnikih vrsta od pjesme, basne i satire do alegorije, mirakla i kriarske pjesme.

93

POTEPUSI S GRVEA

Ribaut, or estes vos a point

Sretnih li vas potepuha: Stabla se od lia dijele, A na vama nema ruha, Trne bok od zime vele. Da je doi do kouha I do halje s krznom cijele! Ljeti vi ste bodra duha, Mrazovi vas snevesele! Ne brine vas crevlja suha Dok tabani mast ne ele. Odsad mjesto crnih muha Vas e bosti muhe bijele.
eljka orak

TO B OD MOJIH PRIJATELJA?

Dieus m'afet compaignon ajob Jednakim Jobu stvori me Bog, jer sve mi, to god imadoh svog, uze za trenut. Ni desnim okom, to vidi bolje, ne vidim sada od nevolje

94

kud mi je krenut. O, to je teko, ubitano, jer i podne je sada mrano za to mi oko. Nieg nemam to srce voli, ve sam ubog i sve me boli vrlo duboko. Sada u dnu ponora tuim i ekam da mi pomo prui taj to i prije imao je milosti za me, jer srce mi je puno tame i jad ga bije... ena mi eto rodi dijete, konj mi slomio nogu lete tu preko plota. Plau ite dojkinja vrla, ta to me tako ve odrla da je strahota... Nevolji mojoj nigdje kraja. Drva nemam ni naruaja u kui sada, u ove dane, da se grijem. Ta nikad nikog bilo nije da tako strada. Jo ovako ne bjeh bez para; gazda mi kue prigovara da najam platim, a nigdje nieg, pusto sura, i ja se evo gola tura po zimi klatim. Zato i pjevam drugaije, tvrdo i teko, ne ko prije: vedro i ilo... Nesrea ne zna sama priti i to god mi se moglo zbiti,

95

sve mi se zbilo. Sto b od mojih prijatelja, koji su bili sva mi elja i ljubav due? Moda bjehu rijetko sijani, loe u zemlju zakopani te povenue. Ni prije nisu bili bolji, a otkako po Bojoj volji postadoh rtva, nijedan vie k meni ne eta. Mora da ih je odnio vjetar. Ljubav je mrtva. Takove vjetar brzo hvata, a puu mi stalno kod vrata odnije ih lako, te nikog da se za me stara nit da mi nosi kakva dara. I eto tako znam: svoje nitko nee dati, a kajanje onoga prati tko troit eli da prijateljstva stekne mnoga, jer nee nai nijednoga da bol s njim dijeli.
Nikola Milievi

96

GUILLAUME DE LORRIS
(1210.? - 1240.?)

JEAN DE MEUNG
(1250.? - 1304.)

Roman o Rui alegorijski je spjev, koji saima kulturni rafinman svoga doba, a ujedno upuuje na to kako da se ono nastavi pozitivnim vrednotama novih vremena. Razlog dvojakosti Romana o Rui lei u tome to su ga napisala dva ovjeka. Prvi dio romana napisao je Guillaume de Lorris, a sastoji se od 4000 osmeraca. U njemu se sintetizira iskustvo udvorne ljubavi u svojevrstan ljubavni prirunik. U formi sna izlae se romansirani put Ljubavnika prema Rui preko niza kunja, u kojima sudjeluju personifikacije kao npr. Lijep doek, Plahost, Sram, Strah. Roman je ostao nedovren i to je bio razlog to je Jean de Meung pedeset godina poslije napisao opsean nastavak od 18 000 stihova. On ne samo to uvodi nove likove nego mijenja sadraj i narav spjeva. Dok se Guillaume nadahnjivao trubadurima, Jean prenosi misao antikih filozofa. On je racionalist i skeptik pa, u suprotnosti s prvim piscem Romana o Rui, opominje protiv robovanja iluzijama ljubavi.

97

ROMAN O RUI [21 - 107, 129 - 155, 339 - 384]

Ou vintiesme an de mon aage

U dvajstom bjeh goditu Ljubav kada danke ite od mladei, nou spavah kako vazda obiavah, tvrdo zaspah, ne bjeh budan; usnuh tada sanak udan, tom ljepotom bjeh oaran; on ni od eg ne bje stvaran to se potom ne bi zbilo i u pjesan ovu slilo. Kanda on mi verse rodi, srca vaa njim' zavodi kako Ljubav moli, hita. Nek' se nitko ne zapita koje djelu dat u ime ije prve piem rime, neka bude ROMAN O RUI ART D'AMORS jer zaokrui. Lijepa i nova mu je tvar, drag da Bogu taj bude dar, to ga zaeh u ast dami svom vrlinom jer me smami: to Rua je uzviena toli vrijedna biti ljubljena. U snu mi se jutro snilo, pred pet-est ljeta to je bilo; dan u maju, sav od lijeposti, doba ljuveno, svo od radosti,

98

doba kad se sve veseli, svaki grm il plot bi htjeli svibnjom sebe ukrasit, liem novim grane ovit. Zimi ume skoro svenu, zeleno sada na se djenu; ponosna se zemlja snai rosom, to je milo vlazi, zaas nesta njena bijeda kad bje zimi sva od leda. Uznosita hoe krenut, halje nove rad' je djenut, toli divnog, krasnog kroja, one tkane s tisu boja trava i istonog cvata brojnih prelijepih lata, o ruhu njenu kad ja zborim, zemlju dinu vie dvorim. Ptice to su nijeme bile pod obruem lene sile, zimsku preboljee ranu, sad u krasnom maju stanu pjevati veselje svoje, iz srca sveg radost poje da zvui pjev kroz itav log. Slavuj mali iz glasa svog trudom glasni poj izvodi. Igra se s veseljem rodi u gaju eve i papige; zaljubit se - ima 1' brige druge mladim srcima do dat se proljetnim arima. Jadno srce to ne ljubi kad mu duu nujnu snubi opojni poj iz kroanja. Takvo doba jednom sanjah,

99

ljubav kad u vrijeme majsko zgodi svako bie rajsko.

Andra Zlatar

Vidjeh tada u spavanju da ve jutro dobro svanu. Odmah ustah tu bez muke, obukoh se, umih ruke, srebren-iglu uzeh tada sa jastuca puna sklada, podoh konac udjenuti. Tad poeljeh van krenuti, posluati pjev ptiica kako poju sa granica u godinje novo doba. Stegnuvi rukava oba, vesel i sam podoh tako sluajui ptice kako tud marljivo popijevahu, dok vrtovi svi cvjetahu. Pun radosti i ivota podoh tamo put klopota rijeke, koju uh da tee, jer ne imah slasti vee nego etat rubom rijeke. Neko vrijeme kako hodah, tad perivoj ja ugledah, i zid visok oko njega, slike mnoge krasie ga te natpisi urezani. Ti likovi uslikani pogled su mi zaplijenili, a kakvi su oni bili rei u vam i priati, kako u se ve sjeati.

100

U sredini Mrnja stase, koja stalno poticae gnjev i ljutnju vrlo jako. Na toj slici isto tako vidjeh svae i karanja te svakakva mrka stanja. Ne b lijepo odjevena, ve k neka bijesna ena. Namrtena lica, ljuta, k tome nosa zavrnuta; Grozna bjee, uprljana, a oko nje omotana haljina joj bjee bijedna. Druga jote slika jedna bjee slijeva uslikana, itah slova ispisana da Nevjerom sebe zvae. Tad Starosti slijedi slika, od ijega nekad lika nita ne bi sad na tijelu, nije mogla prii jelu, tako stara, slaba bjee. Lijeposti joj potamnjee i gadosti posta slava. Sjedinama puna glava bjelinom je procvjetala. Ne bi, kad bi smrtno pala, bila teta niti alost, jer je tijelo njeno starost presuila, unitila. Lica to su nekad bila glatka, ravna, oi pune, u borama sad sve trune. Ui joj se smeurae, zubi joj poispadae

101

te ni jedan tu ne osta. A pognuta tako posta da ni etiri koraka hodat ne moe bez taka. Vrijeme juri bez pokoja, obdan, obno bez zastoja, ono tee i odlazi, ali kriomice plazi pa se ini k da stoji, no ni hip ne popostoji; ne prestaje prolaziti pa ne moe ni smisliti koje vrijeme sada bude, da uene pita ljude, jer prije neg misli dodu, tri vremena ve ti prou: vrijeme to ne voli stanka, nego bjei bez prestanka, kao voda kad se lije, pa se vratit kap ne smije; vrijeme km se sve predaje, gvoe, sve najtvre da je, jer sve ono dere, gazi; vrijeme to sve preobrazi, ini rasti, sve nas hrani, sve istroi, sve pokvari; ini da nam oci stare, ini starit kralje, care, pa e i nas ostariti ako smrt ne preduhitri.
Nikica Kolumbi

102

GUILLAUME DE MACHAUT
(oko 1300. - 1377.)

Pojava Guillaumea de Machauta znaajna je za doba u kojem dolazi do promjene u statusu pjesnika i pjevanja. Pjesnik vie nije lutalicay'oragleur, nego mnestrel, trajno vezan za jednoga gospodara. Poezija se pie u utvrenim formama, medu kojima su najee balada, rondeau i virelai. Guillaume de Machaut tim se formama slui vjeto, ali ne uvijek izvorno. Opis svih tih pjesnikih formi kojima se i sam sluio, ostavio je u djelu Lijek sree (Remde de Fortun). Slava Guillaumea de Machauta danas je mnogo vea kao skladatelja glasoviteMme de Ntre Dame, prve cjelovito komponirane skladbe te vrste.

103

TKO UJUTRO SE SMIJE

Et en ce penser ou festoie
Prebiru tako po mislima svojim Na um mi pade da sazdam i spojim, Od sree i od boli svoje, Od misli i od suza koje Prolijevam, priu to se ima Tualjka zvati, s puno rima, A sadrajem tuu tako, Zato u poeti ovako:
Luko Paljetak

TKO UJUTRO SE SMIJE, NAVEER PLAE

Tels rit au main qui au soir pleure

Tko ujutro se smije, naveer plae; Dok misli da ti ljubav pomae, pae Za dobro radi, laska ona ti jae I zlo ti prti, I nikada ne eka jutro da svane Da okrene se; ona nikada ne stane Dok se ne okrene, preokrene s tri strane, I tako toga Koji je bio dolje, postavlja gori,

104

A onog to je gore, dolje tad sori, I najradosnijega u hipu stvori U turobnoga. Fortuna mrska ljubav je zlobna; Blagodat to je nesretna, kobna; Dareljivost je to krta, drobna; Ubotvo to je; Jadno i bolno zdravlje jedno; To je bogatstvo oskudno, bijedno; Gospodstvo to je prijezira vrijedno; Nevjerno to je; To nadmena je poniznost jadna I milosrdnost jalna, gadna, I pogibeljna tatina gladna; Sumnja je guta; To predah je u nevoljama, I glad u srcu punom plama, I radost ljuta. Od udnje moje srce vene, Al ne od raznih, to ga plijene; Na svijetu nema ovjeka, ene Da lijek mi d, Do gospe moje, koja grije, Podrava ud, pali, rije Po njoj da iskrom arkom sije Stalno, bez dna. Fortuna mi je susjeda kruta, Umrijet, mislim, ovog u puta Bez rane ja. No sad na kraju kad ivot gubim, Gospi, to istim arom je ljubim, Dua se, rukam' sklopljenim, grubim, Predaje sva.
Luko Paljetak

105

Dame, mon cuer en vous remaint Srce mi, gospo, pripada vama, Ma to me od vas odvojit htjelo; Zbog ovog arkog u meni plama Srce mi, gospo, pripada vama. Ne druga, ve da vi ga sama Imate, molim vrijeme cijelo, Srce mi, gospo, pripada vama Ma to me od vas odvojit htjelo.
Luko Paljetak

Quant fait eurent une estampie

Kad poskoice zvuk se prospe, S pratiocima krenu gospe P dvoje, po troje tog trena Uhvaeni za ramena Do jedne krasne lonice.
Luko Paljetak

106

EUSTACHE DESCHAMPS
(1346. - 1406.?)

Djelatnost ovoga uenika Guillaumea de Machauta opsena je i raznovrsna. Napisao je u prozi prvu poetiku na francuskom jeziku, Umijee pjevanja i sastavljanja pjesama (Art de dictier et dfaire chansons, 1392.), a i niz kazalinih komada. Najuspjeniji je i najplodniji bio u poeziji. Opisivao je povijesne dogaaje i obiaje svoga doba, pa je ostavio niz realistikih zapaanja i razmiljanja o ivotu kasnoga srednjega vijeka.

107

BALADA MXXIII.

Chascuns parle de chevance acqurir

Svi govore o stjecanju dobara, 0 blagu, moi, o velikoj slavi, Sto vie imat, svaki sad se stara 1 asti stei uitak je pravi; 0 tome misli, s tim se mui, davi. Te stvari neu srcu da se svide, Ve svaki dan svoj obol neka stavi; Ta dosta mi je da mi dobro ide! Ja tueg blaga nikada ne gledam, Za tue s brigom ja ne gubim dane, Za tuu zemlju ubiti se ne dam; 1 bogat jede to u trbuh stane. Zar jezik zlatan treba kuat hrane? Za asti zar da patnju oi vide? To dim i vjetar je to ljulja grane; Ta dosta mi je da mi dobro ide!

I dobro znam da svakom umrijet treba,

Tko rodio se, svakoga smrt eka, Na svakog ona bez iznimke vreba, To odredba je neizbjena neka. Za blaga emu udjeti daleka, U debele to skrivati ih zide, Sto borba sva, za bogatstvom ta dreka? Ta dosta mi je da mi dobro ide! Vladaru, ovaj treba svijet uivat, Te zakon ljudski i Boji potivat, Ne elit tue da ti oi vide,

108

to dobro je, to s blagoslovom Boga Nek svaki uva i dri se svoga Ta dosta mi je da mi dobro ide!
Slavko Jei

109

CHRISTINE DE PISAN
(1363. - 1431.?)

Ki talijanskoga lijenika i astrologa na dvoru Karla V, Christine de Pisan udala se s petnaest godina, ali je ve deset godina poslije postala udovica i ostala u tom stanju do kraja ivota. Kako bi mogla uzdravati troje djece, ona ivi od pera kao prva profesionalna spisateljica u francuskoj knjievnosti. U tu svrhu pie prigodno pjesnitvo za ljude s dvora, pravi luksuzna iluminirana izdanja svojih knjiga za biblioteke velikaa itd. Branei ene, Christine de Pisan svrstava se protiv Jeana de Meunga i antifeminizma njegova Romana o Rui. Svestrano naobraena, pisala je filozofsko-moralistika djela, a kao povjesniarka napisala je knjigu protiv graanskoga rata koji je poetkom XV stoljea harao Francuskom. Sastavljala je pjesme u svim onodobnim pjesnikim formama, a najvie se pamte one u kojima jednostavnim slogom govori o vlastitim jadima osamljene ene. Svoju posljednju pjesmu napisala je o Ivani Orlanskoj.

110

Seulete m'a laissi en grant martyre Ostavio me samu s bolom vrelim u ovom pustom svijetu punom jada moj mili suprug, to mi srcem cijelim pruae bezbroj radosti i nada. On je sad mrtav, a bol na me pada i sama patnja u srcu me eka: smrt u njegovu plakati dovijeka. Ako uzdisat i cviljeti elim za mrtvim dragim, to mi vrijedi sada? Jer kad pomislim kako mi veseli bijahu dani, u srei, nekada, kad ivjeh s njime nestana i mlada, pone me gristi teka tuga neka: smrt u njegovu plakati dovijeka. Ko grlica sam bez druga to seli na suho granje, a bjei iz hlada, ko janje to se od stada odijeli i strepi da mu kurjak smrt ne zada. Tako mi eto dua sama strada bez dragog svoga, i nema joj lijeka: smrt u njegovu plakati dovijeka.
Nikola Milkevi

111

CHARLES ORLANSKI
(1394. - 1465.)

Sin vojvode Louisa Orlanskoga, Charles Orlanski zarobljen je u bitci kod Azincourta i odveden u Englesku, gdje je bio zatoen petnaest godina. U zatoenitvu je napisao Knjigu tamnovanja (Le Livre de la Prison), punu istanane sjete, kojoj daju snagu stihovi velike jednostavnosti. Uskoro zaboravljen, ponovo je bio otkriven u XVIII. stoljeu. Medu njegovim stihovima izdvajaju se njegovi proljetno nadahnuti rondeaui, koji su se uspjeli osloboditi tehnikih komplikacija poezije njegova doba. Nakon povratka u Francusku povukao se u svoje dvorce, osobito Blois, gdje je okupljao najvidenije pjesnike svoga doba, medu kojima i Villona, oko pjesnikih natjeaja na temu kao to je primjerice bila: Kraj studenca sam, a umirem edan. Charles Orlanski posljednji je pjesnik nasljea udvornoga pjesnitva.

112

RONDEAU

Le temps a laissi son manteau Gle, vrijeme je skinulo plat Od vjetra i zime i kie, Na novi si veze sve vie Sad sunca sjaj, bljetav i tat. I zvijerki i ptici je slast, Da sretna se gls i die: Gle, vrijeme je skinulo plat Od vjetra i zime i kie. I rijeci i vrelu je kras Taj areni plat to se njie K alemi kapljica kie, Za svakog je obnove as. Gle, vrijeme je skinulo plat Od vjetra i zime i kie, Na novi si veze sve vie Sad sunca sjaj, bljetav i tat.
Slavko Jei

BALADA

Nouvelles ont couru en France Kroz Francusku glas proe sada Da mrtav sam, kroz mjesta mnoga,

113

S eg alie me malo tada, T to me mrze bez razloga. Oajni bjehu drugi stoga, Svak privren, to rd me ima, Prijatelj dobar, koji ali. Tako na znanje dadoh svima Da na ivotu mi je mali. Ne utjeh bol ni jad, ma kada, Zdrav sam i snaan hvalim Boga; Cijelo me vrijeme krijepi nada Da mir e jutra se jednoga Probuditi, i dana toga Donijeti silnu radost njima. Neka Bog srdbu svoju svali Na tog to nerado vijest prima Da na ivotu mi je mali. Nada mnom mladost mono vlada; Premda se trudi starost stroga Da svojom vlau mene svlada, Al samo trati truda svoga: Dalek sam njoj od porta zloga. Mog nasljednika mladost gl, I n d suzama ga zlima. Nje snaga me i mo proima, Da na ivotu mi je mali. Crnine nitko se ne prima, Sivoga platna sada fali; Pokazati je stalo svima Da na ivotu mi je mali.
Luko Paljetak

114

BALADA O LUTAOCU

En la forest d'Ennuyeuse Tristesse Jedanput, usred ume Tuge klete, kada hodei sm tamo navratih, ondje Boginja Ljubavi me srete i upita me kud se samac klatim. Rekoh joj da me usud neprijatni prognao davno tu u umske sjene te s pravom sebi mogu ime dati: lutalac koji ne zna kud da krene. Smijee se ree, puna tihe sjete: Kada bih mogla, prijatelju, znati zbog kakva jada dua ti se smete, rado bih htjela da te srei vratim; ja te darivah radostima zlatnim, no ne znam kakve sile ti ih plijene, i ao mi je to se mora zvati lutalac koji ne zna kud da krene. Rekoh: Vladarko iz boanske ete, svi jadi moji vama su poznati. To je zbog smrti grube i proklete, koja mi uze nju za kojom patim i s kojom su mi tekli sretni sati; svud njena ruka vodila je mene, no ona umrije i ja postah zatim lutalac koji ne zna kud da krene. Slijep sam, a puti neznani i blatni, te svojim tapom, da s pravca ne svratim, pipam polako staze zapletene,

115

i to je bolno to me naziv prati: lutalac koji ne zna kud da krene.

Nikola Milievi

RONDEAU

Jeunes amoureux nouveau

Ljubavnici mladi, novi, U proljeti novoj sada, Bez razloga, usred grada Jau, skokom svaki plovi.

ine da ih s okn lovi

Plam, to poput uglja pada, Ljubavnici mladi, novi, U proljeti novoj sada. Ne znam da 1' svoj ps v Rade dobro il ne; kada Ostruga ih ista zbd, Svaki se ko konj mu povi, Mladi ljubavnici, novi.
Luko Paljetak

116

FRANOIS VILLON
(1431. - 1464.?)

Posljednji pjesnik srednjega vijeka i prvi pjesnik moderne poezije, Franois Villon, javlja se u doba zasienosti versifikacijskim modelima te se izdie iz njega izvornom snagom svoje pojave. Franois de Montcorbier, kako se zvao prije nego je preuzeo prezime svoga zatitnika kanonika Villona, rodio se iste godine kada je spaljena Ivana Orlanska. Studirao je pravo na parikom sveuilitu, ali je vie od toga pohaao sumnjive krme i druga slina mjesta. Villon je iskuao sve krajnosti pustolovnoga ivota: u tui zbog ene ubio je nekoga klerika, sudjelovao je u velikoj krai, bivao utamnien i dva puta osuen na smrt vjeanjem i dva puta pomilovan. Trag mu se izgubio kada mu je 1463. smrtna kazna bila preinaena u izgon iz Pariza. Godine 1456., kada je poinjena spomenuta kraa, Villon dovrava Zapis (Lais), mzvznMalom oporukom (Petit Testament). U toj dugoj pjesmi od 40 strofa on oporuuje sve to ima i to nema, ljudima koje je sreo u ivotu, protiv mnogih okreui satirike otrice. Poto je zahvaljujui amnestiji iziao iz tamnice, Villon je dovrio rukopis svoga glavnoga djela, Oporuke (Testament), nazvanoga Velikom oporukom. Tb se djelo razlikuje od prvoga ozbiljnou svoga tona, ali i gradbom: sastoji se od 186 strofa, meu koje je umetnut niz drugih pjesama, veinom balada. Izmeu njih se nalazi i glasovita Balada o gospama davnih dana, kojom se nadahnuo T. Ujevi u pjesmi Nae vile. U Oporuci Villon sagledava u perspektivi smrti cijeli svoj burni ivot i te slike bude u njemu razliite osjeaje od smijeha do suza, od ljubavi do mrnje, od poruge do kajanja, pa se knjiga najbolje moe prispodobiti s bogato instrumentiranim dance macabreom (V Vinja). Vllon nije poetski inovator, ali je duboko izvoran te je svoje ivotno i egzistencijalno iskustvo u najveoj mjeri uinio iskustvom svoga pjesnitva. Neosporan utemeljitelj rodoslovlja prokletih pjesnika, Villon zastupa u francuskoj knjievnosti rodoslovlje pisaca u kojih se avanture ivota i knjievnosti prepliu u svojevrsnu sintezu.

117

BALADA FRANOISA VILLONA ZA NATJEAJ CHARLESA ORLANSKOGA

Je meurs de seuf aupr de la fontaine Kraj studenca sam, a umirem edan; ko ar sam vreo, zub mi o zub tue; u svome kraju, a namjernik bijedan; uz vatru drhtim, premda mi je vrue; ko crvi gol sam, s ruhom tecikue; u plau smijem se, a nadam bez nade; tek oaj za me utjehe imade; i radujem se, tugama sam deran; silesija sam, a slabosti me jade, svud priman rado, a odasvud tjeran. Tek neizvjesnom s pouzdanjem predan; sve mrano kao providno me vue; ja sumnjam tek u sluaj oigledan; vjet zgodama to nikad se ne slue; sve stekao sam, tek osto sam bez kue, u zoru velim: Nek Bog nam pono dade! Kad leim, mislim: past u poput klade; sva blaga imam, dunik neizmjeran; dobitak ekam da mi s neba padne, svud priman rado, a odasvud tjeran. Ne elim nita, cilj mi samo jedan: da sve imadem, da briga me ne tue; tko dobro zbori, mrnje mi je vrijedan; tko istinit je, taj mi lai gue; a drui su mi oni to me ue da je vrana bijeli labud to ga glade; svi to me mue, najbolje mi rade;

118

ko istini sam svemu lanom vjeran; sve cijenim, volim, a svi mi se gade, svud priman rado, a odasvud tjeran. Moj Knee blagi, nek vaa milost znade da mnogo znam, a glup sam u sve grade; i svojeglav sam u emu je svak smjeran. I to jo znam? Da plau primim sade, svud priman rado, a odasvud tjeran.
Vladimir Geri

GDJE SU GOSPE DAVNIJEH DANA?

Dictes moy o, n'en quel pays Recite mi, gdje, u krju kome Flora sad je, rimska ljepotica, Tais i Arhipijda s njome, to joj bje ko roena sestrica, Eho, to s jezr i rjeica Jek Zagora vraa svaijeg, A nadljudska bila krasotica? Jao, gdje je, gdje je lanjski snijeg? Gdje je lojza, uvena po svome Umu? (Zbog nje Ablardu ubfca Mukost uze, te monah svetome Bje Denisu, ljubav zlu mu klica!)

119

Gdje je Buridanova kraljica, to ga vrei baci u Seinu, al bijeg Lukavcu n sprijei, razvratnica? Jao, gdje je, gdje je lanjski snijeg? Blanche, kraljica krinu par bijelome, Glas sirenski, pa Dugstopica Berta, Alix, Bietrix i oinskome Maineu Haremburga batinica, Jeanne d'Arc, vrla Lrenka ratnica, Spaljena u Rouenu, uz Engleza stijeg? Gdje su one, Kruno svih djevica? Jao, gdje je, gdje je lanjski snijeg? Knee, tih n ptjte sdmc, Gdje su one, ni godita svg, Da n vraam pripjev tih kitica: Jao, gdje je, gdje je lanjski snijeg?
Vojmil Rabadan

BALADA

DOBROGA

NAUKA

(Onima koji provode rav ivot)

Car ou soies porteur de bulles Da si pop te oprost trai, vara kockom, novac kuje, u paklu e da se pri ko zloinac, ko da truje,

120

vara sud i huli sveto; varaj, kradi milodare: to mislite, na to sve to? - Sve na cure i krmare. Budi svirac, rimozborac, igra, lutkar, zzo, luda, glumac, frula, udotvorac, farse i pasionate, gradu, selu kazuj uda, kockom, kartom zgri pare, sve e k jednom, vi to znate! - Sve na cure i krmare. Koji za to sve ne mare, neka oru, prirod beru, mazge, konje nek timare, ako nisu vjeti peru! Bit e lasno da se goji; al ma kako lan se tare, zato mui se i znoji? - Sve za cure i krmare. Hlae, prsluk, kope s halja, odore i dronjke stare, prodaj brzo, dok to valja, - Sve za cure i krmare. Vama, drui u razvratu dragom tijelu, al zlom dui! nauk dajem ko brat bratu: grk je ar to mrtve sui. Zla mu zuba uvajte se, utecite jo zarana; i, zaboga, sjetite se, umrijet ete jednog dana.
Boo Kukolja

121

BALADA O UDOBNOM IVOTU (Ustuk Francu Gontieru)

Sur mol duvet assis, un gras chanoine

Na mko perje tust kanonik lijee Uz zrnk, sred tapt punog stana, Gospa Sidonia uza nj se protee, Bijela i njena, ista, dotjerana, Hipkras piju cijele noi i dana. Smiju se, ale, maze, cjelivaju, Goli, da tijelom jae uivaju. Kroz rupu jednu vidjeh ih sirota I spoznah: da se jadi rastjeraju, Nema ti blaga do udobna ivota! Kmet Franc Gontier i Helena mu druga Taj divni ivot da su vodit smjeli, enjak i luk, s eg smrdi dah k kuga, Prismoit ne bi crnoj kriki htjeli. Za kau i mlijeko sve, to kmet kiseli, Bob uplji ne dam, rijeh, bez svae, jasno.. Pod ruom lee i tim se hvale glasno! Je 1' bolje to il kreveta toplta? Kaite! emu priat dugoasno? Nema ti blaga do udobna ivota! O kriki crna, od jema i zobi, hljeba T ive, vodu piju ljeti, zimi! Sve ptice od tud do kairskoga neba Zadrale me dan jedan jedini Ne bi, ni jutro, o takvoj jestvini! Nek samo Franc Gontieru radost stvara

122

S Helenom kad pod lijepim glogom ara. Je 1' dobro njima, meni briga stota! No, to god rekli o ivljenju ratara, Nema ti blaga do udobna ivota! Sudite, Knee, da se mnijenja sloe! Ja velim: nikom nek nije grehota, Al edom uh, to amo pristat moe: Nema ti blaga do udobna ivota.
Vojmil Rabadan

O DEBELOJ MARGOTI BALADA

Si j'aime et sers la belle de bon hait Ako li je ljubim i ako joj sluim, Zar prostak sam, divljak, i budala zato? Svake slasti s njome ja se iv nauim, Pa je stoga kitim i srebrom i zlatom. Kada netko svrati, hitro, obilato U velikom sudu donosim mu vina, Kruha, sira, voa, biranih jestvina, Ako masno plati, kaem mu: Dobro je, Nema li gdje spati, vazda mjesta ima U bordelu gdje se bavimo nas dvoje. No s veeri katkad, kada sva se snudi Sto ni groa nema, dre se inatno, Na smrt mrzim lik joj srditi i runi.

123

Otimam joj halje i govorim nato Da gubitak s tim u naplatit bogato. Ona krijeti, vriti: Ti si krv Judina!, Vie i zaklinje mkm Bojeg sina Da ne inim toga. A prut tada svoje Sare po njoj ara modrim pismenima, U bordelu gdje se bavimo nas dvoje. Gromoglasno, masno, tada se odui Prdacem Margota! Ode stanje ratno! Kosu tad mi mazi, meke prste prui Do butine, gogo! tepa umiljato. Oboje pijani, ko top spimo potom. Ujutro se, rano, budi s udi, i na Trbuh mi se penje, a gogi milina! Pod njom ploten stenjem, puti nam se znoje, Razbludom me ludom izmodi stegnima, U bordelu gdje se bavimo nas dvoje. Vazda imam kruha - kakva god godina. I bludnik sam stari, ona ki kurvina. Loiji sad tko je? ud nam se proima: Lonac i poklopac nas smo obadvoje. O sramu ivimo, sram nas sebi prima, Ne tujemo asti, stoga je ne ima U bordelu gdje se bavimo nas dvoje.
Boe V. Zigo

124

VELIKA OPORUKA
[ulomak]

Je plains le temps de ma jeunesse Ja plaem svoje dane mlade, kad bijah ludi od ostalih, sve dok preda me starost pade sad su se kriom razbjeali; nisu na konju odjahali, a niti pjeke. Kud se skrie? Iznenada se u bijeg dali, a dara mi ne ostavie. Oni odoe, mene evo i bez pameti i bez znanja, crn ko kupina, tuan, sveo, bez rente, novca i imanja; sva moja svojta, bez krzmanja, odbaciti me ve se spravlja, i zbog ubogog moga stanja prirodni zakon zaboravlja. 0 Boe, da sam uit htio dok luda pamet bje mi svjea, 1 da sam dobru odan bio, im bih kuu, mekan leaj, al jao, ja iz kole bjeah ko svaki deran neposluan. U srcu bol mi sve je tea dok to napisat evo kuam. Od mladosti sam ubog vazda, od ubogih sam potekao:

125

moj otac nije bio gazda, ni djed, koji se Horac zvao; ubotvo sve nas slijedi, jao, i na rukama preda mojih (Bog mi kod sebe mjesto dao!) nit ezlo niti kruna stoji. Srce mi ree mnogo puta, - zbog siromatva kad sam plako: ovjee, emu bol ta ljuta? Ne budi nikad tuan tako to nisi bogat ko Coeur Jakov: bolje pod gunj em ubog biti nego da si bio gospar lakom pa u bogatu grobu gnjiti. Znam, aneosko nisam dijete kojem na elu sja dijadem od bilo kakve zvijezde svijede. Moj otac Bogu duu dade, a tijelo mu u zemlju pade... ujem, i majka e umrijeti, a jadna ena dobro znade da smrt i sinu njenom prijeti. Znam: bijednog e i bogatuna, mudra i luda, popa, laika, milosna, krta, lijepa, runa, plemenitaa i seljaka, otmjene dame ruha laka, ma kakva roda i pameti, pune nakita, uvojaka, smrt e ih redom sve odnijeti. Umir Paris il Helena, tko umire, u patnji mrije,

126

jer zraka niti daha nema, a u mu se na srce slije; onda ga svega znoj probije, i tko e bol mu ukloniti? Nitko od roda voljan nije da bi mu htio jamcem biti. Svi umirui drhte, ute, vene se napnu, nos se svine, vrat se napue, oi smute, ile nabreknu od siline. O ensko tijelo pti fine, koje svu dra i njenost ima, zar ni njeg takvo zlo da mine? Ne! U nebo je doi svima.

Nikola Milievi

STROFA KOJU JE NAPISAO KAD JE MISLIO DA E BITI OBJEEN

VILLON

Je suis Franois, dont il me poise Ja sam Franjo-Francuz, to mi teko pada, Pontoazac rodom, iz Pariza grada; moj vrat o uetu oprobat e sada da mi je guzica teka kao klada.
Nikola Milievi

127

BALADA OBJEENIH

Frres humains qui aprs nous vivez

Brao, ljudi, koji ivite za nma, N budite srca kamenog! Smilujte se n ns, pa duama Vaim bit e milosniji Bog! Gle, pet, est nas visi s drva tog... Pt, to preve gojili smo prije, Odavno je prodrta, izgnjije, Prah i pepel bivamo mi kosti... Naem zlu nek nitko se ne smije! Molite da Bog nam svima prosti! Zovemo 1' vas braom, zazor vama N budi, to od suda pravednog Smaknuti smo... Ta u svim glavama Nema, znate, uma sreenog. Branite nas, kad ivota svog Lieni smo, pred Sinom Marije, Milost svoju da nam ne odbije, Branila nas paklenih pakosti! Nek nam mrtvim nitko ne dodije! Molite da Bog nam svima prosti! Preni smo, isprani kiama, Suhi, crni od ara sunanog, Oi ispi gavran sa vranama, Bradu, obrve skube s svakog. Mirni nismo ni trena jednog, Vjetra mijeni kako se prohtije, Amo-tamo baca nas i vije... K naprstak ptice sve e izbsti...

128

Nek u krug na nitko ne dospije! Molite da Bog nam svima prosti! Knee Kriste, vlast nad svima ti je, Ne daj da nas pakao dobije! S njim nemali posla ni dunosti! Ljudi, ovdje rugu mjesta nije! Molite da Bog nam svima prosti!
Vojmil Rabadan

NATPIS ZA GROB NAMA OBJEENIMA

Frres humains qui aprs nous vivez

0 brao, djeco sutranjega doba, smekajte tvrdo srce prema nama. Ako alite uas naeg groba, 1 dobri Bog e biti blai s vama. Nas pet-est, vie, uva ista jama. A nae meso trudom nahranjeno odavno je trulo i pojedeno. Prah i pepeo bit e nae kosti. A ruganje je patnji nepoteno: Molite Boga da nam dui prosti.
Pozvasmo brau. Vama budi pravo, iako nas je ruka pravde smakla. Mnogom se od nas - drugi ive zdravo u glavi duga na stranu pomakla,

129

mi poludjesmo od ivotnog pakla. Molite za nas, ovjeju strvinu, obratite se Djeviinom Sinu, neka nas titi od paklenih zlosti. Mrtvi smo. Nek nas ivi mirno minu. Molite Boga da nam dui prosti. Dad nam tjelesa kupao i sprao, sunce ih speklo, isuilo cijela. Gavran je oi nama iskopao, iupao bradu i obrve s ela. Ne sjede mirno nikada nam tijela. No kako vjetar vije amo-tamo, tako se i mi tromo povijamo. Ko naprnjake pti e nas izbosti, u nae drutvo ne stupajte samo; molite Boga da nam dui prosti. Isuse kralju, koji vlada svijetom, ne daj nas u vlast crnom paklu kletom; dunici nismo tu ni mili gosti. O ljudi, ruglo tu bi bilo tetom, molite Boga da nam dui prosti.
Tin Ujevi

130

CLMENT MAROT
(1496. - 1544.)

Clment Marot oznauje u francuskom pjesnitvu prijelaz izmeu

tzv. retoriara i Plejade, dakle prijelaz od srednjega vijeka k renesansi. S poezijom ga retoriara, kojih je eminentni predstavnik bio njegov otac Jean Marot, veu kako neki stalni oblici (rondeau, balada, tualjka), tako personificiranje, alegoriziranje, eruditivnost. Takva je i njegova poema Le Temple de Cupido. Prelazak u dvorsku slubu Margarete Navarske i Franje L, kod kojega je bio i slubeni pjesnik, uvjetovao je nove tonove i orijentaciju njegovih stihova. U bitci kod Pavije (1525.) biva zarobljen, ali i iste godine osloboen. Te ga je godine i supruga prevarila, to je opisao u jednom sastavku. Meutim, ona mu se osvetila na taj nain to ga je prijavila crkvenim vlastima da je mrsio za vrijeme korizme (jeo je zapravo slaninu). Marot je dopanuo tamnice, a cio je taj proces, u kojem je na kraljevu intervenciju dobro proao, opisao u satiri LEnfer (Pakao). U humanistikoj dvorskoj atmosferi i u krugu Margarete Navarske Marot se sve vie usmjeruje prema antikoj i talijanskoj knjievnosti. Prevodi Ovidija, Vergilija, Marcijala, oduevljeno ita Boccaccia i Petrarcu. Uz spomenute tradicionalne oblike, on se okuava i u poslanicama, eklogama, elegijama, epigramima, te medu prvim francuskim liricima njeguje sonet. Zadojena liberalnim duhom i reformatorskim idejama, u napetoj atmosferi vjerskih kriza i konflikata, Marota su uzeli na zub bigotni krugovi. Optuivan zbog kalvinizma (njegove parafraze psalama francuski su protestanti uzeli za slubeno tivo), vie puta uhien, naposljetku emigrira u vicarsku, u Zenevu (g. 1543.), a umire u progonstvu u Turinu. Impulsi Marotovih pjesama ponajee su prigodnoga i anegdotalnoga karaktera kao npr. Poslanica kralju kako bijae okraden (aljiva poema od 130 stihova kako ga je sluga opljakao i kako bi mu kralj trebao nadoknaditi manjak). U njega jo nije, kao u plejadista, bila oblikovana renesansna samosvijest o uzvienoj zadai i iznimnosti pjesnitva. Od toga se mnogo ne razlikuju ni njegove ljubavne pjesme, centrirane po Petrarkinu uzoru oko jedne ene, Ane d'Alenon, s kojom je pjesnikova idila trajala vie godina (1526. - 1534.). Marot je, meu-

131

tim, posjedovao izvanredan dar za konverzacijsko versificiranje, za duhovito pjesniko askanje, pa je znao male motive i banalne povode zaodjeti prikladnim i biranim pjesnikim ruhom. Usto njegovi stihovi, i onda kada se tui na zlu sudbinu i ivotne mnogovrsne nedae, ne naputaju elju za humoristikim poigravanjem i uveseljavanjem. Ponajvie zahvaljujui tomu svojstvu, koje je Boileau apostrofirao kao otmjeno aljenje (l'lgant badinage), Marot je trajno imao itatelja, ostao je medu najsimpatinijim, najpopularnijim francuskim pjesnicima.

132

TO SAM BIO, NISAM VEE

Plus ne suis-je ce que j'ai t Sto sam bio, nisam vee, to bit nigda neu znati. Moje krasno pramaljee kroz prozor se sunovrati. Ljubavi, m vladarice, ko botvo te sluih svoje. Da se rodim iznovice, sluio bih jo te bolje.
Mirko Tomasovi

S VRH ODLASKA ANE

O allez-vous, Anne? que je sache Gdje idete, Ana, znat bih htio, recite mi sad se odiljui to u init, da bih okom skrio teku peal to mi srce mui. Znadem to u, ne treba me uit: uzmite ga, srce Vam predajem; nosei ga smirite mu vaje, to daleko od Vas tu e patit, jer bez srca i ivot prestaje, dajte meni svoje, zbogom zatim.
Mirko Tomasovi

133

ANLNA GRUDA SNIJEGA

Anne par jeu mejecta de la neige Snijeg u ali Ana baci na me, za kog miljah, jamano je hladan: al, znam dobro, to bijae plamen, jer ueen postah iznenada. Kud u ii, da ne gorim jadan, kad i plamen usred snijega ima stan potajan? Ana, vi jedina plam bi mogli zgasit to me pali, a ne voda, snjegovi i zima, kad bi istu vatru osjeali.
Mirko Tomasovi

O FRA LUBINU

Pour courir en poste la ville Navrat-nanos grad itavi bezbroj puta protrati, neku grdnu psinu spravit, to e Lubin dobro znati; rijeju asnom djelovati, ko kranin ivot vodit, u kreposti ustrajati, fra Lubinu to ne godi.

134

Vjeto, kao strunjak pravi tudi novac svom dodati, bez groa vam dep ostavit, to e Lubin dobro znati; zalud mnite da e vratit, zalud ete k njemu hodit, ni vam nikad nee platit, fra Lubinu to ne godi. Da se cura k zatravi, ne trebuje babe zvati za zbor medni i lukavi, to e Lubin dobro znati. Ko teolog uen ati, al u bistroj, pitkoj vodi pas vam moe uivati, fra Lubinu to ne godi. Zlu, ne dobru prednost dati to e Lubin dobro znati; kad se valjan posai zgodi, fra Lubinu to ne godi.
Mirko Tomasovi

PJESNIKU NEVJEI

Qu'on mne au champs ce coquardeau

Nek tu blunu u polje se stjera, jer se od njeg kvari kada sklada,

135

kako rond tako i balada, predmet, tuma, sadraj i mjera. Iz sveg glasa stoga u se derat, bez mozga je i modana jadan: nek tu blunu u polje se stjera. Ako novog to nainit smjera, nek se prozi posveti odsada (ujem u tom da je neto kadar), jer u ritmu vol je bez primjera, u polje ga, dakle, treba stjerat.
Mirko Tomasovi

DESETEROSTIH

Ungjour Robin vint Margot empoigner Jenput Rok Uru strefi poleg vrat i mam metriju zvadi, ni zgovoril ni re, a ve je znala kaj bi rad, pak zine: Joj, pak bu me vmoril! Predebel je, predugi taj tvoj mlat! - Pak ja ti, Rok ji otpove, ve dam frtalj od sega! Zgrabil ju je mam i sam ga zmoil gda mu se otprla. - Joj, zdehne Ura, suni mi ga mam do kraja, i tak sem napol ve hmrla!
Vladimir Geri

136

NEPOZNATI PJESNIK
(XVI. stoljee)

TUALJKA ZA KRALJEM RENAUDOM

Le roi Renaud de guerre vint Dolazi kralj Renaud iz boja, Rukama dre crijeva svoja. Na kuli mu je bila mati, Vidje gdje sin Renaud se vrati. Renaud, Renaud, gle za te slavlja, Porodi ena tvoja Kralja. Ni eni niti sinu, mati, Ne mogu ve se radovati, Ja utim smrt to proima me, O, neka prostru leaj za me, Al neka tako tiho rade, Da moja ena ne doznade. Nimalo u njem spavat neu, Okolo pola noi mrijet u. I tako kada pono dode, Renauda kralja dua pode. Jo zrake sunca nisu sjale, Ve su ga sluge zakopale.

137

K njegovoj eni dopre buka, U postelji tad stade kukat. Sto ujem, mati, ja odavle, U to zabijaju te avle? Kerce, tesari prave buku, Na tavanu o gredu tuku. Sto ujem, mati, draga mati, Kakva to pjesma mene prati? Kerce, tek oko kue to je Procesija to pjesmu poje. Kog ujem mati, draga mati, alosno tako zaplakati? Kerce, pastirova je ena, Zbog smrti malog sina njena. A zato, mati, draga mati, Vas ujem tako zaplakati? Kerce, zatajit ti ne mogu, Renaud je mrtav i u grobu. Mati, grobaru hajte rei Za dva nek grob iskopa vei, I neka bude takva jama Da se i dijete stavi s nama. 0 pukni zemljo preda mnome, K Renaudu hou, kralju svome! 1 puknu zemlja, jama nasta, A Gospoda se s duom rasta.
eljka orak

138

MAURICE SCVE
(1500. - 1560.)

Romantici su reafirmirali Plejadu, dok je tek XX. stoljee otkrilo

tzv. lyonsku kolu, kojoj je elni pjesnik bio Maurice Scve. Malo se zna

o ivotnom tijeku toga veoma obrazovanoga lyonskoga plemia (ni godina roenja nije sigurna). Po nekima se kolovao i u Italiji, na bolonjskom sveuilitu. Nauio je latinski, grki, talijanski, panjolski, a zasebno ga je inspirirao Francesco Petrarca. Poduzeo je Scve, boravei u Avignonu, potragu za Laurinim grobom i navodno ga otkrio u kapelici Svetoga Kria franjevakoga samostana g. 1533. Petrarkini tovatelji hodoastili su tomu mjestu (ak i kralj Franjo I.), a Scve je po uzoru na Kanconijer zamislio svoju zbirku idealnoj eni: Dlie, object deplushaulte vertu (Delija, bie vinje vrline), objavljenu g. 1544., a nastalu u razdoblju od 1533. do 1543. Lyonski ueni pjesnik i intelektualac ivio je dosta povueno, kanei se javnih funkcija, okruen svojim uenicima i uenicama, a posvetivi se poeziji. U renesansnom ozraju Lyona, koji je u ono doba kulturno i gospodarski bio prosperitetniji od Pariza, uvaavan od Franje I., Margarete Navarske i Henria II., Scve je oko sebe okupio mladi knjievni narataj. Taj krug nasuprot Marotu, dvorskomu prigodniarskom i anegdotalnom stihotvorstvu, nasuprot koncepciji pjesnitva po kojoj je ono otmjeno askanje, oblik retorike, propovijeda dignitet, autonomiju i samosvojnost poetskoga iskaza. Galantne motivacije podie na vii stupanj diskursa prouavajui talijanske neoplatonistike dijaloge o ljubavi i doktrinu Leona Hebrejca. To se navlastito reflektira u Deliji (anagramska varijacija pojma l'ide), koju je Scve poput Petrarke posvetio savrenoj gospoji. Njegova je Laura Pernette du Guillet, pjesnikinja (Rime Plemenite i Kreposne Gospoje Pernette du Guillet) i uenica mu, to je takoer bila udana za drugoga i prerano umrla. Paralelno s platonistikom interpretacijom ljubavi u toj knjizi pjesama, Scve nastoji oplemeniti i uzdii francuski lirski medij latinizmima, arhaizmima, znanstvenim izrazima, neologizmima, prethodei pokretu Plejade. Zbirku je razradio prema pomnu nacrtu s alkemistikim i mistikim konotacijama, veoma umjeno pretapajui de-

139

seterac u kiticama od deset stihova s apartnom shemom srokovanja. Formula je: 5 + (9 x 49) + 3 = 449. Brojka pet oznauje ovjeka i njegova svojstva, devet - Muze, etrdeset i devet - pjesnikova nesavrenstva, a brojka tri Sveto Trojstvo (svetost, istou i jedinstvo u vlastitoj projekciji). Ispisao je 449 desetostiha, ukrasivi ih s pedeset crtea likovne simbolike. Objavio je Scve i nekoliko tankoutnih ekloga, a posmrtno mu je tiskan pjesmotvorMicrocosme (g. 1562.), ep po modelu Lukrecija Kara, gdje slavi u zamrenoj simbolizaciji ljudsku slobodu i napredak, otkupljenje grijeha i povratak u Eden posrednitvom znanja. Francuska modernija kritika u Scveovoj poetici, hermetizmu, emblematinim, sintaktikim i grafikim konstrukcijama, u halucinatornim, apokaliptikim vienjima, traenju novih, skrovitih pjesnikih znaenja rijei vidjela je dalekoga pretka Rimbaudu, Mallarmu, Apollinaireu. Suvremeni francuski pjesnik i kritik Jean-Louis Depierris tumai Scvea kao jednoga od kljunih pjesnika nacionalne tradicije. Reputacija najveega pjesnika francuske renesanse, koju je dugo uivao Ronsard, u recentno vrijeme nije vie tako neprijeporna: Scve i Du Bellay pomalo izbijaju u prvi plan.

140

DELIJA

I.

L'oeil trop ardent en mes jeunes erreurs Grjeno oko mojih davnih snova mirkalo je, ludo, motre redom: gle (o strahu, svih drugih strahova), kad li Guja ubojstvenim gledom Duh i Tijelo prostrijeli mi jedom, te osvoji Duu Due moje. Tim udarom razbi ih na dvoje, Tijelo ivo, a Duh mrtav osta, edna rtva spram tebe, Gospoje, jer Idolom mog ivota posta.
Ivan Pandi

XXII.

Comme Hcate' tu me feras errer Uini me Lunom Vitorogom te iv lutah medu Sjenam' zemnim: ko Dijanu izravna me s Bogom, potom postah uznikom podzemnim: da Ti sluim, uini me spremnim e da vidim patnje iskupljene. Sve to Luna uli mi u vene, to Ti bjee, jesi, bit e, DLIE, ljubavlju mi misli zatravljene, od koje me i Smrt ne odijeli.
Ivan Pandi

141

XLVI.

Si le dsir, image de la chose

Ako elja, slika stvari, skriva u dnu srca odraz stvora mila, i u misli zavazda je bila Ona, koju dua grli, iva zato gonit, za km dua sniva, i to onda napori ti znae? Jer to vie jelen bjei, jae lovac hrli, uhvatit ga voli. Sto sam dalje, srce vie plae za tim slatkim plijenom, mojom boli.
Slavko Jei

CXLVni.

Voy que, l'Hiver tremblant en son sjour Zima dre u svom obdanitu, pustim poljem gdje se stabla crne, lijepi dani Pramaljea itu, zatim lie, cvijee, voe grne: zelenilo nato zaogrne stabla, ume, grmove i luge. S gnjeva tvoga zapadoh u tuge, te mi nada ostala bez cvijeta: al odoe moje boli duge i doba mi ovi Travanj sretan.
Ivan Pandi

142

CLXI.

Seul avec moi, elle avec sa partie

Sm sam, ona sa svojim je drugom. I u branoj dok poiva luci, od bjesnila valjam se u muci. Na rukama poiva mu s tugom njegov dodir zasipa me rugom; vri slaba, to je dunost eni; ljubav skvrni, to je pravo plijeni. To je ljudsko, a ne Boje pravo! O zakone sveti, krut si meni, jer ja patim, njoj to skrivi davo.
Slavko Jei

143

LOUISE LAB
(1520. ili 1522. - 1566.)

Ta pjesnikinja, pripadnica lyonske kole, napisala je svega 24 soneta

i tri elegije, koji su publicirani zajedno s proznim spisom Rasprava o Ludosti i Ljubavi (g. 1555.), a ostala je trajno nazonom u antologijama francuske poezije. Nazivana dama s lutnjom, Sapfa francuske renesanse, lijepa uarka, bila je okruena famom, koja je pridonijela njezinoj popularnosti, ali ni novije vrijeme nije dovelo u pitanje arm uvstvene joj lirike. Podrijetlom iz obitelji uglednoga i bogatoga uara s tri braka, Louise je stekla natprosjenu naobrazbu. Liberalna ponaanja, pogrdno nazivana kurtizanom, vrsna sviraica, vina jahanju i maevanju, privukla je skupinu tovatelja, od kojih, istina, svi nisu bili platonski. ivot joj se nije mnogo promijenio ni nakon udaje za postarijega uarskoga majstora, kojega je Olivier de Magny nemilice izrugao u jednoj odi. Njezino navodno pustopano ponaanje kao prodirateljice mukaraca treba odbaciti kao legendu, jer je u svojem domu okupljala na knjievne domjenke odabrano drutvo (medu kojima i Scvea i Pontusa de Tyarda) lyonskih literata, koji su se spram nje odnosili s velikim uvaavanjem i divljenjem. Razliito od Scvea (njega je i ona smatrala svojim metrom), ona ljubav poimlje kao stvarnu, zemaljsku opojnu strast, deklarirajui se za boanski ljuveni ar, jedino vrijedan ljudske egzistencije. Vibrantnu emotivnost pjesnikinja je umjeno uklopila u sonetne okvire, slijedei svoj glavni uzor - Francesca Petrarcu. Senzualnost, neposredna enstvenost, podcrtane suptilnom sonetistikom elegancijom odlike su poezije lijepe uarke, ime je nailazila na postojanu rezonanciju kod kasnijih narataja. Najenstvenija je, ako ne i najvea francuska pjesnikinja sve do najnovijega doba.

144

Tant que mes yeux pourront larmes espandre Dok mi suze mognu iz oiju tei, za vremenom s tobom provedenim patit, dok jecaje glas mi mogne uzdrati, kroz uzdahe barem rije poneku rei; dok mi ruka mogne u leut zvonei 0 lijeposti tvojoj ice prebirati; 1 dok duh mi htjedne samo za te znati nikakvoj ne tee izvan tebe srei, ja ivjeti elim sve do toga trena. Ali kad outim da sjaj zgasnu zjen, kad glas mi zamukne, ruka mo izgubi, u tom smrtnu stanu kada duh pun jada pokazat ne mogne vie kako ljubi, smrt u molit nek mi dan pomra tada.
Mirko Tomasovi

Tout aussi tt que je commence prendre im mi se tijelo u postelji prui i u san klone da odmora nade,

145

alosni duh moj iz mene izae i k tebi leti, oko tebe krui. Tad mi se ini: u meni prebiva eljeno dobro koje sam sanjala i za kojim sam tako uzdisala te esto miljah da u svisnut iva. O slatki snovi, prepuni tiine, odmore blagi, moja sretna noi, neka se san moj nikad ne prekine. Ako ne moe moja jadna dua do svoga dobra u stvarnosti doi, neka ga barem u obmani kua.
Nikola Milievi

Baise m'encore, rebaise et baise Ljubi me, sljubi, ljubit nemoj stati, poljub mi podaj najslai, najdui, najstrasniji mi od ljuvenih prui; tri u ti vrua neg erava dati. ali se, jao? Bol da stiam, skratim, nek tome deset novih slasti slui, poljubljaj sretan da nas, dakle, zdrui, jedno u drugom uivajmo zatim.

146

Tad svakom slijedit dvostruko e ice. U sebi ivjet i kroz drugo bie. Amore, misli dopusti mi lude: ivei mudro loe se osjeam i manjkaju mi zadovoljstvo, srea, iz mene ako planua ne bude.
Mirko Tomasovi

On voit mourir toute chose anime Sve to je ivo, smrt, vidimo, prati, kad njena dua othodi iz tijela: tijelo sam, ti si sr mi boljeg dijela. Voljena duo, gdje si, tko e znati? Ne putaj dugo da bez kasni li, zalud do' e, Tvom tijelu prijeti, ah, polovicu mu, dio njegov vrati. Al, prijatelju, na opasnost samo pripazi kad se opet ugledamo, u susretaju ljubovnom odstrani tvrdou, strogost, milinje nek vlada, to blago tvojom lijepou me hrani, okrutnom negda, a naklonom sada.
Mirko Tomasovi

svijesti venem pogibelj

patim: cijela. vela:

147

PIERRE DE RONSARD
(1524. - 1585.)

Ronsard potjee iz stare plemike obitelji, pa je u mladosti bio kraljevski pa. U toj je slubi proputovao velik dio Europe (Engleska, kotska, Italija, Njemaka). Bolest (slune smetnje od 20. godine) opredijelila ga je za drugaiju karijeru. Bio je utemeljitelj i voaPlejade, renesansne grupacije s jasnim i teorijski artikuliranim programom knjievne reforme. Pjesniki mu opus sadri desetak svezaka stihova i poetna pjevanja jednoga epa. Uveo je u francusku poeziju anr ode (zbirka Odes, 1550., 1552.) u maniri Horacija i Pindara. Druga Ronsardova zbirka Ljubavi (Les Amours, 1552.), kanconijer od 183 soneta posveena zamamnoj Firentinki Kasandri Salviati, iznijela ga je na glas kao francuskoga Petrarcu. Osokoljen velikim odjekom u javnosti i oduevljenjem mlade generacije, razvija opsenu i razgranam pjesniku djelatnost. Petrarkizira pastirici Mariji Dupin sa svjeim akcentima, pastoralnim ugoajima i jednostavnijim retorikim aparatom. Njegove galantne pjesme puninu doivljavaju u stihovima zrele i kasne ljubavi prema Heleni Surgres. Ronsard je na stanovit nain helenizirao petrarkistiku komponentu. Metafizika, ista, savrena ljubav u njegovim pjesmama potisnuta je ulnim instinktom. Evazivne konfesije i opisi ljuvenih jada izmjenjuju se sa senzualnim aluzijama na putene uitke, a anakreontsko-hedonistiki tonovi sa sjetom zbog prolaznosti i malotrajnosti ivota i nostalgijom za mladou. Kasandra, Marija, Helena, k tomu i Astreja (Franoise d'Estres), nisu eterina bia, ve ene oliene tjelesnou sa specifinim individualnim arima. Usporedno s ljubavnim sastavcima niu se i njegove himne, elegije, maskerate, pastirske ekloge. Ronsard ne ostaje po strani vjerskih konflikata, ispovijedajui uz domoljublje i pobonost, katkada takoer religiozni fanatizam (Les Discours, 1562.). Iz toga razdoblja potjee i njegov pokuaj da nacionalnoj poeziji dade primjeren ep (La Franciade, 1572.), koji je u vergilijanskoj konvenciji trebao pokazati antiko podrijetlo francuskoga naroda. Za Karla IX. postaje dvorski pjesnik, to je vieputno od njega iziskivalo stihove po narudbi i prigodnoga karaktera. Za HenrialII. Ronsard se pomalo

148

udaljuje od dvorskoga ivota. Kralj preferira zabavnijega i lepravijega Desportesa, a rec Muza, ljubimac kraljeva i kraljica, umoran i pomalo razoaran, trai utoite na svojem imanju. Izoliran od bunoga prijestolnikoga ambijenta, njegovih strasti i spletaka, naao je smirenje u prirodi i krajolicima (Vendmois, Saint-Cosme), koje je poletno evocirao u poznim stihovima. Ronsard se nametnuo XVI. stoljeu kao njegov najpoznatiji i najtipiniji pjesnik. Klasicizam ga je, meutim, odbacio, romantizam prigrlio (osobito Hugo) i stvorio od njega legendarnu linost. Zahvaljujui tomu budio je sve do nedavno najvei interes naih prevoditelja to se tie francuske renesansne poezije.

149

Qui voudra voir comme Amour me surmonte Tko vidjeti eli kako Amor vlada, kako pobjeuje kad boj sa mnom bije, kako moje srce zaledi pa zgrije, kako moje ruglo njemu u ast pada; tko vidjeti eli jednu mladost koja zalud uzrok svoje hude kobi prati, neka mene tije: i sav jad e znati za kog Bog ne haje ni Boginja moja. Tako e spoznati da je samo varka slatka, tek i isprazna nada asovita hira; ter e spoznat da se ovjek gorko kaje kada se u bludnji slijepcu vodit daje, a djetia za svog uitelja bira.
Mirko Tomasovi

ljubav tamnica

slijepa, lijepa

Mignonne, allons voir si la rose Mila, da vidimo da li rui to jutros svoje haljine prui suncu pokazav grimiz svoj,

150

jo i veeras jednako valja grimizan nabor njezinih halja i boja kao obraz tvoj. Jao, pogledaj kako joj pao, mila, i brzo gubit se stao, jao, jao, ljepote znak! Zaista priroda maeha je kada i takav cvijet samo traje od jutra pa dok pane mrak! Dakle, ja tebi svjetujem, mila, dok prva mladost bude ti krila rascvjetane ljepote sjaj, uberi, uberi mladost svoju: starost, to cvijetu tom ote boju, ljepoti e ti donijet kraj.
Frano ak

POZDRAV KASANDRI

Ciel, air et vents, plains et monts dcouverts Nebo, zrae, polja, brda bez drvea, ume razlistane, rodni vinogradi, vi zeleni luzi i umarci mladi, obale uvite, vrela uborea, spilje udubljene, mahovinom skrite, livade, pupoljci, bilje, cvjetno polje,

151

hridine, stihove to primate moje, i vi ali plavi, dole hladovite, toli srdit, smuen bijah da ne mogoh pri odlasku rei lijepom oku zbogom, to me travi blizu il daleko bilo, te vas kunem, nebo, zrae, brda, spilje, ume, vrela, ali, dole, cvijee, bilje, mjesto mene vi je pozdravite milo.
Mirko Tomasovi

Vous mprisez Nature: tes-vous si cruelle Ne slijedite Narav: vi neete ljubav; to ste tako kruti? Gle vrapce na grani, gdjeno skakuui ivcu od nje gnani, gledajte grlicu, vidite goluba. Promotrite ptice kako gajem lijeu, kako zaljubljeno jedna drugoj hrli, i gle kako brjesti mlada loza grli i kako veseli sve se pramaljeu. Pastirice predu vretenom kraj stada kliu svoju ljubav, a pastirad mlada uzvraa im pojem; sve ljubavlju sjaje

152

i sve za njom udi i sve o njoj veli, a za nju jedino nikako ne haje hladno srce vae, to ljubit ne eli.
Mirko Tomasovi

Marie, levez-vous, ma jeune paresseuse

Ustajte, Marija, ljenivice mlada: ve se nebom ori poj veselih eva, ve slavuj u grmlju tankovito pjeva i ljuvenu svoju tugovanku sklada. Na noge! Poimo vidjet travnjak mali, to biserom blista, i pupoljke bujne rue vae krasne te klinace rujne koje ste briljivo sino zalijevali. Sino ste lijeui kleli oi svoje da ete od mene jutros di se prije; ali san u zoru drag diklicam to je, jo vam slatkim drijemom divne oi krije. Ah, dajte da njih i vae lijepe grudi cjelivam sto puta, da vas tako budim.
Mirko Tomasovif

153

Je songeais, sous Vobscur de la nuit endormie Usred tmice noi ja sam jednom snio kako se preda mnom grob otvara jedan: smrt leae u njem, sva od strave blijeda - to grob je Marije - odzgor natpis bio. Od tog sna preplaen kliknuo sam smjesta: I ljubavlju, dakle, ljudski zakon vlada! Najljepe je svoje izgubila sada i njenoga carstva s jednom smru nesta. Ni doreko nisam kad u zoru ranu putnik neki brian na vrata mi banu i vijest bolnu doznah od putnika toga. Hrabro, duo moja, slijedit nam je treba: isti smjer bje puta i njenog i moga: i ve ujem kako zove nas iz neba.
Mirko Tomasovi

Comme on voit sur la branche au moi de mai la rose Ko to majskoj rui, kad blista na grani, u mladosti lijepoj, u svom prvom cvatu, i nebo zavidi na sjaju i zlatu, a Zora je, plau, suzom rose hrani.

154

Ljubav i milina u njoj sniju tada i mirisom njenim vrt itavi die, a onda, najednom, od ege i kie nemona umire, list joj po list pada. Tako tebe, mladu, u ranoj ti zori, dok te sve slavilo s ljepote i sree, kobna Parka ubi i u prah obori. Posljednji ti poklon alost moja prua: tu posudu s mlijekom i koaru s cvijeem, da iva i mrtva bude kao rua.
Nikola Milievi

Quand vous serez bien vieille, au soir la chandelle Kada stara bude, naveer, pri svijei, predui uz vatru, ti e iznenada poju pjesme moje u zanosu rei: Ronsard me slavio kad sam bila mlada. A sluavka tvoja te e rijei uti, premda ve pospana od dnevnoga rada, na moje e ime glavu podignuti i besmrtne hvale rei e ti tada. Ja bit u pod zemljom, avet bez kostiju, pod mirtom u sniti, daleko od sviju, a ti e kod pei, stara i pognuta,

155

alit ljubav moju i svoj prijezir ljuti. Zato ivi danas, dok ivota puti ruama ti cvatu, i ne ekaj sutra.
Nikola Milievi

Cesse tes pleurs, mon livre: il n'est pas ordonn Prestani plakati, knjigo: sudbine tebi je znana volja, da za mog ivota nee dosei slavu; prije no onkraj sam rijeke crne sklonio glavu, poast, koja te ide, nee ti biti dana. Netko, za tisue ljeta, pjesmama zadivljen mojim, u mom e htjeti Loiru kao u Permesu piti, i moj kad kraj vidi mali, sav e u udu tad biti, oima nee moi pravo vjerovat svojim. Hrabra mi budi, knjigo: dokle god ivi ovjek, vrsne njegove odlike mrske su ljudima dovijek. A kad ga vie nema, svatko ga smatra bogom. Zloba klevetati ivog nikada nee da staje; al kad u carstvo smrti trudnom si stupio nogom, tada tek potomstvo kasno bez zavisti poast ti daje.
Slavko Jei

156

JOACHIM DU BELLAY
(1522. - 1560.)

Du Bellay je takoer poput Ronsarda potjecao iz aristokratske obitelji, ali je rano ostao bez roditelja. Za njegov se odgoj brinuo stric kardinal. Potpisnik je glasovitoga manifesta Plejade nazvanoga Obrana i slavljenje francuskoga jezika. Kao pjesnik, openito govorei, spontaniji je i blii ivotu od Ronsarda, vjerojatno najosobniji francuski pjesnik XVI. stoljea. Knjievni mu je prvijenac zbirka od petnaest petrarkistikih soneta Olive (1549. - 1550.), programatski usmjerena prema talijanizirajuoj poeziji. U kasnijoj pjesnikoj aktivnosti nije toliko vezan uz program, niti je dijelio Ronsardov stav da se u pjesmi valja kloniti svega to ve nije verificirano i provjereno od antikih pisaca. Uzmicanje od velikih tema prema prisnoj motivaciji i neparadigmatinom oblikovanju pribliuje Du Bellaya modernomu senzibilitetu. Taj se proces zbivao tijekom boravka u Rimu (1553. - 1557.), u koji dohodi kao pratnja stricu u svojstvu tajnika-intendanta, pun oduevljenja to mu se pruila prilika da posjeti vjeni grad, to je bio san svakoga mladoga Francuza renesansnoga vremena. U Rimu, meutim, doivljava otrjenjenje kreui se medu bankarima, trgovcima i vjerovnicima. Drutvo, u kojem se kretao po ingerencijama ambicioznoga kardinala, izazivlje u njemu odbojnost politikantstvom, poltronstvom, snobizmom i orgijama. U rijetkim slobodnim trenutcima on s humanistikim pijetetom, slino Petrarki, obilazi drevne lokalitete i preputa se asocijacijama, to ih u njemu bude minula stoljea. Iz takve smjese meditacija i historijskih evokacija raa se rukovet soneta Les Antiquits de Rome, a istodobno s njima i sredinje Du Bellayovo djelo aljenja (Les Regrets, 1558.), za koje je naslov, ne sluajno, pozajmio od Ovidija (Tristia). Razoaran poslovima to ih je morao obavljati, deprimiran zbog neprestanih novanih tekoa, tjei se asovitim sanjarenjem o zaviaju i o Francuskoj. Iz emigrantskoga ambijenta javlja se nostalgina slika angevinskih polja, rodnoga Lyra, idiline domovine kao idealizirani kontrast svega onoga to susree u Rimu. Korektiv sentimentalnosti njegovi su satiriki soneti, to je bila novina. Pjesnik se u njima oslobaa vlastitih iluzija,

157

ismijava neke ope ljudske mane, ironizira rimsko drutvo i njegove predstavnike (raspojasane prelate, zabavljae, novare, kurtizane), karnevalske sveanosti i vatromete, ponaanje na papinskom dvoru, gdje vlada skandalozno udvornitvo, spletkarenje i luksurioznost. Iste godine kada je tiskao aljenja, objavio je i Seoske igre (Les Jeux rustiques), proete pastoralnou i idilizmom. Okuao se Du Bellay i u latinskim heksametrima, a njegov se pjesniki put okonao znatno prije nego Ronsardov uslijed teke bolesti (apopleksije).

158

Nouveau venu, qui cherches Rome en Rome Pridolice, koji Rim trai sred Rima, od Rima u Rimu to ne vidi nita, palae te stare, zidine, svodita, koje uprav motri, to ime Rim ima. Gledaj tu tatinu, to od sjaja osta grada koji svijeta gospodar je bio: svlada sebe jer je sve nadvladat htio i plijenom vremena razornoga posta. Znaj da Rim je Rimu spomenik jedini, do Rima Rim nisu pobijedili ini. Tek Tiber, to k moru bjeei ubori, ostatak je Rima. Prolaznosti svijeta! Ono to je vrsto, unitie ljeta, a ono to tee, s vremenom se bori.
Mirko Tomasovi

Tout ce qu'Egypte en pointe faonna Sve to su Egipta dlijeta isklesala, svi hramovi drevni, ona zdanja mnoga

159

korintskog, atikog, jonskog, dorskog sloga, zidani dok grka umjetnost je evala, sve to je stvoreno Lizipa vjetinom, ono im je ruka Fidije, Apela grad stari i slavni ukrasiti htjela to zadivi samo nebo veliinom, sve to je mudrosti imala Atena, sva zlata Azije, sva bogatstva njena, sva tajanstva ona to Afrika skriva, ovdje se vidjelo. O uda li velog! Rim je ive bio ures svijeta cijelog, a sad mrtav svijeta on grobnica biva.
Mirko Tomasovi

France, mre des arts, des armes et de lois Majko umjetnosti, oruja i sklada, dugo su me tvoje napajale grudi; kao janje svoju to dojilju udi, gaj i spilje punim imenom ti sada. Ako me djetetom priznala si nekad, to se ne odzove, o okrutna mati? Francuska, Francuska, glasu mom odvrati, al leleku samo odgovara jeka.

160

Med vucima divljim lutam poljem jadan, ve utei zimu od koje dah hladan drhturavom jezom kou mi ledeni. Ina tvoja janjad dosta pae ima, nju ne plae vuci, vjetrovi i zima; najgori u stadu zar kob je bit meni?
Mirko Tbmasovi

0 qu'heureux est celui qui peu passer son ge Blago onom koji medu jednakima svoj ivot provodi te bez mnogih zala, bez udnje za slavom, bez straha i jala, u svom skromnom domu vlast i spokoj ima. Slobodnu mu volju nikad ne proganja ona jadna briga da se ima vie, a najvea elja to u njemu die, ne prua se izvan vlastitog imanja. U tue poslove nikad ne zabada, prije svega on se sam u sebe nada, te svoj gospodar, svoj kralj i zatita. On ne jede kruh svoj negdje u tuini nit opasna djela za drugoga ini i veeg bogatstva nit eli nit pita.
Nikola Milievi

161

Je has du Florentin l'usurire avarice Mrzim Firentinca lihvarsku krtou, mrzim prevrtljivost Sienaca ludih i malu iskrenost genovljanskih ljudi, mrzim Venecije lukavost i zlou, poroke Ferrare, kojih bezbroj ima, mrzim Lombarane jer kre rije danu, mrzim Napuljaca gizdu pretjeranu, mrzim tromost, nerad stanovnika Rima, buntovnost Engleza, goropadnost kotsku, nevjeru burgundsku, bahatost panjolsku, povrne Francuze, Nijemce vinopije; mrzim neku manu u narodu svakom, nedostatke svoje isto mrzim jako, al znanje pedantsko vrh sveg mrsko mi je.
Mirko TcrmasovU

Marcher d'un grave pas et d'un grave souci Hodati ozbiljno, pun draesti fine, i s ozbiljnim smijekom svakog doekati,

162

svaku rije mjeriti, stalno uzvraati sa Ni?, gospodine i Da, gospodine. U razgovor esto mijeati Tako je i sa Va sam sluga uvijek otmjen biti, kao sudionik stalno besjediti kako li Firenza, kako Napulj stoje. astiti svakoga ljubei mu ruku, i slijedei primjer dvorskih ljudi Rima otmjenim izgledom kriti bijedu puku. To su sve vrline to ih dvor taj ima, s kog se na kljusetu, bolan i bez gaa, bez brade i novca mnogi Francuz vraa.
Nikola Milievi

163

PHILIPPE DESPORTES
(1546. - 1606.)

Desportes je obasipan povlasticama i darovima kako od HenriallL, tako i od Henria IV. Bio je pristaa Plejade, vie podloan talijanskoj
modi nego oponaanju antike. Desportes bez ograde koristi talijanska iskustva, preuzimlje motive iz kanconijera. Petrarcu zna naizust, miljenici su mu jo Sannazzaro, Rota, Tansillo, a prevodi i tri talijanska soneta Dinka Ranjine iz jedne onodobne popularne antologije. Poevi od Malherbea obezvrjeivan, kritiziran stroe nego drugi zato to je bio versificator regis i slavio kraljeve prilenice, negda smatran pukim epigonom Talijana, u novije se doba sve vie uvaava. Lirika mu se danas objanjuje barokom,ym de sicleom, poetcima precioznosti, istie se njezina fluidnost i skladnost. Nasuprot poestomu Ronsardovu uzvienom stilu i uenomu vokabularu njegovih sljedbenika, Desportes je izraajno jednostavniji i versifikatorski nepretenciozniji. Majstor je kratkih oblika i pjevnih sastavaka, namijenjenih uglazbljenju. Njegova je Villanella, primjerice, inspirirala dva skladatelja (Caietaina i J. Chardavoinea). Valja takoer izdvojiti jasnou njegove stihovane fraze, po emu je Desportes posrednik izmeu Plejade i Malherbea. Prenio je stancu u francusku poeziju i preveoPsalme (1592., 1595.), nadmaivi prethodne biblijske interprete (Marota, Bai'fa). Zbirke su mu Prva djela (Les Premires oeuvres, 1573.), Posljednje ljubavi (Les Dernires amours, 1583.).

164

IKAR

Icare est chut ici, le jeune audacieux Tu b pad Ikara, odvanika mlada, to je put nebesa uzletio smjelo: tu, lieno perja, srui mu se tijelo. Sva mu hrabra srca zavide s tog pada. Sretnim inom duha slavu stee tada, s tako malo kode zadobie velo! O sretna nesreo, za korisno djelo: poraen, u vjene pobjednike spada. Novim putem mladost ne sprijei ga poi, smionost imae, uzmanjka mu moi: najljepe ga zvijezde sjajem oprie; pogibe, tenja ga k visinama gnala, ude nebo, vir ga pokopao vala: ili cilj je ljepi, ili grob jo vie?
Mirko Tbmasovi

VILLANELLA

Rosette, pour un peu d'absence im izbivah, Rosette, malo, srce vam se izmijenilo,

165

nestalnost vam jer je znalo, i mom isto to se zbilo; ari takve nevjernice kanit u se dok iv trajem: vidjet emo, pastirice, tko e prvi da se kaje. Dok u plau bolan venem, svoj odlazak kunu jadan, po navadi mjesto mene vi grlite drugog sada. Nemaju ni vjetrenice tako brze okretaje; vidjet emo, izdajnice, tko e prvi da se kaje. Obeanja gdje su mnoga, na rastanku rijei mile? Varka srca nestalnoga one suze zar su bile? Boe, kakve laljivice! Proklet tko vam vjeru daje! Vidjet emo, pastirice, tko e prvi da se kaje. Onaj to mi mjesto ote, kao ja vas ljubit nee, koju ljubim, ta ljepote i vjere je od vas vee. Ljubavi se dr'te svoje, za promjene m ne haje, vidjet emo od nas dvoje tko e prvi da se kaje.
Mirko Tomasovi

166

AGRIPPA D'AUBIGN
(1552. - 1630.)

Tragikom vjerskih ratova, krvavim kaosom u koji su oni bacili Francusku, obraunom katolika s hugenotima ponajjae je bio pjesniki motiviran Thodore Agrippa d'Aubign. Fanatino odan kalvinizmu, neposredni svjedok njegova otpora i sloma, on je i svoju humanistiku kulturu i pjesniko poslanje stavio u slubu toga uvjerenja. Odgojen od uenih humanista, legendarno darovit (u petoj je godini ivota vladao latinskim, grkim i hebrejskim jezikom), kao mladi od esnaest godina stupa u hugenotske ete, postaje titonoom Henria Navarskoga, s kojim e se poslije razii kad se ovaj zbog dinastikih ambicija opredijeli za katolianstvo. Jedva izbjegnuvi Bartolomejskomu pokolju, sklonio se naposljetku u enevu, gdje je i umro. Prvi su mu koraci u knjievnosti u znaku divljenja prema Ronsardu, a sakupljeni su u zbirci Proljee (Le Printemps, 1571.). Sastavljena je od oda, stanci i ciklusa od 100 soneta, koji nosi naslov Hekatomba Dijani. Dijana je pak neakinja Ronsardove Kasandre (Salviati), kojoj je devetnaestogodinji D'Aubign ispjevao petrarkistiki kanconijer, koncipiran kao sjetno ljuveno oitovanje nedostinomu idolu, to je usto pripadao i katolikoj obitelji. Teko ranjen u boju kod Casteljalouxa (g. 1577.), kao rekonvalescent poinje pisati prve stranice svoje pjesnike oporuke, nazvane Tragine pjesni (Les Tragiques), koju je nadopunjavao sve do 1600., dok e se itavo djelo pojaviti pred javnou tek 1616. Epopeja se sastoji od sedam dijelova (knjiga) stilski i tematski dosta razliitih, koje povezuje jedinstvo nadahnua i neki proroki trans usmjeren do sudbinske biblijske vertikalnosti. Potresen stradanjima domovine i njezinim ratnim opustoenjem, zelotski identificirajui vlastitu egzistenciju s religijom, D'Aubign pokuava apokaliptiki predstaviti poinjene strahote i zazvati anatemu na krivce. Njegov bijes, podgrijavan humanitarnim uvstvima i patriotskom zabrinutou te vjernikim revnovanjem, materijalizira se u razornim, nenadmanim satirikim pasusima, uperenim protiv protivnikih voda, korumpiranosti Crkve i javnih institucija. Tragine pjesni bivaju tako zgusnuta kronika krvoprolia, groteskna slika povampirenih strasti

167

i licemjerja, prosvjed protiv bezumnosti, apologija i brevijar kalvinistikoga pravovjernitva, vizija Jehovine odmazde. Nevolje, njihov uvodni dio, iz kojega donosimo preveden fragment, evociraju emer nad razorenom Francuskom, jecaje nedunih rtava, zapomaganje seljaka, a majka Zemlja prekorava ovjeka zbog nezahvalnosti.

168

LUDA LJUBAV

A l'clair violent de ta face divine Snanim blijeskom svoga boanskog pogleda mene smrtnog tvoja nebeska ljepota nagna da okuam to je smrt i bijeda da bih se domogo besmrtna ivota. Duh tvoj me zanese i nebu me ote, tvoj plamen boanski smrtnost mi sagori, moja dua s tvojom bje puna divote: boginjo, bozima ti me ravnim stvori. Usnom htjedoh taci usnice crvene, da bih, lien smrti, lijepost vjenu brao; ambrozija, nektar hranili su mene, najslae boanstvo tad sam uivao. Imam rtvenika posred rajskih dvora ko i drugi bozi, puni zlobna bijesa, i za me se, Boe, stidi Ljubomora otkad zvijezdom svojom izmijenih nebesa. Slijepi, kivni ljudi gone me bez kraja, ljestvama do neba popeli se k meni: no ja im prezirem zemlju iz svog Raja, a uz lijepost tvoju nit nebo ne cijenim.
Nikola Milievi

169

TRAGINE PJESNI

NEVOLJE [55-58, 89- 118, 125 - 130]

Je n 'cris plus les feux d'un amour inconnu

Ja ne pjevam vie ljubavne mi plame, rad mudrosti blage to se svila na me, rekoh stoga peru, drugo sada zbori, inu vatru pjevaj, to Francusku mori. O Francuska tuna! Zemljo krvoedna! Pepelu, ne zemljo! Majke li si vrijedna, dok otimlje djeci svoje slatke grudi, dok smrt im i zator tvoja ruka nudi. Pod tvojom se dojkom surov ivot rada, ukletom plemenu borba je najslaa. Plod utrobe tvoje vjeno kavgu ite, na grudima tvojim otvara bojite. Francusku bih tunu htio opjevati, s djecom u naruju kao brinu mati. Onaj bahatiji, obje dojke hvata kradu tako mlijeko slabijega brata. Udarcima drskim bratov dio krade, to ga narav sveta obojici dade. Taj pomaman lupe, kao Ezav znani, skvrni sveto mlijeko, to obadva hrani. Htiju svojem bratu ivot unititi, odvie ne haje za udes vlastiti; Jakov opet danas ostavi bez hrane, osvetu podmuklu gnjevan trait stane,

170

na brata se stoga bijesan sunovrati, a poprite bolno, iznova je mati. Krikovi i suze te bolni uzdasi malo pomogoe da se gnjev ugasi; poneseni srdbom, to ih stalno mui, tu se otrov bratski samo udvostrui. Sukob tako raste do nesretna sraza, a majka je samo svjedokom poraza. Suzna ova ena, bolom ucviljena, od preteke patnje pada izmuena. Zadnjim trzajima, dok joj mlijeko tee, nevjernim sincima ove rijei ree: Grud se sada moja i krvlju oblila, to vam prvi korak mlijekom je zalila; nek vas otrov hrani, krvav-narataju, samo krv vam odsad moje grudi daju!
Ivan Pandi

VLADARI [459 - 498]

Rois, que le vice noir asservit sous ses loix O kraljevi koje porok tako kvari, vi robovi grijeha, sunji, ne vladari sviju svojih strasti, kakva bijesna bura u zloin vas nosi, goni vas i gura da vam strana ezla crna krvca kvasi, da su zli i prvi i posljednji asi strahovlade vae, pune zla i boli, za iji svretak narod Boga moli? Kako narod kralju tvori trup i uda,

171

a kralj puku glavu, mahnito je luda glava to za sebe uvati ne eli svoju krv kad ona ivot joj je cijeli, i loa je glava koja bez p muke svome tijelu sijee i noge i ruke. No nije li bolje, miljenja su neka, kad je bolest jaa od svakoga lijeka, kad rana pocrni, kad je nateena i kad se na koncu pojavi gangrena, nije P bolje liit jednoga se dijela nego da to bude kraj itava tijela? Takvo to se dade sasvim lijepo rei kad udove nije pogibeljno sjei, no drugo je kada gnoj iz silnih rana prodre putem krvi do bitnih organa: nek se mozak isti, nek osjeti tada da je zbog njeg bolno tijelo kojim vlada. Kralj to svome tijelu ne slui ko glava, nije kralj, ve zvjerka i nakaza prava. Po tom da li silom ili milom radi, zna se je li silnik ili kralj na vladi: jedan rui zie i zakone kri, drugi mirnim putem carsku volju vri; jednom narod slui da ratove vodi, drugi vodi narod miru i slobodi; jedan budi mrnju da ga svak se boji, drugi stjee ljubav da strah ne postoji; jedan tjera zvijeri, drugi sam je zvijere, kralj tek runo strie, silnik kou dere; zbog mira je kralju zahvalno puanstvo, al zato u dui proklinje tiranstvo.
eljko Klak

172

JEAN DE SPONDE
(1557. - 1595.)

Ovoga kasnorenesansnoga pjesnika i istodobno predstavnika baroka biljee tek novije povijesti i antologije francuske knjievnosti. Njegove je pjesme otkrio Alan Boase u Cambridgeu. De Spondea s jedne strane karakteriziraju postupci, slini Desportesu, proistekli iz kontakta s talijanskom poezijom (concetti, antiteze, gipkost i ritamska razvedenost), samo to ih je on izotrio, osobito u pogledu sonetistike perfekcije, a s druge pak strane srodnost s metafizikim, pjesnicima. U svojem nedugu ivotu ovaj je suptilni pjesnik na razmeu dviju epoha zapravo prevalio jedan bogat i raznovrstan egzistencijalni i literarni put. U poetku se bavio ljubavnom poezijom i prevoenjem antikih autora. Od 1582. do 1588. posveuje se meditativnoj religioznoj poeziji. Iz hugenotske obitelji kao asnik odrie se vjere za koju se borio, i prelazi na katolianstvo. U krvavim okrajima godine 1594. njegov je otac kao hugenot likvidiran. On, meutim, ostaje i nadalje vjeran svojoj konverziji i u spiritualnim stihovima pronalazi pjesniku vokaciju. Inspiriran psalmima i kranskim pjesnicima Sponde u duhovnim obzorima trai ispomo za ovozemaljske nedae, dileme i okrutnosti. Najpoznatije mu je djelo poema Stance o smrti (1588.), popraena s 12 Soneta o istoj temi. Tu je ostvario najvei naboj svojih metafizikih preokupacija, varirajui motiv barokne zaokupljenosti smru, u veoma odnjegovanim strofama birana jezika, fluidna stila i efektnih srokova.

173

STANCE O SMRTI [ulomak] Je m'ennuy de vivre, et mes tendres annes Sit sam tog ivljenja, umoran od svijeta, stenjem pod teretom malog broja ljeta, nalaze se skrhan na srijedi ivota, al ne zato to mi hrabrost nije dana, ve primam, ko luku poslije zlih orkana, prijezir na budunost zbog prolih strahota. Vidjeh kako svijet taj grli svoje slasti; ja na svijetu grlim muke i propasti: vedra mu proljea za me led su samo, blagi zefir meni zlu buru donese i kad svijet poiva, ja se drhte tresem, 0 kako razlune ciljeve imamo! Taj svijet to se tako sam pred sobom kvari, ne odvraa srce od voljenih stvari, a ne voli nego svoju opainu: moj duh me naprotiv izvan svijeta die 1 Ljepoti neba nosi me sve blie te u ja odsada ljubit nju jedinu. No osjeam neto da u meni rei, to je protiv Neba, a za Svijetom tei, to vedrine rajske mrklinom zatvara. Duh, koji je oganj, elje moje grije, a put, jer je voda, vodu na plam lije, no te vode nee ugasit mi ara.

174

Put, tatinom svijeta stoput zavedena,

hoe jo da iem bude ovijena, a duh smrt priziva, jer se boljem nada. Zbog te dvije strane pogibelj me mui: Boe, u tu borbu i ti se ukljui, i na jau stranu ja u stati tada.
Nikola Milievi

175

STANCE O SMRTI [ulomak] Je m'ennuy de vivre, et mes tendres annes Sit sam tog ivljenja, umoran od svijeta, stenjem pod teretom malog broja ljeta, nalaze se skrhan na srijedi ivota, al ne zato to mi hrabrost nije dana, ve primam, ko luku poslije zlih orkana, prijezir na budunost zbog prolih strahota. Vidjeh kako svijet taj grli svoje slasti; ja na svijetu grlim muke i propasti: vedra mu proljea za me led su samo, blagi zefir meni zlu buru donese i kad svijet poiva, ja se drhte tresem, 0 kako razlune ciljeve imamo! Taj svijet to se tako sam pred sobom kvari, ne odvraa srce od voljenih stvari, a ne voli nego svoju opainu: moj duh me naprotiv izvan svijeta die 1 Ljepoti neba nosi me sve blie te u ja odsada ljubit nju jedinu. No osjeam neto da u meni rei, to je protiv Neba, a za Svijetom tei, to vedrine rajske mrklinom zatvara. Duh, koji je oganj, elje moje grije, a pt, jer je voda, vodu na plam lije, no te vode nee ugasit mi ara.

176

Pt, tatinom svijeta stoput zavedena, hoe jo da iem bude ovijena, a duh smrt priziva, jer se boljem nada. Zbog te dvije strane pogibelj me mui: Boe, u tu borbu i ti se ukljui, i na jau stranu ja u stati tada.
Nikola Milievi

177

FRANOIS DE MALHERBE
(1555. - 1628.)

Malherbe je postupno i uporno gradio svoju karijeru, a naposljetku kad se domogao ugleda, bio je najutjecajniji knjievnik svojega doba, voda kole, kritiar bez priziva, neka vrsta institucije. Roen u pokrajini (Caen) u inovnikoj obitelji, bio je ponajprije tajnikom jednoga vojnoga odlinika. Nakon dugotrajna boravka u Provansi i Normandiji tek je u etrdeset i treoj godini doao u Pariz i naskoro zauzeo vrste pozicije na dvoru. Malherbe se suprotstavlja prezasienosti petrarkizmom i prevelikomu talijaniziranju poetskoga medija. Njegova reforma otvara put velikomu stoljeu, klasicizmu, i stoga je onaj zanosni Boileauov usklik: Enfin Malherbe vint. Za klasicizam je karakteristino podvrgavanje disciplini, metodinosti, mjerodavnosti i elja za redom, jasnoom i mjerom u knjievnom stvaranju. To je upravo Malherbe zahtijevao, inzistirajui da se u poeziju unese to vie razuma, naravnosti i preciznosti u izraavanju nasuprot baroknoj razbaruenosti i redundanciji. On je protivnik sloenih stilskih figura, prevelikoga metaforiziranja, jer je to nautrb jasnoe i zdravoga razuma. Reorganizira i versifikaciju odbacujui metrike korektive i postupke kao to su opkoraivanje, prijenos, amplifikacija. Aleksandrincu propisuje vrstu, odjelitu cezuru, a rimovanju rigoroznu pravilnost u zvuku i slovu. Malherbe revidira dotadanje francusko pjesnitvo, pronalazei kod Ronsarda, Du Bellaya, Desportesa mnogo nepravilnosti, kaotinosti i primjera loega ukusa (osobito kod potonjega). Domaaj njegovih ideja i teorema bio je epohalan, a oko njega se formirala skupina tovatelja (Mainard, Racan). Taj stari kolnik, tiranin rijei i slogova (Guez de Balzac) ostavio je razmjerno malen pjesniki opus: nekoliko pohvalnih pjesama kralju i kraljici, prigodnih dvorskih sastavaka, neto ljubavnih soneta, te Les Larmes de Saint-Pierre (Suze sv. Petra, 1587.), prepjev-imitacija Tansilla. U francuskim je antologijama uvijek prisutan po pjesmi Utjeha Du Prieru s desetak proverbijalnih kitica.

178

UTJEHA DU PRIERU U POVODU SMRTI NJEGOVE KERI

[ulomak]

Ta douleur, Du Prier, sera donc ternelle Bol tvoja, Du Prier, zar da vjeno traje, s rijei punih plaa, to ih ljubav oca dui stalno daje, zar e bit sve jaa? Zar kob keri, to ti u grob ko svi ljudi morala je sai, labirint je u kom tvoja pamet bludi ne mogu se snai? Znam djetetom kakve imala je drai; ne kanim zbog jada, prijateljski to ti hou da se blai, to umanjit sada. Bila je na svijetu to najljepim prua sudbu ponajgoru; ko to rue ive, ivjela je rua samo jednu zoru. Da Bog ti pak molbe usliati htjede, te joj dano bilo da okona ice kose bijele, sijede, to bi s tim se zbilo? Starija bi, misli, bila doekana bolje sred nebesa?

179

Il utjela manje prah grobnoga stana i crve svog lijesa? Ne, ne, moj Du Prier, u asu kad Parke duu tijela lie, tad nestaje vrijeme s ove strane barke, mrtve ne zna vie. Smrt je vrhu svega nesmiljena, stroga; utaman se moli, oglui se vazda srca kamenoga na vapaje boli. Rob joj je siromah sred kolibe svoje tekar slamom skrite; od nje orunici to pred Louvreom stoje, kralja nam ne tite. I umjesno nije njoj pogrde slati, srdit se i kleti; nauk je jedini, to mir moe dati, Boju volju htjeti.
Mirko Tomasovi

180

ETIENNE DURAND
(1585. - 1618.)

Etienne Durand pjesnik je jednako iznimna ivota - tonije reeno

smrti - kao i poezije. Da se istakne pred nesretno ljubljenom Marijom de Fourcy, umijeao se u zavjeru protiv kralja, a u korist kraljice-majke, Marije Medici, kojoj je inae bio dvorski pjesnik. Osuen je na smrt, razlomljen na kotau, a potom spaljen na trgu Grve. Na otrici kratkotrajnoga maniristikoga doba, u ambijentu jednoga maniristikoga dvora, on je odivio i ispjevao krajnje subjektivne stihove i sudbinu. Njegove su Stance nestalnosti (Stances l'inconstance, 1611.) jedna od najkarakteristinijih definicija maniristikoga vremena - definicija koja uz prolo, sadanje i budue uvodi i etvrto, jedino stvarno vrijeme egzistencije: bjeee vrijeme (Z. orak). Intenzivni romantizam Etiennea Duranda kao da dohvaa duhovno podneblje devetnaestoga stoljea.

181

STANCE NESTALNOSTI

Esprit des beaux esprits, vagabonde inconstance O due nad duhom, nestalnosti skitna, Sto je Eol, vladar vjetra, s valom zae, Jer ko druga narav ti si svijetu bitna, Pjev nek ovaj primi mo ti neumitna, Ko to nekad ti se moje due tae. Boginjo to nigdje i posvud se stvori, Ravna nae dneve i grobu nas vije, Koja elje namah poraa i mori, Svaki tren u novu vrtnju nebo sori, Da vee ni ljepe nita od tog nije. Ako dolje zemlji tekoj dno je speto, To je hod atoma sporiji il bri, Na hrptu Neptuna mo ti klee dlijeto, A godinja doba velije ti sveto Duom kau koja cio svemir dri. Na je duh tek vjetar, i ko vjetar ludi Njihaj tekar udljiv on stalnou cijeni: To to misli danas, zaas sjenom sudi, Juer hlapi, sutra kao oblak bludi, Sto prisutnim smatra, vidi gdje se smijeni. Orisat bih rado misao kad sine, No ve dok se misli, misao se mijenja, Sto drim, to bjei, a stvar koja mine, U nita pred novim asom uvijek pline, Tako duh se klanja onome to jenja.

182

Tvoja veliina otkad se sjedini Sa mnom, ja navukoh kruti prijezir na se; Ludima se rugah koji u estini Daju strahovladi da ih robljem ini, I pokajno ive za dobro se gase. Sred ledenih svijea znadem plamen rei, Sred naslada mnogih tjeskoba me koi; Jedna e mi usta, druga duu ei, I najljepa gospa ko grijeh e me pei, Dri li mi srce dulje nego oi. Dakle, keri zraka, perjem odjevena, Koja mene roba u slobodu vrati, Pretekla mi smrt je tebi namijenjena, Izmijenjena ljubav, pusta vatra njena, I nestaan predmet rad kog htjedoh stati. Namjenjujem tebi fantastinu sliku Gdje e ispod ruke ljubav igru vodit, Zaborav i nadu, elju preveliku, Prekrene kletve, i gdje na vidiku Sjetno, arko, ene s vjetrima e hodit. Morski e oblutci, oluje i pjene, Vatre koje tvore gromornu toplinu, I munje to zamru sasvim neviene, Slike neba kojih ne poznaju zjene, Toj boanskoj slici kao boje sinut. Ljepoticu svoju za hram posveeni, Njeno srce tebi za oltar namijenih. Za prebivalite njezin um zaplijeni, A ja u ti biti odani sveenik Koji dane traje u besmrtnoj mijeni.
eljka orak

183

THOPHILE DE VIAU
(1590. - 1626.)

Thophile, kako je bilo njegovo pjesniko ime, pripada krugu pjesnika s poetka XVII. stoljea, koji se nisu vezali uz neku kolu ili koncept. To su knjievni anarhisti, libertinci, a njihova uloga, kako odmie vrijeme, biva sve veom u povijesti francuske poezije s aspekta maniristikih i baroknih gibanja. Thophile je bio ponajdarovitiji medu tim prethodnicima parike boeme, ali i najimpulsivniji, najnesputaniji. Potjecao je iz hugenotske obitelji, to mu je bila prva oteavajua okolnost. Godine 1622. pod njegovim je imenom objavljena antologija Le Parnasse satyrique, koja je od crkvenih vlasti ocijenjena kao razvratno i bezbono tivo. Makar je Thophile bio tek jedan od autora, sva je krivnja pala na njega. Po prijavi isusovaca poveden je postupak i Thophile je osuen na lomau, a spaljivanje je bilo predvieno na trgu Grve, gdje je godine 1662. objeen i javno saeen pjesnik Claude le Petit zbog sline optunice. Thophile je, meutim, ishodio pomilovanje, ali je protjeran i dopanuo je tamnice, koja mu je unitila krhko zdravlje. Dio njegovih stihova nastao je u zatvoru kao i Villonov i Verlaineov. Neke su mu, pak, pjesme sasma nekonvencionalne, odudaraju i od tadanje burleskno-groteskne poezije, a u Thophileu Curtius prepoznaje srodnost s nadrealizmom 1920-ih godina. Romantiari su ga cijenili (osobito Gautier) zbog njegova slobodnjatva i zbog finoga osjeaja za prirodu, koji je posebno doao do izraaja u dvjema antologijskim pjesmama Jutro i Samoa. Napisao je i jednu zanimljivu, barokno obiljeenu, dramu Pyrame et Thisb (1617.). Izdao je za ivota dvije knjige: Oeuvres, I. (1621.) i Oeuvres, II. (1623.).

184

TLAPNJE

Un corbeau devant moi croasse Ispred mene gavran lijee; poglede mi tmina krije; dvije lasice i dvije lije nasred puta svog susreem; mojem konju noga fali, padavica slugu svali; ukaza mi duh se jedan; sluam prasak i gromove; ujem da me Haron zove, u sredite zemlje gledam. Potok tee uzbrdice; na zvonik se krava penje; krv se toi niza stijenje; zmije ljube medvjedice; na vrh jedne kule stare guje deru leinare; sunce za as pomralo; usred leda dim se pui; vidim mjesec gdje se rui; drvee se kretat stalo.
Mirko Tomasovi

185

SAMOA
[ulomak]

Dans ce val solitaire et sombre U tom dolu osamljenu na um vode to se toi, jelen riu sputa oi k vrelu motre svoju sjenu. Iz potoka gdje Najada, otvorivi dveri svoje, sred kristalna stana poje, zvone zvui serenada. Nimfa lovom satjerana u hlad ovih luga zade da skrovito mjesto nade od satira divljeg gnana. U brijestova mladih sjeni spokoj sniva hladan, sjetan, dok granama njie vjetar ire neki ar ljuveni. Corine, blie sada doi: prostrimo se tu na polje, da budemo skriti bolje, ili sa mnom spilji poi. Oh, otvori oi snene: sto ljubavi lei tamo, njezinih su strijela plamom ispunjene tvoje zjene.

186

Od pogleda znaj da tvojih i sm Amor biva svladan, te u svojem carstvu sada u uzama ko rob stoji.
Mirko Tomasovit

187

NICOLAS BOILEAU-DESPRAUX
(1636. - 1711.)

Boileau je proslijedio Malherbeovim putem po svojem klasicistikom poimanju poezije i umjetnosti uope. Poznat je u prvom redu po djelu L'Art potique (Pjesniko umijee, 1674.), teorijsko-kritikom traktatu u stihovanom obliku, koji je postao kanonom klasicizma. Optuivan s dosta argumenata kao doktrinaran i normativan teoretik, antipoe'ta, u svome praktinome pjesnikom radu pokazivao je izrazite crte individualnosti i versifikatorske umjenosti. Boileau je prezreo cjelokupnu francusku renesansnu poeziju, ne videi u njoj dostatno umjetnikoga sklada i pravilnosti, a kod suvremenih knjievnika otro je kritizirao sve natruhe precioznosti, barokizma i izvjetaenosti. Njegov uspon na drutvenoj ljestvici bio je slian Malherbeu: polako se uzdizao do trona najvee autoritativnosti. Istina, Boileau je roen u Parizu u obitelji slubenika Parlamenta. kolovao se za sveenika, ali se nije zaredio, ve je zavrio pravo i postao odvjetnik. Nakon oeve smrti ivio je od rente, to mu je omoguavalo knjievnu i drutvenu neovisnost u ambijentu koji je ovisio od povlastica monika i pripomoi Kralja Sunca. Pisao je satire s duhovitim osvrtima na knjievne, drutvene i parike aktualnosti. U satirama i poslanicama iznosio je svoje poglede na knjievnost i ocjenjivao tekuu knjievnu produkciju. Te stavove napokon je uobliio u cjelovitom djelu, Pjesnikom umijeu, koje je zanimljiva sprega poetike i poezije. Boileau izlae principe, pravila, postulate knjievnoga stvaranja, ali to pjesniki oblikuje, a katkada i interpretira. Pokazuje se pritome, uza sav svoj racionalizam i dogmatizam, kao iv duh, superiorno obrazovan, duhovit i prodoran. Nakon toga spisa Louis XIV. dodjeljuje mu stalnu plau, a godine 1677. zajedno s J. Racineom postaje kraljevskim historiografom. Napisao je i herojsko-komiku poemu Le Lutrin (tionik, 1673., 1683.) te preveo vaan antiki estetiki Traktat ouzvienome, koji se pripisivao Longinu.

188

PJESNIKO UMIJEE [iy i -178]

Dans Florence, jadis, vivait un mdecin

U Firenzi lijenik b u jednom asu, ueni hvastavac, ubilac na glasu. Dugo bjee uzrok jada sveopega: sin siroe oca zahtijeva od njega; brat zbog otrovanog brata suze lije. Jedan mre bez krvi, drugi pun kasije; po njemu je nazeb opasna upala, a ve je ludilo glavobolja mala. Najzad grad napusti, svugdje s mrnjom gledan. Od svih prijatelja iv ostavi jedan, vodi u svoj dom ga, ureeni, krasni: to b bogat opat i graditelj strasni. Lijenik kanda u tom umijeu se rodi: 0 zdanju ko Mansart razgovore vodi: dvorani u gradnji on proelje kudi; trijemu, odve mranom, drugo mjesto nudi, drukije vodeno hvali stepenite... Prijatelj ga shvati, svog zidara ite. Zidar dode, uje, prepravlja, prihvaa. Najzad, da ta bude udna pria kraa, za svoj zanat haje na ubilac malo; 1 otada, dre estar i ravnalo, sumnjivu Galena znanost napustivi, posta vjet graditelj rav lijenik bivi. Izvrsnu pouku daje nam taj vidar. Tko je tim obdaren, nek je rade zidar, uvaeni radnik potrebne vjetine,

189

nego puki pjesnik i pisac svjetine. U drugim vjetinam' red je razliiti, moe se estito drugog stupnja biti; u tekom umijeu spisa, srokovanja od osrednjeg k loem nema stupnjevanja; re mlak pisac isto to i grozan znai. Boyer ili Pinchne, ne lue itai; ne tiju se vie Rampale, Mesnardire, neg Magnon, Du Souhait, Corbin, La Morlire. Lda bar smijeh budi, zabave nam dade; hladan pisac samo dosadivat znade. Smjel smijeh Bergeraca za me vie vrijedi neg sav trud Motina, to nas versom sledi. Ne opijajte se hvalom laskavaca, koju skup vam kadto praznih tovalaca, kliu udivljeno, na domjenku daje. Neki spis, to pamen po sluanju, traje, kada pak se tiskan pred opinstvom javi, ne izdri oka pogled pronicavi. Tisue pisaca sudbu tunu znamo: Gombaut slavni sada uva duan samo. Posluajte svakog, savjetu dosljedni. Katkad i budala dade prijedlog vrijedni. Kakve god verse primili od Feba, bre-bolje svuda itat ih ne treba. Nemojte ko onaj poet, bijesni, buni, svojih praznih spisa ita milozvuni, svakom, tko pozdravi, verse krasnoslovit, po ulici s njima prolaznike lovit. Nije ni hram sveti, tovan od anela, sigurno sklonite od njegovih djela. Ve rekoh: prosudbe rado prihvatite, bez ljutnje ispravke primiv razloite. Al ne hajte kad vas kori kakav bedak.

190

Neznalica vjeti, nije sluaj rijedak, grdi nepravedno, s tatine, spis cijeli, najljepih stihova kudi uzlet smjeli. Sud mu glupi zalud opovrgnut biva; u lanoj ocjeni duh njegov uiva; nejak um mu, lien sve bistrine, dri da vid njegov slabi sve motri do sri. Ne sluajte svjet mu; tko mu vanost dadne, bjeei od hridi, esto na dno padne. Naite kritika korisna i zdrava, kojeg razum vodi, znanje obasjava, ije pero mjesto odmah e otkriti kog utimo slabim, al elimo skriti. On sam vae dvojbe razbistrit e znati, on e vaeg duha strepnje odagnati. I on e vam rei kakav ushit sretni kadto moe nagnat duh jaki, poletni, a umijeem sputan, da pravila prijee i da ak umijea prekorai mee. No, takvog kritika nai nije lako: netko vrsno pie, sudi naopako; netko slavu grada versima polui, a nigda Vergila s Lukanom ne lui. Morate moj savjet, spisatelji, slijedit. elite li matom vi uspjeh zavrijedit? Nek vam Muza tivom pounim i plodnim korisno i trajno spoji vijek s ugodnim. Od prazne zabave mudar ita bjei i od razbibrige stei hasne tei. Nek vam ud se, dua djelom ocrtaju i o vama slike plemenite daju. Ne mogu cijeniti te tetne pjesnike, te, u stihu, asti gnusne odmetnike,

191

to pisaljkom grjenom, izdaju vrline, pred okom itaa porok ljupkim ine. No, ne spadam medu tune due one to iz sviju spisa edno ljubav gone, tog ukrasa divnog liavaju scenu, trovaima dre Rodriga, Chimnu... Cisto prikazana i ljubav neasna u nama ne budi sramno uvstva strasna. Nek Didona jeca, oarava mene, grijeh joj osuujem dijele patnje njene. Pisac ednih versa, to za krepost mari, golicaju ula srca nam ne kvari. ar njegov plam grjean ne pali pri tome. Stog ljubite krepost, hranite se njome. Zalud duh je prepun plemenite moi: stih niskosti srca vazda posvjedoi. uvajte se vrh sveg niske zavidnosti, te prostih duhova zlobne mahnitosti. Ona pravog pisca nikada ne kalja, taj porok osrednjosti pripisati valja. Taj vrijednosti svijetle suparnik najgori, protiv nje kod monih smutnjama se bori, i na prste zalud kuaju se dii, nastoji je snizit da je moe stii. Nemojte u takve spletke podle pasti, sramnim rovarenjem ne idimo k asti. Nek vam versi nisu briga neprestano; tujte prijatelje, vjerno, pouzdano: nije dosta da ste kroz spis dopadljivi, treba znat kako se uz to aska, ivi. Radite za slavu, nek gnusna zarada svrha vrsnog pisca ne bude nikada.

192

Znam, bez grijeha, stida da duh plemeniti moe za rad stei prinos zakoniti; al ne mogu podnijet da pisac ugledan, prezasien slavom, a novaca edan, na plau knjiara Apolona mee, pretvoriv u najam boansko umijee. Prije neg je razum rijei iznaao, pouio ljude, zakone im dao, grubu narav ljudska slijedila su bia, lutali su umom trae hrane, pia. Ko zakon i pravo vladala je sila; umorstva tad nisu kanjavana bila. Al zbora umjena najzad sklad je mio obiaja divljih grubost ublaio, razasute ljude po umama zdrui, bedemom i zidom gradove okrui, prizorom muenja zloinca ustravi, nedunosti slaboj tit zakona stavi. Taj red, kau, plod je prvih versa bio. Tad um nasta, kog je svemir prihvatio, da kroz brda traka u Orfeja poju smekan tigar divlju ud izgubi svoju; da poj Amfiona stijenje maknu tvrdo, to se slono die u tebansko brdo. Sprva blagoglasje stvori ta udesa; stih potom proroku dadoe nebesa; aru sveenika u boanskom strahu oduka stihovi Apolona dahu. Zatim Homer drevne junake uskrisi, na pothvate smjele zvali su mu spisi. S poukom korisnom za njim Hesioda lijena polja bre davala su ploda. U tisue djela mudrost zapisana b pomou versa svijetu javno dana; ti naputci, postav pobjednici duha,

193

doprijee do srca posrednitvom sluha. tovanim Muzama ta su dobra djela velu poast s pravom u Grkoj donijela; umijeu im ljudi, kao izraz hara, podigoe svugdje stotine oltara. Zbog bijede se plitkost naposljetku javi, predanju otmjenost Parnas zaboravi; zahvativ duhove strast za novcem kuna, ukalja sve spise kroz laskanja runa, na tisue jadnih djela proizvede, prodavala rije je, trila besjede. Nek taj gadan porok ne prlja vas zato. Ako silnom snagom privlai vas zlato, izbjegnite predjel to ga Permes poji: na njenoj obali bogatstvo ne stoji. Najvrsnijem piscu, najveem vojniku Apolon tek nudi ast i lovoriku.
Mirko Tomasovit

194

OPAT CLAUDE CHERRIER

(? - 1738.)

Ovaj pisac, ija se godina roenja tek nagaa iz podatka da je umro

s vie od osamdeset godina, predstavlja u svom stoljeu rubnu, anakroninu pa stoga danas zanimljivu pojavu. Doista, usred galantnogaXVIII. stoljea Cherrier unosi duh manirizma; njegovo glavno djelo Huncutarije ili zbirka Lakrdija (Polissoniana ou recueil de Turlupinades, 1722.) sastoji se naime od zbirke rebusa i kalambura. Pripisuje mu se jo djelo Nepoznati ovjek ili dvosmislice jezika (L'Homme inconnu ou les Equivoques de la langue, 1713.). Zbog djela iljasti eir imao je posla s policijom, a knjiga je izgubljena. Oko 1725. postao je policijski cenzor za razuzdane knjige.

195

TLAPNJIV OPIS JEDNOGA RAZUMNOG BIA, SKALUPLJENOG OD SKUPLJENIH DIJELOVA, ODJEVENOG DVOZNANOM TKANINOM, KOJE JE STVORILA HRPA DVOSMISLICA UZ POMO BURLESKNOGA GENIJA

// a un corps de garde On ima skuptinsko tijelo, Ucviljene udove, Glavu obitelji, Kurje oi, Sputeni nos, Vid problema, elo kolone, Planinsku kosu, Lakat brade, Pedalj mua, Adamovu jabuicu, Strani jezik, Kratki dah, Trkae grlo, Zub vremena, Magaree ui, Obraz od kurve, Sotonski smijeh, Maji kaalj, Zlatnu groznicu, Duge prste, Visoku nogu, Tek izlegle miie, Zelene listove, Ahilovu petu, Nokat prednosti,

196

Svinjska rebra, Bubreg u loju, Kamenac mudraca, Jetru na aru, Vodene ile, Muda Marijanova, Riblju kost, Zlu krv, Bijesne gliste, Petrovu stolicu, Rep za kruh, Ubrzani rast, Objeenu volju, Bosansku grbu, Karakter stvari, Sumnjivo lice, Organ vlasti, Javno mnijenje Slubeno miljenje, Struni izraz, Sud od vina, Kratku pamet, Lani izgovor, Morske ideje, Tajni savjet, Pasji ivot, Srednji vijek, Ime zakona I zadnju rije. Sve te injenice dokazuju da je bio topao brat.
Zvonimir Mrkonji

197

ANDRE CHENIER
(1762. - 1794.)

Chnier je jedan od kamena meaa francuske lirike, pjesnik koji dostojno zatvara krug, otpoet Ronsardovim i Du Bellayovim reformama, i koji istodobno iskupljuje poetski oskudno XVIII. stoljee. No, on po svojoj poruci ivi tekuXLX. stoljeu, djela mu bijahu objavljena 1819. Andr je tragino zaglavio od giljotine, u 32. godini ivota, 7. termidora, tj. 25. srpnja, dakle dva dana prije Robespierreova pada godine 1794. Smaknut je nekoliko sati prije ukinua Terora, optuen da je neprijatelj naroda i slobode, a suprotstavljao se bezumnomu prolijevanju krvi. U tamnici je nainio ponajljepe pjesme, u oekivanju smrti, uao je u legendu, protagonist je istoimene znamenite opere Umberta Giordana. Chnier je roen u Carigradu, gdje mu je otac slubovao kao konzul, od majke Grkinje. Njegov zanos za helenskom kulturom bitan je pokreta poetskoga djelovanja. Umjesto Rousseauova povratka prirodi geslo mu je bilo: retour Vantique. Boravei u Strasbourgu, dolazi u doticaj s helenistima (to je vrijeme Winckelmannovih otkria) i otada se posvema posveuje izuavanju antike i njezinu pjesnikomu rekreiranju. Ipak, najljepi su Chnierovi sastavci iz tamnice: Mlada zarobljenica i Jambi. Za prvu pjesmu inspirirala ga je suzatvorenica u Saint-Lazareu, osamnaestogodinja Aime Coigny, u sudbini koje je naao proroki motiv za autoidentifikaciju. U Jambima progovara njegov slobodarski duh, odgojen na enciklopedistima, koji se suprotstavlja nasilju i revanizmu, uvjeren da je pravda na njegovoj strani, stihovima punim pecali, ali dostojanstvenima i prijeteima. Chnier je njegovao mnoge antike vrste (bukolike pjesme, poslanice, himne, ode) i specifine poeme, koje su zapravo nacrt neostvarena epa o postanku i razvoju ovjeanstva. U jednoj od njih (L'Invention) razluuje da se treba kaniti slijepe imitacije antikih tema i pronai u naoj civilizaciji novu grau, a da od starih trebamo posvojiti umjetnost, koja je savrena: Na misli nove piimo stare stihove.

198

EPIGRAM

J'tais un faible enfant qu'elle tait grande et belle Nejako bijah dijete, a ona lijepa, zrela. Dozivala bi me smijekom i na se bi me sjela. Dok stajah joj na krilu, edna mi ruka mala njenu je kosu, lice i grudi milovala. A kadto njena ruka, iz koje ljupkost zbori, tu nesmotrenost djeju pravila se da kori. Kad kraj sebe je dragane imala, smetene, mazila je jo vie ta divna ena mene. Ah, koliko li puta (ta to zna u toj dobi?) moje lice od njenih usana cjelov dobi! A zavidni pastiri govorili su meni: Sretno dijete! Koliki cjelovi izgubljeni!
Frano ak

MLADA ZATOENICA

L'pi naissant mrit de la faux respect Od kose straha nema klasu to jo zrije, ni u ljeto od pree lozi koja pije sjaj zore bilom vrelim; i ja, ko oni lijepa, ja, ko oni mlada, pa bilo kakve patnje muile me sada, smrt ipak jo ne elim.

199

Nek stoik hladna oka eljno u smrt juri, ja plaem, al se nadam; preputam se buri, al vraam pogled gore; znam, mnogi dan je gorak, al i dragih ima. Jer, jao, gdje je med da bude sladak svima, il bez oluje more? Ja mnotvo sanja usred svojih grudi nosim. Tamnikih zidova teinu lako snosim, jer imam krila Nade. Kad iz mree utee zarobljena eva, jo sretnija se k nebu uzdie i pjeva, jer sad i za zlo znade. Zar ja da umrem? Uvijek spokojna u dui, te u snu ni na javi nikada ne gui zla savjest moju mladost. U oku svatko pozdrav u susret mi nosi, a mrku elu lik moj katkad mir donosi i skoro vraa radost. Ta jo je tako dugo putovanje moje! Ja idem; a od brijestova, to uz put stoje, do prvog tek sam stigla. Na ivotnu gozbu tek to sam ui smjela, a usne mi drhtnue od obilata jela i ruka tek se digla. Ja proljee tek znam, a etvu vidjet hou; i poput sunca cijele godine slatkou svih doba da outim. Zablistavi ko cvijet, to ponos vrta biva, ja vidjeh sjati samo srebro jutra siva, a blistav dan tek slutim.

0 smrti, pri ekaj! Ne prilazi mi blizu;

1

tjei srca koja sram i strava grizu

200

u beznaima bijelim! Jer za me oblaci jo bogati su snima, a muze glazbom, ljubav poljupcima; ja umrijet jo ne elim. Kad, tuan zatoenik, zauh gdje se jada u pjevu alobnom zatoenica mlada, ve izgubivi snage, ja trgoh da upamtim glas, to me zapljusne ko val, i da opjevam jadanje te usne i naivne i drage. Njen pjev, tamnovanja i moga vjerna nagnat e jo mnoge da trae dra tog lika to svatko mu se divi; jer njezin glas i lice odiu ljepotom i svatko e ko ona drhtat nad ivotom kad uz nju e da ivi. slika,

Vladimir Geri

U PROGONSTVU

Sans parents, sans amis et sans concitoyens Bez svojih zemljaka, drugova i roda, izgubljen na zemlji, bez ikoga svoga, valovima baen na taj otok pusti, esto slatko ime Francuske izustim. Uz crno ognjite sm tuim i snivam,

201

brojim spore sate, smrt svoju dozivam. Nemam jednog druga da me osokoli; tko uza me sjedne, vide da me boli i da suze s lica kaplju mi u muku, upita: to ti je? - i stisne mi ruku.
Nikola Milievi

202

ALPHONSE DE LAMARTINE
(1790. - 1869.)

Kako god periodizirali francuski romantizam, Pjesnike meditacije (Mditationspotiques, 1820.) oznauju njegov prijelomni datum. Pisac Alphonse-Marie Prat de Lamartine upravo je bio navrio tri desetljea ivota i dotada nije gajio neku veu knjievnu samosvijest. Oduevljenje za tu neveliku knjigu od 24 pjesme (u definitivnom izdanju iz godine 1849. ima ih 41) i samoga ga je iznenadilo i bitno utjecalo na njegov daljnji ivot. Potranja mladih i enskih itatelja bila je tolika da je iste godine izalo novih est naklada. Do Meditacija Lamartineovi su se dani odvijali vie manje u dokolici, u traenju ivotne fizionomije, ljubavi i profesije. Potjee iz plemenitake obitelji. Nakon kolovanja otac ga godine 1811. alje u Italiju da bi ga odvratio od nepoudne enidbe. Po obiteljskoj tradiciji monarhist, s radou doekuje Napolonov pad i 1814. upisuje se kao asnik u kraljevsku gardu, ali se uskoro demobilizirao. U kupalitu Aix-les-Bains upoznaje godine 1816. Julie Charles, dvadesetogodinju suprugu postarijega profesora fizike. Iz kratkotrajna susretaja rodit e se vrsta emotivna i duhovna veza. Rije je o Elviri, koja dominira Meditacijama i autobiografskim romanom Raphal. U pjesnikovu sjeanju Julie se preoblikuje u Elviru, umrlu godinu dana nakon kupaline epizode, koja od ljubavnice postaje neka vrsta nadzemaljskoga bia, ideal snatrene ene. Ta kontemplativno-platonska komponenta stanovito je proienje prijanjih i kasnijih Lamartineovih odnosa sa enama, iskupljenje grijeha mladosti (nezakoniti sin), protutea njegovoj branoj situaciji, u kojoj se 1820. naao s bogatom Engleskinjom. Od 1820. do 1840. Lamartine je u kovitlacu diplomatske i politike karijere (tajnik ambasade u Napulju i Firenzi, zastupnik, ef vlade i ministar vanjskih poslova). Na visokim funkcijama bio je razmjerno kratko (izruio je vlast Cavignacu), a potkraj 1848. na izborima za predsjednika Republike dobio je tek 17910 glasova. Poduzeo je u spomenutom razdoblju i dugo putovanje na Orijent, a na povratku je proputovao i Srbijom. Nesretna ljubav prema Elviri, tragina smrt djece i majke, opozicioni govori u Skuptini stvorili su oko njega legendu, koja

203

brojim spore sate, smrt svoju dozivam. Nemam jednog druga da me osokoli; tko uza me sjedne, vide da me boli i da suze s lica kaplju mi u muku, upita: to ti je? - i stisne mi ruku.
Nikola Milievi

204

ALPHONSE DE LAMARTINE
(1790. - 1869.)

Kako god periodizirali francuski romantizam, Pjesnike meditacije (Mditationspotiques, 1820.) oznauju njegov prijelomni datum. Pisac Alphonse-Marie Prat de Lamartine upravo je bio navrio tri desetljea ivota i dotada nije gajio neku veu knjievnu samosvijest. Oduevljenje za tu neveliku knjigu od 24 pjesme (u definitivnom izdanju iz godine 1849. ima ih 41) i samoga ga je iznenadilo i bitno utjecalo na njegov daljnji ivot. Potranja mladih i enskih itatelja bila je tolika da je iste godine izalo novih est naklada. Do Meditacija Lamartineovi su se dani odvijali vie manje u dokolici, u traenju ivotne fizionomije, ljubavi i profesije. Potjee iz plemenitake obitelji. Nakon kolovanja otac ga godine 1811. alje u Italiju da bi ga odvratio od nepoudne enidbe. Po obiteljskoj tradiciji monarhist, s radou doekuje Napolonov pad i 1814. upisuje se kao asniku kraljevsku gardu, ali se uskoro demobilizirao. U kupalitu Aix-les-Bains upoznaje godine 1816. Julie Charles, dvadesetogodinju suprugu postarijega profesora fizike. Iz kratkotrajna susretaja rodit e se vrsta emotivna i duhovna veza. Rije je o Elviri, koja dominira Meditacijama i autobiografskim romanom Raphal. U pjesnikovu sjeanju Julie se preoblikuje u Elviru, umrlu godinu dana nakon kupaline epizode, koja od ljubavnice postaje neka vrsta nadzemaljskoga bia, ideal snatrene ene. Ta kontemplativno-platonska komponenta stanovito je proienje prijanjih i kasnijih Lamartineovih odnosa sa enama, iskupljenje grijeha mladosti (nezakoniti sin), protutea njegovoj branoj situaciji, u kojoj se 1820. naao s bogatom Engleskinjom. Od 1820. do 1840. Lamartine je u kovitlacu diplomatske i politike karijere (tajnik ambasade u Napulju i Firenzi, zastupnik, ef vlade i ministar vanjskih poslova). Na visokim funkcijama bio je razmjerno kratko (izruio je vlast Cavignacu), a potkraj 1848. na izborima za predsjednika Republike dobio je tek 17910 glasova. Poduzeo je u spomenutom razdoblju i dugo putovanje na Orijent, a na povratku je proputovao i Srbijom. Nesretna ljubav prema Elviri, tragina smrt djece i majke, opozicioni govori u Skuptini stvorili su oko njega legendu, koja

205

kao da se ugasila slomom na predsjednikim izborima. Dvadesetak preostalih godina proivjet e u tekim financijalnim iskuenjima i naporima da ouva obiteljsko nasljee. Lamartine je prije svega pjesnik Me Jz'tacija, premda je njegov opus voluminozan i anrovski raznovrstan. Glavna je znaajka te zbirke nekonvencionalni, za ono doba, intimizam, spontanitet i osjeajnost te melika svojstva. To i neke druge odlike (pretapanje pjesnika u prirodu, opisi krajolika, sjetnost, reminiscencije na umrlu voljenu enu, enja da se ivotne tegobe i nespokoj smire uzdignuem srca boanstvu) slagali su se s ukusom i potrebama onoga vremena, koje je bilo u romantiarskom previranju. Specifinu lirsku atmosferu Meditacija Lamartine kua slijediti u narednim zbirkama; no, to je tek u pojedinim ostvarenjima postizavao. Doekan kao poetnik s iznimnim i neoekivanim odobravanjem, postupno je podlijegao maniri prvijenca i padao pod dojam romantiarske pjesnike odgovornosti. U knjizi Pjesnika i vjerska blagoglasja (Harmonies potiques et religieuses, 1830.) prevladavaju religiozni stihovi, a Lamartine je zamislio i jedan ambiciozan ep, u kojem bi simboliki prikazao pozicije ovjeanstva, faze koje ljudski duh mora prijei da bi stigao svrsi putovima Bojim. Ostvario je istom uvodnu i zavrnu sliku te epopeje: Jocelyn (godine 18 3 6.) i Posrnue jednoga anela (La Chute d'un ange, 1838.), koje je kritika suzdrano primila, a Posrnue je slubeno osueno od pape. Posljednji je vrjedniji pjesniki Lamartineov objavak (potkraj ivota on je u novanoj oskudici mnogo pisao i objavljivao bez kriterija) Vinova loza i kua (La Vigne et la maison, 1857.), napisana u kui u Milyu, gdje se rezignirano i tugaljivo rekapituliraju sjeanja i nadanja cijeloga ivota.

206

JEZERO

Ainsi, toujours pousss vers de nouveaux rivages

I noeni vjeno, u vjeitoj noi, bez povratka gnani spram obala skritih, zar u moru ljeta neemo se moi ni dan usidriti?

0 jezero! Jedna godina tek ode, a pred mile vale, koje bez nje gledam, gdje ona sjedae, na kamen kraj vode, ja sm evo sjedam.
1 onda si tako bualo pod stijenom i razbijalo se o tvrde joj strane, a njoj vjetar prao tvojih vala pjenom noge milovane. Jednu veer - pamti? - plovismo u muku, med vodom i nebom nigdje iva glasa, jedino se vesla ula kako tuku u skladu talasa. Najednom, glas neki, udan, posve blago s arobnih obala podigao jeku, val se primirio, a iz glasa dragog uh rijei gdje teku: O vrijeme, ne leti! Vi, trenutci sretni, ne hitajte tamo! Pustite da slasti naih dana cvjetnih mirno uivamo!

207

Koliko nesretnih na zemlji vas moli: za njih brzo hajte; njima odnosite i dane i boli, sretne ne gledajte. Jo koji trenutak zalud molim vrue, vrijeme ni da uje. Noi zborim: 'Lake!', ali ve svanue tamu rastjeruje. Ljubimo se dakle! Ne gledajmo nita! Nek nas radost primi! ovjek nema luke, vrijeme pristanita, s njim teemo i mi. O zavidno vrijeme, zar e pjani sati, kad nas ljubav sretnim valovima hrani, jednakom brzinom od nas otjecati ko nesretni dani? Zar od njih ni traga nee biti vie? Zar zauvijek nesta tih asova sree? Vrijeme to ih daje, vrijeme to ih brie, zar ih vratit nee? Vjenosti, prolosti, vi, dubine tamne, od otetih dana to tamo inite? Hoete P nam vratit sve zanose plamne to nam ih grabite? O jezero! stijene! pilje! umo slijepa! Vi tono vas vrijeme obnavlja i tedi, na tu no sauvaj, o prirodo lijepa, barem spomen blijedi! Bilo u tiini tvojoj il u buri, jezero, u sjaju okolice tvoje,

208

u jelama crnim, u hridima surim to nad tobom stoje. Bilo u lahoru koji ume brodi, u umoru to ga al alu predaje, u srebrnoj zvijezdi to u tvojoj vodi blijedim sija sjajem. Vjetar to jaue, trska to umori, lagani mirisi u zraku i dahu, sve to vidim, ujem, diem, neka zbori: Oni se voljahu!
Nikola Milievi

HRAM

Qu'il est doux, quand du soir l'toile solitaire

Lijepo li je kad se polako upree veernjaa, noni glasnik ljudskom rodu, da bi zatreptala na nebeskom svodu, kad dan i no zemlju osvojiti tee; lijepo li je tada u pobonu hodu slazit u dno dola k hramu malog sela, po trijemu kojeg se mahovina splela, al gdje srca vjerna mole se Gospodu! Zdravo, umo sveta! Zdravo mrtvih brijee, gdje seoske rake u tiini lee;

209

blagoslivljem kroe edne ploe grobne. Oskvrnut prah mrtvih zlo je ponajtee! Pokleknem na kamen, srce mi se stee, a korak odzvanja laom crkve drobne. Kakva tama i muk! Do dna hrama see jedva vidljiv plamen, koji je ueen da vijek gori ispred svetih rtvenika. On jedino svijetli, dok sav svemir drijema, ko znamen dobrote, to bdi, to se sprema ovdje prihvatiti uzdahe smrtnika. Uimo! Niotkud uma, glasa nema; tek predvrae kripi od koraka moga, u svetite zade napokon mi noga. rtvenici sveti i zidovi hrama! Sm sam, pa bol vruu iskalit pred vama i re nebu tajne elje mogu stoga: nitko ut ih nee osim vas i Boga. Sto!... Usuujem se k rtvenicim' ii! Srca, u kom plamti bol i ljubav, prii svetom krugu, Vinji, zar se usuujem! A ne plaim se da kazna e me stii, to velinost tvoju dostojno ne tujem! Ne! Sram me nije ognja koji me izgara: ljubav nije grjena kad je krepost stvara. Zbog tog sasma ista kao predmet njeni ona gori vatrom blaenom u meni. I stalnost je resi, kob je isti huda. Izrekoh je zemlji i prirodi svuda; pred oltarom smjelo izrekoh je svetim: i pred Tobom, Boe, nazvat u je smjeti. Da, unato strahu, tu u Tvojem stanu, Elvirino ime usna tiho anu. Ime joj od groba k grobu ode smjesta,

210

ko cvil tuan sjena kad vapiti stanu, i narui spokoj ukopnoga mjesta. Mjesto grobno, zbogom! Zbogom, hladne ploe! Otkada pred vama ja jecati poeh, u se dvaput kroz no kako sati tuku. Utjeen odlazim, Bog mi vidje muku. Moda isto tako sad negdje daleko Elvira u hramu bdi mranomu nekom, sama s mojom slikom, i u plau moli doavi pred oltar prostrijet svoje boli.
Mirko Tomasovi

USAMLJENOST

Souvent sur la montagne, l'ombre du vieux chne Na brdu u sjeni hrasta mnogo puta pri zalazu sunca sjedim sjetan, tuan; pogled mi dolinom amo-tamo luta, to se arolika podno mene prua. Tu pjenastih vala rijeka umno tee; vijuga, u dalji sve tamnijom biva; tamo gdje kroz plavet zvijezda javlja vee, u jezeru mirnu tiha voda sniva. Zadnja zraka pada u sutonu dana vrhu gor tamnim ovjenanih gajem,

211

a kraljice noi kola se zvjezdana penju, i ve obzor bijelim rube sjajem. Tog trena, gotiku napustivi strijelu, poboni napjevi zrakom skladno lete; prolaznik zastane, a zvono u selu s bukom zadnjom dana zvuke mijea svete. No, te slike ljupke ne privlae mene, nit pred njima utim ushita i sree; gledam ovu zemlju ko prolazne sjene: sunce ivih mrtve ogrijati nee. Od brda do brda zalud oi trae, s istoka na zapad, od sjevera k jugu, prelijeem sve toke beskraja i kaem: Za me sree nema nigdje u tom krugu. Sto e mi te dole, kolibe i vile, tate stvari, kojih draest prola me je? Rijeke, stijene, ume i osame mile, jednog bia nije, tako pusto sve je! Ja 1' sunce zapoe ili presta sjati? Ja P vedro il mutno izlazi il pada, njegov hod ja sasma ravnoduno pratim; to mi sunce znai? Niem se ne nadam. Na golemu putu da ga pratit smijem, vidio bih svugdje jaz pustinja golih: ja ne elim nita od svega to grije, od cijeloga svijeta ja nita ne molim. Al moda iznad njegovih bih sfera, gdje istinsko sunce druga neba ari, ugledao ono emu toli smjerah, da se mogu liit tih zemaljskih tvari.

212

Tamo ja bih pio na uenim vrelim'; i ljubav i nadu naao bih tamo, i ideal koji svaka dua eli, a kojem na zemlji imena ne znamo. Na krilima zore to mi nije dano vinuti se Tebi, svrho elja mojih! Sto me jo vezuje sa zemaljskim stanom, u zemlji progonstva zbog ega jo stojim? Kad u dolu padne umski listak mali, veernjak se digne, s livada ga smete; uvenulu listu ja sam tako nalik: nosite i mene, o vi bure klete!
Mirko Tomasovi

LEPTIR

Natre avec le printemps, mourir avec les roses S ruama umirat, edo pramaljea, na krilu zefira nebom noen biti; ljuljan u naruju tek procvala cvijea, mirise, svjedosti, plavetnila piti; tresui sa svojih krila zlatan praak, do vjenoga svoda vinut se ko daak, leptiru je sudba takvu dala sreu. Nalik je eljama, to zastat ne mogu, to neutaene, dodirnuv stvar mnogu, da slast itu, k nebu naposljetku kreu.
Mirko Tomasovi

213

HIMNA BOLI [ulomak]

Tu fais l'homme, Douleur! oui l'homme tout entier Ti, o boli, pravi ovjeku si znamen, ko kraljevka zlatu, kano mjedu plamen; tako ba i junak otricu si ljutu posjeklici otri na kamenu krutu. A tko tebe ne zna, ne poznaje svijeta, tromo njemu noga po toj zemlji lijeta, nad ivota burom ko oblak se vije, i na zemlji traga korakom mu nije; znoj s umorna ela ne kvasi mu ruke; ne sre mu noga na putovih muke; a oruje kada klonuti mu uze, ne zna ga ojaat na biserju suze. On u srcu ne zna one borbe teke pred kojom i grudi drhtaju viteke; ne zna uzdi k nebu oko oroeno, nit ustalit ne zna klecavo koljeno; i beznaa tajnog kad ga shvate ralje, o zaprekah ne zna otisnut se dalje... A to sa mnom misli ti, o teka boli? Tvoja me je ruka ogrlila toli; pod zatitu neba krila mi te nose kad zbog tebe esto oi mi se rose.
Jovan Hranilovi

214

ALFRED DE VIGNY
(1797. - 1863.)

Alfred-Victor de Vigny nije u ivotu imao toliko spektakularnih dogaaja i obrata kao to je to bio sluaj s Lamartineom, Hugoom, pa i De Mussetom. Sin viega asnika, rojalistiki odgojen, veoma mlad ulazi u vojnu slubu, dospjevi do ina satnika (1814. - 1827.). Napustivi vojsku, bavi se knjievnim radom i stjee solidan ugled kao predstavnik novih romantiarskih tendencija. Od 1837. do smrti ivi povueno. Tek nakon smrti otkrit e se da je dosta radio u osamljenitvu u dvorcu Maine-Giraud u Charenteu. Dvogodinju agoniju (rak na elucu) stoiki je podnosio. Na bolesnikom krevetu pohodio ga je Baudelaire da mu izrazi svoje tovanje. De Vigny je poeo pisati pjesme godine 1815. Prva mu zbirka Pomes izlazi 1822., koju poslije usavruje i nadopunjuje, tiskajui svoj pjesniki opus pod naslovom Antike i moderne poeme (Pomes antiques et modernes, 1826., 1829. i 1837.). Posmrtno mu je objavljena zbirka Sudbine (Les Destines, 1864.). Ostavi dosta postrance od vehementnih borbi s pobornicima i epigonima klasicizma, De Vigny svoj poetski put pronalazi u specifinim sastavima, u kojima je, kako sam napominje u predgovoru izdanja iz godine 1837., neka filozofska misao iznijeta na vidjelo u epskome ili dramatikom obliku. Zazirui od intimne i sentimentalistike lirike, on je do pjesnike afirmacije doao mnogo sporije i tee ju odravao nego Lamartine i Hugo, ali je imao vie izvornosti od bilo kojega velikoga pjesnika epohe romantizma. Ta se izvornost ponajprije tumaila problematikom njegovih filozofsko-religioznih poema, u kojima je na versifikatorski skladan i uinkovit nain pokretao vjena pitanja ovjekove egzistencije i kobi, a moderno doba otkriva je u simbolistikim i mitskim obiljejima De Vignyeve poezije. Od prve zbirke, kojom prevladavaju biblijski sadraji, a kojima su kasnije pridavanimoderni, do posljednje s karakteristinim imenom, ovaj je pjesnik razraivao sline teme, neku vrstu leopardijevskoga pesimizma, koji u njega evolvira do neposredne optube boanstva i filozofije beznaa. Mnogo mu spominjani pesimizam nema, kao u Lamartinea, nikakva katarktikoga i utjenoga izlaza u prirodi,

215

ovjeanstvu i religiji. Dok u poemi Mojsije, nastaloj u poetnoj fazi, byronovski apostrofira traginu izoliranost genija, u Sudbinama je ve propovjednik apsolutnoga fatalizma i teze da je ovaj svijet jalov, zao i zanemaren od Stvoritelja. Svemogui iz Maslinske gore ravnoduan je spram patnji stvorenja, okrutan prema svojem sinu, ije ljudske molbe ne uvaava niti mu doputa da ovjeanstvu otkrije posvemanju istinu. Eloa (u istoimenoj pjesmi iz 1829.) pak, aneo roen iz Kristove suze, pokuava spasiti grjenoga arkanela, izgnana iz raja. Ne uspijeva meutim obratiti Sotonu i taj aneo (zapravo anelica) sa Sotonom zavruje u propasti. No, uza sve to to se De Vigny kao pjesnik kree jednom svjesno izdvojenom putanjom, to misaonou, zgusnutim izrazom i klasinom smirenou fakture izbjegava karakteristine romantiarske retorike postupke, on je ipak postojano u koordinatama svoje epohe, poglavito po odnosu prema ljubavi (tajnoj, nevidljivoj i neobjanjivoj moi) i patnji, koja po njemu kao Damoklov ma visi nad ljudskim udesom. Iz te patnje proishodiuzdignue (lvation) pjesnika i zvjezdani trenutci njegova stvarateljskoga komuniciranja s drugima. De Vignyeva se poetika boli, dakle, pribliuje DeMussetovoj i prethodi Baudelaireovoj.

216

MOJSIJE

Le soleil prolongeait sur la cime des tentes Po vrku atorja sunce produuje one kose zrake, one vatre rujne, trage zlatne koje u zraku ostavlja, kad se u log pjean u pustinji spravlja. Kao da je grimiz odjeo dolinu. Neplodnog se Neba penju uz planinu, zasta, Boji ovjek, Mojsije, i, smjeran, dugo promatrae obzor neizmjeran. Gleda prvo Pisgu, okruenu smokvom; onkraj gora, koje on prelazi okom, stere se Gilead, Efrajim, Manae, plodna zemlja kojih njemu zdesna stase; prema Jugu, Juda golem se protee s pustim pijeskom more gdje zapadno lijee; dalje, u dolini, ve zastrtoj tminom, prua se Naftali, ovjenan maslinom; u ravni u cvijeu, prekrasnom i tihom, grad se palmi vidi: grad to je Jerihon; iz fogorskih polja svoje luge ire mastika se gusta k Soaru prostire. Vidi sav Kanaan, tlo mu obeano, gdje le' u grob, znade, nee bit' mu dano. Gleda, nad Hebreje ruku jaku prui, pa svoj put spram vrha planine produi. Skrivaju moapskih polja udubine, uz podnoje svete zbijena planine, djeca Izraela bijahu tog asa nalik itu koje sjeverac talasa. U vrijeme kad rosa zlato pijeska kvasi

217

i lie javora biserima krasi, poao Mojsije, prorok stogodinji, okruen poau, da se sretne s Vinjim. Gledahu gdje plamen s glave mu se die, a kad vrhu brda velikoga stie, kad elom je oblak Boji dotakao, koji vis taj bjee munjom ovjenao, uga kd s oltara kamenih se tada, a Hebreja, nice, eststo je hiljada, u sjeni tamjana kog sunce pozlati, stalo jednoglasno hvalopjev pjevati; diu se iz mnotva, sinovi Levija ko empres to se nad pijeskom povija, prate puk uz harfu, slono put nebesa upravljahu Kralju svih Kraljeva pjesan. Mojsij u oblaku, "Vinjem suelice, govorio njemu licem je u lice. Zar jo ne dovrih?, rekao je Bogu, Gdje eli da opet stavim svoju nogu? Zar u vazda ivjet moan, u samoi? Pusti da san zemlje zaklopi mi oi. Sto li ti uinih da izabra mene? Kamo ti si htio, vodah tvoje pleme. Zemlja obeana, evo, pred njim stoji, sad nek drugi bude posrednikom tvojim, izraelskog hata neka obuzdaje; moj mu tap i knjigu u nasljedstvo dajem. Sto ti je trebalo sprit moje nade, s eg ne ostah ovjek to nita ne znade, od gore Horeba jer do Neba item utaman mjesto za svoje ukopite? Avaj, med mudrim mudrim me uini! Prstom vodah prolaz puka u pustinji. Na kraljevske glave grad i oganj sruih;

218

zakon moj e klee puk tovat budui; dano mi je prvi grob ljudski otvorit, smrt u mojoj rijei rije proroku zbori, velik sam, noga mi vrh naroda staje, ruka mi stvara i rui narataje. Avaj, ja sam, Vinji, moan, u samoi, pusti da san zemlje zaklopi mi oi! Avaj, tajne neba ja znam povrh toga, i ti mi zjm jakost oka tvoga. Zapovijedam noi da skine koprenu; usta mi brojahu zvijezde po imenu, im neku na svodu kretnja bi mi zvala, svaka bi se urno: 'Tu sam', odazvala. Stavljah svoje ruke na oblaka elo u njima olujno da presuim vrelo; potopih pod pijeskom gradova svu silu; drobio sam brda na vihar krilu; vrste su mi noge od prostranstva jae; kad prolazih, rijeka vela se odmae, a pred mojim glasom uti more svako. Kad moj narod trpi, il mu treba zakon, podignem svoj pogled, duh tvoj side na me; zemlja se zanjie i sunce tad stane, zavidno mi divi anela se eta. No, ja, Gospodine, ipak nisam sretan; ostario si me monog, u samoi, pusti da san zemlje zaklopi mi oi. im si nadahnuo pastira, tog dana ljudi ve rekoe: 'On je tuin za nas'; s oiju mi plamnih, avaj, gled svrnue, u njim' mi jo neto vidjev povrh due. Ne spoznah ljubav i prijateljstvo vie; strepe da e umrijet, djeve lice skrie. Zaogrnut onda stupom crnog dima, tuan, sm u slavi, idui pred svima:

219

'to da udim sada?', svojem srcu rekoh. Pretrom sam da snivo na krilu bi nekom, dirnem li kog rukom, uas ga ispunja, u glasu mi bura, na usnama munja; mjesto da me ljube, svi dru od muke; padnu mi do nogu, kad im irim ruke. O Gospode, ivljah moan, u samoi, pusti da san zemlje zaklopi mi oi! Puk je mole eko, i, gnjeva se plae, Boga ljubomornog brdo ne gledae; im bi digo oi, iz oblaka mranih jer bi se valjali gromovi jo jai, zasljepljuju oi svjetlaca je plamen priginjao zemlji ela na sve strane. Bez Mojsija vrh se ukaza najednom. Bje oplakan. - K zemlji sa mlijekom i medom Joua iao blijed je i zamiljen, jer on je ve bio izabranik Vinjeg.
Mirko Tomasovi

MASLINSKA GORA

Alors il tait nuit, et Jsus marchait seul

I.

Tada no je bila, a Krist sm idae, zaogrnut bijelim kao mrtvac platem; dolje uz breuljak uenici spahu

220

pod maslinam', to se na vjetru svijahu; poput njih drui Krist koraa urno; tuan sve do smrti, gledajui tmurno, prignut, preko halje skrstiv ruke dvije ko tat noni tono ukradeno krije, kamenje mu bolje neg puteljci znano, zastaje na mjestu Getsemani zvanom. Odjedanput klee, lice k zemlji spusti, pa gledaju nebo: Oe moj! izusti. - Nebo osta crno, Bog mu se ne javi. Zauen se die i hodat nastavi treptave masline dodiruju tijelom. Hladan znoj i krvav curi mu niz elo. Vraa se, silazi, uasnuto veli: Zato sa mnom niste molili i bdjeli? Ali mrtvim snom su apostoli spali. Rabija ne uje Petar ni ostali. Sin ovjeji tad se sporim vraa hodom; ko misirski pastir trai da li svodom u dnu zvijezde kakve ne sjaje Aneo. Crn oblak ire se ko udovin veo zaas naborima pustinju opkoli. Isus misle kakve trpio je boli trideset tri ljeta, ovjekom postade, i srce mu smrtno strah stezati stade. Bje mu hladno. Trikrat jo zaman prozbori: Oe moj!. Vjetar mu samo odgovori. Sjeo je na pijesak i, kroz muke svoje, ovaj svijet i ljude ljudski sudio je. - Tlo zadrhta ute teret Spasitelja, koji je pred noge pao Stvoritelja.
II.

Isus ree: Oe, ivjet mi ne prijei! Ne sklopi mi knjigu prije krajnje rijei!

221

uti li da svijet i ljudsko pleme cijelo, dru ti u ruci, pati s mojim tijelom? Jer se zemlja boji da e bit udova bez onog od kojeg vijest izae nova, ti dade da krilo presahnulo njeno tek jednom mi rijeju bude napojeno. Al ta rije tako je ista, blaga bila da obitelj smrtnu ko da je opila jednom kapljom ica, duha boanskoga, raskrilivi ruke kada rekoh: 'Sloga!' Oe, obavih li poslanje veliko, sakrivah li Boga pod mudrakim likom, ako preinaih vrijednost rtve ljudi, da se mjete tijela prinos duha nudi, zamjenjuju svugdje stvari sa simbolom, borbu s besjedama, riznicu s obolom, s valom rujnog vina val krvi rumene, s bijelim, itnim hljebom ude prinesene; od ropskog slobodno vrijeme li odijelih; uime prolosti, koju perem vrelim mlazom krvi mojeg tijela umirueg, prolijmo je pola za vrijeme budue! Te nedune, njene krvi polovicu, Oe Svemogui, unaprijed po licu baci onih to e doi govorei: 'Radi sviju smije krv nedunog tei.' Znamo da kroz ljeta daleka e ivit vladaoci kruti s mudracima krivim, to duh e naroda svakog uzburkati, jer e kriv smisao otkupljenju dati. Avaj, dok jo zborim, ve je ovo vrijeme izvrglo mi prie u otrovno sjeme; otkloni taj kale, neist, to je gorak vie nego pelin, u i voda mora. ibe to e doi, pun trnova vijenac,

222

avli ruku, prsa kopljem probodena, pa kri to me eka, koji ve se pravi, ne mogu me niim, Oe moj, prestraviti Kad se sruit bozi na svjetove ele, tragove moraju ostaviti vele; ja pak metnuh nogu na taj globus manjkav, iji me uzdasi zvahu bez prestanka, da mene odmijene dva anela ova, iji trag e biti od svih ljudi tovan: sretno Pouzdanje te Uhvanje smjelo, koji rajem hode smijee se veselo. Sa zemljom kukavnom evo se opratam podigav tek zastor toga bijednog plata, sukno kobno, to je naborima krui, kog Zlo s jednog kraja, Sumnja s drugog dri. Zlo i Sumnja, to su od vas predvieni, mogu jednom rijeju smrvit! Dajte meni, to ih dopustiste, da vas krivnje liim. - To je tuba odsvud to Stvaranje titi! Lazara nad grobom osovimo iva. S tajnom mrtvih neka vie krt ne biva, na ono to vidje, sjeanja mu dajmo; neka zbori to je prolazno, to trajno, u srce Naravi to stavi Gospodar, to svakomu stvoru odue i poda, kakav to je s Nebom nijem razgovor njezin, nekaziva ljubav preistoj u svezi; kako sve se u njoj rui i obnavlja, s eg se neto krije, a neto pak javlja; da 1' kuane redom, poput ove nae, druge zvijezde iskup grijeha doekae; da 1' one rad zemlje, zemlja rad njih traje; to li basne lau i to tajne taje, to um sudi krivo, to ne znaju znanja, zato dua pati sred uznikog stanja, med dva puta irna to staze ne vode,

223

izmed ame mira i krotke ugode te bjesova strasti ispraznih bez kraja, izmeu bunila i izme trzaja; zato Smrt je poput maa nesmiljena, udarima cvile Narav svakog trena; je F zlo i nepravda, je F pravda i dobro sluaji su grubi u obruu kobnom, il su vasione dva pola najvea, to Nebo i Zemlju dre iznad plea; i zato zli Dusi pobjedom se hvale, s bezrazlonim zlima, smru djece male; - jesu F Puci ene kojim upravljaju Bojih misli zvijezde u zlatnomu sjaju, il su luda djeca bez svijee sred tmue, to bez vode plau, guraju se, rue; - hoe F, kad vremena ura sveprolazna prospe zrnca pijeska i ostane prazna, jedan mig vam oka, glasa jedan apat, jedan znak mog kria, srca jedan vapaj, moi Vjenih Muka uzao odvezat, otet plijen im ljudski i krila im srezat? - Kada ovjek spozna, to se otkrit sve e, iz kog mjesta stie, a u koje kree.

III.

To Sin Boji kaza Ocu Bogu tada. Prostire se opet, iekuje, nada, ali odustaje rekavi: Nek volja vazda vaa bude, a ne volja moja! Duboka mu zebnja i beskrajna strava polaganu smrtnu borbu uveava. Gleda dugo, dugo okom ite zaman. Ko crni bje mramor svod nebeski taman; Zemlja bez svjedosti, zvijezda, zore lui, bez svjetlosti due opet bivajui,

224

drhtae. - Korake zau iz drvea, zatim vidje Jude gdje vrluda svijea.
TIINA

Ako je istina kako Sin ovjeji u biblijskom vrtu izneseno ree; slijep, gluh na stvorenja vapijuih rijei, ako li nas Nebo ko svijet jalov nijee, pravednik e prijezir odsuu odvratit, i tek hladnim mukom odgovor e dati spram utnje Boanstva beskonane, vjene.
Mirko Tomasovi

225

VICTOR HUGO
(1802. - 1885.)

Hugo je u literaturi aktivno i stvaralaki sudjelovao ezdesetak godina, ime se moe pohvaliti rijetko koji pisac. Nadivio je romantizam, realizam, suvremenik je naturalizma i simbolizma, a kao pjesnik nije bio doveden u pitanje. Nije ga zadesila sudbina Chateaubrianda, Lamartinea, De Musseta, da, nakon slave i uspjeha, na smiraju ivota zapozna osamu i knjievnu izdvojenost. Taj neobino plodan i raznovrstan spisatelj (genij bez granica, Baudelaire) nema premca u francuskome XIX. stoljeu ne samo po golemoj agilnosti i literarnoj potenciji (prvo, Hetzelovo, izdanje sabranih djela broji 57 tomova bez korespondencije) nego i po odzivu i popularnosti u najrazliitijim slojevima itatelja. Otac mu je bio visoki Napolonov asnik, majka fanatina rojalistkinja. Odrastao je uz majku zbog nestabilna braka roditelja. U ranom djetinjstvu zbog oeve slube boravio je u Napulju i panjolskoj. Poeo je pisati veoma mlad (u etvrtoj godini izustio je prvu pjesmu: Napolon bat comme un lon), kao sedamnaestogodinjak pokrenuo je knjievno glasilo. Prvu knjigu poezije objavio je godine 1822., a dokraja ivota proizveo je dvadesetak zbirki, piui usporedice mnogobrojne drame, romane, manifeste, eseje, politike i humanitarne spise i proivljavajui teke obiteljske tragedije (duevna bolest brata, smrt novoroenoga sina, utapanje tek udane keri Lopoldine, smrt ene, nagla smrt drugoga i treega sina). etrdesetih godina vidljivije sudjeluje u politikom ivotu, angairajui se sve vie na strani ljevice. Kada je osjetio autokratske ambicije Louisa-Napolona, prelazi u opoziciju. Nakon dravnoga udara godine 1851. pred uhienjem bjei u emigraciju, odbija amnestiju iz 1859. Za vrijeme dugotrajna izgnanstva nastavlja nesmiljenu borbu protiv diktatora NapolonalII. i stjee ugled muenika, branitelja obespravljenih i potlaenih. Stoga nakon trijumfalnoga povratka godine 1870. postaje neka vrsta nacionalne institucije i svetinje. Pratimo li Hugoov pjesniki razvoj, razabrat emo nekoliko etapa: od klasicistikih relikata preko temeljne romantiarske orijentacije do nagovjetaja simbolizma. etvrta zbirka po redu Orijentalke (Les Orientales,

226

1829.) definitivno mu je uvrstila reputaciju i neosporavano vodstvo u romantikoj koli. Trideset od etrdeset pjesama posveeno je helenskim temama i odjek je oduevljenja za grke ustanike protiv Turaka, koje je zahvatilo francusku javnost. Ostale evociraju Afriku, Arabiju, Perziju i panjolsku. Odlikuje ih lokalna boja, bogatstvo fantazije, neoekivani kontrasti, raznovrsnost ritamskih i srokovnih elemenata. Sljedee tri zbirke u znaku su intimizma i subjektivizma. Ponajvei uspjeh postiu stihovi koje obiljeava pomalo sjetan, topao izravan lirizam, posveen ljubavi, prirodi, obitelji i vlastitoj patnji. Pjevajui u krugu opih mjesta onodobne poetike, ispovijedajui u razmjerno velikom broju stihova svoja uvstva prema obitelji, on je mogao takvim stihovima udahnuti svjeine i originalnosti zahvaljujui prvenstveno versifikatorskoj umjenosti i nepresunoj rjeitosti. Nakon dvanaestogodinje pjesnike utnje Hugo se oglasio gnjevnom zbirkomPedepse (Les Chtiments, 1853.), u kojoj se obraunava s Napolonom Malim kao despotom, to je izdao slobodu i republikanske ideale, perfidnom i okrutnou uzurpirao prava naroda. Zbirka je istodobno bolan prosvjed izgnanika, mjeavina satire, lirike i epopeje. U Kontemplacijama (Les Contemplations, 1856.), golemoj knjizi s deset tisua stihova, Hugo varira etika, drutvena i osobna pitanja, uspostavljajui svoju filozofiju progresa: dua prebiva u svim stvarima, manje ili vie osloboena materije, Bog je kraj te ljestvice, a ovjek e isto tako u boljoj budunosti stii na vrhunac. Legenda vjekova (La Lgende des sicles, 1859.) nastavlja se u idejnom pogledu na prethodnu zbirku, a trebala je biti posljednja rije autorova umovanja i pjesnikovanja, te u isti mah obnova francuskoga epa. Pjesnik je nakanio opjevati svjetsku povijest od postanka do suvremenih dana, da bi, kako sm veli, prikazao nain na koji se ljudi od tmine izdiu k idealu. To su, meutim, fragmenti historijskoga i mitskoga nejednake vrijednosti, necjeloviti i stilski nejedinstveni, s nekoliko antologijskih poema, gdje na trenutke prepoznajemo danteovske poteze, ponesenost govornikoga talenta, versifikatorsku i imaginativnu silinu. Najopsenija mu je i najzanimljivija kasna zbirka stihova etiri vjetra duha (Les Quatre Vents de l'esprit, 1881.). Hugo je svojom produktivnou izrazito nadvisio sve francuske romantiarske pjesnike; opus mu je toliki da bi mogao ispuniti cijelu jednu nacionalnu onodobnu batinu. Ne samo

227

po tome on je izborio povlateno mjesto u tako intenzivnoj pjesnikoj konkurenciji prve polovice francuskoga devetnaestoga stoljea. Bio je raznolikiji i mnogoznaniji: jednako uporan kao pjesnik rodoljubnih, socijalnih, religioznih, ljubavnih tema, kao politiki satirik, povijesni vizionar i bard obiteljske intime, lirik idile, elegije, krajolika, mora. Nadalje, njegova je poezija bila jae proeta duhom barikada, bila je suvremenija i komunikativnu a, te je, to je rijetkost medu romanticima, nosila optimistiku poruku. Jezinom kreativnou i retorikim nabojem iskupljivao je banalnost opih, pjesniki istroenih sadraja, prosvjetiteljsku deklamatoriku, romantiarske klieje, preosoban sentimentalizam, povrne i naivne filozofske pretenzije. A. Gide, odgovarajui na anketno pitanje tko je najvei francuski pjesnik, dao je poslovian odgovor: Victor Hugo, aliboe!

228

BIJEG VREMENA

Le soleil s'est couche' ce soir dans les nues Veeras je sunce zalo sred oblaka, sutra dan e doi, i bure, i vee, pa zora od pr priguenih zraka, pa dan i no, kroi vremena, to tee. Svi ti dani pro' e, dana niz beskrajni, pro' e licem mora, brda i brzaca, vrh srebrnih rijeka, sred uma, gdje tajni kanda poj se iri dragih nam mrtvaca. I povrje voda i elo timora, nabranih ne starih, i zelen e gore vijek se pomlaivat, poljska rijeka spora brdu val e krasti nose ga u more. Ja, pod svakim danom prignutije glave, prolazim, i, leden pod tim suncem sree, uskoro u oti usred sve te slave, a da svijetu bajnom nita manjkat nee.
Mirko Tomasovi

STELLA

Je m'tais endormi la nuit prs de la grve Na alu sam jedne ja zaspao noi. Vjetar me probudi; otvorivi oi,

229

vidjeh, iziavi iz bunila svoga, Danicu, to u dnu neba dalekoga kroz bjelinu njenu, neizmjernu sjae. Odnose nevrijeme bura odmicae. Pahuljam' oblaci postajahu sivi. Sjaj to bjee jasni, to misli, to ivi; stiavao udar vl je u hridje; kanda dua neka kroz biser se vidje. Uzalud jo none vladale su tmine, Boji osmijeh uga nebeske visine. Vrak je jarbola svjedost posrebrila; na crnomu brodu bijela jedra bila; jato galebova, stoje na strmini, pozorno gledalo zvijezdu u daljini ko nebesku pticu iz iskre roenu; ocean, ko narod, motre sjajnost njenu, bue posve tiho, k njoj se primicao ko u strahu da je ne bi odagnao. Neiskazna ljubav rosila iz zraka. Do nogu mi tresla vlat se trave svaka, ptice avrljahu usred svojih gnijezda; cvijet mi zbuden ree: sestra mi je zvijezda. I dokle svoj veo podizahu sjene, uh glas to sa zvijezde stizae do mene: Ja sam ona zvijezda koja prva hodi, u koju u grobu vjeruju, to vodi. Sijah vrh Sinaja, sijah vrh Tajgeta; stijena sam ognjena, zlatna, odapeta, ko iz prake Boje, na crn obraz tmue. Ja podiem snova svijet koji je sruen. O narodi, ja sam plamna poezija. Blistah vrh Dantea, blistah vrh Mojsija. Ljubav za mnom lava oceana tjera. Stiem. Nek ustaju krepost, hrabrost, vjera Mislitelji, dusi, na tornjeve hajte! Otvor'te se vjee, zjenice zasjajte,

230

zemljo, buni brazdu, ice, vrevu vrati, na noge, spavai! - onaj to me prati, to me alje poput prethodnice svoje, aneo Sloboda, div Prosvjeta to je!
Mirko Tomasovi

VENI, VIDI, VLXI

J'ai bien assez vcu, puisque dans mes douleurs

ivio sam dosta, jerbo kroim tuan ne nahode ruku to pomae, tjei, djeci oko sebe jer se jedva smijeim, jer mi cvijee vie radosti ne prua; jer s proljea slavljem kad Bog narav kiti, toj divnoj ljubavi duh mi ne pribiva; u stanju sam kad se ovjek svjetlu skriva, jer emer u svemu uti tajnoviti; jer nada u dui skrhana mi osta; jer u vrijeme rua, s mirisima svjeim, keri moja, sjeni gdje poiva, teim, jer je srce mrtvo, ivio sam dosta. Ispunih poslanje na zemlji mi dano. Evo moje klasje! Eno moja brazda! ivljah sav nasmijan, odve uvstven vazda, uspravan, al nagnut k tajni neprestano.

231

Sluio sam, bdio; injah to sam mogo, a jad mi bje predmet rugla esto puta. Cuah se zato me prati mrnja ljuta, budu sam radio i patio mnogo. Sred uza gdje se krilo ne otvara, ne tue se, krvav, posru od truda, od robova ljudskih ismijavan svuda, nosio kariku lanca sam prastara. Sad mi tek se napol otvaraju oi; idem dalje kada zovu ime moje; mlitav sam, zlovoljan kao ovjek to je ustao se rano bdiju cijele noi. U crnoj lijenosti ve mi stalo nije odvratit ustima jalnim to mi kode. Oh, vrata mi tame otvori, Gospode, da bih otiao, nestao to prije.
Mirko Tomasovi

Demain, ds l'aube, a l'heure ou blanchit la campagne Sutra, kad se polje zabijeli od zore, na put u poi. Znam, ti me eka tamo. Ii u kroz umu, ii preko gore, jer ne mogu dugo da ti nisi sa mnom.

232

Zadubljen u misli, hodat u u muku, nit u to vidjeti niti uti moi, sam, neznan, pogrbljen, prekrtenih ruku, tuan, a dan e mi biti slian noi. Neu pred Harfleurom gledat u sumraku jedra u daljini, zlato to se ljeska. Kad stignem, na tvoju poloit u raku buket od boike i procvala vrijeska.
3. IX. 1847. Nikola Milievi

OCEANO NOX Saint-Valery-sur-Somme

Ob! combien de marins, combien de capitaines Koliko mornara, koli kapetana, to su poli sretni put dalekih strana, ieznu sred toga sumornog obzora! Koliko ih nesta, sudbo, tuna, kruta! Slijepi ih ocean zanavijek proguta u oblanoj noi, u bezdanu mora! Uz posade koli mrtvih gospodara! Sve im orkan ica stranice pohara, po valovlju jednim hukom sve raspri! U dnu provalije tko e kraj im znati?

233

Svoj plijen u prolazu svaki val zahvati, jedan val un, drugi moreplovca skri! Nitko kob vam ne zna, glave izgubljene! Valjaju puinom struje vas vodene, biju vaim mrtvim elima u hridi. S nadom zadnjom mati umirae mnoga ekaju na alu da brod sina svoga na povratku vidi! Zbori se o vama jo katkad za sijela. Na sidrima sjede druina vesela uplie vam ime, s sjenom zaborava, u smijeh, pripjev, priu, u cjelov u tmici, otet moda vaoj nekoj krasotici, dok vi poivate ispod morskih trava. - Gdje su? Zar su nekog otoka vladari? S ljepeg ala za kraj zar ne mare stari? I sjeanje na vas ak je pokopano. Trup u vodi, ime u pamenju mrije. Vrijeme, to sjen crnji na sjen svaki lije, crn zaborav iri crnim oceanom. Sjen va nesta brzo iz oiju svima. Netko barku svoju, a netko plug ima. Tek, noi kad bura sve lomi i baca, ene vae sijede, u ekanju dugom, jo o vama zbore, prevrui lugom ognja i srdaca. Kad grob sklopi njine vjede, za imena nitko vaa ne zna, niti skromna stijena tijesnog groblja, gdje nam odgovara jeka, niti vrba, koja u jesen ogoli,

234

niti jednolina pjesma koju moli na staromu mostu prosjakinja neka. Gdje su potonuli usred nonih tama! Koli tunih pria, vali, plovi s vama! Vali, s kojih majke, pune strepnje, klee! Pripovijedate ih podiui plime; stog je oajniki glas va kada s njime dolazite do nas, valovi, uvee!
Mirko Tomasovi

DVA SUMRAKA

Le soleil dclinait; le soir prompt le suivre Sunce se sputae; spravna da ga slijedi, veer tamni obzor; vrhu poljske stijene, na izmaku ica, jedan starac sjedi okrenuv zapadu oi zamiljene. Stari pastir to je, brdski uvar stada, to je negda ubog, mlad, slobodan, io, kad se brdo gubi u sjeni to pada, kroz luge vesele svirke izvodio. Sad star, bogat, prolim obuzet bijae; radini praotac velikomu rodu, dokle mu se stada vraaju iz pae, lien zemlje, gleda on nebeskom svodu.

235

Dan to svri, vrijedi dan to zapoinje. Pod modrilom krasnim sni mislitelj dobni. Pred njim se u beskraj iri more sinje ko nada pravednog pred dverima grobnim. Divni trene! Vjetri i divlji talasi suspregnuvi huku sada uutie. Starac je gledao sunce to se gasi; sunce je gledalo starca to izdie.
Mirko Tomasovi

CIDOV ROMANCERO [ulomak]

CID DOEKUJE KRALJA

Vous ne m'allez qu' la hanche Do boka ti mi jedva sie. Iako hol i smjel u licu, Oh, malen li si, kralju Sano, A Cid je velik, za dvojicu. Kada na pragu moje kule Ti doekanje moje prima, Sav dre kao list na vjetru, O kralju Sano - a krivo ima.

236

Sre, moj most je vrst i vjeran; Sire, moj prag je blag; i smijei Zamak se moj u osvit dana Zori to blista na nebesih. Moja je kula hrpa od stijenja, Al ja sam njen gospodar: nosi Svoj brljan kao to se svojim Potenjem starim Cid ponosi. Laste su moje njene; miris Mojih je uma ist; a sva su Gnijezda mi takva da ne znadu Ni traga kakvom tuem vlasu. Kastiljski kralju, svaki putnik - Pa bio Maurin il Zid Do k meni moe; utoite I san e dat mu taj moj zid. Ja Cid sam tihi, koji prodat Ne zna, il kupit to od koga: Jedna je samo sjen nada mnom, A to je ruka ivog Boga. Tebi se udim. - Tuan i go Ostah kad ti si uza me proso: A ipak gle te sad kod mene. O kralju, zlo mi danas doo!
Vladimir Nazor

237

RUA LNFANTKINJE

Elle est toute petite, une dugne la garde Stoji mala, dok je dadilja nadgleda. Rukom ruu dri i pozorno gleda. to to gleda? Ne zna. Vodu u bazenu, po kom bor i breza ire mrku sjenu; pred njom: jedan labud krila snjene boje, njihanje valova u napjevu hvoje i vrt dubok, to se zrai i mirie. Tog anela lijepog snijezi umijesie. Vidi se palaa ko u dnu glorije, perivoj, ribnjaci gdje kouta pije, pauni zvjezdasti sred bujna drvea. Nedunost je na njoj bjelina jo vea, ko da su joj drai zraka treperava. Oko tog djeteta sva se blista trava i izgleda puna dragulja, rubina: mlaz safira tee iz usta delfina. Stoji tik do vode; cvijet privlai dijete. ipkom joj genovskom skut koulje pleten; vez na svilnoj suknji arabesku prati, to se kroz sto niti firentinskih zlati. Cvijet, irom rastvoriv latice purpurne, izlaze iz svjeeg pupa ko iz urne, preljupku majunost titi ruke njene; kad ona ispruiv usnice rumene, dirne se, diu ga, nosnice mu sjajne, cvijet rue kraljevske, pregrimizne, bajne, vie nego pola krasnog lica skrije, da oko sad dvoji, da mu lako nije taj stvor to se igra, razluit od cvijeta, ne zna da 1' cvijet vidi il obraz djeteta.

238

Pod vjedam joj smeim ljepe oi plave. Na njoj sve je miris, radost, ari prave; blag joj pogled, blago ime joj Marija! Njeno ime moli, njeno oko sija! Sva je zraak; ipak pred nebom i iem uti se velikom, jadno malo bie! Pramaljeu, sjeni, svjedosti pribiva, suncu kad se tamno poloito skriva, raskonoj ljepoti koju prua vee, potoku kog uje, ne vidi gdje tee, naravi to vjeno spokojna je, mlada, s vanou to maloj kraljici pripada; ne vidje ovjeka, neg pognuta lica; jednom e Brabanta biti vladarica, stat e vrh flandrijskog il sardinskog trona. S pet ljeta prezire, kraljevna je ona. Takva su kraljevska djeca; njino elo ve krug sjene nosi; krok prvi poelo kraljevanja biva... Cvijet miriu eka da joj se ubere kraljevina neka, gled, ve carski! To je moje, opominje. S nje zajedno zrae trepet i milinje. Da vide je drobnu, netko na nju stavi ruku, makar da je od neeg izbavi, prije neg rije rekne, krokom krene, pala na njegovo elo sjena bi vjeala. To se slatko dijete smijei i ne radi nita nego ivi, ruu rukom gladi, tu biva med cvijeem, biva ispod zvijezda. Dan se gasi; apu svadalice gnijezda; na liu je ruho zalaznog purpura; rumene se ela mramornih skulptura, koje, regbi, dru ute da no pada; sve to lebdi, slazi; mir posvuda vlada,

239

nema uma, plama; tajna veer sklanja sunce ispod vala, pticu ispod granja. Dok se dijete smijei divnom cvijetu svojem u zdanju rimskom katolikom, kojem lukovi na suncu mitri sjajnoj slie, netko se uasan iza okna mie; odozdol se vidi gdje ta sjena bludi s prozora prozoru tako da strah budi; regbi na sve slijepa ta strana osoba, bljedolika, crna, luta diljem soba; misli, kobno elo k bijelom staklu prua. U veernjem plamu sjen joj biva dua. Blijeda sablast! Krok joj spor ko zvono plano, ako Kralj to nije, smrt je to jamano. On je; ovjek u kom carstvo ivi, pati. Da netko u oko moe pogledati aveti to sad je naslonjena na zid, u mranom ponoru ne bi mogo spazit dijete, preljev vode uz zlatne odsjaje veernjega neba, perivoje, gaje, ptice to se kljuju u kronji stabala. Ne; u oku to se stakli poput vala, ispod obrvica kobnih to zastiru zjenice to slie oceanskom viru, razabrat se mogu, kao u obmani, brodovi u bijegu od vjetrova gnani, i u pjeni, kroz lij et valovlja sred mraka, golemo treptanje flote jedrenjaka, te tamo, pod maglom, otok s kog se uje gdje se ta tutnjava valim' pribliuje. Tim se privienjem ovaj as zanijelo gospodara ljudi hladno bie cijelo, zbog njeg oko sebe on ne vidi nita. Armada, brodea toka uporita poluge s kojom e svijet podii novi,

240

sad, silna, kroz morsku pomrinu plovi; kralj je slijedi duhom pobjednim puinom, a kobni mu nemir nema svjetlo ino. Filip Drugi bjee groza, uas zbiljski. Iblis iz Korana ni Kain biblijski nisu tako crni ko taj kralj utvara, u svom Escorialu, sin utvare cara. Filip Drugi bjee Zlo to maem mae. Vrh svijeta ko sanju zauze. ivljae; ravno ga gledati nitko nije smio; strah je udnim sjajem kralja obavio; drhtahu vide mu samo doglavnika: mijeahu ga oi zbunjenih smrtnika s ponorom, zvijezdama neba plavetnoga! Njegov dohod za sve bje ko dohod boga! Volja mu uporna, tvrda, nesmiljena bjee kao kuka u kob zabodena; drae Indiju sa svom Amerikom, vladae Europom, poduprt Afrikom, mir mu je mutila Engleska jedina; dua bje mu tajna, a usta tiina: tron, sazdan od spletke i prijevare same, oslanjao vazda na silu se tame; na kipu mu sjena konj bijae krilni. Odijevo se crnim ovaj smrtnik silni, kanda stog to ivi, sved korotu stavlja, slian sfingi, stalnoj, to utke probavlja; sve bivaju, nita re imao nije. Ne vidje tog kralja nitko da se smije; smijeh bje manje mogu na gvozdenim ustim' neg zora na pakla reetkama gustim. Iz zmijskog mrtvila pokrenut se dao tek da bi krvnika na poslu gledao, odraz mu lomaa sjae iz zjenice, koje bi pirio i sm zgodimice.

241

Prema mnijenju, pravu, napretku, ljudima uasan je bio, a smjeran spram Rima; vrag bje to uime Krista vlada monog; stvari, proistekle iz duha mu nonog, sliile opakom gmizanju su zmije. Escorial, Burgos, Aranjuez, pilje tog kralja, stropovim' modrim se ne sjahu, nit za gozbe, glumce i zabave znahu; izdaje za igre, lomae za slave. Nemirnim kraljima stajae vrh glave njegov naum nou otkriven opako; snovi mu za svemir bjehu breme jako; sve strt i pobijedit mogo je i htio; ko grom mukli um je molitve mu bio; donosila munje sanja mu je svaka, na koje miljae, vikali su: Zraka! Puci imperije, veliki i mali drhtahu utei da ih okom pali. Karlo kraguj, Filip sova bje kljunata. Sa crnim prsnikom, runom oko vrata, tmuran, regbi, straa ledena sudbine; nekretom nalae; ko otvor peine zjenica mu sijeva; prstom neku kretnju ocrtavajui posve nezamjetnu, kanda tmini nalog daje, neto pie. udesno! Usta mu osmijeh zakripie. Osmijeh nedokuiv, nepronian, gorak. To slika njegova brodovlja sred mora u mranoj mu misli raste neprestano; vidi ga da plovi ciljem njeg'vim gnano ko da tamo on je lebde pod zenitom; sve je dobro; ravna ocean se pitom, armada ga plai ko potop korablja; flota se razvija, u borben red stavlja, a lade uvaju stalan razmak plova,

242

red kockast palublja, jarbolja, mostova, bibaju se vodom poput veljeg sita. To su lade svete, val im mjete tita; struje da pomognu flote iskrcaju, zakazati nee, svoj posao znaju; oko lada talas s ljubavlju udara; u biser se pjena, u most hrid pretvara. Evo svih galija, njenih gastadura; onih od Escauta, onih od Adoura; do sto pukovnika i dva generala; Njemaka je svoje vrste amce dala, Napulj brigantine, Cadiz teretnjake, Lisabon potrebne morske mu junake. Filip se naginje, razmak ga ne prijei. Povrh tog to vidi, uje buku, rijei. Idu, jure. Eno dozivala krika, tranje mornara uokol branika, admiral koji se na paa naslanja, posadnih asnika zviduci, bubnjanja, pozivi na bitku, pomorske dojave, tropot crni, grobni borbene priprave. Je 1' to morovran? Je 1' to citadela? Muklo, snano tuku krilim' jedra bijela. Voda tutnji, skup taj golem sve to jae nadimlje se, valja, stranom bukom praen. Kralj se smijei; lada etiristo ima, osamdeset tisu maa je na njima. Cerenje vampira utaena glada! Tu blijedu Englesku on e epat sada! Tko je moe spasit? Barut e je sprit. Filip u desnici snop gromova dri. U aci mu tko e taj sveanj razvezat? Nije li gospodar, to za otpor ne zna? Nije li nasljednik Cezarov najbolji, sjena mu od Ganga do Vezuva stoji? Kada kae: Hou, zar ne svri sve se?

243

Zar pobjedu sveer za kosu ne trese? Zar ovo brodovlje ne tjera po vodi, ove strane lade zar on ne sprovodi, koje voze tako kako treba vali? Zar on ne pokree svojim prstom malim to jato zmajeva rairenih krila? Zar kralj nije, ovjek kojeg mrana sila ravna tih grdoba kola strahovita? Beit-Cifresil, sin Abdallah-Beita, na zdencu kairske moeje uklesa: Zemlja jeste moja, Boja su nebesa. Kako se sve mijea, brka amo-tamo; svi su nasilnici jedan despot samo; to to sultan ree, i kralj ovaj sudi. Meutim, uz bazen, kraljevna sveudilj cvijet ozbiljno dri i ljubi ga katkad, ta modrih oiju anelica slatka. Naglo vjetri, jedan od dasaka onih koje veer umna kroz ravnice goni, huni zefir, to se u obzor zalijee, muti vodu, trske buni, drhtaj mee u asfodela i mlade mre gaje, stie do djeteta i krila trzajem, potresav ak stablo u blizini, gurnu iznenadno ruu u bazen purpurnu. Infantkinja trn sad tek ima u aci. Naginje se, gleda: ruini ostatci plutaju na vodi; dre, to se desi? Ne zna, pa u udu trai po nebesim' lahor kog strah nije to e je naljutit. Bazen, kanda srdit, poeo se mutit; netom tako bistar, crn je ovog asa; poput uskipjelog mora se talasa; jedna rua sva je na njemu rasuta; sto lista joj, koje vir valja i guta

244

kao brodolomce, na sve strane ode na sto val vjetrom razdraene vode: regbi neka flota u bezdan propada. Gospo, tamnolika dadilja e tada curici, to stase u udu, zanijeta, sve pripada kraljim', izuzevi vjetar.
Mirko Tomasovi

DOBA SJETVE: VEER

C'est le moment crpusculaire Promatram, sjedei pred vratim', dok naokolo suton pada, kraj dana kako svjetlom zlati ve posljednje trenutke rada. I gledam ganut: po poljima, to no ih eto blago mije, podrti starac pregrtima u brazde novu etvu sije. Nad dubokim oranjem tamo crni mu lik visoko see. Da vjeruje, to osjeamo, u korist to nam dani bjee. iroko sije, sve bez glasa, i po beskrajnoj hoda ravni, ruku otvara svakog asa, a ja razmiljam, svjedok tavni,

245

dok sjena, s kojom um se uje, biva sve ira i sve jaa, ona do zvijezda produuje sveani pokret tog sijaa.
Nikola Milievi

Ave, Dea; moriturus te salutat.

La mort et la beaut sont deux choses profondes Smrt su i ljepota dvije stvari jake to u sebi nose mrak i plavet sjajnu; sestre su, jednako plodne i opake, istu zagonetku kriju, istu tajnu. O ene, pogledi, kose plave, crne, sjajte, ja mrem! Sijaj, ljubavi i drai! O blistave ptice iz dubrave tmurne! O biserje to ga val mije i vlazi! Gospo, nas smo dvoje blii po sudbini neg to se po licu mom i vaem ini: u oima vaim svemirski je ar, a u mojoj dui zvjezdan ponor vreba; oboje, Judita, susjedi smo neba, vi, jer ste prelijepi, a ja jer sam star.
Nikola Milievi

246

ALOYSIUS BERTRAND
(1807. - 1841.)

Taj mali romantik, koji je pisao u sjeni velikih, u svemu se

razlikovao od svojih suvremenika. Dok su oni stvarali u neobuzdanu naletu nadahnua i impulsu deklamacije, Bertrand je svoje pjesme u prozi dugo cijedio i cizelirao. Cijeli svoj knjievni vijek, ivot proveden u odricanju i bijedi, utroio je on za jedva to drugo osim ezdeset i est sastava svoga jedinoga djela, Gaparnonik: Fantazije na Rembrandtov i Callotov nain {Gaspard de Nuit: Fantaisies la manire de Rembrandt et de Callot, 1842.). Zahvaljujui svojoj bizarnoj slikovnosti, humoru i snovitoj boji svojih vizija, Gapar nonik privukao je simboliste, poevi od Baudelairea, koji ga je smatrao svojim izravnim prethodnikom, od koga je preuzeo i novu knjievnu vrstu, pjesmu u prozi.

247

GOTIKA SOBA

Nox et solitudo plenae sunt diabolo.

Crkveni od
Nou je moja soba prepuna vragova i

Oh! la terre, - murmurai-je la nuit O, naa je zemlja mirisava aska, njezin pesti mjesec, a zvijezde su pranici!, proaptah u no. I snenih oiju zatvorim prozor, koji u utom svetokrugu okana zacrta znamen crnog golgotskog kria.

O ponoi, u doba zloglasno, kad vladaju bjesovi i vragovi, kao da sam opet uo bauka to se opija uljem iz moje svjetiljke. A moda je to bila i dadilja, koja jednolino pjevuei ziba mrtvoroene u oklopu mojega oca. A moda je kostur landsknechta, koji ami zatoen u zidu iza drvene oplate, malo zakucao elom, laktom i koljenom. A moda je moj pradjed siao sa slike u crvotonom okviru i zamoio svoju eljeznu rukavicu u svetu vodu kropionice. Ali ne, to je Scarbo, koji mi grize vrat, pa da bi ispalio krvavu ranu, uranja u nju svoj gvozdeni prst usijan u zaarenoj pei.
lladislav Kuan

248

ZIDAR

Zidarski

majstor:

Gledajte

vi

te

kule na bedemima i te potpornje - kao da ih sagradie za vjenost.

ScW/fer, WlhelmTeU

Le maon Abraham Knupfer chante S mistrijom u ruci, visoko na skelama pjeva zidar Abraham Knupfer. On je na takvoj visini da itajui starinske stihove odlivene na velikom zvonu, nadvisuje i crkvu sa trideset potpornja i grad sa trideset crkava. Vidi on kako kameni zmajevi rigaju vodu s krova od kriljevca u tmurni ponor, gdje se naziru doksati, prozori, potpornji, tornjii, kule, zabati, grede, a na njima negdje poput sive mrlje i svijeno krilo nepominoga kopca. Vidi on bedeme koji se ocrtavaju u obliku zvijezde, i tvravu to se u sredini kooperi kao koka pred uljenom pogaom, vidi dvorita palaa, gdje sunce isuuje zdence, i samostanske trijemove, u kojima sjena oko stupova krui. Carske su ete smjetene u predgrau. Eno, ba sada ondje bubnja jedan konjanik. Abraham Knupfer raspoznaje njegov trorogi eir, uzice od crvene vune, kokardu na gajtanu i perin svezan vrpcom. U perivoju s bujnim granatim kronjama vidi i vojniine to s prostranog travnjaka puanom tanadi reetaju drvenu pticu na vrhu iskienog stabla-svitnjaka. A kad skladna laa stolne crkve, skrstivi ruke na poinak, uveer usne, zidar s ljestava spazi kako se neko selo koje zapalie ratnici, nadno obzorja krijesi kao zvijezda repatica na nebeskoj plaveti.
Vladislav Kufan

249

GRARD DE NERVAL
(1808. - 1855.)

Grard Labrunie de Nerval ivio je u razdoblju romantizma, ali

e tek nakon odumiranja toga pokreta pobuditi pozornost. Djetinjstvo je proveo u idilinom okoliu zaviajne pokrajine Valois. Prikljuio se generaciji 1820.. No, bio je sklon lutalatvu, pa je dosta putovao Europom. Ve kao djeak intenzivno je itao okultne knjige, a poslije su mu omiljeni pisci bili njemaki romantici (Schiller, Hoffmann, Heine). Angairao se u politikim zbivanjima s mnogo emocija, pa je tako zbog republikanstva godine 1832. boravio u tamnici. Od 1841. vie se puta lijei od mentalnih kriza u duevnoj bolnici, iz koje ga prijatelji izbavljaju. U jednome takvu napadaju objesio se u staroj parikoj uliici, rue de la Vieille Lanterne. De Nerval je kao pisac podosta raznovrstan, jer se kao nemiran i znatieljan duh bavio novinarstvom, esejistikom, novelistikom, prevoenjem (znamenita je njegova verzija Goetheova Fausta) i poezijom. Cio mu opus nosi zajedniki peat nekakva mistinoga unutarnjega nespokoja, koji nikada nije uspio prevladati i dovesti do bilo kakva racionalnoga uporita. Muili su ga problemi besmrtnosti due, otkupljenja, reinkarnacije. Naginjui tlapnjama i snovienjima, Nerval se nalazio u raskoraku izmeu zbilje i snova, to je uvjetovalo i njegove stalne ivome peripetije. Literatura mu nastoji povezati ta dva svijeta, od kojih mu se svijet snova inio zamamnijim, mistinijim i realnijim. Sredite mu lirike tvori desetak antologijskih soneta, ciklus Himere (Les Chimres, 18 54.). U posveti prijatelju A. Dumasu (s kojim ga vee i suautorstvo drame Lo Burchart) De Nerval te pjesme karakterizira sloenima u stanju supernaturalistikoga sna. U njima se ponajbolje zamjeuju jaz izmeu realnosti i halucinacija, asovi lucidne vidovitosti, religijski i kulturoloki sinkretizam, to vie to su se pjesniki ostvarile kroz maginu sposobnost da se u jednu strogo omeenu formu unese toliko skrivenih, fantomskih i okultnih akcenata. Himere po pjesnikoj artikulaciji i tajnovitosti svakako zasluuju atribut najizravnijih prethodnica simbolizma, ili, bolje reeno, one su simbolistika zbirka ante litteram.

250

ZLATNI STIHOVI

I to? Sve osjea! Pitagora

Homme, libre penseur! te crois-tu seul pensant

ovjee, umnice, ta zar ti jedini misli, tu gdje ivot u svemu se javlja? Tvojom moi tvoja sloboda upravlja, no glas tvoj ne uje svemir u visini. Duh djelatni potuj u zvijerima svima: svaki cvijetak duu Prirodi otkriva; tajanstvo ljubavi u kovini sniva: Sve osjea! I sve mo nad tobom ima. Znaj, iz slijepog zida pogled na te vreba: u samoj se tvari Rije nalazi iva. Samo asnoj svrsi ona sluit treba! esto u dnu bia skriven Bog prebiva; kao mlado oko to ga vjeda krije, pod korom kamenja duh netaknut bije!
Nikola Milievi

251

DELFICA

La connais-tu, Dafn, cette ancienne romance Je P ti, Dame, znana stara pjesma ova, 0 ljubavi tono, pod bijelim lovorom, pod maslinom, vrbom, mirtom, sikomorom, ko romansa uvijek poinje iznova? Poznaje hram li golemoga trijema, 1 limune gorke tvojem zubu drobnu? Spilju za goste nesmotrene kobnu, gdje svladana zmaja drevno sjeme drijema? Vratit e se bozi koje dua plae! A vrijeme e vratit red minulih dana; ve prorokim dahom zemlja drhtat zae...

A Sibila lica latinskog jo snije,

uz luk Konstantina tvrdo uspavana. - U red stroga trijema nita taklo nije.
Grgo Gamulin

EL DESDICHADO

Je suis le Tnbreux, - le Veuf, - l'Inconsol Oajan, - Udovac, - Mraan kao bezdan, Princ akvitanski sam kom se kula sori:

252

Umrije moja Zvijezda, - a leut mi zvjezdan Nosi crno Sunce koje Sjetom gori. Ti to utjehu mi u no grobnu prui, Posilip mi vrati, more Italije, Cvijet u kojem srce ucviljeno ui, Sjenicu gdje Rua o Lozi se vije. Lusignan il Biron, Feb il Amor, tko sam? Cjelovom Kraljice lica zaarena, U Peini sanjah gdje pliva Sirena... I Aheront dvaput sretno preao sam: Uglazbivi zvukom Orfejevih ica Krik Vila i uzdah bojih Ugodnica.
Zvonimir Mrkonji

MYRTHO

Je pense toi, Myrtho, divine enchanteresse

Na te mislim, Myrtho, arobnice, rosi dok Istoka svjetlo vrh tvog ela ista, kad Posilip gordi s tisu vatra blista, i na groe crno u zlatnoj ti kosi. Iz tvoje se ae opih pjanstva vinom, iz pogleda hitra, to ti smijehom sjao, do Bacchusa nogu kad sam, mole, pao, jer Muza me stvori drevne Grke sinom.

253

Znam i zato vulkan opet vatrom vrije... Zato to ga juer nogom dirnu lakom, i obzorje ve se pod pepelom krije. Otkad Norman skri botva tvojeg svijeta, uz lovor Vergila, pod kronjom mu svakom, Hortenzija blijeda uz zelen-Mirtu cvjeta.
Grgo Gamulin

RYTHRA

Colonne de Saphir, d'arabesques brode

Stupe od safira, vezen vezom tajnim, Osvani! - Ve grivnja plau gnijezdu stie: Granitnom ti elu s plavih nogu die Grimiz se Judeje s naborima sjajnim! Kad Benares spazi ponad rijeke svete, Uzmi luk i oklop od bljetava zlata: Orao ve stie s Patanija, jata Leptira dok bijelih iznad mora lete. Madhwa. Svoj veo daj vodi to tee, Nek potoci nose grimizno ti cvijee: Sa Kataja snijeg ve Atlantikom vije: Sveenica dotle, lica ozarena, Pod Sunevim lukom lei oka snena: - A mir stroga trijema nita taklo nije.
Grgo Gamulin

254

MATANJE

II est un air pour qui je donnerais Imade pjesma, meni milija neg Mozart, Weber i Rossini s njima. Starinska, tugom, enjom silnija, to za me tek skrivenu draest ima. I kad god ujem da se pjesma glasi, pomlaujem se za dva vijeka ja: Vijek Luja Petnaestog... Dan se gasi, breuljak vidim zelen-ut gdje sja; I od opeke dvor, to kam ga rubi; crvenkaste je boje prozor svak; svud perivoj, a rijeka gri mu ljubi, kroz samo cvijee tok joj tee lak. I crnooku plavuu ljepotu, starinski odjevena ozgor zre... Mogue da je u prolom ivotu ve vidjeh jednom - pa se sjeam nje!
Jaka Sedmak

LUKSEMBURKA ALEJA

Elle a pass, la jeune fille iva i brza kao ptica, ona je prola, mlada djeva,

255

u ruci divan cvijet joj blista, dok neki novi napjev pjeva. Moda bi ba ta mogla doi i mome srcu ljubav dati, i svu dubinu moje noi jednim pogledom obasjati. Al ne - mladost je zavrena... Zbogom, ti blago svjedo moje Djevojka, miris, uspomena... Srea je prola - nestalo je.
Nikola Milievi

CRNA TOKA

Quiconque a regard le soleil fixement Tko je ikad sunce promatrao Misli da mu lebdi pred oima Neka tamna mrlja, oko njega, zrakom. Tako, dok sam bio posve mlad i vatren, Drznuh se u slavu uprijet oi na tren: Crna toka ude u moj pogled lakom. Poslije, proimljui sve ko znamen jada, Svugdje, na sva mjesta gdje mi oko pada, Vidim da i ona, crna mrlja, sjeda! sjajno, trajno

256

to, zar vazda? Da mi stalno sreu krije? Jao nama, jao! Sam orao smije Nekanjeno Sunce i Slavu da gleda.
Mate Maras

NADGROBNICA

// a vcu, tantt gai comme un sansonnet ivljae, as bodar ko vorak sred jata, pa redom zaljubljen, i njean, i sretan, as mraan i sanjar kao Clitandre sjetan, zau jednog dana kucanje na vrata. Smrt bijae! On je zamoli da doe posljednji na sonet kada toku stavi; pa u hladan koveg ispruit se pode, tu tijelo da dre, posve mirno spravi. Lijen naprama svemu tono povijest pie, pusti tintu da se sui isuvie. Nita ne spoznade, a htjede sve znati. I kad nastupio u zimsko je vee as rastanka s duom, sit ivota, ree othode: Ta, to me i rodila mati?
Mirko Tomasovi

257

ALFRED DE MUSSET
(1810. - 1857.)

Louis-Charles-Alfred de Musset pripadao je uglednoj parikoj obitelji, koja se po tradiciji bavila knjievnou. Studirao je lijenitvo i pravo. U osamnaestoj godini dohodi u doticaj s Hugoom. U romantiarskim krugovima to razmaeno dijete frapira starije kolege svojimkerubinskim izgledom, njenou, sposobnou i naitanou. Ve se godine 1830. naglo prouo kao pjesnik i otada do smrti djeluje kao knjievnik (pjesme, drame, proza, publicistika) s asovitim uspjesima. Iscrpivi se prerano kao pisac, nenauen na neuspjehe, tragian ljubavnik, potkraj ivota osjeao se premorenim, suvinim i zaboravljenim. Uavi u drutvo ve glasovitih knjievnika, De Musset se potvrdio zbirkom panjolske i talijanske prie (Contes d'Espagne et d'Italie, 1830.), s pomalo bizarnim i traginim sadrajima, proetima strastvenou i personalnim pesimizmom. U dojduoj poemi Rolla (g. 1833.) naslovni se junak truje, poto ga je naglaena mladika konsumacija ljubavi ostavila bez sredstava za ivot i s pustoi u dui. Na pomolu je Mussetova ivotna kriza. Vrhunac njegove lirike i neposredan odraz te krize jesu poeme nazvane/Vo (Les Nuits, 1835. - 1836.). Tomu ciklusu na stanovit nain pripada i Pismo Lamartineu (Lettre Lamartine, 1836.), a zatvara ga Uspomena (Souvenir, 1841.). Te pjesme, nastale nakon njegove uvene avanture sa George Sand, koncipirane u raznovrsnu metrikom dijalogu izmeu pjesnika i Muze, odnosno pjesnika i njegovaalterega, najvjernije i najautentinije ilustriraju njegovu tadanju ivotnu i poetsku poziciju: zaokupljenost ljubavnim uvstvima i njihovim svemonim djelovanjem na vlastito duevno stanje. On u biti svoju duboku sentimentalnu, psihiku i moralnu krizu ekstremno romantiarski generalizira kao vjenu ljudsku sublimaciju. Veliina se ovjeka po njemu mjeri veliinom patnje, umjetnost takoer. U Kolovoskoj noi opsjednutost i e za ljubavlju dotjerani su do paroksizma, do udnje za apsolutnim ieznuem u toj strasti. U Svibanjskoj noi glorificira se nerazdruivost patnje i poezije. Poetika opsesija romantizma, potreba da se posvema objavi i izrazi le moi (ja), jedini je impuls njegove lirike. Kako se u njegovoj nutrini tridesetih

258

godina neprestance odvijala ista drama, ushiti i razoaranja u odnosima sa enama, on zapravo varira uvijek iste motive i raspoloenja i u tom razdoblju stjee blistavu reputaciju kod mlaega narataja. Poslije je pao u zaborav, da bi Baudelaire o njemu izrekao veoma otre sudove, nazivljui ga uiteljem fifiria. De Musset je prvi doao na udar nove generacije, koju su iritirale romantiarska patetika i sentimentalistika prezasienost. No, njegova ovidijevski fluidna lirika nije bila samo svjedoanstvo vremena, ve je u svojim boljim trenutcima i danas uvjerljiva po iskrenosti i spontanosti, ritmikoj i izraajnoj lakoi i skladnosti.

259

ANDALUKLNJA

Avez-vous vu, dans Barcelone Za andaluko ono edo u Barceloni tko je znao? Na trijemu tko je nju mi gledo, ah, ono moje zlato blijedo, markizu Amegvijsku, tko? Oh, esto li se zbog nje pobih, sonete esto sazdah njoj! 0 nonoj mnokrat straah dobi dragotu kako vidio bih, kroz zavjese joj bujan kroj. Ej ujte, moja lia to su, 1 usana joj rumen ar, svojatam oko, bujnu kosu, to niz tijelo si platem prosu, svojatam svaku njenu stvar. I moja sva joj bujnost tijela, divota grla, grudih zboj, i moja vitkost stasa cijela, i ruica joj mala, bijela, i noka moja, skut je moj. Kroz koprenu joj kad se speti da sijeva oka divlji ar, pomogli tako svi mi sveti, Castilla sva e da doleti dotaknut joj se skuta bar.

260

U spavaem joj ruhu bijelu

da vidi samo stas i rast, i gdje me grli, davi nojcu cijelu, a cjelivu joj bijesnu, vrelu i tepanju se dulji slast. I veselo se, gle, smijuca, bjeljice oblae kad jutrenu pjesan si pjevuca, a svila na njoj jedroj puca, goropadnu ju gledam rad! Hej, pau, spremi tamburu mi, alkadom kanim krit mir, veeras pjevat njoj naumih, da veselo i val zaumi, kud tee brz Gvadalkivir.
Ivan Trnski

TUGA

J'ai perdu ma force et ma vie

Izgubio sam ivot, snagu, izgubio sam sve veselje, i ponos svoj, i prijatelje, i u svoj genij vjeru dragu. Ja istini vam srce dadoh, i druica mi posta mila;

261

kad vidjeh kakva sve je bila, tad ojaen je mrzit stadoh. Al ipak ona vjeno traje, i tko je tuan ne poznaje, taj nita nije nikad znao: rije Boju u njoj uje svetu. Sva srea bje mi na tom svijetu to katkad sam se rasplakao.
Slavko Jei

PISMO LAMARTTNEU [ulomak]

Qui de nous, Lamartine, et de notre jeunesse Tko od nas, Lamartine, kad mladi smo bili, ljubavnika strasnih pjesmu nije znao uz jezero kad si za nas uzdisao? Koga ti jecaji nisu rasplakali, ko nebo duboki, isti kao vali? Tko ljubavi lanih tuge dugotrajne, ostatke vremena, to se svuda krije, te tragove zrake prolazne i sjajne, ne poznaje, zar se ovjek zvati smije? Tko ljubljae, tom su brazgotine dane, to sved otvorene u grudima stoje; nosei te drage, tajanstvene rane manje eli lijeka bolesniji to je.

262

To tebi pjesniku patnje zar da reem kako bol ti slavnu patih podjednako? Kako sam pred nebom, ko ti ono vee, u naruju bio ica, nade, sree, poput tvog da san moj nesta isto tako? Uz lahor u sumrak da sam jednog asa usnuo spokojan kao ti i sretan na nebeske rijei ljubljenoga glasa, misle da stala zanavijek su ljeta?
Mirko Tomasovi

KOLOVOSKA NO

Depuis que le soleil, dans l'horizon immense

MUZA

Otkad kroi sunca neba na puini uarenu os su Raka prevalili, srea me napusti, ekam u tiini as kad e me pozvat prijatelj moj mili. Ve mu je stanite dugo opustjelo; nekadanja radost u njemu uminu. Jo dolazim sama, pokrivena velom, da stavim na vrata odkrinuta elo, ko plana udova na grob svomu sinu.
PJESNIK

Zdravo, vjerna drugo moja! Ljubavi mi, zdravo, slatka!

263

Najdraa je i najbolja to te eka kod povratka. Bjeh zaveden asomice politikom, lakomou. Zdravo, hranko i majice! Zdravo, zdravo, vidarice! Siri krilo, pjevat hou.

MUZA

S eg, srce varavo, srce sito nade, bjei tako esto, ne vraa se dugo? Ako ne sluajnost, to pak trai drugo? to donosi svagda ako li ne jade? to ti radi negdje, dok ekam po noi? Blijed si blijesak mrklom i dubokom tamom. Od slasti tvog svijeta ostat e ti samo za asnu nam ljubav prijezir pun nemoi. Tvoja radna soba prazna je kad doem; dok ja, zamiljena, nemirna s te lode ogradu tvog vrta gledam sanjarei, ti se sav predaje svojoj hudoj srei. Neka silna lijepost u lance te metnu, pa puta da mrije tu verbenu sjetnu u sretnijim danim, ije hvoje trebahu zalijevat suzne oi tvoje. iv mi simbol tuno to je zelenilo; zbog tvog zaborava mrijet emo oboje; a miris mu laki, kao ptije krilo, odletjet e k nebu uz sjeanje moje.
PJESNIK

Po livadi kad se etah i stazicu svoju slijedih,

264

vidjeh noas glogov cvijetak, cvijet drhtavi, sveli, blijedi. Uz njeg pup se nalazio njiu se na grmu lako; spazih, nov cvijet izlazio; taj je mladi ljepi bio: i s ovjekom biva tako.
MUZA

Jedan ovjek uvijek, avaj, pla i muke! Vijek pranjave noge, vijek se elo znoji Vijek strahotne borbe i krvave ruke; srce zalud lae, u dnu rana stoji. Avaj, za sve zemlje ivot vijek isti je: pruit, primit ruku, aliti i udit; isti glumci uvijek, iste komedije, i to god izmisli ljudska himba, nije istinito nita do kostura ljudi. U vama, moj mili, ve pjesnika nema. Vaa lira na sve ve ostaje nijema; pokapate srce sred nestalne sanje; ne znaju da enu to ljubite jae, bre blago due u pla se rastae, i da Bog od suza krvcu cijeni manje.

PJESNIK

Kad dolinom idah skoro, s gnijezda ptica pjevala je. Njene sinke, mili porod smrt u noi otela je. To pjevae zoru ranu; ne plaite, Muzo, sada; tko sve zgubi, tom ostanu jo Bog gore, dolje nada.

265

MUZA

A to e pronai onda kad te vrati bijeda samog do tvog oinskog ognjita? Kad drhtavom rukom stane otirati prah s zaboravljena skromnog zaklonita, s kakvim licem doi vlastitoj e kui iskat malo mira, gostinjstva, ugode? Tu glas bit e jedan stalno vapijui: to uini od svog ica i slobode? Toli koli hlepi, zar zaborav skriva? Trae sebe, dri, sebe na se mora? Od tebe i srca tko pjesnikom biva? Srce. Od kog nee uti odgovora. Ljubav e ga skrit; pretvorit u kamen u dodiru s zlima strast e zlokobnica; utjet e mu grozne preostatke same, to e se ko zmijski preostatci micat. Tko e ti pomoi? to u init kad mi onaj to sve moe ljubit, te zabrani, kad me krila, dru protiv volje moje, k njemu odnesu da me od tebe razdvoje? Siroe! ne bje nam ljubav ugroena kad kroz lug Auteuila, vrlo zamiljena, pod zelen-kestenom i jablanom sjajnim, ja te draih diljem okuka nehajnih. Bjeh mlada i nimfa, a umske bi vile, da me vide, koru breza otvarale, dok suze, to su se za etnja nam lile, padahu ko zlato na vode kristale. to uini s dnima mladim, ljubavnice? Tko mi moj plod ubra na mom stablu dragom? Bje boginji milo cvjetno ti oblije, ija ruka zdravljem dariva i snagom. Tvog ludog ga oka suze izblijedie; ko lijepost i krepost tvoja nestat treba. Meni, to u ljubit jedina te vie,

266

kad bozi me gnjevni tvog genija lie, to e odgovorit, ako padnem s neba?
PJESNIK

Jerbo umska ptica jo lijee i klie granom gdje razbita jaja su joj mlada; jer cvijet poljski, to se rastvori kad svie, vide gdje cvijet drugi iz pupoljka nie, tiho se naginje i sa nou pada; jer pod krovom granja u dnu ume tajne mrtvo drvo kripom na stazi se javlja, i jer idu diljem prirode beskrajne ovjek znao nije na spoznaje trajne osim da vijek kroi i vijek zaboravlja; jer sve, ak i hridi, u prah zavrava, jer sve mre veeras da oivi s danom; jer umorstvo i rat ispaa su prava; jerbo i na grobu ipak raste trava to nas obdaruje kruha svetog hranom; Muzo, smrt il ivot, to nevanim sudim! Ljubim, hou venut; ljubim, hou patit; ljubim, i svoj genij za poljubac nudim; ljubim, i na licu mravomu udim utjet ubor vrela to ne moe stati. Ljubim, hou pjevat radosti i rane, ludovanja, lijenost, hou svima javit, hou opetovat, priat cijele dane da, poto se zakleh ivjet bez dragane, prisegnuh ivjeti i mrijet od ljubavi. Pred svim gordost munu treba otkrivati, srce puno ui, tvrdo zakljuano.

267

Ljubi, uskrsnut e; cvijet da bude, cvati. Poto si pario, i ponovno pati; poto si ljubio, ljubi neprestano.
Mirko Tomasovi

268

THOPHILE GAUTIER
(1811. - 1872.)

Gautier je zapoeo karijeru kao vatren i impulsivan pristaa romantiara, a okonao je kao ideolog jedne nove pjesnike struje: Fart pour
Farta. Na povijesnoj predstavi Hugoova Hernania godine 1830. vodio je pljeskae, pobornike komada. Pisao je, uz poeziju, romane, novele, knjievne, likovne i kazaline kritike. Zanimalo ga je posebno slikarstvo, pa je neko vrijeme proboravio u radionici slikara Rioulta. Kao pjesnik Gautier ima vie faza, od romantiarskih zbirki do plastine lirike. Posies, iz godine 1830., pod jakim su utjecajem Hugoa, poema Albert us (l S 3 3. ) odjek je pakMusseta. Prosljeujui neke postavke Hugoovih Orijentalki, okruen skupinom slikara i pjesnika (Grard de Nerval u prvom redu), proklamira sintezu poezije i likovne umjetnosti. U nekim pjesmama, primjerice Trijumf Petrarke i Thermodon, razvija princip tzv. transpozicije umjetnosti, izravno opisuje slike Boulangera i Rubensa. Od godine 1847. do 1870. iskljuivo pie Emajle i kameje (Emaux et cames) obuzet tenjom da na raznim temama realizira ideal pjesnike forme i da je prome simfonijama boja, linija, glazbenih zvukova. Kratkim osmerakim kiticama kadto mu uspijeva dzumikrosujetima udesno izazove lirsku harmoniju i, takorei, viedimenzionalnu plastinost. Pjesma Umjetnost (L'Art) iz te zbirke postala je credo parnasovake kole. Po Gautierovu poimanju poezija je, poput plastinih umjetnosti, istodobno umjetnost i zanat, koji zahtijeva tehniku. Stoga pjesnik treba valjano poznavati jezik; jezik je materija, koju obraduje, kao to slikar obraduje boju, a kipar kamen. eli li pjesnik iskazati vjetinu, mora izabrati to tei oblik. Jedino forma preostaje trajnija od vremena i smrti.

269

OBLAK

l'horizon monte une nue Oblak se die, nad zrenikom, Gradec svoj lik sred neba ista: Ko djevica je to se, gola, Iz pjene digla vala bistra. Djeva! Trup njezin zrani rb Svjetlosti raznih vela i mrena, A ruka zore rue baca Na ramena joj od satena. Pojavi toj, na krilma strasti, - A sprijeiti je nita nee Da zagrlim je ko Iksion, Dua mi arka uvis lijee. Razum e nato: Dim je. Gleda Varku to tvoj se san joj smije. Sjen je to vjetar lik joj mijenja, Puljak to puca - i ve ga nije. A osjeaj e: Neka! A to je Lijepost? Sjen koju vjetra krila Odnose, avet neka krasna to nita nije, a sve je bila. Otvori duu idealu, U srce metni dio neba! I ljubi sjenu, ljubi enu, Al ljubi! to je to nam treba.
Vladimir Nazor

270

PASTEL

J'aime vous voir en vos cadres ovales Promatrat volim, u oblom okviru, Ljepota davnih sure slike, vas; U ruci rue mru vam na papiru Jer sto je ljeta rastavilo nas.
Taj zimski mraz to lica vam se hvata, Karanfil, lijer je ofurio va, Koketni made piknje sad su blata, Zaprljo vas na keju prah je na.

Odzvonilo je carstvo Paraber I Pompadour, slavi njihovoj. Sad udljivih tek ima kavaljera, A ljubav s njima u grob lee svoj. Meutim vi, zaboravljene slike, Buketa tih jo mirie cvijet, I smijeite se sjetno, ljubavnike Sve spominju to ostavie svijet.
Jaka Sedmak

POSLJEDNJI LIST

Dans la fort chauve et rouille U goloj umi, u jeseni, nieg u spletu granja bijedna,

271

ve jedan list zaboravljeni, jedan list i ptica jedna. U pustom krilu moje due jo jedna ljubav jadikuje, ali jesenski vjetar pue i ne doputa da se uje. Odlazi ptica, listak pada, ljubav se gasi od studeni. Dodi mi na grob, ptico mlada, pjevaj, kad stablo zazeleni.
Nikola Milievi

STANCE

Maintenant, - dans la plaine ou bien dans la montagne

Sad - u gori raste ili u ravnici hrast il jela, ne znam, stablo gustih grana, u Francuskoj, Finskoj, Turskoj, Americi, stablo pod kojim u proi jednog dana. Sada - pred kolibom nekom punom bijede, ena, nogom ziblju kolijevku malenu, i ne misle da je Parka koja prede, prstima razvlai predu na vretenu. Sad - tamo gdje ne sja sjaj nebeski bijeli, ko krtica slijepa sred uska hodnika,

272

pod dom ivih ruje radnik pocrnjeli da iupa gvode iz grudi rudnika. Sad - u kutu svijeta to mi poznat nije, ima kraj gdje travnjak cvijeem se odijeva, gdje radosno sunce suze zore pije, gdjeno pela zuji i gdje ptica pjeva. To stablo to gnijezda pune su mu grane, zeleno i bujno, svjee i veselo, od debla mu bit e daske izdjelane, a one e dati lijes za moje tijelo. Platno to se otka od te prede tanke, dat e krilo brodu usred luke trome, za stidljivost veo, stolnjak za pijanke, ili moda pokrov jadnom leu mome. Od gvozda zbog kojeg rudar zemlju ruje, dok mu tmurnim svjedom fenjer njegov svijedi, jao, kova od njeg treba da iskuje avle to e pribit poklopac ukleti. Na ovome mjestu, gdje sam bezbroj puta sjedao i snio mnoge snove plave, ponor e zinuti da me tu proguta, da siem u mrano boravite strave.
Nikola Milievi

273

KINEZERIJA

Ce n'est pas vous, non, madame, que j'aime Ne, gospodo, vi niste moja draga, Nit vas se ljubav, o Julijo, tie, Ni vas, o Lauro plava, oka blaga, Ni vas, Ofelijo, i Batrice; U Kini sad je moja izabrana, Uz starog oca i majku se skriva U kuli svoj od fina porculana, Nad utom rijekom, gdje morovran pliva. Njene su oi koso urezane, Jasnija put od mjedi svjetiljaka, Stopalo sitno da u aku stane, A nokti sjajni od rujnoga laka. Pletenica joj oko glave tee, Silazi lasta dirnut je u lijetu, I kao pjesnik, ona svako vee Pjeva o vrbi i breskvinu cvijetu.
eljka orak

274

LECONTE DE LISLE
(1818. - 1894.)

Roen na otoku Runion u Indijskom oceanu, Leconte de Lisle izgradio je najvei dio svoga pjesnikoga djela na temama prostornoga i vremenskoga egzotizma. Prvim poticajem bile su mu Hugoove Orijentalne pjesme, a potom prouavanje mitova i legenda raznih naroda, u prvom redu Grka. U zaokupljenosti starom Grkom napisao je svoje Antike pjesme (Pomes antiques; 1852.), gdje dolazi do izraaja parnasovska estetika objektivnosti u spoju vrste strukture i blistave forme. Kao republikanac i sljedbenik Fourierova utopijskoga socijalizma, Leconte de Lisle pisao je protiv ropstva, nadajui se da e revolucionarna gibanja godine 1848. preobraziti lice svijeta. Objavljivanje De Lisleove knjige Barbarskih pjesama (Pomes barbares, 1862.) pobuuje oduevljenje mladih pjesnika, koji osnivaju grupu Parnas (Albert Glatigny, Lon Dierx, Sully Prudhomme, Franois Coppe, ga Ackermann, Jos-Maria de Hrdia i dr.), a 1866. poinju izdavati zbornik Suvremeni Parnas ( L e Parnasse contemporain). Premda uskoro osporen nadolazeim simbolizmom, parnasovski je pokret potrajao gotovo do kraja De Lisleova ivota; nastavi kao otpor intimistikoga i ispovjednoga romantizma, Parnas istie jasnu i plastinu slikovnost oslonjenu na erudiciju i svojevrstan pjesniki pozitivizam. Time je stvorio osnovu za osebujne pjesnike dosege Ch. Baudelairea, S. Mallarma, P. Verlainea i A. Rimbauda.

275

HIALMAROVO SRCE

Une nuit claire, un vent glac. La neige est rouge No je jasna, vjetar hladan. Crven snijeg. Tisuu junaka tu spava bez groba. Ma u ruci, oi bijele. A slomljen stijeg. Gavrani u zraku graku. Kasno doba. U daljini mjesec blijedo svjedo lije. Hialmar se die u gomili mrtvaca, I o ma svoj upre ruke obadvije Dok smrt mu iz boka grimiz krvi baca. Hej! Ima li netko tu jo malo daha, Od momaka ovih, veselih i pustih, Sto smiju se jutros, pjevahu bez straha, Kosovima slini sred grmova gustih. Ve nijemi svi su. Moj tit i ljem su strti. Probita je maljem oklopa mi kora. Oi mi krvare. ujem glase smrti, Ko daleki urlik vukova i mora. Gavrane crni, to ljudske kljuje oi! Tim gvozdenim kljunom grudi mi razderi, Kad nas sutra nae poslije tamne noi, Srce mi odnesi Ylmerovoj keri. Sred Upsale yarli dobro pivo piju, Kucaju se vrem to ga zlato resi; Ti to zrakom krui dok sva bia sniju, Potrai mi dragu, srce joj odnesi.

276

Na kuli gore gdje krue crna jata, Vidjet e je, bijelu, usred noi kasne. Na uima su joj koluti od zlata, A oi ko zvijezde usred noi jasne. O, glasnice mrki, da je volim, kai, I srce joj predaj. A ona e znati Da jako je, vrsto, bez ikakve lai. I smijeak e tebi ki Ylmera dati. Ja umirem. Duh moj tee kroz sto rana. Doite, o vuci, moje meso jesti! Proe moje doba. Mlad, hrabar, bez mana, Sutra u na suncu med bogove sjesti.
Grgo Gamulin

PODNE

Midi, Roi des ts, pandu sur la plaine

Podne, Vladar ljt, prelilo ravnice, S modra neba pada ko srebrna pjena. Zrak bez daha gori, sve poniklo nice; U ognjenu ruhu Zemlja omamljena. Golemo prostranstvo, i bez hlada polje, Presahnuo izvor gdje su pila stada; Nepomina uma mrana ruba, dolje, U daljini, mirno san teak pada.

277

Kao zlatno more, samo ita jedra, Bjee u dalj, z san pokazuju nehaj; Miroljubna djeca iz Zemljina njedra Bez bojazni Sunev iskapljuju pehar. Katkad, ko dah njine due, koja gori, Lelujanje blago, veliajno, strano, Iz dna grudi teka klasja to mrmori, Budi se da umre na obzorju pranom. Leei u travi, dva-tri bijela vola Ondje lijeno sline podgunjake tuste; Ohole im oi prate, pune bola, Unutarnje snove neskonane, puste. ovjee, kad srce pjeva ili vapi, Sretne li o podne sjajna klasalita, Bjei! Sunce dere, a Priroda zjapi Ni radost, ni tuga, tu ne ivi nita. Ali ako, lien i suza i smijeha, edan zaborava toga svijeta burna, eli, ne znajui pratanja ni grijeha, Kuat to je krajnja ta naslada tmurna, Dodi! Sunce tebi vinje rijei zbori; Beskrajno se promi ognjenom mu silom, U bijedni se vrati grad korakom sporim, Okupavi srce Bojim Nitavilom.
Mate Maras

278

CHARLES BAUDELAIRE
(1821. - 1867.)

Baudelaireova se duhovna biografija ve od njegovih najmlaih dana poela podudarati sa stvarnom. Ostavi u estoj godini bez oca, pjesnik gubi iskljuivu ljubav majke njezinom preudajom za (kasnijega) generala Aupicka. Ouh i dijete nisu se nikada podnosili, a jednom od posljedica toga bilo je da je Aupick povjerio dvadesetjednogodinjega Baudelairea kapetanu jednoga broda koji je putovao za Indiju. Baudelaire je prekinuo putovanje i vratio se nakon estomjesenoga izbivanja. Po povratku upoznaje se sa Sainte-Beuveom i Gautierom, pie pjesme i kritike osvrte. Budui da je ivei isprva rasipno potroio sav naslijeeni imetak, obitelj ga stavlja pod sudsko skrbnitvo, koje mu ubudue dodjeljuje samo mjesene iznose. Na tragu romantikoga supernaturalizma (taj je izraz Nerval preuzeo od Nijemaca) zbio se Baudelaireov presudni susret s djelom Amerianina Edgara Allana Poea, kojega e prevoditi i koji e svojim nastojanjem oko rasvjedjivanja procesa pjesme pobuditi njegovu kritiku inteligenciju. Revolucionarna zbivanja 1848. privlae Baudelaireovu pozornost te poinje suraivati u socijalistikom glasilu Salut public. Razmjerno malo poznat kao pjesnik, jer je mnogo vie objavljivao kritike i prijevode, Baudelaire objavljuje 1857. svoju jedinu knjigu stihova Cvjetovi zla (Les Fleurs du Mal). Iste godine pjesnik i nakladnik osueni su svaki na 300 franaka globe zbog povrede javnoga udorea, a iz svih primjeraka u prodaji istrgnuto je est pjesama. Tri godine poslije pjesnik objavljuje prozu Umjetni rajevi (L es Paradis artificiels), u kojoj opisuje svoja iskustva s opijumom. Iste godine Baudelaire poinje doivljavati ozbiljne duevne smetnje. Objavljuje drugo izdanje Cvjetova zla i radi na knjizi pjesama u prozi Spleen Pariza (Spleen de Paris), koja e izii tek dvije godine nakon njegove smrti. Baudelaireovo se stanje pogorava, dok pogoen paralizom ne izgubi dar govora te nakon jednogodinjega bolovanja umire u etrdeset i estoj godini. Bez obzira na miljenja koja ga smatraju vrhuncem francuskoga romantizma, i druga to ga smatraju samom njegovom suprotnou, Baudelaire se openito uzima prvim pjesnikom francuske i eu-

279

ropske moderne poezije. On prvi razdvaja pjesnitvo od pjesnikove osobe (H. Friedrich), pa premda smatra svoj ivot prokletim, zaevi tako rodoslovlje prokletih pjesnika (tako ih je naime nazvao P. Verlaine), konstruktivnost Baudelaireova pjesnikoga pothvata sastojat e se u tome da pie usprkos ivotu, utemeljujui oblikovnu vrstou pjesme nasuprot propadljivosti opstanka. Tematski, meutim, on uvodi u svoju poeziju sve to unitava ivot u ovjeku i izvan njega: strah, oaj, zlo, rugobu. Na tako izgraenoj suprotnosti izmeu spleena (dosade) i ideala poiva i knjiga Cvjetovi zla, koja se nakon pokuaja bijega i metafizike pobune konano usmjerava k smrti. Baudelaire je ovjek krajnosti i on ih ostvaruje u svakoj pojedinoj slici svoje poezije. Poseban vid sprege suprotnosti jesu analogije isuglasja medu podatcima raznih osjetila, koji treba da poslue kao sredstvo izraavanja podudarnosti izmeu due i nadosjetilnoga svijeta, i mranoga i dubokoga jedinstva svemira. Plodnou svojih pjesnikih zasada Baudelaire je djelovao duboko u 20. stoljee, kao ishodite dvama pravcima u razvoju francuskoga pjesnitva: pjesnikim artistima, na liniji od Mallarma i Valrya, i vidovitima, koji e preko Rimbauda i Lautramonta dovesti do nadrealizma.

280

SUGLASJA

La Nature est un temple o des vivants piliers Sva Priroda hram je gdje Izrijecima mutnim ponekad Kroz ume simbola ovjek I pod njinim prisnim pogledima ivi. Ko odjeci kad se iz daleka spoje U jedinstvo mrano, duboko bez kraja, Silno poput noi i suneva sjaja, Dozivlju se zvui, mirisi i boje. Jedni mirisi su ko put djeja svjei, Slatki ko oboa, ko polja zeleni, - Drugi od sveg jai, bujni, iskvareni, Kao stvar se ire to u beskraj bjei: Mous, ambra, tamjan, te izmirna plave Curila i duu, ushite im slave.
Zvonimir Mrkonji

stupovi ivi se glase: probija se

BLAGOSLOV

Lorsque, par un dcret des puissances suprmes Kad vrhovnih sila odluka se zbude Te se Pjesnik rodi u emernu svijetu,

281

Prestravljena mati s krikom psovke lude Die k Bogu pesti, a ne hvalu svetu: O, to nisam vrgla korpije i zmije, Nego da mi grudi ovo ruglo doje! 0, prokleta no kad strast nam uzavrije, Te utroba zae ispatanje moje! Kad od sviju ena na me gnjev svoj svali Da se muu jadnom zgadim kao kuna, I kad ne moe u ognju da se spali Ko ljubavno pismo ta nakaza runa, Prenijet u svu mrnju kojom si me shrvo Na prokleto sredstvo tvoga zla i kazne, Tako dobro svinut u to bijedno drvo Da nikad ne pusti pupove zarazne! Tako joj se usta gnjevom kletve pjene, 1, ne shvaajui sudbu onozemnu, Samoj sebi sprema u grodu Dehene Lomau za zloin grenih majki spremnu. Ipak, dok nevidljiv aneo ga titi, Nesretno dijete zrake sunca pije, I sve to okusi, to uzme piti, Biva srk nektara, trunak ambrozije. S vjetrom igra se i s oblacima pria, Opojen, sa pjesmom krinim putem hodi; Motrei ga, vedra poput umskog ptia, I Duh plae to ga u romanju vodi. Svi koje on voli, klone ga se, strani, Ili, pakosni zbog njegove mirnoe, Nadmeu se tko e ljue da ga rani, I na njemu vre ispit svoje zloe.

282

Njegov kruh i vino, bez grinje nemirne, Pepelom i slinom esto opogane; Licemjerno bace ono to on dirne, Strahuju da tko mu u trag stope stane. A ena mu vie po mjestima javnim: Kad sam dosta lijepa da mu zanos budim, elim biti slina kraljicama davnim, Ures ista zlata ko i one udim; elim pjanstvo mirta, tamjana i kada, Mirisavih ulja, paske, mesa, vina, Da znam da 1' mi osmijeh ije srce svlada Da pobono tuje dra mojih vrlina! A kad mi ta igra pakosna dodija, Stavit u mu na grud krhku, snanu ruku; Moji nokti, otri ko nokti harpija, Znat e sve do srca da mu se zavuku. Kao mlado ptice, to plaho treperi, Trgnut u mu srce skrletno iz prsi, Od dragosti, svojoj najmilijoj zvijeri Bacit u ga, s mrnjom, neka se omrsi! K nebu, gdje mu oko vidi tron u svili, Pjesnik vedro die ruke u visine, Blijesak svevidnog mu duha uvis krili, Dalek svemu onom to zli ljudi ine: Blagoslovljen, Boe, to nam patnju dijeli, Ko boanski lijek za nae niske slasti, Najbolju, najiu hranu kojom eli Jake spremiti za pothvat svetih strasti! Za pjesnika, znam da jedno mjesto ima U presretnu krugu svojih serafina,

283

Na vjeitu gozbu da ga k Vjeni blagdan Vlasti, Trona i Vrlina! Znam, tek bol je prava plemenitost, koju Ne satire mo zemaljska ni paklena, Za mistinu krunu potrebno je moju Da zadivim svemir sav i sva vremena. Ali ni Palmirsko basnoslovno blago, Ni biserje morsko, neznani metali, Djela vaih ruku, ni kamenje drago, Na toj dijademi sjajnoj ne bi sjali; Jer ona tek svjetlom najistijim zrai, Prsnulim iz iskre jednog jasnog pradna, Ljudsko oko, kraj sveg sjaja, uza nj znai Tek sjaj ogledala maglena i jadna!

sebi

prima,

Vladimir Geri

DE PROFUNDIS CLAMAVI

J'implore ta piti, Toi, l'unique que j'aime Ljubavi jedina, milosnu te zovem Iz ponora mrana gdje mi srce pade. To je svijet sumoran, s vidikom bez nade, Gdje u noi kletve i uasi plove. est mjeseci sunce ozgo jedva tinja, est drugih se zemlja tamnoj noi preda;

284

To je kraj goliji od polarnog leda, Nigdje zvijeri, vode ni kakva bilinja. Nijedna strahota nije tako kruta Ko surovost hladna tog sunca smrznuta I ta no to kao davni kaos posta. Moju zavist budi i svaka zvijer prosta Kada vidim kako glupi san joj prija, - Tako sporo nit se vremena odvija!
Nikola Milievi

EGZOTINI MIRIS

Quand, les deux yeux ferms, en un soir chaud d'automne Kad sklopljenih vjea u jesenje vee Pijem udno miris tvojih vrelih grudi, Na ale blaenstva dua mi odbludi, U slap itkog sunca, to sveudilj tee. To je otok sneni, kojem zemlja daje Drvee prebujno, rujno slasno voe; Snani vitki momci tu planduju kroe, A oi se ena sladostrasno sjaje. Odmamljen daleko dahom iz njedara, Gledam punu luku klonulih jedara I brodova trudnih od prole oluje,

285

A vonj tamarinda, to pline od Drakaju nosnice dok lahori U meni se mijea s pjevanjem mornara.

ara, struje,

VJadislav Kuan

SPLEEN

Je suis comme le roi d'un pays pluvieux Jedne kine zemlje nalik sam vladaru, Bogatu, nemonu, mladu ipak staru, Komu se puzanje uitelja gadi, Pa se dosauje s psima i zvjeradi. No, radost ni divlja, ni sokol mu nije, Ni puk, to nasuprot balkona mu mrije. ak ljubimca lude smijene prigodnice Ne mogu razvedrit tog bolnika lice; Krevet, krinom posut, postaje mu rakom, Dvorske dame, princu to dive se svakom, Neednu haljinu obu ve ne znadu Sto bi osmijeh dala tom kosturu mladu. Ne uspije ni mudrac, tvorac zlata, stari Iz njega odagnat pokvarene tvari, Nit kroz kupke krvi, od Rimljana znane, Sto rabe ih moni u izmakle dane, Mogae zagrijat taj trup obamrli Kojim voda Lete mjesto krvi hrli.
Mirko Tomasovi

286

UNITENJE

Sans cesse mes cts s'agite le Dmon Uza me je Demon, to me stalno prati, Ko zrak neopipljiv oko mene pliva; Srcem ga i utim kako dah mi blati Ognjem jedne udnje, koja krivnju skriva. Ponekad - jer znade da me Lijepost plijeni Poprimi lik ene, zavodnice tamne, Pod krinkom ljepote, licemjerno, meni Predobiva usne za napitke sramne. Odvodi me tako od Bojega oka, Skrena, bez daha, daleko, sve dalje U pustinju ame, u grotla duboka, Pa u oi moje, smuene od bdjenja, Baca ive rane, zagaene halje, Krvave i strane sprave Unitenja.
Ante Jurevi

JESENJA PJESMA

Bientt nous plongerons dans les froides tnbres

I.

Skoro emo zaci u studene tmice; Zbogom, prekratkih nam ljeta ivi sjaju!

287

U dvoritu ujem kako cjepanice Uz pogrebnu buku o tlo udaraju. Cijela e se zima vratiti u mene: Gnjev, uas i mrnja, trud to predah ne da, I, ko sunce k paklu polarnom kad krene, Srce e mi biti crven grumen leda. Sav drui sluam udar svake klade; Stratite u gradnji ne odzvanja glue. Duh moj slii kuli kada se predade Ovnu iji teki udarci je rue. ini mi se, dok me zvuk monoton njie, Da se negdje urno lijes mrtvaki kuje. Za kog? - Ve je jesen; ljeta nema vie! U toj lupi udnoj odlazak se uje.

II.

Ljubim tvoje sjajne zelenkaste oi, Ljepoto, al danas prepun sam gorine, Ni lonica, ljubav, oganj nee moi Nadomjestit sunce nad morem kad sine. Pa ipak me ljubi, njena! Budi mati ak za neharnika, ak za opakoga; Ljubavnica, sestra - znaj blagosti dati Krasne jeseni il sunca sutonskoga. Zakratko! Grob eka, hoe moje tijelo! Daj mi elom na tvom krilu poinuti Da uivam, ale ljeto arko, bijelo, Okasnjelog sunca topli traak uti!
Zvonimir Mrkonji

288

NEPRIJATELJ

Ma jeunesse ne fut qu'un tnbreux orage Mladost mi je tamna i olujna bila, Tek je katkad u nju sunce prodiralo; Kia s gromovima sve je unitila Te roda u vrtu ostade mi malo. Jesen zrelih misli evo stie k meni Te aov i grablje trebam, s mnogo mara, Da ponovno sredim vrt svoj razriveni, U kom voda rupe ko rake otvara. Da 1' e novo cvijee koje dua sniva, U tlu to isprano ko pijesak poiva, Nai tajnu hranu, da do snage dode? O boli! O boli! Vrijeme ivot guta: Neprijatelj mrani to nam srce gloe, A hrani ga stalno naa krv prosuta.
Nikola Milievi

MIRIS

Lecteur, as-tu quelquefois respir Da F, itaoe, ikad miris srknu Sa zanosom i sladokustvom sporim,

289

Tamjana zrnce koje puni crkvu, II moka to se u kesici skori? Magian, dubok ar - njim nas zanijela Prolost, u ovom obnovljena trenu! Ko divan cvijet s oboavana tijela Ljubavnik tako bere uspomenu. Vonj neki brinu divlji i samnik (iv moka sud, alkova kadionik!) Iz teke kose to se gipko trnu, A iz odjee, muslina, baruna, Sto mladosti joj iste bjee puna, Die se dah i mirie po krznu.
Ivan Slamnig

VEERNJI SKLAD

Voici venir les temps o vibrant sur sa tige Dah opojnog cvijea prostorima pline Ko da tamjan struji iz kadionika. Mirie i bruji sumraje vidika, Ples turobne udnje i vrtlog miline. Ko da tamjan struji iz kadionika, Ko da srce jeca kroz pla violine, Ples turobne udnje i vrdog miline, A nebesa divna poput rtvenika.

290

Ko da srce jeca kroz pla violine, Srce, koje strepi od nonih zrenika, A nebesa divna poput rtvenika, U zgruanoj krvi mrazno sunce gine. Srce, koje strepi od nonih zrenika, Sanja davne dane sree i vedrine. U zgruanoj krvi mrazno sunce gine... Duom, ko monstranca, trepti sjaj tvog lika.
Vladislav Kuan

ZAARANO ZVONO

// est amer et doux, pendant les nuits d'hiver Gorko je i slatko u duge zimske noi Sluat, kad ti glava pokraj vatre klone, Sjeanja, to znaju iz daljine doi; Na glas zvona kada usred magle zvone. Sretna li zvona to tako snana glasa, Prem napuklo, staro, velju snagu krije, I vjerno svoj pokli alje ko znak spasa, Kao vojnik stari to na strai bdije. I moja je dua zaarana. Kada Ispunit bi pjesmom htjela noi hladne, O, kako joj esto glas oslabljen tada Hropcu muklom slii ranjena Do krvave mlake kad naputen Umiru smiren pod hrpom ranjenika. vojnika, padne,

Grgo Gamulin

291

SUTON

Voici le soir charmant, ami du criminel

Evo ljupko vee, pobratim svih hulja, Korakom ortaka neujno se ulja; Ko lonica velja nebo se zatvara, A ovjek nestrpljiv u zvijer se pretvara.

0 prijazno vee, eljkuju te oni

Koji s pravom vele - umorni i boni: Radili smo danas! - Veer melem nosi Dui koja trpi i poinak prosi, Starcu uenjaku kome vjede tee, 1 radniku svakom koji trudan lijee. U zraku, meutim, demoni se bude, Po nemiru nalik na poslovne ljude, Sve kapke i strehu okrznu u letu. Dok svjetla na vjetru ziblju se i pletu, Ulicama svuda Blud se pali tada, Ko mravinjak vrvi u njedrima grada; On posvuda kri sebi put potajni, Dumaninu slian, sprema prepad tajni; Rujui po blatu, to sred grada die, Poput crva snagu iz ovjeka sie. Odsvakud se uje iz kuhinja pisak, Kazalita amor i kapela vrisak; Za stolom gdje kocka uitak je fini, Sjate se bludnice i sudruzi njini; Tatovi to nou za odmor ne znadu, Uskoro i oni prionut e radu: Provalit e vrata i opljakat kese Da poive malo, odjenu metrese.

292

Saberi se, duo, u tom tekom asu I ne sluaj ciku to gradom se rasu. To je as kad patnje bolesnih su ljue, Mrana No ih davi i u ponor vue - U bezdanu jamu, zajedniku svima, Bolnice se pune njinim jaucima. Mnogi vie nee uvee kraj vatre Sa voljenom duom da sjede i snatre. A koliki nisu osjetili nikad Toplinu svog doma, nit ivjeli ikad!
Ante Jurevi

SPLEEN

J'ai plus de souvenirs que si j'avais mille ans Ko tisugodinjak imam uspomena. krinja to spisima sva je ispunjena. Tu su pjesme, pisma, rauni, parnice, kose uvijene u stare mjenice. Tu je manje tajni neg u mozgu mome. To je piramida, golem grob, u kome vie mrtvih neg u skupnoj raci lei. - Groblje sam nad kojim i mjesec se jei, gdje se kao grinja dugi crvi kreu i najdrae mrtve prve mi salijeu. Ja sam stari salon, prepun rua svelih, gdje poiva mnotvo moda preivjelih, gdje slike Bouchera i pastele snene mirisom boice poje otepljene.

293

Hromi dani uvijek najdui su svima, kad, pod pahuljama mnogih snjenih zima, ama, plod tupoga i bezvoljna trena, skoro u besmrtnost bude pretvorena. - Tada nisi drugo, o ti, tvari iva, ve granit to usred mutne strave sniva, smiren u Sahari, koju magla hvata! Stara sfinga tromu svijetu nepoznata, na karti je nema, a zla ud joj pjeva samo kada sunce zadnji sjaj isijeva.
Nikola Milievi

LJUBAV PREMA LAI

Quand je te vois passer, ma chre indolente Kad vidim gdje ide, nehajna i hladna, Draga, uz pjev glazbe to zvoni o stijene, Suzdrana hoda, lagana i skladna, S iskrom bezdna u dnu rastuene zjene, Kad u svjetlu svijee promatram ti boru Blijeda ela, gdje sjaj boleljivi cvjeta, Gdje veernje zublje razgorjee zoru I privlane oi ko oi portreta, Velim: Divna je! I svjea kao vrelo! Teka uspomena je, kraljevska kruna, Kruni, srce joj je ko i tijelo zrelo Za znalaku ljubav, kao plod sladuna.

294

Da li jesenje si voe vlasne slasti, Da li pogrebni si sud za suzu groze, Miris to e u snu oazama cvasti, Jastuk milovanja, struak tuberoze? Znam da ima zjena, sjetnih kao noi, U kojima tajna skrivena ne ivi; krinja bez dragulja, kutija bez moi, Praznijih i dubljih, Nebesa, no i vi! Ma bila privid, nije li to pravo Zdravlje srcu, kad za istinu ne ivim? Bila glupa, hladna, dekor, maska - zdravo! Jer samo ljepoti ja se tvojoj divim.
Vladimir Geri

SPLEEN

Quand le ciel bas et lourd pse comme un couvercle Kad svod nizak, teak kao poklop tlai Duh izmuen stravom dugih amotinja, I kad sapet krugom neba to se mrai, Tuniji od noi dah sivkasti tinja; Kad zatvoru vlanom slii lice svijeta U kojemu Nada bojaljivo krili I ko imi slijepo oko zida lijeta, O stropove glavom udara i cvili;

295

Kad mlazovi pljute jednolika zvuka I reetke riu tamnice prostrane, I kad nijemo mnotvo odvratnih pauka Na dnu mozga mree raspinjati stane, Tad najednom jeknu zvona poput groma I urlike nebom prospu grozomorno, Ko dusi to blude samotni, bez doma, Pa jecati ponu dugo, tvrdokorno. Niz mrtvakih kola promie bez glasa Mojom duom; Nada shrvana zavija, A despotska Strepnja prepuna uasa U lubanju moju crni stijeg zabija.
Ante Jurevi

PUTOVANJE

VII.

Amer savoir, celui qu'un tire du voyage! Putovanje gorkom spoznajom zazebe! U tom svijetu malom, punom tuge same, juer, danas, uvijek mi vidimo sebe: oazu grozote u pustoi ame. Otii, ostati? Ostaj, ako treba, il putuj. Jedni se vinu, drugi zgure, da bi prevarili dumana to vreba, kobno Vrijeme! Jao, ima ih to jure

296

poput apostola ili vjenog Zida, te im ni vlak ni brod nikad ne dostaju da bi tom krvniku izmakli iz vida, kog neki u zipci ve ubiti znaju. A kad nam konano nogom kimu svine, moi emo s nadom viknut: Naprijed samo! kao to nekada krenusmo put Kine, s kosama u vjetru i s pogledom tamo. Mi emo otii oceanom Mraka sa srcem radosnim ko putnici mladi. ujte jeku glasa ljupka i opaka to pjeva: Ovuda, kojima se sladi jesti soni Lotos. Ta ovdje se trese udno voe, koje srce vam osvaja slatkou udesnom, hajte, opijte se u ovo popodne kojem nema kraja. Po prisnom se tonu aveti naslute. Na Pilad nas eka i ruke nam iri. A kae nam ta to ljubljasmo joj skute: Plovi ka Elektri, da ti srce smiri!
Nikola Milievi

VIII.

O Mort, vieux capitaine, il est temps! levons l'ancre! Kapetane stari, Smrti, sidra gore! Smrti, tu je amno! Treba da se krene! Nek su posve crni i nebo i more, due su nam, to zna, sjajem ispunjene!

297

Otrov toi ne bi 1' snage nama dao! Hoemo, jer mozak vri nam vatrom ovom, u bezdan, svejedno, u Raj il Pakao! Na dno Nepoznatog, da naemo novo\
Nikola Milievi

298

FREDERI MISTRAL
(1830. - 1914.)

Otkako je u kriarskoj vojni protiv katara (albigenza), zapoetoj

1203., unitena kultura Provanse i provansalskoga (okcitanskoga) jezika (langue d'oc), taj blagozvuni jezik trubadura sveo se na narjeje, koje je nastavilo ivjeti jo samo u puku. Iz toga gotovo potpunoga zaborava probudila ga je 1854. skupina od sedmero mladih zanesenjaka, koji su osnovali pokret flibrige. U pothvatu obnove svoga nacionalnoga jezikzflibrige se poziva na one narode, posebice na Hrvate i ehe, koji su svoju borbu za narodnost neto prije zapoeli borbom za svoj jezik. Najvei medu sedmoricom bio je Frederi Mistral, pisac spjevaM/'rao, zbog kojega ga je Lamartine usporedio s Homerom.

299

MIRIO
[ulomak]

MAGALI

0 Magali, ma tant amado O, Magali, tak draga meni, Aubadu tu posluaj as, Na oblok glavu svoju deni, uj guslah s tamburini glas. Vse puno zvezdah je vrh nas, Spi veter zdeni, Al vsaka zvezda mam bledi, Kad te gledi! - Jo grana gde umi si mala. Ba za popevku stalo mi! Bum v plave vale skrit se znala Kak jegulja mede kameni. - e, Magali, se ribom ti Napravi z vala, Postanem onda ja ribar, Vlovim te bar. - e hoe se ribar napravit, Ja tiica bum, kaj leti, Kad tel bu mreu ti postavit, V ledine tiica zleti. - e, Magali, kak tica ti Me sme ostavit,

300

Napravim se ja lovcom tam, Dobim te mam. - e vrabce ti il prepelice Na zanjku hoe loviti, Ja skrijem se vu travah kmice, Senokoam gde kraja ni. - e, Magali, se stvori ti Vu tratinicu, Kak bistra voda bum ja vre, Zalejem te. - e bistra voda hoe biti, Ja v oblak velik zala bi, V Ameriku bi prek oditi, Tam dalko, dalko nala bi. - I v Indiju e, Magali, Ti vtegne iti, Ja morski veter bit bum smel I bum te zel. - e morski veter ti bu jaki, Ja znam ti jo pobegnuti, Vruina sunca ja bum taki, Tak arka, da se led tali. - e, Magali, napravi ti Se sunca traki, Zeleni guer ja bi bil, I bi te pil. - e salamander bu, kaj hasni, Da v ikari se on taji, A ja bum puni mesec krasni, Koj coprnicam posveti.

301

- e, Magali, se stvori ti Vu mesec jasni, Ja v gustu meglu zvijem se I skrijem te. - I e bi megla me pokrila, Ti mene nemre imati, Bi devianska roa bila, Vu grmu bela cvela bi. - Ce, Magali, vu rou ti Bu sebe skrila, Ja kak metul bum tebi mal Svoj kulec dal. - Preganjat naj me, ne pomore, Nigdar me ni dostignuti, Obleem se vu hrasta kore Vu lugu, gde nit svetla ni. - Ce, Magali, se hrastom ti Napravi z gore, Bum kakti pulec brljana Te grlil ja. - Ce ruka mene bi prijela, Bu stari hrast smel zgrabiti. Opatica postanem bela Od klotra Svetog Blaa ti. - Opatica e, Magali, Bi biti tela, Bum kapelan, spovedam te, Zezvedem vse. - Ce odpre portu klotra toga, Opatice bu videti,

302

Kak okol mene hodi vnoga, V mrtvekoj plahti budem si. - e, Magali, napravi ti Mrtvik se bogi, Ja crna zemlja bum nad njim, Tetak dobim. - Na koncu verujem ti mlada Da ne e me smehavati. Stekleni prsten dam ti rada Na spomen, lepi deko ti! - O, Magali, kak dobra si; Vi zvezde sada, Kak koja tebe pogledi, Tak mam bledi!
Dragutin Domjani

303

JOSE-MARIA DE HEREDIA
(1842. - 1905.)

Rodom s Kube, potomak panjolskih konkvistadora, Jos-Maria

de Hrdia ve zarana dolazi u Francusku, gdje se koluje. Poinje pisati ugledajui se na svoga pjesnikoga uitelja Lecontea de Lislea. Svu gradu svoje jedine knjige Trofeji (Trophes, 1893.), sastavljene od 118 soneta, Hrdia crpe iz mitologije i povijesti (antika i renesansa). Za razliku od ostalih parnasovaca, Hrdia vidi svoj predmet iz kuta koji, odbacujui herojsko i monumentalno, izabire zaudnost intimnijih dimenzija i detalja. Njegovi su soned male, tematski saete slike odabrane ukusom kolekcionara, bez filozofskih ambicija, uzdrane od osobnih iskaza. Prizori su to vieni okom minijaturista, osluhnuti uhom komornoga glazbenika, iscizelirani u tvrdom materijalu umijeem vrsna stihotvorca. Zbog glazbenosti svojih stihova Hrdia se u stanovitom smislu moe smatrati sponom izmeu parnasovske i simbolistike poezije.

304

ROB

Tel, nu, sordide, affreux, nourri des plus vils mets Gledaj! gol i straan, rob sam lica blijeda, itavo mi tijelo nosi znake sramne. U drai sam roen pokraj vode tamne, Medonosna gdjeno Hybla vrh ogleda. Svoj sam otok sretni napustio... Kada Sirakuzi doe, pelama i cvijeu, Kud proljetnom stazom labudovi lijeu, Za onu pitaj to ljubila me mlada. Hou 1' ikad vidjet njene oi jasne, Gdje pod smjelim lukom vedar pogled gasne, A svoj modri podsmijeh rodno nebo rie! Claristu nadi sred otoka juna, Reci joj da zbog nje moja grud jo die. Poznat e je po tom to je uvijek tuna.
Grgo Gamulin

TREBBIA

L'aube d'un jour sinistre a blanchi les hauteurs Probuen je tabor, buka je sve jaa. U dolu, gdje rijeka valja se i kida,

305

Konjica se laka napaja Numida. Odsvakud odzvanja jasni zov trubaa. Scipionu uprkos, rijei lanih vraa, Kii i Trebbiji, to bujicom tee, Sempronije konzul, eljan slave vee, Pokrenu liktore i lati se maa. Ozarivi nebo ko plamene zore, Insubrijska sela na obzorju gore, Dok se negdje rika jednog slona uje. A dolje, pod mostom, gledaju u vodu, Hanibal kraj stupa, tmuran, oslukuje Gdje potmulo tutnje legije u hodu.
Grgo Gamulin

OSVAJAI

Comme un vol de gerfauts hors du charnier natal

Ko jastreba jato izvan rodna kraja Bijedom su gonjeni drevni kapetani, Iz Palosa, gordi, od sna veljeg pjani, Iz Moghera ili na pute bez kraja. Bajoslovni metal traili su sjajni, Daleka Cipanga to skrivahu njedra, Vjetri alizejski njihali im jedra Po Zapada rubu, gdje su puti tajni.

306

Svaku veer epske izgledahu dane, Krije azura tropskih u cik zore rane Opsjenama zlatnim travio im snove; II gledahu s pramca bijelih karavela Nepoznate gdje se, preko neba cijela, Sa dna oceana diu zvijezde nove.
Grgo Gamulin

307

STEPHANE MALLARME
(1842. - 1898.)

Premda ga je Verlaine ubrojio medu proklete pjesnike, Mallarmov ivot nije imao nita od burnih obrata Baudelaireova, Rimbaudova i Verlaineova ivota. Nakon kolovanja i usavravanja u Londonu, Mallarm postaje profesorom engleskoga jezika. Rani brak i obiteljske brige teko mu padaju jer ga prijee da se potpuno posveti knjievnosti. Godina 1864. prekretnica je u njegovu pjesnitvu: nakon prvih pjesama pisanih tehnikom parnasovaca, a u duhu Baudelaireove lirike, Mallarm poinje pisati tragediju u stihovima Herodijadu, od koje je dugogodinjim saimanjem ostala tek odua pjesma. Borba s gradom spjeva usmjerava njegovu poetiku u pravcu stvaranjautilnesugestije, to se postie smiljenim zamuivanjem jasnoe sadraja i izraza. Sva sredstva metrike, rime i biranoga rjenika slue pjesniku da bi stihom stvorio nove rijei za sadraje koji jo ne postoje u stvarnosti. Nakon niza godina provedenih u pokrajini, Mallarm konano seli u Pariz, gdje iri svoju knjievnu djelatnost, u to spadaju i poznati sastanci utorkom u njegovu stanu, gdje se skupljaju simbolisti i drugi mladi pisci, koji e obiljeiti sljedee razdoblje (Claudel, Gide, Valry itd.). Zbog dugotrajnosti svoga postupka Mallarm pie malo pjesama, pa upotpunjava pjesniku djelatnost drugovrsnim pothvatima. Tako je izdao i nekoliko brojeva modnoga asopisa Posljednja moda, gdje je pisao gotovo sve priloge - posao kojemu se nije posveivao iz materijalnoga razloga, nego prvenstveno iz ljubavi prema kratkotrajnim, krhkim pojavama iz svijeta mode, podobnim takoer da izraze poetsku sugestiju nekoga trenutka. Godine 1887. izlazi napokon prvo skupno izdanje njegovih tekstova Stihovi i proza (Vers et Prose). Vie od svega Mallarma zaokuplja pjesniki projekt od kojega e ostati samo biljeke i skice: to je Knjiga (Le Livre), u koju bi trebalo dospjeti sve postojee, a koja bi ostvarila zamisao univerzalne Knjievnosti. Dovreni oblik te ideje sauvao se u poemi Bacanje kocki nikada nee ukinuti sluaj (U n Coup de ds jamais n 'abolira le hasard, 1897.), djelu koje je sinteza poezije, glazbe i arhitekture. U toj poemi rijei su rasporeene na nain glazbene partiture, koja iziskuje krajnje aktivira-

308

nje vizualnoga udjela itanja (zbog ega se to djelo prethodnika tzv. vizualne i konkretne poezije). vnim radom Stphane Mallarm zacrtao i premaio koga pokreta, zadavi francuskoj i europskoj poeziji ona nije prestala raditi do danas.

smatra Svojim poetiku zadae

jednim od je knjiesimbolistina kojima

309

MYSTICIS UMBRACULIS (Proza luaka)

Elle dormait: son doigt tremblait, sans amthyste

Snivae: drhto joj prst, bez ametista, Gol pod kouljom, dok, uzdasima karan, Ne zastade, dignuv k pupku rub batista. Trbuh njezin regbi u snijeg se pretvara, Gdje bi, kada zlatni trak umom zablista, Palo meko gnijezdo vedra eljugara.
Zvonimir Mrkonji

MORSKI POVJETARAC

La chair est triste, hlas! et j'ai lu tous les livres

Put je tuna, jao, knjige proitane. Pobjei daleko! Ptice slutim pjane Izmed udne pjene i neba duboka! Nita, ni vrtovi u odrazu oka, Srce to u more roni, sprijeit nee, O noi, ni svjetlost samotne mi svijee Na praznu papiru, kog bjelina brani, Niti mlada ena koja dijete hrani. Poi u! Brode to njie jarbolima, Dii sidro prema egzotinim tlima!

310

Dosada, to nada okrutna je slama, Vjeruje posljednjem pozdravu marama! Moda ti jarboli pozivlju oluje Ve nagnuti vjetrom u brodolom huje, Bez otoka plodnih, strti, bez jedara... Al, o srce moje, pouj pjev mornara!
Zvonimir Mrkonji

POINAK U PORCULANU

Las de Vanter repos o ma paresse offense Trudan gorkim mirom gdje mi lijenost vrijea Slavu zbog koje sam pobjegao divnom djetstvu ruinjaka ispod plavih prea, sedam puta trudan po savjetu kivnom da bdijui kopam opet novu jamu u krtom zemljitu mojeg mozga lenom, grobar bez milosti za jalovost samu, - to toj Zori rei, Sni, kad priu jednom rue, kada stravom blijedih rua svojih to prostrano groblje prazne rupe spoji? Bacam prodrljivu Umjetnost okrutne zemlje, te se starom prigovoru smijeim prolosti, drugova, genija i mutne lampe, kojom svoje umiranje tjeim. Slijedit u Kineza srca bistra haran kom je isti zanos dati zalaz kistom na snjenim tasama za mjesec oaran

311

udna cvijeta to ga promirisa listom s kraja na kraj. Cvijet to, dijete, osjeti ga gdje se uz filigran plavi due cijepi. Kad smrt bude takav san mudrog bez briga, izabrat u jote mlad krajolik lijepi, na tasama u ga snimit rasijano. Tanka blijeda crta plavetnila bit e jezero u nebu naga porculana, jasan polumjesec bijelom maglom svit e svoj spokojan rog u ogledalo voda pokraj tri smaragdne trstike, tri boda.
I m Ujevi

Le vierge, le vivace et le bel aujourd'hui edno, ivo, lijepo danas zar nam prijeti Pjanim razbit krilom to jezero kruto Posred zaborava snjenog opsjednuto Jasnim ledenjakom lijetova sapetih! Davni labud pamti da je slika ista Svog uznosa, al se opire bez nade Jer kraj gdje da ivi, opjevat ne znade Kad jalove zime dosada zablista. Sav vrat mu se protiv smrti bijele bori, Koju prostor zada ptici to ga spori Ali tla ne svlada gdje mu perje susta.

312

Avet koju sjaj njen ist tom mjestu nudi, Koi se od teka sna prezrive studi, to ga snosi Labud sred progonstva pusta.
Zvonimir Mrkonji

GROB EDGARA POEA

Tel qu 'en Lui-mme l'ternit le change

Takav ko to vjenost Njim ga samim tvori, Izaziva Pjesnik s blijeskom maa grozna Svoje doba, to se zgranu jer ne spozna Da smrt u tom glasu neobinom zbori! Oni, ko skok hidre kad anela zau Gdje plemenskoj rijei ii smiso daje, Obznanie glasno ar ispijen da je Sred beasna vala u meteu mranu. Od tla i oblaka kivnog - o nesree! Ako nam ideja reljef ne usijee Kojim e se resit Poeov grob blistavi, Mirna Neka stijena ovaj pala granit iz bar tamna granicu rasula, stavi

Crnim lijetovima svih buduih Hul.

Zvonimir Mrkonji

313

FAUNOVO POPODNE Ekloga

Ces nymphes, je les veux perptuer

FAUN

Ove nimfe hou da su navijek. Laka Tako jasna put im da lebdi sred zraka Tihog od sna bujna. Zar ja voljeh sanje? Sumnje mi se, nanos drevne noi, tnj U granice mnoge, to ostaju pravom Sumom jame, jao, da za slavlje samom Sebi nudih greku idealnu rue. Razmislimo... ene to ti milju krue Zar tek lik su elje tvojih bajnih ula! ednijoj se od njih u oku rasula Varka, hladnu i modru kao suzno vrelo; Druga je, sva uzdah, oprena zacijelo, Ko dah vrelog dana u bujnoj ti kosi! Ne! Ako s klonulom, umornom se nosi Nesvjesticom, gue egom jutro svjee, Samo ubor-vode iz frule mi bjee U suglasjem roen gaj; i jedini je Vjetar spreman pote iz dviju cijevi prije Negoli razaspe zvuk sred suhe kie, Na obzorju koje ni nabor ne njie, Taj umjetni daak vidljive vedrine Nadahnua to se vraa u visine.

314

0 sicilski ali smirenih movara, Sto ih sunce i tatina moja hara, PRIAJTE u utnji iskriava cvijea Da tu uplje trske ukroene stjecah Talentom, na sinjem dok zlatu zelene Daljine to esmu liem loze sjene, ivotinjska bijelost mirno se talasa; 1 da, sporim kad se pjevom frula glasa, Lijet se labudova, ne! najad, skrije, II zaroni...
Sve u ridem asu vrije, Bez kreta, ne kau kako skup taj rasu Pretek strasti onog koji tei glasu; Tad u se probudit kao nekad revan, Sam, uspravan, drevnom svjetlou oblije Krin! prostodunou jedan medu vama. Od blagoga nita na njinim usnama, Cjelova, to tiho govori o zloi, Drukije mi ujed ista grud svjedoi, Tajnovit, i nekim vinjim zubom zadat; Neka! ta se tajna odluila jadat Dvojnoj trski koja pod plaveti zvui: Ona, uvraaju to to obraz mui, Samotno i dugo sanjari o smijeku Okolne ljepote, kad inimo greku Pjev svoj lakovjerni zamjenjuju s njome; I da u visinu, k glasu ljubavnome, Izvije se iz sna obinoga leda, ista boka to ga slijedim ispod vjed, Crta monotona, zvuna, uzaludna.

* * *

O glazbalo bijega, procvjetaj, Siringo, gdje mene na jezeru eka!

zloudna

315

A ja, gord to zvuim, bit u duga jeka Boica; uz pomo slika zaljubljenih, Njihovoj u sjeni pojaseve plijenit; Tako, kad isisah svjedost groa arka, Gone alost to je moja zastrije varka, Nasmijan, grozd diem k ljetnom nebu, lakom Za pjanstvom, i pune sjajnu opnu dahom, Kroz ehulje zurim do veernje sjene. Nadmimo, o nimfe, razne USPOMENE. Kroz trske moj vid ispijae obline Besmrtne to blae svoje oegline, S bijesnim krikom ponad ume u modrinu; A blistava kupelj vlasi namah zginu, Dragulji! u svrhu svjetlonosne pjene. Pritrah; do nogu vidjeh zagrljene (Zlog uitka to su dvije c'ute muku) Spavaice izmed smjelih svojih ruku; Otmem ih, spletene, pa trei krenem K busenu, izmaklom mrnji tate sjene, Rua, kojim miris sav na suncu svenu, Da nam obijest slii danu potroenu. Ja te oboavam, bijesu djeva, slasti Divlja svetog, golog trha, koji krasti Hoe mi se usni, to pije ko strijela Uzdrhtale munje, otajni strah tijela: Od nogu beutne, k srcu te plaljive, Nevinost to skupa gube, punu ive Vlage divljih suza, il para manje tunih. Moj zloin je to sam, strah taj kad zasunjih Izdajniki, na dva razdvojio dijela Naumom- bogova spleten bokor tijela: Jer, tek to sam htio skriti osmijeh strasni U diklice jedne pregibima krasnim, (Paze samo prstom da krinove njene Strast oboji sestrice joj uspaljene -

316

Bezazlenu malu koja ne rumeni:) Iz ruku, nesvijeu mutnom rastvorenih, Taj plijen nezahvalni uspje iskliznuti Ne ale moj jecaj to me pjanstvom smuti.

Neka! K srei druga odvest e me tijela Kosa vezanih o rogove mog ela: Ti, o strasti, zna da zreo, boje krvi, Svaki ipak prsli sav od pela vrvi; A krv zaljubljena, to podlonost nudi, Lije se za cio roj vjeite udi. Sad kad pepeo i zlato umu zavi, Sred ugasla lia sveanost se slavi: N te, Etno, evo gdje Venera slazi Da ti lavu nogom bezazlenom gazi Kad tuni san tutnji il plamen se gui. Drim kraljicu! O kazno... Ne, to dui Ponestaje rije, a tijelo otealo Pod gordom tiinom podneva je palo: Smjesta mi je zaspat da hulu prebolim Na tlu edan lee i kao to volim Zvijezdi vina pruit usne rastvorene! Zbogom, obje: odoh motriti vam sjene.
Zvonimir Mrkonji - eljka orak

317

PAUL VERLAINE
(1844. - 1896.)

Nazvavi pjesnike Baudelairea, Corbirea, Villiers de l'Isle-Adama,

Mallarma, Rimbauda i sebe samoga prokletim pjesnicima, Paul Verlaine unio je vlastiti uznemireni ivot u svoju poetiku. Pretjerano vezan za majku, mladi je Verlaine tjelesno i karakterno labilan. Kako bi se ustalio i okanio poroka, medu kojima alkoholizam nije bio najtei, Verlaine se oenio i postao inovnik. Tada mu je jedan sedamnaestogodinji pjesnik poslao na ogled svoje pjesme; ustanovivi da je rije o pjesnikom geniju, Verlaine ga je oduevljeno pozvao u Pariz. Bio je to Arthur Rimbaud, iji se boravak u Parizu ubrzo pokazao kobnim po Verlainea. Dvojica su pjesnika skupa pobjegli u Englesku, zatim u Belgiju, gdje je nakon burnih svaa Verlaine ak pucao u Rimbauda u asu kad ga je ovaj htio napustiti. Verlaine je osuen na dvogodinji zatvor, u kojem je doivio prolazno obraenje. Unato pokuajima da ivi po graanskim normama, Verlaine se uvijek vraa staromu nainu ivota, koji ga konano unitava. U svojim pjesnikim poetcima Verlaine pie pod utjecajem Baudelairea i parnasovaca, pa tako nastaju njegove Saturnskepjesme (Pomes saturniens, 1866.). Uskoro se poziva na duhovnu srodnost sa srednjim vijekom i Villonom, ali i na slikovitost rokokoa, te pie na teme Watteauovih slika. Verlaineov je slog mnogo manje vrst od parnasovskoga, ne toliko odan potivanju pravila koliko iskoritavanju nepravilnosti. Kao to je napisao u pjesmi Pjesniko umijee, on tei postii pjesmom glazbeni sklad mekih, pokrenutih pravaca, zbog ega daje prednost asonanci pred rimom, neparnomu ritmu pred parnim, slobodnomu ustroju pred vrstim redom, sugestiji pred idejom. Svrha je pjesme postii tonost u nestalnome, to znai prijelaz, nijansu. Takva impresionistika poetika najbolje je dola do izraaja u zbirci Romance bez rijei (Romances sans Paroles, 1874.), punoj ritmikih inovacija. Dvije kasnije objavljene zbirke, Nekad i sada (Jadis et Nagure, 1884.) i Usporedo (Paralllement, 1889.), odaju tragove koje je u Verlaineovu ivotu i pjesnitvu ostavio meteorski prolaz Rimbaudova genija. Verlaine je izvan svojih zbirki ostavio i mnotvo sonih erotskih stihova, koliko heteroseksualnih, toliko i homoseksualnih, koji su za iru javnost postali poznati tek nedavno, kad su objavljeni u knjizi Hombres.

318

Blijedi se lije Mjeseev sjaj, S grane se vije Svake niz gaj Glas ispred hvoja... Ljubavi moja. U ribnjak gleda Dubok i snen, Zrcali blijeda Vrbe se sjen, Gdje vjetar plk... Sniva se tako. Pokoj se neki Sputa kroz sne Njeni daleki S neba, gdje sve Duge su boje... as divan to je.

Dragutin Domjani

La lune blanche

319

JESENSKA PJESMA

Les sanglots longs

Jecaja puna Jesenskih struna Svirka duga Ide do srca I ono grca S gluhih tuga. Sav blijed od jada, Bez daha, kada Ura zvoni, Sjeam se sjena Davnih vremena, Suze ronim; Pa blude dima S vjetrima zlima Ja se vrtim Posvuda, kao List to je pao K svojoj smrti.
Zvonimir Mrkonji - eljka orak

GREEN

Voici des fruits, des fleurs, des feuilles et des branches

Evo lie i cvijee, grane, plodovi zreli, evo i moga srca, to samo za vas bije.

320

Nemojte raniti ga rukama svojim bijelim, i ovaj skromni darak neka vam mrzak nije. Dolazim prepun rose, po meni kapi mnoge, od vjetra na mom elu hvata se inje lako. Pustite da moj umor, uz vae mirne noge, sanja asove sretne i da se odmori tako. I po grudima vaim nek moja glava pliva, koja od poljubaca sva umori i pada. Od te oluje krasne nek tako otpoiva, i da trenutak zaspim kad i vas umor svlada.
Nikola Milievi

NEVERMORE

Souvenir, souvenir, que me veux-tu? L'automne

Zato me tako uspomena mui? Gna jesen drozda po ozraju mlakom, sunce se hita jednolikom zrakom na utu umu gdje sjeverac hui. Idasmo snatre sred samoe, sree, kose i misli vjetar mrsio je. Naglo mi njeno svrnuv oi svoje: Koji bje dan tvoj ponajljepi?, ree glas zlatan, zvonak u anelskom zvuku. Moj blag joj osmijeh utke odgovori, pobono bijelu poljubih joj ruku.

321

Ah, kako miri prvo rano cvijee! U slatkom zvonu kako li ubori da prvo tono s ust dragih lijee!
Mirko Tomasovi

KLONUE

Je suis l'Empire la fin de la dcadence Ja sam kao carstvo, kasno, blizu kraja, Sto barbare bijele kako idu, gleda, Akrostihe kuju, lijene stihe reda, Sloga zlatnog, bolnog od suneva sjaja. U osami dua od dosade pati. Krvave su bitke, kau, tamo dolje, O, nemoni to smo, slabi i bez volje, Bez elje da radost ivota se vrati! O, ne moi htjeti, o, ak niti htjeti! Oh, ispili sve smo! Bathil, smij se tie! Oh, ispili sve smo, rijei nema vie! Samo pjesma jedna vatri Jedan rob nehajni to sve I dosada neka, bol nepreboljena. namijenjena, nekud leti,
Grgo Gamulin

322

PRISNI SAN

Je fais souvent ce rve trange et pntrant enu nepoznatu vrlo esto snijem: Ja ju ljubim, ona ljubavlju mi vraa, I nikad ta ena posve ista nije, Niti druga, ali ljubi me i shvaa. Shvaa me i srce njoj nita ne krije, Jao, njoj tek nisam nedokuiv, mraan, Pa kad znoj niz blijedo elo mi se slije, Osvjeit ga znade makar puna plaa. Smea li je, plava, rida? - Ne bih znao. Ime? Spominjem se da je zvuno, meko, Ko ljubljenih to ih ivot izagnao. Njezin pogled ima snagu kipa nijema, A glas njezin dubok odzvanja daleko Naglascima dragih kojih vie nema.
Zvonimir Mrkonji

SVITA

Un singe en veste de brocart Majmun u ruhu od brokata Ispred nj skakue i cupka,

323

Ona pak ipkast rupi cupka, Rukavicom ga finom hvata. A sasvim rumen crni dotle Rukama dri uzdignute Haljine njene teke skute, Paze gdje nabor sklize o de; Ne skida majmun oka svoga S gospina grla tako bijelog, S tog blaga to bi za se htjelo Obnaen torzo nekog boga; Katkad prepreden crni die Vie od doputene mjere Svoj raskoan i sjajan teret Da none snove vidi blie; Ona po stubama se penje, I niti znakom kae kojim ivotinjama kunim svojim Da laskavo je dira mnijenje.
eljka orak

MJESEINA

Votre me est un paysage choisi Vaa je dua birani krajolik Sto uvide ga arovitim ine

324

Prebiru lutnju i pleu, i tolik Tek bol je ispod obrazine njine. U molu udilj pjesmom uznosei Nadmonu ljubav, lagodnu sudbinu, Kao da svojoj ne vjeruju srei I mijea im se pjev u mjeseinu, U mjeseinu lijepu, tunu, mirnu, Od koje ptica na svom stablu snije, A vodoskok do jecaja je dirnut, I velik, tanak mramorjem se lije.
eljka orak

NEHAJNI PANTUM

Trois petits pts, ma chemise brle Tri su mie mae, koulja se pali. Veleasni baca kosti odostraga. Sestrinu mi plavu Urulom su zvali, Zato ravan krenuh, kos ti odoh s traga? Sestrinu mi plavu Urulom su zvali Ko da je vrh voda perunika draga. Nek urica ivi, nek se zvoni hvali! Spavaj, dijete, spi, vretenca pojte blaga. Zato ravan krenuh, kos ti odoh s traga? Tri su mie mae, toka, zarez mali;

325

Ko da je vrh vda perunika draga; Nek urica ivi, nek se zvoni hvali. Tri su mie mae, toka, zarez mali; Spavaj, dijete, spi, vretenca pojte blaga. Libela vrluda gdje je a i vlaga. Veleasni, moja koulja se pali!
eljka orak

UMIJEE PJESNITVA

De la musique avant toute chose Glazbe nad svim i prije svega, Ti nepar stog radije usvoji, Neodreen, lake raslojiv U zraku, bez glume il tga. Treba da tvoj izbor se kree Do rijei sve to smis skriva; Jer najdraa pjesma je siva Gdje Nejasno s Tonim se stjee. lb zastrt sjaj zjena je krasnih, I titrav ar junoga dana, Jesenjim nebom utiana Vreva plava od zvijezda jasnih! Do Prijelaza nam postupnoga, Ne Boje, tek do njega nam je!

326

Oh! Prijelaz sve je obeanje, Sanja sanje, svirala roga! Poanti zloj uini konac, Krutu Duhu, poganu Smijehu, Od kog suze Plaveti teku, enjaku tom za prosti lonac! Rjeitosti vrat mora skrit! Dobro e bit moe li pritom Natjerat Srok da bude pitom, Jer bez paske gdje e taj svrit? Krivnje Sroka tko e izrei? Da 1' crnac lud il gluhak mali Za nas jeftin nakit taj sl, Koji uplje pod brusom zvei? Glazbe nek svud i uvijek ima! A stih tvoj sm neka uzlijee Bjee dui to drugim kree Nebesima i ljubavima. Neka ti stih zgoda je sretna, U kovrast, rn vjetar sjetva, Od kojeg tim cvjeta i metva... Drugo su sve tek slova spretna.
eljka orak

327

TRISTAN CORBIRE
(1845. - 1875.)

Posve odvojen od glavnih pjesnikih struja svoga vremena, Tristan Corbire pisao je poeziju izvornu po surovosti obrauna sa samim sobom. Bretonac, zaljubljen u more, bio je boleu sprijeen u tome da postane pomorac, a runoa kao posljedica bolesti nauila ga je da se uasava sebe. Grevit humor daje njegovu pjesnitvu znaajku svojevrsne antipoezije: Umjetnost ne zna za me. Ja ne znam za Umjetnost. Tipini su za Corbira stihovi sastavljeni iz dva dijela, koji se meusobno pobijaju. Nasuprot tenji svoga doba prema zvukovnoj alkemiji, Corbire se slui banalnou i obnavlja suglasja narodne poezije. Traei izraz za svoju raskidanost, Corbire tovie namjerno pie metriki pogrene stihove, koji prethode izumu slobodnoga stiha. Pjesnikov se ivot samotniki odvijao posve po strani od knjievnih krugova. To je razlog zato je njegova jedina knjiga, ute ljubavi (Amoursjaunes, 1873.), potonula u zaborav sve dok na nju nije svratio pozornost Verlaine 1884., devet godina nakon Corbireove smrti, kad ga je proglasio jednim od prokletih pjesnika.

328

EPITAF Osim zaljubi]enika-poetnika ili svrenih koji hoe poeti s krajem, ima toliko stvari to se zavravaju poetkom, tako da poetak poinje napokon biti na svretku, svretak e tome biti to e zaljubljenici i drugi napokon poeti zapoinjati onim poetkom koji e naposljetku biti tek svretak vraen onome to e poeti time to e biti ravno vjenosti koja nema ni svretka ni poetka te e napokon takoer biti konano jednako vrtnji zemlje gdje se napokon vie nee razabirati gdje poinje svretak odakle zavrava poetak to je svaki svretak svakog poetka jednakog svakom zavrnom poetku beskraja odreenog neodreenim. - Jednakog epitafa jednakom predgovoru i uzajamno. Mudrost nacija

Il se tua d'ardeur, ou mourut de paresse Ubi se od revnosti il ga ubi dokolica, Ako ivi, od zaborava to je; sad preputa se, sit svih lica: ali tek to vlastita ne bje ljubavnica. Ni jedan kraj ne rodi njega, Bje oduvijek guran sa svih strana, I bje arlekinski svatarska hrana, Preljubna mjeavina svega. Od bog-bi-znao-ega - al ne znaju kud da se djene; Od zlata - bez pare prebijene; Od ivaca - bez nerva; krepkosti bez snage mnoge; Od poleta - uganute noge; Od due - a bez violine; Od ljubavi - bludnom puti gonjen. - S previe imena, a da bi imao ime. Idealu tee - bez ideje;

329

Zvonka rima - nikad rimovana; Premda nije niti otiao - vratio se je; Nalaze se svugdje, a bez stana. Pjesnik, unato svojim stihovima; Umjetnik bez umjetnosti - naopak svima; Filozof - u kog nita ne tima. Ozbiljan aljivac - nimalo smijean. Glumac: u roli neumjesan; Slikar: lud za klarinetom; A glazbenik: bolji s paletom. Glava! - Al bez glave; Isuvie lud da bi znao biti glupan; Skupa rije mu ista ko i ona to ide skupa. - Krive pjesme jedine mu bile prave. Rijetka ptica - kojih ima mirijada; Mujak... vrlo enstven pokatkada; Sposoban za sve - nita vrijedno nije obro; Dobro kvare zlo, loe ono dobro. Razmetan kao to sinom se zvao Starog zavjeta - a nije se zavjetovao. estit i esto lo da izbjegne sud, S prljavom vodom bacao je dijete i sud. Bijesan kolorist - bljedunjav pritom; Neshvaen... - od sebe osobito; Plako je, pjevo, pravo - tonovima krivim; - Mn bez mn bje primjer ivi. Ne bijae netko, niti neka stvar. Poza mu bila prirodni dar. Nipoto pozer, za jedinog pozirajui;

330

Prenaivan, cinino sve prozirui; Ne vjeruju ni u ta, vjeruju u sve. - Nagnue mu bjee gaenje. Suvie sirov - jer odve bje kuhan, Slie niem manje nego sebi samu, S jadom svojim se zabavljao s puno duha Da besano moe zuriti u nonu tamu. eta puinom - koji pluta, Nikad ne videi svretak svog puta... Previe Ja da bi mogo sebe trpit, S duhom na suhu, ali glave pjane, Svren, ali ne znajui svrit, Umrije ekajui bolje dane I ivje nadaju se smrti. Tu lei - srce bez srca, loe posaen, Preuspio - ko promaen.
Zvonimir Mrkonji

331

LAUTRAMONT
(1846. - 1870.)

Pod pseudonimom comte de Lautramont objavio je Isidore Ducasse jednu od najneobinijih knjiga francuske knjievnosti, Maldororova pjevanja (Les Chants de Maldoror, 1869.). Tiskavi ih, nakladnik je bio toliko preplaen njihovom crnoom i blasfeminom smjelou da je, bojei se posljedica, odbio dati knjigu u prodaju. Godinu dana poslije, pjesnik je objavio pod svojim pravim imenom knjiicu Pjesme (Posies) kao predgovor jednoj buduoj knjizi, gdje, u opreci s Maldororovim pjevanjima, kani ispraviti u smislu nade najljepe pjesme Hugoa, De Musseta, Byrona i Baudelairea. Umrijevi iste godine, Lautramont nije stigao potkrijepiti istinitost svoga obrata od pjesnika Zla u pjesnika Dobra. Ostala je zagonetka Maldororovihpjevanja, toga djela u formi prozne epopeje, kojemu je sadraj apsolutna pobuna: protiv knjievnosti (jer je poema zapravo parodija romantikoga satanizma, presudan podatak za tumaenje pjesnikove namjere), protiv ovjeka i protiv njegova tvorca, Boga. Kao osnovicu svoga sistema obrnutih vrijednosti svojih Pjevanja Lautramont uzima Zlo da bi stvorio pjesniki svijet sugestivnoga komara karakteristian po svome agresivnom bestijariju od osamdeset i pet ivotinja, to ga je prouavao G. Bachelard. Halucinantne slike, podrijedom iz dubina nesvjesnoga, Lautramont je sroio slogom koji ide od retorske patetike do ironije i persiflae, ne uspijevajui nikada dokraja iskorijeniti lirsko. Lautramont je pjesnik najsmjelije, najsablanjivije poredbe modernoga europskoga pjesnitva (Lijep kao sluajan susret ivaega stroja i kiobrana na razudbenom stolu.), koja je pola stoljea poslije oplodila nadrealizam.

332

MALDOROROVA PJEVANJA

PRVO PJEVANJE [ulomak]

Vieil ocan, aux vagues de cristal, tu ressembles Stari oceane, kristalnih valova, ti si razmjerno nalik na one plavetne oiljke koje vidimo na iibanim leima mladih mornara; ti si golema modrica na tijelu zemlje: volim ovu poredbu. Kad te prvi put ugledamo, otegnuti dah tuge, koji nam se ini kao umor tvog njenog lahora, prolazi ostavljajui neizbrisive tragove na duboko potresenoj dui, i ti podsjea one koji te vole, a da to svagda i ne opaaju, na mune poetke ovjeka kad upoznaje bol koja ga vie ne ostavlja. Pozdravljam te, stari oceane! Stari oceane, tvoj skladno kuglasti oblik koji razveseljava ozbiljno lice geometrije, podsjea me isuvie na sitne ovjeje oi, po siunosti sline veprovim oima, a po krunoj savrenosti obrisa sline oima nonih ptica. No ovjek se u svim stoljeima smatrao lijepim. Ja meutim mislim da ovjek vjeruje u svoju ljepotu samo iz samoljublja; jer zato tako prezrivo gleda na lik svog blinjega? Pozdravljam te, stari oceane! Stari oceane, ti si simbol istovjetnosti: uvijek si jednak i isti. Nikada se ne mijenja bitno: ako su tvoji valovi negdje razjareni, malo dalje, u nekom drugom pojasu, oni su savreno mirni. Ti nisi kao ovjek koji se zaustavlja na ulici da vidi kako se grizu dva buldoga, ali koji se ne zaustavlja kad prolazi sprovod; koji je ujutro pristupaan, a naveer zlovoljan; koji se danas smije, a sutra plae. Pozdravljam te, stari oceane!

333

Stari oceane, nije nemogue da ti u svojoj utrobi krije budue koristi za ovjeka. Ti si mu ve dao kita. Ti ne doputa da pohlepne oi prirodnih znanosti lako razotkriju tisuu tajna tvog unutranjeg ureenja. Ti si skroman. ovjek se neprestano hvali, i to za sitnice. Pozdravljam te, stari oceane! Stari oceane, razliite vrste riba koje hrani, nisu se medu sobom zaklele na bratstvo. Svaka vrsta ivi za sebe. Temperamenti i oblici, koji su u svakoj od njih drugaiji, dovoljno razjanjavaju ono to se u prvi as ini izuzetkom. To upravo vrijedi za ovjeka koji nema iste isprike. Ako na jednom komadu zemlje ivi trideset milijuna ljudskih bia, oni smatraju da im je dunost da se ne mijeaju u ivote svojih susjeda, uraslih kao korijenje u komad zemlje koji je do njega. Od velikog do malog ovjeka na nie, svatko ivi kao divljak u svojoj jazbini i rijetko iz nje izlazi da posjeti svoga blinjega, koji u jednoj drugoj jazbini isto tako ui. Velika je svjetska ljudska obitelj utopija, dostojna najprosjenije logike. Osim toga, kad gledamo tvoje plodne dojke, pred oi nam dolazi slika nezahvalnosti; jer odmah moramo misliti na one brojne roditelje, tako nezahvalne prema Stvoritelju, da odbacuju plod svoje kukavne veze. Pozdravljam te, stari oceane! Stari oceane, tvoja materijalna veliina moe se porediti, samo onda, ako pomislimo koliko je trebalo aktivne snage da se stvori cjelokupnost tvoje mase. Ne moemo te obuhvatiti jednim pogledom. Da te razgledamo, na pogled mora neprekidno okretati svoj teleskop prema sve etiri strane horizonta, slino kao to matematiar, da bi rijeio neku algebarsku jednadbu, mora odijeljeno ispitivati razliite mogue sluajeve, prije nego rijei tekou. ovjek jede hranjive tvari i ini druge napore, dostojne bolje sudbine, da bi se inio debeo. Neka se ta divna aba napuhava koliko god hoe. Budi miran, nee dostii tvoju debljinu; ja bar tako mislim. Pozdravljam te, stari oceane!

334

Stari oceane, tvoje su vode gorke. Imaju upravo isti okus kao u, koju kritika cijedi na umjetnost, na znanost, na sve. Ako je tko genijalan, prikazuju ga idiotom; ako tko drugi ima lijepo tijelo, onda je on grozan grbavac. ovjek bez sumnje snano osjea svoje nesavrenstvo - a za tri etvrtine tog nesavrenstva kriv je uostalom on sam - kad ga tako kritizira! Pozdravljam te, stari oceane! Stari oceane, ljudima jo nije polo za rukom, i pored sve savrenosti njihovih metoda, i pored sve pomoi znanstvenih istraivanja, da izmjere vrtoglavu dubinu tvojih ponora; najdublje, najtee sonde pokazale su da ima nedohvadjivih dubina. Dostupne su... ribama: ljudima - ne. esto sam sm sebe pitao to je lake upoznati: dubinu oceana ili dubinu ljudskog srca! esto sam, s rukom na elu, stojei na brodovima, dok se mjesec nepravilno njihao medu jarbolima, znao sebe zatei, ne obazirui se ni na to to nije bio moj cilj, kako se trudim rijeiti taj teki problem! Da, to je dublje, to je nedokuljivije: ocean ili ljudsko srce? Ako trideset godina ivotnog iskustva do izvjesne mjere moe pretegnuti na jednu ili na drugu stranu, bit e mi doputeno da kaem da se ocean, unato svojoj dubini, ne moe po tom svom svojstvu mjeriti s dubinom ljudskog srca. Imao sam veze s ljudima koji su bili kreposni. Umirali su sa ezdeset godina, a svi su uvijek uzvikivali: inili su dobro na zemlji, to jest bili su milosrdni: to je sve, to nije teko, to moe svatko. Tko e shvatiti zato se dvoje ljubavnika, koji su se jo juer oboavali, zbog jedne loe protumaene rijei razilaze, jedan prema istoku, drugi prema zapadu, sa aokama mrnje, osvete, ljubavi, i grinje savjesti, i vie se ne viaju, svaki u oklopu svog samotnog ponosa? T je udo, koje se ponavlja svaki dan i koje zbog toga nije manje udesno. Tko e razumjeti zato uivamo ne samo u openitim nesreama svojih blinjih nego i u posebnim nesreama svojih najdraih prijatelja, a u isto nas vrijeme one aloste? Evo jednog neoborivog primjera na kraju: ovjek licemjerno kae da, a misli ne. Zato divlje i-

335

votinje ovjeanstva imaju toliko povjerenja jedne u druge i nisu egoisti. Psihologija jo mora napredovati. Pozdravljam te, stari oceane! Stari oceane, ti si tako moan da su to ljudi nauili na vlastitoj koi. Oni uzalud upotrebljavaju sve sposobnosti svog duha... ne mogu te nadvladati. Nali su svog gospodara. Kaem da su nali neto to je jae od njih. To neto ima ime. To je ime: ocean! Strah koji u njima budi, takav je da te potuju. Unato tome, na tebi njihovi najtei strojevi pleu draesno, otmjeno i lako. Ti ih tjera da prave gimnastike skokove sve do neba, i da divno gnjure sve do dna tvojeg carstva: akrobat bi bio ljubomoran. Blaeni su ako ih zauvijek ne umota u svoje uzavrele nabore, da odu pogledati, bez eljeznice, u tvoju vodenu utrobu kako ive ribe, a osobito kako ive oni sami. ovjek kae: Ja sam inteligentniji od oceana. To je mogue, to je i prilino istinito; no ocean je strasniji njemu nego on oceanu: to nije potrebno dokazivati. Taj praotac, suvremenik prvih epoha nae objeene zemaljske kugle, promatra i smjeka se od saaljenja kad prisustvuje pomorskim bitkama razliitih naroda. Evo stotinjak levijatana, koji su izmakli iz ruku ovjeanstva. Patetine zapovijedi starjeina, krikovi ranjenika, pucanje topova, to je hotimice proizvedena buka da se ubije nekoliko sekunda. ini se da je drama zavrena, i da je ocean sve spremio u svoj eludac. drijelo je strahovito. Mora da je golemo u dubinama, u pravcu nepoznatog! Napokon, kao kruna te glupe komedije, koja ak nije zanimljiva, vidimo, u zraku, pokoju rodu, koja je zaostala zbog umora, i koja uzvikuje, u letu, rairenih krila: Gle!... opako je! Dolje je bilo crnih toaka; zatvorila sam oi: one su nestale. Pozdravljam te, stari oceane! Stari oceane, o veliki neenjo, kad ti promatra sveanu samou svojih ravnodunih carstava, s pravom te obuzima ponos na tvoju uroenu velianstvenost i na iskrene pohvale koje ti ja revno iskazujem. Dok te s nasladom njiu tople magle tvoje velianstvene sporosti, koja je najgrandi-

336

ozniji od svih atributa to ti ih je udijelila najvia mo, ti pokree, usred mrane tajne, na cijeloj svojoj uzvienoj povrini, svoje jedinstvene valove, s mirnim osjeajem svoje vjene snage. Oni idu jedan za drugim usporedno, odijeljeni kratkim razmacima. im se jedan smanji, ve mu drugi ide u susret rastui, a praeni su sjetnim umom pjene, koja nestaje, da nas sjeti da je sve pjena (tako i ljudska bia, ti ivi valovi, umiru jednoliko jedan za drugim; ali oni ne ostavljaju pjenuavog uma). Na njima se s povjerenjem odmara ptica selica, i preputa se njihovim pokretima, punim ponosne draesti, sve dok kosti njezinih krila opet ne zadobiju staru snagu, da nastavi svoje zrano hodoae. Htio bih da je ljudsko velianstvo samo utjelovljenje odsjaja tvog velianstva. Mnogo traim, ali ta je iskrena elja laskava za tebe. Tvoja moralna veliina, slika beskonanosti, golema je kao misao filozofa, kao ljubav ene, kao boanska ljepota ptice, kao razmiljanje pjesnika. Ti si ljepi od noi. Odgovori mi, oceane, hoe li biti moj brat? Pokrei se silovito... jo... jo jae, ako hoe da te usporedim s Bojom osvetom; isprui svoje modre pande krei sebi put po svojim vlastitim grudima... dobro je tako. Pokrei svoje strane valove, gadni oceane, koga shvaam samo ja, i pred kojim padam niice na koljena. Ljudsko je velianstvo prividno; ono ne budi u meni potovanja: ti, budi. Oh! kad ti napreduje s visokom i stranom krestom, okruen krivudavim naborima kao dvorjanicima, neodoljivo privlaan i surov, valjajui svoje valove jedne preko drugih, svjestan onoga to si, i izvija, iz dubina svojih grudi, satrt nekom silnom grinjom savjesti, koju ne mogu otkriti, onu vjenu muklu huku, koje se ljudi tako boje i onda kad te sa sigurnog mjesta, drui, promatraju s obale, onda vidim da nemam velikog prava kazati da sam jednak s tobom. Zato bih ti, kad promatram tvoju nadmonost, poklonio svoju ljubav (a nitko ne zna koliko ljubavi ima u mojim tenjama prema ljepoti) da zbog tebe s bolju ne moram misliti na svoje blinje, koji su tebi najironinija opreka, najsmjenija antiteza u ci-

337

jelom stvaranju: ne mogu te voljeti, ja te mrzim. Zato se, po tisui put, vraam u tvoje prijateljske ruke, koje se otvaraju da pomiluju moje arko elo, s koga se gubi vruica od tog dodira! Ja ne poznajem tvoju skrovitu sudbinu; mene sve zanima to se tebe tie. Kai mi da li u tebi stanuje car tame. Kai mi... kai mi, oceane (i to samo meni, da ne rastui one koji su dosad upoznali samo iluzije): da li Sotonin dah stvara oluje koje diu tvoje slane vode sve do oblaka. Mora mi to rei jer bih se radovao da znam da je pakao tako blizu ovjeka. Hou da ova strofa bude posljednja strofa mog zazivanja. Zato hou da te samo jo jedanput pozdravim i da se oprostim s tobom! Stari oceane, kristalnih valova... Obilne suze vlae mi oi, i nemam snage da nastavim; jer osjeam da je doao as da se vratim medu ljude surova izgleda; ali... budimo hrabri! Napregnimo se jako i podvrgnimo se, s osjeajem dunosti, naoj sudbini na ovoj zemlji. Pozdravljam te, stari oceane!
Radovan Ivi

ETVRTO PJEVANJE [ulomak]

Je suis sale. Les poux me rongent. Les pourceaux Prljav sam. Ui me grizu. Svinje bljuju kada me gledaju. Kraste i kore gube naslagale su mi se po koi prekritoj ukastim gnojem. Nisam znao za rijenu vodu, ni za rosu oblaka. Iz moje ije, kao s gnojita, raste grdna gljiva titastih struaka. Sjedim na komadu bezoblina pokustva i nisam krenuo udima ve etiri stoljea. Noge su mi uhvatile korijena u tlu i tvore sve do mog trbuha neku vrstu ivahna raslinja, punog gnusnih nametnika, koje jo nije bilj-

338

ka, a vie nije ni meso. Uza sve to moje srce kuca. Ali kako bi ono moglo kucati da ga trule i isparine moje leine (ne usuujem se rei tijela) obilato ne pothranjuju? Pod lijevim mi se pazuhom nastanila obitelj krastaa, pa kad se koja od njih pokrene, zakaklje me. Pripazite da neka od njih ne izmakne i da vam ne stane grepsti gubicom po unutranjosti uha: ona bi vam onda bila kadra ui u mozak. Pod desnim mi se pazuhom gnijezdi kameleon, koji ih neprestance lovi kako ne bi skapao od gladi: svatko treba da ivi. Ali kad jedna strana potpuno izigra lukavstva one druge, i jedni i drugi ne nalaze nita bolje nego da se ne daju smesti, pa siu fino salo to mi pokriva rebra: na to sam naviknut. Opaka mi je guja prodrla spolovilo i zauzela njegovo mjesto: ta me besramnica uinila eunuhom. O, da sam se mogao uzetim rukama braniti; ali mislim da su se pretvorile u klade. Kako bilo da bilo, vano je ustanoviti da se krv u njima vie ne giba svojim rumenilom. Dva jeia zaustavljena u rastu bacila su sadrinu mojih muda psu, koji to nije odbio: briljivo opravi kou, nastanili su se u njima. Jedan rak zakrio mi je mar; ohrabren mojom nepokretnou, uva klijetima ulaz i zadaje mi veliku bol! Dvije meduze prele su mora smjesta dovabljene nadom, u kojoj se nisu prevarile. Pogledale su s namjerom dva mesnata dijela to tvore ljudsku stranjicu, te, pripivi se uz njihovu izboenu oblinu, toliko su ih zgnjeili neprestanim daenjem da su ta dva komada mesa iezla, a ostale su dvije nemani potekle iz carstva ljigavosti, jednake bojom, oblikom i svirepou. Ne govorite o mojoj hrptenjai, jer ona je ma! Da, da... nisam na to obraao pozornost, va je upit umjestan. Htjeli biste znati, zar ne, kako se dogodilo da mi bude okomito usaen u kria! Ni sam se toga dosta jasno ne sjeam; ipak, ako odluim prihvatiti kao uspomenu ono to je moda tek san, znajte da je neki ovjek, doznavi da sam se zakleo kako u ivjeti s boletinom i nepokretnou dokle god ne pobijedim Stvoritelja, hodao iza mene na prstima, ali ne tako tiho da ga ne bih mogao uti. Vie

339

nisam nita osjeao za vrijeme od jednog trenutka, koji nije bio dug. Taj se otri bode zabio do drka izmeu dva ramena blagdanskoga bika, i njegov je kostur prodrhtao kao od potresa. Otrica tako jako prianja tijelu da je do danas nitko nije mogao izvui. Adeti, mehaniari, fdozofi, lijenici iskuali su redom najrazliitija sredstva. Oni nisu znali da se bol to ju je priinio ovjek, ne moe vie unititi! Oprostio sam dubini njihova uroenog neznanja i pozdravio sam ih onim kapcima. Putnie, kad bude prolazio pokraj mene, nemoj mi uputiti, preklinjem te, ni najmanju utjenu rije: oslabio bi mi hrabrost. Pusti me da zgrijem svoju ustrajnost na plamenu svojevoljnog muenitva. Odlazi... da ne pobudim u tebi nikakve suuti. Mrnja je udnija no to ti misli; ponaanje je njezino neobjanjivo poput prelomljenog izgleda tapa zaronjenog u vodu. Takav kakvim me vidi, ja mogu jo praviti izlete do bedema neba na elu legije ubojica, i vratiti se da zauzmem ovaj poloaj, kako bih iznova kovao plemenite osvetnike osnove. Zbogom, neu te vie zadravati; i da bi se pouio i sauvao, razmiljaj o kobnom usudu to me je doveo k pobuni, kad sam moda bio roen dobar! Priat e to si vidio svom sinu; i uzevi ga za ruku, daj mu da se divi ljepoti zvijezda i udesima svemira, crvendaevu gnijezdu i hramovima Gospodnjim. Zaudit e se to je tako posluan savjetima oinstva, pa e ga nagraditi smijekom. Ali kad bude doznao da ga nitko ne promatra, baci oko na njega i vidjet e ga gdje pljuje svoju slinu na vrlinu; prevario te, on koji je potekao od ljudskoga roda, ali te nee vie varati: znat e otada to e postati. O nesretni oe, da bi pratio korake svoje starosti, pripremi neunitivo stratite, to e odsjei glavu preuranjenom zlikovcu, i bol, koja e ti pokazati put prema grobu.
Zvonimir Mrkonji

340

ARTHUR RIMBAUD
(1854. - 1891.)

Roen u gradiu Charleville na sjeveroistoku Francuske, u obitelji gdje je odbjegloga oca zamijenila autoritativna mati, Arthur Rimbaud ve s deset godina pokazuje znakove izvanredne pjesnike nadarenosti. S etrnaest godina s lakoom pie latinske stihove, a godinu dana poslije pie prve pjesme na francuskome. esnaestogodinji Rimbaud vlada u potpunosti pjesnikim umijeem te asopisi poinju objavljivati njegove pjesme, koje nose sve znaajke rane genijalnosti. Nakon nekoliko pokuaja bijega od kue, 1871. napokon se ustaljuje u Parizu uz pomo pjesnika Paula Verlainea, koji uvodi Rimbauda u parike knjievne i boemske krugove. Rimbaud kobno utjee na Verlainea, odvaja ga od njegove obitelji navodei ga da 1872. otputuje s njim u Bruxelles, a zatim u Englesku. Kada 1873. doe do krize u njihovim odnosima, Verlaine bjei u Bruxelles, Rimbaud ga slijedi i tom prilikom Verlaine ranjava Rimbauda hitcem iz pitolja. Na pozadini toga dogaaja nastaje iste godine Sezona u paklu (Une Saison en Enfer), knjiga pjesama u prozi, koju Rimbaud godinu dana poslije tiska na vlastiti troak. Nakon konanoga raskida s Verlaineom, Rimbaud dovrava 1874. rukopis svoga posljednjega pjesnikoga djela, knjige pjesama u prozi Iluminacije (Illuminations), zapoete dvije godine prije. Nakon Iluminacija, knjige koja oznauje vrhunac njegova pjesnikoga genija i veliku pjesniku oporuku budunosti, Rimbaud ostvaruje svoju namjeru da se prestane baviti knjievnou, koju je najavio u Sezoni. Idue godine pjesnikova ivota ispunjene su uenjem jezika, putovanjima i pokuajima zaposlenja. Godine 1880. Rimbaud napokon odlazi u Afriku, gdje se bavi poslom trgovca, dok 1891. nije prisiljen vratiti se zbog bolesti u Francusku, gdje umire 10. studenoga iste godine. Za svega etiri godine svoje knjievne djelatnosti Rimbaud je ostvario djelo koje ga ini jednim od najveih pjesnikih genija koji su ikad postojali. Za to kratko vrijeme ono se ostvarilo na obje strane svoga luka: kao apsolutna pobuna i kao odustajanje. Pobunom je obuhvaeno gotovo sve: obitelj, religija i dotadanja poezija, koju smatra nepopravljivo subjektivnom. Objavljujui rat pjesnikomu

341

Ja, Rimbaud izjavljuje: Ja, to je netko drugi. Put k objektivnoj poeziji vodi preko ostvarenja pjesnike vidovitosti, kao to kae u poznatom Pismu vidovnjaka: Pjesnik ini sebe vidovitim putem dugoga, neizmjernoga i promiljenoga rastrojstva svih osjetila. Ali Rimbaudova krajnja ambicija, da poezijom promijeni ivot, zavrava se pjesnikovim odricanjem od knjievnosti, odbacivanjem vlastitoga djela i dobrovoljnim progonstvom. Taj zagonetni ishod, koji su mnogi nastojali protumaiti, moda ne izlazi izvan jednostavne logike: poezija je svojom meteorskom brzinom prestigla pjesnikov ivot i ostavila ga za sobom kao svoj nijemi preostatak.

342

SPAVA U DOLINI

C'est un trou de verdure o chante une rivire Kroz kotlinu ludo rijeima umori Vjeaju na zelen srebrnaste trake. Uareno sunce ve zori na gori, A u malom dolu ljeskaju se zrake. Lei mladi ratnik sred kutravih trava, Oko gole glave glazba vlati uti. Otvorenih usta, blijed, ispruen spava. Po njegovu logu svjetlost neba pljuti. Spava. Obris nogu perunika skriva. K bolesno edo tu nasmijeen sniva. O, zagrij ga, zemljo, tako mu je zima! uh nosnice zalud draka mirisima, On ukoen lei s rukom na grudima, Gdje dvije rujne rane s desne strane ima.
Vladislav Kuan

SAMOGLASNICI

A noir, E blanc, I rouge, U vert, O bleu: voyelles A crno, I rujno, O modro, E bijelo, U zeleno - evo postanja vam tajnih:

343

A, dlakavo, crno tijelo muha sjajnih U mnotvu to n smrd zujei je sjelo, Mrk zaton; E, ator, pare ozarene, Ledena koplja, bijeli kralji, titast trepet: I, grimiz, krv iz usta, smijeak usne lijepe, Od kajanja kivne ili zanesene; U, krui boanski, srh Mir panjaka punih stoke Alkemijom utrt u ela iroka; zelenih i mir mora, br

O, udesna reskost ponajzadnje Trube, utnja gdje se Zvijea i aneli gube: - O, Omega, modri trak Njegova Oka!
Zvonimir Mrkonji

UKRADENO SRCE

Mon triste coeur bave la poupe Tuno srce krmom bali, Srce moje ispod krde: Juhom bi ga izaprali, Tuno srce krmom bali: Dok se momad masno ali I grohoe sve to grde, Tuno srce krmom bali, Srce moje ispod krde!

344

Kurate ter soldateskne ale su ga vrgle k vragu! Na kormilu vidi freske Kurate ter soldateskne. Vode abrakadabreskne, Sperite mi srca ljagu! Kurate ter soldateskne ale su ga vrgle k vragu! Kad im spline pjanstvo stalno, to bi, srce ukradeno? tucati e bakanalno Kad im spline pjanstvo stalno, Trzat u se stomakalno Srce kad je potueno: Kad im spline pjanstvo stalno, to bi, srce ukradeno?
Zvonimir Mrkonji

PIJANI BROD

Comme je descendais des Fleuves impassibles Dok beutnom Rijekom nosili me vali, Ne osjeah da me laari ve vuku: Indijanci su ih viu prikovali O arene kolce, gole mete luku. Uz flamansko ito i engleski pamuk Na momad sam svaku ve zaboravio.

345

Bez ladara kada ne uh tu galamu, Rijeke su mi dale plovit kud sam htio. Te zime, u pljusku razbjesnjelom plima, Ja bjeah, od mozga djetinjega glui, A po odsidrenim Poluotocima Tako silan mete jote se ne srui. Bure Morskim jutrom blagoslovie me. Od pluta sam laki plesao kroz vale, Sto valjaju rtve niz beskrajno vrijeme, Deset noi, svjetlo fenjera ne ale! Slada nego djeci jabuna ljutina, Kroz jelovu ljusku voda sinja probi, Te od bljuvotina pomodrjelog vina Izapra me, sidro i kormilo zdrobiv. I od tog se doba kupam u Poemi Mora, punoj zvijezda i mlijene bjeline, deru zelen azur, gdje davljenik nijemi Zamiljeno plove stie iz daljine; Gdje, boje odjednom modrine sve ire, Groznice i ritme spore u ruj zore, Alkohol nadjaav, vea nego lire, Sve ridosti gorke ljubavi nam gore! Znadem nebo to se u munjama slama, Pijavice, vale, struje: veer znadem, Zoru ushienu nalik grlicama, I vidjeh to oku samo mata dade! Vidjeh kako sunce, s grozom tajnih vatra, Sije ljubiaste zrake put daljina,

346

I glumcima nalik drevnoga teatra Vale koji niu drhtaj aluzina.

Sred snjene bjeline sanjah no zelenu, Poljubac to raste spram oiju mora, Sokova potklh vrtnju neuvenu, ut uranak modra fosfornoga zbora! Mjesecima slijedih nasrt pomamnoga Krda, s grebenima zaraene vale, Ne misle da svijetla Marijina noga Obuzdati moe oceanske vale. Neshvatljive, znajte, okrznuh Floride, Gdje pantera ljudske puti oko tinja Kroz cvjetove! Dugu, to ko uzda ide Pod obzorje mora, gdje su stada sinja! Vidjeh kako silne bare vriju, vre Gdje u trstikama Levijatan gine! Gdje se sred bonaca bune vode kre Dok u vrtlog tmuli uviru daljine! Led, sedefne vale, nebesa od ara, Sred zaljeva smeih naplavine gada, Gdje golema guja, koju gamad hara, Niz skrivljena stabla s crnim vonjem pad; Zlatne ribe-pojke iz modroga vala, Te orade djeci pokazat sam htio. Pjena cvijea moj je otplov milovala, Od silnoga vjetra i krilat sam bio. Izubijan gdjekad od polova, zona, More, kojeg jecaj bje mi zipka meka,

347

Sjenato mi cvijee slalo, utih zvona, I kleao tad bih kao ena neka... Kao poluotok, rubom broda gone Plavookih ptica graju, izmet gnusan, Veslao sam dok su kroz krhke mi spone Davljenici ili unatrake u san! Ja, brod to pod kosu drg znade zaci, A vihor u eter bez ptica ga baci, Ja, kom le od vode ne mogu nai Oklopnjae, pa ni Hanze jedrenjaci; Slobodan, pue, sred ljubiasta dima, Ja, to probih rujno nebo nalik stijeni Koja nosi, slatko drago pjesnicima, Liajeve sunca, azur zaslinjeni; Koji trah, s malim lunama munjine, Luda daska, praen morskim konjicima, Kad skidahu Srpnji hitcem topuzine Tamnomodra neba u lijevke od dima; Ja, to na pedeset milja uh sa stravom Gdje se neman pari maelstromskih strana, Vjeiti bjegunac nekretnou plavom, alim za Europom drevnih prsobrana! Ja otoja vidjeh i kolje od zvijezda, Kojih nebo kaza veslau se nago: Zar si izgnala se u taj noni bezdan, Jato zlatnih ptica, o budua Snago? Zbilja, preve plakah! Nujna su svanua, Svako sunce gorko, svaka luna kruta:

348

Jetka ljubav puni opojem klonua. Kilj nek prsne! Nek me puina proguta! Europsku li udim vodu, to su mlake Crne, hladne, gdjeno u mirisni smiraj Dijete ue, puno tuge, jedrenjake Puta krhke poput svibanjskog leptira. Ja ne mogu, vali, amom vaom slaman, Za brazdom tegljaa pamuka ve poi, Prolazit kroz slavu zastava i plama, Nit plivat pontona vide grozne oi.
Zvonimir Mrkonji

O saisons, chteaux O dvorci, o dobe s! K bez greha dua je? O dvorci, o dobe s! Ja jedne sree imam ar, K nigdo ne bo vjel nigdr. Pozdravi njega saki pot Km galski javlja se kkt. Ah! da niman elj ja vre: Od nj ivot slomil se.

349

Taj raj je duo, telo zel I s muke mi je snel. O dvorci, o dobe s! Hip mojega bega v spas Bo i moje smrti as. O dvorci, o dobe s!
Ivan Goran Kovai

IVOTI

II.

Je suis un inventeur bien autrement mritant Ja sam izumitelj mnogo zasluniji od svih prije mene; glazbenik, tovie, koji je pronaao neto kao klju ljubavi. Sada, plemenita oporog polja pod trijeznim nebom, pokuavam se ganuti uspomenom na prosjako djetinjstvo, na naukovanje ili na dolazak u cokulama, na polemike, na pet ili estudovatva i na neke poroke gdje me moj vrsti znaaj sprijeio da dostignem svoje drugove. Ne alim za svojim starim udjelom boanske radosti: trijezan zrak tog oporog polja pothranjuje moj uasni skepticizam. Ali budui da se taj skepticizam sada ne moe provesti u djelo, i da sam uostalom odan novom nemiru - oekujem da u postati vrlo zloest luak.
Zvonimir Mrkonji

350

III.

Dans un grenier o je fus enferm a douze ans

U ambaru gdje su me zatvorili kad mi je bilo dvanaest godina, upoznao sam svijet, ilustrirao sam ljudsku komediju. U nekom podrumu nauio sam povijest. Na nonoj sveanosti, u nekom gradu na sjeveru, naao sam sve ene davnih slikara. U nekom starom parikom pasau pouili su me klasinim znanostima. U nekom divnom obitavalitu okruenom cijelim Orijentom dovrio sam svoje golemo djelo i doivio svoje slavno povlaenje. Ne treba ak vie ni misliti na to. Ja sam odista s onu stranu groba, i nikakvih narudbi.
Zvonimir Mrkonji

ZORA

J'ai embrass l'aube d't

Ogrlio sam ljetnu zoru. Nita se jo nije micalo na proelju palaa. Voda bijae mrtva. Tabori sjena nisu naputali umsku cestu. Koraao sam, budei ive tople dahove; a dragulji pogledae i krila se beumno digoe. Prvi je pothvat bio na stazi ve ispunjenoj svjeim blijedim odsjajima da mi je jedan cvijet rekao svoje ime.

351

Nasmijan se plavom wasserfallu koji se razbaruio kroz jele: na srebrnastom vrku prepoznah boicu. Onda uzeh dizati jedan po jedan veo. U drvoredu, maui rukama. Po ravnici, gdje je obznanih pijetlu. U velegradu ona je bjeala medu zvonicima i kupolama, a ja sam je gonio trei kao prosjak po mramornom keju. Visoko na cesti, kraj lovorova gaja, okruio sam je njezinim zgrnutim velovima te sam pomalo osjetio golemo joj tijelo. Zora i dijete padoe podno ume. Kad sam se probudio, bilo je podne.
Zvonimir Mrkonji

RASPRODAJA

A vendre ce que les Juifs n'ont pas vendu Prodaje se sve to Zidovi nisu prodali, to plemstvo ni zloin nisu okusili, to ne poznaju kleta ljubav ni paklensko potenje ms! Ono to vrijeme ni znanost ne moraju priznati: Obnovljeni Glasovi; bratsko buenje svih zborskih i orkestarskih snaga i njihove trenutne primjene; jedinstvena prigoda da oslobodimo svoja utila! Prodaju se neprocjenjiva Tijela koja ne pripadaju nikakvoj rasi, nikakvu svijetu, nikakvu spolu, nikakvu podrijetiu! Bogatstva to izbijaju pri svakom koraku! Nenadzirana rasprodaja dijamanata!

352

Prodaje se anarhija za mase; neuguivo zadovoljstvo za vie amatere; grozna smrt za vjernike i ljubavnike! Prodaju se nastambe i seobe, sportovi, savrene arolije i lagode, uz buku, pokret i budunost to ih tvore! Prodaju se i primjene rauna i neuveni harmonijski skokovi. Dosjetke i neslueni izrazi - neposredno posjedovanje. Bezuman i beskrajan polet prema nevidljivom sjaju, beutnoj nasladi - i njegove tajne, to izbezumljuju svaki porok - i njegova veselost, to zastrauje gomilu. Prodaju se tijela, glasovi, neizmjerno neosporivo bogatstvo, ono to se nikada nee prodati. Prodavai nisu jo zavrili s rasprodajom! Niti trgovaki putnici moraju tako brzo predati svoju dobit.
Zvonimir Mrkonji

353

EMILE VERHAEREN
(1855. - 1916.)

Pjesniki razvoj Belgijanca milea Verhaerena stoji u znaku bujanja pjesnikih pravaca s krajaXIX. stoljea. Zapoinje pisati vrstim parnasovskim slogom; ubrzo u knjizi Veeri (Les Soirs, 1887.) opisuje tune flandrijske krajolike na nain simbolista. Prebrodivi unutranju krizu, o kojoj svjedoi knjiga Crne zublje (Les Flambeaux noirs, 1890.), Verhaeren progovara novom ekstravertnom poezijom, koja se zanosi svijetom novoga doba. Poticaj za tu mijenu ne nalazi samo u uroenoj mu sklonosti nego i u mijeni poetskoga ukusa na pragu tehnike ere, u smislu novoga osjeaja svijeta, u kojem je W Whitman ve napisao svoje Vlati trave. Verhaeren panteistikim zanosom pjeva o svijetu rada, o modernom gradu, o tvornicama i o novom ovjeku, koji u njima ivi i radi. UknjigamaPolipskigradovi (Les Villes tentaculaires, 189'5.), Halabune snage (Les Forces tumultueuses, 1902.), Mnogostruki sjaj (La Multiple Splendeur, 1906.) itd. on je taj doivljaj opisao snano ritmiziranim slobodnim stihovima, kojemu polet rima samo pridonosi. U taj zanos Verhaeren je naposljetku ugradio i vlastitu traginu smrt: stradao je nesretnim sluajem pod eljeznikim kotaima.

354

NAPOR

Groupes de travailleurs, fivreux et haletants Grozniave i usopljene skupine radnika koji se uspravljate i prolazite diljem vremena sa snom na elu o korisnim pobjedama, s pleatim i tvrdim trupovima, tonim i jakim kretnjama! Stupanja, trke, stanke, nasilja, napori, kakve gorde retke hrabrosti i slave vi zloslutno zapisujete u moje pamenje! Ja ljubim vas, momci iz itorodnih zemalja, lijepi vozari njiskavih i jasnih i tekih zaprega; i vas, ridi drvosjee iz uma punih mirisa, i tebe, ocvali i stari seljae iz bijelih sela, koji voli samo polja i njihove skromne puteljke i koji ije sjemenje ispruenom rukom, najprije u zrak, ravno preda se, prema svjedosti, da bi malo poivjelo od nje, prije nego padne u zemlju; i vas takoer, mornari, koji plovite na mora s jednostavnom pjesmom, nou, pod zvijezdama, kada se nadmu na atlantskim vjetrovima jedra i za trepere katarke i jasna ueta; i vas, teki trhonoe, kojima iroka plea tovare ili istovaruju uzdu rujnih pristanita brodove, koji neumorno putuju pod suncima da podvrgnu sebi valove sve do polarnih meaa; i vas takoer, traioci zamamnih kovina, po ravnicama leda, na snjenim alima, u dnu bijelih krajolika, gdje vas opsjeda studen

355

i naglo vas stisne u svoj beskrajni procjep; i vas takoer, rudari, to hodate pod zemljom s tijelom koje gmie, sa svjetiljkom meu zubima, sve do uske ile, gdje klimavi ugalj poputa pod vaim nepoznatim i samotnim naporom; i vas, napokon, kovci eljeza, kovai elika, lica od crnila i zlata, to bue tamu i maglu, miiava lea, koja se naglo napnu ili zgure oko velikih eravnika i golemih nakovanja, crni valjari sazdani za vjekovjeno djelo koje se prua iz vijeka u vijek uvijek prostranije nad gradovima strave, bijede i raskoi; ja vas osjeam u svojemu srcu, mone i bratske! O taj divljani, grubi, uporni, strogi rad na ravnicama, meu morima, u grudima brda, koji stee svoje uzlove posvuda i zakiva svoje karike od jednoga do drugoga kraja zemalja na svijetu! 0 te smione kretnje, u tami ili na vidjelu, te miice uvijek arke i te ruke neutrudive, te miice i te ruke ujedinjene kroz prostore u svrhu da bi usprkos svemu utisnule na ukroeni svemir ig ljudskoga stiska i snage, 1 da bi po drugi put stvorile brda i mora i ravnice po drugoj, novoj volji.
Tin Ujevi

356

JEAN MORAS
(1856. - 1910.)

Jean Moras rodio se u Ateni pod pravim prezimenom Papadiamantopulos, ali se kolovao u Francuskoj. Pjesniki se odgojio na poeziji francuske renesanse, postao poznat kao simbolist knjigom pjesama Sprudovi (Les Syrtes, 1884.), a tovie, pisao je simbolistike manifeste. Ali ubrzo, privuen ljubavlju prema klasinim idealima mladosti kao i poticajem obnove sredozemnoga nasljea, Moras osniva romansku kolu. Oslanjajui se na grko-latinsku tradiciju srednjega vijeka, renesanse i klasicizma, on se potpuno okree protiv pjesnikih steevina svoga stoljea. Nakon prijelomne knjige Strasni romar (Le Plerinpassion, 1891.), Moras pie u novom duhu Stance (Les Stances, 1898.), poeziju jasne forme, ispunjenu meditacijama o prolaznosti. Morasova klasina reakcija samo je jedan od oblika pobune protiv simbolizma u izgledu novih vitalnijih sadraja i drugih gradbenih naela.

357

OBALOM U POI

Et j'irai le long de la mer Obalom u poi uz more iskonsko Sto pjeni se, jei, u dnu uplje stijene, Vitlajui repom u dnu uplje stijene; Obalom u poi uz more iskonsko. Da poloim negdje, o more oinsko, Usred olupina, trave, morske pjene, Ponos svoj i snove, tunu hrpu pjene, Da ih valom ziblje, o more oinsko. Krikove u tamo sluat alkiona Pod olovnim nebom crnim poput grinje, Krikove u vjetru otrom poput grinje. I plakat u tako poput alkiona, I tuan u brati sve do svoje smrti Ljiljane u pijesku blijede poput smrti.
Grgo Gamulin

HIMERA

J'allumai la clart mortuaire des lustres Svijenjaka posmrtnog uego sam svijee U kripti gdje tvoje ugasle su oi,

358

I movarno u snu ubrao sam cvijee Za samrtni ures tvom tijelu, u noi. Izrei u rijei strane, pune strave, Po obredu drevnih mrtvih arobnjaka, Na usne ti stavit sok biljke krvave Da snom tekim provru od napitka jaka. I tako te stvorih od najbolje tvari Ko sablast nekvarnu, i ela zvjezdana, Da od svih zemaljskih oistim se stvari, Da srce sred crna utjeim bezdana.
Grgo Gamulin

359

JULES LAEORGUE
(1860. - 1887.)

svome kratkom ivotu i nemalome pjesnikom djelu Jules Laforgue utjelovljuje dvostruko raspoloenje^ de sieclea (kraja XIX. stoljea), melankoliju zavretka i humorni otpor prema njoj. Boravei nekoliko godina u Berlinu kao lektor, upoznao je Hartmannovu filozofiju nesvjesnoga i Schopenhauerov pesimizam, koji su ga se duboko dojmili. Ali jedino dubina njegova pesimizma tumai dubinu njegova humora proetoga kozmikim suglasjima. Nakon Baudelaireova metafizikoga prijepora i Rimbaudova mladenakoga titanizma, Laforgue prvi nakon pjesnika izumitelja fonografa, Charlesa Crosa, i Tristana Corbirea uvodi alu tonom hinjene ozbiljnosti i uozbiljenoga ruganja. U svojim ranim pjesmama, koje zove Tualjkama (Les Complaintes, 1885.), najee se slui oblikom narodne pjesme i jednostavnim pukim ritmovima. U knjizi Oponaanje Nae Gospe Lune (L'Imitation de Notre-Dame la Lune, 1886.) i postumnom Jecaju zemlje (Le Sanglot de la Terre, 1901.) Laforgue ide jo dalje u traenju novih izraajnih sredstava. Stvarajui nove ritmove i prvi nakon Rimbauda svjesno se sluei slobodnim stihom, Laforgue prelazi na kovanje novih rijei, a uvoenjem argoa ide korak dalje u najavi estetike runoga. Nakon Rimbauda, koji se odrekao pisanja, i Laforgue je, prema G. E. Clancieru, osjetio kunju antipoezije, koja e u vie navrata nadahnjivati pjesnike naega stoljea.

360

PIERROTOV GOVOR

Je ne suis qu'un viveur lunaire Tek lunarni sam lumper, zbilja, Krugove stvaram usred bara, I u tom nemam drugog cilja No samo postat legendaran. Prkosno rukav zavrui Mandarinskoga plata svoga, Usnice puim - izdiui Savjete blage Raspetoga. Ah, stoljeima postat arlatanskim Na pragu, postat legendaran! Ali gdje Mjeseci su lanjski? Ne treba 1' Boga opet stvarat?
Antun Soljan

TUALJKA LUNE U PROVINCIJI

Ah! la belle pleine Lune Oh, ta lijepa puna luna, Debela je k Fortuna! Na spavanje zov se uje, Gle, gospodin pristav tu je;

361

Klavsen svira preko puta, Maak neki trgom luta: Provincija spat se sprema. Ve i klavir hvata trema, Prozor stade zatvarati. Koliko e biti sati? Mirna Luno, kakav znamen! Treba li sad rei: Amen? Luno, diletantko ista, Pod svakim si nebom ista: Missouriju si juer sjala, Nad Parizom si danas pala, Nad fjordove plave, svuda, Pole, mora, tko zna kuda? Sretna Luno! ti sad vidi I nita se tog ne stidi, Pratnju branog putovanja! U kotsku se ona sklanja. Grdna bi to bila ala, Da je meni vjerovala! Luno, Luno, gledaj simo, Hajde da se pobratimo! Divne noi! I umrijet u, Provinciju jo voljet u! A ta Luna, dobra stara, Vatom ui nek zatvara!
Slavko Jei

362

TUALJKA KRALJA OD TULE

Il tait un roi de Tbul Bio jednom kralj od Tule, ist, bez svake hule, U suknje se on ne kue, Nad prijetvorbom gorko tue Ljiljana u rue Usred svoje kule! Kad mu rue sve usnule, Uze kljue kule, Pred zvijezdama stade tkati Neki Veo nepoznati ivo platno strativ Usred noi tmule! Vl bje gotov - zvijezde ule, Daleko od Tule, On zavesla put puine, Prema suncu koje gine Ko da Crkva sine, Punim glasom tule: Crklo sunce, jo si danas Svjetlost dalo usred tmica ivoskotnim paljenicam Onog kulta Ljubav zvana. Ali prije mraka toga Osjeaju da e klonut, Ti prolijeva krvcu bonu Da opere prag svog Loga!

363

Sunce! Sunce! Slazim pravo U dvore od lene struje Da u Velu pomilujem Srce ti krvavo Zipkom talasavom! To ree i Vl razmotav, Mahnit od ivota, U brodolom sred koralja, Izrugan od enskih halja, Kao Mag bez slavlja, Sie taj ljepotan! Ljubavnici noi tmule, Kren'te kljue trule! Od ljubavi zaleena Sve e jecat jedna sjena: Bio jednom kralj od Tule, ist, bez svake hule...
Zvonimir Mrkonji

364

PAUL CLAUDEL
(1868. - 1955.)

Jedan od prvih nastavljaa simbolizma, Paul Claudel, zapoinje svoj pjesniki put negacijom simbolistike poetike i nauka svoga uitelja S. Mallarma ili istoga umjetnika, koji opaa da nema to rei. Presudan poticaj za to nalazi u Rimbaudovoj poeziji i u iznenadnom obraenju. Claudel prihvaa dogmu Crkve, kako kae G. E. Clancier, da bi se osjeao zatien od sebe samoga, od tenje prema nadilaenju sebe koji se lecnuo na Rimbaudov zov. I Claudelov ivot protjee u znaku slinoga prihvaanja: ulazi u diplomaciju, u kojoj e ostati etrdeset i pet godina, slubujui kao konzul i ambasador u vie zemalja, od ega je za njegovo djelo neobino vaan bio boravak u Kini i Japanu. Doivljaju Istoka zahvaljuje postanak prva Claudelova knjiga pjesama u prozi, Spoznaja Istoka (Connaissance de l'Est, 1900.). Prihvaajui dogmu, a odbacujui mistiku, Claudel je prihvatio jedan poredak vrijednosti na kojem gradi osnovu novoga saveza sa stvarnim. Usmjeren k prvobitnomu i pozitivnomu, Claudel stoji poganski u dosluhu sa svijetom elemenata. Himniko oduevljenje Claudelova pjesnitva, potaknuto itanjem Grka, izvire iz uvjerenja da sve u prirodi jest rije, koju oglauje pjesnik. Svoj obuhvat stvarnoga Claudel je pjesniki ostvario pomou svoje verzije dugoga biblijskoga stiha. Odbacujui dekorativnost pravilnoga ritma i rime, Claudel vidi okosnicu poezije u nekome temeljnom jambu prepoznatome u radu srca i plua, te je stih za njega prije svega jedinica za mjerenje daha i poetske misli. To iskustvo, provjereno u Claudelovu opsenome kazalinom djelu pisanome stihom, ostvareno je u njegovim znaajnim pjesnikim djelima kao to su Pet velikih oda (Cinq Grandes Odes, 1910.), Kantata za tri glasa (Cantate trois voix, 1911.), Corona Benignitatis Anni Dei (1915.), Listii svetaca (Feuillets de Saints, 1925.). Unato estoku otporu i odbacivanju to su ga Claudel i njegovo djelo doivjeli kako od strane tradicionalista, tako i od strane naprednjaka, kritiari koji su i manje skloni Claudelu, priznaju njegovu pjesnikomu djelu onu masivnu snagu koja kao da se nakon Hugoa bila izgubila (P. Seghers).

365

TMINA

Je suis ici, l'autre est ailleurs, et le silence est terrible

Ja sam ovdje, drugi je drugdje, tiina je kleta: Nevoljnici smo, a Sotona u svom nas situ reeta. Ja trpim, i drugi trpi, a nigdje nikakva puta Izmeu nje i mene, od drugog k meni, ni ruka ni rije da zaluta. Jedino je no svima opa i nepriopiva, No, gdje se djela ne tvore, a grozna je ljubav neispunjiva. Ja oslukujem, i sm sam, a strepnja se primie. ujem neto nalik njegovu glasu i ujem gdje netko vie. ujem lahor i kosa mi se na glavi uspravlja. Izbavi je iz pogibelji smrtne i zvjerskih ralja! Evo okus smrti medu zube mi se vraa, Rovovi, prevrtanje i elja da povraam. Bijah sm u tijesku, izgazih groe u groznici, Dok grohotom se smiju od zida do zida hodah u tmici. Onaj koji je stvorio oi, bez oiju zar me nee vidjeti? Onaj koji je stvorio ui, zar me nee uti bez uiju? Gdje obiluje grijeh, znam da Tvoja suut cvjeta. Moliti treba, jer as je Vladara od ovoga svijeta.
Zvonimir Mrkonji

366

BALADA

Les ngociateurs de Tyr et ceux-la qui vont leurs afft Trgovci drski i oni to za poslima idu danas po vodi na velikim zamislima mehanike, Oni to ih prati na krilima galeba drhtaj marame kad je ve ruka iezla koja je kree, Oni to njihovo polje i vinograd ne bjehu im dosta, nego je gospodin imao osobnu ideju Amerike, Oni otili to su i nikad se vratiti nee, Svi ti derai daljina: gle, morem ih sada slue; a misli li da e im dosta to biti? Tko je nagnuo kupu, taj ne puta samo tako, Muno je do dna progutati, al treba tek ustrajno piti. Teko je s gutljajem prvim, poslije ide ve lako. Momadi brodova torpediranih, kojim imena statistike piu, Garnizoni krstarica oklopljenih malo jo prije, to odlaze najkraim putem do zemlje, Patrole prsobolnih brodia, gonjenci podmornica, to nepravilno diu, I sve to velike tovare skida kad kiljem se uvis penje, Svima zadae eto na dosegu obzorja pusta. More sad prilazi k njima, put ima otvoren svatko. Treba tek ekati mirno i irom otvoriti usta: Teko je s gutljajem prvim, poslije ide ve lako. Sto su to rekli noas putnici velikih transatlantika, Ba u noi zadnjega dana, kad im je radio rekao da tonu,

367

Dok emigranti u treoj klasi htjedoe da ih utjei glazba, I kad se neumorno more penjalo uz pucanje stijenki k salonu? Stvari to si ih jednom pustio, zauvijek brii iz srca svoga! Tko bi htio da ivot iznova pone opet kad svren je ve i tako? Nai se s onima koje ljubi bilo bi lijepo, al zaborav je ljepi od toga:

Teko je s gutljajem prvim, poslije ide ve lako.

POSVETA

Samo je more oko nas i sa svih se strana sputa i die! Dosta je vjeitog trnja u srcu, dosta tih dana to kaplju polako! Svuda more to vjeno to evo i do nas ve stie:

Teko je s gutljajem prvim, poslije ide ve lako.

Slavko Jei

368

MUZA KOJA JE MILOST (Nasrtaj pjesnikoga pijanstva)

Encore! encore la mer qui revient me rechercher comme une barq\ Opet! Opet se more vraa da me potrai kao amac, Opet se more meni okree za sizigijske plime i die me i mie me s mog leita kao olakalu galiju, Kao amac koji se dri samo na uetu, i koji bjesomuno plee, i koji uzmie, i koji nasre, i koji se klanja, i koji se prebacuje, nosom uz svoj kolac, Kao velik istokrvni konj dran za nozdrve, to posre pod teretom amazonke koja skae na njega sa strane, i koja surovo hvata uzde glasno se smijui! Opet se no vraa da me potrai, Kao more to dosie punou u tiini u ovaj as koji spaja s Oceanom ljudske luke pune brodova u iekivanju, i koji odvaja vrata i nasip! Opet odlazak, opet uspostavljen promet, opet vrata to se otvaraju! Ah, sit sam te osobe koju predstavljam medu ljudima! Evo noi! Opet se otvara prozor! I ja sam poput djevojke na prozoru lijepog bijelog dvorca, na mjeseini, Koja uje, usprenuta srca, onaj blaeni zviduk pod stablima i topot dvaju konja to poigravaju, I ona ne ali doma, nego je kao tigri koji se skuplja, i cijelo joj je srce uzdignuto ljubavlju prema ivotu i velikoj svemirskoj sili! Izvan mene no, a u meni raketa sile none, i vino Slave, i bol od ovog previe punog srca! Ako vinogradar ne ude nesmetano u kacu, Biste li vjerovali da sam toliko moan da izgazim svoju jematvu rijei,

369

A da mi od toga ne navru pare u mozak! Ah, ova je veer moja! Ah, ova je velika no moja! Sav ponor noi kao dvorana za prvi ples djevojke! Istom je zapoela! Bit e vremena za spavanje nekog drugog dana! Ah, ja sam pijan! Ah, izruen sam Bogu! ujem glas u sebi i ritam to se ubrzava, kretanje radosti, Pokrenutost Olimpijske kohorte, boanski umjeren hod! Sto mi je do svih ljudi sada! Nisam za njih stvoren, nego za Prijenos tog svetog ritma! 0 kriku zaepljene trublje! O gluhi udarcu po orgijskoj bavi! Sto mi je do bilo kog od njih? Samo taj ritam! Idu li za mnom il ne? to mi je do tog uju li me il ne? Evo gdje se iri veliko pjesniko Krilo! to mi govorite o glazbi? Dajte mi samo da obujem svoje zlatne sandale! Nije mi potrebna sva ta oprema to njoj treba. Ne item da pokrijete oi. Rijei kojima se sluim, Svakidanje su rijei, a nisu iste! Neete nai srokova u mojim stihovima, nit ikakve vradbine. To su upravo vae reenice. Nema ni jedne od vaih reenica koju ne bih mogao preuzeti! Ovo je cvijee vae cvijee, a vi kaete da ga ne prepoznajete. 1 ove su noge vae noge, al evo gdje kroim po moru i gazim vode mora u slavlju.
Zvonimir Mrkonji

370

KANTATA ZA TRI GLASA [ulomak]

KANTIK O VINOGRADU

Ah, si cet homme ne veut pas en cueillir la grappe

LAKTA

Ah, ako ovjek taj nee da ubere grozd, Ah, ako nee da udie dimove ni da vatreno obgrli sam bok zemlje predaka, koji mu rastvara svoju dareljivu ilu, Ah, ako hoe i dalje biti sudac, Ah, ako mu je do toga da sauva svoj mali sud i svoj razum, a ne da se prepusti vatri to u njemu odasvud pucketa i die se u plamovima i iskrama, Sve pretvaraju u toplinu i svjedost, Tad nije trebalo zasaditi u kutu, suncu najomiljenijem, medu goruim kamenovima, ne bi li nastavio sunce pokojim dubokim i ustrajnim korijenom, Vinograd, edo potopa i tajanstven znak naeg spasa! Ah, ako prezire grozd, nije trebalo zasaditi vinograd, i tko prezire kale, nije morao zasaditi radost! Tko je to izmislio da nam stavi sunce u au kao da voda dri sve to na okupu, Iskazuju taj grozd koji se dugih mjeseci njome napajao? Tko je dakle izmislio da nam stavi oganj u au, oganj sm i ono utocrveno to premeemo u pei araem, I eravu strpljive glavnje? Bez sumnje bog neki, a ne ovjek, izmislio je da spoji, kao za nau vlastitu krv,

371

Vatru s vodom! Bog neki, izjavljujem vam, a ne ovjek, izmislio je da sve dri na okupu u ai, I toplotu sunca, i boju rue, i okus krvi, i kunju vode, kojoj spada da je piju! I koja nam je dala u istoj ai iz koje pijemo, Da bismo oslobodili duu, ujedno vodu, koja rainja, i vatru, koja prodire! Ah, ako ne eli da ona u to povjeruje, Nije trebalo da ovjek taj uzme djevojku za ruku i kae joj da je ljubi i da je lijepa, Ah, ako nee da je odvede, nije ju smio uzeti za ruku! Ah, ako nee da iskapi au, ne treba na nju staviti usne! Jer nije to amfora koja mu se ljulja medu rukama, I kakvu snagu ima vino prema istu srcu? I kakvu toplinu ima Vatra koja je unutar vode, Pored one koja s tijelom tvori besmrtnu duu? I pored onog ivog duha, to je vino koje prija ak mrtvacima, i koje se s njima u njihov grob polae? Jer ni u jednom drugom asu, do upravo u ovom, mi ne posjedujemo tu enu koja je jedinstvena sa svojim tijelom i u kojoj je sve sjedinjeno! A ako on nee kalea, nije potreban vinograd! A ako hoe samo jesti, neuskisli mu je kruh dovoljan. Ali ono to hrani tijelo, ne tai duu. Ah, ako je krt i ako voli samo stvari koje se stjeu jedna za drugom, Ah, ako je spor i strpljiv i oprezan, i ako ga pustolovina zatjee nesigurnog i izbezumljenog, i ako nema onu veliku prazninu spremnu u sebi, Ah, ako treba uvijek uiniti neto prije toga te mu je potrebno raspitivati se i suditi i znati i umovati, Ah, nek ne stavlja usana na ovu au koja skrauje vrijeme i sve nam istodobno daje

372

Jer, ivot je ovaj predug i vrijeme dugoasno, i jedino je vjean trenutak, koji ne ima trajanja! Sto da inim, koja ne mogu biti ena do u njegovu naruju i aa vina do u srcu mu, Ako nee da prihvati ono to ne ima vremena, i to mu dolazi od drugdje? Ah, ako mu je do toga da ostane netaknut, ne treba zagrliti vatru! A ako mu aa dolazi neoekivano, Sto e biti od ene? Sto e biti od smrti? -Ja sam rekla vinograd, a ti, Fausta, reci ito.
Zvonimir Mrkonji

373

FRANCIS JAMMES
(1868. - 1938.)

Pojava Francisa Jammesa sretno se podudarila sa zamorom i iscrpljenjem simbolistike poezije. Ovaj provincijalac, koji je cijeli svoj ivot proveo daleko od knjievne prijestolnice, najbolje je iskoristio novost osloboenoga (ne i slobodnoga) stiha i mogunosti realistinijega svjetonazora. Kao rusoovac bez svoga znanja, Jammes pie naivnou mimo svakoga knjievnoga utjecaja o svakidanjem svijetu ovjeka koji ivi u prirodi drugujui s njezinim biima i pojavama. U tom je duhu nastala njegova prva i najznaajnija zbirka Od jutarnje do veernje (De l'Anglus de l'Aube l'Anglus du Soir, 1 898.). Ona je smjesta pobudila pozornost tako krajnje razliitih pjesnika kao to su Mallarm (i drugi njegovi suvremenici), Gide, Claudel, Proust i Rilke, a zatim je utjecala na niz mladih pjesnika, posebice na Superviellea i Jacoba. Jammes je tako spontano prihvaen da je u doba knjievnih manifesta i sam aljivo obznanio vlastit pseudomanikst, amizam. S godinama Jammes od bukolikoga vjernika postaje dogmatian katolik, a njegovo se pjesnitvo vraa stegama kojih se bilo oslobodilo, ili, po rijeima pjesnikinje Anne de Noailles, Jammesova se rosa pretvorila u blagoslovljenu vodu.

374

JA BIH TAKO ELIO

L'aprs-midi d'un dimanche je voudrais bien Ja bih tako elio u dan nedjeljni bijeli, kad bude mnogo vrue i kad su grozdovi zreli, da mi je ruati u kakvoj seoskoj kui, kod neke stare djevojke, gdje se rublje sui, bijelo i isto rublje na konopcima svuda, a po dvoritu mnotvo pilia vrluda i vrti se oko zdenca, - i jedna cura mlada da s nama zajedno za stolom bude tada. Ruali bismo dobre, masne gibanice, a s njima moda i dvije peene golubice. Onda bismo popili kavu svih nas troje pa bismo brzo sloili servijete svoje i poli bismo u vrt, pun kupusa plavog, a stara bi nas pustila da ostanemo tamo. Dugo bismo se grlili, a naa usta arka crvena bi se spojila pored crvenog maka. Onda bi zazvonilo, kada se polja smrae, a mi bismo se stisnuli vatrenije i jae.
Nikola Milievi

BLAGOVAONICA

Il y a une armoire peine luisante Ima vam ormar, ve sjaja blijeda, On uo je glas mojih pratetaka,

375

On uo je glas i mojeg djeda, On uo je glas i oca moga. I spomen mu na njih je draga svaka. Svi krivo misle da uti on samo, A esto mi priat si znamo. Ima tu s kukavicom jo sat, A to je bez glasa, ne mogu znat, Ni pitati ja ga to ne bih htio. I njemu je moda slomio se tako Glas, koji u onoj je kuici bio, Blago k tima to umiru lako. Ima tu blagovaonik jo stari, S mirisom voska i slatkih stvari. I mesa i kruha i kruaka zrelih, lb vjerni je sluga, koji dobro znade Da nam se ne smije nita da krade. Tu mnogi mi dou, mukarci i ene, Bez vjere u ove su due malene, I jer svi dre da ivim tu sam, Tek smjekam se kad mi koj' posjetnik veli: - Pa kako ste vi, gospodine Jammes?
Dragutin Domjani

S PLAVIM KIOBRANOM

Avec ton parapluie bleu et tes brebis sales S plavim kiobranom i prljavim ovcama, s mirisom sira u svojim haljinama,

376

prema nebu breuljka ide drei se svog tapa od hrasta, mumule il tise. Slijedi psa kudrava i magarca to nosi kante potamnjele na leima kosim. Ispred kovaa e proi u selima i doi u goru s balzamskim mirisima, gdje e ti stado pasti kao grmlje bijelo. Ondje spore magle kriju gorsko elo, golovrati ondje supovi svud lete, a dimovi rujni u noima svijede. Ondje e gledati oima spokojnim duh Boji gdje lebdi nad beskrajem onim.
Nikola Milievi

SKORO E SNIJEG
Lopoldu Baubyu

// va neiger dans quelques jours. Je me souviens

Snijeg e skoro, a ja pogruen kraj pei mislim na lani, na bol to mi se u dui krije. to je tebi? - Kad bi mi netko htio rei, apnuo bih: ostavi me, ostavi, to nita nije. Lani, dok je snijeg teak padao po poljani, u sobi skruen, uranjao sam u sjeanja stara: al uzalud. I sad iz drvene lule puim, ko i lani, iz lule, iji rub je od tamnog ilibara.

377

Moj ormar hrastov uvijek svjee mirie iz kuta. Lud sam bio, mislei da ono to je bilo izmijeniti se moe, i smijean tko luta da nade svome sjeanju zaborava toplo krilo. emu misli i razgovori nai? Sve isprazno zvei. Zar nisu jasnije nam suze nijeme i poljupci vrui? I zar nisu topliji od sviju njenih rijei Koraci prijatelja, kad vjerno ti priu kui? Krstili smo zvijezde i ne mislei da im ne treba ime, a brojevi kojima se dokazuje da e lijepe zvijezde prijei u sjenu, prisilit ih nee da se zgase.* A sada, gdje su bolovi prolih dana? Jedva ih se sjeam, prah zaborava ve ih krije. Pusti me, to nije nita, rekao bih u samoi stana kad bi netko uao i upitao: to li ti je?
Nikola op

MOLITVA DA S MAGARCIMA ODEM U RAJ

Lorsqu Hl faudra aller vers vous, mon Dieu, faites Kad budem morao k tebi, o moj Boe, daj da to bude na blagdan, kada pranjavi sjaj ovije selo, jer elim, ko to ivjeh ovdje,
* T strofa ne postoji u Sopovu prijevodu, pa ju je preveo Z. Mrkonji.

378

da put svoj izaberem i da njime odem gore, prema raju, gdje zvijezde danju sjaju. Svoj u uzeti tap i poi na dug put i magarcima dragim rei u, kad me vide: Ja sam Francis Jammes i evo u raj idem, jer ne postoji pakao u zemlji dobroga Boga. Rei u: vi prijatelji neba plavetnoga, doite drage ivotinje, koje zamahom uha oslobaate se pela i dosadnih muha. Da k tebi doem, Boe, s tim ivotinjama koje od srca volim, jer su blagost sama kad milo spuste glavu, a kad naglo stanu, tako skupe noge da nas u duu ganu. Meu bezbroj uesa ja u doi s njima, to korpe noahu na svojim bokovima, s njima, koji su vukli kola pelivana, il kola od bijelog lima, perjem nakrcana, s njima, to na sebi nose kante u muku, s magaricama breim, to se jedva vuku, s onima to im znaju stavit hlae stare zbog pomodrelih rana to stalno krvare, jer ih jata muha napadaju i more. S tim magarcima, Boe, daj da doem gore. I nek nas u miru anela ruke bijele povedu k potocima gdje drhte trenje zrele, glatke poput puti djevojake vedre. U boravitu dua, na svetim jezerima, daj da budem posve jednak magarcima, koji e sliku svoje ubogosti smjerne ogledat u jasnoi ljubavi bezmjerne.
Nikola Milievi

379

PAUL VALRY
(1871. - 1945.)

Rimbaudovim odricanjem od knjievnosti francuska poezija postaje

prijelomnim mjestom meusobno vrlo razliitih tenja i ostvarenja. Za razliku od Claudela, koji postaje vjernik, najvjerniji je Mallarmov uenik - Paul Valry - skeptik, poklonik lucidne pjesnike metode, koja ga vie zanima nego njezin ishod, pjesma. Objavivi pregrt pjesama i dva prozno-esejistika djela, Valry u dvadesetoj godini takoer prestaje pisati poeziju da bi se posvetio itanju i matematici. Tek etvrt stoljea nakon toga, na poticaj da svoje stare stihove prikupi u knjigu, on pie novo pjesniko djelo, poemu Mladu Parku (La Jeune Parque, 1917.). Cijelo njegovo neveliko pjesniko djelo stat e u nekoliko omanjih knjiga kao to su Album starih stihova (Album des vers anciens, 1920.), Pjesni (Charmes, 1922.) itd. Valryeva svojevrsna negativna poetika definira se time to on poeziju smatra samo sredstvom izgraivanja sebe. Tb ga ne prijei da se posveti ispunjavanju najstroih zahtjeva i konvencija klasine versifikacijske discipline. Prisile forme, smatra nadalje Valry, pomau pjesniku ukloniti iracionalnost nadahnua, kako bi nesmetano mogao motriti rad svoga duha. Unato takvim stavovima, koji njegovu poeziju odvajaju od cjelokupnoga toka francuskoga pjesnitva, Valry je napisao niz formalno savrenih i utilno sugestivnih pjesama. U njima on se otkriva kao pjesnik spoznaje koja se rada, misli u embrionalnom stanju, svih prijelaznih stanja izmeu nesvjesnoga i svijesti (M. Raymond). Do takva stanja Valrya vodi sustavan obrat poetikih pretpostavki: U pjesniku: uho govori - usta sluaju; inteligencija i budnost raaju i sanjare; san jasno vidi; slika i privienje gledaju; ono nedostajue i prazno - stvaraju. U dilemama to ih iznose pjesme, pobjeuje napokon poziv ivota kao egzistencijalno opredjeljenje uroeno Sredozemcu.

380

PRIJATELJSKA UMA

Nous avons pens des choses pures Mislima istim poneseni idasmo utke cestom dugom drei ruku jedan drugom pored cvjetova zatamnjenih. Samotni, poput zarunika, sve kroz zelenu no prerije dijeljasmo taj plod arolije mjesec, drugara bezumnika. Tad umrijesmo na mahovini, sami, u blagoj hladovini te ume prisne i sumorne. A gore, gdje je sjaj bjeline, mi se naosmo suze rone, ja i moj dragi drug tiine.
Nikola Milievi

PRELJA Lilia..., neque nent

Assise, la fileuse au bleu de la croise Do prozora plava s odbij escima zlata, Gdje melodini vrt ziblje sjenke granja, Prelju opi vrtnja stara kolovrata.

381

Opojnim azurom iscrpljena, sklanja Kosu neposlunu prstima sa ela, Mala joj se glava sputa i ve sanja. Busen s kupkom zraka biva bilo vrela Prsnula iz dana da ljepotom plavi Prosipanje cvata mirom vrta zrela. Grana gdje se trudni vjetar zaustavi, Uzaludni pozdrav zvjezdane vedrine Nudi ruom starom kolu azur plavi. Al usnula sada prede niti fine; Tajanstvena sjenka plete se u tkanje Pod usnule duge prste u bjeline. Aneoski lijeno ispreda se sanja, Beskraju se tuge naivna vretena Talasaju vlasi s enjom milovanja... Iza sjaja cvijea azur posta sjena, Prelja primi list i iskre vijencu jasnu; Svod zelenkast gasne. Kronja biva mrena. Tvoja sestra rua smjeka ti se na snu Sveta, svojim dakom dirnuv blijedost ela Cista, mislila si ezne... A ti zgasnu Do prozora plava gdje si vunu prela.
Vladimir Geri

382

IPCI

Dures grenades entr'ouvertes Sipcima pukla kora kruta, navala zrnja je raznijela, kao da vidim umna ela od svog otkria rasprsnuta. Kada suneva sva silina, 0 ipci poluotvoreni, nagna vam ponos izmoreni da kida spone od rubina, 1 kad vam suho zlato kore, jer ga pritisci snage more, puca, te curi sok najslai, tad sili sjajem tog kidanja da moja biva dua sanja o tajanstvenoj svojoj gradi.
Nikola Milievi

VESLA Andru Lebeyu

Penche' contre un grand fleuve, infiniment mes rames Nagnutog uz rijeku, mnotva me vesala Nerado iz kraja nasmijana vuku;

383

Due dane gru s vesla trudnih ruku, Tu i nebo gasne uz opijelo vala. Oka hladna na ljepotu koju ruim, Sran, zrenjem krugova na vodi rijeke, Dugim zaveslajem elim rasut meke Pjege lia s blijeskom kog tiho pjevuim. Kronje kojim brodim, preljeva svih tkanje, Vodu s mrenom lia, puni mir u sanku, Razderi ih, barko, rei brazdu tanku Da velikog mira zatre se sjeanje. Nikad, ari dana, niste ma i ime Trpjeli ko od bjegunca to se brani; Jer otkad me sunce djetinjstvu odstrani, Izvoru se penjem gdje gine ak ime. Zalud svaka nimfa, tijek neomeeni, Prijei istom kretnjom moje trudne ruke, Razderat u spone hladne cijenom muke, Srebrnaste brade nagih snaga njenih. Tajni mrmor vode i ta rijeka valna Viju vrpcom svile moju zlatnu mladost; Niim tako slijepo ne zri drevna radost Kao umom bijega ustrajna i stalna. un pod prstenastim mostovima brza Vodom, svodom vjetra, mrmora i noi, Sve mi prijee elom i amom ga toi, Al je tvra kost no vrata to ih krza. Njina no je duga. Duh pred njima skriva Svoja lomna sunca, svoje pomne zjene, Kad u kretnji kojom uda mi kamn, Plaveti isprazne plov mi prijezir biva.
Vladimir Geri

384

KORACI

Tes pas, enfants de mon silence Tvoj korak, dijete moje utnje, Svet i lagan, muk ne muti. K logu bdijenja poput slutnje Klize nijemi, zamrznuti. O bie isto, sveta sjeni, Tih je korak tvoj snu blagom! Bozi! Sve to elim, k meni Dolazi s tom nogom nagom! Ako usnom ponuenom Hranu cjelova ti sprema Stanovniku mojih misli Da bi miran mogo drijemat, Ne hitaj tim inom njenim, Teret sumnje nije gorak; ekah te ivotom cijelim, Moje srce tvoj je korak.
Vladimir Geri

385

GROBLJE POKRAJ MORA

MT|, cpiA.a yux, pHov dvaTov o7te\)5e, -cv 8' urcoccx-cov avrXet paxavv.*

Pindar, Pitijska III.

Ce toit tranquille, o marchent des colombes Tj mirni krov kud eu golubovi, Titra sred borja gdje lee grobovi; Pravedno podne sainja iz vatra More, to uvijek zapoeto more! 0 nadoknado to je misli tvore Kad pogled spokoj bogova promatra! Kako se u ist rd svjedac djene Toliki dragulj nezamjetne pjene 1 kakav spokoj, ini se, nastaje! Kad sunce iznad bezdana poiva, Ta djela ista Uzroka sveiva, Vrijeme svjetluca, a San znanje daje. Stameno blago, Minerve svetite, Gromado mira, vidljivo spremite, Vjedasta vodo, Oko kojem snove Mnoge unutra veo vatre gui, O moja utnjo!... O zdanje u dui, Sljeme od mnotva crijeplja zlatnog, Krove! Hrame Vremena, sav u jednom srhu, Privikavam se, k istom streme vrhu, to optae ga moj pogled puine.
* Ne tei, draga duo, za ivotom besmrtnim, ve iscrpi polje mogueg.

386

I ko to rtva k nebu mi se penje, Sipa iz vala jasno iskrienje Nadmoan prijezir gore put visine. Kao to plod u nasladu sazori, Te od odsua svog uitak stvori U ustima, gdje oblik mu se rui, Tu utim miris svog budueg dima, Dok o alima pod gromorom plima Nebesa poju rasplinutoj dui. Istinsko nebo, sad gleda ve drugog! Nakon ponosa i toliko dugog udnoga mira prepunjenog snagom, Preputam sebe blistavoj plaveti, Vrh kua mrtvih moja sjena leti Primiruju me kretnjom svojom blagom. Izloiv duu zublji suncostaja, Od pravde svjetla neu se odvajat, Ni od otrice nemilosne njene! istu je vraam njenu zaviaju: Nek sebe gleda!... Al davanje sjaju Pretpostavlja i mrani dio sjene. O za me, meni tek, u meni samo, Na vrutku pjesme, pored srca, tamo Med dogaajem istim i prazninom, Jeku nutarnje ekam veliine, Bunara zvunog mraka i gorine Sto dui zvoni buduom upljinom! Prividni robe lia, da li znade, Drago to ipke te mrave krade, Kad arke tajne oi nam prisvoje, Koje me tijelo koncu tromom gura,

387

I koje elo, k toj zemlji Tu iskra msl na odsutne moje.

kostura?

Zatvoren i svet, pun vatre bez tvari, Kut zemlje to se svjetlosti podari, Taj predjel volim, vrh kog baklje gr, Od zlata, mranih stabala i stijena, Gdje mramor drhti povrh mnotva sjena Nad humcima mi spava vjerno more. Presjajna kujo, ti se boca rijei! U osami kad pastirski se smijeim, I pasem dugo, ko ovce zaudne, To bijelo stado, moje humke mirne Ukloni iz njeg golube obzirne, Anele znanja udne, sne zaludne! Ovdje je lijenost sva budunost dui. I reski kukac tek strae po sui; Sve razvrgnuto, sagano, zrak bistri U strogoj nekoj bti k sebi vue... Prostran je ivot, opijen odsuem, Gorina slatka, a sav duh se bistri. Mrtvima salim dobro je u tmui Tople zemlje, to tajnu njinu sui. Podne visoko, Podne ustavljeno U sebi sebe misli, sebe puno... Uzorna glavo, savrena kruno, Ja sam u tebi kretanje skriveno. Samo se u me tvoja strepnja sklanja! Tjeskobe moje, dvojbe, pokajanja Greka su tvojeg velikog kristala... Ali u noi tekoj od mramorja Nejasna eljad iz korijena borja Na tvoju stranu ve je tiho stala.

388

Oni se slle u odsutnost vrstu, Crvena glina bijelu upi vrstu, A dar ivota na se cvijee uze. Mrtvima gdje su rijei prisno znane, Pregnua vlasna, due odabrane? Liinka tka sad gdje bijahu suze. Krikovi reski podrakane ene, Oi i zubi, vjede ovlaene, Zar to se s ljupkom poigrava grudi, Krv, to sjaj tjera u usne podane, Darovi zadnji, prsti to ih brane, Pod zemlju slazi sve, i sve se budi! A ti, velika duo, san zar trai, Ali ne vie u bojama lai Sto smrtnom oku val i zlato daju? Hoe li pjevat kad prijede u kapi? Hajde! Sve bjei! Prisutnost mi hlapi, I nestrpljenje sveto dode kraju! Besmrtnost crna, zlatna i jalova, Utjeha grozna vijenca lovorova, to smrt ko krilo materinje daje, Te lijepe lai, pobona bajanja! Tko ih ne pozna i tko ne otklanja, Lubanju uplju, smijeh koji ne staje! Duboki oci - opustjelih glava, to pod teinom tolikih grudava Zemlja ste, ne znate nam koraaje, Rastonik pravi, crv to nas ne mine, Nije za vas to spavate sred gline, Od ivog ivi, i od mene traje! Je li to ljubav il mrnja u meni? Bliz mi je tako njezin zub skriveni

389

Da sva imena lako bih joj dao! Zalud! On vidi, hoe, dira, sanja, Voli mi put, i sve do mog skonanja ivim da biu tom bih pripadao! Zenone kruti! Glavo elt! Zar iz tvog luka zgodi me krilata Strijela to dre, leti, a ne leti! Od zvuka roen, od iljka mrem njena! Sunce!... Za duu kornjaina sjena, Ahile, kom su koraci sapeti! Ne, ne!... Na noge! U vremensku mijenu! Razbij, o tijelo, formu zamiljenu! Pijte mi, grudi, vjetar to se rodi! Svjeina nk, morem izdisana, Vraa mi duu. O silino slana! Trimo k valu da nas preporodi! Da! Silno more grozniavih pjena, Koo pantere, haljo izbuena S tisu tisua sunanih kumira, Bijesna hidro od modre pjana puti Sto rep svoj grize blistavih kreljuti U buci koja zvui poput mira, Vjetar raste!... Uz ivot valja pristat! Sav neizmjeran zrak mi knjigu lista! Val smrskan skae iz kamena njedra! Poletite, o zablijetene strane, Razbijte, vali, vode razigrane, Taj mirni krov gdje kljucala su jedra!
Zeljka orak - Zvonimir Mrkonji

390

CHARLES PGUY
(1873. - 1914.)

Pjesnik, dramatik, politiki pisac, Charles Pguy zapoeo je kao katolik i borbeni socijalist da bi doao do stajalita estokoga rodoljublja. Njegov pjesniki stil prispodobiv je nezadrivoj plimi jezine mase koja u jednolinom ritmu raste iz bujanja bogatih primisli, postupnom mijenom teme. To je stil vjernika koji se preputa mistinomu nadahnuu i lirskoj inkantaciji. Nije sluajno Pguy dvaput pisao o najveoj francuskoj junakinji, Ivani Orlanskoj, prvi put kao mladi, 1897., slavei u njoj veliinu rtve, a drugi put 1910. u Misteriju milosra Ivane Orlanske (Le Mystre de la Charit de Jeanne d'Arc), u kojem se preputa prorokomu nadahnuu pjeva. Slijedi Predvorje misterija druge vrline (Le Porche du mystre de la deuxime vertu, 1911.), posveeno Ufanju. Gospina tapiserija (La Tapisserie de Notre-Dame, 1913.) Pguyevo je pjesniko remek-djelo, kojemu se pridruuje i posljednje djelo objavljeno za pjesnikova ivota, Eva (Eve, 1914.). U svojoj etrdeset i prvoj godini, 1914., Pguy je pao kao dragovoljac prvoga dana rata, slijedei poziv na samortvovanje iz svoga posljednjega djela.

391

PREDVORJE MISTERIJA DRUGE VRLINE

[ulomak]

O ma fille entre toutes premire. Toi qui russis mme O moja keri prva medu svima.Ti koja ak uspijeva, Ti koja katkad uspijeva Ti koja uspava ovjeka u naruju moje materinske Providnosti O moja blistava i tamna keri pozdravljam te Ti koja oporavlja, ti koja hrani, ti koja odmara O tiino mraka Takva tiina vladae prije stvaranja nespokoja. Prije poetka kraljevine nespokoja. Takva tiina vladat e, ali tiina svjetlosti Kad sav taj nespokoj bude potroen, Kad sav taj nespokoj bude iscrpljen. Kad iz zdenca budu izvukli svu vodu. Poslije unitenja, poslije iscrpljenja svega tog ovjejeg nespokoja. Zato si ti, keri moja, starodrevna i ti kasni Jer u tom kraljevstvu nespokoja priziva, slavi uspomenu, zamalo obnavlja, Zamalo uspostavlja iz poetka prijanji Spokoj Kad je moj duh lebdio nad vodama. Ali istodobno, moja zvjezdana keri, moja keri u tamnome plastu, ti si jako uranila, jako si preuranjena. Jer ti navijeta, jer ti predstavlja, jer ti gotovo svake veeri unaprijed zapoinje Moj veliki Spokoju vjene Svjetlosti. Noi, ti si sveta, Noi, ti si velika, Noi, ti si lijepa. Noi obavijena velikim plastom

392

Volim te, Noi, i pozdravljam i slavim te i ti si moja velika ki i moje stvorenje. 0 lijepa noi, obavijena velikim plastom, moja keri sa zvjezdanim plastom Ti me podsjea, mene samog ti podsjea na onu veliku tiinu koja vladae Prije no to bijah rastvorio brane nezahvalnosti. 1 ti navijeta, meni samom ti navijeta tu veliku tiinu koja e biti Kad ih budem zatvorio. 0 blaga, o velika, o sveta, o lijepa noi, moda najsvetija od mojih keri, noi u velebnoj haljini, u zvjezdanoj haljini Ti me podsjea na onu veliku tiinu koja bijae na svijetu Prije poetka ovjekova kraljevstva. Ti mi navijeta tu veliku tiinu koja e biti Nakon svretka ovjekova kraljevstva, kada opet dohvatim svoje ezlo. 1 katkad ve pomiljam na to, jer taj ovjek uistinu podie silnu buku. Ali ponad svega, Noi, podsjea me na onu no. A sjeat u je se vjeno. Bijae odzvonio deveti sat. Bijae to u zemlji mog naroda izraelskog. Bilo je sve svreno. Ta neizmjerna zgoda. Od estoga do devetog sata nastade tama po svoj zemlji. Bilo je sve svreno. Nemojmo vie o tome govoriti. To me boli. Taj nevjerojatni silazak mog Sina medu ljude. K ljudima. Za ono to od njega uinie. Tih trideset godina dok bijae drvodjelja kod ljudi. Te tri godine to bijae neka vrst propovjednika kod ljudi. Sveenik. Ta tri dana dok bijae rtva kod ljudi. Medu ljudima.

393

Te tri noi dok bijae mrtav kod ljudi. Medu mrtvim ljudima Ta stoljea i ta stoljea u kojima je on hostija kod ljudi. Bilo je sve svreno, ta nevjerojatna pustolovina. Poradi koje, ja, Bog, imam vezane ruke za svoju vjenost. Ta pustolovina s kojom mi je moj Sin vezao ruke. Za sve vijeke veui ruke moje pravde, za sve vijeke vjekova odrjeujui ruke mojeg milosra. I protiv moje pravde izumljujui pravednost samu. Pravednost ljubavi. Pravednost Ufanja. Bilo je sve svreno. To to se moralo zbiti. Kako je ve moralo biti. Kako to bijahu navijestili moji proroci. Hramski se zastor razdera na dvoje, od vrha do dna. Zemlja se potrese; peine se raspuknue. Grobovi se otvorie, te uskrsnue mnoga tjelesa pravednika to bijahu umrli. I oko devetog sata moj Sin povika jakim glasom. Taj krik se nikad nee izbrisati. Sve je bilo svreno. Vojnici se vratie natrag u vojarne. Smijui se i alei jer je sluba zavrila. Straa koju vie nee uvati. Ostade samo jedan stotnik, i nekoliko ljudi. Malena straa da uva to drvo kria bez vanosti. Vjeala na kojima je visio moj Sin. Zadralo se tu samo nekoliko ena. Tu je bila majka. I moda jo nekoliko uenika, a i to se ba sigurno ne zna. Dakle svaki ovjek ima pravo pokopati sina. Svaki ovjek na zemlji, ako ga stigne ta velika nesrea Da ne umre prije svojeg sina. I jedino ja, ja Bog, Ruku vezanih tom pustolovinom, Jedino ja u tom asu otac poslije tolikih oeva, Jedino ja ne mogoh pokopati svojega Sina. Ba tada stie ti, o noi. O najdraa moja keri medu svima i ja to jo vidim i vidjet u to tijekom cijele svoje vjenosti

394

Ba tada stie ti, o Noi, i u veliku ponjavu ti zavi Stotnika i njegove rimske vojnike, Djevicu i svete ene, I ono brdo, i onu dolinu, na koje se sputae veer, I moj izraelski narod i grenike i skupa s njima onoga koji umirae, koji umrije za njih I ve se pribliavae Josip iz Arimateje sa svojim ljudima Nosei bijelu ponjavu.
Vinja Machiedo

EVA [ulomak]

- Heureux ceux qui sont morts pour la terre charnelle - Blago palima za zemlju prolaznosti, Ali usred rata pravedna i sveta. Blago palima za etiri strane svijeta. Blago palima u smrtnoj sveanosti. Blago palima u veliajnoj bitci, Dok lee na tlu pred licem Boga s neba. Blago palima na zadnjoj uzviici, U svoj popudbini velikih pogreba. Blago palima za gradove pojavne, Jer su oni tijelo grada vinjeg Boga. Blago palima rad ognjita i ognja, Za oinske kue i asti kukavne.

395

Jer su prava slika i poetak one, I tijelo i prvi ogled Boje kue. Blago palima za zagrljaje vrue U procjepu asti i zemaljske spone. Jer ta spona asti jest poetak prvi I prvi je ogled vjenoga priznanja. Blago palim u tom nitenju to mrvi, U tom ispunjenju zemnog obeanja. Jer to obeanje zemlje je poetak I prvi je ogled koji jami vjernost. Blago palima za ovjenan svretak Sto ga daje ta poslunost i ta smjernost. Blago palima, jer vratie se oni U najprvu glinu, prvu zemlju zbitu. Blago palima u nekoj svetoj vojni. Blago zrelu klasju i njevenu itu... Majko, evo tvojih sinova iz rata, Nek ne tee kao aneli to tee. Bog nek s njima metne malo onog blata Sto s poetka bjehu i gdje opet lee. Majko, evo tvojih sinova iz boja, Nek ne tee kao demoni to tee. Bog nek s njima metne malo onog gnoja Sto bjehu s poetka i gdje opet lee. Majko, evo tvojih sinova iz rata, Nek se ne mjere ko to se dusi mjere. Nek se sude ko prognanik to se vere I skritih se puta na povratku hvata. Majko, evo ti sinova s vojskom jakom. Nek se ne sude za same svoje jade.

396

Bog nek s njima malo one zemlje dade to ih izgubi, a voljeli je tako. Majko, izgubljenih evo ti sinova. Neka se ne sude porad spletke puke. Ko rasipno dijete nek se prime snova. Nek padnu u dvije ispruene ruke.
Mate Maras

397

MAX JACOB
(1876. - 1944.)

Svojom osobom pjesnik Max Jacob oliuje ono vedro doba s poetka naega stoljea kada su se poljuljane stilske kategorije naginjale as naivnoj mistici i mistifikaciji, a as ali i parodiji meusobno se ne iskljuujui. Zapoeo je kao slikar, zatim se bavio likovnom kritikom, koja ga je zbliila s kubistima, ali tek je za vrijeme rata postao poznat kao pjesnik zbirkom pjesama u prozi karakteristina naslova Rog za
kocke (Le Cornet ds, 1917.). Slijedi niz drugih pjesnikih zbirki, meu kojima Sredinji laboratorij (Le Laboratoire central, 1921.), Paklena vienja (Visions infernales, 1924.) i Pokajnici u ruiastoj majici (Les Pnitents en maillot rose, 1925.). Nemiran ivot ovoga mistinoga klauna (P. de Boisdeffre) koji se potpuno povukao od svijeta, prekidaju nacisti

deportirajui ga kao Zidova u koncentracijski logor u Drancyu, gdje je i umro. Jacob je ongler rijeima, ali takav kojemu igre rijei, najdomiljatije u modernoj francuskoj poeziji, slue za smione skokove fantazije i pjesnike invencije. Stavivi u slubu poezije neke psiholoke znaajke svoje osobe, Jacob igrom ironije, parodije i mistifikacije ne poteuje nita pa ni samu poeziju. Spontanost i automatizam te igre ine Maxa Jacoba neposrednim prethodnikom dadaizma i nadrealizma.

398

OSNIVANJE NASEOBINE U BRAZILU

On fut reu par la fougre et l'ananas Na doek dode paprat i ananas iza nje I antilopa plaha ispod ipecacuanhe. Monah je ilustrator akvarel svoj odloio, A brod jo nije svoja ni krila sloio, Kad sto se lakih zgrada ko cvijee umom zae. I kopaju ve dumne. I jedna od njih plae, U jednom pismu uzrok za tugu nade ona. Opijo groem jedan neumjeren se monah I molilo se oprost za ovaj njegov grijeh. Sa vrhova se grana otrove bralo crne, A braa koarai pleli su bijele urne. Robija odbjegli, to ivljae od lova, Bi rijeen svojih rana, milou taknut Boga: Oboavan od sviju, jer bjee posto svet, Zvijeri bi prisiljavo da njima liu pete. ivotinje zemaljske i ptice su sa neba Donosile im svima predmete kakvih treba. I orgulje se stvore u otvoru u zidu. Gomile ovaca, busenje to grizu. Tapetar jedan monah, a drugi destilator; Nedjeljom predveer skupljo bi bilje svatko. Pozdravite mango, nek plod mu se blagoslovi Frula vas krastae u svom govoru oslovi. Od zbilja udna bilja ukrase oltar ima I mirisi mu vuku osmijehe anelima, Silfima, duhovima, to skriva umska tama Okolo uglatih zidova samostana. Al evo jednog jutra, u krvavoj Aurori

399

Oblak se stvori iim, svjeijom biljka stvori, Suma u kojoj loza sa cedrima se spoji, Ko ugom da se osu. Pojavio se Crnac Pa dva, pa sto, bez broja, masa im travu boji I Svetac to je znao ivotinje da stia, Ne moe nita tima to krvnici mu bie. I glava samostana u travu se stropota, Monasi pobiti i mjesto pusto posta, A u azuru nita ne zadrhta od smrti. Obuen u nevinost i ljubav tako sam Ja napredovo slijede svoj poso svaki dan Mole se vjerujui tad u ljepotu stvari Al okrutan me smijeh i brige to su dari Para i javnog mnijenja i gluposti jo tue Uinie burujem tvrdim, kog potpis tu je!
Ivan Slamnig

LJUBAV PREMA BLINJEMU

Jeanu Rousselotu

Qui a vu le crapaud traverser une rue? Tko je vidio abu krastau batrgati se ulicom? Neki ovjeuljak je to: ni lutka sitnijom od njega nije. Vue se na koljenima: srami se, regbi...? Ne! Reumatian je, noga mu jedna ostaje pozadi, dovlai ju na pravo mjesto! Kamo e napokon? Iz kanala se izvlai, lakrdija jadni. Nitko ne zamjeuje krastau na ulici. Neko, ni mene nitko na njoj

400

opaao nije, sada se djeca rugaju utoj zvijezdi mojoj. Sretna baburao! Ti nema zvijezdu utu.
Stojan Vuievi

RAT

Les boulevards extrieurs, la nuit, sont pleins de neige Vanjski su bulevari nou prepuni snijega; razbojnici su vojnici; napadaju me smijehom i sabljama, ogoljuju: spaavam se eda bih opet u drugome kvadratu pao. Je li to dvorite kasarne ili krme? Koliko sabalja! Koliko kopljanika! Snijei! Bocka me neka prica: to je otrov kojim me usmrtiti kane; glava kostura zastrta florom grize mi prst. Zamagljene uline svjetiljke bacaju po snijegu svjetlo moje smrti.
Stojan Vuievi

401

OSCAR VLADISLAS DE LUBICZ-MILOSZ

(1877. - 1939.)

Zacijelo najkozmopolitskija pojava modernoga francuskoga pjesnitva, Oscar Vladislas de Lubicz-Milosz, iva je sinteza raznih narodnosnih znaajki: po narodnosti Litvanac roen u Bjelorusiji, slavenske osjeajnosti, germanski racionalan erudit, odan mistici po udjelu idovske krvi, on se pjesniki razvija u doba zamiruega simbolizma, kojemu e udahnuti nov, vrlo osobno obojen ivot. Prve zbirke, Poema dekadencija (Le Pome des Dcadences, 1899.) i Sedam, samoa (Les Sept Solitudes, 1906.), nostalgine su kontemplacije idealnoga svijeta, kojemu su vrijeme i mjesto prolost i daleka domovina, pri emu su konkretne naznake sve vie zamjenjivane predodbama iz svijeta legende i projekcijama u rilkeovski unutranji prostor svijeta. Dvadesetak godina Milosz je proveo na velikim putovanjima po Europi i Africi. Premda ga mui samoa, opsjednut je problemom Don Juana kao apsolutnoga ljubavnika i ljubavnika apsolutnoga, odakle tei pojmu Apsoluta kao Ljubavi. Miloszeva poezija slijedi putanju mistinih vienja nastalih na osnovi meditacija o Bibliji. U knjigama Poela (Elments, 1911.) i Lemuelova ispovijed (La Confession de Lemuel, 1922.) Milosz izlae svojevrsno orfiko tumaenje svemira, ogoljela pjesnikoga iskaza, kojemu okosnicu daje strog ezoteriki sustav. Nakon posljednjih knjiga, Ars magna (1924.) i Otajstva (Les Arcanes, 1926.), u kojima zakljuuje svoje djelo simbolikom proroanstva, Milosz prestaje pisati te ga do kraja ivota zaokupljaju jedino djeca i ptice. Slabo prihvaen za ivota, Milosz je tek nakon rata priznat za jednu od vrhunskih vrijednosti suvremenoga francuskoga pjesnitva.

402

I OSOBITO

- Et surtout que Demain n 'aprenne pas o je suis

-1 osobito da sutranji dan ne sazna gdje sam Suma, uma bezbroj crnih bobica krije Tvoj glas je kao zvuk mjeseca u starom zdencu, Gdje jeka, srpanjska jeka dolazi da pije. I da nitko ne izusti moje ime tamo, u snu, Vremena, vremena su se posve ispunila Ko sitno stablo, to pati od prvog soka, U halji bez nabora bjelina je tvoja mila. I da se trnovo grmlje zatvori za nama, Jer strah me je, strah me je da se natrag vratim. Veliki bijeli cvjetovi miluju tvoja koljena. A sjena, sjena je blijeda od ljubavi i pati. I nemoj rei vodama umskim tko sam, Ime je, ime je moje mrtvo i puno zaborava. Oi tvoje imaju sretnu boju mladih kia, Mladih kia na jezeru koje spava. I nita ne priaj vjetru sa staroga groblja, Jer bi mi mogao narediti da ga slijedim. Kosa tvoja mirie na ljeto, mjesec i zemlju. ivjeti, ivjeti treba, drugo nita ne vrijedi.
Nikola Milievi

403

RUJANSKA SIMFONIJA

Soyez la bienvenue, vous qui venez ma rencontre

I.

Budite dobrodoli, vi koji mi idete u susret U jeci mojih vlastitih koraka, s dna mrana i hladna hodnika vremena; Budite dobrodoli, samoo, majko moja. Kada je radost koraala u mojoj sjeni, kada su ptice Smijeha udarale o zrcala noi, kada je cvijee, Kada je strano cvijee mlada milosra guilo moju ljubav I zavist kad je obarala glavu i u vinu ogledala se, Mislio sam na vas, samoo, mislio na vas, o naputena. Pitali ste me crnim kruhom ednim i mlijekom i divljim medom; Bijae slatko iz vae ruke vakati kao vrabac, Jer nikad ne imah ni oca ni majke, o Hraniteljko, Nego bezumnost i hladnoa bludijahu kuom bez cilja. U crtama neke ene ukazivaste mi se katkad, Za lijepe i lane jasnoe drijemea. Vaa halja Imae boju sjetve; i u mome izgubljenom srcu, - Nijemom, naroguenom i hladnom kao kameni na putu, Prekrasna njenost budi se jo i danas Kad spazim neku enu obuenu u tu sirotu smeost Tunu i koja prata: ah, prva lastavica Leti, leti nad oranjem, u svijetlu suncu djetinjstva. Znao sam da niste voljeli mjesto na kojem ste bili, I da, tako daleko od mene, vi niste vie moja lijepa samoa.

404

Litica obuena vremenom, bezuman otok sred mora Obitavalita su njena; al poznam mnogi grob u rdi i cvijeu. No ne moe biti da vaa kua ondje je gdje nebo i more U ljubiastu beskraju spavaju, skupljeni kao ljubavnici. Ne, prava kuica vaa nije iza breuljaka. Tako, na srce moje miljaste. Jer odande vi ste. Ondje u zidove pisaste djetinje ime vae. I, kao ena to vidje smrt supruga zemskog, Vraate se s okusom soli i vjetra na licima bijelim I tim starim, prastarim mirisom boinog inja u kosi. Kao iz ugljevlja koje se njie oko nekog lijesa. utim iz svoga srca, - gdje umi ovaj tajanstveni ritam, Kako se die miris podneva iz djetinjstva. - Ne smetnuh s uma Lijepi sukrivac - vrt, s dozivom Odjeka, vaeg drugog sina, samoo. Prepoznajem ve i mjesto gdje sam nekada spavao Do vaih nogu. Zar ne, preljevi vjetra jo brzaju ondje Po lijepoj i tunoj travi ruevina, a meden zvuk Runjava bumbara ne oklijeva li u lijepoj jari? I ako treperavoj i vjernoj ivi vi razgrnete Kosu sirote: ah, lice vode Ukazat e se tako mi svijetlo, i tako isto! Cisto i svijedo Kao Daleka koju gledamo u lijepome jutarnjem snu! I staklenik ukraen dugom vremena drevna Bez sumnje zatiuje jo patuljasti kaktus i krhku smokvu Sto doli su neko iz koje zemlje sree? I suncokreta to mrije, Miris luduje jo u groznici poslijepodneva! O zemljo djetinjstva! o sjenoviti posjedu preda! Lijepa dremovna lipo, draga pelama vanim, Jesi li sretna kao nekad? i ti, zvuno zvono zlatnoga cvijea, Oarava li breuljaka sjenu za zaruke

405

Bijele spavaice u pljesnivoj knjizi, Koju je tako slatko listati kad veernje zrake Sputaju se na itnice prah: i oko nas je tiina Zaustavljenih kotaa pauka prelca. - O, srce! alosno srce! pastir odjeven u ohu Pue u drugi od kore rog. I u vonjaku Draesna una zakiva sanduk ljubavi svoje I aba moli u trskama muklim. O, tuno srce! Divlja ruo njena, bolesna podno breuljaka, da 1' u te vidjet Jednoga dana? Zna li da cvijet gdje smije se rosa, Bijae srce moga djetinjstva tako teko od suza? O, prijatelju! Drukije trnje nego je tvoje ranjavalo me! I ti, mudra esmo, pogleda tako tiha i lijepa, U doba zvonke vreline, kamo se sklonilo sve Sto je na zemlji ostalo od sjene i od tiine! Ne tako ista voda tee danas preko mog lica. Ali veerom, iz djejeg mi loga, s prodahom cvijea, ja vidim Lunu svretcima ljeta preludo ureenu, kad gleda Kroz vinograd trpki gdje u miomirisnoj noi Melankolije itav opor bezumno laje u snu! A zatim dode Jesen sa kripom osi, bunara, i lupom sjekira. I ko bijeg Zeca trbuha bijelog niz prvi snijeg, dan ustri Stuknu nam tuna srca nenadano, muklo. - A sve to Kad ljubav koje ve nema, jo nije ni roena bila.

II.

Samoo, majko moja, ispriajte mi opet moj ivot! Evo Zid bez raspela i stol i knjiga

406

Zaprta! Pa nemogue - ekano tako dugo Kucne li na moj prozor kao pali na smrznuto srce, Tko e se dakle ovdje ustat da mu otvori? Zaziv U movarama blijedim okasnjelog lovca Posljednji mladosti krik slabi i mrije: sunovrat jednog jedinog lista Ispunja uasom stranim promuklo srce ume. Pa to si ti, dakle, alosno srce? usnula soba Gdje, s laktima na zaprtoj knjizi, potomak izgubljeni Slua zujanje stare, plave muhe djetinjstva? Ili zrcalo koje se sjea? ili grob to ga je probudio lopov? Sretne daljine noene uzdahom veeri, oblaci zlatni, Brodovi lijepi koje su aneli nasuli mnm! zar zbilja Svi, svi ste me prestali voljet, i nikad, Zar nikad vie vas neu vidjeti kao kroz kristal Djetinjstva? Zar boje, glasi i moja ljubav Trajahu manje nego u vjetru zujanje ose: I zar je suze zvuk koja je na lijes pala, Tek puka la, - tek udar mog srca zaut u snu? Sm pred nijemim ledenjacima starosti! Sam S odjekom imena jednog! I uas dana i uas noi - Poput sestara dviju koje stoje na mostu snova Po izmirenju u patnji - domahuju jedno drugom! I ko to je jadan kamen na dnu jezera mrana Pao jo davno iz ruku djeteta lijepa, surova: Tako u najtunijem kutu moga boleivog srca, U sjeanja nanosu drijemnu, poiva preteka ljubav.
Branislav Zeljkovi

407

KANTIK SPOZNAJE [ulomak]

L'enseignement de l'heure ensoleille des nuits du Divin

Pouka osunana asa Boanskih noi Onima koji - pitavi - primili su i znadu ve. Onima koje je molitva privela kontemplaciji o postanku jezika. Drugi, kradljivci bola i radosti, znanosti i ljubavi, nee nita od toga shvatiti. Da bismo to shvatili, neophodno je poznavati predmete oznaene nekim bitnim rijeima Kao to su kruh, sol, krv, sunce, zemlja, voda, svjetlo, sjene, i kao to su sva imena kovina, Jer te rijei nisu ni braa, niti sinci, nego ba oci utilnih predmeta. S tim predmetima i knezom njihove tvari bili su baeni iz nepomina svijeta arhetipova u ponor vremenitog metea. Jedino duh stvari posjeduje ime. Njihova tvar imenovana nije. Mo da imenujemo utilne predmete, posve nepronine duhovnom biu, Dolazi nam od spoznaje arhetipova, koji, budui naravi naega duha, ko i on su smjeteni u svijesti sunanog jajeta. Sve to se opisuje pomou drevnih metafora, opstoji na jednom mjestu; jedinom od sviju mjesta beskraja koje je smjeteno. Te metafore, koje nam danas jezik jo namee, kad god se obratimo tajni naega duha, To su ostatci istoga jezika iz. doba vjernosti i spoznavanja.

408

Ovaj svijet arhetipova viahu Boji pjesnici i opisivahu ga pobono tonim i svijetlim izrazima jezika spoznaje. Opadanje vjere oituje se u svijetu znanosti i ljepote kao pomraivanje jezika. Pjesnici prirode opijevaju nesavrenu krasotu utilnog svijeta na drevni posveeni nain. Ipak, pogoeni tajnom nesuglasnou izmeu svijeta izraza i sadraja, I nemoni uzdii se do jedinoga smjetenog mjesta - podrazumijevam Pathmos, zemlju vizije arhetipova, Zamislie, u noi svog neznanja, jedan posredni lepravi i jalovi svijet simbola. Sve rijei iji je magini skup stvorio ovu pjesmu, jesu imena opipljivih tvari, Koje je pisac, milou ljubavi, motrio u dva svijeta - blaenstva i pustoi.
Branislav Zeljkovi

409

VICTOR SEGALEN
(1878. - 1919.)

Rodom iz lukoga grada Bresta, Segalen je odabrao poziv mornarikoga lijenika. Godine 1902. putovao je na Tahiti tragom slikara Gauguina, ali je stigao tri mjeseca nakon njegove smrti. Od 1910. boravio je pet godina u Kini radei kao lijenik i sudjelujui u arheolokim iskapanjima. U Pekingu je tiskao svoje najznaajnije pjesniko djelo, Stle (Stles, 1912.). Dok Paul Claudel, koji je presudno utjecao na Segalena, prihvaa od Kine samo ono to mu doputa katolicizam, Segalen se nastoji duhovno poistovjetiti s kineskom kulturom. Za Segalena je egzotizam estetika drugaijega pa on eli osloboditi taj pojam svih uz njega vezanih europocentrinih zloporaba. Premda je bez Segalenova utjecaja nezamislivo djelo i samoga Saint-John Persea, Segalenova je poezija pravilno vrednovana tek ezdesetih godina.

410

U AST RAZUMU

J'enviais la Raison des hommes Zavidjeh Razumu ljudi, to ga proglauju jedva pogreivin , i da bih izmjerio njegov domet, predloio sam: u Zmaja su sve moi; istodobno je dug i irok, dva i jedan, odsutan i ovdje, - i oekivao sam velik smijeh medu ljudima, - ali, Povjerovali su. Proglasio sam zatim Objavom: da se nespoznatljivo Nebo rasprio neko kao zvjezdani cvijet, izbacujui na dno Velike Praznine svoj pelud ljeta, mjeseca, sunaca i trenutaka: Stvorili su kalendar. Odluio sam da svi ljudi budu jednake vrijednosti i istoga ara - neprocjenjivi - i da je bolje ubiti njegovu najbolju devu za samar nego epava gonia koji se vue. Nadao sam se poricatelju, - ali, Rekli su da. Dao sam razglasiti tada po itavome Carstvu da ono ne postoji vie, i da se narod, odsad Nezavisan Vladar, mora

411

hraniti sam, poto su poniteni tragovi slave, zapoinju od brojke jedan: Krenuli su ponovo od nitice. Tada, zahvaljujui im na povjerenju, i vraajui uslugu njihovoj lakovjernosti, obznanio sam: Stujte ljude po ovjeku i ostalo u njegovoj razliitosti. I potom su me nazvali sanjarom, izdajnikom, namjesnikom to ga je Nebo liilo njegove vrline i prijestolja.
Vinja Machiedo

POHVALA I MO ODSUTNOSTI

w
Je ne prtends point tre l Ne kanim uope biti tu, ni iskrsnuti nenadano, ni pojaviti se u ruhu i puti, ni vladati vidljivom teinom svoje osobe, Ni odgovarati cenzorima, svojim glasom; buntovnicima, neumoljivim okom; nepouzdanim ministrima, kretnjom koja bi vjeala glave na moje nokte.

Kraljujem po udesnoj moi odsutnosti. Mojih dvjesto sedamdeset palaa protkanih medu sobom mranim hodnicima ispunjaju se samo mojim naizmjeninim tragovima.

412

I glazba svira u ast mojoj sjeni; dvorjani pozdravljaju moje prazno sjedalo; moje ene vie dre do poasti noi, u kojima se neu udostojati. Jednak Duhovima, koji se ne daju ukloniti jer su nevidljivi - nijedno oruje ni otrov nee znati gdje da me dohvati.
Vinja Machiedo

413

GUILLAUME APOLLINAIRE
(1880. - 1918.)

Roen u Rimu od majke Poljakinje i oca Talijana, Wilhelm Apollinaris de Kostrowitzky dolazi ve kao dijete u Francusku, tamo se koluje, te posljednjih godina prologa stoljea poinje objavljivati pjesme pod pseudonimom Guillaume Apollinaire. Usporedo se bavi likovnom kritikom pa postaje braniteljem i prijateljem Picassa, Braquea i Delaunaya. Druguje s pjesnicima Jarryem, Jacobom i Cendrarsom. Objavljuje prve knjige proznih sastava, a tek 1913. prvu knjigu stihova, Alkoholi (Alcools). Idue godine izbija Prvi svjetski rat i Apollinaire se javlja za dobrovoljca. Bjeei od ljubavnih razoaranja, pjesnik promatra rat kao futuristiku aroliju do asa kad ga komad granate pogaa u glavu. Nakon dvije trepanacije lubanje napokon se oporavlja, eni se, da bi 1918. naprasno umro od panjolske gripe, stigavi prethodno objaviti svoju posljednju knjigu pjesama, Kaligrame (Calligrammes). Premda stranac, Apollinaire je bolje od ijednoga svoga suvremenika proitao cjelokupno francusko pjesnitvo, pa njegova poezija sintetizira neke istaknute trenutke tradicije, od Villona i Plejade do romantiara, Nervala i Verlainea. Djelujui u sklopu likovne i knjievne avangarde parike kole, Apollinaire sentimentalni romantik pretvara se u modernista ak protiv svoje volje. Dionik teatralnoga duha preobrazbe i mistifikacije svojih kolega, Apollinaire je otvoren svim poticajima svoje sredine i svoga vremena, sklon svemu neobinomu, osjedjiv katalizator pojava budunosti. Tako je njegova najsmjelija pjesma, Zona, potaknuta itanjem Cendrarsovih pjesama; kubistiko slikarstvo i film potiu asocijativne skokove njegovih pjesnikih slika i sintakse njegove poezije, koja joj gdjekada daje izgled automatizma vodenoga diktatom nesvjesnoga. Godine 1917. izvodi se njegov kazalini komad Tiresijine dojke, koji u podnaslovu nosi pridjev nadrealistiki, prihvaen kasnije za naziv jednoga novoga razdoblja francuskoga pjesnitva. Malo prije smrti Apollinaire objavljuje pjesniku oporuku, Novi duh i pjesnici, koja istie neproturjenost Reda i Pustolovine. Dok Red podrazumijeva prihvaanje klasinoga nasljea, Pustolovina otvara pjesniku nepregledno podruje novoga, to mu ga

414

pruaju mogunosti tiskarske vjetine, umjetnosti, filma. Sva je novost sadrana u iznenaenju, pa je stoga poeljan udio sluaja, koji neizmjerno proiruje polje unutranjih i vanjskih poticaja poetske sinteze.

415

IMA

Il y a un vaisseau qui a emport ma bien-aime

Brod je odnio moju dragu. Duguljasti baloni na nebu nalik su na crve to raaju zvijezdama. Dumanska podmornica progoni moju ljubav. A tisue malih smreka raznijela je granata. Prolazi pjeak zaslijepljen otrovnim plinom. Sve smo poharali streljakim jarcima Nietzscheovim i Goetheovim. Kunjam i eznem za pismom, koje ne dolazi. U lisnici su mojoj njene fotografije. Prolaze zarobljenici nemirna pogleda. Oko baterije vrpolje se topnici. Strametar je dokasao putem Samotnog drva. Neki se uhoda vrze, nevidljiv, - vele - jer se lopua s obzorjem stopio. Njene su grudi uspravne poput ljiljana. Kapetan broda tjeskobno eka beine vijesti na Atlantiku. ene trae kukuruza i sve neto viu pred krvavim Kristom u Meksiku. Golfska struja je blaga, koristonosna. Groblje se prua na pet kilometara, sve krievi, krievi. Berberske su smokve i kaktusi u Aliru. I tintarnica koju sam napravio od jedne rakete, a nisu je htjeli otpremiti. Moje je sedlo izloeno kii. Rijeke se ne vraaju izvorima, nego teku, teku. Moja je ljubav blaga i neodoljiva ko rijeka. vapski zarobljenik nosi na leima mitraljez. Ima ljudi koji nikada nisu bili u ratu! Hindusi gledaju u udu zapadnjaku vojnu,

416

Turobno se sjeaju domaje i pitaju: hoe li je ikad vidjeti, Jer ovdje ovjek lako postane nevidljiv.
Ivo Hergeji

PREKO EUROPE M.Ch.

Rotsoge Rotsoge Tvoje purpurno lice tvoj dvoplonjakkoji se moe pretvoriti i u hidroplan Tvoja okrugla kua u kojoj pliva osuen sied Treba mi klju kapaka Srea to smo vidjeli G. Panada I mirni bar to se tie toga Sto upravo vidi moj stari M. D... 90 ili 3 24 ovjeka gore u zraku tele to gleda iz utrobe svoje majke Dugo sam lutao cestama Toliko oiju sklopljeno je na kraju cesta Vjetar tjera u pla vrbike Otvori otvori otvori otvori Gledaj no pogledaj dakle Starac pere svoje noge u umivaoniku Una volta ho inteso dire Ch vuoi I ja sam proplakao sjetivi se vaih djetinjstava A ti mi pokazuje jezivu ljubiastu boju

417

Ta mala slika s koijom podsjetila me na dan Jedan dan nainjen od komadiaka sljezove boje ute plave zelene i crvene Kada sam otiao na ladanje s jednim draesnim dimnjakom to je vodio na uzici svoju kuju No sada vie ne preosta nita od svega toga i ti vie nema svoje male svirale Daleko od mene dimnjak pui ruske cigarete Kuja laje na jorgovan Nona svjetiljka ve se trne I na haljinu su pale cvjetne latice Dva zlatna prstena pokraj sandala Planula su na suncu Ali tvoje su kose tramvajske lire Sto vode preko Europe odjevene u male raznobojne vatre
Boo Kukolja

RIOKOSA LJEPOTICA

Me voici devant tous un homme plein de sens Evo me pred svima ovjeka puna razbora Koji poznaje ivot a o smrti zna ono to iv ovjek moe o tome znati Koji je osjetio sve patnje i ljubavne radosti A ponekad je znao nametnuti i svoje ideje Koji poznaje vie jezika I koji je putovao prilino mnogo Koji je doivio rat u topnitvu i u pjeadiji Te ranjen u glavu preivio trepanaciju pod kloroformom

418

Koji je izgubio svoje najbolje drugove u stranoj bitci A o starom i novom zna onoliko koliko ovjek sam moe o tome znati I ne uzbuujui se danas vie nimalo zbog ovoga rata Medu nama i jedino zbog nas drugovi Osuujem tu dugotrajnu bitku izmeu tradicije i otkrivanja Reda i Pustolovine Vi ija su usta stvorena na sliku i priliku Boju Usta koja su sama zakon Budite blagi kad nas budete usporeivali S onima koji su bili utjelovljeni zakon Nas koji smo svuda traili samo neobine doivljaje Jer mi vam nikada nismo bili neprijatelji I mi jedino elimo osvojiti iroka i neobina prostranstva Gdje se procvala tajna nudi svakome tko eli da je uzbere A ima tu i novih vatri nikad jo vienih boja Tisue snovienja kojima ne moemo odrediti oblik Ali kojima treba da dademo zbiljnost I mi elimo ispitati dobrotu golemih predjela u kojima sve uti Ali postoji isto tako i vrijeme koje moemo odagnati i prisiliti ga da se ponovo vrati Milost za nas koji se vjeno borimo Na granicama izmeu Neogranienog i Budunosti Milost za nae zablude milost za nae grijehe Jer eto gdje dolazi ljeto estoko godinje doba A moja mladost je mrtva kao i proljee O sunce vrijeme je plamene Razboritosti I ja ekam Kako bih je slijedio oblika uvijek plemenita i blaga Sto ga uzima na sebe i zbog ega je jedino ljubim Eto ve stie i privlai me poput najjaeg magneta

419

Ona ima draestan oblik Neke oboavane riokose ene I rekao bih da joj je kosa od samoga zlata Poput udesna blijeska dugotrajne munje Ili pak poput vatri koje se pale Na utim ruama kada stanu da venu Ali smijte se smijte se meni Vi ljudi odasvud a osobito ti svijete odavle Jer ima toliko toga to vam se ne usuujem rei Toliko toga da mi ni vi sami ne biste dopustili da vam to kaem Budite stoga milostivi prema meni
Boo Kukolja

MOST MIRABEAU

Sous le pont Mirabeau coule la Seine Ispod mosta Mirabeau Seina tee A treba li da me sjeti Ljubavi i dana sree Nakon patnje radosti su bile vee Doi noi kucaj ure Ja ostajem dani jure Dre te za ruke gledam lice tvoje Dok pod mostom ruku naih

420

Voda tee od pogleda to je Umorna vjenih i valja vale svoje Dodi noi kucaj ure Ja ostajem dani jure Ko i ljubav svaka tako voda tee Ko i ljubav odilazi Sto se ivot sporo kree O nade nae sve snanije i vee Dodi noi kucaj ure Ja ostajem dani jure A niz dana naih vjeno nekud lijee Kao vrijeme to nam minu Ni ljubav se vratit nee Ispod mosta Mirabeau Seina tee Dodi noi kucaj ure Ja ostajem dani jure
Grgo Gamulin

421

VALERY LARBAUD
(1881. - 1957.)

Za Valerya Larbauda poezija je u opijenosti kretanjem, obrisima i

bojama, u brzini izmjena krajolika, podneblja, ljudskih tipova i osebujnih pojedinaca. Zato je odluio uloiti svoje bogatstvo u putovanje. Svoje doivljaje i razmiljanja iznio je preko svoga alter ega, A. O. Barnabootha, milijardera i svjetskoga putnika, u knjizi Pjesme A. 0. Barnabootha (Les Posies de A. 0. Barnabooth, 1913.). Larbaud je, zajedno sa Cendrarsom i Apollinaireom, francuskomu pjesnitvu otvorio europske i kontinentalne obzore.

422

ODA

Prte-moi ton grand bruit, ta grande allure si douce Podaj mi moni svoj tutanj, monu i njenu hitrost, Nono svoje klizanje preko osvijetljene Europe, 0 luksuzni vlae! i tjeskobnu glazbu Sto bruji hodnicima tvojim od pozlaene koe, Dok za vratima lakiranim, s kvakama od tekoga bakra, Spavaju milijunai. Pjevam i hodam tvojim hodnicima 1 slijedim put tvoj prema Beu i Budimpeti, Mijeajui glas svoj sa deset tisua tvojih glasova, 0 Harmonika-Zugl Prvi put osjetih svu slast ivota U kabini Nord-Expressa, izmeu Wirballena i Pskova. Klizismo preko livada gdje pastiri, Podno skupina golemih stabala, brdima nalik, Bijahu odjeveni u ovje koe, sirove i gnusne... (U osam sati jesenskog jutra, a lijepa pjevaica Ljubiastih oiju pjevae u susjednoj kabini.) 1 vi velika okna preko kojih gledah gdje promiu Sibir i samnijske planine, Kastilja vrletna, bez ijednog cvijeta, i Mramorno more pod mlakom kiom! Podaj mi, o Orient-Expresse, Siid-Brenner-Bahne, podaj mi Svoj udesni tutanj potmuli I drhtavi svoj zvuk najtanje ice; Podajte mi lagano disanje lokomotiva, visokih i vitkih, Tako nesputanih, lokomotiva brzih vlakova,

423

to bez napora vuku etiri vagona sa zlatnim slovima Preko gorovitih osama Srbije I, jo dalje, preko Bugarske pune rua... Ah! ovi tutnji i ovo gibanje Valja da udu u moje pjesme i da mi iskau ivot moj neizrecivi, moj ivot Djeteta koje nee nita da znade, tek Da se vjeno nada neem nejasnome.
Marko Gri

VARAVI

Dans ce grand souffle de vent noir que nous fendons Na jaku crnome vjetru kroz koji se probijamo, Zanesen, plaui bludim po palubi jahte; Pono na moru, kopnu ni traga. im sunce zapade, U maglenoj se tmui topovi s Bospora razlegoe, Obala Azije odvraae obali Europe (Radi voenja brodova) svako etvrt ure. I upravo s tim ratnim zvucima u krmu, moj brod, Lakrdijakog imena Narrenschijf, u propnju Ue u ovu smolastu no i u ovaj kaos Crnoga mora... Jo kao dijete plovljah ovom brazdom Mranom, po odmotaju golemog grimiznoga vala, Svega pretrpana blijedim cvjetovima morskog runolista.

424

A sutradan! nad alima se podie dan I u srcu mome dragom, punom zvona! U beskraju: obale Otomanskog Carstva, Ruiaste i zelene, blago valovite, gdje su uurena Sela zemljane boje i starinske tvrave; Ili pak blizina kakve ruske luke, koju najavljuju Tisue zelenih bundeva to plutaju po ljeskavoj vodi (Kao to se Auzonija katkada, ednije, Najavljuje pomorcu praznim fiaschettom, koji njie Val Tirenskoga mora.) Oh izlazaka ljetnoga sunca nad umnim morima I tiine ala to se u daljini vide! No dajte da se mrvu raznjeim nad djetinjstvom svojim, Da pogledam sebe kao petnaestogodinjaka, na ulicama Odesse, Dajte da noas plaem ne znajui zato, I da na vjetru zapjevam ovaj stih: Ya que para mi no vives, Sto ga, uz valcera napjev, uh ni sam ne znam gdje, uz ciganski napjev, Da, jecajui, zapjevam, uz ciganski napjev! Opet se spominjem zanosnih zemalja: Pristanita prepunih brodova i modrih luka Optoenih rivama s divovskim palmama i gorostasnim Smokvama, poput konih atora to vise s neba; I prostranih uma, napola pod vodom, I sjenovitih paseos Barcelone; Srebrnih i kristalnih kupola u istome zraku; I Male Kitere, uplje poput pehara, Gdje se, uz najspokojnije potoke na svijetu, Igraju sve starinske pastorale, I onih grkih otoka to plutaju na moru... Ne umijem rei da li od oaja ili od sree Ovako plaem, mijeajui

425

Jecaje svoje priguene s paninim zavijanjem sjeverca, S ritmom stroja, s gromotom i hukom valova Sto se, kao hrpe stakla, uzvijaju uz bokove Broda, i svi se razastru poput draguljnoga plata (Ali, nita se od tog ne vidi)... No, boli moja... Oh, boli moja, mila moja! Tko da prihvati bol ovu nerazlonu, Koju prolost ne upozna i kojoj budunost, Bez ikakve sumnje, nee spoznati tajne? Oh, neka potraje spomen na ovu bol sadanju, Ovu bol bez uzroka, ali Koju mi darovae Nebesa.
Marko Gri

426

JULES SUPERVTELLE
(1884. - 1960.)

Supervielle se rodio u Urugvaju, pa mu je i poezija trajno obiljeena

doivljajem prostranih pampasa, oceana i nebesa. Davi svoj tematski doprinos poeziji putovanja u duhu svoga vremena, Supervielle je zatim slijedio Rilkeov poziv na pounutrenje vanjskoga svijeta. Otada njegova poezija sve vie oslikava jedan unutranji svemir tajnih bia i pojava, osnovan na zasebnoj kozmologiji i mitologiji. Osnovnim pokretaem te mitologije jest osjeaj prisnosti i blizine medu biima i stvarima, koliko god one bile razdvojene prostorom i osamljene u njemu. Obnovljena renesansna ideja o tome da se mikrokozam tijela zrcali u makrokozmu prirode daje Supervielleovim svemirskim slikama toplinu tjelesnih osjeta. Njegove pjesme uvaju jednostavnost prie i onda kada ona see do najdubljih slika individualne pjesnike mitologije. Pjesma ne smije biti rebus, kae pjesnik, kako bi tajna mogla biti njezin miris i nagrada. to se mene tie, uvijek sam odbijao pisati poeziju za specijaliste tajnovitoga. U knjigama Gravitacije (Gravitations, 1925. i 1932.), Neduni robija (Le Forat innocent, 1930.), Neznani drugovi (Les Amis inconnus, 1934.) i Bajka svijeta (La Fable du Monde, 1938.), Supervielle je izgradio jedan od najmatovitijih, a ujedno najprisnijih svjetova modernoga pjesnitva.

427

SILAZAK DIVOVA

Montagnes derrire, montagnes devant Planine unatrag, planine unaprijed, Postrojene sjene i svjetla se gloe, Svemiru se ovdje nadimaju leda, A mi tako sitni izmed svojih vjeda I krvavog srca svagda ispod koe. Treba li da za nas sja toliko zvijezda, Da tolike kie iz neba nas kvase, Da toliki dani na suncu se griju, Kad ve malo vjetra gasi nae glase Polijeu nas uzdu smjernih nam kostiju? Divovi e doi iz drugih svjetova, Prekorait e movare i brda I provjerit da li zemlja je okrugla Rukama golemim, iz pukoga rugla, Ili, povlae se, oima bez ruba.
Zvonimir Mrkonji

TIJELO

Ici l'univers est l'abri dans la profonde temprature de l'homme Tu je svemir sklonjen u dubokoj ovjekovoj toploti, A krhke zvijezde nebeskim koracima napreduju

428

U tmini, to je mjerodavna im prijeemo kou, Tu sve prate neujni koraci nae krvi I tajni usovi to ne prave buku u naim krajevima, Tu je sadrina neusporedivo vea Od stijenjena tijela, alosne posude... Al to nam ne prijei ponizne svakodnevne ruke Da diraju razne toke tijela to je ukonailo zvijezde, Sa meuzvjezdanim daljinama vjerno ouvanim u nama. Ko beskrajni gorostasi umanjeni ljudskim tijelom, gdje nam valja istrajati kako god bilo, Prolazimo jedni pored drugih, loe kriju svoje zvijezde, svoje vrtoglavice, Sto nam se odrazuju u oima, jedinim pukotinama nae koe. I uvijek smo na udaru te unutranje beskrajnosti, ak onda kad na svijet sumnjom obuzet Brzo uzmie u nama dok se ne usitni i ne zbrie, A srce nam lupa tek za ljusku puti, Kad smo svedeni na posljednju golotinju svojih organa, Tih ivotinja naputenih u krvavoj tali.
Zvonimir Mrkonji

ALBA ZA ZEMLJOM

Un jour, quand nous dirons: C'e'tait le temps du soleil Jednoga dana kad budemo rekli: Bilo je to vrijeme sunca, Sjeate se, obasjavalo je i najmanju granicu, I vremenu enu i zauenu djevojku, im bi se spustilo, bojilo bi predmete,

429

Slijedilo konja u trku i s njim zastajalo, Nezaboravno bilo je vrijeme kad smo bili na zemlji, Ondje, tek to bi neto palo, oula bi se buka, Ogledavali smo se znalakim oima, Ui su nam razumijevale sve tanine zraka, A kad nam se bliio korak prijatelja, znali smo to, Uzimali smo ne samo cvijet ve i glatki oblutak. Vrijeme kad nismo mogli uhvatiti dim, Ah, to je sve to bi nam ruke sad umjele domait.
Zvonimir Mrkonji

430

BLAISE CENDPvARS
(1887. - 1961.)

Baudelaireovski poziv na putovanje, to ga je Rimbaud preuranjeno i tragino slijedio, postao je tridesetak godina nakon njega pustolovina u kojoj se ovladava poljem moguega tehnikoga doba. Biaise
Cendrars obre Rimbaudov primjer: on najprije putuje da bi tek onda pisao. Putovao je u Rusiju, gdje je vidio kako se die veliki Krist ruske revolucije, na Daleki istok, u Kanadu, SAD itd. U New Yorku je za svega jednu no napisao Uskrsu New Yorku (Les Pques New York, 1912.), kojega spontani distisi oslukuju ivot najniega sloja newyorskoga ivlja. Svaki je ivot tek pjesma, kretanje, kae Cendrars: ivjeti u kretanju, poetika je novoga pjesnikoga stila. On ju je gotovo doslovce ostvario u poemi Proza transsibirske eljeznice i male Jehanne francuske (La Prose du Transsibrien et de la petite Jehanne de France, 1913.). To je epopeja putovanja eljeznicom na Daleki istok, koja svojom slikovnou podsjea na ono to bi zabiljeila kamera jednoga Ejzentejna. U isto vrijeme dok putuje Sibirom, pjesnik je unutranjim okom prisutan na drugim mjestima, osobito u Parizu. Ni rat, u kojem gubi ruku, ne zaustavlja Cendrarsa u lutanju svijetom i obavljanju raznih poslova, te on mijenja zanimanja od novinara i trgovca do nadzornika poslova. Nakon rata Cendrars pokazuje vie sklonosti za trenutne snimke nego za pokretne kadrove, a u opisu naputa patetiku u korist preciznoga opaanja. Tom tehnikom napisani su njegovi Dokumentarci (Documentaires, 1924.), ishod Cendrarsovih lutanja preko vie kontinenata. Tom knjigom Cendrars naputa poeziju da bi se do kraja ivota posvetio pisanju romana.

431

PORTRET

Il dort On spava On je budan Odjednom, pone slikati Uzme crkvu i slika crkvom Uzme kravu i slika kravom Srdelom Glavama, rukama, noevima On slika volovskom ilom On slika svim gadnim strastima idovskog gradia Svom raspirenom spolnou ruske provincije Za beulnu Francusku On slika svojim bedrima On ima oi na guzici I odjednom eto vam portreta To si ti itaoe Tb sam ja Tb je on Tb mu je zarunica To je trgovac s ugla Kravarica Babica Tu su vjedra za krv Tu peru novoroenad Neba ludila drijela modernog Toranj kao vadiep Ruke Krist Krist je on On je proivio djetinjstvo na Kriu

432

On se svakoga dana ubija Odjednom, vie ne slika Bio je budan Sad spava Davi se svojom kravatom Chagall se udi to je jo iv
Zvonimir Mrkonji

MOJ PLES

Platon n accorde pas droit de cit au pote Platon ne daje pjesniku graansko pravo Vjeni Zid Don Juan metafizik Prijatelji, blinji Nema vie obiaja a jo nema navika Treba se izmaknuti tiraniji asopisa Knjievnost ivotarenje Neumjestan ponos Maska ena, ples kojemu nas je Nietzsche htio nauiti ena A to s ironijom? Neprestano amo-tamo Specijalno potucanje Svi ljudi, sve zemlje

433

Tako vie nisi na teretu Vie se ne pokazuje... Ja sam gospodin koji u bajoslovnim brzim vlakovima prelazi uvijek iste Europe i obeshrabreno gleda kroz prozor Krajolik me vie ne zanima Nego ples krajolika Plei-pejza Paritatitata Ja se okreokreem. Veljaa 1914.
Zvonimir Mrkonji

NASLOVI

Formes sueurs chevelures Oblici znojenja kose Trzaj postojanja Ogoljen Prva pjesma bez metafora Bez slika Novosti Novi duh Nezgode arolija 400 otvorenih prozora Elisa dragog kamenja sajmita menstruacija Zakrljao konus Seobe na koljenima

434

U bagerima

Preko nebeske harmonike i teleskopiranih glasova Kad su novine u vrenju kao strogo uvana munja eoni naslov
Srpanj 1914. Jure Katelan

435

SAINT-JOHN PERSE
(1887. - 1975.)

Predodreen za egzotizam ve injenicom da se rodio na otoku Guadeloupeu u Antilima, Alexis Saint-Lger Lger, kasnije poznat pod pseudonimom Saint-John Perse, proveo je cijeli ivot kao diplomat, prognanik, duhovni apatrid i graanin svijeta. Kao Claudel, i Saint-John Perse slubuje u Pekingu, odakle poduzima duga putovanja po Mongoliji, Japanu i sredinjoj Aziji. Odbacujui europocentrizam, on se poput V Segalena nadahnjuje drugou Istoka. Ve sam naslov Saint-John Perseove prve knjige, Pohvale (Eloges, 1907.), daje bitno odreenje njegovoj buduoj poeziji: to je himniki sveana pohvala zemaljskim stvarima i pojavama. Ali doku drugih pjesnika takav ton nastoji obnoviti praodnos poezije i religije, u Saint-John Persea on izraava svojevrsnu sakralnost bez Boga. Nakon prve knjige, koja vrlo izvorno interpretira utjecaj Rimbauda, Gidea (Zemaljske hrane), a osobito Claudela, od kojega preuzima dugi biblijski stih i sveani ton, Saint-John Perse pie djelomice ritmiziranu muzikalnu prozu iznimno bogata rjenika. Ako su ga tekstovi istonjakih filozofija i religija neemu pouili, to je drevno iskustvo da poezija nije drugo do obrednik i obred Rijei, pomou kojega ona postaje iskustvom univerzalnoga. Knjiga Anabaza (Anabase, 1924.) napisana je na pozadini velikih povijesnih dogaaja - seoba naroda kroz pustinjska prostranstva, osnutka gradova, slavlja pobjednika ali svrha toga epa nije pria, nego izdvajanje njegova isto poetskoga poticaja. Spjev Progonstvo (Exil, 1942.) znai povratak individualnomu glasu pjesnika-prognanika, rtve nasilja povijesti. Sljedea knjiga, Vjetrovi (Vents, 1946.), kao i prethodee joj poeme o kii i snijegu, prilaze svijetu poela, koja briu ovjekovu nazonost na zemlji obnavljajui izvorno lice zemlje. Najvei Saint-John Perseov spjev, Morekazi(Amers, 1957.), opijeva napokon najspektakularniji element kozmikoga jedinstva Zemlje, Ocean, preko svih oblika preko kojih se u njemu odrazuje ljudski opstanak. Saint-John Perseovo djelo zakljuuje se Ljetopisom Velikoga Doba (Chronique du Grand Age, i960.), u kojem pjesnik kontemplativno saima svoj ivot i djelo. Godine 1960. dobio je Nobelovu nagradu.

436

ANABAZA [ulomak]

VII.

Nous n 'habiterons pas toujours ces terres jaunes

Neemo nastavati svagda te ute zemlje, nasladu nau... Ljeto prostranije od Carstva vjea o ploe prostora vie slojeva podneblja. Zemlja prostrana po povrju valja pod pepelom hrpe svog blijedog ugljevlja. - Boje sumpora, meda, boje besmrtnih stvari, sva zemlja s travom pali se na slami prole zime - a iz zelene spuve jednog jedinog stabla nebo cijedi ljubiasti sok. Kakvo mjesto od tinjca! Ni jedne iste sjemenke u bradama vjetra. A svjedo poput ulja. - Pukotinom vjea sjedinjuju se s obrisom vrhunaca, znadem kamen zamrljan krgama, rojeve tiine u svjedosnim konicama; a srce mi se skrbi za jednu obitelj skakavaca. Preblage deve na strienju, prosite sinjim oiljcima, nek se breuljci zapute pod datostima poljodjelskog neba - nek putuju utke ponad blijedih uarenja ravnice; i nek pokleknu naposljetku, u dimu sanja, tamo gdje se narodi dokidaju u mrtvom prahu zemlje. Velike, spokojne crte odlaze prema plavi astim mrljama nimalo vjerojatnih vinograda. Zemlja na vie od jednog mjesta dozrijeva ljubiice oluje; a ti pjeani dimovi, to se diu na mjestu mrtvih rijeka, nalik su skutima putujuih stoljea... Tiim glasom za mrtve, tiim glasom za vidjela. Toliko je blagosti u srcu ovjekovu, pa zar je mogue da se ona ne iskae?... Govorim ti, duo moja! - duo moja sva za-

437

mraena konjskim mirisom! A neke kopnene ptiurine to na Zapad plove, dobro oponaaju nae morske ptice. Na istoku neba tako blijedog, kao sveto mjesto potvreno rubljem slijepca, spremaju se spokojni oblaci gdje krue rakovi kamfora i roine... Dimovi to nam ih daak neki otima! zemlja sva u slutnji svojih brada punih kukaca, zemlja raa krasote!... Au podne, kad iimak lomi temelj grobovima, ovjek vjee sklapa i osvjeuje zatiljak putuju u druga doba... Konjice sna na mjestu mrtva praha, o ceste isprazne to ih neki dah kutra sve do nas! gdje nai, gdje nai ratnike da uvaju rijeke u njinu pirovanju? Na um velikih voda u pohodu zemljom ustrepti u snovima sva sol zemlje. A odjednom, ah! odjednom to hoe od nas ti glasi? Podignite kakav zrcalni narod na kosturnici rijeka, pa nek podnese priziv slijeda stoljea! Podignite stijene u slavu moju, podignite stijene tiini, a ta mjesta nek uvaju konjice od zelene bronce na prostranim cestama!... (Sjena krupne ptice prelijee mi lice.)
Zvonimir Mrkonji

438

PROGONSTVO [ulomci] Archibaldu MacLeishu

Portes ouvertes sur les sables, portes ouvertes sur l'exil

I.

Otvorivi vrata prema pijesku, otvorivi vrata prema progonstvu, S kljuima u svjetioniara i zvijezdom ivom muenom na stijeni praga: Domaine moj, ostavi mi svoju staklenu kuu na prini... Gipsano Ljeto otri vrke svojih sulica u naim ranama, Ja izabirem mjesto oito i nikakvo kao kosturnica doba godinjih, A na svim alima ovog svijeta, Boji duh zadimljen naputa svoj azbestni leaj. Grevi munje na divljenje su Prineva u Tauridi.

II.

Nikakvim obalama posveen, nikakvim stranicama povjeren, ist zaetak ovog pjeva... Drugi dohvaaju u hramovima oslikane uglove rtvenika: Moja je slava na pijesku! Moja je slava na pijesku!... I nije bludnja, o Tudine, Prieljkivati najgolije podruje da bi se na sprudovima progonstva sabrala velika pjesan roena iz niega, velika pjesan iz niega sainjena... Fijuite, o prake po svijetu, pjevajte, o koljke na vodama!

439

Postavio sam temelj na ponoru, rosulji i dimu pjeanom. Lijegat u u atrnje i udubljene lae, Na sva mjesta isprazna i beivotna gdje je odleao okus veliine. [...]

III.

... Uvijek bje ta graja, uvijek bje ta sjajnost, I kao kakav visoki pothvat oruja to ophodi svijetom, kao prebrojavanje naroda to se iseljuju, kao osnutak carstava pretorijanskom pobunom, ha, kao nadimanje usana pri roenju velikih Knjiga, Ta velika gluha stvar po svijetu, koja poraste odjednom poput pijanstva... ... Uvijek bje ta graja, uvijek bje ta veliajnost, Ta stvar to bludi po svijetu, ta visoka nesebeznalost po svijetu, i po svim alima ovoga svijeta, istim dahom, izgovoren, isti val to izgovara Jednu jedinu, dugu reenicu bez stanke zasvagda neshvatljivu... ... Uvijek bje ta graja, uvijek bje ta pomamnost, I taj veoma visoki uzmak vala na vrhu naleta, na vrku udnje, taj isti galeb na svom krilu, isti galeb nad svojim okrugom, to strelimice sabire kitice progonstva, i po svim alima ovoga svijeta, istim dahom izgovorena, ista tualjka bez ritma U potrazi, preko pijeska, za mojom numidskom duom... [...]

I as je, o Pjesnie, da otkloni svoje ime, svoje roenje i pleme...

Zvonimir Mrkonji

440

MOREKAZI [ulomci]

Et vous, mers, qui lisiez dans de plus vastes songes

I. A vi, Mora, to itaste prostranije snove, zar ete nas neke veeri ostaviti na govornici Grada, sred javnog kamena i bronane loze? ire je, o gomilo, nae sluateljstvo na ovom obronku doba koje ne zalazi: More, golemo, zeleno, poput zore na istoku ljudi, More u slavlju na svojim stepenicama ko kamena oda: predveerje i slavlje na naim granicama, romor i slavlje na visini ljudi - samo More naa je java, poput boanske objave... Zalobni miris rue nee vie opsjedati reetke grobnice; ivi sat sred paoma nee vie preuivati svoju tuinsku duu... Bijahu 1' ikad gorke nae usne ivuih stvorova? Vidjeh gdje se u ognjima puine osmjehuje veliko blagdansko udo: More u slavlju naih sanja, poput Uskrsa od zelene trave i slavlja to se proslavlja, Sve More u slavlju mea, pod sokolitem bijelih oblaka, kao podruje povlastice i zemlja neotuive batine, kao pokrajina korova to bje prokockana... Preplavi, lahoru, moje roenje! A milost nek mi se prospe u okrugu najprostranijih zjena!... Sulice podneva trepte na vratima radosti. Bubnjevi nitavila poputaju pred sviralama svjedosti. A Ocean, odasvud, to valja breme mrtvih rua, Na naim kalcijskim terasama ko Tetrarh die glavu!

441

VI.

I More smo prie nam po kamenim stepenicama drame: S Kneevima svojim, s Namjesnicima, sa Skoroteama odjevenim u zanos i kovinu, sa svojim velikim Glumcima iskopanih oiju i Prorocima u lance sputanim, sa svojim Carobnicama, koje trupkaju na drvenim cokulama, i sa svojim porezom u Djevicama koje kroe brazdama himne. Sa svojim Pastirima, Piratima i Dojiljama kraljevia, sa starim prognanim Nomadima i elegijskim Kneginjama, s velikim udjivim Udovama pod slavnim sjenima, s velikim Otimaima prijestolja i Osnivaima dalekih naseobina, s Nadarbenicima i Trgovcima, s velikim Pronevjeri te ljima kositarskih pokrajina i velikim Mudracima to putuju na bivolima riita, Sa svim svojim blagom nemani i ljudskih bia, ah, sa svim priplodom besmrtnih bajki, povezujui sa svojim guvama robova i helota glasovitu boansku Kopilad i uvene keri Pastuha - sva ta gomila to urno se die s lukovima Povijesti i valja k areni, s prvim drhtajem veeri u mirisu algi, Kao krasnoslov to kree k Piscu i naslikanim ustima njegove maske. [...]

***

Jer ti e nam se vratit, prisutnosti, im vjetar veernji zapue, U tvari svojoj, u puti i teretu svome morskom, o glino! u boji stajskog kamena i dolmena, o More! - medu roenim ljudima i predjelima njinim od lunjaka, ti More snage i oranja, More s mirisom enske utrobe i fosfora, u silnom pucketanju otmikih bieva! More dokuivo vatrom ponajljepih inova duha!... (Kad u vrlo kratkom odmoru

442

Barbari odsjednu na Dvoru, zar sjedinjenje s kerima robova ne nadvisuje tako visokim glasom mete krvi?...) Vodi me, prelesti, putovima svakoga mora; uz drhtaj svakog lahora, gdje se razbuduje trenutak, poput ptice krilatom odjeom odjenute... Ja kreem, kreem krilatim putem, gdje je i sama tuga tek krilo... Krasnu zemlju zaviaja opet valja osvojiti, krasnu zemlju Kralja koji je ne vidje od roenja, i obrana njezina u mojem je pjevu. Zapovjedi pokret, o sviralo, i jote ono milje ljubavi to stavlja nam u ruke tek maeve radosti!... A vi, ta tko ste vi, o Mudraci! da nas korite, o Mudraci! Ako usud morski pothranjuje jo, sred svog doba, veliku neku pjesan izvan razuma, zar ete mi uskratit da joj pristupim? Zemljo mog gospodstva, da u te udem! bez ikakva srama zbog svog zadovoljstva... Ah! nek pristupi kakav Pisar i kazivat u mu u pero... Pa tko bi dakle, od ovjeka roen, bez uvrede podijelio sa mnom radost moju? - Oni koji od roenja stavljaju svoju spoznaju iznad znanja.
Zvonimir Mrkonji

443

PIERRE JEAN JOUVE

(1887. - 1976.)

Pierre Jean Jouve zapoinje svoj pjesniki put kao sljedbenik unanimizma (pjesnike kole koju je njezin osniva J. Romains opisao kao izraz jednodunoga i kolektivnoga ivota), ali nakon Prvoga svjetskoga rata potpuno odbacuje svoj dotadanji rad. Godine 1924. Jouve uz pomo supruge psihoanalitiarke otkriva psihoanalizu kao protuteu svojoj izrazitoj mistinoj nastrojenosti. Videi u dvojstvu Erosa i Smrti osnovnu suprotnost to razdire modernoga ovjeka, Jouve u predgovoru svojoj knjizi Krvavi znoj (Sueur de sang, 1935.), pod naslovom Nesvjesno, spiritualnost, katastrofa, zacrtava osnovne teme svoje poezije. U nastojanju da oslobode poeziju od racionalnoga, pjesnici nakon Rimbauda takoer su zasluni za otkrivanje nesvjesnoga, jer upuuju na tendenciju katastrofe, koju ono sadri: Najgora katastrofa civilizacije mogua je u ovom asu jer ona stoji u ovjeku. [...] Psihoneuroza svijeta dosegla je visok stupanj koji daje povoda pribojavati se samoubojstva. Poezija se postavlja protiv katastrofe jer je sam ivot velikoga Erosa, koji umire i preporaa se. Ono to Jouveovu stavu daje ivot, jest spolnost potencirana osjeajem grijeha i apokaliptike kazne. U etvorici francuskih pjesnika prethodnoga razdoblja, pie Jouve, Nervalu, Baudelaireu, Rimbaudu, Mallarmu - vidimo prve inove drame Erosa, koji, kao Poezija, sebe shvaa i po prvi se put usuuje pokazati se. Po svemu, Jouve nastavlja erotiku tih pjesnika i dovodi je do vrhunca koji nije dosegao ni nadrealizam, razbivi sve prepreke oitovanju Erosa. Sve njegove knjige -Tajanstvenipir(LesMystrieusesNoces, 1925.), Pir (Noces, 1928.), Nebeska tvar (Matire cleste, 1937.), Kyrie (1938.), Dijadem (Diadme, 1949.) - svjedoe o snazi toga osamljenoga, dubokoga glasa koji, spojivi puteno i duhovno, slogom klasino jednostavnim, a ujedno modernim po sintaktikoj slobodi, promie visinu pjesnike zadae.

444

MISTINA KRAJINA

Beaux nuages beaux anges prisonniers clairs Lijepi oblaci lijepi aneli uznici prejasni Stablo u podne topla ruka zelenila Crkva ena iz kamena Sunce svakome na elu Otisnuta na granju zraka pukotina to zguvana die najveu od tajna Riu smeu ili crnu Mous i uzbueno ljeskanje u runima Roenje zametka i orlova veoma istih Naprotiv pliva nagnut bijelom danu Krasan zarobljeni balon Pod bojaznim suncem spava Na ruiastim vjetrima prebiva Vii od oblaka uenih predmeta Vii od udnje vii od njihove borbe Ne dosta visok preteak Da slomi ue od dugih suznih kesica Dok je planina kristalnih cesta Gomilaju podno sebe ljeposnu maglu Glazbu gospodovanj Vukla k sebi duge zelene rijeke Natovarene ljudskim uljem I krojila Djevici halju iz kamena Skaredno sainjenog od umskoga neba.

Zvonimir Mrkonjk

445

LOV

Les premiers grands oiseaux on les abattait nus sous le corsage Prve velike ptice obarahu gole pod prslukom Na mahovini vidi se velik rastvoreni estar Kouta zapomae na zapadu svojih dugih nogu Zameui prsten pod suknjama stida Srce joj se bori svagda izmed nogu Daj mi da otvorim to srce i zaronim u nj svoju nesreu Prekrasni pobijeeni sjenoviti su guzovi A na oba oka plua joj od uasa izlijeu.
Zvonimir Mrkonji

LEPTIRI

Les papillons sont enferms Leptiri su zatvoreni Leptiri ruiasti i crni leptiri masni Leptiri su neljudski topli Krila su im nesporazumi sjeanja Te zvijerke nose biljeg i kobnost dvaju lica Sto se zatvaraju u stroge donje nabore Kad ih spazimo u njihovoj tami Leptiri donjega mesa Nadiru ruiasti masni

446

Nadiru ali trepu Trepu ali nadiu Miris bezumlje golotu teinu.
Zvonimir Mrkonji

ORFEJ

Mnades retentissantes organises Menade gromoglasne organizirane Koje prebivate na vrcima grebena Neovjenog svijeta to ne ljubi vie ljubav Ratna ua raskreenih butina Menade sna koje urlate smrt Pjevaa, furije zlata i vlasti Sestre moje budite oruane budite gole budite pjane Prodrite sve to vam je moje srce nastvorilo.
Zvonimir Mrkonji

UTI KONJ

Quatrime Cheval tu es un soleil jaune etvrti Konju ti si uto sunce Pojavio se Konj etvrti Konj najgori Onaj to rije ga ljudska nije rekla.

447

ut sred bijela dana obasjava nas Kako te vidjet a ne oslijepit to vidjesmo Nebo i stravu na neobinoj zemlji A da se rijei ne poure da te kau? ut si a oblik ti se preko kostura slijeva Na pradrevnu bavu rebara Zelene krpe otpadaju sve providnije Rep je bez dlaka a zdjelica na takama Radi jalova optoka nasilja A vjetar kemija Pue ti kroz nozdrve i pobijeljelo oko. Muka smrti! Predoi prvi grijeh U mirnom zlatnom zelenilu Povijesti, Svojim posve unutranjim okom promatraj ga Prolaze preko hladnih nam tijela utjelovi ga I tvore nae konano odsue, poini ga! Konju sunce to kroi starim meniskusom Pripremi gomile slavodobitnoga Grijeha! Groteskna debljina plahta i kamenja Slijedi te, smrvljeno Stanite Mrtvih Zemlja nonih bujica i tualjki Mo studeni koju ne moe probaviti Bijedna zemlja jer tako je krvava srdba Sto vodi drugoj smrti od gorueg ulja Vladaj na toj zemlji Tjeraju je u njenu Sjenu il u njeno Ne Oduvijek praen kugom i gradom Svjedocima zvijezda Prodiru bogatstvom rak-rane O koji hoda zvijeima Narasti odjednom s kotaem vremena Sveano i nijemom nakupinom istrulih krikova.

Zvonimir Mrkonji

448

JEAN COCTEAU
(1889. - 1963.)

svim formama svoje mnogostruke djelatnosti - u poeziji, romanu, drami, u slikarstvu i na fdmu - Jean Cocteau uvijek je pjesnik, tovie pjesnik poezije (G. E. Clancier), metapjesnik. Ipak, Cocteau je daleko od toga da bude sveenikom pjesnitva u smislu ozbiljnosti i nepokretnosti toga pojma. Naprotiv, svojim stilskim i tematskim pretvorbama on je zavrijedio oznaku maga modernoga duha, po emu je najsliniji svojim velikim suvremenicima, slikaru Pablu Picassu i skladatelju Igoru Stravinskomu. Do dvadesetih godina Cocteau je ekspresionist, sredinom dvadesetih, u knjizi Jednoglasni pjev (Plain-Cbant, 192 3.), on je klasicist po formi, a romantik nadahnuem, da bi pedesetih godina bio privuen verbalnim automatizmom nadrealistikoga nadahnua. Koristei se svim raspoloivim mitovima, Cocteau je stvarao nove mitove, u sreditu kojih je pjesnikov ivot.

449

BATERIJA

Soleil, je t adore comme les Sunce, k tebi uzdii u hvalu ko divljaci niice na alu. Sunce, daje slikama punou, svojoj stoci, u koari vou. Opali mi tijelo i osoli, velike me oslobodi boli. Crnac, kome svi se zubi crn izvana, rumen iznutra je. Ja sam pak iznutra crn, a rumen izvana, unesi mijenu u me. Boju, miris tijela mi pretvori ko to Hijacinta cvijetom stvori. Daj da cvrak navrh bora cvri, daj da se u krunoj pei grim. Stablo to o podne ispuni se noi, s veeri opet no iz sebe toi. Daj da moji zli se snovi plijeve, sunce, zmijo Adama i Eve. Daj da na to sviknem se to prije, da je jadni drug moj Jean ubijen. sjaje,

450

Lutrijo, dobitke na kat sloi, to jest lopte, posude i noe. Ti nevrijednu svoju robu steri na Antile i na divlje zvijeri. Ponajbolje tu nama predoi zato da nam ne pokvari oi. Bordel Goulue, mane od baruna, gdje zrcala arpeggia su puna. Iupaj mi boljku, snano vuci, varalice u zlatnoj karuci. Vrue mi je, jer je podne. Gorim! Vie ne znam ni sam to to zborim. Nemam sjene, od mene se mae, sunce, svih mjeseci zvjerinjae. Sunce, Barnume, Buffalo Bille, jae si od opijumske sile. Ti si klaun, toreador; zlatni u tebe su i lanii satni. Ti si modri crnac koji bije ekvatore i ekvinocije. Sunce, snosim udarce ti jake, na svom vratu tvoje teke ake. Ipak ti si ono za im hlepim, sunce, paklu moj prelijepi.
Mate Maras

451

Je n'aime pas dormir quand ta figure habite Loe spavam kada glava ti u noi Lei uz moj vrat Jer mislim o smrti, to e brzo doi San tvrdi nam dat. Umrijet u, a ti e ivjet, to me budi! Uasno me strah. Jednom neu uti srce ti u grudi, Ni sluat tvoj dah. Zar bi plaho ptice jo potpuno sneno Gnijezdo ostavilo, Gdje s etiri noge tijelo razvedeno Dvoglavo je bilo. O da moe vjeno radost potrajati Koja jutrom jenja, Kojoj andel, duan da me putem prati, Sudbu moju mijenja. Lak sam pod tom tekom glavom to se ini Od moje gromade, Mnom tiena stoji, slijepa u tiini, Prem dan mi je krade. Glavo odsjeena, k svjetovima drugim, Razliitim stiu, Ti urasta u san korijenima dugim, Daleko, a blizu.

452

Ah, da mi je s tvojim profilom uz vrat Kroz snena ti usta Dah iz vignja tvojih grudi osjeat Dok smru ne sustam.
Zvonimir Mrkonji

453

PIERRE REVERDY
(1889. - 1960.)

Rodom junjak, Reverdy je u svojoj poeziji trajno obuzet ljubavlju prema prirodi i krajoliku, intenzivnoj do kontemplacije i samonegiranja. Doavi 1910. u Pariz, on je postao pjesnikim suputnikom kubistikoga pokreta, zbog ega je dobio naziv kubistikoga pjesnika. I Reverdy je zaokupljen predmetnou svijeta, ali ne na nain smrznute dinamike pogleda u analitikom kubizmu. Da bi predmeti i njihovi odnosi doli to vie do izraaja, u Reverdyevoj je poeziji prizor krajnje sveden i ispranjen. Dok su dogaaji u tom svijetu svedeni na najmanju mjeru, sve je sadrano u odnosima medu stvarima, pojavama i kakvoama. Na osnovi te znaajke svoga pjesnikoga svijeta, Reverdy je 1916. stvorio definiciju pjesnike slike - koja nastaje iz priblienja dviju rijei podrijetlom iz to je mogue udaljenijih realnosti - preuzetu uskoro za jednu od osnovnih postavki nadrealistike poetike. U svojim najznaajnijim knjigama, Ovalniprozori (La Lucarne ovale, 1916.), Skriljevac krova (Les Ardoises du Toit, 1918.), Kravate od konoplje (Cravates du Chanvre, 1922.) itd., Reverdy je stvorio uzorak ispranjenoga, ali vrlo prisutnoga svijeta egzistencijalne tjeskobe i oekivanja, ime e snano utjecati na korjenita strujanja u francuskom pjesnitvu nakon Drugoga svjetskoga rata.

454

SUH JEZIK

Le chu est l Klin je tu Zadrava obronak Svijetla krpa podignuta na vjetru jest neki dah i onaj tko razumije Svaki je put gol Ceste plonici daljina ograda bijeli su Ni kapi kie Ni lista sa stabla Ni sjene halje Iekujem daleko je postaja Rijeka meutim tee obalama uzvodno zemlja se sui sve je golo sve je bijelo Samo s razdeenim hodom ure buka promakloga vlaka Iekujem
Zvonimir Mrkonji

KASNO U NO

La couleur que dcompose la nuit Boja koju rastvara no Stol za kojim sjede

455

Cilindar petrolejke Svjetiljka je srce koje se prazni Druga je to godina Jedna nova bora Jeste li na to ve pomislili Prozor upravlja plavo okno Vrata su prisnija Rastajanje Grinja i zloin Zbogom ja padam U slatki kut ruku koje me prihvaaju Krajikom oka vidim sve one koji piju Ne usuujem se pomaknuti Sjede Stol je okrugao I moje pamenje isto tako Sjeam se sviju ak onih koji su otili
Ante iin-ain

PJESNICI

Sa tte s'abritait craintivement Njegova glava sklanja se bojaljivo pod sjenilo svjetiljke. On je zelen i njegove su oi crvene. Postoji glazbenik koji se ne mie. Spava; njegove odsjeene ruke sviraju violinu ne bih li pomou njih zaboravio svoju bijedu. Stubite koje nikamo ne vodi, uspinje se oko kue. Nema, uostalom, ni vrata ni prozora. Na krovu se vide usko-

meane sjene koje se strmoglavljuju u prazno. Padaju jedna za drugom, a ne ubijaju se. Brzo se ponovno uspinju stubitem i poinju iznova, vjeito oarane glazbenikom koji svagda svira violinu rukama koje ga ne sluaju.
Vinja Machiedo

HODNIK

Nous sommes deux Nas dvoje smo Na istoj crti gdje sve se nie U meandrima noi Rije je u sredini Dvoja usta koja se ne vide um koraka Jedno lako tijelo klizi prema drugom Podrhtavaju vrata Jedna ruka prolazi Htjeli bismo otvoriti Svijetla zraka stoji uspravno Tu preda mnom I vatra je to to nas razdvaja U mraku gdje tvoj prof iezava Minuta prekinuta disanja Zapalio me je na prolazu tvoj dah.
Vinja Machiedo

457

Cilindar petrolejke Svjetiljka je srce koje se prazni Druga je to godina Jedna nova bora Jeste li na to ve pomislili Prozor upravlja plavo okno Vrata su prisnija Rastajanje Grinja i zloin Zbogom ja padam U slatki kut ruku koje me prihvaaju Krajikom oka vidim sve one koji piju Ne usuujem se pomaknuti Sjede Stol je okrugao I moje pamenje isto tako Sjeam se sviju ak onih koji su otili
Ante iin-ain

PJESNICI

Sa tte s'abritait craintivement Njegova glava sklanja se bojaljivo pod sjenilo svjetiljke. On je zelen i njegove su oi crvene. Postoji glazbenik koji se ne mie. Spava; njegove odsjeene ruke sviraju violinu ne bih li pomou njih zaboravio svoju bijedu. Stubite koje nikamo ne vodi, uspinje se oko kue. Nema, uostalom, ni vrata ni prozora. Na krovu se vide usko-

458

meane sjene koje se strmoglavljuju u prazno. Padaju jedna za drugom, a ne ubijaju se. Brzo se ponovno uspinju stubitem i poinju iznova, vjeito oarane glazbenikom koji svagda svira violinu rukama koje ga ne sluaju.
Vinja Machiedo

HODNIK

Nous sommes deux

Nas dvoje smo Na istoj crti gdje sve se nie U meandrima noi Rije je u sredini Dvoja usta koja se ne vide um koraka Jedno lako tijelo klizi prema drugom Podrhtavaju vrata Jedna ruka prolazi Htjeli bismo otvoriti Svijetla zraka stoji uspravno Tu preda mnom I vatra je to to nas razdvaja U mraku gdje tvoj profil iezava Minuta prekinuta disanja Zapalio me je na prolazu tvoj dah.
Vinja Machiedo

459

PAUL LUARD
(1895. - 1952.)

Najtananiji lirik modernoga francuskoga pjesnitva, Eugne Grindel (s knjievnim imenom Paul luard), kako u svom ivotu, tako i u svojoj poeziji, predaje se svagda istoi nekoga poriva. Isprva pod utjecajem unanimizma, Eluard ubrzo pristupa dadaistima, zatim sudjeluje s Bretonom u stvaranju nadrealistikoga pokreta. Godine 1924. ukrcava se bez iijega znanja na put oko svijeta, s kojega se vraa nakon nekoliko mjeseci. Premda je ve objavio nekoliko zbirki pjesama, u kojima dolaze do izraaja Apollinaireove pouke o slobodi rijei, luard tek kao nadrealist objavljuje knjige kojih naslovi ostaju medu najznaajnijim steevinama nadrealizma: Umrijeti od neumiranja (Mourir de ne pas mourir, 192 2.), Kapitala boli (Capitale de la Douleur, 192 6.), Ljubav, poezija (L'Amour, la Posie, 1929.), Neposredni ivot (La Vie immdiate, 1932.). Kada 1931. Aragon i jo neki nadrealisti prihvaaju harkovsku liniju, tj. estetiku socijalistikoga realizma, luard ostaje vjeran pokretu, ali se istodobno sve vie angaira kao antifaist. Za vrijeme okupacije luard ilegalno radi za pokret otpora, u emu vanu ulogu igra i njegovo pjesnitvo. U tom razdoblju nastale su knjige Javna rua (La Rose publique, 1934.), Plodne oi (Les Yeux fertiles, 1936.), Prirodni tok (Cours naturel, 1938.), Omoguiti da se vidi (Donner voir, 1939.), Poezija i istina (Posie et Vrit, 1942.), Neprekidna poezija (Posie ininterrompue, 1946.), Politike pjesme (Pomes politiques, 1948.) i Moralna pouka (Une Leon de morale, 1949.). Ljubav je osnovni poticaj luardova pjesnitva, koji se ne zaustavlja na uvstvenom odnosu prema eni, nego ga nosi prema svim biima. Nema poezije koja bi u tome bila manje subjektivna od luardove. Prenositi drugima poruku ljubavi spada u program mijenjanja svijeta: Pjesnik je mnogo vie onaj koji nadahnjuje, nego onaj koji je nadahnut. Poistovjeujui ljubavno i pjesniko iskustvo, luard pie poeziju velike jednostavnosti, koja povezuje slobodu nadrealistike uporabe jezika s izravnou sveljudskih poruka. Premda po svojoj naravi upravo suprotna Bretonovu pojmu grevite ljepote, klasino smirenoga i uravnoteenoga izraza, luardova je poezija najvie pridonijela irokomu oglaenju nadrealizma.

460

ZRCALO TRENUTKA

II dissipe le jour Ono rasipa dan, Ono kazuje ljudima slike osloboene privida, Ono oduzima ljudima mogunost da se od njega odvoje, Ono je tvrdo kao kamen, Kamen bezoblian, Kamen kretanja i vida, A odsjaj mu je takav da kvari sve oklope, sve obrazine. Ono to je ruka uhvatila, prezire ak poprimiti oblik ruke, Ono to je bilo shvaeno, ne postoji vie, Ptica se stopila s vjetrom, Nebo sa svojom istinom, ovjek sa svojom stvarnou.
Zvonimir Mrkonji

VOLIM TE

Je t'aime pour toutes les femmes que je n 'ai pas connues Volim Te radi svih ena to ih ne upoznah Volim Te radi svih doba u kojima ne ivljah Radi mirisa puine i mirisa toplog kruha Radi snijega to se otapa radi prvih cvjetova Radi istih ivotinja koje ovjek ne plai Volim Te radi voljenja

461

Volim Te radi svih ena to ih ne volim U komu se odrazujem ako ne u tebi vidim se tako malo Bez tebe ne vidim nita izim pusta prostranstva Izmeu neko i danas Postoje sve te smrti to ih s mukom prekoraih Ne mogoh probiti zid mojeg zrcala Trebao sam rije po rije uiti ivot Kako se zaboravlja Volim Te radi razbora to nije moj Radi zdravlja Volim Te usuprot svemu to je tek privienje Radi tog besmrtnog srca koje ne uvam Dri se sumnjom a razum si samo Pripeka si to mi udara u glavu Kad sam siguran u sebe
Mirko Tomasovi

MOJA LJUBAV

Elle est debout sur mes paupires

Ona je uspravna na mojim vjedama I njena je kosa u mojoj kosi, Ona oblik mojih ruku nosi, Ona ima boju mojih oiju, Ona u moju sjenu uranja Kao kamen u nebo. Njene su oi vazda otvorene I ne da mi usnuti.

462

Njene sanje u blijesku svjetla ine da hlape sunca, I nagone me na smijeh, na pla i na smijeh, Nagone me da govorim iako nemam to rei.
Drago Ivanievi

OSLIKANE RIJEI Pablu Picassu

Pour tout comprendre Da bi se sve razumjelo I Stablo s pogledom pramca Stablo koje oboavaju guteri i povijue A i oganj i slijepac Da bi se spojilo krilo i rosa Srce i oblak dan i no Prozor i vidik odasvud Da bi se dokinulo Kreveljenje nidce to e se sutra kotrljati po zlatu Da bi se dokrajilo Prenemaganje slatkasto Divova punih sebe Da bi se vidjele sve oi odraene Od svih oiju

463

Da bi se vidjele sve oi jednako lijepe Kao to one vide More upojno Da bi se lako smijalo Jer ti je bilo vrue jer ti je bilo hladno Jer si bio gladan jer si bio edan I da bi govor Bio jednako podaan Kao poljubac Da bi se zdruila kupaica i rijeka Kristal i plesaica oluje Kora i doba dojki udnja i mudrost djetinjstva Da bi se dao eni Zamiljenoj i samoj Oblik draganja Koje je snivala Da bi pustinje bile u sjeni Umjesto da su u Mojoj Sjeni Dati moram Svoje Dobro Dati Svoje Pravo.
Drago Ivanievi

464

GLAVOM PROTIV ZIDOVA

Ils n 'taient que quelques-uns

Bilo ih je samo nekoliko Na cijeloj zemlji Svaki se smatrao samim Pjevali su imali su pravo Pjevati Ali pjevali su kao to se pljaka Kao to se ubija sebe Noi vlana otrcana Hoemo li te trpjeti Jo zadugo Neemo li prodrmati Tvoju oitost kloake Mi neemo ekati na jutro Napravljeno po mjeri Htjeli smo vidjeti jasno u oima drugih Njihove iscrpljene ljubavne noi Oni sanjaju samo o tom da umru Njihove lijepe puti zaboravljaju se U srcovrteim pavanama Pele uhvaene u svom medu Oni ne znaju za ivot A nama je od njeg zlo posvuda Crveni krovovi topite se pod nepcem Pasja ego u punim krevetima Dodi da isprazni svoje kesice pune tople krvi Ima jo jedna sjena ovdje I komad glupana ondje Na vjetru njihove maske njihove prnje

465

U olovu njihove zamke njihovi okovi I razborite im sljepake kretnje Ima vatre pod peinom Za onog tko vatru ugasi Pripazite mi imamo Unato noi koju ona smilja Vie snage nego utroba Vaih sestara i ena I mi emo se razmnaati Bez njih ali udarcima sjekire U vaim zatvorima Kameni potoci oranje pjene Gdje lepraju oi bez pizme Oi pravine bez nade Koje znaju vas I koje ste morali iskopati Radije nego da ih ne poznate Udicom vjetijom od vaih vjeala Mi emo uzeti svoje dobro gdje hoemo da bude.
Zvonimir Mrkonji

466

ANDR BRETON
(1896. - 1966.)

Opsjednutost slobodom jedinstveni je nazivnik Bretonova ivota, djelatnosti i njegove poezije. Zato je teko razgraniiti njegovu poeziju od drugovrsnih tekstova kao i dogaaja njegova ivota vezanih uz pojam s kojim se poistovjetio: nadrealizam. Poetkom Prvoga svjetskoga rata, kao student medicine, Breton je dodijeljen neuropsihijatrijskoj slubi, zahvaljujui emu se upoznao s Freudovim radovima i s pojmom nesvjesnoga. Godine 1919. objavljuje prvu knjigu, Zalagaonica (Mont de Pit), i pristupa dadaistima (od kojih e se odvojiti 1922. smatrajui ih suvie destruktivnima) te s L. Aragonom i P. Soupaultom osniva asopis Literatura, gdje objavljuje prvi nadrealistiki tekst, Magnetska polja, napisan u suradnji sa Soupaultom. U njemu otkriva automatsko pisanje, koje e g. 1924. u prvom Manifestu nadrealizma ovako definirati: NADREALIZAM, im. m. Cisti duevni automatizam, pomou kojega se hoe izraziti, bilo govorom ili pismom, ili na koji god drugi nain, zbiljsko odvijanje misli. Diktat misli izvan nadzora razuma, izvan svake estetske ili udoredne svrhe. Poeziji koja se oslobodila pomou misli nesvjesnoga, nije vie svrha knjievno djelo, nego prije svega in slobode, kojim se moe, kao to je govorio Rimbaud, promijeniti ivot. Takav stav vodi Bretona i njegove drugove u politiki angaman te oni osnivaju 1930. asopis Nadrealizam, u slubi revolucije, od kojega se Breton 1935. distancira. Sve Bretonove najznaajnije knjige, Sjaj zemlje (Clair de Terre, 1923.), Nadja (1928.), Spojene posude (Les Vases communiquants, 1932.), Sijedi revolver (Le Revolver cheveux blancs, 1932.), Luda ljubav (L'Amour fou, 1937.), trajna su rezultanta pjesnikove tenje da prevlada tjeskobnu pomisao na nepremostivi razdor izmeu djelovanja i sna. Pokreta pisanja i svakoga drugoga djelovanja jest za Bretona pjesnika slika u smislu susretita krajnosti, kako ju je bio odredio Lautramont. Tenja da se dovede mata na vlast (kako su nadrealistiki zahtijevali 1968. pobunjeni studenti u Parizu), da se ostvari udesno, moe se konkretizirati jedino preko novoga pojma ljepote, koja e, po Bretonovim rijeima, biti grevita ili je nee biti. Po tim znaajkama

467

Bretonovo djelo i cijeli nadrealizam oituju crte krajnje, apsolutne pojave romantizma suoene sa slutnjama neumoljivo svrstanoga svijeta budunosti.

468

SLOBODNA VEZA

Ma femme la chevelure de feu de bois

Moja ena kojoj je kosa od umskog poara Kojoj se misli blistaju od ara Kojoj je struk od pjeane ure Moja ena u koje je struk vidre u raljama tigra Moja ena kojoj su usta znaka i bokor najkrupnijih zvijezda Kojoj su zubi trag bijelih mieva na bijelom tlu Kojoj je jezik od izglaane ambre i stakla Moja ena kojoj je jezik probodena hostija U koje je jezik lutka to otvara i zatvara oi Kojoj je jezik od nevjerojatna kamena Moja ena u koje su treptaji trepavica djeje pisanje U koje su obrve od ovala lastavijega gnijezda Moja ena kojoj su sljepooice od ploe na krovu staklenika I od pare na oknima Moja ena kojoj su ramena od ampanjca I od esme s glavama dupina pod ledom Moja ena kojoj su zglavci od igica Moja ena kojoj su prsti od sluaja i od asa herca U koje su prsti od sijena tek pokoena Moja ena kojoj su pazuha od kunovine i od bukova ploda I od Ivanjske noi Od svibe i od gnijezda koljaka U koje su ruke od pjene mora i brana I od mjeavine penice i mlina Moja ena vretenastih nogu Kojoj su kretnje kao u urarstva i u oaja Moja ena u koje su noni listovi od bazgove srike Moja ena u koje su noge inicijali U koje su noge svenjii kljueva U koje su noge od sml to upijaju

469

Moja ena kojoj je vrat biserni jeam Moja ena kojoj je grlo Zlatna dolina I susret u samom koritu rijene struje Kojoj su grudi no Moja ena kojoj su grudi morski krtinjaci Moja ena kojoj su grudi rumeni talionici Kojoj su grudi utvare rue pokrivene rosom Moja ena kojoj je trbuh rairena lepeza dana Kojoj je trbuh divovska panda Moja ena u koje su leda uspravljene ptice U koje su leda od ive U koje su leda od svjedosti Kojoj je zatiljak zaobljeni kamen i vlana kreda I pad ae tek ispijene Moja ena u koje su bokovi od brodice Bokovi od svijenjaka i pera u strijele Rebra od per bijeloga pauna Od neosjetljive vage Moja ena kojoj je stranjica od pjeenjaka i od azbesta Moja ena u koje je pozadina labudice Moja ena u koje je proljetna stranjica I spol perunike Moja ena kojoj je spol zlatni rudnik i kljuna udnovati Moja ena kojoj je spol alga i ustajali bomboni Moja ena kojoj je spol od zrcala Moja ena oiju punih suza Oiju to su oruje ljubiasto i magnetska igla Moja ena u koje su oi od savane Moja ena u koje su oi od vode to se u tamnici pije Moja ena kojoj su oi od drvea po kojem vazda sjekira pada U koje su oi na razini vode na razini zraka zemlje i vatre
Marko Grti

470

SABLASNI STAVOVI

Je n 'attache aucune importance la vie ivot mi nije nimalo vaan Ni najsitnijeg leptira ivota ne bih pribo za neto vano Nimalo nisam vaan ivotu Ali grane od soli grane bijele Svi mjehurii sjene I anmone morske Slaze i diu u mojoj misli Stiu iz plaeva neisplakanih Iz koraka neiskoraenih koji su zato dvostruki koraci A pijesak ih pamti kad se digne plima Preke su u krletci I ptice s velike visine slijeu da bi pjevale pred tim prekama Podzemni prolaz sve mirise sjedinjuje Jednog se dana ena neka umijea u to ena ta postade tako blistava te je ne mogoh ni vidjeti Oima ovim kojima vidjeh sebe sama gdje plamtim Ve bijah dobio sadanju dob I bdjeh nad sobom nad milju svojom kao noni uvar u golemoj tvornici Jedini uvar Kruni tok opinjae vazda iste tramvaje Likovi sadreni ne izgubie ba nimalo izraajnost Zagrizahu smokvu osmijeha Poznajem tkaninu jednu u iezlu gradu Da mi se prohtjede da pred vas banem u toj tkanini Pomislili biste da vam kucnu posljednji as Kao i meni esme e napokon shvatiti da ne smiju rei esma
Marko Gri

471

On nie dit que l-bas les plages sont noires

Kau mi da su tamo ali crni Od lave potekle u more I da se odmataju podno neizmjernog visa zadimljenog snijegom Pod jednim drugim suncem divljih daka Koja je to daleka zemlja Sto svu svoju svjetlost kao da crpe iz tvog ivota Ona trepti vrlo stvarna na vrhu tvojih trepavica Blaga tvojoj puti poput bestjelesne rubenine Netom izvuene iz odkrinute krinje stoljea A za tobom Bacajui posljednje svoje mrane plamsaje medu tvoje noge Na tlo izgubljenog raja Ogledalo tmine zrcalo ljubavi I nie jo k tvojim rukama to se otvaraju Dokazivanju proljeem NA OSNOVI Nepostojanja zla Svaka rascvala morska jabuka
Zvonimir Mrkonji

472

Le monde baiser
Svijet u cjelovu Igra s ljeskinim tapiima priivenim na rukave Smiruje roj mladih majmuna-lavova Koji halabuno sioe s okvira Sve postaje tmasto vidim gdje prolazi koija noi Vuku je aksolotli u plavim cipelama Palucavi ulaz injenina puta to vodi u grob Poploan vjeama i njihovim trepavicama Zakon odmazde satire zvjezdani narod I zbog mene iaran si crnom rosom Dok se strahobne umne mede S vrijeom loze Raskoljuju po duljini Proputajui bijele aplje Koje slijeu na susjedno jezero Reetke prizora udesno su svinute Dugo zrano vreteno jedino posvjedouje ovjekov bijeg U praskozorje u sjajnim lucernama Vrijeme je Odsad samo odzvanjanje cigankinih zlatnika Na volanima rusomae Jahaica uspravna na konju u galopu s pjegama olujnih runaca Izdaleka se ruke svagda bono proteu Odozdo me praan romb tita podsjea Na ator iskien modrim bivolima Indijanaca sa titnikom za ui Vani zrak iskuava imeline rukavice Na tezgi bistre vode Svijet u cjelovu-svijetu

dans

un

473

Moj je oklop Oklop goleme nebeske kornjae s hidrofilnom Koja se svake noi bori u ljubavi S golemom crnom kornjaom divovskom stonogom korijenja

utrobom

Vinja Machiedo

NA PUTU ZA SAN ROMANO

La posie se fait dans un lit comme Vamour Poezija se ini u postelji kao ljubav Njezine razbacane plahte postaju zora stvari Poezija se ini u umi Ona ima prostor koji joj je potreban Ne ovaj drugi nego onaj koji uvjetuju Jastrebovo oko Rosa na preslici Sjeanje na oroenu bocu traminca na srebrnoj plitici Visoka ipka od turmalina na moru I put misaone pustolovine Koji se okomito uspinje Ako samo malo zastane odmah zarasta u ikarje To se ne zvoni na sva zvona Nije pristojno ostaviti vrata otvorena Ili pozvati svjedoke Jata riba ivice sa sjenicama Tranice na ulazu u veliki kolodvor

474

Zrcaljenje dviju obala Brazde u kruhu Mjehurii u potoku Dani u kalendaru Pljuskavica in ljubavi i in poezije Nisu spojivi Sa itanjem novina na glas Smjer sunane zrake Modro svjeducanje koje povezuje udarce drvosjeine sjekire Uzica djejeg zmaja u obliku srca ili vre Ravnomjerno mahanje dabrova repa Brzina munje Slap slatkia s vrha starih stepenica Lavina Soba arolija Ne gospodo nije sudnica za prijestupe Ni sobetina puna pijanih vojnika nedjeljom naveer Plesne figure otplesane u prozirnome iznad movara Omeivanje enskog tijela na zidu bacanjem bodea Svijetli kolutovi dima Uvojci tvoje kose Krivulja spuve s Filipina Prepletanje pjega zmije koraljke Ulaenje brljana u ruevine Ona ima mnogo vremena pred sobom. Poetski je zagrljaj kao tjelesni zagrljaj Dok traje Zaklanja svaki pogled na bijedu svijeta
1948. Radovan Ivi

475

ANTONIN ARTAUD
(1896. - 1948.)

Posljednji u nizu prokletih pjesnika, Antonin Artaud, naao je

u nadrealizmu najbolju mogunost odreenja svoje razdrte osobnosti, koja se suprotstavlja stalnoj prijetnji ludila i rasapa. Unato tomu to je i on osudio knjievnost (Svako je pisanje svinjarija.) njegovi tekstovi biljee uspjeno nastojanje pjesnika da dosegne i zabiljei svoju misao, raspadanje koje je osjeao na tjelesno neposredan nain. Psiholokomu i racionalnomu Artaud je stoga suprotstavljao tjelesno i iracionalno, videi u njima ne sredstva, nego svrhu nadrealistike djelatnosti. Zapoevi kao pjesnik koji je osim svojih kasnijih tjeskobnih, grevitih svjedoenja o svojoj duevnoj drami, napisao i estokih pjesama u tradicionalnoj formi, Pupak limba (L'Ombilic des limbes, 1925.), Zivcomjer (Le Pse-Nerfs, 1927.), Artaud je usporedo djelovao kao glumac i redatelj, koji je svojim kazalitem okrutnosti dao veliki poticaj kazalitu budunosti.

476

MOLITVA

Ah, donne-nous de crnes de braises

0 daj nam lubanje gorue Zgromljene munjom lubanje arne Lubanje lucidne lubanje stvarne 1 proete tvojim prisuem 0 daj nam se rodit u nutarnjem nebu
Puni kovitlaca ko bujini nanos Pa nek nas probode vrtoglavi zanos Noktima svojim to nas ognjeni grebu Zasiti nas jer smo gladne strvi Meduzvjezdanih potresa i uzbuenja... 1 saspi u nas astralnih privienja Uzavrelu lavu namjesto nae krvi Oslobodi nas a zatim podijeli Rukama svojim otrobrida ara Rastvori svodove arke nek se nebo para Gdje umiremo jo dalje od smrti Daj da nam mozak uzavre do puna U krilu mudrosti svoje u vlastitu znanju I predaj razbor na tom oaranju Pandama novoga tajfuna.
Bozo Kukolja

477

ZAZIVANJE MUMIJE

Ces narines d'os et de peaux Nozdrve od kosti i koe gdje poinju apsoluta mrkline i bojom oslikane usne koje zatvara kao zastore I zlato to te uvlai u san ivot koji guli s tebe kost, i rascvjetan pogled laan kojim tad dostie svjetlost Mumijo, i vretenaste ruke da isprevru tvoja crijeva, ruke u kojima mrak straan poprima oblik ptice Sve ime smrt sebe ukraava ko nekim sluajnim obredom, eretanjem sjena i zlatom kojim plutaju crna crijeva Da, ba tako te sustiem, po ovapnjenoj cesti vena a tvoje zlato je kao moja patnja svjedok najgori pun pouzdanja
Vinja Machiedo

478

OVDJE POIVA
[ulomci]

Moi, Antonin Artaud, je suis mon Ja, Antonin Artaud, ja sam svoj sin, svoj otac, svoja mati, i ja mjernik glupog kruenja, gdje se uhvatilo u zamku raanje, te obilaenje tata - mama i dijete, plijesan iz stranjice stare - majke, mnogo prije negoli kod oca - majke. Sto znai da prije tate i mame, koji nisu imali kau ni oca ni majke, a gdje bi ih uostalom i uzeli oni, kad je postojao taj jedan jedini par, koji ni ena ni suprug - oboje ne vidjee gdje sjede ili stoje pred tom nevjerojatnom rupom, to je duh uvijek trai za svoje, da se ogade sebi oboje, dok je to beskorisno tijelo u spolovilu bilo jo nainjeno od mesa i lude sperme, to tijelo raspeto i od blijede erme, cijedei na nemoguem stolu neba svoj oguglali znoj atoma, svoj rakijski miris smrdljivih stoma, detritusa

479

iscijeenih iz tijela nekog inke zgnjeena prstima to je kao misao imao tek pola ruke, a od ruke je imao samo aku mrtvu, besprstu, laku, stavljajui kraljeve redom na muke. nuyon kidi nuyon kadan nuyon kada tara dada i i ota papa ota strakman tarma strapido ota rapido ota brutan otargugido ote krutan jer bijah inka, ali ne kralj kilzi trakilzi faildor bara bama baraba mince etretili
TILI

I nije bilo ni sunca ni kakvoga bia, ni jednoga bia tu prije mene, nikoga tko bi me oslovio s ti. Imao sam tek nekoliko vjernih podanika, koji nisu prestajali umirati za mene. No kad su ve bili odvie mrtvi, a da bi oivjeli,

480

vidjeh medu njima tek pakosnike, iste one koji su pomno vrebali na svoja mjesta, borei se jedino za sebe, no odvie jadne za protivnike. Ali tko ih je vidio? Nitko! Jer to je kraj, koji je poetak, i taj kraj, to je taj isti koji brie sve mogunosti. Velika je tajna indijanske kulture u tome da itav svijet zauvijek svede na nulu ali bolje 1) prekasno negoli rano 2) to e rei bolje ranije nego prerano

3) to e rei da se kasnije
moe vratiti samo ako ranije pojede prerano 4) to e rei da kasnijemu u isto vrijeme prethodi i prerano i rano
5)

i ma koliko se ranije urilo,

481

prekasno, koje ne kae ni rijei, uvijek je tu, da mrvu po mrvu ikolji sve to je rano.

KOMENTAR

Svaki je pravi govor neshvatljiv...

Bozo Kukolja

482

HENRI MICHAUX
(1899. - 1984.)

Michaux se rodio u belgijskom gradu Namuru u graanskoj obitelji, koja mu je namijenila zvanje arhitekta. On se meutim u dvadeset i prvoj godini ukrcava na prekooceanski teretnjak kao obian mornar. Nakon nekoliko mjeseci plovidbe Michaux se iskrcava i poinje pisati. Ali ni kasnija mnogobrojna putovanja svijetom nee pjesniku pruiti grau za njegovu poeziju: ona je tvrdoglavo okrenuta prema pjesnikovu imaginarnom svijetu kao jedinom mjestu gdje se njegova vienja mogu konkretizirati. Kao i Lautramont, koji mu je bio jednim od rijetkih poticaja iz pjesnike lektire, i Michaux uvodi u svijet budnih snova podloan himerinim mijenama. Pjesnik opisuje taj svijet as mirnoom znanstvenika, kao Swift i Kafka, primjerice u knjigama Barbarin u Aziji (Un Barbare en Asie, 1933.), Putovanje u Veliku Garabagneu (Voyage en Grande Garabagne, 1936.), U zemlji magije (Au Pays de la Magie, 1941.), as govori u prvom licu jednine tolikom izraajnou osobnoga da se izraz izobliuje u neposredne jezine kristalizacije nesvjesnoga. Premda suvremenik nadrealizma, nazvan tovie jedinim pravim nadrealistom, Michaux nema izravne veze s tim pokretom, ali njegova pobuna protiv poezije kao knjievne vrste nije manje uvjerljiva. Michauxova poezija poprima formu dokumenta uznemirene unutranjosti ovjeka koji pisanjem egzorcira svoje utvare: Egzorcizam, reakcija snagom, kao nasrtaj ovna, istinska je zatoenikova pjesma. [...] Na samo mjesto patnje i fiksne ideje uvodi se takva egzaltacija, tako divna silovitost, sjedinjena s ekianjem rijei, da se zlo postupno rasipa i nadomjeta zranom demonskom loptom - udesnim stanjem. Ta poetika, iskazana u knjizi Pokusi, egzorcizmi (Epreuves, Exorcism.es, 1945.), ostvarena je i u drugim Michauxovim znaajnijim knjigama kao to su Stanoviti Plume (Un Certain Plume, 1930.), Unutranja daljina (Lointain intrieur, 1938.), ivot u naborima (La Vie dans les Plis, 1949.) itd. Egzorcizam je za Michauxa in ruke koja se bori sa svojim tlapnjama, ali i s medijem na koji se oslanja, pa se pjesnikova djelatnost produuje i na planu crtea i grafike.

483

POINAK U NESREI

Le Malheur, mon grand laboureur

Nesreo, moj veliki orau, Nesreo, sjedni,

Poini, Poinimo malo ti i ja,

Poivaj, Ti me nalazi, snalazi, dokazuje, Ja sam tvoja razvalina. Moje veliko glumite, moja luko, moje ognjite, Zlatni moj rudnie, Moja budunosti, moja istinska majko, moj obzore, U tvojoj svjetlosti, tvom prostranstvu, tvojoj grozi Ja se preputam.
Zvonimir Mrkonji

IZAZIVAM!

Je vous construirais une ville avec des loques, moi! Ja u vam sazdati grad iz dronjaka! Sazdat u vam bez nacrta i cementa Zdanje koje neete razoriti I koje e svojevrsna zapjenjena oitost

484

Podravati i nadimati, njaui u nos vama

I u mrzli nos svih vaih Partenona, vaih arapskih umjetnosti i vaih Mingova. Dimom, rasprivanjem magle I zvukom koe bubnja Posadit u vam tvrde goleme i veliajne Tvrde sainjene iskljuivo od vrtloga i trenja Pred kojima e se va mnogotisuljetni red i geometrija Srozati u budalatine, baljezganje i prah pjeani bez razuma. Zvono! Zvono! Mrtvako zvono za sve vas, nitavilo za ive! Da, vjerujem ja u Boga! O tome on naravno nema pojma! Vjera, nepoderiv potplat - za onog tko ne ini ni koraka. O svijete, svijete zadavljeni, studena utrobo! ak nisi ni simbol, nego nitavilo: izazivam te, izazivam te! Izazivam te i kljukam te crknutim psima. U tonama, ujete li me, u tonama u vam otrgnuti ono to ste mi uskratili u gramima. Otrov je zmiji vjeran drug, Vjeran, a ona ga po njegovoj pravoj vrijednosti cijeni. Brao, brao moja prokleta, slijedite me s povjerenjem. Vuji zubi vuka ne putaju. Ali puta meso ovce. U mraku jasno emo vidjet moju brau. U labirintu nai emo pravi put. Crkotino, gdje je tebi ovdje mjesto, upisana guljivko, razlupanilone? kripava koloturo, kako li e osjetiti napetu uad etiriju svjetova! Kako li u te raetvoriti!

Zvonimir Mrkonji

485

VELIKA BORBA R.-M. Hermantu

// l'emparouille et Vendosque contre terre

On ga oprndai i priledi zemlji; On ga graba i skrominja dok ne zadrope; On ga druzgara i glaboe i barui mu uture; On ga pradjai i tropara, Topuzi ga stopo na sto i stepe na ste. Na kraju ga ispredokosuri. Onaj drugi krzma, otprahuje se, plasne, kopri se i mlavi. Brzo e s njime biti svreno; Onda se pribre i trokne... ali zaludu, Obru koji se toliko kotrljao svali se. Abrah! Abrah! Abrah! Klonu noga! Pue ruka! Krv potee! Rujte, rujte, rujte, Zenture to ukrug urlate u rupce, U loncu njegova trbuha krulji velika tajna; udimo se, udimo se, udimo se, Zurimo u vas, I mi traimo Veliku Tajnu.
Zvonimir Mrkonji

486

ALI KADA E TI DOI?

Mais Toi, quand viendras-tu?

Ali kada e Ti doi? Jednoga dana, pruajui svoju ruku, iznad etvrti u kojoj stanujem, u pravom asu kad budem zaista oajan; u sekundi groma, upajui me s uasom i vlau iz mog tijela i krastava tijela mojih misli-slika, smijena svemira; sputajui u me svoju strahotnu sondu, groznu glodalicu Tvoje prisutnosti, da bi u trenu podigao nad mojim proljevom svoju uspravnu i nenadvisivu katedralu; izbacujui me ne kao ovjeka, nego granatu u okomitu putanju,
TI E DOI,

Ti e doi ako postoji, primamljen mojom zbrkom, mojom mrskom samostalnou, izronivi iz Etera, od bilo kuda, moda ispod mog izbezumljenog ja, da bi me bacio kao igicu u Tvoju neizmjernost, i zbogom, Michaux. Ili moda, to? Nikada? Ne? Kai, Glavni Zgodite, kamo hoe pasti?

Zvonimir Mrkonji

487

BUDUNOST

Quand les mah

Kad mohi, Kad mohi, Movare, Prokletstva, Kad mohohohoki, Mohohohordi, Motrotrimotrotrihihi, Mokromrakoborci, Mlohokurokonkusi, Gnusoglavci grlati, Mlakohoplopi puru para pura, Tereti, trovanja, truljenja, Nekroze, krvoprolia, prodiranja, Ljigavci, odljudci, gnjidavci, Kad med se bude gruao u kamen, A sante budu gubile krv, Kad Zidovi izbezumljeni budu navrat-nanos iskupljivali Krista, Kad Akropola, kasarne budu pretvorene u kupus, Pogledi u imie ili u bodljikave ograde, kutije avala, Nove ruke u silovitu plimu, U ostale kraljeke nainjene od vjetrenjaa, Kad se sok radosti bude prometao u oegline, Draganje u bolna pustoenja, najsloniji organi tijela u dvoboje sabljama, Kad pijesak rideg milovanja postane opet olovo na svim ljubiteljima plaa, Kad se mlaki jezici, strasni etai, budu pretvorili bilo u noeve ili u tvrde ljunke,

488

A predivan umor rijeka to teku u ume papiga i morskih ekia, Kad Grozomor neumitni raspojasavi se napokon Zasjeo bude tisuama svojih kunih stranjica na ovaj zatvoreni, usrediteni i kao o klin objeeni Svijet, Okreui se, okreui oko sebe, a da se nikad ne uspije otrgnuti, Kad posljednji ogranak Bitka, patnja, okrutna otrica, jedina bude nadivjela, sve tananijom, Sve otrijom i nesnosnijom... a tvrdoglavo Nitavilo svud naokolo bude uzmicalo poput panike... O, nesreo, nesreo! O, posljednji spomenu, mali ivote svakog ovjeka, mali ivote svake ivotinje, ivoti maleni ko toke; Nikad vie. O, praznino! O, Prostore! Neraslojeni Prostore... O, Prostore, Prostore!
Zvonimir Mrkonji

489

FRANCIS PONGE
(1899. - 1988.)

poeziji Francisa Pongea prenosi se naglasak s odnosa jezika i duevnosti na odnos jezika i predmetnoga svijeta. Da se jezik oblikuje po uzoru na stvari, prastara je jezikoslovna teorija, od koje Ponge stvara nov pjesniki postupak. Pongeova se metoda sastoji u opisu koji strpljivo i sustavno obuhvaa predmet retoriki organiziranom mreom analogija i metafora. U svome najznaajnijem pjesnikom djelu, Na strani stvari (Le Parti pris des choses, 1942.), gdje se bavi opisom predmeta kao to su oblutak, koljka, kruh itd., Ponge stvara svojevrsnu materijalistiku poeziju neizravne moralistike namjere. Svrha je opisa, izostavljanjem razloga ovjekove koristoljubive upuenosti na stvari, doprijeti do njihove iste pojavnosti. Pjesnik tako ui gledati itatelja, a istodobno primjerenije se izraavati. Prikupljajui opisom cijeli jedan svijet prisnih, svakodnevnih stvari, Ponge nam prua mogunost da i na ovjeka ponemo gledati sa stajalita stvari. Premda je Ponge tvorac nove prisnosti s osjetnim svijetom i na njoj zasnovanoga humanizma, cilj to ga on piui sebi postavlja, drugaije je naravi: to je stvaranje retorike kojoj nas ue stvari dok ih opisujemo. Zahvaljujui takvoj poetici, u doba kada je francuska knjievnost jo stajala u znaku egzistencijalizma, Ponge je pozdravljen od mladih pisaca kao prethodnik tendencija koje su se kristalizirale u francuskome novom romanu i jo vie izotrile u pokretu pisaca oko asopisa Tel Quel.

490

KRUH

La surface du pain est merveilleuse d'abord cause Povrina kruha udesna je sprva zbog onoga gotovo panoramskog dojma to ga ostavlja: kao kad bismo pod rukom imali Alpe, Taurus ili Andske Kordiljere. Tako je dakle neka bezoblina masa koja se jo podrigivala, bila za nas gurnuta u zvjezdanu pe, da bi se ondje tvrdnui uobliila u doline, grebene, bregove, rasjeline... I sve te onda tako razgovijetno ralanjene ravni, te tanke ploe gdje svjetlost marno odlae svoje plamenove - ni da se osvrnu vie na prostu mekou to pod svim lei. To mlitavo i hladno podzemlje to se zove sr, ima tkivo slino spuvinu: listovi ili cvjetovi ondje su poput sijamskih sestara spojeni sa svih strana istodobno. Kada kruh splasne, ti cvjetovi sahnu i ulaze u se: onda se jedni od drugih odvajaju, pa masa time postaje jestivom... Ali razlomimo ga: jer kruh nam u ustima ne smije toliko biti predmet tovanja koliko potronje.
Zvonimir Mrkonji

SUNCE IGRA ZA BIEVANJE

Que le soleil brille d'abord en haut et gauche Nek sunce zablista najprije na vrhu i slijeva prve stranice ove knjige, to je prirodno.

491

Sjajno sunce! Ponajprije usklik radosti u kom se odziva povlaivanje svijeta (ak kroz suze, jer zahvaljujui njemu one blistaju). Posve je umjesno vjerovati (smijena li izraza) da smo mi u unutranjosti sunca; ili barem u unutranjosti sustava njegove moi i ljubavi. Dan je meso nekog ploda kojemu bi sunce bilo jezgrom. A mi, utopljeni u to meso kao njegove nesavrenosti, njegove mrlje, njegove mane, asimetriki smo prema njegovu sreditu. Njegovo nas zraenje odijeva i probija, da bi se odigravao jo mnogo dalje od nas. No je predstava, promiljanje; ali dan je tamnica, prisilni rad plaveti. Ta je zvijezda ponos sm. Jedini sluaj opravdana ponosa. Zadovoljstvo ime? Zadovoljstvo sobom, prevlast nad svim. Sve stvoreno ona osvjetljuje, zagrijava, obnavlja. Sunce raspruje oblak, ponovo ga stvara pa prodire napokon u viteza. A jo nije upotrijebilo svu svoju snagu... (La Fontaine, Feb i Boreja) Odjednom, ti udari svjetlosti i toplote istodobno, sva jedra izvana obijeljena. Ali mrzla struja u kupelji uvijek najposlije prevlada. Sunce pobuuje jedan svijet to ga je isprva obreklo smrti: to je dakle tek pobuivanje groznice ili agonije.
U posljednjim vremenima svoje moi, ono stvara bia sposobna da ga promatraju; potom ona posvema odumiru i ne prekidajui svoju slubu gledalaca (ili pratilaca).

492

Pobuujui, palei one to ga promatraju, sunce s njima igra psiho-kompliciranu igru, oijuka s njima. Njegova zaljevaa gdjekad preplavljuje nas, a gdjekad samo krov ili staklenik. Ono je zrakast ispust velike bave nebesa, esto obavijen krpom mranih oblaka, ali uvijek vlanom, jer kolik je tlak unutranje tekuine, toliko krpa po naravi upija. Nek ispust popusti pa nek mlaz (ist i opasan) brine, to je tad ono to je u asu samrtnom vidio Goethe i opisao nam: Vie svjetla. Da, eto to moda znai umrijeti. Zasljepljujui jeinac. Klupko. Zupasto kolo. Udarac ake. Buzdovan. Toljaga. Najprije i napokon tu se stapaju. Bubanj i baterija. Svaki se predmet zbiva izmeu dva izgona.
Zvonimir Mrkonji

ETNJA KROZ NAE STAKLENIKE

O draperie des mots, assemblages de Part littraire O sjajne draperije rijei, spletovi knjievnog umijea, o stijene, plurali, o cvijetnjaci obojenih vokala, uresi crta, sjene zanijemjelih glasova, ponosne veze suglasnika, o zdanja, ukrasi toaka i kratkih znakova U pomo! u pomo

493

ovjeku, koji vie ne umije plesati, koji vie ne poznaje tajnu ponaanja, i koji vie nema ni sranosti ni znanja da se neposredno izrazi pokretima. Meutim, hvala vam, neiscrpne zalihe osjeajnih pobuda, zalihe zanosa zajednikih bez sumnje svim uljuenim ljudima naega DOBA, elim u to vjerovati, moete li me razumjeti, ja sam shvaen. Skupite i oslobodite sve svoje snage - i neka rjeitost u djelima proizvede isto toliko nesuglasica i elja, poetnikih napora i poticaja, koliko i najosjetljivija sprava za pojaavanje zvuka u uhu koje ga slua. Stroj, ali duboko osjetljiv. Boanska potrebo nesavrenosti, boanska prisutnosti nedovrenog, nedostatka i smrti u djelima, pritecite mi vi u pomo. I neka nedoreenost izraza dopusti jedno novo uvoenje ljudskog medu te znakove, odvie ve odijeljene od njega, i istroene, odvie ve ukoene, odvie ve iscrpljene. I neka sva mudrovanja budu podrovana duboko u sebi, te kao rastopljena tim tajnim arom mana uzrokovanih vremenom, prestankom ivota ili nedostatkom stvaralakoga dara. I napokon, neka se ve jednom prestane vjerovati s toliko sigurnosti u bilo kakvo opstojanje, u bilo kakvu stvarnost, osim u neto pokrenutog zraka pri prolasku glasova, u neto neobinih ukrasa od mramora ili papira na tragu britka noa. O svi vi tragovi ljudi na samom vrhu ruku, o samonikli zvukovi, spomenici djetinjstva umjetnosti, i malone neprimjetne izvanjske preinake, o SLOVA, udesni predmeti zamjedjivi jo samo s dva osjetila, pa ipak jo uvijek stvarniji i blii od samih znakova - elim vas pribliiti biti - a pritom udaljiti vas od vaih vanjskih svojstava. elim da vas vie ljube zbog vas samih, nego zbog vaeg imenovanja. I naposljetku, elim vas uzdii na poloaj vii od pukog oznaavanja stvari.
Boio Kukolja

494

OBLIK SVIJETA

U faut d'abord que favoue une tentation Moram ponajprije odati kunju neobino zamamnu, ustrajnu, svojstvenu, neodoljivu mom duhu. Ona je u tome da svijetu, cjelokupnosti stvari koje vidim ili poimam vidom, ne dadem, kao to to ini veina filozofa i kao to je to bez sumnje razumno, oblik velike kruglje, velikog bisera, mekog i oblanog, reklo bi se maglenog, ili naprotiv kristalnog i providnog, kojemu bi - kao to to ree jedan od onih - sredite bilo posvuda, a obod nigdje, niti da mu dadem oblik geometrije u prostoru, neizmjerne ahovnice, ili pak konice s bezbroj elija naizmjence ivih i napuenih, ili mrtvih i naputenih, kao to neke crkve postadoe sjenicima i spremitima, kao to stanovite koljke koje negda spadahu pokretnom i voljnom tijelu mekuca, plivaju poto ih je ispraznila smrt, te ukonauju jo samo vodu i neto sitna ljunka do asa kad ih rak-samac bude izabrao za nastambu te se repom bude prilijepio za nju, niti da mu dadem oblik gorostasna tijela iste naravi kao i ljudsko, kao to bismo to jo mogli zamisliti, gledamo li u planetnim sustavima jednakovrijednost molekulskih sustava te usporedimo dalekozorsko sa sitnozorskim. Nego bih mu radije, na posve samovoljan nain, davao redom oblik najpojedinanijih, najasimetrinijih stvari poznatih po svojoj prolaznosti (i ne samo oblik, nego i sve znaajke, posebnosti boja i mirisa), kao to je primjerice grana jorgovana, kozica u naravnom akvariju, hridina na kraju gata u Grau-du-Roi, runiku mojem kupatilu, kljuanica s kljuem u sebi. I s pravom je mogue rugati se tome i smatrati me zrelim za ludnicu, ali ja u tome nalazim svu svoju sreu.
Zvonimr Mrkonji

495

JACQUES PRVERT
(1900. - 1977.)

Jacques Prvert, apsolutno najitaniji francuski pjesnik svih vremena, postigao je tu slavu razmjerno kasno. Od 1927. do 1930. drui se s nadrealistima, a onda se posveuje pisanju scenarija za filmove, koji su redom doivjeli velik uspjeh. Za to vrijeme pie pjesme, koje, unato tomu to ih ansonjeri uglazbljuju i pjevaju, kolaju samo u formi rukopisa. Godine 1946. prvi su put tiskane u knjizi Rijei (Paroles), koja postie golem uspjeh u italaca. Taj Prvertov uspjeh ne moe se meutim objasniti dopadljivou ni ustupcima stanovitoj vrsti publike. Mnogostrane znaajke njegove poezije sjedinjuju sentimentalnost s ironijom, jednostavnost poetskoga pripovijedanja s nadrealistiki zahuktalom retorikom, koja vie od svega voli igre rijei, kalambure i premetaljke. Naavi u poeziji oruje pobune, Prvert estoko osporava osnovne pretpostavke graanskoga drutva, od drave do religije i kulture, kao i osjeaje to ih podupiru. Ali ono ime je Prvert predobio itatelje i u daljnjim knjigama, Spektakl (Spectacle, 1951.), Kia i lijepo vrijeme (La Pluie et le beau temps, 1955.) itd., jest poezija bliska osjeajima i ambijentima maloga ovjeka Pariza. Iako u kasnijim knjigama Prvert nije dosegao Rijei, on ostaje pjesnikom koji je duboko izmijenio naine primanja poezije te predobio za nju novo itateljstvo.

496

NE DAJTE

7/ ne faut pas laisser les intellectuels jouer

Ne dajte intelektualcima da se igraju ibicama Jer Gospodo kad ga ostavimo na samu Mentalni svijet Gosssspodo Nije ba blistav Te im ostane na samu Radi samovoljno Uzdie se zbog sebe sama A toboe velikoduno u ast radnika na zdanju Kao automonument Ponovimo Gosssssspodo Kad ga ostavimo na samu Mentalni svijet zamee Mete Monumentalno.
Zvonimir Mrkonji

POVORKA

Un vieillard en or avec une montre en deuil

Starac od zlata sa satom u koroti Manuelna kraljica s engleskim radnikom Pomorski organ sa strojarem sigurnosti

497

Husari u kupusu s jurinim volom Zmija za kavu s mlincem naoarkom Lovac na uetu s plesaem ljudskih glava Maral od pjene s lulom u penziji Popianac u fraku s gentlemanom u pelenama Skladatelj za vjeala s osuenim na glazbu Duhovni pobira s vodom opuaka Brusa od Colignya s admiralom kara Bengalska milosrdnica s tigrom sv. Vinka Paulskog Profesor porculana s krpaem filozofije Nadzornik Okruglog Stola s vitezovima Parike Plinare Patka na Svetoj Heleni s Napolonom u naranama uvar iz Samotrake s Pobjedom groblja Teglja mnogolane obitelji s ocem za otvoreno more lan prostate s hipertrofijom Francuske Akademije Konjusina in partibus sa cirkuskim biskupom Zbor ski kontrolor s autobuskim pjevaem udo od kirurga sa zubarem djetetom I general ostriga s otvaraem za jezuite.
Zvonimir Mrkonji

BARBARA

Rappelle-toi Barbara Sjeti se Barbara Nad Brestom je bez prestanka kiilo tog dana A ti si prolazila nasmijana Pokisla radosna i oarana

498

Sjeti se Barbara Nad Brestom je bez prestanka kiilo tog dana A ja sam te sreo na Sijamskoj cesti Ti si mi se tada ljupko nasmijala A i ja sam se tebi nasmijao Sjeti se Barbara Ti koju tada nisam jo ni znao Ti koja mene isto nisi znala Sjeti se Sjeti se ipak toga dana I ne zaboravi Jedan ovjek pod strehu je stao Povikavi iz svega glasa tvoje ime Barbara I ti si po kii prema njemu potrala Pokisla radosna i oarana I u zagrljaj mu ravno pala Sjeti se toga Barbara I ako ti kaem ti ne ljuti se zbog toga na mene Jer ja svakome govorim ti kog tako volim ak i ako ga ne poznajem najbolje Ja svima govorim ti koji god se vole ak i ako oni ne poznaju jo mene Sjeti se Barbara I ne zaboravi jo te jednom molim Onu kiu mudru i sretnu Po tvome licu sretnom Po tome gradu sretnom Onu kiu po moru I po arsenalu Po brodu iz Ouessanta 0 Barbara Rat je uistinu gluparija 1 reci mi to je s tobom sada Pod tom kiom gvozda Vatre elika i krvi

499

I da l' onaj to te dro tada u zagrljaju Zaljubljeno i sretno Jo i sad ivi ili ve i njega izjedaju crvi O Barbara Gle jo uvijek kii iznad Bresta Kao to je kiilo i prije No to sada vie isto nije Sada lije strana i korotna kia To ak vie ni oluja nije Od elika gvozda ili krvi Ve naprosto oblak Sto se ko uginula tenad strvi Otjeui vodom ponad Bresta Da nestane negdje daleko Daleko veoma daleko od Bresta Gdje nestaje sve.
Boo Kukolja

IVI PIJESAK

Dmons et merveilles Demoni, udesa vjetrovi i morske mijene osekom vode u dalj otplavljene a ti koljka uzbibana od zranog milovanja u pijesku postelje mie se sred sanja Demoni, udesa vjetrovi i morske mijene

500

osekom vode u dalj otplavljene al u oima ti poluotvorenim ostala su dva malena vala Demoni, udesa vjetrovi i morske mijene dva mala vala da utope mene
Zvonimir Mrkonji

501

RAYMOND QUENEAU
(1903. - 1976.)

poetku sljedbenik nadrealizma, Raymond Queneau odvaja se od njegove u osnovi romantine destruktivnosti te nastoji stvoriti program obnove knjievnosti osporavanjem njezine dotadanje uporabe jezika. Zaokupljen njemakom filozofijom kao i njegov pjesniki uzor Laforgue, mladi Queneau otkriva parodiju. Parodirajui, Queneau ustanovljuje za Francuze kobnu pravopisnu razdaljinu izmeu onoga to se pie i onoga to se govori, to znai izmeu onoga to se pie i onoga to se misli. Ne priklanjajui se ni istomu francuskomu ni pukomu, on uspostavlja svoj osobni trei francuski, koji se sastoji od svojevoljne fonetski saete grafije, iskrivljene etimologije itd. Time se Queneau, napola parodiki, a napola ozbiljno, stavlja o bok velikim francuskim knjievnim reformatorima. Takav stav prema jeziku kao sadraj poezije Queneau razvija u nizu romana i knjiga pjesama, od kojih su najznaajnije zbirke autobiografija u stihovima Hrast i pas (Chne et Chien, 1937.), Kobni trenutak (L'Instantfatal, 1946.), Stilske vjebe (Exercices de Style, 1947.), Sto tisua milijardi pjesama (Cent mille milliards de pomes, 1961.). Knjiga Mala prijenosna kozmogonija (Petite Cosmogonie portative, 1950.) jedno je od najizvornijih djela francuskoga modernoga pjesnitva, gdje se u obliku spjeva od 6 pjevanja humorno saima povijest nastanka zemlje, ovjeka i njegovih postignua sa stajalita jezika koji se igra sa svim svojim stegama i posveenim sadrajima.

502

TUMAENJE METAFORE

Loin du temps, de l'espace, un homme est gar Van vremena, mjesta, luta ovjek jedan, Tanan poput vlasi, iran poput zore, S nosnicama ljutim, izbuljeno gleda, Pruiv ruke da bi napipao dvore - Kojih, uostalom, nema. Al zbog ega Shvatiti je teko opseg metafore: Tanan poput vlasi, iran poput zore, I nosnice emu van triju protega? Ako kaem vrijeme, mislim Ako kaem mjesto, znai da Ako kaem ovjek, uskoro Ako kaem vrijeme, kraj mu tako spremam, Ako kaem prostor, rtvujem ga bogu, Ako kaem ljeta, samim tim ih nitim, Sluam li tiinu, neki bog tad vriti, Ustrajni mu krici nakodit mi mogu. Jer bozi su vrazi; po prostoru gmiu, Tanki poput vlasi, irni poput zore, S nosnicama ljutim, te pljuvaku liu, Pruiv ruke da bi napipali dvore - Kojih, uostalom, nema. Al zbog ega Shvatiti je teko opseg metafore: Tanki poput vlasi, irni poput zore, I emu pljuvaka van triju protega? kako leti, ga nema, e mrijeti,

503

Ako kaem bozi, i more e skriti Neumrlim letom, teretom beskrajnim, Ako kaem bozi, zrakom e se viti, Ako kaem bozi, to je da su trajni, Ako kaem bozi, to pod zemljom ruju, Ispunivi svu je svojim snanim dahom, Ako kaem bozi, tad eljezo kuju, Cijede sok il griju ugljenim se prahom. Da F bozi il vrazi? Ispunjaju vrijeme Tanki poput vlasi, irni poput zore, S nosnicama ljutim, a oi im nijeme, Pruiv ruke da bi napipali dvore - Kojih, uostalom, nema. Al zbog ega Shvatiti je teko opseg metafore: Tanan poput vlasi, iran poput zore, I emu te ruke van triju protega? Da, vrazi su. Jedan stie, drugi krenu. Svaka no dan ima, svaki vrh dolinu, Svaki dan no svoju, svako stablo sjenu, Svako bie Nita, svaki mrak vedrinu, Da, to odsjaji su, slike negativne, Sto se nepokretno pomiu i trae, Baena u nita ta mnoina ivne I istini svakoj tad dvojnika slae. Al, ni bog ni avo, luta ovjek jedan, Tanan poput vlasi, iran poput zore, S nosnicama ljutim, izbuljeno gleda, Pruiv ruke da bi napipao dvore - Kojih, uostalom, nema. Stoga, luta; Nit je dosta tanan, nit je dosta iran:

504

Odvie miia, odve slinu guta. Kad Hram ovog oblika vidi, bit e miran Jer mu vjenost jami na svretku puta.
Tonko Maroevi

ZA POETIKU

Bon dieu de bon dieu que j'envie d'crire un petit pome

Boga mu bojeg kako mi se pie neki pjesmuljak Gle eno ga ba jedan prolazi Sitan sitan sitan dodi amo da te naniem na ogrlicu svojih drugih pjesama dodi amo da te uvuem u gusti svojih sabranih djela dodi amo da te popjesmim pa da te urimujem pa da te uritmujem pa da te liriziram pa da te pegaziram pa da te ustihujem pa da te poprozim mulac kako mi mugnu
Tonko Maroevi

505

SUNCE

Le soleil rouge comme une boule Sunce crveno kao kugla sprema se u zimovalite omotalo se maglicom oklijeva sii u podzemlje obzorja gdje je savilo svoje gnijezdo baca posljednji pogled na svijet to ga ziblje misli jo jednom na Kopernika na Keplera na Galileia koji je otkrio njegove pjege na sve koji su se njime bavili nita im ne zamjera naprotiv dirnuto je njihovom panjom i ne moe se bez ganua sjetiti da ga je Anaksimen smatrao plosnatim poput lista a da mu je Heraklit pridavao veliinu ovjejeg stopala konano se odluuje i sputa se u svoje zimovalite do sljedee zore.
Tonko Maroevi

506

TAJ MIRIS

L'picier vend de la morue

Trgovac prodaje bakalar pun kabli robe ima koju je iznio na trotoar pa sad sva ulica smrdi po njima Ne vidi se uope od ega je bakalar pravi ni u kakvoj je svezi s njim druga prodavana hrana a jo manje kako je predvien da se na brudet spravi Kau da je riba i ulovljena da je na puini i ak dalje od puine negdje sred oceana te da s posebnim brodom ribolov dugo traje ja pak mislim na djetinjstvo bakalara mora da je imao hrpu sestara i brae koje je mati brino odgajala a sad je taj vonj to ga trgovac bez gaenja prodaje
Tonko Maroevi

KRAJ GODINE

Onze nombre impair. La rtention du temps

Jedanaest broj neparni. Vrijeme stalo Povorku kruni prosinac pred nama

507

Ne od tisuu al ni sto nije malo Snijega jo nema blato i kia sama Na zavretku rubu kom sve hita Stablo plod dat e i lava postat stijenje Kosa uklanja gnijezdu se termita Zvijezda putuje kud pijetlov pijev se penje Svi e sti. Lijepa mrcina zora Odbacujui no sav svijet erupa Sva promukla se ljeska perad glupa Raspuklo sjeme na posao mora Godina rada svog aleksandrinca Sonet na broju etrnaest staje
Tanko Maroevi

508

LOPOLD SDAR SENGHOR

(1906.)

Senegalski pjesnik Lopold Sdar Senghor, svojedobni predsjednik Republike Senegal, openito se smatra jednim od najveih pjesnika frankofone Afrike. Senghor spaja modernu verziju biblijskoga stila i stiha sa stvarnosnim i mitskim odjecima svoga zaviaja. Ozraje legende i obreda daje njegovu pjesnitvu prepoznatljiv retoriki uzmah. Nakon Sjenovitihpjesama (Chants d'ombre, 1945.) i Crnih hostija (Hosties noires, 1948.), Senghor sve vie istrauje posebnosti afrikoga izraza i svjetonazora, npr. u zbirci Nokturni (Nocturnes, 1961.).

509

CRNA ENA

Femme nue, femme noire eno gola, eno crna! Odjevena svojom bojom koja je ivot, svojim oblikom koji je ljepota! Rastao sam u tvojoj sjeni, njenost tvojih ruku povila je moje oi. I eto gdje u srcu ljeta i juga, otkrivam te zemljo obeana s vrha visoke i puste vrleti, I tvoja me ljepota pogaa sred srca poput munje brzog orla. eno gola, eno tamna! Plode zreli vrsta mesa, mutne ekstaze crnog vina, usta to zanose moja usta, Savano sa istim obzorima, savano to drhti pod arkim milovanjima Istonog vjetra, Tam-tame isklesani, tam-tame zategnuti to grmi pod prstima Pobjednika, Tvoj duboki glas kontraalta duhovna je pjesma Ljubljene. eno gola, eno tamna! Ulje to ga ne mreka ni jedan dah, ulje mirno s bokova adeta, s bokova prineva Mali, Gazelo nebeskih nagnua, biseri su zvijezde u noi tvoje koe! Slasti ljubavnih igara, odsjevi crvena zlata na tvojoj koi, to se prelijeva. U sjeni tvoje kose paluca mi tjeskoba na bliskom suncu tvojih oiju. eno gola, eno crna! Pjevam tvoju ljepotu koja prolazi, oblik koji urezujem u vjenost.

510

Prije no to te ljubomorna sudbina pretvori u pepeo da hrani njime korijenje ivota.

Boo Kukolja

NDESS

Mre, on m'crit que tu blanchis comme la brousse l'extrme hivernage Majko, piu mi da se bijeli kao grm na cioj zimi, A ja sam trebao biti blagdan, sveti blagdan Tvojih etava, Tvoje divne dobi od sedamput po devet godina bez oblaka i punih itnica, to pucaju od prosa sitnoga. Tvoj prvak, Kr-Sanou\ Poput palme iz Kata-mague Nadvisuje on sve svoje takmace svojom glavom okienom perjanicom od srebra I kose ena vijore po njihovim ramenima i srca djevica u njihovim zanjihanim grudima. Majko, eto me, ja sam opet pred tobom, vojnik sa zavrnutim rukavima I odjeven sam tuim rijeima, u kojima tvoje oi vide samo sveanj tapia i dronjaka. Majko, kada bih ti mogao kazati sve! Ali ti bi ula samo neprirodan amor i ne bi shvatila Kao kada, dobre ene sererske, vi radovaste boga stadima oblaka, Dok su puke odjekivale nad amorom rijei paragnesss. Majko, priaj mi, iako moj jezik ustro klizi po naim zvunim i oporim rijeima,

511

Jer ti ih zna uiniti tako njenima i mekima kao neko tvome sinu dragome. Ah teak mi je teret djetinji te moje obmane! Ja nisam vie slubenik, koga potuju, ni sveenik s ushienim uenicima. Europa me je zgnjeila ko bojnu pliticu pod debelokonim nogama tenkova, I moje srce jo je vie ranjeno od moga tijela nekada Na povratku s dalekih lutanja po obalama zaaranim Dusima. Majko, trebao sam biti palma procvala od tvoje starosti, Jer bih htio da ti vratim zanos tvojih mladih godina, A ja sam samo tvoje dijete ucviljeno, koje se premee na svojim ranjenim slabinama, Ja sam samo jadno dijete, koje misli na tvoje grudi majinske, i koje plae. Primi me u no, koju obasjava sigurnost tvoga pogleda, I priaj mi opet stare prie s prela crnakih, da se izgubim na cestama bez sjeanja. Majko, ja sam vojnik ponien, koga hrane prosom debelim. O, reci mi, dakle, ponos mojih oeva!
Boo Kukolja

512

REN CHAR
(1907. - 1988.)

Za Rena Chara odnos meditacije i akcije tajno je sredite pjesnike

rijei i njezina odnosa prema povijesti. Polje zajednike akcije Charu se pokazuje isprva u nadrealistikom pokretu, gdje u zajednici s Eluardom i Bretonom pie svoju prvu knjigu, Usporiti, radovi (Ralentir, travaux, 1930.). U iduoj knjizi, CeMr'bez gospodara (Le Marteau sans matre, 1934.), nakon koje naputa nadrealistiki pokret, Char se pokazuje pjesnikom estokih, oporih stihova, dok u pjesmama u prozi nastavlja enigmatinost Rimbaudovih Iluminacija. Vrijeme njemake okupacije donosi prekretnicu njegova ljudskoga i pjesnikoga iskustva. Sudjelujui u francuskom pokretu otpora pod pseudonimom kapetana Alexandrea na elu borbene jedinice, Char u predasima akcije pie Hipnosove listie (Feuillets d'Hypnos, 1946.), poemu sastavljenu od 238 proznih fragmenata razne duine. U svome dvostrukom vidu, aktivistikom i meditativnom, ti fragmenti pokazuju Charovo konano usmjerenje prema zbijenome gnomskom izrijeku. U tome Char pokazuje samo formalnu slinost s La Rochefoucauldovim maksimama, dok se sadrajno, zadravajui estinu nadrealistikih metafora, okree saetomu aforistikomu izraavanju grkih predsokratovskih filozofa, osobito Heraklita. Time u poeziji ovoga junjaka poinje zauzimati sve vei udio ne samo prizor elemenata nego i krajolik juga, kao poziv na obnovu zajednitva ovjeka i prirode. Unato zgusnutosti svoga pjesnikoga sloga, Char nie nove knjige, Bijes i tajna (Fureur et Mystre, 1948.), Sunce vod (Le Soleil des eaux, 1949.), Jutarnji (Les Matinaux, 1950.), Rije u arhipelagu (La Parole en archipel, 1962.). U istom duhu nastaju i nove Charove knjige blistava, a ujedno eliptinoga jezinoga umijea. Unato teoj pristupanosti njegova pjesnikoga stila, Charov ugled ne prestaje rasti, otkako ga je A. Camus zbog njegova humanizma nazvao pjesnikom nae renesanse, do ugleda jednoga od najveih i najdubljih francuskih pjesnika naega stoljea.

513

URI SE PISATI

lu es press d'crire uri se pisati Kao da kasni za svojim ivotom Ako je tako budi pratnja svojim izvorima Pohitaj Pohitaj da prenese Svoj udio udesnog pobune dobroinstva Zaista kasni za svojim ivotom ivotom neiskazivim Jedinim napokon s kojim pristaje sjediniti se Onim koji ti je svakodnevno uskraen biima i stvarima Od kojih s mukom dobiva m i tamo pokoji obestvareni odlomak Na kraju nepotedne borbe Izvan njega sve je tek podlona agonija gruba svrha Ako za vrijeme dok se bude trudio naide na smrt Primi je kao to oznojenu vratu dobro dolazi suh rubac Naklanjajui se Ako se hoe nasmijati Ponudi potinjenost Nikada oruje Bio si stvoren za nimalo obine trenutke Izmijeni se iezni bez aljenja Na volju blage strogosti etvrt po etvrt likvidacija svijeta se nastavlja Bez prekida Bez zabune Roji prainu Nitko nee otkriti vau vezu.

Zvonimir Mrkonji

514

POSVEENO A..

Tu es mon amour depuis tant d'annes Ti si moja ljubav ve toliko godina Moja vrtoglavica pred tolikim ekanjem Sto ga nita ne moe postariti, ohladiti; Ni ono to je iekivalo nau smrt Ili nas polako moglo pobjeivati, Ni ono to nam je tue, Ni moje pomrine, ni moji povratci. Zatvorena kao imirov kapak Jedna krajnja zbijena mogunost Na je planinski lanac Na stlaujui sjaj. Kaem mogunost, o moja iekiana; Svaki od nas moe primiti Dio tajne drugoga, A da mu ne razglasi tajnu; I bol to od drugdje dolazi, Razdvaja se naposljetku U mesu naeg jedinstva, Nalazi napokon svoju sunanu cestu U sreditu naeg oblaka Sto ga razdire pa opet zainje. Kaem mogunost kao to to osjeam Ti si uzdigla vrhunac Sto e ga morati prijei moje ekanje Kad sutranjice nestane.

Zvonimir Mrkonji

515

SLOBODA

Elle est venue par cette ligne blanche Dola je po onoj bijeloj crti to je jednako mogla znaiti izlazak zore kao i svijenjak sumraka. Prijee makinalna ala; prijee rasporene vrhunce. Okonavahu se odricanje kukavikog lica, svetost lai, alkohol krvnika. Njena rije nije bila slijepi ovan, nego platno gdje se upisao moj dah. Korakom kojim bi zabludila jedino iza odsutnosti, ona je dola, kao labud po rani, po onoj bijeloj crti.
Zvonimir Mrkonji

JACQUEMARD IJULIJA

Jadis l'herbe, l'heure o les routes Neko je trava, u asu kad su se ceste na zemlji slagale u svom zalasku, uzdizala njeno svoje stabljike i palila svoje jasnoe. Konjanici dana raali su se u pogledu svoje ljubavi, a dvorci njihovih dragana brojili su onoliko prozora koliko ponor nosi laganih oluja. Neko je trava poznavala tisuu krilatica to se nisu proturjeile. Ona je bila promisao lica oblivenih suzama. Opinjala je zvijeri, pruala utoite zabludi. Prostranstvo joj se moglo usporediti s nebom, koje je pobijedilo strah od vremena i olakalo bol.

516

Neko je trava bila dobra luacima i neprijatelj krvniku. Preudala se za prag vjenosti. Igre to ih je ona izmiljala, imale su krilat osmijeh (igre oprotene i podjednako kratkovjene). Nije bila tvrda ni jednom od onih koji gubei svoj put prieljkuju da ga zauvijek izgube. Neko je trava bila uglavila da no manje vrijedi od svoje moi, da izvori ne mrse kako im drago svoje tokove, da je zrno to klekne, ve napola ptici u kljunu. Neko su se zemlja i nebo mrzili, ali zemlja i nebo su ivjeli. Neutaiva protjee sua. ovjek je zori tudinac. Ipak, u potrazi za ivotom koji se jo ne moe zamisliti, ima uzdrhtalih htijenja, mrmorenja to e se suprotstaviti, i djece ive i zdrave koja otkrivaju.
Zvonimir Mrkonji

517

EUGNE GUILLEVIC
(1907.)

Kad bismo u suvremenoj francuskoj poeziji htjeli nai antipoda

nadrealizmu, izbor bi bez premiljanja pao na Guillevica. On nije samo jedan od rijetkih koji su ostali izvan utjecaja toga pokreta, nego svojom poetikom zastupa saetost izriaja, kojoj su uzorom neprobojne, nijeme i jednostavne stvari. Na slian povod, dakle, ovaj Bretonac reagira opreno od retorinoga Sredozemca E Pongea. krt krajolik Bretagne sa svojim monumentalnim stijenama i menhirima bio je nadahnuem jednoj od njegovih najboljih pjesama, Stijenama (Les Rocs). Istinski materijalizam pjesnikoga pisanja pokazao se u Guillevica uvijek djelotvornijim od njegova socrealistikoga angamana.

518

STIJENE

Ils ne le sauront pas les

I.

Stijene doznati nee Da je rije o njima. I zanavijek e snositi Samo veliinu. I zaborav na oseku i plimu, Na crvena sunca.

II.

Ne treba njima smijeh Ili pijanstvo. Jo manje ei Sumpor u tami. TI nikad se i nisu Straile smrti. Strah im je Gostom, A ludost Vidovita.

519

A potom njihov uitak Zbog znanja o prijetnji I o trajanju, Radost to ih na bridima Kamenim naputa Eda ih val i vjetar grepsti uzmognu

III.

0 podnevu dok poivaju.

IV

One svoje lice ne dre Muilitem. One nisu kanjene licem S koga se sve ita.

V.

Ples je u njima, Plamen je u njima, Kad su im po volji. Nije to prizor ispred njih, Nego u njima. Ples je to njihov nutarnji 1 bistra ludost. Plamen je to u njima Iz jezgre eravice.

520

VI.

Hotjele nisu biti hramom Gdje se zadovoljstvo skriva. Ali prijetnja je vazda ondje U vanjtini. I uitak im pritjee Iz njih samih, Pa neka more sivim bude Ili trulim od plavila.

VII.

One ute vanjtinu, Dobro je znaju. Kadto bi je moda blagosiljale Da ih omei: Svemo im Slabou nije.

VIII.

Kadikad u noi njihovoj Grmljavina neka Odjekuje dugo. I pljusak im se gui U beskrajnoj stravi: I ne znaju vie Glas svoj neko jak.

521

IX.

Zbude se da klada neka Odvali se i obara, Pada da ti dah zastane, U more tekue. One ne bjehu dakle zbilja Do klade kamene, Takvo mjesto u plesu Koje ga iscrpi.

X.

Ali vazda je najgore Izvan sebe biti Kada ludost vie bistra nije. Biti uspomenom kakve stijene i protezanjem Prema vanjtini i prema valu.
Stojan Vuievi

522

AIM CSAIRE
(1913.)

Najvei pjesnik medu afrikim knjievnostima francuskoga izraza, a takoer jedan od znaajnih pjesnika modernoga francuskoga pjesnitva uope, Aim Csaire, rodio se na otoku Martiniqueu. Sintetiziravi Lautramontovu okrutnost, Bretonovu nadrealistiku slikovnost s elementima crnake tradicije, Csaire je stvorio blistav i silovit pjesniki slog, koji nosi sve znaajke pjesnikove pobune protiv slijepoga podvrgavanja europskoj kulturi. Poznata mu je zbirka Biljenica s povratka u zaviaj {Cahier d'un retour au pays natal, 1939.).

523

OBZNANA GAANJA

Le mulet de mes paupires glissant sur le pav lourd de mes S mazgom svojih kapaka to klizi tekim plonikom mojih predzemaljskih oiju ekam na rubu svijeta putnike-koji-nee-doi 0 dajte mi mlijeka djetinjstva, hljebova kinih, brana pononog i baobaba moje ruke izbodene bunjem zvijezda ili uzbrane iz pjene prije vremena odrjeuju tijelo od krauna 1 smrtonosnu geometriju od trigonocefala za moj san s nogama sata to kasni za moju mrnju potopljena brodskog tovara za mojih 6 gorostasnih stabala iz Tasmanije za moj dvorac od glava u Papuaziji za moje zore sjeverne moje sestre moje dobre prijateljice za moju prijateljicu moju enu mog lava morskog ovi sva moja prijateljstva udesna, moja prijateljice, ljubavi moja smrti moja, moj poinku, moje kolere moje rime mjeseaste moji hrtovi sljepooice moje proklete (i rudnici radija zakopani u morskoj dubini mojih nevinosti prsnut e u zrnje u hranilitima za ptice i kubni metar zvijezda bit e zajedniko ima ogrjevnog drva sabranog u naplavinama ila pjevaica noi) u 61. minuti posljednjega sata nevidljiva plesaica prostrijelit e srce crvenim nabojima pakla i cvijeem propupalim prvi put

524

zdesna bezmesni dani bez oiju bez nepovjerenja bez jezera slijeva pozicijske vatre kratkotrajnih dana i lavina ljetnikovac zmaja s bijelim zubima ute groznice bit e podignut na neogranieno vrijeme od vatre guste ikare bratstva
Boo Kukolja

ZMIJI

II m'est arriv dans l'effarement des villes de chercher Dode mi u pomutnji gradova da potraim ivotinju koju bih oboavao. Tada se vraam u prva vremena. Razmeui krugove odrjeujui vorove unitavajui spletke skidajui pokrove tamanei svoje taoce ja traim. Rova. Tapir. Iskorjenjiva. Gdje gdje gdje je ivotinja koja mi je najavljivala urode Gdje gdje gdje je ptica koja me je vodila u medite Gdje gdje gdje je ptica koja me je razglaavala izvorima Uspomena na velike pogaene saveze na velika prijateljstva izgubljena naom krivnjom zanosila me Gdje gdje gdje Gdje gdje gdje Rije mi prosta postade O zmijo raskone hrptenice zatvara li u svom talasavom remenu monu duu moga pradjeda? Zdravo zmijo kojom jutro razmahuje divne kose sljezove boje prosinakih mangoa i za koju no izum mlijeka kotrlja sa svog zida svoje svjetlucave mieve Zdravo zmijo izbrazdana poput morskog dna i neka nas moje srce rastavi od istine kao od pretpostavke potopa

525

Zdravo zmijo ije je gmizanje uzvienije od hoda njihova i mir to im ga njihov Bog ne daje ti suvereno uva u sebi. Zmijo miru i mahnitanje polje mi ralanjuje na reetima pogrdna vjetra tajne oglasie svoje korake na izlasku iz tisugodinje rupe grla to su ih stiskale da ih zadave. U smee! neka sve istrune da saini zastavu crnoga gavrana iznemoglog od udaranja bijelim krilima. Zmijo obilna i kraljevska odvratnosti to povratak zatrpava u pijesku prijevare prskavice to hrani zaludni galebov protok u blijedoj oluji utjenih tiina ti se zagrijava ponajmanje krhka. Ti se kupa s ovu stranu najneskladnijih krikova na sanenim pjenama trave dok s obudovjele barke die se plamen to prodire rt sjaju jeke samo da jae zatravi svojim uzastopnim smrtima - zeleno posjeivanje elemenata - svoju prijetnju. Tvoja prijetnja da tvoja prijetnja tijelo to proviruje iz promukle magle gorine gdje je iskvarilo brinog uvara svjetionika koji zvidi i ne hita trkom prema smrtonosnim mjestima otkria. Zmijo draesni napadau enskih grudi po kome se smrt uvlai kao zrelost u samo srce ploda jedini gospodaru jedini jedini gospodaru ija mnogostruka slika prinosi na oltar prokletoga smokvinoga stabla poklon kose to je prijetnja polipa to je ruka pronicljiva koja ne oprata podlacima.
Bozo Kukolja

526

PIERRE EMMANUEL
(1916. - 1984.)

Dok vei dio francuskoga pjesnitva uoi Drugoga svjetskoga rata

dobiva, izravno ili ne, poticaj od nadrealizma, Pierre Emmanuel svojom se poezijom okree nadahnuima prolosti. U njoj su nastala ne samo znaajna pjesnika djela nego i osnovni mitovi na kojima poiva naa kultura. I Emmanuelove knjige nadahnjuju se postanjem mitova, koji pjesniku daju mogunost da se proroki obrati svomu vremenu. Poznate su mu zbirke: Orfejev grob (Tombeau d'Orphe, 1941.), Pjesnik i njegov Krist (Le Pote et son Christ, 1942.), Sodoma ( 1946.), Babilon (Babel, 1952.) itd.

527

EURIDIKINA TUALJKA
[ulomak]

O le ciel dtremp par la pluie des annes

0 nebo raskvaeno kiom godin to se sputa

s tamne trepavice na nijema Orfejeva usta On blagoslivlje te blage suze vjerujui da dolaze s vjea ljepote dugo sklopljenih napokon preputenih plau! Ali dok popijena daljina krv mu injem sjeni 1 zimska magla grudi njegove rije a led stee Tijelo gorskim usjecima, Orfej alosna igraka svete ironije jeca u Euridiki nagoj nad predjelima a tualjka njegove drage proima s vlastitim mu glasom to ga razdiru u suprotne razloge pohlepni zubi mrtvaca Gdje sam kamo me dozvao strani tvoj pjev i kakvoj li sam to zimi izruena harfa sramote kojoj pokidane ice sjaju na crnome vjetru? Krvare mi oi to ih podgriza tvoja Dua: no ispunja mi prostor medu dojkama tvojom odsutnou i sve do tvrdog trokuta gdje je smrt upisana sve do usana tvog usuda tijelo mi se cijepa pod klinom krutog vladara. Propuh vremena pue kroz moju put koju vie se ne usuuje braniti smrt zanijekana ve nekim divljim Nita to me rastee u zvonku icu nad bezdanom gdje iv gmie u strasnoj tenji da prekorai svoju smrt. Mrtvaki pokrov probuen zvijezdama i metcima zemlja (ili kakav drugi komad sjeanja i modrine

528

razinom rova punog noi to tone) sakriva oblaka muk crveni i golem dim krvi gdje se gubi besmrtni Krik to si ga posvetio meni. [...]
Zvonimir Mrkonji

SILAZAK U PAKAO (Ulomci Orfejeva pamenja) [ulomci]

UJI homme descendait la pente de sa mort ovjek je silazio nagibom svoje smrti Nou, a neizreciv trepet Njegove due priopavae svakoj sjeni Njegovo blago sutonsko znanje: obrisi Drevnog svijeta umirahu u nevidljivim valovima A prolost malaksavae u budunosti. as izmeu ivota i smrti kratki as suz Previe sretnih da bi ikad bile prolivene Suze koje su oi due, gdje se otkriva Hlapljiv sjaj nitavila... Ja vidim! - to se ne moe izvana Jer je snaga oiju unutar stvari Pogled je najglui i najtajniji plod to je sazreo u stvari za njezina slijepog ljeta Jer svaka je ljepota tek ispunjeno iekivanje Nakon kojeg jedina je Smrt poeljna.

529

ovjek je stizao do dna svog ivota U svitanje sivih godina koje krv Nikad ne bi probila svojim noima svanua Jao! Taj ovjek goli neutjeni M Trao je k nemonom suncu: mlinski kamen Okretae se u njemu lud od dosade - to mu je bilo srce I vidio je svoje misli prljave od znoja i smea Kako idu prema potoku i osjeao je Kako se one mijeaju sa zemljom I svom boli svog tijela znao je Koliko zemlja bijae prisna s njegovom nevoljom Te je uranjao u blato sunca S cijelim ljuvenim i sjenatim teretom jednog kamena. Ali stajae jo na ploniku Neke nevjerojatne ulice mrana nagiba Zemlja bijae i dalje isto tako tvrda njegovim nogama Njegovim nogama isto tako tvrdim prema zemlji. [...]

Dvostruki kip aroban-oaran Kruto se kree k Sebi samom Ja te ne razumijem (ree Ona) mrzim sebe Jer te ljubim i osjeam se naga u tvom crnom glasu Ja sebe ne razumijem to sam ti tako blizu Da uvam peat tvoj tijela na svom spolovilu I da su mi uda rijeke tvoje smrti. Ali (pita glas) gdje je ljubljena? Nita ne odgovara osim zamiljene dubine Jeke koja ponavlja: gdje je ljubljena? I nikad se kip ne izbavlja sebe Jer on je mukarac i ena nerazmrsivo. [...]

Zvonimir Mrkonji

530

RADOVAN IVI
(1921.)

Pristupivi 1954. grupi pisaca oko A. Bretona, hrvatski pjesnik Radovan Ivi nastavlja pisati na francuskom jeziku svoje daljnje knjige: Bunar u kuli (Le Puits dans la tour, 1967.), Duboka tmina gaanja (Les Grandes tnbres du tir, 1973.), Naokolo ili unutra (Autour ou dedans, 1974.). Godine 1964. Jean-Louis Bdouin uvrstio je Ivieve Meteore u svoju Antologiju nadrealistike poezije.

531

METEORI

Sombre, elle est dans le vide 1. Mrana, ona je u praznini. Prst joj se budi, krzma, potom promee u ribu. Cijelo joj se tijelo obasjava. Magla je to, kae sebi.

2.
Teka, u vihoru, sva je iva rana. Krik joj rastvara usta, ali njezini su noni palci leptiri koji polijeu. Munja je to, kae sebi.
3.

Crvena, ona se iudava: tijelo joj vie ne prekrivaju ljuske, nego bezbrojne sitne usne. Ona se umata u bijelo platno. Snijeg je to, kae sebi.

4.

Uzdrhtala, ona kroi k ponoru premda bi htjela pobjei. To nije ponor, jastreb je to to joj se ustremio na goli vrak dojke. Ona se smije. Opsjena je to, kae sebi.

5.

Graanka, ona zna tajnu kako se otvaraju kavezi. S prvim tigrom silazi u podzemnu eljeznicu. Doskora e biti u pustinji. Gase se arulje, ali u mraku dva zelena oka e se brzo upaliti. Pomrina je to, kae sebi.

532

6. Zadihana, uspela se na vrh najvie klisure. Odjednom, za stijenom spazi oko, pa jo jedno: tisue poudnih zjena uprte su u nju. Ona se brzo pone svlaiti. Napokon gola, zakroi prema strmoj travnatoj padini pa stane silaziti u ravnicu prebacujui se na rukama. Vihor je to, kae sebi.

7.

Sunoala, u mahovini otkriva zvijezde, tragove jelena i naposljetku vrelo. Hermelin joj se u bijegu skrije pod pazuho. Komet je to, kae sebi.

8.

Ljubomorna, vidi leda neznancu koji motri sebe u zrcalu. Ona uzme sjekiru i hitne je prema hladnoj povrini da uniti njezinu prijevarnu dubinu. Neznanac se okrene i pogleda je ne bi li moda spazio svoju novu sliku. Ne. Potres je to, kae sebi.
Zvonimir Mrkonji

533

YVES BONNEFOY
(1923.)

Najznaajniji pjesnik poratnoga francuskoga pjesnitva, Yves Bonnefoy, meditira u svojim harmoninim stihovima nad traginim krajolikom unitenja, odsutnosti i smrti. Ali sama pjesma, pobjeda govora nad utnjom, znai u tom ozraju potvrdu ivota. Nastavljajui se na istanani stilski osjeaj Mallarma i Jouvea, a slikovnou na svedeni prizor heraklitovskoga svijeta elemenata, pjesnitvo Yvesa Bonnefoya svojim sveanim, tamnim govorom tei biti in prisutnosti. Poznata mu je zbirka O kretanju i nepominosti Duve (Du Mouvement et de l'Immobilit de Douve, 1953.).

534

SVJETLOST, IZMIJENJENA

Nous ne nous voyons plus dans la mme lumire Mi se ne vidimo vie u istome svjetlu, Mi nemamo vie iste oi, niti ruke, Sad je stablo blie, a glas izvora je ivlji, Koraci su nai dublji medu umrlima. Boe koji nisi, ruku stavi nam na rame, Teinom povratka svoga ocrtaj nam tijelo, Nek nam s duama se ne mijeaju ve te zvijezde, Te ume, ti ptiji krici, te sjene i dani. Ko to plod se kida, oporeci se u nama, Zbrii nas u sebi. I nama razotkrij Smisao tajnovit onog posve jednostavnog Sto bez vatre pade u rijei bez ljubavi.
Zvonimir Mrkonji

GLAS

J'ai port ma parole en vous comme une flamme Nosio sam rije u vama kao plamen, Tmine tee no su ognjevima vjetri. I nita me ne svlada u dubokoj borbi,

535

Nikakva zla zvijezda i nikakva bludnja. Tako sam ivjela, al od ognja jaka, to iskusih osim njegova povijanja I noi, to, znadem, doi e kad spadnu Okna bez sudbine njegova uzleta. Ja tek rije sam pokrenuta k odsuu, Odsue e razorit moje ponavljanje. Da, tek rije biti znai skoro poginuti, Zadau kobnu i zaludno okrunjenje.
Zvonimir Mrkonji

536

ANDR DU BOUCHET
(1924.)

Svojom asketskom pojavnou poezija Andra du Boucheta oliuje kunju tiine, s kojom se moderno pjesnitvo prvi put suoilo u mallarmovskoj strepnji prazne stranice. U Du Boucheta rijei su zgusnute i zaustavljene na praznini stranice krajnjom suzdranou govora. U ispranjenom ozraju, gdje se izmjenjuje prevlast suprotstavljenih elementarnih poela, nema govora o osjeajima i mislima govornika ili nekoga drugoga: sve su samo stanja krajolika i sila koje ga dramatiziraju. Poznata mu je zbirka U praznoj ezi (Dans la chaleur vacante, 1961.).

537

S RUBA KOSE

L'aridit qui dcouvre le jour

I.

Suhoa koja otkriva dan. Uzdu i poprijeko, dok oluja uzdu i poprijeko ide. Putem to usprkos kii ostaje suh. Golema izlijeva se zemlja, a nita se ne gubi. Razderotina u nebu, dubina tla. Pobuujem vezu cesta.

II.

Planina, zemlja koju ispija dan, a da se zid ne pokrene. Planina kao pukotina u dahu tijelo ledenjaka. Oblaci koji lete nisko, uz samu cestu, obasjavajui papir.

538

Ne govorim prije ovog neba, razderotina, poput kue vraene dahu. Vidio sam gdje se uzdrmao dan, a da se zid ne pokrenu.

m.
Dan guli glenje. Bdijui, sputenih kapaka, u bjelini sobe. Bjelina stvari pojavljuje se kasno Idem ravno k vrtlonu danu.
Zvonimir Mrkonji

539

DENIS ROCHE
(1937.)

Vodei pjesnik teorijske kole pisaca ezdesetih godina okupljenih oko asopisa Tel Quel, Denis Roche, provodi i sam zajedniki stav da treba dokinuti anrovski omedenost poezije. On je tovie uvjeren da
je poezija dio ideologije vladajuih klasa, te hoe unititi - dekonstruirati poeziju, s krajnjom posljedicom da poetkom sedamdesetih godina demonstrativno prestaje pisati pjesnike sastavke. Vanjskim izgledom oponaajui pjesme, njegovi tekstovi, dovedeni dadaistiki subverzivnom montaom do ruba itljivosti, povezani su unato tomu s niti opsesivne erotske motivacije. Poznata mu je zbirka Eros energumenos (Eros nergumene, 1968.).

540

PJESNITVO JE PITANJE DALEKOZORA

Jedan bog ne bavi se naravi stvari kao ovjek politikom, i za jednog su boga rat i prostitucija samo narav stvari, koja ne moe biti ni dobra ni loa, nego jedino boanska.

Georges Bataille, Krivac

Je vous parle avec confiance les lettres ont des

od 12 h 04 do 12 h 13 7. veljae 1961. Razmotrite gospo da mi spada u dunost biti Medu vaim neraspoloenjima ono najneumornije Pa bez beskrajne muke Ne obuzdavam u granicama vaih migrena Zapjenjena konja svoje ljubavi Tako visoko die on ratobornu glavu Da to znai ljuveno mi potaknuti ludilo Do razmjera litica engleske obale Ali kosa vam nadignuta Stvara obrub elu Koje je merovinka granica Sretna iskopina Neuhvatljiva od 12 h 14 do 12 h 27 7. veljae 1961. Gospo u trenu ba kad vam zakazujem sastanak Na tratini to je torta koju valja razrezati

541

Duh mi poinje vrvjeti Postao je rua kao stablo ljive A pod nogama mu krune najljepeg uinka Jedna je posve bijela jer to je boja Vaeg obiteljskog posjeda a ima jedna kojoj Preljevi pripadaju natpisima brijanica Iz tog vihora izie planeta Kupola koja je UITAK Kotrlja se prema vama Ona je dobrohotan unak U zemlji haljina i papua Ona ima okomitu os koja je vaa Gospo od 18 b 59 do 19 h 06 7. veljae 1961. Gospo ne stigoh jo kola svog Ludila erotike to izbija u daljini Kao reetka u nedogled koju emo vidjeti Oboje u nizu Dolazi dan kad e poezija morati preporuiti svoju Duu Bogu dan kad e se krave pogledati S uenjem kad e zelena stabla biti lakirana Kad e Bog lica obiljeena zlobom Pokazati nos iza breuljka S biljenikim perom za uhom Pratit e oima krijetanje svraka I kako god se moglo uiniti udno Nee vie biti vremena da se povezem kolima
Zvonimir Mrkonji

542

PRIPOMENA

jR-vu verziju ove knjige predali smo naruitelju, Nakladnomu zavodu Madce hrvatske iz Zagreba, na Silvestrovo 1975. u dogovorenom roku. Sadanji rukopis, namijenjen drugomu nakladniku, zbog vremenske razdaljine doivio je stanovite preinake. Uvaavali smo, koliko je god bilo mogue, nove pojave u francuskom pjesnitvu i nove hrvatske prepjeve. Nastojei to dostojnije predstaviti francusko pjesnitvo, htjeli smo naznaiti i njegovu recepciju u hrvatskoj knjievnoj kulturi. Stoga je naa antologija i antologija hrvatskih prijevoda francuske pjesnike rijei. Svjesno smo uvaili taj tradicijski imbenik, ali smo se trsili osigurati to vrsnije prijevode i popuniti mnoge praznine. Obratili smo se veemu broju strunjaka i znalaca sa zamolbom za suradnju, kadto i s popisom elja i zadataka. Zahvaljujemo im na odzivu, dobro obavljenu poslu i poglavito na strpljenju. Kad nismo mogli nai suradnike, sami smo prevodili nemimoilazne autore i njihove pjesme, usavravali postojee verzije. Prvotni naslov Zlatna knjiga francuske poezije promijenjen je u primjereniji: Antologija francuskoga pjesnitva. Sastavlja Mrkonji, prema naelnom dogovoru, bio je zaduen za sva razdoblja osim za dio od renesanse do romantizma, za to se skrbio Tomasovi. Zahvaljujemo ArTresor nakladi iz Zagreba, koja je spremno preuzela prvotni rukopis i pretvorila ga u svoj projekt.
Zagreb, kolovoza 1998.

SASTAVLJAI

543

 ZA IZVORNIKE:
ANTONTN ARTAUD: Molitva/Prire (iz Tric Trac du Ciel, Oeuvres compltes tome I), Gallimard; Zazivanje mumije/Invocation la Momie (iz Poemes 1924193 5, Oeuvres compltes tome I), Gallimard; Ovdje pociva/Ci-gt (iz Oeuvres compltes tome XII), Gallimard YVES BONNEFOY: Glas/Une Voix (iz Du Mouvement et de l'Immobilit de Douve), Mercure de France 195 3 ; Svjetlost, izmijenjen a/La Lumire, change (iz Pierre crite), Mercure de France 1965 ANDRE DU BOUCHET: S ruba kose/Du bord de la faux (iz Dans la chaleur vacante), Mercure de France 1961 ANDRE BRETON': Slobodna veza/L'Union libre (iz Le Revolver cheveux blancs), Gallimard; Sablasni stavovi/Les Attitudes spectrales (iz Le Revolver a cheveux blancs), Gallimard; Kau mi da su tamo ali crni/On me dit que l-bas les plages sont noires (iz il Air de l'eau), Gallimard; Svijet u cjelovu/Le monde dans un baiser (iz VAir de Veau), Gallimard; Na putu za San Romano/Sur la route de San Romano (iz Oublier), Gallimard BLATSE CENDRARS: Portr et/Portrait (iz Dix-neuf pomes lastiques), Editions Denol 1947; Moj ples/Ma danse (iz Dix-neuf pomes lastiques), Editions Denol 1947; Nas lovi/Ti tres (iz Dix-neuf pomes lastiques), Editions Denol 1947 AlM CESAIRE: Obznana gaanja/Avis de tirs (iz LesArtnes miraculeuses), Gallimard; Zmiji/Au serpent (iz La
Posie), Editions

du Seuil 1994

RENECIAR: uri se pisati/T es press d'crire (iz Commune prsence), Gallimard; Posveeno A.../A *** (izA une srvit crispe), Gallimard; S lo bod a/Libert (iz Fureur et Mystre), Gallimard; Jacquemard i Julija/Jacquemard et Julia (iz Le Pome pulvris), Gallimard PAUL CLAUDEL: Tmina/Tnbres (iz Corona Benignitatis Anni Dei), Gallimard; Balada/Ballade (iz Corona Benignitatis Anni Dei), Gallimard; Muza koja je milost/La Muse qui est la grce (iz Cinq Grandes Odes), Gallimard; Kantik o vinogradu/Cantique de la Vigne (iz Cantate trois voix), Gallimard JEAN COCTEAU: Baterija/Batterie (zPosie), Gallimard; Loe spavam kada glava ti u noi/Je n'aime pas dormir quand ta figure habite (iz Plain-Chant), Comit Jean Cocteau PAUL LUARD: Zrcalo trenutka/Le Miroir d'un moment (iz Capitale de la Douleur), Gallimard; Volim te/Je t'aime (izLe Phnix), Gallimard; Moja ljubav/L'Amoureuse, (iz Mourir de ne pas mourir), Gallimard; Oslikane rijei/Paroles peintes (izCoursnaturel), Gallimard; Glavom protiv zidova/LaTte contre les murs (iz Les Yeux fertiles), Gallimard PIERRE EMMANUEL: Euridikina tualjka/La Plainte d'Euridice (iz Tombeau d'Orphe), Seghers; Silazak u pakao/La Descente aux enfers (iz Tombeau d'Orphe), Seghers EUGENE GUILLEVIC: Stijene/Les Rocs (iz Terrnqu), Gallimard R\DOVAN Ivi: Meteori/Mtores, Radovan Ivi PIERREJEANJOUVE: Mistina krajina/Paysage mistique {izMatire cleste), Mercure de France; Lov/La Chasse (izMatire cleste), Mercure de France; Leptiri/Les Papillons (izMatire cleste), Mercure de France; Orfej/Orphe (izMatirecleste), Mercure de France; uti konj/Cheval jaune (izKyrie), Mercure de France VALERY LARBAUD: Oda/Ode, Gallimard; Yaravi/Yarav (iz Les Posies de A. 0. Bamabooth), Gallimard HENRI MICHAUX: Poinak u nesrei/Le Repos dans le malheur (iz Un Certain Plume), Gallimard; Izazivam !/Contre (iz LaNuit remue), Gallimard; Velika borba/Le Grand combat (iz Qui je fis), Gallimard; Ali kada e ti doi?/Mais1bi, quand viendras-tu? (iz Un Certain Plum), Gallimard; Budunost/LAvenir (izMes proprits), Gallimard FRANCIS PONGE: Kruh/Le Pain (iz Le Parti pris des choses), Gallimard; Sunce igra za bievanie/Le Soleil toupie fouetter (izLe Grand recueil), Gallimard; etnja kroz nae staklenike/La Promenade dans nos serres (iz Pronies), Gallimard; Oblik svijeta/La Forme du monde (iz Promes), Gallimard JACQUES PREVERT: Nedajte/Ilne faut pas (iz Paroles), Gallimard; Povorka/Cortge (iz Paroles), Gallimard; Barbara/Barbara (iz Paroles), Gallimard; ivi pijesak/Sables mouvants (iz Paroles), Gallimard RAYMOND QUENEAU: Tumaenje metafore/UExplication des mtaphores (iz Les Ziaux), Gallimard; Za poetiku/Pour un art potique (iz Bucoliques), Gallimard; Sunce/Le Soleil (izBattre la campagne), Gallimard; Taj miris/Cette odeur (izFendrelesflots), Gallimard; Kraj godine/Bout de l'an (izBucoliques), Gallimard PIERRE REVERDY: Suh jezik/La Langue sche (iz Plupart du Temps), Flammarion; Kasno u no/Tard dans la nuit (iz Plupart du Temps), Flammarion; Pjesnici/Les Potes (iz Plupart du Temps), Flammarion; Hodnik/Couloir (iz Plupart du Temps), Flammarion DENIS ROCHE: Pjesnitvo je pitanje dalekozora/La posie est une question de collimateur (iz La Posie est inadmissible), Editions du Seuil 1995 SAINT-JOHN PERSE: Anabaza VII./Anabase VII, Gallimard; Progonstvo I., IL, III./Exil I, II, III, Gallimard; Morekazi I., VI./Amers I, VI, Gallimard LEOPOLD SEDAR SENGHOK: Crna ena/Femme noire (izOeuvrepotique), Editions du Seuil 1964; Ndess/Ndess (iz Oeuvre potique), Editions du Seuil 1964 JULES SUPERVIELLE: Silazak divova/D es cente des Gants (iz La Fable du Monde), Gallimard; Tijelo/Le Corps (iz La Fable du Mond), Gallimard; alba za zemljom/Le Regret de la terre (iz LesA?nis bicofwus), Gallimard

544

KAZALO PJESNIKA

Apollinaire, Guillaume 408 Arnautz Daniel 71 Artaud, Antonin 468 Aubign, Agrippa d' 165 Baudelaire, Charles 273 Bernait de Ventadorn 54 Bertran de Born 65 Bertrand, Aloysius 241 Boileau-Despraux, Nicolas 184 Bonnefoy, Yves 526 Breton, Andr 459 Cendrars, Biaise 425 Csaire, Aim 515 Char, Ren 505 Charles Orlanski 110 Chnier, Andr 194 Cherrier, Claude, opat 191 Christine de Pisan 108 Claudel, Paul 359 Cocteau, Jean 443 Conon de Bthune 74 Corbire,Tristan 322 Coucy, Chtelain de Katelan od Coucya Deschamps, Eustache 105 Desportes, Philippe 162 Du Bellay, Joachim 155 Du Bouchet, Andr 529 Ducasse, Isidore Lautramont Durand, Etienne 177 luard, Paul 452 Emmanuel, Pierre 519 Gautier, Thophile 263 Grofica od Die 39 Guilhem de Peitieu 31 Guillaume de Lorris 95 Guillevic, Eugne 510 Helinant de Froidmont 84 Hrdia, Jos-Maria de 298 Hugo, Victor 220 545

Ivi, Radovan 523 Jacob, Max 392 Jammes, Francis 368 JaufrRudel 41 Jean deMeung 95 Jouve, Pierre Jean 438 Katelan od Coucya 78

Lab, Louise 142 La Comtessa de Dia Grofica od Die Laforgue,Jules 354 Lamartine, Alphonse de 199 Larbaud, Valry 416 Lautramont 326 Leconte de Lisle 269 Lger, Alexis Saint-John Perse Lubicz-Milosz, Oscar Vladislas de 396 Machaut, Guillaume de 101 Malherbe, Franois de 174 Mallarm, Stphane 302 Marcabrun 45 Marie de France 26 Marot, Clment 129 Michaux, Henri 475 Mistral, Frederi 293 Moras,Jean 351 Musset, Alfred de 252 Nerval, Grard de 244 Orlans, Charles d' > Charles Orlanski Pguy, Charles 385 Peire Vidal 48 Ponge, Francis 482 Prvert,Jacques 488 Queneau, Raymond 494 Reverdy, Pierre 448 Rimbaud, Arthur 335 Roche, Denis 532 Ronsard, Pierre de 146 Rutebeuf 91 Saint-John Perse 430 Scve, Maurice 137 Segalen, Victor 404 Senghor, Lopold Sdar 501 Sponde, Jean de 171 Supervielle, Jules 421 Valry, Paul 374 Verhaeren, Emile 348 Verlaine, Paul 312 Viau, Thophile de 180 Vigny, Alfred de 209 Villon, Franois 115

546

KAZALO PREVODITELJA

ale,Frano 149,195 Ciin-Sain, Ante 450 orak, eljka 34, 36, 38, 80, 82, 83, 92,136,179,268,311,314,318, 319,320,321,384 Domjani, Dragutin 297,313,370 Gamulin, Grgo 246, 248, 248, 271, 285, 299, 300, 301, 316, 352, 353,415 Geri, Vladimir 117,134,197,278, 289,376,378,379 Gri, Marko 418,420,462,463 Hergei, Ivo 411 Hranilovi, Jovan 208 Ivanievi, Drago 455,456 Ivi, Radovan 332,467 Jei, Slavko 77, 107,111, 140,141, 154,256,356,362 Jurevi, Ante 281,287,290 Katelan,Jure 429 Klai,eljko 170 Kolumbi, Nikica 100 Kovai, Ivan Goran 344 Kukolja, Boo 119, 412, 414, 469, 474, 486, 492, 503, 504, 517, 518 Kuan,Vladislav 242,243,280,285, 337 Machiedo, Vinja 389,406,407,451, 451,466, 470 Maras,Mate 89,251,272,391,445 Maroevi, Tonko 497,497,498,499, 500 Matvejevi, Predrag 2 5 Milievi, Nikola 58, 73, 94, 109, 114, 125, 125, 144, 153, 154, 159, 161, 167, 173, 198, 203, 547

227, 240, 240, 245, 250, 267, 279, 283, 288, 291, 315, 369, 371, 373, 375, 397 Mrkonji, Zvonimir 64, 193, 275, 282, 304, 305, 307, 311, 314, 317, 325, 334, 339, 343, 344, 345, 346, 358, 360, 364, 367, 384, 423, 424, 427, 428, 432, 434,

266, 292, 377, 247, 307, 338, 347, 422,

437, 439, 440, 447, 449, 453, 477, 478, 479, 487, 489, 490, 508, 509, 521, 528, 531, 534

441, 458, 481, 493, 522,

441, 464, 483, 506, 525,

442, 476, 485, 507, 527,

Nazor, Vladimir 231,264 Paljetak, Luko 30,40,43, 52, 53, 57, 60,62,75,90,102,103,104,104, 112, 114 Pandi,Ivan 139,139,140,169 Rabadan, Vojmil 118, 121, 127 Sedmak,Jaka 249,265 Slamnig.Ivan 33,44,47,49,70,284, 394 oljan, Antun 25,68,355 op, Nikola 372 Tomasovi, Mirko 133, 134, 143, 150, 151, 151, 159, 160, 163, 183, 190, 205, 219, 223, 225, 239, 251, 257, 454 Trnski, Ivan 255 131, 145, 152, 164, 207, 226, 262, 131, 145, 157, 176, 207, 229, 280, 132, 148, 158, 181, 214, 230, 316,

Ujevi,Tin 128,306,350 Vuievi, Stojan 395,395,514 Zeljkovi, Branislav 401,403 Zlatar, Andra 98 igo, BoeV. 122

548

KAZALO NASLOVA NA HRVATSKOME JEZIKU

Alba............................................................................................................................. Alba............................................................................................................................. Ali kada e Ti doi? ................................................................................................ Anabaza ..................................................................................................................... Aridalukinja ............................................................................................................. Anina gruda snijega ................................................................................................. Balada ......................................................................................................................... Balada ......................................................................................................................... Balada dobroga nauka (Onima koji provode rdav ivot) .................................... Balada Franoisa Villona za natjeaj Charlesa Orlanskoga ............................... Balada MXXIII ......................................................................................................... Balada o lutaocu ....................................................................................................... Balada o udobnom ivotu (Ustuk Francu Gontieru)........................................... Balada objeenih........................................................................................................ Barbara ....................................................................................................................... Baterija ....................................................................................................................... Bijeg vremena ........................................................................................................... Blagoslov ................................................................................................................... Blagovaonica ............................................................................................................ Budunost .................................................................................................................

51 53 479 431 254 132 111 361 118 116 106 113 120 126 490 444 223 275 369 480

Cidov romancero ..................................................................................................... 230 Crna toka.................................................................................................................. 250 Crna ena ................................................................................................................... 502 De profundis clamavi ............................................................................................... 278

549

Delfca ....................................................................................................................... Delija ........................................................................................................................ Deseterostih .............................................................................................................. Doba sjetve: veer..................................................................................................... Dva sumraka ............................................................................................................. Egzotini miris ......................................................................................................... El desdichado ........................................................................................................... Epigram ..................................................................................................................... Epitaf ......................................................................................................................... Erythra...................................................................................................................... Euridikina tualjka .................................................................................................... Eva .............................................................................................................................

246 139 134 239 229 279 246 195 323 248 520 389

Faunovo popodne .................................................................................................... 308 Gaiet i Ori'our ......................................................................................................... Gdje su gospe davnijeh dana? ................................................................................. Glas............................................................................................................................. Glavom protiv zidova ............................................................................................. Gotika soba ............................................................................................................. Green ......................................................................................................................... Grob Edgara Poea ................................................................................................... Groblje pokraj mora ................................................................................................ Hialmarovo srce ....................................................................................................... Himera ....................................................................................................................... Himna boli ............................................................................................................... Hodnik ....................................................................................................................... Hram ......................................................................................................................... I osobito..................................................................................................................... Ikar ............................................................................................................................. Ima ............................................................................................................................. Izazivam! ................................................................................................................... 89 117 527 457 242 314 307 380 270 352 208 451 203 397 163 410 476

Ja bih tako elio ........................................................................................................ 369

550

Jacquemard i Julija .................................................................................................... Jesenska pjesma ......................................................................................................... Jesenja pjesma ........................................................................................................... Jezero ......................................................................................................................... Kantata za tri glasa ................................................................................................... Kantik spoznaje ......................................................................................................... Kasno u no .............................................................................................................. Kinezerija.................................................................................................................... Klonue ..................................................................................................................... Kolovoska no .......................................................................................................... Koraci......................................................................................................................... Kozja krv .................................................................................................................. Kraj godine ............................................................................................................... Kruh .......................................................................................................................... Leptir ......................................................................................................................... Leptiri......................................................................................................................... Lov ............................................................................................................................ Luda ljubav ............................................................................................................... Luksemburka aleja .................................................................................................

->" 314 281 201 365 402 449 268

316

257 79 27 499 483

3

207 440 440 167 249

Ljubav prema blinjemu ......................................................................................... 394 Ljubav prema lai ..................................................................................................... 288 Mirio......................................................................................................................... Maldororova pjevanja ............................................................................................. Maslinska gora .......................................................................................................... Matanje..................................................................................................................... Meteori....................................................................................................................... Miris .......................................................................................................................... Mistina krajina ........................................................................................................ Mjeseina .................................................................................................................. Mlada zatoenica ..................................................................................................... Moj ples .................................................................................................................... Moja ljubav ............................................................................................................... Mojsije ....................................................................................................................... Molitva ....................................................................................................................... 294 327 214 249 524 283 439 318 195 427 454 211 469

551

Molitva da s magarcima odem u raj ..................................................................... Morekazi ................................................................................................................... Morski povjetarac ..................................................................................................... Most Mirabeau ......................................................................................................... Muza koja je milost (Nasrtaj pjesnikoga pijanstva) ............................................ Myrtho ....................................................................................................................... Mysticis umbraculis (Proza luaka) ....................................................................... Na putu za San Romano ......................................................................................... Nadgrobnica ............................................................................................................. Napor ......................................................................................................................... Naslovi ...................................................................................................................... Natpis za grob nama objeenima............................................................................ Ndess ....................................................................................................................... Ne dajte ..................................................................................................................... Nehajni pantum ....................................................................................................... Neprijatelj ................................................................................................................. Nevermore................................................................................................................. O debeloj Margoti balada ....................................................................................... O fra Lubinu ............................................................................................................ Obalom u poi ....................................................................................................... Oblak ......................................................................................................................... Oblik svijeta............................................................................................................... Obznana gaanja ..................................................................................................... Oceanonox ............................................................................................................... Oda ............................................................................................................................ Orfej .......................................................................................................................... usamljenost ................................................................................................................ Oslikane rijei ........................................................................................................... Osnivanje naseobine u Brazilu................................................................................ Osvajai ..................................................................................................................... Ovdje poiva ............................................................................................................

372 43 5 304 414 363 247 304 466 251 349 428 127 503 489 319 283 315 121 132 352 264 487 516 227 417 441 205 455 393 300 471

Pastel ......................................................................................................................... 265 Pierrotovgovor .......................................................................................................... 355

552

Pijani brod .................................................................................................................. 339 Pismo Lamartineu .................................................................................................... 256 Pjesan o Rolandu ...................................................................................................... 22 Pjesnici ...................................................................................................................... 450 Pjesniko umijee ...................................................................................................... 185 Pjesniku nevjei ......................................................................................................... I33 Pjesnitvo je pitanje dalekozora .......................................................................... 533 Poinak u nesrei ..................................................................................................... 476 Poinak u porculanu ................................................................................................ 3^5 Podne ........................................................................................................................ 271 Pohvala i mo odsutnosti ........................................................................................ 406 Portret ....................................................................................................................... 426 Posljednji list ............................................................................................................. 265 Posveeno A ............................................................................................................. 507 Potepusi s Grvea..................................................................................................... 92 Povorka .................................................................................................................... 489 Pozdrav Kasandri .................................................................................................... 149 Predvorje misterija druge vrline ............................................................................. 386 Preko Europe ........................................................................................................... 411 Prelja .......................................................................................................................... 375 Prijateljska uma ....................................................................................................... 3?5 Prisni san .................................................................................................................. 317 Progonstvo ............................................................................................................... 43 3 Putovanje .................................................................................................................. 290 Rasprodaja ................................................................................................................ Rat .............................................................................................................................. Ridokosa ljepotica ................................................................................................... Rob ............................................................................................................................ Roman o Rui .......................................................................................................... Rondeau..................................................................................................................... Rondeau..................................................................................................................... Rujanska simfonija .................................................................................................. Rua infantkinje .......................................................................................................
346 395

412 299 96 Hl H4 398 232

S plavim kiobranom .............................................................................................. 370

553

S ruba kose................................................................................................................. Sablasni stavovi ......................................................................................................... Samoa ....................................................................................................................... Samoglasnici ............................................................................................................. Silazak divova ........................................................................................................... Silazak u pakao (Ulomci Orfejeva pamenja) ...................................................... Skoro e snijeg ......................................................................................................... Sloboda....................................................................................................................... Slobodna veza .......................................................................................................... Spava u dolini ......................................................................................................... Spleen ......................................................................................................................... Spleen ......................................................................................................................... Spleen ......................................................................................................................... Stance ........................................................................................................................ S tance nestalnosti..................................................................................................... Stance o smrti ........................................................................................................... Stella............................................................................................................................ Stijene ......................................................................................................................... Strofa koju je napisao Villon kad je mislio da e biti objeen............................. Suglasja ....................................................................................................................... Suh jezik ..................................................................................................................... Sunce ......................................................................................................................... Sunce igra za bievanje .......................................................................................... Suton ......................................................................................................................... Svita ........................................................................................................................... Svjetlost, izmijenjena ................................................................................................ Svrh odlaska Ane .....................................................................................................

530 463 182 337 422 521 371 508 461 337 280 287 289 266 178 172 223 511 125 275 449 498 483 286 317 527 131

etnja kroz nae staklenike ..................................................................................... 485 ipci ........................................................................................................................... 377 Sto b od mojih prijatelja? ........................................................................................ 92 Sto sam bio, nisam vee.......................................................................................... 131 Taj miris .................................................................................................................... 499 Tijelo .......................................................................................................................... 422 Tko ujutro se smije ................................................................................................. 102

554

Tko ujutro se smije, naveer plae ......................................................................... Tlapnje........................................................................................................................ Tlapnjiv opis jednoga razumnog bia, skalupljenog od skupljenih dijelova, odjevenog dvoznanom tkaninom, koje je stvorila hrpa dvosmislica uz pomo burlesknoga genija ................................................... Tmina ......................................................................................................................... Tragine pjesni ......................................................................................................... Trebbia ...................................................................................................................... Tuga ........................................................................................................................... Tumaenje metafore................................................................................................. Tualjka kralja od Tule............................................................................................. Tualjka lune u provinciji ........................................................................................ Tualjka za kraljem Renaudom .............................................................................. U ast razumu............................................................................................................ U progonstvu ........................................................................................................... Ukradeno srce ........................................... ............................................................. Umijee pjesnitva ................................................................................................... Unitenje ................................................................................................................... Utjeha Du Prieru u povodu smrti njegove keri................................................. Veernji sklad ........................................................................................................... Velika borba............................................................................................................... Velika oporuka ......................................................................................................... Veni, vidi, vixi ........................................................................................................... Versi o smrti ............................................................................................................. Vesla ........................................................................................................................ Villanella .................................................................................................................... Volim te .....................................................................................................................

102 181

192 360 168 299 255 495 357 355 135 405 197 338 320 281 175 284 478 123 225 85 377 163 453

Yarav ........................................................................................................................ 418 Za poetiku ................................................................................................................. Zaarano zvono ........................................ ............................................................. Zazivanje mumije ..................................................................................................... Zidar ........................................................................................................................... 497 285 470 243

555

Zlatni stihovi ............................................................................................................ Zmiji .......................................................................................................................... Zora ........................................................................................................................... Zrcalo trenutka.......................................................................................................... alba za zemljom ..................................................................................................... ivi pijesak................................................................................................................. ivoti ......................................................................................................................... Zuri se pisati .......................................................................................................... uti konj ...................................................................................................................

245 517 345 453 423 492 344 506 441

556

KAZALO NASLOVA NA IZVORNIKU

A*** ............................................................................................................................ ACassandre................................................................................................................. travers l'Europe...................................................................................................... A un pote ignorant .................................................................................................. Alba ............................................................................................................................. Alba ............................................................................................................................. Amers ......................................................................................................................... Amour du prochain .................................................................................................. Anabase ...................................................................................................................... Art potique ............................................................................................................... Au serpent ................................................................................................................. Aube ........................................................................................................................... Avec ton parapluie ................................................................................................... Avis de tirs ................................................................................................................. Ballade de bonne doctrine ( ceux de mauvaise vie) ......................................... Ballade de l'homme gar ........................................................................................ Ballade de la Grosse Margot ................................................................................... Ballade des Contrediz de Franc Gontier .............................................................. Ballade des dames du temps jadis ......................................................................... Ballade des pendus .................................................................................................. Ballade des pendus .................................................................................................. Ballade du Concours de Blois ................................................................................ Ballade MXX1II ....................................................................................................... Ballade ....................................................................................................................... Ballade .......................................................................................................................

507 149 411 133 51 53 435 394 431 320 517 345 370 516 118 113 121 120 117 126 127 116 106 111 361

557

Barbara ....................................................................................................................... Batterie........................................................................................................................ Bndiction ............................................................................................................... Bout de l'an ............................................................................................................... Brise marine ..............................................................................................................

490 444 275 499 304

Cantate trois voix .................................................................................................. 365 Cette odeur ............................................................................................................... 499 Chanson d'automne .................................................................................................. 314 Chanson de Roland ................................................................................................. 22 Chant d'Automne...................................................................................................... 281 Cheval jaune .............................................................................................................. 441 Chimaera ................................................................................................................... 352 Chinoiserie ................................................................................................................ 268 Ci-gt .......................................................................................................................... 471 Clair de lune .............................................................................................................. 318 Complainte de la lune en province ........................................................................ 355 Complainte du roi de Thul..................................................................................... 357 Complainte du roi Renaud....................................................................................... 135 Consolation Monsieur Du Prier sur la mort de sa fille ................................. 175 Contre ....................................................................................................................... Correspondances ..................................................................................................... Cortge ..................................................................................................................... Cortge ..................................................................................................................... Couloir....................................................................................................................... D'Anne qui lui jecta de la neige ............................................................................. De frre Lubin ......................................................................................................... De profundis clamavi .............................................................................................. Delfica ...................................................................................................................... Dlie .......................................................................................................................... Descente des Gants .............................................................................................. Description chimrique d'un tre de raison fabriqu de pices rapports, habill d'une toffe double sens, lequel fut construit par une assemble d'quivoques, assists du gnie burlesque .................. Deux crpuscules .................................................................................................... 476 275 317 489 451 132 132 278 246 139 422

192 229

558

Dixain.......................................................................................................................... Du bord de la faux .................................................................................................... Du partement d'Anne .............................................................................................. El Desdichado ........................................................................................................... loge et pouvoir de l'absence .................................................................................. En exil......................................................................................................................... pi gramme ............................................................................................................... pitaphe ..................................................................................................................... pitaphe ..................................................................................................................... rythra ..................................................................................................................... Et j'irai ........................................................................................................................ Et surtout que ........................................................................................................... tablissement d'une communaut au Brsil ......................................................... Eve ............................................................................................................................. Exil ............................................................................................................................. Fantaisie...................................................................................................................... Femme noire............................................................................................................. Gaiet et Orour ........................................................................................................ Green ......................................................................................................................... Harmonie du Soir .................................................................................................... Hommage la raison ............................................................................................... Hymne la douleur .................................................................................................

134 530 131

246

406 197 195 251 323 248 352 397 393 389 433 249 502 89 314 284 405 208

Icare .......................................................................................................................... 163 Il ne faut pas ............................................................................................................. 489 Il va neiger................................................................................................................. 371 Il y a ......................................................................................................................... 410 Invocation la Momie............................................................................................. 470 Jacquemard et Julia ................................................................................................... 508 Je t'aime ..................................................................................................................... 453 L'Amour du Mensonge .......................................................................................... 288

559

L'Amour fou ........................................................................................................... 167 L'Amoureuse ............................................................................................................ 454 L'Andalouse .............................................................................................................. 254 L'Aprs-midi ............................................................................................................. 369 L'Aprs-midi d'un Faune ......................................................................................... 308 LArt potique ........................................................................................................... 185 L'Avenir .................................................................................................................... 480 LEffort ....................................................................................................................... 349 L'Ennemi .................................................................................................................. 283 L'Esclave .................................................................................................................... 299 L'Explication des mtaphores................................................................................. 495 L'Isolement ............................................................................................................... 205 L'Union libre ............................................................................................................. 461 La Chambre gothique .............................................................................................. 242 La Chasse ................................................................................................................... 440 La Cloche fle.......................................................................................................... 285 La Dernire feuille .................................................................................................... 265 La Descente aux enfers (Fragments de Mmoire d'Orphe) ............................. 521 La Destruction ......................................................................................................... 281 La Fileuse................................................................................................................... 375 La Forme du monde ............................................................................................... 487 La Fuite du temps .................................................................................................... 223 La Guerre .................................................................................................................. 395 La Jeune captive ....................................................................................................... 195 La Jolie rousse ........................................................................................................... 412 La Langue sche........................................................................................................ 449 La Lumire, change ................................................................................................ 527 La Muse qui est la grce (Invasion de l'ivresse potique) ................................... 363 La Nue ...................................................................................................................... 264 La Nuit d'aot .......................................................................................................... 257 La Plainte d'Euridice ................................................................................................ 520 La Posie est une question de collimateur ........................................................ 533 La Promenade dans nos serres................................................................................ 485 La Rose de l'infante ................................................................................................. 232 La Saison des semailles: Le soir ............................................................................. 239 La Salle manger ...................................................................................................... 369

560

La Solitude ................................................................................................................ La Tte contre les murs .......................................................................................... La Trebbia ................................................................................................................ Langueur ................................................................................................................... Las de l'amer repos .................................................................................................. Le Bateau ivre ........................................................................................................... Le Bois amical ........................................................................................................... Le Cantique de la connaissance .............................................................................. Le Chvrefeuille ....................................................................................................... Le Cimitire marin ................................................................................................... Le Coeur de Hialmar ............................................................................................... Le Coeur vol ........................................................................................................... Le Corps ................................................................................................................... Le Crpuscule du Soir .............................................................................................. Le Dormeur du val ................................................................................................... Le Grand combat...................................................................................................... Le Grand Testament ............................................................................................... Le Lac ........................................................................................................................ Le Maon ................................................................................................................... Le Miroir d'un moment .......................................................................................... Le Mont des Oliviers................................................................................................ Le Pain ....................................................................................................................... Le Papillon ................................................................................................................ Le Parfum ................................................................................................................. Le Point noir ............................................................................................................. Le Pont Mirabeau .................................................................................................... Le Porche du mystre de la deuxime vertu ........................................................ Le Rameur ................................................................................................................. Le Regret de la terre ................................................................................................ Le Repos dans le malheur........................................................................................ Le Romancero du Cid .............................................................................................. Le Soleil...................................................................................................................... Le Soleil toupie fouetter ....................................................................................... Le Temple ................................................................................................................. Le Tombeau d'Edgar Poe ....................................................................................... Le Voyage .................................................................................................................

182

457 299 316 305 339 375 402 27 380 270 338 422 286 337 478 123 201 243 453 214 483 207 283 250 414 386 377 42 3 476 230 498 483 203 307 290

561

Les Attitudes spectrales ........................................................................................... Les Chants de Maldoror .......................................................................................... Les Conqurants ...................................................................................................... Les Grenades ............................................................................................................ Les Papillons ............................................................................................................. Les Pas ...................................................................................................................... Les Potes ................................................................................................................. Les Rocs..................................................................................................................... Les Tragiques ........................................................................................................... Lettre Lamartine .................................................................................................... Li Diz des ribauds de Greive .................................................................................

463 327 300 377 440 379 450 511 1^8 256 92

Libert ....................................................................................................................... 508 Locutions des Pierrots ............................................................................................. 355 Ma danse ................................................................................................................... Mirio ......................................................................................................................... Mais Toi, quand viendras-tu? ................................................................................. Mtores ................................................................................................................... Midi ........................................................................................................................... Mose ......................................................................................................................... Mon rve familier ..................................................................................................... Myrtho ....................................................................................................................... Mysticis umbraculis (Prose des fous) .................................................................... 427 294 479 524 271 211 317 247 304

Ndess ....................................................................................................................... 503 Nevermore................................................................................................................. 315 Oceanonox ............................................................................................................... 227 Ode ............................................................................................................................ 417 Orphe ...................................................................................................................... 441 Pantoum nglig ....................................................................................................... Parfum exotique ....................................................................................................... Paroles peintes ......................................................................................................... Pastel ......................................................................................................................... Paysage mystique ..................................................................................................... 319 279 455 265 439

562

Plus ne suis-je ce que j'ai t..................................................................................... 1 ^1 Portrait ........................................................................................................................ 426 Pour un art potique ................................................................................................ 497 Prire pour aller au paradis avec les nes ............................................................. 372 Prire .......................................................................................................................... 469 Quatrain ..................................................................................................................... 12 5 Que sont devenus mes amis? .................................................................................. 92 Roman de la Rose..................................................................................................... 96 Rondeau ..................................................................................................................... 111 Rondeau ..................................................................................................................... H4 Sables mouvants ...................................................................................................... Solde ........................................................................................................................... Spleen ......................................................................................................................... Spleen ......................................................................................................................... Spleen ......................................................................................................................... Stances l'inconstance ............................................................................................ Stances de la mort .................................................................................................... Stances ....................................................................................................................... Stella ........................................................................................................................... Sur la route de San Romano.................................................................................... Symphonie de septembre ....................................................................................... Tard dans la nuit ........................................................................................................ Tels rit au main qui au soir pleure .......................................................................... Tels rit au main ......................................................................................................... Tnbres .................................................................................................................... Titres .......................................................................................................................... Tristesse .................................................................................................................... Tu es press d'crire ...................................................................................................
492 346 280 287 289

178 172 2 66
223 466

398
449

102 102 360

428

255 506

Une Alle du Luxembourg ...................................................................................... 249 Une Voix .................................................................................................................................. 527 Veni, vidi, vixi ..........................................................................................................
22^

563

Vers de la mort .......................................................................................................... Vers dors.................................................................................................................. Vertiges ...................................................................................................................... Vies ............................................................................................................................. Villanelle .................................................................................................................... Voyelles ..................................................................................................................... Yarav ........................................................................................................................

85 245 181 344 13 337 418

564

KAZALO PRVIH STIHOVA NA HRVATSKOME JEZIKU

A crno, I rujno, 0 modro, E bijelo ................................................................................. A vi, Mora, to itaste prostranije snove .......................................................................... Ah, ako ovjek taj nee da ubere grozd............................................................................ Ako elja, slika stvari, skriva ....................................................................................... Ako lije ljubim i ako joj sluim .................................................................................... Ali kada e Ti doi? .................................................................................................... Bez svojih zemljaka, drugova i roda .............................................................................. Bilo ih je samo nekoliko ................................................................................................. Bio jednom kralj od Tule ................................................................................................ Blago onom koji medu jednakima ................................................................................... Blago palima za zemlju prolaznosti .............................................................................. Blijedi se lije .................................................................................................................. Boga mu bojeg kako mi se pie neki pjesmuljak ........................................................... Boja koju rastvara no ................................................................................................... Bol tvoja, Du Pe'rier, zar da vjeno traje ....................................................................... Brao, ljudi, koji ivite za nama ..................................................................................... Brod je odnio moju dragu .............................................................................................. Budite dobrodoli, vi koji mi idete u susret ...................................................................... edno, ivo, lijepo danas zar nam prijeti ........................................................................ emu blago, emu lijepost .............................................................................................. etvrti Konju ti si uto sunce ......................................................................................... im izbivah, Rosette, malo ............................................................................................ im mi se tijelo u postelji prui ..................................................................................... ovjee, umnice, ta zar ti jedini .....................................................................................

337 435 365 140 121 479 197 457 357 159 389 313 497 449 175 126 410 398 306 85 441 163 143 245

565

ovjek je silazio nagibom svoje smrti ............................................................................ Dabi se sve razumjelo .................................................................................................. Da l\ itaoe, ikad miris srknu ...................................................................................... Da si pop te oprost trai ............................................................................................... Da vedar budem, mene Ljubav sili ............................................................................... Dah opojnog cvijea prostorima pline ........................................................................... Demoni, udesa ........................................................................................................... Divlji slavujak umilno biglie ........................................................................................ Do boka ti mi jedva sie............................................................................................... Do prozora plava s odbijescima zlata ............................................................................ Dode mi u pomutnji gradova da potraim ..................................................................... Dok beutnom Rijekom nosili me vali ......................................................................... Dok mi suze mognu iz oiju tei ................................................................................... Dolazi kralj Renaud iz boja .......................................................................................... Dola je po onoj bijeloj crti ............................................................................................ Evo lie i cvijee, grane, plodovi zreli ..........................................................................

521 455 283 118 75 284 492 79 230 375 517 339 143 135 508

314 286 Evo me pred svima ovjeka puna razbora ..................................................................... 412
Evo ljupko vee, pobratim svih hulja ............................................................................ Gdje esmu sakri lisnat lug ........................................................................................... Gdje idete, Ana, znat bih htio ....................................................................................... Glazbe nad svim i prije svega ....................................................................................... Gle, vrijeme je skinulo plat .......................................................................................... Gledaj! gol i straan, rob sam lica blijeda ..................................................................... Gorko je i slatko n duge zimske noi ............................................................................ Gospoji toj obeah se ................................................................................................... Grjeno oko mojih davnih snova ................................................................................... Grozniave i usopljene skupine radnika ........................................................................

46 131 320 111 299 285 49 139 349

Hodati ozbiljno, pun draesti fine ................................................................................. 160 I noeni vjeno, u vjeitoj noi ...................................................................................... 201 / osobito da sutranji dan ne sazna gdje sam ..............................................................

397 Ima vam ormar, ve sjaja blijeda ................................................................................... 369

566

lmade pjesma, meni milija ............................................................................................ Ispod mosta Mirabeau Seina tee .................................................................................. Ispred mene gavran lijee ............................................................................................. Izgubio sam ivot, snagu ............................................................................................... Ja, Antonin Artaud, ja sam svoj sin .................................................................................. Ja bih tako elio u dan nedjeljni bijeli ............................................................................. Ja u vam sazdati grad iz dronjaka! ................................................................................ Ja ne pjevam vie ljubavne mi plame ............................................................................... Ja plaem svoje dane mlade ............................................................................................ Ja sam Franjo-Francuz, to mi teko pada ...................................................................... Ja sam izumitelj mnogo zasluniji ................................................................................... Ja sam kao carstvo, kasno, blizu kraja ............................................................................. Ja sam ovdje, drugi je drugdje, tiina je kleta .................................................................. Je F ti, Dafne, znana stara pjesma ova ............................................................................ Jecaja ptina .................................................................................................................... Jedanaest broj neparni. Vrijeme stalo .............................................................................. Jedanput, usred ume Tuge klete ................................................................................... Jednakim Jobu stvori me Bog ........................................................................................ Jedne kine zemlje nalik sam vladaru ............................................................................. Jednoga dana kad budemo rekli: Bilo je to vrijeme sunca .............................................. Jenput Rok Uru strefi poleg vrat ................................................................................... Kad budem morao k tebi, o moj Boe, daj ..................................................................... Kad lug i vonjak vidim gdje se .................................................................................... Kadmohi ....................................................................................................................... Kad poskoice zvuk se prospe ....................................................................................... Kad razbistri se mlaz fontane ......................................................................................... Kad sklopljenih vjeda u jesenje vee .............................................................................. Kad svod nizak, teak kao poklop tlai ........................................................................... Kad vidim cvijee, zelen list i vlati ................................................................................. Kad vidim gdje ide, nehajna i hladna ........................................................................... Kad vidim evu kako spram .......................................................................................... Kad vrhovnih sila odluka se zbude ................................................................................ Kada slavuj kliktat stane ................................................................................................ Kada stara bude, naveer, pri svijei ............................................................................

249 414 181 255 471 369 476 168 123 125 344 316 360 246 314 499 113 92 280 42 3 134 372 35 480 104 44 279 289 59 288 55 275 53 153

567

Kapetane stari, Smrti, sidra gore! ................................................................................... Kau mi da su tamo ali crni .......................................................................................... Klin je tu ...................................................................................................................... Ko jastreba jato izvan rodna kraja .................................................................................. Ko to majskoj rui, kad blista na grani .......................................................................... Ko tisugodinjak imam uspomena ............................................................................... Koliko mornara, koli kapetana ...................................................................................... Kraj studenca sam, a umirem edan .............................................................................. Kralj Manje bio ljut na svog ........................................................................................... Kroz Francusku glas proe sada .................................................................................... Kroz kotlinu ludo rijeima umori ................................................................................. Leptiri su zatvoreni ........................................................................................................ Lijepi oblaci lijepi aneli uzniciprejasni ........................................................................ Lijepo li je kad se polako upree .................................................................................. Loe spavam kada glava ti u noi ................................................................................. Ljubavi jedina, milosnu te zovem .................................................................................. Ljubavi, vama od svih ponajprije .................................................................................. Ljubavnici mladi, novi ................................................................................................. Ljubi me, sljubi, ljubit nemoj stati ................................................................................ Majko umjetnosti, oruja i sklada ................................................................................. Majko, piu mi da se bijeli kao grm na cioj zimi ......................................................... Majmun u ruhu od brokata .......................................................................................... Menade gromoglasne organizirane .............................................................................. Mi se ne vidimo vie u istome svjetlu ........................................................................... Mila, da vidimo da li rui ............................................................................................. Mislima istim poneseni .............................................................................................. Mladost mije tamna i olujna bila ................................................................................... Mnih da e mirno ivot cijeli ........................................................................................ Moja ena kojoj je kosa od umskog poara ................................................................. Moram ponajprije odati kunju .................................................................................... Mrana, ona je u praznini ............................................................................................ Mrzim Firentinca lihvarsku krtou .............................................................................

291 464 449 300 152 287 227 116 27 111 337 440 439 203 446 278 82 114 144 158 503 317 441 527 148 375 283 80 461 487 524 160

568

Na brdu u sjeni hrasta mnogo puta ................................................................................ 205 Na doek dode paprat i ananas iza nje .......................................................................... 393 Na jaku crnome vjetru kroz koji se probijamo ................................................................ 418 Na meko perje tust kanonik lijee ................................................................................ 120 Na te mislim, Myrtho, arobnice, rosi ............................................................................ 247 Na alu sam jedne ja zaspao noi .................................................................................. 223 Nagnutog uz rijeku, mnotva me vesala ......................................................................... 377 Nas dvoje smo ............................................................................................................... 451 Navrat-nanos grad itavi ............................................................................................... 132 Ne dajte intelektualcima da se igraju ibicama ............................................................... 489 Ne, gospodo, vi niste moja draga ..................................................................................... 268 Ne kanim uope biti tu ................................................................................................. 406 Ne slijedite Narav: vi neete ljubav ................................................................................ 150 Nebo, zrae, polja, brda bez drvea ................................................................................. 149 Neemo nastavati svagda te ute zemlje .......................................................................... 431 Nejako bijah dijete, a ona lijepa, zrela ........................................................................... 195 Nek sunce zablista najprije na vrhu i slijeva .................................................................. 48 3 Nek tu blunu u polje se stjera ........................................................................................ 133 Neko je trava, u asu kad su se ceste ............................................................................ 508 Nesreo, moj veliki orau ...................................... ........................................................ 476 Nije udno da ja pjevat znam ........................................................................................ 62 No je jasna, vjetar hladan. Crven snijeg ......................................................................... 270 Nosio sam rije u vama kao plamen .............................................................................. 527 Nozdrve od kosti i koe ................................................................................................. 470 Njegova glava sklanja se bojaljivo ................................................................................. 0 brao, djeco sutranjega doba ........................................................................................ 0 daj nam lubanje gorue ................................................................................................ 0 due nad duhom, nestalnosti skitna ............................................................................. 0 dvorci, o dobe se! ........................................................................................................ 0 kraljevi koje porok tako kvari..................................................................................... 0 moja keri prva medu svima.Ti koja ak uspijeva ...................................................... 0 nebo raskvaeno kiom godina to se sputa ................................................................ 0 niemu u pjesan spjevat ............................................................................................. 0 sjajne draperije rijei, spletovi knjievnog umijea ......................................................... 450 127 469 178 343 169 386 520 33 485

569

O, Magali, tak draga meni ........................................................................................... 294 O, naa je zemlja mirisava aska .................................................................................. 242 Obalom u poi uz more iskonsko ................................................................................. 352 Oblak se die, nad zrenikom ......................................................................................... 264 Oblici znojenja kose ....................................................................................................... 428 Oajan, - Udovac, - Mraan kao bezdan ....................................................................... 246 Od kose straha nema klasu to jo zrije ......................................................................... 195 Ogrlio sam ljetnu zoru .................................................................................................. 345 Oh, ta lijepa puna luna.................................................................................................. 355 Oj, Ljubavi, to rastanak mi teak................................................................................ 76 On ga oprndai ipriledi zemlji ........................................................................................ 478 On ima skuptinsko tijelo ............................................................................................ 192 On spava ..................................................................................................................... 426 Ona je uspravna na mojim vjedama .............................................................................. 454 Ono rasipa dan ............................................................................................................ 453 Opet! Opet se more vraa da me potrai kao amac ........................................................ 363 Ostavio me samu s bolom vrelim .................................................................................... 109 Otkad kroi sunca neba na puini .................................................................................. 257 Otkako, gospo, ne marite za me ................................................................................... 66 Otvorivi vrata prema pijesku ...................................................................................... 43 3 Ove nimfe hou da su navijek ........................................................................................ 308 Planine unatrag, planine unaprijed ................................................................................. Platon ne daje pjesniku graansko pravo ....................................................................... Po vrku atorja sunce produuje ................................................................................... Podaj mi moni svoj tutanj, monu i njenu hitrost .......................................................... Podne, Vladar ljeta, prelilo ravnice ............................................................................... Poezija se ini u postelji kao ljubav ............................................................................... Pouka osunana asa Boanskih noi ........................................................................... Povrina kruha udesna je sprva zbog ............................................................................ Prebiru tako po mislima svojim ..................................................................................... Prestani plakati, knjigo: sudbine tebi je znana................................................................ Pridolice, koji Rim traisred Rima ............................................................................ Prljav sam. Ui me grizu. Svinje bljuju ........................................................................ Probuen je tabor, buka je sve jaa ................................................................................ Prodaje se sve to Zidovi nisu prodali ............................................................................. 422 427 211 417 271 466 402 483 102 154 157 332 299 346

570

Proljetni volim vedri as ................................................................................................. Promatram, sjedei pred vratim ....................................................................................... Promatrat volim, u oblom, okviru ................................................................................... Prve velike ptice obarahu gole pod prslukom ................................................................... Put je tuna, jao, knjige proitane ................................................................................. Putovanje gorkom spoznajom zazebe! ............................................................................ Razmotrite gospo da mi spada u dunost biti .................................................................. Recite mi, gdje, u kraju kome ........................................................................................ Rotsoge .......................................................................................................................... S mazgom svojih kapaka to klizi tekim plonikom ..................................................... 5 mistrijom u ruci, visoko na skelama ........................................................................... S plavim kiobranom i prljavim ovcama .................................. .................................... S ruama umirat, edo pramaljea ................................................................................. Sa novim vremenom slatkoe ......................................................................................... Sad - u gori raste ili u ravnici ........................................................................................ Sm sam, ona sa svojim je drugom.................................................................................. Sit sam tog ivljenja, umoran od svijeta ......................................................................... Sjeti se Barbara ............................................................................................................. Skoro emo zaci u studene tmice ..................................................................................... Smrt su i ljepota dvije stvari jake .................................................................................... Snanim blijeskom svoga boanskog pogleda ................................................................. Snijeg e skoro, a ja pogruen kraj pei .......................................................................... Snijeg u ali Ana baci na me ......................................................................................... Snivae: drhto joj prst, bez ametista ................................................................................ Spozna Roland - vida nema vie .................................................................................... Srce mi, gospo, pripada vama ......................................................................................... Sretnih li vas potepuha .................................................................................................. Starac od zlata sa satom u koroti .................................................................................. Stari oceane, kristalnih valova, ti si razmjerno nalik ...................................................... Stijene doznati nee ........................................................................................................ Stoji mala, dok je dadilja nadgleda ................................................................................. Stupe od safira, vezen vezom tajnim .............................................................................. Suhoa koja otkriva dan ............................................................................................... Sunce crveno kao kugla ..................................................................................................

68 239 265 440 304 290 533 117 411 516 243 370 207 32 266 141 172 490 281 240 167 371 132 304 22 104 92 489 327 511 232 248 530 498

571

Sunce, k tebi uzdii u hvalu ......................................................................................... Sunce se sputae; spravna da ga slijedi ....................................................................... Sutra, kad se polje zabijeli od zore ................................................................................ Sva Priroda hram je gdje stupovi ivi ............................................................................ Sve stoje ivo, smrt, vidimo, prati .................................................................................. Sve to su Egipta dlijeta isklesala .................................................................................. Svi govore o stjecanju dobara ........................................................................................ Svijenjaka posmrtnog uego sam svijee ...................................................................... Svijet u (jelovu .............................................................................................................. Sipcimapukla kora kruta ............................................................................................... to sam bio, nisam vee ................................................................................................ Tada no je bila, a Krist sm idae ................................................................................ Taj mirni krov kud eu golubovi ................................................................................. Takav ko to vjenost Njim ga samim tvori .................................................................. Tek lunarnisam lumper, zbilja ....................................................................................... Ti, o boli, pravi ovjeku si znamen ............................................................................... Ti si moja ljubav ve toliko godina ............................................................................... Tko je ikad sunce promatrao sjajno ............................................................................... Tko je vidio abu krastau batrgati se ulicom? .............................................................. Tko od nas, Lamartine, kad mladi smo bili ................................................................... Tko ujutro se smije, naveer plae ................................................................................. Tko vidjeti eli kako Amor vlada ................................................................................... Trgovac prodaje bakalar ............................................................................................... Trgovci tirski i oni to za poslima idu ........................................................................... Tri su mie mae, koulja se pali ................................................................................... Trudan gorkim mirom gdje mi lijenost vrijea ............................................................. Tu bipad Ikara, odvanika mlada ................................................................................. Tu je svemir sklonjenu dubokoj ovjekovojtoploti ........................................................ Tuno stre krmom bali ................................................................................................. Tvoj korak, dijete moje utnje ...................................................................................... Uambaru gdje su me zatvorili .......................................................................................

444 229 226 275 145 157 106 352 465 377 131 214 380 307 355 208 507 250 394 256 102 148 499 361 319 305 163 422 338 379

345 96 UFirenzi lijenik biu jednom asu ............................................................................... 185

U dvajstom bjeh goditu ..............................................................................................

572

U goloj umi, u jeseni ................................................................................................... U raznom vidu vrti, kree ............................................................................................. U subotu naveer, pod kraj tjednu ................................................................................. U tom dolu osamljenu .................................................................................................. U vedar napjev evo slaem............................................................................................. U vrtu, gdje se lisnat stere glog ...................................................................................... Ubi se od revnosti il ga ubi dokolica ............................................................................. Uini me Lunom Vitorogom.......................................................................................... Usred tmice noi ja sam jednom snio ............................................................................ Ustajte, Marija, Ijenivice mlada ..................................................................................... Uza me je Demon, to me stalno prati ........................................................................... Van vremena, mjesta, luta ovjek jedan ......................................................................... Vanjski su bulevari nou prepuni snijega ...................................................................... Paa je dua birani krajolik ............................................................................................ Veeras je sunce zalo sred oblaka ................................................................................ Veliki mene snae jad .................................................................................................. Volim Te radi svih ena to ih ne upoznah ..................................................................... Vrijeme dolazi, bjei, tee ............................................................................................. Za andaluko ono edo.................................................................................................. Za pjevom jer me elja prenu .........................................................................................

265 61 89 182 72 51 323 139 152 151 281 495 395 318 223 40 45 3 57

254 37 Za vrijeme dugih dana maja ......................................................................................... 42 Zato me tako uspomena mui? .................................................................................... 315 Zavidjeh Razumu ljudi .................................................................................................. 405 Zima dre u svom obdanitu ....................................................................................... 140 Zeno gola, eno crna! ................................................................................................... 502 Zenu nepoznatu vrlo esto snijem ................................................................................. 317 iva i brza kao ptica ...................................................................................................... 249 ivio sam dosta, jerbo kroim tuan .............................................................................. 225 ivljae, as bodar ko vorak sred jata .......................................................................... 251 ivot mi nije nimalo vaan ........................................................................................... 463 uri se pisati ............................................................................................................... 506

573

KAZALO PRVIH STIHOVA NA IZVORNIKU

l'clair violent de ta face divine ................................................................................... A l'horizon monte une nue ..................................... .................................................... A la fontana dei vergier ................................................................................................ A noir, E blanc, I rouge, U vert, O bleu: voyelles............................................................ A tal domna 'm sui donatz ........................................................................................... A vendre ce que les Juifs n 'ont pas vendu ....................................................................... A vos, Amors, plus qu 'a mde autre gent ...................................................................... Ab la dolchor dei temps novel ....................................................................................... Ah! la belle pleine Lune ............................................................................................... Ah, donne-nous de crnes de braises ............................................................................... Ah, si cet homme ne veut pas en cueillir la grappe ........................................................... Ahi! Amors, com dure dpartie...................................................................................... Ainsi, toujours pousss vers de nouveaux rivages ............................................................. Alors il tait nuit, et Jsus marchait seul ........................................................................ Amer savoir, celui qu'un tire du voyage! ........................................................................ Anne par jeu mejecta de la neige..................................................................................... Assise, la fileuse au bleu de la croise ............................................................................ Avec ton parapluie bleu et tes brebis sales ....................................................................... Avez-vous vu, dans Barcelone ........................................................................................ Baise m'encore, rebaise et baise ....................................................................................... Be-mplatzlo gais temps de pascor ................................................................................... Beaux nuages beaux anges prisonniers clairs ................................................................... Bien cuidai vivre sans amor ........................................................................................... Bientt nous plongerons dans les froides tnbres ............................................................. Bon dieu de bon dieu que j'envie d'crire un petit pome ...................................................

167 264 46 337 49 346 82 32 355 469 365 76 201 214 290 132 375 370 254 144 68 439 80 281 497

574

C'est le moment crpusculaire.......................................................................................... C'est un trou de verdure o chante une rivire ................................................................. Can vei laflor, l'erba vert et lafolha ................................................................................ Can vei la lauzeta mover ............................................................................................... Car ou soies porteur de bulles ........................................................................................ Ce n'est pas vous, non, madame, que j'aime .................................................................... Ce toit tranquille, o marchent des colombes ................................................................... Ces narines d'os et de peaux .......................................................................................... Ces nymphes, je les veux perptuer .................................................................................. Cesse tes pleurs, mon livre: il n 'est pas ordonn ............................................................. Chascuns parle de chevance acqurir ............................................................................... Ciel, air et vents, plains et monts dcouverts ................................................................... o sent Rollanz, la vue ad perdue ................................................................................ Colonne de Saphir, d'arabesques brode ......................................................................... Comme Hecattu me feras errer ...................................................................................... Comme je descendais des Fleuves impassibles ................................................................... Comme on voit sur la branche au moi de mai la rose ...................................................... Comme un vol de gerfauts hors du charnier natal .............................................................

239 337 59 55 118 268 380 470 308 154 106 149 22 248 139 339 152 300

Dame, mon cuer en vous remaint ................................................................................... 104 Dans ce grand souffle de vent noir que nous fendons ......................................................... 418 Dans ce val solitaire et sombre ....................................................................................... 182 Dans Florence, jadis, vivait un mdecin .......................................................................... 185 Dans la fort chauve et rouille ...................................................................................... 265 Dans un grenier o je fus enferm a douze ans ................................................................ 345 De la musique avant toute chose ..................................................................................... 320 Demain, dis l'aube, a l'heure ou blanchit la campagne ..................................................... 226 Dmons et merveilles ..................................................................................................... 492 Depuis que le soleil, dans l'horizon immense .................................................................. 257 Dictes moy o, n 'en quel pays ....................................................................................... 117 Dieus m'a fet compaignon a Job...................................................................................... 92 Domna, puois de me no-us chai ...................................................................................... 66 Dures grenades entr 'ouvertes ......................................................................................... 377 Emainh genh sevolv e-s vira............................................................................................ 61 Elle a pass, la jeune fille ............................................................................................... 249

575

Elle dormait: son doigt tremblait, sans amthyste ........................................................... 304 Elle est debout sur mes paupires .................................................................................. 454 Elle est toute petite, une dugne la garde ........................................................................ 232 Elle est venue par cette ligne blanche .............................................................................. 508 En cest sonet coind' e leri ............................................................................................... 72 En laforest d'Ennuyeuse Tristesse ................................................................................. 113 Enunvergier sotzfuella d'albespi .................................................................................... 51 Encore! encore la mer qui revient me rechercher comme une barque .................................. 363 Esprit des beaux esprits, vagabonde inconstance .............................................................. 178 Estt ai en greu cossirier ................................................................................................ 40 Et en ce penser ouj 'estoie .............................................................................................. 102 Et j'irai le long de la mer .............................................................................................. 352 Et surtout que Demain n 'aprenne pas o je suis ........................................................... 397 Et vous, mers, qui lisiez dans de plus vastes songes ........................................................ 43 5 Tarai un vers de dreit nien ............................................................................................. Femme nue, femme noire ................................................................................................ Formes sueurs chevelures ............................................................................................... France, mre des arts, des armes et de lois ...................................................................... Frres humains qui aprs nous vivez ............................................................................. Frres humains qui aprs nous vivez ............................................................................. 33 502 428 158 126 127

Groupes de travailleurs, fivreux et haletants .................................................................. 349 Heureux ceux qui sont morts pour la terre charnelle........................................................ 389 Homme, libre penseur! te crois-tu seul pensant ............................................................... 245 Icare est chut ici, le jeune audacieux ................................................................................ Ici l'univers est l'abri dans la profonde temprature de l'homme ..................................... Il a un corps de garde .................................................................................................. // a vcu, tantt gai comme un sansonnet....................................................................... Il dissipe le jour ............................................................................................................ Il dort ........................................................................................................................... // est amer et doux, pendant les nuits d'hiver ................................................................ // est un air pour qui je donnerais................................................................................. // tait un roi de Thul ............................................................................................... 163 422 192 251 453 426 285 249 357

576

Il faut d'abord que j'avoue une tentation ........................................................................ II l'emparouille et Vendosque contre terre ....................................................................... Il m'est arriv dans l'effarement des villes de chercher ...................................................... 7/ ne faut pas laisser les intellectuels jouer ...................................................................... Il se tua d'ardeur, ou mourut de paresse .......................................................................... Il va neiger dans quelques jours. Je me souviens .............................................................. Il y a un vaisseau qui a emport ma bien-aime .............................................................. Il y a une armoire peine luisante .................................................................................. Ils n'taient que quelques-uns ......................................................................................... Us ne le sauront pas les rocs ........................................................................................... J'ai bien assez vcu, puisque dans mes douleurs ................................................................ J'ai embrass l'aube d't ................................................................................................ J'ai perdu ma force et ma vie .......................................................................................... J'ai plus de souvenirs que si j'avais mille ans .................................................................... J'ai port ma parole en vous comme une flamme................................................................ J'aime vous voir en vos cadres ovales .............................................................................. J'allumai la clart mortuaire des lustres ........................................................................... J'enviais la Raison des hommes ...................................................................................... J'tais un faible enfant qu'elle tait grande et belle ........................................................... J'implore ta piti, Toi, l'unique que j'aime ....................................................................... Jadis l'herbe, l'heure o les routes ................................................................................. Je fais souvent ce rve trange et pntrant ......................................................................... Je has du Florentin l'usurire avarice .............................................................................. Je m'ennuy de vivre, et mes tendres annes ...................................................................... Je m'tais endormi la nuit prs de la grve ....................................................................... Je meurs de seuf aupr de la fontaine ................................................................................ Je n'aime pas dormir quand ta figure habite ..................................................................... Je n 'attache aucune importance la vie ........................................................................... Je n 'cris plus les feux d'un amour inconnu ..................................................................... Je ne prtends point tre l .............................................................................................. Je ne suis qu'un viveur lunaire ........................................................................................ Je pense toi, Myrtho, divine enchanteresse ..................................................................... Je plains le temps de ma jeunesse ..................................................................................... Je songeais, sous l'obscur de la nuit endormie .................................................................... Je suis comme le roi d'un pays pluvieux ............................................................................

487 478 517 489 323 371 410 369 457 511 225 345 255 287 527 265 352 405 195 278 508 317 160 172 223 116 446 463 168 406 355 247 123 152 280

577

Je suis Franois, dont il mepoise...................................................................................... Je suis ici, l'autre est ailleurs, et le silence est terrible ....................................................... Je suis l'Empire la fin de la dcadence .......................................................................... Je suis le Tnbreux, - le Veuf, - l'Inconsol ................................................................... Je suis sale. Les poux me rongent. Les pourceaux ........................................................... Je suis un inventeur bien autrement mritant .................................................................. Je t'aime pour toutes les femmes que je n'ai pas connues ................................................... Je vous construirais une ville avec des loques, moi! ........................................................... Je vous parle avec confiance les lettres ont des .................................................................. Jeunes amoureux nouveau ............................................................................................. L'aprs-midi d'un dimanche je voudrais bien ................................................................... L'aridit qui dcouvre le jour ......................................................................................... L'aube d'un jour sinistre a blanchi les hauteurs ............................................................. L'enseignement de l'heure ensoleille des nuits du Divin .................................................. L'pi naissant mrit de la faux respect ........................................................................ L'picier vend de la morue ............................................................................................. L'oeil trop ardent en mes jeunes erreurs .......................................................................... La chair est triste, hlas! et j'ai lu tous les livres ............................................................ La connais-tu, Dafh, cette ancienne romance ................................................................. La couleur que dcompose la nuit .................................................................................. La douce vois dei rossignol sauvage................................................................................. La lune blanche ............................................................................................................ La mort et la beaut sont deux choses profondes ............................................................. La Nature est un temple o des vivants piliers .............................................................. La posie se fait dans un lit comme l'amour ................................................................... La surface du pain est merveilleuse d'abord cause ........................................................ Lanquand lijom son lonc en mai.................................................................................... Las de l'amer repos o ma paresse offense .................................................................... Le clou est l ............................................................................................................... Le maon Abraham Knupfer chante ............................................................................. Le Malheur, mon grand laboureur................................................................................. Le monde dans un baiser............................................................................................... Le mulet de mes paupires glissant sur le pav lourd de mes ............................................ Le roi Renaud de guerre vint ........................................................................................ Le soleil dclinait; le soir prompt le suivre ....................................................................

125 360 316 246 332 344 453 476 533 114 369 530 299 402 195 499 139 304 246 449 79 313 240 275 466 483 42 305 449 243 476 465 516 135 229

578

Le soleil prolongeait sur la cime des tentes ....................................................................... Le soleil rouge comme une boule ..................................................................................... Le soleil s'est couch ce soir dans les nues ........................................................................ Le temps a laissi son manteau ...................................................................................... Le vierge, le vivace et le bel aujourd'hui .......................................................................... Lecteur, as-tu quelquefois respir .................................................................................... Les boulevards extrieurs, la nuit, sont pleins de neige ..................................................... Les ngociateurs de Tyr et ceux-la qui vont leurs affaires ............................................... Les papillons sont enferms ............................................................................................. Les premiers grands oiseaux on les abattait nus sous le corsage ......................................... Les sanglots longs ........................................................................................................... Li rois Mars estoit corrodez ........................................................................................... Lo tems vai e ven e vire .................................................................................................. Loin du temps, de l'espace, un homme est gar................................................................ Lorsqu'ilfaudra aller vers vous, mon Dieu, faites ......................................................... Lorsque, par un dcret des puissances suprmes ............................................................... Lou samedi a soir fait la semainne ................................................................................. Ma femme la chevelure de feu de bois ........................................................................... Ma jeunesse ne fut qu'un tnbreux orage ........................................................................ Maintenant, - dans la plaine ou bien dans la montagne .................................................. Mais Toi, quand viendras-tu?......................................................................................... Marcher d'un grave pas et d'un grave souci ..................................................................... Marie, levez-vous, ma jeune paresseuse ............................................................................ Me voici devant tous un homme plein de sens .................................................................. Mnades retentissantes organises .................................................................................... Mre, on m'crit que tu blanchis comme la brousse l'extrme hivernage . . . . Midi, Roi des ts, pandu sur la plaine ......................................................................... Mignonne, allons voir si la rose ...................................................................................... Moi, Antonin Artaud, je suis mon fils .......................................................................... Mon triste coeur bave la poupe ..................................................................................... Montagnes derrire, montagnes devant ............................................................................. Mout me semont Amours que je m'envoise .....................................................................

211 498 223 111 306 283 395 361 440 440 314 27 57 495 372 275 89 461 283 266 479 160 151 412 441 503 271 148 471 338 422 75

Natre avec le printemps, mourir avec les roses ................................................................ 207 Non es meravelha s'eu chan ........................................................................................... 62

579

Nous avons pens des choses pures .............................................................................. Nous n 'habiterons pas toujours ces terres jaunes .......................................................... Nous ne nous voyons plus dans la mme lumire ......................................................... Nous sommes deux ...................................................................................................... Nouveau venu, qui cherches Rome en Rome ................................................................ Nouvelles ont couru en France .....................................................................................

375 431 527 451 157 111

0 draperie des mots, assemblages de l'art littraire ........................................................ 485 0 le ciel dtremp par la pluie des annes ...................................................................... 520 O ma fille entre toutes premire. Toi qui russis mme ................................................. 386 O Magali, ma tant amado ............................................................................................. 294 O Mort, vieux capitaine, il est temps! levons l'ancre! ..................................................... 291 O qu 'heureux est celui qui peu passer son ge ............................................................. 159 O saisons, chteaux.................................................................................................... 343 Oh! combien de marins, combien de capitaines ............................................................. 227 Oh! la terre, - murmurai-je la nuit ............................................................................... 242 On fut reu par la fougre et l'ananas ........................................................................... 393 On me dit que l-bas les plages sont noires ................................................................... 464 On voit mourir toute chose anime ................................................................................ 145 Onze nombre impair. La rtention du temps ................................................................. 499 O allez-vous, Anne? que je sache ................................................................................ 131 Ou vintiesme an de mon aage ...................................................................................... 96
Pench contre un grand fleuve, infiniment mes rames .................................................. Plus ne suis-je ce que j'ai t ......................................................................................... Portes ouvertes sur les sables, portes ouvertes sur l'exil ................................................. Pos de chantar m'es prs talenz ..................................................................................... Pos vezem de novelflorir .............................................................................................. Pour courir en poste la ville ........................................................................................ Pour tout comprendre .................................................................................................. Prte-moi ton grand bruit, ta grande allure si douce....................................................... Qu'il est doux, quand du soir l'toile solitaire ............................................................... Qu'on mne au champs ce coquardeau ....................................................................... Quan lo rius de la fontana ...........................................................................................

377 131 433 37 35 132 455 417 203 133 44

Platon n 'accorde pas droit de cit au pote .................................................................. 42 7

580

Quan lo rossinhols escria ......................................... ..................................................... Quand je te vois passer, ma chre indolente .................................................................. Quand le ciel bas et lourd pse comme un couvercle ......................................................... Quand les mah ............................................................................................................. Quand vous serez bien vieille, au soir la chandelle ....................................................... Quand, les deux yeux ferms, en un soir chaud "automne .............................................. Quant fait eurent une estampie ...................................................................................... Quatrime Cheval tu es un soleil jaune .......................................................................... Que le soleil brille d'abord en haut et gauche .............................................................. Que vaut biautez, que vaut richece ................................................................................. Qui a vu le crapaud traverser une rue? ............................................................................ Qui de nous, Lamartine, et de notre jeunesse ................................................................... Qui voudra voir comme Amour me surmonte .................................................................. Quiconque a regard le soleil fixement ............................................................................. Rappelle-toi Barbara...................................................................................................... Ribaut, or estes vos a point ............................................................................................ Rois, que le vice noir asservit sous ses loix ....................................................................... Rosette, pour un peu d'absence ....................................................................................... Rotsoge .......................................................................................................................... Sa tte s'abritait craintivement ....................................................................................... Sans cesse mes cts s'agite le Dmon ........................................................................... Sans parents, sans amis et sans concitoyens ..................................................................... Seul avec moi, elle avec sa partie ................................................................................... Seulete m'a laissi en grant ma?~tyre ............................................................................ Si j'aime et sers la belle de bon hait ............................................................................... Si le dsir, image de la chose .......................................................................................... Soleil, je t'adore comme les sauvages ................................................................................ Sombre, elle est dans le vide ........................................................................................... Sous le pont Mirabeau coule la Seine ............................................................................. Souvenir, souvenir, que me veux-tu? L'automne ............................................................. Souvent sur la montagne, l'ombre du vieux chne ........................................................ Soyez la bienvenue, vous qui venez ma rencontre ........................................................... Sur mol duvet assis, un gras chanoine ............................................................................ Ta douleur, Du Prier, sera donc ternelle .....................................................................

53 288 289 480 153 279 104 441 483 85 394 256 148 250 490 92 169 163 411 450 281 197 141 109 121 140 444 524 414 315 205 398 120 175

581

Tant que mes yeux pourront larmes espandre .............................................................. Tel qu 'en Lui-mme l'ternit le change ..................................................................... Tel, nu, sordide, affreux, nourri des plus vils mets ......................................................... Tels rit au main qui au soir pleure ................................................................................ Tes pas, enfants demon silence .................................................................................... Tout aussi tt que je commence prendre .................................................................... Tout ce qu'Egypte en pointe faonna ........................................................................... Trois petits pts, ma chemise brle ............................................................................ Tu es mon amour depuis tant d'annes.......................................................................... Tu es press d'crire ..................................................................................................... Tu fais l'homme, Douleur! oui l'homme tout entier ..................................................... Un corbeau devant moi croasse .................................................................................... Un homme descendait la pente de sa mort ................................................................... Un jour, quand nous dirons: C'etait le temps du soleil ................................................. Un singe en veste de brocart ........................................................................................ Un vieillard en or avec une montre en deuil .................................................................. Une nuit claire, un vent glac. La neige est rouge ......................................................... Ungjour Robin vint Margot empoigner ........................................................................ Vieil ocan, aux vagues de cristal, tu ressembles ...........................................................

143 307 299 102 379 143 157 319 507 506 208 181 521 42 3 317 489 270 134

327 Voici des fruits, des fleurs, des feuilles et des branches ................................................. 314 Voici le soir charmant, ami du criminel ......................................................................... 286 Voici venir les temps o vibrant sur sa tige .................................................................... 284 Votre me est un paysage choisi ................................................................................... 318 Vous mprisez Nature: tes-vous si cruelle ................................................................... 150 Vous ne m'allez qu ' la hanche .................................................................................... 230 Voy que, l'Hiver tremblant en son sjour ....................................................................... 140

582

SADRA J

PREDGOVOR ........................................
PJESAN O ROLANDU .....................

Pjesan o Rolandu ............................. Rolandova smrt........................

MARIE DE FRANCE ....................

Kozja krv ........................................
GUILHEM DE PEITIEU ...................

Sa novim vremenom, slatkoe . . O niemu u pjesan spjevat Kad lug i vonjak vidim gdje se Za pjevom jer me elja prenu .

GROFICA OD DIE ........................

Veliki mene snae jad .......................

JAUFR RUDEL ...........................

Za vrijeme dugih dana Kad razbistri se mlaz fontane . Gdje esmu sakri lisnat lug . . .
PEIRE VIDAL ...............................

maja

MARCABRUN ..............................

Gospoji toj obeah se ..........................

ALBA ........................................... NEPOZNATI PJESNIK

.................. Alba .............................................

583

NEPOZNATI PJESNIK ....................................................................

Alba ...................................................................................................................

53 53 54 55 57 59 61 62 65 66. 68 71 72 74 75 76 78 79 80 82 84 85 89 91 92 92

BERNART DE VENTADORN........................................................... Kad vidim evu kako spram. ............................................................. Vrijeme dolazi, bjei, tee ................................................................ Kad vidim, cvijee, zelen list i vlati ....................................................... U raznom, vidu vrti, kree ............................................................... Nije udno da ja pjevat znam. ............................................................ BERTRAN DE BORN ..................................................................... Otkako, gospo, ne marite za me.......................................................... Proljetni volim, vedri as .................................................................. ARNAUTZ DANIEL ........................................................................ U vedar napjev evo slaem ............................................................... CONON DE BTHUNE ................................................................. Da vedar budem, mene Ljubav sili....................................................... Oj, Ljubavi, to rastanak mi teak .................................................... KATELAN OD COUCYA ................................................................ Divlji slavujak umilno biglie ............................................................. Mnih da e mirno ivot cijeli .............................................................. Ljubavi, vama od svih ponajprije ......................................................... HELINANT DE FROIDMONT ........................................................
Versi o smrti .................................................................................................... Gaiet i Oriour ...............................................................................................

RUTEBEUF ...................................................................................
Potepusi s Grvea ........................................................................................... to b od mojih prijatelja? ..............................................................................

GUILLAUME DE LORRIS & JEAN DE MEUNG ...............................

95 Roman o Rui ................................................................................................. 96,

GUILLAUME DE MACHAUT .......................................................... 101 Tko ujutro se smije ......................................................................................... 102 Tko ujutro se smije, naveer plae................................................................. 102 Srce mi, gospo, pripada vama ............................................................. 104

584

Kad poskoice zvuk se prospe ............................................................. 104

EUSTACHE DESCHAMPS ............................................................... 105 Balada MXXIII ................................................................................................. 106 CHRISTINE DE PISAN .................................................................... 108 Ostavio me samu s bolom, vrelim ......................................................... 109 CHARLES ORLEANSKI ................................................................... 110 Rondeau............................................................................................................. 111 Balada ................................................................................................................ 111 Balada o lutaocu .............................................................................................. 113 Rondeau............................................................................................................. 114 FRANOIS VILLON ......................................................................... 115 Balada Franoisa Villona za natjeaj Charlesa Orlanskoga .. 116 Gdje su gospe davnijeh dana? ................................. ............................ 117 Balada dobroga nauka (Onima koji provode rdav ivot) 118 Balada o udobnom ivotu (Ustuk Francu Gontieru) .................................. 120 O debeloj Margoti balada .............................................................................. 121 Velika oporuka.................................................................................................. 123 Strofa koju je napisao Villon kad je mislio da e biti objeen ... 125 Balada objeenih ............................................................................................. 126 Natpis za grob nama objeenima .................................................................. 127 CLMENT MAROT ......................................................................... 129 Sto sam bio, nisam vee .................................................................................. 131 Svrh odlaska Ane ............................................................................................. 131 Anina gruda snijega ......................................................................................... 132 O fra Lubinu .................................................................................................... 132 Pjesniku nevjei ................................................................................................ 133 Deseterostih ..................................................................................................... 134 NEPOZNATI PJESNIK .................................................................... 135 Tualjka za kraljem Renaudom ...................................................................... 135 MAURICE SCVE ........................................................................... 137 Delija.................................................................................................................. 139 1 ....................................................................................... 139 XXII.......................................................................................................... 139

585

XLVI ......................................................................................................... 140 CXLVIII ................................................................................................... 140 CLXI ......................................................................................................... 141

LOUISE LAB ............................................................................... 142

Dok mi suze mognu iz oiju tei ........................................................................... im. mi se tijelo u postelji prui ............................................................................ Ljubi me, sljubi, ljubit nemoj stati ........................................................................ Sve stoje ivo, smrt, vidimo, prati .......................................................................... Tko vidjeti eli kako Amor vlada ....................................................................... Mila, da vidimo da li rui .................................................................................... Pozdrav Kasandri ............................................................................................ Ni? slijedite Narav: vi neete ljubav ..................................................................... Ustajte, Marija, Ijenivice mlada .......................................................................... Usred tmice noi ja sam. jednom, snio ................................................................... Ko to majskoj rui, kad blista na grani .............................................................. Kada stara bude, naveer, pri svijei .................................................................... Prestani plakati, knjigo: sudbine tebi je znana ...................................................... Pridolice, koji Rim. trai sred Rima ................................................................. Sve to su Egipta dlijeta isklesala ......................................................................... Majko umjetnosti, oruja i sklada ........................................................................ Blago onom koji medu jednakima ........................................................................ Mrzim. Firentinca lihvarsku krtom ................................................................... Hodati ozbiljno, pun draesti fine ........................................................................ 143 143 144 145 148 148 149 150 151 152 152 153 154 157 157 158 159 160 160

PIERRE DE RONSARD ................................................................... 146

JOACHIM DU BELLAY ..................................................................... 155

PHILIPPE DESPORTES ..................................................................................... 162

Ikar .................................................................................................................... 163 Villanella ........................................................................................................... 163

AGRIPPA D'AUBIGNE ........................................................................................ 165

Luda ljubav ...................................................................................................... 167 Tragine pjesni ................................................................................................ 168 Nevolje .................................................................................................... 168 Vladari ..................................................................................................... 169

586

JEAN DE SPONDE .......................................................................... 171 Stance o smrti .................................................................................................. 172 FRANOIS DE MALHERBE ............................................................ 174 Utjeha Du Prieru u povodu smrti njegove keri ....................................... 175

ETIENNE DURAND ...................................................................... 177

Stance nestalnosti............................................................................................. 178

THEOPHILE DE VIAU ................................................................... 180 Tlapnje ............................................................................................................... 181

Samoa ............................................................................................................. 182

NICOLAS BOILEAU-DESPREAUX ................................................... 184 Pjesniko umijee............................................................................................. 185 OPAT CLAUDE CHERRIER ............................................................ 191
Tlapnjiv opis jednoga razumnog bia, skalupljenog od skupljenih dijelova, odjevenog dvoznanom tkaninom, koje je stvorila hrpa dvosmislica uz pomo burlesknoga genija .................................................................................. 192

ANDR CHNIER ......................................................................... 194 Epigram ............................................................................................................ 195 Mlada zatoenica .............................................................................................. 195 U progonstvu .................................................................................................... 197 ALPHONSE DE LAMARTINE ......................................................... 199 Jezero ................................................................................................................. 201 Hram.................................................................................................................. 203 Osamljenost ..................................................................................................... 205 Leptir ................................................................................................................ 207 Himna boli ....................................................................................................... 208 ALFRED DE VIGNY ........................................................................ 209 Mojsije .............................................................................................................. 211 Maslinska gora .................................................................................................. 214 VICTOR HUGO .............................................................................. 220 Bijeg vremena .................................................................................................. 223 Stella ................................................................................................................. 223

587

Veni, vidi, vixi .................................................................................................. 225 Sutra, kad se polje zabijeli od zore ........................................................................ 226 Oceano nox.......................................................................................................227 Dva sumraka.....................................................................................................229 Cidov romancero ............................................................................................ 230 Cid doekuje kralja ................................................................................. 230 Rua infantkinje .............................................................................................. 232 Doba sjetve: veer ........................................................................................... 239 Smrt su i ljepota dvije stvari jake ......................................................................... 240

ALOYSIUS BERTRAND ...................................................................................... 241

Gotika soba..................................................................................................... 242 Zidar ................................................................................................................. 243

GRARD DE NERVAL ......................................................................................... 244

Zlatni stihovi ....................................................................................................245 Delfica ...............................................................................................................246 El desdichado....................................................................................................246 Mvrtho ..............................................................................................................247 Erythra.............................................................................................................248 Matanje.............................................................................................................249 Luksemburka aleja .........................................................................................249 Crna toka.........................................................................................................250 Nadgrobnica .....................................................................................................251

ALFRED DE MUSSET .........................................................................................252

Andalukinja .................................................................................................... 254 Tuga................................................................................................................... 255 Pismo Lamartineu .......................................................................................... 256 Kolovoska no ................................................................................................ 257

THOPHILE GAUTIER ......................................................................................263

Oblak ............................................................................................................... 264 Pastel..................................................................................................................265 Posljednji list ....................................................................................................265 Stance ...............................................................................................................266 Kinezerija .........................................................................................................268

588

LECONTE DE LISLE ......................................................................

Hialmarovo srce ..............................................................................................270 Podne ................................................................................................................271

CHARLES BAUDELAIRE ....................................................................................273

Suglasja .............................................................................................................. 275 Blagoslov .......................................................................................................... 275 De profundis clamavi ..................................................................................... 278 Egzotini miris ......................................................................... <..................... 279 Spleen ............................................................................................................... 280 Unitenje ...........................................................................................................281 Jesenja pjesma ...................................................................................................281 Neprijatelj .........................................................................................................283 Miris ..................................................................................................................283 Veernji sklad....................................................................................................284 Zaarano zvono................................................................................................285 Suton..................................................................................................................286 Spleen ............................................................................................................... 287 Ljubav prema lai............................................................................................. 288 Spleen ............................................................................................................... 289 Putovanje .......................................................................................................... 290 VII............................................................................................................. 290 VIII ........................................................................................................... 291

FREDERI MISTRAL ..............................................................................................293

Mirio ................................................................................................................ 294 Magali ...................................................................................................... 294

JOS-MARIA DE HRDIA .............................................................................. 298

Rob ...................................................................................................................299 Trebbia .............................................................................................................299 Osvajai ............................................................................................................ 300

STPHANE MALLARM .................................................................................... 302

Mysticis umbraculis (Proza ludak) .............................................................. 304 Morski povjetarac ............................................................................................ 304 Poinak u porculanu ....................................................................................... 305

589

edno, ivo, lijepo danas zar nam. prijeti .............................................. 306 Grob Edgara Poea .......................................................................................... 307 Faunovo popodne ........................................................................................... 308

PAUL VERLAINE ........................................................................... 312 Blijedi se lije ................................................................................ 313 Jesenska pjesma ................................................................................................ 314 Green ................................................................................................................ 314 Nevermore ....................................................................................................... 315 Klonue ............................................................................................................316 Prisni san .......................................................................................................... 317 Svita.................................................................................................................... 317 Mjeseina ........................................................................................................... 318 Nehajni pantum ............................................................................................... 319 Umijee pjesnitva .......................................................................................... 320 TRISTAN CORBIRE ...................................................................... 322 Epitaf ................................................................................................................ 323 LAUTRAMONT ........................................................................... 326 Maldororova pjevanja .................................................................................... 327 Prvo pjevanje ......................................................................................... 327 etvrto pjevanje .................................................................................... 332 ARTHUR RIMBAUD ....................................................................... 335 Spava u dolini ................................................................................................ 337 Samoglasnici .................................................................................................... 337 Ukradeno srce .................................................................................................. 338 Pijani brod......................................................................................................... 339 O dvorci, o dobe s! ....................................................................... 343 ivoti ................................................................................................................. 344 II...................................................................................... 344 III ....................................................................................345 Zora................................................................................................................... 345 Rasprodaja ........................................................................................................ 346

EMILE VF.RHAEREN .................................................................... 348

Napor ............................................................................................................... 349

590

JEAN MORAS........................................................................... - - 351 Obalom u poi................................................................................................ 352 Himera .............................................................................................................. 352 JULES LAFORGUE ....................................................................^354 Pierrotov govor................................................................................................. 355 Tualjka lune u provinciji ................................................................................ 355 Tualjka kralja od Tule .................................................................................... 357 PAUL CLAUDEL ............................................................................. 359 Tmina ................................................................................................................. 360 Balada ................................................................................................................ 361 Muza koja je milost (Nasrtaj pjesnikoga pijanstva) ................................... 363 Kantata za tri glasa ........................................................................................... 365 Kantik o vinogradu ................................................................................ 365 FRANCIS JAMMES .......................................................................... 368 Ja bih tako elio................................................................................................. 369 Blagovaonica .................................................................................................... 369 S plavim kiobranom....................................................................................... 370 Skoro e snijeg.................................................................................................. 371 Molitva da s magarcima odem u raj............................................................... 372 PAUL VALRY ................................................................................ 374 Prijateljska uma ............................................................................................... 375 Prelja................................................................................................................... 375 ipci .................................................................................................................... 377 Vesla ................................................................................................................ 377 Koraci ............................................................................................................... 379 Groblje pokraj mora ....................................................................................... 380 CHARLES PEGUY .......................................................................... 385 Predvorje misterija druge vrline .................................................................... 386 Eva ..................................................................................................................... 389 MAXJACOB .................................................................................... 392 Osnivanje naseobine u Brazilu....................................................................... 393 Ljubav prema blinjemu ................................................................................ 394 Rat ..................................................................................................................... 395

591

OSCAR VLADISLAS DE LUBICZ-MILOSZ ........................................ 396 I osobito ............................................................................................................ 397 Rujanska simfonija .......................................................................................... 398 Kan tik spoznaje............................................................................................... 402 VICTOR SEGALEN ........................................................................ 404 U ast razumu ................................................................................................. 405 Pohvala i mo odsutnosti ............................................................................... 406 GUILLAUME APOLLINAIRE ........................................................... 408 Ima..................................................................................................................... 410 Preko Europe................................................................................................... 411 Ridokosa ljepotica ...........................................................................................412 Most Mirabeau .................................................................................................414 VALRY LARBAUD ........................................................................ 416 Oda ...................................................................................................................417 Yarav .................................................................................................................418 JULES SUPERVIELLE ..................................................................... 421 Silazak divova ................................................................................................... 422 Tijelo .................................................................................................................. 422 alba za zemljom ............................................................................................ 423 BLAISE CENDRARS ........................................................................ 42 5 Portret .............................................................................................................. 426 Moj ples ............................................................................................................ 427 Naslovi ............................................................................................................. 428 SAINT-JOHN PERSE .....................................................................430 Anabaza ........................................................................................................... 431 VII ............................................................................................................ 431 Progonstvo ...................................................................................................... 433 1 .......................................................................................433
II................................................................................................................433 III ..............................................................................................................434 Morekazi ...........................................................................................................435 1 .......................................................................................435 VI .............................................................................................................. 436

592

PIERRE JEAN JOUVE ..................................................................... 438

Mistina krajina................................................................................................. 439 Lov ..................................................................................................................... 440 Leptiri ................................................................................................................ 440 Orfej ................................................................................................................. 441 uti konj ........................................................................................................... 441

JEAN COCTEAU ............................................................................. 443 Baterija............................................................................................................... 444 Loe spavam kada glava ti u noi ........................................................ 446 PIERRE REVERDY ..........................................................................448 Suh jezik.............................................................................................................449 Kasno u no .....................................................................................................449 Pjesnici ...............................................................................................................450 Hodnik............................................................................................................... 451 PAUL LUARD ...............................................................................452 Zrcalo trenutka ................................................................................................ 453 Volim te ............................................................................................................ 453 Moja ljubav........................................................................................................ 454 Oslikane rijei .................................................................................................. 455 Glavom protiv zidova .................................................................................... 457 ANDR BRETON ............................................................................459 Slobodna veza ..................................................................................................461 Sablasni stavovi ................................................................................................463 Kau mi da su tamo ali crni ............................................................. 464 Svijet u cjelovu .............................................................................. 465 Na putu za San Romano ................................................................................ 466 ANTONIN ARTAUD ........................................................................468 Molitva............................................................................................................... 469 Zazivanje mumije ............................................................................................ 470 Ovdje pocjva .................................................................................................... 471 HENRI MICHAUX .......................................................................... 475 Poinak u nesrei ............................................................................................ 476 Izazivam! ...........................................................................................................476

593

Velika borba ..................................................................................................... 478 Ali kada e Ti doi? ....................................................................................... 479 Budunost ........................................................................................................ 480

FRANCIS PONGE ........................................................................... 482 Kruh ................................................................................................................. 483 Sunce igra za bievanje.................................................................................. 483 etnja kroz nae staklenike ............................................................................ 485 Oblik svijeta ..................................................................................................... 487 JACQUES PREVERT .........................................................................488 Ne dajte ............................................................................................................ 489 Povorka ............................................................................................................ 489 Barbara ............................................................................................................. 490 ivi pijesak ...................................................................................................... 492 RAYMOND QUENEAU ................................................................... 494 Tumaenje metafore.........................................................................................495 Za poetiku .........................................................................................................497 Sunce..................................................................................................................498 Taj miris ............................................................................................................499 Kraj godine .......................................................................................................499
LOPOLD SDAR SENGHOR

......................................................... 501 Crna ena ......................................................................................................... 502 Ndess .............................................................................................................. 503

RENE CHAR ................................................................................. 505 uri se pisati ................................................................................................... 506 Posveeno A..................................................................................................... 507 Sloboda ............................................................................................................. 508 Jacquemard i Julija .......................................................................................... 508 EUGNE GUILLEVIC ..................................................................... 510 Stijene................................................................................................................ 511 AIME CESAIRE .............................................................................. 515 Obznana gaanja ............................................................................................ 516 Zmiji ................................................................................................................. 517

594

PIERRE EMVIANUEL .................................................................... 519

Euridikina tualjka .......................................................................................... 520 Silazak u pakao (Ulomci Orfejeva pamenja)............................................... 521

RADOVAN IVI .................................................................................................... 523

Meteori .............................................................................................................. 524

YVES BONNEFOY ................................................................................................ 526

Svjetlost, izmijenjena ...................................................................................... 527 Glas ................................................................................................................... 527

ANDRE DU BOUCHET ....................................................................................... 529

S ruba kose ....................................................................................................... 530

DENIS ROCHE ......................................................................................................532

Pjesnitvo je pitanje dalekozora ................................................................. 533 PRIPOMENA .......................................................................................................... 535 KAZALO PJESNIKA ............................................................................................. 537 KAZALO PREVODITELJA ............................................................................... 539 KAZALO NASLOVA NA HRVATSKOME JEZIKU.................................... 541 KAZALO NASLOVA NA IZVORNIKU ......................................................... 549 KAZALO PRVIH STIHOVA NA HRVATSKOME JEZIKU ...................... 557 KAZALO PRVIH STIHOVA NA IZVORNIKU ........................................... 566

595

ANTOLOGIJA FRANCUSKOGA PJESNI'

Izdava ARTRESOR NAKLADA Zagreb, Ilica 75 tel./faks 4846-794, tel. 4846-791 e-mail: artresor@zg.tel.hr Za izdavaa SILVATOMANI KI

Korektura LIDIJAOPAI Grafika priprema ARTRESOR NAKLADA

Tisak

TISKARNADAN d.o.o., Ljubljana

Naklada 1500 primjeraka

CIP - katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveuilina knjinica, Zagreb UDK 840-1=862(082) ANTOLOGIJA francuskoga pjesnitva / sastavili Zvonimir Mrkonji, Mirko Tomasovi ; (preveli Frano Cale... et al.)-Zagreb : ArTresor naklada, 1998.-588 str. ; 24 cm. - (Suglasja ; knj. 1) Kazala. ISBN 953-6522-08-X 1. Mrkonji, Zvonimir 2. Tomasovi, Mirko 980917032

pi.iiL muni
540006526