Bilim, Evrim ve Kuran Prof.Dr.

Huseyin Atay
Nisan 2009

Peygamberlerin getirdii dinler, peygamberlerin lmlerinden sonra asl mecrasndan, amacndan saptrldlar ve din adamlar kendi havalarna gre dini retileri yorumladlar ve asln grnmez hale getirdiler. Yorumcularn szleri Tanr sz olarak kabul edilerek uygulandklar iin insanlar yordular, bktrdlar. Ve sonu olarak akln kullananlar da o uygulamalar din kabul etmediler ve dinlerini braktlar. Diyorum ki; akln kullanan bu dinleri reddeder, ancak akll olan Tanry reddetmez. Tanr ile bu dinleri birbirinden ayrmak gerekir. Burada Alman profesr Dr. Otfried Hffeye1 ok teekkr ediyorum. slam Yeniden Anlama kitabmdan dogmatik2 olmadm anlam ve bunu yazsnda ifade etmitir. Dogma herhangi bir sz aratrmadan tartmadan benimsemek, doruluunu kabullenmektir. Dorusu, ben dogmatik olmaym Kurana borluyum. nk Kuran, insann dnmesine, tartmasna, akl kullanmasna ok nem veriyor. nsann doasnda iki temel gd veya eilim insan yapsna egemen olarak bulunmaktadr. Birincisi varlksal yapsn gven altna almak, kendini gvene alacak, kendine yardmda bulunacak birini bulma gdsdr. Bu onu Tanry bulmaya gtrr. Aslnda bu gd btn canllarda vardr. Bitkilerin yaamlarn srdrmek iin suya ve gnee gereksinim duyduklar gibi hayvanlar ve insanlar da kendilerini gvende tutacak snaklara eilim gsterirler. Canllar varlklarnn srekliliini salamak iin z varlklarnn ardndan yerlerine geecek soylar ortaya
1 2

Liberale Demokratie, Kulturen und Religionen, 13- 14, Juni 2005/Berlin 10. Dogma: Herhangi birinin szn snamadan doru kabul etmeye felsefede san, dinde inan denir. kisi de denenmedii iin bilim ifade etmezler.

koyarlar. Bunun iin bitkiler tohum yapar, hayvanlar doum yapar. Hayvanlarda zaman bilinci olmadndan soylaryla varlklarnn srmesiyle yetinirler. nsanlar ise soylarnn devam etmesiyle yetinmezler, kukusuz kendi z varlklarnn geleceini de dnrler. Bunu, yarnlarn dnp nlem almalarn onlara salayacak olan bir Tanrya inanmakta bulurlar. nsann ikinci temel gds ve eilimi renme merakdr. Bu bebekliinde ortaya kar ve lmne kadar srer. nsann hayvanlardan ayrlma zellii ise akla, akl gcne sahip olmasdr. Bu gcn kullanarak insan hem cansz hem canl varlklara hem de kendi cinsi olan insanlara bile hakim olmaktadr. Aristo bunu daha iyi anlatabilmek iin, akln insann yapsnn elerinden biri olduunu sylemeyi insan tanmnda belirtmitir. nsan: Canl akll varlktr demitir. nsann buna gre iki yapm esi vardr. Biri canl olmas, ikincisi de akl sahibi olmasdr. Kuran akln kullanmayan, akl olduu halde onu altrmayan canllarn en erlisi saymtr.3 Aristoya gre insann iki hkm verme gc var. Biri akl, dieri arzu ve imge gc. Aristo diyor ki: Akl her zaman dorudur. Ancak, arzu ve hayal gc (imgelem) bazen doru olur, bazen yanl olur.4 nsanlar, insan zihninin her yapt eyi, verdii her hkm akln yaptn ve verdiini sanrlar. Oysa Aristonun da ifade ettii gibi insann akldan baka i yapan, hkm veren gleri ve yetileri de bulunmaktadr. Akln ne yaptn ok basit bir rnekle anlatmak yle olur. Dnelim, aa yklm yolu kapamtr. nek geliyor bakyor ki yol kesik, geemeyeceini anlyor ve geri dnyor. Bir insan da geliyor, yolun kesildiini gryor ve
3 4

Enfal; 8/22. Allaha gre canllarn en kts, akln kullanmayan sa rlar, dilsizlerdir. Aristo, On The Soul, 433-a-26-27, Now mind is always right but appetite& imagination maybe either right or wrong.

geri dnyor. Buraya kadar aralarnda fark yoktur. Aacn yolu kestii her ikisinin beyninde ayna gibi yansyor ve her ikisi de resmi gryor ve anlyorlar. Her ikisi de durumu anlyor ve geri dnyor. Bundan sonra aralarnda u fark ortaya kyor. nek geri dnerken, aaca doru giden baka bir inee bir ey syleyemiyor. Ancak insan geri dnerken kardan gelen bir insana yolun kesildiini syleyebiliyor. nek ile insan arasndaki fark, inein yolu kesenin aa olduunu bilmemesi insann ise yolu kesene aa denildiini bilmesidir. nsan d dnyadan beyne gelen resimlerin, kokularn, ses titreimlerinin izlenimlerini be duyu organ ile duyumlar, alglar. Beynin tabula rasasna yansttklar bu duyumlar ve duyumlamalar bilim ve bilme deildir. Onlar alglar ve alglanm nesnelerdir. Onlardan hayvanlar bir ey anlad gibi insanlar da anlar ve anladklarna gre de hareket edebilirler. Bunlar gene de bilgi deildir. Akl o izlenimlere, alglara ad verdii zaman onlar bilgi alanna alnm olurlar ve bundan sonra bilme ve bilim yapma balar. Bilginin akln duyumlara ad vererek balatlmas bilgiyi ve bilimi akln yapmas demektir. Daha nce aklda veya zihinde ncelikli (apriory) kalplara dklm bilgi bulunmaz. nk akl zihindeki duyumlara ad verdii andan itibaren, o duyumlar somut olmaktan km soyut alana gemitir. Bunun iin bilimin kendisi metafiziktir. Metafizik soyutlamalar dnyas ve alandr. Dier bir deyimle metafizik, fiziin dnda olmayp fizik ile beraber ve i iedir. Bunu yapmakla akl insan hayvandan ayrr. Kukusuz soyut olanlarn yakn, uzak, alak ve yksek katmanlar bulunur. Dilsiz bilim olmad gibi dili yapan da akldr. Kuranla ilgili incelememe iki temel ilkeyi ortaya koyup aklamakla balayacam. Birincisi, Kurana gre bilim nedir? Kurana gre bilgi

kuram yapmak. kincisi ise Kuranda bilimin inantan nce gelmesi ve inancn temelini, dayanan oluturmasdr. Kurann bilgi kuramnn iki kayna bulunmaktadr. Birincisi, insandaki be duyu ve dieri de bilimi yapan akldr. Kuranda insann bilgi birikimi sfrdan balatlr. nsan doduunda hibir ey bilmezdi. Tanrnn ona iitme, grme ve dnme nitelii verdiini5 sylemekle insann bilgisini iitme, grme ve dnme ile kazanacana vurgu yapyor. itme, grme ncedir ve dnme bu ikisi zerinde olacaktr. Aadaki ayet, insann doarken veya doasnda kendisinin hibir emei ve katks olmadan zihninde kalp halinde bir bilginin bulunduuna kar km oluyor. Bilgin olmad eyin ardna dme; nk iitme, grme ve gnlden her biri bilmekten sorumludur.6 Burada iki ilke ortaya konuyor. Biri, nesnel olarak hibir yana eilim gstermeden gerek bilimin yaplmasn vurgulam olmasdr. kincisi ayetin sonunda byle nesnel olarak varlan bilimin yansz ve tarafsz olarak uygulanmasn ifade eden sorumluluun vurgulanmasdr. Bunu yle anlatmak doru olur. Bilimin ayr, dinin de ayr alanlar olup ancak ikisinin birbirine uyumlu olduklarn ve kart olmadklarn sylemek Kurana gre temelden yanltr. nk bilimin kendisi dindir. Bilimin ulat gerek, dinin de arad ve istedii gerektir. Din, bilim ile ulalan gerei uygulamay erdemlik sayar. Bilimin deerinin yansz olarak insanlar arasnda ileme konmas dindir; dinin nerisi tam doru ve drst olmaktr. Burada bireysel olarak insann kendi z abasyla elde ettii ve ulat gerek ve deneylilii sz konusudur.

5 6

Nahl; 16/98 sra; 17/361 bu ayet 14 kere yineleniyor

Kurann bakasndan elde edilen bilgiyi lme yntemi, herhangi bir sz dikkatle, can kula ile dinlemektir. Burada, herhangi bir sz syleyenin kendisi deil syledii szn ne olduu nemlidir. Bu sz Tanrnn sz, peygamberin sz, bilim adamnn sz, filozofun sz, herhangi bir adamn sz olabilir. Btn szleri dinleyip onlarn iinden en iyisini, en gzelini, en yararl olan ve en doru olan semek iin aralarnda karlatrma yapmak suretiyle dnerek karar verilmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken yntem ve ilem, insann kendi akl ile dnerek bu seimi yapmasdr. Kuran burada dnmeyi, karar vermeyi insann aklna brakyor ve sorumluluu ona veriyor. Kuranda Tanr kendi varln bile sorgulamaya amaktadr. Tanrdan phe mi ediyorsunuz? Gkleri ve yeri yaratmtr7 ve cevabn da veriyor. Bu da bir szdr, akll olanlara yine dnme ve karar verme grevi dyor. Szleri iyi dinleyip en gzeline uyan mjdele! te onlar, Tanrnn gsterdii yolda olanlar ve ite onlar z aklllardr.8 Tanrdan gelen szl bilgiye (vahiy) sahip olmayanlar iinde akllaryla doruyu bulacaklarn var olduunu Kuran bildiriyor.9 Tarih boyunca ve gnmzde nice insanlar vardr ki dorudan Tanrnn szl bilgisi kendilerine ulamad halde dorular bulmulardr. Tanrya gre aklyla hareket edenler beenilen ve iyi karlanan insanlardr. Kuran iman deil, ilmi (bilimi) gvenilir buluyor. nk imanda yalan olur, bilimde yalan olmaz. man ettiklerini syleyenleri yalanc ilan

7 8

brahim; 14/10 39/18 9 Nisa; 4/83

etmitir.10 Baka bir ayette inananlarn inancn Eer inanyorsanz, inancnz size ne kt ey buyuruyor11 diyerek yermitir. Kuran inanc gvenilir kabul etmiyor. nk inan zneldir, onda yalan da olur, doruluk da olur. yle ise inandn syleyeni snamak gerekir. Bilgi ise nesneldir, herkes onun doruluunu veya yanlln anlar. Kuran diyor ki: nsanlar inandk deyince, snanmadan braklacaklarn m sanyorlar? Kukusuz, Tanr doru olan ortaya koyacak ve elbette yalanclar da ortaya koyacaktr.12 nandn syleyen, zihninde olan inan olayndan haber veriyor. Bizim ilk anda ona kar taknacamz tavr susmaktr. Onun inanmadn syleme hakkmz olmad gibi, inandn kabul etme hakkmz da yoktur. nanmasn sylemesi bir haber olduu iin, herhangi bir haber gibi yalan veya doru olabilir. Kurann insan konusundaki temel davas salam bilgi sahibi olmas ve doru davranmasdr. Bunu yle deyimledim. Bilgide disiplin, dncede disiplin ve davranta disiplin, Kurann insanda grmek istedii niteliklerdir. nsan iki aama veya iki trl oluum olarak ele almak Kuran ayetlerine uygundur: lk insan ve imdiki insan Kuran ilk insann oluumuyla ilgili verdii olduka ayrntl bilgiyi dier varlklarn ilk oluumlar konusunda vermiyor. Belki de insann ilk oluumuna benzetilerek anlalabileceine brakyor. Andolsun insan, baln znden yarattk. Sonra onu oulcuk olarak salam bir yere yerletirdik. Sonra oulcuu yapkan olarak yarattk ve yapkan bir inemlik et olarak yarattk ve bir inemlik eti kemikler
10 11

Hucurat; 49/14; 2/8 Bakara; 2/93 12 Ankebut; 29/2- 3

olarak yarattk peinden de kemiklere et giydirdik ve sonra ona bambaka bir yaratk donanm verdik. Yaratanlarn en gzeli olan Tanr ne ycedir.13 Tanr Kuranda insan insann kendisine anlatyor, insan nedir, kimdir, ne yapabilir, ne yapmaldr; dolaysyla Tanr kendini de insana anlatyor. Kurann merkezinde insan vardr. Tanr insana ruhun (spirit) dnda baka bir ey daha verdi. O nefistir.14 7. Nefse ve onu dzenleyene andolsun. 8. Sonra nefse uarlk yetisi ve saygnlk yetisi verene andolsun. 9. Nefsi artan kesin kurtulmutur. 10. Nefsi ayartan kesin kaybetmitir.15 Kuran herhangi bir bilim kitab deildir. Tarihten bahseder tarih deildir, doadan bahseder doa bilimleri kitab deildir, fizikten bahseder fizik kitab deildir. Her konudan bahseder, insann dikkatini o konulara evirmeyi, onlar zerinde dnmeyi ve durmay amalar. Kuranda bir ayet diyor ki: Yaratan bilmez mi? O, incelikleri bilir.16 Yani bir ii yapan yapt ii bilmez mi? nsan yaratan Tanr olduuna gre insan en iyi Tanr bilir, onun iin Kuran, herhangi bir insann hangi evrede, hangi durumda, hangi artlar altnda ne yapacan, nasl yapacan ve niin yapmas gerektiini anlatmak iin deiik yntem, slup ve anlat biimlerini kullanmaktadr. Kuran ok kk bir kitap olmasna karn, insann hayat boyunca kendisine yn ve yol gsteren tmel ilkeler, kurallar ve hkmler iermektedir. Kuran akla gitmeyi, dnmeyi

13 14

23/12- 14 Kuranda ruh (ngilizce spirit), nefs (soul) anlamnda kullanlmaktadr. 15 91/ 7- 10 16 Mlk; 67/14.

ok ska vurgulamaktadr. Bunun en kestirme deyimi Kuran akla tabidir, akla ve ilme gre anlalacaktr, akl Kurana tabi deildir. Dinin grevi bilginin nasl kullanlabilecei konusunda deerlendirme yapmaktr. Bilimde ikilik yoktur. Bilimin hkm ayr, dinin hkm ayr olmaz. Bilim dindir. nsan aklla bir bilgiye ulamsa din onu kabul eder. Din bilgi retmez, akln rettii bilgiyi kullanr. Akl doruyu syler, herhangi bir bilgi deneye, gzleme dayanmayan bir san ve bir tahmin olabilir. Onlarn yanln, dorusunu ayrma grevi aklndr. Bilgi bilgi iin yaplr. Bilgi herhangi bir kimsenin adna yaplrsa, ona gre yaplm olaca iin, o greli bilgi olur, salt bilgi olmaz. Eer bilgi srf bilgi yapmak iin olursa o gerek bilgi olur. Gerek bilgi olunca, o zaman Tanr iin olur. nk Tanr gerektir. Ben evrimciler ile yaratlar arasndaki ekimenin noktadan ktn dnyorum: 1. Bilim kuramn iyi tespit etmek ve bilim neye denir veya denmez onu ortaya koymak. 2. Bilime kar rivayeti din adamlarnn, rivayeti harfi harfine kutsal sayarak iki bin, bin veya bin yl nceki deyimleri btn insanlara kar egemenlik yetkisi ve arac olarak kullanmalar. 3. nsann kiiliine ve zgr dnmesine olan bask ve kstlamalar. Kuran insann balktan yaratldn anlatmakla dier varlklarn ilk varolu olaylarn renme gdsne rnek vermek istemitir. slamn ilk alarndaki bilim adamlar bu rnee uyarak, varlklarn ilk varolularn renme merakn inan bakmndan da desteklemi oldular. Ben burada, gnmzn evrim teorisinin temellerinin Mslmanlarca ortaya atldn syleme amacnda deilim. slamdan nce de filozoflar evrenin varlk
8

kaynan tespit etme konusunda aba iindeydiler. Byle bir dncenin oluumunun zerinde almaya balandn hatrlatyorum. Byle bir dncenin dinde engellenmi ve yasaklanm olmadn, insann byle ilmi bir alma yapmakla din asndan yasak bir ii yapm olmakla sulanamayacann bilinmesini istiyorum. Tam tersine byle bir alma yapmaya Kuran destek vermektedir. Bilgiler ilerledike, gelitike ilk bilgiler eskiyor, yararsz hale geliyor ve onlar deitirmek zorunluluu doruyor. Bu bilgilerde insanlar arasnda atma meydana getiriyor. nsann akl, zeka, hayal, arzu gibi gleri deiik eilimler ve anlaylar ortaya karyor. Bu deiik eilim ve anlaylar arasnda insanlarn kimi akln daha az kullanyor veya hi kullanmyor. Eski bilgileriyle Tanry bulanlar, o bilgileri yenileri ile deitirecekleri zaman Tanry da brakacaklarn ve bylece Tanr gvencesinden yoksun kalacaklarn dnerek yeni bilgilere kar kyorlar. Dincilerle bilimciler arasndaki atmann balamas dincilerin kabahatidir. nk ilk nce onlar hasmla baladlar, sonra bilimciler de buna kar yaptklar bilimlerini Tanrszlk olarak ortaya koymaya baladlar. te tam burada Howard Selsamn u sz sorunu kknden zecee benziyor. "Birok felsefe, bilim ile dini uzlatrmann bir arac olmutur."17 Bundan anlalyor ki dinci ve bilimciler yani din yobazlar ve bilim yobazlar kendi yandalarnn etkisinde maddi veya manevi karlarn korumak iin atmay kullanyorlar. Bilim statiktir, bilim bir olayn veya bir nesnenin var olduunun tespitidir. Bilim bilineni gzler; bilim bilgi yapma ilemidir; zihnin gzlemleyip tescil ettii olgunun szle, deyimidir.
17

Howard Selsam, Prof. Dr., Din, Bilim ve Felsefe, 23, Mehmet Trde evirisi, 2003, stanbul.

nan ise bilim ileminin sonulandrd olguyu yani bu bilgiyi onaylamas ve tasdik etmesidir. nan bilgi retmez, retilen bilgiyi kabul eder, onu benimser veya benimsemez. Bir nesneyi kabul etmeye veya etmemeye karar veren irade yani istentir. te felsefe statik olan bu bilgiyi alr, evirir, evirir ondan baka bilgiler retir. Bunu felsefe yapar. Bunun iin felsefe bilimlerin anasdr. Felsefe dn ve seenekler retir, onlarn yanl ve dorusunu kelam (teoloji) tartr ve mantk bilgiler ve eylemler arasndaki balanty kurar. Bunu yle biimlendirdim: F.K.M.: Felsefe-Kelam-Mantk. Felsefe bilinmeyeni bilme ve grnmeyeni grme bilimi ve sanatdr. Bunu ancak akl yapar. Akl bilineni bilir, bilinenden bilinmeyeni de karmlar yaparak bilir. Bilime bilgi diyen akldr, gzn grd bir nesnenin resmini bilgiye eviren akldr. Evrimciler kendilerini ok mu kstladlar ve dar maddenin duvarlaryla evrelediler? Maddeci bu dnyann olaylarn yneten bir tanrnn bulunmadn kantlamas gerekmediini ve bilimsel adan olan bir eyi doa st bir gle aklamaya hakk olmadn belirtmektedir. Gne sisteminin teorisini sistematik bir biimde gelitiren Fransz matematiki ve uzay bilimci Laplace bu durumun klasik bir rneini vermiti. almasnda Tanrdan sz etmemi olduu kendisine bildirilince "Byle bir varsayma gerek duymadm" demitir.18 nk felsefe yapmam sadece grdn tespit etmitir. Bilim karm yapmaz, grmeyi yapar ve grdn rapor eder. karsama ise akln iidir. Maddecinin bilim tanm ile Laplacein deyimi arasnda bir terslik yok, bir uyumluluk vardr. Ben bilimi bu biimde tanmlayan ve uygulayanlar kendi bilim almalarnda objektif gryorum. Benim u
18

Age, 56.

10

grme uygun dyorlar. Bunlar kendilerine verilmi bir dzen iinde alyorlar. Onlar iin dzen kurulmutur. Bir fabrikada alan iiler gibidirler. O fabrikay kimin kurduunu aramak soruturmak zorunda deillerdir. Onun iin Tanrya muhta olmazlar. nk Tanr dzen kurucudur. Dzen kurmak isteyen dzenin dna kar ve dzen kurmaya alr. imdi ben diyorum ki; bir dzen kurmak isteyen Tanrya muhtatr, ancak kurulu bir dzen iinde yaamak isteyen Tanrya muhta deildir. Yobaz ve militan dincilerin bunlar Tanrsz sayp saldrmaya ve ktlemeye Kurana gre haklar yoktur. Charles Darwinin Trlerin Kkeni adl kitabn altm sene nce Arapasndan okudum. Okuduka houma gidiyor ve yaratklarn kkenini, nasl var olmaya baladklarn renmeye doru yol alyordum. Kitab bitirdiimde umduumu bulamamtm. Varlklarn balangc deil var olanlar anlatlyordu. Bu makaleyi yazarken Trkesini ngilizcesiyle karlatrarak tekrar okudum. Eskiden bulamadm yine bulamadm, ancak ok ey rendim. nsan dncesine egemen iki dnce bulunur. Hangi olay olursa olsun, onun bir nedeni, bir de amac vardr. Hibir kimse bu iki ilkeden yalnlanm olmaz, nk neden ile ama birbirinin armdr. Dnyann btn kanunlar bunlarn zerine kurulmutur ve bunlarsz yaam da yrmez. Aslnda ama olmazsa neden de olmaz, nk nedeni harekete geiren amatr. Her insan bunlara gre hareket eder ve bakasn gzetler. Yaratllarn bir amac olduu gibi kartlar bilimcilerin de bir amac vardr. O amalara gre hareket eder ve alrlar.

11

Bu byle iken Darwin Kuramnn amalar arasnda canllar dnyasnda ama ya da eree ilikin hibir kant olmad sylenebilir.19 artrlabilecek hibir tasarm ama ya da hedefi bu doal dnyann hibir yerinde bulamayz, ne de bunlar iin bir kant arayabiliriz.20 Oysa Darwinin Trlerin Kkeni ama ve nedenle doludur. Darwinin bilim ahlak bakmndan iki ak zellii var. Biri, bildiini ekinmeden sylemesi, dieri de bilim alakgnlll ki, bilmediini aka sylemesidir. Trlerin Kkeni kitabnda birok bilginden yararlanmtr. Bitkilerin ve zellikle daha st dzeyde hayvanlarn igdleri ve nedenlere gre davranmalar ve amalar, hayvanlar arasndaki savalar, rekabetler, bitkilerde ve hayvanlardaki eeysel ilikilerdeki amalarna bal kurallar, insanlarda bile olmayan titizlik ve amalar bence apak grlmektedir. Evrimciler btn canl varlklar tek bir ata hcreden balatma zerinde sz birlii etmi gibi kararl olmalarnn yannda tutunmayan her trn balang hcresinin ayr olduunu syleyenler de bulunuyor. Ancak, tek ata hcreden canllarn geldiini kabul edenlerin, varlklarn tek hcreden yayllarn gsteren ekiller ak bir dzen iinde grlmyor. Aa izimi de bir ey ifade etmiyor. Daha mantkl, tutarl ve birbirine uyumlu olarak ben bir daire dnyorum. Dairenin merkezinde ata hcre veya ana hcre bulunur ve merkezden her yana varlk trleri dalr. Bunlarn kanc basamanda veya halkasnda deiim ve evrim oluyor onlar da gsterilir. Ayrca doada srama da olmaz, bu kuraln aklanmas gerei var. Mekanik bir oluum mu olacak, arada hibir engel ve tmsek olmayacak
19 20

Futuyama, Evrim, 14. Age., 12.

12

demek mi? Yoksa bununla yaratmaya kar m klyor, nk yaratma srama ve atlama veya patlama gibi yaln bir olaydr. Ancak bir alt tabakadan bir st tabakaya geen bir temel kategori, iki tabaka arasnda bir kesintiye urad iin tabakalar boyu sren bir evrim izgisinden sz edilemez.21 Sonra doal seilim, doal deiim veya doal evrim derken doann ne olduunu bilmek gerekir. Doa nedir? Onu zmlemeden, bilmeden herhangi bilinmeyen bir eye doa demek ve ona bir takm grevler yklemek, bir dogma olmaz m? Sorgusuz sualsiz bir ey dayatlyor anlamn vermiyor mu? Bu doa szc baz filozoflarn ortaya attklar apriory bilgi gibi bilinmez bir eye benziyor. Benim burada zerinde durabildiim szckler, szler ve kavramlar arasndaki karklklar, dogmatik deyimler ve elikilerdir. Bilimciler evrim olaynn tanmn, bilim olup olmadn ve teori mi, hipotez mi olduunu syleme hakkna sahiptirler. Ben byle bir almann Kurana uygunluundan ok bir tavsiyesi olduunu syleyebilirim. Alntladm szlerde evrimde hedef ve ama olmad aka ortaya konduu gibi evrimsel olaylarda hedefin ve amacn aka ifade edildiinin grlmesi bir kartlk, bir eliki ve karklk olmaz m? Hayvanlar arasndaki sava kazanmak bir ey ifade etmiyorsa evrimcilerin de bunca almalarnda ve kartlarna stn gelmekte atmalarnda da amalar yoksa bunca skntnn yarar nedir? Sonra canllarn ilk hcreden nasl erkeklik ve diilik olarak ayrld dnlmeli, hcreler kendi kendilerine mi vazife kardlar? Evrim bir olay mdr yoksa bir zdek veya tz (substance) m dr? Bence bunun da tartlmas gerekir.
21

. Naci Soykan, Trkiyeden Felsefe Manzaralar, s.50, 1993, Bostanc, N. Hartmann, Almanyada yeni ontoloji cereyan, ev. Takyuddin Menguolu, Felsefe Szl, c:1, s.2-3, stanbul, 1966.

13

Richard Dawkins yazd The God Delusion22 adl kitabnn birinci blmne Albert Einsteinn bir sz olan iten inanan bir inansz balyla balyor. Yaratlar ile evrimcilerin kar karya gelmelerinin sebebini her iki tarafn Tanry yanl anlamalarnda gryorum. Ancak her iki tarafn da Tanr anlaylar ayndr. Yaratlar nasl Tanry anlatyorsa evrimciler de Tanry yle anlyor ve yle biliyor. Yaratlar Tanry anladklar gibi bir bask arac olarak kullanyor: Evrimcilerin de byle bask arac olarak kullanlan bir Tanry gerek anlamyla nasl anlamak gerektiini ortaya koyup kar kma imkanlarnn olmamas veya byle bir imkan kullanmak istememeleri tartmann kayna oluyor. Evrimcilerin kk veya byk kaamaklar olduunu grdm ilk ana veya ata hcrenin nedeni ve amac olmadn sylemeleri ile Tanrnn da nedeni ve amac olmadna benzetmek var diye dnyorum. Buna doa diyorlar. te bu doa Tanr oluyor. Sonra bu doa canllarda, bitki, hayvan ve insan, olumalarn gerekletiriyor. Bunlarda hem nedenler hem amalar hem de tasarmlar ortaya kyor ve alyor, arpyorlar. Doann kendisinde olmayan bu nitelikler nasl oluuyor. Bu doann yapt tam da Tanrnn yapt iler. Doa kendi istei ve seeneiyle bunlar yaptna gre doa Tanr olmu oluyor.23 Bu sanki panteistlerin tanrs gibi btn olaylarn iinde yer alyor. Evrimciler doaya aka tanr demekten kanmalar ile dincilerin Tanr anlayyla rtmesini istemiyorlar. Dincilerin aklc teologlar bu durumu iyi tespit ederek, evrimcilere yle diyebilirler. Sizin doa dediiniz bizim tanrnn sz (logosu) dr. Tanrnn yaratma ilemidir diyerek evrimcileri kendi evrensel Tanr anlayna alp onlar da kendilerinden saymalar ile zm olurlar.
22

The God Delusion Trkeye Tanr Yanlgs olarak evrildi. Oysa ben onu Tanr Yanlsamas olarak evirdim, yani Tanry Yanl Anlama. 23 Prof. Ayalann, Darwins Gift, 76-77.

14

Evrimciler sadece canl varlklardaki olaylar doaya yaptryorlar. Oysa evren yalnz canllardan olumuyor. Aslnda evrimciler Tanr szcn kullanmayp ayn ileri yapan doa szcn kullanmakla tarihi bir dnceyi de gndemletiriyor ve kendilerine bir ayrcalk veriyorlar. nsann bir ayrcalk sahibi olmas onun yaratl felsefesinde ve znde bulunmaktadr. Biz, burada din ve bilim arasndaki sorunu zmeye alyoruz. Aslnda insandaki bu bilinci nasl ussallatrp medeniletireceimizi de biz bilmek zorundayz. Yoksa dini sorunlar Xenophanesin anlatt at zihniyetinde olan dindarlarn elinde brakrz ki, bu da bugne kadar varolan atmalarn devam etmesine sebep olur. Badat lahiyat Fakltesinde (1951) tefsir hocamza Kurandan atalar dinini iddetle reddeden bir ayeti okudum ve dedim ki, bu ayet ve benzerleri atalara uymay lanetledii halde24 bizim atalara uymamz eliik deil mi? Kurana ters deil mi? Bu ayetleri biliyoruz ama anlamyoruz. Kuranda Yahudi hahamlar ve Hristiyan papazlarn da knayan u ayeti okudum: Yahudiler ve Hristiyanlar Tanry brakp hahamlarn, papazlarn ve Meryemolu Mesihi Rabler olarak (Tanrlar) olarak edindiler; oysa tek Tanrdan bakasna tapmamakla emrolunmulard.25 Hahamlar ve papazlar Hz. Muhammede itiraz ederek biz onlar rab (Tanr) edinmiyoruz, dediklerinde, Hz. Muhammed onlara, onlarn haram dediine siz de haram ve helal dediine siz de helal demiyor musunuz? Onlar Evet, deyince, ite bu onlar tanr edinmektir dedi.

24 25

Kuran, 2/170, 5/104, 43/23-24. 9/31.

15

Bunlar biliyoruz, ama anlamyoruz. Anlamadmz nedir? Bizim de onlar gibi yapm olduumuzu yani biz de din adamlarmz tanr kabul ettiimizi anlamyoruz. Dincilerin, ne bilgilerinin ne de dinlerinin gerei olarak insann maymuna veya maymunun insana benzemesine kar kmamalar gerekirdi. Kar kmalarnda gelenekten gelen bir pein dnn ve inancn etkisi olmaldr. zerinde durmak istediim konu Kurann dnya bilimine ve bilim adamlarna ne gibi katkda bulunabileceini zet olarak sunmaktr. ncelikle unu vurgulamak doru olacaktr. slam dininin adn Kuran koymutur. slam kk szck olarak doru olana itenlikle sahip olmak ve sahip kmaktr. Kuran Arapadr diye slam dini Araplarn dini olmad gibi Hz. Muhammed araclyla geldi diye de Muhammedin dini deildir. Hz. Muhammedin Kurann oluumunda bir katks yoktur. Kuran Tanrnn kitab ve slam da Tanrnn dinidir. Tanr btn insanlarn yaratcs olmasndan dolay da slam btn insanlarn dinidir. Her zaman ve her asrda btn bilim adamlar, objektif olarak akla ve bilime dayanarak Kuran anlama ve anladn anlatma hakkna sahiptir. Bu hak Kurann sahibi tarafndan verilmitir. Hz. Muhammedden sonra hibir kiiye ve aileye Kuran anlama zellii verilmemitir. Kuran anlamann iki kayna vardr. Biri akldr, ikincisi deneyim bilgisidir. Bu ikiyi birinciye indirgemek yani akla vermek mmkndr. nk bilimi yapan akldr. ster yaratllar olsun, ister evrimciler olsun, bunlarn sorunu insanlk sorunudur. Her ikisi de insandr. Yaratllara gre her eyi Tanr yarattna gre evrimcileri de Tanr yaratmtr. yle ise onlardaki bir eksiklik ve bozukluk savn ortaya atmak, dolayl veya dorudan onlar yaratan sulamak olur. Evrimcilere gre de insan evrimden meydana
16

gelmitir. Yaratllar da insan olduklarna gre onlar da evrimleerek var olmulardr. Onlar sulamak onlar meydana getiren evrimi de sulamak olur. Her iki taraf hakl ise, her iki kkende yapt ii tam yapamamtr. Her iki taraf haksz ise demek ki her iki tarafta kkenlerini iyi tanyamamtr. Yaratllar da Tanry yanl anlamlardr. Evrimciler de evrime verdikleri gc ok arla ulatrmlar ve ona Tanrclarn tanrlk grevini yklemilerdir. yle ise sorun ve zm nedir? Benim anlayma gre, evrenin amaz, bozulmaz, durmaz, kesintiye uramaz evrensel kanunlar ve tasarmlar vardr. Tanr evrensel kanunlar kesip arza bir olaya yol vermez. Eer bilinmeyen tuhaf olaylar meydana geliyorsa onlar baka bir kanuna gre oluyordur. O kanunu insanlar zamanlarnda kefedemedikleri iin onlara mucize adn vermilerdir. Deiimlerin kkeninin nasl evrimletii sorusuna Darwin akllca bir bilinemezlik sz ile cevap verdi. Deiimlerin niin veya nasl olduuna cevap vermedi. David Hume unu sylyor: Tanr ktl yok etmeyi istiyor da yapamyor mu? O zaman Tanr kudretsizdir. Yok etme gc var fakat etmiyor mu? O zaman kt niyetlidir. Tanr hem kadir hem de iradesi varsa? O zaman neden eytan (ktlk)? 26 yle sanyorum ki David Humeun Tanry sorgulamaya ynelttii soru ayn zamanda evrimcilere de yneltilmi saylr.

Fransisco J. Ayala, Darwins Gift, s. 1, Washington, 2007. Is God willing to prevent evil, but not able? Then he is impotent. Is he able, but not willing? Then he is malevolent. Is he both able and willing? When then evil?26

26

17